Ab excessu divi Augusti (annales) [1, 3 ed.]

Citation preview

BIBLIOTHECA

-

ORVM $CRIPTORYM CRAECORVM ET ROMAN TEVBNERIANA

CORNELIVS TACITVS

DEUTSCHE A K A D E M I E D E R WISSENSCHAFTEN Z U B E R L I N ZENTRALINSTITUT F Ü R A L T E G E S C H I C H T E U N D ARCHAÁOLOGIE

BIBLIOTH ECA SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORVM

TEVBNERI ANA

zE

LCIPTIZ

BSB B . C . TEUBNER V E R L A G S G E S E L L S C I I A F T 1971

CORNELII LIBRI

TACITI

QVI SVPERSVNT

TERTIVM EDIDIT

ERICH KOESTERMANN

TOM.I

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI

LEIPIIC

B S B B . C . TEUB NER V E R L A G S G E S E L L S C H A F T 1971

BIBLIOTHECAE TEVBNERIANAE WvVIYVS TEMPORIS REDACTOR: GÜNTHER CHRISTIAN HANSEN

V L N 2 9 4 . 3 1 9 / 6 : 2 1 - ES ? M 3 . Auflage

( 2 . , v e r b . Nachdruck

der

] . Auflage

v o n 1960)

PRINTED IN THE GERMAN DEMOCRATIC REPUBLIC DRUCK:

F.ULLMANN,

ZWICKAU

B U C I I B I N D E N R I S C I E VERARDEITUNCG: DRUCKEREI

,GRAFIA*"

KG, LEIPZIC

PRAEFATIO Cum Cornelii Taciti memoria diu latuisset, prima eius mentio facta est saec.I X . eo enim tempore Rudolphus, monachus

Fuldensis,

excessu Divi M. Manitius,

Taciti et Germaniam

et libros

Ab

Augusti priores legisse se testatus est (cf. Gesch. d. lat. Lit. des Mittelalters I, Mün-

chen1911, p. 6718q.),unde verisimile est in eo monasterio illo tempore fuisse codicem, qui omnia Taciti opera complecteretur. ex eo fluxisse videntur et codex Herafeldensis, qui omnium codicum parens extitit,

qui Taciti opera mi-

nora continent, et is codex, in quo uno memoria prioris partis librorum

&b exc. D . Aug. nititur.

bic codex mem-

branaceus medio saeculoI X vel paulo post scriptura, quae dieitur

Carolingica,

exaratus, cum olim praeter

Taciti opus

Plinii minoris epistulas contineret, ex monasterio Corbeiensi!) surreptus multas per manus a. 1508 in possessio1) Nulla

e x mea sententia

causa est, cur testimonium

Leonis

pontificis de origine codicis Corbeiensi Kal. Dec.a.1517 datum (cf. P h i l i p p i , Philol.

45, 18S6, 377 sq.) falsum esse iudicemus.

n&m etiam Widukindum, scriptorem illum illustrissimum Cor. beiensem, Taciti Annales legisse et P. M a n i t i u s (cf. Lat. Lit. d. Mitt.

1 1 , 717 adn. 4) e t P. H i r s c h (cf. ,,Die Sachsengeschichte

des Widukind von Corvey"', Hannover? 1935, p. XIII) et H. Beuvon Corvey, Untersuchungen zur Gem a n n (cf. ,,Widukind &chichtaschreibung und Ideengeschichte des 10. Jahrh.", Weimar 1950, p. 102) inter se consentiunt. at Leonis testimonio certissimo prorsus neglecto Ludovicus P r a l l e in opusculo quodam sane doctissimo (cf. ,,Die Wiederentdeckung des "Tacitus", Fulda 1952), ter quaterque & me examinato, quod argumentis &udacissimis neque minus temerariis conclusionibus abundat Festschr. z. 70. Geburtstag von Gerh. Kallen, (of. Al. Schmidt, Bonn 1057, 137—143; K . H a l i i n g e r , Arch. f. mittelrhein.KirHess. Jahrb. chengeschichto 8, 1056, 427 sqq.; H. Beumann, — post. conatur demonstrare f. Landesgesch. 3, 1953, 291 &qq.), quam antea (p. 15—62) multa de codice Hersfeldensi, qui opera

V

PRAEFATIO

de nem Francisci de Soderinis venit (cf. M. Lenchantin Gubernatis, Ánn. l. 1-6 edit., Romae 1940, p. VIIsqq.).

Franciscum autem librum Iohanni Medici, qui postea pontifex Leo X appellatus est, precibus eius commotum, largitum essc vel potius vendidisse vorisimile est. iussu

Leonis primus hanc partem operum Taciti una cum reliquis libris edidit Philippus Beroaldus Romae a. 1515. codex autem ipse, qui postea Roma Florentiam depor. tatus est, in bibliotheca Laurentiana scriptus est Laurentianus 68, 1.

adservatur

et in-

Posteriorem librorum Ab exc. D. Aug. partem et libros Historiarum (ac practerea Apulei opera) continet codex Laurentianus 68, 2. quem medio saeculo XI monasterio

in Casinensi formis litterarum Langobardicis scriptum (cf. E. A. Lowe, Casinensia 1 [1929] 260sqq.) Iohannes Boc. caccius ante a. 1370 inde surripuissce videtur, cuius biblio. theca postea i n possessionem Nicolai

de Nicolis

(1363-

1431) pervenit. qui codicem una cum reliquis suis libris Taciti minora continuit,

magna ex parte. u t equidem puto, fs.

bulatus est — Nicolaum Cusanum a. 1426 codicem nostrum e monasterio Fuldensi vix legitime deprompsisse et virorum doc. torum illius temporis Italicorum

usui accommodasse (p. 63-10 1).

licet autem Nicolaus Fuldae versatus sit, quod ita fuisse Pralle mihi quidem non persuasit. quomodo fieri potuit, ut vir ille sum. mo ingenio praeditus studiisque classicis instructus se Plinii

Bella Germanice manibus tenere crederet (cf. Poggii Epist

ulam

apud Pralle p. 91), cum rc vera pars prior esset Tacit i Anna lium?

eundem virum. qui ut ipse testatur Plin ii Historiam legerat. u t de aliis rebus haud minoris momenti silea naturalem m, non animadvertisse in summo margine Medicei I vetere manu P. Cor. nelii esse scriptum neque titulu m operis Ab exces su Divi Augusti

operum fortasse Turonibus ab urbe Gallofran nis*3c. nequc enim ignoramus Serva riengem inter annos 22 et 836 in monasterio a. B libris antiquis describendia maximam dedisse &cio an etiam codicem Hersfeldensem depi nxer it —

VI

; qui haud

PRAEFATIO

Conventui S.Marci Florentino legavit. inde codexin bibliothecam Laurentianam transiit. ordinem librorum Taciti habet eum, u t poet sextum decimum Ab exc. D. Aug. librum Historiarum libri numerentur XVII-XXI. ex 105 foliis eius duo perierunt, quibus capita Hist. I 69— 75 et I 86—II 2 continebantur, quae quidem supplentur ex libris quibusdam, qui ex codice Mediceo descripti sunt, priusquam illa folia perierunt).

ex uno et altero horum

librorum prodierunt editio princeps Vindelini de Spira Venetiis 1470 et Francisci Puteolani Mediolani 1475. codicem ipsum primus contulit et, expressit Curtius Pichena Florentiae

1599.

Hodie utriusque codicis omnium foliorum egregias imagines phototypice

confectas?) habemus, quae cum praefa-

tionibus Henrici Rostagno editae sunt duce Scatone de Vries Lugduni Batavorum apud A. W. Sijthoff a. 1902 (cf. Codices graec. et lat. photogr. depict. VII 1 et 2). Sed optime meriti sunt de Mediceis recognoscendis perlustrandis

declarandis

praeter

R o s t a g n o imprimis

C . H e r a c u s e t G.Andresen(cf. p. XXXsq.). quorum fulti laboribus novissimi de utriusque codicis proprietatibus egerunt C. Giarratano, Hist. edit., Romae 1939, praef.

M. L e n c h a n t i n , l. c., praef. p. XIIsqq.,

p. VilIsqq., H . Fuchs,

Ann. l. 1--6 edit.,

Frauenfeldae

1946, p . 195

sqq.. Ánn. l. 11—16 edit., ibid. 1949, p. 167sqq., qui et ipsi

cognitionem

sceientiamque nostram

ditaverunt

et

locupletaverunt. Codicis L a u r e n t i a n i 68, 1 scriptura simillima est Carolingicae quae dicitur, ita tamen ut initio quidem hie illio formae

Merovingicae

insertae

s i n t , cum postea litte.

rorum species et purior et ornatior sit. archetypum codicis litteris maiusculis exaratum esse bene vidit R o s t a g n o

Vol. I p. X . Codex compendia continet haud ita multa, quae omnia usitata saepius etiam in aliis libris occurrunt (cf. Rosta1) de codice Leidensi

cf. infra.

2) Quas mihi item ac taenias dilucidas auxilio Ácedemiae Litterarum Berolinensis ad usum accommodatas osse gratiesimo animo pronuntio.

VII

PRAEFATIO

gno Vol.I p. XVsqq.). librarium haeo compendia non semper recte cognovisse et interdum etiam neglexisse manifestum est. tali modo multa menda in textum inciderunt. u t exempla afferamus, legimus 2, 14, 1 praeuisa pro prouisa, item 3, 5, 2 praepositam pro propositam, 6, 11, 1 praefectis pro profectis; similiter 1, 30, 4 pervenit

pro praevenil. saepius etiam vocabula perinde ac proinde commutata

ésse constat. nonnusquam permutatio

quo-

que compendiorum Q. et que confusionem effecit: 3, 67, 2

aique Haterius pro at Q. Haterius, 4, 21, 2. Pisonemque grauius pro Pisonem Q. Verantus. prave scribitur 1, 57, 1 rebus commotis pro rebusque molis; 1, 76, 4 id quod dictum est pro id quoque dictum est. compendia neglecta sunt ex. gr. locis his: 1, 79, 4 concederet pro concederetur, 4, 72, 3

subueniebat pro subueniebalur; 2, 63, 4 reditus pro rediturus; 9, 14, 1 pessimo cui pro pessimo cuique; 1, 19, 1 quam pro quaniquam, 6, 2, 1 tam pro tamquam.

Alia vitia ex verbis scripturae continuae falso distinctis orta eunt (cf. Rostagno Vol. I p. XIIsq., Vol. II p. X I 8q., Lenchantin

p. XV): 1, 21, 2 genu aciere pro genua

ciere; 1, 4, 4 ab infantiae duclum pro ab infantia

eductum,

2, 9, 2 quia motis pro qui amotis, 2, 47, 3 cyment molum pro Cymen Tmolum, 6, 36, 1 subditorum ore pro subdito rumore; cf. etiam 2, 41, 1 saturnio praecepta pro Saturni ob recepta; 2, 52, 2 ualide agens pro ualida ea gens.

Inde etiam verborum sive ultimas sive primas litteras duplicatas esse comprehendi potest: 1, 8, 3 portat triumphah, 1, 70, 3 subtracios solo, 3, 23, 1 suos sciens. non-

numquam eisdem partim de causis complures litterae vel etiam tota vocabula falso iterantur: 4, 14, 1 vetusius tum pro velustum, 4, 42, 2 ee[uel] uel. 4, 13, 2 atrocitatem temporum pro air. morum; 3, 11, 2 ac premerel sensus uoa Libe-

rius [ac praemerel]. addenda sunt haec:1,17,1 con([diJtionabundus,1,26, 1 con[ten]tione (cf. 1. 29,1), 2, 2, 4 m[ai]ort-

bue,2,6, 2 rep(et]ente, 2, 23,1 ae[ge state, 3, 76,1 op[er ibus,

6, 7, 4 trac(ta]tique. E contrario pluraincurialibrarii exciderunt (cf.Ruperti edit. I 227;Rostagno Vol. I p. XIII): 1, 13, 4 adesse (c)aput, 2,25,2

VII

ex(Ü)emplo, 4, 14, 5 infaQu)slae; 1, 4, 2 disse-

PRAEFATIO

re(re), 1, 68, 1 sententiis, 1, 70, 3 (4myprudenti (cf. 4, 70, 3), 1, 72, 1 dic(tibtana, 2, 30, Z2 augeretur, 3, 24, 3 (teytendi, 4, 51, 3 inco(layrum, 4, 55, 3 diuiQeisyse, 6, 2 , 1 Cef»figies, 0, 51, 2 in(pusdicitiam; 3,52,1 Hacteyrius, 3, 74, 2 Lepci(taynos, 4, 18, 2 Cars(id)ius. interdum enuntíata deesse contextus indicat: 1, 69, 3 ; 2, 0, 2 ; 2, 21, 1 ; 3, 14, 3 ; 3, 16, 2 ; 3, 47,2; 4, 53, 1 ; 6, 40, 1.

Restat ut de litterarum permutationibus agamus (cf. Lenchantin p. XVIIsqq., Fuchs Vol. I p. 19554.). quarum magnam partem eo effectam esse, quod librarius quidam temporum priorum litteras archetypi maiusculas formarum similitudine deceptus non recte distinguebat, facile intelligi potest. C/G: 1, 22, 2 ablegerís pro abieceris, 2, 25, 2 eligeret »eliceret, 2, 61, 1 in gregi» (h»inc regi, 3, 12, 1 arguerat) arcuerat, 4, 0, 4 agri acri, 6, 3, 4 pagonianum) Paconianum, 6,48,4 grasidius) Carsidius; 4,2A,3 recepto leaemeo) rege (corr. m. 1) Ptolemaeo, 4 , 30, 1 amor

cum) Amorgum. B/R/P:

6, 45, 2 rurellius)

Rubellius;

1,

35, 1 papulty pabuli, 2, 44, 2 pellantem) bellantem.P[F[L/1: 3, 11, 2 fulnicium) P. Vinicium, 3, 15, 3 refertus) reper(us; 2, 11, 1 primilliarium)

primipilarium;

3, 71, 2 pro-

misit) prompstt, 4, 1, 1 peri) ierit. FJ[E[L: 1, 34, 4 elexit) flexit, 3 , 21, 1 eusti

fusti;

3 , 48, 2 folio) Lol(lyio.

F/G: 6,

10, 1 fugit) Fufii. DJG/P: 3, 29, 2 fastidii) fastigis; 4, 70, 2 acciperent) acciderent.I/T/L: 1, 52, 2 inspectum, corr. m. 1 in inspectem) in &peciem, 2, 83, 1 saltari) Saliari; 4, 28, 1 uirique) utrique, 6, 51, 3 obiectis) obtectis;1, 7, 2 &e lustraboy

Seius Strabo, 1 , 1 1 , 4 fleref)

fieret;

2 , 32, 2

galius) Gallus, 4, 44, 2 deiectus) delectus. L/T[P: 1, 77, 4 L. Arrunlium, 4, exitio) exilio, 3, 11, 2. T. arruntium)

31, 4 tibonem) Libonem; 2,14, 1 res tersa) respersa. similis generis vitia ex eo originem traxerunt, quod librarius Laurentioni 68, 1 vel is, qui ei antecessit,litteras minusculas confundebat atque aliam pro alie imprudenter in textum acrius» manus)

recipiebat.

e / i : 1, 79, 2 deductus) diductus, 6 , 4 , 1

ac reus. a [ u [ b : 1, 51, 2 gnaram) gnarum, 4 , 63, 1 munus; 5 , 8 , 1 uelit) Aelii; 1, 36, 2 sibi) siue;

9. 30, 1 liuius) Vibius,.4, 18, 3 ueneficia) beneficia. o[uja: 1, 3, 6 monumentis) munimentis (cf. 2, 22, 1), 1, 47, 1 IX

PRAEFATIO adwersos) aduersus, 1, 73, 2 nomen) numen, 2, 25, 1 loco) luco (cf. 3, 61, 1); 1, 41, 3 absisiunt) obsistunt, 3, 2, 1 addita) addito. o[cje: 4, 2, 1 credetury oreretur; 2, 09, 3

tabe/tabo. r/u: 1, 5, 2 C. (G. corr. m. 1) nauum) gnarum. r/a: 1, 18,3 tugulatur) iugulatus, 6, 19, 1 incertasse) incestasse, 6,28,3 aliter) aliles; 1,25,2 sed tulerant) reltulerant.

b/d: 1, 10, 5 adducta) abducla, 2, 4, 2 adsum plo) absumpto,

2, 31, 3 adstilif) abstitit, 3, 5, 1 deditos) debitos, 4, 36, 2 adoleuif) aboleuit; 2, 31, 4 absequentur) adsequentur. cJ: 1 , 2, 1 ai nouis) ac novis, 1, 41, 2 intenduntur)

incenduntur,

3, 52, 3 recentum) relentum, 3, 64, 3 seclum) set tum. d i t : 1, 34. 2 dum) tum, 1, 35, 3 ostendauere) ostentauere, 6, 36.

] ultimi id) ullum iit; 1, 74, 4 ad quot) ad quod. denique satis habeo commemorare litteras vel syllabas m/in/ni/iifu creberrime permutatas esse. item haud roro librarius pro

litteris compluribus artius colligatis unam vel duae simillimas in textum recepit aut vice versa: 2, 40, 1 catus pro coetus, 5, 0, 3 dementiam pro clementiam, 6, 43, 1 haci pro hau; 3, 33, 1 comilterelur pro comiaretur, 9 , 46. 4 ingressa

pro incensa, 4, 73, 2 acrius pro alarius, 6, 31, 1 execreuerat pro erercuerat, al. Eadem fere cuiuscumque generis vitia etiam in codice L a u r e n t i a n o 68, 2 investigare possis, quem item ex archetypo litteris maiusculis scripto exaratum esse constat. itaque haec tantum exempla ex Ánnalium parte

posteriore desumpta in medium profero (de Historiis cf. Giarratano p. VIIIsq., cuius adnotationibus plura ad. dere non est difficile): B / R : 12, 6, 2 arripi; abripi, 12, 24. 1 roario) boario; 10, 22, 2 tenebo) te Nero. P /R. : 13, 9. ] parum)» rarum, 15, 45, 2 caprinatae) Carrinate; 14,

22. 2 in terra. et alio) interpretatio, 14, 28, 2 [risoribus) fratris opibus, 16, 28, 1 ragonium) Paconium. T | R.: 12,

12. 2 perilus* petitus. F | R : 19. 47, 1 faramistus) Radamistus. L / R : 12, 43, 2 regionibus, legionibus (cf. 13, "1,

1). 13. 10. 2 cerer? Celer,15, 20, 4 prouinciarium) provincialium; 13, 52, 1 camelinum) Camerinum. C ] G : 11,7,1 annuit lacere» annuit agere,16, 18, 3 adcreditur) adgreditur; 12, 26, 2 affigeret) ajficeret, 14, 92, 4 margioy Marciae, 14, 31, 1 igenorum) Icenorum, 15, 50, 1 uulgacium) Val. X

PRAEFATIO cacium. C | P : 11, 20, 3 perculit) perpul. C| Q : 1 3 , 2 3 , 1 qui) cui. P | Q : 15, 062, 2 q (i. e. quam) p (i. e. post). E | F : 14, 16, 2 discordiae||rueretur) discordia frueretur. C / F : 14, 42, 1 infensus) incensus. E | T : 13, 17, 3 ediceo) edicto. F | T : 11, 20, 3 et fodere» effodere,12, 31, 1 et [usis) effusis, 14, 8, 2 retraclaque) re[ractaque. P | F : 13, 20, 3 re[ularet) reputaret. Y | T: 14, 59, 4 tam) iam. I / L : 11, 32,1 fucilianos) Lucullanos (cf. cap.37,1). — & / 6 : 1 2 , 9 , 1 memmium») Mammium,

12, 27, 2 elario)

alario;

13, 5 7 , 1

alimentis) elementis, 14, 23, 1 delata) deleta, 15, 57, 1 apicharis)

Epicharin.

