Notkers des Deutschen Werke: 3. Band, 2. Teil: Der Psalter. Psalmus LI–C 9783110484359, 9783110484342

Citation preview

NOTKERS DES DEUTSCHEN WERKE NACH DEN HANDSCHRIFTEN NEU HERAUSGEGEBEN VON

Ε. H. SEHRT UND TAYLOR STARCK *

DRITTER BAND · ZWEITER TEIL DER PSALTER

·

PSALMUS LI—C

HERAUSGEGEBEN VON

E D W A R D H. S E H R T

VEB MAX NIEMEYER VERLAG · HALLE/SAALE 1954

Alle Rechte, auch das der Übersetzung in fremde Sprachen, vorbehalten

Altdeutsche Textbibliothek, begründet von H. P a u l f herausgegeben von G. B a e s e c k e f Nr. 42 Lizenz-Nr. 2 5 9 - 3 1 5 / 8 / 5 2 Herstellung: I V / 2 / 1 4 - V E B Werkdruck Gräfenhainichen-70

(200:13)

(LI.) ( 1 ) IN

FIXEM

DOECH IDVMEVS

INTELLECTVS ET ANNVNTIAVIT

DAVID

. ( 2 ) CVM

SAVL ET DIXIT

VENIRET .

VENIT

An CHRISTVM Slhet disiu 5 ferniimest dauidis . uuanda sin fient antichristus hier irrefset uuirdet. den doech idumeus bezeichenet. Ymbe dauidis kenide slüog doech sacerdotes . umbe Christes kenide slähet antichristus martyres. (3) QVID GLORIABIS IN ΜALITIA Qvi potens es? Cheden alle mit dauid. 10 uuaz küollichost du dih in arge . dü-dir mahtig pist ? Nemugen ouh tier unde uuurme übelo tuon ? (4) Iniquitate tota die. Yuaz küollichost du dih in ünebeni allen dag. Du tüost io andermo daz tu dir neuuoltist . ziu dunchet dir daz kuollih ? Iniustitiam cogi15 tauit lingua tua. Vnreht ahtota din zunga. Vnreht uuas dir in müote unde in [R 181] munde. Sicut nouacula acuta fecisti dolum. Du habest mit triigeheite DAVID

IN DOMVM

ABIMELECH.

4 siehet 6 bezeichenet. 7 sluöch doech christis 8 slähet martyres - ; 11 oüh 13 ieo neuuoltist/ 14 ziü 17 trüge/helte δ Quae significatio verborum antichristi actibus non immerito deputatur. Doech enim Idumaeus David adversaries fuit, sicut Christo antichristus erit. iste sacerdotes extinxit, ille facturus est martyres. C. 10. quid facturus es, ο potens, quid facturus es, multum te iactans ? occisurus es hominem: hoc et scorpius, hoc et una febris, hoc et fungus malus. A. 15 et quando non facis, cogitas; ut quando aliquid mali abest a manibus, a corde non absit: aut facis malum, aut dum non potes facere, dicis malum, hoc est, maledicis: aut quando nec hoc potes, vis et cogitas malum. Α. Altd. Textbibliothek Bd. 42.

Notker

22

338 getan . also daz scarsahs tüot. Iz nimet daz har . nals den lib. Also habest du mit allen dinen linchusten imo daz üzera genomen. Sin güot name du imo . siDero selo nemähtost du täron. (5) Dilexisti malitiam 5 super benignitatem. Ärgen uuillen minnotost dü mer danne guoten uuillen. Iniquitatem magis quam loqui §quitatem. Vnde ünreht sprechen mer danne reht. finstri

lieht

Tenebre uuären dir lieberen danne lux. (6) Dilexisti omnia uerba precipitationis. Älliu uuort niderscrecchi 10 minnotost dü . ih meino . diu in den dod screcchent. .i. ünchustigen

Vuar-ana ? In lingua dolosa. An uizesen uuorten. Vuanda dü uuissost. daz anderer libelo teta . du chäde aber . daz er uuola täte. (7) Propterea deus destruet te in finem. Fone diu störet dih Got in ende. Y b e 15 er dih nü nestoret . so dero uuerlte ende chiimet . so störet er dih. Euellet te . et emigrabit te de tabernaculo suo. E r uuelzet dih üz . unde uerfüoret dih ferro fone 3 üzzera 9 Älliü 10 meino . diu dot 15 dero 16 emigrabit de

14 diu

1 novaculum est in quadam subtilitate tensum latius ferrum, radendis pilis acutissimum praeparatum; quod licet barbae segetem metat impressum, corporis tarnen substantiam relinquit illaesam. convenienter ergo saevisisaimi hominis dolum acutae novaculae comparavit; quia sicut illa hominem non laedit, ita nec iste animam iusti sub quavis afflictione percellit. potest enim rädere omnia, quae sunt forinsecus attributa, quasi pilos: sed animae interna tunc magis efficit pulchriora, quando ei nititur auferre mundana. C. 8 noluit, inquit, intellegere, ut bene ageret, clausit oculos a luce praesenti . . inique, inordinate, perverse vis levare aquam super oleum; demergetur aqua, oleum supereminebit; ponere vis sub tenebris lucem: fugabuntur tenebrae, lux manebit. A. 14 et si non modo, certe in finem destruet, quando illud ventilabrum venerit, et acervus paleae a massa separatus fuerit. A.

(201 : 9)

339

sinemo gezelte. Et radicem tuam de terra uiuentium. Vnde dina uuiirzellun uuirfet er üzer dero lebendon erdo. Sament dien säligen neläzet er dih püen. (8) Videbunt iusti et timebunt. R e h t e gesehent hier in uuerlte . 5 uuaz imo geskehen sol in enero uuerlte . unde furhtent iro selbero. Et super eum ridebunt. Vnde in enero uuerlte lachent sie sin. Et dicent. Ynde sus chedent sie . (9) Ecce homo qui non posuit deum adiutorem suum. Sino . uuär der m a n ist . der Grotes helfa 10 nesüohta. Sed sperauit in multitudine diuitiarum suarum. Niibe sih trösta ze sinemo michelen rihtuome. Et preualuit in uanitate sua. Vnde gereih in sinero lippigheite . folle-fuor mite. (10) Ego autem sicut oliua fructifera in domo dei . speraui in misericordia dei. 15 Aber ih ne[R 182]uuas imo gelih chit dauid. Ih uuas 2 üzzer dero 3 dien. püen. 12 gereih 13 üppegheite

4 gesehent

5 gescehen

3 quia cum sanctis domini nee diabolus, nec antichristus nec sequaces eorum habebunt aliquam portionem. C. 5 quamdiu enim sumus in hoc saeculo, nondum est ridendum, ne postea ploremus . . ergo iusti, qui sunt modo, qui vivunt ex fide, sic vident istum Doech, quid illi eventurum sit, u t tarnen timeant et sibi: quid enim sunt hodie, sciunt, quid eras futuri sint, nesciunt. A. 7 sed quoniam in futuro iudicio poenitentiae non erit locus, merito supra eum iusti ridebunt. C. 15 nam et hinc errant homines aliquando. deum quidem colunt, et non sunt iam similes isti Doech: sed quamvis de deo praesumant, ad temporalia tarnen, ut dicant sibi: colo deum meum, qui me facturus est divitem in terra . . sed non vult se propter talia diligi deus. Δ. — et merito se olivae comparat, quia de eius germine dominus Christus effloruit, qui spirituali oleo perunetus est prae consortibus suis, sed haec oliva beatissima talem fruetum intulit, qui omne genus humanum peccatis aridum misericordiae suae facerit largitate pinguescere. C. 22*

340 kelih in Gotes hus . demo birigen oleboume . unde gedingta an Gotes knäda . nals an den scaz . sö er teta. Vuanda ih an Gote uuolta uuiirzellon . bediu bin ih pirig poum . pediu gebiro ih CHRISTVM . der 5 oleum sinero electorum ist. In gternum et in sfculum s$culi. Yuio längo gedingo ih an in? Echert nü? loh nü . ioh iomer in uuerlt uuerlte. (11) Confitebor tibi in sQculum . quia fecisti. Dir bin ih iihtig . daz du iz täte. Du sldede mih fone disemo doech . 10 du uuoltost mih . unde feruuiirfe in. Et ezspectabo nomen tuum quoniam bonurn est in conspectu sanctorum, tuorum. Vnde bito ih dines namen . uuanda er güot ist . in dinero heiligon gesihte. Dar iro gaudium irfullet uuirt äne önde. dar bechennent sie güoten dinen 15 nämen.

(LII.) (1)

IN

FINEU

PRO AMALECH INTELLECTVS umbe dia berentun

DAVID.

Suslih fernumest ist dauidis pro parturiente. Daz ist 1 dömo oleboüme. 3 bediü 4 poüm. pediü 6 Vuieo 7 iemer 9 schiMe doech. 10 expectabo 11 est fehlt 13 heiligon 14 bechennet/ dinen 18 fernümist die 9 quid feoisti ? Doech damnasti, David coronasti. A. 13 ante conspectum sanctorum tuorum, quando iam gaudium generale iustorum est, et concordi exsultatione laus domini sine fine cantabitur. C. 18 Pro Maeleth, sicut in Hebraeorum interpretationibus nominum invenimus, videtur dicere pro parturiente sive dolente . . Christus hic parturit, Christus hic dolet . . neque enim non parturiens et dolens diceret, Säule Säule, quid me persequeris? A. — quod nunc ad ecclesiam domini competenter aptamus, quae tamquam dolens ac parturiens populum commonet perfidorum, ut a suis iniquitatibus conquiescat, ne in divina disceptatione dispereat. C.

