Opera

Citation preview

TIER [

School of Theology at Claremont

1 14022

netten entree MRTTENIUIIMEITTER

ianitor SUUNTO

Theology

| ibra PU

SCHOOL OF ITHEOLOGY AI CLAREMONT California

ey

ie,

-

taie

| Mog zisesm

TOR ou MURS -S

YE

DE aSOT -e. tg utt ca

cx

IET p

7

Mi

d--2?

-—-

AY /

turc s

rr

poco

p Weder saaF ec eser

jd

]

JEa€-.d

v iA

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

XX

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

XX

TYRANNII RVEINI OPERA

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXI

PONTIFICII

!

!

À

Y ;

^

ip."

| p]

Y^w 13

!

-

)

IYRANNII RVFINI OPERA

RECOGNOVIT

MANLIVS

SIMONETTI

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXI

PONTIFICII

"

T

bu

-—

t "

*

P ,

[2c

-— D

lo!

a^v*

nr

E

—'

i

?

i

a3

x

Ls

»

2d 6, |

*

"i

a

[m

z T

E

[AT 4

:

"7r

4

"

-

4.

A

pone :

T

n

LPX4

a

Á

] »

à

*

A

-

7A Ld

-

t I

e

d

j L4

*

Bel

TA

; -

uv.

a m ,

^

J

|

1*

Ü "

3

P

|

à

"4

: 4) r

n

*

I

HECTORI

PARATORE

magistro d.d,

PRAEFATIO

Tyrannius Rufinus Concordiae, non longe ab Aquileia, natus est anno circiter 345. Cum domi prima elementa didicisset, decimum quintum annum agens Romam se contulit, ubi simul cum Hieronymo studiis liberalibus eruditus est decem fere annos (!. Studiis confectis Aquileiam profectus est: hic aliquamdiu in monasterio degit, ubi, per gratiam baptismi regeneratus, signaculum fidei consecutus est (370 c.), auctoribus praeceptoribusque Chromatio Iouino Eusebio illius ecclesiae ministris (?). Aquileiae familiariter cum Hieronymo uixit aliisque iuuenibus, qui — ut Hieronymus ipse ait — chorus angelorum habebantur (?), donec, subito turbine ab amicis diuulsus (5), anno circiter 373 Alexandriam contendit, Melaniam seniorem secutus, illam nobilem sanctamque mulierem, quam Hieronymus in Chronicis suis commemorat (5). Cum Melania paulo post in Palaestinam se contulisset (5), Rufinus contra sex annos et iterum, post interuallum aliquod, alios duos in Aegypto commoratus est, ad Didymum aliosque magistros audiendos,

in primis

claros

eremitas

Macharium,

Antonii

discipulum, Isidorum, Pambum (?). Anno c. 380 eum Hierosolymis inuenimus, ubi in Monte Oliuarum monasterium condidit, prope monasterium a Melania conditum ; hic aliquot annos tranquille uixit (5). Anno 393 Epiphanius Cypriae Salaminis episcopus acerrimusque Origenis insectator, quendam satellitem suum, nomine

Atarbium, in Palaestinam misit, qui illius regionis episcopos atque clericos ad Origenis damnationem adigeret. A Ioanne, Hierosolymorum episcopo, Rufinoque aspere repulsus, Atarbius in Epiphanii sententiam Hieronymum, antea Origenis sectatorem, allicere potuit, qui ab anno 386, monasterio apud Bethlehem condito, illic incolebat (9). Contentio asperrima facta est cum paulo post Epiphanius ipse in Palaestinam, ad Ioannem se contulit : Ioannes Hieronymi monasterio sacris celebrandis interdixit ; Hieronymus uero Ioannem scriptis suis uehementissime lacerauit. Anno 397, conciliatore Theophilo, Alexandriae episcopo, pax magno sudore reparari potuit (19). Eodem anno — qua causa nescimus — Rufinus in Italiam reuertit: cum Romam peruenisset, a quodam monacho, nomine (DICE (2) C£. (3) C£. (CE (s) C£.

AHBer, E235 15324. Ruf. /Apol. c. Hier. 1, 4. Hier. Chron. (ed. HELM, p. 247). Hicr. Ep. 5,3. Hier. Chron. (ed. HErM, p. 247) ; Ep. 5, 1 ; Ruf. /Apo/. c. Hier. 2, 15.

(6) Cf. Hier. Ep. 4, 2 ; 5, 2 ; Chron. (ed. HELM, p. 247).

(7) C£. Ruf. Apol. c. Hier. 2, 15. (8) C£. Ruf. AApo/. c. Hier. 2, 11. (9) C£. Hier. Contra Raf. 5, 33. (1o) C£. Hier. Contra Ioann. Hierosol., passim ; Ep. 81, 1.

VIII

PRAEFATIO

Machario, rogatus, librum primum Apologetici a martyre Pamphilo pro Origene scripti nec non Origenis libros Periarchon in Latinum transtulit (!!), nonnullis ablatis uel immutatis, quae fidei contraria uiderentur. Cur hoc fecisset, in praefatione libris Periarchon praeposita declarauit : se Hieronymum secutum esse, qui superioribus annis Origenis homilias in Latinum uertens, si qua in fide minus aedificabant, uel abstulerat

uel ad saniorem intellectum reuocauerat (1?). Qua de praefatione nec non de Origeniani operis translatione certior factus, magno furore incensus, Hieronymus libros Periarchon ad litteram uertit, quo apertius Origenis errores cognoscerentur, atque epistula ad Italiae amicos missa Rufinum magna ui aggressus est (3). Pro parte sua Pammachius Marcella ceterique Hieronymi amici per totam Italiam Rufinum diffamare inceperunt inpensiusque operam dederunt ut discidium irreparabile fieret (15). Rufinus, qui matris morte grauiter afflictus ad Aquileienses amicos recesserat (55), duobus Apologiis a criminationibus se defendere conatus est, altera ad Anastasium, Romanae urbis

episcopum missa, altera aduersus Hieronymum scripta (39940I). Postea, quamuis a Hieronymo sine intermissione laceratus, silere maluit atque in studia incumbere: his annis (402407) multa opera Origenis aliorumque Graecorum scriptorum in Latinum uertit. Anno 407, Gothis in Italiam irruentibus, Romam profugit, postea in Pineti monasterium, denique in Siciliam, ubi diem supremum obiit (410). * "OK

Suo ingenio suopte stilo Rufinus pauca scripsit: Pamphili Apologetico, a se translato, addidit libellum De adulteratione librorum Origenis, ubi contra detractores contendit Origenis libros ab haereticis maleuolisque compluribus erroribus corruptos esse atque interpolatos. Apologia ad Anastasium missa a criminationibus se defendit atque fidem suam de omnibus quaestionibus integram patefecit. De his argumentis fusius disseruit in Apologia contra Hieronymum, in qua demonstrare conatus est ipsum aduersarium eisdem infectum esse erroribus quos aliis obiciebat. In libris De benedictionibus patriarcharum caput XLIX Genesis triplici, id est historico morali et mystico sensu explanauit (408-409). De Symboli expositione disseruit, ut in eius comparatione — Gennadius ait — alii nec (11) (12) (13) (14) (15)

Cf. Cf. Cf. C£. C£.

Ruf. 24p0/. c. Hier. 1, 11. Ruf. Periarcbon, praef. Hier. Ep. 84. Ruf. 74po/. c. Hier. 1, 19 ; Hier. Contra Raf. 1, 12. Hier. Contra Ruf. 2, 2.

PRAEFATIO

.

IX

exposuisse crederentur (404 c.). Epistulae, de quibus idem Gennadius ait, perierunt (1). Multa, ut supra diximus, ex Graeco transtulit : Origenis libros Periarchon (398) ; quattuor libros Commentariorum in Cantica Canticorum (410 c.) ; decem libros Commentariorum in Pauli epistulam ad Romanos (404 c.) ; homilias 16 in Genesim, I3 in Exodum, 16 in Leuiticum, 28 in Numeros, 26 in Iosue, 9 in Iudices, 9 in Psalmos XXXVI, XXXVII, XXXVIII (1?) ;

Adamantii dialogum de recta in Deum fide (400 c.) ; Pamphili Apologeticum ( 1l. I ; anno 398); Sexti sententias (400 c.) (18) ; Clementinas, quae uulgo nuncupantur, recognitiones (406) nec non epistulam Clementis ad Iacobum (399 c.) (!y) ;Eusebii Historiam Ecclesiasticam in nouem libris (402-403), quibus duos libros addidit, suo stilo scriptis, in quibus res gestas perstrinxit ab anno 324 ad annum 395 ; Basilii duas Regulas monachorum (397) atque octo homilias (399-400); Gregorii Nazianzeni nouem homilias (399-400) ; Historiam monachorum (404) ignoti cuiusdam auctoris, quam diutius docti ab eodem Rufino conditam putauerunt. Perierunt Euagrii sententiae. Num aliquid ex Iosepho transtulerit incertum manet. Aeque ac multis aliis Christianis scriptoribus, Rufino quoque nonnulla opera falso tributa sunt: Commentarius in 75 Dauidis Psalmos (?9 ; Commentarius in prophetas minores Osee Ioel Amos (?!) ; Vita sanctae Eugeniae ; Libellus de Fide ; Liber de Fide (??) ; Dicta de Fide (?3). (16) C£, Genn. De uir. i//. 17. (17) Omnes hae homiliae ante annum 404 translatae sunt, praeter homilias in Numeros, quas Rufinus anno 410 circiter in Latinum uertit. (18) Hoc opus falso Rufinus Sixto II pontifici Romano tribuit, (19) Haec opera a Clemente Romano scripta Rufinus putabat. (20) Hunc commentarium, saeculo XII ineunte, scripsit Lietbertus de Insulis, S. Rufi abbas.

(21) Hoc opus restitutum est Iuliano Aeclanensi. (22) Hunc librum Rufino Syrio tribuere possumus. (23) Haec fidei professio, in codice Cusano $52 Rufino adscripta, sub uatiis nominibus uulgata est ::Fides Romanorum, Libellus fidei, etc.

REGESTA

RVFINIANA *

Tyrannius Rufinus Concordiae nascitur 345 €. 350 C.-358 c. Concordiae prima elementa discit 359 c.-368 c. Romae liberalibus studiis cum Hieronymo eruditur Ad Aquileiam proficiscitur 368 c. Aquileiae baptizatur 370 c. Ad Alexandriam proficiscitur 373 In Aegypto commoratur 373-378 In Palaestinam se confert 378 In Aegyptum redit ibique moratur 378-380 Ad Hierosolyma proficiscitur ibique monaste380 rium in Monte Oliuarum condit Atarbius Epiphanii satelles in Palaestinam per393 uenit Rufinus Ioannesque Hierosolymitanus cum 393-397 Epiphanio Hieronymoque acriter contendunt Pax per Theophilum Alexandrinum conponitur 397 397

398 399 C.

Rufinus in Italiam redit ; Romae transfert Pam-

phili Apologeticum pro Origene (l. I) ; in Pineti monasterio transfert duas Basilii Regulas Romae libros Origenis Periarchon uertit nec non eiusdem auctoris Homilias in Psalmos 36, 37, 38 Ad Aquileiam proficiscitur, ubi transfert Homilias Gregorii Nazianzeni et Basilii, Sexti sententias, Adamantii

400 40I 402 402-403 C.

dialogum de fide, dum interim

aduersarii eum per totam Italiam diffamarit Scribit Apologiam ad Anastasium, Romae epiScopum Scribit Apologiam contra Hieronymum A Hieronymo grauiter laceratus, recedit a contentione Transfert Eusebii Historiam Ecclesiasticam, cui

duos libros, a se ipso scriptos, addit

403 C.-404 C. Vertit Origenis Homilias in Genesim, in Exo404

405-406 406

407

408-409

dum, in Leuiticum, in Iosue, in Iudices Vertit Historiam Monachorum ; scribit Symboli

Expositionem Transfert aliquot Origenis libros in Pauli ep. ad Romanos Transfert Clementinas Recognitiones Gothis in Italiam irruentibus confugit Romam et postea in Pineti monasterium Scribit libros De Benedictionibus Patriarcharum

* Haec regesta summatim rettulimus ex Mutphyi uolumine de Rufini uita et operibus.

REGESTA

410

XE

In Siciliam se confert, ubi partim transfert Origenis Commentarium in Cantica Canticorum et Origenis Homilias in Numeros. Ibi diem supremum obit.

BIBLIOGRAPHIA SELECTA Generalia

1 G. Banpv, Rufin d' Aquilée, in Dictionnaire de théologie catholique, XIV, 1939, p. 153-160. 2 B. M. Dx Ruzzis, Dissertationes duae,

Y De T'uranmio Rufino,

Venetiis, 1754, p. 1-160. ; J. FoNrANINI, Historiae literariae Aquileiensis libri V, Romae,

1742, p. 149-440 (— Patr. Latina, XXI, p. 75-294). 4 W. H. FREEMANTLE, Rufinus, in Dict. of Christian Biography,

IV, London, 1887, p. 555-561. ; H. LIETZMANN, in Pauly-Wissowa's Realencyclopádte der classischen

Altertumswissenschaften,

2.

Reihe,

I, I9I4,

p.

II93-I106. 6 TJ. ManzurTINI, De Turani Rufini presbyteri Aquileiensis fide ei religione, Padua, 1835. ; F. X. MuneHv, Rwfimus of Aquileia (345-411). His Life and Works, Washington, 1945. Cfr P. PEErERS in Amal. Bolland., LXVI, 1948, p. 325-331. 8Ip., Rufinus of Aquileia and Paulinus of Nola, in Revue des

Etudes Augustiniennes, II, 1956, p. 79-93. 9 P. PÉTURSSON,

Symbolae

ad fidem et studia Tyranni Rufini

jresbyteri. Aquileiensis illustranda, e scriptis suis petitae, Hauniae, 1840. 10 M. VirLAIN, Rufin d'Aquilée. L'étudiant et le moine, in Nouvelle Revue théologique, LXIV, 1937, p. 5-33; 139-161. 11 In., Rufin d' Aquilée. La querelle autour d'Origóne, in Recherches de science religieuse, XXVII, 1937, p. 5-37; 165-195. 12 Ip., Rwfin d'Aquilée, commentateur

du Symbole

in Recherches de science religieuse, XXXI,

des Ajótres,

1944, p. 129-

156. 15 Ir, Rufin d'Aquilée et U'Histoire ecclésiastique, in. Recherches

de science religieuse, XXXIII, 1946, p. 164-210. 14 C. WHITAKER, A Sketch of Rufinus and his Times, with the Text of his Commentary on the Apostiles' Creed, with various readings, and a translation of the same, Cambridge, 1887. Scripta EDITIONES 1; C. T. SCHOoENEMANN,

|.Bibliotheca.

historico-literaria

Patrum

Latinorum, I, Lipsiae, 1892, p. 571-639 (— Patr. Lat., CXI, p- 9-46). 16 D. VALLARSI, Rufini T'urani Aquileiensis Presbyteri opera quae supersunt, Veronae, 1745 (recuditur a J. P. MiQGNE, Pairologia Latina, XXI, Parisiis, 1845). Cfr nn. 14; 26 sqq.; 42 sqq.

BIBLIOGRAPHIA

XIII

CODICES

:7 M. SiwoxETTI,

Iniroduzione

all'edizione critica dell' Apolo-

gia di Rufino contro S. Girolamo, in Maia, n. s., IV, 8,

1956, p. 294-321.

18 Ip., Sulla tradizione manoscritta della opere originali di Rufino, in Sacris Erudiri, IX, 1957, p. 5-43; X, 1958, p. 5-42. 19 Irn., Note rufiniane, in Rivista di cultura classica e medievale,

II, 1960, p. 140-172. Cfr nn. r4. TEXTVS BIBLICVS

20 G. BaRDY,

Le exte de l'ébítre aux

Romains

dans le com-

mentaire d'Origéne-Rufin, in. Rev. biblique, XXIX,

1920,

p- 229-235. 21 M. STENZEL,

Rufin von Aquileia und die Bibel, I Die Text-

gestaltung des Rómerbriefes bei Rufin von Aquileia, Freiburg i. Br., 1941 (dissertatio). 22 In., Das Dodekapropheton in. Überselzungswerken lateinischer Schriftsteller, Àn. Theologische Zeitschr., IX, 1953, p. 82-92. 23 Ip., Der Bibelkanon des Rufin von Aquileia, in Biblica, XXIII,

1942, p. 43-61.

24 B. H. STREETER,

Te much-belaboured Didache, in.

Journal of

Theological Studies, XXXVII, 1936, p. 369-374 (Comm. in Symb. Abost. 37-38: Duae uiae uel Iudicium Petri). 2; H. J. VocELs, Untersuchungen zum Text paulinischer Briefe bei Rufin und. Ambrosiaster, Bonn, 1955. OPERA ORIGINALIA

26 M.

SiwoNETTI, TZrannio Rufino. Apologia, Alba (Cuneo), 1957 (Verba Seniorum, VI) (editio critica cum prolegomenis et uersione italica).

27; C. A. HEURTLEY, Commeníarius Tyrannio Rufino Aquileiensi I916. 28 J. e cgest A Commentary on the annot., Westminster, 1955 XX). 29 S. UA

Zu Lactanz,

in |Symbolum |apostolorum presbytero auctore, Oxford, Apostles' Creed, transl. and (Amcient Christian Writers,

in Philologus,

LXXVIII,

1922, p.

I3I-142. ;o F. KATTENBUSCH, Das afostolische Symbol, Y, Leipzig, 1894, p- 102 sqq.; II, 1900, p. 433 sqq. 31 A. D'ALEs,

Priscillien,

in. Recherches

de science

religieuse,

XXIII, 1933, p. 5-44; 129-175 (emendatius apud A. D'ALEs, Priscillien et l'Espagne chrétienne à la fin du IVe siócle, Paris, 1936, praesertim p. 148-151).

XIV

BIBLIOGRAPHIA

32 J. A. DE ArzpAMA, Baquiario y Rufino, in Gregorianum, XV,

1934, p. 589-598. Cfr C. LaAMBor in Bulletin d'ancienne littérature chrétienne latine, II, n. 781.

3; J. DuHR, Le ,,De fide" de Bachiarius, in Rev. d'histoire ecclésiastique, XXIV, 1928, p. 5-40; 301-331. CIÍrnti 12,4, 24, 27,125. 34 H. MonETUs, Les Bénédictions des patriarches dans la littérature du IVe au VIII? siócle, in Bulletin de littérature ec-

clés., 1909, p. 405-411. 3; P. BLANCHARD, Un traité **de benedictionibus patriarcharum" de Paschase Radberi?, in Rev. bénéd., XXVIII, 191r, p.

428.

;

VERSIONES 36 P. COURCELLE, Les lettres grecques en Occident, alt. ed., Paris,

I948. 37 A. SrEcMUND, Die Überlieferung der griechischen. christlichen Literatur in der lateinischen Karche bis zum zwólften [ahrhundert, München, 1949. 38 G. BARDY, Tvaducteurs et adaptateurs aw IV? szécle, in. Recher-

ches de science religieuse, X X X, 1940, p. 257-306. 39 H. HorPE, Rwfin als Übersetzer, in Studi dedicati alla memoria di P. Ubald:, Milano, 1937, p. 133-150.

4o ID., Griechisches bei Rufin, in Glotta, XXVI, 1937, p. 132-144. 41 E. DEKKERS, Les traductions grecques des écrits patristiques latins, in Sacris Erudiri, V, 1953, p. 193-233. Adamantius 42 W. H. VAN DE SANDE

BAKHUYZEN,

Der

Dialog

der

Ada-

mantius, Leipzig, 1901 (GCS, IV). 4:2 V. BucnuuziT, Rufinus von Aquileja als Fülscher des Adaman&iosdialog, in Byzantinische Zeitschr., LT, 1958, p. 314-328. Basilius 4» J. GAnNIER,

S. Basilii

Opera,

II, Homiliae,

p. 713-744 (— Patr. Graeca, XXXI,

Parisiis, 1722,

p. 1723-1784).

44 L. HorsrE & M. BRockiE, Codex Regularum, Augustae Vinde-

licorum, 1759, p. 123 sqq. (— Patr. Latina, CI1L, p. 485 sqq.). 4; B. ALTANER, Beitráge zur Geschichte der altlateinischen Überseizungen

von

Vüálterschriften,

in. Historisches

Jahrbuch,

LXI, 1941, p. 208-210 (sermo 1 de ieiunio; epist. 173). 46 J. GüiBOoMONT, Histoire du texte des Ascétiques de saint Basile,

Louvain, 1953. 47; M. HuaLo,

Les anciennes

versions

latines des homélies

Basile, in Rev. bénéd., LXIV, 1954, p. 129-132. 48 F. LAuN, Die beiden Regeln des Basilius, in Zeitschr. Kirchengeschichte, XLIV, 1925, p. 13 sqq.

de s.

für

BIBLIOGRAPHIA. 49 P. LEHMANN,

XV

Die Admonitio S. Basilii ad filium spiritualem,

München, 1955.

Euagrius o A. WirMARr, Les versions latines des sentences d' Évagre pour les vierges, in. Rev. bénéd., XXVIII, 1911, p. 143-146. Eusebius

;»i E. SCHWARTZ & TH. MoMMsEN, schichte mit der lateimischen Leipzig, 1903-1909 (GCS, IX, 52 G. BARDY, Le discours apologétique

Eusebius. Die KirchengeÜbersetzung des Rufinus, r-3). de saint Lucien d' Antioche

(Hist. eccl. IX, 6), in Rev. d'histoire ecclésiastique, XXII,

1926, p. 487-512 (emendatius in G. Banpv, Recherches sur

55

saint

Lucien

d'Antioche

et som

école,

Paris,

1936,

p. 133-163). E. CHATELAIN, Notes sur quelques palimpsestes de Turin [F IV 29], in Rev. de $hilologie, XXVII, 1903, p. 43 sqq. (Hist. eccles.). Ctr E. A. LowE, Codices Latimi Anmtiquiores, n. ** 38.

34D. DE

BnuvwE,

Membra

disiecia,

in. Rev.

bénéd., XXXVI,

p. 125-127 (Hist. eccles.). Cfr E. A. LOWE, o.c., n. 594. 5; A. GLas, Die Kirchengeschichte des Gelasios von. Kassareia, Leipzig, 1914 (Byzantinisches Archiv, VI). 56 H. GRÉGoIRE,

Gélase

p- 472 Sqq.

;; E. HoNIGMANN,

Gélase

ou

Rufin, in La de Césarée

nouvelle

et Rufim

Clio, 1953,

.

d'Aquiée,

:

in

Bulletin de la Classe des Lettres de l'Académie Royale de : Belgique, 5e série, XL, 1954, p. 122-161. Cfr F. ScHEIDWEILER,

58 ;9 6o 6:

in

JByzantinische

Zeischr.,

XLVIII,

1955,

p. 162-164. AD. JÜLicHER, Ein Wort zw Gunsten des Kirchenhistorihers Rufinus, in Klio. Beitráge zur alten Geschichte, XIV, 1914, p. 127-128. E. KiuMEL, De Rufimo Eusebii interprete, Jena, 1838. J. E. L. OurTow, Rufinus' Translation of the Church History of Eusebius, in Journal of Theological Studies, XXX, 1929, p. 150-174. ] ) F. SCHEIDWEILER, Die Kirchengeschichte des Gelasius von Katsareia, in Byzantinische Zeitschr., XLVI, 1953, p. 277-301.

62 In., Die Bedeutung der Vita Metrophanis et Alexandri" für die Quellenkritik bei den griechischen. Kirchenhistoriker, in Byzantinische Zeitschr., L, 1957, p. 74-98. 623 In., Die Verdoppelung der Synode von Tyros vom Jahre 335, in Byzantinische Zeitschr., LI, 1958, p. 87-99. 65 P. VAN DEN VEN, Encore le Rufin. grec, Àn Le Muséon,

1946, p. 281-294. Cft n. r3

LIX,

XVI

BIBLIOGRAPHIA

Gregorius Nazianzenus 64 A. ENGELBRECHT, Tyrannii Rufini Orationum Gregorii Nazianzeni mouem interpretatio, Wien, 1910 (CSEL, XLVI, 1). 65 M. uxWAGNER, Rufinus the Translator. A Study of his Theory and his Practice as illustrated in his Version of the Apologetica of St. Gregory Nazianzen, Washington, 1945 (.Pairistic Studies, LX XIII). Historia monachorum 652 H. RoswEYDE,

Vitae Patrum, Antwerpen, 1615 (— Patr. Lat.,

XXI, p. 387-462). 66 A. J. FEsrUGIERE, Le jfrobléme littéraire de l'Historia Monachorum, in. Hermes, LXXXIII, 1955, p. 257-284. 6; E. PREUSCHEN, Palladius und. Rufinus. Ein Beitrag zur Quellenkunde des áltesten Mónchtums, Giessen, 1897. 68 R. REITZENSTEIN,

Hisioria

Monachorum

wnd

Historia

Lau-

siaca, Góttingen, 1916. 69 A. H. SArLourus, Vitae Patrum. Kritische Untersuchungen über

Text, Syntax und Wortschatz der spátlateinischen. Pairum, Lund, 1920.

Vatae

.

7o B. SrEiDLE, Der Hofstaat Gottes. Zum Verstüàndnis der 'diwina mysteria, im |Oster-Exultet,

in

Benedikt.

Monatschrift,

XXIV, 1948, p. 147. Origenes 7: P. KoerscHAU, Origenes Werke, V, De Principiis, Leipzig, I9r3 (GCS, XXII). 72 W. A. BAEHRENS,

Origenes

Hexateuch in Rufins (GCS, XXIX-XXX).

Werke,

VI-VII,

Übersetzung,

Homilien

Leipzig,

zum

1920-1921

73 Ip., Origenes Werke, VIII, Homilien zu Samuel I. Kommentar

zum Hohenlied, Leipzig, 1925 (GCS, XXXIII). 74 C. & C. V. DELARUE, Origenis opera, I1, Origenis explanatio super bsalmos, Parisiis, 1759, p. 654-700 (— Patr. Graeca, XII, p. r319-1410) ; IV, Commentaria in. Ejpistulam B. Paul ad Romanos, p. 458-689 (— Patr. Graeca, XIV, p. 831-1294). 7; B. ALTANER,

Augustinus und Origenes, in Historisches Jahr-

buch, LXX,

76 W. A. BAEHRENS,

1951, p. 15-41.

Überlieferung und

Textgeschichte der la-

Lteimisch erhaltenen Origeneshomilien zum alten. Testament, Leipzig, 1916 (Texte und Untersuchungen, XLII, 1). 7; G. BAnpv,

Recherches

sur lhistoire

dw texte et des versions

latines du **De Principiis" d'Origóne, Paris, 1923. Cfr P. KorrscHaAu in Zheol. Literaturzeitung, LII, 1927, P- 439-441.

BIBLIOGRAPHIA

XVII

77 H. CHADWICK, Rufinus and the Tura Papyrus of Origew's Commentary on Romans, in Journal of Theological Studies, n. S., X, 1950, p. 10-42. 78 P. CouRCELLE, Fragments patristiques de Fleury-sur-Loire, in Mélanges Félix Grat, 11, 1949, p. 145-157 (Homiliae Origenis in. Leuiticum). 79 A. RAMsBOTHAM,

Te

Commentary

oj Pelagius

on. Romans

compared with that of Origen-Rufinus, in Journal of T heological Studies, XX, 1919, p. 127-177. 8o M. RICHARD, Testimonia sancti Basilii (— Orig. de rinc.), in Revue d'histoire ecclésiastique, XXXIII, 1937, p. 794-796. Cfr nn. 20 sqq. Pamphilus 81 C. V. DELARUE, Apologia ro Origene, Parisiis, 1733 (— Patr. Graeca, XVII, p. 539-616). Recognitiones Clementinae 82 editio B. REHM (GCS, LI) sub prelo est. 8; E. G. GERSDORE, S. Clementis Romani Recognitiones, Lipsiae, 1838 (— Patr. Graeca, Y, p. 1201-1454). 84 S. ManiIOrTI, Nuove testimonianze ed echt dell' Aristotele giovanile, in Atene e Roma, 1940, p. 48-60. 85 A. SALLES, La diatribe anti-baulinienne dans le roman bseudo-

clémentin, in Rev. biblique, LXIV, 1957, p. 516-551. 86 J. SVENNUNG, Handschriften zu den ps.-klementinischen Recognitiones, in Philologus, LXXXVIII,

1933, p. 473-476.

Sextus Pythagoricus 8; H. CHADWICEK, Sacra

Te Sentences of Sextus, Cambridge, 1959.

Scriptura

87; D. DE BRUYNE,

Une nouvelle préface hexaplaire de S. Jé-

róme, in Rev. bénéd., XXXI, Quaestiones

1914/19, p. 229-236.

selectae

88 E. ARNS, La technique du livre d'aprés saint. Jéróme, Paris, 1953. 89 W. C. BARE, John Maxentius and the Collectio Palatina, in

Harvard Theological Review, XXXVI,

1943, p. 93-107.

9o À. CALDERINI, La tradizione letteraria bii antica sulle basiliche milanesi, in Rendiconti dell' Istituto Lombardo, Classe di Lettere, Scienze morali e storiche, LXXV, Milano, 1941,

p- 69-98. 91 F. J. DórGER, Zum Oikiskos des 2

Novatianus. Klausnerhüuschen RVFINI

XX

XVIII

BIBLIOGRAPHIA oder Versteck?, in Antike und Christentum, VI, 1950, p. 61-

64. 92 In., Kirche als Name für den christlichen Kultbau. Sprach- und Kulturgeschichtliches zu den Bezeichnungen. kvpwakóv, olkos kvpuaKós, dominicum, basilica, in Antike und Christentum,

VI, 1950, p. 161-195. 93 S. GiET, La doctrine de l'appropriation des biens chez quelquesuns des Péres, in Recherches de science religieuse, XXXV,

1948, p. 55-91, praesertim p. 66-69. 94 F. R. M. Hrrcucock,

The Explanatio

symboli

ad initiandos

compared with Rufinus and Maximus of T'urin, jn Journal of Theological Studies, XLVII, 1946, p. 58-69. Ctr R. H. CONNOLLY in eodem uolumine, p. 185-196. 9; E. HoNIGMANN, Julien de Parenzo, évéque istrien du IV? siécle,

in Rivista di storia della Chiesa in Italia, 111, 1949, p. 1-8. Rufinus et Hieronymus

96 J. BRocHET, S. Jéróme et ses ennemis. Étude sur la querelle de S. Jéróme avec Rufin d'Aquilée et sur l'ensemble de son a«uvre $olémique, Paris, 1906. 97 F. CAVALLERA, Saint Jéróme. Sa vie et son euvre, I, x et 2, Louvain, 1922.

97? P. CouRCELLE,

Paulóm

(de Nole)

et la controverse

Jéróme et Rufin, 1n Rev. des études lat., XXV,

entre

1947, p.

274-279. 9$ K. Horr & Ap. JÜricHER, Die Zejfolge des erstem Origenistischen Streits, Yn. Sdtzungsberichte der Kgl. Preussischen A kademie dev Wissenschaften, 1916, IX. Heft, p. 226-275 (— K. HoLL, Gesammelte Aufsátze zur Kirchengeschichte, II, 2, Tübingen, 1928, p. 310-350). Cfr n. 11. 99 S. LENAIN DE TiLLEMONT, Mémoires pour servir à l'histoire ecclésiastique des six premiers siócles, XII, Paris, 1707,

|

p. 1-356; 616-662.

1oo CH. CHR. MiEROW, Saint Jerome and. Rufinus, in The Classical

Bulletin, XXX, 1953, p. 1-5; 16-17; 19-20. 101 F. X. MunenHY, Foil for the Irascible Hermit: Rufinus of Aquileia, in Catholic World, CL, 1940, p. 556-564. 102 In., Melania the Elder,

a Biographical Note, in Traditio, V,

I947, p. 50-77.

10; C. WEYMAN,

risches

Hieronymus über den Tod des Rufinus, in Histo-

Jahrbuch, XXXVII, 1916, p. 77.

Spuria 104 B. ALTANER, Der Liber de fide, ein Werk des Pelagianers Rufinus des ,,Syrers", in Theol. Quartalschr., CXXX, 1950,

P- 432-449.

BIBLIOGRAPHIA.

XIX

105 G. MoniN, Un owvrage restitué à Julien d'Eclane. Le commentaire du pseudo-Rufin sur les brophétes Osée, Joel et Amos, in Rev. bénéd., XXV, 19135, p. 1724. 106 A. WILMART, Le commentaire sur les bsaumes imprimé sous le nom de Rufin, in Rev. bénéd., XXVI,

276. Cfr n. 19.

IO9I4-I9IO, p. 258-

INDEX AVCTORVM Altaner, B. Arns, E.

Baehrens, W. A. Batrdy, G. Batk, W. C. Blanchatd, P. Brandt, S.

45, 75, 104 88 72, 75, 76 I, 20, 58, 52, 77 89 35 29

Brochet, J.

96

Brockie, M. Buchheit V.

44 42a.

BIBLIOGRAPHIAE

71, 77

Koetschau, P. Lambot, C. Laun, F. Lehmann, P.

Lenain de Tillemont, S. Lietzmann, H. Lowe, E. A.

84

Matiotti, S.

Marzuttini, J.

Cavalletra, F.

Migne, J. P.

Chadwick, H.

Mommsen, Th. Moretus, H. Motin, G.

100 16 $1 34 IOS

Murphy, F. X.

7595 101, 102

31 32

Oulton, J. E. L.

6o

54, 87a

Peeters, P. Pétutsson, P. Preuschen, E.

7 9

Ramsbothan, A. Rehm, B. Reitzenstein, R. Richard, M.

7E)

Rosweyde H.

65a

Salles, A. Salonius, A. H.

85

Scheidweiler, F. Schoenemann, C. T. Schwartz, E. Siegmund, A. Simonetti, M. Steidle, B. Stenzel, M. Streeter, B. H.

57, 61, 62, 62a

Caldetini, A.

Mierow, Ch.

Chatelain, É.

Connolly, R. H. Courcelle, P.

D'Alés, A. De Aldama, J. A. De Bruyne, D. Dekkets, E. Delatue, C. De Rubeis, B. M.

94 56, 78, 97a

4I

74, 81

Dólgetr, F. J. Duhtr, J.

91, 92 55

Engelbrecht, A.

64

Festugiére, A. J.

66

Fontanini, J. Freemantle, W. H.

Garniet, J. Gersdorf, E. G. Giet, S.

Glas, A. Grégoite, H.

Gribomont, J. Heurtley, C. A. Hitchcock, F. R. M. Holl, K. Holste, L. Honigmann, E. Hoppe, H. Huglo, M.

27 94 98

44 57.95 39, 40 47

82

68 80

Svennung, J. Vallatsi, D. Van de Sande

69 I5

51 37

17, 18, 19, 26 79 DITS

24

86

16 Bak-

huyzen, W. H. Van den Ven, P.

42

65

Villain, M. Vogels, H. J.

25

Wagner, M. M.

65

Jülicher, Ad.

58, 98

Kattenbusch, F.

30

Weyman, C.

59

Whitaker, C. Wilmart, A.

Kelly, J. Kimmel, E.

67

2

IO II

103

14

50, 106

T1215

TYRANNII ADVLTERATIONE

RVFINI

DE LIBRORVM

ORIGENIS

EIwm px nte

wie

NA

1

nis:

eieiig "

- eua

No $5" P

5e a Na ; saos QUOTA » Jic

LN

4

-

LI

'

B -—

306. $4

hi

n

*

.

ad -

'

»

LU t

IN

,

S

Phu

hodie.]

p.

2

«J

E

Ej

-

vw, o

!

14.

M

-

-

E

^:

? ze -

4

-

i5 unm

«d

(3

"i

-

A-

--—

Ȓ

Sua ^y

* bon

n P:

m

P

*d

b

qu

lass

ud

A

Ww LS^

s d

4

:

E

*.

q

-

'

i 7

u EE

"«

1 wt

nct

hd

F

ar

a.)

1

Ji

"

Y d

.

M

d

Pita,

,

f

L.

E» LI

EOCN

Te

' j

^

135

7g

V.

771 "

I

Ls

-—

n.

Los

pe

comm an

E

Y

9M

"n

zs js ZR

B

di.

8*1.

N vim

»

"

dh Vid,

"i dalla uA. e

^

E

Eeun

iz

NNDE ZU

-

: (A

»

ede

Tg CT!

i

B

A

,

I

LI

-

-

V

€»

&E

1 d

-

[ED j éd

B c

ie

E ,

e

,

qoe

ioa

92

.

s

E Y

J

:

rw

,

E

"cd

| »*.

PRAEFATIO. Ad hunc libellum recensendum, mihi praesto fuerunt hi codices (!), quos ipse contuli atque recensui : Augiensis CLX, ff. 13-13" ; saec. X (2) Parisinus Sangermanensis 12125, ff. 32v-37; saec. IX Metensis 225, ff. 39-45 ; saec. X Parisinus Bibl. Nat. 1641, ff. 88-89v ; saec. XII

Trecensis 669, ff. 36-41" ; saec. XII Bruxellensis 1026 (10264-73), ff. i11*-114 ; saec. XII Abrincensis 66, ff. 16v-19 ; saec. XII

Aurelianensis 222, ff. 121-124 ; saec. XII Parisinus Sorbonicus 16322, ff. 26v-30v ; saec. XIII Matritensis 201 (A-15), ff. 273-276 ; saec. XIII Hauniensis thott. 102 to, ff, 164-166 ; saec. XV

Parisinus Mazar. 574, ff. 236-239 ; saec. XV Bodleianus Can. Script. Eccl. 199, ff. 166v-175 ; saec. XV HERO vuohRzZOoUB3 Parisinus Nauarranus 17348, ff. 21-25 ; saec. XIV Cum hunc libellum Rufinus addiderit Pamphili pro Origene Apologiae, a se ipso in Latinum translatae, cumque Apologiae translatio in omnibus codicibus cum Origenis libris Periarchon coniuncta sit, ab eodem Rufino in Latinum trans-

latis, operae pretium est uel breuiter commemorare codices, qui libros Periarchon tradiderunt, in duas classes diuidi posse, a et y, quae ab uno archetypo originem duxerunt, saec. V-VI exarato, quem docti codicem Lucullanum appellauerunt (?). Pamphili Apologiam cum libro De adulteratione librorum Origenis codices tantum classis y tradiderunt, quia codex archetypus classis a folia amisit, in quibus Apologia (*) descripta erat : unus huius classis codex, A4, pauca Apologiae frustula necnon unum locum libri De adulteratione adhuc exhibet. Ceteros quidem libelli codices, uidelicet classis y, discribere

possumus in duas stirpes,alteram — Y — codices G. N R M T D Ab S B amplectentem (5), alteram — X — codices F C P H (9.

(1) De his codicibus fusius disserui in Sacris Erudiri, IX. (1957), p. 6 sqq. (2)In hoc codice traditur tantum extrema libelli pars, ab as/ores (c. 14, l. 10) usque ad finem : cf. infra. (3) De hoc cf. ed. KozrscHav, Leipzig 1915, p. XXIII sqq. (4) C£. ed. KogrscHav, p. LX XIX. (s) Hi sunt manifesti errores, in quibus codices GNRMTD.AP$B congtuunt : I, 30, om. continuo subiceret (nonnulli codices ad lacunam supplendam addiderunt rursus diceret) ; 13, 5, id esf pto eui fidezz. (6) Hi codices congruunt in nonnullis erroribus : 1, 10, om. agnosce ; 6, 13, alexandríae pto alexandriam ; 15, 3, putant pto putat.

PRAEFATIO ADVLTER.

4

LIBR. ORIGENIS

Ex codicibus classis Y, ubi uetustate nec non auctoritate

pollent G et M, arte coniuncti uidentur : G N R (7) ; M LO D Ab S B (3); ex codicibus classis X : F C (*); P H (15, Codices huius classis, in qua sunt potiores F et P, quamuis recentiores quam codices alterius classis, textus recensionem ostendunt haud prorsus deteriorem, quin immo interdum potiorem (12, qua re, in recta oratione constituenda, pariter ac ceteri maxima cura et studio sunt perpendendi (?). Hieronymus in l. II contra Rufinum refutandos adduxit nonnullos huius libelli locos, quos attente perpendi : hi enim, ubi Rufiniani operis codices discrepant, ad rectam lectionem eligendam aliquid utilitatis afferre possunt. Cum autem lectio Hieronymi diuersa sit atque illa in omnibus Rufinianis codicibus tradita, eam cauere debemus : nam manifestum apparet Hieronymum saepe Rufini locos neglegentius descripsisse ('*). Parisiis anno 1512 Pamphili Apologiam nec non librum De adulteratione librorum Origenis princeps edidit Merlinius simul cum omnibus Origenis operibus, auctoritate fisus codicis P. Quam editionem insequentes editores fideliter descripserunt, donec Parisiis, anno

1759, Ruaeus, compluribus

codicibus collatis (15), Apologiam denuo edidit (1$). Haec editio (7) C£. : 1, 39, praebente impossibile pro praebentem possibile ; 8, 1, recfo fenore pro recti tenore ; 14, 4, quorundam pto eorum. Ex his codicibus maxima affinitate iunguntur RN. (8) C£. : 5, 11, necteris M, nectens T pro in ceteris ; 5, 12, donatae pto donatam ; 7, 8,

dicent esse pro dicentes ; 7, 52, a me trai.ante quidem ; 13, 4, apollinaristis pzo apollinaTianis.

(9) CF. : 2, 11, add. de ligno autern scientiae boni et mali ne comedatis (-deris B $) ; 5, 18, om. e£ ; 6, 8, sufficeret pto sufficiat ; 6, 1, ef uidens quae passus sit pro uidensque perpessus $i ; 7, 10, om. quide ; 8, 5, babeo pro babui. Subtiliores copulationes inter codices huius familiae in stemmate tantuin desctibemus, quippe quae nullius momenti sint ad rectam lectionem eligendam. Huius familiae extant etiam nonnulli alii codices tecentiores : Vrbinas Lat. 44 ; Vtbinas Lat. 488 ; Vaticanus Lat. 214 ; Lautrentianus XXII, 9; Matcianus XXVIII.

(10) C£. : x, 17, potuit fieri pto fieri pofuit ; 1, 28, om. sui ; 1, 33, om. quod usq. dicitur ; 3, 1o, tiaturae pto creaturae ; 7, 37, om. purgatione. Cum codice F artissime

cohaerent codices recentiores Bruxellenses 1033 (66-76) et 1034 (689-705). (x1) C£. : 1, 5, fidei quidem pto quidem fidei ; 1, 26, sententiae pro sententia ; x, 26, injerti pto insería ; 2, 18, om. dogmatum suorum ; 3, 2, praefuit pto fuit. (12) Omnes codices huius classis, praesertim P et H, compluribus erroribus in-

fecti sunt; qua re eorum testimonium magni momenti est tantummodo omnes

in lectione

cum

tradita congruunt, id est cum nobis praebent lectionem co-

dicis atchetypi .X. (13) Koetschau in librorum Periarchon editione plus nimio posthabuit recensionem huius classis, quam tantum ex codice P cognoscebat. (14) C£, ex. g., 3, 15, 1o usq. contrartum est, ubi Hieronymus tradit tantum-

modo /aeretíca seripserit. Vno tamen loco Hieronymus nobis tradidit rectam lectionem : I5, 8, sex zzilia autem libros legere non iam est errores ac mala uelle cognoscere, ubi omnes codices omittunt errores ac zzala. : cf. Saerts erudiri, IX, p. 16 n. 2. (15) Ruaeus contulit codices G R. .$ JA. (16) Haec editio iterum typis impressa est in P. G. XVII, 615 sqq.

PRAEFATIO ADVLTER.

LIBR, ORIGENIS

5 longe Merlinianae praestat; praeterire tamen non debemus quin non parum ei obfuerit ignorasse codices F et C, nec non interdum plus aequo rectoque habuisse lectiones in codicibus R et S traditas, qui nullius sunt momenti (1;

CODICVM STEMMA Codex

a (A)

PC

Lucullanus

PH

G

RN

MI

4D.

b

$8

(17) In apparatu lectiones tantum adhibemus huius editionis ; nam supetiores ad

rectam orationem constituendam prorsus prodesse nihil possunt. De huius nec non insequentium operum orthographia hic satis est dicere me lectionem codicum uetustiorum secutum esse, maxime codicis Vindobonensis

847, libros De bene-

dictionibus Patriarcharum continentis. Ab hoc codice tamen discessi, scribens inquit pro inquid, apud pto aput, baud pxo baut, etc, etiamsi me non fugiat Rufinum ipsum hoc modo scribere potuisse. Constanter seruaui diphtongos, quae interdum in codice Vindobonensi, nec non in aliis codicibus uetustis omittuntur. Lectiones

uarias ad orthographiam tantum spectantes in apparatu non adnotaui,

CONSPECTVS

CODICVM ET EDITIONVM

Augiensis CLX, ff. 13-15» ;saec. X (/ncipit c. 14, l. 10 auctotes) Parisinus Sangermanensis 12125, ff. 32v-37 ; saec. IX Metensis 225, ff. 39-45 ; saec. X. Trecensis 669, ff. 36-41»; saec. XII ; T; secunda manus non multo recentior Bruxellensis 1026 (10264-73), ff. 111v-114 ; saec. XII S

Abtincensis 66, ff. 16v-19 ; saec. XII Aurelianensis 222, ff. 121-124 ; saec. XII Parisinus Bibl. Nat. 1641, ff. 88-89v ; saec. XII Parisinus Sorbonicus 16322, ff. 26v-30v ; saec. XIII Mattitensis 201 (A 15), ff. 273»-276 ; saec. XIII Parisinus Nauatranus 17348, ff. 21v-25 ; saec. XIV Parisinus Mazatin. 574, ff. 236-239 ; saec. XV Hauniensis thott. 102 4t, ff. 164-166 ; saec. XV Bodleianus Can. Script. Eccl. 199, ff. 166v-175 ; saec. XV consensus codicum GRJIN consensus codicum DAP SB consensus classium KI et codicum MT

"vunov2o65s9iÀ^* x-Wu^ HEOGAÀ consensus codicum FCPH Hier

€

Hieronymi l. II Contra Rufinum Ruaei editio in P.G. XVII, p. 615 sqq.

DE ADVLTERATIONE

LIBRORVM ORIGENIS

1. In his quae in superiore libro secundum Apologeticum PG :7, sancti martyris Pamphili, quem pro Origene Graeco sermone 6:5 edidit, prout potuimus uel res poposcit, Latino sermone di-

gessimus, illud est quod te, desideriorum

A

monitum uolo, ut scias hanc quidem fidei libris eius supra exposuimus, esse quae et tenenda. In omnibus enim his catholicum denter probatur. Inueniri tamen in eius his non solum diuersa, sed nonnumquam

IO

I

A

20

2I

uir, Machari,

ad-

regulam, quam de amplectenda sit et inesse sensum euilibris quaedam ab etiam contraria, et

ea quae ueritatis regula non admittit, agnosce, quae nos quoque nec recipimus nec probamus. Sed hoc unde acciderit, opinionem quae ad nos usque peruenit, ne a te quidem uel ab his qui quod uerum est scire cupiunt, celari uolo, si qui tamen sunt qui, audientes id quod uerum est et quod ipsa ratio PG r7, indicat, adquiescant, nec obtrectandi studio quiduis malint 6:6 uerum esse, quam id quod eis obtrectandi materiam perimat. Dubitari non puto quod hoc nullo genere fieri potuit, ut uir tam eruditus,tam prudens (certe quod indulgere etiam accusatores eius possunt), uir qui neque stultus neque insanus fuerit, ipse sibi contraria et repugnantia suis sententiis scriberet. Aut etiam si ullo genere concedamus hoc accidere potuisse (fortassis enim dicit aliquis quia ea, quae in prima aetate conscripsit, potest fieri ut obliuisceretur in aetate uergenti, et aliter quam aliquando senserat, post proferret), quid faciemus quod interdum in eisdem locis atque, ut ita dixerim, in consequenti pene capite sententia contrarii sensus inuenitur inserta ? Numquid €:1, & c£, Dan. 19; I1.

INSCRIPTIONES:incipit de adulteratione librorum origenis liber secundus GR P ; inc. de adult. libr. origenis liber M ; inc. de adult. libr. origenis IN ; inc. de adult.

origenis H ; incipit opusculum apologeticum rufini presbyteri ad machatium de adult. libr. origenis C ; incipit eiusdem rufini de his quae apud origenem conttatia sibi inueniantur et de adult. libr. eius T' ; incipit libellus eiusdem rufini quomodo haeretici libros origenis corrumpunt 2745 ; sequitur opusculum rufini de adult. libr. origenis ad macharium liber secundus F ; rufini epilogus in apologeticum sancti pamphili martyris ad macarium seu liber de adulteratione librorum origenis Rz ; deest in D .$ B

c. I, Í supetioti P H C R. B Rz 2 quem] oz. H 3 res] oz. H 4/8 illud usq. probatur apud Hier. Contra Ruf. II, 15 4 desideriorum uir macati te Hier 4/5 esse pos? admonitum a4Z. P H R. Rz 5 fidei quidem P H regulam fidei RN 6talem azf£e quae add. Hier — et(pos? quae)] etiam B, oy. R IN H — Vet tenenda sit Hier ^ inesse]esse P H — sensum inesse F C — 8 quidam P, quae H 10 agnosce oz. X ; cf. Sacris Erudiri, LX, 12 — 14 nec (anfe recipimus)] non .$ B 12 uel] ne AP 13 uel az/e quod add. 5 B est oz. H nolo P 15 nec] seripsi, et codd. Ru ; ef. Sacris Erudiri, IX, 16

quoduis

K H Rz . 16 esse uerum P

18 et ane certe add. Ru

etiam] et P

non az/e quiduis aZ.

P H Rz

i7 ulo P C . potuit fieri F C 19 eius oz. H

20 et oz.

5B

in

ante suis add. P scribere F C 21 accidere hoc JAb 22 enim] X Rx, etiam Y | 23 uergente 74P 24 quid usq. natum (/. 36) apud Hier. Contra Raf. II, 15 facimus Hier, -ciamus C, F (corr. -ciemus) 25 eis $ B 26 sententiae P H inueniuntur P, -niatur B inserti P H

ita ut P

8

DE ADVLTER.

LIBR. ORIGENIS, 1-2

in eodem opere eiusdem libri, interdum, ut diximus, statim PG r7, in consequenti capitulo, oblitus sui esse potuit, uerbi causa, 617/8

ut qui superius dixerat nusquam inueniri in omni Scriptura ubi Spiritus Sanctus factus uel creatus esse diceretur, con-PG r7, tinuo subiceret inter ceteras creaturas factum esse Spiritum 6:9 Sanctum ? aut iterum qui Patrem et Filium unius substantiae, quod Graece homousion dicitur, designauit, in consequentibus statim capitulis alterius esse substantiae et creatum poterat dicere eum, quem paulo ante de ipsa natura Dei Patris pronuntiauerat natum ? uel iterum de resurrectione carnis, qui tam euidenter pronuntiauit naturam carnis in caelum ascendisse cum Verbo Dei atque inibi caelestibus apparuisse uirtutibus nouum et admirandum eis sui uisum praebentem, possibile erat ut hanc iterum diceret non esse saluandam ? Quia ergo haec incidere ne in eum quidem poterant qui uel mente motus uel cerebro esset insanus, quid sit in causa quam possum breuiter edocebo. 2, Quanta sit haereticorum temeritas, quam nihil his sancti nihil pensi sit, facile intellegi datur ex his quae frequenter et ausi sunt et conuicti. Nam sicut patriipsorum diabolo ab initio falsare uerba Dei atque inflectere a suo ordine, et sui ueneni interserere uirus studium fuit, ita et istis successoribus

suis

hanc suae artis hereditatem reliquit. Denique cum dixisset Deus ad Adam : Ex omm ligno paradisi manducabitis, ille, cum uellet Euam decipere, liberalitatem Dei omnia edere permittentem, una tantummodo interiecta syllaba, in quantas coartauit angustias ! Ait enim : Quid est quod. dixit, ut ex omma PG 17, lHgno paradisi non manducetis ?, quo scilicet per hoc graue 62o esse Dei praeceptum apud hominem conquerens, praeuaricationem praecepti facilius persuaderet. Haec exempla patris sui atque hanc artem magistri sui secuti haeretici, quoscumque ueterum nobilium tractatorum inuenerunt de his, quae ad gloriam Dei pertinent, plene et fideliter disputasse, ita ut ex lectione ipsorum proficere unusquisque fidelium possit et instrui, non pepercerunt scriptis eorum dogmatum suorum coeno

10/11 Gen. 5, r.

24 opete eodem R. IN — etanfe interdum add. T, Hier

— 28 suiom.F C

continuo subiceret] X T, Hier, rursus diceret R. IN, (asze factum)

W, oz;z.

30 G.M.

T ; ef. Sacris Erudiri, LX, 8 33 quod sq. dicitur ozz. F C, quod zsq. substantiae om. B ópoUcuov Rz 34 esse oz;. P 9" qui 4:4. carnis ozz. IN ptonuntiauetat

P, -tiat H

potuerunt quidem H sum FC B

39 praebente

impossibile

K

42 in oz. P, in causa o». H

41 ne oz.

Ab

.$ B

43 breuiter pos-

c. 2,1etanzfe quam add. W' — sanctinihiloz. H — 3ipsotum patri P H — diabolo ozz.P 10 quid] qui JN deus fos; dixit add. P Rz 11 paradiso .$ non manducetis ozz. H, non oz. W'

de ligno autem scientiae boni et mali

ne comedatis (-deris B 5) ane quo add. W' — 12 praeceptum dei P Rz, dei praeceptum esse ZÁAP .$ B 14 sicuti D .$ B 16 ex oz. C 17 ipsorum] eorum P H unusquisque fidelium proficere H Rz 18 dogmatum suorum oz. P H

DE ADVLTER.

LIBR. ORIGENIS, 2-3

9

uenenatum uirus infundere, siue interpolando quae dixerant 20

2

A

V^

IO

15

siue quae non dixerant inserendo, quo facilius uidelicet sub nomine doctissimi cuiusque et nobilis inter scriptores ecclesiasticos uiri haeresis suae adstrueretur adsertio, ex eo quod ita sensisse etiam aliqui de claris uiris et catholicis uiderentur. Et horum manifestissimas inter Graecos scriptores ecclesiasticos probationes tenemus. Et quamuis quamplurimi sint ex ueteribus in quorum libris huiuscemodi deprehenditur adulterium, paucorum tamen sufficit adhibere testimonia, ex quibus facilius quid etiam Origenis libris acciderit, agnoscatur. 3. Clemens apostolorum discipulus, qui Romanae ecclesiae post apostolos et episcopus et martyr fuit, libros edidit qui appellantur Anagnorismos, id est Recognitio. Quibus cum ex PG r7, persona Petri apostoli doctrina quasi uere apostolica in quam- 62: plurimis exponatur, in aliquibus ita Eunomii dogma scribitur, ut nihil aliud quam ipse Eunomius disputare credatur, Filium Dei creatum de nullis extantibus adseuerans. Tunc deinde etiam illud adulterii inseritur genus, ut naturam diaboli ceterorumque daemonum non propositi uoluntatisque malitia, sed excepta ac separata creaturae produxerit qualitas, qui utique in ceteris omnem rationabilem creaturam docuerat liberi arbitrii facultate donatam. Sunt etiam alia nonnulla libris ipsis inserta, quae ecclesiastica regula omnino non recipit. Quid, quaeso, de his sentiendum est ? quod apostolicus uir, immo pene apostolus (nam ea scribit quae apostoli dicunt), cui Paulus apostolus testimonium dedit dicens : Cum Clemente et ceteris adiutoribus meis, quorum nomina sunt in libro uitae,

20

et scribebat hoc quod libris uitae contrarium est ? an id potius credendum est quod supra diximus, quod peruersi homines ad adsertionem dogmatum suorum sub uirorum sanctorum nomine, tamquam facilius credenda, interseruerunt ea quae illi nec sensisse nec scripsisse credendi sunt ? Cc. 5, 16/17 Philip. 4, 5.

22 suae] siue P

23 sensisse ozz. H

27 tamen] tin D 74b, tantum .$ B

c. 3, 1 clemens 4:4. adseuerans (l. V) apud Hier. Contra Raf. II, 17 2 et anfe graece pos; qui add. Ru qui] quia Rz praefuit P H episcopus ozz. Hier 3 dvayvopwpós P H Hicr Ru, anatnotismos T, /acuna B in anfe quibus ad4. 4 D scribitur] inseritur T4 Hier Rz P H Hier Ru ; ef. Saeris Erudiri, IX, 17 dejsex Pi tum P H C Rz deinde] denique IN 9 daemonum 2:4. 11 in 10 creaturae] naturae F C, creaturarum .$ uoluptatisque ozz. IN rationalem B C, F (corr. -bilem) ceteris] necteris M, nectens T, adnectens T 13 ipsis] eius 12 donatae M T (T, corr. -tam) docuerat] X, -rit Y Rz 14 quid z4. credendi sunt (/. 22) apud Hier. Contra non recipit omnino P Rz 18 immo pene 4;q. contrarium est (/. 18)] quod] quae F C Rf. II, 17? 17 16 apostolus paulus JN nam] uero P H haeretica scripserit Hier adiutoribus meis ceteris P H

ad oz.

PH

20 sub] uel IN

18 et oz. W Ru ; ef. Sacris Erudiri, LX, 17

19

IO

DE ADVLTER.

LIBR. ORIGENIS, 4-6

A

4, Clemens quoque alius, Alexandrinus presbyter et magister ecclesiae illius, in omnibus pene libris suis Trinitatis gloriam atque aeternitatem unam eandemque designat : et interdum inuenimus aliqua in libris eius capitula, in quibus Filium Dei creaturam dicit. Numquid credibile est de tanto PG r7,

b]

traria senserit, uel ea quae de Deo, non dicam credere sed uel audire quidem impium est, scripta reliquerit ? 5. Dionysius quoque Alexandrinus episcopus, eruditissimus adsertor ecclesiasticae fidei, cum in quamplurimis in tantum unitatem atque aequalitatem Trinitatis defendat, ut inperitioribus quibusque etiam secundum Sabellium sensisse uideatur, in his tamen libris ipsius, quos aduersum Sabellii haeresim

uiro tam in omnibus catholico tam erudito, ut uel sibi con-

622

scribit, talia inueniuntur inserta, ut frequenter Arriani aucto-

IO

VA

IO

I VA

ritate ipsius se defendere conentur. Propter quod et sanctus episcopus Athanasius conpulsus est Apologeticum pro libris ipsius scribere, pro eo quod certus erat non illum diuerse potuisse sentire et sibi ipsi contraria scribere, sed quod inserta haec a maliuolis nosset. 6, Et haec quidem nos, ducti rei ipsius consequentia, de sanctis uiris et ecclesiae doctoribus sensimus, quo scilicet non putemus eos qui rectam ecclesiasticam fidem in quamplurimis adstruxerunt, in aliquibus sibimetipsis aduersa sensisse. De Origene uero, in quo similiter ut in his quos supra diximus, quaedam diuersitas inuenitur, istud non sufficiat sentire quod de praeiudicatis iam catholicis sentitur uel intellegitur uiris, nec simili causae similis sufficiat excusatio, nisi et ipsius hoc conquerentis et deplorantis scriptis ac uocibus probaremus. PG 1:7, Quid enim ipse, dum adhuc esset in carne uiuens, sentiens 625 uidensque perpessus sit de librorum suorum uel sermonum corruptionibus uel adulterinis editionibus, ex ipsius epistula quam scribit ad quosdam caros suos Alexandriam, euidenter docetur. Et per hoc quae sit causa quod in eius scriptis quaedam contraria sibi inueniantur, agnosces. c. 4, 2 illius ecclesiae P H Rz c. 5, 2 in (anze tantum) oz. F C D ipsius] suis P H Rz aduersus F C B 6 scripsit K C Rz ? conantur S, -natur B 8 anathasius episcopus P 9 ipsius] eius P Rz 10 et sibi] sibique P Rz, sibi H sctibere] dicere T (T, corr. sctibete) c. 6, 2 sanctissimis

P Rz

et om,

K

M T

sentimus

T, G (corr. -simus),

sensimus corr. -timus M quod T 8 sanctos pos; eos add. Y Rz (esse sanctos T) et pos? rectam add. K W T Ru — ecclesiasticamque F C 4 semetipsis 5B de otigene ug. docetur (/. 14) apud Hier. Contra Ruf. IT, 17-18 5 ueto] quoque Hier, oz. H ^ 6 quae F C M T (T,vorr. quaedam), aliqua P H Ru — 8 simili] similis X W/ T; M G Rz (M G corr. -li) similis ozz. P sufficeret W et (anze ipsius) oz. P

9 ac] et H, atque Rz

probemus P H Rz, proba-

uimus Hier — 10dum]cum H Hier ^ essetom.Hier ^ iiuidensque perpessus sit] et uidens quae passus sit W — de]ex N R 13 alexandriae X ^ 14 edocetur Hi eius]ipsius P H Rz i5 sibicontraria P H R4 inuenientur P

DE ADVLTER.

LIBR. ORIGENIS, 7

II

?. De adulteratione uel corruptione librorum suorum ex libro epistularum Origenis quarto [Epistulae scriptae ad quosdam caros suos Alexandriam] PG 7, ,.Quidam eorum qui libenter habent criminari proximos 624

A

IO

suos, adscribunt

nobis et doctrinae nostrae crimen blasphe-

miae, quod a nobis numquam audierunt. De quo ipsi uiderint, nolentes obseruare mandatum illud quod dicit quia : Maledicti regnum Dei mon possidebunt, dicentes me patrem malitiae ac perditionis et eorum qui de regno Dei eiciuntur, id est diabolum, dicere esse saluandum : quod ne aliquis quidem mente PG 17, motus et manifeste insaniens dicere potest. Sed nihil mirum 625 mihi uidetur, si adulteretur doctrina mea ab inimicis et tali

:5

2o

2

^

230

adulterio corrumpatur, quali adulterio corrupta est epistula Pauli apostoli. Quidam enim sub nomine Pauli falsam epistulam conscripserunt, ut conturbarent Thessalonicenses, quasi instaret dies Domini, et seducerent eos. Propter hanc ergo epistulam in secunda epistula quam ad Thessalonicenses scribit, haec dixit : Rogamus autem uos, fratres, ber aduentum Domini nostri lesu Christi et nostrae congregationis in psum, ut non cito moueamini a sensu uestro neque terreamini, neque per spiritum neque ber uerbum neque per epistulam tamquam per nos missam, quasi instet dies Domini. Nemo uos seducat ullo modo. Talia ergo quaedam uideo etiam nobis accidere. Nam quidam auctor haereseos, cum sub praesentia multorum habita inter nos fuisset disputatio et descripta, accipiens ab his qui descripserant codicem, quae uoluit addidit et quae uoluit abstulit et quae ei uisum est permutauit, circumferens tamquam ex nomine nostro, insultans et ostendens ea quae ipse conscripsit. Pro quibus indignantes fratres qui in Palaestina sunt, miserunt ad me Athenas hominem qui acciperet a me ipsa authentica exemplaria. Quod ne relectum quidem c. 7 Orig. Ex 4. IV epistularum

7/8 I Cot. 6, 10.

18/23 II Thess. 2, 1-5.

c. 7, 8 epistulae 4:4. alexandtiam (-driae X) sec/usi, reputans baec uerba, a. quodam librario in margine seripía, postea in fextum irrepsisse uerba otigenis ex epistola ipsius quam ad quosdam caros suos in Alexandria scripsit (scribit F) contra eos qui libros eius adhuc eo uiuente adulterauerunt 50s; alexandtiam adZ. X T, J4p (im marg.) 4 otigenes az/e quidam adZ. R. IN Rz quidam 2:4. potest (/. 11) apud Hier. Coníra Ruf. IL, 18 7? illud] istud .$ B, oz. IN RH 8 dicentes] dicent esse M T (T, corr.-ntes) ^ assetere anfe me add. Hier, esse add. CF me oz. P H, del. T; 9 ac] et Hier et ozz. Hier dei ozz. K M T (T, add.) 10 me az£e dicere add. X W'M T (T, del.) dicere ozz. Hier, del. T., diceret R. quidem oz.W . 1i mihi mirum H B 12 meis 50:7 inimicis aZ. P H B Ru — 14 apostoli 5os7 pauli add. P ' 16 ergo oz. P H 18 scripsit F C P, oz. H 19 nostram congregationem P H

in idipsum H

20 moueamini cito P FH Rz

uestro sensu R. IN 22 nos] uos M 26 desctipserunt F C H quae uoluit addidit et quae uoluit abstulit ozz. HT 24 quae (anfe ei)] quod H Rz uisum est ei R. JN eiom.CF circumferens] et circumfert Y ; cf. Sacris Erudiri, IX, 18 81 ipso B, oz. H ipsum authenticum exemplar Rz

I2

DE ADVLTER.

LIBR. ORIGENIS, 7

uel recensitum a me antea fuerat, sed ita neglectum iacebat,

ut uix inueniri potuerit. Misi tamen et sub Deo teste loquor quoniam, cum conuenissem illum ipsum, qui adulterauerat 55 librum, quare hoc fecisset, uelut satisfaciens mihi respondit

40

45

:

Quoniam magis ornare uolui disputationem ipsam atque purgare. Videte quali purgatione disputationem nostram purgauit : tali nempe quali purgatione Marcion purgauit Euangelia uel apostolum ; uel quali successor eius post ipsum Apelles. Nam sicut illi subuerterunt Scripturarum ueritatem, sic et iste, sublatis quae uere dicta sunt, ob nostri criminationem inseruit quae falsa sunt. Sed licet homines haeretici et impii sint qui haec facere ausi sunt, tamen habebunt et illi iudicem Deum, qui talibus aduersum nos criminationibus adcommodant fidem. Fecerunt hoc et alii nonnulli, conturbare uolentes PG r7,

ecclesias. Denique in Epheso cum me uidisset quidam haere- 626 ticus et congredi noluisset neque omnino os suum aperuisset apud me, sed nescio qua ex causa id facere deuitasset, postea ex nomine meo et suo conscripsit qualem uoluit disputationem $0 et misit ad discipulos suos, ut ego quidem cognoui, ad eos qui Romae erant, sed non dubito quod et ad alios qui per diuersa sunt. Insultabat autem et apud Antiochiam, priusquam ego illuc uenirem, ita ut et ad conplurimos nostrorum perueniret ipsa disputatio quam portabat. Sed ubi adfui, multis eum D praesentibus argui. Cumque iam sine ullo pudore pertenderet inpudenter adserere falsitatem, poposci ut liber deferretur in medium, stilus meus agnosceretur a íratribus, qui utique cognoscunt quae soleo disputare uel quali soleo uti doctrina. Quique, cum ausus non esset proferre librum, conuictus ab 6 o omnibus et confutatus est falsitatis : et ita persuasum est fratribus ne aurem criminationibus praeberent. Si quis ergo uult credere mihi in conspectu Dei loquenti, etiam de his quae in epistula mea conficta sunt et inserta credat. Sin autem quis non credit sed uult de me male loqui, mihi quidem nihil 65 damni confert : erit autem ipse falsus testis apud Deum aduersum proximum suum falsum testimonium uel dicens uel dicentibus credens". A

32 recensetum G R. T (Tcorr.-situm) arguens afe quate add. R. IN Rz

uellet G illam Rz

purgauit Ry.

^ a me az/e quidem (/. 31) /rz. fecetat R, -rit IN

uelut] uel et M T (T, eorr), ozz. atque putgare ipsam B .$

— 42 quae oz. IN

R.IN

36 uolui ornare $5 B

34 purgatione ozz.

43 illum P

MT

X35

fecisset uelut] fecisse FC

ipsam]

38 euangelia

45 autem an7/e hoc add. F C

46 cum me uidisset] me cum uidisset 5, me tamen uidisset B, cum uidisset quia D,

cum uidisset me Rz 47 uoluisset VW 48 ex] de .$ B uitasset P H Rx 51 peruenisse 505; erant add. W' Rz quod] quin Rz et oz. P ad oz;. IN loca pos? diuetsa add. W^ Ru 53 quamplurimos Rz 54 ipsa] illa F C et ane multis ad2. Y 55 praesentibus eum R. IN H, eum oz. B 5T et

ante stilus add. T, Rz

stilus] scelus P

aom.MT

58 cognoscunt] cogno-

scerentX M T,agnoscerent [7 ^ quali]quaP ^ 59quique]qui R4 — 60 conputatus W MT (Tscorr. |62credere uultP — 64 de oz. CF (Fadieci?) 68 infert RON et ane aduersum add. IN — aduersus Y TR& — 66 testimonium falsum PH Ry

DE ADVLTER.

wA

IO

I

A

A

IO

15

LIBR. ORIGENIS, 8-9

I3

8. Haec ipse adhuc superstes conqueritur, quae scilicet per semetipsum deprehendere potuit adulterata esse in libris suis atque falsata. Meminimus sane etiam in alia eius epistula similem nos de librorum suorum falsitate legisse querimoniam, cuius epistulae exemplar in praesenti non habui, ut etiam ipsius testimonium his pro fide ueritatis adiungerem. Sed sufficere arbitror ad satisfaciendum his, qui non contentionis atque obtrectationis studio, sed amore ueri audiunt quae dicuntur. Nam quod in ueteribus sanctis ac praeiudicatis catholicis uiris, quorum superius fecimus mentionem, solo argumento ex rerum consequentia ac recti tenore praesumpto

ostenditur ac probatur quod, si quid in libris eorum contra ecclesiasticam fidem inuenitur, id insertum ab haereticis potius PG :7, quam ab ipsis scriptum putetur : hoc in Origene non argu- 627 mento solo simili ut in illis, sed testimonio querimoniarum suarum ex suis scriptis prolato, absurdum non puto si credatur, ne uelut stultus aliquis aut insanus contraria sibi scripsisse uideatur. 9, De haereticorum uero temeritate quia credi istud scelus facile possit, illa res maximum credulitatis praestat exemplum, quod abstinere impias manus ne a sacrosanctis quidem Euangelii uocibus potuerunt. Apostolorum uero uel actus uel epistulas qualiter polluerint qualiter corroserint qualiter in omnibus maculauerint, uel addendo impia uel auferendo quae pia sunt, si quis plenius scire uult, ex his libris Tertulliani quos aduersum Marcionem scripsit, plenissime recognoscet. Quid ergo iam erit magnum, si Origenis scripta temerarunt hi, qui Saluatoris Dei nostri dicta ausi sunt temerare ? Nec sane diuersitas dogmatum alicui adsertionis nostrae deneget fidem, quod alterius haeresis fuerint illi qui Euangelia deprauarunt, ad alteram uero haeresim respiciant ista quae dicimus Origenis libris inserta. Cognoscat qui de his dubitat, quod sicut in omnibus sanctis est Spiritus Dei, sicut et apostolus dicit quia : Spiritus prophetarum prophetis subiectus est, qui et iterum ait

c..9, 16 I Cot. 14, 52.

c. 8, 1 rufinus az/e haec add. Ru, D.Ab (in marg.) qui P 5 cuius 44. sed 10 8 atque obtrectationis ozz. Y habeo W, habvit Rz (. 6) om. H 14 ipsis] hiis ipsis P 12ac]et P tecto K iiac]a NN catholicis ozz. IN his Ry — 15solum K R4 — 17aliquis stultus F C — sibi] sub his M M T — ? uult plenius 3nea]esse P — sacrosancti c.9, 1scelus istud G IN 9 quid usq. recognoscit P H scire P H R4 — S8 aduersus P $ B, ad H refutant (v. 1, /. 19)] uerum quia etiam ex libris graecorum exempla protulimus debemus etiam ex latinis scriptoribus talia quaedam accidisse monstrate quae 10 dicta] adhuc sunt memoriae nostrae ne quid perfectae credulitati desit H KM T 14 in ozz. P 16 qui et] quia P uerba W/ T4, oz. 3

RVFINI

XX

14

DE ADVLTER.

LIBR. ORIGENIS, 9-11

quod : Omnes unum Spiritum potauimus : ita et haereticis unus est diaboli spiritus, qui eos eandem ac similem semper malitiam docet. 10. Verum ne cui forte minus ad credendum uideantur idonea ea quae ex libris Graecorum scriptorum exempla protulimus, quamuis Graecus scriptor sit pro quo satisfacere uidemur, tamen quoniam quodammodo in Latinam linguam E

IO

A

sermo

manus

IO

15

deuolutus

est, et satisfieri etiam

Latinis

hominibus

pro his ex quibus calumniosis interpretationibus uulnerantur, magnopere poposcisti, non pigebit etiam Latinis scriptoribus PG 17, talia quaedam accidisse monstrare, et calumnias immensas ex 628 adulteratione librorum suorum sanctis et probatissimis uiris esse commotas. Et ne quid perfectae credulitati desit, res adhuc quae sunt memoriae nostrae retexam, quo testimonii ueritas neminem lateat. 11. Hilarius, Pictauiensis episcopus, confessor fidei catholicae fuit. Hic cum ad emendationem eorum qui Ariminensi perfidiae subscripserant, libellum instructionis plenissime conscripsisset, cumque libellus ipse in manus inimicorum et maliuolorum, ut quidam dicebant, corrupto notario, alii uero alia occasione narrabant (quid interest ?), tamen cum in inimicorum,

ipso ignorante, uenisset, ita ab his cor-

ruptus est, illo sancto uiro nihil penitus sentiente, ut postea, cum ad concilium episcoporum secundum ea. quae se in libello ipsius nouerant corrupisse, haereticum eum inimici arguere coepissent, et ipse libelli sui fidem pro sui defensione flagitaret, de domo sua prolatus libellus talis inuentus est, quém ipse non agnosceret, faceret tamen eum excommunicatum de concilii conuentione discedere. Verum quia uiuenti et adhuc in corpore posito res quamuis scelerata et inaudita contigerat, doli cogniti factio deprehensa, retecta scelerum machina potuit emendari : adhibita curatio est adsertionibus satisfactionibus et omnibus his quae uiuentes pro se facere possunt. Nam mortui pati nihil refutant. dé

Gore"

17 omnes oz. R IN — pottabimus P in afe haereticis add. Ru (fortasse recte) c. 10, 3 quamuis] quoniam R. .N, quod JW 4 quoniam ozz. P quodammodo] P C Rz, quod K T,, quo (dammodo eras. s uid.) M, quo T, om. W F 10 ne om. P forte 50s? quid add. P perfectae] pet te M T, apettae K W Rx 11 quae sunt adhuc P Rz c. II, Ípictauensis K —— 3 perfide M T (T,corr.-diae) ^ sctipserantP plene P,plenissimae Rz ^ 4ipse]ille B T (T, corr.) * his]eis P Ru — Sestom. P 10 ipsius] illius F C 12 est pos? prolatus add. Y et pos; libellus adZ. Y est] sit Ru ; ef. Sacris Erudiri, IX, 19 13 facere P eum ozz. R. IN excommunicatum o5 quia (/. 14) £rai. P 14 quamuis ez/e adhuc add. IN — 16 dolo M T cognito M T, G( for. ex corr.) detecta K IW Rz 17 et anje adhibita ag. R. IN — enim ane curatio add. P Rs

DE ADVLTER.

LIBR. ORIGENIS, 12-13

I5

IO

12. Sancti Cypriani martyris solet omne epistularum corpus in uno codice scribi. Huic corpori haeretici quidam, qui in Spiritum Sanctum blasphemant, Tertulliani libellum De Trinitate, reprehensibiliter — quantum ad ueritatem fidei nostrae pertinet — scriptum, inserentes et quamplurimos codices de talibus exemplaribus conscribentes, per totam PG :;, Constantinopolim urbem maximam distrahi pretio uiliori 629 fecerunt, ut exiguitate pretii homines inlecti ignotos et latentes dolos facilius conpararent, quo per hoc inuenirent haeretici perfidiae suae fidem tanti uiri auctoritate conqui-

15

fratribus catholicis inuenti admissi sceleris commenta retegerent, et ex parte aliqua, si quos possent, ab erroris huius laqueis reuocarent. Ouamplurimis tamen in illis partibus sanctum martyrem Cyprianum huius fidei, quae a Tertulliano non

A

rere. Accidit tamen ut, recenti adhuc facto, quidam ex nostris

recte scripta est, fuisse persuasum est.

13. Adiciam adhuc unius facti talis exemplum, quod memoriae quidem recentioris est (commissae autem nequitiae antiquum satis) et quod omnes ueterum fabulas uincat. Damasus episcopus, cum de recipiendis Apollinarianis deliberatio A

IO

15

20

haberetur, editionem ecclesiasticae fidei, cui iidem editioni, si

ecclesiae iungi uelint, subscribere deberent, conscribendam mandauit amico suo cuidam presbytero, uiro disertissimo, qui hoc illi ex more negotium procurabat. Necessarium uisum est dictanti in ipsa editione de incarnatione Domini hominem dominicum dici. Offensi sunt in hoc sermone Apollinaristae : nouitatem sermonis incusare coeperunt. Adesse sibi coepit qui dictauerat et ex auctoritate ueterum scriptorum catholicorum uirorum confutare eos qui inpugnabant. Decidit ut uni ex ipsis qui nouitatem sermonis causabantur, ostenderet in li-PG :7, bello Athanasii episcopi scriptum esse sermonem de quo 65o quaestio habebatur. Quasi suasus iam ille cui hoc probatum fuerat, rogauit dari sibi codicem, quo et aliis ignorantibus et contradicentibus satisfaceret. Accepto codice, inauditum excogitauit adulterationis genus. Locum ipsum, in quo sermo iste erat scriptus, rasit et ipsum sermonem rursum rescripsit quem raserat. Codex redditus simpliciter receptus est. Mouec. I2, 1 sancti zccedi? H — esse ante omne add. P corpus epistolarum F 2 codici az/e corpoti add. P 6 exemplaribus] F C, exemplariis Y Rx, oz. P H ; ef. Sacris Erudiri, LX, 20 ? uiliore W M T 11 quidem .$ 12 commenta] commissa P 18 a oz. P curo d fale T 2 commissi G M T, -sa H — nequitia T, 4 apollinaristis MT D cui oz... Y (T, adiecit) ; cf. Sacris Erudiri, LX, 9 iidem] P H Rz, id est Y, om. F C

editioni ozz.

F C

cui az/e si add. R.

11 nouitate M

sibi]ibi FCRN 12 ueterum] ueraP — etam/ecatholicorum add. W' — 13 uisus est az/e confutare add. W 14 nouitate W/ . 16 hocom.P 19V iam ante fuerat add. P sibi dari T 19 ipsum] istum P H iste sermo T 20 scriptus erat H Rz, erat ozz. P ipsum] istum K 247 .$ B

16

DE ADVLTER.

tur iterum pro eodem

LIBR. ORIGENIS, sermone

quaestio;

codex profertur; inuenitur sermo, 2

iE

30

^

13-15 ad probationem

de quo erat quaestio, ex

litura in codice positus ; fides proferenti talem codicem derogatur, eo quod litura illa corruptionis ac falsitatis uideretur indicium. Sed quoniam — ut iterum eadem dicam — uiuenti haec facta sunt ac uigenti, continuo egit omnia ut fraus commissi sceleris nudaretur, et nequitiae macula non innocenti uiro, qui nihil tale gesserat, adhaereret, sed in auctorem facti atque in uberiorem eius infamiam redundaret. 14. Si ergo et Origenes talia ab haereticis et maliuolis se esse perpessum in epistula sua propria uoce conqueritur, et multis aliis catholicis uiris tam uiuis quam defunctis eadem acciderunt, similesque fraudes scriptis eorum probantur inlatae, quae tandem animi obstinatio est in aequali causa non aequali uti uenia, sed ex eisdem accidentibus aliis excusationis reuerentiam aliis infamiam criminationis intendere ? Quin potius aperienda est hoc in loco ueritas latens. Non enim pos- PG 17,

IO

sibile est tam iniquo iudicio uti quemquam hominum, ut de 63: causa aequali non aequaliter sentiat. Sed quod auctores obtrectatorum eius hi sunt qui uel in ecclesia disputare latius solent, uel etiam libros scribere, qui totum de Origene uel lo-

I

V^

VA

quuntur uel scribunt, ne ergo plures ipsorum furta cognoscant, quae utique, si ingrati in magistrum non essent, nequaquam criminosa uiderentur, simpliciores quosque ab eius lectione deterrent. 15. Denique quidam ex ipsis, qui se, uelut euangelizandi, necessitatem per omnes gentes et per omnes linguas habere putat de Origene male loquendi, sex milia librorum eius se legisse, quamplurima fratrum multitudine audiente, confessus est. Oui si utique, ut ipse dicere solet, pro cognoscendis malis eius legebat, sufficere poterant decem libri ad cognoscendum aut uiginti certe aut quamplurimum triginta. Sex milia autem 24 proferentis

W T, M (ex corr.)

26 dicam eadem P

27 ac uigenti] a ui-

gente F C, a uiuente P FI Rz, aut uigenti B ; cf. Sacris Erudiri IX, 12. — omnis ut T (T; £rai.) €. 14, 1 origenis

P G M T (T, eorr.)

uoce conquetitur in epistola sua F C mottuis P Rz

4 acciderint 745.5 B

seom.MT

se esse perpessum ptoptia

3 uiris catholicis P Rz

defunctis]

eorum] quorundam K Rz, suis H

5

et anfe quae add. -AbS$ B — causa] K C Rz (vf. /. 10), casu cez£. codd. 6 excusationis reuerentiam ozz. P ? ctiminationis infamiam P, H (famam), Ru — quin potius 44. legerunt (v. 15, /. 12) apud Hier. Contra Ruf. II, 21 9 non ante tam add. P 10 auctotes accedi? A 11 i .$ B Rz ut ane in add. IN 13 ipsorum] eorum P H 14 quae] 44 Hier Ru, qui X Y — siom..A 15 crieis P minosi 44 M T (T, corr.-sa) ^ quoque A c. 15, 1 quidem G M (M corr.) uelut] uel W G, M (ante corr.), oz. R. IN T, M (ex

corr.) 2 pet omnes gentes et o»z. P 8 putant 44 X NN, F (ex corr.) ; cf. Sacris Erudiri, IX, 13 se oz. A 4 fratrum oz. R. B eius malis Hier 6 ipsos

post eius add. P H ei ane poterant add. H, pos? poterant add. P Rz quam-] aut C, aut ut F H Hier, uel quam P, uel ut Rz autem ozz. P

* aut

DE ADVLTER.

LIBR. ORIGENIS, 15-16

17

libros legere non iam est errores ac mala uelle cognoscere, sed totam pene uitam suam disciplinis eius ac studiis dedere. 10 Quomodo ergo merito iste audiendus est, cum eos culpat qui instructionis suae causa perpauca eius, salua fidei regula atque PG 17, integra pietate, legerunt ? 632 16. Sufficere opinor haec ad ostendendum qualiter de Origenis libris sentiendum sit. Et puto quod omnis qui non contentionis sed ueritatis studium gerit, facile his tam euidentibus adsertionibus adquiescat. Quod si quis in contentione sua permanet, nos talem consuetudinem non habemus. Definitum enim est apud nos, si quando eum legimus, probare quae legiVA

mus et, secundum sancti apostoli commonitionem, tenere quae

bona sunt. Si quid autem inuentum fuerit in his quod cum fide catholica non consonat, hoc et ab haereticis suspicamur ro insertum, et tam ab illius sensu quam a nostra fide ducimus alienum. In quo etiam si fallimur, nihil, ut opinor, periculi huiuscemodi errore incurrimus. Nam et ipsi, Deo iuuante, permanemus inlaesi,uitando ea quae suspecta habemus et inprobamus ; et accusatores fratrum non inueniemur apud 15; Deum, quia diaboli proprium hoc opus esse dicitur accusandi fratres : unde et diabolus a criminando nomen accepit ; simul et maledicorum sententiam, quae a regno Dei separat eos qui tales sunt, declinamus. c. I6, B cf. I Cor. 11, 15.

7/8 cf. I Thess. 5, 21.

18 cf. Apoc. 12, 10.

17/18

cb. EI Cotr.6, xo.

8 librorum Hier (sed in Contra Ruf. III, 23 : sex milia origenislibros) PR»

^ iam non

estettotes ac mala uelle cognoscete] Hier, uelle cognoscete est codd. Ru ;

ef. Sacris Erudiri, LX, 16 n. 2 PHRz

9 suam ozz. Hier

^ et studiis eius P

ac] et

10 iste merito Hzer

c. 16, 1 sufficere opinor haec] A, sufficere haec X M T, sufficere haec credimus W,

sufficere haec arbitror T,, sufficeret G, sufficiant haec R. IN Ru ; ef. Saeris Erudiri, probare quae legimus et] 6enim]autem T (T,corr.) 2etom.X IX,8n.1 A, om.

X Y Ru ; ef. Sacris Erudiri, LX, 7

9ethocab

NB — 12errore] P H Rx,

13 suspectui T, -ctu M (ante corr.), -cti -tis cezt. codd. ; cf. Saeris Erudiri, LX, 7 17 sententiam] X Y esse ozz. P 1B est por? proprium add. P M (ex corr.) Ra, -tias /Á

eos] nos P

TYRANNII

APOLOGIA ROMANAE

RVFINI

AD ANASTASIVM VRBIS

EPISCOPVM

PRAEFATIO

Ad hanc Apologiam recensendam hos codices (!) contuli : Veronensem XV (r3), ff. 87-90 ; saec. VIII (2) Augiensem XVIII, ff. 53-53" ; saec. IX in. Casinensem 295, ff. 108-113 ; saec. X-XI

Carolopolitanum 196 D III, ff. 137-38 ; saec. XII Parisinum Bibl. Nat. 1872, ff. 42-42v ; saec. XI x p

Br. Mus. Roy. Mss. 6 B IV, ff. 8-9 ; saec.

Cantabrigensem Emm. Coll. 25, ff. 37-38v ; saec. XII Abrincensem 73, ff. 39*-41 ; saec. XII Taurinensem d III 4o, ff. 85-86 ; saec. XIII Parisinum Bibl. Nat. 1800, ff. 54-55» ; saec. XII Parisinum Bibl. Nat. 1850, ff. 131»-132v ; saec. XII Atrebatensem 415 (724), ff. 10v-12v ; saec. XII Atrebatensem 79 (127), ff. 35v-36v ; saec. XII Parisinum Nauarranum 16341, ff. 187»-188 ; saec. XII in. Bambergensem B III 9, ff. 54-55 ; saec. XIV Vindobonensem 850, ff. 44-47» ; saec. XII Laurentianum XV dextr. 13, ff. 152-52v ; saec. XIII Lincolnensem C 47, ff. 103-104 ; saec. XI-XII Rothomagensem A 400 (452), ff. 4*-6 ; saec. XIII Dymo OUuogzuouyOog-MM Cum libellus breuissimus sit, facile non uidetur stemma co-

dicum constituere subtile ac perfectum. Considerare tamen debemus omnes codices, praeter A et V, in lectione congruere manifesto faciliore et tam grauiter corrupta (?) ut neminem fugiat hos codices ab uno archetypo originem duxisse, quod Z appellamus. Quibus ex codicibus complures nonnullis classibus congregantur : K codices N B G amplectitur (); X codices E I L P T (5); Y codices MO S R (8) ; classis denique W codices C H amplectitur (?). (1) C£. de hoc Sacris Erudiri, X (1958), p. 5 sqq. In omnibus his codicibus Rufini libellus simul cum Hieronymi opetibus traditur. (2) In hoc codice desctiptae erant Gai Institutiones, quae postea erasae sunt ; in eotum locum saeculo octauo descriptae sunt Hieronymi epistulae, inter quas Rufini Apologia ;de hoc cf. E. A. Lows, Codd. Lat. ant. 486-488.

(3) Cf. 6, 10, a/ii (adserunt quod) factas (scil. anizzas) tam olim, id est, tunc cum omnia deus creauit ex nibilo, nunc eas iudicio suo disbenset nasci in corpore : sic V' et 4, nec non Hier. Cozfra Raf. II, 8, ubi Rufini locus affertur ; ceteri codices omittunt nasce : cf. Sacris Erudiri, X, p. 8 sq. (4) C£. : 6, 7, add. serzzonibus siue ; 6, 14, om. e£ definiti ; 6, 18, fradidit pto tradit ; 8, 2, om. rozzana et.

(5) C£. : 5, 4, carne ipsa pto ipsa carte ; 4, 2, om. buius ; 5,5, om. (ante ipse) ez. His codicibus arte adhaeret codex F. (6) C£. : 4, 2, add. inquam ; 5, 4, bominibus pto omnibus ; 6, 14, diffiniti pro definiti ; T» 17, ergo pto ego uel enzz. (7) GE. : 5, 8, om. ergo ; 7, 14, pater et beate pto et beate pater, 7, 7, e£ innocentia tuta erit pto Zufa erit et innocentia ; 8, 4, in cbristo in bomine (nomine C) pro in cbristi nomine.

22

PRAEFATIO APOL. AD ANASTASIVM

Contra pro certo habere non possumus num codices V et A ab uno archetypo manauerint ; hi enim codices uno tantum loco congruunt in lectione corrupta, quae autem minimi momenti est (5), cum ceteris in locis, ubi eorum lectio ab illa discrepat in codicibus recensionis Z tradita, difficile est probare utra recta sit lectio (?). Vtcumque autem res se habet, nullum dubium est quin codices V et A inter omnes tantum praestent ut in recta lectione eligenda maximi sint momenti, maxime ubi cum aliqua recensionis Z classe eorum lectio congruat (19). Huius quoque operis Hieronymus in l. II contra Rufinum complures locos refutandos adduxit : sed de hoc animaduerte quae, de codicibus superioris operis disserens, admonui.

Omnes Apologiae editiones typis impressae usque ab antiquissimis auctoritate tantummodo nituntur codicum recensionis Z (H) : nemo enim ex editoribus codices V et A contulit,

quos potiores diximus. Hic operae pretium est uel breuiter commemorare editiones Coustantii, qui codices N H R contulit (19), et Vallarsii, qui libellum edens primum inter Hieronymi opera (13), iterum cum Rufini libris (!5, nonnullas lectiones adduxit codicis Guarneriani 26 (!5, nec non omnes superiores editiones magna cura peruolutauit ac perpendit. (8) C£. : 6, 12, origenis pro origenes. (9) C£. : 6, x5, deo derelinquo scire W.A, deo relinquo scire Z.. (10) Rufini Apologia tradita est etiam in nonnullis codicibus recentioribus, qui recensioni Z adhaerent ;classis X sunt Parisinus Arsen. 176 ; Vaticani Lat. 348,

353, 370 ; Vtbinas Lat. 55 ; classis K sunt Vindobonensis 3870 ; Parisinus Mazar. 574 ; Àmbtosianus C 289 inf. ; classis I sunt Vaticani Lat. 343, 362 ; Guatnerianus 26 ; Parisini 1890, 2668 ; Bodleiani Can. Pat. Lat. 220, 221 ; Cantabrigensis Bibl. Vniu. Dd VII, 1. Et insuper : Treuirensis 215, Bruxellenses 1033, 1034; Vaticani Lat. 342, 350, 358, 359 ; Basilicanus (Arch. S. Petri) B $4; Laurentianus

Phaesulanus 27; Laurentiani XIX, 2; XIX, 9; XIX, r1. Confetre non potui : Tolosanum 155 (L, 40) ; Holkhamicos 125, 127 ; Hunterianum U I, 6, Bodleianum Can. Pat. Lat. 224; Escutialensem E $ zr, 8. Recensioni Z adhaeret etiam codex

Coloniensis 59 (saec. XII). (11) In his editionibus Rufini liber simul cum Hieronymi operibus continetur. (12) Epistulae Romanorum Pontificum, Parisiis 1721, p. 715. (13) Vetonae 1735, II p. 573 sqq. : (14) Veronae 1745, p. 403 sq. Haec editio iterum typis impressa est in P.L. XXI, 23 Sqq. (15) C£. n. 1o.

PRAEFATIO

APOL. AD ANASTASIVM

23

CODICVM STEMMA Rufinus

am

a BIBPT (X)

'F

D

Q

| NBG (Ke

MOSR CX

CH OEO

CONSPECTVS

CODICVM ET EDITIONVM

Veronensis XV (13), ff. 87-90 ; saec. VIII Augiensis XVIII, ff. 53-53v ; saec. IX in. Casinensis 295, ff. 108-113 ; saec. X/XI Carolopolitanus 196 D III, ff. 137-38 ; saec. XII Parisinus Bibl. Nat. 1872, ff. 42-42v ; saec. XI Londiniensis Br. Mus. Roy. Mss. 6 B IV, ff. 8-9 ; saec. XII Cantabrigensis Emm. Coll. 25, ff. 37-38v ; saec. XII 'Taurinensis d. III 4o, ff. 85-86 ; saec. XIII Parisinus Bibl. Nat. 1800, ff. 54-55v ; saec. XII Patisinus Bibl. Nat. 1850, ff. 131v-132v ; saec. XII Atrebatensis 415 (724), ff. 10v-12v ; saec. XII Atrebatensis 79 (127), ff. 35v-36v ; saec. XII Parisinus Nauartanus 16341, ff. 187v-188 ; saec. XII in. Bambergensis B III 9, ff. 54-55 ; saec. XIV Vindobonensis 850, ff. 44-47» ; saec. XII Laurentianus XV dexttr. 13, ff. 152-52v ; saec. XIII Lincolnensis C 47, ff. 103-104 ; saec. XI/XII Rothomagensis .À 400 (452), ff. 4v-6 ; saec. XIII Abrincensis 73, ff. 39Y-41 ;.saec. XII bru Ktjenre pruw CU eww pb mpO v INs,efce. codicum cotrectores

&

consensus consensus consensus Ra: alaconsensus

codicum codicum codicum codicum

INBG CH LPTEI MO.$R

editio anni 1468 (Hain 8551) Coustantii editio Vallarsii editio in PL XXI, p. 625 sqq. consensus Coustantii et Vallarsii Hieronymi l. II Contra Rufinum

APOLOGIA QVAM PRO SE MISIT RVFINVS PRESBYTER AD ANASTASIVM, ROMANAE VRBIS EPISCOPVM v 403

1. Audiui quosdam, cum apud Beatitudinem tuam contro-, PL uersias siue de fide siue de aliis nescio quibus quaestionibus| 625 commouerent, etiam mei nominis fecisse mentionem. Et tua ^

IO

quidem sanctitas, uelut ab ipsis incunabulis per ecclesiasticae traditionis regulas instituta, de absente sibique bene et in fide et in caritate Dei cognito calumniantibus non adcommodauit auditum. Ad me tamen quoniam adpetitae existimationis meae fama peruenit, aequum putaui ut — quoniam ipse post triginta fere annos parentibus redditus sum, et durum satis atque inhumanum erat si tam cito desererem eos quos tam tarde reuiseram ; simul et quia tam longi itineris labor fragiliorem me reddidit ad iterandos labores — litteris meis satisfacerem Beatitudini tuae, non ut de sancta mente tua, quae

1

A

uelut quoddam Dei sacrarium aliquid iniquum non recipit, maculam suspicionis abstergerem, sed ut, aemulis aduersum me si forte oblatrantibus, baculum quendam tibi confessionis meae,

quo abigerentur,

PL 624 v 404

offerrem.

2. Quamuis igitur fides nostra persecutionis haereticorum tempore, cum in sancta Alexandrina ecclesia degeremus, in carceribus et exiliis, quae pro fide inferebantur, probata sit, -

Q10

tamen et nunc si qui est, qui uel temptare fidem nostram cupit uel audire uel discere, sciat quod de Trinitate ita credimus quod unius naturae sit unius deitatis unius eiusdemque uirtutis atque substantiae. Nec inter Patrem et Filium et Spiritum Sanctum sit prorsus ulla diuersitas, nisi quod ille Pater est et hic Filius et ille Spiritus Sanctus. Trinitas in subsistentibus personis, unitas in natura atque substantia.

IwscaiPTIONES : apologia quam pto se misit rufinus presbyter ad anastasium romanae urbis episcopum I/X Y F IN edd. ; incipit apologia quam pto se misit rufinus presbyter (idem Q) ad anastasium romanae utbis episcopum D Q ; incipit apologia eiusdem rufini (rufini presbyteri C) quam pro se misit anastasio romanae urbis episcopo V ; incipit fides et apologeticus quam pro se misit rufinus presbytet ad anastasium romanae utbis episcopum 2A ; deesz in B G. c. I, 4 cunabulis G IN T (IN, vorr.), in ras. E D institutas E Q T (T, corr.) sibi quem 4 — 6 dei oz. V — * aestimationis X, extimationis F — 9 fere post triginta B 10 si] sed A deserere 4 11 simul et] simulque C longe 44 B 12 reddit K W Val, reddiderat M O 5 (M, eorr.) 14 sactatium dei F H B sacrarium] sacrificium 74 recepit T 15 suspicionis ozz. oblatrantibus forte .$ 16 si oz. X Y F edd. ; ef. Sacris Erudiri X, 11 p^ tibi oz. X WF 2 alexandtia V G (V; c. 2, 1 quamuis s. sit (J. 3) apud Hier. Contra Raf. II, 3 4 tamen z5q. credimus (/. B) ingetebantur B G 38 pro] in R corr.) qui (an/e est)] quis K D 4 si quis nunc est Hier apud Hier. Contra Raf. II, 4 4 nec] non ut M R. 5, sit natutae OQ 6 sit et unius 74 F H M Hier edd nec ut O M, 9 substantibus FR

PL 625

26

APOL. AD ANASTASIVM, 3-5 con3. Filium quoque Dei in nouissimis diebus natum esse

e humanae fitemur ex Virgine et Spiritu Sancto; carnem natura

et atque animam suscepisse, in qua et passus est et sepultus v 495 quae ens, resurg carne ipsa eadem resurrexit a mortuis, in atque simul carne qua cum hro; sepulc in deposita fuerat anima post resurrectionem ascendit in caelos, unde et uenturus expectatur ad iudicium uiuorum et mortuorum. 4. Sed et carnis nostrae resurrectionem fatemur integre et perfecte futuram : huius ipsius carnis in qua nunc uiuimus. Non, ut quidam calumniantur, alteram pro hac resurrecturam dicimus ; sed hanc ipsam, nullo omnino ei membro amputato uel aliqua corporis parte desecta, sed cui nihil omnino ex omni natura sua desit, nisi sola corruptio. Hoc enim promittit sanctus apostolus, quod seminetur corpus in corruptione et surgat in incorruptione ; et seminetur in infirmitate, surgat

in uirtute ; seminetur in ignominia, surgat in gloria ; et quia seminetur corpus animale, surgat corpus spiritale. Haec nobis de resurrectione tradita sunt ab his, a quibus sanctum baptisma in Aquileiensi ecclesia consecuti sumus, quae puto ipsa esse quae etiam apostolica sedes tradere soleat et docere. 5. Dicimus quoque et iudicium futurum, in quo iudicio unusquisque recipiat propria corporis, prout gessit, siue bona siue mala. Quod si homines recepturi sunt pro operibus suis, quanto magis et diabolus, qui omnibus existit causa peccati ? De quo illud sentimus quod scriptum est in Euangelio, quia et ipse diabolus et omnes angeli eius cum his qui opera eius faciunt, id est, qui criminantur fratres, cum ipso pariter PL626 aeterni ignis hereditate potientur. Si qui ergo negat diabolum v 4o6 C. 4, € cf. I Cot. 15, 42-44. COSSDACERME- 25 AT. c. 5, 1/3 natum 4sq. passus] in V, admodum corrupto, legimus fanium ...... Tile 4 eadem son legitur in V^ 2 humanae naturae F adque ..... cepisse...... passus

4 iudex carne ipsa X F (I, corr.) in ipsa eadem carne F ipsa oz. G post iudicium add. H —— et] atque D, ac 5 Va/ inquam pos/ huius add. Y 2 huius oz. X F c. 4, 1/2 integrae et perfectae IN nostrae

dicemus V sic deinceps

anfe in add.

Val

ei]eius / Va/

3 non] nec

Y

calumniatur

uel membro amputet 74

$8 surgat] V/ 4, resutgat ce£f. codd. edd

M

O 5$

4

4 seminatut 74, e

incorruptionem 17

et

quia] gloriam V 9 uirtutem 1 post infitmitate add. V —— resurgat Q 10 surgat] V/ .4 R T, resurgat ce££. codd. edd ; cf. Sacris Erudiri X, 11 quod H cotpus ozz. /À R. 11 de resurrectione tradi- ron JegiZur in V ——— 13 sedis.A tradere et docete consueuit ed4 2 recipiet Hier c. 5, 1 dicimus 4. negauit (/. 10) apud Hier. Contra Ruf. II, 6 4hominibus 4 Y ^ extitit .4 E G H M T (M, corr.) 5 de quo z:4. quia ozz. A dixit az/e illud add. V —— et anze ipse oz. X F 6 his qui opera cius 7/7 /egiturin V —— 9 fratres] pattes K W (IN, corr.) 8 qui] V .A4, quis ce/£. codd. Hier edd | etgo om. W.

APOL. AD ANASTASIVM,

IO

A

5-7

27 aeternis ignibus mancipandum, partem cum ipso aetern i ignis accipiat, ut sentiat quod negauit. 6. Audio et de anima quaestiones esse commotas. De qua re utrum recipi debeat querimonia aut abici uos probate. Si autem et de me quid sentiam quaeritur, fateor me de hac quaestione apud quamplurimos tractatorum diuersa legisse. Legi quosdam dicentes quod pariter cum corpore per humani seminis traducem etiam anima defundatur, et hoc quibus poteran t adsertionibus confirmabant. Quod puto inter Latinos Tertul-

lianum sensisse uel Lactantium,

fortassis et alios nonnullos.

Alii adserunt quod formatis in utero corporibus Deus cotidie

IO

I

A

A^

IO

faciat animas et infundat. Alii factas iam olim, id est, tunc

cum omnia Deus creauit ex nihilo, nunc eas iudicio suo dispenset nasci in corpore. Hoc sentit et Origenes et nonnulli alii Graecorum. Ego uero cum haec singula legerim, Deo teste dico quia usque ad praesens certi et definiti aliquid de hac quaestione non teneo, sed Deo relinquo scire quid sit in uero et si cui ipse reuelare dignabitur. Ego tamen haec singula et legisse me non nego, et adhuc ignorare confiteor, praeter hoc quod manifeste tradit ecclesia, Deum esse et animarum et corporum conditorem. *. Sane quia audio etiam inde esse disputatum, quod quaedam Origenis rogatus a fratribus de Graeco in Latinum transtuli, puto quod omnes intellegant haec pro solo liuore culpari. Si enim aliquid est quod displiceat in auctore, quare id ad Y 4907 interpretem detorquetur ? Sicut in Graecis habetur rogatus sum ut Latinis ostenderem. Graecis sensibus uerba dedi Latina tantummodo. Siue ergo in illis sensibus laus inest aliqua, non est mea ; siue culpa, similiter non est mea. Quin immo etiam illud adieci, sicut in praefatiuncula mea designaui, ut in PE quantum possim aliquanta deciderem : illa tamen quae mihi 627 ad suspicionem ueniebant, quod non ab ipso Origene ita dicta 9 mancipati Hier esse ane pattem add. H, non esse add. C 10 ut] et M .$ C. 6, 1 audio z:4. conditorem (/. 19) apud Hier. Contra Ruf. II, 8 2 aut] an Hzer Bcorporem l/ — 6 traduce A etiam] et quam d C — animae X DFMO Q.$ Hier defundatur] V/ R, infundatur H, diffundantur D F Hier, defundantur X M O Q 5, diffundatur cezz. codd. edd ; «f. Sacris Erudiri, X, 12 haec Hier *? sermonibus siue zz/e adsertionibus aZ. K 8 nonnullos alios Hier 10 nouas agzfe animas add. D quod a/e factas add. IN Val factis C F 11 creauit deus Hier

X,8

12 nasci] V/ JA Hier, om. cett. codd. edd ; cf. Sacris Erudiri,

et anfe hoc add. B G corpora K R. 14 ad oz. V origenis I7 /4 et definiti ozz. K difiniti Y ^ 15 derelinquo V .A ; cf. Sacris Erudiri, X, 9 16 ipse ozz. B G 17 memini az/e non nego adg. K — 18tradidit K — et (post esse) oz. Val ^ 19 creatorem Conus? Val c. 7, 1 sane usq. legetam (/. 13) apud Hier. Contra Ruf. II, 11 inde etiam T' V/a/ hoc H quibusdam B G (T, corr. ^ imputatum A 8 intellegunt 74 similiter oz. H . 9 8 siue culpa sq. est mea oz. B G 4 auctorem 74 10 possim] V/ B C N (ante sicut in] sicuti X M O Q .$ IN (IN, corr. sicuti in) corr.), possum 44, possem ce/z. codd. Hier edd

28

APOL. AD ANASTASIVM, 7-8

sed ab aliis uiderentur inserta, propter hoc quod de eisdem rebus in aliis locis eiusdem auctoris catholice dictum legeram. I

EE]

20

Nemo ergo mihi ex hoc, quaeso te, sancte ac uenerabilis et beate pater, conflet inuidiam ; nemo factionibus utatur et calumniis, quod in ecclesia Dei fieri non licet. Vbi enim sim-

plicitas tuta erit et innocentia, si hic non erit ? Origenis ego neque defensor sum neque adsertor neque primus interpres. Alii ante me hoc idem opus fecerant ; feci et ego postremus, rogatus a fratribus. Si iubetur ne fiat, iussio obseruari solet in posterum. Si culpantur qui ante iussionem fecerunt, culpa a primis incipiat. 8. Ego enim praeter hanc fidem quam supra exposui, id est, quam ecclesia Romana et Alexandrina et Aquileiensis nostra tenet quaeque lerosolymis praedicatur, aliam nec habui umquam

VA

nec habeo, in Christi nomine, nec habebo. Et

si qui aliter credit, quisque ille est, anathema sit. Reddent autem in die iudicii rationem hi qui offendicula et dissensiones et scandala fratribus propter inuidiam solam generant et liuorem. 12esse anfe insertaadd. Hier — 13 inaliis auctotis eiusdem locis Hier —14ac oz;. 4 18 pater et beate IW — 19 et innocentia tuta erit I^ origenis sq. incipiat (1. 22) apud Hier. Contra Ruf. 1l, 4 — ego] enim W, ergo Y —— 18 neque adsertor om. K . neque..nec .. nec Hier sum pos; adsettor add. E T ^ 19 fecerunt D E Hier 20 obseruare 74 21 fecerant M O .$ c, 8, 1 enim] autem H Va/ 2 romana et oz. K 4 in chtisto in homine H, in christo in nomine C B qui] V A, quis cezz. codd. edd quisquis d D KI edd ^ 6 dissensiones] detractiones 74 4 solam oz. A explicit apologia quam ipse misit rufinus presbyter ad anastasium romanae urbis episcopum D ; explicit apologia I; explicit apologiam E T ; explicit apologia ru£ini presbyteri M ; explicit apologia rufini O 9 ; dees? in cezt.

v 408

PL 628

TYRANNII

RVFINI

APOLOGIA (CONTRA HIERONYMVM)

RVFINI

XX

PRAEFATIO

Duos Apologiae libros recensui, his codicibus () usus : Escurialensi a II 3, ff. 140-154 ; saec. X Parisino Bibl. Nat. 1872, ff. 61-1o1 ; saec. XI Atrebatensi 415 (724), ff. 60-II5Y ; saec. XII Parisino Bibl. Nat. 1850, ff. I57Y-186 ; saec. XII

Parisino Bibl. Nat. 1800, ff. 82-112 ; saec. XII Londiniensi Brit. Mus. Roy. Mss. 6 B IV, ff. 45-86 ;

saec. XII Oxoniensi Ball. Coll. 147, ff. 211-247 ; saec. XII/XIII Oxoniensi Bodl. 459, ff. 45*-82 ; saec. XIII Cantabrigensi Emm. Coll. 25, ff. 57-98 ; saec. XII Taurinensi E IV 16, ff. 1-41 ; saec. XIII Abrincensi 73, ff. 58-97 ; saec. XII Bruxellensi 1026 (10264-73), ff. II4-I38v ; saec. XII Matritensi II 20, ff. 220-233* ; saec. XIV Oxoniensi Add. C 271, ff. 14-38v ; saec. XIV Vaticano Lat. 370, ff. 16-47» ; saec. XIV Vaticano Lat. 343, ff. 208*-242 ; saec. XV Monacensi 18529b, ff. 109-169 ; saec. XV U^" uyozEDRMEO ^a btts Bruxellensi 1034 (689-705), ff. 124-157» ; saec. XV Omnes codices, praeterA, congruunt in tot tantisque manifestis erroribus (?) ut nullum dubium sit quin ab uno archetypo originem duxerint, quod Z appellamus, fortasse Carolina quae dicitur aetate exarato. In hac recensione tres distinguimus classes : K W X, ex quibus W et X ab uno fonte manasse

uidentur. Classis

K amplectitur codices

C D E (3, qui inter

se perraro tantum leuiterque discrepant atque textus recen-

sionem tradunt admodum correctam ; qua re in recta oratione constituenda maximi uidentur momenti. Classis W, quae amplectitur codices N /, nonnumquam consentit cum K in recta lectione (^), nec non saepe cum X in manifestis erroribus (5) ; praeterea nonnullas praebet peculiares lectiones, modo

(1) C£. de hoc Mazz, 1956, p. 294 sqq. In omnibus his codicibus Rufini Apologia simul cum Hieronymi operibus traditur. (2) C£. :1, 5, 19, fere pto uere (uetere /A) ; I, 7, 17, eum pto aequum ; L, 16, 55, bo-

norifica pro borrifiza ; 1, 20, 7, offendebant pro offendebat ; 1, 21, 18, om. libros ; I, 22, 36, ergo a se pto erga se ; I, 25, 21, om. reparandus. (3) C£. : L, 30, 21, a Jaboratoribus pro ab oratoribus ; I, 43, x3, om. ut res sed ; II, 45

17, om. 75 Dis ; etc. J (4) C£. : I, 8, 13, neque uobiscum iudaei ; 1, 5, 1o, condemnat ; Y, 19, 27, additur ; I, 37, 11, saeculis superuenientibus ; etc.

(5) C£. :1, 7, 35, aliquibus pto a quibus ; I, 16, 16, eriminando pro eriminandi ; I, 29, I3, in diuersas oras parte pto in diuersa orbis parte ; L, 37, 32, inferni pto infreni ; 1, 45, 51, cui pro cuz ; IL, 46, 19, inductum pto £ntroductum ; etc.

PRAEFATIO APOL. CONTRA HIERONYMVM falsas (*), modo uero rectas, ubi K et X in errore consentiunt (?) (praesertim in locis e Hieronymi operibus deductis) (5), quae omnes clare ostendunt librarium, a quo haec recensio originem 32

duxit, non satis habuisse librum, quem in manibus

habebat,

fideliter describere, sed operam studiose dedisse ad manifestos errores emendandos, modo suo arbitrio corrigendo, modo Hieronymi opera conferendo. Cum librarius hac ratione se gereret, interdum euenit ut ille quasdam difficiles, sed rectas

lectiones, quas non recte intellegebat, faciliores redderet. Ne praetermittere quidem debemus aliquas lectiones huc transuersa uia irrepere potuisse (?). His omnibus de causis necesse est nos in lectionibus perpendendis, quas hi codices

tradiderunt, maximam cautelam adhibeamus. Classis X, quae ceteros codices amplectitur, nonnullis lacu-

nis corrupta est (19), sed in recta lectione deligenda prorsus neglegenda non uidetur (!!). A codice M huius classis descriptus est codex, nunc amissus, quem Y appellamus (!?), a quo originem duxerunt O P R e g nec non plurimi recentiores (o omnibus manifestum apparet hos codices nobis Rufini libros recensentibus nullo modo subuenire posse. Supra diximus codicem 4 ab archetypo recensionis Z manasse non uideri : qui codex, Visigotica scriptura saec. X

(6) C£. :1, xz, 8, antidotum potentissimum ... prolatum quod pro antidotum potentissimam ^. prolatam quae ; L, 7, 21, promiserat pro promisit ; L, 28, 41, affuturum pro et futurum ; II, 28, 37, inter baereticorum consortia pro inter baereticos censoria ; 11, 40, 42, obeli pto

obelisci. (7) C£. : L, 30, 26, uideri (uidere K X) ; IL, 11, 4, ea£ (eas K X) ; I1, 28, 52, duobus (duabus K X). (8) C£. : IL, 18, 3, confaminari non decere (contaminare non dicere K X) ; Yl, 19, 5, extrema deesset manus (ex parte adesset zanus K X) ; IL, 27, 10, casam (casum K X).

(9)In hanc classem ascribere possumus etiam codicem recentiorem Bruxellensem 1033 (66-76). Ex huius classis codicibus maxima cura cauere debemus codicem N, quippe qui pene innumetis falsis inutilibusque emendationibus corruptus sit. Secunda manus, non multo recentior, non modo non cottrexit has falsas lectiones,

sed eis multas alias addidit. (1o) C£. : I, 8, 13, om. neque uobiscum iudaei ; Y, 19, 7, om. pro eo ergo quod nos

seripsimus rationem quippe dabimus consequenter ; YI, 25, 16, om. praefatio de omeliis in Iucam ad paulam et eustocbium. (11) Ex codicibus huius classis intet se arte cohaerent IL, nec non FGH. Subtiliores copulationes in stemmate tantum distinguemus, quippe quae nullius momenti sint. Libratius codicis F nonnullas lectiones ex codice JN sumpsisse uidetur : cf. Maia, 1956, p. 310 sq. (12) Cf. de hoc Maia, 1956, p. 305 sqq. (13) Hi sunt : Basilicanus (Arch. S. Petri) B 54 ; Escurialensis a II 11 ; Parisinus Arsen, 176 ; Ambrosianus C 289 inf. ; Oxoniensis Can. Pat. Lat. 224 ; Guarnerianus 26 ;Cantabrigensis Bibl. Vniu. Dd. VII 1; Parisinus 189o. His accedunt codd. Hunterianus U I 6 ; Holkhamicus 125 ; Patisinus 2669 ; Vtbinas Lat. 55 ; Vaticani Lat. 342 ; 348 ; 358 ; Laurentiani XIX, 9 ; XIX, 11 ; XIX, r2 ; Mediceus Phaes.

27, qui Rufini opertis excetpta tantum continent. Alius recentior (Parisinus Mazar. 574) atte cohaeret cum classe X.

PRAEFATIO APOL. CONTRA HIERONYMVM 33 exaratus, continet tantum cc. 1-30 (usque ad illa teneantur)

primi libri, et quamuis nonnullis erroribus, aliquibus lacunis,

atque nonnullis interpolationibus sit corruptus (15, textus recensionem tradit nonnumquam manifesto potiorem quam ceterorum codicum : multi enim sunt operis loci, ubi tantum codex A nobis rectam tradidit lectionem (15) : qua re ualde dolere debemus quod parua tantum Apologiae pars hoc codice tradita sit. Ad apologiam suam fulciendam Rufinus in suo opere paene innumeros adduxit locos ex Hieronymi libris nec non ex suis ipsius deductos (15), quos operae pretium est attente studioseque conferre : hoc autem subsidium maxima cautela adhibere debemus : nam dubitare non possumus quin nonnumquam Rufinus non fideliter Hieronymi uel sui ipsius uerba rettulerit (7). Cum res ita se haberet, ubi omnes Apologiae codices in lectione congruebant diuersa atqueilla in Hieronymialiisque Rufini operibus tradita, eam accepi (15), reputans hic Rufinum non recte sua uel Hieronymi uerba rettulisse (19). Qui primi hanc Apologiam typis impressis ediderunt (2), fidelissime descripserunt quendam ex codicibus recentioribus qui ab amisso codice Y manauerunt (?!). Primus Erasmus (5 usus est, praeter superiores editiones, codice N, sed saepius, in recta lectione deligenda, in errorem inductus est ab illa secunda manu quam diximus copiose nec non perperam codicis lectiones correxisse. Martianaeus (?3) et Vallarsius (?2) solum perraro ab Erasmi lectione discesserunt, ad superiores editores accedentes. Vallarsius (25), hoc opus iterum edens, in

(14) C£. Riv. Cult. non posse (15) C£. Z) ; 1, 25,

I, 1 ; 1, 2. De his locis fusius disserui in Maiz, 1956, p. 311 sqq. et in Class. e Med., 1960, p. 152 sqq., ubi demonstraui tecensiones 74 et Z ab eodem auctore Rufino manare. : L, 7, 17, aequum (eum Z.) ; Y, 20, 7, offendebat (-n1Z) ; Y, 21,18, Jibros (om. 21, reparandus (om. Z) ; etc. De nonnullis locis qui tantummodo in 4

traditi sunt quique genuini uidentur cf. Maia, 1956, p. 311 sqq.

(16) Huc accedit quod Hieronymus in l. II Contra Rufinum nonnullos ex his locis denuo adduxit. (17) C£. quae adnotauimus in apparatu ad I, 39, nec non ad II, 18. (18) Excepi solum lectiones Rufinianorum codicum manifesto falsas.

(19) Hanc rationem adhibens, nonnumquam diuerti a lectione quam in priore mea Apologiae editione (Albae 1957) delegeram, Hieronymi operibus inhaerens. Non tamen me fugit quam difficile sit in lucem proferre quae fuerit in his locis Rufini lectio. (20) Hieronymi Epzsz4/ae, Romae 1468 (Hain 8549 ; 8551). (21) Hi uidentur illi recensioni artissime inhaesisse, quam codex g tradidit. (22) Hieronymi Opera, Basileae 1516, II, p. 120 sqq. (23) Hieronymi Opera, Parisiis 1706, IV, p. 350 sqq. (24) Hieronymi Opera, Veronae 1755, II, p. 583 sqq. ! (25) Rufini Opera, Veronae 1745, p. 307 sqq. Haec edito impressa est in P.L. XXI, 541 sqq.

PRAEFATIO APOL. CONTRA HIERONYMVM apparatu adduxit plurimas lectiones codicis Guarneriani 26, 34

qui tamen

minimi momenti

uidetur, quod a codice

Y haud

dubie originem duxit. Omnibus editoribus maxime obfuit ignorasse recensionem 4, quam diximus saepe potiorem, nec non codices classis K, qui inter codices recensionis Z longe uidentur praestare (29). (26) Cum manifestum appareat omnes has editiones nullius esse momenti, in apparatu adnotaui solum lectiones uarias Vallarsii et Erasmi.

PRAEFATIO APOL. CONTRA

HIERONYMVM

CODICVM STEMMA Rufinus

Z

: CDE (K)

NI (IF)

In

ILAMESeTGEH

d

35

CONSPECTVS CODICVM ET EDITIONVM Escurialensis a II 5, ff. 140-154 ; saec. X Parisinus Bibl. Nat. 1872, ff. 61-101 ; saec. XI Attebatensis 415 (724), ff. 6o-115v; saec. XII Parisinus Bibl. Nat. 1850, ff. 157»-186 ; saec. XII Parisinus Bibl. Nat. 1800, ff. 82-112 ; saec. XII Londiniensis Br. Mus. Roy. Mss. 6 B IV, ff. 45-86 ; saec. XII Oxoniensis Ball. Coll. 147, ff. 211-247»; saec. XII/XIII

Rs Sz) Ie Mss drea (allen qaa iem! dps ice dasicie es P3

puD, to

Oxoniensis Bodl. 459, ff. 45»-82 ; saec. XIII Cantabrigensis Emm. Coll. 25, ff. 57-98 ; saec. XII Tautinensis E IV 16, ff. 1-41 ; saec. XIII Abrincensis 73, ff. 58v-97 ; saec. XII Bruxellensis 1026 (10264-73), ff. 114-138»; saec. XII Mattitensis II 20, ff. 220-233v ; saec. XIV Oxoniensis Add. C 271, ff. 14-38» ; saec. XIV Vaticanus Lat. 570, ff. 16-47» ; saec. XIV Vaticanus Lat. 345, ff. 208v-242 ; saec. XV Monacensis 18529b, ff. 109-169 ; saec. XV Bruxellensis 1034 (689-705), ff. 124-157» ; saec. XV NN, efe.

codicum correctores

consensus codicum CDE consensus codicum IN7 consensus codicum BFGHILM archetypum codicum OP Reg

XN NX

consensus KI

praef

Erasmi editio Vallatsii editio in PL XXI, p. 541 sqq. consensus Erasmi et Vallarsii Rufini praefationes in Pamphili Apologeticum et in libros Origenis Petiarchon Rufini translatio librorum Origenis Periarchon Hieronymi loci a Rufino adducti Hieronymi l. II Contra Rufinum

transl Hier

Hier,

XY

APOLOGIA LIBER PRIMVS v 307

V^

IO

1. Relegi scripta, Aproniane fili carissime, quae ab amico| PL et fratre bono de Oriente ad uirum nobilissimum Pammachiuml 54: missa, transmisisti ad me : recordatus sum sermonis prophetici, qui ait : Filii hominum : dentes eorum arma et sagittae, el lingua eorum machaera acuta. Verum ad haec uulnera quae infüguntur ex lingua, inter homines medicus pene nullus est. Et ideo conuerti me ad Iesum, caelestem medicum, qui mihi antidotum potentissimam dedit de Euangelii sui pyxide prolatam, quae uim doloris spe futuri apud se iusti examinis solaretur. Potio ergo ipsa quam temperauit lesus, haec erant uerba: Beati — inquit — estis, cum wos persecuti fuerint el dixerint aduersum uos omne malum mentientes : gaudete et exultate, quoniam merces uestra multa est in caelis. Sic enim persecuti sunt et brophetas, qui erant ante uos. Et ego quidem, quancontentus, de reliquo silere

I5

tum in me est, hoc medicamento

20

decreueram, dicens apud memetipsum : Si fatrem familias Beelzebub uocauerunt, quanto magis nos licet indignos domesticos &ius ? Et si illi dictum est quia : Seductor est, et seducit turbas, ego cur indigner, si audiam me haereticum dici, et pro ingenii tarditate, uel potius caecitate, talpam nominari ? Et cum Dominus meus, immo omnium

Vv 308

Deus Christus dictus sit

homo uorax et uini botator, amicus publicanorum et peccatorum, ego cur indigner, si audiam homo carnalis et in deliciis de- PL gens ? 542 2, Verum quoniam respondendi mihi, uel ex parte, iusta quaedam necessitas uidetur inponi, ex eo quod dicatur multos offendi de his quae ab eo scripta sunt, nisi quid sit in causa pandatur : conpellor contra uotum meum et propositum

EXE c 4 P356; 520 19.c£. Hier. E5: 84:115 7-

H1 MES; 11-127. 22 Mt. 11, 19.

116 Mt 19725: 18 Io. 7, 12. 23 cf. Hier. Ep. 84, 9.

IwscRiPTIONES : tfufinus contra hieronymum contra inuidum K I" ; rufinus contra hieronymum X ; incipit apologeticum rufini presbyteri contrahieronymum presbyterum 74; rufini aquileiensis in diuum hieronymum inuectiuarum liber primus Er; rufini aquileiensis presbyteti apologiae in sanctum hieronymum libri duo

Val; aiii codd. alia

L.I,c. 1, 1 perlegi g edZ tua pos? sctipta add. g edd aptoniane fili carissime om. A 3 transmisisti ad me] sunt et linguam excitatam ad male loquendum recognobi simulque 44 ; ef. Riv. Cult. Class. e Med., 1960, p. 152 et anfe tecordatus add. Val 4 quod 24 8 potentissimum I Fg Er prolatum quod Ig Er 10 erant oz. /Á 13 estoz. K B 16 meipsum Z edd 17 scilicet G H nos ozz. Á

23 audiar 4

19 audiar 74

20 caecitate ozz. A

21 deus] dominus

GH

38

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I, 2-3

respondere, ne forte reticendo uidear crimen agnoscere. Quamuis Christiano cetera crimina silendo depellere exemplo Domini gloriosum sit, sed tamen hoc in fide si fiat, scandalum

Pio]

maximum generat. Quia ergo in initiis huius inuectionis suae promittit se omissurum personas, et rebus tantum uel criminibus responsurum : utrumque autem falsum est. Nam cui respondeat crimini, quod nullus obtendit ? quomodo autem omittit personas, cum interpretem librorum toto inuectionis suae textu indesinenter incuset et laceret ? Nos, omissa omni

I5

ironia et hypocriseos tergiuersatione, quae Deo execrabilis est, licet incomptis uerbis et oratione inconposita respondebimus, ueniam inperitiae nostrae a legentibus concedendam non immerito praesumentes: quia non alios accusamus, sed nosmetipsos a maledictis purgare contendimus. Et ideo studemus ut non tantum in nobis sermo, quantum ueritas luceat. 9. Sed priusquam incipiam purgare cetera, illud eum ante omnia uere dixisse confiteor, quod ait se non reddere maledictum pro maledicto. Hoc satis uerum est : non enim pro maledictis, sed pro benedictis et laudibus conuicia et maledicta restituit. Neque, ut ait, uerberanti dexteram maxillam

1O

15

20

offert alteram ; sed palpanti et leuiganti maxillam, morsum inprouisi dentis infigit. Cum enim nos in eo et eloquentiam ac studium laudauerimus, in interpretando dumtaxat ex Graecis, et fidei eius nusquam derogauerimus, ille in nobis utrumque condemnat. Et ideo ueniam nobis etiam ipse concedat, si forte aliquid aut asperius aut incomptius dicimus : quia inperitum hominem ad respondendum lacessiuit, quem sciret non posse per multam dicendi artem et eloquentiae copiam id agere, ut is quem laesum uellet ac uulneratum, nec uulneratus uideatur esse nec laesus. Hoc ergo eloquentiae genus ab ipso requiratur, qui ad culpandum seu uituperandum leui rumusculo commotus, uelut quis censor adcurrit. Qui uero obiectas depellere a se maculas cupit, necessitate sibi responsionis inposita, non duem eleganter et ornate, sed quam uere respondeat, cogitait.

cu25 8 cti lies H5. 84s T:

c. 3,

2cf. IPetr. 3, 9. — 4 cf. Hier, Ep. 84, 1. — B cf. Hier. Ep. 84, 1 (Mt. 5, 39).

c. 2, 5/8 ne forte uq. generat] linguae in materia uituperationis iam mille palma-

rum 44 ; ef. Riv. Cult. Class. e Med. 1960, p. 152 7/S$ maximum scandalum g edd 9 uel] et Y edd 14 quae deo] quod eo 4 18 maledictis] 74 O 2 edd, malis dictis ceZ/. codd. ; cf. infra I, 3, 2 contendimus] conamur 4 (recze ?) c.5,8inoz..APegedd — 9 numquam Me Va/ ^ utrumque in nobis K IVB I L M g edd, utrumque oz. O P R e 10 damnat X Y ed4 etiam ipse nobis g edd ^ concedat] condonat 74 14 uelit 44 18 non quam] numquam X O R/ A19uere]eg/edd, uetere A, fere cezz. codd. cogitauit 4 V/a/

V399

PL 545

APOL. CONTRA HIERONYMVM, 4, Et quoniam

I, 4

39

inter ipsa principia dit quasi : Sine me

haeretici esse non possint, primo hoc ostendendum nobis est,

A

quod nec cum ipso nec sine ipso haeretici sumus, ut cum de nobis constiterit quid simus, tunc demum ne de aliorum quidem dictis ad nos retorqueri possit infamia. Ego, sicut et ipse et omnes norunt, ante annos fere triginta in monasterio iam positus, per gratiam baptismi regeneratus, signaculum fidei v 51o consecutus sum per sanctos uiros Chromatium Iouinum et Eusebium, opinatissimos et probatissimos in ecclesiis Dei

IO

episcopos,

I

Valeriani, alter archidiaconus, alter diaconus simulque pater mihi et doctor symboli ac fidei fuit. Illi ergo sic mihi tradiderunt et sic teneo : quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus unius deitatis sit uniusque substantiae : coaeterna inseparabilis incorporea inuisibilis inconprehensibilis Trinitas et sibi

A^

quorum

alter

tunc

presbyter

beatae

memoriae

soli, ut est, ad perfectum nota, quia Piliwm nemo nouit nisi

20

2

A^

Pater, neque Patrem quis nouit nisi Filius ; et Spiritus Sanctus est qui scrutatur etiam alta Dei. Et ideo caret quidem omni uisibilitate corporea, sed intellectuali illo deitatis oculo sic uidet Patrem Filius et Spiritus Sanctus, sicut Pater uidet Filium et Spiritum Sanctum ; nec est prorsus ulla in Trinitate diuersitas, nisi quod ille Pater est et hic Filius et ille Spiritus Sanctus : Trinitas in personarum distinctione, unitas in ueritate substantiae. Et quod unigenitus Filius Dei, per quem a principio omnia quae sunt, facta sunt, siue uisibilia siue inuisibilia,

30

in

nouissimis

diebus,

carne

quoque resurrecturos esse credamus 3

VA

et

anima

humana

suscepta, homo factus et passus est pro salute nostra. Et tertia die, suscitata illa ipsa carne quae posita fuerat in sepulchro, resurrexit a mortuis. Et cum ipsa eadem glorificata ascendit ad caelos, unde et expectatur uenturus ad iudicium uiuorum et mortuorum. Sed et simili modo nobis quoque spem resurrectionis dedit, ut eodem ordine, eadem consequentia, pari eademque forma, qua ipse Dominus resurrexit a mortuis, nos : non nubes et auras te-

nues, ut calumniantur, sed haec ipsa, in quibus nunc uel uiuimus uel morimur, nostra corpora recepturi. Nam quomodo uerum erit quod resurrectionem carnis credimus, nisi cap dcr. Hiet. P5. 845 1. 16 Mt. 11, 27. I, 16. 34 cf. Hier. Ep. 84, 5.

17 I Cor. 2, 10.

25 cf. Col.

c. 4, 1 principia ipsa g edd 2 nobis ostendendum g edd ^ 4 nec I L P edd B infamiam M O P R. ego] 4A g edd, etgo cetz. codd. etaníeipseom..d 9 unius 14 sint IN ed4 11 alter (ae diaconus)] alius g ed ecclesia z edd 16 nemo nouit filium Y edd sibi soli oz. 4 £ edd | 1b trinitas oz. 74 quidem oz. Z edd — 21 ulla] ultra K W X ; cf. Ruf. Apol. ad 18 etiam ozz. /Á "Anast., c. 2 24 est pos? factus add. g edd — 28ipsaom.C D 29 eadem ipsa 36 morimur] 44 M Yedd, 34 et] aut IN edd catne pos? eadem add. g edd A motiemur ce££. codd.

PL 544

40

APOL. CONTRA HIERONYMVM, I, 4-6

in ea uerae et integrae carnis natura seruetur ? Absque ullis ergo praestigiis, uerae et integrae carnis huius nostrae, in qua

V 51I

40 nunc sumus, resurrectionem fatemur.

5. Verum ad maiorem rei fidem addo amplius aliquid, et calumniosorum necessitate conpulsus, singulare et praecipuum ecclesiae nostrae mysterium pando. Etenim cum omnes ecclesiae ita sacramentum Simboly tradant, ut postquam dixerint remissionem

peccatorum,

addant

carnis

resurrectionem,

sancta Aquileiensis ecclesia, Dei spiritu futuras aduersum nos calumnias praeuidente, ubi tradit carnis resurrectionem, addit

unius pronominis syllabam : et pro eo quod ceteri dicunt : IO

carnis resurrectionem, nos dicimus : huius carnis resurrectionem, quo scilicet frontem, ut mos est, in fineSymbolisignaculo contingentes, et ore carnis huius, uidelicet quam contigimus, resurrectionem

fatentes,

omnem

uenenatae

aduersum

nos

linguae calumniandi aditum praestruamus. Estne aliquid hac confessione plenius ? Est aliquid ista expositione perfectius ? 15

20

PL 545

sed nihil, ut uideo, profuit nobis tanta haec cautela Spiritus

Sancti : inueniunt adhuc male loquaces linguae calumniandi locum : Membra — inquit — singula nominatim nisi dixeris, et caput cum capillis suis, manus pedes uentrem atque ea quae sub uentre sunt, nisi expressius designaueris, resurrectionem carnis negasti.

6. Haec sunt nouelli sapientis inuenta, quae beatos apostolos tradentes fidem ecclesiae latuerunt ; nec ulli sanctorum,

IO

nisi

huic soli per carnis spiritum reuelata sunt. Et nunc indecenter quidem proponit : sed audiat et honestius et uerius quam proponit. Primitiae dormientium Christus est, qui et primogenitus ex mortuis dicitur : sicut et apostolus de resurgentibus dicit : Initium Christus, deinde hi qui sunt Christi. Habentes ergo indubitatas resurrectionis nostrae primitias Christum, quid de ceteris dubitamus, cum certum sit quod qualibus membris et qualibus capillis, qua carne, quibus ossibus Christus resurrexit, et nos omnes resurgamus ? Quia et ipse propterea se post resurrectionem etiam palpandum discipulis praebuit, ne ulla de resurrectione eius cunctatio remaneret. Cum igitur ita euidens et, ut ita dicam, palpabile et manu adC35, 12 cf» Hier 17. 84$

€,6, & cf. I Cor. 15, 20.

B cf. Col. 1, 138.

?ICor r5, $5.

38 cf. Le. 24. 39.

c. 5, 1aliquid amplius g edd — 4ut] et d, utetOP R b peccatorum remissionem £g edd 6 aduersus .4 * prouidente Z tradidit 74 10 quod Ae finem M Y — 12 et anze tesurrectionem add. A 13 perstruamus l/a/ -ne]sine 44 15 cautela haec tanta V/a/ 19/20 carnis resurrectionem g edd C. 6, 7 est pos; initium add. Y edd 10 et a5/e quibus add. G H Y edd 123 etiam oz. Z edd

V 312

APOL. CONTRA HIERONYMVM, I, 6-7 15

20

2j

IO

15

AI

trectandum nobis Christus dederit suae resurrectionis exemplum, ita aliquis insanit, ut aliter resurrecturum putet quam resurrexit ille, qui primus resurrectionis aditum patefecit. Vnde etiam illud ueritatem huius confessionis adfirmat, quod natura quidem carnis huius est ipsa, nec ulla alia, quae resurget ; purgata tamen a uitiis resurget, corruptione deposita, ut uerum sit illud quod dixit apostolus quia : Seminatur in corrwpiione, surget in incorrupitone ; seminatur 4n ignominia, surget in gloria ; seminatur corpus animale, surget corpus spiritale. Tamquam ergo spiritale et gloriosum et incorruptibile corpus, suis propriis et non aliunde adsumptis exornabitur et inlustrabitur membris, secundum eam gloriam quam propositum nobis Christi seruat exemplum, sicut et apostolus dicit : Qui transformabit corpus humilitatis nostrae conforme corpori claritatis Filii sui. 7. Cum igitur per omnia in resurrectionis spe Christus nobis proponatur ad formam, et primogenitus ipse sit resurgentium, atque omnis creaturae ipse sit caput, sicut scriptum est : Qui est caput omnium, primogenitus ex mortuis, ut sit in omnibus PL ipse primatum tenens, quid inaniter uerborum pugnas et ma- 546 larum suspicionum certamina commouemus, cum in ea confessione, quam supra exposui, ecclesiastica fides constet, et clarum sit quod ad incusandum non moueat aliquem diuersitas fidei sed peruersitas animi ? Verum quoniam in hoc loco, cum de resurrectione carnis argueret, ut ei mos est, miscuit seriis V.315 ridicula et ludicra, dicens mulieres quasdam de nostris, mamillas suas tenentes uel leues contrectantes genas, cum plausu femoris et uentris dicere solere : Quid nobis prodest resurrectio, si corpus iterum fragile resurget ? Futurae angelorum similes, angelorum habebimus et naturam : quas hic mulierculas incuset, et si laceratione dignae sint, ipse uiderit. Aut si aequum putat qui praedicat non esse suum talione mordere,

nunc

etiam

sine talione mordere ; uel certe si ae-

quanimiter fert suas mulierculas ueris et non fictis neque com20

menticiis remorderi, haec, inquam, ipse uiderit. Nos interim

quod ille promisit inplemus, non reddimus talionem. Sed, ut 21 I Cor. 15, 42-44.

€7, 9 Gol, 1, 18.

28 Phil. 5, 21.

10 cf. Hier. Ef. 84, 6.

1v/cf, Hier. E. 84, 1,

16 se az/e resuttecturum add. g edd 17 resuttexetit IV F G R g edd 19 quidem] idem 74 21 ut] et 4 dicit e g edd in corruptione sutget oz. 4 23 surget (an/e cotpus)] tesurget 74 O 28 transformauit K X corporis 74 c. 7, 1 nobis ozz. Z edd 2 proponitur 74 7Vsuper BGHILM 12 lenes Ke 14 resurgere 74 15 similes angelorum ozz. A G angelorum ozz. M Y 17 aequum] 74, eum Z edd se pos? aequum add. g edd 21 promisit] 74e, -miserit K X O P R g Val, -miserat W' Er

42

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I, 7-8

uideo, isti cui displicet mulier quae negat se ex resurrectione fragile corpus habituram, sine dubio placet ei fragilitatem corporis permansuram. Et ubi est quod dicit apostolus : Sem:i25

3A

40

V^

natur in infirmilale, surget in. uirtute ; seminatur corpus ani-

male, surget corpus spiritale ? quam fragilitatem uis esse in corpore spiritali ? et quod resurget in uirtute, quomodo iterum fragile erit ? in uirtute quid fragile est ? Nonne melius dicunt mulierculae quam tu, quae negant ultra fragilitatem corpori dominaturam ? Quid illas irrides, quae sequuntur apostolum dicentem quia : Corruptibile hoc induel| incorruptionem |et mortale hoc induet. immortalitatem ? Apostoli non docuerunt fragile corpus futurum esse, quod resurget a mortuis, sed e contrario in uirtute et in gloria resurrecturum dicunt. Tu hoc unde nunc profers ? Nisi forte a Iudaeis, a quibus noua nunc lege promulgatur ecclesiae, ut etiam ista discamus. Est enim uere Iudaeorum de resurrectione talis opinio, quod resurgant quidem, sed carnalibus deliciis et luxuria ceterisque uoluptatibus corporis perfruantur. Quae autem alia est fragilitas corporis, nisi corruptela morborum, irritatio gulae et incitamenta libidinis ? 8. Sed patimini, quaeso uos, si tamen Christum amatis, in incorruptione absque his esse corpus, quod resurget a mortuis : fas sit haec aliquando cessare. Credamus in resurrectione desinere etiam licitos coitus, ne et inliciti subrepant, quamdiu horum non fit obliuio. Quid tam sollicite, tam curiose discutitur et pertractatur uenter et ea quae sub uentre sunt ? Et nos carnales et deliciosos dicitis, cum uos, ut uideo, ab his cessan-

IO

dum nec in resurrectione credatis ? Neque ergo naturam carnis huius, in qua nunc uiuimus, resurgere denegemus ; neque rursus cum ea carnis uitia pariter inuoluamus. Sed caro quidem resurget, et non alia pro hac, sed haec ipsa ; nec naturam perdet, sed fragilitatem et uitia deponet. Alioquin nec immortale erit quod fragile permanserit. Et ideo nos neque uobiscum Iudaei, neque 24 I Cor. 15, 43-44.

sine uobis, ut ais, haeretici sumus.

Ecclesiae

31 I Cor. 15, 53.

c. 8,6 cf. Hier. Ep. 84, 5. — * cf. Hier. Ep. 84, 9. — 10 cf. Ruf. Praef. in Pamph. "Apol. 14 cf. Hier. Ep. 84, 1 26 surget (ane corpus)] tesutget K F G H N O D, -git BILL. M 27 resurgit Bop iterum] igitur 24 28 quid] quod 4 Y e4d4 quomodo etit 5os/ est add. g edd 29tu] tui K IF X qui K $0 dominaturum 24 34 etom. A 35 a quibus] 44 K, aliquibus ce/z. codd. edd — nunc noua 4 — 36 lex A ut oz. 4À 37 iudacorum uere I LM g edd resurgent e g edd 38 ut pos? sed add. e g edd — luxutia] 4, luxu K W/ X, luxuriis Y edd —— 40 motborum] membrorum e g edd c. 8,2 resurgit K X Y 3 aliquando haec F G H B fit] sit K Y edd ? ut 072. 4A 8 ergo] enim X Y ed2 9 denegamus 44 F G He 10 cum ea oz. M X 11 pro hac] pro alia M Y edd. ; cf. Ruf. /Apol. ad /Anast., c. 4 13 neque uobiscum oz. X Y ut ais oy. M Y edd 14 iudaei ozz. X Y edd

V 314 PL 547

APOL. CONTRA HIERONYMVMN,

I, 8-ro

43

1j etenim

fides, cuius nos alumni sumus, media incedens inter utrumque discrimen, neque naturae carnis huius uel corporis ,

20

quod resurget a mortuis, denegat ueritatem; neque contra apostoli sententiam incorruptionem futuri regni dicit a corruptione possidendam. Non ergo carnem uel corpus perditis, ut ais, aut amputatis membris resurgere dicimus, sed totum et integrum corpus, corruptione tantum et ignominia ac fragilitate deposita, atque omnibus mortalitatis uitiis pariter amputatis, ita ut nihil prorsus ex natura sua desit spiritali illi corpori, quod resurget a mortuis, nisi sola corruptio. 9. Latius quam proposueram, huic uni titulo de resurrectione respondi, uerens ne iterum per breuitatem aliquibus calumniis pateremus. Et ideo non solum corporis, in quo calumniatur, sed et carnis frequenter fecimus mentionem; et

non solum carnis, sed addidimus et ,,huius carnis" ; et non solum huius carnis, sed et naturam huius carnis commemoraui-

IO

15

mus. Nec contenti fuimus hoc, sed ne membrorum quidem resurrecturis integritatem diximus defuturam. Ita tamen ut, V 51j secundum apostoli definitionem, corpus quod resurget ex corruptibili incorruptibile, ex ignobili gloriosum, ex íragili immortale, ex animali spiritale credatur, ut ita demum spiritalis corporis membra absque ullis esse corruptelae uel fragilitatis suspicionibus sentiamus. Designaui fidem meam de Trinitate, designaui de incarnatione et passione et resurrectione et de secundo aduentu in gloria et iudicio futuro Domini et Saluatoris nostri. Designaui et de resurrectione carnis nostrae, et nihil, ut opinor, ambiguum dereliqui. Quid nunc superest ? Nihil, arbitror, quantum ad fidem pertinet. 10. Sed in eo te — inquit — arguo, quod Origenem interpretatus es, qui restitutionem omnium dicit futuram, in qua non solum omnes peccatores absoluendos esse, sed et ipsum PL diabolum et angelos eius quandoque dicit relaxandos esse de 548 poenis, ut restitutio omnium consequenter possit intellegi. Et animas ante dicit creatas esse quam corpus, easque e caelo deductas et corporibus insertas. Ego nunc nihil pro Origene 20 cf. Hier. Ep. 84, 5. C. 9, 9 cf. I Cot. 15, 42-44. 15 etenim] enim 24 X Yed4. ; ef. infra II, 15, 34 medio ;4 incidens X O P R 16 huius] szr/55;, eius 74, ozz. Z edd — 1v resurgit K WW X* «^ 19 possidenda A 24 sola] illa M Y e24 c. 9, 3calumnianture lV/a/

^ 4fecimusífrequentetgedd

et non solum huius catnis ozz. 74

^ B etane huius oz. g edd

* nec hoc contenti fuissemus 74

et ane passione ozz. Z edd et (ane rtesuttectione)] ac Y edd add. g edd ^ et anfe saluatoris oz. g edd c. Io, 3 esse oz. Z edd ^ B posset JA 6 dicit ante F IN easque] quas 74 e] ex .A, de g edd

14

15 de 57e iudicio — cotpota IN «edd

44

IO

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

ago, nec apologeticum pro ipso scribo. Siue enim stat apud Deum siue lapsus est, ipse uiderit : suo Domino stat aut cadit. Sed cogor in aliquibus eius facere mentionem, quia dum illum arguit rhetor noster, non iam oblique, sed palam, mucrone districto me petit et totus fertur in me. Et quid dico : Me petit ? Immo

1j

20

25

uero, ut in me

IO

15

desaeuiat,

nec institutori suo

parcit, dum putat se ex his quae interpretatus sum libellis eius, posse in me aliquid calumniae retorquere. Quia inter cetera quae culpat in nobis, etiam hoc inuidiosius addidit, dicens me hoc opus ad interpretandum elegisse, quod neque ipse neque alius quis ueterum interpretum delegisset. Huius ergo rei causam, primo cur hoc opus potissimum adorsus sim, quia hinc maxime mordetur, quam potero paucissimis et uerissimis absoluam. Licet id apud te, fili carissime, qui rem ut gesta est bene nosti, superfluum uideatur, tamen et ignorantes conuenit noscere, simul etiam quia et hoc non solum ipse, sed et omnis schola eius iactat de nobis, quod, cum aliter promiserimus nos in praefationibus translaturos, aliter fecerimus in opere. Ideo non solum ipsis, sed et aliis respondebimus, quibus uel proprius liuor mentem uel criminatio aliena conturbet. 11. Vir fide eruditione

^

I, 10-11

nobilitate

iuxta clarus

Macharius,

cum opuscula aduersum fatum uel mathesin haberet in manibus, eaque utili et pernecessario sudore conponeret, in aliquantis uero — quia erat perdifficilis materia de diuinae prouidentiae disserere dispensationibus —- haesitaret, per soporem sibi a Domino tale aliquid dicebat ostensum, quod nauis ei quaedam demonstraretur eminus aduentare per pelagus, quae cum portum fuisset ingressa, nodos ei suae haesitationis absolueret. Exsurgens uero, cum de uisu sollicitus cogitaret, nos superuenisse aiebat in tempore, quibus continuo et opuscula sua et ambiguitatem indicauit et uisum. Quid porro Origenes, quem opinatissimum apud Graecos audierat, sentiret de talibus percontatur, breuiterque sibi eius de singulis quibusque sententias orat exponi. Ego rem per me dicebam factu esse difficilem ; sanctum tamen Pamphilum martyrem dixi quadam ex parte tale aliquid operis conscripsisse in Apologetico suo. Continuo id sibi poscit in Latinum uerti. Nullum diceC. 1o, 9 Rom. 14, 4.

