Notkers des Deutschen Werke: 3. Band, 1. Teil: Der Psalter. Psalmus I – L 9783110484335, 9783110484328

Citation preview

NOTKERS DES DEUTSCHEN WERKE NACH DEN HANDSCHRIFTEN NEU HERAUSGEGEBEN VON

Ε. H. SEHRT UND TAYLOR STARCK

D R I T T E R BAND · E R S T E R T E I L D E R P S A L T E R - PSALMUS I — L HERAUSGEGEBEN VON

EDWARD

H. S E H R T

MAX NIEMEYER VERLAG · HALLE/SAALE 19 5 2

Alle Rechte, auch das der Übersetzung in fremde Sprachen vorbehalten Copyright by Max Niemeyer Verlag, Halle (Saale), 1951

Altdeutsche Textbibl'othek, begründet von Η. Ρ a u 1 f , herausgegeben von G. B a e s e c k e Nr. 40 Lizenz-Nr. 259 - 470/35/50 Herstellung: IV/2/14 - VEB Werkdruck ßrälenhainichen -194

EINLEITUNG. Handschriften. R 1 ). Der St. Galler Codex 21, der einst dem Kloster Einsiedeln gehörte, stammt aus dem 12. J h . Diese einzige vollständige Handschrift, von einer Hand geschrieben, enthält auf Seiten 8—574 Notkers Übersetzung der Psalmen, Cantica und katechetischen Stücke. Der Text ist in durchgehenden Zeilen geschrieben, 26 auf der Seite mit Ausnahme von Seiten 10—21, die 27 haben. Die Psalmen 1, 51, 101 fangen mit übergroßen Initialen an. Zwischen den Zeilen steht eine große Anzahl Glossen, von einer Hand geschrieben, die von Psalm 109 (Hs. S. 416) an fast ganz aufhören. Nach einigen Vokabeln, die sonst nicht bei Notker vorkommen, zu schließen, können diese Glossen nicht von ihm herrühren. Auf S. 176 der Hs. findet sich eine Glosse von einer jüngeren Hand. Die Handschrift ist im allgemeinen sehr gut geschrieben, nur wimmelt sie von Schreibfehlern und Verstößen gegen Notkers Orthographie und Akzentuation. Fast regelmäßig setzt der Schreiber den Zirkumflex auf den zweiten Bestandteil der Diphthonge iâ, iê, uô und versieht gewöhnlich die kurzen Diphthonge ei, iu, ou mit einem Zirkumflex auf dem zweiten statt eines Akuts auf dem ersten Vokal. In dieser Ausgabe werden iâ, iê, uô stillschweigend zu îa, îe, ûo, und eî, iû, oû zu éi, íu, óu korrigiert, aber die die letzteren enthaltenden Wörter in den Apparat gestellt. Fehlende Seherrer, Verzeichnis der Hss. der Stiftsbibliothek

von

S. 8—-11; H. Hattemer, Denkmale des Mittelalters, Bd. 2, 9—14; P. Piper, Die Schriften Notkers, Bd. 1, XCV; Bd. 2,1; J. Kelle, Die St. Galler deutschen Schriften, S. 207ff. St. Gallen,

I*

IV

Akzente werden jedoch nicht ergänzt und das Präfix ir- nicht zu er- korrigiert, weil der Apparat dadurch unnötig belastet worden wäre. R*. Rostgaards Abschrift des Loubèreschen Manuskripts, das auf eine verlorene St. Galler Hs. zurückgehen soll, ist von Steinmeyer ( P B B 33, 61 bis 94) als 'direkt aus R abgeleitet' bezeichnet. Sie besitzt keine Bedeutung, die über eine Berichtigung von Schreibfehlern1) hinausgeht. Die folgenden Bruchstücke, alle älter als die Hs. R, werden an den entsprechenden Stellen unter dem Apparat zu R nach den Hss. mitgeteilt : U1. Monacensis, Cl 188 aus Seeon am Chiemsee, 11. Jh., enthält Psalm 10, 4—18 (Diapsalma). Abgedruckt bei H. F. Maßmann, Denkmäler deutscher Sprache u. Literatur (1828), S. 120—122. U2. Baumburger Blatt, 11. Jh., aus Baumburg in Oberbaiern, enthält Psalmen 21, 19—22,3. Abgedruckt von W. Golther, ZfdA. 37, 276—279; P. Piper, Nachträge zur älteren deutschen Literatur, Kürschner, Bd. 162. L. Ein Doppelblatt, wahrscheinlich aus St. Gallen, letztlich im Besitze von Dr. med. Lundwall, erste Hälfte des 11. Jhs., enthält Psalm 103, 7—30. Abgedruckt von K. Zwierzina, Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache (PBB) 45, 192, 95. Es war keine Photographie von diesem Bruchstück zu bekommen. ') Vgl. die Liste bei Kelle, Untersuchungen, S. 29-—31. An einigen Stellen hat schon die Hs. R das Richtige, zum Teil auch Hattemer, Piper und Kelle, dagegen Steinmeyer das Falsche an den folgenden Stellen: Psalm 6, 7 nahtelîches auf Rasur von be; 30,12 Dar; 3 8 , 9 ac; 4 9 , 1 geloûbo; 5 5 , 9 ko Gótscélto Ansatz von o; 6 3 , 6 chriûze; 6 3 , 9 deên unterstrichen und zu i korr. ; 7 0 , 1 1 unde; 76,18 uuas; 8 1 , 6 Goto aus Korr.; 8 9 , 5 mánigósten; 104,26 moysen; 105,46 sie; 118, 131 ûf; 147,20 noh; Cant. Deut. 26 communionis; Cant. Zach. 73 uns; Symb. Äthan. 2 misselichi.

Y 1

Y . Wallersteiner Blatt, in der Bibliothek zu Maihingen, 11. Jh., enthält Psalmen 104, 30—105, 5. Abgedruckt bei H. Hattemer, Denkmale des Mittelalters, 2, 532—534; vgl. P. Piper. Die Schriften Notkers 1, XCVI. W 1 . Ein Baseler Doppelblatt, aus dem Anfang des 11. Jhs., enthält die Psalmen 136, 5—137,8; 139, 7—140, 6. Abgedruckt bei W. Wackernagel, Die altdeutschen Hss. der Baseler Universitätsbibliothek, S. 11 ff. ; vgl. J . Kelle, Die S. Galler deutschen Schriften, S. 216. W 2 . Zwei Basler Doppelblätter, 11. Jh., enthalten die Cantica Ezechiae Regis V. 17—20, Annae, Moysi, Abacug, Deuteronomii bis V. 13. Abgedruckt bei W. Wackernagel, Die altdeutschen Hss. der Basler Universitätsbibliothek, S. 13 ff. V2. Ein Wallersteiner Doppelblatt -f abgerissene Hälfte eines diesem vorausgehenden Blattes, aus dem Kloster Maihingen, 11. Jh., enthalten Canticum Sanctae Mariae V. 50—55 und Fides Sancti Athanasii Episcopi, V. 1—2 (eccube) und V. 11 (filius) bis 37 (iudicium). Herausgegeben von J% Kelle, Wiener Sitzungsberichte 143 (1901), 15. Abhandlung S. 8—12. Die folgenden Handschriften haben größtenteils starke Überarbeitungen erfahren und werden deshalb nicht mit abgedruckt. Fast nur die Wiener Hs. bietet manchmal Lesarten, welche für die Herstellung des Originals wichtig sind. Sie werden an entsprechender Stelle angeführt. Y. Wiener Hs. Nr. 2681 in der Hofbibliothek in Wien, eine bairische Umarbeitung des Psalters, wahrscheinlich im Kloster Wessobrunn geschrieben, 11. Jh., enthält die Psalmen 1—50, 101—150 samt Cantica und den katechetischen Denkmälern. Notkers Anlautsystem und Akzentuation sind aufgegeben. Ausgaben : Notkers Psalmen nach der Wiener Handschrift, hrsg. von Richard Heinzel und Wilhelm Scherer, Straßburg

VT 1876; P.Piper, Die Schriften Notkers, 3. Band, Tübingen 1883. X. St. Pauler Bruchstücke, drei Blätter des 12. Jhs., im Benedictinerstift St. Paul in Kärnten, die aus St. Blasien im Schwarzwald stammen, enthalten Psalmen 17, 37—51; 118, 170—120,1. Abgedruckt von A. Holder, Germania 21, 129—134; P. Piper, Die Schriften Notkers, 2. Bd., S. V—XII. Die Hs. hat einige übergeschriebene Glossen, die aber keine Beziehung zu der St. Galler Glossierung haben. Vgl. R. Heinzel, ZfdA. 21, 160—177; K. Zwierzina, PBB. 45, 209. A. Aschaffenburger Blatt aus der Mitte des 12. Jhs., enthält Psalm 28,1—8. Veröffentlicht von E. Steinmeyer, PBB. 30,1—6. T. Münchener Handschrift Clm. 7637, 12. Jh., aus Indersdorf in Baiern, enthält auf Blatt 45 Notkers Paternoster. Vgl. H. F. Maßmann, Abschwörungsformeln, Nr. 56; P. Piper, Die Schriften Notkers, 2. Bd., S. XLVIII. M. Münchener Handschrift Cgm. 12, aus St. Nicolaus bei Passau, 14. Jh., von einem Baiern geschrieben. Proben aus dieser Hs. in Docens Miscellaneen 1, 32ff. Vgl. R. Heinzel, ZfdA. 21, 174ff.; J. Steffen, Über die Münchener Notkerhandschrift des 14. Jhs., Greifswald 1900; dazu E. Steinmeyer, Berliner Jahresbericht 1900, S. 77. S. Der sogenannte verlorene Codex Vadianus, wovon das Paternoster und das Symbolum Apostolorum, ohne den lateinischen Text upd die Erklärungen, erhalten sind, hat zuerst J. Stumpf in seiner Schweizerchronik (Zürich 1548) mitgeteilt. Abdruck bei P. Piper, Die Schriften Notkers, 2. Bd., XIV-XVII. Quellen. Wie bekannt, hat Notker die maßgebenden mittelalterlichen Psalmenkommentare benutzt, namentlich Augustine Enarrationes in Psalmos, Cassiodors Expositio in Psalmos und als dritte Quelle, den verlorenen Psalmenkommentar des Hieronimus.

VII Daneben schöpft er auch aus anderen Kommentaren, wie z. B . dem des Beda, und des Remigius. Die Frage ist nur, ob Notker selbständig aus allen diesen Quellen geschöpft habe, wie Ernst Henrici (Die Quellen von Notkers Psalmen, Quellen u.ForschungenXXÏK [1878]) annimmt, oder ob er eine Kompilation vor sich hatte, wie E. Steinmeyer (AnzfdA. 5 [1879], 216—211) und H. Naumann (Quellen u. Forschungen C X X I [1913], 31—33) meinen. Für letztere Ansicht spricht besonders ein kompilierter Psalmenkommentar (Incipit generalis expositio de diversorum tractatibus auctorum deflorata), auf den Steinmeyer hingewiesen hat, wo an die Erklärung der Psalmen sich unmittelbar die der Cantica schließt. Für die vorliegende NotkeTausgabe werden die einschlägigen Stellen zu den Cantica aus dieser Kompilation, und für die Psalmen die Zusammenstellung bei Henrici mit abgedruckt. Leider hat Henrici manches übersehen, worauf schon Seiler, ZfdPh. 10, 228 ff. aufmerksam machte. Ich habe selber bei einer flüchtigen Durchsicht der Augustinischen Auslegung der Psalmen bei Migne, Patrologia XXXVI—VII, noch weitere Stellen gefunden, die auf Notkers Text direkten Bezug haben. Eine nochmalige sorgfältige Prüfung aller in Betracht kommenden Kommentare wäre sehr erwünscht. Der lateinische Psalmentext bei Notker ist eingehend von Henrici in ZfdA. X X I I I (1879), 217—258 behandelt worden. E r wies nach, daß Notker das Gallicanum, d. h. die Vulgata, zugrunde legte, aber davon zugunsten Augustine (Itala) und Cassiodors (Romanum und Itala) abwich, was eine arge Kontamination zur Folge hatte. Abkürzungen, die in den Anmerkungen vorkommen : Hattemer: Heinrich Hattemer, Notkers des Teutschen Werke (Denkmale des Mittelalters), 2. Bd., St.Gallen 1844—49).

Vili Piper: Paul Piper, Die Schriften Notkers, 2. Bd., Freiburg u. Leipzig 1895. Kelle: Johann Kelle, Untersuchungen zur Überlieferung, Übersetzung, Grammatik der Psalmen Notkers, Berlin 1892. Kelle, LG: Johann Kelle, Geschichte der deutschen Literatur, 1. Bd., Berlin 1892. Luginbühl: Emil Luginbühl, Studien zu Notkers Übersetzungskunst, Züricher Diss. 1933. Naumann: Hans Naumann, Notkers Boethius, Untersuchungen über Quellen und Stil, Straßburg 1913. Ochs : Ernst Ochs, Lautstudien zu Notker von St. Gallen, Freiburg 1911. Schatz: Josef Schatz, Althochdeutsche Grammatik, Göttingen 1927. AnzfdA. : Anzeiger für deutsches Altertum. Germania: Viertel jährsschrift für deutsche Altertumskunde. PBB.: Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur. ZfdA. : Zeitschrift für deutsches Altertum. ZfdPh. : Zeitschrift für deutsche Philologie. Im Kommentar: A: Al: B: Br: C: G: H: R: Rf:

Augustin. Alkuin. Beda. Breviarium. Cassiodor. Gregorius. Haymo Halberstatensis. Remigius. Rufinus Aquileiensis.

[R 8] INCIPIT . TRANSLATIO . BARBARICA PSALTERII . NOTKERI . TERTII. PSALM US I. ( 1 ) BEATVS

VIR

[ R

9 ] QVI

NON ABUT

IN

CONSILIO

IM-

. der in dero argon rat negegìeng. So ADÂM téta . dô er dero chénun râtes fólgeta uuíder Góte. Et in uia peccatorum non stetit. Noli an dero súndigon uuége nestûont. So er téta. Er chám dar-ana . er chám an dén breiten uueg ter 10 ze héllo gât . unde stûont tár-ána . uuanda er hangta sínero gelüste. Héngendo stûont er. Et in cathedra 5 PIORVM.

D E R . MÁN . IST . SÂLIG

ih méino daz er rîcheson neuuólta . uuánda diu suht stûret sie näh alle. So sí adamen teta . do er got fého nider-slahinde

15 uuólta uuerden. Pestis chit latine pecora sternens. Sô pestis sih kebréitet . sô ist iz pestilentia . id est uuito uuállonde stéibo

late peruagata pestis. (2) Sed in lege domini uoluntas eius . et in lege eius meditabitur die ac node. Nube 6, 8 déro 9 brêiten 12 démo 13 mêino diû 14 stûret (υ. Lindahl 82 Anm.) náh 15 fiêo 16 kebréitet. 6 Sicut homo terrenus, qui uxori consensit deceptae a serpente, ut dei praecepta praeteriret. A. (v. Naumann 32) 10 Cf. sed non stetit, quia eum non tenuit illecebra saecularis. A. 13 non fere quisquam est, qui careat amore dominandi et humanam non appetat gloriam. pestilentia est enim morbus late pervagatus et omnes aut pene omnes involvens. A. Altd. Textbibliotliek B d . 40.

Notker

1

•pestilen

2

(4:6)*)

der ist sâlig . tes uuillo an gótes êo ist. linde der dâr-âna denchet . tag unde naht. (3) Et erit tanquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum. Vnde der gedihet also uuóla . so der bóum . der 5 bì demo rínnenten uuazere gesezzet ist. Quod fructum suum dabit in tempore suo. Der zîtigo sînen uuûocher gibet. Daz rinnenta uuazer ist gratia sancti spiritus . gnâda des héiligen géistes. Den sì nezzet. ter ist pírig póum gûotero uuercho. Et folium eius non [R 10] 10 defluet. Noli sin lóub nerîset. Taz chît . noh sin uuórt neuuírt uuéndig. Et omnia quçcumque faciet prosperabuntur: Vnde frám-díhent állíu. diu der bóum bíret uuûocher

pléter

uuerch

unde bringet . ioh fructus . ioh folia . ih méino facta uuort

et dicta. (4) Non sic impii . non sic. So uuóla ne15 gedíhent áber die argen. So negedíhent sie. Sed tamquam puluis quem proicit uentus a facie terrç. Nube sie zefárent also daz stuppe dero erdo . daz ter uuínt feruuáhet. Fóne demo gótes rìche uuérdent sie feruuáhet. (5) Ideo non resurgunt impii in iudicio. *) Die Pipersche Ausgabe 8. 4 fängt hier mit Zeile 6 an. 2 dára ána 4 gediehet bôum. 5 uuazzere 7 uuazzer 8 héiligen géistis. 9 pôum 10 loûb 12 frám diêhent álliú. bôum 13 ih am Anfang der Zeile nachgetragen mêino 15 gediêhent diê negediêhent 16 pulwis aus ρ korr. 17 déro 18, 19 feruuáhet. 19 iudicio Punkt fehlt 6 in tempore suo, id'est, postquam clarificatus est resurrectione et adscensione in caelum, tunc enim spiritu sancto misso apostolis et eis in fiducia sui confirmatis et directis in populos fructificavit ecclesias. A. 10 et folium eius non decidet, id est, verbum eius non erit irritum. A. 13 quae omnia videlicet accipienda sunt fructus et folia, id est, facta et dicta. A. 18 et quia homo terrenus, quando inflatur seductorio vento superbiae, de soliditate terrae viventium quasi pulvis abiicitur, quia sua levitate

(5 :15)

3

Pedíu neerstânt árge ze dero urtéildo. Doh sie erstanden . sie nebîtent dánne urtéildo . uuanda in iu irtéilet ist. Iam enim i v d i c a t i svnt. Neque

peccatores

in Consilio iustorum. Noh sündige nesizzent dánne 5 in demo râte dero rehton. Ene neirstânt . daz sie irtéilet uuérden. noh tise neirstânt daz sie irtéilen. Éne sint tie uuírsesten . dise nesínt tie bézesten . uuanda sie béide sundig sint. Tie aber die bezesten sint . tie irtéilent tien métemen. (6) Quoniam nouit domilo nus uiam iustorum. Vuanda got uuéiz ten uueg tero réhton. Er geuuérdot sie uuízen . unde irò uuerh. Et iter impiorum peribit. Vnde dero argon fart uuirt ferlóren. Yuanda sie selben ferlóren uuerdent . pedíu uuirt irò fart ferlóren . daz sint irò uuerh.

15

PS ALM

US

DAVID

(II).

(1) QVARE FREMVBRVNT GENTES. Ziu griscramoton iúdon dîet

an christum ebraice gentes? Et populi meditati sunt inania . id est frustra? Vnde ziu dâhton sine líute 1, 13 diû 1, 2 urtéildo. 2 iû 3, 5 irtéilet 5 recton. Êne neirstânt. 6 irtéilen. 7 bézzesten. 8 bezzesten 9 irtéilent 10 uuêiz téro 11 geuuérdet uuizzen. 11, 14 uuerch. 12 déro 14 ferlóren. 18 liûte ad firmamentum mandatorum se tenere non potuit, merito pulvis dicitur, qui tamquam substantia tenuis vitiorum flatibus ventilatur. C. 1 impii non resurgent in iudicio, id est, resurgent quidem, sed non ut iudicentur, quia iam poenis certissimis destinati sunt. Α . — de his enim dictum est: impius iam iudioatus est. B. 6 peccatores autem non resurgunt in Consilio iustorum, id est, ut iudicent, sed forte ut iudicentur. A. 11 novit viani iustorum, id est, approbat opera eorum. B. 17 Quattuor membris psalmi huius species decora formata est. in primo loquitur propheta de Judaeis propter passionem Christi. C. 18 pro eo dictum est, utquid, ac 1*

4 ardingun . in ze irloskenne ? Sie dâhton des in úbelo spûon solta. (2) Astiterunt reges terrç . et principes conuenerunt in unum, aduersus dominum et aduersus christum eivs. [R 11] Tie lánt-chuninga uuâren gágenίη gotes martyro

5 uuerte in passione domini . nais ána-sehendo . nube irò uuíllen óugendo . unde principes sacerdotum gesamenoton sih uuider trúhtene . unde uuider sìnemo geuuìehten. Ein herodes uuolta in sláhen . anderer hangta iz. Pediu gât in der uuíllo . sarnoso diu uuérh. 10 (3) Disrumpamus uincula eorum . et proiciamus a nobis iugum ipsorum . id est christi et apostolorum. Sús éinoton sie sih. Prechen cháden sie irò gebénde . unde uuerfen ába uns irò ioh. Nelâzen unsih nieht christis uobunga

ana christianam religionem. (4) Qui habitat in cçlis 15 irridebit eos . et dominus subsannabit eos. Ter in himele bûet . ter spóttot irò . unde nàsesnûdet an sie. Nais taz got mit munde unde mit násun dehéinen 1 ze irloschenne ? ûbelo 2 spûen 5 »als an radiert 6 oûgendo. 8 geuuiêchten. (ν. Ochs 23) Ê i n slâhen. 9 ter uuérch. 12 eînoton sih] sic. 13 ioch. unsich 14 uolunga 16 sìo. 17 dehéinen si diceretur, frustra, non enim impleverunt, quod voluerunt, u t Christus extingueretur. A. 4 adstiterunt, non praesentiam significat, sed volunt a t e m . nam passionem domini constat coram regibus omnímodo non fuisse, reges a u t e m terrae Herodem vult intellegi, qui persequendo dominum necavit infantes, alterum vero Herodem nepotem eius, qui Pontio P i l a t o in salvat o n e nece consensit. merito ergo adstitisse dicti sunt, qui sacrilegis mentibus consentientes in uno scelere convenerunt. principes autem de pharisaeis dieit . . convenerunt in unum, in unam v o l u n t a t c m , non in unum conventum. C. 10 eorum namque a d Christum pertinet et ad apostolos eius. C. — demus operam, u t non nos alliget, ñeque imponatur nobis Christiana religio. Α. 17 nihil horum tarnen sa-

5

(6: S)

hûoh tûe . nube daz iz hûohlîh uuas . daz sie sîna penéiinida

predistinationem dâhton ze iruuéndenne. .i. ténchende

in uppe

Dâr-âna

uuâren sie meditantes inania. (5) Tunc loquetur ad eos in ira sua . et in furore suo conturbabit eos. Tanne 5 spríchet er in zûo mit zórne . undo mit héizmûote gein ubertéilido

Ion

trûobet er sie. In iudicio tûot er iz . so retributio sundon

peccatorum ist. Vox CHRISTI. (G) Ego autem constitutus sum, rex ab eo super syon montera sanctum eius predicane preceptum eius. Ih pin áber fóne mínemo 10 fáter íro úndanches ze chúninge gesezzet über sînen héiligen berg . daz ist ecclesia sîn gebot sagende . daz chît euangelium lêrende. Syon stât in ierusalem . unde uuanda man ferro dar-ába séhen mag . pedíu héizet er syon daz chit latine specula . in únsera uuîs uuarta. 15 Der bezéichenet ecclesiam . uuanda íro gedíngi i s t . daz sí irhóhet uuerde ze gótes sélbes ána-sihte. (7) Dominus dixit ad me . filius meus es tu . ego hodie genui âna

zit

te . id est sine tempore. Min fáter chad ze mir [R 12] min sun bist tu . híuto gebár ih tih. Góte neist 1 huôhlicli 2 penêmida 5 zû héizmûote 6 ubertéilido 10 úndanches. Punkt rad. 11 héiligen 13 diu hêizzct 15 bezéichenet 16 irhôlict 19 hiût-o pere oportet carnaliter, quasi aut buccis deus irridcat, aut naso subsannet. A. 0 ira ergo dei vocatur retributio peccatorum . . tunc loquetur, illud tempus significat, cum iudicare venerit mundum. C. dicta sunt domini salvatoris. C. 11 Sion autem, si speeulationem. ut quidam interpretantur. significat, nihil magis quam ecclesiam debemus accipere . . ergo iste sensus est, ego autem constitutus sum rex ab eo super ecclesiam sanctam eius; quam montem appellai propter eminentiam et firmitatem. A. — praedicans praeceptum domini: quod fecit evangelium docens. C.

6 irgángcn

chúnftig

nehéin zít preteritum noh futurum. Imo ist híuto . al daz îo gescah . aide noh geskéhen sol . Pedíu ist sîn sún híuto geboren. (8) Postula a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam. Pite mih . uuanda dû mén5 nisco bist . unde an diu min mínnero bist . sô gibo alle líute

ih tir din erbe. VVélez ist daz ? Gentes. Et possessionem tuam términos terrç. Vnde gibo ih tir ze besizzenne . énde déro erdo . déro dû bitest. Daz ist fóne diu gesprochen . uuanda CHRISTVS pat irò gnôto . dò 10 er sili sélben umbe sie PATRI ópferota. (9) Reges eos in uirga ferrea . id est inflexibili iustitia. Tie rihtest tu mit îseninero gérto . daz chît mit ún-uuendigemo rehte. Dih nemag tar-ába nîoman genémen. Tamquam uas figuli confringes eos. Sarnoso háfenáres uuerlt

lúste

15 faz ferbrich est tû sie. Terrenas concupiscentias fer-bríchest tu an in. Vox PROPHETÇ. (10) Et nunc reges intellegite'·'). Vnde nû fernément chúninga. Chúninga *)

am

Rande:

DUM DISCERNIT CAELESTIS REGES.

1 nehêin hiûto. 2 geschah. 2, 5, 8 diû schehen 3 hiûto gebórn. 4—5 ménnischo 12 îseninro 13 niêman 15 fér/bríchest

2 ge6 liûte

1 hodie, quia praesentiam significai, at que in aeternitate neo praeteritum quidquam est, quasi esse desierit, nec futurum, quasi nondum sit; sed praesens tantum, quia quidquid aeternum est, semper est. A. 4 hoc per habitum dicitur formamque servilem, ex eo quod filius est virginis. quidquid enim in tempore accepit Christus, secundum hominem ea, quae non habebat, acquiret. hic enim iubetur, ut petat secundum naturam inferiorem et accepta possideat. C. 12 reges eos in virga ferrea: in inflexibili iustitia. A. 15 id est, conteres in eis terrenas cupiditates. A. 16 propheta loquitur. C. — nunc intellegite iam reges, id est, iam valentes regere, quidquid in vobis servile atque bestiale est; et iam valentes pugnare, non quasi aerem caedentes, sed castigantes vestra corpora et servituti subiicientes. A.

(7:1)

7

dero erdo . eh uni nga des fléiskes . chuninga fóne diu . uuánda ir dóuboNT ten lîchamen. Gehôrent mînen rat. Erudimini qui iudicatis terram. Lâzent iuuih lêren lantrehtara. Méistera des lîchamen fernément. (11) 5 Semite domino in timore. Dîenont góte mit fórhtun. Daz nehéue iuuih . daz ir reges kenámot pirnt. Et exultate ei cum tremore. Ynde ridondo sînt imo frô. Imo danchont sóliches námen . ioli mit fréuui . ioh mit fórhtun. (12) Apprehendite disciplinam ne. quando 10 irascatur dominus . et pereatis de uia iusta. Liment zúcht . unde uuésent in égi . daz sih gót éteuuenne nebélge . unde ir negeslîfent ába rehtemo uuége . cHRisTvs ist ter uueg . an démo mánnolih kân sol. (13) Cum exarserit in breui ira eius . beati omnes 15 qui cow[R I3]fidunt in eo. So sin zorn irhéizet in kerich

in slago dero brâuuo

spûote . unde uindicta chúmet in ictu oculi . so sint sâlig . die sih ze imo ferséhent.

P8ALMVS

DAVID

(III).

(2) DOMIXE QVID MVLTiPLicdti in

christis

stai

sunt

qui

tribulant

20 mei Dauid chad ex persona christi . dò ér sìnen sun floh. Zíu sint trúhten déro so mánege . die mih 2 dôuboNT Gehôrrent 1 déro fleisches. diu. 3 îuch 4 lantrechtara. Méistera 6 iûuh. er 9 fórchtun. 12 gleslîphent 13 mánnolich 15 irhêizzet 17 fersêhent. 21 Ziû 6 servite domino in timore: ne in superbiam vertat, quod dictum est, reges, qui iudicatis terram. A. 13 et pereatis de via iusta, id est, a coelesti rege Christo. C. 16 cum exarserit in brevi ira eius, beati omnes, qui confidunt in eo, id est, cum vindicta venerit. A. 20 PsalmÜberschrift: Psalmus David, cum fugeret a facie Abessalon filii sui. Α.

8

(8:8)

iungeron . i. iudas arbéitent. daz ioh éiner minero discipulorum min âhtet? Multi insurgunt aduersum me. Mánige irríhtent sih uuíder mir. (3) Multi dicunt animç meç non est salua Uli in deo eius. Mánige ferságent minero sêlo héili 5 an irò góte. Sie netrûuuent . daz ih irstân súle. (4) Tu autem domine susceptor meus es. Aber dû got inénniscen pist min infángare . mih infîenge dû. Mih hominem got nâme dû an díh deum . bediu getûost tu mih óuh irstân resurgere uuíder irò uuâne. Gloria mea et exaltans 10 caput meum. Dû bist min gûollichi . fóne dir habo ih in ôstir/tâge sìa. unde dû bist irhóhende min hóubet in resurrectione. (5) Voce mea ad dominum clamaui . et exaudiuit me de monte sancto suo. Mit minero stimnio . daz chìt . mit des herzen stímmo háreta ih ze dir . unde gehôr15 tost tu mih fóne dînemo héiligen berge . daz chît fóne déro únsagelichun hóhi dinero góthéite. (6) Ego dormiui et soporatus sum. Ih slief . mines tánches âne 1 arbéitent. einer llirhôhende hoûbet

2 ir ríohtent 4 heîli 8 be diû oûch 15 mih! heiligen 16 hôhi góthéite.

1 Tarn scilicet multiplicati sunt, ut etiam de numero discipulorum non defuerit, qui numero accesserit persequentium. A. 5 manifestum est, quod nisi desperarent resurrecturum, non utique occiderent. A. 7 secundum hominem dicitur deo. A. 14 id est, non corporis voce, quae cum strepitu verberati aeris promitur, sed voce cordis, quae hominibus silet, deo autem sicut clamor sonat. A. — de monte, id est, de divinitatis excellentissima summitate. C. 17 non inconvenienter animadverti potest, quod positura est, ego, ad significandum quod sua volúntate mortem sustinuit . . somnum autem pro morte positum innumerabiliter scripturae continent. A. — soporatus sum, securam significat pausationem; non sicut impii, qui in morte quatiuntur, quos inquiétât iugiter conscientia peceatorum: sed soporatio ista fuit sacri corporis beata dormitio. C.

9 nôt. Ih slîef den slâf des tôdes . unde slâf râuueta mir dâr-âna . daz die sündigen netûont . uuanda iro tôd-slâf léitet sîe ze ùnrâuuon. Et exsurrexi. quoniam dominus suscepit me. __ Vnde irstûont ih . uuanda 5 trúhten infîeng mih. Er nám mih an síh . mit dero chréfte irstûont ih. (7) Non timebo milia populi circumdantis me. Ih nefúrhto día mánigi . des mih úmbe-stánden líutes . sámo-so ér míh erstérben muge . [R 14] ih neirstérbe gérno. Exsurge domine. 10 Stant ûf trúhten. Saluum me fac deus metis. Tûo mina prút-sáminunga.

mih geháltenen min gót. Gehalt ecclesiam meam . lîchamo

diu mîu corpus ist. (8) Quoniam tu percussisti omnes aduersantes mihi sine causa. Vuanda dû hábest irslágen . daz chît tu habest kesuéiget alle . die mir be 15 únrehte uuídere uuâren. So chúnt uuárd in min urstendida

resurrectio . daz sîe irò nehéinen lóugen getórston háben. Dentes peccatorum contriuisti. Dero súndigon zéne fermúletost tu . daz chît . irò hinder-sprâchon ferzâre dû. Sîe gesuéigendo ferzâre du iz. (9) Do-

1 uôth. râuuota 2 diê 3 tôt slâf leitet exurrexi. 5 trôhten déro 7 ne fúrchto diê 8 úmbe/stánden liûtes. sámo sô erstêriben muge, ih ne irster/ben muge. durch Punkte getilgt 9 Exurge 10 D u ô 12 diu 14 kesuueîget 15 únrechte in 16 nehêinen loûgen 17 Déro 18 híndero sprâchon 19 gesuéigendo fér/zâre

5 natura enim humanitatis per se non potuisset propria virtute resurgere, nisi earn divina omnipotentia suscepisset. C. 8 nam quod dicit: non timebo, non significai, se non esse moriturum, sed mortem formidare non poterat, quam triduanam et mundo profuturam esse praesciebat. C. 18 aeoipiamus dentes, verba maledica. Α.

10

(9:1)

mini est salus. Târ skînet daz côtes diu héili ist. Tû gót kíbest sia. Et swper populum tuum benedictio tua. Ynde din» ségen ist über dînen líut.

GANTICVM Ô

DAVID

(IV).

(2) CvM INVOCAREM EXAVDIVIT ME DEVS. ilistitiç rneç. Ecclesia chit. Gót fóne démo min relit ist kehôrta mili . sô ih ze imo háreta. In tribulatione dilatasti mihi*). Ze démo selben chit sì. du gebréitost in âhtungo

mih in binon. Vuanda in persecutione manigfaltoton 10 sih corone martyrum. Miserere mei . et exaudi orationem meam. Gnâde mir . unde gehöre min gebét. Tuo . sô dû tâtist . kehóre mih îo. (3) Filii hominum usquequo graui corde? Ménniscon chint . uuîo lango uuéllent ir sin in suâremo . daz chît in úngelóubigemo chùnfte

15 herzen ? Fore aduentu christi uuârent ir ungelôubig . uuéllent ir óuh nóh sô sin? Vtquid diligitis uani*) am Rande: Prophetiae mos est repente personas mutare . exaudiuit dilatasti. 1 schînet diû heîli 2 kibet 3 liût. 8 gebrêittost 9 âhtungo 13 uuiê 14 úngelóubigemo 15 ungcloûbig. 16 ouch 2 nemo de se praesumat, quoniam domini est, salvos facere de morte peccati. A. 6 Per totum psalmum verba sunt sanctae matris ecclesiae. C. 9 tribulatio est enim, quae dilatat semper ecclesiam, quando eodem tempore confessores fiunt, martyres coronantur totaque turba iustorum contritionibus semper augetur. C. 15 saltem usque in adventum, inquit, filii dei vester error duraverit: quid ergo ultra graves corde estis ? A.

(10:10)

11 ábkota

tatem et queritis mendacium? Zíu minnônt ir idola . unde zíu sûochent ir lúkke gota ? DIAPSALMA. Vuaz ist daz? Daz ist silentium . unde interuallum psallendi . unde uuéhsel des sínnes. Also sin psalma Fúogi stíminon

síngendo

5 heizet coniunctio uocum in [R 15] cantando . sô skeidunga stimmon.

héizet diapsalma disiunctio uocum. (4) Et scitote quoniam mirificauit dominus sanctum suum. Vuízint daz cót CHRISTUM uuúnderlíchen getân hábet . uuanda er chíhta ín fóne t ô d e . unde sazta in ze sínero zéseuuun 10 in liímele. In sulent ir béton. Dominus exaudiet me . cum clamauero ad eum. Truhten gehöret mih danne ih ze imo harén. Daz chít ecclesia fóne íro selbun . sámoso sí châde ze íro chinden. Trúhten gehöret 1 Ziû minnónt 2 ziû lúgge 3 interuallum! 4 uuéchsel dés 5, 6 heîzzet 6 schedunga 7 (mirificauit = admirabilem fecit Augustinus) Vuizzint 8 uúderlîchen 9 chichta zésuuun 10 suit 13 sâmosô kehôret 1 Arguuntur itaque illi, qui idolorum turpissimo amore flagrabant . . istud autem mendacium idola significat, quae tale nomen merito susceperunt, quia contra dignitatem veritatis erecta sunt. C. 2 sed interpositum diapsalma vetat istam cum superiore coniungi. sive enim hebraeum verbum sit, sicut quidam volunt, quo signiflcatur, fiat, sive graecum, quo signiflcatur intervallum psallendi; ut psalma sit, quod psallitur, diapsalma vero interpositum in psallendo silentium: ut quemadmodum sympsalma dicitur vocum copulatio in cantando, ita diapsalma disiunctio earum, ubi quaedam requies disiunctae continuationis ostenditur: sive ergo illud, sive hoc, sive aliud aliquid sit, certe illud probabile est, non recte continuar! et coniungi sensum, ubi diapsalma interponitur. A. 8 quem, nisi eum, quem suscitavit ab inferis, et in caelo ad dexteram collocavit ? increpatur ergo genus humanuni, ut ad eum se tandem ab huius mundi amore convertat. A.

12

íuuih sô ir ze imo hárént . Háréiit ze imo mit kûoten uuérchen. (5) Irascimini et nolite peccare. Pélgent íuuih doro súndon ze iu selben . unde fermìdent sie. Riuuont sie sô daz ir sie fúrder netûent. Aide ánde5 resuuîo. Pelgent íuuih unde neréchent íuuih . unde íuuer zorn. Vbe diz keskéhe énez fermìdent. Quç dicitis . in cordibus uestris . s. dicite. Diu ir spréchent diu sprechent iòne herzen . daz ir dien gelîh nesînt fóne dien gescríben ist.

DÍSER LÍVT Ê R E T MICH MIT LÉFSEN P O P V L V S HIC LABIIS ME HONORÂT .

ÍRO HÉRZA ÍST ABER VÈRRO VONE MIR. 10 COR AVTEM EORVM LONGE EST A M E .

Et

in

CubìlibuS

uestris conpungimini. Ynde in iuueren herzon uuérdent ir gestúnget. Fúrder nechóme íuuer zórn. Dâr irlóske iz . êr iz an dien uuérchen skîne. (6) Sacrificate sacrificium iustitiç et sperate in domino. Prín1 iùh 3 iûiiih aus h korr. doro îu 4 Riûuont ne tuôient. 5 iûuih zweimal 0, 12 iûuer 6 keschêe 7 Diû 8 diû gelîch 9 LIVT L Ê F / S E N (». Piper, Ausg. XVII) 11 iûueren uuer/dént 13 irlósche (ν. Schatz § 49) iz. aus h korr. diên schînc. 1 cum clamavero, dicit, id est, cum bonis operibus divinitati supplicavero. C. 2 quod duobus modis intellegi potest: aut etiamsi irascimini, nolite peccare, id est, etiamsi surgit motus animi, qui iam propter poenam peccati non est in potestate, saltem ei non consentiat ratio et mens, quae intus regenerata est secundum deum, u t mente serviamus legi dei, si adhuc carne servimus legi peccati: aut, agite poenitentiam, id est, irascimini vobis ipsis de praeteritis peccatis, et ulterius peccare desinite. A. 7 quae dicitis in cordibus vestris, subauditur, dicite: ut sit plena scntentia, quae dicitis in cordibus vestris, dicite: id est, nolite esse populus, de quo dictum est, labiis me honorant, cor autem eorum longe est a me. A. 12 nam compunctione quadam animarum fit optata conversio: ac si diceret, deserite pravas cogitationes vestras, antequam Bcelera perpetretis. C.

(11:12)

13

gent góte daz ópfer des réhtes . daz chît . lébent géba

relïto . unde gedingent daz er íu hîer gébe donum lîb êuuigen

spiritus sancti . unde hàra-nâh uitam eternarci. Multi dicunt quis ostend.it nobis bona? Mánige neuuízen dero 5 dingo nieht . unde cliédent. Vuér uuéiz daz . uuer chán úns ieht keságen fone uita eterna ? Vuer óuget uns daz kûot ? (7) Signatura est super nos lumen uultus tui domine. Dû trúhten dû hábest iz úns keóuget. Vns ist ána-gezéichenet . daz lîeht dînes anaze dînemo

10 lúttes.

