Emendationes Taciteae, Fasc. 1: Annales [Reprint 2021 ed.] 9783112442920, 9783112442913

Citation preview

EMENDATIONES TACITEAE.

FASCICULUS PRIMUS.

A

N

N

A

L

E

S

.

8CRIPSIT

RA1MUNDUS

SEYFFERT.

BEROLINI. T Y P I S E T IMPENSIS

G. REIMERI.

MDCCCXLIII.

VIRO ILLUSTRISSIMO

CAROLO

CORTÙM

PHILOS. DOCTORI, REGI A CONSIL1XS REGIMINIS INTIMIS, EQVITI ETC. ETC.

PUERITIAE RECTORI, IUVENTAE FAUTORI PIO GRATOOUE ANIMO COLENDO

l). l ) . 1).

SCRIPTOH.

PRAEFATIO. Conjecturarum a r s , larga olim in Graecis Latinisque litteris laudis atque certaminum materies, nunc fatali quadara temeritatis fama atque animi in frivolos lusus propensi apud plerosque premilur.

Quo magis

mihi in Taciti monumentis periculum facturo, quid solum ingenium valeat ad e a , quae corrupta sunt, emendanda, curandum est ut quibus subsidiis,

et

quomodo usus sim, in ipso operis limine breviter doceam. Mediceorum librorum in Taciti scriptis earn auctoritatem esse, ut quae aperte volunt pro

scri-

ptoris manu atque verbis habenda sint, quae obscure significant nonnisi conjectura indagari possint, reliquorum Cdd. ope aut nulla aut incerta, inter omnes constat. Hinc factum ut quotiescunque illorum librorum accuratior ratio habita, etiam Tacili facies splendidior elfulserit.

Testes Pichenae atque J. Gronovii p r o -

VI

sperrimae

curac.

Iterimi nuper

clarissiini

Bekkeri

Consilio Medd. Cdd. a Furia excussi, et plurima quae olini de eorum scriptura negligentius adnotata, accuralius exscripla, quae silentio praetermissa, diligenter inonita.

Sed fructus qui inde in scriptorem rediit

levis et exspectatione minor: iidem barbarorum v o cabulorum dissoni slrepitus, alque lamentabilis adspeclus.

idem lacunarum tristis Causa non

adgestae

nialeriae lenuilas, sed ingenioruin ad earn excolendam languescens impetus.

Nam sane abiit jam tempus, quo

veras lectiones tanquam paratam praedam e x Cdd. avellere licebat. Consulti sunt Medicei, collati reliqui libri,

ncque spes aut auditio novi alque hucusque

ignoti subsidii.

Quare conjecturae in Taciti scriptis

non extremus sed primarius locus, nec incertum jus aut precaria vita, sed regnimi alque potentia. Superba autem alque libidini proxima regnorum ingenia. Quare leges ponendae quibus coerceas. Omnem coujecturalem artem e x interpretatione nasci àrbitror, eundemque optimum criticum qui scriploris sensuum acutissimus investigator.

Quare quum

ii, qui Tacito opcrani navarunt, subinde interpretandi l e g e s aut parum tenerent, aut nimis facile negligerent, plerique loci corrupli pro sanis habili, nonnulli sani conjecturis pelili sunt, jccturas

expediendas

Ilaque ubicunquc c o n -

censebam, id primum egi ut

falsilalem vulgalae leclionis scu e x Cdd. petitae seu de conjcclura receplae claris arguinenlis demonstrarem.

Nam primus ad veruni cognoscendum gradus

VII

falsi demonstratio, prudenlique viro dignius inscitiam ingenue profiteri, quam errorem invalidis excusationibus fovere. Sic spatio quasi aperto, vulnerisque n a tura, quantum fieri poterat, explorala, ad medelam animum converti in qua eligenda sententiam ducem, comites Cdd. lectionem et scriptoris usum assumpsi. Mire autem in hoc negotio et scriptoris arte et Medd. Cdd. ingenio adjuvaris. Nam primum Tacitus si quis alius alienus ab omni negligentis oralionis et remissions stili crimine.

Siuis cujusque sententiae ordo,

sua cuique vocabulo vis atque ratio.

Medd. autem

libri etsi plurimis mendis inquinati tamen plerumque erroris primam faciem, raro correctoris arbitrarias mutationes exhibent. Quod ex eo factum puto qnod ipsi ex

optimo [et paucis

admodum

vitiis afFecto

exemplari .descripti sunt. Nam diplomatica fides nostri aevi

inventum:

res ac vocabulum illis

hominibus

pariter incognita. Quare quae Medd. scribae incuria et festinatione peccavernnt, postcriores aut turbafis litteris in latinae vocis formam compulsis dissimularunt, aut, ubi id dilficilius erat, negligendo a u x e runt. Quum autem quaedam mendorum genera c o n stantia quadam in Mss. recurrant, alia singulis Cdd. quasi propria vindicanda sint, haud absurdum putavi aptis Iocis ex Medd. plura exempla scripturae in s i milem modum turbatae in unum colligere, quo ipsa errorum multitudo errori fidem faciat simulque t e n tatae correctioni robur paret.

Nam fiduciae cumulus,

si quae animo augurati sumus etiam oculis cernere

Vili et quasi manibus deprehendere videmur. His cautionibus adhibitis ne in ineptias prolabaris vix verendum est. Sententia, codex, scriptoris usus triplici muro omnes stolidos ac temerarios ausus arcent. Ingenio autem et acumini quo magis ardua eo gratior palma proposita.

1, 28. Id miles ralionts ignurus omen accep'd, suis laboribus defeclionemsideris prospereque cessura quae pergerenl, claritudo deae redder elur.

pruesentium, assbuulans , si fulgor et

Peryerent Gronovius, Rhenanus, Heinsius, alii consensu vitii arguerunt: recentiores interprétés inde ab Ernestio in codicis scriplura acquiescere satius habuere. Causa praecipua, ni fallor, tentatarum correctionum natura. Neque enim quae ab ipsis afferuntur in vulgatae excusationem satis valida. Nam quum p erg ere iter facere, ire, vel quae inde fluit potestas, prosequi, perseverare significet, nostro loco vim et construclionem verbi urgere, in re molienda quum maxime occupari, induere contendunt, idque probatum eunt ex A. 3 , 6 6 . 4 , 2 0 . 1 5 , 2 7 . Evolulis locis vulgarem verbi signiiicationem invenies. Sic A. 3, 6 6 : Bruiidium ariibus honestis copiosum, et, si rectum, iter pergeret, ad clariss'ima quaeque iturum., pergeret et iturum variandae orationis posita, sensu eodem. . Iter autem pergere ut viam ire. Neque ob id quisquain prospéré cessura quae irent dixeril. Neque alia ratio locorum 4, 20. 1 5 , 2 7 . Descendere autem ad antiquum quendam usum, quo olim pleraque verba neutra Iransilivorum vice functa sint, lubricum et adversuni Seyil'ert E m e n d . I.

1

2 pvaeccplo quo scriptorem ex scriploris usu atquc institulis explanarc jubemur. Vergere, tot locis in Tacito repellimi, ul)ivis cundi polestatem habet. A. 15, 55: igitur coepta luce Milichus in horfos Servilianos permit. H. 1 , 4 0 : igitur milites Romani quasi Vologesen — depulsuri ac non imp er al or em suum. — trucidare pergerent. Ad cujus loci similitudineni nostro loco prospereque cessina quae lacere, patrare pergerent dicendum erat. Ilaque inconcussa stai siimmi Gronovii sententia, pergerc a,liquid pro insislere instilulo ex latini sermonis ingenio dici non posse. Ipse conjicit urgerent, verbum mutans, sententiae ejusdem relinens. Verum urgerent, seu pergerent, seu quae in margine codicis reperta sunt, gererent, p erag er ent, eodem incommodo laborant, ingerere animo quae a Consilio scriploris rerumque narratarum ordine prorsus aliena. Nam qui lunae defeclione ingruente militarium animoruin status? Contubernia noctis adventu, concioneque diremta repetiverant, coetus ac verba seditiosa miscebant, animo volulantes quae spes et subsidia, ut precibus negata per vim et arma impeIrarent. Haec est nox minax et in scelus erupiuru, quam noster inilio capitis memorat. Itaque miles non pergebat aut quum maxime properabat destinata exsequi, sed Consilia agitabat vel ad extrema paratus. Lego : Prospereque cessuru quae parurent} si fulgor et claritudo deae redderetur. Nimirum parabant seditionem in principem stipendia merentibus iniquum. Ostendunt verba paulo infra: Percennione et Vib aleno sacrament um diet uri sumus? Percennius et Vibulenus stipendia, militibus, agros emeritis largientur ? denique pro Neronibus et Drusa Imperium populi Romani capessenl? Et parare de rebus novis verbum proprium, cf. A. 1, 55 : Segestes paravi rebellionem —aperuit. Saepius aulem in Mediceis libris medio

