Euskal gramatika laburra: Perpaus bakuna 848547970X

Citation preview

EUSKALTZAI

lA

EUSKALTZAINDIA UAI. ... CADUollADELIlLE~A~1ISU. ~ii[E-D"EÜ LA"cuE"iisQut

EUSKALTZAINDIA GRAMATIKA BATZORDEA

EUSKAL GRAMATIKA LABURRA: PERPAUS BAKUNA

2002

© Euskaltzaindia / R. A. L. V. Plaza Barria, 15 48005 Bilbo Azala: Luis Alonso ISBN: 84-85479-70-X Legezko gordailua: BI-2693-02 Fotolitoak: Rali, S. A. - Bilbo Inprimaketa: Gráficas Munguia - Mungia (Bizkaia)

G~ATIKABATZORDEA

Buro: Patxi Altuna ldazkari: Patxi Goenaga ldazkariorde: Maria Pilar Lasarte

Kideak:

Miren Azkarate Piarres Charritton Andolin Eguzkitza Alan King Jose M. Larrarte Jose Antonio Mujika Beñat Oihartzabal Francisco Ondarra Karmele Rotaetxe Pello Salaburu

Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna Liburu honen Pello Salaburu

moldatzailea:

Oharra bigarren argitalpenari Esku artean duzun hau Euskaltzaindiak 1993. urtean aurrenekoz argitara eman zuen Euskal Gramatika Lahurra: Perpaus Bakuna-ren testu bera da, zegoen-zegoenean berriz argitara emana. Urte hartatik gaur egundaino lan asko argitaratu dira gramatikaren arloan. Gramatika batzordeak berak ere beste bi liburuki osatu ditu (Euskal Gramatika: Lehen Urratsak IV. Juntagailuak eta Euskal Gramatika: Lehen Urratsak V. Mendeko perpausak 1), eta hurrena lantzen ari da orain, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak VI. Mendeko perpausak 2 izango dena. Araugintzari dagokionez ere azken urteotan hiztegiari buruzkoak ez ezik, gramatika egituren gaineko arau batzuk ere eman ditu argitara Euskaltzaindiak. Hori hala gertatu da neurri handi batean azken urteotan Gramatika batzordeak (eta Euskaltzaindiak) esku-eskura izan dituelako euskal literatura tradizioa aztertzeko baliabide erosoak: batetik, euskarazko literatura tradizioa hasierako testuetatik jasotzen duen Orotariko Euskal Hiztegiko corpus informatizatua (OEH); bestetik, XX. mendeko euskarazko ekoizpena modu aleatorioan biltzen duen EgunRo Euskararen Bilketa-lan Sistematikoa (EEBS) corpusa. Orotariko Euskal Hiztegia bera ere, gure lanerako ezinbestekoa dugun tresna hori, aurrera doa, eta urte gutxian izango dugu osatua. Horrekin esan nahi duguna da gaur egungo ikuspegitik begiratuta zenbaitetan gerta litekeela liburu honetan egiten diren (egin genituen) baieztapen batzuk zertxobait doitu, ñabartu, egokitu edo aldatu beharra izatea; nahiz funtsezko kontuak ez izan. Horrenjakitun gara. Nolanahi ere, geroko utzi nahi izan dugu lan hori; oraingoz Euskal Gramatika: Lehen Urratsak lliburuarekin hasi genuen saila ("EGLU"ak) bukatzea da gure lehentasuna, eta gero etorriko dira liburuki horietan guztietan bildutakoa egokitzea, eguneratzea; liburuki guztietan bildutakoa esan dugu, nahiz eta bereziki lehen aipatu ditugun

VII

baliabideak eskura ez genituen garaikoak izango diren seguruenik xehekien orraztu beharrekoak. Esanak esan, gramatikagintzan egin diren ahaleginik garrantzitsuenetariko baten emaitza dugu hau, perpaus bakunaren analisian ezinbestekotzat jotzen duguna. Hona hemen, bada, berriz ere euskalarien eskura Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna. Gramatika batzordea 2üü2ko abendua

VIII

Aitzin solasa

Eskuetan duzun libum honek biltzen du, funtsean, orain arte Euskaltzaindiko Gramatika batzordeak argitara eman dituen Euskal Gramatika. Lehen Urratsak izeneko liburuetan "perpaus bakunari" buruz esaten dena. Liburu horietako aztergaiak daude orrialde hauetan, beraz, nahiz hemen jarri den ordena ez datorren bat hango hurrenkerarekin. Ez ordena, ez gaiak aurkezteko modua ere sarri askotan. Oraíngo liburu honetan aldaketa zenbait egin dira: hasteko, badira gauza berri batzuk aurreko liburuetan ageri ez direnak; beste batzuetan, oinarrira jo da, libum mardul haietako gaiak ahalik eta modu trinkoenean aurkeztuz; libum honen eskema bera ere, aski da horretarako aurkibideari begirada bat ematea, ez da ordukoa, gure artean izan ditugun eztabaidek gramatika gaiak era egokiago batean aurkeztera bultzatu baikaituzte; han-hemenka ageri ziren ohar h::lictako batzuk kendu dira orain, agian froga argirik ez zegoelako edo; aldiz, hemen ohar berriak sartu dira, ikusiko denez, batez ere literatura aldetik ongi aski dokurnentaturik aurkitu ditugun gaietan (hori dela eta, handik eta hemendik heldu zaizkigun oharrak eta bereziki Orotariko Euskal Hiztegiko materiala oso baliotsu gertatu zaizkigu); han ez bezala, Euskaltzaindiak azken hilabete hauetan onartu dituen gomendioak kontuan hartu dira liburu hau egokitzeko orduan, zer esanik ez; azkenik, adibide guzti-guztiak ez badira ere, gehien-gehienak euskara estandarrean jarri ditugu, horrela irakurketa ere erraztuko delakoan. Adibide hauek guztiak literaturak utzi digun lekukotasunean oinarritzen díra, baten bat agian bitxiegi egiten bada ere. Hori dela eta, ez direla hutsetik asmatuak esan behar da, aski oinarrituak baizik. Ohartuko zarenez, liburu honek ez darama, ohi den gisan, bibliografiaren aipamenik. Zalantza handiak izan ditugu honetan, baina arazoa eztabaidatu ondoren halaxe uztea erabaki dugu, bibliografm egoki bat egitea (libum honek eman nahi duen maila didaktiko horretako bibliografia), behar diren libum guztiak sartuz eta sobran direnak