& | o : 11, 29, 2 ultra»

ultro,

12, 11, 2

1gnaía» 1gnola, 12, 68, 1 uacabatur» vocabatur, 13, 38, 2 afferri»

Troiano;

offerri,

15, 18, 1 amissa)

omissa, 16, 21, 1 tratano)

16, 38, 1 occiderunt) acciderunt. e | c : 13, 31, 1

cludere) eludere; 15, 36, 3 eiuium) civium. i | e: 11. 1 8 , 3 delectis) delictis, 11, 20, 2 uetarentur) vitarentur, 15, 53, 2

accedens) accidens, 15, 59, 3 uincerent) vincirent; 13, 5 1 , 3 direpla)

innirum)

derepta, 15, 13, 3. dimissis)

demissis, 16, 14, 1

innexum. i ] | g : 14, 50, 1 uegento) Veiento (cf.

cap. 50, 2 ) ; 15, 37, 3 Iestus) gestus. i | n : 14, 8, 5 nam) 15, 277, 2 1:am. i / u : 15,17, 3 comminituerat) communiueral, docimento) documento; 16, 20, 2 municium) Minucium.

e / u : 15, 29, 3 iterum) iturum. n | u : 15, 48, 3 lenta) leuitali. o | u : 11,10, 3 munimentis) monimentis; 14, 14,1 nomen» numen,

14, 45, 1 onus) unus, 10, 2 , 1 prodentis)

prudentes. b | d : 12, 39, 3 adsumpsisset) absumpsissel, 14, 49, 2 adsoluendi)

absoluendi;

13, 26, 3 absecuti) adse-

culi, 14, 16, 1 ablatos» adlalos. b | t : 15, 35, 1 atauum) abauum. b / u : 11, 35, 1 habitum) auitum (cf. 13, 34, 1. 14, 18, 2. 13, 56, 1 ) , 13, 37, 4 nobis) nouis, 14, 45, 2 barro) Vibia. Varro; 19, 29, 1 sueuis? Suebis, 12, 52, 1 uiuia)

d / t : 12, 8, 2 ad» at, 13, 30, 1 credentibus) Crelensibus: 12, 69, 2 sortes» sordes.1 | t : 14, 22, 4 toto) lolo. c | 1: 14,3,

1 lacessere? capessere. s | 1: 14, 12, 4 solliae) Lolliae. c / 5 : 1 2 , 2 , 2 dissidio) discidio, 14,64,3 nossenb noscent,15, 22, 1 consilium) concilium ; 12,30, 1 capesciit) capessiil. c [ t : 14, 8, 1 uocis) volis, 14, 46, 2 incenderetur) intenderetur , 15, 56, 4 atillam) Aciliam. f | s: 13, 22, 1 senio) Faenio, 14, 48, 1 asinio) A[inio. s | x : 11. 10. 4 rex) res, 13, 16, 1 moz) XI

PRAEFATIO mos; 12, 49, 1 iusta) iuzla, 15, 44, b permistus) permixius. p / 8: 15, 21, 2 oplentandi) ostentandi. — haud raro otiam

librarius pro litteris compluribus artius colligatis unam vel duas simillimas in textum recopit vel vice versa, ut 12, 10, 1 accedere pro accersere,14, 15, 4 abscesseral pro adcesserat,14, 57, 2 suspeclos pro suspensos,16, 10, 1 vin-

cendo pro vivendo. ceterum Medicei II textus multo corruptior est quam Medicei I , neque quisquam omnes locos

depravatos iam sanatos esse contendere possit. Sed cum media in hac editione instruenda versarer,

dissertationes mihi in manus inciderunt, quibus C. W. Mendell de codice Leidensi B PL. 10 B egit (cf. Amer. J. Phil. 72, 1951, 337-345; 75, 1954, 250—270). hunc codicem nullum alium esse atque eum, quem olim Rodolphus Agricola possederat, de quo viri docti priorum saeculorum summa contentione sagaciter disputaverunt, vir ille praestantissimus dilucide probavit. codicem autem,

anno 1475 vel paulo post ut videtur scriptum (cf. Mendell I p. 343), ab Agricola ex Italia in Germaniam translatum esse verisimile esse videatur. sed Agricola ex eo lectiones deprompsit varias, quas un& cum coniecturis propriis haud ita paucis margini exemplaris editionis principis

alterius partis Annalium inseruit. hoc exemplar postea in possessionem Modii pervenit, qui in Novantiquis lectio-

nibus quae dicuntur a. 1584 diligenter de eo rettulit atque simul collationem Agricolae lectionum Justo Lipsio accommodavit, quibus celeberrimus ille investigator Taciti!) in editione Annalium sua ipsius tertia a. 1584 perfecta

usus est. sed Lipsius, ut erat summo acumine praeditus, celeriter cognovit atque intellexit magnam partem Agricolac notarum ex istius ingenio provenisse, ita ut. vehementer dubitaret, utrum codex, quo ille se niti dixerat, omnino extitisset an non. tamen re vera codex, posses]) De Lipsii ratione editionis instituendae ingeniose disseruit José Ruysschaert, Juste Lipse et les Annales de Tacite. Une méthode de critique textuelle au XVI siecle, Humanistica Lovaniensis 8, Turnhout 1949 (cf. C. O. B r i n k , Journ. of Rom. Stud. 41, 1951, 32 sqq.). xi

PRAEFATIO

sore saepius u t videtur mutato, aliquanto post a Nic.Heinsio acquisitus est, qui eum deinde Ryckio

mento reliquit.

amico testa-

Heinsius autem ipee antea permultas

lectiones e codice excerpserat, quas cum emendationibus suo Marte excogitatis coniunctas in libro, qui dicitur Miscellaneae observationes, multo post mortem ipsius a. 1738 edito, in publicum protulit, e quibus Ernesti in editione &. 1772 confecta íructum capere potuit. sed praeter ceteros Hyckius summo studio in codicem accu. ratius explorandum incubuit, ut haud minus Animadversiones ad Tacitum a. 1086 scriptae quam editio eius Annalium

anno insequenti facta demonstrant. post autem

illud tempus codex prorsus ab oculis hominum discessit, ita ut magis magisque viris doctis persuaderetur Agricolam ficta ratione quod ipse coniectura invenisset codici illi famoso attribuisse. eo maiores gratias Mendell meritus est, quod eum hoc nostro saeculo in bibliotheca

upiversitatis Leidensis denuo investigavit. neque enim argumentis viri doctissimi accurate examinatis ullum dubium

reliquum

esse potest, quin codex Agricolae et

illius temporibus extiterit et hodie iterum ad usum philologorum praesto sit. Codex Leidensis

chartaceus,

seeculo XV exeunte,

ut

supra memoravi, in Italia scriptus!), titulum habet Ez cor. Taciti libro undecimo, sedeosdemlibros ac MediceusII continet.

cum autem duo folia alterius codicis, quae Hist.

nonnulli

inferiores, — verbo potiorem desinat. ceterum

I 69—75 et I 86—II 2 amplexa erant, nescio quando perierint, ea capita in Leidensi integra extant (de codicibus deterioribus cf. infra). ab alia parte Historiarum textus ctiam in Leidensi mutilatas cst, cum iam V 23, 2 — u t haud parvi momenti est uno Leidensi excepto in ceteris

1) Altera manus i n margine nonnulla verba adscripsit, quae negligentia librarii exciderant, atque praeterea plures lectiones corruptas sive in toxtu sive in margine correxit. accesserunt non multa argumenta vel notae minoris pretii, partim ab ipso librario,

ut, videtur, partim etiam ab aliis addita.

XIII

PRAEFATIO

codicibus ordinem enuntiatorum Hiat. IV 46, 525q. (cf.

adnotationem crit. adloc.) admodum perturbatum esse!). Sediam quaestio explicanda est difficillima,utrum Leidensis e Mediceo derivatus sit an non. neque autem Mendell — dolet me magnopere confiteri — altera in dissertatione semper fcliciter egit, cum codicem suum & Mediceo non pendere demonstrare conaretur. nam saepissime ad argumentationem adiuvandam locos adhibuit, qui iam viris doctis saeculorum XVIsqq. iure suspecti erant?). &bundat enim Leidensis, quod nullo modo negari potest, interpolationibus, ita ut ubique summa ratione reddita quam cautissime nos procedere oporteat (cf. ex. gr. 11, 10, 3. 16, 3. 18, 3. 30, 2. 35, 3; 12, 22, 3. 38, 3. 67, 1; 13, 14, 1. 15, 2. 32, 2. 39, 1. 41, 4; 14, 8, 5. 18, 3. 19. 32, 1. 48, 4. 64,3; 15,13,3. 14,1—3.15,1. 45, 1et 3. 47, 2. 52, 2; 16, 1, 2. 17, 3. a&1.). hae tamen interpolationes v i x omnes

e mente scribarii ortae esse videntur, utpote hominis non ita sagacis neque eruditi, qui saepius lectiones insulsissimas textui inculcavit. quarum interpolationum, eum interdum quidem eius modi sint, u t quandam speciem veri-

tatis praebeant, partem certe haud exiguam potius ad ingenia priorum temporum reducam. Quamvis profecto Leidensis tot et tantis erroribus aut mendis depravatus ait, nihilo minus dubitare non possis,

quin et ipse aliquantum auctoritatis habeat neque ori-

ginem e Mediceo traxerit. sed quomodo id probari potest? equidem unum tantum locum afferre satis esse credam:

11, 30, 2, ubi in Mediceo quidem traditum est quod ei cis uellicis plaulio dimulauisset, in. Leidensi autem quod cicios veclios plautiof dissimulavissel. neque enimhanc Leidensis lectianem inventam esse coniectura contendere liceat. immo hercule hoc loco traditionem ingenuam eui

iuris prodi ex eo cognosci potest, quod nomina propria quasi obscurata et deformata refert Leidensis, quae tamen

magis ad rectum accedunt quam enuntiatum Medicci. 1) cf. Mendell I p. 343 sq., II p. 2518q. 2) Quid illi senserint iudicaverint, optime elucet ex editione

Jacobi Gronovii (cum notis e priorum commentariis collectis), Traiecti Batavorum 1721.

XIV

PRAEFATIO

neque igitur mirum est Georgium Brotier, qui Leidensem nesciit, idem proposuisse, cum Mediceum corrigeret, quod

Tacitum scripsisse e verbis quamvis corruptis Leidensis elucet: quod. (ei) T'itios, Vettios, Plautios dissimulavissel.

sed admirationem maximam movet, quam crebro i n Leidensi loci occurrant, qui, quamvis non semper ad perpendiculum exacti sint, tamen veritatem quodam modo pronuntiare

videantur:

12, 15, 2 Biracorum

Lips.)

sera-

cosiorum L , syracusorum M ; 13, 22, 1 Faenio Vertr.] [enio L , senio M ; 13, 32, 2 plautio

L (Lips.),

platio

M;

14, 7, 6 Agermum] agerinum L, agerrimum M ; 14, 32, 3 petilio L. (Lips.), petio M ; 15, 53, 3 Ferentino Cluverius] [erentano apicharis

L , frentanc M ; 15, 57, 1 epicharin L (Bekk.), M ; 15, 71, 5 caedicia L (Or.), cadicia M ; al.

ceterum maxime refert hic illic differentias, quas inter codicem

,,regium'"

et Leidensem

esse animadvertimus,

tali quidem modo ortas esse,u t compendia, qnae in archetypo communi extiterunt,

diversa ratione sive recte sive

falso explicata sint. ita factum eet, ut L compluribus locis perverse spe (i. e. spem) scriberet, cum M specie, quod solum quadrat, habeat (cf. 13, 8 , 3 . 31, 2. 40, 3 ; v . etiam 15, 15, 1. 69, 1 ; al.). sed semel in Leidensi specie legimus

(14, 24, 3), ubi in Mediceo compendium spe in conspec-

tum venit, quod tum spem cum speciem aignificat. cum in Leidensi nusquam compendia huius modi insint, sed codex generaliter exitus tantum verborum contrahat, sequitur, ut locis supra citatis is compendium archetypi infeliciter

dissolverit,

quod compendium

M. 14, 24, 3 miro

casu servavit. similiter etiam animo comprehendere possis Leidensem

11, 38, 4 et 12, 9, 2 Medicei

lectionem

super cum illa pravissima secundum permutasse aut. 15, 2, 1 contra cum cuncta etc.)

Quae cum ita sint, editorum est iterum iterumque eruere, quibus locis Leidensis Mediceo praeferendus asit.

habet autem L primum lectiones plurimas easdem, quas inde à Puteolano usque ad nostra tempora viri docti 1) Ne hao in praefatione longus sim, in Philol. 104, 1960 latius

de codice nuper invento disseram.

XV

PRAEFATIO

&oerrimo ingenio praediti pro coniecturis protulerunt. deinde in Leidensi insuper lectiones haud paucas vere

Taciteas reatitutas esse, ubi Mediceus sine ullo dubio a vero abhorret, codico bis collato intellexi!).

Sed admodum miror eos, qui codicem Agricolae prioribus saeculis perserutati sunt, multos locos praeterisse,

qui re vera maxima intentione digni sunt. omnino autem

Leidensem nullo modo negligendum esse apparet, licet Mediceus etiam nunc principem locum obtinent.

Sed antequam argumentandi de Leidensi finem facio, rem exponere debeo, quae ex mesa quidem sententia magnopere respicienda est. multis enim locis Mediccua et Leidensis — nulla plerumque suspicione interpolationis data — tantopere inter se differunt, u t facile te opinio teneat archetypumipsum lectiones diversas, ut ita dicam, geminatas praebuisse. id autem ita esse iam ex eo manifestum est, quod i n Mediceo legimus: 15; 5 3 , 4 Inane.

aul,

sedin marg.M! alit ad; 16, 22, 4 sí peruerterint et in marg. M! alii impetrauerint; 10, 25, 1 esse ct in marg. M! ali:

eese, cum res ita se habeant, e magno numero locorum paucos hos comparandos elegi: 11, 1, 3 scrulatus M. sciscilatus L ; 11, 28, 2 hebetem M, socordem L ; 12, 1 3 , 2

insigne M, illustre L'; 13, 13,1 uelauerat M, celaverat L ; 13, 14, 3 trunea M, lunicata L ; 13, 21, 5 iudicaturus M, invasurus L ; 14, 6, 1 auecem M , mortem L ; 14, 7 , 3 caedes M , ner L ; 14, 12, 4 regressa M , reversa L ; 14, 21, 2 sumptu M , munere L ; 14, 52, 3 crebrius M , saepius L ; 15, 36, 4 quae natura M , ut solet in L ; 15, 44, 1 sellisternia M, lectisternia L ; 15, 47, 2 in crure M, i n cervice L ; 16, 21, 1 tuuena-

lium M, quinquennalium L ; 16, 32, 2 irae M, invidiae L. Praeter Leidensem hodie triginta alii codices recentiores extant, qui et ipsi saeculo XV scripti eosdem undecim libros 'l'aciti complectuntur. quos omnes ex Mediceo nondum mutilato (cf. supra) uno vel compluribus apographis interpositis originem duxisse facile probari potJ) Doctori À. Kesson, praesidi praestantiesimo bibliothecae universitati

Leidensis, qui m i h i taeniam dilucidam

liberaliter

atque benevolenter ad tempus commodavit. etiam hoc loco libenter grate3 dico quam maximas.

XVI

PRAEFATIO

est (cf. Giarratano

praef. p. IXsq.). laborant enim

communi vitio, cum Hist. III

6, 1—7, 2. 7, 2—9, 5 ; III

65, 1—07, 2. 07, 2—09, 4; I V 40,1—52,1. 62,1—53, 4 (cf.

&dnot. crit.))

capitum

ordo cum in Mediceo foliis

quinionis archetypi commutatis tum in deterioribus tur-

batus sit. sed ad textum constituendum capitibus Historiarum I 69—76 et I 86—II 6 exceptis, quae in Mediceo, postquam subarchetypi illorum codicum exarati sunt, exciderunt perierunt, haud magni momenti sunt. abundant enim seu mendis levioribus gravioribusque seu coniecturis non ita bonis, u t cautissime eos adhibere necessarium sit, atque raro lectionem praebent aliquam meliorem quam Mediceus habet. sed fieri potest, ut eos in familias tres dividas atque discernasa (cf. C. W. Mendell, Tacitus.

The man and his work, New Haven — London

1937, p. 325—344; inprimis p. 344): 1.) codices, qui ut Mediceus II verbis Hist. V 26, 3 Flavianus in Pannonia desinunt (Vatic. Lat. 1958. Gudianus 118. Laurent. 68, 5.

8l.); 2.) qui ut Leidensis verbo Hist. V 23,2 potiorem desinunt (Neapol. I V C 22. 23. Vatic. Lat. 1803. Venetus 381. a1.); 3.) qui verbo Hist. V 13, 1 evenerant desinunt 1422. 1748. Vatic. Lat. 1864. 9 . Ottobon. (Budensis

2965. Neap. I V C. 21. al.). huius tertiae familiae signum est praeterea magna lacuna Hist. I V 15—62, quae post finem demum totius operis quadam ex parte suppleta est. ceterum quamvis singularum familiarum codices artiore

affinitate

i n t e r se coniuncti

s i n t , tamen

hinc illinc

lectiones in aliam stirpem transmigraverunt. item etiam quaedam notiones e Leidensis traditione in ceteros codices irrepsisse videntur

et versa vice, licet ratio causae-

neque ignoravit

fieri non posse, ut quaestiones

que talis commercii non iam perspiciendae sint. p. X I X sqq. de orthoBene et composite Lenchantin raphia disseruit (cf. etiam G i a r r a t a n o p. XIIIsq., Fuch s Vol. I p. 197). quantis autem res difficultatibus implicaretur, vir doctissimus acriter intellexit atque perspexit,

1) Noviesimam transpositionem unus Leidensis, u t iam dixi, non continet. 9

BT Tacitus I ed. Koestermann [1833]

XVII

PRAEFATIO

omnibus e laqueis expediret. profecto neque codices eibi constant neque scimus, num Tacitus sive in singulis scriptis sive in omnibus semper eisdem formis usus ait, nec denique, utrum ubique usum scribendi temporia sui secutus sit an etiam priorum. equidem haud longius a ratione, quam Giarratano proposuit, abscessi minimeque credo Tacitum ab usu formarum attritarum abhorruisse. De sermone Taciteo melius cognoscendo, cum iam antea viri doctrina instructi multa et praeclara docuissent (cf.Conspectumlibrorum p. X XVII sqq.),nostris temporibus optime meriti sunt Sueci, quorum e numero Einarius

Loeístedt primo loco cum honore nominandus est. is, cum Eduardus Woelfflin rationem scriptoris dicendi paulatim immutatam novissimis demum Annelium libris proprietatem,

ut ita dicam, prorsus Taciteam assecutam

esse pro certo aífirmasset, accuratius inquisitione facta post primam partem Annalium, quae libros sex priores continet, incidendum esse argute ostendit. in posteriore enim operis parte Taciti modum scribendi rursus quodam modo Ciceronis similiorem fieri sib? persuasit. quam rem et ipse Loefstedt compluribus exemplis electis luculenter illustravit (cf. Syntactica I 1928 p. 264sq. et imprimis 1I 1933 p. 283sqq.) et discipulus eius N. E r i k s s o n in dissertatione

Lundiana,

cui nomen est ,,Studien

zu den

Annalen des Tacitus", a. 1934 latius exposuit. neque tamen obliviscendum est Annales fortasse imperfectos a

Tacito esse relictos, quod mors aut valitudo gravescens eum impedivit, quominus consilium patraret. itaque in recensione dissertationis memoratae (cf. Gnomon 11. 1935, 31989.) opinionem protuli libros Annalium novissimos nondum arte scriptoris perpolitos neque omnino

formam ab ipso exoptatam adeptos esse. hac quaestione, quam ipse breviter attigi, prudenter explorata expedita Ronaldus Syme, vir eruditissimus atque sagacissimus, e libris Annalium XIsqq. multos locos eruit, qui etiamsi sententiam supra dictam non ad liquidum perducunt, tamen cam propius ad veritatem accc-

dere probare videntur (cf. Tacitus, Oxford 1958,I p. 340. 363, imprimis 35958qq.;1I p. 511—745, imprimis 742sqq.). XVIII

PRAEFATIO

Sed praeter Ein. Loefstedt etiam Per Persson Upsaliensis cognitionem notitiamque sermonis Tacitei admodum amplificavit. idem Gunnarium Sórbom ad variationem elocutionis Taciteae diligentius examinandam impulit, quod officium vir ille doctus praestantissime implevit (cf. Variatio sermonis Tacitei aliaeque apud eundem quaestiones selectae, Upsalise 1035). cum autem

Sorbom de ea re potissimum, quatenus ad grammaticam pertinet, egit, idem problema B. Walker altius ratione magis circumspecta

tractavit

et jd ita, ut. ubicumque

investigare studeret, quid auctor ipse elocutione perpetuo varianda mutanda

efficere voluisset (cf. The Annals

of Tacitus. À study in the writing of history, Manchester 1952, praecipue p. 35—77). sed quomodo constructio compositio enuntiatorum "Taciti comprehendi possit,

eximie demonstravit Fridericus Klingner in dissertatione quadam, quae maxima laude digna est (cf. Hermes 83, 1955, 187sqq.)

denique nominare

etiam Hildebrechtii Hommel cui nomen

est, ,,Die Bildkunst

quidem

velim

luculentam inquisitionem, des Tacitus'' (cf. Würzb.

Stud. z. Alt.-Wiss. 9, Stuttg. 1936, p. 116—148; v. etiam Burs. Jbb. 282, 1944, 202sqq.). Sed cum tertium munere Taciti opera omnia edendi

utar, dis et deabus grates dico maximas, quod mihi licuit totam fere vitam studio dedere scriptorum tanti viri, quo jam familiariter utor. quot autem et quantas difficultates

haec ipsa Annalium editio praebuerit, facile cognosci potest. nam antequam de codice Leidensi iudicium certissimum obtinui, diu haesi, cum primum apographum esse eum Medicei suspicarer quo factum est, u t , postquam iam opus me peregisse arbitratus sum, labore iterato denuo incipere cogerer. ceterum quantopere mihi contigerit, ut textum emendatiorem restituerem, non est

meum iudicare: videant ipsi lectores. Kiliae

2*

K a ] . Ian. a. MCMLIX

XIX

PRAREATIO

Annalium editio a. MCMLX in publicum prolata ani.

mos virorum doctorum magnopere movit nec non pau. lulum perturbavit. thesin autem meam codicem Leiden. sem non pendere a Mediceo I I partim multa assensione comprobatam, partim vehementer in dubium vocatam esse nemo sit qui miretur. admodum tamen dolet. quod

viri dictionis Taciteae peritiores in locis interpretandis, quos ad opinionem corroborandam adhibui, tantopere

inter se differunt. sed recensionum fere viginti. quae mihi in conspectum venerunt, optima esse videatur ea, quam Cesare QvESTA, Riv. di cult. class. e medioevale 3,1961.

390 408 sagaciter elaboravit, cum quaestiones contortax atque perplexas funditus explicaret. inter reliquas quoque decem eminent, quas in adnotatione quidem cum honore enumerem!). quarum auctores profunda doctrina praeditos rem summo acumine tractavisse apparet,neque quemquam eos praeterire licet. qui dehinc materiam. de

qua agitur. examinare velit. Minime autem gaudeo editionem iam rursus instaurandam exse. antequam res ad satis manifestam perspicuitatem pervenerunt. omnia enim hoc tempore, ut ita dicam, i n statu nascendi sunt. deest omnino, ut de aliis rebus sileam, examen codicum omnium recentiorum

accuratissimum. prorsus necessarium. ut fundamenta cognitionis ab omnibus probata iacere possimus. quod officium ipse praestare non potui. cum toto animo in

Annalibus commentario instruendis versarer atque praeterea oculi mei a tali opere abhorrerent. spero tamen

fore. ut K. Wellesley, viro doctissimo Edinburgensi, quocum familiaritate coniunetus sum, contingat, ut taeniis dilucidis omnium illorum codicum confectis aut ipse ]) R. H. Martin. Cl. Rev. 12710962, Gluqu. N . P. Miller.-JRSt. 31. 1961. 2718q. R . S.Rogers. Phoenix 16, 1962, »tuq. A. Er. nout. Hev. phil. 35. 1981, 254sqq.R. Marache, Hev. ét. anc. $3. 1001.192sq. J. G. Préaux. L'Antiqu. class, 30. 1961. 250q. E. Paxoli. Convivium 9. 1982. 70sqq. L.. Pepe. Giorn. ital. filol. 14. 1961. 367400. W. Hering. Helikon 2. 1902. 361xqq. Cf. etiam H. Fuchs. Tac. in der Editio Helvetica, Mus, Helv, 20. 1903. 205- 229.

XX

PRAEFATIO

res expediat aut hominem eruditum

tali labori difficillimo

perficiendo aptum atque idoneum inveniat. Quae cum ita sint, satis habeo quam brevissime ex-

planare, quid hodie de illo codice iam famoso sentiam et quomodo textum ipsum instituere velim. quodsi codex regius et leidensis tantopere in partes diversas discedunt, id hoc modo declarare possis: 1. aut Leidensis nulla ratione ad alterum referendus est, 2. aut ille quoque pen-

det quidem ab ipso Mediceo, sed ita, u t lectionibus ab alio fonte derivatis ditatus sit, 3. aut denique emendationes, quibus Leidensis ceteris codicibus praestat, a quibusdam viris doctis saeculorum X I V s q . arguta coniectura repertae

sunt.

Sed Leidensem reliquos codices minores plurifariam superare apud omnes constat, nisi in illis perquisitis res maioris momenti

neglectas esse atque intermissas suspi-

caris. iam pridem equidem absurdum esse existimavi apparatum

criticum

qui dicitur

lectiones tantum

Medi.

cei I I complecti, quamvis eae ad textum constituendum satis esse viderentur. neque enim quisquam. qui traditionem perplexam saec. X I V s q . novit. facile suspicio-

nem summoveat et reiciat in libris illis recentioribus fortasse quaedam, vestigia extare traditionis veteris et postea deperditae. itaque postquam codex Agricolae a e tenebris ad lucem protractus est. omnes eius Mendell lectiones tum optimas vel certe haud contemnendas cum etiam insulsissimas in apparatum criticum recipere ne-

cessarium habui, ut viri docti, cuius generis sit quibusque virtutibus aut vitiis contaminatus vel inquinatus, clarius intelligant. quodsi est codex interpolatus. ob eam rem iudicem scrupulosissimum, u t mihi quidem persuasi. eum repudiare non decet.