Tû hábest unsih getân ad imaginem [ R 16] pilde

et

similitudinem

tuam.

mit óugon keséhen

Daz

lieht

nemúgen

uuír

mûote

oculis uidere nube mente. Dedisti Içtitiam in corde meo. In minemo hérzen hábest du mir dia fréuui gegében. Si neist anderes/uuar ze sûoehenne. (8) A tem15 pore frumenti et uini et olei sui multiplicati sunt. Vuannan ist daz sie sô chédent . i. QTJIS O S T E N D I T 1 rechtes. déro

5 uuêiz

ana liûtes.

2 rechto.

iû

6 oûget

8—9 keôuget.

11 liêcht

3 êuuigen

4 ne uuízzen 9 gezêiohenet.

12 oûgon ké/sêhen

13 frêuui

1 sacrificate sacrificium iustitiae et sperate in domino, id est, recte vivite, et sperate donum spiritus sancti, ut vos veritas, cui credidistis, illustret. A . — et sperate in domino, ut vitam bonam spes felicior subsequatur.

non eniqj hic

piene recipere possumus . . sed sperare docemur in domino, ut in futuro promissa salutarla consequamur.

C.

5 de

ipsa futura vita, quae nobis promittitur . . quis novit si vera sunt? A .

9 hoc lumen est totum hominis et verum bonum,

quod non oculis sed mente conspicitur . . homo enim factus est ad imaginem et similitudinem dei. A .

14 dedisti lae-

titiam in cor meum. non ergo foris quaerenda est laetitia. A.

16 sed homines temporalia sectantes, qui certe multi

sunt, nihil aliud noverunt dicere, nisi, quis ostendit nobis bona ? cum vera et certa bona intra semetipsos videre non possint. itaque consequenter de his rectissime dicitur, quod

14 NOBIS BONA? Daz ist tánnan . uuanda síe hábent kenûog . unde sie sint keláden fóne démo zite irò chômes . unde irò uuines . unde irò ólees. Irò fûora hábent sie . dia sie sûochent . mit déro sie den lîc5 hamen nérent. (9) In pace in id ipsum . dormiam et requiescam. Vués gedíngo áber ih ? Daz ih slâfe unde selb seibo

râuuee in fride . unde in góte der id ipsum héizet. Anderíu ding sint uuéhselih . er ist io éin . er ist îo daz seiba. An imo hábo ih êuuiga râuua. (10) Quoniam 10 tu domine singulariter in s-pe constituisti me. Vuanda dû trúhten habest mih súnder[i]glícho getröstet ze Hut

scándun

déro râuuo . ze déro populus babylonie*) der sih hier fréuuet frumenti uini et olei . nieht negedínget. PSALMUS ]5

( 1 ) PRO EAQVÇ

HEREDITATEM

(V). ACCEPERAT.

(2)

VER-

Forním mit ôron mîniu uuórt truhten . chit diu dia des érbes langet. BA

MEA

AVRiBVS

PERcipe

domine.

kótes prût

*) am Rande: Nota . duas ciuitates in scripturis . BA. ALTEram diaboli . alteram dei.

BILONIAM ET IERVSALEM

4 dio aus u zu e und dann zu a korr. 7 heîzzet. 8 Anderiû dinch uuéhselich. êin. iêo 11 súnderchlíoho (υ. PBB 33, 83; Ochs 38) 12 liût hiê 13 frêuuet 17 mînu dîu adiungit: a tempore frumenti, vini et olei sui multiplicati sunt. A. ergo ista dei non habent peccatores: sed sua, id est, terrena, unde corpus vivat, non anima perfruatur. C. 7 in id ipsum quippe dicitur, quod nulla rerum vicissitudine eommutatur : sed ipsum in se permanens incommutabili perennitate consistit. C. 12 singularis itaque spes est ecclesiae in membris suis, quia sola recipiat regnum dei, quod Babyloniae populus non potest adipisci. C. 17 Intellegitur ergo ecclesia, quae accipit hereditatem vitam aeternam. A.

(12:2)

15

D a z ist ecclesia. Intellege clamorem, meum. F e r n í m m î n h á r e n . D a z fóne hérzen chôme daz ferním. Ménnisco gehöret den m ú n t . d û fernim daz herza. (3) Intende uoci orationis meç. D é n c h e ze minero bétestimmo . •5 día ih ze dir f r ú m o . sô íngrundo. Rex meus et deus meus. Chuning mîn . u n d e gót min. (4) Quoniam ad te orabo domine . mane exaudies uocem meam. V u a n d a ih ze dir b é t o n . sô der morgen c h ú m e t . sô gehörest d û míh. [ R 17] Sô din n a h t minero 10 súndon h í n a - u u í r t . sô gehörest d û míh. (5) Mane astabo tibi . el videbo. I n morgen fôre-stân ih dir . u n d e gesího dih. Sô dísiu uuérlt h í n a - u u í r t . unde daz êuuiga táges-líeht pegínnet chómen . d á n n e gesího ih díh. Quoniam non deus uolens iniquitatem tu es. 1δ V u á n d a d û nebist der ú n r e h t uuéllento gót. Fóne diu negeséhent dih u n r é h t e . (6) Non habitabit iuxta te malignus. S á m e n t dir n e b û e t der úbeluuílligo . doh er ad iudicium chôme. Ñeque permanebunt iniusti ante oculos tuos. Noh ú n r e h t e nefólle-uuérént fóre 1 ecclesia Punkt fehlt 2 férnim. Ménnischo 5 diê frúmmo. 6 Chuninch 8 morgen aus o korr. 9, 16, diû 12 gesiêho dísu 13 êuuiga táges liêcht gesiêho aus e korr. 15 únrecht 16 negeséhent unréchte. 2 bene ostendit, quis iste sit clamor, quam interior de cordis cubili sine strepitu corporis perveniat ad deum : quandoquidem vox corporalis auditur, spiritalis autem intellegitur. A. 9 peracta ergo erroris mei nocte, et discedentibus tenebrie, quas mihi peccatis meis feci, exaudies vocem meam. A. 12 ecclesia enim, quae se cognoscit habuisse tenebras peccatorum. et de nocte mundi istius congregatala, tunc se exaudiri merito credit, cum in lucem coelestis conversationis eruperit. C. 15 si enim deus esset, qui vellet iniquitatem, posset etiam ab iniquis videri. A. 18 ostendit eos in iudicio domini generaliter esse venturos. C.

16

(13:12) fléische

dînen óugon.

Doli sie dih keséhen in carne also iz

S I G E S É H E N T IN VVÉN S I E STÉCHOTON

chit.

V i d e b u n t in QVEM coMPVNXBEUNT . sîe In gûotlichi

séhent dih áber in gloria. Also diu serift chît.

negeFer-

Tol-

stôzzen uuérde der úbelo nìo er negeséhe kótes gûotlichi

LATVR IMPIVS NE VIDEAT GLORIAM. DEI. (7) Odìstì OUÏl5 nés qui operantur iniquitatem. D u házest alle . die daz únreht uuúrcheNT . nais die iz uuorhton . nube die iz únz ze énde íro libes uuúrchent. Perdes omnes qui loquuntur mendacium. Ferliusest die . die lúgi unrehte in íro gelóubo

ságent. Also heretici t û o n t . die mit lúginen lient die 10 ménniscen besuichen. Vir um sanguinum et dolosum abominabitur dominus. Mánneslekken unde uuizesare . daz chit trúgenare léidezet únser t r ú h t e n . Pedíu nelâzet er sie sáment imo. (8) Ego autern in multitudine misericordiç tuç . introibo in dornum tuam. 15 Á b e r in déro mánigi déro gûoton . die multitudo mi1 oûgon. kesêhen fleische 2 g e s ê h e n t 2—3 negesêhent 3 diû 4 nîo]ne ir negeséhe 5 házzest 6 uúrcheNT. 7 zénde uúrchent. 8Ferliûsest 9 Unrechte geloûbo l l a b hominabitur 11 uuîzzesare. 12 trúgenare! leîdezet Pe diû 1 nam licet eum carnaliter tantum videant, quos reatus involvit, sicut scriptum est: videbunt in quem compunxerunt, iuxta ipsum tarnen habitare nequeunt, qui gehennae cruciatione damnandi sunt. C. — tarnen non permanebunt aliqui ex ipsis ante oculos tuos, id est, in gloria, unde dictum est: tollatur impius, ne videat gloriam dei. Β . 6 illi tantum in iudicio damnabuntur, qui usque ad finem vitae suae crimine se nefando commaculant. C. 9 sed hic significai haereticos, qui loquentes mendacium sequacium animas perdiderunt. C. 12 abominabitur, significat omnes, quos superius dixit a regno domini reddendos extráñeos. C. 15 in multitudine miserationis, fortasse in multitudine hominum perfectorum et beatorum dicit. A. — nam cum ipsa ecclesia hic domus sit domini, tarnen

17 sericordie tue mit rehte héizent . kan óuh ih in din chúnftiga ánasicht iridis

hûs. Vuélez ist daz . âne diu futura ierusalem. Adorato ad templum sanctum tuum in timore tuo. Ze démo dînemo héiligen hûs . péton ih hínnan dára . 5 in dinero fórhtun. Sô ih tara chúmo . dar uuirdo ih dumochta minna.

âne fórhtun . uuanda dar [R 18] ist perfecta caritas . diu

ûz-stôzzet

íórchtun

que foras mittit timor em. (9) Domine deduc me in iustitia tua propter inimicos meos. Léite mih trúhten in dînemo rehte umbe mîne fîenda . dîe mih îlent darlo ába chêren. Léite mih in dînemo rehte nais in ménúbelis

mit

ubele

niscon . dîen ioh reht tünchet . malum pro malo lonon.

reddere. Dirige in conspectu tuo uiam meam. Kerihte mìnen uueg in dinero gesihte. Daz herza gerihte daz ist in dinero gesihte . nais in ménniscon. 15 (10) Quoniam non est in ore eorum neritas. Vuârhéit neist in irò munde. In dero ménniscon munde . minero fîendo . neist si. Cor eorum uanum est. Irò herza ist uppig. Yuio mag tánne uuâr in irò múnde sin? (11) Sepulchrum patens est guttur eorum. Irò 2, 7 diu 4 heiligen 1, 10 rechte heizzent. oûh 8, 10 Leite 9 mina fîenda. 10—11, 14 ménnischon. 13 dinero 15 Vuàrhêit 16 déro raénni-shon aus c korr. 17 fiendo. 18 Vuiê ténne potest per unumquemque beatum dicere, qui eius membra sunt, Jerusalem futuram se nihilominus intraturam. C. 5 et fortasse ob hoc addidit, in timore tuo, quod magnum est praesidium procedentibus ad salutem. cum autem quisque pervenerit, fiet in eo quod dictum est, consummata dilectio foras mittit timorem. A. 10 in tua iustitia autem, non in ea, quae videtur hominibus. nam et malum pro malo reddere, iustitia videtur. A. 13 hoc est enim iter quod non terrarum locis peragitur sed affectibus animorum. A. 18 quomodo ergo potest esse in ore eorum Veritas, quorum cor fallitur de peccato et poena peccati ? A. Altd. Textbibliothek Rd. 40.

Notker

2

18

(14:7)

chèla ist óffen gráb. Vuâre daz gráb betân . sô nestúnche iz. Noh irò chèla . úbe sîe suigetin. Linguis suis dolose agebant. Mit dîen zúngon fárent sie trúgelicho . uuanda éin chôsont sîe . ánder uuéllen sie. pisuuîch

5 Daz ist dolus. ludica illos deus. Ríhte got úber sie. Daz ist kehéiz nais flûoh. Décidant a cogitationibus suis. Sie stürzen ábe íro gedánchen . daz chit . in gebréste an íro gedíngi. Secundum, multitudinem impietatum eorum expelle eos. After íro míchelun úbeli . 10 stoz sie uz. Nim in daz èrbe . des sancta çcclesia bitet. Quoniam irritauerunt te domine. Yuanda sie dih crámdon trúhten. Fóne diu tûo sie érbelôs. (12) Et Içtentur omnes qui sperant in te. Ynde fréuuen sih alle . die síh ze dir fersehent. In çternum exul15 tabunt et habitabis in eis. Iomer fréuuent sie sih . unde du bûest in in. Des sint sie iomer frô . daz sîe din hûs sint. Et gloriabuntur in te omnes qui diligunt nomen tuum. Vnde an dir gûollichont sih [R 19] alle . die dinen námen minnont. An dir hábent sie 20 daz èrbe. (13) Quoniam tu benedicis insto. Vuanda dû gíbest ségen demo rehten. Fóne ségene hábet er 3 zúngon! 4 ein 6 kehêiz 7—8 gebréste! 13 fréuuen^ durch PunJcte getilgt 15 Iêmer 16 hûest aus ist Icorr. iêmer 21 démo 1 bene autem addidit, patens: quod si clausum esset, minus foeteret. C. 4 aliud in corde tenebant, aliud in sermone pollicebantur. Br. 6 prophetia est, p non maledictio. A. 7 decidere enim proprie dicitur, qui spei suae amissione fraudatur. C. 10 expelluntur ergo impii ab illa hereditate, quae intellegendo et videndo deum possidetur. A. 16 ipsa ergo erit aeterna exsultatio, cum templum dei fiunt iusti: et erit gaudium ipsorum, ipse incola eorum. A. 19 et bene in te, tamquam possidentes hereditatem, de qua titulus psalmi est. A. 21 ne quis adscribat meritis suis, quod tributum benedictione constat auctoris. C.

(15:14)

19

daz èrbe . nais fóne réhte. Domine ut scuto bonç uoluntatis tuç coronasti nos. Sámo-so mit skilte gûotes uuillen habest dû únsih trúhten gecorônot. Dîn gûot uuillo . ist uns skérm unde era.

5

PSALMVS

PRO OCTAVA

(VI).

Näh síben tágen dero uuéchun . chúmet der áhtodo. Daz ist dies iudicii . dér nâh dísen gesíbenoten uuérlt-zîten chúmet. Dén fúrhtendo . unde daz iudicium . chit der propheta. (2) DOMINE NE FVBore tuo 10 arguas me. Trúhten in dinero héizmuoti neinchûnnîst dû mih tánne. Ñeque in ira tua corripias me. Noh in dînemo zórne neirréfsest du mih an demo sûono-tâge . uuanda die neuuerdent kehálten . die danne gót irrefset. (3) Miserere mei domine quoniam infirmus 15 sum. Hábe min gnâda uuanda ih únmahtig pin . din reht ze erfóllonne. Sana me domine . quoniam conturbata sunt ossa mea. Héile mih . uuanda miniu béin 1 bone 6 Náh 9 dér 10 hêizmoti 17 Heîle miniû beîn

déro 7 náh gesíbenoten 12 démo 16 zerfóllonne.

4 bona siquidem voluntas creatone, quae nos ineffabilibus muneribus replet, dicta est scutum, quod revera nos protegit et praemia decora concedit. C. 6 Visum est autem nonnullis diem iudicii significare, id est tempus adventus domini nostri, quo venturus est, iudicare vivos et mortuos. qui adventus, computatis annis ab Adam, post Septem annorum millia futurus creditur: lit Septem annorum millia tamquam Septem dies transeant, deinde illud tempus tamquam dies octavus adveniat. . . Quam damnationem metuens . . dicit etiam Apostolus irarn iudicii. A. 12 nam qui arguitur, id est, accusatur, metuendum est, ne in finem habeat damnationem. A. 2*

20 úngereh síiit. daz chit. mîne chréfte sint mir infállen. (4) Et anima mea turbata est ualde. Vnde mîn sêla IN ZÎER-GARTEN

ist harto in úngereclien. Si uuárd in paradyso fóne súndon sieh. Et tu domine usque quo? Vnde uuîo 5 lángo tuélest du nû . dinero hélfo truhten? (5) Conuertere domine . et eripe animam meam. Hára chère úrdih ze mir trúhten . unde löse mina sêla . fóne tempsûoche

uuîzc

tatione . unde fóne supplicio. Saluum me fac propter misericordiam tuam. Halt mih umbe dîna gnâda . 10 uuanda ih iz ferscúldet hábo. (6) Quoniam non est in morte qui memor sit tui. Vuanda din negeuuâ[R 20]net nehéiner in tôde. In uuélemo tode? Ane sô diu sêla fóne súndon irbléndet uuirt. Diu blindi irgezzet in gótes. In inferno autem quis confitebitur I ò tibi ? Yuer ist aber in hello dir iihtìg? Vuen uerfáhet dâr sîn iéhen? (7) Laboraui in gemitu meo. Ih arbéita mih suftôndo. Do ih riuuon gestûont die sunda. Lauabo per singulas nodes ledum meum. L E C T V S ANIME CORPVS EST. Vbe des negnûoget. so nézzo 20 ih min bètte nahtelìches . i. QVOTIESCVMQUE OFFENDO . 1 úngerech 4 siêch. uuiê 5 tuuêlest 6 Háre 7—8 úr sôche 8 uuîzze 10 iz ferschúldet 12 neheîner 13 diû Diu 15—16 uerfâhet dâ iêhen? 17 arbêita riûuon diê 20 bètte! Jiahtelîches auf Rasur von be 1 id est firmamentum animae meae, vel fortitudo. A. 5 quousque, subaudiendum. differs. C. 8 eripe animam meam, ab imminenti scilicet supplicio. C. 10 iusta damnatio debebatur. A. 13 hoc est esse immemorem dei, legem eius et praecepta contemnere: ut infernum dixerit caecitatem animi, quae peccantem, id est, morientem excipit et involvit. cui aliquid confiteantur ? A. 19 lectus est hoc loco appellatus, ubi requiescit animus aeger et infirmus, id est in voluptate corporis et in omni delectatione saeculari. A.

(16:7)

5

10

15

20

21

Qvi in NOCTEM AMBVLAT oFFBNDiT. Daz ih unréinda . daz sûbero ih. Laerimis meis stratum meum rigabo. Mit minen tränen nezzo ih min bètte. Mit dîen begíuzo ih iz . mit dîen uuasco ih iz. (8) Turbatus est prç ira oculus meus. Min óuga ist trûobe . fóre dînemo zórne. Din zorn fúrhtendo . hábo ih keuuéinot sô filo . daz iz trûobe ist. Inueteraui inter omnes inimicos meos. Ih máhta báldo uuéinon. daz ih iráltet pin . únder allen minen fîenden . die mih tágelíches kerno dînes rehtes írrent. (9) Discedite a me omnes qui operamini iniquitatem,. Skéident iuuih fóne mir alle ûbel-tâtige. Lâzent íuuer irren mih sîn. Quoniam exaudiuit dominus uocem fletus mei. Vuanda gót hábet fernómen mînen uuûoft. (10) Exaudiuit dominus deprecationem meam. Er hábet kehôret mîna digi. Dominus orationem meam suscepit. Er hábet infángen mîn gebét. Ih nehábo nîeht in geméitun sô uílo geuuéinot. (11) Erubescant et conturbentur uehementer omnes inimici mei. Scámeen sih sáment mir . unde sîn léideg irò sundon alle mîne fìenda . daz óuh sìe got kehôre. Gonuertantur et erubescant [R 21] ualde uelociter. Pechêren sih ad penitentiam . unde scámeen sih sâr filo slîemo . êr zîn zórn chôme.

1 unrêinda. 3—4 begiûzzo uuascho 6 pre oûga 6 keuueînot 8 uueînon. 10 rechtes 11 Skêident iûuih 12 Lâzzent iûuer 14 uuôft Punit fehlt 17 niêth geméitun 18 geuuéinot. 19 Schámen 20 Ieîdeg sundon! mîna fienda. 21 oûh 22 ual/ ualde 6 timens itaque iudicii diem, laborat et plangit. A. 20 ut, sicut ille suscepit veniam, ita et inimicos eius carnales ad domini gratiam redire contingat. C. 22 erubescant et conturbentur omnes inimici mei: ut de peccatis suis agant poenitentiam. A.

22

(17 : 12)

(VII.) (1)

PRO

VERBIS

CHVSI

FILII

GEMINI

.

Dò

ABSALON

uuider sìnemo fáter uuas . dò hìez der fáter stillo sînen fríunt chusi . sáment demo súne sin . in dìen 5 uuórten . daz er imo ze uuizenne täte so-uuélen fréikelihnisso

sigen rät er dâr fernâme. Ze déro similitudine sang DAVID disen psalmum . fóne démo súne . den sin fáter tóugeno under mitte iudeos santa . daz er ménniscôn frèisa eruuánti. Vox PROPHETAE . (2) DOMINE 10 DEYS MEVS IN TE speraui . saluum me fac ex omnibus persequentibus me . et libera me. An dih trúhten gedingta ih îo . hait mih . daz chît . nére mih fóne minen fîenden . unde löse mih. Löse mih fókéistlicho

nidir-rise.

ne ABS A L O N E . aide spiritaliter fóne diabolo. (3) Ne2 GEMINI V 4 friûnt 5 daz aus r korr. uuízzenne frêisigen 8 toûgeno ménnischôn 9 freisa PROPHETAE V 12 iêo. 13 fîenden. 14 keîstlicho 2 Cum David a filio suo Abessalom crudeli bello premeretur, amicum suum Chusi fecit pro dignoscendo Consilio ad eius castra migrare : ut quidquid adversus eum ageretur, sibimet secretius indicaret. nam et ipsum nomen praedictam indicat causam. Chusi enim, patre Augustino docente, interpretatur silentium . . sic dominus noster in medio Judaeorum silentium misit, cum mysteria sanctae incarnationis assumpsit . . hunc ergo psalmum ad similitudinem Chusi de futuro mysterio domini propheta cantavit, quia sicut David filii sui Abessalom a se geniti et educati iniustam persecutionem pertulit, ita dominus liberati a se populi atque nutriti furorem detestabilis praesumptionis sustinuit. C. 14 causam suam propheta trahens in futurum mysterium domini salvatoris, cui etiam nomen ipsum David mysticis interpretationibus congruenter adscribitur: in prima divisione ex sua persona dominum deprecatur . . quamvis propheta, Abessalom filii sui causa videatur e se proposita, de universis tamen inimicis se

23

quando rajpiat ut leo animarn meam . dum, non est qui redimat . neque qui saluum faciat. Nìo er mina sêla neerzucche also leo . sô der neíst der mih löse . aide halte . daz chit . so dû mir nehélfêst. Vbe dû 5 nehílfest . sô gemág er mir. (4) Domine deus meus si feci istud . si est iniquitas in manibus meis . (5) si reddidi retribuentibus mihi mala . decidam merito ab inimicis meis inanis. Truhten got min . übe ih diz téta . úbe diz unreht ist in minen hánden . daz 10 ih mir léid umbe lieb tûontên sauli unde absaloni . dára-áfter lônota . sô uállo ih mit rehte . daz chit . sô uuírdo ih mit rehte eruéllet fóne mìnen fienden . lare déro gûoti. (6) Persequatur inimicus animam meam . et comprehendat eam. Sô iágoe diabolus mina sêla . 15 unde gefáhe sìa. Et conculcet in terra uitarn meam. [R 22] Ynde tréttoe er in erdo minen lib . daz chit . pesméize er mih mit irdisken sundon. Et gloriam meam in puluerem deducat. Vnde mina gûollichi bringe er ze stuppe. Mina conscientiam diu góte liehet. 2 Niêo 15 gefâhe 19 diû

8 ab in/inimicis 10 leid 17 pesmêizze (Schatz, § 180)

14 iágeie irdischen

supplicai debere liberari, ab spiritualibus maxime nequitiis, quas convenit studiosissime praecaveri: quia carnales hostes corpus i m p e t u n t , spirituales vero animas necare contendimi, libera a peccato, eripe a diabolo. C. 5 dum non est, qui redimat, neque qui salvum faciat : id est, ne ille rapiat, dum t u non redimís, neque salvum facis. si enim deus non redimat neque salvum faciat, ilio rapit. A. 10 retribuebant enim Saul atque Abessalom malum, qui ab ipso prius acceperant pietatis officium. C. 14 diabolus a u t e m , quas animas persecutus comprehenderit, possidebit. A. 17 sic enim de animabus efficit, ut actus earum terrena faciat contagione maculari. C. 19vultenim earn solidam habere in conscientia coram deo, ubi nulla iact a n t i a est . . ista soliditas in pulverem deducitur, si per

24

(18:10)

ketûe er échert ménniscon lìchen. (7) Exsurge domine in ira tua. Stant ûf trúhten m i t zórne. Là dir zórn sin ze demo tìeuele. Et exaltare in finibus inimicorum tuorum. Vnde uuird höh . uuírd gûollih . Nim in íro márcha . 5 in dinero fîendo gemérchen. Nim diabolo . die ér besézen hábe. (8) Et exsurge domine deus meus in precepto quod mandasti. Vnde diemûoti

rihte dih ûf in dinemo gebóte. D û gebúte humilitatem. Mit déro chúm . unde uuére sélbo din gebót. Et syn10 agoga populorum circumdabit te. Vnde úbe dû daz clou-

t û o s t . so úmbe-hálbot díh mánigi dero liuto . ioh crebigero

âhtaro

dentium ioh persequentium. Et propter hanc in altum regredere. Vmbe dia mánigi iruuínt ze himele . daz clóubigen

unglóu-

dû credentibus sendest spiritum sanctum . unde increbigen

15 dulis úrouge sist.

(9) Dominus

iudicat populos.

Nâh

1 inénniachon Exurge 3 démo tiêfele. 4 guôllich. 5 fîendo 6 besézzen exurge 11 déro liûto. clobigera 13 diê 14 oloûbigen 14—15 ungloûbigen. 15 úrovge von späterer Hand übergeschr. superbiam quisque contemnens secreta conscientiae, ubi solus deus hominem probat, velit apud homines gloriari. A. 3 non adversus homines haec precatur, sed adversus diabolum et angelos eius. A. 5 fines dixit ipsam possessionem, ubi vult deum exaltari potius, id est, honorari et glorificari quam diabolum. A. — verum haec vindicta, quae dicitur ira, in diabolum potius debet advertí, qui toties punitur, quoties ab eo peccator subiugatus eripitur. C. 8 id est, quia humilitatem praecepisti, humilis appare; et tu prior imple, quod praecepisti. A. 11 congregatio enim populorum, sive credentium sive persequentium potest accipi. A. 14 regressus ergo in altum propter congregationem populorum misit spiritum sanctum: quo impleti praedicatores evangelii orbem terrarum ecclesiis impleverunt. A.

25 ùfïerte

irtéilen

lébende ioh

tòte.

t e r o ascensione c h ú m e t t r ú h t e n . iudicare uiuos et m o r t u o s . ludica me domine secundum, iustitiam meam . et secundum innocentiam meam super me. D á n n e irtéile mir nâh mînemo réhte . unde mînen ûnsculden. Vuan5 d a ih únsculdig p i n u u í d e r s a u l e m u n d e a b s a l o n e m . u n d e ih r é h t o m i t in g e u á r e n h á b o . (10) Consummetur nequitia peccatorum et diriges iustum . scrutane corda et renes deus. D e r o súndigon úbeli u u í r t in énde der unréino

horgeie sich noch

b r â h t . also iz chit . SORDIDVS SOBDESCAT ADHVC . u n d e 10 gerihtest d û d e n r é h t e n . h é r z e n u n d e l a n c h a scródonde gót. A n déro s t é t e gerihtest [ R 23] d û in . d â r d u in scrôdôst. D û éino scrôdôst in d â r . d û éino geuuerlt-

r i h t e s t in d â r . -kirida

Sô gerihtest d û in d â r . so a m b i t i o kehîennes

lust

in

lanchon.

seculi neist in corde . n o h delectatio carnis in renibus. 1 téro irteîlen 3 irteille 4 únschulden. schuldig pin! 8 Déro 9 unreîno horgéie 12 eîno zweimal gé/ríhtest 14 kehíginnis

5 ún10 dén

1 sive enim in altum regressus est, cum post resurrectionem adscendit in ooelum, bene sequitur, dominus iudicat populos: quia inde venturas est iudicare vivos et mortuos. A. 9 consummetur, inquit, perficiatur, secundum illud, quod est in apocalypsi, iustus iustior fiat, et sordi dus sordescat adhuc . . dirigit iustum in ipsa conscientia coram se, ubi nullus hominum videt, sed solus ille, qui perspicit quid quisque cogitet et quid quemque delectet . . videt igitur curas nostras, qui scrutatur cor; videt autem fines curarum,id est, delectationes, qui perscrutatur renes: ut cum invenerit, non ad concupiscentiam carnis, neque ad concupiscentiam oculorum, neque ad ambitionem saeculi, quae omnia transeunt tamquam umbra, inclinari curas nostras, sed ad gaudia rerum aeternarum sustolli, quae nulla commutatione violantur, dirigat iustum scrutane corda et renes deus. A.

26

(19:10)

(11) lustum adiutorium meum a domino . qui saluos facit rectos corde. Mîn hélfa ist rehtíu fóne góte, daz chìt . mit rehte hilfet er mir sîd ih reht mías . der rehte in íro hérzon háltet. (12) Delis iudex iustus . 5 fortis et longanimis . numquid irascetur per singulos dies? Gót der réht rihtâre ist . uuanda er mánnelichemo nâh sînen uuérchenlônot. stàrhmûotig. uuanda er filo fertréget . langmûotig . uuanda er negáhot sih ze erréchenne. pílget er sih tágolíches ? Vuaz spáreti er 10 dánne . ze demo iúngesten dinge ? (13) Nisi conuersi fueritis gladium suum uibrabit. Ir nebechêrent íuuih . ér geuuénet sîn suért. daz chít. er geóuget sînen ánden. in

sûono-tâge

Vuenne ? In die iudicii. Arcum suum tetendit et parauit illum. Er hábet álegáro gespánnenen sînen bódero

altûn

eo.

15 gen . uuanda er día herti ueteris testamenti mit téro des

evangelìi

séneuuun noui testamenti geduúngenhábet. unde uuélcherun getân hábet. (14) Et in eo parauit uasa mortis. Ynde dâr-âna hábet er gemáchot faz des tôdes . 2 rehtiû 6 réhte richtâre mânnelîchemo 7 stárg mûotig. 8 ne gâhot 9 zerréchenne. 10 démo 11 iûuich. 12 geoûget 15 diê altûn 16 sénuuun 18 hábeí auf Bas. von r 3 hic autem iustum auxilium est, quia iam iusto tribuitur. A. 7 ipse iustus, qui reddet unicuique iuxta opera sua. ipse fortis, qui etiam persecutores impíos, cum sit potentissimus, pro nostra salute tolera vit. ipse longanimis, qui etiam ipsos, qui persecuti sunt, non statim post resurrectionem ad supplicium rapuit, sed sustinuit, ut se aliquando ad salutem ab illa impietate converterent : et adhuc sustinet, servans ultimo iudicio ultimam poenam. A. 15 arcum ergo istum, scripturas sanctas libenter acceperim, ubi fortitudine novi testamenti, quasi nervo quodam, duritia veteris flexa et edomita est. A.

27 uuanda unréhto fernómeníu scríft máchot hereticos . faz

tòdis

die sint uasa mortis. Sagittas suas ardentibus effecit. Sine strâla uuórhta er brínnenten. Dien er sie dien

geronten

uuarhéite

uuórhta . dien scôz er sie. Desiderantibus ueritatem 5 santa er apostolos. Die sint sine strâla. (15) Ecce parturiuit iniustitiam et concepii dolorem . et peperit iniquitatem. Sih tir . uuaz synagoga iudeorum téta. Si begónda únreht péren. dô si christum êrist ána/riet. Vnde dô íu hábeta si léid in-fángen in íro hérzen . fáter

got

haben

ih

ir

bírint

áber

] 0 uuán [R 24]da er chád . patrem deum habeo. uos autem fóne

nldenan

unde

ir

uuellint

tûon

uuillin

iuueris

de deorsum estis . et uultis facere uoluntatem patris fater níder-risis.

uestri diaboli. Dára-nah gebár si daz únreht . daz si hâe

in

hâe

in

chad crucifige crucifige eum. (16) Lacum aperuit et effodit eum . et incidit in foueavi quam, fecit. Sì in-déta ] 5 dia grûoba . dar si CHRISTUM bef èli en uuólta . unde si grûob sia . unde in dia selbûn stúrzta si. Sin fârendo . irslûog si sih sélbun. (17) Conuertetur dolor eius . IVDONO

sáminungo

aide

súndigero

sêlo

S. SYNAGOGAE VEL PECCATRICIS ANIME • in Caput Clus . et in uerticem ipsius iniquitas eius descendet. Irò léid 1 femômeniû 4 uuórchta. dièn geróntcn uuarheîte 9, 19 leîd 11 iuûeris 13 ape/uit 15 diê 16 u«de/ unde unterstrichen 1 sed quia non sagittas tantum, sed etiam vasa mortis dixit in arcu dominum parasse, quaeri potest, quae sint vasa mortis, an forte haeretici ? . . malo enim voto per peccatum legentes, male eoguntur intellegere, ut ipsa sit poena peccati. Α. 4 sagittae, id est,'apostoli, qui ardentibus, hoe est desiderantibus, animis in modum sagittarum praecepta salutarla transmiserunt. C. 7 parturivit iniustitiam plebs Judaica, cum videret dominum pro salute humana miracula facientem, et de eius potius exitio cogita vit . . peperit iniquitatem, quando dixit: crucifige crucifige. C.

28

(20 : 1)

iruuíndet an irò hóubet . unde irò únreht pléstet an sêla

uuízzeréda

>

irò skéitelun. Anima ist daz hóubet . ratio ist irò unredilicho

keluste

skéitela. Sô si inrationabiliter uuérchot. unde libidini dìenot . sô sláhet sia daz únreht . unde bléndet sia . 5 Ze déro uuîs gât iz an sìa . unde án irò skéitelun. (18) Confitebor domino secundum iustitiam eius . et psallam nomini domini altissimi. Gót lóbon áber ih keltende

îegelichemo

nâh sînemo réhte . uuanda er ist r e d d e n s vnicvique nah

sînen

uuerchen.

secvndvm opera svA

10 námen des hóhesten.

. unde sálmo-sángon ih démo

(Vili.) (1) undir-march.

IN

FINEM

PRO

TORCVLARIBVS.

Christvs

ist

finis . an in uuírt kenéiinet díser sálmo . umbe die torcula. Yuaz sint die? Ane die ecclesie . in dien sih 15 îlent kûote fóne úbelen skéiden in íro mûote . also in torcule uuérdent keskéiden uuîn unde tréster. l,2hoûbet. 2, 5 schêitelun. 3 seheî/téla. 4slâhet 10 hôhesten. /¿únreht radiert 5 gâd unde ána 12 TORCVLARIBVS V 13 kenêimet 14 Âne 15 scheiden 16 torcule keschêiden! 2 hic caput nostrani animam debemus accipere . . vertex quoque dictus est, quod dextra laevaque vertat capillos, qui significat capitis summitatem. quam rationem esse non immerito dixerimus. C. — ubicunque enim libido dominatur, ratio premitur et subiugatur. B. 12—16 I n finem significare dominum salvatorem, quarti tituli expositione iam notum est. C. — torcularia ergo possumus accipere ecclesias, eadem ratione qua et aream intellegimus ecclesiam. quia sive in area sive in torculari nihil aliud agitur, nisi ut fructus ab integumentis purgentur . . agitur enim nunc, u t non loco, sed affectu interim separentur boni

(21:11) ( 2 ) DOMINE

DOMINVS

NOSTER.

men tuurn in uniuersa crístenhfHt

terra.

QVAM

ADMIBABIU

29 est

no-

Trúhten unser hêrro

chît ecclesia . uuîolih du bist. Vuîo uuùnderlîh dîn nárao ist in állero uuerlte. Yuîo sie sih alle dîn uuúnô deront. Quoniam eleuata est magnificentia tua super [R 25] cçlos. Sô sîe baldo múgen uuanda dîn uuerh-máhtigi erháuen ist . über hímela. Also dâr-âna skîze zésuun dinis fáter

net . daz dû dâr gesézen bist . ad dexteram patris. (3) Ex ore infantium et lactentium perfects ti laudem. 10 Vzer dero chindo munde . unde dero sûgenton habest dû getân lob. Daz chît . dîe uuéiche an dero geloubo uuâren dîe habest dû fôlle-brâht ze dînemo dúrnohten lóbe. Propter inimicos tuos. Ze scándon dînen fîenden . dîe fóne irò sélbero uuîstuome sô uérro chómen 3 cristenheît uuiêlich uûnderlîch 3, 4 Vuiê 4 uúnderont. 6 uuerch máhtigi 7 schînet. 8 gesézzen 10 déro zweimal 11 uueîche déro 13 schándon fienden. 14 uuîstome chômen a malis, quamvis aimul in ecclesiis, quantum attinet ad corporalem praesentiam, conversentur. aliud autem erit tempus, quo vel frumenta in horrea vel vina in celias segregentur. . . eadem res in alia similitudine sic intellegi potest: vina recondet in apothecis, vinacia vero pecoribus projiciet. A. 3 ecclesia vêtus . . primo ingi'essu laudes Christi domini laeta decantat. C. — ut iste sit sensus, domine, qui es dominus noster, quam te admirantur omnee qui incolunt terram! A. 8 quando dominus Christus rcsurgens a mortuis sedet ad dexteram patris. C. 11 unde infantes et lactentes illi intellegendi sunt, qui propter rudimenta et infantiam fidei escam non capiunt fortiorem: sed doctrina teneriori nutriuntur. ut iste sit sensus: non solum a perfectis, qui te omnino intellegunt, es laudabilis, sed etiam ab incipientium et parvulorum ore praedicaris. C.

30 nemáhton. Vuéle sint daz ? Ane iudei unde heretici. Also dô skéin dô iudei dero chindo lob suéigton . unde sie Christus máneta dírro scrífte . Vt destruas inimicum et defensorem. Daz du mit tíu störest den 5 fient . unde den ferspréchare. Iudei unde heretici béitent sih gót ferspréchen . doh sie sine fîenda sin. (4) Quoniam uidebo cçlos . opera, digitorum tuorum. Vuanda ih gesího die hímela . uuerh dinero fingerò . Ih fernímo die scripturas die du méisterotôst. an dien 10 du funden uuírdest . samo-so in himele. Lunam et stellas quç tu fundasti. Kesího dar-ána mânen unde sternen . die dû fásto gesáztost. Daz chit . sího óuh mih sélbûn dar-ána . unde miniu chint. Pechénno dih príute-gómen

'

prúd

chint

siníu

sponsum . unde mih sponsam . unde filios sponsi. lo (5) Quid est homo quod memor es eius? Yuaz ist der 2 schein dó déro sueîgton. 4 defensorem. aus o korr. tiû 5 fér/spréchare. 6 peîtent se sîna fîenda 8 gesiêho uuerg 9 mêistrotôst. 10 uuírdist. samo sô. 11 Kesiêho 12 siêho oûh 13 mînu 14 priûte gómen siniû 1 sieut faciunt haeretici universi. A. — cum a Judaeis prohiberentur infantes, ne laudes domino personarent, putantibus aliquid pueriliter fieri, quod a tali aetate videbatur assumi, tuno ille respondit: num legistis, ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem ? C. 5 ut destruas inimicum et defensorem. quem nisi haereticum ? nam et ipse est inimicus et defensor, qui fidem christianam cum oppugnet, videtur defendere. Α. — inimicum vero et defensorem Judaeum perfidum specialiter dicit, qui dum deum patrem se putat defendere, filio existit inimicus. C. 8 quoniam videbo, inquit, cáelos opera digitorum tuorum: id est, cernam et intellegam scripturas, quas operante spiritu sancto per ministros tuos conscripsisti. A.

