Mittellateinisches Wörterbuch: Band 1, Lieferung 6 Applodo – armarium [Reprint 2021 ed.] 9783112562628, 9783112562611

Citation preview

MITTELLATEINISCHES WÖRTERBUCH BIS ZUM AUSGEHENDEN 13.JAHRHUNDERT

In Gemeinschaft mit den Akademien der Wissenschaften zu Göttingen, Heidelberg, Leipzig, Mainz, Wien und der Schweizerischen Geisteswissenschaftlichen Gesellschaft herausgegeben von der

Bayerischen Akademie der Wissenschaften und der

Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin

I. Band. Lieferung 6 applodo — armarium

AKADEMIE-VERLAG GMBH, B E R L I N 1963

Die Arbeiten in München werden von der Deutschen Forschungsgemeinschaft gefördert.

Vorstand der Kommission: Paul LEHMANN, München, Johannes Sntouxf, Berlin Redaktion: Otto PRINZ, München, unter Mitarbeit von Johannes SCHNEIDER, Berlin Anschriften: MITTELLATEINISCHES WÖRTERBUCH

Münchner Arbeitsstelle: München 22, Marstallplatz 8 (Residenz) Berliner Arbeitsstelle: Berlin W 8, Otto-Nuschke-Straße 22-23

Lizenz-Ausgabe für die DDR, die UdSSR, Polen, die Tschechoslowakei, Ungarn, Rumänien, Bulgarien, Albanien und Jugoslawien, alle Länder Asiens mit Ausnahme von Japan, für Ägypten, den Sudan, Nigeria und Ghana. © Alle Verlagsrechte bei der C. H. Beck'schen Verlagsbuchhandlung (Oscar Beck) München. 1963 Druck der C. H. Beck'schen Buchdruckerei Nördlingen Printed in Germany

8oi

I I translate: A gener.: 1 advertere - (hin)richten, zuwenden: VITA Rimb. 6 p. 84,16 ad quem . . . a n i m u m -asse (CHRON. Pol. 1 , 3 0 p. 57,2 stilum et a . WOLBERO cant.

3 p. 121 i D ). CONST. I 235 eidem sententie auctoritatis nostre maiestatem clementer -antes. CHART, archiep. Magd. 406 securitati ecclesiarum . . . desiderium et intentionem -antes.

5

p. 328,41 radices vero -andi ad ipsum (sperma) preparandum sunt ita. 3 assignare, ascribere - beimessen, zuschreiben: LIBER diurn. 4 6 ^ ' ne . . . eius adnostram... -eturpoenamperditio. WALAHFR. exord. 27 p. 511,20 cum . . . omnia . . . suis erroribus quasi propria -arint haeretici. GODESC. SAXO theol.

10

al.

802

APPLICO - APPODIO

2 instituere

-

einführen:

P s . GERH.

CREM.

sept,

1 3 p. 2 3 3 , 7 gratiae D e i . . . totum s e m p e r - a n t . GERH. AUGUST.

Udalr. 1 9 p. 397,10 non suis meritis, sed Dei . . . misericordiae. CHART. Ital. Ficker 133 p. 175,33 nostris laudibus . . . -ant, quod . . . ordinatur. 4 conectere, conciliare - verbinden, gewinnen:

adì. applicatus, -a, -um.

1 adhaerens, adiacens - anhaf-

tend, anliegend: ALBERT. M . animai. 2,39 quaedam animalia . . . habent virgas per follem ad ventrem -as. 2,79 quidam branchi sunt -i corpori piscis. 2 p e r t i n e n s - zugehörig: CHART. Turic. 858 (a. 1 2 5 3 ) ecclesiam . . . tenuit hactenus

sui monasterii usibus-am.

3 deditus - ergeben, zugewendet :

OTTO FRISING. gest. 1 , 4 9 p. 68,30 terra clericorum a c u t a ingenia et artibus -a habentium . . . ferax.

subst. applictum, -i n.

15

WALTH. SPIR. Christoph. I I 1 , 1 9 grammati-

cis opibus me tercius -at annus. BERNOLD. CONST, chron. a.

20

-

?Ausläufer:

cum querelis nuntiare - unter Klagen be-

richten: COSMAS chron. 2,41 p. 1 4 6 , 1 4 ut -ret apostolico . . . iniusticiam. 3,20 p. 1 8 5 , 1 7 iniuriam. a p p o b a l s a m u m v. opobalsamum.

*appodiamentum,

nos eorum . . . familiaritatibus -are. HIER. MOR. mus. 28

fappendicium

GREG. CAT. chron. I p. 2 7 7 , 3 4 (chart, a. 756) planities . . . montis . . . cum suis vocabulis, id est Pes de F i s t a . . . et aplicto de Cavallari, a p p l o d o v. applaudo.

apploro, -are.

1 0 8 3 p. 438,47 pro eis suae parti -andis . . . laboravit. THEOD.

PALID. annal. a. 1046 p. 69,10 qui miro ordine primum litteris ad-atus est. a. 1147 p. 82,36 cultui divino . . . artius eos ad-are cupientes. CHART. Hall. I 209 p. 195,24 eos nostris et

solis, cui -antur omnia alia et accipiunt virtutem a b ipso. 5,54 Mars . . . bis . . . -atur eidem (Saturno), metaph. 1 1 , 2 , 3 2 p. 6 6 3 b , i 5 movens primum, quod largitur omnibus et a nullo accipit et ideo nulli dicitur -ari. ibid. al. v. et *amplico.

-i n.

1 sustentaculum -

Stütze:

tent. CONC. Karol. 5 6 S , 3 7 p. 7 4 5 , 3 1 ea, quae ecclesiae . . . sunt

ALBERT. M . (?) animal, quaest. 8 , 1 5 / 2 0 p. 1 9 4 , 7 4 corpus eius (gruis) cum dormit, indiget maiori -o (apo-, appe-, apevar. I.). 2 substructio - Unterbau : CHART. L a m b . Leod. 34"L p. 4 2 1 , 3 (a. 1242) p o t e s t . . . - a . . . pontis sursum . . . extollere. * a p p o d i a t i o (-cio), - o n i s / . script, apo-: I. 38.

castella . . . contigua . . . -bat. HELM, chron. 54 p. 1 0 6 , 1 9

(cfi 8 p. L86

p. 291,2 arte usui -atä. al. 5 incipere - unternehmen: ANNAL. Fuld. Ratisb. a. 891 p. 120,3 nec mora meditatum est proelium -ari. B spec. : 1 iur. : a conferre, tradere - zukommen lassen, übereignen: LEG. Wisig. 6,5,17 facultatem parricide parentes occisi ... iuri suo ad-are non dubi-

25

1 proprie i. q. actio innitendi - das Sich-Auf stützen: conlata, . . . ecclesiae sunt usibus -anda. TRAD. Ratisb. 834 b monasterio nostro -uit tradiditque . . . Emmerammo . . . here- 30 CAES. HEIST, hom. I I p. i i 5 nudo capite et sine -e orationes solemnes dicere. FRID. I I . IMP. art. ven. 1 p. 8 6 , 1 2 fit . . . ditatem. CHART, archiep. Magd. 412 ius . . . omni su? utili-o avis ad posterius super ipsum (digitum posteriorem). tati -andi alveum aque. CHART. Solod. 254 ut . . . agros . . . 2 meton. : a eccl. i. q. stalla chori (fulcris praedita) in suis necessariis usibus -rent. ACTA imp. Winkelm. I 60 p. Chorgestühl (mit Stützen): CAES. HEIST, hom. exc. 50 55,43 se noverit . . . centum libras auri . . . compositurum, quarum medietas imperiali fisco -etur. CHART. Livon. A I 292 35 contemplatus sum in choro abbatis . . . super -cionem circulum lucidum, b archit. i. q. substructio - Stützmauer : p. 381,2 domum seu fundum suum ad ius civile spectantem OLIV. hist. Ierus. 90 p. 6 3 , 3 2 (ex Petro Comest.) non religioni, quam ingreditur, -are. CHART. Basil. C II 201 erexit Cyrus muros templi nisi usque ad apodiacionem p. 112,39 cedent et -buntur supellectilia dominio monasterii. C (ALBERT. STAD. annal. p. 288,5). anat. i. q. sessio, al. adMbere - heranziehen : CONC. Merov. p. 90,10 clericus 40 inhaesio Ansatz: P s . GALEN, anat. 4 p. 1 7 5 ° ut elongetur (i. -os) . . . publicis actionibus ad-are. b adnectere - angliep ars superior cordis a b inhaesione (-e V) super ossa pectoris dern: CHRON. Pol. 1,19 p. 42,17 suo . . . dominio . . . quisque D Nordalbingorum fines partibus eius -iti sunt. HIST. Augiens. II 2 predia circumquaque conparari et -ari. c per confusionem, ut vid., i. q. ampli(fi)care - erweitern: LEX Baiuv. 10,18 signum, quod propter defensionem ponitur . . . vel campum . . . -andum (amplicandi sim. var. /.). 2 eccl. et pubi. : a incorporare, recipere - eingliedern, aufnehmen : COD. Udalr. 206 p. 378,2 -antur ordinibus filii virginum per vim raptarum. ARNOLD. LUB. chron. 5,7 p. 1 8 3 , 2 5 militari

collegio -ati sunt comitisfilii. VITA Berth. Garst. 6 (ed. J . Lenzenweger. 1958. p. 271,29) Dominicis castris -atur. intrans. i. q. intrare - eintreten: TRAD. Ratisb. 279 p. 227,7 (c. 1066) regularis vitae succensi desiderio huic -uerunt monasterio. medial, i. q. consociari - sich zusammenschließen: CONC. Karol. 5oD,23 quicumque . . . sacris officiis servituri sub quolibet ordine ad-antur. b praeficere - zum Vorgesetztengeben:

45

50

55

60

ß refi. : GERH. AUGUST. U d a l r . I 1 p. 3 8 7 , 1 6 ut suo se vellet

-uisse servicio. 3 astron. et philos. usu mediali: a (radiando vel formando) infundi, communicari - (ausstrahlend oder gestaltend) beeinflussen, sich mitteilen: ALBERT. M. veget. 7,70 -atur luna omnibus respectibus earum (stellarum). 65 eth. 6,2,17 P- 430 b ,l quodlibet principium formale -atur secundis. ibid. al. b adaptari, coniungi - sich anpassen, sich

verbinden:

ALBERT.

M . intellect. 2 , 1 , 1 1

p.

519S,33

quando animae eorum (excellentium virorum) formis mundi -antur. animai. 1,73 virtus cordis est sicut virtus luminis

51

Mittellateinisches Wörterbuch

-atum, -are.

V]).

(ad et podium; c f .

70

ital.

appoggiare, francog. appuyer; v. et Corominas, Dicc. etim. castell. I.p. 23gsq.) script, apo-: I. 4g.52.6y.y2.al. I proprie: A trans, i. q. acclinare, fulcire, sustentare - (an)lehnen, stützen, halten: 1 gener.: VITA Karoli M. 2,22 p. 64,30 -vit Gelasius feretro affructabulum. CONO LAUS, notae p. 788,9 lignum apodiatum ad murum. WILH. RUBRUQU. itin. p. 2 7 0 , 1 1 cum -at maxillam vel mentum super manum. ALBERT. M . miner. 3,2,5 p. 8I A ,28 ligna viridia ad lapidem aeris apodiata . . . cremabantur. miss. 2,7,6 p. 55 A ,27 liber ab omnium manibus -tus. al. medial.: COSMAS chron. 2 , 1 0 p. 96,23 alii stant -ti arboribus. FUND. Sletst. ( M G S c r i p t . X V p. 999,35) ad hostium monasterii -tam sanctam Fidem. CHRON. Albr. a. 1 1 9 7 p. 874,33 corruit . . . de fenestra . . ., ubi incaute fuit -tus. ALBERT. M . animal.

2,15 -tus parieti . . . dormit elephas. al. v. et I. 70. p.

FUND. Werth, p. 166,44 (cod. B ) aliquem eis cum . . .

electione fratrum . . . -are. c subicere - unterstellen : a medial.: HELM, chron. 88 p. 173,21 ut reciperent epìscopi ab eo (duce) dignitates suas et -rentur ei per hominii exhibicionem.

quasi inhaesio [ut sit quasi -o

* a p p o d i o , -avi,

803,1.

refi.: COSMAS chron. 2,49 -ans se mense. ROGER. SALERN. chirurg. 3 , 3 5 5 ne infirmus supra illud (bracchium) se -et. FRID. I I . IMP. art. ven. 2 p. 2 3 2 , 2 0 -at se falco super m a n u m a cum c a u d a sua. ALBERT. M . miss. 2,7,6 p. 55 ,3o si diaconus

se in earn (crucem) -at manu. al. v. et I. 67.69.72. p. 803,5.9.

2 in imag.: WOLBERO cant. 3 p. 1 1 4 1 ® ad internae refectionis epulas quasi fatigatam ignorantia mentem -at. CAES. HEIST, hom. I V p. 7 7 a paxilli validi iustorum sunt exempla, in quibus se apodiare debet infirmitas nostra. 3 spec.: a archit.: RUD. TRUD. gest. 9,33 columnam . . . -antem se super . . . t r a b e m . CHART. Carinth. V 1 2 7 que (domus) . . . a d murum civitatis - t a est. b anat.: FRID. I I . IMP. art. ven. 1 p. 76,23 super quod (os) quodammodo apodiat se pollex. ALBERT. M . animal. 1 , 4 1 4 antequam

[Humperdinckl

8O3

APPODIO -

APPONO

804

LAMB. WAT. annal. a. 1116 quae (personae) mihi (sc. clerico) dorso -etur vena. B intrans, i. q. inniti - sich anlehnen, manus -uerunt. TRAD. Salem, p. 108,1 proles . . . donastützen: NIVARD. Ysengr. 6,100 posti . . . retrorsum -at tioni manus -uit (CHART. Brixin. 209). al. b archit.: lupus. GESTA Halb. p. 112,26 -ans ad cancellos. CAES. HEIST, mirac. I 5,5 p. 282,13 cui (formae) idem novicius VITA Richardi 7 ecclesiae culmen -uit. CHART. Laus. 363 aqui (add. ed., vix rede) apodiabat. 5 sitionem . . . cum edificio ibidem -turo. c medic.: BEDA hist. eccl. 4,30 p. 279,27 ad-tis pigmentorum fomentis. ODO II translate: A in re nautica i. q. (navem) applicare MAGD. herb. 1067 -to . . . medicamine. d techn. i. q. landen: WILBR. OLD. peregr. 1,19,5 in portum . . . -verunt. inducere - auftragen: HERACLIUS I 16,5 hoc (fel) eque . . . B iur. i. q. tradere - übereignen: CHART. Laus. 579 (a. 1215) -atur ubique (16,6). D (cibos sim.) ministrare - vornec potest aliqua persona illius loci se vel locum dare vel sociare vel -are alicui loco vel personae. 10 setzen, auftragen: ORDO iud. Dei A 30b p. 633,40 aponatur ei panis et caseus. WALTHARIUS 440 hos (pisces) dum . . . appodix f. (cf. appendix, podex) script, apo-: 1.16. -uisset regi. THIETM. chron. 8,15 p. 512,8 de -ta mihi testa 1 socia - Gefährtin: ABBO SANGERM. bell. 3,70 aporiam . . . aliquid manducare. CHART. Friburg. 185 p. 157,18 quale patiaris, ut acam atervam -x (gloss.: socia; cf. ThLL. II (vinum) in mensa . . . fratribus -etur. saepe. ab sol. : 277,35 s. v. appendix) tua mens sibi congerat eius. 2 meretrix - Dirne: VITA Conw. I 1,10 (MGScript. X V p. 456,40) 15 EKKEH. IV. cas. 18 per presbyteros -itur episcopo. remisreperii eum una apodix, id est meretrix. sius: CARM. Bur. B 77,30,4 cuncte . . . delicie simul -unappolus v. apalus. tur. de mensa i. q. parare - herrichten: ARBEO Corb. 26 sibi ad-tam mensam. HROTSV. Pafn. 452 -tae . . . fercula •appondero, -avi,-are. script, apo-: I. 23. 1 (aequo mensae. al. E induere - anziehen: GERH. AUGUST. pondere) compensare, expendere - auf wiegen : COSMAS chron. 2,5 p. 90,15 dux Mesco ter semetipsum hoc -arat auro. 20 Udalr. I 3 p . 390,38 cuti . . . laneum -ens vestimentum. BURCH. URSB. chron. p. 40,13 mantum ei ad-uit. F 1 de 2 (elevatione) secundum pondus aestimare - (durch Anludo i. q. in medium (con)ferre - (ein)setzen: CAES. HEIST. heben) im Gewicht abschätzen: ANNAL. Prag. III a. 1279 p. 198,38 rapuerunt scrinia aponderantes cistas graviores. mirac. 15,34p. 31 ?>,i6diabolusA.txi3.x'\oiliberaliter-uit, tesseres 3pondus habere, pendere - Gewicht haben, wiegen: COSMAS iactavit. 2componere-zahlen : LEX Baiuv. 5,7 cum vi sol(i)chron. 2,5 p. 90,22 (vs.) ter centum libras -at hoc opus 25 d(is) conponat (adponatur, apponatur var. I.). G admisauri. Humperdiìick cere - beimischen: M A P P A E C L A V I C . 95 - e g l u t e n e r i . T H E O P H . sched. 1,1 plus -e albi. medial, i. q. affluere - zufließen: appono (adp-), -posui, -positum, -ere. script.: adp-: BERTH. RATISB. serm. 7 p. 40,20 (in imag.) -untur eis aquae. rarescit in schedulis nostris a. s. IX. amp-: p. 806,16. abp-: p. 804,58. a p o p . 804,10.46. II translate: A 1 adiungere - hinzufügen : a geI proprie: A iuxtaponere, collocare, (figendo vel 30 tter.: ALCUIN. epist. 172 p. 285,13 Beselel . . . de paternis versibus ad-ere poterit. HUCBALD. harm. inst. p. H2 b una ponendo) addere - an-, hin-, dazulegen, auf-, hinstellen, an-, hinzufügen: 1 gener.: WALAHFR. hört. 113 -tas . . . furcas. voce -ta. RUD. TRUD. (?) mus. 1,19 initia . . . inregulariter VITA Corb. 35 sanctus feretro ad-tus (superposito ARBEO cantui -ta. OTTO FRISING. chron. 3,18 p. 157,12 cum Iudei. . . Corb. 35). UFFING. Ida 1,20 medicanti tumbae -tus conpeccatum peccato -uissent. saepe. seq. quod: EPIST. var. II tractus. LAMB. HERSF. annal. a. 1071 p. 126,6 ossa beati 35 suppl. 11 diabolus . . . resistebat angelo -ens, quod eqs. al. Remacli . . . super mensam . . . -unt. a. 1076 p. 256,3 -tus absol.: HUNALD. carm. 28 (MG Lib. Lit. I l l p. 721) rex legiextra domum spiculator confodit eum (ducem). CONR. bus -it. ascribere - hinzuschreiben: AGIUS comput. 6,9 his SCHIR. annal. a. 1225 abbas . . . signum crucis cruci -ens. tribus -tis annis. ANON, ad Ragimb. p. 536,1 quem (pedem) CHART. Rhen. med. I I I 667 plantulas inserendo ac fimum superioribus -tum. OTTO FRISING. gest. 2,25 p. 129,23 linea necessarium -endo. FRID. II. IMP. art. ven. 2 p. 204,29 prius 40 recta curvo parieti -ta (opposita A). STATUT, ord. Teut. -at tiratorium in pedibus falconis. al. c. sensu circump. 102,2 cum superscripcione -ta. al. b spec.: a iur.: ligandi: OTTO FRISING. gest. 2,40 p. 149,23 funibus cerviECBASIS capt. 1105 testibus -tis. CHART, archiep. Magd. 362 cibus singulorum -tis. (mortuos) deponere - beisetzen: auctoritatem privilegii nostri -imus. CHART, march. Misn. I l l RUD. FULD. mirac. 8 corpus in arca . . . condidit cineresque 405 ne quis contra hec . . . venire presumat, vite et rerum sanctorum martyrum . . . pariter ad-uit. GESTA Camer. 1,88 45 -imus condempnationem. CHART. Raitenh. 325 p. 262,24 tali Ansbertus ad patres . . . suos -tus {cf. OTTO FRISING. gest. aposita paccione. al. seq. quod: CHART. Sangall. B 244 1,15 patribus). al. 2 spec. : a iur. : CHART. Solod. 254 p. 202b,37 (a. 1209) est. . . sub conditione -tum, quod eqs. (a. 1202) s i g i l l u m . . . ecclesiae volumus -i (CHART. Friburg. ß gramm.: GOD ESC. SAXO gramm. 2 p. 456,18 praepositiones, b math, de abaco: 42. CHART. Gosl. II 28 p. 127,41. al.). y math. i. q. adnuPs. BOETH. geom. p. 400,14 primis articulis dividendo vel 50 quando nominibus -untur, gravantur. merare zuzählen: BEDA temp. rat. 65,10 -tis . . . bissextis. secundatis -tis. C archit. i. q. astruere - anbauen: BEDA RHYTHM. 113,5,3 praesens anni -atur ibidem indictio. hist. eccl. 3,17 p. 160,28 destina in munimentum est parietis HROTSV. Abr. 1,4 si unius rotatus mansurni -retur. ANON. . . . forinsecus ad-ta. ibid. al. ANNAL. Quedl. a. 997 p. 74,10 algor. Salem, p. 5,3 si vis probare . . ., deme, quod -uisse scis aedificium -ere curavit. d techn. i. q. affigere - anbringen: THEOPH. sched. 3,30 aures calici -ere. 3,84 p. 325,8 ubi 55 te. saepe. 2 associare - zugesellen: VITA Bard. 2 p. 323,39 scolaribus alis -tus. refl.: ADALB. MAGD. chron. a. 954 folles -i debent. ibid. al. e anat. usu mediali i. q. adiacere p. 168,14 ipse se . . . secundum inimicum -uit. 3 augmenanliegen: ALBERT. M. animai. 1,473 quod -untur ei (pannitare - erweitern: CHART. Bund. 1075 p. 37,16 (a. 1277) si culo ventris) ibi venae et arteriae. B admovere - herannecesse habent ista statuta renovari, meliorari, abponi vel bringen, anlegen: BEDA temp. rat. 1,50 laevam medio pec4 adnectere - angliedern: OTTO toris supinam -es. ANON. geom. I 3,16 oculo humi -to. 60 minui in aliqua clausula. FRISING. gest. 2,30 p. 137,33 s i . . . principes . . . urbem cum W A L T H . S P I R . C h r i s t o p h . I I 2,48 - t a . . . m a r r a . U N I B O S Italia ... Francorum ... -uerint terminis. B 1 advertere 103,1 (ed. K. Langosch, Waltharius, Ruodlieb, Märchenepen, - hingeben, -wenden: NOTKER. BALB. gest. 1,29 cor divitiis p. 276) -it ori bucinam. CHART, archiep. Magd. 368 qui cum (cf. Vulg.psalm. 61,11). ANNAL. Ved. a. 885 p. 58,27 ingenium manus -ret et . . . edificia ampliare vellet. CHART. Port. 19 p. 34,4 ut . . . nullus . . . ignem -ere . . . audeat. saepe. de 65 suum -unt ad captionem civitatis. CHART. eccl.Halb. I 24 p. 24,26 universis huic pagine animum -entibus. al. seq. personis usu mediali i. q. convenire - zusammenkommen : quatenus: CHART. Hall. I 99 p. 103,27 (a. 1185) -ui animum, BRUNO QUERF. Adalb. A 5 -untur (ad unum add. B) pedagogus et herus legere. C imponere - auflegen, aufsetzen: quatenus eqs. 2 ad effectum adducere - zur Ausführung 1 gener. : VITA Corb. 10 ad-tam super se sagmam . . . ursus veranlassen: LAMB. TUIT. Herib. 2,26 pertinaci infidelitate vir . . . sagmam usque ad Romam perduxit. 2spec.: a iur. 70 non -itur et rustico corde. 3 convertere - bekehren: HER(liturg.: p. 804,lsq.) de impositione manus: TRAD. Ratisb. BORD. Ott. 2,5 p. 727,16 reliquos de gente perfida . . . fidei chri190 p. 142,9 (a. 901) Urolfo ... manum in rebus sororis -ente. stianae -ere. 2,37 p. 744,31 tota civitas . . . -ta est ad Dominum. 4 adhibere - anwenden: LEG. Wisig. suppl. p. 482,34 [Baader]

8os

APP0N0 -

pro quo . . . extirpando scelere edictum tale in regulis -atis, ut eqs. HROTSV. Agn. 121 -unt variis aptas morbis medicinas. LAMB. LEOD. Matth. I V 2 p. 8 D quidquid a physicis ad-tum est. CHART. Pruss. I 289 ut . . . salubre consilium -atur. 5 commendare - anvertrauen : a gener. : ANNALISTA Saxo a. 1074 p. 702,7 hunc (Gregorìum VII.) litteris erudiendum -uit. CHART. Worm. 293,4 pueri pauperum, quos de novo -ent scolis. al. seq. ut: TRAD. Lunaelac. 34 (s. IX. EX -) cogitacioni . . . -ere, ut eqs. refi. i. q. se accommodare - sich anfassen : GESTA Camer. cont. II G 1,2 p. 247 his scriptis nostra subdimus et stilo nos -imus. b mus. i. q. adaptare - zuordnen: HUCBALD. harm. inst. p. H7 a ,33 notae musicae unicuique chordarum -tae. EBERH. FRISING. fist. p. 279A quot choros fistularum musici solent ipsi organico instrumento -ere. a gener.: CHART, episc. Halb. 56 6 tribuere - verleihen: p. 42,15 (epist. a. 984/96) quidquid superna manus nostre humilitati aut digito introsus depinxit aut transitorie extrinsecus -uit. EGBERT, fee. rat. 1,429 quem Deus -it, l^tus servabis honorem, b iur. i. q. conferre, tradere - zuwenden, übereignen: DIPL. Karoli III. 188 p. 316,20 (spur. c. 886) quod (beneficium) . . . abbatiae per cartae scriptum ad-uit. CHART. Pomm. B 889 p. 217,6 civitati . . . addidit, adiecit et -uit silvani Submerio. C 1 irrogare - auferlegen: a gener.: HROTSV. Pafn. 1,13 tanto difficiliora nobis non desinis (sc. magister) -ere. b iur. i. q.praeeipere, constituere - auftragen, festsetzen : BURCH. URSB. chron. p. 94,2 quatenus . . . in prediis . . . -ret annuum. c. inf. : CHART. Carinth. V 70 (a. 1271) uxori . . . -uit legare denariorum marcas . . . usualis monete. 2 instituere - einsetzen: CARM. Cantabr. 13,3 s ,2 duces gentis -uisti (sc. Christus). VITA Burch. Worm. 17 -to gubernatore. BERTH. (?) annal. a. 1077 p. 301,29 Heinricum . . . patriarcham . . . qualitercumque -uit. a. 1078 p. 310,10 qui (episcopus) a rege . . . episcopio non canonice -tus sit. c. sensu illegitime opponendi : BERTH. (?) annal. a. 1075 p. 280,4 cui (Annoni) . . . Hildulfus . . . -tus et . . . substitutus est. a. 1079 p. 317,35 cui (abbati) rex . . . antiabbatem . . . -uerat. ibid. al. 3 exsequi - vollziehen: HROTSV. Gong. 422 loetali poena ocius -ta. 4 tendere - stellen: WIPO gest. 18 p. 38,5 insidias sibi . . . omnibus modis -uit. D afferre - anführen: c. interr. indir.: FORM. Senon. I 20 p. 194,8 ipse ille nullatenus potuit dicere nec ad-ere . . ., per quid eqs. seq. quod: CONST. II 178 (a. 1233) ut ipse (papa) -ret in dicto suo sive ordinamento, quod eqs. E 1 substituere - ersetzen : FRID. II. IMP. art. ven. prol. p. 2,9 -uimus ilia verba, que magis videbantur esse propinqua. 2 supponere - unterschieben: LEX Raet. Cur. 24,22 quod si . . . obsetrices infantem . . . ad-uerint. F insuper facere, praesumere, decernere - noch dazu tun, sich unterfangen, beschließen (usus bibl.) : 1 c. inf.: HRABAN. epist. 21 p. 427,4 -ui . . . solatium tuae . . . impendere sollertiae. HROTSV. gest. praef. 6 nec augustalis proceritatem excellentiae sine ducatu -o subire. STEPEL. Trud. 13 iterato Dominus laetificare ad-uit nos per . . . virtutum suarum opera. LEO MARS, chron. 2,75 ut . . . Normanni neque praedationis gratia venire in hanc terram -rent (praesumerent var. /.). ALBERT. AQUENS. hist. 6,15 -uerunt . . . instrumenta quatuordeeim mangenarum erigere. CHART. Altenberg. 277 p. 193,36 quod neque nos neque posteri ... -emus in ... silvam ... invadere, saepe. 2 seq. ut: HIST. Franc. Sen. (MGScript. I X p. 367,34) non -uit ultra Otto rex, ut veniret . . . in Frantiam. GESTA Lob. 3. G proponere, respicere - vor Augen stellen, berücksichtigen: ex DIPL. Karoli M. 226 p. 305,30 (spur. s. X. -) si . . . beneficium . . . necessitates ecclesiasticas -entes ad petitionem sacerdotum nostrorum relevamus. WIPO gest. prol. p. 4,22 cum . . . posteris . . . bene vivendi -ta sit forma. H 1 obicere - entgegenhalten: LEX Baiuv. 12,4 nec contra signa evidentia ullum longe possessionis tempus opponit (apponat, apponis var. /.). 2 refi. i. q. se opponere - sich entgegenstellen: CHART. Turic. X I I I 387 p. 25,5 (privil. papae a. 1218) electioni abbatissae moniales... se -ere curaverunt. v. et l.J^sq. adi. appositus, -a, -um. 1 adiacens, vicinus - anliegend, benachbart: EINH. Karol. 15 p. 18,18 Panno51*

APPORTO

806

niam et ad-am in altera Danubii ripa Daciam. HROTSV. Mar. 819 urbibus -is. 2 amice consociatus freundschaftlich verbunden: HELM, chron. 25 p. 47,20 Butue -us ... populo Saxonum . . . provinciam involvet doloribus. 3 adhibitus 5 beigezogen: GREG. CAT. chron. U p . 232,19 ut per -am personam ipsum faceret sacramentum. 4 mus. : a iuxtapositus - danebengesetzt : GUIDO ARET. micr. 16,16 -us motus, id est, cum in eadem voce unius motus finis erit alteriusque principium. 16,22 voces -ae. al. b eadem voce (ut sequens anti10 phona) finiens - in gleicher Tonhöhe ( wie die folgende Antiphon) schließend: GUIDO ARET. form, praef. 6 vox autem fit preposita, -a et supposita. v. et appositivus. 5 adversarius, oppositus - gegnerisch: TRAD. Frising. 17 (a. 762) si . . . quis -a p e r s o n a contra hanc donationem veniretemptaverit (112. 15 FORM. Augiens. B 18 [ex FORM. Marculfi 2,32 opposita p.]. 41 amposita p. CHART. Rhen. inf. I 11 ad-a p. CHART. Old. V 8 p . 11,32. DIPL. O t t o n . I . 121).

20

25

30

35

40

4-5

subst. 1. appositus, -i m. 1 qui institutus est - ein Eingesetzter : BENNO OSN. ad Sigew. (MGScript. X X X p.883,27) depositus -o, eiectus electo salutem. qui intrusus est — ein widerrechtlich Eingesetzter, ein Aufgedrungener : BERTH. (?) annal. a. 1071 Karlomannus, C o n s t a n t i n i e n s i s ille -us (COD. Udalr. 37 p. 73,20). a. 1078 p. 313,47 Hildulfus, symoniacus ille Coloniensis -us. 2 mus. i. q. appositio -A nschluß : ARIBO FRISING. m u s . p . 52 d i a t e s s e r o n t i c e . . . a s c e n d i t - u s

. . . ; diapenticus -us. ibid. al. 2. appositum, -i n. 1 terra adiacens, vicinitas - angrenzendes Gebiet, Nachbarschaft : CHART. Mar. Magd. 58 (a. 1173/84) litus in -0 molendini Rodenburg. 2 quod ministratum est - das Aufgetragene : GERH. AUGUST. Udalr. I 4 p. 391,18 -a cum gaudio sumpsit. adv. apposite. apte, congrue - geeignet, angemessen: RADBERT. Arsen. 1,21 p. 51,4 -e ad curandum peccati vulnera medici . . . officia peregit abbas. WOLBERO cant. 2 p. 1104 S quorum (oratorum) est dicere -e ad persuadendum. BALDER. Alber. 22 Baldricum . . . sepe -Q perorantem. apporior v. aporior. apportatio, - o n i s / . allatio - Überführung : CONO LAUS. notae p. 785,9 ea die in ipsa -e reliquiarum beatae Mariae venit . . . puellula. *apportator (apo-), -oris m. allator - Überbringer : INVENT, sang. dom. (MGScript. X V p. 921,41) quis -r esset hue in nostram patriam tanti thesauri. CHART. Turic. X I I I 1609S presencium reliquiarum exhibitor et apo-r. *apportatura (apo-), -ae f . census (pro vectura solvendus)

- (Fuhrleistungs-)Ablöse:

CHART. T i r o l . 6 7 2 p . 127,42

(a. 1215/18) servit . . . pro apo-a in nativitate v m galvaias f r u m e n t i , p . 128,12.

50

55

60

65

70

*apportatus (adp-, apo-), -us m. census (pro vectura solvendus) - (Fuhr leistungs-) Ablöse : CHART. Tirol. 515 (c. 1200) -um sancti Vigilii (COD. Wang. Trident. 286 p. 509,22 -um s. V., qui est vacca una eqs.). 671 p. 127,22 percipit . . . pro apo-u vi panes et 11 carnes. p. 128,3 s o l v i t . . . in nativitate apo-um vi panes et in carnes. p. 128,29 servit . . . ad-um et steuram. p. 128,39 in -um m i galvaias. p. 129,3 duos alios apo-us. saepe in hac regione. apporto (adp-, apo-), -avi, -atum, -are. 1 proprie i. q. afferre, adducere - heranbringen, -führen: WETT. Gall. 11 ad-tum rete. NOTKER. BALB. gest. 1,16 p. 20,3 murem . . . episcopo venalem ad-vit. THIETM. chron. 6,14 igne iam ad-to. WIPO gest. 39 p. 59,15 crucem sanctam . . . -ari fecerat. ALBERT. M. animal. 1,523 sanguinem, quem ad-ant venae, saepe. c. sensu solvendi: CHART, ord. Teut. (Hass.) 49 (a. 1235) c e n s u m ... ad ... cenobium ... apo-vi (CHART. Tirol, notar. I 415 p. 194,13). c. sensu perferendi : DIPL. Conr. II. 144 Manigoldus . . . nostrae ad-vit presentiae preceptum. CHART. Bund. 1067 -ta est indulgentia de peractione officii corporis Christi. 2 translate: v.nuntiare-melden: BERTH. ( ?) annal. a. 1079 p. 322,40 oboedientiam . . . ex parte Heinrici pseudolegatus -vit. OTTO FRISING. gest. 1,8 p. 25,15 nuncius aliqua tristia ipsi -ans. al. b tradere - übereignen: LEX Ribv. 50,1 facultatem suam . . . cuicumquelibet . . . [BaaderJ

8O7

APPORTO -

adoptare (adportare var. I.) n hereditate vel adfatimi. *apportus vel -um (apo-), -i m. (n.) (apportare) census (pro vectura solvendusJ (Fuhrleistungs-)Ablöse: C H A R T . Tirol. 672 p. 128,16 (a. 1215/18) solvere aportum et s t e u r a m (p. 128,34). p. 129,15 solvit . . . in aporto vi panes et li carnes. p. 132,40 11 predia solvunt m i libras cum bono aporto. apposco (adp-), -ere. poscere - fordern: VITA Serv. 12 p. 38,5 ad-unt voce unanimi Servatium legationi. appositlo (adp-, -cio), - o n i s f . script, apo- : I. 58. plur. : I. 3g.64.67sfi.72. I de actione: A proprie : 1 actio (corporaliter) addendi - das Hinzufügen, -tun: a natur. : A L B E R T . M . animal. 15,124 postquam ammalia anulosa mutata sunt ex ovis venti per solam masculini spermatis -em. b iur. : T R A D . Teg. 31 S b (a. 1163) paginam . . . s i g i l l i nostri -e confirmari (CHART. Berg. Magd. 101 p. 75,16. al.). 2 impositio - das Auflegen: a iur. de manu imponenda: DIPL. Otton. III. 60 donationis concessionem manus . . . propri? -e . . . notamus. DIPL. Heinr. III. 408 (spur. s. XII.) contradendo manus -e hanc donationem confirmantibus Beatrice . . . filioque. CHART. Eberb. 83 p. 160,17 qui ipsum factum per -em manuum confirmarunt. b medic. : BEDA hist. eccl. 4,32 p. 280,20 tumorem . . . horum (capillorum sancti) ad-e conprimere . . . curabat. ALBERT. M. animal. 22,85 propter ferri super iuncturas -em. WILH. SALIC, chirurg. 1,21 p. 310® emplastri. C techn. i. q. inductio - das Auftragen : GUNTH. PAR. (?) orat. 2,2 p. 121D lineamenta pictoris ante coloris -em. 3 de cibis i. q. ministratio - das Auftragen, Vorsetzen: W I L H . HIRS. const. 2,57 p. 1125® cum huiusmodi -o incipitur. de cibatione falconum: FRID. I I . IMP. art. ven. 2 p. 144,10 -o crudi. 3 p.48,29 sine -e carnium. 4 actio induendi - das Anlegen: HUGO FLAV. chron. 2 p. 498,16 -o sacrarum vestium. 5 admixtio - das Beimischen: M A T T H . P L A T E A R . gloss, p. 368s opium ponitur in aurea propter modicam similium -em. B translate: 1 adiunctio - Zufügung: a gener.: RTJD. T R U D . (?) mus. 1,19 p. 43 quae (cantiones) carent psalmorum . . . -bus. TRACT, de schism. ( M G Lib. Lit. ILL p. 127,13) canonice scripture pessimam mendacii -cionem faciunt. ANON. mus. Sowa 2b p. 98,4 per discantus -em. asscriptio - das Hinzuschreiben : MUS.ENCHIR. 8 p. 15715 notarum -e per syllabas. b spec. : a iur. : CHART. Tirol. 1102 p. 146,23 (a. 1239) ea . . . corroborari cum testium -e. ß gramm.: A L B E R T . M . eth. 7,1,3 p. 470^,44 incontinens est, hoc est sine -e determinationis (p.i04Ó b ,ig ó aKküq ocxpar^c;). herm. 1,2,5 P- 394*\17 per -em negationis. 2 audio - Vermehrung: G E S T A Lob. 7 p. 312,15 ad hanc . . . -em (sc. canonicorum) perficiendam. 3 adversio - das Hinwenden: RUP. TUIT. medit. 1,9 p. 366* locus scripturae -em significai sensuum ad meditandum tantae rei negotium. 4 adhibitio Hinzuziehung: U R B A N . I V . registr. 632 p. 625,2 nostri (sc. papae) -e consilii. 5 medic, i. q. accessio - Anfall: A E S C U LAPIUS 20 p. 26,39 aliquibus . . . contingit circa initium -is, ut tumidi fiant. II de statu : A positio, exsistentia - Lage, Vorhandensein : 1 gener. : CHRON. Ven. Alt. p. 64,2 tarn mirabilis aque apo-em vidit Narses (cf. p. 63,2. 80,7). IOH. WIRZ. descr. 16 p. 164,20 locus . . . publico usu discretus sine ecclesiae -e venerabilis. 2 anat.: ALBERT. M. animal. 1,120 -o . . . additamentorum in quibusdam (ossibus) est, ut sint armata. B ferculum- Gericht: GERH. AUGUST. Udalr. I 3 p. 390,1 prima -o panum atque ciborum. SALIMB. chron. p. 218,16 x n ferculorum diversitates, id est ciborum -es sive varietates. ibid. al. Gadditamentum-Zutat, Zusatz : 1 gener. .-WALAHFR. exord. 23 p. 502,11 sequitur canonem oratio dominica cum -bus congruis. HILDEG. scivias 3,3 p. 591° spectaculum hoc cum -bus suis demonstrat. A R N O R E I C H E R S B . apol. p. 1 3 1 , 3 4 anima nec paulatim -bus completa, figurata, sed subito perfecta. LUDOLF, summ. 2,1 p. 36I,29sq. debemus eum aliquo honoris titulo honorare vel laudis -cione . . .; oportet . . . -ciones has accipi a persona, p. 362,8 hoc solet fieri per hanc

APPRAESENTO

808

-cionem 'Dei grada'. ALBERT. M. cael. hier. 15,7 p. 426 b ,3i purum ab -e eorum, quae sunt extra ( P G 3,3320 xa&apeüov •RI)? TÜV èxròc; TCPOTJ-Ö-YJKT)?). 2 spec. : a gramm. i. q. iuxtapositum est - Beifügung : ALCUIN. epist. 162 p. 262,4 'spicio' 5 multas in compositione recipit praepositiones et nullam in -e. G O D E S C . S A X O gramm. 1 p. 401,10 praepositiones eidem (adverbio) in -e copulentur . . . ut 'ab intus', p. 417,27 'epithema' superpositio vel -o. 2 p. 466,19 significat 'con' in compositione, quod 'cum' significat in -e. b philos. i. q. acci10 dens - Akzidens: ALBERT. M. metaph. 7,1,10 p. 423^,31 nec unquam possunt definientia per aliquam -em vel determinationem ita separari. C medic, i. q. tumor - Schwellung : IOH. IAM AT. Chirurg. 8,14 venarum ad anum terminantium fiunt... -es. 15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

appositivus, -a, -um. script, -bus: I. 27. 1 gramm. i. q. more epitheti usurpatus appositionell: ALBERT. M. summ, theol. I 13,51 p. 529b,5sq. nec construitur cum hoc nomine (sc. '•alium') 'Deum' ut adiectivum cum substantivo, sed cum eo habet -am c o n s t r u c t i o n e m vel quasi -am, ut sit sensus 'genuit alium Deum', hoc est 'alium, qui est Deus' (p. 529^,26. cf. sent. 1,4,5 P- 162s,9.13). 2 mus. i. q. eadem voce (ut sequens antiphona) finiens - in gleicher Tonhöhe (wie die folgende Antiphon) schließend: GUIDO ARET. form. 1 -e . . . formulae sunt, que in eadem voce quam formula finitur, antiphone principium ponitur. v. et appositus p. 8o6,gsqq. 3 suppositicius - untergeschoben: LEX Raet. Cur. 24,22 ut ipse infans adulter non sit nec ad-bus. adv. *appositlve. gramm. i. q. more epitheti - appositionell: A L B E R T . M . sent. 1,4,5 P - 163 s ,10 -e vel quasi -e construitur '-alium' (cf. supra 1.17sqq.). appositor, -oris m. 1 in imag. i. q. ministrator (ciborum) - einer der (Speisen) aufträgt, vorsetzt: ACTA imp. Winkelm. II 1025 p. 686,38 (a. 1236) pape . . . dispensationis contrarie mensa preponitur, cui -es fei ministrant et mortem. 2 translate i. q. augmentator - Vermehrer : HIER. MOR. mus. 12 p. 53,4 noluerunt -es plures litteras ad opus musicae quam Septem assumere. appositus, ahi. -u m. medic, i. q. impositio - das Auflegen: ODO MAGD. herb. 603 -u potuque . . . nepeta menstrua purgat. Ps. ODO MAGD. herb. 26 folia agrimoniae -u . . . suo cancromata vulnera sanant. al. (apponere) destina - Stützpfeiler : *apposta, -ae f . BEDA hist. eccl. 3,17035«. u t _a (syn. destina) ecclesiae . . . flammis absumi nequiverit. l . * a p p o s t o , -are. (ital. appostare; cf. apponere) attribuere - zuweisen: F R I D . I I . I M P . art. ven. 6 p. 214,12 dicere de loco convenienti falconi, -andò locum suo modo falconis. p. 214,31 u t . . . -emus loca, secundum quod convenit cuique. 2. apposto v. apostato. *appotiatus,-a,-um. (ad et potio) (potione) venenatus - (durch Trank) vergiftet: A R N O L D . L U B . chron. 1,2 p. 117,18 rex veneno interiit, -tus . . . a fratre suo. Baader * a p p r a e d o r (adpre-), -ari. despoliare, depraedari - ausrauben,plündern : PRUD. TREC. annal. a. 849 p. 37,11 Mauri . . . civitatem adpredantes (depredantes vel adprehendentes ci. Pertz) . . . maritima omnia . . . devastant. appraehendo v. apprehendo. *appraeparo, -atum, -are. apparare - (zu)bereiten: Ps. P L A T O quart. 2 p. 108,37 in eo, quod -tum est ei ex figura. *appraesento (adp-, -pres-), -avi, -atum, -are. script. apr-: l. 71. p. 8og,g. I obi. anim. i. q. adducere, producere, repraesentare - herbei-, vorführen, vorstellen: a gener.: COD. Karol. 91 p. 628,10 Erminbertus episcopus ... nostris ... adpresentatus apostolicis aspectibus. b iur. : DIPL. Heinr. II. 507» p. 649,40 fideles . . . adquirant et ad predictam poenam presentibus nunciis utrorumque abbatum adpresentent reum. refi. i. q. (in iudicio) apparere - (vor Gericht) erscheinen: D I P L . Karoli M . 216 ut infra noctis XLII ante nos sibi ad-are debuisset homo pro aliquas causas in racionis. CHART. Ital. Ficker 55 p. 8o,32sq. nullus se ibi se minime apresentavi (z. -vit), qui ipsis rebus aiere aut causare voluisset, nisi se apre[Sroder]

809

APPRAESENTO -

sentavit Bulgarello isim. D I P L . Conr. II. 258 p. 357,9. C H A R T . Ital. Ficker 72 p. 99,16). 2 obi. res i. q. ostendere, prof erre - (vor) zeigen, darreichen : a gener.: G E S T A Dagob. 14 p. 405,3 cum . . . regi abscisam particulam de capite filii sui ad-asset armiger. EPIST. var. II 18 litteras . . . magnitudini vestrae. b iur. : DIPL. Karoli M. 138 advocatus . . . suam noticiam . . . ante nos legibus optulit vel adpresentavit ad relegendum. CHART. Ital. Ficker 231 p. 281,20 (a. 1210) Marchabrunus apresentavit et dare voluit Armanno . . . unum breve sigillatum. 270 p. 312,13 litteras . . . regis. •appraesto (-prest-), -itum, -are. (ad et praestare; cf. francog. vet. aprester) script, apr- : /. 21. 1 proprie i. q. offerre - (dar)bringen: CHART. Turic. XIII 1710® (a. 1278) ut . . . luminaria altaribus apprestentur. 2 translate i. q. concedere, praestare - zugestehen, gewähren: FOLCUIN. Bert. 1,47 p. 66,17 (chart, a. 800) appresto (fort. -o leg., ni subest praesto adv.) beneficio vestro. 1,50 p. 69,1 benivolentia vestra habuit pietas -tum beneficium tarn mihi quam et infantibus meis. CHART. Osn. II 364 p. 285,7 (a. 1237) viri . . . contra delinquentem auxilium aprestabunt. apprecio v. appretio. apprehendo (adp-), -hendi, -hensum, -ere. script. : adp- (cf.p. 8l0,44sq.) :praevalet in schedulis nostris s. VII./ IX.,rarescit a s.X. apr-: l. 63.p. 810,9. -praeh-:l.38sq. 48. p. 810,2 sq.5.28.31. -preen-: p. 810,9.16.,32. -hin-: p. 810,4sq. -prind-: p. 810,7. form.: inf. -ire: p. 810,5. perf. -diderunt: l. 50. I proprie i. q. capessere, accipere, amplecti - ergreifen, erfassen, umfassen : Astrictius: 1 gener.: a obi. res: T H E O D . T R E V . mirac. Celsi 14 stipham lectuli -it nonna paralytica. A R N O L D . L U B . chron. 7,19 p. 249,27 strepam ipsius (papae) devote -it imperator. al. b obi. anim. vel partes corporis: BEDA hist. eccl. 5,2 p. 284,1 ad-ens eum (pauperem) de mento. W E T T . Gall. 5 ad-sa manu eius. W I P O gest. 5 p. 27,3 quem (expulsum) rex per brachium -ens . . . attraxit usque ad solium, al. c. sensu violentiae i. q. arripere -pakken: C H R O N . Fred. 2,57 p. 81,19 adpraehendit leo cornum cervi. LEX Alam. 78,6 si ipse canis eum per vestimentum adpraehenderit. O T T O F R I S I N G . gest. 1,47 p. 67,6 ubi natantes -issent natandi indocti. al. c absol.: A L B E R T . M. animal. 1,486 digitos ad fortiter-endum. 2 spec.: a natur. : ALb BERT. M. meteor. 4,2,9 p. 76l ,l7 humidum . . . fortiter -sum est a sicco, animal. 20,54 aqua -it aerem et tenet et -itur et tenetur ab eo. b iur. et canon, de actione sollemni (de investitura cf. H.v. Voltelini, Südtiroler Notariats-Imbreviaturen d. i3.Jakrh. I. 189g. p. XLIVsqq.) : a obi. res: LEX Sal. Merov. 50,3 p. 304,36 ille, cui fides facta est, . . . adpraehendat festucam. T R A D . Frising. 142 ad-sum pallium altaris (274. 281). DIPL. Otton. III. 396 p. 828,41 adprehendiderunt abbas et advocator in manibus suis virgam et miserunt in manu supradicto Petro. G R E G . C A T . chron. I p. 176,2 axem hostii de molino. II p. 24,3 pr^sbyteri -erunt baculum et in manibus . . . abbatis . . . §cclesias refutarunt. ß obi. homines vel partes corporis: LEX Baiuv. 17,6 ad-at (prendat sim. var. I.) testis m a n u m proximi sui et dicat: 'eqs.' ( T R A D . Frising. 11 ad-sis manibus et elevatis filii nostri . . . offeravimus filium nostrum in altarem. ARBEO Emm. 39 ad-sam . . . mulieris dexteram m. . . . tradidit earn . . . in matrimonium. F O R M . Turon. 30 p. 153,10 ad-sam m. vel arma . . . iudicis . . . coniuratus dixit). DIPL. Otton. II. 315 p. 372,37 -it . . . episcopus suum missum ..., ut de ipsis rebus eum (presbyterum) i n v e s t i r e i (DIPL. Heinr. III. 192 p. 243,11 apr-it . . . cancellarium Dominicus . . . misitque in manus . . . abbatis eqs.). C theol. (in imag.) : ARNO REICHERSB. apol. p. 47,22sq. homines -it Deus, angelos autem non -it (cf. Vulg. Hebr. 2,16), quos et -ere naturae ordine non potuit (cf. infrap. 811,2g). ALBERT. M. euch. 3,1,9,2 p. 276a,46sq. quasi duobus brachiis intellectus et affectus -amus Christum . . ., sicut ipse nos . . . -it et comprehendit. B latius: 1 comprimere - (zusammen)drücken: ALBERT. M. meteor. 4,3,7 p. 78i a ,i3 non omnia pulsui cedentia formantur nec -untur. 4,3,9 p. 782^,44