Sed quod ad illam supramemoratam quaestionem subtilissimam attinet, ego etiam hodie riaturam Leidensis propriam concedere contendo,ut ad primam sententiam a me propositam accedamus, quamquam me nunc magis ad secundam propensum esse haud negem, quia ita multae difficultates explanationis sine ullo dubio tolluntur. cum Mediceus quoque, u t demonstravi, nonnullas lectiones XXI

PRAEFATTO

varies contineat. quid obstat, quominus credamus illo tempore. quo is exaratus est, alterum ramum traditionis

ub eodem archetypo derivatum exstitisse. euius lectiones nescio quomodo aditum ad Leidensem invenerint? sed tertia quoque sententia, quod. praeterire nolo. sectatores habet. quamquam mirum esse vikleatur philologos quidem acutos priorum temporum plures locos plane cor-

ruptos emendationibus palmaribus sanavisse. alios autem insulsissimos intactos acumine reliquisse. e«quidem im.

primis lectiones codicis Hersfeldensis percurrendo iudicium meum formavi atque instruxi.

Restat ut pauca de ratione textus constituendi dicam. numquam autem dubitavi, quin rectum atque verum ea tantum condicione investigaturus essem. ut continuo genus proprium dictionis Taciteae respicerem. «ua in re

perficienda numquam in oblivionem incidi, quas spinosas quaestiones Tacitus ipse in medium proferret, cum esset singulariter sermonis variandi cupidus neque us-

quam verba vel enuntiata audacter colligere vereretur. itaque semper viros doctos admiratus sum, qui summa audacia atque confidentia aliquid pro certo affirment,

ubi potius haereas. equidem quamquam, quod non

iactantia refero. magnas totius operis Taciti partes memoria teneo, aliquanto modestius progrediar. sed cum sententiae virorum doctorum tantopere in diversum ten.

dant. ut alteri id ipsum comprobent, quod alteri summo vigore improbent. res meo Marte. quantum quidem possum, explicare in animo habeo. ceterum fieri potest, u t

ad veritetem propius accedamus. veritatem totam numquam assequemur. Kiliae Kal. Iul. a.MCMLXIV Erich

XXII

Koesterma nn

DE VITA ET SCRIPTIS TACITI

Novae editionis textum accommodavi ei, quem in Annalium commentarii volumina quattuor recepi. itemque apparatum criticum qui dicitur secundum rationes in commentario subtiliter explicatas haud ita paucis locis, imprimis

novissimorum

librorum,

Annalium

mutavi.

sed praeterquam quod nonnulla menda correxi, conspectum librorum denuo amplificavi nec non capitulum quod inscribitur

'De vita et scriptis Taciti'

intelligatur, possis. Kiliae

ita conformavi,

ut

quid hodie de rebus ibi tractatis sentire

a. d. I V Id. Iul.

à. MCOMLXIX Erich

Koestermann

DE VITA ET SCRIPTIS TACITI

Plin. Epist. VII 20, 3sq. (ad Tacitum scripta) eri rarum et insigne duos homines aelate dignitate propemo.dum aequales, non nullius in lilleris nominis (cogor enim de te quoque parcius dicere, quia de me simul dico), alterum alterius stulia fovisse. equidem adulescentulus, cum tam iu. fama gloriaque floreres, te sequi, tibi "longo, sed prozi-

mus intervallo' et esse et haberi concupiscebam. cum Plinius ipse 8e eo tempore, quo mons Vesuvius urbes Campaniae

incendio obruit (a. 790), annum duodevicesimum egisse Epist. V I 20, 6 testetur,

Tacitus

autem

maior

natus

fuerit, apparet historicum ante annum sexagesimum p. Chr. natum e$se. quodsi cursum eius honorum respexeris, ilum anno quinquagesimo quinto vel sexto natum esse argumentari possis (cf. B. Borghesi, CEuvres VII, 1872, 321sq.; R. Syme, Tacitus, Oxford 1958, I p. 63). Cornelium nius

nat.

Tacitum VII

procuratorem

76 nominat,

patrem

Belgicae, quem Pli. eius fuisse

Sy me,

l. e. II p. 613, satis audacter pro certo affirmat, qui etiam arbitratur scriptorem nostrum fortasse Coloniae Claudiae aut Augustae

Treverorum

in lucem editum

esse ( p . 614).

utcumque res se habet, illos propinquitate quadam inter XXIII

DE VITA ET SORIPTIS TACITI

se coniunctos fuisse haud abnuerim. sed postquam iam antea M. L. Gordon (cf. JRSt. 20, 1930,1458qq.) Corneli Taciti gentem origine Celtica fuisse demonstrare conata est, Ronald Syme argumentatione acerrima atque dilucida (cf. ,,The origin of Cornelius Tacitus", l. c. 11611—624, imprimis p.619sqq.) provinciam Narbonensem patriam eius sagaciter probavit. at o contrario E. K o e s t e r m a n n (cf. Athenaeum 43, 1965, 107—208;

Archivio Veneto 77, 1965, 5—11) auctorem nostrum in

regione quadam Transpadana, fortasse Patavii, natum fuisse persuasum habuit (cf. etiam Ann. Comm. Vol.III p.181; IV p. 342). ceterum praenomen historici — res minoris momenti - incertum est, cum vetus manus Me. Herm. 8, 1874, 233; R . P. dicei (cf. Guil. Studemund,

Oliver, TAPA. 82, 1951, 234) eum in summo mergine folii 2" ante libri primi Annalium titulum atque in sub. scriptione libri primi et tertii Publium appellet, Sidonius autem Apollinaris 4, 14, 1 et 4, 22, 2 Caium (item nonnulli codices recentiores; cf. etiam Fr. Frabm, Herm.

69, 1934, 4365qq.). Sed Tacitum summa doctrina praeditum litterisque instructum fuisse perspicuum est. magistros, quos ad.

modum iuvenis dicendi peritus audivit, ipse in Dialogo nomine citat (cap.2,1): M. Aper el Iulius Secundus, celeberrima tum ingenia fori nostri, quos ego uirosque non modo in iudiciis studiose audiebam, sed. domi quoque et in publico assectabar mira studiorum cupiditate. utrum etiam

Quintiliani discipulus fuerit, ut K . L. Urliche, De vita et honoribus Taciti, Wurceburgi 1879, p. 5 suspicatur, an non, in certo relinquam, quamvis dubium non sit, quin Tacitus Institutionis oratoriae libros tum celeberrimos legerit (cf. R. G ü n g e r i c h Cl. Phil. 46, 1951, 159sqq.).

Agr. 9, 6 (Agricola) consul (a. 77) egregiae tum spei filiam iuveni mihi despondil ac post consulatum collocavit;

el slatim Britanniae praepositus est. ex his verbis Tacitum iam tum quandam dignitatem auctoritatemque habuisse concludere possis. Hist. I 1, 3 dignitatem nostram a. Vespasiuno inchoulam,

a Tito auclam, a. Domiliano longius provectam. non. abXXI V

DE VITA ET SCRIPTIS TACITI

nuerim: aed incorruptam fidem professis neque amore quisquam el sine odio dicendus est. quod ad cursum honorum attinet, optime B o r g h e s i et U r l i c h s refutatis aliorum opinionibus Tacitum sub Vespasiano equitem senatoris dignitate, deinde Tito principe quaestorem designatum, sub Domitiano

a. 82 quaestorem,

a. 84 aedilem

vel tri-

bunum plebis factum esse contenderunt (cf. etiam Ph. F a b i g , Journ. des Savanta N. S. 24, 1926, 1032qq., et praecipue Syme, ]. c. I p. 65). praetura functus est a. 88, compluribus annis post quam secundum legem licuit. tamen

causa

non

est,

cur

eum

& Domitiano

consulto

posthabitum atque reiectum esse credas (cf. Syme, l. e. JI p. 653). neque enim verba prooemii Historiarum imperatorem ei nocuisse indicant, et praeterea ex eo, quod iam tum in quindecimvirorum collegium nobilissimum receptus erat, intelligi potest Tacitum favore principis usum esse haudquaquam exiguo (cf. S ym e , l. c. I p.658q.): Ann. 11, 11 (Domitianus) edidit ludos saeculares (&. 88) iisque intentius ad[ui aacerdolio quindecimvirali praeditus ac tunc praetor. Agr. 4b, 5b noster hic dolor, noslrum

vulnus,

nobis tam

longae absentiae condicione ante quadriennium amissus est. Tacitus

igitur

quadriennium

Roma absens erat ac post

quid

mortem demum Agricolae a. 93 in urbem revertit. illo tempore

cgerit, nescimus.

haud

ita male

Ph. F a b i a

l . c. Tacitum initio munere minore functum postea provinciam aliquam administrasse putat (cf. etiam Syme,

l. c. I p. 68sq8., qui hanc quaestionem accuratius examinavit). ceterum nihil obstat, quominus arbitremur scriptorem etiam in re militari versatum esse, i . e. legatum mililegionis fuisse. quodsi illius opera eum imperitum

tiae fuisse probare videntur, haud oblivisci oportet 'Tacitum historiam rhetorum modo conscripsisse atque alios auctores,

quos bellis

adfuisse

neglegentia rerum militarium

scimus,

vel multo

in narrando

maiore

esse usos.

Plin. Epist. II 1, 6 (Verginius Rufus) laudatus est a consule Cornelio Tacito: nam hic supremus felicitati eius cumulus accessit, laudator eloquentissimus. scriptorem &. 9 7 , n o n a . 98 consulem

suffectum

fuisse

omnes

viri XXV

DE VITA ET SCRIPTIS TACITI

docti hodie consentiunt (of. imprimis F.

Münzer, Klio 1,

1902, 311; Syme, l. c. I p. 70 ot II p. 6408q., 0538qq.). et fieri potuit, ut iam ante caedemDomitianidesignaretur. Plin. Epist. IT 11, 2 Marius Priscus aceusantibus Afris (a. 99sq.), quibus pro consule praefuit, omissa defensione tudices pelit, ego el Cornelius Tacitus adesse provincialibus

iussi . . . . 17 respondit Corn. Tacitus eloguentissime et, quod erimium oralioni eius $nesl, G&uyoc. Tacitum proconsulem provinciae Asiae fuisse inscriptio in urbe Mylasa inventa, quae iacet i n Caria, primum edita

a Doublet et Deschamps (Bull. de corresp. hellén.1890 p. 621; cf. etiam R. Meister, Arch. Beibl. der ÓJh. 27. 1931/32, 230sqq.), docere videtur. de annis, quibus provineiam administravit, ambigitur. equidem opinioni eorum accedo, qui illum annis 112sq. in Asia fuisse credunt (cf. A. J. Suskin, AJA. 40, 1936, 71sq.; Syme l. c. I1 p. 665).

Tacitum arto amicitiae vinculo cumPlinio minore coniunctum fuisse nemo est qui nesciat. cuius amicitiae documenta sunt Plinii epistulae ad Tacitum scriptae: Epist. VII 20, 6 quin eliam in lestamenlis debes adnotasse: nisi

quis forle alterutri nosirum amicissimus, eadem legata. el quidem pariter accipimus; cf. testamentum Dasumi (a. 108: CIL. VI 10 229), a quo et Plinium et Tacitum legatis donatos esse verisimile est. Epist. I X 23, 2 numquam . . . . maiorem cepi voluptatem quam nuper ez sermone Corneli Taciti. narrabat. sedisse secum circensibus prorimis equitem. Romanum. hunc post varios erudilosque sermones requisisse; 'Ialicus es an provincialis?' se respondisse: 'nosli me, el quidem ez studiis'.

ad. hoc illum: ' Tacitus es an. Plinius?' et quae sequuntur. Adicias Epist. I 6; 20 (num brevitas semper in dicendo placeat); V I 9 (de commendatione aliqua Taciti); V I 106.

20. VII 33 (de bis tribus cf. infra); V I I 20 et VIII (alter alterius libros corrigendos accipit); I X 10; 14. -

JV 13 (Plinius in patria sua scholam instruere cupit): $10 pro rei magnitudine rogo, ut ex copia studiosorum, quae ad le ex admiralione. ingenii lui convenit, circum-

epicias praeceptores, quos sollicitare possimus. XXVI

DE VITA ET SCRIPTIS TACITI

Tacitum post Domitiani necem nihil ante ÁAgricolam Bcripsisse verba prooemii huius opusculi (cap. 1—3) indicant; cf. imprimis cap. 3, 2aq. pauci et, ul ita dixerim, ton modo aliorum sed. eliam nosiri superslites sumus, ezemplis e medía vila lot annis, quibus iuvenes ad senectutem, senea prope ad. ipsos exactae aelalis terminos per silentium

venimus. non tamen pigebit vel incondita ac rudi voce memoriam prioris aervitulia ac lestimonium praesentium bonorum composuisse. hic interim liber honori Agricolae soceri mei deslinatuas, professione qmielalis aul. laudatus erit aut excusatus. scriptorem cum dicat cap. 3, 1 e£ quamquam primo statim beatissimi aaeculí ortu Nerva Caesar res olim

dissociabiles miscuerit, principatum ac libertatem, augeatque colidie felicitatem temporum Nerva Traianus atque iterum cap. 44,5 sicut ei (non licuit) durare in hanc beatissimi saeculi lucem ac principem Traianum videre, hoc monumentum

pietatis

post mortem

Nervae

(f

a. d.

VI Kal. Febr. &. 98) Traiano principe edidisse pro certo habere

possumus

(cf. Th.

Mommsen,

Ges.

Schr.

4,

1906, 440 adn. 3). Tacitum libro Germaniae componendo non multo post Ágricolam

operam dedisse elucet e verbis Germ. 37,

2 ex quo si ad alterum imperatoris Traiani consulatum compulemus.

erat

Traianus

autem

&. 98 consul alterum.

itaque K . Müllenhoff

(cf. Deutsche Altertumskunde

IV

fine huius anni

1 p . 1 1 ) opusculum

scriptum

esse

arbitratus est, cum alii viri docti non sine causa historiannis post a d Germaniam

cum etiam nonnullis nendam

se vertere

potuisse

compo-

opinentur.

Multo difficilius diiudicare videtur, quo tempore Dial o g u s de o r a t o r i b u s scriptus sit. quamquam omnes, qui

Tacitum iam ante principatum Domitiani cipe incipiente dubitari

implicatos

(quin opus auctoris

non potest)

finxisse

putant,

nostri

vel illo pringenuinum

maximis

esse mihi persuasum est. plurimi

sit,

erroribus

viri docti in

hac infinita quaestione expedienda hodie tempora tantum imperatoris Traiani suo iure respiciunt, e quibus A. K a p p e l m a c h e r (cf. W S t . 50, 1932, 1218qq.) haud longius e vero discessit,

cum librum

a . 102 scriptum

esse arguXXVII

DE VITA ET SCRIPTIS TACITI

mentaretur. hoc enim anno Iustus Fabius, cui dialogus dedioatus est, consul suffectus fuit. sed opusculum re vera anno ante,i. c. &.101, compositum esso R. Günge. rich (cf. Festschr. Br. Snell1956, p. 145sqq.) argute demonstravit (similiter etiam R. Syme, l. c. I p. 112; II p. 6728q., qui t&men etiam annos sequentes reputavit).

Historias ante Ánnalium libros confectas esse apparet ex Ànn. 11, 11, 1 uiriusque principis rationes pratermilo, alis narratas libris, quibus res imperatorisDomitiani composui. Tacitus ipse Ágr. 3, 3 (v. supra) historiam cum Domitiani tumNervae Traianique scribere se in animohabere dixerat. sed ei tantum contigit, ut res gestas domus Flavianse explicaret. alterum propositum numquam peregit, quamvis denuo declararet Hist. I 1, 4 quodsi vita suppedilel, principatum divi Nervae el imperium Traiani, uberiorem securioremque materiam,senectuli seposui. Tacitum ineunte saeculo secundo p. Chr.in materia digerenda ordinanda conserenda atque libris Historiarum componendis -- quattuordecim fuisse equidem censeo, quorum maio-

rem partem perditam esse vehementer dolet — versatum esse nemo est qui neget. animum scriptoris hoc labore

occupatum esse Plinii Epist.V1 10; 20; VII 33, quae anno 108 fere scriptae esse videntur (cf. Sy me 1l. c. II p. 603), nos docent. annis insequentibus libros sive omnes una sive, quod versimiliys est. binos vel ternos deinceps secundum ordinem editos esse certum est. ccterum Plin.

Epist. I X 16 cum historicorum more scribas numerum iniri nun potuisse ad quendam Historiarum locum spectare, qui de rebus a. 87 gestis egerit, U r l i c h s (cf. l . c. p. 16),

fretus sententia Orosii 7. 10. 4. acerrime contendit neque tamen rem ita se habere mihi persuasit. Ánn. 2. 61, 2 exin ventum. Elephantinen ac. Syenen, elaustra olim Romani in perit, quod nunc rubrum ad mare palescit. cum imperatorem Traianum fines imperii a. 116 usque ad rubrum mare, i . e. sinum l'ersicum (cf. Eutr. 8, 3). promovisse, Hadrianum autem, successorem illius,

statim, postquam rerum potitus est, his possessionibus cessisse constet, sequitur u t l'acitusa. 116aut Annalium librum secundum scripserit aut tres libros priores verbis XXVII

DE VITA ET SCRIPTIS TACITI

olim . . quod nunc rubrum ad mare paltescit hoc tempore additis ediderit. recte igitur opus sub Hadriano demum perfectum esse supponere poseis!). Annales

duodeviginti

libros,

n o n sedecim amplexos

esse

Ph. F a b i a (cf. RovEA. 34, 1932, 139sqq.) probare conatus est (cf. etíam Syme l1. c. II p. 6868qq.). huic senn i s i forte

possis,

assentiri

tentiae

aut

morte

Tacitum

morbo impeditum esse, quominus libros novissimos conficeret,

Ann. Comm.

(cf. E. K o e s t e r m a n n ,

arbitraris

Vol. I V 10; 410). admodum autem luget libri quinti maximam partem atque totos libros 7 —10 et initium undecimi finemque sexti decimi (haud aliter atque Dialogi partem quae olim inter capita 35 et 36 intercessit) incuria hominum

priorum

saeculorum deperditos esse.

exitus, simul cetera. illius Ann. 3 , 24, 3 sed aliorum aetatis (8c. Augusti) memorabo, si effectia n quae (te»tendi

plures ad curaa vitam produzero. num Tacitus propositum

suum principatus Augusti describendi exsecutus sit, nescimus. neque enim ulla talis operis vestigia extant.

1) D e Annalium loco supra citato maxima inter viros doctos controversia orta est. tres diversae atque contrariae interpretationes hodie occurrunt. cum enim alii opinionem proferant Tecitum illis verbis i d spectare, quod rcgnum Nabataeorum a. 105 vel 108 in provinciam

redactum

sit (cf. J . Asbach,

Róm.

Kaisertu m und Verfassung bis auf Trajan, 1896 p. 153; C. Mar. c h e s i , Tacito,

71044 p . 78; K . W e l l e s l o y .

t i s Berenicidis

cogitare,

98, 1955,

RhMus.

135 sqq.), a l i i potius putant scriptorem de regione praefecti moni.e. ora Aegypti

inter annos

orientalis,

100 et. 116 potestati praefecti Aegypti iure atque legitime attributa (cf. imprimis K . M e i s t e r , Eranos 46, 1948, 94 sqq., qui utpote summa

doctrina

praeditus

hanc sententiam

sagaciter

de-

fendit). equidem cum utrisque non consentio, sed partesRonaldi

S y m e sequor, qui tum significationem vocabuli maris rubri (cf. Verg. Aen. 8, 686; Liv. 36, 17, 15. 42, 52, 14. 45. 9, 3) cum v i m

verbi patescendi (cf. Germ. 30,1; Hist. 1I 81,2; Liv. 32, 27, 6) prudenter

examinavit

rpensa percurrit

sium iterum

et practerea

capita

talique inquisitione

probavit

2,60 sq. ratione

fultus post Justum Lip-

Tacitum, c u m illa verbs clarissima

rerum & Traiano principe

rationem habuisse.

Annalium

a. 116 in regno Parthorum

scriberet,

gestarum XXIX

CO NS PE CT VS L I B R O R V M E D I T I O N E S SEL ECT AE iv

omnium aive Annalium vel H istoriarum

a

de editionis prioribus cf.Panckoucke, Edit. Vol.M1I. Paris 1840: Bibliographie de 1055 éditions de Tac." Taeit ) et Valenti. M.. Saggio di una bibliografia delle edizioni di Tacito nei secoli XV-- XVIT, Roma 1953) . C. J. D.. Historiae. uitg. met comm.. Haarlem 1959. Acidahi. V, intercurrentibus et, M. Ant. Mureti. Notae i n C. Corn. Taciti opera quae exstant. Collectae a Chr. Acidalio.

fratre, Hanoviae 1607. . d'Agos tino. Vitt.. Corn. Tac. Hist. l. I V . con intr. e comm..

Napoli1935.

Alcia ti, Andr.. edid. Mediolani 1517. Aldu s Manutius, edid. Venetiae 1534.

Andresen. G., vide Halm. Nipperdey. Wolff,

Arici. À.. Annali. trad. e comin., Torino 1952 . Bach. N.. edid. Lp«. 1834sq.. 2 Voll. de Backer, E.. Agrippine et Néron de 4* éd. refondue par P. Laurent, LiéTacite, extraits comm.. ye 1949: 5* éd. rev.ct &ugm., ibid. 1951. Baiter. J. G.. vide Orelli.

Bestols de Cl im en t, M., e M. Casas I Homs, Históric I—II, text i trad.. BarcelonaJ. s. 1949. x isl IIT. con com.. Hiyt Becher. F.: vide Drsibid.19 eger. 51. Hist .lV.1V, con com.. Madrid 105|5. Be edkk itoerra. ," J., on. Lps. 1835 25,,31 218; 831. 2 Voll. (cum notis is prio prru i m Be rn eg e r , M.. ed id. Argentorati 10 38. *160 Zur seschielte eine r Tacitusausgabe, N64 (cf. Sa m . Brandt, 201T.). Accea notae Ioannis pi . Hei, del b. Jbb. 19 14 . Beroaldus, Ph. serunt edid.Romae [318 aimhe mii, lino ornetqui "nn. T Annali. libro f. Palerm Bumoul, p A ^ , con comm., Napoli 1935, ^]005 . et ÀÁnn., texte 6tabli et. tra

d... d'aprés

XXX

CONSPECTVS LIBR

Bottoni,

ORVM G., Gli Annali, libro Xif. y ;

Brotier, G., edid. cum suppl.Paris. Dri

n

Vall

C a s t i g l i o n i , L.: vide Valmaggi.

Christ, A. Th.: vide Müller.^^. Constans,

L., et P.Girbal,

Hist,ibid.1900.

;

.

Ann. comm instr.Paris.1894sqq.,

Costs, C. A., Il libro III delle Storie, con comm., Torino 1938 . D o e d e r l e i n , L., C. Corn. Tacit i opera, emend. et com instruxit, Halis 1841—47, 2 Voll. (Bibl. script. mentariis lat. Pars 5, T. 1—2) Draeger, A., Die Ann. des Tac. Für den Schulgeb rauch erkJürt,

Lpz.1868, 2 Bde. Neu bearbeitet von F. Becher (B. 3—6:

9. Auf., 11—10: 4. Aufl.) und W . H e r a e u s (1—2: 7.—8 . AuB., D novissime Lpz— Berlin 1917£., 1933).

rexler,

H., Ab exc. divi Aug. I-II,

ibid. 1956; XI—X VI ibid. 1957. Dudley, D. R . , The Annals, transl.,

map and index, New York 1960.