3 verbo litlerae male insertae. Simillima depravatio A. 2, 23. aegesiate — destate, cf. praelerea A. 6 , 33. accipere — accire. 15, 4. inheserantque— ineranique. H. 1, 8. domino — dono. H. 1, 48. temper asset — t em,crassei. H. 2,23. reprehensis — represses. 1, 58. Caesar clementi responso liberis propinquisque ejus incolumitatem, ipsi sedem, vet ere in provincia pollicetur. In Med. vaera, unde Lipsius speciosius quam verius vetere effinxit. Neque ipse emendalionis certus pari facilitate uberem commendai, ulivo doctorum sludiis ad laboris societalem provocatis. Et sane sunt quae criticae munia resumenda suadeant. Nam. jam Ernestius monuit, veterem, provinciam ex constanti Romanorum usu nonnisi de ea provincia dici, cui postea circumjacentium terrarum pars novae provinciae vocabulo adjecta sit. Quod quum in Sicilia per temporum intervalla Romano imperio subjecta accidisset, recte Livius 24, 44: Prorogata imperia provinciaeque, M. Claudio Sicilia finibus eis, quibus regnum Hieronis fuisset: Lenitilo propraetori provincia vetus. Germania transrhenana neque Germanici aetate Romanis armis possessa, neque a quopiam duce ante in provinciae formam redacta fuil. Tentavit Drusus. Sed foeda Vari clades occupata simul et consilium validissimas transrhenanas gentes domandi omiltere coegit, ut expeditiones in posterum magis abolendae infamiae quam spe prolatandi imperii susciperentur. Itaque quum ulterior Germania nunquam provincia aut nova provincia audierit, neque Gallicae ripae veteris provinciae nomen indi potuit. Utrumque enim vocabulum una stare vel cadere sola ratiocinalio docet. Nam quae ratio partem aliquam provinciae veterem appellandi nisi discriminandi causa a recens partis? Neque valet Wolfii suffugium,

4 qui ex A. 3, 74. veterem, pro etnei am- non modo novae s('(] ctiain rebelli opponi conlendit. Nani Tacfarinas nalione Numida, et Numidae exercilus ejus robur. A. 2, 52. 3 , 21. 4 , 23. Haec autem gens jam diu Romanis parait. Et regionem in qua hiemis partem egit Blaesus, diversus Consilio a prioribus ducibus militem exacla aestale in veterem provinciam retrahere solilis, Romanae ditionis fuisse et locorum descriplio docct, memorati Leptini, Cirtenses, et verba 3 , 74: donee fruire ejus capto régressifs est, properaniius tamen quam, e.v utilitate sociorum. Socios autem provinciales esse ostendil Suet. Aug. 23: et praesidibus provineiarum, prorogavit imperlimi ut a. peritis et as su et is sodi continerentur. Itaque nil aliud ex 3, 74. colligi licet, quam veterem provinciam non solum novae provinciae et altuin olium agenti, sed eliam quum maxime bellum resumenti a scriptovibus opponi, de quo nemo dubilaverit. Walther! autem ratio, furore quodnm divino instinclum Germanicum animoque victorias et novam trans Rhenuin provinciam praesumenlem ila locutum, non est quod nos moretur. Quodsi ad codicis scripturam reversi acrius corruptae vocis formam intuemur, illud patet, earn piane immunem esse correctoris libidine. Jam reliquis litteris aperte turbatis, terminatio vocis indicium verae scripturae continere videtur. Quam ne proximo vocabulo provincia assimulatarn putemus, fa cil ipsa corruptionis incorrupla species. Qua observalione adjulus spreto commento Gronovii Vetera, quod jam ab aliis explosum est, emendo: Ipsi se/lem nostra in provincia pollicetur. Nostra provincia, quae sit inox ipse scriptor déclarai Arminii verbis c. 59 : colerei Segesfes vietarti, ripam. Et sic H. 5 , 16. Cerialis Germanicum exercitum exhortatus : ut suam, ripam, sua castra sanguine hostium, recuperarent. Ncque nbludunt verba A. 12, 29: Ne fortuna

5 ciati nostrum quoque pac cm I urbar cut i. e. tioslram provinciali! pacatain, in citeriore Danubii ripa silam.

1, 59. Coler et Segesies vici am riparti, redderet filio sacerdotium Romanum : Germanos nunquam satis exen,saturas, quod inter Albini et Rhenum virgos et secures et iogam viderini. Aliis geniibus ignorantia irti,perii Romani inexperta esse supplicia, nescia tributa; quae quando exuerint, irrit usque discesscrit ille inter numina dicatus Augustus, Ule delectus Tiberius, ne imperitum adulcsccniulum, ne seditiosum exerciium, pavescerent. Tractaturi sumus locum lam varias alque diversas quum conjecturas turn interprelationum artes experlum, ut quo primum te convertas, quid polissimum libi ad refellendum sumas, jure ambigas. Cúnelas certe viroruni doclorum opiniones enumerare longum: ñeque opeiae pretium., quum posteriorum interpretum acumen el industria meliori fortuna priorum commenta deslruxeril, quam in explosorum locum ascila tueri valuerit. Itaque capita quasi criminum in unum colligere haud absurdum fueril, ul demonstratis loci difficultatibus simuL lecloris animus praeparetur ad nostrae qualiscunque emendationis naturam atque rationes expendendas. Etenini codex habet hominum. Hinc alii hominem, Germanos, pars homines Germanos, Freinshemius hominem Gertnanis n. s. excusaturum. Wolfius, sprelo omnino vocabulo hominum, sacerdotium, Romanian: Germanos. Doederlinus, ambilu quasi correctionum exacto, ad cod. scripturam reversus: sacerdotium, hominum: Germanos. Ouae cxhibilac lectionum varietali in universum objectari possuul el jam ab aliis uberius expósita legimus, hacc fere sunt. Primimi quibus hominem seu homines volentibus

6 est, dcinonstrarc nequeunl, id vocabuli a quopiam Ialine scriptore sensu quo volunt adhibitum esse. Deinde verba nunquam, satis excusaturos nonnisi ex Freinshemii correclione satis idoneam interpretationein habent. Denique oralionis membra ab colerci Segestes usque ad pavese event per varias-sententias explicatae nonnisi ex eadem Freipshemii ralione apte cohaerere videntur. Nam quod Wolfius conjecto Romdnum ex exercitissimarum aurium judicio, quae languidum hominem, initio incisi spernunt, cpilhelon sacevdotii omissum acgre ferunt, reliqua liac inlerprelalione juvanda censel: aliis gentibus excusatum esse Romana imperia pati: Germanos nunquam excusaturos t haud mediocriter errare videtur. Nimirum locum haberet haec enarrandi via, si oratio ita procederet: Germanos nunquam, excusaturos , si iterimi inter Albim. et Rhenum, virgae et secures el toga incesser'mt, quippe inscitiam excusare amplius non possent. Nunc verba quod—viderint jamprimum Romanae dominationis experimentum Germanis in inexcusabilem culpam vertunt. Ad Doederlini denique rationem quod attinet, ut summum. virum pro ejus ventate magnopere niti credam ab animo non impetro. Neque enim sacerdotium hominum pro cultus hominum immerilo divinis honoribus mactatorum quisquam dixerit: certe movtalium exspectaveris, quamquam id quoque eloquentissimo scriptore indignum: neque verba Germanos n. s. ecc., Germanos adeo poenitere quod sem.el imperium Romanum degustaverint, ut nunquam, itevutn idem, admissuvi sint, ullo modo significant. Emendo : Coler et Segestes vici am vip am, redder et filio sacerdotium, omissum,, Germanis nunquam satis excusatuvhs, quod intev Albim et Rhenum vivgas et secuve's et togam viderint. Orationis ab Arminio habilae consilium atque ini-

7 lium primum aperiam, singularum mutalioiiuin deiensionem partim inimiscens, partial inox suo loco disserturus. Cheruscorum natio inde.a Vari temporibus in duas l'actiones divisa erat, quarum altera Segeste duce prona in Romanorum societatem, altera flagrantissimo amore patriae libertatis, Anninio exsliinulalore. Jam l'ama dediti benigneque excepti Segestis (init. cap.) in varios aliectus Cheruscorum animos permoverat spe vel timore ne maximis beneficiis aucti Segestis exemplum caeteros tralierel. Atque haec clementiae Germanici intima causa, hacc Segestis mens atque consilium c. 58: sim.ul genii Cheruscorum idoncus conciliator , hie Armimi praecipuus metus, cf. extrema oratione: Arminium poiius glorine ac libertatis, quam Segeslcm. flagiliosae serviiulis ihicem, sequerentur. Itaque adversus hanc exempli perni» ciosam vim Arminius orationem ita inslituit, ut exorsus a superba comparatione rerum quas ipse, quas Gerrnanicus gesserit, mox ad Segestem transiens in hunc modum peroraret. Bene consuluisse rebus suis socerum, quod patrium solum ac liberlaleni cum Romanorum caslris atque externa amicilia mutasset, gratiae sibi et veniae filio apud Romanum ducem impetrandae certus, popularibus invisus, nunquam satis abolita infamia, quod dclerrimae servitutis auctor exstitisset. Cheruscos hanc semel perpessos sociorum amicorumque populi Romani speciosa nomina reele aestimare ac malorum remedium in patria virlute quaerere in hosliuni exitium didicisse. En orationem praesenlibus aptam, arctissimis sententiarum vinculis constrictam, in qua nihil obscuri, nihil hiulci, niliil infracli atque eluinbis numeri. Nam invidiam Segestis augere, Cheruscorum animos sibi conciliare Armimi duplex propositum: utrumque consequitur, pallini jaclatam Caesaris clementiani in llagitiosae prodilionis nieicedcni atque exhortationem interpretando, parlim olim admissae