IX

kanpoan utziz, ez baita gauza erraza. Dena dela, Gramatika batzordeak bere gain hartzen du hurrengo liburuxka batean halako bibliografia baten egokitzapena. Aipa dezagun, bestetik, hemen terminologia bat proposatzen dela, neurri batean aurreko liburuetarik: hartua eta beste batzuetan, ostera, aldaturik ematen dena. Egia da oraingoz egiteke dela terminologia egoki bat euskaraz (ez-akusatibo, ez-ergatibo, absolutibo ala absolutu e.a.) baita gramatikari dagozkion punturik funtsezkoenetan ere (sujetu, subjetu, subjektu, e.a.): horrexek azal ditzake agian gure zalantzak ere. Zemahi gisaz, bigarren mailako arazoa da hau eta horrela ulertu behar da, ez delarik: komeni duen baino garrantzi handiagoa ematea. Liburu hau egitea erabaki zuen Gramatika batzordeak, argi ikusten baitzuen komeni zela perpaus bakunari buruz idatzitakoa bederen erraz erabiltzeko gisa paratzea, edonork hartu, ulertu eta kontsultatzeko moduan. Eta hori guztia, liburu batean bakarrik. Hala, lan hau egitea Pello Salaburu batzordekideak bere gain hartu zuen eta bera izan da libum hau moldatu eta izkiriatu duena, batzordekide guztiek eta euskaltzain osoek nahi izan dituzten oharrak egiteko liburua eskuartean izan badute ere (Gramatika batzordeko euskaltzain osoen --P. Altuna, M. Azkarate, B. Oihartzabal, P. Salaburu-- eta A. Irigoien, X. Kintana, E. Knorr, F. Ondarra, J. San Martin, I. Sarasola eta L. Villasante euskaltzainen oharrak jaso dira). Ohar horiek berriz ere eztabaidatu dira, gramatika batzordean lehenik eta osoko bilkuran ondoren, eta zuzen ikusi den guztietan behar bezala jaso dira. Hemen duzu, hortaz, libum hau, irakurle, gramatikari dagozkion duda-mudak dituzunean edo, interesgarri suertatuko zaizulakoan. Ongi jasoa da hemen mamia, eta irakurri ere, erraz irakurrik:o dituzu lerro hauek, nahiz batzuetan badiren itxuraz zail samarrak diruditen gaiak. Patxi Altuna batzordeburua

x

Aurkibidea 1. Perpausa 1.1. Perpaus motak 1.2. Perpausen sailkapena 1.2.1. Atribuzio perpausak 1.2.2. Perpaus iragankorrak 1.2.3. Egitura pasiboak 1.3. Perpausaren egitura 1.4. Osagarrien ordena perpausaren barnean: mintzagai hanpatua eta galdegaia

22 .31

1.5. Gramatika honen egitura 2. Izena

.35 .35 .35 .42 .42 .46 .47 51

2.0. Sarrera 2.1. Izenen sailkapena 2.2. Izen bakunak, eratorriak eta eIkartuak 2.2.1. Izen eIkartu arruntak 2.2.2. Izen elkartu bereziak 2.2.3. Izen elkartuen idazk:era 2.3. Generoa euskaraz 3. Izeonordainak 3.1. Pertsona izenordainak 3.1.1. Pertsona izenordain arruntak 3.1.2. Pertsona izenordain indartuak 3.2.lzenordain zehaztugabeak

1 1 6 6 8 16 19

~

.53 53 .53 .55 .58

XI

3.2.1.Nor galdetzailea 58 3.2.2. Galdelzaileetatik eratorritako izenordain zehaztugabeak ......................................................................................... 60 3.3. Bihurkariak eta elkarkariak 67 3.3.1. X-en burua 67 3.3.2. Elkar 68 3.3.3, Neure. heure fonna bihurkariak 70 3.3.4. B'era izenordaina (hura. berau. berorz) 74 3.4. Ezabaketa 75 4. 1)etenninalzaileak 4.1. Mugatzaileak 4.1.1. Artikulua 4.1.2. Erakusleak 4.1.2.1. Funtzioa eta fonna. 4.1.2.2. Erakusle indartuak 4.2. Zenootzaileak 4.2.1. Zenbatzaile zehaztuak 4.2.2. Zenbatzaile zehaztugabeak 4.2.3. Zenbatzaile orokorrak 4.3. Detenninatzaile zehaztugabeak

79 80 80 82 82 84 86 86 104 110 l13

5. Adjektibo sintagma: izenondoak 5.0. Sarrera: adjektiboen sailkapena eta tokia 5.1. Izenondoak izen sintagrnaren barnean 5.1.1. Izenondo OOt baino gehiago dugunean 5.1.2. Izenondo elkartuak 5.1.3. Izenondoak juntaduran 5.1.4. Partizipioa eta izenondoa 5.2. Izenondoa predikatu osagarrian 5.3. bera eta berdin 5.4. Kategori aldaketak 5.5. Izenondoaren mailakatzea 5.5.1. Marka fonetikoak 5.5.2. Marka morfologikoak

115 115 118 118 120 121 122 124 131 134 135 135 136

XII

5.6. Izenondoa, malla aditzondoak eta konparazioak 5.6.1. Malla aditzondoak 5.6.2. Konparazioak 5.7. Mailakatzea eta determinazioa 5.8. Harridura perpausak eta izenondoak

138 138 140 148 149

6. Adektibo sintagma: izenlagunak 6.0. Sarrera 6.1. Jabego genitiboa (-en) 6.1.1. Forma 6.1.2. Funtzioa 6.1.3. Erabilera ; 6.2. Leku genitiboa (-ko) 6.2.1. Forma 6.2.2. Funtzioa eta erabilera 6.3. Izenlagunaren funtzioa bar dezaketen beste elementuak.

151 151 156 156 157 157 162 162 168 175

7. Aposizioa 7.1. Aposizio ez-murrizgarriak 7.2. Aposizio murrizgarriak 7.3. Aposizioan 7.4. San, santa, saindu., done

179 179 180 181 182 183 184

7.5. faun, andere 7.6. Aposizioak eta kasu markak 8. Izen sintagmaren kasuak 8.0. Sarrera 8.1. Absolutiboa (-0) eta partitiboa (-ik) 8.1.1. Forma 8.1.2. Funtzioa 8.1.3. Erabilera 8.2. Ergatiboa (-k) 8.2.1. Forma 8.2.2. Funtzioa 8.2.3. Erabilera

185 185 186 186 187 188 191 191 192 192

XIII

8.3. Datiboa (-i) 8.3.1. Forma 8.3.2. Funtzioa eta erabilera 8.4. Azken oharrak

194 194 195 197

9. Aditz motak 9.0. Sarrera 9.1. Aditz bakunak 9.1.1. Aditz bakunak 9.1.2. Aditz elkartuak 9.2. Aditz motak kasu gramatikalen arabera 9.2.1. Nor eta nor-nork motako aditzak 9.2.2. Sail aldaketak 9.2.3. Nori sintagma 9.3. Aditz arazleak

199 199 200 200 202 205 205 208 214 215

10. Adizki jokatugabeak 10.0. Sarrera 10.1. Aditzoina 10.1.1. Perpaus lokabeetan 10.1.2. Perpaus juntatuetan 10.1.3. Perpaus txertatuetan 10.2. Partizipioa 10.2.1. Partizipioa eta izenondoa 10.2.2. Partizipioa eta izena 10.2.3. Partizipioa etajokatu gabeko mendeko perpausak 10.2.4. Perpaus juntatuetan eta zenbait esaeratan 10.3. Aditz izena 10.3.1. Aditza eta izena 10.3.2. Aditz izen deklinatua