Eckstein, Ernesti,

Heidelbe

1855; III—V1,

"s with introd.,

notes, tables,

F. A., vide Walther. J. A . , edid. Lps. 1752, 11772, 2 Voll. Denuo curavit

J. J. Oberlin,

Lpe. 1801 (adiutus a Fr. A. Wolf).

F e r r e t t u s , Aem.: vide ed. Gryphiana. Fisher, C. D., Corn. Tac. ann. ab excessu divi Aug. libri, recogn. brevique adnot. crit. instr., Oxon. 1906. — vide etiam Fur. neaux. —, Corn. Taciti historiarum libri, rec. etc., Oxon. 1910. Franchi, B., Ann.l. X V I , con comm., Roma *1951. F r e i n s h e i m , Joh.: vide Bernegger. — Specimen paraphrasis Cornelianae (Comm. ad Ann. 1—4), Argent. 1641. Frobenia editio: vide Rhenanus. F u c h s , H., Ánn.ab excessu Divi Aug. quae supersunt edidit, Vol. 1, libros 1—6 continens, Frauenfeldne 1946, ?1960; Vol. II, libros 11—16 cont., ibid. 1949, 31963.

F u r n e a u x , H., edid. Oxon. 1899. —, Ann. ed. with notes, Oxf. V o l . 1 1891, 21896 (1958); Vol.11 1891, revised by H . F. P e l h a m and C. D. Fisher, Oxf. 1907,

271916 (1951).

G i a r r a t a n o , C., Gli Annali, libro I e 11I, con introduzione commento, Città di Castello 1914, *1926/33. —, Hist. libri, rec. Romae 1939. P., vide Constans. Girbal, G o e l z e r , H., Oeuvres avec comm., Paris 1920.

—, Texte ét. et traduit par H. Goelzer, H. Bornecque,

e

G. Ra-

b a u d , Paris 1022—25.

—, Annales. Texte ét. et trad., 1. Livres 1—3, Paris 1965.

XXXI

CONSPECTVS LIBRORVM G r o n o v i u s , J. F., rec. Amstolodam. 1072, *1085, 2 Voll.

Gronovius , Jac., rec, Traiecti Batavorum 1721: ,,integris Beati

Rhenani, Fulvii Ureini, M. Antonii Mureti, Jos. Merceri, lusti Lipsii, Valentis Acidalii, Curtii Pichenae, Jani Gruteri, Hugonis Grotii, Ioannis Freinshemii, Ioann. Fred. Gronovii ot. selectis aliorum commentariis illustrata.''

Gruterus, Jan., edid. Antverpiae 1574 (primus capita distinxit). Gryphiana e d i t i o , Lugd. 1643 (cum notis Aemilii Ferretti).

Hasc, F., edid. Lps. 1855, 2 Voll. Halm, C., P. Corn. Taciti libri qui eupersunt, recogn. Lps. 1850 Sq.. 71857, ?1874, *1884, 2 Voll. Edit. quintam cur. G. A n d r o . sen, Lps.1913sqq. Denuo cur. E.Koest ermann , Lps. 1934—36; ?1949—52; *1057—59;!1960—1062; 519648q.

Heraeus, C., Corn. Tac. Historiarum libri qui supersunt. Komm. Schulausgabe, Lpz. 31877. Neu bearb. v. W. Heraeu s, Lpz. 19045qq., novissime B. I—II* Lpz. 1929, B. I1I—V! 1927. Heracus, W., vide ctiam Draeger. H e u b n e r , H., Hist., Komm.

zu B. I, Heidelberg

1903; zu B. 11,

ibid. 1963. Hoffmann, C.. Ann. ed., München 1954. Huibre gtae, P. K., Ann. 1—6, uitg. en geannot., Groningen 1958, Ann. 11—16. ibid. 195t.

I r v i n e , A . L.. Hist. 1—11, London 1932.

Jacob, E., Ann.. avec un comm. crit. philol., Paris 1873--77. - , Ann. edid., Paris 1906. KieB ling, G., Ann. recogn. animadv. inatr., Lps. 1829, Hist. ibid. 1340. Koes term ann, E.. vide Halm.

—. Ànn., Komm. Bd. I-.1V., Heidelberg 1963—1968.

Laurent, P . : xide de Backer. L e n e h a n t i n de Gube rnatis , Maximus,

Hist. a d fidem cod. Me-

dic. rec.. Aug. Taurinorum 1918—29. --, Corn. Taciti libri ab exc. div. Aug. rec., 1. 1—6 Rom 1940. L i p s i u sJ.,. edid. Antverp.1574, *1578, 21584, aaeae pius (cf. J. Ruysschaert, Une édition du Tac. de Jus te Lips e, ave c ann otat ions de Mur et, conservée à la Mazarine, Rev . Belg. Phil. 1944, 251sqq.). M e e r w a l d t , J . D., Ann . edi d., Am stelod. M e i n e r , C . : vide Orelli.

Miller.

1943.

N . P., Ann. 1, ed,, London

M u l l e r , Joh., rec. Lps. ?1920 (cd. 1959. maior et minor). . À n n . l - 6 edid. Joh. Müllc , :

Hiat. Lps.1920,

XXXI

.

. V Muller et A. Th. Chri st, Lps

*1917.

CONSPECTV8 LIBRORVM Neleon, H. L. W., Hist., Amstordam—Paris 1950. Nipperdey,

u

C., recogn. Berol. 1871—74 (cf. Opuscula, ibid. 1877,

197), 3 Va; Vol. quartum cur. R . Schoell, ibid. 1870. —, P. Corn. Tac, Ann. erkl. v. K . N i p p e r d e y , Lpz. 1852. 5. ver« beas. Aufl. besorgt v. G. Andresen, Berl. 1892; novissime Ann. I!! Berl. 1916, 1I* 1908.

N o v á k , R., Ann. 1—3 edid. Pragae 1890, Hist. I—1I ibid. 1892. N u c o i o t t i , À., Ànn. XV, con comm., Napoli 1935. Oberlin, J. J.: vide Ernesti. Orelli, J., edid. Turici 1846—48:,,ad fidem codd. Mediceorum denuo excussorum ceterorumque optimorum librorum rec. et interpretatus

est".

—, Ànn. denuo cur. J. G. B a i t e r , Turici 1859, Hist. C. Meiser, Berol. 1895. O t t o , F. W., Ann. 1—6 edid. Mogont. 1854. Pichena, C., edid. Francofurti 1607; Genevae 1609. Cod. Med. I post Beroaldum iterum, Med. II primus contulit. Prammer, Ign., Ann. edid. Vindobonae 1888.

Puteolanus,

F., rec. Mediol. 1475, Venet. 1497 (omnia praeter

Ann. 1—6 continet).

Rhenanus, Beatus, rec. Basileae (apud Frobenium) 1533, *1544. Ritter, Fr., recogn. brevi annot. instr., Bonnae 1834—36, 2 Voll.

—,Emend. comm. crit. et exeg. ill, Cantabrigiae 1848, 4 Voll. —, E codd. denuo collatis rec., Lpe. 1864: ,,Ex vetustissimis codicibus & se denuo collatis, glossis secluais, lacunis retectis, mendie correctis, rec."

Rover,

E.,und T i l l , R., Lehrerkomm.

zu Ànn. 1—6, Stuttgart 1962.

Ruperti, G. A., Ann., cum comm. perpetuo, Gotting. 18045q. —, Opera omnia edid. Hannoverae 1834, 4 Voll.: ,,omnes omnium notas incredibili diligentia undique collectas cum prolegomenis et indicibus complexus est quattuor voluminibus". Ryckius, Th., edid. Lugd. Bat. 1687, 2 Voll. Schoell, R., vide Nipperdey. S o n t h e i m e r , W., Hist, übers. und mit Anm. versehen, Stutt.

gart 1959. —, Ànn. 1—6, übersetzt m i t Einleitung und Anmerkungen, Stutt. gart 1964. de S p i r a , Vindelinus, edid. Venetise ca. 1470 (edit. Princeps Ann. 11—16, Hist., Germ., Dial. continens). Spooner, W . A., Hist. ed., with notes and an index, London 1891.

T i l l , R., Hist. (Einleitung u. Namenverzeichnis von M. Gelzer) Heidelb. Texte. Lat. Reihe Bd. 33, Heidelberg 19 , Valmaggi, L., Il libro III delle Storie comm., Torino 1909.

—, Hiat. l . I con introd. e comm. di L. Valmaggi

e L, Casti.

g l i o n i , Torino 31926, Hist. l. III, ibid. 1929. van der V l i e t h , J., Hist. edid. Groningen 1900. 3

BT Taeltus 1 ed. Koestermann (1893]

XXXINH

CONSPECTVS LIBRORVM Walther, G. H., edid. comm. suos adiecit, Halao 1831, 1833, 4 Voll. (Vol. quartum cur. F. A. Eckatein). Wellesley, K., Tac. Hist, A new translation, Baltimore 1904.

Wolf. Fr. A.: vide Ernesti. Wolff, Ed., P. Corn. Tac.Hist. libri

qui supersunt. Erklürt,

Berlin 1886—88; B. I-II? 1914. B. 1II-V*, bearb. v. G. A n dres en, Berlin 1926. Woodcock, E. C., Ànn. X I V , with notes, London 1830. P., Hist. 1, éd., intr. et comm., Paria 1959. Wuilleumier, —, Ann. XIII, éd., introd. et comm., Paris 1904.

Zuccarelli, U., Ann. XVI, con comm., Napoli 1940.

DE CODICIBVS A l l e n , W., The Yale man of Tac. (Cod. Budensis Rhenani), Yale

Univ. Libr. Gazette 2, 1937, 818qq. —, Beatus Rhenanus, editor of Tac. and Livy, Speculum1937, 382sqq. —, The four Corvinus manuscr. in the United States, Bull. of

the New York Public Library 42,1838. 315sqq. —-, Histories I V 46—53, YCIS 6, 1939, 288qq. Andresen, 1882.

G. De codicibus Mediceis annalium Taciti, Berol.

—,In Taciti historias studia critica et palaeographica I—11, Berol. 1899sq. cf. etiam: Woch. f. Klass. Phil. 1902, 066; 722; 175. 1909,1382.1904,142. 1915. 308; 429; 525; 021; 883; 955; 1097; 1121.

Borzsak, L, Die Tac.-Handschriften der Bibl.Corviniana, Az

Egyetemi Kónyvtár Évkonyvei 1, Budapest 1902,141—156. Brink. C. O.. Justus Lipsius and the text of Tac., Journ. of Rom. Stud. 41. 1951, 32sqq. Constans, L., La préhistoire du texte de Tac. Compt. rend.

1927, 36sqq.

Goodyear, F. R. D., The readings of the Leiden Man. of Tac., Cl. Q. 15, 1965, 299—322. . U r a t , F.. Nouvelles recherches sur Tac.. J o l e franc. de Rome.

Mél. d'archéol. et d'hiet. 42, 1925, 3&qq.. imprimis 31aqq. (De codd. Ottobon. 1748 et 1422, saec. XV).

Heilig, K. J.. Ein Beitrag zur Gesch. des Med.I l des Tac., Wien. Stud. 53, 1935, 951f. H e r a ns, C.. Studia critica in Mediccos Taciti codices, Cassellis 6.

—, Zur Kritik u. Erklárung des l'ac., Progr.Humm 1859. Hüffer, G., Korveier Studien, München1895, 24. XXXIV

CONBPECTVB LIBRORVM K o e s t e r m a n n , E., Cod. Leidensis BPL. 10. B — Ein vom Medi-

cous II unabhángiger Textzeuge des Tac., Philol. 104, 1060,

902—116.

Lehnerdt, M., Zur Überlief. des Tec., Herm. 35, 1900, 530ff. Lowe, E. A., Thé Beneventan script. A history of the south-Italian minuscule, Oxf. 1914, 71. cf.etiam: The unique ma. of Apul. met.,

Class. Quart.

1929, 267 sqq.

14, 1020, 1502qq.;

Caainensia 1,

Manitius, M., Aus mittelalterl. Bibl.-Katalogen, Rh. Mus. 80, 1031, 3931ff. Martha, J., L'authentícité du man. des Ann. et des Hist., Rev.

des Cours et Conf. 1895, 1 2315qq. Martin,

Mendell,

R.H., The Leyden man.of Tac., Cl. Q.14,1004, 109—119.

C. W., Man. of Tac. XI-XXI,

YCIS 6, 1039, 395qq.

—, and Samuel A . Ives, Ryck's Man. o f Tac., Am. J. Phil. 72, 1951, 7 8qq. —, Leidensis B . P. L. 16. B. Tacitus, XI—XXI, ibid. 75, 1954,

—,

eoQeqa: Cod. Leidensis bibl. publ. Lat. 18B (Codex Agricolae), praefatus egt, addenda ad praefationem adiecit E. H u l s h o f f P o l , Lugd. Bat. 19606.

Oliver,

R . P., The first Med. ms. of Tac. and the titulature

of

ancient books, Trans. Àm. Phil. Ass. 82, 1851, 232sqq. P f i t z n e r , W., Charakteristik der beiden Florentin. Handschr. d. Tac., Verh. der 30. Philol. Vers. i. Rostock, Lpz. 1876, 83ff. P r a l l e , L., Die Wiederentdeckung des Tac. Ein Beitrsg zur Goistesgeschichte Fuldas u.zur Biographie des j . Cusanus, Fulda 1852. R a m o r i n o , E., Corn. Tac. nella storia della culture, Milano 1898,

98.

R o b i n s o n , Rodney P., Tho inventory of Niccolo Niccoli, Class. Phil. 16, 1921, 251s8qq. R o s t a g n o ,H., Tac. Cod. Laurent. Med. 68, 1 et 08, 2 phototypice editi, Lugd. Bat. apud A. W. Sijthoff, 1002. Ruysschaert, J., Une édition du Tacite de Juste Lipse, avec annotations

de Muret,

conservée à la Mazarine,

Rev. Belg.

Phil. 1044, 2518qq. —, Juste Lipse et les Ann. de Tacite. Une méthode de critique textuelle au XVI* aiécle, Louvain 1949. S a b b a d i n i , Rem., Le scoperte dei codici latini e greci ne' secoli XIV o XV, Vol. I1 254, Firenze 1914. Storia e critica di testi Jatini, Catanie 1914, 240.

3*

XXXV

CONSPECIVS LIBRORVM Thompson,

J. W., Was there a man. of Tac. Ann. in Troves ih

the ninth century?, Class,Phil.1039, 68sq. Uri 22411.

K.L., Briefo über Tac., Eos ! , 1804, 243ff.; 2, 1899 ,

Viertel, A. Zur Gesch. der handschr.Überlieferung des Tac.

Fleckeis. Jbb. 123, 1881, 4231.

'

Wellesley, K., In defence of the Leiden Tacitus,Rh. Mus. 110. 1967, 210—231.

'

Wright, K . T., Punctuation in the Beneventan script (i. e. Laur, 68, 2). A linguistic study, Diss. Univ. of Pennsylvania, Phil. adelphia 1966 (microfilm).

DISPVTATIONES ET DISSERTATIONES SELECTAE Allen, W., Epic and etiquette in Tac., Stud. in Philol. 38, 1901, 551—512.

Allgeier, H., Studien zur Kriegsdarstellung bei Tac., Diss. Heidelberg 1957 (dact.).

Ammann. P., Der künstl. Aufbau von Tac. H. I 12—11I 51, Diss. Benii., Zürich 1931. Andresen,G., De vocabulorum apud Tacitum collocatione, Progr. des Gvmn. z. gr. Kloster, Berl. 1874. —, Jahresberichte des pbilolog. Vereins zu Berlin |. -XLVIII,

18758qq. (continent recensiones atque commentationes varias). Axelson, B., Einschrünkendes tamquam, Eranos 1944, 47sqq. Bardon, H., Notes sur la littérature impériale 111: L'archaisme de Tac. et aa valeur politique, Latomus 1939. 258sqq. —, À propos des Histoires. Tac. et ]a tentation de la rhétorique, Hommage à L. Herrmann. Bruxelles 1960,146—151. Bardon, J., Les figures de rhétorique dans les discours de Taeite, Rev. l t . Lat, 1942, 174sqq.

Benario, H. W., Tac. and the principate,Ul. J. 60, 1064, 907—100. Bergen. K., Charakterbilder bei Tae. und Plutarch. Diss. Kóln 1962. Bierfeld er, P., Die rhetor. Anapher bei Tac., Würzburg1922. Bolaffi, E., Appendice crit. agli ann. di Tac., Riv. Indo-GrecoItalica 4, 1920. 2138qq. Bóttich er, G., Lexicon Tacit, Berol. 1831 (cf. Prolegomena, ibid. 1830). —,De vita, scriptis ac stilo Taciti, Berol. 1834. Bourne, F.C., Poetic economy in the Ann. of Tac., Class. Journ.

46,1951,17154q.

Brakmann, C., Tacitea, Mnemos. 53, 1925. l1; 6qq. —, Eenige karaktertrekken vun Tacitus' stijl (in: Opstellen over onderwerpen uit de latijnsche Letterkunde door Dr. €. Brakman, 2de bundel, Leiden 1926, 1455qq.).

xxxvi

CONSPECTV8 LIBRORVM B r i n k , K.O., À forgotten figure of style in Tac., Cl. R . 1944, 43sq. Büchner, K., Tacitus und Ausklang (Studien zur róm. Lit. IV), Wiesbaden 1904. B u l a r d , A., Ruptures de construction et symétrie dans les deux premiere livres des Hist. de Tacite, Rev. É t . Lat. 1043 et 1944, 181.

Burkart,S.,

Zur

Darstellungstechnik

des Ta&c.in den Hist.,

Diss. Erlangen 1945.

Capocci, Val., Christiana I. Per il testo di Tacito, Ann. 15, 44, 4, Studia

c t Documenta

Historiae

ct Iuris

XXVIII,

Roma

1902, 05—99. C a r m o d y , W. Mary, The subjunctive in Tac., Chicago 1920. C a s t r i t i u s , H., Der Phoenix auf den Aurei Hadrians und Tac. Ann. V I 28, Jahrb. f. Numism. 14, 1964, 80—95. Cesareo, E., Uno sguardo a Tacito nel quadro delle storiegrafia latina e Commento filologico-estetico al libro XII degli Annali, Palermo 1920. C h a p m a n , C. S., The artistry 1947, 858qq.

o f Tac., Greece and Rome

106,

Ciaceri, E., Tacito, Torino 1945. Clemm, G., De breviloquentiae Tac. quibusdam generibus, Lps. 1881. C o l e , Ch. Grenville,

The poetica!

elementa in the diction

and

syntax of Tac., New York 1910.

Constans, L., Étude eur la langue de Tac., Paris 1893. C o u r b a u d , E., Les procédés d'art de Tac. dans les Hist., Paris 1918.

Cousin, J., Rhétorique et psychologie chez Tacite. Un aspect de la deinósis, Rev. Et. Lat. 29, 1951, 2288qq. Cuff,

P. J., Tac. Ànn. 1, 72, Cl. R . 14, 1964, 136f.

Czyezkiewicz, À., De Tacitei sermonis proprietatibus praecipue quae ad poetarum dicendi rationem pertineant, Pars 1—2, Brody 1890sq. D a i t z , S. G., Tac." technique of character portrayal, AJPh 81, 1960, 30—52. F., Archaist.

Degel,

Bestandteile

der Sprache des Tac., Diss. Er-

langen 1907. Dessau, H., vide 'Prosopographia'. Dion,

R., Rhenus bicornis (et Tacitus), REL. 42, 1964, 469—499.

Draeger,

À., Über Syntax u. Stil des Tac., Lpz. ?1882.

D r e x l c r , H., Burs. Jbb. 224, 257ff. (ad annos 1913—1927). —, Die Praefatio der H i s t . des Tac., Helikon 5, 1065, 148—154.

Egen, A., Do Floro historico elocutionis Taciteae imitatore, Diss. Monast. 1882. E i e e n h a r d t , K . , Über die Reden in den Hist. u. Ann. des Tac.,

Ludwigshafen 1911/12.

XXXVII

CONSPECIVS LIBRORVM Engelhardt,

À., Tacitea, Diss. Freib., Karleruhe 1928.

Enghofer,R.,Der Abl. absolutusbei Tac.,Diss. Würzburg 1901. Eri :8s0n, N., Stud, zu den Ann. des Tac., Diss. Lund 1034.

— Einige textkritisch untersuchte Tacituestellen,Rh. Mus. 88, 1839,185qq.

E v e r t s , Petrus Servatius, De Tacitea historiao conscribendao ratione, Kerkerade 1926.

Fabia, Ph, Les sources de Tacite dans les hist. et les ann., Paris —, Onomasticon Tacit., Paris 1900.

Fischer, E., Über den pluralistischen Gebrauch der Substantiva bei Tac., Diss. Jena 1933. Fletcher,

G. B . A., Assonances or plays on words in Tac., Class.

Rev. 1940,184sqq. —, Tacitea, Cl. Quart. 1043, 90sqq. - , Some certain or possible examples of literary reminiscence in Tac., Class. Rev. 1945, 458qq. —, On Varro, Tibullus, Tac. and Amm. Merc., Studia Latina P. J.

Enk, Leiden 1955, 758qq. —, Annotations on Tac., Coll. Latomus Vol. LXX l , BruxellesBerchem 1964.

F r i i s Johansen, H., The end of Sex. Vistilius (Tac. Ann. 0, 9, 2), Class. et Mediaevalia 24, 1963, 80—85.

Fróblich, F., Stilist. u. realist. Bemerkungen zur wilitár. Phraseologie des Tac., Progr. Aarau 1886. F u c h s , H., Tac. in der Editio Helvetica, Mus. Helv. 20, 1903, 205—220. —, Tac. Nachruf auf Servilius Nonianus, Mus. Helv. 22, 1905, 1i5f.

Caffiot, F., Le subjonctif de répétition, Rev. dc phil. 27, 1903, 164 5qq. G a n t r e l l e , J., Grammaire et style de Tuc., Paris 1874, ?1908. Gerber, A., Disputatio de Tacito rerum scriptore tali, qualem bonum oratorem requisivit Quintilianus, Lentschau 1861.

—,De particularum quadam in sermone Taciti proprictate, Kaschau 1863. —,Nonnulla de usu praepositionum apud Tacitum, Glückstadt Isi.

Gerber, À., — A. Greef, Lex. Tacit.,, Lps. 1903. U et V litteras confecit C. John. G e r i c k e , J., De abundanti dicendi genere Tacitino, Diss. Berol.

1582. G i a r r a t a n o , C., Corn. Tacito, Roma 1941.

Goebel, K., De poetico Tac. stili colore, Diss. Berol.1858.

Graf, Fr, Untersuch. über die Komposition der ÁÀnn. d. Tac., Diss. Bern., Thun 1932. Grat, F.. Nouvelles recherches sur Tacite, Ecole franc, de Rome,

Mélanges d'archéol. et d'hist. 42,1925, J&qq.

XXXV II

CONBPECTV8 LIBRORVM

.