(22:13)

31

mennisco . daz dû sin gehúhtig pist ? Vuannan mag adâmes kelîcho dîna huldi gefrêhton % Aut filius hominis quoniam uisitas eum? Aide ménnisken sun. daz dû sîn uuîsost ? Also dû dô täte . dô dû christum hára/sán5 tost. (6) Minuisti eum, . i. hominem christum . -paulo minus ab angelis. Dû täte in éteuuaz mínneren dìnen angelis . uuanda er irstérben matta . dot er âne sunda uuâre. Gloria et honore [R 26] coronasti eum . (7) et constituisti eum super opera manuum tuarum. Mit 10 kûollichi unde mit êron gecorônotost dû in . unde gesaztost in über diu uuerh dinero hando. Vber allíu diu in himele unde in érdo sint. (8) Omnia subiecisti sub pedibus eivs. Allíu diu ioner sint . diu uuúrfe du imo under fûoze. loh angelos. Oues et boues. Scâf 15 unde rínder . innocentes unde predicatores. Vniuersa insuper et pecora campi. Dara-zûo allíu diu fého des 1 mennischo. gehúg/tig 3 ménnischen 7 sunda! 11, 12 diû 11 uuerch alliû 13 pedibus aus iecis korr. Alliû diû iêner uúrfe 14 fuôzze. 16 alliû diû fêho 1 cum despectu pronunoiandum est, id est, fragilis et caducus, Adae sequax, qui in veteri peccato permixtus, socia pravitate conclusus est. C. 4 filius igitur hominis primo visitatus est in ipso homine dominico, nato ex Maria virgine. A. 7 hinc iam domini salvatoris humilitas narratur et gloria, minoratus est enim non necessitate ministratoria, sed pietatis suae spontanea volúntate, sicut apostolus ait: semetipsum exinanivit formam servi aeeipiens. sequitur: paulominus ab angelis: quia crucem pro omnium salute suscepit. ex ea siquidem parte creator angelorum minor factus est angelis. bene autem dixit: paulominus, quia etsi mortale corpus assumpsit, tamen peccata non habuit. C. 11 nec terrena videtur excepisse, nec supera. C. 14 nam et alio loco dicit: adorate eum omnes angeli eius. C. 15 boves autem praedicatores désignant. C. — nisi oves et boves intellegamus animas sanctas, vel innocentiae fructum dantes. A.

32 préiten féldes. Yuéle sint daz ? Ane dîe-dir gânt per latam uuech uúnnesámo uiam . unde uoluptuose lébent. (9) Volucres cçli et pisces maris qui perambulant semitas maris. Kefúgele unde mérefisca . dîe aile méreuuéga durhstrîchent. Daz 5 sint ùbermûote . unde fúreuuizkérne . uuanda úbele unde gûote die in demo tórcule sint . lígent ál únder sînen fûozen. (10) Domine dominus noster . quam admirabile est nomen tuum in uniuersa terra. (IX.) 10

(1) Pm occvLTis FILII. Iudicia christi . daz sint tóugenína súnis occulta filii. Er t û o t nû occulta . fóne dîen ist der an ende uuerlte óffena salmo gescríben . in fine seculi tuot er manifesta. Sô ze suéndi. ut iudam . herodem. Antiochuxn. er hier in uuérlte éine blendet ad damnationem unde 1 preìten 4 mérefischa. méreuuéga durstrîchent. 5 fúr/uuizkéme. 6 démo 7 fuôzzen. 10 F I L I I V 11 toûgenîna 13 eine 1 pecora enim campi congruentissime accipiuntur homines in carnis voluptate gaudentes; ubi nihil arduum, nihil laboriosum, adscendunt. Campus est enim etiam lata via, quae ducit ad interitum. A. 5 vide nunc etiam volucres caeli, superbos, de quibus dicitur: posuerunt in caelum os suum . . intuere etiam pisces maris, hoc est curiosos . . propter torculariorum itaque significationem, subiecta sunt pedibus eius non solum vina, sed etiam vinaria: non solum scilicet oves et boves, id est, sanctae animae fidelium, vel in plebe, vel in ministris; sed insuper et pecora voluptatis, et volucres superbiae, et pisces curiositatis. A. 10 Canitur itaque iste psalmus pro occultis unigeniti filii dei. quamobrem, quoniam duos adventus domini credimus, unum praeteritum, quem Judaei non intellexerunt, alterum futurum, quem utrique aperamus,

(23:9) ze

buozzQ u t PAVLVM.

ze

33

h á r t u n g o u t iob.

andere fillet ad emendationem aide ad exercitationem. urtéildo

daz chúmet fóne sînemo tóugenen iudicio . QVINQVE IOB 5

MODOS

MARIE

INSONS

MORBI DEVS ARBITER

LAZARI

IOB

PAVLI . FIT

SORDET . MARIAM LEPRA

LAVS LAZARVS DOMINO QVINTI SEVA

MODI

( 2 ) CONFITEBOR

STIMVLVS

MORS

TIBI

IX

DEBITA

CVSTODIA

ANTIOCHO

DOMINE

INTVLIT

ORBI .

QVINTVS H E R O D I .

VEL

MORDET . PAVLO .

HERODI .

TOTO CORDE mtO.

Ill

iího dir trúhten chit der propheta . in állemo [R 27] 10 mînemo herzen. Ih scéido mih fóne dien . die in fóresiht

állen uuerlt/geskíhten dina prouidentiam nebechen1 emendationem aus a korr. 2 toûgenen 9 iêho 10 scêide 11 uuerlt/gescíhten

urtêilde

et quoniam iste, quem Judaei non intellexerunt, gentibus profuit: non inconvenienter accipitur de hoc adventu dici, pro occultis filii, ubi caecitas ex parte Israel facta est, ut plenitudo gentium intraret. duo etiam iudicia insinuantur per scripturas, si quis advertat, unum occultum, alteram manifestum, occultum nunc agitur . . occultum itaque iudicium est poena, qua nunc unusquisque hominum aut exercetur ad purgationem, aut admonetur ad conversionem, aut si contempserit vocationem et disciplinam dei, excaecatur ad damnationem. iudicium autem manifestum est, quo venturus dominus iudicabit vivos et mortuos . . quocirca in hoc psalmo observanda sunt occulta filii, id est et humilis eius adventus, quo profuit gentibus, cum caecitate Judaeorum; et poena, quae nunc occulte agitur, nondum damnatione peccantium, sed aut exercitatione conversorum aut admonitione, ut convertantur, aut caecitate ut damnationi praeparentur, qui converti noluerint. A. 11 totus hic psalmus a persona prophetae depromitur. C. — non in toto corde confitetur deo, qui de Providentia eius in ali quo dubitat; . . et sic omnia ad divinae provi dentiae regimen referantur, quae stulti quasi casu et temere et nulla divina administratione fieri putant. A. Altd. Textbibliothek

B d . 40.

Notker

3

34 nent . unde sîe uuânent allíu ding temere geskéhen . unde fortuito . daz chìt stúzzelingun unde árdingun. Narrabo omnia mirabilia tua. Ih zéllo allíu diníu uuúnder . kenûoge zellent diu offenen . also fone

tode

lichamia

5 daz offen ist . daz dû lazarum a morte corporis täte irstân

resurgere . ih zéllo áber gérnor . daz du tóugeno täte tode sêlo iruuéndit uuerden.

PAVLVM a morte anime reuocari. (3) Lçtabor et exultabo in te. An dir uuirdo ih frô . unde sprúngel . nais an uuérlt-sâldon. Et psallam nomini tuo altis10 sime. Vnde dînemo námen dû hóhesto sálmo-sángon ih. (4) In conuertendo inimicum meum retrorsum infirmabuntur . et perient a facie tua. Minen fient eruuéndendo . daz chìt. sô dû minen fient eruuéndest. folgenkin

so uuerdent keuuéichet alle sine satellites . unde fúre 15 díh nechoment sie. Sóliche nechoment fúre dih so saul folgerra

ist . unde sine sequaces. (5) Quoniam fecisti

iudicium causa

meum. Vuanda dû getäte daz ting . min uuésen. Et rethoricum uerbum est.

causam meam. Vnde den dingstrit. minen uuésen. Vuanda ih réht hábeta . bedíu gestréit ih. Sedes super tro1 alliû dínch témere geschehen. 2 ardíngun. 3—4 alliû diniû diû 6 toûgeno 7 Letabor 10 hôhesto 11 retrorsum! 13/ient aus e Icon. 14 keuuéichet 15 né/ chôment Solche sâul 16 folgérra 19 bediû gestrêit 4 narrat omnia mirabilia dei, qui ea non solum in corporibus palam, sed in animis invisibiliter quidem, sed longe sublimius et excellentius fieri videt. nam terreni homines et oculis dediti magis mirantur resurrexisse in corpore mortuum Lazarum, quam resurrexisse in anima persecutorem Paulum. A. 9 non iam in hoc saeculo, non in voluptate contrectationis corporum, nec in palati et linguae saporibus nec in suavitate odorum. A. 15 quamvis multos inimicos habuerrit, tamen hic modo Saulem convenienter advertimus. C.

(24: 7)

35

num qui iudicas çquitatem. Dû reht/kérno sízzest án demo stûole. Ad dexteram patris sízzest dû. (6) Incapasti gentes et periit impius. Dannali sántost du spiritimi sanctum . unde irrafstôst die diete. Also iz fon e so er chúniit so irrefset er die uuerlt.

5 imo cliît. CvM

V E N E B I T ARGVET M V N D V M . Vnde dô uuard ferlóren der úbelo. Sîd neuuas er úbel. uuanda er do gûot uuárd. Nomen eorum delesti in çternum et in seculum seculi. Dô fertîligotôst dû dero úbelon námen îomer in êuua. (7) Inimici defecerunt frarneç in fi 10 [R 28]nem . et ciuitates eorum destruxisti. Des tîeueles suért fersuinen in énde . unde sine bürge zestôrtost du. Yuele sint dîe burge ? ane ungelóuba unde ubeli. Periit memoria eorum cum sonitu. Do zegîeng dero uuider-sprâcho

úbelon geuuaht . mit demo scálle contradictionis. Sie 3 ó uuúrten gûot unde stille. (8) Et dominus in çternum

1 recht/kérno an démo 4, 5 diê G floren 7 uuárt. 8 déro 9 iêmer 10 eorum fehlt 11 fersuînen burge! zerstôrtost 12 ungelôuba 15 uuúrden

2 sedisti super thronum, qui iudicas aequitatem, quia resurrexisti a mortuis, et adscendisti in caelum, et sedes ad dexteram patris. A. 3 increpasti gentes et periit impius. convenientius hoc domino Jesu Christo dici, quam ipsum dicere accipimus. quis enim alius increpavit gentes, et periit impius, nisi qui posteaquam adscendit in caelum, misit spiritum sanctum, quo completi apostoli, cum fiducia praedicarent verbum dei et peccata hominum libere arguèrent? qua increpatione periit impius, quia iustificatus est impius et factus est pius. A. 10 cuius autem inimici, nisi diaboli franieae defecerunt ? Α. — civitates autem dicit destructas, populos infideles ultima domini Christi manifestatione convictos, quorum pectora diabolus in hoc saeculo tamquam suae civitatis moenia possidebat. C. 3*

36 tîete

permanet. V n d e zíu c l i r á d e m d o n gentes u u í d e r trillit e n e ? iâ ist er îomer. Parauit in indicio tronum suum. E r r í h t a sînen stûol ío-dóh a n a . ú n z m a n hier ú b e r in d í n g o t a . Viiaz m a g t ó u g e n o r a s i n ? Nesint d a z tougenina

súnes

5 occulta filii? (9) Et ipse iudicabit orbem terrç in çquitate. V n d e der d a z sô t ó u g e n o m á c h o t . t e r seibo irtéilet ú b e r dia u u e r l t in ébeni. I n déro ébeni . daz er neliéinen m ê r neliínderet sînero f r ê h t e d á n n e änder e n . Iudicabit populos in iustitia. E r irtéilet ú b e r die 10 líute a f t e r r e h t e . D a z er scúldige n e m á c h o t ze ú n scúldigen . n o h únscúldige ze scúldigen . so die m e n n i s k e n t û o n t . die diu h e r z e n n e s é h e n t . Mannolichen léidot d â r . aide ferspríchet d â r sin conscientia. (10) Et factus est dominus refugium pauper urn. Ynde 15 t r ú h t e n ist z ú o - f l ú h t déro á r m o n . die gerno hier a r m 1 ziû 1—2 trúhtene. 2 iêmer. 3 iô dô ( Wiener Hs. io doh) 4toûgenora 5 toûgena (v. Ps. I X , 1; Kelle 148) 6 toûgeno 7, 9 irtéilet 7 diê ébini. zweimal 8 ne heînen ne hindert sînero 9 diê 10 liûte 11 awsculdige auf Ras. schúldigen. mennischen 12 diû 13 leîdot 14 dominus est durch Zeichen umgestellt 15 zû flúht 1 utquid ergo fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania adversus dominum et adversus Christum eius ? nam dominus in aeternum permanet. A. 3 paravit, cum iudicatus est, sedem suam. per illam enim patientiam homo caelum adquisivit, et deus in homine credentibus profuit. et hoc est occultum filii iudicium. A. 8 et ipse item palam iudicabit orbem terrarum in aequitate, id est, meritis digna distribuet. A. 11 non quemadmodum iudicant homines, qui corda non vident, a quibus plerumque deteriores absolvuntur, quam condemnantur : sed in aequitate et cum iustitia dominus iudicabit, testimonium perhibente conscientia, et cogitationibus accusantibus seu defendentibus. A. 15 pauper ille dei est, qui terrena cupiditate vacuatus, coelesti desiderai largitate ditescere. C.

(25: 7)

37

sint . daz sîe hína sîn riche. Adiutor in oportunitatibus in tribulatione. Hélfare in uálgo an dero nòte, linde an dero arbéite. (11) Et sperent in te omnes qui nouerunt nomen tuum. Vnde an dih kedingent 5 alle . die dinen námen uuizen. Din namo ist . est . ana-uuist. Ter est . i. ana-uuist pechénnet . der beehennet dih . unde gedinget an dih . unde ist imo unuuerd daz uuéhsellicha. Quoniam non derelinquis querentes te domine. Mit rehte uuanda dû neferlâzest 10 truhteii die dih sûochent. (12) Psallite domino qa i habitat [R 29] in syon. Salmo-sangont démo . der in uuarta

syon bûet. Târ speculatio ist . dâr bûet er. Vuar ist uuarto

si ? Ane dar sine héiligen sint . die fóne speculatione ze

anasihte

uuellen chómen ze uisione . daz chît fóne uuarto ze kedingj

15 ánasihte. Er gelônot in dero uuarto . id est spei mit tero anasihte. Adnuntiate inter gentes mirabilia predigara

tîetin

eius. Chundent predicatores siniu uuunder gentibus . sô sálmosangont ir uuóla. (13) Quoniam requirens sanguinem eorum memoratus est. Vnde nefurhtent 20 ten dôd . uuanda er forderet kehúhtigo . sînero marty2 déro 3 arb/beîte. δ uuizzen. G .i. 8 uuéhsallîcha. 13 héiligen 15 anásihte. uunder

Ubergeschr. 17 siniû

5 et sperent in te omnes, qui noverunt nomea tuum. item dominus dicit ad Moysen, ego sum qui sum: et dices filiis Israel, misit me qui est. sperent ergo in te, qui cognoscunt nomen tuum: ne sperent in his rebus, quae temporis volubilitate praeterfluunt, nihil habentes, nisi erit et fuit. A. 12 ipse habitat in Sion, quod interpretatur speculatio . . agimus autem speculationem, ut perveniamus ad visionem. A. 17 psallite, quia hoc est revera illi psallere, universis gentibus eius mirabilia nuntiare. C. 20 sequitur, sanguinem martyrum ab impiis persecutoribus esse requirendum. C.

38

(26 : 14)

rum sláhta. Non est oblitus orationem pauperum. Er nefergizet dero armón gebétes . sô sûmelîche uuânent. uuánda er negáhot. (14) Miserere mei domine . uide humilitatem mearn de inimicis meis. Gnâde mir 5 truhten . chíus fóne minen ííenden mina dîemûoti. Sie hábent mih kediemûotet. gagen des sie úbermúote in

dero

marterero

stai.

sint. Daz spríchet der propheta in persona martyrum. (15) Qui exaltas me de portis mortis . ut adnuntiem omnes laudationes tuas in portis filiç syon. Du mih 10 hóho irhéuest fóne dîen porton des tódes . so alie ñrleitara. s. portç mortis

seductores sint. du gnâde mir . daz ih chúnde din lob . kotis priute

in dien porton dero ecclesie . so die alle sint . die ze góte léitent. unde sie dih sáment mir lóboen. (16) Exulstimmo des armin

tabo in salutari tuo. Nah tero uoce pauperis . chit uuizzego ze góte

15 der propheta ad deum. An dinemo haltare freuuo ih mih. An christo trôsto ih mih minero arbéito. Infixç sunt gentes in interitu quem fecerunt. Gentes täten dod tinen martyribus . in demo stecchent sie

2, 7, 12 déro 2 sûme lîclie 3 ne gâhot. 4 meam! 5 chiûs fóne ή durch Punkte getilgt fíenden 10 hôho 12 déro priûte 13 leîtent. 16 tröste arbêito.

2 non est oblitus clamorem pauperum: id est, non ut putatis, oblitus est . . quia non tarn cito facit quam ipsi volant. A. 6 humilitatem igitur suam de inimicorum superbia supplicat aestimari. C. 12 liberatus ergo ex illis portis mortalibus, in istis portis ecclesiae, quae beati tudinem tribuunt sempiternam, pronuntiaturum se laudes domini pollicetur. C. 14 hue usque est clamor pauperum, quem non oblitus est dominus . . a salutari tuo, quod est dominus noster Jesus Christus. A .

39 ahtara

selben. Martyres irlíten horsco mortem corporis. persetode

selo

cutores ligent in morte anime. In laqueo isto quem absconderunt comprehensus est pes eorum. In disemo stricche den sie bürgen . geháfteta in iro fûoz. Sie 5 uuolton andere besuichen . [R 30] unde sint sie besuichen. (17) Cognoscetur dominus indicia· fadem . in operibus manuum suarum comprehensus est peccator. Dâr uuirt cót irchennet . sólichíu geríhte tûonter . daz der súndigo gehaftet an sin selbes hánt-uuérche. strich

10 Laqueum rihta er . an demo háftet er.

DI APSALM

Α.

(18) Conuertantur peccatores in infernum. Sündige uuérden in li ella becheret. In fréisige gelúste stürzen sie . die ze héllo léitent. Omnes gentes quç obliuis^ cuntur deum. Sô tuen álle diete . die gót nebechénnen. Sid sie âne got uuellen sin . sô uuérfe sie got in

auuerfìgen

sin .

in reprobum sensum. (19) Quoniam non in finem obliuio erit pauperum. Vuanda so fúrenomes neuuírt 1 horscho 8 sôlchiû tuôndor. 11 DIAPSALMA y 13 hell» aus e korr. fréisige 14 k î t e n t . 15 tuôien 16 uuér/fera durch Strichelchen darunter getilgt 18 fúrnomes 1 animad verte, quemadmodum servetur poena peccatori de operibus suis, et quemadmodum qui voluerunt persequi ecclesiam, in ea corruptione sint fixi, quam se inferro arbitrabantur. nam interficere corpora cupiebant, cum ipsi in anima morerentur. A. 13 convertantur peccatores in infernum, id est, dentur in raanus suas, cum eis parcitur, et illaqueentur delectatione mortifera. Α. 16 quia cum non probaverunt deum habere in notitia, dedit illos deus in reprobum sensum. A.

40

(27 : 8)

fergezen dero ármon . sô man irò nû uuânet cót fergézen haben . unz sîe fone súndigen sus kedrúcchet uuerdent. Patientia pauperum non peribit in finem. Tero armón gedúlt nesol nîo êuuiglicho ferlóren sîn . 5 unde in unfergólten sîn. (20) Exsurge domine non preualeat homo. Diz chît der propheta ána-séhendo die iúngesten zite . unde aba in irbrútter. Stant ûf truhten . nîo ménnisco negerîche . nîo der uuírsesto negemagee. Eruélle daz rîche antichristi . erfelle sînen 10 geuuált . der so michel uuirt . daz échert dû éino in úberuuinden maht. ludicentur gentes in conspectu tuo. Vnde spûotigo uuerden irtéilet fóre dir sine gehelfen . chumft héidene dîete. Daz chît . kehúrske dîna aduentum . so dîe frèisa sih erhéuen . dîe fóne imo . unde fone dien 15 sînen chúmftig sint . uuanda sîe unuertrágenlih sint. (21) Constitue domine legislatorem super eos. Sezze über sîe den êoskefel der in gerîse. Sîd sîe dih neêo-bringen uuóltin den uuâren legislatorem . kib in dén dés sîe uuerd sîn . gib in antichristum. Sciant gentes quoniam 1 iro ans nû radiert 4 Téro êuuiglîoho 6 diê 8—9 ne ga/magee. 10 eîno 13 hêidine kehúrsche zu dîna υ. Kelle LG 404 dièn 15 umiertrágenlich

5 Exurge 12 irteîlet 14 frèisa

1 qui videtur nunc in oblivione esse, cum peccatore» felicitate huius saeculi florere existimantur, et iuati laborare. A. 6 cum de fine saeculi propheta tractaret, adventum antichristi cordis illuminatione prospexit, et periculi magnitudine perterritus, magna voce proclamavit: exurge domine, non praevaleat homo, ipse est enim homo pessimus, quem humana non potest sustinere conditio: in quo tanta erit versutia vel potestas, ut sola domini virtus eius possit superare nequitiam. C. 12 gentes etiam petit celérrimo adventu iudicari, quae cum ipso saevissimo scelera magna facturae sunt. C. 19 constitue, domine, legislatorem super eos. videtur mihi antichristum significare. A.

41 homines sunt.

Ze déro uuis keéiscoen gentes uuer sie kota

sin. Christus máchoti sie déos . [ R 31] übe sie imo hangtin . nu geéiscoen daz sie mennisken sint.

DI A PSALM

A.

5

(1) Utquid domine recessisti longe? Zíu so trúhten chedent tîe . die danne in nôten sint . zíu uuúrte du îo sô uerro fone uns ? zíu habest du dih unser sô gelóubet ? Vuanda gûoten ist dánne . also got irò nerûoclie. Despicis in oportunitatibus in tribulatione. 10 Zíu in durften unde án dero nòte lâzest du unsih ? unde fersihest unsih. (2) Dum superbii impius incenditur pauper. Daz chédent sie . aber iòne Góte uuirt inzúndet der armo ad uirtutem . unz der árgo so ubermûotesot. Des éinen ual . ist des ánderes 15 kníst. Fóne des éinen ubermûoti . diemûotet der ander. Comprehenduntur in cogitationibus suis quas cogitant. Sie uuerdent keuángen in iro gedanchen .

1 ke éschoen 3 geéiscoen mennischen 4 DIAPSALMA V 5 Ziû 6 ziû uúrte 7 iêo ziû 8 geloûbet?

9 intbulatione.

11 fersiêst

14, 15 eînen

2 sciant gentes, quoniam homines sunt: ut qui nolunt liberari a filio dei et pertinere ad filium hominis, et esse filii hominum, id est novi homines, serviant homini, id est veteri homini peccatori. A. 7 ille ad tantum culmen inanis gloriae venturus creditur, tanta ei licebit facere, et in omnes homines et in sanctos dei, ut tune vere nonnulli infirmi arbitrentur deum res humanas neglegere. Α. 14 tunc magie pauper ad Studium virtutis accenditur, quia dum viderit peccatorem nimis exaltatum, facile novit esse casurum; et avidius ad humilia tendit, unde se exaltandum potius esse confidit. C.

42

(28 :1)

die sines únrehtes fólchete sint. Sie uuerdent mit in ze

íerlórinisse

gedunsen ad interitum. (3) Quoniam laudatur peccator in desideriis animç suç,. et iniquus benedicetur. Vuanda fone sólichen uuírt dánne súndig mán gelóbot in sînen 5 gelüsten . unde únrehter gesegenot. Vuer ist so sundig sô antichristus ? den gûollichont sie . démo bítent sie gûotes. Der sezzet sili ána daz er gót si . des iéhent imo die fertânen. (4) Irritabit dominum peccator . id est antichristus. Danne gremet der sundigo gót. 10 Secundum, multitudinem irç suç. non quçret. Fóre sinero michelun irbólgeni . nesûochet tía fríst kót iz imo [U l r ] zûo. Er lâzet in ana-tûon . daz er uuíle. (5) Non est deus in conspectu eius. Yuára netûot er gótes. Inquinaiç sunt uiç illius in omni tempore. 15 Vnréine sint sine uuéga álle tága. Auferuntur iudicia tua a facie eius. Diníu geríhte trúhten sint ferro fone imo. Omnium inimicorum suorum dominabitur. Aller o sinero fiendo uuáltet er . uuanda er álle chúninga 2 gedunsum íerlórinisse 3 sue. 4 solchen gelobet 7—8 iêhent 8 diê 12 zû 15 Vnrêine 16 Dîniû 18 fiendo 1 comprehenduntur in consiliis quibus cogitant, id est, vincula illis fiunt prava Consilia sua, quae eos trahunt in interitum. R. 6 verum iste, qui adulantium falsitate deceptus, in magnam se superbiam dominationis evexerit, quod proprie de antichristo datur intellegi, qui fallentium catervis eo usque perducitur, ut se non solum regem terrenum, sed etiam rerum omnium praedicct deum. C. (U l r , Mon. Cl. 188 aus Seeon) zû. (4) Er lâzet in ána tûon. daz er uuíle. (5) Non est deus in conspectu eius. Vuára ne tûot er gótes. Inquinate sunt uie illius in omni tempore. Unreine sînt sine uuéga álle tága. Auferuntur iudicia tua .3 a facie eius. Tínu geríhte trúhten sínt fèrro fóne imo. Omnium inimicorum suorum dominabitur. Állero sínero fíendo uuáltet er. uuánda er álle chúniga sláhet. únde éiner

43 sláhet . u n d e éiner rîchesot. (6) Dixit enim in corde suo [ R 32] non mouebor . a generatione in generationem sine malo. E r d â h t a sús . â n e arg-liste n e u u i r d o ih m â r e . f ó n e c h ú n n e ze chiinne. Aide ze ê u u i g h ê i t e zoubir-liste

•j n e m a g ih c h ó m e n . m a g i c e a r t e s n e t û e n iz . also s y m o n ze hímele fliegen u u ó l t a . m i t dien sélben listen. (7) Cuius maledictione os plenum est . et amaritudine . et dolo. D e s m u n t foller ist ubelo sprékot-scélto

chennes . u u a n d a er b l a s p h e m u s ist . u n d e éiueri . 1 slâhet. einer 3 áne 4 êuuighêite et dolo v. PBB 45, 208 spréchennis. 9 eîueri.

8 zu

1 et omnium inimicorum suorum dominabitur. ita enim traditur, quod reges omnes superaturus sit, et solus regnum obtenturus. A. 4 est et alius intellectus; si de generatione mortali ad aeternitatis generationem se venire non posse vanus et erroris plenus animus arbibratur, nisi artibus malis: quod quidem etiam de Simone diffamatum est, cum sceleratis artibus caelum se putasset adepturum, et de humana generatione in divinam generationem rebus magicis transiturum. A. 9 in ore quippe habebit blaspkemam maledictionem, cum se dei filium mentietur; amaritudinem, quando resultatoribus suis poenam mortis indicet, et ad supplicia iubebit pervenire, qui eum tamquam numen contempserint adorare. C. r

î/cliesot. (6) Dixit enim in corde suo . non mouebor a generatione in generationem sine malo . Er dâhta sus áne árgliste neuuirdo ih mâre fone chunne ze chúnne. Aide ze êuuighêite : : ne mag ili chómen . mágice artes o ne tûen iz . Also simón ze hímele fliegen uuólta . mit tien sélben listen. (7) Cuius maledictione os plenum est et amaritudine. Tés múnt foller ist ubelo spréchennis. uuánda er blasphemus ist . unde éiueri. uuánda er crudelia gebíutet 2 genenerationem Dix Er radiert zwei Buchstaben 5 iz . aus h korr.

4 :: ne Ras. von

44

(29:4) crímhéit

in

gotis scalcha

uuanda er crudelia gebíutet. in sernos dei. Sub lingua eius labor et dolor. Vnder sînero zungun . liget léid unde arbéit. An dero zungun óuget er gûot . sô er sili ságet cót sîu . dâr-iindere birget er día ubeli . diu 5 labor unde dolor ist. (8) Sedet in insidiis cum diuitibus in occultis. Die er riche getan hábet . mit tien sízzet er tóugeno in uâron. Vt interficiat innocentem. Daz er únscádelen ersláhe. Er sláhet unscadelen . so er in scadelen getûot. (9) Oculi eius in pawperem resj/i10 ciunt. Síniu óugen uuártent án den ármen. Démo arm in mûote . i. tóumote

fâret er . dér pauper ist spiritu. Insidiatur in occulto . sicut leo in cubili suo. Also tougeno fâret er . sô der 1 crímhéit gebiûtet. oûget 4 diu 6 ocultis. 10 oûgen uuártent]uuanda oculto.

2 slnero lêid 3 arbeit, 7 tôugeno 8 erslâhe. 11 toûmote (ν. Kelle 144)

6 quibus divitibus nisi eis, quos huius saeculi muneribus cumulabit. A. 8 innocentem autem interficere, est ex innocente facere nocentem. A. 11 iustos enim maxime persecuturus est, de quibus dictum est, beati pauperes spiritu. A. in seruos dei. Sub lingua eius labor et dolor. Vnder sinero zúngun líget leit unde árbeit. An dero zúngun líget er gûot . sô er sih ságet cót sin . târ úndere birget er día úbe/li . diu labor et dolor ist. (8) Sedet in insidiis cum diuitibus in 5 occultis. Tie er riche getan h a b e t . mit tien sizzet er tóugeno in uâron. Ut interficiat innocentem. Dáz er únscádelen irsláhe. Er sláhet unscadelen . sô er in scadelen getûot. (9) Oculi eius in pauperem respiciunt. Sinu óugen uuártent án den ar/men. Démo fâret er . dér pauper ist spiritu. Insidialo tur in occulto, sicut leo in cubili suo. Also tóugeno faret er so der léuuo in sinero lûogo. Ér ist péidiu ioh stárhc . ioli 2 leit ubergeechr.

45 léuuo in sînero luogo. E r ist péidiu ióh sfcarh . ióh listig ze besuîchenne. Insidiatur ut rapiat pauperem . rapere pauperem dum attrahit eum. E r uâret dáz er den ármen erzúcche . er ìlet in góte zúcchen . sô er ·» in ze imo zihet . unde in an sili héizet uuénden gótes èra. (10) In laqueo suo humiliabit eum. An sînemo strícche genideret er in . uuanda mit sînen zéichenen . machot er in uersíhtigen. Inclinabitur et cadet cum dominatus fuerit pauperum. Sô er daz allez ketûot . 10 unde er armero sô uérro geuuáltet . dára-náh . sxget er unde stúrzet. (11) Dixit enim in corde suo oblitus est deus . auertit faciem suam ne uideat in finem. Er sol danne geéiscon . daz er dâhta . got h á [ R 33]bet 1 starch. 2 ôzebesuîchenne. rad. 7 Vuanda zéichenen. 12 deus auertet

5 zé/ hêizet 13 geéscon.

1 leonem in cubili dicit eum, in quo et vis et dolus operabitur. A. 5 attrahit eum, id est, dum ilium a veritate culturae ad nominis sui venerationem molitur adducere. C. 7 et bene ait, humiliabit eum in muscipula sua. cum enim signa illa facere coeperit, quanto mirabiliora videbuntur hominibus, tanto illi sancti, qui tunc erunt, contemnentur et quasi pro nihilo habebuntur. A. listig ze/besuichenne. Insidiatur ut rapiat pauperem . rapere pauperem dum attrahit eum. É r uâret táz er den ármen erzúcche / er ìlet in góte zucchen . sô er in ze imo zíhet. únde in an síh héizet uuenden gótes èra. (10) In laqueo 5 suo humiliauit se / An sînemo strícche genideret er in . uuanda mit sînen zéichenen . machot er in fersihtigen. Inclinabitur et cadet cum dominatus fuerit pauperum. Sô er dáz allez ketûot unde (er ar)mero sô uérro geuuáltet . táranah sîget er unde stur (U l v ) zet. (11) Dixit enim in 10 corde suo . oblitus est deus . auertit faciem suam ne uideat in finem. Er sol dánne geéiscon daz er dâhta . gót hábet er 7 dominatus fuerit durch Reagentien verdorben ar abgeschnitten mero durch Reagentien verdorben

8 er

46

(30: 9)

ergézen dero gûoton . er chêret sili fone in . daz er sie fúrder ána neséhe. (12) Exsurge domine deus . exaltetur manus tua . ne obliuiscaris 'pawperum. Sô netûest dû trúhten so er dâhta . núbe stant ûf . skéine 5 dînen geuualt. neirgíz dero ármon. nah sînen uuórten. (13) Propter quid irritauit impius deum? dixit enim in corde suo non requiret. Zíu lêuues crámda got der ubelo? Zíu dâhta er fóne imo . er nefórderot daz ih tûon? (14) Vides quoniam tu laborem et dolorem 10 consideras. Dû got síhest uués er dâhta . uuanda dû óuh síhest laborem et dolorem . diu er bárg under sînero zúngun. Vt iradas eum in manus tuas. Dár-umbe síhest du iz . daz du in stôzest in dîna hánt . 1 déro 2 fúrdur ne sehe. Exurge unterstrichen skeîne 5 déro 7, 8 Ziû 11 oûh diû 13 siêhest

4 trúhtení 10, 11 sîhest

4 exaltetur manus tua, id est, manifesta sit potentia tua. A. 11 vides, quoniam nullus tibi illudet. superius enim dixerat: sub lingua eius labor et dolor. C. gézen dero gûoton . er chêret sih fóne in . daz er sie fúrder ána neséhe (12) Exurge domine deus exaltetur manus tua . ne obliuiscaris pauperum. Sô ne tuest tu truhten so er dâhta, nube stánt / ûf . skeine dînen geuualt . ne irgiz tero ô àrmôn . nah sînen uuórten. (13) Propter quid irritabit impius deum ? dixit enim in corde suo non requiret. Zíu léuues cramda gót ter ubelo ? Zíu dahta er fone imo . er neforderot daz ih tuon. (14) Vides quoniam t u laborem et dolorem consideras. Tú gót síhest uués er dahta . uuánda 10 dû óuh síhest laborem et dolorem . diu er barg under sînero zúngun. Vt tradas eum in manus tuas. Tar umbe sihest tu iz . táz tu ín stôzest in dîna hánt . taz chît in dinen geríh .

bar

4 stán(t) ein Teil des wagerechten Striches noch erkenn7— 8 Ziu aus Τ korr. 8 t-uon. übergeschr.

47 d a z c h i t i n d î n e n geríh . u n d e er in geníuz n e h á b e sô g e t â n . Tibi enim, derelictus est pauper. D i r ist kes p á r e t der a r m o . echert a n dir ist sîn d r ô s t . Mêr nebedarf er . a n dir ist ér rîche. Pupillo tu eris ad5 iutor. D é m o uuéisen hilf est d û . D é m o m û o t e r disíu u u é r l t t ô t ist. (15) Gontere brachium peccatoris et maligni. D á r a - g á g e n e f e r m ú l e d e n a r m des sundigen . u n d e des arguuilligen. D a z chît zestôre des k e u u a l t . fóne d é m o d a r - f ó r e s t â t . O M N I V M INIMICORVM SVORVM 10 DOMiNABiTVR. Queretur peccatum illius et non inuenietur. D a z f é r e t óuh sô. Sin s u n d a u u i r t sâr h á l t o g e s û o c h e t . nais f u n d e n . u u a n d a er seibo ferlóren ist . 1 geniûz

5 uuêisen

diaiù

G tôd

11 oûli

1 consideras profeoto, quando in tuis manibus, id est iudicio traditus non evadit; sed digna factis recipit, qui vacandum ab sceleribus non putavit. 3 ideo enim pauper est, id est, omnia huius mundi temporalia bona contempsit, ut tu sis tantum spes eius. A. 5 pupillo tu eris adiutor : id est, ei cui moritur pater hic inundus. A. 9 contere brachium peccatoris et maligni: illius scilicet, de quo supra dicebatur, omnium inimicorum suorum dominabitur. A. 12 requiretur delictum eius, nec invenietur. propter illud, id est, iudicabitur de peccato suo, et ipse periet propter peccatum suum. A. unde er (in geniuz) ne hábe sô getân. Tibi enim derelictus est pauper. Dir ist (ke)sparet ter armo . ecchert an dir (sin drôst). Mêr/ (nebedarf er.) an dir ist er riche. Pupill(o tu eris adiutor.) Temo uuéisen hílfest tû. Demo mûoter dísiu 5 uuérlt tôt ist. (15) Contere brachium peccatoris et maligni. Tára gágene fermúle den árm des sundigen . unde dés arguuilligen. Daz chit zestôre des keuualt . fóne demo dar fóre stât. Omnium inimicorum suorum dominabitur. Queretur peccatum illius et non inuenietur. Dáz feret óuh 10 sô. Súnda uuirt sâr halto gesûochet . náls fúnden . uuanda 1—4 von er bis Temo durch Reagentien verdorben-, Wörter in Klammern unleserlich 9 óuh]uóh 10 Sin fehlt vor Sunda gesuîchet.

48 m i t d i e n s u n d o n . (16) Dominus regnabit in çternum . et in seculum seculi. Á b e r unser t r ú h t e n r i c h e s o t î o m e r i n êuua. Peribitis gentes de terra illius. Ir ú n r e h t e n d i e t e u u é r d e n t f e r t î l i g o t . f ó n e s ì n e m o riche . pauperum 5 dar terra u i u e n t i u m ist. (17) Desiderium exaudiuit dominus. D e r o a r m ó n uuillen g e h o r t a t r ú h t e n . D i e m d o m i n i u u o l t o n sie . d ô sie i n a n g u s t i a u u â r e n . d e n g i b e t er n â h i n t e r i t u antichristi. Preparationem cordis eorum audiuit auris tua. [R 34] 10 Iro hérze-gáreuui h á b e t g e h ö r e t d i n óra. I z ist k á r o g á g e n dir . so d û c h ú m e s t . V u á r a - z ú o c h ú m e s t ? (18) Indicare pupillo et humili. Ze r i h t e n n e d e m o uuéisen unde demo dîemûoten. Nais échert uuéisen . n u b e d î e m û o t e m o uuéisen. Vt non apponat ultra 1 dien regnaòit aus u korr. 13 uuéisen 13, 14 uueìsen.

3 ièmer 6 Déro 10 habest 13 démo diêmuôtin.

7 desiderium illud, quo aestuabant, cum in angustile et tribulationibus huius saeculi domini diem concupiscerent. A. — quoniam interfecto antichristo domini regnum aeternum, pium magnificumque venturum est. C. 30 commonemur, non solum quemlibet pupillum, sed pupillum et humilem deo esse gratissimum. C. er sélbo ferlóren ist mit sinen sundon. (16) Dominus regnabit in eternum et in seculum seculi. Aber unser truhten rîchesot îomer in êuua. Peribitis gentes de terra illivs. Ir un_ rehten dîete uuérdent fertîligot fone sînemo riche . dar terra uiuentium ist. (17) Desiderium pauperum exaudiuit dominus. Tero ármon uuillen gehôrta trúhten. Diem domini uuólton sie dô sie in angustia uuâren . dén gibet er nâh interitu antichristi. Preparaticmem cordis eorum audiuit jQ auris tua. Iro hérze gareuui habet kehôret tîn ora. Iz ist karo gágen dit . sô dû chúmest. Uuára zûo chúmest? (18) Iudicare pupillo et humili. Zerihtenne d(emo) uuéisen unde demo diemûoten. Nais écchert uuei(sen)// 1 sinen] tinen 2 trhuten 9 kebôret abgeschnitten, ebenso uueiseîi am Schluß der Seite

11 demo

(31:2)

49

magnificare se homo super terrain. Daz sih fúrder nîoman ána nesézze ze míchellíchonne óbe érdo . so antichristus t é t a . uuanda danne uuirt énde alles ùnger eches.