5

io

15

APPREHENDO

8lO

spongiam. 2 captare, deprehendere - festnehmen, fangen, aufgreifen: CHRON. Fred. 2,57 p. 81,28 adpraehensa cum esset vulpis in poena. LEX Ribv. 85,2 peculium in messe adpraehenso (-sum, -hinso var. I.). LEX Alam. 35,1 si pater . . . eum (filium) vicerit et adpraehendere (-irei , adprehindere 8, adprehendi 4) potuerit. LEX Sal. Pipp. deer. Child. 3,2 (ree. D 6) ad malefactorem adprindendum. B R E V . N O T I T . p. A 7 piscationem habere vel castores -ere. DIPL. Otton. I. 340 p. 465,28 apreendit meam personam et misit me in vincula. al. in imag. i. q. superare - überwinden: HUGEB. Wynneb. 7 p. 112,11 prudentiam ad-it vir Dei serpentis (cf. Vulg. apoc. 20,2). 3 occupare, potiri - in Besitz nehmen, sich bemächtigen: a iur. : LEG. Wisig. 4,5,4 p. 200a,i7 facultatem eius (patris) . . . fratres . . . ad-suri sunt. 8,1,4 qui domum alienam . . . ad-ere, discribere aut obsignare presumserint {cf. DIPL. Heinr. IV. 336 p. 442,26 nec casas appreendere nec dissipare nec sigillare). CHART. Ital. Ficker 1 p. 1,22 casalem . . . Liutpertus s i b i -it (CONR. SCHIR. chron. 2). CHART. T u -

ric. 199 p. 91,3 predium auferendo et filiis suis . . . adpre20 hendo (sie). CHART. Ital. Ficker 192,8 p. 238,44 se habere animum -endi possessionem illius (Ansereti) et retinendae, et sic earn possessionem reeepit (417 p. 428,47 in retinendo tenutas et possessiones -sas et -endas. CHART, civ. Erf. 174 res . . ., quarum p. et dominium personaliter non -isset. al.). CHART. Helv. arb. 123 p. 192,2 Humbertum de eisdem cor25 poraliter investimus concedentes, ut ipse . . . debeat -ere res predictas. al. b milit.: CHRON. Fred. 2,62 p. 88,13 ordonans (Belisarius) suis pueris circum adpraehendere, ubi cathedra imperiae Floriani parabatur. LIBER hist. Franc. 38 p. 308,30 civitatem. CHRON. Cas. 25 p. 487,12 possedit^z'j^ö/30 fus Romam et appraehendit Ravennam. ANNAL. Rom. p. 471,28 castella . . . appreendere, depredare et incendere. al. C de rebus adver sis, diabolo c. sensu invadendi: W E T T . Gali. 4 stupor ac dementia eos ad-ant. 37 ab antiquo hoste ad-si sunt. EBO BAMB. Ott. 2,1 p. 618,21 omnis pressura et 35 calamitas -it eos (fratres). CHART, archiep. Magd. 290 quem . . . infirmitas . . . -isset. al. 4 a obi. res i. q. pervenire gelangen (zu): NOTKER. BALB. gest. 8 p. 59,4 litus Itali?. HELM, chron. 55 p. 107,25 sacerdotes . . . Falderense presidium -erunt. b obi. homines i. q. incidere - treffen (auf) : 40 HELM, chron. 7 p. 18,20 Karolus . . . cum grandi exercitu Northmannos iuxta Mosam fluvium -it. 5 incendere - anzünden : C O M P O S . L U C . L 25 tolle carbones . . . , ad-e illos in focario. G O D E S C . S A X O gramm. 2 p. 480,7sq. inter 'ad-ere' et *-ere' differentia est: *ad-e arma' et '-e lucernam', id est accen45 de. 6 math. i. q. terminare - begrenzen: Ps. BOF.TH. geom. p. 375,12 ea, quam diametrus -it (ad-it q, comprehendit m) circumferentia. II translate : A concipere - (geistig) erfassen : 1 intellegere, cognoscere - begreifen, erkennen: A E S C U L A P I U S 1 p. 1,10 unde eum (dolorem) -is. ALDH. epist. 1 p. 477,11 haec (metra) . . . brevi temporis intercapidine . . . -i nequaquam valebunt. 2 comprehendere,percipere - auffassen, wahrnehmen: A L B E R T . M . incarn. 5 1 p. 226,82 apprehensiva vis ani55 mae . . . -it triste, veget. 1,16 desiderium . . ., quod nunquam fit in desiderante nisi prius -so desiderabili. 1,72 dixerunt plantas animas habere apprehensivas, sed non -ere. c. sensu imaginandi: A R N O L D . S A X O fin. 2,1 p. 49,35 accidit in coitu regis, cum ymaginatus esset in picturis monstruosum, et hoc 60 cum -erit eius apprehensiva in commixtione seminum. 3 discere - lernen: COD. Karol. 41 p. 553,36 quam (modulationem) ab eo (Simeone) ad-ere . . . nequiverunt monachi. B ossequi, adipisci - erlangen, erreichen: 1 obi. res: THIETM. chron. 6,48 p. 334,25 beatitudinem -ere studeat. 65 mus. c. sensu ascendendi: H I E R . M O R . mus. 21 p. 160,16 si. . . nusquam duplam suae finalis -it cantus. 2 obi. anim. i. q. prope assequi - annähernd heranreichen: EKKEH. IV. (?) prol. Gall. p. 1096,2 non dico eis (Notkero et Ratperto) se aequiperare, sed et ipsos -ere nullo quidem pacto sufficiat 70 aliquis. C promere - vorbringen, mitteilen: CHRON. Ven. Alt. p. 164,4 -amus et dicamus . . ., qualiter eqs. D de tempore i. q. tenere - einnehmen: BEDA hist. eccl. 5,21 p. 337,19

50

[Sroderl

811

APPREHENDO

etsi . . . ipsum septimum diem ad-erit pascha. E attinere zugehören: CHART. Stab. I 120 (a. 1088) si per se staret villa vel alias -ret (cf.J. Balon, Ius medii aevi. II1. ig6o. p. 77). apprehensibilis, -e. 1 proprie i. qui comprimi potest, qui prementi corpori cedit - (zusammen)drückbar, elastisch: ALBERT. M. meteor. 4,3,9 p. 782h,36 corpus -e. p. 783 a ,2 quaecumque . . . porosa sunt . . ., -ia {p. 386^,7 mtard) sunt quemadmodum spongia. 4,3,10 p. 783^,47 lana, quae tractiva est et -is. ibid. al. subst. neutr.: ALBERT. M. meteor. 4,3,9 p. 782^,26 sunt . . . -ia, quaecumque . . . facile impelluntur in seipsa eqs. ibid. al. 2 translate i. q. comprehensibilis, qui percipipotest -erfaßbar, wahrnehmbar : ANON. tab. p. 196,31 nihil scientes et mirantur de dictis philosophorum . . ., cum apud eos non sit ars -is. ALBERT. M. praedicab. 5,1 p. 8o a ,39 quando unum ab altero alteritate quadam cuiuscumque communiter -is accidentis differre dicitur. apprehensio (adp-), -onis f . script. : apr- : l. ,ig TÌJV Siàvoiav) sensibilium. 21,22 aestimatio componitur . . . ex -e fantasiae et appetitu desiderii. eth. 6,2,4 p. 413^,22 necessariorum . . . comprehensio ante existimabilium est -em. ALBERT. M. (?) animal, quaest. 13,16 p. 246,76 provenit . . . fletus ex -e disconvenientis. al. B medic, i. q. epilepsia Epilepsie: AESCULAPIUS 3 p. 4,24 Graeci . . . epilepsiam appraehensionem vocaverunt (cf. Isid. orig. 4,7,5). •apprehensivus, -a, -um. 1 adi.: ad comprehensionem pertinens, cognoscens, aptus ad perceptionem - auffassend, erkennend, der Wahrnehmung fähig: ALBERT. M. incarn. 48 p. 223,48 in potentiis . . . -is est recipere et non tantum recipere, sed etiam iudicare. anim. 1,2,4 p. I45 a ,i6 omnem virtutem -am sive cognitivam sensum vocantes

^

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

APPRETIO

8l2

antiqui, mot. animal. 1,2,7 p. 28l a ,26 virtutes appetitivae et motivae retrahunt vires -as et e converso, eth. 1,2,7 p. 27^30 in viribus animae tam -is quam motivis, quae sunt partes animae naturales, summ, theol. I 3,15,2,2,1,3,2 p. ioo b ,34sq. potentia . . . dividitur in duo, in -am scilicet et motivam; -a . . . cognitiva est, motiva autem operativa, ibid. al. v. et p. 810,34.57. c. gen.: ALBERT. M. phys. 7,1,4 p. 494",40 non habent inanimata virtutes -as suarum alterationum. nat. anim. 2,2 p. 2o,83sqq. quaecumque est virtus operans in corpore, non est -a nisi formarum corporalium . . .; intellectus autem . . . -us est simplicium, infigurabilium. ibid. al. 2 subst.: a fem.: imaginatio - Vorstellung(skraft) : v. p. 810,60. b neutr.: perceptio Wahrnehmung: ALBERT. M. praedicab. 9,1 p. I44 a ,34sqq. sensibile . . . est quasi species huius, quod dicimus -um; omne enim sensibile -um est et non convertitur, scilicet quod omne -um sit sensibile sive sensitivum. *apprehensor, -oris m. minister, famulus - Diener, Gehilfe: ALBERT. M . s u m m . creat. I 3,16,2 p. 44o 1> ,io item Rabbi Moyses (Maimonides, Dux neutr. 2,5): coeli sunt animalia rationalia, scilicet -es creatoris. metaph. 7,2,10 p. 448 b ,45 natura est causa et intellectus -r et minister. Sroder appressio, -onis/. impressio - das Aufdrücken: CHART. episc. Halb. 249 p. 217,58 (a. 1156) suprascripta . . . sigilli nostri -e signamus. CHART. Ypolit. 27 p. 42,13 scriptum . . . sigilli nostri -e plenius munimus. 1. ^appresso (adpresso, apriso sim.). (ad et presse, presso; cf. v. Wartburg, Frz. etym. Wb. IX. p. 3Ó5sqq.) prope - nahe (bei) : 1 praep.: ORIGO Lang. 6 rupit . . . castra Romanorum, quae fuerant circa litora apriso (a prope 2) Lune usque in terra Francorum. 2 adv. : LEX A l a m . 57,17 si autem totus nasus a presso (adpresso 1, a pressu 4.12; gloss.: biselbemo) abscisus fuerit, cum XL solidis conponat. 2. *appresso, -ere. urgere - dringen (auf) : CHRON. Ven. Alt. p. 135,14 ingressi. . . illi ecclesia servi -bant intus ecclesie interficere illos. appretiatio (-eci-, -ciò), -onis f . 1 pretium, taxatio Preis, (Gegen-, Schätzungs-)Wert: DIPL. Conr. II. 106 Gebhardus . . . pro absolucione . . . decime x x x libras in -ciacione unius missalis paramenti Hartwico episcopo tradidit. SIMON SITH. gest. 1,36 codices . . . non modicae -is conscribi fecit. CHART, episc. Hild. I 272 p. 251,29 -ciationis quantitas. CONST. I l l 175 p. 161,34 de extenta seu -ciacione terrarum (p. 161,38). al. 2 pensitatio - Bezahlung : CHART. Anhalt. II 341 (a. 1267) in edificiis reparandis et -ciatione sartaginis inpendebantur duae marcae. *appretiator (-eci-), -oris m. 1 aestimator - Schätzer, Taxierer: CHART. Ital. Ficker 95 p. 141,19 (a. 1115) ego . . . una cum doctis hominibus rerum stavilium -bus ad ipsam obligationem perrexi. 2 procurator, thesaurarius - Finanzverwalter : CHART. Argent. I 610 (a. 1266) -ciator fabrice. appretio (adp-, -ciò), -avi, -atum, -are. script.: apr-: EDICT. Roth. 377 (var. I.). ROB. ARR. fund. (MGScript. X V p. 1124,23). abp-: CHART. Ital. Ficker 75 p. 102,24. -raet-: I. 62.64sq.67. depon. : p. 813,34.37. I strictius: A aestimare, taxare - (ein)schätzen, taxieren, bewerten {cf. GLOSS. I V 131,2 St.-S. -ciò vuerdon. 196,39 -cior ihc geuuerdon): 1 iur.: LEX Sal. Merov. 50,1 p r a e t i u m adpretiare (CHART. Sangall. A 68 in precio adpreciato). LEX Ribv. 75,6 qualiter adpraetiatus fuerit animai. EDICT. Roth. 11 componat homicida ipsum mortuum, sicut adpraetiatus fuerit, id est wergild. 374 ad-etur (appr- var. I.) homicida pro libero hominem. LEX A l a m . 62,1 adpraetiat eum (caballum) dominus eius cum sacramento usque ad sex solidos. 65,1 licet eam (ductricem) dominum eius adpraetiare xii solidis. LEX Baiuv. 1,4 cum x v solidis conponat a u r o adpreciatis (TRAD. Frising. 2008 XL solidos auro ad-tos). 14,8 ad-et illud pecus quid valet. CAPIT. reg. Franc. 88,2 existimatores . . . ad-ent res. PRUD. TREC. annal. a. 860 p. 53,23 ut . . . domus eorum et omnia utensilia adpreciaren[Ladner]

813

APPRET10 -

tur et inde statutus census exigeretur. C H A R T . Mar. Magd. 23 quam (curiam) . . . adpreciatam emimus. C O N O L A U S . notae p. 783,7 dedit rex . . . vasa sua . . . et lapides . . ., quod -ciatum fuit ix M(ilia) marcarum. W I L H . A N D R . chron. 134 cappam ad quinque solidos sterlingorum annuatim -tam . . . confirmari fecit. C H A R T . Bund. 705 p. 181,1111 solidi mercedis in ovibus -ciatis. saepe. 2 usu vario: VITA Menel. 1,6 (MGMer. V p. 139,24) parentum . . . generositatem multo adpreciavit. C A R M . Teg. 37,8 quos precio tali voluit Deus -ciari. E K K E H . I V . cas. 124 animas hominum carissime -tas. de numero: GESTA Frid. imp. A p. 30,17 milites fuerunt -ti quindecim milia. expressius c. sensu magni aestimandi: A N G I L B . eccl. Cent. 3 p. 177,36 instrumenta ..., quae . . . tunc temporis -ciata sunt a fidelibus Dei. A L B E R T . M. animal. 24,50 sunt raythae -tae in cibum. B aequiperare - im Wert gleichsetzen: G E R H O H . Sim. p. 248,20 quibus omnibus (creaturis) -ciari vel comparari non potest creator spiritus. C animadvertere, respicere - beachten, berücksichtigen: VITA Menel. 1,16 (MGMer. V p. 144,40) Meneleus nec varias gladii discussiones nec ventosas minarum -cians verbositates. 2,8 (ibid. p. 153,1) angustias pii Menelei. II latius: Kpretio agere, emere, vendere - um Geld verhandeln, kaufen, verkaufen: E K K E H . I V . bened. I 54,23 nemo sacer sanctas velit -ciare columbas. C A R M . invect. (NArch. 13 p. 57i,24sqq.) hinc Ellenhardus . . . -ciatarum raptores ecclesiarum omnes mutavit, aliis curiisque locavit; ast his ablatis pro partibus -ciatis, is qui vendebat velut immunis residebat. B locare, conducere - leihen, dingen, pachten: F U N D . Aquic. (MGScript. X I V p. 582,42; s. X I I . 2 ) fossores lapidum -ciati. W O L F G E R . itin. comput. 5 p. 37,21 presbytero -ciavimus equum usque Mutinam ( C H A R T . Meckl. 1377). 7 p. 57,17 pro -ciando curru v solidos. A L B E R T . M. eth. 4,1,1 p. 273 b ,4i qui de furto scortum solvit et -atur. pol. 6,3 m -antur (p. I3iga,iy TtficivToa) . . . non totas possessions, id est, sub pretio locant non totas possessiones uni. C compensare, solvere - entschädigen, vergüten, bezahlen: V I T A Godefr. Cap. I add. p. 529,26 quia licet digne -ari non sufficeret, libens tamen aliquantum pretii ad illorum offeret arbitrium. C H A R T , march. Misn. ILL 101 p. 84,4 custos non serviet sacerdoti . . ., nisi . . . -ciaverit eum. O T T O S A N B L A S . chron. 43 p. 69,29 ubi se sperabant liberalius -ciari milites. D in rationes referre - verrechnen: C H A R T . Wirt. V I I 2609 p. 456,28 (a. 1276) quod etiam de parte nostra tenemur -are. adi. appretiatus, -a, -um. aestimatus - geachtet: V I T A Menel. 2,3 (MGMer. V p. 150,19) innote parentele nec adpreciate persone quidam (sc. Meneleus). subst. appretiatum, -i n. taxatio — Schätzungswert : T R A D . Frising. 432 (a. 819) quod superfuit de ad-o, hoc tradiderunt ad altare sanctae Mariae. •appretium (adp-, -eci-), -i n. script, apr-: 1.51.54. i pretium — Wert: G L O S S . IV 34,58 St.-S. -cium (apretium b) wert. 173,22 adprecium wert. 2 fort. i. quod notorio solvitur - viell. Notariatsgebühr : C H A R T . Ital. Ficker 16 p. 21,19 ( a - 886) aprecium recipatum et publica notario scripta de testibus roboratum secundum legem. *apprimltus (adp-) adv. primo, primitus - zuerst, zunächst: H U G E B . Willib. 6 p. 106,13 Willibaldus cum paucis ad-us satellitum subsidiis sanctae conversationis inchoaverat exercitium et tandem eqs. Wynneb. 4 p. 109,26. 7 p. 111,29. 11 p. 115,7. apprimo (adpremo), -ere. affligere - bedrücken: R H Y T H M . 54,1,3 me adpremit vulnus insanabilis. a p p r i m u s (adp-), -a, -um. script, apr-: p. 814,6. adde FORM. Dion. 2 p. 496,34. singularis, egregius - einzigartig, hervorragend: C H R O N . Lippold. 10 p. 552,11 vir -e prudentiae. fort, add.: C H R O N . Erf. mod. I a. 1183 Cristanus Mogontinus . . ., vir facie, consiliis, eloquencia et bellicis apparatibus -is (sic; an -us leg. ?) et elegans. adv. apprime. 1 sensu modali: a strictius i. q. imprimis - besonders: W I L L I B . Bonif. 2 p. 8,4 Bonifatius divino exarsit ingenio ac lectionis ad-ae se subdidit exercitio. W A L A H F R . hort. 89 dicitur occultis ad-e obstare venenis ruta.

APPROBATIVUS

5

10

15

20

is

30

35

40

45

814

RUD. FULD. mirac. 1 p. 330,7 in scripturis divinis ad-e eruditus. DIPL. Otton. II. 22a p. 30,37 illis . . . ad-e favendum est, quos eqs. al. b latius i. q. valde, optime - sehr (gut) : V I T A Pirmin. I 3 utramque linguam ad-e sciebat. H R O T S V . lib. 2 praef. 2,3 cum philosophicis ad-e studiis enutriti . . . sitis. E P I S T . Ratisb. 11 p. 330,19 Fabius aprime eruditus. T H A N G M . Bernw. 1 p. 758,43 in scribendo vero ad-e enituit. al. 2 sensu temporali i. q. primo - zuerst: E R M E N T . Philib. 1,29 (MGScript. X V p. 300,20) non . . . ad sepulturam capiendam fundamenta ipsius ecclesiae -e iacta fuerant, sed postea eqs. T R A N S L . sang. Dom. in Aug. 34 Swanahilt salutavit ad-e fratres . . . ac deinde eqs. apprindo v. apprehendo. approbabilis, -e. probabilis, laudabilis-gutzuheißen(d), lobenswert: R A T H E R , prael. 5,12 p. 296® esset fortassis veniabile, etsi non -e. epist. 30 p. 178,7 non episcopum . . . in cathedra episcopali sedere, estne, rogo, -e atque legale ? A L B E R T . M. epist. Dion. 8CC p. 963", 14 motus suos 'non zelabiles', id est non -es. C H A R T . Basil. C I 259 si vinum minus -e visum fuerit. C H A R T . Carinth. V431 p. 277,15 personas ornatas . . . vita -i. al. approbatio (adp-, -ciò), -onis f. script.: apr-: /. 51. abp-: /. 62. I comprobatio, consensus — Billigung, Zustimmung, Genehmigung: A iur. et canon.: N I C O L . I . epist. 86 p. 449,9 ex laicali ordine sine canonica -e ad patriarchatus dignitatem subito transcendere. H I N C M . ord. pai. 9 electione cleri ac plebis et -e episcoporum provinciae quisque ad ecclesiasticum regimen . . . provehi debet. R A T H E R , epist. 26 p. 139,31 Romae examinatio canonum, -o recipiendorum, reprobatio spernendorum. E P I S T . Hann. 20 p. 49,17 ut nullus umquam papa fieret nisi per electionem cardinalium et -em populi et per consensum . . . regis. C H R O N . Cosmae cont. I a. 1135 p. 141,12 quatenus electio sua (sc. episcopi Pragensis) imperiali assensu et -e corroboraretur. T R A D . Teg. 369 facta sunt hec peticione . . . abbatis . . . et ad-e ministerialium. C H A R T . Carinth. V 243 i n n o v a c i o n i s , -cionis et c o n f i r m a c i o n i s paginam ( C O N S T . ILL 225 p. 213,30). A N N A L . Meli. Vind. I a. 1267 p. 700,26 (chart.) concilii -e precipimus. al. remissius i. q. confirmatio, comminatio - Bekräftigung, Androhung: T H A N G M . Bernw. 18 p. 767,8 episcopus . . . synodum suam . . . cum banni -e denunciai. B theol.: A L B E R T . M. eccl. hier. 6,1 p. 739b,4i 'ad vitalem -em' (Dionysiaca. II p. 1378 ¿7r08eii;iv), scilicet baptismum, per quem capientes spiritualem vitam approbantur a Deo. miss. 3,4,1 p. 84",36 in praefatione missae quatuor continentur, scilicet responsionis -o, approbatae responsionis determinatio eqs.

II ostentatio - (nachdrückliche) Darlegung : A strictius i.q. demonstratio - Beweis: 1 iur.: C O N C . Karol. 5 6 A , 4 7 50 sine -e ... in causis repraehensibilibus. C H A R T . Bund. 441 p. 341,4 episcopus... ecclesiam suam... semper fuisse apr-bus multis ostendebat. 2 math.: R A G I M B . epist. 8 p. 532,2osq. miror te dixisse meam sententiam -is inopem, dum nostra ... facilius in propositionibus quam in ilia figura capiat -em. 55 3 log. : E P I S T . Ratisb. 7 p. 295,18 ubi . . . modi syllogismorum cum -bus laborant. 4 usu communi: T R A N S L . Pus. 1 (praef.) ilia ... duritia ... argumentis et -bus validis... expugnata est. B latius: 1 testificatio - Beglaubigung, Bestätigung : D I P L . Otton. I . 163 nos . . . veritatem eiustem 60 donationis . . . testium . . . -e coram omnibus investigantes. COD. Thietm. 11 p. 217,10 cum consensu clericorum et laicorum et testium abp-e. 2 iustificatio - Rechtfertigung : LEG. Wisig. 6,1,5 P- 254,15 dispendium, quod dominus . . . in ad-em innocentis servi pertulerit, . . . ab iniusto accusatore 65 . . . restituatur. III examinatio - Prüfung: A L B E R T . M. bon. 538 p. 282,71 maiores natu non sanciunt legem per auctoritatem, sed per -em et consilium. approbativus, -a, -um. 1 laudativus - lobend: V I T A 70 Karoli M. 3 praef. p. 67,17 est . . . epistola per omnes et singulos sue porrectionis articulos ¡ustissimi . . . Karoli Magni -a. 2 demonstrativus - beweisend : A L B E R T . M. [LadnerJ

8i5

APPROBATIVUS -

epist. Dion. 9 0 p. 998^23 'illam (traditìonem non symbolicam) esse . . . philosophicam . . . et receptivam' (PG 3,1105V aTroSsiZTW^j), id est -am, quae in ipsa approbatur. 3 approbates - anerkannt: R E M I G . A L T I S S . mus. p. 9 I A , I 7 species numerorum docimenae (per errorem pro dochmiacae, cf. Mart. Cap. g,ggo), id est approbatae, nominantur: docimenae a verbo 8ox5i 'approbo', inde docimenae species, id est -ae dicuntur. approbator (adp-), -oris m. 1 assentator - einer der zustimmt, gutheißt: R I C H E R . R E M . hist. 4,6 si vera proférât, eius verborum -es nos sine dubio habebit. C H A R T , archiep. Magd. 221 p. 278,38 haereseos. C H A R T . Brem. 323 p. 366,12 conservatoribus . . . statutorum et -bus eorumdem . . . introitum ecclesie denegamus. 2 testis, auctor - Zeuge, Gewährsmann : D I P L . Merov. II 10 p. 98,1 Wulframnus . . . ad-es suos . . . et testatores ad monasteria sancti Petri . . . interpellavit. C H A R T . Solod. 171 p. 90,25 (a. 1156) huius vero cause in presentia beate memorie -es et confirmatores aderant eqs. C H A R T . Salisb. II 349 p. 488,29 colloquio nostro super ista questione habito . . . idonei -es interfuerunt. •approbatrix, -icis f . quae consentit, confirmât - eine die gutheißt, bestätigt: A N A S T . B I B L . epist. 13 p. 432,19 quae (sapientia) fuit alterius interpretationis hortatrix et auxiliatrix, sit etiam nostrae qualiscumque susceptrix et -x. approbo (adp-), -avi, -atum, -are. script.: adp-: rarescit in schedulis nostris post s. IX. apr-: p. 816,51. abp-: l. 55. adde GLOSS. II 538,63 St.-S. I comprobare, assentiri, consentire - billigen, zustimmen, gutheißen: A strictius: 1 iur. et canon.: N I C O L . I. epist. 100 p. 601,20 promotionem non solum non -vimus, sed et damnavimus. A N A S T . B I B L . epist. 9 p. 424,37 quae (capitula) ..., quia sedes apostolica non -vit, tota latinitas reprobavit. C A P I T . reg. Franc. 252 p. 247,3 subscriptio . . . confirmata et laudabiliter -ta. D I P L . Otton. I. 209 p. 288,22 precatum . . . pontificis congruum -antes. G R E G . V I I . registr. 5,5 p. 354,5 quam (personam) nostra . . . auctoritas -are et c o n f i r m a r e debeat ( D I P L . Loth. I I I . 86. C H A R T . Brixin. 85. al.). 5,6 p. 355,5 quia rem . . . in prima auditione tam subito -are tutum non fuit. C H A R T . Babenb. II 281 curie vendicionem. C O N S T . II 323 lata est sententia et a principibus ac magnatibus imperii -ta. A N N A L . Meli. a. 1274 Gregorius X. electionem Rudolf! regis -vit. saepe. de chartarum roboratione i. q. confirmare - bestätigen: T R A D . Frising. 745 (a. 855) ut haec commutatio firmior habeatur, manu firmatione regis ad-bitur. D I P L . Loth. I I I . 80 p. 126,4 ego . . . Lotharius . . . traditiones . . . inspexi et -vi. C H A R T , archiep. Magd. 272 p. 341,20 patrum . . . facta . . . diligendo -are et -andò ad posteros eciam per scripta transmittere. C H A R T . Raitenh .352 hec omniafiliussuus sub publico testimonio -vit. al. 2 theol.: G O D E S C . S A X O theol. 16 p. 243,15 quod i t a . . . probamus et -amus et satanae ministros . . . refutamus et improbamus. T H A N GM. Bernw. N Deo . . . aecclesiae operis effectum exterius -anti. H E L M , chron. 30 p. 58,19 divina voluntate -ante sive permittente. 3 usu communi: R E G I N O chron. praef. ut ckronicavt&Xxo perspicaci iudicio aut-etur (probetur, abp-etur var. I.) aut condempnetur. pendet quod: B E D A hist. eccl. 3,17 p. 161,34 quod . . . pascha non suo tempore observabat, . . . non ad-o nec laudo. quia: B E D A hist. eccl. 3,17 p. 162,1. B latius i. q. laudare - loben: C A R M . Bur. B 50,14,3 cuius (marchionis) vires -at Grecus et Latinus.

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

II ostendere - ( nachdrücklich J darlegen : A strictius i. q. demonstrare - beweisen, nachweisen: 1 iur. : LEX Sal. Merov. 30,3 si quis mulierem ingenuam . . . alteram meretrice clamaverit et non potuerit ad-are. 33,2 si . . . hoc per testibus fuerit ad-tum. C O N C . Merov. p. 47,24 apostolicis 65 dogmatibus adversarius ad-atur. LEG. Wisig. 3,6,2 p. 169,15 si mulieris maritus masculorum concubitor ad-atur. C A P I T . reg. Franc. 88,3 si -are potuerit, reddat launegild. 201,11 interrogentur testes, si audent per pugnam illorum testimonium -are. saepe. c. nom. c. inf.: LEG. Wisig. 7,5,2 70 p. 304,24 illis consignentur . . . servituri, quibus scripturam . . . lesisse fuerint ad-ti. pendet quod: LEG. Wisig. 9,1,4

APPROPINQUATIO

816

si certe potuerit ad-are, quod fugitivum non celaverit. C O N C . Karol. app. 9 p. 836,18. c. acc. rei i. q. convincere - überführen: H Y M N , de Ansb. 14,3 (MGMer. V p. 643,3) Ansbertus nullum ad-tus crimen. 2 math.: Ps. B O E T H . geom. p. 412,20 quod Architae iudicio in hoc eodem orthogonio -tum est. 3 theol.: v. p. 815,3. 4 usu communi: RIMB. Anscar. 35 p. 69,36 ut misericordiae ac pietatis eius viscera exemplis -emus. T H I E T M . chron. 1,13 ut idoneum in multis -at exemplum. al. c. acc. c. inf.: EINH. Karol. 3 p. 6,13 in hoc plus suspecti quam periculi fuisse ipse rerum exitus ad-vit. B latius: 1 testificari - bezeugen: C A P I T . reg. Franc. 253,2 gubernatore navis hoc ad-ante cum iuramento. T H I E T M . chron. 4,7 s i . . . id . . . sacramentis credibilibus -ret. al. c. acc. c. inf.: T H A N G M . Bernw. 20 p. 768,21. pendet quod: G O D E S C . S A X O fragm. p. 38,15 ego Gothescalcus . . . adfirmo atque -o coram Deo . . ., quod eqs. 2 iustificare nachweisen, rechtfertigen: LEG. Wisig. 7,2,8 ad-et se aut sacramento aut testibus innocentem. C A P I T . reg. Franc. 293,68 si clericus .. . suspitionibus fuerit propulsatus et canonice nequiverit -ari, . . . se purgare cogatur. E P I S T . var. I I I 7 p. 146,13 si vestro vestrorumque iudicio -tus vestraque defensus sententia fuero. III examinare, probare - prüfen, feststellen: CHART. Bund. 46 p. 40,10 (a. 823) si ad-are vultis, utrum vera sint an non. DIPL. Karlom. (II.) 9 si necessitas fuerit . . ., per inquisitionem regalem rei Veritas - e t u r . G E R B . geom. 5,2 ut et quivis facile intelligere et in figuris . . . oculis valet -are. L E O M A R S , chron. 1,3 quam (historiam) praedictus papa Bonifatius -ans laudare dignam duxit. F R I D . I I . I M P . epist. (DtArch. 18 p. 197,25) tuam industriam -antes de eo, quod eqs. aestimare - halten (für) : LEG. Wisig. 2,5,8 iniustum penitus ad-amus, ut eqs. adi. 1. approbandus, -a, -um. laudabilis - lobenswert : C H A R T . Heinr. Leon. 108 vir vita -us. 2. approbatus, -a, -um. 1 cognitus, probatus-anerkannt, bewährt: D I P L . Heinr. I I . 337 p. 428,32 dignum et iustum . . . , insuper legibus -um perspicientes libenter donamus eqs. G E S T A Vird. cont. I I 2 vir generosus et -i meriti. C H A R T . Brixin. 65 p. 70,7 usus -us suadet et regula rationis dictat. F R I D . I I . I M P . art. ven. 5,26 p. 169,9 falco -us est. al. v. et supra p. 815,6. 2 laudabilis - lobenswert: V I T A Corb. 33 cum . . . ad-is ecclesiasticis viris. P A U L . B E R N R . Greg. 58 p. 505,23 veridicis et -is religiosisque viris. C H A R T . Brixin. 68 a principibus et magnatibus imperii -is. CHART. Merseb. 296 p. 235,17 conventui sanctimonialium . . . -issima liberalitate ius patronatus . . . tradidit. al. subst. approbans, -antis m. assentitor - einer der zustimmt: G U N T H . C O L . diab. cap. A 1 quae pariter . . . et adicientibus et -bus notum esse potuit. adv. ^approbate, pro certo - genau : L A N D . M E D I O L . hist. II 44 p. 39,42 Rolandum esse mentitum aprobatissime novit. Ladner *approfero (adp-), -tuli, -re. inferre einflößen: v. p. 353,35•appropecto, -pexum, -ere. prorsus permulcere - nach vorn streichen: L A M B . A R D . hist. 96 p. 607,37 e a (barba) digitis insertis appexa et -xa. appropero (adp-), -are. velociter accedere, accurrere, celeriter appropinquare - (herbei-, hin) eilen, -laufen, rasch herannahen: 1 local.: F L O D . hist. 1,22 p. 440,18 quo decreverat aegrota se trahere, agili coepit incessu gaudens -are. W A L T H . S P I R . Christoph. I I 4,156 ovis ad not^ cantica vocis -at. A N N A L . Quedl. a. 1024 p. 89,46 locum . . . festive -at imperator. al. 2 temp.: L I B E R diurn. 42 dies . . . ad-at. *appropiatio, -onis/. accessus-das Herankommen, Ankunft: G U N T H . P A R . (?) orat. prol. p. 103° Samaritanus . . . redemptor noster est; cuius -o (appropians Vulg. Luc. 10,34) nostrae susceptio infirmitatis. appropinquatio, -onis /. I de actione: A appropiandi: 1 proprie i. q. accessus, approximatio - das Herankommen, Hinzutreten, Annäherung: F R I D . I I . I M P . art. ven. 5 p. 140,30 prohibeat falconarius per suam -em aironem [SchneiderJ

817

APPROPINQUATIO

descendere. A L B E R T . M. meteor. 2,1,5 P- 523a,32 tali . . . -e solis vapor roris ascendit. c. sensu facultatìs: A L B E R T . M. meteor. 2,1,5 P- 523a,28 cum sol liberam habet -em ad inferiora. 2 translate i. q. assimìlatio - Anpassung: A L B E R T . M. meteor. 2,1,7 P- 5 2 5 a ,38 ad quam (formam) continue est -o per motum. B adducendi i. q. allatto - das Heranführen: A L B E R T . M. metaph. 4,3,1 p. 235",46 est . . . fascinatio, quando anima unius per visum vel aliam -em imaginationis vel excitationis operationem impedit alterius. I I de statu i. q. propinquìtas - Nähe, Nahesein: A L B E R T . M. animai. 11,82 scientia ipsorum (animalium et arborum) levior est propter ipsorum ad nos -em. 18,8 hoc accidit propter -em (p. ?Ó4b,24 oiSvryYUi;) quorumdam membrorum ad invicem, sicut ad patrem vel matrem, ad quam . . . appropinquat sperma. appropinquo (adp-), -avi, -atum, -are. script. : adp(cf. G O D E S C . S A X O gramm. 2 p. 480,9 [v. suprap. 799,5]) : praevalet in schedulis nostris usque ad s. Vili., deinde rarescit. atp-: l. 53. -nc(o): l. 35.36. adde M A R I A N . chron. a. Chr. 2,56 oa P it - adpropincaset. struct, local.: dat.:passim, acc.: I. 26.27.30.31.36. al. ad: l. 14.28.35. al. in: l. 31. prope: l. 30. super: l. 37. I proprie i. q. appropiare, advenire, prope accedere (heran)nahen, -kommen, sich nähern: A local.: 1 subì, anim.: a gener.: B E D A hist. eccl. 3,11 p. 150,19 ad-vit atrio. V I T A Hugberti 15 (MGMer. V I p. 492,11) cum ad-rent locum. A R B E O Corb. 22 p. 213,8 cum . . . urbis ad-asset portam. H U G E B . Willib. 4 p. 100,26 ad-verunt ad ilio leone. V I T A Magni Fauc. 28 cum . . . prope oppido . . . praesul -ret. I O H . V E N . chron. p. 166,4 urbem. C H R O N . Noval. 2,13 ilio in loco. O T T O M O R . hist. p. 32,11 Veronam. saepe. v. et p. 818,15. in imag. de Deo: R U O T G . Brun. 44 p. 47,15 ut mens morientis . . . iudici suo -anti assurgat. b c. colore quodam: a c. sensu adoriendi: V I T A Pard. 15 (MGMer. V I I p. 33,23) cum iam ad portam monasterii eminus ad-carent hostes. ibid. p. 34,1 ianuas . . . -cant. WIDUK. gest. 2,11 p. 76,12 quia super se cum valida manu -asset. O T T O F R I SING. gest. 1,18 cum milicia sua castro -ant. al. v. et p. 818,23. ß c. sensu intrandi: C O N S T . I I 418,5 (a. 1223) de Lombardia non recedet comes, ut regno -are debeat, nisi cum eqs. 2 subi. res: a math.: H E R I G . reg. 2,20 lineis divisor dividendo -at. b mus.: ANON. mus. (La Fage) p. 358 discantus . . . suo cantui -are nullo modo debet. IOH. GARL. mus. mens. I p. io6 a iste sex species . . . multum -ant ipsi equalitati (opp. distant). C natur.: ALBERT. M. meteor. 2,1,5 P- 523a,24 sol -at {p. 347",3 ^Xijatov . . . OVTO?) vapori, animal. 1,342 tertio sunt musculi, qui elongant, et quarto, qui L-are faciuntj ( LJ appropinquant cod. m.1). 16,92 distillatio . . . humoris fit a pueris . . . per confricationem genitalium, quando -ant sibi per coitum, antequam spermatizent. v. et I. 14. D usu communi: B E D A hist. eccl. 3,19 p. 165,33 ignis mihi ad-at. A E T H I C U S I S T E R 59 ut . . . nullus hominum accessus audeat at-are. al. B temp. (subi. fere res; anim.: 1.59): 1 gener.: A R B E O Corb. 4 p. 191,11 vespero ad-ante. TRAD. Ratisb. 7 finis mundi . . . ad-are dinoscitur. FORM. Augiens. A 23 ad-are cernimus . . . d i e m Domini ( T H I E T M . chron. 8,6 iudicii). O T T O F R I S I N G . gest. 2,24 -bat paschale festum. al. 2 spectat ad obitum: Ps. H I P P O C R . progn. B praef. cum Ypocras morti -ret. F O R M . Marculfi 1,7 f i n e m ad-antem ab hac luce migravit (EINH. Karol. 32 p. 36,3. al.). A R B E O Corb. 33 cumque exitus viri Dei ad-asset. T H I E T M . chron. 4,36 -ante iam carnis eius dissolucione. al. I I translate: Q U E R F . fratr. 2

-

Mittellateinisches Wörterbuch

8l8

2. appropinquatus, -a, -um. instans - nahe bevorstehend: M I R A C . Bert. 3 p. 5 1 0 , 4 8 gratulabundus pro -a pene consummatione . . . operis. *appropinquus, -a, -um. affinis - nahestehend, ver5 wandt: W O L F H E R . Godeh. I I prol. p. 1 9 7 , 4 6 quantum brutis (sc. animalibus) excellentiores, tantum racionabilibus sunt -iores canes. appropio (adp-), -avi, -atum, -are. script.: abp-: I. 47. adp-: I. 15.31.38.53. apr-: S A L I M B . chron. a. 1 1 8 7 p. 5 , 2 1 . -opr- (var. I.) : I. 22.44. struct, local. : dat. .-passim, acc. : 10 1.17.18.29. ad: 1.19.25.27. I proprie i. q. appropinquare, advenire, prope accedere (heran)nahen, -kommen, sich nähern: A local.: 1 subì, anim. : a gener. : V I T A Emm. 3 6 p. 8 4 ^ , 9 prope non erat 15 mulier, quia ad-are (adpropinquare A R B E O Emm. 3 6 ) non poterat. R U O D L I E B I 1 2 3 metropoli. C H R O N . Gladb. 6 ( M G Script. I V p. 76 a ,i) ultra terminum diocesis -erunt Molensium fines. T H E O D . T H E O L . Conr. 8 p. 2i9 b ,5 valvas. R O M . S A L E R N . annal. a. 1 1 7 7 p. 4 5 2 , 3 9 cum . . . ad papam -asset. 20 C H R O N . Reinh. a. 1 1 9 5 p. 5 5 4 , 1 8 -are (appropriare 1) ei (corpori exanimi), al. b c. colore quodam: a c. sensu adoriendi: P A U L . D I A C . Lang. 3 , 1 gens -at ([adpropriat, appropriai, approperat, appropinquat sim. var. /.]. C H R O N . Gladb. 7 [MGScript. I V p. 7 6 ® , 1 3 ] Ungarorum . . . gente . . . ad istas 25 partes -ante). W I D U K . gest. 1 , 9 p. 1 2 , 2 3 cum gravi exercitu -ans terminis Thuringorum. al. ß c. sensu prorumpendi: C H R O N . Reinh. a. 1 2 0 8 p. 5 7 5 , 6 ad penetrale regis -at. Y csensu obrependi: C H R O N . Ved. p. 6 8 8 , 2 6 duo iuvenes quasi legationem ferentes regem -ant. E K K E H . I V . pict. Mog. 3 6 8 c. sensu reverenter adeundi: 30 Satanas . . . -at mulieri. P A S S . Quint. 1 9 8 (MGPoet. I V p. 9 8 4 ) nisi... ad-es venerando deos. S Y L L . Sangall. 7 , 6 sacris. € c. sensu advehendi: R H Y T H M . 1 5 1 , 5 2 , 1 quidam . . . homo nobis cum navi -at. 35

40

45

50

55

60

A similem esse - ähnlich sein: BRUNO p. 720,1 abbas . . . similis Benedicto, quan- 65 tum . . . lutum ad-at auro. v. et p. 820,44. B adaequare gleichkommen: F R I D . I I . I M P . art. ven. 5 p. 179,19 peregrinus -at girofalco in velocitate. adi. 1. appropinquans, -antis. propinquus, coniunctus nahestehend, verbunden: T R A D . Teg. 210 (a. 1127/47) FILÜS 70 Israel et universo populo ad-i D e o notificamus {[cf. Vulg. psalm. 148.14]. 219. 248). 52

APPROPRIABILE

subi. res: B E D A temp. rat. 2 6 , 4 4 hoc (luminare; sc. luna) . . . nobis -at. P O E T A Saxo 5 , 6 1 8 sol superis partibus -ans. E K K E H . I V . bened. I I 1 8 3 -are botris sit nulla licentia tetris. B temp.: B E D A hist. eccl. 4 , 2 9 p. 2 7 4 , 7 quia dies sibi mortis vel vitae magis . . . ad-ret introitus. A N N A L . Xant. a. 8 7 1 p. 3 0 , 2 9 sentiens t e m p o r a antichristi -are ( H E L M , chron. 5 9 p. 1 1 5 , 3 ) . T H I E T M . chron. 3 , 1 9 -ante . . . nocte. II translate: A 1 imminere - (drohend) bevorstehen: E P I S T . ad Wrat. 9 de parvis maiora vobis -are timeatis. 2 manere - in Aussicht stehen: N I V A R D . Ysengr. 1 , 1 0 3 4 futuras divinans epulas -are (appropriare BE) sibi. B se convertere - sich zuwenden: v. p. 776,68. C adaequare gleichkommen: V I T A Serv. 8 p. 2 9 , 5 utriusque virtuti . . . abp-bat (appropiabat sim. var. I.) Servatius. D (a veritate) non multum abesse - (der Wahrheit) nahe kommen: E K K E H . I V . bened. I 57,37 multi qu^rebant, . . . nulli prendebant, aliqui tarnen -bant (gloss.: quantum velamine carnis poterant). É promptum paratumque adesse - sich bereit erklären, bei der Sache sein: T R A D . Frising. 3 9 4 (a. 8 1 8 ) omni intentione statini ad-vit {cf. 391) et vociferavit se . . . hereditäre. v. et approprio. adi. appropians, -antis. praeceps - schnell hereinbrechend: R A T H E R . epist. 1 1 p . 5 9 , 2 9 non -s intempestivitas, sed proximans aevi afferre coeperat . . . maturitas canos. sub st. appropiatum, -i n. conveniens - das Gemäße: A L B E R T . M. animal. 4 , 8 8 quilibet modus animalis diligit omne sibi -um. *appropriabi!is, -e. 1 qui attribuì vel ascribipotest - zuweisbar, zuschreibbar : A L B E R T . M. incarn. 3 p. I 7 3 , 7 i s q q . donum gratuitum datur a Deo -e alicui personae, sicut donum sapientiae . . . et scientiae sunt dona -ia filio eqs. sent. 1,5,9 p. 1 9 1 S , 4 0 in nos . . . transit dilectio essentialis -is s p i r i t u i s a n c t o ( i , i o E , 6 p. 3 2 0 ^ , 1 . 1 4 . 2 2 ) . bon. 2 6 5 p. 1 5 2 , 8 9 secundum . . . quod generaliter sumitur sobrietas, dicit actus plurium virtutum, -es tarnen sobrietati. summ, theol. I 1 2 , 5 0 , 1 p. 5 1 5 ® , 2 4 sapientia . . . essentialis est et -is et non propria. ibid. al. v. et p. 819,21.25.820,9. subst. neutr.: A L B E R T . M. elench. 1,5,6 p. 636^, 15 dialectica . . . generale accipit ut genus . . . et -e ut proprium. 2 qui transfundi potest - über-

2

[Schneiderj

819

APPROPRIABILE -

tragbar: A L B E R T . M. intellect. 1,1,7 P- 488 a ,34 Abubacher et Averroes . . . intellectum universalem esse posuerunt nec -em nobis nisi per imaginationem et sensum. •appropriabilitas, -atis / . facultas attributionem suscipiendi - Zuweisbarkeit: A L B E R T . M. incarn. 3 p. 174,20 missio per -em . . . doni manifestai personam, per effectum . . . doni manifestai essentiam. appropriatlo, -onis / . 1 iur. i. q. actio in proprium tradendi, donatio (iure integrae proprietatis addito) - Übereignung, Schenkung (zu vollem Eigen) : C H A R T . Pomm. A I 490 (a. 1253) testes huius d o n a t i o n i s et -is sunt . . . dominus Hermannus eqs. ( C H A R T , ord. Teut. [Hass.] 243. al.). C H A R T . ord. Teut. (Hass.) 329 ad . . . gratiam in -e . . . bonorum prefatis viris . . . factam nos . . . induxit, quod eqs. 2 philos. et natur. : a attributio, actio ascribendi (qualitatem quandam) - Zuweisung, Zuschreibung, Beilegung (einer bestimmten Eigenschaft) : A L B E R T . M. incarn. 17 p. 188,7 P e r attributionem tarnen loquendo et p e r -em conceptio de spiritu sancto est rationibus assignatis ex evangelio (sent. 1,10,3 p. 3i5 b ,4 non multiplicatur ratio verbi per -em : verbum . . . semper est appropriabile filio. al.), sent. 1,9,10 p. 288 s ,20 appropriatum . . . supponit p r o p r i u m nec potest fieri -o nisi . . . praeexistente proprio (summ, theol. I 7,30,2 p. 309 b ,6 omnis . . . -o fit per convenientiam ad p. al.). i , i o E , 6 p. 320^,9 operati -o non aequaliter convenit tribus, sed est . . . operatum appropriabile uni personae. eth. 6,2,11 p. 420^,6 propter -em et non propter proprietatem temperantiae attribuitur, quod sit salvativa prudentiae. miss. 1,3,23 p. 35 a ,9 -o personae quoad sanctificationem. ibid. al. b actio transfundendi, translatio - Übertragung: A L B E R T . M . somn. 3,1,11 p. 194",26 non nisi formam communem non appropriatam elicere potest divinans ex astris: -o autem est commixtionis et materiae et virtutum . . ., quae sunt in materia, metaph. 2,1,5 P- i2i a ,32 (p. 96,7 G.) si movens primum distat per infinita, numquam fiet -o (-pia- G.) et cessabit omnis motus. v. et p. 820,14. c qualitas attributa vel ascripta, proprietas - die zugewiesene oder beigelegte Eigenschaft, Eigentümlichkeit: A L B E R T . M . summ, theol. I i2,$om- de -bus divinis. praef. p. 5 l i a , i o quaeritur, qualiter horum trium (sc. Patris, Filii, spiritus sancti) sit -o. qualitas translatione effecta - durch Übertragung bewirkte Eigenschaft : A L B E R T . M. animal. 3,59 hoc (lumen solis) autem, secundum quod stellis quasi quibusdam membris applicatur, diversas accipit -es. •approprietas, -atis / . actio in proprium tradendi Übereignung: C H A R T . Otterb. 200 (a. 1276) pratum . . . assignabimus pleno iure proprietatis et consuetudinis -e. *approprleto, -are. in proprium tradere - übereignen : C H A R T . Carinth. V 17 (a. 1270) mansum . . . conventui -amus. approprio (adp-), -avi, -atum, -are. script.: adp-: l.6g. p. 818,22. adde G E R H . S T E D . annal. p. 217,35. a p r - : / . 820, 37.38.44.50. adde C H A R T . Gosl. II 254. -obr-: C H A R T . Francof. 316 p. I57,30sq. struct, local.: dat.:passim, acc.: p. 820,37.38. I subest proprius : A iur. : 1 in proprium dare, (iure integrae proprietatis possidendum) tradere - übereignen, zu eigen geben: TRAD. Frising. 1565^ (post 1187) predium . . . per commutationem . . . sibi -tum vendidit. C H A R T , march. Misn. II 587 eam (advocatiam) . . . ^cclesi? -vimus. C H A R T . ord. Teut. (Hass.) 15 m a n s o s . . . cum omni integritate . . . possidendos liberaliter -amus ( C H A R T . Mulh. Thür. 144 mansum . . . -vit pro quodam manso alio. 233. al.). C H A R T . Gosl. I 486 hospitale fratribus . . . -vi taliter, ut nullus . . . iurisditionem sibi usurparet. C H A R T , episc. Wirz. I 428 p. 500,7 decimam. C H A R T . Pomm. B 1159 p. 419,25 titulo donationis -vimus . . . conventui . . . villas, saepe. assignare - anweisen: C H A R T . Helv. arb. 38 p. 65,3 (a. 1234) -are episcopali mense . . . L libras monete. 2 vindicare - beanspruchen : C H A R T . Ital. Ficker 21 p. 27,42 (a. 918) fines per sacramenta . . . sibi ad-are. C H A R T . Basil. A I 221 p. 339,5 nec . . . aliquid iuris in eis (hominibus) sibi -et. C H A R T . Bern. II 486 p. 508,5 sine . . . consensu nostro predictorum (hominum ligiorum) fidelitates sibi -vit. remissius: A L B E R T . S T A D . Troil. 2,603