16 cf. Hier. Ef. 84, 7.

Sapologium 24, apologicum Y — 14quae]quos N edd — 16 inuidiosius] A F IN Er, -sus cett. codd. Val 17 ad oz. A delegisse edd 19 hoc oz. Val 20 mordemur K, mordet Re, mordeor g edd, orditur W/ ^ uerbis pos? uerissimis add. JA adsoluam ;4 21 fili oz. A mi pos; fili add. g edd 22 uidetur W XY 25fecimus 4 27 contutbat 74 F edd c. r1, 1 iuxta] uita F I L e g edd, uel uita iuxta O P, uixit R.

2 aduersum] A IN,

-rsus cef. codd. edd —— 3 necessatio A e 4 quia] qui 24 ? quaedam ei 4d e 8 ei oz. Z edd 10 nos] non 44 agebat 74 13 e singulis 4 14 sententiis 44 per me] per meum M Y, primum g edZ factus 44, factum Y, facto F G H

v 316

APOL. CONTRA HIERONYMVN, I, r1-13 2o

2

-

-

45

bam me usum huiuscemodi operis habuisse; et ad Latinum sermonem tricennali iam pene incuria torpuisse. Perstitit tamen, deprecans qualicumque sermone notitiam sibi tantum eorum quae cupiebat, ostendi. Cumque id quo potui sermone fecissem, maiore desiderio accensus est ad illa ipsa plenius cognoscenda, e quibus pauca illa quae transtuleram, uidebantur adsumpta. Excusantem me urguere uehementius coepit et sub Dei testimonio conuenire, ne sibi ad opus bonum quae se iuuare possent auxilia denegarem. Cumque uehementer insisteret, et desiderium eius secundum Deum esse perspicerem, adquieui tandem et interpretatus sum quidem. 12. In praefatiunculis tamen utriusque operis, et maxime in Pamphili libello, quem primum transtuleram, exposui primum omnium fidem meam, et protestatus sum me quidem ita credere sicut fides catholica tenet ; si quid autem uel legeretur uel interpretaretur a me, id me salua fidei meae facere ratione. In istis uero Periarchon libellis etiam illud admonui, quod, cum

IO

I

V^

in ipsis libris inuenirentur quaedam de fide ita catholice Scripta, ut ecclesia praedicat, quaedam autem his contraria, cum de una re eademque dicantur, mihi uisum sit haec secundum illam semper regulam proferenda, quam ipse catholicae sententiae expositione protulerat ; et ea quae a semetipso inuenirentur esse contraria uel inserta ab aliis (id enim epistulae suae querimonia contestatur) abicerem uel certe, ut nihil aedificationis in fide habentia, praeterirem. Non autem superfluum puto uideri inserere etiam ipsa loca de praefatiunculis meis, ut nihil careat teste quod dicimus. Sane ne in legendo error sit ex his, quae huic scripturae nunc aliunde inserimus,

si quidem mea sunt, simplices ad uersuum capita habent notas ; si accusatoris mei, duplices.

13. Ex praefatiuncula de Apologetico Pamphili : post aliquanta ita diximus : ,, Qualiter ergo sentiat Origenes de singulis, tenor libelli huius edoceat. De his autem quae apud eum contraria sibi inueniuntur, quid causae sit, in ultimo breui ^

adiecta adsertione docebimus. Nos autem, sicut traditum nobis est a sanctis patribus, ita tenemus, quod sancta Trinitas

c. 15, 1 Ruf. Praef. in Pazapb. Apol.

21 quo] quod 1 L Y 22 maiori 44 IN g edd illa ase ipsa oz. JA 25 juuare auxilia possent IN, auxilia iuuare possent ed C. 12, 1 tamen oz. Á 2 libellum V/2/ primum (a&£e omnium)] primo 24 3 omnem g, hominum /4

4 tenet] A, est Z ed

5 facerem JA

4 ipsis in

libtis F G H . ita om. A 9 eademque te IN e edd haec] etc M Y — 10 ptoferendum 74 11 a oz. À 18 ad uersuum] aduersum W I L. M Y edd C. 15, 2 de singulis oz. Z edd 3 his] ea A 4 contra 74 8 docuimus Praef 6 est nobis F praef edd ^ pattibus] 44 praef, prophetis Z edd $

RVFINI

XX

PL 549

IVA

46

IO

APOL. CONTRA HIERONYMVM, I, 13-14

coaeterna Filius Dei tis nostris resurrexit

sit et unius uirtutis atque substantiae. Et quod in nouissimo tempore homo factus est, et pro peccapassus est, et in ea ipsa carne in qua passus est, a mortuis : propter quod et resurrectionis spem hu- PL 55o

mano generi tribuit. Carnis uero resurrectionem non

per ali- v 318

quas praestigias, sicut nonnulli calumniantur, dicimus : sed hanc ipsam carnem, in qua nunc uiuimus, resurrecturam credimus, non aliam pro alia ; nec corpus aliud, quam huius I$

20

25

30

35

carnis, dicimus. Siue ergo corpus resurrecturum

dicimus, se-

cundum apostolum dicimus : hoc enim nomine usus est ille. Siue carnem dicimus, secundum traditionem symboli confitemur. Stulta enim adinuentio calumniae est, corpus humanum aliud putare esse quam carnem. Siue ergo caro secundum communem

fidem, siue corpus secundum

apostolum dicitur,

quod resurget : ita credendum est, sicut apostolus definiuit, quia quod resurget, in uirtute resurgat et in gloria, et incorruptibile ac spiritale corpus. Saluis ergo his praerogatiuis futuri corporis uel carnis, resurrectio carnis credenda est integrae atque perfectae, ut et natura carnis eadem seruetur, et incorrupti ac spiritalis corporis status et gloria non infringatur. Sic enim scriptum est quia : Corruptio incorruptionem non fossidebit. Haec sunt quae 1n Ierosolymis, in ecclesia Dei, a sancto sacerdote eius Iohanne praedicantur : haec nos cum ipso et didicimus et tenemus. Si qui praeter haec uel credit uel docet uel a nobis aliter credi quam exposuimus putat, anathema sit. Nostrae ergo fidei documentum si qui habere uult, habeat ex his. Si quid autem legimus aut adserimus aut interpretamur, salua huius nostrae fidei facimus ratione, secundum apostolum, $robantes omnia, quod bonum est obtinentes, ab omn specie mala nos abstinentes. Et si qui hanc regulam sequuntur, pax super illos et super Israhel Dei". 14. Cum igitur haec ego, antequam calumniatorum aliquis exsurgeret, de mea fide praefatus sim, ne qui forte nunc diceret quod ab ipsis admonitus uel coactus haec modo dicerem, quae 15 cf. I Cor. 15, 44. 20 cf. I Cot. 15, 44. 21 cf. I Cor. r5, 45-44. I Cor. 15, 5o. 358 I Thess. 5, 21-22. 86 Gal. 6, 16.

23

? utanie unius add. K X Y /edd — unius e/c.] unius naturae unius uirtutis atque substantiae praef ^ 11 per oz. AA 12 sed hanc 4:4. credimus oz. 4 14 aliam] alia 4A nec] 4A praef, neque Z edd 15 siue] si uere 74 16 usus] huius 24 19 caro] catnem G H g edd 20 dicitur] 4 praef, dicimus Z edd

22 in uirtute resurgat] K X Y /praef, in uirtute resurget 44 IN edd 23 ac] resurgat acpraef ^ hisom.Zedd 24 resurrectio carnis] resurrectionis 74 24 non oz. -4 29iobannesacerdote eius K — 30 dicimus 4 Reed — qui] BC E I7 praef, quis ceZz. codd. edd 32 qui] B C EI L /praef, quis cett. codd. edd 33 aut ante legimus add. praef 34 fidei nostrae F IN g edd rationem 74 35 omnia probantes JN edd

obtinentes] tenentes

c. 14, 1ego] ergo A dicerent I I,

2qui]

IN edd

BC EI L W, quis cezz. codd. edd

nunc ozz. Z edd

APOL. CONTRA HIERONYMVN, I, 14-15

IO

15

20

47

antea non senseram ; cumque me si quid. illud interpretandi necessitas poposcisset, integro fidei meae statu facturum esse 0319 promiserim, quomodo adhuc locus calumniantibus datur, cum utique prima confessionis meae uox ab omni suspicione contrarii dogmatis tutum me faciat et munitum ? Praeterea enim et superius praedixi Domini sermone, quia ex suis unusquisque uerbis, et non ex alienis, uel iustificabitur uel condemnabitur. Sed et in ea nihilominus praefatiuncula, quam in ipsis Pe- PE riarchon libris praemisimus, qualiter interpretationis nostrae 551 fidem obseruandam distinxerimus, ex ipsis adaeque sermonibus conprobetur : aequum namque est etiam ex ipsa quae ad rem pertinent inseri. Nam cum honoris gratia mentionem fecissemus huius uiri, qui haec nunc adducit ad crimen, pro eo quod ante nos ipse prior Origenis quamplurima fuisset interpretatus, et eius uel eloquentiam in explicando uel in interpretando diligentiam laudassemus, eumque nobis sequendum in opere simili diceremus, post aliquanta etiam haec adiecimus : ,;Hunc ergo — aio — etiam nos, licet non eloquentiae uiribus,

disciplinae tamen regulis, in quantum possumus sequimur, obseruantes hoc, ne ea quae in libris Origenis a se ipso discrepantia inueniuntur 25

30

35

atque

contraria, proferamus".

Memento

qui legis, ne hic te breuiter dictus sermo praetereat, quem dixi, quia non proferam ea quae in libris Origenis a se ipso discrepantia inueniuntur atque contraria. Non enim generaliter promisi me non prolaturum quae essent fidei contraria, sed quae sibi ipsi essent contraria, uel quae a semetipso discreparent, non quae a me uel ab alio aliquo discreparent. Non ergo ex hoc sermone subripientes inimici calumnias generent, ut dicant me promisisse quia, si quid contrarium est uel discrepat a fide nostra, non proferam. Hoc etiam si facere potui, tamen promittere non auderem. Et si quidem factum id in opere meo inuenies, amplecti poteris. Si uero in aliquo tibi minus adinpletum uidetur, culpare non poteris, quia professionis meae tale uinculum non tenes. 15. Sed coniungamus

etiam cetera : ,, Cuius diuersitatis —

inquam — causas plenius tibi in Apologetico, quem Pamphilus c. 14, 21 Ruf. Praef. Libr. Periarchon.

8 ut pos enim illud] illa g e2Z, aliud I I. si quid] sicut A 4ante Z edd dixerimus Y edd add.g edd ^ 9 didici amze quia add. g edd — 18 fidem om. .A adaeque] 74, aeque W I L g edd, atque cet?. codd. 15 rem non X Y — 18 in interpretando] F Ns edd, interpretando cett. códd. 19 eumque] W X Y edd, 23 hoc] scilicet 21 aio 077. edd 20 hoc IN g V'2/, ad hoc Er cumque 44 K praef | seipso].A praef, semetipso Z edd — 28 nec K BF H —— 26 seipso] Z4, 51 discrepant Z edd 29 ipsi sibi eZ semetipso Z edd. ;cf. supra /. 23 34 id] hoc IN 33 non oz. K W Y edd exom.lNedd . 32 quiasi] quasi A edd 35 inpletum Z edd c. 15, 1/7? cuius z;4. interpretemur apud Hier. Contra Ruf. 1l, 3$; — 2 causam praef Hier tibi ozz. 4À

V 320

APOL. CONTRA HIERONYMVM, I, 15-16 pro libris ipsius Origenis scripsit, edidimus, breuissimo libello superaddito, in quo euidentibus, ut arbitror, probamentis corruptos esse in quamplurimis ab haereticis et maliuolis libros eius ostendimus, et praecipue istos quos nunc exigis ut inter48

De pretemur, id est, Periarchon, quod uel De Principiis uel

TO

15

20

2

vA

30

Principatibus dici potest, qui sunt reuera alias et obscurissimi et difficillimi. De rebus enim ibi talibus disputat, in quibus philosophi, omni sua aetate consumpta, inuenire potuerunt nihil. Hic uero noster quantum potuit id egit, ut creatoris fidem et creaturarum rationem, quam illi ad impietatem traxerant, ad pietatem iste conuerteret." Etiam hic diligentius inspice, ut non te praetereat, quod creatoris quidem fidem diximus, creaturarum uero rationem : scientes quod ea quae de Deo dicuntur, ad fidem pertinent ; quae uero de creaturis

disputantur, ad rationem. Sed quod sequitur adhuc addamus : ,Sicubi ergo nos in libris eius aliquid contra id inuenimus, quod ab ipso in ceteris locis pie de Trinitate fuerat definitum, uelut adulteratum hoc et alienum aut praetermisimus aut secundum eam regulam protulimus, quam ab ipso frequenter inuenimus adfirmatam". Numquid et hic incaute aliquid diximus ? Numquid dixi quia secundum nostrae fidei regulam protuli, quod erat utique iam penitus modum interpretis et ex Graeco in Latinum uertentis excedere ? Sed secundum eam regulam protulisse me dixi, quam ab ipso frequenter inuenimus v 321 adfirmatam. Item his addidimus : ,,Si qua sane uelut peritis iam et scientibus loquens, dum breuiter transire uult, obscurius protulit, nos, ut manifestior fieret locus, ea quae de ipsa re in aliis eius libris apertius legeramus, adiecimus, explanationi studentes. Nihil tamen nostrum diximus, aliis locis dicta, sua tamen sibi reddidimus".

16. Puto

quod etiam

apud iniquissimos

sed licet in

iudices sufficere

mihi posset sola ista confessio, qua dixi : ,,Nihil nostrum diximus, sed licet in aliis locis dicta, sua tamen sibi reddidi-

wA

PL 552

mus". Numquid me in aliquo obnoxium feci ? Numquid promisi me meum aliquid dicturum ? Vbi est quod accusant, quod calumniantur, quod confingunt me dixisse, quia mala tuli et bona dixi et quaecumque bona sunt transtuli ? Erubescant c. 16, 6 cf. Hier. Ep. 61, 2.

6 exigis] 4 F I L Hier; praef edd, 3 pro libris ipsius origenis] in libris suis Hier; 9 talibus 8 alias oz. Z edd interpreter Hier, praef edd exigitis ce££. codd. 13 traxerunt praef nihil inuenire potueruntedZ 10 omnes ÁA ibi Nedd contra 17 disputamus IN O P R edd — 418 sic ergo ubi 4 14 ut] et M Y nostram 23 fidei nostrae IN g edd 22 adfirmatum 74 id] contratii g edd 25 eam] hanc M Y 24 29 et anie ea add. Z edd 24 addimus 74 W R 30 eius oz. Z edd ^ explanationis 74 32 reddimus 4 M Y 7 c. 16, 8 reddimus 4 W M Y ; IN correxi? 6 confringunt dixisse me ;4

APOL. CONTRA

HIERONYMVM,

I, 16

49

aliquando et desinant falsa proferre et diaboli in se opus, IO

fratres criminando,

suscipere.

Audiant

quia nihil nostrum

diximus, et iterum

ac saepius audiant

quia nihil nostrum

diximus, sed licet in aliis locis dicta, sua tamen sibi reddidi-

mus. Et ne nos absque Domini misericordia huic operi manus aestiment commodasse, uideant nos haec ipsa ante praedixisse, quae faciunt. Post haec enim addidimus I

vA

20

inquam —- quid peruersi et contentiosi homines

Nobis interim tantus labor, si tamen

A

agant.

iuuerit, idcirco susceptus est, non ut calumniosis os — quod fieri non potest, licet forte etiam hoc Deus faciet — clauderemus, sed ut proficere ad scientiam rerum uolentibus materiam praeberemus"'. Vt autem scias quia et quod falsaturi haec essent et praeuidimus et praediximus, uide quid in sequentibus rus est uel lecturus, in conspectu Dei Patris et Filii et Spiritus Sancti contestor atque conuenio per futuri regni fidem, per resurrectionis ex mortuis sacramentum : sic non illum locum aeterna hereditate possideat, ubi est fletus et stridor dentium, et ubi ignis eorum mon extinguetur el uermis eorum non morietur, ne addat aliquid huic scripturae, ne auferat, ne inserat,

3

a]

ne immutet". Et tamen post ista omnia tam horrifica tamque terribilia adiurationum

40

553

orantibus uobis Deus v 322

iunxerimus : ,,Illud sane omnem, qui hos libros uel descriptu30

PL

esse quam carnem : idcirco ergo ,,iterum" posui. ,,Sed uideris

—

D

etiam ista : ,, Haec

autem idcirco in praefatione commonui, ne forte calumniatores iterum se criminandi putent inuenisse materiam". Quod dixi iterum" illa est causa, quia iam et sancti episcopi Iohannis epistulam de fide ad sanctum Theophilum scriptam criminati sunt, quando corpus humanum aliud nescio quid fingebant

sacramenta,

falsare haec et corrum-

pere non timuerunt illi, qui se dicunt credere resurrectionem carnis futuram. Qui uel hoc ipsum si crederent, quod est Deus, numquam haec tam criminosa et nefanda committerent. Vbi tamen in his, quae praefati sumus, aut Origenes laudibus usque ad caelum, ut criminatur, elatus est ? Vbi apostolus aut propheta aut tale aliquid a nobis, quale ipse de eo scripserat, 8 cf. Apoc. 12, 1o. Ep.

84,

82 Mt. 8, 12.

33 Mc. 9, 47 (Is. 66, 24).

40 cf. Hier.

9.

$8 diaboli] diabolum M, diabolicum Y 11 reddimus 4 W M Y, IN, correxit 13 existiment g edd accommodasse K 14 haec (azie enim)] hoc R. ead 17 et 16 criminandi] K g praef edd, disctiminandi 74, criminando «ez. codd. etgo oz. Z edd 20 esse oz. X Y oz.lN edd ^ sancti iohannis episcopi K 28 24 faceret l/a/ 23 inerit F G H 21 et] atque IN edd uidetint eZ 31 per illum qui praeparatus est diabolo et 29 domini X Y qui] quis Z4 34 angelis eius aeternum ignem ae sic add. praef Va/ — 83 et ante ubi omi. A — inferat nec.AA G H Y — aliquis K X(praefer F) Y ^ necauferatnecinserat,4 36 terribilia] hortibilia 35 horrifica] A F4 IN e edd, honotifica ce£. codd. zi edd — et] atque IN edd 38 deus est F edd

50

45

$0

^

IO

APOL. CONTRA

HIERONY MVM,

I, 16-17

dictum est ? Aut in quo prorsus alio inueniunt criminandi locum ? Fidem nostram praemisimus, quae puto quod in omnibus cum ecclesiastica confessione concordet. Interpretandi obseruantiam distinximus, cuius reuera nobis in quamplurimis exemplum ipse praebuerat, qui nunc accusator existit. Ouid propositi in interpretando gesserim designaui. Iam si plene id aut minus plene inplere ualui, a legentibus conprobetur, a qui-

bus uel laudari uel rideri solet, non tamen ad crimen uocari,

cum in alteram linguam uel proprie uel minus proprie aliena uerba uertuntur. 17. Verum quoniam eorum fecimus mentionem, qui haec ipsa, quoquo modo sunt, tamen nisi falsassent, criminari ea nullatenus potuissent, ipsum caput, cui manus falsarias iniecerunt, conueniens puto huic apologiae nostrae inserere, ne me studio subtrahere putent hoc quod illi addito suo falso ad crimen obtendunt. Etenim, cum in quodam supradicti operis loco huic, quem interpretati sumus, quaestio haberetur aduersum eos, qui Deum corporeum dicunt et humanis eum membris habituque describunt (quod adserere praecipue Valentinianorum et Anthropomorphitarum haeresis solet, cui isti

NES, PL 554

accusatores nostri nimis, ut uideo, dextras dederunt), et Ori-

m I

genes ecclesiasticam contra eos fidem defendens, omni genere incorporeum esse Deum et idcirco etiam inuisibilem confirmaret, prouocante se ordine quaestionis, respondit contra haereticos in hoc loco quaedam, quae a nobis isto modo uersa sunt in Latinum. Ex primo libro Periarchon, post aliquanta : ,,Verum istae adsertiones minus fortasse auctoritatis habere

20

25

uideantur apud eos, qui ex sanctis Scripturis de rebus diuinis institui uolunt, et inde sibi adprobari quaerunt, quomodo natura Dei supereminet corporum naturam. Vide ergo si non etiam apostolus hoc idem ait, cum de Christo loquitur dicens : Qui est imago inwisibilis Dei, primogenitus omnis creaturae. Non enim, ut quidam putant, natura Dei alicui uisibilis est et aliis inuisibilis, quia non dixit apostolus : Imago inuisibilis Dei hominibus, aut inuisibilis peccatoribus ; sed ualde constanter v 324

pronuntiat de ipsa natura Dei dicens : Jmago inwisibilis Dei. c. 17, 16 Ruf. Trans]. libr. Periarchon, Y, 1, 8.

22: Col. 1, 15.

28 Col. rz, 15.

46 quamplutibus Z edd 4? exemplo ipse praefuerat /4 quid] quod B F G H Y 48 designabit 44 c. 17, 1 qui] quia A 3 falsassent] 44, falsi sint Z, falsa sint ed4 3 in ane ipsumadd F Y ^ cui].4, in quod IN, edd, oz. cetz. codd. imposuerunt edd B5 meo 0o:/ studio add. IN, edd falso ad crimen] 44, falsa crimina Z edd * huic om. g edd ^ aduersus 4 e 10 haereses solent M Y 20 uides 4 23 alicui] aliquibus M Y uisibilis] inuisibilis B F G HIL 24 inuisibilis] uisibilis F, uisibilis inuisibilis

(ante dei)]uisibilis «4 M Y

B G H IL

25 aut] et A

quia non] non enim zrazs/

inuisibilis

26 praenuntiat Z(praefer Reg)

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

30

3^

I, 17-18

5I

Sed et Iohannes in Euangelio dicens : Deum nemo uidit umquam, manifeste declarat omnibus qui intellegere possunt, quia nulla natura est, cui uisibilis sit Deus, non quasi qui uisibilis quidem sit per naturam, et uelut fragilioris creaturae euadat atque excedat adspectum, sed quoniam naturaliter uideri inpossibilis est. Quod si requiras a me quid etiam de ipso Vnigenito sentiam, si ne ipsi quidem uisibilem dicam naturam Dei, quae naturaliter inuisibilis est, non tibi statim uel impium uideatur esse uel absurdum : rationem quippe dabimus

PL 355

consequenter. Aliud est uidere, aliud noscere ; uideri et uidere

40

4E

5o

corporum est, nosci et noscere intellectualis naturae est. Quicquid ergo proprium corporum est, hoc nec de Patre nec de Filio sentiendum est. Quod uero ad naturam pertinet deitatis, hoc inter Patrem et Filium constat. Denique etiam ipse in Euangelio non dixit quia : Nemo uidet Patrem nisi Filius, neque Filium nisi Pater ; sed ait : Nemo nouit Filium nisi Pater, neque Patrem quis nouit nisi Filius. Ex quo manifeste indicatur quod quicquid inter corporeas naturas uidere et uideri dicitur, hoc inter Patrem et Filium cognoscere dicitur et cognosci, per uirtutem scientiae, non per uisibilitatis fragilitatem. Quia ergo de incorporea natura et inuisibili nec uidere proprie dicitur nec uideri, idcirco neque Pater a Filio neque Filius a Patre uideri in Euangelio dicitur, sed nosci. Quod si proponat nobis aliquis quare dictum est : Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum uidebunt, multo magis ex hoc, ut ego arbitror, adsertio nostra firmabitur. Nam quid aliud est corde Deum uidere, nisi, secundum quod supra exposuimus, mente

^

eum intellegere atque cognoscere ?" 18. Istud est caput, quod isti qui ad insidiandum mihi de Oriente transmissi sunt, non solum peruersa intellegentia, uerum etiam uerborum adulterio conati sunt infamare. Quod ego idcirco, ut alia quoque nonnulla eius quem interpretabar scriptoris, suspectum habere non potui neque praetermittendum iudicaui, quia non in eo aliquid de conparatione Patris ac Filii dicebatur, sed de ipsa deitatis natura quaerebatur si ei 23 Io. 1, 18.

42 Mt. 11, 27.

50 Mt. 5, 8.

29 cui inuisibilis B G H — 30 sit quidem IN uidet K BG H 24 et oz. A quod] sed Z edd 32 inpossibile 4 M Y edd creaturae] naturae edd e g edd 36 quidem ane est uidere add. g edd BI L 33 deinaturam N,edd ^ 34uisibilis aliud cognoscere £rans/

37 cotporum tes est Zrans]

cognosci et cogno-

41 corporeum K O scete /razs| . 38 quidquid O g / edd — ergo om. A 44 42 nouit] uidit B G H uidet] K W' B I L, uidit ce£/. codd. trans! edd et (an£e uideri)] ueledd ^ 45 cognoscere] JA 7ransl, noscere Zedd | 46 cognosci] B1 etiam ex hoc ze/ ex hoc £ratisl ; 49 agnosci rans] AA £ransl, nosci Z edd quod secundum 53 secundum oz. ut] et 4 cf. ed. Koetschau, p. 26 id anze quod add. F £ransl MY istis V/a/ c. 18, 1 est oz. Val cett. codd. 4 ei om. JA

4 nulla 4

quem] 44 F IN edd, quidem

v 325

52

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I, 18

aptum ullo genere uisibilitatis uocabulum uideretur. Respon-

dit, ut supra diximus, his haereticis, qui idcirco Deum uisibi-

IO

lem esse adserunt, quia et corporeum dicunt, pro eo quod uisio proprie corporis est : unde et illi Valentiniani, quos supra diximus, haeretici corporaliter et uisibiliter generasse Patrem et generatum Filium dicunt. Refugiens ergo, ut opinor, Origenes uisionis appellationem tamquam suspectam, ait melius

1 esse in natura deitatis, id est, inter Patrem et Filium, uti illo

20

25

30

55

40

sermone, quod ipse Dominus definiuit dicens : Nemo. nowit PL Filium nisi Pater, neque Patrem quis nouit nisi Filius : omnem $56 ergo occasionem supradictis haeresibus credidit excludendam, si notionem in natura deitatis potius diceret, quam uisionem, dum uisio occasionem aliquam praebere uideatur haereticis. Notio uero unius naturae inter Patrem et Filium seruat indissociabilem ueritatem, praecipue quia et Euangelii talis auctoritas est ; simul et cautelae per hoc plurimum credidit fore, ne Anthropomorphitae quoquo modo audirent uisibilem Deum. Haec ratio, quia non faciebat aliquam differentiam Trinitatis, uisa mihi est non debere penitus abici, etiam si aliqua uerba, in Graeco incautius fortasse posita, declinauimus. Sit sane adhuc in iudicio legentium utrum et hoc aduersum supradictas haereses utile aut minus utile uideatur. Tamen v 326 ponamus quia etiam hi qui norunt de litteris et de huiuscemodi sensibus iudicare, quibus cum peritia adest et Dei timor, qui nihil per contentionem neque per inanem gloriam gerunt, quorum animus ab inuidia et fauore et odio uacat, dicant non multum ad instructionem uel ad expugnandas supradictas haereses caput istud ualere: numquidnam id non licet praeterire, et tamquam minus ualidum ad depellendos aduersarios transcurrere ? Pone quia sit otiosum : numquid et criminosum ? Quomodo criminis loco ducetur, ubi inuisibilitatis aequalitas inter Patrem et Filium et Spiritum Sanctum confirmatur ? Non puto hoc ita cuiquam uideri : et quid dico cuiquam ? Sed ne istis quidem ipsis criminatoribus meis esse aliquid in meis litteris uisum est, quod posset offendere. Denique s1 hoc putassent, ipsa, sicut transtuleram, mea uerba posuissent. c. I8, 16 Mt. 11, 27.

82 cf. Phil. 2, 3.

8 respondit] C4 D, E,, respondenti 74, respondi cez/. codd. edd 9 haereticis om. 4À 11 quos] 44 F edd, quod ee£z. codd. — 18 inter] K W edd, in A X Y ; cf. infra Il. 21, 39 16 quod] quem e edd. definit K BF GH — 22 et om. Z edd | 24 quoquo modo] quomodo .4 28 qua F M Y fiebat aliqua differentia Y, (-quam -tiam) M 26 mihi] ibi FP GH X 2$8sit] id 4 29 aut minus utile ozz. 44 30 quia] serzpsZ, qui 74, quod g edd, quae ce£?. codd. ; ef. infra I. 37 de pos? et oz. Z edd 34 timor dei edd 32 gerunt] quaerunt 24 IN 40 cuiquam ita F IN 41 istius 74 esse oz. g edd — 42 est] A O P R, esse cett. codd. edd possit IW edd 43 uetba mea K

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

A

IO

I

5

20

25

30

I, 19

53

19. Sed nunc ausculta quid faciunt, et flagitii eorum require si ullum praecessit exemplum. In eo loco ubi scriptum erat : ,,|Quod si requiras a me quid etiam de ipso Vnigenito sentiam, si ne ipsi quidem uisibilem dicam naturam Dei, quae naturaliter inuisibilis est, non tibi statim uel impium uideatur esse uel absurdum : rationem quippe dabimus consequenter" ; pro eo ergo quod nos scripsimus : ,, Rationem quippe dabimus consequenter", illi scripserunt : ,,Non tibi statim impium uideatur esse uel absurdum, quia sicut Filius Patrem non uidet, ita nec Sanctus Spiritus Filium uidet". Haec si in foro positus uelin negotiis saecularibus, commisisset iste qui de monasterio Romam, quasi calumniandi peritissimus, missus est, norunt PL omnes quid consequeretur ex legibus publicis huiusmodi cri- 557 minis reus. Nunc uero, quia saecularem iam uitam reliquit, et a tergiuersatione illa actuum publicorum ad monasterium conuersus est, et adhaesit magistro nobili, ab ipso edocetur v 527 iterum ob modestiam furere, insanire ; pro quiete seditiones mouere; pro pace pro concordia mouere discidia ; perfidus esse pro fide; pro ueritate falsarius. Crede mihi quod huius sceleris nequitia etiam uerum fuisset exemplar, nisi Zezabel tibi illa occurreret. Illa est enim, quae hoc crimen aduersum Nabutheum Iezraheliten uineae causa conposuit et mandauit presbyteris iniquitatis falsis eum conscriptionibus perurguere, quasi qui benedixisset, id est blasphemasset, regem et Deum. Sed quis in hoc infelicior : illa quae mandat aut isti qui mandato iniquitatis obtemperant ? Grauia haec, et, ut opinor, in ecclesia pene huiusmodi facinus inauditum est. Sed additur adhuc aliquid. Requiris quid ? Illud : ut rei iudices fiant et insidiatores sententias ferant. Nam errasse scribentem aut lapsum esse in sermone, nouum non est et, ut opinor, uenia dignum est, quia et Scriptura dicit : In multis enim offendimus omnes : qui autem in uerbo non offendit, hic perfectus est. Exratum putatur in uerbo ? Corrigatur, emendetur,

si id utilitas

postulat, et auferatur. Inseri uero quae non sunt scripta, litte2

bx]

ris alienis, et falsa interseri ad hoc solum, ut uitam fratris inc. 19, 21 cf. III Reg. 21.

81 Iac. 5, 2.

c. 19, 2 in eo] e 4 3 requitas] A g £ransl, requitis ce/£. codd. edd — 4 qui IN g edd 7/8 pro eo 4sg. consequenter oz. X Y ergo om.edd ^ 9 uelabsurdum uideatur esse N edd i0spiritus sanctus G HI L MIN Y edd uidet filium JN edd hoc Z edd 114 in pos uel oz. edd — 13 quae consequerentur ;4 — huiusmodi] 44, eiusmodi K e edd, cuiusmodi cezz. codd. 14 iam uitam] 74, uitam iam modestia 74 g edd 17 ob] pto z edd K X Y 1, uitam non NN, uitam edZ furote Z 18 bellum mouere pos? pace add. O P R. g, mouere bellum a44. 290 fuisset] fugisseret K W X (praeter M) edd |commouete JA — dissidiaged4 aduetsus 21 occurtisset IN edd, succutretet 74 iezabel ed4 exempla 24 W Y edd

22 iezraheliten] G H edd, israheliten ceZ7. coda.

24 deum et regem

isti] 4, hi Z edd quae oz. 44 Fgedd — 28 felicior g edd 27 auditur X Y 32 uir pos? est add. W g edd — 38 ut om. A

— 26 et om. A

54

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I, 19-20

fames ; temerare aliena scripta, ut scriptori conferas notam, ut subripias auribus populorum, ut conturbes corda simplicium, ut nihil aliud ex hoc, nisi apud homines opinioni maculam conferas : uidete si alterius est opus, nisi illius qui ab 4 o initio

mendax fuit, et fratres criminando, diabolus, id est ,Ccriminator", nomen accepit. Nam cum falsam huiuscemodi

4A

5o

5

o]

scedulam apud Mediolanum recitaret, et a me quae legebat falsa esse dicerentur, interrogatus a quo accepisset exemplaria, respondit matronam sibi quandam dedisse, de qua ego, quaecumque illa est, nihil dico ;sed suae eam et Dei conscientiae derelinquo. Mihi tamen in hoc Dei et uestrum sufficit testimo- v 328 nium, id est, tuum et sancti uiri ipsius, cui hoc opus gerebam, Macharii, qui scedulas ipsas meas uel ab initio legistis, uel etiam, licet 1.ondum conpleta et ad integrum emendata, exemplaria retinetis : id est ,,Quia sicut Filius non uidet Patrem, ita nec Spiritus Sanctus Filium uidet", quod ego non solum numquam scripsi, sed e contrario quam ille falsauit dico. Si qui PL negat quod non ita uidet Filius Patrem, sicut Pater Filium ; 558 et non ita uidet Spiritus Sanctus Filium et Patrem, sicut uidet Pater Filium et Spiritum Sanctum, anathema sit. Videt enim et uerissime uidet, sed ut Deus Deum et lux lucem, et non ut

6o

caro carnem, sed ut spiritus spiritum, non corporeis sensibus, sed uirtutibus deitatis. Si qui haec negat, sit anathema in aeternum. Qui autem uos conturbat, sicut dixit apostolus, $ortabit $udicium, quicumque est ille. 20. Memini sane quod aliquis eorum, cum argueretur falsasse haec, respondit mihi in Graeco ita haberi, me autem in

II

Latino immutare uoluisse. In quo omitto illud exequi, quia ne hoc quidem uerum dicunt ; sed tamen ponamus quia sic est in Graeco, et ego hoc in Latino non scripseram. Promiseram me enim in praefatiunculis tale aliquid facturum. Quod si feceram ut quod ibi offendebat, in Latino commodius scriberem, ess absque promisso uel quid absque ratione nostra feceram ?Tu certe qui hoc in Latinis meis exemplaribus non inueneras, in 40 cf. To. 8, 44.

59 Gal. 5, 10.

36 conferas] inferas Y edd huiusmodi e g edd

37 subrepas g edd

38 hoc] .A, eo Z edd

42 scedulam] 7A, sententiam Z edZ

41

43 falsata IV. F

44 quamdam sibi e g edd — 45 suig edd ^ 46 uestri g edd — 4? cuius.A — 49 et 072. A 50 conferte requirite perscrutamini in conspectu dei si usquam est iste sermo in meis litteris scriptus os retinetis add. /A ; cf. Riv. Cult. Class. e Med. 1960, p. 152 91 id est az/e quod add. g edd numquam] umquam non M Y edd 92 e oz. A quam]quiag edd ^ indicogedd ^ qui] K BF I 7, quis ce£r. codd. edd — me post qui add. A 54 patrem et filium IN R edd 91 spiritum] 4, sanctus Z edd —— 88 qui] K B F G /, quis ce/. codd. edd — 89 dicit IN O e g edd c. 20, 2 habete X Y

3 ne hoc] A, nec Z edd

me M Y 6 etenim 4 9 quid ;4 quid absque promisso uel ozz. :4

5 in latino hoc O g edd

enim

offendebat] 44 e g edd, -bant cez. codd.

APOL. CONTRA

HIERONYMVM,

I, 20-21

55

10 tuis cartulis hoc unde scriptum legebas ? Ego qui interpretatus sum, non scripsi : tu qui me accusas, meas tales litteras non tenes : crimen mihi unde conponis ? Aut inde ego accusari debeo, unde tu falsum fecisti ? Rem planissimam dico : quattuor libri sunt isti quos interpretatus sum, in quibus de Trinitate 1; sparsim per singulas pene paginas disputatur. Relegantur uniuersa, si usquam talis aliquis de Trinitate inuentus fuerit in interpretatione nostra sensus, qualem in isto capite calum- v 329 niantur : tunc demum credatur etiam hoc eo sensu, quo isti confingunt, esse prolatum. Si uero per omne librorum corpus 20 numquam sit illa differentia Trinitatis, nonne uesanum pariter stultumque commentum est dicere quod uno solo capite haeresis confortata est ab eo, qui eam mille capitibus expugnarit ? Sed et rei ipsius consequentia prudentem quemque satis edocet. Quod si hoc in meis litteris inuenisset, et uere scru2; pulum aliquem ex ipsa lectione cepisset, cum me, sicut ipse nosti, Romae positum haberet praesentem, continuo utique perquisisset et ipsa ad me scripta detulisset : quippe qui usque ad illud tempus etiam uidere me et salutare et in oratione communicare

solitus erat, contulisset sine dubio mecum

de his,

3o quibus uidebatur offendi; inquisisset quomodo a me fuisset prolatum, quomodo haberetur in Graeco. 21. Certe etiam hoc gloriae sufficere sibi putasset, si uisus PL fuissetin dictis nostris uel scriptis fecisse per se aliquid emen- 559 dari. Aut si furor animi non tam emendari errorem quam proferri in publicum conpulisset, sine dubio numquam elegis; set absentem lacerare, quem potuit grauius confutare praesentem. Sed istum quia falsi conscientia deterrebat, ad me quidem, cuius erant, scripta quae uolebat criminari non detulit, sed per domos, per matronas, per monasteria, per singulos quosque fratrum circumfert, quos solo conturbare posset 10 auditu. Et hoc facit sub eo ipso tempore quo confestim ex urbe discederet, ne uel conprehensus,

facti sui redderet cau-

sas. Etiam inde, ut intellegi datur, secundum praeceptum magistri, per totam me Italiam criminari, instigare turbas, conturbare ecclesias, aures quoque polluere sacerdotum, et in his 1; omnibus modestia nostra tamquam conscientia abuti. Haec 13 fecisti] dixisti IN edd 12 conpohis] ponis 74 11 et az/e meas add. g edd in pos? qualem ozz. 7A 17 in 5os/ fuerit ozz. A 16 aliqui 4 14 in] de 4 sit] fuit 4 — 21 stultumque patiter egg, patitert 20 nusquam edd 18 quod 4 in uno /4 — 22 confortata] 74, confirmata Z edd estanfe dicere oz. /AÀ om.K 25 sicut] si 4 expugnauetit NN edd — 23 quemquam F G H, quoque 4 28 illud] ipsum JN e2Z 29 et ane sine add. 7A aliquid per se K W X edd 2 fecisset X (praeter F) c. 21, 1 sibi sufficere K b potuisset 4 IN edd — 9 circumemendare IV edd ^ 4 profetre IN edd quos] K g, quo vez. codd. edd —— posset] A K e g, possit cer. codd. edd feret /À 12 intellegatur M eo oz. Z edd 10 fecit g edd (possit conturbare F edd) Reg,-gitur O P

APOL. CONTRA HIERONYMVM, I, 21-22 ntium discipuli. Ipse uero Orientalis magister, qui ad Vigila is Origen omnes cunt cognos Latini me ,,Per scribens dixerat : transego quos libros nunc ipsos istos mala", nt ignora et bona tuleram, reinterpretatus est, et ea omnia quae a me uelut inprobabilia praetermissa fuerant, inseruit, quo scilicet nunc, contra sententiam suam, Romani per ipsum Origenis cognoscant mala et ignorent bona. Hinc iam non solum Origenem, sed et me ipsum in suspicionem haeresis conatur adducere. Hinc emittit incessabiliter canes suos, qui me per urbes, per uicos, per iter quoque transeuntem calumniarum latratibus insectentur. Et fanda aduersum me omnia atque nefanda 56

20

25

temptantur.

A

IO

15

20

Quid, quaeso

te, sceleris admisimus,

si fecimus

quod fecisti ? Si tamen nefarium est uti exemplis tuis, de te ipse quid iudicas ? 29. Verumtamen dic mihi, o magister (iam enim ad te conuertenda responsio est) : ad legentem aut ad interpretantem, si qua illa est scriptoris culpa, recte reuocatur ? Absit — inquit —, nequaquam : quid me subtiliter circumuenis ? Numquid non et ego legi ? Numquid non et ego interpretatus sum ? Sed lege ea quae interpretatus sum : uide si quid in his dogmaticum inuenies, certe si aliquid horum, quae nunc ad damnationem uoco, reperies. Postremo ait : Si uis plenius nosse quomodo apud me etiam suspicio huiuscemodi dogmatum semper execrabilis fuerit, lege commentarios meos in epistula Pauli ad Ephesios, et ex his quae scripsi, quid de eo senserim legens eum uel interpretans, nosces. Et haec est tua tanti magistri grauitas, ut eum, quem in aliis laudas, condemnes in aliis, et quem in praefationibus tuis alterum post apostolos ecclesiarum magistrum dixisti, nunc haereticum dicas ? Quis haereticus ecclesiarum magister aliquando dici potuit ? Erraui — inquit — in hoc ; sed quamdiu mihi praefatiunculas obicis ? Commentarios lege, sed illos quos designaui. Et cui hoc iustum uidetur, ut is, qui tot libros conscripsit, in quibus omnibus pene praeconia eius usque ad caelum fert, qui tot iam annis et lecti sunt ab omnibus et leguntur, ex quibus quamplurimi ita edocti iam et de hoc mundo discesserunt et perrexerunt ad c. 21, 16 Hier. Ep. 61, 2. €:22, 8 cf, Het; Ep. 84; 2.

1*7 omnes oz. À

V 330

14 cf. Hier. Transl. bom. Orig. in Execb. praef.

18 nunc libros quos ego] 44, quos nunc ego Z, quos ego

uelut] 44, uel Z edd 19 ea oz. edd nunc edd 21 cognoscant] 74 IN g edd, 23 et oz. non solum iam 24 22 iam] etiam .M Y agnoscant cez£. codd.

calumniam M Y 25 per iter] pariter K I X e edd | conantur K BILL .M 24 interpretantur I LL, sectantur M O P R, -tentur g 26 nefanda] infanda IN edd c. 22, 2 ad post aut oz. .À X Y 8 est oz. A estilaI LL M Y ^ uocatur K B et ego non legi 4 6 sed usq. sum oz. 4À 11 nosces are quid add. X Y IN (Ns deleuif) ^ quid] quod .A 13 in aliis condemnes K 17 mihi oz. Z edd praefatiunculas obicis] 44, praefatiunculam subicis Z edd ^ 18 iustum] istum 4 20 et azze lecti ozz. /Á 22 et anie de om. g edd — decesserunt edd

PL $6o

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

2

A

I, 22-23

52

Dominum, hanc de Origene sententiam tenentes quam ex librorum istius adsertione didicerant, et abierunt sperantes iuxta testimonium huius inuenturos se eum secundum ab apostolis ecclesiarum magistrum, et, ut nunc iterum scribit, inuene- V 3531

30

s,M

V^

IO

15

20

runt eum cum impiis haereticis et gentilibus condemnatum, modo se ex contentione commutet et dicat quia: Illum quem triginta fere annis continuis et legens et scribens apostolis exaequaui, nunc haereticum pronuntio ? Numquid aliquos nouos eius libros modo legit, quos ante non legerat ? Sed ex his eisdem dictis eum et tunc apostolum et nunc haereticum dicit : et nullo modo hoc ita fieri potest. Aut enim tunc recte dixit, et modo liuore quodam et contentione peruertitur: et audiendus non est. Aut si tunc male dixit et modo se ipse condemnat, quale erga se ceterorum expectabit iudicium, is qui, secundum apostoli sententiam, a semetipso damnatur ? 23. Et quid? — inquit — : absciditur paenitentia ? Non : erratur, et in uerbo maxime ; licet quidem de errore paenitere. Sed quid simul aliquis paenitentiam agit, simul accusat, simul iudicat, simulque condemnat ? Quasi uero si qua meretrix una se nocte aut duabus ab scortando contineat, debet continuo

leges de pudicitia scribere, et non solum leges condere, uerum et sepulchra subruere omnium quae iam defunctae sunt feminarum, quod eas suspicetur sui similem uitam duxisse. Paenitentiam agis quod haereticus fueris ? Bene facis. Quid hoc ad me, qui numquam haereticus fui? Paenitentiam agis pro errore ? Recte facis, si tamen ipsam paenitentiam legitime geras : id est, non accusando sed deprecando, non condemnando sed flendo. Nam quae paenitentiae ueritas est, ubi indulgentiae decretum ipse sibi paenitens dictat ? Qui paenitet pro his quae male locutus est, uulnus suum non iterum male loquendo curat, sed silendo. Sic enim scriptum est: Peccasti, quiesce. Sed nunc ipse te reum statuis, et iterum reatu ipse te absoluis, et ex reo ipse te rursum iudicem facis. Haec iam non tua, qui irrides in nos, sed nostra, qui ita nos irrideri patimur, est miseria. 87 cE Fit 3, Ir. cC1235:6 Eccli 21, T.

25 huius testi23 de origene] origene B, origenem M, origenis F G HI L Y ab apostolis] 4, apostolis K W B, F P O R, apostolos BIL Mg monium 7 edd 27 genti26 ut oz. Z Er (IN, adiecit qui) Er, post apostolos Va, oz. G H 33 et 29 et ane legens ozz. Z edd 28 modo] quomodo z e4Z bus 44A IN 36 erga se] 4, 35 se ipsum zg edd potuit R. e g edd ante nullo ozz. /À ergo de se F IN, edd, etgo a se cett. codd. 3 quid o». Z edd abscinditur g egg ^ paenitentiam 4 $325, 1 qui o4 hoc] tamen 74A 9 agens Z edd ? obruere edd debeat edd Ba W Y edd 18 rursum oz. M Y 12 id est om. g edd — 18 namque paenitentia uera est 74 edd | 19inom.C Eedd — inantenostta add. X Y (praeter F)

PL 561

58

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I,.24-25

24. Verumtamen ueniamus iam ad istos duos commentarios, quos, ceteris omnibus opusculis suis condemnatis ac repudiatis, solos excipit, et quam caste se in his et continenter egerit uideamus. Ex his enim solis et fidem suam probari uult, et quod Origeni in omnibus aduersetur. Proferantur ergo et isti qui ei soli ex omnibus scriptis suis placent, id est :in epistula Pauli ad Ephesios libri tres, et in Ecclesiasten, ut puto, unus. Sed nunc interim qui primus occurrit, in epistula ad Ephesios commentarius, relegatur. Etiam ibi eum socium et concordem IO et ovuu/orqv, ut ipse ait, in his quae arguit adprobabo. Et primo omnium de his quibus irridet mulierculas, quae se dicunt post resurrectionem non habituras fragile corpus, quippe quae angelorum futurae sint similes, quid ipse sentiat uideamus. In tertio commentariorum libro in epistula Pauli 15 ad Ephesios, sub eo capitulo ubi scriptum est : Qué uxorem suam diligit, seipsum diligit : nemo enim umquam carnem. suam odio habwit, post aliquanta ita ait : ,,Foueamus igitur et uiri uxores 20

nostras, ut animae nostrae

corpora,

ut et uxores

V 332

in

uiros et corpora redigantur in animas, et nequaquam sit sexuum ulla diuersitas : sed quomodo apud angelos non est uir et mulier, ita et nos, qui similes angelis futuri sumus, iam nunc

incipiamus esse quod nobis in caelestibus repromissum est" 25. Haec te in electis tuis commentariis scripsisse sciens, quomodo eos ad exemplum fidei tuae, et ea quae arguis confutanda proponis ? Et quomodo de tuis uerbis mulieres arguis ? Deinde quae mulier dixit aliquando quod uxores in uiros conuertantur, et corpora redigantur in animas, quod tu scribis ? Si corpora in animas redigentur, ergo secundum te non solum carnis resurrectio non erit, sed nec corporum, quod confiteri etiam istos, quos tu fecisti haereticos, dicis. Vbi enim iam ultra corpus quaerimus, siin animam redigetur ? Erit ergo iam IO

totum anima et nusquam corpus. Et iterum si uxores in uiros

commutabuntur, pro eo quod subiunxisti: ,,|Vtnequaquam sit sexuum ulla diuersitas'", quomodo non est sexus, si uiri erunt, c. 24, 9 cf. Hier. Ep. 84, 5.

18 Eph. 5, 28-29.

Cc. 24, 1 iam oz. Z edd . istos] A4, hos Z edd

1*7 Hier. In Eph. 3, 5, 29. 2 repudiatis] 74, renuntiatis

L Y N; edd, nuntiatis ce£/. codd. —8 solus K W X — excepit Z edd — 4 etenim A B et ozz. g edd 6 ci] et A epistulam ed ? ut] liber K 8 epistulam ;4 Val 9 eum socium] consocium ed4 10 et pos? concordem os. "A g — et ante ut add. A quae ozz. 44 apptobo Z edd 11 his oz. Y edd — et ante mulierculas ad. JA 14 in tertio] et tertio 74 epistulam X Y 17 et afe post add. Z (IN, deleuif) ^ foueamus usq. tepromissum est apud Hier. Contra Raf. I, 28 18 uxores nostras] 74 Hier, uxores Z Hier edd ^ wt (ante animae)] et Hier Hier, Va] ^ 22 nobis oz. M Y c.25,1te om. A — in electis tuis] scripsi, intellectis tuis 74, in ecclesiasticis tuis K I, in tuis edd, in ecclesiis tuis cezz. codd. 2 et oz. Val 4 conuertantur in uitos M Y — carnisoz. M Y — 8 etiam om. IN edd istos quos] stoicos 4 enim ozz. IN g edd 9 si oz. JA redigitur Z edd ergo] enim IN edd 11 sit ozz. A 12/13 quomodo non 4. appellatur ozz. Z edd;cf. Riv. Cult. Class.

e Med. 1960, p. 152

PL 562

v 533

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I5

I, 25 59 quia et in uiris uirilis sexus appellatur ? Quod si hoc uis ostendere, quia sexus quidem femineus interibit ex eo quod redigetur in uirum, solus autem manebit uirilis, nescio quidem si haec tibi de se dicere feminarum sexus ipse permittat. Tamen et si ab illis concedatur, quam consequentiam poteris ostendere ibi uirilem sexum esse necessarium, ubi femineus necessa-

rius non probatur ? Quia naturali quodam uinculo in tantum 20

25

30

sexus alter eget alterius, ut, si alter non sit, alter opus non sit.

Etenim si ad luteam formam reparandus ex resurrectione homo putatur, quam in paradiso habuit, ibi scriptum est quia : Masculum et feminam fecit eos et benedixit eis. Si uero, ut tu et mulierculae quas incusas dicitis, similes angelis erunt, inter angelos, sicut tu quoque ais, neque uir neque mulier est. Quomodo ergo aut corpora redigentur in animas aut mulieres conuertentur in uiros, cum uel paradisus utrumque sexum patiatur, uel similitudo angelorum, ut tu quoque fateris, nullum omnino recipiat ? Et miror quomodo ab aliis exigis de sexuum diuersitate sententiam, de qua tu uolens disserere, tantis te inuoluis nodis, ut euoluere te nullatenus possis. Quanto rectius ' faceres, si nos, quos culpas, imitareris in talibus, et haec soli Deo, ut se ueritas habet, nosse permitteres, et te ignorare fa-

tereris, quam ea scriberes, quae paulo post tu ipse damnares. 35

Velim mihi, conscientia sua teste, nunc diceret, non dico si in

aliquo opusculo meo, sed si in epistula saltem mea, quam alicui familiari meo neglegentius scripsissem, inuenisset Scriptum quia corpora in animas redigentur et uxores in uiros, si non haec aereis litteris scribi per portas ciuitatum 40 praecepisset, si non in foro, in curia, pro rostris etiam recitari.

45

PL

Quantos ex hoc accusationum libros, quae uolumina con- 565 Scripsisset, quam me totis armis ac telis fecundissimi sui pectoris perurgueret, dicens quia : Si mihi non creditis dicenti quia fallit, cum corpus dicit resurgere et carnem negat, uel cum fatetur quidem carnem, membra autem negat et sexum : ecce uidete quomodo ipse scribit in epistula sua quia corpora uer- 0534. €25,28 Gen. 1, 27.

13 quod si hoc uis ostendere] 74, quasi hoc ut (ut hoc edZ) ostendetes Z edd — 16 ipse oz. edd 17 et oz;. .À qua consequentia Y C IN edd 19/20 quia zsq. opus non sito. 4

20 alter (az/e opus)] alterius D g edd — 21 etenim si] si enim

s ad oz. Z edd ^ luteam] eam ;4 reparandus ozz. Z edd 22 tantum recepturus ane putatur add.FIN, edd, habere add. L. Y ibi] 4, ubi 7 Y D M €dd, sicut F, tibi ce£z. codd. est quod az/e sctiptum add. IN, edd 23 eis] A IN edd, eos cett. codd.

24 similes 454. ais ozz. Z edd ; cf. Riv. Cult. Class. e Med. 1960,

p. 12 26 rediguntur 74 27 conuertuntur 74 non ane patiatur add. IN, edd 29 exigas g edd 33 haberet JA te oz. À potius pos/ te add. g edd ^ fatetis JA 36 si pos? sed om. Z edd redigantur edd 39 etiam aníe aereis add. M Y edd scribi] scibi (— sciui) 24, ozz. K pet ozz. À 41 libros] 44, titulos g edd, uitos ce££. codd. (fort. recte) 46 uide A scripsit IN edd

60

5o

5 a]

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I, 25-26

tantur in animas et uxores in uiros. Sed nos te quidem haec scribentem non solum non arguemus haereticum, sed et satisfacimus tamquam magistro. Mulieres tamen illae, quas tam indignis et inhonestis contumeliis lacerasti, exhibebunt ante tribunal Christi et haec quae in his commentariis doces et illa quae, oblitus tui, rursum cum contumeliis scribis. Et ibi utraque recitabuntur, ubi cessabit iam fauor hominum et redempti laudibus plausus silebunt : et tecum pro his uel dictis uel gestis tuis iudicabuntur apud iustum iudicem Christum.

A

26. Verum pergamus discutere quid etiam de quaestionibus scribat (hoc enim ad fidem pertinet), in quibus de carnis resurrectione sic uariat cetera ad quaestiones. Item ex commentariorum libro primo de epistula Pauli ad Ephesios, de eo capitulo ubi dicit apostolus : Szcut elegit nos ?n vpso ante constitutionem mundi, ut essemus sancti et ámmaculati coram ipso, ita ait ; ,,Pro ,,constitutione mundi" in Graeco scriptum ha-

IO

I

Eos

bet vpó karaBoMjs kócuov. Non idipsum autem xa«rafoXj quod constitutio sonat. Vnde et nos propter paupertatem linguae et rerum nouitatem, et, sicut quidam ait, quod Graecorum et sermo latior et lingua felicior sit, conabimur non tam uerbum transferre de uerbo, quod inpossibile est, quam uim uerbi quodam explicare circuitu. KarafoXj proprie dicitur cum quid deorsum iacitur et in inferiorem locum mittitur de sublimi, uel cum aliqua res sumit exordium. Vnde et hi, qui aedium futurarum prima iaciunt fundamenta, xorafefAmkévat, id est : ,, deorsum initia fundamentorum iecisse" dicun-

tur. Volens itaque Paulus ostendere quod Deus uniuersa sit 2o

machinatus ex nihilo, non creaturam non conditionem non facturam, sed xarafoXjv, id est, initium fundamenti ad eum retulit, ut non, iuxta Manichaeum et ceteras haereses quae

factorem

et materiam

ponunt,

aliud quid, unde creaturae

factae sint, antecesserit creaturas, sed omnia ex nihilo extite-

rint. Quod autem electos nos ut essemus sancti et immaculati 2

V^

coram ipso, hoc est Deo, ante fabricam mundi testatus est, ad PL 564 c. 26, 6 Eph. r1, 4.

V Elier, In EnDNTATEA

48 arguemus] 74 F G M /, -imus ce££. codd. edd — etom.edd ^ Bihaecom..A in 52 cum oz. À orm. Z edd c. 26, 2 enim] etiam 74 3 ad] ut g edd B constitutionem mundi] 74 B F TÉ / Hier, mundi constitutionem ce£7. codd. * constitutionem 4 8 mpó oz. edd karaBoXjv Er 11 latior] laudatior 4 12 ex uerbo transferre Y edd 14£inoz.BM de]a Y edd 15 aliquod I L, -quid F G H tes sumit] resumit X Y 18 quod] 44 Hier, quia Z edd 19 non conditionem non creaturam atque factutam Hier 20 xaraBoXjs Z 22 factorem] F H IN Hier edd, factum

I L, factorum ce/£. codd.

— aliud quid] aliquid ze/ aliud Hier ; cf. ed. Vallarsi, 7,

543 28sunt M Y — substiterint Hzer Hier. Contra Ruf. I, 22

24/30 quod autem zs4. mittitur apud

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

50

vA

IO

I, 26-27

6r

praescientiam Dei pertinet, cui omnia futura iam facta sunt, v 555 et antequam fiant, uniuersa sunt nota : sicut et Paulus ipse praedestinatur in utero matris suae, et leremias in uulua sanctificatur eligitur roboratur et in typo Christi propheta gentibus mittitur". 24. Hucusque unam edidit expositionem, sed sub cuius persona huiuscemodi intellegentia accipienda sit non expressit. Hoc tantum : quod ex consequentibus reprobat priora. Ait enim in consequentibus : ,, Alius uero, qui Deum iustum conatur ostendere". Vnde manifeste ostendit quod per illam priorem expositionem non ostendatur iustitia Dei — quod utique impium est —, sed per istum quem dicit alium, cuius adsertionem sine dubio uolens apud omnes indubitatam et catholicam demonstrare, dedit ei tale testimonium quod hac sua adsertione iustum esse Deum conetur ostendere. Sed uideamus quid dicat iste alius, qui Deum iustum praedicat : ,;Alius uero — inquit —, qui Deum iustum conatur ostendere,

15

quod non ex praeiudicio scientiae suae, sed ex merito electorum unumquemque eligat, dicit ante uisibiles creaturas, caeIum terram maria et omnia quae intra ea sunt, fuisse alias inuisibiles creaturas, in quibus et animas, quae ob quasdam causas soli Deo notas, deiectae sint deorsum, in uallem istam lacrimarum, in locum adflictionis et peregrinationis nostrae,

20

2

^

in quo sanctus constitutus orabat ut ad sedem pristinam reuerteretur, dicens : Heu mihi, quia incolatus meus brolongatus est. Habitaui cum habitantibus Cedar : multum beregrinata est anima mea. Et in alio loco : Miser ego homo : quis me liberabit de corpore mortis huius ? Et alibi : Melius est reuerti et esse cum Christo. Et alibi : Antequam humiliarer, ego beccaui, et cetera his similia. Itaque priusquam animae — inquiunt — praecipitarentur in mundum".

Magister,

iterum

dicis : ,iinquiunt",

et non dicis qui sunt isti, qui haec inquiunt, quod animae essent priusquam praecipitarentur in mundum. Nonne recte — inquit — dixi quia talpa es et nihil uides ? Dixiiam superius Sq/cENGal?1, 15.

28/ct- Tet: 1; 5.

c. 27, & Hier. In Epb. 1, 1, 4. Phil 13235; 24 Ps. 118, 67.

20 Ps. 119, 5-6.

23

22 Rom. 7, 24.

27 nota] A F I g Hier Hier, edd, nata cett. codd. 3 egit az/e quod add. g edd — re2 intellegentiam ;4 c. 27, 1 dedit A B5 est anfe qui add. edd 4/8 ait usq. ostendere ozz. A probat] sed probat 74 (IN, adiecit) conatur iustum K, iustum oz. W X Y

9 ei oz. Z.edd

11 qui

12/84 alius sq. ceteta his esse anfe praedicat add. IN edd usq. alius oz. ÁÀ esseanfeiustum conatut add. IN edd — cosimilia apud Hier. Contra Ruf:l,22 18 istum fos£ locum a4. 15 in eis Hier; netur B G H I L IN (IN, vorrexit) 23 alibi az£e melius oz. A N edd — 24 petegtinata est] incola fuit IN g Er ergo anfe recte add. IN 28 prius essent edd 26 iterum oz. Z edd Hier edd — 29 dixi inquit IN edd — nihil] non IN edd RVFINI 6

XX

62 30

55

40

45

$o

VA

APOL. CONTRA

HIERONYMVM,

I, 27-28

quia illi haec dicunt, qui Deum iustum esse adserunt, quem utique, si cor haberes, me ipsum esse intellegeres. Neque enim v 356 ita impius sum ut alium me et diuersum esse ab his statuam, qui Deum iustum defendunt, quod utique omnes facimus, qui sanum sapimus. Dic ergo, dic, magister : quid isti qui tu es inquiunt ? ,,.Itaque priusquam animae — inquiunt — praecipitarentur in mundum et mundus ex animabus fieret, cum habi-

tatricibus suis in infimum ipse deiectus, elegit Paulum Deus et PL ei similes, coram se qui erant sancti et immaculati. Nemo 565 autem eligitur nisi de pluribus, et ubi sunt aliqui uiliores, ibi electio perpetratur. Quomodo autem in Babyloniae captiuitate, quando a Nabuchodonosor in Chaldaeam deductus est populus, missi sunt prophetae, Ezechihel Danihel tres pueri Aggaeus et Zacharias, non quo et ipsi meruerint captiuitatem, sed ut essent in solatio captiuorum : ita et in illa deiectione mundi eos qui, antequam mundus fieret, electi erant a Deo, missos esse in eruditionem et magisterium animarum peccatricium, ut praedicatione eorum reuerterentur ad eum locum unde corruerant : et hoc esse quod a Mose in octogesimo nono psalmo dicatur : Domine, vefugiwm. factus es nobis 4n. generaLione et generatione, antequam montes firmarentur et fieret terra.

et. orbis terrarum. Quod scilicet, antequam mundus fieret et uniuersa generatio principium sumeret, sanctis suis Deus refugium fuerit". 28, Haecsunt quaeinillis, quos solos ex omnibus opusculis tuis eligis et ad condemnandos ceteros relegi iubes, commentariis scribis: mundum ais fuisse inuisibilem antequam hic uisibilis fieret:in quo mundo cum reliquis habitatoribus, angelis scilicet, etiam animae erant. Istas animas ais, ob quasdam causas soli Deo cognitas, in hoc uisibili mundo nasciin corporibus, et quae ante habitauerant caelum apud prius saeculum, nunc hic habitant, terram scilicet, non extra causas aliquas quas ipsae, inibi uiuendo, commiserint. Et ais quod sancti quique, ut est Paulus

35 Hier. In Epb. 1, 1, 4.

49 Ps. 89, 1-2.

31 intelleges 4 32 statuam ab his JN, edd, ab his om. iN 33 faciunt ... sapiunt edd 836 habitatoribus K 40 babylonia edd — 41 aom. BGH M Y caldea JA

ductus Z edd, abductus Hier

43 quo et] z4 Hier, quod Z ed4

44 deiectione] electione 74 4" ad praedicationem Hier eorum] W F Hier edd, earum cezz. codd. 48 ruerant JA 49 dicatur psalmo eZ 50 generationem Hier, ptogenie Z edd B1 quo Z Er c. 28, 1 quae in illis] indubita 74 solus 44 8 haec sunt indubitata dogmata tua istae sententiae quae normam ueritatis omnibus praebeant fos scribis add. 4 ; ef. Riv. Cult. Class. e Med. 1960, b. 152

hic oz. A

habitent 74

4angeli Z Er

B etiam] et Z edd

Lj

APOL. CONTRA HIERONYMVM, IO

63

et ceteri similes ei, per generationes singulas ad eruditionem earum a Deo destinati sunt, ut eas praedicatione sua ad illam habitationem,

15

I, 28

unde

conlapsae

fuerant,

reuocarent;

et hoc

copiosissimis Scripturarum diuinarum testimoniis firmas. Et quae sunt alia, quaeso, dicta pro quibus Origenem in ius uocas ? Quae alia sunt in quibus eum damnari iubes ? Alium

5337

damnas in tuis ? Et si, ut tu suades, huiusmodi dicta damnan-

20

da sunt, fers tu primus sententiam, et pro dictis talibus prior te ipse condemnas. Neque enim iam tibi ultra ullum remansit effugium ; nullae hic strophae, pro quibus ceteros arguis, habebunt locum. In ipsa etenim paenitentia tua, post conuersionem iam emendatus et correctus, istis libris auctoritatem dedisti : uidelicet, ut ex his tua sententia de his, quae con-

-

A

30

demnanda dicis, dogmatibus probaretur. Et ideo quae hic scripta sunt, tamquam si modo haec pronunties et definias, audienda sunt : et hic talia definis, qualia dicis esse damnanda. Sed non sum — inquit — ego qui definio : dixi alium esse, qui haec ita dicat : id est, istum ipsum quem modo dico debere damnari. Repetamus ergo, si placet, illum ipsum uersiculum, ubi immutas exponentis personam,et uideamus qui est ille, quem talia dicis adstruere. Ais ergo ,,Alius uero, qui Deum iustum conatur ostendere", dicit haec quae iam supra diximus. Si iste quem dicis alium, Deum iustum adsertione hac sua, ut ais, ostendit, et a te alius et diuersus est, de te ipso

35

quid sentis ? Tu negas iustum esse Deum ? Magister, dum multum uides et satis arguis captos oculis talpas, puto te incurrisse 8uvjuparov et ex utraque parte concludi. Aut enim iustum Deum negabis, ut alius sis et contrarius illi qui haec dicit ; aut si, ut omnis confitetur ecclesia, etiam tu iustum esse

40

4

A

Deum fateris, tu es qui haec dicis et tu es qui primus excipis sententiam, quam in alium fers, et qui tuometipsius mucrone confoderis. Sufficere opinor haec apud iustissimos iudices et futurum Dei iudicium praestolantes, non quia condemnare debeant eum, qui festucam uidet in oculo fratris sui et in suo trabem non uidet, sed emendare et ad ueram paenitentiam reuocare. c. 28, 19 cf. Hier. Ep. 84, 2.

43 cf. Mt. 7, 3.

12 suam az/e unde add. IN edd — 13 diuinarum oz. Z edd — 14 11 a oz. .A 17 feres Z edd -ne ad alium add. g edd 15 damnare M Y uocat 74 19 nullum 24 condemnabis e g edd 18 ipsum A prius INN edd 21correptus INN edd — 22 damnanda 20 conuersationem 24 40 P ttophae dico pos? alium ad4. e g 26 dixi oz. Z edd 24 tamquam] quam 24 & edd edd — 2" ipsum istum g edd , 27/28 quem sq. uersiculum om. M Y — 29 ibi 4 et]ut Yedd — quisz4edd — 31dicisK Y ^ haecom.M Y — 34tu fos dum add. g edd | 36 dBwardórarov gedd —— 939 sis om. .A stum deum esse F Y, deum iustum esse g edd

iutuom. 38utom..Áe 39 fatearis K I X, confitearis Y

41 et futurum] effuturum K X Y, affuturum IV 40 tu az/e qui add. g edd edd 43 oculis V23/ 42 quia] que 4

PL

64

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I, 29-30

29, Verum ne forte latuerit eum locus iste unus in his libris

A

IO

quos ad liquidum se recensuisse putauerat et quorum exem- v 538 plum, ceteris omnibus condemnatis, ad confessionem fidei proposuerat, requiramus qualiter etiam in ceteris sentit. Item ex eodem libro, de eo capitulo ubi scriptum est : Secundum placitum uoluntatis suae in laudem gloriae gratiae suae, post pauca ita ait : ,,»Inuadunt itaque in hoc loco occasionem, qui ante constitutionem mundi animas putant cum angelis et ceteris uirtutum caelestium nominibus in caelesti lerusalem fuisse uersatas, quod nec beneplacitum Dei nec in laudem gloriae eius et gratiae possit intellegi alios nudos barbaros seruos debiles, alios diuites Romanos liberos sanos ; ignobiles

M

A

uel nobiles in diuersa orbis parte generari, nisi causae praecesserint, quibus ex meritis haec animarum unaquaeque sortita est. Et illud, quod ad Romanos scriptum se quidam putant nosse nec norunt : An non habet potestatem figulus luti de eadem massa facere aliud uas àn honorem, aliud ad contumeliam ?, ad eundem

20

2

I

sensum

referunt, ut quomodo

uita mala

seu bona,

laboriosa uel facilis frustra in isto mundo agitur, nisi credamus Dei esse iudicium : ita et diuersitas in hoc mundo nascentium iustitiam Dei arguat, nisi animarum merita praecesserint. Si PL enim — inquiunt — haec non ita accipimus, nec beneplacitum 567 uoluntatis Dei erit nec in laudem gloriae et gratiae eius alios elegisse ante constitutionem mundi, ut essent sancti et immaculati et haberent adoptionem per Iesum Christum, alios ultimae conditioni et poenis perpetuis destinasse : amare Iacob antequam oriatur ex utero, odisse Esau priusquam digna odiis perpetraret, nisi causae praecesserint, quae iustitiam Dei probent". 30. Quid expressius hac adsertione ? Quid euidentius uel ab Origene uel a quoquam eorum quos te arguere dicis, de his dogmatibus uel dici uel scribi potuit, diuersitas et inaequalic. 29, 8 Eph. r, 5-6. Rom.

VElier? In E55. x33, 5.

16 Rom. o, 21.

26 cf.

9, 135.

c.29,1in]ex tiat g edd — gratiae oz. Z necadd.gedd

edd ^ 2 quos] quod M Y . 4qualiter] quomodo Z edd. senB ex] .4, in Z edd de hoc capitulo in quo scriptum est J4 6 edd "ita om. .A 9 caelestium ozz. Hier 10 secundum fos ^ i2nobiles 5os£ romanos add. II. Y Er ^ ignobiles uel nobiles

oz. B I L g Er, ignobiles uel ozz. F, uel nobiles oz;. W. G H M Y

13 in diuersa

orbis parte] 4 K Hier, in diuersas oras parte B G H M O P RW (NN, correxit diuetsarum orarum), in diuersas oras et partes F, in diuersas oras partes I L, (uel partes) e, in diuersis oris et diuersa parte g ed — 18 est] sit K se quidam] Hier, se quidem 44, est quidam Z ed4 16 luti oz. Hier 14 facere aliud ad contumeliam aliud uas ad honorem ;4 ad] in Y Hier edd 18 uita bona siue mala Hier mala uita g /edd — 19 isto] hoc IN edd — 20 futurum az£e esse add. Hier Val ^ iudicium esse Hier ita et diuersitas in hoc mundo nascentium oz. 4A 28 perpetrarit 4 K c. 50, 3 uel cogitari az/e uel dici ad4. g edd, opinati add. IN, uel scribi oz;. Z edd quod scilicet 27/e diuetsitas add. g edd, ut add. IN

APOL. CONTRA HIERONYMVM, I, 30-31 ^

65

tas, quae est hic in hoc mundo nascentium, ne ad Dei iniustitiam referatur ? Causam dicis dedisse ipsam sibi unamquamque animam, ex his scilicet motibus animorum quos prius in caelesti lerusalem, quae est mater omnium, uiuendo gesse-

N:339

runt. Et hoc — inquit — non ex mea persona dictum est, sed IO

alium dicere descripsi : denique dixi quia : ,,Inuadunt quidam occasionem"'. Nec ego nego quod de alio dicere uidearis. Sed iste alius, quem haec ais dicere, utrum tibi concors et consonans sit, an contrarius et inimicus, non denegasti. Cum enim

1j

alium istum contrarium tibi aliquem nominas, soles ponere quidem dicta eius, sed statim ea destruere et inpugnare, ut Marcionis et Valentini et Arrii et ceterorum. Cum uero alium quidem nominas et dicta eius cum adsertionibus ualidissimis scribis, testimoniis quoque Scripturarum copiosissimis munis, nonne etiam nos tardissimi et quos tu talpas dicis, uidemus istum, cuius dicta ponis et non destruis, alium te esse, et fieri

20

z

^

haec rhetorica figura, cum sub aliena persona suam sententiam proferunt ? Fiunt ista ab oratoribus, cum aut offendere aliquos metuunt aut inuidiam cupiunt declinare. Nam si tu te ex hoc defensum putas, quod in his dictis alium nominas, multo erit excusabilior ille quem insimulas. Nam ille non solum hoc in consuetudine habet, ut dicat alios ita dicere et quibusdam ita uideri ; sed multo cautius dicit ille de talibus se haec

non definire sed opinari magis. Quod si alii melius uisum fuerit, dicit ut, his omissis, illa teneantur. Vide quanta ille cau30

A

tione usus est : et tamen a te ad damnationem uocatur. Tu quia tantummodo alium nominas, effugisse te putas, et ex his eum condemnas, in quibus eum sequeris et imitaris. 31. Sed progrediamur legendo commentarios, ne immorando per singula, excludamur ab agnitione plurimorum. Item ex eodem libro, de eo capitulo ubi ait :Vt simus àn laudem gloriae eius, qui ante sberauimus in Christo : ,,Si sperauimus tantum dixisset in Christo, et non praemisisset ante sperauimus, quod

€, 31, 8 Eph. 1, 12.

A Hier. I5 Ep

1; 1,12:

4 hic] K, haec W X Y, om. A g edd — ne om. Z edd iustitiam JN e g edd b 9 denique] 6 uidelicet 74 salutis uel damnationis az/e dicis ad. IN4 edd 10 nego oz. 4 — quo ;4 — 11 dicere ais dixique B F G HI M Y, dixitque L| gedd — i2sitom.gedd ^ anuerogedd ^ sitet N gedd — 14quaedam F g edd 15 et (an/e ualentini ut K BF G H M/ . 16 ualidissimis adstruere 74 assertionibus gedd —— 1ivetpor/quoquead4.BGH M .— 1Set]haec. X Y/ — 19 22 dealium] non alium quam IN, edd — 21 ab oratoribus] a laboratoribus K 24 ille ase quem o. 23nominesgedd clinare cupiunt g edd — tuom. Va] 28 teMO P R. BILL 2" opinare 26 uidere K X Y | hocegedd A neantut bic deest A — 830 et oz. g edd. —.94 enim ane eum add. edd —damnas g edd 4 spetauimus (pos/ si)] ait] scriptum est g edd c. 31, 3 de eo] de eodem zg ed e £ Hier edd, speramus ce£f. codd.

PL 568

V 340

66

IO

I5

15

I, 31-32

Graece dicitur mpowAmiwóres, esset manifestior sensus eos qui sperauerunt in Christo, sorte uocatos esse et praedestinatos, secundum propositum eius, qui uniuersa operatur iuxta consilium uoluntatis suae. Nunc uero praepositionis adiectio ad illam nos intellegentiam trahit, de qua superius disputauimus, exponentes hoc quod scriptum est : Qu? benedixit nos in omni benedictione spiritali in caelestibus in. Christo : sicut elegit nos in ibso ante constitutionem mundi, ut essemus sancti et mmaculati coram ibso : quod scilicet, sicut iam nos benedixerat in omni benedictione spiritali in caelestibus et elegerat ante constitutionem mundi : ita etiam sperasse nunc ante dicamur in Christo, ex eo tempore quo electi et praedestinati et benedicti sumus in caelestibus". 32, Hucusque interim : quae enim sequuntur maiora sunt. Nunc ergo gratias ago Deo, quod me pondere suspicionis grauissimae releuauit. Fortassis enim uidebar aliquibus de isto alio

IO

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

contentiosius

uel

calumniosius

agere,

cum

secundum

rhetoricas figuras istum, quem dicit alium, ipsum esse perhiberem. Sed ne qua nunc prorsus ulli auditorum dubitatio remaneret, quis esset iste alius, de quo superius dixerat, declarauit. Tamquam uere bonus magister et qui nullas uelit ex dictis suis ambiguitates discipulis remanere, dignatus est in hoc loco illum, quem supra alium dixerat, euidentius quis esset ostendere. Ait ergo : ,, Nunc uero praepositionis adiectio ad illam nos intellegentiam trahit de qua superius disputauimus". Vides quia nos sumus — inquit — et non alius nescio qui quem putabatis, qui ,,superius disputauimus, exponentes illud quod scriptum est : Qui benedixit nos in omni benedictione PL spiritali in caelestibus n Christo". Et quod ibi ex alterius per- 569 sona dictum a minus intellegentibus putabatur, ne qui error his, quos iusserat ex istis libris quid de Origene sentiret sen- v 357*

tentiam suam noscere, remaneret, ad suam personam nunc re11 Eph. r, 3-4.

€; 32, 18 Eph. r, 5.

4 sorte] forte /2/ . esseet] F Hier, esse ceft. codd., et esse edd — 9 propositionis £ Val | 13 mundi constitutionem IN g edd 14 benedixerit Hier 15 elegerit Hier | i6 nunc spetasse g Hier edd C. 32, 2 grauissimae suspicionis Y e447 8 fortasse £g edd alio isto g edd b rhetoricam figuras M, rhetoricam figuram Y edd ^ perhiberem esse g edd. — 6 ulli auditorum nunc protsus £ edd 14 qui (agz/e quem)] quis F IN edd, oz. Y 16 persona alterius e g edd — 17a] K F edd, ut Y, et cezz. codd. quis JN e g edd

* Hic et in sequentibus extat mendosa ista numerorum Vallatsiana quam sequimur.

repetitio in editione

APOL. CONTRA HIERONYMYVM, I, 32-33 20

67

uocans nec alium aliquem nominans, dicit ea quae superius legimus : ,,Quod scilicet, sicut iam nos benedixerat in omni

25

benedictione spiritali in caelestibus et elegerat ante constitutionem mundi : ita etiam sperasse ante dicamur in Christo ex eo tempore, quo electi et praedestinati et benedicti sumus in caelestibus". Absoluit ergo me — ut puto — ipse suo testimonio omni suspicione calumniae, quod alius iste non sit alius quam ipse. 39. Sedet maiora adhuc ex consequentibus, sicut promisimus,

ostendemus. Post hoc enim quod dixerat nos ante sperasse in Christo, et exeo iam tempore, id est, ante mundi constitutionem

et antequam in corporibus nasceremur, in caelis esse benedictos et electos, iterum illum suum alium introducit et dicit : ,, Alius

IO

15

20

25

uero hoc dogma non sustinens, quod ante fuerimus et sperauerimus in Christo, quam in isto corpore degeremus, illo intellegentiam transfert". Hoc in loco omnem suum foetorem, quisque ille est, iste eius alius exhalauit. Dicat enim nobis hic quem uult esse alium, qui hoc dogma non sufferat, quod antequam in hoc corpore degeremus, et fuerimus et sperauerimus in Christo : hoc est enim pro quo damnari iubet Origenem. Quem uult hic alium intellexisse ? an aliquem contrarium Sibi ? Quid dicis, magister ? Bicorni illo urgueris, de quo exponere discipulis soles. Si enim hic alium istum, qui ante fuisse animas quam in corpore degerent non recipit, te esse dixeris, proditum est quod in superioribus celabatur. Inueniris enim tua confessione alius ille tu esse, qui definis illa omnia dogmata, quae damnari iubes. Si uero non es tu in superioribus alius, ne tibi ea quae inprobas, adscribantur, nec hic tu eris

alius, qui non sustineas ante fuisse animas quam in corpore degeremus. Elige utramlibet excusationis partem : istum v 558 alium, quem frequenter inducis, te uis intellegi an alterum aliquem ? catholicum eum uis uideri an haereticum ? damnan- PL dum an absoluendum ? Si catholicus est iste alius tuus, qui in 370 superioribus dicebat ante hunc mundum uisibilem fuisse animas cum angelis et ceteris uirtutibus in superiori Ierusalem in caelestibus constitutas, et ibi uiuendo contraxisse sibi cau-

sas diuersitatis, uel nascendi in hoc mundo uel aliquas quasli-

C.:55, 5 Hier. In pb. 1, 1, 12.

20 nunc az/e nominans add. K

anie sperasse add, Hier

22 in chtisto ane et add. IN F e edd

23 nunc

^ ante om. Y edd — 21 ille ane ipse add. edd 8 transferet ze/ -fert constitutionem mundi Y e42 3 €. 33, 1 et oz. Val 9 quisquis F e edd — 10 alium esse g edd — 16 Hier ; cf. ed. Vallarsi, 7, 558 tecipit] IN e edd, tecepit ce£/. codd. iS8illaoz.edd | 19quae] quem K BI L M7 23 intellegamus g edd 28 causas sibi g edd 29 aliquas] alias g e22

68 30

55

40

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I, 33-34

bet conditiones tolerandi, erunt ergo ista catholica dogmata,

et interim impium damnare quod catholicum est. Si uero alium istum haereticum dixeris, haereticum designabis eum qui fuisse animas non recipit et sperasse in Christo antequam in corpore degerent. Qua hinc exitur, magister ? quo erumpitur, quo rursum euaditur ? Quocumque te conuerteris, haerebis. Non dicam : Nullus subtrahendi te aditus datur ; sed ne respirandi quidem paululum fit copia. Sic tibi Alexandri tui Aristotelici commentarii profuerunt ? sic Porphirii Eicaycoy:j? sic te tot et tantorum philosophorum Graecae et Latinae, insuper et Iudaicae eruditionis excoluit disciplina, ut in istas angustias tam inextricabiles deuenires, et tam miserabiliter coartareris,

^

IO

ut nec ad Alpes possis esse defensus ? 94. Sed parcamus : iam deferendum est et litteris, ut ipse ait operi magno somnum esse adscribendum, quamquam ipse parcat nemini, et non tam ratione dictorum quam flagello linguae quos libitum fuerit uerberet. Et si quis ei minus adulabitur, continuo haereticus, scriptis et missis per diuersa centum codicibus, designetur. Tamen nos non ipsum sed patriarcham imitemur Dauid, qui conprehensum in spelunca inimicum suum Saul, cum posset iugulare, noluit, sed pepercit. Quod et iste sibi a nobis aliquotiens factum non solum uerbo sed et re atque opere, etiamsi fateri non uult, corde tamen et conscientia retinet. Demus ergo ueniam ei, qui dare ueniam nescit, qui sine ullo humanitatis respectu. de dictis alterius iudicat, et interim educamus eum de hac spelunca, usquequo

v $59

in illam incidat, de qua, etiam si omnes cupiamus, exire non

15 possit. Dicamus ergo quia potest fieri ut in superioribus illis, ubi istud dogma confirmabatur ab eo qui iustum Deum conabatur ostendere, ubi alium quem dixit, uere alterius persona

20

fuerit talis, qualem nunc damnari uult ; hic uero, ubi contra-

PL

rius est et non recipit quae in superioribus dicta sunt, alium seipsum dixerit. Potest enim fieri ut conscius sibi sit ita sensisse se cum scriberet, licet stilo id non potuerit explicare. Sit ergo uenia et ponamus in hoc loco alium istum hunc esse

571

8? cf. Hier. Ef. 50, 1. C. 54, 1 cf. Hier. Ep. 84, 8 (Hor. .4. P. 559 sq.).

V.cf;l Rem 24.

30 conditiones] C, D, E, W H Yedd, conditionis cezz. codd. $4 degerent] K I L, nascerentur Y edd, oz. ce£t. codd.

MP

e, erit F

88 profuere edd

C. 54, 1 et litteris et IN,, litteris et v edd

41 intricabiles

tolerandae F G H R. 36 dico edd

BM Y

3? sitIL

42 posses e g edd

2 non ane esse add. W X Y edd

som-

nus non est ascribendus p ed 3 non ane tam om. X Y ^ 4 ei minus] Vl, minus e 2 Er, se minus IV, eminus cez£. codd. B et ane sctiptis add. Y edd 8 ei ante pepercit add. edd — 14 conamur an/e cupiamus add. O P R e, conemur et add.g edd — 16 dicat Y edd — quia] qui Va/, quam Er — 1? ne pos! uere add. &*dd 18condemnariedd ^ 20itasit G H 22 istum alium g edd

APOL. CONTRA HIERONYMVM, I, 34-35 25

69

ipsum, qui non recipit dogma quod dicit animas fuisse, antequam in corpore degeremus, et sperasse in Christo. Repetamus igitur ipsum capitulum, et quo rursum tendat diligentius persequamur. Ait itaque : ,, Alius uero hoc dogma non sustinens quod ante fuerimus et sperauerimus in Christo, quam in isto corpore degeremus, illo intellegentiam transfert, ut dicat in

aduentu Domini Saluatoris, quando in nomine eius omne genu

30

flectetur, caelestium

et terrestrium

et infernorum,

et omnis

lingua confitebitur quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris, cum ei fuerint uniuersa subiecta, alios uoluntate

55

alios necessitate subiciendos, et eos qui ante praesentiam maiestatis eius sperauerint in eum, futuros esse in laudem gloriae eius, et uocari mpogXmwóras ; eos uero qui reperti fuerint necessitate credentes, eo tempore, quo nec diabolus et

angeli eius poterunt negare regnantem, esse sperantes, sed non in laudem gloriae eius. Quod quidem et nunc ex parte uidemus expleri, quia alia sit merces eius qui uoluntate sequatur 40

Deum, alia qui necessitate. Verumtamen, siue per occasionem v 34o

siue per ueritatem, tantum Christus adnuntietur, dummodo sciat et sperans et ante sperans, quod pro diuersitate spei diuersa sint praemia recepturi". 359. Omnis in hoc loco adimitur cauillationis occasio. In superioribis dixisti quod hi, qui ante sperauerunt in Christo, ili sint qui antequam in hoc uisibili mundo in corporibus nascerentur, spem in ipso habuerint in caelestibus positi. Sed ne istud dogma tuum uideretur, aliam introduxisti expositionem, qua dicis : Eo tempore, quo omne genu flectetur Domino

IO

15

Iesu, uniuersa creatura caelestium et terrestrium et

infernorum duobus ei modis erit subiecta : quidam uoluntate, quidam necessitate. Et uoluntate ais subiectos sanctos omnes, qui per uerba praedicationis modo iam credunt, et istos uocari mpoqXmwkóras, id est : qui ante sperauerunt in Christo, Necessitate autem subiectos qui nunc quidem per praedicationem Verbi non crediderunt ; tunc autem iam negare non poterunt, sicut et diabolus et angeli eius et quicumque cum Ipsis necessitate crediderint, quique omnes — cum quibus et 26 Hier. In Epp. 1, 1, 12.

29 cf. Phil. 2, 1o.

25 igitur] ergo IN, ozz. M Y edd rutsus g edd prosequamur eZd, petscrutemur F 28 transfetet B G H I L, -fertet M O P R, -fetet ue] -fett Hier ; ef. ed. Vallarsi, 7, 558 29 aduentum X Y (praeter F) 30 et anfe terrestrium 0ozz. W M Y Hier ; ef- kai émvyetow 33 subiciendo X Y (praeter F) 34 spetauerunt F G H — 38 dmqmkóras uel mpogAmwóras Hier ; cf. ed. Vallarsi, 7, 558 36 et] nec P e g edd 37 negate] regnare IW X Y (Fs correxit) c. 35, 8 sunt Y edd — 4 ipso] christo e z edd habuerunt g edZ B esse posz tuum add. IN, edd " et anfe terrestrium oz. W' Y edd; ef. kai émwyetaw 10 iam] ei e z edd 11 zpogXmukóros codd. (praeter. IN) 12 quidem oz. K 14 et azfe diabolus oz. g edd — quicumque] quigedg ^ 18 crediderunt F G H g edd

7o

20

APOL. CONTRA HIERONYMVM, I, 35-36

diabolus et angeli eius — quia postea credent, non uocabuntur ante sperantes, pro eo scilicet quod illi ante crediderunt Christo et sperauerunt in eum uoluntate ; isti uero et postmodum et necessitate. Et ideo ais eos diuersa praemia recepturos. Praemia tamen ponis et his omnibus, qui modo non credunt, et diabolo atque angelis eius, licet inferiora ; et eum, de cuius sola poenarum aliquando uenia opinionem, non sententiam alterius arguis, tu in regno Christi ad praemia secunda perducis. Et hoc uis intellegi quia, sicut nihil interest utrum ueri-

25 tate an necessitate

Christus adnuntietur, ita nihil refert ne-

cessitate an uoluntate credatur. 36. Haec sunt quae nobis discere de commentariis tuis iu-

bes ; istas nos regulas fidei confessionis doces, ut hoc damnetur

in aliis, quod domi discitur. Nam utique, si tu es nunc alius, qui primum illud dogma non sustines, quod animas in caelestibus A

fuisse dicit, antequam in corpore nascerentur, tu es sine dubio,

qui diabolum et angelos eius atque omnes incredulos non solum

IO

I

VA

20

uenia

donas,

uerum

etiam

secundis

munerandos

esse

praemiis polliceris. Si uero hoc secundum refugis, tu eris primi ilius dogmatis pater. Et miror quomodo isti prudentes et eruditi uiri, qui haec eius legunt scripta et quibus illa ab eo nunc scribuntur, rideant de me, quod me talpam nominet, et non sentiant se magis ipsos ab eo talpas iudicari, quos putat haec in suis libris non uidere defossa. Si enim putaret eos legentes intellegere posse, numquam ad condemnanda ea, quae ipse magis docet, istos libros haberi iussisset exemplum, in quibus ea ipsa plenius et manifestius continentur, quae damnare nos suadet. Ostendimus interim ipsum adserere istis electis commentariis suis et quae damnari in alterius libris iubet : id est, quod animae fuerint in caelestibus antequam in hoc mundo in corporibus nascerentur, et quod omnes, uel peccatores uel increduli, cum diabolo et angelis eius, eo tempore quo omne genu flectetur Iesu, caelestium et terrestrium et infernorum, non solum ueniam accipiant, uerum etiam ad

saecunda praemia uocabuntur. C. 36, 11 cf. Hier. Ep. 84, 7.

16 et pos? quia add. K — 19" in an/e christo add. D Y edd — 18 et pos? uero oz. F g / edd 20 et(5os? ponis)] in g edd 21et]idestedg ^ atque]et I LL (NN Y edd 23 christo B G H M (M, corr.) C. 56, 2 confusionis fidei g edd — 3 discetur B G H M Y / 4dogma illud g edd — Ül corpotibus Y edd —— 8 dogma fos? secundum add. IN, edd 10 et] de Val | 1inuncillaabillogedZ ^ 13 uideri X(praezer F) 15 magis] magister egedd — istorum librorum g edd — habere W' Lg edd — 16 condemnare £ edd 17 nos] W/ Y F edd, uos cet. codd. — istum ante ipsum add. g edd in anfe istis add. g edd

Kai émvyeiayv

18 et] ea g edd

PL 572

22 et ante terrestrium oz. X W. Y (praeter B M) ; ef.

23 accipient eg edd ; cf. aeris Eradiri IX, 34

iV4239

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

VA

1

vA

7I

.9*. Sed quoniam haec rei nouitas non dubito quod fidem difficile mereatur, ut quis credatur ea damnare quae adstruit, scio quid desideratis, ut si possumus talia ex eisdem libris proferamus exempla, et tam euidentia, ut nullus omnino de his cuiquam dubitandi resideat locus : id est, ubi ne ille quidem PL 7; omnino

1o

I, 37

suus alius nominetur : et ita faciam. Item ex eodem v 34o

libro, quod in fine saeculi Christus et omnes sancti sui supra daemones habebunt sedem, ut et ipsi idem daemones secundum uoluntatem sedentis super se Christi et sanctorum eius agant, ex eo capitulo ubi dicit apostolus : Vt ostenderet in saeculis superuenientibus abundantes diuitias gratiae. suae, in bonitate super nos in Christo Iesu, post pauca : ,,Quod nos — inquit — qui quondam lege tenebamur inferni, et propter uitia atque peccata, ut operibus carnis, ita eramus et suppliciis destinati, nunc in Christo regnemus sedeamusque cum eo. Sedeamus autem non in humili quocumque loco, sed super omnem principatum et potestatem et uirtutem et dominationem et omne nomen quod nominatur non solum in hoc saeculo sed etiam in futuro. Si enim Christus, suscitatus a mortuis,

20

sedet ad dexteram Deiin caelestibus supra omnem principatum et potestatem et uirtutem, et nos sedemus regnamusque cum

2

EU

30

Christo, necesse est ut super his, quae sedet ille, sedeamus. Sed qui diligens lector est statim requiret et dicet : Quid ergo ? Maior homo angelis et cunctis in caelo potestatibus ? Quod quia periculosum est respondere, principatus et potestates et uirtutes et dominationes et omne nomen quod nominatur non solum in hoc saeculo sed etiam in futuro, maxime quia omnia Christi subiecta sunt pedibus, non ad bonam partem sed ad contrariam referet, ut dicat esse eas angelos refugas et principem mundi huius et Luciferum qui mane oriebatur, super quibus sancti in fine sessuri sunt cum Christo, illis quoque triC. 57, 10 Eph. 2, 7.

12 Hier. In Eph. 1, 2, 7.

16 cf. Eph. z, 21.

C. 57, 1 fidem difficile] V/ e ed2, fide difficili cez7. codd. 4/6 de his 4:4. omnino om.M Y 6 omnino ozz. IN edd alius suus M Yedd 4 in fine saeculi] K N, in saeculi fine ce£z. codd. edd 8 idem oz. Fe Val 9 supta g edd 10 ut ostendetet 4:4. in christo iesu apud Hier. Contra Ruf. I, 24

in] K Hier Hier;, a W,

071. cett. codd. edd 11 saeculis] apostolis B G H MOP Re 17 et an£e potestatem 0ozz. g edd ^ et uittutem] Hier, ozz. codd. edd ; cf. infra |I. 21, 26 18 nominatur] F Hier edd, nominatum est ce£7. codd. ; cf. infral. 26 — 19 resuscitatus est a mottuis et g edd 20 supet O e g edd 21 uirtutem] dominationem IN edd et super omne nomen quod nominatum est non solum in hoc saeculo sed et in futuro pos? uittutem add. IN edd, et ceteta add. Hier sedebimus Y ed regnabimusque M Y edd 22 super anfe quae add. g edd — 23 sed qui usq. dicet apud Hier. Contra Ruf. I, 24 requiret et dicet] codd. Hiers, requirit et dicit Fer, dicet et requiret g edd 25 periculum M Y et anie potestates 077. g edd et (ate uittutes)] ac g edd 28 subiecta sunt chtisti g ed 29 referet] D E Hier Er, tefette Val, tefert ce. codd.

31 saeculi ^os fine add. F IN edd buente edd

eas esse IN e Hier edd

30 huius] istius Hzer

— cum chtisto in fine sessuri sunt Hier

tti-

72

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

buentes

beneficium,

qui nunc

I, 37-38

infreni et male libertate sua

abutentes, passim uagentur et per precipitia corruant peccatorum. Cum autem tales habuerint sessores, iuxta sedentium V 341 55

uoluntatem incipient gubernari". Numquid et hic ambiguitas aliqua derelicta est, ut locus hic egeat adsertore ? Vbi euidentissime, nulla illius alii sui interiecta persona, dicit angelos refugas et principem mundi huius et Luciferum qui mane oriebatur, in fine, Christo super se sedente et regnante cum

40

4^

^

IO

I

^

20

sanctis suis, consortes ac socios non solum regni eius.sed et uoluntatis futuros. Secundum uoluntatem namque Christi et omnium sanctorum agere hoc est ad summam beatitudinem peruenisse. Neque enim alia est perfectio orationis, qua supplicare nos docuit Patri, nisi ut fiat uoluntas eius sicut in caelo et in terra. 38. Sed quaeso, patienter audite, non quidem omnia, quae de his dogmatibus in libris eius continentur, reuoluentem (tanta enim sunt, ut plura mihi, si exequi ea cupiam, uolumina conscribenda sint), sed tanta quanta legentibus satisfacere possint : quod non iste casu in haec incidit, quae nunc discipulis imitanda proponit, sed latissima et frequenti haec adsertione confirmat. Sed uideamus adhuc quae sunt, quae nos ex istis probatissimis edocet commentariis. Item ex eodem libro, quod non solum in praesenti saeculo, uerum etiam et in futuro ascensus sit hominum et descensus, de eo capitulo in quo ait : Super omnem principatum et botestatem et uirtutem et dominationem et omne nomen quod nominatur non solum in hoc saeculo uerum etiam in futuro, post aliquanta : ,,Si autem sunt — inquit — principatus et potestates et uirtutes et domina-

PL 574

tiones, necesse est ut et subiectos habeant et timentes se et

seruientes sibi et eos qui a sua fortitudine roborentur. Quae distributiones officiorum non solum in praesentiarum, sed etiam in futuro saeculo erunt, ut per singulos profectus et honores, ascensiones etiam et descensiones uel crescat aliquis uel decrescat, et sub alia atque alia potestate uirtute principatu et dominatione fiat". 44 cf. Mt. 6, 1o. €158, 11 Eph; 1,21.

13 Hier. In Eb. 1, 1, 21.

32 infreni] K Hier, inferni cef. codd. edd — 33 uagentur passim g edd — uagantur ue] uagentut Hier ; cf. ed. Vallarsi, 7, 576 corrunt we/ corruant Hier ; cf. ed. Vallarsi 7, 576 S*7sui]|sibiged7 ^ 38 huius mundi G H 3S9seom.edd . 42 eius anfe agete add. g edd 43 est alia Y edd c. 538, 2 his] ipsis z edd — 4satisfacere legentibus W X Y edd — 5 incidat M Y edd — 6 haecom.g edd ^ * adhuc om. gedd — Sistis] his g edd — 9 et anre in om. F Y l edd 11 et (25/e potestatem) oz g edd et (ane uirtutem)] ac g edd 12 et dominationem] Hier edd, oz. codd. ; cf. infra l. 14. — 13 sed Hier — 14 potestates uirtutes et principatus et dominationes g edd — 15/21 necesse est zs. fiat apud Hier. Contra Ruf. I, 23 et ane subiectos oz. IN Hier, 16 a o». Hier (add. Hier,) 19 et ane ascensiones add. R. Hier (op. Hier,) aliquis] Her Hier, alius codd. edd —— 21 et (ante dominatione)] atque g edd

Y 342

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I, 39

73

39. Cur magister, ut tuis tecum uerbis agam, post quadringentos fere annos quietas et simplices Latinorum mentes haec doces ? Cur nouas uoces, quas ab apostolis nemo suscepit, insuetis auribus ingeris ? Quaeso te, ut parcas Romanis auribus, 5 parcas fidei, quae apostoli uoce laudata est. Cur in medium profers quod Petrus et Paulus edere noluerunt ? Vsquequo tu haec scriberes, non usquequo ego interpretarer ut doces, sed usquequo tu haec ante quindecim fere annos scriberes, sine his mundus Christianus fuit. Quid enim tu modo doces quod 10 et in futuro saeculo adhuc ascensiones et descensiones fiant,

15

20

25

3o

et proficiant aliqui, aliqui decrescant ? Ergo illud quod dicis : In hoc saeculo uita uel adquiritur uel amittitur, non est uerum an occultam habet aliquam interpretationem ? Non enim paenitentiam agis pro his quae in istis commentariis continentur. Item quod de ecclesia unum corpus non solum ex hominibus, sed et ex angelis et omnibus caelestibus uirtutibus intellegendum sit, ex eodem libro, de eo capitulo in quo scriptum est : Et ipsum dedit caput super omnem ecclesiam, post pauca : ,,Non solum — inquit — hominum, sed etiam angelorum cunctarumque uirtutum et rationabilium creaturarum ecclesia intellegi potest". Item quod animae, quia in illa priore uita nouerant Deum, modo eum non quasi ignotum cognoscant, sed quasi post obliuionem denuo agnoscant, ex eodem libro ita dicit : ,,Quod uero ait : In agmitionem eius, id est, émíyvoow, quidam sic intellegunt ut inter yvóow et éziyvoow, hoc est inter notionem et agnitionem, illud intersit, quod notio eorum sit, quae ante non sciuimus et ea postea scire coepimus; agnitio uero eorum quae, prius scientes, deinceps scire desiuimus et eorum postea recordamur. Et priorem quandam uitam in caelestibus suspicantur, postquam in corpora ista deiecti et obliti Dei Patris, nunc eum per C. 39, 1 cf. Hier. Ep. 84, 9.

Hier. In Ep. 1, 1, 22.

12 cf. Hier. Ep. 84, 6.

18 Eph. r, 22.

24 Hier. In Eph. 1, 1, 15-18.

24 Eph. r, 17.

19

5 profers in medium Hier ^ 6 paulus et c 39, 2 haec latinorum mentes g ed petrus Hier ^ 9 non anfefuitadd. Y edd — 10 ctanteinom.egedd — 114 et ante 12 amittitur] IN F g Hier edd, omittitur cef£. codd. aliqui decrescant add. g edd 16 nirtutibus ex ante hominibus oz;. M Y 15 de oz. g edd 14in]ex M Y 22 priori M; Y edd omnia ecclesiae Hier caelestibus Y edd — i8supra K 24 agnitione e g Hier edd ; uerbum graecum. émiyvaow, quod sequitur, conuineit bic Rufinum. scripsisse agnitionem, perperam referentem Hieronymi uerba, uf. nonnumquam 28 éniyveoow] scripsi, émvyvdae. ajroU uel. éntyveow |Hier faeit ; ef. infra I. 25 GHM (cf. ed. Vallarsi, 7, 563), énvyvdioew edd, emwmoow K W, emwvacw B F O P, emoeAow I L, in ceteris.recentioribus lacuna ; quamuis in ormnibus codicibus grae-

cum uerbum perperam scriptum sit, eius exitus, qui semper idem occurrit, conuincit bic oTo0cuw Rufinum scripsisse émiyvosow, non émvyvdaew, ut. esse uidetur in Hieronymo 28/29 prius usq. 98 eorum oz. X Y / et] kaí edd et emuoTo0ww C0dd. 29 et eorum] eorumque Hier et eorum oz. W X Y edd

PL 515

V 345

74

APOL. CONTRA HIERONYMVM, I, 39-40

reuelationem cognouimus, secundum illud quod scriptum est : Reminiscentur et conuertentur ad Dominum

^

IO

15

2o

2

VA

30

omnes fines terrae,

et multa his similia". 40. Quod autem ait iterum quia : Quidam haec dicunt, puto me satis euidenter in superioribus docuisse quod, si quando ponit quia : Quidam dicat, uel: Alius dicat, nec tamen quae dicuntur destruit, iste ipse sit quidam uel alius, maxime cum iam concordes his sententias, absque ulla huiuscemodi interiectione personae, ab eo dictas frequenter ostenderim. Sed quid adhuc est, quod ei displicet in alio ? Et astra — inquit — uel cetera quae in caelo sunt, rationabilia dicit et delicti capacia. Videamus ergo quid ipse de talibus sentit. In eodem libro, ex eo capitulo ubi scriptum est : Ofortet enim eum regnare, donec $onat inimicos suos sub edibus suis, post aliquanta : ,,Potest — inquit — ita responderi quod absque peccato nullus sit, et sidera ipsa non sint munda coram Deo, omnisque creatura paueat Creatoris aduentum. Vnde crux Saluatoris non solum ea quae in terra, sed etiam quae in caelis erant, purgasse perhi- PL betur". Item quod propter corpus humilitatis et corpus mortis, 576 homines filii irae appellentur, ex eodem libro, de eo capitulo ubi scriptum est : E? eramus natura filii irae, sicut et ceteri, post aliquanta : ,, Nos uero — inquit — dicamus esse primum omnes homines natura filios irae propter corpus humilitatis corpusque mortis, et quod ab adulescentia mens hominum adposita sit ad malitiam". Item quod prima sit animae factura et deinceps corporis plasmatio, ex eodem libro sub eodem capitulo, post multa : ,,Et diligenter — inquit — obserua quia non dixerit : Ipsius figuratio sumus atque plasmatio, sed : 7js?us factura sumus. Plasmatio quippe originem de terrae limo trahit, factura uero iuxta similitudinem et imaginem Dei sumpsit V 344 exordium. Quod in centesimo octauo decimo psalmo simul positum diuersa significat : Manus tuae fecerunt me et blasmauerunt me : iactura primum locum tenet, deinde plasmatio". 83 Ps. 2r, 28. c. 40, * cf. Hier. E. 124, 4. 10 I Cor. 15, 25. 11 Hier. In Eph. 1, 1, 22-235. 12 cf. Iob 15, 15. 18 Eph. 2, 5. 19 Hier. In Epb. 1, 2, 5. 21 cf. Gen.

921:

24 Hier. In Eph. 1, 2, 10.

82 quod scriptum est ozz. Hier c. 4o, & edd

25 Eph. 2, 1o.

29 Ps. 118, 75.

34. multa] cetera Hier

1iterum oz. edd — 2 edocuisseg edd ^3 haec pos? quidam add. edd — dicunt dicit edd — ista ame quae add. g edd — 5 huiusmodi edd, ow. Y — 9

sentiat g edd

10 eo] eodem

l/a/

11 inimicos

suos]

omnes

inimicos Hier

eius Hier 12 itaque Hier 14 et anfe crux add. Hier 15 terris g edd sunt a7/e sed add. codd. edd —— 18 et (ante eramus) oz. IN edd — 19 dicimus Hier 20 uel ase propter add. Hier cotpusque]et corpus IN, Y edd 24 dixit g edd 26 sumus ozz. g edd — tetta e X Y ; cf. Ruf. Exp. Symb. c. 10 28 quoque are octauo add. Hier decimo octauo e g edd 29 domine fos; tuae add. g edd

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

35

$0

iuxta uulgatam

interpretationem dicta sint. Ceterum qui illud apostoli legit de Christo memorantis : Pacem faciens ber sanguinem. crucis suae his quae 1n terra erant et his quae in. caelis, et cetera quae in eodem dicuntur loco, non putabit nos, qui iuxta spiritum Israhel uocamur,

45

75

Quid adhuc aliud est quod condemnari uult, dicat, ut id de eius libris, immo de eius corde proferamus. Quod — inquit — unam naturam et animarum dicit et angelorum, molestum hoc. Sed uideamus quid ipse de hoc sentiat in his libris, quos nobis ad confessionis exemplum et ad credendi regulam ponit. Item ex eodem libro, de eo capitulo ubi scriptum est : Veniens euangelizauit pacem. his qui longe et his qui rope, quod cum de Iudaeis et gentibus dictum primo exposuisset, postmodum addidit haec : ,,Et haec quidem — inquit —

40

I, 40-41

fuisse longe, et Iudaeos,

qui tantummodo

Israhel nuncupantur in carne, fuisse prope. Et hanc totam intellegentiam ad angelos uirtutesque caelestes et ad animas temperabit humanas, quod in suo Christus sanguine terrena et caelestia copularit, quae inter se ante dissidebant. Et bonus pastor morbidam ad montes reuectans ouem, fecerit esse cum ceteris, dragmamque quae perierat dragmis quae saluae

PL 377

fuerint, copulauerit".

41. Vides quantam diuersitatem naturae facit inter animas humanas et angelos ? Quanta est — inquit — inter ouem et oues et inter dragmam et dragmas. Sed et post pauca addidit dicens : ,,Quod autem

IO

ait : V? duos conderet in semetipso

in

wnum nouum hominem, et quod magis uidetur superiori de Iudaeis atque gentilibus sensui conuenire, sic suae intellegentiae coaptabit, ut dicat hominem iuxta imaginem et similitudinem Dei factum, eandem post reconciliationem formam recepturum, quam et nunc angeli habent et ipse perdiderit. Nouum autem hominem esse dicit qui cotidie renouatur et habitaturus est in nouo mundo". Sicut ouis oue et dragma dragmate in natura differunt, ita et animas cum angelis esse 32 cf. Hier. Ef. 124, 4. 1:209

48 cf. Lc. 15, 4.

36 Eph.2, 17.

— 39 Hier. In Eph. 1,2, 15.

— 41 Col.

50 cf. Lc. 15, 8.

c. 41, 4 Hier. In Eph. 1, 2, 15 sqq.

4 Eph. 2, 15.

31utozm.M Y | 32quidC MY enim os quod add. g edd. — 33 dicit om. M Yedd . estamte hocadd.gedd — 38 credendum M Y 3" pacem, e£c.] pacem uobis qui longe etatis et pacem his qui prope Hier et anfe quod add. Val 38 de anie gentibus ad. edd primum dictum g edd, primo dictum IN 39 47 temperauit I 42 quae in (aze caclis)] qui in K F inquit oz. G H g edd 48 copulauetit g edd ^ antea Hier, oz. Y edd XY Er . christus in suo Hier Di fuerant Hier ^ copulauit codd. /Hier MY | 4duoBFGHIL c. 41, 2 humanas oz. Y edd — 8etpostoz. 5 quod et edd — 6 atque] et edd — gentibus W' F edd ^ * coaptabit] Val, -bat 11 LM Y edd. 9 perdidit N edd ^ 10 dicit esse Hier, -uit ce££. codd. Er oues ab oue et drachma a drachmis differunt g edZ

V. 345

76

15

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I, 41

dicis et eandem formam, quam nunc habent angeli et prius homo habuerit et perdiderit, hominem habiturum dicis in futuro. Si natura si species si forma non differat, quomodo nullus pudor est erudito homini suas sententias sub alterius nomine

condemnare,

maxime

cum

haec ita non

secundum

uulgatam expositionem, sed secundum apostoli sensum dici debere decernas ? Sed uideamus quid ad haec in eodem loco 20

additur. Post pauca sic inquit : ,,Et instaurationem noui ho-

minis tunc plene perfecteque conplendam, cum caelestia terrenaque fuerint copulata, et in uno spiritu et sensu eademque sententia accesserimus ad Patrem. Nescio quid tale et in alia epistula (si quis tamen eam recipit) prudentibus quibusque 2

^

lectoribus

Paulus subindicat,

dicens : H? omnes testimonium

fidei accipientes, non. receperunt promissionem, Deo ro nobis melius aliquid prowidente, ut non absque nobis consummareniur. Propterea et uniuersa creatura congemiscit nobiscum, qui in tabernaculo isto congemiscimus, et condolet, qui a timore

3o

Dei in utero concepimus et dolemus, et praestolatur reuelationem filiorum Dei, ut de uanitate seruitutis, cui nunc subiecta est, liberetur, et fiat unus pastor et unus grex, et oratio

Domini conpleatur dicentis : F?a£ uoluntas tua sicut 1n caelo et in ierra". Caelestia et terrestria, id est, homines et angelos, 3 IS

40

4

V^

sicut ante unam formam gesserunt et unam ouilem habuerunt, ita et in futuro dicis esse reparanda, quia Christus uenit utraque unum facere gregem, et hoc futuros esse homines dicis, uel quod nunc sunt angeli uel quod ante ipsi homines, id est, animae, fuerunt. Et quomodo, quaeso te, tam amice, v 346 immo iam nec amice sed scurriliter, mulierculas irridebas, PL

quae cum plausu uentris et femoris negarent se post resur- 578 rectionem in corpore iterum fragili futuras, sed similes angelis, uel id ipsum futuras esse quod angelos ? Et haec cum tanta irrisione dici a mulieribus arguis, quae de tuis illis electis commentariis scripta proferuntur. Numquid non tibi tale hoc uidetur, quale si quis furti alium incusans, id ipsum unde alium arguit, in suo sinu contegat furtum, et posteaquam late per20 Hiet. In Eph. 1,2,15 sqq. 28 Hebr. 11, 39-40. 28 cf. Rom. 8, 22. 29 CET Cot. 5,4. 29 cf. Is. 26, 18. 30 cf. Rom. 8, 19. 32 cf. Io. 1o, 16. 33 Mt. 6, 10.

40 cf. Hier. Ep. 84, 6.

13 dicit g edd et as/e prius oz. g edd — prius] primus M Y . 14 et ame hominem agg. edd dicit M Y edd 18 specie g edd — 1v hoc g edd — 22 terrestriaque g edd —— 24 receperit IN edd 26 accipientes fidei Hier receperunt] retulerunt Hier 2* aliquid melius eg aliquid] quid Hier 28 et om. W X Y edd — 29 ingemiscimus Hier ^ 30 concipimus K praestolamur ue] -tat. Hier ; cf. ed. Vallarsi, 7, 883, praestolamut Va/ ^ 394 est subiecta g edd $4 angelos et homines IN Y ed. — 385 unam] K B G H M, unum cef. codd. edd ouilem] B D E G H M, ouile ce££. codd. edd ; cuz codices potiores non solum ouilem pro ouile /radant, sed etiam unam pro unum, certum est bic Rufinum usum esse uerbo ouilis fezzipini generis 9? facere unum g edd — esse oz. IN g edd — 40 hoc tibi tale g edd

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I, 41-42

77

orauerit et magnifice fuerit inuectus in furem, posteaquam testes produxerit, iuris quoque iurandi dederit sacramenta, post omnia haec, furtum ipsum de sinu eius, pro quo alium iam se conuicisse putauerat, extrahatur ? Tum deinde arguis alios, quod interrogati de talibus, non prompte nec statim respondeant, sed cunctabundi et nutu magis quam uerbis agant. Et hic ipse de apostolo dicis quod : ,, Nescio quid tale in epistula sua prudentibus quibusque lectoribus Paulus subindicat". Si Paulus non indicat sed subindicat, et non quibuscumque

33

sed prudentibus, nos miseros quid irrides, o noster paenitens,

6o

si quod apostolus manifeste non protulit, aut nescire aut dubitare nos dicimus, et non tam intellegere sed subintellegere ; et ideo non tam indicamus ea quam subindicamus ? Tibi iam si reuelata sunt illa quae oculus non uidit nec auris audiuit et in cor hominis non ascenderunt ; si iam tibi uenit quod perfectum est, et destructa tibi sunt ea quae ex parte sunt, clama de his

6^

v^

IO

et praedica, et quae apostolum subindicasse dicis, tu perindica, qui non solum ea quae subindicata, uerum et quae confirmata ab eo scribis esse, nunc damnas. Haec enim omnia quae nunc anathematizari iubes, dum apostoli dicta exponis, adstruxeras et tamquam illius sensibus haec inserta esse docueras. 42. Quid adhuc aliud est, quod damnare ceteros iubet ? Y 347 Quod corpus — inquit — hoc carcerem et uincula esse animae dicunt, et ipsam animam non ire adserunt, sed redire quasi ad ea loca, ubi ante iam fuerit. Proferamus ergo et de hoc quomodo ipse sentiat testimonia. Ex istis ipsis commentariis libro secundo, ex eo capitulo ubi dicit : Hus ve? gratia ego Paulus uinctus Iesu Christi, post pauca : ,,Quia in pluribus — inquit — locis scriptum est uinculum animae corpus hoc dici, quo quasi clausa teneatur in carcere, dicimus propterea Paulum corporis nexibus coerceri, nec reuerti et esse cum Christo, ut

perfecta in gentes per eum praedicatio conpleatur". Item de eadem re ex eisdem commentariis libro tertio, capitulo ubi dicit : Pro quo legatione fungor in catena, post aliquanta, per illum iterum suum

alium qui ipse est, ita dicit : ,, Alius uero

52 cf. Hiet. Ep. 84, 4.

61 cf. I Cor. 2, 9.

C, 42, 2 cf. Hiet. e. Io. Teros. 7.

Eph. 6, 20.

6 Eph. 5, r.

62 cf. I Cor. 13, 10. V Hier. In Eph. 2, 5, 1.

13

14 Hier. Iz Eph. 5, 6, 20.

de sinu eius 5o; putauerat Zrans/. gedd ^ 84 hoc edd 50 haec omnia e g edd 59 sed] quam IN; 58 non manifeste e g edd 55 paulus 77e subindicat ozz. edd 64 62 iam oz. g edd iam si tibi ed4 60 ea quam] sed IN e42 edd petindica] indica JN ed4 D senserit fuerat g edd c. 42, 2 hoc inquit W/ X Y edd ^ 4iam ante g edd $8 scriptum] 7/11 quia in z:q. conpleatur «pud Hier. Contra Raf. I, 25 Y edd in carcete 9 clauso Hier; quod I L M N Y edd lectum Hier Hier; teneatur g edd — 10 corporeis e g edd 7

RVFINI XX

PL

78 I

A^

20

25

^

IO

15

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I, 42-43

propter corpus humilitatis et catenam istam, qua circumdamur et necdum scimus secundum quod oportet nos scire et per speculum uidemus in aenigmate, ista eum dixisse contendet, et tunc uere posse in confidentia Euangelii aperire mysteria, cum catenam deposuerit et de carcere liber exierit. Nisi forte et in uinculis absque uinculis conputandus est qui conuersationem habet in caelis et de quo dici potest : Vos autem in carne non estis, sed in spiritu, si lamen Spiritus Dei habitat an uobis". Item de eadem re ex commentario epistulae Pauli ad Philemonem, sub eo capitulo ubi ait : Sa/utat te Ebaphras concaptiuus meus, post aliquanta : ,, Nisi forte reconditum aliquid et sacratum, ut quidam putant, in uerbo captiuitatis ostenditur, quod capti pariter et uincti in uallem hanc deducti sunt lacrimarum". 43. Vides quomodo haec tamquam mystica et sacrata dicit haberi apud quosdam, quorum tamen et ipsum unum esse in multis saepe docuimus, sed uti figura, per quam scientiae mysticae uideatur inuidiam declinare. Haec — inquit — quomodo se habeant uideris : numquid et omnia restituenda esse in unum statum, atque in unum corpus redintegrandos non solum homines sed et daemones et angelos refugas, dictum a me potes proferre ? Vis mihi — inquit — non fiat : si quid ex alterius persona dixi, alterius sit ; si quid sane exinde dictum ac nullius interiecta persona scriptum legeris, hoc mihi merito debet adscribi. Et quid ? Omnes istos effundimus, quos superius desudauimus, agones ? Tantum ualet frontis duritia ? Sed age, fiat, adquiescamus :etiam in hoc non ut res, sed ut ipse postulat, conuincatur. Ex his commentariis libro secundo, de ea re quam proposuit, sub eo capitulo ubi scriptum est: Solliciti seruare unitatem spiritus in uinculo pacis :unum corpus ei unus

spiritus, sicut wocati estis in una

spe uocationis

uestrae, post aliquanta: ,,Quaeritur — inquit — quomodo una spes uocationis sit, cum apud Patrem diuersae sint mansiones. 20

Ad quod unam spem uocationis regnum caelorum, quasi unam domum Dei Patris, esse dicimus, et in una domo plurimas man20cf.Phil 5,20.

21 Rom.8,9.

C. 43, 16 Eph. 4, 3-4.

24Philem. 1, 23.

18 Hier. In Ep. 2, 4, 5-4.

— 25 Hier. In Pbilem. 1, 25.

19 cf. Io. 14, 2

15 circumdamutr] W'C F Hier edd, -datut cett. codd. 17 et ane in add. K contendit I g Er 22 non estis in catne Hier in carne, e/c.] in carcere non estis nec in catne sed g edd 26 ostendit ed 2? adducti se&/ deducti Hier ; cf. ed. Vallarsi, 7, 763 — sint Hier C. 45, 7 et an/e daemones oz. Va/ — 8 potes] Y edd, potest K W X refette g edd — si]jsed BGH MY — quodY Val 9quodVz/ 11quos] quod M Y 13 ut res sed oz. K 15 proposui g edd ^ 17 etanfie uocati add. Hieredd 90 unam domum] unum bonum Hier 21 dicemus se/ dicimus Hier ; cf. ed. Vallarsi, plurimas] uatias Hier ?, 608

v 348

APOL. CONTRA HIERONYMVM, I, 43-44

25

79

siones : Alia enim gloria solis, alia gloria lunae, alia stellarum. Aut certe illud subtilius indicatur, quod in fine et consummatione rerum, in pristinum statum restituenda sint omnia, quando omnes unum corpus efficimur et in uirum perfectum reformamur et oratio pro nobis Saluatoris inpletur : Pater, da, ut quomodo ego el tu unum sumus, ita el isti in nobis unum sint". 44. Accepistis et hanc eius de resurrectione omnium absque ulla ambiguitate sententiam : accipite et aliam, et tunc concludam apologiae nostrae primum uolumen : innumera sunt enim eius dicta de talibus. Item ex eodem libro, sub eo capitulo ubi scriptum est : Ex quo totum corpus conpactum et conglutinatum ber omnem iuncturam. subministrationis secundum operationem in mensuram. uniuscuiusque membri augmentum corporis facit in aedificationem sui in caritate, sic coepit : ,,In

IO

fine rerum, cum Deum facie uidere coeperimus ad faciem et in mensuram peruenerimus aetatis plenitudinis Christi, de cuius plenitudine nunc omnes accepimus, ita ut Christus non ex parte sit, sed totus in nobis, et relictis initiis

I

20

25

EI

paruulorum,

creuerimus in eum uirum, de quo propheta dicit : Ecce wir : Oriens nomen est illi ; et Iohannes Baptista commemorat : Post me uenit uir qui ante me factus est, quoniam ante me erat, tunc in occursum unius fidei et unius agnitionis Filii Dei, quem nunc pro uarietate mentium non una nec eadem fide et agnitione cognoscimus, totum corpus, quod prius dissipatum fuerat et in diuersa laceratum, in suam conpagem iuncturamque redigetur, ita ut una subministratio eademque operatio et unius aetatis consummata perfectio totum crescere faciat corpus aequaliter, et omnia membra iuxta mensuram suam incrementum aetatis accipiant. Haec autem tota aedificatio, per quam ecclesiae per partes corpus augetur, mutua in se caritate conplebitur. Totas rationabiles creaturas sub unius rationabilis animalis intellegamus exemplo, et quodcumque de huius membris dixerimus et partibus, hoc sciamus esse referendum ad unamquamque rationabilem creaturam. Pute22 I Cor. 15, 41.

26 Io. 17, 21.

c.44, 8 Eph. 4, 16. S Hier. In Eph. 2, 4, 16. 16. 13 Zach. 6, 12. 14 Io. r, 30.

9 ct. Eph-4; 13.

10 c£. To. 1;

22 glotia azze lunae oz; I L Y alia gloria stellarum W, alia stellarum gloria ed 23 in anze consummatione add. P e edd 25 efficiemut ... teformabimur ... implebitur g edd 26 pro] in ed C. 44, 9 uidere coeperimus facie ad faciem Y eZd, facie ad faciem uidere coepetimus JN 10 aetatis ozz. W X Y 11 nunc] Hier, nos codd. edd 14 est oz. Hier 15 ueniet g edd 16 occursu Hier edd 17 et agnitione] Hier, agnitionis codd. edd 19 diuersa] uetsa B M, uniuersa F G H conpagem] K Hier,

compaginem cef. codd. edd WxXY

21 faciat crescere Y edd

94 et an/e mutua add.

PL 58o

SA

80

APOL. CONTRA HIERONYMVM, I, 44-45

mus hoc animal ita per artus uenas carnesque laceratum, ut 30

35

40

nec os ossi haereat, nec neruus iungatur ad neruum, separatim oculi iaceant, seorsum nares, manus alium locum teneant, in

alium proiecti sint pedes, et reliqua membra in hunc modum inter se dispersa sint et diuisa. Fingamus aliquem uenire tantae scientiae medicum, qui iuxta fabulas ethnicorum Aescolapium possit imitari et nouam figuram nouumque hominem Virbium suscitare. Hic necesse habebit unumquodque membrum suo loco restituere et conpagem copulare conpagi et, quodam glutino partibus restitutis, unum corpus efficere. Hucusque nobis una similitudo processerit. Nunc in eadem similitudine ad id quod intellegi uolumus, aliud trahatur exemplum. Paruulus crescit et occulto aeuo in perfectam adolescit aetatem : suum manus habent augmentum ; sua pedes sentiunt incrementa ; uenter, dum nescimus, inpletur ;

Vv 550 PL 581

humeri, dum falluntur oculi, dilatantur ; et omnia membra per 45

50

partes iuxta mensuram suam sic crescunt, ut tamen non sibi sed corpori uideantur augeri. Ita igitur et in restitutione omnium, quando corpus totius ecclesiae, nunc dispersum atque laceratum, uerus medicus lesus Christus sanaturus aduenerit, unusquisque secundum mensuram fidei et agnitionis Filii Dei — quem ideo agnoscere dicitur, quia prius nouerat

et postea nosse

desiuit —

suum

recipiet locum et

incipiet id esse quod fuerat : ita tamen ut non, iuxta aliam haeresim, 55

omnes

in una

aetate

sint positi, id est, omnes

in

angelos reformentur, sed unumquodque membrum iuxta mensuram suam et officium suum perfectum sit : uerbi gratia, ut angelus refuga id esse incipiat quod creatus est, et homo qui de paradiso fuerat eiectus, ad culturam iterum paradisi restituatur. Ista autem uniuersa sic fient, ut inuicem inter se caritate Y 351

6o

iungantur, et dum congaudet membrum membro et in alterius prouectionem laetatur, Christi corpus ecclesia primitiuorum habitet in caelesti lerusalem, quam in alio loco apostolus matrem sanctorum uocat". 45. Haec tua dicta legunt omnes Latini, quae etiam nunc tu quoque legere eos iubes, ubi dicis quod omnes rationabiles

49 cf. Eph. 4, 15.

60 cf. Hebr. 12, 22-25.

61 cf. Gal. 4, 26.

31 in alium] alio Hier 85 in afe nouam add. Hier hominem] nomen Hier 36 urbium B C E MO P R (C, E, correxerunt) 39 eandem similitudinem Hier 41 crescat ... adolescat Hzer

42 augmentum habebit ... sentient Fer

igitut z:4, restituatur apud Hier. Contra Ruf. I, 26

49 agnitionis] Hier Hier,, agnitionem codd. edd. 55 suam ozz. Hier Hier, fient] Hier edd, fiant codd. ut] et Hier 60 prouectione IN F g Hier edd

uocat matrem sanctorum g edd c. 45, 2 iubes eos legete Y edd

46/5*

48 christus iesus Hier Hier, 58 62

PL 582

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

IO

I, 45

81

creaturae, quae sub unius rationabilis animalis intelleguntur exemplo, ita in unum corpus reparandae sint, tamquam si unius hominis membra diuulsa rursum in eiusdem corporis soliditatem Aescolapia arte reparentur. In quibus quidem diuersa futura definis officia, utpote membrorum, sed corpus unum, hoc est unius naturae, et hoc unum omnium corpus ecclesiam ptimitiuorum uocas et corpus esse nominas Christi, cuius corporis unum membrum suo officio restituendum ais esse angelum refugam, qui est utique diabolus, et in hoc quod ab initio creatus est, reparandum. Similiter et hominem aliud membrum ad cultum paradisi, tamquam colonum originarium, reuocandum : et haec nulla, ut fieri solet cum de rebus talibus

15

20

2)

30

pedetemptim cauteque dicitur, alterius interiecta persona prosequeris, ut uel dubitasse te aliquis in rebus tam secretis et absconditis aestimaret, sicut Origenes iste, cuius te et discipulum non negas et proditorem fateris, semper facere inuenitur in talibus : sed abrupta et definita sententia, tamquam si angelus loqueretur in Danihelo aut Christus in Paulo, mortalium auribus archana futurorum enuntias saeculorum. Et ais : Nulli ueterum, electa a Christo plebs fidelium, credas : si Origenes aliquid de diuinae dispensationis secretioribus suspicatus est, nemo recipiat. Etiam si Clemens, aut ille apostolorum discipulus aut ille Alexandrinae ecclesiae et ipsius Ori- v genis magister, tale aliquid dixerunt, etiam si Gregorius ille Ponticus, uir apostolicarum uirtutum, etiam si iste alius Nazanzenus, et Didymus uidens propheta, ambo magistri mei, quibus sapientius in fide Christi nihil habuit mundus : omnes isti ut Origenes errarunt. Sed accipiant erroris sui ueniam, quia et ego ipse aliquando erraui et nunc paenitentiam gero, sed ueniam accipere debeo. Origenes uero cum

40

eadem,

quae

ego, dixerit,

etiam

si paenitentiam

552

egit,

ueniam non accipit : immo pro his quae omnes diximus, solus PL ipse damnetur. Ipse est qui omnia mala facit. Ipse enim nobis 583 prodidit unde est totum quicquid nos loquimur, quicquid scribimus, quicquid dicti putamur eruditi, et quod de Graecis bonis Latina fecimus non bona. Nemo ergo quemquam horum audiat, sed haec sola suscipite, quae in meis commentariis inuenitis, et maxime in epistula ad Ephesios, in quibus Oric. 45, 94 cf. Ter. Eun. 8.

4 exemplo intelleguntur Y 3 animalis] creaturae D, creaturae animalis C, E, 8 omnium unum 6 aescolapii D, aesculapii IN edd 5 rursus Y edd edd 17 existimaret M O 16 uel oz. edd 9 primitiuam ecclesiam g ed £ edd 21 futurorum 20 danihelo] B E M, -le cezz. codd. edd P R, existimet IN, g edd 30 errauetunt 25 magister otigenis 9 edd 24 etiam] et g edd atchana g edd 358 fecit M Y edd — 39 34 accipiet g edd O edd . 34 ipse oz. M Y edd putatur g edd ^ 38 facimus g edd

82

APOL. CONTRA HIERONYMVM, I, 45-46

genis quidem dicta uehementissime confutaui. Ego autem scrutaui ut credere ac tenere debeatis resurrectionem carnis ita futuram ut corpora conuertantur in animas et uxores redi4A

bio)

gantur in uiros ; et quod ante mundi constitutionem animae in caelestibus fuerint, et inde ob quasdam causas soli Deo cognitas in uallem hanc deductae sint lacrimarum ; et quod corpori huic humilitatis et corpori mortis insertae sint; et quod in fine saeculorum omnis natura rationabilis in unum corpus restituitur sicut ab initio fuit, ita ut et homo ad paradisum reuocetur, et angelus refuga supra Petrum et Paulum, cum ipsi ad paradisum, utpote homines, ille autem in id quod ex initio creatus est, reparetur ; et fiant omnes simul ecclesia

55

v^

primitiuorum in caelestibus et sint, dum in officiis quidem singulis quibusque sunt, membra Christi. Vniuersitas uero cunctorum perfectum Christi sit corpus. Haec tenentes, o iV.353 fideles prudentesque discipuli, et istas meas indubitatas definitiones custodientes, et Origenem tamen pro his ipsis dictis condemnantes, bene agetis. Valete. 46. Vides quia totum cum irrisione agis et paenitere te ideo dicis, ut fallas eos quibus scribis ? Nam et si uere te paeniteat, ut deberet, quid facies omnes illas animas, quas per tot annos haec tua tam uenenata, ut ipse ais, doctrina decepit ?Deinde PL quis umquam per tuam paenitentiam emendabitur, cum iste

ipse libellus, in quo et paenitens et accusator et iudex es, auditores tuos rursum ad haec ipsa et legenda et tenenda.

584

transmittat ? Ad ultimum, etiam si haec ita non essent, ipse IO

tibi etiam post paenitentiam omnem aditum ueniae praeclusisti. Ais enim etiam ipsum Origenem pro his dictis paenituisse, libello paenitentiae ad Fabianum, tunc urbis Romae episcopum, dato; et tamen post paenitentiam, post centum et quinquaginta annos mortis suae, in ius eum trahis et ad

I

^

damnationem uocas. Quomodo ergo tibi pro his dictis uenia V 354 dabitur paenitenti,si ille qui ante te pro his paenituit, ueniam non meretur ? Similiter ut scripsisti, scripsit; similiter ut paenituisti, paenituit. Aut similiter pro paenitentia debetis

Cc. 46, 4 cf. Hier. Ef. 84, 5.

10 cf. Hier. Ep. 84, 1o.

41 quidem oz. Y edd — 42 scrutatus sum W' g edd, putaui I LL ac]Jet CF Rg edd — 44 redigantur] dirigantur F G H M Yedd 47 cotpoti huic humilitatis et om.gedd 49 restituetur F IN, e, -tuatur g edd;ed. Sacris Erudiri, IX, 34 50 exaltetur 5os/ paulum add. IN, edd — 91 cum] K, cui W X Y edd postponendi sunt anfe ille add. IN4 edd 53 et] ut L. edd B" et anfe origenem oz. g edd c. 46, 8 debet g edd —— ob an/e omnes ad. Y, propter add. edd — 4 denique IN dm 9 tamen am/e tibi add. g edd —— etiam om. Val ^ 14 pro his dictis tibi £e

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

I, 46

83

absolui, aut si negas ueniam paenitenti (quod ego non opto, tu perurgues), uos pariter condemnari, secundum quandam 20

Euangelii parabolam.

2

ut uiderent quid de ea secundum legem iudicaret. Ille, tamquam misericors et miserator Dominus, ait : $2 quis uestrum peccatum non habet, mittat super eam lapidem. Et tunc omnes — inquit — discesserunt. Et Iudaei quidem, licet impii et increduli, tamen erubuerunt conscientias suas, ne cum ipsi essent peccatores, in peccatores uiderentur ulcisci. Et latro ille de cruce dicebat ad alterum latronem, qui simul pendebat in cruce et blasphemabat, quia : Nec Deum times, uel quod 4n eodem sumus iudicio ? Nos ne eadem quae in nobis sunt con-

^

350

demnemus

Oblata est Domino

in aliis, nec

cum

Iudaeis

a Iudaeis adultera,

erubescimus

nec cum

latrone mitescimus. 19 cf. Mt. 18, 25-34.

20 cf. Io. 8, 5-11.

22 cf. Ps. 110, 4.

28 Lc. 25, 40.

19 uos] nos O P R g edd 21 tamquam oz. g edd. — 22 dixit IN edd — 28 tu anie deum add. N edd — 29 nos ane sumus add. g edd — iudicio] supplicio IN e22 ne] haec I, cum g, cum haec edd ; de ne — si fotte ef. ILófstedtii explanationem

ad Peregr. /Aet. 19, 19 explicit liber primus incipit secundus rufini contra hieronymum K V ; explicit liber primus incipit secundus rufinus contra hieronymum X ; a/jj codd. alia

84

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 1-2

LIBER ALTER 1. Superiore

PL

quidem libello dogmaticas

eius obiectiones,

585-

quas aliis inpingit immerito, in se, ipso teste, retorsimus. Nunc|

584

uero, iam explicitis et post tergum reiectis his, quae fidei uicinae sunt, causationibus, confidentius ei de ceteris crimina-

tionibus respondebimus. Est enim etiam illud accusationis eius grauissimum caput, quod similiter, ut cetera mendacia, ueritatis falce resecandum est. Ait enim confoederatos esse-quosdam Origeni ad periurium, et istud mysticae eius traditionis archanum IO

absconditum

ne risum ei moueam,

15

esse in sexto Stromatum

libro, nec

ab ullo alio in tot saeculis nisi a se solo deprehensum. Verum esse confirmem a confoederatione periurii, planiore uia ad manifestationem ueritatis incedam, ex eo quod facillime probare possum nec habuisse me umquam libros istos nec legisse a quoquam praestitos. Et sicut non possum excusare quod quale sit nescio, ita ne accusare quidem possum de eo quod uel si sit, penitus ignoro. 2. Iste tamen qui arguit uel ab illo traditum, uel a discipulis eius dici, quod scriptum est : Qui loquitur ueritatem cum broximo suo, proximus non sit nisi ille qui perfectus sit et cvppworqys, et iterum quod apostolus dicit quia : Sapientiam loquimur inier berjecios, et quod scriptum est : Nolite mittere sanctum canibus neque margaritas uestras ante borcos, ut adserant —

IO

inquit — per hoc ueritatem non omnibus aperiendam, uideamus quid ipse sentiat in istis ipsis electis suis commentariis libro secundo, sub eo capitulo ubi scriptum est : Propter quod deponentes mendacium, loquimini ueritatem unusquisque cum jroximo suo, quoniam sumus inuicem membra. Post pauca : Propter quod — inquit — Paulus ipse perfectus in epistula alia loquebatur : Sapientiam autem loquimur inter perfectos. Ergo hoc est quod iubet ut unusquisque mystica quaeque

LI

c.r, cf. Hier: E5..84505

€22,92 Psxr4d3: In Epb. 2, 4, 25.

5255

si iuris iurandi sacramento alienum me

4 I Cot. 2, 6. 13 I Cor. 2, 6.

5 Mt. 7, 6.

9 Eph. 4, 25.

12 Hier.

L. II, c. rz, 1 illius e24 2inseipsoteste] F G HI L NN edd, in ipsum se teste K, in se ipsum teste D, in se ipsum ipso teste M, in seipsum testem Y, in ipsum teste / 4 cautionibus IN. Br (IN, correxi?) 10 inter tot saeculis M, inter tot saecula Y 15 me anze non add. IN, edd — de eo anze quod add. g ed4 16 accusati g edd c. 2, 6 mittatis az/e margaritas add. IN edd — 8 quod edd sentiat oz. W X Y edd — 11 inuicem] alterutrum Hier —— 14 est quod oz. Hier

PL 585

APOL. CONTRA HIERONYMVM, 15

20

25

II, 2-3

85

atque secreta et ea quae Dei ueritate sunt plena, loquatur cum proximo suo, et dies diei eructet uerbum et: mox nocti indicet scientiam : hoc est, clara quaeque et lucentia his indicet, qui merentur audire : Vos estis lumen mundi. Porro tenebrosa et inuoluta et omni sacramentorum nocte uelata aliis referat, qui et ipsi nox tenebrae uel caligo sunt, de quibus dicitur : E caligo sub pedibus eius, haud dubium quin Dei. Nam et in monte Sina Moses ingreditur in turbinem et caliginem, ubi erat Deus ; et de ipso Deo scriptum est : Poswit tenebras latibulum suum. Loquatur itaque ueritatem atque mysteria unusquisque cum proximo suo, nec det sanctum canibus, neque mittat margaritas ante porcos, sed quicumque oleum habuerint ueritatis, illos in thalamum sponsi et penum regis inducat." Videte, quaeso uos, et diligentius perspicite si alium aliquem

v 556

in omnibus his, quae scribit, nisi se et sua dicta condemnat. 30

3A

Si inimici sui lacerare eum et arguere pro scriptis suis uellent, quo alio ordine, quibus aliis aduersum eum sententiis uterentur, nisi quibus ipse aduersum se, tamquam aduersum alios, utitur? Condemnatio aduersum istum si proferenda sit, epistula sua sufficit, si solum nomen immutes: textus enim criminum nec in alium omnino quemquam sicut in ipsum conuenit solum. Quae condemnáàri iubet, haec iterum obseruari iubet ; quae agit, arguit; quae detestatur, operatur. Beati discipuli eius, qui eum uel audiunt uel imitantur. 3. Verumtamen quoniam periurii dogma proponitur, nihil ad me si iste uel agat uel scribat. Quia apud nonnullos fratrum etiam hanc nobis inurere conatus est maculam, et nunc iterare

^

IO

per litteras, secundum ab ipso datam regulam, quid ego ipse de periurio sentiam, profero, ut de sese iterum sibi ipsi iudicium derelinquam. Etenim cum Dominus et Saluator noster dicat in Euangeliis : Dictum est antiquis : Non periurabis ; reddes enim Domino iuramenta tua. Ego autem dico uobis : Nolite iurare omnino, omnis qui docet quacumque ex causa periurandum esse, ego dico quod alienus sit a fide Christi et ab ecclesiae unitate catholicae. 16 Ps. 18, 5.

18 Mt. 5, 14.

24 cf. Eph. 4, 25. I7. 12. cta Cant 15s.

20 Ps. 17, 10.

25 cf. Mt. 7, 6.

oy ct Bx 2021.

26 cf. Mt. 25, 6-9.