Gotting.1869 Groag,E.: vide "Plosopographia'. apud Tac., I, praepositi

Grecf,

À., Do

Haphn,

; den Ann. des Tac., Diss.München, i Exkurse in E., E nlD ie

H

u zu usu Tacit.,Diss. ' ut el ,v et i" as qu , um lár ieu . 77 " Gotting.18 . hn,

H.,

De

rti

. ; , Th d etartin J. R .ion?, worth, by omiss g-point rr Hains favour

fear of

i

H wsalet,R., Tac. und das historische Bewufteein, Wiesbaden i

d f o r d , S. A . , Th

:

:

elop. itus London947.2 i and dev . Hor ont.from Plautus.»GeTac der ind i b u. m Meorpuch der n ede in Tec. Hist. Reb., um ibl Zu Hagna Óverb e se n, : j i sche " and lette in Tac. ann., rs 5 Ar l A rer r t k e , Wern., Der retrospektiv

; S t i l des T

i

i

ches 1958, 250-278.ac, als dialektis Hor sdrucksmittel, Klio 37, ea, Lugd. Batav. 1905

J. J., Analecta Tacit Hartman, 1919, 233sqq. '. Paradox& 'Tacitea, Mnemos. 47,

:

ipiorum Taiti tacticae de particP "1m, Fr,, Quaest. syn usu citino Hell. Sall., Lpe.1879. , 18., 59, 72 eich, Fr, Burs. Jbb. 39, 91ff., 55

, 80—1885]. et0fdu 1f. (ad annos 18 Helme 9, H., géniatif l'abl de Remarques sur l'emploi . Oel.10,1932, 995qq. tif de qualité chez Tac., Symb onis ,,per" usu Taciteo, Diss.Mar. |. Fr. G., De praepositi

., Progr. Hamm 1 burg 1879: ^... yritik u,Erkl.des Tee f. lat. Lexik. 1900, SE

raeUs: 7 "mac, und Sallust, Arch. Ho H e r a e u s 5 A . Peychological aspecta in

the style of Tac., Diss.

.: a7 Herhito» n193 t o , V . E,

e: . esti Tacito, Historias I 2—3. Estudio iest o udi 95. 33, 1965, 265—2 tri Hernánoes , Swd .zur Darstellangskunst des Tac.(H I 12 listicos ibid. 63, 1958, 353sq4q. 0 q.;IT, ibi 5,101005q 1955, LES82,195 ;ymsn. Heus dL 51). Die 1964, 138—143. Tacite& ^ Tacitusstellen, Wien. Stud. 77, —

trittent

?,

Hilpert;

e Untersuch. zur Darstellungsweise des Tac. in

O^ ps. Freiburg - Br. 1947.

den Ann» Dus

u in H

, o , ^*' £ h»e r 9

irse

P,

jvpron. v. Prosarhythmus bei Tac., Diss.

: Berlin: 1913, 846sqq.: BemerKleine Schriften, . impo Moram

i Charskterwandel bei diversa.

ilisti (Stolz-Sehmalz), Mün/ u. Stilistik qp,gynt. P^ lat. Gym?mas, n, Hoff man H o f m a n n : ^" 7

chen1929

XXXIX

CONSPECTVS LIBRORVM Hommel, Hildebrecht, Die Bildkunst des Tac., Würzb. Stud. z. Alt.- Wiss. 9, Stuttg. 1936,1165qq. H u e b e n t h a l ,C., Quaest. de usu infinitivi historici apud Sall. et Tac., Diss. Hal. 1881.

Hüttemann,

F., De usu subiunctivi relativi et absoluti apud

Tac., Monast. 1864.

Jacob, Fr.. Observationes ad Taciti Ann. et Hist. criticae, Progr.

Lübeck 1837—1842. Joachim, Rob., De elocutione Taciti part. I, Górlitz 1802. JungclauBen, W. Th., Quaestio syntactica de Tacitei sermonis Iyprietate in usurpandis verbi temporibus modis participiis, viliae 1848. Ihm, G., Quaest. synt. de elocutione Tacitea comparato Caesaris Sall. Vell. usu loquendi, Diss. Giessen1883. Ingvarsson, K. E., Ingens dans la poésie et chez Tacite, Eranos 1950, 66s9q.

Kegler, P., Ironie u. Sarkasmus bei Tac., Erlangen 1913. Kellog, G. D., Cross-suggestion, a form of Tacitean brachylogy, Amer. Journ. of Phil. 30, 1909, 3105qq. Kienzle, L., Die Kopulativpartikeln ,,et, que, atque" bei Tac., Plin., Sen., Diss. Tübingen 1906.

Klebs, E., vide 'Prosopographia'. K l e i n , C., De verbis separandi apud Tac., Diss. Hal. 1878. Klingner, Fr., Tacitus, Ántike 8, 1932, 1515qq. —, Beobachtungen über Sprache u. Stil des Tac. am Anfang des 13. Ann. Buches,Hermes 83, 1955,1878qq. K l i n t b e r g , J. O., De formis enuntiationum condicionalium,

Diss. Upsal.1877.

Knoes, Vilh., De dativi finalis qui dicitur usu Taciteo comm., Diss. Upsal. 1878. Knoke, Fr., Bemerkungen zum Sprachgebrauch des Tac., Berl.

1825.

Koniger,

H., Gestalt und Welt der Frau bei Tac., Diss. Erlangen

1966. Koestermann, E.. Burs. Jbb. 282.15ff. (ud annos 1931—1938). —, Tac. und die Transpadana, Athenaeum 43, 1965, 107—208. —, Ludi Cetasti, Arch. Veneto 77, 1965, 5—11. —, Ein folgensehwerer Irrtum des Tacitus (Ann. 15, 44, 21T.)?, Historia 10, 1967, 456—469. Kohl, A., Der Satznachtrag bei Tac., Diss. Würzburg 1960 (dact.).

K o l á t , A., Eurytmie u Tacita, Eus Suppl. X X I I . Warszawa

1949. Krohn, Fr., Personendarstellungen bei ''ac., Diss. Lpz. 1934. K r o ] ] , W., Stud. z. Verstündnis der rom. Lit., Stuttgart. 1924.

Kuéera, E., Über die tacit. Inconcinnitüt, Progr. Olmütz 1882. K u n t z , Fr, Die Sprache des Tac. und die Tradition der lat. Historikersprache,Diss. Hcidelbery 1902.

XL

CONBPECTVB8 LIBRORVM Landgraf, G., Bemerk. zum 1. B. der Ann. des Tac., Bayer. Bl. f. d. Gymn. 69, 1923, 24 ff.

Leeman, A. D., Le genre et le style historique & Rome. Théorie e t pratique, Rev. Et. Lat. 33, 1955, 183sqq.

Léopold, C., Étude aur la langue de Tac. Paris 1900. L i n d h o l m , Elmo,

Stilist. Studien

zur Erweiterung

der Batz-

glieder im Lat., Lund 1931, 186849. L ó f e t e d t , E., Syntactica. Stud. u. Beitr. zur hist. Synt. des

Lat., 1 2045q., Lund 1928,II 2765qq.,ibid. 1933;I? Lund 1942. —, Vermischte Studien zur lat. Sprachkunde u. Syntax, Lund 1936. —, Zum Btil des Tac., Aoàóyua M. P. Nilsson dedicatum, Lund 1939, 297 8qq. —, On the style of Tac., Journ. Rom. Stud. 1048, 1&qq. —, Roman Literary Portraits, Oxford 1958. Lucot, R., Le mouvement de la phrase de Tacite dans les Ann., Mel. Soc. toulousaine d'études class.I, Toulouse 1946, 137 sqq. L u n d s t r ó m , Vilh., Tacitus' poetiaka kállor, Goteborg 1923. M a c k e , R., Die Substantiva

bei Tac. Eine

statistisch-lexikal.

Untersuch. u. Zusammenstellung, Progr. Plón 1874. M a d v i g , J. N., Adversaria critics ad scriptores Graecos et Latinos, Hauniee 1871—73. Marchesi, C., Tacito, 4? ed. Milano 1935. M a r t i n , R. H., Variatio and the development

of Tac." style,

Eranos 51, 1953, 89sqq. —, -ere und -erunt in Tac., Cl. Rev. 1948, 175sq. —, Quibus and quis in Tac., Cl. Rev. 18, 1968, 144—146.

F. A., Burs. Jbb. 247, 178qq. (ed annos 1928—1930).

Marx,

K., Tamquam

Maurer,

bei Tac., Hermes 81, 1953, 1258q.

Mebs, O., Über den Gebrauch der Anaphora bei Tac., Diss. ErJangen1918. Meister, K., Der Bericht des Tac. über die Landung des Germanicus.in der Emsmündung, Hermes 83, 1955, 92sqq. Wien, Philoe.Anz. Ak. Wiss. R., Z u rom. Historikern, Meister,

Hist. Kl. 101, 1964, 1—165. Mengell, C. W., Sentence connection in Tac., Diss. New Haven 1011. —, Dramatio construction of Tac. Ann. Yale Class. Stud. 5, New Haven 1935, 18qq. M e y e r Fr., De personificationis quae dicitur usu Tac., Progr. otting. 1884. Michelfeit,

J., Das Christenkapitel

des Tac., Gymn.

73, 1966,

514—640.

Millar,

F., Some evidence on the meaning

Historie

o f Tac. Ann. 12, 60,

13, 1964, 180—187.

Miller, N. P., Notes on Tac. Ann. 1—6, Cl. Rev. 12, 1002, 11. —, Dramatic speech in Tac., AJPh. 85, 1964, 270—296. Mogenet, J., Lo génie dramatique de Tac. dans les Ann., Bull.

rcle Pédagog. Univ. de Louvain nov. 1948, 6sqq.

XLI

CONSPECTVS LIBRORVM Molager, J., Un procédé de style propro à Tacite, Orphous 11, F.G Studies in Tacitean opes

Mob

isact. 0

Foro

Mo penreth M Malle

derer ive passages,

.philAss34, 1909, 6sqq. ——

br

lated

i n Tac.,

t o the book divisions

De dondicionalium sententiarum apud Tac.

C EWa Sot.

1868.

des Nomin. u. Akk. im Lat,

Lpz..

M àller Jab Beitrüge zur Kritik u. Erkl. des Corn. Tac., Innabr. 865—75.

.

— Nee Beitr. z. Krit. des Tac.. Innsbr. Festgrub, Graz 1909.

—,Krit. u. exegetische Studien zu Tac., Wien. Sitz.-Ber. 170, Münkel,

» 9. Abt. ull Gabr, Redner und Redekunst i n den hist. Schr iften

des Tac., Diss. Würzburg 1959 (dact.).

Nipperdey, C., Emendationcs hist Norden, E., Antike Kunetprosa 1. Tac., Jenae 1855. 321sqq., Lpz.-Berlin 1923 4. Abdr.). N oil R., Analceta Tacitea, Nutting, H. C., Subjunctive Ceské Mus, Fil. 2, 1897. conditions in Tac. Univ. of fornis Publ. class, phil. 7, 19 Culi7 The use of , forem" in Ta 23.143sqq. c.. ibid. 2095qq. Oliver, J. H., Lollia Paulina, Memmi

Regul

d

Cal;

Hesperia 33. 1968,150—153. tos "egulus and. Caligula,

Paladini, M. L., Notes (parena patriae). La de lecture, CLil: Tac. Ann. i tomus 23, 1904, $6 -—- Tac. ! , 9, 2-4, 1—503. o ib id . 24. 1965, 423—42 -, Nola ana, 5. a im e r, W. H. ibid. 24, 1965, 629—632. P a ra to re , E., T € use o f anapph , acito, Milano-V j hreae iüo p asle n 1915. ha

. P.,

Á

l

Med

po s

Ups. L'pz. 192;

s.Re mont. To n P luDis y g e rs , gio W. G.. Spoe;

Schr. deg Tac .,

Tuc. quatenus differat 4 Li viano,

re riti M l'oghi. re, C &ur' |ü Pecim en Cmen. d.,mLugd, Bata v, 1859, o Stud, Ch, 6, 1004, gp tes de Tae, tre Ang, «t

CONSPECTVS LIBRORVM Prosopoyraphia imperii Romanii saec. I. IE. HJ, P . I edid. E. Klebs, P. II H. D e s s a u , P. Ill P. de R o h d e n e t H . Des-

sau, Berol.18978qQ. — Iteratis curis edid. E. Groag et A. S t o i n , P . I Berol. Lps. 1933, P. II ibid. 1938, P. III 1943.

Q u e s t a ,C., Studi sulle fonti degli Ann. di Tac., Roma 71963 (rived. e aument.). Roitzenstoin, R., Tac. der gestaltende Künstler,

Gottingen

1928.

—, Tac. u. sein Werk, Neue Wege zur Antike 1V 2, Lpz. 1927. Remme, K., Burs. Jbb. 107, 201ff. (ad annos 1904—1912). Renz, W., Alliterationen bei Tac., Progr. Aschaffenburg 1905. ReuD, C., De coniunctionum causalium apud Tac. usu, Diss. Hal. 1876.

R o b b e r t , L., De Tacito Lucani imitatore, Diss. Gotting. 1917. Rogers, R. S.,, Five over-erowded months? A. D. 02 (Ann. 14, 51—64), Stud. in hon. o f B. L. Ullman,

Roma 1964, ] 219—222.

—, Áteius Capito and Tiberius, Synteleia V. Arangio-Ruiz 19006,

150—153.

de Rohden, P.: vide 'Proso Ronconi, H., Da Lucrezio a

phia". Tacito, Bibl. di cultura contemp.

XXV, Messina 1950.

Roth, C. L., Tac. synonyma et per figuram &» óid Óvoir dicta, Progr. Norimberg. 1825. Rouy, F., Procédés de mise en ecéne dramatique dans les Ann. de Tac., Rev. Ét. Lat. 1945, 203.

de Ruyt,

F., Notes de critique textuelle su premier livre des

Arn. de Tac., Les ét. class.1940, 388sqq.

À., Stile e ritmo in Tacito, Napoli 1950. Salvatore, — H ü f e l e , U., Zum Ann. Prooemium des Tac., Schillinger Hermes 94, 1906, 496—500. Schleokser, G. F., Der Gebrauch der Simplicia ua. Composita nach Tac., Diss. Rostock 1920.

Schmidt,

Rob., De ellipsi Tacitina, Progr. Dramburg 1871.

S c h n e i d e r , K . , Tac. und Sallust, Diss. Heidelberg 1964. Schóne, A., Z u Tac.' Hist., Woch. f. k l . Phil. 1011, 881 ff.; 960ff.

Schunck, P., Studien zur Darstellung des Endes von Galba, Otho und Vitellius in den Hist. des Tac., Symb. Osl. 39, 1904, 38—82. S e i t z , K., Studien

zur Stilentwicklung

und Satzstruktur

inner-

halb der Ànn. des Tac., Diss. Marburg 1958 (dact.).

S e y f a r t h ,W., Untersuch. zur Kompositionsweise des Tac. in den Hist., Diss. Berl. 1934. Shotter, D. C. A., Three notes o n Tac. Ann. 1 and 2, CI. Ph. 62, 1907, 116—118. —, The starting-dates o f Tac. historical works, Cl. Q. 17, 1967,

168—163.

Simioni,

L., L'ironia in Tac., Atene e Roma 18,1933, 20sqq.

S i r k o r , C., Animadversiones,

Aug. Trev. 1860.

XLIH

CONSPECTVS LIBRORVM Si E

.. C.. Krit. Bemerkungen zu Tac. Ann. I-I],

Neuwied

Sli i per E., Eene cigensardigkeit van Tac." zinsbouw, Utrecht

peli

Tope Tacitea ,,sine ira et studio" scribendi rationc,

M^

ad Mer serm. Tac.aliaeque apud eundem quaest.

Soubiran, J., Themes et rythmes d'é

Pallas 12, 1964, 55—19.

d

popée donslea Ann,de Tnc.,

L., Specimen emendetionum in Corn. Tac,b Monach. Spengel. . l

—,Uber das 1.Buch der Annalen, München1855.

ntiatis ratione,' Diss. S p i t t a , Ph.. De Tac. in componendis enu

Gotting 1868. 1965, 81—114. Ste idle , W., Tacitusprobleme, Mus.Helv. 22, St ein , À.: vide Loose i

Eine Umstellung im 2. B. der Ann.ds

Steup. J..

8. —— Mus. 24, 1869, 32 a p h e r bci Tac., Progr. Die

Met

Stitz,

E

Stuhl,

C., Quibus condicionibus Tacit

c, Rh. de 3 5Ta q. 188

Krems

ia 10,1961,1165qq. Stockton, D., Tac. Ann.12, 60. Histor us ellipsim verbi admiserit

Würzburg1900. et qua rationc excoluerit, Diss. frühmittelalterlichen StaateSuerbaum, W., Vom antiken zum . 61 tf.19 begriff. Münster/Wes Abh. Berl. Àk . charakter des Tac., S ü v e r n , J . W. Über den Kunst

.

1822 sq.

rn.of Rom. Sy me, Ronald, Personal Names in Annals 11V, Jou Stud.

39,

1949,

(—18.

.

2

45, 1953. —,Marcus Lepidus, capax imperii, Journ. of Rom. Stud.

,1956,178qq. -— SomePisones in Te c ibid. 46 graphy 11300—823).

Oxford 1938 (Bi92blio — Tacitus, 2 voNols.nia nus, Hermes ,1964. 408—424.

— M.Servilius

.

—1035 storia 17, 1908, 72 Hi i. idi m Um e Th -,

s. llustii Livii Taciti digressionibus, Dis TheiBen. Guil., De Sa . d . Berol. 1912.

2

ris

de Tacite, Mélanges Boissier, Pa Thomas, E, l4 eritique ad ,

1903, 431—134

, Mnemos, 49, Thomas, P- Observationes ad Tacitum

1921.

04. 351- 311. battle-pictures ín Dio, Hermes 92, 1964, 407 l

a --, Some rlietoric -481.

XLIV

CONBPECTVS8 LIBRORVM

Tresch, J., Die Nerobücher in den Ann. des Tac. Tradition und Heidelberg

Leistung,

1065.

G. E., Taciti qui ad figuram Hendiadyoin referuntur Ulbricht, ex minoribus scriptis loci etc., Diss. Lps. 1874.

Ullmann,

R., La technique des discours dans Sall., Liv. et Tac.,

Oslo 1927.

—, Les clausules dans Jes discours de Tac., Serta Rudbergiana,

Oslo 19031, 723qq. K . L . , Briefe über Tac., Eos 1, 1864, 243ff.; 2, 1860, Urlicbe

22A ff.

—, Krit. Bemerkungen zu Tac., Rh. Mus. 31, 1870, 497 ff. L., L'arcaismo Valmaggi, stilistica —,L'imprecisione

in Tac., Torino 1891. in Tacito, Riv. di filol. 36, 1008,

3728qgq. Vandewalle, B., Tac. Ánn. I. Aestet. aanwijzingen, Nov. et Vet. 15, 1933, 1915qq. 3748qq. V i e n e y , F., Quomodo dici possit Tacitum fuisse summum pingendi artificem, Paris 1890. Voss, B. R., Der pointierte Stil des Tac., Orbis antiquus 19, Münster 1963. d e Waele,

E., Quo animo Tacitus ,,sive'" particula

usus sit, Mne-

mos. 58, 1930, 309sqq. Wagner, Rich., Stilist. Beobachtungen im AnschluB an Tac. Ann. I, 1—10, Festschrift Parchim 1919, 131ff. Walker, B., The Annals of Tac. A study in the writing of history, Manchester 1952, ?1900. E., De Taciti studiis rhetoricis, Diss. Hal. 1873. Walter, k W a s z i n , J. H., Tacitea, Mnem. 10, 1942, 234sqq.; ibid. 11, 1943, 71.

U., C. Silanus Appia parente genitus. À note on

Weidemann,

Tac. Ann. 3, 68, 3, Acta Class. 6, 1963, 138—145. S., Quibus in rebus Amm. Marc. respexerit Sall. et Weinstein,

Tac., Progr. Radautz 1914. WeiBstoeiner, A., De nonnullis stili Tac. proprietatibus, Progr. Brixin. 1888. Wollesley,

K., Three notes o n Tac., Cl. Rev. 75, 1962, 118sq.

Welskopf, E. Ch., Die Kunst der Suggestion in der Darstellungsweise des Tac., Stud. Clas. 3, 1961, 301—308.

Werber, A., Der Satzschlufürhythmus des Tac., Diss. Tübingen 1962 (dact.). Wetzell, C., De usu verbi substantivi Tacitino, Diss. Lps., CasBellis 1876.

W i m m e r e r , R., Zwei Eigentümlichkeiten des tacit. Stiles, Zeitschr. f. d. óst. Gymn. 53, 1902, 885sqq.; 54, 1903, 673sqq. Woelfflin, Ed.,

Jahresbor. über Tac., Philol. 24, 1800, 115sqq.;

25, 1807, 923qq9.; 20, 1868, 121sqq.; 27, 1809, 113sqq. —, Burs. Jbb. 3, 756sqq., 18, 215sqq. (ad annos 1873—1880).

XLV

CONSPECTVS LIBRORVM

Wolff, Ed., Die Sprache des Tac., Progr. YrevWiur a. M. VS.

—, Burs. Jbb. 121, 1fí. («d annos 1890—1903). W u i l l e u m i e r , P., et Ph. Fabia, TTacite, Vhovomo eX VaouwNte,

Paris 1949.

Yavetz, Z., Plebs sordida, Athenaeum 43, 1905, 995—541,

geneuwi Zernial, K., Selecta quaedam capita ex gen eUwi vu "Pu-ees, .1864,

Gotting

—,Nonnulla de elocutione Tac.,Progr.Burg Vào9.

NOTAE Acid Agr

— Acidalius -— cola

Ala

-- Áldus

W. Her. — Wilh.Herseus Kiess. — Kiessling

Koest. —Koestermann

Andr.

—-- Andresen

Bas

— Baiter

Lips.

Bekk

— Bekker

Loc. | — Loefstedt

Ber.

Bezz. Bip. Brak. Bud. Cast. Cor. Doed. Drae.

— Beroaldus

| — Bezzenberger — DBipontini | — Brakman -- Budaeus z- Castiglioni — Cornelissen | — Doederlein | — Dreeger

Lench. — Lencbantin — Lipsius

Madv.

— Madvig

Merc. Mur. Nipp. Or. Pich. Pluyg. Put. | Rhen.

— Mercerus -— Muretus —Nip ey -— rr —Pichens — Pluygers — Puteolanus — Rhenanus

Eri.

— Eriksson

Ern.

R&.

- Ernesti

— Ritter

Rup.

-— Ruperti

Faér. Ferr. Fs. Frei.

