Mother Tongue-Based Multilingual Education. Kagamitan ng Mag-aaral. Bikol 3 9789719601944

Citation preview

3 PY

Mother Tongue-Based Multilingual Education Kagamitan ng Mag-aaral

C O

Bikol

EP ED

Yunit 1

D

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa [email protected]. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas

i All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Mother Tongue-Based Multilingual Education – Ikatlong Baitang Kagamitan ng Mag-aaral Unang Edisyon, 2014 ISBN: 978-971-9601-94-4 Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

C O

PY

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, Ph D

EP ED

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Mga Manunulat: Nelia D. Bamba Florita R. Matic Franlyn R. Corporal Arabella May Z. Soniega

Lilibeth A. Magtang Irene T. Pilapil Grethel Laura M. Cadiong Grace U. Rabelas

Claire B. Barcelona Raquel C. Solis Florinda Dimansal Victoria D. Mangaser

Konsultant at Editor: Felicitas E. Pado, PhD Rosalina J. Villaneza, PhD Editha Macayaon

D

Mga Tagasalin: Nemia B. Cedo, Franlie O. Ramos-Corporal, at Grace U. Rabelas Tagaguhit: Reynaldo A. Simple

Mga Tagapamahala: Marilette R. Almayda, PhD at Marilyn D. Dimaano, EdD

Printed by: Book by Media Press, Inc. Printed in the Philippines ____________

21-E. Boni Serrano Ave., Q.C. 721-2803, 726-6647

in joint venture with

Printwell, Inc.

38 Dansalan St., Mandaluyong City 533-2388

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Office Address: 5th Floor, Mabini Bldg., DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig City, Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072 E-mail Address: [email protected]

ii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Talaan kan mga Laog Yunit 1: Pagbisto kan Sakuyang Sadiri saka Pamilya …………………………………………………. Leksyon 1: Ako saka an Sakuyang Pamilya …………...

1 2

Leksyon 2: Ako saka an Sakuyang Pamilya: Mga Marahay na Gawi sa Salud …...…….

9

Leksyon 3: Mga Tawo saka Bagay na Gusto Ko ……..

21

PY

Leksyon 4: Mga Pananom saka Hayop na Paborito

30

Leksyon 5: Mga Bagay na Gusto Kong Gibohon …….

39

Leksyon 6: Pag-ataman sa Kapalibotan ………………

50

C O

Ko …………………....…………………………..

Leksyon 7: Mga Ginagampanan Mi sa Samuyang Pamilya ……….......……………………………

59

Leksyon 8: Mga Miyembro kan Pamilya

EP ED

na Pig-uurgolyo Mi …...………………………

75

Leksyon 9: Mga Ginagampanan Mi sa Samuyang 87

D

Pamilya …………………………………………

iii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Yunit 1

D

EP ED

C O

PY

Pagbisto kan Sakuyang Sadiri saka Pamilya

1 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 1: Ako saka an Sakuyang Pamilya

Sabihon Mo, Adalan Ta! Basahon an diyalogo kan duwang eskwela.

PY

Hi! Ako si Albert. Walong taon man ako. Pwede mo man akong apodon Bert.

D

EP ED

C O

Hello! Ako si Rosita. Walong taon na ako. Pwede mo man akong apodon Rose.

Ano an pigsasabi ninda sa lambang saro? Kun ika saro sa mga aking nag-uulay, ano pang ibang impormasyon an itatao mo? Magkua nin kapareha dangan bistohon an lambang saro sa paagi nin pagtao nin mga impormasyon manungod sa sadiri.

2 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sabihon Mo, Adalan Ta! An istorya igwa nin iba-ibang elemento. Panoan an mga blangko para mabilog an impormasyon kan istorya “An Ataman na Hayop.” Pinangyarihan:

Tawohan:

Kasuarin nangyari an istorya?

Ano an itsura kan lugar na pinangyarihan?

C O

Sain nangyari an istorya?

PY

Titulo kan Istorya

EP ED

Titulo kan Istorya

Siisay an mga importanteng tawohan sa istorya?

Iladawan an kada tawohan sa istorya.

Siisay an pinakanagustuhan mo na tawohan sa istorya? Tano?

D

Istorya / Plot

Titulo kan Istorya

Ano an mga importanteng pangyayari sa istorya?

Ano an problema kan tawohan sa istorya? Ano an naging solusyon sa problema?

3 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan: An bilog na istorya igwa nin tolong elemento. An pinangyarihan, tawohan, saka plot an mga elemento kan istorya. x An pinangyarihan (setting) an nagsasabi kan panahon, lugar saka kun kasuarin nangyari an istorya.

PY

x An tawohan (character) an nagsasabi kan mga importanteng tawohan o mga tawohan sa istorya.

C O

x An plot an nagsasabi kan mga pangyayari sa istorya. Yaon digdi an problema kan tawohan saka an naging solusyon sa problema.

EP ED

Sabihon Mo, Adalan Ta!

Basahon an mga pangungusap hali sa binasang seleksyon “An Ataman na Hayop.”

D

A. Maduman sa beach resort an pamilya. B. Nahiling ni Tatay an kuting na nasa duot. C. Naogma si Greg na hinihiling an mga alibangbang sa palibot. D. Igwa nin makukolor na alibangbang sa masitasan. E. Nag-abot an aking lalaki na may bitbit na dakulang ikos.

Sa mga pangungusap, mabibisto mo daw an ngaran nin tawo? ngaran nin hayop? ngaran nin bagay? ngaran nin lugar? Kopyahon an mga nabisto mong mga pangngaran sa notebook. Ano an pangngaran?

4 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan: An pangngaran iyo an pangaran o pang-apod sa tawo, lugar, hayop, o bagay. Purbaran Ta!

PY

An lambang pangungusap naglaladawan nin pangngaran. Basahon, pag-adalan saka isurat an pangngaran na inilaladawan sa blangko. Isurat an simbag sa saindong notebook.

EP ED

C O

1. Igwa kami nin parehong ina saka ama. Nakaistar kami sa sarong harong. Siya an sakuyang _______. 2. Kinakakan ta ini. May parikpik saka kiskis. Naglalangoy sa tubig. Ini an ________. 3. Pwede ining maging korteng bilog, kwadrado o rektanggulo. Pighahanda ini ni mama pag birthday ko. Ini an _________________. 4. Ginagamit ko ini sa paglinig nin harong. Ginagamit ko man ini sa paghali nin lapat kan lawa. Nakakatabang ini sa sakuyang mga gibo. Ini an ______. 5. Dinadara ko ini sa eskwelahan. Binabasa ko ini saka nakakanood ako nin dakul na bagay. Nakakakua ako digdi nin dakul na ideya saka impormasyon. Ini an ________.

D

Basahon Mo, Adalan Ta! An Paghalat Ki Sally

ni Nelia D. Bamba Isina-Bikol ni Nemia B. Cedo

“Mapuli si Sally ngunyan!” sabi kan ina. “Maduman kita sa terminal kan bus para sabaton siya.” Nag-iba an ama ni Sally dangan si Ben para makatabang. Sigurado kaya na may magagabat ining bagahe. Nawalat sa harong si

5 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

D

EP ED

C O

PY

Tiya Rosa para ihanda an paborito ni Sally na buko shake dangan bibingka. “Naoogma po ako, Mama. Pagkatapos nin duwang bulan na pagtrabaho ni Manay Sally mapuli na siya,” sabi ni Ben. “Iniisip ko, ano kaya an pasalubong niya sakuya?” Sa terminal, sabi kan ama ni Sally, “Nag-arabot na dangan nagharali na an mga bus. Hain na daw si Sally?” “Madali nang magbanggi,” nahahadit na sabi kan ina ni Sally. “Halaton ta pa an sunod na bus. Tibaad yaon na duman si Sally.” “Dai ka maghadit, Mama,” sabi ni Ben na pirit na pinupugolan an pagturo kan saiyang luha. “Sigurado na yaon na duman sa sunod na bus si Manay Sally.” “Uyan na an pinakahuring bus hali sa syudad!” sabi kan ama. “Sana yaon na dyan si Sally.” Sa pagbukas kan pintuan kan bus, “Mama! Papa! Sa wakas nakauli na ako,” kurahaw ni Sally na nagdadalagan pasiring sa saiyang pamilya. “Pinahadit mo an gabos,” sabi kan ama. “Pasensiya na po,” sabi ni Sally. “Grabe po kaya an traffic.” Tinabangan si Sally kan saiyang ama saka ni Ben sa pagdara kan mga bag. Dinara ni Sally an saro pang bag. “Ben, binakalan ta ka nin tolong bagong t-shirt dangan sarong backpack” sabi ni Sally. “Mabalos po,” sabi ni Ben. “Pero po an pinakaimportante magkakairibanan na naman kita.” Pag-isipan Mo!

Simbagan an mga hapot. 1. Siisay an mapuli sa harong? 2. Siisay an mga masabat saiya sa terminal kan bus? 3. Ano kaya an namatian kan saiyang pamilya? 4. Ano man kaya an namatian ni Sally? 5. Tano ta nagpawalat si Tiya Rosa sa harong?

6 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

6. Tano ta nahadit an saiyang ina? 7. Ano an namatian kan pamilya kan saindang nahiling si Sally? Ipahiling sa sarong palabas. 8. Ano an namatian ni Ben? Ipahiling sa sarong palabas. Purbaran Ta! Basahon saka tuodan. Isurat an simbag sa papel.

ikos

gamgam

C O

tanga

PY

1. Ataman ta ini. Igwa ini nin apat na bitis saka sarong ikog.

2. Pwede ining bilog o kwadrado. Masiram ini saka mahamis. Pighahanda ini ni Nanay sa sakuyang birthday. cake

EP ED

bag

dulsi

3. Igwa ini nin apat na bitis saka duwang halabang sungay. Tinatabangan niya an parauma sa bilog na aldaw sa uma.

baka

damulag

kabayo

D

4. Igwa ako nin iba-ibang kolor. Mahihiling ako sa kalangitan pagkatapos kan uran. hablon-dawani

panganuron

kolor

5. Igwa ako nin dakul na tukawan. Pwede ka magsakay sakuya saka dadarahon ta ka maski sain na lugar. lapis

bus

eskwelahan

7 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Post Assessment A. Basahon an istorya “An Paghalat Ki Sally.” Magkopya nin limang (5) pangungusap hali sa istorya na igwa nin pangngaran. Kuritan an mga pangngaran sa pangungusap dangan sabihon kun ini pangngaran nin tawo, lugar, o bagay. Gibohon ini sa notebook. Halimbawa:

C O

PY

__tawo_ “Mapuli si Sally ngunyan!” sabi kan ina. _______ 1. ______________________________________ _______ 2. ______________________________________ _______ 3. ______________________________________ _______ 4. ______________________________________ _______ 5. ______________________________________

EP ED

B. Kopyahon sa saimong notebook an table na nasa ibaba. Basahon an mga pangungusap. Isurat sa tamang kolum kan table an kinuritan na mga pangngaran. 1.

2. 3.

D

4.

Naglakaw si Julie sa palibot kan laoman kan mga hayop saka nahiling an mga manok. Nahiling an ikos na nagdadalagan kaibahan an ido. Pinakiulayan sinda kan ina na makikawat saimo nin dyolen. Pano pano nin mga makokolor na payong an baybayon. Dai ko siya mapabangon sa katre. Nagbakal si Jim nin kahon saka duwang dulay. Pangngaran Pansaruan Pandakulan

5. 6.

8 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 2: Ako saka an Sakuyang Pamilya: Mga Marahay na Gawi sa Salud

Sabihon Mo, Adalan Ta!

EP ED

C O

PY

Basahon an mga pangungusap. Kopyahon an mga pangngaran sa kada pangungusap dangan sabihon kun an pangngaran nabibilang o dai-nabibilang. Isurat an simbag sa tamang kolum. Gibohon ini sa saindong papel. 1. Malipot saka malinig an tubig na hali sa gripo. 2. Naglaag si Ana nin pulang laso sa saiyang buhok. 3. Kaipohan ni Tiya Merly nin sarong boteng lana sa pagluto. 4. Nagbakal si Tatay nin mga gulay saka prutas. 5. Nagdara si Nanay nin sarong lata nin gatas saka sarong tasa nin oatmeal. Nabibilang na Pangngaran

Dai-Nabibilang na Pangngaran

________________ ________________ ________________

________________ ________________ ________________

D

Tandaan:

An pangngaran pwedeng mabanga sa duwang grupo: Nabibilang (Count Noun) saka Dai-Nabibilang (Mass noun). Nabibilang o Count Nouns an apod sa mga pangngaran na pwedeng mabilang. Nagiging pandakulan o plural an sarong pangngaran kun an tataramon na an mga o kun may numero na sobra sa saro an nakalaag sa enotan kan pangngaran.

9 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Halimbawa: burak - an mga burak bado - an mga bado

bola - duwang bola lapis - anom na lapis

C O

Halimbawa:

PY

Dai-Nabibilang o Mass Nouns an apod sa mga pangngaran na dai pwedeng bilangon. Ginagamitan ini nin mga tataramon arog kan sarong kilo, duwang bote, limang sako, sampulong galon saka iba pa sa enotan kan pangngaran.

EP ED

bagas – sarong kilong bagas asukar – duwang kilong asukar lana – limang bote na lana baybay – sarong supot na baybay tubig – limang galon na tubig

Purbaran Ta!

D

Maghiling ka sa palibot. Magtao nin mga halimbawa nin nabibilang saka dai-nabibilang na pangngaran. Isurat an saimong simbag sa notebook. Pangngaran Nabibilang Dai- Nabibilang

10 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! Basahon an kada pangungusap. Magpili nin tamang tataramon sa laog kan kahon para mabilog an ideya kan pangungusap. Dangan sabihon kun an pangngaran nabibilang o dai-nabibilang. Isurat an simbag sa blangko. Gibohon ini sa saindong papel.

kape

lotion

gatas

kutsara

mangga

PY

kamatis

tubig

C O

Nabibilang_ 1. Kun mag-inom ka daa nin dakul na kape, dai ka daa tutungkaon. ____________ 2. Para bakong alang paghilingon an sakuyang kublit, kaipohan kong maggamit nin ________.

EP ED

____________ 3. Naggagamit nin _______ saka tinidor sa pagkakan an mga Pilipino. ____________ 4. Marhay sa tulang an pag-inom nin sarong baso nin _________ aro-aldaw. ____________ 5. Walong baso nin __________ sa sarong aldaw an dapat tang inomon sabi kan doktor.

D

____________ 6. Kaipohan ni Nanay nin limang pidaso nin _______ para sa saiyang lulutoon.

11 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Basahon an istorya. Matagok na Prutas

ni Nelia D. Bamba Isina- Bikol ni Nemia B. Cedo

D

EP ED

C O

PY

“Pip, pip, pip!” Uya na an bus!” sabi kan mga aki na nagdarali-dali sa pagkua kan saindang mga bag. “Oras na naman nin pag-uli,” dagdag kan mga aki. “Salamat ta Biyernes na naman!” “Sige mga aki, sakay na kamo gabos sa bus,” sabi ni Pay Peping. Mantang nasa biyahe sinda biglang nagpundo an bus. Dai na ini nag-andar. “Hilingon ko muna an makina, mga aki,” sabi ni Pay Peping. “Tibaad mahaloy haloy kita alagad dai maghadit ta sadit na problema sana ini.” Naghangos nin hararom an mga aki kan nadangog an sinabi ni Pay Peping. “Hay! Hona ko pa naman madadalan ko an paborito kong dalanon sa TV,” sabi ni Frances. “Wow! Hiling kamo sa luwas!” sabi ni Marie. “Hilinga nindo an mga melon, lukban, pinya saka bayawas na nasa mga tindahan.” “Preskohon ining paghilingon,” dagdag pa ni Marie. “Mayo pa an mga iyan kasuodma,” sabi ni Miguel. “Aranihan na kaya ngunyan,” sabi ni Pay Peping. “Pig-ani an mga prutas na iyan kan mga paratanom kasuodma. “Sana mahiling iyan ni Mama ta sigurado ko na mabakal siya kaiyan.” sabi ni Miguel. “Paborito ko an mga prutas. Sabi ni Mama marhay an mga iyan sa satuyang salud.” “Narumdoman nindo an ginibo ta kasubagong aga?” hapot ni Ana.

12 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

“Iyo, nag-rap kita dangan nag-chant kasabay ni Miss Santos manungod sa mga masusustansiyang pagkakan,” simbag ni Kevin. “Para dai kita malangkag sa paghalat, mag-rap kita,” suwestiyon ni Jose. Dangan nagpoon na siya nin pag-rap.

PY

“Pakwan na matagok, matagok na pakwan. Mahamis na tagok, an gusto ko sa pakwan. Gusto ko an tagok, an tagok kan pakwan.” (Yes, yes, yo!)

EP ED

C O

Nagsunod sinda Mario dangan Ana sa pag-rap. Naggibo sinda nin kumpas sa paagi kan pagparakpak kan saindang mga kamot mantang pigsasabi an mga linyang ini, “Lukban na matagok, mahamis an tagok. Masiram an tagok, kan gusto kong lukban. Gusto ko an tagok, an tagok kan lukban.” (Tama!)

D

An gabos na aki nagbali sa pag-rap. “Melon na matagok, mahamis an tagok. Masiram an tagok, kan gusto kong melon. Gusto ko an tagok, an tagok kan melon.” (Yes, yes, yo!) An pinya man matagok Mahamis man an tagok. May dikit na alsom na nakakapahuyom. Tagok na masiram Gusto ko, gusto mo? (Tama!)

13 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Ibinali sa rap an gabos na prutas na nahihiling sa mga tindahan na inaagihan ninda. Mayong nakarisa na nag-aandar na palan an bus na madara sainda papuli sa harong. Pag-isipan Mo! Simbagan an minasunod na hapot.

PY

Siisay an mga tawohan sa istorya? Ano an problema sa istorya? Tano kaya ta dai nag-andar an bus? Tano ta naisipan nindang mag-rap? Totoo man daw an sinabi ninda manungod sa mga prutas? Tano?

C O

1. 2. 3. 4. 5.

EP ED

Sabihon Mo, Adalan Ta!

D

Isurat an lambang pangngaran sa tamang kahon. Gibohon ini sa notebook. Nabibilang P a. bote nin mantika A b. sarong mansanas N c. sampulong mangga G d. sarong batag N e. baso nin juice f. pidaso nin bibingka G g. tasa nin asukar A Dai - nabibilang h. patos nin mantikilya R i. garapon nin asin A j. tolong aranghita N

14 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta!

Sabihon Mo, Adalan Ta! Basahon an talata.

PY

Magpili nin limang (5) parirala hali sa Sabihon Mo, Adalan Ta! Gamiton an mga ini sa pangungusap gamit an mga pangngaran. Isurat sa notebook an saimong mga pangungusap.

EP ED

C O

Aldaw nin Sabado, maogma si Marlon. Maibanan kaya sinda ni Tatay sa laog nin sarong aldaw. Nagbalyo sinda sa kaumahan dangan naglakaw sa magapong tinampo pasiring sa badang. Pag-abot sa badang ilinaag ni Tatay an saindang mga kakanon sa irarom kan puon nin narra. Maaliwalas dangan maduros sa badang. Iniluwas ni Marlon an buradol.

D

Sain nangyari an istorya? Kasuarin nangyari an istorya? Anong parte kan istorya an nagsasabi kun kasuarin saka sain nangyari an istorya? Tandaan:

An pinangyarihan o setting kan istorya an nagsasabi kan: x lugar kun sain nangyari an istorya saka, x panahon o oras kun kasuarin nangyari an istorya An pinangyarihan o setting an nagsisimbag sa hapot na sain saka kasuarin.

15 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta! Pilion an tamang pinangyarihan kan istorya sa ibaba. Isurat an letra kan tamang simbag sa papel. 1. Pista Sain ini nangyari? a. sa baryo b. sa kantina

PY

c. sa dagat

C O

Kasuarin ini nangyayari? a. pagpoon kan klase b. Pasko c. maski anong aldaw kan bulan

EP ED

2. Fairy Tale Sain ini nangyari? a. eskwelahan b. palasyo

c. zoo

Kasuarin ini nangyari? a. kan panahon b. maabot na panahon c. nangyayari ngunyan

D

3. Patiribayan sa pagkanta Sain ini nangyari? a. sa party b. sa programa

c. sa opisina

Kasuarin ini nangyari? a. alas dose nin banggi b. udto c. pagkatapos kan klase

16 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! Panoan an mga kahon kan mga tataramon na ididikta kan paratukdo. Isurat an saindong simbag sa notebook. m n a

r

PY

i

p

t

C O

k

n

n

EP ED

s

Sabihon Mo, Adalan Ta!

Basahon an istorya saka simbagan an mga hapot.

D

Nagdalagan si Rolly patindahan para magbakal nin asin para ki Nanay. Nagluluto kaya ini nin pangudtohan. Nahiling niya an saiyang amigo na si Cris sa tindahan na may darang robot. Araon si Rolly sa bagong kawatan ni Cris. “Ano may babakalon ka?” an biglang hapot ni Tiya Maria. Hiniling ni Rolly si Tiya Maria na garo blangko an saiyang lalawgon. Nalingawan niya an isinugo kan saiyang ina. Hinapot siya ni Tiya Maria kun ano an ginigibo kan saiyang ina. Napangirit si Rolly. “Nagluluto po siya nin pangudtohan,” simbag ni Rolly. “Pinapabakal po niya ako nin asin.” Nagpasalamat si Rolly sa pagtabang ni Tiya Maria na marumdoman an pigsugo saiya kan saiyang ina.

17 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo! Simbagan an mga hapot:

Tandaan:

PY

1. Ano an problema ni Rolly? 2. Pano niya nasolusyonan an saiyang problema? 3. Ano an apod sa parte kan istorya na nagsasabi kan naging problema kan tawohan saka kun pano niya ini nasolusyonan?

C O

Saro sa elemento nin istorya an plot. Ini an parte kan istorya kun sain mahihiling mo an problema saka naging solusyon digdi. An problema an nagsasabi kan sitwasyon na inaatubang kan tawohan sa istorya.

EP ED

An solusyon an nagsasabi kun pano inatubang kan tawohan saka nasolusyonan an sitwasyon. Purbaran Ta!

Basahon na istorya. Hanapon an problema saka naging solusyon. Simbagan ini gamit an pormat sa ibaba.

D

Talata 1

Nagbisita sinda Jenny saka Joyce sa uma kan saindang lolo. “Gustohon ko talaga an lugar na ini,” sabi ni Jenny. “Nakakangalas an mga kahoy,” sabi ni Joyce. “Marambongon an mga bunga.” “Madya, magduman kita sa kahoy na paborito ko,” dagdag pa niya. “Kadakul an bunga! Gusto ko mangguno alagad dai ko maabot an mga bunga.” Ano an problema? Ano an solusyon?

18 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Talata 2 “Uya, gamiton mo ining tukon,” sabi ni Jenny. Saro, duwa, nagkahurulog an mangga. Nakakua ako nin duwa,” sabi ni Joyce. “Uy, hilinga itong mga pato sa fishpond,” sabi ni Jenny. “Magagayon sindang paghilingon.” Nagrani siya duman. Nahulog an saro niyang tsinelas. “Ay! An tsinelas ko,” kurahaw ni Jenny. Naglataw parayo saiya an tsinelas.

Purbaran Ta Pa!

C O

Ano an problema? Ano an solusyon?

PY

“Pabayaan mo na iyan” sabi ni Joyce. “Igwa pa ako nin sarong padis na tsinelas sa bag.”

EP ED

Gurano mo kabistado an saimong sadiri? Itao an impormasyon sa lambang hapot. Simbagan nin kumpletong pangungusap. Isurat ini sa saimong notebook. Madya Bistohon mo Ako!

D

Ano an kumpleto mong pangaran? Ano an paborito mong kolor? Pira an tugang mo? Ano an mga paborito mo? Ano an kinakakan mo sa pamahawan? Ano an gusto mong kakanon sa pangudtohan? Ano an pinakamarhay mong kakanon sa pamanggihan? (Tandaan: Simbagan sa Kumpletong Pangungusap)

19 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Post Assessment

2. sugok 3. kilo nin arina 4. karne 5. gelatin

P A

Nabibilang

C O

1. bote nin ketsyap

PY

Arogon an table sa saimong notebook. Panoan nin tamang pangngaran an lambang parte kan table. Dangan magsurat nin limang (5) pangungusap gamit an mga pangngaran na nakalista. Isurat an mga pangungusap sa ibaba kan table sa saimong notebook.

N

G

N G

7. tasa nin suka

A

EP ED

6. pipino

Dai-Nabibilang

8. mansanas 9. carrot

A

N

D

10. orange

R

20 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 3: Mga Tawo saka Bagay na Gusto Ko Basahon Mo, Adalan Ta! Basahon an istorya. Simbagan an mga hapot.

C O

PY

Naglaog sa nakabukas na tarangkahan an nagugutom na ido. Nahiling niya an guna na may limang siwo na nagkakaykay sa daga para maghanap nin kakanon. Luhay-luhay nagrani an ido sa mga siwo. Nakaluwas an mga matatarom na tingo kaini. Nahiling ini kan parauma. Marikas ini na kuminua nin bala nin kahoy. Duminulag an ido kan nahiling kaini an parauma na may dara-dara nang bala.

EP ED

Mga hapot:

1. Tano ta naglaog an ido sa tarangkahan? 2. Ano kaya an gigibohon kan ido? Tano? 3. Pano nailigtas kan parauma an guna saka mga siwo?

D

Pakarhayon sa tamang pagkasunod-sunod an mga pangyayari sa istorya. Isurat an bilang 1- 5 sa blangko. Gibohon ini sa saindong notebook. ______ Nagkua an parauma nin bala na kahoy. ______ Nagdulag an ido. ______ Nahiling kan gutom na ido an guna saka mga siwo. ______ Naglaog an ido sa nakabukas na tarangkahan. ______ Nagrani an ido sa mga manok para kakanon.

21 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan: An mga pangyayari sa istorya saka tula igwa nin paagi nin pagkasunod-sunod. Kun papakarhayon ta an mga pangyayari sa sarong istorya, kaipohan na ayoson an mga ini base sa tamang pagkasunod-sunod kan mga pangyayari sa istorya.

PY

Purbaran Ta!

Istorya 1

C O

Pakarhayon an mga pangyayari sa istorya. Isurat an tamang pagkasunod-sunod sa notebook.

EP ED

a. Kan bangging ito, nagkulog an sakuyang tulak. b. Nagdara si Nanay nin sarong basket nin mga prutas hali sa uma. c. Nagkakan ako nin hilaw na mangga, iba, saka sampalok mantang dai nakahiling si Nanay. d. Sinabihan ako ni Nanay na dai pwedeng kakanon nin sarabay an mga maaalsom na prutas. e. Nabasog akong marhay.

Istorya 2:

D

a. Nagbisita kami sa People’s Park saka sa banal na lugar kan Tierra de Maria. b. Naging maogma an pagbisita mi saka kan sakuyang mga pinsan sa Tagaytay kan nakaaging bakasyon. c. Mabisita kami giraray ni Manoy sa Tagaytay sa maabot na bakasyon. d. Sa parke nagsakay kami sa kabayo saka rinitrato an danaw kan Taal. e. Binisita mi man an simbahan kan Pink Sisters.

22 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sabihon Mo, Adalan Ta! Basahon an mga pangungusap hali sa seleksyon. a. Nagpoon na sa paghugas nin mga plato, kawali saka kaldero si Nanay. b. Ilinaag ni Louie an sarong baso nin gatas sa lamesa.

PY

Arin an nabibilang saka dai-nabibilang na pangngaran sa lambang pangungusap?

C O

Arin na pangngaran an pwedeng mabilang? Arin man na mga pangngaran an dai pwedeng mabilang? Ano an boot sabihon kan pangngaran na nabibilang? Ano an boot sabihon kan pangngaran na dai nabibilang? Tandaan:

EP ED

Nabibilang na pangngaran o Count Noun an apod sa mga pangngaran na pwedeng mabilang sa kada pidaso. Halimbawa: mangga puto burak

D

Dai nabibilang na pangngaran o Mass Noun an apod sa mga pangngaran na dai pwedeng mabilang. Halimbawa: asin arina bagas Purbaran Ta!

Nagduman si Nanay sa saud para magbakal nin mga gagamiton niya sa pagluto. Laganan nin tsek (9) an mga bagay na makukua mo sa paagi kan pagtao kan eksaktong bilang saka an kun an bagay mababakal sa paagi

23 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

nin paggamit nin tataramon na pansukol kan bilang. Gibohon ini sa notebook. Halimbawa:

pinong paminta 9 dahon nin oregano ______ mangga

______ arina

______ paa nin manok

______ asin

______ suka

______ patatas

______ krema

______ kamatis ______ sibulyas

______ tawyo

C O

Purbaran Ta Pa!

PY

______ mantika ______ aranghita

EP ED

Pag-adalan an saimong simbag sa Purbaran Ta! Bistohon an mga nabibilang saka dai-nabibilang na pangngaran. Isurat ini sa tamang kahon. Gibohon ini sa notebook. Dai-Nabibilang na Pangngaran

D

Nabibilang na Pangngaran

24 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat Pagtambalon an impormasyon sa Kolum A saka sa Kolum B. Ano an tataramon na tamang gamiton sa mga pangngaran na dai pwedeng mabilang? Isurat an letra kan tamang simbag sa notebook. Kolum B a.

2. bote nin

b.

c.

EP ED

3. pidaso nin

C O

1. hakbot nin

d.

7. bag nin

g.

8. kahon nin

h.

4. tasa nin 5. kilo nin

e.

6. pakete nin

f.

D

PY

Kolum A

i.

25 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat Pa! Pakarhayon sa tamang pagkasunod-sunod an mga gibo ni Gina pagkatapos kan eskwela. Ilaag an bilang kan tamang pagkasunod-sunod. Gibohon ini sa notebook.

EP ED

C O

PY

Isinabi ni Gina ki Annie an saiyang mga ginigibo pagkatapos kan eskwela. ________ Dangan, maduman na siya sa lababo para tabangan an saiyang ina sa paghugas nin mga plato. ________ Pagkatapos niyang magibo an saiyang assignment, nagdadalan na siya saka an saiyang ina kan paborito niyang palabas sa TV. ________ Sunod, kinukua niya an saiyang notebook para gibohon an assignment. ________ Pinakahuri, naghahadok siya sa saiyang ina bago magturog. ________ Pag-abot sa harong hali sa eskwelahan minadiretso siya sa kusina para magmirindal. Tandaan

D

An mga pangyayari sa istorya igwa nin mga pagkasunod-sunod. Sa pagpakaray kan mga pangyayari sa istorya, hanapon an mga signal na tataramon arog kan: enot, sunod, huri, bago, dangan, saka pagkatapos. An mga tataramon na ini makakatabang para mapakarhay nin tama an mga pangyayari. May iba pang mga tataramon na mababasa sa teksto na pwedeng magamit na mapakarhay an mga pangyayari depende sa personal na kaaraman saka pagkakaintindi kaini.

26 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta! Kopyahon ini sa notebook. Basahon an mga tataramon. Isurat an simbag sa laog kan kahon. Tataramon

Ugat na Tataramon

Kahulugan

PY

kawatan

tukawan

C O

gibohon

EP ED

istaran

balde nin

turo nin

kahon nin

tasa nin

basket nin

bote nin

bag nin

garapon nin

hakbot nin

tasa nin

baso nin

plato nin

Purbaran Ta Pa!

D

Gamiton an tamang tataramon para sa dai nabibilang na pangngaran. Pilion an simbag sa laog kan kahon.

______ nin sabaw

_______ nin pasas

____ nin juice

27 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

_______ nin bulong

______ nin jam

______ nin maluto

PY

Pag-agyat

C O

Pakarhayon sa tamang pagkasunod-sunod an mga paagi sa pagkua nin test. Isurat an numero sa blangko. Gibohon ini sa notebook. _______ Basahon saka intindihon an direksyon. _______ Isurat an mga kinakaipohan na impormasyon arog kan pangaran, grado, saka seksyon.

EP ED

_______ Aramon an oras na nakatagama sa pagkua nin test.

_______ Balikan giraray an mga simbag.

D

_______ Basahon na maray an mga hapot bago isurat an simbag.

Post Assessment

A. Imahinaron o mag-imagine na maduman ka sa sarong camping sa laog nin limang (5) aldaw. Maglista nin 20 tawo saka lugar na gusto mong mahiling saka 20 bagay na gusto mong darahon sa camping. Isurat an simbag sa notebook.

28 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PY

B.

Pag-adalan an saimong mga ilinista dangan laganan nin (9) bago an pangngaran kun ini nabibilang saka kun dai nabibilang.

pidaso nin bote ni turo nin

EP ED

garapon nin plato nin hakbot nin

C O

C. Pilion an tamang tataramon na gagamiton para sa mga pangngaran na dai nabibilang. Gamiton ini sa payak na pangungusap. Isurat an simbag sa notebook.

_______ cake

D

________ tubig

basket nin tasa nin baso nin

______ maluto

_____ baybay

________ jelly

____ prutas

29 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 4: Mga Pananom saka Hayop na Paborito Ko Sabihon Mo, Adalan Ta!

EP ED

C O

PY

Panoan an blangko kan tamang tataramon na naglalaom o sana. 1. “Sarong semana ng nag-uuran. _______ dai mag-uran sa birthday ko.” 2. “_______ maging diwata kami,” sabi ninda Maria saka Carla. 3. “_______ ako na mabisita samo sinda lolo saka lola.” 4. “_________daa makamidbid nin alien si Manoy sa kahiwasan,” sabi ni Mando. 5. _________ si Norman na makagana nin jakpat na premyo sa pakontes. Tandaan:

An tataramon na naglalaom saka sana nagsasabi kan saimong minamawot.

D

An naglalaom (hope) ginagamit sa minamawot na pwedeng magkatotoo, may pag-asa o posibleng mangyari. Halimbawa: Naglalaom ako na babakalan niya ako nin bagong sapatos. An sana (wish) ginagamit sa minamawot na dai totoo, imposible o dai pwedeng mangyari. Halimbawa: Sana magkaigwa ako nin pakpak. Ginagamit man an sana para maipahayag an karahayan para sa iba. Halimbawa: Sana magkaigwa ka nin marhay na salud.

30 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta!

PY

Pag-adalan an mga ritrato. Sabihon kun ini nagpapahiling nin pagmawot na may pag-asa (naglalaom) o imposible (sana). Ilaag an tsek sa blangko. Gibohon ini sa notebook.

naglalaom ___

sana ____

EP ED

C O

naglalaom ___ sana ___

D

naglalaom ___ sana ___

naglalaom ___

sana ____

naglalaom ___ sana ___

Purbaran Ta Pa! Basahon an mga pangngaran hali sa istoryang “Palaogon Ako!” pagkamoot masitasan kaogmahan excited

31 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

tugang takot tanom pagsakit

gayon paghambog kahoy pagbalgar

Arin sa mga pangngaran nin bagay an pwede mong mahiling, madangog, mamatian, manamitan, o maparong?

PY

Arin sa mga pangngaran nin bagay an dai mo pwedeng mahiling, madangog, mamatian, manamitan, o maparong? Ano an apod sa mga pangngaran na ini?

C O

Tandaan:

An konkretong pangngaran iyo an apod sa mga pangngaran na pwedeng makapotan, mahiling, o mamatian.

EP ED

An abstrak na pangngaran iyo an apod sa mga pangngaran kan ideya, pag-iisip, o pagmati na dai pwedeng makapotan, mahiling, o mamatian. Pag-isipan Mo!

D

Ano sa paghuna mo an kayang maitao kan sarong kuting? Ano kaya an namamatian kan kuting sa lambang nakakabisto niyang kakawat? Sabihon Mo, Adalan Ta! Magdangog sa paratukdo mantang binabasa niya an tula, dangan basahon ini na may tamang rikas, intonasyon, saka ekspresyon.

32 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

An Sadit na Kuting ni Nemia B. Cedo

Ako sadit na kuting Inaapod ninda akong Muning Maski sadit sanang kuting Namomoot saka malambing.

PY

An pagkamoot na maitatao ko Mahatod nin kaogmahan sa tawo Kamundoan saka kapungawan Saimo na iyang malilingawan.

C O

Dai masalidahan an kaogmahan Na sakuyang namamatian Kun sakuyang namimidbidan Mga bagong makakaibanan. Pag-isipan Mo!

EP ED

Simbagan an mga hapot.

D

1. Manungod sa ano an tula? 2. Pano mo mailaladawan an kuting sa tula? 3. Maogma kaya an kuting? Arin na saknong o parte kan tula an mapatunay kan saimong simbag? Basahon ini. 4. Arin na saknong an nagsasabi na makiamigahon an kuting? Basahon ini. 5. Ano sa paghuna mo an pinakamagayon na naitatao kan kuting sa saiyang amo? Ipaliwanag an saimong simbag. Sabihon Mo, Adalan Ta! Masasabi mo daw an ugat na tataramon (root word) sa kada tataramon. 1. hambogon 4. makoloron 2. marahayon 5. mamundoon 3. kaogmahan

33 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Anong tataramon an idinagdag sa ugat na tataramon? Nabago kaya an kahulugan kan ugat na tataramon kan nadagdagan nin on o han? Ano an apod sa mga idinagdag na ini? Ano an affixes? Tandaan:

PY

Affixes an apod sa mga silaba na idinadagdag sa ugat na tataramon para magkaigwa nin bagong kahulugan.

C O

Pwedeng ilaag an affixes sa enotan kan tataramon arog kan pag, ka, ma, pinaka, o di. Pwede man ilaag an affixes sa hurihan kan ugat na tataramon arog kan on, an, hon o han.

EP ED

Purbaran Ta!

Basahon an mga tataramon hali sa tula na “An Sadit na Kuting. ” Kopyahon an mga ini sa saimong notebook saka kuritan an affixes na ginamit. pagkamoot

kaogmahan

kamundoan

kapungawan

masalidahan

namimidbidan

makakaibahan

D

malambing

namamatian

Sabihon Mo, Adalan Ta! Basahon an mga tataramon. tawohan talata rima

pinangyarihan saknong tula

plot verse istorya

34 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pano mo maigugrupo an mga tataramon? Arin na mga tataramon an nagsasabi manungod sa istorya? Arin na mga tataramon an nagsasabi manungod sa tula? Tandaan: An tula saka istorya nagsasabi manungod sa mga ideya, eksperyensya, saka pagmati.

PY

An istorya igwa nin mga talata. Mahihiling digdi an mga tawohan, pinangyarihan, saka an plot kan istorya.

Purbaran Ta!

C O

An tula igwa nin mga saknong. Sa kada saknong igwa nin mga pangungusap na nakapakaray na palinya. An kadaklan na tula minagamit nin mga tataramon na magkapareho an tanog sa hurihan o may rima.

D

EP ED

Isurat an I kun istorya saka T kun tula. Gibohon ini sa notebook. _______ 1. Nakasurat an mga pangungusap sa talata. _______ 2. An mga tataramon sa hurihan kan linya igwa nin magkakaparehong tanog o igwa nin rima. _______ 3. An mga pangungusap nakaayos nin nakalinya. _______ 4. An mga ideya saka eksperyensya nakasurat sa saknong. _______ 5. Nakalaog nin dikit (indented) an enot na pangungusap kan talata.

35 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! Magsurat nin sarong saknong manungod sa saimong ataman na hayop. Simbagan an mga hapot bilang giya sa pagsurat nin tula.

Ikaapat na linya: Ikalimang linya:

EP ED

Pag-agyat

PY

Ikatolong linya:

Ano an ataman mong hayop? Ano an apod mo sa ataman mong hayop? Pano mo mailaladawan an saimong ataman na hayop? Ano an mga bagay na ginigibo nindo pag magkaibahan kamo? Ano an namamatian mo manungod sa saimong ataman na hayop?