23 Ps.

23

C. 5, * Mt. 5, 33-34. 15 uetitate dei M Y

16 et (ze dies)] ut edd

17 indicet his IN edd

18 lux

1i9alis]his Hier — 21 eius ozz. codd. (praeter F £) nam et] CFGHILegedd 26 suas pos? matgatitas add. e Hier 23 nec] et non Hier Hier edd, »manet codd. 29 condemnet IN g edd ueritatis habuerint IN edd quaecumque X Y 36 solumque 35 ne K 33 istum] eum M Y 31 aduersus (az/e alios) edd 34 agit] ait X Y damnati IN g edd 2c Y. 4 ipso] 3 ingerere I L, immittere O P c. 3, 1 cius an/e dogma add. IN edd 6se MY . sibiipsi] N edd, ipsiipsi K BF G HI / ipsi F, I4 LL.M illo IN edd 9 peiurandum N, peierandum ed BGHMRe Sredds Y

PI 586

86

^

IO

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 4-5

4, Sed uelim nunc, posteaquam de me, ut ipse statuit, anathemate satisfeci, elaborare paululum, si patienter accipitis, et hoc quod iste per orgia quaedam et mysticas confoederationes periurium obseruari dicit, quos habeat cultores et symmystas sacrorum istorum aperire. Certa est enim et satis uera Dei illa sententia, quae dicit quia : Ex fructibus eorum 1257 cognoscetis eos, et iterum : Ex fructu — inquit — arbor cognoscitur. Et nos ergo, sicut iste dicit, periurii dogma suscepimus. Si ad hoc edocti sumus et talis in nobis arbor plantata est, non potest fieri ut non tales aliqui ex nobis saepius germinauerint fructus ; uerum etiam mystici dogmatis auctoritate coalescerent. Equidem, quantum ad personam meam pertinet, quem solum, ex his omnibus quae scribit, lacerare se putat, non mihi

15

ipse feram testimonium, nec dicam quod etiam ad iurandum cum forte necessitas exegit,et si non cautus sum, at certe timidus esse cupio. Postremo, et si obseruare non possum, errasse me nouerim. Haec

20

2

^

i]

IO

ergo non dicam ; tamen, siue errem in his

siue caueam, iste interim causam commissi alicuius, qua me in talibus arguat, non habet. Ego autem, qualiter apud istum sacratissima sit huius non dogmatis, sed foedissimi et uerissimi uitii obseruantia, iterum ex scriptis eius probabo. Nihil enim ex liuore et inuidia confictum aduersum eum proferam, ut ipse contra nos facit, sed ipsum se testem et scripta sua aduersum eum producam, ut sciat se non ab inimicis argui, sed a semetipso redargui. 5. Libellum quendam de conseruanda uirginitate Romae positus scripsit, quem libellum omnes pagani et inimici Dei, apostatae persecutores et quicumque sunt, qui Christianum nomen odio habent, certatim sibi describebant, pro eo quod omnem

ibi Christianorum ordinem, omnem

gradum,

omnem

professionem, uniuersamque pariter foedissimis exprobrationibus infamauit ecclesiam ; et ea crimina quae gentiles falso in nos conferre putabantur, iste uera esse, immo multo peiora a nostris geri, quam illi criminabantur, adseruit. Nam primo ipsas illas uirgines, de quarum uirtute scribere uidebatur, in-

C. 4, 8 cf. Hier. Ef. 84, 5.

c. 4, 1 de meo IN edd

6 Mt. 7, 16.

statui edd

* Lc. 6, 44.

8 foederationes edd

B sacrotum isto-

rum] scripsi, sacronomistot codd. (-storum I L, -stos IN, ; M e£ Y praebent litteras

graecas ; aliqui codices diuidunt sacronomis tot), op. edd 7? cognoscitis B G H fructu]fructibus edd — 9 et]ut M Y — 11 coaluerint IN, ed 12 et quidem F G H NN edd 13 lacerare M, lacetati Y 14 ipsi g edd ad iurandum] sit iurandum g edd — 15 exigit F M IN Y edd at] aut X Y (praezer F) 17 nouerim] K IN edd, nouerint X Y / in his ozz. K c. 5, S apostatae oz. Y —— et ante persecutores add. F G H NN, edd ? crimina ante putabantur /ransz.IN edd — 10 illas ipsas M Y edd

PL 587

APOL. CONTRA HIERONYMVN,

II, 5-6

87

famat, et dicit de eis his uerbis : ,, Aliae uirili habitu, ueste mutata, erubescunt se feminas esse, quod matae sunt, crinem

amputant et inpudenter erigunt facies eunuchinas. Sunt quae ciliciis uestiuntur et cucullis fabrefactis, ut ad infantiam re15

v 558

deant : imitantur noctuas et bubones". Dicit et mille alia de his probra grauiora. Sed ne uiduis quidem parcit : ait namque de ipsis : ,, Nulla illis nisi uentris cura, et quae uentri proxima

20

25

sunt". Alia quoque ingerit obscena quamplurima. Sed et monachorum omne genus quam foede quam turpiter laceret, longum est si ipsius uerbis uel scriptis uelim probare. De diaconis uero et presbyteris quae dedecora descripserit, pudet retexere. Initium tamen lacerationis ipsius ponam, ex quo facilius conicere possitis quantum in consequentibus augescat inuectio. ,,Sunt alii — inquit — (de mei ordinis hominibus loquor) qui ideo ad presbyterium et diaconatum ambiunt, ut mulieres licentius uideant. Omnis his cura de uestibus, si bene

30

oleant, si pes laxa pelle non folleat. Crines calamistri uestigio rotantur ; digiti de anulis radiant et, ne plantas humidior uia spargat, uix inprimunt summa uestigia. Tales cum uideris, sponsos magis aestimes esse quam clericos". Et posteaquam speciatim non tam uitia quam crimina sacerdotum uel ministrorum exprobrans, etiam ingressum eorum et salutationes ad matronas

35

non

solum

etiam

uerum

decolorauit,

execrabilem

fecit, quomodo, posteaquam omne genus Christianorum concidit et infamauit, sibi quoque ipsi non parcat, audite. 6. Redeo enim post excessum quendam ad hoc quod proposueram, propter quod et libelli huius res poposcit fieri mentionem ; et ostendam apud istum tam licito haberi periuria, ut scriptis quoque suis deprehendi ea non erubescat. Igitur in hoc ipso libello, cum moneret saeculares codices legi non debere et diceret

: ,,Quid faciet cum

Psalterio

Horatius, cum

Euangeliis Maro, cum apostolo Cicero ? Nonne scandalizatur frater, si te uiderit in idolio recumbentem

?"', et cetera cum

dixisset eiusmodi, quibus alienam esse a Christiano adsereret IO

librorum

quandam

saecularium

lectionem,

ad se diuinitus

cossddo Hier. Ep..225 27. c. 6, 6 Hier. Ep. 22, 29.

inserit etiam

factam,

reuelationem

satis horrificis repletam

17 Hier. Ep. 22, 29.

24 Hier. Ep. 22, 28.

12 se ozz. Hier feminae Hier 13 facies] IN Hier edd, fauces ce£z. codd. 16 nec N,edd — 19 est et uel et Hier ; cf. ed. Hilberg, I, 188 — 18suntom. Hier 23 conici possit IN, edd 25 ad om.edd ^ ambiunt petuenite F G H 28 humihor X Y 30 aestimato Hier esse ozz. Y Hier — 34chtistianum edd — conscidit Va — 38 ipsioz. K M Y edd ipseante audite add. g edd c. 6, 3 licita F IN, edd 6 faceret IN, facit Hier ; ad c. 8, in eodem Hieronymi loco a Rufino adducto codices tradunt faciat ; e£ bic et illic seruaui codicum lectionem, reputans in utroque loco Rufinum non recte rettulisse Hieronymi uerba — scandalizabitur F Y edd 11 refertam Y edd

PL 588

88

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 6-7

praeceptis. Refert enim quod, posteaquam saeculo renuntias-

255.0

set et ad Deum fuisset conuersus, amore tamen saecularium librorum ualde teneretur, nec facile posset tali carere desiderio, 15

20

et pro hoc inquit : ,,Subito raptus in spiritu, ad tribunal iudicis pertrahor, ubi tantum luminis et tantum erat ex circumstantium claritate fulgoris, ut proiectus in terram, sursum adspicere non auderem. Interrogatus conditionem, Christianum me esse respondi. Et ille qui praesidebat : Mentiris — ait —, Ciceronianus es, non Christianus : «bi thensaurus tuus,

ibi et cor tuum. lico obmutui et inter uerbera — nam caedi me iusserat — conscientiae magis igne torquebar. Clamare tamen coepi et eiulans dicere : Miserere mei, Domine, miserere mei. 25

350

i

IO

Haec uox inter flagella resonabat. Tandem ad praesidentis genua reuoluti, qui adstiterant praecabantur ut ueniam tribueret adulescentiae et errori locum paenitentiae commodaret, exacturus deinde cruciatum, si gentilium litterarum libros aliquando legissem. Ego, qui tanto constrictus articulo, uellem etiam maiora promittere, deierare coepi et nomen eius obtestans dicere: Domine, si umquam habuero codices saeculares, si legero, te negaui. In haec uerba dimissus, reuertor — inquit — ad superos". *. Audistis quam nouum, quam horrificum iuramenti sui exposuit genus ? Residente in tribunalibus iudice Christo Domino, angelis adsistentibus et intercedentibus pro se, inter uerbera et cruciatus positus, iurat se saeculares libros nec habiturum umquam nec lecturum. Relegantur nunc, quaeso, quae scribit : si una operis eius pagina est, quae non eum iterum Ciceronianum pronuntiet, ubi non dicat : Sed Tullius noster, sed Flaccus noster, et Maro. Iam uero Chrysippum et Aristiden, Empedoclen et cetera Graecorum auctorum nomina, ut doctus uideatur et plurimae lectionis, tamquam fumos et nebulas lectoribus spargit. Denique inter cetera etiam v 360 Pythagorae libros legisse se iactat, quos ne extare quidem PI prorsus eruditi homines adserunt. Sed iste, ne aliqua ex parte 589 iuramentum suum de auctoribus gentilium praeteriret, etiam 15 Hier. Ep. 22, 30.

20 Mt. 6, 21.

c. 7, * cf. Hiet. Ep. 52, 8. 8 cf. Hier, Eb. 37, 55 53, 7: 6, 5. Ep. 70, 4 ; 84, 6. 12 cf. Hier. Ep. 84, 6.

9 cf. Hier.

15 inquit subito] K P, subito inquit cez/. codd. edd 19 residebat ze/ ptaesidebat Hier ; cf. ed. Hilberg, I, 190 21 est ane ibi add. M, O P g edd nam] iam enim

£ edd 22 tamen] autem K 25 prouoluti IN g Hier edd astabant I/a/ ut om. W BIL M (Msg IN, addiderunt) 26 et] ut ze et Hier ; cf. ed. Hilberg, I, 190 29 deiurare ze/ deierate Hier ; cf. ed. Hilberg, I, 190 31 aut ane si add. edd sa-

cramenti a//e uerba add. Hier c. 5, 1 audisti Va/ 2 exposuetit IN g edd 3 domino iesu christo ed assistentibus angelis g e44 4 positus ozz. g edd non FGH 6 eius operis Y edd — S8 sed maro NN edd — 13 prorsus om. g edd

APOL. CONTRA

HIERONYMVN,

II, 7-8

89

15 ea quae non sunt scripta, legisse se scribit. Sed et in omnibus

2l o

fere opusculis suis multo plura et prolixiora testimonia de his suis quam de prophetis nostris uel apostolis ponit. Puellis quoque uel mulierculis scribens, quae non utique nisi de nostris Scripturis aedificari et cupiunt et debent, exempla eis Flacci sui et Tullii uel Maronis intexit. 8. Iam uero in illo libello, quem de optimo genere interpretandi adtitulauit,

ubi, praeter tituli adnotationem,

nihil

optimum, sed totum pessimum est (ibi enim adseuerat haereticos illos quibus nunc communicat et incurrit illam apostoli -

nostri, non sui, sententiam — ille enim suum aut Flaccum dicit

aut Tullium —, qua ait : Qui autem discermit si. manducat, damnatus est), in illo ergo libello, ut adserat quod nullo genere uerbum de uerbo interpretari ratio sinat — quod modo ei iterum rationabile uisum est — capita integra dictata ex codiIo

ce Ciceronis inseruit. Non ipse dixerat: ,,Quid faciat cum Psal-

terio Horatius, cum

Euangeliis Maro, cum

apostolo Cicero ?

Nonne scandalizatur frater, si te uiderit in idolio recumben-

I

E

tem ?" In quo utique ipse qui legentem uidet hoc, scribentem. Sed quoniam plene nec integre profanus

se idolatriae reum statuit : si enim scandalizatur, multo amplius qui qui ad idolatriam deuoluitur, non efficitur, nisi prius negauerit Chri-

stum, ipsi Christo in faciem

coram

sedenti in tribunalibus,

adsistentibus quoque clarissimis ministeriis angelorum, dicit : ,,8i legero uel habuero gentilium libros, te negaui". Et nunc 2o

2

^

non

solum legit et habet, non

solum

describit et conparat,

uerum etiam diuinis eos uerbis et sermonibus ecclesiasticae aedificationis interserit. Res quam dico omnibus qui legunt libellos eius satis nota est, et teste non indiget. Sed est hominis detam sacrilego periurii barathro (se) eripere cupientis, adhibere sibi aliquod excusationis commentum et dicere : Non modo lego, sed ea quae in adulescentia didici, quia sum tenacis memoriae ita ut possim plura simul de diuersis capita continuare, ipsa nunc profero. Si quis a me modo exigeret ut probarem si hodie,

antequam

sol oriretur,

€: 8:1 cf. Hiet, Ep. 97, S.

Hier. Ep. 22, 305 27, 18 etom.e g edd

33 54

6 Rom.

nox

fuisset in terris, aut si

14, 23.

10 Hier. Ep. 22, 29.

19

53 79, 7- 9-

— 16 opusculis suis fere z Er 18 uel (pos? quoque)] et ed4 — 4 illam sententiam apostoli nostri non sui eg edg —— 6

c.8,2 intitulauit g ed qua] qui 7 edd

4 ut adserat ozz. edd

10 non]

K B W M, num

F

GH I L,

12 scandalizafaciet F Y Vl, facit IN Hier Er ; cf. v. 6 nonne M, IN, Y edd bitur edZ 13 idololatriae e2Z 14 legentem uidet] legentem M, uiderit legen18 ministris K (C, E; cor17 ipse edd tem Y edd — 15 idololatriam eZd rexerun?) —— 924 se] adieci, anfe cupientis add. g edd —— cupientis eripere W' X Y edd 25sibi]ibi F G H (eripi F G H)

v 361

9o 30

5E

4

A

solum non respondentes

sed nec praesentes,

et non

aduersum

Iouinianum

scripsit,

reprehendisset quidam, Domnioni beatae memoriae seni, qui sibi hoc ipsum indicauerat, iste rescribens excusat, et dicit nullo genere potuisse fieri errare se, hominem qui omnium haberet scientiam. Cum ergo enumerasset uel syllogismorum genera uel dicendi ac scribendi artes, quas uidelicet ille qui reprehenderat, ignoraret, continuo haec subiungit : ,,Stultus —

IO

PL 200

solum non praesentes sed et mortuos ; non solum mortuos sed et eos quos semper ante laudauerat, et non solum eos quos laudauerat sed et eos quos secutus fuerat et magistros habuerat ? Timeatur Domini sententia : primo illa quae dicit : Nolite iudicare ut non iudicemini ; et iterum : Qua mensura mensi fueritis, eadem remetielur uobis. Quid ergo ? Licet ex superfluo, tamen unum producam testem aduersum eum perualidum et cui praescribere non possit : ipsum iterum se et sua proferam scripta. Quamuis ergo omnes libelli eius hoc testentur et superflua de hoc mea uideatur adsertio, tamen utendum speciali aliquo testimonio est, ne minus plenum his, qui forte scripta eius non legerunt, uideatur esse quod dicimus. 9. Cum libellos eius, quos

wA

II, 8-9

usque ad solis occasum dies inlustrauerit mundum, quid aliud dicerem, nisi magis ab illo, qui dubitaret de eo quod omnes nouerant, causas dubitationis, quam a me probationis oportere deposci ? Sed in hoclicet omnes sciant uerum esse quod dicimus et omnes intellegant, tamen, quia de anima hominis res agitur, de periurii crimine, de negationis Christi sacrilegio, non potest facilis haberi condemnatio. Numquid illum imitabimur, qui reos nec interrogatos nec respondentes condemnat, et non

40

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

inquit — ego, qui me putauerim haec absque philosophis scire non posse ; qui meliorem stili partem eam elegerim quae deleret, quam quae scriberet. Frustra ergo Alexandri uerti commentarios; nequicquam me doctus magister per Eicayoy5áv Porphyrii introduxit ad logicam ; et, ut humana contemnam, sine causa Gregorium Nazanzenum et Didymum in Scripturis 43 Mt. 7, 1. 43 Lc. 6, 58. c. 9, 4 Hier, Ep. 50, 1.

93 esse uerum OP gedd — 38 non anie tespondentes oy, BCEGHILM . 89 et pos! mortuos add. F Va] ^ nec F Y 44 et post eadem add. e g edd — 45 cya tamen gedd ^ proferam Y edd ^ 46 potestgedd 49 aliquo speciali e g & C. 9, 1 aduersus g edd —— 2 reprehendisset quidam] V'2/, teprehendissem cuidam codd. Er 4 se errasse g edd 6 discendi l/3/ eum 057 qui add. IN, edd 7 hoc e g edd 9 elegerim eam g edd legetim Her 11 ductus BGHILM (pale 1i2utoz.M Y . 13sanctis fos/ scripturis add. Hier

v 362

APOL. CONTRA HIERONYMVM, I

-

2o

2

II, 9-11

9I

ka)7yynrás habui". Hic est qui Christo dixit : Te negaui, si uel habuero gentilium codices uel legero. Si nihil aliud, uel de Porphyrio silere debuerat, qui specialis hostis Christi est, qui religionem Christianam, quantum in se fuit, penitus subuertere conatus est scriptis suis : quem iste nunc introductorem se et institutorem ad logicam habere gloriatur. Nec argumentari potest se ante haec didicisse. Ante enim quam conuerteretur, mecum pariter et litteras Graecas et linguam penitus ignorabat. Post iuramentum omnia haec, post sacramenti dati sponsionem. Sine causa argumentamur ; continuo dicetur nobis : Erras, homo. Deus non irridetur, nec syllogismi apud eum de

5 Alexandri

commentariis

intexentur.

Vt uideo,

PL 591

frater, male

tibi auspicatus es quod introductor tuus sit Porphyrius. Quo teintroduxit Porphyrius ? Si ad illum locum ubi ipse est, ibi et fletus et stridor dentium est. Ibi enim apostatae et inimici Dei, fortassis et periuri habitant. 10. Non bonum tibi introductorem elegisti. Magis si accipis consilium meum, ad illum nos introductorem pariter conuertamus, qui introducit ad Patrem, qui dixit : Nemo uadit ad Patrem, nisi ber me. Doleo, frater, si credis ; et si non credis, v 365

M^

LE o

doleo te suspiciones alieni periurii in antiquis et ueterulis cartulis perscrutari, cum in tuo ore iugis ac sine fine periurii inexpiabile sacrilegium perseueret. Nonne tibi recte conueniet illud dici quod apostolus dicit : T'u autem qui Iudaeus cognominaris ei requiescis in lege et gloriaris in Deo, instructus per legem, confidis teipsum ducem esse caecorum, lumen eorum qui in tenebris sunt, eruditorem

-

insipientium,

magisirum

infantium,

habentem formam scientiae ueritatis in lege. Qui ergo doces alium, teipsum non doces ? Qui dicis non moechandum, moecharis ? Qui braedicas non furandum, furaris ? Qui abominaris idola, sacrilegium periurii commiltis? Et quod est ultimum et grauissimum, nomen. Dei fer ie et GUvovuciay tuam blasphematur inter gentes. 11. Sed transeamus iam hinc ad alterius obiecti purgatio-

nem, si tamen conuictum se periurii et praeuaricationis simul,

perurguente etiam conscientia sua, fatetur. Alioquin, si in24 Gal. 6, 7. C. Io, 3 Io. 14, 6.

8 Rom. 2, 17-24.

24 deus] IL. g / edd, dei cez/. codd. 19instructorem g edd 18seom.gedd 2? introduxit porphyrius] introduxit perfidusgedd intexuntur NN,2edd 29 ibi an/e habitant add. Y edd et post enim add. edd c. 10, 1 introductorem tibi g edd

3 introduxit

BC

GHILM

— 25 28

uadit] uenit

12 10 confides B M P R, confidens F GHILe gedd — "recte tibigedd— duAoviktav] 16 numen edd FIL alium doces et afe ueritatis add. C F philosophiam M Y, duXoveucíav edd in inficias K (D, deleuit in), inficiat P, iustitias Y c. 11, 8 fateatur IN, edd

92

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 11-12

ficias eat, etiam testes quamplurimos fratrum habere possum, qui in meis cellulis manentes, in monte Oliueti, quamplurimos ei Ciceronis dialogos descripserunt, quorum ego et quaterniones, cum scriberent, frequenter in manibus tenui et relegi, et

IO

quod mercedes multo largiores, quam pro aliis scripturis solent, ab isto eis darentur agnoui. Mihi quoque ipsi aliquando, cum de Bethleem Ierosolymam uenisset et codicem secum detulisset, in quo erat unus dialogus Ciceronis et idem ipse Graecus Platonis, quod dederit ipsum codicem et aliquandiu fuerit apud me, nullo genere negare potest. Sed quid immoror tandiu in re quae luce est clarior ? Cum ad haec omnia quae

15 supra diximus, etiam illud addatur, ubi cesset omne commentum, quod in monasterio positus in Bethleem, ante non multum adhuc temporis partes grammaticas executus sit, et Maronem suum comicosque ac lyricos et historicos auctores traditis sibi ad discendum Dei timorem puerulis exponebat, 20 scilicet ut et praeceptor fieret auctorum gentilium, quos si legisset tantummodo, Christum se iurauerat negaturum. 12. Sed uideamus quid adhuc aliud culpat. Gentilium esse dicit haec dogmata : ecce quali sententia se ipse condemnat. Gentilium dicit dogmata, quae ipse conscribit. Labitur, sed porrigenda manus est, non est nimie perurguendus. Dum enim totus in eloquentia uolitat et uituperationibus atque inuectionibus fertur, immemor

IO

sui fit et a ratione diuoluitur.

Noli,

frater, temetipsum etiam in non necessariis temere condemnare. Non continuo inter gentiles deputandus es, uel tu uel Origenes, si, ut ipse dixisti, uolentes Dei iustitiam defendere et respondere contra eos, qui uel fato uel casu cuncta moueri dicunt ; et uolentes ostendere iustitiam esse Dei prouidentiam, quae moderatur uniuersa : dixistis inaequalitatis causas unamquamque sibi animam iam ex anterioris uitae, quam in caelestibus habuit, motibus ac sensibus conparasse ; uel etiam

15

sl dixistis bonae illi et incommutabili ac simplici naturae Trinitatis conuenire ut omnem creaturam suam in fine omnium restituat in hoc quod ex initio creata est, et post longa ac spatiis saeculorum exaequata supplicia— quae Deus non tam irascentis infert unicuique commotione, quippe qui caret €::12, 1. cf, Hier, E. 84, 3.

4 eat] W' g edd, eas cett. codd. 6 et ego g edd ? et ante quod oz. Val 15 additur W/X Y 16 multo g edd 17 adhuc oz. K tempotegedd X 20 et utedd — quod X Y 21 negaturum iutauerat g edd C. I2, 1 culpet g edd — 2 qualis B G H, qua g edd condemnet g edd. 6 deuoluitur C IN, g edd 9 siut] sicut CI L, IN 11 iustitiam] iustam W'F ed4 12 quae az/e dixistis a4Z. IW X Y (qui F IN) dixisti edd — 13 unamquemque edd — 15 dixisti L eg4 i8ac]etegedd ^19 infert usq. finem] quam curantis affectu infert unicuique quippe qui commotionis caret uitio et medentis et curantis uice finem g ed4

PL 592

v 364

APOL. CONTRA HIERONYMVM, 20

VA

Xo

E

^

20

EX

II, 12-13

93

hoc uitio, quam medentis et causantis afféctu — finem statuat aliquando poenarum. Haec ergo quam uera dixeritis, Deus uiderit ; tamen impietatis non multum mihi continere uidentur in Deum, nec gentilitatis aliquid, maxime si haec mente dicitis quam uis, Dei scilicet iustitiam defendere cupientes. 13. Pro his ergo noli te satis conturbare, neque teipsum superfluo aut paenitentiae subicias aut condemnationi. Sed illud est reuera unde te defendere aut excusare non possum, v 565 quod non solum gentiliter, uerum et super omnem gentilitatem, PL immo impietatem, a te dictum probatur quod in hoc ipso $95 libello, cuius superius fecimus mentionem, Deum socrum habere dixisti. Et quid tam inpurum uel profanum a quoquam gentilium poetarum saltem dici potuit ? Stultum est enim si requiram de te ubi hoc in Scripturis sanctis legeris. Quaero si uel Flaccus tuus aut Maro, si Plautus comicus aut Terentius,

certe si uel satyricus quis inter omnia spurca sua et inpudica istud nefas in Deum ex suo ore protulerit. Fefellit te credo illa res et decepit, quod puella, ad quam sermo fiebat, sponsa Christi dicebatur : ut propterea etiam matrem carnalem socrum Dei appellandam putares. Et nesciebas quod haec non secundum carnis ordinem dicuntur, sed secundum spiritus gratiam ? Sponsa enim ex eo appellatur quod Sermo Dei quasi sacrato quodam conubio animae iungatur humanae. Si autem tali coniunctione etiam mater puellae Christo per fidem sociatur, rectius etiam ipsam sponsam Christi, quam socrum Dei appellare potuisses. Nam restat tibi ut et patrem puellae socerum Christi dicas, et sorores eius cognatas ; etiam puellam nurum Dei pronunties. Sic dum totus Plautinae et Tullianae cupis eloquentiae sectator uideri, oblitus es quomodo apostoIus omnem ecclesiam, id est, parentes cum liberis, matrem cum filiabus, cum sororibus fratres, omnes simul unam nominat

uirginem uel sponsam, dicens : Satu: autem hoc ipsum : omnes uos wni uiro uirginem castam exhibere Christo. Sed tu, dum non Paulum sed Porphyrium introductorem te ad logicam habere gloriaris, ipsum Porphyrium sequendo, qui aduersum Christum et aduersum Deum libros impios ac sacrilegos scripsit, et ab ipso, ut ais, inductus, in istud blasphemiae

bara-

thrum decidisti. C. 15, 6 cf. Hier. Ep. 22, 20.

aW TIIGOS ET.

20 et causantis] seripsi cum recentiore Ambr. C 289 inf, ex causantis

K B I L M P,

excusantis G H O R /, ex curantis IN, et curantis F g edd, ex catitate e

23 hac

tatione anfe 94 quam uis] scripsi, quauis g edd, quamuis ceff. codd. Fgedd dei add. g edd : 9 impium IN edd — 10 comicus om. Va/ — 11 qui c. 13, 8 possumus Vz/ 21 nam] 18 iungatur animae g edd 13 dei pos? sermo add. IN edd MY christi] dei Y edd | et] ut X Y BGHILOP nunc Vaà/ | 22socum 32 introductus IN, edd 29 ad logicam oz. g edd 26 nominet e g edd 8

RVFINI

XX

94

. APOL. CONTRA HIERONYMVN, II, 14-15

es

14. Quod si uere pro maledictis tuis uis agere paenitentiam,,

PL

si non irrides ista dicendo, si non mente duAówkos et conten-|

594

tiosus propter hoc solum etiam te infamare non refugis, dummodo alium decolores, V^

si non arte sed fide dictorum tuorum

paenitudinem geris, pro hac tam graui turpique blasphemia age paenitentiam : hic enim in Deum blasphemasti. Nam de creaturis dicere aliquid et errare, maxime si non contumeliae uoto, sed dum iustitiam Dei, ut dicis, cupit adserere, quis effluat, non est nimis execrabile commissum. In caelum ten-

IO

15

A

dere os graue est;iniustitiam uel contumeliam in Excelsum loqui perniciosum est. Hoc lugeatur, quod difficile curatur. Nam quis est qui, cum morbo regio laboret et de ipso capite et uultu ac uita periclitetur, magnopere clamet quod non leue paronychium pedis aut perfacilis ungulae suae offensa curetur ? 15. Illud autem minimum quidem est et responsione uix dignum, quod enumerans doctores suos, quos se de synagoga dicit esse mercatum, stimulans nos subiungit : Neque enim — inquit — ipse me docui, sicut quidam, nos sine dubio intuens, in quos omne ab initio lacerationis suae pondus inuexit. Et miror hoc eum dicere uoluisse, cum maiorem in me

IO

I

A

et ueriorem haberet obtrectandi materiam, quod magis inter multos et praeclaros magistros diu moratus, nihil dignum eorum uel magisterio uel institutionibus habeam. Ceterum iste, qui in tota uita sua non totos triginta dies Alexandriae, ubi erat Didymus, commoratus est, per totos pene libellos suos longe lateque se iactat Didymi uidentis esse discipulum, et «aóqy59rjv in Scripturis sanctis habuisse Didymum. Et omnis ista iactantia in uno mense quaesita est. Ego, qui sex annis Dei causa demoratus sum, et iterum, post interuallum aliquod, v 367 aliis duobus, ubi erat Didymus, de quo tu solo te iactas, et ubi PE

alii nihilominus illo non inferiores, quos tu ne facie quidem tenus nosti, Serapion et Amenites, uiri natura et moribus et

eruditione germani, ubi Paulus senex, Petri martyris discipu20

lus ; et ut ad eremi magistros ueniam, quibus et adtentius et

frequentius uacabamus, ubi Macharius, Antonii discipulus, et alter Macharius et Isidorus et Pambus, omnes amici Dei, qui c. 15, 8 cf. Hier. Ep. 84, 5.

c. 14, 2 philonicus M Y, duMvewos. edd contentiosius g edd B egeris g edd — 6 hinc M Y edd * aliquid dicere g edd — 13 ac uultu et K 14 mapcvüxiov edd c. 15, 2 ductores B GH IL N,/ X413 id est praeceptorem are in add. g edd 15 commoratus g edd — 16 et iterum aliis duobus pos? duobus ad4. K X IN — erat om. W X Y edd — 18 tenus quidem M, Y edd — menites g edd — 22 pambus] Seribsi, pambo IN5, pambas ce££. codd. edd

595

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

2

^

II, 15-16

. 95

nos haec docebant, quae ipsi a Deo discebant : quantam ego, Si hoc ita deceret aut expediret, de his omnibus habere iactantiae materiam possem ? Sed erubesco, haec etiam retexens, dum uolo tibi ostendere non, ut tu dicis, nostro ingenio

3A

4^

^

IO

magistros, sed, quod plus doleo, magistris defuisse magis ingenium nostrum. Verum quid stultus ego sanctos enumero Christianos uiros ? Non propter istos dicit quia ipsi nos docuimus, sed quia Barabban eius de synagoga magistrum non suscepimus et quia per Eicayey5v Porphyrii ad logicam non sumus introducti. Ignosce mihi pro hoc quod malui ante inperitus et indoctus audire, quam Barabbae discipulus dici. Proposito etenim Christo simul et Barabba, ego quasi inperitus Christum elegi ; tu, ut uideo, cum illis clamas, qui dicunt : Non hunc sed Barabban. Nam Porphyrius tuus, dic quaeso, v 368 quid te docuit, qui aduersum Christianos et aduersum religionem nostram blasphemiae uolumina conscripsit ? Quid te isti, in quibus tantum te iactas, unus ab idolis daemonum et alius de synagoga, ut dicis, Satanae, magistri docuerunt boni? Nihil, uideo, nisi hoc quod et ipsi nouerant. Nam Porphyrius te docuit de Christianis male loqui, concidere uirgines continentes diaconos presbyteros, et omnem prorsus Christianorum gradum et ordinem libellis editis infamare. Ille uero de synagoga Barabbas tuus, pro Christo electus, docuit te resurrectionem carnis non in uirtute sed in fragilitate sperare, litterae occidentis amicum fieri et inimicum spiritus uiuificantis, et alia quaedam secretiora, quae, si res poposcerit, postmodum proferentur in tempore. 16. Sed quid in longum sermo producitur ? Conuiciis eius et iniuriis non respondeamus ; lacerationibus eius, ad quod PL opus cotidie stilum eius Porphyrius exacuit, non obuie- 596 mus. Ad haec enim Iesus noster, non Barabbas magister silere nos docuit. Ad illud ueniamus, ut ostendatur quam uera sunt quae uel pro sua excusatione uel pro nostra accusatione conscripsit. Ait duas esse solas praefatiunculas suas, in quibus laudare uisus est Origenem; in eo tamen interpretationis opere eum laudauerit, in quo omnino nihil dogmaticum, nihil v 569 de fide dictum sit, et quod penitus in his, quae eius ipse interpretatus est, nihil tale inferatur quale nunc ad synagogae

36 Io. 18, 40.

40 cf. Hier. Ep. 84, 3.

46 cf, II Cor. 5, 6.

€: 16, 7 c£. Hier. E59; 84, 2.

31 suscipimus K quia pos; et oz. g edd 33 audire] uideri g eg2, audiri IN 34 etenim] enim g, etiam ed — 35 tu]ita M Y — illis] aliis F G H c. 16, 4 hoc g edd ?7duas]enim M Y — 9nihil omnino I X Y ed4 10 eius om.FGH

96

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 16-17

gratiam, non ad Christianorum aedificationem reprehendit. Et quamuis sufficere ei ad silentium agendum debeat quod ea in alienis litteris culpat, quae proferuntur ex suis, tamen et in hoc quam uerum dixerit, uideamus. Ex praefatione interpretationum in Ezechihele quattuordecim omeliis siue oratiunculis Origenis, scribens cuidam Vincentio : ,,Magnum est — inquit —, mi amice, quod postulas, ut Origenem faciam Latinum, et hominem, iuxta Didymi uidentis sententiam, alterum 20

2

vA

post apostolos ecclesiarum magistrum etiam Romanis auribus donem". Et post aliquanta : ,,Et illud — inquit — breuiter admonens, ut scias Origenis opuscula in omnem Scripturam esse triplicia. Primum eius opus Excerpta sunt, quae Graece Scholia nuncupantur, in quibus ea quae sibi uidebantur obscura aut quae habere aliquid difficultatis, summatim breuiterque perstrinxit. Secundum omeliticum genus, de quo et praesens interpretatio est. Tertium quod ipse scripsit Tomos, nos Volumina possumus nuncupare, in quo opere tota ingenii sul uela spirantibus uentis dedit, et recedens a terra, in me-

30

j vA

dium pelagus aufugit. Scio te cupere ut omne genus transferam dictionis : praemisi causam cur facere non possim. Hoc tamen spondeo, quia si, orante te, Iesus reddiderit sanitatem, non dicam cuncta, quia hoc dixisse temerarium est, sed permulta sim translaturus, ea lege quam tibi saepe constitui, ut ego uocem praebeam, tu notarium". 17. Item de Canticis Canticorum praefatio beatissimo papae Damaso : ,,Origenes, cum in ceteris libris omnes uicerit,

vA

IO

PL

in Cantico Canticorum ipse se uicit. Nam undecem uoluminibus 597 explicatis, quae ad uiginti usque uersuum milia peruenerunt, primum septuaginta interpretes, deinde Aquilam Symmachum v 370 Theodotionem et ad extremum quintam editionem, quam in Actio litore inuenisse se scribit, ita magnifice aperteque disseruit ut mihi uideatur in eo conpletum esse quod dicitur : Introduxit me vex in cubiculum suum. Itaque illo opere praetermisso, quia ingentis est otii laboris et sumptuum tantas res tam digne in Latinum transferre sermonem, hos duos tracta17 Hier. TransJ. bom. Origenis in Execb. praef. c. 17, 2 Hier. Trans/. bom. Origenis in Cant. pr«ef.

13 ei sufficere g edd

— 9 Cant. 1, 5.

16 ezechihele] 2 ed, ezechihel cezz. codd.

18 mi] qui-

dem Hier 20 apostolum ze apostolos Hier ; cf. ed. Baebrens, p. 318 opuscula KR e g edd 24 axóMa. Hier edd 25 aut quae] atque Hzer Avrukóv. Hier edd 24 inscripsit Hier scripsit ipse ed4 TÓuovs 81 possem IV X Y edd (praeter F) 33hocoz FGH 34quae Hier c. 17, 3 decem Hier — 4 explicitis eZZ, explicitis e/ explicatis Hier ; cf. ed. p. 26 pene pos? milia add. Va] Hier perueniunt Hzer Va $8 uel mihi adZ. Hieredd ^ 9illoitaque M Y — 11tam dignum opus ed

23 opus] 26 ópsHier edd

Baebrens, inde anze

APOL. CONTRA HIERONYMVM,II, 17-21 . 97

A]

^

tus, quos in morem cotidiani eloquii paruulis adhuc lactentibusque conposuit, fideliter magis quam ornate interpretatus sum, gustum tibi sensuum eius, non cibum offerens : ut animaduertas quanti sint illa aestimanda quae magna sunt, cum sic possint placere quae parua sunt". 18. Item ex praefatione commentarii in Michaeam, scripta ad Paulam et Eustochium, post aliquanta : ,,Nam quod dicunt Origenis me uolumina conpilare et contaminari non decere scripta ueterum, quod illi maledictum uehemens esse existimant, eam laudem ego duxo maximam, cum illos imitari uolo,

qui cunctis prudentibus et uobis placent". 19. Item ex praefatione interpretationis Hebraicorum Nominum, post aliquanta ita ait : ,, Ac ne forte, consummato

^

ae-

dificio, quasi extrema deesset manus, noui Testamenti uerba et nomina interpretatus sum, imitari uolens ex parte Origenem, quem post apostolos ecclesiarum magistrum nemo, nisi inperitus, negat. Inter cetera enim ingenii sui praeclara monimenta, etiam in hoc laborauit, ut quod Philo quasi Iudaeus omiserat, hic ut Christianus inpleret"'. 20. Item de epistula ad Marcellam : ,,Ambrosius, quo char-

I]

tas sumptus notarios ministrante tam innumerabiles libros uere Adamantius et noster Chalcenterus explicuit, in quadam epistula, quam ad eundem de Athenis scripserat, refert numquam se cibos Origene praesente sine lectione sumpsisse ; numquam uenisse somnum, nisi unus e fratribus sacris litteris personaret ; hoc diebus egisse uel noctibus, ut et lectio

ora-

tionem susciperet et oratio lectionem". 21. Item ex alia epistula ad Marcellam : ,, Beatus Pamphi-

lus martyr, cuius uitam Eusebius, Caesariensis episcopus, triE2'cE PCor.3; 1. c. 18, 2 Hier. In Mich. 2, praef.

3 cf. Ter. "Andr. 16 ; Adelph. 17.

c. 19, 2 Hier. De noz. bebr. praef. croco Hicks E. 42. 1. c, 21, 1 Hier. Ej. 54, x.

12 lactantibus I L, lactantibusque M O P R. Hier (praeter F) Er ^ existimanda IN ed c. 18, 3 contaminari]

W' Hier, -te cett. codd. edd

15 quanta codd.

sunt I/ X

decere] W' Hier edd, dicere cez£.

maxiesse ozz. | edd. — 6 eandem / Hier 4 ueterum sctipta Hier codd. placere nobis O P R e Val 6 quem Hier illum Hzer mam duco Hier non dubito Hier; cwm ad II, 28, in eodem Hieronymi loco denuo adducto, inueniamus placet, dubitare non possumus quin et bic et illie boc gmodo Rufinus ipse seripserit C. IG, 2 ait] dicit IN e4Z

ac] at e g edd

3 extrema deesset] I F Hier edd, ex

5 4 otigenem ex parte JN edd parte adesset ce/z. codd. (abesset g, deesset L)) 6 negabit ze/ negat Hier ; ef. ed. Vallarsi, à, à apostolum X Y 6 BGHILMY Dsine]in explicauit Hier c. 20, 9 nostet et edd aliquis pos; fratribus add. Hier FGHIL ex unus oz. Hier inisse edd 8 susceperit codd. (praeter W F LO g) ? et oz. codd.

98

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 21-22

bus ferme uoluminibus explicuit, cum Demetrium Phalereum et Pisistratum in sacrae bibliothecae studio uellet aequare, imaginesque ingeniorum, quae uera sunt et aeterna monimenta, toto orbe perquireret, tunc omnes maxime Origenis libros inpensius persecutus, Caesariensi ecclesiae dedicauit — quam ex parte corruptam Acacius, dehinc Euzoius, qui eiusdem IO

15

IO

ecclesiae sacerdotes

fuerunt,

in membranis

instaurare

conati sunt —. Hic cum multa reppererit et inuentorum nobis indicem dereliquerit, centesimi uicesimi et sexti psalmi commentarium et phe litterae tractatum, ex eo quod non scripsit, confessus est non repertum : non quo talis tantusque uir — Adamantium dicimus — aliquid praeterierit, sed quod neglegentia posterorum ad nostram usque memoriam non durauit." 22, Sed fortasse dices mihi : Quid superfluis reples paginas ? Numquid et ille dicit criminis esse nominari Origenem ? aut ingenii ei laudem dari ? Si dicatur talis ac tantus uir, magis siqua sunt, in quibus aut apostolicus uir aut ecclesiae magister dicitur, ut in superioribus, 1psa profer, uel si quid tale est, quod fidem eius, non ingenium solum commendare uideatur. Hoc quidem faciam. Tamen idcirco etiam hoc protuli, ubi eum talem ac tantum uirum dicit, quia in mea praefatiuncula, ubi eum dicit apostolum uel prophetam defendi et usque ad caelum ferri, hunc puto sermonem laudis eius inscriptum. Et si- v

572

cubi forte scientiam eius laudauimus, et tales sunt omnes meae

1$

in illum laudes — pro quibus in me hoc tantum ignis accendit —, quas de suis scriptis nec inputari sibi dignum ducit. Verum quia non dignatur aequalem nobiscum personam habere in iudicio et nos quidem etiam ex suspicionibus solis condemnat, ipse uero neque ex chirographis suis teneri uult, nec putat in causa sua obseruari Scripturae sanctae deberePL;99 c. 22, 9 cf. Hier. Ef. 84, 9.

17 cf. I Petr. 1, 17.

c. 21, 3 explicauit F Hier B5 monumenta O R Hier 6 tum X omnes] uel Hier v prosecutus Y edd 8/10 quam z:4. sunt sec/usit Hilberg, baec uerba ueluti alicuius librarii glossam babens ; cum autem ea non solum in codicibus bieronymianis sed eliam in rufinianis inueniantur, pro cerío babere possumus Hieronymum ipsum haec uerba seripsisse bibliothecam az£e ex add. IN, edd qui ozz. Hier 9 fuerunt om. Hier ^ 10 reppetiret e/ repperetit ue/ repperit Hier ; cf. ed. Hilberg, I, 260 11 reliquerit edd, derelinqueret z»/ dereliquerit Hier ; cf. ed. Hilberg, Ij 260 ; — et ante sexti ozz. Hier edd 12 inscripsit F Hier edd — 13 quod W Hier edd ; cf. Exp. Symb. 31, 9 ; Hier. ep. 41,8 14 neglegentiam M Y 15 posteriorum ze/ posterorum Hier ; cf. ed. Hilberg, I, 260 duratit Hzer Val

c.22,9 cius M Y — praedicatur IN, edd —— eo ante magis add. IN, edd 4 illius aníein add. N,edd ^ Bipsa]B F G H M Y4, ipse ce£z. codd. edd profer] seripsi, ptofert codd. edd — uel|autedd ^" etiam om. IN edd — hoc(fos? etiam)] haec Z edd ^ $8 mea] ea g edd 9 et] uel IN edd 11 et ozz. IN edd 12 hic (hoc IN) tantum in te IN edd

Rd e

16 tenere

me] seripsz, se DD C, Es, te cez£. codd. edd

Y B G HI L M Y (IN, correxi?)

17 sua ozz. edd

18 solis ozz. IN

obseruate

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

20

II, 22-23

99

sententiam, quae iubet absque personarüm acceptione iudicari, non ut aequitas, sed ut ipse uult, ita satisfaciamus pro nobis. Ait enim : Tu si interpretatus es Origenem, culpandus es ; ego, etiam si eadem dixi, pro quibus ille culpatur, bene feci, et legi debent et teneri. Tu silaudasti ingenium eius uel scientiam, reus es ; ego si ingenium laudaui, nihil est.

I]

23. Sed profer — inquit — ubi eum ita laudauerim, ut fidem eius excusarem. Non aeque quidem ; sed quocumque traxeris, sequar. Libellum quendam scribens, conprehendere quasi indiculo quodam uoluit quanta apud Latinos Varro conscripserit et quanta apud nostros Origenes in Graecis, in quo ita ait : ,, Marcum

io

m ^

2o

Terentium

Varronem

miratur antiquitas,

quod apud Latinos tam innumerabiles libros scripserit. Graeci Chalcenterum miris efferunt laudibus, quod tantos libros conposuerit, quantos quiuis nostrum alienos sua manu describere non potest. Et quia nunc otiosum est apud Latinos Graecorum uoluminum indicem texere, de eo qui Latine scripsit, aliqua commemorabo, ut intellegamus nos Epimenidis dormire somnum, et studium, quod illi posuerunt in eruditione saecularium litterarum, in congregandis opibus ponere. Scripsit igitur Varro quadraginta quinque libros Antiquitatum, quattuor de uita populi Romani". Et cum enumerasset per singula corpora omnia quae Varro scripsit, addit post haec : ,,Quorsum Varronis et Chalcenteri mentio facta sit quaeritis ? Videlicet ut ad Adamantium nostrum nostrumque Chalcenterum ueniamus, qui tanto in sanctarum Scripturarum commentariis labore sudauit, ut iuste adamantis nomen

acceperit. Vultis nosse quanta ingenii sui reliquerit monimenta ? Sequens titulus ostendit. Scripsit in Genesim libros tredecim, 2

^

mistarum

omeliarum

libros duos, in Exodum

ex-

cerpta, in Leuiticum excerpta". Et post multa : ,,JItem — inquit —

Monobibla,

Periarchon

libros quattuor,

de Resur-

rectione libros duos et alios de Resurrectione dialogos duos" ; et cum enumerasset omnia eius opuscula secundum indiculi fidem, addit et dicit : ,, Videtisne et Graecos pariter et Latinos 30

unius labore superatos ? Quis enim umquam

tanta

legere

6225. 6 Hier E535, 1. 23 eius fos scientiam agg. IN Er C. 23, 2 ttaxeris] duxeris IN edd — 3 comprehendens M Y 4 sctipsetit e42 6 qua Va/ 10 possit g edd — 11 eo] F Hier edd, quo cett. codd. 14 littetarum]sctipturarum edd nosanfeinadd.lN edd ^ 1bigitur]itaque N edd — 19 corpora oz. NN edd — addidit C e / edd — 18 quorsum] W' Hier edd, quo rutsum cett. codd. 19 nostrum oz. g edd 20 studio os? tanto add. Va] ^ 21 commentariis 077. codd. edd sudore laborauit Hier ^ adamantii g edd 22 noscete egedd 23 ostendet Hier genesi F G HO g 24 mistarum] in ipsa P, in libri duo DF BCEGHIMY istarum I L O, istarum e g, mysticarum JN; edd 25 leuiexodo F G H M NN Y edd (C, E; I5 IN, correxerunt), duo libri O P R. libri codd. (praeter C4 D E, Ns F I L) 26 monobiblia g edd tico codd. edd 24 libri duo codd. (praeter C4 D E IN F L) 29 addidit e edd

1575

IOO

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 23-24

potuit quanta ipse conscripsit ? Pro hoc sudore quid accepit praemii ? Damnatur a Demetrio episcopo ; exceptis Palestinae et Arabiae et Phoenicis atque Achaiae sacerdotibus, in damnatione eius consentit urbs Roma ; ipsa contra hunc cogit 55

40

senatum non propter dogmatum nouitatem, non propter haeresim, ut nunc aduersum eum rabidi canes simulant, sed

PL 600

quia gloriam eloquentiae eius et scientiae ferre non poterant, et, illo dicente, omnes muti putabantur. Haec quare scripserim et ad pauperis lucernae igniculum cito sed non cauto sermone dictauerim, potestis intellegere, si Epicuros et Aristippos cogitetis". 24. Si quis tibi tunc, quaeso, cum ista ad pauperis — ut ais — lucernae igniculum, cito sed non cauto sermone dictares,

adstitisset propheta et exclamasset: O scriptor, cohibe hanc uocem, reprime stilum: erit enim tempus, et non multo post, cum tu schisma ab ecclesia facies, et ut pro isto schismate colorem aliquem excusationis inuenias, istos quos nunc mirabiles omnibus

facis libros, incipies infamare,

et istum

quem

modo Chalcenterum tuum uocas et pro merito laboris lauda- v 574 bilis ais Adamantium nominatum, dicturus es non tam libros IO

15

ad utilitatem animae, quam uenenata dogmata conscripsisse ; hunc quem negas a Demetrio in causa fidei esse damnatum, et hunc quem negas pro dogmatum nouitate incusatum, tu execrandum pro nouitate dogmatum dices ; et ea quae dicis nunc aduersum eum canes rabidos simulare, haec tu ipse simulabis; Romanum quoque — ut nunc scribis — epistulis tuis commonitoriis, iuramentis, satellitibus circumuolantibus, etiam tu contra eum coges senatum, et talem uicem pro omnibus laboribus suis Chalcentero tuo reddes ; et ideo caue

20

2»

haec nunc scribere, ne, cum haec scripseris et illa egeris, multo uerius tu tuis sententiis condemneris quam ille alienis ; putasne habuisses prophetae illi haec tibi dicenti fidem ? et non magis illum insanum tunc, quam te in haec uenturum putasses ? Sed contentio est quae nec amicis parcit, dummodo laedat inimicos : tu uero, etiam hoc supergressus, tibi ipsi non parcis dummodo 32 dantur

non inimicos conficias, sed amicos. B G H I M Y, damnantur LL

34 damnationem e Hier edd

utbs]

otbis Hilberg ; dubium non est quin Hilbergii emendatio magis perspicuam reddat buius loci significationem ; ea tamen necessaria non uidetur ; adde quod intellegi non potest quomodo error irrepserit non solum in codices bieronymianos sed etiam in rufinianos 388 docente K scripserint B G HL 39 cito sed non cauto sermone] Hier, cito sermone sed non cauto g edd, cito sermone ce//. codd. ; cf.c. 24, 1.2

40 epicuros]

W C, D, E, G F H M, g Hier edd, epicatos cefz. codd. aristippas codd. C. 24, 9 clamasset g edd 6 omnibus mirabiles eg S laudabilis laboris W' edd 11 iuste a7/e a add. edd 12 accusatum g edd 13 dices] K F IN g edd, dicis cezz. codd. 15 romanum C, D E, F g / edd, tomana cett. codd. 17 senatum fos romanum /Zransz. edd coges contra eum edd, coges senatum contra eum IN coges] K F NN g edd, cogis cef. codd. 21 habuisse W/ M Y dicenti] prophetanti K 23 haec ane est add. g edd — parcis BG 24 ctiam ozz. IN edd

APOL. CONTRA HIERONYMVM, 25. Item ex praefatione Hebraicarum.

II, 25

IOI

Quaestionum,

post

multa : ,,De Origene autem — inquit — sileo, cuius nomen, si

IO

15

parua licet conponere magnis, meo nomine inuidiosius est. Qui cum in omeliis suis, quas ad uulgum loquitur, communem editionem sequatur, in Tomis, Hebraica ueritate superatus et suorum circumdatus agminibus, interdum linguae peregrinae quaerit auxilia. Hoc unum dico, quod uellem, cum inuidia

PL

nominis, eius

Gor

habere

etiam

scientiam

Scripturarum,

flocci

pendens imagines umbrasque laruarum, quarum naturae esse dicitur terrere paruulos et in angulis garrire tenebrosis". Verum ego iam nec mirari debeo nec conqueri pro his quae in me agit, qui tantis uiris et talibus non pepercit. Nam et sanctae memoriae Ambrosium episcopum qualibus figuris laceret, qualibus obtrectationibus secet in his ipsis in quibus nihilominus laudat Origenem, similiter ex suis praefationibus edocebo. Praefatio de omeliis in Lucam ad Paulam et Eustochium : ,, Ante paucos dies quorundam in Mathaeum et Lucam

commentarios uos legisse dixistis, e quibus alter et sensibus hebes 20

esset et uerbis,

alter in uerbis luderet,

in sententiis

dormitaret. Quam ob rem petitis ut, istiusmodi nugis contemptis, saltem triginta nouem Adamantii nostri in Lucam omelias sicut in Graeco habentur, interpreter. Molestam rem et tormento similem, alieno, ut ait Tullius, stomacho et non

25

30

suo scribere. Quod tamen idcirco nunc faciam, quia sublimiora non poscitis ; siquidem illud quod olim Romae sancta Blaesilla efflagitauerat, ut uiginti quinque tomos illius in Mathaeum et quinque alios in Lucam et triginta duos in Iohannem nostrae linguae traderem, nec uirium mearum nec otii nec laboris esse perspicitis. Sed quantum apud me et auctoritas uestra et uoluntas ualet, praetermisi paululum Hebraicarum Quaestionum libros, ut, ad arbitrium uestrum, lucratiui operis haec qualiacumque sunt, non mea sed aliena dictarem ; praesertim cum

a sinistro oscinem coruum audiam croccientem et mirum in modum de cunctarum auium ridere coloribus, cum totus ipse

a cEoVetg. Boo; c. 25, 2 Hier. Hebr. quaest. praef. bog. Origenis in Luc. praef. 23 cf. Cic. ad faz. 7, 1.

23-

c. 25, 2 adamantio ze/ otigene Hier ; cf. ed. Val larsi, 3, 303

17 Hier. Trans.

3 inuidiosus I C

quod ze/ qui Hier ; cf. ed. Vallarsi, 3, E M e (M, IN, correxerunt), -dosum g edd B id est in disputatione maioti po;7 tomis 4uulgus F G H I L M Yedd 303 ? quaerit] W' Hier edd, quaerat cet. codd. 6 peregrinae linguae K add. Hier 9 natura ze/ natutae Hier ; cf. ed. V'allarsi, 4, 303

14 secet] sed et F G, sed in

16 praefatio 4sq. eustochium oz. X Y — 19 ipsis in ozz. V'a/ H, sectet R. 21 et ane uerbis pos; et ozz. codd. edd. — 20 contemptis istiusmodi nugis Hier 24 quam edd, quam ze/ quod 22 interpretarer K I nouem add. IN, Hier 29 26 quinque] Hier, sex codd. edd ; ef. c. 26, J. 12 Hier ; cf. ed. Rauer, p. 1 31 29 sed] en Hier ' quinque az£e alios oz. W, alios quinque IN, Hier edd lucratiuis Hier V'a/

33 crocitantem Hier edd

ESTY

102 5^

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 25-27

tenebrosus sit. Fateor itaque, antequam ille obiciat, in his Origenem tractatibus quasi puerum talis ludere. Alia sunt uirilia eius et senectutis seria, quae si libuerit et potuero, si Dominus ut in Latinum

sermonem

uertam

dederit

commeatum, et PL 602

praetermissum prius opus expleuero, tunc uidere poteritis, im- v 576 mo per uos Romana lingua cognoscet quantum boni et ante nescierit et scire nunc coeperit". 26, Ecce quae de Origene et quae de Ambrosio. Quod si negare uoluerit hoc quod omnes sciunt, quia de sancto Ambrosio dixerit, primo ex eo conuincetur, quod apud Latinos ipsius tantum et non alterius in Lucam commentarius fertur ; ^

o

I

II

2o

deinde scit me habere epistulam suam, in qua hoc ipsum ab alis excusans, in illum transfert suspicionem. Verum, quia epistula illa etiam secretiora quaedam continet, quae interim modo publicari nolo ante tempus, ex aliis adhuc similibus adprobabimus. Interim Origenis libros, ut supra, omni admiratione extollit, et dicit quod,

si eos interpretetur,

Romana

lingua cognoscet quantum boni et ante nescierit et scire nunc coeperit : idest, in Mathaeum — inquit — uiginti quinq.e libros et in Lucam quinque et in Iohannem triginta duos. Isti sunt quos magnificat, in quibus eadem prorsus omnia, sed latius et copiosius, quae et in istis Periarchon libris, pro quibus me arguit, continentur. Quod si iste promittit se istos interpretaturum, me quare pro similibus incusat ? Sed quoniam polliciti sumus probaturos nos quomodo laceret uirum omni admiratione dignum, Ambrosium episcopum, qui non solum Mediolanensis

ecclesiae,

uerum

etiam

omnium

ecclesiarum

columna quaedam et turris inexpugnabilis fuit, unam adhuc praefationem ponimus, ex qua uideatis uel tantum uirum quam foede et indigne laceret, uel iterum quomodo Didymum usque ad caelum efferat laudibus, quem rursum usque ad in2

^

1377

ferna dimergit, uel quomodo de Vrbe, Deo fauente, Christia-

norum ea dicat quae dicebantur tunc, cum gentiles in ea populi et persecutores principes morabantur. 2*. Praefatio ad Paulinianum de Spiritu Sancto : ,,Dum in PL 6o; c. 27, 1 Hiet. De Spir. s. praef. bu

95 origenem in his IN ed4 36 talis] talis M, tabulis Y 37 alia pos; et add Hier uobis ane libuerit add. IN, edd 38 latinum uertam sermonem JN eZ, sermonem latinum uettam / c. 26, 1 quae posf et oz. X Y edd ^ sentiat post ambrosio add. edd 9 ab] de &edd — 6 transfert] K, retorsit I L, conuertit IN edd, om. cett. codd. 8 his ane similibus a4. IN edd, in add. / 9 diximus pos; supta add. edd — 9 in omnem admirationem W' edd ^ 12 uiginti quinque] codd., uiginti sex edd ; cf. c. 25, J. 26 1? quoniam] quando F G H . 18 omnium edd 20 etiam om. IN edd. 22 ipsius a4/e praefationem ad4. IN, edd ^ ponemus g edd ^ 24 rursus edd 25 dimergit] K B I L M, demergat IN g (IN, correxit -git), demergit ee/7. codd. edd roma pos? utbe add. IN, edd ^ capite ane chtistianotum add. edd

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

^

II, 27-28

Babylone uersarer et purpuratae meretricis essem colonus et iure Quiritum uiuerem, uolui aliquid garrire de Spiritu Sancto, et coeptum opusculum eiusdem urbis pontifici dedicare. Et ecce olla illa quae in Ieremia post baculum cernitur, a facie coepit Aquilonis ardere, et Pharisaeorum conclamauit senatus, et nullus scriba uel fictus, sed omnis,

Io

I

^

el o

103

quasi indicto

sibi proelio, aduersum me inperitiae factio coniurauit. Ilico ego uelut postliminio Ierosolymam sum reuersus, et post Romuli casam et ludorum Lupercal, diuersorium Mariae et speIuncam Saluatoris adspexi. Itaque, mi Pauliniane frater, quia supradictus pontifex Damasus, qui me ad hoc opus primus inpulerat, iam dormiuit in Domino, tam tuo quam uenerabilium mihi ancillarum Christi Paulae et Eustochii nunc adiutus oratu, canticum, quod cantare non potui in terra aliena, hic

a uobis in Iudaea prouocatus immurmuro, augustiorem multo locum existimans qui Saluatorem mundi, quam qui fratris genuit parricidam. Et ut auctorem titulo fatear, malui alieni operis interpres existere, quam, ut quidam faciunt, informis cornicula alienis me coloribus adornare. Legi dudum de Spiritu Sancto cuiusdam libellos et, iuxta comici sententiam, ex

2

^

3o

Graecis bonis Latina uidi non bona. Nihil ibi dialecticum nihil uirile atque districtum quod lectorem, uel ingratis, in adsensum trahat, sed totum flaccidum molle nitidum atque formosum et exquisitis hinc inde odoribus pigmentatum. Didymus uero meus, oculum habens sponsae de Cantico Canticorum et illa lumina, quae in candentes iam segetes sublimari lesus praecepit, procul altius intuetur et antiquum nobis morem reddit, ut uidens uocetur propheta. Certe qui hunc legerit, Latinorum furta cognoscet, et contemnet riuulos, cum coeperit haurire de fontibus. Inperitus sermone est, sed non scientia, apostolicum uirum ex ipso stilo exprimens, tam sensuum nomine quam simplicitate uerborum". 28. Audistis quomodo quem antea coruum dixerat et totum

ü cf let y. 15,

c.27,9 quiritium Hier edd, casum

21 cL. Tet. Fu. 8.

BD

EGHIL M/

«e£. codd.

saluatoris speluncam Hier

ludorum]

26 cf. Cant. 4, 1.

27 cE. 10:45 25;

gattire aliquid Hier nudotum

^ frater pauliniane K

obdormiuit in domino Hier ; cf. ed. V'allarsi, 2, 106

edZ

10 casam] W' eg

lupetcalia Hier

11

13 dormit in christo 4e/ 16 prouocatus in iudaea

20 cor19 quasi ag/e informis add. IN ed2 angustiorem I IL, M Y edd 23 21 cuiusdam libellos de spiritu sancto Hier niculae codd. (praerer 7) atque]ad quae K — quod] F IN; 2 Hier edd, om. cett. codd. — 24 flaccidum totum IN 28 praecipit Hier edd 27 iam oz. Hier 25 odoribus] coloribus e47 edd 31 sed] et ze/ sed Hier ; cf. ed. Vallarsi, 2, 106

Vallarsi, 2, 106 c. 28, 1 ante edd

32 sermone ze/ stilo Hier ; cf. ed.

lumine ze/ nomine Hier ; cf. ep. 65, 19 e? ed. Vallarsi, 2, 106

v 578

IO4

^

Io

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 28

tenebrosum, nunc iterum corniculam dicat alienis se pennis uel coloribus depingentem, et quam turpiter laceret ac nihil uirile habere dicat uirum, qui ad ecclesiarum Christi gloriam electus a Deo est, qui in testimoniis Domini locutus est in conspectu persecutorum regum et non est confusus. Ambrosius sanctus de Spiritu Sancto non solum uerbis, sed et sanguine suo scripsit : obtulit enim persecutoribus sanguinem suum, quod in se fudit ; sed a Deo ad alios adhuc reseruabatur labores. Quod etiam si secutus est Graecos catholicos nostro-

PL 604.

rum scriptores, et aliquid de eorum dictis praesumpsit, conti-

r

^

2 Oo

nuo haec debuit tua esse summa cura, hic labor, hoc studium ut pro hac causa interpreteris librum Didymi de Sancto Spiritu ut furta illius cognoscerentur, qui fortassis etiam necessitatem scribendi passus est, ut insanientibus tunc haereticis responderet ? Haec est Christiani modestia ? Sic monita seruamus apostoli dicentis : N/ml per contentionem neque per inanem gloriam ? Deinde quomodo, ut iterum eadem repetam, £u qui praedicas non furandum, furaris ? Paulo ante, in interpretatione Micheae, obiectum tibi dicebas, quasi Origenis dicta furareris. Tu furtum quidem non negasti, sed ais : ,,Quod mihi illi maledictum uehemens existimant, hanc ego laudem duco maximam, cum illum imitari uolo, qui

2

vA

cunctis prudentibus et uobis placet". Tua furta laudem tibi praestant maximam ; alios furta sua apud te coruos et corniculas faciunt. Si tu Origenem, quem alterum post apostolos dicis, recte facis imitari, quid concidis eum- qui secutus est Didymum, quem nihilominus et prophetam nominas et apostolicum uirum designas ? Si ergo neque tanto ac tali uiro Ambrosio pepercisti; et eum, quem alterum post apostolos scribis, atque omnibus placere prudentibus, ac mille aliis laudibus, non duobus, ut dicis, sed innumeris scriptis tuis usque

3-

ad caelum extulisti, rursum haereticum, quem ante apostolum, facis ; et Didymum ipsum hunc, quem nunc prophetam uidentem et oculum habentem sponsae de Cantico Canticorum et apostolicum uirum sensuum nomine designas, iterum eum peruersum doctorem criminaris, et inter haereticos censoria tua, ut ais, uirgula segregas — quam uirgulam a quo acceperis

c. 28, 17 Phil. 2, 5.

19 Rom. 2, 21.

20 Hier. In Micb. 2, praef.

38 cf.

Hier. Ep. 84, 7

S$ac]et IN edd — 4 dicat habere edd 5 domini oz. X Y 9 quod] quem I edd — 1i dictis] scriptis IN Y edd ^ non amfe continuo add. edd — 13 interpretareris W' F g edd 16 christiana edd tionem I/ M Y edd 22 hanc] hoc IN g edd

20 in interpretatione] interpreta24 uobis] nobis O P e Va/ 32

duobus] W' e edd, duabus cezz. codd. 37 dictorem BCEGH M Y cos] haereticorum consortia I edd ^ tua censoria edd, tua W'

haeteti-

Ne

APOL. CONTRA HIERONYMVM, ESo

II, 28-30

IO5

nescio : nam Petrum semel scimus claues a Christo accepisse ; istas modo censorias uirgulas qui spiritus érogat, tu uideris —, si — inquam — istos omnes, quos tuo ore laudasti, tuo ore rursum condemnas, quid ego, ad istos pulex, de me conquerar, si me nunc laceres, quem et in epistulis tuis ante laudaueras et

PL 605

in Chronicis tuis Florentino et Bonoso pro uitae, ut ais, nobi4^

litate coniunxeras ? 29. Etiam

^

nec illud eius admirabile

factum

silendum

est,

ne pudorem incutiamus audientibus, quod Marcellini consulis neptem, quam Romanae nobilitatis primam, paruulo filio Romae derelicto, Ierosolymam petisse, et ibi ob insigne meritum uirtutis Theclam nominatam, in ipsis Chronicis suis scripserat, post id de exemplaribus suis erasit, cum actus suos uidisset districtioris disciplinae feminae displicere. Conpellimur quidem plura adhuc de scriptis eius congregare, ut agnoscatur quam uerum sit et hoc quod scribit, qui in duabus tantum praefatiunculis Origenis meminerit, et hoc non fidem sed ingenium, non dogmatisten sed interpretem laudans? Adhibui interim decem. 30. Sed ne dilatari nimis sermonem onerosum sit, sufficiant

^

IO

15

interim haec, in quibus eum et quasi apostolum laudat et quasi ecclesiarum magistrum ; et quia non pro fide nec pro dogmatum nouitate, ut rabidi nunc canes simulant, aduersum eum mouetur ordo Romanus; et quia ipsum sequitur, qui omnibus prudentibus et ipsis placet ; et omnia illa quae insertae superius eius praefatiunculae contestantur. Verum haec quoquo modo sint, quodcumque habes tu cum istis uel antiquis uel nouellis scriptoribus, siue eos tu apostolos siue iterum uenenarios scribas, siue prophetas eos tu siue peruersos doctores uoces, ad me ista quid spectant ? Tu pro his uarietatibus tuis, pro contumeliis et lacerationibus bonorum recte paenitentiam geris, si tamen geris. Mihi quare dicas : Si secuti sunt errantem, sequantur et correctum? dzaye, absit a me. Numquam ego uel te uel alium errantem

43 cf. Hier. Epp. 5 ; 4. 44 cf. Hier. Chron. sub anno 381. c. 29, 5 cf. Hier. Chron. sub anno 374. 10 cf. Hier. Ep. 84, 2. c. 50, 14 cf. Hier. Ef. 84, 6.

44 florentio edd

c. 29, 4 petiisse edd — 9 qui] quod edd —— suis ame duabus ad. IN, edd — 10 et 11 eum pos dogmatisten eius 0s/ fidem add. IN; edd hoc] in his IN edd add. INS edd : c. 350, 3 nec] non W' edd — 5 moueatur IN edd — 6ipsiN,edd ^ 8 quaecumque ueneratiosedd ^ 13 egeris..egerisgedd ^ 14 W'edd | 10iterum]eosedd dicis edd — et om. N edd — ib apage N edd ^ uel... uel] nec ... nec IN edd

v 380

106

20

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 30-31

secutus sum, sed in uirtute Christi nec te nec alium quemquam, nisi ecclesiam catholicam, sequar. Tu, qui scripsisti talia et secutus es eos, quos errasse credebas, qui tam indigne de Deo scripsisse conuictus es, tu age paenitentiam, si tamen putas tibi blasphemiae crimen ignosci. 31. Numquid mea aliqua proferre potes scripta similia, in quibus me uel in iuuentute errasse conuincas, sicut tu non tam confiteris quam conuinceris? Ego me interpretandi disciplina tantummodo imitatum te dixi uel secutum, in nullo alio, in quo etiam tibi omnem iniuriam factam dicis, quia secutus sum, quod te uideram in omeliis secundum Lucae

PL

606 v 381

Euangelium fecisse, ut, ubi de Filio Dei in Graeco non recte

IO

15

inueneras, praeterires, in illo loco ubi dicit : Magnificat anima mea Dominum, et exultauit spiritus meus in Deo salutari. meo. Nosti quia de anima, sicubi illa quae solent dici, non praeterieris, sed ea adhuc etiam ex te additis quibusdam adsertionibus lucidius scripseris, ut in illo loco : Ecce ut facta est uox salutationis tuae in auribus meis, exultauit infans in utero meo, ubi dicis quod non erat hoc principium substantiae eius, et de tuo addidisti : ,, atque naturae". Haec et mille alia his similia

in interpretationibus tuis, siue in his ipsis omeliis, siue in Ieremia uel Esaia, maxime autem in Ezechihele non subtraxisti. De fide autem, id est, de Trinitate, cum aliquantis in locis aliter

20

25

350

inuenisses, quae tibi uisa sunt, praeteristi. Hoc genus interpretandi uterque nostrum tenuit. Quod si alius culparet, tu utique respondere deberes, qui primus hoc feceras. Nunc ipse id culpas, sine dubio unde ipse culperis. Verbum de uerbo interpretari antea et stultum esse et malitiosum pronuntiasti. In hoc secutus sum te. Numquid de hoc uis ut paeniteat me, quia tu modo mutasti sententiam et ad uerbum te interpretatum dicis ? Si qua in fide minus aedificabant, abstulisti : ita tamen abstulisti, ut non omnia nec in omnibus penitus amputares. Denique in omeliis Esaiae uisio Dei Filium et Spiritum Sanctum retulit. Ita tu ista transtulisti, adiciens ex te quod sensum auctoris ad clementiorem traheret intellectum. Ais enim : ,,Quae sunt ista duo Seraphin ? Dominus meus Iesus Christus

et Spiritus

putes Trinitatis C431, 8 Lc. I, 46-47.

T bet n5: THRÍ T. 17027

Sanctus".

Et ex tuo

dissidere naturam, A2PLco1 24.

addidisti

si nominum

: ,,Nec

seruantur

14 Hier. Trans. bom. Origenis in Luc. 4.

28 cf. Hier. Ep. 85, 5.

31 Hier. Trans]. bom. Origenis

C. 31, 4 sed tamen ar/e in add. IN, edd B esse pos? factam add.edd ^8 ptaeterietis IV edd 10 solet W X Y (praeter F g ; INscorrexi?f) — A&etom.edd 19 in anfeesaia «dd. P g edd —— ezechihelem K X Y — nonom.edd —18inaliquantis edd 19 praetermisisti IN edd 22 id] idem M Y 25 interpretatum te IN edd 29 ista] K, ita X IN O P e, om. Ro g / edd 31 quae] Hier Val, qui I Er, quia ce£f. codd. 32 christus ozz. Hier — ne W Er

v 382

PE 607

APOL. CONTRA HIERONYMVM, 55

I07

officia". Haec et ego in quamplurimis feci : talia aut resecaui aut ad saniorem intellegentiam declinaui. Pro his me iubes agere paenitentiam ? Non puto hoc te sentire. Quod si pro his neque tibi neque mihi paenitendum est, pro quibus me aliis inuitas ad paenitentiam ? 32. Scripta mea nulla extant, in quibus error meus aliquis corrigendus

A

II, 31-33

sit; tua

extant

multa,

quae,

ut uideo,

nunc

secundum sententiam tuam uniuersa damnanda sunt. Exceperas tibi commentarios in epistula ad Ephesios, in quibus te putaueras aliquid emendatius condidisse : etiam ipse uidisti quam similes per omnia esse Origenis sensibus inuenti sunt, immo et plus aliquid, quam hoc quod damnari expostulas, continere. Et nisi ipse iam tibi de his exclusisses paenitentiae facultatem, dicens : Reuoluite commentarios meos in epistula ad Ephesios, et inde agnoscetis quomodo Origenis dogmatibus aduersatus sum, fortassis uelles iterum et de his paenitere, et in istis condemnare

temetipsum,

V 383

sicut et in ceteris. Tamen,

quantum in me est, concedo ego tibi et pro his paenitere : sed et pro omnibus non solum quae locutus es, sed et quae locuI5

turus es, si agas paenitentiam, bene facis. Certum

est enim

quod paenitenda sunt cuncta quae scripseris. Quod si hinc me aliqui culpandum putat, quare omnino aliquid de Origene interpretatus sum, si hoc culpatur, ego in hoc opere postremus

20

25

sum, et necesse est ut culpa a primis incipiat. Et tamen nemo commissum punit, quod ne admitteretur ante non uetuit. Licuit : fecimus. Si quid prohibet lex, obseruari in posterum solet. Sed damnari dicit quis debere cum auctore suo libros. Sed quid facimus de isto auctore, qui eadem scribit, sicut superius plenissime ostendi ? Similem excipiet eandemque sententiam ? Ego hoc nec opto nec urgueo, licet ille mecum hostiliter agat; sed, ut uideo, ipse sibi haec, temere alios condemnando, conquirit. 33. Verum ut iterum tecum ex tuis uerbis loquar, ipse scribis in istis inuectiuis tuis me interpretatione mea hoc ostendisse : quod ego quidem essem catholicus, Origenes autem, quem interpretabar, haereticus. Ais enim : Hoc est dicere quia ego quidem sum catholicus, iste autem, quem interpretor, haereC. 32, 9 cf. Hier. Ep. 84, 2. C. 53, 4 cf. Hier. Ep. 84, 7.

34 talia] et ed

desecaui g edd c. 32, 4 epistolam Va/ — 8dehisiamtibiedZ ^ 9epistula] K FO P R N,e/Er, 17 aliqui] I B C D F G H M, aliquis cezz. codd. edd —— pu-lam vez. codd. Val 24 excipiat W' V/a/, accipiat FO Pe 20 committeretur tant I7 DF GH 26 hoc R e z edd Br 25 opto] peto IN edd C. 33, 2 in afe interpretatione add. I — 8 sum quidem M Y edd

PL 608

108

IO

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 33

ticus. Ais enim hoc legi ut dicis. Si toto opere meo hoc ostendi, quod ego catholicus sum et Origenes haereticus, quid aliud adhuc quaeritur ? Nonne totum agitis ? Et illum haereticum et me catholicum dicam. Si hoc dixisse me et hoc toto meo opere satis egisse testaris, quae tibi iam accusationis causa superfuit? Quo profecit tua ista omnis inuectio ? Si Origenem haereticum ostendi et me catholicum, recte feci an non recte ?

Si recte, cur ad culpam et ad accusationem quae recte gesta sunt, uocas ? Si non est rectum Origenem haereticum dici, cur 15

20

2

A

me hoc nomine in ius uocas ? Quid opus fuit te interpretari malitiosius ea quae secundum tuum interpretandi morem fuerant translata, licet incultiori sermone ? Quid certe opus erat auditores tuos inludere, et, illis aliud opinantibus, te aliud agere ? Illi enim hoc aestimant, quod tu aduersum ees agas, qui Origenem catholicum defendunt. Tu uero illos arguis et accusas, qui eum haereticum designarunt. Propter hoc forte me inuitabas ad paenitentiam ? Non intellexeram. Verumtamen scito me ne de hoc quidem paenitudinem gerere, quin dicam non omnia, quae in libris eius inueniuntur, tamquam catholica esse suscipienda. Quae utrum sua sint, ut dicis, an ab aliis inserta, ut nos putamus, Deus uiderit.

3^

40

A nobis interim,

ubi ad fidei fastigium et ueritatem uentum fuerit, respuuntur. Tu tamen dic quid exposcis a nobis : haereticum uis ut dicamus Origenem ? Hoc fecisse nos culpas. Sed catholicum ? Pro hoc nos accusas. Designa manifestius quid uelis, si tamen potes aliquid horum medium inuenire, quid uelis. Isti sunt omnes sales tui de Alexandri et Porphyrii et ipsius Aristotelis acumine congregati ? Haec est omnis illa iactantia, qua te a prima aetate usque ad senectam in grammaticorum et rhetorum et philosophorum scholis ac disciplinis praedicas esse uersatum, ut procederes Origenem pronuntiaturus haereticum, et in ea ipsa oratione, qua in illum ferebas sententiam, accusares eum, quem adserebas quod illum haereticum designauerit? Vides quia nusquam cura ueritatis ac fidei, nusquam religionis ac iudicii contemplatio, sed sola male loquendi ac lacerandi fratres exercita libido uersatur in lingua, sola humana in corde contentio, sola inuidia et liuor in mente : in tan-

45

tum ut, cum odiorum tibi causa abesset, cognominatum te a me licet cum praeconio indignanter acciperes. Ignosce mihi, quod nesciebam te dxarovóuaocrov dici et inconpellabilem 6 siutdicisedZ

^ hoc toto opere meo edd

* adhuc aliud IN edd

$8 agitur g,

agis IN edd — 9 dicam] dici IN edd — opete meo F IN e edd 11 omnis] in nos W' edd 12 esse a5/e ostendi add. IN edd 13 ad az/e accusationem oz. e edd 19 aestimabant F, existimant M IN, Y edd

21 haereticum illum edd, haereticum

eum IN 29 non az£e culpas add. W' Er 31 quid (pos? inuenire)] quod IN ed4 33 est oz. IV 38 designarit edd — 39 uide edd — ac]et IN edd 41 exercitata F GH M IN, Y Er in corde humana IN edd 43 abesset] szrpsz, non esset IN edd, deesset e(fort. recte), non adesset /, adesset cezz. codd.

collegam az/e licet add. IN, edd

v 384

44 fratrem et

PE 609

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

^

Io

I

^

II, 33-34

I09

nominari. Miror tamen quod ea me condemnare deposcas, quae a me notata conquereris. 34. Ad illam sane eius incusationis partem superfluum uideatur uel respondere aliquid, ubi pietatis et religiose dicta martyris Pamphili aut falsa dici uult, aut etiam si uera sint, spernenda decernit. Cui iam iste deferat ? cui parcat ? Omnes apud istum Graeci scriptores antiqui ecclesiastici errauerunt. Latinis uero quomodo deroget, quomodo carpat singulos uel ueterum uel nouorum, diuersa eius qui legit opuscula recognoscit. Sed nunc ne martyres quidem apud eum habere possunt aliquid reuerentiae. Non — inquit — credo quia martyris sit. Hoc si uelimus de omnibus scriptorum dicere libellis, quae erit in singulis probatio ? Si dicam : Non est uerum quia Stromatum libri, quos dicis, Origenis sunt, unde ipsius esse probantur? Ex ceterorum —- inquit — similitudine. Sed sicut ille, qui in scriptura alicuius falsum facere uult, manus eius

v 385

imitatur, ita et qui sua dicta sub alterius nomine uult inserere, stilum sine dubio imitabitur eius, cuius et nomen adsciuit.

3o

Deinde, ut omnia quae iustissime dici possunt, breuitatis causa praeteream, si in tantum uolebas audere, ut martyrem reprehenderes, dicta ipsa quae tibi uidebantur reprehensibilia, in medium proferre debueras ; et tunc unusquisque legentium, uidens quid sibi esset absurdum, quid consequens uel iniquum, quid certe contra apostolicas regulas, uel tantum nescio quid impietatis, pro quo, ut dicis, expiando, sanguinem suum fuderit martyr, ipsa illa uerba si legeret, iam non tua sed sua sententia, aut errasse martyrem aut nomine martyris absurdam et impiam conscriptionem ab alio diceret esse conpositam. Nunc uero sciens quia, si legantur ea quae reprehendis, nota retorquebitur in eum qui culpat iniuste, ea quidem quae reprehendis, non profers : tua autem illa censoria uirgula et arroganti auctoritate decernis : Ille arceatur a

55

receptus est, crastino, si eum alius aliquis praeter me laudauerit, eiciatur, et cum illo ipse qui laudauit. Hic autem catholicus habeatur, etiam si in aliquantis uideatur errasse; illi erroris uenia non detur, etiam si ea dicat, quae ego dixi, et

20

25

bibliothecis,

ille recipiatur;

€. 345 9. cf.. Eier, Ep. 84, X1. (CE: 627 2).

et iterum

iste ipse, qui hodie v 386

23 cf. Hiet. Ep. 84, 11.

— 29 cf. Hier. Ep. 84, 7

4 iam] id B 2 uidetut W' edd ^ pie IN,edd C. 34, 1 incusationis eius ed 18 audere] C4 D E, F IN, edd, auditi M; iamante patcat add. IN edd FGH uel iniquum] uel sibi] ibi F ed4 21 uidisset g eZ Y, audire cezz. codd. 22 uel tantum] D, uel sed tantum C, Es, si quid iniquum AN, quid iniquum e77 26 conscriptam C E — 27 legatur M Y tantum l7, sed tantum cez£. codd. edd 30 arroganti] atrogantia et V

codd. zi

33 eicietur I/ Y

PL 610

laudauit] W^ F edd, -bit cez;.

34 in aliquantis] aliquando JN eZ RVFINI

XX

IIO

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 34-35

neque interpretetur quis eum neque legat, ne quis mea

4j

5o

furta

cognoscat. Hic haereticus quidem, sed magister meus est; et hic, licet Iudaeus sit et de synagoga Satanae conductus, uerba uendat ad pretium, tamen magister meus est. Et praeferantur omnibus, quia apud ipsos solos Scripturarum ueritas permanet. Si tibi istud auctoritatis uniuersa pariter iniunxisset ecclesia, et exigeretur a te ut de singulis uel de omnibus iudicares, nonne graue et periculosum onus ne tibi inponeretur excusare debueras ? Nunc uero in tantum cotidiana derogandi meditatione profecimus, ut iam nec martyribus parcamus. Sed ponamus quia nonsit martyris libellusiste, sed cuiuscumque unius de ecclesia : numquid suis uerbis usus est, quisque ille est scriptor, ut meritis cedendum uideatur auctoris ? De ipsis Origenis uoluminibus ponit exempla, et quid de singulis sentiat, non suis defensoriis uerbis, sed eius ipsius qui accusabatur, ostendit. Et sicut aduersum te modo multo meis uerbis uehementiora sunt tua scripta, ita illum non excusantis auctoritas,

sed sua dicta defendunt. Et ideo superflua est de auctore quaestio, ubi defensio talis est, quae adsertore non egeat. 95. Sed ad illud iam nequissimum incusationis eius caput et inuidiosissimum

wA

Io

I bs]

2o

ueniendum

est, immo

non

inuidiosum

sed

inuidum. Ait enim : Quis prudentium uel quis sanctorum aggredi uoluit in Latinum uertere quod tu ausus es ? Ego ipse — inquit —, saepe rogatus a multis, non feci. Et quidem sancti quare hoc non fecerint, facilis excusatio est, Non enim continuo qui sanctus et prudens est Latinus, etiam Graecae linguae notitiam sufficienter habet. Nec sanctitati eius detrahitur, cui deest peregrinae linguae notitia. Aut iterum non continuo si scientiam quis habet Graeci sermonis, etiam uoluntatem interpretandi habet. Aut et si habet, non statim discutiendus est ille, qui pauca interpretatus est, quare non plura, aut cur non illa sed illa. Libertas est enim in huiuscemodi opere, et est uel in arbitrio scribentis uel in desiderio deposcentis. Et tamen de sancto Hilario dicit et de sancto Victorino, quorum alterum interpretis titulo nihil omnino arbitror transtulisse de Graeco, alterum ipse dicit Heliodori cuiusdam presbyteri usum scientia, ut quae ille sibi hauriret ex fonte Graecorum, ipse Latino ea sermone digereret, pro eo quod aut nihil aut parum Graece nosset. 88 cf. Hier. Ef. 84, 5. C. 35, 8 cf. Hier. Ep. 84, 7.

15 cf. Hier. Ep. 84, 7.

39 praeferatur IV O g edd — 40 ipsum W solum W' edd ^ 46 quia] quod g 50 sui defensoris V/a/ edd — 49 quisquis F edd c. 35, 1 illum K X O P (for. recte) * linguae graecae edd $8 sufficientem C 11 et si] etiam si g edd TS

v 387

PL 611

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 36-37

III

96. Illi ergo cur hoc non fecerint, et facilis et manifesta est

excusatio ; de te sane ualde mirandum est quare hoc non feceris. Quid enim magis audax uel quid amplius temerarium : istos libros interpretari Origenis, quorum iam pene omnem ^

15

continentiam in aliis libris scripseras, quorum omnia iam dicta,

quae reprehensibilia nunc dicis, sub proprii nominis sermone protuleras, an diuinarum Scripturarum libros, quod ad plenissimum fidei instrumentum ecclesiis Christi apostoli tradiderunt, noua nunc et a Iudaeis mutata interpretatione mutare ? Quid tibi ex his duabus causis magis uideatur inlicitum ? Nam Origenis dicta siue placent, ut hominis dicta placent, siue displicent, ut hominis dicta facile contemnuntur. Ista uero quae nunc tu interpretaris, et per ecclesias et monasteria, per oppida per castella transmittis, quomodo suscipiemus ? tamquam diuina ? Et quid facimus quod prophetarum uel legislatorum nominibus titulantur ? quod ueriora haec abs te quam illa, quae apostoli probauerunt, adfirmantur ? Istud commissum, dic, quomodo emendabitur ? immo nefas hoc quomodo

20

E

^

-

IO

expiabitur ? Si enim in explananda lege aliquid aliter sensisse damnabile apud te ducitur, ipsam legem peruertere in aliud quam apostoli tradiderunt, quotiens damnabile iudicandum est ? Cur non magis pro huius ausi temeritate dicamus quia : Quis ex tot et tantis prudentibus et sanctis uiris, qui ante te fuerunt, ad istud opus ausus est manum mittere ? Quis praesumpsit sacras Sancti Spiritus uoces et diuina uolumina temerare ? Quis praeter te diuino muneri et apostolorum haereditati manus intulit ? 37. Et quidem, cum ingens copia fuisse ex initio in ecclesiis Dei, et praecipue Ierosolymis, eorum qui ex circumcisione crediderant, referatur, in quibus utique utriusque linguae perfectam fuisse scientiam, et legis peritiam probabilem administrari pontificatus testatur officium, quis ergo in ista eruditorum uirorum tanta copia ausus est instrumentum diuinum, quod apostoli ecclesiis tradiderunt, et depositum Sancti Spiritus conpilare ? Aut non est conpilare cum quaedam quidem immutantur et error dicitur corrigi? Nam omnis illa historia de Susanna, quae castitatis exemplum praebebat ecclesiis Dei, ab isto abscissa est et abiecta atque posthabita. 2 ualde oz. g edd — non oz. X Y edd — 4libros istos Y C. 36, 1 haec edd mutare] 9 mutuata | g Er (for. recie) 9 ut pos? an add. Y edd edd scripsi, mutares codd. edd —— 12 ut hominis falsa dicta facile g edd —— 14 per (ante castella)] et P g edd — 15 an tamquam humana fos/ diuina add. g edd ^ quae legislatorum] JN g edd, legislatoris F, legislaanie prophetarum add. IN, edd toribus ceZz. codd.

16 nominibus] F IN edd, hominibus c£. codd.

quod are

ueriora oz. IN, edd — 18 hoc om. g edd — 19 explicanda g ed — 20 dicitur W 924est]sitgedd ^ praesumpsit] D E F, -setit ce££. codd. edd 22 quia om. g edd 23 intulerit g edd 6 tanta 4 administrati F g edd c. 37, 3 linguae utriusque edd, linguae oz. Y om.gedd — Saut]an IN edd — 11 ecclesia g edd

v 588

PL 612

iei12

— APOL. CONTRA HIERONYMVM, II, 37-38

Trium puerorum hymnus, qui maxime diebus solemnibus in ecclesiis Dei canitur, ab isto e loco suo penitus erasus est. Et quid per singula commemoro de his, quorum conprehendere :; numerum nequeo ? De quo, ut omittam illud dicere, quod septuaginta trium uirorum per cellulas interpretantium unam et consonam uocem dubitandum non est Spiritus Sancti inspiratione prolatam, et maioris id debere esse auctoritatis, quam id quod ab uno homine solo, sibi Barabba adspirante, translatum :0 est, ut ergo haec omittam, uide quid dicimus uerbi causa. Petrus Romanae ecclesiae per uiginti et quattuor annos praefuit : dubitandum non est quin, sicut cetera quae ad instruc- v 589 tionem pertinent, etiam librorum instrumenta ecclesiae ipse tradiderit, quae utique iam tunc, ipso sedente et docente, 25 recitabantur. Quid igitur ? Decepit Petrus apostolus ecclesiam Christi, et libros ei falsos et nihil ueritatis continentes tradidit,

et cum sciret quod uerum est haberi apud Iudaeos, apud Christianos uolebat haberi quod falsum est? Sed fortasse dicit quia sine litteris erat Petrus, et sciebat quidem Iu3o daeorum libros magis esse ueros, quam istos qui erant in eccleSia ; sed interpretari non poterat propter sermonis inperitiam. Et quid? Nihil in illo agebat ignea lingua per Spiritum Sanctum caelitus data ? Non ergo omnibus linguis loquebantur apostoli ? ; 98. Sed concedamus quia non potuerit Petrus apostolus facere quod hic modo fecit : de Paulo quid dicimus ? Num et Paulus sine litteris fuit ? Hebraeus

ex Hebraeis,

secundum

legem Pharisaeus, edoctus secus pedes Gamalihel, qui utique et ; ipse Romae positus, si quid Petro defuisse putas, non potuit adinplere ? Quomodo ergo isti, qui praecipiebant discipulis ut adtenderent

lectioni,

emendatas

eis et ueras

non

dabant

lectiones ? Et qui praecipiunt ne adtendamus Iudaicis fabulis et genealogiis, quae quaestiones magis praestant quam aedi10 ficationem, et iterum cauere nos iubent et obseruare maxime

eos qui ex circumcisione sunt, quomodo non praeuidebant per Spiritum quod futurum esset tempus post quadringentos fere annos, quando ecclesia, cognito eo quod ab apostolis non sibi PL6:5 C. 38, 3 cf. Phil. 5, 5.

4 cf. Act. 22, 5.

i3e]deF,oz.ILOP 16 trium] duotum edd ; £radifum es? septuaginta duos Juisse interpretes qui. ueteris Testamenti libros in graecum. sermonem transtulerunt ; bic autem mali codicum lectionem seruare (trium), putans. Rufinum

ipsum in boc errare

potuisse 19soloom.Y edd ^ 20hocegedd 25igitur]etgo egedd ^ chtisti ecclesiam g edd 26 ei] C; E F g edd, eius cezz. codd. 29 nesciebat F G H 32 in illo] in isto g ed ignea] IW edd, oz. F G H I L g, in eo ce£r. codd. C. 38, 4 gamalihel] K B G H, -lis cezz. codd. edd utique] etiam g edd b defuissetg edd 6 ut ozz. BI LL. M (L4 M; addiderunt) 8 quid B G H I M (M; corr.) 11 petuidebant V/3/

APOL. CONTRA HIERONYMVM, 15

20

2

^

II, 38-39

II3

esset tradita ueritas instrumenti, legatos mitteret ad istos, quos illi tunc circumcisionem uocabant, obsecrans et exorans ut sibi de ueritate, quae apud ipsos solos est, aliquid largiretur ? et per totos istos quadringentos annos errasse se et ignorasse quod uerum est, fateretur ? Adscitam se quidem esse ex gentibus sponsam Christo per apostolos, sed non ab eis ueris monilibus exornatam. Putasse lapides esse pretiosos : nunc autem deprehendisse quod non sint uerae istae gemmae, quas sibi apostoli Christi inposuerant. Erubescere se ad publicum procedere falsis et non ueris lapidibus adornatam, et ideo rogare se ut uel Barabban illum, quem aliquando, ut Christo nuberet, spreuerat, mittant ad se, qui possit cum uno electo ex suis uiro ornamenta sibi uera, quae apostoli non praestiterant, reparare. 39. Quid ergo mirum est, si me minimum et nullius numeri

V 3590

hominem laceret, si Ambrosium secet, si Hilarium si Lactan-

A

IO

15

20

tium si Didymum reprehendat ? Nec multum dolere de iniuria mea debeo, pro eo quod opus meum ipse interpretari denuo adgressus est, cum me septuaginta interpretibus in hac aequauerit contumelia. Sed et illud quomodo accipiendum est? Quantum accessisse ad incredulitatem ex hoc facto gentilibus aestimatis ? Non enim latent eos quae apud nos aguntur. Scientes ergo legem nostram modo emendatam esse uel mutatam, nonne dicunt apud semetipsos : Errant isti, nec est apud eos aliquid ueritatis ? Ecce ipsi cum uolunt, leges suas corrigunt et emendant. Certum est autem errorem praecessisse, ubi emendatio subsecuta est, nec diuinum uideri posse quod ab homine mutatur. Hoc nobis praestitit tua ista nimia sapientia : ut omnes insipientes etiam a gentilibus iudicemur. Nolo sapientiam quam Paulus uel Petrus non docuit ; nolo ueritatem quam apostoli non probarunt. Tua uerba sunt : post quadringentos annos non debere simplices Latinorum aures nouae doctrinae uoce pulsari. Modo tu dicis : Omnis qui putabat Susannam nuptis et innuptis exemplum pudicitiae praestitisse, errauit : non est uerum. Et omnis qui putabat quod puer Danihel Spiritu Sancto fuerit repletus et arguerit adulteros senes, errauit :non erat uerum. Et omnis ecclesia per

c. 39, 14 cf. Hier. Ef. 84, 9.

14 ueteris az/e instrumenti ad. IN edd

ab istos M, ab istis Y

15 concisionem

1" et ane pet oz. W X Y largitentur IN;gedd 16 solos oz.gedd 920se os! putasse add. g edd — 21 sunt Y / edd 18 gentibus M Y — 16 c. 49, 9 modo] non Er, nunc Va/ ^ esseom.gedd paulus uel petrus] X Y L, petrus uel paulus K, petrus et paulus JN g edd, paulus et petrus Hier 1? probauerunt IN Y edd JOX Val]

V 591

i14 2

A

—APOL. CONTRA HIERONYMVM, II, 39-40

orbem terrarum, siue eorum qui in corpore sunt, siue eorum qui ad Dominum perrexerunt, siue illi sancti confessores fuerunt seu etiam sancti martyres, quicumque hymnum trium puerorum in ecclesia Domini cecinerunt, omnes errauerunt et falsa cecinerunt. Modo ergo nobis post quadringentos annos legis ueritas empta pretio de synagoga procedit. Posteaquam senuit mundus et cuncta perurguentur ad finem, scribamus etiam in sepulchris ueterum, ut sciant et ipsi qui hic aliter legerant, quia Ionas non habuit umbram cucurbitae sed hede-

BIZ 614

rae ; et iterum, cum uoluerit legislator, nec hederae sed alte-

rius uirgulti. 40. Sed et Origenes — inquit — asteriscos fecit, ex translatione Theodotionis adsumens, ut conponeret uolumina quae appellantur Hexapla. Et quid ? Origenem istum, quando tibi non placet, condemnandum ; quando placet, imitandum provA

ducis ? Verisimile est ut eundem tu et defensorem adhibeas et reum ? Auctorem facti tui habere potes eum, quem et primus ipse condemnas, et ad condemnationem eius epistulis tuis Romanum cogis senatum ? Ante hoc prouidere debueras. Nemo succidit arborem, cui inniti parat ; nemo in sua causa fidem

Xo

I

5

2 Oo

2

A

eius explorat, cuius ipse reprobat fidem. Siue hoc fecit Origenes siue non fecit, quid ad te ? Si illius exemplo iudicari uis, relege sententias tuas et uide quid dixeris : Hoc non est — inquis — se defendere, sed socios criminis quaerere. Noli ergo et tu socios criminis quaerere, sed purgationem facti require. Verumtamen uideamus quid tale etiam reus et auctor suus Origenes fecerit. Ego illius neque unum caput ex Scripturis diuinis de Hebraeis inuenio translatum ; a te omnes Scripturas uideo esse mutatas. Et quomodo factum tuum et illius simile uideri potest ? Apostatae quidem et Iudaei interpretati sunt, quorum lectione Iudaei maxime utuntur. Et quia frequenter, $1 disputatio accidisset, uel immutata esse aliquanta uel deesse uel abundare in nostris Scripturis mentiebantur, uoluit Origenes nostris ostendere qualis apud Iudaeos Scripturarum lectio teneretur, et in propriis paginis uel columnellis editiones eorum singulas quasque descripsit, et ea quae apud illos uel desunt uel abundant, certis quibusque signis additis ad uersiculorum capita designauit, et in alieno, non suo opere suas 32 cf. Ion. 4, 6. c. 40, 12 cf. Hier. Ep. 61, 2 ; 84, 9.

30 perurgentur cuncta IN edd c. 40, 4 non oz. W X Y edd 10imploratedd 11 illius exemplum Y, ad illius exemplum edd ^ 13 defendere] purgare g ed4 18 actor M Y Val suus] tuus N, simulgedd ^ 16 necgedd caput]locumgedd, om. Y ^ 17ate us. mutatas oz. Va] ^ 20 eaaníe quorum add. g edd — 24 columnelli F G HI L. M 35 eorum usq. illos oz. F G H —— 26 uel desunt uel abundant] scripsi, uel deessent uel abundarent Ns, sunt addita uel decerpta g edd, uel de ce/7. codd.

v 392

APOL.

30

CONTRA

HIERONYMVM,

40

45

5o

II5

tantummodo notas fixit : ut sciremus non quid nobis, sed quid Iudaeis aduersum nos certantibus aut deesse aut abundare uideretur. Quod tale esset, quale si quis, accepto breuiculo in quo militum nomina continentur, nitatur inspicere quanti ex militibus supersint, quanti in bello ceciderint ; et requirens qui inspicere missus est, propriam notam, uerbi causa, ut dici solet, theta, ad uniuscuiusque

3^

II, 40-41

defuncti nomen

E 615

adscribat, et

propria rursus nota superstitem signet. Numquid uidebitur is, qui notam ad defuncti nomen adponit et propria rursum nota superstitem signat, quod egerit aliquid, ut uel hic defuncti uel ille uiuentis notam acciperet ? Sed quod eos qui ab aliis fuerint perempti, iste adnotationis suae designarit indiciis. Ita ergo fecit et ille, ut ea quae per alios interpretes siue perempta fuerant seu etiam abundantius prolata, propriis quibusdam signis, id est, asterisci et obelisci notulis, designarit. Ceterum neque uerbum aliquod de suo unum saltem inseruit, neque nostris exemplaribus fidem fecit in aliquo uacillare ; sed ea quae minus uidebantur secundum cursum litterae plana uel lucida, spiritalis intellegentiae ostendit referta mysteriis. Quid tibi ergo Origenis factum in hoc potest praestare solatii, cuius neque opus simile aliquod ostendere potes, et in quo tantum laboras, ut littera occidat consequentiam, dum ille contrario spiritus uiuificantis esse conatur adsertor ?

V:395

41. Tuum igitur, frater, tuum istud est factum, nec quem-

quam te in hoc comitem uel socium habuisse de ecclesia certum est, nisi istum solum

quem

frequenter commemorabas,

Barabban. Quis enim alius auderet ab apostolis tradita eccleI

IO

siae instrumenta temerare, nisi Iudaicus spiritus ? Illi te, o mi

frater antequam a Iudaeis capereris carissime, illi te in haec mala praecipitant ; illi te libellis editis notas infligere Christianis ; illi nec martyribus parcere faciunt et de omni Christianorum ordine fanda atque nefanda conscribere, turbare pacem nostram, scandala ecclesiae generare. Illi etiam aduersum teipsum et scripta tua, quasi quae Christianus aliquando locutus sis, cogunt ferre sententiam. Et ideo tibi omnes sorduimus, dum illi pessimis suis artibus nimium placent. Nam quomodo

tu, si Pauli litteris adquiesceres dicentis : S? quis frater prae- PL616

49 cf. 1I Cor. 5, 6. C. 41, 14 Gal. 6, 1.

38 notam] 28 quod nobis Va/ — 36 rursus K designauit g 39 suae oz. g edd acceperit K 44 nostrorum designauit W e edd 420beli uel]et g edd — 49 consequentia I, consequentem INs edd . c.41,1estom.g Val | 2 nuncanfete add. W Er 8 te anfe nec IN edd —— 8 commemotas e g / edd sctibere W Er (M, correxit), fundata G H 13 tibi am/e nimium ad. IN, edd sordemus gedZ

K, causam g edd, o. cef1. codd. 40 ut oz. W' X Y edd edd 46 exemplatiorum IN, ed7 g ed — e ane conttatio add.

^ in(de N)ecclesia habuisse B.M add. W edd — 9 fandata 12 11 quae quasi F g Er dicenti Val — i4situedd

116 I

A

20

2

5

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 41-42

uentus fuerit in aliquo delicto, uos, qui spiritales estis, instruate huiusmodi in spiritu mansuetudinis, ita. efferbuisti, ut in nullo

prorsus spiritalis institutionis ordinem custodires ? Pone enim aliquid me scripsisse contumeliosum; pone quod te, uirum summae eloquentiae et fratrem et collegam mihi, quem imitandum in disciplina interpretandi dixi, iniuriam fecerim : tamen post pacem illam, summo uix sudore reparatam, haec prima adhuc de meis iniuriis ad te querela peruenerat. Sed et illam tuam ponamus iniuriam, quod in interpretando Origenem, te imitatus, aliqua praeterierim, quae mihi minus aedificationis in fide habere uidebantur. Culpandus pro hoc eram fortassis et emendandus ? Scripta ad te — ut ais — fratrum missa sunt, deposcentium culpas interpretis argui. Quid tu, uir spiritalis, agis ? quid formae et exempli in rebus talibus ceteris praebes ? Fratris turpitudinem non solum nudatam his qui foris sunt, nuntias, sed et obtectam

denudas.

Pone quia

non te imitatus hoc feci, sed ebrietas aliqua subripiens, sicut patriarchae fecit, nudauerit turpitudinem nostram : numquid maledictionem 3A

consecutus

fueras, si obuersus incedens,

leui

palliolo rescripti tui contexisses obprobrium nostrum, et si uelasset epistula uigilantis quem stilus nudauerat dormitantis ? 42, Sed aliud rescribere potueram his, qui ad me talem epistulam miserant ? ut nisi ita rescripsissem aut reinterpretatus essem ad uerbum ea, quae tu es interpretatus ad sensum,

A

etiam ego Origenem sequi uiderer. Nondum dico quae sit illa aut qualis epistula: tamen quoniam uiri nobilis Pammachii continet nomen, quid fuisset absurdum, si ei tale aliquid respondisses ? : Frater, non est temere de alterius opere iudi-

IO

candum. Nam et tu ipse nosti quid feceris, quando aduersum Iouinianum Romam misi libellos, cum eos quidam aliter intellegerent, quam ego me dictasse memineram. Nonne, cum iam a plurimis legerentur et offenderentur pene omnes, cum quibus etiam tu ipse putabas, exemplaria iam de foro, iam de publico subtraxisti, et haec non ad alium aliquem, sed ad me

I

A

remisisti, causam pariter quia multi scandalum pati uidebantur, insinuans ? quomodo ego apologeticum denuo scripsi, et 21 cf. Hier. Ep. 81, 1.

c. 42, 8 cf. Hier. Ep. 85.

26 cf. Hier? Ep 84» r2

T2421.

31 cf. Gen. 9, 21-22.

12 cf. Hiet. Ep. 49, 2.

16 efferbuisses I edd 18/19 tibi uiro ... fratti ... collegae IN, edd ; cf. I, 46, à et Thes. ]. L.. 6, 1, 124 22 querela ad te 7 ed — 26 emendatus BG H ut ais ad te IN edd — 30 obtectam] K, obtecta ce/z. codd. edd. — 34 subtepens g edd 33 consecuturus K — foresg Va/ 38 uelasses M IN Y (INs correxi?) C. 42, 1 non a//e potueram add. V F edd ^ poteram F edd ^ 3 ea ad uerbum IN edd ^ 5 quoniam] quando F G H — 12 esse ane putabas add. Naedd ^ putabatis N,edd ^ i3aliquem alium edd — 15 descripsi edZ

8594

APOL. CONTRA HIERONYMVM, II, 42-44

117

quae aliter intellegebantur, ad intellegentiam rectiorem, prout potui, reuocaui. Aequum est ergo ut, quod nobis fieri

PX 617

nolumus, aliis non faciamus. Sicut enim meos libros mihi remisisti, ut a me emendarentur, ita et ad illum suos remitte, et

quod culpabile uidetur, insinua, ut ipse se, si in aliquo errauit, emendet. Tum praeterea et nos iam in multis exercuimus ingenium, et multa iam nobis opuscula desudata sunt. Ille hoc primum prope opus adiit, et fortasse conpulsus : et nihil mirum est, si fluctuauit in primis. Nec occasio derogationis Christianis captanda est, sed emendationis utilitas inquirenda. 43. Haec si ad eum rescripsisses, nonne maiorem gratiam et aedificationem uel ipsi initia in timore Dei habenti uel ceteris legentibus praebuisses, quam nunc istae tuae inuectiuae maeroris et confusionis omnibus Deum timentibus praestant, qui et in te foedissimam obtrectandi libidinem, et in me respon-

20

e

A

v 395

dendi necessitatem miserabilem uident ? Si enim, ut dixi de

tuis libris contra Iouinianum scriptis, in quibus nunc eadem, quae illum arguebas, ipse inueniris adserere, nunc uero in tantum prolaberis, ut sordes nuptiarum nec martyrii cruore dilui posse confirmes, et istud quod est Manichaeorum dogmatis emendationem tibi habere facile uisum est in his libris, quos iam edideras et describendos plurimis praebueras, quid erat difficultatis me non meum opus, sed interpretationem alieni operis, si quid forte in eo erratum non ratio sed liuor suggesse-

IO

1 rat, emendare ? maxime cum adhuc esset in scedulis, quas non-

20

dum ad plenum relegeram uel explicueram, quas non editas inuenerunt. Nonne perfacile emendari potuerant ea, quae adhuc emendata non fuerant ? Verum non hinc, ubi quod culparet nihil habebat, sed totum inde mordetur, dum per haec prodi timuit, unde est omne quod ipse dicit, unde doctus unde Scripturarum uidetur interpres. 44, Sed idcirco causam, qua ad interpretandum adductus sum, exposui, ut sciat me haec non contentione, ut ipse agere

II

solet, uel aemulatione aliqua protulisse, sed necessitate, quam superius edocui, ad boni et utilis operis instrumentum, ut aliquid ex hoc uel ordinis uel coloris acciperet ille, qui rudis ipse opus tamen condebat antiquum. Aut non uidemus uetustas aedes nouellis aedificiis profuisse ? Et interdum adsumitur lapis de abditis et abstrusis antiquae domus partibus, qui 24estom.NNedd ^ detoi18 uolumus O Pgedd ^ non]nonne N,nosgedd gandi NN edd — 25 requirenda IN edd c. 43, 4 timentibus deum.edd ^ 7 in quibus oz. IN edd | S quae] quibus IN; 17 poterant 10 illud IN edd (IN correxi£) inuenetis ed in illo F edd Y edd 20 hoc e g edd 6 opus tamen] D aliquis G H 8 qua IW g edd c. 44, 1 ad quam ad 7 opusculum KR. g edd

v 396

118 IO

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

II, 44-46

nouae domus frontem decoret et exornet ingressum. Et interdum totum nouellae constructionis aedificium unius antiquae trabis stabilitate munitur. Agamus ergo nunc aduersum eos, qui ueteribus recte utuntur in nouis : Non uobis licet, dicentes,

IPIS 618

15

transferre materiam de ueteri domo ad nouam, nisi tignum tigno et lapidem lapidi iunxeritis, nisi porticum de porticu, nisi membrum de membro — et hoc ferri poterat —, nisi seces-

20

enim domum magnam etiam haec necesse est. Hoc namque est uerbum transferre de uerbo, quod a te ante inprobabile, nunc uero laudabile iudicatum est. Sed tu quidem tibi et quae non licent, licere defendis, nobis autem quae licita sunt, inpingens

sum de secessu, nisi cloacam de cloaca transtuleritis. Habere

ad crimen.

IO

obducta, ry

Nam

tu, cum

sacras litteras et uolumina

diuina

permutas, laudari uis. Nos etiam si te imitantes, de hominum sermonibus aliquid, quod minus aedificare credimus, praeterimus, in his nobis ueniam non das, in quibus exemplum dedisti. 45. Verum agat haec iste, ut sibi uel licere uel expedire putat. Ego interim, ut recenseamus in fine ea quae sparsim pro nostra purgatione respondimus, cum de me dixerit, quasi sine se haereticus esse non possem, ostendi fidem meam, et de resurrectione carnis ipsum magis errare, qui corpus quod resurrecturum est, fragile esse scripserit, conprobaui. Sexus quoque diuersitatem quomodo abraserit, et corpora in animas et mulieres redigi in uiros dixerit, docui. Meae quoque interpretationis causas, ut puto, iustissimas protuli, quod non uel contentione excitatus uel gloriae cupidus, sed Dei timore prouocatus, antiquae materiae transuexerim copias nouellae constructionis aedificiis profuturas, et tela uetera, rubigine iam deterserim, non ut ciuile bellum mouerem,

sed ut

hostile depellerem. Ipsum etiam caput, cui manus falsarias iniecerunt, inserui, et adulterium blasphemiae in Filium Dei et Spiritum Sanctum alienum a meo nomine, sed ipsorum scelere et ab ipsis docui esse commissum. 46. In singulis quoque, de quibus idcirco se Origenem arguere dicebat, ut nos pulsare se crederet et infamare opus translationis nostrae, ostendi ex ipsis commentariis suis, ex quibus fidem suam expectari debere dixerat et probari, quod et de animae statu et de restitutione omnium, de diabolo atque angelis refugis eadem quae in illo culpat, ipse conscripserit. Sed et quod animae in corpore hoc uinctae uelut in carcere tenerentur, ipsum dixisse conuici. Vnum quoque esse corpus to-

tius naturae rationabilis, id est, angelorum et animarum, in his

11 aduersus IN edd — 12 nouis] nobis X Y 15 ferri] fieri W' edd (IN, correxit) non az/e poterat add. F IN edd poterit IN edd — 19 laudabile] probabile edd — 20licet — impingis / D, F G H edd — 22 petmutares edd c. 45, 18 inseruit B G H M Y C. 46, 1 se idcitco edd B de ane restitutione oz. Va/ 9 naturae] creaturae IN. edd

25917

APOL. CONTRA HIERONYMVM, II, 46-47 IO

I

I

2o

25

ipsis eum scripsisse commentariis adprobaui. Periurii etiam confoederationem apud nullum ita ut apud ipsum ostendi sacratissimam conseruari. Veritatem adaeque et perfectiorem doctrinam non esse omnibus publicandam in ipsis commentariis ipsum docere conuici. Tum deinde saeculares libros, pro quibus sedenti atque uerberanti pro tribunalibus Christo dixerat : Si umquam legero, si habuero gentilium codices, te negaui, nunc non solum legere et habere, uerum etiam omnem suae doctrinae iactantiam in his eum gerere demonstraui, in tantum ut etiam per Eicayoy/v impiissimi Porphyrii introductum se esse glorietur ad logicam. Et cum gentilium esse dogmata diceret quoque modo sentire uel de anima uel de ceteris creaturis, ipsum multo foedius gentilibus dixisse quod Deus socrum haberet ostendi. Sed et cum se dixisset in duabus tantum praefatiunculis Origenis meminisse, ut ingeniosi magis quam apostolici uiri, breuitatis causa decem solas praefatiunculas protuli, in quibus eum non solum ut apostolicum uirum, sed alterum post apostolos et quod eum cum omnibus prudentibus sequeretur, adseruit. 47. Praeterea euidenter ostendimus ex more huic esse ut bonis omnibus

A

Xo

119

deroget,

et in hoc se putet aliquid esse, si

opinatos quosque uiros et qui aliquid nominis in litteris habuerint, reprehendat. Ostendi etiam quam indigne ministros et sacerdotes Dei lacerauerit ; sed ne monachis quidem ac uirginibus ipsis, quas laudabat, uel continentibus pepercerit, atque omnem Christianorum ordinem et gradum libellis editis infamauerit. Sanctum quoque uirum Ambrosium, cuius adhuc praeclarae uitae memoria in animis omnium uiget, quam indigne et turpiter lacerauerit ; Didymum etiam, quem dudum inter uidentes prophetas et apostolos posuerat, nunc inter eos, qui diuersa ab ecclesiis doceant, collocarit ; et omnes omnino

uel antiquos uel nouellos scriptores quod nunc inperitiae nunc ineptiae notet ; ad ultimum quod nec martyribus parcat. Et I

v^

20

haec omnia, ut superius dixi, non extraneis aliquibus, sed suis

litteris et se ipso teste conuici, per singula quaeque ex his ipsis probatissimis sibi libris testimonia proferens. Quos libros, etiam cum de ceteris omnibus dictis uel scriptis suis paenitere se dicat, non quo uere paeniteat, sed quo angustatus in hoc uenerit, ut aut paenitentia ibi esset simulanda aut non posset mordere uel laedere quem uolebat, illos tamen, ut dixi, libros

14 deinde] aeque K 12 conuetsari e edd ^ uetitatem consetuati O P R. g 16 si (az/e habuero)] uel IN edd — 19 inde N edd ^ 18 atque] seque W edd et] uel N edd — 19 introductum] K, inductum ve//. codd. edd ; cf. 11, 9,12; 9, 27 — 20 27 ecclesiatum magistrum pos? esse dogmata] K F, dogmata esse ce//. codd. edd 28 adseruit] serzpsi, assetui codd. edd apostolos add. edd c. 47,8 qui] quod F G H — 5 dei] christi IN ed. — 6 laudauetat IN edd (INa 13 quos JN 4 editis] foedis g ed conuentibus X Y (praeter P) correxi) 21 uellet IN edd (IN, vorrexi?) 20ibi]sibigedd Er

PL 619

v 398

120

25

| APOL. CONTRA HIERONYMVM, II, 47-48

sibi excepit solos, tamquam minime paenitendos. Et ideo nolui eius nunc cetera scripta contingere, ut de istis pene solis conuinceretur, de quibus ipse sibi iam locum clauserat paenitendi. Post omnia uero ostendi quod sacros libros, quos apostoli ecclesiis tamquam Sancti Spiritus fidele depositum commendauerant, permutauit, et quod is, qui audaciam notet in hominum opusculis uertendis, ipse maiore piaculo eloquia diuina subuerterit. 48, Superest iam ut unusquisque, qui haec cognoscit, tali iudicio fauorem suum alteri nostrum conferat, quali iudicio a Deo se cupit ipse iudicari; nec suam

laedat animam,

dum

alteri fauorem praestat iniustum. Cognoscat autem per te, fili carissime, etiam sanctus uir ille, cuius epistulam amicus meus

in inuectione uel accusatione

hac sua praetulit, in Christi

adiutorio non studiis sed innocentiae fauendum, nec in causa

IO

ueritatis studiose agendum esse magis quam religiose. Praeceptum est enim Domini ut non secundum faciem sed rectum iudicium iudicemus. Quia sicut in unoquoque minimorum suorum

15

20

Christus est, qui esurit et sitit et nudus est, et ipse

est qui reficitur et induitur : ita et in his, qui iudicantur iniuste, ipse est qui inique iudicatur ; et pro his, qui odio habentur gratis, ipse dicturus est : Odistis me gratis. Quomodo aestimat hanc causam uel.hoc factum suum in Christi tribunalibus iudicandum ? cum habeat conscientia sua quod codices illius contra Iouinianum scriptos, qui iam publice legebantur et reprehendebantur, subtraxerit de manibus legentium, et culpantes cohibuerit atque palpauerit ; remiserit uero ad ipsum auctorem libros suos, insinuans ea quae ad reprehensionem uenirent, ut uel emendaret uel rem, quoquo modo posset, curaret. Meos uero non codices, sed scedulas in-

2j

perfectas inemendatas, furto cuiusdam nebuvlonis et fraude subtractas sibique delatas, cum me inibi haberet praesentem, mihi quidem non offerret neque conquereretur, sed ne increpare quidem aut etiam arguere dignaretur uel per amicum certe aliquem aut etiam per inimicum ; sed ad Orientem mitteret et instigaret linguam eius hominis, qui eam temperare c. 48, 6 cf. Hier. E. 84, 12.

9 cf. Io. 7, 24.

14 Io. 15, 25 (Ps. 24, 19).

25 quod] quos X Y(praezer F) 26 tamquam] VW edd, tam cez. codd. (forz. recte) spiritus sancti F IN edd 29 permutauerit IN edd ^ notet] uocet g edd 29 subuerterit] permutauit IN (IN, correxi£), conuertetit /, permutauerit Er C. 48, 2 se a deo IN edd

4 autem] etiam IN edd

b etiam] aproniane IN, edd,

0g. IN pammachius 5os/ ille add. IN, edd 6 protulit IN M Y edd — 10 iudicemus iudicium Y egZ 12 et (ane in) ozz. g edd 15 uel] et g edd tribunalibus christi R gez 16suaconscientiagedd 19 cohibuerit] prohibuerit Y

edd

palpauetit] pulsauerit IN (IN, correxi?), culpauetit

Y ed

PL 620

0209

APOL. CONTRA HIERONYMVM,

35

45

$0

IO

I2I

non nouerat. Quid contra religionem fecerat, si me praesentem potius conuenisset ? in tantum colloquio eius uidebamur indigni, ut ab eo nec argui mereremur ? Et pro nobis Christus mortuus est, et pro nostra redemptione suum sanguinem fudit. Peccatores quidem, sed de ipsius grege sumus et inter eius ouiculas numeramur. Verum quia propter Deum contempsit nobilitatem suam et totum se exaequauit humilibus optimumnque opus eius in fide Christi, et quod exemplo esse ceteris debeat,

40

II, 48-49

confitemur

: idcirco

eum

nolumus

humanis

c. 49, 6 cf. Ruf. Praef. libr. Periarchon.

29 faceret Y edd — 30 tantumne g edd — 32 sanguinem suum Y edd — 35 opti36 ceteris esse IN O edd — 3 eum uolumus L R, eum mum quidem g Va/ 38 sentiret g edd — 40 hieronymus pos ille noluissemus g, noluimus eum 1/2/ add. N, edd — 41 docuerit g edd — sua iam nunc sint] serips;, sua non sint Ns Ogedd

— Abetom. F NN edd

O P e, om. g

42 putabit G H, -bimur

BI LL. M

44 uisi] nisi

— 48 penitus] petimus B M R, nos I L, potuimus

criminantis] K, -nati I. BF G H I L, -nti M Y edd

PL 621

studiis

contentionibusque raptari, ne in aliquo fidei suae sentiat detrimentum. Certe cum legerit quod ea ipsa, de quibus ceteros arguit magister ille, in ipsius electis etiam post paenitentiam commentariis docuimus quod sua iam nunc sint, quam uerum iudicium seruet, uidebimus. Putabitur enim prior error fuisse ignorantiae, si eum emendarit agnitio. Nos autem, quamuis necessitate conpulsi, respondere uisi sumus ei, qui nos amarissime pulsauerat ; attamen et pro hoc ipso ueniam petimus, si quid forte asperius prosecuti sumus, quia Deus conscientiae nostrae testis est quod multo plura reticuimus quam protulimus; penitus autem silere contra conscientiam criminantis minime potuimus, cum ipsius pene fidei suae nonnulli iacturam ducerent silentium nostrum. 49. Posteaquam ista dictaui, frater aliquis, qui ex Vrbe a uobis ad nos uenerat, cum relegenti mihi adsisteret, ait praetermissum esse unum adhuc excusationis locum, quem ibi audisset ab obtrectatoribus incusari. Dicebat autem de eo quod scriptum est in praefatiuncula mea, quia dixerim de isto, qui me nunc persequitur et accusat, quod in his, quae de Origene interpretatus est, cum nonnulla offendicula esse uideantur in Graeco, ita tamen ea interpretando purgauerit, ut nihil in his, quod a fide nostra discrepet, Latinus lector inueniat. Aiunt — inquit — de hoc capitulo : Vides quomodo et conlaudauit interpretationem eius, et testimonium dedit ipse quod sine offendiculo sint ea quae ille interpretatus est, et ipsum secuturum se esse promisit. Cur ergo non et ea quae

edd, suum non sit zez£. codd.

V 400

49 dicerent

ost nonnulli adZ. M Y . 4 cum ozz. IN edd, BI L M Y, in 1 lacuna B est om. c. 49, 8 esse oz. IN e edd 8 quae anfe ita add. W edd —— ea om. W edd —— 14 ei ante dedit ad. in | lacuna edd

V 401

122 I

^

APOL. CONTRA

HIERONYMVM,

II, 49-51

ipse transtulit absque offensione sunt, sicut et illius scripta esse ipse testatus est ? 50. Non mireris quod ibi semper culpari mereor, ubi istum laudauero. Et recte quidem. Tamen ueniamus ad rem. Dixi eum purgasse in Latina translatione si qua illa offendicula fidei uidebantur in Graeco, et non immerito : ita tamen ut eadem

-—

etiam a me conprobem gesta. Nam sicut ille in omeliis de Esaia duo Seraphin Filium et Spiritum Sanctum esse interpretatus est, et addens de suo : ,,Nemo aestimet in Trinitate naturae esse differentiam, cum nominum discernuntur officia", per hoc curare se credit offendicula potuisse, ita nos, uel

IO

r

I

ademptis uel immutatis quibusdam uel additis, sensum auctoris adducere conati sumus ad intellegentiae tramitem rectiorem. Quid hic diuersum aut quid contrarium aut quid non idem fecimus ? Sed quia ego de scriptis illius absque malitia et calumnia iudicabam, non quid obtrectationi pateret, sed qui prospectus fuerit interpretantis adspexi. Ille autem, qui occasiones ad calumniam quaerit, ea reprehendit in meis scriptis, quae ante me prior ipse conscripsit. Et reuera ego culpandus sum, si secundum meam quidem sententiam, quae scripsit recta sunt, secundum

20

2

^

^

PL 622

suum

uero

iudicium,

condemnanda?

Haec quantum ad Trinitatis fidem pertinet : ubi utique blasphemiae crimen ducitur quod dixit duo Seraphin Filium esse et Spiritum Sanctum, si secundum suam sententiam, qua aduersum me agit, ipse iudicetur ; secundum uero meum iudicium, quod scriptis eius absque calumniae proposito iudicaui, absoluitur pro his, quae de suo ad explanandum sensum auctoris adiecit. 51. De resurrectione autem carnis puto in translatione nostra eadem contineri, quae in ecclesiis praedicantur. Cetera uero quae de creaturarum rationibus dicta sunt, quod nihil ad fidem deitatis pertineant, iam superius diximus. Sed si iste haec modo ad calumniam uocat, quae ante offendiculum non habebant,

non

prohibeo,

si ei placet,

reuocare

sententiam

meam illam, qua potuisset absolui, et proferre suam, qua debebat alligari. Non ergo mea de eo sententia culpabilis putanc. 5o, 7 Hier. Trans/. bom. Origenis in Is. x, 2.

14 etom.edd

ilius] ipsius IN Er

c. 5o, 1 miretis] K F, miraris B G H I L M Y, mira tes edd, mirates IN 2 ueniamus] IW D R e g edd, uideamus cezz. codd. 8 illa ozz. IN; edd ? existimet Nae/edd ^ 9 offendicula credit IN edd et ane nos add. IN, edd — 14 quod W X Y (Ns correxi?) — quid edd — 185 profectus F edd — 19 ueto suum M Y 20hocP gedd — 21dixi X Y(praeter F) — 23ipseom.K 24 in ante sctiptis add. g edd ^ ptoposito calumniae g edd c.531, Dhoc M Y 6 placeatg edd ^ * qua (ante debebat)] quae B GHILM

V 402

APOL. CONTRA HIERONYMVM, IO

II, 5r

T2

da est, sed sua, quae reprehendit in aliis quod in semetipso probat. Nouum autem hoc iudicii genus est, ubi accusatorem meum ego ipse defendo, et ubi tum demum me ille superatum putat, si semetipsum reum probarit. Verumtamen ponamus quia episcoporum synodus sequatur sententias tuas, et iubeat omnes libros, qui haec talia continent, cum auctoribus suis, ut

I

I

aiunt,

debere

damnari.

Damnabuntur

isti libri prius in

Graecis ; et quod in Graecis damnatur, sine dubio damnatum

20

debet esse in Latinis. Venitur ad tuos libros : inueniuntur eadem continere : secundum sententiam tuam necesse est ut cum suo auctore damnentur. Et sicut nihil profuit Origeni quod a te laudatus est : ita nec tibi proderit quod a me excusatus es. Me enim sequi necesse est ecclesiae catholicae sententiam, siue aduersus Origenis libros siue aduersus tuos datam. 9quaF GH aut

BGHOP

. 13 quia] IV, quod e g edd, quae cert. codd. ; cf. I, 18, 57 15 damnabitut I, damnantut G H

14 ut]

17 debet] scripsi, con-

stat(pos? esse) F G H, oz. cett. codd. edd — esse] est W Y edd ; congruentia classium K et X in esse, conuincit banc fuisse lectionem archetypi Z, quam ob causam malui esse seruare ef praemittere debet et anie in add. W' wueniatur g edd ^ inuenientur gedd | d8estozy. KBILMY .?1es]estedd — 22 siue aduetsus otigenis libros oz. Y explicit liber secundus rufini presbyteti contra hieronymum K P; explicit liber secundus rufini contra hieronymum X; a/ii codd. alia

PIE 623624

ER 7x

ecrire fone eis m.

n'a

iem ho

"

9 zdbtet. ift

de 1-26 ud

INC

red

Aer mter

vd

:

sv

og

umm

Tinta Bb.

E^

un)

TENER

d

x 4d

££

Sinh

ispantifalae,

rn lera

oin

2T

t5 bropder

inea dte P

ohrat?

diim.

i-icirdin

reteismhilumo^s "rut 4X

abmdunhbswtil

"Wb cust dall ad C» fl

a^

ss

aln. -

d^ Sij

HOTITTT

ditatames de Mh ma ridrza col Pr P EE "X6 AM ar end spa miseayrynies v» bab? odeqo CO rmm ue p^ past aT

i

s E

$1. :

ana

—— -

Zdke() ormonbodo idtals qd e d

in umosnt ote

dp» ENIET

Ma RU

igual. emer LIN

apricis

meo

:

ed. An

mid Iu: E Posh

xcii Eze

an?

wtitrkidd

PER

n

dur"P $aFK I9 m

i

dem

Lai

595.

erue

di

Lr

UR. 2

Á.

id

)Ma,

"T

"4 X

das

"irs

».

»

"ki e

4s ninue.rs E

1

Em

6g *

na

*

E

LAT

"

E

n

t A ch'ugpt.

opium

3

RS

a aues

erm PILAM

6t

B

ad^

ve

t oaee

M^ adj

ifii

(1

clus fuo C Nd om ME A UONÉ afuih ans 4 Erici

— uo

I1

E ,

2

Dew

P :

E

E «x z H

E *

IN

-

ü

-

:s d

TYRANNII EXPOSITIO

RVFINI SYMBOLI

RVFINI

XX

PRAEFATIO Hunc librum recensui, his codicibus usus (2) : me

Taurinensi G V 26, ff. 104-161" ; saec. VI/VII Bambergensi B V r3, ff. 127-166 ; saec. IX

Remensi 377, ff. 81-109 ; saec. IX Coloniensi 33, ff. 2-28v ; saec. IX Parisino Sangermanensi 13756, ff. 143-189 ; saec. IX (?) Cusano T 52, ff. 222-226 ; saec. XII

Abrincensi 72, ff. 73-94 ; saec. XII Viridunensi 53, ff. 15-37 ; saec. XII Valentianensi 146, ff. 20-56 ; saec. XII in.

Atrebatensi 831, ff. 63»-8ov ; saec. XII (3) Trecensi 541, ff. 11-27 ; saec. XII Remensi 379, ff. 139-152 ; saec. XII Parisino Bibl. Nat. 1648, ff. 236-251 ; saec. XII

Parisino Bibl. Nat. 1650, ff. 155-157 ; saec. XII (2)

Londiniensi Br. Mus. Add. 21074, ff. 62-65v ; saec. XII(5)

Vaticano Reginensi 275, ff. 1o1"-121v ; saec. XII Vaticano Latino 289, ff. 139-166» ; saec. XII Vaticano Latino 368, ff. 149-175 ; saec. XV Vaticano Latino 343, ff. 1-16v ; saec. XV (9) Codicibus perpensis, qui omnes, in nonnullis erroribus congruentes (7), haud dubie ad unum archetypum referri possunt saec. V ex. uel VI in. exaratum ($3), sex recensiones distinguere possumus. Ex quibus unam cognoscimus tantum ex codice T. Qui codex, admodum laceratus nec non aliquibus ingentibus lacunis corruptus (?), quamuis uetustus, textus re-

x5 MEOS bug O09 Om

censionem praebet innumeris erroribus, falsis lectionibus, in-

utilibus emendationibus infectam (1?) ; quam ob rem in recta oratione constituenda maxima cautela eum adhibere debemus : nam lectionem ab eo traditam alicuius momenti habere (x) C£. Sacris Erudiri, X (1958), p. 15 sqq. nec non Riv. Cult. Class. e Med., 1960 p. 168 sqq., ubi de huius operis codicibus fusius disserui. (2) Vltimum codicis folium descriptum est a manu aliquanto recentiore. (3) Codex deest ad znzellegent. (17, 20). (4) Codex deest ad sanezo (6, 17). (5) Codex deest ad dispensationemque (7, 57). (6) Praeter nonnullos codices minoris momenti, de quibus infra dicimus, Rufini opus tradiderant etiam codices Carnutensis 116 (saec. XII) et Metensis 136 (saec. XI), qui recentiore bello perierunt.

(7) C£. 35, 14, epistulas duas pto epistulae duae 5 39, 14, moses pro osi ; ad 17, 52 lectio in omnibus codicibus tradita : audi quozodo propheta christum dominum conprebensurm esse et pro nobis, id es? pro peccatis nostris, corruptioni traditum, nullam significationem habet, quoniam uerbo caret, qua re aliquorum codicum librarii uarie emendare conati sunt. (8) Nam codex Taurinensis saeculo VII in. uel potius VI ex. exaratus uidetur. Et de hoc cf. infra. (9) Aliquot foliis amissis, codex deest a diciz;us usque ad dici? (10, 25-17, 3), nec non a argenti (40, 20) usque ad finem ; de hoc codice cf. E. A. Lows, Codd. Lar. att. 463. ds UT T

conata est.

quaedam

manus,

multo

recentior, nonnullos

errores

cortigere

128

PRAEFATIO EXPOS. SYMBOLI

possumus tantummodo ubi cum una uel pluribus ex ceteris recensionibus congruat (!!). Recensio, quam K appellabimus, codices B A C amplectens, duobus breuibus lacunis (!?) nec non aliquibus peculiaribus erroribus (!3) bene distincta, inter omnes manifesto potior extat : plurimi sunt enim Rufini operis loci, ubi solum hi codices rectam tradiderunt lectionem (14). In hac classe codex, quem JB diximus, inter alios longe praestat. Codices R et V, qui cum codicibus classis K arte cohaerent,

textus recensionem — Y — ostendunt plurimis fortuitis erroribus corruptam (15), quos librarius codicis V nec non, in utroque codice, secunda quaedam manus non multo recentior (15) perperam corrigere conati sunt. Horum codicum consensus, etiam in fortuito errore, maxima

cura considerandus

est : neminem enim fugit nos interdum ex fortuito errore rectam lectionem eruere posse, cum contra hoc multo difficilius eueniat, ubi librarius ad arbitrium suum corrigere est conatus. Aliam recensionem — W — unus modo codex media quae dicitur aetate exaratus tradidit (P), nec non complures recentiores, ex quibus codices, quos N et O dixi, contuli (!?). Haec uero recensio non tantum fortuitis erroribus distinguitur (15), sed potius compluribus inutilibus falsisque correctionibus, quibus librarius codicis huius recensionis archetypi totum librum infecit : unde consequitur ut nobis rectam lectionem deligentibus hi codices prorsus nihil subuenire possint. Quintam recensionem cognoscimus tantum ex codice Q, qui, quamuis compluribus leuioris momenti erroribus infectus, saepe optimas tradit lectiones, cum recensione K congruentes. Omnes has recensiones, de quibus usque adhuc breuiter diximus, pauci tantum codices tradiderunt. Contra, media quae dicitur aetate late peruulgata est alia recensio, quam codices 5 D E F G H I L M, nec non nonnulli recentiores (19)

(11) De hoc cf. infra. (12) 17,5, om. zpsis uero usq. sapientiam ; 27,53, om. ut ierezias propbeta docet. Ex inscriptione, quam in catalogo codicum manuscriptorum bibliothecae Metensis legimus, manifestum est codicem Metensem 136, quem amissum diximus, ad hanc classem pertinuisse. (13) 20, 33, ueritatis pro breuitatis ; 38, 32, animum pro animo.

(14) C£. adnotationem ad rr, 4 ; 29, 5 ; etc. (15) t, 4, ueniat uiderim pto uenia tui dixerim ; 3, 17, 0m. ponitur usq. primo omnium ; 4, 65, ereasse deo pto creans sed eo ; 8, 19, om. ipse fransibi? usq. deus israbel ; etc.

(16) In ceteris quoque codicibus inuenimus emendationes a recentioribus manibus allatas, etiam si non tam multas ut in R etin V,

(17) Hi sunt ceteti recentiores : Monacensis 18529b ; Vaticanus Lat. 348 ; Vrbinas Lat. 55 ; Parisinus 1890 ; Parisini Mazar. 573, 574 ; Bruxellensis 1033 (66-76). (18) 21, 12, om. 7n /atere ;41, 24, om. fueri! ; 7, 20, sed ... assumi pto an ... adSUMDIUM y T, 37, diuintlas pro diuina natiuitas ; etc. (19) Vaticani Lat. 186, 303 ; Cantabrigensis Bibl. Vniu. Dd VII 1 ; Oxoniensis Magd. Coll. 761.

PRAEFATIO

EXPOS. SYMBOLI I29 tradiderunt (?). In hac recensione duas classes distinguimus,

alteram unum codicem S amplectentem, alteram codices D E

F G H I L M (?)). In hac classe arte inter se cohaerent D E F

G (3), nec non H 1 L M (2).

Codices classis X cum ceteris recensionibus comparantes, animaduertimus nonnullis in locis eos praebere textus recensionem uel penitus immutatam (2?) uel etiam aliquibus interpolationibus auctam (35) ab ignoto quodam retractatore, qui Arrianam haeresim impugnare conatus est magis quam Rufinus fecerat : qua de causa conicere possumus eum saec. VI uel VII in. in Italia uel in Hispania uixisse (a9 Omnes huius libelli codices in sex classes distribuere facile est ; si autem has classes comparamus, manifestum apparet eas nullo ordine nullaque euidenti ratione tam uarie diuerseque inter se conuenire modo in recta modo in corrupta lectione ut nullum dubium sit quin ex eis nonnullae infectae sint uariis lectionibus, quae non recta uia traditae sunt, sed

transuerso tramite irrepserunt (??) : praesertim recensiones Y et W lectiones huius generis satis superque ostendunt : codex recensionis Y archetypus, quamuis cum recensione K arte con-

iunctus, nonnullas

lectiones

deduxit a recensione X , fortasse

etiam a T'; archetypum uero recensionis W a recensionibus X K Y copiose hausit. Quae cum ita sint, reperire, num inter has recensiones artiores subtilioresque sint copulationes, difficilius uidetur : conicere tantum possumus recensiones K et Y, nec non recensiones X et T fortasse ab uno codice sub-

(20) Hanc recensionem tradunt etiam codices : Sorodunensis 162 (saec. XII); Diuionensis 124 (saec. XII) ; Carolopolitanus 212 (saec. XII) ; Parisinus 1922 (saec.

XIII) ; Vat. Ottobonianus lat. 3027 (saec. XII-XIII). Horum codicum uarias lectiones in apparatu non adnotaui : nam hanc Expositionis recensionem optime cognoscimus ex codicibus quos supra memotraui. (21) Cf. 4, 2, om. pene ; 6, 8, om. sequentibus ; 4, 54, pater esse pro esse pater ; 12, 15, om. sibi; etc.

(22) C£. 2, 27, quando pro quoniam ; 4, 56, seruum pto seruo ; 7, 47, Om. qui ; xo, 5, corruptio pro conagio ; etc. (23) C£. 2, 8, om. prius futurae sibi 5 3, 5, commodum pto commonendum ; 4, 4, om.

domino nosíro usq. filio eius ; etc. (24) C£. 6, 38, ipsius Zazen auctor est pater generando sine initio, quia nec pater praecedit filium mec filius sequitur patrem, in faciendo adoptiuum sicut nos pro ipsius amen usq. deus est 5 15,5, uelut si quis rex pergat ad gentem tn qua proprios babeat captiuitatis uinculo conligatos, deuictaque carcereg intret in quo uincti detinebantur, soluat catenatis uincula et claustra copminuat et uinctos in repiissionem educat pro uelut usq. in remissionem. (25) Ad 5, 21 add. constituit autem quod ait, genuit intellegitur ;ad 6, 38 add. sine initio et aequalis ; ad 14, 27 add. £u confregisti capita draconis zagni (Ps. 75, 14) ; ad 37, I0 add. u/ arríus ; ad 37, 38 add. ez filium dei babere initium et minorem esse patre ; sed e£ spiritum sanctum non solum minorem esse filio, sed ef mittendarium asserunt. | (26) Nam in his regionibus barbari Arriani uehementes contentiones suscitauerunt. Cf. de hoc aeris Erudiri, X, p. 20 sqq. ^, Pei ue (27) C£. ex g. 11, 4, ubi tantum recensio K rectam tradit lectionem : nis; spiritali aliqua zzediante substantia, cum ceterae recensiones tradant nisi aliqua sif media subSfantia spiritalis : cf. Sacris Erudiri, X, p. 27 sq.

130

PRAEFATIO

EXPOS. SYMBOLI

archetypo (25, qui uulgo nuncupatur, originem duxisse. Omnibus codicibus diligenter perpensis, ad rectam lectionem deligendam mihi maximi momenti uidetur consensus recensionum K et X, quippe quae a lectionibus transuersa uia deductis, omnino, uel quasi, immunes uideantur, quaeque inter se non nisi raro fortuitoque in lectione corrupta congruant. Cum hae recensiones diuersas praebeant lectiones, opus est lectiones in ceteris recensionibus traditas attente perpendere, nec non maxima cura considerare quae sit uis cuiusque lectionis atque eam deligere quae potior uideatur. Cum lectiones uariae eandem uim praebeant, puto nos lectionem in recensione K traditam deligere debere, quippe quae haud. dubie inter omnes praestare uideatur; non autem me fallit in his locis difficilius esse in lucem proferre quae fuerit lectio a Rufino adhibita. Qui principes typis impresserunt Rufini librum, codicibus tantummodo usi sunt modo classis W (35?) modo classisX (39). Ex subsequentibus editionibus operae pretium est commemorare editiones Erasmi (?!) et Manutii (39), qui codices classis X adhibuerunt; Barraei (3), qui codice quodam classis W usus est (35) ; Pamelii (?»), qui codicibus utriusque classis nisus est ; Baluzii (35), qui codices S H I contulit. Vallarsius (?) omnibus superioribus editionibus usus est, sed fidelius artiusque adhaesit Barraei editioni, inter omnes longe deterrimae. Anno 1866 Kleinius (3?) contulit codicem C eiusque peculiares lectiones edidit, in lucem proferens recensionem K, quam diximus inter omnes praestantem. Nemo autem hoc maximi momenti subsidio usus est ; et Morissonius (??), qui postremus Rufini opus edidit, nihil aliud fecit nisi fere ad uerbum expressit Vallarsii editionem (4). (28) Considerantes codicis T' uetustatem nec non interpolationes recensionis X, de quibus supra diximus, pro certo habere possumus hoc subarchetypum saeculo VI esse exaratum. (29) Hieronymi Epistulae, Romae 1469 (Hain 8551 et 8552). (30) Expositio beati Hieronymi im Syzbolum Apostolorum, Oxonii 1468 (Hain

8579).

(31) Cyptiani Opera, Lugduni 1535, p. 351 sqq. (32) Cypriani Opera, Romae 15653, p. 381 sqq. (33) Rufini Aquileiensis presbyteri Opuscula quaedazz, etc., Parisiis 1580, p. 169 sqq. (34) Fere omnes corruptas lectiones huius editionis Vallarsius in sua editione

accepit.

(35) Cyptiani Opera, Patisiis 1593, p. 564 sqq. (36) Cypriani Opera, Patisiis 1726, p. CXCVIII sqq. (37) Veronae 1745, p. 51 sqq. nec non P.L. XXI, 535 sqq. (38) Ueber eine Handsebrift des INicolaus von Cues, Berlin 1866, p. 131 sqq. (39) Oxford 1916. (40) Omnes hae editiones, quippe quae tantummodo codicibus classium X et I7 nitantur, nullius momenti sunt; qua te in apparatu feferemus solum lectiones uatias Vallatsianae editionis nec non nonnullas quae in Romana editione anni 1469 (Hain 8551) et in Barraei editione inueniuntur ut manifestum appareat quo ex fonte Vallarsius aliquot lectiones hausetit.

PRAEFATIO EXPOS. SYMBOLI

I3I

CODICVM STEMMA Archetypum

BAAC (K)

RV (Y)

Q

PON 02

| $ DEFG HILM T

CONSPECTVS

CODICVM ET EDITIONVM

'Tautinensis G V 26 ; ff. 104-161v ; saec. VI/VII Bambergensis B V 15 ; ff. 127-166 ; saec. IX Remensis 577 ; ff. 81-109 ; saec. IX Coloniensis 33 ; ff. 2-28Y ; saec. IX Parisinus Sangetmanensis 13756 ; ff. 143-189 ; saec. IX Abrincensis 72 ; ff. 73-94v ; saec. XII Cusanus T' 52 ; ff. 222-236 ; saec. XII Viridunensis 53 ; ff. 15-37 ; saec. XII Valentianensis 146 ; ff. 20-56 ; saec. XII in. Atrebatensis 831 ; ff. 63v-80v ; saec. XII "Trecensis 541 ; ff. 11-27 ; saec. XII Remensis 379 ; ff. 139-152 ; saec. XII Parisinus Bibl. Nat. 1648 ; ff. 236-251 ; saec. XII Parisinus Bibl. Nat. 1650 ; ff. 155-157 ; saec. XII Londiniensis Br. Mus. Add. 21074 ; ff. 62-65v ; saec. XII Vaticanus Reg. 275 ; ff. 101v-121v ; saec. XII Vaticanus lat. 289 ; ff. 139-166v ; saec. XII Vaticanus lat. 368 ; ff. 149-175 ; saec. XV Vaticanus lat. 343 ; ff. 1-16v ; saec. XV CxqCi Rt ecd Kop hts Ij SEE III s R4 G, e/e. codicum cortectotes

Wox ^N

consensus consensus consensus consensus

codicum B.AC codicum R.TZ codicum SDEFGHILM codicum POIN

editio anni 1469 (Hain 8551) Barraei editio Vallarsii editio in PL XXI, p. 335 sqq.