(202 : 4)

341

pirinte ecclesia . si ist parturiens . si liget in chindebötte . si noth INSIPIENS ist nothafte . si habet liier pressuram. DIXIT IN CORDE avo NON EST DEVS. Vuer ist so linuuizzig . daz er chede . daz Got nesi. äne der ubelo tüot. unde chit. 5 Got uuile iz so. Der fersaget . daz er Got si. Vuanda liehet imo unreht . so neist er Got. Iudei chäden ouh er nist Got s'-.lhen in fone CHBISTO . N O N EST D E V S . OCCIDAMVS E V M . ( 2 ) Corrupti sunt. Die Gotes so ferlougenent . die sint iruuarte in iro sinne. Et abominabiles facti sunt in uoluptatibus 10 suis. Ynde fone diu sint sie leidsame in iro müotuuillon. Vnreine sint iro uuillen. Non est qui faciat bonum . non est usque ad unum. Neheiner neist iro . der uuola tue. (3) Dominus de c§lo prospexit super filios kominum . ut uideat si est intellegens . aut re15 quirens deum. Got [R 183] uuarteta hara-nider fone himele an dero menniscon chint . ze ges6henne . ube 6 chäden oüh 7 slahen 8 ferloügönent. 9 abhominabiles 10 diü leidsame 11 Vnreine 12 Noh einer 13 tuöe. 4 si advertas, si intellegas, si discutias, qui putat deo placere facta mala, non eum putat deum. si enim deus est, iustus est; si iustus est, displicet ei iniustitia, displicet iniquitas. tu autem, cum putas ei placere iniquitatem, negas deum. si enim deus est, cui displicet iniquitas, tibi autem non videtur deus, cui displicet iniquitas, non est autem deus. nisi cui displicet iniquitas, cum dicis in corde tuo: fa vet deus iniquitatibus meis, nihil aliud dicis quam, non est deus. referamus nos et ad ilium intellectum, qui et de ipso Christo domino nostro, de ipso capite nostro occurit. ipse enim cum in forma servi appareret in terra, dixerunt, qui eum crucifixerant: non est deus. quia filius dei erat, utique deus erat, sed illi, qui corrupti sunt et abominabiles facti sunt, quid dixerunt ? non est deus, occidamus, eum, non est deus. A.

342 deh6iner Got pechenne aide uuelle. Got nedarf uuart e n . uuanda er alliu d i n g uueiz . er tüot aber die uuärten a n dien er ist. D i e uuartent fone himele . dar iro gedang ist. (4) Omnes declinauerunt simul. Dar sah 5 er . daz sie alle uuangton. Inutiles facti sunt. Vnde linnuzze uuorten sint. Non est qui faciat bonum non süne dero ιηόηηίκποη

est usque ad unum.

Yuanda sie Schert filii hominum

Gotes

sint . nals dei . pediu neist under in . neheiner der uuola tue. (5) Nonne scient omnes qui operantur 10 iniquitatem? Nesulen die alle noh keeiscon iro u n r e h t . die iz nu tüont . unde iz uuizen neuuellen? Der t a g uuaz

c h u m e t . daz sie c h e d e n t .

tohta

uns

ubermüoti

Q V I D N O B I S PROFVTT SVPEBBLA

1 deheiner 2 uueiz. 8 pediü noh einer 9 tuöe. 10 Ne suln keetscon auf Ras. von s 11 uuizzen 1 si enim respicit de caelo deus, ut videat, si est intellegens aut requirens deum, subintrat cogitatio imprudenti, quia non omnia novit deus . . illa ergo sie solvitur quaestio, quia plerumque ita loquitur scriptura, ut quod dono dei creatura facit, deus facere dieatur . . deus facit, ut videamus. hinc enim dictum est et illud, spiritus enim omnia scrutatur etiam altitudinem dei: non quia ille sorutatur, qui novit omnia, sed quia tibi donatus est spiritus, qui et te scrutari facit . . quare autem de caelo, si hoc homines faciunt? quia dicit apostolus: nostra autem conversatio in caelis est. A. 7 expecta, inquit dominus, noli cito ferre sententiam: donavi hominibus bene facere, sed ex me, inquit, non ex se. ex se enim mali sunt: filii hominum sunt, quando male faciunt, quando bene, filii mei . . ergo tolle, quod homines filii dei sunt, remanet, quod filii hominum sunt: non est, qui faciat bonum, non est usque ad unum. A. 12 non enim non demonstraturus est deus iniquis iniquitatem suam. si non est demonstraturus, qui erunt, qui dicturi sunt: quid nobis profuit superbia, et divitiarum iactantia, quid contulit nobis (vgl. Sap. 5,8) ? Α.

(203:5) unde

rlhtüomis

rilom

siu

fersuuunden

343 also

BT DIYITIARVM IACTATIO? T R A N S I E R V N T I L L A OMNIA TAMQVAM

scäto

Qui deuorant plebem meant ut cibvm panis. Die neimo ih . die min folg ferslindent also br6t. Die also linirdrozen sint sie ze slähenne . so bröt ze 5 έζβηηβ. (6) Deum non inuocauerunt. Got nehareton sie ana . daz er in sih selben gäbe, nube daz er in hier era unde scaz käbe. Des sie gereton daz anahareton sie. daz uuolton sie ze in chomen. Ibi trepidauerunt timore . ubi non erat timor. Sie forhton in . rihtuom 10 dar forhta neuuas. Sie forhton ferliesen diuitias . nals uuistüom sapientiam . daz in mer mahti sin. Quoniam deus dissipat ossa eorum qui hominibus placent. Vuanda Got zebrichet dero bein . die menniscon lichent. Iudei uuolton lichen romanis . fone diu uuurten iro bein VMBRA.

1 siü fersuuundun getilgt 3 neimo fölch 12 dissipat 13 bein.

2 a sc4to durch Strich darunter 4 ünirdrözzen 5 özzenne. 14 diü uuiirden bSin

4 cetera enim, quae manducamus, poesumua modo illa modo ilia; non semper hoc olus, non semper hanc oarnem, non semper haec poma: semper autem panem. quid est ergo, devorant populum meum in cibo panis ? sine intermissione, sine cessatione devorant. A. 6 deus gratis se vult coli, gratis se vult diligi, hoc est, caste amari; non propterea se amari, quia dat aliquid praeter se, sed quia dat se. qui ergo invocat deum, ut dives fiat, deum non invocat; hoc enim invocat, quod ad se vult venire, quid enim est invocare, nisi vocare in se ? in se ergo vocare, hoc dicitur invocare. nam cum dicis, deus, da mihi divitias, non vis, ut ipse deus ad te veniat, sed vis, ut divitiae veniant ad te. A. 10 numquid enim timor est, si quis perdat divitias ? non est ibi timor, et ibi timetur. si quis autem perdat sapientiam, vere timor est, et ibi non timetur. A. 14 illi vero, qui Chrietum dixerunt, non est deus, ibi timuerunt, ubi non erat timor. dixerunt enim, si dimiserimus eum,

344 heiligen

dien geloubigen

ferbrochen. CHBISTVS uuolta liehen sanetis unde fidelibus Gotes chint

chint

m£nniscon

die filii dei sint . rials filii hominum . imo neuuiirten b6in ferbrochen. Confusi sunt quoniam deus spreuit eos. Sie uuurten gescendet . uuanda Got ferchös sie. 5 Mit rehte [ R 184] sid sie Gote neuuolton liehen . unde er

neist

Got

sie chaden NON EST D E V S . (7) Quis dabit ex syon salutare israel? Vuer gibet fone syon haltare israheli? er

neist

Got

Vuer ? äne demo sie chaden . N O N EST D E V S . Cum conuerterit dominus captiuitatem syon . exsultabit iacob . h6un uuärto

10 et tytabitur israel. S6 Got peuu6ndet syönis ellentüom, so spriingezet iacob . unde freuuet sih israel. Der 1 di§n 9 exultabit

2 ne uuürden 11 sprüngezen

3 belli

4 uuürden

venient Romani et tollent nobis et locum et regnum . . maluistis enim Christum occidere, quam locum perdere, et perdidistis locum et gentem et Christum, timendo occiderunt Christum, sed quare hoc? quoniam deus dissipavit ose a hominibus placentium. volentes placere hominibus, timuerunt perdere locum. Christus autem ipse, de quo dixerunt, non est deus, maluit displicere hominibus talibus, quales illi erant; filiis hominum, non filiis dei maluit displicere. inde dissipata sunt ossa eorum, illius ossa nemo confregit. A. 6 deus ergo sprevit eos: et tarnen spernendo admonuit illos, ut convertantur. modo cognoscant Christum, et dicant, deus est, quem dixerunt, non est deus. A. 8 quis dabit ex Sion salutare Israel ? nonne ipse, quem dixistis, non est deus? Δ . 11 vere Jacob et vere Israel, minor ille, cui servivit maior, ipse exsultabit, quia ipse cognoscet. Α. — Israel interpretari diximus vir videns deum. quod tunc ecclesiae sine dubitatione conceditur, quando, sicut illi promissum est, in aeterna patria feliciter collocabitur . . et respice, quod in resurrectione generali frequenter patriarcha Jacob nominatur. C.

(204:6)

345

uuärer ünder-scranch . uuärer Gotes änes^o

iungero sun . uerus iacob . uerus israel. der mendet is. an

urstendi

an

demo

iungesten

Vuenne uuirdet daz ? In resurrectione . in nouissima tige

die.

( U L I . ) δ

(1)

IN

FINEM

( 2 ) CVM VENERVNT

IN

YMNIS

ZIPBEI

INTELLECTVS

ET DIXERVNT

IPSI

DAVID.

AD SAVL . NONNE

ABSCONDITVS EST APVD NOS? Selbemo dauid ist fernumest in lobesangen . daz chit an disemo gagenuuerten psalmo . der an CHBISTVM sihet. Er sang in dö ECOE DAVID

2 Vuenne] Vuendet/ θ siehet.

iugesten

7 NOS.

8 fernümist

9 Quod Saul persecutor erat sancti viri David, optime novimus: quod figuram gerebat Saul temporalis regni, non ad vitam, sed ad mortem pertinentis, et hoc vestrae caritati nos commendasse meminimus. itemque, quod ipse David figuram gerebat Christi, vel corporis Christi, et nosse debetis et recolere, qui iam nostis. quid ergo Ziphaei ? vicus quidam erat Ziph, cuius habitatores Ziphaei, in quorum regione se absconderat David, cum eum vellet Saul invenire et occidere . . si quaeramus ergo, quid interpretentur Ziphaei, invenimus florentes . . inveniamus hic primo David latentem, et inveniemus ei adversarios florentes. attende David latentem: mortui enim estis, dicit apostolus, membris Christi, et vita vestra abscondita est cum Christo in deo. isti ergo latentes quando erunt florentes ? eum Christus, inquit, apparuerit vita vestra, tunc et vos cum illo apparebitis in gloria; quando erunt isti florentes, tunc erunt illi Ziphaei arescentes. A. — Ziphaei significant florentes, quod in isto mundo peccatoribus datum est. David autem figuram gerebat domini salvatoris, per quem declaratur populus christianus. in hac ergo similitudine decenter exprimitur, hic perfidos esse florentes ac liberos, et fideles absconditos atque conclusos. C.