C O

Enot na linya: Ikaduwang linya:

D

Isurat an ideyang enot na malaog sa saimong isip manungod sa mga minasunod: 1. Pinangyarihan – sarong lugar ______________ 2. Pinangyarihan – panahon o oras ___________ 3. Tawohan – duwang tawohan ______________ 4. Iladawan an kada tawohan – duwang tataramon na maladawan sa kada tawohan __________ 5. Plot/Istorya – sarong dai malilingawan na pangyayari o eksperyensya. Gamit an saimong mga simbag, pagsararoon ini tanganing makabilog nin sarong halipot na istorya. Isurat ini sa suratang papel. Rumdomon na nakalaog nin kadikit (indented) an enot na linya sa talata.

36 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat Pa!

C O

PY

A. Kopyahon an mga pangungusap. Sa kada pangungusap, kuritan an konkretong pangngaran saka bilogan an abstrak na pangngaran. 1. Naghapot an paratukdo sa mga aki manungod sa importansya kan pagiging onesto. 2. Nagsurat an mga eskwela para sabihon sa saindang paratukdo para maipamati an saindang pagkamoot. 3. Lalong namati ni Celso an kagutoman kan mahiling niya an mga kakanon sa lamesa. 4. Grabe an kaogmahan ni Isabel sa nahaman niyang proyekto. 5. Dakula an saiyang paglaom na tutugotan siya kan saiyang ina na mag-ataman nin kuting.

EP ED

B. Isurat an tamang affixes para makabilog nin bagong tataramon. Pumili sa laog kan kahon. ma

1. 2. 3. 4. 5.

on

han

hon

seryoso_____ _____isog _____tibay___ dakula____ kaiba___

D

Post Assessment

A. Kopyahon an mga pangungusap sa notebook. Kuritan an abstrak na pangngaran sa kada pangungusap. 1. Dai dapat maghambog an mga aki. 2. Pighihiras niya sa klase an saiyang magagayon na ideya. 3. Pahaon na siyang marhay pagkatapos magkawat nin basketbol.

37 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

4. Gustong-gusto ko an magtugtog. 5. Saro siyang onestong aki.

PY

B. Kopyahon an mga pangungusap sa notebook. Bilogan an konkretong pangngaran sa kada pangungusap. 1. Magayonon an bestida. 2. Nakaistar kami sa sadit na kubo sa may salog. 3. Isinara ni Gary an pintuan na pabagsak. 4. Nahulog ni Sarah an saiyang cell phone sa salog. 5. Ilinaag niya an lamesa sa parteng tuo kan kwarto.

D

EP ED

C O

C. Panoan an blangko nin tamang affixes para makabilog nin bagong tataramon. Isurat ini sa notebook. 1. marahay____ 2. ____boot 3. _____aram____ 4. bilog _____ 5. tukaw___ D. Pilion an kahulugan kan kada tataramon. Isurat an letra kan tamang simbag sa notebook. 1. kaisogan a. bakong maisog b. nagpapahiling kan ugaling pagiging maisog c. dai nagpapahiling nin tibay nin boot 2. naginibo a. resulta kan nakamit na inaasahang bagay b. gawi na dai nakamit na inaasahan bagay c. resulta kan dai nakamit na inaasahang bagay 3. maogmahon a. dai naoogma b. sobra an kaogmahan c. naoogma 4. makoloron a. igwa nin matingkad na kolor b. nagpapahiling nin kalasawan nin kolor c. dai nahihiling an kolor

38 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 5: Mga Bagay na Gusto Kong Gibohon Sabihon Mo, Adalan Ta!

EP ED

C O

PY

Makakatao ka daw nin pangaran kan mga bantog o ipinag-uurgulyong tawo, lugar, saka pangyayari sa saindong lugar?

Siisay an mga bantog o ipinag-uurgulyong tawo sa saindong lugar?

D

Sain na lugar sa saindong komunidad dadarahon mo an saimong mga kabarkada? Anong okasyon o selebrasyon bistado an saindong lugar? Tandaan: An lambang komunidad igwa nin mga bantog o ipinag-uurgulyong tawo, lugar, saka okasyon o selebrasyon. Dapat ining mamidbid saka igalang.

39 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta! Arogon an graphic organizer sa saindong notebook para maipahiling an mga bantog o ipinag-uurgulyo nindong tawo, lugar, saka selebrasyon.

EP ED

C O

PY

Idukot an mga ritrato sa mga parte kan hawak: payo _ bantog na tawo kamot _ bantog na selebrasyon bitis _ bantog na lugar

Sabihon Mo, Adalan Ta!

D

Basahon an mga tataramon hali sa istorya na “An Pinapangarap sa Birthday.” Ikumpara an mga tataramon sa kolum A sa mga tataramon sa kolum B. A kaogmahan sorpresa kamundoan

B ngirit regalo luha

pakikisumaro naginibohan

kugos tropeyo

Arin na grupo nin mga tataramon an pwedeng maeksperyensya kan satuyang limang senses?

40 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Ano an apod sa mga pangngaran na ini? Arin na grupo nin mga tataramon an dai pwedeng mahiling, madangog, makapotan, manamitan, o maparong? Ano an apod sa mga pangngaran na ini? Tandaan:

C O

PY

Konkretong pangngaran o concrete nouns an apod sa mga tataramon na pwedeng maeksperyensya kan limang senses. Mga halimbawa kaini iyo an bola, libro, saka amigo o amiga. An abstrak na pangngaran o abstract nouns an apod sa mga tataramon na dai pwedeng mahiling, madangog, makapotan, manamitan, o maparong. Halimbawa kaini an pagkamoot, pagkaanggot, saka pagbararkadahan.

EP ED

Pag-isipan Mo!

D

Pwede ka daw maggamit nin konkretong pangngaran tanganing maipahiling an abstrak na pangngaran? Magsurat nin konkretong pangngaran na marepresenta sa abstrak na pangngaran. Pilion an simbag sa kahon dangan isurat an simbag sa blangko. Gibohon ini sa notebook. Halimbawa: pagkamoot - burak tsokolate 1. 2. 3. 4. 5.

saud bayle

pagtubod - ____________ hustisya - ____________ edukasyon-____________ kultura -____________ pag-asenso -___________ simbahan antique tinampo

pulis libro bibliya

_____________ _____________ _____________ _____________ _____________ eskwelahan presohan lugar nin pamibian

41 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sabihon Mo, Adalan Ta!

PY

May kabarkada ka? Pano mo ilaladawan an saimong kabarkada? Pwede mo daw ikumpara an saimong kabarkada sa mga bagay sa palibot mo? Basahon an tula, aramon kun papano iniladawan an kabarkada. An Kabarkada

ni Nemia B. Cedo

C O

An kabarkada satuyang kaipohan. Marhay na tawo na pwede masarigan. Garo gapo sa sarig maaasahan. Tibay na tunay dai nin kasagkuran.

EP ED

Sa panahon nin pangangaipo. An barkada madamay saimo. Nagtatao nin giya siring sa tinampo Dai ka babayaan sa gabos na plano.

D

Kabaing niya bulawan na makintabon Simong papadabaon saka aatamanon. Dai basta mapapantayan o mahahabon Marhay na iribanan padagos na paurogon.

Garo dyamante an laad kan pagkamoot niya Nagtataong liwanag sa lambang barkada Inspirasyon an pigtatao para pirming maogma Dai talagang kapantay tunay na barkada.

42 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo! Simbagan an mga hapot. 1. Tano ta an barkada ikinumpara sa gapo? 2. Anong mga paglaladawan ikinumpara an barkada sa sarong gapo?

PY

3. Tano ta ikinumpara an barkada sa tinampo? Pano nagkapareho an tinampo saka an barkada?

C O

4. Tano ta ikinumpara an barkada sa mamahalon na bulawan? Pano nagkapareho an mamahalon na bulawan saka an barkada?

5. Tano ta ikinumpara an barkada sa dyamante? Pano nagkapareho an dyamante saka an kabarkada?

Purbaran Ta!

EP ED

Basahon giraray an tula. Ano an gustong ipaabot satuya kan tula? Magdrowing nin kahon sa saindong notebook dangan isurat an saimong simbag sa laog kan kahon. Sabihon Mo, Adalan Ta!

D

Basahon saka adalan an minasunod na pangungusap hali sa tula. 1. Garo gapo sa sarig maaasahan Tibay na tunay dai nin kasagkuran. 2. Nagtatao nin giya siring sa tinampo Dai ka babayaan sa gabos na plano. 3. Kabaing niya bulawan na makintabon Simong papadabaon saka aatamanon. 4. Garo dyamante an laad kan pagkamoot niya Nagtataong liwanag sa lambang barkada.

43 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Ano an mga bagay na ginamit para iladawan an barkada sa tula? Pwede kaya na an tawo maikumpara sa mga bagay? Igwa kaya nin magkakaparehong katangian an tawo saka mga bagay? Ano an apod sa pagkukumpara nin magkaibang bagay? Ano an mga tataramon na ginagamit sa pagkukumpara?

PY

Tandaan:

EP ED

C O

An simile saro sa figures of speech kun sain pigkukumpara an duwang magkaibang bagay gamit an mga tataramon arog kan kapareho kan, siring sa, kabaing, o garo. Halimbawa: kapareho kan burak an gayon niya siring sa burak an hamot mo garo pulang burak an ngabil niya Purbaran Ta!

D

Kopyahon an mga pangungusap sa notebook. Kuritan an simile na ginamit sa kada pangungusap. Halimbawa: An daraga garo sarong burak. 1. Kan mahiling siya ni Leah, an saiyang mata nagsisilyab garo saldang. 2. Nagtataram siya siring sa maluyang duros. 3. Garo balukag kagian an papel. 4. Malumoy an boot niya siring kan cake. 5. An saiyang mata nagliliwanag siring sa mga bitoon sa langit. 6. Si Berto garo sira karikas kun maglangoy.

44 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! Pakarhayon an mga tataramon para makabilog nin pangungusap na may simile. Isurat an simbag sa notebook. kahon, siring sa gian kan, An, balukag Kun, garo na, siya, baoo, maghiro. trabador, An, nagtatrabaho, kapareho, kan tanga. ideya, siring sa liwanag kan saldang, An saiyang puso, An, niya, gapo, kapareho kan. kan, asukar, kahamis, Arog, an ngirit, niya.

C O

Basahon Mo, Adalan Ta!

PY

1. 2. 3. 4. 5. 6.

EP ED

Basahon an surat na pakikipagbarkada. Obserbahan kun pano ini isinurat. 18-B. Chico St., Marulas Valenzuela City July 23, 2013 Namomotan kong Ellaine,

D

Maselebrar kan ika-89 na birthday an sakuyang lola sa Agosto 10. Pigpaplano ko na isorpresa siya nin espesyal na chocolate cake. Pwede mo daw akong matabangan sa pagluto kan cake? Pakipadara mo po an recipe para maihanda ko an mga gagamiton saka kun pano ini gigibohon. Aram ko na magiging maogma an sakuyang lola kun makakaabot ka sa aldaw kan saiyang birthday. Salamat na marhay. Nilalaoman ko na makakaabot ka sa okasyon kan sakuyang lola. An saimong amiga, Eunice

45 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo!

C O

PY

Simbagan an mga hapot. 1. Siisay an nagsurat? 2. Para kiisay an surat? 3. Manungod sa ano an saiyang surat? 4. Pano ini isinurat? a. Nakalaog daw na dikit an enot na pangungusap sa kada talata? b. Ano daw an enot na letra kan kada pangungusap nakasurat sa dakulang letra? c. Igwa daw nin mga tuldok, apostrophe, saka iba pang pananda na kinakaipohan ilaag? d. Tama daw an pagkaka-spelling kan mga tataramon? e. Nag-obserba daw nin tamang distansya sa duwang gilid kan papel?

EP ED

Purbaran Ta!

Maggibo nin surat sa pakikipagbarkada. Mag-isip nin duwang importanteng pangyayaring ginibo mo sa saimong eskwelahan. Isabi ini sa saimong kabarkada sa paagi kan pagsurat saiya. Gibohon ini sa papel.

D

_________ _________ _________

Namomotan kong ______________,

______________________________________________________ ______________________________________________________ An saimong barkada, ______________ 46 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa!

C O

PY

Sala an pagkasurat kan talata. Isurat an talata nin tama sa papel. Maggamit nin tamang pananda, dakulang letra kung kinakaipohan, dangan sunodon an tamang paagi kan pagsurat nin talata.

EP ED

ako saka an sakuyang tugang naoogmang magluto kada Sabado, tinukdoan kami ni Nanay kun pano magluto ngunyan na maabot na Sabado maluto kami nin cake naoogma na kaming hinahalat an aldaw na ini

Post Assessment

A. Isurat an mga tataramon sa tamang grupo. Gibohon ini sa notebook. bulawan na medalyon

pagkamoot

pasensya

kaaraman

libro

kompyuter

eskwelahan

katoninongan

bandera

D

pag-asenso

47 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Konkretong Pangngaran

C O

PY

Abstrak na Pangngaran

EP ED

B. Basahon an pangungusap dangan simbagan an mga hapot. Isurat an simbag sa notebook. Pangungusap 1: Hinangaan niya sa salming an saiyang kagayonan. 1. Arin an konkretong pangngaran sa pangungusap? 2. Arin an abstrak na pangngaran sa pangungusap?

D

Pangungusap 2: Dai naitago ni Ernie an saiyang kaanggotan kan natamaan siya kan bola sa lalawgon. 1. Arin an konkretong pangngaran sa pangungusap? 2. Arin an abstrak na pangngaran sa pangungusap?

48 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

C. Kumpletohon an simile gamit an mga tataramon hali sa laog kan kahon. siring sa itom kan kan anghel kan salog

pareho kahamis kan kan saldang

1. An saiyang luha nagbulos arog ______________.

PY

2. An saiyang buhok __________________ banggi. 3. Nagtataram siya arog ________________.

4. An samuyang barkadahan ______________ jam.

C O

5. An saiyang ngirit nagtatao nin liwanag arog _______.

EP ED

D. Sa pormang talata, isurat an mga direksyon sa pagpritos nin sira. Isurat nin tama an talata sa saindong notebook. Enot, linigan an sira gamit an tubig. Dangan patuson an sira nin arina na sinangkapan nin asin saka paminta.

Sunod, ikaag an sira sa mainit na lana/mantika. Huri, ipritos an sira hanggang sa maging kolor golden

D

brown.

49 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 6: Pag-ataman sa Kapalibotan

Sabihon Mo, Adalan Ta!

PY

Igwa kamo nin tanoman sa saindong natad? Pano makakatao nin pagkakan an tanoman? Ano pa an pwedeng makua sa tanoman? Basahon an tula para maaraman.

Sakuyang Tanoman … Sakuyang Pagkakan

C O

ni Franlie Grace Meda

EP ED

Sa pagmuklat kan sakuyang mata Nahiling ko saldang na magayagaya Lalawgon niya magayon na daraga Mata niya liwanag sa pagkaaga.

D

Nagmamadaling nagkua nin rigadera Tanganing pananom mabaribi na Palibot ninda lilinigan ko pa Para maginhawa an pagtalubo ninda.

Para sa pananom bulawan an oras ko Daing segundo na mayo akong gibo Piglulubos lubos an pag-ataman ko Ta naglalaom nin marhay na produkto.

An oras duros dai ko namati na ini naglipas Dakula na palan mga gulay saka prutas Maogma sa pagmati dai ka magngalas Bilog na pamilya igwa man nin hiras. Kun ika may tanoman dapat mong tandaan Itao sa pananom maray na pag-ataman An oras na parahabon pwede kang bawian Kapagalan mo sayang mayo pang pagkakan.

50 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo! Simbagan an mga hapot. Ano an pinag-uulayan sa tula? Siisay an nagtataram sa tula? Sa ano ikinumpara an saldang? Basahon an ikaduwang saknong. Sain an “Ako” nagduman? 5. Ano an ginibo niya duman? 6. Tano ta sinabi kan “Ako” na bulawan an oras niya para sa pananom? 7. Ano an dapat tandaan kun igwa ka nin pananom? Tano?

Purbaran Ta!

C O

PY

1. 2. 3. 4.

EP ED

Paghanap kan main idea sa kada saknong.

D

An main idea an nagsasabi kun ano ang boot sabihon kan saknong. Pilion an pangungusap na matao kan main idea. Isurat an letra kan tamang simbag sa notebook. Nagmamadaling nagkua nin rigadera Tanganing pananom mabaribi na Palibot ninda lilinigan ko pa Para maginhawa an pagtalubo ninda.

Main Idea: a. An nagtataram malinig sa natad. b. An nagtataram matrabaho sa tanoman. c. Igwa nin mga tubigan sa tanoman. Para sa pananom bulawan an oras ko Daing segundo na mayo akong gibo Piglulubos lubos an pag-ataman ko Ta naglalaom nin marhay na produkto.

51 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Main Idea: a. An mga tinanom marhay paghiling-hilingon. b. An mga tinanom tinatawan nin marhay na pangataman. c. An mga tinanom marhay na produkto.

Purbaran Ta Pa!

C O

Main Idea: a. Oras na nin pag-ani b. Oras na nin pagmati c. Oras na nin paghiras

PY

An oras duros dai ko namati na ini naglipas Dakula na palan mga gulay saka prutas Maogma sa pagmati dai ka magngalas Bilog na pamilya igwa man nin hiras

EP ED

Idrowing an tanoman na gusto mo sa sarong coupon bond. Maggibo nin sarong pangungusap manungod digdi. Isurat ini sa ibaba kan saimong drowing. Sabihon Mo, Adalan Ta!

Basahon an mga pangungusap na hali sa tula. Mata niya liwanag sa pagkaaga. Para sa pananom bulawan an oras ko. An oras duros dai ko namati na ini naglipas. An oras na parahabon pwede kang bawian.

D

1. 2. 3. 4.

Sain ipigkumpara an mata? oras? Pano an mga bagay ipinagkumpara sa mga pangungusap? Anong klase nin pagkumpara an ginamit sa mga pangungusap? An pagkukumparang ini inaapod na metaphor. 52 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan: An metaphor pwedeng tataramon o parirala na ginagamit para magkumpara nin duwang bagay na dai naggagamit nin tataramon na garo, arog kan, siring, saka kapareho.

PY

Purbaran Ta! Magdrowing nin bitoon ( ) sa enotan kan pangungusap na naggagamit nin metaphor. Gibohon ini sa notebook.

C O

______ 1. An mata niya ilaw kan nahiling niya an saiyang nagugustohan. ______ 2. An papel kapareho kagian kan balukag.

EP ED

______ 3. An pisngi ni Malou rosas kan nanggana siya nin bagong awto. ______ 4. An dila niya espada kun minataram. ______ 5. An luha niya nagbubulos na salog kan nagadan an saiyang ama. Purbaran Ta Pa!

D

Kumpletohon an pangungusap gamit an metaphor sa kahon. Isurat an simbag sa notebook. an kutis niya labanos batbat na kamot butbot kuwaw sa banggi

toninong na danaw an tataramon niya espada bulawan na bola

1. ______________ kaya bagay saiya an badong pula.

53 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

2. Kaipohan mong magkaigwa nin ______________ kun an gabos pasaway. 3. Kadakul nakukulogan si Boris pag siya nagtataram huli ta _________________. 4. Salming baga an __________. 5. An saldang __________

Basahon Mo, Adalan Ta!

C O

PY

Igwa ka nin journal? Ano an isinusurat mo sa journal? Basahon an journal ni Ronel saka aramon kun ano an saiyang mga ginigibo sa aro-aldaw.

EP ED

Ako si Ronel, walong taon an edad ko. An pagtanom saka mangolekta nin tinanom an paborito kong gibohon. Padangat ko an kapalibotan. Isinusurat ko sa journal an gabos na ginigibo ko sa kapalibotan.

D

Lunes, Hulyo 22, 2013, 7:00 n.b. Dinara kami kan samuyang maestra sa Science na si Ms. Santos sa masitasan kan eskwelahan para pag-adalan an mga masitas. Nagngalas ako sa dakul na magagayon na masitas. Iniidolo ko an hardinero kan eskwelahan sa paagi kan pag-ataman niya kan mga masitas kan eskwelahan. Martes, Hulyo 23, 2013, 7:30 n.b. Nagkaigwa ako nin pagkakataon na kaulayon si Tiyo Karding, an hardinero kan eskwelahan. Sinabi niya na kinakaulay niya an mga tinanom pagbinabaribi niya ini nin tubig. Miyerkules, Hulyo 24, 2013, 7:00 n.b. Nahiling ko si Tiyo Karding kan ako pauli na nin harong. Nasorpresa ako sa tinao niyang mga pisog kan iba-ibang klase nin tinanom. Sabi niya mga sobra niya ito hali sa masitasan kan eskwelahan.

54 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

D

EP ED

C O

PY

Pasalamat ako sa ginibo niya. Aram niya kaya na paborito ko an magtanom. Huwebes, Hulyo 25, 2013, 8:00 n.b. Amay ako nagmata para itanom an mga pisog. Binaribi ko nin dikit na tubig saka ilinaag ko sa lugar na dai direktang natatamaan kan sirang kan saldang. Dai ko na mahalat na mahiling ining magtalubo! Biyernes, Hulyo 26, 2013, 7;15 n.b. Amay akong nagpuli para bisitahon an sakong masitasan. Ginabot ko an mga duot saka pinurot an mga alang na dahon. Naoogma akong maghiling kan mga saradit pang burak. Sabado, Hulyo 27, 2013, 8:00 n.b. Amay akong nagmata maski mayong klase. Pagkatapos na magpakaray kan tinurogan ko, nagdiretso tulos ako sa masitasan. Nasorpresa ako kan mahiling ko an mga saradit na dahon na nagtutubo. Domingo, Hulyo 28, 2013, 7:00 n.b. Inimbitaran ko an sakuyang mga kaklase na magbisita sa sakuyang masitasan. Nahiling ninda an iba-ibang nagbuburak na tinanom. Nahiling man ninda na an masitasan ko naging istaran kan mga makukolor na alibangbang. Naisipan naman ninda na maggibo nin sadiri nindang masitasan. Purbaran Ta!

Arin na parte kan journal ni Ronel an pinakanagustohan mo? Magdrowing nin kahon sa saindong coupon bond. Dangan, idrowing an mga bagay na nagustohan mo sa journal ni Ronel sa laog kan kahon.

55 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Magsurat nin 2-3 pangungusap na talata para iladawan an saimong gibo. Purbaran Ta Pa!

Pag-isipan Mo!

C O

PY

Magsurat nin journal kan sarong aldaw mong eksperyensya sa pangangataman sa kapalibotan. Simbagan an mga giyang hapot. Sunodon an porma sa pagsurat kan journal. Gibohon ini sa saindong notebook. 1. Pano mo mailaladawan an sadiri mo? 2. Anong maogmang eksperyensya an gusto mong ihiras? 3. Kasuarin saka sain ini nangyari? 4. Ano an nangyari kan aldaw na idto?

EP ED

Mahilig ka man magbasa nin libro? Aram mo an iba-ibang parte kan libro? Kaya mong pangaranan an limang (5) parte kan libro? Isurat an mga ini sa notebook.

D

cover titulo mga laog

title page editoryal

laog kan libro pahinang pang-isport bibliyograpiya

56 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan: Igwa nin iba-ibang parte an libro. Ini iyo an cover, title page, pahina kan copyright, preface, talaan kan laog, laog kan libro, index, glosaryo, saka bibliyograpiya.

PY

Post Assessment

C O

A. Hanapon an kahulugan kan metaphor sa Kolum B. Isurat an letra kan tamang simbag sa notebook. B

a. giya

2. an buhay gulong

b. pinagsasarigan

EP ED

A 1. an mga mata salming

c. nababasa sa mata an nasa sa boot kan tawo

4. an ama harigi

d. minsan marhay an pagkabuhay, minsan tios an pagkabuhay

D

3. an tubig buhay

5. an ina ilaw

e. mahalaga an tubig

B. Isurat an mga parte kan libro sa notebook. cover pahina nin copyright title page tsart preface

sports page index talaan kan laog ibabaw laog kan libro

glosaryo titulo lamesa hawak

57 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

C. Pilion an letra na nagpapahiling kan main idea kan seleksyon. Isurat an letra kan tamang simbag sa notebook. _____1. Nakaistar an pamilya ni Rico sa syudad. Mayo sinda nin natad pero igwa sinda nin tanom na mga gulay. Tinukdoan sinda kan saindang ama na magtanom

PY

nin gulay arog kan petsay, kamatis saka talong sa mga lata saka plastic na bote.

C O

a. Si Rico saka an saiyang pamilya nagtatanom nin mga gulay.

EP ED

b. Pangarap ni Rico saka kan saiyang pamilya na igwa nin kahoy sa saindang natad.

D

c. Si Rico saka an saiyang pamilya mayo nin tanoman nin gulay.

58 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 7: Mga Ginagampanan Mi sa Samuyang Pamilya Sabihon Mo, Adalan Ta!

1. 2. 3.

C O

PY

An simile saka metaphor nagkukumparang tataramon sa pangungusap. Ginigibo kaining mas kawili-wili an sarong pangungusap. An minasunod halimbawa kan simile. An bitoon garo dyamante sa kalangitan. An oring arog kan banggi. Garo siya makina kun magtrabaho.

EP ED

An minasunod halimbawa kan metaphor. 1. 2. 3.

An omboy anghel sa pamilya. An mga mata salming kan satuyang kalag. An saldang bolang nagbabaga.

D

Pano iniladawan an kada ritrato? An itinao daw na paglaladawan eksakto sa pagkukumparang ipinapahiling? Tano? Ano an pagkakaiba kan simile sa metaphor? Tandaan:

An simile iyo an pagkukumpara sa tawo, lugar, hayop, o bagay sa ibang bagay na ginagamit an tataramon na garo, arog o siring. Halimbawa: Siya garo omboy kun magturog. An omboy siring sa hamis kan asukar. 59 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

An metaphor an direktang pagkumpara sa tawo, lugar, hayop, o bagay sa ibang bagay na dai ginagamit an tataramon na garo, arog kan, siring. Halimbawa: Dragon si Tatay kun naaanggot. An uran lalag na kabayong nagdadalagan sa atop.

PY

Purbaran Ta!

C O

An mga pangungusap igwa nin simile saka metaphor. Kopyahon an pangungusap sa notebook. Kuritan an duwang tataramon na pinagkukumpara. Dangan isurat sa blangko an S kun simile saka M kun metaphor.

EP ED

1. Dai ka pakasiguro ta an buhay gulong. 2. Si Cindy sira sa tubig kun minalangoy. 3. An ngirit ni Pamela siring kapresko kan aga. 4. Garong nagtatalbog na bola si Tom. 5. Bolang naglalaad an saiyang mata. Purbaran Ta Pa!

Magsurat nin metaphor hali sa mga minasunod na simile. Isurat an simbag sa notebook.

D

Halimbawa:

Simbag:

1. 2. 3. 4. 5.

Si Berto garo gutom na sawa. Si Berto gutom na sawa.

An balukag kan ikos garo snow kaputi. Si John nagtuturog na garo troso. An atleta nagdadalagan na garo kikilat sa karera. Si Anita siring kagian kan balukag. Ako saka si Manay garo ikos saka ido.

60 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat

EP ED

C O

PY

Iladawan an ritrato sa wheel gamit an simile saka metaphor.

Sabihon Mo, Adalan Ta!

D

Basahon an mga pangungusap hali sa istorya. a. Si Athena nagsisighid sa natad. b. Nagbabaribi nin masitas si Brigette. c. Naggugudak nin daga si Rose. d. Naghahakot si Kuya Atilla kan mga alang na dahon sa compost pit. e. Ginagabot ni Mark an mga duot. f. Naglalaag nin pataba sa tinanom si Pay Jose.

Siisay an pinag-uulayan sa kada pangungusap? Ano an sinasabi sa pangungusap manungod saiya? Pano tinapos an pangungusap? 61 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-adalan an tsart. Naggigibo kan Aksyon/Hiro Athena Brigette Rose Kuya Attila

nagsisigid sa natad nagbabaribi nin tinanom naggugudak nin daga naghahakot nin alang na dahon sa compost pit naggagabot nin duot naglalaag nin pataba sa tinanom

PY

Mark Pay Jose

Ginibong Aksyon/Hiro

C O

Ano an mga parte kan pangungusap? An grupo daw kan mga tataramon nagpapahayag nin kompletong ideya? Tano? Arin an pangungusap an nagpapahayag nin kompletong ideya? Anong pananda an ginamit sa kada pangungusap?

EP ED

Tandaan:

An pangungusap igwa nin duwang parte, an simuno saka parirala.

An simuno an nagsasabi kun siisay o ano an pinag-uulayan sa pangungusap. An parirala an nagsasabi manungod sa simuno.

D

An payak na pangungusap nagpapahayag nin kumpletong ideya o kaisipan. Nagtatapos ini sa pananda na tuldok (.), pahapot (?), saka pamati (!). 9 An payak na pangungusap nagpapahiling nin kumpletong kaisipan o ideya.

62 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta!

Purbaran Ta Pa!

C O

PY

Aramon kun arin an simuno saka parirala sa kada pangungusap. Kuritan an simuno saka bilogan an parirala. Gibohon ini sa notebook. 1. An samuyang pamilya nakaistar sa sadit na harong. 2. Naoogma si Ate Meda kan nakaulay niya si Lola. 3. Si Tatay saka si Nanay an nagtukdo samuya kan mga gibohon sa harong. 4. Si Manoy an nagtabang ki Tatay sa paglinig kan natad. 5. Nagtabang ako ki Nanay sa pagluto sa kusina.

EP ED

Kumpletohon an pangungusap sa paagi kan paglaag nin simuno. Isurat ini sa notebook. 1. Nagtatrabahong marhay sa masitasan ________. 2. Nag-aadal nin leksyon kada banggi sinda __________ saka _________.

D

3. Naglilinig nin klasrum _________ aro-aldaw. 4. ______________ an nagtutukdo satuya na magbasa saka magsurat.

5. Nagkakakan nin batag _____________.

63 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat

5.

C O

1.

6.

D

EP ED

2.

3.

4.

PY

Pag-adalan an mga ritrato. Magsurat nin payak na pangungusap manungod sa kada ritrato. Gibohon ini sa suratang papel.

7.

8.

64 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Garong Mga Tanga ni Claire B. Barcelona

“Hilinga an mga tanga Kuya Anton. Tano daw ta pirmi sindang sibot?” hapot ni Brigette.

PY

“Nagtatarabangan sinda sa paghanap saka pagtipon nin kakanon para sa maabot na tag-uran,” simbag ni Attila.

C O

Mantang sinda sibot na inoobserbahan an mga nagkakaramang na tanga sa daga, nadangog ninda an saindang ama.

EP ED

“Athena, Brigette, Rosa! Madya kamo digdi. Tabangan nindo akong maglinig sa natad,” pakiulay ni Pay Jose na saindang ama. Dali-daling nagdaralagan an magtururugang pasiring sa ama. Dangan naging sibot na sinda.

D

Nagsisighid sa natad si Athena. Si Brigette nagbabaribi nin tinanom. Si Rose naggugudak nin daga. An sadit na si Mark naggagabot nin duot. Naghahakot kan mga alang na dahon si Manoy Anton pasiring sa compost pit. Si Pay Jose man naglalaag nin organikong pataba sa mga tinanom. Kada miyembro kan saindang pamilya nagtatabang sa paglinig kan saindang tanoman nin gulay. Napangirit an saindang ina mantang nagmamasid sainda. Sabi niya, “Garo man sana kamo mga tanga, sibot sa paggibo kan saindong mga gibohon.”

65 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo!

Sabihon Mo, Adalan Ta!

PY

Simbagan an mga hapot. 1. Ano an ginibo kan kada miyembro kan pamilya? 2. Tano daw ta ikinumpara kan saindang ina an mga aki sa mga tanga? 3. Ano an boot sabihon ni Anton kan sinabi niya na an mga tanga nagtitipon para sa tag-uran? 4. Anong adal an makukua sa istorya?

C O

Hanapon an main idea. Basahon an talata saka simbagan an mga hapot.

EP ED

Maogma kaming pamilya. Tinukdoan kami ni Tatay saka ni Nanay na maging marhay na mga aki. Pirmi ming sinusunod an tugon ni Tatay. Nagtatabang kami ni Manay sa mga gibohon sa harong. Si Manoy Anton nagtatabang man ki Tatay sa tanoman sa libod.

D

Mga hapot: 1. Ano an pinag-uulayan sa talata? 2. Arin na pangungusap sa talata an nagsasabi kun ano an pinag-uulayan? 3. Ano an apod sa pangungusap na nagtatao kan pinaka-ideya kan talata? 4. Ano an sinasabi sa ibang pangungusap manungod sa pamilya? 5. Ano an apod sa pangungusap na nagtatao nin dagdag na detalye o impormasyon manungod sa pinaka-ideya o main idea?

66 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan: An main idea iyo an importanteng parte kan talata. Nagsasabi ini kun manungod sain an talata. An main idea makukua sa key sentence. Pwedeng makua an key sentence sa enotan, tahaw o sa kataposan kan talata.

Purbaran Ta!

C O

PY

An mga natatadang pangungusap sa talata nagdadagdag nin impormasyon para suportahan an main idea.

Basahon an mga talata. Kopyahon sa notebook an key sentence na nagtatao kan main idea kan talata.

EP ED

1. Ini an enot na pagkakataon na makakasakay si Carla sa eroplano. Nagmata siya nin amay dangan nagbulos para sa byahe. Iniisip na niya an mga panganuron saka an iba pang bagay na pwede niyang mahiling. Dai na siya makahalat na makaduman sa airport.

D

2. Gusto ninda Mario saka Carlo na magkaigwa nin sadiring masitasan. Nagduman sinda sa eskwelahan para makaulay si Pay Jose, an hardinero. Nakiulay sinda na kun pwede tawanan sinda nin mga pantanom na pisog. Sinabi ninda an saindang plano. 3. Nagdara sinda Sarah saka an saiyang mga kaklase nin sigid saka trapo sa eskwelahan. Sinabihan sinda ni Miss Tadeo na magpaeskwelahan nin amay. Matarabang sinda para sa Brigada Eskwela.

67 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! Basahon an talata. Panoan an graphic organizer nin mga impormasyon na kaipohan. Gibohon ini sa notebook.

PY

Talata 1 Katabang kan parauma an damulag sa uma. Siya an nag-aarado kan uma para maglumoy an laboy sa uma. Siya man an nagdadara kan magagabat na basket nin prutas saka gulay sa panahon nin anihan. Nagtatrabaho siya sa uma sa bilog na aldaw.

Pansuportang Pangungusap _________________ _________________ _________________

EP ED

Pansuportang Pangungusap _________________ _________________ _________________

C O

Key Sentence __________________________________ __________________________________ ________

Pansuportang Pangungusap _________________ _________________ _________________ ______

Talata 2

D

Maray na magkaamiga sinda Leila saka Bebot. Magkataid sinda nin tukawan sa eskwelahan. Kun recess naghihiras sinda nin kakanon sa kada saro. Pirmi sindang nagtatabangan. Key Sentence ________________________________ ________________________________

Pansuportang Pangungusap ________________ ________________ ________________

Pansuportang Pangungusap ________________ ________________ ________________

Pansuportang Pangungusap ________________ ________________ ________________

68 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Basahon an patalastas sa radyo.

Joseph: Mark: Joseph:

EP ED

Mark:

PY

Joseph: Mark:

DCBB an nangengenot na tagapagbarita mabalik pagkatapos kan sarong patalastas. Mark, sain ka hali? Nagduman ako sa library. Naggibo ako nin assignment saka nagsubli man ako nin libro. Ano ta nagpaparabasa ka nin libro? Madya na makawat na lang kita. Sabi ni Tatay marhay daa an nagbabasa. Madya, hilingon mo ining paborito kong binabasa. Aram mo talaga kun sain mahahanap an paborito mong parte kan libro. Syempre! Aram ko an mga parte kan libro kaya madali ko ining nahahanap. Dapat siguro sabayan taka sa pagbasa kan libro. Maogma an magbasa! Ini sarong pagirumdon hali sa AKLAT Foundation saka kan istasyon na ini.

C O

Tagapagbareta 1:

Joseph:

Mark: Tagapagbareta 2:

D

Manungod sa ano an patalastas? Pano nakumbinsi ni Mark si Joseph na magbali sa saiyang hobby? Tano ta nagngalas si Joseph sa paghanap ni Mark sa paborito niyang parte kan libro?

69 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta! Pag-adalan an data sa ibaba na nagtatao nin impormasyon sa iba-ibang parte kan libro. An title page nahihiling sa kapinonan kan libro na nagtatao

An talaan nin laog mahihiling sa enotan na parte kan libro. Nakalista digdi an…

Glosaryo

Index

An glosaryo mahihiling sa likod na parte kan libro. Nakalista digdi

An index makukua sa likod kan libro na nakasunod sa glosaryo. Nakalista digdi an …

an …

C O

kan …

Talaan kan Laog

PY

Title Page

mga importanteng tataramon na ginamit sa libro dangan an mga kahulugan kan mga ini. Nakasurat ini base sa alpabetong pagkasurunod-sunod

D

EP ED

Titulo, parasurat, paradrowing, yunit, publisher, kabanata, lugar kan pagpublikar o mga istorya kaibanan an mga pahina kun sain ini makukua sa libro

ngaran nin tawo, lugar, saka mga pinag-uulayan sa libro na may kaibang pahina kun sain ini makukua. Nakasurat ini base sa alpabetong pagkasurunodsunod

Ano an mga parte kan libro? Ano an impormasyon na makukua sa kada parte kaini?

70 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa!

EP ED

C O

PY

Isurat an parte kan libro na nasa Kolum B para makua an impormasyon na nasa Kolum A. Gibohon ini sa notebook. Kolum A Kolum B 1. English for You and Me 3 Glosaryo Benita N. Miranda 2. Yunit 1- Ako saka An Sakuyang Pamilya Index 3. Book Wise Publishing House, Inc. 4. Leksyon 7- An mga Aninipot 5. tulang/tul’ang (p.) pisog Title Page 6. Kahadian kan mga Hayop 5 Kangaroo 9 7. guya…… 70 Talaan kan Laog 8. ikos 24, 25 insekto 16 9. badang / badang (n.) kahiwasan, kapatagan 10. Antonio Basilla, Paradrowing Post Assessment

A. Magdangog sa istorya saka simbagan an mga hapot. Isurat an simbag sa notebook.

D

“Mama, hain ka po?” kurahaw ni Mark. Hiniling niya an palibot alagad mayong tawo sa saindang harong. Nagluwas siya sa tinampo. Siribot-sibot an gabos. Naglilinig si Tatay kan kanal. Pig-aapon ni Manoy Attila an mga plastik na bote sa basurahan. Nagsisighid sa tinampo si Nanay saka si Athena. Nangongolekta man si Brigette kan mga plastik bag mantang si Rose isinusuhay niya an mga basurang dai nalalapa. Nagdalagan paparani si Mark para magtabang man. “Saaga na an engrandeng parada. Handa na kita sa maabot na pista,” maogmang sabi ni Kapitan. “Iribanan kita sa pagbangon, mayo nanggad makakapabagsak,” an sabi ni Mark.