8 culpae invidiam ab omnibus in unum Segestem amoliendo. Jam singula verba speclemus. Vocabulum homo locum non habere supra satis demonstralum puto. Mutationis in omissum, auctor atque patronus Tacilus. Auctor, quia c. 57. de Segismundo: Quippe anno quo Germaniae desciuere, sacerdos apud aram Ubiorum, creatus ruperui riti as, profugus ad rebelles. Patronus, quia omitiere hac de re verbum proprium, ipsique prae caeleris adamatum. cf. A. 1, 56: reliqui omissis pagis vicisque in silvas disperguntur. A. 4 , 48: mox versi in luxum, et raptis opulenti omettere stationes. H. 2 , 6 5 : Vitellium• Marcus Cluvius Rufus asseqnitur omissa, Hispania (cujus rector eral). Et eodem c. de Trebellio Maximo : Profugerat Britannia ob iracundiam militum. Variavit verba mox omissa, mox profugerat dicendo, ut de Segismundo c. 57. profugus ad rebelles, c. 59. omissum. sacerdothim,. H. 3, 11: mox omissis lictoribus Patavium concessit. H. 4, 16: modica, quoque et usurpata antea munia imperii omittebat. Itaque quod Wolfius voluit, quo Doederlinus promis, praeslamus non Romanum• sciibendo, quod oliosum et adsciti ornamenti, nec hominum, violata latini sermonis consuetudine, sed omissum, quod e re natum culpam simal filii ne graliam patris aperit. Corrupta voce corruptionis initium concedas necease est. Sumo ominum.: et liltera h mox adlapsa. Sic A. 13, 56. habitus — Avitus. 14, 5. honer't — oneri. 15, 42. hostia — ostia. 16, 10. helulatu — cjulatu. fi. 4, 15. homine— nomine. H. 3,24. /tornine — omine. Et sic nostro loco hominum pro ominum,, omissum,. Turbato sensu, tenninationes verborum Germanis excusa,turns in pravum mutalae, ncque id contra cod. morem. Obvia exempla A. 1, 47. adversos eos — adversas eos. 2, 46. filios ejus — filias e. 11, 2. sub-

9 diios qui — subdiiis qui. Et aperta scribae libidine 4,26. ex vetusto more omissusqne — ex vetusto tnos, missusque.

3, 35. Respondit Blaesus specie recusantis, sed ñeque eadem, assevcratione, et consensu ad ulani'mm hand j ut us est. Codex: haut just us est. J. Gronovius: hand jut us est : approbavit Ernestius, ascivit Bekkerus. Quo jure, inquiramus. Ilaud jutus est Blaesus in quanam r e ? Aperte in ea quam agebal. Agcbat autem recusaiilem provinciam. Ilaque in recusanda provincia haud jutus est. Porro quomodó aliquis in recusanda provincia haud jutus esse dici potest ? Adjuvatur nonnunquam orator in dicendo, si multitudo assensum turbidis vocibus signified. Ergo haud adjuvatur alto silentio. Verum silentium senatus potius in approbationem excusationis quam in improbationem valebat, id quod plane conlrarium erat voluntati Blaesi adulatorumque Consilio. Jam haud juvandi Blaesum in recusando muñere nonnisi has duas rationes superesse video. Aut haerenli verba, aut inania disserenti validiora suppeditare consensu noluerunt. Sed Blaesus maturus annis, ne^otiis exercitus, alienae opis non indigebat. Itaque Gronovii conjecturani sola correctionis facilitas commendai : si sensuin altius inquirís, pro solido umbram tenes. Litterarum autem forinis cogitandi leges, ut fluxis et corruptioni obnoxiis aeterna et immutabilia, posthabere nefas. Heliquorum conjecturae consensu adulantium audit us, c. a. ad jut us jam ab aliis refulalae sunt. Corrigo : et consensu adulantium. hand excusa,tus est. Exitus negotii commemorandus erat: hunc diligentissimus scriptor omitiere nequibat, tarnen eum frustra r e -

JO quiris in verbis hand jut us est, seu audit us, sen adjulus. JNostra emendatio eventuia certaniinis simul cuin causa evenlus exhibel. Scilicet Lepidus et Blaesus apud senalum verba faciunt, ut se bello adversus Taciarinalem adininistrando excusent, veruni ille intentius, hie ncque eadem asseveratione et obstructis iiuribus audienliuin. Spretaruni precum causa ipsa adulatio. Quae enim insignior adulatio flagitio senatus, qui male tectam cupidineni Blaesi ignorare simulât, ut vel invitum ad suscipiendam provinciam trahere videatur? De excusari cf. A. 1, 12: Dcin collecta animo respondit nequaqua.m decorum pudori suo legete aliquîd aut evitare ex eo cui in universum, excusari mallet. Cic. Phil. 5 , 5 : Sunt item, lecti judices, qui forlasse excusabunlur. Ha,bent enim légitimai». excusai ionem,, exsilii causa solum, vertisse, nee esse postea restitutos. Corruptio codicis nata ex omissione praepositionis initio vocis. Prima auteni syllaba omissa plurimis locis turbas dédit, cf. H. 1, 1. inter fensos — inter inf'ensos. 3, 55. Latium ternis — L. externis. H. 4, 81. estimari — existimari. A. 1, 17. apud vexillum tentas—a. a. retentos. 2, 32. Marti cardiae — M- Concordiac. 3, 24. in quae tendi—i. q. tetendi. 4 , 70. non prudent-em — n. imprudentem-. 6, 2. in figies — in effigies. 12, 25. oplio — adoptio. 14, 21. ac strueretur — ac deslrueretur. 16, 8. et elio1— et exilio. 16, 21. de Agrippina ferret ur — d. A. referrctur. 16, 22. spendi legioncs— s. religiones. 16,23. sibitorius— s. Oslorius.

3, 37. Ut rum,que in laudcm firn si trahebai ur : uh eo in urbe, inter cactus et sermones honùnum avversante secreta patria mitigari. Ncque luxus in juvene adeo displicebat: huc potius intenderei, dietn edi-

11 tionibus, willis

noci em conviviis vohiptalibus

ci malas

cur as

Viri

docti

quam

maestam

solus

ci

vigilantiam

exereerel.

C o d e x : aedi ficai ionibus. jcclura.

traheret,

avocatus

Editionibus

Lipsius e con -

discessione facta pars in h a n c ,

alii

in illam lectionem ut in diversa castra iere : utra(jue p e r via et contra critica arma parimi firma. N a m u l milium insignem libidinem, qua editionibus effictum, ed il io nulla

ex

aedificaiionibus

publici spectaculi ac gladiatorum

mentione facta de gladiatorio miniere accipi nequit. que in inscriptione diserte:

Jlie

obliteralo

edit ione ab indtdg. omnem

Neapolitana

apparalìim

max.

apud

munerìs principis

pecunia

sua

Gesnerum

speci (mito

Itas.

diem gladiatorum edidit.

v.

impetrata et

Deinde

ista

spectacula non promiscue et quovis die, quod t a m e n volimi verba diem

tra,here

et oppositum convicia,

et p e r m a x i m a solennia exhibita.

sed r a r o

D e n i q u e privatim

in hortis commissa gladiatorum paria, quae Lipsius editiones

vocari n e q u e u n t , quippe

editi»

et

fingit,

seu de libro,

seu de magistratu, seu de m u n e r e agatur, ad publicum s p e ctat.

Qui his difl'icultatibus exterriti a conjectura ad co-

dicis scripturam confugiunt, e x Charybdi, ut aiunt, in S c y l lam incidunt. N a m quid, q u a e s o , est, diem aedificationibus t r a h e r e ?

P e c u n i a m t r a h e r e , patrimonium exhaurire

excitandis aedificiorum molibus a p e r l u m ,

et inter luxus

mala. Diein aedificationibus t r a h e r e , n u m quid aliud significai, q u a m a prima luce u s q u e ad v e s p e r a m in area v e r s a r i , m o d o ut increpes ut manu

segniliam

atque Consilio a d j u v e s ?

operarum,

Quae

modo

redemptorum

sordida m u n e r a , non p r o c e r u m R o m a n o r u m luxus alque voluplates.