APPROPRIO

5

10

15

20

25

30

35

•0

45

50

55

60

65

70

820

laudes alterius -are sibi. proprium habere - als eigenen Besitz halten: W I L H . R U B R U Q U . itin. p. 291,5 qui (homines) habent villas, sed nulla ammalia sibi -ant. philos. : 1 attribuere, ascribere - zuweisen, zuschreiben, beilegen: A L B E R T . M . bon. 193 p. H9,42sqq. firmitas . . . -atur fortitudini . . . et positio modi et mensurae -atur t e m p e r a n t i a e (eth. 6,2,11 p. 420 b ,2). summ, theol. I 7,30,2 p. 309 b ,2 istud est primum, quod intelligi potest in processibus, qui fìunt a prima intelligentia agente; ergo non est appropriabile ad aliud, sed alia possunt ad ipsum -ari. 12,50,1 p. 5i2 a ,i5 voluntas . . . -anda est Patri eqs. ibid. al. 2 transfundere, transferre - übertragen: A L B E R T . M. metaph. 2,1,5 P- i 2 i a , i 2 (p. 95,68 G.) si commune primum distat per infinita, numquam contingit fieri appropriationem (-pia- G.) usque ad propriam istius vel illiusmateriam,quia, quotcumqueadditis,non-bitur(-pia-G.), quod a proprietate istius distat per infinita, animal. 11,61 forma semper remanet communis, nisi sit aliquid eam -ans: quod autem -at eam, non est aliquid formae. C natur. i. q. recipere, incorporare - aufnehmen, einverleiben: A L B E R T . M . animal. 6,65 galea post partum ipsorum (pullorum) -at {p. ¡6$>,21 Sèxovra.i elq èauroù?) eos iterum sibi. D medic, i. q. addere, applicare - bei-, hinzugeben: W I L H . S A L I C . Chirurg. 1,67 p. 324 p patiens purgetur cum pilulis foetidis .. . primo syrupo -to noto. E usu vario: 1 committere überlassen: F R I D . I I . I M P . art. ven. 6 p. 186,4 diximus de venatione ad grues, quam -vimus girofalco. 2 destinare zuordnen: F R I D . I I . I M P . art. ven. 5 p. 176,10 falcones sacros -vimus ad venationem aironum. 3 conciliare - gewinnen : a A L B E R T . M . pol. 7,15™ p. 75o ,35 nulli . . . permisit Theodorus ante se inducere neque vilium hypocritarum tamquam -tis theatris (p. 133(^,30 ¿11; oExetoujiivcov TÜV SECCTCOV). 4 medial. i. q.proprium esse - charakteristisch sein : N I C O L . B I B E R . carm. 690 (ed. Th. Fischer. 1870) rosa laudatur, quod ei rubor -atur. XI subest prope (sc. per confusionem) : A proprie i. q. appropinquare, appropiare - nahen, sich nähern: E R C H E M B . CAS.hist. 58 Capuam-ans (sive apr- codd., appropians ed.). 64 Teanum apropriantes (cod., appropiantes ed.). R A T H E R . prael. 4,24 p. 276 B praedicatoribus . . . non obaudierunt eius (Dei) -are cupientis (cf. Vulg. gen. 26,16). D I P L . Loth. I I I . I 2 i b partibus illis. W I L H . R U B R U Q U . itin. p. 294,4 litori. al. v. et p. 818,20. B translate i. q. similem esse - nahestehen, ähnlich sein: A L B E R T . M. veget. 4,137 aliud lignum quodlibet, quod -at (apropriat(ur), appropinquat var. I.) illi in proprietate. v. et appropio. adi. appropriatus, -a, -um. 1 spec. : a iur. i. q. integrae proprietatis iure pertinens - mit vollem Eigentumsrecht zugehörig: G E R H . S T E D . annal. p. 230,13 u t . . . ecclesiae iure perpetuo sit -um praedium. C H A R T , ord. Teut. (Hass.) 19 emancipavimus . . . eosdem (curiales) tradentes eos apr-os domui hospitalis. DIPL. Loth. III. 128 A 1 p. 220,3 (spur. s. X I I I . E X ' ) in silvis, montibus . . . ecclesie -is. bphilos. et natur. i. qui unius est, singularis, specialis - eigentümlich, charakteristisch, speziell: A L B E R T . M. sent. 1,31,2 p. ioo a ,i7 -um est alicui, quod semper convenit ei et non alii, animal. 1,104 unumquodque eorum (modorum animalium) habet f o r m a m essentialem sibi -am (p.4go b ,32 xa&' Èxaarov aÜTÜv) sicut homo, leo (11,61 habere sanguine est quaedam forma . . . substantialis non -a. v. et p. 8ig,3l). 2,69 (de alis) hoc membrum est -um {p. 503*,35 tSiov) volatili pennato, ibid. al. 2 usu communi: a aptus, idoneus passend, geeignet: F R I D . I I . I M P . art. ven. 1 p. 64,24 si natura . . . membra formasset propter operationes, ad quas -a sunt. al. accommodatus - geschaffen: L U D O L F , summ. 3 p. 369,14 quedam . . . dictiones sunt quasi -e ad principia, per error em : m A L B E R T . M . pol. 7 , i 5 p. 75o a ,39 talia spectacula -a (cf. supra I. 30) sunt theatris et 'primis auditibus', qui sunt iuvenum auditus. b approbatus - anerkannt : F R I D . I I . IMP. art. ven. 2 p. 174,26 alia sedes est, que -o vocabulo sedile seu seditorium nuncupatur. subst. 1. approprians, -antis n. quod transfundit, vis transfundens - das Übertragende, die übertragende Kraft: [Schneider]

«21

APPROPRIO -

animai. 3,63 aliud est principium sensus et aliud •sensus virtutem . . . distinguens et -s ; principium autem sensus . . . est cor: -s autem et distinguens . . . sensus est organa determinatorum sensuum. v. et p. 820,17. 2. appropriatum, -i n. 1 quod attributum est, qualitas attributo, vel ascripta - das Zugeschriebene, die zugewiesene oder beigelegte Eigenschaft : A L B E R T . M. incarn. 3 p. 173,32 •quae (incarnatio) est unum de -is . . . Filio. myst. theol. quaest. p. 8i5 b ,i9sqq. prius est p r o p r i u m quam -um; . . . propria . . . sunt occulta, -a vero manifesta (summ, theol. I 7,30,2 p. 309b,4sq. primum . . . necesse est, quod sit p. et non -um; omne enim -um ante se ponit p. al. v. et p. 81g,21). 2 qualitas singularis - charakteristische Eigenschaft : ALBERT. M. animal. 3,59 assimilatio (sc. ad membra) est determ i n a t e ex universali forma cibi ad -um huic membro et illi. adv. ^appropriate. 1 ratione attributionis, per attributionem (sc. qualitatis cuiusdam) - im Sinne der Beilegung, durch Zuweisung (einer bestimmten Eigenschaft) : A L B E R T . M. incarn. 17 p. 188,37 licet Pater det Filium, tarnen -e loquendo incarnatio non est de ipso. sent. 1,3,21 p. i 2 i b , 7 imago -e convenit Filio, qui est imago Patris. bon. 193 p. 119,40 dictum Bernardi non verificatur de iis, quae conveniunt virtuti p r o p r i e , sed de iis, quae conveniunt -e in conexione aliarum virtutum (summ, theol. 1 1 4 praef. p. 573,4. al). 2 specialiter - speziell: A L B E R T . M . ( ?) animal, quaest. 13,17/18p. 247,74 risus sibi (homini) inest -e ([proprietate var. I.~\.p. 6j3a,8 TÒ ¡xóvov . . . T£)V i^cicov). *approprior, -ius. aptior - geeigneter: F R I D . I I . I M P . art. ven. 3 p. 7,26 debet fieri ligatura cum una alia -i parte, qua coniungitur corpori columbi, et non cum coxis. approximatio (adp-), -onis f . script.: adp-: l. 36. apr- : l. 36. I de actione: A appropinquandi i. q. appropinquatio, accessus — Annäherung, das Herankommen, Hinzutreten: 1 gener. : N I C O L . I . epist. 5 1 p . 336,26 quidam . . . etsi aproximare videntur . . ., apr-o (adp- C) turbationem adducit (cf. Vulg. Luc.8,43sqq.). A L B E R T . A Q U E N S . hist. 9,52 p. 625® equus . . . nullius -is aut apprehensionis patiens. F R I D . I I . I M P . art. ven. 4 p. 80,9 grues . . . propter -em hominis versus eas non coadunant se. ibid. al. in imag.: E K K E B . S C H O N . opusc. 4 p. 279,22 a tue (sc. Christi) divinitatis immediata -e totus caritate ignitus. c. sensu adoriendi: A L B E R T . A Q U E N S . hist. ii,20 Turci comperta . . . illius -e . . . recesserunt. 2 spec.: a philos.: A L B E R T . M . (?) animal, quaest. 1,2 p. 80,10 perfectio attenditur . . . in immaterialibus penes -em (per comparationem VT) ad principium simplicissimum {opp. remotionem). b alch.: G E B E R , summ. 2,13 p. 650 Saturni . . . praeparatio multiplex adhibetur essentiae et Iovis . . . secundum ipsorum multiplicis perfectioni -is aut elongationis ab ea gradum. c medic. : v. I. 52. B admovendii. q. adhibitio - Anwendung : W I L H . S A L I C . Chirurg. 1,1 p. 304H timendo . . . de -e cauterii propter -em maiorem aquae ad cerebrum. 5,9 p. 3590 per unicam -em . . ., per plures -es. II de statu i. q.propinquitas-Nähe,Nahesein: ALBERT. M . caus. univ. 2,5,18 p. 6 i o b , i 9 necesse est, quod tria sint media: unum . . . per aequidistantiam, duo . . . per -em extremorum. approximo (adp-), -avi, -atum, -are. script.: adp-: p. 822,4.6.13.16. al. apr-: I. 35. struct, local.: dat.: passim. ad: I. 65. al. versus: I. 67. I intrans. : Aproprie i. q. appropinquare, advenire, prope accedere — (heran)nahen, -kommen, sich nähern: 1 local. : a subi. anim. : a gener. : V I T A Audom. 16 (MGMer. V p.764,10) a d . . .basilicam. ViTANorb. 16p.675,33villis. F R I D . I I . IMP. art. ven. 4 p. 80,23 quando -atur ad iactandum falconem. 6 p. 235,23 secundum quod falco . . . -verit versus eum, sic ipse -et anatibus. p. 238,32 collateraliter. al. v. et I. 35. (3 c. colore quodam: c. sensu adoriendi: B E R T H . (?) annal. a. 1080 p. 325,1 castris. c. sensu appetendi: L I U T G . Greg. 4 frequentius -are palatio . . . et loqui cum regibus. c. sensu reverenter adeundi: U D A L S C . Egin. 6 p. 435,10 cui (sacra-

APPULSIO

ALBERT. M .

5

10

15

20

25

30

35

40

45

SO

822

mento) . . . quanta reverentia . . . -bat puella clauda. cf. B E R N O L D . C O N S T , libell. ILL 18 p. 82,5 non tarnen divinis sacramentis tam temere -ant paenitentes. b subi. res: B A R D O serm. p. 334,64 nubes soli ad-ant. U R S O qual. 467 siccitas partes extremas facit mediis -are. 2 temp.: P A U L . D I A C . Lang. 6,55 rex . . . morti ad-vit. F R I D . I I . I M P . art. ven. 4 p. 68,16 -at iam estati ver. B translate: I investigando accedere - forschend eindringen: HELM, chron. prol. p. 1,18 arcanis Dei -are cupientes scriptores. 2 pervenire gelangen: P E T R . M U S A N D . summ. p. 254,9 quibus (sex rebus non naturalibus) impossibile est corpus humanuni non -are ad hoc, ut diu vivat. 3 mereri - Anspruch haben: Wipo prov. 12 (in proverbio) qui fidus est seniori, ad-at honori. \sim. T R A N S L . Dion. Ratisb. 32 p. 368 b ,io). 4 impers. i. q. convenire - entsprechen, gemäß sein: C H A R T . Naumb. 264 p. 246,36 (a. 1168) r a c i o n i ad-at nos . . . diligere (271 p. 254,32. C H A R T , archiep. Magd. 335 p. 438,25. cf. C H A R T . Naumb. 279 p. 262,27 iudicio racionis). CHART, archiep. Magd. 334 p. 436,22 debitum officii . . . expostulat et iusticie -at, ut eqs. 5 a. philos. i. q. propinquum esse-nahestehen : A L B E R T . M. eth. 8,3,6 p. 547 b ,27sqq. magis -atur pater filio . . .; genito enim magis -at {p. il6ib,2i ouvcoxeicorai.) id, quod est, a quo genitum est. p. 547b,43 generanti . . . genitum per aliquid sui nihil -at (p. n6ih,22 oixetov). p. 547 s ,48 caput plus -at capillo quam capillus capiti, ibid. al. b natur. i. q. similem esse - ähnlich sein: G E B E R , summ. 1,34 plumbum . . . dicunt multum in natura sua auro -are. F R I D . I I . I M P . art. ven. 2 p. i27,32sq. qui (girofalci) vero -bunt hiis (albis), quanto plus -bunt, tanto laudabiliores erunt. II trans.: A proprie : 1 gener. i. q. admovere - heranbewegen: F R I D . I I . I M P . art. ven. 2 p. 217,23 manus, super quam sedet falco, -etur balneo. refl. i. q. appropiare - sich nahen: CHART, episc. Hild. I 62 p. 56,13 (a. 1019) quantis . . . ritibus . . . se Deo -verit. . . Salemon. medial, i. q. se adiungere - sich anschließeil : F R I D . I I . I M P . art. ven. 1 p. 44,7 (de avibus) -ari societati propter sui defensionem. 2 iur. i. q. ad iudicium adducere, educere - vor Gericht bringen, vorführen: PAX Valenc. p. 6o6 b ,57 si vir -tus fuerit ab aliquo. B translate: 1 medic, i. q. adhibere - anwenden: T H A D D . F L O R E N T . cons. 184,5 curat aqua vitae egritudines . . . exterius -ta. B R U N U S L O N G . Chirurg. 1,3 p. 107^ non est rectum, ut in eis (vulneribus) -etur aqua. 2 natur. i. q. adunare verbinden: A L B E R T . M. veget. 5,56 commixtio eius (plantae) proxima est elementis et materiae inter ea, quae -ta (eis add. A, complexionata V) sunt, medial, i. q. adaptari - sich anpassen: A L B E R T . M. meteor. 3,4,17 p. 687",16 colores . . . ibi (sc. in semiglobo rorationis) generati . . . -antur aeri intermixto roratione subtili et grossiori. 3 philos. usu mediali i. q. coniunctum esse - sich verbunden fühlen : v. I. 21. adi. approximans, -antis. vicinus, propinquus - nahestehend, verwandt: GEBER, summ. 1,50 p. 588 cum ea (destillatione) . . . subtiliores et . . . ad naturam aqueitatis simplicis -es (terraepartes) magis elevari contingit.

•approximus (adp-), -a, -um. propinquus - nahe (befindlich) : F R I D . I I . I M P . art. ven. 4 p. 100,33 si iactabitur falco -iori loco versus gruem. adv. *approxime. in proximo - in nächster Nähe : D I P L . Heinr. II. 143 p. 170,46 tradens . . . mansos . . . in ad-e iacentibus locis. 60 *appublico (adp-), -are. pronuntiare - öffentlich bekanntmachen: FORM. Wisig. 25 ut post transitum suum apud gravitatem vestram earn (voluntatem) ad-rem. appulo,-ere. 1 (navem) appellere-landen: HINCM.annal. a. 869 p. 106,24 (abl. absol.) -entibus (applicantibus A) ad 65 ipsum castellum Sarracenis. 2 advertere hinwenden: ÉPIST. var. II suppl. 7 p. 626,24 stilum -ere (appellere Ti; vel apponere T 2 in marg.) ad exarandum. *appu!sio, -onis f . 1 a actio propellendi - das (Aus-)Treiben: C H A R T . Sind. 13 p. 120,18 (a. 1274) ordinamus . . . 70 de -e pecorum in augiam et prata. v. et supra p. 783,28. b appulsus - das Anlegen, Landen: ODO GLANN. Maur. 30 hoc . . . contigit in littore scilicet -is piscatorum. 2pulsatio [Schneider] 55

823

APTATICUS

APPULSIO -

das (An-)Klopfen: V I T A Annon. I 2 , 1 p. 4 8 4 ^ 6 2 ad primam digitorum eius (pontificis) -em resiliente repagulo capsulae sonitus . . . exortus est. •appulso (adp-), -are. 1 pulsare - anklopfen: E P I S T . Worm. I 41 pauperes . . . pietatis tu? ianuam . . . -ant. 2 incitare - antreiben: R H Y T H M . 1 4 9 , 3 0 dulcedo . . . adpulsans plus quasi malleus instat. appulsus, -us m. 1 offensio - das Anstoßen: R E G I N O harm. inst. 17 p. 245 b omnis . . . sermo his novem rebus formatur: primo -u quatuor dentium eqs. (cf. Mart. Cap. 3,261). 2 concitatio motus sonurn efficientis - Erregung der den Ton hervorbringenden Schwingung: H U C B A L D . harm. inst, p. 105^,31 nec possibilitas humani -us hic accommoda erit, ut in tarn longe distantibus vocibus uno quasi ictu tarn facile e summo ad infima reflectatur {sim. B E R N O ton. prol. 2 p. 6 4 S , 2 9 ) . Schneider apra, - a e / . sus fera-Bache (Sus scrofa L.) : v.p. 733,35. aprasion v. prasion. •apraximeron (aprox-) subst. {cf. dcTrpa^ia, [/ipos) defectus potentiae generandi - Impotenz: G L O S S . Salem, p. 1 3 , 34 aproximeron est genitalium partium inoperatio {sim. T R A C T , de aegr. cur. p. 3 2 7 , 2 5 . cf. M A T T H . P L A T E A R . gloss, p. 3 6 8 S zingiber valet contra apraxim eorum, id est contra inoperationem illarum partium), aprehendo sim. v. apprehendo. •apresento v. *appraesento. *apresso v. 1. *appresso. *apresto v. *appraesto. ?*apricantia subst. (prig, inc., nisi cohaeret c. apricari) colles, saxa - Erhebungen, Klippen: A L B E R T . M . caus. element. 1,2,6 p. 6i2 b ,38 ex . . . collibus, qui sunt intra mare, qui colles -a vocantur, et apud Graecos dicuntur scyllae. apricitas, - a t i s / . 1 situs soli expositus - sonnige Lage: AD REV. Bened. praef. opacitate . . . nemorum, collium -e. 2 calor - Wärme: E I N H . Marc, et Petr. I 1 , 1 4 aeris tam . . . iucunda tranquillitas, ut veris temperiem -e blanda praecederet. v. et *aprilax. aprlcor, -ari. in imag. i. q. conquiescere - ruhen: ne E P I S T . Hann. 6 2 p. 1 1 0 , 2 3 librum hunc otiari et velut -ari apud vos sinatis. apricus,-a,-um. metr.: äpr-: L44sq.4g.52. äpr-: 1.47. 1 soli expositus - besonnt: H R A B A N . univ. 1 3 , 1 5 p. 3 7 2 ® (alleg.) amoena . . . et -a loca species virtutum possunt designare. sub sole exsistens - in der Sonne lebend: E R M O L D . Ludow. 1,302 ales -a. 2 tepefaciens, protegens - wärmend, schützend: A L D H . virg. II 7 8 4 fruitur foliis pro -o tegmine pepli. C A R M . Aldh. 1 , 1 7 1 genestarum -a . . . velamina pelluntur parietibus. W A N D A L B . mens. 2 5 5 poma carpere et -is . . . componere tectis. 3 a vernus - im Frühling stattfindend: L A M B . L E O D . Matth. I 6 7 6 ut -a venerit insicio. b aestivus — sommerlich: G L O S S . IV 1 1 2 , 2 7 St.-S. -us calor . . . sumerhizza. 1 3 1 , 5 . 1 9 6 , 2 3 . 4 meridianus - Mittags-: M A R C . V A L E R . buc. 1 , 9 3 cernis, ut ardorem crescens obducat -um Phebus. *apriflcatio v. *aptificatio. ?*aprifulsus subst. (orig. inc., ni corruptum ex acrifolium; aliter E. Steinmeyer ad I. 59J ilex - Stechpalme (Ilex aquifolium L., cf. Marzell, Wb. dt. Pflanzennam. II. p. g8ysq.) : G L O S S . I l l 2 9 4 , 4 4 St.-S. apifusus h(erba) washolant. 4 7 8 , 1 2 -us holent. •aprilax m. (corruptum ex apricitas, cf. Corp. gloss. Lat. ed. Goetz VIp. 84a) calor - Wärme: A B B O S A N G E R M . bell. 3,77 aulea ne angustent animam sceleris, sed -x (gloss.: calor) alluat ^thereus. Aprllis, -is m. vel rarius Aprilius, -i m. script.: Abr-: D I P L . Merov. I 7 1 . Aper-\p. 824,9. adde C H A R T . Sangall. A 4 1 4 p. 3 5 , 1 2 . -rel-: C H A R T . Rhen. med. I 4 2 p. 4 8 , 2 7 . 3 9 . C H A R T . Rhen. inf. I 3 8 . D I P L . Karoli III. 2 3 p. 3 9 , 2 5 . 2 5 p. 4 3 , 1 0 . v. et p. 824,1.5. metr.: Apr-: p. 824,3. Apr-: p. 824,8sqq. interdum adi., e. g. I. 72. p. 824,3.5. quartus anni mensis - April: C O M P U T . cod. Bern. 3 quia . . . viii kl. -ius factus mundus traditur. ibid.: Marcius et -ius. B E D A hist. eccl. 2 , 1 4 p. 1 1 4 , 3 pridie iduum -ium. W I L L I B .

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

824

Bonif. 5 p. 21,25 Nisan mensis, qui est -elis. E I N H . Karol. 29 p. 33,22 -em Ostarmanoth . . . appellavit. W A L A H F R . carm. 42,17 -es . . . kalendas. 89,1,1 bissenis, -is, habes vernale kalendis par spatium noctis . . . et diei. C H A R T . Sangall. A 299 in nonas -elis. 325 p. 300,17 in m e n s e -io ( A N N A L . Fuld. II a. 841 p. 31,33. OTTO F R I S I N G . gest. 1,64 p. 90,20 m. -i). W A N D A L B . martyr. 178 purpureo quem flore sibi ver sancit -em. mens. p. 607 de -i. ÈKKEH. IV. carm. var. II 6,1 euphonic senis Aperilis in arte kalendis Notker conticuit. N I V A R D . Ysengr. 5,193 undecies denis plures barb? eius -es impendent. H I L D E G . caus. 4 p. 191,9 in -i. saepe. a p r i m i a v. aprunum. aprilius, -a, -um. X adi. : ad aprum pertinens - Eber{cf. G L O S S . I l l 368,35 St.-S.-a eueren): M A P P A E C L A V I C . 33 -o dente literas perfrica. W A L T H A R I U S 1436 c a r n e m vitabis -am ( D I A E T A Theod. 70). A R N O L D . R A T I S B . Emm. 2 p. 1072° -ae spadulae. 2 subst. fem. : caro aprina - Schwarzwildbret: B E R N H . P R O V . comm. 1 1 , 1 p. 318,29 ursina, -a, iuvencula, passeres comesti prosunt paraliticis. v. et aprugnus. • a p r i o r a t u s , -a, -um. (prior) praeveniens, repentinus zuvorkommend, überraschend: C H R O N . Sigeb. auct. a. 1203 (MGScript. VI p. 474,48) -i Franci inopinata audacia . . . urbem impellunt. *aprisio (adp-), -onis / . (apprehensio) 1 occupatio terrae per exstirpationem effecta, captura - Besitznahme durch Rodung, Bifang (cf. E. Rodon Binué, El lenguaje tecnico del feudalismo. 1957. p. 26): D I P L . Karoli M. 179 concedimus ei . . ., quantum ille . . . occupaverit vel -e fecerit cum homines suos. C A P I T . reg. Franc. 76 p. 169,34 quod per triginta annos abuerint per -em, quieti possideant. 2 meton. i. q. terra per exstirpationem occupata - durch Rodung in Besitz genommenes Neuland: C A P I T . reg. Franc. 132,3 in portione sua, quam ad-em vocant. *apriso v. 1. *appresso. aprobo sim. v. approbo. •aprolensis v. *proeleusis. a p r o p i m a v. aprunum. aprop(r)io v. approp(r)io. • a p r o s e g o r l a (-oterig-, -sig-), -ae f . (aTtpoCT7]yopia) resalutationis omissio -Nichterwidern des Grußes: A L B E R T . M. eth. 8,1,5 P- 526s,23sq. quod multas amicitias aproterigoria (p.ii571>,i3 docpocnjYopia) dissolvit; aproterigoria autem dicitur irresalutatio et irreappellatio eqs. {sim. miss. b 3.3,3 P- 83 ,39 -igoria. summ, theol. II 4,14,4,2 p. 20i a ,32). aprostonos v. opisthotonus. a p r o t a n u m v. abrotanum. *aproterigoria v. *aprosegoria. *aproximeron v. *apraximeron. a p r u g n u s , -a, -um. ad aprum pertinens - Eber-: G L O S S . IV 219,6 St.-S. -us eberiner. v. et aprinus. a p r u n u m , -i n. (orig. inc.) melimelum - Honigapfel (Pirus Malus mitis L., cf. Fischer-Benzon, Gartenflora, p. 145) : A L P H I T A II p. 12,5 apropima vel aprimia {cf. Diosc. lat. 1 p. 99,7 apruma), id est melimela, solvunt ventris ardorem eqs. v. ThLL. s. v. aprugnus. a p s i n t h i u m v. 1. absinthium. apsis v. absis. *apsoxitus v. *absacitus. *apsus v. *absus. apsyctos v. absictus. 1. aptabilis, -e. script, abt-: l. 65. 1 qui accommodaripotest - anpaßbar: AEG. ZAM. mus. 13 p. 387a primus tonus est mobilis et habilis et ad omnes secundum affectus -is. 2 idoneus, utilis - geeignet, brauchbar, fähig: a de rebus: M I L O carm. 1,6,2,15 carmen . . . ostendunt vanum nullisque -e lucris. H O N O R . A U G U S T , spec, c p. 944 lignum ad crucem. p. i o i 9 c aedificio Dei -es lapides. b de hominibus: D I P L . Ludow. Germ. 48 si talis frater . . . abt-is et idoneus tam in moribus quam in scientia . . . invenitur (58). 2. aptabilis v. optabilis. * a p t a m e n t u m , -in. involucrum, formella - Hülle, Form : T R A C T , de aegr. cur. p. 135,15 pones ea (sc.psilliticum, triferam) in pasta involuta prius in aliquo -o, ne possit per pastam diffluere dissoluta a calore. a p t a r i u m v. apiarium. aptaticus v. heptateuchus. [Payr]

825

APTATIO -

aptatio (-cio), -onis / . I de actione: A proprie: 1 accommodatio - Anpassung : RUP. TUIT. off. 1,22 casula . . . -e manuum, quae extensionem manuum crucifixi Domini apte depingit, in anteriorem et posteriorem partem quodammodo dividitur. 2 actio apte collocandi - das Richtig-Lagern, Richtig-Stellen: BRUNUS LONG, chirurg. 1,3 p. 106 0 Galenus sanavit magnum vulnus . . . solum cum -e figurq, quod est, quia aptavit profundum superius et orificium inferius eqs. ALBERT. M. animal. 7,51 dentium inaequalitas linguae et maxillarum impedit -em. B translate: 1 attributio - Verleihung : HROTSV. Mar. 634 postquam fuit ergo repleta . . . circumcisio Christi nominis atque sui fulgens -o. 2 adhibitio, operatio - Anwendung, Wirkung: DIPL. Karoli M. 295 p. 441,44 (spur. s. XII.) locum, qui Aquis ab aquarum calidarum -e traxit vocabulum. alch.: PLATO TIBURT. tab. 1 p. 491,6 Hermetem . . . tractasse . . . solis -em ex libro Galieni. p. 492,10 sunt nate res omnes ab hac re una -e. 3 p. 494,12 alchimie operis -em. ibid. al. I I de statu i. q. apparatus - Vorrichtung: FRID. II. IMP. art. ven. 1 p. 71,14 modi . . . mergonum habent rostrum cum -e, qua iuvantur in piscatione. aptator (-ur), -oris m. 1 dispositor - Ordner: ALBERT. M. eccl. hier. 3,30 p. 630^,27 Graecus ap[j.oa-rr;\i (PG b 3,44S ) habet, quod aptius compaginatorem seu dispositorem vel -em dicere possumus. v. et *adaptator. 2 auctor - Urheber, Stifter : CHRON. Fred. 3,1 pacis -ur caelebris, nullius avariciae sectatur. •aptificatio (apri-), -onis f. consensus - Einverständnis : DIPL. Merov. I 94 p. 84,24 quod ipsa villa . . . abbati . . . vindedisit et iuxta sui apr-e (sic?) precio exinde recepisit. aptifico, -avi, -atum, -are. script, abt- : I. 48. 1 gener. : a congruenter collocare - richtig anbringen : VITA Ger. Bron.4p.657,28 quomodo quaeque inibi (se. in oratorio) oporteret -ari. b idoneum reddere, praeparare — geeignet machen, vorbereiten : ARNULF, delie. 393 ante diem belli solet alipes -ari. EKKEB. SCHON, cath. 9,9 Deus in ea purgatione eos (bonos) locat, in qua ad futuram gloriam eos -at. EPIST. Hildeg. 6 p. 340,14 a n i m a e . . . ad receptaculum ipsius claritatis -antur. c exstruere,parare-errichten, bereiten ( in imag.) : HEIRIC. Germ. I 27 ut . . . sapientia . . . -are domum dilecto in pectore posset. VITA Aldeg. I 4 (MGMer. VI p. 87,21) Deus auxilium suae dilectae virgini . . ., geminatum donum sibi ex una lucida massa -vit (ampi- var. I.). 2 iur. (cf. A. Uddholm, Formulae Marculfi. 1953. p. 160) : a subi. homines i. q. conveniens indicare, convenire, consentire - für richtig halten, übereinkommen, einverstanden sein, (gemeinsam) festlegen: FORM, extrav. 1,8 sic inter boni ominibus inter medio in ambus partis ab-verunt, ad . . . concordia fuissent revocati. FORM. Dion. 25 sic consideraverunt sacerdotes nostri et nos omnes ita -vimus. DIPL. Karoli M. 130 p. 181,2 viris venerabilibus ita -antibus. CAPIT.reg. Frane. 27 p. 71,15 omnes . . . consenserunt et -veruni, ut eqs. al. refi. : FORM. Andec. 30 ut, quamdiu ipsi illi se -vit, ipsas vinias . . . habere debiat. FORM. Sai. Merk. 10 ille non perdit, qui se -ante ex pretio in conpensu recipit. b subì, res vel impers. i. q. conveniens esse vel videri, piacere - richtig, angemessen sein oder scheinen: pass.: FORM. Sal. Merk. 12 quod pretium mihi bene conplacuit vel -tum fuit (FORM. Turon. add.2). FORM. Sal. Bign. 20 iuxta quod nobis -tum vel conventum fuit. al. act.: FORM. Marculfi 2,27 iusta quod mihi -vit, taliter inter nos convenit. FORM. Pith. B p. 659,11 sicut inter nos bene c o m p l a c u i t et-vit (FORM. Sal. Merk. 11 quod pretium mihi c. vel -vit. al.). COD. Lauresh. 233 accepi a vobis pretium, iuxta quod nobis placuit atque -vit. al. *aptis(c)o, -are. convenire - übereinkommen: FORM. Pith. B p. 654,14 taliter placuit . . . apud parentes nostros communis ab utrasque partes -scantes (-santes D), ut eqs. *aptitudinaliter adv. potentialiter - der Möglichkeit nach: ALBERT. M. summ, theol. I 6,25,1 p. 205 B ,46 incomplexa . . . veritatis modo non designantur actualiter, quamvis -r enuntiari possint eqs. p. 2O6a,l -r vera sunt.

APTO

826

aptitudo, -inis/. I de accommodatione : K proprie i. q. conformitas, iunctura - Anpassung, Verbindung: 1 strictius: RUP. TUIT. off. 9,6 p. 255E ut Christo tanquam corpus consona membrorum -e cohaereamus. 2 latius: GUIDO 5 ARET. micr. I3,4sq. ex quarum (neumarum.) -e ita modum cantionis agnoseimus, sicut saepe ex -e corporis, quae cuius sit tunica, reperimus. IOH. AFFLIG. mus. 11,5 tenoribus, videlicet tonorum -bus. formula - Psalmformel: IOH. AFFLIG. mus. 11,26 cantiunculas etiam -es sive formulas modorum 10 appellare possumus. B translate: 1 satisfactio - Entsprechung, Erfüllung : EPIST. Hann. 36 p. 77,15 tuo studio ut -em inquirerem. CONST. ILL 95 votis . . . successiva processuum -0 non affuit. 2 consensus - Einverständnis : CHART. Meckl. 1206 p. 396,21 (a. 1270/71) cum amicis suis caute ce15 cidit in -em. 3 institutio - Einrichtung : CHRON. Bened. II 3 ecclesia e s t . . . preter ceteras cenobialis cautele -es ab introitu mulierum . . . alienata. 20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

II de conditione, indole : A opportunitas - günstige Lage, Gelegenheit : CHART. Rhen. inf. I 301 p. 197,37 (a. 1126) de -e loci. HELM, chron. 53 p. 104,10 viros . . ., qui specularentur -em montis. 90 p. 175,28 locus munitior et omni prorsus -e commodior. remissius: CARM. Bur. B 169,3,4 furabar vi nocturne -is oris basia. B dispositio, potentia, habilitas Eignung, Hinordnung, Anlage, Fähigkeit: 1 philos, et natur. : NICOL, anat. 38 'pars animalis' potest notare actum vel -em eqs. FRID. II. IMP. art. ven. 1 p. 120,21 hoc totum opinamur accidere ex motu superiorum et diversis -bus materie. ALBERT. M. bon. 10 p. 7,7 substantiate est ei (bono) appetì secundum -em, licet non secundum actum. 487 p. 254,50 docilitas potius sonat in -em quandam ingenii quam in habitum aliquem virtutis. sent. 1,13,1 p. 370 a ,27sq. filius non ponit -em ad hoc, quod donetur . . ., sed -em ad hoc, quod sibi impendatur eqs. animal. 3,157 in qua (materia) est forma per -em et incoationem, sed non per efficiendi potestatem. al. 2 usu communi: WOLBERO cant. 2 p. 1107° secundum illorum (sanctorum) -em . . . per inspirationem suam venire afferetur spiritus sanctus. HELM, chron. 80 p. 151,2 quam (electionem) perfecisset. . . -o personae. RYCCARD. chron. a. 1216 p. 76 S ,19 (epist. papae) cum . . . operandi vigeat cordis -o. FRID. II. IMP. art. ven. prol. p. 5,17 ilia quadrupedia non habent tantam -em fugiendi. URBAN. IV. registr. 594 p. 588,30 principum . . . -e ad hoc et promptitudine . . . pensatis. al. C meton. i. q. apparatus - Vorrichtung : FRID. II. IMP. art. ven. 1 p. 71,21 rostrum habet suam -em capiendum . . . pisces. 1. apto,-avi,-atum,-are. script.: abt-:/.827,45.828,2.7. opt- (var. I.) : TRANSL. Marci in Aug. 3. I de actione accommodandi: A proprie : 1 strictius: a applicare, convenienter apponere - an-, auflegen, passend anfügen: WALAHFR. Gall. 1,34 quicumque . . . laborantes . . . quippiam cerae . . . locis, quae huiusmodi tenebantur incommodis, -verunt. THEOPH. sched. 3,20 cum . . . f u e r i n t . . . suis manubriis -ti ferri fossorii. 3,52 partem maioris fili -bis cum forcipe . . . circa oram auris. al. BRUNUS LONG, chirurg. 1,3 p. 106° -etur ligatura vehementior apud vulneris profunditatem. al. remissius: POETA Saxo 4,329 nunc cytharis David digitos . . ., nunc capulis -are manus armisque solebat. in imag. : WALAHFR. Gall. prol. p. 281,3 grande onus humeris -vi debilibus. b apte collocare-passendanbringen, aufstellen: CAND. FULD. Eigil. I 24 p. 233,11 sareofagum vero in locum monumenti -vit (cf. EBERW. Magner. 53). Cporrigere darreichen: CARM. imag. 12,1,6 -at et hic (angelus) ensem regi. 2 latius i. q. addere - hinzufügen: LIUTG. Greg. 12 p. 77,1 in conclusione praedicationis suae annectere voluit et -are, quod dictum est eqs. EPIST. var. II 34 p. 359,5 glosas vestras . . . operi meo -vi. CARM. Sangall. II 6,5,3,3 eradere, quod superest, et . . . -are, quae desunt. REGINO chron. a. 91 annus, qui hoc in loco -atur. al. B translate: 1 adhibere, usurpare - an-, verwenden: EPIST. var. II 6 p. 307,29 versus in quisbusdam responsoriis a nostris . . . cantoribus inconvenienter -bantur. WALAHFR. Gall. 2,40 rusticus . . . cerae particulam suis -andam u s i b u s ab altari . . . diripuit [Payr]

827

APTO -

APTUS

828

p. 8 3 , 3 1 s i . . . magistri propriis vel alienis u. . . . ex his quicquam -verint. al.). W I L H . S A L I C , chirurg. praef. p. 3 0 3 * ille est melior medicus, qui melius novit -are vel contrahere, quod docetur in universali, ad particulare. al. 2 conferre, tribuere - geben, verleihen: a gener.: FORM. Augiens. A 18 res suas ad sustentationem servorum Dei . . . -are (cf,. C O D . Lauresh. 5 3 p. 3 3 6 , 9 ut . . . aliquid . . . sanct? congregationi in usum -rem). TRANSL. Viti 4 p. 34,18 ut . . . locum sanctificaret episcopus . . . nomenque, ut Corbeya vocaretur, -ret (WIPO gest. 9 p. 32,1 regium n. . . . sibi -vit. al.). DIPL. Merov. I 8 p. 12,8 (spur. s. XI.) ut ecclesia . . . famulantibus . . . Dei -etur. b c. colore quodam: a committere, tradere - überlassen, anvertrauen: ALDH. virg. II 2758 frustra virginitas laudem rumoribus -at. WANDALB. mens. 1 3 0 classerà . . . ventis -are secundis. R H Y T H M . 1 4 9 , 9 cogito . . . -are carmine plectro, sermone tandem vel tenui acta narrare Eligii (sim. 1 4 9 , 4 ) . V I T A Meginr. 2 cum iam earn attigisset aetatem, qua -ari possit literarum studiis. ß adiudicare - überantworten: WAND ALB. creat. mund. 254 facta luci -anda vel umbris. HROTSV. Cai. 9,33 Deus unumquemque . . . praemiis suppliciisve -bit. y subministrare - verschaffen: HEINR. TEG. Quir. p. 344,10 quorum (comitum) posterior priori advocatiam coram rege -arat. 8 refi, et medial, i. q. se dedere, se convertere - sich widmen, sich zuwenden: W A L T H A R I U S 9 9 8 nec dubitat princeps tali se -are labori. CARM. Sangall. I 5,10 iam celsus festis in terra -are coactis ac requiem caeli da scandere. 3 aequare - angleichen: a attribuere - zuordnen: B E D A temp. rat. 5 5 , 2 8 singulis his (articulis) singulos -antes annos. medial, i. q. respondere - entsprechen: C A N D . F U L D . Eigil. I I 2 1 , 3 0 octonae . . . columnae tot . . . beatitudinibus -antur. b comparare - vergleichen: AM ALAR. cod. expos. II 10,6 diaconi bene martyrum choro -ari possunt. c mediai, i. q. congruere übereinstimmen: A U R E L . R E O M . mus. 1 0 p. 4 3 A , 4 extollitur . . . vox in sublime, ut capiti possit -ari introitus. d refi. i. q. aemulari - nacheifern: E I G I L Sturm. 1 4 ad omnia, quae eis dicta . . . fuerant, sanctorum exemplis semetipsos toto adnisu -are. e iur. i. q. approbare - anerkennen: LEX Raet. Cur. 11,10 si ipsum iudicium -are noluerint.

chron. 2 , 2 5 basilicam. al. b confingere - ersinnen: Desid. 4 talia fraudis documenta fraudator abtavit {cf. 9). B translate: 1 strictius: a idoneum reddere geeignet, fähig machen: H E L M , chron. 65 p. 1 2 3 , 8 ceteris 5 retentis, quos servicio robustior -verat etas. C A R M . Bur. B 6i,i a ,2 siquem Pieridum ditavit contio, nulli Teiorum -etur otio. assue facer e - abrichten: Guic. (?) bers. 2 abtare braccetum ad sanguinem. c se parare - sich anschicken: intrans. : TIT. metr. III 7,76 talia de sacris -bat dicere verbis. 10 refi. : V I T A Bonif. II 1 2 p. 1 0 4 , 1 3 dum se -vitpiscator extender? lina. 2 latius i. q. reddere - machen : VITA Arnulfi 3 Arnulfum regis ministerio dignum -vit. D I P L . Ludow. Inf. 7 6 fideles in nostro promtiores credimus -ari obsequio. O T L O H . doctr. 39 p. 294S non homo, non aurum poterit -are beatum. 15 adi. aptatus, -a, -um. 1 de rebus: a idoneus - geeignet: A L B E R T . M. animai. 1 , 6 1 2 quia tunc sanguis -us est, qui vadat ad membra, b destinatus - bestimmt: D I P L . Conr. I. 1 0 locis divinis cultibus -is. B E R T H . Z W I F . chron. 4 0 p. 2 6 6 , 2 7 mappulae vel fanones ceteris maiores ad epistolas legendas20 -ae. 2 de hominibus i. q. dignus - würdig: CHRON. Merseb. 4 p. 1 7 3 , 1 3 quovis honore erat -us.

II de actione (convenienter) parandi: A proprie: 1 strictius: apraeparare- (vor)bereiten, herrichten: MAPPAE C L A V I C . 2 9 0 fricabis angulos, quos prius -are nequivisti in lamina. WALDR. carm. 3,62 cultro menbranas ad libros presulis -ans pumice corrodo eqs. E C B A S I S capt. 6 4 5 piscibus

40

( C H A R T . L U X . I 88

-andis. AMARC. serm. 1,388 tabulam . . . abta. OTTO FRISING.

MARS, SISEB.

25

30

35

45

gest. 1 , 3 4 p. 5 3 , 1 3 -tis . . . triremibus. F R I D . I I . IMP. art. ven. 2 p. 1 5 8 , 2 6 ungues -are (cf. 3 p. 4 6 , 5 sit grus -ta de unguibus, oculis et rostro). COD. Wang. Trident. 206 p. 408,13 coperire et -are et reparare ipsam turrim. al. c. abl. i. q. instruere, ornare - ausstatten, schmücken : G E S T A Vird. cont. I so 1 1 p . 4 9 , 5 1 auro . . . -vit duas cappas. L A M B . T U I T . Herib. 2 , 4 p. 1 2 4 7 , 4 7 eiusmodi vestibus singuli episcopi et abbates -bantur. CHART, civ. Magd. 82 p. 40,37 utdomum illam (concrematam) . . . burgenses propriis expensis ac novis edificiis recuperarent et -rent eqs. b congruenterparare, conformare - 55 entsprechend oder in angemessener Weise bilden, gegenüberstellen: WALAHFR. Wett. 538 operi tanto veracem -are staturam aut decus excellens veris disponere verbis. T H E O P H . sched. 3 , 6 0 p. 2 5 7 , 1 8 -bis unicuique apostolo convenientem prophetam. STATUT, ord. Teut. p. 39,5 ut ita . . . decenter 60 -entur fratrum indumenta..., quatenus pro diversitate personarum eqs. remissius: GERB, epist. math. I 5 p. 31,4 ad quem (numerum) -etur sesqualtera . . . proportio. ADALB. SAMAR. praec. diet. p. 45,9 (ed. F.-J. Schmale. 1961) responsionem. 65 2 latius: a conficere, instituere, exstruere - herstellen, einrichten, errichten: C H R O N . Fred, praef. p. 1 2 3 , 2 0 de hisdem libris breviatem (brevitate var. / . ) . . . -are presumsi. E P I S T . Aldh. 2 p. 4 9 7 , 2 una eademque littera comparis linearum tramitibus -ta. WANDALB. mens. 26 domibus classique -are secures. 352 lentandis avibus . . . pedicas -are. DIPL. Otton. II. 88 70 forum et monetam . . . -are et facere. DIPL. Heinr. II. 231 cum omnibus utensilibus, qu? ibi inveniri vel -ari possunt. LEO

2. apto v. opto. aptotos, -on. (ÄTCTOJTOC;) indeclinabilis - undeklinierbar: E R C H A N B . F R I S I N G . (?) gramm. p. 8 2 , 1 8 ea nomina, quae non sunt -a (ex Don. gramm. IV378,4), id est. . ., quae integram habent declinationem. E U G E N . V U L G . syll. 30,5 unum est -on, quod est 'in calce' i. in fine. aptus, -a, -um. script, abt-: l. 32. I accommodatus - angepaßt: A proprie: BEDA hist. eccl. 4,19 p. 246,24 -um corpori virginis sarcofagum inventum est. remissius i. q. repositus - hingelegt: A M A R C . serm. 3,313 (abl. absol.) ad nidum pullis villosis unguibus abtis. B translate: 1 congruus, conveniens - entsprechend : a gener.: A G I U S vita Hath. 2 4 psalmos decessioni eius -issimos. RUOTG. Brun. 5 p. 6,24 locum . . . tam lucidissimo -um speculo (sc. Brunoni). H R O T S V . Pafn. 3 , 1 0 pretium piacli -um esse ad opus beneficii. T H I E T M . chron. 4 , 7 5 p. 2 1 8 , 1 8 voluntati bonae vires -as suggerere. al. subst. neutr.: W O L F H E R . Godeh. I 3 0 p. 1 8 9 , 3 8 pluribus -is ineptis congestis. b c. colore quodam: a dignus - würdig: H R O T S V . gest. 122 Liudulfum, tantis genitoribus -um. ß efficax wirksam: W A L T H . S P I R . Christoph. II 3 , 1 8 3 fessis rebus -am . . . promitte medelam. G E R H . A U G U S T . Udalr. I 6 p . 3 9 4 , 3 1 morbis vitiorum -issima fomenta emendationum opposuit. Y comparatus - relativ: A B S A L . serm. 2 2 p. 133® plenitudo . . . -a est, quae replet secundum rei congruentiam eqs. 2 acceptus, gratus - angenehm, wohlgefällig, recht: a de rebus: H U G E B . Wynneb. 7 p. 1 1 1 , 1 0 locum m e n t i suae -um investigare (Willib. 4 p. 9 4 , 3 3 ) . P A U L . D I A C . carm. 6 , 1 3 4 sint, precor, -a tibipoemata. T R A D . Frising. 6 7 9 accepit a . . . episcopo unam colonicam sibi -am. iur. i. q. ratus - verbindlich: FORM. Senon. I 1 3 quicquid exinde aegeris . . ., apud me in omnibus . . . ratum et -um atque transactum . . . esse cognuscas. b de hominibus: P A U L . D I A C . carm. 6 , 1 0 9 0 nimis -e Deo. W A L A H F R . ( ? ) carm. 5 0 , 2 , 2 inelyte, salve, quem nobis -um facit experientia rerum. D I P L . LudoW. Inf. 4 4 infra regiam curtem illis -um querant episcopum. al. 3 decens, commodus - angemessen, gehörig, passend: W E T T . Gall. 3 0 p. 2 7 4 , 3 2 vexillum crucis cum omnibus exsequiis -is tollebatur. W A L A H F R . carm. 6 3 , 7 vestra pax ut pace cunctos firmet -a subditos. D I P L . Karlom. (II.) 1 5 -amutilemque complationem (sic) facere. C H A R T . L U X . I 1 7 3 p. 2 3 5 , 4 liberamet-am potestatem tenendi. D I P L . Otton. III. 1 8 9 benivolentia qua scimus et possumus -issima. L I B E L L . de Willig. 1 p. 7 4 4 , 1 5 vices temporum -as apte servabat. al. c. inf.: W I P O gest. prol. p. 4,22 rerum . . . memoriam litterarum vinculis connectere . . . -um et conveniens esse putavi. II apparatus — zugerichtet : A strictius : 1 paratus bereit: HUGEB. Wynneb. 4 p. 109,29 prophetarum vaticinios . . . manu -os habere solet. L I B E L L . de conv. Baiuv. 1 3 -a fuit ecclesia consecrandi. 2 instructus, ornatus - versehen, geschmückt: P A U L . D I A C . carm. 1 , 1 4 -a est. . . foliismirtea virga [Payr]

829

APTUS -

suis. S T A T U T , ord. Teut. p. 106,27 balistas -as pedibus ad trahendum. 3 fconstitutus - feingesetzt: C A R M . de Lamb. 206 ut reddatur eis Landberti gratia sancii, pastoris prisci sub eorum vocibus -i (v. notam ed.). B latius i. q. idoneus, utilis, habilis, opportunus, capax - geeignet, nützlich, brauchbar, günstig, fähig : 1 gener.: a de rebus: a c. dat.: COD. Lauresh. 3680 (s. VIII./IX.) serviles hübe . . . nullo usui W E T T . Gall. 2 p. 258,31 officina habitationi -a. N O T K E R . B A L B . gest. 1,34 p. 47,16 bellicis rebus . . . -ior habitus. O T T O F R I S I N G . gest. 1,5 p. 19,11 divina essentia nec diffinitioni nec divisioni . . . -a est. al. ß c. praep.: ad: E I G I L Sturm. 4 -um . . . servis Dei ad inhabitandum . . . locum. H R A B A N . epist. 21 p. 427,14 instrumentum ad hoc -ius esse putavi. al. pro: A L D H . epist. 10 de terra . . . pro captura piscium -a. Y c• inf.: C H A R T . Dortm. 67 p. 21,26 (a. 1230) agri semina avene . . . -i recipere. al. 8 absol.: G E R H . A U G U S T . Udalr. I 17 p. 406,3 cum . . . alia vada -iora quaererent. O T T O F R I S I N G . gest. 1,12 p. 28,6 castrum in aliquo -o loco edificans. al. remissius de tempore: A L D H . virg. II 903 tempus festis paschalibus -um. W A L A H F R . carm. 64,1 votis -a vestris venit hora. T H I E T M . chron. 4,13 inimicitiam ulb de cisci eveniunt nobis tempora hiis multo -ciora. al. hominibus: a c. dat.: W A L A H F R . Wett. 56 vita probus, -us amori. D I P L . Karoli III. 131 eidem officio -us dignusque. H R O T S V . prim. 70 sceptris Henricum . . . satis -um. B R U N O Q U E R F . Adalb. A 24in- socios -iores portando evangelio. W I P O gest. 1 p. 10,6 -us regalibus consiliis. al. ß ad: T R A D . Frising. 1301 (a. 981/94) postquam -i fuerint ad opera facienda. A D A M gest. 3,36 p. 178,12 -i ad verbum seu c a l l i d i . . . ad servitium. al. Y c. acc. gerund. : P A S S . Trudp. 4 servos . . . saltum . . . purgandum -issimos. 8 c. abl.: B E D A hist. eccl. 3,29 p. 196,12 episcopatu. V I T A Vicel. 163 hoc munere. e c. inf. : H R O T S V . Theoph. 51 sese dicens fore . . . non -um sancto Christi populo dominari. £ absol. : W E T T . Gali. 6 cum Gallo, -issimo discipulo. P O E T A Saxo 2,429 rex . . . Baioariam commendavit rectoribus -is. D I P L . Heinr. IV. 280 p. 360,36 -um et utilem advocatum. al. de equo: G E R H . A U G U S T . Udalr. II 29 sano et -o cavallo ad Augustam pervenit. 2 c. colore quodam: a de rebus: a destinatus - bestimmt, dienend: I N V E N T . Quint. I 189 solvere . . . census divinis cultibus -os. R U O T G . Brun. 33 p. 33,10 ^dificia servitio . . . Dei sui et honori sanctorum eius -a. D I P L . Heinr. III. 23615 p. 314,26 ^cclesias divinis laudibus -as. al. ß necessarius notwendig (subst. neutr.) : W E T T . Gall. 2 p. 258,6 -a . . . omnia . . . illis praeparari iussit. ibid. al. b de hominibus i. q. morigerus, obsequiosus - ergeben, willfährig : W A L A H F R . Wett. 659 mulieres pluribus -as. T R A N S L . sang. Dom. in Aug. 4 Einhardum . . . in omnibus . . . ministeriis sibi (Karolo) semper -issimum. G E R H . A U G U S T . Udalr. I 28 p. 416,35 episcopus . . . duci -ior mansit in omnibus, al. 3 sensu attenuato: a de rebus i. q. praestans, bonus - trefflich, gut: W A L A H F R . carm. 47,1,6 stat . . . -us amor. H R A B A N . carm. 33,9 quis tegumenta parat, ornatum quaerit et -um. W A L T H A R I U S 898 parmam . . . concusserat -am. V I T A Liutb. 5 -is . . . moribus pollens, al. b de hominibus i. q. iucundus, comis freundlich, gefällig: W A L A H F R . Wett. 130 fulget in ingenio verax, probus, -us, honestus. C A R M . var. I 11,14 pacificus, verax, mitis et -us erat. D I P L . Ludow. Germ. 72 dono Dei -issimus rex Ludowicus. C A R M . Salisb. 2,9 miseris largus, simul omnibus -us. C A R M . Bur. B 168,1,7 pulchrior et -ior in mundo non est ea. al. adv. apte. 1 proprie i. q. congruenter - passend, übereinstimmend: B E D A hist. eccl. 4,19 p. 246,27 locus . . . capitis seorsum fabrefactus ad mensuram capitis illius -issime figuratus apparuit. H R O T S V . Agn. 228 vestem . . . eius mensurae conformatane satis -e. 2 translate: a commode, decenter, digne, recte, bene, iuste - in angemessener, rechter Weise, schön, gut, richtig: P A U L . D I A C . carm. 7,15,3 pinxit -e lineam vitae sacrae sequacibus Benedictus. H R A B A N . carm. 82,1,2 laudes proferre cogit -e nunc sanctorum gloria. C A N D . F U L D . Eigil. I I 17,7 vexilla . . . luminibus roseis -e stipata. H R O T S V . Dion. 108 sedis apostolicae culmen rexit satis -e.