71 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

D

EP ED

C O

PY

1. Ano kaya an pwedeng itaong titulo sa istorya? a. An Pista b. Oras sa Paglinig c. Pagtatarabangan kan Pamilya d. Paghahanda sa Pista 2. Arin na pangungusap an nagtatao kan pangkagabsan na ideya kan seleksyon. a. Gabos nagsisiribot sa paglinig kan tinampo. b. Nakiulay si Kapitan sa kada pamilya na maglinig. c. Nagtabang an mga aki na mamantinir an kalinigan sa komunidad. d. Enengganyo kan mga magurang an saindang mga aki na maging responsable. 3. Arin na pangungusap sa ibaba an masuporta sa ideya na “Iribanan kita sa pagbangon, mayo nanggad makakapabagsak.’’ a. Enengganyo an mga aki na maglinig sa tinampo. b. An mga may edad sana an dapat na magtabang sa paghanda sa maabot na pista. c. Nagsugo an kapitan sa kada pamilya na maglinig sa tinampo. d. An kada myembro kan pamilya nagtabang sa preparasyon sa pista. B. Kopyahon an mga pangungusap sa notebook. Kuritan an figure of speech na ginamit sa kada pangungusap. Isurat sa blangko an S kun simile saka M kun metaphor. _____ 4. Sa sobrang gutom kan mga biyahero nagkarakan sindang garo urig. _____ 5. Si Miss Tuazon liyon an kaanggutan kan nahiling na napasa an saiyang paboritong plorera. 6. An mga nars na nagtatrabaho sa banggi garo _____ na butbot kuwaw ta dai kaya sinda

72 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

nagtuturog magdamlag. _____ 7. Si Ben an bitoon kan pamilya. C. Isurat an letra kan tamang simbag sa saindong notebook.

PY

Sabado nin aga, naghanda an magturugang sa pagbisita sa saindang Lolo saka Lola. Amay nagmata si Athena para magluto nin Bikol Express. Si Brigette nagluto nin cookies para ki Lolo. Si Rose nagkua nin burak kan gumamela para itao ki Lola. Si Mark nag-ensayo nin kanta para ki Lolo saka Lola. Si Attila saka Joseph nag-ensayo man kan saindang bayle sa eskwelahan. Maogmahon sinda na mabisita ki Lolo saka Lola sa uma.

D

EP ED

C O

8. Ano an key sentence? a. Domingo nin aga. b. Maogmahon sinda na mabisita ki Lolo saka Lola sa uma. c. Nag-ensayo si Mark nin kanta para ki Lolo saka Lola. d. An magturugang naghanda sa pagbisita ki Lolo saka Lola. 9. Arin an pangungusap na dai nagsusuporta sa key sentence? a. Nagluto si Brigette nin cookies para ki Lolo. b. Si Attila saka Joseph nag-ensayo man kan saindang bayle sa eskwelahan. c. Si Rose nagkua nin burak kan gumamela para ki Lola. d. Si Mark nag-ensayo nin kanta para sa saiyang Lolo saka Lola.

10.

Ano an main idea kan talata? a. An mga sibot-sibot na aki. b. Aldaw duman ki Lolo saka Lola. c. Kaogmahan para sa maabot na aldaw sa uma. d. Paghahanda sa pagbisita ki Lolo saka Lola.

73 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

11. Gustong maaraman ni Rose an parasurat, paradrowing saka publisher kan libro. Arin na parte kan libro an dapat niyang hilingon? a. index b. glosaryo c. title page d. mga laog

C O

PY

12. Pag-adalan an grupo nin mga tataramon sa ibaba. Arin an halimbawa kan payak na pangungusap? a. Nagtabang an mga aki sa pagluto ni Nanay nin pangudtohan. b. Tolong magagayon na alibangbang sa magayon na masitasan.

EP ED

c. Nagduman si Ramil sa Manila para bisitahon an saiyang agom na si Joyce dangan nagpasyar sinda sa Laguna. d. Naghibi si Anjelie ta nawara an paborito niyang computer sa eskuwelahan.

D. Iladawan an ritrato gamit an tamang figures of speech. Magsurat nin 3 payak na pangungusap

D

manungod igdi. Gibohon ini sa notebook. _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _________________________

74 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 8: Mga Miyembro kan Pamilya na Pig-uurgolyo Mi Basahon Mo, Adalan Ta!

PY

Basahon an istorya dangan simbagan an mga hapot. Pagbisita sa Uma ni Nemia B. Cedo

D

EP ED

C O

Sabado nag-iba si Lito sa uma, bitbit an basket na may nilabonan na batag. Nagsakay sinda sa pamaba guyod kan damulag. Sa dalan pasiring sa uma, maogma niyang dinadalan an mga mapuputing talaod na nakatugdon sa likod kan damulag. “Lito, mag-ingat ka ta baka mapadapla ka,” sabi ni Tatay. Kan pag-abot sa uma nagdagos sinda sa kamalig. Ilinaag ni Lito an basket sa salog kan kamalig dangan nagluwas. Nagduman siya sa ataman na baka na nagsasabsab nin duot sa irarom kan kahoy. Ipinadagos niya paglakaw-lakaw palibot sa uma. Paglipas nin pirang minuto, natanaw niya an baka na nagrarara na nin tubig sa salog. “Lito, madya na! Magmirindal na kita,” apod ni Tatay. “Tatay, maiba po ako giraray saimo digdi sa uma sa sunod na Sabado,” sabi ni Lito. Maogmahon si Lito sa saiyang pagbisita sa uma. I

Pag-isipan Mo!

1. Siisay an mga nagbisita sa uma? 2. Ano an pagmati ni Lito sa pagduman niya sa uma? 3. Pwede mo daw masabi na nagbyahe sinda pasiring sa uma? Tano?

75 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

4. Gusto man nindong magbyahe? Sain nindo gustong magduman? 5. Ano an apod ta sa mga tawo na gusto pirming nagbibyahe? Sabihon Mo, Adalan Ta! Pag-adalan an kahulugan kan mga tataramon sa tsart.

C O

dalan

Kahulugan aksyon na tinampo o agihan paghiling gamit an mga mata signal o hayop na tataramon na nagsasabsab nin nagtatao nin duot pagirumdom porma nin tubig parte kan harong na nagsusulog

PY

Tataramon

baka

EP ED

salog

Ano an apod sa mga tataramon na ini? Ano an apod sa mga tataramon na igwa nin magkapirang kahulugan?

D

Pano mo maaraman an kahulugan kan tataramon na ginamit sa pangungusap? Tandaan:

May mga tataramon na igwa nin nagkapirang kahulugan. An kahulugan kan tataramon minadepende kun pano ini ginamit sa pangungusap.

76 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Naggagamit nin context clues para maaraman an tamang kahulugan kan tataramon. Purbaran Ta!

PY

Pag-adalan an mga ritrato dangan an pangungusap. Isurat an letra kan ritrato na nagpapahiling kan kahulugan kan pangungusap. Gibohon ini sa notebook. a.

C O

1. Paborito mi na magdalan nin teleserye sa banggi.

EP ED

b.

a.

2. Paso an inabot ni Iya kan dai siya naggamit nin pot holder.

D

b.

a. 3. Napasuka siya kan nakainom siya nin suka. b.

77 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sabihon Mo, Adalan Ta! An kada istorya igwa nin tawohan. Sinda an naggigibo nin aksyon saka nagtataram sa istorya. Mabibisto an saindang pag-uugali sa paagi kan pag-intindi sa saindang sinasabi saka ginigibo sa istorya.

makusog an boot onesto

Pangungusap Nakahiling si Anita nin gamgam na may lugad. Dinara niya ini sa harong saka inataman. Dakul an bunga kan tanom na mangga ni Tiyo Jose pero dai lamang niya ini pighihiras sa iba. Nahiling ni Janet an beynte pesos na papel sa ibabaw kan lamesa sa kantina. Kinua niya ini saka itinao sa saiyang maestra. Banggi na. Sinugo ni Nanay si Mark na magbakal nin bulong sa botika. May hilang kaya an saiyang tugang. Aram niya na kaipohan kan saiyang tugang an bulong. Dai pa lamang siya nakaduman nin solo. Kinua niya an flashlight dangan an pambakal. Dai naghaloy nakabalik na siya dara an bulong. Nag-adal na maray si Gracia para sa test. Inadalan niya an gabos na leksyon kan saiyang maestra. Siya an nakakua kan pinakahalangkaw na iskor.

Pag-uugali

EP ED

2.

maisip

C O

1.

maboot mainadal

PY

Basahon an mga sitwasyon. Itao an pag-uugali kan tawohan base sa saiyang gibo. Pilion an simbag sa mga lista sa ibaba.

3.

D

4.

5.

78 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan: Mailaladawan an tawohan sa istorya sa paagi kan pagbisto kan saiyang pag-uugali.

PY

An pag-uugali an nagsasabi kung anong klaseng tawo an tawohan sa istorya. Masasabi mo man an pag-uugali kaini base sa kung ano an saiyang sinasabi o ginigibo sa istorya. Purbaran Ta!

maogma maboot magalang matali dulsi

______ 6. ______ 7. ______ 8. ______ 9. ______10.

EP ED

______ 1. ______ 2. ______ 3. ______ 4. ______ 5.

C O

Ilaag an (9) kun an tataramon naglaladawan kan pag-uugali kan tawohan saka (x) kun dai. Gibohon ini sa notebook. matinabang maogmahon mahigos hugakon eskwelahan

Purbaran Ta Pa!

Basahon an mga pangungusap saka pilion sa lista sa Purbaran Ta! an pag-uugali kan tawohan.

D

______ 1. Nagtataong galang sinda Sandra saka Grace sa saindang paratukdo. ______ 2. Maghapon nagtrabaho sa uma si Tatay. ______ 3. Pinapaogma pirmi ni Maria an mga tawong namomotan niya. Pirmi siyang nagsusuba saka nakangirit sa gabos. ______ 4. Haboon kan aki an maglinig kan saiyang hawak. Habo niyang magkarigos saka magsipilyo nin ngipon. Nakakapagal para saiya an mga gibong ini.

79 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

______ 5. Kada aga naglilinig nin klasrum si Sarah. Sinisiguro niya na malinig an pisara saka pambura ni Miss Paz. Basahon Mo, Adalan Ta! Compound na Pangungusap

(saka)

C O

PY

Basahon an mga pangungusap. Pagsaroon an duwang pangungusap. Gamiton an pangkabit na tataramon na nasa panaklong para mabilog an compound na pangungusap. 1. Excited si Miss Dela Rosa. Maogma si Miss Ramos Simbag: Excited si Miss Dela Rosa saka maogma si Miss Ramos.

EP ED

(dangan) 2. Nagtatrabaho an ama para sa saiyang mga aki. Inaataman kan ina an saiyang mga aki. Simbag: 3. Nag-adal na marhay si Josie. Nakakua siya nin halangkaw na grado. Simbag:

D

(kaya)

(alagad) 4. Mahigos si Charito. Hugakon si Bryan. Simbag: (o)

5. Maduman siya sa saud. Masimba siya. Simbag:

80 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan: Igwa nin kumpletong ideya o kaisipan an payak na pangungusap. Nagtatapos ini sa tuldok (.).

Purbaran Ta!

C O

PY

Napoporma an compound na pangungusap sa paagi nin pagdugtong nin mga pangungusap na may kumpletong ideya o duwang sugnay na nakapag-iisa. Ginagamitan ini nin mga tataramon na saka, dangan, pero, o, alagad, o kaya para dugtongon an duwang kaisipan.

EP ED

Hain an kapadis ko? Pagkabiton an duwang pangungusap para mabilog an compound na pangungusap. Gamiton an tataramon na saka, dangan, alagad, o kaya tanganing mapagsaro an mga ideya. Isurat an mga pangungusap sa notebook. A B 1. Gusto ni Mark an Nag-eensayo siya sa magpinta aro-aldaw track aro-aldaw. Siya an nangengenot sa cheering squad.

3. Garo sira maglangoy si Erick

Nagkakanta man an kakambal niya sa banda.

4. Magayon magbayle si Rose

Nagbali siya sa contest sa pagdrowing.

5. Gustong manggana ni Ramil sa daralaganan.

Marikas pa siyang magdalagan.

D

2. Nagtutugtog nin gitara si Joseph sa banda.

81 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! Pag-adalan an Talaan kan Laog. Simbagan an mga hapot.

PY

1-7 8-39 40-76 77-99 100-124 125-150

C O

Leksyon 1 Leksyon 2 Leksyon 3 Leksyon 4 Leksyon 5 Leksyon 6

IKA ASIN AN SAIMONG LIBANGAN Pag-ulayan an Libangan………………… Pagdiskubre kan Kakayahan…………... Pagpauswag kan Kakayahan.………….. Paghiras sa Iba…. ……………………… Pagpatalubo sa Sadiri………………… Paglibang vs. Prayoridad………………

D

EP ED

1. Pira an leksyon sa libro? 2. Ano an titulo kan pinakahuring leksyon? 3. Sa anong pahina mo makukua an impormasyon manungod sa pagdiskubre kan kakayahan? 4. Anong impormasyon an makukua sa pahina 98? 5. Kun gusto mong maaraman an epekto kan paglibang, arin na leksyon an dapat mong basahon? 6. Sain na leksyon makukua an dikit na impormasyon manungod sa paglibang? 7. Gusto ni Attila na ihiras an saiyang talento sa saiyang tugang. Arin na leksyon an pwede niyang maipareho an saiyang eksperyensya? 8. Arin na leksyon an mapaliwanag kan kahalagahan kan prayoridad saka paglibang? 9. Kun gusto mong madiskubre an saimong talento, arin na leksyon an dapat mong basahon?

82 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan: Importanteng parte kan libro an Talaan kan Laog. Mahihiling ini sa mga enot na pahina kan libro.

PY

Mahihiling digdi an lista kan mga yunit, chapter, o istorya saka kun sain na pahina ini makukua.

Anong impormasyon an makukua sa Talaan kan Laog?

C O

Pano mo magagamit an mga impormasyon na makukua sa Talaan kan Laog? Post Assessment

EP ED

A. Basahon an istorya. Simbagan an mga hapot. Pilion an letra kan tamang simbag. Gibohon ini sa notebook.

D

Magkambal sinda Miko saka Myka. Tinawan sinda nin regalo Tiyo Bobby. Gusto ni Miko na saiya an bisikleta. Dawa na nagkakawat siya kan saiyang bola sa basketbol, habo niyang ipagamit an bisikleta ki Myka. “Dai ko man gagamiton an saimong bisikleta. Pwede daw na kawatan ko an saimong bola sa volleyball?” pakiulay ni Myka. “Dai pwede!” kurahaw ni Miko. “Bola ko ini. Igwa ka man munyika. Dai ka pwedeng magkawat kaini,” anggot na sabi ni Miko.

83 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Mga hapot: 1. Arin na ugali an ipinahiling ni Miko? a. kumpyansa b. makasadiri c. mayabang d. makiamigohon 2. Ano an namatian ni Myka sa ipinahiling na ugali ni Miko? a. maogma b. mamundo c. anggot d. takot

PY

3. Ano an naiisip mong ugali na igwa si Miko? a. makasadiri b. kamangmangan c. matinabang d. makiamigo

C O

4. Arin an mapatunay na makasadiri si Miko? a. Dai ka pwedeng magkawat kaini. b. Tinawan sinda ni Tiyo Bobby nin regalo. c. Dai ko gagamiton an bisikleta mo. d. Pwede ko tabi kawatan an bola mo?

B. Isurat an letra kan tamang simbag sa notebook.

D

EP ED

5. Arin an compound na pangungusap? a. Nakiulay si Myka na sublion an bagong basketball ni Miko. b. Nakarisibe nin regalo hali ki Tiyo Bobby sinda Miko saka Myka. c. Dai pinasubli ni Miko si Myka kan saiyang kawatan. d. Nagpasalamat an mga aki ki Tiyo Bobby kan saindang regalo dangan nagpoon na sindang magkawat kan mga ini.

6. Nagpoon na si Ramil maggatong kan saiyang sinapna. Dai naghaloy baga na an mga kahoy. Ano an boot sabihon kan may gurit na tataramon? a. parte kan hawak c. pantukod b. malipot d. nagkakalayong kahoy

84 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

7. Pagdugtungon an duwang payak na pangungusap.

PY

An mga babayi nagtula. An mga lalaki nagbayli. Arin an tamang pangungusap? a. An mga babayi nagtula kaya an mga lalaki nagbayli. b. An mga babayi nagtula pero an mga lalaki nagbayli. c. An mga babayi nagtula saka an mga lalaki nagbayli. d. An mga babayi nagtula kan an mga lalaki nagbayli.

C O

8. Pag-adalan an ritrato. Arin an tamang kahulugan kan tataramon na suso na ginamit sa pangungusap. a. Nagkakanap an suso. b. Kaipohan kan umboy an suso kan ina.

D

EP ED

9. Nahiling ni Miguel an kalayo hali sa kusina kan kataid nindang harong. Pinaisi niya an mga opisyales kan barangay. Nagkua siya nin baldeng may tubig dangan nagtabang sa mga bombero na mapundo an kalayo. Anong klaseng aki si Miguel? a. makusog an boot b. makasadiri c. mapagpasalamat d. masinunod-sunod

C. Pag-adalan an Talaan kan Laog. Pagbuhay na may Maray Salud Leksyon 1: Ano an Marhay Sa Hawak? ................... 1-18 Leksyon 2: Paglikay kaysa Pagbulong …………….. 19-36 Leksyon 3: Tamang Pag-ehersisyo ………………… 37-54 Leksyon 4: Food Trip: Ano an Tama Saimo? ............ 55-75

85 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

10. Arin na leksyon an dapat basahon kun gusto mo na maaraman an ehersisyo na tama saimo? a. Leksyon 1 b. Leksyon 2 c. Leksyon 3 d. Leksyon 4

C O

a. itago b. ngaran nin tawo

PY

11. Anong impormasyon an makukua sa pahina 32? a. Ehersisyo b. Giya sa Pagkakan c. Paglikay d. Tamang Bulong D. Pilion an kahulugan sa laog kan kahon. Isurat an letra kan saindong simbag sa notebook.

_____12. Isaray ibakal mo ako nin asin sa tindahan.

EP ED

_____13. Isaray mo na an mga sinablay ko. E. Pag-adalan an ritrato. Magsurat sa notebook nin 2 compound na pangungusap manungod sa ritrato.

D

14._____________________________________ 15. ____________________________________

86 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 9: Mga Ginagampanan Mi sa Samuyang Pamilya Sabihon Mo, Adalan Ta!

C O

PY

Basahon an mga pangungusap. Hanapon an kaparehong kahulugan kan tataramon na may kurit sa enot na pangungusap. 1. Nagdapog si Lolo nin dahon sa saiyang angog. a. Mahibog an dapog kan tanom na paroy sa uma. b. Oregano an dahon na dapog ni Ana sa saiyang gatok sa bitis.

EP ED

2. Mainit na marhay an panahon kaya nagkaigwa nin mga uka an uma. a. Nakaipit sa uka kan kahoy an sadit na gamgam. b. Dai nagpundo an aki sa pag-uka kan dai niya nakakan an paborito niyang ice cream.

D

3. Makintab an salog matapos ining lampasohon ni Ben. a. Dakul an sira sa salog ngunyan. b. Sa salog mo ilatag an banig. Tandaan:

Kadakul an tataramon na may iba-ibang kahulugan. An kahulugan kan tataramon minadepende kun pano ini ginamit sa pangungusap.

87 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Kaipohan pag-isipan kan parabasa kun pano ginamit an tataramon sa pangungusap bago siya makapagdesisyon kun ano an boot sabihon kaini. Purbaran Ta!

Mata na! Baka mahuri ka sa klase.

a.

b.

Hali sa tubo an asukar.

EP ED

2.

C O

1.

PY

Pilion an tamang ritrato para sa itinaong pangungusap. Isurat an letra sa notebook.

a.

Tama an saiyang mga simbag.

D

3.

a.

4.

b.

b.

Basa an aki.

a.

b.

88 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5.

Nagbubulos an aki.

a.

b.

PY

Sabihon Mo, Adalan Ta!

C O

Basahon an mga sitwasyon. Pilion an pag-uugali kan tawo na inilaladawan sa mga pangungusap. Isurat an simbag sa notebook.

EP ED

1. Binayaan ni Monita an mga hugasan sa lababo. Papahugasan niya ini ki Monina pagkabanggi. ______ si Monita. matinao mayong galang hugakon 2. Hinugasan ni Monina an gabos na hugasan na daing reklamo. maboot matinao matinabang

D

3. “Monita, itao ta an satuyang balon sa nagugutom na paralimos,” sabi ni Monina. _______ si Monina. mamundo anggot matinao 4. “Itao mo an balon mo,” sabi ni Monita. “Basta an balon ko dai ko ini itatao.” _______ si Monita. makasadiri maginirumdom makiamiga 5. ____ an namamati ni Monita. naoogma namumundo

nauuyam

89 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan! Ipinapahiling kun ano an ugali kan tawohan sa paagi kan saiyang sinasabi, ginigibo, iniisip saka namamatian.

Basahon Mo, Adalan Ta!

PY

Nagtatao man nin clue an sinasabi kan ibang tawohan manongod sa saiyang paguugali.

C O

Basahon an kada sitwasyon. Kumpletohon an tsart kan pag-uugali.

D

EP ED

“Missy! Madya!” anggot na apod ni Nanay. “Madali pa akong mapadarusay sa hagyanan kan matungtongan ko an saimong munyika”. “Patawad po Nanay,” paghagad tawad ni Missy. “Pero si Mimi po an nakawalat kan munyika diyan sa may hagyanan.” “Dai! Ika an nagkawat kaiyan subagong aga,” sabi ni Mimi. “Dai ka talaga tatao magsaray kan saimong kawatan pagkatapos mo ining gamiton.” Nagrason pa si Missy. “Tama na! Dai ka na makipagdiskusyon!” saway ni Mimi. “Kuanon mo na saka itago an mga kawatan na iyan. Sa susunod pirmi mong ilaag an mga gamit sa tamang laagan para makalikay sa aksidente.” “Iyo, tama si Mimi. Dai ta na paghalaton na may makulogan pa bago kita makanood magsaray kan satuyang mga gamit,” dagdag pa ni Nanay.

90 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tsart kan Pag-uugali Pag-uugali? siya …

Ebidensya? nin huli ta sa istorya siya …

Purbaran Ta!

C O

PY

Siisay? Bisto ko si …

EP ED

Basahon an mga complex na pangungusap. Isurat sa Kolum A an mga sugnay na nakakapag-iisa dangan isurat an sugnay na di - nakapag-iisa sa Kolum B. Gibohon ini sa notebook. 1. Naghali si Bert kan nag-abot an saiyang tugang. 2. Pagkatapos kong maghugas kan mga plato, nagdalan ako nin telebisyon.

D

3. Binisita mi an museo bago ini nagsara. 4. Huli ta dai pigmamantinir an tulay, nagaba ini. 5. Dawa nagkakan na si Ben nin dakul gusto pa niyang magkakan nin cake. Ano an complex na pangungusap? Pano ini napoporma?

91 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo! An complex na pangungusap igwa nin sugnay na nakapag-iisa dangan sugnay na di-nakapag-iisa.

Purbaran Ta Pa!

C O

PY

Napoporma ini sa paagi kan pagdagdag nin mga tataramon sa enotan kan sugnay na di-nakapag-iisa arog kan kan, pagkatapos, bago, huli ta, dawa, kawasa, mantang, kun, hanggang sa, kun sain, kun nuarin, saka iba pa.

EP ED

Basahon an mga pangungusap. Sabihon kun ini compound o complex na pangungusap. Isurat an simbag sa notebook. 1. Pinaduman kami sa masitasan kasuhapon pero mayo kaming ginibo duman.

D

2. May hilang si Alice kaya kaipohan niya magtinir sa harong sa laog nin sarong semana. 3. Nagduman an pamilya Montemayor sa evacuation center nin huli ta gusto nindang magtabang. 4. Dai makapagbisikleta sinda Lina saka Sarah kawasa kupos an ruyda kan bisikleta. 5. Nagbabasa nin magasin si Mama mantang naghahalat siya kan pag-abot kan bus.

92 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat

EP ED

C O

PY

A. Kumpletohon an complex na pangungusap gamit an mga tataramon na kun sain, nin huli ta, dawa, hanggang sa, saka mantang. 1. Nagduman kami sa Cebu ________ kadakul na magagayon na lugar an naabot mi. 2. Nag-eskwela si Marta na nakatsinelas _________ may lugad an saiyang bitis. 3. _______ na pig-imbitaran ako ni Lina, habo ko magduman. 4. Naghalat ako sa luwas kan tarangkahan ________ napagmata si Manay Lita. 5. Nagtinir kami sa library _______ an mga lalaki naglilinig sa klasrum. Basahon Mo, Adalan Ta!

Basahon an journal. Simbagan an mga hapot.

D

Abril 25, 2013 Dinarahan ako ni Papa nin asul na bisikleta. Uuboson ko an bilog na bakasyon para makanood akong magbisikleta. Excited na ako na mag-abot an bakasyon. Bert

Abril 27, 2013 Tatao na ako magbisikleta ngunyan. Tinukduan ako ni Papa alagad natumba ako sa basang tinampo kasuhapon. Nalugadan ako sa tuhod. Makulugon an lugad ko. Bert

93 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Mga Hapot: 1. Siisay an nagsurat kan journal? 2. Anong importanteng pangyayari an isinurat niya sa journal? 3. Ano an sinasabi kan journal manungod ki Bert? Tandaan:

EP ED

C O

PY

An journal sarong talaaldawan na pigsusuratan kan mga pangyayari sa satuyang buhay sa aro-aldaw. Maisusurat digdi an satuyang namamati, mga bagay na nagugustohan saka dai nagugustohan. Maisusurat man digdi an manungod sa mga tawo asin mga bagay sa satuyang palibot. Nakakatabang an journal tanganing marumdoman ta an mga importanteng pangyayari sa satuyang buhay.

Pagsurat nin Journal

Purbaran Ta!

D

Simbagan an mga hapot sa kumpletong pangungusap. 1. Anong mga importanteng pangyayari an saimong naeksperyensyahan kan Sabado? Magsurat nin duwang pangungusap. 2. Tano ta nangyari ini? 3. Ano an namatian mo manungod digdi?

94 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gamit an saimong simbag sa mga hapot magsurat nin journal sa saindong notebook gamit an giyang nasa ibaba. An Sakuyang Journal ________________ Petsa

Pag-agyat Idrowing saka Koloran.

C O

PY

___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ _____________________________.

EP ED

Maggibo nin drowing na mapahiling kan saimong journal dangan kuloran ini. Ihiras sa klase an saimong nagibo. Gibohon ini sa coupon bond. Basahon na maray an isinurat na journal. Laganan nin an kolum na naglaladawan sa saimong journal. Marka

D

Laog saka Pagkakaayos 1. Nakasurat nin pakaray, kumpleto saka malinaw an mga pangungusap. 2. Nakasurat nin kumpleto saka malinaw an mga pangungusap. 3. Dai kumpleto pero malinaw an mga pangungusap.

95 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Excellent - 6 Very Good - 5

C O

PY

Kalidad 1. An nakasurat sa journal tunay na eksperyensya kan aki saka malinaw na nasabi an mga detalye. 2. An nakasurat sa journal nagpapahiling nin kadikit na detalye saka nakakahawig sa isinurat kan ibang aki. 3. Kulang an mga detalyeng nakasurat sa journal. Pangkagabsan na Marka

EP ED

Good - 3 Fair

-2

Post Assessment

D

A. Basahon an mga pangungusap. Hanapon an kahulugan kan tataramon na may kurit sa mga ritrato. Isurat an letra sa notebook. 1.

Ingatan ta an satuyang mata para dai kita mabuta. a.

b.

96 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

2.

Kaipohan bakong luma an tubo na gagamiton sa tubig na inomon. a.

b.

Birthday ni Lola Lily. Tinawan siya ni Jiya nin birthday card, tolong pulang rosas dangan kinantahan siya kaini nin birthday song. ________ si Jiya. matinao

may galang

maginirumdom

Nagduman sa harong ni Pay Peping sinda Nilo, Joko, saka Lito. Pag-abot ninda duman nakiulay sinda ki Pay Peping kun pwede sindang makahagad nin hinog na sampalok para lutoong dulsi. Proyekto kaya ini ninda sa Home Economics. Nahiling ninda na kadakul nang hinog an bunga kan sampalok. “Dai pwede!” sabi ni Pay Peping. “Dawa na magkaralapa an mga bunga kan sampalok dai iyan pwedeng bawasan.” ___________ si Pay Peping.

EP ED

4.

C O

3.

PY

B. Basahon an mga sitwasyon. Pilion an pag-uugali kan tawo na inilaladawan sa mga pangungusap. Isurat an simbag sa notebook.

maboot

maimot

matinao

D

C. Basahon an mga pangungusap. Sabihon kun ini Compound o Complex na pangungusap. Isurat an simbag sa notebook. 5. Dawa gurano an pakiulay ninda Lito ki Pay Peping dai talaga sinda tinawan kaini nin hinog na sampalok. 6.

Mayo man sanang nangyari sa pakiulay ninda ki Pay Peping kaya naghanap na sana sinda nin ibang prutas na pwedeng dulsihon para sa proyekto ninda.

97 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

D. Magsurat nin sarong journal manungod sa nangyari saindo kan sarong semana na dai nindo malilingawan. An nasurat na journal mamarkahan kan saindong paratukdo base sa minasunod na criteria: Marka

D

EP ED

C O

PY

Laog saka Pagkakaayos Nakasurat nin pakaray, kumpleto saka malinaw an mga pangungusap. Nakasurat nin kumpleto saka malinaw an mga pangungusap. Dai kumpleto pero malinaw an mga pangungusap. Kalidad An nakasurat sa journal tunay na eksperyensya kan aki saka malinaw na nasabi an mga detalye. An nakasurat sa journal nagpapahiling nin kadikit na detalye saka nakakahawig sa isinurat kan ibang aki. Kulang an mga detalyeng nakasurat sa journal. Pangkagabsan na Marka

Excellent - 6 Very Good - 5 Good - 3 Fair

-2

98 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

3 PY

Mother Tongue-Based Multilingual Education

C O

Kagamitan ng Mag-aaral

Bikol

EP ED

Yunit 2

D

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa [email protected]. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas

i

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Mother Tongue-Based Multilingual Education – Ikatlong Baitang Kagamitan ng Mag-aaral Unang Edisyon, 2014 ISBN: 978-971-9601-94-4 Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

C O

PY

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.

EP ED

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, Ph D

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Mga Manunulat: Nelia D. Bamba Florita R. Matic Franlyn R. Corporal Arabella May Z. Soniega

Lilibeth A. Magtang Irene T. Pilapil Grethel Laura M. Cadiong Grace U. Rabelas

Claire B. Barcelona Raquel C. Solis Florinda Dimansal Victoria D. Mangaser

Konsultant at Editor: Felicitas E. Pado, PhD Rosalina J. Villaneza, PhD Editha Macayaon

D

Mga Tagasalin: Nemia B. Cedo, Franlie O. Ramos-Corporal, at Grace U. Rabelas Tagaguhit: Reynaldo A. Simple

Mga Tagapamahala: Marilette R. Almayda, PhD at Marilyn D. Dimaano, EdD

Printed by: Book by Media Press, Inc. Printed in the Philippines ____________

21-E. Boni Serrano Ave., Q.C. 721-2803, 726-6647

in joint venture with

Printwell, Inc.

38 Dansalan St., Mandaluyong City 533-2388

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Office Address: 5th Floor, Mabini Bldg., DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig City, Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072 E-mail Address: [email protected]

ii

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Talaan kan mga Laog Yunit 2 : Pag-aram kan Sakuyang Komunidad …....... Leksyon 10: An Sakuyang Komunidad: Pag-ataman kan Lambang Harong, Kapalibotan, 100

saka Pamilya ……………………..…………… Leksyon 11: An Sakuyang Komunidad: Kalinigan

PY

saka Sanitasyon ………………………………. 108 Leksyon 12: An Samuyang Komunidad o Pagtaraid ..

118

Leksyon 13: Istorya kan Samuyang Komunidad

C O

(Pano ini Nagkapangaran) …………………

127

Leksyon 14: An Samuyang Komunidad Ngunyan (Kaidto saka Ngunyan) ……………..……..… 132 Leksyon 15: Mga Tawo sa Samuyang Komunidad

EP ED

(Lokal na Herwe) ………………………………

141

Leksyon 16: Importanteng Lugar sa Komunidad (Mapa kan Eskwelahan) ……………………

147

Leksyon 17: Mga Importanteng Lugar sa Komunidad

156

Leksyon 18: Mga Importanteng Pangyayari 168

D

sa Komunidad …………………………………

iii

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Namomotan na mga aki, An mga kagamitan na ini makakatabang na maipahayag nindo an saindong mga iniisip, nasasaboot, saka namamati manungod sa saindong sadiri, pamilya, kabarkada, pati man sa saindong harong, eskwelahan, saka komunidad.

PY

Makakatabang ini saindo na makabasa nin may pagkasabot, na makanuod na mag-isip nin hararom, saka makapagtao nin matanos na rason. Makakanuod man kamo na magpahayag sa paagi nin pagsurat.

C O

Huli kan manunudan nindo sa librong ini ikakaogma nindo na maggibo saka magtaram manungod sa manlainlain na bagay sa saindong harong, eskwelahan, saka komunidad.

EP ED

Dai pagsuratan an librong ini huli ta gagamiton pa ini kan mga eskwelang arog nindo sa masurunod na mga taon. Sa pagsimbag kan mga gibohon, gamiton an saindong papel o notebook.

D

Maogmang pag-adal!

Mga Tagasurat

vi

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Yunit 2

D

EP ED

C O

PY

Pag-aram kan Sakuyang Komunidad

99 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 10: An Sakuyang Komunidad: Pag-ataman kan Lambang Harong, Kapalibotan, saka Pamilya

PY

Sabihon Mo, Adalan Ta! Basahon an urulay kan duwang eskwela.

Nakaistar ako sa 76 Tabuco, Naga City

D

EP ED

Sain ka nakaistar?

Ano an pangaran mo?

C O

Liza Santos an pangaran ko.

Ano an ihinapot? Ano an simbag sa mga hapot? Kun kaiba ka sa urulay, ano pa an iba mong ihahapot? Magkua nin kapareha. Midbidon an lambang saro sa paagi nin paghapot.

100 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan: May mga pansalidang naghahapot. Ini pig-aapod na pansalidang panhapot. An ano, siisay, sain, nuarin / kasuarin pig-aapod na mga pansalidang panghapot. Ini ginagamit sa pag-aram nin kaipuhan na impormasyon

PY

x An siisay naghahapot nin tawo. Halimbawa: Siisay an satuyang bisita? Siisay an makanta para sako?

C O

x An sain naghahapot nin lugar. Halimbawa: Sain sinda maduman? Sain mo gustong mag-istar?

EP ED

x An nuarin / kasuarin naghahapot nin oras o petsa. Halimbawa: Kasuarin naghali si Manoy? Nuarin kita mabisita ki Lolo saka Lola?

D

x An ano naghahapot nin bagay, ideya o pangyayari. Halimbawa: Ano an piggigibo mo? Ano an masasabi mo manungod sa eksibit?

101 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta!

EP ED

C O

PY

Magsurat nin mga hapot na ginagamit an mga pansalidang panghapot na siisay, ano, sain, o nuarin para sa mga pangungusap. 1. An istorya nangyari sa harong. 2. Nagbakasyon nin duwang semana si Mildred saka Nestor sa saindang pinsan. 3. Pigkua ni Nestor an mga hinog na prutas sa saindang natad. 4. Nagpuli sinda kan Domingo. 5. Maogma sindang pigsabat sa tarangkahan ninda Nanay, Tatay, saka tugang kong babayi. 6. Pigkugos ninda an lambang saro. 7. Pig-istorya kan mga aki an saindang maogmang karanasan sa baryo. 8. Piglinigan ni Mildred an harong. 9. Pig-apon ni Nestor an mga alang na dahon sa compost pit. 10. Maogma sindang nagkakan pagkabanggi. Purbaran Ta Pa!

Dagdagan nin tamang pansalidang panghapot an kada pangungusap. Gamiton an siisay, ano, sain, o nuarin.

D

1. _______ an gusto mong gibohon saaga? 2. _______ an madara nin burak sa eskwelahan? 3. _______ maabot an bagong paratukdo? 4. _______ gigibohon an programa? 5. _______ mo piglaag an mga bolpen? 6. _______ an bagong miyembro kan banda? 7. _______ an titulo kan librong pigbasa mo? 8. _______ an birthday mo? 9. _______ piggibo an assignment mo? 10. ______ mo pigtatago an mga gamit mo?

102 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Basahon an halipot na istorya. Tawan nin atensyon an mga importanteng elemento kaini. An Pangako ni Mila

C O

PY

Sarong aga, nakaisip si Mila na sorpresahon an saiyang paratukdo na si Ms. Romero. Dadarahan siya kaini nin mga burak. Nag-agi si Mila sa may plasa na may mga tanom na darakulang gumamela. Mababasa sa karatula an “Don’t pick the flowers!” Naghiling si Mila sa palibot. Kan marisa niya na mayo nin naghihiling kinua kaini an sarong gumamela saka nagdali-daling naglakaw pasiring sa eskwelahan.

EP ED

Nagpasalamat si Ms. Romero sa sorpresang dara ni Mila para saiya. Inomaw pa niya si Mila huli sa pagiging maginirumdom kaini.

D

Kan aldaw na ito manungod sa pagsunod sa mga pasabot sa karatula an leksyon ni Ms. Romero. Saro kaini an “Don’t pick the flowers!” Ipinaliwanag kaini an importansiya kan pagsunod sa mga ini. Narumdoman ni Mila an ginibo niya kan agang ito. Nagbasol siya saka hilom na nangako na masunod na siya sa mga pasabot sa karatula.

Simbagan an mga hapot sa saindong papel. 1. Ano an gustong gibohon ni Mila? 2. Tano ta dinarahan ni Mila nin burak an saiyang paratukdo? 3. Sain niya kinua an mga burak?

103 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

4. Pano niya napag-atid-atid na sala siya? 5. Tano ta kaipohan tang magsunod sa mga pampublikong karatula saka mga senyales? Tandaan:

PY

An mga elemento kan istorya iyo an lugar o kinamugtakan, mga tawohan, saka an mga mahahalagang pangyayari o plot.

C O

x An lugar o kinamumugtakan kan pangyayari (setting) nagsasabi kun sain o nuarin nangyari an istorya. An mga pansalidang panghapot na sain saka nuarin piggagamit sa paghapot manungod sa lugar o kinamumugtakan kan pangyayari kan istorya.

EP ED

x An mga tawohan (characters) sarong importanteng elemento kan istorya. Ini an naggaganap nin mahahalagang papel sa istorya. An hapot na siisay ginagamit tanganing maaraman an mga tauhan

D

x An plot nagpapahiling kan importanteng mga pangyayari sa sarong istorya.

Purbaran Ta! Kopyahon an graphic organizer dangan kumpletohon ini gamit an istoryang “An Pangako ni Mila.” Isurat an titulo sa tahaw dangan simbagon an apat na hapot. Gibohon ini sa notebook.

104 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Siisay?

Ano?

Sain?

Nuarin?

PY

Purbaran Ta Pa!

Ano an ipinapahayag kan istorya? Siisay an mga tawohan sa istorya? Sain nagduman an kambal? Nuarin ninda naaraman an sala nindang naginibo? Ano an nangyari pakatapos nindang maaraman an saindang sala?

EP ED

1. 2. 3. 4. 5.

C O

Kopyahon an mga pangungusap sa notebook. Kuritan an pansalidang panghapot.