221 221 222 222 223 223 225 225 227 229 230 231 231 233

11. Adizki jokatuak: a. trinkoak 11.0. Sarrera 11.1. Aspektua 11.2. Aldia

241 241 243 243

XIV

11.3. Modua

1104. Pertsona 11.5. Numeroa

246 248 252

12. Adizkijokatuak: a. perifrastikoak 12.0. Sarrera 12.1. Aspektua 12.2. Aldía 12.3. Modua 1204. Pertsona 12.5. Zenbait aditz berezi 12.5.1. Ari izan eta a. trinkoen aspektua 12.5.2. Bestelako aditzak

253 253 254 261 263 267 268 268 271

13. Laguntzailearen paradigmak izan (nor) *edin (nor) izan (nor-oori) *edin (nor-nori) *edun (nor-nork) *ezan (nor-nork) *edun (nor-nori-nork) *ezan (nor-nori-nork)

275 276 277 278 282 288 296 306 314

14. A. trinkoen paradigmak

327

egon etorri ibili joan jarraiki eduki ekarri erabili

329 333 337 341 345 348

355

erarnan

359 361

ihardun

366

xv

*io (esan) iritzi irudi jakin

368 370 372 374

15. Aginte adizkiak 15.0. Sarrera 15.1. Aginte adizkien ezaugarriak 15.1.1. Modua 15.1.2. Aspektua 15.1.3. Aldia 15.1.4. Pertsona 15.2. Aginte adizkien paradigmak 15.2.1.*edin (nor) 15.2.2.*ezan (nor-nork) 15.2.3. egon (nor) 15.2.4. etorri (nor) 15.2.5. izan (nor) 15.2.6. joan (nor) 15.2.7. eutsi (nor-nori-nork) 15.2.8. egin (nor)

377 377 377 377 379 379 379 380 380 381 383 384 385 385 386 387

16. Baldintza adizkiak 16.0. Sarrera 16.1. Baldintza adizki trinkoak 16.1.1. Baldintza alegiazkoak 16.1.2. Baldintza errealak 16.1.3. Baldintza gertagarri 16.2. Baldintza adizki perifrastikoak 16.2.1. Baldintza alegiazkoak 16.2.2. Baldintza errealak 16.2.3. Baldintza gertagarriak

391 391 393 393 393 394 395 395 397 399

17. Alokutiboa 17.0. Sarrera

401 401

XVI

17.1. Hilca. zu.ktJ etaxuka 17.2. Riru erregistroko sistema 17.3. Adizki alokutiboen formez

18. Perifrasia 18.0. Sarrera 18.1. Ari izan eta hOllen kideak 18.2 Nahi, gura, gogo, gei izan 18.3. Behar izan/ukan 18.4. Ahala eta ezina 18.4.1. Ahala 18.4.2. Ezina 18.5 Ohi eta ohitura 18.6. -tzera/-tzen markarekin osaturiko perifrasiak 18.7. -tzeko(a.ak) 18.8. -tzea 18.9. -tu(a)z/ -tzen + joan 18.10. Partizipioarekin osaturikoak 18.11 -tzer eta -tzear

402 .404 406

409 409 .4lO 415 417 420 420 423 424 .425 426 427 428 428 429

19. Aditz multwko beste osagai batzuk .431 431 19.1. Sarrera 19.2. Baiezpen eta ezezpen ezaugarriak .433 19.2.1. Ezaugarri nagusiak 433 19.2.2. Jokabide sintaktikoa 436 19.2.3. Erabilera 438 19.3. Bestelako elementuak 440 19.3.1. -a atzizkia 440 19.3.2. Aditz multwko partikula modalak: ahal/al. bUJe. omen. ei eta ote 441 20. Adberbio sintagma: aditwndoak 20.1 Sarrera: aditwndoak eta adizIagunak 20.2. Aditwndoen sailkapen formala 20.3. Aditwndoen sailkapen semantikoa

447 447 .450 453

XVII

20.3.1. Sarrera 20.3.2. Denbora aditzondaak: 20.3.3. Leku aditzondoak 20.3.4. Modu aditzondoak 20.3.5. Maila aditzondoak eta zenbatekaak: 20.3.6. Iritzi adberbioak

453 454 456 457 459 461

21. Adberbio sintagma: adizlagunak 21.1. Sarrera 21.2. Inesiboa (-n) 21.2.1. Forma 21.2.2. Erabilera 21.3. Adlatiboa (-ra) 21.3.1. Forma 21.3.2. Erabilera 21.4. Hurbiltze adlatiboa (-rantz) 21.4.1. Forma 21.4.2. Erabilera 21.5. Muga adlatiboa (-raino 21.5.1. Forma 21.5.2. Erabilera 21.6. Ablatiboa (-tik) 21.6.1. Forma 21.6.2. Erabilera 21.7. Soziatiboa (-ekin) 21.7.1. Forma 21.7.2. Funtzioa eta erabilera '" 21.8. Instrurnentala (-z) 21.8.1. Forma 21.8.2. Funtzioa eta erabilera 21.9. Motibatiboa (-gatik) 21.9.1. Forma 21.9.2. Funtzioa eta erabilera 21.10. Destinatiboa (-entzat, -(ra)ko, -tzat) 21.10. 1. Forma

463 463 467 467 468 473 473 474 475 475 475 476 476 476

XVlII

479

479 480 481

481 482 483

'"

483 484 486 486 486 488 488

21.10.2. Xedezko destinatiboa. 21.10.3. Prolatiboa (-tzat) 21.10.4. Banatzai1ea (-/co) 21.10.5. Inesiboaren gainean eraikia (-leo) 21.10.6. Adlab1x>aren gainean eraikia (-ra/w) 21.11. Posposizioak

489 491 493 .494 .496 498

22. Deldinabideko taulak 22.1. Kontsonantez bukaturiko pertsona izenak:Kattalin 22.2. Bokalez bukaturiko pertsona izenak: Koldo 22.3. Kontsonantez bukaturiko leto izenak: Eibar 22.4. Bokalez bukaturiko leto izenak: Bilbo 22.5. a artikuluaz bukaturiko leto izenak: lruñea 22.6. a bokalez bukaturiko leto izenak: Donostia 22.7. Kontsonantez bukatuak: gizon 22.8. Bokalez bukatuak: seme ; 22.9. a bokalez bukatuak: alaba 22.10. Kontsonantezbukatuak: haran 22.11. Bokalez bukatuak: mendi 22.12. a bokalez amaituak: eliza 22.13. Erakusle arruntak 22.14. Zenbatzaileak: bat eta batzuk

503 503 505 506 507 508 509 510 513 515 517 518 519 521 525

23. Interjekzioak 23.1. Interjekzioak zer dicen 23.2. Interjekzioen sailkapena 23.3. Bestelako harridura esapideak

527 527 529 530

Gai aurlabidea

"

531

XIX

l. Perpausa

1. kapitulua:

PERPAUSA

1.1. Perpaus motak 1.1.1. Era askotakoa izan daiteke euskal perpausa. Perpausak izan daitezke, sailkapen nagusi baten arabera, beregainak eta mendekoak , eta azken hauek ageri dira, lehenbizikoak ez bezala, beste perpaus batean txertatuak, askotan aditz nagusiaren osagarri moduan. Perpaus txertatu hauek beste zenbait sintagmak perpaus soilaren barnean betetzen dituzten funtzio berberak betetzen dituzte. Horrela, ondoko perpaus hauele beregainak ---->

handiago gorriago

5. Adjektibo sintagma: 1zenondoak

Lehen ikusi dugun moduan, asko zenbatzailea eta on izenondoa salbuespentzat jo behar ditugu, batek gehiago (edo haboro NB eta Zubereraz) eta besteak hobe, egiten baitute. Gaizki aditzondoak ere gaizkiago egiten du (eta okerrago ere). Atzizki hau hartzen duen izenondoak mugatzailea ere hartzen du normalean, baina predikatu osagarria denean mugatzaile hori aukerazko bihurtzen da, ondoko adibideetan ikusten den moduan (ikus hemen predikatu osagarriaz esan duguna): (194) etxe handiagoa behar dut (195) etxe hori handiago(a) da

Atzizki hau konparatiboa denez gero, -ago hartzen duen izenondoa beste zerbaitekin konparatuko dugu. Beste zerbait hori isilean egon daiteke, testuinguruak aski informazio ematen baldin badigu: (196) oso ongi bizi naiz, baina etxe handiagoa nahi nuke Beste batzuetan, ordea, agerian utzi nahi izaten dugu. Kasu honetan baino erantsi behar zaio beste elementu horri (izen sintagma normalean): (197) [omin dudan etxea] baino handiagoa nahi nuke (198) herri hori [gure txerritegia] baino zikinagoa da Egiten dugun konparazio honek, hala ere, mailak har ditzake. Horrela, batzuetan ez da aski izaten "A baino handiagoa dela B" esatea eta zenbat handiago den zehaztu nahi izaten dugu. Diferentzia neurtzeko orduan askoz eta anitzez bezalako instrumentalez baliatzen gara. Zenbait maila aditzondo ere erabiltzen dugu (biziki, dexente, aise,piska bat, e.a.): (199) zu baino biziki handiagoa da (200) zure autoa nirea baino apur bat luzeagoa da

143

Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna

Era berean gertatzen da denbora eta kantitatea adierazten duten aditzondoekin ere: (201) bi ordu beranduago etorri ren (202) bi kilo gehiago erosi beharra izan zuen

Diferentzia zenbaterainokoa den aditzera emateko ere instrumentala erabiltzen da zenbait euskalkitan gaur egungo hizkeran: (203) buruaz handiago ren Edume senarra baino

Badira zenbait esapide -agodun sintagma eskatzen dutenak. Hauen artean aipagarrienak hauexek ditugu: gero eta...-ago; geroago eta...-ago;

beti eta...-ago; zenbat (eta) ...-ago, hainbat (eta) ...-ago; zenbat (eta) ...ago, orduan (eta) ...-ago; zenbatenaz...-ago, hanbatenaz... ; zein baino zein...-ago; ezinago izenondoa; izenondoa (nahiz aditzondoa) + baino izenondoa (aditzondoa) + ago; are ...-ago, e.a. Eta hona hemen orain adibide batzuk:

(204) gero eta palitago da nobela hau (205) geroago eta diru gehiago jokatzen duzu (206) geroago eta libum zailagoak idazten omen ditu (207) zenbat (eta) zaharrago, hainbat (eta) petralago (208) zenbat (eta) beranduago etorri, gero (eta) okerrago zuretzat

(209) zaharrago eta txarrago (210) zenbatenaz gosea handiago, hanbatenaz janaria gozoago (211) aldian baino aldian gaiztoago iruditzen zait gizon hori

(212) neska horiek zein baino zein ederragoak dituzu (213) ezinago ederra ren paraje hura (214) nobela ezin zailagoa idatzi du (215) palita baino palitagoa zen neska hura (216) urruti baino urrutiago joan ren ontzia (217) hamaikak laurden gutxiagotan etorri zen

144

5. Adjektibo sintagma: lzenondoak

(218) etxe hori beste hura baino handiago da, baina eliza are handiagoa Esan dezagun hemen ez direla nahasi behar hobeto (edo hobeki) eta hobe. Azk:eneko hau izenondoa da, on izenondoari dagokion konparaziozk:o forma. Baina ongi edo ondo aditzondoei dagokien konparaziozk:o forma hobeki edo hobeto ditugu. Hortaz, nofa galderari aditzondoaren bidez erantzungo diogu: (219) hori hobeto esanda dago (eta ez *hobe) (220) hobeto esan (eta ez *hobe esan) Alderantziz, izenondoa konparatuz gero honako hau dugu: (221) pilota hau bestea baino hobea da (ez hobeagoa) Bestetik, esan dezagun mtzño OOt are maila aditzondoa agertzen den egiturez. Hau erabiltzen da izenondoa, gradu positiboan, konparazio bumari badagokiola aurretik esan edo, bederen, ezaguntzat ematen

denean: (222) Itziar zaharra da. Mikel, berriz, are zaharragoa Egitura bera erabil daiteke izenondoa konparazio buruari erabat dagokiona izan zein izan ez, hirugarren batí baino gehiago bederen badagokionean: (223) Mikel Itziar baino zaharragoa da. Andoni are zaharragoa Egitura hauek, ikusten denez, konparatibo enfatikoak dira eta, hortaz, oinarri jakin bat behar dute konparazio buman, handik "are gorago" jotzeko. Askotan, oraindik eta oraino ere erabil daitezke kasu hauetan (hauek, are ez bezala, lckuz alda daitczke ordea perpausaren barnean:

145

Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna

(224) Mikel Itziar baino zaharragoa da. Andoni, zaharragoa oraindik Batzuetan izenondoa isildua dago, konparaketaren elementuak adierazten baitu. Orduan -ago atzizkia are-ri berari eransten zaio: (225) haurrak baino areago zarete Haurrak baino haurragoak zaretela adierazi nahi dugu hor, bistan denez. Bide beretik, baino-ri ere lotzen ahal diogu -ago atzizkia, izenondoa edo dena delakoa isilik utziz: (226) ni bainoago den bat behar litzateke Esan dezagun, bukatzeko, -ago atzizkia -tzendun aditz osagaiari ere eransten ahal diogula: (227) desiratzenago du (228) ikastenago dute Era herean, nam-ren parean ditugu namago eta nahien ere. • Izenondoari -egi atzizkia atxikitzen diogunean, gehiegizko maila • adierazten dugu. Edozein izenondok har dezake -egi atzizkia: (229) handi (230) txukun

----> ---->

handiegi txukunegi

Salbuespena asko-ren kasuan gertatzen da: gemegi, larregi edo sobera egiten baititugu elkarren parean, euskalkien arabera: (231) jantzi hau ederregia da zuretzat (232) sobera jan duzue eguerdian