830

APUD

Udalr. I 13 p. 402,42 imminentia dampna -issime superare. T H I E T M . chron. 1,21 huic Bawarios ad tuendum -cius assignari. S T A T U T , ord. Teut. p. 49,30 quia . . . quiete noctis silencio talia Consilia . . . magis -e tractantur. saepe. b tempore opportuno - rechtzeitig: W I P O gest. 5 p. 26,20 viri constantis est nequaquam differre, quod -e fieri valet. Payr apud (-ut) praep. raro in poesi secundum schedulas nostras (cf. B. Axelson, Unpoetische Wörter. 1945. p. 77sq.). postponiturvelinterponitur .^.831,39.57. struct.: c.abl.: I. 26.43.48.63. p. 832,2. al. c. dat.: p. 831,63. 832,37. struct, mixt.: I. 28. p. 831,2sq. 832,40. paene vicem gerit dat.: p. 832,5.10. 1roxpà, penes - bei: A coniungitur c. rebus: 1 de loco: Viprope, iuxta- (nahe) bei, neben, an: EINH. Karol. 2 p. 4,8sq. duobus magnis proeliis, uno in Aquitania -d Pictavium civitatem, altero iuxta Narbonam -d Birram fluvium. p. 5,3 -d ecclesiam beati Silvestri constructo monasterio. W I D U K . gest. 3,2 coacto -d Camaracam urbem exercitu. persaepe. in nom. propr. : TRAD. Patav. 727 (a. 1180/1200) Richolfus -d Danubium ..., Diethmarus -d Danubium ..., Pernoldus super Danubium. C H A R T . Frauens. 55 (ed. W . Rüther, U B Frauensee. 1961. p. 34,36) Henricus -d ecclesiam. C H A R T . Eberb. 460 Godefridus -d puteum. b in - in, auf: C O N V E R S . Afrae 1 -t provinciam Retiam in civitate Augusta. A N N A L . Lauresh. a. 795 -d Aquis palatio. E I N H . Karol. 3 p. 5,20 Pippinus . . . -d Parisios . . . obiit. R E G I N O chron. a. 906 p. 152,4 -d Triburias villa regia. W I D U K . gest. 3,38 locus . . . concilii -d Fridisleri notabatur. E G B E R T , fee. rat. 1,19 in curte est pecus adveniens nutritus -d rus. A D A M gest. 4,8 p. 236,2 Heinricus -d Orchadas ante fuit episcopus. O T T O F R I S I N G . gest. 2,2 p. 103,15 -d Galliae Germaniaeve fines. 2,16 p. 118,21 rege -t Roncalias . . . sedente. TRAD. Salem, p. 83,6 deeimam, quam . . . milites . . . -d fodinam lapidum habebant. saepe. pendet a subst.: EINH. Karol. 32 p. 36,10 pons Rheni -d Mogontiacum. C H A R T . Friburg. 272 p. 243,23 (a. 1273) Sororibus Penitentibus -t Friburg. al. de scriptis: FORM. Andec. 1 habeo, quid -d acta prosequere debiam. C H A R T . Pruss. I 260 p. 198,7 causa facti conscribitur -t acta. 2 de tempore i. q. in - an, während: A L B E R T . M. animal. 7,136 omnes fere pisces -t prineipium suae impraegnationis sunt boni. ibid. : -t tempus impraegnationis. 3 de modo i. q. secundum — gemäß : F O R M . Morb. 17 -t recta racione. E P I S T . Teg. I 35 -d legum conditores. DIPL. Heinr. III. 284 p. 386,10 -d humanas leges, v. et I.70. B coniungitur c. personis: 1 strictius: a depositione, commoratione, habitatione: LEX Sal. Merov. 37,2 ille, -d quem inveniuntur res. FORM. Wisig. 25 gesta -d nobis habita subscripsit. B E D A hist. eccl. 4,20 p. 250,29 an forte litteras . . . -d se haberet. A R B E O Corb. 13 cuius sepulchrum . . . -d nos manens. ANNAL. Fuld. II a. 838 p. 28,10 terrae motus -d sanctum Nazarium . . . factus est. W I D U K . gest. 1,16 ultimus . . . Karolorum -d orientales Francos imperantium. C H A R T . Salem. 435 p. 16,30 equi, quos habet -d Conradum. saepe. pendet a subst.: TRAD. Ratisb. 1046 p. 533,28 (a. 1223) die sepulture prefati -d nos militis. iuxta - neben: W E T T . Gall. 22 p. 269,3 FECIT R E X virginem discumbere -d se. b de eruditione, commemoratione sim. : EINH. Karol. 25 p. 30,14 -d quem (Alcuinum) . . . plurimum et temporis et laboris inpertivit. W I D U K . gest. 1,14 cum -d plures inveniatur lex . . . descripta. T H I E T M . chron. 4,16 me . . . -d suam materteram . . . litteris bene adhuc instruetum. al. c de consvcetudinibus, institutis: PASS. Praeiecti I prol. p. 225,3 studii fuit -d . . . eruditissimis viris, ut eqs. LEX Saxon. 48 hoc -d Westfalaos; -d Ostfalos . . . nihil aeeipiat mulier. B E R T H . (?) annal. a. 1077 p. 297,20sq. -d veteres . . . fortes reges tyranni vocati sunt, -d Grecos . . . basilei vocantur. C H A R T . Eichsf. 94 p. 57,26 ut . . . depositionis dies -d . . . fratres . . . Celebris habeatur. C H A R T . Hamb. 756 exaetionis, que . . . unghelt dicitur -d vulgum. saepe. adde: A L B E R T . M. animal. 1,582 quod (animal) -d nostram linguam hamester vocatur. d de possessione, potestate: W I L L I B . Bonif. 6 p. 29,4 u t . . . -d se pontificalis . . . ordo permanerei. H R A B A N . GERH.

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

AUGUST.

[Prinz]

831 epist.

APUD -

p. 4 0 2 , 1 6 -d quem librorum maxima copia est. D I P L . Heinr. I I . 2 4 9 u t . . . eadem edam lege ipse . . . -d vos et vestris successoribus . . . permaneat. al. de culpa: LEX Sal. Merov. 79 P R A E T - -d quemcumque . . . latrocinium conprobatur. e de aestimatione, recordatione, cogitatione sim.: F O R M . Marculfi 1 , 5 quem . . . -t animos nostros . . . accio probata commendat. LEX Baiuv. 9,5 quamvis deliciosus sit servili -d dominum suum. E I G I L Sturm. i s a p. 3 7 3 , 2 2 coepit. . . locus.. .magnus-domneshaberi. L I U T G . Greg.7p. 7 3 , 6 quantum valeret oratio-dDeum. A M U L O epist.2 p . 3 7 1 , 3 his...tranquille -t te tractatis. RIMB. Anscar. 39 si dignus essem -d Dominum meum. W I D U K . gest. 2 , 2 8 nullo -d vos infidelitatis scrupulo notari. DIPL. Heinr. I I I . 109 in . . . beneficiis -d fidelium mentes perfecta dileccio comparatur. saepe. pendei ab adi.: T H A N G M . Bernw. 1 7 p. 766,2isq. virum . . . -d se quidem . . . humilem, sed -d Deum . . . eiusque fideles vere sublimem. de ìndole, mente: W A L A H F R . Mamm. 1 1 , 4 nihil esse nefandae artis -d Mammem. C A N D . F U L D . Eigil. I 5 p. 2 2 5 , 5 foedum e s t . . . -d te, ut eqs. 2 latius: a coram, adversus angesichts, vor, gegenüber: a. pubi, et canon. : LEX Baiuv. 9,18 ut causa . . . -d iudicem sit iudicata. FORM. Senon. I 39 cartolarci . . . -d defensore vel omne curia . . . adfirmare. E I G I L Sturm. 1 6 p. 3 7 3 , 3 8 beatum virum -d illum (regem) a c c u s a b a n t ( T H I E T M . chron. 3 , 9 . al.). V I T A Cunib. B X 4 -d Sigibertum . . . vel proceribus eius semper intervenire. T H I E T M . chron. 2 , 8 cum se -d regem excusare non possent. B E R T H . ( ? ) annal. a. 1 0 7 5 p. 2 7 8 , 3 qui pro symoniaca heresi. . . -d Romanam sedem canonice delatus. saepe. ß eccl. de Deo et Christo iudicibus: T R A D . Frising. 2 3 p. 7 6 5 , 2 2 (a. 7 6 5 ) qui . . . -d Dominum i n t e r c e d a t (WALAHFR. Wett. 552. al.). E I G I L Sturm, prol. tu me -d Christum . . . sustenta. T H I E T M . chron. 4,61 ut hii omnes . . . -d Deum omnipotentem recordentur mei. B E R T H . (?) annal. a. 1 0 7 6 p. 2 8 4 , 4 2 ut . . . velut praevaricator . . . -d Dominum reus exsistat. saepe. pendet a subst. vel adi. : T H I E T M . chron. 6 , 3 sancti Mauricii -d Deum intercessionem. W I P O gest. 1 p. 1 1 , 4 archiepiscopus . . . bonus Y usu vario et remissiore: L I U T G . -d Deum et homines. Greg. 2 p. 7 0 , 2 0 laudem . . . -d regem . . . non celare. W A L A H F R . carm. 6 , 2 8 nos -d es mutus. H R A B A N . epist. 1 1 p . 3 9 8 , 9 qua (excusatione) me a tanto onere -d te absolvere volui. B E R T H . (?) annal. a. 1 0 7 8 p. 3 1 3 , 7 nullum . . . profectum -d apostolicae sedis adversarios se nec habuisse nec habiturum fore. al. b inter - unter, zwischen: H R A B A N . epist. 2h -d saeculares et -d ecclesiasticos plurimi inveniuntur, •qui eqs. C A N D . F U L D . Eigil. I 1 2 utilitas ecclesiarum . . . disputabatur -d eos. TRAD. Ratisb. 82 commutatio . . . -d Ambrichonem episcopum et quendam nobilem . . . peracta est. R U O T G . Brun. 3 0 p. 3 1 , 1 5 -d mites et humiles nemo humilior. T H I E T M . chron. 4 , 6 3 matronibus, quae -d modernos sunt. al.

AQUA

14

I I ab - von : A de acquisitione, acceptione, impetratione sim.: LEX Alam. 18 ut c o n p a r a s s e t res -t (a var. I.) pastorem ecclesiae (CHART. Mulhus. Thür. 215 bona . . . comparav i -d dominum abbatem). 53,2 antequam ilio mundio -d (ad, a var. I.) patrem a d q u i r a t (DIPL. Karoli III. 1 p. 3,31 here•ditatem, qualem -d Richgerum acquisivit. al.). V I T A Eucher. prol. (MGMer. V I I p. 4 6 , 3 7 ) quod . . . -d veraces coevisque nostris didicimus. TRAD. Frising. 38 p. 66,15 P ' 0 -d Domino veniam . . . accipere. A R B E O Emm. 3 6 p. 8 2 , 2 8 veniam -d Deum . . . impetrare. E I G I L Sturm. 1 7 Lullus . . . o b t i n u i t -d Pippinum . . ., ut eqs ( T H I E T M . chron. 4 , 2 0 patris bona -d regem optinuit. al.). DIPL. Ludow. Germ. 2 p. 2,35 premium nobis -d D o m i n u m . . . recipere. T R A D . Frising. 8 6 0 quod filii sui aliquantulum servitutis indulgentiae -t pio pontifici Annoni habuissent. D I P L . Ludow. Iun. 1 3 premium . . . -d Deum . . . rependi, saepe. B de auctoribus : CONC. Merov. p. 148,5 hoc -d . . . concilium constitutum. LEX Alam. 10 qui (presbyterj i n parochia positus est -t (ab var. /.) episcopo. LEX Baiuv. tit. p. 267,3sq. hoc decretum est -d regem et principes eius et -d cunctum populum. 1,1 -d (ab var. I.) episcopum defendantur res ecclesiae. H I S T . Daret. p. 1 9 5 , 2 6 quanta calumnia sua -d •eorum exercitum . . . perpessi sunt. TRAD. Frising. 9 a -d patre meo utebatur hereditas. al.

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

832

I I I ad - zu, nach, an: A strictius de motu: E P I S T . B O nif. 17 p. 30,15 Bonifatium . . . -d eisdem partibus dirigere. C H A R T . Worm. 17 p. 9,34 quanticumque negotiatores . . . -d Wangionem civitatem devenissent. DIPL. Otton. II. 266 p. 310,25 u b i . . . illa -d nos non remiserit. O T T O F R I S I N G . gest. 1,50 p. 70,3 ad audientiam -t Senonas evocatur Abaelardus. C O N S T . I I 158,9 quocumque et -d quemcumque vestrum pervenerint. al. pendet a subst.: T H A N G M . Bernw. 34 peregrinationis eius -d imperatorem. B latius: C O N C . Karol. i6 B ut -d monachos parrochiae commodari deberentur . . . baptismatis obsequia. L I U T G . Greg. 7 p. 73,15 noster . . . patronus -d Deum consideravit. R I M B . Anscar. 34 p. 66,6 pro conversione eorum . . . -d Dei misericordiam sine cessatione rogabat. C H A R T , episc. Hild. I I 815 p. 414,2 -t quem tota dominatio . . . spectabat. al. pendet a subst.: C H R O N . Thietm. 6,43 p. 327,38 in predii mei dacione -d patruum. contra - gegen : E I G I L Sturm. 24 p. 377,18 prave . . . -d vos egi. IV cum - mit (floret haec notio in Francogallia s. VI./ VIII.) : A de societate, comitatu sim.: FORM. Andec. io a ut ipsi homo -t homines xii . . . c o n i u r a r e deberet ( D I P L . Merov. 60 p. 54,6. al. cf. FORM. Andec. n a -t homines tantus . . . excusare. F O R M . Senon. I 17 -d tris aloarius . . . conlaudantes). 29 veniens homo . . . -t femina. D I P L . Merov. 70 p. 62,51 quod exinde socer suos concammio -d ipso Magnoaldo ficisset (CHART. Sangall. A 699 concambium facere -d Salomonen! abbatem . . . et episcopo et cum advocato eius). rex L I B E R hist. Franc. 10 p. 253,3 omnem exercitum suum -d (cum Greg. Tur.) armorum apparatu iussit venire. B O N I F . epist. 73 p. 153,2 Ceolredum . . . -d comites suos splendide epulantem (cf. A R B E O Corb. 17 p. 207,13 cunctis, qui -t illum sufficiens comedebantur). A N T I D O T . Berolin. 24 -d calda aqua dabis antidotum (cf. A N T I D O T . Glasg. p. 114,41 oppopanacis tritas -t mei). F O R M . Senon. I 40 ut hias ad illa civitate -d cartolam. T R A N S L . Phil. Cell. 2 cum venissemus . . . -d (cum 4.5) sanctissimum corpusculum ad locum. N A D D A Cyriac. I 18,1 pactum, quod -d Romanos firmissime stabiliere. al. B de hostilitate: F O R M . Andec. 6 quem (litem) -t mihi abuit. C H R O N . Fred. 2,40 -d (adversum Hier.) eam (Zenobiam) demicavit Pompegianus. 2,57 p. 79,15 quadam vice -d Odoagrum rege et Aerolis Theudericus . . . prilium concitasset. D I P L . Merov. I 66 p. 58,51 Chrotcharius -d ipso Amalberctho de ac causa placitum habuit incitum. al. C de instrumento: LEX Baiuv. 13,8 si quis messem alterius initiaverit maleficis artibus (-d malefic(i)as artes sim. pars codd.). V I T A Goar. 5 p. 415,21 -d (om. codd. plerr., de A 3) ipsud lacte linebat membra. F O R M . Senon. I 17 homo . . . -d arma sua super me venit. 26 quod -d nostro signaculo homine . . . mannitum habuisset. D de modo: PASS. Praeiecti I 12 cumque eum . . . Praeiectus -d multa dolore tumulasset (syn. cum merore). E depretio: LEX Alam. 50,1 -d (cum var. I.) cccc solidos eam (uxorem) solvat. C H A R T . Sangall. A 338 hoc in hereditate redimere -t solidos x. Prinz apulus v. apalus. apus (opp-), -odis subst. (&kou33 fiante -ri vento, veget. 7,125 quamvis . . . -ris ventus impediat fructus, miro tamen modo . . . custodit sanitatem. pol. 4,3,2' p. 328 a ,45 'boreales' id est -res venti, al. B qui in regione septentrionali est - im Norden befindlich : 1 de rebus i. q. in regione septentrionali situs - im Norden gelegen: a gener. : ALDH. ad Acirc. I U T - Acircio -lis imperii sceptra gubernanti. W A L A H F R . exord. 4 p. 477,37 p a r t e s templorum . . . -les (-res 3) sinistra . . . dicebantur (ANNAL. Fuld. II a. 875 p. 83,29. al. v. et 1-35)- W A L T H A R I U S 524 cum bella cierent contra -res (-les PT, aquilonenses B) . . . r e g i o n e s (THIETM. chron. 7,39 ad comprehendendas -ris regionis \i. Scandiae~\ varietates. ALB E R T . M . animal. 7,71. al.). L I U T P R . antap. 4,15 mundi partes -ris. B E R T H . (?) annal, a. 1070 filius Ottonis, ducis Saxoniae -ialis. H E L M , chron. 18 p. 39,12 in -li (-ri edd., aquiIoni i ) absida . . . ecclesiae. C H A R T . Bern. II 40 facta sunt hec . . . ante fores -res ecclesie. A L B E R T . M. meteor. 3,1,18 p. 603^,24 aer in aquilone tunc incipit infrigidari propter discessum solis a signis -ribus. 3,1,22 p. 609^27 parallelum -rem. veget. 5,22 capillaritas magis invenitur in parte -ri arboris et in locis -ribus silvarum. saepe. b pubi, et iur. in descriptione terminorum: D I P L . Ludow. Germ. 25 territorium . . . terminatur . . . ab -Ii parte de . . . strata eqs. D I P L . Arnulfi 184 p. 283,18 usque dum Tuontina in -ri (-li C) parte fluit. al. 2 de animantibus i. q. regionem septentrionalem habitans - im- Norden heimisch, ansässig: B E D A hist. eccl. 3,24 p. 180,13 qui (Mercii australes) sunt . . . discreti fluvio Treanta ab -ribus (-libus M) Merciis. A N N A L . Mett. a. 780 Saxones. A D A M gest. 3,74 concilium . . . omnium -lium (-rium B ib.2) episcoporum. A L B E R T . M. animal. 8,107 fortissimum . . . genus (accipitrum) . . . capit grues . . ., quando est -re bene nutritum. al. v. et p. 846,49.

AQUO

5

10

15

20

848

pugna contra -um (aquiloniam A N N A L . Lauresh. a. 722; c f . p. 846,41). aquilus, -a, -um. script.: aci-: I. 6.8. acy-: I. 6. 1 subest aquila: a adi.: aduncus modo rostri aquilae gekrümmt nach Art eines Adlerschnabels (cf. G L O S S . II 366,29 St.-S. acylum chirmunden. I I I 384,41 acilus nasemed crumber) : O T L O H . Wolfk. 28 - accidens e s t . . . quadriforme: unum quod nec accidit nec recedit, ut acilus et s i m u s (ALa B E R T . M. praedicab. 5,2 p. 85 ,9 homo est risibilis, nasus est b simus vel -us. p. 85 ,40sqq. -um [p. 1360",29 ypima] esse vel simum sunt formae, quae permixtibiles invicem sibi non sunt et . . . non suscipiunt magis et minus, quod falsum est, quia . . . -o -ior. ibid. al. v. et p. 845,68). b subst. neutr.: aduncitas - Krümmung: A L B E R T . M. praedicab. 5,2 p. 8 4 B , 2 4 -um (p. i3ogb,24 TÒ ypoTtov) vero ex retorsione anterioris partis nasi . . . causatur, quando . . . cartilago . . . ad modum rostri aquilae ad superius labium recurvatur. 2 subest aquilo (se. per errorem) : septentrionalis - nördlich: G L O S S . I 46,21 St.-S. -um (a. b) aquilinum (c) nordanondi . . . nigrum eqs. Rudolph

aquimanile, -minile v. aquaemanile. aquimoius, -i m. vel aqulmolum, -i n. script. : -boi- : I. 35. -mul- : l. 31. form. deci. I. non occurrunt in schedulis nostris, nisi hie illic subsunt in abl. plur. -is. 25 molendinum aquae impetu motum - Wassermühle : C O N C . Karol. 12 p. 67,24 concessimus . . . salinas et -a. G R E G . C A T . chron. I p. 182,18 (epist. papae a. 817) aquas necnon et -os . . . concedimus. D I P L . Otton. I. 336 p. 453,2sq. delegavit . . . -um . . . et alias (sic) duo -a. 337 p. 455,24 confirmamus 30 . . . fundum . . . cum . . . silvis et -is. C H A R T . Ital. Ficker 54 p. 78,21 nego decimam . . . de uno -mulo posito in flumine. G R E G . C A T . chron. II p. 45,11 dederunt . . . -um molentem. p. 51,18 in quo (loco) sunt -a. D I P L . Frid. II. (NArch. 20 p. 464,14) concedimus Castrum . . . cum . . . molendinis, 55 aquis, -is (-bolis cod.). al. usu adi. ut vid.: D I P L . Heinr. II. 29 p. 32,39 quicquid ibi . . . concessum est . . . cum . . . piscationibus, molendinis -is in utraque parte fluminis Danubii (inde D I P L . Conr. II. 31). D I P L . Heinr. IV. 355 aquam de Manicone . . . cum -is molendinis . . ., aliud +0 molendinum in fundo Intedocrino . . . proclamavi (inde G R E G . C A T . chron. II p. 169,20). c f . ThLL. s. v. aqu(a)emola. *aquindinas subst. (àxtvSuvoi;) medicamentum sine periculo adhibendum - gefahrlos anwendbares Heilmittel : 45 A N T I D O T . Augiens. p. 45,24 antidotum seu catapotias, que vocatur -s. *aquinus, -a, -um. aquam continens, aquae similis wasserhaltig, masser ähnlich: A L L E G . sapient. 1 p. 468 a ,52 sanguis, qui -us est de corpore animato, est terra nostra. II subst. masc. plur. : incolae plagae septentrionalis Nordländer, -männer: S T E P H . E D D . Wilfr. 43 p. 237,12 (de 50 T R A C T . Micrer. p. 99,29 sulphur -um calidum est. Northumbris) ad Aldfridum, regem -lium. 60 p. 255,2. *aquirica subst. (orig. inc., nisi corruptum ex àSpà pi^a [Diosc. gr. 3,1 RV] i. q. aristolochia- Osterluzei, Hohlwurz) *aqullonarius, -a, -um. septentrionalis nördlich: fsedum - fHauswurz (Sempervivum tectorum L.) : G L O S S . G E S T A Trud. cont. I 12,9 p. 309,1 edificavit sibi cellulam III 536,14 St.-S. -a huzwurz (an corruptum ex hol würz cf. versus -am partem iuxta occidentalem monasterii absidem. C H A R T . Salisb. II 328p. 456,31 ex p a r t e - a fluminis Isare. in 5 5 I.52). imag.: A C T A imp. Winkelm. I 725 p. 571,13 (a. 1246) ille aquiro, *aquisto sim. v. acquiro, *acquisto. -us princeps Sathanas . . ., qui deitati solis suam ex obposito aquo, -avi, -atum, -are. 1 adaquare - tränken (cf. G L O S S . I sedem voluit adequare. 818,32 St.-S. -are [adaquare Vulg. Lue. 13,15] trenchi): F R O U M . carm. 30,9 pecus . . . ducit -andum. E G B E R T , fee. *aquilonensis, -e. 1 adi. : septentrionalis - nördlich, Nord-: v. I. 26. 2 subst. masc. plur.: incolae plagae sep- 60 rat. 1,42 dum ducis bovem -tum. S T A T U T , ord. Teut. p. 112,9 de -andis equis. 2 irrigare - bewässern: C H A R T . Rhen, tentrionalis - Nordländer, -männer: S T E P H . E D D . Wilfr. 51 med. II app. 16 p. 450,36 (c. 1220) pratum. 3 conspergere, p. 245,29 (de Northumbris) regem Aldfridum -ium. lavare - benetzen, waschen: T R A C T , de caus. mul. 30 os aquilonia, -ae f . plaga septentrionalis Norden: eorum -bitur. V I T A Mariae rhythm. 4315 non solum pedes v. p. 848,1. aquilonialis v. aquilonalis. 65 ad lavandum, dabo manus atque caput totum ad -andum. C H A R T , civ. Hild. 365 infra murum antiquum -ari allecia *aquilonicus, -a, -um. septentrionalis nördlich: nulla debent. 4 aqua perfundere - unter Wasser setzen: C H R O N . Moiss. (MGScript. I p. 298,34) in -is partibus C H A R T . Pfedd. 4 (ed. Bonin, U B Pfeddersheim, p. 2,34; Saxoniae. spur. c. 1175) in vindemiis torcular verrere et -are. 5 in aquilonius, -a, -um. 1 adì. : septentrionalis - nördlich : aquam infundere - ins Wasser schütten: M I L O carm. 3,4,1, C H A R T . Sangall. A 440 (a. 855) in marcho Wangon prope 70 257 Moses illam (iuvencam) arripuit, fregit, combussit, Argunam -iorem. 2 subst. neutr. : plaga septentrionalis sparsit, -vit (sparsit in aquam Vulg. exod. 32,20). Norden: A N N A L . Mosell. a. 722 (MGScript. XVI p. 494,30) [Baader]

AQUO -

849

adi. aquatus, -a, -um. 1 aqua confectus vel dilutus - mit Wasser hergestellt oder verdünnt: AURELIUS 25 p. 729,22

d e c o c t i o n e m f e n o g r a e c i - a m {cf.

wasserähnliche

Substanz:

aquosus, -a, -um. script, acqu-: l. 43. I adi. : A proprie : 1 de materia : a strictius : a aqua exuberans - wasserreich : WILLIB. Bonif. 8 p. 47,3 -a Fresonum arva. WETT. Gall. 10 heremus . . . asper et -us. HILDEG. s c i v i a s

1,3

5

10

15

20

ARNO R E I C H E R S B . a p o l . p. 1 9 9 , 3 3

casei tenacitatem et seri -em {cf. p. 199,35 -s . . . lactis, quam serum dicimus). SALERN. comp. 48 -s descendens per nasum ventosae colligatur. GLOSS. Roger. ILL 729S ventositas vel -s cancri . . . cum sagitella fomentetur. IOH. IAMAT. chirurg. 8,9 -s inter siphac et intestina ydropicorum coadunata. ALBERT. M. nutrim. 1,3 p. 329 B ,I6 fit depuratio in hepate ab -e superflua, veget. 3,75 albumen ovi insipidum ... vocatur propter superfluitatem suae -is. animal. 1,444 superflua -s pauca, quae exsudât in gummis plantarum. 3,110 partes quaedam colericae . . . -i fleumatis immiscentur. 3,141 propter saginosam -em, quae illuc déclinât ab epate. 12,77 cum cibo commixta est -s per potum accepta, saepe.

p. 4 0 7 E

aerem.

CHART, c o m .

Mansf.

25

s a n g u i s . . . - u s . HILDEG. div. o p . 1 , 2 , 2 7 p. 7 7 1 °

qui (oculus) -um circulum infra albedinem suam situm habet. ALBERT. M. animai. 3,60 quae (vasa epatis) recipiunt coleres aut -os aut terrestres. 3,69 in aliquo nervo invenitur humiditas -a {p. 515b,28 Ix&poç). 3,70 modus filositatis -ae 54

Mittellateinisches Wörterbuch

(P• tve;) non invenitur in sanguine cervi. al. ß bot. : ALBERT. M. veget. 1,138 vitis . . . humor est subtilis et -us magis. 2,33 plantae . . . -um habentes succum. y de aliis rebus naturalibus: URSO qual. 18 calor . . . salis terrestres partes dissolvit in -as. IOH. S. PAUL, diaet. 550 vinum . . . subtile et -um. ALBERT. M. animal. 1,83 in ovantibus . . . est humor citrinus . . . aut alius humor -us. 2 de usu: a aqua dilutus - mit Wasser verdünnt: ODO MAGD. herb. 648 quod (acetum) sit -um. CONSTANT. AFRIC. theor. 5,101 p. 24b r vinum. ALPHITA I p. 277,27 si . . . plus habeat aquae et minus mellis, dicitur mulsa -a. in imag.: ALDH. virg. II 2796 ni fallax caupo strofas infundat -as. b ex aqua instruetus — aus Wasser hergerichtet: Ps. GERH. CREM. sal. I 26 solve . . . in balneo -o. c (aqua) madefactus - (mit Wasser) befeuchtet: ALDH. virg. II 914 lichinos. 3 de situ, positione i. q. aquaticus - Wasser-: a in aquis vivens - in, an Gewässern lebend: ALBERT. M. animal. 1,25 quaedam animalia sunt -a (p. 487",16 cvuSpa), quaedam . . . agrestia. 2,106 -us anser (p. ¡o8a,3 Xapo?). 25,15 serpens est -us. b in aquis crescens - in, an Gewässern wachsend: CONSTANT. AFRIC. grad. p. 377,3 calamenthum. 4 de relatione i. q. ad aquas spectans- Wasser-, Meeres-: ALDH. ad Acirc. 49,2 in limphas . . . quod mergar (sc. tippula) -as. 67,5 in fundo, tranat qua piscis, -o. virg. II 2483 qui (Deus) turmas flustris densas Aegyptiorum perdebat -is. B translate: 1 pallidus - verwaschen: ALBERT. M. veget. 2,80 aliquid albi in profundius nigri -i penetravit. 2 sapore carens - schal: A L B E R T . M . e u c h . 3 , 1 , 2 , 1 p. 239 T L ,23 q u a m v i s . . . n o v e m s i n t

sapores corporales, scilicet . . . acutus et acetosus, salsus, a30 marus et -us, qui insipidus vocatur.

35

V I I 10 p. 393,30 tribuimus pratum . . . cum locis -is et inaquosis. FRID. II. IMP. art. ven. 4 p. 67,1 terre paludose sunt 40 -iores. ALBERT. M. veget. 1,165 in . . . -is locis dulcibus. al. pluviosus — regenbringend, regnerisch: ALDH. ad Acirc. 16,3 nubis -ae. AGNELL. lib. pont. 138 p. 368,1 acquosus Orion (cf. Verg. Aen. 4,52). FRID. II. IMP. art. ven. 4 p. 66,32 tempus est humidum et -um. ß ex aqua constans - 45 aus Wasser bestehend: PURCH. Witig. 453 qua (hydria) fieri vinum fluxum preeepit -um. in imag.: HEINR. WIRZ. cur. 634 deeipit . . . Bachum mater -a senem. aqua allegorice signifteatus - durch Wasser symbolisiert : HILDEG. epist. I 47 p. 236* (de aquis diluvii) qui (Christus) in ea (Maria) 50 omnem livorem -i peccati exsiccavit. y aquam continens Wasser enthaltend, wasserhaltig : BONIF. epist. 9 p. 5,30 luto. HILDEG. phys. 1,9 hirs . . . cerebrum hominis -um facit. 8,5 frosch frigidus est et aliquantum -us. FRID. II. IMP. a r t . v e n . 4 p. 7 3 , 2 s q . v a l l o n e s -i et n o n -i. A L B E R T . M . 55 veget. 2,38 genera cirpi sunt debilis substantiae valde et -ae. 2,92 sunt . . . in ventre plantae . . . vapor . . . humidus et -us et vapor siccus ventosus. al. medic.: AESCULAPIUS 37 P- 57,13 quid est hydropisis ? extensio ventris innaturalis -a. BRUNUS LONG, chirurg. 2,11 -a . . . h e r n i a nihil aliud est 60 nisi aggregatio humiditatis (WILH. SALIC, chirurg. 1,51 p. 319 a )b latius i. q. aquae similis wasserähnlich (interdum spedare potest etiam ad I. ¡lsqq.) : a anat. et medic.: LEX Frision. add. 3A,44 ut non sanguis, sed humor -a decurrat. Ps. GALEN, febr. 110 si . . . e naribus . . . fluxerit 65 s a n g u i s -us (ALBERT. M. animal. 3,148 [p. 52ia,33 ÎX^POEI.SÉÇ]). 119 urina alba et -a. EKKEH. IV. bened. I 11,32 (de lacrimis)

850

515i>35

4 p . 4 9 7 , 1 8 ) . AESCULAPIUS

46 p. 76,4 utantur . . . cibis et potibus -is. ALBERT. M. pol. 3 , i a p. 207^,41 Athenienses occiderunt cicuta -a Socratem. 2 aquae similis - wasserähnlich : AESCULAPIUS 40 p. 63,2 attestante urina -a et mucilenta qualitate. Ps. GALEN, febr. 413 paulo -ior ipsa urina invenitur. TRACT, de caus. mul. 25 si decursio -a fit ex loca dilectabilia mulieris. 84 menstrua, al. aquositas, -atis /. 1 ubertas aquarum - Reichtum an Gewässern: MENKO chron. p. 546,41 cum reliquam partem terre propter -em et fossata non posset optinere. 2 a status materiae aquam continentis vel aquae similis - wasserhaltige oder wasserähnliche Beschaffenheit : HILDEG. div. op. 1,4,6 aquosus aer . . . -e sua vires fortitudinis illius (nebulae) attenuat. ALBERT. M. miner. 4,1,2 p. 85",38 albedo eius (argenti vivi) est ab -e et terreitate subtili decocta. veget. 4,137 quod . . . apprehensa fuerit tota -s a proprietatibus terrae, animal. 3,145 propter sanguinis -em. b substantìa aquam continens vel aquae similis - wasserhaltige oder

1. ARA

I I subst. neutr.: A area aquis exuberans - wasserreiches Gebiet: CHART. Carinth. 138 p. 133,5 (A- 1 1 45) delegavit ... predia . . ., videlicet . . . prata, pascua et palustria . . ., -a et i n a q u o s a , molendina (CHART. Turic. 1502). B substantia aquam continens vel aquae similis - wasserhaltige oder wasserähnliche Substanz (inter dum ab adi. vix discerni potest) : MAPPAE CLAVIC. 280 quiequid . . . lexivae vel -um remansit. ALBERT. M. veget. 2,40 secunda digestio separat -um, quod calore compleri non potest. 2,86 cum fungi . . . ex humido -o putrescente et vaporante nascantur. animal. 3,55 calor magnus . . . consumit superfluum -um, quod est in nutrimento. C animal in aquis vivens - Wassertier: ALBERT. M. animal. 2,82 genus . . . serpentum medium esse videtur inter habentia sanguinem agrestia et -a {p. 5°5bt7 eviSptüv). Baader 1. ara, -ae /. script, arra: p. 851,1. form. gen. pl. ararium: MARIAN, chron. a. Chr. 381. plur. sensu sing.: I.54.65. al. etym.: HONOR. AUGUST, gemm. 1,122 -a . . . quasi area, id est plana. altare, mensa sacra - Altar, Altartisch: I proprie: A strictius (cf. J.Braun, Der christliche Altar. I. ig24. p. 2isqq.) : 1 gener.: a de altaribuspaganorum: SERMO de sacril. 2 antiquas -as aut lucos. WAND ALB. mens. 187 farre . . . imbutas libare per -as. WIDUK. gest. 1,12 -am . . . victoriae construentes . . . sacra sua . . . venerati sunt. WALTII. SPIR. Christoph. II 2,22 gentiles preterit -as. ORIGO Franc. 3 (MGMer. VII p. 525,17) Iovis. al. expressius de cultu: WALTH. SPIR. Christoph. I 14 si illum . . . vestri (sc. puellarum) amplexus ad -as deorum revocarent. II 4,29 detestandas horremus demonis -as. ibid. al. b de altaribus Iudaeorum: WALAHFR. carm. 20,9 qui (Christus puer) . . . in templo est oblatus ad -am. HROTSV. loh. 14 testes clara clamantes voce sub -a (cf. Vulg. apoc. 6,gsq.). al. spectat ad sacrificium: WALTH. SPIR. Christoph. II 4,218 quem (Isaac) dum v?rus amor patris decreverit -is. c de altaribus christianorum: EIGIL Sturm. 18 cum ad s a c r a s -as Deum . . . e x o r a s s e t rex (CAND. FULD. E i g i l . I I 1 4 , 6 1 . al.).

WALAH-

FR. Wett. 551 quibus (sanetis) officia ornatas praebetis ad -as. CAND. FULD. Eigil. II 17,132 occidua martyr tumulatus 70 . . . compta iacet altus in -a. NOTKER. BALB. carm. 5,4 p. 139 -arum speciem fugiens, discursor hararum. WOLFHER. Godeh. I 31 ante principalem -am. NOTAE Monast. (MG lPapeJ

«51 Script. X V I

1. ARA -

p. 439,15) occidentalis a r r a . ALBERT. STAD.

annal. a. 1172 archiepiscopus . . . assistens -ae . . . celebravit . . . divina. CARM. Bur. B 42,11,4 est minus Celebris -a •quam sit area, saepe. v. et I. 58. remissius: HROTSV. Dion. 20 inter . . . simulachra . . . deorum . . . poni praeceperat -am eqs. (cf. Vulg. act. 17,23). expressius de cultu: WANDALB. martyr. 94 Polocronus et Donatus, fides, sanguis •quos iungit et -a. 567 pontifices -a, meritis vitaque colendi. ibid. al. tabula altaris - Altarplatte: ARDO Bened. 17 p. 206,6 in altare . . . tres -as censuit subponi. 2 in imag.: WALAHFR. Wett. 13 cui (Deo) c o r d i s in -a fertur adeps (RADBOD. carm. 4,17 ignis . . . c. fervebat ab -a [gloss.: conscientia bona]). HRABAN. carm. 16,57 victima hie (Christus) placita est -aque, ille ipse sacerdos. WALTH. SPIR. Christoph. II 6,223 pr?co Dei superas iam victima dignus ad -as. VITA Meinw. 182 p. 105,5 QUI (Christus) se . . . Patri optulit in -a crucis. al. 3 iur. et publ.: a spectat adrefugium: WALAHFR. Mamm. 7,4 supplex alius complectitur -am. WIDUK. gest. 2,11 p. 77,7 quidam . . . militum . . . •secus -am extinxit Thancmarum (THIETM. chron. 2,2). b spectat ad oblationes: CONC. Merov. p. 166,24 ut omnibus Dominicis diebus -is oblatio . . . offeratur. THIETM. chron. 7,71 traxit in predam, quod multorum devota manus ad -am apostolorum . . . congessit in hostiam. METELL. Quir. 62,82 panes oblati super -am. ibid. al. remissius: CHART. Rhen. med. I 8 p. 10,33 ( a - 7 2 °) parva pro magnis . . . in -a summi Dei . . . offerre. c spectat ad confirmationem chartarum, traditionum sim.: TRAD. Frising. 220 (a. 805/08) cartulam fieri rogavi e t . . . in -am . . . Mariae reponi. TRAD. Ratisb. 73 accessit ad -am . . . et renovavit traditionem {cf. 213 S huius traditionis vestituram . . . presentavit ad -am), d spectat ad officium deferendum: VITA Sollemn. 5 (MGMer. VII p. 315,17) duxerunt episcopum ad -as templi . . . tradentes et baculum pastoralem. 4 in nom.propr.: LAMB. LEOD. Matth. I 1915 Castrum, quod dicitur Ara Lun? ('Arlon'; cf. IV 33). B latius: 1 de loco ministerii sacerdotis: CAND. FULD. Eigil. II 17,21 presbyteri. . . intrant-aeque ministri. fmeton. de ministris altaris: ANGILB. carm. 1,7 (MGPoet. I p. 358) plebs, clerus, -a (turba ci. ed.), sacerdos adventus vestri gaudia magna metunt. 2 de institutis ecclesiasticis (ecclesiis, abbatiis sim.): a spectat ad donationes vel censum: CHART. Bund. 89 p. 75,7 (a. 909) ut . . . censum . . . persolvat . . . ad illius (Galli) -am. TRAD. Salisb. I 11 qualiter quedam mulier . . . servum . . . tradiderit ad -am sancti Petri . . ., ubi c^nobite sunt monachi. TRAD. Patav. 97 se ipsam . . . in -am . . . tradidit. TRAD. Welt. 46 tradidit . . . famulas . . . ad -am sancti Georii in manum . . . abbatis. CHART. Tirol. 846 contulit ad -am . . . agros et vineas. CHART. Babenb. 289 p. 126,31 delegavit . . . super -am . . . villam. saepe. b spectat ad ingressummonachorum:Di?L.Hemr.11. 525 (spur. s. XI. MED -) se contulit monasterio . . . et, ne vacuus ad -am Domini veniret, . . . tradidit praedium. METELL. Quir. 18,33 gladios -ae . . . imposuere . . . seque Deo tribuunt.

5

10

15

20

25

30

35

40

ARALICIUS

852

3. a r a v. hara. a r a b i a c u s v. obryzus. Arabica, -ae f . de suco speciei acaciae i. q. gummi Arabicum - arabischer Gummi (cf. Tschirch, Hb. d. Pharmakogn. II. p. 454) : THEOPH. sched. 1,34 moniaculum . . . misces cum -a. arabilis, -e. script.: ha-: FORM. Sal. Bign. 12. arr-: DIPL. Karoli M. 300 p. 451,17 (spur. s. XII.). v. et 1.14. -rib-: I.14. -avi-: TRAD. Frising. 465. for?n.: abl. sg. -e: COD. Lauresh. 1056. FORM. Senon. II 12. al. abl.pl. (terris) -is: 1.14.15. saepe. 1 adi. : a qui arari potest, aratorius - pflügbar, kulturfähig, Acker- (cf. GLOSS. IV 35,17 St.-S. -is . . . arhhast): a latius: DIPL. Merov. II 13 donamus . . . terram -em bonarios xxx. CHART. Sangall. A 107 terris arribilis, campis, pratis. TRAD. Frising. 321 cum . . . curtiferis, terris -is, campis. TRAD. Lunaelac. 149 mansum unum -is terr? et pratorum. DIPL. Ludow. Germ. 83 de territorio -i. TRAD. Ratisb. 46 dedit. . . inter terram -em et silvam exstirpativam iugera CL. DIPL. Karoli III. 94 cum terris . . . -bus cultis et incultis. COD. Frid. 19 iugera XL agri -is. SIGEBOTO Paulin. 38 area . . . infecunda, lutuosa nec -is. CHART. Basil. B 90 terras . . . tarn -es quam nemorosas. ALBERT. M. veget. 7,37 tales agri nec -es nec sativi dicuntur. persaepe. de mensura agri: CHART. Rhen. med. I 653 p. 709,41 (a. 1168) sunt . . . ad ecclesiam pertinentes: . . . decern dies -es in Isenach. ß strictius i. q. excultus - in Kultur befindlich, bebaut: TRAD. Ratisb. 55 (a. 863/85) terre -is iugera LXX et novalis iugera x. TRAD. Frising. 1222 in hobas -is t?rr? et incult?. 1240 -is terrae et inaratae. ibid. al. b ad arandum utilis zum Pflügen tauglich: CHRON. Pol. praef. p. 8,14 equi durabiles, boves -es. 2 subst. fem.: terra aratoria Ackerland: TRAD. Frising. 1349 (a. 994/1005) dedit . . . inter prata et -em utileque lignum LXIII iugera. • a r a b o t h subst. (nl3"lj?) septimum caelum - der siebente Himmel (cf. H. L. Strack-P. Billerbeck, Kommentar zum Neuen Testament. III. 1934. p. 532sq.) : AGOB. epist. 8,10 p. 190,3 alterum (caelum) vero appellant Iudaei -th, in quo Dominum astruunt residere et hoc esse in psalmo (sc. 67,5)-

arachne, -es (f.) vel ' a r a c h n e s m. (àpàxvrj vel àpàxvij?) aranea - Spinne: Ps. ODO MAGD. herb. 449 acetum morsus pellit -es. ALBERT. M. animal. 8,17 avis vocata ascalonitiz aliquando comedit abachyez (p. 6oga,2gsq. àpriyyy] . . . TOI!)? 45 àpàyvaq), quando praevalet adversus eum. arachnoldesßi/z. (äpaxvoEiSr)?) anat. i.q. telae araneae similis - spinnwebartig : ARS med. 5 p. 422,24 quorum (oculorum) prima tunica ceratoides dicitur, secunda vero -es (aragoides H). cf.p. 854,71. 50 *arachnos (m.) (àpaxvó?) aranea - Spinne: IOH. SCOT. carm. 2,4,11 miratur opera reginae fugitans numquamque propinquat -os. *aracia v. *haracium. a r a d o v. arrado. • a r a d o r l c i u s v. *aratoricius. I I translate i. q. possessio, praebenda altaris - Altar gut, *aragiatus, -i (m.) (orig. inc., cf. DuC. s. v. aragaicus) -pfründe: BERNH. GEIST, palp. 1,115 aula tibi praebendas 55 morbus intestinus quidam equorum - eine Darmkrankheit der Pferde: IORDAN. R U F F . e q u . 6 , I 5 Ö T ' d e i n f i r m i t a t e -i. dat et -as. ibid. p. 47,24 equus ex . . . evacuatione ventris debilitatur ..., III per confusionempro area: A locus triturae - Tenne: quae infirmitas -us vulgariter nuneupatur. p. 48,2 contra GLOSS. I 38,24 St.-S. -e arin altare eqs. (cf. 100,2). B locus infirmitatem equi -i, quae vix fit nisi in equo . . . equitando apertus - offener Platz: CHART. Tirol, notar. II 516 (a. 1272) due quarum (peciarum) iacent in -a ('erhöhter PlatzV ed. in 60 ex nimia comestione hordei indigesti eqs. ind.) ante Castrum. C piscina - Fischfanganlage: DIPL. a r a g n e v. andrachne. * a r a h u m v. *harahum. Otton. I. 338 p. 461,17 oppidum . . . cum aquis et -is ibidem • a r a l e n. (arealis) locus curtis - Hofstatt (de re cf. structis {cf. p. 461,25). D salina - Salzsiedeanlage: CHART. infrap. 918,65) : CHART. Rhen. med. I 167 p. 231,24 (a. 926) Anhalt. I 693 (a. ) 195) salis -am apud Stasfort . . . sitam . . . traduntur . . . mansi quinque . . . et -e unum . . . cum suis donavi. E curtile - Hofstatt: ACTA imp. Stumpf 149 65 appenditiis. GLOSS. III 350,12 St.-S. -e vel casale vel manp. 198,8 (a. 1164) concedimus . . . curtas, . . . -as et alias possessura houestat. 352,10 -e curale curtis colonia hovestat. ibid. s i o n s . fort, add.: TRAD. Frising. 215 (a. 804/09) tradidi al. v. et arealis. *aralicius, -a, -um. (ab arare, arealis) qui fundum . . . sex -as. possidet - einer, dem der Grund gehört: FUND. Boson. 2 2. *ara, -ae / . (¿pa) precatio - Gebet: TIT. metr. ILL 3,16 votiferas . . . Christo offeras [et] -as. HONOR. AUGUST. 70 (MGScript. XV p. 979,39) quiequid melius in mobilibus gemm. 1,122 -a . . . Graece dicitur, Latine imprecatio. v. et reliquerit, indigena capitali et advena -o terre domino dare debebit. suprap. 687,2g. [Pape]

853

ARALIS -

*aralis, -e. (cf. arare, arabilis) ad arandum utilis zum Pflügen tauglich, Pflug-: TRAD. Fuld. 144,26 (s. XLL.med.) boves -es LVHI, boves armentales XII. • a r a m a n n u s v. *arimannus. aramatha v. maranatha. A r a m e n o s v. Amineus. aramio sim. v. 1. adramio. *arancium, -i n. vel *arancia, - a e / . (persice näräng; v. Lokotsch, Etym. Wb. d. Wörter orient. Urspr. nr. 1555; Marzeil, Wb. dt. Pflanzennam. I. p. 102g. 1387) fructus pomi aurantii - Frucht der (bitteren) Pomeranze (Citrus Aurantium L. subsp. amara L., cf. Tschirch, Hb. d. Pharmakogn. II. igi8. p. 5 8 2 s q q v . et A L P H I T A II p. 15,3 arange citromilum idem. p. 40,31): ANON, secret, p. 77,25 superapponatur . . . acetum granatorum vel limonum vel -orum. T H A D D . F L O R E N T . cons. 4,28 cum . . . s u c o berberis vel limonum vel -arum (44,39 -orum). W I L H . S A L I C , chirurg. 1,62 p. 323s utatur . . . vino de granatis, -is et limonibus. cf. *arangus. aranea, -ae /. script.: are-: I. 62. arauca: /. 26. form. gen. sg. -n? (in fine hexametri) : E G B E R T , fee. rat. 1,1280. usu attrib. : I. 69. I de animalibus arachnoidibus i. q. arachne - Spinne (cf. G L O S S . I l l 17,45 St.-S. -a spinna, al.) : A gener.: 1 proprie: P A S S . Leod. 33 (MGMer. V p. 361,4) cuius (matronae) capud m o r s u cuiusdam vermiculi, quem -a vocant, . . . tumuerat (IOH. S. PAUL, diaet. 274 p. 29,6 [add. B] apozima bibitum araucarum morsibus occurrit. al.). T H E O D . A M O R B . comm. p. 17,22 -am insidiatricem esse muscarum, que . . . in iuncturis parietum manet. E G B E R T , fee. rat. 1,363 tabida quam facili quassatur -a tactu. D Y A S C . p. 3 9 B -e tela . . . vires habet constringentes (Ps. ODO MAGD. herb. 391. A L B E R T . M . animal. 21,47. saepe). C O N S T A N T . A F R I C . theor. 8,30 p. 4obr -arum multe sunt species, que ubi mordent, faciunt multum dolorem . . . et citrinum colorem. H I L D E G . phys. 8,10 -a plus calida est quam frigida. A L B E R T . M . animal. 5,31 nidum faciunt -ae; . . . ovant . . . in autumno. 26,7 -arum . . . diversitas est ex venatione, ex opere, ex quantitate et ex colore; dicimus enim omnem vermem -am, qui rotundus est longorum crurium, quae sunt numero octo eqs. 26,8. saepe. 2 a in imag.: B O N I F . epist. 9 p. 5,15 fragilia -arum . . . tetendisse retia (item de insidiis: VITA Liutb. 19 diversis -arum cassibus . . . animos capere). E P I S T . Ratisb. 13 p. 332,32 (de opere frustrato) ne, si ab experte petitur consilium, tela texatur. bper compar. : N I C O L . I. epist. 29 p. 295,29 quasi -arum tela . . . dissipatur astutia. H I L D E G . epist. II 39 occulte insidiantur sicut -ae, quae pungunt. LAMB. LEOD. Matth. I 56 ut tenui que pendet -a filo. B E R T H . R A T I S B . serm. p. 2,2 est talibus ut -ae, quae . . . multum laborat . . . et se exviscerat eqs. al. c alleg.: H R A B A N . univ. 8,4 p. 236® -a . . . humanam fragilitatem significat. d nom. propr.: C H A R T , serin. Col. B 1103 (a. 1261) domunculam, que dicitur ad A-am. 3 translate: a lucerna (ad araneae formam facta) - Leuchter (in Spinnenform) : C H A R T . Col. II 531 p. 572,23sq. (s. XIII.) candelabrum et -a per totas matutinas ardebit, que quidem -a c u m Septem candelis . . .