E t q u i s , objectat Lipsius, n a m non t e m e r e

vir prudentissimus codicis p a r t e s deseruit, R o m a n o jirincipi sumptuosa D r u s o prodidit?

aedificia vitio verterit, aut

exstructa a

Respondent non tempia et porlicus et

12 domos per urbeni cogilundas, sed villas el suburbana praedia: scilicet qui in villis et run diein content, inter coetus et sermones hominum obversalur. In agris oliuni ac solitudo: concursatio et celebrilas in urbe, foro, theatris. Itaque res ad conjecluram redacta. Emendo: Hue potius intenderei, diem. ludicris faciionibus itoci em, conviviis traheret. Senno de panlomimis qui id aevi inter delicias et mala publica, eodem senatus, equilis, plebis insano studio. Thealri licentiam et decretum senatus adversus lasciviam fautoruni cognosces ex A. 1, 77. Hislriones Italia pulsi. A. 4 , 14. Immodesti faulores histrionum a praetore in vincla ducti. A. 13, 28. Neque Drusum hac labe caruisse locupletissimus testis Dio 57, 14: TO IS TÌ ÒQ%r/ar aig OVT U) nQogéiceiTO woTt xal at aa LA^SVV ctvrovg, xaì firjÒ' ino rùv vófiuv, ove ò Tifiigioq tri airoig t e e v?jv ó% e i, -Aa&ioT ao&ai. Disertis verbis Drusum ludicrae licentiae usque ad sediliones coalitae faulorem commemorai. Et quia exempla, ut nostcr ail, diutius durant quam auctores, ejusdem lasciviae aeinulus Nero. cf. Suet. 26: Inlerdiu quoque cium gestatoria sella detains in theatrum, seditionibus pantomimorum ex parte proscenii superiori signifer sitn.nl a.c spectator ad'erat. Et quum ad manus ventnm esset, lapidibusque el subseUiorum fragminibus decerncrctur, multa ci ipse jecil in populutn, ai que etiain praetoris caput consauciavii. Nec diversa de eodem Tacitus A. 13, 25: Ludicram quoque licentiam, et fration's hisirionum velai in prue lui convertii impuntiate et praemiis, at que ipse occult us et plerumque coram prospeclans , donee e. q. s. Et de Vitellio quadrigarioruin studio dedito H. 2, 91 : Omnem infimae plebis rumor am, in thealro ut spectator, in circo ut fautor a/feci avit. Itaque de re constat. Spectemus verba. Vocabulum ludicrum de

13 scenicis nostro frequentatimi, cf. A. 13,25. ludicra licentia. A. If>, 4. Ittdicra deformitas. A. 14, 13. ludicrum in modum etiti ere. IMura pele ex indd. Factio, ut Feslus ait, initio honestum vocabulum, inox ad seditionem et arnia deflexum. Faci ione s theuiri habes apud Suet. Tib. 37: Cue de in iheatro pel• discordimi! adtnissa, capita faciìonum. el histriones, propter quos dissidebatur, relegami. Dieni autem ludicris factionibus trahere ut A. 14, 20: iheatro dies iolos ignavia, continuare. Nunc factionibus quam iheatro scriptor maluit, quia Drusus non ut spectator, sed ut dux et caput et signifer factioiiuiii aderat. Optime aulem sibi respondent oralionis noctem convivila membra di cm ludicris factionibus, trahere, quia theatra medii diei oblectamenta (Suet. Ner. 26. interdiu), noctis convivia. Utrumque ex moribus juvenis, quem nunc Anglorum vocabulo a, lion appellare invaluit. Restat ut de codicis depravatone pauca moneamus. Satis late patet per Mediceos libros illud vitiorum genus, quo duo vocabula in unum coaluerunt: neque id sine noxa factum, sed ipsa concursus vi litterae quaedam alterutrius verbi plerumque elisae. Sic A. 1, 58. invisnnt — invisi sunt. 1, 52. inspect am — in speciem,. 2, 74. modicensis — m.odice nisis. 3, 12. novi — non vi. 3 , 38. vet err ime primoribus •— Veterem e primoribus. 3 , 52. remediiisti-,— remediis sisti. 3, 58. jussum — jus suum. 3 , 69. minuiura — minui jura. 4, 44. degetes —de Gaetulis. 4 , 31. ejurando — et ¡tirando. 4, 33. ancepto—ad incept a. 6, 1. quirerent— qui quaererent. 12, 38. copiarum — copiae tum. 12, 61. iradidisset — tradi sed. 15, 7. tristione — tristi ornine. 15, 19. adeuntibus — adeunt ; jus. Nec desunt in Historiis: ut H. 2, 65. exhortationibus — ex orationibus. Sed nostro loco non modo extremae verbi ludicris litterae partial exlnlae, partim mutata sede in corruptum

14 ficotionibus trajeclac, initium quoque vocis mutilalum delcto l. Quoti etsi tueare cxemplis A. 1, 13. apud le— capìd. 15, 50. augurinum—Tugurinum. 13,35. cultu evi— c. levi, tamen ut ex his turbis nilidissimum aedificationibus prodiret, non casui sed correctoris manui assignandum. Rara talis libidinis exempla in Med., sed non inaudita, cf. A. 1 , 5 . quod Maximum uxori Marciac aperuisse, illam Liviae, G. Navum, id Coesori — q. M. u. M. a, i. L. gnarum id Coesori. 1,23. facta vita,e— fracta vite. 14, 17. libidine ejus—Livinejus. 11, 16. Igitur Caesar Augustus— Igitur Caesar auctum.

3 , 66. Junio Otìumi lilierarutn ludum exercere vet us ars futi: m,ox Sejani potentia senator oh scura initia impudentibus ausis propellebat. Codicis scripturam propolluebat Groslotius in propellebat mutavit secuto olim virorum doctorum assensu. Sensus duplex: seu ex obscuro in apertum et publicum, seu ex humili in altum et fortunae fastigium subintellexeris. Neutrum aptum. Nam Otho originisque obscuritas etiam ante coeptas delationes Romae non ignotus: publicus ludus, Sejani gratia satis materiae, ut populi ore circumferretur. Et qui per nascendi leges in infimo loco constitutus gratia et ambitu senatorium ordinem adeptus est, ipso laticlavi insigni jam ultra spes votaque sua processit, adeo non luni demum in altius eniti incipit. Retinuere alii ed. scripturam. At propolluere vox barbara, apud nullum latinum scriptoiem inventa. Et provivere quod ex A. 6 , 25 adlcgant, aeque corruptum, de quo suo loco videbimus. Porro sensus quem spurcae voci subdunt porro, non mutato vitae tenore polluere, scriploris verbis ac sententiae parum congruens. Senatoria

15 dignitas auctacque opes animum addiderant, ut tam magna atque alrocia auderet quibus polluisse inilia videretur. Olim tenues res, humiJis conditio deterrimi animi Jibidines aut occultaverant aut ne in innocentium et clarorum virorum perniciem prorumperent angustis finibus circumscripserant. Quae eadem valent in Kreinsheiiiii conjecturam porro polluebat cujus nuper patronus Doederlinus exstitit hac inlerpretatione: Obscuritatem natalium sordidam, quidem, non tarnen maculo s am insuper polluebat. At porro hac significatione non gaudet. Unus Ciceronis locus de Fin. 5, 26. quo nilitur vir doclissimus, jam a Gesnero s. v. ex solenni vocabuli vi explanatus. Nec Tacito hicusus notus: dixisset, puto, nitro polluebat. cf. A. 16,2: Igitur Nero — auget ultro rumorem. Attamen polluebat genuinum videtur, suadet codex et additum impudeniìbus ausis: sola difficullas in syllaba pro, neque haec insuperabilis. Corrigo: Mox Sejani potentia senator obscura initia impudentibus ausis prope polluebat. Impudentia hominis animique foeditas tanta erat, ut et modicam originem dehonestasset. Sed Otho, libertino genere, aut servili conditione usus, ne vitae infamia natalium decus pollueret, ipsa origo faciebat in qua nil splendoris, nil honesli aut anliquae virtutis. Quod ne insolentius ac durius dictum videatur, haec animadvertas. Accusatores Gai Silani nominantur Mamercus Scaurus, Junius Otho, Brutidius Niger. Scaurum clarissimae familiae stirpem, opprobrium majorum, infami opera proavum dehonestasse jure increpat noster. Idem crimen isdem fere verbis in Othonem vertere, fuisset scriptoris sensuum varietate hercle haud abundantis. Sed hoc in transcursu. Illud perpendas, num qui modo illustrissimae Aemiliae gentis fulgorem contaminatum questus sit et ad Olhonem ludi quondam magistrum descendat, hujus

16 quoque obscui'issima initia per eandein operam pollula sine inepliae crimine dicere potuerit? Profecto respectu Scauri nulla omnino Othoni natalia, vel quandoquidem nemo nisi patre invento in lucis oras inlrat, ea generis diversitas, ut si alter suscepla accusalione majoruin memoriam polluerit, alter ne potuisse quidem polluere videretur. Ita acute scriptor et inopinalo eundem sensum in diversa flectit: nec abhorret vox ab Romani aucloris animo, qui veteris reipublicae laude ac gloria innutrilus insecutorum temj)orum saevitias ac tot nobilissimarum familiarum eversos status per ignobilissimorum delatorum artes apud se reputat. Evolvas velim et lectices A. 1, 74. Caeterum vera esse quae disputavimus, etiam hac ratiocinalione intelligi potest. Othonem per flagitia se menlemque suam polluisse Tacitus haud negaverit. N a m cujusque animo semina veri et pulchri et honesti indita, quorum augusta species per facinora poiIuta recte dicitur. Sed natalium laus et ut ila dicam honestas in eo cernitur, quod iis aliquid clari et splendidi inest. Itaque obscura initia propter ipsam obscuritatem pollili nequeunt. Codicis immutatio levissima., V.; ad A. 3 , 37. dieta.