EXPOSITIO SYMBOLI

IO

v 5I

PL 1. Mihi quidem, fidelissime papa Laurenti, ad scribendum animus tam non est cupidus, quam nec idoneus, scienti non 3355536 esse absque periculo multorum iudiciis ingenium tenue et exile committere. Sed quoniam, ut cum uenia tui dixerim, temere in epistula tua per Christi me sacramenta, quae a nobis maxima cum reuerentia suscipiuntur, adstringis ut aliquid tibi de fide secundum Symboli traditionem rationemque conponam, quamuis supra uires nostras sit pondus praecepti (non enim me latet sententia illa sapientum, quae probe admodum dicit quia de Deo etiam uera dicere periculosum est), tamen si expetitionis a te inpositae necessitatem orationibus iuues, dicere aliqua oboedientiae magis reuerentia quam ingenii praesumptione temptabimus : quae quidem non tam perfectorum exercitiis digna uideantur, quam ad paruulorum in Christo et incipientium librentur auditum. Equidem conperi nonnullos inlustrium tractatorum aliqua de his pie et breuiter edidisse. Photinum uero haereticum scio eatenus conscripsisse, non ut rationem dictorum audientibus explanaret, sed ut simpliciter et fideliter dicta, ad argumentum sui dogmatis traheret, cum in his uerbis Sanctus Spiritus prouiderit nihil ambiguum nihil obscurum nihil a reliquis dissonans poni : quia in his uere conpletur prophetia quae dicit : Verbum enim conv

15

20

c. 1, 22 Is. 1o, 23 (Rom. 9, 28). IxscRiPTIONES : incipit expositum symboli sancti rufini T ; incipit expositio symboli expositum a rufino uiro sancto cuius laus in uirorum reuelatur inlustrium a hieronimo editum. laurentio papae rufinus B JA ; incipit expositio rufini in symbolum cuius laus est in katalogo uirorum illustrium C ; incipit tractatus episcopi augustini de fide symboli ad laurentium papam Y ; incipit expositio symboli sancti rufini 5 ; incipit expositio rufini presbyteti super symbolum apostolorum D ; explanatio rufini supet symbolum apostolum E ; incipit explanatio rufini in symbolum F G ; expositio de symbolo (symboli I) H I ; incipit ad laurentium L ; incipit tractatus tufini super symbolum apostolorum P ; beati hieronymi presbyteri ad laurentium papam de expositione fidei IN O ; dees? in M Q ; commentatius in symbolum apostolorum auctore tyrannio tufino I/a7 3 adprobamus et proscientiae T' 2 nec] non R. c. 1, 1 mihi] nichil E 4 maius peticulum maiusque fundere ane ingenium adZ. T (adprobauimus T;) cum uenia tui] conueniat quae H, condiscrimen est pos committere adZ. T ueniat qui M ^ ueniam T ^ uenia tui dixerim] ueniat uiderim Y ^ 8 tua om. X "7 rationemque 6 suspiciuntuf OQ sacramenta me 44 me om. T sapientis R, sapientium X (praefer S) 9 illa sententia T IN Va/ om. l 10 deo] te T probe] Y B C Q 5$ F G Val, proptie IN, ptope vez. codd. 11 si dicere etiam uera H I LL. M quaerere aut ane dicere add. T' uere Y om. l

expositionis XX 44, petitionis IN /a/

a te] ante 5 .M.

expositae

12 iubes C (Cs corr.),inpositate 9 M — sisanctis tuis az/e otationibus add. T nontam] 13 temptauimus T' $5 M (Tscorr.) $40 M,iuuetes T — dicere oz. T uidebantur L| M, -buntut I L4 14 digna oz. T notam .$ M, tam oz. T C 15 et anfe in quae ane ad add. b Val — adjut F G, IL quam] sed T' 17 equidem] et quidem Y H I L M P, te quidem IN et oz. T add. T scripsisse 5 V/a/

18 rationem]

traditionem

X (praeer S)

19 et fideliter]

20 in oz. Q T fideliter et simpliciter T fideliterque O V/2/, et feliciter .9.M enim] 22 uera R. prouidetet R. spiritus sanctus P X(praefér $ H M)

etiam T, oz. C

52

134

EXPOSITIO SYMBOLI, 1-2

summans et breuians in aequitate, quia uerbum breuiatum faciet 2

^

Dominus super terram. Nos ergo uel simplicitatem suam uerbis apostolicis reddere et adsignare temptabimus, uel quae omissa uidentur a prioribus, adinplere. Sed ut manifestius fiat argumentum

II

Io

I

I

2o

uerbi huius, ut diximus, breuiati, causam

PL 227

qua haec

traditio ecclesiis data est, ab origine repetemus. 2. Tradunt maiores nostri quod post ascensionem Domini, XIBIE, cum per aduentum Sancti Spiritus supra singulos quosque apostolos igneae linguae sedissent ut loquelis diuersis uariisque loquerentur, per quod eis nulla gens extera, nulla linguae barbaries inaccessa uideretur et inuia, praeceptum eis a Domino datum, ob praedicandum Dei uerbum ad singulas quasque proficisci nationes. Discessuri itaque ab inuicem, normam prius futurae sibi praedicationis in commune constituunt, ne forte alius alio abducti, diuersum aliquid his qui ad fidem Christi inuitabantur, exponerent. Omnes igitur in uno positi et Spiritu Sancto repleti, breue istud futurae sibi, ut diximus, praedicationis indicium, conferendo in unum quod sentiebat unusquisque, conponunt, atque hanc credentibus dandam esse regulam statuunt. Symbolum autem hoc multis et iustissimis ex causis appellari uoluerunt. Symbolum enim Graece et indicium dici potest et conlatio, hoc est quod plures in unum conferunt. Id enim fecerunt apostoli in his sermonibus, in unum conferendo unusquisque quod sensit. Indicium autem uel signum idcirco dicitur, quia illo in tempore, sicut et Paulus PL apostolus dicit et in Actibus apostolorum refertur, multi ex 338 circumcisis Iudaeis simulabant se esse apostolos Christi, et v 54 lucri alicuius uel uentris gratia ad praedicandum proficiscebantur, nominantes quidem Christum, sed non integris traditionum lineis nuntiantes. Idcirco igitur istud indicium posuere, C.2,1cf.Act.2,1-4.

— Bcf.Act.1,8.

— 20cf.IICor. 11, 15 ;Act. 15,1 ;Rom. 16, 18.

23 breuians] breuiatum T OQ — 24uel] pet D, ozz. T O Val uel anze uetbis add. NOJVa! 26signate W Va] . temptauimus Y T .$ H (Ts Rg corr.) causam Dos! omissaadd. C ^ 2? ex ante qua add. T quae V .$.M — 28 repetemus] X Q V2/, -tamus T Y, -timus K W ; cf. Sacris Erudiri X, 33 c. 2, 1 ascensum T' 2spiritus sancti [2 Va/ — supet X . 3 consedissent T uel az/e uatiisque add. T (T, del.) uariis T (T, corr.) 4 extranea T 5b Val nullae X (prae£er .$) batbatae I L.. M b inaccessae uidetentur H I IL. M in uia H, inuiae I L 6 hoc anze ob add. T O IN Val, est add. C, sit add. R. ob] ad P Val,ozm. T OIN — uetbum dei T C quemque 2 V/a3/ $8 sibi prius futurae T B O Va/ (B, corr.), sibi normam prius futurae J4, prius futurae IN, om.HILM 9 alius] alii IN O Va/ ab ante alio add. X P W obducti T V, aducti $, ducti P 10 inuitabatur T — in unum T 1i ut diximus om.D EI 12 conferendo zs4. indicium (/. 19) oz. T in unum conferendo Bar Val sentiebant HI L M Val 1B8exom.P N appellare Q X (praeter .5) graecum Y . 414" in afe his ozz. T 18 sentit .$ T, M 19 illo tempore RHIL MN,inillo tempore K T D Val ; ef. Ben. Patr. IT, 25, 43 et afe paulus om. P O Val

20 refertum .$

21 circumcisione P, circumeuntibus

esse om. T 22 proficiscebantur ad praedicandum Y Val ^ posuerunt O Va/

O T/a/

24 igitur oz. I O

EXPOSITIO SYMBOLI, 2-3

I35

2; per quod agnosceretur is qui Christum uere secundum apostolicas regulas praedicaret. Denique et in bellis ciuilibus hoc obseruari ferunt : quoniam et armorum habitus par et sonus uocis idem et mos unus est atque eadem instituta bellandi, ne qua doli subreptio fiat, symbola discreta unusquisque 5» dux suis militibus tradit, quae Latine uel signa uel indicia nominantur : ut si forte occurrerit quis de quo dubitetur, interrogatus symbolum, prodat si sit hostis an socius. Idcirco denique haec non scribi cartulis aut membranis, sed retineri cordibus tradiderunt, ut certum esset neminem haec ex lectio-

3; ne, quae interdum peruenire etiam ad infideles solet, sed ex apostolorum traditione didicisse. Discessuri igitur, ut diximus, ad praedicandum, istud unanimitatis et fidei suae apostoli indicium posuere, non sicut filii Noe discessuri ab alterutrum turrem ex latere cocto et bitumine construentes, culus cacu-

4o men pertingeret usque ad caelum, sed munimenta fidei, quae v 55 starent aduersum faciem inimici,elapidibus uiuis et margari- PL tis dominicis aedificantes : quae neque uenti inpellerent neque 539 flumina subruerent neque tempestatum ac procellarum turbines permouerent. Merito ergo illi ab inuicem separandi, 4 turrem superbiae aedificantes, linguarum confusione damnati sunt uti, ne unusquisque posset aduertere proximi sui loque^

lam. Isti uero, qui turrem fidei construebant, omnium lingua-

rum scientia et agnitione donati sunt, ut illud peccati, hoc - fidei probaretur indicium. 3. Sed iam nobis etiam de ipsis aliquid contrectandum est margaritis, in quibus primo in loco fons et origo omnium ponitur,

Verum

cum

dicitur

priusquam

38 cf. Gen. 11, 1-9.

: CREDo

IN DEO

incipiam

TÜcE Tett,

de 5.

PATRE

OMNIPOTENTE.

ipsis sermonum 41 Mt. 15, 45.

uirtuti-

42 cf. Mt. 7, 27.

24 quoniam] quando D E F G 28 atque e/v.] et institutio una bellandi T 29 quando his subreptio T dolis V, dolo .$ (Sscorr.), dolosaP distincta O Val | 30 uelasfesigna oz. O Va] — 31 nuncupantur O Va/ occurtit T 322an]uelO Vz/ 33 tetinere B C Q (B, corr.), requiri W/ 34 in az/e cotdibus add. K, credentium adZ. b Val tradiderunt] uoluerunt T' haec om. 4À haec neminem O V2/ 38 etiam peruenire T' 36 didicisseoz. Y ^ sufDE F HIL M ^ posuerunt ficeret pos; didicisse add. X ^ 38indiciumapostoli alterutto D EG F P I, 39turrim 5, P Val G, posuer 5 (S, corr. posuerunt) monumenta W Q R (P, R, corr.), moni40 usque ad caelum pertingeret / V/a X42 eJKRQONVal,exXTPV PI Va] 441aduetsus menta V Va] quem T, quam Bar V/, et O IN

implerent V, intellegent R (R4 V^ corr.)

43

fulmina Bar Va/, flammae R (cf. Mrz. 7, 27.) subuerterent X Y T ptopromo44 permouetent 454. separandi o». T cellarum tempestatumque T linguarum confusione 45 turtim $4 IN b Val uerent X Y — igitur O Va/ 47 tuttim $4 5 possit K, posse 46 uti] ut O 5, oz. T Bar Val om. C Val 48 scientia et] scientiae P IN ttactandum est T IN Va/ aliquid oz. T D E G(Gs add.) c.3,1etiamoz. TI credo patrem 2 bonorum fos omnium add. X ^ 83 credo usq. patre oz. X deum patrem omnipotentem T' Y W ; ef. Saeris Erudiri X, 33 omnipotente omnipotentem I L 4 uirtutum sermonibus T'

136

EXPOSITIO SYMBOLI, 3

; bus disputare, illud non inportune commonendum puto, quod in diuersis ecclesiis aliqua in his uerbis inueniuntur adiecta. In ecclesia tamen urbis Romae hoc non deprehenditur factum : pro eo arbitror quod neque haeresis ulla illic sumpsit exordium, et mos inibi seruatur antiquus, eos qui gratiam 10 baptismi suscepturi sunt, publice, id est fidelium populo audiente, Symbolum reddere ; et utique adiectionem unius saltim sermonis eorum,

qui praecesserunt in fide, non admittit

auditus. In ceteris autem locis, quantum intellegi datur, propter nonnullos haereticos addita quaedam uidentur, per 15 quae nouellae doctrinae sensus crederetur excludi. Nos tamen illum ordinem sequemur, quem in Aquileiensi ecclesia per lauacri gratiam suscepimus. ,Credo' ergo primo omnium ponitur, sicut et apostolus Paulus ad Hebraeos scribens dicit : v 56 Credere enim jrimo omnium accedentem ad Deum oportet, quia 20 est et credentibus in se remunerator fit. Sed et propheta dicit : PL Nisi credideritis neque intellegetis. Vt ergo intellegentiae tibi 340 aditus patescat, recte primo omnium te credere profiteris, quia nec nauem quis ingreditur et liquido ac profundo uitam committit elemento, nisi se prius credat posse saluari ; nec agricola 25 semina sulcis obruit et fruges spargit in terram, nisi crediderit uenturos imbres, adfuturum quoque solis teporem, quibus terra confota segetem multiplicata fruge producat ac uentis spirantibus nutriat. Nihil denique est quod in uita geri possit, Si non credulitas ante praecesserit. Quid ergo mirum, si acce3o dentes ad Deum, credere nos primo omnium

profitemur, cum

sine hoc nec ipsa exigi possit uità communis ? Haec autem idcirco in principiis praemisimus, quia pagani nobis obicere C32239 LHcb£ SITO.

21 Is. 7, 9.

5 commodum H I L M 6 quod oz. Y $ pro eo] quod ego O, quod ego ptopterea esse ^ Va] 9 ibi X, plenissime T' apud ag£e eos add. XV baptismi gratiam T V — 10 publico X (praezer F I L.) id oz. T (T, add. in marg.) 11 dominicum 057 symbolum ad. P saltem D E FO N T, Val 12 processerunt Y

— 13 aditus

QP IN — 14 addita] aucta I ,, acta L, audita M

uidentur]habentur T — 15 crederetur] W' R. Q V/2/, uel uideretur uel crederetur V/, crederentur T, uideretur K .$, uideatur X (praezer .$) 16 sequemur] K R Q, -imut cez£. codd. Val in aquileiensi ecclesia per baptismi gratiam suscepimus quem secundum apostolum per lauacti gratiam suscepimus T per lauacti gratiam] lauacri gratia I. l/z7 — 1v credere V R4 — igitur O Va/ — primum T P V^ ponitur 454. omnium ozz. Y 18 et oz;. O Val paulus apostolus X O IN Val ^ dicitom. T 19 enim ozz. T primum T' omnium oz.X ^. opottet ad dominum X dominum T' Y X ; cf. Sacris Erudiri X, 33 20 est oz. X et oz. T — inse om. P N . remuneratio T — fit o;. T —— 21 neque] non X W/ V Val Sibi Y Ra zorr bis DIC 22 omnium primo Y 23 nauem] mate 5 l/a3/

B

ac]aut T

LM 24 non audet elemento agricolae .$ 25 sulcis semina pro fruge 5, pro frugibus D E spargunt 5, crediderint .$ M. T, temperie OQ 27 segete. HIL si non] nisi T D E F G igitut 32 quia] quae quasi X

uitam] sese 5 Vz/, oz. O

committere D

I, elemento non audet I, credat prius T' T obruunt $5, subtuit Q et] aut .$ H M, pro spe frugis I L, profusius F G 26 adfuturam Q teporem] temperiem M,-tes W Va] frugem $ HIL.M X99 O Ta] 30 dominum T primum T

EXPOSITIO SYMBOLI, 3-4

3I

Iss

solent quod religio nostra, quia rationibus deficit, in sola credendi persuasione consistat ; et ideo ostendimus nec agi nec stare aliquid posse, nisi praecesserit uis credendi. Denique et matrimonia contrahuntur, quia creditur successura posteritas;

40

E

IO

15

et pueri discendis artibus traduntur, quia magistrorum in discipulos transfundenda creditur disciplina ; et imperii insignia unus suscipit, dum credit sibi urbes et populos, armatum etiam exercitum pariturum. Quod si haec singula, nisi prius crediderit futura, nullus aggreditur, quomodo non multo magis ad agnitionem Dei credendo ueniatur ? Sed uideamus iam quid breuialis hic Symboli sermo proponat. 4. CREDO — inquit — IN Dko PATRE OMNIPOTENTE. A oy Orientales ecclesiae omnes pene ita tradunt : ,Credo in PL uno Deo Patre omnipotente'. Et rursum in sequenti sermone, 341 ubi nos dicimus : ,et in Iesu Christo, unico Filio eius Domino nostro', ita illi tradunt : ,et in uno Domino nostro Iesu Christo

unico Filio eius' : unum scilicet Deum et unum Dominum secundum auctoritatem Pauli apostoli profitentes. Sed de hoc in sequentibus repetemus ; nunc interim quod ait : ,in Deo Patre omnipotente' uideamus. Deus, secundum quod opinari potest humana mens, naturae ipsius uel substantiae, quae est super omnia, appellatio est. Pater archani et ineffabilis sacramenti uocabulum est. Deum cum audis, substantiam intellege sine initio sine fine simplicem sine ulla admixtione inuisibilem incorpoream ineffabilem inaestimabilem, in qua nihil adiunctum nihil creatum sit. Sine auctore est enim ille qui auctor €.4, G'cf. I Cor./8, 6.

33 defecit K P 34 persuasione] tatione T 35 et ideo pos? denique add. AX (Ga H, I4 dw. et) 3S transfundendi T' et impetii] imperii quoque X . 89suscepit T R (R, eorr.) populos et urbes O V'a/ ; in T legitur utbes... ciope populum et anfe armatum add. Bar Va] 49 etiam] at T exercitatum T parituros X 41 prius ozz. T crediderint T, W/ Y | 42 credendo] ita T — 43 quidiam X O Va/ hicom. Y ^ sermo symboli O Va/ c. 4, 1 deum patrem omnipotentem Y I T D E G, (deo) Q omnipotenti .$ 2 pene ozz. X (praeter 5) ita] ista. D G H M, oz. C 3 unum deum patrem omnipotentem IW T D E G, (uno deo) Q omnipotenti 5 4 iesu christo unico filio eius domino nostro] K Q Y, christo iesu unico filio eius domino nostro $5 F l/2/, christum iesum unicum filium eius dominum nostrum I D E G, christo filio eius

unico domino nostro T (T, corr. christum filium eius unicum dominum nostrum), 4/6 domino (o5 eius) usq. filio eius oz, H christo iesu unico filio eius HI IL M unum dominum nostrum iesum chriBita]ita et T X, oz. Bar Val ILM * pauli] 6 dominum ... deum T stum unicum filium eius T, W D E G $8 consequentibus T profitentis T P O, confitentes M sancti B 24, ozz. C credo repetimus Q T, -tamus H M locis pos? sequentibus add. b Va/ 9 enim deum patrem omnipotentem T, W D E F G, (deo) Q ante ait add. T 10 mens humana T . qui .$ MIL pos? deus add. X ^ secundum oz». H ueto posf patet add. X est oz. T H L P (T, add.) 11 appellatio] nomen K est 152. qui] etenim ipse est qui TS OC F GIP 15 enimest 14 in quo P O qui auctot est omnium] qui est omnino (oz. O) omnium (T, add. ille zn zara.) auctot O 5 Val

138

2o

2

A

$o

5A

EXPOSITIO SYMBOLI, 4

est omnium. Patrem cum audis, Filii intellege Patrem, qui Filius supra dictae sit imago substantiae. Sicut enim nemo dicitur dominus, nisi habeat uel possessionem uel seruum cui dominetur; et sicut nemo magister dicitur, nisi discipulum habeat : ita et pater nullo pacto quis dici potest, nisi filium habens. Hoc ergo ipso nomine quod Deus Pater appellatur, cum Patre pariter subsistere etiam Filius demonstratur. v 58 Quomodo sane Deus Pater genuerit Filium, nolo discutias nec te curiosius inseras in profundi huius archanum, ne forte dum inaccessae lucis fulgorem pertinacius perscrutaris, exiguum ipsum, qui mortalibus diuino munere concessus est, perdas adspectum. Aut si putas in hoc omni genere nitendum, prius tibi propone quae nostra sunt ; quae si consequenter ualueris expedire, tunc a terrestribus ad caelestia et a uisibilibus ad inuisibilia properato. Expedi primo si potes et explana quomodo mens, quae intra te est, generet uerbum, et qui sit in ea memoriae spiritus. Quomodo haec cum diuersa sint rebus et PL actibus, unum tamen sunt substantia uel natura ? et cum e 342 mente procedant, numquam tamen ab ipsa separantur ? Sed Si haec, quamuis in nobis et in animae nostrae substantia habeantur, tamen tanto nobis occulta uidentur, quanto et ad-

4o

spectui corporeo inuisibilia, de apertioribus requiramus. Fons quomodo ex se generat fluuium ? quo autem spiritu rapidum fertur fluentum ? quid est quod, cum unum et inseparabile sit fluuius et fons, tamen nec fons fluuius nec fluuius fons intellegi aut appellari potest ? Et tamen qui uiderit fluuium, uidet et fontem. Exerce te prius in horum explanatione et discute, si potes, quae habentur in manibus:et tunc ad horum sublimiora ueniemus. Nec putes quod te statim de terra ascendere sua-

4 ^ deam super caelos ; sed prius te, si placet, ad istud firmamenMc

Elebz ros

Gol; rers.

25 cf. Prou. 25, 27.

29 cf. Rom. 1, 20.

i6fllum HILM pattemom.IL 14 dicta Y (R, corr.), dictus X(praerer 5) sit] est X — 18 uel azze possessionem ozz. T C 19 dominatur a2 — 20 nullo pacto oz. T ^ nemo fos; dici ad2. T 21 igitur O V/a3] quo I Val 23 sane] autem 5 V/a7 deus oz. T 24 inferas O E F G, ingeras W Va/ in profundum (-funda P) huius archani T P, in profundo arcani O Va/ 25 scrutatis T 27 indagationis 5o; omni add. b Va/ ^ nitendum] utendum O Vz/, pernitendum T — 28 uolueris R HI L M(R, H,corr.) 30 praeparato A 5 E. G M, praeparator D, properatus F, praepara te H IL primum T, prius F G — et explanaom.O Va/ 3isit]sunt T — 32 diuersas in tribus Y (Rscorr.) 33sint XC Val uelantesubstantia add. b Val, inadd.P ex TK 34ab ipsa] ex mente K separentur Tb Va/ — sed]et W V'a/ 38siom..X inanfeanimaeoz. Y Q b Val(R,add. substantiae R (R,vorr.) 36uideantur Y — etoz. Va aspectu DOTND 88 generet T P in aze rapidum add. D E F G rapidus Bar Val, rabidum I ^ 39 in az/e fluentum adZ. Bar Va/ fluentem. $ DEL quid est quod] quod quidem D E H, quidem quod M cum] dum O Va/, oz. P — 40 et fluuius et X( praezer I) fluuius fons nec fons fluuius O I/2/ intellegi aut ozz. T 41 uiderit] uidit T 42 appellatione T 43 habeantur R 44 uenies Bar Va! | quod] quia X te pos nec £ransz. T te anie suadeam add. T suadeamus K suadeam ascendere H I IL. M

v.59

EXPOSITIO SYMBOLI, 4-5 tum quod oculis uidetur, educam,

50

55

6o

139

et ibi, si potes, naturam

huius uisibilis luminis discute : quomodo ignis iste caelestis generat ex semetipso splendorem lucis ; quomodo etiam producit uaporem ; et cum sint tria in rebus, unum tamen sunt in substantia. Quod et si haec singula inuestigare potueris, scito adhuc diuinae generationis mysterium tanto esse differentius et eminentius, quanto creator creaturis potentior, quanto artifex opere suo praestantior, quanto ille qui semper est eo qui ex nihilo coepit esse, nobilior. Credendus est ergo Deus esse Pater unici Filii sui Domini nostri, non discutiendus. Neque enim fas est seruo de natalibus domini disputare. Contestatus est Pater de caelis, dicens : H?c est Filius meus dilectus, in quo bene conplacui : ipsum audite. Pater ipsum esse dicit Filium suum, et ipsum audiri iubet. Filius dicit : Qu? me uidit, uidit et Patrem ; et : Ego et Pater unum sumus ;et : Ego a Deo exiws et

ueni in hunc mundum.

Quis est qui inter has Patris et Filii

uoces medius se discussor interserat, et deitatem

diuidat, af-

PL

fectum separet, substantiam rumpat, spiritum secet, neget esse uerum quod ueritas dicit ? Est ergo Deus Pater uerus,

345

65 tamquam ueritatis Pater, non extrinsecus creans, sed eo quod

ipse est, Filium generans, id est : qua sapiens sapientiam, qua iustus iustitiam, qua sempiternus sempiternum, qua immortalis immortalem, qua inuisibilis inuisibilem, qua lux splendorem, qua mens uerbum.

^

5. Quod autem diximus Orientis ecclesias tradere unum Deum Patrem omnipotentem et unum Dominum, hoc modo intellegendum est : unum non numero dici sed uniuersitate. Verbi gratia : si qui dicat unum hominem aut unum equum, hic unum pro numero posuit : potest enim et alius homo esse et tertius, uel equus. Vbi autem secundus uel tertius non po57 Mt. 17, 5.

59 Io. 14, 9.

60 Io. 10, 30.

60 Io. 16, 28.

46 uidetur] cernimus I L, o». H M reducam Y . 48 genetet T N O Val seipso T producet T, -cat V 5 Val 49 aeris anfe uapotem 50 si tria sint 5 l/2/, sunt tribus tria T, tria O P et] ut T add. T quanto (an/e quantum T' 52 et eminentius oz. Y e&E C I L, et dcl. BR, quanto (a7£e ille)] quantum 53 opertis sui H L. M artifex)] quantum T K 54 est pos? nobilior add. Bar Va/ ^ patet esse X (praeter 5) eo quod R gr b? etiam ane patet add. T quem po;/ disputare add. I IL B6seruum D EF G caelo T — mihi os7 quo adZ. b Va/ — 58 esse dicit] K Y Q T,, dicit esse X I7 me uidet uidet 74 59 et ante ipsum ozz. T R (Rs add. in marg.) Val, dicit T C V X (praeter 5$) T,, uidet me uidet V// (cf. ó évpakós eue édpakev) 61 est qui et ueni oz. Y et ante ego et oz. W" 60 iterum pos et add. T 62 medium se discussotem X ^ adfecta Y ^ 63 et anfe om. Y | patti T spiritum] christum Y ^ 68 tamquam oz. X substantiam add. X (praeter 5) ex ante eo add. X O IN Rg creans sed eo] creasse deo Y (R, eorr. creans sed ex eo) 66 qua ... qua ... e&.] K Y P Q N, quasi ... quasi ... e/c. T X Val, quia ... Val 68/9 qua lux ... qua] quia lux ... quia V/a/ quia ... efc. O hoc modo] hoc non 2 dominum] deum T' c. 5, 3unum deum oz. HI LL. M 4qui] K Q R, quis ce//. codd. Val — dicit X O Val,om. Y TQ | 8nonom.OVal 6 secundus] alius 1/2/ b uel pos alius add. T (praeter 5)

v 6o

I40

EXPOSITIO SYMBOLI, 5

test iungi, unus si dicatur, non numeri sed uniuersitatis est nomen. Vt si, exempli causa, dicamus unum solem, hic unus IO

15

20

e

vA

30

3

A

ita dicitur, ut alius uel tertius addi non possit : unus est enim sol. Multo magis ergo Deus cum unus dicitur, unus non numeri sed uniuersitatis uocabulo nuncupatur, id est : qui propterea unus dicatur, quod alius non sit. Similiter et de Domino accipiendum est quod unus sit Dominus Iesus Christus, per quem Deus Pater dominatum omnium tenet. Vnde et sequens sermo omnipotentem pronuntiat Deum. Omnipotens autem ab eo dicitur quod omnium teneat potentatum. Tenet autem omnia Pater per Filium, sicut et apostolus dicit : Qwia per ipsum

PL

creata suni omnia, wisibilia et ànuisibilia : siue throni siue do-

244

minaltiones siue principatus siue potestates. Et iterum ad Hebraeos scribens, dicit quia : Per ipsum saecula instituit et ipsum constituit heredem wniuersorum. Quod si per ipsum saecula instituit Pater, et per ipsum creata sunt omnia, et ipse est heres omnium, per ipsum ergo et potentatum omnium tenet. Quia sicut lux de luce et ueritas de ueritate, ita de omnipotente omnipotens natus est, ut et in Apocalypsi Iohannis de Seraphin scriptum est : E? requiem non habebant die ac nocte, dicentes : Sanctus sanctus sanctus Dominus Deus, qui erat et qui est et qui uenturus est omnipotens. Omnipotens ergo dicitur qui uenturus est : et qui est alius qui uenturus est, nisi lesus Christus Filius Dei ? His additur : ,inuisibile et inpassibile'. Sciendum quod duo isti sermones in ecclesiae Romanae Symbolo non habentur. Constat autem apud nos additos haereseos causa Sabellii, illius profecto quae a nostris Patripassiana appellatur : id est, quae Patrem ipsum uel ex Virgine. natum dicit, et uisibilem factum uel passum esse adfirmat in carne. Vt ergo excluderetur talis impietas de Patre, uidentur haec addidisse maiores et inuisibilem Patrem atque inpassibilem £25,119]; 3, 16.

20 Hebt. 1, 2.

26 Apoc. 4, 8.

? iungi] legi V,largi R, addi R, 8 nomen est T 9 uel an£e alius add. O Val uelom. Y tettius]alter Y ^enim est D E F G, enim o». $ H I L. M, est oz. T 10ergoom.Y M,ras. H — dicatur Y — 12dicitur W T Va/ quod] quia Y et oz;. T 13 sitoz. Y ^ 14 dominatum] dominum R, dominium V7 R, 15 deum] K Y IW Q Val, dominum X T ; cf. Sacris Erudiri X, 34 — 20 sctibens ad

hebraeos

T

dixit T ^ instituit] constituit T"

21 uniuersorum

heredem X

constituit autem quod ait genuit intellegitur ane quod si add. X Val ; cf. aeris Erudiri X, 20 saeculum T 23 pater 5os/ tenet add. T 24 luce] lumine Y et pos/ ita add. X P 25 et oz. X T O Val apocalypsin 24 H M de seraphin oz. ]V — 2? sabaoth pos; deus add. PO Val — 28 omnipotens oz. T (add. T2)

28/29 omnipotens ergo uq. uenturus est nisi] et quis est alius qui uenturtus

est omnipotens nisi T' 29 qui] Y $5 Q C, quis cezz. codd. Val iesus ozz. Bar Va! — 30inuisibilem et inpassibilem T C D E F GI L P O, inuisibili et impassibiliV/2/ 31symbolum Y 32autem]enim T 33 patripassiani Y — 34 et ane patrem add. O Va/ — esse post natum add. T — 35 uel passum uel factum esse T, factum uel passum X C, factum esse uel passum O Va/ — 36 uident V — 37 patrem ozz. X.

v 61

EXPOSITIO SYMBOLI, 5-6

I4I

dixisse. Constat enim Filium, non Patrem, in carne natum, et 40

4

A^

ex natiuitate carnis Filium uisibilem et passibilem factum. Quantum autem expectat ad illam deitatis immortalem substantiam, quae una ei eademque cum Patre est : ibi neque Pater neque Filius neque Spiritus Sanctus uisibilis aut passibilis creditur. Secundum dignationem uero carnis adsumptae, Filius et uisus et passus in carne est. Quod et propheta praedixerat, ubi ait : Hic Deus noster : non reputabitur alter ad eum. Inuenit omnem uiam disciplinae et dedit eam Iacob puero suo et Israhel dilecto suo. Post haec in terris uisus est et inter homines conuersatus est. 6. Sequitur post hoc : ET 1N Iesv CHRIsTO vNIiCO FiLIO EIVS

^

IO

I

A

DoMINO

NosTRO.

lesus

Hebraei

uocabuli

nomen

est,

quod apud nos Saluator dicitur. Christus a chrismate, id est ab unctione appellatur. Legimus in libris Mosi quod Auses Naue filius, cum electus esset dux populi, commutato nomine, de Ause Iesus cognominatus sit, quo scilicet ostenderetur hoc esse nomen quod principibus et ducibus conueniret, his dumtaxat qui salutem sequentibus se populis darent. Itaque et ille Iesus appellatus est, qui eductum de terra Aegypti populum et de erroribus eremi liberatum in terram repromissionis induxit. Et hic Iesus, qui populum de ignorantiae tenebris eductum et de mundi erroribus euocatum introducit ad regna caelorum. Christus quoque uel pontificale uel regium nomen est. Nam prius et pontifices unguento chrismatis consecrabantur et reges. Sed illi uelut mortales et corruptibiles, unguento materiae corruptibilis unguebantur; hic uero Sancto Spiritu perunctus, Christus efficitur, sicut Scriptura de eo dicit : Quem unxit Pater Spiritu Sancto misso de caelis. Et 45 Bar. 3, 356-38. c. 6, 4 cf. Num. 15, 17.

18 Act. ro, 58.

38in carne natum] incarnatum O T7 V/2/ et ex catne natum fos natum add. O IN Val 39filiumoz. D E G(Gsadd.) 490 expectat] T V .$ H M, spectat cezf. codd. Val 41iecioz. Y (R5 add. et) eadem R, eamdemque T — ubi Y 42 neque filius oz. D E G (Gs add.)

43 uero dignationem X

44 et uisus] oz.

D EG

W' (G, add.), et natus supr. ser. P; est in catne lV/a] ^ hieremias pos? ptopheta add. T 48 est pos hic adZ. T C et anfe non add. T (Q X, supr. ser. Pa (in Graeco non legitur) ^ alter ad] absque T 46 qui 505? eum add. T O, hic add. CI P4 4 postoz. Y (add. R;) inter homines] K Y W Q Val, cum hominibus X T (vf. Gr.) 48 uetsatus Y c. 6, 1 iesu chtisto filio eius unico domino deo nostto T (T, corr. : iesum christum filium, ezc.), christo iesu unico filio eius domino nostro $ H I L M Va/, christum iesum (iesum christum IN O) unicum filium eius dominum nostrum W D E F G, iesu christo filio eius unico domino nostro C V, iesu chtisto eius filio unico domino nostro 7A 2 est nomen P Val, est ozz. O 4 enim azzein add. b Val B auses

(cf. avav vióv vavq)] 6 de oz. X $8 sequentibus oz. pellatus] dictus. T' duxit X O Va] II

est qui et iesus fos7 filius add. T iesus Q. V, iosue R4 ause] iosue V R4 sit] est K quod C$ DEFGM X (praeter 5) se om. TI daret Y (R, corr.) 9 ap^ dicitur am/e qui add. X ^ 12 reuocatum O Va/ ^ intro18 et teges oz. T1 ^ ueluti O Va/, ut Q 17 sancto deeszI KVFINI

XX

PL 345

v 62

142 20

EXPOSITIO SYMBOLI, 6-7

Esaias praesignauerat, dicens ex persona Fili : Serius Domini super me : propler quod unxit me, euangelizare pauperibus misit me. Quia ergo ostendimus quid sit Iesus, qui populum saluet, et quid sit Christus, qui pontifex factus sit in aeternum, nunc ex consequentibus de quo dicantur ista uideamus. , Vnico — inquit — Filio eius Domino nostro'. Per hoc docet nos quia

et Christus, de quo exposuimus, PL unicus Filius sit Dei et noster Dominus. Ne forte putes quod 346 humana ista uocabula terrenum te aliquid doceant, ideo subiungit unicum hunc esse Filium Dei Dominum nostrum. Vnus enim de uno nascitur, quia et splendor unus est lucis, et v 65 unum est uerbum cordis : nec in numerum pluralem defluit incorporea generatio, nec in diuisionem cadit, ubi qui nascitur

25 Iesus iste, de quo diximus,

30

nequaquam a generante separatur. Vnicus est, ut menti sen-

35

sus, ut cordi uerbum, ut forti uirtus, ut sapientia sapienti. Nam sicut solus sapiens Pater ab apostolo dicitur, ita et solus Filius sapientia nominatur. Vnicus ergo Filius est : et cum sit gloria sempiternitate uirtute regno potestate hoc quod Pater est, omnia tamen haec non sine auctore, sicut Pater, sed ex Patre,

40

tamquam Filius, tamen caput est Christi Deus est. ?. Filium sane uitatis adsumas,

habet ; et cum sit ipse omnium caput, ipsius Pater. Sic enim scriptum est quia : Cafut cum audis, nolo cogitationem carnalis natised memento haec de incorporea dici sub-

stantia et natura simplici. Si enim, ut supra iam diximus, uel

in eo quod cor generat uerbum, uel mens sensum, uel lux ex se parit splendorem, nihil horum requiritur, nec ulla in tali generatione fragilitas cogitatur : quanto purius et sacratius de horum omnium creatore censendum est ? Sed fortasse dicas 19 Is. 61, 1. 22 cf. Hebt. 6, 20. 39 I Cor. 11, 5.

84 cf. Rom. 16, 27.

34 cf. I Cor. rz, 24.

19 pracfigurauerat Bar Va/ 21 misit me pauperibus O Va/ 22factus est I 23 etinas/eunico add. X ^ 24 inquit oz. H L M, post filio /ransz. P O Val, post nostro rans. V —— nostto oz. T ^ unicum... filium eius dominum nostrum I D EG,T,(om.nostrum) per]postP O — 25et]est X(praet. H) 26 quod ante unicus add. X sit ane filius /ranst. T L, pos? dominus £ransz. O (est) Val, post deizransz.IN,omz.P

^ dominusnoster

T ^ deusetam/edominusadd.

Y |28unum

ante filium add. .X ^ dominum nostrum oz. T 29 unius (an£e est) K lucis] loci V, locis R (R, corr.) 30 defluat T 34solus oz. T ^ pater sapiens T DODLESPAG 35 a ane sapientia add. T eius pos? gloria add. T 36 sempiternitatem uirtutem regnum potestatem T' est oz, T 38 sine initio et aequalis a5£e habet add. X Val ; cf. Sacris Erudiri X, 20

et cum] sed cum C,

cum I7, cumque Bar Va/ 39paterest Va/ — caputest ui. deus est] auctor est pater generando sine initio quia nec pater praecedit filium nec filius sequitur patrem in faciendo adoptiuum sicut nos X ; cf. Sacris Erudiri X, 20 c. 7, 2 mementote Y(Rsvcorr.) ^ hocO Val,om.NN incorpoteae... substantiae X — Setom.X naturaesimplicis I Va/ — iamom. T — 4generet T 5 pariat T — 6 quantum I7

EXPOSITIO SYMBOLI, 7

IO

I

A

2o

143

quia ista, quam memoras, insubstantiua est generatio : neque enim lux substantiuum profert splendorem, aut cor substantiuum generat uerbum : Filius autem Dei substantialiter adseritur generatus. Ad haec primo omnium illud dicemus quod etiam in ceteris rebus, cum proferuntur exempla, non per omnia similitudinem seruare possunt rei illius, cui praebere putantur exemplum, sed unius alicuius partis, pro qua uidentur adsumpta, similitudinem tenent. Verbi gratia, ut cum in Euangelio dicitur : Szmile est regnum caelorum fermento quod abscondit mulier in. Jarinae mensuris iribus, numquidnam putabimus regnum caelorum sic per omnia simile esse fermento, ut et substantia illa ita palpabilis sit ac fragilis, ut et acida fieri possit et corrupta ? an ad hoc solum exemplum istud uidetur adsumptum, ut ostenderetur ex parua praedi-

v 64

PL 547

catione Verbi Dei humanas mentes fidei fermento posse coa-

2j

30

35

lescere ? Similiter et cum dicitur : Somile est vegnum caelorum reliae missae in mare, quae ex omnium genere piscium adtrahut, et in hoc numquid putandum est quod naturae lini, quo rete aptatur, ac nodis, quibus maculae nectuntur, regni caelorum substantia per omnia conferatur ? an ad hoc solum uidetur adsumpta conparatio, ut ostenderet quia sicut rete de profundo maris pisces educit ad litus, ita de profundo huius saeculi errore humanae animae regni caelorum praedicatione liberantur ? Ex quibus constat exempla non in omnibus his quorum exempla sunt, esse similia : alioquin si eadem essent omnia, iam non exempla dicerentur, sed ipsae potius res, de quibus agitur, uiderentur. Deinde etiam illud dicendum est, quod nulla creatura talis esse potest, qualis creator eius : et PROS ideo sicut sine exemplo est diuina substantia, ita sine exemplo PL 348 €; 7, 16 Mt. 15, 55.

23 Mt. 15, 47.

8 quiaoz. X W Val!

| quem T, qua V

ratio] cogitatio est T'

turp cum

uh con) IN O Val

9 profert] facit

11 hoc Vz/

insubstantia O Va]

primum T

12 rebus oz. Bar Val

| cum

Y D PN

est gene-

10 autem] enim T

dicimus T O Vz/ oz.

T Va/|

adsete-

. quod]

| conferuntur

T,

proferantur Bar V/g/ ^ 13 tamen post omnia add. b Va] ^ seruate] exhibere R 15 uidetur T 17 ueteri fos7 fermento add. T ^ numquid B (B, eorr.) 18 pusitom.D itaom.HIL M 19etposutom.W Val sicom.W Val tamus X utautcorrupta fieri possitautacida T — 20 et(zz/eacida)om. X ^ an]sed EG 23 assumi I/ Va] — ptaua $ .M. uideatur T 291istudoz.T JW Val esse Y

24 reti R; H L C W Val,sagenae V D, Gs

Val, emissi IN

qudd YHLMNO

!JVal

exom. T

misso

R

HILL

MOP

omnium] K Q, -i

cett. codd. Val (omnia genera T)

abstrahit IN O Va, adtrahetet T, abstrahat P

31 non 2:4. exempla (/. 33) oz. T

32 si] nisi I^

ne26 aptantur T, captatut Q, operamut P Va/ retiae T 25 natura T 28 ostenderetur 5 Val( fort. recte ; 27 an] sed W' Val ctuntuf] texuntur T 30 liberentur T saeculi huius T O Va/ 29 adducit K O P Va/ cf. 7. 21) esse .9

33 per ane omnia

35 esse potest] tam potens est T —— cius cteator J4 add.D E FG post ita add. T X O Val

36 et

* Numeri foliorum 65, 66, 67, 68, 69 et 70 praetermittuntut in editione Vallarsiana.

144

40

45

5o

5 VA

EXPOSITIO SYMBOLI, 7-8

est et diuina natiuitas. Tum etiam illud addemus, quia omnis creatura ex nihilo est. Si ergo insubstantiua sit illa quae gignit ex sese creatura, quae ex nihilo facta est, conditionem in hoc seruat originis suae : illius autem aeternae lucis substantia, quae semper fuit, quia insubstantiuum in se nihil habuit, insubstantiuum ex se splendorem proferre non potuit. Et ideo recte unicus dicitur Filius. Vnicus enim et solus est qui ita natus sit, nec conparationem aliquam potest habere quod unicum

est, nec

similitudinem

substantiae

in facturis

suis

habere potest ille qui factor est omnium. Hic est ergo Iesus Christus unicus Filius Dei, qui est et Dominus noster. Vnicus et ad Filium referri et ad Dominum potest. Vnus enim est uere Filius et unus uere Dominus Iesus Christus. Ceteri quippe, licet dicantur filii, adoptionis tamen gratia dicuntur, non ueritate naturae. Et si dicuntur alii domini, concessa, non ingenita potestate dicuntur. Hic uero solus est unicus Filius et solus unicus Dominus, sicut et apostolus dicit : EZ «nus Dominus Iesus Christus ber quem omnia. Igitur posteaquam propositus ordo fidei ineffabile sacramentum Filii de Patre natiuitatis exposuit, nunc ad humanae salutis dignationem dispensationemque descendit, et hunc quem supra dixit unicum Filium Dei, et Dominum nostrum nunc dicit.

VA

8. OvI NATVS EST DE SPIRITV SANCTO EX MARIA VIRGINE. Haec iam inter homines dispensationis natiuitas est, illa

v 72 PL

diuinae

249

substantiae;

haec

dignationis

est,

ill

naturae.

De Spiritu Sancto ex Virgine nascitur : et iam hoc in loco mundior auditus requiritur et purior sensus. Huic enim, quem dudum de Patre

natum ineffabiliter

didicisti, nunc a Sancto

53 1 Cor. 8, 6.

8v est oz. C V

et post est oz. T X W Val

W/ Val, diuina maiestas H L. M

tunc HISP

^ diuina natiuitas] diuinitas addimus

W^ T Val

38

ex post etgo add. X (praeter F L) insubstantia B.C V/ D E G, substantia H IL MP sit illa] scintilla O sit 44. gignit]scintilla quae ignis est V/z7 sint YQN,estT . respostila ad4.F | quam P N gignitur X(praeter 5) 39 sese] sesi T, se I. OQ Val, om. F creatutam O Va/ factaom. T gignit et ante conditionem add. b Val, etadd. W V — hoc]se Y 40 setuatut T illius autem] cur illius Bar V/a/ aeternae] paternae R 41/42 substantiuum V/a/ ferte T 43 dicitur unicus K D et] eo X (praeter 5), ea 5, ozz, P ita oz. X 44sit] est I7 V R, Val 46 substantiae] in substantia O V/a/ suae pos/ substantiae add. T in]cum P Va] . suisom. T 46 est atze etgo om, XT C P christus iesus filius unicus 5 V/a/ 44 lumen de lumine os dei edZ. T qui om.DEFG

48 unicus P IN V/2/, unius O

est enim P O D Val

et anie

uete ad4. Bar. Val, filius add. I. 49 uere az/e dominus ozz. W' Va] fiii pos? quippe ad4. O Va] B0 dicuntur Y filii dicantur 5 V/, filii ozz. O bi tamen an£e non add. b. Val 53 est anie unicus dominus ad. T dicit] ait O Val . unus pater deus fos/ dicit add. X ^ 04 iesus oz. T ^ ideo O Val praepositus Y T' B5 natiuitate patris I — 5? dispensationemque dees? I 58 nostrum oz. T X dicit] ait T ! c.8,1qui]quiaX ^ 2iam]etiam T, autem P, tam Q Sillaest Y — 4sancto] cum Y — exmatia uirgine T in hocloco T O Va/, in oz. H M 5 hunc J7 8 spiritu sancto IN O Va/ : :

EXPOSITIO SYMBOLI, 8

mo

I

A

2o

e

vA

3o

3 VA

I45

Spiritu templum fabricatum intra secreta. uteri uirginalis intellege ; et sicut in sanctificatione Spiritus Sancti nulla sentienda est fragilitas, ita et in partu Virginis nulla est intellegenda corruptio. Nouus enim hic saeculo datus est partus, nec immerito. Qui enim in caelis unicus Filius est, consequenter et in terra unicus est et unice nascitur. Nota sunt omnibus et in Euangeliis decantata de hoc scripta prophetarum, quae dicunt quod Virgo concipiet et pariet filium. Sed et partus ipsius mirabilem modum Ezechihel propheta ante formauerat, Mariam figuraliter portam Domini nominans, per quam scilicet Dominus ingressus est mundum. Dicit ergo hoc modo : Poría autem quae respicit ad Orientem clausa. erit e nom aperietur el nemo transibit ber eam, quoniam Dominus Deus Israhel ipse transibit ber eam, et clausa erit. Quid tam euidens dici de consecratione Virginis potuit ? Clausa fuit in ea uirginitatis porta : per ipsam introiuit Dominus Deus Israhel in hunc mundum, et per ipsam de utero Virginis processit, et in aeternum porta Virginis clausa, seruata uirginitate, permansit. Igitur Sanctus Spiritus refertur dominicae carnis et templi eius creator. Incipe iam hinc intellegere etiam Sancti Spiritus maiestatem. Contestatur enim et euangelicus sermo de ipso quod, cum loquenti angelo ad Virginem et dicenti quia : Paries filiwm et uocabis nomen eius lesum : hic enim saluum faciet. populum suum, a peccatis suis, illa respondisset : Quomodo istud fiet, quia uirum non cognosco, dixerit angelus Dei : Spiritus Sanctus ueniet super te et uirtus Altissimi obumbrabit tibi : et ideo quod nascetur ex te sanctum, uocabitur Filius Dei. Vide ergo cooperantem sibi inuicem Trinitatem. Spiritus Sanctus uenire dicitur super Virginem et uirtus Altissimi obumbrare ei. Quae est autem uirtus Altissimi, nisi ipse Christus, qui est Dei uirtus et c. 8, 14 Is. 7, 14. 17 Ez. 44, 2. 31 Lc. 1, 55. 36 cf. I Cor. 1, 24.

aS I

cT

quu VItE T2 T.

80 Lc. rz, 34.

8 sancti spiritus H IN Va 9 intellegenda est D E Va/ 10 huic X Y Val hicasfepartusadd.O Va/ iienimom.T estfilius T 12ctozm.T ^ quia post estadd. X — 18 etanfescripta add. X ^ prophetarum scripta T ^— uatici18 nia pos; prophetarum add. X (praeter 5 H M) — 14 et (pos? sed) om. T Q quia X(praezer 5) ^ ipseom.O Val autem oz. TI — 19 transiet T, -siuit R. 5 de ipse sg. istahel(/. 22) o». Y ^ 20 transiuit X (praeter F G) — quod T consetuatione (consecratione O) uirginis dici poterat O 7 V/a/

21 in oz;. Bar Va]

introibit Q5, intrauit I. V/a/ —per ipsam anzein hunc ag. W 22ipsam]quam T uirginitatis 23 etperipsam oz. W' Va in hunc mundum ozz. H M Val deuterouitginisoz. H M — clausaportauirginis 4 — 24/28 spiritus sanctus T 26 spiritussancti / Va] — 2v et oz. T Q X(praeter $) |28 cum loq.] conXC suis] eotum K, oz. I 30 suum 5o: populum oz. Y T QOO Vz/ loquenti T fiet istud X O Val respondisse fertur T, respondit sed Y et illa T et anie dixetit add. T Bar Val . dixit quoniam O V3] . 31agnosco T 32superT X(praeter $) ^ eipost dixerit ad. X(praeter ) — dei]ei P b Val. obumbrauit T B R. ueniet super te T, super te ueniet M, superueniet in te C P 35 supet uirginem oz. H M 34 sibi oz. T tibi] te T 5$ (T4 R, eorr.) 36 nisi ozz. Y uirtus dei T'

75

146

4o

EXPOSITIO SYMBOLI, 8-9

Dei sapientia ? Cuius autem haec uirtus est ? Altissimi, inquit. Adest ergo Altissimus, adest et uirtus Altissimi, adest et Spiritus Sanctus. Haec est Trinitas ubique latens ubique apparens, uocabulis personisque discreta, inseparabilis substantia deitatis. Et quamuis solus Filius nascatur ex Virgine, adest tamen et Altissimus, adest et Spiritus Sanctus, ut et conceptus

Virginis sanctificetur et partus. 9, Verum haec quia ex Scripturis propheticis adseruntur,

PL 550

possunt fortasse Iudaeos, quamuis sint infideles et increduli,

VA

confutare. Sed pagani solent ridere nos, cum audiunt praedicari a nobis Virginis partum : propter quod paucis et eorum obtrectationibus respondendum est. Omnis partus ex tribus — ut opinor — constat : si adultae aetatis sit femina, si uirum adeat, si non sit uitio sterilitatis obclusa. Ex his tribus in hoc

Io

I VA

2o

partu, quem praedicamus, unum defuit, uir ; et hanc partem, quia qui nascebatur non erat terrenus homo sed caelestis, per caelestem Spiritum dicimus, salua Virginis incorruptione, conpletam. Et tamen quid mirum uidetur, si uirgo conceperit, cum Orientis auem, quam Phoenicem uocant, in tantum sine coniuge nasci uel renasci constet, ut semper una sit, et semper v 74 sibi ipsa nascendo uel renascendo succedat ? Apes certe nescire coniugia nec fetus nexibus edere omnibus palam est. Sed et alia nonnulla deprehenduntur uti huiuscemodi sorte nascendi. Hoc ergo incredibile uidebitur diuina uirtute ad totius mundi redintegrationem factum, cuius exempla etiam in animalium natiuitate cernuntur ? Et tamen mirandum est cur hoc gentilibus inpossibile uideatur, qui credunt Mineruam suam de cerebro Iouis natam. Quid ad credendum difficilius aut quid magis contra naturam est ? Hic femina est, hic naturae ordo seruatur, hic conceptus et partus temporibus suis editus. Ibi nusquam femineus sexus, sed uir solus et partus. Qui illa creC. 9, 9 cf. I Cor. 15, 47.

37 autem oz. X (praeter 5) 38 altissimi adest et uirtus oz. T et anfe uittusom. Y XC altissimi de/. T, et anfe spiritus ozz. T X 39 ubique appatens ubiquelatens;4 ^ et pos; latens add. Q Y WW V/2/, ubique diffusa add. T 40 uero az/e substantia add. W Va 41 et oz. W X Y 42 tamen oz. X etadest Y T et an£e altissimus ozz. T €. 9, 1 quia haec K P ex] de Y, oz. P diuinis uel a7/e propheticis «47. T 2 forte X Val infideles sint T' 3 irridere P Va] praedicati oz. T' 4etom. Ra IN Val Wadtractationibus Y —— 6 ut opinor ex tribus HM N P ? habeat Y illius uulua a5/e uitio add. 5 Va his oz. Y $8 scilicet pos?

uit add. b Val, ante uit add. P

et hanc partem] ex hac parte T P N,et hac parte O

parte B 9 et ideo ane per add. T 10 spiritum caelestem O V/2/ uterum ost uirginis add. T 11 conpletum T P, -ta $ V/H M, completam uel completum N — diuideretur C, oz. D E 12 quem T B 13 et an/e una add. X 14 ipsi N Va/ ib nixibus M P Val,sexibus H — edeteoy. DEG 16 uti] ut X T, sub Val huiusmodi IN V/a3/ mirabili modo a7/e cernuntur add. T

X T

gentibus T C 22feminaesit Y

nascendi sorte T' 17 uidetur T 19 mirandum est] oz. P, certa sunt T, est ozz.

20 uidebatur Y (R, corr.) 21 difficilius] difficile in his — 23et]hic N Va/ editur O Va/ 24 numquam W7

EXPOSITIO SYMBOLI, 9-10

147

25 dit, cur ista miretur ? Sed et Liberum de femore eius adserunt

30

natum. Ecce aliud portenti genus, et creditur. Venerem quoque, quam Aphroditen uocant, de spuma maris, sicut etiam nominis ipsius conpositio ostendit, credunt esse progenitam. De ouo natos Castorem Pollucemque confirmant ; ex formica Myrmidones. Et alia mille sunt quae contra rerum naturam uenientia, ipsis tamen uisa sunt credibilia, ut Deucalionis et

3

A^

40

A

IO

Pyrrhae lapides iactos et hominum ex his segetem natam. Et cum haec tot et talia figmenta crediderint, unum eis inpossibile uidetur, quod adulescens femina diuinum germen non hominis uitio, sed Deo inspirante conceperit ? Qui utique si ad credendum difficiles sunt, illis tot et tam turpibus monstris fidem nequaquam commodare debuerant. Si uero faciles sunt ad credendum, multo promptius haec nostra tam honesta et tam sancta recipere, quam illa tam indigna et tam foeda credere debuissent. 10. Sed dicent fortassis quia possibile quidem fuerit Deo, ut uirgo conciperet, possibile etiam fuerit ut pareret : sed indignum uideri ut tanta illa maiestas per genitales feminae transiret excessus : ubi quamuis nulla fuerit ex uirili admixtione contagio, fuit tamen ipsius puerperii obscenae adtrectationis iniuria. Pro quo paulisper eis secundum sensum suum respondeamus. Si quis uideat paruulum in profundo caeni necari, et ipse cum sit uir magnus et potens, extremis — ut ita dixerim — plantis ingrediatur caenum, ut paruulum liberet morientem, pollutusne a te accusabitur hic uir, quod paululum calcauerit luti, an ut misericors laudabitur, quod uitam contulerit morituro ? Sed haec etiam de communi homine dicta sint. Redeamus nunc ad naturam eius qui natus est. Quantum putas natura solis illo inferior est ? quantum creatura sine 25 iste $5 miratur IN Va patrem dicunt 5os/ liberum add. b Val ad26aliud] illud D E F G H, istud M X est ante et add. X serunt oz. O b Val! 28 ctiam nominis ipsius] et tamenarmf/ecteditur add. Y QW' Va/ etom.T 29 conpositio nominis ipsius Y omnis eius O V/2/, omnis etiam ipsius P IN 30 et ante ex add. T Val natum JW V Val ouo] rubo Y (R, voerr.) quamuis a7/e contra add. b Va/ — naturam rerum O Va/ — 31 sunt uisa b Val, 33 talia] alia /2/, tanta IN 32 iactus T esse pos? sunt add. T sunt ozz. O 35spirante I T uerum fos eis add. X ^ 34 uideatur Q T, -bitur B (B, corr.) si 45q. cteHM, sioz. Y Val | qui]jsi Y — siutique X (praeter H Mj) 38 haec] debuerunt X 37 commendare Bar Va/ dendum (/. 38) oz. T et T — ista pos? nostra add. T fuit T, quidem] si N Va/ fortasse T c. 10, 1 dicant T, -cunt W/ Vza/ ^3 eisanfe uideri fueratO V/a] — 2fueratb Val ^ deopostetiam fuetitadd. X 4 excessus] secessus Q, egressus b Val feminae genitales T' add. b Val 5 contagio] commixtio mixtione IN, commixtione O l/a/ uiri T V Va/ in ipsius Y DEF G tamenfuit T — fuerit DEF G SHMG; corruptio extremus 6 suum oz. Y — Ssit]transit Y —— uit oz. T obscena T' 10 -ne oz. K V Rs ut]et X 9 plantis ozz. O IN Val IZ, -mum Bar Val accessabitur Y ^ quod] qui O Va/ — 11 luti calcauerit X a om. Y 14illooz.H M . creatura 13 huius T 12etiam haec T utoz.K sine] creaturae ne Y (R, corr.)

PL 351

XE

148 I

iX

20

2

I

dubio creatore. Intuere nunc : solis radius si in caeni alicuius uoraginem dimittatur, numquidnam aliquid inde pollutionis adquirit ? aut obscenorum inlustratio solis ducetur iniuria ? Ignis quoque natura quanto est inferior his de quibus sermo est ? Et nulla materia uel obscena uel turpis adhibita ei ignem polluisse credetur. Cum ergo haec ita esse in rebus materialibus constet, tu in illa supereminenti et incorporea natura, quae supra omnem ignem et supra omne lumen est, pollutionis aliquid putes aut obscenitatis incidere ? Tum deinde etiam ilud aduerte. Nos hominem a Deo creatum de terrae limo dicimus. Quod si obscenitas Deo reputatur opus suum requirenti, multo magis ei reputabitur opus istud ab initio fabricanti. Et superfluum est dicere, cur per obscena transierit, cum

30

A

IO

EXPOSITIO SYMBOLI, ro-11

possis dicere, cur obscena condiderit.

Et ideo obscena

haec esse non natura sed obseruantia docuit. Ceterum omnia quae sunt in corpore, ex uno eodemque luto formata, usibus tantum et officiis naturalibus distinguuntur. 11. Sed ne illud quidem ad absolutionem uacare huius quaestionis omittam, quod substantia Dei, quae per omnia incorporea est, inseri corporibus uel capi ab eis principaliter non potest, nisi spiritali aliqua mediante substantia, quae capax esse diuini spiritus possit. Verbi gratia, ut si dicamus : lux omnia quidem membra corporis inlustrare potest, a nullo tamen horum nisi a solo oculo capi potest. Solus est enim oculus qui capax sit lucis. Et Filius ergo Dei nascitur ex Virgine non principaliter soli carni sociatus, sed anima inter carnem Deumque mediante generatus. Anima ergo media et in secreta rationabilis spiritus arce Verbum Dei capiente, absque ulla qua suspicaris iniuria, Deus est natus ex Virgine. Et ideo ib aanfecreatoteadd. T — sianfesoliszransz. W T Val ;ef.Sacris ErudiriX,35

radios

KXVJQ 16dimittantur X,demittatur Va/ 1vadquirunt X,-ritur V/ ducitur Bar Val,dicitur O N,dicetur D EF G,doceat V,doceaturR iniuris.$,-riis H M,-rias D,

-tiam P,ininiuriam NO Va/ 18quantonaturaBarVa/ 19etom.Y ei]om. T,etQ 20creditur X PN V R,T,Val ergoom.O Val inom.X 21illamsupereminentem et incorpoream naturam D E FG 22super X] Val . et]uelT supet EFGONVsa! omnemT 23putasXW' Va] aut]acW/ Va/ incedeteB |ad pos? etiamadZ. Bar Va] — 25 dicimus sg. dicit (17, 3)dees? T, ubi nonnulla folia interciderunt 26fabricati Y(Rscorr.-ri, V ,corr.-nti) 2cutusg.dicete(/.28)oz.Y ANN 28cumzsq. dicereozz. DEF GMH |.nonposzcumadd.bVa]l cur]cum EF G — 29essehaec Y c. i1, 1 nec R; H, Val ad absolutionem] Y 74 Q F, ad absolutione .$, ab absolutione

D E FH M N, ab absolutionem G, ad solutionem P, absolutionem B O,

absolutione C ^ VJ ; ef..Saeris Erudiri X,35 ^ uocare K Q R (Rscorr.), -tet O,ozz. P 2 omittamus O Va] . pet omnia] omnino O TV/a3/ 8 est incorpotea 5 Val, est orm. O 4 nisi spiritali aliqua mediante substantia] K (meditante C), nisi aliqua sit media substantia spiritalis cez7. codd. Val ; cf. Sacris Erudiri X, 27 D esse pos? possit £ransz. b Val, oz. O

62a om. X

vecorum

om. M enimest BDEFGH Ssit] est usq. genetatus apud Cass. De inc. Domini VII, 27

YDEFGHW

Val

est

OVa/ etoz. Y | 8/10 filius 9 soli] suae Y ^ animae Y

inter carnem dominum genera mediatus Y (Rs corr. in z;arg. intet catnem et deum

media generatus) ^10 mediante] K Cass., media X IW Q Va/ ^ anima] haec B .A, hac C B, iisecreto X — 12 quam 44 H N P Val, quae Q natus est X

PL 552 v 76

EXPOSITIO SYMBOLI, 11-13

15

MA

nihil ibi turpe putandum est, ubi sanctificatio Spiritus inerat, et anima, quae erat Dei capax, particeps fiebat etiam carnis. Nihil ibi ducas inpossibile, ubi aderat uirtus Altissimi ; nihil de humana fragilitate cogites, ubi plenitudo inerat deitatis. 12. CRvciriIxvs svB PoNTIO PILATO ET SEPVLTVS DESCENDIT IN INFERNA. Docet apostolus Paulus inluminatos debere esse oculos cordis nostri ad intellegendum quae sit altitudo et latitudo et profundum. Altitudo ergo et latitudo et profundum descriptio crucis est : cuius eam partem quae in terram defixa est, profundum appellauit; altitudinem uero illam

IO

IA

20

I49

quae

in aerem

porrecta,

sublimis

erigitur;

latitudi-PL 555

nem quoque illam quae distenta in dexteram laeuamque pro- v 77 tenditur. Cum ergo tot species mortis sint, quibus de hac uita exitus dari hominibus solet, uult nos apostolus inluminato corde scire rationem, cur ex his omnibus crucis potius species ad mortem dilecta sit Saluatoris. Vnde sciendum est quod crux ista triumphus erat : triumphi enim insigne est tropaeum; tropaeum autem deuicti hostis indicium est. Quia ergo adueniens Christus, sicut apostolus dicit, tria pariter sibi regna subiecit (hoc enim indicat ubi ait quia : I» nomine Iesu omne genu flectetur:caelestium et terrestrium et infernorum), et haec omnia sua morte uincebat, conueniens mysterio mors quaesita est, ut in aerem sublimatus et aerias subiugans potestates, uictoriam de his supernis et caelestibus traderet ; expansas autem manus tota die, sicut propheta dicit, teneret ad populum qui est in terra, ut et incredulos contestaretur et inuitaret credentes ; ea uero parte qua sub terram demergitur, inferni sibi regna subiceret. 13. Etenim — ut breuiter aliqua etiam de secretioribus perstringamus — ab initio Deus cum fecisset mundum, praeCIA

CEOEDh, 1 192 2218:

18 dicas Y

erat

D E G

16 Phil. 2, 1o.

16 diuinitatis IN O Va/

c. i2, 1 et sepultus oz. HM 2in] R diri X, 36 paulus ozz. Y 3 esse sit] est Y 4 et ane latitudo oz.X O D, crucis H, oz. EF GM altitudo $

6 in terra I V. Val

ay cC Is305,21

(Q5 H M, ad cett. codd. Val ; ef. Sacris Erudebere Q 5 Va/, debere oz. IN, esse oz. O Val B desctiptio crucis est] in cruce est ergo latitudo et profundum ane cuius adZ.

4 in aerem] in terram O, supet terram 5 V/a/

8

10 quia az7e uult add. O P, quid a2. IN Va/ manus 0:7 laeuamque add. b Val inluminatos X 11 potius] totius Y 12 delecta O P Vz/, delicta N, deiecta Q 13 triumphi 4:4. autem] triumphi est insigne est tropheum O, troqua R. paeum enim insigne triumphus autem Bar Va/ — 14tropaeum oz. P IN etante i6indicat]dicit X ^ 1" flectatur P O Va/ 15 sibi ozz. X (praeter 5) 18 etanie mysterio add. Y ^ 19 aere W^ terrestrium ozz. Y X W Val (cf. Gr.) Val

aetherias V7, aetis O, aereas V/a/ et om. Y eum fos/ dicit add. b V'a/ sicut] sanctus 5 V/a/

R (R, corr. Erudiri X, etom. ier IDEEN

DEF G 21 manus oz. teneret] K P IN, tenetat

tenderet), tetenderat V, tendit X, tenere O V2/, 22 incredibilem manus ane ad add. X 36 23 uero pattem X testaretur K Y XN 24 quod ane infetni add. terta b.Val E,

tendere Q ; cf. Saeris os? populum add. X subquae X C R, X . inferna X C

I50

EXPOSITIO SYMBOLI, 13

fecit ei et praeposuit quasdam uirtutum caelestium potestates, quibus regeretur et dispensaretur mortalium genus. Quod ita A

Io

I

j

factum

Moses

indicat in Deuteronomii

cantico,

ubi dicit :

Cum. diwideret excelsus gentes, statuit terminos gentium. secundum numerum angelorum Dei. Sed horum nonnulli, sicut et ipse qui princeps appellatus est mundi, datam sibi a Deo potestatem non his quibus acceperant legibus, temperarunt ; nec humanum genus diuinis oboedire praeceptis, sed suis parere praeuaricationibus docuerunt ; et hinc aduersum nos peccatorum chirographa scripta sunt, quia, ut propheta dicit, feccatis nostris uenumdati sumus. Pretium namque animae suae unusquisque consequitur, cum concupiscentiae satisfecerit. Istud ergo uniuscuiusque chirographum ab illis rectoribus pessimis

v 78

tenebatur, quod Christus detraxit adueniens, et hac eos po-

20

2

VA

30

3

bo

testate nudauit. Idque sub ingenti mysterio Paulus indicat, cum dicit de eo : Delens quod aduersum nos erat chirographum et adfigens illud. cruci suae, traduxit. principatus et potestates, iriumphans eos in semetipso. Rectores ergo illi, quos humano generi praefecerat, in tyrannidis contumaciam uersi, inpugnare commissos sibi homines aggressi sunt et peccati proeliis debellare, sicut Ezechibel propheta mysticis designat eloquiis, cum dicit : In» illa die $rocedent angeli festinantes exterminare Aethiopiam eritque inter eos perturbatio in die Aegypti, quoniam uenit. Recte ergo omni eos potentia nudatos Christus dicitur triumphasse ablatamque ab eis potestatem hominibus tradidisse, sicut ad discipulos suos dicit ipse in Euangelio : Ecce dedi uobis potestatem calcandi swber serpentes et. scorpiones, et. super omnem uirtutem inimici. Illos itaque qui accepta potestate male abusi sunt subiectis quondam suis subicit crux Christi. Nos uero, hoc est humanum genus, edocet primo omnium usque ad mortem resistere aduersum peccatum et libenter interitum pro pietate suscipere. Tum deinde et oboedientiae nobis in hac eadem cruce proponit exemplum, sicut illis, qui c. I5, 6 Deut.

24 Ez. 20, 9.

32, 8.

S'ICEPIONI2N

28 Lc. ro, r9.

$T.

12 Is. 50, 1.

18 Col. 2, 14-15.

€, 13, 6 deuteronomio Y canticum B OQ v et anfe horum add. W' Val 9 acceperat Y 4 iiaduersus O Va/ 14 suae fos? concupiscentiae add. Y P peranfeistud add. b Va/ — i5unusquisque.N Va/ — abom.b Val recto-

tibus] peccatoribus R, pectoribus om. Y 17 denudauit I7 V/a/

V/, ertotibus P 16 adinueniens R eos idque] hicque R, hocque 7 ingenti] uni-

geniti P, iungenti O IN 18 aduersus IN O Va/ 21 deus an£e in add, W' Val, eiadd. V ^ contumacia $ F G 23 sicuti K Y Q (cf. Riv. Cult. Class. e Med. 1960, p. 172) 24 preaecedent K 26 ecce ante uenit add. V/a/, recte add. P IN, recti add. O recte o5. W Va/ — omni eos potentia] K Q Y, eos omnipotentiaX, omnipotentia eorum IN O Va/, inpotentia eorum P — nudata O P Va/ christus om. K 24 sublatamque D E F G 30 illo .$ 91 subiecit Y W^ Val ; cf. Riv. Cult. Class. e Med. 1960, p. 171 33 aduersus N O Va/ — 34 tunc W Val, cum lL/ — etpostdeindeom.O P Va/ 38ponit Y ^ inanfeillis add. W7

PL 554

EXPOSITIO SYMBOLI, 13-14

40

45

ISI

aliquando rectores nostri fuerant, posuit contumaciae poenas. Audi ergo quomodo apostolus uult per crucem Christi oboedientiam nos doceri : Hoc — inquit — sentite in uobis quod et in Christo Iesu : qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinaniwit formam serui accipiens ; in. similitudine hominum factus et habitu vepertus ut homo, factus est oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Quia ergo ille magnus magister est, qui fecerit et docuerit, ideo oboedientiam, quae piis etiam suscepta morte seruanda est, docuit ipse, pro hac prius moriendo, seruari. 14. Sed fortasse terreatur aliquis in huiuscemodi doctrina, quod quem paulo ante cum Deo Patre diximus sempiternum ac de eius substantia esse progenitum, quemque regno

79

aeternitate maiestate unum cum Patre esse docuimus, nunc de bo]

eius morte tractemus. Sed nolo terrearis, o fidelis auditor: paulo post istum quem audis mortuum, rursum immortalem uidebis. Mors enim ab eo mortem spoliatura suscipitur. Nam sacramentum illud susceptae carnis, quod supra exposuimus, hanc habuit causam, ut diuina Filii Dei uirtus, uelut hamus quidam,

IO

I

MA

habitu humanae carnis obtectus et, sicut apostolus paulo ante dixit, habitu repertus ut homo, principem mundi inuitare posset ad agonem : cui ipse carnem suam uelut escam tradens, hamo eum diuinitatis intrinsecus teneret inserto, et profusione immaculati sanguinis — solus est enim qui peccati maculam nescit — omnium peccata deleret : eorum dumtaxat, qui sanguine eius postes fidei suae signassent. Sicut ergo hamum esca contectum si piscis rapiat, non solum escam cum hamo remouet, sed et ipse de profundo, esca aliis futurus, educitur : ita et is qui habebat 38 Phil. 2, 5-8. 43 cf. Mt. 5, 19. C1 T4541 Phil, 7. 15 cf. Ex.1I2. 7.

36fuerint Y X(praeter F 40estoz.Y cett. codd. Val om. Y 44

^contumeliae X ^ 37 paulus pos? apostolus adZ. Y ^^ oboedientia H) | 38 nos oz. K — docete Q W Val et oz, R QOO Val se om.Y seesseX 41 similitudine] B Q C .$, similitudinem (cf. év ópyowpar:) repertus] inuentus C D F 43 fecerit et doceret V^, docetit R (R, corr.) 45 prius prohac DEF GH et pos? tegno add. X 8 regni Y doctrinam K R c. 14, 1 tettetur O V/a/ 4 maiestate aeternitate O /2/ — deo anze patte add. O Val — 5 (praezer 5) DEF GO Val . 6 uidebis immortalem X — 9 habet O tractamus R Q V, Val — etat pos? quidam add. 5 H M, esset add. D EF G — 10 obtextus R, obtexus paulo] paulus W' Val, oz. X — ante apostolus X (praeter 5) —11 repertus] V ergo afe mundi add. X ^ ut pos; mundi ad. X ^ posset] inuentus O Va/ 13 tradens] tradidit ut X DEF G i2cu]ei Q X Y, possit K W Va diuinitas Bar Va/

insertum X T/a/

et] ex IN P Val, ei C

effusione X

solus 14 est] K Q P O, om. cett. codd. Val ; cf. Riv. Cult. Class. e Med. 1960, p. 171 contextum K 16 sicuti X cruote X 15 deleuit J/ V'a/ enim oz. X cum] ab 5 Val 17 solum] modo O Va/ Y, contentum .$, conseptum H M non anfe remouet add. b Val ^ remouit C

PL 555

152

EXPOSITIO SYMBOLI, 14-16

mortis imperium, rapuit quidem in mortem corpus Iesu, non 20

sentiens in eo hamum diuinitatis inclusum ; sed ubi deuorauit, haesit ipse continuo, et diruptis inferni claustris, uelut de

profundo extractus trahitur, ut esca ceteris fiat. Quod ita futurum sub hac eadem figura Ezechihel dudum propheta signauerat, dicens : Ef exiraham te in hamo meo et extendam te 25

3o

super terram. Campi inplebuntur de te et constituam. super te omnes uolucres caeli et saturabo ex te omnes bestias terrae. Sed et Dauid dicit : Dedit eum n escam fopulis Aethiopum. Et IYob de eodem mysterio similiter protestatur : ait enim ex persona Dei loquentis ad se : Aut adduces draconem in hamo aut bones

capistrum circa nares eius.

15. Non ergo damno aliquo aut iniuria diuinitatis Christus in carne patitur; sed ut per infirmitatem carnis operaretur salutem, diuina natura in mortem descendit, non ut lege mortalium

^

v 8o

detineretur

a morte, sed ut per se

resurrecturis

ianuas mortis aperiret. Velut si quis rex pergat ad carcerem, et ingressus aperiat ianuas, resoluat catenas uincula, seras et claustra comminuat, et educat uinctos in remissionem, et eos

IO

A

qui sedent in tenebris et in umbra mortis, luci ac uitae restituat : dicetur ergo rex fuisse quidem in carcere, non tamen ea conditione qua fuerunt ceteri qui tenebantur in carcere : sed PL illi quidem ut poenas soluerent, hic uero ut absolueret poenas. 356 16. Cautissime autem qui Symbolum tradiderunt, etiam tempus, quo haec sub Pontio Pilato gesta sint, designarunt, ne ex aliqua parte uelut uaga et incerta gestorum traditio uacillaret. Sciendum sane est quod in ecclesiae Romanae Symbolo non habet additum : ,descendit in inferna' : sed neque in 24 Ez. 32, 5-4.

QIIDSNT

2o TA

29 Iob 4o, 20.

CIE VIGERPSIODAIO: GSIGNAICDUMTaT

19 morte

2

ACUPAD

ON P, Va]

TETTE EQ OSETA

20hamumineo

M, disrutis .$, dirruptis P

DEF G

22 tractus M H

21 disruptis.d

DEGH

trahitur] W ,4 Val, traditur

cett. codd. ; cf. Sacris Erudiri X, 17 n. 1 23 sub] in D E F G H, de P, si M 24significauerat O Va/ — 25 constituam]castitatem Y —— 27 propheta are dauid add. Bar Val ^ tu confregisti capita draconis magni ane dedit add. X Val ; cf. Sacris Erudiri X, 20 dedisti X O Va] inom.CWV populo. 28 similiter ozz. A 29 domini F 5 Va] tuo porsthamo add.B aut]et(Q Val 30 nares] renes 7

c. 15, 1 ergo] enim K 2 passus est K 3 in medio terrae az/e diuina add. X pet carnem a7/e descendit ad. X Val 4 sese 5 Val tesurrecturus X (praeter 5), O Va] — 8 mottis oz. Y — 5/$ ad carcerem uq. remissionem] ad gentem in qua proptios habeat captiuitatis uinculo conligatos deuictaque carcerem intret in quo (qua .$ H M) uincti detinebantur soluat catenatis (catenis 3 H M) uincula et claustra comminuat et uinctos in remissionem educat X ; cf. Sacris Erudiri X, 20 6 ingressum Y | «et ape tesoluat add. K 4 castra K eis

KM

DEGHM

.eaJexPO

9 ergo dicitur X

cete] inclusi X. c. 16, 2sint] K Y, sunt

D habetur

V H M Val

dicitur X O Vl, dicit IN

10 quae R (R, corr.) X IV Q Val

designauerunt X C

in] ad O Val

carcerem

fuerant O Va/, om. X ^ incar4 symbolum

Y 2

EXPOSITIO SYMBOLI,

IO

T

5

A

16-17

153

Orientis ecclesiis habetur hic sermo : uis tamen uerbi eadem uidetur esse et in eo quod sepultus dicitur. Sed quoniam erga Scripturas tibi diuinas amor et studium subiacet, sine dubio dices mihi oportere haec magis euidentibus Scripturae diuinae testimoniis adprobari. Quanto enim magna sunt quae credenda sunt, tanto idoneis et indubitatis testibus indigent. Vera est et consequens propositio. Sed nos tamquam scientibus legem loquentes, testimoniorum siluam breuitatis causa derelinquimus. Pauca tamen ex multis, si etiam hoc requiritur, adhibebimus, scientes studiosis quibusque in Scripturis diuinis latissimum testimoniorum pelagus patere. : 17. Primo igitur omnium sciendum est quod ipsa ratio crucis non omnibus una eademque est : sed aliud gentibus aliud Iudaeis aliud credentibus sapit, sicut et apostolus dicit : Nos autem fraedicamus Christum crucifixum : Iudaeis quidem scandalum, geniibus autem stultitiam, ipsis uero uocatis Iudaeis et Graecis Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam. Et alibi : Verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est, hus uero qui salui fiunt, uirtus Dei est. Iudaei ergo, quibus ex lege

v 81

traditum fuerat Christum in aeternum mansurum, scandalum Io

I

II

patiebantur de cruce eius, quia resurrectionem eius recipere noluerunt. Gentibus autem stultitia uidebatur Deum mortem suscepisse, quia ignorabant mysterium carnis adsumptae. Fideles uero, qui et natum et passum in carne receperant et a mortuis surrexisse, merito uirtutem Dei credebant esse quae uicerat mortem.

quit —

2o

Primo ergo hoc ipsum, quod Iudaei, quibus

haec prophetae praedixerant, non essent credituri, sed illi qui numquam haec a prophetis audierant, audi quomodo per Esaiam prophetico sermone signatur : Quibus non est — inadnuntiatum

de eo, widebunt,

e. qui mon

audierunt,

intellegent. Quod autem his, qui meditabantur legem Dei, a pueritia usque ad senectutem non credentibus, ad gentes esset c. 17, 4 I Cor. rz, 23-24.

y

Cor 1,18.

8 cf. Io. 12, 34.

18 Is. 52, 15.

tibiergasctipturas X ^ 9 dicis W X Va/ ^ diuinaesctipturae Vetom.X Val 11 magis posz idoneis s4Z. b Va] — insint K 10maiorab Va] O Val haec az/e ptopositio add. O 12 quippe ane est add. Bar Val diget Y, -ere FH 15 adhibemus X V" O, adhibeamus Bar V/a/ Val . 13 dereliquimus B C quibusque ozz. 44 in oz. Y Q 4 nos Setoz. VDEFG 2gentilibus YDEF G c. 17, 1 ergoO Val 5/6 ipsis quidem oz. C F chtistum praedicamus ^ Va/ autem accedit T 5 uero oz. IV. Val ^ wocatis oz. Y (Rs add. in marg.) 4$q. sapientiam ozz. K ? ibidem Ber Va! ^ quidem oz. T O Va/ — 8 id est nobis ane uirtus add. Bar iidominum Y T.$ M — 13 receperunt Tdi etgo]autem N O Va] Val] susceperant O V/a3/

a o0m.Y

14 sutrexisse] BA C, Y, resuttexisse

W X

QTC

primum T —— 16 quod 15 uincerat 5 DG | qui T C. deiom. Val 17 quod afe non add. T prophetae haec H M Va/ post haec add. Y 18 per esaiam ozz. X audierunt T DE FG H M numquam] num.$,non 21 20 intellegent 4ees? E inquit non est C V F G signantur. M. esse T gentem Y senectam T' ad] in W/ Va

PL 357

154

e

^

3o

3

A

V^

IO

EXPOSITIO SYMBOLI, 17-18

omne mysterium transferendum, idem Esaias hoc modo praedicit : Ef faciet — inquit — Dominus Sabaoth omnibus gentibus in monte isto : bibent laetitiam, bibent uinum, unguentur unguento in monte isto : trade haec omnia gentibus : hoc enim consilium Domini omnipotentis super omnes gentes. Sed. dicent fortasse nobis illi qui se iactant in scientia legis : Blasphematis qui dicitis Dominum corruptioni mortis et passioni crucis fuisse subiectum. Legite ergo quod scriptum habetis in Lamentationibus leremiae, ubi dicit : Sirius wultus mostri Christus Dominus conbprehensus esi in. corruptionibus nostris, in quo diximus : Sub umbra eius uiuemus in. gentibus. Audi quomodo prophetat Christum Dominum conprehensum esse et pro nobis, id est pro peccatis nostris, corruptioni traditum : in cuius umbra, quoniam populus ille qui permansit incredulus, abiectus est, dicit quia uiuemus non in Israhel sed in gentibus. 18. Quod si operosum non uidetur, quam possumus breuiter singula, quae in Euangeliis referuntur, qualiter in prophetis praedicta sint, designemus, ut hi qui prima fidei elementa suscipiunt, testimonia haec habeant in corde scripta, ne ulla eis umquam de his quae credunt, ambiguitas inimica subripiat. Edocemur per Euangelium quod Iudas, unus de amicis et conuiuis Christi, tradiderit eum. Audi hoc quomodo pronuntietur in Psalmis : Qué manducauit — inquit — $anes meos, ampliauit aduersum me subplantationem. Et alibi : Amici inquit — mei et proximi met aduersum me adpropinquauerunt et steterunt. Et iterum : Molliti sunt sermones eius super oleum, 23 Is. 25, 6-7.

30 Lam. 4, 20.

C. 18, 6 cf. Mt. 26, 14-16.

8 Ps. 40, 10.

9!Ps327; 12"

L1Ps254322:

22translaturum 5 M — idem oz. X ^ 233 praedixit K F —— deus pos; dominus add.O Val ^ 24bibentlaetitiam z5q. isto ozz. P bibent (z47e laetitiam)] uiuent T 5$, iuuenta D, inuenta M, uiuenti G, uiuentibus F, inueniri H uino T (T, corr)

280inmonte istoom. XX

—ttade] Y X O Va/, tradent K Q T, tradet R, P .N

(cf. vapá8os) 26 domini] Q K Y, dei T X, oz. W Val ^ dei omnipotentis consilium T' —27vinoz. T Y blasphemantes TD ^ 28dicunt T sic amfe dicitis add. X ^ cortuptione... passione T'(T,corr. ^ mortis subiectum et passioni cruci fuisse H M — 29 quid Y (V, corr.) is amfe in add. $ — 30 spiritus] christus W^ 31 conprtaessus est T' 32 uiuimus I7, bibemus R 33 prophetat] scripsi, propheta codd. Val ; ef. Saeris Erudiri X, 16 dicit Pos; esse add. .A b Val, post traditum add. C F, 94etras. V — id oz. R, id est oz. V/ 35 uiximus in gentibus Pos? umbta add. T' qui] iudaeotum 7 Val, oz. C 36 abiectus est] SUE est O, gentilem subiectum esse 5 V/a/ dicet T (T, corr.) uiuimus Val

c. 18, 1 quia T 2 referentur .$ 3sunt DEF G qui z54. ulla] qui in corde descripta prima fidei elementa suscipiunt inseparabiliter teneant ne ulla T ptimo $5 M 4corda Y — scripta] K X, descripta Y Q W/ T Va/ . ut nulla X Deis] his T numquam $ inimici T — 6 et docemur T — ? pronuntietur] K N, pronuntiatur T, praenuntietur Y XQPO Va/ 8 manducauit] K V/, -cabant R,-cabat V Q P N,-cat XO, edebat T inquit oz. T 9 aduersus T Q et alibi ozz. T (T'4 add.) 10inquitoz. T X ^ aduersus B adprtopiauerunt B P 11 mollierunt sermones suos T

v 82

PL 358

EXPOSITIO SYMBOLI, 18-19

155

el ipsi erant iacula. Vis uidere quomodo molliti sunt? Venit — inquit — I

A

2o

2

A

30

A

Iudas ad Iesum et dixit ei : Aue, Rabbi, et osculatus

est eum. Per molle igitur osculi blandimentum execrabile iaculum proditionis infixit. Vnde et Dominus ad eum dicit : Iuda, osculo filium hominis tradis ? Triginta argenteis audis eum adpretiatum esse cupiditate proditoris. Audi et de hoc propheticam uocem : E£ dixi — inquit — ad eos : Si bonum est in conspectu uestro, dale mercedem meam aut abnwite. Et post haec : Ef accepi — inquit — triginta argenteos et misi eos in domum Domini in conflatorium. Nonne hoc est quod in Euangelis scribitur, quia ludas paenitentia ductus, reportauit pecuniam et proiecit eam in templo et discessit ? Bene autem mercedem suam dicit, uelut inputantis et exprobrantis adfectu. Etenim tam multa opera bona apud eos egerat, caecos eorum inluminauerat, claudis pedes, paralyticis gressum, mortuis quoque reddiderat uitam. Pro his igitur omnibus bonis mercedem ei restituunt mortem, triginta argenteorum aestimatione pensatam. Refertur item in Euangeliis quod uinctus est. Praedixit hoc sermo propheticus per Esaiam dicens : Vae animae ipsorum, quia cogitauerunt cogitationem bessimam aduersum seifsos dicentes : Alligemus iustum, quia inutilis est nobis. 19. Sed dicet aliquis : Numquid haec de Domino intellegenda sunt ? Numquid Dominus ab hominibus teneri poterat et in iudicium pertrahi ? Et de hoc te idem propheta conuincet. Dicit enim his uerbis : I?se Dominus in iudicium ueniet cum senioribus et principibus fopuli. Iudicatur ergo ipse Dominus secundum prophetae testimonium, et non solum iudicatur, sed et flagellis caeditur et palmis in faciem uerberatur et conspuitur et omnem pro nobis perfert indignitatis iniuriam. 12 Mt. 26, 49. 158 Lc. 22, 48. 16 cf. Mt. 26, 15. 18 Zach. 11, 12. 20 Zach. 11, 15. 22 cf. Mt. 27, 5-5. 95 ch. 10. 10,32 4Mf, T, S. 29 cf. Io. 182. 81 Is. 5, 9 ; Ez. 58, 10 ; Sap. 2, 12. C074: 15.13. 144. 4 cf. Io. 19, 1-3.

uidere] 12 erant] K Y Q P N, sunt T X, erunt O Vl (cf. eloi, Vulg. sunt) i5inde W ^ etom.NNO audire b V/a/ ^ super oleum fost sunt adZ. D F G aut abnuite] et abite X 19 meam oz. Y dixit F H M N Val Val 24 21 domo T misit X P accepit X 20 et pos? haec oz. X Val exprobantis 5, inpugnantis D F G H — effectu 4, affectum H Va/ dixit 25 opera bona] K X, bona opera

Y WT Q Va

26 eorum oz. T Bar Val

€o-

28 restituunt ei V/3/ '* 2* reddiderit B (B, eorr.) rum a^/e claudis add. T 29 pensatum Y (R, corr.) extimatione Y T .$, existimatione H M R, 30est]sit X ^ 31ipsorum]eorum O Va/ — quia] qui Y O .4 referuntur T' semetipsos 32 aduersus T cogitationes pessimas T' Val (cf. &órw) Bar Val 8in]ad W Va 2 potuit T aliquis] alius T c.19, 1dicit D F GP Va/ 4ueneratY — Getanfe protrahi T N — conuincit Y T Q P, cum uincet/4 ipseom.O Val — 6et] etiam O Val cum add. T Y | cum fos et add. T P opprobrium indignitatis 7 V/2/ fert DG S80omne2 Val

v 85

PL 359 v 84

156

15

2o

2

I

EXPOSITIO SYMBOLI, 19

Et quia haec obstupescenda erant omnibus cum praedicarentur ab apostolis, idcirco etiam ex persona ipsorum propheta exclamat et dicit : Domine, quis credidit auditui nostro ? Incredibile enim est ut Deus Dei Filius passus ista dicatur : et ideo praedicuntur per prophetas, ne qua credituris dubitatio nasceretur. Ipse ergo ex sua persona Christus Dominus dicit : Dorsum meum dedi in flagella et maxillas meas ad. palmas, et faciem meam non auerti a confusione sbutorum. Scribitur etiam illud inter ceteras eius passiones, quod alligantes eum adduxerunt ad Pilatum. Praesignauit etiam hoc propheta, ubi dicit : Et alligantes eum adduxerunt xenium regi arim : nisi si obiciat aliquis et dicat : Sed Pilatus non erat rex. Audi ergo quid in consequentibus Euangelium refert : Awdiens — inquit — Pilatus esse eum de Galilaea, misit eum. ad Herodem, qui erat tunc rex in Israhel. Et bene addidit nomen Iarim, quod est siluester. Non enim erat Herodes de domo Israhel nec de illa uinea Israhelitica, quam eduxerat Dominus de Aegypto et plantauerat in cornu in loco uberi, sed erat siluester, id est ex

30

silua alienigenarum : et ideo siluester appellatus, quasi Israheliticae uitis nequaquam palmitibus pullulasset. quod dixit propheta : xenium, conuenienter aptauit. enim Herodes et Pilatus — ut Euangelium testatur — micis in concordiam

qui de Sed et Tunc ex ini-

reuocati sunt, et uelut reconciliationis

suae xenium, uinctum sibi inuicem mittebant

lesum. Quid

interest, dummodo Iesus ubique dissidentes reconciliet, pacem 35

reparet, concordiam reddat ? Vnde etiam de hoc scriptum est in Iob : Domnus reconciliat corda principum terrae.

disisusaur15 Is. 5o, 6. dicto Mt 272. 19 Os. ro, 6. 6-7. 26 c£. Is. 5, 1. 80 cf. Lc. 25, 12. 85 Iob 12, 24.

21-16. 23.

9 quia] quam X(praeter M H),quod H M stupescenda X O Vg], obstupenda C 11 et dicit] dicens T deus Y . credit T 12 deus oz. D G passus 0zz. HM ita Y . dicitur T (T, corr.), dicat H M — et praedicetur ergo pos; dicatur add. b Val 13 ideo oz. O Val ptaedicantur T, -citurt R4 V, ne oz. Y

14 christus ozz. T

i5in]ad T IW Val, oz. H

flagellis

DF G H

M palmam T — etom. T 16 confessione .$ 17 passiones eius H M abduxerunt B, duxerunt O Vz/ 18 hoc etiam T 19 eum adduxerunt] P T K (abduxerunt B), adduxerunt eum T, X Q O Val, (obduxerunt) Y, eum addux. eum IN — iatim regi Y — siom. T C D F G 21sequentibus X referat Y — refert euangelium O Va/. 22eumesse HM N Val 93inom. T bene] nomen Y — additYPO Va/ 25 educit f,eduxit D F GH M — 26in locoin cornu T ^ 27 etideo oz. K recte an/e siluester add. Bar Val ^ appellatur Q X (praeter H M) —— est anfe appellatus add. W' Va/ — quasi ozz.W V'al "^ quiquiaW Va/ 28et]et hocZ, ad hoc Va/ ^ 29 dicit /A Bar Vl, ait X. ante a7/e propheta add. T' 32 uinctum iesum sibi inuicem mittebant T' 33 ubique] ut saluatot ? V/a/ dissidentes ubique T et ane pacem add. W. Val 84ac etiam ane concordiam add. Bur Va

v 85

PL 360

EXPOSITIO

A

Pi o

SYMBOLI, 20

157

20. Refertur item quod, cum Pilatus uellet eum dimittere, omnis populus subclamauerit : Crucifige, crucifige eum. Praenuntiat hoc Ieremias propheta, dicens ex persona ipsius Domini : Facta est — inquit — hereditas mea mihi, sicut leo in silua : dedit super me uocem suam ; propterea exosus sum eam ; el propterea — inquit — dereliqui domum meam. Et iterum alibi dicit : Super quem aperuistis os uestrum ei aduersus quem relaxastis linguas uestras ? Cum iudicaretur, scribitur tacuisse. Multae de hoc Scripturae testantur. In Psalmis dicitur Factus sum sicut homo non audiens et non. habens in ore suo increpationes. Et iterum : Ego autem sicut surdus non audiebam,

I

A

et sicui mutus qui non aperit os suum. Et item alius propheta : Sicut agnus coram tondenie se, sic non aperuit os suum : in humilitate iudicium. eius ablatum est. Inposita ei scribitur corona spinea. Audi de hoc in Canticis Canticorum, super iniquitate Ierusalem, mirantis de iniuria Filii Patris uocem et dicentis : Exite et uidete, filiae Ierusalem, coronam,

2o

2

A

qua coro-

nauit eum mater sua. Sed et de spinis ita alius propheta commemorat : Et expectaui ut faceret uuam : fecit autem spinas, et non iustitiam sed clamorem. Verumtamen ut et mysterii secreta cognoscas, oportebat eum qui peccata mundi uenit auferre, etiam terrae maledicta purgare, quae peccante protoplasto, sententiam praeuaricationis acceperat, dicente Domino Maledicta ierra in operibus tuis : spinas et tribulos producet tibi. Propterea ergo spinis coronatur lesus, ut prima illa condemnationis sententia solueretur. Ad crucem ducitur et in ligno totius mundi uita suspenditur. Vis et de hoc propheticis testimoniis confirmari ? Audi Ieremiam dicentem : Venite et iniciamus lignum in bjanem eius et conteramus eum de terra c0.

$.cf, To-3194 12 ; 165235, 21-

Mt. 26, 65. 17. 17-18.

10 Ps. 57, 15.

17 Cant. 5, 11. 28 Ier, 11, 19.

4criroxS

11 P5527, 14-

19 15-5. 25.5, 7.

120.

aISE5 714

13 Is. 55, 7-8. 21 cf. Io. 1, 29.

8 cf.

14 cf. Mc. 15, 24 Gen. 3,

c. 20, 1iterum T, enim C —— eum uellet T 2clamauetit X ^ ctucifige ozz. T 3 quoque afe ieremias ad. Bar V'a4/ ^ domini ipsius O Vz/ ipsius om. T 5 siluam T . propter hoc D F G H — 6 inquit oz. T ^ dereinqui T — * 9 multa T, multa et Y 8 aliena pos? scribitur add. Y (Rs de/.) supta O Val in oz. T 11 redargutiones C D autem sicut] tamquam O Va4/ 12 qui non aperui T, qui non aperuit D EG H, non aperiens ^Va/ — iterumXW Q T 13dicit az£e sicut add. Bar Val, et add. V, sicut ouis ad occisionem ductus Val 14 sublatum X W JA V Val sine uoce anfe sic add. T est et add. X ióspineacorona F G V ^ audite H M — iniquitate] K YO, R$ HM eioz. 16deianzepatrisadd. O Va] —— etante dicentis ozz. H N -tes X,-tem T W Va] 230utet] K Y Q, etut P, et O N,ut T X Va/ — 21 inquit afe qui add. Val 22 peccato protoplaustro R, pro peccato protoplasti V/, protoplasto ESSE 25 coronatus est T' 24 producat X, germinabit T, geminabit C péccante X de hoc azfe uenite add. b Val 28 conprobari T' prophetis T 23 uis ozz. T 29 iniciamus] mittamus V/ D F GH . pane X V .A, patte R et oz. T

(cf. áprov) 12

RVFINI

XX

PE 361 v 86

158 30

3

A

MA

IO

I bo]

EXPOSITIO SYMBOLI, 20-22

wuiuentium. Et iterum Moses uelut deflens eos dicit : E? erit wita tua suspensa ante oculos tuos, et timebis per diem et noctem, et non credes uitae tuae. Sed transcurrendum nobis est : iam enim propositae breuitatis excedimus modum et breuiatum sermonem longa dissertione distendimus ; pauca tamen addemus, ne penitus quod coepimus, praeterisse uideamur. 21. Scribitur lesus in latere percussus, aquam simul et sanguinem profudisse. Hoc quidem mysticum est : ipse enim dixerat quia : Flwmina de wentre eius frocedent aquae wuae. Sed produxit et sanguinem, quem petierant Iudaei uenire super se et super filios suos. Produxit ergo aquam, quae credentes diluat; produxit et sanguinem, qui condemnet incredulos. Potest tamen etiam illud intellegi, quod duplicem gratiam baptismi figurauerit : unam quae datur per aquae v 87 baptismum, aliam quae per martyrium profusione sanguinis quaeritur : utrumque enim baptismum nominatur. Quod si BE et hoc quaeris, cur non ex alio membro, sed ex latere pro- 262 duxisse dicatur aquam et sanguinem, uidetur mihi in latere per costam mulier indicari. Quia ergo fons peccati et mortis de muliere prima, quae fuit primi Adam costa, processit, idcirco et fons redemptionis ac uitae de secundi Adam costa producitur.

V^

:

22, Scriptum est quod in passione eius ab hora sexta usque ad horam nonam tenebrae factae sunt. Accipe et de hoc prophetae testimonium dicentis : Occidet tibi sol meridie. Et iterum Zacharias propheta : I» illa — inquit — die non erit lux : et frigus et. pruina erit uno die, et. dies ille notus Domino, et neque dies neque nox, el ad uesperam erit lux. Quid tam euidens a propheta dici potuit, ut iam haec non tam futura 30 Deut. 28, 66. c. 21, 1 cf. Io. 19, 34. cu22: d:cf, Mt? 27, 45.

3 Io. 7, 38. 8 Am. 8, 9.

4 cf. Mt. 27, 25. 4 Zach. 14, 6-7.

14 cf. Gen. 2, 22.

30 uclut] ut IW, oz. T b Val eosdeflensetdicens T — 31 per noctem T 32 est nobis T — 33 modum axe ptopositae ad. F G breuitatis] ueritatis K excidimus T — modum excedimus O V/z/, excedimus nudum D F G M, excedimus nodum C 34 dissertatione l/27 — addimus T 385 uideamus I7 c. 21, 2 quidem] quippe O Va/ — 3 procedunt T ^ 4/6 quem sq. sanguinem om. T petierunt I7 Y Val B quae] ut X 7. tamen om. S D etiam illud ozz. T — intellegiillud O Va/ illud ozz. H M 8 figurauerat $ aquae oz. T 9 alia T quae oz. T ^ pro mattyrii B C fusione C, ptofusionis P IN 10 et si P IN Va] 11 potius pos; latete add. Bar Val 12inoz. ,inlatere oz. W/ ^ 13 costa. quia ergo] quae T 14 fuit quae T ptocessit 45q. costa oz. Y ^ processit] producitur D F G H M idcirco ed eraoeus idcitco P, oz. b Val 15 fons :q. producitur ozz. H M ac]a , et c.22,2 eto. H M 8 testimonium prophetae T occidit X P 4 inquit anfe propheta Zranst. T — 5/6 et frigus usq. lux om. T — B et (anfefrigus)] sed X (i on. Val illa nota Bar Va] deo H M 6 et ane ad oz. Y uesperum Y tamom.D G euidentius X — 9a om. T, a propheta oz. P poterat b Val ut PN tum posiam add. Va] noniam tam haec T

EXPOSITIO SYMBOLI, 22-24 praedici, quam IO

I

A

159

narrari praeterita uideantur ? Etiam

frigus

etiam pruinam praedixit : propterea enim Petrus calefaciebat se ad ignem, quia frigus erat : et frigus patiebatur non solum temporis sed et fidei. Addit etiam : E: dtes illa nota Domino, et neque dies neque nox. Quid est : neque dies neque nox? Nonne aperte deinsertis diei tenebris et reuocata rursum luce disseruit ? Non fuit illa dies : neque enim coepit ab ortu solis. Neque integra nox fuit:non enim peracto diei cursu, spatia sibi debita uel ab initio suscepit uel ad ultimum terminata perduxit : sed fugata per impiorum facinus lux reparatur ad uesperam. Post horam enim nonam, depulsis tenebris, sol

20

^

IO

redditur mundo. Et iterum aliud de hoc ipso testimonium dicit : E? obscurabitur super terram in die lux. 23. Docet Euangelii praedicatio quod etiam milites diuiserint sibi uestimenta Iesu, et supra tunicam eius miserint sortem. Hoc etiam curae fuit Spiritui Sancto prophetarum v 88 uocibus protestari cum dicit : Déiwiserunt sibi uestimenta mea, et super uestem meam miserunt sortem. Sed ne de illa quidem ueste quam dicuntur milites inludentes induisse eum, id est de ueste coccinea, prophetae siluerunt. Audi enim quid dicit Esaias : Quis est hic qui aduenit ex Edom : rubor uestimentorum eius ex Bosor ? Quare rubicunda sunt uestimenta tua, et àndu- PL mentum tuum tamquam a torculari calcato ? Vnde et ipse respon- 365 dit : Torcular calcaui solus, filiae Sion. Solus est enim qui peccatum non fecit et abstulit peccatum mundi. Si enim potuit per unum hominem mors introire, quanto magis per unum hominem, qui et Deus erat, potuit uita restitui ? 24. Refertur etiam quod aceto potatus sit uel uino myr9 cf. Io. 18, 18. 11 Zach. 14, 7. 20 Am. 8, 9. c22. qct ME 27,55: 4 Ps. 21, 19. 6 cf. Mt. 27, 28. 8 Is. 65, 1-2. 11 Is. 65, 5. 12 cf. 1 Becken 2:22 105.5; 29: 13 cf. Rom. 5, 12. C. 24, 1 cf. Mt. 27, 34. 48. 8 etiam ... et X, et ... et Va/ — 9 se pettus calefaciebat T 10 patiebatur frigus O Va] 11 addidit T X dies] fides T ille notus D F G 12 et ante neque ozz. X quid usq. nox ozz. T 13 nonne] ne T (T, corr.) rursus 413 14 incepit O V// 15 diei] sibi T 16 sibi oz. X (praeter 5) cles 1vproduxit X ^ 18uesperum T determinata O Va/ uel] uelut ... aut T 19 item T alius P Va] | 20 etom. X sibi c. 23, 1 diuiserint] K T Q.5, -runt ce/£. codd. Val ; ef. Sacris Erudiri X, 38 TN Va/ — miserint] K T, -runt W' Y X Q Va/ diuiserint T,sibioz. K — 2super Detsuper uestem dixit T 4 dauid ae dicit adZ.b Va/ Ssancto spiritui K induisse oz. T, inludisse 6quaR;DFG supfta 5 meam 0zz. T (1, add.) DF GHM .— uenit IWL.DEF G HM Shic]ite dicathbVa| *quodY Y indumenta 9 bosra T, ) Va/, rubot T ex] de.4 D F GH MO Val Val calcatum IN V/ (cf. àvró srarqroó a]inO C Val 10tuumoz.Y tua T Aqvob)

| etom.Y

11 est an/e filiae add. T

est om.

peccata Bar Val 12 abstulit] soluit T om. O Val 14/24, 1 restituere fertur Q Y (R, V, corr. restitui)

Y F

enim] agnus T,

13 hominem oz. T

160

vA

EXPOSITIO SYMBOLI, 24-26

rhato, quod est amarius felle. Audi quid de hoc propheta praedixerit : Et dederunt — inquit — 2n esca mea fel, et an siti mea potauerunt me aceto. Ad quae respondens iam tunc dicebat Moses de populo illo : Ex wineis Sodomorum witis eorum, et jalmes eorum de Gomorris : uua eorum wua fellis, botrus amaritudinis ipsis. Et iterum exprobrans eos dicit : Populus stultus et non sapiens, haec Domino vetribuistis ? Sed et in Canticis eadem praenuntiantur, ubi etiam hortus, in quo crucifixus est,

Io

VA

1o

designatur. Dicit ergo : Iníraut in hortwm meum, soror mea sponsa, et windemiaui myrrham meam : ubi euidenter uinum myrrhatum, quo potatus est, declarauit. 25. Spiritum post haec scribitur reddidisse. Praenuntiatum fuerat et hoc per prophetam dicentem ex persona Filii ad Patrem : Zn manus tuas commendo spiritum meum. Sepultus perhibetur, et lapis magnus adpositus ad ostium monumenti. Accipe etiam de hoc quid propheticus per Ieremiam sermo praedixerit : Mortificauerunt — inquit — 2n lacu uitam meam, et posuerunt lapidem super me. Euidentissima haec sepulturae eius indicia propheticis uocibus designata sunt. Accipe tamen et alia : A conspectu — inquit — 2niquitatis ablatus est iustus et erit in face locus eius. Et alibi : Et dabo malignos bro sepultura eius. Et item alius : Recubans dormiuit ut leo et ut catulus leonis : quis suscitabit eum ? 26. Sed et quod in infernum descendit, euidenter praenuntiatur in Psalmis, ubi dicit : Et in fuluerem mortis deduxisti me.

3 Ps. 68, 22.

5 Deut. 32, 32.

? Deut. 32, 6.

10 Cant. 5, 1.

c. 25, À cf. Mt. 27, 50. 8 Ps. 50, 6. 4 cf. Mt. 27, 6o. IST. 10 Ps. 75, 5 ; Is. 55, 9. 11 Gen. 49, 9. c. 26, 1 cf. Rom. 1o, 7. 3 Ps. 21, 16.

6Lam.3,53.

9

c. 24, 2 haec R. 3 inquit oz. C F — escam meam 4 IN P Va] 4 potum mihi dederunt acetum T' ad quae] atque 4 VV H M dicebat moses] K T, moses dicebat X Y W Q Val b illo populo T ex] deK uitis] uinum T P 6 palmites T — de]Jex T, o». DF GH M . gomotteis Y, -rra $ H M, -trae DFG etanfebotrusadd.DO Val ^ " exptobans.$ $ retribuistis] Y BOP, -sti cef. codd. V'al (cf. ávramoói8ore) et om. 5 in om. T canticorum Pposf canticis add. X C 9 pronuntiatur O T, pronuntiantur DF GNP hortus] mortuus et T 10 dicit ergo oz. T ^ inquit pos intraui add. T 11 mea po: sponsa add. I —— murratum uinum T 12 quo] quoniam T c. 25, 1 et ane spiritum adZ. O Va] — 2edicentem D F GH . 3commendabo X V quoque postsepultus adZ. X ^ 4 positus X ^ ad] K X,ante YT Q W Val | Bet post etiam add. Y | quod HMOP pet ieremiam oz. T 6 praedixerat. $ ^ laco R, lacum W Q Va/ 9 iniquitatis] impii T 10 in pace est O Val et ante dabo om. T pro]in X . 1i etoz. X item alius] alibi T — aliaa DF GG HM . utantecatulus oz. T 12 suscitauit B C R T Q c. 26, 1et] etiam 5 Va/ .pronuntiatur KQ O IN Va/, pronuntiat P 2 puluere B C Q (ef. xotv)

deduxerunt

T'

:

v 89

EXPOSITIO SYMBOLI, 26-27

V^

1O

Et iterum : Quae utilitas in sanguine meo, dum descendo in PL corruptionem ? Et iterum : Descendi in limum rofundi, et non 364 est substantia. Sed et Iohannes dicit : T'u es qu? uenturus es (in infernum sine dubio) a» alium expectamus ? Vnde et Petrus dicit quia : C/wistus mortificatus carne, wiwificatus aulem. spirilu, n. ipso abit et eis qui in carcere inclusi erant. spiritibus, fraedicare, qui increduli fuerant in. diebus Noe. In quo etiam quid operis in inferno egerit, declaratur. Sed et ipse Dominus per prophetam dicit, tamquam de futuro, quia : Non derelinques animam meam in infernum, nec dabis sanctum tuum widere corruptionem. Quod rursus prophetice nihilominus ostendit inpletum, cum dicit : Domine, eduxisti ab inferno

15 animam meam,

A

IO

I6I

saluasti me a descendentibus 4n lacum.

24. Sequitur post hoc : TERTIA DIE RESVRREXIT. Resurrectionis gloria in Christo omne quod infirmum et fragile uidebatur, absoluit. Si tibi paulo ante non putabatur esse possibile usque ad mortem uenisse immortalem, aspice nunc, quia qui deuicta morte resurrexisse dicitur, non potest esse mortalis. Sed bonitatem in hoc intellege creatoris, quia eousque ille miserando descendit, usquequo tu peccando deiectus es. Nec creatorem omnium Deum inpossibilitatis accuses, ut ibi putes opus eius caduco lapsu potuisse concludi, quo ille id reparaturus peruenire non posset. Inferna et superna nobis dicuntur, qui certa corporis circumscriptione conclusi, intra praescriptae nobis legis terminos continemur. Deo autem, qui ubique est et nusquam deest, quid infernum est aut 3 Ps. 29, 10. 14 Ps. 29, 4.

4 Ps. 68, 5.

5 1/6/7, 20;

* I Petr. 5, 18-20.

11 Ps. 15, 10.

8 et iterum oz. P descendero S O Val | 4 corruptione B T et ane descendi aZZ. T B in infernum sine dubio oz. H M 6 inferno T — sine dubio oz. T, £ransz. pos? expectamus V 8 qui afe in ipso add. b Va/ ^ abit et] B C, ait et X, abii et T, habitet Y Q.A IN O, habitat P 5 Va/ (cf. sropevóeis) conclusi Y IW Q Va/, oz. T | descendit asze spiritibus ad7. 5 Va/ — spititalibs

DF

GHM

9 praedicati 5 H M, -cauit

DF G

fuerunt Y P, fuere O

Val, etant H M 10 quid in inferno operis elegerint T — infernum O IN Va 12 infernum] T Y, -no X K W Q Val (ef. eis dq) 13 rursum Y O P Q Val 14 dominus T ab inferis T' 15 animam meam ab inferno Bar V/a/ 6327, d haec X. YoP O. Va a mottuis 5057 resurrexit add. O Va] 1/8 resutrectionis z4. absoluit] solus etenim resurrectionis gloriam quod in christo secundum carnem infirmum ac fragile uidebatur T' 2 quippe arze gloria add. Bar V/a/ clatificauit az/e omne add.b Va/ — prius anzeinfitmum add. b Val 3 absoluit om.T b Val putabatur] uidebatur K H M — &quiom. T — quod ane non add. T potutT | 6quiH M 7 ille eousque Bar Val, eo oz. T miserando] te (me N)sequendo W Va/ | 8ne Y | dominum T 9 ibi] tibi T, ubi .$ I eius opus T P — 10id]iterum T, oz. R.— id reparaturus]salutem operaturus b Val,id operaturus O — possit T B Q (rece?) — in ante infetna add. $ M — 11a anie nobis add. T — qua T — certe X — 12 regionis pos; intra ad. b Va/ — legis terminum T — deo] deeo T — 18 numquam T $ M om. T O Val

v 90

162 IA

20

EXPOSITIO SYMBOLI, 27

quid supernum ? Verumtamen in adsumptione corporis etiam ista conplentur. Resuscitatur caro quae deposita fuerat in sepulchro, ut adinpleretur quod dictum est per prophetam quia : Non dabis sanctum twwm widere corruptionem. Redit ergo uictor a mortuis, inferni secum spolia trahens. Eduxit enim eos qui tenebantur a morte, sicut ipse praedixerat, ubi ait : Cum exaltatus fuero, omnia ad me traham. Adtestatur autem PL de hoc et Euangelium, cum dicit quia : Monwmenta aperta 565 sunt, ei mulia corbora dormientium sanctorum resurrexerunt et

apparuerunt multis, et ingressi sunt in sanctam ciuitatem : illam sine dubio ingressi sanctam ciuitatem, de qua apostolus dicit : 2

A

Quae autem enim

3 VA

40

sursum,

esi. Ierusalem,

libera est, quae est. mater

omnium nostrum. Sicut et ad Hebraeos iterum dicit : Decebat eum,

jropier

quem

omnia

et jer quem

omnia,

multos

filios in gloriam adducentem, auctorem salutis eorum 5er $assiones consummare. Igitur consummatam passionibus carnem atque in ea protoplasti lapsum resurrectionis uirtute reparatum in dextera sedis Dei in altissimis conlocauit : unde et Apostolus dicit : Qué simul coexcitawit nos simulque sedere fecit 7n caelestibus. Hic enim erat figulus, qui, ut Ieremias propheta docet, uas de manu sua conlapsum et confractum rursum eleuauit manibus suis et veformawit, sicut. blacust in conspectu eius. Placuit autem ita ut corpus quod mortale et corruptibile susceperat, de sepulchri petra eleuatum et immortale atque incorruptibile effectum, iam non in terrenis sed in caelestibus et in Patris dextera conlocaret. Plenae sunt de his sacramentis Scripturae ueteris Testamenti. Nullus super hoc propheta, nullus legislator aut psalmographus siluit, sed omnis pene C237,

Ps; 515, Xo:

26 Hebr. 2, 10.

20 Io. 12, 52.

32 Eph. 2, 6.

21 Mt. 27, 52-55.

28 Gal. 4, 26.

34 Ier. 18, 4.

14 est 5057 supernum add. T, patet add. X

15 ista] ita Y (R, corr.)

teposita

W Va! .fuerat]erat X ^ 16 illud a2ze quod add. Bar Va/ 19 rediit Bar Val iSspoliasecum lV/a/ — spoliam T 19 eos oz. K (LA, add.) et ante ipse add. W Val 20 a terra 5os£ fuero add. X P IN Val ipsum pos; me add. Bar Val 21 et az/e euangelium oz. X W^ T Val quia oz.. Bar. Val 22 sanctorum dormientium T H M 23in om. XP 24 sine z;q. ciuitatem ozz. DF GH M sanctam] sunt O l/23/, sunt sanctam P 25 est (pos? sursum) oz. T 26 nostrorum B et om. T X 24 eum oz. X et oz. b Val et per quem omnia] sunt omnia T' qui az/e multos add. Bar Val 28 adduxerat Bar V'a/ passiones] K Y IV Q, -nem T X Val (cf. ra&quárav) 29 consummati 1^ D G H R3 5$, P4 Val (cf. reXevdaa) consummatum T' catnis T 30 in om. Y | eam Y $ D HM . atque in ea] humanam quae in mortem ceciderat pet P Val teparatam IN Va] ^ 84 ad dexteram T, in dexteram P dei sedens IW Val, dei sedis 74 scitauit H, cum excitauit M

unde] ut W Val 32 excitauit IW T' Va], consu33 qui ut] sicut T ut 42. docet ozz. K 84

docet propheta H M — sursum Y releuauit Y (R, corr.), om. C 36 ita om. HM 3?leuatum O Va/ atque] et P O 38 in caelestibus conlocaret etin patris dextera constitueret T" — 39 in azfe patris oz. T P O Va] dexteram A collocatit l/a7 sunt oz. P O de om. b Val sacramentis oz. T 40 scribturis T hoc] his D, oz. $.M

V 9I

EXPOSITIO SYMBOLI, 27-28

4

iE]

VA

163

sacra de his pagina loquitur : et ideo superfluum uidetur immorari nos ad congreganda testimonia. Pauca tamen, et admodum pauca ponemus, ad ipsos fontes diuinorum uoluminum remittentes eos, qui potare abundantius cupiunt. 28. Dicit ergo statim in Psalmis : Ego dorm?w et soporatus sum et exsurrexi, quoniam Dominus suscipiet me. Item in alio : Propter miseriam inopum et. gemitum pauperum nunc exsur-

PL 366

gam, dicit Dominus. Et alibi, sicut iam superius diximus : Domine, eduxisti de inferno animam meam, saluasti me a descen-

dentibus in lacum. Et in alio : Quoniam conuersus uiuificasti me, ei de abysso terrae iterum reduxisti me. Euidentissime autem in octogesimo et septimo psalmo de eo dicitur : Et factus Io

I

»j

2o

est sicut homo sine adiutorio, inter mortuos liber. Non dixit: ,homo', sed ,sicut homo'. Sicut homo enim erat, quia descen-

derat in infernum ; sed inter mortuos liber erat, quia a morte teneri non poterat. Et ideo in uno natura humanae fragilitatis, in alio diuinae maiestatis ostenditur. Osee autem propheta etiam de tertia die manifeste praenuntiat hoc modo : Sanabit nos — inquit — $ost biduum : in die autem tertia resurgemus et wiuemus in conspectu eius. Haec autem ex persona eorum dicit, qui cum ipso die tertia resurgentes, de morte reuocantur ad uitam. Et ipsi sunt qui dicunt : De tertia resurgemus et wuiuemus in conspectu eius. Esaias uero aperte dicit : Qut educit de terra pastorem magnum owiwm. Sed et quod mulieres uisurae essent resurrectionem eius, Scribis et Pharisaeis et populo non credente, etiam hoc praedicit Esaias his uerbis : Mulieres quae uenitis ab spectaculo, uenite : non enim est populus habens intellectum. Sed et de illis quae post resurrectionem perrexisse C028. 1 Ps-5. 6G.

14 Os. 6, 5.

S Ps uT6:

18 Os. 6, 5.

42 loquitur pagina X et add. T (T, corr. quem)

5$ Ps. 29, 4.

19 Is. 65, 11.

6 Ps. 70, 20.

8 Ps. 87, 5-6.

22 Is. 27, 11.

et afe ideo oz. Va] 44 pauca ozz. Bar Val

48 et om. N Val

que post

ponimus J^

c. 28, 1 soporatus sum et exsurrexi] somnum cepi et surrexi .X (resurrexi H M) 2 suscepit T F D H M N P Val (cf. àvrXpaberas) item in alio] et alibi T, et iterum X (alio loco H, et iterum in alio loco M)

loco post alio add. Y

4 et

alibi] etiterum T — sicutzsg.inalio(.6)oz.T | 5deJabCDF GPM 61oco TC DF GP — autemom. b Val — Setanteseppostalio add. Bar Val — V abyssis timo oz. IN O Va] 9est]sum X — 10sicut pos? homo oz. T — quia] qui V Va 13 potestas ane osten11 non os/ quia add. R. etiam pos/ quia add. X 14 manifestissime Bar Va/ ^ pronuntiat I/ T 44 V Val ditur add. b Va/ tresurgimus et uiuimus lV/a] sanauit K Y.$ M O, statuit NN — 15inquitnos 1i8etipsi]si Y (sed V;) — resurgimus et uiuii7uocantur Y TPO(T,crr) 19esaias uero]etesaias T ^ educet V, eduxit 5 Va/, ducit mus T P (T, corr.) 20 pastorem de terra pastorem T —— et mulieres quod X, et quia mulieres p DFGH T,quodet mulieres O Va/ — 21eius oz. T — 22credenti TS$MV,-tibus praedixit H IN P Va/ — 23uenistis T ^ aN Va/, ad P V, ^ expectaculo mulieribus a7/e quae add. b. Val 24 et] etiam 5 Val T, spectaculum P V, qui R. (R, eorr.)

v 92

164 2

vA

EXPOSITIO SYMBOLI, 28-29

dicuntur et quaesisse eum et non inuenisse, sicut Maria refertur uenisse ante lucem et, non inuento eo, flens dixisse ad

30

29. ASCENDIT

I

15

IN CAELOS,

SEDET

AD

DEXTERAM

PATRIis

:

INDE VENTVRVS IVDICARE VIVOS ET MORTVOS. Consequentia breuiati in fide sermonis haec continet, in quibus quod dicitur quidem palam est : sed requiritur quo sensu intellegi debeant quae dicuntur : nam ascendisse et sedere et uenturum esse, nisi secundum dignitatem diuinitatis intellegas, aliquid per haec humanae íragilitatis uidebitur indicari. Consummatis etenim his quae in terra gerebantur, et animarum

1O

PL

angelos qui aderant, quia : Z'wlerunt Dominum, et nescio ubi 367 posuerunt eum : etiam de hoc ita praedicitur in Canticis Canticorum : In cubili meo quaesvui quem dilexit anima mea : n noclibus quaesiui eum. ei mon inuemi. De illis quoque quae inuenerunt eum et tenuerunt pedes eius, praedicitur in Canticis Canticorum : T'enebo eum et non dimitiam eum, quem dilexit anima mea. Haec interim pauca de multis : breuitati enim studentes, plura coaceruare non possumus.

de infernis captiuitate reuocata, ascendere

memoratur ad caelos, sicut propheta praedixerat : Ascendens in altum, captiuam duxit captiuitatem, dedit dona hominibus. Illa scilicet dona, quae Petrus in Actibus apostolorum de sancto Spiritu dicebat : Exaltatus igitur dextera. Det, effudit hoc donwm quod wos widetis et auditis. Donum ergo Spiritus Sancti hominibus dedit, quia captiuitatem, quam prius diabolus per peccatum deduxerat in infernum, Christus per mortis suae resurrectionem reuocauit ad caelos. Ascendit igitur ad 25 cf. Lc. 24, 1-5 ; Io. 20, 1. 28, 9. 82 Cant. 5, 4.

c. 29, 10 Ps. 67, 19 (Eph. 4, 8).

27 Io. 20, 13.

29 Gant.

Tia

2

81 cf. Mt.

13 Act. 2, 55.

28 ad sepulcrum az/e dicuntur add. b. Va] ^ de ante matia add. b Val ^ magdalene quae fos? matia add. b Val 26 ad monumentum az£e ante add. b Val 23 meum 50;? dominum ad. T V — 28deoz. DF GHM . itaog, DFGHM praedicatur T, diciturFT 29incubilimeooz.T diligit H M ^ innoctibus om.T . 80etnoninuenieum H M . qui PO Vz/ 31 pedes eius] eum T praedicatur T — 32 teneam T, tene Y —— eum fos? tenebo oz. T 33 breuiatim T, breuiati / — enim oz. X 34 plura usq. possumus] posuimus plura relinquentes X c. 29, 1 inquid az7e in add. T'

in caelis

in caelo R, in caelum T, ad caelos

C — adsedit T — 2 est afe iudicare «47. T

D F G O Val,

ON Va/ — consequenti W'

Val . Sbreuiati] K, -tis Q, breuitatis T.5 H M, breuitate IV Va], breuialis D F G,

breuitati Y — fide] ne X Va/ — continent T .$ H M .4,,-nentur IV Va] — 4 quidem] quiddam 74, quid est C — palam quidem D F G tequititur] sequitur W' Bsedisse X ^. 6nisiom.X ^ anantealiquid add. D F G pro hoc X indicia az7e uidebitur agg. T 8 terram T' 9 animarum] B C R..$O P, anima V N O 5$, R,, animas 4, animis T, animabus X,39 infernis] K R. Q P, -ni cezz. codd. Val

44A

D F G H M Val ; cf. Sacris Erudiri teuocatis TDF GH M Val, - tas

ascendit T — iicaptiuamduxit]capit T — 13spiritusancto X T C QEP exaltatum K 14 auditis et uidetis X 15 dedit hominibus F O Va/ quam] qua T — 1? resurrectione T — caelum X ^ ergo O Va/

EXPOSITIO

20

SYMBOLI, 29-30

165

caelos, non ubi Verbum Deus ante non fuerat (quippe qui erat semper in caelis, et manebat in Patre), sed ubi Verbum caro factum ante non sederat. Denique quia nouus iste ingressus portarum caeli aedituis et principibus uidebatur, uidentes naturam carnis caelorum secreta penetrantem, dicunt ad inuicem, sicut Dauid, plenus Spiritu, enuntiat : Tollite portas, principes, uestri, e eleuamini, poriae aeternales, et introibit vex gloriae.

2

A

Qus est iste rex gloriae ? Dominus fortis et botens, Dominus potens 4n froelio. Quae uox utique non propter diuinitatis potentiam, sed propter nouitatem carnis ascendentis ad Dei dexteram ferebatur. Dicit et alibi idem Dauid : Ascendit Deus in iubilatione, Dominus

30

A

IO

in uoce tubae. In uoce etenim tubae

moris est uictorem redire de proelio. De ipso quoque et illud dicitur : Qw? aedificat in caelum ascensionem suam. Et item alibi : Qu ascendit super Cherubin et uolawit. uolawit super pennas uentorum. 30. Sedere quoque ad dexteram Patris, carnis adsumptae mysterium est. Neque enim incorporeae illi naturae conuenienter ista absque adsumptione carnis aptantur : neque sedis caelestis profectum diuina natura sed humana conquirit. Vnde et dicitur de eo : Paraía sedes tua, Domine, ex tunc : a

saeculo iu es. Parata igitur a saeculo sedes est, in qua sessurus eratis in cuius nomine omne genu flectetur : caelestium et terrestrium et. infernorum, et omnis lingua confitebitur ei, quia Dominus Iesus in gloria Dei Patris. De quo et Dauid ita refert : Dixit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis, donec

jonam inimicos tuos scabellum jedum tuorum. 23 Ps. 25, 7-8. €- 30, D. P5392, 2.

28 Ps. 46, 6.

381 Am. 9, 6.

* Phil. 2, 1o-11.

(Qyuae tamen

92 DS3u7, 8d.

10 Ps. 109, r.

18 non(o:s/ ante) oz. D G 20 sedebat H M 21 editus et praecipuus T, aditus principibus C ^ 22secretacaelorum O V/ — 23dauid]ille T —sancto pos? spiritu add.T DF GIN Val denunciat W V/ ^ dicens amfetollite ad7. Bar Va/ — principis K T DG H M (T,corr.) 24 uestri] BC T D G H M, uesttas cett. codd. Val (cf. ópóv) introiuit B R T (R4 T, corr.) '98 dominus potens] domini fortis T 24 ad dexteram dei X ^ dei oz. T 28 idem] ipse T' 29 et ante dominus add. K IN Val (in Graeco deest) enim X . 30 mos I/ V/4/ ^ uictorum X reuerti post proelium T —— illud] aliud D F G M, alias H — 31 quia ascensum suum X caelo T X O Vz/ (cf. eis róv oipavóv) Y P O (V, corr.) et item] et iterum T Y, etiam X 32etom.O Val] ^ uolabit T uolauit em. T O N Val C. 30, 2 conuenienter 454. carnis] inconuenienter ista ponuntur sed adsumptionem sedis profectum caelestis T — 4 3 addantur 5 M, adduntur H catnis T profectum 454. humana] perfectio diuinae naturae sed humanae bVal | conquitideus P Val, om. T O est anfe sedes add. b Val D etom. T tut T Val 6estom. T — inom.Y -. dominus iesus az/e sessurus add. b Val — Wisom.W 8 et et] B Q, oz. cett. codd. Val (ef. Gr.) flectitur T W, -tatut b Val Val 9 christus os; iesus add. T X C confiteatut 5 Va/ (anfe infetnorum) ozz. T' est pos? iesus add. O Val, post gloria add. A Q PF IN V5, pos? glotiam T 10 dicens pos dequo]denique T — itaoz. TP pattis add. P X (praeter F) refert add. T' dicit T 11 tuos] meos S

PL 368

v 94

166

EXPOSITIO SYMBOLI, 30-32

dicta Dominus in Euangeliis disserens, dicebat ad Pharisaeos : S? ergo Dauid in Spiritu Dominum eum uocat, quomodo filius eius est ? Per quod ostendit se secundum spiritum DomiI

5 num,

20

VA

To

secundum carnem filium esse Dauid. Vnde et ipse Do-

minus iterum dicit : Verumtamen dico uobis : Amodo uidebitis filum hominis sedentem a dextris uirtutis. Et Petrus apostolus dicit de Christo : Qui est in dextera Dei sedens àn caelis. Sed et Paulus ad Ephesios scribens : Secundum operationem — inquit — 4otentiae wiriutis eius, quam operatus est in. Christo, suscilans ewm a mortuis el sedere faciens ?n dextera sua. 31. Quod autem ueniat iudicaturus uiuos et mortuos, multis quidem Scripturarum diuinarum testimoniis edocemur. Sed prius quam propheticis haec eloquiis praedicta doceamus, illud necessario arbitror admonendum, quod ista fidei traditio co-

tidie nos uult de aduentu iudicis esse sollicitos, ut actus nostros

ita praeparemus, tamquam reddituri imminenti iudici rationem. Hoc enim erat et quod propheta dicebat de uiro beato quia : Disponit sermones suos ?n vudicio. Quod autem dicitur iudicare uiuos et mortuos.: non quo alii uiui alii mortui ad iudicium ueniant : sed quod animas simul iudicabit et corpora, in quibus uiuos animas, mortuos corpora nominauit. Sicut et ipse Dominus in Euangelio dicit : No/ite timere eos, qui possunt corpus occidere, animae autem milil bossunt facere ; sed timete potius eum, qui potest el animam et corpus perdere in gehennam. 32. Nunc iam paucis, si uidetur, etiam per prophetas haec praedicta esse doceamus. Plura autem testimonia cum uolueris, ipse tibi de Scripturarum latitudine congregabis. Dicit ergo Malachias propheta : Ecce uenit Dominus omnipotens, et quis 13 Mt. 22, 45.

16 Mt. 26, 64.

€231, G.cf, T Petr. 25-5.

181 PettX33322:

S8 Ps? 112,5.

19 Eph. 1, 19-20.

12 Mt. 1o, 28.

c. 32, 4 Mal. 5, 1-5. 12 euangelio X T' O Val ; cf. Sacris Erudiri X, 39

disserens] referens T'

13

ergo]enim T —— eum ug. dominum (14)oz. Y ^ dominum eum uocat] B .4Q $ P O, dominum deum uocat T, uocat eum dominum CIN, dominum

uocat eum /

Val, dominum uocat DFGHM . 14seozm. X Q 17 ad dexteram W^ T Va/ (cf. ék Se£fuv) dei pos? uirtutis add. D F G H M Val (deest in Graeco) 18 dicit oz. T' pattis pos; dei add. T 19 inquid operationem T' 21 ad dexteram suam T' C. 31, 2 diuinarum scripturarum IV H V'a/, diuinatum oz. IN edocetur .$ H DM 4 necessatie Bar Va/ B uult nos T 6 tamquam] uelut X imminentis iudicis T, -tis -cii O * quod et X Vaz/ 8 disponet X Q 9 ideo dicitur pos; non ad. b Va/ — quod X W T Val ; cf. Rir. Cult. Class. e Med. 1960, p. 172 10 animae simul iudicabuntur X iudicabit simul Y 11 corpora mortuos X ^ sicut]sed T — 12 ineuangelio dicit] loquitur in euangelio dicens Bar V'a/ qui corpus possunt occidere 5 H F G, qui corpus occidunt T, qui occidere corpus possunt M, qui occidunt corpus D 13 animam autem non possunt occidere T' 14 qui et animam et corpus potest T' gehenna B C C. 32, 1 pet prophetas etiam D F G 2 docemus .$ 8 tibi oz. T (T, add.) ergo] enim T 4 ueniet I V/ Va/ (ef. épyerat)

EXPOSITIO SYMBOLI, 32 5

167

sustinebit diem aduentus eius, aut. quis sustinebit. adspectum eius ? Quia ipse ingredietur sicut ignis conflatorii et sicut boa v 96 lauantium : et sedebit conflans eos et purgans sicut argentum et) PL sicut aurum. Vt autem euidentius agnoscas qui sit iste Domi-' 57o

IO

I

»

2o

2

j

nus, de quo haec dicuntur, audi quid et Danihel propheta pronuntiet : Videbam — inquit — Zn wisu noctis : et ecce àn nubibus caeli quasi filius hominis ueniens, usque ad uetustum dierum peruenit, et in conspectu eius oblatus est : et ipsi datus est principatus et honor et regnum : et omnes populi tribus linguae ipsi seruient : et potestas eius potestas aeterna, quae mon praeleribit, el regnum eius non corrumpetur. Ex his ergo edocemur non solum de aduentu et iudicio, sed et de potestate eius et regno, quia potestas eius aeterna sit, et sine corruptionis fine sit regnum : sicut et in Euangelio dicitur : E? regn? eius non erit finis. Vnde ualde alienus a fide est qui regnum Christi dicit aliquando finiendum. Scire tamen debemus quod salutarem hunc Christi aduentum conabitur inimicus ad decipiendos fideles quosque callida fraude simulare, et pro filio hominis, qui expectatur uenturus in maiestate Patris sui, filium perditionis in prodigiis et signis mendacibus praeparare, ut pro Christo mundo huic introducat Antichristum, de quo et ipse Dominus in Euangeliis praedixit Iudaeis quia : Ego wen $n nomine Patris mei et non recepistis me : alius ueniet àn. nomine suo, et ipsum recipietis. Et iterum dicit : Tunc wuidebitis abominationem

3o

desolationis

stantem

in loco

sancto,

sicui

dicit

Danihel ropheta : qui legit intellegat. Danihel ergo de aduentu erroris istius plenius et latius in suis uisionibus edocet, ex quibus ualde operosum est exempla nunc ponere, quia satis amplis narrationibus dilatantur : et ideo scire de his plenius 10 Dan. 7, 15-14.

i8 T.6,1,:32-

26 Io. 5, 45.

28 Mt. 24, 15.

81 cf.

[3211.:9:723:3:31, 31512, LI,

6 ingreditur P V/, egredietur O fossa P, herba 5 Val (cf. vóa) 8 cognoscas IN V/a/

quis DFGH

conflatori R, -toris X ^ poa] spuma X, v sedebat T (T, corr.) eos oz. O Val NN Val, quid O

10 pronuntiet]

K W^ Q,

pronuntiat T X, praenuntiet Y V/4/ ^ uisum T noctis oz. X . inquid 11 et ase usque add. X Val in] cum WW Val (cf. ént) ante in add. T 12 perueniet 5 H M

est (pos? oblatus)] liber P O, est liber IN, oz. T

13 et

et ante linguae add. omnis populus X omnis tribus et linguae et populi T praeteriit T, praetetiuit 14 seruiunt X linguae ozz. Y QDH M P Val 16 docemur Y T DF G 13 quod az/e non add. C D P, R, peribit H et post sed oz. de an£e iudicio add. X TQOIN Val eius pos? aduentu add. T' etom. T X 18 eius pos/ regnum add. Y 17 eius oz. W T Val HM Val euangelio] symbolo Bar Val

et om. X

erit] est K

21 conatur

JW

22 quoque P N, om. O Val — 23 expectatur uenturtus] expectaturus T Va] et 25 de ozz. T (T4 add. in marg.) et oz. T 24. in ane prodigiis ozz. T 31 29 stantem ozz. T 28 tunc] cum H M Val ipse oz. O Val om. T TQ. SH M — dilatatur 32 nunc exempla Bar Va/ — 33 amplius suis oz. T P N Val, delectantur T

PL N19

168 3 vA

40

EXPOSITIO SYMBOLI, 32

uolentem, ad ipsas magis recensendas remittimus uisiones. Sed et apostolus de eo dicit : Ne quis wos seducat ullo modo : quoniam misi discessio uenerit primum, ei reuelatus fuerit homo peccati, filius perditionis, qui aduersatur et extollit. se super omne, quod dicitur Deus, aut quod colitur, ita ut n templo Dei sedeat, ostentans se tamquam sit Deus. Et paulo post : Et lunc reuelabitur iniquus, quem Dominus Iesus interficiet spiritu oris sui, el euacuabit inlumiünatione aduentus sud eum, cuvus est

45

aduentus secundum opera Satanae, in omni uirtute signos el $rodigiis mendacibus. Et item paulo post : Ef deo mittet illas Deus operationem erroris, ut credant. mendacio, ut sudicentur omnes qui non crediderunt ueritati. Propterea ergo propheticis et euangelicis atque apostolicis uocibus nobis praenuntiatur hic error, ne qui pro aduentu Christi aduentum credat Antichristi : sed, sicut ipse Dominus dixit, cum dixerint uobis : Ecce hic Christus aut ecce illic, nolite credere. Venient. enim

5o

multi bseudochristi et bseudoprophetae, et seducent multos. Sed quod demonstrauerit indicium ueri Christi, uideamus : S?cut fulgur — inquit — de Oriente resplendet usque in. Occidentem, jia erit el aduentus filii hominis. Cum ergo aduenerit uerus Dominus

5j

6o

v 98

Iesus Christus, sedebit et iudicium statuet, sicut in

PL

Euangeliis dicit : E? segregabit oues ab haedis : id est, iustos separabit ab iniustis. Sicut et apostolus scribit quia : Omnes nos sare oportet ante tribunal Christi, ut recipiat unusquisque propria corporis prout gessit, siue bona siue mala. Iudicabimur autem non solum pro gestis, sed et pro cogitatis, secundum quod et ipse apostolus dicit : Inter se inuicem cogitationibus ac-

2n

85 II Thess. 2, 3-4. 39 II 'Thess. 2, 8-9. 43 II Thess. 2, 10-11. 24, 23-24. 51 Mt. 24, 27. 586 Mt. 25, 32. 56 II Cor. 5, 1o.

48 Mt. 60 Rom.

2, 15-16. 34 uolentem] diligentem D F G, delectantem H, dilatantem M —— ipsius T — 35 dicit de eo O Va/, de eo oz. F G nec T (T, corr.) qui B 36 dissensio M . 3Tvextolletse T 5,-litur PO Va/ — 88supraT F deus oz. T — deus ost colitur add. T 39 ostentans] Y B Q C, ostendens ce£z. codd. Val ^ se]et dicens T ^ tamquam]quasi T ipse pos; sit add. T, anfe sit add. W/ Val — 40 inquit pos! teuelabitur add. X, ille add. C P iniquus] inimicus X Y (sf. ávojuos) 41 euacuauit B R (R, corr.), euocabit D eum an/e inluminatione franst. b Val | cad DF G 43 et item paulo post oz. T item] iterum X 44 sui pos? ettoris add. T mendacio 44. non] omni iniquitati qui non T 45 ergo] ueto T 46 et] adque T atque apostolicis ozz. T nobis uocibus T pronuntiatur T — 4* ne qui] Y B P V/, neque O Q T, ne quis X C AA IN aduentui D G credant R P O Va] . 48sicut] et X dicit T IN Val 49 his christus R, hic est christus T, christus hic 5 I/a/

enim oz. T

B1

quod] quomodo X V/4/ ^ demonstrauit K, -bitur X ^ iudicium X Va/ 52 tesplendit T' (T, corr.), splendet O P inadDFGH 53 et oz. X O Val ergo] enim X 54 christus iesus T' statuit T' (T, corr.) et ane in add. V O Val 54/55 euangelium (angelus M) docet (dicit H M) DFGHM Bà id est] et T H M 56 separabit] segtegabit O Va, oz. H M et oz. IN Val D? opottet ozz. T ut]et Y 9Scorporis]operissui-X iudicabitur Bar Va/

59 et] etiam 5 V'a/

60etoz. T DG

EXPOSITIO SYMBOLI, 32-34

MA

169

cusantibus aut etiam. defendentibus in die quo iudicabit Deus occulta hominum. Sed de his ista sufficiant. 33. Post hoc ponitur in ordine fidei : ET IN SPrRITV SANCTO. Ea quae in superioribus paulo latius de Christo sunt tradita, ad incarnationis et passionis eius mysterium pertinent : quae dum media intercedunt personae ipsius coaptata, Sancti Spiritus commemorationem paulo longius reddiderunt. Ceterum

si solius diuinitatis ratio habeatur,

eo modo

quo in principio dicitur : , Credo in Deo Patre omnipotente', et post haec : ,In Iesu Christo unico Filio eius Domino nostro', ita iungetur : ,Et in Spiritu Sancto'. Illa uero omnia 1o

15

20

quae de Christo memorantur,

ad dispensationem

carnis, ut

diximus, expectant. Igitur in Sancti Spiritus commemoratione adinpletur mysterium Trinitatis. Sicut enim unus dicitur Pater, et alius non est Pater; et unus dicitur unigenitus Filius, et alius unigenitus non est : ita et Spiritus Sanctus unus est, et alius non potest esse Spiritus Sanctus. Vt ergo fiat distinctio personarum, affectionis uocabula secernuntur, quibus ille Pater intellegatur, ex quo omnia et qui ipse non habeat Patrem ; iste Filius, tamquam qui ex Patre natus sit ; et hic Spiritus Sanctus, tamquam de Dei ore procedens, et cuncta sanctificans. Vt autem una eademque in Trinitate diuinitas doceatur, sicut dictum est in Deo Patre credi, adiecta praepositione ,in', ita et in Christo Filio eius, ita et in Spiritu

Sancto memoratur. Sed ut manifestius fiat quod dicimus, ex consequentibus adprobabitur. 34. Sequitur namque post hunc sermonem : SANCTAM ECCLESIAM, REMISSIONEM PECCATORVM, HVIVS CARNIS RESVRRECTIONEM. Non dixit : ,in sanctam ecclesiam', nec jn remissionem peccatorum', nec jin carnis resurrectio61 defendentibus aut etiam accusantibus T 62 et ane de add. W D F G Q Val c. 33, 1 haec O Val, oz. IN ponetur T — ordinem X (praeter H) PIN — sancto spiritu K Y, spiritumsanctum DF GP 2inoz..APN 3et]uel X 4incedunt. ceterum sq. dicitur oz. T — solus Y (R; Vsvorr.) |* quod Y in]inquit T, inquit in T; deum patrem omnipotentem IW T 44 D F G, (deo patre) Q Ay

8 iesum chtistum unicum filium eius dominum nostrum

I D F G, iesum

christum eius unigenitum dominum nostrum T, iesu chtisto filio eius unico dominonostro Va] 9iungetur] K X,-gitur Y W T Val,-geretut Q — etom. T in om.Y

spititumsanctum D F

GP T,

10utdiximus] omnia T

11 expectant]

K T, spectant X Y W Q Val inom. X T | commemorationem B T, memoratione X — i2adinpleatur Y ^unusoz. H M — i3et(am/eunus)om. X ^ unus] unigenitus T — et pos dicitur add. X ^ 14nonestunigenitus T — filius an/e non 16 personarum distinctio T — 1? qui sg. patrem oz. T — qui] quod add.b Val filium T(T,vorr.) 18istefilius]filius uero X — iste] et T N,quiab Val,om.X tamquamoz.T ^ de sanctusoz.T(lT,add.) i9 hicom.X tamquamoz.T DF GT, credidi Y $H.M deiore]exdeopatre T, deutroque/ Va/. 21deumpatrem inanfechtistoozz. T (T,add.) 22in]initiaY,oz. XQ — initaoz. T ($,R4H,corr. D F G, (iesum christum filium) christo iesu K Q, iesu christo T, christum filium 23commemofatur Y ^ diximus O Va/ spiritum sanctum T, D G Uy c. 34, 1 namque] nunc T

ecclesiam sanctam catholicam T'

2 remissionem

3 dicit T — in ecclesiam sanctam catholicam T, 4sq. resuttectionem ozz. T' necin om. TD ^ 4peccatorum oz. P sancta ecclesia K O

v 99

PL EID,

170

EXPOSITIO SYMBOLL, 34-35

nem' : si enim addidisset ,in' praepositionem, una cum superioribus eademque uis fuerat. Nunc autem in illis quidem uocabulis, ubi de diuinitate fides ordinatur, ,in Deo Patre' dicitur, et ,in Iesu Christo Filio eius', et ,in Spiritu Sancto'. In ceteris uero, ubi non de diuinitate sed de creaturis 10

et de mysteriis sermo

est, ,in' praepositio non additur, ut

dicatur : in sancta ecclesia, sed sanctam ecclesiam credendam

I MA

20

A

esse, non ut Deum, sed ut ecclesiam Deo congregatam. Et remissionem peccatorum credendum esse, non in remissionem peccatorum ; et resurrectionem carnis, non in resurrectionem carnis. Hac itaque praepositionis syllaba creator a creaturis secernitur et diuina separantur ab humanis. Hic igitur Spiritus Sanctus est, qui in ueteri Testamento legem et prophetas, in nouo Euangelia et apostolos inspirauit. Vnde et apostolus dicit : Omnis Scriptura diuinitus inspirata utilis est ad docendum. Et ideo quae sint noui ac ueteris instrumenti uolumina, quae secundum maiorum traditionem per ipsum Sanctum Spiritum inspirata creduntur et ecclesiis Christi tradita, conpetens uidetur hoc in loco euidenti numero, sicut ex patrum monumentis accepimus, designare. 35. Itaque ueteris instrumenti primo omnium Mosi quinque libri sunt traditi: Genesis Exodus Leuiticus Numeri Deuteronomium. Post hos Iesu Naue et Iudicum simul cum Ruth. Quattuor post haec : Regnorum libri, quos Hebraei duos numerant ; Paralipomenon, qui dierum dicitur liber ; et Esdrae duo, qui apud illos singuli conputantur ; et Esther. Prophetarum uero Esaias Ieremias Ezechihel Danihel; praeterea duodecim prophetarum liber unus. Iob quoque et Psalmi DaC. 34, 19 II Tim. 5, 16.