5

( X . )

(1) IN FINEM PSALMVS DAVID. An daz énde sihet DAViDis salmo . daz ist Christus . uuanda an christo ili dén irréfset er hereticos. Dìen sprichet er nu zûo . e x perstál dero geloubigon. sona fidelium. (2) IN DOMINO CONFIDO. QVOMODO DI10 eins animç meç transmigra in montem sicut passer ? I h ketrûen an gót . der min bérg ist . ze démo ih flúht hábo . uuîo chédent ir heretici ze mir . flíug hàra-ûf in berg also fúgeli ? Passeres héizent allíu 6 siêhet

10 mee

12

fliûg

13 hêizent alliû

3 sequitur quoque definitiva promissio, ideo illa, quae dicta sunt fieri, ut ulterius a nullo hominum permittatur excedí, tunc siquidem omnia mala finienda sunt, quando auctor omnium peccatorum cum sua plebe damnabitur. C. 7 Cum frequenter in titulis positum videatur, in finem, et intentionem mentis nostrae ducat semper ad dominum Christum, tamen propter diversa miracula positum esse non dubium est . . sciendum tamen hune psalmum prolatum esse ad haereticos destruendos . . his ergo vir fidelis dicit. C. 11 unum montem teneo, in quo confido, quomodo dicitis, ut ad vos transeam, tamquam multi sint Christi? A. — passerum quoque plura sunt genera: alii gaudent ad foramina parietum : alii valles roscidas requirunt : nonnulli montes appetunt squalentes. sed nunc de illis dicit, qui ad altissima loca terrarum levissima volúntate rapiuntur. primo capite de insidiatoribus dicit haereticis, qui nituntur catholicos in suam convertere pravitatem. C. Altd. T e x t b i b l i o t h e k Bd. 40.

Notker

4

50

(32 :18)

fugelíu . dero uuónent súraelichíu in gebírge . fóne diu sprechent heretici sarnoso déro éinemo zûo . daz pérg-fúgeli ist. Christus ist der berg . dén uuânent sie mit in uuésen . bedíu lúcchent sie catho5 lieos dára . unde bedíu uuírt in sús fóne in geántuuúrtet. (3) Quoniam ecce peccatores intenderunt arcum . parauerunt sagittas suas in pharetra . ut sagittent in obscur is rectos corde. Yuîo chédent ir mir zûo. T R A N S M I G R A I N M O N T E M ? unde daz sólt du 10 tûon . uuanda sündige hábent irò bógen gespánnen . unde hábent álegáro iro strâla in irò chóchere . daz sie tóugeno mite skîezen . die réhte sint in irò hérzen. Zíu dréuuent ir mir? Sid ih an gót ketrûen . uuer mag mih ferléiten ? (4) Quoniam, quç perfecisti destruís xerunt. Dísíu uox síhet ad dominum. Sús tréuuent sie trúhten . uuanda sie hábent zestôret diu dû täte. scrifte mit lukken antfristungon

Sie hábent [R 35] dîne scripturas falsis interpretationibus ferméret. Sie selben sint scúldig . des sie scádal-uuort

ándere zihent. Sie scîezent uerba noxia . mit démo die reht-herzen.

20 bógen dero scrifte . daz sie ferléitent rectos corde. Iustus autem quid fecit? Vuáz hábet iu aber der rehto 2, 16 diû 2 eînemo zuô. 1 fugeliû. súmelichiüín 4, 5 bediû 5—6 geántuúr/tet. 12 toûgeno 13 Ziû er 14 ferléiten? 15 Disiû 17 dîne 19 ziêhent. 20 dé/ro ferlêitent diê 21 iû

15 sermonem ab ipsis convertat ad dominum et dicat, quoniam quae perfecisti destruxerunt. A. — idem de ipsis haereticis dicit, destruxisse illos legem domini, cum inter pretationibus falsis scripturas sanctas lacerare moliuntur . . permanet in comparatione sagittarii; nam sicut iste habet sagittas in pharetra, ita ille gestat in corde verba venenosa. C.

51

getan ? Vuélee scúlde habet christus . dén ir lasteront ? (5) Dominus in templo sancto suo . dominus in cçlo sedes eius. Er ist seibo in sînemo hûs . sin stûol ist kelóubic

sêla

kotis bus

in himele. Anima fidelis diu ist templum dei . diu himil.

5 ist celum. Sô ir día lasteront . so lásteront ir in. Oculi eius in pauperem respiciunt . palpebra eius interrogant filios hominum. Siniu óugen séhent an den armen . sine slégebrâuua frâgent dero ménniscon chint. Daz chit . er hábet îo indaníu óugen án die 10 sine . danne er óuh tûot also er slâfe . so besûochet er die ménnisken uuio sie in êreen án dien sinen. (6) Dominus interrogat iustum et impium. Trúhten besûochet péide . gûoten ioh úbelen. Qui autem diligit iniquitatem . odit animami suarn. Der aber unreht 15 minnot. der házet sîna sêla . unde scádot imo sélbemo . nais ándermo. (7) Pluet super peccatores loqueos. Er régenot úber sündige striccha. Er régenot über sie daz sie chélot. Also er séndet den régen sinero predicatorum salîgen ze libe . so séndet er in únsaligen ze -0

tôde. stanch VITE I N

SVMEN B Í R I N WIR PAVLVS QVIBVSDAM SVMVS ODOR libis ze übe . sumen stanch tôdis ze tode. VITAM. Q V I B V S D A M ODOR MORTIS IN MORTEM.

Also

chit.

4 keloûbic diû ziveimal 8 der 9 iêo indaniû oûgen 11 diê ménnischen uuîeo diên 21 tódis

5 er

7 Sînîu oûgen sêhent

10 oûh slâffe. besochet 13 peîde. 15 házzet

1 Christus quid fecit vobis, qui dixit, pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis, quam vos nefanda dissensione violastis ? A. 15 id est, non ei qui credit deo, et spem suam non ponit in homine, sed tantum animae suae nocet dilector iniquitatis. Α. 18 quibusdam, inquit apostolus, sumus odor vitae in vitam, quibusdam odor mortis in mortem . . et hic igitur eadem scripturarum nube pro suo cuiusque merito, et peccatori pluvia laqueoruni, et iusta pluvia ubertatis infusa est. A.

4*

52

(33: 6)

Ignis et sulphur et spiritus procettarum pars calicis eorum. Fiur uncle suébel uncle dúnestig uuínt . daz ist der téil íro mézes. Yuánda ze êrest prénnet sie irò nîet. so sie den fólle-tùont. so zíhet dér ze úbelemo 5 stanche . der sie skéidet fóne dien gûoten . dára-náh ze uerlornisse

uuérdent sie feruuáhet ad interitum . der téil uuírt in gemézen . daz chit pe démo méze infáhent sîe íro stóuph

uuarmemo lide

téil . Kalix ist gesprochen fóne calido liquore . unde stât hier pro mensura. (8) Quoniam iustus dominus 10 iustitias [R 36] dilexit. Vuanda got rehter . minnot dero menniscon reht. Equitatem uidit uultus eius. Dar er equitatem uuéiz dara síhet er.

( X I . )

(1) IN ΙΊΝΕΜ PRO OCTAVO. An daz ende daz christus 15 ist. síhet díser salmo . also ouh dàr-fóre . fóne änderen gescriben ist. Vuar-úmbe ist er gescriben ? Vués pítet er ? Daz mit êuuigemo táge der octauus héizet. dísíu 2 Fiûr dúnistig 3 teîl mézis. zêrist 4 ziehet úbelmo 5 scheidet diên dára náh 6 feruuáhet teil 7 infáhent 8 têil. stoûph 9 hiê 12 uuêiz siêhet ir. 14 OCTAVO y 15 siêhet 17 êuuigemo heizet, disiû 3 haec poena eorum est atque exitus, per quos blasphematur nomen dei, ut primo cupiditatum suarum igne vastentur, deinde malorum operum putore a coetu beatorum abiiciantur, postremo abrepti atque submersi ineffabiles poenas luant. A. — calix enim mensura est, qua potantur animae. calix autem dictus eo quod assidue calidam soleat suscipere potionem. C. 17 Potest et pro octavo intelligi pro aeterno saeculo. A. Petit itaque propheta iniquitatem mundi istius destruí; ut ad illam veritatem futurae promissioni^ debeat perveniri . . merito ergo huic psalmo octa-

(34:17)

53

léida uuérlt-fínstri déro inánnolichen irdrîezen mag . zestôret uuerde. (2) SALVVM ME FAC DOMINE. QVONIAM DEFECIT sANCTVs. Tuo mih trúhten gehaltenen in énero uuérlte . uuanda hier sanctus zegángen ist . δ Zíu ist danne daz ? Quoniam diminutç sunt ueritates a filiis hominum. Vuanda menniscon uuârhéite gesuínen sint. Vuìo múgen die uuésen sancti . sáment dien luzzel uuârhéite ist ? (3) Vana locuti sunt unusquisque ad proximum suum. Lóter chôsont sie alle 10 ze éin-ánderen. Labia dolosa in corde et corde locuti sunt. Trúgelefsa unde hínderscrénchige chôsont in zuífaltemo hérzen . so iudei sáment christo täten. In uuas ánder in mûote . danne in múnde. (4) Disperdat dominus uniuersa labia dolosa. Sóliche lefsa 15 fertiligoe got. Et linguam magniloquam. Ynde so úber-sprácha zúngun. (5) Qui dixerunt linguam nostrani magnificabimus. Sô déro selbon iudeorum zúnga uuas . dîe-dir châden uuír getûomen únsera zúngun . uuír getûen sìa antsâzig. Labia nostra a 20 nobis sunt. Durh uuén súlen uuir iz lâzen? fóne úns selben haben uuir die lefsa. Quis noster dominus est 1 Vuer ist únser herró . démo uuir íro dánchoen ? (6) Propter miseriam inopum et gemitum pauperum . nunc exsurgam dicit dominus. Daz ist persona patris . 1 léida mánnilichen 3 Duô 5 Ziû 6 uuârhéite S uuârhéite 10 ein änderen. 11 in 14 Solche 15 E t fehlt Linguam 20 Durch súln 21 diê 24 exurgam Daz anradiert vus dies aptatus est, ubi saeculi istius consuetudo vitiosa deseritur et illius venire innocentia postulatur. C. 12 quando contra dominum Christum testimonia quaerebant . . necesse enim, ut mala loquerentur, qui duplicia corda gestabant. C. 24 hoc autem ex persona dei patris aeeipiendum est, qui propter inopes et pauperes, id est, inopia et paupertate bonorum spiritalium egentes, filium suum dignatus est mittere. A.

54 Ymbe dia uuêneghéit dero ármon chît kót fáter . unde dén [R 37] sûftod dero gôregon stân ih ûf. Daz chît . in ze tröste óugo ih mih in filio. Ponam super salutari meo. Irò trôst sezzo ih an minen haltâre. Mîδ nen . uuanda ih in gibo . unde ih in ûz-séndo. Fiducialiter agam in eo. An imo uuérchon ih páldo. Also iz chit in euuangelio. E R A T AVTEM D O C E N S E O S . TANQVAM POTESTATEM H A B E N S . NOK TANQVAM SCRIBE EORVM.

(7) Eloquia domini eloquia casta. Sûberiu chose sint 10 trúhtenes kechôse. Er geuuéret álso er gehéizet. linde sendet sìnen sún. Argentum igne examinatum terrç. Also irsóten silber dero erdo . dar nehéin lóter ínne neist . also lûter sint síu. Purgatura septwplum. Síbenstunt irlíutertez. Vuanda septiformis gratia ist 15 spiritus sancti . unde uuanda er úngelih ist dien. QVORVM DIMINVTE SVNT VERITATES. ( 8 ) Tu domine seruabis nos . et custodies nos a generatione hac in çternurn. Du truhten haltest unsih . hínnan unz in êuua. Hier árme . unde dâr riche. (9) In circuitu impii 20 ambulant. Die árgen gânt umbe . uuanda sie niomer ze dero râuuo des ahtodin táges.

dára negeríhtent ad requiem octaui diei. Sie uuellen 1 diê uuêneghêit déro 2, 12 déro 3 oûgo mih! 8 SCRIBE 10 gehéizet. 12 nehêin óíter auf Ras. von t 13 siû. 14 irliûtertiz. 15 úngelich 18 tmhten klein übergeschr. unsich. 20 Diê 7 fiducialiter agam in eo: secundum illud in evangelio: erat enim docens eos tamquam potestatem habens, non tamquam scribae eorum. A. 14 qui numerus ad septiformem spiritum videtur posse respicere. C. 19 liic tamquam inopes et pauperes, ibi tamquam opulentos et divites. A. 21 in circuito impii ambulant: id est, in temporalium rerum cupiditate, quae Septem dierum repetito circuitu tamquam rota volvitur: et ideo non perveniunt in octavum, id est, in aeternum, pro quo iste psalmus titulatus est. A.

(35 : 4) zit-fristigíu dinch

55

euuigíu

temporalia . nals e t e r n a . Secundum altitudinem tuam multiplicasti filios hominum. Réhte ménnisken h a -

best du gemanigfaltôt . nâh dinero hóhi. In celo bist du . filios abrahe hábest du getan manige sicut 5 Stellas celi.

(XII.) IN FINEM PSALMVS DAVID. Ter finis legis est . der uuirt keládot hára in uuérlt fóne demo propheta. UsQVE QVO DOMINE OBLIVISCEBIS ME IN EINEM? Vuìo 10 lango trúhten irgízest dû . daz chît . nelâzest du mih keséhen an daz ende ? Ziu neuuirdest dû CHRISTE geboren ? Quousque auertis faciem tuam a me ? Vuîo lángo chêrest dû fóne mir. nals zûo mir dîn ána-síune ? Ih chápfen dîn . dû [R 38] nechûmest. (2) Quamdiu 15 ponam Consilia in anima mea? dolorem in corde meo per diem. Vuîo lango sol ih ahton . uuîo lángo sol ih sêreg kân in dáge . daz chît in disemo lîbe . daz dû nechûmest. aide mih hína. nenimest ? (3) Vsquequo

1 zit fristigiû euuigiû 2 ménnischen 3 hôhi. 4 abrahe getan! 7 DAVID V 8 démo 11 kesêhen 12geborn? 12, 16 Vuiê 13 zû ána sûne ? 16 uuiê 17 ín dáge. 2 multiplicantur autem iusti secundum altitudinem dei, quando ibunt de virtute in virtutem. A. — multiplicasti autem filios hominum : ad illam promissionem respicit Abrahae, in qua dicit: multiplicans multiplicabo semen tuum, sicut stellas caeli. C. 7 Finis enim legis Christus. Α. — plenus propheta, ut dictum est, domini caritate copiosa, qua eius humanationem avide sustinebat, confidenter eructans dicit, differri se diutius ab expectatione sua. C. 17 dolorem ponit in corde, deprecane ad aeterna conscendere, et humanam diem non pati. A.

56

(36:13)

exaltabitur inimicus meus super me? Vuîo lango uuirt mîn fient irhóhet úber mih ? Daz chît uuîo lango sol ungelouba

mir daz uuê tûon . daz infidelitas richesot ? aide ouh des

lichamen

gelust

mih trucchet carnalis concupiscentia ? (4) Respice et 5 exaudí me domine deus meus. Sih hára trúhten . daz inclut demo. V S Q V E QVO A V E R T I S F A C I E M T V A M A M E ? Vnde gehöre mih. daz inchît démo . V S Q V E QVO O B L I V I S C E R I S M E IM F I N E M ? Illumina oculos meos . ne unquam obdormiam in morte. Ir-lîehte mîniu óugen . 10 ih néimo óugen des herzen . nîo ih in tôde neintslâfe. Den slâf mínnot der fîent . der ze tôde léitet . der in

des

lichamen

lust

ist in carnali delectatione. (5) Ne quando dicat inimicus meus preualui aduersus eum. Nîo der tîeuel húhondo nechéde . ih pin imo oberôro uuórten. Qui 15 tribulant me exultabunt si motus fuero. Demones die mih pìnont . sprúngezent übe ih ába stéte chúmo . unde übe ih fallo in dia sunda. (6) Ego autem in tua misericordia sperabo. Ih hábo áber gedíngi an díh . daz dû mih hábeest. Exultauit cor meum in 1 Vuiê 2 irhôhet uuiê 4 glust 9 oûgen. 10 nêimo oûgen nié neinslâfEe. 11 leitet. 12 zu lust vgl. Kelle 114 13 Nié tiêfel 14 hûhondo 19 hábeiest (Kelle 67, 90) 4 usque quo exaltabitur inimicus meus super me ? vel diabolus vel consuetudo carnalis. A. 6 respice et exaudi me domine deus meus: respice refertur ad id quod dictum est, usque quo avertis faciem tuam a me; exaudi refertur ad id quod dictum est, usque quo oblivisceris me in finem. A. 9 oculos autem cordis hic debemus advertere, qui in mortem obdormiunt, quando fidei lumine sepulto, carnali delectatione clauduntur. ipse est enim somnus, de quo laetatur inimicus. C. 13 ne quando dicat inimicus meus, praevalui adversus eum. diaboli insultatio metuenda est. A. — hoc de diabolo et angelis eius dicit, quibus talis consuetudo est, insultare dum capiunt, victorias suas putantes sequacium ruinas. C.

57 salutari tuo. An dînemo haltâre fréuuo ih mih . an súne dînemo

christo filio tuo. Cantabo domino. Singo góte den lîchamen rértendo nâh rèdo . uuanda daz ist kéistlih sáng dero sêlo. Qui bona tribuit mihi. Der mir 5 spiritalia bona gegében habet. Et psallam nomini domini altissimi. Vnde des hóhesten námen . salmo-sangon ih.

( X I I I . )

(1) IN FINEM irsi DAVJD. Den uuir geséhen so uuir 10 folle-chómen . der ist daz finis. Démo singet DAVID irrefsendo die iuden. [R 39] DIXIT IN SI PIEN S IN CORDE SVO NON est deus. Der únuuízzigo dâhta . daz cót nesî. So dâhta óuh iudaicus populus . daz christus kót nesî. Corrupti sunt et abominabiles facti sunt in affectio2 dinemo] dìmo 3—i kêietlich 4 déro gesêhen 11 diê iuden y 13 oûh

9 DAVID γ

2 exultabit cor meum in salutari tuo: in Christo, in sapientia dei. A. 3, 5 cantabo domino, qui bona tribuit mihi: bona spiritalia, non ad humanam diem pertinentia. et psallam nomini domini altissimi: id est, cum gaudio gratias ago, et ordinatissime utor corpore, qui est cantus animae spiritalis. A. [Zur Wiener Hs.: 12, 5 quia non est notus, id est, de stabilitate fidei non recessit. A. 6 facies illa domini, quae in duodecimo psalmo desiderabili supplicatione petebatur, hie iam introducitur. C. zu Ps. 13.~\ 11 Modo tamen Psalmus hic Judaeorum vesaniam vehementi increpatione castigai. C. 13 videns populus Judaeorum, Christum humiliter in assumpta carne venisse, insipienter dixit: non est deus. C.

58

(37:8)

nibus suis. Dísa uuerlt minnoiido . uuúrten síe íro sínnes keuuértet . unde léidsame getane. Dánnán irblíndeton síe so . daz síe neuuísson . úbe gót uuâre. Non est qui faciat bonum . non est usque ad unum. 5 Nehéin neíst der uuóla tûe. Nehéin . âne éin. Yuer man

got

ist der? Homo deus christus. An imo stânt allero menniscon uuólatàte. (2) Dominus de cçlo prospexit superfilios hominum. Trúhten uuárteta férrenan ába hímele . úber menniscon chínt. Vber iudeos uuárteta 10 er . dien santa er sìnen sún. Vt uideat si est intellegens aut requirens deum. Daz er irsáhe . úbe dehéiner uuâre fernúmestig . aide got fórderonde. (3) Omnes declinauerunt simul. Do uuángtón sie alle. Vbe dehéine neuuangton . déro uuas sámo-so nehéin 15 uuíder dien änderen. Inutiles facti sunt. Sie uuúrten un-núzze. Vuémo aber? an in selben. Non est qui faciat bonum . non est usque ad unum. Daz stât dâr-fôre. Sepulchrum patens est guttur eorum. Iro chèla stinchet also offen gráb . uuanda sie spréchent 1 uuúrden 2 léidsame 7, 9 mennischon 11 irsâhe. samo só 15 diên uuúrden

5 Nehéin Nehéin. ein. dehéiner 14 de heine 19 spréc/chent

1 id est, dum amant hoc saeculum et non amant deum : ipsae sunt afiectiones quae corrumpunt animam, et sic excaecant, ut possit etiam dicere imprudens in corde suo: non est deus. A. 6 usque ad unum : vel cum ipso uno potest intellegi, ut nullus hominum intellegatur, ve] praeter unum, ut accipiatur dominus Christus . . et iste est melior intellectus, ut nemo intellegatur fecisse bonitatem usque ad Christum: quia non potest quisquam hominum facere bonitatem, nisi ipse monstraverit. A. 9 super Judaeos potest intellegi, ut honoratius eos appellaverit filios hominum propter unius dei cultum. A. 17 similiter ut supra intellegendum est. A. 19 in allegoria, qui occidunt et quasi dévorant interfectos eos, quibus suorum morum perversitatem persuadent. A.

59 daz . mit diu sie ándere árgerónt. Linguis suis dolose agebuNT. Mit iro gechôse múzton sie. Venenum aspidum sub labiis eorum. Eiter dero aspidum ist under íro léfsen . uuánda sie precepta legis neuuellen kerminot

5 gehören. also áspides neuuellen incantationem gehören. Ter aspis trúcchet éin óra an dia erda . in daz ander stôzet er den zágel. Quorum os rnaledictione et amaritudine plenum est. Déro múnt flûoches unde bítteri fol ist. Daz ist uenenum aspidum. Veloces pedes 10 eorum ad effundendum sanguinem. Sie sint snél ze mánslahte . sid sie [ R 40] ioh filium dei slûogen. Contritio et infelicitas in uiis eorum. Chnisti unde unsâlda ist in irò uuégen. Sie uuerbent mit arbéiten . souuâr sie uuerbent. Et uiam pacis non cognouerunt. Vnde uuég

iridis

13 doh nebechennent sie uiam pacis christum . der ábaChoment

némare ist dero arbéite. Also er seibo chád.

VENITE

1 diû 3 Eîter déro 4 léfien. 6 áspis trúochit cîn diê 7 ir dén 8 flüches 11 mánslachte. slûgon. 13 arbeiten. 16 ist! déro arbêite. 5 venenum dolum dicit: aspidum autem, quia nolunt audire verba incantantis, quod in alio psalmo evidentius dicitur. (nämlich ps. 57:) ita ergo et hic data est quaedam similitudo de Marso, qui incantat, ut educat aspidem de tenebrosa caverna: utique in lucem vult educere; illa autem amando tenebras suas, quibus se involutans occultât, dicitur quod cum exire noluerit, rescusans tamen audire illas voces, quibus se eogi sentit, allidit unam aurem terrae, et de cauda obturât alteram, atque ita voces illas quantum potest, evitane, non exit ad incantantem. A . 9 quorum os rnaledictione et amaritudine plenum est: hoc est, venenum aspidum. A. 11 ad effundendum sanguinem, subaudiendum, domini salvatoris. C. 13 omnes enim ma· lorum hominum viae plenae sunt laboribus et miseria. A. 16 ideo dominus clamat, venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. A.

60

(38:3)

ze mir alle ir - dir in árbéiten bírint. uude ih lábon iuuich. AD MB OMNES QVI LABORATIS . E T EGO REFICIAM VOS.

Ν OH

est timor dei ante oculos eorum. Gótes fórhta nist in fóre óugon. Doh sie in uuizen . síe nefúrlitent in. (4) Nonne cognoscent omnes qui operantur iniquitatem ? sûono-tach

5 So iudicium chúmet . nebechénnent danne irò ú n r e h t . alle die iz nú uuúrchent ? Qui deuoraNT plebem meam sicut escam panis. Die mìnen liut frézent also brôt . dîe sih îlent kesáton irò ferlórnissedo. (5) Dominum non inuocauerunt. Got neháreton síe ána. Noli uuâr10 háfto dîe netûont . dîe uuíder imo sint. Illic trepidauerunt timore . ubi non erat timor. Sie forhton . erde-rîche

daz ze fúrhtenne neuuas. Síe fórhton terrenum regnum hfmil-riche

ze ferlíesenne . unde ferlúren celeste. Bediu châden sie.

lázen uuir in so hína so gloubint sie alle an in. Vnde S i DIMITTIMVS EVM SIC . OMNES CREDENT IN EVM . ET so chomint romara unde némint uns stat unde Hute. 1 5 VENIENT ROMANI . E T TOLLENT NOSTRVM LOOVM . E T GENTEM. zít-fristigíu dincb

Alle die in fúrhtent ferliesen temporalia . die nemúgen 1 árbéiten iuûch. 3 oûgen. uuízzen. 5 derme 6 deuoraNT/ 7 liût frézzent 8 ferZórnissedo. auf Ras. 13 Be diû 14 se án 15 liûte. 16 diê. fúrhten zît fristigiû 3 isti non dicunt, non est deus, sed tamcn non timent deum. A. 5 nonne cognoscent omnes qui operantur iniquitatem ? iudicium minatur. A. 10 non enim vere hune invocai, qui ea desiderai, quae illi displicent. A. 12 illic trepidaverunt timore, ubi non erat timor: id est in damno rerum temporalium. dixerunt enim, si relinquamus eum sic, credent in eum omnes, et venient Romani, et tollent nobis et locum et gentem. timuerunt regnum terrenum amittere, ubi non erat timor: et amiserunt regnum caelorum, quod timere debuerant. et hoc de omnibus temporalibus commodis intellegendum est, quorum amissionem cum timent homines, ad aeterna non veniunt. A.

(39:15)

61

ze dien euuìgen.

bedíu chómen ad eterna. (6) Quoniam deus in generatione iusta est. Vuanda got in réhtero slahto i s t . nais in dien. die dísa uuérlt minnont. Consilium inopis confudistis. Des ármen rät kemístónt ir . daz chit . den 5 rät filii dei ferchúrent ir . der umbe daz uuolta chómen arm . daz er íuuih riche getâte. Vuanda ir an imo zîeri dero uuerlte

pompam seculi nesáhent . bedíu besmáheta er íu . Quoniam dominus spes eins est. Vuanda échert kot sin drôst ist. Daz chît . uuanda er íuuih lêrta echert 10 an góte trôst háben. (7) Quis dabit ex syon salutare israhel? Sìd ir in ferchóren hábent . uuer gibet danne fó[R 41]ne syon . daz héilhafte sì israheli ? Neist er . den esaias kehîez do er chád. iacob

iruuendit

úbeli

Der chúrait iòne uuarto . der

V E N I E T EX SYON . QVI

Cum auerterit dominus 15 captiuitatem plebis suç . exultabit iacob . et Içtabitur israhel. So an démo ende dero uuérlte . trúhten uuéndet día éllendi sínes líutes . so fréuuet sih iacob unde israhel. So síe fólle-chóment . dára síe fólle-chómen sulen. dâr fréuuent síe sih. AVERTAT XMPIETATEM E X IACOB ?

1 bediû euuígen. 4 kemisktônt (v. PBB 41, loS) 6 iûuh 7 déro ne sâhent. bediû besmáheta iû. 9 iuûli 12 heilhafte 15 letabitur 16 án déro 17 liûtes. 18 So sì 19 suln. 3 id est, non est in eis, qui diligunt saeculum. A. 5 consilium inopis confudistis, quoniam dominus spes eius est: id est, contempsistis humilem adventum filii dei, quia in eo non vidistis pompam saeculi. A. 10 ut hi quos vocabat in deo solo spem ponerent, non in rebus transeuntibus. A. 11 quis dabit ex Sion salutare Israel? subauditur, nisi ipse, cuius humilitatem contempsistis ? . . pro Judaeis enim apostolus etiam illud Isaiae testimonium accipit, quod dictum est, veniet ex Sion, qui avertat impietatem ab Jacob. A.

62 (XIV.) ( 1 ) PSALMUS ipsi DAVID. D A V I D chît manu fortis. Daz ist christus . er ist der hant-starcho . imo uuirt díser psalmus kesúngen . uuanda er uuirt hier gefrâ5 get. unde er gibet hier ántuuúrte. DOMINE QVIS HABÍ. τABIT IN TABERNACVLO tuo ? Vuer truhten bûet in dînemo tégen

gezelte ? Ecclesia ist din gezelt. uuîolih miles kezimet dâr-inne? Aut quis requiescet in monte sancto tuo? in hímele

Aide uuer râuuet nâh déro hêrskéfte in celo . dînemo 10 héiligen berge ? (2) Qui ingreditur sine macula et operatur iustitiam. Nû ántuuúrtet christus. Der âne flécchen dâr ίη-gât. unde reht uuúrchet. Daz chît. der nâh sînero tóufi ubel fermîdet . unde uuóla tûot . in minerò ecclesia. (3) Qui loquitur ueritatem . in corde 15 suo. Der in sînemo herzen uuâr spríchet . also der tûot . der sînes tánches nelíuget. Qui non egit dolum in lingua sua. Der nehéinen túm chôsondo neûobet. Nec fecit proximo suo malum. Vnde mánnolichen árges fermîdet. Et opprobrium non accepit aduersvs 20 proximos suos. Vnde er ze gáhes arg negelóubta fóne anderen. (4) Ad nihïlum deductvs est in conspectu 2D —D ; δ ántuúrte y 7 uuiêlicli schéfte 10 heiligen 11 ántuúrtet ána 15 sînemo 16 sines ne liûget. 17 nehéinen negeloûbta

9 hère/ 13 toûfi 20 gâhes

δ Prophetieae interrogationi respondet dominus. C. 7 unde et contubernales milites dicuntur, tamquam simul habentes tabernacula. A. — unde factum est, ut fides catholica, quae per ecclesias toto orbe diffusa est, dei tabernaculum nuncupetur. C. 11 interrogalo constat uno versículo, responsio vero sex versibus eontinetur . . et ex persona domini Christi dicitur. C. 20 id est, non libenter aut temere credidit criminatori. A.

(40:2)

63

eivs malignvs. Vnde der tîeuel fóre imo ze nîehte brâht uuard. Ih chído . daz er imo nîeht negemahta . in nehéinero temptatione . uuanda ér imo nîeht neuuéih. Timentes autem dominum glorificat. Vnde Got 5 fúrhtente . durh in êret. Qui iurat proximo suo et non decipit. Der ándermo man suéret . unde in nebesux[R 42]chet . uuanda er imo in dien uuórten nesuéret. daz er in besuiche. (5) Qui pecuniam suam non dedit ad usuram. Der sìnen scáz negáb ze uuûo10 cheronne. Et muñera super innocentes non accepit. Vnde er mieta neinfíeng umbe únsculdige. Ih chído daz er umbe mieta nìomanne nescádeta. Qui facit hçc non mouebitur in çternum. Der diz tûot . der In

hímele

râuuet in monte sancto eius . noh tánnan neuuirt er 15 fúrder ferstôzen.

(XV.) (1) TITVLI IN SCRIP τIO irsi DAVID. Daz chit selbemo christo uuirt zéichenscrift ketân in cruce. Démo der titulus ketan uuárd . der spríchet hier ad patrem fóne 1 tiêfel 3 neheînero 4 ne uuêih. δ durh aus h rad. 7 besuîchet. / / c h e t . diên 9 zeuuôcheronne. 11 ne infiêng! únschuldige. 15 férstôzen. 17 DAVID ; 18 zeîehenscrift ketân! 1 diabolum malignum in conspectu suo deduxit ad nihilum, quando ei dixit: redi retro, satanas, non tentabis dominum deum t u u m . C. 14 quoniam qui facit haec, ipse habitat in tabernáculo domini, et in sancto monte eius requiescit. C. 18 Retinemus enim, quando est dominus passus, hunc titulum supra caput eius fuisse conscriptum: Jesus Nazarenus Rex Judaeoruin . . et quia rex noster salvator de sua passione et resurrectione locuturus est, merito huius inscriptionis commemoratio facta est . . verba facit ad p a t r e m , conservar! se petens. C.

64

(41:10)

sînero passione. CONSERVA ME DOMINE QVONIAM in te speraui. Kehalt mih trúhten. chît christus ad patrem. . i. titulus.

uuánda ih kedingo an dih. Sâr dára-náh spríchet er úns zûo. (2) Dixi domino deus meus es tu . quoniam 5 bonorum meorum non eges. Ih chád ze trúhtene . daz ir imo zûo-chéden súlint. dû bist mîn g o t . uuanda mines cûotes nebist dû dürftig. Minero gûoti neuuírdest dû sâlig. (3) Sanctis qui sunt in terra eius . mirificauit omnes uoluntates meas in eis. Dîen héiligon 10 die in sînero lántscefte sint . daz chit . déro gedingi in erdo dero lebenden

in terra uiuentium ist . dîen habet er uuúnderlih ketân . alle mine uuíllen an in. Vuélih ist der mîn tô-

uuillo an in ? Ane daz ih sie hábo getan fóne mortadigen

euuige.

erdinen

himelisce.

libus çternos . unde fóne terrenis celestes. Daz habet 15 er sîe gelêret fúre uuúnder ze áhtonne. (4) Multiplícate sunt infirmitates eorum. Iro sîehhéite uuâren fóre dés mánige . êr sie celestes unde çterni uuúrtín. Postea accelerauerunt. Dára-náh kespûoton sîe sih . daz sîe genâsin. Non congregabo conuenticula eorum de sanguino nibus. Sîd daz sô ist . nû nehéizo ih sîe ánauuért 6 súlnt. 9 héiligon 11 uúnderlich der 13 há&o auf Ras. 15 uúnder 17 uúrdín. 18 sich. 20 neheîzo '

12 Vuélich 16 siêhhêite

7 quoniam bonis meis non expectas tu fieri beatus. A. 10 sanctis, qui in terra viventium spem suam posuerunt . . His ergo sanctis miras fecit omnes voluntates meas in provectu eorum. A. — inter illos, hoc est, sanctos, qui sunt in terra viventium . . significane innocentes et iustos, inter quos mirae factae sunt voluntates domini ealvatoris, quando illis obedientibus et iussa ipsius facientibus, de mortalibus aeternos reddidit, et de terrenis coelestes beneficio suae pietatis efiecit. C. 18 itaque post multiplicatas infirmitates acceleraverunt, ut sanarentur. A.

65 zesámine-chómen . d a z sîe dehéin ópfer fóne dien frilíchamin

skin[R 43]gen mir bringen . n u b e min selbes corpus plûot

u n d e sanguinem . uuíle ih daz sie m i r opferoên. Nec memor ero nominum eorum per labia mea. N o h nesune abolgi

5 irhúgo irò álton n á m ó n daz ih sîe héize filios ire . súne des tîeueles

mîne brûodera

kotis chint

filios diaboli . n u b e f r a t r e s meos . u n d e filios dei. (5) Dominus fars hereditatis meç . et calicis mei. T r ú h t e n got f a t e r ist téil mines erbes . d a z chit minero ecclesie . diu in selben s á m e n t mir besízzet. Vnde ist stóufes

10 er téil mines calicis.

martero

E r ist s a m e n t mir in passione. stoufe

fone déro ih c h u m o sámo-so fóne g e t r ú n c h e n e m o caze dero fróuuido dero irstandini

lice . a d l e t i t i a m resurrectionis. Tu es qui restitues hereditatem meam mihi. D û er-sezzest mir daz èrbe. Nais

1 dehêin dien frischin//gin 3 opferôen. 5 heize 6 tiêuels (Kelle 100) bruôdra 8, 10 têil 9 diû 10 stoûfes martero übergeschr. 11 sámo sô getrúnchemo 1 ut ad novi testamenti liberatricem gratiam desidera bilius pervenirent; quos dicit non sanguine peeudum, aut victimarum consuetudine congregandos, sed immolatione scilicet corporis et sanguinis sui, quae humanum genus toto orbe celebrata salvavit. C. 5 spirituali mutatione obliviscentur quid fuerint: nec a me iam vel peccatores, vel inimici, vel homines, sed iusti et fratres mei et filii dei vocabuntur per pacem meam. A. — prius enim dicti sunt filii irae, filii diaboli, filii carnis: post adventum vera domini, sacris fontibus renati, appellati sunt Christiani, filii dei, amici sponsi. C. 8 quod dico, mei, adjungo Ecclesiam. A. 10 hereditas pertinet ad gentium fidem, calix ad venerabilem passionem, qui sobrie potatus conferì gloriosissimam resurrectionem. C. Altd. Textbibliothek Bd. ·10. Xotker

5

66

(42: 5)

daz ih ferlúre . núbe dîe . an dîen ih pin . die ih ferlórene lösen uuíle. (6) Funes ceciderunt mihi in preciar is. In zórften teilen sint mir geuállen diu lantmez-séil. Zórfter téil des érbes gefállet mir an dir . teil

mines

erbes

5 sîd dû bist pars hereditatis mee. Etenim hereditas mea preclara est mihi. Mir ist créhto uuorten zorftez rehte

erbe.

rehte

Iusti sint min èrbe unde mine geérben.

schînent

also

sunna

in

mìnimo

Ivsti

riche.

FVLGEBVNT Q V A s i s o l in REGNO meo. (7) Benedicam domino qui tributi mihi intellectum. Lób tûon ih còte . der mir 10 fernúmest cáb. sólih erbe ze bechénnenne. unde ze minnonne. Insuper et usque ad noctem increpuerunt me renes mei. Dára-zúo inchóndon mih mine lancha . únz an dia naht. Daz chit min hindero téil . dés halb ih mail

homo bin . lêrta mih pechénnen día finstri des tôdes. fernúmest

15 diu an démo intellectu des érbes funden neuuírt. (8) Prouidebam dominum in conspectu meo semper. fléisce

Aber in carne uuésendo . fóre-sah ih . daz ih ze góte fólletànero uérte iruuinden sólta. Quoniam a dextris est mihi ne commouear. Yuanda er ist mir ze zeseuuun . 1 Aure, flórenne 3 teilen diû 4 sêil. têil 10 fernúmist 13 día teil. 14 tódes. 6 uuorden 15 diû án demo 17 fleîsce 19 zesuuun. 1 non enim restitues mihi, quod non amisi, sed restitues his, qui amiserunt eius olaritatis notitiam: in quibus quia ego sum, mihi restitues. A. 10 intellectum, quo ista hereditas videri et possideri potest. A. 13 super intellectum autem usque ad mortem me erudivit inferior pars mea, carnis assumptio: ut experirer tenebras mortalitatis, quas ille intellectus non habet. A. 17 sed veniens in ea quae transeunt, non abstuli oculum ab eo qui semper manet, hoc providens, ut in eum post temporalia peracta recurrerem. A.