-— Faérnus — Ferrettus -— Fisher — Freinsheim

Ryck. — Ryckius Sev. | — Beverinus Sir. 7 Sirker Sor. | — Sórbom

Jac.Gron.— Jacob Gronovius J.F.Gron.— Joh.Fr.Gronovius Grosl. Grot. Hart.

| — Groelotius — Grotius — Hartman

Heins. | — Heineius —Car.Heraeus C.Her.

ed.Spir. — editio Spirensis Url. | — Urlichs Urs. | — Ursinus Vertr. — Vertranius Vict. | — Victorius

Weiss. — Weissenborn Woe. —Woelfflin

Coniecturae sunt depromptae plurimae ex ipsis priorum editionibus, quas p. XXVII eqq. enumeravi, multae etiam e disputationibus, quae p. XX XII eqq. nominatae sunt. accedunt dissertationes, quas in apparatu critico invenias. neque tamen fieri potuit, ut omnes locos, quibus viri docti conieoturas mernoratu dignas proposuerunt, citarem: volumen amplum nominibus implere nolui, praesertim cum, quamquam omnis quae mihi praesto erant perlustravi,

multas

disputationes

vel adnotationes

ne manibus

quidem tenuissem. XLVII

TACITI

P. CORNELII

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI LIBER

PRIMVS8

1. Urbem Romam: principio reges habuere; libertatem 1 et consulatum L. Brutus instituit. dictaturae ad tempus sumebantur; neque decemviralis potestas ultra biennium neque tribunorum

militum

consulare ius diu valuit.

non

5 Cinnae, non Sullae longa dominatio; et Pompei Crassique potentia cito in Caesarem, Lepidi atque Antonii arma in Augustum cessere, qui cuncta discordiis civilibus fessa nomine principis sub imperium accepit. sed 2 veteris populi Romani prospera vel adversa claris scrip19 toribus memorata sunt, temporibusque Augusti dicendis non defuere decora ingenia, donec gliscente adulatione deterrerentur: Tiberii Gaique et Claudii ac Neronis res florentibus

ipsis

ob metum

falsae, postquam

occiderent

recentibus odiis compositae sunt. inde consilium mihi 3 15 pauca de Augusto et extrema tradere, mox Tiberii principatum

et cetera, sine ira et studio, quorum causas pro-

cul habeo. 2. Postquam Bruto et Cassio caesis nulla iam publica 1 arma, Pompeius apud Siciliam

oppressus exutoque Le-

»9 pido interfecto Antonio ne Iulianis quidem partibus Lectiones per sex priores libros sunt Medicei primi ( Laurentiani 68, 1), de quo in praejatione pauca adnotavi. eae lectiones, quibus nomen emendaltoris adscriptum non est, a. Beroaldo correctae sunt. P. Cornelii Taciti in summo margine, P. Cornelii a vetere manu, 'faciti a recentiore | 1 A b excessu divi Áug. Urbem Romam eqs. || 19 exsutoque 35a BT Tacitus I ed. Koestermann [1833]

0

P. CORNELII TACITI

nisi Caesar dux reliquus, posito triumviri nomine con. sulem ase ferens et ad tuendam plebem tribunicio iure contontum, ubi militem donis, populum annona, ouno. tos dulcedine otii pellexit, insurgere paulatim, munia

senatus magistratuum legum in se trahere, nullo adver- s

sante, cum ferocissimi per acies &ut, prosoriptione cecidissent, ceteri nobilium, quanto quis servitio promptior, opibus et honoribus extollerentur ac novis ex rebus aucti tuta et praesentia quam vetera ct periculosa mallent. neque provinciae illum rerum statum abnuebant, su- 10 specto senatuspopuliqueimperio ob certaminapotentium

et avaritiam magistratuum, invalido legum auxilio, quae vi ambitu, postremo pecunia turbabantur. 3. Ceterum Augustus subsidia dominationi Claudium Marcellum, sororis filium, admodum adulescentem pon- 15

tificatu et curuli aedilitate, M. Agrippam, ignobilem

[-]

loco, bonum militia et victoriae socium, geminatis con-

sulatibus extulit, mox defuncto Marcello generum sump. ⁢ Tiberium Neronem et, Claudium Drusum privignos imperatoriis nominibus auxit, integra etiam tum domo 20 sua. nam genitos Ágrippa Gaium ac Lucium in familiam Caesarum induxerat, necdum posita puerili praetexta principes iuventutis appellari, destinari consules specie recusantis flagrantissime cupiverat. u t Agrippa

vita concessit, L. Caesarem euntem ad Hispanienses exer- 25 citus, Gaium remeantem Armenia et vulnere invalidum mors fato propera vel novercae Liviae dolus abstulit Drusoque pridem exstincto Nero solus e privignis erat, illuc cuncta vergere: filius, collega imperii, consors tri-

buniciae potestatis adsumitur omnisque per exercitus zo ostentatur, non obscuris, ut antca, matris artibus, sed hortatu. nam &cnem Augustum devinxerat adeo,

4 palam

uti nepotem unicum, Agrippam Postumum, in insulam Planasiam proiecerit, rudem sane bonarum artium et robore corporis stolide ferocem, nullius tamen flagitii ss $ compertum. a t hercule Germanicum, Druso ortum, octo

8 ac] at || 30 tum Fr.A. Wolf: dum, idem vitium 1, 24, 2. 77, 1 aaep. || 33 destinare, em. Acid. || : 5 proiecerit F i t . : proioceret (proiceret Jer.)

2

AB EXCESS8V DIVI AVGVSTI I12-—65

apud Rhenum legionibus imposuit adscirique per adoptionem a Tiberio iussit, quamquam esset in domo Tiberii filius iuvenis, sed quo pluribus munimentis insisteret. Bellum ea tempestate nullum nisi adversus Germa& nos supererat, abolendee magis infamiae ob amissum cum Quintilio Varo exercitum quam cupidine proferendi imperii aut dignum ob praemium. domi res tranquillae, eadem magistratuum vocabula; iuniores post Áctiacam victoriam, etiam senes plerique inter bella civium nati: 10 quotus quisque reliquus, qui rem publicam vidisset? 4. Igitur verso civitatis statu nibil usquam prisci et integri

moris:

omnes exuta aequalitate

iussa principis

aspectare, nulla in praesens formidine, dum Augustus aetate validus seque et domum et pacem sustentavit. poset16 quam provecta iam senectus aegro et corpore fatigabatur

&deratque finis et spes novae, pauci bona libertatis in cassum disserere, plures bellum pavescere, alii cupere; pars multo maxima imminentis

dominos variis rumoribus

differebant: trucem Agrippam et ignominia accensum tantae moli parem; ?0 non aetate neque rerum experientia annis, spectatum bello, sed Neronem maturum Tiberium

vetere atque insita Claudiae familiae superbis, multaque indicia saevitiae, quamquam premantur, erumpere. hunc et prima ab infantia eductum in domo regnatrice; con35 gestos iuveni consulatus, triumphos; ne iis quidem annis, quibus Rhodi specie secessus exulem egerit, aliquid qu&m iram et simulationem et secretas libidines meditatum. accedere matrem muliebri impotentia: serviendum

feminse

duobusque

insuper

adulescentibus,

qui

30 rem publicam interim premant quandoque distrahant. b. Hacc atque talia agitantibus gravescere valitudo Augusti, et quidam scelus uxoris suspectebant. quippe rumor incesserat paucos ante mensis Áugustum clectis consciis et comite uno Fabio Maximo Planasiam vectum 55 ad visendum Agrippam; multas illic utrimque lacrimas 3 munimentis

Mur.

et Lips.:

monumentis

cf. 2, 22, 1 || ? dormi-

res || 12 omnia || 20 exulem def. Walther, cf. P. Thomas Mnemos.

49, 1921, 43: exul Mur. assent.Fi. el Andr. | aliquid, lect. def. Eri. p . 90: aliud Nipp. prob. Drexler 3.*

P. CORNELHII TACITI

s pena-

t iuveni ep»GrM et signa caritatis, spemque ex eo fore u ape3 tibus avi redderetur. quod Maximum uxori Marciae o ruisse, illam Liviae. gnarum id Caeeari; neque mult post exstincto Maximo, dubium an quaesita morte, audi.

tos in funere eius Marciae gemitus semet incusantis,

3 quod causa exitii marito fuisset. utcumque se ea res habuit, vixdum ingressus Illyrieum Tiberius properis matris litteris accitur; neque satis compertum est, spirantem adhuo Augustum apud urbem Nolam an exani-

* mem reppererit. acribus namquo custodiis domum et vias jo saepserat Livia,

laetique interdum

nuntii

vulgabantur,

onec provisis quae tempus monebat simul excessisse Augustum et rerum potiri Neronem fama eadem tulit.

6. Primum facinus novi principatus fuit Postumi

ASrippae caedes, quem ignarum inermumque quamvis eus

animo centurio aegro confecit. nihil

us apud senatum disseruit:

patris i

de ea re T

i

eimrularuiv: paíris jussa si tribun bat,] quibus praescrip psisset i i , De cunctaretur Agrippam morte adficered adposito, ? Sopremum diem explevisset. multa eine dubio erue ue ugustus de moribu: ; i 'DIO Saevaque zo 1Dus adulescentis questus, u t exilium

torum (is ad 3o

etuens ne reus

quam si uni reddatur j

3 gnarum Jfur, e Lips.: C.

AB EXCESS8V DIVI AVGVSTI 16—8

7. Á t Romae ruere in servitium consules patres eques. quanto quis inlustrior, tanto magis falsi ac festinantes vultuque composito, ne laeti excessu principis neu trisfior(es) primordio, lacrimas gaudium, questus adulatios ne(m) miecebant. Sgx. PoMPEIUS et, SEX. AP(P)ULEIUS2 consules primi

in verba Tiberii

Caesaris iuravere,

eos Seius Strabo et C. Turranius,

&pudque

ille praetoriarum

co-

bortium praefectus, hic annonae; mox senatus milesque et populus. nam Tiberius cuncta per consules incipiebat, 10 tamquam vetere re publica et ambiguus imperandi. ne edictum quidem, quo patres in curiam vocabat, nisi tribuniciae

potestatis

praescriptione posuit sub Augusto

acceptae. verba edicti fuere pauca et sensu permodesto: de honoribus parentis consulturum, neque abscedere a 1» corpore idque unum ex publicis muneribus usurpare. sed defuncto

Augusto signum praetoriis

cohortibus ut '

imperator dederat; excubiae arma, cetera aulae; miles in forum,

miles in curiam

comitabatur.

citus tamquam adepto principatu

litteras

ad exer-

misit, nusquam cunc-

?0 tabundus nisi cum in senatu loqueretur. causa praecipua ex formidine,

ne Germanicus,

in cuius manu tot legiones,

immensa sociorum auxilia, mirus spud populum favor, habere imperium quam exspectare mallet. dabat et, famae, ut vocatus electusque potius a re publica videretur 25 quam per uxorium ambitum et senili &doptione inrep-

sisse. postea cognitum est ad introspiciendas etiam proocerum voluntates

inductam

dubitationem;

nam

verba

vultus in crimen detorquens recondebat.

8. Nihil primo senatus die agi passus nisi de supres) mis Augusti, cuius testamentum inlatum per virgines Vestae Tiberium et Liviam heredes habuit. Livia in femiliam

Iuliam

nomenque Augustum a&dsumebatur; in

spem secundam nepotes pronepotesque, tertio gradu

primores

civitatis

scripserat, plerosque invisos sibi, sed

3 tristior || 4 &dulatione(m) Heins.: adulatione, led. def. Lench., at cJ. C. O. Brink J RSi. 41,1951,40 || 5 apuleius !| 7 8e lustrabo || 27 indutam J.F.Gron. coli. 6, 42, 1. 15, 69,1 || 33 passus (est) Nipp., at cj. Sór. p. 151 el Eri. p. 112 || 33 Augustum Jac. Gron.: augustae corr. ex augustu 4

DT Tacitus 1 ed. Koestermann [1833]

b

a.p.Chr.14

P. CORNELII TACITI

a.p.Cbr.4 2 jactantia gloriaque ad posteros. legata non ultra civilem modum,nisi quod populo et plebiCCCCXXXY, praetoriarum cohortium militibus singula nummum milia, (urbanis quingenos,) legionariis aut cohortibus civium Roma$ norum trecenos nummos viritim dedit. tum consultatum 5 de honoribus; ex quis mexime insignes (visi), u t porta duceretur funus, Gallus Asinius, u t legum triumphali

latarum tituli, victarum ab co gentium vocabula ante-

4 ferrentur, L. Arruntius censuere. addebat Messala Valerius renovandum per annos sacramentum in nomen10 Tiberii; interrogatusque a Tiberio, num se mandante eam sententiam pronpsisset, sponte dixisse respondit, neque in iis quac ad rem publicam pertinerent consilio nisi suo usurum, vel cum periculo offensionis: ea sola 5 species udulandi supererat. conclamant patres corpus i5 &ad rogum wmeris senatorum ferendum. remisit Caesar adroganti moderatione, populumque edicto monuit ne, u t quondam nimiis studiis funus divi Iulii turbassent,

ita Augustum in foro potius quam in Campo Martis, sede 6 destinata, cremari vellent. dic funeris milites velut prac- 20 sidio stelere, multum inridentibus qui ipsi viderant qui-

que a parentibus acceperant diem illum crudi adhuc servitii et libertatis inprospere repetita(e), cum occisus dictator Caesar aliis pessimum, aliis pulcherrimum facinus videretur: nunc senem principem, longa poten- ss tia, provisis etiam heredum in rem publicam opibus, auxilio

scilicet

militari

tuendum,

u t sepultura cius

quieta foret. 1 9. Multus hinc ipso de Augusto sermo, plerisque vana mirantibus: quod ijdem dies accepti quondam imperii so princeps et vitae supremus, quod Nolae in domo et cubiculo, in quo pater eius Octavius, vitam finivisset. 2 numerus etiam consulatuum celebrabatur, quo Valerium Corvum ct C. Marium simul acequaverat, continuata per

septem ct triginta annos tribunicia potestas, nomen 35 3 urbanis quingenos suppl. 1]. Suuppe ez Suet. Aug. 101, fort. haud necessario ' 8 (visi] Wopkens. ef. 1. 77, 4 (ex quis (qui) . . . visi Bezz.; visu Meister) ! 23 inprospere repetita(e) Rhen.: inprospera repetita (repetitum in marg.)

6

AB EXCESSV DIVI AVGVBTI 18-10

imperatoris semel atque vicies pertum aliaque hono- ap.Chr.i4 rum multiplicata

aut nova. at apud prudentes vita eius 3

varie extollebatur arguebaturve. hi pietate erga parentem et necessitudine rei publicae, in qua nullus tunc 5 legibus locus, ad arma civilia actum, quae neque parari possent neque haberi per bonas artes. multa Antonio, 4 dum interfectores patris ulcisceretur, multa Lepido concessisse. postquam hic socordia senuerit, ille per libidi-

nes pessum datus sit, non aliud discordantis patriae 7» remedium fuisse quam (ut) ab uno regeretur. non regno 5 tamen neque dictatura, sed principis nomine constitutam rem

publicam;

mari

Oceano aut amnibus longinquis

saeptum imperium; legiones provincias classes, cuncta inter

se conexa;

ius apud cives, modestiam

aput socios;

15 urbem ipsam magnifico ornatu; paucas admodum vi tractata, quo ceteris quies esset.

10. Dicebatur contra: pietatem erga parentem et tem- 1 pora rei publicae obtentui sumpta; ceterum cupidine dominandi

concitos per largitionem

veteranos, paratum

9 ab adulescente privato exercitum, corruptas consulis legiones, simulatam

Pompeianarum gratiam

partium.

mox ubi decreto patrum fasces et ius practoris invaserit, 2 e t Pansa, sive hostis caesis Mirtio venenum vulneri adfusum, sui milites

illos, seu Pansam e t machiHirtium

?35 nator doli Caesar abstulerat, utriusque copias occupavisse; extortum invito senatu consulatum, armaque quae

in Antonium acceperit contra rem publicam versa; proscriptionem civium, divisiones agrorum ne ipsis quidem exitus 3 qui fecere laudatas. sane Cassii et Brutorum datos, quamquam fas sit privata 30 paternis inimicitiis

odia publicis utilitatibus

remittere: sed Pompeium ima-

gine pacis, sed Lepidum specie amicitiae deceptos; post Antonium,

Tarentino

Brundisinoque

foedere e t nuptiis

sororis inlectum, subdolae adfinitatis pocnas morte ex35 solvisse. pacem sine dubio post haec, verum cruentam: 4

Lollianas Varianasque clades, interfectos Romae Var7 dum Miur.: tunc | ulciscerentur

dum

|| 10 ut add. Ferr. : nihil adden-

t Eri. p. 92, atc[. Brink l . c . p. 45 || 31 partium gratiam

Novdk, sed cf. G. B. A.Fletcher Cl. R.59, 1945,67 || 35 abstulerit

4*

Rit.

7

P. CORNELII TACITI

2 Pus

ee C

Em

atios lullos. neo domesticis abstinebatur: ab. uxor et, consulti por ludibrium pontifioss,

an concepto necdum edito partu rite nuberot; tque tedii et, Vedii Pollionis luxus; postremo Livia gravis in rem

6 publicam mater, gravis domui Caesarum noverca. nihil deorum honoribus relictum, cum se templis et effigie 7 numinum per flamines et sacerdotes coli vellot. ne Tibe. rium quidem caritate aut rei puolicae cura successorom adscitum, sed, quoniam adrogantiam saevitiamque eius introspexerit, comparatione deterrima sibi gloriam quae-

sivisse. etenim Augustus paucis ante annis, cum Tiberio tribuniciam potestatem a patribus rursum postularot, quamquam honora oratione, quaedam de habitu cultuque

et institutis eius iecerat, quae velut excusando exprobra3 ret. ceterum sepultura more perfecta tomplum et cae- is

lestes religiones decernuntur. | H. Versae inde ad Tiberium preces. et ille vari e dis. rebat de magnitudine imperii, sun modes tia. solam divi ugue

mentem tantae molis capacem: se i n par tem

ab illo vocatum experiendo didicisse, quam 20

arduum, quam subiectum fortunae reg

endi cuncta

onus proinde in civitate tot inlustribus viris subnixa non ad ; unum omnia deferrent: plu res facilius munia rei publi . h» rociatis laboribus exse cuturos. plus in oratione tal i gnitatis quam fidei erat: Tiberioque eliam in rebus s5

intelleeg geerre e vividere

ntur,1n questus la .

4 eere, cN uU mMpr

et

Ed. Wolff

s

atrocis) l| 17 vasite 8

crimas vota effu ndi; so ,

libellum reelltariq UP, quantum c ue. iussit. Opes pu ivium socioru mque i n

*

diver

;

Q. Vetedii et R. 8g

T Bravius (ef. ij, e »* 3 eo tont8idpriio

A B EXCESSV DIVI

AVGVSTI I10—13

armis, quot classes regna provinciae, tributa

aut veocti- ap.Chr.14

galia, et necessitates ac largitiones. quae cuncta sua manu persceripserat Augustus addideratque consilium coercendi intra

5

terminos imperii,

incertum metu an per invidiam.

12. Inter quae senatu ad infimas obtestationes procum- 1 bente dixit forte Tiberius se u t non toti rei publicae parem, ita quaecumque pars sibi mandaretur,eius tutelam suscepturum. tum Asinius Gallus 'interrogo' inquit 2

'Caesar, q u a m partem rei publicae mandari tibi velis'. paulum reticuit; dein iy perculsus improvisa interrogatione

collecto animo respondit nequaquam decorum pudori suo legere aliquid aut evitare ex eo, cui in universum excuBari mallet. rursum Gallus (etenim vultu offensionem 3

coniectaverat) non idcirco interrogatum ait, u t divideret i5 quae separari nequirent, sed u t sus confessione argueretur unum esse rci publicae corpus atque unius animo regendum. addidit laudem de Augusto Tiberiumque ipsum victoriarum suarum quaeque in toga per t o t annos egre-

gie fecisset admonuit. nec ideo iram eius lenivit, pridem 4 s» invisus,

tamquam

ducta

i n matrimonium

Vipsania,

M.

Agrippae filia, quae quondam Tiberii uxor fuerat, plus quam civilia agitaret Pollionisque Asinii patris ferociam retineret. 13. Post quae L. Árruntius haud multum discrepans 1 es & Galli oratione perinde offendit, quam(quam) Tiberio nulla vetus in Árruntium i r a : sed divitem promptum, artibus egrogiis et pari fama publice, suspectabat. quippe : Augustus supremis sermonibus, cum tractaret, quinam

adipisci principem locum suffecturi abnuerent aut im-

so pares vellent, vol idem possent cuperentque, M. Lepidum

dixerat capacem sed aspernantem, Gallum Asinium avi-

et, si non indignum L. Àrruntium dum e t minorem, pro 3 consentitur, easus daretur, ausurum. de prioribus

Arruntio quidam Cn. Pisonem tradidere; omnesque praes ter Lepidum variis mox criminibus struente Tiberio 13 sed ut, Lips.: sod ot || 30 vipstania (cf. 3, 19,3) | zs polionisque, ecrip!. prob. Lench. || 3 quam j| 30 M*. Lipsius (stem 3, 11, 2. 35, 1. 50, 1. 4, 20, 2. 66,3 (Mc mutavit Borghesi].6,5, 1.27,4), a t cf. R . Syme, J RSt. 45, 1955, 22 sgg.

P. CORNELII TACITI

ercus ScauInt er i : ero!s cum am M , ot e teriu IIa . Q am riu eU te . nt Ha e, gu i er nt nx ve tri pers cireum : imum (c)aput sse de u m per .

a p Cbr

d

Po esar, non ace Ca , ris tie pa e qu us uo 'q t dixisse erat spem 0880 ex M rus &uspicacem a n i m

qui& dix mi publicae", Scauruspr relation! consulum od qu , es ec s tu na 1n JMaterium non inritas fore se non intercessisset.

statis jure tribuniciae pote placabilius 1ra8im i cu , um ur ea S t; invectus es

statim

nium, t. fessusque clamore om cebatur, silentio tramisi flexit. paulatim, non ut fateionc singulorum expostulat

, sed ut negare ct rognri retur suscipi a se imperium precandi causa Pala-

fi

10

, cum de desineret. constat Hatcrium genua advolveresset ambulantisque Tibcrii

tium introi tum, quia Tiberius casu tur, prope a militibus interfec t. neque tamen perian manibus cius impeditus procidera Haterius Áugustam 15 culo talis viri mitigatus est, donec tegerctur. oraret eiusque curatissimis precibus pro alii paren14. Multa patrum et in Augustam adulatio: ini tem,alii matrem patriae appellandam,plerique u t nom Caesaris adscriberetur *'Iuliac filius" censebant. ille mo-

erandos feminarum honores dictitans cademque se tom-

perimus uum

in iis quae sibi tribuerentur,

ceter um

à et muliebre fastigium in deminutionem T nM mia dp m ne lietorem quidem ei decerni passus est ramque

optionis ct alia huiusce modi prohibuit.

at

: - 25 i erium petivit, mis pr onsulare imp sariproc Caesari GermanicoCae

Sque leget qui deferrent, simul maestitiam cius ob ex ic i s idem um Augusti solarentu.r. cquominu cess pro Druso postularetur, ea causa d ul D cons s quod designatu , eibi) pract e erat. praest,ensqu Á idatospracturae duodecim nomiabcand numerum navi hort senatu ugusto traditum; e t horta 1 nte et aditum, d. obstrinxit ut augeret,, iure iuran sc rando | $c n o n excesaurum. J5. Tum primum e campo a d patres translata Mn sunt. nam ad eam diem E

quaedam tamen studiie UL potissima arbitrio principis,

bant. neque populus nisi 1inafie ni m s tu es qu ius e t senatus 35 ni um pt nibus ac precibus sordidis e x s e arg mitio ide Bitio s exsolutus libens tenuit, moderante Tiberi 0 ne plures qu iquam quattuo 2(aput

his ra, 10

hen.: aputtà((c)aput t(and)emLench.)|| 21: "n .

721118

ur.