2. ARANEUS

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

in quolibet duplici festo . . .

incendetur .ibid. al. b tela aranea- Spinnwebe: a. gener.: 5 5 A L B E R T . M . animal. 26,27 (per compar.) egreditur aliquid cum ea (urina), quod videtur esse sicut -a. ß anat. i. q. anterior pars retinae — vorderer Teil der Netzhaut (Zonula Zinnii; cf.p. 834,71) : B E N V E N . G R A F F , ocul. B 2 p. 9,3 V I I sunt t u n i c e . . . oculorum, quarum . . . vocatur . . . tertia 60 filirus, quarta arenea (Ps. G A L E N , anat. 6 p. 184° dicitur -a [JC. tunica oculi], quia ad modum telae -ae subtilis est). A L B E R T . M . sens. 1,13 p. 3i b ,34 per ipsum foramen uveae deveniunt formae visibiles ad cellam, quae vocatur -a. Y medic, herpes -a i. q. serpulus - Blasenflechte (Herpex 65 simplex vel sim.) : G L O S S . Roger. I A 2,2 p. 586,35 cum . . . fel . . . fuerit. . . putrefactum, tunc generatur herpes cingulus vel herpes -a. B spec.: 1 arachne quaedam saltans (sc. ex familia 70 Salticidarum) - Spinne aus der Familie der Springspinnen: A L B E R T . M. animal. 8,133 aliud autem genus parvarum

854

valde -arum . . . stat super terram: et est haec -a valde acris et acuta et saltans et saltando comprehendit muscas . . .; graece hoc genus -arum kakenlach (cf. p. 622b,3i i}«iXXa), hoc est malum, vocatur. 26,8 quaedam -ae sedent in foraminibus terrae et insiliunt per saltum in parva animalia eqs. ibid. al. 2 arachne quaedam nigra (sc. ex familia Agelenidarum) - Spinne aus der Familie der Trichter- oder Labyrinthspinnen: A L B E R T . M . animal. 8,133 aliud . . . -arum genus . . . est nigri coloris, cuius crura anteriora sunt longiora posterioribus eqs. 8,134 lacon (p. 6231,2 XUXOJV) autem est genus -ae . . . et hoc subdividitur in genera multa: lacon enim idem sonat quod operatrix eqs. ibid. al. 3 arachne quaedam maculis retialibus conspersa (sc. ex familia Argiopidarum, fort. i. q. Araneus diadematus Cl.) - Spinne aus der Familie der Radnetzspinnen (viell. Kreuzspinne): A L B E R T . M . animal. 8,135 aliud genus -ae . . . texit sub tecto contra fenestras . . . et . . . habet maculas sicut rete et habitat in medio . . . retis eqs. 4 arachne quaedam viridis (sc. ex familia Thomisidarum, fort. Diaea dorsata F.) Spinne aus der Familie der Kugelspinnen (viell. grüne Kugelspinne) : A L B E R T . M . animal. 8,133 aput nos . . . -a, cuius morsus est venenosior . . ., est -a viridis, quae texit inter folia plantarum. 5 araneola quaedam venenosa (sc. ex familia Lycosidarum) - Spinne aus der Familie der Wolfsspinnen: A L B E R T . M . animal. 26,20 phalangyae sunt de genere -arum parvarum, habentes morsum venenosum eqs. (cf. 22,43). 6 arachne quaedam rotunda (sc. ex ordine Phalangidorum) - Spinne aus der Ordnung der Afterspinnen, Weberknechte : A L B E R T . M . animal. 26,8 quaedam -ae non operantes sunt longorum pedum et sunt rotundae et discurrunt in gramine et sugunt humiditates fruetuum eqs. II de cimice i. q. animal quoddam super aquam currens (sc. ex familia Gerridarum) - Tier aus der Familie der Wasserläufer : A L B E R T . M . animal. 8,139 est . . . aliud genus -arum aquaticarum, quae . . . stant super aquam in pedibus suis et currunt velociter super eam eqs. 26,8 quaedam -ae currunt erectis cruribus super aquam eqs. III de tinea i. q. pyrausta - Wachsmotte (Galleria mellonella L. vel Ackroeagrisella F.) : A L B E R T . M . animal. 7,119 in examine corrupto inveniuntur nidi et telae -arum ; -a autem ilia Arabice felydeoz (p. 6o5b,ll xXrjpo?) vocatur eqs. 8,157 ex cuius (mellis) corruptione generantur quaedam -ae, quae corrumpunt favos. ibid. al. IV de paguro i. q. cancer parvus (sc. ex familia Majidarum) - See-, Meerspinne (Hyas aranea L. vel Maia squinado Rond., cf. Diefenbach, Gloss, p. -a merspinne): A L B E R T . M. animai. 4,20 aliud autem genus cancrorum est parvum valde . . . et hoc aput nostros marinarios -a maris appellatur. 4,49V de pisce i. q. draco marinus - Petermännchen ( Trachinus draco L., cf. Diefenbach, Gloss, p. 44b -a petermanche) : ALBERT. M. animai. 24,11 -a piscis est marinus spicula habens in auribus brancorum (cf. Isid. orig. 12,6,18). *aranealls, -e. anat. i. q. telae araneae similis - spinnwebartig: A L B E R T . M . animai. 1,407 ex istis . . . ramis separantur multi rami, qui dicuntur -es (cf. Galen, ed. Kühn II p. 808,12 àpaxvoEiSeù;) venae, eo quod sensui non subiacent. araneola,-ae/. (parva) aranea-(kleine) Spinne . - S E O U L . SCOT. carm. 1,16,6 loricae textura rigente metallo ut fragilis telae nutat -ae. 1. araneus, -i m. (in. -um: I.63) arachne - Spinne: 1 proprie: WANDALB. Goar. 2,3 ductam -i telam. IOH. DIAC. cen. 2,155 Tecla -um (-am var. I.) sustollit et Noe coracinum. FRID. II. IMP. art. ven. 1 p. 21,1 comedunt quaedam animalia . . . modos -orum et modos vermiculorum. 2 translate i. q. tela aranea - Spinnwebe : RECEPT. Sangall. I 13 -o in purris teris. 2. araneus, -a, -um. ad araneam spectans, telae araneae similis — Spinn(web)- : I pharm. : RECEPT. Sangall. I 56 ovo cum -a tela trito crudo bibatur. 2 anat. de anteriore parte retinae (cf. J. Hyrtl, Das Arab, und Hebr. in der A natomie. 187g. p. 55.58 ; Cl. Bäumker, Witelo. 1908. p. 611) : [Pape]

54*

2. ARANEUS -

»55

ARATRUM

MAURUS (?) anat. II p. 35,23 sub qua (tunica uvea oculi) est quaedam subtilissima, quae t e l a -a sive pupilla est dicta A

(WILH. SALIC, c h i r u r g . 1,10 p . 3 0 7 ) . WILH. SALIC, c h i r u r g .

4,1 p. 19,6 ex rethino autem panniculo (sc. oculi) generatur panniculus -us. *arangus,-i (/.) (persice näräng, cf.p. 853,7) X arbor pomi aurantii - Pomeranzenbaum (Citrus Aurantium L.) : ALBERT. M. veget. 6,54 -us pomum habet breve et rotundum . . . et truncus -i est grossus et altus. 2 arbor pomi citrini Zitronatzitronenbaum ( Citrus medica L., cf. Mar zeli, Wb. dt. Pflanzennam. I. p. 1031) : ALBERT. M. veget. 6,53 haec autem cedrus vocatur a quibusdam -us. cf. *arancium. *aranza v. *arariza. arapentis v. aripennis. *ararius, -a, -um. qui arari potest, aratorius -pflügbar, Acker-: RUD. TRUD. (?) gest. 9,32IN- inter silvam et terram -am . . . XL mansi. •arariza (aranza) f . (orig. inc.) species aristolochiae Osterluzeiart (Aristolochia longa L. vel Aristolochia clematitis L., cf. Marzell, Wb. dt. Pflanzennam. I. p. 38gsq.) : GLOSS. S a l e r n .

p. 4A,36 aristologia

longa,

- a . ALPHITA

I

p. 278,7 aranza longa, aristologia longa idem, arata v. aro. arather v. crater. *aratia v. *haracium. aratio (-ciò), -onis f . 1 gener. i. q. actio arandi, aratus das Pflügen, Ackern (cf. GLOSS. ILL 212,18 St.-S. -o erunga.

4 0 7 , 2 6 - o a r t . al.) :

a proprie:

REGISTR. a b b .

10

15

20

W e r d . 8,17 p . 2 8 8 , 1 5

Pro

"e

111

regno Dei aptus ? (cf. Vulg. Luc. 9,62). RUP. TUIT. off. 4,7 p. 93 c seminator . . . sapientiae coelestis (sc. Dominus) . . . -es suos, id est sanctos apostolos, conducens. al. c alleg. : HRABAN. univ. 19,1 p. 505A -r crux sive praedicationis officium vel inchoatio bonorum operum. al. 2 iur. de condicione: LEG. Burgund. Rom. 2 p. 125,22 (cod. 5) pro -e triginta . . . solidos inferatur. CHRON. Cosmae app. 4 p. 258,22 monasterium . . . dotavimus . . . -bus. CHART. Francof. 42 testis Heinricus -r (an nom. propr.?). CHART. Burgenl. 136 servos -es. CHART, episc. Vratisl. 2 p. 3,5 (epist. papae) cum . . . quidam homines, vulgariter appellati smardones . . ., -es, decimas non solverent (cf. notamed.). FUND. Schild. 15 u t . . . xi curtibus 11 -es, 11 -um ministratores . . . provideret. al. v. et p. 858,1. *aratoricius (-dor-, arraturec-),-a,-um. qui arari potest, aratorius - pflügbar, kulturfähig, Acker-: CHART, select. Schubart 18 p. 18,2 (a. 780) in . . . vineis, terris arratureciis, pratis. DIPL. Karoli M. 313 (spur. s. XII.) inter terra aradoricia et terra vidata. v. et 1.35. aratorius, -a, -um. script. : arr- : CHART. Tirol, notar. I 718.

25

ANON. H a s . 2 9 u n i v e r s u m

paene tempus stercorationis, -is totiusque agriculturae dum solis lapidibus componendis iugiter impenditur. ALBERT. M. veget. 5,2 opera rusticana iuvant coelestem affectum -e et cultu. 7,25 -es autem et fossiones . . . quatuor conferunt utilitates. 7,67 talis ager . . . non potest etiam per -es aut fossas ad hoc redigi, ut in eo fiat . . . domesticatio plantarum. ibid. al. b in imag.: HILDEG. scivias 2,5 p. 499C homines sunt inutiles absque -e legis Dei. 2 iur. : a debitum opus arandi -Ackerfron (derev.p. 858,42) : CHART. Argent. I 41 p.33,13 (a. 961) singuli mansi in vernali -e duo iugera, in autumnali similiter.

5

30

35

856

. ? a r d u - : CHART. F u l d . B 172 p . 2 5 8 , 3 7 .

- t u r - : CHART.

Fuld. B 22.32. COD. Lauresh. 482. al. v. et I. 27.28.38. 1 adi. : qui arari potest, arabilis -pflügbar, kulturfähig, Acker-: CHART. Arnstad. 1 p. 1,29 (a. 704) donamus . . . centum . . . iugera de terra -a. CHART. Epternac. 16 p. 45,13 cum . . . terris, pratis, pascuis et -a terra. CHART. Fuld. B 37 p. 64,26 dono . . . id est areis, mansis, . . . terris araturiis. COD. Lauresh. 987 in . . . terra araturia (artaturia cod), campis, pascuis. CAPIT. reg. Franc. 77,19 terram -am studeant femare. CHART. Hersf. 26 p. 46,37 in . . . terris araturiis (-ris C), vineis, campis. CHART. Rhen. med. I 63 p. 71,24 de terra -a dominicata. TRAD. Frising. 700 terras -as, exstirpatas sive exstirpandas. DIPL. Otton. II. 22A p. 31,27 cum manso 1 et terra -a. DIPL. Otton. III. 226 p. 640,39 cum . . . campis -is (aratorieiis BD), pratis, pascuis. CHART. Tirol. 1072 terram -am, roncatam, diboscatam et inplantatam. 1259 p. 299,6 de quadam pecia terre vineate et grezive et partim -e. saepe. de mensura agri: CHART. Fuld. B 40 p. 70,21 (a. 763) dono araturia iugera xxv. CHART. Tirol, notar. I 99 (a. 1236) tradidit . . . quartam unius plodii -i. 2 subst. fem. et neutr. : terra arabilis - Ackerland: CHART. Tirol. 961 p. 22,38 (a. 1231) cum -is, pradivis et buskivis. 1152 p. 196,15 vineam et -am et decimam et pratum. CHART. Tirol, notar. II 91 p. 52,12 mansum . . . cum . . . terra et vineis et -is. al. in hac regione. nom. propr. (fort, per confusionem) : HIST. Foss. (MGScript. IX p. 370,42) dedit . . . possessionem, quae Oratorium sive A-um dicitur eqs.

d(enarii), pro messione 1. REGISTR. Patav. p. 68,15 dantur . . . pro -e in sol(idi). al. b ius arandi - Ackerrecht (spectat ad novalia) : DIPL. Otton. I. 384 ut incensiti . . . in silva Alferia 40 capellaticum, seminationem, -em et pascua . . . habeant (cf. F. Schneider, Burg und Landgemeinde in Italien. 1924. p.178). aratiuncula (-aci-), -ae f . sulcus, parva fossa- Furche, kleiner Graben (cf. Vulg. III reg. 18,32) : GLOSS. IV 35,27 45 St.-S. araciuncula modica fossa hüli vel süele. 131,13 -as huohih vel svoli, ibid. al. •arativus, -a, -um. 1 adi. : qui arari potest, aratorius *aratratus, -a, -um. operi arandi obligatus - zur Acker-pflügbar, kulturfähig, Acker-: a latius: CHART. Sangall. fron verpflichtet (cf. Ch.-E. Perrin, Recherches sur la seigA 25 (a. 759/60) unum iornalem de campo -o. 531 inter -am 50 neurie rurale en Lorraine. 1935. ind. s. v.) : CHART. Rhen, terram et silvosam iugera cv. saepe (v. ind.). FORM. Sangall. I med. II app. 16 p. 432,40 (c. 1220) m a n s i o n a r i u s arat no2 unam hobam . . . de terra -a. ORTL. chron. 1,4 p. 20,17 bis in vere duos dies sicut -us est (p. 434,22 m. servit nobis quae . . . cum herbida tellure . . ., -o vel sterili rure . . . pro c sicut -us est), p. 443,5 servit nobis m a n s u s , sicut -us est, . . . mansis aestimabantur. COD. Wang. Trident. 74 p. 170,34 in uno die (p. 451,11 m. . . . servit tribus diebus aratro, sicut . . . terris -is, prativis. al. in his regionibus. b strictius i. q. 55 aratrus \sic\ est), ibid, saepius. excultus - in Kultur befindlich: ORTL. chron. 1,6 p. 36,8 cum *aratrilis, -e. ad aratrum pertinens - zum Pfluge ge. . . agris -is vel inaratis. 2 subst. fem. : terra aratoria hörig: v. I. 71. Ackerland : CHART, episc. Spir. 370 p. 336,36 (a. 1273) fraaratrum, -i n. (?f.: p. 857,14) script.: arr-: p. 855,67. tres . . . in recompensam . . . superflua . . . villanis modium aro-: GLOSS.III 666,14 St.-S - t h r ( u m ) : CHART.Pruss. I 140 siliginis dabunt. 3 subst. neutr.: debitum opus arandi - 60 p.105,21. form. acc.sg.-3.m.:p. 857,14. metr.: LUP.FERR. Ackerfron : LEX Alam. 21 servi dimidiam partem sibi et diepist. 5 p. 17,3 in eiusmodi dictionibus, ut est *-um> . . ., quae midiam in dominicum (-ico var. I.) -um reddant. . . . paenultimam videntur habere productam, magna haesitatio est eqs. (cf. D. Norberg, Introduction à l'étude de la arator, -oris m. script.arr-: I.67. usu attrib.:p.856,10. versification latine medievale. 1958.p. I3sq.). rhythm, ar-: qui arat, agricola - Pflüger, Ackermann, Bauer (cf. GLOSS. I 4 0 9 , 5 5 S t . - S . -es e r i u n . I I 3 7 1 , 1 6 - r a k k e r m a n . 65 CHRON. rhythm. Leod. 42. al.): 1 gener.: a proprie: LEX Sal. Pipp. 46,3 si quis instrumentum, quo aratur - Pflug (fere de carruca; de aratrum (arr- Dy) cum -e (arr- Dg) de campo alieno ostaveunco Slavor um: p. 857,68.71 ; de re cf. K.-J.Holly man, Le rit. VITA Emm. I 23 quosdam -es de menbris beati martyris développement du vocabulaire féodal en France. 1957.p. 68) : inquirebant. EGBERT, fee. rat. 1,564 Nabal, cum parcis, est I gener. (cf. GLOSS. I l l 6 5 0 , 9 S t . - S . - u m fluoc. 6 8 1 , 2 2 . durus -r habendus (cf. Vulg. Ireg. 25,21). COSMAS chron. 1,7 70 IV 35,24): A proprie: LEG. Burgund, const. I 27,9 duos p. 17,13 ascendit equum -r. b in imag.: WETT. Gall. 28 boves cum iunctura et apparatu -i (adparatum aratrile sim. p. 272,8 nunc fiam -r evangelicus, qui retro respiciens non est var. / . ) . . . tradere. WANDALB. mens. 35 tractis terram pro[Pape]

857

ARATRUM -

scindere -is. A M A R C . serm. 3,855 ars ab eo (Deo) conponendi processit -i; ilia quibus constat: buris, dentalia, themo, stiva, rot? eqs. T H E O P H . sched. 3,82 med - quo (terebro) forantur medioli in rotis -i. C O S M A S chron. 1,2 p. 6,9 regio . . . intemptata iacebat -o. P E T R . W I L H . Aegid. (MGScript. X I I p. 322",6) ut 5 octo boves . . . -o uno adiungantur, quod . . . karruca vocatur. A L B E R T . M. veget. 7,54 evertunt eam (humum) . . . aut -o aut ligone. R E G I S T R . Mog. p. 54,19 ferramenta -i, que dicuntur scar, saepe. v. et p. 855,67. adde: C H A R T , march. Misn. I I I 266 p. 196,2 (a. 1219) ecclesia . . . cum . . . m i man- 10 sis sub -o. B in imag. etfier comfiar. : 1 sfiectat adpraedicationem, vitam monachorum sim.: ALDH. virg. I 28 Antonius, caelestis -i stibarius. H U G E B . Willib. 6 p. 106,16 per . . . Baguariorum provinciam -am (-a var. I.) trudendo, . . . messem metendo . . . Domino delibat dona. C H A R T . Mog. A 327 1 5 p. 218,12 qui (abbas) . . . manum misit in -um . . . m. C H A R T . Heinr. Leon. 4 p. 5,22 neminem . . . Deo famulantium, dum -um tenet, retro cogat respicere . . . paupertas (cf. Vulg. Lue. 9,62). al. 2 sfiectat ad opus scrìbendi, corrigendi: ALDH. ad Acirc. 43,5 ferri stimulus . . . sulcos obliquai 20 adinstar -i. A R B E O Corb. prol. nisi per -um rationabilis normae vestrae locutionis fuerit delimatum opus. R E I N . LEOD. inept. 2 p. 599,44 ceras obruere et, quae exarata erant, emulo unguis -o confundere. C alleg.: H R A B A N . univ. 22,14 p. 6io D -um . . . mystice significai opus praedicationis evan- 25 gelicae. II iur. : A proprie : 1 strictius : a spectat ad fines designandos: LEX Baiuv. 16,17 per u n angulos campi . . . tollat de ipsa terra vel -um circumducat traditor. A N N A L I S T A Saxo a. 1126 p. 764,11 ut tantum . . . sibi condonaret, quantum . . . cum -o suo posset circuire. b spectat ad arationem illegitimam campi alieni: LEX Sal. Merov. 127,2 qui in ipsam mansionem aut sortem aliquid erpit -o (ed., petrio taratro cod.) fuerit factum. c spectat ad refugìum: C O N S T . I 277,2 (a. 1179) si reus ad -um, molendinum seu viilam confugerit, firma pace potiatur. d spectat adpoenam: O T T O F R I S I N G . gest. 2,46 p. 154,14 u t . . . ministerialis sellam, in proximum comitatum L rusticus -i rotanij ( u desunt BC)... gestare cogatur. e spectat ad debitum opus arandi: C H A R T . Rhen. med. I 135,24 p. 155,7 (a. 893) facit corvadas 111 cum -o, qui boves habent. C H A R T , episc. Misn. 241 (a. 1276) venAiàimus proprietatem . . . cum . . . decern -is servientibus ter in anno, al.v.etp.856,54. f spectat ad culturampropriam (cf. A. Dopsch, Herrschaft und Bauer. 1939. p. I45sq.) : C H A R T . Rhen. med. II app. 10 p. 339,41 (s. X./XII.) de dominicali terra habemus m i carruades ; 11 arantur ex nostro -o et ali? 11 cum familia. C H A R T . Naumb. 146 quas (possessiones) . . . Hartwicus . . . sub -i sui cultu . . . tenuit. C H A R T . Rhen. inf. II 1 p. 1,12 quos (mansos) colunt -a nostra, al. 2 latius: a spectat ad mensuram agri (cf. R. Kötzschke, A llgemeine Wirtschaftsgeschichte des Mittelalters. 1924. p. 399) : COD. Odalb. 55 casam cum curte et territorio ad -um unum. C H A R T . Heinr. Leon. 111 quod (allodium) quatuor exeolitur -is et amplius. A C T A imp. Winkelm. I 71 p. 66,36 t e r r a m . . . sedeeim -is piene sufficientem (112 terras laboratorias ad decern -a, quatuor bobus per -um computatis. C H A R T . Burgenl. 458 p. 308,81.. . . trium -orum et dimidii usui competentem). C H A R T , episc. Spir. 380 p. 344,20 dedimus . . . curiam . . ., cuius agri ad culturam unius -i sufficiant eqs. saepe. b spectat ad censum, decimam mensurae agri accommodatam (cf. Lamprecht, Wirtschaftsleben. I. p. 371 ) : D I P L . L U dow. Germ. 140 largiens . . . decern mansos litorum . . . et ducenta -a d e c i m a r u m (sim. C H A R T . Westph. I 86 triginta -orum decimas . . . prestitit). DIPL. Heinr. III. 103 p. 131,4 octoginta -a d e c i m a t i o n u m . . . monasterio condonavit ( V I T A Meinw. 43 x -a decimationis. al. [v. ind.~\). C H R O N O G R . Corb. p. 44,15 debere . . . nomismata . . . de uniuscuiusque soli sui unci cultura, quem nostrates -um vocitant. H E L M . •chron. 14 p. 28,4 de quolibet . . . -o, quod duobus bobus aut uno constat equo, mensura grani. C H A R T . Pruss. I 105,21 de . . . Teutunicali -o . . . et de Polonicali -o, quod hake dicitur, :unus modius tritici. C H R O N . Reinh. a. 1212 p. 581,3 de sin-

30

35

40

45

50

55

60

65

70

ARATURA

858

gulo -orum (aratorum 1), novo exaccionis genere excogitato, nummum . . . emungere, al. B meton. : 1 terra arabilis, ager - Acker(land) : DIPL. Conr. II. 114 p. 160,10 decimaciones . . . de suo -o de Gezze. C H A R T , serin. Col. B 738 curtim cum centum iurnalibus -i et x x x iurnalibus nemoris. remissius: H E I N R . L E T T , chron. 23,5 Letti relinquentes -a sua terram Ruthenorum incolebant. 2 huba - Hufe: LEG. Wisig. 10,1,14 ad tota -a, quantum ipsi . . . in sua sorte susceperant. R E G I S T R . abb. Werd. 2,15 p. 40,2 (s. X.) selihoua cum duobus -is uno anno, altero anno cum duobus -is malterot. DIPL. Heinr. II. 107 tradidit. . . centum -a in aliis locis. V I T A Mariani 20 triginta -a . . . cum silvis et . . . appendiciis suis. C H A R T . Wirt. I l l app. 17 curtis fructuosa conficiens duo -a. C A E S . H E I S T , mirac. I 7,51 p. 71,8 conversus quidam . . . nemorali -o cuiusdam grangiae deputatus. C H A R T . Salem. 145 p. 183,32 si -a in grangiis . . . adauxerint eqs. C H A R T . Burgenl. 246 dimisi . . . unum -um cum pertinentiis suis. C H A R T . Lux. III 396 p. 428,30 culturam agrorum ad dimidium -um. FUND. Heinrichow. 1 p. 19,25 contulit. . . partem hereditatis . . ., in quantitate ad duo -a. saepe. 3 societas hominum debitum opus arandi communiter exsequentium — (Fron-) Pfluggenossenschaft : C H A R T . Rhen. med. I 135,24 p. 157,4 (a. 893) ad centenam unoquoque -o panes 11. R E G I S T R . abb. Werd. 2,3 p. 17,19 debetur uni -o sextarius de cervisa eqs. C H A R T . Rhen. med. II app. 16 p. 440,41 reeipit -um . . . obolum pro caseo. C H A R T . Friburg. 162 cum . . . monasterium -a conduxerit, peccora ipsis -is attinentia simili . . . conditone gaudebunt. C H A R T . Altenberg. 355 p. 257,8 pereipiemus medietatem omnium proventuum residua medietate -o remanente, al. a r a t u r a , - a e / . form, abl.pl.-bus: I. 61. al. usuattrib.: I. 59.61. p. 856,31. actio arandi, aratio - das Pflügen, Ackern, Feldbestellung: I gener.: C A P I T . reg. Franc. 57,2 ut liberi homines nullum obsequium comitibus faciant . . . neque in messe neque in -a. FUND. Mur. 20 p. 63,2 ter in anno . . . arabunt hobarii . . .; quartam autem -am provideat prepositus. C H A R T . episc. Halb. 496 p. 440,20 tempore seminum arabuntur ab ipsis tria iugera in seminum -a eqs. C H A R T . Ger. Col. 136 antiqui limites . . . per -am diutinam sunt amota. al. I I iur.: A proprie : 1 debitum opus arandi - Ackerfron (cf. Ph. Dollinger, L?evolution des classes rurales en Bavière. 1949. p. I56sqq.) : C H A R T . Sangall. A 91 (a. 779) censum solvat . . . et -a per tempora iornales tres. 226 opera vel -as . . . exigere. C H A R T . Rhen. med. I 135,45 p. 170,4 homo absus facit -am iornalem dimidium. DIPL. Heinr. II. 438 colonis . . . -am . . . perdonamus. C H A R T . Epternac. 197 p. 322,28 ius advocati in -a et messione. R E G I S T R . Patav. II p. 75,4 husimanni . . . agunt e x x -as in anno. R E G I S T R . Mog. p. 46,25 dantur . . . pro -a ix sol(idi). al. 2 cultura propria Eigenbau (de re v. p. 857,44) : C H A R T . Leub. 14 p. 44,11 (a. 1211) sive nostra (sc. ducis) . .. seu quorumque aliorum -a ibi fuerit. CHART. Sil. C 7 p. 282,i8sqq. ad -am nostram sex mansos excipimus . . . Walthero . . . ad suam -am . . . concedentes . . . quinque partes. C H A R T . Oelsn. 42 in allodio Sawona de -a et laboribus propriis decimam . . . retinebunt. B meton.: 1 terra arabilis, ager - Acker(land) : C H A R T . Hersf. 21 p. 38,9 (a. 802) quicquid . . . visi sumus habere . . . in . . . t e r r i s -is, mansis (TRAD. Ratisb. 37 cum terra -a, vineis atque pratis. C H A R T . Epternac. 164 p. 255,16 tam terris -bus, pratis, pascuis). C O S M A S chron. 1,40 p. 75,28 qui de suo pheodo vel allodio -am haberet. C H R O N . Camer. 3,32 cuius (allodii) partem -ae Gerulfus . . . redemit. al. v. et p. 856,31. 2 plaga agri dominici, quae arari debet - in Fronarbeit zu bestellendes Ackerstück (de re cf. I. 42) : C A P I T . reg. Franc. 128,8 unusquisque mansus servilis . . . arat dimidiam -am. R E G I S T R . Patav. II p. 75,17 (s. XII. e x -) qui (husiman) ... arat in hovasacha v -as. p. 76,21. 3 tertia pars agrorum, sicio - Flurabteilung der Dreifelderwirtschaft, Zeige (cf. G L O S S . III 647,19 St.-S. -a zelga; de re v. Heyne, Hausalt. II. p. nsq.) : C H A R T . Sangall. A 80 (a. 776/79) per singulas -as singulas iuehes arare. 368 in unaquaque -a iurnales in. [Pal*]

859

ARATURA -

al. (v. ind.). TRAD. Frising. 1305 tradidit . . . hobam 1 legalem, id est in unaqueque -a iugera xv. al. 4 huba - Hufe: CHART. Babenb. 404 p. 250,36 (a. 1242) octo -as, quas in feodo habuit quidam nobilis. ANNAL. Prag. I a. 1250 rex . . . collegit collectam . . . de singulis -is accipiens. 5 instru5 menta arandi - Ackerbaugerät : CHART. Pomm. B VI 3916 p. 321,1 (a. 1208/19) ut ego (sc. dux) villam ad meliorem culturam instituam -a et equis et bobus eqs. araturius v. aratorius. arauca v. aranea. arax, dat. arachi (m.) (¿¿pai;) species cicerculae - 10 Platterbsenart (Lathyrus annuus L. vel sim.; cf. André, Lex. bot. p. 37 ; v. et Diefenbach, Gloss, p. 44b aracus, arachus wicken): PAUL. AEGIN. cur. 72 opistonoticis potus: . . . da arachi equale {3,20,4 apaxi 'ioov) ante somnum. Pape arbalista v. arcubalista. 15 arbegla, arbella sim. v. ervilia. arbiter, -tri m. ( f . : cf. p. 860,69) form.: nom.pl. -ii: p.86o,8sq. deci. III. (cf. N. Fickermann, JbGeschMitteld. 6. 1957. p. 55) : sing.: nom. -tror: I. 63.65. gen. -is: I. 28. p. 860,24.28. adde WETT. Gall. 39 p. 279,8. 20 CHART. Rhen. med. I 235. saepe. dat. -i: p. 860,15. adde L I B E L L . d e c a i . T r e v . p. 7 3 9 , 2 7 .

acc. - e m : IOH. V I I I . epist.

A 92. abl. p. 860,29.45.59. plur.: nom. -es: 1.37.49. gen. -um: 1.31. adde CHART. Tirol, p. 860,13.39.46.64. notar. I 803. CHART. Turic. 833 p. 293,i5sqq. -ium: I. 59. adde CHART. Tirol, notar. II 323 p. 212,39. T0v) ex lignis. al. v. et fi. 874,53. B translate: ARBEO E m m . 40 cum lacrimis ex himo c o r d i s -ae indesinenter Deo fundebat preces (ERCHEMB. CAS. hist. 68). UNIBOS 132,2 (ed. K. Langosch, Waltharius, Ruodlieb, Märchenepen. p. 284) huius sub pelle bestiae -a latet laetitiae. CHART. Stir. IV 4 scripture, que est archa memorie. ALBERT. M. animal. 12,91 c e r e b r u m est -a virtutum (12,114). I I latius: A cella - Kammer: 1 techn.: a camera subaquanea- Caisson: COMPOS. Luc. fragm. 2 facis-am triangulam {cf. 4). b camera ad vitrum conflandum afita Kammer zum Glasschmelzen : HERACLIUS II 7 p. 57,1 super fundamentum f u m i incipies facere très mansiunculas, quae archae nominantur eqs. 2 anat. i. q. atrium cordis - Herzvorhof (cf. l.io): Ps. GALEN, anat. 4 p. 177A 11 -ae recipientes a vasis, deinde rémittentes receptum. ALBERT. M. animal. 1,580 haec duo additamenta cordis . . . sunt duae archae, quae recipiunt {cf. 13,38). B career - Kerker: ARNULF, delie. 122 aula poli parvis, orci patet -a protervis. NIVARD. Yseng r - 5,534 alii • • • latento post archam. 5,917. C navis (a Noe constructa) - Arche (Noè): AETHICUS ISTER 70 propter aedificium -ae Noe. ALCUIN. carm. 115,10 Noe . . . sibi fabricat -am. al. alleg., in imag.,fier comfiar.: HRABAN. univ. 17,2 p. 459 E -a . . . ecclesiam demonstrabat, quae natat in fluctibus mundi huius {cf. carm. 16,22 ne in mundo pereant, -a pios revehit). ERMENR. ad Grim. 5 p. 539,35 portât . . . -a Noe sub figura ecclesiae et mitia et venenata animalia. BENZO ad Heinr. 1,28 eos expuli ab -a Petri. CHRON. Andag. 90 p.227,29 constat . . . eos eterne mortis diluvio involvi, qui extra archam catholice unitatis fuerint reperti. MAGNUS chron. a. 1169 p. 493,54 animabus . . . inibi velut in -am ingressis et aforis clausis. ALEX. MIN. apoc. 20 p. 437,10 ex -a Noe, id est curia summi pontificis. al. D horreum - Sfieicher: CHART. Argent. I 199 p. 162,7 (a. 1225) annuatim . . . fratres hospitalis dabunt de archa sua XVII quartalia. E monumentum sefiulchro superpositum Grabmal: EIGIL Sturm. 20 super sepulcrum . . . Bonifacii auro argentoque compositam statuit -am, quam nos solemus requiem appellare. WALAHFR. Gall. 2,2 desuper . . . -am altiorem construxit. GESTA Trev. cont. II 3 p. 376,49 quem (Ivonem) tandem tumulavit in ecclesia . . . sub -a meridionali. LEO MARS, chron. 3,26 p. 717,33 -am de Pario marmore. al. confessio - Grabkammer : ORD. coron, imp. 14,25 electus . . . et uxor eius prosternuntur ante archam beati Petri. F signum terminale - Grenzzeichen (cf. Glossarium mediae Latinitatis Cataloniae. 1962. p. I33sqq.) : LEG. Wisig. 10,3,3 aggeres terre sive -as, quas propter fines fundorum antiquitus apparuerit fuisse coniectos adque constructas. DIPL. Karoli III. 148 p. 240,4 (ex dipi. Karoli II.) villam Baschara cum suis villaribus neenon et archas (cf. p. 239,34 areas [i. areas ci. ed.]). G pila pontis - Brückenpfeiler : NOTKER. BALB. gest. 1,30 p. 40,25 -ç pontis Magontiacensis. H saeptum - Wehr {cf. CHART. T i r o l . 54 p . 3 3 , 3 2 [ a . 1 0 3 0 / 3 9 ] p i s c i u m d e c i p u l a m ,

que teutonice arch dicitur) : TRAD . Augiens. 103 (a. 1202) predia . . . una cum archa adiaciens O w e yn Eno. I radius (ro-

tae) - Speiche:

ALBERT. M . Is. 4 0 , 2 2 p . 4 1 7 , 4 9 u n a m . . . - a m

rotae volubilis fortunae una manu elevat et alteram alia premit.

I I I per confusionem ut vid. . ' A l area, platea - freie Fläche, Platz: ORD. coron, imp. 19,3 processionaliter exiens usque ad suggestum arche, que est in capite graduum (cf. fi.917,64.918,19). 2 area, curtile - Hofstatt : COD. Lauresh. 372 i d (a. 797) tradidit . . . de manso indominicato ad edificandam domum et -am construendam. B arrha - Pfand: CHART. Burgenl. 225D (a. 1235) in -am seu pignus gratie res . . . tibi concedimus hereditarie possidendas. Ladner

5

10

15

20

25

30

35

40

+5

50

874

•arcadica v. *marcasita. . arcanus (arch-), -a, -um. form, -nia: I. 38. I adi.: A celatus - heimlich: THIETM. (?) chron. 5,18 archanas Sciavi insidias. EKKEH. IV. bened. I 38,131 archani (gloss.: secreto passi) . . . martyris. CARM. Bur. B 105,11,1 res -a Veneris, virtutibus habenda. B occultus, secretus, mysticus - verborgen, geheim, geheimnisvoll : 1 de Deo, cultu divino {cf. GLOSS. IV 3,1 St.-S. archana heilac kiruni): ALDH. e p i s t . 5 p . 4 9 1 , 1 7 - a l u c e i n o r m i t e r r e f e r t i . RUOTG.

Brun. 28 archano . . . D e i . . . Consilio. LAMB. HERSF. Lull. 22 p. 337,2 de rebus tarn archanis adeoque ab humana scientia remotis. al. 2 de cogitationibus humanis sim.: FORM. Senon. I 27 archana cordis . . . plenitudo. WANDALB. creat. mund. 261 celsa capessunt sensus . . . -o . . . volatu. THANGM. Bernw. 27 p. 770,50 in archanum mentis secretarium. al. I I subst. neutr. i. q. secretum - Geheimnis : A de Deo, cultu divino: LIBER diurn. 84 p. 97,11 incarnationis archanum. ALDH. virg. I 24 supernorum civium -a castis obtutibus contemplatur Paulus. WILLIB. Bonif. 2 p. 11,6 sacramentorum archana mysteriorumque abdita. ARBEO Emm. 2 p r e dicando sapientibus archana eructuans. EGBERT, fee. rat. 1,910 archanum proferre Dei sanctissima virtus, saefie. B de ritibusfiaganis: BEDA hist. eccl. 4,25 p. 169,22 plagam per incantationes vel filacteria vel alia quaelibet daemoniacae artis -a cohibere. CHRON. Mont. Ser. a. 1185 incantationes et horribilia quedam archana. C de cogitationibus humanis sim. ( inter dum i. q. intimum - das Innerste) : ALDH. virg. I 44 p. 297,16 abdita secretorum -a produntur Deo. ARBEO E m m . 17 ex archana cordis praetulerunt verba. HRABAN. carm. 18,3 pectoris archanum. THIETM. chron. 6,10 reconditum zeli latitantis archanum. al. D de scientiis: ALDH. epist. 1 p. 478,4 tanta rerum -a (sc. comfiutum sim.) examusim non posse intellegi, nisi eqs. alch. : TURBA phil. 72 p. 169,29 plumbum aeris, in quo totum est -um. GEBER. summ. 2,30 -um preciosissimum, quod est super omne huius mundi scientiarum -um. al. E usu vario: ALDH. virg. I 53 p. 310,18 futurorum . . . prodigiorum -is imbutum Iosefih. AETHICUS ISTER 90 p. 69,11 archania intima maris magni. EPIST. Col. 9 p. 253,12 qui (legati) nostra (sc. regis) archana ... Nzs\xz.t.(sc.papae) reserent pietati. per compar. .-THIETM. chron. 8,11 ut optimi archanum thesauri crimen . . . celavi. *arcarismum vel - u s (arch-), -i n. vel m. 1 armarium — Archiv: GESTA Tuli. 43 p. 646,11 Privilegium . . . papae, quod in sancti . . . Stephani retinetur archarismo (archarissimo 1). 2 sarcophagus - Sarg: GLOSS. I l l 382,56 S0 St.-S. sarcophagum sarc, -um idem. •arcarium (arch-), -i n. translate i. q. pars interior - innerer Teil: EPIST. Reinh. 71 TJngariorum gentem . . . Teutonici regni archarium ac penetrale, Galliam videlicet, Germaniam atque Italiani, . . . victores penetrasse. Prinz 1. arcarius (arch-), -i m. 1 faber lignarius - Schreiner : ALBERT. M . s e n t . 1,6,1 p . 1 9 9 S , 2 3 u t - u s p r a e m e d i t a t u r , i n

qua parte materiae arcae faciat fundum eqs. 2 thesaurarius - Schatzmeister {cf. GLOSS. I l l 184,44 St.-S. erarius vel ar55 charius drise kamerere) : a eccl. : a curiae Romanae (cf. Bresslau, Urkundenlehre. I.p. 201) : IOH. V I I I . epist. A 224 p. 200,1 Marinum . . . episcopum et -um sedis nostr?. DIPL. Otton. III. 278 p. 703,14 Leo, -us sanct? apostolic? sedis {de 60

eodem:

p. 700,27.

703,32. 339 p. 769,21).

LIUTPR. h i s t . 9

p. 166,5 Andreas -us. LEG. Lang. p. 664,20 tertius iudex est -us, qui praeest tributis {cf. p. 663,14. v. et infra p. 877,24). ORD. coron. imp. 14,1 recipitur . . . uxor eius (imperatoris) a dativo iudice et archario. CHART. Ital. Ficker 127 p. 169,4 ego Gregorius de Primicerio archarius iudex . . . confirmo, 65 ß aliarum ecclesiarum: ODO GLANN. Maur. 29 Othbertus, qui eodem tempore ecclesiarum eiusdem loci -us erat, bpubi.: ALCUIN. epist. I1 IUT- regalis palatii -o Megenfrido. CHRON. Median. 12 p. 92", 18 duo pondo auri appendit coenobium archariis gazae imperatoris. CHART. Babenb. 36 70 decrevimus (sc. Heinricus dux) burgensibus . . . remittere vinum . . . et quod pro ipso inferebatur archariis nostris. 3 (arcae) custos - (Schreins-) Wächter {cf. GLOSS. I 261,1 [LadnerJ

875

1. ARCARIUS -

St.-S. -us muntporo. 2 7 , 1 1 archarius patronus): S I C A R D . chron. a. 875 p. 156,17 qui (episcopus) corpus martiris . . . Cremonam portavit et archarium instituit. 2. a r c a r l u s v. arcuarius. A r e a s (Arch-), -adis m. ('Apxá?) Arcadiae incola Arkadier (sc. de homine integro; cf. Verg. eel. 7,4 -es ambo) : C A R M . de Cass. 7 3 -s mellifluus (sc. Cassianus). 2 8 8 -es ambos ( C A R M . de Quint. 4 1 ) . C A R U S Clem. 9 6 pius Clemens, mitis, largissimus -s. * a r c a t o r , a r c a t u s v. *arcuator, arcuo (-tus), a r c e l l a (arch-), -ae f . (parva) cista, (parvum) scrinium - (kleiner) Kasten, (kleiner) Schrein : 1 proprie de receptaculo: 2tpecuniae, rerum pretiosarum: V I T A E patr. Iur. 3 , 2 2 cellam, armarium -amve nullus illic omnino habuit umquam. H A R I U L F . chron. 3 , 2 8 p. 1 6 4 , 9 c u m suam -am (arch- var. I.) . . . Bernardus aperuisset (syn. arcae). C H R O N . Ebersh. 3 5 p. 4 4 9 , 4 2 -e . . . securibus effringuntur (syn. loculis). V I T A Ermin. 26 in archellam oblationum mittere nummum. b mortuorum, reliquiarum: O R D O Rom. 2 3 , 1 5 ponunt eam (crucem) super -am. T H E O D . T R E V . transí. Celsi 17 glebam beati Celsi . . . in -a quasi in quodam divinarum opum gazophylacio collocare. I N V E N T , sang. dorn. (MGScript. X V p. 923,39) invenerunt. . . marmoream -am eqs. ibid. p. 923,56 -am fabrefactam, plenam reliquiis saneti Oswaldi. 2 translate: A N N A L . Otak. a. 1 2 7 1 p. 1 8 7 , 2 4 in -a memoriae . . . verbum salutis conservare.

ARCEUTHIS

876

satilpogo (162,8 arces. 293,24 arctolus. 561,32 arsilùn). ibid. al. v. et 1. *arco. arceotide, a r c e p t i s v. arceuthis. a r c e r s i o v. arcesso. * a r c e s v. *arceolus. 5 a r c e s s i o vel a c c e r s i o , -onis /. 1 advocatio - das Herbeiholen, Berufung: H U G E B . Wynneb. 1 arcessione . . . episcopi nostri ad . . . meritorum profectionibus inhiando properabat. 2 de morte i. q. revocatio - Abberufung : C A E S . H E I S T . mirac.I 11,4 P- 272,34 accersionis suae hora. 10 a r c e s s o , -ivi, -itum, -ere et saepius a c c e r s i o , -i(v)i, -itum, -ire. script.: arcess(o) rarescerevid.posts.IX. arcersi(o): I. i8sqq. form. (cf. G O D E S C . S A X O gramm. 2 p. 478,nsqq. 'arcesso' et 'lacesso' tertiae sunt coniugationis . . .; sed quia frequenter in nostris invenitur auctoribus 'accersire' eqs.) : 15 a r c e s s o (coniug. IV.) : inf. praes. -ire: l. 33. adde GLOSS. I 32,4 St.-S. imperf. -iret: l. 53. accersio (coniug. III.) : imperf. -retur: l. 24. plusq. -rserat: l. 25. a r c e r s o : inf. praes. -ire: l. 33-59- adde V I T A Pirmin. I 6. perf.: -ivit: l. 44. -erserunt: l. 43. -itum: 20 l. 34sq. depon. : l. 24.