346 CHRISTO dö ziphei chämen . unde sauli sägeton . daz dauid dar bi in geborgen uuas. Ziph hiez 6in stat . dannan hiezen ziphei die dar säzen. Ziphei uuirt latine geantfristot florentes . daz chit plüonte . unde uuola 5 dihente. Mit dien uuerdent peccatores pezeichenet . die hier in uuerlte uuola dihent . unde grüone sint. Aber dauid pezeichenet christianos . die sih hier berze süono-täge

gent . unde aber geoffenot uu6rdent in iudicio . so C H R I S T V S ehümet iro guollichi. Nü bitet dauid daz in 10 Got fone in löse. (3) DEVS IN NOMINE TVO SALVYM ME FAC . et in uirtute tua iudica me. Got kehalt mih fore zipheis . in dinen namen . unde irteile mir in dinero

Über-t6ile dih Got I V D I C E T T E D E V S . mit irtöiie mir uuelichero baldi ist hier gesprochen . I V D I C A M E ? äne kehalt mih daz er fore sprah . S A L W M M E FAC. Also er chäde . kehaltendo irt6ile mir

chrefte. Sid man flüochondo chit.

15

SAL[R 185]VANDO

IVDICA ME.

(4) Deus exaudi

orationem diehsimin

meam. Got kehöre min gebet. uuanda ih nebito florem 2 Ziph ein 3 hiezzen säzzen. pezeichent. 6 uuerlie davor Bas. diehent. 12 irteile 13 über teile 14, 16 irteile ale bito 'bitte' aufgefaßt

5 diehente. 7 pezeichenet bito von Graff

13 hoc dicat ecclesia latens inter Ziphaeos . . ne autem quondam ille infirmus, cum venerit fortis, ventilabro illo ad sinistram nos mittat, salvet nos in nomine suo, et iudicet nos in virtute sua. quis enim hoc tarn temerarius optaverit, ut dicat deo: iudica m e ? nonne pro maledicto dici solet hominibus, iudicet te deus ? ita plane est maledictum, si iudicat te in virtute sua, sed si non te salvaverit in nomine suo: cum vero in nomine praecedente salvaverit te, salubriter in virtute consequente iudicabit. securus esto: iudicium illud non tibi erit punitio, sed discretio. A. 17 perveniant ad aures tuas verba oris mei, quia non florem Ziphaeorum a te desidero. A.

(205:8) zipheorum. Auribus percipe uerba oris mei.

347

Fernimmit £uuig

küot

oron diu uuort mines mundes . uuanda ih eterna bona g^ron ze infahenne. D a z keb£t folle-chome . noh neiruulnde hinnont dinen oron. (5) Quoniam alieni 5 insurrexerunt aduersum me. Yuanda fr6mede irburet ίύάοα

s i n t . uuider mir. Ziu fr6mede ? Nesint ziphei in tribu slahta

unrehte

iuda . also dauid ? Ane daz sie iniqui s i n t . unde bediu freniide

alieni.

Et fortes

qugsierunt

animam

rneam.

Ynde dlenistman

starche suohton mina sela. Saul unde sine ministri 10 färeton mines libes. Et non proposuerunt deum ante conspectum suum. Vnde negegagenuuerton sie Got fore iro ougon. Daz c h i t . neliabeton sie Got fore ougon. Durh in neliezen sie iz. (6) Ecce enirn deus adiuuat me. Sehent no . Got hilfet mir. Inuuert tougeno . nals üz2 diü 3 inphahenne. 6 Ziü iüdorslahta 7 bediü 8 quesierunt 9 etarche aus ο rad. 12 ofigon. zweimal 14 Sehent tougeno. 2 nam Ziphaeis etsi sonet oratio mea, non audiunt, quia non intellegunt. temporalibus quippe gaudent, bona aeterna desiderare non norunt. ad te perveniat oratio mea, ex desiderio aeternorum tuorum beneficiorum excussa et iaculata: ad aures tuas emitto earn, adiuva earn, ut perveniat, ne deficiat in itinere medio, et quasi collapsa corruat. A. 6 nonne ipse David Judaeus erat de tribu Juda ? ipse autem locus Ziph ad tribum Juda pertinebat, Judaeorum erat, quomodo ergo alieni? non civitate, non tribu, non cognatione, sed flore. nam vis nosse alienos istos ? in alio psalmo filii alieni dicti sunt, quorum os locutum est vanitatem, et dextera eorum dextera iniquitatis. A. 9 fortes enim Saulem vult intellegi cum ministris. C. 14 omnes enim sancti adiuvantur a deo, sed intus, ubi nemo videt . . nam gloria nostra haec est, ait apostolus, testimonium conscientiae nostrae. in hac gloriatur iste intus, non in flore Ziphaeorum foris. A.

348 -uuert. Et dominus susceptor est anim§ meg. Vnde truhten ist infangare minero selo. Dar ist sin h61fa. (7) Auerte mala inimicis meis. Vuende libel fone mir . ze minen fienden. Daz neist flüoh nube uuizegtüom 5 des chiimftigen fiures. In ueritate tua disperde illos. In dinero uuarhöte ferlius sie. Sie blüont nü . in iro üppehiite

uuärheite

uanitate . lä sie danne iruuerden in dinero ueritate. (8) Voluntarie sacrificabo tibi. Vuilligo opferon ih dir. Yuilligo lobon ih dih . nals umbe ander . äne umbe 10 dih selben. Et confitebor nomini tuo quoniam bonum est. Vnde iiho dinemo namen uuanda er guot ist. Er neist ander . äne guot. Cüot heizest du . daz ist din namo. (9) Quoniam ex omni tribulatione eripuisti me. Yuanda dü mih lostost . fone allen binon . daz küot

15 habet mih keleret . daz din namo ist bonum . unde daz fürsta güot

summum bonum. Et super inimicos meos respexit oculus meus. Ynde min ouga iiber-sah mine fienda [R 186] zipheos. Ih habo iro blüomen uberuuartet 2 inphdngere/ 4 fienden. fluöh Punkt danach rad. uuizzegtuom 5 fiüres. 6 uuärheite ferliüa 7 tippeheit (Kelle 114) 8 öpheron 12 heizzest 17 oüga fienda 2 quomodo te adiuvat t et dominus susceptor est animae meae. A. 5 sie quomodo virent, sie quomodo florent, igni servantur. A. 6 puta, quia florent modo, puta quia exoriuntur sicut foenum . . nam si t u fueris in corpore ipsius David, in virtute sua disperdet illos. isti florent felicitate saeculi, pereunt in virtute dei. A. 9 quare ergo voluntarie ? quia gratis amo, quod laudo . . quid est gratuitum ? ipse propter se, non propter aliud. A. 12 et confitebor nomini tuo, domine, quoniam bonum est, ob nihil aliud, nisi quia bonum e s t . . melius nihil inveni, quam nomen tuum. A. 15. quoniam ex omni tribulatione eripuisti me: ideo intellexi, quia bonum est nomen tuum. A. 18 super illos Ziphaeos respexit oculus meus: florem quippe illorum

(206:4)

349

al fteisc ist

an dih sehendo . unde daz kelirnet . quia omnis caro höuuue

.

unde

m^nniscin

piirlichi

also

höubluomen

fenum . et claritas hominis sicut flos ffni.

( L I V . ) (1)

IN

FINEM ende

IN

YMNIS

INTELLECTVS

IPSI dürnohti

DAVID.

5 Chbistvs ist finis . christvs ist linser perfectio. An in Ιό bin

sihet. daz in disen laudibus kesungen uuirt. Die selben lob

laudes sint fernumest dauidi . daz chit christiano pollute

pulo. Vues sint sie imo fernumest? lant

mandungo

sunder

sluftödes

noh

Daz hier neist

sprängonnis

sunder

regio gaudendi sed gemendi . et non exsultandi . sed chäronnis

,

früsprangot

10 plangendi. Vnde übe dehein exsultatio linseren herzon άη gedingi

'tn sacbo

DEVS ana-ist. daz diu ist in s p e . nals in re. (2) EXAVDI DEPRECATIONEM MEAM. ET NE DEspexeris deprecationem meam. Kehore Got mina fleha . unde nefersih mina

1 sehendo. fleisc 2 piirlichi aus 1 korr. hoübluomen 6 siehet. in 7 femiimist 8 liüte fernumist ? 9 siüftödes sprängonia exultandi. 10 dehein exultatio 11 did 4ntsacho (Kelle 33,122) 13 fleha. transii altitudine cordis, ad te perveni, et inde respexi super illos, et vidi, quia omnis caro foenum, et omnis claritas hominis sicut flos foeni. A. 6 Finis ergo noster perfectio nostra esse debet, perfectio nostra Christus . . in hymnis, in laudibus . . agnoscamus ergo honorem nostrum, et intellegamus. si intellegimus, videmus non esse istam regionem gaudendi, sed gemendi, non iam exsultandi, sed adhuc plangendi. sed et si exsultatio quaedam habitat in cordibus nostris, nondum est in re, sed in spe. A.

350

(207 : 17)

digi. (3) Intende mihi et exaudi me. Tüo min uuara . uncle gehöre mih. Contristatus sum in exercitaiione mea. Ih pin unfro uuorten in miner ο geüobedo. Daz chit . an demo leide . daz mir fone dien ubelen geskehen i s t . 5 daz mih üobet unde gdrtet . pin ih so irlegen . daz ih iz chümo fertrago. (4) Et conturbatus sum a uoce inimici . et a tribulatione peccatoris. Vnde bin getruobet fore des fiendes stimmo . unde fore dero binun des sündigen. Ih uuolta die minnon . die mih hazent. unchraft

müotis

10 nu irret mih infirmitas mentis . daz chit müotsuht . unde η im et mir dia lüteri des herzen. Quoniam declinauerunt in me iniquitatem. Vuanda iro unreht chertön an mih mine fienda. Sie uuären mir be ύηrehte fient . uuanda ih in hold uuas. Et in ira mo15 lesti erant mihi. Ynde in iro zorne . uuären sie mir inbländene. Des uuile mih Got kenietot uuerden. unde mit diu üoberot er mih. Aber daz ih iz fertrage . daz ist über mine chrefte. (5) Cor meum conturbatum est in me. Des [R 187] dinges ist min herza getrüobet . 20 uuanda iz uuiget mir. Et formido mortis cecidit super me.

haz

Vnde todes forhta cham mih ana. Odium ist minnesami

haz

der tod . also dilectio der lib ist. Odium forhta ih. 1 Duo 8 fiendes 21 haz]hoz

3 uuorden 9 häzzent.