146

5. Adjektibo sintagma: Izenondoak

Sarritan -egidun izenondoek -tzeko fonnako osagarri OOt hartzen dute: (233) garestiegia da besterik gabe erosteko Predikatu osagarrian ez da, nolanahi ere, hain beharrezko izaten artikulua jartzea: (234) berritsuegi da langile ona izateko

Bizkaieraz larregi erabiltzen da gehiegi-ren ordez eta lar bera ere mailakatzaile gisa (-egi-ren esanahia duela,jakina): (235) diru larregi irabazten du (236) etxe lar handia erosi zuen Ekialdeko euskaIkietan, astera, sobera da erabiltzen dena: (237) etxe hori sobera handia da 5.6.3. Berdintasunezko konparazioa Berdintasunezko konparaketa perpaus elkartuen bidez egiten dugu, perpaus hauek nolabait laburtuak agertzen zaizkigun arren. Berdintasuna honela adierazten dugu: (238) Erronkari Baztan bezain ederra da Ikusten denez, izenondoaren maila neutroa da, mailakatzailerik gabe emana, alegia. Baina oraingoan bi elementu edo bi izen sintagma ditugu konparatzen eta izenondoaren aurrean konparaburua den izen sintagmari bezain ezartzen diogu. Nonnalean, predikatu osagarrian jartzen ditugu era honetako egiturak:

147

Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna

(239) telebista hau [beste hori bezain garestia] da Baina izen sintagmaren barnean ere ager dakizkiguke: (240) [zu bezain neska polit gutxi] dira herri honetan Konparatzen jartzen ditugun elementuetako bat askotan isilean geratzen da, testuinguruak 000 identifikatzen baitu. Horrelakoetan honen, horren eta hain mailakatzaileak ezartzen ditugu (nahiz praktikan, azkenekoak beste biak baztertzen dituen anitzetan):

(241 )hain OOerra bada, eros ezazu

5.7. Mailakatzea eta determinazioa Izen sintagmaren baten barnean aurkitzen den izenondoak maila aditzondoren bat baldin badarama edo, eskuarki, maila adierazteko erabiltzen ditugun itzuli horietakoren bat baldin badarama, oso kontuan hartzekoak dira zenbait debeku eta traba. • Izen sintagmak normalean hartzen aba! duen determinatzailea -a (000 -aJe, pluralean) dugu: (242) oso gizon petrala • Honelako izen sintagmek nekez onartzen dituzte zenbatzaileak:

(243) *oso neska polit bat etorri zitzaigun (244) *neska oso polit asko ikusi genituen hondartzan Ez da dudarik horrelakoetan askoz ere egokiago gertatzen direla adibide horiek -a mugatzailea jarriz. Zenbatzailearen beharrean izanez gero, izen sintagma zatika daiteke, bi zatiak aposizioan utziz ("aposizioaren" kontu hau eztabaidagarria izan daiteke, zemahi gisaz,

148

5. Adjektibo sintagma: Izenondoak

sintagma hauek deldinabideko kasu markak hartzen dituztenean. Aposizio murrizgarria de1a dirudi. Dena de1a, hemen kasurik azpimarragarrienak bakarrik aipatuko ditugu): (245) neska bat etorri zitzaigun, oso po1ita (246) neska asko, oso politak, ikusi genituen hondartzan • Era berean artiku1uarekin hobeki mugatuko ditugu izen sintagma hauek, erakus1eekin baino: (247) liburutegian zen libururik handiena

,

• Esan den moduan, aspektuaren hiru marka hauek eta

..... -.l

IRAGANA

nlk hik hark guk zuk zuek haiek

HARI diezazkiodan diezazkioan/nan diezazkion diezazkiogun diezazkiozun diezazkiozuen diezazkioten

HAIEI diezazkiedan diezazkiean/nan diezazkien diezazkiegun diezazkiezun diezazkiezuen diezazkieten

hiezazkion ziezazkion geniezazkion zeniezazkion zeniez.azkioten ziezazkioten

hlk hark zuk zuek haiek

J'(ERI diezazkidaan/nan diezazkidan diezazkidazun diezazkidazuen diezazkidaten

GURI diezazkiguan/nan diezazkigun diezazkiguzun diezazkiguzuen diezazkiguten

hark guk haiek

ZURI diezazkizudan diezazkizun diezazkizugun diezazkizuten

ZUEI diezazkizuedan diezazkizuen diez3.l.kizuegun diezazkizueten

nlk hark guk haiek

HIRI diezazkiadan/diezazkinadan diezazkian/diezazkinan diezazkiagun/diez3zkinagun diezazkiaten/diezazkinaten

nik

plurala)

HARI

ziezazkieten

HARI -niezazkio -hiezazkio -liezazkio -geniezazkio -zeniezazkio -zeniezazkiote -liezazkiote

HAIEI -niezazkie -hiezazkie -Iiezazkie -geniezazkie -zeniezazkie -zeniezazkiete -liezazkiete

J'(ERI hiezazkidan ziezazkidan zeniezazkidan zeniaazkidaten ziezazkidaten

GURI hiezazkigun ziezazkigun zeniezazk.igun zeniezazkiguten ziezazkiguten

NERI -hiezazkit -liezazkit -zeniezazkit -zeniezazkidate -liezazkidate

GURI -hiezazkigu -Iiezazkigu -zeniezazkigu -zeniezazldgute -liezazkigute

ZURI niezazkizun ziezazkizun geniezazkizun ziezazkizuten

ZUEI niezazkizuen ziezazkizuen geniezazkizuen ziezazkizueten

ZURI -niezazkizu -liezazkizu geniezazkizu -liezazkizute

ZUEI -niezazkizue -liezazkizue geniezazkizue -liezazkizuete

"iezazkio"

HAIEI niezazkien hiezazkien ziezazkien geniezazkien zeniezazkien

ALEGIAZKOA

zeniezazk.ieten

HIRI nieza1kian/niezazkinan ziezazkian/ziezazkinan geniezazkian/geniezazkinan ziezazkiaten/ziezazkinaten

HIRI -niezazkik!n -liezazkikJn -geniezazkikJn -liezaz.kiate/nate

l,,;.l

00

*EZAN NOR - NORI - NORK ALDIA

MOnUA

NüRI

NüR

t (1)

-AHALA

(d)ieza

(zki)

(i)

(i)

d ieza

(zki)

(i)

NüRK NüRK

T

T

K/N

K/N

ü GU ZU ZUe

GU ZU ZUe

E

TE

T

ke ke ke ke ke ke ke

K/N

+AHALA

IRAGANA

ORAINA

--+

ü GU ZU ZUe E

N H z Gen ieza Zen Zen z

K/N

N H

GU ZU ZUe TE

z Gen ¡eza Zen Zen z

T

NüR

ALEGIAZKOA

NüRI T

(i)

(zki) (i)

K/N O GU ZU ZUe E

T

(zki) (i)

N N N N N te N te N

ke ke ü ke GU ke ZU ke ZUe ke te E ke te

K/N

(i)

NüRK

eN eN eN eN eN N N

NüR

NüRI

-N -H

T

(i)