5 una cum eademque uis fuisset cum superioribus HM 6 uis] bis T — fuerit T.,, fieret O Va] in om. T * ubiozm. I ^ fides otdinata T, ordinatur fides O Val] | deumpattem DF G Sinoz. T ^ iesum chtistum filium D F G, christo iesu P IN — inoz.T spiritum sanctum D F G 9ibi T de ane diuinitate oz. T (T, add.) ^10 de an/e mysteriis oz, X — inom. Y Q — ut] quod Y 1isanctam X C, oz. T ecclesiam XC T, credendum D G 12 in ante deum add. X ecclesiam] in T 13 credendam esse Y 5 H M A, esse credendum D, credunt esse lU, credant esse 5 Val remissione T Y 14

credant azze non add. b Val ^ non in resurrectionem carnis oz. P O 15a creatuta T' 16 ab humanis separantur F G sanctus spiritus T Y — 19 est om. T 18 uero pos£ nouo add. X spirauit Y ^ etoz. T 20 sunt X Va instrumenti] testamenti D IN Va] 21 traditionem maiorum T' spiritum sanctum D FGH M N P V Val 22 creduntur] traduntur T et om. Y conpetentia uidentur T 23 in hoc loco X 24 monimentis d DF GP

H, $;

C. 55, 1 instrumenti] testamenti IN Va 3hoc. HN M,haec

DFGOVa/

primi T

omnium primo O l/a/

iesus KTO Val, -umQ

etom.XOVal

4

tegum X sunt traditi pos; libri ad. T numerant] uocant K B liber dicitur F G, dicitur oz;. C liber et] libri K 6 libri az/e duo add. X 4 et pos! uero add, B et post ezechihel adZ. Bar Va] ^ propterea T

V

IOO

PL 574

EXPOSITIO SYMBOLI, 35-37 IO

I

uid singuli sunt libri. Solomonis uero tres ecclesiis traditi : Prouerbia Ecclesiastes Cantica Canticorum. In his concluserunt librorum numerum ueteris Testamenti. Noui uero quattuor Euangelia : Mathaei Marci Lucae Iohannis. Actus apostolum, quos descripsit Lucas. Pauli apostoli epistulae quattuordecim ; Petri apostoli epistulae duae ; Iacobi fratris

5 Domini

wA

I7I

et apostoli una ; Iudae una ; Iohannis tres ; Apoca-

lypsis Iohannis. Haec sunt quae patres intra canonem concluserunt et ex quibus fidei nostrae adsertiones constare uoluerunt. 36. Sciendum tamen est quod et alii libri sunt, qui non canonici sed ecclesiastici a maioribus appellati sunt, ut est : Sapientia, quae dicitur Solomonis, et alia Sapientia, quae V dicitur filii Sirach : qui liber apud Latinos hoc ipso generali uocabulo Ecclesiasticus appellatur, quo uocabulo non auctor libelli, sed scripturae qualitas cognominata est. Eiusdem

IOI

ordinis est libellus Tobiae et Iudith, et Machabeaorum libri.

IO

In nouo uero Testamento libellus qui dicitur Pastoris siue Hermae, et is qui appellatur Duae uiae, uel Iudicium secundum Petrum. Quae omnia legi quidem in ecclesiis uoluerunt, non tamen proferri ad auctoritatem ex his fidei confirmandam. Ceteras uero scripturas apochryphas nominarunt, quas in ecclesia legi noluerunt. Haec nobis a patribus, ut dixi, tradita

I

A

w^

opportunum uisum est hoc in loco designare ad instructionem eorum, qui prima fidei elementa suscipiunt, ut sciant ex quibus sibi fontibus uerbi Dei haurienda sint pocula. 34. Tenet deinde traditio fidei : sanctam ecclesiam. Causam iam superius diximus, cur non dixerit etiam hic : jin sanctam ecclesiam', sed ,sanctam ecclesiam'. Hi igitur qui supra in uno Deo credere edocti sunt sub mysterio Trinitatis, credere etiam hoc debent : unam

esse ecclesiam sanctam, in

qua est una fides et unum baptisma, in qua unus Deus credi9 salomon NN Va/ TO

. uero] quoque T

11 libri numerum

iohannis adZ. QN O Va/ pauli ozz. T

tradidit IN O Va/

190 ecclesiasten

T, librum IN, numerum librorum O Va]

— 13 quod

$M . describit ON Va/

12 et ane

— apostoli pos?

epistulae] O T, Vz/, -las ce£f. codd. ; cf. Sacris Erudiri X, 16

14

epistulae] T,, -las codZ., oz. Va/ ^ duae] T3 Val, apostoli pos petri ozz. T' unam DFGHMOP Q ibpetoz.K | unan DFGHMOPQ duas codd. apocalypsin K D H M, -psi T Q R, -psim F GO IN 17 et om. X c. 36, 2 sunt az/e canonici «dd. T — ut] id I/ Va/ — 8 quae] quam T (T, corr.) quae dicitur (zz/e solomonis)om. X ^ 4filiiom.C V P ^ locouelfpos: generali add. 6 scripturae oz. T — aequalitas T ^cognomina T (T; corr.) 5nonom..$ T * uero an/e ordinis add. Bar Val 9 hermiae T, hermeus 5, hermetis

est ozz. B IN (Bs add.) libellus est O V7 et is ozz. X Val, Q D F GH M, hermes 5 Va/

10 secundum petrum] petri P V/a], petrum O IN quia .$ et oz. W quidem legi T ^ ecclesia T —— 13 ecclesias 5, ecclesiis D F G H M N O Val a pattibus tradita sunt quae ut dixi opportunum b uoluerunt T (T, zorr.). TY POQ 16sunt 15sibi ecclesiae ac ane fidei add. b Va] Val dixerint O Va/ c. 37,1 traditio] ratio K I Va/ ^ 2 diximus superius T 3sancta ecclesiaK — sed sanctam hicom.TXPQ etiam oz. T (T, add.) 5 hocoz. D G docti X 4 unum deum D F G T, ecclesiam oz.O Val

PL 575

172

IO

I

vA

2o

2

vA

30

EXPOSITIO SYMBOLI, 37

tur Pater et unus Dominus Iesus Christus Filius eius et unus Spiritus Sanctus. Ista est ergo sancta ecclesia non habens maculam aut rugam. Multi enim et alii ecclesias congregarunt, ut Marcion ut Valentinus ut Ebion ut Manichaeus et ceteri omnes haeretici. Sed illae ecclesiae non sunt sine macula uel ruga perfidiae ; et ideo dicebat de illis propheta : Od?? ecclesiam malignantium et cum impiis non sedebo. De hac autem ecclesia, quae fidem Christi integram seruat, audi quid dicit Spiritus Sanctus in Canticis Canticorum

: Va

v 102

est columba mea, una

est berfecta genetrici suae. Qui ergo hanc fidem in ecclesia suscipit, non declinet in concilia uanitatis et cum iniqua gerentibus non introeat. Concilium namque uanitatis est quod agit Marcion, qui negat Patrem Christi Deum esse creatorem, qui per Filium suum fecerit mundum. Concilium uanitatis est quod Ebion docet, ita Christo credi debere, ut et circumcisio carnis et obseruatio sabbati et sacrificiorum solemnitas ceteraeque omnes obseruantiae secundum legis litteram teneantur. Concilium uanitatis est quod Manichaeus docet, primo qui seipsum paracletum nominauit; tum deinde qui mundum a malo factum dicit ; Deum creatorem negat ; Testamentum uetus repudiat ; unam bonam aliam malam naturam sibi inuicem adserit coaeternas; animas hominum, secundum Pythagoricos, in pecudes et animalia et bestias redire per diuersos nascendi circulos adstruit ; resurrectionem carnis nostrae ne-

PL

gat ; passionem Domini et natiuitatem non in ueritate carnis 576 sed in phantasiis fuisse confirmat. Concilium uanitatis est et quod Paulus Samosatenus et eius posthaec successor Photinus adseruit : Christum non fuisse ante saecula natum ex Patre 35

sed ex Maria coepisse ; et non eum Deum hominem natum, sed ex homine Deum aestimat factum. Concilium uanitatis est C. 37, 8 cf. Eph. 5, 27.

12 Ps. 25, 5.

15 Cant. 6, 8.

W CR pss:

7etom.B | dominus oz. T 8 ista] ita O R (R, eorr.) 92aut]ac X — congtegauetunt Bar Va/ 10 et ualentinus K W/ H M Val, et oz. D et ebion N O Val et manichaeus 4 O Va/ manichaeus] forz. manes ; cf. Sacris Erudiri X, 40 ut arrius a7z/e et ceteti add. 5 M, et arrius add. D F G H Val et|sed Y. iietaz/eillaeadg7.P O ^ wuel]jaut T$ DH M,acF G 12ideo] ineo K odii] B Q.AT N, odi . O Val, odiui ce£z. codd. ; cf..Saeris Erudiri X, 40

14 dicat V/a3/ 16 perfectae K genetrici] T R..Q O Val, -cis cer. codd. (ef. Tfj uqrpt) 17 suscepit X . concilio X W T, Val 19 agit] ait X Y P 20 est ozz. X (praeter F) 21 in christo T, in christum D F G, de christo P et Jos? ut oz. R. Val (Rs add.) 23 obseruationes X littera T litteram legis X 24 est uanitatis F1 M, uanitatis ozz. .$ docet manichaeus O Va/ manichaeus] for/. manes ; cf. Sacris Erudiri X, 40

primum X

25 qui]

quod X Va/,om. T — se.X — tunc W qui] quod H, Vz/, quia D F G, qui qui .$ 28 aduersantes ae adserit add. H, Val (ex Pazmelio), colluctari pos? adserit add.D FG aeternas D FG deo ane animas add. H3 Val (ex Pazzelio) pitagorios.$, pythagoreosO T7a/ 29 et anie in pecudes add. Y 32 et oz. T X Val 33 post eius X haec] hoc Y, hunc Bar Val, oz. X docuit post photinus add. D F G 34 qui az/e adsetuit add. X — . 36 aestimat factum] KIN P Rs, extimat factum 5 QR, existimat factum T V.D GH M, aestimant factum F, factum aestimat O, factum existimat 5 I/a/

EXPOSITIO SYMBOLI, 37

40

4

A

€t quod Arrius atque Eunomius docuit, qui Filium Dei non ex ipsa Patris substantia natum sed ex nihilo creatum uolunt. Concilium uanitatis est et quod illi agunt, qui Filium quidem de substantia Patris fatentur, Sanctum uero Spiritum separant et secernunt : cum utique unam eandemque uirtutem et diuinitatem ostenderit Trinitatis Saluator in Euangelio, cum dicit : Baptizate omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Et est aperte impium separari ab homine quod diuinitus iungitur. Concilium uanitatis est et hoc, quod non olim

5o

5

VA

6o

6

A^

173

congregauit

et

pertinax

praua

contentio,

adserens

Christum carnem quidem humanam suscepisse, non tamen et animam rationabilem : cum utique et carni et animae et sensui ac menti una eademque salus a Christo conlata sit. Sed et illud concilium uanitatis est, quod Donatianus per Africam traditionis ecclesiam criminando contraxit ; et quod Nouatus sollicitauit, lapsis paenitentiam denegando, et secundas nuptias, cum forte iniri eas necessitas exegerit, condemnando. Has ergo omnes uelut congregationes malignantium fuge. Sed et eos, si qui illi sunt, qui dicuntur adserere quod Filius Dei non ita uideat uel nouerit Patrem, sicut ipse noscitur et uidetur a Patre; uel regnum Christi esse finiendum, aut carnis resurrectionem non integra naturae suae substantia reparandam ; futurum Dei iustum erga omnes negare iudicium ; diabolum debita absoluere damnatione poenarum : ab his, inquam, omnibus fidelis declinet auditus. Sanctam uero ecclesiam tene, quae Deum Patrem omnipotentem et unigenitum Filium eius Iesum Christum Dominum nostrum et Sanctum Spiritum concordi et consona substantiae ratione profitetur ; Filiumque Dei natum ex Virgine et passum pro salute humana ac resurrexisse a mortuisin eadem carne, qua 43 Mt. 28, 19.

37 et oz. D G H Val | docuit] dicunt T 38 et filium dei habere initium et minorem esse patre sed et spiritum sanctum non solum minorem esse filio sed et mittendarium adserunt 5o:/ uolunt ad4. X Val; cf. Sacris Erudiri X, 21

39

consilium R illi] alii T — aiunt P Va] dei pos; filium adZ. W .4 B Val 40 spiritum ueto sanctum T' 42 trinitatis ostendat O T/a/, trinitatis ostendit P IN

43 omnes

oz. X

44 ab homine] hominem

non oz. W X Val, Rg JA, del. carnem H M

— tamen]autem D

V, -ne R (R; eorr.)

46 et ptaua oz. T F G

eto;

465

47 quidem chtistum

HM — 48rationalem 4 H M Val

49 humano 0:7 sensui add. b Va! — ac] et D F G, om. $5 HM — eandemque T, eadem Y 50 sed et illud oz. T donatianus] donatus X T 24 Va/ 51 prtotraxit T'

53 cum forte] non X

initi] in Y, uti P

etiam si az/e neces-

sitas add. X exigetit B R, exigit FH M 54 omnes ergo DF GHM 56 noscitur ipse O T/z/, ipse nosse dicitur V7, ipse nos dicitur R. (R, eorr.) B8 aut] et DF G, uel H,ut M in an£e integta add. b Val integtam ... substantiam YT, b Val 60 a az/e debita add. Bar Val ^ absolui PIN Va/ — damnationem RXS 62 teneat X, tenere T / — 63 unicum O Va/ 64 sanctum spiritum] T B N Q, spiritum sanctum ce//. codd. Val — substantia B, substantia et D F G, substantiet C 68 et oz. W Val 66 ac] aut H M eandem 5, ea O Val in azfe qua add. IN Val 13

V 103

RVFINI XX

PL 571

v I04

174

EXPOSITIO SYMBOLI, 37-38

natusest, credit ;eundemqueuenturumiudicem omnium sperat ; in qua et remissio peccatorum et carnis resurrectio praedicatur. 38. Verum de remissione peccatorum sufficere deberet sola credulitas. Quis enim causas aut rationem requirat, ubi indulgentia principalis est ? Et tamen, cum terreni regis liberalitas discussioni non sit obnoxia, ab humana temeritate discutitur

IO

diuina largitio. Solent enim cum irrisione dicere aduersum nos pagani quod ipsi nos decipiamus, qui putemus crimina quae opere commissa sunt, uerbis posse purgari. Et aiunt : Numquid potest qui homicidium commisit, homicida non esse, aut adulter non uideri qui adulterium perpetrauit ? Quomodo ergo huiuscemodi criminum reus sanctus uobis effici subito uidetur et purus ? Sed ad haec, ut dixi, melius

fide quam

ratione respondeo. Rex enim est omnium qui promisit ; terrae caelique dominus est qui haec pollicetur. Non uis ut ei qui me ex terra hominem fecit, credam quod ex criminoso me faciat 15 innocentem ? Et

uel, cum

essem

qui me, cum essem caecus, fecit uidere; surdus, audire; qui mihi claudo reddidit

gressum : innocentiam mihi perditam non poterit reparare ? Et tamen ueniamus etiam ad ipsius naturae testimonium. Occidere hominem 20

non semper criminosum est ; sed malitia,

non legibus occidere criminosum est. Non ergo factum me in talibus, quia interdum et recte fit, sed animus male consulens

25

damnat. Si igitur animus in me, qui criminosus effectus est et in quo origo fuit uitii, corrigatur, cur tibi uidear non posse PL 578 innocens effici; qui prius fueram criminosus ? Si enim, ut v 165 supra ostendimus, constat quod non in facto sed in uoluntate sit crimen : sicut mala uoluntas, auctore malo daemone, peccato me et morti fecit obnoxium : ita in bonum uoluntas mutata,

auctore bono

Deo, innocentiae

me

reddit et uitae.

Similis causa et in ceteris est criminibus: et hoc modo fides 30

nostra non inuenitur naturalibus rationibus aduersari, dum re-

missio peccatorum non gestis,quae mutari non possunt, sed animo, quem de malo in bonum uerti posse certum est, deputatur. 6? natus] mortuus IN Va/ c. 38, 1 debet I Q V Val

-que] denique Bar Va/ — 68 qua] quo W Vz/ solaoz. T 2requirit B(B,vcorr.) —3 principaliter

O,principis Bar V/a/ et tamen ozz. O Val, et oz. P IN libertas D F GH.M D aduersum nos dicere IV /3/ 6 putamus X I^ 8 commisit] fecit 5 V/a/, oz.

o 9 aut] et I Va 10 ergo oz. H M sanctus] actus Y subito oz. HM 11 uidebitur IW V/a/ et purus oz. W Val 12 hoc fos? qui add. Va] 13 qui 44. me ex oz. Y ei ozz. Val 14 hominem ex terra X 16 me fecit 5o:? audire add. X ^ gressum reddidit O Va/ 1? recuperare W^ Va/ 18 tamen] ut 5 Va etiam oz. D G H M O Val 21 fit] sit .$ 22 ergo O Val . est effectus W/ Val 23 fuit origo O V/a/ cur oz. Y tibi uidear non] B C O Vj, tibi non uidearX QN P,tibi non uideor T, non tibi non uidear R, tibi non uidear non .4, non tibi uidear I^ 25 ostendam O, ostendi 5 l/z/, diximus D 26 sit] fit X 29 esse pos fecit add. K in bonum] in bono T, bona X 28 reddidit K Y V'z/,om.N | 29etanteinom. X estusq. aduersati om. Y . et om. W Val | 32 animum K quam Y conuerti Bar Va] posse oz. W Va] . estom.H M . deputatum B, -tetur W Va

EXPOSITIO SYMBOLI, 39-40

A

IO

175

39. Sed et ultimus iste sermo, qui resurrectionem carnis pronuntiat, summam totius perfectionis succincta breuitate concludit, quamuis etiam de hoc non solum a gentibus sed et ab haereticis fides inpugnetur ecclesiae. Nam Valentinus resurrectionem carnis omnimodis negat, et Manes, sicut supra ostendimus. Sed isti Esaiam quidem prophetam dicentem : Resurgent mortui et suscitabuntur qui sunt in sepulchris, audire noluerunt, nec Danihelum sapientissimum omnium protestantem quia : T'unc resurgent qui sunt in terrae puluere : hà quidem in witam aeternam, hi autem in. obprobrium et confusionem. aeternam. Tamen uel in Euangeliis, quae recipere uidentur, discere debuerunt a Domino et Saluatore nostro, Sadducaeos docente,

X

A

20

2

A

dictum : Quod autem resurgant mortui, non legistis quomodo dicit Mosi in rubo : Deus Abraham et Deus Isaac et Deus Iacob ? Deus autem non est mortuorum sed wiuentium. In quo etiam quae sit et quanta resurrectionis gloria, in superioribus memorauit, cum dicit : In resurrectione autem mortuorum neque nubeni neque mubentur : sed erunt sicut angeli Dei. Resurrectionis igitur uirtus angelicum hominibus confert statum, ut qui de terra resurrexerint, non iterum in terra cum pecudibus sed in caelo cum angelis uiuant : quos tamen ad hoc ratio uitae purioris admiserit : illos scilicet, qui iam nunc conseruam animae suae carnem castis pudicitiae frenis in oboedientiam Sancti Spiritus subiugauerint, et omni eam uitiorum labe tenuatam, atque in spiritalem gloriam sanctificationis uirtute mutatam, angelorum quoque meruerint inferre consortiis. 40. Sed infideles reclamant et dicunt : Quomodo potest caro, quae putrefacta dissoluitur, aut in puluerem uertitur, maris etiam interdum profundo sorbetur fluctibusque disperC. 39, € 1s. 26, 19. 22, 30.

9 Dan. 12,2.

13 Mc. 12, 26-27; Mt. 22, 531-32.

1* Mt.

C. 39, 1 et oz. X sermo iste I/ Val 3 gentibus] K .$ Q, gentilibus ce77. codd. Val 4 et] etiam X, oz. W RAT 5 omni modo 5 V/a7 manes] I B.A Q.$, mannis Y T, manichaeus C D F G H M, manichaei 5 Va/ supetius X 6 et pos? sed add. DF GHM isti] ali DF G prophetam esaiam quidem dicentem D F G 7 resuscitabuntur l' — quiin monumentis sunt

X

8 danihelum] .$ B Q, -hel T, -helem cezz. codd. Va/

omnium ozz. O

Val prophetantem X Q 9 tunc] adhuc T V puluerem T — 10 et oz. X i3dictis.$ ^ resurgunt F G— 14 mosi] Bar V/2/, moses codd. ; cf. Sacris Erudiri X, 16 et..etom.O Val 15 mortuorum non est K — sed uiuentium] sed uiuorum C $,ozs. DFGHM 17 dixit ^ V/a3/ 19 igitur] autem IN V'a/ 20 de]e R in] deD F 21 uiuant] uidebant Y (R,vorr.) 22 puriotis] prioris DFGHMQ quia. | iamom.Y nunc]non.$ H M, om. DF G conseruant 5 M NN, conseruantes 5 V/a/, catni seruant sed H 23 in ane castis add. b Val

frenis] actis ^. V/2/

in oboedientia XX, oboedientiae

IW 1/3/

24

in oz. X 25 atque] et X subiugauerunt X 5 Va/ sancti oz. D F G meruerunt? Va/ ^ infetre] inserere X 26 mutata 5 M, -tum Q (praeter P) solGH . etiamque $ H M 3 marisque D F c. 40, 1 clamant W' V/a/ uetur 5$, soluitur

D F

GH.M

v I06

PL 579

176

1o

EXPOSITIO SYMBOLI, 40-41

gitur, recolligi rursum et redintegrari in unum, et corpus ex ea hominis reparari ? Ad quos primam interim responsionem sermonibus Pauli faciamus, dicentis eis : Imsifsens iw : quod semanas non uwiwificatur, nisi brius moriatur. Et quod semanas, non corpus quod futurum est seminas, sed nudum granum tritici aui alicuius ceterorum. seminum. Deus autem. dat illi. corpus jrout wult. Quod ergo in seminibus, quae tu in terram iacis, per annos singulos fieri uides, hoc in tua carne, quae Dei lege seminatur in terra, futurum esse non credis ? Cur, quaeso te,

15

20

io

tam angustus et inualidus diuinae potentiae aestimator es, ut dispersum uniuscuiusque carnis puluerem in suam rationem recolligi et reparari posse non censeas, cum uideas quod etiam mortale ingenium demersas in profundum terrae metallorum uenas rimatur ? Et artificis oculus aurum uidet, in quo inperitus terram putat. Ne tantum quidem concedimus ei qui fecit hominem, quantum homo, qui ab ipso factus est, adsequi potest ? Et cum auri esse propriam uenam et argenti aliam, aeris quoque longe disparem, ferrique ac plumbi diuersas intra speciem terrae latere, mortale deprehendat ingenium : diuina uirtus inuenire posse ac discernere non putabitur uniuscuiusque carnis proprium censum, etiam si uideatur esse dispersus ? 41. Sed adhuc temptemus animas quae deficiunt in fide, naturalibus rationibus adiuuare. Si qui diuersa semina in unum permisceat, et haec indiscreta seminet uel passim spargat in terram, nonne uniuscuiusque seminis, quocumque loci fuerit, ratio conpetenti tempore secundum naturae suae speciem. germen producet et culmum suae formae suique corporis reparat ? Ita ergo et uniuscuiusque carnis substantia quamuis uarie diuerseque dispersa sit, ratio tamen ipsa, quae inest unicuique carni et est immortalis — quia immortalis animae caro est tempore quo seminatis in terram corporibus c. 40, 6 I Cor. 15, 36-38. 4 redintegrare 5 B prima T (T, corr.) ^ tesponsione T (T^, corr.) sermonibus pauli ozz. D F G 6 dicentes. $ D F G 8 ut puta ar/e granum add. T 10 ergo] autem O Va/ tetta X 11 lege dei I Va/ 12 te oz. b Val 13 existimatot X, extimator R. 15 colligi I7 lV/a] ^ censeas] credas an non censeas I/ Val ^ 16 dimersas C P V — 18 putet D F G H M R (R, corr.) nec R, 74, FI .M.O ne tantum quidem] haec cut non Bar Vj 19 quantum homo] quando tantum is ^ V/a33 — 20 proprium B argenti aliam dees£ T, ubi aliquot folia interciderunt^— 21ferri quoque DF G H M,ferri IN Va]. — ac] et H M . diuersam O Val. intra] in terra X C 22 species CD FGH tertraeoy. DF GHC 24esse om. W Val ^ dispersum X Cc. 41, 1 adhuc] ad haec 5 Val 2 qui] B R, quis cezz. codd. Val 4 granum 057 seminis add. b Val D iactum are fuerit add. b Val tatio oz. b Val 6 et

culmum]

ut

statum

5

Val

* reperiet

D,

repararet

O, reparabit:

/4,,

repatet IN Va/ — et post ita add. $ ^ et om. b Val | Setdiuetse X ^ 9 et om.X Val | estom. Y HM quiaimmortalis animae oz. D FG H M — 10 ex eo ane tempote add. b Val

PL 380

v 107

v 108

EXPOSITIO SYMBOLI, 41

15

177

primum uer Dei uoluntate adriserit —, conlectum e terra et adtractum substantiae suae censum reddit ac reparat in illam speciem, quam mors aliquando dissoluerat. Et ita fit ut unicuique animae non confusum aut extrarium corpus, sed suum quod habuerat, reparetur, ut consequenter possit pro agonibus praesentis uitae cum anima sua caro uel pudica coronari uel inpudica puniri. Et ideo satis cauta et prouida adiectione ecclesia nostra Symboli docet, quae in eo quod a ceteris traditur : carnis resurrectionem', uno addito pronomine, tradit : ,huius

20

carnis resurrectionem'. Huius sine dubio, quam is qui profitetur, signaculo crucis fronti inposito contingit, quo sciat unusquisque fidelium carnem suam, si mundam seruauerit a peccato, futuram

25

50

esse uas honoris, utile Domino,

stus non resurrexit, inanis est fraedicatio 35

ad omne

opus

bonum paratum ; si uero contaminata fuerit in peccatis, futuram esse uas irae ad interitum. Iam uero de ipsa resurrectionis gloria et de repromissionum magnitudine si quis plenius scire desiderat, omnibus pene diuinis uoluminibus inueniet indicari. Ex quibus nos commonitionis tantummodo gratia, pauca in praesenti loco memorantes, finem iniuncti a te opusculi faciemus. Igitur apostolus Paulus quod resurgant mortui talibus adserit argumentis, dicens : Quod s? resurrectio mortuorum non est, ergo nec Christus resurrexit. S? autem Chri-

v IO9

nostra, uacua est et

fides uestra. Et paulo post : Nunc autem Christus resurrexit a mortuis, initium dormientium : quoniam quidem per hominem mors, ei jer hominem resurrectio mortuorum. Sicut. enim n Adam omnes moriuntur, iia et in Christo omnes uiwificabuntur :

40

unusquisque autem in suo ordine : initium, Christus, deinde hi qui sunt Christi qui in aduentu eius, deinde finis. Et in sequentibus addit etiam haec : Ecce mysterium wobis dico : omnes c. Ar, 98 cf. II 11m. 2, 21. Cor. 15, 20-24.

25 cf. Rom. 9, 22.

81 I Cor. 15, 13-14.

384I

40 I Cor. 15, 51-52.

11 uer] B A V. N, per Q, uerbi C R, uerbum X, uerae P O, ueti 5 V/ ; ef. Sacris Erudiri X, 41 — uoluntate] X, -tas K, -tatis Y P NN, -tates Q, -tati O Val cum anfe adtiserit add. X adtisit O Va e terta] K X Q, et terta Y, terra P IN, terrae O Val et adtractum] ac tractum D, adtractum O, adtractumque 5 Va/

12illaspecie X ^ 13 uniuscuiusque Y —— 14 extrarium] B R,, exrarium Y, extranium .$, extraneum cezz. codd. Val

ad ane suum add. W

17 caute W Val

et prouida adiectione oz. W' V/a/ 18 fidem az/e symboli aZ. Y W Q Val ; cf. Sacris Erudiri X, 41 aom.DFG 19 tradidit 5 72/7 20 habet azeis ad4. 22apeccatooz. Y | 23futurum I M 21 contegit H M, oz. b Val b Val fuerit om. W Val 24 contaminatum Y, -tam W/ Va] uas esse H M Val 27 26 repromissionis P IN V/, promissionis O futurum Y W Val in anfe omnibus adZ. b Val

28 indicare D, inuitati Y

commemotationis

Y

— 30 re29 commemotantes R, quam memorantes tantum D F G 34 sutgat mofttuus P IN, tesutgat mortalibus O, resurgat mortalis caro b Val 34 omnes in adam 35 initium] primitiae X nostra O P Vz/ (cf. uv) CQ V D PO Val, -cantut cefz. codd. uiuificabuntur] K$ HMM etom. BC consequentibus 39 qui (ane in)] K Y Q, om. X W Val ; ef. Saeris Erudiri X, 25 X . 40etiam]et 5 Val

PL 382

178

4A

5o

EXPOSITIO SYMBOLI, 41-42

quidem resurgemus, non omnes autem immutabimur (siue, ut in aliis exemplaribus inuenimus : omnes quidem non dormiemus, omnes autem immutabimur ) : in momento in ictu oculi in nouitssima tuba. Canet enim tuba : et mortui resurgent incorrupta. et nos immutabimur. Sed et ad Thessalonicenses nihilominus scribens dicit : Nolo autem uos ignorare, fratres, de dormientabus, ut non contristemini, sicut et ceteri qui spem non habent. Nam si credimus quod Iesus mortuus est et resurrexit, ita et Deus eos qui dormierunt, per Iesum adducet cum illo. Hoc enim uobis dicimus in uerbo Domini, quia nos qui uiuimus, qui reliqua sumus in aduentu Domini non jraeueniemus eos qui dormierunt : quoniam ibse Dominus in iussu in uoce archangeli et 4n

V

IIO

tuba Dei descendet de caelo, et mortui qui in Christo sunt, resurj

V^

MA

IO

gent primi. Deinde nos qui wiwimus, qui reliqui sumus, simul cum illis rabiemur in, mubibus obuiam Christo in aera. : et ita semper cum Domino erimus. 42, Verum ne aestimes haec Pauli solius nouella praedicatione signari, audi quid etiam Ezechihel propheta olim per Sanctum Spiritum praelocutus sit : Ecce, ego — inquit — aperiam sepulchra uestra et educam uos de sepulchris uestris. Iob quoque, mysticis redundans totus eloquiis, audi quam euidenter resurrectionem praedicet mortuorum : Es? — inquit — arbori spes : si enim abscisa fuerit, iterum pullulabit, e wirgultum eius numquam, deficit. Quod si senuerit, 4n terra est radix eius ; si uero in petra emortuus fuerit truncus eius, ab odore aquae reflorebit el faciet fruticem quasi nouella : uir uero si mortuus fuerit, abiit, et mortalis si ceciderit, ultra dam non erit ? Non tibi uidetur in

his cum quodam pudore arguere homines et dicere : Itane stultum est hominum genus, ut, cum uideant excisae arboris 46 I Thess. 4, 15-17. c. 42, 8 Ez. 57, 12.

6 Iob 14, 7-10.

41 resurgimus .$ R (R, eorr.)

sed anfe non add. H M

siue 4:4. immutabimur (/. 43) oz. H M

autem oz.

42 inuenitur B (B, corr.)

$5 HM non]

K Y Q, nos X, om. W Val 43 non ane omnes add. D F G Val, post autem add. IN P (cf. mávres uév o0 koumomoóueDa, mávres 86. àayqoóneda) 44 resurgunt 5 45 et anfe ad om. Y 46 ignorare uos K 48 et ante si add. 5 H M quia DGHM est oy. D H 49 iesum] christum Y cum eo D FG 501 aduentum Y . 52 quia 5 Va/ . etamfíein uoce add. O Va/ et om. FGHM in ane tuba oz. W' V'al(cf. év oáXmwyyu) 54 reliqui sumus] relinquimur C, relinquimus .$ c. 42, 1 existimes X IN O T/2/, aestimemus P quasi azfe nouella add. b Val praedicatione nouella H M 2 etiam quid 5 Va/ olim o». K 3 sanctum spiritum] K R, spiritum sanctum JW Q V .$ Vz/, spititum D F G H M . locutus sit C F inquit ego X O V// 5 totus oz. K W Val 6 moftuorum praedicet O 27 — arboris $ HMQ * abscissa O Va/ pullulauit Y .$

8 defecit R, deficiet

5 Va/

— estom.b Val

et Bar Va/ — 9 petre D, petro N, puluere Bar Va/ N eiusom.Y ab]ad.$H M odorem H M O Val abit K Q (recte ?) 11 iam oz. 5 Val LE

on.

^ siueto]si autem X,

mortuus R DFGHMP Q 10fructum Y — quasi] sicut 12 uerbis ane his add. b. Val

yen XQ, est om. P IN — 13 abscisae H M, exscissae ? V/a/

arboris

PL 385

EXPOSITIO SYMBOLI, 42-43 IA

2o

179

truncum rursum pullulare de terra, et lignum emortuum iterum uitam recipere, ipsi nec lignis simile aliquid de semetipsis nec arboribus opinentur ? Vt autem scias quod uelut interrogantis modo legendum sit quod dixit :Mortalis autem cum ceciderit, non resurget?,de consequentibus proba. Subiungit namque statim : S7 enim mortuus fuerit homo, wiuet ; et paulo post dicit :Exfectabo usquequo iterum fiam. Et iterum idem dicit : Qwi resuscitaturus est super terram pellem meam, quae haec nunc haurit. 43. Haec quidem dicta sint ad conprobationem professionis nostrae, qua confitemur in Symbolo huius carnis resurrectio-

V III

nem. Quod enim adiunctum est ,huius', uide quam consonum A

sit omnibus his, quae de exemplis diuinorum uoluminum memorauimus. Quid enim aliud indicatur in dictis Iob, quae PL superius exposuimus, cum dicit quia : Resuscitabit pellem 384 meam, quae haec nunc haurit, id est, quae ista tormenta perpetitur ? nonne aperte dicit huius carnis resurrectionem futuram, ,huius', inquam, quae tribulationum et temptationum

Io

I

A

cruciamenta nunc sustinet ? Sed et apostolus cum dicit : Oportet enim corruptibile hoc induere incorruptionem et moríale hoc induere immortalitatem, numquid non corpus suum quodammodo contingentis et digito palpantis est uox ? Hoc ergo quod nunc corruptibile corpus est, resurrectionis gratia incorruptibile erit; et hoc quod nunc mortale est, immortalitatis uirtutibus

induetur,

ut, sicut

Christus

resurgens

a mortuis,

ultra iam non moritur, neque mors ei ultra dominabitur, ita. et qui in Christo resurgunt, nec corruptionem sentiant ultra nec mortem, 2o

non

natura

carnis

abiecta

sed conditione

eius et

qualitate mutata. Erit ergo corpus quod resurget a mortuis incorruptibile et immortale, non solum iustorum sed etiam peccatorum : iustorum quidem, ut semper possint permanere cum 1? Iob 14, 12. 19 Iob 14, 14. 20 Iob 14, 14. 21 Iob r9, 25-26. C. 45, 6 Iob r9, 26. 11 I Cor. 15, 55. 16 Rom. 6, 9. 14 truncum 4. iterum ozz. H M tutsum] sursum Y 15 ipse C, ipsis I Val ne R O Val quidem o;7 lignis adZ. b V'a/ aliquid simile O V23/ simile oz. 5 16 ueluti K W/ Va 17 interrogati P, -ganti O IN quomodo $5 H M 18 probat H O, probationem accipe V/2/ 19 enim] autem X

21 dicit idem D F G

idem] item 74, oz. V^

quia X

de terta. X

22 haurit] aruit Y, aurit Q B 5 P (B, corr. ; cf. ávavrAo0v) c. 43, 1 quaedam $ M — ad probationem (conprobationem IN) dicta sunt N O V2/ sint]sunt I/ .4 F H M B, Va] 2quae Y,quiaQ inoz.lW 4de diuinis uoluminibus O V/a3à]) 8 memorabimus Y (R, corr. 6 resuscitauit B R. Q P, suscitauit .$;M, suscitabit

DF G H

Q (cf. àvavrAoov) perpetit 44 R, aut sit ut I resurrexit non fos! ultra add. O Va/ tiant] K, -ient W/ R. Vz/, -iunt

— ?nunc]hicY

haurit] aurit P, aruit Y, auri

C B, 14 nunc] et nunc quod H M 16 ut] et X 17 neque oz. O Va/ | ultra oz. X V — 1v/i8quiet.$ ^ iSresurgent R IN Va/ — senX V, om. Q 19 de os? sed add. H .M

v II2

180

IO

EXPOSITIO SYMBOLI, 43-44

Christo ; peccatorum uero, ut absque internicione sui debitas luant poenas. 44. Quod autem iusti semper cum Domino Christo permaneant, iam et in superioribus edocuimus, ubi ostendimus quia apostolus dicit : Deinde nos qui wiwimus, qui reliqui sumus, simul cum illis rapiemur in nubibus obuiam Christo in aera, et ita semper cum Domino erimus. Nec mireris, si caro sanctorum in tantam gloriam ex resurrectione mutabitur, ut in occursum Domini suspensa nubibus et aere uecta rapiatur, cum ipse apostolus, exponens quantum conferat Deus his, qui diligunt eum, dicat : Qui transformabit corpus hwmalitatis nostrae conforme corpori Fil claritatis suae. Nihil ergo absurdi est, si sanctorum corpora dicantur nubibus in aera sustolli, cum ad formam corporis Christi, quod in dextera Dei sedet, dicantur esse reformanda. Sed et hoc sanctus apostolus uel de se uel de ceteris sui loci uel meriti addit et dicit quia : Coexcitawit nos cum Christo simulque fecit sedere in caelestibus. Vnde cum haec et horum similia quamplurima in repromissionibus habeat

PL

resurrectio iustorum, non erit iam difficile credere etiam illa,

20

25

quae prophetae praedixerant, quod : Justi fulgebunt sicut sol, et sicut splendor firmamenti in regno Dei. Quid enim difficile uidebitur eos fulgorem solis habituros, ac siderum et firmamenti huius splendore decorandos? quibus uel uita et conuersatio angelorum Dei paratur in caelis, uel conformandi dicuntur ad gloriam corporis Christi, ad quam gloriam Saluatoris ore promissam, respiciens sanctus apostolus dixit quia : Seminatur corpus animale, resurget corpus spiritale. Si enim uerum est, sicut certe uerum est, quod iustos quosque et sanctos angelorum consortiis sociabit diuina dignatio, certum est quod et corpora eorum in spiritalis corporis gloriam uertat. C. 44, 3 I Thess. 4, 17.

9 Phil. 5, 21.

Dan. 12, 3 (Sap. 3, 7).

21 cf. Phil. 3, 20-21.

23 interitione sua T/a/

14 Eph. 2, 6.

M

H M

B5 mora H M

corpota 5os/ sanctorum add. mutabuntur D F G H M aere uecta] reuocata

19

sui ozz. R.

C. 44, 1 nostro 50r domino ad4. Bar Va] ilis

18 Mt. 15, 45.

24 I Cor. 15, 44.

9 etoy.

DF G

4 rapiemur cum

si cato] sacto 5$, sacta D F G, sacrosancta H M

D F G HM — 6ex oom. X resutrectionis H * dei $ O Va in ane aere add. F G Val

Y, aete uectata .X

rapiantur

D F G H M, -etur P

9qui]quia K Y QVza/(cf. ós) — transformabit] 4 C QF, transformauit Y .$D G H M B, transmutauit l, transmutabit PVa/ (cf. ueraoxnparícet) 10 fieri ante cotpoti add. b Val ^ corporis Y .$ filii oz. IN Val ; cf. Apol. c. Hier, I, 6 absurdum X Q Va/ — iidicuntur Y 12 deiom. W/ 13 esse oz. O Val et oz. X sanctus om. B 14 qui X (praeter F G) concitauit R, consuscitauit R,, coexcitabit P O, consuscitabit 5 Va/ (cf. ovwvíjyewpev) 15 faciet P V/2/ (cf. owvvekádbhoev) sedete fecit F G 16 eorum K O Val . sancti dei afe in add. b Val ^ habeant in resurrectione 5 Va] 18 praedixerunt X C scilicet pos; iusti adZ. 5 V7 — 19 quid] cui » Va/ 90 ac]et X — et]ac X O Va] 234uelozm.K 22 confirmandi B H M 24 dicit X Va/] . 25 surget X NN 26 sicut] si I7 2? sociati C, sociauit 5' 28 eorum] sanctorum H M uertet 5. Va]

Y II3

EXPOSITIO SYMBOLI, 45-46

18I

45. Nec hoc tibi contra naturalem corporis rationem uideatur esse promissum. Si enim credimus: secundum ea quae scripta sunt, quod accipiens Deus limum terrae, plasmauit hominem ; et haec est natura corporis nostri, ut uoluntate Dei m]

IO

terra uerteretur in carnem : quid tibi aut absurdum aut contrarium uidetur, si eisdem rationibus quibus terra profecisse dicitur in corpus animale, rursum corpus animale in corpus proficere spiritale credatur ? Haec quidem atque his similia multa inuenies in Scripturis diuinis de resurrectione iustorum. Dabitur autem etiam peccatoribus, ut supra diximus, incor-

PL 586

ruptionis et immortalitatis ex resurrectione conditio, ut, sicut

1

5

zu

Io

iustis ministrat ad perpetuitatem gloriae, ita peccatoribus ad prolixitatem confusionis ministret et poenae. Sic enim propheticum definit eloquium, cuius et paulo ante meminimus, ubi dicit : Et multi resurgent de terrae puluere : hi quidem in uitam aeternam, hi autem 4n confusionem et obbrobriwm aeternum. 46. Siigitur intelleximus qua ueneratione Deus omnipotens Pater dicatur; quoue sacramento Dominus noster lesus Christus unicus eius Filius habeatur; et qua perfectione Sanctus eius Spiritus nominetur ; utque sacra Trinitas unum sit per substantiam, sed affectu personisque discreta ; quid etiam partus Virginis ;quid Verbi in carne natiuitas ; quid sacramentum crucis ;quae utilitas diuini ad inferna descensus ; quid resurrectionis gloria et animarum de infernis reuocata captiuitas; quid etiam ascensus ad caelum et uenturi iudicis expectatio ; sed et sanctae ecclesiae aduersum congregationes uanitatis qualis haberi debeat agnitio ; qui sacrorum uoluminum numerus quaeue haereticorum uitanda conuenticula; utque in peccatorum remissione diuinae liberalitati nequaquam ratio naturalis obsistat ; et ut carnis nostrae rec. 45, 8 cf. Gen. 2, 7.

15 Dan. 12, 2.

c.4,1neDF G tibioz.H M . tationem] purgationem K 2 credimus B deuertentur Y 3 plasmauit ug. tettaoz. Y —— 4est]fuit 5 Va/ om. HM carne $RHM quid] cut ? Val 6 terrae C, littera M .$5, lutum H ri rutsum 0zz. X 10 etiam] et X 11 ex] in D F G, de H M, om. 5 12 deus 13 sic enim zsq. descensus (c. 46, ministratoz. X aníe ministrat add. b V/a] 14 definiuit 5.l/a/ J. 9) tantum pauca, folio admodum corrupto, leguntur in .S 18 terrae] tetra et Y

16 sempiternum Y (R, eorr.)

4utque] P OQ GHM DF c. 46, 1 igitur] ergo 5 Val, om. W . 3fliuseius sancta D F G HO Val Val, ut quae K Y, et quae N, atque X (in 5 non legitur) quod DF G 6 quae D F G B effectu Y — distincta Y — quis DF G eius az/e ad add. W Val | ad]in AF DF G 9 qus DF G $8 quae cogitationes 5 — 11 debeat] X O Q Vl, habeat Y, debet ON Val 109 aduersus K P N( fort. recte ; cf. Sacris Erudiri X, 41)

13 utque] 4 COP B,, ut quae B YO,

utique N, aut quae 5, atque D F G H M, et quod Bar Va/ — qua ante diuinae liberalitati] add. 5, quia add. D F G, qui ad add. H M ^ diuinam H M, -na V K D F G P, liberalitatem .$,libertatem H M, liberatione Y, libertati IN QO Val obsistet 14 nequaquam] quam Y, in ea quam 5, neque D F G, in ea quae HM et on. Y. T

v 114

182 15

EXPOSITIO SYMBOLI, 46

surrectionem non solum diuinae uoces, sed et ipsius Domini et Saluatoris exemplum et consequentia naturalis rationis adsignet : si, inquam, haec secundum traditionis supra expositae regulam consequenter aduertimus, deprecemur ut nobis et omnibus, qui haec audiunt, concedat Dominus, fide quam

20

suscepimus custodita, cursu consummato, expectare repositam

25

iustitiae coronam et inueniri inter eos qui resurgunt in uitam aeternam, liberari uero a confusione et obprobrio aeterno, per Christum Dominum nostrum, per quem est Deo Patri omnipotenti cum Spiritu Sancto gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. C. 46, 20 cf. II Tim. 4, 7-8.

15 uocis X W/ otaculum a5£e sed add. D F G 16 nostri az/e exemplum ad4. O Val consequentiae R ratio Y adsignent K, -gnetur V 1*7hocPO traditionis] rationis Y 18 deprecamur IN Va/. 19 fidem B C Y (R4 V; corr.) 20 iustitiae repositam W/ V/2/ 22 uero oz.D FG sempiterno X ^ 23 estoz. X P 24 cum] in .$ 28 amen oz. Q explicit expositio fidei secundum symbolum feliciter (o». C) B C; explicit expositio fidei sancti rufini .5 ; explicit expositio rufini super symbolum apostolorum D ; explicit explanatio rufini in symbolo F ; explicit explanatio in symbolum G ; explicit exposicio fidei Q ; dees in cezeris

TYRANNII DE BENEDICTIONIBVS

RVFINI PATRIARCHARVM

EINipd

TAFRVR JVis

dae iz noscqut in, mijtn qu

à

AP

NORRIS

-

j aute

c tiodiom 'puciidnf 4i eV

Y

yl dT

IL ;:

E su. i

dnd

Obr? pe wx

T8»

LA

dica

,

' ] r

».

*9

t

«

t

"

^

i

^

?»

e u -

"n

e -

7 »

aA

iMd

raras Uri

"-

"am

vrusat in ndi

.

1 &

E

H

3

E

^ no

eret s PLUTBAL

c Iles Pul pos ten

xin -

e

1:3

P

[2 T3 PD

ecp merde

5 LE

|

PRAEFATIO Hoc Rufini opus duo tantum codices (!) tradiderunt : V M

Vindobonensis 847, ff. 8-115v ; saec. VI Vindobonensis 6189, ff. 173-182» ; saec. XVIII

Vindobonensis 847 est uetustissimus codex, saeculo VI, fortasse etiam V exeunte uncialibus litteris exaratus (?). Idem librarius, qui descripsit duos Rufini libros De benedictionibus Patriarcharum, in primis foliis descripsit Graecis litteris Canones Euangelicos Eusebii Caesariensis. Aliquot foliis amissis, codex ingentes praebet lacunas (3), et multa folia libri secundi in margine tam lacera sunt et corrupta, quae fere legi non possint (f. Hic codex textus recensionem tradit fere dicam perfectam : rarissimi enim sunt errores, et omnes leuis momenti, qui facile corrigi possint (5). Ab hoc codice haud dubie pendebat codex quidam Murbacensis, saeculo IX exaratus, nunc amissus, cuius autem extat

recentissimum apographon, M, saeculo XVIII iussu Caelestini, monasterii abbatis, exaratum, tantummodo librum primum continens (5). Hic codex praebet etiam breuissimum scripturae codicis Murbacensis specimen, ex quo codicis Murbacensis aetas haud dubie declaratur, quem Caelestinus abbas falso saeculo XIII tribuit (?. Quamuis recentissimum, apographon Murbacense nobis maximae est utilitati ad supplendas ingentes lacunas codicis V (?). Codice V usus est Heroldus, qui anno 1555 Basileae princeps edidit Rufini libros De benedictionibus Patriarcharum (?). (x) C£. de hoc Sacris Erudiri, YX. (2) C£. Wicknorr in Jabrbuch Kaiserbauses, 1895, p. 196 sqq. Vit exaratum ; sed dr. Unterkircher,

(1957), p. 20 sqq. der kunstbistorischen Sammlungen des. allerbócbsten doctus adfirmat codicem saec. VI ex. uel VII in. praefectus a manuscriptis Vindobonensis bi-

bliothecae, a me rogatus, contendit codicem saec. VI, fottasse V ex. esse

de-

scriptum : cf. Sacris Erudiri, YTX,, p. 20 n. 3. (3) Vnum folium periit inter ff. 14-15, a sed cuz ad conpluri-(1, 4, 5-16) ; alium inter ff. 16-17, a in consequentibus ad quomodo ex-(I, 5, 19-6, 5) ; quattuor folia inter f. 30-31, a -ium ad wobis potum (l, 9, 25-10, 40) ; nec non extrema libri secundi pats a z;ane of-(IL, 28, 10) ad finem. (4) Nonnullos locos, qui in tabulis ope lucis depictis non legebantur, dr. Untetkircher, a me rogatus, in ipso codice inspexit et per litteras participauit. (5) Nonnumquam inuenitur / pto e et 4 (Dabit, £ribis, etc). De orthographia huius codicis cf. quae dixi ad p. 5 n. 17. Secunda quaedam manus, multo recentior, in primis septem foliis, cursiua quae dicitur scriptura inter lineas uncialibus litteris scriptas textum descripsit, nonnumquam mendose ; nec non aliquando primitiuum textum perperam correxit (cf. perquiris pto proponis ;bilaratis cost. bilarati). (6) Caelestinus hoc rogatus erat a Firrao, nuntio apostolico in Heluetia : cf.

de hoc epistulam Caelestini in cod. Vindobonensi 6189, f. 172 descriptam. (7) C£. cod. Vindobonensem 6189, f. 172. , (8) Codex enim Murbacensis a Vindobonensi 847 descriptus erat, antequam hic folia, quae supra dixi, amitteret. (9) Ortbodoxographa theologiae sacrosanctae ac sincerioris fidei doctores, 1L, p. 1425 sqq. Hanc editionem denuo typis impressit Grynaeus, in Monmenta sanctorum patrum ortbodoxograpba, Basileae 1569, p. 1065 sqq.

180

| PRAEFATIO BENED. PATRIARCHARVM

Quam editionem perpendens, facile intellegere potui illis temporibus codicem aliquibus in locis minus esse corruptum quam nunc extat. Folium nunc inter ff. 16-17 deperditum Heroldus etiam tunc legebat, sed extra uagans, quippe quo perperam usus sit ad lacunam supplendam, quam inter ff. 30-31 inuenimus. Cetera quidem folia, quae amissa diximus, iam interciderant. Hoc pretiosissimo codice Heroldus quam qui pessime usus est : nam eius editio complures errores, innumerabiles inutiles mendosas emendationes praebet ; nonnullos locos, ubi folia erant corrupta ideoque ad legendum difficilia, ille omnino sua mente effinxit (19). Parisiis anno 1580 L. Barraeus hoc Rufini opus denuo edidit (!), simul cum aliis eiusdem auctoris operibus, auctoritate fisus cuiusdam

codicis in monasterio

Montis

Dei adseruati, nunc

uero amissi, qui a uetusto quoque codice Vindobonensi descriptus erat : nam Barraei editio lacunam praebet quam in codice V inter ff. 14-15 inuenimus. Cum codex Montis Dei a Vindobonensi descriptus sit antequam hic alia folia amitteret, Barraei editio hanc unam exhibet lacunam (!??). Si Barraei editionem cum Heroldiana comparamus, facile animaduertere possumus in eam irrepsisse omnes Heroldi errores, omnes mendosas emendationes, ita ut manifestum appareat Barraeum superiori editioni tam fideliter adhaesisse, qui satis habuerit

codice

Montis

Dei uti tantummodo

ubi

Heroldi editio aliquam lacunam ostenderet (15). Vallarsius, qui Rufini opus tertius recensuit et edidit simul cum ceteris eiusdem auctoris operibus (15), solum Barraei editione nisus est, quam nonnullis in locis acute emendauit. Ad textum Rufiniani operis recensendum adhibere possumus etiam decimam septimam homiliam pseudo-origenianam in Genesim (15) : nam ignotus auctor, qui eam media quae dicitur aetate sedecim Origenis homiliis adiunxit (15), a Rufino translatis, nihil aliud fecit nisi ad uerbum expressit quae Rufinus de benedictionibus Ruben Simeonis Leui et Iudae (10) C£. : IL. 27, 16, propriis ac prauis cogitationibus praeferre! pxo proprii tenerecoepit arbitrii V ; Il, 27, 21, malis autem inuidia ac calumniis persequendus pto malis autem xelum inuidiae ac liuoris incutiat. (11) Rufini "Aquileiensis presbyteri opuscula quaedam, etc. (12) Ex hac tantum editione cognoscimus ad plenum extremam libri secundi partem, de Beniamin benedictione. Nam, ut supra diximus, apographon Murbacense (M) nobis tantummodo librum primum tradidit. Sed cf. n. 18. (13) Mendosas Heroldi emendationes secutus, nonnumquam Batraeus in marginem reiecit rectas lectiones in codice Montis Dei traditas, quas omnes in apparatu

adnotauimus. (14) Veronae 1754, p. 1 sqq. Haec editio iterum typis impressa est in P.L. XXI, 295 sqq. (15) Cf. de hoc homiliarum editionem (Baehrens), Leipzig 1920, p. XXVIII sqq. nec non Moretum in Bu//. /it1. eccl., 1909, p. 405 sqq. (16) Haec homilia ante saec. IX composita est. Hac enim aetate descripti sunt nonnulli huius opetis codices.

PRAEFATIO

BENED. PATRIARCHARVM

187

scripserat. Cum haec homilia in uno peculiari errore cum Barraei editioni congruat (!?), conicere possumus ignotum auctorem Rufini opus cognouisse ex exemplari eius recensionis, ex qua codex Montis Dei manauit. Cum nemo dubitare possit quin et codex Murbacensis et codex Montis Dei et homilia pseudo-origeniana ex codice V originem duxerint, manifestum apparet nos, in textu recensendo, huic codici fidelissime adhaerere debere. Cetera subsi-

dia,inter quae longe praestat apographon Murbacense, nobis subuenient tantummodo ad lacunas codicis V supplendas. Adde huc quod Ioannes Diaconus (saec. VI) in sua Expositione super Heptateuchum multa adduxit ex libro secundo Rufiniani operis excerpta. Non me fallit hic atque illic Ioannem non fidelissime Rufini uerba descripsisse ; attamen in eius opere multae inueniuntur lectiones quae ad textum recensendum haud parum prodesse possunt (!9).

STEMMA

CODICVM

ET EDITIONVM

Rufinus

l.

————————————————————GÁ

cod. Mutbacensis |

ed. Heroldi cod. Montis Dei

Ioannis Diaconi

expositio

M

ed. Barraei homilia ed. Vallarsii

(17) Batraei editio et homilia omittunt sed e pro eo quod etiam audientes babere gratiam (1, xo, 23). Lacunam supplemus ex codice M. Cum in V et in Heroldi editione totus locus, folio deperdito, desideretur, pro certo habemus Barraeum hic j codice Montis Dei usum esse. (18) Cf. II, 16, 44-46, ubi Expositionis lectio confirmat rectum esse cadet in W traditum, quod antea perperam scriptum reputaueram (aeris Erudiri, IX, 38). Expositionis textus maximi momenti est in extrema libri parte, ubi deest V.

CONSPECTVS

EN

CODICVM ET EDITIONVM

Vindobonensis 847, ff. 8-115v ; saec. VI Vindobonensis 6189, ff. 173-182v ;saec. XVIII (apographum cuiusdam codicis Murbacensis nunc amissi, saeculo IX, ut uidetur, exarati)

bom

Homilia XVII pseudo-otigeniana in Genesim (P.G. XII)

exp

Expositio Ioannis Diaconi super Heptateuchum in cod. Parisino

Her

Heroldi editio

12309, ff. 63-70Y ; saec. XI

Barraei editio (in qua referuntur nonnullae lectiones cuiusdam Val

codicis in monasterio Montis Dei olim adsetuati, nunc amissi) Vallarsii editio in P. L. X XI, p. 295 sqq.

Hart

Hartelii editio ad epistulas Paulini pertinens (C.S.E.L. X XIX)

edd

consensus Heroldi Barraei Vallarsii editionum

DE BENEDICTIONIBVS

PATRIARCHARVM

LIBER PRIMVS

VA

PAVLINVS RVFINO FRATRI SALVTEM. 1. Vel breues nobis ab unianimitate tua litterae magno refrigerio sunt, sicut in penuria pluuiarum ager sitiens rore recreatur. Vnde refectos nos quamuis breui epistula tua, attamen tua, per puerum communium filiorum fatemur ; sed tamen rursus adfectos, quia etiam nunc uos in aestu sollicitudinis et incerto morarum Romam pati indicastis. Det nobis Dominus a Domino

v 1-2 PL 295296 CSEL 29,387

laetificari quam primum de actu uestro, ut, sicut

anxiis conpatimur, ita congaudeamus hilaratis, et incipiamus tamen sperare fructum praesentiae uestrae, si uos certi esse Pio)

de uestra sententia uel Domini circa uos placito coeperitis. 2, Sane quod admonere dignaris adfectu illo quo nos sicut te diligis, ut studium in Graecas litteras adtentius

vA

IO

A

sumam,

li-

benter accipio sed inplere non ualeo, nisi forte desideriis meis adiuuat Dominus, ut diutius consortio tuo perfruar. Nam quomodo profectum capere potero sermonis ignoti, si desit a quo ignorata condiscam ? Credo enim in translatione sancti Clementis, praeter alias ingenii mei defectiones, hanc te potissimum inperitiae meae penuriam considerasse, quod aliqua in quibus intellegere uel exprimere uerba non potui, sensu potius

CSEL

adprehensa uel, ut uerius dicam, opinata, transtulerim.

29,588

Quo

magis egeo misericordia Dei, ut pleniorem mihi copiam tui tribuat, quia pro diuitiis erit pauperi uel micas a diuitis mensa cadentes auido famelici cordis ore conligere. 3. In tempore sane, quo scripta haec scribebantur, cecidit sub oculis, incidens proposita lectione, capitulum illud ex Genesi Iacob, quo Iuda benedicitur. Et quia Dominus opportunissimam hanc occasionem dederat, pulsare post tempus forem cordis tui placuit. Ergo si me amas, immo quia multum Paulini epistula, c. 2, 12 cf. Lc. 16, 21.

IwscRrIPTIONES : tyrannii rufini aquileiensis presbyteri de benedictionibus patriarcharum libri duo edd ; dees? in codd.

Paulini epist. c. 1 paulinus nolanus episcopus ruffino fratri salutem Her Bar, Murbacensisapud M Her — uniaV rufino fratti paulinus salutem Va/ — 1 breuis cod. apud M, unanimitateM edd Hart ; cf. Sacris Erudiri LX, nimitate] V, cod. Murbacensis 2 sicuti Her Bar Har: 24, ubi autem falso putaui unanimitate eraz esse lectionem B etiamnum 3 tua (pos? epistula) oz. Bar Val pluuiarum] fluuiorum eZZ 7 uestro] nostro edd ^ S hilaritati edd 6 peti iudicastis ed nunc edd c.2,12admoneri M

—3 desideria mea Bar Val ; «f. Sacris Erudiri,LX,29

4 adiu-

4 defenctiones V — 10 apptehenso ed ^ 11 egeo]ego uat] adnuat M Har? 13 colligens M Her | 12 pauper M quo iudas 3 (ay iacob Hart ; cf. Sacris Erudiri LX, 30 c. 3, 1sane] cenae M 4 fores M Bar Va! Hart 8 iudas ed Har: a iacob Bar Val (fort. recte) I4

RYFINI XX

PL EO 298

I90

IO

DE BENED. PATRIARCH.

I, 1-2

amas, rogo ut scribas mihi ut intellegis ipsas Patriarcharum benedictiones. Et si qua ipse scis in eis ardua sensu et digna cognitione, scire me uelis ; specialiter tamen de capitulo illo in quo ait : A/ligans ad witem pullum suum, et ad cilicium pullum asinae suae: qui suus sit pullus quaeue asina uel qui asinae pullus ; et cur suus ad uitem, asinae uero pullus ad cilicium

x]

alligetur. RESCRIPTA AD PRESBYTERVM PAVLINVM DE ÍVDAE BENEDICTIONIBVS. 1. Quanto magis ego me tibi excuso et minus idoneum ad Y 54 responsionem eorum quae sciscitaris adfirmo, tanto tu instantius percontaris et difficiliora proponis ac uelut lenti bouis uitio deprehenso, cunctantis armos et retrorsum terga cedentia stimulis pertinacioribus fodis. Vnde consequenter tibi et illud continuo

IO

^

IO

cognoscendum

est, quod etiam si, depressa saltim

ceruice, iugi quod superponis onus mouere possemus, nusquam tamen concitus adest nobis dicendi cursus, nulla copia in apertos patentesque campos a fluentioris facultate orationis effundi, et in latum distenta spatia rapidioribus cursibus superare. Ideo ergo patere nos, si forte uel tardis ualuerimus eo quo uocas passibus peruenire. 2, Requiris a nobis quomodo intellegatur illud quod scriptum est in Genesi de Patriarcha Iuda, quod Israhel pater eius, dum singulis filiorum quae praeuidebat euentura praedicit, de isto ait inter cetera : A//igans ad uitem pullum suwm et ad. palmitem witis pullum asinae suae, quod tu scripsisti : Et ad cilicium pullum asinae suae, quod in. Graeco ita est : kai Tf €AÀkw TOv mÓAÀov Tíjs Óvov a)rov . "EXMwa autem dicunt Graeci non tam palmitem (quomodo habent nostra exemplaria) quam illos quasi uncinulos uel cincinnos palmitis, quibus succrescens palmes ipse innectere et suspendere solet uel ramis arboris uel palis uel quibuscumque illis innititur adC. 3, 9 Gen. 49, 11. De Iudae benedictionibus, c. 2, 4 Gen. 49, 11.

6 ipsam ... benedictionem e44

Her de] ex M asina M, oz. edd

7 in eis] meis M

10 quis ... quis Bar Va/

8 cognitione] conditione

quaeue asina] quae uero

De Iudae benedictionibus c. 1 in librum de benedictionibus iudae rufini aquileiensis presbyteri ad paulinum presbyterum praefatio edd — 1 edoneum V 3 proponis]perquitis eZ ^ ueluti M lenti oz. M DU perfodis edd 6 saltem M Bar Val | Vsupponis M possumus edd ^ $concitus o». edd ^ dicendi cursus nulla oz. edd — 9 a fluentioris] affluentioris ed — 10 effundi et] effundenti edd (effundere et suspicatus est in appar. Val) 11 tardis] tarde si M, tardius Bar Val ^ uoluetimus edd — 12 nos an/e uocas add. edd c. 2,6 asina V/ — ? éMke. V .M Her autem] uitem eZ — 9 rucinulos uel cincinnulos Her ^ uncinulos z54. solet] rucinnulos Bar, V a/ (qui in appar. ruscinulis ue] runcinulis z2//?) ^ 10 succrescens] M Her, secrescens V (recte?)

PL 299300

DE BENED. PATRIARCH.

1

m

I, 2-4

IOI

miniculis, quos capreolos, ut arbitror, appellant agricolae; culus nexibus tutus et sine lapsus periculo uel grauatur fructibus palmes uel uaga proceritate distenditur. Arbitror ergo quod hic ipse Graecus sermo in Latinis exemplaribus antiquitus positus est, ut et alia nonnulla, et per tempus ab

scriptoribus non intellegentibus pro ,,helici" ,,cilicium"' dici putatum est.

m]

3. Et in hoc quidem facile error interpretis emendatur ; sed non tam facile est etiam sensum intellegentiae ipsius inuenire, nisi totius capituli mentio fiat. Totius autem huius capituli tractatus amplius aliquid et lucidius inueniret, si ab initio ipsarum benedictionum sumpsisset exordium. Quod utique et otii et temporis non parum

1O

^

IO

quaerit, et, ut fidelius dicam,

quod mentem Spiritu Sancto inluminatam deposcit. Quantum ergo uel mediocritas intellegentiae nostrae ualet uel tempus indulget uel hi sinunt, qui rescripta ad Orientem perurguent, quanta res tanta pati potuit breuitate, pro eo amore quo confidere nos tibi de omnibus iubes, sine praeiudicio eorum qui melius aliquid sentire possunt, quid nobis de hoc interim capitulo uideatur, exprimimus. 4. Scio quamplurimos caput istud ita de Domino interpretari, ut nihil ad Patriarcham Iudam pertinere ex his quae dicuntur adfirment, quia neque ut leo dormisse usquam, neque ut catulus leonis ostenditur suscitatus, neque gentes in eo sperasse ullatenus probabuntur. Sed cum dicit : Non deficiet princeps ex Iuda neque dux de femore evus, donec ueniat ds cud repositum est (regnum scilicet) e£ 2n iso gentes sperabunt, quia ,,donec ueniat is cui repositum est," in quo gentes sperabunt, manifeste de Christo dicitur, cogimur sine dubio alium intellegere esse quam Christum eum, de cuius semine dux non deficiet, donec Christus ueniat. Non enim conuenit illum Chri-

15

stum intellegi, de cuius semine dux non deficiet, donec Christus ueniat, qui utique dux in aduentu Christi defecit. Et hoc ipsum indicio fuit aduenisse eum, cui repositum est, id est Christum. Quia igitur omnimodo quaedam ad Christum quaedam referuntur ad Iudam, sicut in conplurimis ceteris, etiam in hoc capitulo sentiendum est, ut alterno intellectu exc. 4, 5 Gen. 49, 1o.

13 cuius] quibus Bar Va/ 17 éAke Her, &w« Bar Va C. 3, 4 tractator suspicatus es? Va] in appar. 9 otientem] otigenem ed 10 pati] peragi suspicazus es? Val c. 4, 2 pettineret M — ex] et M 8 umquam M b sed cum z:q. compluri(. 16) om. V (ubi folium intercidit) Her Bar ; suppletur ex M et Fontaninio (Historiae literariae Aquileiensis 1. V, II, 2, 6), quem Val secutus est 15 quia igitur 4:4. ad christum o. Fontaninius Val

192

A

IO

DE BENED. PATRIARCH., I, 4-6

positio dirigatur, et interruptio historialis intellegentiae mystici sensus prodat archanum. 5. Ait ergo : Iuda, ie conlaudent fratres tui. Manus tuae super dorsum inimicorum tuorum. Potest hoc uel ad ipsum Iudam uel ad eos qui ex ipso uidentur esse progeniti reges, referri : qui regnum gentis illius ministrantes, inimicorum terga domuerunt. Sed et in Christo conpetenter accipitur, qui a fratribus suis, id est ab apostolis, quos ipse fratres in Euangeliis nominauit, merito conlaudatur. Inimici uero eius, super quorum dorsa manus eius est, illi intelleguntur quos Pater promittit sub pedes se eius positurum dicens : Sede a dextris meis, donec jonam inimicos tuos sub pedibus tuis. Sunt ergo inimici,

NT PE 20I

donec increduli sunt et infideles, et ideo caeduntur in tergo,

I

5

20

qui posteaquam conuersi fuerint, efficiuntur fratres et conlaudant eum, qui eos in adoptionem Patris uocatos, sibi et coheredes fecit et fratres. Bene autem terga inimicorum caedi dixit a Christo : omnes enim qui adorabant idola, terga dabant Deo, sicut et per prophetam Dominus exprobat dicens quia : Conuerterunt ad me dorsa sua et non faciem. Haec ergo dorsa caedit, ut conuersi aliquando terga dent idolis et faciem erigant ad Deum et faciant hoc quod in consequentibus scriptum est : Et adorent te filii patris tui. Tunc enim eum adorant, cum

filii Patris fuerint effecti et spiritum adoptionis acceperint, in quo clamant : Abba pater. Nemo enim dicit Dominum Iesum Christum nisi in Spiritu Sancto. Iste sermo paulo durius refertur ad Iudam, nisi abusiue dicamus adoratos esse quasi 2

^

reges a fratribus suis, id est a ceteris contribulibus, filios Iuda.

6. Catulus leonis Iuda : de germine filius meus ascendisti : recubans dormisti sicut leo et sicut catulus leonis : quis suscitac. 5, 1 Gen. 49, 8. 6 cf. Mt. 28, 1o. 9 Ps. 109, 1. dior. 225027: 20 Gen. 49, 8. 21 cf. Rom. 8, 15-16. c. 6, 1 Gen. 49, 9.

12 cf. Rom. 8, 15-17. 2a CESIGOD 12:52.

c. 5 liber primus benedictio iudae e 1 ait ergo sq. loco possumus (v. 11, /. 24) apud bomiliam XVII pseudo-origenianam in Genesim | laudent M — tuaM 8 ex ipsius ... progenie oz ? collaudantur Her 9 se sub pedes Bar Val eius se bom sede a dextris meis ozz. edd 12 posteaquam] postea quia Her | 16deo] domino M exprobat] V, -brat M oz edd ; cf. Sacris Erudiri IX,32 quia]qui Jom 19dominum M . in consequentibus 4:4. quomodo ex- (v. 6, /. 5) om. V (ubi folium intercidit) ; Her usus est folio, quod extra uagans et corruptum legebat, ad lacunam suppblendam ad cc. 9-10 (c. 9, ]. 28- c. 10, J. A9) 20 eum] cum ed ^ adoratunt suspicatus es? Val ^ cum] eum edd 21 fuerunt Bar Va! ^ acceperunt edd ^24 id am/e dicamus add. edd ^ 28 id est suis Bar Val, lac. in spat. uac, Her — a om. Bar Val — a ceteris] es in ueteribus Her c. 6, 1 filius meus ascendisti] filius eius ascendet cog. Monzis Dei apud Bar, eius ascendit 5om 2 recubans] M oz edd, fortasse tecumbens : cf. infra nonnullos Jocos ad cc. 6 e? 11, in quibus semper recumbens inuenitur : sed cf. 6, 15 tecubet, uec non Exp. Symb. 25, 11 recubans

v8

DE BENED. PATRIARCH,, I, 6

i]

IO

I93

bit ewm ? In his uersiculis non iam concludimur sed pene excludimur. Nam catulum leonis si ponamus Iudam dici posse pro uirtute bellandi, quomodo exponetur quod de germine filius dicitur ascendisse? Germen autem hic in Graeco BAacróv dicit, quod magis uel uirgultum uel ramus rectius interpretatur, qui uel de radice pullulare uel de ipso robore arboris solet. Ex quo ergo uirgulto uel ex quo ramo Iudas ascendisse dicetur ? uel quomodo recumbens dormisse ut leo et ut catulus leonis, ita ut quaeratur quis eum suscitet ? Nisisi forte aliqui, uim faciens, uelit ita adseuerare: ex germine proces-

PL 302

sisse Iudam, id est, ut superius diximus, uel ex uirgulto uel I bl

20

ex ramo, quod de ipsa patris fortitudine et uirtute significet ; quique uirtutis confidentia recubet et quiescat, ut leo et ut catulus leonis ; nec eum ausus sit aliquis suscitare, dum pro magnitudine uirium et potentia bellorum suscitare eum nullus audet ad proelia. Sed multo conuenientius aptabitur huic loco mystica expositio, in qua catulus leonis, Christus, non solum rpomu«ós uerum etiam óvouwós designatur. Nam Physiologus de catulo leonis haec scribit, quod cum

E

A

30

natus fuerit, tribus

diebus ac tribus noctibus dormiat ; tum deinde patris fremitu uel mugitu tamquam tremefactus cubilis locus suscitet catuIum dormientem. Iste ergo catulus ascendit ex germine : ex Virgine enim natus est : non ex semine sed ex germine : absque coitu enim uiri et absque semine naturali nascitur Christus, uelut uirgultum siue ramus, in quo manifestissime et ueritas carnis adsumptae ex Virgine declaratur et in sacrosancto germine contagio humani et carnalis seminis excusatur. Recumbens dormisti sicut leo et sicut. catulus leonis. Manifeste recubuisse et dormisse dictum de passione mortis ostenditur. Sed uideamus quare ut leo et ut catulus leonis dormit. De catuli quidem somno iam superius dictum est quod ualde conuenienter aptatur in Christo, qui tribus diebus et tribus nocti20 cf. Pbysiolog. 5-6 ed. Sbordone.

30 Gen. 49, 9.

8 iam] tam Her 4 catulus M Her ponamus] exponamus Bar Val, lac. in spat. uat. Her — dici posse] dicit esse Her — 8 exponitur Zoz — * dicitur M bom uel (azze uitgultum) om. bom Bar Val Bar Val; cf. Sacris Erudiri, LX, 33 tecte Bar Val S uel ozz. boz; Bar Val tepullulate Zozz Bar Val 9 11 si oz. bom edd ^ 12 aliquis boz edd 10 dicitur M oz uirgultum M 13 uel(po:f diximus) oz. edd — i4 significat M — 15 qui oz; — recumbat M requiescat /oz 16 aliquis sit Zoz 17 bellorum] beatorum Bar, Va! 20 18 audeat Bar Va (qui autez bellorum im appar. alit), bellatorum £oz 24 23 suscitat M 21 fuetit natus Doz $vowds ... rpomkàs Bar Val 25 germine (az/e absque)] uirgine boz; Bar Va! ^ absque catulus ergo om 26coitu enim uiri] concubitu uirili Bar V/2/, concucoitu enim uiti et ozz. Her. bitu uiti 5ozz

nascetur Her, oz. Bar Val

28 et (anze in) ozz. boz Bar Val

29 et a ane contagio add. bom Bar Va! ^ carnalis et humani Ber Va/ — 30 sicut 34 adaptatur edd ^ in om. M Bar 31 dictum] dicitur Her (anfe leo)] ut edd Val

yop,

194 35

40

DE BENED. PATRIARCH., I, 6-7

bus in corde terrae sepultus, somnum mortis inpleuit. Vt leo autem hoc modo debere intellegi arbitror : mors Christi oppressio et triumphus daemonum fuit : omnem namque praedam, quam leo ille contrarius inuaserat, prostrato homine et deiecto, hic leo noster eripuit. Denique rediens ab inferis et ascendens in altum captiuam duxit captiuitatem. Hoc ergo

PL

modo et in somno suo leo fuit uincens omnia et debellans, et DOS

destruxit eum qui habebat mortis imperium ; et uelut catulus leonis, die tertia suscitatur. Qwis suscitabit eum ? Recte quasi inquirentis prophetae personam, quae suscitet Christum, ser45 mo significat, quia apostolus quidem dicit quia : Dews zllum suscitawit a mortuis ; et : Qui suscilauit. Christum a mortuis, suscitabit et mortalia corpora uestra propter nhabitantem spiritum eius in uobis. Et iterum ipse Christus dicit in Euangeliis : Soluite templum hoc, et ego in tribus diebus suscitabo illud : hoc $o autem dicebat de templo corporis sui. Quia ergo et ipse se dicit suscitare templum suum et Deus illum dicitur suscitasse, recte propheta stupore tantae Patris et Filii unitatis atque indiscretionis adtonitus dicit : Qwis suscitabit eum ? v. Non deficiet princeps ex Iuda neque dux de femoribus eius, usquequo ueniant ea quae reposita sunt ei (uel, ut in aliis exemplaribus habetur : weniat «s cui repositum est), et ipse erit expectatio gentiwm. Hic locus manifeste refertur ad Iudam : constat enim usque ad natiuitatem Christi non defecisse principes ex genere Iudae nec duces de femoribus eius, usque ad Herodem regem, qui secundum fidem historiae quam Iosephus scribit, alienigena fuisse et per ambitionem in regnum Iudaeorum dicitur irrepsisse. Statim ergo ut hoc factum est et IO ut defecit dux de femoribus Iudae, aduenit ille cui erat regnum repositum, in quo quomodo gentes sperent, Euangelii fides et ecclesiarum edocet propagatio. Reposita autem dicuntur ea quae opportuno tempore proferenda sunt, sicut et Christus in fine saeculorum aduenisse dicitur, cum dicit apostolus : Ecce I nunc tempus acceptum, scilicet ad salutem gentibus conferendam. Si uero quis in omnibus cupiat cursum utriusque exposiVA

VA

40 cf. Eph. 4, 8 (Ps. 67, 19). Rom.

4, 24.

46 Rom. 8, 1r.

c. 7, 1 Gen. 49, 1o.

38 inuaserit M

42 cf. Hebr. 2, 14. 49 Io. 2, 19-21.

? cf. Flau, Ios. ;Anziquit. XIV, passiz

39 noster eripuit] interripuit Jozz

ante die add. Her quis] qui / M moftuis et oz. bom 46 christum] (ante et) oz. Her

43 Gen. 49, 9.

50 ergo] uero edZ

45

53 Gen. 49, 9. 14 II Cor. 6, 2.

41 dibellans

L^

43 et

44 suscitat M, -tarit 5ozz 45 illum 4:4. eum o» 48 ipse oz. bom 49 hoc et oz. edd

se oz. M edd

51 susci-

53 qui M indisctetione M 52 tanti M tasse Bar V'a/ c. 7, 1 femore edd 2 usqueque quo Her ei] et edZ uel ut] uelut edd is oz. Bar Val 8 regno M 10 etat oz. edd 12 docet M om edd acceptabile 5ozz inferendam oz 16 omnibus] nominibus Her

3 15

V

IO

DE BENED. PATRIARCH. I, 7-8

195

tionis aptare, potest extorquere fortassis ut etiam de Christo 2o

2

A

3j

A

Io

haec hoc modo uideantur intellegi quia : Non deficiet princeps ex Iuda. ; id est, hi qui post resurrectionem eius ecclesiarum principes ordinantur ; et : Dux de femoribus eius : duces quoque populi Christianorum de femoribus Christi. Hoc modo PL exponet. Membra Christi esse dicit apostolus fidelium popu- 304 lum, sine dubio spiritaliter intellegenda : possunt ergo et femora eius spiritaliter intellecta indicare eos, qui pro firmitate et constantia fortitudinis omne corpus ecclesiae sustentare uidentur et ferre ; uel quia humani seminis indicium solet in femorum appellatione figuraliter dici, apud nos autem qui seminat, uerbum seminat, poterunt ergo hi, qui ministerium uerbi ecclesiae exhibent, de Christi femoribus intellegi duces. Vsquequo ueniant quae reposita sunt ei : uidebitur ita posse intellegi quod usque ad consummationem saeculi non deerunt isti duces, donec ueniant ea quae reposita sunt, quae praeparauit Deus his qui diligunt eum. Ef se erit expectatio gentium : in die scilicet iudicii, cum omnes gentes et populi Christum iudicem in pauore cordis et tremore conscientiae exspectabunt. 8. Alligans ad witem pullum suum et ad jalmitem ullum v XI asinae suae. Hoc de Christo et proprie et singulariter dicitur : ipse enim alligauit ad uitem pullum suum, qui dixit : Ego sum witis uera. Ad hanc ergo uitem et pullum suum alligat et asinae suae pullum. Pullus suus est ex gentibus populus, cui utique numquam adhuc legis onus fuerat inpositum et supra quem nemo, nisi ipse primus, insederat. Pullus uero asinae suae hi qui ex priore populo, qui nunc in figura asinae nominatur, electi sunt ad salutem, de quibus propheta dicit : S2 fuerint filii Israhel sicut harena maris, reliquiae saluae fient. Abiecta ergo asina, quae onus legis in infidelitate portare maluit, pullus ex ipsa natus eligitur, id est, nouellus ex ueteri per fidem populus adsciscitur ac populo ex gentibus sociatur. Vitis ergo Christus ex ea parte dicitur qua naturam suscepit hu18 Gen. 49, 1o. 30 Gen. 49, 10. c. 8, 1 Gen. 49, 11. Os. r1, 10).

20 Gen. 49, 10. 33 Gen. 49, 10. 8 Io. 15, 1.

22 cf. I Cot. 12, 27. 6 cf. Lc. 19, 3o.

28 cf. Mc. 4, 14.

9 Rom. 9, 27 (Is. 10, 22 ;

19/20 hic ... princeps ordinatur oz; — 21 populi oz. boz; 22 exponit M dicit usq. intellegenda] sine dubio spiritaliter intellegenda quae apostolus dicit populum fidelium Bar Va/ . fidelem boz 26 iudicium edd — 28 hi oz. bom 30 ei] et M bom 31 consummatione l/ ^ 32 appatauit edd c. 8, 1 pullum asinae suae] asinam suam Zozz 4 alligat 4:7. pullum] alligauit et ad palmitem asinam suam Zozz B suus ozz. bog 6 super Zoz 4 nisi ipse primus nemo edd primus] christus Jom at anie pullus add. Her 8 suae] sunt oz hi]estedd ^ ex] de bom 9 sunt]etant edd — 11 qua V 13 adiciscitur L7, adipiscitur M

196

DE BENED. PATRIARCH., I, 8-9

15 manam,

20

25

30

35

ad quam

Dei Verbum

pullum suum

alligat, id est,

populum suum coniungit et sociat ei conuersationi, quam ipse exegit in carne, ut imitatione ipsius pullus qui ad ipsam alligatus est, efficiatur cum illo et filius Dei coheres Christi. Palmitem uero, de quo in initiis quid significaret exposuimus, intellegere possumus hoc modo. Fides quae in Christo est, et praesentis uitae regulam tenet et futurae spei fiduciam praestat. Vitis ergo illud uidetur ostendere, quod Christi in carne positi gesta in ipso credentes et ipsi inhaerentes imitantur. Palmes uero, id est helix, qui non tam palmes quam illud intellegitur, quo palmes arbori connectitur et confirmatur a lapsu (quo adminiculo fretus uentos ac turbines contemnit et respuit), futurorum bonorum indicat spem, quia fideles quique non solum in his quae gerunt sed et in his quae sperant et credunt futura, consummationem salutis expectant : in quo quasi ad quandam patientiae arborem spe uincti et confirmati, temptationum procellas ac turbines ferunt. Quod de historiali Iuda interpretari nulla mihi ratio uidetur posse permittere, nisi si Iudaicis fabulis adnuentes, putemus ita posse intellegi pro eo, quod dicunt partem tribus Iudae, quam in terrae hereditate suscepit, ita esse refertam uineis ut, tam-

quam nullo alterius generis existente uirgulto, tanta esse uitis copia uideatur, ut ne animal quidem alligandi ad aliud genus arboris detur facultas. Sed haec, ut diximus, Iudaica magis commenta uidebuntur : nobis autem mystica plus, etiam si sola sit, placeat expositio. 9. Lauabit àn uino stolam suam et in sanguine uuae amactum suum. Videbuntur et haec, quantum ad historicam expositionem, agrum fertilem uitis, et jmepfooAucos uini abundantiam significare. Sed nobiliorem sensum mystica producet exposi18 cf. Rom. 8, 17. C. 9, 1 Gen. 49, 11.

15 deus uetbum suum pullum oz 17 ipsam] ipsum oz edd 18 et ante initio Bar Val 1i9uero]autem edd ^ inomz.edd cohetes adZ. M bom Bar Val non a7£e exposuimus add. bozz 21 tenet] ministrat Her, quezz Bar secutus est, in marginem respuens rectam lectionem codicis Montis Dei 22uideturillud eg — 23 gesta oz. M . et ipsi inhaerentes ozz. boz imitantur] uinciuntur M 24 id est 4:4. quam oz. bom €x£ edd 25 quo] quod oz 26 fretus] tutus

edd

27 bonorum] donorum Her, quem Bar secutus est, in marginem reiciens rectam

lectionem: codicis Montis Dei 30 quendam

Her

28 iis Bar Va]

uincti] iuncti Zozz

egerunt edd

et] ac edd

29 futuram M 33 adnuentes] adi-

mentes Her, attendentes Bar V3/ 38 hereditatem edd refertam esse bom 36 nulius M uitis esse Joz 40 placet Poz €. 9,1sanguinem M ^ 2 quantum]tantum edd ^ pertinere pos expositionem add.edd ^ Suite om ^ hyperbolice M, hypetbolicós edd — 4 mystica ozz. Her producit oz Bar Val ^ nostra pos? expositio add. bom

PL 305

v-I2

DE BENED. PATRIARCH., I, 9-10

197

5 tio. Nam stola Christi quae lauatur in uino merito eius intellegitur ecclesia, quam ipse sibi mundauit sanguine suo, non habentem maculam aut rugam. Non enim — inquit apostolus — argento uel auro redempti estis, sed pretioso sanguine unigeniti a Deo. In huius ergo sanguinis uino, id est, lauacro regene1o rationis, a Christo lauatur ecclesia. Consepelimur enim illi per baptismum in morte et in sanguine ipsius, id est, in morte ipsius baptizamur. In sanguine autem uuae quomodo amictum suum lauet uidendum est. Amictus propinquior quaedam uel secretior corpori uestis uidetur esse quam stola. Hi ergo qui 15 prius per lauacrum loti stola eius fuerant effecti, posteaquam ad sacramentum sanguinis uuae peruenerint, uelut interioris mysterii secretiorisque, participes amictus eius esse dicuntur. Lauatur enim etiam in uuae sanguine anima, cum sacramenti huius coeperit capere rationem. Agnita namque et intellecta 20 uirtute sanguinis Verbi Dei, quanto capacior effecta fuerit anima, tanto purior fiet, et lauatur cotidie ad scientiae pro-

PL 306

fectum, et iungens se Domino, non solum amictus eius, uerum

etiam unus iam cum ipso spiritus fiet. Huic contrarius erat amictus ille populi Israhel, in quo, ut gentis inpudicitiam de2; signaret, non tam amictum id quam praecinctorium nominauit, quod Ieremias circumdare lumbis suis et auferre rursum atque in Euphrate iubetur abscondere.

10. Gratifici oculi eius a. wino et. dentes eius candidi super

lac. Vides quomodo historialem intellectum, erga finem praecipue, amputat et abscindit ? Si enim adhuc contentiosius agentes dicere uelimus quia gratifici sunt oculi Iudae ex uino ; pro abundantia, ut supra diximus, uini et abundantia poculorum, quid de candidis dentibus respondebimus et qualitate

6 cf. Eph. 5, 26-27. 26 cf. Ier. 15, 1-5.

* I Petr. 1, 18-19.

9;c£. Tit. 35.5.

10 cf. Rom. 6, 5-4.

cocos T Gen. 49. 12;

10 illi ozz. bozz vVaut]et Bar Va] — 9 etgo] enim Joz 6 mundauit sibi 5ozz in (anfe sanguine) oz. edd —— 16 peruenerunt bom edd ^ veluti 11 mortem Zozz amictus eius participes 17 facti sunt an/e patticipes add. boz edd, uel boz Bar Val

18 etiam] et £oz

in uua a sanguine M

20 uirtute a5/e uetbi

25 id ozz. Her bom, post 22 deo bom 924 tt bom Bar Val add. Bar Val praecinctorium /rzj. Bar Va/ ^ -ium nominauit usq. uobis potum (c. 10, 7. 40) quattuor folia interciderunt) Her — 26 russus bom Bar Val | 29 euphraV om. (ubi tem Joz; Bar Val( fortasse recte) c. 16, 1 inquit az/e oculi add. Bar Va/ ^ candidi super lac] lacte candidiotes 5ozz, candidiores lacte Bar V

; ef. Sacris Erudiri, LX, 33

3 amputatet abscidit M

6 et qualitati B prae Bar Val ^ uiniut supra diximus Bar Val 4ex]et M lactis praelatis oz, et qualitate lactis prolatis Bar, Val (qui autem lectionem a Bar prolatam corruptam putauit et e uel ex pro et legendum censuit, uel praelatis pro prolatis)

NV: I5

198

IO

15

20

2

vA

55

DE BENED. PATRIARCH., I, 1o

lacti praelatis ? In quo aduersum ueritatem inpudenter non est agendum. Sed interruptione intellegentiae historialis exclusi, ad spiritalis expositionis ordinem redeamus. Grafific — inquit — oculi eius a uino. Superius ostendimus apostolica auctoritate membra Christi dici dignos quosque fidelium, et diuersa singulariter membra nominari pro eo quod unusquisque omni ecclesiae corpori dependit officium. Erunt ergo pedes Christi qui currunt ad faciendam pacem, qui pergunt ad subueniendum his qui in necessitate sunt positi. Erunt manus Christi quae ad misericordiam extenduntur, quae auxilium indigentibus ferunt, quae inualidis ad adminiculum porriguntur. Sic erunt et oculi Christi qui scientiae lumen uniuerso corpori praestant, sicut in Euangelio scriptum est : Lucerna corporis tui est oculus tuus. Gratifici ergo sunt isti oculi : sermo enim scientiae sale conditus est, ut det gratiam audientibus. Non ergo pro hoc solum gratificus dicitur qui scientiae sermonem inferat, quod habet in se gratiam, sed et pro eo quod etiam audientes habere gratiam facit. His enim — inquit — auditis, sapiens sapientior erit. Gratifici ergo sunt oculi eius a uino, quia nihil est aquatum in uerbo scientiae nihil fluidum nihil frigidum : sed uinum quod laetificat cor hominis et quod infunditur uulneribus illius qui incidit in latrones, quo scilicet audientium uulnera peccatorum non solum olei lenitate mitigentur, uerum etiam uini austeritate purgentur. Ef qwis est — inquit apostolus — qwi me laetificat, nisi qui contristatur ex me? Candidi dentes eius super lac. Saepius de membrorum Christi ordine et ratione iam diximus et eadem frequentius in eisdem locis repetere absurdum uidetur. Dentes ergo eius candidi super lac erunt hi qui fortem et solidum uerbi Dei cibum mandere et comminuere ad summam subtilitatem dentibus possunt, de quibus dicit apostolus in epistula ad Hebraeos: Perfectorum autem est cibus solidus, qui ro possibilitate sumendi exercitatos habent sensus ad. discretionem boni uel mali. De 9 Gen. 49, 12. Proucr s.

Gen. 49, 12.

1i cf. I Cor. 12; 27. 19 Mt. 6, 22. 27 cf. Ps. 105, 15. 28 cf. Lc. 10, 54.

20 cf. Col. 4, 6. 30 II Cor. 2, 2.

24 82

38 Hebr. 5, 14.

? non est agendum impudenter Bar Va/ 13 officii M ergo] enim Zoz Bar Val . 17? ualidis M 18 et oz. Bar Val ^ corpori uniuerso Bar Va/ 19 sicut]sicet M — 200culiisti Bar Va/ — 21scientiae]sapientiae Bar Va/ — 22 pro] pet /oz solum] sol Bar qui] quia oz; Bar Val 23 inferat] ministrat bom Bar Val ^ sed ante quod add. Bar Val — sed et usq. habere gratiam oz. bom Bar, V'al (qui et facit in appar. conieci!) — 94 auditis inquit Bar Va/ ^ 26 aquaticum Bar Va], aquarum 5oz scientiae] sapientiae Bar l/a/ 382/33 iam ane de membrorum /£raj. Bar Va 34 eisdem] eis oz, his Bar V'a/ repetere] repetire Bar — 35 superlac candidi Poz Bar Va/ — uerbum M cibum uerbi dei

bom 38 solidus cibus Bar Va3/ bom Bar Val

39 boni discretionem Bar V/a/

uel] et

V I4

PE 307

DE BENED. PATRIARCH., I, ro-11 40

45

$o

A^

IO

inperfectis autem Corinthiis dicit : Lac &obis fotum dedi, non escam : nondum enim boteratis. Super eos ergo qui lacte aluntur dentes eius sunt candidi, id est : hi qui perfectum cibum capere possunt et comedere, super illos sunt, qui tamquam paruuli adhuc lacte indigent. Denique et in lege ea animalia quae ruminant et sumptum cibum ad dentes denuo reuocant, quod subtiliter minutatum sustentationi corporis tradunt, munda esse animalia designantur. Aptissime sane etiam candidos dentes eius dicit. Omnes enim qui perfecti sunt et qui Scripturarum cibos dignis et conpetentibus interpretationibus explanantes, subtilem et minutum intellectum, qui spiritalis dicitur, ecclesiae corpori subministrant, candidi debent esse et puri atque ab omni macula liberi, ne forte dicatur eis : Qw alios doces, te ipsum mon doces. 11. Verum quoniam Scriptura diuina non solum sacramentorum debet scientiam continere, uerum etiam mores gestaque informare discentium (sic enim et Sapientia per Solomonem dicit : Describe tibi haec dupliciter et tripliciter n corde tuo ; et arca quae construebatur a Noe, bicamerata et tricamerata fieri iubetur), conemur et nos, posteaquam dupliciter ista, prout potuimus sentire, descripsimus, id est, secundum historiam et secundum mysticum intellectum, nunc in quantum recipere locus potest, etiam moralem in eo discutere sermonem, ut Scripturarum studiosi non solum quid in aliis uel ab aliis gestum sit, sed etiam ipsi intra se quid gerere debeant, doceantur. Iudas ,,confessio" interpretatur. Qui ergo uel peccata sua confessus paenitentiam gerit, uel Christum in persecutione coram hominibus

15

20

199

confitetur, conlaudatur a fratribus

suis : Laetitia enim et gaudium est angelis in caelo super uno eccatore paenitentiam agente. Ab ipsis ergo, tamquam a fratribus (unius etenim Creatoris et Patris filii sunt et homines et angeli), conlaudatur. Verum is qui confitetur Dominum Iesum, quia in Spiritu Sancto confitetur, manus eius supra dorsum inimicorum efficiuntur : qui enim ante exhibuerat membra 40 I Cor. 5, 2.

44 cf. Leu. t1, 5.

Cc. 1I, 4 Prou. 22, 20.

18 ct. 1 Cor x25 5.

53 Rom. 2, 21.

5 cf. Gen. 6, 16.

13 cf. Mt. to, 32.

15 Lc. 15, 10.

20 cf. Rom. 6, 19.

41 haec az/e super add. Bar V'a| ^ poteratis super] 40 dedi accedun? V. Her 42 eius] eotum Bar Val ergo oz. bom Bar Val poterat iis sufficere Her sunt oz. Bar Val | 46 super] cibos Her 43 non ane possunt add. edd 52 49 qui (ame scripturarum) oz. edd minuatum 4M, minutatimque 07 macula]

v I5

malo ez

4 motis M . 8dicentium V 2 dabit M c. 11, 1 diuina scriptura Joz 13 egerit edd — 14 collauda10 ut]uiri M 9 etiam]iam edd haectibi oz bitur edd ^ 18 est enim et gaudium edd ^ caelis edd ^ 19 etenim] enim Bar uero M 18 collaudantur Pom illi az/e creatoris add. edd Val, eorum M

PL 208

200

DE BENED. PATRIARCH., I, x1

sua seruire iniquitati ad iniquitatem, nunc ea exhibens seruire iustitiae in sanctificatione, iam fugientium se inimicorum suorum, 25

30

35

id est, daemonum,

terga uexat et caedit. Sic enim

pugnat, non quasi aerem caedens, sed daemones fugans : quique ob nimios profectus uelut Dei iam in se participium habens, etiam adorari dicitur a filiis patris sui. Filios patris sui quasi in morali loco possumus filios legis accipere, qui merito adorant et uenerantur eos qui scientiae et operum merito in Dei similitudinem profecerunt. Sicut enim Christus lux mundi est, ita et discipuli eius lux mundi sunt : sed ille per naturam,

isti per gratiam. Et Moses Deus esse dicitur Pharaonis. Catulus leonis Iuda : ex germine fili mi ascendisti. Merito catulus leonis appellatur qui Christo concrucifixus est et conresurrexit, sicut et Paulus dicebat, qui et ipse merito in Iudam accipitur : confitebatur enim peccatum suum dicens : Non sum dignus uocari apostolus, quia persecutus sum ecclesiam Dei. Et iterum quod Christus est, esse dicit in se, cum ait : Christo concruci-

40

fixus sum : uiuo uero iam mon ego : wiwit uero Christus in me. Est ergo et catulus leonis qui et dormit cum Christo, dum mortuus est peccato, et resurrexit cum Christo, dum uiuit Deo. Ex germine autem filius ascendit : sine dubio is, qui cum esset oleaster, insertus est in bonam

45

oliuam, et agrestes ac

feros mores naturae carnalis abiecit, per spiritum adoptionis in Christo uera uite permanens et fructum plurimum ex eius institutionibus adferens. Iste talis et recumbens dormit ut leo : sapiens namque confidit ut leo, maxime cum potuerit confidenter dicere : Omnia bossum in eo qui me confortat. Non terroribus non minis non ullis inlecebris excitatur, sed manet

$0

ei immobile propositum et mens fixa. Nec deesse umquam princeps poterit ex Iuda et dux de femoribus eius : uere enim ille poterit principatum sui agere et dux esse probabilis, qui prius per confessionem et paenitentiam omnibus carnalibus uitiis, quibus prius agebatur, abscissis sibique subiectis, prin23 cf. I Cor. 9, 26. 29 cf. Io. 8, 12. 80 cf. Mt. 5, 14. SI cEOEx. 7 x 31 Gen. 49, 9. 33 cf. Gal. 2, 19 ;Col. 5, 1. 85 I Cor. 15, 9. 37 Gal. 2, 19-20.

SIS.

40 cf. Gal. 2, 19 ; Rom. 6, ro.

46 cf. Prou. 28, 1.

91 ea oz. edd

exhibet M

42 cf. Rom.

11, 17.

43 cf. Rom.

4* Phil. 4, 15.

22 in sanctificationem Zoz

23 id est] idem .M

si. M 25 patticipem Her 27 mortali M ^ possumus deesz boz legis] lucis edZ 28 scientia edd 32 iudae Her mi] mihi I 87 esse in se dicit M in se] seipsum edd 39 et (ane catulus) oz. edd ^ et(ante dormit) om.Bar Val ^ 41quifosifilius add. Bar Val ^ estpostisadd.edd ^ 42 bonam] arborem edd (recte Val suspicatus esf bonam) ——— 43 heres pos; adoptionis add. edd 44 in christo] fadix edd uite] uitae I/ Bar Val 48 institutionibus] in-

sitionibus edZ( forzasse recte)

iste talis et ozz. edd

dormisti ut leo az7e dormit a2. Bar Va] et (an/e dux) oz. M — femore M

tecubans Bar Val, om. Her

48 manet ei] manebit e2Z

50

v 16

DE BENED. 55

6o

PATRIARCH.,,

I, 1x

201

cipatum sui gerit nec permittit in se uel iram uel ambitionem uel auaritiam uel libidinem gerere principatum. Sed dux ei erit de femoribus Iuda : id est, eius qui confessione emendatus

PL

est et correctus, ne caecus

3099

caeco

ducatum

praebens, id est,

animus adhuc uitiis obcaecatus caecum natura corpus regens, ambo in foueam cadant, donec ueniant ea quae reposita sunt ei, sicut et ille dixit quia : Non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam, quae reuelabitur in nobis. Aut certe ita tamdiu principatum sui gerit unusquisque sanctorum et dux est uitae suae, donec ueniat illud, ut sit Deus omnia in

omnibus : hoc enim in fine repositum est. Ef ifse erit expectalocum persequi proposuimus, etiam gentes istas intra nos requirere debemus, quae expectationem habent huius tam emendati ex confessione perfectique sensus : et possumus gentes intra nos intellegere omnes animae nostrae motus, qui ferocius in nobis mouentur secundum primam aetatem, et quasi gentiliter agunt. His omnis emendationis spes est et expectatio, si sensus, qui est princeps et dux hominis, Christum confessus et ab eo inluminatus, actuum suorum gubernacula moderetur. Alligans ad witem pullum suum et ad. balmitem pullum asinae suae. Pullum hic ipsum sensum pro innouatione uitae intellegamus, qui alibi a Domino infans appellatur, cum dicit : N?s? comuers? facti fueritis sicut infans, non introibitis n regna caelorum. Cum ergo quis coniungit se Domino et efficitur unus spiritus cum ipso, alligat ad uitem pullum suum dicens : M?/u autem adhaerere Deo bonum est, et ad palmitem pullum asinae suae. Palmitem istum, id est, quem supra exposuimus helica, possumus subtilem et flexuosam scientiae sentire intellegentiam, cui pullus

65 4o gentium. Quoniam semel moralem

7o

d

8o

v 17

PL 310

asinae, id est, animae sensus, adstrictus ipsam animam seruat 85

a lapsu. Lauabit im wino stolam suam et im sanguine wuae amictum suum. Sicut caro Verbi Dei perfectorum cibus est, ita et sanguis eius perfectorum est poculum. Qui ergo per 83 cf. Mt. 15, 14. 59 cf. Gen. 49, 1o. 60 Rom. 8, 18. 63 cf. I Cor. 15, 28. 64 Gen. 49, 10. 43 Gen. 49, 11. 46 Mt. 18, 5. 78 cf. I Cor. 6, T7: 79 P3. 72; 28: 80 cf. Gen. 49, 11. 84 Gen. 49, 11.

5beritei Bar Val U7sipost neadd. Bar Val ^ ptaebeatBar Va] ^ B8 recens sicutiedg ^ 63est]etitedd ^ suae 60 ei] et M, eis Her Her, regat Bar Val 66 intra 4sg. debemus] intrantis requiremus ueniet Bar Va/ uitae Bar Va/ 67 ex] eo Bar Val (ea in appar. coniecit Val ; pro huius usq. confessione Bar M 69 qui 68 sensus et oz. Bar Val zualit iusta emendati ergo confessione) "Oetquasigentiliter] ex quasi generaliter M — 71sisensus]ascensio M om.Her 73 moderetur] modetur V, -raturedd ^ "4etad sq. suae oz. Bar Val — vB pet v1 intrabitis M edd —— in regnum M Her, tegnum Bar Val innouationem M €Aka, edd 81 id est] idem .M spiritus] christus M 978 coniunxit M 82 cui] cuius ed

83 adstrictus] adfectus ed4

sanguine] guine I^

84 suam 45q. suum oz. Bar Val

v 18

202

DE BENED. PATRIARCH.,

I, r1

Verbum Dei expurgantur et renouantur de die in diem, hi dicuntur lauare in uino stolam suam, id est, actus suos uisibi-

les, et in sanguine uuae amictum suum, interiores cogitationes, sicut et apostolus dixit : Cogitationes furgantes et omnem altitudinem extollentem se aduersum scientiam Christi. Potest tamen et stola intellegi martyrii gloria et passio, quam pati sperat cotidie iustus in carne, et amictus lotus in sanguine nihilominus martyrium conscientiae accipi, quod intra se 9 iustus tolerat indesinenter. Denique et in consequentibus gratificos oculos eius esse dicit a uino et dentes eius candidos super lac. Non est autem dubium oculorum laudem ex prospiciendi et porro uidendi uirtute proferri, quod utique per scientiae uel gratiam uel studium uenit. Idcirco enim et denrootes candidi, qui puros et immaculatos et solidos edant Verbi Dei cibos, nec paruulorum lacte ali animam patiantur, sed soA

lidis eam nutrient et ualidis cibis, id est —

a moralibus

ad

mystica et dogmatica eam studia transferentes —, quibus inluminata possit, reuelata facie, gloriam Domini speculari. 90 II Cor. 1o, 4-5.

96 cf. Gen. 49, 12.

104 cf. II Cor. 5, 18.

89 sanguinem V/M Her 90 et sicut etiam M 92 stola] scripsi, sola V M edd ; cf. Sacris Erudiri, IX, 33 93 lotus] solus Bar Va] 94 accipit Bar Va] 95 iustus oz. Bar Va] — 9vex]et M X 102 nutriant M Bar Val ; cf. Sacris Erudiri, IX, 34 103 studia oz. edd

DE BENEDICTIONIBVS

PATRIARCHARVM

LIBER ALTER PAVLINVS

RVFINO

FRATRI

SALVTEM

v

1. Etsi incertum mihi fecit filius Cerealis quod ad te per-/9?7?

VA

IO

15

2o

recturus foret in tempore quo ad sanctum Petrum reuertit, CSEL tamen per eum qui aeque tuus ac noster est, non scribere tibi 29,588 tam culpabile nobis, quam tibi triste, futurum iudicauimus. Itaque cartulae damnum, si te forte non uidisset, quam officii, si, ut credimus, uiseret, praeoptantes capessere, commísimus epistulam istam non casui sed fidei. Credimus enim in Domino dirigendam ad te uiam sermonis ac filii nostri, quia desiderantibus bonum omnia procedent in bonum : desiderat enim te quantum debes desiderari ab intellegente commodum suum de consortio tui. Et ideo praesumo quia secundum fidem CSEL ac pietatem suam satiabitur in bonis desiderium eius, et per- 29,589 ueniet ad te, et tecum manebit, et geminabitur nobis apud Dominum in uobis salutare praesidium, cum et tibi tam bonus filius comes discipulus adiutor accesserit, et tu illi pater ac magister omnis boni donatus a Domino ad efficacem orationum potentiam uires gratiae spiritalis addideris. Nobis autem, etsi pro tua caritate praesumptio sit quia remeaturus ad Orientem non feres inuisitatis nobis abire, tamen de peccatis nostris metus est ne feras, si tam a nobis uicina filia Babylonis PL auertat. Quare Domino

25

desideria nostra et uota mandamus,

ne secundum meritum nobis sed secundum desiderium faciat et dirigat ad nos uiam tuam in uia pacis suae, quia non ambulantes in ea in reprobum sensum damnati sunt, ne te desiderare mereantur. 2. Sane inportunitate qua ostium tuum, uel media nocte,

pulsare consueui, numquam

repulsae metu, ad uerecundiam

et modum postulandi coactus, nunc hoc circa me negotii tibi trado ut benedictiones duodecim Patriarcharum, cuius iam V^

IO

principium mihi exposita circa personam Iudae prophetia, triplici ut iussum est interpretatione, conscriptis paginis edidisti, per reliquos eius filios distributam digneris exponere, ut et ipse per te fiam conscius ueritatis, et magnae gratiae ac laudis auctorem habeam, si his qui de me supra me propter operis necessarii gratiam sentientes, consulendum me putarunt, diuina potius et tuo spiritu quam de meo sensu inepta Paulini epist. c. 1 rufino fratri] scripsi (cf. I, 1), fratri rufino edd Hart, rufino oz. V^ 6 siut] scripsi, sicut V7 edd Har? ; 2 reuertitur edd Har? — 5 si]ed4 Harz,is V

12 satiabitur] sasi te anze uisetet add. edd Hart cf. Sacris Erudiri, LX, 36 20 ne feras si] szrips, ne fe ... si V (corruptus in margine), ne etiamsi luabitur edd 24 21 et] ac edd filia] Va/ Hart, filiae V Her Bar aom.edd edd Har? nec Bar Va] . 25 merentur Bar V'a/ * eius om. edd —— 10 necessatii sq. sentientes om. c.2,2 numquam oz. edd Bar Val, lac. sign. Her (etiam Val in appar. lacunam suspicatus esf) — putauerunt Bar Val

311312

204

DE BENED.

PATRIARCH., II, 1-3

respondeam. Gratia Dei tecum ut est in aeternum maneat, frater in Christo unanime. RESCRIPTA AD PAVLINVM DE BENEDICTIONIBVS PATRIARCHARVM RVFINVS

FRATRI

PAVLINO

HOMINI

DEI

SALVTEM

v 21-22

1. Communem quidem filium Cerealem nondum uideram, sed is conscius quid mihi doloris infligeret, si reddere moraretur litteras tuas, praemisit eas ad me ; quas cum relegens erga tui — ut soleo — desiderium magis ac magis crescerem, inueni ad ultimum illud te imperare, unde excusaui frequenter apud te, ne de Scripturarum scilicet explanationibus aliquid me posceres per litteras respondere; et quo magis a poscendo desisteres, signum tibi inperitiae meae et ineruditi sermonis semel atque iterum dedi. 2, Sed quia tu ne sic quidem taedias imperare, ut potui etiam nunc de reliquis undecim Patriarchis addidi ad haec quae de Iudae prius tibi benedictione responderam, arbitrans quod patris illius, cui iubenti ut irem in uineam, dixi : Non eo, et abii postmodum, fecerim uoluntatem. Si quid sane temeritatis in facto est, quod, cum

10

15

minus idonei simus, tam

magna contingimus, cum tui uenia dixerim, tibi iustissime reputabitur, qui prae nimio amore mensuras in nobis scientiae, ut et reliquarum uirtutum, satis breues esse non adspicis. PL Quia autem Quadragesimae diebus, in monasterio Pineti 313positus, haec rescripsi ad te, etiam fratribus qui aderant, in- 314 eptias meas celare non potui; sed et ipsi, magnum putantes aliquid esse quod tibi placere potest, extorserunt a me ut haec describerent sibi. Sic me et cum escas tuas poscis, etiam aliis propinas. Memor mei esto, gratia plene homo Dei. 3. Sciendum primo est quod in singulis quibusque locis, ubi v 23 Scriptura de duodecim Patriarchis commemorat, multa sit in De benedictionibus patriarcharum, c. 2, 4 cf. Mt. 21, 28-31. 12 gratia dei 4:4. unanime ozz. Bar Val finit epistula paulini ad rufinum, incipit rescripta ad eum T/; in librum II de benedictionibus pattiatcharum rufini aquileiensis presbyteri ad paulinum presbyterum praefatio edd De benedictionibus patriarcbarum c. x salutem oz. V. 8 eas om. Bar Val legens Bar Va] ^ B meanfeexcusaui add, Her 6 explanationibus] interpretationibus edd ^ a ante me add. edd c. 2,1 necedd 3 benedictione prius tibi Bar V/a] — 6 sumus Her * ueniam Ww

9 breuis V/ Her

13 a me] tamen edd

14 escas] conieci? Bar, quezm Val

secutus esi, nescis V7, cod. Montis Dei (apud Bar) Her 15 uale in pace frater amantissime uerissime dei cultor et israelita in quo dolus non est az/e memor add. Bar Val ; ef. Sacris Erudiri, LX, 36 meique memot Bar Val c. 5 incipit explanatio benedictionis XII patriatcharum T7 ; liber secundus de benedictionibus reliquorum undecim patriarcharum edZ 1 sciendum 4. interpretatur (vc. 9, /. 19) apud bomiliam XVII pseudo-origenianam in Genesiz est primo Zoz; Bar Val ^ 2sit] est Bar Va/

DE BENED. PATRIARCH,, II, 3-4

IO

15

20

2j

205

ipsa ordinis conscriptione diuersitas. Alius ordo est in ipsa eorum prima natiuitate conscriptus; aliuscum terram Aegypti una cum patre suo Israhel et subole posteritatis referuntur intrare ; alius nunc cum benedictiones obituri parentis excipiunt ; alius cum egressae de Aegypto tribus, uel in deserto conmemorantur aliquid agere, uel terram repromissionis ingressae, in monte Garizin et in monte Gebal pro benedictionibus et maledictionibus statuuntur. Aliter etiam cum diuisionem terrae hereditatis sorte suscipiunt. Et in tantum ordo iste uariatur, ut interdum quidam ex ipsis nec adscripti inueniantur in numero, quod utique certum est non absque aliqua ratione uariari et existere causas probabiles, quibus in illo loco ille praeferatur, in alio uero alius praeponatur. Sed de his nobis nunc a te propositum non est, nisi ea tantummodo, prout Deus dederit, explicare quae in benedictionibus quas mortis tempore a patre suscipiunt, continentur. Quae quidem benedictiones ex eo fortasse solummodo appellari poterunt, quod in nouissimis dicitur : E£ haec locutus est illis pater eorum el benedixit illos : unumquemque secundum. benedictionem. suam benedixit illos. Ceterum in initiis, ubi conuocat eos pater, non quasi ad benedictionem conuocat, sed ita scriptum est : Vocawit autem Iacob filios suos et dixit : Congregamini, ut. adnuntiem uobis quae occursura sunt uobis in nowissimis diebus. Quod utique magis prophetiam significat, per quam quae eis euentura sunt praesignantur. In ipso autem corpore et serie uerborum neque benedictiones tantum neque futurorum sola praenuntiatio, quantum mores uel propositum eorum uel etiam quaedam ab eis gesta notabiliter arguuntur. Quae res nobis et tripertitam, ut et in aliis fecimus, explanationis materiam subicit, ita ut benedictiones historiae locum seruent ; prophetia uero mysticum atque dogmaticum ; morum correptio et obiurgatio moralem dirigat stilum. 4. Ruben : — inquit — 4$rimogenitus meus wirius mea et initium filiorum meorum : durus in comuersatione et durus te€13. 9 cl. G€H0 25, 25-26;

4 cf. Gen. 46, 8-27.

6 cf. Gen.

cf. Num. 1, 5-15. Scf. Deut. 27, 12-13. — 9/10 cf. los. 13-21. 290222 20 Gen. 49, 28. 23 Gen. 49, 1.

ri

49, 1-28.

— 12 cf. Num.

c. 4, 1 Gen. 49, 3-4.

4 prima ozz. bor. Bar Val — Wisraele edd — 10 aliter] alius ozz Bar Val ; ef. Sacris i2 inueniuntur Her — 14 exstare boz; — 16 praeferatur og. bog Erudiri;IX, 37 praeponatur] praeferatur boz — 16a te oz. bom — 23 conuocat (ante sed)] uo—praesignantut] Dozz, praesign... V (cor9"sintedd 28 diebus om.edd catedd ruptus in margine), praesignificantur edd in ipso usq.typo (v. 5, /.16)inexp. inipsa corpore et serie] exp Doz, cotpot ... setie V (corruptus in 7margine), cotporali Val 29 quantum] qua uel edd ^ mores] mors edd ^ propositi Her serie edd 30 aguntut exp

et (posf nobis) oz. boz] — Si tripartitam edd — et oz. bom

cotteptio] receptio Her c. 4, 1 benedictio tuben a44. ed

tu aníe uirtus add. Bar Val

2 in oz. Bar

Val 15

93

RVFINI XX

v 24

206

DE BENED. PATRIARCH.,

II, 4-6

merarius ; contumelias irrogasti : lamquam aquam non. efferuescas. Ascendisti enim super cubile patris tut : tunc bolluisti torum ubi ascendisti. Incesti historia neminem latet, quomodo Ruben in concubinam patris efferbuerit flamma libidinis et paternum maculauerit torum. Sed quod in initiis laudis ei aliquid uidetur adscribere, dicens : T'4 wirtus mea, idcirco : ut IO

grauius notetur in crimine, qui cum uirtus patris haberetur et initium filiorum, nesciat seruare reuerentiam patri ; quale est et illud quod dicitur per prophetam : Ego £e flantaui wneam frugiferam, totam ueracem : quomodo conuersa es in amaritudinem,

IO

wis

v

25

aliena ?

5. Secundum mysticam uero intellegentiam uidetur mihi Ruben prioris populi Iudaeorum ferre posse personam, qui et primogenitus est et initium filiorum, sicut et propheta dicit : Israhel primogenitus meus. Primis namque illis data sunt eloquia Dei. Quod autem durus fuerit ille populus et temerarius Scripturae denuntiant : dicit enim de eis propheta : Omne quod loquitur populus hic durum est ; et item alibi de ipsis dicit : Vos semper dura ceruice e mon circumcisi corde. Patri uero Deo irrogauit iniurias, cum conuertit ad eum dorsum suum et non faciem suam. Torum autem concubinae polluit, quo ascendit, id est, legem ueteris Testamenti, quam saepe praeuaricando maculauit. Ouod autem in concubinae persona lex ueteris Testamenti ponatur, Paulus edocuit dicens

PL 315316

Abraham duos filios habuit : unum de ancilla et unum de libera : 15

haec autem sunt duo Testamenta, in quo Agar, quae concubina fuit, in ueteris Testamenti ponitur typo. Vna etenim erat perfecta columba genitrici suae, quae uirgo casta, regina sponso regi, ecclesia per Euangelium iungitur Christo. 6. Sed et moralis nobis in hoc ita tractabitur locus. Ruben interpretatus est a maioribus

,filius qui uidetur", hoc est :

uisibilis et carnalis : ipse, credo, de quo dicit apostolus : Primus homo de terra terrenus ; sed et alibi : Si enim 4s qui uidetur, 6 cf. Gen. 55, 22. 8 Gen. 49, 5. Tiles 272 C. 5, 4Ex. 4,22; Rom. 3,2. — 615.8, 12. 8Act. 7, 51. 16 cf. Cant. 6, 8. Gal. 4, 22-24. c. 6, 8 I Cor. 15, 47. 4 II Cor. 4, 16.

4 tunc] ? laudis exp nae Loz

9c£.1er.2,27.

14

tu Zoz b incestus Zoz 6 sui pos7 patris add. edd —— flammam Her ei] laudes et exp 8 fit ane ut add. bor 10 nesciit /ozz, nescit edZ 12 fructiferam oz uetacem (cf. dAyüwjv)] fetacem edd ^13 alieedd exp

C. 5, 1 mysticam oz. bom

8 et (ane ptopheta) oz. boz

4 primo Zozz

8

durae cetuicis exp non circumcisi] incitcumcisi Doy exp 9 iniuriam exp 10 et non faciem suam] non faciens bonum Her, Bar (qui Her secutus, rectam lectionem in codice Montis Dei traditam in marginem reiecit) 11 quo] qui exp, quem /oz; Bar Val | 13 docuit Jom exp 18 duo oz. Bar Val ^ 14 genetticis suae Jozz, genitrixue edd (cf. Tfj uyrpi airíjs) C. 6, 1 sed et usq. uitia (/. 19) iz exp 2 a oz. edd 4 is ozz. edd

v 26

DE BENED. 5

IO

1$

I5

II, 6-8

207

noster homo corrumpitur, sed qui intus est renouatur, hunc eundem qui uidetur et exteriorem hominem appellans. Et iterum dicit quia : Non Primo quod spiritale est, sed quod animale est. Primo ergo omnis homo in hoc mundo carnaliter uiuit et secundum carnem mouetur; et primus est carnalis motus in concupiscentia libidinis, qui cum primae iuuentutis tempus obsederit, durum et temerarium simul et lasciuum iuuenem reddit, ascendentem etiam super cubile patris et polluentem torum paternum, id est : etiam praecepta et monita naturalis legis, quae in nobis est (quod nunc paternus torus dicitur) praeuaricantem. Est enim intra nos lex quaedam naturalis, quae arguit unumquemque peccantem et malum ei esse suggerit quod delinquit. Cubile ergo legis huius temerat ac sedem secreti eius maculat qui praeceps et infrenis fertur ad uitia. 4. Simeon et Leui fratres : per[ecerunt iniquitatem, uoluntatis suae. In consilium eorum non iniroeat anima mea et 4n concilio eorum non innitantur uiscera mea, quoniam 4n ira sua. occideruni homines ei in cupiditate sua subneruauerunt taurum. Maledictus furor ipsorum,

IO

PATRIARCH.,

quia temerarius est, et ara illorum,

quia indurata est. Diuidam illos in Iacob et dispergam eos 4n Israhel. Quantum quidem ad historiam pertinet, uidetur illud eorum culpare commissum, quod Emmoer filium Sichem, qui post sororis eorum concubitum, familiae Israhel uoluerat sociari, fraude et circumuentione iugularunt atque omnem eius populum peremerunt, quando et dicebat eis Israhel pater eorum quia : Odibilem me fecistis in hoc mundo. Maledictum ergo eorum furorem temeritatemque inprecatur et diuidendos eos per populum Israhel protestatur, utpote ex ipsis leuitas et sacerdotes futuros, qui sortem terrae propriam non haberent. 8. Spiritalis autem de his explanatio talis mihi quaedam posse uidetur aptari, quod Simeon et Leui Scribarum et Pha-

1. I Cor. 15, 46.

c. 7, 1 Gen. 49, 5-7.

$8 cf. Gen. 34, 25-29.

11 cf. Gen. 34, 30.

6 et (anfe exteriorem)] ad Her, oz. Bar Val bom exp — appellatedd —" primum edd primum edd ^ cum post homo add. edd. 10 qui $8 est (pos? animale) oz. bom iuuenem] hominem Bar V/a/ 11 obsederit] oboedierit ed cum] cui iam edZ 16 arguitur Her, arguis exp 14 quod] et Zoz 13 parentis exp 8 2 concilio] consilio Zo» edd c. 7, 1 benedictio simeon et leui adZ. ed non innitantur] non inuitantur Her, inuitentur Bar, V/a/ (qui in appar. supplendam quoniam sq. in censuit negandi particulam et pro inuitentur coniecit irritentut) '* quantum sq. taurum (r. 8, /. 12) in exp israhel oz. Bar Val 6 eos]illos /ozz pater eorum israhel edd ^ 12 ma10 iugugarunt lL/ ^ 1i interemerunt ed furoti temetitatique Jozz, futorem temetitate 13 ergo oz. bom ledicto exp 15 propriam] promis14 populos edd Bar Val, furote temetitateque exp . sionisedd ^ habuerunt oz Bar V'a/

208

DE BENED. PATRIARCH.,, II, 8

risaeorum ludaici populi possint ferre personas, de quibus scriptum est quia : Consiliwm fecerunt Scribae et Pharisaet ut Iesum dolo tenerent, de quo consilio nunc

v27

dicit sanctus, qui

mente Deum uidebat : I» consilium eorum non introeat anima mea, ei in concilio eorum —

IO

in cupiditale sua

15

20

30

subneruauerunt.

taurum.

Requiro

quos

ho-

mines occiderunt, cum certum sit ante passionem Domini neminem credentium esse punitum : nisi si forte quis ipsis adscribat etiam sanguinem prophetarum, quia et Dominus dicit quod :A sanguine Abel iust. usque ad. sanguinem. Zachariae omnis qui effusus est sanguis iustorum ab ipsa generatione requiratur. Sed uideamus ne forte et illos homines occiderint quos persuaserunt clamare : Sanguis ellus super nos et super fios mostros. Et 4n cupiditate sua subneruauerunt taurum. Taurum appellari Filium Dei legimus in Scripturarum figuris, in Euangelio nimirum, ubi scriptum est ex persona filii senioris dicentis ad patrem : Ego semper tecum fui et mandatum tuum numquam

2

in quo, falsis testibus adhibitis,

condemnabant Iesum — non — inquit — ónnitantur uiscera mea. Non tibi hoc uidetur dicere :Mundus ego a sanguine tusti huius :mundus ego a sententia quam decernitis aduersum innocentem ? Qui 2» 2a sua — inquit — occiderunt homines et

praeterit, ei wumquam

dedisti mihi haedum, ut cum

amicis meis epularer : cum autem uenit filius tuus hic unior, qui dilapidawit omnem |substantiam, occidisti dllà. uitulum saginatum. lstum ergo taurum siue uitulum consilio suo Scribae et Pharisaei subneruasse dicuntur, quorum :aledictus furor, quia temerarius est, et iva illorum, quia indurata est. Diwidam illos in Iacob et disbergam eos in. Israhel. Videndum est ne forte diuisio ista quae

hic commemoratur,

talis sit,

qualis et illa de qua in Euangelio dicitur quia : Cwm wenerit dominus serui illus, diuidet eum et artem ewus cum infidelibus ponet ;uel certe, ut audiui quendam ex sanctis patribus disse55

rentem, quia. diuisio simul et dispersio nominatur, pro eo quod

nonnulli ex ipsis Domino

crediderunt et alii in infidelitate

c. 8, 4 Mt. 26, 4. 6 Gen. 49, 6. 4 cf. Mt. 26, 60. 9 Mt. 27, 24. 11 Gen. 49, 6. 16 Mt. 25, 55. 19 Mt. 27, 25. 20 Gen. 49, 6. 23 Lc. 15, 29-30. 28 Gen. 49, 7. 82 Lc. 12, 46. c. 8, 3 possent exp

4 sctiptum est] dictum est /ozz

5 dolo ozz. boz

nunc

o7z. bom 4 et in ug. in quo ozz. bozz concilio] consilio edZ 8 in consilio corum pos inquit ad4. bom inuitantur Her, inuitentur Bar, Va/ (gui in appar. irritentur coniecit)

9 sum fos; ego add. bom

PL 317 218

10 sum por ego add. bozz

11

qui] quia Pom Bar Val et in usq. tautum om. Bar Val 14 si om. bom edd 15 quia ut dicit dominus oz 16 quod oz. bom 18 uideamus 4:q. genus (. 39) in exp ne]an Bar Va! ^ occiderit Her 21 appellat Her, appellant exp 22 nimirum in euangelio oz bis azfe sctiptum add. Her, post est add. Bar Val | ex]sub edd ^ 24 ptaeteriui £ozz 26 suam pos; substantiam add. bom illi] ei bozz 31 sit oz. exp 33 partemque illius oz; 34 ponet] bom Bar Val, ponit V' Her; cf. Sacris Erudiri, IX, 38 differentem Bar

v 28

DE BENED.

PATRIARCH., II, 8-1o

209

manserunt. Diuisi dicantur hi qui ab eis separantur et ueniunt ad fidem, et dispersi hi, quorum patria temploque subuerso per orbem terrae incredulum dispergitur genus. 9. Moralis uero tropus ita fortasse seruari potest. Tripertitam esse animae uirtutem multis sapientibus uisum est, id est : tres esse species motus eius, per iram per cupiditatem per rationem, nec alius, ut puto, animae motus, exceptis his, po-

terit inueniri. Omne enim quo innititur uel mouetur, aut irae aut desiderii aut rationis est, et ideo totius uitae humanae

IO

r5

20

status in istis mihi tribus filiis Iacob adumbrari uidetur, et per ipsos tripertitus iste motus totius animae designari, in quibus seruat primam concupiscentiae speciem Ruben, in quam cum macula notatur effusus. Secundam irae uel furoris speciem tenet Simeon, quae et ipsa ex furoris eius demonstratur obprobrio. Tertiam formam motus rationabilis tenet Leuis, quippe cui etiam legem seruare commissum est. Has ergo tres species uidetur mihi omnis prope anima, quae in hunc mundum uenit, primis motibus culpabiliter agere, usquequo peccatorum uitiis praegrauata et malorum satietate defessa, ad locum possit paenitentiae peruenire. Iudas enim post hoc subsequitur, qui purget confessione peccata, quia Iudas ,,confessio" interpretatur, quae a morte dicitur liberare. De Iuda autem credo sufficere illa quae a nobis, ut potuimus, ante iam dicta

sunt, quae etiam, si placuerit, his uel iungi poterunt uel praeferri. 10. Zabulon iuxta mare habitabit, et dbse est accessus. nauium, ei extenditur usque ad Sidonam. Historia portionem futurae hereditatis designat et sortem. Ad mysterium autem quod spectat, legimus in Euangelio ex his regionibus adsumptos esse aliquos apostolorum et in ipsis locis Dominum saepe docuisse, sicut scriptum est : Terra Zabulon et terra N. ephtalim,

uiam

maris trans Iordanem

c. Io, 1 Gen. 49, I3.

Galilaeae gentium. Populus

4 cf. Mt. 4, 18-22.

qui

6 Mt. 4, 15-16 (Is. 9, 1-2).

37 permanserunt Joz edd ^ dicuntur edd ^ 38 subuetso om. bom ttipattitam edd ^ '" mihi pos/ c. 9, 1 moralis 4g. adumbrari (/. 9) om. bom 8 tripartitus Joz edd ^ totius om. edd — in quibus adumbtati /£raj. Bar Val 11 qui et ipse Zozz ruben seruat primam notam sanguinis cum macula effusi Jozz 13 permissum leui Bar Val, leuitis Her (cf. Aevis) 12 irrationalis 5oz bor

16 societate fessa om

17 sequitur Zoz edd

18 purgat oz:

lingua hebraea fos/ interpretatur add. bom, ante confessio add. Bar Val pretatur dees? boz c. Io, 1 benedictio zabulon ad. edd

habitauit I

19

inter-

2 historia usq. monte (4. 13)

historiam L/ ^ 4 quod spectat] quaedexpetat exp in exp Val (cf. 86v)

4 uia exp Bar

v

29

210

DE

BENED.

PATRIARCH.,

II, ro-12

sedebat in tenebris lucem widit magnam. Sed quod dixit : Ef ipse exlenditur usque Sidonam : Sidona interpretatur ,,uenaIO

A

tores"

uel ,uenatrix'".

Venatores

autem,

quia in hoc loco

laudabiliter puto accipiendos, quos alios putabimus nisi apostolos Domini, de quibus praedixit propheta quia : M?ttam uenatores multos et uenabuntur eos 4n omni monte ?. 11. Si uero etiam in hoc moralis requiritur locus, Zabulon fluxus nocturnus" interpretatur. Consequens ergo uideri potest quia, posteaquam uidit anima, quae sedebat in tenebris, lucem Domini et ad paenitentiam ex confessione conuersa est, auferantur ab ea et defluant illa omnia quae in nocte gesserat ignorantiae ; et posteaquam praecessit in Iuda confessio, etiam in hoc conuersio subsequatur, cum iam defluit omne quidquid noctis fuerat et tenebrarum, in quibus uelut exuere se temptat ueterem hominem et deponere

IO

v 30

quae noctis

sunt, ut in die honeste ambulet. Sed et hoc quod se usque Sidonam extendit, hoc est usque ad uenatores, fortasse declaret

1

VA

VA

illud quod et ipse iam conetur esse ex illis quibus dicitur : Prendite mihi wuulpes fusillas, exterminantes uineas meas. Ideo ergo extendit se usque ad uenatores, ut et ipse discat uenari, si quando ferae aliquae aut uulpes dolosae, id est, uel daemones truces uel cogitationes noxiae cor eius irrepunt et uolunt exterminare uineam Domini Sabaoth : ut adprehendat eas, malarum cogitationum laudabilis uenator effectus. 12. Issachar bonum. comcupiuit, vequiescens in medio sortwm el uidens requiem, quia bona est, et terram, quia pinguis est. Subpboswit wmnerum suum. ad. laborandum et. factus est wir agricola. Etiam hic conpetenter historiae ordo seruatur, quod in medio sortium, id est, in diuisionibus terrae, quae eis per Iesum filium Naue distributa est, habitauit. Quarta etenim sors ex posterioribus septem tribubus in libro Iesu Naue ipsius refertur exisse, quia duae semis tribus, id est Iuda et Ephraim et media tribus Manasse priores acceperant. Ruben uero et 8 Gen. 49, I5.

12 Ier. 16, 16.

CUTISB:ct. T Dhesss 5,5. 2T 15. c. I2, 1 Gen. 49, 14-15.

9:ct 1Col, 3.79.

10 cf. Rom. 15, 13.

13 Cant.

6 cf. Ios. 19, 17-23.

8 uidit lucem Bar Va/ ^ 9 ad ane sidonam add. edd exp sidona] sidon Bar Val ^ uenatores] uenator Bar Va/ —— 10 quia zs4. nisi] quos alios putabimus in hoc loco laudebiliter accipiendos nisi ed —— 12 per prophetam ex? c. I1, b nocte] morte ed4 6 ignorantiae gesserat Bar V'a/ 9? subsequetur edd , 10 et om. Bar Val sidonem Bar Va/ 11 extendit] excudit Her, excutit Bar Va] ^ 14etoz. Bar Val discat] dicat V7Her C. 12, 1 benedictio isachar add. edd ^ requiescet edd (rec/e tequiescens in appar. conieci Val) |^ 8 terram] Bar Val, terta V Her 8 subposuit 24. agricola ozz. Bar Val ^ 4 etiam usq. habitauit (/. 6) /n exp S semitribus ed iudae edd

PE 519-

DE BENED.

PATRIARCH,,

II, 12-13

2II

1:0 Gad et dimidiae tribui Manasse ultra Iordanem possessio fuit. Est ergo medius Issachar, quia est quartus e septem : glebae uberis et feracis agricola, erga solum pingue laborem libenter inpendens. Et haec quidem dicta sint quantum ad historiae lectionem. 13. Issachar uero, quia ,, merces" interpretatur, potest illo-

rum figuram seruare qui dicunt : S? enim uolens fraedicauero, mercedem habeo, et de quibus dictum est : Ecce Domini ^

filii,

merces fructus uentris. Merces etenim Filii Dei, quod uirginis uterum intrare dignatus est, apostoli recte putandi sunt : ipsi sunt enim qui concupierunt bonum, quorum animae in Canticis Canticorum dicuntur : Adulescentulae dilexerunt te, et quae dicunt ad Iesum : Posí £e in odorem unguentorum tuorum curremaus. Requiescentes in medio sortium, id est, in medio terrae

Io

I

bonae terrae fluentis lac et mel, in medio ipsius requiescunt. Quae terra erat Iesus fluens lac et mel, super cuius pectus non solum Iohannes sed et in Iohanne omnes discipuli recumbebant : et facti sunt agricolae. Istos fuisse agricolas et excoluisse terram nostram, quam pinguem uiderant et bonam, quamque Filius hominis uenerat seminare, et semen eius cecidit super terram

bonam,

quae

adferret

fructum,

aliud

(tricesimum

aliud sexagesimum. aliud. centesimum, omnis de hoc Scriptura testatur et praecipue Paulus apostolus qui dicit : De? enim administratio est, Dei cultura est ; et iterum idem dicit : Labo2 Oo

z

^

5o

rantem agricolam oportet brimum de [ructibus percipere ; et iterum de semetipso dicit : Quis flantat uineam. et de fructu eius non edit? Sed fortasse dices : Et quomodo uerum est quia requiem uiderunt apostoli, sicut hic dicitur : E? widens requ1em, quia bona est, cum constet apostolos numquam requiem habuisse, sed in laboribus in persecutionibus, sicut Paulus apostolus indicat, omne uitae suae tempus habuisse ? Videamus ergo ne illud est quod sermo iste significat dicens : E? widens requiem, quia bona est, id est, quia considerantes futuram requiem et regni caelorum beatitudinem, et omnium quae repromissa sunt gloriam contuentes, libenter umeros suos subiecerint ad laborem : ad illa enim respicientes quae futura c^x2:2 LCOrso, 172 8 Ps. 126, 5. qu Gantar 2. 8 Cant. r, 5. 11 cf. Ex 3. 8. 11 cf. Io. 15, 23. 15 cf. Mt. 15, 5. 16 Mt. 15, 8. 18 I Cor. 359:

I1:23.

19 II Tim. 2, 6.

21 I Cor. 9, 7.

23 Gen. 49, 15.

25 cf. II Cor.

24 Gen. 49, 15.

13 histotiae lectionem] 11 est 74. feracis in exp 10 et (pos? gad) oz. Her historiam edd 6 de mercis / ^ 3habebo ex? c. I5, 1 quia 44. centesimum (/. 17) /1 exp 12 et (ane 4 dicitur Bar V'a/, dictum est exp quorum animabus Bar Va/ 22 1*7 hoc] fide Her fructum oz. Her 16 afferebat exp in) oz. edd sed uq. laborem (/. 31) in edit] Bar Val, edet V Her ; cf. Saeris Erudiri, IX, 58 34 27est]sit Bar Val — 28idestom.edd dicis Bar Val, dicet exp exp subiecerunt exp respiciens I7 Her

V 31

212

55

w^

IO

DE BENED. PATRIARCH., II, 13-14

sunt bona, patienter praesentia tolerabant mala, sicut et apostolus Paulus de Mose dicit quia, spretis Aegyptiorum thensauris, elegit potius ferre improperium Christi : Respiciebat enim — inquit — ad retributionem. 14. Sed quoniam instituimus arcam Scripturae diuinae non bicameratam solum, sed etiam tricameratam (sicut ad Noe a Domino dictum est) construere, uideamus nunc qualiter nobis Issachar etiam tertium aedificet nidum. In superioribus adsumpsimus eum hominem, qui tripertito animae motu (ut est totius animae languor) errauerit, quod per concupiscentiam Ruben et iram Simeon et Leui prudentiam non recte directam significari posse distinximus ; sed hunc iam ab errore in Iuda ostendimus paenitentem, et in Zabulon ex multa parte conuersum,

in Issachar uero,

qui ,,merces"

interpretatur,

v 32

iam

uidemus eum etiam mercedem boni operis expectantem; quia non solum abiecit malum sed et concupiuit bonum, etiam in

1j

20

medio sortium requiescit. In medio autem est qui secundum commonitionem Sapientiae non declinat ad dextram neque ad sinistram : hoc est enim rectilineam tenere et uiam uirtutis incedere, in quo etiam sortes sic possunt intellegi : sors dicitur per quam hereditatis portio unicuique tribuitur; non quae euentu aliquo constare uideatur, sicut gentes putant, sed quae Dei iudicio et dispensatione decernitur. Sortes ergo nobis in hac morali expositione mandata Dei, per quae hereditas caelestis capietur, intellegendae sunt. Iste ergo, qui iam conuersus, etiam mercedem operum suorum sperat, semper in medio sortium, id est, in medio mandatorum

25

30

Dei requiescit, widens

requiem, quia bona est, el terram, quia pinguis est. Posteaquam pugnam, quae erat intra se cogitationum, dum in eo concupisceret caro aduersum spiritum et spiritus aduersum carnem, depulit et exclusit, requieuit spiritus eius in Deo : et tunc uidit bonam esse requiem, quando iam dicere ei poterat Iesus : Venite baululum et requiescite. Sed et terram uidit, quia bona est. Quando uidit terram bonam ? Quando carnem suam a uitiis et concupiscentiis expurgauit, tunc eam uidit terram esse bonam et pinguem, sine dubio quae adferret fructus

384 Hebr. 11, 26. C. 14, 2 cf. Gen. 6, 16. 14 cf. Prou. 4, 27. 2:55 Gralis s r7. 29 Mc. 6, 51.

C. 14, 2 etiam oz. edd

B tripattito Bar /a/

23 Gen. 49, 14.

25 cf. Rom.

6 languor etrauerit]

V, ira et

furore errantem Her, languor ira et furore errantem Bar, Va/ (qui in appar. locum corruptum censuit et ira et furore expunpenda nec non extatet uel ertasset scribendum broposui) ^ " petanfeiram add. edd ^— Sab etrote oz. Bar Val — 14 neque anfe ad dextram add. edd 15 recte lineam Bar Va/ 24 terra Her (tetra in fine 32 adfert edd Jineae V^)

PL 321322

DE BENED. PATRIARCH,, II, 14-16

55

im]

IO

213

iustitiae in operibus bonis. Hoc enim uidens, subposuit wmerum swum ad, laborandwm et factus est uir agricola. Agricola terrae suae putandus est ille, qui campos animae suae cordisque sui noualia indesinenter Verbi Dei aratro et Scripturarum uomere scindit et sulcat, qui plantaria fidei et caritatis ac spei et iustitiae de Israhel fontibus rigat et omnem agriculturae disciplinam in animae suae rure deprendit. 15. Dan iudicabit bopulum suum tamquam si una tribus in. Israhel. Et fiat Dan serpens in uia, adsidens super semitam mordens calcanewum equi, et cadet eques retrorsum, salutem expectans a Domino. Huius loci historia quoniam in Scripturis sanctis, quantum ad mei sensus paruitatem spectat, non facile inuenitur euidenter expressa, uel quomodo iudicauerit Dan populum quasi una tribus, uel quomodo in uia adsederit, ne forte aliquid quod probamenta de Scripturis minus uideatur habere, proferamus, magis quae scripta sunt ad spiritalem intellegentiam mihi uidentur aptanda. Nisi si forte in his bellis, quae siue ab Iesu Naue siue in Iudicum libro scripta referuntur, aliquibus inibi gestis haec quae scripta sunt conferant. Curiosius perquirentes nos tamen, licet nondum quod inten-

552

tioni nostrae satisfaceret, deprehendimus, tamen quae in nonI

-

A^

IO

nullorum opinione habentur exponimus. 16. Dicunt quidam Antichristum per haec uerba praedici de ista tribu futurum. Alii de Iuda proditore haec scripta esse suspicantur, et equitem atque equum Dominum cum carne suscepta designari uolunt. Sed uix mihi uidetur explicari posse talis intellegentia : quia et si in equo deitatem ponere uoluerint, morderi utique a serpente non potuit ; si in equite, cadere retrorsum et salutem expectare a Domino deitas Verbi v 34 non conpetenter dicetur. Inde puto quod Dan fortasse ad illum rectius transferatur, qui uel iudex expectatur uiuorum et mortuorum,

quia Dan , iudicium" uel ,,jiudex" interpretatur.

Dominus ergo Iesus Christus, qui dicit : Ego n iudicium weni in hunc mundum, et iterum : Pater neminem iudicat. sed omne

iudicium

Filo

dedit, iste populum

suum

tamquam

unam

iudicat tribum : non enim ultra erit diuisio tribuum, non ulla I

A

diuersitas, sed, sicut ipse ait, erit wnmus grex ei wmus pastor. Quod autem

uidetur aliquos deterrere in hoc

loco, iste est

33 Gen. 49, 15.

c. 15, 1 Gen. 49, 16-18. c. 16, 9 cf. Act. 10, 42.

11 Io. 9, 39.

12 Io. 5, 22.

15 Io. 1o, 16.

ri 4 in scripturis sanctis] inscribitur Her c. 15, 1 benedictio dan a4Z. edd ma9 praeferamus Her una tribus] Her, una ttibis /, unam tribum Bar Va/ 10 sioz.edd ^ 12 conferantur edd gis 14. aptanda 75 exp 9 uel oz. edd — 13 iste] ipse edd c. 16, 8 ad illum »;4. ponitur (/. 18) i2 exp est ozz. in usq. sequitut oz. exp i4 iudicabit ed — 16 aliquos uidetur ed edd

214

20

DE BENED.