4 leide, dien 13 fienda.

gescehen 17 diü.

4 u. 16 homines malos, quos patitur, commemoratus est, eandemque passionem malorum hominum exercitationem suam dixit . . exerceri me quidem inter malos posuisti, sed nimis exsurrexerunt supra vires meas. A. 9 cum extendit dilectionem, ut diligat inimicos, afiectus est taedio, multorum inimicitiis, multorum rabie circumlatratus, et quadam humana infirmitate succubuit. A. 21 vita nostra delictio est: si vita dilectio, mors odium est. cum coeperit homo timere, ne oderit, quem diligebat, mortem timet. Α.

351 (6) Timor et tremor uenerunt super me . et contexerunt me tenebr$. F o r h t a unde bibenot chämen mih ana . unde finstrina bedahton mih. haz

finistrina

der

odium tenebr§. Also iz c h i t . Qvx ist

in

finstri

minnesami

lieht

Dilectio ist lumen . sinen

brüoder

hazzet

der

ODIT F R A T R E M SVVM I N

(7) Et diχϊ. Y n d e do c h a d ih . Quis dabit mihi pennas sicut columbg . et uolabo et requiescam? Vuer gibet mir also tübun federä . daz ih fliege unde räuuee ? Y u e r gehllfet mir daz ih mit minnon in einote geflihe. aide irsterbe. nio mih fientscaft neuberuuinde ? 10 (8) Ecce elongaui fugiens . et mansi in solitudine. Sino . geferret pin ih flihendo . unde in einote uuoneta ih. I n des herzen tougeni t u ä l t a ih . dar echert Got säment mir ist . dar süohta ih räuua . unde fant sorgün. (9) Exspectabam dominum qui saluum mefaceret. a pusillo 15 animo et tempestate. F o n e diu beit ih trühtenes . daz 5

T E N E B R I S EST.

4 hazzet bruöder durch Zeichen umgestellt 8 , 1 1 einote 9 gefliehe. 11 fliehendo. 12 toügeni samet 14 Expectabam 15 diü beit 3 qui odit fratrem suum, in tenebris est usque adhuc. si dilectio lumen est, odium tenebrae. A 8 aut mortem optabat, aut solitudinem desiderabat. quamdiu, inquit, id mecum agitur, id mihi praecipitur, ut inimicos diligam, convicia istorum crebrescentia et adumbrantia me, commovent oculum meum, perturbant lumen meum, appetunt cor meum, interficiunt animam meam. vellem, ut abirem, sed infirmus sum, ne manendo augeam peccata peccatis . . etenim amissa dilectio mors tua. hanc ille amittere timuit, qui dixit, metus mortis cecidit super me. itaque ne amittam dilectionis vitam, quis dabit mihi pennas sicut columbae ? A. 12 in quo deserto? si forte in conscientia, quo nullus hominum intrat, ubi nemo tecum est, ubi tu et deus es . . sed illa dilectio conturbat eum: solus erat in conscientia, sed non solus in caritate: intus consolabatur in conscientia, sed forinsecus tribulationee non relinquebant. A.

352

(208: 10)

er miVi hielte fore uuöihmüoti . unde fore tiüneste. Er slief in minemo sceffe . unz ih uuöihmüote uuas . unde unz ili nedähta . uuaz er umbe mih leid. So ih is irhiigeta . unde er an mir iruuächeta . so stilleton die 5 uuella . so neuuag mir . daz ih leid . uuanda ih fone imo uuissa . merun not irlitena. (10) Precipita domine. Screcche sie nider triihten. Eruelle sie . uuanda sie ze hohe sint. Et diuide linguas eorum. Vnde skeid iro ziinga . die einstimme ze übele sint. Quo10 niam uidi iniquitatem et contradictionem in ciuitate. Yuanda ih unreht kesah . unde uuidersprächa in dero bürg. Fone diu flöh ih in einote . uuanda mir daz in dero bürg misselicheta. Daz ist diu bürg . dar linguf uuiirten diuise . dia Got iruälta . doh [R 188] sia alle 15 peccatores io noh ilen zimberon. (11) Die ac node circumdabit earn super muros eius iniquitas. Vnebeni umbe-halbot dia bürg obe dien müron. Iro unreht ist hohera . danne iro mura. Et labor in medio eius . 1 uueihmuöti. düneste. 2 uueihmuöte 3, 5 leid. 4 di§ 6 irlittena. 8 höhe 9 soeid einstimme 10 contraditionem 12 diu]dü einote. 13 diu]dü 14 uuürden 15 ieo 17 dia dien 18 hohera. 2 forte navis tua ideo turbatur, quia ille in t e dormit. saeviebat mare, turbabatur navicula, in qua discipuli navigabant, Christus autem dormiebat: tandem aliquando visum est illis, quia inter illos dormiebat ventorum imperator et creator; accesserunt et excitaverunt Christum: imperavit ventis et facta est tranquillitas magna, merito ergo forte turbatur cor tuum, quia excidit tibi in quem credideris: intolerabiliter pateris, quia non venit tibi in men· tem, quid pro te pertulerit Christus, si in mentem non tibi venit Christus, dormit: excita Christum, recole fidem. tunc enim in te dormit Christus, si oblitus es passiones Christi: tunc in te vigilat Christus, si meministi passionum Christi. A. 7 submerge, quare ? quia se extulerunt. A. 9 divide, quare 1 quia in malum conspiraverunt. A.

(209:23) et iniustitia.

353

Ynde in iro mitti ist arbeit . unde ύηfirdriiccheda

m^inis

übert&Iida

reht. daz chit oppressio . unde nefanda iudicia. (12) Et non defecit de plateis eins usura et dolus. Ynde in iro gäzon negebräst uuüocherungo unde bisuiches. 5 Vbelo uuüocherot. der lüzzel gibet. unde filo infähet. uulrs uuüocherot. der umbe uuort mänslaht tüot. (13) Quoniam si ininiicus maledixisset mihi . sustinuissem utique. Yuanda übe min fient mir übelo spräche . daz fertrüoge ih. Et si is qui oderat me . super me magna 10 locutus fuisset . absconderem me utique ab eo. Vnde der mih offeno häzet. spräche der fone mir über/müotiglicho . unde täte er mir . drouuun . danne bürge ih mih fore imo. Ih rümdi dien so getänen . unde füore in einote. (14) Tu uero homo unanimis . dux meus et 15 notus meus. Aber du min ein/müotigo . min uuiso . min chundo . riete mih äna. Daz uuiget mir hartor. (15) Qui simul mecum dulces capiebas cibos. Dü säment mir äze. In domo dei ambulauimus cum consensu. Ih unde dü giengen einiihtigo in demo Grotes 20 hüs. Vuir iahen an einen Got. unde betoton einen Got. den neeretost dü an mir. (16) Veniat mors super illos. Der tod chome die äna . die solih sint . also fiur die genäm . die mit moyse striten. Et descendant 2 meinis überteilida 4 gäzzon uuuöcher1 arbeit. üngo bisuuiches. 5 inphähet. 8 fient 11 hdzzet. 11/12 übcr/muoteohlicho. 12 droumtn. aus ο korr. 14 einote. 15 einmuötigo. 18 äzze. 18/19 consensum. 19 einiihtigo 20 beteton einen zweimal 23 fiür 2 labor respicit ad exercendas oppressiones: iniustitia pertinet ad nefanda iudicia. C. 5 tantum exige, quantum dedisti, foenerator iniuriarum. pugno percussus es, interfectionem quaeris. usura mala. A. 13 nunc autem vide, si non nihil aliud restat, nisi ut solitudinem quaeras. A. 23 (vgl. Num. 16, 32 u. 47). et quare maxime ipsos duces terrae hiatus absorbuit vivos, populum autem illis consenAltd. Teitbibliothek Bd. 42.

Notker

23

354 in infemum

uiuentes.

fürs till Vnde fären iro principes lebende des

ze hello. Also d a t h a n unde abiron . die houbet des rehtis scöidungo

pez6ichinlicho

scismatis uuaren. Aber mystice farent die lebende ze hello . die uuizendo ferloren uuerdent. Quoniam ne5 quitia in habitaculis eorum. Vuanda ärguuillo in iro seldon ist. [R 189] Dar sie echert eina uuila uuesen sulen . dar skeinent sie iro argi. In medio eorum. I n übel-nuillo iro mitti. D a z ist iro herza. Dar ist iro malitia. (17) Ego autem ad deurn clamaui . et dominus saluachristane

10 bit me. Ih hareta aber ze Gote christianus populus unde er gehielt mih . unde n a m mih uzer dien uuider/ müoten. (18) Vespere et mane et meridie . narrabo et 1 labende aus ο rod. 2 datAan übergeschr. 3 sceidungo pezeichinlicho mysticq 6 eina sceinent 10 cristane 11 üzzer dien

hoübet 7 suln

tientem e caelo irruens ignis absumsit ? propterea hanc poenam commemorans psalmus iste a populo coepit et ad duces conclusit. veniat mors super eos, propter illos dixit, super quos venit ignis de caelo: et statim adiunxit: descendant ad infernum viventes propter duces, quos terrae hiatus absorbuit . . descendant ad infernum viventes, quia ipsi scripturas tractant, et noverunt bene quotidie legendo, quomodo ecclesia catholica per totum orbem terrarum ita diffusa est, ut omnino contradictio omnes vacet, nec inveniri possit aliquod testimonium pro schismate eorum, noverunt bene; ideo ad inferos viventes descendunt, quia malum, quod faciunt, malum esse noverunt. A. 6 in hospitiis, ubi peregrinantur et transeunt. non enim hie semper futuri sunt. A. 8 nullum tam medium eorum, quam cor eorum. A. 10 corpus Christi et unitas Christi in angore, in taedio, in molestia, in conturbatione exercitationis suae. A.