Post Assessment

D

A. Anong hapot an pigsisimbag kan may kurit na tataramon sa pangungusap? Pilion ini sa kahon. Isurat an simbag sa saindong papel. Siisay

Ano

Sain

Nuarin

1. An mga aki nagdara nin mga boteng plastik sa eskwelahan. 2. An mga aki nagdara nin ginamit nang mga boteng plastik sa eskwelahan.

105 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

3. An mga aki nagdara nin ginamit nang mga boteng plastik sa eskwelahan. 4. Tinawanan an mga biktima kan baha nin mga nakapatos na pagkakan saka gamit. 5. Tinawanan an mga biktima kan baha nin mga nakapatos na pagkakan saka gamit.

PY

6. Tinawanan an mga biktima kan baha nin mga nakapatos na pagkakan saka gamit kan sarong semana.

C O

7. Ma-isponsor nin anom na bulan na feeding program si Don Jose Pidlaoan sa mga malnourish na mga aki sa Barangay Magalang. 8. Ma-isponsor nin anom na bulan na feeding program si Don Jose Pidlaoan sa mga malnourish na aki sa Barangay Magalang.

EP ED

9. Ma-isponsor nin anom na bulan na feeding program si Don Jose Pidlaoan sa mga malnourish na aki sa Barangay Magalang.

10. Ma-isponsor nin anom na bulan na feeding program si Don Jose Pidlaoan sa mga malnourish na aki sa Barangay Magalang.

D

B. Basahon an mga halipot na istorya. Aramon an lugar, mga tawohan saka plot kan istorya. Tawan man ini nin tamang titulo. Gamiton an graphic organizer. Gibohon ini sa papel. 1. Nagsakat sa Baguio an pamilya ni Mr. & Mrs. Fernandez tanganing magpiknik. Nag-atendir muna sinda kan misa. Pakatapos nagsakay sinda sa makokolor na banka sa Burnham Park.

106 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Titulo:

Lugar: Tawohan: Plot:

Lugar:

Tawohan:

C O

Titulo:

PY

2. Naglakaw-lakaw man sinda sa Mines View saka namakal sa SM Mall.

Plot:

D

EP ED

3. Kasuhapon, naghanda an mga eskwela ni Miss Lopez nin sarong programa sa kaomawan kan kapistahan ni San Juan Bosco. Ginibo ini sa saindang klasrum. Naghanda man sinda nin diit na pagkakan saka inumon. Dai man sinda nalingaw na mangadyi bago saka pakatapos kan saindang selebrasyon. Lugar: Titulo: Tawohan: Plot:

107 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 11: An Sakuyang Komunidad: Kalinigan saka Sanitasyon Sabihon Mo, Adalan Ta!

D

EP ED

C O

PY

Hilingon an ritrato. Ano an nangyayari sa kada ritrato? Ano an nagibo o naranasan mo na ipinapahiling sa ritrato? Ano an dapat mong gibohon pagkatapos kan mga siring na trabaho? Ipaaram ini sa mga kaklase.

108 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Basahon an tula na may tamang phrasing saka intonasyon. Ano an Kaipohan?

C O

PY

Tanganing buhok pakarhayon, sukray an kaipohan Tanganing maunat gusot na bado, plantsa dapat igwa man Sa pagpalas nin kuko, nail cutter an kaipohan Kun ika makarigos, tuwalyang malinig dapat yaon man

EP ED

Sa paglinig nin ngipon, sepilyo dapat igwa Hali an alpog kun panyo ginagamit ta Sa init, sa lipot protektado kita Kun malinig na medyas patos an bitis ta. Gamiton an sabon tanganing pirming mahamot ka Gabos iyan dapat na igwa ka Tanganing buhay pirming magayagaya. -LAM-

D

Ano an sinasabi kan tula manungod sa mga bagay na kaipohan mo tanganing pirmi kang malinig? Purbaran Ta!

Basahon an minasunod: Pangungusap A Kaipohan ko nin sabon tanganing pirming mahamot. Pangungusap B Kaipohan mo man nin sabon? Nagiging mahamot ka kun ginagamit mo ini? 109 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pano an boses kun binabasa mo an nasa pangungusap A? Pano an boses kun binabasa mo an nasa pangungusap B? Nuarin nagtataas o nagbababa an boses mo sa pagbasa? Tandaan: An pagbaba o pagtaas kan boses kun nagtataram pig-aapod na intonasyon.

Purbaran Ta Pa!

C O

PY

x An pababang intonasyon ginagamit sa hurihan nin sarong pangungusap, sa pagsugo o pakiulay saka sa mga hapot na dai nasisimbag nin iyo saka dai. x An pataas na intonasyon ginagamit sa mga hapot na nasisimbag nin iyo saka dai.

D

EP ED

A. Basahon an mga pangungusap nin may intonasyon na pababa. 1. Makulog na naman an ngipon mo. 2. Tano ta naghihibi ka? 3. Nay, darahon mo na tabi ako sa dentista ngunyan. 4. Gatok an mga ngaragngag niya. 5. Halaton ta an dentista. B. Basahon an mga pangungusap nin may pataas na intonasyon. 6. 7. 8. 9. 10.

Bago kaya iyan? Magayon man iyan na hilingon? Ano an ngipon mo makulog pa? Madigdi ka? Gusto mo nin dulsi?

110 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat Basahon an kada pangungusap. Isurat an PT kun ini may pataas na intonasyon saka PB kun may pababang intonasyon. Amay na nag-abot si Sara. _____ 2. Sain ka hali? _____ 3. Nahuri daw siya? _____ 4. Hilingon ko an ginibo mo. _____ 5. Igwa nin duwang parke saka garden an samuyang eskwelahan. _____ 6. Nahiling mo lamang an notebook ko? _____ 7. Nuarin an birthday mo? _____ 8. Pwede kang mag-iba sako sa party? _____ 9. Gutom na ako. _____ 10. Nagkarigos ka na?

EP ED

C O

PY

_______ 1.

Basahon Mo, Adalan Ta!

A. Basahon an halipot na istorya. Aramon an mga elemento kan istorya.

D

Si Anette na Makinawat

ni Lilibeth A. Magtang Isina-Bikol ni Grace Urlanda Rabelas

“Anette … Anette … Aneeeeette!” kurahaw ni Aling Sion sa pag-apod kan aking si Anette. Dangog-dangog siya kan enterong Barangay Malinig. Alagad dai lamang nagpapahiling si Anette. “Sain na naman daw nagduman an aking iyan,” sabi ni Aling Sion sa sadiri. Arog kaini pirmi. Banggi na dai pa nagpupuli si Anette hali sa pagkawat. Dai siya nagpupuli hanggang

111 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

dai naeenot na magpuli an saiyang mga kakawat. Pinakamahalaga saiya an pagkawat. Minsan ngani nalilingaw na siyang magkakan. Minsan dai pa siya nakakapangarigos. “Gutom na ako Nanay, makakan na kita,” sabi kaini minsan. Nagdiretso siya sa lamesa alagad pinatanidan siya na maghugas muna nin kamot bago magkakan.

PY

Alagad dai nagdangog si Anette. Padagos siyang nagkakan maski maati an kamot. Pakatapos magkakan nagluwas giraray siya tanganing magkawat maski lihis na sa oras.

EP ED

C O

Dai naghaloy, nag-uli na naghihibi si Anette. “Nanay, makulog an sakuyang tulak.” “Iyan an sinasabi ko saimo. Dapat na atamanon mo an saimong sadiri. Dai ka dapat nagpapalampas nin pagkakan saka kaipohan na pirmi kang malinig,” luhay luhay na sabi ni Aling Sion.

D

B. Simbagon an minasunod na hapot. 1. Siisay an aki sa istorya? 2. Ano an masasabi mo manungod saiya? 3. Siisay pa an ibang tawohan sa istorya? Iladawan siya. 4. Marhay daw na pangarogan si Anette kan ibang mga aki? Tano? 5. Ano an mga hulit kan ina ni Anette saiya? 6. Ano an ipinapahiling kaini manungod saiya? 7. Kun makakatao ka nin ibang kataposan kan istorya, pano mo ini tataposon?

112 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

EP ED

C O

PY

C. Iladawan si Anette gamit an graphic organizer.

Tandaan:

An mga elemento kan istorya iyo an lugar, tawohan saka plot.

x

D

x

Gamiton an siisay kun mahapot manungod sa tawo (tawohan). Gamiton an ano kun mahapot manungod sa pangyayari sa istorya (plot). Gamiton an sain saka nuarin kun mahapot manungod sa lugar o oras/panahon (lugar).

x

113 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta!

Basahon an mga pangungusap hali sa istoryang “Si Anette na Makinawat.” Ano an pwedeng ihapot sa kada pangungusap?

PY

Isurat an simbag sa saindong papel. Gamiton an tamang pansalidang hapot.

C O

1. Ugali ni Anette na magkawat hanggang banggi. 2. An pagkawat an pinakaimportante saiya. 3. Pakakakan nagluluwas tulos siya tanganing magkawat giraray maski lihis na sa oras. 4. “Nanay makulog po an sakuyang tulak.” 5. “Gutom po akong marhay.”

EP ED

Purbaran Ta Pa!

Hali sa istoryang “Si Anette na Makinawat,” kumpletohon an graphic organizer kan mga elemento kan istorya.

D

Si Anette na Makinawat

Lugar:

Tawohan:

Plot:

114 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Basahon an anunsyo. Hilingon an pinakaimportanteng detalye kan anunsyo saka isurat sa mga kurit sa ibaba. ANUNSIYO!

EP ED

Ano: Nuarin: Sain: Tano:

C O

PY

Dai nin laog sa eskwela sa aga, Oktubre 10, 2013. Magkakaigwa nin fumigation o pagpaaso sa bilog na eskwelahan. Ini gigibohon tanganing mahali an mga namok na pwedeng pagpunan nin hilang na dengue. Gabos na eskwela linalaoman na gigibohon an saindang mga homework saka mabalik sa klase sa sunod na aldaw, Oktubre 11, 2013.

Post Assessment

A. Magsurat nin tolong hapot manungod sa elemento kan minasunod na mga istorya. Gibohon ini sa notebook.

D

Istorya 1: Nangyari ini sarong banggi na turog na an gabos. Luhay-luhay akong nagluwas nin harong. Nahiling ako kan ido. Buminatok nin makusog an ido kaya napagmata an gabos. Mga Hapot: 1. __________________________________________ 2. __________________________________________ 3. __________________________________________

115 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PY

Istorya 2: Sarong maduros na hapon, nagkawat ako saka an amigo kong si James nin buradol. Naglayog nin halangkaw an buradol. Dai naghaloy, nasabit an buradol ko sa sanga nin kahoy. Nagsakat si James sa kahoy, kinua an buradol saka tinao sakuya. Nagpasalamat ako kay James. Mga Hapot: 1. __________________________________________ 2. __________________________________________ 3. __________________________________________

C O

B. Basahon an talata. Pagkatapos, kumpletohon an mga hapot sa ibaba nin mga tamang tataramon. Isurat an simbag sa saindong notebook o papel.

D

EP ED

Sarong aldaw, nagduman sa salog si Rey tanganing magdakop nin sira. Sabado kaidto kaya nagbali man an saiyang mga amigong sinda Manny saka Pong. Dakul an nadakop nindang sira. Ilinaag ninda ini sa sarong baldeng may tubig. Inapod ni Rey an saiyang mga barkada saka nagpuli. Pinalinigan ni Rey sa saiyang ina an mga sira tanganing ihawon ini. Paborito kan saiyang pamilya an inihaw na sira. Sa sunod na Sabado, maduman giraray siya sa salog tanganing magdakop nin mas dakul pang sira.

Ano

Sain

Nuarin

Siisay

116 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

1. __________ an nagdakop nin sira? 2. __________ an nag-iba saiya? 3. __________ niya piglaag an nadakop niyang sira? 4. __________ sinda nagduman pagkatapos magsira? 5. __________ an ginibo sa nadakop na sira? 6. __________ siya nagplano na mabalik sa salog

PY

tanganing magdakop nin sira?

7. __________ kaya an namit kan inihaw na sira?

8. __________ an ginigibo mo kun dai nin laog sa eskwela?

C O

9. __________ bako marhay magdakop nin sira sa katahawan nin dagat?

10. __________ an dapat gibohon bago magluwas para

D

EP ED

magdakop nin sira?

117 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 12: An Samuyang Komunidad o Pagtaraid Basahon Mo, Adalan Ta!

PY

Siisay an nakapurbar na mag-recycle? Ano an proyekto sa pag-recycle an ginibo kan Grade 3 Santos?

C O

Basahon an istorya.

Reduce, Reuse, Recycle

ni Lilibeth A. Magtang Isinalin sa Bikol ni Grace U. Rabelas

EP ED

An mga eskwela kan Grade 3 - Santos nakua na naman an titulong “Most Environment-Friendly Class.” Ikalimang taon na nindang nakukua an parehong titulo. Ipighiras ninda an sekreto kan saindang panggana.

D

Sabi ni Mr. Santos, istrikto niyang ipinapautob an “Ibulsa an sadiri mong basura.” Natukduan niya an mga eskwela na gibohon ini pirmi bako lang sa eskwelahan kundi pati sa harong. Ngunyan na taon an pinakadakulang proyekto kan klaseng Grade 3 - Santos iyo an pagrecycle nin mga bagay na ginamit na. Nangolekta sinda nin mga lumang gamit arog kan diyaryo, karton, bote, saka iba pa.

118 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Ipinapahiling sa graph an resulta:

5% cups 45% boteng plastik

30% lumang dyaryo saka magasin

PY

10% straws

C O

10% karton

EP ED

Hali sa mga kagamitan na ini nakagibo sinda nin mga paper mache vases, saradit na hayop saka pen holders. An nakuang kabaklan ginamit ninda sa pagpagibo nin comfort room sa saindang klasrum. Naglalaom si Mr. Santos na magiging gibo na kan mga tawo an mag reduce, reuse, saka mag recycle. Pwede pang magkakwarta mantang binabawasan an mga basura sa kapalibotan.

D

Pag-isipan Mo!

1. Siisay sa mga klase sa Malinig Elementary School an nanggana kan Most Environment-Friendly Award? 2. Siisay an paratukdo kan nangganang klase? Ano an kahanga-hanga niyang ugali? 3. Pano sinda nanggana sa contest? 4. Anong mga kagamitan an pinakadakul na nakolekta? Arin an pinakadikit? Arin an pareho lang?

119 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5. Ano an bagong nahaman ninda hali sa mga recycled na gamit? 6. Iladawan an klase ni Mr. Santos. 7. Ano an leksyon na itinutukdo kan istorya? Gibohon ini sa saindong papel.

Tandaan:

PY

Ano daw an gigibohon kan ibang klase kun mabali giraray sinda sa contest?

EP ED

C O

An pag-ukod kan mga pangyayari sarong kakayahan na kaipohan mong manudan. An pag-ukod pagsabi kan masunod na posibleng mangyari sa istorya. x Tanganing makatao nin marhay na ukod kaipohan na hilingon an mga itinataong clue. x An mga dati nang naaraman o ginibo makakatabang man na makagibo nin marhay na ukod. Purbaran Ta!

D

Mag-isip nin posibleng kataposan kan minasunod na istorya. Seleksyon 1 Pinatanidan kan ina si Ben na dai paggamiton an kompyuter kun mayo siya sa harong. Alagad may pig-istorya si Jerry na barkada ni Ben manungod sa sarong bagong kawat sa kompyuter. Naisip ni Ben na dai man siguro maririsa kun gagamiton niya an kompyuter sa dikit na panahon. Ginamit niya an

120 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

kompyuter alagad napindot niya an salang buton kaya napara gabos an ginibo kan nanay niya. Pigpurbaran niyang hanapon ini alagad dai na niya ini nakua. Pigpundo niya an kompyuter saka naglaog sa saiyang kuwarto. Dai naghaloy pigpaandar niya giraray an kompyuter. Ano kaya an sunod na nangyari? Seleksyon 2

C O

PY

Naglalakaw papuli hali sa eskwelahan si Lianne saka Rose kan marisa ninda an sarong bagay sa agihan, sadit ini saka kolor brown. Pinurot ninda. Pitaka palan. Binuksan ini ni Rose. May laog ining 500 pesos. Nagkahilingan an duwa. Naisip ni Lianne an bagong munyika na gusto niya. Naisip man ni Rose an sapatos na gusto man niya. Nagpundo an duwa saka nag-isip-isip.

EP ED

Ano kaya an sunod na nangyari? Sabihon Mo, Adalan Ta!

Basahon an minasunod na tataramon ribayan

kabarkada

pakarhayon

buhian

kataid

kakanon

giraan

kaiba

sublion

halian

kasugpon

D

taramon

An mga tataramon na ini may root word saka kasugpon na tataramon na inaapod na affix. An affix pwedeng prefix o suffix.

121 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Root Word

Affix

Kahulugan

Bagong Kahulugan Tataramon

Prefix Suffix

ka-

parte pareho

ribayan

magkua nin iba

kasugpon

parte kan sarong bagay

EP ED

sugpon

-an

gibohon an sarong aksiyon

taramon

PY

ribay

gibohon an sarong aksiyon

C O

taram

-on/ -hon

ipahayag an sadiri sa paagi nin pagtaram

Tandaan:

An affix sarong silaba na pigsusugpon sa root word tanganing makahaman nin bagong tataramon.

D

x An affix pwedeng prefix o suffix. x An prefix pigdadagdag sa enotan kan root word. Nababago kaini an kahulugan kan root word ta may bagong tataramon na nahahaman. x Samantala, an suffix pigdadagdag sa hurihan kan root word.

122 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta!

EP ED

Purbaran Ta Pa!

C O

PY

Itao an kada kahulugan kan tataramon. baguhan – kilohon – dulokon – gibohon – halion – bayaan – dumanan – gakudan – hubaan – kabaryo – kasakay – kakwarto – kaparong –

Magporma nin bagong tataramon gamit an root word sa enot na kolum. Gamiton an -on, -an, ka-. Isurat man an bagong kahulugan kan tataramon. Gibohon ini sa notebook. Hal. hali

-halion

- maggibo nin aksyon nin paghali

D

bakal hapit bilang sirang laba grado taram grupo linya lugar

123 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat Isurat an tamang panghapot para makumpleto an pangungusap. Gibohon ini sa notebook.

Siisay

C O

Kiisay

PY

Sain

Arin

EP ED

Ano

D

1. _________ sa mga babayi an may pinakamagayon na bado? 2. __________ na bado an may pinakasimpleng disenyo? 3. __________ an may pinakamarhay na kapadis? __________ an selebrasyon? 4. __________ sa mga okasyon na naatendiran mo an pinakamemorable? 5. __________ nangyari an okasyon?

124 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat Pa!

tasa 5%

45% boteng plastik

PY

Magsurat nin mga hapot manungod sa impormasyon na nasa pie chart. Gamiton an tamang panghapot. Isurat an saindong simbag sa papel.

30% lumang magasin saka diyaryo

C O

10% straw

EP ED

10% karton

Post Assessment

A. Basahon an halipot na istorya. Sunodon an direksyon na ipinapagibo.

D

Gustong makahaman nin pigurin gibo sa dalipay si Chloe. Duwa an gusto niyang gibohon - elepante saka sadit na ido. Pinili niyang gibohon an elepante. Luhay-luhay niyang pigporma an dalipay tanganing maging magayon na elepante. Pigdisenyo niya ini nin pauro-utro hanggang sa magustohan niya ini. Kaipohan ining magin magayon saka espesyal huli ta ginigibo niya ini para sa sarong espesyal man na tawo, an saiyang ina. Saro sa paboritong kolektahon kaini iyo an saradit na pigurin nin hayop. Pigpatong niya an pigurin na elepante sa sarong karton sa salog saka marikas na nagdalagan paluwas

125 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

tanganing apodon an saiyang ina. Inapod man niya an ibang kaharong tanganing ipahiling an ginibo niya. Pabalik na siya, nahiling niya an saiyang tugang na lalaki saka an mga kabarkada kaini na nagkakawat nin bola. Saro-saro ining nagluwas. Paglaog ni Chloe sa harong, nahiling niya an nangyari sa ginibo niyang elepante.

Root Word

Boot Sabihon kan Bagong Tataramon

EP ED

kolektahon apodon kaharong kabarkada gibohon

Affix

C O

Bagong Tataramon

PY

B. Base sa saimong binasa, kumpletohon an table na nasa ibaba kan mga kaipohan na detalye. Gibohon ini sa papel.

C. Suratan an blangkong kurit nin arin, kiisay, ano, siisay, tanganing makumpleto an hapot.

D

1. ______________ an gustong makagibo nin pigurin na dalipay? 2. ______________ an pinili niyang gibohon? 3. Para _______________ niya ini ginibo? 4. _______________ na pigurin an nakalaag sa salog kan harong? 5. ______________ an nangyari sa ginibo niya?

D. Isurat sa saindong papel an posibleng maging kataposan kan istorya.

126 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 13: Istorya kan Samuyang Komunidad (Pano ini Nagkapangaran) Sabihon Mo, Adalan Ta!

PY

Basahon an mga tataramon. Mapapakarhay mo daw ini sa alpabetong pagkasurunod? Arin an tataramon na dapat maenot sa Set A? Set B? Set B

magsabi magdesisyon magpahingalo maghanap magdara

EP ED

nagsabi nagdesisyon nagpahingalo naghanap nagdara

C O

Set A

Masasabi mo daw an boot sabihon kan lambang tataramon? Ano an mga ugat na tataramon kaini?

D

Pareho daw an boot sabihon kan tataramon sa Set A kan sa Set B? Tano? Tandaan:

An nag- saka an mag- mga prefix na idinadagdag sa mga ugat na tataramon na nagpapahiling kan panahunan kan pandiwa. An nag- idinadagdag kun ipapahiling mo na an aksyon o hiro nangyari na o tapos na. An mag- idinadagdag sa ugat na tataramon kun ipapahiling mo na an aksyon o hiro mangyayari pa sana o gigibohon pa sana.

127 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta! Magdagdag nin prefix na nag- o mag- sa tataramon na nasa panaklong para makumpleto an pangungusap.

EP ED

C O

PY

1. _________ (uli) si Mr. Ramos na mamundo dahil sa nawaran ini nin trabaho. 2. Kaipohan niyang ____________ (hanap) giraray nin trabaho para dai magutom an saiyang mga aki. 3. _______ (duman) siya sa siyang barkada para maghagad nin tabang. 4. Sinabihan siya kaini na __________ (duman) ki Mr. Hermedia para maghapot kun igwa pang bakante sa kumpanya niya. 5. _______ (pasalamat) siya ki Mr. Hermedia sa trabahong itinao kaini. Purbaran Ta!

Gibohon an minasunod sa saindong notebook. Maglista nin limang pandiwa.

D

Idagdag an nag- saka an mag- sa kada ugat na tataramon (root word). Gamiton an mga tataramon na binilog sa paagi nin pagsurat nin pangungusap.

Basahon Mo, Adalan Ta! Basahon an istorya dangan simbagan an mga hapot manungod digdi.

128 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

An Higanteng Bagtingan sa Binalatongan inistorya giraray ni Lilibeth A. Bagtang isinalin ni Joanlie Faye Ramos Corporal

C O

PY

Kan enot na panahon, sa banwaan kan Binalatongan, igwa nin sarong lumang simbahan na may higanteng bagtingan. Mayo nin siisay man an nakakapatanog kan bagtingan nin solo sana. Kaipohan sampulong tawo an magtarabang sa pagbutong kan gakod para mapatanog ini. An tanog kan bagtingan nagdadara nin pagsakit sa mga bados. Nakukuanan sinda kan saindang pigbabados dahil sa sobrang kusog kan bagting. Minakawsa man ini nin paglinog kan kadagaan. Kan nahaman an bagong simbahan, nagdesisyon an mga tawo na ibalyo an bagtingan duman.

D

EP ED

Alagad bako ining madaling gibohon. An bagong simbahan yaon sa balyo nin sapa kaya kaipohan ining iagi duman. Saro pa, dahil sa sobrang kadakulaan kaini, maski an sanggatos na darakulaon saka makukusog na turo dai ini madara-dara. Nagtarabang na an gabos na makukusog saka darakulaon na lalaki sa banwaan alagad padikit-dikit sana ninda ining nahihiro. Sa dikit na hiro nagpupurundo sinda para magpahingalo. Kan nasa katahawan na sinda kan sapa, nahulog an bagtingan saka luminubog sa pinakahararom na parte kan sapa. Dai na nungka ini nahiling kan mga tawo. Kadakul an nagsasabi na binabantayan ini nin sirena. Magayon siyang babayi sa itaas na parte kan saiyang hawak alagad an kabanga sira. May mahamis ining boses pagnagkakanta. Kadakul an nagsabi na an saiyang mahamis na boses nagdadara nin peligro sa mga may makusog na boot na maghanap kan bagtingan. Maski siisay man an magpurbar na kuanon an bagtingan, nalalamos ini.

129 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo!

C O

PY

1. Sain nangyari an istorya? 2. Ano an igwa sa lugar na ini? 3. Siisay an apektadong marhay pagnagbabagting o nagtatanog ini? 4. Tano ta hahalion ninda an bagtingan duman sa lumang simbahan? 5. Ano an nangyari sa bagtingan kan ibinabalyo ninda ini sa sapa? 6. Nakua pa daw ninda ito? Tano? 7. Ano an pwedeng maging kataposan kan istoryang ini? Tandaan:

EP ED

An pagtao nin hula o ukod kan pwedeng mangyari sa istorya inaapod na prediction. Para makagibo nin maray na prediction kaipohan na hilingon na marhay kan nagbabasa an lambang detalye sa binabasang istorya.

Purbaran Ta!

D

Basahon dangan magpredict.

Biglang naglaog sa sarong engrandeng okasyon an aki na may maating bado saka ludas na pantalon. Kan nahiling niya na kadakul na tawo an nag-oogma sa masisiram na kakanon saka inumon, buminali man ini. Nagkua man siya kan saiyang mga gustong kakanon sa lamesa. Sinasabayan niya an tugtog mantang nagkakakan. Dai naghaloy, nagrani saiya an dakula saka halangkaw na lalaking nagpaokasyon.

130 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sa sarong pangungusap, sabihon kun ano an sunod na nangyari sa istorya. Isurat ini sa saindong papel. Purbaran Ta Pa!

C O

bagtingan sirena sapa turo higante bados boses makusog simbahan kadagaan

EP ED

_____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____

PY

Uya an pirang tataramon na hali sa istorya. Pakarhayon ini sa alpabetong pagkasurunod sa paagi nin paglaag kan mga numerong 1 – 10. Gibohon ini sa papel.

Post Assessment

A. Bilogan an mga tataramon na may prefix. Gibohon ini sa papel.

D

nagdalagan nigo magtanom masa

mangga nasa nagsakay magurang

nagsakdo mag-ogma luma naging

B. Magpili nin limang tataramon sa Test A dangan gamiton ini sa pangungusap. Gibohon ini sa papel.

131 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PY

C. Lagan nin numerong 1 – 10 para maipahiling an alpabetong pagkasurunod kaini. Gibohon ini sa papel. ______ lamesa _______ dekorasyon ______ tukawan _______ salog ______ hagdanan _______ kusina ______ bintana _______ atop ______ kagamitan _______ kuwarto

C O

Leksyon 14: An Samuyang Komunidad Ngunyan (Kaidto saka Ngunyan)

EP ED

Sabihon Mo, Adalan Ta!

Basahon an mga pangungusap na hali sa sanaysay na “Magturuwang Kita.”

D

1. An pagtabang sa kada saro iyo an ispirito kan teamwork. 2. An ideya kan teamwork an nagtutulod kan lambang saro na magtarabangan. 3. Maski anong bagay posibleng mangyari kun an kada saro matabang. 4. Gabos nanggagana bilang sarong grupo dangan gabos man pwedeng madaog bilang grupo.

Igwa daw na mga pangngaran na pigribayan kan mga tataramon na may kurit? Kun an mga tataramon na ini pigribay sa mga pangngaran, ano an apod kaya kaini?

132 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pira daw an pinag-uurulayan sa tataramon na “kada saro,” “lambang saro,” “maski ano?” Tano ta nasabi mo iyan? Pira daw an pinag-uurulayan sa tataramon na “gabos?” Tano ta nasabi mo iyan? An mga tataramon na ini inaapod na indefinite pronouns.

Ano an mga indefinite pronouns? Tandaan:

PY

Tano ta inaapod sindang indefinite pronouns?

EP ED

C O

An mga tataramon na nagriribay sa mga pangngaran, alagad mayo nin partikular na sinasabing pangngaran inaapod na indefinite pronouns. An lambang saro, kada saro, maski ano, maski siisay, saka gabos mga halimbawa kan indefinite pronoun. Ginagamit sinda sa mga saruan na pagbilang kan pangngaran pwera sa indefinite pronoun na gabos. Purbaran Ta!

D

Kopyahon an mga indefinite pronoun sa lambang pangungusap sa papel. 1. Lambang saro dapat magtao nin ideya para an programa maging maray. 2. Naubos kan kalayo an gabos na yaon sa lugar. 3. Nagdara nin mga donasyon an kada saro para sa mga biktima kan bagyong Yolanda. 4. Sabi ninda maski ano pwedeng darahon para sa proyekto. 5. Maski siisay pwedeng magbali sa basketbol.

133 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa!

C O

PY

Kopyahon an mga pangungusap sa notebook. Bilogan an indefinite pronoun / pronouns sa lambang pangungusap. 1. Maski siisay man an madakop na nangongopya dai na ini pwedeng magpadagos kan pag-eksamin. 2. Handa na an gabos sa party. 3. Kaipohan an lambang saro magtabang para matapos an research. 4. Maski anong instrumento pwede mong tugtugon sa konsyerto. 5. Nagdara nin mga gulay an kada saro sa mga eskwela. Basahon Mo, Adalan Ta!

EP ED

Ano an pagbabagong nangyari sa banwaan kan Santa Catalina? Aramon ta sa paagi nin pagbasa kan seleksyon. An Sakuyang Komunidad, Kadto saka Ngunyan ni Gretel Laura M. Cadiong Isina-Bikol ni Jazzle Frank Ramos Corporal

D

Dating sarong simpleng komunidad an Santa Catalina, an banwaan na sakong pinaghalian. Kuntento sa buhay an mga tawo dawa mayong kuryente. Iniilawan kan gasera dangan karaba an mga harong saka tinampo. Nagdadara nin kaogmahan sa lambang saro an liwanag kan bulan lalo na kun an mga tawo, kamagurangan man o kaakian, nasa tinampo para mag-iristoryahan o magkarawat. Nagtatao nin pagkakalibangan saka impormasyon an mga transistor o radyo. Haros an kada saro magkabiristohan kaya mayo nin siisay man na naghahadit sa mga mararaot na elementong nagtatambay sa mga dalan.

134 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo!

C O

PY

An pagkauso kan modernong teknolohiya an nagpabago kan banwaan. Ngunyan, dai na masyadong bisto an mga tawo sa komunidad huli ta mas gusto nindang magtinir sa laog kan harong para libangon an sadiri sa paagi nin pagdalan nin telebisyon o pagkawat sa kompyuter. Uminuswag an banwaan alagad an salang gawi o paggamit kan mga modernong teknolohiya dai nakatabang sa relasyon kan lambang miyembro kan komunidad. Uminibang marhay an pinaghalian kong banwaan. An modernong teknolohiya nakatabang na marhay sa pag-uswag kan buhay nin tawo alagad nagpaluya kan relasyon kan mga tawo.

D

EP ED

Simbagan an mga hapot. 1. Anong klaseng banwaan an Santa Catalina kaidto? 2. Anong pagbabago an dinara kan modernong teknolohiya sa banwaan? 3. Ano an marhay na naitao kan pagbabagong ini sa Santa Catalina? 4. Tano ta nagdulot man an pagbabago nin bakong marhay na bagay sa sinabing banwaan? 5. Tano ta nasasabi ining disbentahe o bakong marhay na sitwasyon? 6. Ikumpara an banwaan kan Santa Catalina kaidto saka ngunyan. 7. Arin sa paghuna nindo an marhay na istaran, an Santa Catalina kaidto o an Santa Catalina ngunyan? Tano ta nasabi mo iyan?

135 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta! Pag-adalan ta an mga tataramon na hali sa seleksyon na “An Sakuyang Komunidad, Kaidto saka Ngunyan.” Tataramon

Boot Sabihon

Root Word

Boot Sabihon

kadakul magurang na magurang / grupo nin magurang kaakian kadakul aki na aki/ grupo nin aki

gurang sa komunidad / ina saka ama

(prefix ) an kundiska yon nin pagi(suffix) ging dakul / an grupo

huben sa komunidad

(prefix ) an kundiska yon nin pagi(suffix) ging dakul / an grupo (prefix ) an kundiska yon na pagi(suffix) ging dakul/ han grabe

PY

Boot Sabihon

EP ED

C O

kamagurangan

Affix

D

kaogmahan

grabe an namamatian na ogma

ogma

pagmati

Ano an narisa nindo sa mga tataramon? Ano an nagigibo kan affixes sa mga ugat na tataramon?

136 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan:

PY

An affixes mga pantig na idinadagdag sa mga ugat na tataramon. Pwede ining prefixes saka suffixes. May boot sabihon an mga affixes na kun pigdadagdag ini sa ugat na tataramon nariribayan kaini an boot sabihon kan tataramon. Purbaran Ta Pa!

kasolterohan kadaragahan kahubenan kapinsanan kapadian

D

EP ED

1. 2. 3. 4. 5.

C O

Itao an boot sabihon kan mga tataramon.

137 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat Kumpletohon an puzzle. Gamiton an mga clue sa ibaba kan puzzle. Pababa: 1 – grupo nin aki 2 – grupo nin tubig 3 – dakul na gamit

PY

Pahigda: 1 – grupo nin kamatis 2 – grupo nin magurang 3 – grupo nin bukid 4 – grupo nin plato

1

2

3

EP ED

2

C O

1

3

4

D

Purbaran Ta!

Pakarhayon sa paagi nin alpabetong pagkasurunod an mga tataramon. Gamiton an numerong 1 – 8. ____ ____ ____ ____

magayon babayi maogma blangko

____ ____ ____ ____

istorya itao masitas bukid

138 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pano pinapakarhay an mga tataramon sa alpabetong pagkasurunod? Ano an ginibo mo kun pareho an poon na letra kan tataramon? Tandaan:

Purbaran Ta Pa!

C O

PY

An mga tataramon pwedeng pakarhayon sa paagi nin alpabetong pagkasurunod. Para mapakaray ini sa arog kaining paagi, tawan nin konsiderasyon an enot na letra kan tataramon. Kun duwa o dakul an tataramon na pareho an enot na letra, an sunod na letra an dapat na hilingon.

Pakarhayon an mga tataramon sa alpabetong pagkasurunod. Gibohon ini sa saindong papel. sapa, pamaypay, labot, kua, apa, namok, lapis agom, kali, manok, tapayas, plato, pastor, huri, hantik dahon, digdi, delubyo, duman, dorobo kamagurangan, kapadian, kaakian, kadagatan, kahubenan 5. graba, grado, gatas, gastos, klase, kalso, kintab

EP ED

1. 2. 3. 4.

D

Post Assessment

A. Pilion an tamang indefinite pronoun para makumpleto an lambang pangungusap. 1. (Maski ano, Gabos) nangangaipo kan tabang kan lambang saro. 2. (Maski ano, Maski siisay) pwedeng itabang sa biktima kan bagyong Yolanda. 3. Kaipohan na mag-adal an (maski ano, kada saro) para lumangkaw an saiyang resulta sa NAT.

139 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

4. (Maski sain, Maski kiisay) ka magduman basta makakua ka nin magagayon na burak. 5. Sabi mo kaya (maski ano, maski kiisay) pwede kong gamiton. B. Lagan nin affix an mga ugat na tataramon na tama sa boot sabihon kan bagong tataramon. Boot Sabihon kan Bagong Tataramon grupo nin pinsan grupo nin dagat grupo nin gulay grabe pagogma an namamatian grupo nin babaying paratukdo

PY

Root Word

Bagong Tataramon

1. pinsan

C O

2. dagat 3. gulay

EP ED

4. ogma 5. maestra

C. Pakarhayon an mga tataramon sa alpabetong pagkasurunod. Laagan ini nin numerong 1- 10.

D

____ ____ ____ ____ ____ ____ ____ ____ ____ ____

sampaguita rosas gumamela sunflower ilang-ilang kanding pabo pating elepante ayam

140 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 15: Mga Tawo sa Samuyang Komunidad (Lokal na Herwe) Purbaran Ta! Search – A – Word

D A T T M B A S Y A M D A S A

A B O I R S M A S I B A I D O

M O L M D I O Y M N O R A Y M

A S K I A B O B E M I L E A S G Y A M A S K I A A E L E S I S B L A M M T Y A T A M A A S A M Y M A B S M B P A B S O K A O Y H A K S I S M A Y N I R K K A S K G A Y I M O K I S G D S B B I A A B M A O S N N R A G Y S O T O O Y A T E R A Y

C O

A G A B S I K I A S Y N S T B

D

EP ED

K E B O M A S K I S A I N O G

PY

Maghanap nin mga tataramon sa grupo nin mga letra. Pwede pahigda, patindog, o patagilid an porma. Bilogan an tataramon na nakua mo. N I N I B B O S O A Y A B N S

O N O K A D A S A R O A S K I

Mga Tataramon na Hahanapon: simile maski ano kada saro

maski kisay maski sain gabos

metaphor lambang saro

Ano an ideya mo sa mga tataramon na ini? Pamilyar ka sa mga tataramon na ini?

141 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta!

EP ED

C O

PY

Pilion dangan kuritan an tamang indefinite pronoun tanganing makumpleto an pangungusap. 1. (Maski ano, Maski siisay) gustong magbayle sa programa. 2. (Gabos, Kada saro) kan sakuyang pinsan madalan kan programa ta sa eskwelahan. 3. Kun madangog mo (kun ano, kun siisay) an nagtataram mantang nagdadalan nin programa, sabihon mo sakuya. 4. Pigtatao mo man kaya an saimong lapis (maski kiisay, lambang saro). 5. Naoogma an satuyang paratukdo huli ta (lambang saro, gabos) kita yaon sa programa. 6. (Maski siisay, Maski ano) habong magbayle sa programa. 7. (Gabos, Lambang saro)may paninindugan sa saiyang pagtubod. 8. Nailaag mo an saimong lapis (kun sain, kun nuarin) sana. 9. (Maski siisay, Maski ano) pwede kong bakalon. 10. (Maski kiisay, Maski siisay) an madangog nindong nagtataram mantang nagte – test, isabi nindo sako.

D

Basahon Mo, Adalan Ta!

May naaraman na kamong mga Pilipino na nanggana sa International Beauty Contest? Siisay ito? Basahon an bareta. Aramon kun pano nakua ni Bea Rose an titulong 2013 Miss International.

142 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Miss International 2013

ni Jo-Francis Ramos Corporal, RM, RN

EP ED

C O

PY

Halangkaw saka masarig arog kan kawayan si Bea Rose Santiago. Siya an naging brilyanteng bitoon kan 66 na mamagayon na contestant kan Disyembre 17, 2013 sa Shinagawa Prince Hotel Hall. Sa tahaw kan magayon na musika dangan mga nagkikinang – kinang na ilaw na garo mga bitoon, kasing kusog kan daguldol an paganunsiyo kan saiyang ngaran bilang 2013 Miss International. Ipigladawan si Bea Rose kan Bb. Pilipinas Charities Inc. (BPCI) na garo siya rosas sa katahawan kan hardin sa Tokyo. Kasing kintab niya an sarong dyamante na sa kinang kaini pinapahiling an gayon, kusog - boot, kabinian saka katalian kan sarong Pilipina. Nagdakula sa Cataingan, Masbate si Bea Rose. Duman siya nag-eskwela nin elementarya saka duwang taon sa hayskul bago naglipat sa Toronto, Canada kun sain tinapos an kursong Communications. Nagtatrabaho siya bilang sarong modelo sa Elite Model Management. Bago niya nakua an titulong Miss International 2013, idinulot niya an saiyang pagbali sa contest sa mga biktima kan bagyong Yolanda. Sabi niya, “Kun manggana ako, madara ini nin kaogmahan sa lambang saro sa sainda.”