A B EXCEBSV DIVI

AVGVSTI 113-1 7

datos commendaret, aine repulsa et ambitu designandos. a.p.Chr.14 inter quae tribuni plebei petivere, u t proprio sumptu 2 ederent ludos, qui de nomine Augusti fastis additi Au-

gustales vocarentur. sed decreta pecunia ex aerario, ut5 que per circum triumphali veste uterentur: curru vehi

haud permissum. mox celebratio annua ad praetorem 3 translata, cui inter

cives e t peregrinos

iurisdictio

eve-

nisset. 16. Hic rerum urbanarum

status erat, cum Pannonicas

1

1» legiones seditio incessit, nullis novis causis, nisi quod mutatus

princeps licentiam

turbarum

et ex civili bello

spem praemiorum ostendebat. castris aestivis tres aimul 2 legiones habebantur,

praesidente

Iunio

Blaeso, qui fine

Augusti et initiis Tiberii auditis ob iustitium aut gau15 dium intermiserat solita munia. eo principio lascivire miles, discordare, pessimi cuiusque sermonibus praebere

&ures, denique luxum et otium cupere, disciplinam ct laborem aspernari. erat in castris Percennius quidam, 3

dux olim theatralium operarum, dein gregarius miles, $9 procax lingua et miscere coetus histrionali studio doctus. i s imperitos animos et quaenam post Áugustum militiae condicio ambigentes impellere psulatim nocturnis

conloquiis aut flexo in vesperam die et dilapsia melioribus deterrimum

:|

quemque congregare.

17. Postremo promptis iam et aliis seditionis minis- 1 tris velut contionabundus interrogabat, cur paucis centurionibus,

paucioribus

tribunis

in

modum

servorum

oboedirent. quando ausuros exposcere remedia, nisi no-

vum et nutantem adhuc principem precibus vel armis

30 adirent? satis per tot annos ignavia peccatum, quod tri- 2 cena aut quadragena stipendia senes et plerique truncato

ex vulneribus corpore tolerent. ne dimissis quidem fi- 3 nem esse militiae, sed apud vexillum tendentes alio vocabulo eosdem labores perferre. ac ai quis tot casue vita 35 superaverit, trahi adhue diverses in terras, ubi per no6 annua ve] annuum Jer. in marg. codicis: annü ((ennum] Nipp.) || £3 dilepsis Mur.: delapsis (cf. 2, 38, 5) || 26 conditionsbundus

|| 33 tendentes Jac. Gron.: t in fine vers. tentes (retentos

Ber.) l1

P. CORNELII TACITI montiuimn nes papaludum vel inculta onum uligiines apO0hri men agrorum ulig

Iniruotuo

4 accipiant. cnimvero militiam ipsam gravem,

sam: denis in diem assibus animam ot corpus aestimari;

hinc vestem arma tentoria, hinc saovitiam centurionum

et vacationes munerum redimi. at hercule verbora ot vulnera, duram hiemem, exercitas aestates, bellum atrox 5 aut sterilem pacem sempiterna. nec aliud levamentum

quam si certis sub legibus militia iniretur: ut singulos denarios mererent, sextus decumus stipendii annus finem adferret, ne ultra sub vexillis tenerentur, sed isdem

6 in castris praemium pecunia solveretur. an praetorias cohortes, quae binos denarios accep(cr)i(n)t, quae post. sedecim annos penatibus suis reddantur, plus periculorum suscipere! non obtrectari a se urbanas excubias:

sibi tamen apud horridas gentes e contuberniis hostem 15 aspici.

! ?m

18. Adstrepebat vulgus, diversis incitamentis, norat

illi canitiem, plurimi

detrita

hi ver-

tegmina

et

rpue exprobrantes. postremo eo furoris venere,

1$ accepit, (a cci Walter,) at ef.| F. P. ENTent Pazr,) | 38 sg iug i ilat victa Bez, ul 2,8] " : | Fe lase3,19 40

ggera

Y

" E : kii

e

A B EXCE 88V DIVI

pore

incipientis

principis

AVGVSTI 117-2 1

curas onerari.

si tamen

ten- 3 s.p.Chr.14

derent in pace temptare quae ne civilium quidem bellorum victores expostulaverint,

cur eontra morem obse-

quii, contra fas disciplinae vim meditentur? decernerent 5 legatos seque coram mandata darent. adclamavere ut 4 filius Blaesi tribunus legatione ea fungeretur peteretque militibus missionem ab sedecim annis: cetera mandaturos, ubi prima provenissent. profecto iuvene modicum 5 otium; sed superbire miles, quod filius legati orator

1 publicae causae satis ostenderet necessitate expressa quae per modestiam non obtinuissent. 20. Interea manipuli ante coeptam seditionem Naupor- 1 tum missi ob itiner& et pontes et alios usus, postquam turbatum in castris accepere, vexilla convellunt direp15 tisque proximis

vicis ipsoque Nauporto. quod municipii

instar erat, retinentis

centuriones

inrisu

et contumeliis,

postremo verberibus insectantur, praecipua in Aufidienum Rufum praefectum castrorum ira, quem dereptum vehiculo sarcinis gravant aguntque primo in agmine,

:0 per ludibrium rogitantes, an tam immensa onera, tam longa itinera libenter ferret. quippe Rufus diu manipu- 2 laris,

dein

centurio,

mox castris

praefectus,

antiquam

duramque militiam revocabat, vetus operis ac laboris et eo immitior quia toleraverat. 2 ] . Horum adventu redintegratur seditio, et vagi cir- 1 » cumiecta populabantur. Blaesus paucos, maxime praeda onustos, ad terrorem ceterorum adfici verberibus, claudi carcere iubet; nam etiam tum legato & centurionibus et

optimo quoque manipularium parebatur, illi obniti tra- 2 30 hentibus,

prensare

circumstantium

genua,

ciere modo

nomina singulorum, modo centuriam cuius quisque manipularis erat, cohortem, legionem, eadem omnibus immincre clamitantes. simul probra in legatum cumulant, caelum ac deos obtestantur,

nihil

reliqui

faciunt quo

»5 minus invidiam misericordiam, metum et iras permove1 incipientes, corr. Acid., cj. Koest.Herm. 1931, 477 | ? ab] sd (invictue tn. marg.) (o. Nordk) || 33 vetus Lips. edit. a. 1588: intua.: quisque culus, def. Bezz ue in(ten)tus Jleins, i 3t cuius quisq Drexler 13

p, CORNELII TACITI

o s o lv u n t ot, carcere effract damnatos . adcurritur ab uni . m capitalium s.p.Chr.14 3 rent vineule desertoresque 8€ reru MN V i: h i iam miscent. d se itioni duces. et s re lu p s, vi e d in r Blaesi nal eo" Flagrantio miles, ante tribu s iu ar eg gr am id id bulenus qu ià, apud turbatos et qu er um m tiu an st m cu cir adlevatus us inquit 'his innocentib ' em id qu 3 'vO os nt ret inte tis: sed quis fra-

19

ivorsis

iritum reddidis et miserrimis lucem et sp mihi reddit! quem missum ad tri mco vitam, quis fratrem communibus commodis no cte 10 vos a Germanico exercitu de es suos, quos in exitium tor dis gla r pe vit ula iug a xim pro e,Blacse,ubi cadaver militum habet atque armat.respond oum osra invident. abieceris: ne hostes quidem sepultu levero, me quoque culis, cum lacrimis dolorem meum imp scelus, sed trucidari iube, dum interfectos nullum ob nt.' quia utilitati legionum consulebamus, hi sepelia 23. Ince(nydebat haec fletu et pectus atque os manibus verberans. mox disiectis quorum per umeros sustine-

batur, praeceps et singulorum pedibus advolutus tantum consternationis invidiaeque concivit, ut. pars mili-

tum gladiatores, qui e servitio Blaesi erant, pars ceteram

eiusdem familiam vincirent, alii ad quaerendum

corpus

2 effunderentur.ac ni propere neque corpus ullum reperiri

et servos adhibitis cruciatibus abnuere caedem neque illi fuisse umquam fratrem pernotuisset, haud multum s5 2b erito epar aberant. tribunos tamen ac praefectum extrus t r ere, sarcinae fugientium diireptae; et ontario

Lucilius

interficitur,

cui

militaribus:

facetiis

T terre mil ida alteram' indiderant quia f/rya cta vite

4

T r g o n itis alteram clara voce ac rursus aliam pos . Ceteros latebrae texere, uno retento Clemente .

8 milimili , rendis Iulio," qui perfe atis habebatur ido. neus ob promptum ingen tum mand

octava et quinta decima

13 ablegeris (cf

. prae LE 22 vincerent uf 7,*$8, RE

14

^0

ndi

i

1

Lipe.: i i || 17 incedebat r

A B EXCESSV D I V I AVGVSTI 121- 26

24. Haec audita quamquam abstrusum et tristissima 1 a.p.Chr.i«

quaeque maxime occultantem Tiberium perpulere, ut

Drusum filium cum primoribus civitatis duabusque prae-

toriis cohortibus mitteret, nullis satis certis mandatis.

s ex re consulturum. et cohortes delecto milite supra solitum firmatae. additur magnae pars praetoriani equitis 2 et robora Germanorum, qui tum custodes imperatori aderant; simul praetorii praefectus Aelius Seianus, col.

lega Straboni patri suo datus, magna apud Tiberium

i0 auctoritate,

rector iuveni

et ceteris periculorum prae-

miorumque ostentator. Druso propinquanti quasi per 3 obviae fuere legiones, non laetae, u t adsolet,

neque insignibus

quamquam

fulgentes,

maestitiam

sed inluvie

imitarentur,

15 piores. 25.Postquam vallum introi(i?t, firmant,

globos armatorum

deformi

e t vultu,

contumaciae pro-

portas stationibus

-—

officium

certis castrorum locis oppe-

riri iubent; ceteri tribunal ingenti agmine circumveniunt. stabat Drusus silentium manu poscens. illi quotiens 2 20 oculos

ad multitudinem

rettulerant,

vocibus truculentis

strepere, rursum viso Caesare trepidare; murmur incer-

[41

[-]

t u m , atrox clamor

e t repente

quies; diversis

animorum

motibus pavebant terrebantque. tandem interrupto tu- 3 multu litteras patris recitat, in quis perscriptum erat praecipuam ipsi fortissimarum legionum curam, quibus-

cum plurima bella toleravisset; ubi primum a luctu requiesset animus, acturum apud patres de postulatis eorum;

misisse interim

filium,

ut sine cunctatione

con-

cederet quae statim tribui possent; cetera senatui ser. :0 vanda. qucm neque gratiae neque severitatis expertem

haberi par csset.

26. Responsum est a contione mandata Clementi cen- 1

turioni quae perferret. is orditur de missione a sedecim annis, de praemiis finitae militiae,

ut denarius diurnum

35 stipendium foret, ne veterani sub vexillo haberentur. ad ea Drusus cum arbitrium senatus et patris obtenderet, 7 tum) dum || 16 introit,

em. Lips., cf. 1,34.2 |! 20 sed tulerant

(c]. praef. p. X) || 32 contentione, ítem [also 1, 29,1

15

tum

is mili t, neque augend e s is n e v T U O r. ue nulla: boribi us, deniq lamore turbatu

c

a. p.Chr.14 3

| la dlevandis cune rbera e t necom ve e ul rc he t a t ta orian ine Augusti desid

j li

i -D utum: easdem artes Drusum retbene facit legionum frustrer! solitum: ea^ familiarum venturos i

ilitis commoda

: 3

novum id plane qued imperstr A

1

j|

eb d consulendum, ;

an praemia indican t pros Miotiens supplicia au . esse: nas sine arbitro ini oorian praét quis t u al, tribun runt dese sub do treno ris occurreret, manus rum militum amicorumve Caesa orum, e et. initium intentantes, causam discordia

10

arm

e alios aetate maxime infensi Cn.Lentulo, quod is, ant r et illa militiae [57]

atu et gloria belli, firmare Drusum credeb

redientem

flagitia primus aspernari. nec multo post dig

repeeum (a) Caesare ac provisu periculi hiberna castra tentem circumsistunt rogitantes quo pergeret, ad impera-

torem anadpatres,ut illic quoque commodislegionum adversaretur; simul ingruunt. ssxa iaciunt. iamque lapidis ?0

icta cruentus et, exitii certus adcursu multitudinis quae cum Druso advenerat protectus est. 28. Noctem minacem ct in scelus erupturam fors leni-

vit. nam luna claro repente caelo visa languescere. id

Ld

miles rationis ignarus omen pracsentium accepit, suis laboribus defectionem sideris ndsimulans. prospereque

cessura quae pergerent. si fulgor et claritudo deac red. deretur gitur aeris Bono, tubarum cornuumque consento Ptmpere:prout splendidior obscuriorvc., laetari aut tumque conditam. m

offecere visu i credi. s mobi ertae ris, u tnube sunt. les ad supersti-

tionem pereulsae semel mentes, sibi aetem um laborem

pocr)tendi, sua facinora aversari dco s lamentantur.

uten-

Los 1 5i pos pos t venissetadd,: Ri A9t.. ha haud necessario ; || 6 ad Ps.: nisi &d se

isi fil. fam, | 12 Occurrerat Mur, ! 17eum (e

d. Maia 3,1950, 261(cu ipe.:

clamore »

Jon:

m vulgo)|; 21 exitu | »

repente plena pena (claro nn OreSalineri; elariore plene al.al.) i| s;Weiss. coll -(so. chro de rep.I 15; .

lá

.

:

25 &uj8 Frei.

$ 7 qua Nipp. | a3 potandi | aduersari em. Ret 2t. del.

t

)

A B EXCESSV DIVI

AVGVBTI 1 26-30

dum inclinatione ea Caesar et quae casus obtulerat in sp.Chr.14 sapientiam vertenda ratus circumiri tentoria iubet; accitur centurio Clemens et si (qui) alii bonis artibus grati i n vulgus. hi vigiliis stationibus custodiis portarum se in- 4 6 serunt;

spem offerunt,

lium imperatoris

metum

intendunt:

' q u o usque fi.

obsidebimus? quis certaminum finis?

Percennione et Vibuleno sacramentum dicturi sumus? Percennius et Vibulenus stipendia militibus, agros emeritis largientur* denique pro Neronibus et Drusis im10 perium populi Romani capessent? quin potius, u t novis- 5

simi i n culpam, i t a primi ad paenitentiam sumus? tarda sunt quae in commune expostulantur:

privatam

gratiam

statim mereare, statim recipias.' commotis per haec men- 6 tibus e t inter se suspectis tironem a veterano, legionem

15 & legione dissociant. tum redire paulatim amor obsequii: omittunt portas, signa unum in locum principio seditionis congregata suas in sedes referunt. 20. Drusus orto die et vocata contione, quamquam 1

rudis dicendi, nobilitate ingenita incusat priora, probat 30 praesentia;

negat se terrore et minis vinci:

flexos ad

modestiam si videat, si supplices audiat, scripturum patri u t placatus legionum preces exciperet. orantibus 2 rursum idem Blacsus et L. Aponius, eques Romanus e cohorte Drusi, Iustusque Catonius, primi ordinis cen»5 turio,

ad Tiberium

mittuntur.

certatum

3

inde sententiis,

cum alii opperiendos legatos atque interim comitate permulcendum

militem

censerent,

alii

fortioribus

reme-

diis agendum: nihil in vulgo modicum; terrere, ni paveant; ubi pertimuerint, impune contemni: dum auper30 stitio urgeat, adiciendos ex duce metus sublatis seditionis &uctoribus. promptum ad asperiora ingenium Druso 4 erat: vocatos Vibulenum et, Percennium interfici iubet. tradunt plerique intra tabernaculum ducis obrutos, alii corpora extra vallum abiecta ostentui.

s$ 30. Tum ut quisque praecipuus turbator conquisiti, 1 c t pars extra castra palantes a centurionibus aut prae-

3 8i (qui) alii Lips. || 4 h i Weikert: in ( i i Lips.) || 1t averterano || 18 contentione, ut 1, 26, 1 || 33 Aponius: r superecr. m. post., u t esset Apronius

17

P. CORNELIT

TACITI

sdam ips! manio u q , si e ca s u tib ili curas m cohortiu m m üuxera t militum e. i er id a.pOnri4 Coriaru i ad tr ei ; s, um fid uevi i imuis adeoquee 8S tin n co s u b ri b ! im ps hiem r se, v i x tu ta ri e^ , nou gregari into oria P non egredi tont turbine atque unda p p e qua 3 signa possent,

liud c tustra rabat et formido caelestis Irae, nepes t tates: non nilu impios hebescere sidera, ruere8item ca st ra inlinquerent , quam malorum levamentum

fausta temerataque et solut

is i piaculo suis quisque libern

quinta decuma legio 0 in de a, tav oc um im pr . tur ren 4 redde erii epistulas clamitarediere; nonanus opperiendas Tib sione imminentem verat, mox desolatus aliorum disces pe cta to et Drusus non exs B necessitatem sponte praevenit. su, quia praesentia satis consederant.

legatorum regres in urbem rediit. icae legio| 21.Isdem ferme diebus isdem causis German nes turbatae, quanto plures, tanto violentius,

et mag na

gpe fore ut Germanicus Caesar imperium alterius pati nequiret daretque se legionibus v i sua cuncta tracturis. 2 duo apud ripam Rheni exercitus erant: cui nomen supe-

riori, ub C. Silio legato, inferiorem A. Caecina curabat.

: regimen summae rei penes Germanicum, agendo Gal. censui tum intentum. scd quibua Silius modcM

itionis alienae fortanam sed miles in rabiem exercitus

infe iris tur , erions speculabenuk prolapsus

quintanisque peii l prima quoque ac vicesima legionibus; nam isdem aestivis in finibus Ubiorum habeb abe a n t u r per di initio et tractis

4 otium nut levia munia. isit

gitur

: nacula multitudomper

audito fine Augusti ver.

acto. i n urbe dilectu,

sueta, laborum

lasciviae

animos: venisse tempus quo implere. ceterorum rudes nem, iuvenes largiora :

Sterani maturam miwsio-

stipendia, euncti modum mise-

3 hiems vulgo | 1 con

ari, eorr. Lench.

pro 'u iure traditum greg . r ||e13 gra| Lenchperveni . Gen,

d considerant, ecript. haud feliciter def. [. d.

turus 1 21 filio (ef, pra (

1s

n1) 7 19 tracturis Frei. : itae. ns

el)lere 4cid. prob. Fuchs

AB EXCESSV D I V I AVGVBETI130—33

riarum

exposcerent saevitinamque centurionum ulcisce- ap.Chr.i4

rentur.

n o n u n u s haec,

ut

Pannonicas

inter

legiones

Perconnius, nec apud trepidas militumt aures, alios validiores

exercitus. respicientium,

sed. multa

5

seditionis

oru vocesque: sua i n manu sitam rem Romanam, auis. victoriis augeri rem publicam, in suum cognomentum adscisci imperatores. 32. Nec legatus obviam ibat: quippe plurium vccordia constantiam exemerat, repente ]lymphati destrictis gla.

diis in centuriones invadunt: ea vetustissima militaribus odiis materies et saeviendi principium. prostratos ver-

beribus muleant, sexageni singulos. u t numerum centurionum adaequarent; t u m convulsos laniatosque et partim exanimos ante vallum aut in amnem Rhenum proiciunt. Septimius cum perfugisset ad tribunal pedi. 2 busque Caecinae advolverctur, co usque flaritatus est.

donec ad exitium dederetur. Cassius Chaerea, mox cacde C. Caesaris memoriam apud posteros adeptus. tum adu$t

lescens c t animi ferox. inter obstantes et armatos ferro viam patefecit. non tribunus ultra, non castrorum prae- 3

fectus ius obtinuit:

vigilias stationes. ct si qua alia prac-

sens usus indixerat, ipsi

partiebantur.

id

militares

animos altius coniectantibus praccipüum indicium magni atque implacabilis motus, quod neque disiecti nec e5

sed pariter ardescerent, pariter paucorum instinctu, silerent, tanta acqualitate et constantia. ut regi crederes.

33. Interea Germanico per Gallias, u t diximus. census accipienti excessisse Augustum adfertur. neptem eius pluresque ex ea liberos i n matrimonio Agrippinam

30

habebat, ipse Druso fratre Tiberii genitus, Augustae LE

nepos, sed anxius occultis in se patrui aviaeque odiis. causae acriores quia iniquae. quippe Drusi 3 quorum

magna apud populum Romanum memoria, credebatur. que. si rerum poti(t»us foret, libertatem redditurus;

3

unde in Germanicum favor ct spes cadem. nam iuveni

civile ingenium, mira comitas et diversa a Tiberii ser8 vaccordia (item 3, 50, 3) I| 24 nec Grot.: nil, retin. Lench.. at ef. Brink Weise.)

l . c . À 45 || 34 potius

" 36 adt iberii

d erpuncto (ab Tib.

19

P. CORNELII TACITI & p.Chr.14 3

bres. mnes

muliebantt,m i accede i s et obscuris. antibu B iovercalibus Liviae in Agrippinam

motior, nisi stimulis, atque ipsa Agrippina paulo com m aniquod castitate et. mariti amore quamvis indomitu vertebat. i 72 Sed Germanicus quanto summac spei propior,

tanto impensius pro Tiberio niti; seque ii

et Belgarum civitates in verba eius adigit. dehinc audito legionum tumultu

raptim

profectus obvias extra castra

habuit, deiectis in terram oculis velut paenitentia. post- 10 quam vallum iniit, dissoni questus audiri coepere; et quidam prensa manu eius per speciem exosculandi inseruerunt digitos, u t vacua dentibus ora contingeret; alii

curvata senio membra ostendebant. adsistentem contionem, quia permixta videbatur, discedere in manipulos iubet: sic melius audituros responsum; vexilla prae-

ferri, ut id saltem discerneret. cohortes: tarde obtemperavere. tunc a veneratione Augusti orsus flexit ad

victorias triumphosque Tiberii, praecipuis laud ibus celebrans quae apud Germanias illis cum legionibus pulc herrima fecisset. Italiae inde consen sum,

Galliarum fidem extollit; nil usquam turbidum aut discors. silentio

haec vel murmure modico audita sun

t. 35. Ut. seditionem attigit, ubi mo de sti a militaris, ubi veteris discip ae de

eieatrices eu

cus, quonam tribunos. quo centu.

TOogitans, nudant universi Corpora,

Li-d

mox indiseretis venir rerber notas exprobrant; . » 3 VOcibus pretia um Vacationum, angustias

t h . I (cf. Praef. € exit . i[aH90Pauli a nT34 laboribug (obirent) E X) || 20 uniuerag, em.

7^.,d zeugma( is figura

15

A B EXCESSV DIVI

AVGVSTI 133—237

tam exercitae militiae neque inopem requiem orabant. e.p.Chr.i4 fuero ctiam qui legatam a divo Augusto pecuniam re- 3 poscerent, faustis in Germanicum ominibus; ct si vellet

imperium,

promptos

ostentavere.

t u m vero, quasi scelere 4

5 contaminaretur, praeceps tribunali desiluit. opposuerunt abeun ti arma, minitantes,

ni regrederctur. at ille mori-

turum potius quam fidem exuerct clamitans ferrum a latere diripuit elatumque deferebat in pectus, n i proximi prensam dextram vi attinuissent. extrema et conglobata 5

i? inter se pars contionis ac, v i x credibile dictu, quidam singuli propius incedentes feriret hortabantur; et miles

nomine Calusidius strictum obtulit gladium, addito acu. tiorem esse. saevum id malique moris etiam furentibus visum, ac spatium fuit, quo Caesar ab amicis i n tabcr.