(210: 16)

355

adnuntiabo et exaudiet uocem meam. In äbent uuanda dö uuas in cruce . in morgen do CHRISTVS

CHKISTVS

ze zeseuuun

irstüont . in mitten dag do er irhohet uuard ad dexsinis

fater

teram patris . zello ih . unde chundo . unde er geho5 ret mina stimma. (19) Redimet in pace animarn meam . ab his qui appropinquant mihi. Doh sie stürmen . er irlöset mih in fride fone dien . die sih ze mir nähent. Fone uuiu chist du nahent? Quoniam inter multos l^leuua

erant mecum. Vuanda sie under mänigen die palea 10 sint. sament mir uuären . nals mit unmanigen die trichörn

ticum sint. (20) Exaudiet deus . et humiliabit eos qui est ante s$cula. Mih kehoret Got . unde gediemuotet sie . der er dero uuerlte ist. Sie leitet neuueiz uuer mittunt chomener . der fore uuerlte richesot . der ge15 ruderet sie. Νon enim est illis commutatio . et non timuerunt deum. Daz ist fone diu . uuanda in iro libes uuehsal neist . unde sie Got neforhton. (21) Extendit manum suarn in retribuendo. Er recchet sina hant ze löne. In iudicio lönot er in. Contaminaue20 fwni testamentum eius. Sie intuuereton sina erbescrift. 1 habent 2 cruce nähönt. 8 uuiü nähent ? leitet ne uueiz 16 diü.

3 irhöhet uuart! 11 chörin 19 6r

7 mih! 13 er dir

2 vespere dominus in cruce, mane in resurrectione, meridie in adscensione: enarro vespere patientiam morientis, annuntio mane vitam resurgentis, orabo ut exaudiat meridie sedens ad dexteram patris. exaudiet vocem meam, qui interpellat pro nobis. Α. 8 quare dixi, appropinquant mihi ? A. 9 in multis mecum, in paucis non mecum . . quid ergo ait ? in palea mecum erant, in tritico non mecum erant. A. 13 illi enim praesumunt de nescio quo duce suo, qui coepit heri. A. 19 ipsa nunc allegorice dicuntur, quae in futuro iudicio sunt agenda cum perfidis. C.

23*

356 Vuio chit diu scrift ?

an dinero chünnescefte uuerdent kesögenot alle

I N SEMINE TVO B E N E D I C E N T U B OMNES ünrehtero gelöubo rehtsc6idig

diete

GENTES.

Der hereticus unde scismaticus ist . der ist lichamin

keskeiden fone corpore in derc slahto

sggen

CHBISTI

. der nesüochet benedicerbe-

tionem in semine abrahe . be/diu neloset er demo testascriben

5 tori. (22) Diuisi sunt ab ira uultus eius . et appropiauit cor illius. Fone sinemo zorne uuiirten sie geskdiden . unde do nahta sin herza. So arriani chämen . in

trinnisso

so uuard in trinitate GofR 190]tes uuillo dürnohto geriht-

offenot. do nähta sih diu rehta fernümest dero cathofölgerro

^

uuisfräga

irscutet

10 licorum. Iro questiones uuiirten discusse . dannan be1 Vuieo diü 2 geloübo rehtsceidig 3 kesceiden demo 5 ab]pre 6 uuürden geeceiden. 4 be/diü 9 diü d6ro 10 uuürden 1 lege testamentum, quod polluerunt: in semine tu ο benedicentur omnes gentes. polluerunt testamentum eius. tu contra ista verba testatoris quid dicis ? Africa sola istam gratiam meruit sancti Donati, in ipso remansit ecclesia Christi: die saltem ecclesia Donati. quare adiungis Christi ? de quo dictum est, in semine tuo benedicentur omnes gentes. post Donatum vis ire ? pone Christum et sic recede, videte ergo quid sequitur: polluerunt testamentum eius. quod testamentum ? Abrahae dictae sunt promissiones et semini eius. A. 7 quomodo appropinquavit cor illius ? ut intellegamus voluntatem illius. etenim ex haereticis asserta est catholica ecclesia, et ex his, qui male sentiunt probati sunt, qui bene sentiunt. multa enim latebant in scripturis, et cum praecisi essent haeretici, quaestionibus agitaverunt ecclesiam dei: aperta sunt, quae latebant, et intellecta est voluntas dei . . numquid enim perfect« de trinitate tractatum est, antequam oblatrarent Arriani ? A.

357 gonda seinen diu uuärheit. Molliti sunt sermones eins super oleum et ipsi sunt iacula. Siniu uuort sint linderen unde uuelcheren danne oleum . unde diu selben sint sträla. Gotes uuort diu herte uuären . sint 5 uuelh uuorteniu . an dero uuelchi . neist in iro chraft cüoten

prediarin

ingangen . nube sanetis predicatoribus sint siu in gescoz peuuendet. (23) Iacta in deum curam tuam. D i u gescoz nebrütten dih . uuirf an Got dina sorgun. Et ipse te enutriet. Ynde er ziigedot dih . unde er stidi

10 ist din portus. Ν on dabit in §ternum fluetuationem iusto. Pediu neläzet er demo rehten geskehen uuelüolöd in euua. Vbe iz eina uuila ist . daz ist imo exer1 diü uuärheit. 3, 4 diü 5 uuordeniü. döro β zu prediarin Kelle 105 siü 8 Diü 9 ziügedot (v. Schatz § 67) 10 a st£di rad. 11 Pediü dömo gescehen 12 eina 4 quaedam enim in scripturis dura videbantur, cum obscura essent, exposita, mollita sunt . . ecce per divisionem haereticorum multa dura mollita sunt: sermones illius duri molliti sunt super oleum, et ipsi sunt iacula. armaverunt evangelizantes: et ipsi sermones diriguntur in pectora quorumque audientium ab instantibus opportune et importune: illis sermonibus, illis verbis tamquam sagittis corda hominum ad amorem paeis feriuntur. duri erant, et molles facti sunt, molliti non virtutem amiserunt, sed in iacula conversi sunt. A. 10 occurrit nescio quis et dicit: ego excipio. tamquam na vi fluctuant! occurrit et dicit: ego exeipio. responde et t u : portum quaero, non saxum. iacta in dominum curam tuam, et ipse te enutriet. et vide, quia portus te excipit. A. 12 fluetuat navis in ancoris, sed non longe a terra proiieitur, nec in aeternum fluetuabit, etsi ad tempus fluetuat. etenim ad fluetuationem pertinent verba superiora: contristatus sum sum in exerciatione mea, et conturbatus sum . . illis autem quid t A.

358

(211: 1)

bunga citatio. Vuaz keskihet aber enen ? (24) Tu uero deus deduces eos in puteum interitus. D u Got uuirfest sie in άέη gumpiten helle-fiuris in dia buzza dero ferlorni . in stagnum gehenne ignis. Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos. 5 Manslekken unde uizese . nemetement iro täga . Got metemet sie . sie nehabent iro geuualt. Doli sie in selben geheizen langlibi . Got ist der in sia negibet. Ego autem in te sperabo domine. Ih kedingo aber an dih truhten . daz du mih sament in neferliesest.

10

(LV.) (1) FACTVS

IN

FINEM

PRO

EST

. IPSI

DAVID

POPVLO IN

QVI

TITVLI

A

SANCTIS

INSCRIPTIONS

LONGE CVM

Diser salmo uuirt kesiingen selbemo dauid . daz chit CHRISTO . 15 umbe den liut . der ferro geskeiden uuard fone TENVERVNT

EVM

1 keaciehet heizzen 15 liüt.

ALLOPHILI

IN

GETH.

3 dero helle.fiüris gfsceiden

gehenne

7 ge-

3 nunc dicit de impiis, qui in gehennae profunditatem mergendi sunt. C. 7 hos tales implere non dicit dies suos, quando cum sibi longam vitam promittunt, exitum celerrimae mortis inveniunt . . ideo enim additum est, suos, ut voluntarios intellegeres, non a domino constitutos. C. 14 Pertinet hoc enim ad ipsum David, quem iam nostis intellegere spiritaliter. neque enim commendatur nobis nisi ille, de quo dictum est: finis legis Christus ad iustitiam omni credenti . ergo in finem cum audis, in Christum intende . . scriptus est enim quidam titulus in dominica passione, quando dominus crucifixus est: erat ibi titulus inscriptus, hebraice, graece et latine, rex Judaeorum . . istum titulum cum legissent Judaei, indignati sunt et dixerunt ad Pilatum:

359 dien heiligon . an dero z&chen-scrifte. Vuanda sie chäden .

nleht

nescrib

chüning

N O L I SCRIBERE R E X selbo chad . ih pin chüning iudon. DIXIT

iüdon . sunder

IVDEORVM

.

daz

SED

er

QVIA

SVM IVDEORVM . dar-ana ferlougendon sie . daz nam in dia h&ligi. Siis sang [R 191]

REX

CHRISTI

üz-liute

5 dauid dö in allophili daz chit alienigene mit in häbein

uuintröton

ton in geth . daz chit in torculari. Ybe dauid torcile

Λ

CHRISTVS uuih-

ist . uuio uuirt er gehabet in torculari ? Ane daz ec1 dien heiligon. zeichen scrifte. 5 alienigene üz liüte 4 dia heiligi.

3 ferlougendon 7 uuieo

noli scribere rex Judaeorum, sed quia ipse dixit, se regem esse Judaeorum . . quia ergo in maledicto isto indignati sunt Judaei, dicentes, nos non habemus regem nisi solum Caesarem, de tituli offensione longe facti sunt a sanctis . . Geth civitas quaedam erat Allophylorum, id est, alienigenarum, utique populi longe a sanctis . . ergo David nostrum dominum Jesum Christum, natum ex semine illius David, non solum tenuerunt, sed et tenent adhuc Allophyli in Geth. Geth diximus, quod civitas sit. interrogata autem interpretatio huius nominis indicat torcular. Christus secundum quod caput salvator corporis, ille natus ex virgine crucifixus, qui iam nobis exemplum resurrectionis nostrae in resurrectione suae carnis ostendit, qui sedet ad dexteram patris et pro nobis interpellat, est et hic, sed in corpore suo, quod est ecclesia . . quomodo ergo hic tenetur in Geth? tenetur in torculari corpus eius, id est, ecclesia eius. quid est in torculari ? in pressuris. sed in torculari fructuosa pressura est. uva in vite pressuram non sentit, integra videtur, sed nihil inde manat: mittitur in torcular, calcatur, premitur, iniuria videtur fieri uvae, sed ista iniuria sterilis non est . . quicunque ergo sancti pressuram patiuntur ab eis, qui longe facti sunt a sanctis, attendant psalmum ist um, agnoscant hic se, dicant, quod hic dicitur, qui patiuntur, quod hic dicitur . . et dicamus deo: A.