I strictius i. q. accire, advocare - holen (lassen), herbeirufen: Kgener. : B E D A hist. eccl. 5,20 p. 331,31 cantatorem . . . ad se suosque instituendos accersiit episcopus. A R B E O Corb. io ln - ut virum Dei . . . Pippinus ad se veniendi accer25 seretur obtutibus. Emm. 11 presbiterum . . . ad se accerserat (accesserat Al, accersierat A2a.3.4a). A N N A L . Einh. a. 785 p. 71,13 ad eos (Saxones) accersiendos . . . Amalwinum dire* a r c e l l a r i s , -e. reliquiis condendis aptus - als Reliquiar xit rex. G E R H . A U G U S T . Udalr. I 21 p. 407,36 accersita imdienend, Reliquien-: A R N O L D . R A T I S B . Emm. 2 , 3 9 p. 5 6 8 A , 3 2 peratrice. V I T A Theog. 2,14 p. 473,24 Theogerus . . . discisarcofago lapideo iussit -e vel sepulchrale scrinium inmitti 30 pulum . . . accersiens. H E L M , chron. 43 p. 86,32 sacerdos ligneum. (aeger) misit ad accersiendos sacerdotes. saepe. B c. colore a r c e l l u l a , -ae f . (parvum.) scrinium (kleiner) quodam: 1 c. sensu alliciendi: I O N A S B O B . Columb. 1,17 Schrein: I O H . W I R Z . descr. 1 6 p. 1 6 5 , 5 sacrum divi Charitop. i85,8feras,bestias ac aves arcessire(arcersire, accersire var. nis martyris corpus . . . integrum in quadam lignea -a reconI.), p. 186,2 de arduis arborum culminibus arcessitum (arcerditum. Ladner 35 situm, accersitum var. I.) exquirium. W A L T H A R I U S 421 volua r c e l l u s v. aucellus. a r c e n t e l l a v. argentina, cres. 2 c. sensu auxiliandi: B E D A hist. eccl. 5,24 p. 352,29 Ana r c e n t e r i a v. argentarius. gli a Brettonibus accersiti (arcesiti M). H E L M , chron. 34 p. 67, arceo, -ui, -itum vel artum, -ere. script, arch-: C O N C . 29 direxit nuntiosad accersiendum ducem Magnum et fortissiMerov. p. 93,12 (var. I.). v. et l. 51. form, coniug. IV.: mos Bardorum. al. 3 c. sensu moriendi: B E D A hist. eccl. -ire: G L O S S . I 2 6 , 7 St.-S. v. et. I.51. -iri: C O N C . Merov. 40 2,17 p. 119,31 (epist. papae) dum quis eorum de hoc saeculo p. 1 0 1 , 1 5 . -iens:/. 53. -it: G L O S S . I 2 6 , 3 St.-S. codd. a. b. ad auctorem suum fuerit arcessitus. G iur. et canon. : -ivit: G L O S S . II 2 4 8 , 3 2 St.-S. 1 citare - vorladen: T R A D . Frising. 401® p. 345,12 (a. 818) 1 coercer e, constringere - innehalten, zurückhalten: episcopus et Luitpaldus arcerserunt illos homines, qui hanc a.proprie: C O N S T A N T . A F R I C . grad. p. 3 6 5 , 9 fluxum sanguicausam optime noverant. 438 p. 377,15 episcopus arcersivit nis -et balaustia. A C T A imp. Winkelm. I 3 2 p. 2 3 , 2 5 fecerunt 45 eum ad se. C O N C . Karol. app. i o p. 856,36 nec présumât murum . . . ad -endum flumen. b translate: a regere episcopus . . . abbatem ad se pro quibuslibet negotiis leiten: W A L A H F R . Wett. 4 9 cuncta sacris sub legibus -ens arcessere nisi sinodi gratia. D I P L . Otton. I . 367 p. 504,14 (gloss. R : constringens) pater, ß p u n i r e - b e s t r a f e n : St kiwi. accersito episcopo, cur hoc presumpsisset, percunctavimus. ord. Teut. p. 79,42 articuli incidentem certo . . . penitencie L A M B . H E R S F . annal. a. 1072 p. 137,27 ad curtim regiam, limite non -entes. 2 abstinere, prohibere - fernhalten, hin50 ut causam diceret, accersiebatur dux. al. 2 adhibere, invidern: ^.proprie: C O N C . Merov. p. 2 1 2 , 1 7 ut sacerdotes loci tare - heranziehen, einladen: C O N C . Merov. p. 168,6 si illos . . . ab ipsis atriis vetare debiant et -ere (archire A V). placuerit episcopo, ut secum ordinarium iudicem . . . in A L D H . virg. II 1 4 0 4 limpida sed tenebras -bant lumina furaudientiam eorum arcessiret. T H A N G M . Bernw. 16 archievas. R H Y T H M . 1 4 9 , 9 9 nocturno tempore -iens membra mollipiscopus accersitur (sc. ad consecrationem). C H A R T , march. mine. A G I U S vita Hath. 6 ut, cum a laneis ad carnem vesti55 Misn. ILL 289 propter quos eos (advocatos) accersiri contimentis . . . alias -ret, ipsa laneum haberet. C H A R T . Raitenh. gerit. C H A R T . Port. 252 presentibus eis et ad hoc testibus 96 p. 94,5 -entes ab eis violentorum . . . oppressionem. al. accersitis. al. 3 convocare — versammeln: C A P I T . reg. E X per compar. : R U O T G . Brun. 3 7 - ut quasi saga cilicina deforis Franc. 169 p. 339S,24 episcopos et . . . praelatos . . . ad te violentiam tempestatum -rent. expeliere vertreiben: (sc. archiepiscopum) arcersire. S T A T U T , ord. Teut. p. 9 2 , 4 H R A B A N . carm. 8 2 , 5 , 2 ex insanis foras -ent Petrus et Marcel60 infra quem (terminum) fratres ad eleccionis negocium linus vim horrendam daemonis. P O E T A Saxo 2 , 4 3 -endos . . . necessarii valeant accersiri. al. 4 in iudicium vocare, regni de finibus hostes. b translate: R H Y T H M . 1 , 4 , 2 per accusare - vor Gericht ziehen, anklagen: A N S E L M . L E O D . cultum artus ( Medardus) igne mundi iugisprevigiliis. A L D H . gest. 19 p. 199,13 ut reginam Tietbirgam arcessant adulterii epist. 9 p. 501,7 quis . . . labor existens ab ilio vos antistite seaccusatores. parans -at? E K K E H . IV. pict. Mog. 7 6 5 quibus (carcere et morte) -ar. al. c. inf. : A E T H I C U S I S T E R 9 0 p. 6 9 , 1 7 nec me II latius: A convertere - lenken: H U G E B . Willib. 5 laudare -as . . . Cyprum. W A L T H . S P I R . Christoph. II 2 , 9 5 . 6 5 p. 102,25 ut omnium amorem seu timorem in ipsum provo3 inicere, immergere — hineinwerfen, versenken: H U G E B . cando arcessivit (accersiret 3.4.4"). B adducere - veranWillib. 4 p. 102,6 cum fiamma proiectum atque in mare arcilassen: H U G E B . Willib. 5 p. 1 0 4 , 1 5 illum . . . rogando seu tum (coniectum 4) et tunc iterum de mare proiectum in aridam preeipiendo arcessivit, ut ad saneto Bonefatio veniret. pumicem. 70 a r c e t t e s v. arceuthis. a r c e u t h i s (areept-, arciatitus, arc(h)iotid-, a(r)niotid-, • a r c e o l u s (arces, arctolus, arsilùn) subst. (arcus) pars artiotid-, arcettes, aspalitum sim.), -idos subst. (àpxsuiKç) sellae curvata - Sattelbogen : G L O S S . III 6 2 3 , 1 6 St.-S. -us [Prinz]

877

ARCEUTHIS -

baca iuniperi, iuniperus - Wacholderbeere, Wacholder (Iuniperus communis L.; cf. Marzeil, Wörterb. di. Pflanzennam. II. p. ioj2sqg.) : P A U L . A E G I N . cur. 249 p. 190,6 arceptidos (3,74,4 àpxcuiHSciv) fructum. A N T I D O T . Berolin. 21 p. 72,3 arciotitus, cimino, bagas lauri. A N T I D O T . Bamb. 12 cardamomi, artiotidon, piper (28 archiotidon). 33 arciotidis carne, id est semen iuniperi. R E C E P T . Bamb. 59 archiotedas, hii sunt bacas iuniperi. T R A C T , de caus. mul. 29 arciatitus, salviola. P U L V I S contra febr. p. 23,18 aitiotidus c h r a n e u u i t o ( G L O S S . I L I 548,65 St.-S. arciotidos crenwitber [¿]). G L O S S . I I I 99,58 St.-S. arciotida w a c h a l t s b e r e (518,8 anotides. 536,17 arnotide). 469,12 artiotidon, id est baca iuniperi, r e c h i l t e r (52,34 artiotidas rekoltsber [E~], 469,33 arcettes. fort. add. : IV 363,9 aspalitum recchelterboum). A L P H I T A I p. 278,9 arceotide, iuniperus idem ( I I p. 14,8). al. 1. a r c h a v. arca. 2. *archa f. (cf. àpxh, «PX°?) dominatrix - Herrscherin: CARM. de temp. rat. 476 -a . . . Alexandria. •archadius, -i m. (arab. kadl, cf. Lokotsch, Etym. Wb. d. Wörter orient. Urspr. nr. 984) 1 iudex, praefectus Richter, Vorsteher : A N N A L . Ianuens. I p. 10,21 miro, domino bellatorum, et -o, domino mercatorum, omnia . . . narraverunt Saraceni, per confusionem i. q. arcarius - Schatzmeister (cf.p. 874,55) : G O D E F R . V I T . panth. 32,11 p. 304,13 (ree. D) tertius iudex palatinus ecclesiae Romanae est -us, qui preest tributis. 2 episcopus Saracenorum - geistlicher Würdenträger der Sarazenen : OLIV. hist. reg. 8 p. 92,11 ammiratum urbis et -um, episcopum perfide gentis (ex Fulch. hist. Hieros. 2,g,y). archangelicus, -a, -um. (àpxayY E ^ tx °?) script, arca-: 1.45. 1 adi. : qui archangeli (-orum) est - Erzengel- : N O T K E R . B A L B . hymn. p. 24 Gabrihelis -o . . . oraculo. E K K E H . I V . bened. I 37,54 turm?. 2 sub st. fem. ; a urtìca maior — große Brennessel ( Urtica dioica L., cf. Fischer, Pflanzenkunde, p. 287) : G L O S S . I I I 525,36 St.-S. -a grozenezele (536,9. cf. I. 38). b urtica minor - kleine Brennessel (Urtica urens L., cf. Fischer, op. cit. p. 287): G L O S S . I I I 549,22 St.-S. -a groznezzele (a), aiternezzel (b). c lamium - Taubnessel (Lamium album L., cf. André, Lex. bot. p. 38) : A L P H I T A I I p. 14,11 -a vel barba anglia, g(all.) archangle, angl. ded[e]netle (cf. p. 111,9 marrubeum album, -a idem eqs.). d eupatorium - Odermennig (Agrimonia eupatoria L., cf. Marzeli, Wb. dt. Pflanzennam. I. p. 13g) : G L O S S . I I I 533,19 St.-S. agrimonia -a odermenie. A L P H I T A I p. 278,8 arca-a, agrimonia, lappa inversa idem. a r c h a n g e l u s , -i m. (àpx,27 concavum . . . est in interiori -us et convexum in exteriori. p. 30 a ,30 signato -u (p. Ttepiipepo0?) inter A et B litteras et subtensa sibi chorda, quae est linea secundum A et B. p. 30 b ,22 infiniti possunt -us (p.2jia,g rapupspeis) describi inter quaelibet duo puncta. ibid. al. 2 de certis lineis curvis: a de circulis meridianis: A L B E R T . M. meteor. 1,3,1 p. 499b,5 dicitur . . . -us meridiei -us ille, qui a polo septentrionali incipit eqs. veget. 2,71 -us meridion a l s (pol. 7,5 a p. 663h, 10). b de cursibus planetarum, signorum: A L B E R T . M . animal. 5,46 circa quantitatem spatii et -us, super quem coniunctio fit minor lovis et Saturni de novo signo in novum signum (cf. 5,53). veget. 2,69 quae (signa) . . . se intersecant in -ubus (2,75). c de rotunditate lunae: A L B E R T . M . cael. 2,3,8 p. i88 b ,36 versus inferiorem -um lunae. d de lineis trìgoni: A L B E R T . M . veget. 2,70 cum figura trigoni sit duorum generum, rectilinea et ex -ubus composita, transfertur adformas plantarum : A L B E R T . M . veget. 2,72 figuratur trigonus ex -ubus tribus, qui . . . lumine suo talem plantis imprimit figuram. v. et I. 46. e de lineis curvis astrolabiorum, horologiorum: G E R B . ( ? ) astrolab. 1 1 quantus est -us a priori loco usque ad secundum locum Almeri, ipse est orbis, quem quaeris. H E R M . A U G I E N S . util. astrolab. 2,1 p. 405° eius (quartae partis circuii in instrumento horologico) . . . -um, id est curvam lineam, in tria partior. f de partibus abaci in curvaturas exeuntibus (cf. M. Cantor, Vorl. über die Gesch. der Math. 1.1880. p. 770) : Ps. ODO C L U N . abac. p. 296^33 ars dispositione -uum distincta ab uno surgens usque ad infinita per denarium numerum accrescit (p. 296b,4sq.). M A T H E M . var. Bubnov p. 292,5sq. sit tale dividendum, quod supervadat -us divisorum ; dehinc dissipetur x a maximo dividendorum in inferiorem -um eqs. al. D bot. i. q. pars curva plantarum - bogenförmiger Pflanzenteil : F R O U M . carm. 11,31 salictifoeturampecudissecuri pellimus-us (i. in-used.). A L B E R T . M . veget. 2,104 folia perfectarum plantarum . . . figuram habent, quae componitur ex duabus aequalibus proportionibus duorum -uum. 2,105 ex extremitate -us folii eqs. ibid. al. E anat. i. q. pars curva corporis - bogenartiger Körperteil: G I S L E B . E L N . inc. 3 , 1 1 3 genuum . . . -us. C A R M . Bur. B 67,3h,6 " u s supercilia discriminant gemelli. A L B E R T . M . animal. 1,276 directo -u . . . porrigitur costa. 1 , 3 1 1 ad fornices sive -us mandibulae. ibid. al. F mus. i. q. instrumentum, quo imposito chordae sonant Bogen eines Saiteninstruments : H I E R . M O R . mus. 28 p. 289,3 viella, cum -u tangitur. p. 289,9 quis • • • tangat cum -u primam chordam. G techn. : 1 pars curva (vasorum, coronae sim.) - bogenförmiger Teil (an Gefäßen, Kronen u. ä.) : med T H E O P H . sched. 3,59 - in ipsa rotunditate vasis fiant quatuor -us in supremo modice produeti. 3,60 p. 255,19 pertrahe in singulis frontibus (turibuli) singulos -us et. . . sub singulis -ubus . . . singulas valvas. al. H O N O R . A U G U S T , gemm. 1,224 -us super coronam curvatur. A R N U L F . S A G . invect. 3 p. 94,27 inferior . . . pars amphorae cancellatis -ubus undique perforata. 2 arco - Sattelbogen: F R I D . I I . I M P . art. ven. 2 p. 221,16 aeeipiens -um seile anteriorem cum manu sua. 3 folium pergamenae, plicatura - Pergamentbogen (cf. P. Lehmann, ZentralblBibl. 53.1936. p. 346) : N O T A marg. cod. Monac. 6295 f. 154* (s. X I . ) deest -us. C O N R . M U R . ( ? ) carm. (AnzDtVorz. N.F. 19. 1872. p.314) libris aptaturpellis vituli: primo quadratur in -us, -us iunguntur in statione pari. 4 instrumentum fabricatum ad praeparandum cottum - Vorrichtung zum Spinnen von Baumwolle : R Y C C A R D . chron. a. 1232 p. 183,20 (decret.) de -u coctonis idem servabatur (cf. [Sroder]

9ii

notam ed.). 5 curvatura rotae - Felge: ALBERT. M. eth. 8,1,1 p. 5 ió b ,42 volubilem et rotundam esse fortunam asserunt et in quolibet -u pressam et prementem. H geogr. i. q. flexus fluminis - Flußwindung: CHART. Rhen. med. I 378 p. 436,18 (a. 1084) ad -um Olivie ultra aquam iuxta viam duo morgani. 2. *arcus v. *archos. arcutus v. arguo. ardalio, -onis m. (àpSaXo? accedente vi vocis q. e. ardere, cf. I. 13) 1 ganeo - Schlemmer {cf. GLOSS. I 38,1 St.-S. -o farslintanti. ILL 350,2 -O lekkere): NIVARD. Ysengr. 4,481 -o demens, . . . te . . . exocula. 2 qui cibum assat - einer der brät: GLOSS. III 428,51 St.-S. -o pratere. 3 fumarium Rauchfang, Schlot: GLOSS. III 224,55 St.-S. -o slàt. v. et *ardaria, *ardorium. *ardalius, -a, -um. {cf. ardalio) vorax - gefräßig: EUGEN. VULG. syll. 30,9 relliquias musca roserat -a (v. notam ed. p. 4ogsq.). • a r d a r i a subst. {cf. ardere) fumarium - Rauchfang, Schlot: GLOSS. III 210,46 St.-S. -astat (¿.slat ed. in nota), v. et ardalio, *ardorium. • a r d a s t u s v. *adrastus. ardea, -ae f . script, -dua: I. 27; cf. I. 24. adde GLOSS. I 343,10 St.-S. etym.: ALBERT. M. animal. 23,20 quia alte volat, dicta -a, quasi ardua (ex Isid. orig. 12,7,21) ; . . . alii autem dicunt -am dictam ab ardendo, quia stercus eius adurit hoc, quod contingit eqs. erodius - Reiher {cf. GLOSS. ILL 22,17 St.-S. -a [-dua A7] haigir. IV 219,8 alcedo vel -a vel tantalus heigro) : 1 gener. :

5

10

15

20

25

EUGEN. VULG. syll. 3 1 ^ 5 , 2 r a u c e s o n a t . . . - a . EGBERT, f e e .

rat. 1,484 -a nomen avis, nomen de ventre cacatrix (r/. 1,1522). 30 BERNH. PROV. c o m m . 6,2 p . 2 9 1 , 6 a d e p s - e . . . v e l . . . o v a

vel caro comesta . . . in passionibus membrorum spiritualium m u l t u m c o n f e r u n t {cf.

912

1. ARCUS - ARDEO

THEOD. CERV. c h i r u r g . 4,5 p . L 8 I H

cum axungia anseris vel -ae). ORIGO Suev. 9 (ed. Hirsch, Sachsengesch. d. Widuk. p. 159) mittens Witto accipitrem ad irretiendam -am. CARM. Bur. B 133,4 -a (gloss. B: raeiger) vel turtur. IOCALIS 250 -a sublime volitans. ALBERT. M. animal. 2,107 quae (aves) habent longum Collum sicut grus et -a. 8,23 genera . . . -arum sive ardyolarum, quas Graeci aradyon {p. 6ogb,2i ¿pcoSiüv) vocant, sunt tria, et primum quidem genus quidam Graecorum vocant kalohoz {p. 6ogb,22 TzèìXoq), alii autem suasper; secundum autem quidam vocant lantoz {p.6ogb,22 Xeuk&q), alii autem leugon; tertium vero quidam vocant astariez {p. 6ogb,22 àaTepia?) et alii iapeleon. 8,24 aput nos autem genera -arum sunt quidem tria, quorum duo sunt cinerei coloris, magnum videlicet et parvum, et tertium est album sicut nix. 8,71 quaedam illarum (avium) . . . venantur in aquis non natando, sed peditando sicut -a. ibid. al. alleg.: HRABAN. univ. 8,6 p. 246A -a . . . potest significare animas electorum. per compar.: NIVARD. Ysengr. 5,885 vocis ut -a clar? . . . sonat abbas (quasi alter lupus). VITA Mariani 1 ne videamur aborigines sicut vultur et -a, quorum ortus et exitus soli Deo cognitus est. 2 spec, (cf. H. Suolahti, Die dt. Vogelnamen, igog. p. 377SQ9•) •' a erodius einereus - grauer Reiher, Fischreiher (Ardea cinerea L.) : v. I. 41.46. b erodius albus - Silberreiher (Herodias alba L.) : v. I. 43.47. c erodius stellatus - Rohrdommel (Ardea stellaris L.) : v. I.44. d cochlearium Löffler (Platalea leueorodia L.) : ALBERT. M. animal. 23,21 -arum aput nos tria inveniuntur genera . . ., tertium habet longius Collum et rostrum ante rotundum sicut circulus super circulum, et ideo coclearium vocatur et est totum album. *ardenia v. *ardevia. *ardennana subst. vel adi. (orig. inc.) species lapidis - eine Steinart: MAPPAE CLAVIC. 258 viridi vitro, cupro mixto, superfundas contusam petram -am. ardeo, arsi, arsum, -ere. depon.:p. gi2,22sqq. \ intrans, i. q. flagrare-brennen: K proprie: \ flammis correptum esse, (ex)uri — in Flammen stehen, (verbrennen: a subì. anim. : v. gener.: LEX Sal. Merov. 16,1 si quis casa . . . incenderit. . ., et si aliquis intus -serit. ALDH. ad Acirc. 26,4 nec crepitante foco . . . -o (sc. salamandra).

35

BONIF. epist. 73 p. 150,27 laudabilis mulier . . . esse iudicatur, quia . . . in uno strue pariter -at cum viro suo. HROTSV. Gong. 407 inter frigoreas -ens comperit coniunx lasciva undas, quid posset . . . dextera . . . Dei. al. ß eccl. : AGIUS epic. Hath. 561 -surumne putatis eum, cuius pia facta . . . stant A sine fine ? CARM. imag. 3 ,3,i spiritus hos (apostolos) edocens linguis hic -et et igne (cf. Vulg. act. 2,3). EKKEH. IV. pict. Mog. 864 -et et -bit satanas semperque dolebit. GODESC. BENED. Anast. 15 mulier . . . clamare cepit demoniaco more se -ere. VITA Norb. I 10 p. 681,10 clamabat daemon: en -o, en -o, en morior. b subi, res: a. gener.: COMPOS. Luc. P 3 1 si plus -serit i g n i s (HRABAN. carm. 39,89,4 i. sulphureus). LEX Alam. 2,2 si . . . ilia carta . . . -serit. 76,1 omnia, quid ibidem -sit (-sa fuerit, -serit, -serunt var. /.), . . . restituât {cf. LEX Baiuv. 1,6 p. 274,7 quicquid in ilio incendio -serit). EBERW. Symeon. 5 ubi s. Moyses -entern vidit non -ere rubum (cf. Vulg. exod. 3,2). BERTH.(?) annal, a. 1077 p. 301,18 incendiis -ere et fumare regionem depopulatam. THEOD. PALID. annal, a. 1129 in occidentis partibus viris . . . capilli circa capita . . . -ere ceperunt. ALBERT. STAD. annal, p. 347,38 terra circa Bremam -sit graviter in aestate fervida fere per mensem, saepe. usu depon. : CHART. Ital. Ficker 6 p. 8,23 (a. 806) quando . . . domus sancti Zenonis -sa est {cf. p. 8,32 per praeceptum . . ., quod -sum est). WIDUK. gest. 3,39 Rainesburg pene omnis proxima nocte -sa (concremata B1. C). v. et 1.14. ß eccl. : WALAHFR. Gall. 1,34 duo cerei in loco sepulturae . . . non deficiendo -bant et -endo non deficiebant. TRAD. Scheftl. 2 i l delegavit mansum . . . ea conditione, ut semper . . . in ipso monasterio -at lumen die ac nocte {cf. CHART. Carniol. II 56 quod . . . duo luminaria coram altari . . . -ant et luceant. CHART. Brixin. 81 p. 89,31 ad lumen perpetuo ibidem . . . -endum). al. y medic, i. q. gangraenä laborare - an kaltem Brand leiden:

CONSTANT. METT. A d a l b . 14 p . 6 6 2 , 5 1 q u a

(clade)

manibus pedibusque -entes miserabili poena . . . confluebant. GESTA Vird. cont. I 2 p. 46,8 coepit -ere pes. 2 candere, fervere - glühen, heiß sein: COMPOS. LUC. R 20 ostria . . . decoques in fornace, donee -at et fiat pulvis. METELL. Quir. 3A,8 -ent axe rotae verbere concitae. conflari 40 schmelzen: COMPOS. Luc. I 30 debeat aurum -ere in ipsa fornace. MAPPAE CLAVIC. 58 argentum confia et, cum -serit, adice sulfur. 3 fulgere, lucere - funkeln, leuchten: WANDALB. mens. 305 - e t . . . Scorpius. HROTSV. prim. 195 sub noctis ciaras tenebris -ere lucernas . . . videre subulci. 45 ANNAL. l a c . L e o d . a . 1144 ( M G S c r i p t . X V I p . 6 4 0 , 5 1 ) c o metes -et. B translate vel in imag. i. q. (animo) incendi, exardescere - entbrennen, brennen (auf), erglühen: 1 gener.: HUGEB. Wynneb. 7 p. 112,16 ille, qui prius zelo rigoris -bat. AMALAR. interpr. 8 in dilectione. ibid. : in dilec50 tionem proximorum. off. 2,1,12 in Marte. WALAHFR. carm. 8,7 amor -et . . . animis. 20,30 -ere videt casto in amore animos. 21,15,3 commotum scelus -et in . . . pectoribus. WALTHARIUS 864 sitis . . . habendi. RIMB. Anscar. 13 55 p. 35,20 ferventissimo . . . desiderio. WIDUK. gest. 1,34 p. 47,25 quo eius (Dei) amore -as et ardore ipsius amoris ... eius patrocinium merearis. 2,15 p. 79,18 cupiditate. BRUNO QUERF. fratr. 2 p. 718,32 Dei amore totis ossibus -sit. HILDEG. e p i s t . I I 5 p . 3 3 7 , 3 3 i n i m p u d i c i t i a . al.

c.

(acc.

c.) inf. : WALTHARIUS 1368 - b a t . . . infligere vulnus. HROTSV. Gall. I 13,7 me ipsum . . . saneto viro . . . sodalem -o associatum iri. THANGM. Bernw. 34 Italiam . . . adire, al. 2 c. colore quodam: a irasci - zürnen: ALCUIN. epist. 248 p. 401,13 episcopus multum -et super nos. b furere rasen: WALTHARIUS 854 infelix . . . -sit . . . venis laudem 65 captare cupiscens. C afflatum esse - begeistert sein: CAND. FULD. Eigil. II 14,101 gaudent . . . simul -entque tuendo. I I trans, (cf. D. Norberg, Synt. Forsch. ig43p.l83sq.; v. et supra l. 22sqq.) : A proprie i. q. comburere - verbrennen: 1 obi. homines: AUDRAD. carm. 3,232 septem 70 germanos -sit praesul. refl.: LAND. MEDIOL. hist. II 17 p. 28,4 -e te cum Dei maledictione. 2 obi. res: LEX Sal. Merov. 76 (ree. B) quicumque domum alienam -serit. [Srodtr}

60

ARDEO - ARDOR

913

COMPOS. LUC. U 29 donee -etur ipsud argentum bibum. BONIF. p a e n . p . 4 3 5 , 1 6 si g r a n a - s e r i t . MILO c a r m . 3 , 4 , 1 , 5 2

Domini t e m p l u m . . . ignibus -sit Nabugodonosor (3,4,1,203. c f . 3,4,1,59 urbem). GESTA Camer. cont. II F 295,3 villas. HERACLIUS II 7 p. 57,17 accipe limaturam cupri et -e earn, quousque pulvis sit. al. absol.: CHART. LUX. II 156 p. 174,9 (a. 1223) aisantias . . . edificandi et -endi . . . in nemoribus nostris concessimus eis. B translate i. q. (vehementerj cufiere, amare - (heftig) begehren, lieben: LIUTPR. antap. 4,3 Albericus . . . Romam, . . . quam nimis -bat, non tradidit. 4,14 tres concubinas . . . turpissimo amore -bat. HROTSV. Gong. 356 clericus audax -bat propriam plus licito dominam. FROUM. carm. 10,40 servorum, qui vos (sc. Deum) famula-

5

- b a t . MARC. VALER, b u e . 2 , 4 q u a (fiamma)

. . . superbus

10

15

Iarbos Eufilen -bat (cf. Verg. ecl. 2,1). al. adì. 1. ardens, -entis. I firofirie: A flagrans, flammis correfitus — brennend, in Flammen stehend: 1 gener. : HROTSV. Sap. 5,11 -bus rogis. THIETM. chron. 4,68 in hanc 20 -em . . . foveam. HILDEG. caus. 2 p. 136,28 ignis -ium montium.

OTTO

FRISING.

gest.

2,21

p . 125,36

faculae.

2. a r d e n t i a , -ium n.fil. incendia, ignis — Brände, Feuer(sbrunst) : BARDO serm. p. 332,8 sunt . . . Cherubym incendia, Seraphym -ia (cf. Vulg. Hebr. 1,7). ANNAL. Iac. Leod. a. 1089 (MGScript. X V I p. 639,36) pestilentia terribilis et multiplex -ium. CHRON. Camer. 3,13 plaga . . . -ium. adv. a r d e n t e r . 1 acriter, studiose, vehementer - feurig, eifrig, heftig: RIMB. Anscar. 3 p. 24,11 bonis . . . operibus . . . - i u s i n h e r e r e . HROTSV. P e l . 2 0 6 - r a m a r e . EPIST. T e g . I 3 2

m i n e d u l c i t e r - e n t . BRUNO QUERF. f r a t r . 7 p . 7 2 4 , 1 3 q u i . . .

monachicum habitum, heremum et martyrium toto desiderio

914

eo -ius . . . gratiam . . . habere . . . sitimus. THIETM. chron. 3,9 Waldo -cius insequitur hostem. CHART. Carinth. V 362 -cius queritando. al. -2 clare - deutlich: ANON. Has. 39 nisi Deus . . . -r ostenderet. a r d e o l a (-dyo-), -ae f . erodius - Reiher: ALBERT. M. animal. 8,24 dicit . . . Aristoteles, quod unum genus ardyob larum ( / . 6og ,2l èptoSiòiv) est, quod kalaoz (fi. 6ogb,23 izsXKoq) vocat. 23,20 ardea, quam quidam -am, quidam autem tantalum vocant. v. et I. 57. fi. gn,3g. • a r d e o s subst. (fort, corrufit. ex ami, ameos) careum — Wiesenkümmel ( Carum carvi L., c f . Mar zeli, Wb. dt. Pflanzennam. I. fi. 8s6sqq.) : ALPHITA I p. 284,15 ciminella, biperdium, -eos idem. cf. ami fi. 558,64sqq. a r d e s c o , -ere. (animo) incendi, exardescere - entbrennen, brennen (auf), erglühen: HROTSV. Pafn. 1,21 in eius (Dei) amore -it. Bas. 38 infelix, spiculis perfossus amoris, quo magis -it, tanto plus corde tabescit. CARM. Bur. B 151,2,7 -unt iuniores hoc in tempore. HIST. Frid. imp. retr. p. 34,32 Mediolanenses . . . super opprimendos Laudenses nimium -bant (ardebant var. /.). seq. inf.: HROTSV. Pel. 357 -ens turba fidelis sancti mercari corpus amandi. adi. a r d e s c e n s , -entis. 1 firofirie: a flagrans - brennend: ALDII. virg. II 1758 rogus -s. b fervidus - glühend : ALDH. ad Acirc. 60,3 ignibus -s lebes. 2 translate i. q. (animo) incensus - entbrannt: POETA Saxo 3,458 -s Christi . . . intus amore martyr. *ardevia (-enia, -isia) subst. (orig. inc., ni cohaeret c. àxaXY]9Y); cf. Corfi. gloss. Lat. ed. Goetz III5S7, ig aedivis. 617,9 aedefis. al.) semen urticae - Nesselsamen : GLOSS. III 525,30 St.-S. -a nezelsam. 535,20 ardenia nezelsame. 536,11 ardisia nezelsame. 548,I4 6 acantumnezzelsame, -a idem. *ardica (-rti-), -ae / . (vàpS-r)?, rfjv [v]àpib]xa) fiorticus ante ecclesiam sita, fiaradisus - Vorhalle der Kirche, 2 Narthex (cf. LThK. VII. igÓ2. s. v. narthex): AGNELL. lib. pont. 8 aedificata est iam dicta basilica iuxta -am beatae Eufemiae (cf. Testi Rasfioni ad l.). 30 p. 294,1 introeuntes vos intra -am beati Petri apostoli. 102 sepultus est . . . in -a beati Apolinaris. al. (v. ind.). SALIMB. chron. p. 167,5 uxor . . . mortua est et sepulta . . . in ecclesia sancti Vitalis in artica apud Ravennam. a r d i l l u s v. arietillum. *ardio, -ire. (germ. *hardjan, cf. v. Wartburg, Frz. etym. Wb. XVI. fi. l$$sq.) corroborare, affirmare - (die Wahrheit) erhärten, beweisen (cf. Brunner, Rechtsgesch. 2II. fi. 5Ó2sq.) : LEG. Lang. p. 433 a ,35 falsa est ipsa carta.:: vis ei -ire ? p. 575^,37 vis ei probare (-ire var. I.) ? cf. *adardio.

al. 2 eccl.: CAND. FULD. Eigil. II 25,13 fortis et -s ultimus ille dies. HRABAN. carm. 9,41 Tartarus. REGINO syn. caus. 2,413 debent . . . sacerdotes . . . lucernas -es . . . tenere, quas 25 in conclusione anathematis vel excommunicationis proiieere debent in terram (cf. BERTH. [?] annal. a. 1078 p. 308,21 candelis -bus ab apostolico . . . in anathematis . . . complementum canonice in terram missis et extinetis. BERNOLD. CONST, c h r o n . a . 1085 p . 4 4 3 , 1 5 . al.; de re c f . E. Wohl- 30 haufiter, Die Kerze im Recht. 1940. fi. H3sqq.). al. fier comfiar.: THIETM. chron. 7,56 lampas -s (cf. Vulg. loh. 5,35), Woitegus. B fervidus, aestuans - glühend, heiß: I gener.: COMPOS. Luc. B 27 metallus -s sintillas dimittit. ALDH. virg. II 1206 -em . . . lumine solem. 2781 Quintiiis. 35 WALAHFR. hört. 140 -i sartagine (gloss. L : in gluentero fannum). HERACLIUS II 53 super tegulas -es. al. 2 medic.: HILDEG. phys. 1,173 QUI " e s febres habet, id est brinnende fiber. C fulgens - strahlend: WANDALB. mens. 275 quam (libram) . . . flammis scorpius -em iuxta Herigonem . . . 40 reliquit. HROTSV. Mar. 349 -is radios . . . solis. al. D alch. aqua -s i. q. aqua vitae, sfiiritus terebinthinae - Weingeist, destilliertes Terfientinöl (cf. Lififimann, Alchem. fi. 480; Tschirch, Hb. d. Pharmakogn. II. fi. Sgl): SALERN. comp.48 ad modum a.qua.(sic?) roseae fit -s aqua; recipe vini +5 rubei libra una eqs. GEBER, clar. 2,54 de aqua -i (v.notam ed.). THADD. FLORENT. cons. 183,2 ad faciendum aquam vite, que alio nomine dicitur -s eqs. MARC. GRAEC. ign. 27. al. II translate: A acer, studiosus, vehemens - feurig, eif- 50 rig, heftig: 1 sfiirit.: ALDH. epist. 2 -i desiderio flagrabat. virg. II 1130 -s ingenio et prudens pectore puber. PAUL. DIAC. carm. 32,6 -i . . . sub corde. TRAD. Frising. 392 secundum -issimam erga divini cultus operationem . . . voluntatem. WALAHFR. Wett. 649 -e cupidine stupri. Ludow. 55 prol. quod effusior et -ior in loquendo videatur. DIPL. Karoli III. 64 ut -iores et promtiores in D e i . . . parati sunt obsequio. • a r d i s i a v. *ardevia. POETA Saxo 5,94 mentes -es fecit amore tuo. VITA Mathild. * a r d o l o t u m subst. (cf. ardeola?J erodius Reiher: ALBERT. M. animal. 8,21 vultur pugnat cum animali, quod II 3 p. 285,38 iter acceleravit -s. al. c. sensu trascendi: b Graece arodyeuz ( f i . 6og ,y èpcoSió?), Latine autem -um WALAHFR. Mamm. 11,10 dictis -s pro talibus intus. 2 corfior.: BEDA hist. eccl. 5,3 p. 286,19 dolor . . . de brachio, 60 vocatur. ubi -ior inerat, . . . ablatus est. B sfilendidus - schima r d o r , -oris m. ( f . : fi.gi5,y.i5) filur: 1.65. fi. 915,17. mernd: WALAHFR. hort. 397 -i . . . murice. 23.25.392. arsus, -a, -um. coctus, combustus - gebrannt, verI firofirie: A incendium, ignis - Brand, Feuer (cf. brannt: COMPOS. Luc. K 4 de sale . . . -a (cf. J. Svennung, GLOSS. IV 127,18 St.-S. fiamma, -r, incendium . . . loch): Comfios. Luc. 1g41.fi. i3osq.). MAPPAE CLAVIC. 280 cinerem. 65 1 gener.: ALDH. virg. I 41 horrendos focorum -es obvia THEOPH. sched. 3,33 argillam. COMPOS. Matr. 39,1 eruginis quaeque crematuros. HRABAN. carm. 37,71 sanctos consump-e ciprio, fort, add.: DIPL. Otton. III. 323 p. 751,5 usque sit flammeus -r. WALAHFR. Otm. 11 ignis . . . in candela Solarium -um. solito rutilabat; cerae vero nihil per hunc -em minui videsubst. 1. ardens, -entis m. qui morbo febriculoso laborat b a t u r . MILO c a r m . 3 , 4 , 1 , 1 9 0 S o d o m i t i c u s - r . EKKEH. I V . - ein an einer fiebrigen Erkrankung Leidender: HUGO 70 carm. Gali. 9,3 fit . . . -r, . . . regnat vis flammarum. al. FLAV. chron. 2 p. 403,56 videres monasterium . . . -ium 2 eccl. : HRABAN. carm. 39,90,3 (ex Columb.) -r flammaticus turbis refertum. inferni. HILDEG. scivias 3,7 p. 649° potestas, voluntas, -r [Sroder] 58

Mittellateinisches Wörterbuch

915

ARDOR -

ARDUUS

ardurius v. aratorius. (sc. spiritili sanctus): hi tres apices in uno culmine operaarduus, -a, -um. I proprie: A clivosus, abruptus, tions sunt. 3 medic. ì. q. gangraena - kalter Brand: ROD. aditu difficilis - steil, schroff, schwer zugänglich: W I L L I B . GL AB. hist. 5,15 consumpsit . . . quidam mortifer -r multos Bonif. 5 p. 22,11 -a ac plana agrorum peragrans spatia. . . quosdam vero truncatis menbrorum partibus reservavit. B fervor, aestus - Glut, Hitze {cf. G L O S S . I I I 680,61 5 H U G E B . Wynneb. 4 p. 109,15 per -a Alpium alta. T H I E T M . chron. 6,10 -am irrupere viam. al. de inaccessibilitate St.-S. -r hizze): 1 strictius: A E T H I C U S I S T E R 23 propter oppidi: L A M B . L E O D . Matth. I 531 qua densis longe patet -a -em validum (-am var. I.) solis ( W A L T H A R I U S 1345. al.). silvis Belgis (i. Treverorum urbs) contermina montibus. in W A L A H F R . carm. 46,4,2 omnipotentem . . . adorent. . . frigus imag.: W I L L I B . Bonif. 3 p. 11,25 " a m caelestis intelligentiae et -r (aestus Vulg. Dan. 3,67). H R O T S V . Sap. 6,1 in fornacem igneum colorem prae nimio -e exprimentem. H I L D E G . 1 0 semitam. A R B E O Emm. 20 in -am huius evi callem. B altus, excelsus — hoch, emporragend: W A L A H F R . hort. 125 tecta scivias 2,2 p. 45 i B fiamma . . . in splendida claritate et insito cavarum -a portieuum. T H I E T M . chron. 8,21 -as munitiones vigore ac igneo -e consistit. al. 2 latius de corpore humano: ad capiendas . . . feras. CARM. Bur. B 92,51,3 cervix equi. a de morbis: A E S C U L A P I U S 1 p. 1,39 quod si cum febre C H A R T . Eberb. 275 edificia. al. in nomine loci: L A M B . fuerint -r et dolor capitis. I O N A S B O B . Columb. 2,4 p. 236,2 C in alto prius . . . quam noxia (noxius var. I.) -r suppremas eum 15 LEOD. Matth. I 702 silva . . . -a ('Ardennen'). positus - in der Höhe befindlich: CARM. Aldh. 4,18 astra privet ab auras. B E D A hist. eccl. 5,4 p. 287,29 febrium . . . Olimpi . . . -i. W A L T H . S P I R . Christoph. I I 5,196 sidera. -bus. A N T I D O T . Augiens. p. 60,23 stomachi. T H I E T M . chron. 8,29 acri -e succensi celeriter mortui sunt. B E N V E N . G R A F F . II translate: A difficilis, operosus, molestus - schwierig, ocul. p. 24 a ,io (ree. A) ascendit sanguis in oculis cum magno mühsam, beschwerlich: 1 gener.: W I L L I B . Bonif. praef. furore et -e. al. meton. de tumore: B E D A hist. eccl. 4,19 20 p. 1,11 -um . . . opus inchoavi (HRABAN. epist. 10 p. 396,15. p. 246,13 dum mihi nunc pro auro . . . rubor tumoris -rque al.). A G I U S vita Hath. 6 alia . . ., quae ceteris -a, ipsi . . . promineat. b de siti: ALDH. virg. II 785 sitis -em demebat facilia videbantur. P O E T A Saxo 5,549 -a phylosophis etiam gurgite fontis. M I L O carm. 3,4,2,353 ut liquor -es et fauces res HQC foret ( A R C H I P O E T A 10,7,1 res est -issima vincere proluat ustas. GARS, tract. 2 p. 427,8 cyphum . . . plenum vino . . ., unde . . . pontifex -es suos . . . extinguebat. c de 25 naturam. A L B E R T . M . bon. 162 p. 103,63 quaeritur differentia inter res -as et difficiles eqs. al.). DIPL. Otton. I. 210 ebrietate: L A N D . M E D I O L . hist. I 2,23 p. 60,38 Teutonici . . . p. 290,6 -am vitam duxisse. H R O T S V . lib. I prol. 1,8 p. 2,36 nimio vini -e bachantes. C fulgor, splendor - Schimmer, quamvis . . . metrica modulatio femineae fragilitati difficilis Glanz: W A L A H F R . carm. 25*4,2 movit -em sacra lux mavideatur et -a. al. impers. -um est sim.: H R A B A N . epist. 28 gorum. p. 443,37 quod mihi -um valdeque difficile visum est, ut II translate vel in imag. : A gener. i. q. flagrantia, stu- 30 hoc . . . temptarem aggredì. T H I E T M . chron. 5,35 homini potenti -um esse testabantur resistere, al. 2 iur. i. q. dium, cupiditas - Leidenschaft, Eifer, Begierde: LiBERdiurn. Severus, durus - streng, drückend: LEG. Wisig. 2,1,12 com87 p. 114,2 -e Christiane religionis et studio divini cultus perprehendendi sunt et -a in vinculis c u s t o d i a retinendi (9,1,9). movemur (item c. gen. obi.: T H A N G M . Bernw. 51 p.780,5 3,5,4 detrusioni. 6,5,12 per -am . . . tormentorum discus[chart.] animus . . . -e sancti propositi desudabat. O T L O H . quaest. 16 p. 8oA -e . . . solutionis, quam exquiro. al.). 35 sionem. B gravis, magnus - wichtig, bedeutend: 1 gener. : M E T E L L . Quir. 16,15 memor sit ille sponsionis -ae. V I T A ALDH. virg. I 51 p. 307,6 crudelitatis. LIUTG. Greg. 2 Gebeh. Salisb. II 27 p. 48,15 scripsit hie . . . opus -um ac p. 69,12 quis -r caritatis ad oboediendum . . . inflammavit luculentissimum. S T A T U T , ord. Teut. p. 96s,6 -a ecclesie iuvenis mentem ? R A D B E R T . Adalh. 33 inter venereos palatii tractare n e g o c i a (CHART. Mar. Magd. 122 -issima atque -es. W A L A H F R . Mamm. 26,18 -r apostolicus fervorque prode fide i. q. firmus - fest: W O L F H E R . pheticus. hort. 412 amoris. S E D U L . S C O T . carm. 2,12,5 Mar- 40 inevitabilia n.). Godeh. I praef. p. 168,52 (vs.) -a quippe fides robustos tius. RIMB. Anscar. 7 p. 27,8 qui multo -e circa divinarti exigit annos. 2 iur. (cf. R. His, Das Strafrecht des dt. religionem ferveret. B R U N O Q U E R F . Adalb. A 12^- bellicus. Mittelalters. I. 1920. p. 42): C O N S T . I I 196,28 (a. 1235) BERTH. (?) annal. a. 1077 p. 304,49 iuvenilem, saepe. B c. iudex . . . dies in illis -is c a u s i s . . . non prefiget sine nostro colore quodam: 1 amor - Liebe: CARM. libr. II 16,1,1 -e tuo perscripsi, Christe, libellum. E G B E R T , fee. rat. 2,281 45 . . . mandato (CHART. Sil. C 27 p. 311,9 de c. magnis et -is, culpis videlicet capitum. al.). G sublimis, venerandus proximus -r. CARM. Bur. B 156,5,9 Veneris ancilla si non erhaben, verehrungswürdig: H R A B A N . carm. 9,50 -a . . . curat, -r durat. al. 2 ira - Zorn: W A L A H F R . carm. 63,8,4 regna poli. C A N D . F U L D . Eigil. I I 12,46 rex -us. 17,70 lux -a, cedat . . . omnis -r hostium. P O E T A Saxo 2,263 Caroli Christus. PASS. Ursulae prol. p. 143,6 -ae vestri. . . honorifirequieverat -r. centiae. W I P O gest. 5 p. 26,26 dignitati. O T T O F R I S I N O , gest. •ardorium subst. (orig. inc., ni cohaeret c. ardere, 50 1,65 quod tam -0 et bono inchoata expeditio principio tam ardor) ?fumarium - fRauchfang: CHART. Meckl. 1374 humilem et non bonum exitum acceperit. al. D fervidus — p. 525,18 (a. 1275) Rapesulver dedit x solidos de malo -o. v. glühend: B R U N O Q U E R F . Adalb. A 24 p. 2i2b,i2 fervet in et ardalio, *ardaria. eo spes -a pro Christo moriendi. arduitas, -atis f. 1 proprie i. q. praeruptio - Steilheit: C H R O N . Poi. 2,26 Moravia -e montium . . . est obstrusa. 55 subst. 1. ardua, -ae /. quae in alto volat - die in der 2 transiate: a difficultas, molestia - Schwierigkeit, BeHöhe Fliegende: v. ardeap. 911, 24. schwerlichkeit: W O L F H E R . Godeh. I praef. p. 169,14 me 2. arduum, -i n. 1 proprie: a locus abruptus, tantae -i comparem credere. A L B E R T . M. bon. 178 p. 1 1 1 , 7 altitudo (ascensu difficilis) - steiles Gelände, (schwer erpropter -em difficultatis in sustinendo. spectat ad difficulsteigbare) Anhöhe: B E D A hist. eccl. 1,7 p. 20,30 montem ... tatem intellegendi: A L B E R T . M. bon. 486 p. 253,90 non . . . 60 ascendit . . ., in quo nihil repente -um, nihil praeeeps, nihil sunt timidae cogitationes, nisi propter -em divinorum, quae abruptum. P O E T A Saxo 1,394 fuerant quibus -a m o n t i s . . . cfopprimunt cor cogitantis. cael. hier. 9,4 p. 270^,2 miracula HUGEB. nota ( W A L T H . S P I R . Christoph. I I 2,195. auferunt actum rationis observando ipsam sua -e et convinWynneb. 2 p. 108,5 Alpium). U F F I N G . Liutg. 45 amantes -a cendo sine ratiocinatione aliqua. b gravitas - Wichtigkeit: rupes (cf. Verg. georg. 3,315). al. proverb.: W I P O prov. 21 H O N O R . I I I . registr. 228 p. 157,40 tanta est -s negotiorum 65 qui per -a vadit, saepissime cadit. in imag. (spectat ad instantium . . ., quod . . . opus esset nostra presentia corviam virtutis sim.): ALDH. virg. II 762 monuit . . . -a porali. sectari neenon devexa caveri, dum Calles gemini dispari tramite tendunt. W A L T H . S P I R . Christoph. I I 2,209 P e r " a ardura, -ae / , (^.ardere, arsura; francog. vet. ardure) dextrum pr^co Dei meditatus iter. T H I E T M . chron. 5 prol. 2 1 de inferno i. q. incendium, ignis - Brand, Feuer: R H Y T H M . b locus in alto positus - das 91,6 et tu, crudeles Iuda, permanes in -a. 2 de morbo i. q. 70 scandit . . . -a virtutum. al. Hohe: W A L T H . S P I R . Christoph. I I 3,30 qui (Deus) conderet aestus, fervor - das Brennen, Hitze; A N T I D O T . Augiens. -a c^li. in imag.: H R A B A N . carm. 36,2 -a succumbunt, p. 61,41 implastrum ad -am stomachi. [Sroder]

917

...

918

ARDUUS - AREA

imaque celsa petunt. strictius i. q. caelum - Himmel: WALAHFR. Mamm. 18,2 dum . . . solis . . . conscenderet -a currus. 19,15 victorem sancti ducant ut ad -a cives. c pars summa - oberster Teil: EKKEH. IV. bened. I 35,38 crucis -a. pict. Mog. 699 subit arboris -a Zacheus (cf. Vulg. Luc. 19,4). METELL. Quir. 25,67 scanderat ipsa -a templi concamerata. D altitudo - Höhe: PAUL. DIAC. carm. 4,1,24 omne, quod . . . spatiis effertur in -a vastis (22,43). 2 translate: a res difficilis - Schwieriges : WOLFHER. Godeh. I praef. p. 168,21 -a quaedam delucidare. ALBERT. M. bon. 165 p. 104,89 -um .. . dicit poenae elevationem in comparatione ad infirmitatem sustinentis, difficile autem dicit contrarietatem ipsius ad sensum absolute. incommodum — Unannehmlichkeit: THIETM. chron. 7,25 p. 428,24 sociis . . . victum defecisse vel aliquid -um occurrere. b res gravis — Bedeutendes : HYMN. Hraban. 7,1,3 qui (Dominus paruulus) format minima et qui creat -a. CONST. II 196 p. 241,34 -a quedam, que generalem statum et tranquillitatem imperii reformabant. adv. a r d u e , difficulter, operose - schwierig, mit Mühe: AETHICUS ISTER 21 p. 13,4 refert sofista de vertice ipsius montis -e (-ae IV) ultra oceanum vidisse. THIETM. chron. 6,66 quamvis -e, tarnen desiderata impetrans. Sroder a r d y o l a v. ardeola. * a r e v. *re. a r e a , -ae f. script.: ha-: p. 919,72.920,9. haria: p. 918,18. ari(a): l. 34. p. 919,44. 921,41. cf. p. 918,2. ar(a) : /. 33. aer(a) : l. 57.68. aere(a) : l. 65. arc(a) (var. 1.) : I.64. p. 918,19. arae(a): p. 919,2. ar?(a): p. 919,1. eria: LEG. Burgund, const. I 99 add. p. 113,30. I proprie: A terra plana -( Land-) Fläche : 1 strictius de terra inculta: a locus triturae (in campo situs) Dreschplatz (auf dem Felde), Tenne (cf. GLOSS. 138,26 St.-S. are [A], ars are? [e] fiazzi. III 408,33 tenne, al.) : LEG. Burgund, const. I 23,2 p. 61,1 in . . . -a (aria var. I.) annonaria. LEG. Wisig. 8,2,3 si . . . messis aut -a . . . concremetur. RITUALE Flor. p. 103,2 veniat . . . super hanc -am . . . benedictionis ubertas. MARC. VALER, bue. 3,104 optat - a trita Nothos. FRID. II. IMP. art. ven. 4 p. 63,24

inveniuntur grues sepius in -is camporum, in . . . regionibus, in quibus homines triturant segetes in campis. v. et p. 921,16. de loco intra horreum sito {cf. GLOSS. II 296,21 St.-S. -am chornstadale) : FORMA mon. Sangall. p. I4B -a, in qua triturantur grana et paleae. in imag. : IONAS BOB. Columb. 2,17 p. 269,22 pectoris sui -am purgare studuit (cf. Vulg. Luc. 3,17). ARBEO Emm. 24 ex certaminis campo, id est ex -a, quae tunc frumenti praetiosiore margaretis purgati tritici . . . consparsa deiacebat. HROTSV. lib. 1 praef. 6 scripturarum, quas intra -am nostri Gandeshemensis collegeram coenobii. CONST. II 36 ut . . . Taurinensis episcopatus -a ventiletur. CARM. Bur. B 93A,5,3 inde senex -am relinquo successori, al. alleg.: HRABAN. univ. 14,30 p. 411° -a mystice ecclesiam significat. 22,14 P- 61 l D item -a praesentem mundum. b locus ad sal excoquendum institutus Salzgewinnungsstätte, 'Salzgarten': VITA Lamb. Font. 3 (MGMer. V p. 611,5) terram super litus maris et -as salinarum piscationumque, quae ibidem institutae erant. EPIST. Froth. 8 quod propter pluvias in -is (aeris cod.) maritimis, ubi fieri solebat, sal non potuisset perfici. cf. p. 920,2isq. c terra ad ripae munitionem suggesta - Uferaufschüttung : CHART. Wirt. V I I I 2796 p. 1 1 4 , 1 6 (a. 1278) in ripa

fluminis

Reni... ex materia terre vel lapidum -as construere. d locus apertus, atrium - offener Platz, Vorplatz: DIPL. Otton. II. 312 p. 368,38 petiam de muro civitatis CumanQ cum -a sua. ORD. coron. imp. 18,3 usque ad suggestum -e (arce FS, aeree P), que est in capite graduum. CHART. Friburg. 93 omnem -am et vacuitatem . . . capellam . . . ambientem. 2 latius de terra eulta: a hortus - Garten: IONAS BOB. Columb. 2,17 p. 268,19 in hac -a (aera B ia) holus excolimus {antea: in horto). WALAHFR. hort. 33 atriolum, quod pro foribus mihi parva patenti -a vestibulo solis convertit ad ortum. fort, add.: CHART. Burgenl. 413 p. 281,18 (a. 1262) de duobus pomeriis et duobus -ys pro loco castri . . . fossa*

satis, in imag.: CARM. Aldh. 2,105 carismatum donamina, quibus ditatur -a (arida cod.) animarum perflorea. VITA Karoli M. 1,11 p. 33,15 ad edificationem . . . omnium per presentis scripti -am deambulantium . . . rosas . . . implanta5

mus {cf. 1,16 p. 43,30).

b pulvinus

- Beet {cf. GLOSS. I V

228,15 St.-S. -a beti): CHART. Rhen. med. I 135,1 p. 145,7 (a. 893) Widradus . . . unam -am in orto dominico mundat. C ager - Feld, Acker: CHART. Sangall. A 7 p. 7,20 (a. 741) res meas . . . cum omnibus . . . adpendiciis eorum in -as vel 10 silvas {syn. terras). WALTH. SPIR. Christoph. II prol. 6 laeti quem deficit -a farris. CHART, select. Keutgen 99 p. 62,9 qui (villani) in exercendis vineis vel -is occupantur. in imag. : WALTH. SPIR. Christoph. I prol. p. 65,12 scolaribus deditus agris inter multimodas contubernalium -as. 15 B fines - Bereich: 1 strictius i. q. locus terminatus - abgesteckter Platz, Bezirk : a gener. : VITA Richar. 8 (MGMer. VII p. 450,2) non multa bonuaria consignavit Maurontus in ipsa haria {syn. foreste). DIPL. Merov. I l l A 16 p. 133,8 (spur.) -am (arcam 3) . . . piscatoriam in Imgauna fluvio. CHART. 20 Westph. VII 372 domum nostram in -a emunitatis ecclesie beati Patrocli sitam. bspec.: a locuspugnandi — Kampfplatz: CHART. Burgenl. 371 p. 253,6 (a. 1256) pugiles . . . congressos ad -am . . . certaminis duelli, in imag.: BRUNO QUERF. Adalb. A 6 in -a (arenaKH) studii palestram exercet 25

30

ingenii.