(43: 14)

67

daz chît . er ist mir des ze helfo . daz ih mit imo fólle-sì. (9) jPropter hoc delectatum est cor meum . [R 44] et exultauit lingua mea. Pedíu habet min lierza lústsami unde fréuuet sih mîn zunga. Mìniu 5 uuort sint frôlih. Insuper et caro mea requiescet in spe. martyrlih

ñeisk

ze

lîbe

Dara-zûo râuuet mîn passibilis caro . in déro gedíngi urstendido

ze

tode.

resurrectionis. Ih intslâfo ad uitam . nais ad interitum. (10) Quoniam non derelinques animam meam in inferno. Vuanda dû mih ûf/héuest . unde in héllo 10 nelâzest. Nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem. Noh mih dînen heiligen netûost dû lîden iruuérteda. Mîn lîchamo nefûlet . noh nerózet . so anderro tûot. Notas mihi fecisti uias uitç. Mir täte du chunt an uuéga tiemûoti

dien mînen . dîe uuéga des lîbes. Daz sint uie humilidurh

ubermûoti

1-5 tatis . uuanda sîe in adam fielen per superbiam. Adimplebis me Içtitia cum uulto tuo. Mih an dien mînen genîetost dû fréuui . mit dînemo analútte. So sîe dih 3 Pediû 4 Mîniû 6 martyrlih aus c Icorr. 7 nalso 11 heiligen 12 nerôzzet. (v. Schatz § 181) anderro aus o korr. 14 diên 17 analiûte. 1 quoniam fa vet mihi, ut stabiliter in eo permaneam. A. 4 propter hoc et in cogitationibus meis iocunditas, et in verbis exultatio. A. 6 quod caro illa passibilis, quam pro nostra omnium salute suscepit, veritatem gloriosae resurrectionis incorrupta promeruit. C. — insuper et caro mea non deficiet in interitum, sed in spe resurrectionis obdormiet. A. 11 hic enim corruptionem, id est putrefactionem iuste negat fieri, quae generaliter carnem vastat humanam. C. — neque sanctificatum corpus . corrompi patieris. A. 14 notas fecisti per me humilitatis vias, ut ad vitam redirent homines, unde per superbiam ceciderant. A. 17 adimplebis eos laetitia, ut non ultra quaerant aiiquid, cum facie ad faciem te viderint. Λ. 5*

68 mûozen ána-séhen . sô hábent sîe fóllun méndi. Daz ist diu sâligheit . unde der lôn dero héiligon. Delectationes in dextera tua usque in finem. An dinero zeseuuun . daz chit . in dinero gûollichi ist îomer 5 lústsami . unde nehéin urdrúzzi.

(XVI.) ORATIO IPSI DAVID. Uuaz chit daz ? Ane selbemo David . selbemo christo . ist tiz kebét ze gebenne. So daz uuir ín dar-ana fernémen bétonten . unde sáment 10 imo sîna aecclesiam. (1) EXAVDI DOMINE IVSTITIAM ME AU- Gehöre truhten min reht. Sîd elemosina bétot. Pergint arm-herzich keba in des turftigen pûosame .

also iz chit . ABSCONDITE ELEMOSINA»! in sinv pavperis . tiu

seiba

petot

fúre

íuuib

reht

et ipsa oRAT peo Vobis so bétot óuh iustitia uuanda arm-herzich keba

reht

elemosina ist iustitia. Intende deprecationem meam. 15 Síh ána mina digi. Auribus percipe orationem meam. Mit ôron infáh min gebét. Non in labiis dolosis. Nais in úngetríuuen lefsen gespro[R 45]chenez . so daz ist . daz fóne hérzen nechúmet. (2) De uultu tuo iudicium meum prodeat. Fóne dînemo ánalútte chôme min ur20 téilda. So dúrh-sihtig si dir si . uuanda si dih netriuget . so mûoze si mir sin. Oculi mei uideant çquitatem. Réht mûozin irchénnen miníu óugen . daz ih nemísse-fáhe . noh únreht nefínde fúre reht. (3) Pro1 ána sêhen. 2 diu héiligon. 3 dinero 4 zesuun. iêmer 5 lússami. nehéin 7 DAVID y 8 ké/bét 9 bétonten. 10 AECCLESIAM y 11 bétot. 13 tiu]tu iuûh oûh 16 infâhe (Kelle 62) 17 úngetriûuuen lefsen! 19 ànaliûte urtéilda. 21 triûget. muôzze 22 mîniû oû/gen. 23 ne misse fâhe. 4 delectatio est in favore et in propitiatione tua. A. 8 haec est personae domini tribuenda, adiuncta ecclesia, quae corpus eius est. A.

(44:1)

69

bastí cor meum . et uisitasti node. Du besûohtost mîn herza . unde uuîsotost sîn in dero naht. In árbéiten uuîsotost dû sîn . ze besûochenne mîna pakedult

tientiam. Igne me examinasti . et non est inuenta 5 in me iniquitas. In demo éite irsûohtost dû mili . unde únreht nefúnde dû in mir. Daz chît . knôto martro

chóretost dû mîn . in déro passione . ûzer déro ili urstendido

lûter cham ze resurrectione. (4) Vt non loquatur os meum. Sô gnôto chóretost dû mîn . unde sô lûter IO uuárd ih funden . daz ih iz sô neságe . dû uuéist iz. Du uuéist mir suîgentemo . uuaz ih léid. Opera hominum. Menniscon uuérh léid ih. Daz sîe mir tûon uuólton . daz trûog ih. Propter uerba labiorum tuorum ego custodiui uias duras. Vmbe diu uuort dînero durh

uuízzegin

15 lefso . uuanda du iz per prophetas fóne mir gehîeze . todis

so gîeng ih hérte uuéga. Hérte uuéga mortis unde raártero

passionis . kîeng ih. (5) Perfice gressus meos in semitis tuis ut non moueantur uestigia mea. Folle-tûo mîne genge in dînen uuégen . daz mîniu spór . daz 2 déro . 3 arbeiten 5 démo êite 10, 11 uuéist 11 suîgentemo lêid. 12 Mennisehon uuéreh leîd 14 diû 15 gehiêzze. 16 hérta Hérta

3 ibi enim probatus est, ubi inter multas Iudaeorum iniquitates et pericula mortis mirandae patientiae documenta monstravit. C. 7 Prius se dicit probatum, deinde fuisse visitatum, sed probatio significat passionerà, visitatio resurrectionem. C. 15 propter verba labiorum tuorum, propter verba pacis tuae vel prophetarum tuorum. ego custodivi vias duras, ego custodivi vias laboriosas mortalitatis humanae atque passionis. A.

70

(45 : 10)

chit mîne fûoze dar-ába neuuénchen. Folle-halt mih póten

in dînen preceptis . daz óuh mine apostoli dar-ána gestanden. (6) Ego clamaui quoniam exaudisti me deus. Nah démo állemo . háreta ih paldo ze dir . uuanda dû 5 mih kehôrtost durh sóliche frêhte. Inclina aurem tuarn mihi . et exaudí nerba mea. Hélde ze mir dîn óra . mennesckeheit

uuanda min humanitas hina-ûf ze dir geréichen nemág . unde sô gehöre mih. (7) Mirifica misericordias tuas. Príng ze uuúndere fóre iudeis [R 46] siechen

den gesúnt

10 dînegnâda. Gib infirmisfóne minero h ende sanitatem. Qui saluos facis sperantes in te . (8) a resistentibus "lìbe euuigemo

dexterç tuç. Dû-dir geháltest in uita eterna . die sih ze dir ferséhent. fóre uuider-stânten dinero zeseuuun . dinimo súne.

daz chit filio tuo. Custodi me ut pupillam oculi. 15 Pehûote mih also día séhun des óugen. Sì éina lîchamen

lieht

finstri

bechénnet in corpore . uuélêz lux unde tenebre sint . 2 oûh 5 durch sólche 7 gereichen 1 fuôzze 9 uúndere 12 euuigemo 13 ferséhent. uuíder stântem (Kelle 146) zesuuun. 15 oûgen. eîna 16 eîno 1 petit ergo dominus Christus et gressus suos, id est actus humanos, et sua vestigia custodiri, quae fidcles apostolos congruenter accipimus, in quibus post adscensionem gloriosam religionis catholicae signa dereliquit. talis ergo sensus est: custodi me in mandatis tuis, u t imitantes me minime moveantur abs te. C. 7 quoniam ad eum per se non valet humana infirmitas pervenire. C. 9 significat enim mirabilia, quae in carne facturas erat, quae Judaeus populus, etsi universus non credidit, tamen sub admiratione conspexit. C. 12 salvos facis sperantes in te, id est in aeterna vita constitues. . . dextera enim patris est filius. C. 16 per earn tamen dirigitur acies luminis, quo lux et tenebrae diiudicantur, sicut per Christi humanitatem divinitas iudicii, discernens inter iustos et peccatores. A.

71 liutin

rehte

so bechénno ih éino inter homines . uuélêz iusti undo sundige

peccatores sint . unde uuìo ih irtéilen sol. Sub umbra alarum tuarum protege me . (9 ) a facie impiorum qui me afflixerunt. Skirme mih under dinero féttacho dia

minna

5 scáteuue . also fógel tûot sine iúngen. Caritas tua din

irbármeda

unde misericordia tua ferstánden mili dien úbelen . die mir chèli tûont. Inimici mei animam meam circumdederunt. Mine fienda iudei behalboton mih. (10) Adipem suum concluserunt. Ynde beslúzen . irò spint. 10 Daz chìt fóllemáston sih irò únrehtes . mih irtôdendo. Os eorum locutum est superbiam. Irò munt sprah mit heil chúninc iudon

úbermúoti . aue rex iudeorum unde ander sámolih. (11) Proicientes me . nunc circumdederunt me. Vnde beuóre mih feruuérfende . ioh mîna lêra . umbe15 stûonden sie mih nû . daz chit . únz ih hángeta in cruce. Oculos suos statuerunt declinare in terram. Vnde benéimdon íro óugen ze stécchenne an dia erda. Also die tûont . die úbeles ténchent . die dánne nebéllent. (12) Susceperunt me sicut leo paratus ad 2 uuiêo irtéilen 1 eîno liûtin 6 irbármeda aus e korr. 7 cAéli aus e korr. 12 sámolich. 17 beneîmdon oûgen día bêlent.

5 schátue. 8 fienda 19 ne

4 misericordia quippe et caritas quasi alae sunt patrie, quibus se protegí congruenter expostulat; haec autem comparatio venit ab avibus, quae caros filios alarum suarum extensione custodiunt. C. 8 inimici eius Judaei. C. 10 cupiditas eorum de scelere satiata est. A. 11 et propterea os eorum locutum est superbiam, dicendo, ave rex Judaeorum et cetera talia. A. 15 proiicientes me extra civitatem nunc circumdederunt me in cruce. A. 18 dicit consuetudinem perditorum, qui terram respiciunt, quando in mala cogitatione volvuntur. C.

72

(46: 3)

predam.

Infîengen mili fóne pilato . do er chád .

nemint ir in unde chríucigont in.

tollite eum uos . et crucifigite . also der uârigo léuuo . der in uuéido gât. Et sicut catulus leonis habitons in abditis. Vnde also sin iúngo . der ferbórgen líget . 5 unde lâgot. (13) Exsurge domine preueni eos . et subplanta eos. Stánt uf trúhten . fúre-fáh sie mit uinkeriche

dicta . unde beskrénche síe. Eripe animami mearn irchícchendo

ab impío. Löse mih resuscitando fóne úbelen. Frameam tuam [R 47] (14) ab inimicis manus tuç. Löse JO fóne fîendo hánden mih din suért . mit démo du diabolum sláhest. Domine a paucis de terra diuide eos. unmanigen iruuéliten

fone

Scéid sie truhten fóne paucis electis . scéid síe de erdo dero lébenton.

terra uiuentium. In uita eorum . s. diuide eos. Hier in dísemo libe zeuuírf síe . héiz síe titum unde ue15 spasianum zefûoren after állero uuérlte*). De absconditis tuis adimpletus est uenter eorum . et saturati *) am Rande:

dissimilitudinem interpretatur.

3 uuêido gâd. 2 chriûcigont 11 sláhest. 12 Scéid scéid

5 Exurge 14 héiz

6 Stánd

1 hoc est, Judaei a Pilato, quando eis dixit: tollite eum, et secundum legem vestram crucifigite eum. C. 6 ante excaecentur malitia sua, u t factum eorum vindicta praeveniat, et ita subverte eos. Α. 8 erue animam meam resuscitando me a morte. A. 10 framea est enim patria, quando per ipsam diabolum vicit. C. 12, 14 et ut ille nequam populus supplantetur, o domine, divisos eos iam a paucis, id est a bonis: qui cum sint plures in virtute, quantum ad numerum, tarnen sunt in paucitate: eos, inquam, divisos a paucis, moraliter divide, id est, exclude de terra sua localiter: et hoc in vita eorum, id est, ipsis persecutoribus meis viventibus, amittant locum et gentem. multi enim ex eis adhuc vivebant, cum a Tito

73 . i. immunditia.

sunt forcina. Irò bûh uuárd irfúllet dinero tóugeni . fóne dîen bûochen

día sie lírneton ex libris prophetarum . dár-ába fáhendo . sâr sáteton sie sih únsúbri. Diu séti uuas in lîebera. Et dimiserunt reliquias suas paruulis suis. 5 Vnde lîezen íro chinden . daz sie léibton. Vuaz ist plûot

Λ

sînir

daz? Ane der flûoh unde der uuúnsg. Sangvis eivs úber únsich . unde über chint únsrlu svpEB nos . e t svPEE FiLios NOSTBOS.

(15) Ego

autem

cum iustitia apparebo in conspectu tuo. Ih chumo áber mit demo rehte fúre dih . daz ih neuuolta óffen 10 uuerden . únsuberen unde finsteren herzon. Satiabor dum manifestabitur gloria tua. Ih hábo gnûoge an dien . sô din gûollichi óffen uuírt . dien ih irskéin . unsûbrï

die mit porcina beuuóllen neuuâren.

1 bûch toûgeni. 2 sie aus a korr. 3 sâr]sâ Diû 4 liêbra. 5 lêibton. 6 uúnsch siniz. 7 ùnsriû 9 démo 10 ùnsûbren 11 genuôge 12 irskêin. et Vespasiano destructi sunt. Β. — a paucis, id est, ab electis de terra viventium . . aliter secundum historiam: in vita eorum, scilicet ista, quam solam amant, divide eos de terra sua. quod factum est tempore Titi et Vespasiani, quando capti sunt et venumdati. R. — haec divisio facta est in destructione Hierusalem per Titum et Vespasianum. H. 1 saturati sunt immunditia, conculcantes margaritas sermonum dei. Α. 6 transmiserunt autem reliquias peccatorum filiis suis, quando clamabant: sanguis huius super nos et super filios nostros. C. 10 ego autem, qui non apparui eis, qui corde sordido et tenebroso lucem sapientiae videre non possunt, in tua iustitia apparebo in conspectu tuo. A. 12 et cum illi saturati sunt immunditia sua, ut me intellegere non possint, ego satiabor, dum manifestabitur gloria tua in his, qui me intellegunt. A.

74

(47:1) ( X V I I . ) (1)

IN

EINEM

DOMINO

VERBA

DOMINVS

. DE MANV

PVERO

CANTICI

DOMINI HVIVS

0MN1VM

DAVID IN

DIE

INIMICORVM

. QVI LOCVTVS QVA EIVS.

EST

ERIPV1T

EVM

ET DE

MANV

tánchot démo . der in lôsta . in persona christi unde ecclesie . dára-náh ságet er día

5 SAVL

ET DIXIT.

DAVID

ïîchamhafti

tóugeni sînero incarnationis. (2) DILIGAM TE DOMINE VIRTVS MEA. Truhten min chraft. dih minnon ih. (3) Dominus firmamentum meum . et refugium meum . et liberator meus. Truhten ist der mih féstenot. unde ze 10 démo ih flúht hábo. unde der mih löset. Deus meus adiutor meus. et sperabo in eum. Er ist mm got. (R 48] unde der mir hilf et unde an in gedingo ih. Protector meus . et cornu salutis meç . et redemptor meus. Er ist min 15 skirmâre . unde hórn minero héili . also tîeren irò hórn sint skírm . unde min losare. (4) Laudans inuocabo dominum . et ab inimicis meis saluus ero. Mit lóbe háren ih ze imo . unde so tûondo uuirdo ih kehalten. (5) Circumdederunt me gemitus mortis. 20 Mih habent umbe-fángen sûftoda des tôdes. Daz sint die gestúngeda des fléiskes . aide diu mánigi dero ungelóubigon. Et torrentes iniquitatis conturbauerunt 2 QVI LOCVTVS EST DOMINO fehlt 5 DIXIT y 7 toûgeni 15 schirmâre. (ν. Kelle 105) héili. 16 schirm. 20 súftoda 21 fleîskis. diu 21—22 déro ungelóubigon. 5 Nam primo ordine propheta loquitur gratias agens, quod eum de gravibus periculis divina pietas liberare dignata est. secundo ecclesia loquitur, quae ante adventum domini innúmeras pertulit calamitates, posteaque misertus ei medicinam sanctae incarnationis induisit. C. 15 cornua enim sunt arma belluarum, quibus salutem suam solerti concertatione defendunt. C. 20 circumdederunt me dolores mortis: id est, carnis, A. — nam merito iustus iste circumdatum se gemitibus asserebat, quia dum esset superstitionum innumera multitudo, fidelium erat rara devotio. C.

(48 : 6)

75

me. Vnde dîe drâten áhá des únrehtes . hábent mih ketrûobet. Daz chît. dîe drâto fáreiit mit íro únrehte . die léidegont mih. (6) Dolores inferi circumdederunt héidene

rae. Héllo ser behálboton mih. Daz sint pagani*) . nîd

5 die ze héllo súlen . aide inuidia diu ze héllo léitet. éin

sunda

uuirt

ze

tóde

Fóne dero iohannes chît. Est peccatvm ad mortem . umbe día nehéizo ih niemannen béton.

pro Eo vT Qvis ROGET non dico. Preuenerunt me laquei mortis. Dîe stríccha des tôdes fúre-fíengen mih. adämis

sunda

Originale pecca tum lág mir ána . er ih keboren uuúrte. 10 (7) Et in tribulatione mea inuocaui dominum et ad deurn meum clamaui. Vnde in minerò nòte bat ih helfo trúhtenen . unde ze mìnemo góte háreta ih. Et exaudiuit de templo sancto suo . uocem meam. Vnde gehôrta er fóne mìnemo herzen sînemo héiligen 15 hûs . mina stimma. Et clamor meus in conspectu eius . intromit in aures eivs. Vnde mîn rûoft . der *) am Bande: nota Inuidos pro quibus nec orandum osse iohannes dicit. 1 dés 3 lêidegont 4 hêidene 5 súln. diû lêitet. 6 eîn 7 umba neheîzo 9 keborn uuúrde. 14 heiligen 2 turbae iniquae ad tempus commotae, veluti ilumina pluvialia cito desitura, egerunt ut conturbarent me. Α. 4 de paganie dicit, qui erunt dolores inferni, id est, qui in inferno debito dolore torquendi sunt. C. — dolores invidentiae, qui mortem operantur perducuntque ad infernum peccati. Α. 9 praeveniri vero dicimus, quando aliquid nos anticipare dignoseitur; ut est ille reatus originalis peccati, qui nos antequam nascamur ab ipso conceptu reddit obnoxios. C. 14 exaudivit de corde meo, in quo habitat, vocera meam. A.

76 in sînero gesíhte ist nais ménniscon . der gîeng in chumfte

sin óra. Ih pát sînero aduentus . déro béto gehôrta er mih. (8) Commota est et contremuit terra. Fóne sun-

sînero aduentu gescáh . daz diu erda daz chît peccadige

5 tores . iruuágeton. . unde irbibenotôn. Et fundamenta montium conturbata sunt . et commota sunt . quoniam uber-

iratvs est eis. Vnde uuúrten geirret zûo-uersihte supermûoton

borum [R 49] unde iruuéget . uuanda er sih irbálg . unde er uuolta daz iro zûo/uersiht an imo uuâre . nais 10 in uuerlt-sáchon.

(9) Ascend.it fumus

i. propter iraní.

in ira

eius.

ríuuuo

An sînero irbólgeni róuh der rúg penitentie . dér Gótes abolgi

träne mácliot. Iram dei fúrhtendo uuéinoton sie. Et ignis a facie eivs exardescet. Vnde fíur inbrinnet minila

fóne sìnemo ána-síune. Caritas inzúndet dîe . die in 1 in 4 geschác. diû 7 uúrden 8ispálg. 11 roûh rúch riûuuo 12 uuéinoton 13 exardescet (Augustin exardescit; v. ZfdA 23,225) flûr 14 ána siûne. 1 et clamor meus, quem non in auribus hominum, sed coram ipso intus habeo, introibit in aures eius. A. — exauditam ergo dicit vocem suam, quam de adventu domini iugiter offerebat. C. 4 ita clarificato filio hominis commoti sunt et contremuerunt peccatores. A. 7 et fundamenta montium conturbata sunt, et spes superborum, quae in hoc saeculo fuerunt, conturbatae s u n t . . spes temporalium bonorum. A. 11 lacrymosa deprecatio poenitentum, cum cognovissent quid minetur Deus impiis. A. — fumus hic in bono positus est: quia sicut iste terrenus unitiles lacrymas movet, ita et ille poenitentiae calore succensus fructuosa profundit fluenta lacrymarum. C. 14 et ignis a facie eius exardescit et flagrantia caritatis post poenitentiam de notitia eius inardescit. A.

(49:4) bechennent. Carbones succensi sunt ab zánderen . uuurten inzúndet fóne imo. -tâten t ô t uuâren . die chíhta ér. (10) lum et descendit. E r bóugta den hímel . irdischen

77

eo. Irlóskene Die in gûotInclinauit cçunde irbéizta

himilischíu

5 hára-níder . uuanda er chúnta terrenis cel estia. Et caligo sub pedibus eivs. Ynde tímberi uuás únder sînen niderris

fûozen. Diabolus uuard fóne imo getréttot . also iz úber Chit.

unde

unch

câs dû

unde tréttost

S V P E E ASPIDEM E T BASILISCVM AMBVLABIS . E T CON-

CVLCABIS LEONEM E T DRACONEM.

10 cherubim.

(11)

Et OSCendìt SUfÉT

folli

chúnste

Vnde úber-stéig er plenitudinem scientie. un-irràtenen

Daz chit óugta sih incomprehensibilem. Et uolauit. Vnde flóug fóne éfdo ze himele. Et uolauit super pennas uentorum. Ynde úber-flóug die uéttacha dero sêla

chráft

uuíndo . uuánda noh sánete anime déro uirtus höh ke-

15 ist ke-stígen . neirrécchent in . uuanda er allen crea1 Irlós/schene 2 uuurden 3 chichta celum 4 bôugta irbéizta 5 himilischiû 7 fuôzzen. 10 úber steig 11 oûgta 12flôug 13ùberflôug déro 15 ne irrêcchent aus i korr. (?) 2 qui iam mortui erant deserti ab igne boni desiderii ac luce iustitiae, et frigidi tenebrosique remanserant, rursus accensi et illuminati revixerunt. A. 7 caligo vero hic diabolus est . . sub pedibus eius, quia sine dubio maiestate domini salvatoris conculcatur daemonum execranda nequitia, sicut et in nonagésimo psalmo dicturus est: super aspidem et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et draconem. C. 10 et exaltatus est super plenitudinem scientiae, ut nemo ad eum perveniret nisi per caritatem. plenitudo enim legis caritas, et cito se incomprehensibilem esse demonstravit dilectoribus suis. A. 12 quando videntibus apostolis ad coelorum regna conscendit. C. 14 illa autem celeritas, qua se incomprehensibilem esse monstravit, super virtutes animarum est, quibus se velut pennis a terrenis timoribus in auras libertatis adtollunt. A.

78 schéffidon

unirrâtin

turis incomprehensibilis ist. (12) Et posuit tenebras latibulum suum. Vnde tóugena gedíngi sázta er in herzin

glóubigero

corde credentium . dar er lósket. Aide er cham Got

in

ménnischin

tóugeno deus in homine. In circuitu eivs tabernaculum 5 eivs. Sîn gezélt ist umbe in . uuanda dâr die sine under

in

mitten

sint . dâr ist er in medio eorum. Tenebrosa aqua in nubibus aeris. Finster uuázer ist in dien uuólchenen tóugeni

in

uuizegon

des himeles . daz ist obscuritas in prophetis . aide predigaro

leron

in predicatorum doctrinis. (13) Prç fulgure in conio spectu eivs nubes transierunt. Diu selben uuólchen iudon

ze

dîeten.

fûoren fóne iudea ad gentes . [R 50] sìnen óugon glánziu . doh síu úns sin tímberíu. Grando et carbones 2 tougena 3 gloûbigero 5 diê 7 Fínstir 8 toûgeni 106) Pre fulgure 10 Diû timberriû. (v. Schatz § 263)

löschet. 4 toûgeno 9 predigare (v· Kelle 11 oûgon 12 siû

2 et poauit obsouritatem sacramentorum et occultam spem in corde credentium, ubi lateret ipse, non eos deserens. A — tenebras, incarnationis eius mysterium dicit, u t qui in natura deitatis suae videri non poterat, incarnationis velamine humanis conspectibus redemptor piissimus apparerei. C. 5 conversi tarnen ad id ipsum ambiunt, qui credunt ei; quia in medio eorum est, cum omnibus aequaliter fa vet, in quibus tamquam in tabernáculo habitat hoc tempore. A. 8 tenebrosa aqua in nubibus aeris. nec propterea quisquam in ilia luce, quae futura est, cum ex fide ad speciem venerimus, iam se esse arbitretur, si scripturas recte intellegit. in prophetis enim atque in omnibus divini verbi praedicatoribus obscura doctrina est. Α. 11 praedicatores verbi eius non iam in Judaeae finibus continentur, sed transierunt ad gentes. A.

(50 : 2)

79

ignis. Hágel unde glûot fûor dâr-inne . uuanda sîe tîete

ze gloubo

minno

irráfston gentes . unde zúnton sîe ad fidei caritatem. (14) Et intonuit de cçlo dominus. Vnde do ir-dónerota trúhten fóne hímele. Sîe sint sin hímel . uuanda er 5 an in sizzet. fóne in déta er chúnt gentibus euangelium. Et altissimus dedit uocem suam. Ynde der hóhesto Gotes töugeni

spráh in ûz . uuanda sîe archana dei ságeton. (15) Mi-sit Predigara

sagittas suas et dissipauit eos. Predicatores santa er . unde zeuuarf sîe. Ze dien er sîe santa . dîe zeuuarf stanch

libis

zc

libe

10 er sô . daz sîe súmelichen uuâren odor uite in uitam . stanch

todis

ze

tode.

súmelichen odor mortis in mortem. Fulgura multiplicauit et conturbauit eos. Manigíu zéichen téta er . unde irbrútta sîe. (16) Et apparuerunt fontes aquarum. Dô irskinen dîe úrspringa der o uuázero. Daz chît . 15 dô uuárd keéiscot diu uuârhéit dero predicatorum. Et reuelata sunt fundamenta orbis terrarum. Vnde 5 án 6 hóhesto 7 spráh/sprah ! toûgeni 8 Predigara aus e korr. 12 Manigiû zeichen auf Ras. 14 irschinen déro uuázzero. 15 keêisehot diû uuârhéit déro

2 grando et carbones ignis, obiurgationes figuratae, quibus velut grandine corda dura tunduntur . . igne autem caritatis accensa corda reviviscunt. haec omnia in nubibus ipsius ad gentes transierunt. A. 8 et emisit evangelistas pennis virtutum recta itinera trans volantes, non suis, sed eius, a quo missi sunt, viribus, et dispersit eos, ad quos missi sunt, ut aliis eorum essent odor vitae in vitam, aliis odor mortis in mortem. Α. 12 et miracula multiplicavit et conturbavit eos. Α. 15 id est, Veritas praedicantium, qui fontes actcrnae vitae sanctitatis suae ore fundebant. C.

80

(51: 14) fóreságin

uuúrten geóffenot prophetç . ufen díen dísíu uuérlt kelóubendo góte gezímberot nuúrte. Ab increpatione lúa domine. Daz állez kescáh . fóne dinero nu náhet

irráfsungo trúhten . also daz ist.

APPROPINQVABIT

himel-rîche

CELORVM. Ab increpatione spiritus irξ. tuç. Vnde fóne déro zórnlichun irráfsungo dînes kéistes.

5 REGNVM

ir

S ô diu ist. gelîcho. MORIEMINI.

netûoient

ríuuua

sô

irstérbent

ir

alie

N I S I PENITENTIAM EGERITIS . OMNES SIMILITER

(17) Mìsìt de summo et accepit me. fóresaga

Vnz

Gotes keburte

hára líutet diu prophetia incarnationis domini . nû Gotes prût

10 spríchet ecclesia fóne irò selbun. Er santa sìnen sún fóne himele . unde infìeng mih . unde uuólta gemàlun.

mih uuésen sìna sponsam. Et assumpsit me de aquis multis. Vzer mánigen uuázeren nam er mih ze sih. Vzer mánigen getóuften sámenóta er mih. (18) Eri1 uuúrden disiû 2 keloûbendo. uuúrde. 3 keschách. 4 nähet 6 irráfiungo keîstes. 7 diû riûuua SIMILITEB/ nachgetragen 9 liûtet diû forésaga 10 sprichit 13 uuázzeren 14 Vzer getôuften 1 et revelati sunt prophetae, qui non intellegebantur, super quos aedificaretur orbis terrarum credens domino. A. 4 ab increpatione tua, domine, clamantis: appropinqua vit super vos regnum dei. A. 7 ab inspiratione spiritus irae tuae: dicentis, nisi poenitentiam egeritis, omnes similiter moriemini. A. 8 per has igitur parabolas sublucentes propositionesque verborum hueusque prophetiae spiritu, fidelium populis, qui est sancta ecclesia, adventum domini nuntiavit . . hinc iam mater ecclesia loquitur de temporibus christianis . . apte vero dixit ecclesia, accepit me, quae sponso Christo iuncta laetatur. C. 14 hoc dicit de fontibus sacris, quando ecclesia catholica multitudinem filiorum baptismatis regeneratione conquirit. C.

81 puit me de inimi[R 51]c¿s meis fortissimis. Fóne hárto stárchen fîenden lôsta er mih . uuanda fóne déro âhtungo

persecutione uuûohs ili . mit déro sîe mili suénden uuólton. Et ab his qui oderunt me . quoniam com5 fortati sunt super me. Ynde fóne dîen . dîe mih házent lôsta er mih . uuanda sîe mil ôberôren uuâren . unde ih mih ín iruuéren nemáhta. (19) Preuenerunt me in die afflictionis meç. Sîe fûre-fîengen mih in dîen âhtungo

zîten dero persecutions . daz sîe mih suántin . êr ih 10 fôlle-uuûohse. Et factvs est dominus protector meus. Vnde uuard Gót min skérm . uuanda mîn ménnisco fâreta. (20) Et produxit me in latitudinem. Vnde minno unde Gtóubo

brâhta er mih . in dîa uuîti caritatis et fidei. Saluum me fecit. Téta mih keháltenen. Zíu chît sì fóne irò keháltenin

kebaltena.

15 selbun saluum . nais saluam? demo liute

se

Λ

Ane daz sì sihet ad

populum. fóne démo sì uuórten ist. Quoniam uoluit me. Vuanda er uuolta mih êr ih in uuólti. (21) Et 2 fienden 3 uuuôchs 5 házzent 6 ér 7 iruuérren 10 folle uuuôchse. 11 schérm. ménnischo 9 déro 12 latitudine. 13 Glôubo 14 Ziû 15 siêhet 16 liûte uuórden 3 fortissimos inimicos, persecutores truculentos enuntiat, qui christianum populum tormentis et caedibus affligebant.. tunc enim ecclesia crescere meruit, quando earn data desuper potestate inimicus afflixit. C. 9 in die afflictionis, quando christianorum martyria celebrabantur. C. 11 ideo deus protector, quia homo exstitit impugnator. C. 13 et quia carnales patiebar angustias, eduxit me in spiritualem latitudinem fidei. A. 14 quod autem dixit, salvum me fecit, non moveat, quia ad masculinum genus deducta est: quoniam non videtur absurdum, hoc ei nomen aptari, quae constat ex populo. C. 17 antequam ilium ego vellem, eruit me ab inimicis meis potentissimis. A. Altd. Textbibliothek Bd. 40. Notker

C

82

5

50

15

20

(52: 13)

retribuet mihi dominus secundum iustitiam meam. . et secundum puritatem operum meorum retribuet mihi. Vnde lônot ér mir nâh mîneino rehte . unde nâh déro lûtteri minero uuércho . dóh er mih êr uuólti . êr ili in. (22) Quia custodiui uias domini . nec impie gessi a deo meo. Vuanda ih Gótes uuéga behûota . unde ih úbelo netéta fóne imo zihendo. Fúrc daz er éinest mih zûo imo zôh . sid nezôh ih uuidere. (23) Quoniam omnia indicia eius in conspectu meo . et iustitias eivs non reputi a me. Vuanda ih alle sine urtéilda ánasiho . úber gûote unde úber úbele . unde siniu reht netréib fóne mir. so die tûont . die réhtes irdriuzet. (24) Et ero inmaculatvs cum, eo . et obseruabo me ab iniquitate mea. Ynde ánauuert uuiso ih úngeflecchot mit imo . unde behûoto mih fóre állemo únrehte. (25) Et retribuet mihi dominus secundum iustitiam meam . et secundum innocentiam manuum mearum in conspectu oculorum eivs. Ynde des lônot er mir . nâh mînemo rehte . [R 52] unde nâh dero únsundigi minero hándo . diu fóre imo ist . náls fore ménniscon. Lônot dero bréiti

glóubo

diu

mit

mínnoii

mir nîeht ein latitudinis fidei . que per dilectionem uuerchot

státigi

operatur ? nube ouh perseuerantie.

(26)

CVM

SANCTO

7 einest 8 zóh. ne/zóh 10 urteîlda siêho. 11 sîniû 12 ne trêib irdrûzet. 20 diû schon. 21 der brêiti glôubo diû 22 nub

10 ána mènni-

4 et retribuet mihi dominus secundum iustitiam bonae voluntatis, qui prior praebuit misericordiam, a n t e q u a m haberem bonam voluntatem. A. 11 id est, et praemia iustorum, et poenas impiorum et flagella corrigendorum, et tentationes probandorum perseveranti contemplatione considero. A. 21 itaque non solum propter latitudinem fidei, quae per dilectionem operatur, sed etiam propter longitudinem perseverantiae, retribuet mihi dominus secundum iustitiam meam. A.

83 SANCTVS

ERIS.

Mit héiligemo bist dû héilig . uuanda dû

gehéiligost in. (27) Et cum uiro innocente innocens

eris.

Vnde mit únscadelemo únscadeler. uuanda dû netárost nîomanne . sin selbes únreht pegât îogelichen. Et cum 5 electo electus eris. Vnde mit eruuéletemo uuirdest dû iruuélet. Dih iruuélet den dû iruuéletost. Et cum peruerso peruersus eris. Vnde mit demo lézzen . uuirdest dû gezigen lézzi. daz chit únrehtes . uuanda súndige chédent. 10 populum

kotis

uuéch

níst

réht.

Quoniam tu Vuanda dîemûoten

N O N EST EQVA VIA DOMINI. ( 2 8 )

humilem saluum faciès.

lézzen

Hut haltest du. Daz misselîchet peruersis . daz dû die haltest . dîe íro súndon dîemûotigo iéhent. Et oculos superborum humiliabis. Vnde dero ûbermuoton óugen ge-dîemuotest dû . dien íro sélbero réht liehet . unde 15

gótes reht neuuizen. Also iz chît. reht uuellia sîe íro réht stellin. i v s T i T i A M s v A M VOLVNT STATVERE.

luminas

lucernam

meam domine.

unuuizzende

kotis

IGNORANTES

DEI

(29) Quoniam tu ilV u a n d a mîn lîeht-

faz zündest dû trúhten . uuír neéigen nehéin lîeht fone úns sélben.

Deus meus illumina

tenebras

meas.

1 héiligemo hêilig. 2 geheîligost 4 niêmanne. iêgeli/chen. 5 eruuéltemo 7 démo 11 liût leîzzen àie aus h korr. 12 iêhent. 13 déro oûgen 15 ne uuizzen. 16 IVSTITIAM. 18 ne heîgen (Kelle 98) ne heîn 1 cum saneto sanctus, quia tu sanctificas. A. 3 quia tu nulli noces, sed criniculis peccatorum suorum unusquisque constringitur. A. 6 et cum electo electus eris. et ab eo, quem eligis, eligeris. A. 9 et cum perverso videris perversus: quoniam dicunt, non est recta via domini: et ipsorum via non est recta. A. 11 hoc autem perversum videtur perversis, quod confitentes peccata sua salvos facies. A. 14 ignorantes autem dei iustitiam et suam volentes constituere, humiliabis. A. 18 quoniam non est lumen nostrum ex nobis. A.

6*

84

(53:1)

Vuir bím fóne sundon finstere . áber dû irlîehte dia finstri. (30) Quoniam in te eripiar a temptations. Vuanda ih an dir nais an mir irlôset uuirdo . fóne des tîeueles chórungo. Et in deo meo transgrediar 5 murum. Ynde an góte mînemo . nais an mir selbemo úber-stépfo ih dia mura dero súndon . diu úns den suert

uuerbendez

hímel ferstât . also gladius uersatilis ioh paradisum sündigen ferstât. (31) Deus meus . inpolluta uia eivs. Der min gót ist . des uuég ist únbeuuóllen . er negât uuek

sundero

10 uiam peccatorum. Eloquia domini igne examinata. [R 53] Sîniu gechôse sint in fiure irsûochet. Dar ist nehéin lóter ána. Also er fóre chád.

Chose truhtenîs ELOQVIA DOMINI .

sint súber ELOQVIA CASTA.

Protector est omnium sperantium in se. Er ist állero skírm . die sih ze imo ferséhent nais ze 15 in sélben. (32) Quoniam quis deus preter dominum . aut quis deus preter deum nostrum. Vuanda er ist Gót. Vuer ist Gót . âne in? Aide uuer ist Got . âne kota dero heidenon

tursa

unseren Got ? Du PAGA NOR ν M sint DEMONIA. (33) Deus qui precingit me uirtute. Gót ist . der mih cúrtet 1 sundon! finstre, (cf. Mühtest Wiener Hs.) diâ 3 án dir 6 über stépho déro diû 7 fér stât. uuerbendaz 10 sunderro 11 fiûre 12 nehéin 14 schirm, ferséhent 19 cúrtet 1

1 nos enim peccatis nostris tenebrae sumus: sed dens meus illuminabis tenebras meas. A. 3 quoniam non a me, sed a te eruar a tentatione. A. tentatio vero diabolum significat. C. 6 transgrediar murum, quem inter homines et coelestem Jerusalem peccata erexerunt. Α. 14 omnes, qui non in seipsis, sed in ilio sperant, eadem tribulatione non consumuntur. A. 18 hoc contra paganorum dementiam dicitur, qui déos sibi multifaria vanitate finxerunt. C.

(54:12)

85

mit túgede . nîo mîniu uuérh unde mîne genge geirret neuuérden . fóne àntlâzigen gelüsten. Et posuit inmaculatum uiam meam. Vnde machota er úngeflécchoten minen uuég. (34) Qui perfecit pedes meos . tanti quam cerui. Der mîne fûoze getân hábet snèlle sámo-so hírzes . ze úber-scrícchenne des tíeueles stríccha. Et super excelsa statuii me. Ynde an dero h òhi sazta er mih. In himele sazta er mîna gedíngi. (35) Qui docet manus meas in prelio. Der mîne hénde lêret 10 in uuîge . ze úberuuíndenne mîne geistlichen fîenda. Et posuisti ut arcum çreum brachia mea. Vnde mîne árma täte dû samo starche . sô êrinen bógen . allia gûotiu uuerh unmûodendo ze fôlletûonne. (36) Et dedisti mihi protcctionem salutis tuç. Vnde täte dû !•> mir skirm dînero héili . diu mir fóne dir chám. Et dextera tua suscepit me. Vnde din gnâda infîeng mih. Et disciplina tua correxit me in finem. Vnde din geduuíng rihta mih an dáz énde . dára ih sol. Ze dir rihta er mih. Et disciplina tua ipsa me docebit. Vnde 20 er lêret mih óuh tara folle/chómen. (37) Dilatasti gressus meos subtus me. Dû täte uuîte mîne génge 1 nié uuérch 7 hôhi 10 geistlichen fîenda. 11 ereum brachia aus ü korr. mine aus a korr. 12 alliû 13 guôtiû uuerch! 15 schirm hêili. diû 19 mih aus r korr. 20 oûh mit follechómen fängt das 8t. Pauler Bruchstück an (Germania 21, 129—134 ; ZfdA 21, 160; PBB 45, 209) 1 deus qui me praecinxit, ut fortis sim, ne diffluentes sinus cupiditatis impediant opera et gressus meos. A. 6 qui perfecit amorem meum ad transcendenda spinosa et umbrosa implicamenta huius saeculi. Α. 8 et super caelestem habitationem figet intentionem meam. A. 10 qui docet me operari ad superandos inimicos, qui nobis intercludere caelestia regna conantur. A. 13 et posuisti infatigabilem intentionem bonorum operum meorum. A.