4 , 2S. Isdem consulìbus miseria,rum ac saevitiae exernplurn atrox, reus pater, accusai or filtus (jiómen ìdrique Vibius Serenas ) in senatum inducti sunt, ab exsilio retractas illuvieque uc squalore obsitus et tum. catena vinctus perorante filio: praepa.ra.tus adulescens multis munditiis, alacri vultu, structas principi insidias, inissos in Gallium concitores belli index idem, et testis dicebat, adnectebatque e. q. s. Plurimis incommodis laborat locus, quorum pars interpretibus animadversa, pars silentio praetermissa. P r i -

17 mum Lipsius ex cotlicis scriptum ttomenque viri , 41: Quid de religionibus et auspiciis — loquar ? Auspiciis hanc urbem. condiiam esse, auspiciis bello oc pace, domi militiaeque omnia gerì, quis est, qui ignoret? Nam verborum auspicato et augurato, auspicium et augurium promiscuus usus. cf. Liv. 1, 18: sicut Romulus augurato urbe condendo regnum adeptus est. Cic. de divinat. 1 , 2 : Romulus auspicato urbem, condidit. Ratio aulem, cur detrectatores Neronis augurioruin usuili in instituendis equitum decuriis in memoriam revocent, haud obscura. Iudicum munus sua natura grave et a voluptatibus avocatum. Aucta sanctitas majorque necessitas omnia profana procul habendi, si publicae religiones inaugurandis judicibus adhibitae. Senserunt invidiam vocis et amoJiri student patroni quinquennalis ludicri respondentes c. 21 : Oratorum ac vatum victorias incitamentum, ingeniis allaturas: nec cuiquam judici grave aures studiis honest is et voluptatibus concessis impartire. Unde illud cuiquam,} et quid sibi velit, nemo dixit. Nostra conjectura docet: ne sanctjssimis quidem majorum caeriinoniis ad jus dicendum lecto. Quod ad codicem attinet, institutas facili lapsu in justitiu abiit: juvit errorem, quod de judicibus sermo. Et autem aut pluribus verbis turbatis aut nulla aperta causa identideni in libris mss. subnasci documento plura exempla in Med. cf. A. 11, 8. in ceteros et accivere bardanen — i. ceteros, accivere Vardanen. 11, 35. fuit. Et titium — fecit. Tilum,. 12, 5. levarne» unquam et assumere — levatnen quam, assumere. 1 2 , 10. sed et filium — sed f . 14, 29. Caesonio Paeto et Petronio Turpiliano consulibus — C. P. P. T. c. 16, 32. tmaginem, honesti et exerciti — i. honesti exercitus. Sunt et in Historiis: haec sufl'iciant.

57 14, 54. Superest iibi robur et tot per atmos visum fastigii regimen; possumus seniores amici quiet em respondere. Hoc quoque in tuam gloriam cedet, cos ad summa vexisse qui et modica tolerarent. Ad quae Nero sic ferine respondit. Duplici labe inquinalus locus, de quarum una inter omnes convenit, alteram sunt qui fere suspiciant. Elenim visum sanuin contendunt hac inlerpretatione usi: Superest libi robur et fastigii regimen quod tot perannos oculis usurpasti. Itaque Neronem inertem veclorem faciunt, qui lot per annos in navi reipublicae prospectaverat amicorum labores cum fluctibus atque procellarum vi hiclhntium, dum ipso speclaculo non pedem non manum movens gubernandi artem addisceret. Qui autem non ipse regni habenas tenet, ei etiam non imputanda regni aut male aut praeclare facta. Itaque Britannici properatam mortem et Agrippinae caedem et si quid alrox per oclo priores principatus annos cominissum, Seneca sibi et Burro assignet necesse est. En quo deferuntur qui caeco atque intempestivo studio pro quacunque codicum lectione pugnandum censent. Emendo: Superest Ubi robur et tot per atmos provisum fastigii regimen. Provisum, fastigii regimen est firmatum adversus subita fortunae et lemerariorum ausus. Erat autem seniorum amicorum monere juvenem rudem imperii, quid caveret, unde praesidia adversus imminentes lurbas parare!. Quare se id pro virili parie et cum principatus commodo fecisse Seneca cilra offensionem dicere poterai. Utraque autem res, robur juventutis et bene fundata potentia validae rationes, ut pueritiac rectoribus annis atque negotiis fessis otium concedalur. De provisum cf. A. 1, 8 : provisis etiam heredum in rempublicam opibus, H. 1, 2 : provisum adoptionc videbatur ut ne

58 post Galbam quidem bello locus esset. A. 15, 62: ubi lol per anuos meditata rui'to adversutn imminenlia? quod eodem redit, quo: ubi tot per annos provisa mortis constantia,? De codicis corruptione cf. ad 3 , 35. dicta. Alteri vilio quietem responderé sanando frustra operara insumsi. De corruptelae origine, ni fallor, verum vidit Lipsius sequens respondit genuinam vocem sede expulisse ralus.

14, 58. Ceierum libertus Plauti ccleritate ventorum praevenit centurioncm, et mandala Ludi Antistii soceri allulit: effugeret segnem mortem, otium, suffugium, et magni tiominis miseratione reperturutn bonos, consociaturum audaces. Nullum interim subsidium aspemandum. Verba corrupta esse veJ mediocris meditalio docel. Nam quum effugere ea dicamur quae infesta mole ingruunt, effugere otium justam dubitationem movet: effugere suffugium aulem apertam conlradictionem continet. Nam suffugium id ipsum est quod fuga expetitur, adeo non fuga vitatur. cf. H. 3, 95: Flavio quoque Sabino ac Donili inno patuisse effugium multi tradidere. A. 4, 47 : Quidam, audentius apertis in collibus visebantur ; quos dux Romanus acie suggressus haud aegre pepulit, sanguine barbarorum modico ob propinqua suffugia. Et qui effugit segnein mortem, cui destinatum non intectum pectus ferro percussorum offerre, ei id potissimum agendum est, ut suffugium reperiat, quo primum impetum eludat. Accedit quod verba et magni nominis miseratione reperturum bonos mutilalae sentenliae speciem prae se

59 ferunt. Neque enim miseratione llorentis olim gentis bonos reperimus, quos inter multitudinem agnoscere et ab improborum turba secernere judicii est vilae usu exercilati : opcm, honorum, nobis innocenza atque infortunii magnitudo conciliât. Verum haec op is significatio neque in bonis, neque in reperire est: est in sequentibus consociaturum audaces. Quare certus conjeclurae emendo: effugcret segnem mortem; otium, suffugium magni nominis miseratione reperturum apud bonos, consociaturum, audaces. Nullum interim subsidium asperna.ndum. Duplex praesidium ostendit Plauto Anlislius, unuin in bonis, alterum in audacibus positum, utrumque diversum pio ulrorumque natura atque moribus. Nimirum bonos, a lurbidis quidem et abruplis alienos, tamen otium et suffugium, quo instans exitium diflerrel, infelici Juliae domus stirpi non negaluros. Corbulo autem inprimis intelligendus est, a quo Plautum receptum jam rumor urbem incesserai, cf. paulo supra: vulgoque fingebant petit um, ab eo Corbulonem, magnis tum exercitibus praesidentem, si clari atque insontes interficerentur, praecipuum ad pericula. Audaces autem atque rerum novarum cupidos etiam manus ac tela claro partium duci oblaturos. Quod ad codicis scripturam altinet, de copula et male inserta supra disputavi ad 14, 20. Per praepositionis autem omissionem saepe turbae in Med. excitatae. cf. A. 3 , 53. quid republica — q. e. republican 12, 24. m,ox curias — m„ ad c. 12, 25. oratione eundem, — o. in eundem,. 13, 9. ill e recent em — i. ob r. 14, 43. c ouvert er entur deterius — c. in d. H. 1, 45. fid unique supplicium — f . ad s. 2 , 36. Macer exitium— M. ad e. 3 , 7. victoria principia—v. post p.

60 3, 50. regebat, otnniaque— r., ad ». — Hac via et A. 12, 3. Anionam et Sabr'mam fluvios olim correxeram, suppleto inter, quod postea jain a Rittero factum ex Doederlini libro cognovi, quem virum doctissimum emendalionem laudare gaudeo, recipere inter scriptoria verba non ausutn miror.

15, 35. lussi accusai ores objicere prodigum largii ionibus, ncque aliarti spem quatn in rebus no vis esse. Quin eutn nobiles habere quos ab episiolis et libellis et rationibus appellet, nomina summae ctirae et meditamenia. Turn intimus quisque libertorum viridi abreptique. diarissimi Taciti interprétés in eo consentami verbum nobiles, quod primus Rhenanus de conjectura dédit, aut prorsus abjiciendum aul mutandum esse. Nam Hadrianus ut Spartianus c. 22. ait: ab episiolis, a. libellis primus équités Romanos habuit. Prioris aevi principes libertorum intiinis isla munera delegabant, praeler unum Vilellium qui H. 1 , 58 : ministeria principatus per libertos agi solita in équités Romanos dispositif. Itaque unde Torquato animus nobiles Romanos hoc dedecore afi'iciendi ? Imitari volebal soli principi concessa. Imitabatur liberlis ab episiolis et libellis et rationibus appellatis. Accusatores autem, ut fidem delationi facerent, cavere debebant, ne abhorrentia ab aevi moribus verisiinilibus immiscèrent. Accedit quod soli liberti vincti correptique : in nobiles illos, culpae conscios, ad confessionemque adigendos, nulla cognilio hal)ila. Quod luce clarius docet Torquatum non nobilium, sed libertorum opera usum esse : idque amplius confinnatur verbis nostri 1G, 8 : Ipsum• dehinc Silanum increpuit isdetn

61 quibus patruum ejus Torquatum , tanquam disponeret jam, imperii euros, praeficeretque rationìbus et libellis et epislolis Ubertos, mania simul et falsa. Mss. et velt. edd. habent qui ne ignobiles, vel qui ne innobiles kaberet vel habere. Ex quibus ignobiles correctoris manum sapil: innobiles genuinae vocis similitudinem fidelius exprimere videtur. De cd. Med. seriptura nihil certi notatum video. Sed et isti codices sufficiunt ad veruin reslituendum. Scribo: Quin in villis habere quos ab epistolis et libellis et rationìbus app eilet, nomina summae curae et meditamenta. Moris erat apud proceres Romanos in villis servos libertosque habere, qui pro cujusque ingenio atque arlibus variis curis praeponerentur : quorum antiqua atque modesta nomina in imitalionem summae curae immutata objiciebant accusatores. Secretum aulem ipsum soliusque familiae conscientia crimen verisimilius reddebat. Idem in -urbe sermonum avidissima ausum, fidem excedere videbatur. Voculam cum ejeci. Neque enim grammatica ratione exigitur, cf. verba : lussi accusatores objicere prodigum, aut in Mss. ejus vestigia exstant. Corruplionis fons partim conjuncta verborum in villis scriptura, de qua ad 3 , 37., partim litterarum b et v solennis inter se permutatio. cf. A. 1, 36. sibi — sive. 2, 27. Suebos — Suevos. 2 , 63. Jìanuvium — Danubium. H. 3, 43. vi — ubi.