MEGINFR. E m m . 7

( P L 141,977°)

ut

in

hac

-a

certaminis . . . perveniret ad palmam. ß statio mercatoris — Verkaufsplatz : DECRET. Bern. 5 u t . . . mercatores tempore fori publici in plateis vel allodio imperii . . . sibi -as et tentoria preparent. 2 latius: a regio - Gegend, Gebiet: L A M B . HERSF. a n n a l . a . 1073 p . 1 5 5 , 3 1 q u a l i t e r . . .

de an-

gustiis Saxoniae in latissimam regni -am bellum traiceret Heinricus rex. GISLEB. ELN. inc. 1,96 quos (monachos) nec in exili locat -a sueta cubili. laxiore usu: DIPL. Otton. III. 304 p. 731,7 aecclesiastica -a . . . vexatur fiagitiis. 35 b amplus orbis - weiter Umkreis: EGBERT, fee. rat. 1,1283 quam mundi miseram cum non tulit -a pestem. laxiore usu: CARM. libr. I l l 40,32 opellis . . ., quibus utitur -a mundi. C solum, fundus - Grund und Boden, Liegenschaft: 40 1 gener.: SIGEBOTO Paulin. 38 p. 928,38 -a ipsa brevis et monasterio adiacens palustris. CHART. Heinr. Leon. 59 p. 87,20 -am in orientali parte monasterii. CHART, episc. Hild. I 416 p. 403,36 dotalem -am, in qua sunt m mansi (CHART, march. Misn. III 78 dominicale . . . , cuius -a novem 45 mansos habere dinoscitur). CHART. Burgenl. 489 excepto fundo . . . sive -a in quantitate sex iugerum. CHART. Carinth. V408 p. 262,12 in quadam -a in castro Strazvrid. al. de partibus fundi i. q. particula - Parzelle: CHART. Mog. A 501 p. 404,2 (a. 1122) tres -as, quas vulgo bundas vocant (CHART. 50 Stir. I 719 -am unam graminis, quod vocatur piunt). CHART. Rhen. inf. I 477 agros . . . per -as distribuit. CHART. Basil. C I 329 p. 240,12 partem agri . . . vendidit . . . cum omni iure, quod sibi in eadem -a competebat. CHART. Gosl. II 197 duas -as lignorum Holzflecke' ed.). al. 2 spec, de vineis, 55 hortis: CHART. Tirol. 13 p. 8,13 (a. 1022/55) 11 -a vineorum. TRAD. Salisb. 202 -am ad vineam plantandam. CHART. Tirol. 387 -am . . . nunc incultam et desertam, . . . aliquando vineis bene consitam. 488 A 1 p. 276,12 vinetum cum -a, in qua iacet. CHART. Burgenl. 336 cum nos quandam -am . . . 60 pro orto parando contulissemus. CHART. Eichsf. 419 -am, que vocatur wingharde. al.

D fundus cum aedifieiis ibi constructis vel construendis Hausgrundstück, Bauplatz: 1 strictius i. q. locus curtis, curtile - Hofstatt, cHofreite*, 'Worth' (cf. GLOSS. IV 196,49 65 St.-S. -a houastat. al.; de re v. Dt. Rechtswb. V.p. I354sqq.; K. S. Bader, Das mittelalterliche Dorf. 1957. p. 52sqq.) : a gener.: a ruri: CHART. Fuld. B 32 (a. 758) hereditatem meam . . . in -is, terris araturiis, campis. COD. Lauresh. 603 petiolam de -a in Herimundesheim. CHART. Fuld. A 461 70 exceptis duabus l e g i t i m i s -is (CONST. I 430,1 infra legitimas -as domuum Ehofstatf Bader, op. cit.p. 121], quas hovestete vulgo vocamus, sive sint septae seu eqs.; v. et p. 920,12). [Heß ter]

919 T R A D . Ratisb. 51 p a r t e m ar?? . . . , id est in longitudine perticas x n , in latitudine duas ( 1 0 9 araeq p. al.). T R A D . Frising. 1 3 4 9 -ae iugum 1. T R A D . Teg. 13 fundum cum -a, agris, pascuis. T R A D . Frising. 1 3 8 3 S -am 1 iuxta curtiferum cuiusdam viri . . . sitam cum hoba I ad eandem -am pertinente. CHART. Heinr. Leon. 32 tres m a n s o s cum quatuor -is (CHART. Altenburg. 261 p. 2 0 4 , 3 9 mansus cum sua -a, que vulgo hovereite dicitur. al.). CHART. Babenb. 263 super tribus curtilibus, que vulgo dicuntur lehen . . . ; ex ipsis tribus -is eqs. CHART, episc. Hild. I l l 180 p. 8 7 , 1 5 -am feodalem. persaepe. cum distinctione qualìtatìs (cf. Schróder-Kùnfiberg, Rechtsgesch. p. 221) : C O D . Lauresh. 3006 (a. 844) -am unam indominicatam . . . et insuper serviles -as duodecim. D I P L . Otton. I. 292 proprietatis nostrae c u r t e m . . . cum omnibus ad earn pertinentibus . . ., -is, agris (DIPL. Otton. II. 234. al.). T R A D . Ratisb. 5 7 7 huobam nobilium . . . cum tribus -is. REGISTR. Neocell. (Frising.) 106 (QuellEròrtBayerGesch. N. F. X I X ) c u r i a m principalem . . . cum omnibus . . . -is et vineis ( C H A R T . Rhen. med. I 1 3 5 , 2 3 p. 1 5 3 , 4 4 haistaldi vocantur manentes in villa, non tamen habentes hereditatem de curia nisi -as tantum eqs. CHART. Carinth. V 180 p. 1 2 2 , 1 9 . al.). CHART. Anhalt. II 65 quatuor autem mansi pertinentes ad allodium unam habent -am spacium . . . quatuor -arum capientem. al. P intra velprope civitates: FORM. Marculfi 2 , 2 0 vinditio de -a infra civitate. CHART. Fuld. B 3 3 -am 1 intus muro. D I P L . Arnulfi 169 p. 2 5 8 , 1 8 in urbe Pattaviensi media dominicalem -am. CHART. Heinr. Leon. 4 7 p. 6 6 , 3 3 " A . . ., qu? nomine vulgari Lederstain vocatur {syn. predium). CHART. Argent. I 1 1 6 -am . . . precio duodecim denariorum tributariam. CHART, civ. Halb. 16 p. 2 1 , 8 v solidos de -is, que dicuntur tinsammeth. CHART. Babenb. 3 1 3 p. 1 5 2 , 1 1 ante. . . civitatem triginta-as. CHART. Basil. C I 305 p . 2 2 0 , 1 5 dare honorarium . . . de -a sua. CHART. Friburg 2 7 2 -a una, que dicitur hofstat dicta des Vriburgers. saepe. b spec. : o de fundo exceptis aedificiis: ruri: CHART. Fuld. B 40 p. 7 0 , 1 7 (a. 763) -am unam cum casa. 81 p. 149,28 -am . . . cum sala desuper stabilita. COD. Lauresh. 1076 dimidium mansum cum omni edificio superposito, hoc est casa et -a. T R A D . Patav. 102 -am unam ministri. T R A D . Frising. 1 4 5 7 predium . . . cum -a et uno horreo exceptis ceteris edibus. CHART. Carinth. I 2 7 0 -am domus. saepe. intra vel prope civitates: CHART. Fuld. B 248* p. 3 5 4 , 2 9 (a. 7 9 7 ) infra civitate Mogontia -as 11 cum omni aedificio. FORM. Senon. II 20 ariam . . . cum omni . . . superposito. LEX fam. Worm. 26 ut, si quis . . . hereditalem -am habuerit . . ., si domum . . . vendiderit, -am perdat. T R A D . Ratisb. 7 1 8 ab ilio c e n s u , quem dare debuerat de -a domus sue (REGISTR. Pant. Col. 46 p. 182,37 censum -e, qui hovescins dicitur. al.). CHART, serin. Col. A l p . 3 3 7 , 4 3 domum cum -ae rectitudine. CHART. Raitenh. 87 comparavi domum propriam, -am censualem, quam quasi in feodum . . . suscepi (sc. abbas). CHART, civ. Halb. 108 -as ab annua pensione, que . . . dicitur worthtins, exemptas. saepe. (3 una cum aedificiis: ruri: W I D U K . gest. 3 , 6 9 Wichmannus -am cuiusdam . . . intravit. T R A D . Frising. 1405 proprietatem . . ., quam servus hereditario iure possidebat, id est iugera x n cum -a. CHART. Carniol. I 4 6 decimas, quae . . . ex -is servisque suis patriarchae proveniunt. CHART, episc. Hild. I 4 7 9 p. 4 5 5 , 2 4 cum . . . medietate -e, unde idem mansi colebantur. CHART. Babenb. 201 p. 2,38 aréé custos. 3 5 9 p. 203,31 -as, quas inhabitant Adelolt et Perhtoldus. CHART. Traiect. 957 p. 346,38 -a, que . . . vocatur sedelhofstat. CHART, episc. Hild. II 6 4 6 in -a Gifthene, in qua manet Walburg. al. intra vel prope civitates: CHART. Naumb. 2 9 (a. 1033) ut, qu^ septa cum-is quisque mercator insederit. . ., sine c e n s u possideat (CHART, civ. Halb. 49 p. 53,19 -as . . . liberas dimittimus . . ., ita ut homines . . . nullo c., qui worttins vulgo dicitur, . . . molestentur. CHART. Xant. 1 7 2 p. 1 1 6 , 44sqq. inhabitatoribus censum solventibus ad acquirendas in ipsis -is mansiones . . . imponebatur . . . pecunie extorsio a patronis seu dominis -arum). CHART. Austr. sup. II 228 -am . . . inbeneficiavimus. CHART, select. Keutgen 133,7 SI QUIS aliquem in propria harea vi invaserit. CHART. Basil. C I 4 9 0

AREA

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

920

-am sive domum. al. y una cum aedificiis et agris: REGISTR. Austr. I 1 (a. 1220/40) sunt x -e solventes x sol. et xv den.; ibidem sunt x -e sine agris (cf. notam ed. p. CXIV). 8 de aula vel spatio ad domum iacente: CHART. Babenb. 2 2 1 (a. 1220/24) domum cum aliis . . . attinenciis, -a videlicet et orto et stabulis. CHART. Basil. C I 2 7 7 p. 2 0 1 , 4 0 domum . . . cum sua -a retro earn sita {cf 337). e de loco coaedificando : CHART, select. Keutgen 133 1 (c. 1 1 2 0 ) unicuique mercatori haream in constituto foro Friburgensi ad domos . . . e d i f i c a n d a s distribuì (CHART, archiep. Magd. 368 p. 4 8 3 , 1 6 in -is edificandis. CHART, serin: Col. A II p. 2 3 1 , 3 1 contulit . . . agros . . ., ut ibi fierent -e legitime et domus edificarentur. CHART. Brixin. 89. al.). REGISTR. abb. Werd. 9 , 6 , 2 4 retro ortum vana -a. CHART. Rhen. inf. I 4 7 7 conventus . . . vineam suam versus forum per -as distribuit et cuilibet onus pensionis . . . imposuit. CHART. Hamb. 285 p. 2 5 2 , 2 4 liberas -as secundum iustitiam Lubicentium concedimus. CHART. Traiect. 1295 ad -arum suarum reedificationem. al. 2 latius de locis ad varios usus coaedificatis : a de fundo exceptis aedificiis : A gener.: D I P L . Arnulfi 1 7 0 p. 2 5 9 , 2 4 sal, quod . . . a locis sartaginum vel de -is eiusdem . . . Frisingensis ecclesiae redimatur (cf. D I P L . Heinr. II. 126 p. 1 5 2 , 3 9 -as duas et panstel duas. CHART. Wirt. I 222 p. 2 6 4 , 1 1 in Halle inferiori 1 hoba et due -(?, in superiori . . . v -e [de re cf. W. Hommel, Wurttembergisch Franken. 20j2i. ig3gj40. p. 142]). CHART. Bund. 201 p. 1 6 1 , 1 5 pro silva castanea cum -a, in qua stat cum casina insimul corette pecia. CHART. Gosl. I 301 p. 3 2 2 , 2 6 ^am molendini. CHART. Brixin. 82 p. 90,38 domos in -a predicta sitas {syn. insulam). CHART. Worm. 2 1 0 v m unceas . . . de -is duorum macellorum censuales. 223 -am, in qua linei panni venduntur. CHART. Basil. C I 302 p. 2 1 8 , 5 panifex . . . furnum faciens in -a. CHART. Carniol. II 2 7 5 stupam balneaream cum -a sua. CHART. Basil. C I 4 1 4 territorium sive -am, que vulgo dicitur dir Shurhof. al. (3 eccl.: EPIST. Hann. 12 p. 30,28 in ecclesia in propria -a . . . legitime constructa. CHART. Friburg. 60 -am unam in curia monachorum . . ., in qua . . . capella de novo constituta est. CHART, civ. Erf. 1 2 3 omnes -as, in quibus domus eorum (fratrum Praedicatorum) fundata est. CHART. Friburg. 192 p. 1 6 3 , 1 4 fratribus hospitalis . . . quinque -as et dimidiam . . ., u b i . . . primo elegerant mansionem, . . . conferimus. CHART. Basil. C II 1 6 1 -am sive fundum, in quo suum claustrum . . . construxerunt sorores. 194 domui Conversarum, cuius -a ad me spectat. b una cum aedificiis : a curia canonicorum — Stifts-, Domherrenkurie: D I P L . Karoli III. 146 p. 236,1 canonici in suis mansionibus vel -is intra claustra positis. HELM, chron. 90 p. 1 7 6 , 1 locum, in quo fundari deberet oratorium . . . et -as c l a u s t r a l e s (CHART. Basil. C II 4 9 loco predicte claustralis -e. ibid.: -am curie claustralis). CHART. Heinr. Leon. 90 p. 1 3 6 , 3 2 ad -as fratrum. (3 curia monasterii - Klosteranwesen. CHART. Frauens. 13 (ed. W. Kiither, U B Frauensee. 1961. p. 6,26; a. 1222) advocatiam -e in Lacu et prediorum adiacentium. CHART. Friburg 1 2 9 p. 1 0 9 , 1 9 consecratio tam altaris quam etiam -ae factae, cum primum moniales ordinis Cistertiensis . . . ibidem collegium habuerunt. c de locis coaedificandis : a gener.: T R A D . Ratisb. 9 3 1 (a. 1 1 7 9 ) Engilpertus . . . Fridericum . . . inpigneravit -a . . . ; et quia idem locus aptus erat ad m o l e n d i n u m construendum eqs. (CHART. Basil. C I 2 5 3 . II 3 9 p. 2 4 , 3 6 . CHART. Welt. 25 p. 1 3 5 , 2 4 ) . CHART. Raitenh. 6 3 P- 59,21 -as duas . . ., in qua possint fratres edificia decoctionis salis necessaria edificare. (3 eccl. : CHART, ord. Teut. (Thur.) 2 p. 2,23 (a. 1200) fratres . . . -a quadam . . . ad hospitale pauperum . . . opus habentes. CHART. Friburg. 191 domum et -am . . . fratribus Minoribus conferimus . . ., ut ibidem sibi chorum construant. 3 1 7 . y milit. : CHART, civ. Erf. 45 p. 19,23 (a. 1170) -as ad locandos milites . . . non habuimus. CHART. Stir. I l l 177 p. 2 6 0 , 1 2 . CHART. Carinth. IV 2632 p. 4 9 5 , 4 3 in civitate Chreinburch -am, in qua licebit eis . . . municionem erigere. CHART. Samb. 52a p. 1 7 , 6 ex altera parte -e . . ., ubi fratres castrum edificare proponunt. al. II translate: A praevalente sensu aequi et plani: 1 math.: a planities, forma plana - Ebene, (Grund-)[Hefiler]

•921

AREA -

Fläche: M A P P A E C L A V I C . 213 metire spatium -ae. Ps. B O E T H . geom. p. 403,17 planum est . . ., quod per longitudinem, latitudinem consideratur, ut agrorum planities et aedificiorum -ae absque tectoriis operibus . . . ac tabulatis. C H R O N . Camer. 1,5 in qua (epistola) Gerbertus . . . de cubis, de soliditate, de -a . . . disputavit. adde: W A L A H F R . carm. 14,1 quisquis tramite pendulo declivique spheram loco plana ponit in -a. b embadum - Flächeninhalt : G E R B . geom. 4,2 planities planarum figurarum lineis circumsepta e m b a d u m a Graecis appellatur, quod a nostris interpretatum -a nuncupatur (Ps. BOETH. geom. p. 404,18). ANON. geom. I 4,14 per latitudinem longitudo est multiplicanda, et qui inde excreveriflt, fiunt pedes -ae. ibid, saepe. 2 astron. i. q. corona (stellarum.) - Hof (um Gestirne): A L B E R T . M. meteor. 3,4,3 p. 668a,26sq. quae (impressiones ex lumine caelestium in nubibus depictae) Graece vocantur äXcov, quod -a interpretatur, eo quod simile sit -ae rotundae ad trituram factae . . . ; in multis superioribus corporibus apparet iste circulus. 3 pagina, index - Seite, Tabelle: A G I U S comput. 4,12 illas posterior, prior -a digerit istas. 4 tabula ad experimenta adhibita — Experimentiertisch, -platte: M A P P A E C L A V I C . 2 accipies arenam, sub -am teris eqs. 5 tabulatum - Stockwerk : L A M B . ARD. hist. 127 p. 624,12 triplicem . . . -am in ea (domo) constituit et solium solio longe a solo quasi in aere suspendit. ibid. al. B praevalente sensu terminationis : 1 locus sepulturae - Grabstätte : W A L A H F R . carm. 42,7 haec magni tam parva viri t e n e t -a corpus ( E K K E H . I V . carm. var. I I 12,1). 2 nidus - Horst: F R I D . I I . I M P . art. ven. 1 p. 46,2 nidi rapacium avium, qui a quibusdam dicuntur -e (cf. 2 p. 137,1 -a nidi falconurn). 3 cella - (kleiner) Raum: T R A D . Ratisb. 1057 (a. 1267/77) Leutwinus -as censuales . . ., videlicet duas in balniari stupa sitas, solventes LII denarios, ad tres personas tenebit. ibid. al.

AREFACTIO

5

10

15

20

25

30

III per confusionem, ut vid.: A aera, numerus datus gegebene Zahl : A N O N . geom. I 4,17 pentagonus . . . termulti- 35 plicationem unius lateris in se expostulat et ex illius summa multiplicationis semel -am {cf. Grom. Mortet 27 eram) diducere (v. notam ed.). B area, receptaculum - Behälter: HAR I U L F . chron. 3,3 p. 87,19 conchae . . . pendentes 11, -ae maiores HI, minores in, turibula . . . vili. C ara - Altar {cf. 4 0 G L O S S . I V 35,44 St.-S. aria altar): L A M B . T U I T . Herib. 1,8 p. 746,27 ubi antiquitus colebatur -a daemonum. areala v. areola. arealis, -e. script, et form.: ari-: I. 64.68. p.g22,2. 45 4sq.8.10.17. sing.: gen. -ali: C H A R T . Fuld. A 328. plur.: nom. -ea: p. 922,20. gen. -eum: p. 922,21. abl. -(i)is: /. 67. p. 922,17. I adi. : A iur. i. q. ad fundum vel curtile pertinens Grundstücks-, Hofstatt-, ' Worth?- (cf. Sckröder-Künßberg, Rechtsgesch. p. 691): C H A R T . Osn. I I 77 p. 57,1 (a. 1217) xn 5 0 nummos -es, quos . . . campus solvebat. ILL 544 p. 377,37 u t . . . annuatim de area sua . . . quinque solidos denariorum -ium amministrent. B math. i. q. ad embadum pertinens - den Flächeninhalt betreffend, Grundflächen-: Ps. B O E T H . geom. p. 414,5 Architas . . . alio modo huius amblygonii aream re- 5 5 periri constituit . . ., non ut xxxvi, sed x x x n in se colligeret -is ilia contemplatio. p. 415,10 -e huius trigoni pavimentum. p. 417,28 tetragoni pedes -es. ibid. al. (v. ind.). Cper confusionem, ut vid., i. q. ara(bi)lis -pflügbar, Pflug-: F U N D . mon. Leonh. (MGScript. X V p. 1001,19; s. X I I . M E D - ) dedit 60 . . . -es agros viginti et unum, in Bersa curtem unam cum duobus agris vinearum. II subst.: A fem. i. q. locus curtis, curtile - Hofstatt: 1 gener.: C H A R T . Fuld. B 174 (a. 788) duas ariales, id est houasteti. ibid. al. 2 spec.: a de fundo exceptis aedifi- 65 ciis: A ruri: T R A D . Weiss. 9 p. 17,14 (a. 735) quicquid . . . visus sum habere . . . silvis, -is, domibus, edificiis. C H A R T . Fuld. B 220 illam arialem . . . et omnem aedificium, quod ibi constructum est. TRAD. Weiss. 190 p. I77,i2sq. iurnales xx et -e i cum casis . . . et quicquid supra ipsa -e stabilita est. 167 70 p. I55,i7sqq. -em legitimam, casam in ea et granicam et aliam -em vacuam. al. in his locis. ß intra vel prope civi-

922

tates: C H A R T : Fuld. B 1 8 4 (a. 789) in Mogontia civitate . . . unam arialem cum duabus mansis, id est cum duabus casis. ibid.al. b una cum aedificiis : ttruri: C H A R T . Fuld. B 2 3 5 (a. 780/96) quicquid . . . terrae habuimus excepta una ariale. A 289 duas huobas et tres ariales et res ad easdem pertinentes, hoc est mancipia eqs. ß intra civitates: C H A R T . Fuld. B 1 1 (a. 751) -em 1 ad commanendo infra murum civitatis Mogontiae. 89 arialem et mi mancipia. c una cum aedificiis et agris: C H A R T . Fuld. B 2 2 4 (a. 780/802) tradideruntque mihi (sc. abbati) illam arialem . . ., id est. . . ad possidendum, ad excolendum . . . habeamus potestatem. d de loco coaedificando : v. p. 921,72. B neutr. ( masc. : cf. 1.16 ; fort, confunditur cum fem.: p. 921,70) i. q. locus curtis, curtile Hofstatt: 1 strictius: T R A D . Weiss. 1 5 3 p. 143,6sq. (a. 780) vendidi infra murus civitatis Argentoratinse -e cum casa superposita, et ipse -e habet terminos eqs. C H A R T , select. Schubart 18 p. 18,1 omnia . . . in montania arialiis, areis, vineis eqs. DIPL. Heinr. III. 4 tale predium . . ., hoc est -e unum . . . in loco Bohcpart. C H A R T . Argent. I V 28 p. 2 6 , 1 6 qui habent -ea de selgerete intra civitatem sita et dant censum debitum. 2 9 p. 3 0 , 1 1 descriptio -eum. ibid. al. 2 latius: C H A R T . Sind. 4 p. 100,4 ( a - 1 146) mansum et duo -ia molendinorum, qu? dicuntur mulestal. C H A R T . Argent. I V 2 5 p. 1 5 , 2 7 item -e, quod dicitur c u r i a templariorum (28 p. 27,27 c. claustralis. p. 28,29 prepositi, al.). 28 p. 26,27 de quarto -i, quod est hortus. ibid. al. v. et *airalis, *arale. ' Heßler arefacio (pass, -fio), -feci, -factum, -ere. script, arr-: I.4.2. form, -ficiunt: G L O S S . I I 2 3 4 , 1 0 S t . - S . deaccentu: G O D E S C . S A X O gramm. 1 p. 3 7 6 , 2 3 '-is' . . . accentum habet paenultima, licet sit brevis. I strictius i. q. (ex)siccare, indurare, torrefacere - (aus)trocknen, hart oder welk machen, dörren: A gener.: OTTO F R I S I N G . chrori. 8 , 1 1 p. 407,i3sq. mundum . . . autumpnali siccitate decoctum -fieri, hiemali algore -tum emori. A L B E R T . M. meteor. 4,1,1 p. 7O6A,22 effectus principales, qui sunt . . . humectare et -ere {p. 378b,i7 i;r]pa£voucrai). p. 7O6B,25 convenit ei (calido) -ere per hoc, quod facit humidi extractionem. p. 7O6B,46 -it frigidum humorem comprimendo, ibid. al. B spec.: 1 de terra, aquis: L I B R I Karol. 1 , 2 1 p. 4 9 , 2 miraculo -ti fluminis (sc. maris Rubri). V I T A Otton. Bamb. I I I 2 , 1 6 p. 64,3 subito -tus est locus (sc. palus). T H E O D . C E R V . chirurg. 3,55 p. 178° terra arrefacta a sole vel prunae combustione. al. 2 deplantis: A N N A L . Altah. a. 1 0 3 6 p. 2 0 , 6 in qua (hieme) etiam multitudo arborum -ta est. H I L D E G . phys. 1,91 ventus, qui fruetus terrae -it, id est derret. epist. I 288S nebula superveniens ilium (hortum) -bat. A L B E R T . M. animal. 10,47 cuius (coniugis) sperma -it lactucam, ille est causa steri litatis. veget. 3,20 completa autem semina aut -ta decidunt. al. in imag. : H E I T O Wett. 2 1 ut vitiorum radicibus -tis virtutum possint germina pululare. C L E M . I V . registr. 6 5 7 p. 666,31 Dominus . . . domum ipsius Friderici . . . in radice -fecit et ramis. 3 de parte corporis animantium: A N T I D O T . Augiens. p. 52,31 pulmonem cervi . . . -tum. II latius i. q. debilitare, contrahere, laedere - entkräften, lähmen, schädigen: A N T I D O T . Augiens. p. 5 4 , 3 2 pulmonem -tum restaurai. T R A N S L . Viti 7 manus eius -te sunt. A N N A L . Prag. I I I a. 1279 p.201,49 doloribus... et gemitibus... -ti.al. adì. arefactus, -a, -um. siccus - trocken: C H A R T . Turic. 293 (c. 1149) octo modii siliginis -i. C A S U S Petrish. 1,34 ligna. A L B E R T . M. animal. 20,10 in aliqua sui parte terrestre est grossum -um. *arefactibilis, -e. (ex)siccabilis - zum (Ein-, Aus-)Trocknen geeignet : A L B E R T . M. meteor. 4,2,5 p. 753A,8 causa b autem eius materialis, quod est -e, est aqua. p. 753 ,3i urina et lixivia . . . materialiter . . . -ia sunt, animal. 20,10 terrestre autem grossum -e est in ossibus et cartillaginibus. subst. neutr.: A L B E R T . M. metaph. 3,3,13 p. i9i b ,6 materiae compositionem, sicut . . . liquabile, -e, scissibile. p. igi^^s. arefactio (-facc-), -onis/. I strictius i. q. exsiccatio-Austrocknung: A gener. : A L B E R T . M. meteor. 4,2,5 p. 753 a ,4 -o est motus eius, quod est in actu humidum et fluidum, ad exsiccationem. al. C H R O N . rhythm. Austr. 694 incendium sie [Humperdinck}

923

AREFACTIO - ARENCHIUM

e regione solis spera detulit -ccione. B spec. : 1 de terra, humore: A L B E R T . M. veget. 5 , 6 6 modus . . ., quo domestica planta fit silvestris, est per . . . loci indurationem et -em. nat. anim. 2,15 p. 42,25 per solam aquosi humoris -em efficitur fiamma clara. v. et p. 925,38. 2 de partibus corporis 5 anìmantium: Ps. GALEN, anat. 1 p. I68A in locis ... iuncturalibus ... ponuntur glandulae ad ... prohibitionem -is superfluae. asperitas - Rauheit : M A T T H . PLATEAR. gloss, p. 3 9 5 S si facies vel manus . . . exasperetur, valet hoc unguentum, quia mitigat -em. 10 II latius i. q. debilìtatio, atrophia - Entkräftung, A uszehrung: W A L T H . A G I L . med. 1 3 4 p. 2 1 1 , 3 3 est in omnibus membris . . . -o et extenuatio. Humperdinck *aregidia,-ae/. {orig.inc., ni cohaeret c. irrigare) in imag. i. q. imber - Schwall, Strom: A B B O SANGERM. beli. 15 3,75 -am (gloss.: pluviam) quoque verbi anheles. • a r e g o n (ari-, arro-) subst. (dcprjYsiv) de nomine commendando medicaminis i. q. (unguentum) adiuvans, adiutorium - helfende (Salbe), Hilfe: TRACT, de aegr. cur. p. 86,30 ungantur aegroti . . . de arrogon vel marciaton. 20 M A T T H . PLATEAR. gloss, p. 3 9 4 F unguentum arigon valet arteticis. Ps. OTHO med. 3 7 1 arrögön ista fugat. *aren v. *arrhen. a r e n a (ha-), -ae / . aer(i)- \ p. 924,25.49. plur. sensu sing.: p. 92 4,19.31 sq.43. [ex corruptions : M A P P A E CLAVIC. 25 1 9 3 gauzo -a est. cf. COMPOS. Luc. H 1 9 gauto erba est.] I de specie terrae: A proprie i. q. sabulum - Sand (cf. GLOSS. I l l 212,37 St.-S. h-a griez. 369,4 -a sant. al.) :

1 ge-

ner.: D Y A S C . p. 3 2 B -a maris. H I L D E G . phys. 4 , 1 6 p. 1 2 6 0 S achates de quadam -a aquae nascitur. C A E S . H E I S T , mirac. II 2,17 p. 97,10 infirmus . . . eras, quando in -a te baptizavimus. A L B E R T . M. veget. 4 , 3 1 totus locus factus est -a {p.823^,40 tpaji^oç). al. 2 spec.: a deproprietatibus: v. de granorum innumerabilitate : ALDH. ad Acirc. 73,7 his (milibus viventium) neque . . . sidera sperae fluctivagi ponti nec compensantur h-ae. POETA Saxo 5 , 4 1 2 turba ... amplior est numero quam sit h-a maris, al. ß de levitate, instabilitate : WALTHARIUS 3 8 4 Aeolicis turbatur -a procellis. in imag. : LIUTG. Greg. 7 super fluidam h-am humani consilii. alleg. : A H R A B A N . univ. 1 7 , 3 p. 4 Ó 3 -a . . . mystice significai instabilitatem hominum . . . vel infertilitatem Iudaici populi. b de materia: a. glarea aurifera - Goldsand: DIPL. Arnulfi 163 p. 250,7 (interp. s. X.) aurifices . . . fluminum h-is . . . utantur. T H E O P H . sched. 3 , 4 9 fodiuntur -ae . . . effluentibusque -is remanet aurum. al. ß terrae species ad vitrum faciendum apta - ein Glassand: COMPOS. LUC. C 1 7 coctio vetri: . . . nascitur . . . in partibus Italie in montibus ista -a, est autem et petra, habet colorem vitri, subnicra. G 19. Y pulvis Puteolanus - Puzzolanerde: INNOC. IV. registr. B 208,10 p. 179,10 lapides, -am, que Puteolana vocatur, cementum. ibid. al. (v. ind.). C de usu: A archit.: L I B E R diurn. 2 8 p. 20,8 te . . . basilicam non de lateribus, sed de c a l c e atque h-a instruxisse commémorât ruina (GESTA Font. 1 7 p. 5 4 , 3 7 muri de c. . . . viscoso -aque rufa et fossili. . . constructi sunt). ANNAL. Ianuens. I p. 51,6 cives petras et -am ad murum . . . trahere non cessantes, al. ß techn. et alch. : M A P P A E C L A VIC. 30 minium et h-am montanam, auri limaturam . . . teris et coquis. 281 -a citrina. IOH. sacerd. 12 -am candidissimam. al. per compar.: M A P P A E CLAVIC. 3 5 tere in mortario . . ., et cum tibi apparuerit ut -a trita eqs. in nomine ficticio: T U R B A phil. 2 1 p. 1 3 1 , 1 8 accipite album mundum . . . eoque -am imbuite, quae facta est ex lapide septies imbuto. M O R I E N . ROM. p. 5I8 B ,37 stannum, quod alio . . . nomine -a nuncupatur. al. Y medic.: TRACT, de Chirurg. 1163 post abstractionem aquae hydropici desiccativis et -is utatur calidis medieus. B translate: 1 renum vel urinae granula - Nieren-, Harngrieß : AESCULAPIUS 2 2 p. 3 7 , 1 cum -is e vesica egreditur lotium. EKKEH. IV. bened. Il 215 sed non millenas r e n i b u s operentur -as allia (CONSTANT. A F R I C . theor. 9 , 3 7 p. 49a r passiones in r. sunt -a,lapis eqs. al.). M A U R U S urin. II p. 6,27 sedimentum, resolutio, -a . . . et aliud quodlibet apparens in u r i n i s ( W A L T H . A G I L . med. 1 0 5 p. 1 9 5 , 3 3 urina

30

35

40

45

50

55

60

65

70

924

ruffa . . . cum h-a rubea. A L B E R T . M. veget. 6 , 8 7 ) . 2 copia (ex multis rebus composita) - (aus vielen Einzeldingen bestehende) Masse: a spectat ad partium multitudinem: EKKEH. IV. bened. I 16,114 crinibus innumeris nullatur -a (gloss. : multitudo criminum) pudoris Magdalenae peccatricis. b spectat ad partium exiguitatem: STATUT, ord. Teut. p. 78,7 cavendum . . . est, cum vitamus grandia, ne obruamur -a (CHART, episc. Hild. II 583). II de locis: A campus arenosus- Sandfläche: 1 strictius: TRAD. Weiss. 125 p. 122,6 (a. 788) illam h-am, quod ad ipsa (hoba) aspicit. TRAD. Scheftl. 480 vineam . . . et quandam incultam h-am. al. nom. propr. : CHART. Udalr. August. I 7 (a. 1156) in s u b u r b i o , quod vocatur H-a (['Gries'].

ANNAL. A u g u s t . I I a. 1279). TRAD. Scheftl. 134

Hartwich de A-a ('Sand'). al. (v. ind.). CHART. Const. 10 (ed. K. Beyerle, Konstanzer Grundeigentumsurkunden. 1902. p. 16,16) Heinricus in H - a . CHART, civ. E r f . 235 T h e o d e r i c u s

de A-a. al. 2 latius i. q. solum - Erdboden: GESTA Camer. 1,103 P-443.5 1 Castrum . . . coaequavit -is episcopus. B de locis aquosis: 1 lìtus, ripa — Strand, Ufer: D I P L . Otton. III. 54 p. 459,21 ripam Padi fluminis . . . sive -am. EKKEH. IV. pict. Sangall. 28 maris illius . . . perspaciantur sancii -am. CHART. Burgenl. 89 p. 60,32 super Danubium in fine -e episcopi. A R N O L D . SAXO fin. 2 , 7 p. 6 3 , 1 8 piscis abaerem, quod parit, quando fiat ventus ab aerena {cf. p. 568b,25 alytaXoïi;). al. in imag.: W A L T H . S P I R . Christoph. II 5,137 qui se placidç hospicio prohibebat -ç (cf. Verg. Aen. 1,540). 2 ora-Küste(ngebiet): ERMOLD. Ludow. 3 , 3 6 3 iam, Murmane, tuae passim peragrantur h-ae. 3 alveus sabulosus - sandiges Flußbett : CARM. Walahfr. app. 1,7 dum Ligeris bibulas transcendis missus h-as. W A L T H . S P I R . Christoph. II 2,ioosiccas reflui Iordanis -as (cf. Sedul. carm.pasch. 2,163). 4 syrtis - Sandbank: CHART. Hamb. 514 p. 441,3 (a. 1238) si . . . burgenses . . . cum navibus suis in -a resederint. C de theatro, circo i. q. locus certaminis Kampfplatz, Arena: 1 strictius: W A L T H . S P I R . Christoph. II 1 , 3 8 madidas servat gladiator -as. INVENT. Matth. 1 7 p. 4 5 2 F qui cum praevalido antagonista ... in -am duelli causa descendit {syn. palaestram). fort, de ipso certamine (in imag.) : P A S S . Petri et Pauli 97 hincDeus assistit spectator huius -ae. 2 latius i. q. amphitheatrum - Amphitheater : CHRON. Fred. 2,60 p. 84,9 Treverici . . . in -am huius civitates, quem munierant, liberati sunt (cf. IULIAN. T O L E T . Wamb. 1 8 intra -as, quae validiori muro . . . cingebantur, se muniendos includunt cives Nemausenses). E R C H E M B . CAS. hist. 4 4 in termis iuxta -am {syn. colossum) Capuae. 7 4 prefectus h-arum. R A T H E R . coni. 14 p. 542A in circum, quod-a dicitur,. . . urbis Veronae {cf. ANNAL. Altah. a. 1041 p. 28,36 ad aedificium, quod vocatur Aerina). DIPL. Heinr. IV. 414 p. 552,30 -am quoque cum satyro, cum famulis et famulabus . . . çcclesiç Pataviensi . . . confirmamus. al. arenaceus (-ti-), -a, -um. arenae similis - sandartig, Sand-: M A P P A E CLAVIC. 1 4 6 gemmae mollioris naturae fricantur . . . in pulvere l a p i d i s -tii (CHRON. Ebersb. I p. 10,18 intra -tium lapidem et tiliam. p. 11,32). arenarius (ha-), -a, -um. 1 adi. : a in arena (arenifodina) factus - im Sand (in einer Sandgrube) angelegt: N O T K E R . B A L B . martyr. II. kal. Aug. p. 1 1 3 2 A Romae in crypta -a beati Tertullini martyris. v. et l. 65. b in arena exsistens-im Sand (befindlich), Sand-: T H E O P H . sched. 3 , 4 9 est aurum -um, quod reperitur in litoribus Rheni, c arenae similis — sandähnlich: A L B E R T . M . animàl. 2 5 , 2 3 est . . . color cauhari serpentis h-us. 2 subst. neutr. : arenifodina -Sandgrube: H R A B A N . martyr, p. I I 6 2 A dimissa est super eum massa -i (massa -a Ps. Ambr. act. Seb. 22,83). M A R T Y R . Fuld. III. kal. Dec. qui (martyres) . . iussi sunt . . . in -o deponi atque illic viventes terra et lapidibus obrui. de 2 certo sepulturae Christianorum loco (cf. LThK. VI. p. 22): N O T K E R . B A L B . martyr. IV. id. Iun. corpora collegit beata Symphorosa . . . et sepelivit ea in praedio suo in -o. arenatio v. cavatio. *arenchium v. *arengium. [Heßler J

925

ARENGA -

•arenga, -ae f . {cf. *arengum) 1 pubi. i. q. contio (Volks-) Versammlung: R O L A N D . P A T A V . chron. 3,10 qui (Willihelmus) . . . pro eius (Ecelinì) parte semper pugnaverat in-is et consiliis civitatis P a d u e ( Í ^ . 3 , 1 2 ) . G R E G . IX.registr. 499 p. 402,1 homines . . . presumunt.. . convocare contionem, campanas ad -am habere. 2 in chartis sim. i. q. exordium, formulaprooemii-Einleitung(sformel), 'Arenga? (cf .H.Fichtenau, Arenga. 1957) : SUMMA diet. Saxon. 7 , 1 p. 218,8 salutacionem sequitur -a, et est -a concors et verborum et sentenciarum posicio. C O N R . M U R . summ. 6,6n p. 467,37 -a est quedam prefatio, que ad captandam benivolentiam premittitur eqs. p. 468,4sq. 3 per confusionem i. q. angaria - Frondienst: C H A R T . Pomm. B 579 p. 454,31 (a. 1253) colonos . . . liberos decernimus a vectigalibus . . . , -is, perarengis eqs. 596 p. 11,35. •arengaría (-ger-, -gher-), -ae / . suggestus (ad contionandum factus) - (Redner ) Tribüne, Podest: D I P L . Frid.I. (DtArch. 8 p. 456,4) nobiles dederunt . . . Arnaldo desuper arengeria consullum Mediolani . . . quoddam Privilegium. tlt A L B E R T . M I L . temp. 2Ó6 - de edificatone arengherie comunis Reginae. ibid. al. •arengium (-chi-),-i n. contio — (Volks-) Versammlung: L A N D . M E D I O L . hist. II 44 p. 39,37sqq. Yordanus . . . descendit ad -chium . . . ; atque cum ego essem . . . huius concionis sive -chii ignarus eqs. •arengo,-are. coniionari - das Wort ergreifen : R O L A N D . P A T A V . chron. 3,4 nec oportuit aliquos -are . . . ad predicta in Consilio Paduano. •arengum, -i n. (orig. germ.; cf. theod. tRing'; ital. arengo, cf. S. Battaglia, Grande dizionario della lingua italiana. I. 1961. p. 641) contio - (Volks-) Versammlung: A C T A imp. Böhmer 984 p. 690,26 (a. 1267) per omnes Cremonenses congregatos in platea communis ad -um seu publicum parlamentum. A L B E R T . M I L . temp. 282 p. 4 5 1 , 1 Bononienses . . . fecerunt consilium generale et consilium populi et -um. v. et *hringus, *rengum. •arenositas, -atis f . 1 qualitas sabulosa - sandige Beschaffenheit: A L B E R T . M . veget. 5,66 si ad . . . -em convertatur locus, ibid. : arefactio . . . privabit nutrimentum plantae, et sabulositas sive -s undique faciet evaporare. adde: ALP H I T A I 312,21 sandatis, id est -s (II p. 161,41). 2 rotunditas -Rundung: A L B E R T . M . summ, creat. II 1,22 app. p. 215 a ,27 ad oppositionem rectam non opponitur visui de circulo nisi -s exterior sive convexum partis semicirculi. arenosus (ha-), -a, -um. script, he-: B O T A N . Sangall. 1 0 praef. I adi.: Aproprie: 1 strìctius i. q. sabulosus - sandig: ALDH. epist. 4 p. 484., 12 h-is sablonum g l a r e i s (virg. I 23 p. 254,12. A L C U I N . epist. 141 p. 223,5 sicut gemmarum fulgor inter h-am splendescit glaream). S T E P H . E D D . Wilfr. 13 p. 207,27 in -is locis ( H R O T S V . Gong. 188. A L B E R T . M . veget. 4,18 in 1., quae usque in profundum sunt -a [p. 823a,1 [itoScct]). R U P . M E D I O L . Adalb. 12 montem. D I P L . Heinr. II. 103 terra h-a est maceriaeque utilis. al. 2 latius i. q. arenae similis - sandähnlich, -artig: & de qualitate granosa: Ps. G A L E N , febr. 189 u r i n a , que . . . habuerit . . . nebulas quasi sanguíneas et -as ( M A U R U S urin. I p. 11,42 u. . . . cum h-is resolutionibus. B R U N U S L O N G , chirurg. 2,17 p. 128® cum F^ce -a). M A P P A E C L A V I C . 90 patere siccari lotum . .., -um enim fiet. b de colore: A L B E R T . M. animal. 25,15 Asfodius . . . serpens . . . habet corpus -um. fort, add.: C O M P O S . Luc. G 12 dum incenditur terra rufa, perdei colorem et non est -a sicut ilia prior. B translate i. q. innumerabilis (sicut arenae grana) - unzählbar (wie Sandkörner): A N N A L . Salisb. cont. a. 1192 (MGScript. X I I I p. 239,7) Saladinus . . . cum h-a sequebatur multitudine. II subst. masc. : qui ex urinae granulis aegrotat - ein an Harngrieß Leidender: A N T I D O T . Glasg. p. 114,10 limosis, -is, colicis (sim. A N T I D O T . Augiens. p. 52,18; cf. ThLL. VI 2533,20). •arentia (-eia), -ae f . ariditas - Trockenheit; E P I S T . Dominic. 83 p. 106,31 moramini (sc. sorores) in foraminibus petre . . ., -ciam magis quam virenciam requiratis.

1. AREOLA

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

926

•arenti(c)us, -i m. (orig. inc., ni cohaeret c. hisp. arienzo ex lat. argenteus ; cf. Corominas, Dice. etim. castell. I. p. 2Ó3sq.) 1 species ponderis - eine Gewichtseinheit: Ps. Avic. anim. 2,4 p. 97 aeeipe . . . quatuor -ticos syrupi. p. 98 reeipit. . . litargirii quartum unciae, viridis unum -tium, sarcocollae tres -tios, aloes epatici quatuor -tios. 2 ignis - Feuer: Ps. Avic. anim. 6,16 p. 314 granum vocant -tium, hoc est ignis. •arento v. *arrento. arenula (ha-), -ae f . granum arenae - Sandkorn: ALBERT. M. veget. 4,33 dividere . . . lutum in -as. 64 inter -as (p. 825a,35 ¡¿¿peci T% t|rójX[Aoo) locorum talium (sc. eremorum) sunt rarietates. medic, de urinae granulis : T R A C T . de aegr. cur. p. 318,9 lapis, h-e et superfluitates diverse in renibus et vesica generantur. W I L H . C O N G , chirurg. 1308 ad -as expurgandas. al. sing, sensu collect.: U R S O anat. 299 fiunt . . . passiones vesicae . . . lapis et -a. Heßler areo, -ui, -ere. Iproprie: Astrictius: 1 de terra, aqua i. q. exsiccatum vel torridum esse, rigere - ausgetrocknet, dürr, erstarrt sein: C A R M . de Tim. 131 torrente nec -et unda ab aestu. P O E T A Saxo 1,70 aestatis fervore . . . -bant (ardirò^.) agri {cf. Verg. ecl. 7,57 -et ager). A N N A L . Foss. a. 1 1 3 4 (MGScript. IV p. 30,42) fluvius per diem integrum funditus -uit. CARM. Bur. B 81,3,7 qui prius -uerat, campus revirescit. 2 de plantis i. q. marcere - welk sein: H R A B A N . carm. 37,9 seges alta viret, maturiet, -et. in imag.: C A R M . Bur. B 106, 4,2 amor mutabilis marcidus -at. 3 de humoribus i. q. coagulari, solidari - dick, fest werden: C A R M . Bur. B 75,2,5 sanguis -et, hebet pectus. A L B E R T . M. meteor. 4,1,1 p. 707",30aliter non -et humor . . . nisi in mixto corpore diffusus. 4 rugosum esse - runzelig sein : C A R M . Bur. B 147,3,1 cutis -et. B latius i. q. siti laiorare - Durst leiden : W A L T H A R I U S 1417 -ens pectore. II translate i. q. vanum esse - wertlos sein: C A R M . Bur. B 26,2,12 i n v i t a Caritas . . . prorsus -et et deficit. adi. arens, -entis. 1 siccus, torridus - trocken, dürr: L I B R I Karol. 1,21 p. 49,10 cum . . . Israheliticis transitum -i alveo pr^staret. W A L A H F R . hört. 14 in -i . . . pulvere. C A R M . Bur. B 100,2*,3 -is Libye. C H A R T . Brem. 378 p. 414,15 cum . . . terris . . . -bus et palustribus. al. in imag.: A R B E O Corb. 4 p. 193,16 ut . . . suae praedicationis eorum -ia conplueret rura. L I B R I Karol. 4,1 p. 18,24 corda inrigantur. W A L T H . S P I R . Christoph. II 6,166 -s namque tuus lapillus (sc.pumiceus) . . . errat, al. 2 tenuis - dünn: W A L T H . S P I R . Christoph. I prol. p. 65,13 (in imag.) scolaribus deditus agris. . . vix paucissimas -ium quasi stipularum aristas arripui. 3 contractus - gelähmt: C H A R T , episc. Hild. I 352 p. 336,29(c. 1 1 7 1 ) -em brachium . . . sanitati restituii. Humper dinck 1 . areola, -ae f . script.: ori-: p. 927,38. ari-: saepe, e.g. 1.72^.927,13.15. -eal -:l.55sq. form, -o: p. 927,13. I proprie: A campus parvus - kleines Feld: 1 de terra eulta: apulvinus - Beet (cf. G L O S S . III 351,35 St.-S. -a bet. al.) : N O T K E R . B A L B . gest. 2,12 p. 73,27 Pippinum tridente -am holerum nivellantem. R E G I S T R . abb. Werd. 2,3 p. 18,17 (s. IX./X.) arealam debet servus in orto ad plenum procurare, qu? areala eqs. P E T R . D A M . grat. 12 p. 33,26 donec aqua . . . in f^cundas se -as (-os C2) fundat. H O N O R . A U G U S T , cant. 6,1/2 p. 446° -a est terra in horto aequis lateribus hinc inde composita eqs. in imag.: A L C U I N . epist. 262 p. 420,15 inriga florentes bonae voluntatis in eis (sc. sorore et filia Karoli M.) -as. E P I S T . Hann. 50tu-consit^ a pignientariis . . . servitutis affectum ([cf. Vulg. cant. 5,13]. E P I S T . Reinh. 102 p. 85,6 novella -a . . . a vero consita pigmentario. al.). alleg. : H R A B A N . univ. 6,1 p. 151® -ae aromatum: virtutes et dulcedo . . . eius (Salvatoris) designatur. 19,9 p. 5 3 i A -a virgo Maria eqs. b hortus, hortulus - (kleiner) Garten: W A L A H F R . hort. 63 germinibus vestitur tota tenellis -a. 2 25 quid sit in genere -is exemplum. p. 795h,46 in exemplo . . . duae sunt -es. anal, post. 1,1,3 P- 8 b ,i orationes sive -es . . ., quaecumque fiunt per inductionem. top. 6,1,1 p. 43i b ,26faciliorest -o (p.i3gb,io èm^'p'»]01?) opponentis. 8,3,1 p. 52i b ,i3 sermones, hoc est 50 -es disputantium. al. adde: ALBERT. M. metaph. 4,2,2 p. 222a,3 (p. 176,32 G.) '-o {p. loo6a,l8 SXeyxo?) erit et non demonstratio', . . . si per effectum vel per causam remotam arguat arguens. 2 spectat ad species: ERMENR. ad Grim. 8 p. 542,40 (ex Alcuino) s u n t . . . in hac arte (rhetorica) multae 55 -es, quae per inductionem vel ratiocinationem demonstrantur. EPIST. Ratisb. 5 p. 284,24 -o ab enumeratione partium. SUMMA diet. Saxon. 7,1 p. 216,28 nec in eis (privilegiis) -ciò a maiori ad minus locum habet. ALBERT. M. eth. 1,1,2 p. 3b,3 quod (enthymema) est -o {p. I355a,6 inoSei^it;) rhetorica. praedicab. 1,7 p. I5a,9sqq. species -um . . . et materiam, in 60 qua poni potest forma syllogismi et aliarum -um forma, anal, pr. 2,7,1 p. 786a,22 per quas (regulas) -es imperfectae ad syllogismum habent reduci. 2,7,4 p. 793®,12 secundum quamcumque -em (p. 68b,i2 (ìi&oSov). 2,7,9 P- 8o3b,28 quamvis . . . diversae -es sint syllogismus et enthymema. top. 1,1,1 65 p. 239 b ,i3 quia dialecticus alia non utatur -e sicut inductione, exemplo et enthymemate. saepe. improprie de bestiis i. q. ratio - Begründungsart : ALBERT. M. animal. 21,17 e s t in talibus animalibus (sc. simiis) non sillogismus opens, sed -o imperfecta. 3 spectat ad materiam : ANSELM. BIS. rhet. 1,11 70 vestra . . . omnia infirma . . . probavit -ciò (-tio C) nostra.