D

Pag-isipan Mo

1. Siisay an Pilipina na nakakua nin titulong Miss Intermational 2013? 2. Anong klaseng boot igwa si Bea Rose sa mga biktima kan Yolanda? 3. Sa hiling mo daw, ipinag-uurgulyo ni Bea Rose an saiyang pagiging Pilipino? Tano? 4. Ano sa paghuna nindo an pagmati kan mga Pilipino sa panggana niyang ini?

143 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5. Tano ta dapat tang iurgulyo an satuyang pagiging Pilipino? Tano ta pigkumpara si Bea Rose sa kawayan? sa rosas? sa dyamante? Ano an mga tataramon an ginamit para maipahiling an pagkumpara? An pagkumparang ini inaapod na simile.

Tandaan:

C O

PY

Ano pa an mga tataramon na ginamit na pinagkumparahan ki Bea Rose? Tano ta pigkumpara siya sa bitoon? Naggamit daw nin tataramon na “arog kan” “kasing” o “garo” an mga parirala? An pagkumparang ini inaapod na metaphor.

EP ED

An simile saka metaphor mga paagi nin pagkumpara. Ginagamit ini para maging mas magayon saka nakakadulot nin interes an mga pangungusap. An simile naggagamit nin mga tataramon na “garo” “kasing” o “arog kan” sa pagkumpara. An metaphor nagkukumpara man. Ginigibo kaini an sarong bagay na maging iba sa paagi nin pagtao kaini nin bagong pangaran.

D

Purbaran Ta!

A. Kumpletohon an mga parirala. Mag-isip nin simile na makakapagayon o makakatao nin interes sa pagbasa. Gibohon ini sa notebook. 1. 2. 3. 4. 5.

arog kahamis kan __________ kasing linig kan ___________ garo kaputi kan ____________ arog kakaskas kan __________ arog katagas kan ___________

144 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gibohon ini sa notebook. Mag-isip nin metaphor para iladawan an minasunod: 1. 2. 3. 4. 5.

An sakuyang ina ______________________. Si Senador Miriam Defensor Santiago _____________. An bag ko na pano nin libro ______________. Siya __________________sakuya. An barkada ko ____________________.

PY

B.

Purbaran Ta Pa!

C O

Pakarhayon an mga tataramon sa alpabetong pagkasurunod sa saindong notebook.

EP ED

1. kanding, bus, taon, bandera, pana, saldang, oso, kandila, mata 2. lalaki, bola, lampara, katig, ubak, prutas, payo, kahoy, zoo, rampa 3. duros, maluto, tulay, bolpen, lamesa, kama, tabay, pating, yema

Pag-agyat

D

Basahon an talata. Pakarhayon an mga tataramon na may kurit sa alpabetong pagkasurunod. May bola si Maris. Ginagamit niya ini para makikawat sa saiyang mga pinsan. Kada kataposan nin semana nagduduman sinda sa parke tanganing magkawat. Pag may eskwela, tinatago niya ini sa kabinet para dai ini makua kan tugang niyang nguhod.

145 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Post Assessment A. Kuritan an tamang indefinite pronouns. Gibohon ini sa notebook. 1. (Gabos, Maski siisay) na lalaki nagralaog sa klasrum.

PY

2. Itatarao ta ang mga regalong ini (maski ano, maski sain) pa kita makaabot. 3. (Lambang saro, Maski siisay) nagmamawot na makapasar sa eksamin.

C O

4. (Kada saro, Maski sain) dapat magtarabangan sa ikauuswag kan banwaan.

5. Nagduman an (gabos, maski siisay) na aki ni Lolo Isko sa saiyang harong kan Pasko.

EP ED

B. Ano an ipinapahiling kan kada pangungusap? Isurat an S kun simile dangan M kun metaphor. Gibohon ini sa saimong papel.

D

1. Mga kambal-tuko sinda Bebot saka Neneng. Pirmi ko sindang nahihiling na magkaibanan. 2. An pinsan kong si Kiel matibay maglangoy. Garo na siya sira maglangoy. 3. Garo na siya kuhol maghiro. Haros mapaturog na ako sa kahahalat saiyang makatapos. 4. Garo na siyang gamgam magkakan. Haros dai na madutaan an kakanon. 5. Sarong bangungot an paglunad mi sa bus haling Manila. Grabe an pagmati mi pagnaaagihan kan bus an mga lubak na dalan alagad dai ini nagluluhay.

146 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

C. Kumpletohon an parirala sa ibaba nin simile. Gibohon ini sa papel. 1. An aking lalaki kasing sadit kan ________________. 2. An cellphone garo ___________________. 3. An barahibo kan ayam kasing yumhok kan ___________. 4. An pagkagutom ko arog kan ________________. 5. An ngirit kan sakuyang ina kasing hamis kan __________.

C O

PY

D. Kumpletohon an parirala nin metaphor. Gibohon ini sa papel. 1. An eksamin ___________________. 2. Ngunyan _______________________. 3. An kabarkada ko _____________________________. 4. Pag nakakakua ako nin halangkaw na marka, pagmati ko __________________. 5. Ako _________________________.

EP ED

Leksyon 16: Importanteng Lugar sa Komunidad (Mapa kan Eskwelahan)

Pre Assessment

D

A. Sabihon an tamang indefinite pronoun para makumpleto an lambang pangungusap. lambang saro gabos maski kiisay maski ano maski nuarin 1. Gusto kong ihiras an tinapay sa _____________ sa saindo. 2. An pagtatao nin galang dapat gibohon kan ________. 3. ___________ na mga eskwela tatawan nin mga gamit sa eskwelahan.

147 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

4. “Dai pwedeng __________an pagpasa kan proyekto,” sabi ni Mam Ramos. 5. ___________ na sana baga an inilaag ko sa bag niya.

C O

Sabihon Mo, Adalan Ta!

PY

B. Sabihon kun an mga pangungusap naggagamit nin simile, metaphor, o idomatic expressions. 1. Nanunuag na toro an kadagatan. 2. Pagmati niya pagsadiri niya an kinaban. 3. Kasing puti kan snow an panganuron. 4. Makukua mo an simbag ko pagputi kan uwak. 5. Si Bernabela garo anghel sa buhay ko.

Basahon an mga indefinite pronouns.

kada saro lambang saro maski ano maski siisay

EP ED

gabos

D

Arin sa indefinite pronoun na ini an ginagamit para sa tawo? Arin an ginagamit para sa bagay? Arin na indefinite pronoun an pwedeng gamiton sa tawo saka sa bagay? Arin digdi an indefinite pronoun na pagbilang na saruan? Arin man an pagbilang na pandakulan? May mga indefinite pronoun man kamong aram? Isurat ini sa papel. Tandaan: An indefinite pronoun mga tataramon na pansalida sa tawo o sa bagay alagad dai kaini eksaktong sinasabi kun siisay o ano sinda. An indefinite pronoun pwedeng pagbilang na saruan o pandakulan.

148 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo!

Basahon Mo, Adalan Ta!

PY

Nabisita mo na an gabos na lugar sa saimong eskwelahan? Ano an mga naabot mo? Sabihon mo kun arin an paborito mong lugar sa saimong eskwelahan dangan sabihon man kun tano ta ini an paborito mo.

C O

Basahon an istorya “An Byahe sa Eskwelahan” nin may tamang rikas, tono dangan ekspresyon. An Byahe sa Eskwelahan

ni Jeiahly Fae Ramos Corporal

EP ED

Hali sa sarong multigrade school sa may sulnupan, nagbalyo si Marco sa Sto. Domingo Central School. An bago niyang eskwelahan dakulaon na kapareho kan mayong kataposan na lapad kan kapatagan. Saro-saro niyang hinihiling an mga edipisyo, pati na an mga kaakian na nagkakarawat saka nagdadaralagan na garo mga gamgam sa kalangitan.

D

Kan pig-anunsyo ni Mr. Eduardo Hernandez, an saiyang maestro, na malibot sinda sa enterong eskwelahan, namatian ni Marco na an puso niya naging drum na marikas na nagkukurubkutob sa kaogmahan. An enot na destinasyon iyo an opisina kan prinsipal. Kataid kaini an school library. Mahilig magbasa si Marco kaya naogma siya kan mahiling niya an mga manlain-lain na libro saka iba pang basahon sa library. Kan paglaog ninda sa Science Room, nahiling niya an mga saradit na planeta kan kalawakan kaya namatian ni Marco na garo yaon siya sa luwas kan kinaban. Naghapit man sinda sa iba-ibang klasrum arog kan industrial arts room,

149 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

home economics room, saka an computer room. Binisita man ninda an klasrum kan kindergarten. Naaraman ni Marco na an bago niyang eskwelahan igwa nin clinic saka guidance center. Igwa man nin mahiwas na room para sa mga paratukdo mantang naghahalat sinda na magpoon an klase.

C O

PY

Dinara man sinda ni Mr. Hernandez sa likod kan eskwelahan kun sain nagtipon an mga aki sa botanical garden, mini-forest area, saka vegetable garden. Igwa man na mahiwas na playground kun sain igwa nin seesaw, swing, saka iba pang pasilidad sa pagkawat na gustong mapurbaran ni Marco. Nahiling man niya an nagkakapirang study sheds sa palibot kan eskwelahan. Igwa man mga kubeta o CR saka mga drinking station. An pinakahuring edipisyo na saindang pigbisita iyo an opisina kan superbisor kan saindang distrito na nasa suway na direksiyon kan opisina kan Prinsipal.

EP ED

Pagkatapos kan saindang paglibot, namati ni Marco na nasa ika-siyam siyang alapaap kaya nakugos niya ang saiyang maestro dangan nagsabi, “Salamat po, Sir! Maogma an satuyang biyahe!” Pag-isipan Mo!

D

1. Sa enot, ano an pagmati ni Marco sa bago niyang eskwelahan? 2. Sain sinda enot na nagbisita? Siisay an namidbid niya duman? 3. Ano pa an mga klasrum saka edipisyo na binisita ninda? 4. Maliban sa mga klasrum saka edipisyo, ano pa an lugar na dinumanan ninda? 5. Igwa man kitang arog kaining lugar sa satuyang eskwelahan?

150 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan:

PY

6. Ano an pagmati ni Marco pagkatapos kan paglibot ninda? Ano an ginibo saka sinabi niya sa saiyang maestro? 7. Maogma daw talaga an biyahe ninda? Tano ta nasabi mo iyan? 8. Arin kaya an lugar sa eskwelahan an pirming dudumanan ni Marco? Tano ta nasabi mo yan? 9. Ano an paborito mong lugar sa saindong eskwelahan? Tano ta gusto mo an lugar na ini?

C O

An summary sarong halipot na bersyon kan halabang basahon na materyal. An paagi kan pagkua kan main idea kan istorya o anumang basahon inaapod na summarization.

EP ED

Mga Simpleng Paagi na Dapat Tandaan 1. Silensyong basahon an teksto nin duwang beses. Pero sa mga istorya, o anuman na literary text, an pagbasa nin may makusog na boses makakatabang.

D

2. Tawan nin importansya an titulo kan teksto ta makakatao ini nin ideya kun manungod sain an teksto. 3. Kuanon an mga importanteng detalye sa tamang pagkakasunod-sunod kaini. 4. Markahan o tandaan an mga importanteng detalye gamit an mga key words. Tandaan an pagkakasunod-sunod kaini base sa pangyayari sa istorya o teksto.

151 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5. Bawasan an listahan kan keywords para makabilog nin topic sentence. 6. Gamiton an sadiring tataramon maliban sa quotation.

Purbaran Ta!

PY

Dangogon an istoryang Recess na babasahon kan saimong paratukdo. Dangan isurat an mga detalyeng hinahagad sa ibaba:

C O

Titulo kan Istorya: __________________________________ Tawohan sa Istorya: _______________________________

EP ED

Setting: ___________________________________________ Plot/Pangyayari (pasunod-sunod): 1st _______________________________________________ 2nd _______________________________________________ 3rd _______________________________________________

D

4th _______________________________________________ Kataposan kan Istorya: ____________________________

152 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! Composition Writing

Sabihon Mo, Adalan Ta!

C O

Basahon an mga ekspresyon.

PY

Base sa ginibo sa Purbaran Ta!, pakarhayon o i-organisar an saindong simbag. Magsurat nin duwang talatang summary kan istoryang Recess gamit an indefinite pronoun. Gibohon ini sa ibang papel.

EP ED

pagputi kan uwak an kasimbagan nasa kamot mo mahamis na kamundoan sarong ribong dagom sa puso ko kama nin mga rosas

Ano an apod sa mga ekspresyon na ini? Pag-isipan Mo!

D

An simile an pagkumpara sa duwang magkaibang bagay gamit an tataramon na “arog,” “garo,” o “kasing.” An metaphor paagi man nin pagkumpara. Nagigibong iba an sarong bagay sa paagi nin pagtao digdi nin bagong pangaran. An idiomatic expression sarong parirala o pangungusap na kun sain an kahulugan kaini dai maitatao base sa mga reglamento kan gramatika.

153 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

la

Purbaran Ta!

Basahon an tula. Guritan an mga idiomatic expressions, bilogan an simile dangan ikahon an metaphor na ginamit sa tula. Gibohon ini sa notebook. Uran

PY

ni Franlie Ombao Ramos

C O

Garo na ako omboy pagnagturog Napapagmata sa uran na nagtatanog An bagsak sa atop garo na martilyo Nakakaistorbo sa naggagantsilyo.

EP ED

Sa luwas kan bintana nahihiling ko An bulos kan uran baston baga ni lolo Rocket an hiro hali sa panganoroon Pag-abot sa daga mahamis na inumon. Lambang tinanom labi-labi an kaogmahan Sa darang biyaya na namit kan kalangitan Lalawgon kan mga burak masisinggaya man Napapabayle an dahon na nahayahayan.

D

Biglang luminuhay tanog na makusog Pagmating mahayahay lalong uminurog Mabalik na giraray ako sa pagturog Tanganing tumalubo na bilog-bilog.

154 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sabihon Mo, Adalan Ta! Pag-adalan an table sa ibaba: Nagtao nin kinseng aytem na quiz si Mr. Ramos sa klase niya sa English. Uya an mga iskor kan anom na matitibay niyang eskwela. English 15 9 14 14 10

Math 15 18 20 21 12

Science

24 21 15 16 8

PY

Filipino 30 15 19 27 35

C O

Eskuwela Alcorin, Armando Barameda, Jayson Belmonte, Oscar Cruz, Sherwin Dela Vega, Pedro

Simbagan an mga hapot manungod sa table.

D

EP ED

1. Siisay sa mga aki an nakakua kan pinakahalangkaw na iskor sa quiz sa English? 2. Siisay sainda an nakakua nin parehong iskor sa English? 3. Siisay an nakakua nin pinakahababang iskor sa English? 4. Kun pagsararuon an iskor sa gabos na subject, siisay an may pinakahalangkaw na resulta? 5. Siisay man sainda an may pinakahababang iskor sa gabos na subject? 6. Base sa saindang mga iskor, arin an subject na madali para sainda? 7. Naging mas madali daw an pag-intindi nindo kan mga data gamit an table?

Ano an boot sabihon kan table? Ano an ginigibo ta sa mga data na nasa table?

155 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan: An table nagpapahiling nin mga data na nakasurat sa row saka column .

Post Assessment

PY

Gibohon an minasunod gamit an saindong papel.

A. Gamiton an mga indefinite pronoun sa pangungusap.

C O

B. Magsurat nin duwang pangungusap na may simile, metaphor, dangan idiomatic expressions.

EP ED

Leksyon 17: Mga Importanteng Lugar sa Komunidad

D

Sabihon Mo, Adalan Ta!

Sabihon an mga tataramon. buhay kakanon nabasa naglaom isaray sala

isipon maluto laba

Pwede daw na an sarong tataramon na ini magkaigwa nin duwa o sobra pang boot sabihon?

156 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta! Kopyahon an pangungusap na nagsasabi kun ano an nasa ritrato. Gibohon ini sa saindong papel. 1. Nabasa si Julia sa uran.

PY

2. Nabasa ni Julia an uran. 3. An dahon nabasa ni Julia.

C O

1. Kadakul an kakanon sa lamesa. 2. Kakanon ni lolo an litson.

EP ED

3. Kakanon kan mga gurang an mga pagkakan. 1. Sala an ginigibo niya sa telebisyon. 2. Nasa sala siya nagdadalan telebisyon.

D

3. Sala-sala an sala ninda.

Tandaan:

An word with multiple meanings sarong tataramon na may iba-ibang boot sabihon. Minadepende ini kun pano an tataramon ginagamit sa pangungusap.

157 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! Basahon saka intindihon an mga pangungusap sa ibaba. Itao an boot sabihon kan tataramon na may kurit na ginamit sa pangungusap. Isurat an boot sabihon kaini sa ikatolong kolum. Gibohon ini sa saindong notebook.

Pangungusap

Boot Sabihon

PY

Word with Multiple meanings

Dapat isaray man nindo an mga samhod saka lampaso.

EP ED

isaray

C O

Isaray, darahon mo an mga baso digdi.

An buhay importante sa lambang saro satuya.

D

buhay

maluto

Maogmahon an mga magurang ni Lito kan nakua siyang buhay pa sa laog kan hararom na kalot. Dakul an sinapna ni Nanay Selang maluto. Maluto ako nin adobong manok atyan.

158 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Laba na mantang mainit pa an saldang.

naglaom

Arog kaini an laba kan pila sa kantina? Naglaom si Rosa na makakakua siya nin regalo ngunyan na Pasko.

PY

laba

C O

Nadakop na ni Mam Ramos si naglaom kan urig sa klasrum.

Pag-isipan Mo!

EP ED

Dai daw kamo nagngangalas kun tano ta an ibang tawo sa saindong komunidad pirming sibot sa laog nin sarong aldaw?

Ano kaya an pigsisibotan ninda?

Sain kaya sinda nagduduman? Ano kaya an paborito nindang lugar?

D

Igwa man kamong paboritong lugar sa saindong komunidad?

Idrowing nindo an saindong paboritong lugar sa komunidad. Gibohon ini sa papel.

159 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Basahon an tula na may tamang pagbasa saka intonasyon. Mga Aldaw kan Semana

ni Joeshua Frank Ramos Corporal

PY

Sa aldaw nin Domingo kadaklan nagsisimba Nag-aatendir nin misa, nangangadyi sa Diyos ta Pagkatapos kan misa, maralakaw-lakaw na Sa mga mall, sa parke, an aldaw inuubos ninda.

C O

Lunes kun minapoon kasibotan kan pamilya Mga magurang nagraralaog sa trabaho ninda Kitang mga aki eskwelahan an destinasyon ta Matatapos an sibot pag Biyernes umabot na.

EP ED

Pag-aldaw nin Sabado namumurak an saudan Mga tawo sa wala, sa tuo, an barakalan Pangangaipo kan pamilya pighahandaan na Nganing an sunod na semana mahayahay sinda. An kada aldaw kan semana igwa nin pag-ogma Sa eskwelahan, sa simbahan, maski sain pa Eksperyensya sa kada aldaw nadadagdagan Bagong kaaraman nagtatao nin karahayan.

D

Pag-isipan Mo!

Simbagan an mga hapot. 1. Ano an titulo kan tula? 2. Siisay an nagsurat kan tula? 3. Sain nagduduman an mga tawo pag aldaw nin Domingo? 4. Ano an boot sabihon kan ikaduwang saknong? 5. Sain nagduduman an mga tawo pag aldaw nin Sabado? Ano an ginigibo ninda? 6. Ano an mga lugar an nasambit sa tula?

160 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sabihon Mo, Adalan Ta!

PY

7. Ano an naintindihan mo sa linyang, “Eksperyensya sa kada aldaw nadadagdagan Bagong kaaraman nagtatao nin karahayan?” 8. Ano ta tinawan kan nagsurat nin titulong “An Aldaw kan Semana” an saiyang tula? 9. Igwa daw talaga nin pag-ogma sa kada aldaw kan semana? Tano? 10. Ano an gustong ipaabot kan tula?

C O

Gamiton an enot hanggang ikapitong hapot na nasa itaas para makagibo nin summary kan tula. Isurat an hapot sa enot na kolum dangan an simbag sa ikaduwang kolum. An enot ginibo na para saimo. Gibohon ini sa notebook. Mga Simbag Joeshua Frank Ramos Corporal

D

EP ED

Mga Hapot 1. Siisay an nagsurat kan tula? 2. 3. 4. 5. 6. 7. Tandaan:

An summary halipot na bersyon kan halabang istorya, o anuman na basahon. An proseso kan pagtipon kan main idea kan basahon na materyal inaapod na summarization. Bakong pagkopya o pagtuom kan mga detalye an summarizing. Ini an hararom na pag-intindi kan

161 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

binasang materyal sa paagi kan pagkua nin mga importanteng detalye o ideya gamit an sadiring tataramon o bokabularyo. Isinusurat ini sa paagi nin talata. Purbaran Ta!

C O

Sabihon Mo, Adalan Ta!

PY

Balikan an tulang “Mga Aldaw kan Semana.” I-summarize an tula sa limang pangungusap. Isurat an saimong sarong talatang summary sa malinig na papel.

Sabihon an mga linya sa tulang “Mga Aldaw kan Semana” kun sain ginamit an mga pansalidang pangngaran.

EP ED

Gamit an table sa ibaba, magkopya nin mga pangungusap na may pansalidang tataramon dangan isurat ini sa enot na kolum. Isurat an pansalidang pangngaran sa ikaduwang kolum dangan isurat kun anong pangngaran an pigsalidahan kaini sa kolum 3. Gibohon ini sa papel. An enot na pangungusap ginibo na para saindo.

D

Linya / Pangungusap

Nag-aatendir nin misa, nangangadyi sa Diyos ta.

Pansalidang Pangngaran

Pangngaran na Pigsalidahan

ta

mga tawo

162 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan:

PY

An pansalidang pangngaran ginagamit na panribay sa mga pangngaran o ngaran nin tawo, lugar, o bagay. x Nominative Pronouns an apod sa mga tataramon na iriniribay sa subject o pinaguulayan sa pangungusap. Halimbawa: Ako, Siya, Ika, Kita, Kami, Kamo, Sinda

C O

x Genitive Pronouns an apod sa tataramon na nagtutukoy sa agent o may sadiri kan bagay sa pangungusap. Ini pwedeng maging possessive o locative.

EP ED

o Ini locative kun nagtutukoy sa lugar. Iniiba digdi an mga tataramon na duman, digdi, dyan. Halimbawa: Digdi sakuya. Digdi samuya. Diyan saimo. Diyan saindo. Duman saiya. Duman sainda.

D

o Ini possessive kun nagpapahiling nin pagsasadiri. Halimbawa: Ini an sakuyang baso. Iyan an kusina mi. Iyan an plato ta. Iyan an kutsara mo. Ini an plato nindo. Ito an kotse niya. Ito an sira ninda.

163 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta! Kumpletohon an mga pangungusap. Gamiton an sakuya, saimo, saiya, samuya, satuya, saindo, o sainda.

C O

PY

1. Ipinapatao an regalong dara ko ni Mam Santos. Sabi niya itao ko ini ______. 2. Ini an harong ninda Mr. & Mrs. Dela Vega. Pula an kolor kan atop kan harong _______. 3. Nagbakal ako nin saro pang bolpen. Duwa na _____ bolpen. 4. Itinao ko ki Mila an napurot kong payong. _________ palan idto. 5. Nanggana sinda Marco, Jake, saka Jazzle sa basketbol. ________ an pinakahalangkaw na tropeong iyan.

EP ED

Sabihon Mo, Adalan Ta!

D

Pag-adalan an table sa ibaba. Ano an impormasyon na itinatao kan table? Pansaruan Pandakulan Nomi- GeniNomi- GeniPerson Oblique Oblique tive native native tive Case Case Case Case Case Case 1st nyamo samo / samuya Person sako / kami / / mi ako ko sato / sakuya kita nyato satuya / ta 2nd ika mo saimo kamo nindo saindo Person 3rd nya / siya saiya sinda ninda sainda Person niya

164 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo! 1. Ano an mga personal pronouns na pansaruan para sa 1st person? 2nd person? 3rd person?

PY

2. Ano an mga personal pronouns na pandakulan para sa 1st person? 2nd person? 3rd person? Purbaran Ta!

C O

Pilion an tamang pansalidang tataramon na makumpleto kan pangungusap. Isurat an saimong simbag sa papel. 1. Nagkakarawat an mga aki. Naoogma __________. (sinda, sainda, ninda)

EP ED

2. Pirmi ________ nagkakawat kan sakuyang nguhod na tugang. (kami, samuya, ko) 3. Binakal ni Tatay an bisikleta para __________. (sakuya, ninda, niya) 4. Maestra si Miss Pulido. Pigtutukdo _____ an Reading and Language. (ko, mo, niya)

D

5. Binakalan kami ni Nanay nin sapatos. Sinulot ____ na an para sakuya. (ko, mo, niya) 6. An mga lalag na hayop kaipohan mag-istar sa sadiri ________ istaran. (kaming, mong, nindang) 7. Pito kaming magtururugang kaya aro-aldaw dakul an labahan ____. (mi, nindo, ninda)

165 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

8. “Pula man palan an sapatos ____,” sabi ni Maria ki Ana. (ko, mo, niya) 9. Nagsubli ako nin bolpen ki Mam Ramos. Ibinalik ko na _______ an bolpen na sinubli ko. (sakuya, saimo, saiya)

Post Assessment

PY

10. “Bago an awto ______?” hapot ni Liza ki Marcos. (mi, nindo, ninda)

C O

Simbagan an minasunod. Isurat an simbag sa saindong papel. A. An mga tataramon na may kurit sa pangungusap igwa nin nagkapirang boot sabihon. Bilogan an tataramon sa panaklong na nagtatao kan boot sabihon kan tataramon sa pangungusap.

EP ED

1. Naglaom an mga aki na maabot an saindang Lolo saka Lola sa aga. (nasaradohan, nag-asa) 2. Domingo ngunyan kaya kaipohan nindang tanoman nin petsay an mga plot. (aksyon nin pagtanom, lugar na tatanoman)

D

3. Limang yarda an laba kan telang puti. (aksyon nin paglaba, sukol)

4. Suya na ako sa adobong manok. Pirmi na sana kaya ini an panira ta. (sawa na, nauuyam) 5. Mara, kuanon mo an nilabonan na batag sa kaldero. (alang, ngaran nin tawo)

166 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

B. Kumpletohon an talata sa paagi nin pagsurat kan tamang pansalidang pangngaran sa blangko. Pilion an tataramon sa laog kan kahon. saimo

ko

niya

sainda

ka

ninda

mo

PY

ika

Sarong hapon, nag-uli si Luis na naghihibi. niyang babayi.

C O

“Ano ta naghihibi _____ Luis?” hapot kan tugang “Nawara an lapis ____,” simbag ni Luis.

Nadangog ini kan ______ ina. Luminuwas ini sa kusina

EP ED

para makibali sa ulay _________.

“Pano nawara an lapis ____?” hapot kan ina ______. “Dai ____ aram, Mama. Paghuna ____ nasa laog kan

bag ____ idto,” simbag ni Luis.

“Sa susunod hilingon mo an _______ mga gamit bago

D

ka magpaeskwelahan,” sabi kan ina. “Si Manay man kaya dai _____ pigrisa kun kumpleto an

mga gamit ____,” simbag ni Luis. “_____an dapat na magrisa kan mga gamit ____,” hatol kan ina. “Siguradohon ____ na kumpleto an _______ gamit bago ____ mag-eskwelahan.”

167 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 18: Mga Importanteng Pangyayari sa Komunidad

Sabihon Mo, Adalan Ta!

PY

Basahon an mga pangungusap hali sa istorya na “Family’s Day Out.”

EP ED

C O

1. Nagdali-dali sinda Rene saka Reina na nagduman sa banyo kun sain sinda nagkarigos saka nagpakarhay kan sadiri. 2. Kun ano sana an gamit na kaipuhan sa pag-swimming iyo sana an inimpake ninda. 3. “Kun arin an itinao mong swimsuit iyo an dadarahon ko,” maogmang sabi ni Reina. 4. “Dai ka magrayo saka magduman sa tubig nin solo. Iyan an dapat mong rumdomon!” an sabi ni Mang Lito. Pag-isipan Mo!

D

1. Ano an narisa mo sa mga pangungusap? 2. Ano an mga tataramon na may kurit? 3. Ano an apod sa mga tataramon na may kurit? 4. Arin sa tataramon sa pangungusap an pigtutukoy kan relative pronoun? Ano an apod kaini?

168 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan:

C O

Purbaran Ta!

PY

An relative pronoun sarong klase nin A pansalidang pangngaran na kumbinasyon nin kun saka pangsalidang naghahapot. May relasyon ini sa pangngaran na yaon sa pangungusap (antecedent) dangan paminsan kinakabit kaini an duwang pangungusap. Kun sain, kun ano, kun arin, kun siisay, kun pano an mga halimbawa kan relative pronoun. An iyan kabali man sa relative pronoun.

EP ED

Bilogan an relative pronoun saka guritan an pangngaran kun sain may relasyon an relative pronoun (antecedent) na binilogan mo.

D

1. Bistado ko kun siisay an paratukdo na inoomaw mo. 2. Nagduman ako sa kwarto kun sain nagtuturog an ina ko. 3. Kinua ko kun arin an magabat na bag. 4. May nakasurat na patanid. Iyan an dapat na sunudon ta. 5. Ini an dapat na gibohon mo kun pano ta mapapakaray an kuwartong ini.

169 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Nahapot mo na an saimong Lolo saka Lola manungod kan nangyari sainda kan sinda aki pa? Kun ano an mga kawat ninda? Napurbaran mo man na magkawat nin mga suanoy na kawat?

PY

Basahon an istorya dangan simbagan an mga hapot. Maoogmang Aldaw ni Lolo

C O

ni Arabella May Isina-Bikol ni Nemia Cedo

EP ED

“Anong taon ka po ipinangaki, Lolo?” hapot ni Cedrick, an aki na nasa ikatolong grado. May assignment siya na mag-interbyu nin sarong tawo na namundag bago an taon na 1950 para maaraman kun anong klase an mga aki kaidtong panahon. Napili niya kun siisay an makakatabang saiya sa siyang assignment, an saiyang Lolo. “Namundag ako kan 1942, panahon kan Ikaduwang Giyera sa Kinaban,” simbag ni Lolo.

D

“Nag-eskwela ka man po?” hapot ni Cedrick. “Iyo, nag-eskwela ako sa Mariveles,” an sabi ni Lolo. “May sakayan ka po paduman sa eskwelahan? May naghahatod man po saimo pagpaduman sa eskwelahan? May mga paratukdo man po kamo kaidto? Siisay po an pinakagusto mong paratukdo?” sunod-sunod na hapot ni Cedrick. “Halat, kadakul kang hapot, Apo! Solo sana akong nagpapaeskwelahan. Kadaklan samuya naglalakaw sana pasiring duman. Ito sanang mga aki na nakaistar sa harayo an nagsasakay sa dyip. Gusto

170 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

ko an gabos kong naging paratukdo,” an simbag ni Lolo. “Pagkatapos kan klase, ano po an ginigibo mo Lolo?” hapot ni Cedrick. “Nagdadalan ka man po nin TV o nagkakawat man lamang nin video games?” dagdag pang hapot ni Cedrick.

PY

“Mayo maski arin sa sinabi mo, Cedrick,” nakangisi na simbag ni Lolo. “Kaidtong panahon mayo pa kan mga bagay na nabanggit mo para maglibang.”

C O

Pigpaparaisip ni Cedrick kun anong klase an buhay na mayong TV, video games, cellphone saka kompyuter. “Tano daw ta maogma si Lolo kan naging buhay niya kaidto na para sakuya boring sa pagmati ?” hapot ni Cedrick sa sadiri.

EP ED

Nagngangalas si Cedrick kaya hinapot niya giraray an saiyang Lolo. “Ano po an ginigibo mo para maglibang?”

D

“Sige, para maaraman mo, igwa ako nin mga libro na binabasa ko kun banggi. Pagkatapos magpamanggi saka maggibo nin assignment, nagdadangog kami sa radyo mantang nagkokolor nin mga ritrato o kaya nagkakawat kami nin baraha. Pag Sabado, nagbibisikleta ako saka nakikikawat sa luwas kaiba an sakuyang mga kabarkada. Minsan nagbabanwit kami nin sira sa salog. Narurumdoman ko kun siisay an matibay na maglangoy sa sakuyang mga amigo. Sa hapon, nagpapalayog kami nin buradol na samuyang ginibo. An pagkawat sa liwanag kan bulan, iyan an pirmi ming pighahalat. Idto an maoogmang aldaw …” istorya ni Lolo. Kan oras man na idto inapod si Cedrick kan saiyang ina. “Oras na kan pag-inom mo nin gatas!”

171 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Narisa kan saiyang ama an pagkangalas ni Cedrick sa istorya kan saiyang Lolo. “Dakul si Lolo nin magagayon na memorya kan siya aki pa. Dakul pa siyang maiistorya saimo, pero sa ngunyan mag-inom ka na muna nin gatas saka magpakaray na kan saimong sadiri sa pagturog.”

PY

“Nasimbagan ko daw an saimong mga hapot Cedrick? hapot ni Lolo. “Magturog ka na muna makuapo ko. Pwede pa man kitang magkaigwa nin ibang oras para sa saimong mga hapot.”

C O

“Salamat po Lolo, sana makakawat man po ako kan mga pigkawat mo kan ika arog pa sana sako.” Dangan, hinadukan niya an saiyang Lolo bago siya naghali para magturog.

EP ED

Pag-isipan Mo!

D

1. Siisay an pig-interbyu ni Cedrick manungod sa saiyang assignment? 2. Ano an saiyang assignment? 3. Anong taon ipinangaki an saiyang Lolo? Pira na an edad niya ngunyan? 4. Ano an mga ginibo kan saiyang Lolo kan ini aki pa? 5. Ano an naisip ni Cedrick sa buhay ni Lolo kan ini aki pa? 6. Tano ta naisip niya ini? Pareho daw kamo kan naisip ni Cedrick? 7. Ano pa an naaraman ni Cedrick sa buhay ni Lolo kan ini sadit pa? 8. Boring daw talaga an buhay ni Lolo kan siya sadit pa? Tano?

172 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta!

Purbaran Ta Pa!

C O

PY

Balikan an istorya. Kopyahon an mga pangungusap na may relative pronoun dangan sabihon kun arin an relative pronoun saka an pangngaran kun sain may relasyon ini (antecedent). Relative Pangungusap Antecedent Pronoun

EP ED

Isurat an nawawarang relative pronoun para makumpleto an pangungusap saka guritan an antecedent. kun arin

kun siisay

kun pano

kun sain

iyan

D

1. ________ pa pinakamatali na aki sa klase iyo pa an naglipat sa ibang eskwelahan. 2. Hanapon mo _________ na assignment kan kaklase mo an natsekan ko na. 3. Itinao an listahan na ini sakuya ________ mahihiling an mga babarakalon ko sa tindahan. 4. Basahon mo an mga paagi ________ kita makakagibo nin buradol. 5. An bagay na dai na nakakahiro _______ dai na nin buhay.

173 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sabihon Mo, Adalan Ta! Panoan an tsart kan mga detalye hali sa istoryang “Maoogmang Aldaw ni Lolo.” Gibohon ini sa saindong papel.

Tawohan

Pinangyarihan

Plot

C O

Titulo kan Istorya

PY

Rumdumon an saimong kaaraman sa paggibo nin summary nin istorya.

Base sa saimong nagibong tsart, kaya mo na daw na maiistorya ini giraray?

EP ED

Siisay an gustong mag-istorya giraray kan istoryang satuyang binasa? Ano an pinakamarhay na paagi sa pag-istorya giraray kan istoryang binasa? Tandaan:

D

Sarong marhay na paagi para maaraman kun natandaan saka naintindihan an istoryang binasa o nadangog iyo an pag-istorya kaini giraray. Uya an mga giya para sa epektibong pag-istorya giraray o retelling kan istorya.

1. Basahon nin magkapirang beses an istorya tanganing maintindihan an mga detalye kaini.

174 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

2. Sabihon giraray an mga detalye kan istorya na may tamang pagkasunod-sunod. 3. Sabihon giraray an istorya na may tamang ekspresyon gamit an sadiring tataramon saka may tamang kusog kan boses. Dai kaipohan na tuomon an mga tataramon na ginamit kan nagsurat kan istorya.

PY

4. Mag-istorya nin may tamang impormasyon o detalye kan istorya.

Purbaran Ta!

C O

Sa pag-retell kan istorya, tandaan na dapat magtaram nin malinaw saka may tiwala sa sadiri.

EP ED

Magsurat nin duwang talatang summary kan istoryang saimong binasa. Pwede mong gamiton an saimong simbag sa tsart. Kuritan an mga pansalidang pangngaran na ginamit. Gibohon ini sa saindong notebook. Sabihon Mo, Adalan Ta!

D

Balikan an leksyon manungod sa pag-interpret kan table. Pag-adalan an table sa masunod na pahina. Sinugo sinda Jenny saka Lyza na mag-surbey sa saindang komunidad manungod sa mga lugar na binibisita kan pamilya kun aldaw nin Sabado. Nag-interbyu sinda nin limang pamilya dangan ini an naging resulta kan surbey.

175 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Parke

Simba- Eskwehan lahan

Mall

9

Saudan

Beach

9 9

9 9 9

9 9

9

9

PY

Pangaran kan Pamilya Santos De Vera Solis Fabro Alberto

Pag-adalan an data. Simbagan an mga hapot manungod kaini.

2. 3.

EP ED

4.

Arin an lugar na dakul an nagbisita kan nakaaging Sabado? Siisay na pamilya an nagduman sa parke? Pira an pamilya na nagduman sa beach? Mall? Simbahan? Arin an lugar na mayo lamang nagbisitang pamilya sa aldaw kan Sabado? Sa paghuna mo, tano daw ta mayo lamang nagbisitang pamilya sa lugar na nasambit mo? Sa paghuna mo,tano daw ta duwa sanang pamilya an nagduman sa simbahan? Tano daw ta dakul an nagduman sa saudan? Siisay na pamilya an dai lamang nagbisita maski arin na lugar na nasa tsart? Sa paghuna mo, tano daw dai lamang sinda nagluwas sa aldaw na ito?

C O

1.

5.

6.

D

7. 8. 9.

176 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Post Assessment A. Kumpletohon an pangungusap. Gamiton an tamang relative pronoun.Pilion an simbag sa kahon. Gibohon ini sa notebook.

PY

kun siisay kun arin kun sain kun ano kun pano 1. Ini an giya _____ ta lulutoon an Bikol Express.

C O

2. Bistado ko _______ an babaying hinahangaan mo. 3. _______ an itinaong swimsuit kan saiyang ama iyo an dinara ni Reina.

EP ED

4. An harong na dakula ______ ginibo an engrandeng okasyon ni Bebot, an ipinamana saiya ni Mam Ramos. 5. Itinao kan saindang magurang _______ an saindang pinangarap.