15, 40. Sexto demum die apud itnas Es(iuilias finis incendio factus, prorutis per immensum. aedificiis, ut continuae violentiae campus et velut vacuum

62 caelum occurrcret. Nec dum posilo mein redibat levins rursum grassatus ignis, patulis magis urbis locis ; coque stragcs hominum minor, delubra deum et portions amoenitati dicatae latins procidere. Yulgatae ab Hillero concinnatae senlentia pariter ac Mss. fides adversantur. Quomodo enim rursum exortus ignis levius grassatus, quum tempia et porticus latius procidere? Immo gravius et atrocius saeviit, si molem monumentorum spatiique vastitatem, quod occupabant, cogitas. Nam numerum peremtorum minorem fuisse in causa patuli magis urbis loci, non ignis mediocritas. Idem colligere licet ex ralione institutae comparationis inter ulrumque incendium. Nam quum strages hominum, ruina aedium seorsim ad prioris infortunii magnitudinem spectentur, illam aulem minorem fuisse scrip!or dicat, hanc majorem fuisse verbis latius procidere aperte significare voluit E x Mss. autem nonnisi ob crebras correctiones famosi cum Hillero faciunt. Etenim Med., Furia teste: nec dum. post m,etus aut rediebat lebis rursum grassatus ignis. Ed. pr. necdum metus post aut redibat levis et rursum grassatus ignis. Bud. necdum post metus redibat levis rursus grassatus ignis. Cd. Agric. nec dum posito metus redibat non levis, et rursum grassatus ignis. Denique cd. Guelf. nec dum post metus aut residebat levis : ncc dum posito metu satis crcdebatur, cum levis rursum grassatus ignis. Quae lectionum varietas Med. praestantiam in clarissima luce ponit. Nam dum ceteri libri priscae scripturae vestigia aut negligunt aut data opera obducunt et invertunt, ut qualiscunque sensus prodeat, unus Med. corrupta religiose servando mali sedem simul ac medicinae viam ostendit. Etenim legendum: Necdum positus rursum grassatus

metus aut rcdierat plebcs, cum ignis patulis magis urbis locis,

63 Nominalivum positus metus, non ablativum antiquilus exaratum fuisse testanlur ed. pr. et (Jdd. Med. Guelf. Bud. Priorum trium consensus iirmat civitatem verbi aut. Barbarum rediebat certatim a scribis correctum, deleto e. Sed e genuinum, b in r immulandum. Eorundem libidinem lebis non effugit: letis e proximo arripuere. Latere plebcs nemini suboluit. Attamen omnis narratio, de qua inox, vel invitum eo pellit. Priore autem enunciationis parte per verbum plebcs absoluta, vinculum orationis, quo reliqua adneclantur, deesse nequit, Sponte se animo offert c u m , neque alia conjunctio quadrat. Iam lubrica corruptionum enixi vullum menlisque aciem ad sententiam convertamus. Prioris incendii scena enormes vici et insularum muilitudo, pauperculae plebis sedes ac patria. Hinc inopia expulsorum, comparandique victum ac tecla urgens necessitas. Itaque (c. 39.) campus Marlis, monumenta Agrippae, pvincipis horti patefacti, subitaria aedificia exstructa, utensilia ab Ostia et propinqùis municipiis subvecta. Haec erat urbis facies, quum sexto demum die apud imas Esquilias finis incendio factus. Iam quum narratio ita procedat tiecdum positus met us aid red ter ai lebis, quid aliud verbi sub lebis latere suspiceris quam plebes ? Nam quorum animi inprimis metu et pavore exterriti? Profeclo plebis. Et quorum inprimis intererat, quam primum cladis locum repetere, rudera avidis oculis et inanibus perlustrare, circumagere, ut si quid validi et flammis invidi in praesentis inopiae levamen verlerenl? Profecto ejusdem plebis, quae omnibus fortunis amissis procul a penatibus sub dio aut tabernaculis agebat. Nominativi autem forma plebes pro plebs Tacito usitata. cf. A. 3, 2. airata plebes. 3 , 40. imhellis urbana plebes. H. 4 , 45. quo Seniensimn plebes modestiac admoneretur.

64 15, 60. Et ccpisse impetum Subrius Flavus fcrebatur in scena cancntem Neroncm. adgrediendi, aut cum ardente domo per noctem hue Ulne cursaret incnstoditus. Hie occasio solitndinis, ibi ipsa frequentia tanti decoris testis pulcherrimum, animum e.rstimulaverant, nisi impunitatis cupido retinuisset, magnis semper conatibus adeersa. Yarias et conjecturas et interpretationes ad expediendum lume locum viri docti protulcrunt. Recentissimus inlerpres Doederlinus repetendam curavit Broterii enardestinaverunt, rationem: Neronis domai ignes injicere ut in tumult» Nero faeilius interficeretur. Sed ut taceam rei insolenliam, verba hie occasio solitndinis, ibi ipsa, frequentia — ex stimi dover ani manifesto indicant non de sola imaginatione sed de occasionibus agi quae revera evenerant. Neque quae iJlae occasiones in obscuro. Neapoli Gaio Lecanio Marco Licinio consulibus Nero primum pubiicam scenam ingressus erat. cf. 15,33. Qua spectatoruni frequentia, eodem loco traditur: Ergo contractum oppidanorum valgus, et quos e proximis coloniis et mninicipiis ejus rei fama ci ver ut, quique Caesarem per honorem, aut varios usus sectantur, etiarn militum manipuli, iheairum, Neap olii anorum complent. Incendium autem, de quo 15, 39. legimus, iisdein consulibus exortum, quum domui appropinquaret, princeps ab Antio in urbem profectus est, domesticamque scenam iniisse et cecinisse Trojanum excidium vulgi ore ferebalur. Iam hue trahe verba cum, ardente domo hue illue cursaret incustoditus, et haec est occasio solitndinis. Nam in tanto tumultu, dum sibi suorumque saluti quisque consulebat, etiam principis custodia minus acriter exercebalur. Obstare quidem videlur temporis ratio, quia publicatio vocis et incendium Gaio Lecanio Marco Licinio consulibus, conjuratio autem coepta simul

65 et aueta proximis consulibus Silio Nerva et Attico Vestino. cf. 15, 48. Verum hi temporis fines non nimis anxie describendi. Nam conjuralionis initium etiam Tacito non satis compertum fuisse produnt verba c. 49: noe tarnen facile memora,ver im quis primus auct or, cujus insiinctu concitimi sit quod lain multi sumpserunt. lam quum in incerto quis primus auctor, cujus instinctu caeteri compulsi, num pro cerio nosier ailirmaverit neminem de Neronis caede agitasse ante Calendas Janualias anni quo Nerva et Vestinus consules? Certe nil obstat, quin Subrius Flavus animi audax, manu promplus, nulla dum conjuratione a pluribus inila, solus et suo periculo principem inlerficiendi impetum ceperil. Et liane scriptoris sententiam fuisse suadent verba nisi impunitalis cupido relinuisset. Nam nullis sociorum manibus ac gladiis defensum manebal aut prompla praetorianorum ultio, aut decreta a senatu poena. Sed paratis omnibus ad transferendum imperium et consule designato ipsoque praefecto praetorii consciis aut nunquam caedes audenda aut liac occasione incustodilum principem adgrediendi utendum erat, et si quis alius Subrius Flavus inter ipsam cognilioncm gladium destringere paratus (15j 58) arripuisset. Nunc demum scriptor hujus rumoris, nam hunc esse ostendit fertur, mentionem facit, quia conjurati jam promptius agitantes de eligendo caedis tempore ac loco eum prioris audaciae Flavi admonebant. Proxime autem memorato urbis domusque principis incendio vixvereri poterat, ne verba ardente domo male intelligerentur. 15, 51. Ergo Epickaris plura; el omnia scelera principis orditur. Neque senalui quid manere. Sed provisum quonam modo poenas eversae rei publicae daret. Seyffert Emeiulat. I.