PATRIARCH.,

II, 16

sermo qui sequitur dicens : Fia? Dan serpens in uia ; et quia serpens frequenter in Scripturis in diaboli persona ponitur, putant hoc non posse Domino conuenire. Sed si redeamus ad Scripturas, sicut inuenimus leonem dici diabolum, qu: circumit et quaerit quem transuoret, et tauros dici contrarias uirtutes, si-

cut ibi : Tauri pingues circumdederunt me ; et iterum leonem dici etiam Dominum paulo ante nobis expositus Iudas edocuit; taurum zy

30

35

40

etiam ipsum dici Dominum

inuenimus,

illum

quae intrinsecus conteguntur, uidens in uia, hoc est, in huius

uitae cursu, equites itinere equitare non recto. Equites autem animae in corporibus positae possunt intellegi, sicut ibi dicit : Dormitauerunt omnes qui ascenderunt equos : 1d est : omnes qui sunt in corporibus, peccauerunt, sicut pronuntiauit etiam apostolus. Horum ergo equorum uel equitum calcaneum serpens iste, uiae adsidens, mordet : mordet autem calcaneum,

45

5o

55

PL

qui occisus est pro salute et reditu filii paenitentis. Sed et alia 323multa in Scripturis similia sunt, quae nunc ad bonam nunc 324 ad malam partem trahuntur : ita et serpens inuenitur aliquotiens etiam in persona Domini scriptus, ut ipse de se dicit in Euangeliis : Svcut enim Moses exaltauit. serpentem 1n. deserto, 135 iia exaltari oportet filium hominis. Sed et apostolus, cum praecipit prudentes fieri sicut serpentes, numquid non ad bonam partem appellationem serpentis aptauit ? Potest ergo et in hoc loco de ipso Domino dici : F7at Dan serpens $n uia, adsidens super semitam : id est, ipse qui iudicat corda et scit

cum corpus uel languoribus uel aliis quibuslibet cruciatibus macerat, quo uelocem cursum peccantium reprimat. Cum enim corpus adfligitur et consumitur caro, tunc cadet eques retrorsum, id est : anima quae male currebat et festinabat ad perditionem, cadet retrorsum et ad paenitentiam reuocatur, ut a malo cursu inpedita reuocetur retrorsum et fiat post illum qui dicit : Venite post me. Puto tale aliquid erga etiam Petrum apostolum gestum, cum, dicente Domino quia : Crucifigi oportet Filium hominis et mori, ipse diceret : Propitius esto, Domine, non tibi erit hoc : in quo, cum ut prae amore nimio per ignorantiam non recte equitaret, in fine, uelut a serpente mordetur a Domino in eo quod dicitur ei : Vade retro me, Satana ; scandalum mali es, quoniam non sapis quae Dei sunt sed quae hominwm. Et sic retrorsum Petrus reuocatus, salutem expectat 1? Gen.49,17. 201IPetr.5,8. 22Ps.21,15. 29]o.5, 14. 16. 33 Gen. 49, 17. 38 Ps. 75, 7. 39 cf. Rom. 5, 25.

49 Lc. 24, 7.

$0 Mt. 16, 22.

20 circumit et] citcumiet Her, serpens 45g. domino (/. 86) m cursum exp 97 in oz. exp Her,-dit Bar Va/ 46 cadet] tentiam dub. V'a/) 48 etiam

93 Mt. 16, 25.

31 cf. Mt. 10, 48 Mc. r, 17.

circumiens Bar Val 24 dici ipsum e44 27 exp, nonnullis omissis 29 in heremo exp 36 40 equotum] quotum Her 44 cadet] V exp V exp Her,-dit Bar Va/ ^ patientiam ed (paenierga edd B1 ut oz. Bar Val 52 motditur I

DE BENED. PATRIARCH.,, II, 16-18

215

a Domino per crucem et resurrectionem, quam tunc feruidius equitans et currens ignorantia futuram negabat. Haec me mouerunt in loco ; non tamen 6o

I]

IO

excludo etiam eorum

opiniones, v 36

qui quod sentiunt, adprobare Scripturarum auctoritate potuerint. 17. Vt autem ne ille quidem nos tertius praetereat locus, potest uideri ille quem iamdudum in Issachar diximus profecisse et in mandatis requiescere atque animae suae agricolam factum, nunc etiam in hoc proficere in Dan, ut discernendi et diiudicandi populum suum, id est, cogitationes cordis sui, intellegentiam sumpserit, tamquam unam tribum in Israhel, id est : omnia in unitatem atque concordiam deuocare, ita ut non sit in eo cogitationum uel consiliorum ulla dissensio. Fit autem idem et serpens secundum praeceptum Domini, quod paulo ante diximus : Estote prudentes sicut serpentes : in uia tamen adsidet nec umquam de semita discedit. Semita etenim angustior uia intellegitur, quae ostendit eum non per illam latam et spatiosam incedere, quae ducit ad mortem, sed per

I

^

20

angustam et artam, quae ducit ad uitam. Mordet autem equi calcaneum faciens illud quod apostolus Paulus dicit quia : Macero corpus meum et seruituti subicio, ne forte cum alus jraedicauerim, ipse reprobus efficiar. Haec autem facit ut cadat eques retrorsum. Iste enim talis semper elationes et altitudines timet et mauult cadere animam suam de mala altitudine ad bonam humilitatem, ut discat ab Iesu quia humilis est et mitis corde. Etenim proprium est proficientibus elationem metuere. Denique etiam tantus et talis apostolus Paulus dicebat: Ne extollar, datus est carni meae stimulus, angelus Satanae, qui me

2

^

colaphizet. Sic ergo reuocata anima de altitudine et retrorsum post humilitatem Christi redacta, salutem expectat a Domino. 18. Gad : piraterium templabit illum ; ipse autem temptabit eos ost pedes. Per historiam quidem non facile in Scripturis referri tale aliquid inuenimus, nisi forte quis uelut extorquere uelit et dicere quoniam tribus ista ultra Iordanem hereditatem in Arabiae partibus consecuta est, et quia ibi frequenter praedonum bella consurgunt et adsiduis inter se congressibus coeunt, haec eorum inter se uelut piratarum more certamina

in his sermonibus designari. c.17,10 Mt. 10, 16.

12cf. Mt. 7, 13-14.

161Cor.9,27.

20 cf. Mt. 11, 29.

22. II Cot. 12, 7. €. 19,1 Gen. 49, 19:

58 opinionem edZ 57 ignorantiam Bar Va/ ^ negabat] nesciebat ed Bar Val ^ 19 uult edd equus 18 ^ tolusedd c. 17, 14 de] eedd — 15paulusapos de]a edd ^ 24 reuocat animam edZ c. 18, 1 benedictio gad add. edd — gad om. edd (in appar. Val subplendum censuit) per «sq. temptatut (v. 19, /. 88) in exp, paucis tantum omsiis 9 referre ... inuenitur exp 6 consurgent Her

MESI

216

DE BENED. PATRIARCH., II, 19

19. Sed uerior est spiritalis intellegentia, quae potest indicare illud Domini nostri et Saluatoris quod aduersum diaboIum habuit, positus in carne, certamen. Est ergo tribus istius habitaculum eremo uicinum. Gad uero nunc ,,temptamenta" b]

IO

interpretatur. Potest ergo illud intellegi quod Dominus Iesus Christus ductus est per Spiritum in desertum, ut temptaretur a diabolo. Sed uide quanta in uerbis Patriarchae mysteria continentur. Gad — inquit — : $iraterium. temptabit. illum. Ponamus, ut diximus, personam Domini esse in Gad : hunc piraterium temptabit. Piraterium uero dicitur cohors quaedam et conspiratio piratarum. Certum namque est quod ueniens diabolus ad temptandum Dominum, non absque ministris suis et satellitibus uenerat, quia, sicut aderant Domino

I

20

2

5

^

b]

angeli spectantes eius certamen (illi de quibus Euangelium dicit post temptationem : Ef accedentes angeli ministrabant ei), ita etiam diabolo aderant angeli sui, cum quibus ei gehenna praeparata est, sicut Dominus dicit : J£e in ?gnem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus. Sed et sancti cum in agone decertant, spectaculum facti dicuntur huic mundo et angelis et hominibus. Temptabat ergo Dominum conspiratio temptatorum, cum dicebat ei : S? Filius Dei es, dic ut lapides isti fiant janes. Per haec ergo temptabat Dominum diabolus. Sed uideamus quid est et hoc quod dicit : I$se autem temptabit eos post pedes. Quomodo Dominus temptabat temptantes se? Si in prima temptatione Saluator declarasset diabolo esse se Filium Dei, certum est quia secundo ad temptandum non fuisset ausus accedere : nunc autem uide quomodo temptatur ipse qui temptat. Cwm ieiuwnasset — inquit — quadraginta diebus et quadraginta noctibus, bostmodum esuriit. SY enim non esurisset, agnouisset temptator Filium Dei : nunc autem esuriit, ut per hoc quod Dominus fragilitatem in se carnis ostendit, temptetur ipse qui temptat et tamquam ad hominem temptandum denuo adeat. Sic ergo ueniunt ad Dominum temptatores. Ifse autem temptabit illos ost edes : hoc est, eisdem uestigiis quibus accesserat diabolus temptare, temptatur. C. 19, 6 cf. Mt. 4, 1.

cf. I Cor. 4, 9. 49, 19.

8 Gen. 49, 19.

21 Mt. 4, 5.

15 Mt. 4, 11.

23 Gen. 49, 19.

1* Mt. 25, 41.

28 Mt. 4, 2.

19

34 Gen.

c. I6, 1 intellectus qui exp 6 per spiritum in desertum] scripsi, per spiritum in dese... V, pet spiritum in deserto exp, in eremum a spititu edd 9 hanc edd 12 ministeriis ex 15 ministrauerunt edZ 17 in ozz. Her 23 et (ane hoc) om.edd — 280 seesseedd ^ 26 secundum exp 28 cum ieiunasset inquid exp, cum ieiunasset ...... d V, dominus enim in eremo est edZ 81 esurit edd 83 temptetur] -tatut exp Her —34/c. 20, 8 folio in margine lacerato, textum ualde corruptum praebet V. : suppletur ex Her, qui fortasse codicem nondum tam corruptum legebat, ex Bar, qui etiam codice Montis Dei uti potuit et quem Val secutus est, et ex exp 34 autem tempt...illos 7 ^ pedesh.est westig...quibus V/ ^ 8B accesser .... bolus V/ temptate .... tatur l/, tentare eum tentat l/2/, tentare eum tentatur Bar Val, temptare temptatur exp, quod cum lacerationis spatio melius congruit

PL

525326

DE BENED.

PATRIARCH.,,

II, 20-22

217

20. Moralis itaque locus simili editione disseretur : ille enim homo noster confesso errore paenitens se reddit conuersum per intellegentiam et aliquantulum iam profecit, ut post profectum ueniat ad hoc, ut temptetur ab inimico, et uirtus animi eius et propositi constantia conprobetur : ita enim Scriptura dicit : Qui non est templatus, non est probabilis. Nec ullo tempore omnino quis perueniet ad perfectionem, nisi prius in temptationibus suis documenta praestiterit. 21. Aser : pinguis eius panis ; et ipse dabit escam principibus. Credo adsertores litterae hoc in his uerbis intellegere, quod regio eius et hereditas terrae uber et pinguis extiterit, ita ut etiam regiis usibus ministraret. Aliqui autem nostrorum etiam propter Annam dictum putant prophetissam, filiam Phanuhel, ex tribu Aser, quae prima cum Simeone refertur de Domino in Euangeliis prophetasse et prophetiae suae fidem uelut escam dedisse principibus, id est, apostolis ceterisque credentibus, quae de ipso fuerant prophetata. Verum, quoIO

15

129

niam Aser ,,beatus" interpretatur, illius uiri, quem ab errore

per paenitentiam reuocatum, paulatim per singulos gradus usque ad beatitudinis nunc incrementa perducimus, post conuersionem post intellegentiam spiritalem post temptationum uictoriam, pinguis eius esse dicitur panis. Edit enim illum panem, qui de caelo descendit et witam dat huic mundo, et pinguis ei est ille panis. 22. Quod ait : $inguis panis, sic intellegere possumus. Illi qui nihil amplius in Christo intellegunt nisi Christum Iesum et hunc crucifixum, edunt quidem et ipsi panem de caelo, sed aridum et exilem. Qui uero digni sunt ut eis thensauri sapientiae et scientiae reuelentur Christi, isti sunt quibus pinguis est panis, sicut erat Paulo qui dicebat : Scio e£ abundare, scio c. 20, 6 Eccli. 34, 11.

c221.0 (360.49, 20. G42258.c£f. LCot. 222; €. 20, 1 mofa

DcESLco526. 15 Io. 6, 33. &cE€ol»2, 35. 6 Phil. 4, 12.

... que l^

SICH. $-r-. ne V, similitudine Her, simili editione Bar

Val disseretur ....... homo V, disseretur ille enim homo Her, disseritur ille enim 2 nostet sg. profectum] quem post errorem paenituisse et homo Bar Va/| conuersum per paenitentiam et aliquantulum iam profecisse descripsimus necesse est ut post profectum cod. Montis Dei apud Bar, qui tamen Her secutus est, in marginem reiciens codicis lectionem, noste .... ettote paeni ...... conuersum p.....gentiam et ali..... 3 iam 2 reddit] edd, fortasse reddidit lum iam profe.... post profectum I7 con... 5 pto...iti T7 tempte..t / ^ uit.s V. 4 ue.iat I^ 072. edd tur V, conseruatur Her, comprobetur Bar V/a/

enim ....ptuta T

6 qui]

^ " ullo....e non ... babilis Her Val, quia Bar ^ qui..emptatus V quis... ad perfectionem ... ius V —— 8 in tempta.....bus suis V^ omnino l/ suis] sui dub. V'a/ docu......aset (c. 21, /. 14) V 7 fide edd 2 credo z:4q. mundo (/. 15) n exp c. 21, 1 benedictio aset add. edd 9 fuerunt exp

om. exp

14 esuse V, eius est exp, esse Her, eius esse Bar V'a/

dicitur

16 ei ozz. edd

c. 22, 2 et anfe hunc ozz. edd

B isti ozz. edd

6 scio (ane et esutite) oz. edd

v 40

218

DE BENED.

PATRIARCH.,

II, 22-24

el esurire, ad omnia et in omnibus inbutus sum. Etenim si Do-

15

i

minus et Saluator noster, cum figuram tauri dignatur adsumere, taurus pinguis et saginatus paenitenti filio dicitur iugulari, cur non eodem modo his qui ad beatitudinem perueniunt, panis pinguis esse dicatur ? Iste autem talis, cui iam pinguis est panis, etiam escam frincipibus dabit. Qualem escam ? Sine dubio uerbi Dei ; et dabit escam non quibuscumque pauperibus aut incipientibus, sed principibus dabit : loquetur enim etiam ipse sapientiam inter perfectos. 23. Nephtalim : arbor vemüssa (uel ut nostra exemplaria habent : «fis diffusa), proferens in fructibus decorem. Historia designet priorem Gad hereditatis sortem cepisse in ubertate camporum ; et post hunc Nephtalim rura possedisse fecunda uirgultis et arboribus nemorosa. In expositione uero mystica, iam et in superioribus, cum de Zabulon discuteremus, etiam de nomine

IO

Nephtalim, uelut cum

illo in Euangeliis sociato,

quae nobis uisa sunt diximus : id est, quod uelut radix et origo beatorum apostolorum ex istorum locis et regione processerit, et quod populi eorum qui sedebant in tenebris, lucem uiderint magnam. Sed et principes Zabulon et principes Nephtalim, qui per Dauid praedicantur, ad personam utique referuntur apostolorum. 24. Ouantum uero ad explanationem tertiam spectat, Nephtalim nominis interpretatio haec ipsa est, quam nunc benedicens eum pater suus exprimit : id est, uel ,,arbor diffu-

A

sa" uel ,,uitis". Ille igitur noster homo, qui paulo ante pane pingui uescebatur et ex ipso cibum principibus dabat — qui panis confortat cor hominis —, nunc consequenter ei etiam uera uitis Christus decorum protulit fructum, quo scilicet cor,

IO

quod pane confortauerat, nunc laetificet uino. In quo utroque in tantum mihi iam uidetur uenisse profectum, ut etiam sacerdotii sacramenta suscipiat. Si uero arborem magis quam uitem diffüusaam Nephtalim intellegi malumus, quae proferat in fructibus decorem, quae alia erit arbor, quae decorem in fructibus proferat, quam sapientia Dei, de qua dicit Solomon : Arbor uitae est his qui amplectuntur eam ?

$8 cf. Lc. 15, 25. 14 cf. I Cor. 2, 6. c. 251: Gen? wor 21. 8 cf. Mt. 4, 15 (Is. 9, 1-2). 11 cf. Ps. 67, 28. C. 24, 6 cf. Ps. 105, 15. V7 cf. Io. 15, 1. 8 c£. Ps. 105, 15. 14 Prou. 5, 18.

10hisoz.edd ^ iidicanturedd ^ 14incipientibus] accipientibus Bar V/a/ C. 23, 1 benedictio nephtalim add. edd ^ nephtalim oz. edd (in appar. Val supJlendum censui) ^ nephtalim usq. processerit (/. 9) in exp 8 designat ed4 c. 24, 8 suus] eius Bar Va/ 11 diffisam Her nephtalim oz. edd

PL 3275 228

DE BENED. PATRIARCH., II, 25

IX

o

I

A

2o

2

-

219

25. Filius ampliatus Ioseph, filius ampliatus zelatus, filius meus adulescentior : ad me reuertere. In quem consiliantes maledicebant et intendebant insidias ei domini avcuwm ; et contriti sunt cum potentia arcus eorum et dissoluti sunt nerui bracchiorwm manuum eorum jer manwm potentis Iacob. Inde qui confortauit Israhel a Deo patris tui et adiuwit te Deus meus et benedixit te benedictione caeli a summo et benedictione terrae habentis omnia jropter benedictionem uberum et. wuluae, benedictionem patris tui et matris tuae. Praeualuit in benedictionibus montiwm permanentium, 1n benedictionibus collium |aeternorum. |Erit supra caput loseph et super uerticem corum quibus praefuit fratrum. In benedictione Ioseph etiam ipsa prima litterae facies floret : merito namque amfpliatus filius appellatur, quem Deus familiae suae conseruandae gratia usque ad secundum regni exaltauerat gradum. ,,Ampliatus" ergo intellege sapientia consilio constantia castitate honore regno uirtute et, quod est uirtutum omnium fastigium, pietate, in quibus omnibus auctus et ampliatus merito dicitur Ioseph. Quod autem dixit : Zelatus filius meus, (ut) uideturexpressum, non tamquam eum qui inuideat, sed tamquam eum qui inuidiam passus sit designat in Graeco : id est cuius tanta sit gloria, quae mereatur inuidiam. Hoc est ergo quod dicit : Zelatus filius meus adulescentior : filius meus non tam natiuitate quam meritis. Illud sane uidetur mihi non otiose positum, quod tertio repetens Patriarcha Ioseph filium nominat dicens : P?lws am$liatus Ioseph, et filius ampliatus zelatus, et fitus meus adulescentior. Quid sibi uult quod solus Ioseph inter omnes fratres tertio filius nominatur ? Ego quidem pro paruitate sensus mei illud intellego, quod semel ei Ioseph filius natus est, tum

3o

cum ex Rachel post desperationem suscipiendae subolis re natus est. Secundo uero ei quasi iterum nascitur filius, cum ei post persuasionem mortis uiuere nuntiatur. Tertio uero ei filius efficitur, cum doctrina et eruditione et his omnibus uirtutibus, quibus ipse Deum uidebat, erudiens eum et in-

3A

struens, etiam in spiritu eum filium procreauerat. Alioquin nec conueniet ei quod adulescentior filius dicitur, cum habeat posteriorem se Beniamin, nisi in patris eruditionibus adulec. 25, 1 Gen. 49, 22-26.

22.

286 Gen. 49, 22.

14 cf. Gen. 41, 40.

19 Gen. 49, 22.

29 cf. Gen. 30, 22-24.

22 Gen. 49,

31 cf. Gen. 45, 26.

c.25,1 benedictio ioseph add. edd ^ zcelatus u:q.fratrum (/. 12) om. Bar Val *? benedixit tibi Her

et anfe a summo

add. Her

10 erit] erunt Her

11

quibus] Her, quorum V ; ef. 25, 66; 26, 94. 12 in usq. iacob (c. 26, /. 42) in exp, 19 (ut? 15 ampliatum Bar Va/ 14 deus] dominus edd nonnullis omissis exptessisseBarV/a/ — 21 designat in graeco adieci ^ uidetur expressumoz.exp 93 adulescentior] exp, adulescen ..... V (eorruptus in margine), om. Bar Val adolescentior ad me reuertere edd (sed spatium lacerationis breuius uidetur, quod et ad me reuertere conzinere potuerit)

natus exp

29 illud ozz. edd

30/31 re natus] renatus edZ.,

V 4I

220

40

4^

$o

DE BENED.

PATRIARCH.,

II, 25-26

scentior sentiatur. Ad me — inquit — vreuertere. Hoc est : conuerte ad me animos tuos, ut diligenter notes, et in corde quae dicuntur inscribas, tu, fili Ioseph, ?» quem consiliantes maledicebant et intendebant tibi insidias domini arcuum. Refertur enim et hoc ab Scriptura sancta, quod habebant consilium fratres sui illo in tempore ut occiderent eum ; sed interueniens Iudas represserit parricidale consilium. Quod autem dixit : Maledicebant, illud est quod dixerunt : Ecce somniator ille uenit. Dominos uero arcuum bellatores designat uiros. Quod autem dissoluta sunt bracchia et arcus contriti, frustratum designat inceptum fer manum potentis Iacob, hoc est Dei Iacob. Inde qui confortauit Israhel a Deo atris tui et advwuit ie Deus meus. Inde tibi auxilium uenit, unde et Israhel pater tuus confortatus est, tunc sine dubio cum conluctatus est in

5I

uia, et iuuit eum Deus et Israhel ei nomen inposuit. Ipse ergo Deus meus etiam te benedixit benedictione caeli a summo et benedictione terrae. Benedictio caeli sapientiam, terrae autem regnum potentiamque designat. Propter benedictionem. wberum et uuluae, benedictionem patris tui e. matris tuae. Ipse exposuit quae sit uberum et uuluae benedictio, cognominans matrem : quod non solum paternas sed et maternas consecutus sit

6o

6 VA

benedictiones. Quae benedictio patris et matris $raeualuit — inquit — n benedictionibus montium bermanentium et 4n benedictionibus collium aeternorum. Potest fortassis pro immobilitate permansurae in eo gratiae uideri dictum : $ermanentium montium et collium aeternorum, rebus utpote immobilibus et manentibus conparata. Quae benedictiones aeternae erunt — inquit — supra caput Ioseph et super uerticem eorum quibus praefuit fratrum. Yn finem uerbi uidetur benedictiones ad omnem fratrum numerum contulisse, ut principaliter quidem sint benedictiones super caput loseph: per ipsum uero Ioseph etiam super illos ueniant, quorum ipse dux fuerit et magister.

26. Haec secundum litteram sensimus ; quod si uolumus etiam altius in hoc aliquid perscrutari, poterit fortasse Ioseph ad personam Domini reuocarij ut quemadmodum Ioseph 38 Gen. 49, 22. 40 Gen. 49, 25. 43 cf. Gen. 57, 18-27. 45 Gen. 37, 19. 48 Gen. 49, 24. 49 Gen. 49, 24-25. 92 cf. Gen. 32, 24-28. 53 Gen. 49, 25. 55 Gen. 49, 25-26. 59 Gen. 49, 26. 65 Gen. 49, 26.

38 conuertere exp Bar 42 ad scripturas eo quod exp ab]a Bar Va] | 44 reptessit ed7 — patticidiale e 46 ille ozz. e4 51 cum] eum Her 53 et ante a summo add. edd (sed in abpar. Val reputauit et redundare) 58 patetnus .... maternus Her ^ et (pos? sed)] etiam edd ^ est exp 61 fortasse edd 63 tebus .... immobilibus V (corrupzus in margine), Subpletur ex exp, (utique) Bar Val 66 in fine edd ; cf. Sacris Erudiri, IX, 40 68 per ip ....... etiam 17 (corruptus in margine), pet ipsum ioseph etiam Her, per ipsum uero ioseph etiam Bar Val, pet ipsum

ueto ettam exp

v 42

DE BENED. PATRIARCH., II, 26

IO

221

posteaquam putatus est mortuus, non solum uiuens sed et in regno positus inuenitur, et per hoc dicitur ampliatus : ita etiam Dominus ac Saluator noster, qui apud Iudaeos mortuus putabatur, in cordibus fidelium et uiuens inueniatur et regnans. Ampliatus est ergo etiam Dominus et Saluator noster post mortem : ante enim quam moreretur, sola erat Iudaea in qua notus erat Deus et in solo Israhel magnum erat nomen eius; postea uero quam mortuus est ex infirmitate et resurrexit a mortuis ex uirtute, in omni terra offertur hostia nomini

15

20

eius. Sed et zelatus dicitur Filius Dei : et quis ita pertulit zelum ? de quo etiam scriptum est : Sciebat enim Pilatus quod ber inuidiam tradidissent eum Iudaei. Filius adulescentior secundum carnem, ipse est nouissimus Adam. Illud uero quod in expositione historica tertio filii appellationem signauimus repetitam, multo clarius in hac expositione deprehenditur. Est enim filius ante saecula de quo dictum est a Patre quia : De uentre ante Luciferum genus te. Est iterum filius cum ex Maria natus est, et per angelum dicitur : E? quod nascetur ex

IPIS 229

te sanctum, wocabitur Filius Dei. Fit autem et tertio filius cum

primogenitus surgit ex mortuis, cui utique pulchre paterna uox conuenit dicens : Fzlius meus adulescentior : ad me veuerzy

tere : posteaquam resurrexisti a mortuis, etiam ad me, a quo

350

Scribae et Pharisaei ut Iesum dolo tenerent ; et maledicebant tunc sine dubio, cum dicebant : Samaritanus es et daemonium habes. Intendebant insidias ei domini arcuum, et contriti sunt

profectus es, in caelos uictor ascende. Im quem. comsiliantes — inquit — maledicebant : consilium namque ceperant Y 43

cum. bolentia arcus eorum et dissoluti sunt nerui. bracchiorum manuum eorum. Insidiantes domini arcuum illi intelleguntur qui accesserunt ad eum fictis propositionibus, ut eum caperent in uerbo, et dixerunt ad eum

: Dic nobis si licet censum dare

Caesari aut non. Haec ergo illi uerba uelut sagittas quasdam

de arcu oris sui promentes, tendebant in Iesum, ut si dixisset

40

quia non licet dari censum Caesari, reus Caesari fieret; si uero dandum dixisset, legem soluere uideretur. Cum uero ille tamquam ipsa Dei sapientia, inspecta superscriptione denarii, respondisset : Reddite quae sunt Caesaris Caesari et quae Dei €2.26, 9. cf. Ps- 75, 2. 18.

20 Ps. 109, 3.

26 Gen. 49, 23. Mt

22. 17.

11 cf. II Cor. r5, 4. 21 E65 1255.

24 cf. Mt. 26, 4.

12 cf. Mal. rz, 11.

283 cf. Col. x, 18.

29 Io. 8, 48.

14 Mt. 27,

24 Gen. 49, 22.

30 Gen. 49, 23-24.

34

40 Mt. 22, 21.

c. 26, 4 et (pos£ sed)] etiam ed2

7 inuenitur ed

8 dominus

oz. Bar Val

18 deprehen9 antequam enim Bar Va/: — 12 in omnem terram offeretur exp 20 est] et edd — ex] e edd — 21 et (ante quod) om. edd — 22 et dimus Va/ 26 caelum edd — 29 et (pos£ 25 resutrexit edd exp (ante tettio) ozz. edd exp 34 insidias ei domini atcuum intendebant ed 30 habis / es) oz. edd si om. edd — 3" dare edd — 40 sunt dei ed 16

RVFINI

XX

222

4

A

DE BENED. PATRIARCH., II, 26

sunt Deo, dissoluti sunt nerui bracchiorum eorum per manum potentis Iacob. Potest et illud certamen eius intellegi quod habuit in deserto, cum temptaretur a diabolo intendente ei sagittas malarum suggestionum, quas ille responsis suis depellens et respuens, bracchia eorum, qui eas intentabant, resoluit et neruos. Inde qui conforiawit Israhel a. Deo patris tui et adiwwit te. Adiutus namque a Deo secundum hominem dicitur etiam Saluator: denique et scriptum est in Euangelio : Cum in oratione desudaret, accedens — inquit — angelus confortabat eum. Durior hoc in loco fortasse uideatur expositio, quod uelut ex persona Patris dici designabamus ad Filium ea quae superius dicta sunt. Hic autem scriptum est : E? adiwwit te Deus meus et benedixit te : quomodo hoc personae conueniat Patris ? Sed uideamus ne forte, sicut nihil obturbat si dicat

5 VA

de Filio Pater, pro eo quod sapientia est Filius, quia : Sapientia mea est ; et pro eo quod uirtus est Filius, non sit absurdum

6o

si dicat de eo Pater quia : Virtus mea est; et pro eo quod

PL

ueritas est Filius, non sit inconsonans si dicat Pater : Veritas

230

mea est; ita et per hoc quod Deus est Filius, non uideatur absurdum si dicat : Deus meus est : sicut nec illud absurdum V 44 ducitur quod Filius dicit de Patre quia : Vado ad Deum meum ei ad. Deum uestrum. Et benedixit te — inquit — benedictione caeli a summo 6L benedictione terrae habentis omnia. Benedictionem

6A

7o

E A

caeli esse in Christo

non

uidebitur inconueniens,

secundum hoc quod dicitur quia : Secundus homo de caelo caelestis. Terra uero, quod dixit benedictionem terrae habentis omnia propter benedictionem uberum et uuluae, satis.mihi et mirum uidetur et magnum quomodo terra illa, quae in Filio Dei benedicta est, habeat omnia. Quod hoc modo intellegendum puto : unusquisque secundum mensuram fidei suae accipit gratiam spiritus; alii namque secundum mensuram fidei datur sermo intellegentiae, alii sermo sapientiae, alii prophetia, alii discretio spirituum, alii genera linguarum. Haec per singulos singula, aut simul tum bina uel terna inuenies : in illa autem terra, hoc est in illa carne quae in Iesu benedicta est, non solum erant omnia haec, uerum et plene ac substantialiter habitabant, sicut et apostolus dicit : I» quo inhabitat omnis plenitudo deitatis corporaliter. Propter bene46 Gen. 49, 24-25. B8 Io. 14, 6. Rom. 12, 3.

49 Lc. 22, 45.

52 Gen. 49, 25.

B5 cf. I Cor. 1, 24.

61 Io. 20, 17. 62 Gen. 49, 25. 65 I Cor. 15, 47. 71 cf. I Cor, 12, 8-1o. v3 Col. 2, 9. *8 Gen. 49, 25.

70 cf.

45 et tespuens ozz. edd — 46 resoluit .... inde V (corruptus in margine), subpletur ex Heret Bar |1 eaom.edd 88 conueniat personae edd — 61 ducitur] dicitur ed dicit] dicat eg 66 terra] V/a/ in appar. terrae suspicatus est 6? et (anze mirum) om. edd 69 intellegendum 4. credentes (/. 103) in exp, nonnullis omissis $30 recipit edd, accepit exp $6 est (pos? benedicta)] et I^ 93 ac] et edd

DE BENED.

PATRIARCH., II, 26-27

223

dictionem. — inquit — uberum et wuluae. Hoc et quaedam refertur in Euangelio proclamasse, sine dubio horum memor, et dixisse : Benedictus uenter qui te portawit et ubera quae suxisti. Illud : Propter benedictionem — inquit — atris tui et matris iuae : Patris caelestis, qui dedit benedictionem, et matris Virginis, quae suscepit. JPraeualwit im benedictionibus mon85 wm permanentium. Haec — inquit — benedictio quae tibi data est a summo caeli et terrae, praeualuit in benedictionibus montium permanentium et benedictionibus collium aeternorum. Montes permanentes qui erunt, nisi illi ad quos dicit Iesus : Vos estis qui bermansistis mecum in. tempiationibus 9o meis ? Recte ergo montes permanentes dicuntur apostoli, quia permanserunt usque in finem et ipsi salui erunt. Sed et colles aeternos quos alios intellegimus nisi eos qui sequentes gradu, v 45 apostolorum meritis conferuntur et qui uitam consequuntur aeternam ? Multo namque uerius isti, quam montes et colles mundo pariter intereunt, esse credentur aeterni. 95 qui cum Hae autem omnes benedictiones erunt — inquit — swpra caput Ioseph et super uerticem eorum quibus praefwit fratrum. Conpetenter omnes istae benedictiones supra caput Christi positae dicuntur, a cuius capite etiam ad uerticem ueniant PL 1ocoeorum, quibus ipse praeest. Nec alia causa est qua omnes istas 23

8o

benedictiones

in carne

natus

accepit, nisi ut eas,in semet-

ipsum uelut per traducem quahdam a Patre diffusas, ipse rursum transfunderet ad credentes et mediator Dei atque hominum effectus, benedictiones quas pro infirmitate sui 105suscipere iam humana natura non poterat, ipso mediante et praelibante eas ac transfundente, susciperet, sicut et ipse dixit quia : Ego sanctifico me pro his. 27. Iam uero ille, qui nobis tertio loco per gradus spiritales reparatus, usque ad Ioseph augmenta amplificatus ascendit, qui per fidei profectum et per Sancti Spiritus dona in tantum emicuit ut usque ad inuidiam cresceret, quibus a nobis dictorum floribus coronabitur,

cui tam bono certamine decertato

81 Lc. 11, 27. Mt. 10, 22.

84 Gen. 49, 26. 103 cf, I Tim. 2, 5.

82 Gen. 49, 26. 96 Gen. 49, 26.

89 Lc. 22, 28. 91 cf. 107 Io. 17, 19.

c. 27, 5 cf. II Tim. 4, 7-8.

79 inquit oz. edd — 81 benedictus] beatus ed — 82 illud] et exp — 84 suscipit exp 96 inquit 92sequentes]secundo eg inom.edd 86 caeloetterta Bar Va 98 conpet ..... mnes V (eorruptus in zuargine), supra] super exp edd 07a. edd 99 ueniant etiam ad uerticem Bar V'a/ supet exp suppletur ex Fer Bar exp 102 traducem quandam] mu//un 100 qua] quo Her, quod .Bar Val, quia exp

inueni exemplum buius uerbi feminino genere adhibiti ; nolui tamen emendare, boc uerbum

103 transfun ....... V (corruptus in zmargine), ttansfert ad bapax legomenon ducens 104 effectus om. Her credentes Her, transfunderet ad credentes exp Bar Va/ 105 non oz. edd c. 27, 2 homo ane usque add. edd

224

DE BENED. PATRIARCH., II, 27

cursu consummato fide seruata repositam iustitiae coronam Deus iustus praeparat iudex ? De hoc ergo dicit pater : F?/ius ampliatus Ioseph, filius ampliatus. Et quis ita ampliatus est, ut hic qui post errores et lapsus ita per singulos uirtutum gradus IO

L5

20

25

30

55

reparatus est ac restitutus, ut usque ad summam

dicunt sed maledicebant, 40

peruenerit

palmam ? Sed quia paulatim conscendit, ideo in singulis dicitur ampliatus. Ampliatus namque primo omnium per confessionem esse coepit in Iuda ; et iterum cum nocturna opera abiceret tenebrarum ampliatus est in Zabulon ; et rursum in Issachar ampliatus est cum merces eius operis augeretur ; ampliatus est in Dan cum rectum iudicium proprii tenere coepit arbitrii ; ampliatus est et in Gad cum temptatus obtinuit ; ampliatus est in Aser cum ad beatitudinem uenit. Digne ergo et nunc ampliatus filius dicitur Ioseph qui iam futuri saeculi consequitur bona. Sed et filius zelatus quod dicitur, illud est : qui bonis quidem imitandus sit, malis autem zelum inuidiae ac liuoris incutiat. De bono autem et malo zelo designat etiam apostolus, cum dicit de malo zelo Iudaeorum : Zelantur uos non bene. Et de bono zelo dicit de semetipso : Zelo autem uos Dei zelo. Sed adulescentior filius dicitur : et quid ni adulescentior dicatur qui deposuit ueterem hominem cum actibus suis, qui cum Christo resurrexit et in nouitate uitae ambulat ? Sed et ipse tertio fuisse filius nominandus est : prima enim ei natiuitas secundum carnem fuit ; et secunda ex conuersione siue per baptismum ; tertia est et haec quae et ipsa regeneratio dicitur, quae est ex mortuis resurrectio : iam enim mihi uidetur is ..... nesse positus quae futura sunt. Ideo deinde ei dicitur a patre : Ad me reuertere. Redeunt enim post resurrectionem omnes qui profecti sunt a Deo : sed et sanctae Scripturae sententia est : Ne laudaueris quemquam ante obitum. Et ideo magis mihi uidetur tanta ista beatitudo non esse nisi eius, qui iam post obitum surrexit a morte. Quod autem dicit : Jw quem consiliantes maledicebant : non maletunc cum

in saeculo hoc in carne

positus temptareris. Et intendebant insidias domini arcuum : illi nimirum qui sedent in insidiis, ut sagittent in obscuro rectos corde. Sed contriti sunt cum potentia arcus eorum. Cum 9 Gen. 49, 22. cf. Rom. 6, 4.

Gen. 49, 25.

13 cf. Rom. 15, r2. 33 Gen. 49, 22.

41 cf. Ps. 1o, 5.

24 Gal. 4, 17. 35 Eccli. 11, 30.

42 Gen. 49, 24.

28 II Cor, 11, 2. 88 Gen. 49, 235.

29 40

9 ita (pos? lapsus) oz. edd — 16 proptii tenere coepit arbitrii] propriis ac prauis cogitationibus praeferret ed —— 21 autem zelum inuidiae ac liuoris incutiat] autem inuidia ac calumniis persequendus edd — 22 hoc asfe bono add. edd — 93 cum] dum edd 28 quod os; est add. Her 29 et(an/e secunda) oz. edd 832 Ct nesse] V, is filius esse edd, forzasse is (in eis i»nesse quae futura sunt] quales beati fututi sunt ed 31 a motte ..... in quem V (corrupzus in margine), suppletur ex Fer e? Bar — A0 tentaueris Her

v 46

PE B3

DE BENED. PATRIARCH.,, II, 27

4A

225

potentia conterit arcus inimicorum ille qui non solum nullam in se recipit diaboli sagittam, uerum et alios ab eius iaculis uulneribusque defendit. Et dissoluuntur serui bracchiorum manwwum eorum jer manum, potentis Iacob, cum ille qui potens fuit in Iacob et adiuuit eum in certamine, qui confortauit Israhel ut faceret eum mente Deum uidere, adiuuit etiam hunc

55

6o

et benedixit benedictione caeli a summo et benedictione terrae v 47 habentis omnia. Percepit namque non solum quasi mansuetus hereditatem terrae, sed quasi et pauper spiritu consequitur regna caelorum. Terra uero illa quae habet omnia, Christus est, quam in hereditate suscipit iustus et dicit ad Dominum : Portio mea 1n terra uiuentium. Quae est autem causa propter quam haec meruit consequi? JPvrojfíer benedictionem |— inquit — uberuwm et wuluae. Cuius uuluae benedictionem uel quorum uberum ? Illius fortasse uuluae, quam Paulus gerebat dicens : F3lioli meti, quos iterum $ariurio. Inde constat esse apostolicam uuluam, quae non solum pariat filios, sed et si forte declinauerint a ueritate, rursum eos adsumat et secundo

parturiat. Ex ista igitur omnis iustus uel nascitur uulua, uel Ipse si iam perfectus est, filios parit et sugit nihilominus ubera apostolica, uel etiam sugentibus praebet, de quibus Paulus dicebat : Lac uobis potum dedi, nom escam, et item alibi, ut 65 designatius exprimeret apostolica ubera, adicit : Sed fwi 2nter

uos tamquam si nutrix foueat iusto benedictionis perfectio lica. E£ $ropter benedictionem tuae. Perfectorum pater est

79

7 vA

v 48

filios suos. Venit ergo unicuique propter uuluam et ubera aposto— inquit — $atris tui et matris. Christus, sicut et ipse dicebat :

Filioli, adhuc modicum uobiscum sum, et mater ecclesia. Quae

benedictio $raeualuit in benedictionibus montium. bermanentwm et collium aeternorum : id est, qui in scientia et opere sublimia et excelsa sectantur. Quae benedictiones erunt — inquit — super caput Ioseph et swper uerticem eorum quibus Praefuit fratrum. Non. solum — inquit — caput iusti, quod est Christus, benedicitur, sed et uertex eorum quibus praefuit : quia qui se recte excolunt et florenter instituunt, etiam ui45 Gen. 49, 24. 49 Gen. 49, 25. 50 cf. Mt. 5, 4 (Ps. 36, 11). 51 cf. Mt. 533; 54 Ps. 141, 6. 58 Gen. 49, 25. 58 Gal. 4, 19. 64 I Cor. 5, 2. 74 71 Gen. 49, 26. 40 Io. 13, 33. 68 Gen. 49, 26. 65 I Thess. 2, 7.

Gen. 49, 26.

48 et (ante dissoluuntur)] ei Her 43 iacob anm/e conterit add. edd —— ullam edd 62 57 gerebat] V,, cod. Montis Dei (apud Bar), indicat edd 52 omnia habet e2Z paulus] 63 praebent Her et anfe filios add. Bar Val' — sugit] suctum Her 65 designatius] Bar V/a/, designatus V^ Her 64 item ozz. edd apostolus edd perma71 benedictio zs4. quae (/. «3) oz. Her 90 sum oz. Bar Val 42 eotum ane qui add. Bar Val nentium oz. V ; cf. Sacris Erudiri, LX, 40 94 supet (anfe caput)] in edd in scientia et opere] scientiam etopera Bar V/a/ 976 uertix 7 7? uidentibus] fidelibus ed4

PL 533534

226

A

To

DE BENED.

PATRIARCH.,

II, 27-29

dentibus prosunt, sicut dixit apostolus : Haec autem agens et teipsum saluum [acies et eos qui te audiunt. 28. Beniamin : lupus rapax in matutino edet adhuc et ad uesperam diuidet cibum. Omnes hi filii Iacob duodecim et haec Locutus est illis pater eorum, qui benedixit eos : unumquemque secundum. benedictionem suam benedixit illos. Historicae narrationis aduocati uelim mihi dicerent quid in se Beniamin lupi rapacis habuerit aut quomodo in matutino edens, ad uesperam diuidat cibum. Sed in his dictis etiam ipsi crassi corde Iudaei refugiunt iniuriam litterae, et alii ad altaris edacitatem quae scripta sunt referunt, tamquam in Beniamin portione constructi, quod ea quae mane offeruntur, in uespera a sacerdotibus diuidantur. Alii aliis et diuersis, licet fabulosis, narra-

tionibus

tamen

fatentur

per haec

consequentiam

litterae

stare non posse.

V^

Io

Li wA

29. In ecclesia autem apud quamplurimos ista habetur opinio, quod ad apostolum Paulum referri posse quae scripta sunt uideantur. Quod quidem nec nos refugimus aut inprobamus, sed conamur facere sicut scriptum est : Sapiens audiens uerbum, conlaudat et adiciet ad illud. Et nos ergo ad ea quae recte de Paulo dicta a praecedentibus non negamus, adicimus etiam haec. Beniamin — inquit — ,filius doloris" interpretatur : sorte hereditatis accipit eum locum in quo terrena Ierusalem typum habens et formam caelestis illius Ierusalem, conlocata est. Cum ergo manifestandae Ierusalem caelestis et ecclesiae primitiuorum adscriptae in caelis tempus aduenerit, haec quae nunc propter incredulitatem abiecta est et repulsa Ierusalem cum filiis suis inediam uerbi Dei et sitim spiritalis potus multi temporis passa, cum plenitudo gentium subintroierit, secundum apostoli repromissionem, tunc omnis Israhel saluus fief, qui nunc sub persona Beniamin designatur. Vltimus ergo filius Beniamin ultimam consequitur benedictionem, quia et ultimus saluandus est. Et dicitur de eo /wpus rapax : 78 I Tim. 4, 16. c. 28, 1 Gen. 49, 27-28.

c. 29, 4 Eccli. 21, 18. Rom.

r1, 25.

15 Rom.

9 cf. Hebr. 12, 22. rr, 26.

11. cf. Hebr; x2, 23.

14 cf.

18 Gen. 49, 27.

78 agens et] faciens edd c. 28, 1 benedictio beniamin adZ. edd ^ adhuc oz. Bar Val ^ 9 omnes usq. illos (J. 4) o». Bar Va! 4 histoticae usq. quid] V, cod. Montis Dei (apud Bar), (historicae huius) l/2/, historiam huius narrationis adducere uelim mihi quid Her, quem Bar secutus est 6 edens] et Bar V'a/ 9 his] iis ed dictis ozz. edd 10 mane of-] desunt V. (ubi nunnulla folia perierunt) Her (mane ei), suppletur ex Bar, qui Puid Montis Dei usus est et quem Val secutus est offeruntur l/a/ (of- I7)] efferuntur ar c. 29, 1 apud 574. fecit (/. 35) in exp, paucis omissis $8 accipit eum] serzpsz, accipi tecum exp, accepit eum Bar lV/a/ ^ 10 manifestandae] exp Val, -da Bar 12 nunc quae Bar Val 13 spititalis potus] exf, spiritalem Bar l/a/ 156 omnis saluus fiet istrahel Bar Va 17 igitur Bar V'a/

vi49

DE BENED. PATRIARCH.,, II, 29-30

20

2

I

30

55

^

Io

I

A

20

227 lupus propter auiditatem dicitur : ex multa enim fame Verbi Dei et inedia uenit. Rapax quia et ipse uiolenter diripit regnum Dei. Mane edet. Adhuc mane illud tempus memorari puto, quo legem accipit : tunc enim mundo prius quaedam inluminatio scientiae data est, ex quo uelut initium dies scientiae credendus est accepisse. Edit ergo adhuc mane cibum, quem mane acceperat : edit adhuc et meditatur, sequens legem iustitiaef, in legem non peruenerit. Ad wesperam diuide cibum. Vespera et est illud tempus nouissimum quo conuertitur, sicut et nobis uespera dicitur istud nostrae conuersionis tempus, in quo nunc sumus. Tunc ergo diuidet escam: tunc enim intellegit diuidendam esse in lege litteram ab spiritu, et tunc cognoscet quia : Littera occidit, spiritus autem uiuificat. Quia ergo iam per gratiam Domini inluminatus incipit in lege spiritalia a corporalibus diuidere et separare, ideo dicitur ad uesperam diuidere escam, quod tota die in lege meditans ante non fecit. 30. Tertius uero nobis pene uacat in hoc loco sensus, quia ille noster homo, qui secundum Deum creatus est, qui primo in Ruben et Simeone et Leui tripertitis animae errauerat mo- v 50 tibus, qui in Iuda errore agnito confitetur et paenitet, qui in Zabulon exuit se hominem ueterem cum actibus suis, qui in Issachar etiam mercedem bonorum operum expectat, in Dan iudicandi ac separandi bonum a malo et cogitationes ac spiritus discernendi gratiam accepit, qui in Gad etiam in temptationibus probabilis inuenitur, in Aser etiam et cibum diuidit principibus, id est perfectis quibusque sapientiae exhibuit dapes, in Nephtalim uel uitis uel arboris sacramenta iam suscepit, in Ioseph ad perfectum et summum perueniens futuri iam saeculi et resurrectionis gloriam tenet, quid etiam reliquum est in Beniamin in se ? ut posteaquam ueluti lupus PL esuriens et rapax diripuit regnum caelorum et inuasit ea 355quae in Lege et Prophetia atque Euangeliis legerat, quorum 3536 scientiam ex parte hic habuit (ex parte enim et apostolus Paulus habere se dicit), et in mundo uelut in matutino positus edebat, cum non in pane solo uiueret sed et in omni uerbo Dei : haec ille ibi positus in regno iam non per speculum in aenig20 cf. Mt. 11, 12.

31 II Cor. 5, 6. c. 30, 6 cf. Col. 5, 9.

21 Gen. 49, 27.

17cf.ICor.13,12.

26 cf. Rom. 9, 31.

419 cf.Lc.4,4.

26 Gen. 49, 27.

20 cf.I Cor. 15, 12.

19 ex] hoc Bar Va] 22 accepit Bar Va] ^ 28 quem z:q. peruenerit ozz. exp 26 legem iustitiae e/e.] Zex£us corruptus uidetur ; Val uel aliqua deesse reputauit. uel petuenit pro peruenerit Jegendum ; erucem posui diuidit Bar Va/ 2* et (ante est)] Bar, haec Val, om. exp in quo Bar Val 29 diuidit Bar Va/ . 30 diuidendum Bar Va] ^ aBar Val | 81cognoscit Bar Va] — 383a corporalibus diuidere et separate spiritalia Bar V/a4/ ^ aom. exp 34 escam diuidere Bar V'a/ c. 30, 10 perfectis] serpsz, praefectis Bar Va/ ; cf. II, 22, 15. 14 ueluti] forzasse uelut; ef. Sacris Erudiri LX, 42 20 illa Bar, corr. Val

228

25

DE BENED. PATRIARCH., II, 350

mate, sed facie ad faciem prospicit uniuersa, et diuidit ac discernit, et ibi demum intellegit quae in Scripturis sanctis propter praesentem uitae statum scripta sunt, quae gloriam futuri regni designauerint, quae propter interiorem quae propter exteriorem hominem dicta sint. Ibi arte cognoscit plenius quae in his ipsis, quae nunc nos pedetemptim pulsamus, seruent historiae fidem, quae sola contineant sacramenta,

quae uero secundum ethicam et moralem interpretationem Scripturae debeant exponi. Quae si nos pauperes scientiae gratia et in carne adhuc positi minus digne potuimus explanare, ueniam dabis, quia hoc ipsum ut inperitiam nostram prodire audeamus in publicum, nimia caritas tua facit : cui si non obtemperem, maximum mihi dona delictum. 286 cognoscent Bar, corr. Val

28 ethicam] Bar, ethnicam

I/a/

230 Quamuis nostrum non sit libros recognoscere atque emendare, quos Rufinus e Graeco transtulit, operae pretium uisum est hac appendice comprehendere eas praefationes, quas auctor noster omnibus ferme suis translationibus praeposuit, quippe quae nos certiores faciant quo tempore qua ratione quo consilio ille opus suum perfecerit. Librorum, qui nostra aetate nondum editi erant, praefationes nos ipsi, aliquibus potioribus codicibus conlatis, edidimus. Vbi autem criticis, quae uulgo nuncupantur, editionibus uti poteramus, ex his praefationum textum expressimus nec non lectiones uarias, quae uero, nonnullis tantum leuioris momenti immutatis, ad nostrae editionis ra-

tionem adcommodauimus. Quarum editoribus, in primis moderatoribus ,,Corporis Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum"' et collectionis cui nomen

,,Die griechischen christlichen Schriftsteller", necnon

et Typographis ,, Cambridge University Press" atque cl. uiro Can. Henrico Chadwick, gratias quam maximas

dicimus, de

licentia nobis beneuolentissime concessa, textus quos ediderunt hic denuo describendi.

TYRANNII PROLOGVS PAMPHILI

RVFINI

IN APOLOGETICVM

MARTYRIS

CVRA

ET

PRO ORIGENE

STVDIO

M. SIMONETTI

CONSPECTVS 4A G M T "Ab R : IN ip H C M,

CODICVM

ET EDITIONVM

. Augiensis CLX, ff. 14-14v ;saec. X Patisinus Sangermanensis 12125, ff. 2v-3v ; saec. IX . Metensis 225, ff. 3v-4v ;saec. X Ttecensis 669, ff. 3-4 ; saec. XII — Abtincensis 66, f. 2 ; saec. XII Patisinus Bibl. Nat. 1641, ff. 77»-78 ; saec. XII Parisinus Sorbonicus 16322, ff. 3v-4 ; saec. XIII . Mattitensis 201 (À 15), ff. 226-226v ; saec. XIII Patisinus Nauattanus 17348, ff. 1-1v; saec. XIV Hauniensis thott 102 49, f. 156 ; saec. XV Parisinus Mazatin. 574, ff. 120-120v ; saec. XV T, codicum cortectores

K consensus W consensus Y . consensus X . consensus

codicum codicum classium codicum

GRUN 245.$ KI et codicum MT PHC

4pol

Rufini apologia contra Hieronymum (I, 13), in qua, magna ex parte, hic prologus exptessus est Rus — Ruaei editio (Parisiis 1759) in P. G. XVII, p. 539 sqq.

De his codicibus eorumque copulationibus fusius diximus ad p. 5 sqq. ; cf. etiam Rzvis/a di cultura classica e medievale, 1960, p. 162 sqq.

IO

c5

233 Cognoscendae ueritatis amore permotus, o uir desideriorum Machari, iniungis mihi rem, quae uideris quantum tibi agnitae ueritatis gratia conferat ; mihi tamen non dubito quod offensam maximam conparet eorum, qui se laesos putant ab eo qui de Origene non aliquid male senserit. Et quamuis non meam de eo sententiam, sed sancti martyris Pamphili sciscitatus sis, et librum eius, quem pro Origene in Graeco scripsisse traditur, transferri tibi poposceris in Latinum, tamen non dubito futuros quosdam, qui et in eo laesos se putent, si nos aliquid pro eo uel alieno sermone dicamus. Quos tamen et ipsos deprecamur nihil praesumpto uel praeiudicato animo agere; sed quoniam ad iudicium Dei uenturi sumus, non refugiant scire quod uerum est, ne forte ignorantes delinquant, considerantes quia falsis criminationibus percutere fratrum infirmorum conscientias, in Christum peccare est. Et ideo non adcommodent criminatoribus aurem suam

nec ab alio discant alterius fidem, maxime cum

coram experiri sit copia, et oris sui confessio quid uel qualiter unusquisque credit, ostendat. Sic enim scriptum est quia: Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem ; 20

et: Ex uerbis suis unusquisque iustificabitur, et ex uerbis suis condemnabitur. Qualiter ergo sentiat Origenes de singulis, tenor libelli huius edoceat. De his autem quae apud eum contraria sibi inueniuntur, quid causae sit, in ultimo breui adiecta adsertione docuimus. Nos autem, sicut traditum nobis est a

2.

sanctis patribus, ita tenemus, quod sancta Trinitas coaeterna sit et unius naturae uniusque uirtutis atque substantiae ; et quod Filius Dei in nouissimo tempore homo factus est, et pro peccatis nostris passus est, et in ea ipsa carne, in qua passus 1 cf. Dan. 1o, 11.

19 Rom. 1o, 1o.

20 cf. Mt. 12, 57.

INSCRIPTIONES : incipit prologus rufini presbyteri (oz. T H) in apologetico (-cum H)sancti (oz;. K) pamphili martyris pro origene (oz. K) K H T; om. A 5; alii alia 3 gratia] 4 K, gratiam X uideris quantum oz. P H Rz 2quae] quam K quod] quin 5 P H Ra, gratiae W M T ; ef. Riv. cult. class. e med. 1960, p. 163 4 conparet] consecraret G, consciuerit IN. R, conferat uel congerat W Ru laesos] oz. G M, add. s. s. M; ; post putant £ranst. IN. R, post ab eo franst. W 5 non om. NN R, post aliquid £ransz. W' — sensit P, senserint K M T, corr. M4 9 quos4 librum oz. W. 6 sententiam] sentiendam 74 et oz. À quod uerum 13 et pos forte add. A in anfe nos add. 7A dam ozz. P H sed ane delinquant oz. K W M, in marg. add. M, est pos ignorantes add. Y considerantesconsiderantes add. Rz ; ef. Riv. cult. class. e zzed. 1960, p. 168 adi5etoz. Rz, et ideo om. H ; cf. Riv. cult. class. e zd. 1960, p. 163 queW/ 20 et 5057 salutem ozz. 4À 17 et] sed 4 16 alio] aliquo 74 commodet 74 sentiat ozz. K W M Ra, 21 qualiter usq. ad finem apud Ruf. /Apol. c. Hier. I, 13 22 capitulis sanctarum scripturarum origenis M T (Ma T; corr.) add. M, adiecta adsertione] 23 quid causae sit oz. 7 senserit ane tenot add. W' Ru AA C apol, addita adsertione P H, adiectione Y Rz

24 docebimus IN R. apo/

est nobis Rz, nobis traditum est C Rz ; ef. Riv. cult. class. e med. 1960, p. 163 27 tempore 26 naturae uniusque oz. apo] 95 ita tenemus] tetinemus P H 28 et in ea sq. passus est oz. H IN R nouissimo JN R.

234 30

55

40

45

est, resurrexit a mortuis : propter quod et resurrectionis spem humano generi tribuit. Carnis uero resurrectionem non per aliquas praestigias, sicut nonnulli calumniantur, dicimus ; sed hanc ipsam carnem, in qua nunc uiuimus, resurrecturam credimus : non aliam pro alia, nec corpus aliud quam huius carnis dicimus. Siue ergo corpus resurrecturum dicimus, secundum apostolum dicimus : hoc enim nomine usus est ille ; siue carnem dicimus, secundum traditionem symboli confitemur. Stulta enim adinuentio calumniae est corpus humanum aliud putare esse quam carnem. Siue ergo caro secundum. communem fidem, siue corpus secundum apostolum dicitur quod resurget, ita credendum est sicut apostolus definiuit, quia quod resurget, in uirtute resurgat et in gloria, et incorruptibile resurgat ac spiritale corpus. Saluis ergo his praerogatiuis futuri corporis uel carnis, resurrectio carnis credenda est integrae atque perfectae, ut et natura carnis eadem seruetur, et incorrupti ac spiritalis corporis status et gloria non infringatur. Sic enim scriptum est quia: Corruptio incorruptionem non ossidebit. Haec sunt quae in Ierosolymis, in ecclesia Dei, a sancto

$0

sacerdote eius Iohanne praedicantur ; haec nos cum ipso et didicimus et tenemus. Si qui praeter haec uel credit uel docet uel a nobis aliter credi quam exposuimus putat, anathema sit. Nostrae ergo fidei documentum si qui habere uult, habeat ex his. Si quid autem aut legimus aut adserimus aut interpretamur, salua huius nostrae fidei facimus ratione, secundum apostolum, probantes omnia, quod bonum est obtinentes, ab omni

55

specie mala nos abstinentes ;e£ si qui hanc regulam sequuntur, pax super illos et super Israhel Dei. Amen. / 88 cf. I Cor. 15, 44.

I Cot. 15, 5o.

89 cf. I Cot. 15, 44.

94 cf."IThess. 5, 21-22.

40 cf. I Cot. 15, 43-44.

46

55 Gal. 6, 16.

31aliqua praestigia CIN — 3? calumnia ;4 388/39 communem 2:4. secundum 0m. 4À 39 siue an/e corpus oz. codd. praeter P H 40 resurget] IN apo/ Rz, resutgit cezz. codd. ; cf. Riv. cult. class. e med. 1960, p. 165 diffiniuit P H 41 resurgat ( pos/ uittute)] resurget 74 Rz ; cf. Riv. cult. class. e med. 1960, p. 166 et ante in gloria om. /A X ^ incorruptibile resurgat] resurget incorruptibile 24, incorruptibile resurget Rz, incortuptibile ap0/ 42 ac] et P H Rz, oz. W quia corruptio incorruptionem non possidebit 5057 spiritale corpus add. X Y Rx, buc transferentes e 1. A6 ; cf. Riv. cult. class.e med. 1960, p. 166.— A3 resutrectio carnis] resutrectionis K W M, corr. M, credendam G R integre atque perfecte Rx 46 quia corruptio incorruptionem non possidebit 057 spiritale corpus (/. 42) franst. X Y Ru 47 sunt quae oz. X Y Rx in ecclesia dei oz;. IN R 48 praedicatur C.M T — 49 didicimus] 4 apo/, dicimus X Y Ru ; cf. Riv.cult. class. e med. 1960, p. 167 qui] 44 T M aepol, quis cef. codd. Ru ; cf. Sacris Erudiri, X, p. 10n.4 autem anfe praeter add. W'— 51 qui] 44 C G M apvl, quis cezz. codd. Rs 82 aut pof autem oz. apo] ^ adsetimus aut interpretamur salua] 74 C apo, ozz. cett. codd. Ru ; ef. Riv. cult. class. e med. 1960, p. 167 53 fidei nostrae P, nostrae om. H rationi P, rationem obtinentes] tenentes D H

M

T, corr. M,

explicit prologus C R ; explicit prologus rufini ptesbyteri G M T ; oz. JA NN ; alii alia

b4 et pos? omnia

add.

W/

P H ; explicit prologus rufini

TYRANNII PRAEFATIO

RVFINI

IN OMELIAS

CVRA

ET

STVDIO

M. SIMONETTI

SANCII

BASILII

CONSPECTVS

CODICVM

ET EDITIONVM

Parisinus Bibl. Nat. 10539, ff. 116-116v; saec. VII Montepessulanus 67, ff. 88-88v ; saec. XT Gratianopolitanus 258, f. 154v-155 ; saec. XII 'Trecensis 485, f. 2 ; saec. XII Laudunensis 115, f. 72 ; saec. XII

CPHOE' Gar

Gatnetii editio (Parisiis 1722) in P. G. XXXI, p. 1723.

237 Sancti Basilii Caesareae Cappadociae episcopi aliqua tibi in Latinum uerti olim poposceras, Aproniane fili carissime: quod ex parte aliqua feci in praesenti dum in Vrbe essem, sed et nunc aliquantum addidi. Octo ergo eius breues istos omeliticos transtuli libellos. Hoc autem scire te uolo: quod stilus eius in Graeco et sermonis splendore et dicendi gratia multum beato nostro similat Cypriano, quia reuera nec uitae meritis satis discrepant. Quamuis enim beatus Cyprianus primam martyrii palmamfelici cruore mercatus sit, haud segnius tamen et Basilius 10 secundam palmam confessionis indeptus est, per dies singulos ac momenta aduersum luxuriam per sobrietatem, aduersum libidinem per uirginitatem, aduersum iram per mansuetudinem, aduersum superbiam per humilitatem indesinenti conscientiae suae martyrio coronatus. Est ergo sermo eius magis 15

moralis, qui et instituere sufficiat animos ad bonam uitam, et

laboribus releuare. Habet autem et in hoc maiorem gratiam, quod eius lectio etiam religiosis feminis et praecipue admirandi studii matronae tuae filiae nostrae inuenitur aptissima, dum nullis prorsus dogmatum quaestionibus asperatur, sed elo20 quentiae eius limpidissimum flumen lenibus et satis placidis fertur fluentis. Sane si id in Latino sermonis nostri paupertate minus splendidum uideris, neque illi adscribas neque mihi, sed tibi ipsi magis, qui bono operi ministrum minus idoneum subrogasti. INSCRIPTIONES : incipit praefatio P ; incipit praefacio tufini in sermonibus sancti basilii episcopi L ; incipit praefacio in omeliis sancti basilii caesareae cappadociae episcopi T'; z/ii alia 1 sancti 454. episcopi ozz. G M T Gar 8 et anfe ex add. M Gar in praesenti om. G

et an£e nunc ozi. G

4 eius] beati basilii

graeci G M T Gar * quia] qua T eto aduersus (zz/e luxuriam) L libidinem) P

14 est fos? coronatus add. T M (s. s.), Gar

struere G T, in T sec. ante laboribus add. M recfe) 23 magis oz. explicit praefatio P L

17

G.M Gar

6 graeco et] L P,

9 segnis M T 10 adeptus G 11 ac] luxuriam] gulam G aduersus (anfe 15 instituere] in-

manus s. s. add. instituere sufficiat] possit Gar — 16a Gar — 20 flamen P 21 fruentis P id] quid P( forz. G minus idoneum subtogasti ministrum Gar M ; explicit prologus G ; ees? in T

RVFINI XX

-

m

M i

-

Dto

Sos i

»

!

ev

PE

y. nri

top

copo

MA

RD, 3

rir sb supGéc petu Viv piede MIHI p

|

n

Tuy DATA d nr EM

agis

SM,

A EIL

Ice

Irene

pu

Mtem

sad

do

DL

(Sg P?

Í

cw

E

L in

ife i

hs

T Uu

r

usum

zo

pq

«seed j/.5)5«79

Le

t " A wes

E

IL | Oyóis

:

"ab (i

cb

a

&

onu Drxtat

|

' ^? »--

3

9 bn »

25

! oai] am.

^)

-

"m.

Wh

3 SH

«1.

Mee

dn

asi* qd

4 * sisi

"emerit

wd 9i

|^rics

.

TYRANNII RVFINI PROLOGVS

IN REGVLAM

CVRA

ET

STVDIO

M. SIMONETTI

SANCTI BASILII

CONSPECTVS

CODICVM

ET EDITIONVM

Sessotianus 55, f. 177 ; saec. VII/VIII Parisinus Bibl. Nat. 12238, ff. 37-37» ;saec. IX Monacensis

28118, f. 54v ; saec. IX

Guelferbitanus QE'wG

Herzog August 4127 (Weissenburg saec. IX Sangallensis 926, ff. 2v-3v ;saec. IX. Londiniensis Br. Mus. Addit. 30055, f. 145 ; saec. X 'Tutonensis 271, ff. 102v-103 ; saec. XI ex. Vaticanus Reginensis 291, ff. 8v-9 ; saec. XI d Vaticanus Latinus 3539, ff. 86-86v ; saec. XI 'Itecensis 1422, ff. 1-1v ; saec. XII Parisinus S. Geneu. 1353, ff. 53v-54 ; saec. XIV gooaxvmmutobvtw Holsz

Holstenii

editio (Augustae

Vindelicorum

45), f. 81;

1759) in P. L. CIII,

P- 485 De huius opetis codicibus fusius disseruit J. GariBoMoNr in Hzszorre du exte des /Ascétiques de s. Basile, Louanii, 1953, p. 95 sqq.

241 Satis

libenter,

carissime

frater

Vrsaci,

aduentantes

de

partibus Orientis et desiderantes iam fratrum consueta consortia, monasterium tuum ingressi sumus, quod superpositum angusto arenosi tramitis dorso hinc atque hinc passiui et incerti maris unda circumluit ; rara tantummodo latentes locos

eminus arguit pinus, ex qua et Pineti clarum nomen saeculum dedit. Et inde maxime delectati sumus, quod non, ut aliquibus mos est, uel de locis uel de opibus Orientis sollicite percontatus

es ; sed quaenam ibi obseruatio seruorum Dei haberetur, quae

IO

15

20

25

animi uirtus, quae instituta seruarentur in monasteriis perquisisti. Ad haec ego ne quid tibi minus digne, non dico quam geritur sed quam geri debet, exponerem, sancti Basilii Cappadociae episcopi, uiri fide et operibus et omni sanctitate satis clari, instituta monachorum, quae interrogantibus se monachis uelut sancti cuiusdam iuris responsa statuit, protuli. Cuius cum definitiones ac sententias mirareris, magnopere poposcisti ut hoc opus uerterem in Latinum, pollicens mihi quod per uniuersa occiduae partis monasteria si haec sancti et spiritalis uiri sancta et spiritalia innotescerent instituta, omnis ille seruorum Dei profectus, qui ex huiuscemodi institutionibus nasceretur, mihi quoque ex eorum uel meritis uel orationibus, aliquid gratiae uel mercedis adferret. Exhibui ergo, ut potui, ministerium meum: inple et tu et omnes qui legitis et obseruatis gratiam, ut et agentes et orantes sic quemadmodum instituta haec continent, mei quoque memores sitis. Tui sane sit officii etiam aliis monasteriis exemplaria praebere : ut [secundum] instar Cappadociae omnia monasteria eisdem et non diuersis uel institutis uel obseruationibus uiuant. INscRiPTIONES : prologus sancti tufini presbyteri .$ ; incipit praefatio sancti rufini presbyteri P ; incipit praefatio sancti rufini M ; incipit prologus G ; incipit prologus interpretis regulae sancti basilii episcopi B ; a/i; a//a 1 satis] iam .$ ursei R. V/ Hols? 4 arenoso V, sec. zzatitus corr. hinc atque illinc B T C D R, hinc atque inde L, hic atque illic G

M

b latens .$, latentem C, letantes IL

eminus ozz. C

piniti

passibi .$

4/5 inserti

locus L, locum C, oz. .$5 G B

T R. V, pinido G B, pinuti D

6

clarum] catum L, etiam

clarum G — saeculum] szrips;, solo B, saeculo cez. codd. Ho/s? — ? et inde] eo tamen Holst aliquis / Ho/sz, alii quibus T D $8 operibus C 9 es oz. LL obseruatio seruorum dei haberetur] .$ P, seruorum dei obseruatio haberetur BGTCD

L R, seruorum dei haberetur obseruatio M V/ Ho/sz

10 animae B

setuarentur] B l/Ho/s?, seruentut 5 C, seruantut ce£f. codd., fort. recte ; cf. Sacris Erudiri IX, 34 ; X, 42 10/11 perquisisti] .5 P, requisisti cez£. codd. Ho/s? — 12/13 cappadocis / — 13 omne G, omnis sanctitatis I. 14 clare G 15 ueluti C, uel G sancti] illud G, oz. BTL RD statuta sunt C — protulit G 16 definitiones] -em .$, -is G, -ne L, diffinitiones R T D ac] atque D, iam G miraris G L, M (sec. zzatius corr.) 17 in latinum uerterem Ho/s7 pet oz. TSCED 18 occidui P partes G IL spititales I 19 innotescerent] cognoscerent T R D omnes B illi B, illa I7 20ex]in V . 21 nascerentur B 22 afferrent B G 23 meum ozz. .$ 24 sic] si .$ 25 statuta MV 26sint G 2? secundum] se/usi 28 obseruationibus] orationibus B explicit prologus . V/ G C T ; explicit praefatio P ; explicit B ; deer? in ceteris

T

-

ng

2 s

ins Move

upcen Me i; inn ". dim Muri vieta] oan , hitussiasyer dE getitis eim à )5cm& ui "n P.

2E ui

Hüvtr ITI Ls I

5 futt

irit

» Furdquinoa nme ^ ooa itarfE oe T 100465 — m

Ls derat:

| 28

ique

L3

(this wr

3 GTWMLns P20

Go

fi

itr

mgmg

| WPROCMECST

3

blrpela

xp

32!0)90

ciunjnT) £dd 5a

sarium

t*

is

-

"iR-

Ios Tug!

E

40H

I

WOES

j

ERE VUTA

z

À lun 3 AUU^»TASI

ma

^fw

4

, e

14:

J we rans,

iw

ath te 4

A eani

words

E.

CT

uy

:

^mi

E

Ade: d

1942: sua

^v

$9!

,K

ick di

udi93

- a^

^o

267

irm.

Jo OAK u$ 1 drei AX

daned

h/etpÀ OA

M

OMTE ME

fer

-. c

i

qoME qv N

UC

me Ta

|n

t bif

y vn ici ^

uno

deer ipit

30

TYRANNII PRAEFATIONES

RVFINI

IN LIBROS

IIEPI APXQON

AD

FIDEM

PAVLI

EDITIONIS

KOETSCHAU

ORIGENIS

CONSPECTVS

CODICVM

ET EDITIONVM

Augiensis CLX ; saec. X Bambergensis B IV 27 ; saec. XI Casinensis 343 ; saec. X/XI Parisinus Sangetmanensis 12125 ; saec. IX Metensis 225 ; saec. X Abtrincensis 66 ; saec. XII Parisinus Sorbonicus 16322 ; saec. XII continent tantum praefationem libri primi : Veronensis XV 15 ; saec. VIII Rothomagensis 453 ; saec. X Parisinus 1872 ; saec. XII Parisinus 12162 ; saec. XI

EQOSMA ^A ESSE

p:

El I

consensus codicum ABC consensus codicum GM.ADPS consensus classium ag (— codex Lucullanus ; saec. V/VI)

Ru

Ruaei editio in P. G. XI, p. 111 sqq. et 217 sqq.

a

Hic sequimur editionem quam curauit Paulus Koetschau in uol. XXII collectionis **«Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten drei Rm dud nuncupatae (Orzgenes Werke, V, Lipsiae, 1913, p. 3-6;

194-195

Praefatio in librum I etiam legitur inter epistulas S. Hieronymi sub n. 80 ; eam iuxta eosdem codices quos supta, paucis recentioribus additis, recensuit I. Hilberg in uol. LV C.S.E.L., p. 102-105

PRAEFATIO

IN LIBRVM I

. 1. Scio quamplurimos fratrum, scientiae Scripturarum de-

Siderio prouocatos poposcisse ab aliquantis eruditis uiris et Graecarum litterarum peritis, ut Origenem Romanum facerent et Latinis auribus eum donarent.In quod etiam frateretcollega noster ab episcopo Damaso deprecatus, cum homilias duas de

Cantico Canticorum in Latinum transtulisset ex Graeco, ita in

IO

illo opere ornate magnificeque praefatus est, ut cuiuis legendi Origenem et auidissime perquirendi desiderium commoueret, dicens illius animae conuenire quod dictum est quia : Introduxit me rex in cubiculum suum, adserens eum quod, cum in ceteris

E

20

25)

30

libris omnes uincat, in Canticis Canticorum etiam ipse se uicerit. Pollicetur sane in ipsa praefatione se et ipsos in Cantica Canticorum libros et alios quamplurimos Origenis Romanis auribus largiturum. Sed ille, ut uideo, in stilo proprio placens rem maioris gloriae sequitur, ut pater uerbi sit potius quam interpres. Nos ergo rem ab illo quidem coeptam sequimur et probatam, sed non aequis eloquentiae uiribus tanti uiri ornare possumus dicta. Vnde uereor ne uitio meo id accidat, ut is uir, quem ille alterum post apostolos ecclesiae doctorem scientiae acsapientiae merito conprobauit, inopia sermonis nostri longe se inferior uideatur. 2, Quod ego saepe considerans reticebam, nec deprecantibus me frequenter in hoc opus fratribus adnuebam. Sed tua uis, fidelissime frater Machari, tanta est, cui obsistere ne inperitia quidem potest. Propter quod, ne te ultra tam grauem paterer exactorem, etiam contra propositum meum cessi, ea tamen lege atque eo ordine, ut quantum fieri potest in interpretando sequar regulam praecessorum et eius praecipue uiri, cuius superius fecimus mentionem. Qui cum ultra septuaginta libellos Origenis, quos homileticos appellauit, aliquantos etiam de tomis in apostolum scriptis transtulisset in Latinum, in quibus cum aliquanta offendicula inueniantur in Graeco, ita elimauit 5 sqq. cf. Hier. Praef. in Homil. Origen. in Cant. 10 Cant. 1, 3. Sympos. 177 D. 19 cf. Hier. Praef. in Hozil. Origen. in Ezech.

16 Plato

IuscRiPTIONES : incipit prologus rufini presbyteri ad macharium 24 ; prologus rufini presbyteri in libro primo periarchon origenis presbiteri G M ; incipit praefatio tufini librorum periarchon quos de grego transtulit in latinum v ; a/ii a/ia 4 litterarum oz. a G M vp p? B in quo f? M (sec. zzanus), inter quos R&.— cum ante frater add. B C v, post nostet add. Ab .$ 6 cum] r Rz, ut M, * p?, ozz. cett. codd. $8 cuiuis] cuius M (sec. zzanus corr. huius) », cuiusuis r p? 11 eum oz. v cum 454. uicetit apud Hier. Praef. in Horzzil. Origen. in Cant. 12 uincat] uicetit Hier

in cantico Hier

etiam oz. Hier

13 ipsa ozz. g

20 alterum ozz. r

21 ac sapientiae ozz. g

22 se] esse g, oz. r

23 ergo r

24 opus oz. g

12/13 uicerit] uicit Hier

comptobat G 74b .$

uis 077. 4À

, 26 tam om. g

28 inquantum 7 in oz. 4A r p! p? 31 homileticos] B C, omiliticos 74, homeliticos r, homeliaticos 5?, omeliticos g v 5! aliquanta r

246 35

40

omnia interpretando atque purgauit, ut nihil in illis quod a fide nostra discrepet Latinus lector inueniat. Hunc ergo etiam nos, licet non eloquentiae uiribus, disciplinae tamen regulis in quantum possumus sequimur, obseruantes scilicet ne ea, quae in libris Origenis a se ipso discrepantia inueniuntur atque contraria, proferamus. 3. Cuius diuersitatis causam plenius tibi in Apologetico, quem Pamphilus pro libris ipsius Origenis scripsit, edidimus, breuissimo libello superaddito, in quo euidentibus, ut arbitror,

45

blo)

5

probamentis corruptos esse in quamplurimis ab haereticis et maliuolis libros eius ostendimus, et praecipue istos, quos nunc exigis ut interpreter, id est ITEPI APXON, quod uel de Principiis uel de Principatibus dici potest, qui sunt re uera alias et obscurissimi et difficillimi. De rebus enim ibi talibus disputat, in quibus philosophi omni sua aetate consumpta inuenire potuerunt nihil. Hic uero noster quantum potuit id egit, ut creatoris fidem et creaturarum rationem, quam illi ad impietatem traxerunt, ad pietatem iste conuerteret. Sicubi ergo nos in libris eius aliquid contra id inuenimus, quod ab ipso in ceteris locis pie de Trinitate fuerat definitum, uelut adulteratum hoc et alienum aut praetermisimus aut secundum eam regulam protulimus, quam ab ipso frequenter inuenimus adfirmatam. Si qua sane uelut peritis iam et scientibus loquens, dum breuiter transire uult, obscurius protulit, nos, ut mani-

festior fieret locus, ea quae de ipsa re in aliis eius libris apertius legeramus adiecimus explanationi studentes. Nihil tamen 6o

nostrum diximus, sed licet in aliis locis dicta, sua tamen sibi

reddidimus. : 4. Haec autem idcirco in praefatione commonui, ne forte calumniatores iterum se criminandi putent inuenisse materiam. Sed uideris quid peruersi et contentiosi homines agant. 65 Nobis interim tantus labor, si tamen orantibus uobis Deus iu-

uerit, idcirco susceptus est, non ut calumniosis os (quod fieri non potest, licet forte etiam hoc Deus faciet) clauderemus, sed ut proficere ad scientiam rerum uolentibus materiam praebe-

84 in a5/e interpretando add. 44, C G M .Ab 35 hunc ergo 4:4. ne immutet apud Ruf. Apol. c. Hier. I, 14-16 ergo oz. f 9*7 sequamut 74 scilicet] hoc Rf. AApo/. 40 causas Rf. /Apo/. 44. malitiosis 74 45 interpretemut Raf. Apol. IIEPI APXQN litteris latinis seriptum est in omnibus codicibus praeter GM uelfost quod oz. v 45/46 principiis] principibus 7 46 principatibus] principalibus g 5? 44 disputat in quibus ozz, v B1 traxerant B JAb $ M, Ruf. JApol., contraxetant G (sec. zzanus corr. traxetant) 52 ab ipso] ab eo r 5! f? 53/84 adulterum r

54 aut pos alienum ozz. 74

eam oz. v

55/56 affirma-

tum r B8 de oz. apertius] citius 74, sec. zzamus corr. tectius 59 adieciIDUS 077. V 60 nostrum ozz. 4À dicimus r licet in aliis ozz. A tamen 07. V 62 haec autem ozz. A inom.v neforte om. .4A 64 uiderint g Rz 66 calumniosis os] calumniosos 74 v 5! 53, calumniosi os B 6? faciet] faceret G M, facere possit JAb .$, faciat p?

247 79

75

remus. Illud sane omnem, qui hos libros uel descripturus est uellecturus, in conspectu Dei Patriset Filii et Spiritus Sancti contestor atque conuenio per futuri regni fidem, per resurrectionis ex mortuis sacramentum, per illum qui fraeparatus est diabolo et angelis eius aeternum ignem ; sic non illum locum aeterna hereditate possideat, ubi est fletus et stridor dentium, et ubi ignis eorum mon extinguetur el wermis eorum non morietur : ne addat aliquid huic scripturae, ne auferat, ne inserat, ne immutet, sed conferat cum

exemplaribus unde scripserit, et

emendet ad litteram et distinguat, et inemendatum uel non distinctum 8o

codicem

non

habeat,

ne sensuum

difficultas,

si

distinctus codex non sit, maiores obscuritates legentibus generet. «2/43 Mt. 25, 41.

74 Mt. 8, 12 ; Lc. 15, 28.

*5/46 Is. 66, 24 (Mc. 9, 47).

69 uel oz;. 2 10 lecturus est p? 72 pet illum 2:4. non morietur ozz. B C, per illum 254. ignem ozz. A Ruf. Apo/. paratus r 43 sic] si 7? 74 hereditate aetetna ?? ^ possideathereditatev — v6aliquis BC G .Mv5'?* X *8emendatum y 80 in omnibus autem qui haec lecturus est sententiam apostoli cautissima obseruatione custodiat qua dicit : omnia ptobantes, quae bona sunt tenete (I "Thess. 5, 21) pos; generet add. B C

PRAEFATIO IN LIBRVM III

IO

15

Superiores duos ITEPI APXQN libellos, te non solum insistente, uerum etiam cogente, diebus Quadragesimae interpretatus sum. Sed quoniam illisdiebus etiam tu, frater religiose Machari, et uicinus manebas et amplius uacabas, etiam ego amplius operabar ; hos uero posteriores duos tardius explicuimus, dum tu ad nos ab extrema et ultima urbis parte rarior exactor accedis. Verum si meministi quod in praefatiuncula priore commonui, quia indignaturi essent quidam, si nos audissent non aliquid de Origene male loqui, continuo id, ut arbitror, prosecutum probasti. Quodsi in illo opere ita inflammati sunt hi, qui hominum linguas ad male loquendum excitant daemones, in quo nondum ad plenum eorum secreta nudauerat : quid in hoc futurum putas, in quo omnes eorum caecas et occultas uias, quibus humanis cordibus irrepunt et animas infirmas ac fragiles decipiunt, reuelauit ? Videbis illico perturbari omnia, seditiones moueri, clamores tota urbe diffundi, ad damnatio-

20

25

30

nem uocari eum, qui euangelicae lucernae lumine diabolicas ignorantiae tenebras fugare conatus est. Verum haec parui pendat qui cupit salua fidei catholicae regula in diuinis eruditionibus exerceri. Illud autem necessario commoneo, quod sicut in prioribus libris fecimus, etiam in istis obseruauimus, ne ea, quae reliquis eius sententiis et nostrae fidei contraria uidebantur, interpretarer, sed uelut inserta ea ab aliis et adulterata praeterirem. De creaturis uero rationabilibus si quid noui dixisse uisus est, quia non in hoc est summa fidei, scientiae gratia et exercitii, cum forte nobis aduersum nonnullas haereses tali ordine necessario respondendum est, neque in his libellis neque in superioribus praetermisi, nisi si qua forte iam in superioribus dicta repetere etiam in his posterioribus uoluit, et breuitatis gratia aliqua ex his resecare commodum duxi. Si qui tamen proficiendi et non obtrectandi studio haec leget, rectius faciet, si

35

exponi sibi haec a peritioribus uelit. Absurdum namque est poetarum ficta carmina et comoediarum ridiculas fabulas a grammaticis exponi, et ea, quae uel de Deo uel de caelestibus uirtutibus ac de omni uniuersitate dicuntur, in quibus omnis uel paganorum philosophorum uel haereticorum prauus error arguitur,sine magistro et explanatore putare aliquem posse se

40 discere ; et ita fit ut res difficiles et obscuras malint homines

per temeritatem et inscientiam condemnare, quam per studium et diligentiam discere.

1 praefationem om. B C 2 periarchon 24 g 11 in illo opete oz. £ 16 reuelabit $5 /4b a illico] loco 24 (sec. zzamus corr. loca) 33 leget] Rz, legit codd.

TIYRANNII

PROLOGVS

RVFINI

IN EXPLANATIONEM

ORIGENIS

SVPER PSALMOS

XXXVI - XXXVII - XXXVIII

CVRA ET STVDIO M. SIMONETTI

CONSPECTVS

CODICVM

ET EDITIONVM

Abtincensis 55, f. 1 ; saec. XI 'Trecensis 541, f. 2 ; saec. XII Parisinus Mazar. 556, ff. 101v-102 ; saec. XII ex. NUES Vaticanus Reginensis 254, f. 66 ; saec. XIV

x*

Ruaei editio (Parisiis 1759) in P. G. XII, p. 1319

251 Quoniam tricesimi sexti et tricesimi septimi et tricesimi octaui psalmi expositio tota moralis est, instituta quaedam uitae emendatioris ostendens, et nunc conuersionis ac paenitentiae, nunc purgationis et profectuum semitam docet, idcirco tibi eam, Aproniane fili carissime, in nouem oratiunculis, quas

Graeci omelias uocant, uelut in uno corpore digestam in Latinum

IO

transtuli, ut intra

unum

codicem

conlectam

haberes

dictionem, quae ad emendationem uel profectionem morum tota respiceret. Hoc sane beneficii praestabit haec lectio, quod absque labore lectoris intellegentia eius in propatulo habeatur, quo scilicet uitae simplicitas sensu lucido et simplici sermone doceatur, ex quo prophetia peruenire non solum ad uiros, uerum etiam ad religiosas feminas possit et excolere simplices mentes: ne forte religiosa filia mea, soror in Christo tua, ingrata

15

sit operi nostro, si id semper laboriosum intellectui suo pro asperitate sentiat quaestionum : quia nec corpus humanum ex solis potuisset neruis ossibusque constare, nisi eis diuina prouidentia uel mollitiem carnis intexuisset uel blandimenta pinguedinis. INscRiPTIONZS : incipit prologus V/ P ; incipit prologus rufini presbyteri in explanatione origenis super psalmum tricesimum sextum et tricesimum septimum et tricesimum octauum T ; deesz in A

3 emendationis P (sec. zazus cori.) — ac]jnuncP V —— Beamomz.P fili aproniane karissime P V ; cf. Apol. c. Hier. I, 1 ; Praef. in omel. Bas. oratiunculas Rz» 6 digesta 4 P V^ 11 quod P V et] ac Ru 12 prophetia] 24 T Rz, profectus P V — 18 carni P (sec. zzanus corr.) explicit prologus V/ ; explicit praefatio T'; dees? in A P

Pi:

iE ps TL

ahi 30 "Veri Smp

JN

(quid indiup aldyr tnr. Mo etin? ARES ^ ad»! h ^ d vel $d-,

tar ION

jns crcutRalee fein AS AgtoT ABE »«tgud

[eimrue s tul Tei Pur essi Y m" vi Mmm A ated Pi Vend Fra oe mie teiuo De dl Ta muood allem CM Jv)

2*5

was |

(abd

P5ibhstoe ] Jul

Meuse

hs

L

M

vantutni

Va LAS

dH

hr

,

3215404)

I. Mutolk

!

TED

i)

n

ADT

shi

spp

;

9

nisduséf.!

"MSN

»

chot

uw

1$

eri ayoleg hs)

suoi septies b

]

AN )

234

oup

ecd V

ae cirpect

fo.

Ip,

ECOL Yt

&

utbeietet buo

T

*

dioteufis nris) sped e

i viver Ba

wn

^4 "Lad i vresditab

án

Da

T

ERA

iR

DELLMEDT

D ie. mue

me

M

MEE y

oq

Tig

cottvifetcn Eatltien oU

Ww

íO

TES

;

etes.)

psit

"ne

e us

: Kun Aire 31

28 ins ne -

An

meus .,

S)

1 died

YN

1

3. iussi

cti"

Vy

ue

cw

:

!rogn

b.

Tu (acier "

A

q it

an nies &

vn f

Aud

Meran

'

5-

(wm i

:

-

wil

oM

Abess1h

LLL

ME

e aided ava

p

i haze )

,

-

Pad

"WAVE aexiht EAE

jeDres cit sS

!

nee e

ui.

eR

:

TYRANNII

PRAEFATIO

RVFINI

IN GREGORII

NAZIANZENI

ORATIONES

AD

FIDEM

AVGVSTI

EDITIONIS

ENGELBRECHT RVFINI

XX

CONSPECTVS

CODICVM

ET EDITIONVM

Vaticanus Reginensis 141 ; saec. IX-X Oxoniensis Laud. Misc. 276 ; saec. IX Attebatensis 621 ; saec. X Augiensis CXVIII ; saec. IX-X Vindobonensis 759 ; saec. XI Lugdunensis 515 ; saec. IX in. Bononiensis Gallicus 30 ; saec. X Monacensis 3787 ; saec. X-XI vEUPQOAON Parisinus 1705 ; saec. XI i

Editio princeps Argentinae 1508

Sequimut editionem Vindobonensem quam curauit A. Engelbrecht in uol. XLVI C.S.E.L. (Vindobonae, 1910, p. 1-6)

255

IO

15

Proficiscenti mihi ex urbe magnopere iniungebas, Aproniane fili carissime, ut tibi absens quoque aliquid operis inpenderem, ne nos a consuetis studiis necessitas meae profectionis inhiberet. Petebas ergo Gregorium tibi in Latinum uerti, uirum per omnia inconparabilem, qui uerbo et operibus clarus splendidissimum lumen scientiae Christi ecclesiis praebuit, dum ea docuit quae fecit nec se ipsum condemnauit agendo contraria quam docebat. Is Cappadocia domo, episcopo patre, matre quoque satis religiosa oriundus fuit. Athenis et altus et eruditus ut pauci nec tamen in conuersatione scholari uel aetatis uel sodalium inlecebris cedens prodidit pudicitiam, sed tamquam a Deo sibi commissum thensaurum ad domum castam reportauit integrum signaculum castitatis. Denique cum philosophiae studiis apud Athenas floreret, uidit per soporem sedenti sibi et legenti duas decoras satis dextra laeuaque feminas consedisse. Quas ille castitatis instinctu oculo toruiore respiciens quaenam essent et quid sibi uellent percontabatur. At illae eum familiarius et ambitiosius conplectentes aiunt: 'Ne moleste accipias, iuuenis, notae tibi satis et familiares sumus — altera enim ex

20

nobis Sapientia, altera Castitas dicitur — et missae sumus a Domino

25

30

35

tecum habitare, quia iucundum

nobis et satis mun-

dum in corde tuo habitaculum praeparasti'. Tum deinde, cum ob eximium in litteris profectum Athenis ut oratoriam doceret adstringeretur, furtim nauem ingressus abscessit. Et cum se inexplorato mari commisisset, tempestate uexatus est, in qua Deo se seruiturum uouit. Quodque cum faceret, subito a patre episcopo in sacerdotium subrogatus est. Quod aegre ferens discessit ad tempus ; postmodum uero regressus libellum hunc apologeticum dixit in ecclesia, causas suae abscessionis uel etiam reditus adlegans. Post haec etiam defuncto patri succedit in episcopatum apud Nazianzum breue oppidum. Et inde, cum post Valentis Arriani tempora ecclesias catholici recepissent, Constantinopolim ad instituendam uel docendam ecclesiam transire exoratus est. Vbi cum magnificum opus in uerbo Dei ageret et infinitas cotidie pene multitudines ab haereticis ad fidem ueram conuerteret, ut fieri solet, gloriam aemulatio subsecuta est. Ille uero tam erat in timore Dei perfectus, ut, cum sensisset INsCRIPTIONES : ptefatio R. ; incipit praefatio O ; praefatio rufini ad apronianum LA ; alii alia

1 proficiscente O aptoniane R OC Mv,om. AL BP 38nec R.— 8quae A cappadocie P 11 perdidit 44 M v 12 sibi] suo 44 B castum 44 14 uidet R. i6torioL 17e] RB,uedlOACL MP» uelint RA, uellint Oo 18 ambitiosus v 19 et 5057 sumus add. L 22 tum] tunc Z4 23 litterarum LL

24 ingressus] R O C L M P v, nocte egtessus 74 B

egressus abscessit pos; ingressus add. P 26 domino ec. manus corr. se deo C M» quod cum faceret suae L 30 defuncto patreA 30/31 in episcopatu nazanzenzo O, nazanzi 44, nanzanziB,nazanzumPv

constantinopoli

O — 36 secuta

M — 37 tam] ita L

futtim nocte

se seruiturum promisit LL, /4 — 29 cause C — absc. O 81 nanzanzo R. C M, 82/33 32 tempore R B

256

40

45

5o

D»

causa sui esse inter episcopos disceptationem, statim sponte discederet dicens illum tantummodo propheticum sermonem : 'Si propter me est tempestas ista, tollite me et mittite in mare et desinat a uobis commotio". Huius neque uita aliquid probabilius et sanctius neque eloquentia clarius et inlustrius neque fide purius et rectius neque scientia plenius et perfectius inueniri potest, qui solus sit, de cuius fide ne dissidentes quidem inter se, ut fieri solet, partes et studia disputare potuerint, sed id obtinuerit apud Deum et ecclesias Dei meriti, ut, quicumque ausus fuerit doctrinae eius in aliquo refragari, ex hoc ipso quia ipse magissit haereticus arguatur; manifestum namque indicium est non esse rectae fidei omnem qui in fide Gregorio non concordat. Hunc ergo absque ullo prorsus scrupulo lege, sciens tamen quod eloquentiae eius praefulgidum in Graeco lumen non parum necessitas interpretationis obscurat. In quo utrum nostri sermonis paupertas an ipsa interpretationis natura hoc agat, tu, qui utriusque linguae habes peritiam, magis probato. 40 cf. Rufini Hist. eccles. II 9. (Ion. r, 12.) 38 disc.] musitationem IL 39 sermonem] uerbum IL 40 si oz. A haec tempestas I. et mittite me C ILL M » 41 desinit B, desinet v, dimittetur /4 commocio haec 74 et uale dicens eis ad ecclesiam suam redit omnibus eum cum lacrimis prosequentibus 50s? commotio add. I. 42 huius ozz. A P probabilius aliquid 74 42/43 eloquentiae O 44 inuenire O (sec. zzanus corr.) 45 et 5057 solet add. B 46 potuerunt P 47 qui L 485sit magis O AL BP 49 recte R. 560 o0mnemquequi» concotdet L Diprorsusoz.C?» lege scrupulo O 4 B P

TYRANNII

PRAEFATIO

RVFINI

IN SEXTI

AD

FIDEM

HENRICI

SENTENTIAS

EDITIONIS

CHADWICK

CONSPECTVS CODICVM Patisinus 2676 ; saec. IX Parisinus 113 ; saec. XI Parisinus 5784 ; saec. XI Vindobonensis 575 ; saec. XI

Basiliensis B X 35 ; saec. XIII Guelfetbitanus 2767 ; saec. Lambetianus 257 ; saec. X

X V

Cantabrigensis, St. John's Coll. 168 ; saec. XIII Cantabrigensis, Sidney Sussex Coll. 94 ; saec. XIV Cantabrigensis, Univ., Add. 584 ;saec. XV

Cantabtigensis, Gonville and Caius Coll. 351 ; saec. XIV

Londiniensis, Br. Mus. Roy. Mss. gOg^-boa*tuvol

2 F II ; saec. XIII

Sequimur editionem quam nupertime euulgauit Henricus Chadwick, in *"Texts and Studies" (altera series, V, Cantabrigiae, 1959, p. 9-10)

Ex]

Io

259 Scio quia, sicut grex ad uocem proprii pastoris adcurrit, ita et religiosus auditor uernaculi doctoris commonitionibus gaudet. Quia ergo, carissime fili Aproniane, religiosa filia mea, soror iam in Christo tua, poposcerat me ut ei aliquid quod legeret tale conponerem, ubi neque laboraret in intellegendo et tamen proficeret in legendo, aperto et satis plano sermone : Sextum in Latinum uerti, quem Sextum ipsum esse tradunt qui apud uos id est in urbe Roma Xystus uocatur, episcopi et martyris gloria decoratus. Hunc ergo cum legerit, inueniet tam breuem ut uideat singulis uersiculis ingentes explicare sensus, tam uehementem ut unius uersus sententia ad totius possit perfectionem uitae sufficere, tam manifestum ut ne absens quidem legenti puella expertem se intellectus esse causetur. Omne

I

II

autem opus ita breue est, ut de manu

Dei terrena

20

eius numquam

possit recedere totus liber, unius pristini alicuius pretiosi anuli obtinens locum. Et reuera aequum uidetur ut, cui pro uerbo ornamenta

sorduerunt,

nunc a nobis ad uicem

uerbi et sapientiae monilibus adornetur. Nunc ergo interim habeatur in manibus pro anulo liber, paulo post uero in thensaurum proficiens totius seruetur disciplinae bonorum actuum commonitiones de intimo suggesturus archano. Addidi praeterea et electa quaedam religiosi parentis ad filium, sed breue totum, ut merito omne opusculum uel enchiridion si Graece uel anulus si Latine appelletur. 1 proprii ozz. Q P occurrit U 2 admonitionibus L B M J 8 aproniana QU PBISGG religiosa filia mea ozz. J, teligiosa oz. LO P.SS5BCM 4 soror tua in Christo OQ poposceras B me] Q, a me cef?. coda. 6 satis ozz. py 7ipsum oz. OP $C 8 Xystus] Q O, Syxtus L P V B J 5$M, Sixtus CGU iO0uersibsLOPB]/]$CM explicari J 5 CUM . 11utunius] Q, ut ut C, ut (oz. unius) cezf. codd. 12 absens] Q, assistens L O P $ C G U, assis / M — 13 puella] Q G, puellae cezz. co4. i4 estoz. PV BG 15 liber] Q, hic liber ce7/. coda. unius ptistini] Q, ibi pristini V, unius DB, ozz. ce. codd. ^ pretiosi om. G U 1*4 sorduerunt] Q, sorduerant ve//. codd. 20 disciplinae bonorum actuum commonitiones] Q, disciplinis et bonorum actuum communiones M J, sermo disciplinae et bonorum actuum communio P .$ C 23 totum] id tamen U

[TET C]

vtr

TYRANNII

PROLOGVS LIBROS

RVFINI

IN ADAMANTII

QUINQVE ADVERSVS

AD

W. H. VAN

FIDEM

DE

[ORIGENIS] HAERETICOS

EDITIONIS

SANDE

BAKHUYZEN

CONSPECTVS Jet Casp

CODICVM

ET EDITIONVM

Hitsaugiensis codex (nunc in Schlettstadt) —Caspatii editio in Kzrebenbistoriscbe "Anecdota L, 3

Editionem Caspatii (Christianiae, 1883) repetiit W. H. van de Sande Bakhuyzen, pauca emendans (**Die griechischen christlichen Schriftsteller" IV, Lipsiae, 1901, p. 3). Quem hic praesertim secuti sumus

263

vA

Alios quidem quamplurimos uideo, cum ad fontes ac flumina librorum uenerint, bibere quidem et sitim propriae cupiditatis explere, sed mutorum animalium more conculcare pedibus pocula, quibus fuerant delectati, et fluenta limpidissima ab imis commota uadis probrorum coeno temerare. Sed tu, Paule frater, qui, rationabiliter sitiens, breuis otii mei apud Pata-

uium amplam (partem) nactus, dum uenerabili patri Iobino uisendi redderemus officia, summo IO

I

vA

a me desiderio

poposcisti,

ut tibi aliquid de Graecorum fontibus propinarem, suscipe interim has Adamantii disputationes in Latinum uersas, quas aduersum multos simul haereticos habuit arbitro presidente, quinque immanes bestias solus expugnans et congressione famosissima spectaculum mundo et angelis et hominibus factus. In quibus perspiciens adsertiones eius, per quas uel haereticos ad dogmatum ueritatem, uel gentiles conuertit ad fidem, et considerans, quam catholice, quam integre ecclesiastici dogmatis defensor extiterit, arbitror, quod suinum et

foetidum quorundam uitium de conculcandis uerborum margaritis et rumpendis doctoribus perhorrebis. 13 cf. I Cor. 4, 9. ? partem] suppl. Casp, sed amplam quoque corruptum uidetur — 11 atbitro presidente] van de Sande Bakb, arbitrio residente H, arbitro residente Casp 18/19 margaritis e tumpendis H, corr. Casp

bt

v

Tu

TOT

odere

ur

éarolrur fout yc

mi

p

Des

erui

^

-

X

-

-]

d

rr "E

dip um (y

vetpa

E P»

4

TYRANNII IN LIBROS

RVFINI

HISTORIARVM

AD

FIDEM

THEODORI

EDITIONIS

MOMMSEN

EVSEBII

CONSPECTVS IN P F

CODICVM

Patisinus, Bibl. Nat. 18292 ; saec. VIII Vaticanus Palatinus 822 ; saec. IX Monacensis 6375 ; saec. IX-X Hic sequimur editionem Theodori Mommsen, quae anno 1908 euulgata

est in saepe iam laudata collectione **Die griechischen christlichen Schriftsteller" (uol. IX, Eusebius Werke YI, 2, p. 951-952)

267 Peritorum dicunt esse medicorum, ubi imminere urbibus uel

IO

regionibus generales uiderint morbos, prouidere aliquod medicamenti uel poculi genus, quo praemuniti homines ab imminenti defendantur exitio. Quod tu quoque, uenerande pater Chromati, medicinae exequens genus tempore, quo diruptis Italiae claustris Alarico duce Gothorum se pestifer morbus infudit et agros armenta uiros longe lateque uastauit, populis tibia Deo commissis feralis exitii aliquod remedium quaerens, per quod aegras mentes ab ingruentis mali cogitatione subtractae melioribus occupatae studiis tenerentur, iniungis mihi ut ecclesiasticam historiam, quam uir eruditissimus Eusebius Caesariensis Graeco sermone conscripserat, in Latinum uer-

terem, cuius lectione animus audientium uinctus, dum noti15

tiam rerum gestarum auidius petit, obliuionem quodammodo malorum quae gererentur acciperet. A quo ego opere cum excusare me uellem utpote inferior et inpar et qui in tam multis

20

25

30

35

40

annis

usum

Latini

sermonis

amiserim,

consideraui

quod non absque aliquo apostolicae institutionis ordine nobis ista praeciperes. Nam et cum Dominus aliquando, esurientibus in deserto auditorum turbis, dixisset ad apostolos : Date eis uos manducare, Philippus unus ex apostolis intellegens eo magis splendescere diuinae uirtutis insignia, si minimorum quorumque ministeriis explerentur, non protulit panes apostolicae reconditos perae, sed puerulum adesse dicit habentem quinque panes et duos pisces ; quem uerecunde excusans adiecit: Sed haec quid sunt ad tantos ?, quo magis in angustis opibus et desperatis clara fieret diuina potentia. Sciens ergo ex illis te quoque descendere disciplinis, recordatus quod Philippi fortassis exemplo, ubi pascendi turbas tempus uidisti, puerulum subrogaueris, qui panes quidem quinque duplicatos, sicut acceperat, adhiberet, ad explendum tamen euangelicum sacramentum proprio labore captos adderet etiam pisciculos duos, aggressus sum exequi, ut potui, quod praeceperas, certus, quod excusabit inperitiae nostrae culpas praecipientis auctoritas. Sciendum sane est, quod decimus liber huius operis in Graeco, quoniam perparum erat in rebus gestis, reliqua omnia in episcoporum panegyricis tractatibus nihil ad scientiam rerum conferentibus occupatus, omissis quae uidebantur superflua, historiae si quid habuit, nono coniunximus libro et in ipso Eusebii narrationi dedimus finem. Decimum uero uel undecimum librum nos conscripsimus partim ex maiorum traditionibus, partim ex his, quae nostra iam memoria conprehenderat et eos uelut duos pisciculos supra scriptis panibus 20/21 Mt. 14, 16 ;Mc. 6, 57 ; Lc. 9, 15.

20/26 cf. Io. 6, 5-9.

40 nattationi] P!, natdiscendere P!, discere P? 28 quoque oz. IN! F dedimus] P, didicimus FP, fecimus IN rationis P? IN F

268 4A

addidimus. Quos si tu uel probaueris uel benedixeris, pro certo confidam quod sufficiant turbis. Continet autem omne opus res in ecclesia gestas a Saluatoris ascensione et deinceps ; nostri uero duo libelli a temporibus Constantini post persecutionem usque ad obitum Theodosii Augusti. 44 uel prob.] P F, prob. IN

45 omne] IN F, idem omne P

TYRANNII

PROLOGVS

RVFINI

IN OMELIAS

SVPER IESVM

AD

FIDEM

ORIGENIS

NAVE

EDITIONIS

W. A. BAEHRENS

CONSPECTVS

CODICVM

ET EDITIONVM

Casinensis 287 ; saec. XI ex. Petropolitanus Q. v. J. nr. 2 ; saec. VI Berolinensis 42 ; saec. X ex. Monacensis 14411 ; saec. XI Bernensis 30 ; saec. XII Vindobonensis 939 ; saec. TX Ottobonianus 169 ; saec. XIII Gratianopolitanus 266 ; saec. XII Vaticanus latinus 213 ; saec. XII Florentinus Bibl. Nat. C 5 ; saec. XIII consensus codicum P g consensus codicum c » consensus codicum 4 £ lh ^w V08 9 o? & x "vw got M consensus codicum

R4

f

Ruaei editio in P. G. XII, p. 823-826

Sequimur editionem quam anno 1921 curauit W. A. Baehrens in collectione **Die griechischen christlichen Schriftsteller" (uol. XXX, Orzgenes Werke VII, p. 286-287) i

271 In diuinis uoluminibus

A

IO

E

A

refertur, quod ad constructionem

tabernaculi unusquisque pro uiribus obtulerit : potentes quidem et principes populi aurum argentum lapides pretiosos, ali aera et ligna, sed inputribilia, quidam etiam coccum purpuram byssum ; et linum alii, uestibus haec quoque sacerdotum et stolae pontificis profutura. Pauperiores autem quique etiam pelles rubras offerentes et pilos caprarum, non respuuntur. Idcirco namque Beselehel ille repletus esse dicitur omni sapientia a Deo, ut intellegens singula haec quibus usibus apta sint, nihil ex offerentium deuotione repudiet. Quia ergo et tu, o mihi semper uenerabilis pater Chromati, iniungis et praecipis nobis, ut aliquid ad aedificationem et constructionem diuini tabernaculi ex Graecorum opibus et copiis conferamus, oratiunculas uiginti et sex in Iesum Naue, quas ex tempore in ecclesia perorauit Adamantius senex, ex Graeco Latine tibi pro uirium mearum paruitate disserui. Tui sane nostri temporis Beselehelis iudicii sit in his, quae offerimus, etiamsi nihil

2o

2

A

30

inuenitur auri puri, quod ad altare proficiat, nec argenti, quod columnarum ecclesiae bases efficiat aut capita decoret, si nullus ex his in illis lapidibus inueniri potest, qui logio insertus pontificale uestrum et diuinorum conscium pectus exornet, at certe perspicere, si uel purpurae aliquid in his et regii decoris aut cocci et mystici cruoris intexitur ; si quid puritatem byssi imitetur et fortitudinem lini et dignum aliquid habeat sacerdotalibus indumentis ; postremo si uel rubras apud nos pelles, uerecundiam frontis inuenias ; ad ultimum certe si caprarum reperias pilos, quibus uel penuriam nostram tegamus aut, si quas incurrimus culpas, paenitendo purgemus. Totum ergo hoc de tuo iudicio pendeat. Si quid sane est, quod placere potest, hoc sit auctoris ; neque enim, quae aliis labore parata

2 sqq. cf. Ex. 35, passizr.

1 instructionem B P

18 cf. Ex. 50, 5.

19 cf. Ex. 27, 11.17.

2 tabernaculi] templi E » Rz

suis pof? uitibus add.

4 alii aera et] D, alii aete et E, aera 8 et pos? argentum add. D E g BDE aliiet B »,aeraetalii P Rz, aeraalii C £f. $ purpuram coccum P v, et pos? purpuram

8 ille oz. B ali]in F,om.BP dg Rs add.C 12 et sempet 077. 2 mi £g semper ozz. D E 13 et copiis o». Db recte), instructionemque P BEP Pen 15 ex graeco op. BE Fc iesu 20 in hisex Bc 19 capitella 2g mearum ozz. E t at] P R4,acg,autb,autcf,utz,id DE diuinorum E si] B, uel si E z, certe uel si F P, certe si uel C 7 hoc de oz. B, hoc oz. t

o mihi 110oom.Eb instructionem B C F (forr. 14 et ante sex oz. B C d Ru 16 latine tibi ozz. E & 21 conscium in ozz. v Em — 26 certe — 22egregii 29 24 tegamus oz. E "

at pos? pendeat add. E, ac add. d

sane] in eo E

30 ea pos? enim add. E n — aliis] aliorum B E e n, sane est quod] in eo 7 portata E n, reperta B tale his f, tale eius »

272 sunt, diripere et nostrae laudi applicare iustum putamus. Si uero uim sensuum oratio inculti sermonis exasperat, hoc uel

mihi uel, ut cum tui uenia dixerim, tibi ipsi reputato, qui opus, quod eruditis deberet iniungi, expetis ab indoctis. 32 oratio oz. E n inculta g incultus sermo E 7, sermonis inculti P tua En Ru ipsom. En — id post quiadd.g ^ qui]quia E 34debet expetitur ab P

33 BC

TYRANNII PRAEFATIO

RVFINI

ATQVE

IN EXPLANATIONEM SVPER

EPISTVLAM

EPILOGVS ORIGENIS

PAVLI AD ROMANOS

CVRA ET STVDIO M. SIMONETTI

CONSPECTVS

CODICVM ET EDITIONVM

Sangallensis 88, £. 3, ff. 58v-59v; saec. VIII/IX Hauniensis Gl. Kgl. S. 1338, 49, f. 158, ff. 204-205v ; saec. IX Ambtosianus À 135 inf., f. 112, ff. 139-139v ; saec. IX Londiniensis Harleianus 3030, f. 5v, ff. 181-181v; saec. IX Augiensis CX XVI, f. 1v, ff. 167-168 ; saec, IX Casinensis 150, f. 1 ; saec. IX : praefationem tantum continet IE Omasmw Casinensis 347, f. 1, f. 336 ; saec. XI/XII Rus

Ruaei editio (Parisiis 1759) in P. G. XIV, p. 831 et 1292-94

PRAEFATIO . Volentem me paruo subuectum nauigio oram tranquilli litoris stringere, et minutos de Graecorum stagnis pisciculos legere, in altum, frater Eracli, laxare uela conpellis, relictoque opere, quod in transferendis omeliis Adamantii senis habebam,

IO

I

w-—

20

25

suades ut nostra uoce quindecim eius uolumina, quibus epistu- : lam Pauli ad Romanos disseruit, explicemus : in quibus ille, dum sectatur apostoli sensum, in tam profundum pelagus aufertur, ut metus ingens sit illuc eum sequenti, nemagnitudine sensuum uelut immanitate opprimatur undarum. Tum deinde nec illud adspicis, quod tenuis mihi est spiritus ad inplendam eius tam magnificam dicendi tubam. Super omnes autem difficultates est, quod interpolati sunt ipsi libri. Desunt enim fere apud omnium bibliothecas (incertum sane quo casu) aliquanta 'ex ipso corpore uolumina ; et haec adinplere atque in Latino opere integram consequentiam dare, non est mei ingenii, sed, ut tu credis qui haec exigis, muneris fortasse diuini. Addis autem, ne quid laboribus meis desit, ut omne hoc quindecim uoluminum corpus, quod Graecus sermo ad quadraginta fere aut eo amplius milia uersuum produxit, adbreuiem et ad media, si fieri potest, spatia coartem. Dura satis imperia, et tamquam ab eo qui pondus operis huius scire nolit, inposita. Aggrediar tamen, si forte orationibus tuis quae mihi tamquam homini inpossibilia uidentur, adspirante Domino, possibilia fiant. Sed ipsum iam, si uidetur, Origenem, qualiter praefationem suscepti operis dirigat, audiamus. INscRIPTIONES : incipit praefatio rufini in epistola ad Romanos L ; epistola rufini presbyteri ad eraclium 5$ ; dees? in ceteris 3 compelles 74 4 omeliis oz;. JÁ B suadens L ; sec. zuanus corr. 8 sequendi L 9 opptimatur] obruatur 11 dicenti R. 12 sunt] sint C 13 apud s. H . 16 integra C dare] reddere $, oz. D 16 diuinis C addes A i8cumanfeadadd.D ^ 19eoom.D perduxit $, produxetit Rus adbreuiem] ad breui est 74 20 duria C 23 spiranti C deo CD 24 fiunt JA, sunt D si uidetur] inchoetur C

EPILOGVS

IO

15

20

Hactenus nobis in epistulam ad Romanos, prout potuimus, dictantibus, plurimo et labore et tempore desudatum sit. Fateor namque, Eracli frater amantissime, quod dum tuis desideriis satisfacere cupio, oblitus sum pene mandati quo praecipitur : Onus supra wires tuas ne leuaueris, quamuis nobis nec in ceteris quae, te insistente, immo potius pensum diurni operis exigente, in Latinum uertimus, defuerit plurimus labor, dum supplere cupimus ea quae ab Origene in auditorio ecclesiae ex tempore, non tam explanationis quam aedificationis intentione perorata sunt : sicut in omeliis siue in oratiunculis in Genesim et in Exodum fecimus, et praecipue in his quae in librum Leuitici ab illo quidem perorandi stilo dicta, a nobis uero explanandi specie translata sunt, Quem laborem adinplendi quae deerant, idcirco suscepimus, ne pulsatae quaestiones et relictae, quod in omelitico dicendi genere ab illo saepe fieri solet, Latino lectori fastidium generarent. Nam illa quae in Iesum Naue et in Iudicum et in tricesimum sextum et tricesimum septimum et tricesimum octauum psalmum scripsimus, simpliciter ut inuenimus, et non multo cum labore transtulimus. Quamuis ergo et in ceteris quae supra diximus, laboratum nobis sit supplendis his quae omiserat, in hoc tamen opere epistulae ad Romanos pro his causis quas in praefatione conprehendimus, immensus nobis et inextricabilis incubuit labor. Sed delectauit indulsisse laboribus, si modo non,

25

30

ut in aliis experti sumus, maliuolae mentes uigiliis nostris contumelias reddant, si non studia obtrectationibus et labores remunerentur insidiis. Nouum quippe apud eos culpae genus subimus. Aiunt enim mihi : In his quae scribis, quoniam plurima in eis tui operis habentur, da titulum nominis tui, et scribe : Rufini — uerbi gratia — in epistulam ad Romanos explanationum libri, sicut et apud auctores — inquiunt — saeculares, non illius qui ex Graeco translatus est, sed illius D Eccli. 73, 2.

IwscmierrONES : Rufini epilogus explanationem Origenis continuat, nulla inscriptione interposita, in omnibus codd. 2 et ane labote oz. D

sit] est LL

3 eracli oz. .$ R.

dum] cum .$ R.

4

quod $ R B ne] non . 6 pensum] sensum 24 L, D 4 plurimas 74 8 origene] otiente .f R adiutorio L, D 10 perornata IL in os/ siue oz. LAPIS 11 genesi $ R exodo .$ 12 libro D leuitico D, -cum 4 quidem ozz. .$ R. 14 suscipimus .$ R. 15 omelitico] L, homilitico .$ R, omiletico 44 D, omelitico H, homiliatico Rz

17 mihi az/e in iesum add. .$ R.

librum por? iudicum add. Ru 18 in ane tricesimum septimum ad4. 5 RH Ru in ane tricesimum octauum ad. $ RH 21 in ane supplendis add. 5 R. Ru 21/22 tamen] tunc 74 24 delectabit 44 D non oz;. D 25 experti sumus deest D $0 epistola R

277 qui transtulit nomen titulus tenet. Hoc. autem totum mihi donant non amore mei sed odio auctoris. Verum ego, qui plus 35 conscientiae meae quam nomini defero, etiam si addere aliqua

uideor et explere quae desunt, aut breuiare quae longa sunt, furari tamen titulum eius qui fundamenta operis iecit et construendi aedificii materiam praebuit, rectum non puto. Sit sane

inarbitrio legentis, cum opus probauerit, operis meritum cui ue40

45

lit, adscribere. Nobis enim propositum est non plausum legentium sed fructum proficientium quaerere. Post hoc sane uocat nos opus, quod olim quidem iniunctum est, sed nunc a beato Gaudentio episcopo uehementius perurguetur, Clementis scilicet Romani episcopi apostolorum comitis ac successoris de Recognitione libri ut in Latinum uertantur. In quo opere bene noui quod laborem labor multiplicata sorte suscipiet. Satisfaciam sane in eo amicis meis : dabo titulo nomen meum,

auctoris nihilominus uocabulo permanente : nam Rufini Clemens scribetur. Quod si me Dominus inplere permiserit, red$o

eam rursus et ad tua desideria, ut uel in Numerorum librum

et Deuteronomii aliqua, Deo permittente, dicamus (hoc enim solum nobis de Eptateucho deest), uel de reliquis apostoli Pauli epistulis quae possumus, Domino dirigente, dictemus. 34 donant] tonant .9 auctoritatis 9 R, actoris H ; sec. zanus corr. 85 aliquid $ 86etom..$ 3?tamen]tunc;4 eicetz;4 40enim]autem $ R — 46 multiplicat si sortem suscipiat Rz 49 scribitur .$ R 49/50 redibo Rz 50 in numerorum uel in deuteronomii libros Rus —— 51 deo permittente aliqua. Rs domino 74 52 eptaticho .$ R. 53 amen 0s£ dictemus add. 5 R.

"oDu

TW

sd siii noo FOROS, .

2 91 *Yfouta ftn t0 1 iulio

wot) *

Hintzi

]

TPhtad did

m

i heerute Lr

rà ro: 2

Ó

Hur

-—

sd 7 eun

po

ak E T.

ioca de ots Toon pav PbRIEOER bu dbuiteob

,

E

TYRANNII

RVFINI

PROLOGVS IN CLEMENTIS

AD

RECOGNITIONES

FIDEM

EDITIONIS

BERNARDI

REHM

CONSPECTVS CODICVM Augiensis LX XIX ; saec. X Monacensis 52 ; saec. IX in. Monacensis 6257 ; saec. IX Ambtrosianus C 77 sup. ; saec. VI ex.

Vercellensis CLVIII ; saec. VI-VIII Parisinus 12117 ; saec. XI Patisinus 9518 ; saec. XI Berolinensis, Acad. Scientiarum 164 Berolinensis theol. lat. fol. 670 Mediceus Laurentianus LXVIII 22 uri cr cepe Wo eo E Monacensis 18201 Sequimur

editionem

quae

patata est a Bernardo

Rehm

et ptoxime

prodibit in serie **Die griechischen christlichen Schtriftsteller". Quam maximas gratias exhibemus Academiae Scientiarum Berolinensi quae nobis plagulas adcommodauit Bernardi Rehm. Quo ex eruditissimo paucas selegimus uarias lectiones quas infra describimus.

apparatu

281

Tibi quidem, papa Gaudenti, nostrorum decus insigne doctorum, tantus ingenii uigor est, immo tanta Spiritus gratia, ut si quid a te etiam cotidiani eloquii more dicitur, si quid in ecclesia declamatur, id in libris haberi et ad instructionem

tradi posteris debeat. Nos tamen, quos et ingenii tenuitas minus promptos et senecta iam tardos reddit ac segnes, opus quod olim uenerandae memoriae uirgo Siluia iniunxerat, ut Clementem nostrae linguae redderemus, et tu deinceps iure hereditario IO

15

20

deposcebas,

licet multas post moras,

tamen

ali-

quando restituimus, praedamque, ut opinor, non paruam Graecorum bibliothecis direptam nostrorum usibus et utilitatibus conuectamus, ut quos propriis non possumus, peregrinis nutriamus alimoniis. Nam et solent suauiora uideri peregrina, interdum uero et utiliora. Denique peregrinum est pene omne quod medelam corporibus confert, quod morbis occurrit, quod uenena depellit. Iudaea balsami lacrimam, Creta comam dictamni mittit, Arabia flores aromatum, et spicarum nardi India segetem metit, quae ad nos, etiamsi aliquantulo quam proprius ager adtulit, fractiora perueniunt, odoris tamen gratiam uimque medendi integram seruant. Suscipe igitur, mi anime, redeuntem ad te Clementem nostrum, suscipe iam Romanum. Nec mireris, si forte tibi in eo minus solito floridus

25

eloquentiae uultus appareat. Nihil interest, dummodo sensus eadem sapiat. Peregrinas ergo merces multo in patriam sudore transuehimus. Et nescio quam gratus me ciuium uultus accipiat, magna sibi Graeciae spolia deferentem, et occultos sapientiae thensauros nostrae linguae claue reserantem. Sed uotis tuis faueat Deus, ut nullus nobis sinister oculus, nec cuius-

30

55

40

quam liuidus occurrat adspectus, ne extremo prodigii genere, cum nihil inuideant illi quibus aufertur, liuescant tamen isti quibus confertur. Aequum est sane tibi qui haec etiam Graece legeris, ne forte in aliquibus minus a nobis seruatum translationis ordinem putes, interpretationis nostrae indicare comsilium. Puto quod non te lateat Clementis huius in Graeco eiusdem operis, hoc est Recognitionum, duas editiones haberi et duo corpora esse librorum, in aliquantis quidem diuersae, in multis tamen eiusdem narrationis. Denique pars ultima huius operis, in qua de transformatione Simonis refertur, in uno corpore habetur, in alio penitus non habetur. Sunt autem et quaedam in utroque corpore de ingenito Deo genitoque dis? nomine pos? uitgo add. reddet 44 B C, reddidit G L DEL 6tardiores 1i2connectamus D, M X 13 9 poscebas 4 B C G 8 reddemus 4 B C Isi aromatum DF G HIM i7diptamni 16 opobalsami E nuttiamut D F 20/21 mi anime] me 18 aliquantulum F G et oz. F flores 4A BCG mercedes 24 idem .4 B C G unanimem F, maxime H, mi domine LL M 30 ligraciae B C 26 magna] 44 B C G, magnae cer. codd. ABCI 37 36 diuersae] diuersa et .d B C G AB E 384 te oz. uescunt 44 B C huius] eiusdem E

282

serta et de aliis nonnullis, quae, ut nihil amplius dicam, excesserunt intellegentiam nostram. Haec ergo ego, tamquam quae supra uires meas

essent, aliis reseruare

malui, quam

minus

plena proferre. In ceteris autem, quantum potuimus, operam 45 dedimus, non solum a sententiis, sed ne a sermonibus quidem satis elocutionibusque discedere. Quae res quamuis minus ornatum, magis tamen fidele narrationis reddet eloquium. Epistulam sane, in qua idem Clemens ad Iacobum fratrem Domini scribens, 5o

55

de obitu nuntiat

Petri, et quod se reliquerit

successorem cathedrae et doctrinae suae, in qua etiam de omni ordine ecclesiastico continetur, ideo nunc huic operi non praemisi, quia et tempore posterior est, et olim a me interpretata atque edita. Sed quod in ea nonnullis fortasse uidetur inconsequens, si hic explanetur, non puto absurdum uideri. Quidam enim requirunt quomodo, cum Linus et Anencletus in urbe Roma ante Clementem hunc fuerint episcopi, ipse Clemens ad Iacobum

scribens,

sibi dicat

a Petro

docendi

cathedram

traditam. Cuius rei hanc esse accepimus rationem, quod Linus et Anencletus fuerint quidem ante Clementem episcopi in urbe 6o Roma, sed superstite Petro, uidelicet ut illi episcopatus curam gererent, ipse uero apostolatus inpleret officium, sicut inuenitur etiam apud Caesaream fecisse, ubi cum ipse esset praesens, Zacchaeum tamen a se ordinatum habebat episcopum. Et hoc modo utrumque uerum uidebitur, ut et illi ante Cle65 mentem numerentur episcopi, et Clemens tamen post obitum Petri docendi susceperit sedem. Sed iam uideamus, scribens Iacobo fratri Domini, operis sui Clemens ipse quod sumat narrationis initium. 44 plene GI perferre .4 BC 46 dedi E — 4?reddt 4BC EG — bi ordinatione ecclesiastica 44 B C G 51/52 permisi F 52 quia] qui 44, quae BC posterior est] posteriorem 74 B C 55 anencletus] E F, anyclitus D, anacletus ce7£. codd. 56 romana E ^ fuerunt .4 B C episcopi oz. F 67 quo F 68 orationis 4 B C G

TYRANNII PROLOGVS

RVFINI

IN OMELIAS

SVPER NVMEROS

AD

FIDEM

EDITIONIS

W. A. BABHRENS

-

ORIGENIS

CONSPECTVS

CODICVM

ET EDITIONVM

Laudunensis 298 ; saec. IX in. Casinensis 344 ; saec. XI ex. Berolinensis 42 ; saec. X ex. Vindobonensis 935 ; saec. XII Parisini 1632 et 12122 ; saec. XII Vindocinensis 26 ; saec. XI Votceburgensis Mp. th. f. 27 ; saec. VIII Bambergensis 112 ; saec. XII Lipsiensis 201 ; saec. XII IS oU EX OWN. WS CS ENASR consensus consensus consensus ie] festes consensus Rz

codicum codicum codicum codicum

a zz Pg « 7 » 4 /

Ruaei editio in P. G. XII, p. 583-586

Sequimur editionem quam anno 1921 curauit W. A. Baehrens in collectione **Die griechischen christlichen Schriftsteller" (uol. X X X, Orzgenes Werke, VII, p. 286-287)

285 Vt uerbis tibi, frater, beati martyris loquar, bene admones, Donate carissime. Nam et promisisse me memini, ut, si

qua sint Adamantii senis in legem Mosis dicta, colligerem atque ea Latino sermone nostris legenda transferrem. Sed reddendae pollicitationi non tempestiuum, ut ille ait, sed tempestuosum nobis tempus ac turbidum fuit. Quis enim ibi stilo

locus est, ubi hostilia tela metuuntur, ubi in oculis est urbium

IO

15

agrorumque uastatio, ubi fugitur per marina discrimina et ne ipsa quidem absque metu habentur exilia ? In conspectu etenim, ut uidebas etiam ipse, nostro barbarus, qui Regini oppidi miscebat incendia, angustissimo a nobis freto, quod Italiae solum Siculo dirimit, arcebatur. In his ergo positis quae esse ad scribendum securitas potuit et praecipue ad interpretandum, ubi non ita proprios expedire sensus ut alienos aptare proponitur ? Tamen si qua nox animos minore metu hostilis concussit

quasi

ad

excidii

saltem

et breue

solamen

malorum

lucubrandi

leuandaeque

otium

dedit,

peregrinationis

gratia, quaecumque in Numerorum librum, siuehomileticostilo,

siue etiam ex his, quae Excerpta appellantur, scripta reppe20

rimus, haec, perurguente

te, Romana, ut potuimus,

uoce ex

diuersis in unum ordinem collecta digessimus, te quoque ipso in quamplurimis

25

30

35

iuuante, Vrsaci, nostri laborem,

dum nimis

cupidus pueruli notarii tardum putas esse ministerium. Scire tamen uolo te, frater, quod haec lectio uias quidem aperiat intellegentiae, non tamen singillatim cuncta, quae scripta sunt disserat, ut in explicationum libris legisti ; quo scilicet etiam lector non reddatur otiosus, sed pungat cor suum sicut scriptum est, et producat sensum et audito uerbo bono ut sapiens adiciat ad illud. Igitur ut possum, quae iniunxisti, explicare contendo. Iam enim ex omnibus, quae in legem scripta repperi, solae, ut puto, in Deuteronomium desunt oratiunculae, quas, si Dominus iuuerit et sanitatem dederit oculis, cupimus reliquo corpori sociare ;quamuis amantissimus filius noster Pinianus, cuius religiosum coetum pro amore pudicitiae profugum comitamur, iniungat et alia. Sed orate communiter, ut adsit Dominus et temporibus pacem tribuat, gratiam laborantibus donet fructumque operis nostri in profectu legentium ponat.

2 sqq. cf. Cypr. 44d Donatum 1.

24 cf. Eccli. 22, 24.

38sunt Bad lege B 4/5 edendae a 5 pollicitationi] C Rz, -nis B D a 6 tempus oz. B ? hostica B 10 regni a, tegi in oppido C 11 quod] ut C 14 aptare] C Rz, captare B D a iSlibro B C Rz omeliatico B c 19 excepta B

22 utsacii B a, utse D

ptoducat sensum ozz. B Dag 20

24 te uolo Cg

30 lege B C Rz

31 utpote B

26 legis D

28 et

deutetonomio C RVFINI

XX

AS

-ouiba

s

site Fai

!u nit Hum

ecop

ais -

301 5wdoiUTer

(ito HO RH d

d

ja max umieanFeso

ni

drin niodo tru ehik mu

wr retient Aj iw siafaon séronrme odnital ayonpi "itytriidebey- die "ih— arbitro m td ont inoifzfisilloq »adbutab. -alie

Nh

ombre ét)

du demnm

25s 29095941

eldów

nigsonté

inmichus 32 23a i fre update &lof »tlidecal ida es cumol. ^J 9 1o Cuilsebaeniwanowgtufrqm ido otfefasm onpo WrioTAS -a uico ALE Selon mde !ad uit strpodi tf: ssa: und No ibis ar uera ib OO digdorisom wa qu tio irdobiu Pei ot "f ial

Doup

se

A.

E E

"ur

Tw lug

Oir

dam

ZHTLSs1

b

bg: Hato hg

Mts

EA

omüetilsuSta

9 21H. nI-amadoois

Ht

i5ados

1^5 1utoq atioqu

odbineom

PAJITUS

p

upon

ron.

Aibob

setis

s iut

denen

mass

*$pieébssyo]

std

Ncronm

un. C recent

Hip

prr

£e

drin tisees 15993

x

o

SUDO.

Uus I

riter

24m

X tedoiosg Ho i&nBiOnos

piste

De

vt

ieup

n 2 -ud2l Gn: toon di v4 ti uj págeeoni tp

3

E

E38 bs fi3

19 Hike

murelon

*

quedo

tribe £31

iini BY eo contr somteb aó0 Mp ix dui] sibtoi 1o

tísfacg iHi

3imtzhb ob:»i2

—

ld eng

anppr dil £5 made. sue

UE

OPUMELOEG

x ed

nni

4$

b

QU wi o Api tib getecuab apad. wiiwii Vy Up nut Orat T deettDe UR TM Imagodef Prod dissi c ymemmi Ad add

sse eid esielf Ee gero

s

,

safti cuntasd Aretes:

P

Hoang esbique -

28

Wes qutt Rp Rit iie ] seod boup , »1441 34 eon dm*imel ETC dus d! ET: up etant nni3iditaeja mtb) noa sc o mHslel n

(fyiido Joaifkar enp. ziteiosl abwli] urnoitastiidla qd 04 Agtuuribufr)e füsle eurge qoo iesu] Dea aireottér mbsbben aon Totagt euslq ox nn d od ed

ginis 42 Afabzantt

'ojilra $4xir

fo ume

duMeMX

qougbot

1s 1A vl

"m, !s^ mti.

durtti

3; t

o

uiis

m

i)

pt aM m imei. ui eerp rdusoto x9-mum mel .obesinon ^ D Jadbaci tasso. fapssb iharagrenmonodum id ola fu alos, Arq i éthmiqim

«d quo

209ibsb

nrstulicaá

39 $i vin

Jqeteywv velis sppeléstiemamasn sip WERI. 947 o4 Dag DOE SOS

n

ótemtf

w. supp.

|

; itio Pied ompyl9t auiendubvt anino June

du RAO : ato Dec tis jo ss nare AwoLafite, cit Anmnt«l i5"aite 1 m Sdn musoeg etdioquaimst i tirado Jizhg

TE i ^1

b. y -D

eomm | gtostonq ei hfsoa eiipqo oupmndagst Maób. odi.

dune. ^ 1 ^".

&

h

uoti

do C

O

Cc.,.t we

iUe.

alos

&

*Ü

M 2S Ciniiianisillug

Qinib^sn MC

tà et

s

wtao*

— wi OU

des MtO v

PF noma

B

& saber 4, ^

e lp M

H oenomu

d$

Ksda

— à.

: usosR E

Moa od T. eat

cd NE. . e CUI B sue

saw sCAE — QU sco

ndm

A

-

obige n Fri

cashldwno

dá —

VI, aq Mist * ud

| w UT

a—Áü—

ali 5

E MoeNE

3M

*.

INDICES ScRIPTVRARVM

AvCTORVM Rvriw1

Res VERBA

Loci

Loci

LocvrIONESQVE

NOTABILIA

SIGLA AA AH 440 BP ER ES P.A DAP TEAETS PHE POB POG POI PON POP Dp PR PRB P$5

Apologia ad Anastasium, p. 25-28.

Apologia (contra Hieronymum), p. 37-123. De adulteratione librorum Origenis, p. 7-17. De benedictionibus Patriarcharum, p. 189-228. Epilogus in explanationem super epistulam ad Romanos, p. 276-277. Expositio Symboli, p. 133-182. Prologus in Adamantii libros, p. 265. Prologus in Apologeticum Pamphili, p. 233-234. Prologus in Clementis Recognitiones, p. 281-282. In libros Historiarum Eusebii, p. 267-268. Praefatio in omelias Basilii, p. 237. Praefatio in otationes Gtegorii Nazianzeni, p. 255-256. Prologus in omelias super Iesum Naue, p. 271-272. Prologus in omelias super Numeros, p. 285. Prologus in explanationem super Psalmos, p. 251. Praefationes in libros Periatchon, p. 245-248. Praefatio in explanationem super epistulam ad Romanos, p. 275. Praefatio in regulam Basilii, p. 241.

Praefatio in Sexti sententias, p. 259.

SCRIPTVRARVM Genesis : 15127 jj 2, 16 2522 3, I 3, 17 6, 16 8, 21

9, II, 30, 32,

21-22 I-9 22-24 24-28

354, 25-29

34, 50 35,22

35, 23-26

2, 55 15, 17

qi o3iir4. Z4Qs 2g. E, 20, 24.

PATE TIN

TTA 2.

BP, rt, 5, 5.

HP. 3133.6.

1-28

49, I 49, 5 49,

5-

49, 8 49, 9

BU Lh.$25

49, 11

BP.

IX, 39 I,

9, I; 84.

49, 12 49, 15 49, 14-15

49, 16-18

49, 19 49, 20

49, 21

49, 22-26

49, 27-28 49, 28

32, 8

]:.5, 013916;

32, 52

I

4, 22

750: I2, 7 20, 21 275.11.17 30:58 35 passim

JP m5 9/19. DB pa 6.

I Regum : 24

ZALINI224; 6.

21

71:5

Leuiticus : II, 3

VALISISTQ. 2I.

Iob: 12, 24

I4, 7-10 14, 12

14, 14 15, 15

19, 25-26 40, 20

ES, 19, 55.

E, 42, 6. 25942 117:

857 42. 19/5/4220. zAELI, 1540; 12. T5 042321/743,. 6: T1 0149129.

55 11,04: 2,

45

I, II,

I,

8,

75;

L7

I,

I, II,

BPoy TO. r5, 11396. IBDEXEL TIS T. BPO r Ip, xs DP,m,x8, r. DP IT21, r. DPI 2E BPiujs.u BP, 11, 28, x BP: $133.20.

Psalmi :

3, 6

DPI

I. TI.

BD,

5»

4.

BPWL IL 25 JTÀi$ 142415. ZIEL 112,21.

IPOD bo POI, 18. IP

DBPEIGS 27.4.

ir, 6

Isa

14, 5 TSXIO 17, IO 17, H1 17, 12

zAEI, 11,2; 2; 25 UEDCA27: 17; AH, 11, 2, 20.

18, 5

21,15 21, 16 21, 28 7-8

25,4 25, 5

29, 4

29, 30, 36, 37, 37, 37, 40,

IO 6 11 12 14 15 IO

46, 6 BP; x, 10, 44.

J55, 285 1.

IO, 3

24, I9

II,

EUYE cc

Iosue : 13-21 19, 17-23

25,

Exodus : 3, 8

ELS: 162

III Regum :

DP; 1135.25. DPrax 4 I. IDDALITS I. 'BP. a, $2. BP. iNOS I. T Xf, 44 5 T3525.

49, 10

DD 1139 7: BP TIEN 12:

Deuteronomium : 27, 12-13 IBP11:25 8. 28, 66 E$,.20; 30. JEMY CDS 32, 6

LAE IAO. 21. MALI TEMA TS AI, E:552:138. BP, x1, 25, 29. IBDoptas. $2. DBPiar'y 8. DBPxL E II. Bb 6.

49,

45, 26

4,5513

ES, 45, 5. vits 2; v

46, 8-27

37, 19 41, 40

Numeti :

ZA 3225 3.

BP; 125, 43. BPogn125. 45. DDII2E. 14. BP anas». BP 151354.

37; 18-27

LOCI

54, 22

ce

T$, 29:32ZI 0152923. VATLISTL202 T0. DP, 15:16, 22. 5, 26, 2.

AH, 1, 39, 33. 1255 20:23.

AH, x1, 48, 14. 12555275027. 42. 27:012» E, 26, 143 28,5:

E5;,26, 3. IE5, 25, 31 DP; x5, 27:556:

T5

80:

E52 2p EI. qs. 20, MO;

TA I8) 8: F15,.29,128. E519, t1.

290

SCRIPTVRARVM

Psalmi : 56, 5 67, 19 67, 28 68, 5

APIS 12. E$, 29, 10 ; BP, r, 6, 39. DPAIÓT25. 11; 25.126314:

LOCI

Isaias : 3, 9-10 214 $5 1 $52

JBAY ck cine JE $510. 74J2$5 19.126; E:$20019.

68, 22

1251042.

$27

E53 20:1x9.

76, 20 72, 28 73, 14

255286: DP T1379 E5514 27.

79 PILIA 8212

15,15, 2. ES 8PTA. BP11,557 6.

beo 7535 75357

BP, 11, 26, 9. Ji.5oro seio, BP, 11, 16, 58.

87, 5-6

89, 1-2

92, 2

ES, 28, 8.

VALID

240.

9, 1-2 IO, 22 IO, 23

BPu1$x0)65 IDDETEBMO. Ea 1022.

25, 6-7

ES, I7, 25.

26, 19

ES, 39, 7.

26, 18

ES, 50, 5.

SALIN

41,29!

IO5, 15

IPAE TOR 27:11, 24586 II, 24, 8.

27, 1X 50, 1

4$,5282122, dX 0125 12;

106, 10

To S

5o, 6

F5, 19, 15.

IO9, I 109, 3 IIO, 4 DIIS

ge uco IO DD: BP, 11, 26, 20. SALTA: 46,22. ESTO.

doses 329r 53, 7-8 53,9

JT NEG. EAS ETATE. E15, 205 13. 155,125. 50.

118, 67

"AH, x, 27, 24.

pone

ES, 25, 9.

66, 24

PP,

118, 119, 126, 141,

73 5-6 5 6

VAT 402g: EdLIL 2320! IDDI I3» 3. DDX1 2754.

575,4 61, 1 65, 1-2 63275 635, 11 65,2

Prouetbia : X. 5

IDP; I, IO, 24.

3, 18

DD r5724; 14:

4, 27

BP, r1, 14, 14.

Do 2

ie

BP IIIA.

2520277)

Jo

28, 1

DPNLUPPA.

4, 25.

Cantica Canticorum :

JEAV IRURE 55,16, 16. E222 0. T3231; 55328519. ES, 12, 21. I, 75;

:

Ieremias : 1,5

AH,

I, I5 2:21

AH, 1, 27, 5. DPI ID AILS

eld

DEI

BP, n, 15, 7.

II, I9

"E 2, 15

ZALIATEI2 025 TE T2505 BPUTDETSS RO DNE BP, m, 11, 15.

t2, 76 Edi T2) 16, 16

3, 1-2 3:4. 3, II

29280120. JE EO zwi ES, 26, -

die ; 'Thteni :

ifs 26,

11:2 Ehoy

ES, 0, 4. BP, x, 9, 26. BP 6. ra. ES, 27, 34.

EATTUTA27226:

5» 53

BS r6.

SE

ToS 2A TO:

en

ES, 17, 50.

6, 8

E$,55,15

XÉT

ES, 18, 51.

3» 7

ES, 44, 18.

A:

Ecclesiasticus II, 30 12:0 21. I

& ch: 3,3658

— ES, 5, 45.

Ezechiel : 30, 9

32, 5-4

: DDEIIMST235. RSS. Ed bx 425-216;

2712. 38, 10 44, 2

21, 18

BD, 11, 29, 4.

Daniel :

22, 24 34, II

PON, 26. BP, x1, 2o, 6.

7, 13-14 9, 27

28.

ES, 20, 28.

4» 1

Sienna

AH,

35.

12

;BP,1, 5,16.

11123318.

ES, T290225.

ES, 14, 24.

T2455 425523 X821: FE. 8. 0E.

T4722: 010 Jd 293 1-

I,

16,

SCRIPTVRARVM Daniel : IO, II 11, 31 12. 2 T2: 3 r2, II

vd rac PAP. » 32, 31.

ES, 39, 9; 45, 15. ES, 44, 19.

E322. fox

Osee : -BP21,:816; E55 08334

I, IO

6,

3 1o, 6

d$ 19A T6.

Amos

8, 9,

: ioo:

9 6

Ionas I,

5128, 18:

22. 20;

$$ 20721. :

12

4, 6

POG, 4o. AH, 11, 39, 32.

Zachatias :

6,

II, II, 14, 14,

I2 T2

13

6-7

7

Malachias : I, II 5; 1-3

VALL x44; 13. IE$, 18; 18. IE:$5 18; 20: E:$2 225 54. Ei 2i.

IBPTINS6, 12. E22.

Matthaeus : £5, 8128. BP, 11, 19, 6. BP, 11, 19, 28. IBPUELUTO, 21. BP2155x9, t$. BPIgrwo:6; 11, 258. BP, 1x, 16, 4. BP. 27. 51. DP dnt27; 50. zAH, z, 17, 50. IEL Dra.

I,

4 4 45 4; 4

4» 5» 5 5

5 5

Udllor2,u82BD. 1. rz, 30.

ES, AH, EAE AH,

5; 5 5»

6,

6,

15, 45. n, 5, 7. 2255. 1, 57, 44 ; 1, 41, 55.

AH, x, 6, 20. BD, 1, 16, 19. AH, n, 8, 45. ZAFI, x, 28, 43.

1:502. 425 VAL 16, 32; PPA1374. DP 15516, 3111,17, 10.

IO,

BP, r1, 26, 91.

22

Matthaeus IO, 25 IO, 28 IO, 32 II, j T1412 11, I9 11,127 II, 39 12, 57 15,5 13, 8 15, 55 15, 45 I3, 45 15, 47 14, 16 I5, 14 15, 17 16, 22

1192,65.

BEIGE, 12. AH, 1x, 4, 6.

291

:

VATI/r, T. 16, E i IMI. 1517/05 9

ON DR

159 d it BP,.11, 29,20. AH, T, 1, 22.

DAEDU, 165 1; 17,042: I, I8, 16. BD 15-17, 20;

PAP, 20. DEG 13. 5. IDAIMISIÓ:

425,573 36; ES, 44, 18. IESEo t. E. 7023. PHE, 20-21. IDPALSTIM S7. I, 20,14.

BP, 11, 16, 50.

16, 23

BD311,16, 55.

17, 5 18, 5 I8, 23-24 21, 28-51 22217 22, 21 22, 30 22, 31-32 22, 45 25, 55 24, 15 24, 25-24. 24, 27

ES, 4, 57.

25, 6-9

IDE IIIS 76. AH, 1, 46, 19. DD S204. BP, r1, 26, 34. BP, r1, 26, 40.

ES, 39, 17. ES, 39, 13.

T5542

0:75.

DP11, 8516.

E55:022428. 453222148: E5$5022:89 1. AH, n, 2, 26.

255324 25, 41

ES, 32, 55. BP, 11, 19, 17; 444, 5,

26, 4

DPI)

26, 14-16

26, 15

26, 49

26, 60

26, 65 26, 64 27,2 27, 575 27,3198

27, 24 27, 25

7» 7 T» 7 13-14 7, 16 T, 27 8, 12 Io, 16

ELA.

LOCI

55 PP;

I, 72.

T$.118; r2. BP 9s. F:$; 20; 8.

35420910: ILS 16202:5819, 17T4518: 22. BP, 11, 26, 14. BP; 17, 8, 9. BD, 11, 8; 195 TS 21; 4.

27, 28

E$, 25, 6.

27, 54

E. 24. JTE$, 122-4 T. iE0$,122. 14. 1, 24; T.

27, 27, 27, 27, 27,

55 45 48 50 52-53

27, 60

28, 9

4615, 203 27

ES, 18; 6. J5523:87 16.

Je.7 2593 J$3973121.

ES, 25, 4. .5,128,/31.