86

(65:21)

under mir. Dû täte mine líde folgen déro uuîti des mûotes. Diu uuîti ist caritas. Et non sunt infirmata uestigia mea. Vnde únirlégen sint pedíu mine fûoze. (38) Persequar inimicos meos et dom[R 54] preti hendam illos . et non conuertar donee deficiant. (39) Confringam illos nec poterunt stare, codent subtus pedes meos. Ih iágon mine fíenda . unde gefáho síe . unde neiruuíndo er sie irlégen sint. Ih kebríoho sie . noh kestân nemúgen sie . sie uállent under mine fûoze. fléiscliche

luste

10 Daz chit allez sáment. ih irfíhto carnales delectationes.

stimma kelóubigero

unde uuírdo ín oberôro . unde daz ist uox fidelium. Áber uox christi diu dâr-mite líutet . diu uuirt sús fernómen. Die mir uuídere sint . die iágon ih . unde gefáho sie . unde gebrícho sie näh mir . unde únderéon

15 tûon sie mit hárnscáron minen legibus. Sâlig sint dien sô geskíhet. (40) Et precinxisti me uirtute ad bellum. Vnde mit déro uirtute temperantiae begúrtost stil

dû mih ze uuider-stânne. Aide in christi persona chit kedulte

starchi

iz . mit PATiENTiEc FoRTiTVDiNE . täte du mih dero sún20 digon âhtunga fertragen. Subplantasti insurgentes in me subtíis me. Die mih ana-uuéllenten iruáltost du sô . 3 mea? pediû 7 fíenda. 7 , 1 4 gefáho 8 (sint. nur hier und Ps. 131, 5 [Wiener Hs. conf] êr c. indie.) 10 irfichto fleíscliohe senkrechter Strich darüber 11 kelôubigero 12 diû zweimal liûtet. 15 hárnscháron 16 geschiêhet. 19 MIT déro 1 neo impedient carnales angustiae; quoniam latam feeisti caritatem meam operantem hilariter, etiam de ipsis, quae subter me sunt mortalibus rebus et membris. A. 10 persequar affectus carnales meos, nec ab eis comprehendar; sed comprehendam illos, ut absumantur. A. 19 praeeinctus est enim virtute, quando patientiae fortitudine iniquorum adversa superávit. C.

87 daz sîe únder mir lägen. (41) Et inimicos meos dedisti mihi dorsum. Vnde mine fienda t ä t e dû mir uuésen rúkke . daz chit ze rukke . uuanda sie mir folgent . als P A V L V S tûot . unde mánige ändere dero iuDie áber 5 deorum. Et odio ha'oentes me disperdidisti. íólle-stúonden in íro úbeli. unde m ih házeton . dîe ferlúre dû. (42) Clamauerunt nec erat qui salaos faceret. Dîe háreton in nòte . dô neuuas der sie hielte. Vuer sólti . dò Gót neuuolta ? Ad dominum nec exaudiuit 10 eos. Ze góte háreton sie . der negehôrta sîe. (43) Et comminuam eos ut puluerem ante faciem uenti. Vnde ih fer-múlo sîe . also daz stúppe . daz fóre demo uuínde féret. Ut lutum platearum delebo eos. Also daz hóro án dero strâzo fertiligon ih sîe. Dîe den 15 breiten uuég kânt dero hûorluste . dîe [R 55] sint daz hóro dero strâzo . daz Gót tîligot. (44) E ripies me de contradictionibus populi. Du lösest mih fóne dîen uuider-sprâchon déro liuto . dîe-dir châden. Si

Lazen

uuir

DIMISEKI-

2 fienda 4 déro 5 disperdidisti. aus st korr. 6 ferlûre 12 fér múlo démo 14 an déro fér/tîligon 15 brêiten déro 16 déro 18 liû/to. . diê der 3 et inimicos meos dedieti mihi dorsum, et inimicos meoa convertisti, et dorsum mihi eos esse fecisti, id est, ut sequerentur me. A. — dorsum conversionem eorum significat, qui ex resistentibus eius nomini, in salutiferam victoriam fugati emerserunt subito christiani, ut Paulus apostolus de persecutore saevissimo post domini increpationem apparuit repente discipulus. C. 6 alios autem eorum, qui in odio perduraverunt, disperdidisti. A. 9 quis enim salvos faceret, quos tu non faceres ? A. 15 per latas, quas multi ambulant, perditionis vias luxuriantes et lúbricos delebo eos. Α. 18 erues me de contradictionibus eorum, qui dixerunt, si dimiserimus eum vivum, omne saeculum post ilium ibit. A.

88 in

(56:12) hína

lebenten

so

Mvs EVM VTVVM .

uólget Imo allíu diu uuerlt. SECVLVM POST iLLVM IBIT.

Constitutes me tîeto

in caput gentium. Sézzest mih ze hóubete dero gentium, ze hóubete dero ecclesie. (45) Populus quem non cognoui seruiuit mihi. Der liut dero gentium . démo ih in lìchamin

6 corporaliter ze óugon nechám . so ih iudeis téta . der dîenota mir. In obauditu auris obaudiuit mihi. Ëchert . mit ôron gehôrendo gehôrta er mir . âne óugon gesíht. (46) Filii alieni mentiti sunt mihi. Frémedíu chint. uuíhselinga iudei. irlúgen mir dia tríuua. 10 Filii alieni inueterati sunt. Frémedíu chint sint irniuuuen genâdon

firnet . diu ih mit noua gratia níuuon uuólta. Sie in dero altun

êo

dero níuuun

chlébent in ueteri testamento noui nerûochent sie. Et claudicauerunt. Vnde sô hinchent sîe . uuanda sîe in éinemo fûoze gânt ueteris testamenti. A semitis suis. 15 Daz ist in geskéhen fóne irò uuégen . fóne irò adurdâhtin

fóne

inuentionibus. so dîe sint DE

hànt-tuâlon ione fáz/uuéscon NON LOTIS MANIBVS . DE CALI-

1 alliû de 2, 3 hóubete déro 5, 7 oûgon 7 ôren 8, 10 Frémediû 11 diê niûuon 12 in déro 14 êinemo 16 CAL/CIBVS Punkt fehlt

4 liût déro 9 diâ triûua. 15 geschähen

4 populus gentium, quem corporali praesentia non visitavi, servivit mihi. A. 7 neque oculis me vidit: sed recipiens praedicatores meos in obauditu auris obedivit mihi. A. 11 quod Judaeis accidisse manifestum est, qui vetus testamentum carnaliter tenentes, novi gratiam respuerunt. C. — fìlii alieni, quibus, ut renovarentur, novum testamentum attuli, in vetere homine remanserunt. A. 14 et tamquam uno pede debiles, quia vetus tenentes, novum testamentum respuerunt, claudi eflecti sunt. A. 16 deserentes intellectum legis, suis superstitionibus agebantur; ut non recipientes promissum dominum salvator sm, de lavandis manibus et calicibus nsanas calumnias commoverent. C.

89 GIB vs. (47) Fittti dominus et benedictus deus meus . et ezaltetur deus salutis meç. Áber mir lébet trübten fáter miner . linde der ze gûote genámdo mîn got . unde dánnan uuerde irhóhet Got minero héili. An mir 5 uuerde er irhóhet. (48) Deus qui das uindìctas mihi et subdis populos sub me. Du bist Got . du mih ríHute

dîeto

chest . unde populos gentium mir únder-túost. Liberator meus de inimicis meis iracundis. Min irlôsare hâ in

hâ in

fóne irbolgenen fîenden. scrîenten. C R V C I F I G E . C R V C I F I G E 10 EVM. (49) Ab insurgentibus in me exaltabis me. Fóne martro

míh ána-uuérdenten in passione . irhóhest tu mih urstendido

in resurrectione. A uiro iniquo eripies me. Fóne un[R 56]rehtemo man . der mîn âhtet . lösest tu mih. (5) Propterea confitebor tibi in populis domine . et 15 psalmum dicam tibi in gentibus. Fóne diu trúhten undir chrístanen

líutin

iího ih tir in populis christianis . unde singo dir salmin

under

dleten

psalmum in gentibus. Daz chit . ih ketûon . daz sie dir iéhent . unde dir psalmum singent. (51) Magnificane salutes regis eius. Got ist kemíchellichonde 20 die héilina sînes chúninges . sines súnes . die er gentibus kíbet. Et faciens misericordiam christo suo dauid. 7 liûte 8 irlôsare 9 fîenden. 4 irhôhet hêili. 11 irhôhest mih! 15 diû 16 liûtin 20 hêilina chúniges. 21 mit faciens Ende des St. Pauler Bruchstücks 9 liberator meus de inimicis meis iracundis, clamantibus, crucifige, crucifige, Judaeis. A. l i a Judaeis insurgentibus in me patientem, exaltabis me resurgentem. A. 16 confitebor tibi, id est, laudem te per populos christianos. C. — propterea tibi per me oonfitebuntur gentes. A. 20 deus qui magnificat, ut admirabiles faciat salutes, quas eius filius dat credentibus. A.

90

(57: 2) hantstarcho

Vnde got ist gnâda skeinende sînemo geuuîehten david. Et semini eius usque in seculum. Vnde sînemo chinde háltintimo

góte

saluatori domino . ìomer in êuua.

(XVIII.) 5

(1) IN FINEM PSALMVS DAVID. Diser psalmus ist kechêret an selben cheistvm . uuanda er primum aduentum eius chúndet. (2) CAELI ENARRANT OLORIAM DEI. fóra-ságin

potin

Hímela zelleNT kótes gûollichi. Prophete unde apostoli an dien Got pûet . die chúndent allen ménniscon daz 10 kótes riche. Et opera manuum eius adnuntiant firmamentum. Vnde sine hánttáte chúndent dia festi. Die selben himela . sint sine hanttäte. Die chúndent 1 schêinende hantstarche (Kelle 147) êuua y 11 hàntâte diê 12 hantâte.

3 iêmer

3 et semini eius, dominum significai salvatorem.

C.

— [Zur Wiener Hs.: 17, 17 hinc iam mater ecclesia loquitur de temporibus christianis . . sive hoc dicit de fontibus sacris, quando ecclesia catholica multitudinem filiorum baptismatis regeneratione conquirit. C. 19 et quia carnales patiebax angustias, eduxit me in spiritalem latitudinem fidei. A. 20 conversatio enim nostra ex prioribus, aut ducibus suis maxime similitudinem trahit; dum unusquisque tali ingenio gaudet, quali fuerit praeditus ille quem sequitur. C.] 6 Inscriptio ista frequenter expósita est, psalmi dicta referens ad dominum Christum : de cuius primo adventu propheta dicturus est. C. 8 tamen hoc melius ad apostolos coñvertimus et prophetas, qui de adventu ipsius disserendo orbem terrarum sanctis admonitionibus impleverunt. C. justi Evangelistae, in quibus Deus tanquam in coelia habitat. A.

(58:18) daz

úber

unsich

keuéâtinot

ist

sîn

91 ir-

uns. Qvoniaji c o n f i r m â t a e s t svpek nos misericordia barmida.

Eivs. (2) Dies dieieructatuerbum. Tagirrópfezetsínuuórt demo tage. Christus kíbet sîna lêra apostolis. Et nox 5 noeti indicat scientiam. Vnde náht chundet náhte . daz sí uuéiz. ludas meldet Christum iudeis. (4) Non sunt loquety ñeque sermones . quorum id est per quos non audiantur uoees eorum. Nehéine zúnga noh sprach a nesint . dâr iro predicationes ùngehôret sîn. (5) In 10 omnem terram exiuit sonus eorum . et in fines orbi,s terrç uerba eorum. In állíu lant fuor íro scál . unde in énde dero uuérlte chamen J r o uuórt. (6) In sole posuit tabernaculum suum. Vze an dero sunnun . sazta er sîn gezélt. Daz chit . er óugta sih [R 57] brut

15 in dero uuerlte . unde sîna ecclesiam téta er skîn-bâra. Et ipse tanquam sponsus procedens de thalamo suo. Vnde er seibo gîsng ûz . also brûtegomo ûzer sînero brûte-châmero. Vzer sînero mûoter uuombo . cham er hára ze sînero brüte. Diu brut ist sancta ecclesia. -0 Exultauit ut gygas ad currendam uiam suam. Also riso húgeta er ze sînero ferte. Yuéliu diu sì . daz fer3 irrópfzot (Kelle 74, 83) 4 démo 6 uuêiz. 8 Ne hêine 11 àlliû fuôr 12 déro . 14 sine oûgta 17 briûtegomo sînero 18 briûte chámero. 19 briûte. Diû 21 diû férnim. 4 dies diei eructabat verb um, quando dominus loquebatur apostolis. C. 6 quando J u d a s dominum Christum prodidit Judaeis, nox noeti annuntiabat scientiam. A. 7 non sunt loquelae ñeque sermones, quorum non audiant u r voces eorum: per quos non auditae sint voces evangelistarum, cum omnibus linguis evangelium praedicaretur. A. 15 in manifestatione ecclesiam suam, non in occulto, non quae lateat. Α. 18 et ipse Christum dominum dicit, qui t a m q u a m sponsus eeclesiae suae processit de thalamo suo, id est, de utero virginali. C.

92 ním. (7) A summo cçlo egressio eius . et occursus eius usque ad summum eius. Er uuállota fóne obenáhtigemo hímele . unde eruuánt áber dára ze óbenahtigemo. Dâr ingágenda er démo . der in sánta. Nec est δ qui se abscondat a calore eivs. Noh der neist . der sili ferbérge fóre sînero uuármi. Daz ist spiritus sanctus . der allíu herzen uuéiz . unde réhtíu uuármet. ioh zündet. (8) Lex domini inmaculata . conuertens animas. Trúhtenes êa ist ungeflecchot. ménnisken fóne únrehte 10 bechêrende. Daz ist lex moysi . fóne déro er chád. ih necham êa zintuuérinne nube zeuuérinne N O N V E N I L E G E M S O L V E R E SED A D I M P L E R E . herti in gnâda

fóne

Yuanda si ex

duritia bechêret uuárd in gratiam . bediu téta si conbe-chêrida

sêlon

uersionem animarum. Testimonium domini fidele. Trúhtenes úrchunde ist ketríuue. Sapientiam prestans 15 paruulis. Vuîstûom gébende dîemuoten. Des christus urchundo ist . des ist nehéin zuîuel. Also er dirro sélbun rèdo ist . dâr er chît ad patrem.

tiz púrge du

ABSCONDISTI

fóre uuîsen unde fruoten unde óugtost iz lúzzelen. H E C A S A P I E N T I B V S E T P R V D E N T I B V S E T R E V E L A S T I EA P A R -

vvLis. (9) Iustitiç domini rectç. Trúhtenes réht. diu sint

δ nist. 6 uuérmi. 7 alliû uuêiz. réhtiû 9 Trúhtenis ménnischen 10 chát. 12 harti be diû 14 ketriûue. 16 nehêin zuîfel. 17 pûrgedo 18 ET] 7 zweimal froten oûgetost 19 recte. diû

10 lex 6 sicut ignis venit spiritua sanctus. A. enim illa, quam per Moysen dédit, irreprehensibilis est, quia perfecta veritate consistit, quae per dominum salvatorem non reprehensa, sel potius probatur impleta; ait enim in evangelio: non veni legem solvere, sed implere. C. 17 quia nemo novit patrem, nisi filius, et cui voluerit filius revelare, quae abscondita sunt a sapientibus et revelata parvulis. A.

(59:6)

93

créht . uuanda er ánder netéta . âne daz er lêrta. Áber lúge-reht

daz reht dero scéit-iudon

falsa iustitia. diu ist ú n g r e h t . also iustitia phariseorum fóne dîen er chad. sie tûont

sie gechòsont iz uuóla . sie netûont is áber nîeht.

al

áber . O M N I A E N I M 5 Letificantes corda.

D I C V N T E N I M E T NON FACIVNT. Y n d c daz sie tûont . daz sie dien líuten uuert sin. F A C I V N T . Y T V I D E A N T V E AB HOMINIBVS.

Fréuuende diu herzen . diu úngemit scálch-fórhtun

béitet uuóla tûont . nais seruili timore. Preceptum domini [ R 58] lucidum. Trúhtenes kebot ist lîehsenez. fone fáter

lîehto

uuanda iz chúmet a p â t r e luminum. Illuminane oculos. Ougon lîeht tûonde . uuanda iz lîelitet dîen óugon des 10 hérzen. (10) Timor domini sanctus permanens in seculum seculi. Trúhtenes forhta ist héilig . unde îomer ze stéte stände. Si ist héilig . uuanda si uuilleuuáltig ist . áber scálhlih fórhta ist kebéitet forhta. 2 diû úngereht déro soêit iudon 3 gechôsont auf Ras. E T ] 7 4 si tuônt diên liûten 5 diVL zweimal 5 úngebêitet 9 Oûgon oûgon 11, 12 heilig. 12 iêmer uuílleuuáZtig aus h korr. 13 kebeitet forAta. auf Ras. 1, 5 omnes iustitiae domini in ilio reotae, qui non docuit, quod ipse non fecit; ut qui imitarentur, corde gauderent, in eis, quae libere cum caritate facerent, non serviliter cum timore. Α. 8 re vera lucidum, quia sincere purum et immaculatum, quale a patre luminum prodire docet. C. 9 praeceptum domini lucidum, illuminane oculos: non hebetans, non carnis oculos, sed cordis. Α. 13 timor domini non servilis, sed castus; gratis amans, non puniri timens ab eo, quem tremuit, sed separari ab eo quem diligit. iste est timor castus, non quem consummata caritas foras mittit, sed permanens in saeculum saeculi. A. — timor cum caritate: unde dixit: perfecta caritas foras mittit timorem. timeat non timore gehennae aut timore poenae, sed timore sancto: sic timeat, ut quem amat, non perdat per negligentiam. Br.

94

(60: 22) dúrnohtero minúo

Diu scálhlicha uuírt ûz-ferstôzen fóne perfecta caritate dísíu stât ze stéte . uuanda sí ungescéiden ist fóne uuîzze

caritate. An dero scálhlichun ist pena . an dírro ist uuúnna

delectatio. Eniu sórget uuánne der hêrro chôme . dísa 5 langet uuîo halto er chôme. ludida domini uera. Trúhtenes urtéilda . sint uuâre urtéilda . sie nemag nîoman gefélscen. Iustificata in semet ipsa. Keréhtháftote an in sélben. Sîe hábent an in sélben día chraft . des rehtes. (11) Desiderabilia super aururn 10 et lapidera preciosum multurn . et dulciora super mei et fauum. Harto lústsameren danne gólt unde tíure stéin . unde sûozeren . danne hónang . unde sélbiu urteilda

diu uuába. Also an dien skînet die sine iudicia mer minnont danne ioh sih selben . uuanda sie échert imo 15 uuíllont . nais in selben. (12) Etenim seruus tuus custodii ea. Nû behûotet íro din scálh. Vuê démo . der sîe neîlet pehûoten. In custodiendis Ulis retributio multa. Vuírdet irò behûotet sô ist íro míchel Ion. Der sie fóre óugon hábet . der behûotet irò . unde kûot

20 uuérchot dàra-nâh. Ynde so er bona infáhet fóne urtéildon

sínen iudiciis . so sint selben die iudicia sin lôn. An demo Ione râuuet er. (13) Delieta quis intellegit? 1 Diû 2 disiû ungescéiden zweimal 7 niêman 8 diê 12—13 sélbiû diû 13 schînet 20 infâhet 21 urteîldon diê

5 uuiêo 6 urtéilda. 11—12 tiûre stein. 16 scálch. 19 oûgon 21—22 An démo

6 iudicia eius, qui non iudieat quemquam, sed omne iudicium dédit filio, vere iustificata incommutabiliter. A. 13 plus quam seipsum desiderai iudicia dei, cuius voluntatem praeponit suae. A. 16 nam non custodienti amara dies domini. Α.

95 Vuer uuéiz áber die missetâte . aide uuér bechénnet sie alle ? Vuer mag iro geborgen, fóre tóugeni . unde fóre mánigi . doh er dîne iudicia minnoe ? Ab occultis me[E 59]is munda me domine. Dero tóugenon réine missetâte

5 mih truhten. Delieta sint tóugen . dero réine mih. Sie sint tóugen . unde machont tóugeni . uuanda sie den ménniscen . so er-bléndent. daz er ander nesihet. noh sie nesihet. Also an dien uuorten skinet . belâz

in

IGNOSCE

uuanda

ILLIS

NON

si

neuuizen

ENIM SCIVNT

uuas

sî

QVID

FACIVNT.

fater

PATER

tûont.

(14)

Et

10 ab alienis parce seruo tuo. Vnde libe dinemo scálche . tóugen sunda

fóre ánderro scúlden. Nim mir mine occulta . unde frémeda sunda

nelâz mih ána aliena nio ih zûo dien minen sundon . fóne änderen ferléitet neuuérde. Si mei non fuerint dominata . tunc inmaculatus ero. Vbe min neuuáltent 15 occulta unde aliena . sô bin ih úngeflecchot. Et emundabor a delieto máximo. Ynde so uuirdo ih keréinet . dero méistun sculde.

ubermuot

Daz ist superbia.

1 uueìz die 2, 6 tóugeni. 4 Déro toûgenon reine 5, 6 toûgen. 7, 8 nesihet. 8 diên schînet. 9 ne uuizzen aus s horr. 11 schúldin. toûgen 12 frómeda diên 13 ferléitet 14 zu dominata v. ZfdA 23, 226; Kelle 10 17 kereînet . déro meîstun 3, 5 quoniam delicta quia intellegit, quae ipsum oculum claudunt, oui suavis est Veritas, cui desiderabilia et dulcia sunt iudicia dei; et sicut tenebrae oculos, ita delicta mentem claudunt, nec lucem sinunt videre, nec se. A. 11 delicta inquit mea inquinant me, delicta aliena affligunt me: ab his munda me, ab illis paree, tolle mihi ex corde malam cogitationem, repelle a me malum suasorem. A. 15 si mei non fuerint dominata occulta mea, et aliena peccata, tunc immaculatus ero. A.

96

(61: 12) engil

fcne

Fóne irò chôment alle sculde. Si uuárí angelum de himele

fóne éngile ze rukkesturze

celo . unde getéta in ex angelo diabolum. Si getéta menniscen

fóne

unstirbigemo

ze stirbigemo

hominem ex inmortali mortalem. (15) Et erunt ut complaceant eloquio· oris mei . et meditatio cordis mei δ in conspectu tuo semper. Vnde dannan uuerdent sólih mîniu gechôse . unde mine gedáncha . daz sie dînen ùber-uuâne

sêla

óugon lichent. Superba anima uuile ménniscon óugon lìchen . humilis uuile góte lìchen. Domine helfâre

ze

adiutor meus et redemptor meus. Dû bist adiutor in gûote

losâre

fone

libele

10 bonis . unde redemptor a malis.

( X I X . ) PSALMVS DAVID. Finis ist christus ze (1) IN FINEM démo sprichet der propheta . unde sáment imo ze sînero ecclesia . uuúnskendo déro chú.nftigon dingo . 15 diu er fóre-sah. (2) EXAVDIAT TE DOMINVS IN DIE TRIBVLATIONIS. Gót kehôre dih CHRISTE in démo táge dinero

7 , 8 oûgon 8 kóte 15 diû fóre sah y

10 malie y

14 uuúnschendo

1 maximum vero delictum est superbia, qua et diabolus cecidit, et hominem traxit. quantum enim in malo magna sit hinc datur intellegi, quae ex angelo diabolum feoit, quae homini mortem intulit. C. 7 superba anima in conspsotu hominum vult piacere: humilis anima in occulto, ubi deus videt, vult piacere. A. 10 adiutor in bonis, redemtor a malis. A. 12 Notus est iste titulus, nec Christus dicit, sed Christo dicit propheta, figura optandi, quae ventura sunt, canens. A. — futurorum igitur illuminatione propheta completus per optativum modum evenire prospera sanctae deprecatur ecclesiae, quae illi per adventum domini certissime noverai ventura. C.

07 fáter

óffeno

dlnen

súa

note . dô dû châde. P A T E B CLARIFICA PILIVM TVVM. Protegat te nomen dei iacob. Der iacob skírmda fóre sînemo brûoder [R 60] esau . des námo skírme dih . daz chit . er skírme dîna ecclesiam fóre íro âhtâren. 5 (3) Mittat tibi auxilium de sancto. Er sende dir an íro trôst fóne spiritu sancto. Et de syon tueatur te. kotehéite

Vnde fóne déro hóhi sînero deitatis . diu iz allez úber-uuartet . skirme er dih an dinero ecclesia. (4) Memor sit omnis sacrificii tui. Gehuhtig tûe er únsih állero uuider-mûoto

10 iniuriarum . die dû umbe unsih lite. Et holocaustum chrûcigunga

tuurn pingue fiat. Vnde dina crucifixionem dar dû áller góte brâht uuúrte . día bechêre er an día uréuui ursténdida

resurrectionis. (5) Tribuat tibi secundum cor tuum. Vnne er dir nah tînemo uuillen . únsih ze irlôsenne 15 nais so iudei uuolton . daz tín námo fertiligot uuerde. Et omne consilium, tuum confirmet. Vnde geféstenoe er allez . daz du gedénchet habest ze tûonne. 1 dinen 2 schirmda 3, 4 schirme héite diû 8 schirme diÄ aus τ (?) korr. dida υ. Kelle 118 16 geféstenôe

sela

ANIMAM

7 hôhi kote13 zu urstén-

1 exaudiat te dominus in die qua dixisti, pater clarifica filium tuum. Α. 9 memores nos faciat omnium iniuriarum tuarum et contumeliarum, quas pro nobis pertulisti. A. 11 et holocaustum tuum pingue fiat et crucem, qua totus oblatus es deo, in laetitiam resurrectionis convertat. A. 15 tribuat tibi dominus, non secundum cor eorum, qui putaverunt persequendo delere te posse. Α. 17 et compleat omne consilium tuum, non solum quo animam tuam posuisti pro amicis tuis, ut mortificatum granum copiosius resurgeret, sed etiam quo caecitaa ex parte Israel facta est, ut plenitudo gentium intraret et sie omnis Israel salvus fieret. A. Altd. Textbibliothek Bd. 40.

Notkor

7

98

(62 : 6)

umbe fríunt ze lâzzene PRO AMICIS PONERE

. ECCLESIAM

dir brût ze TIBI SPONSAM

nlmenné SVMERE.

(6) Lçtabimur in salutari tuo. Démo getanemo freuuen uuir unsih. an dinero héilhafti daz du unsih mit dînemo tôde gehéiltost. Et in nomine dei nostri magni5 ficabimur. Ynde in únseres kótes námen . uuérden uuir gemichellichot. (7) Impleat dominus omnes petitionee tuas. Gót iruólloe alle dîne bèta. Also diu fater die du mir gäbe dîe gehalt umbe dínin nâmin P A T E R QVOS DEDISTI MIHI . SERVA EOS I N NOMINE TVO. ih nebitto daz du sie némest ábe dero uuerlte . nube daz Vnde aber . N O N ROGO VT TOLLAS EOS D E MVNDO . SED VT du sie beháltest fóne úbele. ist.

Nunc cognovi quoniam saluum fecit dominus christum suum. Nû bechénno ih . daz Got

1 0 SERVES EOS A MALO.

iistân

fóne

tôde

durch uuiz-

sînen geuuîeliten tûot resurgere a mortuis. Per prozictûom.

phetiam uuéiz ih iz chûmftîg. Exaudiet illum de cçlo sancto suo. Er gehöret in sînero béto . nîeht éin fóne 15 érdo hárenten . núbe óuh fóne hímele . dâr er sizzet ze

zésuun

fáteres

fléhonde

umbe

unsih

ad dexteram patris . interpellans pro nobis. In potentatibus salus dexterç, eivs. Sînero zéseuuun hei[R 61]li 1 friûnt 3 heîlhafti 4 geheîltost. 5 uuér/áen auf Ras. 6 gemíchellíchot. 7 iruólleie (Kelle 88) dîna diû 9 déro 13 uuêiz 14 eîn 15 hérenten. oûh 16 fléhonde 17 dextere zésuuun 3 exultabimus, quod tibi mors nihil nooebit: ita enim nec nobis earn nocere posse monstrabis. A. 8 et alibi: pater sánete, serva eos in nomine tuo, quos dedisti mihi. Br. 12 nunc mihi per prophetiam demonstratum est, quoniam resuscitabit dominus Christum suum. A. 14 exaudiet illum non de terra tantum, ubi se petiit clarifican, verum etiam de cáelo, ubi iam ad dexteram patris interpellans pro nobis, diffudit inde spiritum super credentes in se. A.

99 uuartsali chúmet in máhten. Die máhte sind danne. so corruptio tôdigi tólunga ába-ist . unde mortalitas unde passibilitas. Aber diu héili dero uuínstrun ubersalus diu sinistrç i s t . diu c h ú m e t . unde bringet super-uuâcida biam dien . die sie minnont. Also er sâr nû fóne in δ chad. (8) Hi in curribvs et hi in equis . nos autem in nomine domini dei nostri magnificabimur. Dise . uuerlt-líute daz chit seculares . sprangonT nû ûfen íro réiton. unde ufen íro róssen . uuir uuérden áber dánne gemíchellichot in démo námen trúhtenes Gótes únseres . uuanda 10 uuir unsih ze imo uerséhen . nals ze uns selben. (9) Ipsi obligati sunt et ceciderunt, nos autem surreximus . et erecti sumus. Sie uuurten behéftet mit uuérlt1 Diê uuartsali aus e korr. 2 diû 3 hêili diu zweimal 5 chat. 7 uuerlt liûte sprangoNT/ reîton. 9 trúhtenis 10 zuô uir sêhen. 12 uuurden 1 potentatus nostri sunt salus favoris eius, cum etiam de tribulatione dat auxilium, ut quando infirmamur, tune potentes simus. nam vana salus hominum, quae non dexterae, sed sinistrae eius est. hac enim extolluntur in magnam superbiam, quicunque peccantes temporaliter salvi facti sunt. Α. 7 duo enim apud antiques erant genera triumphorum: unum maius in curribus, quod laureatum dicebatur; aliud minus in equis quod ovatio nuncupabatur. sed ista saecularibus relinquens, in nomine domini se magnificatum esse confirmât. C. — nos autem spem figentes in aeternis, neque gloriam nostram quaerentes, in nomine domini nostri exultabimus. A. 12 et ideo ipsi temporalium rerum cupiditate obligati sunt, timentes parcere domino, ne a Romanis perderent locum: et irruentes in lapidem offensionis et petram scandali, de spe caelesti ceciderunt. A. — resurgere enim duobus modis dicitur Christianus: quando a vitiorum morte in hoc mundo per gratiam liberatus, in divinis iustificationibus perseverai. C. 7*

100

(63:4) in

gruoba

todis

kiredon . unde bediu sturzton sîe in foueam mortis . uuir birn áber irstánden fóne sundon . unde ûf-irrihte. (16) Domine saluwn fac regem . et exaudí nos in die qua inuocauerimus te. Truhten halt den chúning . irstân

fóne

tôde

5 tuo christum resurgere a mortuis unde gehöre unsih . so uuir dih ána-háreen.

(XX.) diz fóre-zéichin

Der titulus ist chunt. fóne CHRYSTO uuirt kesungen der psalmus. (2) DOMINE 10 IN VIRTUTE TVA LETABITVR REX. Truhten fáter . an dìnero chrefte fréuuet sih der chúning . din sún. Er chît. (1)

INFINEM

PSALMVS

DAVID.

al daz des fater ist daz ist min . álliu miniu sint des fáter O M N I A P A T R I S MEA SVNT . E T OMNIA MEA P A T R I S S V N T .

Et

super salutare tuum exultabit uehementer. Vnde freuuet er sih harto an dinero héilhafti . dia dû menniscon 15 be imo sendest. (3) Desiderium animç eivs tribuisti ei. Du gäbe imo daz . des er géreta. Vuaz daz uuâre. ih

kéreta

daz ságeta er seibo . do er chad . D E S I D E R I O

harto

DESIDERAVI

mit íu ézzen osterfriskinch MANDVCARE voBiscvM P A S C H A .

Et uoluntate labiorum eius non fraudasti eum. Vnde hábest imo unbenómen

1 kiridon. bediû 2 ûf irríchte. 4, 11 chúninch. 6 uuirdo ih (υ. Wiener Hs.) 8 fóre zeíchin 9 psalmus ',' 11 crefte 14 héilhafti. mennischon 18 iû osteirfriskinch aus i korr. und i zwischen e und r geschr. 5 salvum fac regem, id est, Christus dominus resurgat a mortuis. C. 8 Titulus notus est, de Christo canitur. A. 12 sicut ipse dicit: omnia patris mea sunt, et omnia mea patris sunt. C. 14 exultabit vehementer: id est in eo, quod per eum salvasti homines. C. 17 desiderium eius animae fuit, sicut in evangelio dicit: desiderio desideravi manducare vobiscum hoc pascha. C.

(64:11)

101

[R 62] den uuíllen sînero léfso. Yuanda daz ist irgángen minin

after sînemo uuillen. daz er chád. P A C E M irido laz ih íu PACEM R E L I N Q V O VOBIS.

urído

gibo

ich

íu

MEAM DO VOBIS .

(4) Quoniam preuenisti eum, in benedictionibus dulcedinis. Vuanda du fúre-fíenge in . 5 an démo ségene dero sûozi. Dû getrangtost in mit dînero gothéite . pedíu nemahta er trinchen dia bítteri dero súndon . día sîe nâh ádáme alle getrunchen. Posuìsti in capite eius coronarti de lapide precioso. Saztost coronam an sin hóubet . uzer tiuremo stéine iúngerin

10 geuuorhta. In úmbe-ríngton sine discipuli . an démo Pródigo

ánafange sînero predicationis. Die uuâren díure stéina. (5) Vitam petiit a te et tribuisti ei.

urstendida

Resurrectionem

éiscota er mit dîen uuórten . daz er ze dir chád .

offino din sún CLARIFICA F i L i v M TVVM

fater

PATER

. día gäbe dû imo. Longitudinem, 15 dierum in seculum et in seculum seculi. An sînero 1 daz aus u korr. 2 châd. gibich iû 3 iû 5 déro getranchtost 6 gotheîte. pediû die 7 déro diê getrunchun. (Kelle 65) 9 hoûbet. tiûremo steìne 10 iúngeriíi aus o korr. 11 ánefange diûre steìna. 13 eîschota 14 diê 2 pacem meam, inquit, relinquo vobis: et factum est. A. 5 quoniam prius hauserat benedictionem dulcedinis tuae, fe] peccatorum nostrorum non nocuit ei. A. — quia non erit praeventus fellis amaritudine, qua omnes in Adam praeventi sumus, id est, peccato originali, sed tu in ipso conceptu praevenies, id est, praemunies eum, ut in eum peccatum illud non praeveniat. B. 10 in principio sermonis eius accedentes ambierunt eum lapides pretiosi, discipuli sui, a quibus exordium annuntiationis eius fieret. A. 12 resurrectionem petiit, dicens: pater clarifica filium tuum: et dedisti ei. A.

102 ecclesia gäbe dû imo léngi dirro tágo . daz si uuéret unz diu uuerlt stat. unde dára-nah . îomer. (6) Magna est gloria eius in salutari tuo. Michel ist irò gûollichi an dînemo haltâre christ o. Gloriarti et magnum de5 corem impones super eum. Imo selbemo gibest du noh mêrun gûollichi . uiide mêrun zîerda . sô dû in ze

dinero

zéseuuuu

gesezzest ad dexteram tuam. (7) Quoniam dabis eum in benedictionem in seculum seculi . Içtificabis eum in gaudio cum uultu tuo. Yuanda du gefrúmest in . in 10 êuuigen ségen. Der ségen ist . daz du in fréuuest in holdon

méndi . an sînen fidelibvs . mit dînemo ána-lútte. (8) Quoniam rex sperai in domino. Vuanda er chúning uuésenter an Got kedínget . unde sih imo under-tûot. menniscen

halb

secundum hominem. In misericordia altissimi non 15 commouebitur. An des hóhesten gnâdo stât er úngeuuéget. An den er gedinget . an démo habet er festi. Des gnâda ist imo uninfûoret. (9) Inueniatur manus tua omnibvs IW[R 62>]imicis tuis. Din geuuált CHRISTE ze sûonetage

uuerde in iudicio geskéinet allen dînen fîenden . dîe 2 diû iêmer. 6 ziêreda. 7 tuam rad., Punkt fehlt 10 fréuuist 11 ána liûtte. 12 chúninch 15 hóhesten 19 keschêinet fîenden. 1 longa tempora saeculi huius, quae haberet ecclesia, et deincepa aeternitatem in saeculum saeculi. A. 7 sed adhuc gloriam et magnum decorem addes ei, cum in caelo collocabis ad dexteram tuam. A. 11 multis locis iam diximus, suscipiendum esse pro parte membrorum, quodipsi domino salvatori non potest convenire . . quapropter laetificabis eum in gaudio cum vultu tuo, suscipiendum est de unoquoque fidelium. C. 14 quia rex iste, qui in passione sua tribus linguis legebatur adscriptus, secundum hominem speravit in domino. C. 19 inveniatur, o rex, potestas tua, cum ad iudicandum veneris, omnibus inimicis tuis, qui earn in humilitate tua non intellexerunt. A.

(65 : 5)

103

dìemuoti

dih in humilitate nebechándon. Dextera tua inueniat omnes qui te oderunt. Vnde danne iruáre din chraft . alle dîe dih hazent. (10) Pones eos ut clybanum ignis in tempore uultvs tui. Also daz testìsen liget in demo •5 fiure . sô man dar-inne brot pacchet . so légest dû sie in

demo

zite

dinero

schlnun

in tempore manifestationis tuç. Dominus in ira sua conturbabit eos . et deuorabit eos ignis. Got keléidegot sie danne in sînero irbolgeni . unde fóne diu ferslindet sîe daz êuuiga fíur. (11) Fructum eorum de terra 10 perdes. Irò uuûocher benímest du dero erdo. D u in

paradyso

nelâzest sie uuûocheron in terra uiuentium. Et semen eorum a filiis hominum. Vnde iro fásel skéidest du fóne ménniscon chinden. Fone dien sâligen . die daz êuuiga erbe besizzen sulen. (12) Quoniam declinaue13 runt in te mala. Daz keskihet in . uuanda sîe ûfen dih skielten diu léid déro sie selben in uuandon . 3 hazzent. 4 démo 5 fiûre. prot 6 dinero 7 keleîdegot 8 diû 9 fiûr. 10 déro 11 uuuôcheren 12 scheidest 13 ménnischon diên 14 suln. 15 keschiêt 16 schiêlten diû leid 5 clibanus est coquendis panibus aenei vasculi deducta rotunditas, quae sub urentibus flammis ardet intrinsecus. C. — in tempore vultus tui : in tempore manifestationis tuae. A. 9 dabuntur igni aeterno devorandi. A. 11 fructus eorum fuerat in terra viventium, si filio dei credidissent ; sed quia mandatis eius contumaci spiritu restiterunt, merito fructum illum beatitudinis perdiderunt. C. 14 et opera illorum vel quoscunque seduxerunt, non deputabis inter filios hominum, quos in hereditatem sempiternam vocasti. A. 16 haec autem poena retribuetur eis, quoniam mala quae sibi imminere te regnante arbitrabantur, in te occidendum detorserunt. A. — nam cum putarent Judaei imperium Romanorum sibi fore perniciosum, si regem salvatorem dominum suscepissent, in ipsum visi sunt mala declinare, quae sibi credebant Romanis ulciscentibus evenire, C.