938

EPIST. Ratisb. 12 p. 331,31 questione proposita per argumenta, per -es, per propositiones maximas. CONR. BRUNW. Wolfh. 4 p. 183,34 nulla eum (magistrum) -e concludere . . . valebant. ALBERT. M. resurr. 129 p. 325,12 -o ultima peccat secundum accidens. phys. 1,3,16 p. 85 a ,i2 propter Parmenidis -em (fi. ig2a,i ^eyetv). top. 8,3,2 p. 522a,8 quod unam orationem sive unam -em faciat plures. al. remissius i. q. dissertio - Erörterung : ALCUIN. epist. 86 p. 129,21 acutissimas Periermeniarum scriptitans -es Aristoteles. B usu vario: 1 ars argumentandi, facultas cogitandi, inventio - Argumentationskunst, Denkvermögen, Erfindungsgabe (cf. GLOSS. I 89,37 St.-S. -o adanch): EPIST. Wisig. 9 p. 673,28 quod -o defuerit dialectic? discipline VITA Ansb. 13 (MGMer.V p. 628,4) in saeculari . . . -is astutia prudens. CONC. Karol. 44b,76 p. 521,16 haec . . . non h u m a n a -e reperta, sed divina . . . auctoritate diffusa (p. 522,4 h. -e vel ratione. al.). NADDA Cyriac. I prol. 11,50 -e profundioris eloquenti? Ciceronis. 2 excusatio, explicatio - Rechtfertigung, Darlegung des Standpunktes: CONC. Karol. 56s,3 quorum (reorum) -i insanissimae . . . temptabimus respondere. FRID. II. IMP. epist. (DtArch. 18 p. 202,4) dedit. . . Cesaree fortune fastigiis evidentioris -is audaciam processus summi pontificis. 3 conatus commovendi, inducendi - Beeinflussungsversuch: BERTH. (?) annal. a. 1078 p. 307,37 quem (papam) non faeile seductilem in personarum aeeeptionem adulatoria quorumlibet protrahere posset -o. 4 computatio, regula - Berechnung, Formel, Regel: ALDH. epist. 1 p. 477,10 qualiter catalectici vel brachicatalectici . . . versus sagaci -e colligantur. ALCUIN. epist. 155 p. 250,11 dum investigatas catholicorum doctorum . . . multiplici -e reguläres habemus rationes. p. 250,20 obscuras -es de vario siderum cursu explanare. MARIAN, chron. a. Chr. 2,19 capit. p. 496,22 de -e erroris predictarum cronicarum supputationis. al. 5 narratio - Darstellung: WOLFHER. Godeh. I praef. p. 169,16 quo . . . posteris . . . -is materiam praestruxerim. II dolus - List: A ìur. i. q. consilium subdolum, via dolosa - hinterlistiger Plan, listiges Verfahren: LEG. Wisig. 2,1,8 p. 56,20 hanc nequissimam -em . . . decreto amputare. 2,5,18 repulsa . . . omni -is sollicitudine. ibid. al. (v. ind.). B usu communi i. q. astuta sollertia - listige Geschicklichkeit: VITA Dalm. 4 (MGMer. III p. 546,12) a carcere . . . ingeniosa -e . . . aufugisse. argumentativus, -a, -um. argumentationibus logicis utens - mit logischen Beweisen arbeitend: ALBERT. M. eth. 1,1,2 p. 3a,34 si . . . virtus scibilis est, oportet, quod scientiam habeat -am (summ, theol. I 1,5,3 P- 26a,6 quod theologia -a scientia sit et syllogistica). 6,2,18 p. 43i b ,29 omnis scientia cum ratione -a (p. H40b,33 Xóyou) est (elench. 1,1,1 p. 525^19 logica est scientia de r. -a). adv. ^argumentative. per pravam versionem i. q. per remota argumenta - mit sekundären Beweisgründen: ALBERT. M. metaph. 4,2,2 p. 22ib,28 (p. 176,15 G.) contingit quaedam '-e (p. ioo6a,i2 ¿Xeyx-uxcoq \i. per refutationem]) demonstrare', demonstratione videlicet quia, quae est per effectum vel per causam remotam non convertibilem (p. 22i b , 47 [p. 176,29 G.] 'dico' . . . 'differentiam' esse inter '-e d. et d.' eqs.). p. 222a,8 (p. 176,36 G.) quae sic -e probantur. argumentator,-oris m. 1 qui argumenta facit,sophistaArgumentemacher, Sophist: HUMB. Sim. praef. p. 100,40 prodigiosus tergiversator et daemoniosus -r. RUP. TUIT. spir. 1,14 p. 1584° contra -es haereticae temeritatis. GERHOH. glor. 11,2 p. 1109° stultus est -r, qui putat esse consequens, ut eqs. 2 criticus, vituperator - Kritiker, Tadler: GUIDO ARET. form. 2 culpabimur veterum fore -es. argumentor, -atus sum, -ari etrarius argumenta, -avi, -are (v. p. 939,14-16). I demonstrare, argumenta afferre - beweisen, Gründe vorbringen, argumentieren : A log. et rhet. : 1 in univ. : ALBERT. M. anal. pr. 2,7,5 P- 795B>14 -andum est primum de tertio per medium concludendo sic eqs. top. 2,1,6 p. 3o6b,34 -ari (p. lllb,l5 ¿7rix£ipEÌv) ad diffinitionem. 2,1,7 P- 307b,27 ad quod (antecedens) magis idonei sumus -ari (p. mb,33 ISchmidt]

939

ARGUMENTOR

eÙ7iop^(TO[icv ÈTwixs'pv][xàTOJv). 2 c. colore quodam: a concludere - schließen: A L B E R T . M. sent. 1 , 1 0 , 7 P- 3 2 2 S , 1 0 a simili -atur magister. top. 5 , 3 , 3 p. 4 2 3 B , 2 2 ex quolibet eorum -andò ad omnia alia. b argute obicere - spitzfindig einwenden: I O N . S . P A U L , diaet. 3 1 1 p. 3 2 , 2 0 in hoc sophistae phisici -antur, cur sitim pontica non extinguant. B usti vario: 1 colligere - den Schluß ziehen: OTLOH. Dion. 8 p. 8 3 0 , 2 7 ex . . . sancti nomine numquam . . . audito partim -bamur, quia eqs. 2 disceptare, disserere - diskutieren, erörtern (cf. G L O S S . I I 3 1 8 , 8 S t . - S . -antur rahchonti): S T E P H . L E O D . vita Lamb, praef. (MGMer. V I p. 3 8 5 , 1 9 ) illis . . . super hoc multimode -antibus. V I T A Chrod. 8 p. 5 5 7 , 1 8 tanto studio ad capiendam divinorum . . . sententiam erat intentus, ut in brevi -verit, quicquid perfectae scientiae sibi deesse cognoverat. 3 excogitare - (sich) ausdenken: ALDH. ad Acirc. 6 Aristoteles . . . enigmata . . . -atur (-at D). R I C H E R . REM. hist. 3,50 mundi speram ex solido ac rotundo ligno -tus minoris similitudine maiorem expressit Gerbertus. II A dolosis argumentis moliri - mit listigen Argumenten betreiben: E P I S T . var. II 12 p. 316,32 qui hanc (causam) -antur (-atur C) et contra rationem vincere moliuntur. B praetendere - vorgeben : L A M B . H E R S F . annal. a. 1073 p. 160,8 omnia . . . in potestatem regiam . . . venisse -batur rex. adi. argumentatus, -a, -um. argumentosus-verständig: V I T A Brun. Querf. 5 (MGScript. X X X p. 1362,1) quasi ovis -a (cf. infra l. 46) ad propria stabula, scilicet Magdenburgk, rediit. adv. *ar gumentate. per computationes -auf Grund von Berechnungen (cf.p.g38,32): M A R I A N , chron. a. Chr. 1,4 capit. p. 495,6 de resurrectione dominica -q et inquisite a capite mundi. argumentosus, -a, -um. 1 ingeniosus, providus, sollers, industrius - klug, erfinderisch, (vor) sorglich, geschickt, fleißig {cf. GLOSS. IV 177,11 St.-S. -a clenlistich vel sedula. 196,41): Eigener.: A de hominibus: V I T A Dalm. 4 (MG Mer. III p. 546,16) -0 populi more. EPIST. Alcuin. app. 2 p. 486,7 ut in occultioribus exerceatur vestra industria -a (opp. columbina simplicitas). C H R O N . Ven. Alt. p. 151,21 C a m p o l i . . . -i de omni edificio. H E R B O R D . Ott. 1,42 p. 722,46 -us . . . erat in divinis lucris. subst. masc. i. q. prudens - der Kluge: G E R H O H . epist. 3 p. 491° praeferuntur . . . rhetoribus piscatores, -is infantes. ß de bestiis: L A U R . L E O D . gest. 32 p. 513,14 -as apes cerea mella confecturas (ALBERT. M. animal. 8,146 a. -ae . . . dicuntur; -ae quidem propter sollertiam convertendi rores in ceram et mella. al. v. et l. 63). C O N R . MEND. Attal. p. 143,14 velut ovis -a (cf. supra 1.26) domino gratanter deserviens abbatissa. b c. colore quodam: A copiosus argumentis - reich an Argumenten : E P I S T . Ratisb. 2 p. 276,36 in arce -e disputationis. (1 copiosus exempUs reich an Beispielen : O T L O H . quaest. 16 p. 8oc sicut. . . documenta sua praemissis factorum argumentis . . . Christus expressit, ita etiam alibi. . . verbis -is ostendit. y sollicitus besorgt: C O N R . E B E R B . exord. 2,31 p. I O 4 3 A omnimoda -ae pietatis instantia ad spem veniae animare morientem. 2 dolosus, astutus - (arg-, hinterlistig: DIPL. Zwent. 20 p. 55,17 per -as suggestiones ... retulitürma.ta.mprecariam. E B O B A M B . Ott. 2,1 p. 618,13 -a nos circumveniens nequicia . . . vindictam exigit. CHART. Babenb. 233 p. 53,8 ne in posterum alicuius -a malivolentia id . . . in irritum revocetur. al. adv. argumentose. I ingeniöse, curiose, sollerter, studiose - klug, sorgfältig, geschickt, eifrig: a gener.: R A D B E R T . Adalh. 50 quidquid . . . -e tractaverant. CHART. Carinth. V 196 imperio adeo ministeriosus ut apis -e (-a C O N S T . III 110 p. 100,15) deservis. al. de habilitate corporali: LIUTPR.antap. 6,9 lignum in fronte tam -e tenuerat. b c. colore quodam: a. per multa argumenta - mit vielen Argumenten: E P I S T . Ratisb. 7 p. 295,28 non sumus canis syllogisticus Augustini, u t . . . -e dicamus eqs. ß graviter - eindringlich : R A D B E R T . Arsen. 1,21 p. 51,19 cunctos . . . satis -e monebat. COD. Udalr. 97ex- cui (nuntio) . . . signum inter nos condictum . . . satis -e designantes. 2 dolose, callide - (arg)listig, schlau: H R O T S V . Sap. 5,34 gnara sum te -e confundere. H E I N R .

-

ARGUMENTUM

94d

planet. 1224 -ae circumstat more sophistae diabolus. EBO BAMB. Ott. 3,9med- quasi . . . sub pretextu evangelizandi vite sustentacula -e requireret. argumentum, -i n. (?m.: p. 942,68) signif.: G L O S S . I 5 42,4 St.-S. -a uuappi gaciugi (cf. W.Betz, Der Abrogans. 1936. p. 20). I approbamentum, testimoniuin, indicium, signum, ratio Beweis( mittel, -grund), Zeugnis, Zeichen, Erweisung, Begründung(smittel), Argument (cf. G L O S S . I I I 350,6 St.-S. 10 -um uurdanca. IV 131,23 -a . . ., id est probationes vel liste): A gener. : 1 in univ. : ALDH. virg. I 33 quos (puerulos) . . ., cum verborum -is fallere nequiret, . . . verberum ictibus vapulare praeeepit. V I T A Liutg. I 8 paganos asperrimos tantis -is . . . mitigavit, ut eqs. A N A S T . B I B L . epist. 5 p. 413,3 Greci . . . 15 sophistica ei (prìncipi) -a creberrime proponentes. E P I S T . Hann. 66 p. 114,2 etsi enim id morbi familiare sit ingenuo, in vobis tarnen hoc illustrium natalium -um me minime iuvat. B E R T H . (?) annal. a. 1079 p. 315,44 quod . . . hoc -o probavit, quia eqs. L A M B . H E R S F . annal. a. 1071 p. 126,22 ut ne cica20 trix quidem in -um lesionis abolitae relinqueretur. D I P L . Heinr. IV. 414 p. 551,35 Heinrici . . . imperatoris -um pietatis (sc. haec charta). O T T O F R I S I N G . gest. 2,13 p. 115,19 in -um suae assertionis. S T A T U T , ord. Teut. p. 50,34 secularis amoris et lascivie -a . . . non attemptent fratres. CHART. Sil. C 47 ut, quod ... geritur,... littere vivacis -o fideliter commende25 tur. al. 2 c. colore quodam: apraesagium - Vorzeichen: HELM, chron. 44 p. 88,27 preclarum . . . futurae prolis -um sanctitatis fulgore irradiandum. b exemplum - Beispiel: ALDH. ad Acirc. 10 p. 87,23 horum scematum -a ex libris auctorum prolata. OTLOH. quaest. 16 p. 8oD -um similitudinis 30 quoddam de rege . . . praemisit Christus. E P I S T . Hann. 55 p. 101,24 cui credas, de me . . . -um sumas. al. v. et p. 939, 51. C analogia - Analogie: ALDH. virg. I 19 cuius differentiae (e. g. solis, lucernae, tenebrarum) -o . . . colligi datur, quod virginitas sit,. . . castitas, . . . iugalitas. d opinio - Be35 hauptung: ALDH. virg. I 32 p. 271,12 ut . . . viri Dei praeconium falsis suspicionum -is nutabundum elideret diabolus. LEG. Wisig. suppl. 3 p. 484,27 qui (Iudaei) . . . nefariis . . . -is . . . fidei sectam deluserunt. e cogitatum, inventum Einfall, Erfindung (cf. G L O S S . I 43,4 St.-S. -a adancha): 40 ALDH. virg. I 56 p. 316,12 quid ille (Deus) . . . creare nequiverit, nunc mortalium industria . . . superfiuis adinventionum -is addere et amplificare contendit (cf. H. Lausberg, Handbuch der liter. Rhetorik. I. i960, p. 220sq.). CHRON. Ven. Alt. p. 151,17 Saponarii. . . multitudine -orum florebant. al. 3 meton. : a ins probandi - Beweiskraft : v. 45 p. 937,7. b facultas demonstrandi - Darstellungsvermögen: W I D U K . gest. 3,74 p. 150,12 omne -um ingenioli nostri superat virtus tantae feminae. c facultas cogitandi Denkvermögen : C H I R U R G . Sudhoff 1 p. 79,15 in . . . melancholia fiunt cauteria ... et reponunt -um artificialiter. dge50 nitale - Geschlechtsteil : OLIV. hist. reg. 77 p. 135,15 privatus est oculis et -is virilibus decurtatus. B spec.: 1 iur. et pubi.: a in univ.: CAPIT. reg. Franc. 305,8 cum -a . . . causae perceperint coepiscopi. DIPL. Karoli III. 171 p. 277,20 55 quicquid . . . adquisierunt per quodlibet exquisitum -um. BERTH. (?) annal. a. 1067 p. 273,48 Petrus episcopus pro heresis praedictae reatu huius iudicii (sc. Dei) -o convictus. O T T O F R I S I N G . gest. 1,53 pro -o iuramentum afferre. C H A R T . Bund. 390 p. 290,12 visis . . . allegationibus utriusque partis et -is . . . iudex . . . protulit sententiam. al. v. et p. 944,71. 60 AUGUST,

65

70

in formulis chartarum: C H A R T . Heinr. Leon. 87 p. 130,1 donationem . . . bon? fidei -o recognovimus. C H A R T . Brixin. 45 in cuius rei (sc. concessionis) -um presentem paginam . . . conscribi. CHART. Burgenl. 145 in -um f i d e i conservari (I[cf.. Vulg. gen. 39,16]. 156 p. 116,8. C H A R T , civ. Halb. 45. al.). CHART. Heinr. Leon. 67 p. 100,18 (spur. s. XIII. med -) in . . . constitutionis -um et firmamentum. C H A R T , episc. Vratisl. 11 in -um dileccionis sincere, al. c. sensu facultatis: C H A R T . Pomm. B II 878 p. 206,24 (a. 1269) scripta . . . auferunt obl i v i o n i s -um (872 p. 202,34. 875 p. 204,17 o. augmentum [vix recte, ut vid.\ 890 p. 217,41). remissius: E C B A S I S capt. [SchmidtJ

ARGUMENTUM

941

700 -um ingens testis sentencia prodit. b c. colore quodam i. q. approbatio - Bestätigung, Zeichen der Anerkennung : OTTO FRISING. chron. 4,3 p. 187,28 ecclesia occidentalia r e g n a . . .

942

alia -a computandi in volumine 1. ANON. geom. I 4,60 p. 362,7 Eratosthenes . . . tali huius artis (se. geometriae) dicitur usus -o. BERTH. (?) a n n a l . praef. p. 267,32 compoti . . . rationem,

sibi tradita affirmat in -umque tributum . . . usque hodie exiregulas et nonnulla -a . . . composuit Herimannus. saepe. gere non dubitat. CHART. Stir. II 200 p. 290,14 Runensibus 5 meton. de tabula: BEDA temp. rat. 19,3 huic (calculandi mi. . . in -um sue proprietatis . . . quinque tantum denarios . . . nus idoneo) . . . c o m m o d a m u s -um, quo id, quod quaerit, inpercepturis. CHART. Brixin. 82 p. 91,5 successionis pensionem vernai (cf. notas ed. p. 354sq.). 20,16 hoc . . . -um . . . praefi. . . hospitali... in -um locationis persolvere. pendet quod : gendum esse censemus. ibid. al. 5 mus. i. q. regula, praeCHART. Otterb. 104 p. 78,22 (a. 1252) libra cere . . . persolceptum - Regel, Anweisung: GUIDO ARET. micr. prol. vende in recognitionem et -um, quod eqs. 2 log. et rhet.: 10 p. 86,3 de multis musicis -is . . . q u a e d a m . . . perstrinxi. 17 a in univ.: ALDH. virg. I 35 p. 277,6 cuncta Stoicorum -a et p. 186,3 his (-is add. Mi 1) breviter intimatis aliud tibi planisAristotelicas categorias . . . despexit. ERMENR. ad Grim. 7 simum d a b i m u s - u m (exemplum vel - u m Br3) utillimum visu, topyca sunt loca seu sedes -orum. EKKEH. IV. pict. Mog. 461 p. 195,3. AL- ANON. mus. L a F a g e capit. p. 355,26 q u o m o d o rex rhetorum more (gloss. : maius -um est, quod operibus, c a n t u s debet componi ; de -is. quam quod verbis fit) struit -a mucrone eqs. EPIST. Ratisb. 12 15 II materia, propositum - Gegenstand, Thema, Stoff: A P- 331.31 questione proposita per -a, per argumentationes, gener.: ALDH. a d Acirc. 4 p. 7 4 , 1 1 oblato huius (se. septinaper propositiones maximas, per loca. al. ( v. ind.). ALBERT. M. riae) supputationis -o. REGINO chron. a. 450 cum ipsa phipraedicab. 1,3 p. 5 b ,i5 docet enim logica principia, . . . quilosophia miris disputationum -is conquiritur Boethius. EPIST. B bus -is de quolibet scibili disserendum est. top. 8,3,1 p. 520 ,I6 Meginh. 22 scribendi -o. hue spedare vid. : ALDH. ad Acirc. ad omnem positionem respondentis considerandum est -um 20 7 novo nos et inusitato dicendi -o . . . praedicta e n i g m a t a a (p. i63 ,37 èrcixeipv)(xa) terminans eam ad affirmationem . . . cecinisse. CATAL. biblioth. L e h m . I i o B p. 3 3 , 1 3 (a. 1142/78) et a r g u e n s a d n e g a t i v a m . al. c. acc. c. inf.: ANSELM. BIS. expositiones-orum vel lucidarius. B c. colore quodam : 1 Sturhet. 1,12 p. 123,16 oportunitas . . . loci . . . te deditum esse dium, ars - Beschäftigung : HRABAN. inst. cler. 3,25 p. 238,17 Veneri non invalidam subpeditat copiam -i. b c. colore q u a e (astronomia) . . . d i g n u m est religiosis - u m m a g n u m quodam: a enuntiatio - Urteil: EKKEH. IV. bened. I 41,12 25 que curiosis t o r m e n t u m . 2 finis - Ergebnis : CHART, ord. simplex proloquium (gloss.: quod et -um dicunt). ß conT e u t . (Thür.) 2 1 9 (a. 1270) sane deliberacionis exigit - u m b clusio - Schluß : ALBERT. M. anal. pr. 2,7,7 P- 8oi ,2i a signo f a c t a h o m i n u m . . . litterarum apicibus annotari. 3 prae. . . non trahitur -um {syn. syllogizatur, arguatur) nisi affirfatio vel conspectus - Einleitung oder Inhaltsangabe (cf. 0 b a 110 2 mative. top. 2,1,5 P- 3 3 .43 q (loco) trahatur -um. y LThK. I. p. 83gsq.) : CATAL. biblioth. R u f 90 p. 359,30 (a. demonstratio(nis actio vel species), ratiocinatio - Beweis- 30 1 1 1 2 / 2 3 ) pars commenti super Porphirium, . . . excerptum de (führung,

-verfahren),

Syllogismus

: GODESC. SAXO theol. 5

p. 206,20 syllogismus est -um et sententia cornuata satisque . . . captiosa. BERTH. (?) annal. a. 1071 -um depositionis a maiori ad minus. ALBERT. M . incarn. 37 p. 208,56 in -o . . .

Prisciano . . ., - u m super D o n a t u m et super P o r p h i r i u m .

III modus vel consilium (dolosum), dolus, calumnia, simulatio - (listiges) Mittel oder Plan, List, Ränke, Vorwand

(cf. GLOSS. I I I 416,72 St.-S. - u m cleinlist. al.) : A stricordinantur praemissae ad conclusionem. praedicab. 1,4 1 gener.: VITA E p t a d . 18 ( M G M e r . I I I p. 192,17) p. 8a,2 sermo complexus fidem . . . facit per hoc, quod ad for- 35 tius: Salomon promiscua demonis -a compressit. ANAST. BIBL. manti -i collectivus est. anal. pr. 1,1,8 p. 47i b ,i7sqq. omne . . . epist. 5 p. 404,29 versutum in patriarcham sarcinat -um. -um reducibile est in syllogismum, et ideo oportet, quod in BERTH. (?) a n n a l . a. 1079 p. 322,24 hoc quasi honoris defenomni -o sint termini, ex quibus fiant duae propositiones. sorio quodam -o sese artificiose liberantes Saxonibus (sc. 2.7,5 P- 796 b ,2i in -o, in quo primum de medio concluditur per simile tertio. al. de syllogismo dialectico: ALBERT. M. 40 hostibus). al. 2 iur. et pubi. : LEG. Wisig. 2,2,10 ne . . . sub fraudis huius -o pars causantium iudicialis fori equitatem top. 8,2,7 p. 5l5 b ,6 -um {p. 162", 16 eitixeip^a) ... dicitur syle f f u g i a t . 12,2,14 p. 4 2 1 , 1 3 sceleris - u m (argumentatio V8) logismus dialecticus. 3 theol. : a in univ. : ALD H . virg. 136 ingenuus si prodiderit. al. (v. ind.). CAPIT. reg. Franc. 209 p. 281,9 ut nutum supernae maiestatis -is evidentibus experialiquas novitates aut -a, quae ad detrimentum populi pertiretur. GODESC. SAXO theol. 21 p. 292,7 in apodexim, id est -um seu probamentum suae assertionis. ALBERT. M. resurr. 45 nent, agere. DIPL. Otton. I. 235 p. 326,31 impeditionis -um componere in prefatam electionem papae. al. per quodlibet 1 p. 237,32 -a apostoli theologica. 48 p. 265,13 de -is resurrec-um, (sub) quocumque -o sim. i. q. causa aliqua interposita tionis sive de apparitionibus. p. 265,19 quae (ascensio Christi) unter irgendeinem Vorwand: LEG. Wisig. 3,6,2 p. 167,14 . . . fuit -um gloriae resurgentium. ibid. al. remissius: sub quocumque -o facere divortium. 5,7,20. al. (v. ind.). CARM. de Tim. 80 sanctorum nutat series incerta librorum, -a sacrae cum fidei pereunt (se. in iudiciis Dei). b c. colore 50 CONC. Karol. 12 p. 68,32 quocunque -o vel exquisita occasione . . . destruere. CAPIT. reg. F r a n c . 172 p. 354,20 per quodam: a c. sensu probationis: ALBERT. M. resurr. 68 quodlibet -um sive machinationem. DIPL. Karoli III. 16 p. 278,50 -a . . . resurrectionis non ducuntur nisi super resurp. 25,38 quolibet ingenio vel -o (DIPL. Loth. I I I . 4 p. 6,15). rectionem capitis (i. Christi) eqs. 77 p. 285,61 ad prima duo -a al. (calumniosa) contradictio - (tückischer) Einwand: dicendum est, quod eqs. ß c. sensu apparitionis (cf. Vulg. act. 1,3; v. et GLOSS. I 741,37 St.-S. -is i. exemplis, - u m 55 CHART. Eichsf. 340 (a. 1250) ut omne -um de futuro caveatur. B latius sensu malo attenuato vel evanido i. q. adiuchleini): VITA Euch. Val. Mat. 12 Christus per dies XL in mentum, adminiculum - (Hilfs-) Mittel : ANNAL. Mett. a. multis -is apparuit. y c. sensu iudicii animi {cf. Vulg. 752 p. 43,16 temptatis . . . plurimis -is . . . civitatem capere Hebr.11,1; v. et GLOSS. I 781,36 St.-S. - u m . . . tougeni. non potuit. CHRON. Median. 14 p. 216® cum . . . variis . . . -is 783,3 - u m liist): GODESC. SAXO theol. 22 p. 307,28 - u m r e r u m non apparentum. 4 comput., math., geom. i. q. ratio cal- 60 . . . flammam certarent evincere. MIRAC. Adalb. Wirz. 15 p. 74,25 ut nulla vi trahentium, nullo -o . . . erui quivisset culi, regula computi - Berechnung(smittel, -methode), Reinstrumentum, al. de medicamentis: VITA Desid. Cad. 43 chenvorschrift, Algorithmus (cf. B.Krusch, AbhBerl. 19371 cum . . . multimoda medicorum -a ei (episcopo) sedule inpenVili. p. 62.75) • ALDH. epist. 1 p. 477,16 difficillima rerum derentur {cf. 49 nullo recuperandi -0). -a et calculi supputationes . . . repperi. BEDA temp. rat. 17,18 IV instrumentum, machina - Gerät, Maschine: A mane suspicio tibi forte -i fallentis incidat. 24,2 tradunt . . . -um 65 chinamentum obsidionis vel belli - Belagerungs-, Kriegsjnaveteres, quo luna cuiuscumque aetatis, quot horas luceat, schine, Geschütz: VITA Anian. 9 ( M G M e r . I I I p. 1 1 4 , 1 5 ) exploretur. CARM. var. I 9,1,13 Pacificus invenit -um horolofossata percutiunt, omnem -um ingenia (ingenium -um, ingegii nocturni. RHYTHM. 1 1 5 , 1 3 , 2 huius a n n i . . . l u n a r e m cirnium -aque sim. var. I.) disponunt Huni. VITA Ludow. Pii cuitum non informat -i usitata regula. al. CARM. libr. II A 8,1 haec . . . -a (se. paschalia) . . . describsi tibimet. CA- 70 16 p. 615,16 illam (Tortosam) arietibus, mangonibus, vineis et ceteris -is lacessivit . . . muralibus. LIUTPR. antap. 5,15 TAL. biblioth. Lehm. I 19 p. 87,15 Bedae libelli . . ., item . . . p. 138,13 -um, quo ignis proicitur, non in prora solum . . . [Schmidt]

943

ARGUMENTUM

ponite. ANNAL. Bar. a. 1042 (MGScript. V p. S6 a ,i9) Argiro . . . iussit -a incendi. in imag.: ALDH. virg. I 36 p. 282,9 catholicae fidei propugnaculum saecularis -i ballista quassatum atrocisque machinae arietibus subrutum. B apparatus venationis - Jagdgerät: DIPL. Merov. I 5 p. 7,47 (spur. a. 1003/05) de -is . . ., per que aves possunt capi super aquam. C tormentum-Marterinstrument : HRABAN. martyr, p. 1 i68 c verbera et -a rotarum . . . et pondera lapidum . . . superavit Euphemia. D ?vinculum - fFessel: AETHICUS ISTER 41 p. 29,27 (in imag.) qui (Alexander M.) tarn utilia -a agrestium hominum vesaniam retrudendam adinvenit, quorum solutionem temporibus antechristi in persecutionem gentium . . . credimus adfuturum.

-

5

10

arguo, -ui, -utum, -ere. script, arc- : I. 21. I accusare, incusare, vitio dare, in ius vel crimen vocare - 15 beschuldigen, bezichtigen, an-, verklagen: A gener. : LEX A l a m . 41,2 si . . . spernit eum (iudicem) et -it (-et 10) coram aliis et dicit 'non rectum iudicas'. HRABAN. epist. 10 p. 396,23 ne inoboedienti? -rer fastu. HROTSV. Pafn. 4,4 infidelitatis nos -is. THANGM. Bernw. 1 p. 758,41 nulla hora . . . desidiae 20 illum -bat. CARM. var. Walther 1,19,3 arcuti criminis, acsi rei simus. al. seq. quod: BEDA hist. eccl. 5,21 p. 337,22. c. nom. c. inf. : HROTSV. Sap. 1,2 ne reus maiestatis esse -aris. culpam conferre - zur Last legen: WIDUK. gest. 3,19 quod -retur incauti certaminis consobrinus regis. B in re iudi- 25 ciaria: LEX Frision. 3,3 si liber furti -atur. WIDUK. gest. 1,18 coram quo (duce) cum quaedam mulieres . . . rerum veneficarum -rentur. CHRON. Salern. 107 p. 118,22 non est, qui illos super hoc in faciem -at. THIETM. chron. 6,60 in qua (synodo) . . . episcopus ab archiepiscopo suimet -itur. BERTH. 30 (?) annal. a. 1076 p. 286,9 illum (regem) neque -ere neque punire neque corrigere poterant. al. II coarguere, convincere - überführen : A gener. : ALDH. virg. I 32 p. 273,18 pallor ob detectum sceleris reatum tremibundos -it. ANSELM. BIS. rhet. 1,11 te tua argumentacio 35 accusat et -it. refl.: ANSELM. BIS. rhet. 1,11 te c^terorum omnium -is et accusas. B spec.: 1 iur. : LEG. Wisig. 7,1,5 prius . . ., quam . . . manifestis probationibus -atur. al. v. etp. 944,70. 2 medic, i. q. probare - nach-, ausweisen: PAUL. AEGIN. cur. 53 p. 29,20 -unt (3,13,1 Biekèyx£L) • • • epilepti- 40 cos fumigantia. III reprehendere, obiurgare, corrigere, improbare - tadeln, Vorwürfe machen, zurechtweisen, mißbilligen (cf. GLOSS. I 32,12 St.-S. -es thrauuis): A gener.: 1 in univ.: ALDH. virg. I 59 quae (epistolae) meorum foenus votorum 45 hactenus infectum -bant. WALAHFR. imag. Tetr. 27 si pauca loquar, . . . -e lenius. WIDUK. gest. 1,5 alii eum irridere coeperunt amicorum, alii -ere. 3,68 de perfidia, al. refl. : THIETM. chron. 1,20 me sic -o. seq. quod: FROUM. carm. 32,5. 2 c. colore quodam: a castigare — züchtigen: 50 GODESC. SAXO gramm. 2 p. 425,7 quamdiu ab eo (Deo) -eris, id est, quamdiu castigaris et corriperis (cf. Vulg. Hebr. 12,3). b punire - bestrafen: LEG. Wisig. 12,3,24 eorum (episcoporum) -etur socordia. C vituperare - beanstanden: NICOL. BIBER, carm. 1092 (ed. T h . Fischer. 1870) panis displicet uni, 55 -it hie potum. d desuadere - warnen: ECBASIS capt. 32 reditus quarum (Camenarum) . . . commonet . . ., increpat . . ., -it invalidum per fortia tendere gressum (cf. I.61). B eccl. in paenitentia, correptione Christiana sim. (cf. E. Göller, RömQuartSckr. 39.1931. p. 235) : 1 in univ.: ARBEO 60 Emm. 9 peccatum acriter i n c r e p a n d o -ens {[cf. Vulg. II Tim. 4,2]. DIPL. Otton. I. 316 p. 430,37 iuxta canonicam regulam -ere, increpare, obsecrare. BERTH. [?] annal. a. 1075 p. 280,17. al-)- WETT. Gall. 3 sanctus vir . . . pro concubinis . . . vehementer -bat. HROTSV. Gall. 1,3 monui hortando po65 tius quam -endo. THIETM. chron. 2,14 -bat enim idem (presbiter) et regem et populum . . . demonibus vacantem. EPIST. Mog. 56 p. 405,19 a bono filio non est -endus pater f ABSAL. serm. 29 p. 172° reformatur . . . poenitentia claustralis correctione, quae fit tribus modis: -endo, denunciando, proclamando. CARM. Bur. B 33,3,3 malos potenter -e. al. c. acc. 70 c. inf.: BEDA hist. eccl. 4,2 p. 205,23. 2 c. colore quodam:

ARGUTIO

944

a graviter monere, hortari - ins Gewissen reden, ermahnen : THIETM. chron. 7,31 omnes . . ., qui se aliquo contra eum fore culpabiles negabant, sie -bat: 'eqs.' b obicere - vorhalten: Cpraemonere ARBEO Emm. 36 his -ere adulterium studui. verwarnen: CONC. Karol. 16,15 ut > s ' quis . . . iniuneta minime impleverit, prima vice -etur (-atur var. /.). d iudicium facere - Gericht halten: BERTH. (?) annal. a. 1076 p. 285,37 crimen eius sciebant et non -bant. IV cogéré, commovere, perducere, facere - zwingen, veranlassen, dazu bringen, lassen: ALTFR. Liutg. 2,8 quem nécessitas -erat. seq. ut: ARBEO Emm. 45 p. 96 a ,21 qui (episcopus) earn per manum inquisii ione -ere studuit, . . . ut alimentum sumeret. c. inf. : RICHER. REM. hist. 4,40 quod . . . casus repentini aliter fieri -rent. GESTA Camer. cont. II A 297,4 illi subiugari et vis et fames -it. ibid. al. V A log. et rhet. i. q. demonstrare, argumenta afferre beweisen, argumentieren, diskutieren : 1 in univ.: ALBERT. M. praedicab. 1,4 p. 7^,43 sermo . . . complexus . . . non habet -ere et fidem facere de enuntiato. anal. pr. 1,5,6 p. 624 a ,10 illa . . . propositio, ad quam sunt plures viae . . . , facilis est ad -endum. top. 2,1,6 p. s o ó 1 5 ^ opponentibus diffinientibus antecedens et consequens facile erit -ere {p. iiib,i¡ imyzipeîv) de proposito. 8,3,1 p. 520^,36 ad -endum (p. 163h,6 êXéyx£i.v) ad quodlibet propositum. v. et p. 937,54. 2 c. colore quodam : a concludere, syllogizare - schließen : ALBERT. M. phys. 1,3,16 p. 85 a ,17 Parmenides sic -it {cf. p. 192a,1 Xéyeiv). anal. pr. 2,7,7 p. 802a,2 si . . . -at aliquis contrarium a simili. 2,7,9 P- 8o4 b ,23 affirmative. 2,7,iop.8o6 1 >, 9 ambo illi modi -endi (se. inductio et exemplum). top. 1,1,3 p. 242^,23. al. c. acc. c. inf.: ALBERT. M. anal. pr. 2,7,9 p. 8o4 b ,i7 enthymemate -imus aliquam peperisse ex hoc, quoniam est pallida, b redarguere-widerlegen : ALBERT. M . pol. 1,9! p. 8 i l ) , i 4 ex hoc -it Aristoteles quosdam (sc. ratione a servos privantes). elench. 1,1,6 p. 535 ,38 modi -endi {p.l6sb, 23 CXÉYXE'V), sive per quos -itur ad redargutionis metam ducendo, sunt duo. B usu communi i. q. indicare - anzeigen, angeben: NIVARD. Ysengr. 7,61 taliter -rent (aug- B) tua tintinnabula tempus ? adi. arguens, -entis. 1 demonstrans - beweisend, argumentierend: v. p. 941,22. 1 persuadens, ad persuadendum aptus - überzeugend: v.p. 937,36. subst. arguens, -entis m. qui argumenta affert — ein Argumentierender : ALBERT. M. metaph. 4,2,2 p. 222 a ,7 (p. 176,35 G.) oportet . . . 'dignari' quemlibet etiam sine demonstratione -em . . . id, quod diximus esse 'prineipium' . . ., 'dicere' videlicet idem secundum idem 'esse* vel 'non esse', p. 222 a ,12 (p. 176,39 G.). adv. *arguenter. modo (prae)monentis vel accusantis mahnend, warnend, anklagend: HRABAN. martyr, p. n 8 o A imperator coepit per civitates . . . praecepta -r dirigere. Argus m. ("ApYOç) 1 subst. : metaph. de Deo i. qui omnia videt (ut Argus) - der Allsehende (wie Argus) : EGBERT. fee. rat. 1,1008 desuper intentans oculatus prospicit Argus. 2 adi. : vigilans, circumspectus - wachsam, umsichtig: v. p. 945,26. argustulum v. ergastulum. argutarius, -a, -um. {cf. ?acutarius, argutus p. 945,29; hisp.vet. argudarse [v. Meyer-Lübke, HEW3 nr. 643]) venaticus, vertragus - Jagd-, Hetz-, Wind-: LEX Sal. Pipp. 6,2 (ree. E) si quis veltrum -um (-0 E 11.14) furaverit. LEX Sal. Karol. 6,2 veltrem porcarium sive veltrem leporarium, qui et -us (arc- K19) dicitur. v. et ?acutarius. argutia, -ae f . astutia, cavillatio - List, Spitzfindigkeit : BERTH. (?) annal. a. 1079 p. 322,36 multifariis figmentorum -is ac responsis mirabiliter instructus. CHART, episc. Halb. 734 p. 52,38 ne contra simplicem veritatem talis -a de triumpho gloriaretur in fine. argutio, -onis / . coargutio - Uberführung : GERHOH. psalm. 37,2 p. 589,16 in iudicio -o prior ordine et correptio sequens est ; argui enim est in iudicio verborum ac rationum argumentis superari ac postremo meritam sententiam excipere. v. et arguitio. [SchmidtJ

945

ARGUTOR -

ARIDUS

946-

chanismus zu seiner Handhabung (cf. H. Blümner, Technolo•argutor, -oris m. vituperator - Tadler, Kritiker : E P I S T . gie. II. 187g. p. 224; K. Sudhoff, Beitr. z. Gesch. d. ChirurMog. s6 p. 406,12 necessarium (sic) . . . vobis essent duri -es, gie. II. igi8. p. 65) : CHIRURG. Sudhoff I I p. 4 , 2 7 ferramennon blandi adulatores. torum nomina dicere: . . . fisiter, aridin, pionin, tripanin. argutus, -a, -um. script. -du(s) : l. 31. ariditas, -atis f . I proprie : A strictius i. q. siccitas,. 1 de sono i. q. clarus, sonorus, acutus - laut, hell(tönend) : 5 exsiccatio - Trockenheit, Austrocknung, Dürre (cf. GLOSS. IV Eigener.: ALDH. ad Acirc. 13,2 (de vento) -um vocis crepitum 1 3 1 , 2 5 St.-S. -s durri): 1 gener.: B E R E N G . T R E V . myst. cito pando per orbem. ABBO SANGERM. beli. 1,409 -0 (gloss.: (PL 160,1001E) per exterioris hominis -em et interioris viresonoro) . . . tument horum distenta boatu guttura. HROTSV. dinem. H I L D E G . caus. 1 p. 1 3 , 1 0 ad signum librae, ubi viridiGong. 143 dedit -o vocem . . . palato. AMARC. serm. 3,936 -as penitus vitate tabernas. al. b c. colore quodam: o fri- 10 tas et -s quasi in libra sunt. 2 p. 44,31 calor viriditas eius (hominis) ac frigiditas -s eius est. ibid. al. 2 spec. : a de terra, tinniens - zwitschernd : WANDALB. mens. 89 -a . . . hirundo aqua: RAHEW. gest. 3,51 p. 227,27 fluviorum -s et contracta, (cf. Verg. georg. 4,307). ß stridens - sausend: EPIST. Wiviolentia. A L B E R T . M . meteor. 2 , 2 , 3 P- 5 4 7 B > 2 2 operit et sorsig. 17 -o (-a H.M2) percurrere pectene lanas (cf. Verg. bet eas (aquas) -s eius (terrae). 4,4,1 p. 707A,I in . . . lutogeorg. l,2g4). ALDH. virg. II 1217 sceptrorum flagra beatus ictibus -is martyr non sensit acerba. y suavis - (wohl)- 15 coagulato, quod ex -e decidit in pulverem. veget. 3,60 si superveniat terrae -s. in imag.: ORTL. chron. 1,11 p. 56,1 klingend: ALDH. virg. I 53 p. 311,12 David . . . -is fibrarum monachorum consuetudines . . . de Cluniacensi fonte derivafidibus limphaticum mitigabat. WALAHFR. imag. Tetr. 235 vit atque cisalpinae monasteriorum -i . . . ministravi. cicutae (cf. Calp. ecl. 7,12). WALTH. SPIR. Christoph. II 5,94 CONST. II 238 p. 327,20 quas (aquas) virtutum -s . . . siccatange . . . liricas -0 pectine cordas (cf. I. 13). al. 2 de ingenio : a prudens, ingeniosus, subtilis, diligens - klug, 20 vit. B E R T H . RATISB. serm. 8 p. 4 5 , 3 1 caveat . . . sibi anima a b -e, ne . . . ab omni gratia exsiccetur. b de plantis : W A L A H F R . geistvoll, scharfsinnig, sorgfältig {cf. GLOSS. II 14,3 St.-S. -us Gall. 2,31 crepitum quasi virgarum in -e fractarum audivit. listigo. ILL 140,61 -us deiner): ALDH. virg. II 29 poeta. HuA L B E R T . M . veget. 7 , 9 siccus calor fimi . . . in -em convertit GEB. Wynneb. 2 p. 108,23 v ' r Dei, sensu sophyrus, agone totam plantam. al. v. et infra p. 950,17. c. sensu sterilitatis : -us. WALTHARIUS 1139 - a indagine. CONR. BRUNW. W o l f h . 4 FROTH, epist. 32 p. 298,5 cum . . . inopiam famis . . . ob -em -ae propositionis . . . d o c u m e n t a . SALUTARIS POETA 53 (ed. P . 25 segetum . . . perpessi fuerimus. in imag.: H R A B A N . univ. Leyser, Hist. poet, et poem. p. 2060) argus et -us in facto quoli19,6 p. 513® haec ficus (se. populus Iudaeus) . . . virtutis. bet esto. al. b dolosus, astutus - listig, hinterhältig : DIPL. fructum ferre neglexit; propter quod . . . aeterna -e damnata Otton. III. 141 a quibusdam malignis quadam -a calliditate est. H I L D E G . div. op. 1 , 2 , 1 8 si homo viriditatem virtutum . . . . . . abstracta esse dinoscitur abbatia. 3 de motu, tempore deserens in -em negligentiae vertitur. B latius: 1 desiti i. q. celer, alacer - sch7tell, lebhaft (cf. GLOSS. ILL 12,2 St.-S. 30 i. q. ardor, vexatio - das Brennen, Qual: L I B R I Karol. 3 , 2 5 argudu skeero): E R M E N R . ad Grim. 1 6 p. 5 5 3 , 3 5 -us es in p. 157,19 percussa silex . . . populum s i t i s -e liberavit (OTTO educendo, preceptor . . ., et ego tardior testudine te sequor. F R I S I N G . gest. 2 , 2 5 p. 1 2 8 , 3 . al-)2 inopia, inedia - (NahCHRON. Andag. L p. 2,14 motibus -i et expediti Hunni(cf. rungs-)Mangel, Hunger: IONAS BOB. Columb. 1 , 7 p. 1 6 5 , 9 ' lord. Get. 128). temperavit escae -em pietas virtutis aeternae. A R D O Bened. 4 adv. argute. 1 acriter, accurate - scharf(sinnig), genau: 35 p. 203,32 -e tabuerant corpora eorum, solo viventes pane et RUP. TUIT. altere. (PL 170,537°) fortiter et -e . . . percusaqua. 3 infirmitas, contractio, atrophia — Schwäche, Lähsisti me. MIRAC. Adalb. Wirz. 15 ut staminum -e . . . commung, Auszehrung : Ps. GALEN, febr. 485 laborem . . . et sintexim corporis, quod nos dieimus -em. ODILO S U E S S . Seb. 3 7 ponat fila. 2 dolose, callide - ( hinter) listig : TRAD. Ratisb. -em . . . maneus in viriditatem demutavit. HECEL. Clem. 2,5 986 (a. 1186/90) simplicitatem nostram -e circumvenit. 1 . *arguus, -a, -um. (argutus?) clarus - laut : A N N A L . 40 (MGScript. X X X p. 906,13) ambarum manuum querelosam -em. H I L D E G . caus. 2 p. 1 5 0 , 6 homo multum aridus . . . pinIanuens. IV p. 91,2 Veneti . . . -o clamore clamantes. gues carnes . . . comedat, ut -s et siccitas . . . humectentur et 2. arguus v. argillosus. temperentur. al. *argyptus m. {orig. inc., nisi subest àpyupÌTi?) gemma quaedam - ein Edelstein: A E T H I C U S ISTER 7 6 -us pretiosus II translate: A fragilitas, vanitas - Hinfälligkeit, Verlapis invenitur multa varietate et pretioso colore, quem ada- 45 gänglichkeit: H I L D E G . epist. II 7 p. 3 4 2 , 6 creatura . . . habet mans incaedere non valet. in se duo utilia e t . . . unum, quod périt in -e. B abstinentiar •argyrinus, -a, -um. (cf. àpyópiov) ad argyrion peregestas - Askese, Dürftigkeit : WETT. Gall. 14 erat . . . vita tinens - Silber(lings)-: v. ?*anguirinus p. 643,32. eius dura atque nimia -e consumpta. E G B E R T , fee. rat. 1 , 3 0 5 •argyrion (-gir-), -u n. (àpyópiov) argentum - SilG ieiunitas, impetus ber: Ps. W A L A H F R . carm. 5 4 , 1 4 àpytpiou albentes depromit 50 -s gaudet paucis, opulentia multis. absentia, insufficientia - Nüchternheit, Schwunglosigkeit, Suevia montes. A G N E L L . lib. pont. 1 3 8 ferculum magnum et Unzulänglichkeit: 1 de oratione: V I T A Liutg. II 1 , 4 7 falso et mundissimo argirio. 152 offerre illi (exarcho) ex arp. 116,3 maiora sunt ista, quam ut digne ea nostrae linguae -s giriom palaream magnam. valeat explicare. PASS. Ursulae 7 de . . . fidei donorum exuArgyripa (-gir-), -ae / . ('ApyupÌ7r7r