292

SCRIPTVRARVM

Matthaeus : 28, 10 28, 19

YPF SECTOR

Matcus : 4, 14

DP

6, 57

9, 47 12, 26-27

8, 44

ES, 37, 43.

8, 48 9, 39

16, 16 929.

DEEST.

zi, 1/16,35 ; PPLr gs. £5, 39; 13.

Lucas :

T2 1, 35 I, 34 1, 55 I, 44 I, 46-47

XE 44

6, 58

6, 44 7, 20 9, 15 IO, I9 Io, 54 E27 12, 46 15, 28

15, 4 15, 8

I5, I5, 15, I9,

IO 25 29-30 30

22, 28

2272 22521 24, 1-3

15,8, 28. [1-290 187 E$,.8, 50. g5$,.8. 215 DP, 11426. 2X. uALis 1131, 12; uA EI I5 5r, 8. BP SOINS. IBID. X156: 10; ZAL 118, 43. AH,

II,

45

T-

125, 126509. PHE, 20-21. 1E E2902 8. IDBPAXTNIO,28. BP, 11, 26, 81. BP 139822. EP:

I, 74.

AH, 1, 40, 48. AH, 1, 40, 50. DDENI TIE TS. DPupe22 8. ID De vr22*

BP, 1, 8, 6.

BP, 11, 16, 49.

24, 59

ZAFI, 1.67 12.

Ioannes : 1; 16

AH, 1, 44, 10.

I, 18

EA EI LIS. 27. [5 120821.5/223. T0:

6, 259

6, 35

7,12 7, 24

7, 38

8, 5-11 8, 12

IO, 30 10:022 L2 12552 12, 34 13, 25

13, 33 I4, 2

14, 6 14,9 T5 9T 15, 25

16, 28 17, I9 17, 2T T9512 18, 18 18, 40

I9, I9, 19, 20: 20, 20,

1-5 12 54 x I3 17

AH, r1, 19, 40.

IDPaxr.126, 29. DBPo1n6; 11. vll nr 32; BP

FS, x18, 25. JE, c$28. E 27220.

18M tip LO DD 15 43, TT. IDDUTIN2TUTO AH,

I, 45,

DAL, rpu10, 26, 58.

19.

35 DPISIE,

ES, 4, 59. BP, x, 8, 5 ; 11, 24, 7. AH, 11, 48, 14. iE:$; 45:60. BP; 1, 26, 167. V EÍIn1842226. I5 18:129. E52 2279. ZA FL 15:15, 36. SS EE T2355 20,3. E. 23.4. [V 2835255. R$. 2827. DP; 1r, 26, 6r.

2, 2, 4.» 7» IO, IO, 15; 19, 22,

I-4 35 27 51 38 42 t 3 5

Eau. 4585.2 082 E55. 20915; Ey upOa DP: 31, $318. ES, 6, 18. BP; 11, 16, 9. JS eo, 20. E.125 29. ZALL fnia5 4.

T2AY 4,

29.

AH, 1, 44, 14.

DPnit4 25. E5,:32::60. zAFI, rr, 10, 8. vul Ip28 rg

VALLIS.

BP, at, 5, 4.

BP, 1, 6, 49.

127.

d3:22926. DHE, 20-26. BP a r5. zai zT: 18.

"AH, 11, 48, 9. J SAUCES AH, 1, 46, 20. DPI

RIS op.

xr

16, 15. E$, 4, 6o.

Actus Apostolorum : I, 8

BP, 11, 26, 89. BP, 11, 26, 49. JE I8XTS. i TONS iE,$3110, 30. quy 2 ONT AH, 1, 46, 28. Un 28255.

24, 7

I, 29 15,20 2, 19-21 4» 55 5» 43

LOCI

Ioannes :

10, 53.

BPo16, 39. BP,.1,.6; 45. [i$ 2213. BP.S9NIO. BP, 1t, 23. 27.

ES, 45, 16. BP, 15, 115 40. BP. 3, 11520;

eBpeT

SCRIPTVRARVM

LOCI

293

DGor.:

15, 13-14

COUEEGI PUNEX ValL ERES BP;r5 6.246. DPATIIY, 45.

DPI

15, 20 I5, 20-24 195727 15, 25

A2.

BP. iBPoy SEIS. BP.r in 60. ZH, x, 41, 30.

ZdLISIATU28. Z4 EHI 1:29. 26.

X0. 27

ES, 6, 34.

15, 5o 13, 51555 15, 53

D

3,6 3, 18

4, 16 54 5, IO 52

ES, 17, 4. sup. E... 8:56. 29.2;

BP. x22. da. AE. wt, Or. ZEE RR. I7. bLbap ET :2. BPyurn oT, 64 31,106,490. BPIH15. 18. BPonuitg qe P4 15.

o6,

JAEL 3p, 245 1,354 21 1 P.AP, 40.

H3, 44, 24; PAP, 35; 30$ vdH, nis, 3551, PL

637.

B, 992; DP, 1/6, 5; 11, 26, 65. EXTA INT S m Dod US ATAEAO.

AH, 1, 7, 31; ES, 45,

10, 4-5

LI2

DP; t1, 10, 30. SEINE S AG SET OS

49; BP, rt, 29, 31.

IP n 11$ 104. BP, 11, 6, 4. ZA E129: T5522: 56.

BP, 1, 7, 14-

JD T€ 90; i8yEE e. Eh Pap Qe HE

e

335:27; XII 11,25 12, 7 I5, 4 Gal. : 1:05

T55s2 x20 DP 11515525. DBPBarsi922BPO NN26AII

AH, r, 26, 27. «DEP Tg9022 c 125040:

710, 7, 7.3 16, 17.

2.0 2, 19-20

DP TEI1257.

ES, 4, 6; 7, 55-

4, 17 4, 19 4, 22-24

DP 31:0277./24DPmi275 59: BPL3r523x4-

4» 26

ES, 27,35 ; 34H, E, 44,

ES, 6, 39.

5, 10

AH, 1, 19, 59.

BPIg, 8122.1 481,39.

5, 17 6. T

DPI

78.

JP. Tt533. 21. DPI 2. BI. x 1325. BP... 16.

61.

240, 16, 5. 8-10

AICIDA DNO:

IL Goto:

zAEDSIDIS, 45 15,93, 345

H2. 15 12.27 Do IG T3, 12 14, 52 15,9

22.

adds 4g 1:5 MED,

ET.

Tu T 2.6: BP

udis:

15, 47

16, 18

I, 23-24 I, 24

FS dor6.

15, 4T 15, 42-44

I3920,

PAD. :9l

I Cot. : I, 18

15, 36-358

15, 46

JE GE T.

I5, I5 14, 4 I4, 23

ES, 41, 54.

15, 28

15, 44

BP 3E 29.25. BPCELOIS 42: BPoro29g. I4. BP2iN 29, I5. HP 26. 10. BP. m. 27, 13. BPOIpXEE 2o. zaEb nro. 9. AH, 11, 8, 6. di655221 20.

AH, 1, 6, 5. SEI T. 16s7. AH, 1,40, 10. DPDETISGS

15, 43-44

EE eoos 16. TES d1f2s. BP 8x9. Eee amu

ES, 41, 51.

DP. mL. 26, 71.

440, 9, 17. BBI5n 7322.1,

6, 16 10,

AH, 1, 41, 62. BDa1 30159511 5507:29. 440, 9, 16. DPA

I5:

m

DP I 25. AH, x1, 41, 14. VALE 11, 0, 24: VALD -5 15,03 0p

55. Ephes. : INA I, 5-4

ZA, 3,52. 1$, Zl

T

TI.

DedPi

294

SCRIPTVRARVM

I Thessal. :

Ephes. : I2

mM

ieuLal 18 19-20 *" v »

» ON »v IS

HM NMNH SMS HH Hm

LOCI

LA

5, 21-22

LINZ T2.

AH, 1, 39, 24.

II Thessal. :

]2.54323X21

4AO, 7, 18.

35,30, I9. VALLINT2 7, 10:5 19 2 9, 3I:

4AQ, 7, 20.

VAEL, 1, 57, xo.

AO, ES, ES, ES,

AH, x, 40, 25. AH, rz, 41, 4. AH, rz, 40, 36.

DP t1926, 103.

ZEIT, 30, 18. AH, 1, 40, 18.

ES, 27, 32 ; 44, 14.

ID u$. 1672.

AH, 1, 44, 9 ; 1, 44, 49. AH, 1, 44, 5.

BD. 13, 19. 25,748,122.

BP, 1, 9, 6 ES, 37, 8.

12525546; 20 ; BP, 1527; 5.

dt ti oo p VIA xgE22731: 28 171

2, 5-8

JEi$3 122058

2» 2, IO

JE v pot ZAEIT 3:529 : E55, 12,16.

2, IO-II

EST QN VET a1, 38, 3-

3, 2I

4, 5 4, 12 4, 13

ES, 44, 21 ; AH, 1, 42, 20. Z4E11:02285 E: 44:19/;

ES, 44, 21.

Philem. : 101224

Hebt. : 12 en 2, IO 2, I4

5, 14

6, 20 11, 6 11:526

240)02-016:

IDPATIES2»6. BP, 1; 11, 47.

II, 39-40 12322

Coloss. : I, I$ 1, 16 I, 18 I, 20 Fi 9

2, 14-15 3T NET 5,9 4, 6 I Thessal. : 2, 7 4, 135-17 4, 17 5,5 5; 2T

CALI T 17 226 ErT.7598

I2, 22-25 12; 23

ES, 4, 17. AH, 1, 4, 25 ; ES; 5, 17. LEITET

Iac. :

SATB,

T Petr. Z. 17 I, I8-19 2; 5 2, 22

DBP,.11, 26, 23. VALETE A BP: 26, 77.

DPI FI 23; BD, 11, 22, 4. DPID T1, 93 T5130 IDDXTMTOR2O

BP; 11527, 65. ER, 120461

ES, 44, 5. DP

p

5.

3,2

3, 9 5, 18-20 2222 4, 5 558

Apocalypsis 8.

PAORIONTG PPIIESQ

T8.

ES, 34, 19.

draco 3,5 2, 1l

2, 5

5, 5

235. 55. 39. 43.

JUANA. AH, 1, 45, 16. IBS 2I TOS DD 1654.

LETS gS. VATI SIAUZA 27

3, 20

7, 32, 32, 32,

AH, 1, 42, 6.

VAIEIS 11225955 115129424

Philipp. : 1,025

74H, 1,13,35 ; PAAP,34-

4, 8

I2, IO

BP.

99.

VAEINT 22 27. ZAHLT, 42, 24.

q355 5, 20.

ES, 4, 17. T$9 22:5206. DPD4n 542. Dix 19558. E, 6, 22.

Jg

5. 19

BP, r1, 13, 34. VAL DE. 25. BP 29:9. AH, 1, 44, 60. BPon9, rr.

EIS

10, 51.

VALTU ION22. 17. DP, 5293. E25,525 43€ JE UE ZAEI, 1032. E2$26; 3.

ES, 30, 18.

ES, 51, 5.

BPpAIDUOS 20.

: E5,5, 26. 440, 16, 15 ; AH, 1, 16, 8.

AVCTORES Ciceto

84, 7

VAI ISISTOSPDUrONIÓN 1536, Tt 11) 28228515

"Ad familiares : VII, 1

33, 45 11, 34, 29 ; I1, 35, $318.55, 84

Vd I2$:2584, 8

Cyprianus

E1591:13 4, T. VADE. ToS ETATS 165405 1:420 15 $5022.

84, 9

Ad Donatum : I

BOI2-

Didymus, uide apud Hieronymum

AH, rt, 54, 9 ; 11, 54, 23.

AH, 11, 41, 26. zd Li: 31. 25. AH, n, 41, 26.

85, 5

Hieronymus

I24, I 124, 4

Epistulae : 3 4

9 ; 1I, 39, 17 ; II, 40, I2. L1 146210:

84, 1o 84, 11 84, 12

AH, t1, 28, 43. AH, r1, 28, 45.

22, 20

AH, r1, 15, 6.

22, 27 22, 28 22, 29 22, 30 27,3 23: 1 Ly i:

Delph dE AH, n, 5, 24. Edu qs 6. 6: II, 8, 10. ZAFE 11,6555 11 8; 19. ZAEL in8; To: VIE TT 2325. zAF 1r, 21, X.

425 x

AH, r1, 20, 1.

AH, x, 40, 7 i 1, 40, 32.

Hebraicae Quaestiones in Genesim: praef.

ZATIUIN 25.72.

Liber interpretationis bebraicorum praef.

VATI IDEO

Coriment. in Micb. :

2, praef.

AH, 11, 18, 2 ; 11, 28, 20.

Comm. in Ephes. :

JH 1, 26,7: 1.271 45

49, 2

LATE, 3; 432713.

$0, I

1022,45

52, 8 $3; 7

AH, 1, 35, 38 ; 11, 9, 7.

EAE TIO y VAEI T1328.

$4. 5

VATI, T5 8; 19

I, 34, 26.

$35 5 612

JAFIUIQNT 85 m8 VALID IET, 22. CAL 16,6 1,21, 16;

61, 5 62; 2

II, 40, I2. SESTO MI AH, 1, 34, 29.

79.4

LALbur-T. 9.

79; 7-9

AH, r1, 8, 19.

SI, 85

DH, 35 41,21: LAE, Hm, 42/5.

2 5T

84, 1

KL

2,4,

574

2,

25

84, 2

1,34513,5554, 1; 1235; T3 25:8. f4. Abb 5122585 15282197 IOU0/1 75 142091058: 32, 9.

84, 5

5& 1,195752, 8;

1H, x, 24; 9; 1, 46, 4; t $039 0.4, $1 16) 18, To-19, $5 11 1551407 II, 34, 38.

84, 4 84, 5

LE

1041552;

AH, 1, 4, 545 5, 8,6; 1, 8, 20:

84, 6

AH, 1, 7, 10 ;1, 39, 12 ;

1, 49,401 1/7, 9 1 15 3, T2 /1:4305 T4.

mo-

inum

II,4

AED UI 0T:

4d, 3,311451 35, 55 VA. ED 1,297 24. ZdFi 139515.

AH, 1, 59, 19. *

hN

P -

MOM oM oWHHH 9 N* H ^

2, 4, 16 4,

3; 5, 29

2, 6, 20

AH, AH, VAL ZA

1, 1, 1, Ela

40, 11. 40, 19. 37:12; 40:24.

AH, 1, 40, 39 ; 1, 41, 4; T4120:

AH, 1, 42, 7. ZALI, t, 45, 18. AH,

I, 445 8.

zALI, 11;:2; 12» -ALI, T, 24; 17. AH, 1, 42, 14.

Con. in Philem. :

1:027

zd 1, 42; 25

Chronica $. a. :

574

381

Translatio

ZATT, 31, 20555; AH, 11, 28, 44.

libri

Didymi

$fancio :

praef.

VALET 31; 23.1:

de Spiritu

AVCTORES

296 Trans. bom. Orig. in Cant. : praef.

CALDNISTTN2

Periarcbon : PPS,

TNLS

VALDSDMITALG:

Transl. bom. Orig. in lsaiam : I2

Ed IT T2 1220

E1245

OT

Transl. bom. Orig. in Ezech. : CALDEIE 22 147 TINFIÓ, praef. TOU

NIETO,

Transl. bom. Orig. in Lucam : praef. 4

vd bi roS. vA mS INIA.

Contra loann. leros. : 7

Edi

-42. 2.

'DP? 13620.

Plato Sympostum : 12710)

DIEI:

'Terentius

17

"Ars poetica :

AH, 1, 34, 2.

De antiquitatibus Iudaeorum: dalPr de op

Origenes (uide etiam apud Hieronymum) ex J. IV epistularum : LAO

TS

ZEIT YL0382.2.

"Andria : 16

losephus OXIBVESERUTZI.

p. 5-6

"Adeipboe :

Hotatius

359

Physiologus (eZ. Sbordone) :

edens

Pe

Eunuchus :

8

AH, 1, 45, 57 ; I1, 27, 21.

Vetgilius

Eclogae :

1,25

AH, rt, 25, 5.

RVFINI

RES

VERBA

LOCVTIONESQVE

a ab : magister ab idolis AH, rr, 15, 359 ; ab inuicem E.$,2, 44 5; — insfrument. :

a facultate orationis effundi BP, r, 1, 9 ; oculi gratifici a uino BP, r, 10, 26 ; 1, 11, 96; a cottuptione possidendam JAH, 1, 8, 18 ; detineretur a

morte E.$, 15, 4; a motte teneri E, 28, 11 ; ab humana temeritate discutitur E$, 58, 4. ablatiuus : uiliori 4O, 12, 7 ; incultiori AH rt, 33, 17 ;supetioti AH, r, 33,

27;

ablat. tcmporis bro accusatiuo :

triginta annis continuis 44H, r, 22, 29; sex annis demotatus sum AH,

II, I5, 14 ; tribus diebus dotmiat BP, 1,6:2T:: 1,6; 34.

abradere — auferre : diuetsitatem JH,

fa.

abrupta sententia 74H, r, 45, 19. abscidere : paenitentiam 44H, r, 25, rz. absolutio — explicatio E.$, 11, 1. absque — sine frequentissize a Rufino adLbibetur ; cf., ad ex. : absque periculo

E, 1, 5 ; absque ulla iniuria E.$, 11, II; absque adsumptione Ej, 50, 5 ; absque coitu BP, 1, 6, 25 ; absque ratione BP, 11, 5, 15 ; absque ministris BP, 11, 19, 12 ; absque praestigiis "AH, 1, 4, 38 ; absque misericordia AFP 1 16,12.

accedere ad Deum E, 5, 29 ; accessetat temptare BP, rr, 19, 35 ; accedentes ad Deum — ii qui baptizati debent

ES, 5, 29.

acceptio personarum 24H, rr, 22, 18. accidens, entis 7/40, 14, 6.

NOTABILIA

exuete se uetetem hominem BP, rr, II, 9; Aide : uerba tfransitiue adbibita. accusatores Origenis 74O, r, 18.

actus : 4ide : apostoli, ad cum nonnullis uerbis adhibetur ; uide :

addere, adicere, dicere, dare, facere, fieri, loqui, uincite. adaeque ZÁFI, 1, 14, 13.5 11, 47, t2.

Adam a diabolo deceptus 440, 2, 8 ; de eius muliere fons peccati et mortis ES, 21, r3; Chtistus nouissimus Adam BP, rr 26, 16 ; Christus se-

cundus Adam E, 21, 15. Adamantius

: sic Origenes nominatur

AH, t1, 24, 9 ; quinque libtos aduersus haeteticos sub eius nomine traditos Rufinus in Latinum transfett, Origenianos eos reputans P44, 10; uide : Origenes.

adbreuiare PR, 19. adcommodate fidem

ctiminationibus

440, 7, 44.

addete ad -- acc. : ad haec BP, 11, 2,2 ; VAI I ATISTQUES

TT I5

adicere ad -- ac. : ad illud PON, 29. adiect. uerb. im -ndus : mide: gerundium. adinplete — inplere ES, 1, 26 ; 27, 16 ;

B2 ois LET, E1285 861027] adinuentio calumniae P.AP, 57. aditus calumniandi AH, x, 5, 13.

adiunctum nihil in substantia Dei E,

4, 14.

adiurationum sacramenta /4H, r, 16, 36.

accipere : partem aeterni ignis 74.4, 5,

adiutorium : in Christi adiutorio 44H,

ro sinterpretati : DP) rx$ 27; 1n Xo, Ti; n Chfisto BP, s, 5, 5. accusatiuus : turtem. ES, 2, 395 2, 45;

adlegare causas POG, 30. admixtio : substantia Dei sine ulla ad-

illum caput ( ?) 24H, 11, 35, 1 ; pos? milia 40, 15,8 ;

accus. relationis :

nomine quod Deus appellatur E, 4, 21 ; quam consequentiam potetis ostendere sexum uirilem esse necessatium AH, 1, 25, 17 ; quicquid dicti putamut eruditi AH, 1, 45, 37 ; ue-

lim... hoc quod iste dicit... quos habeat cultores aperite 24H, 11, 4, 5 ; istud quod est Manichaeorum dogmatis, emendationem

habere uisum

est FT, 15543; 105 uerba eum dujlici accus. : illud omnem contestor PP, 1, 69; te iniuriam fecerim 24H,

II, 41, 18 ; quae illum arguebas AH, I1, 45, 8 ; quid facies omnes illas ani-

mas AH, 1r, 46, 3; quam dicuntur induisse eum E,

milites 23, 6;

II,

48,

T-

mixtione ES, 4, 13. adnotatio tituli 44H, II, 8, 2. adoptionis spiritus BP, r, 5, 21.

adptetiare E, 18, 16. adquiescere

—

oboedire

24H,

r, rr,

28.

adquitere aliquid pollutionis E$, ro, 17. adserere concilium E$, 57, 24 ; falsitatem 240, 7, 56. adsettio 74H, x, 22, 24; 1, 27, 8 ; 1, 28, 32 5444, 6, 1 ; 40, 5, 20 ; eic. ; fidei

ES, 35, 17.

adsertot BP, 1r, 21, 2 ; AH, rz, 37, 37;

IL, 34, 54 ; efc.

adsignate — conptobare : simplicitatem E, 1, 25 ; tesutrectionem ES, 46, 16.

298

RES VERBA LOCVTIONESQVE

adstringere — cogere : adsttingeretur ut otatotiam docetet POG, 24. adsttuete — docere, adfirmate ES, 37,

30 ; 4H, 1,28; 3051; 57, 2 ; 1041,67 ; ecclesiasticam fidem 24O, 6, 5 ; adsertionem 74O, 2, 22.

adsumete cogitationem ES, 7, 2 adsumptio "Meus FE STA TA: CAES, 45520; adtitulare bellum VATI 11, 8,2; adtrectatio puetpetii E$, 10, 5. aduentus secundus Domini in gloria AH, 1, 9, 15 ;uide :Chtistus, Filius. aduertere — intellegete : haec ES, 46,

18; ptoximi sui loquelam

E,

2,

aliquanti —

aliquot AH, rz, 11, 5 ; t,

17. 1055 1, 40,92 349 15 4122 1.2/5 0 FCaliqui — "aliquis BP, 1, 6; 125 4H, a5 32, 17; aliquis posz ne A0, goo: aliquid non — nihil 2474, z, 14; 6, I4 ; PP, n, 10; non aliqua — nulla vH, 5189025: alius — altet 440, 4, 1 ; E$, 21, 9; AH, IL, 15, 39 ; alius a -- aD/. AH, r, 28,

55 ; gen. alii AH, 1, 57, 57.

alter— alius BP, 1, 8, 36 ; AH, z, 4, 11 ; 15110;15 1:91, 122; 16; 199240 12/:06/2] alterutrum

: ab alterutrum 45; 20938.

Altissimus adest in Virginis partu ES, 8, 58; Altissimi uirtus obumbrauit

Virgini E.$, 8, 55 ; Christus uirtus

46.

adulterate (figur.) 40, 8,2 ; PP, 1,53 ; nr, 25;

NOTABILIA

doctrinam

J4O, 7, 12;

li-

brum 440, 7, 34.

Altissimi E.$, 8, 36 ; 11, 15.

Ambrosius

a Hieronymo

adulteratio librorum 740, 7, 1 ; 13, 19. adultetina editio 44O, 6, 12.

adulterium (frgur.) 440, 2, 27; 35, 85 7, 13 ; uetborum 74H, rz, 18, 5 ; blasphemiae 44H, 11, 45, 15. adumbrate in J- a5/. BP, x1, 9, 7 aduocati historicae narrationis BP, rr, 285 9.

apud Latinos commentarius

ambulare in nouitate uitae BD, 1r, 27, 28. Amenites Rufini magister AH, 11, 15, 18.

amictus DP,

tis -4 EI 11, 7. 19. aedificatio (re/zg. sensu) AH, 11, 38, 9; II, 43, 2 ; ecclesiastica 44H, r1, 8, 22 ; incide 4TH, b ex2 ADIT 2 dis Christianorum 24H, 1r, 16, 12.

scientia

caeli E,

29, 21;

Aegyptus E, 6,9; 19,25 ; BP,11, 5,4 aequalitas Trinitatis velo te. D DITE Deus, Trinitas.

aequanimiter zAH, 1, 7, 18. aequum est ut J- copiunct. AH, x1, 42,

17. Aescolapia ats AH, 1, 45, 6. aeternitas Trinitatis una eademque 440,

in Lu-

cam ferebatur AH, 11, 26, 4 ; obtulit petsecutoribus sanguinem suum Z4 H Ir, 28, 8.

aedificare (re/g. sensu) : in fide AH, x1, 31, 26 ; aedificati cupiunt de Scriptu-

aeditui portarum uide :angeli.

infamatus

AH, 11, 25, 15 ; 11, 28, 1 ; eius tantum

9s 126 19 115 8950827.

figura Christianorum qui in Christi amictus

proficiunt

populi

BP,

Israhel

r,

9,

17;

designat

gentis inpudicitiam BP, rz, 9, 24; amictus designat conscientiae mat-

tyrium, quod iustus tolerat indesinente£ BP 1,11, 95: amplecti— intellegere vri fidei regulam 240, 1, 5.

ANE

anacolutba : quae ausi sunt et conuicti 440, 2, 2 ; adulterii inseritur genus,

ut natutam .... produxerit qualitas, qui... docuerat 240, 5, 8; Dionysius.... cum defendat... in libris ipsius 74O, 5, 1 ; praepositio non addi-

affectionis uocabula. TES CELOS Agar typus vetetis Testamenti BP, n,

tur.... sed ecclesiam credendam esse ES, 34, 1r; processisse Iudam... quique recubet BP, r, 6, 153 ; quod certum est non uatfiari... et existere

agere : concilium E, 57, 18 ; 37, 39;

rat seminare et semen eius cecidit BP,

cum irrisione /AH, 1, 46, 1 agnitio Z4H, 1r, 48, 45. agon ES, 14, 12.

II, I2, 14 ; ille homo... ei Christus BP, 11, 24, 4 ; ille homo qui.... quid

4, 3 : uide : Deus, Trinitas.

$e die

áKarovóuacTos

AH,

II, 35, 45.

Alaticus PHE, 6

Alexander Aristotelicus AH, t, 33, 37 ;

H 9255

45, 521

Alexandria 440, 6, 15 ; AH, r1, 15, ro. Alexandrina ecclesia 7474, 2, 2; Alexandtinae ecclesiae fides 74.4, 8, 2. alienus a fide E:$, 32, 19.

causas DP, t1, 5, 13 ; quamque uene-

reliquum est in Beniamin ? BP, rr, 30, 2-14 ; in eo laudauerit in quo... et quod 44H, rr 16, 8; dici quod scriptum est... non sit AH, 11, 2, 2 ;

is qui confitetur... manus eius BP, I, 11, I8 ; adsetens eum quod uicerit PP, x 1r; quem adsetebas quod designauerit AH, 11, 33, 38 : uide: uariatio.

RES VERBA LOCVTIONESQVE

NOTABILIA

299

Anagnotismos : uide : Recognitio.

ex Origertis Hieronymique sententia

anathema esse 24,4, 8, 5 ; AH, 1, 19,

VILE

55 5; erc. anathematizare 74H, r, 41, 67. Anencletus

Romae

episcopus

ante

Clementem PCR, 59 ; electus supetstite Petro, ut gereret curam episcopatus PCR, 60 : uide : Pettus. angeli [ze : Christus, daemones, dia-

bolus, potestates,

uirtutes] E,

8,

28 ; 28, 27 ; efc. ; angeli Domini BP,

II, I9, I4 ;angeli diaboli 4.4, 5, 6 ; BP. nm r9! r6 ED

uo, 65

28:87): T PAOPE22/:

cotpora in animas redigentur, ex Origenis Hieronymique sententia

rr19; 45616);

angeli aeditui portarum caeli uident naturam carnis Chtisti caelorum secreta penetrantem ES, 29, 21 ; cum angelis uiuent qui tesutrexetint E$,

39, 20 ; angelorum consortia E$, 39, 26; angelorum uita et conuetsatio parata iustis in caelo E, 44, 22; angeli et homines filii unius patris BP, 1, 11, 17 ; angelotum et animarum una natuta, ex Origenis Hieronymique sententia 74H, 1, 40, 35;

-AH, 1, 25, 5 ; animae Deum

post obliuionem exoHiers

quasi

denuo agnoscunt,

sententias

ET 1: 39: 921;

animae factura (oppos. corpotis plasmatio) 4H, 1, 40, 22 ;animarum et angelorum una natura, ex Ot. et Hier. sententia 44H, 1, 40, 55 ; animae carcer cotpus, quae tedit ad ea loca ubi ante iam fuetit, ex Or. et Hier. sententia AAH, 1, 42, 2. animale corpus 74,4, 4, 1o.

Anna prophetissa BP, rr, 21, 5. ante quam — potius quam JAH, r1, 15, 32. anterior 74H, xr, 12, 13.

Anthropomotphitae Deum corporeum

tefuga diabolus AH, 1, 45, 11 ; an-

adsetunt ZAH, 1, 17, 10 ; 1, 18, 24. Antichristum introducet inimicus pro Christo in hunc mundum E, 32, 25 ; 32, 47 ; de ttibu Dan BP rr, 16, 1. Antonius eremita AH, rr, 15, 21. dmaye AH, x1, 30, 15.

gelus refuga in fine saeculi testitue-

Apelles Marcionis

angeli refugae AH, 1, 45, 7 ; angelus tur

supra

Petrum

et

Paulum,

ex

Hieronymi sententia AH, 1, 45, 50; angelorum ministeria 24H, ir, 8, 18. angelicum statum confert hominibus

resurrectionis uirtus EZ$, 39, 19. angustatus 74H, 11, 47, 19. anima [zide : cato] : anima

humana

a

Christo adsumpta 74.4, 5, 35 ; de ea quaestiones

7474,

6,

1i;

quidam

dicunt quod cum corpore per humani seminis traducem etiam anima defundatut 74.4, 6, 4 ; alii adserunt

quod formatis in utero corporibus Deus cotidie faciat animas et infundat 44A, 6, 9 ; alii quod factas olim, nunc eas Deus dispenset nasci in corpote 7A A, 6, 10 ; anima Christi media inter carnem Deumque E$, 11, 9;

anima Christi capax Dei et particeps carnis E.$, 11, 14 ; animae pretium E, 15, 153 ; animas hominum in animalia redire adseruit Manichaeus E, 37, 28; animam rationabilem a

Christo non susceptam aliqui adserunt ES, 57, 47 ; animae et carni una

eademque salus a Christo adlata est E, 57, 48 ; immortalis animae caro ES, 41, 9 ; animae in resurrectione

reparabitur

corpus

quod

habuerat

E, 41, 14 ; animae tripertita uirtus BP, 11, 9, 1 ; ante corpota creatas €

caelo deductas corpotibus insertas,

successor

4O,

7,

39 : uide : Marcion.

Aphrodites de spuma maris progenita, ut nomen ostendit E$, 9, 27.

Apocalypsis Iohannis liber canonicus

ES, 55, 15.

apocryphas Scripturas maiores noluerunt in ecclesiis legi E.$, 36, 12. Apollinatiani (Apollinatistae 24O, 15, IO) editioni ecclesiasticae fidei subsctibere debent, si ecclesiae iungi uolunt 740, 13, 5 ; offensi sunt au-

dientes hominem dominicum dici -AO, 13, 10 ; unus ex eis adulterat Athanasii sermonem 24O, 13, 13; eorum fraus detecta est /4O, 13, 28 ;

eorum haeresis (nulla aperia appellaHone adbibita) ES, 37, 45.

apologeticum 44O, rz, 1 ; AH, r, 10, 8 ; Z,' 11, 16 ; efe;

apologia AH, 1, 17, 4 ; 1, 44, 3.

apostata AH, r1, 5, 5 ; 11, 9, 28 ; apostatae interpretati sunt Scripturas 44H,

IL, 40, I9. apostolatus PCR, 61. apostoli symbolum composuerunt indicium unanimitatis

et fidei E,

2,

I3; 2, 37; supet eos sedent igneae linguae per Spiritum Sanctum E, 2, 5; a Spititu Sancto inspirati ES, 34, 18 ; apostolotum actus, auctore Luca, liber canonicus E, 35, 12 ; eos Christus fratres nominauit BD,

L 5, 6 ; aliqui apostoli adsumpti ex

300

RES VERBA LOCVTIONESOVE

terra Zabulon BP, rr, 10, 4 ; eorum figuta uenatotes BP, rr 1o, 12; eorum figuta Issachat BD, 11, 13, 5 ;

apostoli merces Christi BP, 11, 13, 4 ; omnes apostoli requiescunt supet pectus Chtisti BP, rr, 15, 12 ; radix

et origo apostolorum ex regione Nephtalim BP, 1r, 23, 9 ; ptincipes Zabulon et Nephtalim figura apostolorum BP, it 23, 12; apostoli montes permanentes (Gen. 49, 26) BP, 1x 26, 9o; tradiderunt fidem ecclesiae 71H, r, 6, 1; ttadiderunt

ecclesiis Scripturas plenissimum instrumentum fidei AAH, 11, 36, 8 ; 11, 41, 4; pet Spiritum Sanctum omni-

bus linguis loquebantur 74H, 11, 37, 34 ; pet apostolos ecclesia ex gentibus adscita est sponsa Christi AH, II, 38, 19 ; apostolotum traditio ES, 2, 36 ; apostolorum actus et epistulae ab haereticis corrupta 740, 9, 5. apostolicus : uit /AH, 11, 22, 4 ; 11, 28, 2815240, 3; 145 regula 94 ET, 11; 34, 22; ES, 2, 26 ; sedes Roma 44.A, 4, 135 ; uetba ES, 1, 24 ; uox E$, 32,46 ; auctoritas BP, zr, 10, ro ; institutio PHE, 18 ; doctrina in Recognitionibus ps. Clem. 740, 5, 4.

applicare laudi POI, 51. Apronianus Rufini amicus POP,

5; POG,

r1;

POB,

NOTABILIA

Arriani se defendunt auctotitate Dionysii Alexandtini 440, 5, 6; Valens imperator Attianus POG, 32. Artii atque Eunomii haeresis E.$, 37, 37. arte (oppos. fide) AH, 11, 14, 4. articulus definit. : in ipsa editione 240, 13, 9 ; ipsam disputationem 24O, 7, 36 (cf. 7, 54) ; indefiniz. : unius anuli P$5, 15 ; unus dialogus 74H, r1, 11, I1 ; unum membrum 2AH, 1, 45, 1o. atx spiritus ES, 11, 11.

ascensio Domini E 2, 1 ; Saluatotis PHIB,u6. Aser BP, m, 21, 1; eius benedictio spectat ad hereditatem terrae uberis et pinguis BP, rr, 21, 5 ; aliqui putant

hoc dictum propter Annam prophetissam BP, 11, 21, 5; —

beatus BP,

II, 2I, Io ; eius panis pinguis figura Chtisti his qui ad beatitudinem perueniunt BP, 1r, 22; 11.

asina figura populi Iudaeorum BP, r, 8, 8; uide : pullus. astetiscus /AH, 11, 40, 1 ; uide : Otigenes. astra tationabilia et delicti capacia, ex

Origenis

Hieronymique

sententia

AH, 1, 40, 7.

Athanasius episcopus scribit apologeticum pto Dionysio Alexandrino

2;

440, 5, 8; eius sermo ab Apollina-

e&c. ; transmittit

tianis adulteratur 74O, 13, 13. Athenae POG, 14. auctor omnium sine auctore Deus ES, 4, 15 ; haereseos 74O, 7, 24.

ad Rufinum Hieronymi epistulam ad Pammachium (ep. 84) AH, rz, 1, 1. aptatur in Christo BD, r, 6, 54. apud Antiochiam (— Antiochiae) 440,

auctotitas Scripturarum BP, r1, 16, 59.

7, 52; apud Mediolanum .AH, r, 19, 42; apud Athenas POG, 14;

auditorium : in auditorio ecclesiae ER,

apud

auditus fidelis E.$, 37, 61. Auses E$, 6, 5. auspicati — augutati AH, r1, 9, 26.

Nazianzum

POG, 32;

apud

Caesateam PCR, 62 ; apud Patauium P.4, 6; apud prius saeculum 4H,

I, 28, 7 ; apud bibliothecas PR, r5.

8.

authentica exemplatia 74O, 7, 31.

aquatus BP, r, 1o, 26.

Aquileiensis ecclesia 7474, 4, 12 ;E, 3, 16; AH, r, 5, 6; eius fides 4A,

8, 2; eius uatiationes in Symbolo

E5,5; 385 41, 38524

H, 1, 5, 9:

Arabia DP; x5 18; $ ; «PCR; 17. atbitrium : liberi arbitrii facultas donata rationabilibus

creaturis in Re-

cognitionibus ps. Clem. 440, 5, 10 : uide : uoluntas.

archidiaconus AH, x, 4, x1. argenteus, i E.$, 18, 16; 18, 28. arguere : in eo te arguo AH, r, 10, 1 ;

quae illum arguebas 74H, 1r, 45, 8. Ariminensis perfidia (— concilium) Ed

ONTISS

Aristides JAH, r1, 7, 9. Atistoteles AH, 11, 55, 32.

Bala : side : concubina. baptisma 24.4, 4, 11; unum baptisma in ecclesia E.$, 57, 6.

baptismum : baptismi gratia E$, 5, 10; ZAH, r, 4, 7; duplex baptismi gratia : pet aquam et pet sanguinem E, 21,8; in baptismo (— tegenera-

tionis lauacro) ecclesia a Chtisto lauatur BD, r, 9, 9; pet baptismum Christo in morte consepelimur BP, I, 9, IO. baptizamut in Christi sanguine, id est in ipsius morte BP, r, 9, 12.

Batabba : zide : Batanina. Baranina Hieronymi magister, a Rufino Barabba uocatus 44H, 11, 15, 30 ; 11, 38, 24 ; etr.

RES VERBA LOCVTIONESQVE

NOTABILIA

3or

barbaries linguae E$, 2, 4.

29, 9 ; medicus AH, r, 1, 7 ; ignis

Basilius Caesareae episcopus POB, 1; cum Cypriano uita et stilo conpata-

ES, 4, 47 ; caelestes potestates, uir-

tur POB,

7; instituta monachorum

uelut sancti cuiusdam iuris tesponsa statuit PRB, 14. beata memoria AH, 1, 4, 10.

beatitudo onmorifie dictum de Romae episcopo 7A A, x, 1 ; 1, 13 ; beatitudinis

tutes E.$, 13, 5 ; AH, 1, 39, 16 : uide : uirtutes ; in caelestibus

CUENTE

constitutus

2128:

caelorum regna ES, 6, 15 ; 7, 18 ; caelorum secteta E$, 29, 22 ; caeli benedictio in Christo BP, 11, 26, 65. Caesatea PCR, 62.

Caesarea Cappadociae POB, 1.

incrementa BP, rr, 21, 12.

bellorum potentia BP, r, 6, 17.

calcaneum (-eus) BP, 1x, 16, 40 ; xx, 17,

benedicete cuz ac. BD, 1x, 24, 5 ; n,

5. calumniati passzue adhibitum AH, 1, 9, 3; calumniandi aditum praesttuere

25, 53 ; AH, 1, 55, 4 ; efe. ; — maledicere AH, 1, 19, 24.

benedicta, orum AH, 1, 5, 4. benedictio BP

55 T0512. 6/5 X13 2»

19; e6fc.; benedictionis perfectio BP, 11, 27, 67 : uide : patriatcha. Beniamin BP, rr, 28, 1; in eius benedictione etiam Iudaei refugiunt iniutiam litterae BP, rz, 28, 7 ; in eius patte constructum est altare BP, rr,

AH, 1, 5, 15.

calumnias generare 74H, rz, 14, 51. calumniose : calumniosius AH, rz, 32,

4calumniosus 440, 1o, 6; 44H, 1, 5, 2; IPPITNGO. canon ueteris Testamenti E.$, 35,

1sqq. ;

noui Testamenti E$, 535, 11 sqq.

28, 9; eius benedictionem aliqui in ecclesia ad Paulum referunt BD, 1r,

canohicus : libti non canonici sed ec-

29, 2; — filius doloris BP, 11, 29, 7 ; sub eius figura designatur Israhel,

Cantica

qui fiet saluus ultimis temporibus BP, rx 29, 16; figura eius qui in caelo facie ad faciem prospicit uniuersa BP. 15 20, 21. Beselehel POI, 8. Bethleem AH, 11, 11, 10 ; in Bethleem

erat Hieronymi

monasterium

24H,

II, 11, 16. bicameratus BP, r, 11, 5 ; 11, 14, 2.

bicorni illo urguetis AH, rz, 33, 14. blandimenta pinguedinis POP, 1:8. blasphemare ES, 17, 27 ; AH, 1, 19, 245 efc. ; in Deum AH, 1, 14, 6; in Spiritum Sanctum 240, r2, 3. blasphemia 44H, 1r, 14, 5 ; efe. ; blasphemiae crimen 240, 7, 5; .AH, IL, 30, 20; I1, 50, 21 ; blasphemiae

barathrum AH, 11, 13, 32 ; blasphemiae uolumina AH, r1, 15, 38 ; blasphemiae adulterium 74H, 1r, 45, 15.

Bonosus a Hieronymo in Chronicis cum Rufino laudatus AH, r1, 28, 44. breue oppidum POG, 31. breuialis setmo ES, 3, 435. breuiatum uerbum E$, 1, 27 ; sermo

ES, 20, 33 ; 29, 3.

bteuiculus 24H, 11, 40, 30. cadere in diuisionem ES, 6, 51. caducus lapsus EÉ$, 27, 9: caelestis : homo Christus (oppos. terrenus) E.$, 9, 9 ; spiritus E.5, 9, 10 ; se-

des Ej$, 3o, 5 ; hereditas BD, 11, 14, 20 ; lerusalem 24H r, 30, 7 ; BD, r1, 21I

clesiastici E.$, 36, 2. Canticorum

liber

canonicus,

auctote Solomone ES, 55, 1o. capitulum — caput (libri) 440, 4, 4; DD TAS EISE 5 3902

6:05. S TOZZ-

Cappadocia POB, 1. capteolus BD, r, 2, 12.

captiuitas animarum de Inferno Christo teuocata ES, 29, 9.

a

carnalis : natura DP, 1, 11, 45 ; uitium BP, rz, 11, 52 ; filius BP, rr, 6, 5 ; motus BP, r1, 6, 9 ; natiuitas Christi ES, 7, 1; homo AH, 1, 1, 23 ; mater AH,

TUIS

14-

carnaliter BP, 11, 6, 8. cato [wide : anima, corpus, Christus, Filius, resuttectio] : resurrectio cartnis 440, 1, 36; e/c. ; carnis natura

ascendit in caelum cum Verbo Dei 440, x, 38 ; ibi apparuit caelestibus uirtutibus, nouum sui uisum ptaebens 740, 1, 39 ; in catne uiuens 74O, 6, 10; cato humana adsumpta a Christo 444, 3, 2 ; AH, 1, 4, 26 ; in

qua catne passus est resurfexit et ascendit ad caelos 44A, 3, 3 ; AH, I, 4, 27; fesuttectio catnis nosttae integrae et petfectae PJAD, 45 ; 4.4, 4, 2; AH, 1, 4, 34; non altera pto hac 74.A, 4, 3 ; P.AP, 55 ; non cotruptioni subiecta 74.4, 4, 5 ; AH, 1, 6, 20; P.AP, 42 ; resurget purgata a uitiis /JAH, r, 6, 20 ; 1, 8, 19 ; ecclesia

non denegat ueritatem carnis quae resutget nec dicit incorruptionem a corruptione possidendam 24H, 1, 8, RKVFINI XX

3o02

RES VERBA LOCVTIONESQVE NOTABILIA

16; in catne uiuete 74,A, 4, 2 ; in

catne pati 4474, 3, 5; carnis uitia AAH, 1, 8, 10 ; secundum carnis ordi-

nem

44H, ir 15, 16 (oppos. secun-

dum gratiam spiritus) ; conuersationem exigere in carne BD, 1, 8, 17; in carne tesutgete 2.474, 3, 4; caro

Christi templum a Spiritu Sancto fabricatum E$, 8, 5; 8, 25 ; catnis infirmitas Ej$, 15, 2 ; carnis adsumptae a Christo

mysterium

E,

17,

I, I2, Io ; ecclesiae catholicae unitas SALETETTS SETA causas contrahete AH, rz, 33, 28 ; com-

mittere AH, 1, 28, 8 ; reddere AH, I, 21, I1; conpatate ZAF, 11, 12, I2. causatio — accusatio 7ZAH, 11, 1, 4. celare cuz a -- abl. personae quae celaZur : ne a te quidem celari uolo 740, I, I5 ; frattibus ineptias celare non potui BP, rr, 2, 12 ; quod celabatur

AH, 1, 55, 17.

12; in Chtisti catne passionibus consummata ftepatatus est ptotoplasti lapsus E$, 27, 29; catnis Christi natura penetrat caelorum

cellula — cella 74H, r1, 11, 5 ; 11, 57, 16. census — natura, condicio : carnis proptius census E$, 40, 24; substantiae suae censum reddit E.$, 41,

secteta E.$, 29, 22 ; ad Dei dexteram ascendit E.$, 29, 27 ; secundum cat-

12. Cerealis Rufini Paulinique spititalis fi-

nem Chtistus filius Dauid E,

3o,

lius BP; 11,3, x.

15; carnis dispensatio ES, 33, 10; carnis resurrectionem negant Mani-

certamina malarum suspicionum 24H,

chaeus et Valentinus Ej$, 37, 31 ; 39, 4 ; Filius resurrexit cum eadem carne cum qua natus est E$, 57, 66 ; catnis resurrectionem inpugnant haeretici et gentiles E.$, 39, 3; cato conserua

cessare — exitum habete : fas sit haec aliquando cessare 44H, 1, 8, 5 ; ubi

animae

Chalcenterus : zide : Origenes. chirographa peccatorum E, 153, 12;

FE$, 39, 22;

carnis censum

uniuscuiusque etiam dispersum diuina uirtus potest inuenire ac discernere E$, 4o, 23 ; immottalis animae caro

E,

41,

10;

tatio immortalis

quae inest unicuique carni reddit ac reparat censum substantiae suae in illam speciem quam mots aliquando dissoluerat

E.$, 41, 8; cum

anima

sua cato coronabitur uel punietur pro agonibus praesentis uitae E.$, 41,

16; in symbolo Aquileiensis ecclesiae traditur : ,huius' carnis resurrectionem E$, 41, 19; cato uas honoris uel uas irae E.$, 41, 25 ; qui in

Christo resurgent nec corruptionem sentient nec mortem, non natura catnis abiecta sed conditione eius mutata E.$, 45, 18 ; catnis a Chtisto adsumptae ueritas BP, r, 6, 28 ; cato Christi perfectorum cibus BP, r, 11, 85 ; terra (Gen. 49, 25) figura carnis

in Christo benedictae BP, 1t, 26, 75. cartula — charta E.5, 2, 55 ; AH, zr, 20, TO; Tf. 16,16.

Castor de ouo natus E, 9, 29. cathedra docendi PCR,

57 ; successor

cathedrae PCR, 5o. catholice 7474, 7, 15; AH, 1, 12, 7; P.A, 16. catholicus : sensus in Origeniana fidei regula 74O, 1, 7; sctiptotr 74H, rr, 28, 10 ; adsettio /AH, r, 27, 9 ; fides VAOPEDISAT 216 09 d FT TosMA

dogma JAH, rz, 33, 30 ; sententia AH,

1, 7, 6. cessabit fauor hominum 44H, r, 25, 53; ubi cesset omne commentum ZA EL Xr, X15 18.

ea Chtistus detraxit E.$, 13, 16. chrisma [uide : Christus] — unctio E,

6, 5 ; chtismatis unguento pontifices et reges consectabantur E$, 6, 14.

Christianus : Christiano gloriosum est crimina silendo depellere 74H, r, 2, 6 ; Christiana religio AH, 11, 9, 17;

Christianorum ordines, gradus, professiones AH, 11, 5, 5 ; uide : credentes, fideles. Christus [uide : Filius, Deus, Dominus, lesus]: Saluator 24O, 9, 10; eius

dicta ab haereticis temerata 74O, 9, 10; elus fides E, 2, 9; ZAET fm 48, 36 ;eius sacramentum Ef, 1, 5 ; unicus Filius Dei Dominus

noster E,

4, 4; pet eum Pater tenet omnium dominatum

E,

5, 14 ; a chrismate

E$, 6, 5 ; pontificale uel regium nomen ES, 6, 15 ; Spiritu Sancto perunctus ES, 6, 17; pontifex in aeternum ES, 6, 22 ; uirtus Altissimi Vitgini obumbrans E$, 8, 36 ; Dei uir-

tus et sapientia E:$, 8, 36 ;adueniens tria sibi regna subiecit EAST EOS e detraxit chirographum nostrorum peccatorum, quod angeli tenebant E, 15, 16 ; deangelis triumphat E$,

15, 26 ;corum potestatem mortalibus tradit ES, 15, 27 ; angelos qui accepta potestate male abusi sunt subiectis quondam suis subicit crux Christi E$, 13, 31; docet nos re-

RES VERBA LOCVTIONESQVE sistere usque ad mortem aduersum peccatum E, 13, 32 ; 15, 45 ; crucem proponit nobis oboedientiae exemplum Ej, 13, 55 ; ponit poenas angelis E:$, 13, 36 ; magnus magister ES, 13, 43 ; docuit nos oboedientiam pro hac moriendo E, 15, 45 ; carnem suam uelut escam tradit principi mundi huius E$, 14, 12 ; sanguine suo immaculato delet peccata E, 14, I4 ; eius corpus rapuit in mortem princeps

mundi

huius E,

14, 19;

in carne non patitur diuinitatis iniuria ES, 15, 1 ; operatur salutem pet

NOTABILIA

303

I 5; 37, 67 ; id est animas et corpora ES, 31, 10; potestas eius aeterna et

sine fine regnum E$, 32, 17; pro Christo in hunc mundum inimicus introducet Antichristum E$, 32, 25 ; in iudicio iustos separabit ab iniustis E, 32, 55 ; iudicabit non solum pto gestis sed et pro cogitatis E.$, 32, $9 ; eius ecclesiis tradita Testamenta E.$, 34, 22 ; Ebion docet ita Christo credi

debere ut omnes obseruantiae secundum legis litteram teneantur E.5, 7, 21; Manichaeus

confirmat natiuita-

tem et passionem Christi fuisse in

infirmitatem carnis E, 15, 2; descendit in mortem ut ianuas mortis

phantasiis E.$, 37, 31 ; Paulus Samo-

apetiret E.$, 15, 5 ; eius resurrectionem Iudaei recipere noluerunt Ej, 17, 10 ; Iudas eum tradit E$, 18, 6; xenium feconciliationis inter Hero-

ex Maria, non eum Deum hominem factum sed ex homine Deum E, 57,

dem

et Pilatum

E$,

19, 31 ; dissi-

dentes reconciliat, pacem reparat E.$, 19, 33; eius passio ES, 20 sqq.; ligno crucis totius mundi uita suspenditur E, 20, 27 ; profudit aquam et sanguinem : aquam quae credentes diluat, sanguinem qui condemnet

satenus et Photinus aestimant Christum non ante saecula ex Patre sed 34 ; aliqui adserunt Christum suscepisse carnem humanam non animam rationabilem E$, 57, 47; catni et animae humanae una eademque salus a Christo conlata est E$, 37, 48 ; rex omnium Christus terrae caelique Dominus E, 38, 12; qui cum Christo resurgent nec cotruptionem

incredulos E$, 21, 5; hoc figurat etiam duplicem baptismi gratiam:

sentient ultra nec mortem

per aquam et per sanguinem ES, 21, 7; in eius latere per costam mulier

nebunt E.$, 45, 22 ; ad eius corporis

indicatur E$, 2:, 12; secundus Adam : de eius costa fons uitae et

ctorum ES, 44, 12 ; ad Christum refertur Gen. 49, 10b (Iudas) BP, 1,4,8 ;

redemptionis ES, 21, 15 ; solus sine peccato E$, 14, 14 ; 25, 11 ; abstulit peccatum mundi E.$, 25, 12 ; pereum,

Gen. 49, 8 (Iudas) accipitur in Christo, qui laudatur ab apostolis, cuius manus supet dorsum inimicorum suorum BP, rz, 5, 5 ; Christus apostolos

Deum et hominem potuit uita restitui ES, 23, 15 ; mortuus descendit in infernum E$, 26, 1 ; tertia die tesut-

rexit: in eo resurrectionis glotia absoluit omne quod infitnum et fragile uidebatur E.$, 27, 2 ; in eius

resurrectione — intellegitur bonitas creatotis E.$, 27, 6; redit uictor a mortuis E$, 27, 17 ; educit eos qui a morte tenebantur Ef, 27, 18 ; cat-

ne sua passionibus consummata et resuttectionis uirtute protoplasti lapsum reparauit Ej$, 27, 29 ; carnem conlocauit in dexteram sedis Dei E.$, 27, 31 ; 50, 1 ; motiens ostendit humanam fragilitatem, resurgens diuinam maiestatem E.$, 28, 12 ; ascendit

in caelos non ut Verbum Deus sed ut Verbum cato factum ES, 29, 18; reuocauit de infernis ad caelum ani-

E,

45,

18 ; iusti semper cum Christo permaformam reformabuntur cotpora san-

fratres nominauit BP, r, 5, 6; eius

inimici BP, 1, 5, 7 ; inimici conuersi efficiuntur eius fratres BD, rz, 5, 12 ; ei aptatur Gen. 49, 9 (Iudas) non solum -pomikds sed etiam vows BP, non I, 6, num

1, 6, 20; ex uirgine natus est : ex semine sed ex germine BP, 25 ; eius mots opptessio daemoBP, 1, 6, 36 ; destruxit in somno

(2 morte) suo eum qui habebat mortis imperium BP, r, 6, 42 ; Christus se suscitauit a mortuis BP, r, 6, 50; Patet eum suscitauit BP, 1, 6, 51;

usque ad eius natiuitatem non defecerunt ptincipes ex Iuda BP, r, 7, 5; ueniet in fine saeculorum BP, r,

7, 14 ; ad eum tefertur Gen. 49, 10 cd (Iudas) : aliquis potest extorquere ut ad eum referatur etiam Gen. 49, 10

marum captiuitatem E$, 29, 9 ; BP,

ab BP, 1, 7, 16 ; membra Christi po-

I, 6, 40 ;donum Sancti Spiritus ho-

pulus fidelium BP, 1, 7, 22 ; 1, 10, 11 ;

minibus

dedit

E$,

29,

14;

ueniet

iudicaturus uiuos et mortuos ES, 31,

AH, 1, 45, 54 ; eum iudicem omnes gentes et populi expectabunt in pa-

304

RES VERBA LOCVTIONESOVE

uore cotdis et in tremore conscientiae BP, 1,7, 35; de eo' ptoptie et singulatiter dicitur Gen. 49, rr ab (Iudas) BP,1,8,2 ; Christus uitis uera BP, zr, 8, 14; imitatione eius Chtistiani efficiuntur filii Dei coheredes Christi BP, 1, 8, 18 ; fides in Christo

ptaesentis uitae regulam tenet et fututae spei fiduciam praestat BD, r, 8,20 ; ad eum tefettur Gen. 49, 11 cd (Iudas) BP, 1,9, 5 ; stola Christi figura ecclesiae quam ille mundauit sanguine suo BD, 1, 9, 5 ; a Christo ec-

clesia lauatur in baptismo BP, r, 9, 10;in ipsius morte baptizamut BP, I, 9, I1; amictus eius participes dicuntur qui intellegunt uirtutem sanguinis eius BP, 1, 9, 16 ; ad eum te-

NOTABILIA

Chftistus nouissimus Adam BP, rr, 26, 16; Filius Dei ante saecula BP, II, 26, 19 ; iterum filius cum ex Maria natus est BP, 11, 26, 20 ; tertio filius

cum primogenitus ex mortuis surgit BP, xr, 26, 22; caeli benedictio in Christo BP, 11, 26, 65 ; tetra (Gen.

49, 25) figuta catnis in Christo benedictae BP, rr, 26, 75;

Christus

in

catne natus benedictiones a Patre acceptas ttansfundit ad credentes BP, 11, 26, 100; mediator Dei atque

hominum effectus BP, 1x, 26, 105; ipso mediante humana natura benedictiones

suscipit BP, 1x, 26, 105;

Christus tetta quam in hereditate suscipit iustus BP, 11, 27, 52 ; Chtristus patet perfectorum BP, 11,27, 69 ;

fertur Gen. 49, 12 (Iudas) BP, rz, 1o, 10; pedes manus oculi Christi BP,

caput iusti BP, 1r, 27, 76; caelestis

I, Io, I5 ; eius dentes BP, r, 10, 34;

turum iustum examen 74H, rz, 1, 9; omnium Deus ZAH, 1, 1, 21; primi-

Iudas figura eius qui in petsecutione Christum

confitetur BD, r, 11, 15;

Christus et discipuli eius lux mundi : ille per naturam isti per gratiam BP, I, 11, 50 ; Chtisto concrucifigi et conresurgere DD, r, 11, 35 ; in Christo

permanere pet adoptionis spiritum BP, x, 11, 44 ; cato Chtisti petfecto-

medicus /AH, 1, 1, 7 ; apud eum futiae dormientium

primogenitus

ex

mottuis AH, r, 6, 5 ; ut ille, et nos tesurgemus 74H, r, 6, 11 ; patefecit resuttectionis aditum AH, r, 6, 17 ;

in tesuttfectionis spe Christus nobis proponitur ad formam JAH, 1, 7, 1 ; Christus primogenitus resurgentium

rum cibus, sanguis eius potus BP, r,

AH, 1, 7, 2; caput omnis cteaturtae

11, 86; ei iungitur sponsa pet euan-

AH, x, 7, 3 ; eius secundus aduentus

gelium ecclesia BP, 1r, 5, 18 ; Chtristus terra fluens lac et mel BP, rr, 15,

in gloria AH, r, 9, 15 ; eius tribunal AH, 1, 25, 51; iustus iudex AH, r,

II; Super eius pectus non solum Iohannes sed in Iohanne requiescunt omnes discipuli BP, 11, 13, 12 ; Chtisti imptoperium BD, rr 13, 354; aliqui dicunt Christi figuram equum et equitem in Gen. 49, 17b (Dan) BP, II, 16, 5 ; Christus iudex uiuorum et

mottuotum in Dan praefiguratus BP, I1, 16, 9 ; in Sctiptutis in typo Christi ponitur leo BP, 1r, 16, 22 ; taurus BD, 11, 16, 24 ; t1, 22, 9 ; serpens BP, IL I6, 28; benedictio Gad indicat

certamen Christi in carne aduersum diabolum BP, x1, 19, 2; panis Aser figura Christi cotpotis BP, rr, 21, 14 ; panis pinguis Aser figura Christi his

qui ad beatitudinem perueniunt BP, I1, 22, 8 ; Christus alius incipientibus

alius perfectis BD, 1r, 22, 2 sqq. ; Christi uetae uitis figura Nephtalim BD, 11, 24, 7 ; eius figuta Ioseph BP, II, 26, 5 ; uiuit et regnat in cordibus fidelium BP, r1, 26, 7 ; ante eius mor-

tem Deus in sola Iudaea notus erat BP, 11, 26, 9; post eius mortem

et

resutrectionem in omni tetra nomini Dei hostia offertur BP, 1x, 26, 11;

25, 55 ; ei omne

genu flectetur cae-

lestium et terrestrium et infernorum AH, 1, 35, 6 ; Christus et omnes an-

geli eius in fine saeculi supra daemones habebunt sedem 44H, 1, 57, 7;

corpus Chtisti ecclesia primitiuorum AH, rz, 45, 9 ; Christus introducit ad Patrem AH, r1, 10, 2 ; aduersum eum

libros scripsit Porphyrius AH, t1, 15, 31;sponsa Chtistiecclesia ex gentibus per apostolos 44H, r1, 358, 18 ; spon-

sa Christi : «ide : sponsa ; a Christo Petrus claues accepit AH, 11, 28, 39. Chromatius PHE, 5 ; POI, 11 ; Rufini magistet 44H, r, 4, 8.

Chrysippus AH, rx, 7, 8. Cicero 44H, r1, 7, 7 ; plutimos eius dialogos Rufini monachi Hieronymo desctipserant

J4H,

rr, rr,

6; eius

dialogus et idem ipse Graecus Platonis Hieronymo erat JAH, rr, rr, II; Aide: Tulliana. Ciceronianus JAH, r1, 7, 7. cilicium BP, r, 2, 17 : wide : ££. cincinnus palmitis BP, 1, 2, 9. circulus : pet circulos nascendi Ej, 57,

29.

RES VERBA

LOCVTIONESQVE

circumcisio : carnis E, 37, 21 ;— Iudaei AH, r1, 57, 2 ; r1, 58, r1. circumcisus : citcumcisi Iudaei E.5, 2, 21 circumsctiptio corpotis E.$, 27, 11. circumuentio BP, r1, 7, 1o. Clemens Alexandrinus ptesbytet et magister ecclesiae illius "trinitatis gloriam atque aeternitatem unam eandemque designat 74O, 4, 1; at tamen interdum Filium Dei cteatutam.dicit 44O, 4, 5 ; uir in omnibus catholicus, eruditus 240, 4, 6 ; Otrigenis magister AH, 1, 45, 25.

Clemens Romanus, Romae episcopus, apostolorum discipulus, mattyr 44O, 3, 1; uit apostolicus immo paene apostolus 240, 5, 15 ; ei Paulus testi-

NOTABILIA

. 305

comparatiuus ablaf. in -i: uide : abjaZiuus. comparatiuus CH/4 gene. : horum miota ES, 4, 45.

subli-

concidere — infamare AH, rr, 15, 42 ; 11/28, 27: concilium episcoporum 2740, i1, 9; concilii conuentio /4O, 11, 14 ; concilia uanitatis E.$, 37, 17 ; ee. ; con-

cilium agere E$, 37, 19; 37, 39; concilium docere concilium adsetete cilium congtegare cilium contrahere

E$, E.$, E$, Ej$,

37, 57, 37, 37,

20; e£c. ; 32 ; con45 ; con50 ; con-

cilium sollicitare E.$, 37, 52. concludere — confitmare : non iam concludimur sed pene excludimur BP 6.0: POG,

concordare

tribuit Recognitiones 44O, 5, 2; PCR, 21 ; nec non epistulam ad Ia-

5o. concrucifigi ChristouBPar EIN concubina lacob figura legis ueteris Testamenti, quam Iudaei maculaue-

cobum PCR, 48 ; post obitum Petri

docendi suscepit sedem PCR,

65;

uide :Recognitiones. coaeternus 24H, r, 4, 145 P.AP, 25; naturas sibi inuicem coaeternas E,

37, 28.

coaptare E$, 55, 4. coartare : in angustias 74O, 2, 10 ; ad media spatia PR, 20. coccinea uestis E, 25, 7. cognominare — appellare E.5, 6, 6 ; 36,

6. colorem excusationis inuenire 74H, 11, 24, 6.

comicos

auctotes

runt BP1553 12; concupiscentia BP, 1r, 6, 10 ; 11, 14, 51.

condicionalium enuntiatorum formae rariores : istud non sufficiat nisi probaremus 240, 6, 6 ; si adquiescetes efferbuisti ZAH, 11, 41, 14. conferre notam 44H, 1, 19, 36 ; macu-

lam 44H, 1, 19, 39 ; contulisset mecum de his. AH, 1, 20, 29 ;quod naturae lini... regni caelorum substantia conferatur USC confessio peccatorum liberat a morte

pueris

BP, 11, 9, 19 ; confessio fidei 44H, r,

Hieronymus in Bethleem 74H, r1, 11, 18.

26512: confessot fidei catholicae 44O, 1r, 1; (oppos. mattyt) /AH, 11, 39, 25. confidentia uirtutis BP, r, 6, 15. configere (— inserere, interpolate) 240,

commentatii

exponebat

-c- da:

Gregorio

monium dedit 4O, 5, 16 ; ei Rufinus

in epistula ad Ephesios

"AH, r, 22, 10 ; X 24, 14 5 efc.

committere

causas 44H, 1r, 28, 9 ; -F

In DD 9/55. commodare manum opeti ZAH, r, 16, I5 ; fidem ES, 9, 57.

commonitorius 74H, 1r, 24, 16. commouere malarum suspicionum cet-

tamina AH, 1, 7, 6 ; calumnias uiris 440, 10, 10.

communicare 4- daz. AH, 11, 8, 4; in oratione AH, r, 20, 29. communis : in commune 5, 2,8.

constituete

comparationis formae rariores escena tius E; 4, $15 irs ES, 7,6 anterior 44H, 1r, 12, 15; fluentior BPO T

9. a

runs IBPSI227,

65; calumniosius Sd ES 58324145 districtioris 44H, 1r, 29, 7 ; emendatioris POP, 5; toruior POG, 16; incomptius ZAH, r, 5, 11.

7, 63.

confiteri Christum BP, 1, 11, 14 ; efe. ; peccata BP, x, 11, 13 ; exc. confoedertati -- daz. AH, r1, 1, 7.

confoederatio periurii ZJAH, 1r, r, 12 ;. mystica /AH, r1, 4, 3

confortare — confirmare BD, 1, 24, 6 ; 11,27, 47 3) «AF, 1; 20, 228 055 confouere — fouete E, 5, 27. confusio : linguarum ES, 2, 45 ; (zzo-

rali sensu) E.$, 45, 13 ; confusio aeterna E$, 46, 22

congregate : ecclesiam E$, 34, 12 ; 37, 9; concilium ES, 57, 465 de latitu-

dine Scripturatum testimonia E, 32, 5. congregatio malignantium E$, 37, 54 ; uanitatis E.$, 46, 11. conpatrate dolos ignotos 44O, 12, 9.

300

RES VERBA LOCVTIONESQVE

conpellere J- isf. : si futor emendari errorem conpulisset AJAH, r, 21, 4. conpetens ES, 34, 22 ; BD, 1, 10, 49. conpetenter BD, r, 5, 5 ; 11, 12, 4 ; efc.

conplere prophetiam E, 1, 22. conplutimi BD, r, 4, 16 ; 40, 7, 53.

conponete ctimen aduersum aliquem AH, 1, x9, 22. conquitete fidem perfidiae suae 74O, I2, I0 ;— consequi : profectum natuta conquitit E.$, 30, 4. contesurgere Christo BP, r, 11, 33. conscientiae martyrium POB, 14.

consctibere

--

1159449

4 ET 1431, 16;

eic.

consctiptio

ordinis

BD, rz, 5, 5;

—

sctiptum ZAH, 11, 34, 26. conseculio femoris : formae rariores : ut

in quantum possim aliquanta decidetem

44.4, 7, 10; ut quem

laesum

uellet... nec uideatur esse laesus AH, I, 5, 15 ; puto quod sufficere posset "AH, 1, 16, 1 ; uelim nunc diceret AH, 1, 25, 35 ; ptosequetis ut aesti-

maret JH,

1, 45, 17; uidetur ut

ostenderetur E$, 7, 21 ; ptaedicuntur ne dubitatio nasceretur EL, 19,

I5 ; cum haberetur nesciat BP, r1, 4, 9 ; deprehendimus quod satisfaceret BP, 11, 15, 14; potest fieti ut obliuiscetetur 74O, 1, 23. consecutiua enunciata cum indie. : ita libellus corruptus est... ut talis inuentus est 74O, 11, 4 ; uis tanta est

cui obsistere

ne inperitia quidem

potest PP, 1, 24.

consepelimur Christo per baptismum in morte BD, r, 9, 1o.

consequens uideri potest quia -- co5Iutctz DD xUUIIS 2. consequenter ES, 4, 28; 8, 11;

BP,

1, 1,55 0d, 24, 65; AH, 1, 105755

etc. consequentia : rei ipsius 24O, 6, 1; rerum 74O, 8, 11 ; sermonis E$, 29, 2; naturalis rationis E$, 46, 16;

litterae BP, 11, 28, 12 ; eadem consequentia eodem ordine AH, x, 4, 32 ;

occidere consequentiam 74H, 1r, 40, 49. consetua animae cato E, 39, 22. Constantinopolis 44O, 12, 7.

Constantinus PHE, 47. constituere in commune E, 2, 8. constitutio mundi 74H, r, 55, 5. constitutus in caelestibus 24H, 1, 55, 28.

consummatio saeculi BP, r, 7, 31 ; salutis BP, r, 8, 29.

contentio — factio, secta E$, 57, 46. contestati — adfitmare AH, r, 12, 15;

II, 30, 7 ; ES, 4, 56; 8, 27; ete.

continentes /AH, 11, 15, 42 ; 11, 47, 6. continentia — quod continetur : quorum omnem continentiam scripseras AH, xr, 356, 5.

continete : in qua de omni ordine continetut PCR, 51. contrahere concilium E, 37, 51 ; causas AH, 1, 35, 28. conttibulis BP, r, 5, 25.

sctibere 24O, 7, 15;

EX S198 BP

NOTABILIA

contumacia tytannidis E.$, 13,21 ; contumaciae poena ES, 13, 36. conuectare usibus praedam PCR, 1:2. conuenire : cum conuenissem illum quate hoc fecisset 44O, 7, 34; me

coepit sub Dei testimonio conuenire ne sibi auxilia denegarem 74H, r, 11, 2$. conuenticula haereticorum FS, 46, 12. conuentio concilii 44O, rr, 14.

conuetsatio angelorum E, 44, 21; conuetsationem exigere in carne BP, 1, 8, 16.

conuetsio (ad uifaz: religiosaz;) BP, 1x, II, 7.241, 213, 19.; 11, 27,92 CSTef conauersus

BP,

15, 14,49

3 In mao 42155

etc.

conuertt BP; r, 5125 01.292 28 11,:9) 20 5 efc; p ad Deutz

15. cor: n. cordeWscribete

EY,

d ET, Erb 6S

18996

cordis oculi E$, 12, 3; in corde terrae BP, x, 6, 55 ; corde rectos BP, II, 27, 42 ; cotde ctassi BP, r1, 28, 7 ; cotde uidere JAH, 1, 17, 52. cornicula — cornix 4AH, r1, 28, 2.

corporalis : a corporalibus spiritalia diuidere BP, rz, 29, 35. corporaliter 44H, x, 18, 12. corporea uisibilitas AF, r, 4, 19. corpus

[4/de : anima,

caro,

Chtistus,

Filius] : eius resurrectio 24,4, 4, 7 ; incorruptibile 44H, r, 9, 10; P.AP, 41 ; efc. ; animale 44.A, 4, 10 ; E.5, 45, 75 6ic. ; spititale 2474, 4, 105; AH,

I, 9, 11 ; 1, 8, 25; 1, 6 24 ; E, 45,8;

efc. ; ex luto formatum E$, 10, 30;

animae in resurrectione reparabitur corpus quod habuerat Ej, 41, 14; corpus iustorum et peccatorum resurget a moftuis incorruptibile et immortale E, 43, 20 ; AH, rz, 6, 24 ; corpota sanctorum reformabuntur ad formam corpotis Christi E.$, 44, II; iustorum corpus spiritale Ey, 44, 28 ; corporis naturalis ratio EL, 45, 1 ; cotpus ecclesiae BP, rz, 7, 25 ;

in ipso corpore uerborum BP, rr, 5,

RES VERBA LOCVTIONESOQVE NOTABILIA 27; in resurrectione nostra corpora recipiemus

;4H, 1, 4, 36; resurget

corpus spiritale 74H, r, 6, 24 ; resurget suis membris

4AH, 1, 6, 25 ;

corpus resurget in uirtute et in gloria AH,

1, 7, 34; P.AP, 42;

tesutget

307

30, 20 ; €/c. ; crimen conponere 44H, I, I9, 22 : Zide : uoluntas. criminati passiue adbibitum AH, 1, 16, 41;

qui

ctiminantur

fratres

cum

diabolo damnabuntur 444, 5, 6; diabolus a criminando nomen accepit

totum et integrum cottuptione deposita 44H, r, 8, 24; in cotpore de-

440, 16, 16. criminosus — reus ES, 38, 14 ; 58, 24.

gere AH, 1, 35, 16 ; 1, 34, 24 ; corpus

crucifixus (de Christo dictum) BP, x1, 22,

humilitatis et mortis, ex Otfigenis Hieronymique sententia 74H, r, 40, 16 ;.animae creatae ante corpus, ex Orig. Hieron. sententia 44H, r, 1o, 6 ; 1, 27, 28 ; 1, 40, 22 ; animae factura

corporum plasmatio .AH, rz, 40, 235 ; corpus animae carcer, ex Otigenis Hieronymique sententia 74H, r, 42, 2 ; corpus Christi ecclesia primitiuorum /AH, 1, 45, 9; in corpore esse

AH, rt, 39, 24.

correptio morum BD, rr, 5, 33. cottodere epistulas 740, 9, 5. corruptibilis E.$, 6, 15 ; 27, 36; .AH,

L, 9, 9 ; efc. TR

costa : uide : mulier. crassi corde BP, r1, 28, 7. creator (oppos. creatura) AH, 1, 15, 14;

ES$, 4, 525 7, 35 ; e. creatum nihil in substantia Dei E, 4,

I5. creatura ES, 4, 52 ; 7, 35 ; 10, 14 efe. ; creatura rationabilis liberi arbitrii facultate donata, in ps. Clem. Recognitionibus 74O, 3, 1r; omnis creatura ex nihilo E.$, 7, 38 ; insubstantiua E.$, 7, 38 ; omnis creaturae

caput Christus JAH, t, 7, 5 ; quae de creaturis disputantur ad rationem pertinent (uide : fides) AH, 1, 15, 16 ; PP, x, 50; nulla creatura potest esse qualis creator eius E5, 7, 35.

credentes — Christiani ES, 2, 15 ; 12,

25 ; 17, 5 ; BP, rt, 8, 14 ;1, 21, 9;

efc. ; ad eos Chtistus in carne natus

transfundit benedictiones a Patre acceptas DP, 11, 26, 103. credere (relig. sensu) in -l- ab/. BP, z, 8, 22/5 6/04 7 Cum ida. E5521, 23 41 BP, 158; 36 2 24 FI, x, 55, 17:5 efe.

credibile est ut -- «onmium. 74O, 4, 5. credulitas 44O, 9, 2 ; 16, 10 ; E$, 5, 29 ; 3952:

à

crescere erga desiderium BD, rr, rz, 4. Creta PCR, 16. crimen

obtendere

[wide : Christus,

Filius] : crucis

desctiptio et significatio E$, 12, 4 ; I2, 19 ; cur dilecta sit ad mortem Saluatotis E$, 12, 11; crux Chtisti tropaeum E$, 12, 15; ctux Chtisti

subicit angelos E, 13, 31; tatio crucis non omnibus una eademque ES, 17, 1 ; aliter gentibus aliter Iudaeis aliter credentibus sapit E.$, 17, 2; crucis passio ES, 17, 28 ; crucis

sacramentum E, 46, 7 ; crucis signaculum E$, A1, 21 : uide : signaculum.

culpabilis 44H, 11, 42, 20 ; 11, 51, 8. culpabiliter BP, 1r, 9, 15.

corruptio librorum 740, 7, 1 ; mottis E$, 17, 28; sine corruptionis fine

E32.

5 ; eic.

crux

24H,

r, 2, 11 ; cti-

men blasphemiae 240, 7, 5 ; AH, 11,

currete male (de amma dictum) BP, xr,

16, 45.

Cyprianus mafttyr 24O, 1:2, r; eius epistulae in uno codice solent scribi 44O,

12,

2;

falso

cteditur

fuisse

huius fidei quae a [pseudo] Tetrtulliano non tecte scripta est 74O, 12, 15; cum Basilio stilo et uita conpatatur POB, 7. daemon, daemones [zide : angeli, diabolus, potestates] : daemon auctor peccati E.$, 38, 26; daemonum na-

tuta /4O, 5, 9 ; daemonum oppressio Christi mors BP, r, 6, 36 ;daemonum

terga uexat qui membra sua exhibet seruite iustitiae in sanctificatione BP, 1, 11, 25 ; daemones irrepunt cot hominis BP, rr, 11, 16 ; supra eos in

fine saeculi habebunt sedem Christus et angeli eius AH, 1, 37, 7 ; daemonum idola AH, rt, 15, 39. Damasus

AAH, i

17, 2; sctibendam

curauit fidei editionem cui Apollinatiani subscribere deberent 240, 13, 5 ; ab eo deprecatus Hieronymus transtulit in Latinum homilias Otigenis de Canticis Canticorum PP, r, 6. damnabilis 74H, 1r, 36, 20; efe. damnatio : ad damnationem uocare ATH, 1, Dan BP, historia BD, 1r,

22,8; rz, 15, 1 ; eius benedictionis non facile inuenitur expressa 15, 4 ; nisi si conferatur his

bellis quae in libris lesu Naue et Iudicum referuntur BP, 1r 15, 10;

308

RES VERBA LOCVTIONESQVE

quidam dicunt Antichristum de tribu Dan futurum BP, rr, 16, 1 ; alii de

Iuda proditore benedictionem Dan scriptam

existimant

BP, 1r, 16, 2 ;

— judicium uel iudex BP, 11, 16, 10; figura Christi iudicis uiuotum et mottuorum BP, r1, 16, 9 ; figura eius qui discernit et diiudicat cogitationes cotdis sui BP, 1r, 17, 4 ; et sepatat bonum a malo BP, r1, 3o, 7.

Danihel : ac. -helum E, 39, 8 ; aJ. -helo AH, rz, 45, 20 ; liber canonicus

E$, 35, 7 ; Hieronymus refutat eius histotiam de Susanna A1H,11, 39,22 ; nec non hymnum trium puerorum VAI, 11. 32, 125 date ad -- acc. AH, 1, 46, 12 ; uide : intellegere.

datiuus agentis : nobis opuscula desudata sunt 44H, 11, 42, 22; nobis locus tractabitur BP, 1r, 6, 1 ; nobis expositus Iudas BP, rr, 16, 25; nobis

uespeta dicitur BP, 11, 29, 28 ; nobis labor susceptus est PP, 1, 65 ; quae

aliis parata sunt POI, 30 ; uerba cum datiuo : dominari E$, 4, 19 ;AH, 1, pomoo s Munttoduccre qu. o2 2 es

obumbtrare E$, 8, 35 ; remanere AH, I, 32, 6 ; communicate AH, 11, 8, 4;

concotdate POG, 50; confoederari AH, 1, 1, 7;

consepeliri BP, r, 9,

IO. Dauid AH, 1r, 34, 7 ; auctot Psalmorum E$, 35,8 ; Filius eius secundum car-

nem Iesus E5, 50, 15. de : deest de eptateucho ER, 52 ; de tetra ascendete ES, 4, 44 ; de errotribus liberatum E$, 6, 10 ; de semine non deficiet BP, r, 4, 10 ; de exemplatibus conscribentes 440, 12, 6; pater de (caelis E$, 4, 57 ; erat de domo E, 19, 24 ; de poenis relaxare

NOTABILIA

istis conuincetetur AH, rr, 47, 25 ; petpessus sit de corruptionibus 740, 6, 11; scandalum patiebantur de cruce ES, 17, 10; plenae sunt de sacramentis

E$, 27, 39; de conse-

quentibus proba E.$, 42, 18 ; offendi de his AH, 1, 2, 5 ; de dictis possit infamia tetorqueti AH, r, 4, 4; de

tuis uetbis mulieres arguis A4H,r, 25, 3; de Scripturis aedificari cupiunt AH, r1, 7, 18 ; partit. : aliqui de uitis AAO, 2, 25 ; mulietes de nostris AH, I, 7, 11 ; de uetitate aliquid largiretur AH, 11, 58, 16 ; magister de synago-

ga, Barabbas de synagoga AH, r1, 15, 40; II, I5, 44; de ecclesia socium AH, n1, 41, 2; sponsa de cantico AH, 1, 28, 35 ; de ecclesia unum corpus AH, 1, 39, 15 ; inserere loca

de praefatiunculis AH, r, 12, 15. decantata — uulgata : decantata in Euangeliis sunt scripta E, 8, 15. decidit ut — accidit, fit ut 740, 15, 15. declinatio : uide : ablatiuus ; accusatiuus ; alius; Danihel; dragma ; Gamali-

hel; sapiens;

lerosolyma ; ludas;

ille.

decolorate

—

calumniati,

infamare

AH, rt, 5, 55 ; I1, 14, 4.

decrescete (zorali sensu) : aliqui prtoficiant aliqui decrescant AH, r, 39, 11. deesse de Eptateucho ER, 52. defensorius JAH, 11, 34, 50. deferre : cui iste deferat AH, 11, 34, 4 ; deferendum est et litteris 4H, 1, 34, I ; conscientiae defero ER, 35. defessus BP, rr, 9, 16.

deficere in fide E.5, 41, 1 ; deficere de : uide : de. defixus in terram E$, 12, 6. defluere in numerum pluralem E, 6,

AH, 1, 10, 4 ; discere de commenta-

30. defundere : etiam anima cum corpore

riis AF, 1, 36, x ; de scriptis congregare /AH, r1, 29, 8 ; de acumine con-

defundatut 24.4, 6, 6. degete in corpore 74H, 1, 33, 16 ; 1, 34,

gtegati /AH, 11, 33, 33 ; de uoluminibus ponit exempla 74H, rr, 34, 48 ;

de radice pullulate BP, r, 6, 8; de patris fortitudine procedere BD, r, 6, 14; prtobamenta de Scripturis habere BP, 11, 15, 8 ; de fontibus rigate BP, 11, 14, 38 ; esse de tribu BP, II, I6, 1 ; creatum de nullis extantibus 24O, 3, 8 ; de sermonibus praetetire aliquid :4FH, 1r, 44, 22 ; quae memotrauimus de exemplis Ej$, 43, 4; de muliere procedere E, 2r,

I3; produci de costa Ej, 21, 15; requiram de te 44H, 11, 15, 9 ; Iuszr. : de his paenitere 74H, 1r, 32, 11 ; de

24. deitas [uide : Deus, Trinitas] E.$, 4, 62 ; 5, 405; BP, x11, 16, 5; efc. ; "Trinitas

inseparabilis substantia deitatis Ei$, 8, 40; deitas una Trinitatis 744, 2,

6 ; intellectualis oculus deitatis AH, I, 4, I9;

in deitatis

natura

melius

dicere notionem quam uisionem VAL TIS rS deliciosus 44H, r, 8, 7. Demettius Alexandriae episcopus 44H, IDS2aN ITO deminutiua nulla peculiari significatione adbibita : libellus — liber 44O, x2, $5 ES, 56, 7 ; AH, 1, 12, 6 ; efc. ; prae-

RES VERBA LOCVTIONESQVE fatiuncula — AH,

praefatio 444, 7, 9;

1, 12, 1; x, 20, 6; cartula —

chattatize235

34

ET-1 293 10: 1T,

10, 6; capitulum — caput BP, rz, 5, 215 meootpo vd EI er 26s sersiculus — uetsus BP, 1, 6, 5 ; AH, 1r, 40, 26 ; muliercula — mulier 4AH, r, 7, 16;

II, 7, 18 ; ecc. ; scedula — scida AH, I, I9, 48 ; 11, 45, 15 ; opusculum — opus z4E1:15945251:28. T. I1 7, 16. ueterulus — uetus 44H, rm, 10, 5;

cellula:— cella 74F7, 15 1$, 5:5 13,57, 16; oratiuncula — oratio, homilia ed urexom16soPOI Ac POPE S cornicula — cornix zAH, 1r, 28, 2 ; uirgula — uirga 4H, 11, 28, 38 ; t1, 34, 30; notula — nota AH, 11, 40, 42 ; ouicula — ouis 74H, 11, 48, 34 ;

NOTABILIA

309

deuocate in unitatem BP, rr, 17, 7.

deuoluete setmonem in Latinam linguam 24O, 1o, 5 ; deuolui ad idolatriam 44H, xx, 8, 15. deuotio offerentium POI, ro. Deus [zide : Christus, deitas, Filius, Pater, Spiritus Sanctus, substantia, natura, Trinitas] : Deus animas cteauit ex nihilo 74.4, 6, 11 ; animarum et corporum conditor 74.4, 6, 18 ; de eo etiam ueta dicere periculosum est deos DsussPatete AE TI unus Deus et unus Dominus E, 4,

6 ; Deus appellatio naturae uel substantiae quae est supet omnia E, 4, IO ; auctort omnium sine auctore E, 4, 15; 27, 8 ; unus non numeto

sed uniuersitate E$, 5, 3 ; omnipo-

pisciculus — piscis PHE, 32; 45.

tens ES, 5, 15 ; caput Christi E.$, 6,

demotrati — commotati AH, r1, 15, 15. denegare utrum... an ZAH, 1, 30, 12 ; nec

38; in eius substantia nihil insubstantiuum E, 7, 41; Christus Dei

diuersitas alicui fidem deneget 740, ORUEX.

uirtus et sapientia F.$, 8, 36 ; sub-

denique —

nam Z4H, rz, 18, 42; 1, 30,

9 ; I1, 51, 28 ; BP, r1, 26, 48 ; 1, 6, 59; 1, 16, 44 ; ES, 2, 26 ; 5, 55. dependere officium BP, 1, 1o, 13.

depingere se alienis coloribus 74H, rr, 28, 5.

deposcere -L- izf. : deposcentium culpas argui AH, r1, 41, 27.

stantia Dei non potest inseri corpotibus nisi spiritali aliqua mediante substantia, quae diuini spiritus capax esse possit E.S, 11, 4 ; absque ulla iniutia Deus natus est ex Virgine E, II, I2 ; fecit mundum E, 13, 2 ; et

praeposuit ei caelestes potestates quibus mortales regetentur E$, 13, 5 ;

uide : potestates ; de eius substantia

depositum Sancti Spiritus /AH, 11, 57, 8/5571,47; 26. deprecari 4- inf. : deprecans notitiam

cepisse ES, 17, 11; eius uirtus uicit

ostendi AH, 1, 11, 20 ; deprecantibus me in hoc opus PP, r, 23 ; deprecatus

mortem I$, r7, r4; eius lex 17, 20; ei nec inferna nec superna ES,

passiue adhibitum : ab episcopo PP,

27, 12 ; ubique est et nusquam deest E$, 27, 15; in eius dextera Christus

1, 6.

deprendete disciplinam BP, 1r, 14, 39. derelinquere — relinquere E55, 16, 13 ; ZÁAEL 1,9, x75; 14 19,46 ; efe:

derogare alicui — fidem derogare, infamate /AH, 11, 34, 6 ; 11, 47, 2 ; eze.

derogatio — calumnia AH, 11, 42, 24. describere : alium dicere descripsi 44H,

progenitus Filius E, 14, 5 ; gentibus stultum uidetur Deum mortem sus-

conlocauit catnem suam FS, 27, 31 ;

29, 27 ; de Dei ore procedit Spiritus Sanctus Ej$, 53, 19; Deo ecclesia congtegata ES, 34, 12 ; in ecclesia creditur unus Deus Pater et unus Dominus lesus Christus Filius eius

et unus Spiritus Sanctus ES, 37, 6;

desertum BP, r1, 19, 6 ; 11, 26, 43. designare de aliqua re BD, 1r, 27, 22.

Deum creatorem negat Manichaeus E$, 37, 26; non Christum Deum hominem natum sed ex homine

designate : cozzp. designatius BP, rr, 222165: desinere : desinat a uobis commotio

Deus

1, 50, 9.

POG, 41.

desperatio : post desperationem suscipiendae subolis BP, rr, 25, 50.

desudate agones AH, r, 43, 12 ; opuscula AH, x1, 42, 22... detrimentum fidei /AH, 1r, 48, 58. Deucalion E, 9, 31. deuito -- izf. : id facere deuitasset 24O, 7, 48.

Deum factum aestimant Paulus Samosatenus

et Photinus ES, 37, 55 ;

auctot bonae uoluntatis E,

38, 28 ; Dei lege cato seminatur in terra ES, 4o, 11 ; Dei uirtus unius-

cuiusque

censum

etiam

dispersum

potest inuenire ac discernere E.$, 40,

22; hominem

cteauit et plasmauit

de terrae limo E, 10, 24; 45, 5; suscitauit Christum a mottuis BD, r, 6, 51 ; fideles imitatione Christi efficiuntur filii Dei BP, r, 8, 18 ; in Dei

310

RES VERBA LOCVTIONESQVE

similitudinem pftoficere scientiae et

aduersum

operum merito BP, r, 11, 28 ; deus Pharaonis dicitur Moses BD, r, 1r, 31 ; Deo (da7.) uiuere BD, rz, 11, 40;

dictio

in

fine

Deus

in omnibus

futurus

est

omnia

BP, r, 11, 65 ; Dei iu-

dicio sots unicuique tribuitur BP, II, I4, 19 ; in Deo requiescit spiritus eius qui se conuertit BP, 1r, 14, 27 ;

Nephtalim figura sapientiae Dei BD, II 24, I5; Deum uidere doctrina atque etuditione BD, rr, 25, 34 ; ante Christi mortem Deus in sola Iudaea notus etat BP, 1r, 26, 9 ; post Christi mofttem et resutrectionem in omni tetra offertur hostia nomini Dei BD, I1, 26, 11 ; Deus Filius BD, rr, 26, 59 ; Dei et hominum mediator Christus BP, 11, 26, 105 ; mente Deum uidere BP, 11, 27, 48 ; Deus omnium Chtistus AH, t, 1, 21 ; quae de Deo di-

NOTABILIA

Gad

diabolum

indicat

bene-

BP, 1r, 19, 2; diaboli

sagitta BP, 11, 27, 44 ; diabolum et omnes angelos eius in restitutione omnium de poena telaxandos adfirmat Origenes E, 37, 60; JAH, r1, 10, 4; nec non Hieronymus AH, 1, 35, 15 ; diaboli opus ZAH, r, 16, 8 ;

— ctiminator /AH, 1, 19, 41 ; diabolus angelus tefuga 74H, r, 45, 11; uide : leo. diaconus 74H, r, 4, 11 ; 11, 5, 21 ; I1, 15, 45 ; etc.

dicere ad -- acc. 40, 2, 7 ; E.$, 13, 28 ; 18/15/7228, 26; DP 11/1258: efc; di-

cit— dicitur F.$, 28; 15 32, 555 BP, 12176, 7

Didymus uidens propheta 74H, r, 45, 28 ; eius discipulum se esse adfirmat Hieronymus

eum

4AH, rr, 15, 12 ; apud

diu commotatus

est Rufinus

cuntut ad fidem pertinent J4H, r,

AH, r1, 15, 16 ; a Hieronymo lauda-

15, 16 ; Deum cotporeum esse adsetunt Valentiniani et Anthropomor-

tus AH, 11, 26, 23; a Hieronymo apostolicus uit dictus et uidens pro-

phitae

Deum

pheta AH, 11, 28, 28 ; a Hieronymo

/AH, 11, 6, 15 ; aduersum

teptehensus JAH, t1, 39, 3. dies Domini 740, 7, 16; dies iudicii

AH,

conuetti

r, 17, 8; ad

Deum libros conscripsit Porphyrius

4A.A, 8, 6 ; dies scientiae BP, r1, 29,

AH, 1, 15, 31 ; uide : sots.

Deuteronomium libet canonicus a Mose traditus E.$, 35, 2.

diabolicus PP, r1, 18. diabolus [uide : daemon, angeli, princeps mundi]: haereticorum patet 440, 2, 5; 2, 15 ; falsauit verba Dei 440, 2, 4 ; hoc facere docuit haeteticos Z4O, 2, 5; Adam Euamque decepit 44O, 2, 6 ; haereticorum magister /4O, 2, 14 ; eius ceterorumque

daemonum naturam non ptopositi uoluntatisque malitia sed excepta ac separata creaturae produxit qualitas, in ps. Clem. Recognitionibus 740, 5,

9 ; patet malitiae ac perditionis 440, 7, 8; eius spititus in haereticis 74O, 9, 17; eius opus dicitur accusandi fratres /4O, 16, 15 ; unde a ctiminando nomen accepit 44O, 16, 16; AH, 1, 19, 40 ; omnibus existit causa peccati 74,4, 5,4 ; aetetni ignis hereditate potietur 74,4, 5, 8 ; aeternis

24; in die — in innocentia BD, rr, XTJIO. differens : cozzp. diffetentior E.$, 4, 51.

differre : ouis oue et dragma dragmate in natura differunt 74H, r, 41, 12. difficilis ad credendum ES, 9, 36. digerere — exponere, dicere 74O, r, 3. dignatio catnis adsumptae a Christo E$, 5, 453, dignatio humanae salutis E$, 7, 56; dignationis natiuitas E.$,

8, 5; dignatio diuina E, 44, 27. dignus ut -- comiunct. BP, x1, 22, 4. SUjuparov AH, 1, 28, 36.

diluete : aquam quae credentes diluat ES zrf6) dimergete 44H, 1r, 26, 25. Dionysius Alexandrinus episcopus adsertor eruditissimus ecclesiasticae fidei A40, 5, 1; in tantum defendit

ignibus mancipandus 24.4, 5, 9 ; per peccatum hominum captiuitatem in

unitatem atque aequalitatem "Trinitatis ut quibusque secundum Sabellium sensisse uideatut 24O, 5, 2; attamen his quae contra Sabellium scripsit Arriani se defendere conan-

infernum deduxerat E, 29, 15 ; dia-

tur 74O, 5, 7 ; pto eo sctipsit apolo-

bolus ad decipiendos fideles pro Christo in hunc mundum introducet Antichtistum I$, 32, 25; habebat imperium

mottis

BP, r, 6, 42;

in

Scripturis saepe serpens ponitur in diaboli Christi

persona BP, rr 16, 1:8; in catne positi certamen

geticum Athanasius 240, 5, 8. dirigere

expositionem

BP,

r, 4, 18;

praefationem PR, 25. diripere : direptam bibliothecis PCR, II; discrepate : quae a semetipso discteparent 24H, rz, 14, 30.

RES VERBA LOCVTIONESQVE discussio

—

disputatio,

inuestigatio

ES, 38, 4.

discussor ES, 4, 62. discutere — inuestigare, interrogare, disserere : quid tam curiose discutitur uenter z4H, r, 8, 5 ; discutere quid scribat AH, 1, 26, 1 ; non di-

scutiendus est ille quare non plura AAH, 1t 35, 12; quomodo Pater genuerit Filium nolo discutias ES, 4» 23 ; discute quae habentur in manibus

ES, 4, 42; naturam

luminis

discute E.$, 4, 47 ; ab humana temeritate discutitur diuina largitio E$, 38, 4 ; mortalem discutere sermonem —BPoirisg.

dispensare : Deus

animas

dispenset

nasci in corpore 74,4, 6, 11.

dispensatio salutis EE$, 7, 57 ; diuina

NOTABILIA

3rri

dogmaticus BP, r, 11, 105 ; tt, 5, 35; AH, t, 22, 6 ; exc. dogmatistes JAH, 11, 29, x1. dominari cuz daz. ES, 4, 18 ; AH, x, 7,

29. domini atcuum BP, rr, 25, 46; 11, 26, 32. dominicus : homo 240, 153, ro ; margarita ES, 2, 41; cato E, 8, 25. Dominus [ze : Christus, Deus, Filius, Iesus] : Domini ascensio E, 2, 1; lesus Christus Dominus noster

E, 4, 4; unus Deus et unus Dominus E$, 4, 6; unus Dominus non numero sed uniuetsitate E$, 5, 5; secundum spiritum Dominus secundum carnem filius Dauid E, 50, 14 ; plurimi ad Dominum referunt totam Iudae

benedictionem

BP, x, 4, 1;

AH, 1, 45, 25; carnis E5, 55, 10;

saepe docuit in terra Zabulon BP,

diuinae prouidentiae 44H, r, 11, 5 ; dispensationis natiuitas E, 8, 2.

vd Eis

II, I0, 5 ; in Domini testimoniis loqui

28:5.

dispersio BP, r1, 8, 55.

Domnio 44H, r1, 9, 2.

disserere moralem locum BP, r1, 20, r.

Donatianus pet Africam ctiminatus est traditionis ecclesiam E$, 37, 50. Donatus, Rufini amicus PON, 2.

dissertio — expositio E, 20, 54. dissonans — dissonus E$, t, 21. distenta in latum spatia BP, 1, r, ro. distinctio personarum .E$, 33, 16; AH, 1, 4, 23 ; uide : Trinitas.

distinguere — declarare : qualiter fidem obseruandam distinxetimus AH, 1, 14, 135 ; obseruantiam distinximus 74H, 1, 16, 46.

distrahere districtior diuersitas diuersus :

— diuulgate 74O, 12, 7. disciplina 44H, 1r, 29, 7. : u/de : Trinitas. per diuersa — per diuersa

loca 440, 7, 51 ; AH, 1, 34, 5. diuina generatio E.$, 4, 51 ; substantia

E85, 7,:36 ; natiuitas.E$, 7; 37 ?uide : Deus, Filius, Pater.

diuinitas una eademque

in Trinitate

i$, 335, 205; 37, 4E: Mide.:: Deus, 'Trinitas, Filius, Pater, Spiritus Sanctus.

diuolui a ratione AH, 11, 12, 6. docete passiue adbibitum AO, 6, 14; 0253152585 BP21; 11; 12/5616. 5 genet. : ecclesia symboli docet ES,

dormientes — mortui 44H, t, 6, 5. dragma, ae /AH, t, 41, 5 ; dragma, atis VALISLUAT, 12. Duae Viae uel Iudicium secundum

Petrum libet non canonicus sed ecclesiaticus E$, 36, 9.

dubitare : dubitati non puto quod hoc potuit fieri /4O, 1, 17 ;sed non dubito quod, e£c. /4O, 7, 51; non dubito quod natiuitas fidem mereatur 74H, I, 37, 1 ; non dubito quod conpatet P.AP, 5 ; non dubito fututos quosdam P.AP, 8. dubium : non est dubium laudem proferri BP, 1, 11, 97. ducatum ptaebere BP, 1, 11, 57. dum cazus. cum indic. ES, 3, 39 5 38, 30 ; DD T2429io TN Gre GIAI ENTS: 265 113453, T9: POBj aS PPS POG, 6 ; caus. eum contunct. AH, x,

18, 20 ; Zezzpor. cum coniuncti. POB, 5. duritia frontis AH, 1, 45, 12.

41, 18 ; docete concilium ES, 37, 21 ;

Ebion

etc.

10; eius haeresis E$, 57, 21. ecclesia [side : Alexandrina, Aquileien-

doctor symboli ac fidei AH, rz, 4, 12; doctotes ecclesiae 74O, 6, 2. doctrina : zide : apostolicus. documenta

prtaestate BP, 1r, 20, 8.

dogma 4AH, z, 14, 8 ; x, 28, 25 ; ec. ; dogma haereticorum 24O, 2, 18 ; 5, 20 ; Eunomii 740, 5, 5 ; Photini ES, I, I9 ; petiutii /AH, 11, 5, 1 ; mysticum 24AH, r1, 4, 11.

congtegauit

ecclesiam

E$, 37,

sis, Orientalis, Romana] : ecclesiae traditio de anima 74.4, 6, 18 ; ecclesia Dei 74.4, 7, 16 ; ecclesiae Roma-

nae Alexandrinae Aquileiensis fides AAA, 8, 2; ecclesiarum orientalium symbolum E, 4, 2; ecclesia Deo congregata E$, 34, 12; Chtisti ec-

clesiis tradita sunt duo Testamenta

312

RES VERBA LOCVTIONESQVE

ES, 34, 22 ; in ecclesiis legi possunt libri ecclesiastici; non apocryphae sctipturae E$, 36, 10; una ecclesia

sancta in qua est una fides et unum baptisma, in qua creditur unus Deus Pater et unus Dominus Iesus Chtistus et unus Spiritus Sanctus E$, 37, 5 ; haec ecclesia non habet maculam aut rugam ES, 57, 8 ; multi ecclesias

NOTABILIA

36, 10; ecclesiastica confessio 4H, I, 16, 45 ; aedificatio /A4H, 11, 8, 21 ; histotia PHE, 11.

editio : adultetina 740, 6, 12; ecclesiasticae fidei 74O, 13, 5; moralis locus simili editione disseretur BD,

TINO educete in remissionem ES, 15, 7. effici : manus efficiuntut super dorsum

congtegarunt, sed illae ecclesiae non sunt sine macula uel ruga petfidiae ES$, 37, 9; ecclesiam Donatianus traditionis criminatus est E.$, 37, 51 ; ecclesiae fides E.$, 39, 4; ecclesia-

Eicayoryó AAH, 1, 33, 38 ; 11, 15, 31;

rum propagatio BD, r, 7, 12 ; ecclesiae corpus DP, rt, 7, 25 ; ecclesiae figuta stola Chtisti (Gen. 49, 11) BP,

palmitis BP, z, 2, 9; hoc Gtaecum

1, 9, 6 ; ecclesia lauatut a Christo in sanguinis uino (— baptismo) BP, r, 9, Io ; ecclesiae corpoti unusquisque ptoptium dependit officium BD, r, IO, 15 ; pet Euangelium ecclesia iungitut sponsa Chtisto BD, rz, 5, 18;

ecclesia perfectorum mater BD, rr, 27, 7o ; ecclesia primitiuorum in caelos adsumpta BP, 1r, 29, 11 ; eccle-

siae fidem tradiderunt apostoli AH, I, 6, 2 ; ecclesiae fides de tesurrectione ZAH, 1, 8, 14 : uide : cato ; Otri-

genes dictus est a Hieronymo ecclesiarum

magister

24H,

1, 22,

15;

ecclesiae unum corpus ex hominibus et angelis, ex Origenis Hieronymique sententia 44H, 1, 39, 15 ; ecclesia ptimitiuorum corpus Christi 44H, r, 45, 9 ; ecclesiae catholicae unitas 44H, 11,

3, II; ecclesia sponsa Christi ex gentibus per apostolos 74H, 1r, 15, 27 ; I1, 58, 19 ; ecclesiis apostoli tradiderunt Scripturas uelut plenissi-

"Por 155x9: effusus in 4- ac. BP, r1, 9, 1o.

II, 46, 19 : uide : Porphyrius.

eligete : elegisset lacerare 74H, r, 21, 4.

€u£ non tam palmes quam

uerbum antiquitus positus est in Latinis exemplaribus Scripturarum et a scriptoribus non intellegentibus pro «helici» cilicium dici putatum est BP, 1, 2, 15 ; indicat spem futu-

torum bonorum DP, r, 8, 27 ; adumbrat subtilem scientiae intellegentiam BP, 1, 11, 82. ellipsis : non dubito quod et ad alios qui pef

diuersa

sunt

qDeisD

PTS

ed

Emmotr BP, r1, 7, 8.

AH, 11, 37, 12 ; —

Ephraim BP, 11, 12, 8.

domus

ecclesiae,

JEMP CXvadoE

Ecclesiasticus liber non canonicus, quo titulo Latine non auctort libelli sed qualitas scriptutae cognominata est JESY EO EE ecclesiasticus : ordo PCR, 51 ; sctiptotes ZAO, 2, 22 ; AH, 11, 34, 5 ; tegula

40, 5, 15 ; fides 40, 5, 25 6, 5; 8, 155 15,3 QUAET, 5,77, 14 35 13, 325

7, 51;

emendare machinam sceleruni 240, 11, 16. emendatio (zzora/i sensu) AO, 11, 2. emendatus : cozzp. emendatior POP, s.

bus canitut hymnus trium puetorum templum POG, 32. Ecclesiastes Solomonis liber canonicus

24O,

praeceptum datum ob praedicandum ES, 2, 6 ; quod autem dicitur... non quod ES, 31, 9; pet concupiscentiam Ruben et itam Simeon et Leui prudentiam BP, 11, 14, 7 ; alii adserunt quod faciat... alii dispenset 744, 6, 9. eloquia — uetba : illis data sunt eloquia

Empedocles AH, r1, 7, 9. enchiridion P..5, 25. Ephesus 240, 7, 46.

mum instrumentum fidei AH, 1, 56, 8; in ecclesiis Dei diebus solemni-

uncinuli

Epiphanius (nul/a aperta appellatione adbibila) confessus est se legisse sex milia librorum Origenis 440, 15, 5 ; per omnes gentes de Origene male locutus est 44O, 15, 2. episcopatus POG, 31; PCR, 6o.

episcopus. 240, 5, 2 5 ATET; Deas roS efc. ; episcoporum synodus JAH, rm, 51, I5 ; episcoporum concilium 240, II, 9 ; episcopum otdinare PCR, 65. epistula : zide : Paulus.

traditio 74,4, 1, 4 ; libri ecclesiastici (oppos. canonici) E.$, 56, 2 ; maiores

Eptateuchus ER, 52.

uoluetunt in ecclesiis libros ecclesiasticos legi, non tamen proferri ad auctoritatem fidei confirmandam E,

11, 16, 6. à Ertaclius, Rufini amicus PR, 5. eremus E, 6, 10 ; BP, 11, 19, 4 ; eremi

equus figura Christi (Gen. 49, 17) BP,

RES VERBA LOCVTIONESOVE magistris Rufinus adtentius et frequentius uacabat AH, 11, 15, 21. erga finem BD, zr, 10, 2 ; erga

solum

inpendete laborem BP, rr, 12, 12; puto aliquid tale erga Petrum gestum BP, 1r, 16, 48 ; etga Scripturas tibi amof et studium subiacet E$, 16, 8 ; iudicium erga omnes ES, 37, 59; erga desiderium crescere BD, r1, 1, 5 ; quale erga se expectabit iudicium ? UATIA 1.227 26; erigere faciem ad Deum BP, r, 5, 18.

erogate — dare, concedere JAH, rr, 28, 40. errotis laquei 440, 12, 15. erubescere : erubuerunt conscientias

suas JAH, 1, 46, 25. Esaiae liber canonicus E, 55, 7. Esdrae duo libri canonici, qui apud Iudaeos singuli conputantur ES, 55, 6. esse in corpote 7AH, 1r, 39, 24; de tribu BP, 1r, 16, 2 ; de domo E, 19, 24; fuit uincens BP, r, 6, 41 ; dum esset uiuens 24O, 6, 1o.

Esther liber canonicus ES, 55, 6. et... non PP, 1, 78; et nusquam E$,27, I3. etenim non in initio positum ES, 29, 29 ; IBP E S ETGOITEEQA ITO 1952028. 20 I5, 15.245

REED 128;

ethica interpretatio Scripturarum BP,

38 ; ab haereticis corrupta 74O, 9, 4 ;

de diabolo sentimus quod scriptum est in Euangelio 44A, 5, 5 ; Euange-

lia a Spititu Sancto inspirata E.$, 34, 18; Euangeliorum libri quattuor canonici E.$, 55, 11 ; Euangelii fides BP, 1, 7, 11 ; per Euangelium ecclesia Christo iungitur BP, 1r, 5, 18. euangelicus : setmo E.5, 8, 27 ; uox E.5, 32, 46; lucerna PP, rm, 18 ; sactaeuangelizate 24O, 15, 1.

Bunomius : eius dogma in ps. Clem. Recognitionibus, adseuerans Filium Dei de nullis extantibus creatum 740,

3, 5; eius atque Artrii haeresis ES,

37» 37-

Euphtates BP, r, 9, 27. Eusebius Caesatiensis PHE,

11.

Eusebius Cremonensis ("wa apería appellatione adhibita) Rufinum calumniatut 74H, r, 19, 415 I, 2I, I. AH,

I, 45 9.

exactor: tam grauem patetet exactorem PD; 1, 27 ; ratiot exactot accedis JOPIS

exaltate BP, rr, 25, 15. examen futurum iustum apud Christum AH, 1, 1, 9 ; uide : iudicium. Excelsus 7AH, 11, 14, 10.

excessus genitales E$, 1o, 5. excludere

—

trefutare : non iam con-

cludimur sed pene excludimur BD, OCC excommunicatus 74O, 11, 15. excusate : contagio seminis excusatut BP, 1,6, 29 ; iste tescribens excusat et dicit AH, 11, 9, 5 ; onus ne tibi inponeretur excusare debueras 4AH, 1r, 34, 44 ; hoc ab aliis excusans 24H, II, 26, 6.

exetcitium perfectorum Christianorum TASTE TA. exhibere -- izf. : exhibuerat membra seruire iniquitati BD, r, 11, 20.

exigere : conuetsationi quam exegit in carne BP, r, 8, 16 ; nec exigi possit uita communis ES, 3, 31. Exodus libet canonicus a Mose traditus £455.55. 2:

exorare -- izf. - ttansite exoratus est POG, 34. expectare — spectate E, 5, 40 5 33, 11 ; AH, r1, 46, 4. expositio (Scripturarum) mystica BD, I, 6, 19 ; 1, 8, 40 ; e. ; historica BP,

11, 26; 17; spititalis .BP3 5; 1691955 moralis BP, 11, 14, 20.

exprimere — patefacere, dicere : sub cuius petsona accipienda sit non exptessit JAH, r, 27, 2. exprobare — exprobrare BP, rz, 5, 16.

expugnate haeteses 24H, 1, 18, 55. extetior homo BP, rr, 6, 6. exterminare — delere, destruere : uineam Domini Sabaoth BD, rr, 11, 17.

extorquere : nisi quis extorquere uelit et dicere BP, rr, 18, 5 ; extotserunt

mentum PHE, 31.

episcopus

3r3

expetitio E$, 1, r1.

IF 30, 28.

Eua a diabolo decepta 24O, 2, 8 : uide : Adam. Euangelia a Marcione purgata 74O, 7,

Eusebius

NOTABILIA

Rufini

magistet

Eustochius JAH, tr, 18, 2 ; 1, 25, 16.

a me ut haec desctiberent BD, rr, 2, 25exuete se temptat ueterem hominem DPI: Ezechihelis liber canonicus E$, 35, 7.

Fabianus, urbis Romae episcopus : ad eum Otrigenes misit libellum paenitentiae /AH, r, 46, 11.

facete falsum /AH, r, 20, 15 ; diuersitatem /AH, 1, 41, 1 ; facete 4- inf. 40, Xpurs r2 EAT 2 SoeTSISOD DETTO 245 31,27, 49: ET t) 21, 255 13,140,

44 ; II, 41, 8 ; 11, 28, 27 ; quid facies

314.

RES VERBA LOCVTIONESQVE NOTABILIA

omnes illas animas ? AH, 1, 46, 5 ; te iniuriam fecetim 74H, 1r, 41, 20 ;

Christo fegulam praesentis uitae tenet et futurae spei fiduciam prae-

teuelatio facta ad se AH, 11, 6, 11. faciem erigere ad Deum BP, r, 5, 18.

stat BP, r, 8, 20 ;secundum mensu-

factio doli 44O, 11, 16.

tiam Spiritus BP, 11, 26, 70; fidem

factot E.5, 7, 46. factura E$, 7, 45 ; animae (oppor. plasmatio cotpotis) AAH, x, 40, 22. falsate 440, 2, 4; 8, 5 ; AH, 1, 16, 26; 32:10:02 001: 11591:7 2402/5 0072 falsariae manus AH, 1, 17, 5 ; 11, 45, 14. falsitas 44O, 7, 60 ; 15, 25 ; falsitas librorum 240, 8, 4 ; adsetere falsita-

tem 440, 7, 56.

apostoli ecclesiae tradiderunt 24H, 1, 6, 2 ; in fide aedificatio /AH, r, 12,

14 ; fides interpretationis 74H, r, 14, 12 ; quae de Deo dicuntur ad fidem pettinent AF, 1, 15, 16; PD, 1, 5o : uide : tatio ; fide (oppos. atte) AH, 1x, 14, 4 ; Sctiptutae instrumentum plenissimum fidei 44H, 11, 36, 8. fieti : spectaculum BP, rr, 19, 19 ; ad quam sermo fiebat 7AFH, rr, 13, 15; fiat post illum BP, tr, 16, 47.

falsum facete /AH, r, 20, 13.

felix cruor POB, 9. fermentum fidei ES, 7, 22.

figmentum E$, 9, 33.

fette uocem Ef, 29, 28 ; ferre — ferre AH, rx, 16, 6.

fideles —

ram fidei unusquisque accipit gra-

au-

Christiani E.$, 5, 10; ee. ;

fidelium plebs /AH, r, 45, 22 ; fideles membra Chtisti BP, 1, 7, 22 ; 1, 10, 11 ; fideles credunt Christum in carne

passum esse et resutrexisse E$, 17, 15 ; fideles adumbrati in Gen. 49, 12 BP, 1, 10, 15 sqq. ; in eorum cordibus uiuit Christus BP, xr, 26, 7. fides : ecclesiastica /4O, 5, 125 6,5; 8, 12574 E41, 7. 7:1; 17,125: 1catholica CAO TIDUOICCIONOEE IL uero

fides ecclesiae Romanae Alexandtinae Aquileiensis 7474, 8, 2 ; fides — opinio, dogma 24O, 12, 15; fides — Chtistiana fides BD, rz, 8, 38;

figutalitet E35 8165

eDPou

N27.

figurate — significare : gratiam baptismi ES, 21, 8. Filius [zzde : Christus, Deus, Dominus, Iesus, Pater, Spiritus Sanctus, Trinitas, substantia]: Filius et Pater unius substantiae /4O, 1, 32 ; Filius natus de natuta Patris /4O, 1r, 35; cteatus et altetius naturae a Patre, ex haereticorum sententia 74O, 1, 34; Verbum Dei 740, 1, 58 ; ascendit ad caelum cum natura catnis 74O, 1, 38 ;

de nullis extantibus creatus, ex Eunomii dogmate 24O, 5, 6 ; creatura in ps. Clem. Recognitionibus 24O, 4, 5; in nouissimus diebus natus ex Vitgine et Spiritu Sancto ZA, 5, 1 ;

fides historiae (in Scripturis) BP, rr,

15.515868;

30, 27; fidei regula 740,1, $515, 315 PP, 1x, 20 ; AH, 1, 15, 25 ; fidei otdo

animam et carnern humanam in qua passus est et resurrexit 74,4, 5, 2 ;

E$, 7, 55 5 53, 1 (— symboli ordo) ;

£$,5,:585 37, 66 $ABL, 4, 126.

fidei prima elementa E$, 18, 3 ; 36,

IS fidei frigus E, 22; 115 fidei traditio E.$, 31, 4 ; 37, 1 ; fidei adser-

P4 PI 275 Suscepit

P.AP, 29 ; cum eadem carne ascendit adicaelosvsd ois sesiced FIT, a5 1295

unde expectatur uenturus

tiones E, 35, 17; fidei auctoritas E$, 36, 11 ; fidei signaculum AH, r,

cium uiuorum

4, 7 ; fidei confessio 44H, 1, 36, 2 ;

unicus

fidei fastigium 24H, 11, 33, 27 ; fidei

m

ad iudi-

et mortuorum

44 4,

3, 6; AH, 1, 4, 30; Iesus Chtistus Filius Dei Dominus

noster

ES, 4745; Filius et Patet E55, 4, 365

detrimentum

44H, ir, 48, 38; fidei

documentum

P.AP, 51i; fidei ratio

4, 17 ; subsistit cum Patre E$, 4, 22 ;

P.AP, 53 ; summa fidei PP, 11, 27;

eius generatio ineffabilis E.$, 4, 23 ;

fides Christi AH, 1r, 48, 36 ;ES, 2, 9 ; indicium fidei symbolum E, 2, 37 ; munimenta fidei symbolum E, 2, 40;

adcommodare

fidem

crimi-

nationibus 440, 7, 45 ; fidem scribere 440, 12, 16; a fide alienus E, 32, 19 ; fides nostra non aduersatur natufalibus rationibus E.$, 38, 29 ; fides

ecclesiae de resurrectione inpugnatut a gentilibus et ab haereticis E:$, 39; 14.5 111. fide deficere

ES, ATIS

Euangelii fides BD, r, 7, 11 ; fides in

Filius imago Patris substantiae E,

non extrinsecus creatus sed eo quod Pater est generatus E$, 4, 65 ; eius

appellationes

— : sapientia

iustitia

splendor uerbum E, 4, 66 ; uirtus BP, 11, 26, 56 ; ueritas BP, 11, 26, 58 ;

per eum Pater tenet omnia E$, 5, 16 ; per eum omnia facta sunt ZAH, 1, 4,

25 ; per ipsum Pater saecula instituit et eum constituit heredem uniuersorum ES, 5, 21; omnipotens Filius ES, 5, 28; uisibilis et passibilis in carne E, 5, 39; 5, 44 ; ei est una

RES VERBA LOCVTIONESQVE NOTABILIA

315

eademque substantia cum Patre E, 5, 41 ; in substantia deitatis nec uisi-

20; I, I9, 55; Filius dedit nobis spem resuffectionis 24H, r, 4, ar;

bilis nec passibilis E, 5, 42; in carne uisus et passus est E, 5, 45 ; Filius unicus E:$, 6, 28 ; 46, 5 ; solus

PAP, 30; corporaliter generatum eum adserunt Valentiniani 44H, r,

Filius sapientia nominatur E.5, 6, 34 ; Filius gloria sempitetnitate uirtute regno potestate est hoc quod Pater

est E.$, 6, 35 ; non sine auctore sed ex Patre

omnia

habet

ES,

6, 57;

ipse caput omnium, ipsius caput Pater E.$, 6, 38; a Patte substantialiter generatus

ES,

7, 10;

14,

5; eius

natiuitates : altera substantiae et natutae, altera dispensationis et dignationis E, 8, 2; ei a Spiritu Sancto templum fabricatum est intra secreta uteti uirginalis

E$,

8, 5; in tetra

unice nascitur et unicus est ES, 8, I2; nascitur ex Virgine non soli carni sociatus, sed anima intet car-

nem Deumque E,

11,

Pilato

mediante generatus

8; crucifixus

et

sepultus,

sub

Pontio

descendit

in

inferna E, 12, 1; crux dilecta ad eius mortem E, 12, 11; 12, 18: uide : crux ; unum cum Patre aeternitate maiestate regno E, 14, 5 ; mots

ab eo suscipitur, mortem spoliatura ES, 14, 7; solus nescit maculam peccati E.$, 14, 14; rumpit inferni claustra E$, 14, 21; uenit auferre

I5; inter Patrem et Filium melius notio quam uisio AH, r, 18, 15 ; Origenes duo Seraphin in Esaia(6, 2) interpretatus est Filium et Spiritum Sanctum AH, r1, 50, 6 ; Filius passus est pto peccatis nostris DEDOS

filius hominis

(—

Christus) ES, 32,

22 ; BP, rr, 15, 15 ; filius perditionis

(— Antichristus) E.$, 32, 25 ; initium filiorum BP, rr, 4, 1o ; filium in spititu procteate DD, 11, 25, 35.

final. enunciata cum pf. coniuncti. : ne fotte latuetit... tequiramus 44H, r, 29, 1; ut cum uenia tui dixerim ES, 1, 4; ut ita dixerim /4O, r, 25. firmamentum — caelum Ej, 4, 45 ; 44,

20. Flaccus : z/de : Horatius. flexuosa scientiae intellegentia BD, r, 11,82; florenter BP, r1, 27, 77.

Florentinus a Hieronymo in Chronicis cum

Rufino

laudatus

24H, m, 28,

fluens : cozzp. fluentior BP, r, rz, 9. fluo £ransitiue adhibitum : tettae fluentis lacietimel DP oy 135016): T2590 pre

fluuius : vide : fons.

peccata mundi et purgare terrae ma-

fluxus nocturnus BD, rr, 11, 2.

ledicta E.$, 20, 21 ; qua re spinis coronatut E, 20, 25 ; manet in Patre

fons et fluuius imago Patris et Filii ES,

ES, 29, 19 ; sempet in caelis ut uetus Deus ES, 29, 19 ; ut Verbum cato

formare

factum

ante

ascensionem

in caelis

non erat E.$, 29, 19 ; unus unigenitus

45:57.

—

2452421; 2 14; ES, zo; psc.

Filius et alius unigenitus non est ES,

Il 25, 6r;

33, 15 ; Filius tamquam qui ex Patre natus sit E.$, 35, 18 ; in ecclesia creditur unus lesus Christus Filius Dei ES, 37, 7; Matcion negat Patrem pet Filium fecisse mundum E$, 57,

frater ds

20; Filium non ex Patris substantia

natum sed ex nihilo creatum adfirmant Arrius atque Eunomius E, 37, 38; Filius hominis expectatur uenturus in maiestate Patris sui ELS, 32, 22 ; Filii et Patris unitas BD, r, 6, 52; eius figura taurus BP, 11, 8, 21 ; eius merces apostoli BD, 11, 15, 4; Christus Filius Dei ante saecula BP, II, 26, 19 ; Filius Deus BP, 11, 26, 59 ;

Pater Filius Spiritus Sanctus unius deitatis uniusque substantiae 24H, I, 4, 15 ; Filius uidet Patrem et Spi-

ritum Sanctum et ab eis uidetur intellectuali oculo deitatis 74H, 1r, 4,

praenuntiare : modum

propheta ante formauetat E.$, 8, 15. fortassis 44O, 1, 21; 4.4, 6, 8 ; AH,

DESDE

sensu) AH, x, 21, 9; DIE Io:

Gad BP, 11, 18, 1 ; pet histotiam benedictio non facile explicatur BP, ir, 18, 2; nisi teferatur ad bella prae-

donum in Arabiae partibus BP, ir, 18, 5; benedictio Gad indicat certamen Christi in carneMS eo iinersum diabolum BP, 10,025 temptamenta BP, rr, 2 4s Gad Bguta eius qui in temptationibus ptobabilis inuenitur BP, rr, 20, 5 ; 1x, 30, 8.

Gamalihel /zdec/. AH, 11, 38, 4. Garizin BD, r1, 5, 9.

Gaudentius episcopus PCR, r. Gebal BP, r1, 5, 9. gehenna BP, 11, 19, 16. genealogia 74H, 11, 38, 9.

316.

RES VERBA LOCVTIONESQVE

generale uocabulum E$, 36, 4; talis morbus PHE, 2.

gene-

generare calumnias AH, r, 14, 51. generatio

—

genus, aetas 74H, r, 28,

10; generationis diuinae mysterium

NOTABILIA

repatandus homo putatur 74H, t, 25, 21 ; munerandos esse polliceris AH, I, 36, 7 ; quomodo aestimat factum iudicandum AH, r1, 48, 16 ; ueniam concedendam praesumentes 74H, r,

E, 4, 51 ; genetatio incotporea non

2, 16; ctedatis ab his cessandum

defluit in numerum pluralem ES, 6, 30; generatio insubstantiua Ej, 7, 8.

vH

genera uerborum : ouilis fez. AH, x, 41,

35 ; tradux fezz. BP, 11, 26, 102 ( ?). genus — modus : omni genere 7AH, r, 17; 125:ullo geriere 240; 1521; 4H, I, 18, 8 ; nullo genere AH, 11, 8, 7 ; I1305 4 LIS 11905, :040) TIUET-

Genesis liber canonicus a Mose traditusuz$.i25902. genetiuus : sapientum

ES,

x, 95; gener.

T483 msveic.

gerundium ablatiuum saepe Radinus adhibet pro part. praes. : cf., ad ex. : ne fotte teticendo uidear crimen agnoscete AH, 1, 2, 5 ; motibus quod uiuendo

gesserunt AH, 1, 30, 7 ; progtediamur legendo commentarios 74H, r, 31, I ; ibi uiuendo contraxisse cau-

sas AH, 1, 33, 28 ; Porphytrium sequendo decidisti ^4Fi, rz, 13, 30; si non inuides ista dicendo /AH, 11, 14, 2;in unum

conferendo E$, 2, 18 ;

comparationis horum sublimiora E,

et semper sibi ipsa nascendo uel re-

4, 435 ; formae rariores uit desidetiotum 740, 1, 4; PAP, 1 ; ptesbytetis

nascendo succedat E$, 9, 14 ; paenitentiam denegando E, 57, 52 ; ec-

iniquitatis 74FI, 1, 19, 23; accusationum libros AH, rz, 25, 41; po-

clesiam criminando E$, 57, 51. gerundii formae rariores : remissionem

tentia bellorum

credendum esse E$, 34, 13. glotia Trinitatis una eademque 740, 4,

BP, r, 6, 17; pet-

suasionem mortis BD, r1, 25, 32 ; indignitatis iniuria E.$, 19, 8 ; pietatis dicta AH, 11, 34, 2; post despetationem suscipiendae subolis BD, 1r, 25, 30; initium filiorum BP, rt, 4, 10 ; tetta repromissionis BP, rz, 5, 8 ; E, 6, 10 ; sententia praeuaticationis UON

gentes [uide : gentiles, pagani] — gentiles E:$, 17, 2.5 17, I1; eic. ; ecclesia

ex gentibus adscita sponsa Christo pet apostolos AH, 11, 38, 19 ; gentium plenitudo BP, 11, 29, 14 ; gentibus stultum uidetur Deum mortem suscepisse Ej, 17, 11; populus ex

gentibus in pullo asinae adumbratus (Genoaox 1m) Bb T,1815: gentiles [u/Ze : gentes, pagani] ES, 9, GS cele. Sm vac PIS idc Go eng COE inpugnant resurrectionem carnis ES,

20.83.0407.

gerete : studium ueritatis 44O, 16, 5 ; paenitudinem 24H, 11, 33, 23.

germani uita motibus et eruditione VAL DIS IO. gerundium pro part. fut. bass. :.diuidendos eos protestatur BP, xz, 7, 15; ultimus saluandus est BP, 11, 29, 18 ; splendore

dicit

45, 12.

glotificatus AH, r, 4, 29. Gothi PHE, 6. gradus spiritales BP, 1r, 27, 1 (de boc agitur ad BP, 1, 11 ; 11,

I5r4

6511, 9 ; 11, 11 ;

HsIpDy 205 15 225-194;

II, 27 ; I1, 30) ; per gradus uirtutum

BP: 17, 22739. gtatia (Christiano sensu) BP, 11, 25, 62 ; I1

3048/5

17910,0235

£c;

gratia

baptismi E, 5, 9; 21, 8 ; AH, r, 4, 7 ;lauacti (- baptismi) gratia ES, 5, 17; gtatiam Spiritus accipit unusquisque secundum mensuram fidei BP, 11, 26, 70; pet gratiam Domini BP, 11, 29, 32; gtatia scientiae BP,

II, 30, 30 ; gtatia spiritus (oppos. catnis ordo) AAH, r1, 15, 17.

gentilitas JAFI, 11, 12, 23 ; rz, 15, 4. gentiliter BP, r, 11, 70 ; AH, 11, 15, 4.

ab inuicem

5 ; glotia futuri regni BP, rr, 30, 25 ; gloriae perpetuitas iustis in caelo EZ$,

sepatandi

E$, 2, 44;

decorandos

E$, 44, 21;

peccatores

absoluendos

esse

AH, 1, 10, 5 ; angelos dicit relaxandos esse /AH, 1, 10, 4 ; occasionem credidit excludendam AH, r, 18, 18 ;

gtatificus BP, r, 10, 4 ; gratificus a uino BP. rix0)25 1.96. Gregorius Nazanzenus /AH, 1, 45, 27 ; Cappadocia oriundus POG, 8 ; Athenis altus

et eruditus

POG,

9;

ei

appatuerunt pet soporem Sapientia et Castitas POG, 20 ; Athenis furtim discessit POG, 24 ; tempestate uexatus se Deo seruiturum uouit POG, 26; a patre in sacerdotium subroga-

tus POG, 27; ad tempus discessit POG, 28 ; defuncto patti successit in episcopatu Nazianzi POG, 31 ; Con-

stantinopolim transiit POG, magnificum opus egit in uerbo

55; Dei

RES VERBA LOCVTIONESQVE NOTABILIA POG,

34; cum

sensisset causa

sui

inter episcopos esse disceptationem Constantinopoli discessit POG, 39; non est tectae fidei qui cum Gregorio non concordat POG, 5o. Gregorius Ponticus /AH, t, 45, 26. habere : causam E, 14, 9 ; participium BP, 1, 11, 25 ; scriptum E$, 17, 29; suspectum 74H, r, 18, 5 ; praesentem "AH, 1, 20, 26 ; 11, 48, 24 ; ordinatum

a se PCR, 65 ; initium in timore Dei AH, 1t, 43, 2 ; tempus uitae in laboribus BP, 11, 13, 26 ; conscientiam "AH, 11, 48, 16; habere libenter 4inf. AO, 7, 4; habere expectationem BP, 1, 11, 67 ; habeti in opinione BP,

H, 15, 15 ; in symbolo non habet additum E$, 16, 5. habitaculum BP, 11, 19, 4 ; POG, 22. haeresis [z/de : haeretici, sec som baereficorum nomina]: haereseos auctor 440, 7, 24 ; nulla haeresis in ecclesia Romana sumpsit exordium E5, 5, 8 ;

haeresis Sabellii a Dionysio Alexandrino inpugnata est 74O, 5, 5. haeretici [zide singula baereticorum nomi"4| : eorum

temeritas /4O, 2, 1 ; 9,

1 ; diabolus eorum pater 40, 2, 5 ; eorum magister 74O, 2, 14 ; diabolus

eos edocet falsare uerba Dei 740, 2, 6 ; diaboli spiritus in eis /4O, 9, 18 ; falsauerunt et interpolauerunt opera ueterum scriptorum, quo facilius sub eorum nomine haeresis suae adstrueretur adsertio 74O, 2, 14 ; 5, 19; 8,

I5; interpolauerunt opera Origenis 440, 7, 1 ; haeretici homines 440, 7,

317

helix : uide : &X£. hereditas caelestis BD, rr, 14, 20. Hermas Pastoris auctor E$, 36, 9: uide : Pastor.

Herodes E$, r9, 30; non ex Israhel sed alienigena E.$, 19, 24 ;BD, rz, 7, 8.

Hexapla Origenis AH, rt, 40, 3 : wide : Origenes.

hic — is : Cyprianum fuisse huius fidei quae a Tertulliano non tecte scripta est /4O, 12, 15 ; ex his libris T'ertullianij quos aduersum Matcionem

scripsit, recognoscet 740, 9, 7. Hieronymus (nuzquam aperte appellatus) [wide : Origenes, Rufinus]: eius epistula ad Pammachium 4H, r, 1, 1 ; incusat Origenistas AH, rz, 7, 10 ; dixit Origenem apostolum et ptophetam 44H, r, 16, 42 ; alterum ec-

clesiatum magistrum post apostolos "AH, 1, 22, 15 ; t1, 28, 26 ;eundemque haereticum 24H, 1, 22, 27; teinterpretatus est libros Periarchon

ad uerbum ut Origenis mala cognoscerentut 74H, t, 21, 19 ; conatur adducere Origenem et Rufinum in haetesis suspicionem J4H, r, 2r, 25;

uult fidem suam probari tantummodo ex commentatiis in epistulam ad Ephesios et in Ecclesiasten 24H, I, 24,

4; in Comm. ad Eph. exposuit

Origenis doctrinas de resurrectione spiritali /AH, r, 25, 1 ; de animis ante

corpora cteatis 74H, 1, 27-28 ; t, 40, 22; de omnium restitutione 74H, r,

35.

651, 43, 5 ; 1, 45, 12 ; de eo quod

42; non abstinuerunt ab Euangeliis

etiam in futuro saeculo ascensus et descensus hominum erunt 74H, r,

impias manus ,4O, 9, 4 ; polluerunt, auferendo et inserendo, actus et epistulas apostolorum 740, 9, 5;

38, 9; de ecclesiae uno corpore ex hominibus atque angelis 44H, r, 39, 16 ; de eo quod animae Deum quasi

inseruerunt in Cyptiani epistulis libellum [pseudo] Tertulliani De Trinitate et per. Constantinopolim diuulgauerunt

74O,

12, 2; haetetico-

tum peftsecutio 24,4, 2, 1; ptopter eos quaedam in symbolo adiecta sunt E, 5, 15; haeretici ecclesias congregarunt E$, 37, 11 ; inpugnant resurrectionem carnis E, 39, 4; haereticorum conuenticula E$, 46,

12; Hieronymus dicit haereticum Origenem JAH, t, 22, 27 : uide : Hilatius. $ hamus diuinitatis E.$, 14, 12.

Hebion : z;de : Ebion. Hebraei : uide : Iudaei. Heliodorus 24H, rr 35, Victorinus. 22

17:

wide:

post obliuionem agnoscunt 74H, r, 39, 21; de asttis rationabilibus et delicti capacibus AH, r, 4o, 7 ; de corpore humilitatis et mortis /AH, r,

40, 16; de angelorum et animatum una natuta /AH, 1, 40, 33 ; 1, 41, 34 ;

de corpore carcere animae, quae redit ad ea loca ubi iam fuit AH, 1, 42, 2 ; de perfectis Christianis AH, 11, 2, 7 ;

dicit confoederatos

esse

quosdam

Origeni ad periurium /AH, rr, 1, 7 ; lacerat omnem Christianorum otdinem 44H, r1, 5, 5 ; cum iutasset se

numquam lecturum esse auctores gentiles, eos legere perrexit AF, 11, 6-8; glotriatus est se habuisse Porphytium introductorem ad logicam AH,

1t 9, 18; Rufini monachi RVFINI

XX

ei

318

RES VERBA LOCVTIONESQVE

descripserunt

plurimos

Ciceronis

dialogos AH, r1, 11, 6 ; ei erat dialo-

gus Ciceronis et idem ipse Graecus Platonis AH, 1r, 11, 11 ; exponebat

puerulis in Bethleem Vergilium comicos lyricos et historicos auctoftes

NOTABILIA

communicatus de concilii conuentione 740, 11, 15 ; nihil interpretis titulo de Graeco transtulit AH, 11, 35, 15 ; a Hieronymo reprehensus Z4H, ir, 39, 2.

historia ecclesiastica PEE, 11 ; historia

AH, x1, 11, 19 ; dixit Deum socrum

— historica expositio, historialis in-

habere AH, 11, 15, 6 ; nec totos tri-

tellegentia (in Scripturis) BD, r, 1r,

ginta dies Alexandtiae commoratus est AH, 11, 15, 10 ; attamen se iactat

Didymi discipulum fuisse 24H, rr, 15, I2; eius magister de synagoga Baranina /AH, 11, 15, 30 ; dicit se in duabus tantum ptraefationibus Otigenem laudauisse, ut interpretem non ut dogmatisten 74H, 11, 16, 7 ;

contta saepissime «eum laudauit : non solum eius ingenium sed etiam eius fidem 74H, 11, 16-25 ;Ambro-

sium infamauit JH, 11, 25-27 ; eius epistulam secreta quaedam continentem Rufinus dicit sibi esse 24H, 11, 26, 7 ; laudat Origenis commentarios

p1,05

326 ira

dio bTefc;Mhistotiae

otdo BP, r1, 12, 4. historialis DP, 1, 8, 323 T, 10; 2:5 efe y

historialis intellegentia (in Scriptura) BP; 152518;

historicus : historica expositio (Scripturarum)

auctores

BP,

1r

26, 17;

Hieronymus

historicos

—exponebat

puerulis in Bethleem 24H, r1, 11, 18.

homilia : zide : omelia. homo [zide : Chtistus, Filius] : dominicus 44O, 15, 10; caelestis —

Chri-

stus (oppos. terrenus) E.$, 9, 9 ; a Deo creatus de terrae limo E$, 10, 24; 45, 5; hominibus

Christus

tradidit

potestatem ab angelis ablatam ES, I3, 27; per unum hominem mors

in quibus eadem continentur quae sunt in libris Periarchon 74H, rr, 26, 14; Didymum laudat, quem paulo

introiuit, per unum hominem, qui et

post usque in inferna dimergit 24H, IL' 26,.25; It, 28, 28 ;-laudauetat

Deus etat, potuit uita restitui ES, 25, 14 ; homines et angeli filii unius Pa-

Rufinum in epistulis et in Chronicis

ttis BP, r, 11, 17 ; homo interior et exterior BD, 11, 30, 24 ; 11, 6, 6; ho-

AH, n, 28, 45 ; Melaniam in Chtro-

nicis laudauerat, sed postea de exemplatibus suis erasit Z4FH, 11, 29, 5 ; adfirmauit nec pro fide nec pto dogmatum nouitate otdinem Romanum motum esse contra Origenem AH, 11, 50, 5 ; Origenis opera intet-

pretans, quae in fide minus aedificabant aut abstulerat aut ad saniotem intellegentiam traxetat 74H, ir, ar, 55915749;

7:5 PPS

acr Pamphili

apologeticum falsum dicit aut, etiam si uerum sit, spernendum decernit

minem

ueterem

exuete,

deponere

BP,-15,13, 95 11527, 26 ; ilius hominis DP TE T2155 Eo Nom

Christus Dei et hominum mediator BP, 11, 26, 104; homo catnalis ZAH, I, I, 25 ; hominum ascensus et descensus in futuro saeculo, ex Otige-

nis Hieronymique sententia AH, r, 38, 10; homines fili irae propter corpus humilitatis et mortis, ex Orig. et Hier. sententia 74H, x, 40, 16;

noua et a Iudaeis mutuata interpre-

homines in futuro habebunt formam quam nunc habent angeli et quam ipsi habuerant et perdiderant, ex

tatione

Orig. et Hier. sententia 74H, r, 41,

"AH, 1x, 34, 2 ; mutauit 24H,

1r, 36, 9;

Scripturas abscidit

a

Scripturis historiam de Susanna nec non hymnum trium puerorum 24H, II, 27, 10 ; II, 57, 15 ; ei Pammachius

restituit libros scriptos

ZAH,

contra 1r, 42,

louinianum 14;

de hoc

scripsit apologeticum 4H, 1r, 42, 15; in libris contra Iouinianum adfirmauit sordes nuptiarum nec mattyrii cruore dilui posse, quod est Manichaeorum dogmatis 44H, rr, 45, 9. Hilarius Pictauiensis episcopus 740, rr, I ; confessor fidei catholicae 440, 11, r; eius libellus ab haereticis cor-

ruptus est 74O, 11, 5 ; discessit ex-

14. homousion 240, r, 35. Horatius Flaccus 74H, r1, 7, 8 ; r1, 15,

IO. hymnus : uide : pueti ttes. hypoctisis 44H, r, 2, 14. Iacob [uide : Israhel] BP, x1, 25, 49 ; 11,

27, 47; in eius ptimis tribus filiis adumbfatur totius uitae humanae status BP, 11, 9, 7.

Iacobi apostoli et fratris Domini epistula canonica E, 55, 15 ; ad Iacobum epistulam Rufinus Clementi Romano adscribit PCR, 48.

RES VERBA LOCVTIONESQVE lactantiam gerete AH, 1r, 46, 18. Iarim — siluester E.$, 19, 23. idem /eonasz. AO, 15, 5 idola daemonum 24H, rn, 15, 39 ; qui idola adotabant terga dabant Deo BP1555 315. idolatria 24H, 11, 8, 15 ; rz, 8, 15. leremias BP, rz, 9, 26; eius liber cano-

nicus E$, 35, 7 Ierosolyma, ae 74H, 11, 11, 10 ; n, 29,

4; lyma, orum P.AP/47 ; 4.4, 8,5 ; in Ierosolymis P.AP,47 ; eorum fi-

des-4:4, 85.5. Ierusalem E$, 20, 16 ; supetior AH, 1,

35, 27 ; lerusalem caelestis omnium matet AH, 1, 5o, 7 ; lerusalem tet-

rena typus caelestis BP, 11, 29, 9. Iesus [uide :Chtistus, Deus, Dominus, Filius] — Saluator TER. 6, 3 ; sic ap-

NOTABILIA

319

I, 24, 8; in quibus auctus BP, rr, 25, 17; in eruditionibus adulescentior BP, 1t, 25, 57; dicit Iesum in Spiritu Sancto BP, r, 5, 235 ; in appellatione dici BP, x, 7, 26 ; in figura nominatur BD, r, 8, 8 ; consepelimur Christo in sanguine BP, r1, 9, 1r; seruire iustitiae in sanctificatione BP, r, 11, 22 ; lapsum in sermone AH, 1, 19, 30; in uitis uitilis sexus

appellatur AJAH, 1, 25, 15 ; in quibus damnari 44H, x, 28, 15 ; in stilo placens PP, r, 15 ; opus in uetbo Dei ageret POG, 34 ; in fide cognito 44.4, I, 5; uenturus in maiestate Ej$, 32, 25 ; in uoce tubae redire E, 29, 29 ;

iudicem in pauote expectabunt BP, 1 3 25 in quo uincti BP, r, 8, 29; in quo nominauit BP, rz, 9, 24 ; sot-

pellatus quia populum de ignorantiae tenebris eductum introducit ad tegna

tem cepisse in ubertate camporum BP, n, 23, 5; ptaeualuit in bene-

caelorum E5, 6, 12 ; corpus Iesu E.$,

dictionibus BP, 1r, 26, 86 ; in scientia

14, 19.

sublimia sectantur BP, r1, 27, 72 ; in pane uiueret BP, 11, 30, 19; in cau-

Iesus Naue filius E.$, 6, 6 ; BP, rr, 12,

6; sic appellatus quia populum eductum de terra Aegypti in terram repromissionis

induxit

E,

6, 9;

eius liber canonicus E, 35, 5 Iezabel: zide : Zezabel. igneae linguae Spiritus Sancti E.5, 2, 5 ;

AH, rt, 57, 32.

ignis splendor imago Pattis et Filii ES, 4, 47 ; ignis aeternus inferni 74.4, 5,

sa fidei damnatum AH, r1, 24, 11; in uirtute Christi sequi AH, 11, 30, 16; in hoc conpletur E, r, 22 ; id fecerunt in sermonibus ES, 2, 17; in uirtute fragile AH, r, 7, 28 ; prae-

patate in prodigiis E.$, 52, 24 ; contaminata in peccatis ES, 41, 24; portare in infidelitate BP, x, 8, 11;

motus ptimus in concupiscentia BP,

ignorantiae nox BD, r1, 11, 5 ; tenebrae I$, 6; 12.

II, 6, 10 ; tempus uitae habere in laboribus BP, ri, 13, 25 ; scriptus in persona Domini BP, rr, 16, 28 ; in

ignoscere : si putas tibi crimen ignosci AH, 11, 50, 20. ille : ace. 7. illum( ?) AH, 11, 35, 1

spiritu filium ptocteauetit DPI 2s 35 ; loqui in testimoniis 74H, 1r, 28, 5 in quo calumniantut 7AH, r, 9, 5 ;

8.

imago : Filius imago Patris substantiae

ES, 4, 17.

immaculatus BP, r, II, IOO ; sanguis JIESS Xa ES.

immobilitas gratiae BP, 1r, 25, 61. imptoprerium Christi BP, 11, 15, 34. in praepositio in symbolo additur ubi de diuinitate fides otdinatur, non ubi

de creaturis et de mysteriis sermo est E$, 34, 7 ; hac praepositione creator a cteaturis secernitut et diuina sepatantur ab humanis E$, 34, 15. in : Zns/r. : in his admonitum 240, r, 1; offensi sunt in setmone 74O, 13, 10; terreatut in doctrina E$, 14, 1; in his conclusetunt numerum ES, 55, Io ; in talibus damnat E, 58, 20 ; contaminata in peccatis E.$, 41, 24 ; notetur in crimine DP, rr, 4, 9 ; pro-

ferat in fructibus decorem BD, 11, 24, I1; in quo uenisse profectum BP,

in eo te arguo AH, 1, 10, 1 ; in eum

accus. Dro in cum abl.;in tetram defixa E.$, 12, 6 ; demersas in profundum Ej, 40, 16 ; in finem uerbi BP, IL, 25, 66 ; in eum abl. femoris : in uespera BP, 11, 28, 10; in prima aetate 40, 1, 22; in aetate uetgenti 440, 1, 25; in nouissimis diebus "AA, 35, 1; in die iudicii 24,4, 8, 6 ; in fine saeculi 44H, 1, 357, 7 ; BP, 1, 7, 14 ; in praesenti saeculo, in futuro

saeculo AH, 1, 59, 9-10 ; in illa priore uita AH, x, 39, 21; in hoc saeculo AH, 1, 39, 12 ; illo in tempore FS,

2, 19 ; DP, 11, 25, 45 ; in euzz ab/. loci : in Epheso 240, 7, 46 ; in Ierosolymis PAP, 47; in rute BD, 11, 14, 39 ; in tantum

ut

--

comiunei.

saepissime

a

Rufino adhibetur : ef., ex. g. : AO, 592v. ESO T25 EPIS 9 ; AH, 1, 25, 19 ; ezc.