104

(66:16)

übe sie an dih keloubtin. Sie beuuândon sili tôdes fóne romanis . den chêrton sie an dih. Cogitauerunt Consilia quç non potuerunt stabilire. Sie dâhton déro dingo . diu sie bringen nemahton . daz sie dih slûogin 5 fúre sih alle . danne sie doh irslágen uuurten. (13)Quoniarn pones eos dorsum. Yuanda du scaltest sie ze rukke . unde chêrest dih fone in. In reliquiis tuis preparabis uultum eorum. In dinen aleibon gehaltest du íro ougsíune. Ynder ueruuórfenen spárest du irò mártiro

10 scámelósi ze dinero passione. Echert danne bringet sie íro únéri fure dih. (14) Exaltare domine in uirtute tua. Vuird irhóhet truhten in dinero chrefte. sid sie sús kehúhot éigen dinero únchrefte. Cantabimus et psállemus uirtutes tuas. So mâren uuir dîne tumit singendo

unde

mit séitspile

15 gede . cantando unde psallendo. [R 64]

{ X X I . ) (1) PRO SVSCEPTIONE MATVTINA PSALMVSDAVJD. Hier singet der propheta passionem domini. umbe den ántnrs tendi

fang dero ûohtun . daz chit umbe dia resurrectionem. 4 diû 10 Ecchert (Kelle 68)

6 sich uuurden. 8 aleibon 9 ueruuór/fénen 12 irhôhet 13 kehûhot eigen 14 mârren 15 singendo seîtspile 19 déro

4 cogitaverunt consilium, dicentes, expedit unum pro omnibus mori : quod non potuerunt stabilire, nescientes quid dixerint. A. 7 quoniam ordinabis eos in his, a quibus postpositis et contemptis averteris. A. 9 et in his, quae relinquis, id est, in cupiditatibus regni terreni, praeparabis tibi ad passionem impudentiam eorum. A. 13 quem humilem non cognoverunt, exaltare domine in virtute tua, quam infirmitatem putaverunt. A. 14 corde et opere celebrabimus et nota faciemus mirabilia tua. A. 18 In finem pro resurrectione sua ipse dominus Jesus Christus loquitur, matutina enim fuit prima sabbati resur-

105 martero ze déro diu passio râmet . an déro er änderest únsera anaburt unuuartelicha naturam infieng. íu incorruptibilem uuórtena. ( 2 ) D E V S DEVS

MEVS

RESPICE

IN ME . (¡VARE

ME DERELIQ VIS TI ?

SÚS

háret CHRISTVS in cruce ze sínemo fáter. Gót. Gót miner 5 sih án mih. Ziu ferlîeze du mih ? Sámo-so er châde. Yuóltist du mir fóre-sin. so nelíte ih sus-lîh. Diu chlága ménniscen halb ist secundum hominem. Vuaz ist diz . ane daz er chad deus mevs deus mevs utquid dereliquisti me ?

ebraice ? H E L . I . H E L . I . LAMA . SABACTANI. Longe a salute mea . nerba delictorum meorum. Fèrro sint fóne mì10 nero héili. missetâtigiu uuórt. An dero minero uuorten. sint missetâte nais an minen. An in bin ih súndig. 1 diû 2 iû unuuartelicha ilbergeschr. 6 Diû 7 chat 10 heîli. missetâtigiû zu dero minero ν. ZfdPh. X, 229 rectio eius, qua susceptus est in aeternam vitam, cui mors ultra non dominabitur. dicuntur autem ista ex persona crucifixi. nam de capite psalmi huius sunt verba, quae ipse clamavit, cum in cruce penderei, personam etiam servane veteris hominis, cuius mortalitatem portavit. A. — iste psalmus attribuitur David, non historiali, sed David in finem, id est, Christo, in quem velut in finem, id est perfectionem omnia tendunt. psalmus dico dictus vel cantatus ab ipso pro susceptione matutina, quod ad idem redit, susceptio autem vel assumptio matutina dicitur, resurrectio ipsa; quando enim dominus assumptus est in aeternam vitam, suscipiens carnem, quam deposuerat mortalem passibilem et corruptibilem, factam immortalem impassi bilem et incorruptibilem. B. 3 istum versum primum in cruce audivimus, ubi dominus dixit: Eli, Eli, quod est, deus meus, deus meus: lama sabachthani? quod est, quare me dereliquisti? A. — haec tamen verba accipienda sunt ab humanitatis ipsius natura. C. 10 ille ergo, qui peccatum non habuit, nostra delicta sua dicit esse peccata . . unde apostolus dicit: eum, qui non noverai peccatum, pro nobis peccatum fecit. C.

106

(67 :13)

(3) Deus meus clamabo per diem . nec exaudies. Got miner, ili háren dir be táge . daz negehôrest du. Sostóuf

uuio ih der tag s i . du negehôrest mih . umbe calicem tódis

mortis. Dû neirlazest mih . ih netrinche in. Et node . •5 et non ad insipientiam. Noh an dien minen gehörest du mih nahtes . daz chit in iro nôten . unde daz ist in ze héili . nais ze únuuízzen. Paulus pítet dih incouhlicho

kelust

lichamin

sipienter umbe stimulum carnis . den negehôrest du . héilida

10

umbe sîna salutem. (4) Tu autem in sancto habitas laus israhel. Aber dû bûest in dinemo heiligen súne . lob israhelis . doh du sîna bèta negehôrest. (5) In te sperauerunt patres nostri . sperauerunt. et liberasti eos. Vnsere förderen dington an dih . unde du löstost sie . also du täte filios israhel de egypto . unde danihelem ione

louuuon

gruobo

triu

chint

uzer

fiure-

15 de lacu leonum . un[R 65] de tres pueros de camino -óuene

ignis. (6) Ad te clamauerunt et salui facti sunt . in te sperauerunt et non sunt confusi. Sie háreton ze dir . unde dannan uuurten sie gehalten . an dih kedíngton 3 atoûf 9 hêilida

7 héili. 15 triû Aóuene

8 líchamen unterstrichen

den auf

Ras.

3 dixit utique de me, de te, de ilio, corpus enim suum gerebat, id est ecclesiam. nisi forte putatis, fratres, quia quando dixit dominus, pater si fieri potest, transeat a me calix iste, mori timebat. A. 6 multi enim clamant in tribulatione et non exaudiuntur: sed ad salutem, non ad insipientiam. clamavit Paulus, ut auferretur ab eo stimulus carnis; et non est exauditus, ut auferretur. A. 10 postquam se dixerat auditum non fuisse, ne quis putaret deum patrem proprium filium non amare, quia eum dissimulavit audire. C. 14 eruit ipsum populum Israel de terra Aegypti; eruit tres pueros de camino ignis; eruit Danielem de lacu leonum. A.

107 sie . unde bedíu neuuurten sie ze scándon. autem sum uermis

et non homo.

(7) Ego

A b e r ih pin éinhalb

stirbig

âne

m á d o . uuanda ih mortalis pin . unde geboren sine mite-slâf

concubitu . unde ánder-halb nebin ih mennisco . nube ein dincb Gótes fáter daz dinch noh ío ána uuas daz ist siu sun.

5 uerbum dei patris . quod erat in principio. Obprobrium hominum . et abiectio plebis. P i n uuorten íteuuiz menniscon . unde âuuerf des líutes. (8) Omnes qui uidebant me aspernabantur me . locuti sunt labiis et mouerunt caput. So sie mih sahen hangen in cruce . so únuuirton 10 sie mih alle . m i t lefsen sprachen sie . daz hóubet uuégeándere

gehielt er

sih

selben

nemag

er

t o n s i e . A L I O S SALVOS F E C I T . SE I P S V M N O N POTEST S A L V V M gehalten übe er Gotes sun si . so stige er ábe demo gálgen

Sì F I L I V S D E I EST . D E S C E N D A T DE CRVCE. (9) Spe· rauit in domino. eripiat eum. Ze g ó t e fersáh er sih . der chôme unde lose in. Saluum faciat eum quoniam uult

ÏACERE.

diu uuort

1-3 eum. E r halte in . uuanda er uuíle in. D a z sint uerba 1 bediû ne uuurden 2 eînhalb 3 geborn 5 iêo 6 uuorden 7 liûtes. 9 únuuirthon 10 hoûbet 15 diû 12 über unterstrichen stige er unterstrichen démo 3 vermis et non homo, unde non homo ? quia deus, quare ergo sie se abiecit, ut diceret vermis ? an quia vermis de carne sine concubitu nascitur, sicut Christus de Maria virgine ? et vermis et tamen non homo, quare vermis ? quia mortalis, quia de carne natus, quia sine concubitu natus. quare non homo ? quia in principio erat verbum, et verbum erat apud deum, et deus erat verbum. A. 9 aspernabantur ergo Judaei dominum salvatorem, quando dicebant: alios vos fecit, seipsum non potest salvum facere . . quid tamen isti labiis loquebantur ? si filius dei est, descendat de cruce. C. 15 verba siquidem ista specialiter evangelii sunt; dicebant enim Judaei, quando pendebat in cruce: spera vit in domino, liberet nunc, si vult, eum. C.

108

(68:8) er fersah sih ze

Gote

er löse

in

nû übe er uuélle

euangelii. sperauit in domino . liberet eum nunc si uult. (10) Quoniam tu es qui extraxisti me de uentre. Sus täten sie mir. uuanda du mih ûzer uuîbes uuombo zúge. daz chit . uuanda ih nu bin ménnisco uuorten. Spes 5 mea ab uberibus matris meç. Sid dánnan hára sid minero muoter brüsten . uuâre du min gedingi . áber er dero uuerlte

íáter

min

ante sçcula bist du pater meus. (11) In te iactatvs sum ex utero. An dih kedingendo . uuard ih keuuerf o t . sid ih fone dero uuombo cham. Ih habeta is trost 10 an dir. De uentre matris meç deus meus es tu. Fone MABÎVN uuombo bist du min got . fone dir selbemo . bist du min fáter. (12) Ne discedas a me quoniam tribulatio pro[R 66~\xima est et non est qui adiuuet. Negesuîh mir nu . uuanda mih diu nôt ána-gat . unde 15 mir nîoman anderro nehílfet. (13) Circumdederunt me uituli multi . tauri pingues obsederunt me. Mih hábent umbe-halbot manigiu chálber . féizte fárre hádîe sint diu manigin chélbir

bent mih umbe-sezen. Mánigi des Hutes uituli multi. die sint feizte pharre

die hêrosten . tauri pingues. (14) Aperuerunt super 20 me os suum . sicut leo rapiens et rugiens. Sie gì neton gágen mir . also der léuuo so er zucchet . unde ,

riûohit

fóre gîtegi ruhet. Irò rugitus uuas

ha in ha CRVCIFIGE CRVCIFIGE

1 losere unterstrichen übe. 4 uuorden. 10 meo 14 Ne gesuîeh diû 15 niêman 17 mmanigiû rad. feîzte phárre 18 umbe sezzen. liûtes diû 7 nam ante saecula pater meus, ab uberibus matris meae deus meus. A. 9 in te iactatus sum ex utero: id est, ut mihi t u solus esses spes. A. 11 non de te deus meus; nam de te pater meus: sed de ventre matris meae, deus meus. A. 18 circumdedit me multitudo luxuriantis plebis . . populus et principes: populus, vituli multi; principes, tauri pingues. Α. 22 audiamus rugitum ipsorum in evangelio, crucifige, crucifige. A.

(69:13)

109

in

EVM . irò gínen uuas gagen imo . do pilatus chad . nement ir in

unde

hâhint

in

iu

selbe

( 1 5 ) SÌCUt CiqUO. effusus sum . et dispersa sunt omnia ossa mea. I h pin

ACCIPITE

EVM

VOS

.

ET

CRVCIFIGITE.

uz-kegozen also uuazer . unde zeuuorfen sint alliu poten

5 miniu béin. Ili habo uz-kefrumet mine apostolos . die mine starchen sint . mit dien uuásco ih dia uuerlt irò linsûbri. Factum

est cor meum tamquam

cera

liques-

cens in medio uentris mei. Min herza ist uuorten uuìsheit

also smélzentes uuahs in minemo bûche. Min sapientia Christenheit

10 diu êr ferholen uuas diu ist semfte uuorten in ecclesia. uuéichen

ioh infirmis.

(16) Aruit

tamquam

testa uirtus

Min chraft ist irhartet also der tégel.

mea.

Fone demo martero

fiure irhartet der tégel fone dero nòte minero passionis. 2 iû 4 uz kegozzen uuazzer. 5 bêin. 6 diea 7 ún/súberi. 8, 10 uuorden 9 smélzendez uuaAs aus s korr. 10 diû ferhóln semfte./ 11 uueîchen testa tamquam durch Zeichen umgestellt 13 fiûre 5 dispersa sunt omnia ossa eius, id est, firmi ac fideles apostoli, quando dixit eis: ecce ego mitto vos velut agnos in medio luporum: tunc illi sicut aqua efiusi sunt, aqua enim quando funditur et rigat et abluit: sic illi orbem terrarum divino imbre satiantes, peccatorum sordibus abluerunt. C. 9 ventrem suum dicit infirmos in ecclesia sua. quomodo cor ipsius factum est sicut cera ? cor ipsius scriptura ipsius, id est, sapientia ipsius, quae erat in scripturis. clausa enim erat scriptura; nemo illam intellegebat : crucifixus est dominus et liquefacta est sicut cera, ut omnes infirmi intellegerent scripturam. A. 13 magnifice quod dixit, firmius factum est nomen meum de tribulatione. quomodo enim testa ante ignem mollis est, post ignem fortis, sic domini nomen ante passionem contemnebatur, post passionem honorificatur. A.

110 ist min ñamo uuorten feste. Et lingua mea adhçsit faucibus meis. Ynde min zunga haftet ze mînemo slunde. Mine predicatores hábent sih iro lero zuo mir . daz sie fone mir infáhen uuîstuom. Et in puluerem S mortis deduxisti me. Ynde du habest mih prâht . ze démo stúppe des tôdes . so rnîne fîenda uuânent. Sîe uuellen uuizen . daz du mih lâzest nâh tôde irfûlen. (17) Quoniam circumdederunt me canes multi. Yuanda hunda manige umbe-hálboton mih. [R 67] Hunda fóne seltsâni

nîuuua

êa

10 diu . uuanda sie nouitatem hazent. Nouum testamenníuuulu

gebót

t u m . noua precepta hazent sie . also hunda házent seltsâne

unchunde

ménniscea

nouos unde ignotos hommes. Concilium malignantium obsedit me. Ke-sémine dero argtâhtigon besáz mih. Foderunt manus meas et -pedes meos. Sie grûoben . 15 daz chit . sie durhstîezen mine hende unde mine fûoze. (18) Dinumerauerunt omnia ossa mea. Sie gezalton

1 uuorden adhesit 4 inphâhen 6 fíenda 7 uuízzen. 10 hazzent. niûuua 11 niùuuiû hazzent házzent 12 seltsâno unchundo 13 Ke sémene argtâhtigon 15 durstiêzzen fuôzze.

3 quomodo membrum illud in nobis non valet, nisi ad loquendum, sic praedicatores suos, linguam suam, dixit adhaesisse faucibus suis, ut de interioribus eius caperent sapientiam. A. 6 sed hoc ad votum intellegendum est immanium Judaeorum, qui se putabant Christo mortem dedisse communem, in qua crederetur usque in pulverem fuisse perduetum. C. 10 oanum igitur natura talis est, ut ignotis hominibus millatenus acquiesçant, sed importunis atque assiduis latratibus arceant, quos notitia domesticae conversations ignorât, his ergo Judaei iustissime comparantur, qui novam doctrinam domini minime recipientes, contra eum ferocissimis vocibus oblatrabant. C.

(70:11)

111

alliu miniu béin . so tarto dóneta ih. Ipsi uero considerauerunt et inspexerunt me. Sie selben stuonden lichamin

unde uuárteton . unde chúren mih. Carnem mit dien Góteheit

ougon . nals uerbum mit dien herzon. Sie bechandon ménnischen

Got

5 mih hominem . nals deum. (19) Diuiserunt sibi uestimenta mea. Mîniu geuuâte teilton sie stucchen under in. Et super uestem meam miserunt sortem. Vmbe hémide

mina tunicam día ih ze lîche trûog . diu obenan nider geuuében uuas . uuúrfen sie lôz . uuer día ganza háben keuuàte

10 solti. Vestimenta christi daz sint síniu sacramenta . tóufi

ist

daz chit héiligméineda . also baptismum ist . unde misson

ûoba

missarum sollemnia . unde múnicho lib-regela. Diu irrârin

mahton zetéilet uuerden inter hereticos. hémide

minna

Aber ein

uestimentum uuas daz caritatem bezeichenet. daz nío1 béin. 3 lichamin aus u korr. 8, 9 diê 8 diû 11 héiligméineda (υ. Luginbühl 49; PBB 60,33. cf. Wiener Hs. heilicmeinda; Ps. 30,12 Wiener Hs. heiligmeinden 'sacramentis') toûffin (Kelle 126) 13 zetéilet irrârin aus e korr. 14 niéman 1 quando pendens extentus erat in ligno. non potuit melius describí extensio corporis in ligno, quam ut diceret, dinumeraverunt omnia ossa mea. Α. 3 consideraverunt et non intellexerunt ; conspexerunt et non viderunt. usque ad carnem oculos, non usque ad verbum cor habuerunt. A. 8 erat ibi tunica, dicit evangelista, desuper texta. ergo de caelo, ergo a patre, ergo a spiritu sancto. quae est ista tunica, nisi caritas quam nemo potest dividere î quae est ista tunica, nisi unitas ? in ipsam sors mittitur, nemo illam dividit. sacramenta sibi haeretici dividere potuerunt, caritatem non diviserunt et quia dividere non potuerunt, recesserunt: ilia autem manet integra. A.

112 fninna

man netéilta . uuanda caritas ist ungetéilet. Si ist . Λ

. s. minila

diu uzer manigen ein máchot. Ane dia uuâren heretici unde sint hiuto Richarth Poppo . quorum uterque dicit se sanctum Benedictum quidem esse . et ideo re5 gulam mutasse . et tunicam domini unam in duos Rokkos . et cetera. Neque enim iam nunc mirum est quod diabolus se promisit similem deo esse, cum et membra eius similia sapiant. Der día habet der ist kehálten. (20) Tu autem domine ne longe facias auxi10 Hum tuurn a me. Aber dû netûest ferro fóne mir irstân an demo dritten táge

dina helfa. Tûo mih resurgere tertia die. Ad defensionern mearn aspice. Vuarte [R 68] ze mìnemo skerme. Sih uuìo du mir geskirmêst. (21) Erueaframeaanimam spére

longini

meam. Lose mih fóne uuâfene . fóne lancea militis. prûtsâmenunga

15 Et de manu canis unicam meam. Ynde mîna ecclesiam I neteîlta. ungetêilet. 2 diû Ane die 3 (zu Zeilen 7f f . v. Ps. 65,15 Randbemerkung u. Kelle, Literaturgeschichte 269. Die 8. Galler deutschen Schriften 272.) hiûto 8 dîa]diê 10 dû] diû 14 uuâffene. I I factum est: post triduum resurrexit. Α. 15 unicam dixit ecclesiam. de manu, id est, de potestate canis. qui sunt canes ? qui canino more latrant, nec intellegunt contra quos. A. (U a Baumberger Blatt, cod. ms. 4 o . 910 München) — getéilet. Sí ist tiu uzêr mánigen ein machot. Anê dia [uuâren weggeschnitten] heretici. Ter die habét ter ist kehálten. (20) Tu autem domine ne longe facias auxilium tuum a me. Aber dû ne tûest fèrro fone mir dîna hélfa. Tûo mih resurgere tercia die. Ad defensionem meam conspice. Uuárte ze mînemo skerme. Sih uuiô dû mir skermêst. (21) Erue a framea animam meam. Löse mih fone uuâfene. fone lancea militis. E t de manu canis unicam meam.

(71:10)

113

fone dero geuualte des hundes . de quo supra. Fóne des keuualte der îo billet uuíder irò. (22) Salua me ex ore leonis. Hait mih unde nini mih fóne des tîeueles munde. Et a cornibus unicornuorum humilita5 tern meant. Vnde lose mina dîamuoti fóne dien hörnen dero éin-húrnon. Daz chit dero úbermuoton súnderiga herscaft sih ána-zúcchentero . unde ánderro gnôz-scàft ferchîesentero. (23) Narrabo nomen tuum fratribvs meis. Ih héizo dînen námen chunt tûon 10 minen brûoderen. daz chit dînen holdon. mínneglícho lébenden. In medio çcclesiç laudabo te. Fóre allero dero ecclesia . lóbon ih dih. (24) Qui timetis dominum laudate rum. Ir got fúrhtenten lóbont in . nais 6 eîn hurnon. déro 7 ána zúcchén/tero. 2 iêo pillet 9 hêizzo 10 minneohlîcho 11 lébenten. 3 de ore leonis, de potes tate diaboli dicit. C. 6 et a sublimitatibus superborum se singulariter erigentium, consortesque non ferentium, salvam fac humilitatem meam. A. 10 fratres autem dicuntur, qui diligunt et diliguntur. C. Unde mîna ecclesiam fone dero geuuálde des hundes. Fóne des keuuálde. der iô pillet uuider irò. (22.) Salua me ex ore leonia. Hált mih unde nlm mih. fone des tiêfeles múnde. Et a cornibus unicornuorum humilitatem meam. Unde löse mîna diêmoti fone dîen 1 ) hôrnên dero éinhùrnôn. Daz chît tero ùbermuôton. sùnderîga hêrscaft sih ánazúcchentero unde ánderro gnôschaft ferchîesentero. (23) Narrabo nomen tuum fratribus meis. Ih héizo dînen námen chúnt tuôn mînen bruôderen. dáz chit tînen hóldon mínnolícho lébentên. In medio ecclesie laudabo te. Fore âlle dero ecclesia lóbon ih tih. (24) Qui timetis dominum laudate eum. Ir gót fúrhtenten lóbont in. náls iuuch selben. Uni-

1. aus die korr. Altd. T e x t b i b l i o t h e k Bd. 40.

Notker

8

114 íuuih selben. Vniuersum semen iacob glorificate eum. Allíu iacôbis á f t e r - c h u m f t . da ζ chit . alle fideles kûolliclioiit in. (25) Timeat eum omne semen israhel. Mánnolih der got keséhen uuelle der furhte in. Quo5 niam non spreuit neque despexit deprecationem . pauperis. Vuanda er nîo neferchôs . noh nefersáh día dígi des armen . der uuerlt-râtes sih nehéuet. Nec auertit fadem suam a me. Noh fóne mir sînemo súne . muuánta er sin ána-síune. Dum clamaren ad eum i ) exaudiuit me. Er gehorta mih io . danne ih ze imo háreta. Ih irbát in . daz er.mánigen líb cáb . fone mínemo tôde. (26) Apud te laus mea. Mit dir fáter 1 iûh 9 ána siûne.

2 Alliû 10 iêo.

4 kesêhen

6 niêo

die

1 qui timetis dominum nolite qnaerere laudem vestram, sed ipsum laudate. A. 4 timeant eum omnes ad novam vitam nati et ad visionem dei reparati. Α. 7 quoniam non sprevit precem non illius, qui verbis delictorum clamans ad deum vitam vanam transiré nolebat, sed precem pauperis non tumentis in pompis transeuntibus . . quorum pauperum? non de se praesumentium. A. 11 quid autem clamavit, quid se dicit auditum ? utique ut mors nostra eius exitio finiretur: ut peccatum veteris hominis redimeretur pretio sanctissimae passionis. C. uersum semen iacob glorificate eum. Alliu iacobis áfterch,úmft taz chît álle fideles guôllichont in. (25) Timeat eum omne semen israel. Mannolihc ter got kesehen uuelle der furhte in. Quoniam non spreuit neque despexit deprecationem pauperis. Uuando er nîo neferchôs noh nefersáh tia dige des ármen. dér uuéreltrâtes sih nehéuet. Nec auertit faciem suam a me. Nóh fóne mir sînemo súne. ne uuánta er sin ánasiúne. Dum clamarem ad eum exaudiuit me. É r gehôrta mih iô danne ih ze imo háreta 1 ). Ih irbát in daz er mánigén lib cáb fone mînemo 2 ) tôde. (26) Apud te 1. Punkt fehlt ?

2. aus minen horr.

115 ist min lob . dû bist mir lob. In çcclesia magna uota mea reddam . coram, timentibus eum. In minero üuítun ecclesia . diu in allero uuérlte ist keuuéren ih mine diu héilichtuom

mines

lîchamin

inthéiza . daz chit spendon ih sacramenta corporis mei unde

blûotes

5 [ R 69] et sanguinis . fóre dien . die in furhtent. (27) Edent pauperes et saturabuntur. Diu ézent arme . uuerit

die seculum neminnont. unde uuerdent irò s a t . uuanda sie himelisca fûora dar-ána n î e z e n t . diu in êuuiga séti gibet. Et laudabunt dominum qui requirunt eum. die ármen

10 Vnde die got uuellen . die lóbont in . Daz sint pauperes. Viuent corda eorum in seculum seculi. Iro herzen 4 inthéiza. héilichtuom íóbont auf Rasur diê

6 Die ézzent

10 diê

1 non enim laudem meam quaero, quia tu mihi es laus. A. 3 in ecclesia orbis terrarum confitebor tibi, vota mea reddam coram timentibus eum : sacramenta corporis et sanguinis mei reddam coram timentibus eum. A. 7 edent humiles et contemptores saeculi et imitabuntur. ita enim nec copiam huius saeculi concupiscent, nec timebunt inopiam. A. 10 et laudabunt dominum, qui requirunt eum. divites se laudant, pauperes dominum laudani. Α. laus mea. Mit tir fáter ist min lób tu bist min1) lób. In ecclesia magna uota mea reddam coram timentibus eum. In minero uuîtun ecclesia, diu in állero uuérlte ist keuuéren ih mine ánthéiza daz chit, spendon ih sacramenta corporis mei et sanguinis, fóre dién die in furhtent. (27) Edent pauperes et saturabuntur. Die ezent arme, die seculum ne minnônt. unde uuérdent irò sát. uuánda sie himelisca fûora // 2 ) darána nîezzent 3 ). diú in êuuiga séti gibet. E t laudabunt dominum qui requirunt eum . . . 4 ) die gót uuéllen die lobon in. Daz sint pauperes. Uiuent corda eorum in 1. aus mir Icorr. 2. mit darána fängt die Rückseite des Blattes an. 3. über der Zeile nachgetragen. 4. vor die ist unde an der oberen Ecke des Blattes weggeschnitten. 8*

116

(72:4)

lébent îomer . uuanda sie dia fûora hábent. (28) Reminiscentur et conuertentur ad dominum uniuersi fines tîetin

terrç. Got uuas gentibus infáren . er uuas in ûzer gehúhte. Sie behúgent sih aber sin dánne . unde ir5 uuíndent ζ e imo . ione allen enden dero er do. Et adorabunt in conspectu eius uniuersç patriç gentium. Vnde fóre imo bétont . daz chit íngrundo bétont in . alle die stéte . dar gentes sizzent. (29) Quoniam domini est regnum . et ipse dominabitur gentium. Vuanda 10 sin ist daz riche . er uualtet irò állero. (30) Manducauerunt et adorauerunt omnes diuites terrç. loh alle uuizzot

uuérltrîche âzen sine sacramenta . nais aber ze séti . 1 iêmer. diê pétont 12 âzzen

3 inphárn.

5 déro

7 pétont.

1 vivent corda eorum in saeculum saeculi. nam cibus ille cordis est. A. 3 commemorabuntur ; exciderat enim deus gentibus mortaliter natis et in exteriora tendentibus; et tune convertentur ad dominum universi fines terrae. Α. 7 et adorabunt in conscientiis suis universae patriae gentium. Α. 12 manducaverunt corpus humilitatis domini sui etiam divites terrae, nec sicut pauperes saturati sunt usque ad imitationem, sed tarnen adoraverunt. Α. seculum seouli. Irò tèrza lébent iômer. uuánda sie dia fuôra hábent. (28) Reminiscentur et conuertentur ad dominum, uniuersi fines terre. Gót uuás gentibus infárn. ér uuás ín ûzer gehúhte. Sie behúgent sih aber sin dánne unde iruuíndent ze imo fone állen énden dero érdo. E t adorabunt in conspectu eius. uniuerse familie gentium. Unde 1 ) fore imo bétont. taz chit ingrúndo bétont in álle die stéte. dâr gentes sizzent. (29) Quoniam domini est regnum. et ipse dominabitur gentium. Uuánda sin ist taz riche, er uuáldet irò állero. (30) Manducauerunt et adorauerunt omnes diuites terre. Ióh álle uuerltrîche âzen sine sacramenta, náls áber 1. Unde bis gentium am unteren Rande des Blattes nachgetragen.

117

uuanda sie einen anderen húnger hábent . unde áber doh pétont sie in. In conspectu eivs procident uniuersi qui descendunt in terram. Fore imo fallent alle die iro mûot uuendent an dia erda. Er éino síhet 5 uuîo sie uallent. (31) Et anima mea ipsi uiuet. Áber diu min sela lébet imo . uuanda si in éinen uuile. Et semen meurn seruiet illi. Vnde min liut den ili irlosta . dìenot imo (32) Adnuntiabitur domino genechúnne dero níuuuun

ratio uentura. Daz chumftiga chunne . generatio noui έο

10 testamenti . daz uuirt imo chunt ketân. Sine angeli gechundont iz ze imo. Et adnuntiabunt cçli iustitiam eivs. Vnde euangeliste chundent sin reht. Vuémo ? 1, 0 einen 4 diajdiea êino sîhet 9 déro niúuuun 11 ze JE i/mo rad.

5 uuiêo

7 liût

4 solus enim videt, quomodo prooidant universi, qui caelestem conversationem deserentes, in terra eligunt beati apparere hominibus, non videntibus ruinam eorum. A. 9 annuntiabitur in honorem domini generatio novi testamenti. Α. — annuntiabitur domino dicit, ab angelis, ut quidam volunt. C. 12 et annuntiabunt evangelistae iustitiam eius. A. ze séti, uuanda sie éinen änderen húnger hábent únde áber dóhc pétônt sie In. In conspectu eius procident uniuersi qui descendunt in terram. Fóre imo fállent alle die iro mûot uuéndent án dia erda. É r éino síhet uuiô sie uallent. (31) E t anima mea ipsi uiuet. Abfer]1) diu mîn sêla lébet imo . . . in einen . . . semen . . . [im]o. (32) Ad . . . [gene]ratio . . . testa[menti]... [angejli ge . . . euangeliste . . . f e c i t . . . fóne t ó u f i . . . hie[z] (XXII2) PSALMVS DAVID.'... [ch]it ecclesia... [c]ol loca[uit] . . . dar uueida ist. habet er mih kesezzet. Er habet mir in lege et prophétie kêstlîcha fûora gegeben. Super 1. die leserlich.

nächsten

elf Zeilen

des

Blattes

größtenteils

un-

118

(73:7)

Populo qui nascetur quem fecit dominus. D e m o líute der noh uuerden s o l . den Got scûof . den er fone toufi [R 70] christianum hîez uuerden.

PSALMVS 5

DAVID

(XXII.)

(1) DoMINVS REGIT ME ET NIHIL MIHI DEERIT. Truhten seibo rihtet m i h . chît çcclesia de Christo . unde nîehtes ne bristet mir. (2) In loco pascuç ibi me collocauìt. In déro stéte dar uuéida ist. hábet er mih kesezzet. an

eo unde an uuizzegon

Er habet mir in lege et prophetis kéistlicha fûora geΙΟ gében. Super aquam refectionis educauit me. Er hábet mih kezógen bi démo uuazere dero labo. D a z tóufi

ist baptismum . mit démo diu sêla gelábot uuírdet. 1 liûte 7 pascue gében. 11 uuazzere déro

8 uuêida 12 toûffi

9 kêislicha ke-

2 quapropter nimis apte dictum est, christianum populum dominum feoisse . . sed tuno eum a peccatis liberum fecit, quando christianum per aquam regenerationis instituit. C. 6 Ecclesia loquitur Christo. Α. 9 unde anima coelesti pabulo refecta, spiritualis laetitiae nitore pinguescat . . locus autem iste, qui dicitur pabulorum, divina lectio est. C. 12 aqua refectionis est baptismi Iavacrum, quo anima sterilis ariditate peccati ad bonos fructus inferendos divinis muneribus irrigatur. C. aquam refectionis educauit me. Er hábet mih kezógen bi demo uuázere dero labo. Taz ist baptismum, mit tèmo diú sêla gelábot uuírdet. (3) Animam meam conuertit. Hábet mina sêla fone úbelc ze guôte bechêret. Deduxit me super semitas iusticie. propter nomen suum. Leítta 1 ) mih áfter dien 2 ) stîgon des réhtes. úmbe sînen námen . . . 1. das erste t anradiert. radiert.

2. aus dmen korr. ; η aus-

119 (3) Animarti mearn conuertit. H á b e t mina sêla fóne úbele ze g û o t e bechêret. Deduxit me super semitas iustitiç propter nomen suum. Léita mih a f t e r dîen stîgon des rehtes . u m b e sînen η à m e n . nais u m b e mîne 5 frêhte. (4) Nam etsi ambulauero in medio umbrç mortis. Gange ih óuh hier in m í t t e m o scáteuue des tôunder

geloub-írren unde síto-uángiren

des . daz chît inter hereticos et scismaticos . die bilde des tôdes sint. Non timebo mala quoniam tu mecum es. Noh d a n n e n e f ú r h t e ih mir des léides . daz sie 10 mih keargeroên . u u a n d a d u s á m e n t mir b i s t . u u a n d a d u in minemo herzen bist. Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt. Din r u o t a unde din s t á b . daz chît . dîne fillâ u n d e dîne chéstiga . die h á b e n t mih k e t r ô s t e t . nais k e l é i d e g o t . u u a n d a ih fóne in gelo bezerot pin. (δ) Parasti in conspectu meo mensam . aduersus eos qui tribulant me. N a h dien chéstigon. 3 Leîta 6 oûh scátuo 7 geloubo irren sito uángíren (ν. Kelle 104) 9 leides. 10 keargerôen. 13 dîna zweimal 14 keléidegot. gebezzorot 16 diên 2 sed conversam dicit, quia post baptismum de peccatrice facta est iusta, de faeculenta mundissima. C. 4 non propter meritum meum, sed propter nomen suum. A. 7 dicit enim, etsi inter haereticos et schismaticos am· bulem, qui recte umbrae mortis esse dicuntur, quoniam exitii figuram portant, cum ad inferna perducunt, non timebo. C. 11 non timebo mala, quoniam tu habitas in corde meo per fidem. A. 13 de virga quid dicemus, quae percutit, affligit et vitia nostra iudiciaria servitate castigat ? consolatur plane et ipsa fideles, quando eos ad viam domini adhibita emendatione perducit. C. 16 post virgam autem, qua parvulus et animalis in grege pascuis erudiebar, post illam virgam cum esse coepi sub báculo, parasti in conspectu meo mensam, ut non iam lacte alar parvulus, sed maior cibum sumam, firmatus adversus eos, qui tribulant me. A.

120

(74:9)

ríhtost du mir tíske . daz ih keâzzet uuurde mit stárcherun fûoro danne diu milih sì . uuíder dîen . die undumohte

mih pînont. Du brahtost mih fóne inperfectione ze durnohte

perfectione . dia chraft kâbe du mir uuíder in. In5 pinguasti in oleo caput meum. Sálbotost min m u o t m i t kéistlichero fréuui. Et poculum tuum inebriane .

quam preclarum est. [R 71] Vnde uuío harto mâre din trang ist . daz mennisken irtrénchet . unde sie tûot ergezen irò êrerun lústsami. Daz poculum ist genâda

10 gratia sancti spiritus. (6) Et misericordia tua subsequetur me omnibus diebus uitç meç. Y n d e dîn g n â d a

fóllegàt mir alle tága mines libes. Si Motet min unz ih lébo.

Vt inhabitem

in domo domini

dero himiJiscun

. in

longitu-

dine dierum. Daz ih dára-nah in celesti ierusalem bûe . in

mánigzalo

15 in lengi dero tágo . die in plurali numero éinen dag êuuigen bezéichenet.

1 tische. uurde 2 diû milch 4 diê 6 kéistlichero fróuui. 7 uuiê 8 mennischen 9 ergezzen lussami. 14, 15, déro 15 einen 16 êuuigen bezeîchenet. 6 laetificasti laetitia spiritali mentem meam. A. 9 et poculum tuum oblivionem praestans priorum vanarum delectationum quam praeclarum est. A. 12 et misericordia tua subsequetur me omnibus diebus vitae meae: id est, quamdiu vivo in hac mortali vita, non tua, sed mea. Α.

(75:19)

121

(XXIII.) (1) PSALMVSDAVID

PRIMA

SABBATI.

Uuaz chîtprima frôntag

sabbati ? ane der êristo uuéchetag. der dies dominions. urstant-tach

unde dies resurrectionis héizet. Ze démo síhet diser 5 psalmus. DOMINI EST TERRA . ET PLENITVDO EIVS. Trúhtenes ist diu erda . unde irò fulli. Orbis terrarurn et uniuersi qui habitant in eo. Sin ist der erdering . unde alle dîe dâr-âna bûent. Imo uuirt under-tân állíu uuerlt . unde sin ecclesia bréitet sih úber ál. 10 (2) Ipse super maria fundauit eum. Er gestâta sìa óbe dien méreuuázeren . dise uuérlttúneste neerféllent sia. Et super flumina preparauit eum. Vnde obe dien áhon máchota ér sìa. Vuára flìezent die áhá . âne in den mere? Yuára h á b e N T óuh kítege sin âne 15 ze dero uuerlte ? loh die úberuuindet sin ecclesia . uuanda sí negerot anderes . ane inmortalitatis. (3) Qvis Ascendit in montem domini? Yuer gestéig ûf in

gótes perg ? Yuer crhûob sih noh in día bólli Gótes rehtes ? Aut quis stabit in loco sancto eius ? Aide uuer 20 ist dar stâte in sînero héiligun stete? (4) Innocens 4 heizet, sîhet 5—6 Trúhtenis 6 diû 2 chîd 8 búent. 9 àlliû prêitet 10 earn. 11 méreuuáz/zeren.

uuérlttúniste 14 oúh

12 sie. Vnde aus be korr.

15 déro

17 gestêig

18 hôhi

13 diên diê 20 hêiligun

3 Psalmus ipsi David de clarificatione et resurrectione domini, quae matutino primae sabbati facta est, qui iam dies dominicus dicitur. A. 9 cum clarificatus dominus annuntiatur in fidem omnium gentium, et universus orbis terrarurn fit ecclesia eius. A. 11 ipse firmissime stabilivit eam super omnes fluctus saeculi huius, ut ab ea separarentur, nec nocerent ei. A. 13 flumina in mare fluunt et cupidi homines labuntur in saeculum: etiam istos superai ecclesia, quae devictis per dei gratiam cupiditatibus saecularibus ad recipiendam immortalitatem caritate parata est. Α. 18 quis adscendit in altissimam iustitiam domini ? Α.