360

(212:4)

samenunga lfchamo pctrucr.heda clesia diu sin corpus ist. pressuram hier in uuerlte lidet. fresso uuuocher dülte p£re In dero pressura gibet si fructum patientie . also uua uinum gibet in torculari. unde so ist iro sus ze betonne. (2) MISERERE MEI DEVS .QVONIAM CONCVLCAVIT mehomo. 5 Got knäde mir . uuanda mih mennisco getrettot habet. Ybe du uuinebere bist . so gibest du uuin getretener. Bediu nefurlite den trettod. Tota die bellans tribulauit me. Allen dag fehtendo binota er mih. Daz ist Iüta die-dir uuöla uuellen 16ben före Gote ällero dero uox . Qvi VOLVNT P I E VIVERE I N CHRISTO IESV . 10 uuanda die neuuerdent übere uuiges in alien ziten. (3) Conculcauerunt me inimici mei tota die . ab altitudine diei . i. a superbia temporali. Allen dag trettoton mih mine fienda . fore iro libermüoti . diu ύηlango uueret. (4) Quoniam multi qui debellant me 15 timebunt. Daz kescah . uuanda manige die mih nü ze suono-tage ana-f6htent . furhtent in in die iudicii. Sie eidont danne . daz sie nü in gniuz tüont. Ego uero in te spe1 diü 2 dero uuocher üua 3 zebittonne. 6 getretener. rad. 7 Bediü 9 die der der aus de korr. 13 diü 16 furhtent. itidicii. aus ο rad. eidont 17 in gnlwz Zirkfl. durch Punkte getilgt 6 noli timere, quia conculcavit te homo: vinum habeto, uva factua es, ut calceris. A. 9 tota die, toto tempore, nemo sibi dicat: fuerunt tribulationes apud patres nostros, apud nos non sunt, si putas te non habere tribulationes, nondum coepisti esse christianus. et ubi est vox apostoli: sed et omnes, qui volunt in Christo pie vivere, persecutiones patientur ? si ergo non pateris ullam pro Christo persecutionem, vide ne nondum coeperis in Christo pie vivere. A. 12 ab altitudine diei, hoc est, a superbia temporali . . sed noli timere altitudinem conculcantium: diei altitudo est, temporalis est, non aeterna. A. 16 cum venerit ille dies iudicii, tunc lamentabuntur se omnes tribus terrae. A.

361 rabo domine. Aber ih kedingo an dih. Fone diu neläme

sol ih mir danne furhten. Die nü stupidi sint. daz chit . die iro nieht neinfindent . unde ferloren habent sensum doloris . die uuerdent danne timidi. (5) In deo 5 laudabo sermones meos. An Gote lobon ih miniu uuort . uuanda er gab mir siu . er getüot siu uu6sen güot. In deo speraui non timebo quid faciat mihi caro. An Got kedingta ih . uuaz mir mönnisco tüe nefürhto ih. Yua uuas ih . ketrettot uuard ih . uinum 10 uuirdo ih. (6) Tota die uerba mea execrabantur. Allen dag [R 192] uuiirten geleidezet miniu uuort. Aber Got uuard an in geleidezet . der mir siu gab. Aduersum me omnia consilia eorum in malum. Alle iro rata . sint in arg kemeinet uuider mir . daz sk6idet sie 15 fone dien heiligon. (7) Inhabitabunt et abscondent. uuihsamenunga

In sancta ecclesia büent sie . unde bergent uuaz sie 1 diü 2 stupidi 6 siü. siu 9 Vua 11 uuürden geleidezet auf Ras. 12 geleidezet. siü 14 kemeinet sceidet 15 dien heiligon. 16 zu uuihsamenunga Kelle 119 2 et ipsi stupidi, qui modo nihil timent, timebunt aliquando . . stupor autem non dolet, amisit sensum doloris, tanto insensibilior, quanto peior. A. 6 et in deo, et meos. in deo, quia ab ipso, meos, quia accepi. A. 9 plane conculcavit, plane tribulavit, sed quid mihi faciet ? uva eram, vinum ero. A. 12 sed cum verba mea abominantur, quem putamus abominantur, nisi eum, in quo laudabo sermones meos? A. 14 contemtus est dominus tuus, et t u te honorari vis ab eis, qui longe facti sunt a sanctis? A. 16 isti ergo subdoli christiani habitare publice videntur ecclesiam, et congregationes sequi conventusque populorum: sed virus suae perversitatis abscondunt, nec palam ausi sunt prodere, quod sciunt apostolicas regulas non habere. C.

362

(213: 1)

sint. Vuaz tüont die? Ipsi calcaneum meum obseruabunt. Die h ü o t e n t minero fersenun . sie färent übe ih slipfe . übe ill misse/tue doh in einemo uuorte. Sicut sustinuit anima mea. Also ill irliten häbo . also 5 ih ouh er chiinneta . also mir ofto fone in gesk6hen ist. (8) Pro nihilo saluos fades eos. Ioh soliche gehaltest du umbe nieht. Fergebeno . unde äne iro frehte gelialtest du gnüoge dien geliclie. Solih färare uuas lupus

humilis

saulus . er er uuürte PAVLVS. In ira populos confringes. 10 I n dinemo zorne geuueichest d u die liute. D a z zorn ist faterlih . mit demo d u sie gebezerost. D u chestigost sie . dannän genesent sie. (9) Deus uitam mearn adnuntiaui tibi. Dir Got chunta ih minen lib. Ih 3 sliphe. misse/tuöe doh in einemo [für in deheinemo( ?] uuorde. 5 oüh gescehen 6 soliche aus ο korr. 8 genuoge 9 uuürde 10 geuueichest die liüte. 11 geb6zzerost. chestegost 2 etenim sie incolent et abscondent, u t observent, ubi homo labitur. intenti sunt ad calcaneum, quando fiat lapsus, ut pedem teneant ad ruinam aut pedem supponant ad offeneionem, certe ut inveniant, quod accusent . . illi autem, qui incolent et abscondent, aueupantur verba omnia, quaerentes alieubi laquoes et nodosas facere calumnias. A. 5 id est, sicut ante praevidi, sicut instrueta fui, sicut a domino regulam praedicationis aeeepi. C. 7 nullis eorum meritis praecedentibus salvos facies eos. qui prius fui blasphemus, inquit, et persecutor et iniuriosus, aeeipiebat literas a sacerdotibus, ut ubicunque inveniret christiarios, alligaret et adduceret (vgl. 1. Timoth. 1, 13 u. Act. 9, 2). A. 11 irasceris et deducis, saevis et salvas, terres et vocas. quid est enim: in ira populos deduces ? imples tribulationibus omnia, ut in tribulationibus positi homines recurrant ad te, ne deliciis et securitate perversa seducantur. a te ira videtur, sed paterna. A.

363 lobeta dih des . daz du mih täte 16ben. Dines danches 16bo ill . dir iiho ih is. Also paulus iah do er chad . ih e uuas G0tsc61to unde ähtare uuidermüotig Q V I P R I V S E V I BLASPHEMVS E T P E R S E C V T O R . E T INIVRIOSVS . sunder Götes irbärmeda kevvän ih.

S E D MISEEICORDIAM CONSECVTVS svM. Posuisti lacrimas 5 meas in conspectu tuo . sicut in promissione tua . s. locutus es. Mine träne sähe du ana . also du gehieze .

häre mib ή na an d6mo tage pinon . ih 10so dih

Do du chäde. INVOCA ME IN D I E TRIBVLATIONIS E T ERVAM T E . (10) Conuertentur inimici mei retrorsum. Mine fienda uuerden pecheret ze rukke. Sie gänt paz näh dir . 10 danne sie böiten füre dih. In quacumque die inuocauero te . ecce cognoui quoniam deus mens es tu. Souueles täges ih dih äna-haren . so uueiz ih daz du min Got pist. Där-äna skeinest du daz du min Got pist . uuanda du mir bitentemo hilfest. Ällero Got pist dü . 6 sähe ge3 Κ ο Götscelto Ansatz von ο . E T ] 7 hiezze. 7 hära lose 8 Conuertantur (Augustinus) ienda 10 beiten 12 uueiz 13 sceinest 14 bittentemo 1 ut vivam enim tu fecisti, et ad hoc enuntio vitam meam tibi . . enuntiavi deo vitam meam, quia vivere me fecit deus. quomodo enuntiavit vitam suam Paulus apostolus, dicens: qui prius fui blasphemus et persecutor et iniuriosus; enuntiet vitam suam: sed misericordiam consecutus sum. Α. 7 pollicitatio quippe domini est, ut pias lacrymas non refutet, sicut in alio psalmo dicit: invoca me in die tribulationis tuae et eripiam te et magnificabis me. C. 9 praecedendo ergo non corrigitur: bonum est illi, ut convertatur retrorsum, et quem praecedere volebat, sequatur. A. 14 tuus est enim, cum tibi subvenit: tuus est, cum tu ab illo alienus non es . . omnium quidem deus est: sed eorum deus proprio dicitur, qui eum diligunt, qui eum tenent, qui ilium possident, qui ilium colunt, tamquam de domo ipsius, magna sunt familia eius, redemti magno sanguine unici filii. quantum dedit nobis deus, ut ipsius essemus, et ipse sit noster ? Α.

364

(214 : 4)

aber min [ Β 193] siinderigo . unde dero . dien du dih selben gibest. (11) In deo laudabo uerbum . in domino laudabo sermonem . in deo speraui . non timebo quid facial mihi homo. Daz ist fore gerecchet. (12) In 5 me sunt deus uota . qu$ reddam laudationes tibi. Ih habo in mir die intheiza lobes . die ih dir antuuiirto in enero uuerlte . susliches tröstes. Vuioliches ? (13) Quoniam eripuisti animam meam de morte . oculos meos a lacrimis . pedes meos a lapsu. Daz du dänne 10 irloset habest mina sela fone töde . miniu ougen fone tränen . mine füoze fone slipfenne. Vt placeam coram deo in lumine uiuentium. Daz ih dar fore Gote lichee . in dero lebendon liehte. Des liehtes darbent dar . die sih hier ferro tüont fone dien heiligon.