-\

-Gen ieza

-Zen -Zen

(zki)

-1

(i)

K/N ü GU ZU ZUe E

N

T

H I Gen

(i)

K/N O

(i)

GU ZU ZUe E

Zen Zen \

icza

(zki)

te te ke ke ke ke ke ke le

ke te

[-AHALA]ren bilakaera (NüR = singularra)

üRAINA HARI nlk hlk hark

guk zuk zuek

...-

\O

-diezaiok/n -diezaio -diezaiogu ·diezaiozu -diezaiozue

hal.k

-diezaiote

hlk hark

NERI -diezadak/n -diezat

zuk zu.k hal.k

-diezadazu -diezadazue -diezadate

nlk hark guk haltk

ZURI -diezazut -diezazu -diezazugu -diczazute

nik

W

·diezaiot

hark guk haltk

HIRI -diezaat/nat -diezakln -diezaagufnagu -diezaate/nale

HAlEI -diczaiet -diezaiek/n --diezaie

-diezaiegu -diezaiezu -diezaiezue -diezaiete

GURI -diezagukln -diezagu -diezaguzu -diczaguzue -diezagute ZUEI -diezazuet -diezazue -diezazuegu -diezazuete

W

IV O

*EZAN NOR . NORI - NORK ALDIA

MODUA

NORI T K/N

(d)leza

T KIN O GU ZU ZUe E

T KIN O GU ZU ZUe E

ke ke ke ke ke ke ke

(1)

(zkl)

(1)

(i)

+AHALA

NORK NORK

NOR

¡ -AHALA

IRAGANA

ORAINA

-+

d ieza

(zki)

(j)

N H z Gen ¡eza

GU ZU zUe TE

NOR

NORI

(j)

Zcn Zcn z

T KIN GU ZU ZUe TE

N H z Gen ¡eza

(di) (j)

(i)

Zcn Zcn z

ALEGIAZKOA

(zki) (i)

T KIN O GU ZU ZUe

E T KIN O GU ZU ZUe E

NORK N N N N N le N te N ke ke ke ke ke ke te ke le

eN eN eN eN eN N N

NOR

NORI

(di)

T KIN O GU ZU ZUe E

-N -H -1 ·Gen ¡eu

(j)

-Zcn ·Zcn ·1 N H 1 Gen jeza

(j)

(i)

Zcn Zcn 1

(zki)

(j)

T KIN O GU ZU ZUe E

te le ke ke ke ke ke ke te

ke te

[-AHALA]ren bilakaera (NüR = plurala)

üRAINA HARI nJk hik har!< guk zuk luek halek

hik hark

zuk zuek

balek

IV

......

-diezazkiokln -diezazkio

-diezazkiogu -diezazkiozu ·diezazkiozue ·diezazkiote NERI -diezazkidak/n -diezazkit -diezazkidazu -diezazkidazue -diezazkidate

HAIEI -diezazkiet -diezazkiek.!n ·diezazkie -diezazkiegu -diezazkiezu -diezazkiezue -diezazkiete GURI -diezazkiguk/n -diezazkigu

-diezazkiguzu -diezazkiguzue

-diezazkigute

ZURI

ZUEI

·diezazkizuet -diezazkizue

haiek

-diezazkizut -diezazkizu -diezazkizugu ·diezazk.izute

nik har!< guk halek

HIRI -diezazkiat/nat -diez3zkik/n -diezazkiagulnagu -diezazkiate/nate

ni\< hark guk

V.>

~diezazkiot

-diezazkizuegu -diezazkizuete

w

N N

*EZAN NüR - NüRI - NüRK ALDIA

ORAINA

-+

MODUA

NOR

(i) (d)ieza

(zki)

(i)

(i)

+AHALA

NORK NORK

NORI

~

-AHALA

IRAGANA

d leza

(zki)

(i)

NOR

ALEGIAZKOA

NORI

NORK

T

T

N

T

KJN

K/N

KJN

O GU ZU ZUe

GU ZU ZUe

H z Gen ieza

E

TE

T

ke

T

N

T

ke

KJN

ke ke

KJN

H

KJN

ke ke

ke ke

GU

Gen ieza

ZU ZUe TE

Zen Zen

O GU ZU ZUe E

ke ke

(i)

Zen Zen z

(zki) (i)

z

z

(i)

(zkl)

(i)

N N N N N te N te N

O GU ZU ZUe E

O GU ZU ZUe E

eN eN eN

-N

T

-H

KJN

-1 -Gen ieza

(i)

O GU ZU ZUe

(i)

E

-Zen -Zen -1

(zki)

N H I

ke eN ke eN ke te N

Gen

ke te

I

N

NORI

NOR

(i)

leza

Zen Zen (zki)

(i)

T K/N O GU ZU ZUe E

te te ke ke ke ke ke ke te

ke te

[+AHALA]ren bilakaera (NOR = singularra)

ORAINA

ALEGIAZKOA

HARI diezaioket diezaiokek/n diezaioke diezaiokegu diczazkiokezu diezaiokezue diczaiokete

HAIEI diezaieket diezaiekek/n diezaieke diezaiekegu diezaiekezu diezaiekezue diezaiekete

HARI niezaiokeen hiezaiokeen ziezaiokeen geniezaiokeen zeniezaiokcen zeniezaioketen ziezaioketen

HAlEI niezaiekeen hiezaiekeen ziezaiekeen geniezaiekecn zeniezaiekeen zeniezaieketen ziezaieketen

geniezaioke zeniezaioke zeniezaiokete liezaiokete

HAIEI niezaieke hiezaieke liezaiekc geniezaieke zcniczaieke zenieZaickete liczaiekete

zuk zuek haJek

NERI diezadakek/n diezadake diezadakezu diezadakezue diezadakete

GURI diezagukek/n diezaguke diezagukezu diezagukezue diezagukete

NERI hiezadakeen ziezadakeen zeniezadakcen zcniezadaketen ziezadakcten

GURI hiezagukeen ziezagukeen zeniezagukeen zeniczaguketen ziezaguketen

NERI hiezadake liezadake zeniezadake zeniezadakete liezadakete

GURI hiezaguke liezaguke zcniczaguke zeniezagukete liezagukete

nik har!< guk halek

ZURI diezazuket diezazuke diezazukegu diezazukete

ZUEI diezazueket diezazuekc diezazuekegu diezazuekete

ZURI niezazukeen ziezazukeen geniezazukeen ziezazuketen

ZUEI niezazuekeen ziezazuekeen geniezazuekeen ziezazueketen

ZURI niezazuke liczazuke geniezazuke liezazuketc

ZUEI niezazueke Iiezazueke geniezazuekc liczazuekete

nik har!< guk haiek

HIRI diezaaket/diezanaket diezaake/diezanake diezaakeguJdiezanakegu diezaakete/diezanakete

nik

hik hark

guk zuk zuek haiek

bik hark

W IV W

IRAGANA

HIRI niezaakeen/niezanakeen ziezaakeenJziezanakeen geniezaakeenJgeniezanakeen ziezaaketen/ziezanaketen