122 manibus et mundo corde. Daz ist der únsundigo in sînen uuerchen . unde der réino in sinen gedanchen. Qui non accepit in uano animarti suam. Der sina sêla neáhtot in bóshéite . nube in euuighéite. Der sia unstirbiga

feríárinta

5 bechennet inmortalem . nais transeuntem . unde sia gérot [R 72] uuerden rìclia des úmiuehsellichen gûotes. Nec iurauit in dolo proximo suo. Noli in undriuuon nesuûor sînemo gelégenen . núbe so geuuâro . so uuâre gûot er guúnnen uuíle. (5) Hic accipiet benedictionem 10 a domino . et misericordiam a deo salutari suo. Der so getâno infáhet ségen fone góte . unde irbarmeda fóne sînemo haltâre. (6) Hçc est generatio quçrentium deum . quçrentium faciem dei iacob. Daz ist diu geburt dero Got sûochenton . dero sûochenton Gótes 15 ána-síune . der iacôbis Got ist . démo er dia fórderun era gab . so uuîo er in gebúrte . der sidero uuâre. (7) Tollite portas principes uestras. Nément furder lántherren íuuere portas. Ir uuerltrîchen . nément âchuste

tána íuuere uitia . die íuuih ze tôde léitent. Et eleua20 mini portç çternales. Ynde ûfhéuent íuuih êuuige 4 bóshéite. euuighéite. 6 únuuehsal2 rêino lîchen kuôtes. 7 undriûuuon 8 gelegen/nen. rad. 9 guôth geuuúnnen 11 infâhet irbarmida 13 diû 15 ána siûne. dîa 18, 19 iûuûere 19 (diê; man erwartet diu; v. Kelle 29) 19, 20 iûh 19 leîtent. 20 éuuí/ge 22 iû

2 innooens in operibus, et mundus in cogitationibus. A. 3 qui non in rebus non permanentibus deputavit animam suam, sed iam immortalem sentiens, aeternitatem stabilem atque incommutabilem desideravit. A. 16 quaerunt autem faciem dei, qui posterius nato primatum dédit. A. 19 auferre enim praecipit portas mortis. C. — attollite portas vestras, id est, auferte vitia vestra et suggestiones pravas. Β,

(76 : 9) toufi

fersachini

123

uuerlte.

porte . baptismum . und e renuntiatio seculi. Et introibit rex gloriç. Vnde dien gestalten . kât in ze íu der chúning dero gûollichi. (8) Quìs est iste rex gloriae? Nu frâget der propheta. Vuer ist diser gûollicho 5 chúning ? Vnde antuuurtet des. Dominus fortis et potens. Trúhten der starcho unde der máhtigo . den posin

du uuândost infirmum . o iudee . dô dû in in cruce gesáhe. Dominus potens in prelio. Truhten . máhtiger uuen

in uuîge. Also dâr scéin . dâr er échert chad . quem sûochent ir

10 queritis . unde sâr fone demo uuorte sine fîenda stúrzton. (9) Tollite portas principis uestri. Nément tána líute des tîeueles portas . iuueres fursten. Die er stálta uuíder góte . daz sie imo neliezin infart . die tûont tána. Et eleuamini portç çternales. Vnde 15 uuerdent ir ûf-irrihtet . êuuiges r eh tes porte . ze góte léitende. Et introibit rex gloriç. Vnde dâr gat tánne in zû-ze íu . der chúning dero gûollichi. (10) Quis est iste rex gloriç ? Vuer ist diser [ ß 73] gûollicho chúning . 3 déro gûollichi. 4 frêget 8 gesâhe. 9 scêin. 10 démo fîenda! 12 liûte tiêfeles iûuuéres 15 êuuiges 16 leît/tende. 17 iû. déro 18 glorie? chúninch. 1 elevatae enim sunt portae aeternales, id est, baptismatis gratia. C. — et elevatami aditus aeternae vita.", renuntiationis saeculo et conversionis ad deum. A. 4 interrogai propheta ad convincendam perfidiam Judaeorum . . respondetur. C. 7 dominus fortis et potens, quem tu infirmum et oppressum putasti. A. 9 cum ad eum tenendum venissent, audierunt: ego sum; et omnes teste Joanne evangelista retrorsum protinus corruerunt. C. (vgl. Johannes XVIII, 6 und 7.) 12 vgl. ZfdA 23, 227; ZfdPh 10, 236. 15 et elevamini portae aeternae iustitiae, caritatis et castitatis, per quae anima diligit unum verum deum. A.

124

(77 : 18)

des óuh Dominus chréfto . tûont in

fursto dirro uuerlte

du dih uuúnderon maht princeps mundi? uirtutum ipse est rex gloriç. Truhten dero der ist chúning dero gûollichi. Sine chréfte gûollichen. Imo uuichet állíu maht.

5

(XXIV.) stimma (1) IN FINEM christànis

PSALMVS

IPSI DAVID.

ieuueles

UoX UniuSCuiuS-

que fidelis. AD TE DOMINE LEVAVI ANIMAM MEAM. Ze dir truhten hûob ih ûf mîna sêla . fóne írdisken gíredon ze géistlichen. (2) Deus meus in te confido non eru10 bescam. Got min . an dih ketrûen ih . unde nescámo mih . uuanda ih mir selbemo getrûendo ze scámon uuárd . unde mih fóne dien scúlden . daz ih Got uuolta uuerden . ioh éin uuúrmeli irsterben mag . dannan ist mir dir ze getrûenne . unde únscameg ze uuérdenne. 15 (3) Ñeque irrideant me inimici mei. Noh mine fîenda nehùhoên min. Etenirn uniuersi qui sustinent te non confundentur. Alle die din bîtent . die neuuerdent keskendet. (4) Confundantur iniqui facientes uana. 2, 3 déro 2 est fehlt (v. ZfdA 23, 227) 1 oûh 4 àlliû 7 fidelis ·," 8 irdischen 9 geistlichen. 10 ketrúuuen ne scámo (nach Kelle Schreibfehler für scàmên) 11 getrûendo 13 ein irsterbin 14 getrûenne. 16 nehuôen 18 keschendet. 1 quid et tu princeps potestatis aeris huius miraris et quaeris, quis est iste rex gloriae? Α. 6 Est enim vox cuiusque perfectae animae in hoc psalmo, quae hymnizat. B. 8 levavi animam meam desiderio spiritali, quae carnalibus desideriis conculcabatur in terra. A. 11 deus meus, ex eo, quod in me confidebam, perductus sum usque ad istam infirmitatem carnis; et qui deserto deo sicut deus esse volui, a minutissima bestiola mortem timens, de superbia mea irrisus erubui: iam ergo in te confido, non erubescam. Α.

125 Keskéndet mûozin uuérden unréhte . úmbederbe tûonte. Vias titas domine demonstra mihi . et semitas tuas doce me. Dîne uuéga die gréhten zéige mir . unde dîniu smálen fád . kelêre mih kân . nais den breiten ö uueg . der ze hello léitet. (5) Dirige me in ueritate tua . et doce me. In dinero uuarhéite geríhte mih . unde 1ère mih . uuanda ih fone mir selbemo echert lugin mendacium uuéiz. Quoniam tu es deus saluator meus . et te sustinui tota die. Vuanda du bist Got . mîn 10 haltâre . unde din béit ih . alla día frist dirro uuerlte . unz du mih uzer paradyso ferstôzenen uuidere-léitest. (6) Reminiscere miserationum tuarum domine. Irhúge dinero irbármedon . uuanda ménnisken uuânent daz irò irgézen sî. Et misericordiarum ¿w[R 74]arum quç 15 a seculo sunt. Ynde irhúge dinero ármehérzinón . die fóne êrist uuérlte îo uuâren . unde dû sîe îo skéindost. (7) Delicta iuuentutis rneç . et ignorantiç meç ne memineris. Die míssetate minero iugende unde minero unuuizenthéite nehábe dû in gehuhte. Secundum 1 K e s c h é n d e t muôzzin 3 diê zcîge 4 dîniû p h á d . brêiten 5 leitet. 6 uuarhêite 7 ecchert 8 uuêiz. 10 bêit diê 11 uuidere lêittest. 13 irbármidon. ménniachen 14 irgézzen 16 iêo zweimal schêindost. 19 u n u u i z z e n t h ê i t e g u h t e . 4 vias t u a s d o m i n e n o t a s f a c mihi, e t semitas t u a s edoce m e : q u a e non l a t a e s u n t , nec m u l t i t u d i n e m a d inter i t u m d u c u n t , sed a n g u s t a s et paucis n o t a s semitas t u a s edoce m e A. 7 n a m per meipsum n o n novi nisi m e n d a cium. A. 10 n e q u e enim dimissus a t e de paradiso, et in l o n g i n q u a m regionem peregrinatus, per meipsum redire possum, nisi occurras erranti, n a m r e d i t u s meus t o t o t r a c t u t e m p o r i s saecularis misericordiam t u a m sustinuit. A. 13 reminiscere o p e r u m misericordiae t u a e , domine, quia t a m q u a m oblitum t e homines p u t a n t . A. 16 e t hoc reminiscere, quia misericordiae t u a e a saeculo sunt, n u n q u a m enim sine illis fuisti. A.

126

(78:12)

misericordiam tuam memento mei tu. Ir-huge du min nah dinero gnâdo . diu dir gerîset . nais nah dero abolgi dia ih kefrêhtot hábo. Propter bonitatem tuam domine. Yrnbe dîna gûoti truhten . uuanda ih kûote 5 frêhte nehábo. (8) Dulcís et rectus dominus. Sûozer unde grehter ist unser truhten. Sûoze . uuanda er fúre/fángot die ménnisken mit gnâdon . aber greht . uuanda er die fertiligot . die imo des nedánchont. Propter hoc legem statuit delinquentibus in uia. Vuanda sûozer

grehter

10 er dulcis unde rectus ist . umbe daz fánt er êa . diu sie rihti ze uuége. (9) Diriget mites in iudicio. Er gerihtet die mámmenden in sînero urtéildo. Er gibet stât-rihti.

in dâr sólichen ordinem . daz sie fúrder feruuórren neuuérdent. Docebit mansuetos uias suas. Et lêret 15 die zámen sine uuéga . die sîn ioh trágen uuéllen. (10) Uniuersç uiç domini misericordia et ueritas. 2 diû déro 3 diê 7 die ménnischen 9 deliyuentibus aus u korr. 10 fânt diû 11 si Daz er durch Punkte getilgt 12 mámenden urtéildo. 13 solchen firuuórren 15 diê zámen 16 misericordie 2 memor esto quidem mei, non secundum iram, qua ego dignus sum, sed secundum misericordiam tuam, quae te digna est. A. 4 non propter meritum meum, sed propter bonitatem tuam, domine. A. 6 dulcis est dominus, quandoquidem et peccantes et impíos ita miseratus est, ut omnia priora donarit: sed etiam rectus est dominus, qui post misericordiam vocationis et veniae, quae habet gratiam sine meritis, digna ultimo iudicio merita requiret. A. 10 quod autem legem statuit, utique dulcedinis et rectitudinis fuit. C. quia misericordiam praerogavit ut perduceret in viam. A. 13 diriget mites nec perturbabit in iudicio eos. A. 15 eos, qui non erigunt cervicem, neque recalcitrant, cum eis iugum lene imponitur et sarcina levis. A.

127 Alle sine uuéga . die er sie lêret . sìnt gnâda unde uuarhéit. Déro sint zuêne. Án demo einen cham er iu . an demo änderen sòl er noh chómen. Also in dô t é t a gnâda ze fergébenne placabilem . daz chit 5 holdlîchen . so tûot in nóh uuârheit ze irtéilenne incorruptum . daz chit únferméreten. Requirentibus testamentum eius . et testimonia eivs. E r lêret sine uuéga . unde tûot sie offen dien . die sina benéimeda mámmínte

sûochent unde sîniu úrchunde. záme

niuuua

Also mites êa

tûont uuort

10 unde mansueti, die nouum testamentum unde uerba uuizigon

prophetarum scródont. Ze

RÔMO

uuas sito . daz die

uuahs-tablon

fór[R 75]deren hiezen in tabulis al gescrîben . daz sie urcbundin

benéimdon íro áfter/chómon . unde uuanda iro testes dar-ána gescrîben uuâren . bediu hiez diu scríft urchunde

15 testamentum.

glichnisso

ßa

Ze déro similitudine héizet diu lex . alt

«a

dia Got dien alten benéimda uetus testamentum . 2 uuarAêit aus e korr. ze/uuêne. einen 3 démo 5 irtéilenne 8 beneimeda 10 niûuua 12 uuaAs tablón aus s korr. 13 beneîmdon 14 be/diû diû 15 heizet diû 16 diêa diên beneimda 1 quas autem vias docebit eos, nisi misericordiam, qua placabilis, et veritatem, qua incorruptus est ? quorum unum praebuit donando peccata, alteram merita iudicando. et ideo universae viae domini, duo adventus filii dei, unus miserantis, alter iudicantis. A. 9 intellegunt enim dominum misericordem primo adventu, et secundo iudicem, qui mites et mansueti requirunt testamentum eius, cum sanguine suo nos in novam vitam redemit: et in prophetis atque evangelistis testimonia eius. A. — hic ergo testamentum debemus accipere novum, testimonia vero praecedentium dieta prophetarum. C.

128

(79:8) niuuue

êa

unde día er uns benéimda nouum testamentum. (11) Propter nomen tuum domine propitiaberis peccato meo . multum est enim. Vmbe dínen námen uuanda dû háltare héizest . lîbest dû truhten mînen sundon . δ irò ist filo. Sie uuáhsent tágoliches bedíu ist irò filo. (12) Quis est homo qui timeat dominum ì Vuer menniscon ist der Got furlite ? Legem statuii ei in uia quam elegit. Démo hábet er êa gesezzet . an démo uuége . benéimido

héiligi

daz chit an démo proposito sanctitatis . daz er durh 10 sîna fórhtun eruuéleta. (13) Anima eius in bonis demorabitur. Sin sêla uuónet in lîebe. Et semen eius sin

uuerch

id est opus eius . hereditabit terram.

in

Vnde sin uuerh unfennerido

érbet den irstándenen lîchamen in incorruptione. (14) Firmamentum est dominus timentibus eum. 15 Truhten ist festenunga dîen . die in fúrhtent. Menplucheit

niscon forhta machot únbaldi . diu diffidentia unde uerchúnst liéizet . aber Grotes forhta féstenot daz mûot. Et testamentum ipsius ut manifestetur illis. Ynde er tûot . daz in geóffenot uuérde sin êa . dîa 20 er in benéimda. (15) Oculi mei semper ad dominum . 4 dû aus diû korr. heizest. 1 beneìmda niûuue 5 bediû 8 êr 9 beneîmido heîligi durch 12 id bis eius schwarz uuerch 13 dén irstánden 15 festinunga 15—16 Mennischon 17 heîzzet unde uirchùnst. durch Zeichen umgestellt 17 féstinot 19 diê 20 beneìmda. 3 propter nomen tuum, domine: quia Jesus dicendus erat, quod lingua nostra salvator interpretatur . . sed dum copiosum dicitur peccatum, abundantissimum esse monstratur: quoniam cursu temporis semper augetur. C. 8 in via, quam elegit, id est, in sanctitate propositi. C. 12 et opus eius hereditatem solidam instaurati corporis possidebit. A. 15 humanus timor diffidentiam tribuit: divinus autem spei firmamenta concedit. C.

129 quoniam ipse euellet de laqueo pedes meos. Mîniu ougen séhent îo ze Góte uuanda er löset mîne fûoze ûzer demo strícche. An dén ili sího . der löset mili. (16) Respice in me . et miserere mei . quoniam unicus 5 et pauper sum ego. Sih an mih . an dînen christianum populum . unde habe min irbarmeda . uuanda ih din under

manigen

éinigo bin . rehta gelóuba beháltendo inter multas gelóub-irron

hereses . unde din armo . nehéina uuérltkíreda hábendo. [R 76] (17) Tribulationes cordis mei multilo plicatç sunt. Manigfalte bina sint mines herzen . úber-suéiñgemo

unrehte

cháltentiro

minno

fóne abundante iniquitate . unde refrigescente caritate. De necessitatibus meis eripe me. Vuanda ih die nòte lido . fóne dien löse mih. (18) Vide humilitatem meam et laborem meum. Sih ána mina diemûoti uuîo un15 ferrûomet ih pin . unde sih mina árbeit . diu mir ána-líget ándere fertrágendo . die 2 sêhent iêo fuôzze 7 eînigo gelôuba 8—9 hábendo Punkt fehlt úber sueífigemo 14 uuie

únzuhtige

indisciplinati

3 dé» ans m rad. siêho. 8 gelôub irron ne heîna 11 abundante aus i korr.

3 nec timeam perioula terrena, dum terram non intueor: quoniam ille, quem intueor, evellet de laqueo pedes meos. A. 5 quod de persona christiani populi convenienter dicit ecclesia, qui unicus est ei. C. —· quoniam unicus populus, unicae ecclesiae tuae servans humilitatem, quam nulla schismata vel haereses tenent. Α. — pauper, quoniam a mundi illecebris segregatus nulla saeculi ambitione refertus est. C. 11 tribulationes cordis mei abundante iniquitate et refrigescente caritate multiplicatae sunt. A. 12 quoniam haec tolerare mihi necesse est, ut perseverane usque in finem salvus sim, de necessitatibus meis educ me. A. 14 vide humilitatem meam, qua nunquam me iactantia iustitiae ab unitate abrumpo; et laborem meum, quo indisciplinatos mihi commixtos suffero. A. Altd. Textbibliothek Bd. 40. Notker.

9

130

(80:1)

sáment mir sint. Et dimitte omnia peccata mea. Vnde óphere mit demo sacrificio gehúlter . fergíb mir mine súnda alle. (19) Respice inimicos meos quoniam multiplicati sunt. Sih an mine fienda . unde nelâz sie ferlóren 5 uuerden . uuanda íro mánige sint . unde ili irò déste uuírseren trôst haben mag. Et odio iniquo oderunt me. Ynde sih . daz síe mih pe únrehto házeton . uuánda ih síe mínnota . unde bedíu gehöre mih. (20) Custodi animam meam et erue me. -Behûote 10 mina sêla . daz sí ín gelih nesí . unde löse mih . fone • férulóhtini íro feruuúndeni día perplexitas héizet . in déro óuh ih haften . uuanda ih sáment in uuírbo. Ne confundar quoniam inuocaui te. Nelâz mih scámeg uuérden . uuanda ih dih ze helfo bat . unde ih dir getrûeta . 15 nais mir sélbemo. (21) Innocentes et recti adhçserunt mihi. Ynsúndige unde gréhte haftent ze mir . nais unrehte nìeht so iniqui . die óuh sáment mir uuerbent . núbe íro herzen sint sáment mir. Quoniam sustinui te. 2 démo gehúlther. 8 bediû 11 diû heizet. 15 adheserunt

4 fíenda. 11, 17 oûh

7 házzeton. 14 getrûeta.

2 et his sacrificiis propitiatus, remitte peccata mea. Α. 4 dicendo, respice inimicos meos, pro ipsis orat, ut redeant . . quoniam multiplicati sunt, pauci enim crederentur fortaase contemni, multorum vero perditio sine máximo dolore non poterat sustineri. C. 7 et oderunt me diligentem se. A. 10 custodi animam meam, ne decliner ad imitationem eorum, et erue me a perplexitate, qua mihi miscentur. A. 14 non confundar, si forte insurgunt adversum me: quoniam non in me, sed in te speravi. A. ». ZfdPh. X, 235—36. 17 innocentes et recti non praesentia corporali miscentur tantum, sicut mali, sed consensione cordis in ipsa innocentia et rectitudine adhaerent mihi. A.

(81:9)

131

Vuanda ih hína nefîeng . ze dien úbelen . unde ih uuánnoth

din béit . unz din uentilatio chôme . diu diu spríuuer hína-uuánnot. (21) Libera deus israhel ex omnibus tribulationibus suis. Löse Got den l í u t . den dû dih noh

uuanne

5 lâzest keséhen in futuro . fóne allen sînen binon die er lîdet . nîeht éin ûzuuert nube ouh inuuert.

(XXV.) feuuelichemo (1) IPSI keuallit dìrro

DAVID. salmo

christaoin

tumochtimo

Id est omni christiano perfecto

conuenit hic psalmus. [R 77] IVDICA ME DOMINE. Scéid 10 mih trúhten fóne úbelen. Quoniam ego in innocentia mea ambulaui . et in domino sperane non infirmabor. Vuanda ih under in uuárb in únsundigi . unde an dlh kedingende . neuuirdo ih mûot-sîeh irò úbeli. Der an dih kedínget der neeruallet sih sînes mûotes . so er uuérrun

15 scandala gesihet noh der negelóubet sih sînero gûoti 1 diên 2 bêit. diu diû spriûuuer 4 liût. 5 kesêhen uuenno 6 ein 8 DAVID',' xhristanin 9 cónuenit psalmus'; Scêid 15 gesiêhet negloûbet 1 quoniam non defecit, ut imitarer malos, sed sustinui te expectans ventilationem ultimae messis tuae. A. 4 redime, deus, populum tuum, quem praeparasti ad visionem tuam ex tribulationibus eius, non tantum quas foris, sed etiam quas intus tolérât. A. 8 Ipsi David, non mediatori homini Christo Jesu, sed omni ecelesiae iam perfecte in Christo stabilitae attribuì potest. Α. — totus hic textus ad perfeotum aptandum est christianum. C. 9 discerni se optât a malis. A. 13 ille enim titubât inter malos, qui non in domino sperat. hinc factum est, ut schismata fierent. trepidaverunt inter malos, cum ipsi peiores essent et quasi nollent esse boni inter malos. A. 9*

132 umbe íro úbeli. (2) Proba me domine . et tempta me. Be-sûoche mih unde choro mîn . nals fréisigo nube gnâdigo . unde so . daz du mih pézeroest . unde du mih líuterest minero sundon. Vmbe zâliga chórunga nîe

neléitest

du

uasich

níeht

in

chorunga

5 chéden uuir . N E NOS INDVCAS I N TEMPTATIONEM. Déro ist dísiu uuíderuuártig . diu den man gerehthaftot . besûochit

also sí téta abrahâmen . dô er temptatus uuard . unde uuert-sámot

probatus. Vre renes meos et cor meum. Prénne mine lancha . unde mîn herza. Daz chit . prénne mine ge! 0 lúste unde mine gedáncha . daz síe únrehte nesîn. Prénne sie mit démo fíure spiritus sancti. (3) Quoniam misericordia tua ante oculos meos est. Fóne diu tûo so ih dih pite . uuanda din gnâda fóre minen un-

óugon ist . unde ih íro ungehuhtig nebin . noh indanch-pâre

15 gratvs Et compiaciti in ueritate tua. Ynde des pin ih dir gelichet in dinero uuarhéite . unde nerûocho uuîo 2 fréisigo 3 gnádigo. pézzereiest. 4 liûterest 5 ne leitest in niêth 6, 12 diû 11 fiûre 13 pitte. 14 oûgon 16 uuarhêite. uuiêo 2 proba et tenta, non praesumptive dicitur, sed hoc emendationis gratia fieri postulatur. nam quando ille perscrutatur et tentât, facit nos peccatum intellegere nostrum et ad fructum poenitentiae pervenire . . perscrutandum est autem, cur hic petat se debere tentari, cum in evangelica oratione eit positum: ne inducas nos in tentationem. duae sunt igitur tentationes: una domini, qua bonos tentât, ut eos competenter erudiat, sicut legitur in genesi: tentavit dominus Abraham. C. 9 ure delectationes meas, ure cogitationes meas (cor pro cogitationibus, renes pro delectationibus posuit) ne aliquid mali cogitem, ne aliquid mali me delectet. unde autem ures renes meos ? igne verbi tui. unde ures cor meum Î calore spiritus tui. A.

(82:7)

133

ili menniscon misselîchen . mit dien uuárhéit neist . échert ih dir lichee. (4) Non sedi in concilio uanitatis. Ih lìchen dir des . daz ih nesaz in déro manigi dero spile-hus

úppighéite . so déro ist . die in theatro sizzent . aide 5 die unreht ratent. Et cum, gerentibus iniqua non introibo. Noh ze únrehto fárenten negân ih. Ih neuuile mih sâr héften ze in. (5) Odiui congregationem malignorum. Ih házeta îo dero árgtahtigon mánigi . fóne diu scîed ih mih fóne in. Et cum [R 78] impiis 10 non sedebo. Vnde be-diu nesizzo ih mit kûotelosen . gloubirre

únuuihtarin

so heretici sint . sìd ih noh mit uanis nesaz. (6) Lauabo inter innocentes manus meas. Ih tuáho mine hende mit únsundigen . daz chît . ih ilo háben réiníu únscadele

uuerh . also innocentes hábent. Et circumdabo altare 15 tuum domine. Vnde démo getânemo . umbefáho ih dînen altâre. Min herza daz din altare ist . in demo ih dir ópferon kûoten uuillen . unde lûttera dígi . daz umbe-hábo ih danne . unde beuuáron iz so . daz i ζ 1 uuárhéit niât 2 écchert 3 déro 4 úppighéite. 8 házzeta iéo déro 9 diû 10 be diû 11 globirre 13 reîniû 14 uueroh. 15 umbe/fâho 18 umbe háben 1 hoc est, non in homine complacui, sed intus complacui tibi, ubi tu vides. A. 4 aliquando non es in concilio, et ibi sedes, verbi gratia, in theatro non sedes, sed cogitas theatrica, contra quae dictum est, ure renes meos. A. 9 odium enim significat divisionem. C. 11 et cum superius se dixerit in vanitatis concilio non sedisse: modo se profitetur cum impiis non sedere, utrumque quidem erat omnino deserendum. sed alii sunt vani, alii impii. vani sunt, qui caducis inquisitionibus occupantur, et in superflua tempus narratione consumunt. impii autem haeretici. C. 13 munda faciam inter innocentes opera mea. Α. 16 [Et circumdabo altare Domini: ubi ofiers vota domino, ubi preces fundís, ubi conscientia tua pura est, ubi dicis deo qui sis. Α.]

134

folle-hábe sîna réini. (7) Vt audiam uocem laudis tuç. Daz ih kehôre . ih méiiio . daz ih fernéme unde bechenne . dia stimma dînes lobes. Yuéliu ist diu stimma ? Ane daz min herza iéhe . sih fóne dir háben 5 sîna gûoti . unde fóne imo selbemo sîna úbeli. Et enarrem uniuersa mirabilia tua. Vnde ih zelle alliu dîniu uuunder . dir ze lóbe . nais mir. (8) Domine dilexi decorem domus tuç. Ih mínnota îo truhten . dîa zîerda dînes hûses. Ecclesia diu ist daz Gótes hus. 10 In irò sint kûote unde úbele . áber die gûoten . dîe sint irò zîerda. Et locum, habitationis gloriç tuç. Ynde mínnota ih día stat . dâr dîn gûollichi bûet. Der sînero gûoti dih kûollichot . nais sih selben der ist locus habitationis glorie dei. (9) Ne perdas cum impiis 15 animam meam . et cum, uiris sanguinum uitam meam. Sîd daz sô sì. daz ih ze úbelen mih neháfta . unde ih dîna gûollichi fórderota nais mîna . nû neferlíus mih mit úbelen . unde mit manslekkon. (10) In quorum manibus iniquitates sunt. In déro handen daz unreht 1 réini. uocem aus i ( ?) korr. Vuéliû diû 4 iêhe. 8 iêo 17 ne ferliûs

2 mêino. 8, 12 diê

3 die 9 diû

4 audire vocem, laudis, est intellegere intus, quia quidquid in te mali est de peccatis, tuum est; quidquid boni in iustificationibus, dei est. A. 7 ex ipso bono meo non de me praesumam, sed de te qui dedisti, ne laudari velim de me in me, sed de te in te. A. 9 domus dei ecclesia est; adhuc habet malos, sed decor domus dei in bonis est, in Sanctis est. A. 12 quae est gloria dei ? de qua paulo ante dicebam, ut et, qui fit bonus, non in se sed in domino glorietur. A. 15 ergo quia dilexi decorem domus tuae, id est, omnes qui ibi sunt, et gloriam tuam quaerunt; sed et non praesumsi in homine, et non consensi impiis, et non introibo et non sedebo in congregatione eorum; quia ita fui in ecclesia dei, quid mihi rétribués? sequitur quid respondeamus. ne comperdas etc. A.

(83:1)

135

ist. Vuîo ist iz in iro handen ? Dextera eorum repleta est muneribus. Iro zeseuua ist fol mîeton. Sie ûobent unreht umbe gold . unde umbe silber . unde umbe lob. manslekken

Fone diu héizet er sie uiros sangui[R 79]num. (11) Ego 5 autem in innocentia mea ingressus sum . redime me et miserere mei . (12) pes meus stetit in directo. Ih îlta áber uuésen unsundig . fone diu löse mih . unde Habe min irbarmeda . min fûoz folle-stûont in grehti. In çcclesiis benedicam te domine. In allero christen10 heite lóbon ili dih . nais éin mit tero zungun . nube mêr mit uuerchen.

(XXVI.) (1) PSALMVS

DAVID PBIVSQVAM

LINJRETÜR.

Sus Sang

dauid . êr er geuuihet uuurte. DOMINVS ILLVMINATIO 1 5 MEA . ET SALVS

MEA QVEM TIMEBO?

T r u h t e n ist der m i h

irlîehtet . ze sin selbes bechénnedo . unde er ist min héili. uuén fúrhto ih . der mir deuuéder néme ? Domi3 gold. aus t korr. 4 diû heîzzet 7 diû 8 irbarmida. 9 eoclesiis 10 eîn zungon. 14 êr]ê geuuiêht uuurde. 17 heîli. 2 sed quid est accipere muñera! propter muñera laudare hominem, adulari homini, palpare blandiendo, iudicare contra veritatem propter muñera, propter quae muñera ? non solum propter aurum et argentum et huiusmodi aliquid, sed etiam propter laudem, qui iudicat male, munus accipit, 10 id est, in ecclesiis et munus, quo nihil inanius. A. non me benedicam, quasi certus de hominibus, sed te benedicam in operibus meis. hoc est enim benedicere deum in ecclesiis, fratres, sic vivere, ut per mores cuiusque benedicatur deus, nam qui benedicit dominum lingua, et factis maledicit non in ecclesiis benedicit dominum. A. 16 Dominus mihi et notitiam sui et saluterà dabit, quis me auferret ei ? A.

136

5

10

15

20

25

(84:11)

nus protector uitç. meg . a quo trepidabo? Er ist der mili skirmet . fone uuémo furhto ih fréison ? (2) Dum appropiant super me nocentes . ut edant carnes meas. Br skirmet mih . so mih ána-uuellen scadele . daz sie mih ézen. Die iro grimmi an mir scéinen uuellen . dîe nelâzet er sia scéinen. Qui tribulant me inimici mei . ipsi infirmati sunt et ceciderunt. Mine fienda die mir not tûont . die sint sieh unde iruállen. (3) Si consistant aduersum me castra. non timebit cor meum. Sin ioh héreberga gestellet uuíder mir . die nefurhtet min herza. Si exsurgat aduersum me prelium . in hoc ego sperabo. Héue sih óuh uuìg gágen mir . noh danne gedingo ih an in. In selben dien fréison . scirmet er mih. (4) Vnam petii a domino . hanc requiram. Échert éines tinges kéreta ih ze góte . daz forderon ih . Ändere sint die in mánigero dingo bitent . éines pito ih. Yuaz ist daz ? Vt inhabitem in domo domini omnibus diebus uitç meç. Daz ih mûoze bûen in sînemo hus . alle tága mines libes. Dâr alle tága éin dág [E 80] sint . dâr géron ih séldon. Dâr tag âne naht ist . dâr lib âne tôd ist . dâr lîeb âne léid ist . tára lústet mih ze chómenne . unde fúrder dâr ze uuésenne. Vt contempler delectationem domini. Daz ih in selben séhe . unde mih sin nîeton mûoze . unde dia lústsami únirdrózeno hábe . dar-umbe lánget mih tára. Vt protegar a templo sancto eius. Vnde ih scérm hábe . fóne sînemo héiligen hus. Daz ih des scérm 2 schirmet, fréison ? 4 schirmet 5 ézzen. scéinen 6 scéinen. 11 exurgat 12 oûh 13 dién fréison. l é É c c h e r t 15, 16 eines 18 bú/uuen 19 Dár eín 21 léid 24 séhe. mûozze. dié 25 lússami únir/drózzeno 27 heíligun 19 quin potius una dies sine nocte, quam multi dies dicendi essent. B. 24 habet ibi magnum spectaculum, delectationem ipsius domini contemplari. — ut nulla molestia me contingat, perfruar deliciis securus. A. 27 ut templum suum me protegat, ero templum dei, et protegar ab eo. A.

(85 :15)

137

hábe . daz ih sin hus pin. (5) Quoniam abscondit me in tabernáculo suo . in die malorum. Vuanda er mih ferbárg hier uuéaenten in sînero çcclesia . in fréisigen be-chórungon

âhtarin

tágen . fóre temptationibus unde persecutoribus. Sîd 5 er mili hier scírmda . mêr aber dâr. Protexit me in abscondito tabernaculi sui. Er scírmda mih án demo ferhólnen sînes kezéltes. Daz ist christus . ér bûet ferhólno in cordibus credentium. An imo háben uuir scérm. (6) In petra exaltauit me. Á n demo stéine 10 erhôhta er mih. Daz ist áber er. Also iz chit . uuas

stéin PETRA

áber

AVTEM ERAT cHRisTvs. Et nunc exaltauit caput meum super inimicos meos. Vnde nu habet er min hóubet selben christum hóho gesézzet . óbe allen mînen fîenden. Fóne diu múgen sie min âhten uuanda ih 15 noh dára nechám . dára min hóubet chómen ist. Sô ih áber demo hóubete dára gefólgen . sô neist mir des 3 fréisigen 4 áhtarin 9 stêine 10 stêin 12 hoûbet 13 hô 14 fîenden. diû 15 hoûbet 16 démo hoûbete 4 quoniam abscondit me in dispensatione incarnati verbi sui in tempore tentationum, quibus mortalis vita mea subiacet. Α. 7 tabernaculum eius alia membra ipsius credentes in eum sint, absconditum autem tabernaculi ipse sit. Α. — propheta enim postulat protegí a corporis Christi templo. C. 10 petra nempe est Christus. A. — exaltavit iam me in petra esaltata, id est, in Christo, qui est petra, propter soliditatem ecclesiae, de qua dictum est: petra autem erat Christus. B. — unde apoetolus: petra autem erat Christus; in illa petra exaltavit me per spem. R. 13 adhuc patior inimicos corporis Christi, adhuc non sum exaltatus super inimicos: sed caput meum exaltavit super inimicos meos. iam caput nostrum Christus in caelo est, adhuc inimici nostri possunt in nos saevire: nondum sumus exaltati super illos, sed caput nostrum iam ibi est. Α.

138 furder nehéin sorga . daz mir îoman sì tára. Circuiui scéroanis

et immolaui in tabernáculo eivs hostiam cubiculationis . chátilonnis

i. gratulationis. Ih hábo úmbefaren . daz chît. ih hábo úber-al geéiscot sina ecclesiani . diu sin gezelt ist . in 5 demo gezelte opferon ih imo den fríscing dero fréuui. Ih pin des fro . daz ih sia úber-al uuéiz. Cantabo et psalmum dicam domino. So ih óuh dára-chúmo . dára er chómen ist . unde sina lústsami gesího . danne bin ih sichûre . danne singo [R 81] ih daz sang . dero 10 mendi. (7) Exaudí domine uocern meam qua clamaui ad te. Kehôre truhten día stimma . mit déro ih háreta ze dir . umbe daz éina des ih kéron. Miserere mei et exaudí me. Hábe min gnâda . unde gehöre mih. Dû uuéist uuóla . uuaz daz ist . des min hérza 15 gérot. (8) Tibi dixit cor meum . questui uultum tuum . uultum tuum domine requiram. Min herza chad ze dir . ih uuile din ána-lútte . din ána-lútte truhten uuile 1 nehêin iêman 4 geêiscot sine diû 5 démo friúscing déro 6 uueîz. 7 oûh 8 sin lússami gesiêho. 9 sichiûre. déro 11 diê 12 eîna 14 uuéist 15 quesiui 17 âna liûte. ána liûte 4 immolamus hostiam iubilationis, immolamus hostiam laetitiae, hostiam gratulationis, hostiam gratiarum actionis, quae verbis explioari non potest, immolamus autem ubi ? in ipso tabernáculo eius, in sancta ecclesia, quid ergo immolamus ? abundantissimum et inenarrabile gaudium, nullis verbis, voce ineffabili, haec est hostia iubilationis . . consideravi fidem orbis terrarum, in qua exaltatum est caput meum, super eos, qui me persequebantur; et in ipso tabernáculo eius, id est, in ecclesia toto orbe diSusa, inefïabiliter laudavi dominum. Α. 8 secuii erimus, et securi cantabimus, et securi psallemus, cum contemplabimur delectationem domini, et protegemur templum eius, in illa incorruptione, quando absorbebitur mors in victoriam. A. 12 unam illam petit tp.m diu rogans, flens, gemens, non petit nisi unam. A.

(86 : 12)

139

ih. Dar ist iz állez . daz ih uuíle. Des kehôre mili . des keuuére mih. (9) Ne auertas faciem tuam a me . ne declines in ira a seruo tuo. Neuuénde fóne mir din ána-síune . nechêre iz in zorne fóne dînemo scálche. 5 Daz chît . nescéine mir solicha irbolgenì . daz dû iz sûone-tâge

chêrest fóne mir. Aide iz chit . in iudicio nechêre iz fóne mir. Fóne minen súndon chère iz . nais fóne mir. Adiutor meus esto. Yuis min liélfâre. So-uuîo sclb-uuála

ih liberum arbitrium hábe . ih nemag doh nio uuóla 10 getûon âne dîna hélfa. Ne derelinquas me . ñeque despidas me deus salutaris meus. Du neferlâzest mih . du neferséhest mih . Got min háltare. (10) Quoniam pater meus et mater mea der cliquer usr me. Vuanda mîn fáter und e mîn mûoter die mih zúgen . aide adam 15 unde eua hábent mih ferlâzen. Dominus autem assumpsit me. Vuaz ist umbe daz ? Mih habet áber Got ze síh kenómen. (11) Legem pone mihi domine in uia tua et dirige me in semita recta propter inimicos meos. Vuanda daz sô ist . nu sezze mir êa in dînemo 20 uuége.

éa

Sezze mir in christo legem . der uuârer uueg

4 ána siûne. 12 neferséhest

5 ne scêine 15 ferlâzzen.

solcha

8 So uuiêo

5 ideo hanc putat iram domini, si avertat ab ilio vultum suum . . avertat ergo faciem suam a peccatis tuis, sed non avertat faciem suam a te. A. 9 forte dices mihi: nitere, ambula, liberum arbitrium tibi dedi: voluntatis tuae es, prosequere viam . . noli de te praesumere, si te dereliquerit, in ipsa via deficies, cadis, aberrabis, remanebis: die ergo illi: voluntatem quidem liberam mihi dedisti, sed sine te nihil est mihi eonatus meus. A. 14 patrem suum Adam primum hominem dicit, matrem uxorem eius Hevam, unde generatio humana descendit. C. 20 ergo legem mihi constitue, in Christo tuo: ipsa enim via locuta est nobis, et dixit, ego sum via, Veritas et vita. A. — semitam vero iam diximus ad scripturarum intellegentiam pertinere. C.

140

ist . rihte mih an den rehten uueg . daz chit. Lêre mih dîne sorifte . umbe mîne fîenda . daz sie mih ába uuége neléiten. (12) Ne tradideris me in animas tribulantium me. In déro uuillen nesélêst dû mih 5 [R 82] dîe mih trébenont . daz chit . tréibent unde iágont. so saul tûot unde sine holdon. Quoniam insurrexerunt in me testes iniqui. Vuanda mir ána-lígent unrehte iéhara. Et mentita est iniquitas sibi. Vnde daz unreht hábet kelógen imo selbemo ze fréison nais 10 mir. Diz mag fernómen uuerden fóne doeg idumeo der in unde abimelech sacerdotem zêh râtes uuider demo chúninge. (13) Credo uidere bona domini in terra uiuentium. Nu ist aber mîn dròst ze geséhenne Gótes kûot. in dero lébendon lande. Ih uuirdo irgézzet lande

lébendon

lande

tôdenton

15 in terra uiuentium. des ih hier lido in terra morientium. (14) Exspecta dominum uiriliter age . et confortetur cor tuum . et sustine dominum. Pit echert Gótes . kehábe dih cómelìcho . hábe bald hérza . unde bit sin. Er rät

dauidís

chúnet unde lôs