B. Pag-interpret kan data.

D

Sa 40 na hapot sa test sa kada subject sa enot na kwarter kan Grade III, limang aki an nakakua kan minasunod na iskor: Pangaran kan mga Eskuwela Julian M. Fabro John Ray Z. Jaime Rovi Mae I. Zacarias Keesha F. Ramos Angelyka R. Peralta

Subject MTB-MLE

Filipino

Math

33 32 35 37 38

33 37 40 35 38

30 35 38 39 38

177 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Simbagan an mga hapot base sa mga detalye sa table. 1. Siisay an nakakua kan pinakahalangkaw na iskor sa Mathematics? 2. Arin na subject an igwa nin aki na nakakua gabos an simbag sa mga hapot? 3. Ano an pinakahababang iskor sa MTB-MLE?

PY

4. Siisay an mga nakakua nin magkakaparehong iskor sa gabos na subject?

D

EP ED

C O

5. Kun pagsasararuon an gabos na iskor kan kada aki sa tolong subject, siisay an igwa nin pinakahalangkaw na iskor?

178 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

3 PY

Mother Tongue-Based Multilingual Education

C O

Kagamitan ng Mag-aaral

Bikol

EP ED

Yunit 3

D

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa [email protected]. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas

i

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Mother Tongue-Based Multilingual Education – Ikatlong Baitang Kagamitan ng Mag-aaral Unang Edisyon, 2014 ISBN: 978-971-9601-94-4 Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

C O

PY

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.

EP ED

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, Ph D

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Mga Manunulat: Nelia D. Bamba Florita R. Matic Franlyn R. Corporal Arabella May Z. Soniega

Lilibeth A. Magtang Irene T. Pilapil Grethel Laura M. Cadiong Grace U. Rabelas

Claire B. Barcelona Raquel C. Solis Florinda Dimansal Victoria D. Mangaser

Konsultant at Editor: Felicitas E. Pado, PhD Rosalina J. Villaneza, PhD Editha Macayaon

D

Mga Tagasalin: Nemia B. Cedo, Franlie O. Ramos-Corporal, at Grace U. Rabelas Tagaguhit: Reynaldo A. Simple

Mga Tagapamahala: Marilette R. Almayda, PhD at Marilyn D. Dimaano, EdD

Printed by: Book by Media Press, Inc. Printed in the Philippines ____________

21-E. Boni Serrano Ave., Q.C. 721-2803, 726-6647

in joint venture with

Printwell, Inc.

38 Dansalan St., Mandaluyong City 533-2388

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Office Address: 5th Floor, Mabini Bldg., DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig City, Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072 E-mail Address: [email protected]

ii

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Yunit 3: Sa Luwas kan Sakuyang Komunidad ……...... 179 Leksyon 19: An Satuyang Musikang Pangkultura ….… 180 Leksyon 20: An Satuyang mga Bayleng Pangkultura

196

Leksyon 21: An Satuyang mga Lokal na Arts and Crafts …………………………………..… 207 Leksyon 22: Mga Paboritong Kakanon kan Bikol ….....

220

Leksyon 23: Mga Selebrasyon sa Satuyang Komunidad (Pista) ………………………..… 233 245

Leksyon 25: Gamit Pantransportasyon …………………

252

Leksyon 26: Mga Paagi nin Komunikasyon ……………

259

Leksyon 27: Mga Paagi nin Komunikasyon ……………

269

D

EP ED

C O

PY

Leksyon 24: Iba Pang Selebrasyon sa Komunidad …..

iv

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Namomotan na mga aki, An mga kagamitan na ini makakatabang na maipahayag nindo an saindong mga iniisip, nasasaboot, saka namamati manungod sa saindong sadiri, pamilya, kabarkada, pati man sa saindong harong, eskwelahan, saka komunidad.

PY

Makakatabang ini saindo na makabasa nin may pagkasabot, na makanuod na mag-isip nin hararom, saka makapagtao nin matanos na rason. Makakanuod man kamo na magpahayag sa paagi nin pagsurat.

C O

Huli kan manunudan nindo sa librong ini ikakaogma nindo na maggibo saka magtaram manungod sa manlainlain na bagay sa saindong harong, eskwelahan, saka komunidad.

EP ED

Dai pagsuratan an librong ini huli ta gagamiton pa ini kan mga eskwelang arog nindo sa masurunod na mga taon. Sa pagsimbag kan mga gibohon, gamiton an saindong papel o notebook.

D

Maogmang pag-adal!

Mga Tagasurat

vi

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Yunit 3

D

EP ED

C O

PY

Sa Luwas kan Sakuyang Komunidad

179 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 19: An Satuyang Musikang Pangkultura

Sabihon Mo, Adalan Ta!

Pasensiya na, Ina. Dai ta ka nadangog.

D

EP ED

Hay Andrei, nagdadangog ka na naman nin musika.

??????

C O

Andrei! Kumusta na?

PY

Basahon an diyalogo kan duwang eskwela.

Anong klaseng tugtog an gusto mong dangogon?

180 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sabihon Mo, Adalan Ta! Basahon dangan iarte an diyalogo. Ina:

Andrei! Kumusta na?

Andrei:

(Garo mayong nadangog, nakalaag an earphone) Hay Andrei, nagdadangog ka na naman nin musika.

Andrei:

(Nasorpresa) Pasensya, Ina. Dai ta ka nadangog.

Ina:

Garo nag-oogma ka kan saimong pigdadangog. Hmmm ... padangog man daw?

Andrei:

Sige. Uya an earphone.

Ina:

Oy! Nagdadangog ka palan nin musika ni Mozart. Dai ko aram na gusto mo palan an mga musikang pangklasiko.

EP ED

C O

PY

Ina:

Medyo napagal na kaya ako kadadangog nin musikang makabago kaya naisip ko na magpurbar naman nin ibang klase nin musika.

Ina:

Marhay iyan! Sunod purbaran mo naman na magdangog nin mga kantang Bikolnon tanganing matawan mo man nin importansiya an sadiri tang mga musika.

D

Andrei:

Andrei:

Iyo, tama ka. Sa totoo, iniisip ko na iyan. Sabihon Mo, Adalan Ta!

Basahon mo an mga pangungusap. Hilingon mo an mga may kurit na tataramon. 1. Inilunsar kan Pili Elementary School Supreme Pupil Government an programang Kultura Mo, Iurgulyo Mo.

181 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

2. Nag-atindir sa okasyon na ini an mga huben saka an mga residente kan banwaan kan Pili. 3. Nagralaban an mga contestant sa pagkanta, pagbayle saka sa pagtugtog nin mga instrumento. Ano an apod ta sa mga tataramon na may kurit? Kasuarin kaya nangyari an mga aksyon, hiro, o gawi na ini?

Tandaan:

PY

Anong panahunan kan pandiwa an ginamit sa mga pangungusap?

EP ED

C O

An mga tataramon na nagpapahiling nin hiro / aksyon / gawi inaapod tang pandiwa. Saro sa importanteng bagay sa mga pandiwa iyo an relasyon kaini sa panahon o oras. Naipapahiling kaini kun an hiro, aksyon, o gawi nangyari na. May idinadagdag na mga panlapi (unlapi, gitlapi, hulapi) sa ugat kan tataramon kan pandiwa. Halimbawa:

D

Panlapi Ugat na Bagong Tataramon Tataramon Unlapi Gitlapi Hulapi apod in inapod lunsar ini inilunsar ir nagbirilang bilang nag nagbilang atake nagar nag-aratake agom nagka an nagkaagoman dara pig han pigdarahan alsa nagpa nagpaalsa bayaan napa napabayaan alangan pigan pig-alanganan basa pigpa ar han pigpabarasahan bakal pina ar an pinabarakalan abot umi uminabot

182 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

agi bayle batok bugtak pursigi kapot pirma busina

umin umin in inur

an

na inar pina in

an han han

uminagi buminayle binatok binurugtakan napursigi kinarapotan pinapirmahan binusinahan

Halimbawa: Ugat na Tataramon: luto

C O

Nagluto si Nanay nin adobo kasuodma. Linuto ni Nanay an adobo kasubanggi. Maluto si Nanay nin adobo sa aga. Nagluluto si Nanay nin adobo ngunyan. Linuluto ngunyan ni Nanay an adobo.

EP ED

1. 2. 3. 4. 5.

PY

An paggamit kan mga panlapi minadepende kun pano gagamiton an tataramon sa pangungusap.

Purbaran Ta!

D

Kuritan an pandiwa sa lambang pangungusap. Dangan, isurat an Iyo sa blangko kun an aksyon nangyari na saka Dai kun dai pa ini nangyari. Gibohon ini sa notebook. 1. Nagtaas nin kamot an sakuyang tugang kasuodma. 2. Nagparakpakan nin kamot an mga paratukdo pagkatapos kan palabas. 3. Nagtatakop nin talinga si Tina ngunyan huli sa makusog na tugtog. 4. Nagbyahe an samuyang Children’s Choir kan sarong semana. 5. Nagluto kami kan sadiri ming kakanon kasubagong aga.

183 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! Bilogan an mga pandiwa. Nagkawat nin basketbol si Mario saka an saiyang mga kabarkada.

2.

Nagtiner an mga aki sa klasrum nin sarong aldaw.

3.

Hinali kan mga paratukdo an saindang gamit sa faculty room.

4.

Nagtsek kan mga bagong kompyuter an prinsipal sa ICT Room.

5.

Sinabihan ni Tina an saiyang amiga nin “Happy Birthday!”

C O

PY

1.

Basahon Mo, Adalan Ta!

EP ED

Pagkinukua ta an mga saradit na detalye nin impormasyon sa sarong istorya, tula, kanta, o anoman na teksto na pigsisimbagan an mga hapot na siisay, ano, kasuarin, sain, pano saka tano, nagkukua ka nin mga detalye o noting details.

D

Basahon an bareta.

Festival nin mga Kantang Bikol Ginibo

Kinanta kan manlainlain na children’s choir an mga kantang Bikol sa Jesse M. Robredo Coliseum, Naga City kan Setyembre 28, 2013. Inisponsoran ini kan “Ako Bikol.”

An programang ini sarong paagi na mapahiwas an kaaraman kan hubenes manungod sa mga kantang Bikol. Paagi man ini na manuodan, madangog, saka matawanan ninda nin importansya an satuyang kultura saka tradisyon.

184 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Igwa nin kinseng (15) children’s choir na hali sa manlainlain na probinsya kan Bikol an buminali digdi. An lambang choir igwa nin 20 miyembro. Nagtao nin onra sa awarding ceremony si Mr. Gary Valenciano na sarong parakanta saka kompositor.

Purbaran Ta!

PY

Simbagan an mga hapot sa paagi nin pagsurat kan mga detalye sa star. 1. Ano an ipinahiling sa Festival nin mga Kantang Bikol? 3. Sain ini ginibo?

C O

2. Kasuarin nangyari an Festival nin mga Kantang Bikol? 4. Siisay an nagkaranta sa Festival?

5. Pirang children’s choir an yaon duman?

EP ED

6. Siisay an nagtao nin onra sa programa? 7. Sain hali si mga children’s choir? 8. Tano ta inisponsoran kan Ako Bikol an programang ini?

D

Ano

Siisay

Sain

Titulo kan Bareta

Tano

Kasuarin

185 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! Pag-adalan an mga minasunod na tataramon: hubenes inilunsar

children’s choir determinasyon

residente onra importansya

PY

Kumpletohon an puzzle gamit an mga tataramon na yaon sa itaas gamit an mga clue sa ibaba kan puzzle. 1

D

4

EP ED

2

2

C O

1

Pahigda: 1 – mga tawong nakaistar sa sarong lugar 2 – halaga 3 – mga daraga saka sultero 4 – grupo nin mga parakanta

3

3

Pababa: 1 – pagpursigi 2 – ginibo / iprinisintar 3 – pinaogma

186 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Ano an paborito mong kantang Bikol? Bistado mo an nagkanta o nagsurat kaiyan? Basahon an minasunod: Potin, An Kompositor ni Franlie O. Ramos

C O

PY

An kompositor kan kansyon na Sarong Banggi iyo si Potenciano V. Gregorio. Ipinangaki si Potin, an apod saiya kan kadaklan, kan Mayo 19, 1880 sa Libog, ngunyan Sto. Domingo, Albay. Sa edad na tres anyos nakanuod siyang magtugtog nin byolin. Nagsurat siya nin mga komposisyon para sa saindang simbahan sa tabang ni Bernardo, an matua niyang tugang. Si Potin an naging lider kan Banda de Libog, an banda kan saindang banwaan.

EP ED

An pamosong kansyon na Sarong Banggi naisurat ni Potin kan 1910. Napagmata siya sarong banggi kan huni nin gamgam saka tanog kan mga paraspas nin dahon. Ini an naging inspirasyon niya sa pagsurat kan kanta. Naging paborito ini kan mga lokal na paraharana kaya madali na nailakop an kantang ini sa bilog na rehiyon kan Bikol.

D

Enot na naipadangog an kansyon na ini sa publiko kan primerong Domingo kan Oktubre 1917 sa kapistahan kan Guinobatan, Albay. Kan tinugtog sa Manila ni Potin an Sarong Banggi gamit an Banduriya dangan an piyano, duman naaraman na siya an nagsurat kan kantang ini. Dahil kaini saka sa tibay man niyang magtugtog nin manlainlain na instrumento sa banda, ibinali siya ni Col. Walter H. Loving sa saiyang banda kan 1919. Inaapod ining Philippine Constabulary Band na pinakasikat na banda sa enterong kinaban. Pinakaray ni Potin an piyesa kan Sarong Banggi para

187 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

tugtugon kan saindang banda. Tinugtog ninda ini nin magkapirang beses sa konsyerto sa Sunday Afternoon sa Luneta bago pa nagkaigwa nin World War II. Kan 1938, saro siya sa mga malaban na musikero sa Golden Gate International Exposition sa Amerika. Mantang nasa byahe nagkahilang siya nin pneumonia. Ini an naging dahilan na bawian siya nin buhay kan Pebrero 12, 1939.

C O

PY

Naging sikat an saiyang Sarong Banggi sa enterong nasyon. Sa katunayan naging tema ini sa pelikula kan LVN na pinangenotan ninda Rogelio Dela Rosa saka Mila De Sol. Ginamit man ini sa mga patalastas kan taon 1940 hanggang 1950. Naging titulo man ini kan sarong award-winning indie film. An komposisyon ni Potenciano V. Gregorio na Sarong Banggi an naglaag kan Bikol sa mapa nin musika. 1. Siisay an nagsurat kan kansyon na Sarong Banggi?

EP ED

2. Kasuarin niya ini naisurat?

3. Ano an ginibo niya para makabali siya sa pinakasikat na banda sa enterong kinaban? 4. Sain enot na ipinadangog sa publiko an Sarong Banggi?

D

5. Pano nailaag kan Sarong Banggi an Bikol sa mapa nin musika? Purbaran Ta!

Basahon an istorya dangan simbagan an mga hapot manungod digdi. Isurat an simbag sa papel. Nagbali si Jiya sa sarong singing contest sa saindang eskwelahan. Ginibo ini kan pigselebrar ninda an Kulturang Bikolnon kan Oktubre. Gusto niyang ipahiling sa saiyang mga kaklase kun gurano siya katibay magkanta. Gabos na

188 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

contestant nagsulot nin kimona saka saya. Kuminanta an mga contestant nin mga manlainlain na kantang Bikol alagad an nangganang kansyon iyo an “Kadena de Amor” na kinanta ni Jiya. Siisay an nanggana sa singing contest? Sain ginibo an contest? Kasuarin ini ginibo? Tano ta nagbali siya sa contest? Ano an kansyon na kinanta ni Jiya? Sabihon Mo, Adalan Ta!

PY

1. 2. 3. 4.

C O

Pag-adalan an ritrato. Ano an sinasabi kaini?

Mga Aki na may Gusto kan Kanta

Titulo kan Kanta Sarong Banggi Boses ni Lolo

EP ED

Ika Sana an Namomotan Sa Diklom nin Banggi Legend:

= 5 aki

D

1. Arin an kantang pinakagusto kan mga aki? 2. Arin man an kantang dikit na aki an may gusto? 3. Arin an kantang may parehong bilang nin aking may gusto? 4. Ano an apod kan ritratong ini? 5. Pano ipinahiling an impormasyon sa pictograph? 6. Tano ta inapod ining pictograph?

189 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan: An pictograph sarong graph na nagtatao nin impormasyon sa paagi nin paggamit nin drowing o ritrato. Purbaran Ta!

PY

Basahon an istorya.

C O

Nagpaplano si Mrs. Ramos na magkaigwa nin pagpapalabas nin mga kanta sa maabot na Christmas program sa eskwelahan. Nagborotohan an mga aki kun anong kanta an gusto nindang kantahon sa programa. Pag-adalan an pictograph dangan simbagan an minasunod na hapot:

EP ED

Mga Kanta

Bilang kan mga Aking Nagpili kan Kanta

Ang Pasko ay Sumapit Jingle Bells

Silent Night

Christmas Alphabet

D

Joy to the World Legend:

= 2 aki

1. Ano an kanta na dai gayong gusto kan mga aki? 2. Ano an kantang nakakua nin parehong bilang nin boto? 3. Pira pang aki an nagboto sa Christmas Alphabet kumpara sa “Ang Pasko ay Sumapit ?” 4. Ano an kantang ipapalabas ninda sa Christmas program? Tano? 5. Tano kaya mas dakul na aki an nagboto sa Christmas Alphabet?

190 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! Pag-adalan an sunod na pictograph. Simbagan an hapot sa paagi kan pagsurat kaini sa papel. Titulo kan Kanta

Bilang kan Aki na Nakakaaram kan Kanta

PY

Ano Daw Idtong sa Gogon

Babaying Taga Bikol

EP ED

Sarong Banggi

C O

Boses ni Lolo

Isipon Mo Sana Legend:

= 2 aki

D

1. Ano an kantang pinakaaram kan mga aki? 2. Ano an kantang dai masyadong pamilyar sa mga aki? 3. Pira pang aki an mas aram an Babaying Taga Bikol kumpara sa Ano Daw Idtong sa Gogon? 4. Pirang aki an nakakaaram kan Sarong Banggi? 5. Tano sa paghuna nindo mas aram kan mga aki an Sarong Banggi?

191 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Post Assessment I. Basahon an mga pangungusap. Isurat an letra na nagtatao kan boot sabihon kan may kurit na tataramon. Sinda Beethoven saka Mozart nagtao nin inspirasyon na mapakusog an klasiko ng musika. a. moderno b. tradisyonal saka pormal c. bago

2.

An Sarong Banggi, Leron-Leron Sinta, saka an Bahay Kubo mga halimbawa nin katutubong kanta na nadadangog pa maski ngunyan na makabagong panahon.

C O

PY

1.

EP ED

a. mga kanta na nagpapahiling kan kultura, tradisyon, saka pagtubod kan komunidad b. mga kanta na kinakanta lang sa eskwelahan c. mga isinurat na kanta para sa mga aki

3.

Nagmukna nin mga pangkabuhayan na proyekto an gobyerno para sa hubenes. a. gurang b. mga aki c. mga soltero saka daraga

Ipiglunsar an kampanya para sa tree planting sa samuyang barangay.

D

4.

a. pig-obligar b. nagtabang c. pinoonan

192 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5.

Si Levi Celerio kaarog man ni Potenciano V. Gregorio. Siya man an kompositor kan “Ang Pasko ay Sumapit.” a. parasurat nin istorya para sa mga aki b. parasurat nin kanta c. parasurat nin bareta

II. Basahon an talata.

PY

A. Kumpletohon an talata kan tamang porma kan pandiwa sa laog kan panaklong ( ). Isurat an simbag sa saindong papel.

EP ED

C O

Kan sarong taon, (1. bisita) sinda Mina saka an saiyang ina sa saindang mga pinsan sa Manila. (2. ogma) si Mina sa halabang biyahe ninda hali sa probinsiya mantang nakasakay sa bus. (3. hiling) niya an mga magagayon na tanawon sa dalan. Alagad sa gabos, (4. gusto) niya an mga darakulang tindahan sa Manila kun sain sinda (5. bakal) nin mga kawatan saka bado.

B.

Simbagan an mga hapot. Isurat an letra kan tamang simbag sa saindong papel.

1.

Sain nagduman si Mina? a. Manila

c. mga tindahan

Ano an ginibo ninda sa Manila?

D

2.

b. probinsiya

a. Binisita ninda an saiyang Lolo saka Lola. b. Binisita ninda an saindang mga kabarkada. c. Binisita ninda an saindang mga pinsan.

193 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

3.

Tano ta naogma si Mina sa saindang halabang byahe? a. Nagbakal siya nin mga kawatan saka bado. b. Nakahiling siya nin mga magagayon na tanawon. c. Nahiling niya an saiyang mga pinsan.

4.

Pano nakaabot sinda Mina sa Manila?

Magsurat sa saindong papel nin 1 - 2 pangungusap na reaksyon manungod sa isyung ini:

C O

5.

PY

a. Naglunad sinda sa eroplano. b. Naglunad sinda sa bus. c. Naglunad sinda sa dakulang barko.

EP ED

Bako nang praktikal ngunyan an magbisita sa Manila. Maliban sa matrapik, kadakul an krimen sa kapalibotan arog kan horoldapan saka an pandurukot.

III. Pag-adalan an pictograph. Simbagan an mga hapot manungod digdi.

D

Petsa nin Pagtanom nin Kahoy

Numero nin mga Nagboluntaryong Nagtanom

Hunyo 3 ( Huwebes) Hunyo 4 ( Biyernes) Hunyo 5 ( Sabado) Hunyo 6 ( Domingo) Hunyo 7 ( Lunes) Legend:

= 10 boluntaryong nagtanom

194 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Manungod sa ano an pictograph? a. Mga boluntaryo na nagbali sa tree planting campaign. b. Mga boluntaryo na nagtabang sa mga biktima nin kalamidad. c. Bilang nin mga puon nin kahoy na naitanom.

2.

Anong aldaw nagpuon an pagtanom nin kahoy? a. Biyernes b. Sabado c. Huwebes

3.

Ano an aldaw na may pinakadikit na nagboluntaryong nagtanom? a. Lunes b. Sabado c. Domingo

4.

Tano sa paghuna mo Sabado an may pinakadakul na numero kan nagboluntaryong nagtanom? a.

An mga nagboluntaryo mayong klase o laog sa opisina Nakakaresibe sinda nin mas dakul na bayad pag aldaw nin Sabado. Sabado an pinakapaboritong aldaw nin pagtrabaho kan mga nagboluntaryo.

EP ED

b.

C O

PY

1.

c.

Gurano kadakul an nagtanom sa aldaw nin Huwebes kumpara sa Lunes? a. 20 b. 10 c. 5

D

5.

195 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 20: An Satuyang mga Bayleng Pangkultura Sabihon Mo, Adalan Ta!

Nina:

PY

Basahon saka iarte an diyalogo. Nanay, pwede mo daw po akong tabangan sa sakuyang assignment?

Nina:

C O

Nanay: Ano an pigpapagibo saindo?

Aramon mi po daa an mga Philippine folkdance.

EP ED

Nanay: Oy, madalion lang iyan! Igwa kitang Tinikling, La Cucuracha, saka Cariñosa sa Visayas. Igwa man kitang Singkil saka Asik sa Mindanao mantang sa Luzon igwa kitang Banga saka La Jota. Nina:

Wow! Salamat po, Nanay. Igwa na akong maihihiras sa aga. Salamat pong marhay.

Pag-isipan Mo!

D

1. Ano an assignment ni Nina? 2. Siisay an nagtabang saiya sa paggibo kan assignment? 3. Siisay an nagtao kan gibohon manungod sa Philippine folkdances? 4. Nuarin kaipohan ni Nina an saiyang assignment? 5. Tano daw ta tinawan sinda kan saindang paratukdo nin assignment manungod sa mga folkdance?

196 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sabihon Mo, Adalan Ta! Basahon an teksto na nasa kahon dangan simbagan an mga hapot. An dapat na maging pangnasyon na bayle

C O

Ano an nasa isip mo manungod sa isyung ini?

EP ED

Ano an namamatian mo manungod sa isyung ini?

PY

kan Pilipinas iyo an Pantomina.

Tandaan:

D

An pagsabi kan namamatian o naiisipan manungod sa sarong isyu o pangyayari iyo an inaapod na reaksyon. Binabase ini sa sadiri mong isip, eksperyensya, saka pagmati.

197 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta! Itao an saimong reaksyon manungod sa isyu/pangyayaring ini. Gibohon ini sa notebook.

Saimong Eksperyensya

EP ED

Saimong Pagmati

C O

PY

Dakulon an nagdalan sa Festival nin mga Kantang Bikol sa Jesse M. Robredo Coliseum. Kan nagharali an mga paradalan, nahiling mo na pano ini nin basura.

D

Nasa Isip Mo

Reaksyon / Opinyon Mo

198 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Ano an namamatian mo kun nanggagana kamo sa mga contest? Basahon an bareta.

PY

Bicol Cultural Fest Ginibo

C O

Ipinahiling sa Bicol Cultural Fest an manlainlain na bayle sa kabikolan. Ginibo ini kan Hulyo 6, 2013 sa Albay Astrodome. Inisponsoran ini kan Bicol Culture Association kan iba-ibang unibersidad sa Syudad nin Legaspi, Naga, Iriga, saka probinsya nin Albay.

EP ED

An programang ini nakakatabang tanganing mabisto kan hubenes an mga bayle sa kabikolan. Saro man ini sa paagi na matawan nin importansya saka paurogon an sadiring kultura. An mga bayleng Bikolnon pirming pigbibilang na mga ritwal. Ipinahiling kan mga parabayle an Pantomina, Tuatarok, Pabirik, Paseo de Bicol, Inkoy-Inkoy, Pandanggo Rinconada saka Jota Bicolana.

D

Igwang 20 grupo nin parabayle an nagbali sa programang ini. Nakaresibe nin makusog na parakpakan an Paseo de Bicol, Jota Bicolana, saka Tuatarok. Nakakua nin pinakahalangkaw na tropeo an grupo na buminayle kan Tuatarok. Si Gobernador Joey Sarte Salceda an nagtao nin onra sa mga nanggana sa contest.

199 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo

1. Ano an ipinalabas sa Bicol Cultural Fest? 2. Kasuarin ini ginibo? 3. Siisay an nag-isponsor kan programang ini? 4. Sain ini ginibo?

PY

5. Ano an mga bayle na ipinalabas sa Bicol Cultural Fest? 6. Arin na grupo an guminana sa contest?

C O

7. Pano natawan nin importansya an mga kultura saka tradisyon kan programang ini? 8. Bilang aki, pano ka makakatabang sa pagpauswag kan sadiring kultura?

EP ED

Purbaran Ta Pa!

Basahon an pangungusap dangan itao an saimong opinyon manungod digdi. Gibohon ini sa notebook. Isyu 1:

Dapat magsagibo nin mga programa an eskwelahan tanganing matawan nin importansya an mga lokal na bayle saka kanta.

D

Opinyon: Sa sakuyang opinyon, _________________________

Isyu 2:

An gobyerno lokal dapat na magsagibo nin programa na matao nin halaga sa kultura kan komunidad. An mga folkdance dangan kanta kan komunidad dapat na ipahiling sa lambang okasyon ninda. Opinyon: Sa paghuna ko, _______________________________

200 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sabihon Mo, Adalan Ta! Basahon an mga tataramon na ini. nagbabareta nag-iisponsor

nagdadalan pigbabayle

pinapahiling ibinabareta

Ano an ipinapahiling kan mga tataramon na ini?

PY

Ano an apod ta sa mga tataramon na ini? Sa anong panahunan kan pandiwa kabali an mga tataramon na ini?

C O

Tandaan:

Pandiwa an apod sa mga tataramon na nagpapahiling nin hiro pisikal, aksiyon, o gawi.

EP ED

Naipapahiling kaini kun an hiro, aksiyon, o gawi nangyayari ngunyan. May idinadagdag na mga panlapi (unlapi) dangan inootro kaini an enot na pantig kan ugat na tataramon kun saro an naggigibo kan aksyon, hiro, o gawi. Kun nagkakapira an naggigibo kaini, nagdadagdag nin panlapi (unlapi, gitlapi, saka hulapi) dangan inuutro kaini an enot na pantig kan ugat na tataramon.

D

Ugat na Tataramon Unlapi nag nag dalan nag nag hiling nag isponsor nag dalagan nag

Panlapi Gitlapi

bareta

ra ri

Hulapi

Bagong Tataramon nagbabareta nagdadalan nagdadaralan naghihiling naghihiriling nag-iisponsor nagdadalagan

201 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

nag

pinta gakod ribok supsop gunting lunad

an

an an

PY

hiling

an

nagdadaralagan nagkakadarapla pighahatod piggagakodan naghuhurugas naghihiribian inuukag hinihiling hinihiriling pinipirintahan ginagakodan riniribok sinusupsopan pigguguntingan pigguguruntingan ginuguntingan nakalunad

an an an

C O

dapla hatod gakod hugas hibi ukag

ra nagkaka ra pig pig nag ru nag ri in ni ni - ri ni - ri in in in pig pig ru in naka

EP ED

Kun an enot na pantig sa ugat na tataramon nagtatapos sa a, an gitlapi na gagamiton ra. Kun ini nagtatapos sa i, an gitlapi na gagamiton ni – ri, o in. Alagad kun ini nagtatapos sa o o kaya u, an gagamiton na gitlapi ro o ru. An pagbilog kan mga tataramon minadepende sa tataramon saka sa gamit kaini sa pangungusap.

D

Halimbawa: 1.

Hinihiling ni Sara an ginugunting na tela ni Nanay Sela.

2.

Ginugurunting ninda Nanay Sela saka ni Lola Loleng an tela.

3.

Pigguguntingan ni Boboy an buhok ni Bantay.

4.

Nagdadalagan si Romy pasiring sa klasrum ta huri na siya sa klase.

202 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5.

Nagdadaralagan an mga aki pasiring sa klasrum ta huri na sinda. Purbaran Ta!

PY

Kuritan an mga pandiwa. Dangan, isurat sa linya kun anong panahunan an pandiwang ginamit. Gibohon ini sa notebook. 1. Nagkakakan nin gulay si Marta.

2. Piglalaag niya an kahon sa harani kan bintana.

C O

3. Hinihiling ninda an mga ritrato. 4. Naglilinig si Nanay kan kusina.

5. Nakalunad si Joeshua sa saiyang bisikleta.

EP ED

Purbaran Ta Pa

Bilogan an tamang pandiwa para makompleto an pangungusap. 1. (Nagpraktis, Nagpapraktis) an mga babayi kan saindang bayle aro-aldaw.

D

2. (Pigpakaray, Pigpapakaray) kan mga aki an saindang mga gamit ngunyan. 3. Kada Huwebes (nagtukdo, nagtutukdo) si Mam Ramos nin kanta. 4. (Nagbali, Nagbabali) sa pagpraktis si Willy aro-aldaw. 5. (Naglaba, Naglalaba) kami kan sakuyang tugang sa sapa kada Domingo.

203 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat Kumpletohon an diyalogo sa paagi nin paggamit kan mga pandiwa sa laog kan panaklong ( ). Dangan magkua nin kapareha dangan basahon nindo ini. Mutya:

(bulong) an sakuyang ama sa mga may hilang. Ano an (gibo) kan saimong ama, Jazz?

(tukdo) siya nin mga estudyante. Maestro siya sa Mathematics. Mutya: O, di pirmi ka niyang (tabang) sa saimong mga gibohon sa eskwelahan. Jazz: Iyo. Pirmi kaming (hagad) nin tabang kan tugang kong babayi saiya sa mga leksyon sa Mathematics. Mutya: (tabang) man ako kan sakuyang ama. Alagad kadakul an (duman) sa samuyang harong para maghagad tabang saiya, kaya bihira siyang magkaigwa nin panahon na tabangan ako. Jazz: Okey lang yan. (tao) man siya nin serbisyo sa kadakul na tawo.

EP ED

C O

PY

Jazz:

Pag-agyat Pa!

D

Ipinapahiling kan pictograph an bilang kan mga nagdalan sa Kultura Mo, Iurgulyo Mo kan Setyembre. Elementarya Hayskul Opisyal kan Baranggay Mga Magurang Legend:

= 5 paradalan

204 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

1. Arin na grupo nin paradalan an pinakadakula? 2. Arin na grupo an kadikit? 3. Tano kaya ta may kadikit na diperensya an bilang kan mga paradalan hali sa mga aking nag-eereskwela kumpara sa mga magurang? 4. Manungod sain an pictograph?

PY

Post Assessment Basahon an talata. Dangan gibohon an mga pinapagibo.

EP ED

C O

An mga bayleng Bikolnon pirming pigbibilang na mga ritwal. Saro na digdi an Tuatarok (paratarok an literal na boot sabihon) sa Minalabac, Camarines Sur. Mahihiling ini sa kapistahan ni San Felipe saka Santiago. An mga kalalakihan pasan an mga imahe kan duwang patron na ini mantang nagbabarayle an mga kaakian. Ginigibo ninda an tarok step na orihinal na hiro kan pinakalumang bayleng ritwal na atang. Nagkakaranta sinda nin pag-omaw sa kambal na patron kasabay kan castanets sa saindang mga kamot. Ginigibo ninda ini bilang pasasalamat sa maray na ani. Ginigibo man ini kun naghahagad sinda nin tabang na tawan sinda nin maray na ani.

D

A. Simbagan an mga hapot. Isurat an letra kan tamang simbag sa saindong papel. 1. Sain hali an bayleng Tuatarok? a. Camarines Sur b. Minalabac c. Bikol 2. Ano an boot sabihon kan Tuatarok? a. atang b. paratarok

c. parabayle

3. Tano ta ginigibo ninda ini? a. Parte ini kan kapistahan b. Para magpasalamat sa mga opisyales c. Para magpasalamat saka maghagad tabang sa kambal na patron 205 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Siisay an pinapahiling sa bayleng Tuatarok? a. mga paraataman nin hayop b. mga paratarok c. mga paratanom

5.

Anong pag-uugali nin Bikolano an ipinapahiling sa bayleng Tuatarok? a. pagiging matinabang b. pagiging maogma c. pagiging maka Diyos

PY

4.

C O

B. Magsurat nin reaksyon na may 1 – 2 pangungusap manungod digdi:

Tano ta kaipohan na tawan nin halaga kan mga eskwelahan an mga folkdance arog kan Tuatarok?

EP ED

Sa sakong opinyon _____________________________ ______________________________________________________ _____________________________________________________ Pilion an tamang porma kan pandiwa para makumpleto an pangungusap. Isurat an simbag sa saindong papel. 6. (Nagtabang, Nagtarabang, Nagtatarabangan) an mga Filipino sa panahon nin kasakitan. 7. (Tinutukdoan, Tinukdoan) kan paratukdo an mga aki kan mga folkdance aro-aldaw. 8. An mga folkdance (pig-urgulyo, pig-uurgulyo) kaini an sadiri tang kultura. 9. (Naoogma, Naogma) an mga tawo sa gobyerno sa pag-isponsor ninda kan folkdance festival. 10. (Nakanuod, Nakakanuod) man an mga aki nin ibang bayle kan ibang lugar sa Pilipinas.

D

C.

206 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 21: An Satuyang mga Lokal na Arts and Crafts Sabihon Mo, Adalan Ta!

PY

Aram daw nindo an arts and crafts sa saindong lugar. Basahon saka iarte an diyalogo. Sabado, nagtatabang si Marina sa saiyang ama sa saindang tindahan nin handicraft.

EP ED

Ama:

Tatay, sain tabi hali an mga materyales na ginamit sa mga handicraft na ini? Iba-iba an pinaghalian kan mga materyales kaini. Halimbawa, an sinamay hali ini sa abaka. Ginamit ini sa mga produkto arog kan jewelry case, espesyal na papel, saka mga pandekorasyon. Igwa man kitang produkto digdi na gibo sa abaka arog kaining basket, door mats, saka mga pandekorasyon sa harong. Nag-istorya an samuyang paratukdo manungod sa Capiz lantern. Gibo idto sa darakulang buskay o seashell na kadaklan hali sa Pampanga. Tama ka, Marina. Pero igwa man kitang kupya saka banig na gibo sa buri saka tikog na hali sa Samar saka Leyte. Kadaklan kan mga produkto na gibo sa buskay o shell craft hali sa Cebu. Sain man po hali an mga ceramic jars? Kadaklan kan mga dulay na ceramic hali sa Vigan, Ilocos Sur. Mayaman an Pilipinas sa arts and crafts, bakong iyo po? Iyo. Dapat tang iurgulyo ini ta sinda an nagpapahiling kan satuyang mayaman na tradisyon saka kultura.

C O

Marina:

Marina:

D

Ama:

Marina: Ama:

Marina: Ama:

207 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo!

EP ED

Purbaran Ta!

C O

PY

1. Ano an ginigibo ni Marina? 2. Ano an pinag-uulayan ninda kan saiyang ama? 3. Ano an mga pinapabakal ninda sa saindang tindahan nin handicraft? 4. Sain hali an sinamay? 5. Ano an mga produktong gibo sa abaka? 6. Sain hali an Capiz lantern? 7. Sain hali an kupya saka banig na gibo sa buri saka tikog? 8. Ano an mga produkto hali sa Cebu? sa Ilocos Sur? 9. Tano ta kaipohan tang iurgulyo an arts and crafts na gibo sa Pilipinas?

Magsurat nin sarong pangungusap na masabi kan saimong opinyon manungod sa isyu sa ibaba: May bagong ordinansang ipinasa sa saindong banwaan. An ordinansa nagsusugo sa lambang harong na isuruhay an mga basura. An mga nalalapa sanang basura an kokolektahon kan trak nin basura.

D

Isyu 1:

Opinyon: Nagtutubod ako __________________________________ ___________________________________________________ ___________________________________________________.

208 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Aram mo daw kun pano ginigibo an paso? Basahon an interbyu. Pano Ginigibo an Paso? ni Grace Urlanda Rabelas at Franlie O. Ramos – Corporal

Paragibo nin Paso: Journalist:

EP ED

Paragibo nin Paso:

Pirang taon ka na pong naggigibo nin paso? 20 taon na akong naggigibo nin paso. Pwede mo daw ipahiling saka sabihon kun pano mo ginigibo an magagayon mong mga paso? Iyo po. An enot, raramason ta an laboy. Tano ta kaipohan pa ining ramason? Para mahali an mga duros na nasa laog kan laboy. Ano tabi an sunod na gigibohon? Ilalaag ta sa tahaw kan wheel an pigramas na laboy. Dangan papaitokon na ini. Importante na basa an laboy. Kun ini medyo mapulot na, dapat dagdagan ini nin tubig. Pano ta mapoporma an paso? Mantang pigpapaitok ini, magibo nin labot sa tahaw kan laboy. Luwayluway popormahon an paso gamit an satuyang muro. Dangan papaalangon hanggang sa tumagas ini. Pwede daw ining mabugtakan nin disenyo?

C O

Journalist:

PY

Iniinterbyu kan journalist an sarong paragibo nin paso sa saiyang programang sa radyo na “An Satuyang Banwaan.”

Journalist: Paragibo nin Paso:

D

Journalist: Paragibo nin Paso:

Journalist: Paragibo nin Paso:

Journalist:

209 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Paragibo nin Paso:

Journalist:

Journalist:

Pag-isipan Mo!

Siisay an pig-interbyu kan journalist? Ano an ginigibo niya? Pirang taon na siyang naggibo nin paso? Anong materyales an ginagamit sa mga magagayon na paso? Masakit daw an paggibo nin paso? Tano? Pano niya ginigibo an mga magagayon niyang paso? Ano an gamit kan mga paso? Kabali daw an paso sa mga local arts / crafts? Tano?

EP ED

1. 2. 3. 4.