HARI niezaioke hiezaioke

liezaiokc

HIRI niezaake/niezanake liezaakelliezanake geniezaake/geniezanake liezaaketeJliezanakete

W

IV

~

*EZAN NOR - NORI - NORK ALDIA

ORAINA

--+

MODUA

NORI

NOR

t

T K/N

(i)

-AHALA

(d)ieza

(zki)

(i)

O GU ZU ZUe E

T

K/N (i)

+AHALA

IRAGANA

d ¡eza

(zki)

(i)

O GU ZU ZUe E

NORK NORK T K/N

GU ZU ZUe

Zen Zen

TE

z

ke

(i)

(zki) (i)

N N

O GU ZU ZUe

N N N te N

E

te N

T

N

T

H

K/N

GU ZU ZUe TE

(i)

z Gen ¡eza Zen Zen z

(zki)

(i)

NORK

T !UN

K/N

ke ke ke ke

NORI

N H z Gen ieza

ke ke

NOR

ALEGIAZKOA

O GU ZU ZUe E

ke ke ke ke

NORI

NOR

T

-N -H

-1 -Gen icza -Zen -Zen -1

(i)

K/N O GU ZU

(zki)

(i)

ZUe E

te te

e:-;

:-;

T

ke

eN

H

K/:'/

eN

I Gen Zen

ke ke

e~

ke eN ke le :'/ ke te :'/

(i)

¡eza

GU

Zen I

O

(zki)

(1)

ZU ZUe E

ke ke ke te ke te

[+AHALA]ren bilakaera (NOR

ORA1NA

W

N Vl

plurala)

IRAGANA HAIEI niezazkiekeen hiezazkiekeen

ALEGIAZKOA

nik hik hark guk zuk zuek halek

HARI diezazkioket diezazkiokekln diezazkiokc diezazkiokegu diezazkiokezu diezazkiokezue diezazkiokcte

HAIEI diezazkieket diezazkie kek 'n diezazkieke diezazkiekegu diezazkiekezu diezazkiekezue diezazkiekete

HARI niezazkiokeen hiezazkiokeen ziezazkiokeen geniezazkiokeen zeniezazkiokeen zeniezazkioketen ziezazkioketen

liezazkiekeen geniezazkiekeen zeniezazkiekeen zeniezazkieketen ziezazkieketen

hik hark zuk zuek haiek

I'ERI diezazkidakek./n diezazkidake diczazkidakezu diezazkidakezue diezazkidakete

GURI diezazkigukekin diczazkiguke diezazkigukezu diezazkigukezue diezazkigukcte

NERI hiezazkidakeen ziezazkidakeen zeniezazkidakeen zcniezazkidaketen ziezazkidaketen

GURI hiezazkigukeen ziezazkigukeen zeniezazkigukcen zeniezazkiguketen ziezazkiguketen

NERI hiezazkidake liezazkidake zeniezazkidake zeniezazkidakete liezazkidakete

GURI hiezazkiguke liezazkiguke zcniezazkiguke zeniezazkigukete liezazkigukete

nik hark guk haiek

ZURI diezazkizuket diczazkizuke diezazkizukegu diczazkizukete

ZUEI diczazkizueket diezazkizucke diczazkizuekcgu diezazkizueketc

ZURI niezazkizukeen ziczazkizukecn gcniezazkizukeen ziezazkizuketen

ZUEI niezazkizuekeen ziezazkizuekeen ge-niezazkizuekeen zieZ3zkizueketen

ZURI niezazkizuke liezazkizuke geniezazkizuke liezazkizukete

ZUEI niezazkizueke liezazkizucke geniezazkizueke liczazkizuekete

nik hark guk haiek

HIRI diezazk iaket/diezazkina ke t diczazkiake/diezazkinake diezazkiakeguJdiezazkinakegu diczazkiakete/diczazkinakete

HIRI niezazkiakeen/niezazkinakecn ziezazkiakeenlziezazkinakecn geniezazkiakeen/geniezazkinakeen ziezazkiaketen/ziezazkinaketen

HARI niezazkioke hiezazkioke jiezazkioke geniezazkioke zeniozazkioke

HAlEI niezazkieke hiezazkieke Iiezazkieke gcniezazkieke zeniezazkieke

zeniezazkiokete zeniezazkiekete liezazkiekete

liezazkiokete

HIRI niezazkiake/niezazkinake !iezazkiakel1iezazkinake geniczazkiakc/geniezazkinólke liezazkiakete/liezazkinakete

14. A. trinkoen paradigmak

14. kapitulua:

A. TRINKOEN PARADIGMA K

Mizki trinkoen zerrenda egin nahi izanez gero, Euskaltzaindiak eman dituen taulen arabera, honakook hartu beharko genituzke kontuan: egon, etorri, ibili, joan, atxiki, erion, etzan, jarraiki, eduki, egin, ekarri, erabili, eraman, eroan, *io (esan), jaldn, entzun, iritzi, erran, ezagutu, ihardun, iharduld, ikusi, iraun, eta irudi. Hauek guztiak ez dira denak modu berean erabiltzen eta batzuk askoz ere maizago ageri zaizkigu. Rori dela eta, hurrengo orrialdeetan aditzik erabilienak bakarrik ageriko dira eta ez, gainera, aukeratzen diren aditzen dituzten adizki guztiak. Ondoko laukietan daude egon, etorri, ibili, joan, jarraiki, eduki, ekarri, erabili, eraman, *io (esan), iritzi, ihardun eta irudi etajakin aditzen zenbait adizki. Ez daude adizki guztiak (hartarako ikus EGLU JJ). Kontura gaitezen, zemahi gisaz, Euskaltzaindiak ez duela ezer ere esan aditz hauen erregimenaz. Aditzen fonnak zein diren zehaztu ditu, baina ez nola erabili behar diren.

327

EGON NOR ALDIA

ORAINA

--+

lRAGANA

ALEGIAZKOA

MODUA ~

-AHALA

+AHALA

W

N \O

ni hi hura gu zu

Nago Hago dago Gaude

Geunden

-Geunde

Zaude

aunden

-Zeunde

Nengocn

·Nengo

Hengoen

·Hengo -lego

zegoen

zuek

zaurlete

Zeundeten

-Zeundete

haiek

daude

zeuden

-leude

ni hi hura gu zu zuek haiek

Nagoke Hagoke dagoke Gaudeke Zaudeke

Nengokeen

Nengoke

Hengokeen

Hengoke

Zaudekete daudeke

Zeundeketen

Zeundekete

zeudekeen

leudeke

zegokeen

legoke

Geundekeen

Geundeke

Zeundekeen

Zeundeke

w w

o

EGON NOR - NORI

ALDJA ..... MODUA

NOR

~

Na

-AHALA

Ha da Ga

za za da Na Ha da

+AHALA

IRAGANA

ORAINA

Ga Za Za da

go go

Id kl

go go

Id Id kl

go go go

l l l l

ki ki

go go go g9 go go go

kl Id

z z z z

ki ki ki ki ki

NORI

NOR

T KIN O GU ZU ZU. E

Nen 10 H•• go

T KIN O GU ZU ZUe E

go G.n go Zmgo Zmgo lO go

NORI Id

lO

l.