15

(LVI.) (1)

IN

SCRIPTIONS CAM.

net

FINEM . CVM

NE DISPERDAS FVGERET

Uuanda dauid liut

gentem

CHRISTVM

iudeorum

DAVID

A FACIE

IN

SAVL

TITVLI IN

IN-

SPELVN-

. unde saul bez6iche-

. fone diu sprichet

disiu

6 intheizza löbis. 7 Vuieolichea ? 10 oügen 11 fuözze sllphenne. 13 dero 14 dien heiligon-; 18 SPELVNCA. 18—19 bezeiehenet 19 liüt diü disiü 4 iam ipse est sensus, qui superius est repetitus. A. 6 dicit enim se esse vota laudationis, dei tarnen munere contributa, quae in illa perpetuitate reddenda sunt, quando iam sancti indefessis vocibus persolvent laudis obsequium. C. 13 merito non placet filiis alienis longe factis a sanctis. quia non habent lumen viventium, unde videant, quod deo placet. Α. 18 Quia ergo passionem domini cantat iste psalmus, vide quem titulum habeat: in finem. finis Christus est . . invenimus ergo illo tempore, quando Saul David persequebatur, regem futurum et praedestinatum rex iam repro-

365 f0re-s4gelicho

liute

fore-scrift prophetice ze iudaico populo aide ze pilato . N E D I S P E R D A S D A V I D S V B A V D I T V R K E G N V M I N T I T V L I INSCRIPTIONS. D a z chit . nefersage CHRISTIS riche an dero zeichen-scrifte. D a z häbeti pilatus ketän . übe danne

5 er iudeis f o l g e t i .

der

fl

ist

föne

est

CHRISTVS a facie saul z&chen-scrift

saulis

kesihte

.

daz

ist

iüdon

d^mo

daz

höle

in

έϊη

id

hol.

id est iudeorum in speluncam.

D o uuas der titulus rehto ze scribenne. d o in

ύh e

Vuanne ? Cum fugeret dauid

sinis

lichamen

aide

CHRISTVS des grabis

parg

f o r e iudeis in spelunca sui corporis aide s e p u l c h r i . daz

1 prophetic^ liüte 4 zeichen/scrifte. 5 dir 6 ein 7 zeichen scrift 8 des aus g korr. fluöhe batus, quod fugerit a faeie Saul in speluncam ipse David, quid ergo hoc ad Christum ? si omnia, quae tunc agebantur, figurae erant futurorum, invenimus ibi Christum*. . videmus autem in passione domini scriptum fuisse titulum: rex Judaeorum . . Saul, ut diximus, populus Judaeorum erat, David Chritus erat . . cum ergo indignarentur ex illo titulo, adierunt Pilatum iudicem, cui obtulerant occidendum Christum, et dixerunt ad eum: noli scribere sie, rex Judaeorum, sed scribe, quia ipse dixit, se regem esse Judaeorum. et quia iam cantatum erat per spiritum sanctum, in finem, ne corrumpas in tituli inscriptionem, respondit eis Pilatus: quod scripsi, scripsi; quid mihi suggeritis falsitatem? ego non corrumpo veritatem. A. — nam sicut David Saulem fugiens in spelunca se abscondit, ita et domini salvatoris deltas intra templum corporis sui Judaeis perfidis fuisse probatur abseondita. sie singula, quae de David et Christo provenerunt facta, illis sunt sub hac allusione communia. quae imagines rerum in hoc titulo ideo praeludunt, quia totus psalmus de domini passione dicturus est . . dominus Christus in primo ordine psalmi orat, de sua passione sollicitus . . secundo ordine resurrectionis suae gloriam stupenda varietate describit. C.

366

(215 : 2) christis märtira

er Got uuas. Dara-näh kehoren passionem unde reurstende

surrectionem domini gesungena in allemo disemo salmen. (2) MISERERE MEI DEVS MISERERE MEI . quoniam in te confidit anima mea. Gnade mir G o t . Gnade mir . 5 uuanda an dih min sela getrüet. Diz [R 194] kebet ist CHEISTI . süs leret er linsih peton. Sus peteta er in märtero

sinero passione . uuanda er mennisco uuas. Et in umbra alarum, tuarum sperabo donec transeat iniquitas. Vnde uuanda ih kedingo an den scato dinero fettacho . 10 unz daz linreht fergange. Also fogel sine rangen brüote . so brüote mih . dia uuila unreht in uuerlte kedülte

si. Iomer ist iz dar-inne . iomer ist dürft patientie. (3) Clamabo ad deum altissimum . deum qui benefecit mihi. Ih hären ze demo hohesten Gote . minemo fater 15 der mir uuola teta an diu . daz er mine lide an mir 10 fögal 15 diü.

12 Iemer

iemer

14 demo höhesten

6 Christus in passione dicit: miserere mei deus . . etenim quod de illo clamat, miserere mei, tuum est: a te hoc accepit, propter te liberandum came indutus est. caro ipsa clamat: miserere mei deus, miserere mei: homo ipse, anima et caro . . audis magistrum orantem, disce orare. ad hoc enim oravit, ut doceret orare. A. 10 alarum etenim umbra tecta materna sunt, quae pullos teneros et blandimento quodam fovent, et ab irruente tempestate custodiunt. C. — hoc plane iam totus Christus dicit, hic est et vox nostra, non enim iam transiit iniquitas, adhuc fervet iniquitas . . quis autem perseverabit usque in finem, quoadusque transeat iniquitas ? qui fuerit in Christi corpore, qui fuerit in membris Christi et a capite didicerit patientiam perseverandi. A. 15 bene enim nobis fecit dominus deus mittendo nobis salvatorem nostrum Jesum Christum, ut moreretur propter delicta nostra, et resurgeret propter iustificationem nostram. A.

367 t e t a irstän. (4) Misit de c$lo et liberauit me. Er santa f o n e himele unde lösta mih . unde teta mih irstän. Dedit in opprobrium conculcantes me. E r habet präht ze iteuuize . die mih t r e t t o t o n . Y u a n d a iudei 5 die iz t ä t e n sint nü uz-ferstozen . unde sint iiber-al z e fersihte. Misit deus misericordiam suam et ueriG o t santa m i r sina gnäda unde sina tatem suam. uuarheit. V u ä r a - z ü o ? (5) Eripuit animam meam de leonum. L o s t a mina sela üzer m i t medio catulorum die fursten der liut 10 t e n leuuon uuelferen. Principes uuären leones. populus uuelfer pröminte catuli leonum. Sie uuären gelicho frementes . er lösta iodoh sin selbes sela. Dormiui conturbatus. Ketiüobter slief ih. Sie t r u o b t o n mih . so f i l o iz ze in geträf . unde irstärbton mih . aber m i r uuäs iz släf . unde 15 räuua. Filii hominum. D a z t ä t e n menniscon chint. 4 iteuuizze. 9 üzzer 10 liüt

5 iz

üz ferstözzen.

8 uuarheit.

2 misit de caelo et resuscitavit eum. A. 4 saevierunt Judaei in Christum, superbierunt in Christum: ubi? in civitate Jerusalem, ubi enim regnabant, ibi tumebant, ibi cervices erexerunt. post passionem domini eradicati inde sunt, et perdiderunt regnum, in quo regem Christum agnoscere noluerunt. quemadmodum dati sunt in opprobrium, videte: dispersi sunt per omnes gentes nusquam habentes stabilitatem, nusquam certam sedem . . sie enim apparent Judaei de scriptura saneta, quam portant, quomodo apparet facies caeci de speculo: ab aliis videtur, ab ipso non videtur. A. 8 ad quam rem ? A . 10 qui sunt catuli leonum ? populus ille minutus, male deeeptus, male seduetus a prineipibus Judaeorum: ut illi leones, illi catuli leonum. omnes fremuerunt, omnes occiderunt. A. 14 mors domini mirabili proprietate describitur, qui conturbatus fremitu Judaeorum quiete altissima dormiebat: ostendens tarn nihil fuisse persecutionem impiorum, ut occisus perduceretur ad somnum. C.

368

(216:2)

Denies eorum . arma et sagittg. Iro zene . uuaren uuäfen unde sträla. An iro griscramonten zanen uuaren sie geuuafenet also leones. Et lingua eorum gladius acutus. Vnde uuas in iro ziinga uuassez suert . mit häe in . an daz chriuze st^cch in

5

dero sie chäden .

CRVCIFIGE CRVCIFIGE. daz pilde des scAlches

(6)

Exaltare su-

per c$los deus. Forma serui sprichet nü. Heue dih über hirnela Got. Nim dih selben üzer dero uuüotenton handen. Nehenge in . daz [R 195] sie langor an uuinninte

dih grassantes sin. Et super omnem terram gloria 10 tua. Ynde über alia erda uuerde irbiiret din güollichi. daz tiber-al din lob scelle. (7) Laqueum parauerunt pedibus meis. Minen füozen rihton sie strig. Ih irräfsungo

keh^izze

kieng in erdo mit increpatione unde mit promissione . samoso mit zuein füozen . där-äna färeton sie mir. 15 Et incuruauerunt animam meam. Ynde getäten sie pögende

üfreht

mih pogen . uuanda ih an in curuus uuas nals erectus . unde iro uuörh io ze erdo sahen. Foderunt ante fadem meam foueam . et inciderunt in earn. Sie grüoben mir grüoba . unde sie stürzton dära-in. Sie uuiir20 ten dar-inne iruellet . nals ih. So-uuer den änderen fer-räten uuile . der ist selbo fer-räten. (8) Paratum cor meum deus . paratum cor meum. Nu ist cäro min 2 griscrämonten zenen 5 chriüze 7 üzzer dero 12 fuözzen sie auf Bas. strigh. 13 kehetzze 14 zuein fuözzen. 17 uuerch aus h (?) korr. ieo sahen. 19—20 uuürden 20 iruuölet. den 5 quando ergo percusserunt, nisi quando clamaverunt: crucifige, crucifige. A. 6 exclamat a forma servi. C. — homo in cruce, et super caelos deus. remaneant in terra saevientes, tu in caelo esto iudicana. A. 13 pedes autem Christi sunt increpationes malorum, promissionesque fidelium, quibus ille in hoc mundo evangelizans quasi quibusdam pedibus incedebat. C.