C O

PY

Paragibo nin Paso:

Iyo man po. Pagkatapos na maalang, kaipohan tang iluto ini sa 1700ÝF. Dangan, bubugtakan ta ini nin varnish tanganing kumintab. Pagkatapos pwede ta na ining pintahan nin disenyo. Wow! Garo pasil sana an paggibo nin paso, ano po? Bakong pasil an paggibo nin paso. Alagad kun tuod ka naman sa paggibo magiging madali na ini para saimo. Salamat pong maray sa paghiras mo sakuya saka sa satuyang mga paradangog kan saimong kakayahan.

D

5. 6. 7. 8.

Purbaran Ta!

Sabihon mo an saimong opinyon manungod sa isyu: An paggibo nin paso kaipohan na manudan kan dakul na Bikolano bilang saro sa pinakamaray na handicraft kan Pilipinas

210 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Reaksyon: Sa paghuna ko ....... Nagtutubod ako ........ Sa sakuyang opinion ........

Purbaran Ta Pa!

C O

PY

Magsurat nin sarong talata na may 2 – 3 pangungusap kan saimong opinyon manungod sa isyu. Gibohon ini sa notebook. Dapat tukdoan an mga aki sa eskwelahan na makagibo nin sarong craft dangan mas manudan ninda ini tanganing matabangan sinda sa pagbuhay sa maabot na panahon.

EP ED

Reaksyon: Nagtutubod ako na ___________________________ ____________________________________________________ ____________________________________________________ Sabihon Mo, Adalan Ta!

D

Basahon an minasunod na pangungusap hali sa istoryang “Pano Ginigibo an Paso?” 1. Iniinterbyu kan journalist an paragibo nin paso ngunyan. 2. Pigdidisenyohan niya ang saiyang paso kada Huwebes. 3. Nagpoon siyang maggibo nin paso 20 taon na an nakaagi. 4. Nagpasalamat an journalist sa paragibo nin paso kasuodma.

211 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Ano an apod sa mga tataramon na may kurit? Ano an panahunan kan pandiwa na ginamit sa pangungusap 1 saka 2? Ano an panahunan kan pandiwa an ginamit sa pangungusap 3 saka 4? Ano an time signal na ginamit sa mga pangungusap?

Tandaan:

PY

Nagtatabang daw ini na masabi kun ano an panahunan kan pandiwa na gagamiton?

C O

An time signal mga tataramon o parirala na ginagamit sa pangungusap na nagtatabang na masabi kun ano an panahunan kan pandiwa.

EP ED

An mga halimbawa nin mga time signal: Panahunan Nangyari Nangyayari kasuodma ngunyan kan nakaaging taon kada taon kan nakaaging Lunes, Martes, etc. kan nakaaging bulan kasubanggi

kada Martes, Domingo, etc. kada bulan pirmi

D

Purbaran Ta!

Isurat an tamang pandiwa sa kurit. Isurat an simbag sa notebook. 1. ___________ kan mga maestra an mga papel. (tsek) 2. ___________ ngunyan sinda Nana saka an saiyang tugang na babayi. (kawat) 212 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

3. ___________ ni Bernabela an saiyang regalo kasubanggi. (bukas) 4. Pirming ___________ an mga aki kan saindang ngipon tolong beses sa sarong aldaw. (sepilyo)

PY

5. Kada Domingo _____________ ni Jazz an saiyang bisikleta. (pakaray)

C O

Purbaran Ta Pa!

Sa saindong papel, maggibo nin mga pangungusap gamit an simuno, time signal saka pandiwa sa laog kan tsart. Time Signal

EP ED

Simuno Halimbawa: an mga karpintero 1. an satuyang mga ina

an mga magurang

3. 4. 5.

Mario Marta Lola Sela

D

2.

Pandiwa

kan 2011

gibo

kada aga

luto

kan nakalihis na duwang semana kada hapon ngunyan kan sarong tawohan

linig bahog sighid dara

Halimbawa: Naggibo an mga karpintero nin harong kan 2011.

213 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat Kumpletohon an mga pangungusap gamit an time signal saka pandiwa na nasa panaklong ( ).

3. 4.

EP ED

5.

PY

2.

_________, __________ an sakuyang ina kan samuyang pamahawan. (luto – kada aga) ________ si Jeiah manungod kan saiyang bakasyon sa harong ni Tiya Emy sa Bacacay, Albay _________. (kan nakaaging Biyernes – istorya) ________ an mga aki ________. (ngunyan – kurahaw) _________, ________ an mga paratukdo sa programa. (bayli – kan nakaaging bulan) _____________ an sakuyang ama ____________. (kada hapon – pinta)

C O

1.

Basahon Mo, Adalan Ta!

Basahon an mga pangungusap.

D

1. Paralaba si Rosa. Tagalaba siya kan pamilya ni Nanay Lily. 2. Paralinig si Berto. Tagalinig siya kan tinampo sa may munisipyo.

Ano an narisa nindo sa mga tataramon na may kurit? Ano kaya an ugat na tataramon (root word) kan mga ini?

214 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Hilingon na maray an lambang tataramon. Boot Sabihon kan Unlapi nagsasabi nin hanapbuhay

EP ED

C O

PY

Boot Sabihon Kan Bagong Root Word Unlapi Bagong Tataramon Tataramon tawong an hanapbupara paralaba hay iyo an paglaba laba tawong an taga tagalaba gibo iyo an paglaba tawong an hanapbuhay para paralinig iyo an paglinig linig tawong an taga tagalinig gibo iyo an paglinig

nagsasabi nin partikular na gibo nagsasabi nin hanapbuhay nagsasabi nin partikular na gibo

Binago daw kan unlapi an boot sabihon kan ugat na tataramon (root word)?

D

Kun aram mo an boot sabihon kan unlapi, masasabi mo daw an boot sabihon kan ibang tataramon? Tandaan:

An unlapi tataramon na idinadagdag sa enotan kan ugat na tataramon (root word). Nagkakaigwa nin bagong kahulugan an tataramon na dinagdagan kaini.

215 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta! A. Isurat an unlapi na para o taga sa enotan kan ugat na tataramon (root word) sa kolum kan Bagong Tataramon. Isurat an boot sabihon kaini. Gibohon ini sa notebook.

tawong an hanapbuhay iyo an pagpinta

Gamiton an mga bagong tataramon na ini sa pangungusap.

EP ED

B.

(para-)tukdo (para-)tanom (taga-)sighid (taga-)trapo (para-)uma

parapinta

Boot Sabihon

PY

1. 2. 3. 4. 5.

Bagong Tataramon

C O

Ugat na Tataramon Halimbawa: (para -) pinta

Purbaran Ta Pa!

D

Gamiton an tamang unlapi na para o taga sa ugat na tataramon sa laog kan panaklong ( ). Isurat an bagong tataramon para mabilog an pangungusap. 1. ____________ an hanapbuhay ni Tata Selo. (sira) 2.

Sabi ni Nana Sela, si Berta an ____________ kan mga kamatis na ipapabakal ninda. (pili)

3.

Si Sita an ___________ kan mga kurtina sa harong na Mam Ramos. (kabit)

4.

________________ an sakuyang ama. (tanom)

5.

Si Tata Lito an __________ kan mga puon nin Pili. (tanom)

216 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Post Assessment Basahon an seleksyon. Gibohon an mga ipapagibo. Deco Du’ Monde

ni Franlie O. Ramos - Corporal

D

EP ED

C O

PY

Binuksan ni Joseph Napa an Deco Du’ Monde sa Legaspi City kan nakalipas na 15 taon para ipabisto giraray an abaka bako sanang sa pagiging matibay kaini kundi sa pagiging eco-friendly kaini sa mga mwebles saka sa mga pandekorasyon sa harong. Tinawan kan kumpanyang ini nin oportunidad na magkaigwang dagdag na hanapbuhay an mga ina saka mga huben. Dahil sa magagayon saka naiibang disenyong ginigibo ni Joseph Napa, dakul na tawo an nagbabarakal digdi. An Deco Du’ Monde an nagdadara nin mga paninda sa mga tindahang Kultura, Pottery Barn saka sa Crate and Barrel sa Amerika. An kumpanya man ninda an nagdadara nin mga mwebles saka mga pandekorasyon sa magagayon na lugar na pigdudurumanan kan mga turista arog kan Misibis Bay Resort, Matabungkay saka sa Punta Fuego. Dahil kaini mas lalong nabibisto an kakayahan kan mga Bikolano sa paggibo kan mga produktong gibo sa abaka.

217 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Simbagan an mga hapot. Isurat an letra kan saindong simbag sa papel.

PY

1. Siisay an tawo na nagtabang sa mga ina dangan mga huben na magkaigwa nin dagdag na hanapbuhay? a. Jospeh Napa b. Joseph Napa c. Joseph Naba

C O

2. Ano an dahilan kan pagbukas ni Joseph Napa kan saiyang Deco Du’ Monde? a. Ipabisto giraray an abaka bako sanang sa pagiging matibay kundi sa pagiging eco-friendly kaini. b. Para magkaigwa siya nin maray na hanapbuhay. c. Para magdakul an mga parabakal niya.

EP ED

3. Tano kaya ta nagugustuhan kan mga parabakal an produkto ninda? a. Sikat ini. b. Mahal ini. c. Naiiba an disenyo kaini.

D

4. An hanapbuhay na pagdisenyo nin mga mwebles saka pandekorasyon sa harong ginigibo kan sarong ______. a. tagadisenyo b. paradisenyo c. nagdisenyo 5. Ano an pinapahiling kan pandiwa kun dinadagdagan ini nin unlaping para? a. nagsasabi kan panahunan kang pandiwa b. nagsasabi ini nin klase nin hanapbuhay c. nagsasabi ini nin klase kan pandiwa

218 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-adalan an pictograph. Isurat ang letra kan tamang simbag sa saindong papel. Bilang kan mga Nabakal na Produkto

PY

Lugar kun Sain Ipinabakal an mga Produkto Misibis Resort Matabungkay Punta Fuego Kultura Pottery Barn Crate and Barrel Legend:

= 10 produkto

C O

B.

6. Sain na lugar an produkto dikit an naipabakal? a. Pottery Barn b. Misibis Resort c. Punta Fuego

EP ED

7. Aring lugar an may parehong naipabakal? a. Misibis Resort saka Pottery Barn b. Crate and Barrel saka Punta Fuego c. Matabungkay saka Kultura

D

8. Manungod sain an pictograph? a. Naipabakal na produkto. b. Mga trabahador sa kumpanya. c. Mga tagahanga.

C. Magsurat nin 1 – 2 pangungusap na reaksyon manungod sa seleksyon na Deco Du’ Monde.

219 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 22: Mga Paboritong Kakanon kan Bikol Basahon Mo, Adalan Ta! May mga paborito man kamong kakanon na linuluto kun may okasyon? Ano an mga ini?

PY

Basahon an istorya.

An Birthday ni Nanay Lily ni Franlie O. Ramos

EP ED

C O

Inaabangan kan kadaklan na tawo an birthday ni Nanay Lily. Si Nanay Lily an pinakamatibay na paraluto sa lugar. Igwang naiiba, nakakainteres saka nakakaganang namit an lambang kakanon na pigluluto niya. Sa pagnamit mo nin kadikit kaini mahagad ka pa nin saro pang kagat. Kada taon pig-iimbitaran niya an saiyang mga amiga sa saindang harong tanganing makiogma sa saiyang espesyal na aldaw.

D

Sa saiyang ika-55 birthday, naghanda siya nin mga kakanon na linuto sa gata nin niyog saka siling labuyo arog kan Natong, Bicol Express, Pinangat saka Kinunot. Idinagdag pa niya an Sinarapan sa Tanglad saka Nilutong Balaw. Naghanda man siya nin mga espesyal na kakanon para sa mga aki arog kan pritong Tilapya, Pancit Bato, Dinuguan, Puto, Macapuno, Sinanglay, saka Tinola. Mazapan de Pili, dulsing mani, dangan yema an mga pandulsi. Lambang saro nag-ogma sa espesyal na aldaw ni Nanay Lily.

220 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo Ano an mga espesyal na pighanda ni Nanay Lily sa saiyang ika-55 birthday?

2.

Tano kaya ta inaabangan kan mga tawo an birthday ni Nanay Lily? Sabihon Mo, Adalan Ta!

Basahon an mga pangungusap:

PY

1.

EP ED

C O

1. Pirmi siyang naghahanda nin masisiram na pagkakan. 2. Kada taon, pig-iimbitaran niya an saiyang mga amiga tanganing makiogma sa saiyang espesyal na aldaw. 3. Sa saiyang ika-55 birthday, naghanda siya nin mga kakanon na linuto sa gata nin niyog saka sili. 4. Gabos nag-ogma sa birthday ni Nanay Lily.

Ano an mga pandiwa sa pangungusap? Anong panahunan kan pandiwa an ginamit sa lambang pangungusap? Ano an mga time signal an ginamit na nagpapahiling na an aksiyon nangyari na o nangyayari mismo?

D

Purbaran Ta!

Kuritan an tamang pandiwa para makompleto an pangungusap. Gibohon ini sa notebook. 1. (Pigluto, Pigluluto) kan mga babayi an saindang pamahawan. 2. (Pigselebrar, Pigseselebrar) ni Franlie an saiyang birthday kan nakaaging Disyembre. 3. (Pigpaliwanag, Pigpapaliwanag) ni Angelo an saiyang proyekto ki Mrs. Raynes ngunyan.

221 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

4. 5.

(Nagpangadyi, Nagpapangadyi) kami aro-aldaw. Pirming (pighugasan, pighuhugasan) ni Berny an saiyang kamot. Purbaran Ta Pa

Pandiwa kawat pasyar bayle dalan giya

EP ED

4. 5.

Time Signal pirmi kada Domingo kan nakaaging duwang aldaw kada banggi ngunyan

C O

1. 2. 3.

Simuno an mga lalaki an pamilya an mga babayi kami niya

PY

Maggibo nin mga pangungusap gamit an simuno, time signal saka pandiwa sa tsart. Isurat an saindong simbag sa papel.

Gibohon Mo, Adalan Ta

D

Arogon an web sa notebook. Magsurat nin mga tataramon sa lambang bilog kan web na nagsasabi kan ugali o gawigawi ni Nanay Lily.

Nanay Lily

222 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Ano an nagtabang saimo para maukodan an ugali o gawi-gawi ni Nanay Lily? Sain mo ibinase an saimong ukod? Ano an impormasyon sa istorya na nagtao saimo nin clue?

C O

PY

Dai gabos naisasabi sa istorya an ugali o gawi-gawi kan sarong tawohan sa istorya. Alagad pwede tang maukodan ini base sa mga clue arog kan pigsasabi, piggagawi kan tawohan sa istorya, sa sinasabi kan ibang tawohan o sitwasyon sa istorya. Pwede kitang mag-infer kan ugali o gawi-gawi kan tawohan sa istorya. An pag-infer iyo an pagtao nin mataling ukod base sa itinaong impormasyon saka paminsan sa eksperyensya.

EP ED

Tandaan: An paggibo nin inference iyo an pagtao nin marhay saka mataling ukod base sa mga ebidensya na yaon sa istorya o teksto. Binabase ta man ini sa satuyang eksperyensya. Purbaran Ta

D

Basahon an talata. Kopyahon an organizer sa notebook. Isurat an saimong inference dangan an mga ebidensiya o clue na nagtabang saimo para makatao ka kan saimong mataling ukod. Pag-abot ni Tina sa harong, inapon niya an saiyang bag sa tukawan. Ibinagsak an pagsara kan pinto dangan huminigda nin pabagsak sa kama. Ano an namamatian ni Tina?

223 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

1. 2.

Ano an namamatian ni Tina? Ano an mga ebidensya o impormasyon na yaon sa teksto na mapatunay kan saimong simbag? Clue 1

Clue 2

PY

Inference

Clue 4

EP ED

Purbaran Ta Pa

C O

Clue 3

Basahon an istorya. Simbagon an mga hapot manongod digdi.

D

Kada Sabado nin aga, nag-iiba si Jake saka Mutya sa saindang ina. Gustohon ninda na umiba digdi huli ta naoogma sinda sa preskong parong kan mga pagkakan digdi. Dakul na mahihiliing na paninda digdi. Kadakul man an mga tawong nagsasaod dara an basket. An iba man may shopping cart para sa pinamakal ninda. Pagkatapos na makua ni Nanay an gabos na kaipohan sa harong, nagpipila siya para magbayad sa cashier.

Sain nagduduman si Jake, Mutya saka an saindang ina kada Sabado nin aga?

224 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Isurat an simbag sa tsart. Ano an mga ebidensya o impormasyon Inference na mapatunay kan saimong simbag?

Pag-agyat

C O

PY

Basahon an istorya. Kopyahon an letra kan saimong simbag. Pirming pinapagirumdom ni Tatay Isko si Botit kun ano an pwedeng mangyari sa saiyang bisikleta. Dawa sain kaya niya ini iginagarahe. Dakul na panahon iwinawalat niya ini sa tahaw kan agihan kan saindang awto. Sarong aga mantang pahali si Tatay Isko pasiring sa trabaho, nakadangog si Botit nin makusog na tanog.

EP ED

Base sa saimong binasa, mai-infer mo na: a. piglunadan kan saiyang tugang an saiyang bisikleta b. naligis ni Tatay Isko an saiyang bisikleta c. hinabon an saiyang bisikleta

D

Ano an mga ebidensya na masuporta kan saimong simbag? Isurat an saimong simbag sa graphic organizer. Gibohon ini sa notebook.

Inference

Ebidensya 1

Ebidensya 3 Ebidensya 2

225 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Basahon mo an mga pangungusap. 1. Aro-aldaw nagdadara kami nin tinapay. 2. Suro-semana siyang pigsasabihan kan saiyang ama. 3. Aro-atyan maduman kami sa uma. Ano an mga tataramon na may kurit?

D

EP ED

C O

PY

Ano an boot sabihon kan lambang tataramon na may kurit? Hilingon nin marhay an mga tataramon. Kahulugan Kahulugan Ugat na Bagong kan Unlapi kan Unlapi Tataramon Tataramon Bagong Tataramon aldaw urouro-aldaw kada nangangaaldaw, hulugan pirmi kun pirmi o dai semana surosurokada nangangasemana semana hulugan kun pirmi o dai nangangaatyan aroaro-atyan mahalat hulugan pa nin kun pirmi kadikit na o dai panahon aldaw aroaro-aldaw kada nangangaaldaw hulugan kun pirmi o dai

226 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Tandaan An unlapi sarong pantig na idinadagdag sa enotan kan ugat na tataramon. Nagkakaigwa nin bagong kahulugan an tataramon na dinagdagan kaini.

PY

Purbaran Ta!

C O

Isurat an tamang tataramon sa kurit para makumpleto an pangungusap. Pilion an simbag sa mga tataramon na ini. Gibohon ini sa notebook. uro-utro uuro-ulakit suro-sugpon aro-atyan suro-sumpay ________________ an mga lubid kaya palan ini luminaba.

EP ED

1.

______________ niyang sinasabi an sakuyang pangaran.

3.

Kun ika may hilang na utos, dai ka pwedeng maglaog sa klase huli ta ini nag-____________ sa iba.

4.

Kaipohan kong halaton si Nanay Sela. ____________ kaya maduman kami sa munisipyo.

D

2.

5.

An klase nin pagsurat sa ikatolong grado inaapod na ____________.

227 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! A. Isurat an bagong tataramon sa ikaduwang kolum kan tsart. Dangan isurat kun ano an boot sabihon kan bagong tataramon na nabilog. Gibohon ini sa notebook.

1. (suro-) semana

4. (suro-) sulpot 5. (uro-) untol

C O

2. (uro-) ultan 3. (aro-) aldaw

Boot Sabihon kan Bagong Tataramon

PY

Ugat na Tataramon

Bagong Tataramon

EP ED

B. Maggibo nin mga pangungusap gamit an mga bagong tataramon. Isurat ini sa papel.

D

C. Maglista nin limang (5) tataramon na may unlaping para o taga. Maggibo nin pangungusap gamit an mga ilinistang tataramon. Isurat ini sa papel.

228 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sabihon Mo, Adalan Ta! Hilingon an drowing.

C O

PY

Magkakan Ka Hanggang Gusto Mo

Ano an nahihiling mo sa drowing? Ano an boot sabihon kan nakasurat sa ritrato? Ano kaya an boot sabihon kan ritratong ini? Tano ta ini nagsesenyal na may haraning kakanan?

EP ED

1. 2. 3. 4.

Tandaan:

D

An label sa mga ritrato nagsasabi nin mga importanteng impormasyon. Kaipohan pang aramon an mga detalye kaini tanganing mas maintindihan.

229 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta!

D

EP ED

C O

PY

Adalan an ritrato sa ibaba. Dangan, simbagan an mga hapot manungod digdi.

1.

Ano an nahihiling nindo sa ritrato?

2.

Ano an mga label sa ritrato?

3.

Ano an boot sabihin kan ritrato?

4.

Ano an saimong basehan ta nasabi mo iyan?

230 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Post Assessment A. Basahon an mga teksto. Simbagan an minasunod na hapot. Marhay na parakawat nin table tennis si Jazzle kumpara sa saiyang tugang na si Joeshua. Masasabi ta na _______. a. habo ni Jazzle magkawat nin table tennis b. nakakakua nin marhay na puntos si Joeshua c. nakakakua si Jazzle nin maray na puntos d. gustong magkawat ni Joeshua nin table tennis

2.

Mas matibay sa klase si Jo-Francis kumpara sa tugang niyang si Jazzle. Masasabi ta na _________ a. dai nag-aadal si Jo-Francis b. nakakakua nin marhay na marka si Jazzle c. nakakakua nin marhay na marka si Jo-Francis d. gustong mag-adal ni Jazzle

EP ED

C O

PY

1.

Dai nagtaram maghapon an bagong estudyanteng babayi sa eskwelahan. Kan inapod siya kan paratukdo nagduko sana ini. Sa sitwasyon na ini masasabi na an estudyanteng ini siguro ______. a. suropgon c. maisog b. maboot d. nakakaogma

4.

Sinabihan si Jake kan saiyang ina na magdara nin payong pagpasiring sa eskwelahan. Alagad inisip niya na dai na ini kaipohan. Ano sa pagmati nindo an panahon kaidto? a. nag-uuran c. mainit an panahon b. mauran pa sana d. may snow

D

3.

231 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

B.

Isurat an tamang pandiwa saka an time signal para makumpleto an pangungusap. Pilion an mga tataramon sa kahon. linig bayle bayle

________ an sakuyang magurang sa kusina ________. ________ an tamong ni Lola Epay _______________. ________ siya sa entablado ____________________.

PY

1. 2. 3.

kada Biyernes kan nakaaging tolong taon ngunyan

EP ED

C O

C. Kumpletohon an puzzle gamit an mga clue sa ibaba. Pahigda: Pababa: 1 – kada aldaw 1 – kada semana 2 – itsura kan lubid 2 – tawong an hanappara lumaba buhay an pagpinta 3 – tawong an hanap3 – pirming pig-ootro buhay an pagkanta 4 – tawong an hanap4 – tagakua nin tubig sa buhay an pagluto gripo o bubon 2

1 1

3

4

D

2

3

4

232 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 23: Mga Selebrasyon sa Satuyang Komunidad (Pista)

Sabihon Mo, Adalan Ta!

Basahon an istorya.

C O

Basahon Mo, Adalan Ta!

PY

Pano nagiging bayani an sarong tawo?

Maisog sa Laban

ni Claire B. Barcelona

EP ED

“Naisalbar niya an iba alagad an buhay niya dai,” ini an sabi kan mga tawong nagduduman sa saiyang lamay. Dai nasorpresa an saiyang mga kabarkada sa nangyari saiya.

D

Ginakodan niya an sadiri sa habayan. Saro-saro, binutong niya an saiyang mga nguhod na tugang dangan an saiyang mga magurang pasiring sa ligtas na lugar. Naisalbar an bilog niyang pamilya. Aram niya na dai ligtas an mga kahimanwa sa ibabaw kan mga atop kaini kaya dinara niya sinda sa ligtas na lugar. Kan nahiling niya an sarong babayi saka an umboy kaini sa styrofoam na inaanod kan makusog na tubig, kusogboot na naglangoy, dangan binutong na madara sa ligtas na pangpang alagad dai siya nakaligtas sa makusog na nag-iitok na tubig. Kinaagahan, pagkatapos kan makatakot na bagyong Ondoy na nagpabaha sa Metro Manila, nakua siya na dai nang buhay.

233 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

“Ini an aking pirming may marhay saka makusog na boot,” an pag-aling-aling sa sadiri kan mga magurang niya.

PY

An tunay na ralaban digdi sa kinaban iyo an pakikilaban kan satuyang buhay. Siisay an matatadang buhay? Ito sanang maisog sa laban ... arog ni Muelmar Magallanes, aki ni Samuel saka Maria – maisog sa laban, bayani. Pag-isipan Mo

Ano an nangyari sa istorya? Ano kaya an dahilan kan pagbaha? Siisay an mga ilinigtas ni Muelmar Magallanes? Tano ta nasabi na saro siyang bayani?

C O

1. 2. 3. 4.

EP ED

Sabihon Mo, Adalan Ta!

D

Pag-adalan an ritrato.

1. Ano an sinasabi kan ritrato? 2. Sain nindo pirming nahihiling an ritratong ini? 3. Ano an dapat nindong gibohon kun nahihiling nindo an drowing na ini? 4. Saro daw ini sa paagi nganing mailigtas ta an satuyang kapalibotan? Tano?

234 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta

C O

PY

Ano an boot sabihon kan minasunod na ritrato?

EP ED

Basahon Mo, Adalan Ta!

D

Basahon an mga pangungusap. Hilingon kun pano ginamit an mga pandiwa. 1. Mabali kami sa clean-up drive sa samuyang barangay sa Sabado. 2. Mabakal kami nin mga sigid dangan dust pan sa aga. 3. Sa sunod na semana, magkakaigwa na kami nin malinig na barangay.

Ano an panahunan kan pandiwa an gamit sa lambang pangungusap? Ano an tataramon na nagsasabi na an aksyon o hiro gigibohon pa sana? Pano sinasabi an mga pandiwa sa panahunan na mangyayari? Ano an mga tataramon na nagpapahiling na ang pandiwa nasa panahunan na mangyayari?

235 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PY

Tandaan: An mga tataramon na nagpapahiling nin hiro / aksyon / gawi inaapod tang pandiwa. Rumdomon na an mga pandiwa igwa nin relasyon sa panahon o oras. Naipapahiling kaini kun an hiro, aksyon, o gawi mangyayari pa sana. May idinadagdag na mga panlapi (unlapi – ma, mag, magka, magkaka) sa ugat kan tataramon kan pandiwa.

C O

Panlapi Ugat na Bagong Tataramon Tataramon Unlapi Gitlapi Hulapi bali mag magbali bantay ma mabantay nagkaigwa magka igwa magkaka magkakaigwa

EP ED

Paminsan inootro an enot na pantig sa ugat na tataramon (root word) dangan dinadagdagan nin panlapi (unlapi, hulapi). Kun nagkakapira an naggigibo kan aksyon o gawi, nagdadagdag nin gitlapi sa ugat na tataramon.

D

Panlapi Ugat na Tataramon Unlapi Gitlapi Hulapi an duman ru darahon ra dalagan ma ra ma ri gibo ri hon ri han kumbinsi hon ru hon

Bagong Tataramon dudumanan dudurumanan dadararahon madaralagan magiribo gigiribohon gigiribohan kumbisihon kurumbinsihon

236 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Kun an enot na pantig sa ugat na tataramon (root word) nagtatapos sa a, an gitlapi na gagamiton ra. Kun ini nagtatapos sa i, an gitlapi ni – ri o in. Alagad kun nagtatapos sa o o kaya u, an gagamiton na gitlapi ro o ru. An pagbilog kan mga tataramon minadepende sa tataramon saka sa gamit kaini sa pangungusap.

C O

PY

Halimbawa: 1. Dudumanan ko sa aga si Lola Lily. 2. Dudurumanan ninda si Lolo Isko sa aga. 3. Magsubli ka nin sighid ki Marta. 4. Magsurubli kamo nin sighid ki Marta. 5. Dadarahon si Margo sa doktor ta kinakalintura siya. 6. Dadararahon sinda Margo saka si Lito sa doktor ta kinakalintura sinda.

EP ED

Purbaran Ta!

Gamiton an tamang pandiwa na nasa panaklong ( ). Isurat an simbag sa kurit. Gibohon ini sa notebook.

D

1. _____________ (turog) ako nin amay atyan na banggi. 2. _____________ (gibo) muna ni Maria an saiyang homework bago siya magturog. 3. _____________ (mata) si Greg nin alas-5 nin aga saaga. 4. _____________ (duman) si Rina sa Manila sa sunod na semana. 5. _____________ (laba) si Yasmin kan saindang mga bado sa Domingo.

237 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! Kuritan an tamang pandiwa para makompleto an pangungusap. 1. (Nagduruman, Maduman, Maduruman) an mga babayi sa munisipyo sa aga. 2. Sa sunod na taon (isinelebrar, pigseselebrar, maselebrar) si Mutya kan saiyang birthday.

PY

3. (Nagpaliwanag, Nagpapaliwanag, Mapaliwanag) si Freddie Aguilar kan saiyang lado kan Domingo.

C O

4. (Binakal, Binabakal, Babakalon) ni Nanay an awto sa sunod na bulan. 5. (Nagbayle, Nagbabayle, Mabayle) si Berny sa Jesse M. Robredo Coliseum sa Disyembre.

EP ED

Basahon Mo, Adalan Ta!

Basahon an istorya. Hilingon an mga tataramon na may kurit.

D

Aldaw nin Sabado. Kadakul an gigibohon kan pamilya Ramos. An mga labahan dadarahon ni Maning sa gripo. Mahugas nin mga hugasan si Bebot. Riribayan ni Nanay Lily an mga gamit sa kakanan. Masighid si Neneng sa agihan. Si Tatay Isko mapakaray kan kulongan kan manok. Pagkahapon bibisitahon ninda an anihon nindang paroy sa uma.

238 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-adalan an mga tataramon sa tabang kaining tsart. Bagong Tataramon

han

labahan

agi

han

agihan

ani

hon

anihon

kakan

an

kakanan

kulong

an

kulongan

C O

laba

Boot Sabihon kan Bagong Tataramon mga gamit na dapat nang labahan / maating gamit lugar na pig-aagihan bungang hinog na lugar kun sain nagkakakan lugar kun sain pigkukulong an hayop bagay na dapat ng hugasan / maating gamit

EP ED

hugas

an

hugasan

Boot Sabihon kan Hulapi nagsasabi nin bagay nagsasabi nin lugar nagsasabi nin kamugtakan nagsasabi nin lugar nagsasabi nin lugar

PY

Ugat na HulaTataramon pi

nagsasabi nin bagay

D

Tandaan:

An unlapi, sarong pantig na dinadagdag sa hurihan kan ugat na tataramon (root word). May boot sabihon an unlapi na pwedeng magpabago kan boot sabihon kan ugat na tataramon (root word).

239 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta! Isurat an tamang tataramon para makompleto an pangungusap. Pilion an simbag sa mga tataramon na nasa ibaba. Gibohon ini sa notebook.

karigosan

labahan

C O

higdaan

atangan

PY

gakodan

1. Sa tahaw kan kulongan nin hayop may poste duman na _____________ kan mga baka.

EP ED

2. Kun ika nasa simbahan kaipohan kang magpormal. Dai ka pwedeng magkawat lalo na sa may ____________ ta digdi nilalaag an mga atang para sa Diyos. 3. Malumoyon an sakuyang _____________ pagbabanggi. 4. An mga maati mong bado darahon mo na sa may ________________.

D

5. Dai ka magkarigos sa luwas. Dapat duman ka sa laog kan ________________.

240 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa Kumpletohon an puzzle. Gamiton an mga clue sa ibaba. Pababa: 1 – gamit na pwedeng turugan 2 – uratan nin mga lista 3 – lugar na gibohan nin asin 4 – apod sa garapon, plato, baso, basket, saka iba pa 5 – lugar na pwedeng gibohon an pagluto

C O

PY

Pahigda: 1 – istado o kamugtakan kan paroy 2 – lugar na pwede kang magkawat 3 – lugar kun sain nag-iistar 4 – maating mga bado 5 – lugar na piglalaagan nin atang

1

EP ED

1

2

2

3

3

5

4

D

4

5

241 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat Magpili nin limang (5) tataramon sa listahan. Magsurat nin pangungusap gamit an mga napiling tataramon dangan basahon an saimong pangungusap sa klase. Gibohon ini sa notebook. kawatan asinan atangan hilingan gastosan pilian orasan sakayan

PY

higdaan istaran bugtakan listahan halatan punasan pulotan sablayan

C O

anihon listahan labahan lutoan hangosan lakawan paradahan simbahan

EP ED

Post Assessment

A. Basahon an lambang istorya. Maggibo nin inference kun siisay an tawong nasa istorya. Isurat an simbag sa saindong papel. Pighahanda ko an tanoman sa paagi nin pagarado dangan pagparaspas bago pa magluwas an saldang. Sa madaling panahon isasabwag ko an banhi nin paroy. Mabilang ako nin pirang bulan dangan ko ini maani. Siisay ako? Inference: _____________________________________.

D

1.

2.

Nagsusurat ako. Nagbabasa ako dangan nagbabayle kaibanan kan mga estudyante. Naoogma ako ta nakakanuod sinda. Masirbi ako hanggang igwang aki na nangangaipo kan sakuyang tabang. Siisay ako? Inference: _____________________________________.

242 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

3.

Magsurat nin pangungusap gamit an mga pandiwa sa panahunan nin mangyayari pa sana. Gamiton an time signal na itinao. Gibohon ini sa notebook. 4. 5.

PY

B.

Naggigibo ako nin mga magagayon na bestida para sa mga babayi. Naggigibo man ako nin marayrahay na pantalon sa lalaki. Naggigibo man ako nin mga kurtina para maging marhay paghilingon an saindong harong. Siisay ako? Inference: _____________________________________.

bakal – sa Sabado dalan – ngunyan na banggi

6.

C O

C. Basahon an mga pangungusap. Simbagan an mga hapot. Isurat an letra kan saimong simbag sa papel. Arin an pangungusap na may tataramon na an boot sabihon “bagay na dapat isaray?”

EP ED

a. Dapat mo nang tipigon an mga bado. b. An mga tipigon yaon sa ibabaw kan kama. c. Tipigon mo an mga tamong.

Kadakul an nilabhan ni Nanay Rosa. Sigurado pano kaini an sablayan. Ano an boot sabihon kan sablayan? a. laagan nin mga nilabhan b. lugar kun sain nagsasablay c. lugar nin labahan

D

7.

8.

Ano an tataramon na pareho an kahulugan kan higdaan? a. tipigan b. turogan c. takopan

9.

Arin an duwang tataramon na pareho an boot sabihon? a. baylehan – kawatan b. aponan – basurahan c. sakayan – halatan

243 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PY

D. Pag-adalan an ritrato. Dangan simbagan an hapot manungod digdi. Isurat sana an letra sa papel.

C O

10. Ano an gigibohon na activity?

EP ED

a. pagtanom nin mga kahoy b. contest sa pagkakan c. contest sa pagarayunan

11. Pano mo naaraman na an activity pig-anunsyo?

D

a. an mga babayi sa drowing nakasulot nin mga bado na pam beauty queen na may surat na “Miss Tree Planting 2014” b. an mga lalaki sa drowing nagpapaerenotan na magkakan nin sugok saka may nakasurat na “Hadi nin Sugok 2014” c. may mga kahoy saka bukid sa drowing dangan may nakasurat na “Tree Planting Site”

244 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 24: Iba Pang Selebrasyon sa Komunidad Sabihon Mo, Adalan Ta!

Basahon dangan iarte an diyalogo.

PY

Ano an mga popular o bantog na okasyon o festival sa saindong komunidad?

Aram mo daw na mayaman an rehiyon Bikol sa mga festival dangan selebrasyon?

Imelda:

Iyo. Kadakul kita kaini.

Ronald:

Minamawot ko na maatindiran an mga selebrasyon na ini. Pwede daw nindo akong istoryahan manungod digdi?

Emy:

An Bikol iyo sana an rehiyon sa Pilipinas na may Rodeo Festival. Yaon kaya sa Masbate an pinakadarakulang negosyante nin baka saka damulag.

Ronald:

Ano an mahihiling mo sa festival na ini?

Imelda:

Sabi ni Lolo Anchong mahihiling mo digdi an karera nin mga damulag saka an pakikipag wrestling kan tawo sa toro. Toro an apod sa lalaking baka.

D

EP ED

C O

Emy:

Ronald:

Hay! Nakakatakot man iyan.

Emy:

An rodeo events parte kan dakulang Masbate Livestock Week kun sain mabibisita mo an saindang produkto sa livestock.

Imelda:

Igwa man kitang Pinya Festival sa Camarines Norte. An Camarines Norte an pinakamayor na nagpoproduser nin pinya. Ginigibo ninda

245 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

an festival na ini para tawan nin onra an prutas na nagtatao sainda nin hanapbuhay. Digdi sa festival na ini, gabos pwedeng magsulot nin bado na garo sa higanteng pinya. Makakahiling ka nin nagbabarayle sa tinampo.

Ronald:

Nakakaogma palan sindang hilingon.

Imelda:

Igwa man digdi na mga trade fair, parada dangan nagkakaigwa nin palabas kun pano ginigibo an mga produktong gibo sa pinya.

Ronald:

Ano pa an mga festival digdi sa satuyang rehiyon?

Emy:

Igwa kitang Buwa-Buwaan Festival sa Nabua, Tinagba Festival sa Syudad nin Iriga saka Cimarrones Festival sa Pili.

Imelda:

Sa Partido igwa kitang Harana Festival, Samhod Festival, Malasugi Festival, saka Guipao Festival.

Ronald:

Sa Albay ano man an mga festival duman?

Emy:

An bantog na festival duman iyo an Ibalong Festival dangan Magayon Festival.

Imelda:

Syempre dai ta dapat lingawan an bantog na Peñafrancia Fiesta na ginigibo sa Syudad nin Naga.

Ronald:

Tano ta an mga Bikolano igwa kaining mga selebrasyon?

D

EP ED

C O

PY

Emy:

Emy:

An gabos na selebrasyon na ini nagpapahiling kan kultura kan mga Bikolano sa paagi kan makokolor saka maoogmang okasyon.

Pag-isipan Mo 1.

Ano an pinag-uralayan ninda Emy, Ronald saka Imelda?

246 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

2. 3. 4. 5.

Siisay an nagmamawot na maatindiran an mga festival na ini? Ano an mga festival na bantog sa Bikol? Ano an festival na rehiyon Bikol sana an igwa? Tano ta kaipohan na iselebrar an mga festival na ini? Basahon Mo, Adalan Ta!

PY

Kun ika masurat sa kabarkada mo, ano an isusurat mo? Basahon an surat sa ibaba.

C O

Sto. Domingo, Rawis Legaspi City Disyembre 17, 2013

Namomotan kong Mutya,

D

EP ED

Kumusta? Nagustuhan mo an ritratong ipinadara ko saimo? Saro iyan sa pinakamagayon sa nahiling ko sa Ibalong Festival. Pigseselebrar an Ibalong Festival kada ikaduwang semana kan Oktubre. Ipinapahiling digdi an istorya kan pinunan kan Bikol. Sarong semanang selebrasyon ini sa Syudad nin Legaspi. Igwa nin manlainlain na programang ginigibo sa semanang ini. May makolor na parada sa tinampo kan syudad. An mga kabali sa parada nakasurulot nin maskara ninda Handiong, Baltog, Oryol, mga tulisan, saka mga lalaw na mga hayop. May mga trade fairs, pagpili kan Miss Ibalong Festival saka iba pang mga makukulor na okasyon. Mawot ko na sa sunod na Oktubre makaatindir ka kan okasyon. Paaramon mo man ako kun igwang mga okasyon sa saindong lugar. An saimong amiga, Jiya

247 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo 1. 2. 3. 4.