ke ke ke ke ke ke te ke

Nen go Hen go ze go Gen go

l l

z z

Id Id Id Id Id Id

ki ki ki

Zen go

z z z

ki ki ki

ze

z

ki

zen

go

go

ALEGIAZKOA NOR

T KIN O GU ZU ZU. E T KiN O GU ZU ZUe E

N N N

l.

ke ke

N N N N

NORI

·Nen la

Id

T

·H•• go

Id Id

KIN O

Id Id kl

GU ZU

go -Gen go ·un go ·Zm go go ·1. ·10

l

z z z

eN eN

Nen Hen

go go

eN ke ke eN ke eN ke te N ke eN

le

go

Gen Zen Zen le

go go go

z z z

go

z

Id

ki ki ki ki ki Id Id

ZU. E

T KiN O GU ZU ZUe E

l.

ke ke ke ke ke ke te ke

[-AHALA]ren bilakaera

ORAINA

neri IUri hari guri zurl zuei halel

hlri hari zuri zuei haiei

neri hari guri haiei

neri hari

W W

guri

halel

IRAGANA

ALEGIAZKOA

HURA

HAIEK

HURA

HAIEK

HURA

HAlEK

dagokit dagokikln dagokio dagokigu

dagozkit dagozkik/n

zegakidan zegokian/nan

dagozkio dagozkigu dagozkizu dagozkizue

zegokion zcgokigun

zegozkidan zegozkian/nan zegozkion zegozkigun

·legokit ·legokikln ·legokio ·Iegokigu

·legozkit ·legozkikln .legoikio ·legozkigu

zegozkizun zegozkizuen

·Iegokizu -Iegokizue

-Iegozkizu

zegozkien

-Iegokie

dagokizu dagokizue dagokie

zegokizun

-legozkizue -Iegozkie

dagozkie

zegokizuen zegokien

NI

GU

NI

GU

NI

GU

nagokik/n

gagozkikln

nengokianlnan

gengozkianlnan

nagokio nagokizu nagokizue nagokie

gagozkio gagozkizu gagozkizue

nengobon

gengozkion gengozkizun

-nengokik/n .nengokio -nengokizu -nengokizue -nengokie

-gengozkikln -gengozkio

nengokizun

gagozkie

gengozkien

ZU

ZUEK

ZU

ZUEK

ZU

ZUEK

zagozkit

zagozkidate zagozkiote zagozkigute zagozkiete

zengozkidan zengozkion zengozkigun zengozkien

zengozkidaten zengozkioten zengozkiguten zengozkieten

-zengozkit -zengozkio -zengozkigu -zengozkie

-zengozkidate -zengozkiote -zengozkigute -zengozkiete

zagozkio zagozkigu zagozkie

gengozkizuen

-gengozkizu -gengozkizue

nengokizuen nengokien

HI

HI

HI

hagokit hagokio hagokigu hagokie

hengokidan

-hengokit -hengokio

hengokion hengokigun hengokien

-hengokigu -hengokie

-gengozkie

w

W

[+ AHALA]ren bilakaera

IV

ORAINA

IRAGANA

ALEGIAZKOA

HURA

HAIEK

HURA

HAIEK

HURA

HAIEK

"erl hirl han

dagokidake dagokiakeinake

dagozkidake dagozkiake/nake dagozkioke

zegokidakeen

zegozkidakeen zcgozkiakeenJnakeen zegozk.iokeen

legokidake

guri

dagokiguke dagokizuke

legokieke

legozkidake Icgozkiake/nake Jegozkioke Iegozkiguke legozkizuke legozkizueke legozkieke

NI

GU gengozkiake/nake gengozkioke gengozkizuke gengozkizueke gengozkickc

lUrl

dagokioke

luei haiel

dagokizueke

hin harl zurl zuei

haltl

"tri harl gurl haiei

nerl barl gurl haiei

dagozkiguke

dagozkizuke

zegokiakeen/nakeen zegokiokeen

zegokigukeen zegokizukeen zegokizuekeen

zegozkigukeen

zegokiekeen

zegozkiekeen

GU

zegozkizukeen zegozkizuekeen

legokiake/nake

Iegokioke legokiguke legokizuke

dagokieke

dagozkizueke dagozkieke

NI

GU

NI

nagokiake/nake nagokioke nagokizuke nagokizueke nagokieke

gagozkiake/nake

nengokiakeenlnakeen gengozkiakeen/nakeen

gagozkioke gagozkizuke gagozkizueke

nengokiokeen nengokizukeen nengokizuckecn nengokickecn

gengozkiokeen gengozkizukeen gcngozkizuekccn gengozkiekeen

nengokiake/nake nengokioke nengokizuke ncngokizueke nengokieke

gagozkieke

legokizueke

ZU

ZUEK

ZU

ZUEK

ZU

ZUEK

zagozkidakc zagozkioke zagozkiguke zagozkieke

zagozkidakete

zengozkidakecn zengozkiokeen zengozkigukeen zengozkiekeen

zengozkidaketen zengozkioketen zengozkiguketen zengozkieketen

zengozkidakc zengozkioke zengozkiguke zengozkieke

zengozkidakcte zengozkiokete zengozkigukete zengozkiekete

zagozkiokete zagozkigukete zagozkiekete

HI

HI

HI

hagokidake hagokioke hagokiguke hagokieke

hengokidakeen hengokiokeen hengokigukeen hengokiekeen

hengokioke hengokiguke

hengokidake

hengokiek~

ETORRI

NOR ORAINA

ALDIA .....

IRAGANA

ALEGIAZKOA

MODDA

! -AHALA

ni hi hura gu zu zuek haiek

+AHALA

v.> v.> v.>

ni hi hura gu zu zuek haiek

Nator Hator

Nentorren Hentorren

dator

zentorren

·Nentor

Zentozten

-Hentor -letor -Gentaz -Zentaz -Zentozte

zetozen

-letoz

Natorke Hatorke datorke Gatozke Zatozke

Nentorkeen Hentorkeen utorkeen Gentozkeen Zentozkeen

Nentorke Hentorke letorke Gentozke

Zatozkete

Zentozketen

Zeolozkete

datozke

zetozkeen

letozke

Gatoz . Zatoz Zatozte datoz

Gentozen

ZenIozen

Zentozke

w w

~

ETORRI NOR - NORI

MODUA

! -AHALA

:-o.

lor

ki

Ha da

lor tor

Id

G.

lo lo

Za

da

Na Ha da Ga

Za Za da

ÑOR

NORI

NOR

Za

+AHALA

IRAGANA

ORAl NA

ALDIA -+

lo lo

Id

z

ki

z z z

Id

ki ki

O GU

ZU ZUe

lOr

ki

T

ki ki

K/N

lor to lO lo lO

z z z

ki ki ki

z

ki

te

E

lar

O GU ZU

NORI

~len lar Hen lor tor le

T Kr.