TIS DI 24.

320

RES VERBA LOCVTIONESOQVE NOTABILIA

inaccessa lux E$, 4, 25 ; linguae bat-

26, 1 ; inferni spolia secum Chtistus traxit E.$, 27, 18 ; Christus teuocauit

baties E55 2, s,

inaestimabilis substantia Dei E$, 4, 14.

de inferno animatum

incarnatio [zide : Christus, Filius] 440,

E5229:

13, 9 ; ES, 35, 5 ; AH, 1, 9, 14. incedete uiam BP, rr, 14, x5. incessabiliter /AFT, 1, 21, 24. incidere in -- ab/. E.$, xo, 23.

2: 336 AONLCNOSE2S ED

tis dicium) ES, x, 15 ; BP, ux, 22, 14. incomptus : cop. -ius AH, rz, 5, 11. inconpellabilis AH, 1r, 33, 45. inconprehensibilis Trinitas AH, r, 4,

X5 inconsequens PCR, 55. inconsonans BD, 1r, 26, 58. inconueniens BP, 1r, 26, 64. incorporea substantia Dei E$, 4, 14 ; 7522/3413, 75:5« &'enetatio E556: 301 maturae ruo TES EET MEETS "Trinitas AH, rz, 4, 15. VEIT incorruptio Jo AH incredibile

E.$, 27, 38; 43, 14;

Io AEST ON TOPIeIE 7474, 4, 8; E$, 9, 10; 45, T8872: 148,19: est ut dicatur Ej$, r9, 12.

incredulitas BP, 1r, 29, 12 ; AH, n, 39, incrementa beatitudinis BP, r1, 21, r2. incurtere

nihil periculi 440,

16, 12;

culpas POI, 28 ; sententiam AH, ir, 874inde disputati 4,4, 7, 1 ; inde delectari

PRB, 7; etiam inde criminati 74H, ETSI, indesinens POB, 15.

indesinenter BD, r, 11, 95 ; xr, 14, 36; VATI

MosUTisE

India PCR, indicatiuus : indiculus — indignanter indignitatis

18. uide : interrogationes ; licet. index 44H, tr, 25, 4. 74H, 1r, 33, 44. iniuria E.$, 19, 8.

indignum uideri ut transiret E.$, 1o, 5. indiscretio Patris et Filii BP, x, 6, 52. indissociabilis AH, r, 18, 22.

induere : quam milites dicuntur induisse eum 5, 25, 6. indumentum POI, 25.

ineffabilis : substantia Dei E, 4, 14 ; sacramentum 5, 7, 55.

ineffabiliter Ez, 8, 6. inemendatus 74H, rr, 48, 25 ; PP, x, 78. inferi BP, r, 6, 39.

inferna et supetna ad nos non ad Deum or

inferre setmonem BP, r, 10, 23. infideles [uide : gentiles, pagani] E, infidelitas : onus

incipiens (oppor. perfectus ; de Christia-

incorruptibilis

captiuitatem

9L DPIT6:540:

TIE

infernum E, 26, 6; E$, 26, 10 ; efc. ; inferni tegna E$, r2, 24; inferni claustra a Christo dirupta E.$, 14, 21 ; in infernum Chtistus descendit E,

DOES

MET

legis in infidelitate

pottate BP, 1, 8, 11 ; alii in infidelitate manserunt BP, 1r, 8, 36.

infinitus sine subiecto : aliter. tesuttectutum putet 44H, 1, 6, 16; praecipit prudentes fieri BP, 11, 16, 31 ; mandauit ptesbyteris perurguere 4H,

I, I9, 22; non pftohibeo reuocare sententiam

;AH, 1r 51, 6 ; znfinifus

pro gerund. : nulla copia effundi BP, I, I, Io ; uerba cum infin. : taediate BP, 11, 2, 1 ; dubitare P.AP, 8 ; non esse dubium BP, 1, 11, 97 ; opetam

dare PCR, 45; dispensate 74.4, 6, II; inuenite 74O, 12, 9; possibile esse 240, 145.95 E roy A erefutate

440, 11, 19 ; pettendete 440, 7, 55 ; deposcere 4AH, 1r, 41, 27; eligere ZALb 3, 21545 mandated bb I9. 22; exhibete BP, r, 11, 20 ; accedere DP e103500tacexe dO ET xU eft. : uide facete ; mitti POG, 20;

exorati POG, 54 ; delectare ER, 24; telinquere 44/4, 6, 15 ; studium esse zd 02x sEconpellereed0 s MOI

deuitate /4O, 7, 48 ; deprecari AH, L

rr0298tenete MdE

TS

NEA

desctibere AH, t, 30, 9 ; ponerte AH, I, 34, 22 ; getere-BPr 12; ES, uideri ES,

prouidere E$, zr, 20 ;sug16. 17 dare AE: 329: 3, 15; superfluum esse, 10, 27 ; 27, 42 ; saepissime

pro infinitiuis enunciatis Rufinus adhibet quod, quia cuz indie. wel comiunct. : uide : quod, quia, quoniam, quam, ut. infirmitas catnis E$, 15, 2.

inflectere uerba a suo otdine 740, 2, 4. infundere uirus scriptis 74O, 2, r9. ingenitus Deus PCR, 40 ; ingenita potestas Esq.

inibi

ibi 4O; z; 38; E45, 3; 95 BP.

If, 15. 125 df

nn. 48,0247

inimicus E$, 32, 21; BP, im 20, 4: uide : diabolus. inire nuptias E$, 57, 53. initium filiorum BP, rr, 4, 1o. iniuria litterae BP, rr, 28, 8. inlectus — rudis 740, r2, 8. inluminate caecos E$, 18, 25 ; mens Spiritu Sancto inluminata BD, r, 5, 7. inluminatio scientiae BP, 1t, 29, 23.

inlustratio — inluminatio : obscenotum. E, 1o, 17.

RES VERBA LOCVTIONESOQVE NOTABILIA innectere : palmes innectere solet ramis Dp

2T 10

intellegere —

32r

interpretati (Scripturas)

innouatio BP, r, 11, 75.

BP, 1, 9, 5 ; eic. ; ut intellegi datur zdIl*r1 2T. $92 35. intendere reuerentiam... infamiam 740,

inpassibilis Patet E$, 5, 30 ; 5, 37. inpetfectus (oppos. perfectus ; de Chbri-

interiectio petsonae 74H, r, 40, 5.

innocentia : zie : uoluntas.

sanis dictum) BP, x, 10, 40.

inplerte somnum mortis BP, r, 6, 55. inpossibilis :Deus uideri inpossibilis est cdi 1j 17; 32.

inpossibilitas E.$, 27, 8. inputtibilis POI, 4. inquit

zom

inferpos.

n,

6, 15;

425 E

Efe Toss S ef

inters

pretati ad sensum (oppos. ad uerbum) SA FI r4255;

eic.

40 ; Trinitas AH, r, 4, 14.

insinuate — dicere, explicare : causam AH, r1, 42, 15 ; quod culpabile uide-

tut AAH, r1, 42, 20 ; ea quae uenirent ZAEI 15 48, 20.

inspirare : Spiritus

Sanctus

inspirat

Scripturas E.5, 34, 16 ; 34, 22.

inspiratio Spiritus Sancti AH, 11, 37, X7: instat Cappadociae PRB, 27. institutio apostolica PHE,

18 ; spirita-

TiS*dtFh n 4r, r7. magister 74H, 1, 10, 15;

Xi; 9, I9.

instructionem pertinent 44H, 11, 37, 22 ; ad instructionem tradi PCR, 4 ; non multum ad instructionem ualere

pretationis fides JAH, x, 14, r2.

inferrogationes obliquae cur indicat. a Rufino saepius adbibentur : ef., ex. gr., : uidete quali purgatione purgauit 440, 7, 57 ; audi quomodo uult E:$, 13, 37 ; audi quomodo signatur E, 17, 17 ; uideamus quare dormit BP, I, 6, 32; requiro quos occiderunt BP, m, 8, 12;

sentit 4H, dicis uide AH, AH,

instrumentum — "Testamentum, Sctipturae E, 34; 20; 35, 15 ZAH, 11, 37, 6 ; 11, 38, 14 ; efc. ; instrumentum fidei AH, 11, 56, 8. insubstantiuus : splendor ES, 7, 42; generatio E.$, 7, 8; creatura ES, 7, 38 ; nihil insubstantiuum in substantia Dei ES, 7, 41.

intellectualis oculus deitatis 24H, r, 4, 19 ; natuta /AH, r1, 17, 57.

(in Scripturis)

BD, 1, 10, 2 ; spititalis (in Scripturis)

BP, 1, 10, 50 ; mysticus (in Scripturis) BD, z, 11, 8; clementior

intel-

lectus AH, 11, 31, 30. intellegentia — interpretatio BD, r, 5, 2 ; I1, 16, 5 ; efc. ; intellegentia histotialis (in Scripturis) BP, 1, 4, 18 ; 1,

10, 8; spititalis (in Scripturis) BP, IL 15910! 15 10) 3; 155 2199123 0765 5 intellegentiae trames 74H, r1, 50, 11 ; peruersa intellegentia 44H, 1, 18, 2 ; intellegentiae aditus E$, 3, 21.

requiramus

qualiter

1, 29, 4; miror

exigis JAH,

quo-

1, 25, 29;

non

qui sunt isti 4H, rz, 27, 27; quanta cautione ille usus est 1, 50, 28 ; scio quid desideratis 1, 37, 5 ; uideamus quid culpat

SAEI i125. interrogationes, quibus alia propositio paralactice sequitur : quantum putas natura solis illo inferior est ? E$, 1o,

13 ; Si adstitisset propheta... putasne habuisses

AH, 1, 18, 34.

historialis

interpretatio ethica Scripturarum BP, II, 30, 28 : uide : Scripturae ; inter-

modo

instructionis libellus 74O, rr, 3; instructio — institutio : instructionis suae causa 74O, 15, 11 ; designate ad instructionem E$, 36, 14; quae ad

intellectus

interim : et interim impium damnare quod catholicum est 24H, r, 33, 31. interior homo BP, 11, 30, 24. interpretati passiue adbibifum DP, 1, 6, 8 ; I4:

JAH,

inseparabilis substantia deitatis ELS, 8,

institutor —

1447:

illi fidem ? 74H,

rr, 24,

20. interruptio intellegentiae historialis BP, 1; 25 18.5 15 16518:

intetserere uirus /4O, 2, 5 ; falsa AH,

L9. 35.

intexere exempla AH, r1, 7, 20 ; syllogismos JA H, r1, 9, 25. ipta cene PO Der intrinsecus E55, 145 13; BP; x1, 16; 35. introducere huic mundo Antichristum

45.500223: 25. introductor JAH, 11, 9, 18 ; 1r, 9, 26; 11, 12. 20: inuectio — inuectiua AH, r1, 2, 8 ; 11,

551224 3 TT T27 SIS 630. inuenire : quidam inuenti ex nosttis admissi

sceleris

commenta

retege-

tent /4O, 12, 12 ; accusatores non inueniemut apud Deum

.4O, 16, 14 ;

lectio inuenitur aptissima POB, 18; inueniri

inter eos

E,

46, 21;

in-

uenire condemnatum AH, rz, 22, 27 ;

322

RES VERBA LOCVTIONESQVE

inuenite scriptum 24H, r, 25, 38; inuenirent conquirere 74O, 12, 1o. inuicem : ab inuicem ES, 2, 7 ; 2, 44;

ad inuicem E, 29, 22. inuidiosus (oppos. inuidus) 44H, 11, 35, 2: inuidus : uide : inuidiosus. inuisibilis Pater E.$, 5, 37 ; substantia Dei E$, 4, 15; Trinitas AH, 1, 4, 15. inuisibilitas Z4E, x, 18, 358. inuitate ad fidem Christi E$, 2, 9. inuoluere carnis uitia 74H, r, 8, 1o.

Iob liber canonicus E$, 55, 8. lobinus (— louinus) P.A, 7. Iohannis

euangelium

canonicum

E,

AH, 1, 16, 17 ; eius fides PAP, 48.

loseph BP, nu, 25, 1; in eius benedictione etiam prima litterae facies floret BP, 11, 25, 12 ; usque ad secundum regni gradum exaltatus BP, 11, 25, 14 ; ampliatus sapientia, consilio,

regno BP, r1, 25, 15 ; filius non tam meritis BP, 1r, 25,

23; ter nominatus

quia tet natus

BP, x1, 25, 26 ; consilium fratrum ut eum occiderent BP, 1, 25, 42; ei auxilium a Deo BP, 11, 25, 50; pet

loseph benedictiones ueniunt etiam ad ceteros fratres BP, 1r, 25, 66; Ioseph figura Christi BP, 1t, 26, 2 ; Wide: Christus; loseph figura eius qui iam fututi saeculi consequitur bona BP, rr, 27, 19.

Iosephus Flauius BP, r, 7, 7. lordanes BP, r1, 12, 1o.

Iouinianus : contra eum librum scripsit Hieronymus 44H, 1t, 9, 1 ; 1, 42, 9; Hide : Hieronymus. Iouinus episcopus Rufini magister AH, I, 4, 8.

ipse — is, ille 40, 2, 5 ; 7, 59 ;11, 10;

13, 145 414, 5, 7; E5, 4,3459, 31 ; BP,1,:8, 12253, 8/23 54H, 354,51 I, IO, 8 ; e&c. ; ipse arte. definit. : AO,

13, 9 ; 7, 36; 7, 54 ;wide : articulus ; ipse — idem 440, 13, 20 ; 4.4, 4, 12 ; VALDUSAT2; 0000, 14; 013,5 67: dpse pronom. person. : A4, x, 8 ; AO, 16,

T2; itrepere cuz acc. : cor BP, r1, 11, 16. irtidere in nos /AH, 1, 25, 19. irrisio : cum irrisione agere JAH, r, 46,

J.

ittogate iniuriam BD, rr, 5, 9. Isidorus

Rufini magistet 44H, ir, r5,

22 Istahel —

Iacob. BP; 3,2; 2.5 11,/3;.5/5

I, 7, 9 ; I1, 25, 50 ; efc. ; — populus Hebraeus E$, 8, 22 ; 17, 36 ; BD, 11, 17, 6 ; r1, 26, 10 ; efr. : uide : Iudaei ; Beniamin ; Ruben.

Istaheliticus E.$, 19, 25 ; 19, 28. Issachat BP, rr 12, 1; medius quia quartus e septem BD, 1r, 12, 11; in

eius benedictione historiae ordo seruatut, quod in medio terrae habitauit BP, 11, 12,4 ; — metces BD, rr,

35, I2 ; epistulae tres et Apocalypsis opera canonica E, 55, 15 ; in Iohanne omnes discipuli recumbebant super pectus Christi BP, r1, 13, 12. Iohannis lerosolymitani epistulam ad 'Theophilum inimici ctiminati sunt

natiuitate quam

NOTABILIA

13, 1; figura apostolorum BD, 11, I5, 5 ; figura eius qui expectat metcedem boni operis BP, rt, 14, 11.

iste saepius pro hic adhibetur : cf. : AO,

2, $515, 20$ B5, 4, 455 6, 255.6, 2757, 8; BP, t, 2;451,.5,25;5;6, 2433, 7:525 71H, 40923 5070364

L 12, 65 (05505; ille)

240: 7, AT.

E, 2, 4759, 25 ; BP, x, 11, 31 ; AH, E310) 25$

T 545 bEoTD:

Italia 24H, x, 21, 135.

iubeo ut -- eomiunct. AAA, 7, 20 ; BP, H5 2,4. Iudae epistula canonica E$, 55, 15. Iudaea PCR, 16; in sola Iudaea ante Christi mortem Deus notus erat BP, 1I, 26, 9. Iudaei crassi cotde BP, rr, 28, 7 ; putant se in resurrectione carnalibus

deliciis perfructuros esse JA4H, 1, 7, 37; interpretati sunt et mutauerunt Scripturas 44H, 11, 40, 19 ; 11, 36, 9;

quidam ex eis simulabant se esse apostolos Christi E.$, 2, 21 ; Iudaeis traditum erat Christum in aeternum mansurum Ej, 17, 8 ; noluerunt te-

cipere Christi resurrectionem E, 17, Io ; scandalum patiebantur de cruce Christi E.$, 17, 9 ; increduli et abiecti

E$, 17, 35 ; inregnum eorum itrepsit Herodes BP, 1, 7, 9; in figuta asinae nominati (Gen. 49, 11) BP, 1, 8, 8; qui ex eis electi sunt ad salutem, in pullo asinae adumbrati BP, 1, 8, 7; eorum figura Ruben BP, rr, 5, 2 ; eis

primis data sunt eloquia Dei BP, rr, 5, 4; duti et temerarii BP, 11, 5, 5 ; maculauerunt legem ueteris Testamenti BP, rr, 5, 12 ; uide : Beniamin,

Israhel. Iudaicus spiritus 24H, rr, 41, 5; ludaicae fabulae et genealogiae 74H, II, 38, 8.

Iudas Iuda

patriatcha

BP,

BP, zx, 5, 25;

r, 2, 2 (genet. x, 1r,

rimi eius benedictionem

56) plu-

ita inter-

RES VERBA LOCVTIONESQVE ptetantur de Domino ut nihil adfirment pertinere ad Iudam BP,1, 4, 1;

Gen. 49, 8ab potest referri ad Iudam uel ad eos qui ex ipso uidentur esse progeniti reges BP, r, 5, 2; ad eum paulo durius referuntur Gen. 48, 8c

Cti49:9 BP. 053 23 30106. 205 CODtÉA ad eum

refertur Gen. 49, 10ab BP,

I, 7, 4; ex eius genere non defecerunt principes usque ad natiuitatem ChriSUC DP, E 7

55 Gen:

49,

NOTABILIA

323

tur in caelis E.$, 44, 21 ; eorum cotpus spiritale E.$, 44, 28 ; iustorum hereditas

Christus

BP, rr, 27,

55;

caput iusti Christus BP, ir, 27, 75; Deus iustis ministrat ad perpetuitatem gloriae E$, 45, 12. iustificate AH, 1, 14, 1o. iuuare necessitatem E, r, 12. juxta — secundum, ex : iuxta testimonin ens ci 122 24;

rrabsde

histotiali Iuda interpretati non possumus nisi adnuentes Tudaicis fabulis de uineatum abundantia in terra

kaÜmygrüjs

Iudae BP, 1, 8, 32; 1, 9, 3 ; sed histo-

lacetatio — calumniae 44H, r, 7, 16;

rialis intellectus amputatur ad Gen. 49, 12 BP, 1, 10, 2 ; Iudas — confessio BP. 1, 15; 32: 35 0, 18 5 626, ; Iu-

das figura eorum qui peccata sua confessi paenitentiam gerunt uel Christum in persecutione confitentur BP, z, 11, 12 ; in Iudam metito Paulus accipitur BP, r, 11, 34. Iudas Christi proditor E.$, 18, 6; 18,

22; eius figura Dan BP, r1, 16, 2. iudex imminens

Christus

E$,

31, 6;

iudex omnium Christus E, 57, 67 ; BP, 1, 7, 355 ; in Dan ptaefiguratus BP, 1r, 16, 9 ; iustus iudex Chtistus AH, 1, 25, 55 : wide : Christus, Filius. iudicare uiuos et mortuos E$, 51, 1 : uide : Christus, Filius. iudicium uiuorum et mortuorum 24A,

3. 7; AH, 1, 4, 305 1, 9, 15; in eo

unusquisque recipiet propria corpotis AA, 5, 2 ; diabolus quoque 44A,

5,4 ; iudicii dies 44,4, 8, 6 ; Christus iudicium statuet E$, 32, 54 ; in iu-

dicio iudicabimur non solum pro gestis sed et pro cogitatis E.$, 32, 59 ; in die iudicii omnes gentes et populi Christum iudicem expectabunt in pauore cotdis et tremore conscientiae BP, x, 7, 34 : wide : Christus, Filius, examen. Iudicium secundum Duae uiae.

Petrum : uide :

Iudicum liber canonicus E, 35, 3. Iudith liber non canonicus sed ecclesiasticus E$, 36, 7.

iungere — addere : in sequentibus iunxerimus 74H, r, 16, 28.

Iuppiter ES, 9, 21. iuramentum 24H, rr, 7, 1 ; rt, 7, 14; 11301522 7-155 245 105 7

iusti in resurrectione semper cum Christo permanebunt ES, 43, 22 ; iustorum

fesurrectio

E.$, 44, 17; iustis

uita et conuetsatio angelorum para-

z2:

in Scripturis JA4H, 1r, r5,

I1,.55 20 STOP T GO 2S UeZes lacrimarum uallis AH, r, 45, 46.

Lactantius a Hieronymo reprehensus AH, 11, 59, 2 ; eius opinio de anima AA, 6, 8 lapis uiuus ES, 2, 41. lapsis paenitentiam denegauit Nouatus

ES, 37, 52.

laqueus etrotis 44O, 12, 13. latgiti passiue adbibizum AH, 1x, 38, 16. latitudo Scripturarum ES, 32, 3. lauacrum BD, 1, 9, 15 ; lauactum rege-

nerationis — 9.

baptismum BP, r, 9,

Laurentius episcopus E$, 1, 1. leo figura Christi BP, 1, 6, 39 ; 11, 16, 25; figura diaboli BP, rr, 16, 20;

leo contratius — diabolus BP, r, 6, 358.

Leuileuis BP 19. 812) DP? 115720385 eius commissum BP, r1, 7, 8 ; figura

Pharisaeorum,

qui lesum condem-

nauetunt BP, 11, 8, 2 ; tenet formam

motus rationabilis (in anima) BP, 1r, 9, I2; significat prudentiam non recte directam BP, 11, 14, 7.

leuigare — palpate : maxillam 24H, r,

3, 6.

leuita BP, 11, 7, 14. Leuiticus liber canonicus a Mose tra-

ditus E$, 55, 2. lex — lex Dei, diuinae Scripturae E$, I6, 13; —

uetus Testamentum E,

17,,20 5 24 H, 11, 56, 195011426; 20 — libri Legum (oppor. prophetae, ptophetia) E, 34, 17 ; BD, 11, 30, 16 ; cf. BP, x, 10, 44 ; lex a Spiritu Sancto inspitata E$, 34, 17; filii legis — Iudaei BP, r, ir, 27; lex ueteris

Testamenti a Iudaeis maculata BP, II, 5, 15; lex Mosis PON, 5 ; legis

onus BP, 1, 8, 6 ; legis littera E.$, 57, 23; in lege diuidenda est littera a spititu BP, 11, 29, 30; cum lege data

324 est

RES VERBA LOCVTIONESOVE NOTABILIA mundo

quaedam

inluminatio

scientiae BP, 11, 29, 22 ; lex naturalis

intra nos BP, rr, 6, 14. Jibellus instructionis 44O, 1r, 3; paenitentiae AH, r, 46, 11 ; — liber 740,

12, 35 E52 36,75 vA

EU)

6

erc.

libenter habere 4- zsf. AO, 7, 4 Liber natus de femore Iouis E.5, 9, 25. liber uitae — Scripturae 24O, 5, 18; uide : Scripturae, Testamentum, nonicus, ecclesiasticus.

ca-

liberalitas Dei 440, 2, 8 ; diuina liberalitas E.$, 46, 13. librari ad auditum E$, 1, 15. licet concess. cuz indica? : BP, 11, 15, 13; J8IE Su (Rp lineae traditionum ES, 2, 24. Linus Romae episcopus ante Clementem PCR, 58; electus supetstite Petro, ut gereret curam episcopatus

litteta levis 5,

37;

25 ; ptima litterae facies BD, 1r, 25, 12; littera occidens (oppos. spiritus uiuificans) 44H, 1r, 15, 46; litterae cutsus /AH, 11, 40, 45 ; litterae adsettor BP, rr, 21, 2 ; litterae consequentia BP, 11, 28, 12 ; littera occidit consequentiam Z4H, 11, 40, 49 ; sine

litteris (-— rudis) 24H, m 37, 29; II, 38, 5 ; in lege diuidenda est littera asspititu BP, 11, 29; 30. locus motalis (in Scripturarum intetptetatione) BP, 1,11, 27/35 11,165 ; I1165 1:676; logica 74H, 11, 9, 12 ; 11, 12, 29.

logium — logeum POI, 20. loquela — 46.

sermo, lingua ES, 2, 35 2

loqui ad 4- accus. E.$, 8, 28 ; loqui in testimoniis Domini 44H, r1, 28, 5.

Lucae euangelium canonicum ES, 35, 12; auctor Áctuum apostolorum ES, 35» 13; apud Latinos commentarius in eius euangelium tantum Ambrosii

ferebatur JAH, 11, 26, 4. Lucifer 4AH, 1, 37, 30 : uide: diabolus, princeps mundi. lux mundi

Rufini amicus

24O,

1, 4;

ab eo rogatus Rufinus transtulit apologeticum Pamphili pro Origene et libros Periatchon 44H, r, 11, 13.

Macharius

Antonii discipulus

Rufini

magistet /AH, 11, 15, 21.

Machatius alter Rufini magister JAH, Ere un machina scelerum 740, 11, 16. maculam conferre opinioni 44H, r, 19, 8.

bere terrae E52420522; maledictio (reZgioso sensu) BP, 11, 5, 10 ; AH, 11, 41, 53. maledictus BP, 11, 7, 12. malignantium congregatio E.$, 37, 54.

maliuolus sezzper Rufinus bro 1maleuolus adbtbet efus dO Y; PD,r, 445 er.

ise iq

1,09 2945

malus : a malo mundum factum docet Manichaeus ES, 37, 25. Manasse BD, 11, 12, 9.

PCR, 60 : uide : Petrus.

littera (oppos. spititalis sensus, intellegentia in Scripturis) BP, 11, 21, 2 ; 1r, 26, 15 6/6,

Machatrius

Christus BP, r, 11, 29.

lyricos auctotes puerulis exponebat in Bethleem Hieronymus 24H, 1r, ir, 18.

Macedonianorum haeresis (zmulIa aperta appellatione adhibita) E$, 37, 39Machabaeorum libri non canonici sed ecclesiastici E$, 36, 7.

mancipandus aeternis ignibus diabolus 24274,5519 mandate cuz inf. : mandauit presbyteris peturguetre 7AH, rz, 19, 22. manere — esse, habitare : in meis cellulis manentes 74H, r1, 11, 5. Manes congtegauit ecclesiam ES, 37, 10; eius haetesis Ej$, 57, 24 ; negat

tesutrectionem, carnis E, 39, 5; tecipere uidetur euangelia E5, 39, 11. Manichaeotum dogma adfirmat Hieronymus in libris contra Iouinianum AH, x1, 435, 10. Manichaeus : ide :Manes.

manifestatio ueritatis zAFT, 1r, 1, 13. Matcella 44H, 11, 20, 1 ; 11, 21, 1 ; sut-

tfipuit Rufini scedulas (nulla aperia appellatione adbibita) AH, 1, 19, 44 Marcellinus consul z4H, 1r, 29, 2 Matci euangelium canonicum ES, 35, T2 Matcion purgauit euangelia et Pauli epistulas 44O, 7, 38 ; Tertulliani libri aduersum eum sctipti /4O, o, 7 ; con-

gregauit ecclesiam E$, 37, 10 ; eius haetesis E$, 37, 19. matgatita dominica E, 2, 41. Matia [wide : Virgo] figuraliter potta Domini nominata I$, 8, 16. Matia Magdalene ES, 28, 25. Maro: uide: ipeo mattyr 74H, 11, 34,8 ; 11, 34, 18 ; ee. ;

(oppos. confessor) AH, 1155591926. martyrium ES, 21, 9; AH, 11, 43, 9;

efc. ; mattytii glotia et passio BP, r, II, 92 ; mattytium conscientiae BP, I, I1, 94 ; POB, 14 ; mattytii palma DOBXS:

RES VERBA LOCVTIONESQVE materia obtrectandi 44O, 1, 16; AH, XI305507. materialis res E.$, 10, 20.

Mathaei euangelium canonicum Ej, 55, 12. mathesis 44H, 1, 11, 2. mediante substantia E$, r1, 4 ; anima mediante E.$, 11, 1o ; ipso (Christo) mediante BP, rr, 26, 105.

mediator Dei et hominum Christus BP, II, 26, 105.

Mediolanensis ecclesia 44H, zr, 26, 20. Mediolanum

.4H, 1, 19, 42.

Melania (mulla aperza appellatione adbibia) : eam Hieronymus in Chronicis laudauerat sed postea de exemplaribus suis erasit AH, 11, 29, 5 ; paruulo filio Romae derelicto Ierosolymam petiit 44H, 1r 29, 4; ob insigne meritum uirtutis "Thecla nominata EI H2 29,4 memotiae beatae senex 44H, 11, 9, 2 ;

presbyter beatae memotiae JAH, r, 4, IO ; uide : mens. mens uerbum memotia Patris et Filii imago ES, 4, 51. milia cwz accus. pro genef. : sex milia libros 240, r5, 8. Minerua nata de cerebro Iouis E, 9,

20.

325

17, 14 ; fhottis corruptio E, 17, 28 ;

mortis fons in Eua E, 21, 15 ; mots introiuit per unum hominem E, 25, 15 : Mide : uita ;corpus mortis AH, I, 40, 16; in Christi morte baptizamut

BP, r 9, rr ; mala uoluntas,

auctore daemone, peccato et morti nos fecit obnoxios Ei$, 38, 27.

mortalium genus Dei iussu a caelestibus potestatibus rectum E$, 13, 4 : uide : homo. Moses tradidit Pentateuchum E, 55, 1; dicitur deus Pharaonis BP, r, 11, 31 ; lex Mosis PON, 5.

mulier primi Adam costa fons peccati et mortis E.$, 21, 14. muliercula — mulier 74H, rz, 7, 16; I1, 7; 182676

mundi ertotes E.$, 6, 12 ; mundi con-

stitutio AH, 1, 55, 5 ; AH, 1, 45, 44 ; mundi princeps E$, 15, 8 ; 14, 11; mundi peccata E$, 20, 21; 25, 12;

mundi uita Christus E, 20, 27; mundi lux Christus et discipuli eius BP, 1, 11, 29 ; cum lex data est, data

est

mundo

quaedam

inluminatio

scientiae BP, 1r, 29, 22 ; mundo Deus

praeposuit caelestes potestates E, 13, 3 ; Deus fecit mundum E$, 15, 2;in hunc mundum inimicus intro-

ministerium uerbi BP, r, 7, 28 ; angelorum ministeria AAH, 1r, 8, 18 ; mi-

nisterium exhibere PRB, 25. mittere sortem supra -- secs. E.$, 25, 2; missae sumus habitare POG, 20.

modi: uide: muariafio zodorum, gerundium, infinitus, indicatiuus, participium. monachus 24H, t1, 47, 5 ; monachorum instituta PRB, 14; monachotum omne genus 74H, 11, 5, 19. monasterium 44H, 1x, 4, 6; 1, 21, 8; efc. ; monasterium Rufini in monte Oliueti 74H, 11, 11, 5 ; monasterium Hieronymi in Bethleem JAH, 11, 11,

16; monastetium Pineti BP, ir, 2, IOSP RD,.;s. moralis locus BP, 1, 11, 27; 1, 11, 65 ; 1616 exo wiros stilus: BP» 152,034:

tropus BP, ir, 9, 1; expositio BP, II, I4, 20 ; POD,

NOTABILIA

2 ; moralis sermo

POB, 15 ; discutere moralem sermonem (in Scripturis) BP, rz, 11, 9. mors [uide : Christus, Filius] : Chtisti

E$, 14, 7 ; mortis imperium ES, 14, 19 ; diabolus habebat imperium mortis BP, r, 6, 42; mots Chtisti oppressio et triumphus daemonum BP, I, 6, 356 ; mottis ianuas aperuit Christus E$, 15, 5 ; mortis umbra E, 15, 8 ; mortem uicit uirtus Dei ES,

ducet Antichristum |.E$, 32, 25; Marcion negat mundum a Patte factum per Filium JE$, 37, 205 a malo mundum factum docet Manichaeus ES, 37, 25. mundus a sententia BD, 1r, 8, 1o.

munimenta fidei E$, 2, 40. Myrmidones de formica nati E:$, 9, 30. myrthatus E$, 24, 1 ; 24, 12.

Inystetium E 50x39805771505145828] 2 $847.57. mysterium diuinae generationis F5, 4, 51; catnis adsumptae E, 17, 12 ;

30, I ; incatnationis et passionis ES,

33, 5; ltinitatis E$, 32, 12 ;57, 4;

mysterium — mystica, spiritalis expositio Scripturarum BP, 11, 10, 5; mystetia spiritalis intellegentiae 44H, II, 40, 46. mysticus : sensus BD, r, 4, 19; eloquium FE$, 15, 23 ; 42, 5 ; expositio BP,1,6, 19; 1,9, 4 ; efc. ; intellectus DP31, 1,8 s intellegentia DD T5. 5;

1 ; locus BP, r1, 3, 35 ; scientia AH, I, 43, 4 ; ttaditio /AFH, 11, 1, 8 ; confoederatio AAH, 11, 4, 5 ; dogma AH, XIASEUI. Nabutheus lezrahelites AH, x, 19, 22. natiuitas : carnalis E.$, 7, 1 ; diuina ES, 7, 58 ; ptima BD, r1, 5, 4 ; Christi E,

320

RES VERBA LOCVTIONESQVE

37, 31; animalium E$, 9, 19 ; natiuitatis Filii sactamentum E$, 7, 55 ; natiuitas Filii in catne E$, 5, 39;

natiuitates Chtisti : altera dispensationis et dignationis, altera naturae et substantiae

E$,

8, 2;

petfecto

Christiano prima natiuitas est secundum catnem ; secunda ex conuetsio-

ne

siue pet baptismum;

tettia ex

mottuis resuttectio BP, 11, 27, 29 :

uide : Christus, Filius. natuta

[zie : Christus,

Deus,

Filius,

Patet, Spiritus Sanctus, substantia, 'Irinitas] : una Trinitatis 44,4, 2, 6 ;

NOTABILIA

neque — ne quidem 24H, rr, 40, 16.

nexus : apes nec fetus nexibus edere omnibus palam est ES, 9, 15. nihilum : animae ex nihilo creatae 74,4, 6, 11 ; omnis cteatura ex nihilo E$,

7, 38 ; ex nihilo Filium creatum uolunt Arrius atque Eunomius E, 37, 38. Noe BP, rz, 11, 5$; 1, 14; 2; eius filii

tuttim construunt ES, 2, 358. nomen 36.

: sensuum nomine /AH, 1r, 28,

nominatiuus absolutus : doli factio deprehensa, machina scelerum potuit

P.AP, 26; natura simplex Dei ES,

emendari

7,5 ;natutae natiuitas in Christo E.$, 8,5 ; natura diuina Christi E.$, 15, 5 ;

caeco ducatum

non diuina sed humana natura Christi conquirit profectum sedis caelestis E.$, 30, 5 ; incotporea na-

nunc ... passa ... saluus fiet Israhel

74O,

11,

16; ne, caecus

ptaebens, ambo in

foueam cadant BP, r, 11, 57 ; quae IDPE29 12: non — ne : non mireris AH, t1, 5o, 1.

tura Christi E.$, 30, 2; unam bonam aliam malam coaeternas adserit Ma-

notio deitatis (oppos. uisio deitatis) AH,

nichaeus E$, 37, 27; Cbtisto mediante humana natuta Dei benedic-

notula —

tiones suscipit BP, rx 26, 105; naturae testimonium E, 38, 18; natura una animarum et angelorum,

ex Origenis Hieronymique sententia AH, 1, 40, 33; natura rationabilis AH, x, 45, 48 ; contra naturam E,

9, 22 ; contta rerum naturam uenientia E:55:9130; naturalis lex intra nos BP, xr, 6, 14.

1,118,395: 1; 183021. 51676;

nota AH, t1, 40, 42.

Nouatiani liber De fide (De Trinitate) falso Tertulliano a Rufino tribuitur 740, 12, 3.

Nouatus lapsis paenitentiam denegauit etsecundas nuptias condemnauit Ef, 57, 52.

nouella praedicatio ES, 42, 1. nouitas uitae BD, r1, 27, 27.

nox ignorantiae BP,1, 11,5 ; nox —

Nazianzum POG, 51. ne : uideamus ergo ne illud est quod

peccatum BP, r1, 11, 8. nullatenus 44H, z, 17, 3 ; 1, 25, 51. nullus — nemo, nihil : suscitare eum nullus audet BP, 1, 6, 17 ; haec nullus

sermo iste significat BP, 11, 15, 27;

aggreditur E$, 3, 41; apud nullum

NNaue 12$, 6, $5.35, 5 ; DP, 11, 12; 6.

ne — siforte : nos ne eadem quae in nobis sunt condemnemus in aliis, nec cum ludaeis erubescimus nec cum latrone mitescimus JAH, 1, 46,

29. nec — ne quidem .A4H, r1, 45, 9. negare Christum 44H, rr, 8, 16. negatio Christi 74H, 11, 8, 55. nemotfosus : tuta atboribus nemorosa IDA 5. Nephtalim BP, rr, 25, 1 ; historia eius

benedictionis designat Nephtalim possedisse rura fecunda BP, i, 23, 2 ; cum Zabulon in euangeliis sociatus BP, 11, 23, 7 ; ex hac tegione otigo nonnullorum apostolotum BP, rr,

25, 9; principes Nephtalim (Is. 9, 1-2) referuntut ad petsonam apostolorum BD, t1, 23, 12 ; — arbor diffusa uel uitis BP, 11, 24, 5 ; figuta eius cui Christus ueta uitis decorum protulit fructum BP, 11, 24, 7 ; designat Dei sapientiam BD, 1t, 24, 15.

ita ut apud istum JAH, rr, 46, 11

nulli ueterum credas AH, 1, 45, 22 * quod nullus obtendit 44H, 1, 2, 11 ;ws ex nullis extantibus 440, s, 7. Numerorum liber canonicus a Mose traditus ES, 35, 2. nuptias inite 5, 37, 53; secundas nuptias Nouatus condemnauit E, 37, 52; nuptiarum sordes 4H, rr, 43, 9 : uide : Hieronymus iz fine.

nusquam — non pftotsus, omnino non saepe Rufinus adbibet : cf. : erit totum anima

et nusquam

corpus

24H,

r,

25, I0 ; nusquam cura uetitatis uetsatur in lingua 24H, 11, 33, 39; ibi nusquam femineus sexus sed uir solus et partus E$, 9, 24; nusquam adest nobis dicendi cursus BP, r, 1, 7.

ob praedicandum proficisci E, 2, 6; ob — pto: ob modestiam furere, pto quiete seditiones mouete /AH, r, I9, 17.

RES VERBA LOCVTIONESQVE NOTABILIA

327

obeliscus 74H, 1r, 40, 42 : uide : Otigenes.

scripsit 4O, r, 2 ; fidei regula ex eius

obiectio AH, rr, rz, r. obiectum — obiectio 74H, rr, 11, rx. obseruantia interpretandi 44H, r, 16, 46 ; non natura sed obseruantia docuit ES, 160, 29 ; ut omnes obseruan-

bris inueniuntur quaedam quae ue-

tiae secundum legis litteram teneantut 4$; 37. 23.

440, 1,25 ; 6,6 ; Origenes adfirmauit factum esse Spiritum Sanctum, cum antea dixisset nusquam inueniti in omni Scriptura ubi Spiritus Sanctus

obseruatio

sabbati E$, 57, 22 ; obset-

uatio seruorum Dei PRB, 9. obsidere tempus

iuuentutis BP, rr, 6,

II obstupesco Zransifiue adhibitum : haec obstupescenda erant omnibus E, I9, 9. obtendete

crimen

24H,

r, 2, 11;

libris exposita 74O, x, 5 ; in eius lititatis regula non admittit 44O, 1r, 8 ; eius accusatotes 74O, r, 18; in eis-

dem librorum eius locis sententiae contrarii sensus inueniuntur insertae

factus uel creatus esse diceretur 740, I, 31; designat Patrem et Filium unius substantiae 74O, i, 35; dicit Filium creatum et alterius substan-

tiae /4O, 1, 34; pronuntiat naturam

ad

carnis in caelo ascendisse cum Vetbo

crimen JAH, r, 17, 6. obtinere — resistere : temptatus obti-

Dei ibique caelestibus appatuisse uirtutibus 74O, r1, 58 ; sed dicit natu-

nuit BD, r1, 27, 17.

obuiate : lacerationibus eius non obuiemus JAH, r1, 16, 5. obumbrare cuz daz. E.$, 8, 35. occidua pats — Occidens PRB,

tam carnis non esse saluandam 240, I, 40 ; Sctipsit epistulam ad amicos

Alexandriam de librorum suorum cortuptionibus uel adultetrinis edi18.

tionibus

740,

6, 12;

eius epistula

occupare : liber occupatus in tractatibus PHE, 38. occuttete morbis PCR, r5. Occutsus : in occutsum tapi ES, 44, 6.

4A0, 7 ; in alia eius epistula Rufinus legit similem querimoniam de librorum eius falsitate 74O, 8, 3;

oculus cordis ES, 12, 5 ; oculus intellectualis deitatis 44H, 1, 4, 19.

hauserunt, qua re simpliciores quosque ab eius lectione deterrent, ne plures ipsorum furta cognoscant

olim : non olim — nupet E$, 37, 45. Oliueti mons : ibi erat Rufini monasterium /AH, 11, 11, 5. omelia 74H, 1r 16, 16; rr 25, 16;

eius obttectatotes

omnia sua ex eo

"40, 14, 12; eius opinio de anima 44.4, 6, 12; in Petriarchon libtis

quaedam inueniuntur de fide catholica inter se conttatia AH, r, 12, 6 ;

erc.

omeliticus POB, 4; ER, r5.

a Hietonymo dictus est apostolus et

omnimodis ES, 39, 5. omnimodo BP, 1, 4, 15.

Deum

omnipotens Deus E, 5, 15 ; Pater ES,

-AH, zr, 17, 15; de natura

5, 24 ; Filius ES, 5, 25.

operam dare 4- if. : discedere PCR,

45-

operati /ransiZiue adhibitum : quae detestatur operatur zAH, rr, 2, 37.

opinatus — clarus 74H, r1, 47, 5 ; opinatissimus AH, 1, 4, 9 ; 1, 11, 12.

opus idem eiusdem libri 74O, 1, 27. opusculum

—

opus JÁAH, 1, 24, 2 ; 1,

ZU T1756. otatiuncula — oratio /AH, rr, 16, 16; POI/14:PON;sx.

ordinare fidem ES, 34, 7 ; episcopum PCR, 65. ordo fidei E, 7, 55 ; otdo spititalis institutionis AH, 11, 41, 17.

Orientalis magister 74H, r, 21, 16; Orientalium ecclesiarum uariationes in Symbolo ES, 4, 2 ; 16, 6. Origenes [uide : Hieronymus, Rufinus] : Pamphilus pro eo apologeticum

propheta 44H, rz, 16, 41 ; adfirmauit

incotpoteum

et inuisibilem deitatis

maluit dicete notionem quam uisionem .AH, r, 18, 19; Hieronymus eum dixit alterum ecclesiarum magistrum post apostolos ZAH, r, 22, 14 ; II, 28,50 ; PP, 1, 20 ; postea eum dixit haereticum 74H, r, 22, 27 ; eius

doctrinam Hieronymus exposuit in commentatiis in epistulam Pauli ad Ephesios de resurrectione spiritali AH, 1r, 25; de animis ante cotpora creatis AH, 1, 27-28 ; de omnium restitutione AH, 1, 55 ; 1, 45 ;

de ascensionibus et descensionibus hominum in fututo saeculo AH, 1, 38; de ecclesiae uno cotpore ex angelis et hominibus AH, 1, 359, 15 ;

de animis quae post obliuionem denuo Deum agnoscunt /AH, 1, 39, 21 ;

de astris rationabilibus et delicti capacibus AH, r, 4o, 7; de cotporte humilitatis et mortis 44H, r, 40, 16 ;

328

RES

VERBA

LOCVTIONESQVE

de angelorum et animarum una natuta /AH, 1, 40, 35 ; de corpore cat-

cete animae, quae tedit ad ea loca ubi antea iam fuetit AH, r, 42, 1 ; de

perfectis Christianis AH, rz, 2 ; Otigenes misit ad Fabianum libellum paenitentiae AAH, r, 46, 1o ; Hieronymus dicit in sexto eius Stromatum libro absconditum esse archanum de petiurii confoederatione 74H, 1r, I, 9; Otigenes a Hieronymo Chal-

centerus

appellatus

et

saepissime

NOTABILIA

pagani [side : gentes, gentiles] : philosophi PP, rn, 38; irrident partum Virginis E.$, 9, 5 ; itrident peccatotum temissionem E$, 58, 6 ; dicunt quod religio nostra, quia tationibus deficit, in sola credendi persuasione consistat E$, 5, 32. Palaestina 74O, 7, 29. palma martyrii POB, 9; confessionis POB, 10.

palpabilis E.$, 7, 19 ;AH, rz, 6, 14. palpate — contingere E$, 45, 135.

laudatus 44H, 1r, 24, 8; rm, 16-25;

Pambus Rufini magister ZAH, 11, 15, 22.

astetiscos fecit ex Theodotionis translatione adsumens ut conponetet

Pammachius scripsit ad Hieronymum de Rufini intetptetatione librorum Petiatchon 44H, 11, 42, 5 ; ad eum Hieronymus scripsit ep. 84 contra

Hexapla AH, 11, 40, 1 ; hoc opere Origenes uoluit nostris ostendere

qualis apud Iudaeos

Sctipturarum

Rufinum AH, 1, 1, 2 ; Pammachius

lectio teneretur 7AH,, 11, 40, 23 ; quae

Hieronymo

remisit

pet alios interpretes siue perempta fuerant siue abundantius prolata, astetisci et obelisci notulis designauit

Iouinianum

sctiptos,

AH, r1, 40, 42 ; in Is. 6, 2 interpteta-

libros

contta

quia

Romae

omnes legentes offendebantur 24H, 11342. 04 Pamphilus

mattyr

auctot

apologetici

tus est duo Seraphin Filium et Spiri-

pro Origene 74O, 1, 2 ; eius librum

tum

Hieronymus falsum dicit, uel, etiam

Sanctum

JAH, 11, 50, 6; dixit

futuram restitutionem omnium 24H,

si uerus

I I0, 2; 1, 43, 5 ; in qua adfirmauit

AH, r1, 34, 5.

sit, spernendum

decernit

peccatores absoluendos esse et dia-

panegyticus tractatus PHE, 37.

bolum relaxandum de poena 2AH, 1, 10, 5; ES, 37, 60; dixit animas creatas ante corpora e caelo deductas et cotpotibus insertas 44H, x, 10, 6 ;

panis Aser figura Christi BP, rr, 22, 11 ; panis de caelo BP, 11, 21, 15 ; xt, 22,

I, 40, 22; in libris Petiartchon Otrigenes quantum potuit creatotis fidem et creaturarum rationem, quam philosophi ad impietatem traxetant, ad pietatem conuertit DP, r, 49; eius

papa*Es sD 1s PERS T parabola AH, rz, 46, 20.

3; atidus et exilis incipientibus, pinguis perfectis BP, 1r, 22, 1 sqq. paracletum se nominauit Manichaeus E, 37, 25 : uide : Spititus Sanctus. paradisus 44H, 1, 25, 22 ; 1, 45, 12 ; e£c.

expositio — psalmorum — XXXVI XXXVII XXXVIII tota mortalis est

Paralipomenon liber canonicus, qui dicitur liber dierum E$, 55, 5.

POP, 1 ; eius uolumina in epistulam Pauli ad Romanos interpolata sunt PR, 12 ; aliquot ex his uoluminibus desunt apud omnes bibliothecas PR,

patonychium 44H, 11, 14, 14.

14 : uide : Adamantius. Origenistae a Hieronymo accusati AH, I, 7, I1 ; eorum etrores Rufinus du-

bitanter adducit E.$, 57, 55. originarius colonus 74H, 1, 45, 13. otiose — nulla ratione, frustra : illud

mihi uidetur non 159£-vase Pe en ouicula —

otiose

positum

ouis 24H, 11, 48, 34.

ouilis fezzin. genere adhibitum AH, x, 41, 55. paenitens subs/anf. : paenitens et accusator et iudex es AH, r, 46, 6; o noster paenitens 44H, r, 41, 57.

paenitere ab errore BD, 1r, 14, 9. paenitudinem gerete ^H, 11, 35, 25.

patticidalis BP, 1x, 25, 44. partes grammaticas exequebatur Hieronymus in Bethleem 24H, r1, 11, 17. participii formae rariores : fuit uincens BP, 1, 6, 41 ; dum esset uiuens 40, 6, 10; in symbolo non habet additum £E$, 16, 5 ; habere otdinatum a

se PCR, 65 ; suspectum habere AH, I, 18, 5 ; quod scriptum habetis E.$,

17, 29; ptocederes pronuntiaturus 4AH, 11, 33, 36 ; te admonitum uolo vd

qms

patticipium Dei habere BP, rz, 11, 25. partus Virginis Ej$, 8, 9; nouus

Ej,

8, 10; partus ex tribus constat E, 9, 5 : uide : Virgo. paruulus in Christo E$, rz, 14. passibilis Filius in catne, non Pater F5, $, 39 : Mide : Pater, Filius, Spiritus Sanctus.

RES VERBA LOCVTIONESQVE NOTABILIA passio Christi Ej$, 33, 5; 37, 31; BP, IL, 8, 15 ; ZÁH, x, 9, 14; passiones

Christi E$, 19, 17; 27, 29 ; passio crucis E.$, 17, 28 ; passio mortis BP, 1, 6, 31 ; passio martytii BP, 1, 11,92.

passiuum mare PR, 4. Pastor Hetmae liber non canonicus sed ecclesiasticus E.$, 36, 8. Patauium PA, 6.

Pater [uide : Christus, Deus, Filius, Spi-

329

oculo deitatis 44H, r, 4, 20 ; 1, 19,55. pater malitiae ac perditionis 440, 7, 8 ; pater uerbi PP, r, 16; patet (Chrisano sensu) PHE, 45 AA, 7, 15; eic. patere calumniis AJAH, r, 9, 5. pati in carne 74.4, 5, 5 ; pati necessitatem scribendi 44H, rr, 28, 15 ; patere nos, si quo uocas ualuerimus petuenire BP. r, T, r3.

ritus Sanctus, substantia, Trinitas] : Patet et Filius unius substantiae 740,

pattes — maiotes (Chrisziamo sensu) ES,

I, 32 ; Pater Filius Spiritus Sanctus unius deitatis uniusque substantiae

patriarcha [uide : Iacob, Iudas, Ruben, Simeonsxem. IDP oo En E292

AH, x, 4, 155; Deus Pater E$, 4, 1; Pater uocabulum atchani et ineffabilis sacramenti E, 4, 11; Pater et Filius E$, 4, 16; cum Patre Filius subsistit E$, 4, 22; Patris et Filii unitas atque indiscretio BP, r, 6, 52 ; inter Patrem et Filium melius notio quam uisio 74H, r, 18, 15; Patet Filium non extrinsecus creat, sed eo quod ipse est generat E, 4, 65; eius appellationes F5, 4, 66 ; Pater

per Filium tenet omnium tum

E,

domina-

5, 15; Pater omnipotens

E, 5, 16; inuisibilis et inpassibilis E5,5,37;

5, 42 ; solus sapiens ES,

34, 23 1 55, 16 ;56, 15 ; BD, rt, 8, 54.

efc. ; ubi Scriptura de duodecim patriartchis commemorat,

multa est in

ordinis consctiptione diuersitas BP, II

3, 2; benedictiones

pattiatcha-

rum BP, r1, 5, 19 ; magis prophetiam significant BP, 1t, 5, 26. patripassiana haeresis ES, 5, 35 : uide : Sabellius. Paula Z4EI 17, 18; 2/; 15725, 16. Paulinus Nolanus BP, r, 1, r ; x1, 1, r.

Paulus apostolus dedit Clementi testimonium 24O, 5. 16 ; sub eius nomine quidam falsam epistulam ad Thessalonicenses consctipserunt 24O, 7, 14; eius epistulae a Matrcione put-

6, 54; Pater per Filium saecula instituit et eum constituit heredem

gatae sunt /4O, 7, 39 ; epistulae eius

uniuetrsorum E$, 5, 21 ; Filius unum cum Patre aeternitate maiestate tegno ES, 14, 4 ; ex Sabellii sententia, Pater natus ex Virgine et in carne passus E, 5, 34 ; Filium sedere ad

eius sententia de carnis resurrectione ES, 41, 30 ; metito accipitur in Iudam BP, 1, 11, 34 ; aliqui in ecclesia ad eum referunt benedictionem Beniamin BP, rn, 29, 2 ; dicit ecclesiam sponsam Chtisti JAH, 1r 13, 24; Paulus Phaftisaeus edoctus secus pedes Gamalihel AH, 11, 38, 4.

dexteram Patris, carnis adsumptae mysterium est E, 3o, 1; in Patris

quattuordecim canonicae ES, 35, 15 ;

maiestate Filius hominis uenturus expectatur E.$, 32, 2; ; unus Pater et

Paulus senex Petti martyris discipulus

alius non est E$, 33, 135; ex Patre omnia et ipse non habet Patrem ES,

Paulus Rufini amicus P4, 5.

Rufini magister 74H, 1r, 15, 19.

33, 17; in ecclesia creditur unus Deus Pater ES, 57, 7 ; Marcion negat Patrem Christi esse Deum creatorem

Paulus Samosatenus

E, 37, 19 ;non Christum ex Patre

peccate in Christum PAP, r5.

ante saecula existimant Paulus Samosatenus et Photinus E$, 37, 34 ; non ex eius substantia natum Filium

peccatot ES, 42523 2 BD

adserunt Arrius atque Eunomius E, 37, 38 ; a Patris substantia aliqui separant Spiritum Sanctum E, 57, 40; Pattem corporaliter generasse adserunt Valentiniani AAH, rz, 18, 12 ;

ad Patrem introducit Christus AH, I IO, 5; homines-et angeli filii unius Patris BP, r, 11, 17; uocare in adoptionem Patris BP, r, 5, 15;

Pater uidet Filium et Spiritum Sanctum et ab eis uidetur intellectuali

: eius haeresis E.$,

375.85

paupet spiritu BP, rr, 27, 51. 1902915

efc. ; peccatotes a mortuis resurgentes debitas luent poenas absque internicione sui E$, 43, 23; eis dabitur ex fesuttfectione conditio incorru-

ptionis et immortalitatis ad prolixitatem confusionis et poenae E$, 45, 10; omnes peccatores absoluendos esse adfirmant Origenes et Hierony11us Z4 ET, 1: 0105/5/5 13/235, 012;

peccatum : peccatotum chirographa ES, 13, 11 ; peccatotum proelia E, I3, 22 ; peccati fons in Eua E, 21, I5 ; peccatorum remissio E.$, 34, 2;

330

RES VERBA LOCVTIONESQVE

57, 68 ;AH, 1, 5, 5 ; ec. ; peccatorum remissio non gestis sed animo deputatur Ej$, 58, 31; de peccatorum femissione sufficere deberet sola credulitas E$, 38, 1 ; de remissione peccatorum pagani solent

Christianos irridere E.9, 38, 5 ; mala uoluntas peccato nos fecit obnoxios E,

38, 27;

peccatorum

confessio

libetat a morte BD, 11, 9, 19 ; peccata confiteri BP, 1, 11, 15 ; peccato (Za/.) moti BP, rz, 11, 40. pedes: Paulus edoctus secus pedes Gamalihel AH, 11, 38, 4.

pelagus testimoniorum E$, 16, 16. penetrare secreta caelorum E$, 29, 22. pet : pet Africam — in Africa E.5, 37, 50 ; immorati per singula 44H, r, 31,

2 ; pet portas scribere AH, x, 25, 59 ; pet omnes gentes et pet omnes linguas 74O, 15, 2 ; per tempus BP, 1, 2, 16 ; agentis significaHone : quae eis pet Iesum distributa est BP, 11, 12,5 ;

Christus ductus est pet Spiritum in desertum

BP, rr, 19, 6; quae

per

Spiritum Sanctum inspirata creduntur E$, 54, 21 ; pet catnis spiritum teuelata AH, x, 6, 5; per me factu

esse difficilem 4H, r, 11, 14 ; ostenderetur per istum 24H, rz, 27, 7 ; pet alios interpretes perempta fuerant AH, 11, 40, 40; pet Znstrum. Rufinus frequentissime adbibet : cf. : per artem agere ZAFH, 1, 5, 15 ; fugata pet impiotum facinus ES, 22, 17 ; instituta

per tegulas 74.4, r, 4 ; defundere per traducem 24.A, 6, 5 ; regeneratus per gratiam 74H, 1, 4, 7 ; pet expositio-

nem ostendatur AH, r, 27, 6; pet uerba credunt

paenitentiam

44H, r, 35, 10; per

emendabitur

;4H,

r,

46, 5 ; pet sacramenta adstringis EJ, 1, 5 ; iaculum per blandimentum infixit E.$, 18, 14; per resurrectionem

reuocauit E$, 29, 16 ; pet fidem adsciscitur BP, r, 8, 15 ; per ignorantiam non recte equitatet BD, 1r, 16, 52 ; pet historiam referri BD, rr, 18, 2; pet manum dissoluere BP, rr, 26, 415 perchoc dO; 21 T1506: FAC EAS OEEDDNTENOO NS E d EDEN SESS IL, $0, 95 €/c. ; pet haec ES, 29, 7; BP, 11, 28, 12 ;44H, 11, 45, 19 ;per

hoc quod BP, r1, 19, 51 ; 11, 26, 59; per quod E.$, 2, 4; 2, 25 ; efc. ; pet quae E, 5, 14 ; erc. percutere conscientias PJ4P, 14. petditio BP, tz, 16, 45 ; pater perditio-

nis /4O, 7, 9; filius perditionis ES, 52, 23.

NOTABILIA

petfectio (Chrisziano sensu) BP, 11, 20, 7 ; petfectio benedictionis BP, t1, 27, 67. perfectum pro praesenti : ampliatus esse Coepit DP X112 T EL2 petfectus (oppor. incipiens) E$, 1, 14; BP, 1, 22, 15; (oppor. inpetfectus) BP, r 10, 48; perfectorum cibus caro Christi, potus sanguis Christi BP, zr 1r, 85; petfectorum patet Christus, matet ecclesia BP, rr, 27, 69. Periatchon libri: ide: Hieronymus, Origenes, Rufinus. petimere materiam obtrectandi 440, rz, 16. petindicate (oppos. subindicare) JAH, 1: 475:64.

periurii dogma JAH, 11, 5, 1. petpatum PHE, 56. perpeti — pati 240, 6, rr. perpetuitas gloriae iustis in caelo E,

45, 12.

petsecutio: BP). 3; 13; 12:5 155 13592505

efc. ; petsecutio hacreticorum 24.4, oT: persecutor ZAH, 11, 5, 5 ; 11, 26, 27 ; erc.

persequi moralem locum BP, 1, 11, 65. persona : 4ide : "Trinitas. persuasio credendi E.5, 5, 34 ; post pet-

suasionem mortis BP, 1r, 25, 32. pertendere -- nf, : adserere 40, 7, 55. pettingere usque ad caelum ES, 2, 40. perunctus — unctus Ej, 6, 17. petutguete rescripta ad Orientem BP, I, 3,

9; cuncta perurguentur ád finem

-AH, r1, 39, 30; — urguete AH, r, 1952355 11) 110025: 075) Petrus apostolus : in ps. Clem. Recognitionibus ex eius persona doctrina quasi uete apostolica exponitur 440, 3, 4; eo supetstite electi sunt

Romae episcopi Linus et Anencletus, ut hi episcopatus curam gererent, ille officia apostolatus inpleret PCR,

61; hoc idem Petrus

Caesa-

reae fecerat PCR, 65 ; eius epistulae duae canonicae E.$, 55, 14 ; Iudicium

secundum Petrum : uide : Duae Viae. Petrus martyr AH, 11, 15, r9.

phantasia : Manichaeus confirmat natiuitatem et passionem Christi fuisse

in phantasiis E$, 37, 51. Phanuhel BP, rr, 21, 6.

Pharaonis deus esse dicitur Moses BP, INIIMSE Pharisaei E.$, 28, 21; BP, rr, 8, 28; eft. ; eorum figura Leui BP, 11, 8, 2 ;

Paulus Pharisaeus 24H, 1r, 38, 4. Phoenix auis E.$, 9, 12. Photinus haereticus de symbolo scripsit

RES VERBA

LOCVTIONESQVE NOTABILIA

ES, x, 17; eius haetesis E$, 37, 33. Physiologus de catulo leonis BP, r, 6, 20. pietas fastigium omnium uirtutum BP, T1025 13: Pilatus : :zde : Pontius. Pineti monasterium BP, rr, 2, 10; Pi-

neti nomen ex pinu PRB, 6. pinguedinis blandimenta POP, 2o. Pinianus Rufini amicus PON, 34. piraterium dicitur cohors et conspitatio piratarum BP, r1, 19, 1o. pisciculus — piscis PHE, 32. plasmatio corporis (oppos. animae factuta) AH, 1, 40, 23. Platonis dialogus et idem ipse Latinus Ciceronis erat Hieronymo in Bethleem 24H, 11, 11, 1r. Plautina eloquentia 24H, 1r, 13, 23. Plautus AAH, 11, 13, 10.

plenitudo deitatis E$, 11, 16 ; pleni-

45 4- ut eum coniunct. : ut uitgo conciperet E.$, 10, 1 ; ut diceret 74O, r,

40. posteaquam sezper fere Rufinus adhibet pro postquam : cf., ad ex., : ES, 7, Sac BPADS

49, 1;

SIS pITUG

EID

efc.

posteriorem se habere BD, rr, 25, 57.

posteritatis suboles BP, rr, 5, 5. potare £ransifiue adbibitum : aceto potatus sit E.$, 24, 1 ; uinum quo potatus estu ad ras

potentia bellorum BP, r, 6, 17. potestas Christi aeterna E$, 32, 17. potestates [uide : angeli, daemones, diabolus, uirtutes] : aeriae E$, 12, 19; supernae

et caelestes

E$,

12, 20;

caelestium uirtutum potestates Deus mundo pfaeposuit quibus mortales tegerentur Ej$, 13, 5 ; hae Deo non oboediuerunt et homines parete suis praeuaticationibus

tudo gentium BP, r1, 29, 14.

33r

docuerunt

E$,

pleonaszus : uirus ueneni 74O, 2, 4; cum subole posteritatis BP, 11, 5, 5 ; succincta breuitas E$, 29, 2. Pneumatomachi : uide : Macedoniani.

15, 8 ; Christus ab eis detraxit peccati chirographum aduersum nos sctiptum E,13,15 ; et earum potestatem

pollutio E$, 10, 16; 1o, 22.

Christus eis posuit poenas E, 13, 36.

Pollux de ouo natus E, 9, 29. ponere

in profectu

legentium

PON,

37; serpens in diaboli persona ponitur BP, rr, 16, 18 ; ponere deitatem in equo BP, rr, 16, 5; ponamus,

pone quia cuz: indic. uel coniunct. AF, I, 18, 37; I, 20, 4 ; efc. ; quod cwz coniunct. AH, 11, 41, 18; pone euz infit. 11, 41, 17.

pontificale nomen Christus E$, 6, 13. Pontius

Pilatus

E,

16, 2;

19, 18;

2091.

Porphyrius JA4H, 1, 33, 38 ;11, 33, 32 ; specialis hostis Christi 4H, 11,9, 16 ;

Hieronymi introductor ad logicam "AH, rt, 9, 18 ; 11, 13, 29 ; sctipsit libros aduersus Christum et Chtistia-

nos 7AH, 11, 15, 30 ; 11, 15, 36. portio (terrae) BP, 1r, 28, 9. positus in corpore 74O, 11, r5 ; BP, i1, 16, 27; Romae 44H, 1, 20, 26 ;"11, 5,2; I1, 58, 5 ; in caelestibus AH, r, 35, 4; in foto AH, rz, 19, 10; in monasterio BP, 1r, 2, 11 ; AH, rz, 4, 1;m, 11, 16; in regno DD, it, 26, 5 ; II, 30, 20 ;in mundo BP, r1, 50, 18 ; in his PON, 1z ; inter uetbera AH, rr, 7,4; in catne BD, r1, 19, 5 ; positi in uno ES, 2, 10; qui in necessitate sunt positi BP, r, 1o, 15.

possibile esse -- a. e£ inf. : iudicio uti quemquam 24O, 14, 9 ; usque ad mottem uenisse immottalem E, 27,

hominibus

tradidit

E,

13,

27;

praecessit confessio in Iuda BD, r1, 11,

6. praecessor PD, 1, 29. ptaecinctorium BP, rz, 9, 25.

praedicare (Chrisziano sensu) ES$, 2, 6; 232275722

3237:3 0/6.

praedicatio (Chrisziano sensu) AH, x, 28, 1221525, 105 4$, 2; 12/5 07075, praedicationis norma FS, 2, 8 ; praedicationis indicium ES, 2, 12. ptaefatiuncula — praefatio 24.4, 7, 9 ; VEI SET2 T1229 OR TOZ.

pfaeiudicatus — praedictus 740, 6, 7 ; 8, 9.

praeiudicium : sine praeiudicio eorum qui melius sentire possunt BP, r, 5, TI. praenuntiatio BP, 1r, 5, 28.

praesentia : sub praesentia multorum "AO, 3, 24. praesignate — praenuntiare E.$, 6, 19 ; IOXISCUDDRTÓ 5, 27. ptaelibare benedictiones BP, rr, 26, 106. praesumere — sumere 740, 8, 11 ; AH, Into rrIauderc didus Gud. praesumptio ingenii Ei$, r, 15.

ptaeuaticati £ransitiue adhibitum : praecepta naturalis legis BP, rr, 6, 15. pftaeuaficationis sententiam accipete [33 20925. presbyter /AH, r, 4, 10 ; rz, 5, 21 ; efe. ;

presbyteri iniquitatis /J4F, 1, 19, 25.

332

RES VERBA LOCVTIONESQVE

pretio emere 74H, r1, 39, 29 ; ad ptetium uendere 44H, 1r, 34, 39. primitiae dormientium Chfistus /4H, 1, 655;

ptimitiuorum ecclesia in caelis adscripta BP, r1, 29, 11 ; primitiuorum ecclesia cotpus Chtisti AF, z, 45, 9. ptimo omnium E, 3, 30 ; 7, 11; I5, primogenitus ex mortuis Christus AH, I, 6, 5 ; ptimogenitus resutgentium Christus AH, r1, 7, 2.

ptinceps mundi [w/4e : diabolus] ES, 15, 8 ; AH, 1, 57, 38; a Christo ad agonem inuitatus ES, 14, 11 ; rapuit in mortem corpus Iesu, non sentiens

in eo hamum diuinitatis inclusum E$, 14, 19 ; sed ubi deuorauit, haesit ipse continuo et diruptis inferni claustris, uelut de profundo extractus trahitur, ut esca ceteris fiat E.$, 14, 20. ptincipes portarum caeli E$, 29, 21: uide : angeli. principalis indulgentia E$, 38, 3. principaliter E.$, 11, 5 ; 11, 9 ; BP, x1,

procedere : Spiritus Sanctus procedens de ore Dei E, 33, 19; ptocedere de muliete E.$, 21, 14 ; ptocedetes

pronuntiaturus /4H, 1r, 33, 36. ptocteate filium in spiritu BD, 1r, 25, 35. : prodire — ptodere: ut inperitiam nostram ptodire audeamus in publicuti. DP 15.304232. producere — effundete : sanguinem E, 21, 4 ; 21, 11 ; ptoduci de costa T4591, T5; mponXrukóres /AH, 1, 35, 11.

ptofanus — paganus, gentilis AF, 1r, 8, 16.

ptofectio — profectus POP, 8. ptofectus caelestis sedis E.$, 20, 4. professionis uinculum 74H, rz, 14, 37. ptoficete : ad altare POI, 18 ; ad scientiam terum PP, 1r, 68; in thensaurum P.$$, 20 ; in corpus animale E,

45, 6; in similitudinem Dei BP, r,

25, 67. principatum 31) 51505

sui agere,

getere

BP, r,

13, 54-

,

pto zzs£r.: pto quibus indignantes 40, 7,29 ; mouetut pto sermone quaestio 4AO, 135, 22 ; pto liuote culpati 74,4, 7, 5; catulum leonis dici pro uirtute bellandi BP, rz, 6, 5 ; pto magnitudine suscitare BP, r, 6, 16; pro

firmitate corpus sustentare DD, r, 7, 24; gtatifici oculi pro abundantia uini BD, zr, 10, 5; pto innouatione uitae intellegamus BP, r, 11, 75; pto benedictionibus ^ statuuntur in monte Gebal BD, 11, 5, 9 ; pto patuitate

sensus

intellego

BP,

rr,

25, 28 ; pro immobilitate dictum BP, IL, 25, 6r ; pto infirmitate suscipere

BP, 1x 26, 104; pto tarditate nominari "AF, rx, 1, 19; pto quibus arguis 74H, sctiptis AF, AH, 11, 6, AH, 11, 13,

1, 28, 19 ; atguete pto 1r, 2, 30 ; pro hoc inquit 15 ; pro his contutbare 1 ; pto hac causa intet-

pretati 4H, rr, 28, 13 ; pto nobilitate coniunxeras /AFH, 11, 28, 44 ; pto temetitate ausi 74H, 1r, 36, 22; pto quibus dixerat 74H, 11, 46, 14; pto

amore

15,5:

probamentum BP, r1, 15, 8. ptoditionis iaculum E, 18, 14.

procetitas uaga BP, 1, 2, 14.

32 ; etc,

uitium

NOTABILIA

pro cognoscendis malis legebat 440,

comitamur

his causis

incubuit

PON,

34; pro

labor ER,

22;

labotiosum pto aspetitate POP, x5 ; pro eo quod BP, rz, 8, 34 ; 1, 1o, 12;

II, 26, 55 ; E5, 5,85 40, 5, 9; AH, 21125, 1151117, 055201915 6272 ja fiade

II, 29 in hoc BD; n5 1354. profundi archanum ES, 4, 24.

prolepsis : quem adserebas quod designauetit ZJAFT, r1, 33, 38 ; terra uero .. mihi uidetür quomodo terra illa BP, 11, 26, 66.

prolixitas confusionis et poenac ES, 45, 15. : jronom. pers. bro Dossess. : cum tui uenia ES, 1,45 BP, 15.2; 73 efc; pfo infirmitate sui BP, 11, 26, 104; sui similem uitam 44H, tr, 23, 8 ; absque internicione sui E, 43, 235; te iuuante nostti laborem PON, 22;

jronom. reflex. : uide : se, suus. pronuntiare — praenuntiare E.$, 18, 7 ; 32, IO ; ec.

ptopagatio ecclesiarum BP, 1, 7, 12. propheta E, 35, 20; 5, 44 58, 13 ; ee. ;

prophetae praedixerunt : Christi incarnationem

ES,

5, 45;

Christum

Spiritu Sancto unctum E, 6, 18; partum Virginis E.$, 8, 14 ; caelestes

potestates

mundo

praepositas

E,

I3, 6; eotum ptaeuaticationes Ef, I3, 24 ; principem mundi a Christo uictum £5, 14, 24 ; Iudaeos incredulos et gentiles credentes ES, 17, 18 ;

Christum

crucifixum

E,

17, 3o;

Iudae proditionem E.$, 18, 8 ; Iesum uinctum E, 18,51 ; Christi iudicium ES, 19, 4; et passionem E, 19-24 ; Pilatum et Herodem E, 19, 19;

RES VERBA LOCVTIONESQVE Christi mortem

et sepulturam E,

25, 1; in infernum

descensum

E,

26, 1; resurrectionem E, 27, 17; ascensionem E$, 29, 10; carnem Christi sedentem ad dexteram Patris ES, 30, 5 ; Christum uentutrum iudicem uiuorum et mortuorum ES, 52, 4; catnis tesutrectionem E$, 39, 6 ; iustorum resurrectionem E, 44, 18 ;

ptophetae a Spiritu Sancto inspirati ES, 34, 17 ; duodecim prophetarum liber unus canonicus ELS, 55, 8. prtophetare BP, r1, 21, 7 ; 11, 21, 9 ; ES,

17, 35 ( »). prophetia E.$, 1, 22 ; BP, rr, 5, 26 ; rr,

21, 7; ec. ; — libri prophetici BP, II, 50, 16. prophetice ES, 26, 15.

propheticus E$, 9, 1 ; 17, 18 ; AH, r, I, 3 5 efc.

prophetissa BP, rr, 21, 5. propositio — propositum BP, r1, 26, 55. ptotestati — confirmare BP, r1, 7, 14; E55 14, 28 3 23,4:5 efc.

protoplastus E$, 20, 22 ; 27, 30. Prouerbiorum Solomonis liber canonicus ES, 55, 1o.

prouidere 4- zzf. : nibilambiguum poni E

T. 20:

proximum (Christiano sensu) : aduersum proximum suum .4O, 7, 66. psalmographus E, 27, 41. Psalmorum Dauid liber canonicus E.$,

35, 8. pudicitiae frena E$, 39, 23. puer: trium puerorum hymnus a Hieronymo e Scripturis erasus est AH, 11, 57, 12 ; diebus solemnibus canitur in ecclesia 44H, 11, 37, 12;

II, 59, 26. pullus figura populi ex gentibus (Gen.

NOTABILIA

333

qualiter saepius adhibet Rufinus in inter-

rogationibus obliquis, bro quomodo: cf. : scite qualiter cortoserint 740, 9, 5 ; ostendendum qualiter sentiendum sit 74O, 16, 1; qualiter praedicta sint designemus

ES,

18, 2;

uideamus qualiter aedificet BD, rr, I4, 5; requiramus qualiter sentit Vdhi- 1, 2924.

quam -- indic. pro acc. e? inf. : quam ille falsauit dico (2?) 44H, 1,19, 52; — potius quam : te ignorare fatereris quam ea sctiberes AH, 1, 25, 34; — quantum, quomodo : quam me totis armis

perurgueret

zAH, r, 25, 42;

quam breuiter — quam breuissime 440, 1, 42 ; E.$, 18, 1 ; quam eleganter —

quam elegantissime /AH, r, 5,

I9; quam uere — quam uetissime AH, 1, 3, 19 ; quam plurimi — plutimi BP, 1; 4; 1.; 11, 29, 1: v4 1H; t, 14, IS UDETONA GI EIU: quanti — quot 24H, rz, 25, 41 ; 1, 58, 4; 11022554:

01350205013: 105506262

quanto — quanto magis : tanto occulta quanto inuisibilia E.$, 4, 36 ; quanto magna sunt, tanto idoneis indigent E$, 16, 1o. quantum inferior Ei$, 1o, 13.

testibus

quare cuz inferr. obliquis frequentissime inuenitur : cf. : conuenissem quate hoc fecisset 74O, 7, 35 ; proponat quate dictum est 24AH, rz, 17, 50; uideamus quare dormit BP, 1, 6, 352 ;

quate hoc non fecetint, facilis excusatio est ZAH, 11, 35, 6; mirandum est quate hoc non feceris AH, 1r,

26; 2quasi — és: cum ex persona Petri doctrina quasi uete apostolica ex-

49, 1I) BP, 1, 8, 5 ; pullus asinae fi-

ponatut 44O, 3, 4 ; ait quasi sine me haeretici esse non possint AH, r, 4,

gura eorum qui ex priore populo electi sunt ad salutem (Gen. 49, 11)

1; non quasi qui uisibilis sit AH, r, 17, 29 ; quasi calumniandi petitissi-

BP, r, 8, 7.

mus ZAH, 1, 19, 12 ; obiectum dicebas

pulsare — exponere, tractate : quae nos pulsamus BD, t1, 30, 26 ; pulsatae quaestiones ER, 14.

purgare disputationem 24O, 7, 36. putitas byssi POI, 23. PytstBa-E55, 0, 22; Pythagorae libros ne extare quidem eruditi homines adserunt 24H, rr, 7, 12. Pythagotici E.$, 37, 28. Quadragesimae JUPSAXED I2.

diebus

BP, rr, 2, 10;

qualitas scripturae E.$, 36, 6 ; qualitas creaturae 74O, 5, 1o. 23

quasi furateris AH, 11, 28, 20 ; quasi quae Christianus locutus sis 74H, 11, 41, II; petcepit quasi mansuetus hereditatem terrae BP, m, 27, 50; quasi suasus 740, 13, 16; ek. quatetnio AH, 11, 11, 6. quis quisiisiiqui vested 60s" AGES

qui negat 44,4, 5, 8; si qui aliter credit 444, 8, 5 ; ne qui forte diceret AH, 1, 14, 2 ; si qui praetet haec uel credit uel docet P.AP, 49; si qui habere uult PJA4P, 51; si qui haec leget PP, 11, 32 ; si qui dicat Ej, 5,

4; ne qui ctedat ES, 32, 47. quia : «uz indic, pro acc. et infin. : AO, RVFINI

XX

334

RES VERBA LOCVTIONESQVE

1; 225 74/4, 5, 55 6, 145, E., 1, x05

252959:128 5 DP sexo AGUA

ETT TA

95I,I4, 26; 1, 15, 25 ; 1, 16, 9 ; efe. ;

nonnumquam INICIA 1;

ponitur

424, 45.0

DP, II,

IT,

efiam cum con-

5 CE

6; 24710;

55; AH, I, 18, 3751,

25, 46 ; efe. ; quia pleonast. ante uerba

e Seripturis adducta : AO, 7, 8; ES,

$,:395.8, 28142, 165212 3 DP, T, $, 16 ; 1, 6,45 ; AH,1,1, 18 5 1, 6, 21 ;

I, 7, 51 ; ec. ; quia final. : quia credi istud scelus facile possit, illa res maximum ctredulitatis praestat exemplum 240, 9, 1. quis — qui : quis stilo locus est ?PON, 6 quo final. sine comparat. : quo non pute-

mus eos 440, 6, 2 ; quo praestruamus aditum 44H, 1, 5, 10 ; quo ostenderetur hoc esse nomen E$, 6, 6 ; quo uulnera mitigentur BP, r, ro,

28 ; quo cutsum reptimat BD, 1r, 16, 43 ; efc. ; caus. : non quo alii uiui alii mortui ad iudicium ueniant sed quod animas simul iudicabit et corpora

ES, 31, 9.

440, 5, 10; quod cwz coniunct. pro acc. et infin. : AO, 16,25; 4.4, 2, 6 ;

4) 73:6,15.$:0,.9 3:5, :55:93 249443 $5. 155 6,4; BP, 1, 6521; 0, 2, 4; 153,15 411, 1,4,135 5, 659 ; 10948 II,

6;

efc. ; nonnumquam

ponitur

etiam cum indicat. : AO, 5, 19 ; AA,

2,55 ES, 5, 3157, 35; BP, 1, 2; 2; 1,6, $5 44H, 1, 4, 57 ;1, 16, 58.5 efe. 7

quod j/eonast. ante uerba e Seripturis adducta : AO, 9, 17 ;E$, 8, 14 ; 44, 18; BP,

m,

8, 16;

wide:

dubito,

quo. quoniam

teatus J AH, x, 25, 17.

Recognitiones siue Anagnoftismos a Rufino Clementi Romano ttributae 210035; 35 4PCR,355.; an'eistex petsona Petri doctrina quasi uere apostolica exponitut 7440, 3, 4; sed intetdum etiam dogma Eunomii 740, 3, 5; in eis adfirmatut omnem rationabilem creaturam liberi arbitrii facultate

donatam

24O,

3, 1r; sed

etiam natutam diaboli ceterorumque daemonum non propositi uoluntatisque malitia productam sed excepta ac sepatata creaturae qualitate 74O, 3, 8; in eis inserta sunt etiam alia nonnulla quae ecclesiastica regula non fecipit /4O, 3, 15 ; in Graeco duae Recognitionum editiones habentut, partim diuersae PCR, 35. tectilinea BP, rr, 14, 15. fectotes pessimi angeli E, 13, 15: uide : angeli. tectus cotde BD, r1, 27, 42. teddere simplicitatem E$, 1, 25, commemotrationem JI, 33, 5; causas «H,5 21,11 ;spiritum — mort. ES,

quoquocumque -— ubicumque: cumque loci fuerit E.$, 41, 4. quod cum coniunct. bro indicat. : sed quod insetta haec a maliuolis nosset

I

NOTABILIA

-- indic. pro accus. ef infin. :

fatio : creatoris fidem et creaturarum tationem PP, 1, 5o ; quae de creatutis

disputantur ad rationem pertinent AH, 1, 15, 17 : uide : fides ; concordi substantiae ratione E,

37, 64.

rationabilis : creatura 740, 5, 11 ; AH, 1, 45, 2 ; PD, ru, 26 ; spititus ES, 11, II; anima ES, 37, 48 ; animal AH,

I, 45, 5; natuta AAH, 1, 45, 48 ; ut, 46, 9; astta

rationabilia

et delicti

capacia, ex Origenis Hieronymique sententia 74H, x, 4o, 8. rationabiliter P4, 6.

redemptio

24H, ir 48, 32; efc. ; re-

demptionis fons de Christi costa ES, 21,354 tedigere retrorsum BD, rr, 17, 25. tedintegratio E.$, 9, 18. tedundare : ut fraus redundartet in auctotem et in eius infamiam 440, I5, 50. reformate corpora sanctorum ad formam corpotis Christi E.$, 44, 15. tefuga angelus AH, 1, 45, 5o.

tefugio -L imfim.: non refugiant scire PAP, 12.

refutare -- infim.: mortui nihil pati tefutant 44O, 11, 19. tegenerate per baptismi gratiam ZAH, r,

d. Ts

740, 7, 345 BP, rt, 18, 4.

et consona

25, 1; symbolum — recitare, repeterc ES UEE:

tegenetatio BP, 1r, 27, 31; tegenera-

tionis lauacrum (— baptismum) BP, 15.9516. Reginum oppidum PON, ro. regium nomen

Christus

ES, 6, 15.

Regnorum libri quattuot canonici, quos Iudaei duos numerant Ej, 55, 4regnum Dei AO, 7, 9 ; regnum Christi sine fine E,

32, 17; fututi regni

glotia BP, 11, 3o, 24; futuri regni incorruptio ZAH, r, 8, 18 ; caelorum

tegna ES, 6, 13; 7, 18; inferni tegna E$, 12, 24; uide : infernum. regula fidei 24O, 1, 5 ; 15, 11 ; AH, rz,

RES VERBA LOCVTIONESOQVE NOTABILIA

. 335

15, 235 PD; tz, 20 ; uetitatis 240, 1,

rectionis uirtus hominibus

confert

10; ecclesiastica 24O, 5, 13 ; traditionis E.$, 46, 17 ; ctedendi AH, r, 40, 35 ; apostolica 44H, t1, 34, 22.

angelicum

reinterpretati 74H, r, 21, 19 ; 11, 42, 2.

relaxare de poenis diabolum et angelos eius AH, 1, 10, 4.

telegete.— legere BP; 1r, 1, 3 ; AH, rx, T. T5 pa8.

statum

E.$, 39, 18; re-

suttectionis spem nobis Christus dedit ut eodem ordine quo ille resurrexit, nos quoque resuttectutos esse credamus 24H, 1, 4, 31 ; resurtectionis aditus /AH, x, 6, 17 ; opinio

Iudaeorum de resurrectione /AFH, r, 7, 37; in resurrectione corpora re-

2.

telinquere -- infi. : scite 74.4, 6, 15.

digentur in animas et sexus iam non

remissio peccatorum ES, 34, 2 ; 57, 68 ; AH, 1, 5, 5 : uide : peccatum.

erunt, ex Origenis Hieronymique sententia 74H, 1, 25, 4.

tenuntiate saeculo 24H, r1, 6, 12.

reparare resurrectionem ES, 37, 59; innocentiam E$, 38, 17 ; repatatus per gradus spititeles BP, 11, 27, 2 ; reparandus ad luteam formam AH, I, 25, 21; in soliditatem repatentur AH, 1, 45, 6; repatat in illam speciem ES, 41, 12 ; in id teparetur ZAH,

L 45, j2.

tesuscitate : tesuscitatut cato quae deposita fuerat in sepulchro ES, 27, 15. retexere — commemotate : tes quae sunt memoriae nostrae retexam 24O,

Io, I1; quae dedecora desctripserit pudet tetexere 24H, 1r, 5, 22; sed etubesco haec etiam tetexens 24H,

IL, 15, 25. tetinere — tenere, habere : qui exem-

teprehensibilis 44H, t1, 34, 19 ; r1, 36, 6. reprehensibiliter 74O, 12, 4. reprobare JAH, r, 27, 3.

platia tetinetis 24H, r, 19, 5o. retorquere infamiam 4H, rz, 4, 5 ; ca]Jumniam AH, 1, 10, 15.

teptomissionis terra E.$, 6, 10 ; BP, r1,

tetrotsum tedigere BD, rr, 17, 25. teuelare : haec ... huic soli per carnis

3, 8; repromissionum

magnitudo

spiritum reuelata sunt /AH, r, 6, 5 ;

TS, Ar, 26.

tfeptomittere — promittere BD, rr, 13, 29. reputare — inputare, tribuere : si obscenitas Deo reputatur opus suum requirenti, multo magis ei reputabitur opus istud ab initio fabticanti

tibi iam si teuelata sunt illa quae oculus non uidit AAH, x, 41, 6r. teuelatio 74H, 11, 6, 1o. reuocare : animarum de infernis captiuitate reuocata E$, 29, 9 (cf. ES,

ES, 10, 25 ; quod tam magna con-

in concotdiam reuocati sunt ES, 19,

tingimus tibi iustissime reputabitur

31; quae aliter intellegebantur, ad intellegentiam —tectiorem —reuocaui

BP:

2,7.

res matetiales E.$, 10, 20. fesctiptum — tftesponsio : si leui palliolo tesctipti tui contexisses obprobrium nostrum ZAH, 11, 41, 34; uel hi sinunt qui rescripta ad Orientem perurguent BP, 1, 5, 9.

restitutionem omnium

Otigenes dicit

futuram AH, r, 10, 2; 1, 43, 5 ; nec

non Hieronymus 44H, 1, 43, 15 ; 1,

45, 12.

resurgere [side : anima, cato, Chtistus,

corpus, Filius] 444, 5, 4; 4, 5 ; ES,

15,4 5;27, 1 ; efc. ; qui in Christo resurgent nec cottuptionem sentient

ultra nec mortem E, 43, 18; resurgere cum Christo BP, rz 27,

27; tesutgere in uirtute et in gloria P.ADP, 41; tesurgete in carne 74.4, 3, 4. resurtectio [wide : anima, cato, Christus, corpus, Filius] Z4H, x, 4, 37; efc. ; tesutrectio Christi 44,4, 2, 6; 45 11 5E. 17,1105 2752/56705. teSut-

rectionis

gloria E$, 39, 16; resur-

46, 8) ; Herodes et Pilatus ex inimicis

AH, x1, 42, 17 ; ad legentem, si qua illa est scriptoris culpa, recte reuocatut? AL, 1, 22, 5. rex omnium Christus E, uide : Christus, Filius.

38,

1:2:

Roma AH, 1, 20, 26 ; 11, 5, 1. Romanus otdo, senatus — Romanus clerus 4AH, 11, 30, 5 ; 11, 40, 8 ; Romanae ecclesiae fides 44,4, 8, 2 ; nihil

in eius symbolo adiectum E, 3, 7;in ecclesia Romana nulla haeresis sumpsit exordium E$, 5, 8; mos inibi seruatus antiquus, eos qui gtatiam baptismi susceptuti sunt, publice, id est fidelium populo audiente, symbolum reddere E$, 5, 9; uatiationes in eius symbolo ES, 5, 31;

I6, 4; Petrus

Romanae

eccle-

siae uiginti quattuor annos pracfuit zd L1211:557,:21: Ruben BP, r1, 4, 1 ; eius incestum BP,

H, 4, 5; uirtus pattis et initium filiorum BP, 11, 4, 9; figura priotis populi Iudaeorum, qui legem uetetis

336

RES VERBA LOCVTIONESQVE

eius magistri : Didymus, Serapion, Amenites, Paulus senex, Machatius

Testamenti, saepe praeuaticando, maculauit BD, 1r, 5, 2-11; — filius qui uidetur BP, 1r, 6, 1 ; figura hominis carnalis BP, 1r, 6, 2 sqq.;

Antonii discipulus, alter Macharius,

Isidorus, Pambus 74H, rm, r5, 16; adfirmat se habere Hieronymi epistulam sectetiora quaedam continentem 74H, 1r, 26, 7 ; adfirmat se Origenis ^ opeta interpretantem Hieronymi rationem secutum esse : quae in fide non aedificabant aut resecauetat aut ad clementiotem in-

seruat concupiscentiae speciem BP, II,

9;

9.

Rufinus [uide : Hietonymus, Otigenes]: digerit Latino sermone apologeticum Pamphili 44O, xr, 5; exponit fidei regulam ex Otigenis libris 44O, r, 6 ; dicit Origenis libros ab haereticis cottuptos et interpolatos 74O, 16, 9 ; 6, 55; PP, 1, 42 ; sicut et alia opera catholicorum scriptorum 2440, 5 ; 4; 5; 11; I2; 15 ; quidam eum calum-

NOTABILIA

tellegentiam declinauerat AJAH, 11, 31, 24: 11, 501/25 DP,1, 29; uertets m

Latinum homilias Origenis in Iesum Naue, in Iudicum librum, in Psalmos

niantur apud Anastasium Romae episcopum 44.4, 1, 1 ; redditus pa-

scripsit simpliciter ut inuenit ER,

tentibus

sim, in Exodum, in Leuiticum et libros in epistulam Pauli ad Romanos, quae ab Origene perorandi stilo dicta etant, explanandi specie trans-

post

fere

triginta

annos,

aequum putat pet epistulam respondere calumniis 74,4, 1, 7 ; eius fides probata est Alexandriae haereticotum petsecutione 7174, 2, r; eius fides de Ttinitate 44,4, 2, 5; AH, I, 4, 12 ; de Filio Dei 214A, 3, x ; AF, I, 4, 25 ; de tesuttectione carnis 74,4, 4, 1 ; AH, 1, 4, 31 ; 1, 6-8 ; de iudicio futuro et de diabolo 74.4, 5, 1 ; de anima 44A, 6, 1 ; transtulit Origenis

opera rogatus a fratribus (a Machatio) AAA, 7, 2 ; AH, x, 17, 15 ; adfit-

mat se Origenis neque defensorem esse neque adsertorem neque primum interpretem 74,4, 7, 18 ; PP, I, 1; ad eum Apronianus transmittit

epistulam 84 Hieronymi ad Pammachium 24H, x, 1, 5 ; Hieronymo

re-

spondit ne reticendo uideatur crimen agnoscere JAH, r, 2, 5 ; Aquileiae in monasterio positus ante annos fere triginta pet gratiam baptismi tegeneratus signaculum fidei consecutus est per Chromatium Iouinum et Eusebium 74H, x, 4, 6 ; a Hieronymo in-

cusatus quod Origenis opera transtuletit 44H, 1, 10, 1 ; in interpretandis libris Periatchon abiecit et praetetmisit quae intet se contratia inuenitentur ALII 12713 9 PP. 132325 non

quae fidei essent contratia AH, r, 14, 27 ; in libris Periatchon non interpretatus est ea quae reliquis Otigenis sententiis et nostrae fidei con-

tratia uidebantur PP, rr, 24; eius scedulas aduetsatii surripuerunt et adulterauerunt ^A4H, 1, 19, 41; eius

monachi Hieronymo descripserunt plurimos Ciceronis dialogos J4H, II, II, 6; demotatus est sex annos et post interuallum aliquod alios duos Alexandriae

44H, rr r5, r5;

16 ; contta uertens homilias in Gene-

tulit ER, 10 ;quomodo

transtulerit

Recognitiones PCR, 39 sqq.; Historias Eusebii PHE, 35. rus

et

in rure BP; 15 14, 39.

Ruth liber canonicus E, 35, 3. Sabaoth BP, rz, 11, 17.

sabbati obseruatio ES, 37, 22. Sabellii causa aliqua uetba in symbolo Aquileiensis ecclesiae adiecta sunt E$, 5, 55 ; eius haeresis appellatur etiam Pattipassiana ES, 5, 33 ; eius haetesis E$, 5, 34. sacerdotii sacramentum BP, rr, 24, 9. sacramentum Christi E.$, 1, 5 ; susceptae catnis ES, 14, 8 ; crucis ES, 46,

7;sanguinis BP, rz, 9, 16 ; sacerdotii BP, 11, 24, 16 ; symboli AH, 1, 5, 4 ;

euangelicum PHE, 32 ; iuris iurandi "AH,

x

1,

I1;

sacramentorum

scientia in Scriptura diuina BP, r, II, I; Sacramentum suscipere BP, II, 30, II ; Sacramentum — mystica expositio Scripturae BP, rr, 30, 27. sacrate : cozzp. -ius ES, 7, 6. sacratum conubium /4H, r1, 13, 18.

sactilegium negationis Chtisti 44H, 1r, 8, 55 ; periurii ZAH, 11, 1o, 7.

Sadducaei E, 59, 12. saeculatis : uita 74H, r, 19, 14 ; auctotes ER, 32 ; negotia AH, r, 19, 11;

codices ZAH, 1r, 6, 5 ; libri AH, 11, 6j 10511; A ASOERUSUE Se Ze. saeculum : etrot huius saeculi E$, 7, 29 ; a saeculo parata sedes in qua sessurus erat Christus E$, 3o, 6 ; ante saecula 15, 537,345 BP] 15. 26; 19 : saeculi consummatio BP, rz, 7, 31; saeculi futuri bona BD, rr, 27, 19;

RES VERBA LOCVTIONESQVE apud prius saeculum JAH, r, 28, 7; in hoc saeculo BP, r1, 27, 39 ; in fine saeculi 44H, 1, 57, 7 ; in praesenti, in futuro saeculo 24H, r, 38, 9; saeculorum fututorum archana AH, I, 45, 21 ; in fine saeculorum uenit Christus BP, 1, 7, 14 ; saeculo tenuntiare AH, rr, 6, 12. saltim E53. 15. DPL t, x. 6. salua tegula fidei 74O, 15, rr; salua fidei ratione AH, 1, 12, 5 ; salua Vir-

ginis incorruptione ES, o, 1o ; saluis praerogatiuis PJA4P, 42. saluate./40; 7, 10$ H9, 3, 24:6, 22 ; BP; 15 29, 18; exc. Saluatot 740, 9, 10 ;E$, 6, 5 ; 12, 12; BP, 11, 19, 2 ; uide : Christus, Filius, salus humana E, 7, 56; salutis consummatio BP, 1, 8, 29 ;una eadem-

que salus a Christo conlata est animae et carni E$, 57, 48. salutatis Christi aduentus E$, 32, 20. sanctificare E.$, 55, 20.

sanctificatio Spiritus Sancti E.$,8,8 ; 11, 13; sanctificationis uirtus E, 39, 25. Sanctitas Lonorifice dictum de Romano pontifice AA, 1, 4. sanctus (Chrisiamo sensu) AO, 8, 9;

4 AH, m, 15, 28 51, 55, 95 BP, ny, 19, 18 ; ecc. ; in fine saeculi omnes sancti

cum Christo supra daemones habebunt sedem AH, r1, 37, 7. sanguis uuae BP, rz, 11, 89; 1, 9, 12; (fc. sanguis Christi. E $, 21, 4; sanguinis Christi uirtus BP, 1, 9, 20;

sanguis Christi perfectorum potus BP, zr, 11, 86; in Chtisti sanguine baptizamur BP, r, 9, 9.

NOTABILIA

337

scandalum ES, 17, 9 ; AH, 1, 2, 7 ; 11, 41, 1O 5 ec.

scedula — scida 4H, rz, 19, 42; t, 19, 48 ; I1, 45, 15 ; ezc. schisma facere ab ecclesia JAH, t1, 24, 5. scholaris scientiae gratia BP, z,

POG, 1o. dies BP, 1r, 29, 25 ; scientiae BP, r1, 30, 29 ; scientiae sermo 16, 21 ; scientiae lumen POG,

6 ; scientiae intellegentiae BP, r, 11, 82 ;scientiae inluminatio mundo data est cum data est lex BP, 11, 29, 25. Scribae E5, 28, 21 ; BP, 11, 8,28 ; 11, 26, 28 ; eorum figuta Simeon DP, rr, 8, 2.

scribere dogma 240, 5, 5 ; fidem 740, 12, 16; testimonia in corde sctipta ES, 18, 4; serpens in persona Domini scriptus BP, 11, 16, 28.

Scriptura [uide : Spiritus Sanctus] E.$ 6, 17; 9, 1 ; 16, 18; efc. ; numquam in Scriptura inuenitur ubi Spiritus Sanctus factus uel creatus dicitur 440,

1,

30;

Sctipturarum

440, 7, 40; Sctipturae Sancto inspiratae ES, 34, turas apocryphas Patres in ecclesiis legi E.$, 36, 12 non

solum

mentorum

debet

uetitas

a Spiritu 16 ; Scripnoluerunt ; Scriptura

continere

sacta-

scientiam, uerum

etiam

mores informare discentium BP, r, II, I ; in Scripturis sensus historialis, mysticus, moralis BP, zr, 11, 7; in

Scripturis serpens ponitur in figura diaboli BP, 11, 16, 18 ; uerum etiam

in persona Domini BP, rr, 16, 27; tauti dicuntur contrariae uirtutes DP, II, 16, 21; sed etiam Dominus BP,

IL, I6, 24 ; leo dicitur diabolus BP, IL, 16, 20 ; sed etiam Dominus

BP,

sanum sapere zAH, 1, 27, 34.

II, 16, 23 ; Scripturarum auctoritas

sapete : tatio crucis aliud Iudaeis aliud gentilibus aliud credentibus sapit

BP,

ES,

17,

3.

sapiens :gez. 57. -tum ES, 1, 9. Sapientia quae dicitur Solomonis liber non canonicus

sed ecclesiasticus ES,

6,3. DRE R fili Sirach liber non canonicus sed ecclesiasticus E$, 36, 5; qui liber apud Latinos Ecclesiasticus appellatur E$, 36, 4.

Satanae synagoga 74H, 11, 15, 40; 11,

34, 38.

satis — ualde : satis breues BP, 11, 2, 9 ; satis uerum /AH, 1, 3, 5 ; satis arguis

AH, 1, 28, 35 ; satis discrepant POB, IA satyticus AH, 11, 13, 11. Saul AH, 1, 34, 8.

scandalizare 44H, 11, 8, 14.

n,

16, 59;

in Scripturis

alia

sctipta sunt pfopter praesentem uitae statum, alia designant gloriam futuri regni BP, rt, 50, 25 ; alia dicta

sunt propter exteriorem hominem, alia propter interiorem hominem BP, IL, 30, 24 ; alia seruant historiae fidem, alia sola continent sacramenta, alia secundum moralem et ethicam

interpretationem debent exponi BP, IL 30, 27; Hieronymus se iactat habuisse Didymum xa$«yqr$v in Scripturis AH, r1, 15, 13 ; Scripturae ecclesiis

traditae

sunt

ab apostolis

uelut plenissimum fidei instrumentum 44H, 1r, 56, 7; a Hieronymo mutatae sunt noua et a Iudaeis mu-

tuata interpretatione 74H, 11, 36, 9 ; Scripturae depositum Sancti Spiritus AH, n1, 37, 7 ; ex Sctiptutis Hiero-

338

RES VERBA LOCVTIONESQVE NOTABILIA

nymus abscidit Susannae historiam et ttium puerorum hymnum 4H, II, 37, 10 ; septuaginta trium uitorum interptetatio Spiritus Sancti inspitatione prolata ^AH, rr, 37, 16; apostatae et Iudaei Scripturas intetpretati sunt 7^A4H, 1r, 40, 19 : uide :

canon. scrupulum capete 44H, r, 20, 25 ; absque ullo scrupulo POG, 51.

scrutate pro scrutati /AFI, r, 45, 42. se sibi suus fro cius, ei, eorum, ez. : eius obiectiones in se fretorsimus AH, r1, 1, 1 ; (Origenes), prouocante

se ordine quaestionis, respondit AH, I, 17, 14 ; Christus et omnes sancti sui AH, 1, 37, 7 ; condemnatio aduet-

sum istum si proferenda sit, epistula sua sufficit 4H, 11, 5, 34 ;nos simplicitatem suam uerbis apostolicis reddere temptabimus ES$, ri, 24; quae nunc pater suus benedicens eum exprimit BP, 1r, 24, 5 ; habebant

consilium fratres sui ut occidetent eum DP, x1, 25, 45 ; pto quo eis secundum sensum suum respondeamus ES, 10, 6 ; erc. secate — infamate, calumniati

brosium

qualibus

: Am-

obtrectationibus

secet /AH, 1x1, 25, 14.

secretum : intra secreta uteti uirginalis 4255. 8;7. secundo — iterum BP, zr, 19, 26; x1,

27, 60. secundum Zezzpor. : motus, qui in nobis ferocius mouentur secundum ptimam aetatem BP, r, 11, 70.

secus pedes edoctus JH, 11, 58, 4. sed — nam BD, rr, 25, 11. sedere : Petro sedente et docente AH,

IL, 57, 24.

sedes apostolica 74.4, 4, 15 ; sedes docendi PCR, 66. seges hominum E, 9, 32.

seminare uerbum BP, r, 7, 28. sempiternitas Ef, 6, 56. sensus intellegentiae BP, r, 5, 2 ; ad sen-

sum interpretari (oppor. ad uerbum) it

mysticus

42,

5;

sensus

histotialis

et moralis (in Sctiptura)

DD DODGE

BD T

uS)

sententia praeuaricationis Ei$, 20, 25 ; abrupta et definita sententia AH, r,

45, 19.

tur AF

31 $0, 2x.

Serapion Rufini magister AAH, rr, 15, 18.

sermo — (unum) uerbum BP, r, 2, 15 ; 1557212122 5203 T2502. AET.OIS 100: Sermo Dei JAH, 1r, 13, 17 ; puella ad quam

setmo

fiebat AH, 1r, 13,

3. setpens in Scriptura ponitur in diaboli petsona BP, 11, 16, 18 ; sed etiam in Christi persona BD, 11, 16, 27.

seruus Dei PRB, 9. Sextus (auctot sententiarum) idem est quem uocant Romani Xystum, episcopum et martyrem DP.$.5, 8. sexus non etit in resurrectione spiritali, ex Hieronymi et Origenis sententia ZAPI Y 2$, si — num saepius adbibetur : cf. : ipse uidetit si AH, rz, 7, 16 ; uide si AH, I, 17, 20 ; quaetebatut si AH, rz, 18,

7; fequite si 241, 5, 1992; melim diceret si AH, 1, 25, 39 ; petspicite si AH, 11, 2, 28 ; probarem si AH, 11,8, 28; quacto $1! ZAEI, t1) 019900 ; nescio si 24H, x, 25, 15 ; si... an —

utrum... an : ptodat si sit hostis an socius Éj$, 2, 32; si non — nisi : si non credulitas praecesserit E.S, 5, 29 ; si non esufissent BD, rr, 19, 29 ; si

forte — fotte : aduersum me si forte oblatrantibus 74.4, r, 16 ;. nisi si forte aliqui BP, r, 6, 11. Sichem BP, r1, 7, 8.

sicubi — sicut : nosti quia de anima, sicubi illa quae solent dici, non praeterieris 74H, 11, 31, 10.

Sidona — uenatores uel uenatrix BD, Tl; IOS QOL RI. TO. signaculum — signum crucis 74H, r, 5, I0; signaculum fidei consequi AAH, 1, 4, 7; signaculum

semis tribus BP, rr, 12, 8.

"AH,

nes interpretatus est duo Seraphin Filium et Spiritum Sanctum AAH, 11, 50, 6 ; hoc blasphemiae crimen duci-

septuaginta interpretes 74H, 1r, 59, 5 ; septuaginta trium uirorum una et consona uox Spiritus Sancti inspiratione prolata /AH, rr, 37, 15. Seraphin E, 5, 25 ; in Is. 6, 2 Orige-

castitatis

POG, 13 ; signaculum crucis E$, 41, 2I signare — significate, praenuntiare, conptobare : ne aestimes haec Pauli solius nouella praedicatione signari ES, 42, 2 ; quod propheta signauerat

ES, 14, 24; audi quomodo per Esaiam signatur ES, 17, 18. Simeon patriarcha BP, rr, 7, 1; eius

commissum BP, r1, 7, 8 ; figura Scribarum BP, rr, 8, 2; tenet speciem irae uel furoris DP, t1, 9, 11.

Simeon (Lc. 2, 25) BD, rr, 21, 6. similare — similem reddere : stilus (Basilium) similat Cypriano POB, 7.

RES VERBA LOCVTIONESQVE

NOTABILIA

339

similitudinem tenere E$, 7, 15 ; in similitudinem Dei proficere BP, r, 11, 29. Simon Magus PCR, 58. singuli : quid per singula commemotoss ED 15, 33, 14: Sirach : uide : Sapientia.

ritus sanctificatione nulla fragilitas E$, 8, 85; a Spiritu templum Chtisto fabricatum est intra secreta uteri

sociare : soli carni sociatus Ej$, 11, 9.

sanctificatio

sollicitare concilium E, 57, 52. Solomonis tres libri ecclesiis traditi : Prouerbia Ecclesiastes Cantica Canticorum ES, 35, 10 : uide : Sapientia. solummodo BP, r1, 5, 19. sopot : per soporem — per somnium gd

ro T1265 POG,; I4.

sotot in Christo POP, 14 ; P.$5, 4. sots non constat euentu aliquo sed Dei iudicio decernitur BP, rm, 14, 17; laborem labor multiplicata sorte suscipiet ER, 46.

uitginalis Ej$, 8, 7; 8, 25 ; Spiritus maiestas ES, 8, 26 ; uenit super Virt-

ginem et in eius partu conplet pattem uiri E$, 9, 10; nihil turpe ubi Spiritus inerat E$, rr,

I3; eius donum

hominibus datum

ES, 29, 14 ; in Spiritus commemo-

ratione adinpletur mysterium Trinitatis E$, 33, 11; unus Spiritus et alius non potest esse Spiritus Sanctus ES, 33, 14; Spiritus de Dei ote procedens et cuncta sanctificans ES, 33, 19; inspirauit legem prophetas euangelia apostolos E.$, 34, 16; in

ecclesia creditur unus Spiritus Sanctus ES, 57, 8 ; aliqui separant Spiritum Sanctum a substantia Patris

spatsim 74H, 1, 20, 15 ; 11, 45, 2. speciale testimonium 24H, 1r, 8, 49. speciatim 74H, t1, 5, 51.

ES, 37, 39 ; Spititus Sanctus Spititus Christi E.$, 46, 4; Scripturae Spiri-

species mortis E, 12, 9; terrae E, 40, 22 ; speciem tenere, seruare BP, II, 9, 9-10 ; quae a nobis explanandi

IL, 47, 26 ; mens

tus Sancti depositum AH, rr, 37, 8 ; Spiritu Sancto in-

104. spem habere in -- ab/ar. AH, 1, 55, 4.

luminata BP, rz, 5, 7 ; in Spiritu dicitur Dominus lesus Christus BP, r, 5, 25 ; gratiam Spiritus accipit unusquisque secundum mensuram fidei suae BP, r1, 26, 7o ; Pater Filius Spititus Sanctus unius deitatis uniusque

sperare in 4- ab/az. BP, 1, 4, 4 ; 1, 7, 11 ;

substantiae

specie translata sunt ER, 13. speculari gloriam

Domini

BD, r, rr,

EdEL 3.:3212:53,:53. 115625, y sDeftare in 4- accus. AH, x, 35, 18. spinea corona E$, 20, 15.

spiritalis : gloria E.$, 39, 25, substantia 5; 11, 4; potus.DP; 15/29; 15; uit

AH, 11, 41, 28; PRB,

18 ; gradus

44H, r, 4, 15;

Spititus

Sanctus uidet Patrem et Filium et ab eis uidetur intellectuali oculo deitatis VALLI 1:54:920/; 1; 30:854: Sctiptüftae uoces Spiritus Sancti AH, 11, 36, 25 ;

Spiritus Sancti inspiratione prolata est una et consona uox septuaginta

BP, 11, 27, 1 : uide : gradus ; corpus 444, 4, 10; ES, 44, 28 ; AH, 1, 6,

trium interpretum /AH, rr, 37, 15 ;

2433,1,2751, 8, 243 13,9/133 3 PAP,

pretatus est Otigenes in Is. 6, 2 AH, r1, 50, 6 ; Spititu Sancto inspi-

42 ; institutio /AH, 11, 41, 17 ; spititalis expositio, intellectus, explanatio (in Scripturis) BD, 1, 10, 9 ; 1, 10, 51 ;

It 8, 1; a corporalibus diuidere BP, 1r, 29, 33.

spiritalia

'Irinitas, Scripturae]: nusquam in Scriptura dicitur factus uel creatus, Origenis

sententia

74O,

rante omnibus

linguis loquebantur

apostoli AH, x1, 57, 33 ; ES, 2, 2.

spiritus diaboli in haereticis 44O, 9, 17 ; memotiae spiritus E$, 4, 32 ; diuinus

spititaliter BD, r, 7, 23. Spiritus Sanctus [wide : Pater, Filius,

ex

Spiritum Sanctum et Filium inter-

r, 29;

inter ceteras creaturas factum esse Spiritum Sanctum dicit Origenes 440, 1, 51 ; Spiritus Dei (— Sanctus) in omnibus sanctis 44O, 9, 15 ; de eo

nascitur Christus 74,4, 5, 2 ;ES, 8, 4; inspitrauit Scripturas E.$, 1, 21;

eius aduentus E$, 2, 2 ; replet apostolos E$, 2, 11; nec uisibilis nec

passibilis E.$, 5, 42 ; Christus Spiritu Sancto perunctus E.5, 6, 17 ; in Spi-

spiritus E.$, 11, 5 ; spiritus adoptionis DP, 1, 11, 45 ; spititu paupet BP,

II, 27, 51 ; secundum gratiam spititus ZÁH, 11, 13, 16 (oppor. secundum carnis ordinem); in spiritu filium ptocteate

BD,

uiuificans

(oppor.

1r, 25,

35;

littera

spititus

occidens)

AH, rt, 15, 47 ;ui, 40, 50; in lege

littera a spititu diuidenda est BP, 11,

29, 50.

sponsa Christi AH, 1r, 13, 15 ; puella sponsa Chtisti dicitur quod Sermo Dei sactato quodam conubio animae iungatur humanae 74H, 1r, 13, 17 : uide : Christus, ecclesia.

340

RES VERBA LOCVTIONESQVE

spuma matis ES, 9, 27. stola Christi figura ecclesiae (Gen. 49, 11) BP, 1, 9, 6 ; stola intellegi potest martytii gloria et passio BD, 1, 11,92. stringere oram PR, 2. Stromata Origenis /AH, 1r, 1, 9 ; I1, 34,

1I : Aide : Origenes. studium esse -J- z5fin. AO, 2, 5. suasus 74O, 15, 16. sub praesentia Z4O, 7, 24; sub Deo teste 40, 7, 35 ; sub sermone AH,

II, 36, 6; sub mysterio ES, 15, 17 ; 37, 4; Sub hac figura E, 14, 25; sub Dei testimonio 44H, r, 11, 24;

sub exemplo 24H, 1, 45, 5 ; sub eo capitulo 74H, 1, 24, 15 ; 1, 42, 24; etc. subiacet amor et studium E$, 16, 8.

subindicare (oppor. petindicare) AH, r,

41, 56.

subintellegere 44H, 1, 41, 59. subintroire BP, rr, 29, 14. subiugate in oboedientiam E, 39, 25. sublimatus E$, 12, 19. subneruare BP, 11, 8, 28. suboles postetitatis BD, rr, 5, 5.

NOTABILIA

ditur E$, 5, 41 ; Trinitas inseparabilis substantia deitatis E.$, 8, 40 ; substantia Dei inseri corporibus non potest nisi spiritali aliqua mediante substantia quae capax esse diuini spiritus possit E.$, 11, 4 ; de substan-

tia Dei progenitus Filius E$, 14, 5; non ex substantia Patris natum Filium uolunt Arrius atque Eunomius E, 57, 57 ; à Pattis substantia aliqui separant Spiritum Sanctum-.E$, 57, 40; substantiae ratio E$, 37, 64; 'Irinitas in personarum distinctione unitas in ueritate substantiae AH, r,

4 25.

substantialiter E.$, 7, 10 ; BP, r1, 26, 77. substantiuus E$, 7, 9. subtrahere — detrahere, auferre : haec in Ezechihele non subtraxisti AH,

I1 312017. successor cathedrae et doctrinae PCR,

5o. succincta breuitas E.$, 39, 2. sufferte dogma JAH, rz, 35, 1o. sufficienter AH, 1r, 55, 8.

suggetere -- infin. BP, ir, 6, 17.

subteptio doli ES, 2, 29. subtipere — subtrepere : ne eis ambi-

suggestio BP, 11, 26, 44. suinum uitium P.A, 17.

guitas subripiat E.$, 18, 5 ; ut subti-

supeteminens natura Dei FS, 1o, 21.

pias auribus populorum JAH, r, 19, 37; ex hoc sermone subtipientes

superfluus

AH, 1, 14, 51 ; ebrietas aliqua subripiens AH, r1, 41, 31. subrogate ministrum POB, 25 ; pueru-

lum PHE, 3o ; in sacerdotium POG, 27. subsctibete

perfidiae 74O,

xr, 3.

subsistit Filius cum Patre E, 4, 22; subsistentes personae Trinitatis 74.4, 25:9. substantia [w/de : Christus, Deus, Filius, Pater, Spiritus Sanctus, Trinitas,

natura]: una eademque

712453, 21 44

Tinitatis

Hz, 4, 145 P44P, 265

substantia Dei sine initio sine fine simplex inuisibilis sine ulla admixtione incorporea ineffabilis inaestimabilis ES, 4, 12 ; nihil adiunctum nihil

creatum in substantia Dei ES, 4, 14 ; Filius imago substantiae Patris E, 4, 17; substantia animi ES, 4, 35 ; deitatis.

substantia

immortalis

E,

5, 40; Filio una eademque substantia cum Patre ES, 5, 41 ; substantia incorporea Dei ES, 7, 2; Filium

cum audis, memento baec de incorpotea dici substantia et natura simplici E$, 7, 2; in substantia deitatis nec Pater nec Filius nec Spiritus Sanctus uisibilis aut passibilis cte-

74H, 1t, 22,

1; rr, 8, 48;

PHE, 39; superfluo AH, t1, 13, 2 ; ex supetfluo ZAH, 11, 8, 45 ; superfluum esse, uideri -J- isfin. ES, 10,

27527, 42-

supetna : uide : inferna. supetsctiptio BP, 11, 26, 39. sutgere a mortuis E$, 17, 14 : wide : fesurgere, resurrectio.

Susannae historia a Hieronymo e Scriptutis erasa est /AH, 11, 57, 10. suspendere : palmes ramis suspendere solet BP, 1, 2, 1o.

suspicionum malarum certamina /AH,

1, 3, 6.

sustentatio corporis BP, r, 1o, 46. symbolum (uide syziboli fextum ad ES, 4; 156,58; 1202 Mo JA TP oo 33, 1; 34, I): symboli traditio et ratio E.$, 1, 7 ; symboli sacramentum AH, 1, 5, 4; de symbolo aliqua edi-

derunt inlustres tractatores

ES, r,

16;

eatenus

Photinus

haereticus

consctipsit ut simpliciter et fideliter dicta ad argumentum sui dogmatis traheret Ej$, 1, 17 ; symboli simplicitas E, 1, 24 ; symboli traditio ecclesiis data E$, 1, 28 ; symbolum indicium praedicationis E.$, 2, 12 ; ab

apostolis conpositum E, 2, 15; dici potest indicium et conlatio E;$,

RES VERBA LOCVTIONESQVE NOTABILIA 2, 16; quate conlatio

E,

2, 17;

quare indicium E$, 2, 18; non cat-

tulis scriptum sed corde retentum ES, 2, 35 ; indicium unanimitatis et fidei apostolorum E$, 2, 57 ; munimenta fidei E$, 2, 40; symboli diuefsitas in uariis ecclesiis E.$, 5, 6 ;

$315: 4, 2; 16, 4; 41, 18 ;Romae qui gratiam baptismi suscepturi sunt publice symbolum reddunt E, 5, 9 ; in aliquibus locis symbolo quaedam addita uidentur propter nonnullos haereticos Ej$, 5, 15 ;in symbolo *in" praepositio additur ubi de diuinitate fides ordinatur E, 34, 7; non ubi de creatutis et de mystetiis sermo est

ES, 54, 9 ; 34, 15 ;in fine symboli

frons signaculo VH

crucis

contingitur

5; 1o.

symmystes ovupjorgs JÁH, n3, 4, 5; E24. 40735 2,3. synagoga Satanae JH, 1, 15, 40; r1, 34, 38 ; Synagoga — Iudaei, Iudaea religio 44H, 1r, 15, 2 ; 11, 15, 50 ; efc. synodus episcoporum .4H, m, 51, 15.

taediate BP, 1r, 2, x. talione: sine talione mordere JAH, 1, 7, 17-18. tamen 705 postpositum ES, 39, 11 ; AH, 143802915 25216:;2:,54,6 51: 8,48; efc.

tamquam : non tamquam eum qui inuideat sed tamquam eum qui inuidiam passus sit BP, t1, 25, 19. tanta — tot /ÁH, r, 58, 4. tanto — tanto magis E5, 4, 36 ; 16, 11 :

uide : quanto. taurus figura Filii Dei BP, rr, 8, 21; II, 22, 9 ; tauti in Scriptura dicuntur conttatiae uirtutes BP, 1r, 16, 21; uerum etiam Dominus BP, r1, 16, 24. temerare dicta Saluatoris /4O, 9, 10;

aliena scripta 74H, r, 19, 36. tempestuosus PON, 5. templum — corpus Christi E$, 8, 7 ; 8, 25; templum (ludaeorum) subuersum BP, r1, 8, 38. fempora : fuisse pro esse E,

fuisset pro esset /4O, 7, 25 ; BD, 11, 10.1275 DEI 1, 8/5 3, 145 175 E, 20, 30; efc. ; fuetat pro erat AO, 7,

2; 13, 17; 244144, 5, 5 ; E, 15, 9; 28, 2; BP, 1, 9, 15 ; AH, 1, 4, 28;

efc. ; fuerit pro sit E, 41, 24; BP,

1, 6, 21; AH, 1, 50, 27; 1, 34, 4; D0425548; 15, 4o, $9 36/24; füerit "Pro etit o 740) 16, 85 BP; 15. 9,320;

uide: wariatio pro praesenti.

femporum,

tempus : per tempus BD, r, 2, 16. temptatio (re//gioso sensu) BP, 11, 19, 15 ; II, 20, 8 ; 11, 21, 15 ; efc. ; temptatio-

num cruciamenta ES, 4» 9 ; temptationum pftocella BD, rz, 8, 51. temptator BD, 1r, 19, 20; "ut, I9, 30; etc.

tenebrae ignorantiae E$, 6, 12 ; tenebrarum opera BP, 1» 27, 14 ; tenebrae — peccatum BP, rr, r1, 8. tenere fidei regulam 24O, r, 7 ; ecclesiam E, 37, 62 ; formam BP, r1, 9, I2; speciem BD, rr, 9, 11 ; sententiam ;4H, 1, 22, 25 ; similitudinem ES, 7, 15 ; sicut fides catholica tenet

ZAH, 1, 12, 4 ; qualis lectio teneretur -AH, 1t 40, 24 ; mentes

tenerentur

studiis occupatae PHE,

10; tenere

4- infin. AH,

perfectum

1, 45, 42 ; tenere

quod cu» coniunct. PAP, 25. tenor recti 44O, 8, 11. tenuare : cato uitiorum

labe tenuata

atque in spiritalem gloriam mutata

ES, 39, 25.

Terentius 74H, r1, 15, 1o.

tergiuersatio actuum publicorum 24H, I, 10, 15 ; hypoctiseos 74H, r, 2, 14. terra repromissionis E, 6, 10 ; BP, 11, 3, 8 ; terrae maledicta Christus purgauit E$,

20,

22;

terra, peccante

protoplasto, sententiam praeuaticationis accepit E$, 20, 25; in terrae corde BD, rz, 6, 35 ; terra (Gen. 49, 25) figura carnis in Christo benedictae BD, 11, 26, 75 ; terra fluens lac et mel fiputa Christi BP, TIS RgS terreri in doctrina E.$, 14, 1 Tertulliani libri aduersum Matcionem

440, 9, 7; Rufinus ei falso tribuit Nouatiani librum De Trinitate 40,

I2, 5 ; eius opinio de anima 24.4, 6, 7 'Testamentum uetus ES, 27, 40 ; 34, 17 ; efc. ; ueteris Testamenti

libri cano-

nici E.$, 35, 1 ; libri ecclesiastici E.5, 36, 5; Testamentum uetus tepudiat Manichaeus

Iacob, 37, 34;

34r

Agar

E$, 37, 26 ; concubina

figurae

legis ueteris

"Testamenti BP, 11, 5, 2 5 11, 5, 15. Testamentum nouum ES, 34, 18; noui Testamenti libri canonici E,

35, 11; libri ecclesiastici E$, 36, 8. testimonium naturae E$, 38, 18 ; loqui in testimoniis Domini 24H, rr, 28, 5.

'Thecla nominata est Melania ob insigne metitum uirtutis AJAH, 1r, 29, 5 thensauti sapientiae et scientiae BP, 1r, 22, 4. Theodosius PHE, 48.

342

RES VERBA LOCVTIONESOQVE NOTABILIA

'Theodotionis translatio AH, rr, 40, 2 : uide : Otigenes.

'Iheophilus Alexandrinus 24H, r, 16, 18.

'Thessalonicenses : quidam sub Pauli nomine consctipserunt epistulam ut eos contutbarent quasi instaret dies Domini 240, 7, 15. timor Dei 44H, 1r, 11, 19; in timote

Dei perfectus POG, 57 ; initia habere invtimore Dei 24.45 1191435127 titulare /AH, 1, 356, 16. titulus : huic uni titulo de resurrectione respondi AH, r, 9, 1.

P.AP,

26; nec intet Patrem Filium

et Spiritum Sanctum est ulla diffetentia nisi quod ille Pater est et hic Filius et ille Spiritus Sanctus 74.4, 2, 7; AH, 1, 4, 21 ; Trinitas in subsistentibus personis unitas in natura atque substantia 7474, 2, 9 ; Trinitas

in petsonatum distinctione unitas in uetitate substantiae /AH, 1, 4, 23; coaetetna inseparabilis incorporea inuisibilis inconprehensibilis "Trinitas AH, x, 4, 14 ; sibi sola ut est ad petfectum nota AH, r, 4, 15 ; catet omni uisibilitate corpotea AH, rz, 4

'Tobiae liber non canonicus sed eccle-

18; Trinitas inseparabilis substantia

siasticus E.$, 36, 7. torpete ad Latinum sermonem 24H, r,

deitatis E.$, 8, 40 ;uocabulis personisque discreta Ej$, 8, 40 ;personae

11:519; toruus : «077p. totuior POG, 16.

'Irinitatis affectionis uocabulis distinctae E$, 33, 15 ; Trinitas unum pet substantiam affectu personisque discreta E.$, 46, 5 ; in Trinitate una eademque diuinitas E.$, 33, 20 ; una 'Irinitatis uirtus atque diuinitas E, 37, 41 ; Ttinitas sibi inuicem coopetans E$, 8, 33 ; adest tota Trinitas in Virginis partu E$, 8, 39 ; Trinitas ubique latens ubique apparens E, 8, 39; in Spiritus Sancti commemotatione adinpletur mysterium Trinitatis 3:552 Es

totum

loqui 24O, 14, 12 ; totis atmis

-AH, 1x, 25, 42;

pet totos libellos

EAEIDOEINES UT T: tractator /4O, 2, 15 ; 4A, 6, 4 ; uete-

rum tractatorum opefta ab haereticis falsata et interpolata sunt 740, 2, 15 ; nonnulli inlustrium tractatorum de symbolo aliqua pie et breuiter ediderunt E.5, x, 16. tractatus capituli BP, r, 3, 4.

tradere uictotiam de supernis E.$, 12, 20; — ptodete: Iudas tradiderit cum E, 18:7. ttaditio ecclesiastica 74.4, 1, 5 ; mystica EAT EIDEICSCESvmbolii Ent s PAAP, 36; apostolorum E, 2, 36; gestorum ES, 16, 5 ; fidei E.$, 31, 4; 37, 1; maiotum PHE, 42; traditionum lineae E$, 2, 24 ; traditionis

regula E.$, 46, 17 ; traditio symboli ecclesiis data E.$, 1, 28 ; Donatianus

ecclesiam traditionis criminatus est

ES, 57, 51.

tropaeum Chtisti ctux E$, 12, 14. rpomuküs BP, 1; 6, 20. tropus motalis BP, r1, 9, rz.

Tulliana eloquentia 74F, 1x, 13, 23. Tullius : zide : Ciceto. ; tum bina uel terna BP, 11, 26, 74. tutfis : accus. -em ES, 2, 39 ; 2, 45. typus : typum habere et formam caelestis Ierusalem BP, ir, 29, 9; in uetetis Testamenti ponitur typo BP, L5 S6.

tradux fezzm. generis BP, 1x, 26, 102; tradux humani seminis 74,4, 6, 6. trames intellegentiae AH, 11, 50, 11.

uacate : sensus uacat in hoc loco BP,

transformatio PCR, 38. transfundere benedictiones ad creden-

omittam, quod... E$, rr, r. uaga procetritas BP, 1, 2, 14.

tes BP, 11, 26, 103. tribulatio E.$, 45, 9. tricameratus BP, 1, 11, 5 ; t1, 14, 2. tricennalis AH, 1, 11, 19. Trinitas [uide : Pater, Filius, Spiritus Sanctus, Deus, natura, substantia] :

Valens imperator Arrianus POG, 32. Valentiniani Deum corporeum adserunt AAH, 1, 17, 9 ; adserunt corporaliter Patrem generasse et Filium

Trinitatis glotia atque aeternitas una eademque, in Clemente Alexandrino -40,

4, 3; Trinitatis

unitas

atque

aequalitas, in Dionysio Alexandftino -4O,

5, 5; Trinitas

unius

naturae

unius deitatis unius eiusdemque uirtutis atque substantiae

44/4, 2, 6;

IL, 30, I ; sed ne illud quidem ad absolutionem uacare huius quaestionis

generatum

esse 44H, x, 18, 12.

Valentinus congregauit ecclesiam E, 57, IO ; negat resurrectionem catnis E$, 539, 4; recipere uidetur Euangelia F5, 5911, Valerianus episcopus Aquileiensis AH, DIVI uallis lacrimarum 24H, r, 45, 46. uanitatis concilia E.5, 37, 17 ; 37, 20 ; efc.

RES VERBA LOCVTIONESQVE NOTABILIA uapot : Zide : ignis. uariaiio : fidem probati uult et quod aduersetur 74H, 1, 24, 4; pietatis et

teligiose dicta 74H, rr, 34, 2 ; ipse nobis prodidit unde est totum quicquid loquimur, quicquid scribimus... et quod de Graecis bonis Latina fecimus non bona J4H, r, 45, 35 ; ut doctus uideatur et plutimae lectionis AH, rr, 7, 10; in eo opere eum

laudauetit in quo nihil dogmaticum nihil de fide dictum sit et quod nihil tale inferatur 44H, ri, 16, 8; eum quem. alterum post apostolos sctibis atque omnibus placere 74H, rr, 28, 30 ; tum bina uel terna BD, r1, 26, 74 ; ob modestiam... pto quiete... pto

pace AH, r, 19, 17; in quibus eum quasi apostolum laudat... et quia non pro fide aduersum eum mouetur ordo Romanus

JAH, 11, 30, 2 ; opus

erat inludete et te aliud agere JAH, II, 33, 17 ; quid magis audax uel amplius temerarium ? 44H, 1r, 36, 5; nonne maiorem gratiam... praebuisses quam nunc istae tuae inuectiuae maertoris et AAH, 1t, 43,

confusionis praestant 1; optimumque opus

343

quod de catholicis sentitur uel intellegitur uiris 44O, 6, 7 ; de librorum

suorum uel sermonum cottuptionibus 74O, 6, 1i; uidebar aliquibus contentiosius uel calumniosius agere AH, 1, 32, 4 ; puellis uel mulierculis

scribens 44H, 11, 7, 18 ; ego me imitatum

te dixi uel secutum

AH,

1r,

31, 4 ; quomodo aestimat hanc causam uel hoc factum suum iudicandum ? 74H, t1, 48, 15 ; apostolus uel

de

se uel de ceteris sui loci uel

meriti addit E.$, 44, 13 ; decimum

uero

uel undecimum

sctipsimus PHE,

librum

con-

40.

uenatores figura apostolorum BP, rr, IO, I2 : Zide : Sidona. uendete ad pretium 74H, 11, 34, 39. uenenarius 74H, 11, 30, 1o. uenia : cum uenia tui dixerim ES, 1,4 ; IDDe xRU2RT.

uenire contra rerum naturam ES, 9, 31 ; ad reprehensionem JAH, 11, 48,

23 Venus : uide : Aphrodites. uerba deponeniia passiue adhibita : intet-

ef.;

ptetatt DP 0 8 Ex GRE eZ CI ctiminati AH, 1, 16, 41 ; calumniati VALLI 92 lateiti cd Ero 9 R6: deprecati PP, z, 6; merba fransitiue

uarialio dorum : ostendi quod... permutauit et quod... subuettetit

adhibita : erubescete AH, 1, 46, 25 ; obstupescete Ej$, 19, 9 ; fluete BP,

-AH, 11, 47, 25 ; non solum ueniam

SW Sq Xefsreisd) oue NR. fil CR ignoscere 44H, 1r, 30, 20 ; ptaeuaticatiD PIE 6 Usi MOtate i 24 TI benedicere BD, rz, 24, 3 ; ec. ; ittepete DPiuxr T1 16:cincutrere A ET IL, 8, 4 ; efe. ; uerba intransitiue adbi-

eius... et quod exemplo esse debeat confitemur

74H,

accipiant uerum

1r

48,

35;

etiam ad secunda

praemia uocabuntur AH, 1, 36, 25 ;

quod... fuerint... deductae sint... insettae sint... restituitut 44H, r, 45,

44; tcfertut... quod habebant consilium fratres sui... sed ludas reptes-

bita : suspendete BP, rz, 2, 10; in-

setit consilium BD, r1, 25, 41 ; intel-

nectete BD, 1, 2, 10 ; uerba actiua pro

legit quae sctipta sunt, quae... signauetint, quae... dicta sint II, 30, 22 ; expedit ... quomodo... neret... sit.. sunt... separantur 4, 30 ; pto eo quod certus erat...

deBP, geE, sed

deponentibus : scrutaui AH, r, 45, 42 j uerba actiua passiue adbibita : dicit —

quod nosset Z4O, 5, 9 ; uariatio fem-

II; consctibete — sctibete 74O, 7,

porum : ptoducet.. reparat E, 41, 6; non solum non arguemus sed et

15 ; AH, z, 11, 16; eic. ; praesumere — sutmete 74O, 8, 11 ; AH, r1, 28, zax'etelegeteres lescte vd Es I, 28, 2; BP, r1, 1, 5 ; derelinquere — relinquere 74H, r, 9, 17 ; 1, 19, 46; efc. ; peturguete — urguete 74H, r,

satisfacimus 44H, r, 25, 48; tunc intellegit... et tunc cognoscet BP, 11,

29, 30 ; Si quis exigeret... ut ptobarem si hodie... nox fuisset in terris aut si dies inlustrauerit. mundum AH, 1t, 8, 28 ; uide : anacolutba.

dicitur/E50 83152225

550DP

6075

uerba conposita nulla peculiari signtficaHone adbibifa : petpeti — pati 74O, 6,

25, 43; 6c. ; adinplere — JS

aOCODROTA

inplere

UNICI CODOBEe

Vatto AAH, 11, 25, 4.

—

uas honotis... itae E$, 41, 23-25. ubi ewm coniunct. bro indicaf. : a. nobis, ubi ad fidei fastigium uentum fuetit, tespuuntut ZAH, r1, 33, 27. uel — et: istud non sufficiat sentire

spectate ES, 33, 11 ; ec. ; exigere — aperte DP, 1, 8, xq5sE, 122 515 te-

fouete E$, 3, 27; expectare —

promittere — promittere DP, rr, 15, 29. uerbum breuiatum E$, r, 27; uetba

344

RES VERBA LOCVTIONESQVE

apostolica E.$, 1, 25 ;uerbum seminare BD, 1, 7, 28; uetbi ministerium

BP, 1, 7, 29 ; patet uetbi PP, 1, 16; Vetbum Dei:uide:Christus, Filius. Vergilius 44H, 1r, 7, 8; rr r5, 10; Vergilium exponebat puerulis Hietonymus in Bethleem 24H, rr, r1, 18. uetitas Scripturarum 740, 7, 40; naturae ES, 7, 50; carnis Christi ES,

37, 31; naturae carnis uel cotporis quod resurget a mortuis 44H, r, 8, 17 ; substantiae 44H, 1, 4, 24; uetitatis

tegula 74OC, 1, 10. uernaculus doctot P.$.$, 2. uetsiculus — uersus BP, rz, 6, 5 ; .AH, II, 40, 26. ueterulus — uetus ZAH, r1, 16, 5. Victorinus Petauionensis 44H, ir, 35,

16. uideri ut, quod -- coniumet. pro inf. AH, 1, 22, 19 ; I1, 40, 57 ; uideti —

esse E$, 38, 9 ; uideri f/eonasz. : uidentur esse — sunt BD, r, 5, 5; satisfacere uidemur -— satisfacimus 440, 10, 4.

Vigilantius 44H, 1, 21, 16. Vincentius Hieronymi amicus JAH, 11, 16.17. uincire ad arborem BP, r, 8, o. uinculum professionis 44H, 1, 14, 36. uit apostolicus 44O, 3, 15 ; uir desidetiorum 440, rz, 4. Virgo [mide : Maria, partus] : ex Vir-

gine nascitur Christus 74,4, 5, 2 ; ex Virgine natus est Pater, ex Sabellii haeresi E, 5, 34; Virginis partus E$, 8, 21; BP, 1, 6, 25 ; in eius partu nulla corruptio ES, 9, 10; 8, 9; Virginis consecratio E$, 8, 20;

NOTABILIA

gradus BP, r1, 27, 9 ; pietas fastigium omnium uirtutum BP, rr, 25, 17. uirtutes caelestes [uide: angeli, potestates] E19, 913203 SEA ET, 15020086; efc. ; eis appatuit natuta carnis Christi cum Vetbo Dei 40, rz, 39; in Sctriptutis tauri dicuntur conttatiae uirtutes BD, 1r, 16, 21.

uitus ueneni 74O, 2, 5 ; uirus uenenatum haeteticorum dogmatum 240, 2,08.

uisibilis ES, 4, 29 ; BP, 11, 6, 5 ; AH, I, 17, 23 ; efc. : uide : Pater, Filius,

Spiritus Sanctus. uisibilitas 44H, 5 18,8,

1, 4, 19;

x, X7, 46;

uisibiliter AH, r, 18, 12. uitae liber Scripturae 740, 5, 18 ; uitae fons de Chtisti costa E, 21, 15; uita restituta est pet unum hominem qui et Deus etat E.$, 23, 15 ; humanae uitae status adumbfratur in Ruben Simeon Leui BP, r1, 9, 7; uita aeterna BP, r1, 26, 95 ;totius mundi uita Christus ES, 20, 27 ;in nouitate uitae ambulate BP, II, 27, 28 ; uide : uoluntas. uitia catnis /AH, r, 8, 1o.

uitis figura Christi ex ea parte qua naturam suscepit humanam BP, r, 8, 15 ; Christus uera uitis BP, rr, 24, 7.

uiuete Deo (da£.) BP, rz, 11, 40. uiuificans spititus (oppos. littera occidens) AAH, 11, 15, 47 ;11, 40, 50. ullatenus BP, r, 4, 5.

ullus : nec ulli:sanctorum AH, 1, 6, 2; ne ulli auditorum 24H, rz, 32, 6;

ullo genere concedamus 240, r, 21. uncinulus palmitis BP, 1, 2, 9. unicus : zide: Filius.

uenit super Virginem Spiritus Sanctus et uirtus Altissimi (Chtistus) obumbrauit ei E.$, 8, 34-36 ; in Virginis partu adest tota Trinitas ES, 8, 39 ; in eius partu Spiritus Sanctus conplet pattem uiri E.$, 9, 8; ex ea

unigenitus E$, 33, 13 ; ZAH, t, 4, 24.

coepisse Christum aestimant Paulus

tradere unum Deum et unum Domi-

Samosatenus et Photinus ES, 37, 35 ; Virginis partus adumbratur in Gen.

unum non numero dici sed uniuersi-

49, 9a BP, x, 6, 25 ; uetitas carnis a

Christo adsumptae ex Virgine BP, 1516,28;

uirgula — uirga AH, 11, 28, 38 ; 11, 34, 30. uirtus una eademque Trinitatis 74.4, 2, 6; ES, 57, 41 ; P.AP, 26; uirtus Altissimi Christus E.$, 8, 36 ; 11, 15 ; uirtus Filii Dei E.$, 14, 9 ; uittus Dei

uicit mortem E, 17, 14; uirtutis confidentia BP, r, 6, 15 ; uirtutum

unitas Trinitatis 44O, 5, 5 ; AH, r, 4,

25 : uide : "Trinitas ; unitas ecclesiae catholicae 44H, 11, 5, 11. uniuersitas : zide : unus.

unus : quod diximis Orientis ecclesias num, hoc modo intellegendum est : tate... si qui dicat : unum hominem, hic unum pro numero posuit. Vbi autem secundus uel tertius non potest iungi, unus si dicatur, non numeti

sed uniuetsitatis

est nomen

ES, $55; in uno:positi 5, »,«ro. unus arZic. indefin. : AH, 1, 45, 10 ; r1, II, II ; P5, 15 : uide : articulus. uocabulis discreta Trinitas E$, 8, 4o :

uide: 'Trinitas. uocate ad crimen 44H, 1, 16, 50; ad

RES VERBA LOCVTIONESQVE NOTABILIA damnationem 74H, x, 22, 8; 1, 3o, 29 ; I, 46, 14 ; PP, 111, 17 ; ad ptaemia "AH, x, 56, 24 ; ad culpam et ad accusationem 74H, tr, 33, 14. uoces

Euangelii

24O,

9, 4; in uoce

tubae ES, 29, 29. uoluntas mala, auctore daemone, peccato et morti nos fecit obnoxios ES, 38, 27 ; uoluntas in bonum mutata, auctore Deo, nos teddit innocentiae et uitae E$, 58, 28 ; in uoluntate, non in facto est crimen E, 38,

25. bnepBoAucós BP, r, 9, 5.

Vrsacius PRB, 1 ; PON, 22. ut -J- coniunct. pro accus. et infin. : adieci

utin quantum possim aliquanta deciderem 24.4, 7, 9 ; ut cum cozparat. : ut euidentius agnoscas E, 32, 8 ; ut manifestius fiat E.$, 533, 23 ; ut grauius notetur BP, ir, 4, 8 ; efc. ; for-

"ae rariores : ut ne... quidem BP, rr, 17, 1 ; aequum est, putaui ut 74H, rr, 42, 17 ; AA, 1, 8; uideri ut AH, rz, 22, 19 ; possibile est ut 24O, r1, 40; incredibile est ut E$, 19, 12 ; credibile est ut 24O, 4, 5 ; dignus ut BP, H, 22, 4; indignum ut E, ro, 3.

utrum... aut 4A A, 6, 2 ; AH, r1, 18, 28.

345

duXovucia, /AH, 11, 10, 16. duAMóvikos. AH, 11, 14, 2.

$vowds BP, 1, 6, 20. xenium feconciliationis E$, 19, 32. Xystus : Aide : Sextus. Zabulon BP, r1, 10, 1 ; benedictio pottionem futurae hereditatis designat et sortem BP, r1, 10, 2 ; de tetra Za-

bulon aliqui apostoli adsumpti sunt BP, 11, 10, 4; in terta Zabulon saepe Dominusvdocult) BP xn rores fluxus nocturnus BP, r1, 11, 2 ; figura conuetsionis animae BP, rr, 11, 7;

cum Nephtalim sociatus in Euangeliis BP, 11, 23, 6; principes Zabulon referuntur ad personam apostolorum BP Ima rot Zacchaeus episcopus

Caesareae

PCR,

65. zelatus BP, 1r, 26, 153; in Graeco de-

signat non tamquam eum qui inuideat sed tamquam eum qui inuidiam passus sit BP, 11, 25, 19. ZelusEDP, 11026; 135 15 27: 215 zelus

malus et bonus BP, r1, 27, 22. Zezabel 44H, 1, 19, 20.

CONSPECTVS

MATERIAE

Práefatio 255.98, 0 O0 xU, PI DAD THEN VII-IX Repestaà Rufiniana 5. coder c c M EE X-XI Dibliographia selecta.r ages sox BU Sae M eO XII-XIX Index auctorum bibliographiae ............. xs XX De adulteratione librorum Origenis ............ 1-17 Apologia ad Anastasium Romanae urbis episcopum .. 19-28 Apologia (contra Hieronymum) ......2. .es 29-123 Expositio Symbols n.r se PRLRIOUPRS TTee 125-182 De benedictionibus Patriarcharum ............. 183-228 APPENDIX Prologus in Apologeticum Pamphili martyris pro (ÜrpgeueL..JPpqE S. OP Ue, (aS DI Brace Praefatio in omelias sancti Basilii .............. Prologus in regulam sancti Basilii .............. Praefationes in libros Origenis Periarchon ....... Prologus in explanationem Origenis super Psalmos ROCVISXOCCVIDCNDECVITIN C E mc Praefatio in Gregorii Nazianzeni orationes ...... Prtaefatioan Sexti sententias. 2o oed te. V RIMM Prologus in Adamantii [Origenis] libros quinque aduersus BIereticos M ON

In Libros Prologus Praefatio nis super Prologus Prologus

231-234 235-237 239-241 243-248 240-251 253-256 257-259

RUN FEE DE WE SD

261-263

Histofigrum. Ruüsebiloo cnr in omelias Origenis super Iesum Naue .. atque epilogus in explanationem Origeepistulam Pauli ad Romanos ......... in Clementis recognitiones ............ in omelias Origenis super Numeros ....

265-268 269-272 273-277 279-282 283-285

INDICES Seripturdrum locis 193.5 T0... 207 Ecc E AUCTOTURU IOCli ue ose ad M Rufini res uerba locutionesque notabilia ........

Imprimé par les Usines Brepols S. A. — Turnhout (Belgique) Printed in Belgium.

289-294 205-296 297-345

XX

ER 4c

-

"

pd

-

w

"AL