5

fifi Verba ncque seno fui quid muñere viliosa, vitiumijiic natum ex uni us ani plurium vocabnlorum omissione fere inler omnes constat. Erneslius spretis conjecluris priorum conjicit: ncque salvi quid numere. Doederlinus praefert propter commodum sensum Grotii correclionem : ncque senatui fidem numere t aut Agricolae: ncque senatum quidam, m,anere. Optima via dijudicandi quid in manéis loéis supplendum ani non supplenduin diligens reliquarum oralionis partium consideralio ; itaque ab liac ordiamur. Animum ob frústralas praeniiorum spes ad ultionem paralum coram Epichari professus erat Volüsius Procülus. Ergo illa phira in principem promere, qui pro summis beneficiis aut oblivionem reponieret, aut veneno et percussorum manu debita cxsolverel. Sic nialrem, sic Burrum et innúmeros alios indignissime periisse. Neque spem ex legibus aut subsidium in magislratuum- auctoritaté, erepta exigua quoque illa sed graia liberta lis specie, quae reipublicae naufragium evasisset, ut jam nil effrenatam tyranni libidinem removaretur. Sed nondum orbam patriain viris, qui libertatem vitae praeferrent, exemplumque Brutorum sibi ad imitandum proposuissent. Haec, puto, accurata loci exscripli periphrasis. Ergo praepostera verba : ncque senatui ful em manere, qtuun ultionem atque meliorum spein Epicliaris nonnisi a verbis sed provisum, oslendere incipiat: contra aptissima: neque senatum {/indem mattere, quae et continuant facinora principis non solum in singulos cives sed et in ipsam rempublicam saevientis, et, praeparant sequentia poenas eversac reipublicae. Sed crimine in falsum aneto ne ipsa quill em crimine vacua. Nam manebat etiam tum senatus el strepebat curia senalorum adulationibus: sed pristina polentia atque auctorilas in imaginem et ludibvium versa. Itaque seribo:

GT Ncque

senutui

quid numerili

mane re.

Miniera senalus iniiacta el abolita e v e r s e ruipublicae

cerlissiinum .siglimi), ci. de Augusto A. 1, 2 :

surgere

¡laulatim,

in se Irahere.

munta sentdus,

tium-,

legum

EL audacius progressus eadeui via Clau-

dius 11, 5 : Attui cancia in se

luagistraf

in-

Ira/tenti

princeps

legum

el magislr'alaam

malerium

intuita

praedanif't

¡'ecerai.

llaque Nero auspicando imperio senalum ingressus liane futuri principatus formai» deliueaviL 1 3 , 4 :

Discrei unt-

dotimi»

el

mania

nalus.

Ouae proniissa illusa, ullitnuinque sulì'ugium in-

rempuhlicam.

Tenerci

antiqua

nocenliae erepliun nune ohjectal principi niulier.

seScri-

plurae siiniiiludo, ul ili Mss. usu venil, induxil librarium, ul alterum verbuni oniilteret.

1 5 , 54. Postremo voliieribus ligam,citta, qutùusque sislitur sanguis, parare eundem Miliclium monel, sire guarani cuitjuraltoitis el illtic usque fu! um, seti >tescium el lune primum arrcplis suspicionibus, ni pie rupie Irai filiere de consequenlibìis. Exscribendi loci causa duplex :

leclionis parare

certa auclorilas et verborum de consequentibus intelleclus sensus. que

Nani Mss. Med. et Cu elf.

unde Puteolanus parure,

in-

panini particbal-

quod magis a senlentia

quam a Cdd. commendali moncL Lipsius.

Sane ut que

illud, ut nonnunquain fit, natimi sit ex praecedenle

qui-

ll usque , unde imperfecli l'orma infinitivo substituía sil non liquet. Tainen quin parare cis laical vix dubiuin.

sub initio corruplae vo-

Itaque et scusili el Codd. scri-

plurae satisfacere mihi videor scribendo : Postremo sanguis

volneribus /larari

jubel

ligamcnla, caque

eundem

quibusque Milichum

sistilur monel.

68 Senleiiliae conformalo similis est ei, qua nostcv paulo supra usus est: pugionem. — asp er art saxo et in mucronem ardescere jussit, eumque curum liberio Milicho mandavit. Divisa autem oratione in duas partes, ita ut in uno membro quid Scaevinus jusserit explicetur, in altero id eidem Milicho mandatum esse, scriplor id consequilur, ut falalis domini fiducia in liberti fide magis eluceat, quare et sua vi eundem addilum. De eaque cf. Cic. d. amie. 24: nec ea, quae ab e a m.onemur, audimus. Verba de consequentibus Grotius mutatum ivit in de conscientibus. Aspernatus Erneslius ralione idonea, nimìrum trader e esse hislorias componentium, Sed interpretatio, quam ipse proposuit et probavit Doederlinus, scriptores qui post ilia, tempora, vixere ac scripsere, non minus aspernanda. Etenim omne consequens antecedens habeat, quod consequatur, necesse est. Tale antecedens nullum nostro loco memoratimi, nisi quis conjurationem. hue traxerit. Sed scriptores conjurationem, consequentes sunt ii qui proximi ab conjuratione scripta sua evulgarunt, qui quominus aequales conjuratorum fuerint nihil impedit. cf. Cic. de ci. orat. 61 : hune igitnr Cethegum consecutus est aetate Cato, qui annis IX post cum fuit consul. Neque oinnino aequales et serioris aevi scriptores sibi opponi videntur, sed plerique, id quod verisimillimum amplexi, et pauci, conscium ÌMilichum rati. Quare jungendum polius de consequent thus cum verbis arreptis suspicionibus, et quid suspiciones de conscquentibus arrcptae sint, docebit te Cicero de offic. 1, 11: homo autem, qui rationis est particeps, per quam, consequentia cernii. Et d. divinai. 1, 5 6 : quod quutn nemo facere nisi deus possit, relinquendum est homini, ut signis quibusdam consequentia dcclarantibus futura praesentiat. Sic

69 Milichus quoque dominum aliquid atrox et infesti agitare suspicatus ex signis liaud ambiguis. Nam non incassimi secretos sermones cum Antonio Natale habitos, testamentum obsignatum, pugionem exploratum, fomenta parata. Quibus principi necem intendi liaud absurdum erat conjicere. cf. infra c. 55: et cetera quae audiera.t conjeetaveratque, docet.

15, 74. Reperto in commentariis senatus Cerialem. Anicium consulem designatimi pro senlcntia. dixisse ut tern,plum• divo Neroni quam maturrime publica pecunia poneretur. Quod quidem Ule decemebat tauquean mortale fasligiutn egresso et venerationem hominum inerito, quorundam ad omina dolum sui exitus verteretur : nam deum honor principi non ante habetur quam• agere inter homines desierit. Patenti vulneri in Med. scriplura, quam cum Bekkero exhibui, venenum non salubris medicaminis vim affudit Pichena corrigendo : quod ad omina olirn sui exitus verteretur. Nam sana laesit quorundam dolendo^ quod manifesto èt apte opponitur verbis quod quidem ille decemebat: et vitiosa cumulavit intrudens quod, quod ob praecedens relativùm inelegans ac durum. Grassata autem peste ad ima ridendi ii qui subtilem limam trepida manu ulceri admovent. Audacia utendum, modo prudentia atque somniorum levitatem despiciens animus assit. Emendo : Ouod quidem Ule decemebat tanquam mortale fasligium egresso et venerationem hominum•> merito, quorundam interprclationc ad ornen ac votum sui

70 ejcitus cerlerelur; nam ileum honor /trincipt non ante habetur quam ay ere inter homines dealer it. Vacuus a supeistitione Tacili animus. Ilaque quam quam aevi sui moribus alque veterum scriplorum exempio et aucloritali det, ut ostenta et omina apud aequales maxime celebrata suo loco memoret, tamen ab animo non impetrat, quin eadem signa ante evenlunj aut omnino non animadversa aut aliter accepta fuisse subinde lecloreni admoncal. cf. II. 1, 10: occulta ley e fati el onfenf is ac responsis destinai uni Vespasiano liberisf/ue ejus imperium post fortiinatn credidimus. II. 2 , 78: Sed primo triumphalia et consulatus et ludaicae victoriac decus implesse fidem ominis videbantur: ut haec adeptus est, portendi s'tbi imperium credebat. Sic et Scaevini pugionem a Nerone Jovi Vindici sacratimi nonnisi post Vindicis tumultuili pro divino monitu instantis ultionis habitum esse paulo supra tradii. Aliud exempluin ejusdem generis sibi in commenlariis senatus reperisse visus esl. Nimirum censuerat Cerialis Anicius ut templuni divo Neroni quam inalurrinie ponerelur. Non accessere senlenliae reliqui senatores aut ipse princeps intercessi!, et inter alios décrétas honores adulationis foeditas oblivione sepulta est. Attameri haud indigna Tacito videbalur, quae ad memoriam retraberelur. Nam si cum quibusdam ad credendum inclinalis statuenduui sit, morlalium factis alque dictis, ipsis nesciis, nonnunquam divinam signilicalionem fulurorum inesse, lemplum illud divo Neroni vovendum non minus inter clara de Neronis exilu omina ponendum quam pugio Jovi Vindici inscriplus. Hanc esse loci sentenliam arbilror, innixus liis arguuienlis. lieperio in commentariis senatus scriplor ail. Ada aulem senatus, in quit Lipsius in Exc. ad A. 5 , 4 : vocabant commenlarios {vTrofiPt'juccia vertunt Graeci)