(217 : 8)

369

herza . sid d u iz so uuile G o t . iz i s t caro . ze fertragenne iro libeli. Gantabo et psalmum dicam. Fone diu singo ih dir . u n d e s ä l m o / s ä n g o n dir siis . (9) E x surge gloria mea. S t a n t üf min guollichi. Ö u g e dih irständo

üflärendo

5 resurgendo u n d e a s c e n d e n d o . cythara.

martera

passiones. röttun

Exsurge

psalterium

et

Zeichen

S t ä n t üf . u n d e ougent iuuih m i r a c u l a u n d e in

F o n e d e m o oberen teile scellent Seiten in uuunder-z^ichen

p s a l t e r i o . d a n n a n c h ä m e n C H R I S T I m i r a c u l a . A b e r in c y t h a r a scellent sie fone d e m o nideren teile . d a n n a n martera

10 u u ä r e n p a s s i o n e s töten

CHRISTI.

P s a l t e r i u m scelle . so i r s t a n t blinden halzen ke-gihtigote siechen

m o r t u i . u n d e genesent ceci claudi p a r a l i t i c i egroti. 3 diü 3—4, 5 Exurge 4 Oüge zeichen 7 demo teile selten 8 9 demo teile. 11 ke-ühtigote

6 oügent iüuih uuiinder zeichen

1 ille paravit foveam ad opprimendum, ego cor non parabo ad tolerandum? A. 5 exsurge gloria mea: glorificetur Jesus post passionem. A. 6 psalterium est Organum, quod quidem manibus fertur percutientis, et cordas distentas habet; sed ilium locum, unde sonum accipiunt cordae, illud concavum lignum, quod pendet et tactum resonat, quia concipit aerem, psalterium in superiore parte habet, cithara autem hoc genus ligni concavum et resonans in inferiore parte habet . . sed quid est psalterium, quid est cithara t per carnem suam dominus duo genera factorum operatus est, miracula et passiones: miracula de super fuerunt, passiones de inferiore fuerunt. ilia enim, quae fecit miracula, divina erant; sed per corpus fecit, per carnem fecit, caro ergo divina operans psalterium est, caro humana patiens cithara est. sonet psalterium, illuminentur caeci, audiant surdi, stringantur paralytici, ambulent claudi, surgant aegroti, resurgant mortui: iste est sonus psalterii. sonet et cithara, esuriat, sitiat, dormiat, teneatur, flagelletur, irrideatur, crucifigatur, sepeliatur. A. Altd. Textbil)liothek B d . 42. Xotker.

24

370 Cythara scelle . daz

CHRISTVS

hiinger unde durst Ilde .

släfe gef.Ingen uuerde . pefillet uuerde . pespöttot .

gechriuzegot

dormiat. teneatur. f lagelletur. irrideatur. crucif igatur. pegräben uuerde

sepeliatur. Exsurgam diluculo. Ih irstän uuachero. In üohtun irstüont psalterium unde cythara . daz ist

trühtinis lichamo 5 corpus dominicum. domine . et psalmum

(10) Confitebor tibi in populis dicarn tibi in gentibus. I h iiho

dir linder liuten truhten . unde singo dir psalmum under dieten. Daz ist nü irfollot. uuanda psalmi unde [R 196] Gotes lob sint in allen riehen. (11) Quoniam

10 magnificata

est usque ad c$los ueritas

tua . et usque

ad nubes misericordia tua. Yuanda din uuarheit ist ke-michellichot unz ze himele . unde din gnäda unz ze dien uuolchenen. Daz uuirt so ze lesenne prepostero ordine . uuanda uuarheit ist lütteriu in angelis . unde 2 ke gechriuzegot 12 ke michellichot

3 Exurgam 13 dien

7 liüten 11 uuarheit 14 uuarheit lütteriü

4 puto, quia hic iam agnoscitis dominum resurgentem. legimus in evangelio, videte horam resurrectionis. A. 8 caelestem significat actum universalis ecclesiae, quae per omnes gentes lingius variis psalmodiam domino devota mente persolvit. C. 14 quia magnificata est usque ad caelos misericordia tua, et usque ad nubes Veritas t u a . . caelum autem sursum est, habitationes angelorum, sedium, dominationum, prineipatuum, potestatum. illud ergo forte videatur fuisse dicendum, magnificata est usque ad caelos veritaa tua, et usque ad nubes misericordia tua. etenim in caelo angeli laudant deum, videntes ipsam speciem veritatis . . videtur congruentius dici potuisse, magnificata est usque ad caelos Veritas tua et usque ad nubes misericordia tua. nubes enim intellegimus praedicatores veritatis . . novimus ergo nubes dei esse praedicatores veritatis, prophetas, apostolos, omnes recte proferentes verbum veritatis et habentes in se lumen occultum, eicut habent nubes, unde coruscant. homines ergo nubes. A.

(218:9)

371

ist ouh diu fone gnädon geteilet sament dien mennispredigare

uuärhöite

con . die predicatores ueritatis sint. (12) Exaltare super c$los deus . et super omnem terrain gloria tua. Daz stät fore.

5

(LVII.) (1) INFINEM

NE DISPEBDAS

DAVID IN T1TVLI

INSCRIP-

Daz stät ouh dar fore demo ereren salmen. (2) Si VEBE VTIQVEIVSTITIAMLOQVIMINI; recta indicate fMi hominum. CHBISTVS chit ad iudeos. Ybe ir menniscon chint 10 reht sprechent. so ahtont iz ze r6hte. Ähtont iz also. so ir iz sprechent. Cnüoge sprechent daz sie so neahtont. Sie chedent übe man sie is fraget . daz triuua bezera si . danne scäz . unde neahtont iz so . uuanda in der scaz liebera ist. Vbe in is ernest uuäre . so skeindin 15 sie iz . so neuuehselotin sie dia triuua umbe scaz. (3) Etenim in corde iniquitates operamini in terra. TIONS.

1 diu geteilet dien 2 uuärheite 7 Däz ouh da demo 11 Cnuege 12 is, fraget, zusammengeschrieben mit Trennungszeichen triüuua bezzera 13 ai.]sin. 14 is sceindin 15 iz. ne/uuehsalotin dia triüuua 4 Ultimos versus, quos iamdudum etiam dixit. Α. 9 Cui enim iniquo non facile est loqui iustitiam ? aut quia de iustitia interrogatus, quando non habet causam, non facile respondeat, quid sit iustum ? . . non sit iustitia labiorum eed et factorum: si enim aliter agis, quam loqueris, bona loqueris et male iudicas. si enim agis, quomodo iudicas, interrogatus, quid sit melius, aurum an fides, non usque ad$o perversus et devius es ab omni veritate, ut aurum melius esse respondeas . . ecce locutus es mihi meliorem esse fidem, et in iudicio tuo melius duxisti aurum. non sie iudicasti, ut locutus es. A. 24*

372 Vnreht in erdo uuiirchent ir in demo herzen. Alle die in erdo sint . die habent er follez ünreht in herzen . er iz chome ze dien uuerchen. Vuär-ana scinet daz ? Iniquitatem manus uestrg concinnant. Vnreht 5 kerertent iuuere hende. Fone demo herzen chümet iz ze dien handen. Dannan sint iuuere hende gehelle ze unrehte. (4) Alienati sunt peccatores ab utero. Sündige irferreton iu fone iro müoter uuümbo. Vuanfone uuärheite

fone Gotes riche

fone sali-

nan irferreton sie ? A ueritate . a regno dei . a uita g e m o übe.

10 beata. Got uuissa iro libeli . [R 197] er sie geboren cbristenheite

uuurtin. Aide iz chit. fone dero uuümbo sancte ecclesie uuurten sie gefirret. Errauerunt a uentre. Sie feruualloton fone demo buche . dar uuärheit ist. Yuio do ? Locuti sunt falsa. Pediu lügen sie . bediu kelöubirre

15 uuürten sie heretici. (5) Ira illis secundum similitudinem serpentis. iro zorn dero iudeorum . ist also 1 erdo! 1, 5 demo 3 iz 3, 6 dien 5, 6 iüuuere 7 ütero. 8 iu 9 a uita auf Bas. 11 uujirdin. aus ο korr. fone]fore 12 uuürden! 13 uuärheit Vuieo 14 Pediu bedifi 15 uuürden kloübirre 16 dero % iniquitas forte in corde solo? audi, quid sequitur: et cor suum sequuntur manus, et cordi suo famulantur manus, cogitatur et fit. A. 5 nunc etiam per manus res significat actuales, ut non solum cogitatum scelus, sed etiam completum esse doceatur. C. 9 unde alienati ? a veritate. unde alienati ? a patria beata, a vita beata. Α. — merito peccatores tamquam abortivos proiectos ab utero jjicit ecclesiae, qui nulla doctrinae confirmatione perfecti sunt. C. 13 in ventre quippe ecclesiae Veritas manet. A. 15 in de haeretici clamant contra evangelium. A. 16 ira Judaeorum per similitudinem nimis aptissimam definitur. C.

(219:6)

373

uuurmes. Sicut aspidis surd§ . et obdurantis aures suas. A l s o des touben aspidis . unde beuuerfentes siden g£rmenonten

niu oren. E r m ä c h o t sih touben . daz er incantantem negehore . der in uzer sinemo loche uuile ferlucchen. 5 D a z t u o t er ein öra dringende an dia erda . daz ander ferskiebende m i t d e m o zägele. (6) Qu$ non exaudiet uocem incantantium et ueneficia qu§ incantantur a sapiente. D e r fone diu negehoret dia stimma der g£rmenonton . unde diu zouuer . diu f o n e demo uuisen des 10 listes kesungen uuerdent. D e n anteroton die in actiuuisrachonde

bus apostolorum uuären disputantes cum stephano . namen

die iro oren ferhäbeton so sie nomen CHRISTI gehörton. (7) Deus conler et denies eorum in ore ipsorum. Got 1 uuurmis. 2 toüben beuuirfentis 3 toüben. g§rmenonten aus s korr. 4 ferlücchin. 5 ein dia β fersciübende demo 8 diü did 9 diü zoüfer.