Siisay an nagsurat? Ano an sinabi niya ki Mutya? Ano an ipinapahiling sa Ibalong Festival? Tano ta pigseselebrar ninda an Ibalong Festival?

PY

Purbaran Ta!

EP ED

C O

Basahon an mga pangyayari. Lagan nin numero base sa nangyari sa istorya. ________ Nakahiling si Franlie nin magayon na bado sa tindahan. ________ Nag-uli siya dangan binilang an kwartang natipon niya. ________ Pakalipas nin sarong semana, sinulot niya an bago niyang bado sa okasyon sa eskwelahan. ________ Nahiling niya na tama an saiyang kwarta para mabakal an bado. Purbaran Ta Pa!

D

Pilion an tamang pandiwa. Isurat an simbag sa notebook. 1. Pirming (mag-aatindir, nag-aatindir, maatindir) an tugang ko sa Samhod Fetival. 2. Kada taon, (pig-imbitaran, maimbitar, pig-iimbitaran) ako ni Melay na mag-atindir kan Guipao Festival sa Sagnay. 3. An Pinya Festival (pig-aandaman, mag-andam, nag-andam) kan kadakul na tawo sa Camarines Norte. 4. (Naoogma, Maogma, Naogma) an mga aki sa taontaon na Fluvial Procession sa Syudad nin Naga. 5. (Nagbasa, Nagbabasa, Mabasa) nin Pasyon si Lola Tess kada pista sa saindang lugar.

248 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat Pilion an tamang pandiwa para mas maintindihan an talata. Gamiton ini sa tamang panahunan. Gibohon ini sa notebook. gibo ogma

dalan apod

PY

palabas bisita

C O

__________ an samuyang pamilya sa banwaan kan Pili kada taon. __________ kami kan manlainlain na palabas na __________ sa Cimarrones Festival. ____________ igdi an buhay-buhay kan mga katutubo kan Pili na ________na Cimarrones. Hali sa manlain-lain na eskwelahan an kabali sa palabas. Kadakul an ___________ sa palabas na ini.

EP ED

Post Assessment

Basahon an istorya. Dangan, simbagan an hapot manungod digdi. Gibohon ini sa notebook.

D

Nagmata si Bebot na magian an pagmati. Pigtino siya kan nakangirit na saldang. Pinakarhay nguna niya an saiyang hinigdaan bago nagluwas sa kwarto. Kan binuksan niya an saiyang kwarto, nasorpresa siya kan mga preskong burak na nahiling niya. Napapatos ini nin may mga drowing na nakangirit na mapupulang ngabil. Matoninong an kaharongan na haros madangog niya an hinghing kan butiki. Inapod niya an saiyang ina dangan an tugang na si Connie. Alagad mayo ni sarong nagsimbag. Paglipas nin pirang minuto nakadangog siya nin makusog na nagkakaranta, “Happy birthday to you … happy birthday to you …”

249 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Isurat an letra kan tamang simbag. 1. Ano an espesyal na okasyon kan aldaw na idto? a. birthday b. pagbunyag c. kasalan 2. Kiisay na birthday an pigseselebrar? a. Nanay b. Connie

c. Bebot

PY

3. Ano an enot na nangyari? a. Nahiling ni Bebot an mga preskong burak. b. Nagmata si Bebot na maogma. c. Nadangog ni Bebot an hinghing kan butiki.

EP ED

C O

4. Ano an huring nangyari? a. Nakadangog si Bebot nin mga nagkakaranta kan birthday song. b. Inapod ni Bebot an saiyang ina saka si Connie. c. Pigtino si Bebot kan nakangirit na saldang. 5. Ano an boot sabihon kan drowing na ini na nakatakod sa mga preskong burak?

D

a. Namumundo an ina ni Bebot saka si Connie para saiya. b. Pigmamawot kan ina ni Bebot saka ni Connie na magkaigwa siya nin maogmang buhay. c. Pigsusugotan si Bebot kan saiyang ina saka tugang.

6. Anong panahunan kan pandiwa an gamit sa pangungusap na ini: “Pinakarhay nguna niya an saiyang hinigdaan dangan nagluwas sa kuwarto.” a. nangyari b. nangyayari c. mangyayari

250 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

7. Arin an pangungusap na nagpapahiling nin panahunan nin pandiwa na mangyayari pa sana?

PY

a. Nagpasalamat si Bebot sa saiyang ina saka ki Connie. b. Nagpapasalamat si Bebot sa saiyang ina saka ki Connie. c. Mapasalamat si Bebot sa saiyang ina saka ki Connie. 8. Ano an masasabi mo manungod sa ina dangan tugang ni Bebot?

C O

a. Maoogma sinda. b. Magagalang sinda. c. Maginirumdom sinda.

D

EP ED

Magkopya nin duwang pangungusap sa istorya na nagpapahiling nin personification. Isurat ini sa saindong papel.

251 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 25: Gamit Pantransportasyon

Purbaran Ta!

PY

Kopyahon ini sa notebook. Dangan hanapon an ngaran kan minasunod na festival. Gamit an pulang krayola, kuritan nin linya an tataramon. An mga tataramon pwedeng nakasurat poon sa taas paibaba o poon sa wala patuo. Buwa-Buwaan

Pinya

Cimarrones

Malasugi

Magayon

Ibalong

Tinagba

EP ED

Rodeo E A T C E B D A M U Y R N A U

D

B U W A B U W A A N D J E G T

Guipao

C O

Samhod

U G U I P A O U A N U F A O N

M H O M T A B T L M O S A P M

A I P A E T I N A G B A E Y O

G P S R M U B W S O E M V E E

A L B R A A A M U B T H A B T

Y C M O B T L A G I R O D E O

O P I N Y A O N I O U D N A A

N R R E I M N I A V E Y U Z B

U M I S T E G A D E M U A M R

252 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Basahon an tula nin may tamang rikas, intonasyon, dangan ekspresyon. Sa Pasko

ni Franlie O. Ramos

PY

Daing kataposan an paghalat ko Sa bakasyon lalo na an pasko Siguro pareho ko man kamo, Abot langit man an pamibi nindo.

C O

Siguro sarong dupa an ngirit mo Kun nag-uuran na nin mga regalo Dakul pa an handa sa lamesa nindo Gabos ini mga paborito mo.

EP ED

Dai pagpalampason an simbang gabi, Mga marhay na bareta dara kan padi Hinanyugon, isabuhay ini pirmi Sigurado an bendisyon pirming harani.

Dai mo mababayadan an kaogmahan Kun tiripon lambang myembro kan pamilya Mahamis pa sa asukar an pagkamoot ninda Sigurado pagkaburunyog maaasahan ta.

D

Pag-isipan Mo!

1. 2. 3. 4. 5.

Manungod sain an tula? Ano an pighahalat kan nagsurat kan tula? Sain kaya hali an bareta na dara kan padi? Ano an dapat na gibohon ta sa mga baretang dara kan padi? Kun ika hahagadan nin bagong titulo kan tula, ano ito? Tano?

253 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sabihon Mo, Adalan Ta! Basahon an mga parirala na hali sa tula.

PY

daing kataposan an paghalat abot langit an pamibi sarong dupa an ngirit gabos pa paborito mo dai mo mababayadan an kaogmahan mahamis pa sa asukar an pagkamoot

C O

Ano an boot sabihon kan mga pariralang ini? Kun iisipon ta, posible daw an mga ini? Tano?

May mga parirala na nagpapahayag nin mga bagay o pangyayaring imposible. An apod sa mga parirala na ini hyperbole.

EP ED

Purbaran Ta!

Kuritan an parirala na nagpapahiling nin hyperbole sa mga pangungusap. 1. Makakakurahaw ako nin makusog pa sa daguldol kun ika magbali sa karantahan.

D

2. Sa sobrang supog ko, mainit pa sa nagkakalakagang lana an sakong pisngi. 3. Kasing luma na kan baul ni lola an mga palabas sa sine. 4. Sa balyo pa sana kan tinampo napaparong ko na an niluluto ni tiya. 5. Namumurak sa bisita an mga kaharongan.

254 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa!

C O

Pag-agyat

PY

Kuritan an tamang pandiwa sa laog kan panaklong ( ). 1. (Lininigan, Linilinigan) kan klase an saindang klasrum aro-aldaw. 2. (Nangaipo, Nangangaipo) kitang mga kabarkada. 3. An ibang aki (nagkolekta, nagkokolekta) nin mga sticker. 4. (Tinabangan, Tinatabangan) ni Miss Tan an mga eskwela kun pano magbasa. 5. (Ginibo, Ginigibo) ni Oscar an saiyang homework bago magkawat.

Pilion an boot sabihon kan pangungusap base sa hyperbole na ginamit.

EP ED

1. An gabat kan libro sarong tonelada. a. Magabaton an libro. b. Magian an libro. c. Bago an libro.

D

2. Dai ka maghadit. Hahalaton kita ni Lisa hanggang sa kataposan. a. Haraditon si Lisa. b. Matiyaga si Lisa. c. Marhay na kabarkada si Lisa. 3. Nawara an isip ni Luis kan nahiling niyang inapon kan aki an mamahalon niyang telepono. a. Dai ini inintindi ni Luis. b. Nakapay si Luis. c. Naangot si Luis. 4. Pwedeng mailayog kan duros an eskwelahan. a. Matibay an eskwelahan. b. Gibo sa magaan na materyales an eskwelahan.

255 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

c. Naapektohan an eskwelahan kan makusog na bagyo. 5. Sarong taon na nagturog si Nanay Sela sa kapagalan. a. Daing gayo pagal si Nanay Sela. b. Gusto lang magturog ni Nanay Sela. c. Pagalon na marhay si Nanay Sela.

PY

Pag-agyat Pa! A. Pakarhayon an mga tataramon sa paagi nin alpabetong pagkasurunod-sunod.

B.

2.

kalyo kaban kintab krismas krimen kalayo keso

3.

mangga misa moot masa misla maneho mata

C O

trabaho tsek tabang tapal tugot tinapay tuom

EP ED

1.

4.

lana lunsar lukso layog linta lapis lamesa

Lagan nin numero an kurit bago kan tataramon para maipahiling an alpabetong pagkasurunod-sunod kaini.

D

1. ___ rosas ___ relo ___ ritmo ___ relyeno ___ resibo ___ raot

2. ___ gastos ___ ganso ___ ganta ___ gurit ___ grado ___ gantsilyo

3. ___ bulsa ___ balde ___ bisikleta ___ bayli ___ baso ___ belo

256 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Post Assessment A. Basahon an bareta.

PY

Pinal nang pinahingalo an ama kan South Africa na si Nelson Mandela kan Domingo. Saro siyang internasyonal na imahe na naglaban para sa katoninongan saka pagkakasararo. Milyon na tawo an naapektohan niya kan siya nabubuhay pa. Nagtabang siya para mahali an apartheid sa South Africa. Nagadan si Mandela kan Disyembre 5, 2013 sa edad na 95.

Simbagan an mga hapot. Isurat an letra kan tamang simbag.

EP ED

B.

C O

Sabi ni Chief Ngangomhlaba Matanzima, an representante kan pamilya Mandela, “Sarong mapusog na kahoy an natumba; pauli na siya ngunyan para magpahingalo kaiba an saiyang mga magurang. Magpasalamat kita na pinasoble siya satuya.”

D

1. Pano naging ama si Nelson Mandela kan South Africa? a. Hinali ninda an pagkakabaranga kan mga Amerikano saka Negro o an apartheid. b. Siya an nagpoon kan people power. c. Pig-iidolo siya kan mga tawo sa Africa. 2. Aring titulo an tama sa baretang ini? a. Nelson Mandela Nagadan b. An Matibay na Kahoy c. Nasa South Africa an Lider 3. Arin an pangungusap sa seleksyon an nagpapahiling nin hyperbole? a. Milyon na tawo an naapektohan niya kan siya nabubuhay pa.

257 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

b. Sarong mapusog na kahoy an natumba; pauli na siya para magpahingalo kaiba an saiyang mga magurang. c. Saro siyang internasyonal na imahe na naglaban para sa katoninongan saka pagkasararo.

PY

4. Arin an pangungusap an nagpapahiling nin tamang gamit kan pandiwa? a. Nagagadan si Nelson Mandela kan Disyembre 5. b. Nagadan si Nelson Mandela kan Disyembre 5. c. Magagadan si Nelson Mandela kan Disyembre 5.

C O

5. Arin an pandiwa na makumpleto sa pangungusap? ____________ si Nelson Mandela kan mga tawo bilang sarong bayani. a. Binilang b. Ibinilang c. Ibibilang

EP ED

6. “Namamati an presensya ni Nelson Mandela maski sain sa South Africa.” Arin an parirala sa pangungusap na nagpapahiling nin hyperbole? a. an presensya ni Nelson Mandela b. an presensya namamati maski sain sa South Africa c. maski sain sa South Africa

D

C. Pakarhayon an mga tataramon base sa alpabetong pagkasurunod-sunod. 7. presentar, paraspas, putol 8. sapa, suksok, sipilyo, sablay, semento D. Magsurat nin 1 hanggang 2 – pangungusap na reaksyon manungod sa bareta. Isurat ini sa saindong papel.

258 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 26: Mga Paagi nin Komunikasyon

Sabihon Mo, Adalan Ta!

PY

Basahon saka iarte an diyalogo. Nakasakay ka na sa eroplano, Arlene?

Arlene:

Dai pa daw. Ika?

Paulo:

Nagpa-Manila kami ni Nanay kan sarong semana. Nagsakay kami sa eroplano.

Arlene:

Istoryahan mo man ako. Sigurado magayon ito.

Paulo:

Iyo, magayon talaga. Nenerbiyos ako kan enot, alagad kan nahiling ko na an panganoron, nawara an takot ko. Garo baga kaya ko na ining madutaan.

EP ED

C O

Paulo:

Arlene:

Talaga? Sana makalunad man ako pag-abot nin panahon.

Pag-isipan Mo!

Siisay an nagsakay sa eroplano? Sain siya nagduman? Siisay an kaibanan niya? Ano an namatian niya kan paglunad niya sa eroplano? Kiisay niya inistorya an saiyang eksperyensiya? Nakalunad ka na man sa eroplano? Sa panong paagi nakakatabang an eroplano satuya?

D

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

259 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Sabihon Mo, Adalan Ta! Basahon an mga pangungusap. Ano an boot sabihon kan mga parirala na may kurit?

PY

1. Nagtutukdo si Mam Ramos sa klase ninda Marco. Alagad sige an istoryahan ninda Marco saka Linda. Dai sinda nagdadangog ki Mam Ramos. “Marco! Linda!” hinghing ni Lito. “Nakakaistorbo an istoryahan nindo sakuya. Kapotan nindo an dila nindo tanganing madangog kong maray an pigtutukdo ni Mam Ramos.”

C O

2. Maputi na an mata ni Lisa sa kahahalat kan sundo niya.

EP ED

Ano an boot sabihon kan mga pariralang ini? Sinasabi daw kaini an tunay na boot sabihon kan tataramon? o may iba ining boot sabihon? An mga pariralang ini mga halimbawa nin idiomatic expressions. Ano an idioms o idiomatic expressions? Tandaan:

D

An idiomatic expression mga parirala o mga tataramon na an kahulugan dai makukua sa kahulugan kan lambang tataramon alagad igwa nin iba saka bagong kahulugan. Halimbawa: kapotan an dila – pugolon an pagtaram maputi an mata – malangkag sa paghalat

260 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta! Ini an nagkapira pang idiomatic expressions.

EP ED

C O

PY

maghilingan mata sa mata – Kun an duwang tawo naghihilingan mata sa mata, magkauyon sinda o uyon sinda sa lambang saro. mahamis an dila – An tawong may mahamis na dila matibay magkumbinsi. nagsusulo nin kiray – An tawo na nagsusulo nin kiray nagpupuyat kada banggi para mag-adal. halabang kamot – An tawo na may halabang kamot nagkukua kan mga bagay na bako saiya. Ini an tawo na naghahabon. sa tahaw nin nag-uuntugan na gapo – An tawong nasa tahaw nin nag-uuntugan na gapo yaon sa tahaw kan magkaibang pagtubod, ideya o opinyon. Gamiton an mga idiomatic expressions para makumpleto an mga pangungusap.

D

1. Aro-aldaw may nawawara sa laog kan harong ni Miya. Igwa sa lugar ninda may _______________. 2. Kaipohan na mailangkaw ni Melay an saiyang marka. Kaya burobanggi __________________. 3. ____________ sinda Marco saka Lito sa gabos na pinag-uulayan ninda. Pareho an saindang pagtubod sa pulitika saka sa relihiyon. 4. Nagtinda nin mga bado sinda Lita saka Nene sa sentro. Mas dakul an naipabakal ni Lita dahil sa igwa siyang __________________. 5. Magkakabarkada sinda Nilo, Lina, saka Tina. Nagkaiba an ideya ninda Lina saka Tina kaya si Tino ngunyan __________________.

261 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa Pilion an boot sabihon kan mga tataramon na may kurit. Isurat an letra kan tamang simbag sa saindong papel.

PY

1. Dai kamo makibarkada sa may mga maraot na impluwensya tanganing dai kamo makabuntog sa mainit na tubig. a. sa mainit na lugar c. nasa maray na barkada b. nasa mainit na relasyon d. problema o trobol

C O

2. Kun gusto mong umasenso sa buhay, kaipohan mong magsulo kan pangmatangang kandila sa saimong pag-adal. a. mag-igot b. mangadyi burobanggi na may kandila c. suloon an sadiri gamit an kandila d. magsulo nin kandila

EP ED

3. An matinabang na kamot ni Nanay an pinaghahalian kan sakuyang kusog kun may problema. a. asistensiya kan ina c. pagkamoot kan ina b. hatol kan ina d. hapros kan ina

D

4. Nag-agi si Willie sa labot kan dagom sa pagkumbinsi kan saiyang ama na tugotan siyang mag-camping. a. nadalian c. dakul na oras b. nasakitan d. halabang oras 5. Mga bitoon sa paghiling nin mga ina an saindang mga aki. a. pinakamagayon sa saindang mga mata b. pinakamakanos c. kinauuyaman d. ikinakamundo

262 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Basahon Mo, Adalan Ta! Pano kamo minapasiring sa eskwelahan? Basahon an seleksyon. Aramon kun arin sa mga lunadan an nagtatabang saindo na makapaeskwelahan kamo. Pagbiyahe sa Bikol ni Franlie Ombao Ramos

C O

PY

Kadakul na paagi kun pano mo malilibot an Bikol. Sa mga haralawig na pagbyahe an bus an pinakamarhay na pilion. Posible man na gamiton an tren huli ta nag-aagi ini sa pirang banwaan. Dadarahon ka kaini hali sa Del Gallego, Camarines Sur hanggang sa Guinobatan, Albay sa laog nin 6 na oras sa kantidad na PHP100.

EP ED

Sa mga haralipot na distansya o pagbyahe, magagamit mo an dyip, multicab, saka traysikel na nakakapano sa mga tinampo sa Bikol. Igwa man nin taksi alagad mahal an pamasahe digdi.

D

Pinakabarato an paglunad sa traysikel. Pwede ka kaining darahon sa mga lugar na gusto mong maabot. Alagad dai ka magpurbar na gamiton ini hali sa Camarines Norte hanggang sa Syudad nin Tabaco ta an byahe garo daing kataposan. An mga multicab, kapareho kan mga dyip, igwa nin mga sadiring rota na dapat agihan o dumanan. Dai naaabot kan mga arog kaining mga lunadan an mga kabukidan o mga hararayo o pwerang lugar digdi sa Bikol. Uso digdi an maglakaw ta mayong lunadan. Sigurado pagkatapos mong maglakaw nin milya haros maubos mo an tubig sa sapa sa sobrang paha. Alagad ngunyan an mga tawo naggagamit na nin “habal-habal” o motor sa mga pwerang lugar. Masakit an pagbyahe sa lugar na ini lalo na kun

263 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

mauran. Alagad mas dipisil an pagdara kan mga panindang tonelada an gabat hali sa mga lugar na ini kaya yaon pa man giraray an mga pamaba na guyod kan damulag, baka, o minsan kabayo. Tano ta dai mo purbaran an mga lunadan na ini? An lambang lugar sa Bikol magayon na abuton.

PY

Pag-isipan Mo!

Purbaran Ta

C O

1. Ano an manlain-lain na lunadan sa Bikol? 2. Pano nakakatabang an lambang lunadan na ini sa mga tawo? 3. Kun ika tatawan nin pagkakataon na maggibo nin sadiri mong lunadan, ano ito? Tano?

EP ED

Sabihon kun ano an katuyohan kan nagsurat o purpose of the author sa pagsurat kan mga talata sa ibaba.

D

1. Dai pa masyadong marhay an sistema kan transportasyon sa Pilipinas huli sa mga lugar na mabulod saka suruway-suway na isla; resulta pa man ini kan kadikit na pundong itinatao kan gobyerno para sa imprastraktura kan nasyon. Itinutulod kan gobyerno kan Pilipinas na magkaigwa nin marhay na sistema kan transportasyon sa paagi nin manlainlain na proyekto. 2. “Hinahagad ko sa mga yaon digdi ngunyan na makipagtabangan sa satuyang gobyerno.” Ini an tinawan doon kan dating presidente, Fidel V. Ramos sa nangyaring Kalakbay Awarding Rites sa Malacañang. 3. Pasensiya na. Dai ko nasabihan an saimong paratukdo kun tano ta absent ka kasuodma. Nag-bell na kaya kan pag-abot ko sa eskwelahan. Nalingawan ko an pakiulay mo sako.

264 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PY

4. Sarong hapon, nag-shopping sa mall an pitong taon na si Iya saka an saiyang ina. Sinabihan si Iya kaini na dapat pirmi sana siya sa kataid niya. Alagad, naogma si Iya sa pagparahiling sa mga munyika sa toy shop. Dai niya naaraman na naparayo na siya sa saiyang ina. Kan paghiling niya sa likod, mayo na an saiyang ina. Kadakul na tawo an nagraralakaw padumanpadigdi. Nenerbiyos siya saka huminibi. Makusogon an saiyang paghibi kaya nakua siya kan saiyang ina. Dali-dali siyang duminalagan saka kuminugos digdi. Purbaran Ta Pa!

EP ED

C O

Basahon an mga seleksyon sa ibaba. Isurat an letra sa saindong papel na nagsasabi kan katuyohan kan nagsurat o author’s purpose. a. mag-impormar / magtukdo o to inform / to instruct b. magkumbinsi o to persuade c. magpaogma o to entertain

D

1. Sarong aldaw sinabihan sinda Lyra, Minda, saka Tina kan saindang ama na maduman sinda sa syudad. Naogma an tolo ta ini an enot na pagkakataon na makakaabot sinda duman. Dai pa sinda nakahiling nin darakulang tindahan. Sunod na aldaw nagkarawat sinda Lyra, Minda, saka Tina na garo man daa sinda yaon sa syudad. 2. Saro sa paborito ni Joeshua an nilabunan na sugok. Hinapot niya an saiyang ina kun pano ini ginigibo. Ini an paaging itinao saiya kan saiyang ina: - Lagan an kaserola nin sarong basong tubig. - Ilaag an sugok. - Pakalakagaan ini nin 10 minuto. - Halion an sugok sa kaserola.

265 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-agyat

PY

Pakarhayon sa paagi nin alpabetong pagkasurunod-sunod an minasunod na tataramon. Isurat ini sa saindong papel. 1. halas, dyolen, hapiton, hilang, hiso, halaba, hulahop 2. balde, bala, biko, butanding, bola, bisto, bado 3. sapa, singkamas, sipilyo, sungka, sampayan, singko 4. tinapay, tipong, tasa, tolo, takyag, tisa, trabaho, tren 5. pamilya, paso, pito, pyesta, pato, plantsa, pwera Pag-agyat Pa!

tren submarino eroplano bangka

EP ED

bisikleta bus

C O

Pakarhayon sa alpabetong pagkasurunod-sunod an minasunod na sistema nin transportasyon. Isurat ini sa saindong papel. barko awto

dyip motor

Post Assessment

Basahon an mga seleksyon. Dangan, gibohon an mga pinapagibo.

D

An pinakagusto kong lugar sa samuyang barangay iyo an tindahan ni Tiya Nida. An tindahan niya harayo sa ordinaryong tindahan. Bako siyang dakula alagad magayon saka makokolor an pagkakapakarhay kan mga paninda digdi. Masasabi na spic and span an tindahan na ini. Sa kanto may sadit na lamesa an kahera na may dekorasyon pang preskong burak. Mawot ko na makatukaw man duman na maging kahera. An mga tsokolate, biskwit, saka mga dulsi

266 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PY

nakapakarhay depende sa kolor kan mga patos kaini. Sa ibong kaini mahihiling mo an bagong luto na mga cake sa eskaparateng may salming. Sa saro pang eskaparateng may salming, mahihiling mo an mga preskong prutas, saka mga gulay arog kan beans, cabbage, carrots, star apple, saka chico, batag saka mangga. Gustohon ko talaga an siyam na yardang kalabaan kaini. Simbagan an mga hapot. Isurat an letra kan tamang simbag sa saindong papel.

EP ED

C O

1. Ano an katuyohan kan nagsurat o author’s purpose sa pagsurat kaini? a. mag-impormar / magtukdo o to inform / to instruct b. magkumbinsi o to persuade c. mag-paogma o to entertain 2. Ano an piglaladawan sa istorya? a. mga paninda b. mga cake sa eskaparateng may salming c. an tindahan ni Tiya Nida

D

3. Ano an pigmamawot kan nag-iistorya? a. masadiri an tindahan b. maging kahera kan tindahan c. bakalon an tindahan ni Tiya Nida 4. Arin sa mga pangungusap an tama an pagkakasurat? a. Nagtitinda nin iba-ibang paninda si Tiya Nida. b. Nagtinda nin iba-ibang paninda si Tiya Nida. c. Pirming nagtitinda nin iba-ibang paninda si Tiya Nida.

267 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5. Ano an porma kan pandiwa na makumpleto kan pangungusap? __________ kan mga tawo an magbakal sa tindahan ni Tiya Nida. a. Gusto b. Ginusto c. Gugustohon

C O

PY

6. Arin an boot sabihon kan pangungusap na ini? Gustohon ko talaga an siyam na yardang kalabaan kaini. a. May gusto sanang parte kan tindahan an nagiistorya. b. Gusto kan nag-iistorya si Tiya Nida. c. Gustohon kan nag-iistorya an bilog na tindahan ni Tiya Nida.

EP ED

7. An tindahan ni Tiya Nida harayo sa ordinaryong tindahan. An boot sabihon kan may kurit na tataramon iyo an: a. naiiba b. pareho c. bakong ordinaryo 8. _______ an spic and span na tindahan. a. marunggal b. magayon c. malinig saka pakarhay

D

9. Ilista an mga tataramon sa istorya na nagpopoon sa c, dangan pakarhayon sa alpabetong pagkasurunod-sunod.

10. Isipon an tindahan na pigladawan sa istorya. Ano an reaksyon mo manungod digdi? Magsurat nin pangungusap manungod sa reaksyon mo.

268 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Leksyon 27: Mga Paagi nin Komunikasyon Sabihon Mo, Adalan Ta! Basahon saka iarte an diyalogo.

Vic:

EP ED

Leni:

PY

Leni:

Aram mo daw na pwede nang makipag-ulay an mga tawo sa dakul na paagi? Iyo man. Igwa na kitang mga cellphone, internet, saka telepono. Bako lang iyan. Pwede ka man magpadara nin mga importanteng dokumento o surat sa paagi nin fax machine. Sabagay, an pagpadara nin surat sa koreo uso pa man ngunyan duman sa mga lugar na mayong modernong paagi nin komunikasyon. Saka igwa pa man kitang mga peryodiko na nagdadara nin impormasyon sa enterong nasyon. Saro man ini sa paagi nin komunikasyon. Igwa man akong aram manungod sa telegrama. Ini an mga pinahalipot na mensahe na ipinapadara gamit an coding. Mas madaling makaabot an telegrama kaysa sa surat sa koreo. Kun may mensaheng emergency ipapadara kaidto, ginagamit kan mga tawo an telegrama. Dai ko aram na aram mo an mga bagay na iyan. Pero may aram ako nin mga lumang paagi nin pakikipag-ulay. An iba naggagamit nin aso o smoke signals, drum beat, o bandera o flag signals. Nakakaogma. Gusto kong maaraman an manungod kaiyan. Musna ta mag-research kita.

C O

Vic:

Vic:

D

Leni:

Vic:

Leni:

269 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-isipan Mo!

C O

Basahon Mo, Adalan Ta!

PY

1. Ano an pinag-uulayan kan duwang aki? 2. Ano an mga modernong paagi nin komunikasyon? 3. Tano ta nagpapadara pa nin surat an mga tawo gamit an koreo? 4. Pano nagiging paagi nin komunikasyon an mga peryodiko? 5. Ano an mga makalumang paagi nin komunikasyon?

Sain kamo nagduduman kan pamilya nindo pag-aldaw nin Sabado saka Domingo? Pirang beses nindo iyan ginigibo? Pinakamaogmang Sabado

EP ED

ni Gretel Laura M. Cadiong Isina-Bikol ni Franlie Ombao Ramos

D

Sabado kaidto, plinano ko na magdalan nin pelikula sa sakuyang kompyuter. Dai naghaloy, naglaog an tugang kong si Sammy na nagbabareta, “Maduman kita sa parke, Kuya.” Dai naghaloy, ipinarada ni Papa an awto sa may puon kang kahoy sa may dalan. Mantang tinatabangan ko si Mama na iluwas an basket na pampiknik, nagpoon ng magribok sako si Sammy. “Kuya, tabangi man po ako na magpalayog kan sakuyang buradol.” Napahangos ako nin hararum. Dinara ko siya sa mahiwas na lugar saka nagpalupad kan buradol. Mantang nagbuburadol, nag-abot an pamilya ni Larry. naogma ako. “Oy, Paulo. Magayon an buradol mo. Pero pwede daw kitang magkawat nin bola?” pagtino ni Larry.

270 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

EP ED

Pag-isipan Mo!

C O

PY

“Iyo, pero pagkatapos mi nang magkakan nin pangudto,” simbag ko. Dai naghaloy inapod na kami ni Mama. Pinagpistahan mi an suman, puto, pansit, mangga saka sarong pitsel na lemonada. Pagkatapos ming magkakan inilaag mi sa sako an mga basura. Naubos an aldaw sa pakikipagkawat nin bola sa ibang aki sa parke. Marhay nganing nadara ko an sakuyang bat saka bola. Grabe an naging kaogmahan mi sa pagkarawat na ito. Kan pauli na kami sa harong, napangirit ako kan narumduman ko si Larry saka ako bilang sarong team. Si Larry, bilang pinakamatibay na pitcher dangan ako, bilang pinakamatibay na batter. An aldaw na ito an pinakamaogmang aldaw para sakuya.

Tano ta ito an pinakamaogmang Sabado ni Paulo? Sabihon Mo, Adalan Ta!

Pagkumparahon an mga tataramon na may kurit sa mga pangungusap. Hilingon kun magkapareho sinda.

D

A 1. Plano ko na magdalan nin pelikula. 2. Pagkatapos ming magkakan nilaag mi sa sako an mga basura.

B 1. Ipinarada ni Papa an awto sa may dalan. 2. Nagpuon ng magribok sako sa Sammy.

Ano an boot sabihon kang mga tataramon na may kurit? Pareho daw an boot sabihon kan mga tataramon na may kurit?

271 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pwede daw na magkaigwa nin manlainlain na boot sabihon an sarong tataramon? Ano an mga halimbawa kaini? Purbaran Ta

PY

Pilion ang pangungusap na naggagamit kan boot sabihon kan tataramon. Isurat an letra sa saindong notebook. mata – parte kan lalawgon a. Mata na ang tugang mo. Dumanan mo siya sa kwarto. b. Ingatan mo an saimong mata tanganing dai ka mabuta.

2.

bunot – panlinig o lampaso a. Isaray nindo an mga bunot sa laog kan broom box. b. Luhayon mo an pagbunot kan mga pananom.

EP ED

C O

1.

matabang – kulang an namit kan asin / asukar a. Matabang ako sa mga biktima kan bagyong Yolanda. b. Matabang an sira saka an gulay.

4.

kakanan – lugar na kinakakanan a. Dakul an tawo ngunyan sa kakanan ni Tiya Linda. b. Kakanan mo nin dakul tanganing dai ka magutom.

D

3.

5.

sapa – aksyon a. Duman na kita maglaba sa may sapa. b. An pagsapa kan kakanon dapat luhay-luhay.

272 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa! Pilion an boot sabihon kan mga tataramon na may kurit. Isurat an letra sa saindong papel. 1. Nagdalan si Marco nin telenobela sa telebisyon. a. naghiling b. agihan

PY

2. Ano ta pigbasa mo na an mga labahan? a. aksyon na ginigibo sa libro b. aksyon sa bagay gamit an tubig

C O

3. Dakul an dakop ni Tiyo Sammy kaya may maipapabakal na sa sentro si Tiya Susan. a. sira b. aksyon

4. Lulutoon sa asukar ni Marita an pili sa atyan na hapon. a. klase nin mani b. aksyon

EP ED

5. Magana ngunyan si Paulo. Naubos niya an mga hinanda ko ngunyan na udto. a. nagkapremyo b. maray an pagnamit Sabihon Mo, Adalan Ta!

D

Ano an binabasa kan mga aki?

273 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pag-adalan an minasunod na parte kan peryodiko o newspaper. Ano an mga impormasyon na itinatao kan lambang parte o seksyon kan peryodiko o newspaper? News Page Obituaries Editorial Page Business Section

Classified Ads Feature Page Sports Page Entertainment Page

PY

Tandaan:

D

EP ED

C O

News Page – ini an enot na seksyon o parte kan maski anong peryodiko Editorial Page – ini an parte kan peryodiko kun sain tinutugutan an mga parasurat na magtao kan saindang opinyon. Entertainment Page – igwa nin mga magigian na artikulo na an tuyo iyo an magtao nin entertainment, impormasyon, o magtukdo nin mga bagay na ikaoogma kan mga parabasa Sports Page – ini an parte kan peryodiko kun sain inilalaag an mga bareta manungod sa kawat o sports. Classified Ads – nagtatao nin mga impormasyon manungod sa bagong produkto, trabaho saka pangyayari o events. Obituaries – sinasabi kun siisay an nagagadan pa sana, kabali digdi an mga detalye manungod sa naging buhay kan gadan, kasuarin nagadan pati na kun nuarin an lubong. Business Section – nagsasabi nin impormasyon o bareta manungod sa business, stock exchange saka mga pangkabuhayan na programa o proyekto.

274 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta! Basahon an mga sitwasyon. Aramon kun anong parte o seksyon kan peryodiko an binabanggit digdi. Isurat an letra sa saindong papel.

C O

PY

1. Katatapos pa sana ni Zeny sa Accounting School. Naghahanap siya nin trabaho. Sibot siya sa paghanap saka pagbasa kan sarong parte kan peryodiko. Anong parte kaya ito? a. Business & Finance Section c. Classified Ads b. Obituary Page d. General News Page 2. “GMA: Resume Attacks” ini an an dakula saka maitom na nakaimprinta sa enotan kan peryodiko. Ano ini? a. Editorial Article c. front page b. Headline d. patalastas

EP ED

3. Gustong maaraman ni Franco kun ano an bago sa paborito niyang grupo nin basketbolista sa huring kawat kaini sa PBA. Dapat niyang basahon an: a. front page c. Sports Page b. Business & Finance Section d. Editorial Page

D

4. Interesado si Mr. San Miguel sa stock market kaya binabasa niya an: a. General News Page c. Classified Ads b. Business & Finance Section d. Travel & Tourism Page 5. Gusto ni Luisa na itao an saiyang opinyon manungod sa sarong isyu kaya nagsurat siya sa sarong peryodikong pangnasyonal. Sain kayang parte kan peryodiko ini mababasa? a. General News Page c. Editorial Page b. Society Page d. Sports Page

275 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Purbaran Ta Pa

2. _______

EP ED

1. __________

C O

PY

Hilingon an mga ritrato. Sabihon kun anong parte kan peryodiko an ipinapahiling kaini. Isurat an simbag sa notebook.

5. _______

D

4. _______

3. __________

Pag-agyat

Isurat an seksyon o parte kan peryodiko kun sain makukua an minasunod na titulo. Gibohon ini sa notebook. 1. Lea Salonga Nagpakasal sa Amerika 2. RP libreng media pero dai ligtas 3. Gold Park Car Sale

276 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

4. Utah Jazz gigibohon na 2-all laban sa Chicago Bulls 5. Wanted: Private Tutor para sa Pagtukdo nin Piyano 6. Leandro Perez nagadan sa edad na 54, an lubong Pebrero 28 Post Assessment

PY

A. Basahon an mga pangungusap. Simbagan an mga hapot dangan isurat an letra sa papel.

C O

1. Pinaisog ni Mam Ramos an mga kabinet pasiring sa harani kan lamesa. Ano an boot sabihon kan isog? a. makusog an buot b. pighiro 2. Kadakul an nakua kong iba duman ka Letty. Ano an buot sabihon kang iba sa pangungusap? a. bakong pareho b. klase nin prutas

EP ED

3. Hanapon an pangungusap na tama an pagkakagamit kan tataramon na an boot sabihon paagi nin pagkakan. a. Kaipohan luhay-luhay an satuyang pagsapa tanganing mapino an pagkakan. b. May makukua kitang pagkakan sa sapa.

D

4. Naghahanap si Andy nin trabaho. Kaya naghiling siya sa peryodiko. Aring parte kan peryodiko an makakatabang saiya? a. Obituaries b. Classified Ads c. News Page 5. Sabi ni Papa, “Nabasa mo na an bareta? Naglangkaw an presyo kan dolyar.” Anong parte an binabasa ni Papa? a. News Page b. Entertainment c. Business Section

277 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

6. An pinakahuring istorya kan pakikipaglaban ni Pacquiao sa boksing pirming yaon sa bareta. Sain na parte kan peryodiko ini makukua? a. Sports Page b. Entertainment c. Editorial B. Basahon an seleksyon. Dangan isurat an saindong simbag sa mga hapot sa saindong papel.

C O

PY

Madali na an pakikipag-ulay o pakikipagkomunikar kan mga tawo ngunyan dahil sa modernong paagi arog kan cellphone, saka internet. Alagad, minadepende nang marhay an mga tawo sa mga kagamitan na ini. Kaya an ugaling pagiging mapagpasensiya dai na nanunudan kan mga aki dangan. Dai naman mapauswag kan mga may edad na an ugaling mapagpasensiya.

EP ED

7. Sa paghuna mo, tama an sinasabi kan nagsurat o author? Tano?

Isurat an saimong ideya o opinyon sa hapot na ini sa paggibo nin talata na may 2 – 3 pangungusap. Gamiton an tamang pandiwa. Rubrics para sa Composing:

D

3 – malinaw na maray an pakapahayag kan reaksyon o opinyon; tama an gabos na ginamit na pandiwa. 2 – naipahayag nin malinaw an reaksyon o opinyon; dikit an may salang pandiwang ginamit 1 – dai naipaliwanag nin malinaw an reaksyon o opinyon; kadakul an salang pandiwang nagamit

278 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.