71 quibus hrev'der inscriptum., quid quid apud pat res dicoretur ayerctnrque. I(aque in his comnienlariis perscripta et Cerialis Anicii scntcnlia: cam ab aliis per subdolam inlerprelalionem ad infauslum omen versam esse 11011 eorundem scribarum curandis patrum aclis (radere eral. Quarc si a quopiam talis interpretatio facta erat, id Tacitus non ex his libris scire poterai, sed ex alio scriptore snmpsit. Si autem aliunde petivit, cur reperto in commentarne senatus Cerialem Anicium constilem designatimi pro sententia dixisse dicit? Nam qui interpretationem tradidit, etiatn sententiam memoraverit necesse est. Itaque sic staliiendum censeo: interpretatio ilia neque turn quum Anicius sententiam dicebat a quoquam facta erat, quia adulationem omnes sentiebant, anceps sensus revicta conjuratione et florentibus Neronis rebus ab omnium mente alienus erat, neque postea facta est, quia Anicii verba ex audientium animis statini effluxere, nonnisi in commentariis senatus obscuram aeternitatem corisecuta. Diligentissimus autem scriptor publica rerum monumenta avide perlustrando in ea inciderai, quare repcrio in commentariis senatus dicit: slatimque animimi adverterat sensus qui iis indi posset, ideo verteretur ait. Ergo injuria a nonnullis vertebatur tcntatum. Quod ad singula verba altinet, genitivus quorundam demonstrat substantivum, unde pendeat, excidisse. Omissa autem vox non subjecti vice fungebatur: quippe verteretur et decemebat pariter ad subjectum quod referenda. Sed quum sinister sensus ab sentenliae natura auctorisque voluntate quam maxime alienus esset, via atque ratio quaedam indicanda eral, qua ei inderetur: ex quo casum deperditi subslantivi ablalivuni instrumenti fuisse colligi est. Iam ars illa quaenam alia fuerit quam interpretatio cilra quam et ominum et celerarum rerum, quibus futura porlcndi

72 pulant, scienlia nulla. Ilaquc et interpretes vulgo vocali qui explananda portento, somnia, omina profitebanlur. cf. Quinci, ti. Inst. or. 3, 6: somniorum at que orninum interpretes conjectores vocamus. Cic. d. Divin. 1 , 3 9 : portentorum• interpretes Galeotae in Sicilia nominabantur. Vetus poeta apud Cic. in Or. 155 : consiliumaugurium. at que ex turn, interpretes. Virg. Aen. 3, 359: Trojugena, interpres divum, qui numina Pho ehi, Qui tripadas, Clarii laurus, qui sidera sod is, Et vòlucrum linguas, et praepetis omina pennae. Taciti usum cognosces ex his locis: H. 2 , 91, ut nostrae conjecturae firmandae : Apud civitatem cuneta interpret ant em, funesti oniinis loco acceptum est. H. 5, 13: sed valgus, more humanae cupidinis, sibi lantani falorum magnitudinem interpretati tie adveráis quid em. ad vera mutabantur. H. 1, 27: Galbae liaruspex Umbricius tristia exta — praedicit, audiente Otkone — idque ut laetum e contrario et suis cogitationibus prosperum, interpretante. Compares praelerea H. 3 , 3 : non ut plerique incerta disseruit, hue Ulne tracturus interpret alione, prout conduxisset. H. 3, 65 : melior interpretatio, mitem virum abhorrere a sanguine et caedibus. A. 3, 2 5 : ceterum multitud o periclitaniium gliscebat, cum omnia domus delatorum interprctationibus subverteretur. A. 13, 47 : Suspectabat maxime Comelium Sullam, socors ingeiiium ejus in contrarium trahens, callidumque et simulator em, interpretando. Quidquid autem de liac parle conjecturae sentias, verba omen ac votum, feliciler reslitui. Nam primum addicit codicis scriptura, servata quantum in corruptis sperare licet. Deinde sensus aptus et praeclarus. Nam quum alias tempia a magistralibus conceplo voto pro salute principis aul rebus feliciler gerendis dedicali so-

lerent, idem ut in maturandam Neronis necem llcret Anicius suasisse videbatur. Ideo apte non solum in omen, scd in omen ac votimi dictum, ut supra nostro cap. ad (uts)ncium et praesagium irahebainr. H. 1 , 8 6 : in prodigium et omen vertehatnr.

16, 2. Igitur Nero, non and oris, non ipsius negoiii fide satis spedata, nec missis per quos nosceret angel altro rumorem, mittitan vera afferrentur, r/ue qui velut par ut am praedam aveherent. Omnes libri manuscripti: nec missis visoribus. Sprevit visoribus ut supervacuum et barbarum Ernestius, et pauci refragati sunt. Quod autem idem vir doctissimus male seduluin vocem initio margini adpinxisse avbitratur, id certe ex earum glossularum ratione quae in Med. inveniunlur et ab ipso laudantur non confirmalur. Nam si H. 2 , 98. etesiarum fiata in IMed. diremtum inserto fiabra aquilonis et Ann. 3 , 20. in eodem libro post vineis legitur machinanienti genus ad expugnandos muros, in modum turrium factum, obscurior vocabulorum sensus explanatoris operae indigere videbatur. Quod secus est in nostro loco, apertis verbis per quos nosceret an vera afferrentur. Neque quadrat exemplum ex ed. pr. allatum, ubi A. 16, 17. post adsimulaiis Lucani litteris legitur finyuntur litterae. Nam haec atque lalia margini librorum saepius adscripta, ut indicarent de quo ageretur, quod solum visoribus non facit. Ilaque repudianda praesens vocis forma sed quaerenda genuina. Nam exslitisse oliin vocabulum, eliam ex verbis sibi oppositis nec missis per quos nosceret et mittitque qui velut parai am praedam aveherent colligere licet. Nam Seyii'ert Emendat. 6

74 qui lanrju.'im ad praedam avehendam missi fuerint Tacile inlelligilur. Liberlos inililesque fuisse quisque sentii. Quos autem scriplor mittendos ad vera noscenda censuerit per se non palet, et eo magis per adjectum nomea accuralius declarandum erat, quia et illi tanquaai ad praedam avehendam missi ad postremum falsum rumorem intellexerunt. Conjieio : nee missis e senatoribus per quos nosceret an vera afferrati ur. Ut supervacuum atque importunimi ob sequentia per quos nosceret oinne verbum quod videndi aut inquirendi significalum habet, ita aptum immo necessarium nomen personae cui propria quaédam aucloritas atque fides. Nam vero noscendo obstant et credulitas et cupiditas: utrique obnoxius liberlorum avidus, militimi rudis animus. Sola magistratus integritas atque experientia negotio prudenler curando par. Senatores autem etiam alias vero investigando in Ionginquas provincias missi. Sic A. 2 , 47. nunlio de terrae motu per Asiam allato: tniitique ex senatu placuit qui praeseniiu, spedarci refoverctque. Caeterum corruptionis initium repeto ex omisso compendii signo: etenim olim scriptum suspicor soribus pro senatoribus, ut A. 14, 2 8 : frisoribus frairis opibus. H. 5 , 17: ota — omnia.

Ií>; 14. Ac vulyato ejus indicio inier dam,nulos inagis quam inier reos Anleius Ostoriusque habebantur, adeo ut leslamentum Anteil nemo obsignaret, nisi Tigellinus auetor exslilisscl. Monitus prius Anteius nc suprernns labulas morarelur. Atque ille hausto veneno, larditatem ejus perosus 'intCrcisis venis mortem approperuviU

75 Monito

prius

Anido

maluerunl Acidalius el Ercins-

h e u i i u s , , et sane lenius lluit durior anle oralio. il Erneslius laudans liabeat monitns

Codd. c o n s e n s u m ,

jiritis

Anido

Conira

nam quod

Med.

e u m librari! errorem esse.

S e d eiToris culpa penes- ipsum: vcritas in ¡Med.

Eteniin

scribenduin d e l e l a inlerpunclione : nini TiijcUinus ido

unci or exstUissel

ne supremas

tribuías

monitns

mo farei

N u l l a supremoriun mora in Anlcio. pusillanimitas, sabanl,

qui nomina

haustum

parati

i])sum T i g e l l i n u m adire

An-

S o l a auiicorum

testamento subscriberc recu-

veneni

relardabat.

el horlari ne

atque s u u m e l principis

prius

nr.

Ilaque

supremas

flagrantissimi»»

ille

tabulas

v o l m » morare-

tur. E t e n i m praecipua causa evertendi A n t e i u m fortunae magnitudo, cf. s u p r a :

Ncque

caritate

incisimi-

Agrippínae

praecipuas mullís

ad

clicicndam

exiiio

esse.

nescium

habebat

Ncroni,

Anteium

opesque

cu/)idincm,

ejus

camijue

causam

Majeslatis autein rei, etsi

s u m p l a e mortis praemium

sponte

b o n o r u m pro lubitu l e g a n d o -

rum facultalem h a b e b a n l , l a m e » quo iiimioreni redderenl s u p r e m a m volutilalein, ]>rincipem et polenlissimos. aulae inler naei

heredes Melae

A. 1 6 , 1 7 : cillis

At