-

1$ naculum raperetur. 36. Consultatum

i b i de remedio. etenim nuntiabatur

*

imbutasque praeda manus i n direptionem Galliarum erupturas. augebat metum gnarus Romanae seditionis et, si omitteretur ripa, invasurus hostis. at si auxilia e t socii adversum abscedentis legiones armarentur,

civile

t$

parari legatos, qui superiorem exercitum ad causam eandem traherent; destinatum excidio Ubiorum oppidum,

bellum suscipi. periculosa severitas, flagitiosa

largitio: scu nihil militi

sive omnia concedezre»ntur, in

*» ancipiti res publica. igitur volutatis inter se rationibus 3 placitum missionem

ut epistulae nomine principis dari

vicena stipendia

scriberentur:

meritis,

exauctorari

qui sena dena fecissent ac retineri sub vexillo ceterorum

immunes nisi propulsandi hostis, legata quae:petiverant 30 exsolvi duplicarique. 37. Sensit miles i n tempus conficta

statimque

flagita-

vit. missio per tribunos maturatur, largitio differebatur i n hiberna euiusque. non abscessere quintani

unetvice-

Bimanique, donec isdem in aestivis contracta ex viatico $5 amicorum

ipsiusque

Caesaris pecunia persolveretur.

4 promptos Ahen.: promptas (promptas (res) Walther coll. 12, 12, 3) || & deripuit Ber. | 348ive Jac. Gron.: sibi (ef. praef. p. 1X) | concedentur, em. Rhen. (c[. 3. 3. 1. 4. 69, 3) | 34 quintaniunt c t uicessimanique 5

DTTacits

1 cd. Koesterinsnn (1333)

91

1

p, CORNELII TACITI

"mam ac vicesimam le

;ones Caecii na lege

gi

inn civ eri-

veherentur. WIR agmine, sns ee s gi ofectule esnpr oncu . m in a a gn um si in i perator? rapt periorem 8 ex eg au e 3 Germanicus su i

reduxit,

t sextam

gi

mam e dam et tertiam decu

SAIcunctas ecstum. ento wiiQuid lum dubitaverent;

quamvis ! pecunia e t missio

Chaucis

£

u

m praesidium coeptavere seditione

, e t praesonti um on gi le um di or sc agitantcs vexillarii di io paulum repressi gunt. lusseim

d.

lic duorum militum supp fectus, bono magis ex ae pr m ru ro st ca , us ni motu rat jd M'. En . deinde intumescente re ju so es nc co am qu o empl praestquam intutae latebrae, d profugus repertusque, po non praefectuia ab iis, sc : tur tua mu cia da au ab sidium ium imperatorem violari. Germanicum ducem, sed Tiber t, raptum vexillum ad aimul exterritis qui obstiteran desertore

decessisset, pro ripam vertit, et si quis agmine idos et nihil ausos. fore clamitans reduxit in hiberna turb sum iam apud a r a m 30. Interea legati ab eenatu regres

reum subdere, Munatium Plancum consulatu

[3]

r missi sub vexillo atque vicesima, veteranique nupe ordes int rat metus: hiemabant. pavidos et conscientia vec venisse patrum iussu qui inrita facerent quae per acditionem expresserant. utque mos vulgo quamvis falsis :

Az

[E-]

s, prima Ubiorum Germanicum adeunt. duae ibi legione

functum ,

principem legationis, auctorem senatus consulti incusant; et nocte concubia vexillum in domo Germanici situm flagitare occipiunt, concursuque ad ianuam facto moliuntur fores, extractum cubili Caesarem tradere vexil- 3o

lum intento mortis metu subigunt. mox vagi per vias obvios habuere legatos audita consternatione ad Germanicum tendentes. ingerunt contumelias, cacdem parant. T laneo maxime, quem dignitas fuga impediverat; neque ud periclitanti subsidium quam castra primae legionis. " Á signa et aquilam amplexus religione sese tutab aT, " ni aquilifer Calpurnius vim extremam arcuissct M'. Ennius Nipp. pae13emor it: menaius| 11obsiLterentieivateordent. a 22

!

A B EXCES88V DIVI

AVGVSTI 137—41i

rorum etiam inter bostes,legatus populi Romani Romanis a. p.Chr. i n castris

sanguine

suo altaria

deum commaculavissct.

luce demum, postquam dux et,miles ct facta noscebantur,

ingressus castra Germanicus perduci ad se Plancum imperat recepitque i n tribunal. tum fatalem increpans rabiem, neque militum, sed deum ir& resurgere, cur vcnerint gravem

legati

aperit;

ius legationis atque ipsius Planci

e t immeritum

casum, simul

quantum

dedecoris

adierit legio, facunde miseratur, attonitaque magis quam 10

quieta

contione

legatos

praesidio

auxiliarium

cquitum

dimittit. 40. Eo i n metu arguere Germanicum omnes, quod non ad superiorem exercitum pergeret, ubi obsequia et conet mollibus

eur filium

consultis peccatum.

parvulum,

vel si vilis ipsi salus,

13

tra rebellis auxilium: satis superque missione et pecunia cur gravidam coniugem inter fu-

rentes et, omnis humani iuris violatores haberet! illos saltem &vo et rei publicae redderet. diu cunctatus asper. D:

nantem uxorem, cum 8e divo Augusto ortam ncque degenerem a d pericula

testarctur, postremo uterum

eius ct

communem filium multo cum fletu complexus. ut abiret perpulit. Incedcbat muliebre et miserabile agmen, profuga ducis uxor, parvulum sinu filium gerens, lamentantes circum amicorum coniuges, quac simul trahebantur; nec minus tristes qui mancbant. 41. Non florentis Caesaris neque suis i n castris. sct velut in urbe victa facies; gemitusque ac planctus ctiam m i l i t u m aures oraque advertere. prozrediuntur contu-

berniis: quis ille flebilis sonus? quod tam triste? feminas inlustre s, non centurionem

a d tutelam . n o n militem,

nihil imperatoriae uxoris aut comitatus soliti: pergere nd "Treviros et externae fidci. pudor inde ct. miseratio et patris Agrippae, August(i» avi memoria; socer. Drusus, 12 motu Lips., t . Landgraf, Bayr. Dl. |. d. Gymn. 1323. 2 7 ! 17 humani (ac divini) iuris W. Ier. !! 18 aspernante uxore Lips. i 30 quod, lect. suo iure fulatue est Loe., c[. Synt. 1190 (quid Heine.) |! 33 externam fidem Nipp.: [ct] Halm | 34 nugustavi 5*

23

t3

25

14

p. CORNELII TACITI

infans ium in a; ium icitia; raeclara pudiciti i ipsa insigni ctus, edu legionum ubernio fen itus, bul'Pnt in Angen a p acastris o Ca ligu lam app ollabant, qui"a i voca i concilian Nlerurquilitar o ad da vulgi studia co tegmine pe

&.p.Chr.1t

bum inducbatur. sed nihil aeque llexit quam i n v i d i a in. 5

Treviros: orant obsistunt, rediret. maneret, pars Agri

pinae occursantes, plurimi

ad Germanicum

C EEFCSI,

isque ut erat recens dolore ct ira, apud. circumfusos

eoe ion mihi uxor aut filius patre et re publica cario- io res sunt, sed illum quidem sua maiestas, imperium Ro.

manum cetori exercitus defendent: coniugem et liberos mcos, quos pro gloria vestra libens ad exitium oflerrem,

nunc procul a furentibus summoveo, ut, quidquid istud sceleris imminet, meo tantum sanguine pietur, neve oc- is cisus Augusti pronepos, interfecta

Tiberii

nurus nocen-

tiores vos 1aciet. quid enim per hos dies inausum intemeratumve vobis? quod nomen huic coetui dabo? militesue appellem, qui filium imperatoris vestri vallo el armis circumsedistis? an cives, quibus tam proiccta 20 Senalus auctoritas? hostium. quoque ius ct saera lega. tionis el fas gentium rupistis. divus [uli us seditionem exercitus verbo uno compescuit, Qu irites vocando qui Sveramentum eius detrectabant; divus Augustus. vu ltu et aspectu Ac tia cas legion es e x t e r r u i t : no s, u t non duin 25 coslem, ita ex illis ortos. si Hispaniae Syriaeve. miles et Pernretur, tamen

am c t ind ign um er at. pr im an e giones, signis ai "'iberio ac ce pti s, t u fot Jprocliorum SOclaà, t o t pra em iis au cta

eureciam duci vestro gratiam refertis ! hunc ego nu nt iun i pa tri laeta omnta aliis e provin J9 ciis au die

nt i, feram? l'irones, Jpsius ve ter an os no n missione, non. pe "

i sis D . tiatos. hic ta nt um inter fici centuriones, cic ; P enia n

«ludi lezatos: infecta sanguine castra amine a

Cn enim m int er infensos trah ere,

OMM 35 primo contionis (lic ferru m illud, quod

8 absistunt fcf . prae *grrg inm] aic FA L PLA 24

"

T

!? faci, n(n)t Rif, l| 29 aucta .-.

4B EXCESBV DIVI AVGVBTI 141-44

pectori moo infigere parabam, detraxistis, o improvidi

amici? melius et amantius ille qui gladium otferebat. cecidissem certe nondum tot flagitiorum exercitui meo

&.p.Chr.14

conscius; legissetis ducem, qui meam quidem mortem

impunitom sineret, Vari tamen et, trium legionum ul-

cisceretur. neque enim di sinant u t Belgarum quam- €

quam offerentium decus istud et claritudo sit, subvenisse

Romano nomini, compresasisse Germaniae populos. tua, dive Auguste, caelo recepta mens, tua, pater Druse, 10 imago, tui memoria isdem istis cum militibus, quos iam pudor

c t gloria

civile

in exitium hostibus vertant. vos quoque, quorum

alia nunc

intrat,

ora, alia pectora

obsequium imperatori, ditis,

eluant hanc maculam irasque

discedite

contueor,

si legatos senatui,

si mihi coniugem et, filium red.

a contactu

ac dividite

turbidos:

id stabile

ad paenitentiam, id fidei vinculum erit.' 44. Supplices ad haec et vera exprobrari fatentes orabant, puniret noxios, ignoeceret lapsis et, duceret in hostem. revocaretur coniunx, rediret legionum alumnus neve obses Gallis traderetur. reditum Agrippinae ex. eusavit ob imminentem partum et hiemem; venturum filium: cetera ipsi exsequerentur. discurrunt mutati et seditiosissimum quemque vinctos trahunt ad legatum legionis primae C. Caetronium, qui Judicium et poenas 23 de singulis in hunc modum exercuit. stabant pro contione legiones destrictis gladiis; reus in suggestu per si nocentem adclamaverant, ostendebatur: tribunum ct gaudebat cacdibus miles, praeceps datus trucidabatur.

tamquam

do nullo ipsius iussu penes eosdem sacvitia facti et invidia erat. secuti exemplum veterani haud multo post in Raetiam mittuntur, specie defendendae provinciae ob imminentis

Suebos, ceterum ut avellerentur castris tru.

cibus adhue non minus asperitate remedii quam sceleris memoria. centurionatum inde egit, citatus ab imperatore nomen ordinem patriam, numerum stipendiorum, quae

11 fluant || 12 vosque quorum Nipp. prob.Fuch« coll. 16, 21, 9. incerlum

an recle || 20 opses

36

[5]

30

semet absolveret; nec Caesar arcebat, quan-

p. CORNELII TACITI

ria

t t, don& milita eran t cui; eran o t, o i ss ci fe s ii lii proe : industriam inn io s pChr.14 g le si x. i, un ; ubi & strenue si P ib i i ebatur militio. '

dp

, ssi e) i e

golv

i

atem «x mas ol

etera nomen ud lapidem (loco V optaveranb, i nem co primài sedii ttio

| m. nam ntiu traibus Ipa o us horum man j ue facin nilitonum exterriti nec paonitenti& 10

po. qu E i tur Caesar arma classem i * o pon nec um; igi t. an eb conversi ires retin o parat, ai imperium detrectetur, ttere Rhen socios demi

o...

bello certaturus.

.

:

itu s in cognito qui fuisseQ» ex 46. At Romae, nondum icarum motu audito, trepl- 15

Illyrico et legionum German

, dum patres et plebem,

da civitas incusare Tiberium quod

LI-

dissie ficta ludificetur, invalida et inermia, cunctation m no nmiles neque duorum adulescentiu

deat interim queat. ire ipsum et dum adulta auctoritate comprimi uisse cessuriB, 20 opponere maiestatem imperatoriam deb que severitatis ubi principem longa experientia eundem m fessa et munificentiae summum vidissent. an Augustu

aetate totiens in Germanias commeare potuisse: Tibe

rium vigentem annis sedere in senatu, vetba patrum cavillantem! satis prospectum urbanae servituti: milita- 25 ribus animis adhibenda fomenta, u t ferre pacem velint. 41. Immotum adversus eos sermones fixumque Tiberio fuit non omittere caput rerum neque se remque pu-

blicam in casum dare. multa quippe et diversa angebont:

validior per Germaniam exercitus, propior apud Pan- so noniom; ille Galliarum opibus subnixus, hic Italiae immena: quos igitur anteferret? ac ne postpositi contu-

per filios pariter adiri maiestate adules- 35 simul resistente s epatrem d centibus excusatum reicere, ad quacdam

ua

ineonderentur."

1 dona laria) j V'izl.: donaria (eimile vitium 6, 48, ] ludibria et pericu-

3 ordinem Ki»ss.: ordines || 14 fuisse lj 27 adversos, corr. e

. p. f2. post. (cf. derentur, I. preel. D

i. i! 9 i I, 29 incassum [; 11 eubnizius

|| 33 inten-

AB EXCES8V DIVI AVGVBTI 144-49

tisquo Germanico aut Druso posse & se mitigari vel ap.Curi4

Infringi: quod aliud subsidium, si imperatorem aprevis-

sent1 ceterum ut iam iamque iturus legit comites, con- 3 quisivit impedimenta, adornavit naves: mox hiemem aut

s negotia

varie causatus

diutissime

primo

prudentes,

dein vulgum,

provincias fefellit.

48. Át Germanicus, quamquam contracto exercitu et 1 parata in defectores ultione, dandum adhuc spatium ratus, si recenti exemplo sibi ipsi consulerent, praeaiti0 tit litteras ad Caecinam, venire se valida manu ac, ni

supplicium i n malos praesumant, usurum promisca caede. eas Caecina aquiliferis signiferisque et quod maxime 2? castrorum sincerum erat occulte recitat, utque cunctos

infamiae, se ipsos morti eximant hortatur. nam in pace 15 causas et merita

spectari; u b i bellum

ingruat,

innocen-

tes &c noxios iuxta cadere. illi temptatis quos idoneos 3 rebantur, postquam maiorem legionum partem in officio vident, de sententia legati statuunt tempus, quo foedissimum quemque et seditioni promptum ferro invadant. eo tunc signo inter se dato inrumpunt contubernia, truci-

dant ignaros,nullo nisi consciis noscente quod caedisinitiu m , quis finis. 49. Diversa omnium, quae umquam accidere, civilium 1 armorum facies. non proclio, non adversis e castris, sed s isdem e cubilibus, quos simul vescentis dies, simul quie-

tos nox habuerat, discedunt in partes, ingerunt tele. clamor vulnera sanguis palam, causa in occulto; cetera fors regit. et quidam bonorum caesi, postquam, intellecto in quos saeviretur, pessimi quoque arma rapuerant.

so neque legatus aut tribunus moderator adfuit: permissa 3 vulgo licentia atque ultio ct satietas. mox ingressus castra Germanicus, non medicinam illud p'urimis cum lacrimis,

sed cladem appellans, cremari corpora iubet.

Truces etiam tum animos cupido involat eundi in 3

s» hostem, piaculum furoris; nec aliter posse placari commanes, quam 8i pectoribus impiis

honesta

27 cetera] cuncta Andr. prob. Fuchs coll. Sall. Iug.

51, 1 fors

militonum

omnis regero || 20 sorviretur

P. CORNELII TACITI

r ardorem militum Caesar ap.Gui, 4 vulnera. accepissent.sequitu ittit duodecim milia e legionib us, i

^

ue

ponte trami

Viginti socias cohortis, octo equitum alae, quarum 0 itione intemerata modestia fuit.

en ditte

nte

procul Germani agitabant, dum iusti-

tio ob amissum Augustum, post discordiis attinomur. a t Romanus agmine propero silvam Caesiam limitemque a Tiberio coeptum scindit, castra i n limite locat, frontem

? ac tergum vallo, latera concaedibus munitus. inde saltus obscuros peimeat consultatque, ex duobus

itineribus

10

breve et solitum &equatur an impeditius et intemptatum 3 eoque hostibus incautum. delecta longiore via cetera adcelerantur: etenim attulerant exploratores festam eom

Germanis noctem ac sollemnibus epulis ludicram. Cae. cina cum expeditis cohortibus praeire et obstantia sil-

varum amoliri iubetur;

legiones modico intervallo

sc.

quuntur. iuvit nox sideribus inlustris, ventumque ad

vicos Marsorum et circumdatae stationes stratis otiam tum per cubilia propterque mensas, nullo metu, non antepositis vigiliis: adeo cuncta incuria disiecta era(n»t

neque belli timor, ac ne pax quidem nii

lut a int er temulentos.

20

languida et 5o-

91. Caesar avidas legiones, quo lat ior populatio foret. quattuor in

Li-]

cuneos dispertit; quinquagin ta milium spaum ferro flammisque Pe rvastat. non sexus, non aetas miserationem attulit; pr ofana simu] ct sacra et . celeber. Qui semisomnos,

i t e caedes Bructeros Tubantes Usi petes, saltusque, ] X r quos exercitui l'Cgressue, Msedere . quod gnarum du ss uci, ince . itque iti. ; mox prima ]epi o. o t mediis impe ite cesimani, dextrum disce quintani clau. rmàvit, post, cete 3 s e dh ri Sociorum.

Cr udir[-d.it.23,1675,23,05. T^Pfane alii, cl, Mülleno (Paratus) Mv 28

». qq oj. 11291: tifanae 31guargm aispr oelio

fy

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI 149—353

moti, dein latera et, frontem modico adsultantee, tota vi

novissimos incurrere. turbabanturque densis Germa. norum catervis leves cohortes, cum Cacsar advectus ad

&.p.Chr. 14

vicesimanos voce magna hoc illud tempus oblitterandae s seditionis clamitabat: pergerent, properarent culpam in decus vertere. exarsere animis unoque impetu perrup-

tum hostem redigunt in aperta caeduntque. simul primi agminis

copiae cvasere silvas castraque communivere.

quietum inde iter, fidensque recentibus ac priorum ob10 litus miles i n hibernis locatur. 52. Nuntiata ca Tiberium laetitia curaque edfecerc: gaudcbat oppressam seditionem, sed quod largiendis peeuniis et. missione festin&ta favorem militum

quacsivis-

set, bellica quoque Germanici gloria angebatur. rettulit i5 tamen ad senatum de rebus gestis multaque de virtutc cius memoravit, magis in speciem verbis adornata quam u t ponitus sentire crederetur. paucioribus Drusum cet

finem Illyrici

motus laudavit, sed intentior et fida ora-

tione. cunctaque quae Germanicus indulserat servavit :9 etiam apud Pannonicos exercitus.

53. Eodem anno Iulia supremum diem obiit. ob impudicitiam olim & patre Augvsto Pandatcria insula, mox oppido Reginorum, qui Siculum fretum accolunt, clausa. tima Tiberio causa cur Rhodum abscederet. imperium adeptus extorrem, infamem et post interfectum Postumum Agrippam omnis spei cgenam inopia ac tabe longa exilii ratus. peremit, obscuram fore necem longinquitate *)? par causa saevitiae in Sempronium Graechum, qui fa. milia nobili, sollers ingenio c t prave facundus, eandem

Iuliam

i n matrimonio

is libidini

Marci Agrippae temcraverat. nec

finis: traditam Tiberio pervicax adulter con.

tumaci a et odiis in maritum accendebat: litteraeque, 35 quas Iulia patri Augusto cum inscctatione Tiberii scrip-

sit, & Graccho compositae credebantur. igitur amotus 10 inspectum,

corr. ead. i a n . in inspectera !| 28 u t imperarem

(Jalso signo abbrevialionta explicato)

29

[2

fuerat in matrimonio Tiberii florentibus Gaio et Lucio ?» Caesaribus spreveratque u t imparem; nec alia tam in-

P. CORNELII TACITI inam, Africi maris insulam, quattuordecim annis

b exilium toleravit tuno milites ad caedem missi invenere in prominenti litoris, nihil laetum opperientem. quorum adventu breve tempus petivit, u t suprema mandata uxori Alliariae per litteras daret, cervicemque porcussoribus

obtulit, constantia mortis haud indignus Sempronio no6 mine: vita degeneraverat. quidum non Roma eos milites, sed ab L. Asprenate pro consule Africae missos tradi. dere auctore Tiberio, qui fümam caedis posse in Aspre10 natem verti frvatra speraverat. 1 54. Idem annus novas caerimonias accepit addito sodalium Augustalium sacerdotio, u t quondam T . Tatius retinendis Sabinorum sacris sodales Titios instituorat.

sorte ducti e primoribus civitatis unus et viginti; Tibe-

rivs Drususque et Claudius et Germanicus adiciuntur. 2?ludos Augustales tunc primum coeptos turbavit dis-

1$

cordia ex certamine histrionum. indulserat ei ludicro Augustus, dum Maecenati obtemperat effuso i n amorem Bathylli; neque ipse abhorrebat talibus studiis, e t civile rebatur misceri voluptatibus vulgi. alia Tibe rio morum 20

via; sed populum per tot, annos molliter habitum non.

[£-]

dum audebat ad duriora vertere. '»O r15 1 55. DRUSO CaEsan g C. No nB ax o consulibus dec ernitur Ge

rmanico triumphus manente be llo; quod quamenti iem Summa ope parabat, ini tio veris et 25 pe died. M Mos M A praecepit. nam spes inces ü in Arminium ac Segpceste m, in. :urbator QuInque Perfidi a in nos aut fide. Ar m iniua alios t . niae, Segestes parari re be llio ne m SA Cpe » SUpremo convivio , nogt quod in arm a itu m Uo er im in a ct inno xios dis. 9 et v i Árminj cc ci di t; Sepestes,

a

tractus, di sc o ti m odiis, quod Arminius filiam LE

.

2I

N

r8

13 Titios Ven. tatio y " 31 a r » 108 srmcnii, men 2, $8. 9.U&rmen iusg, y nomen eem Ene tra 1, 16, traEbo ditum esi 1

35

AB EXCE88V DIVI AVGVSTI 153—57

eius alii pactam rapuerat: gener invisus inimici soceri, quaeque apud concordes vincula caritatis,

irarum apud infensos erant.

66. Igitur

&.p.Ch .18

incitamenta

Germanicus quattuor legiones, quinque

5 &uxilierium milia et tumultuarias catervas Germanorum cis Rhenum colentium Caecinae tradit;

totidem le-

giones, duplicem sociorum numerum ipse ducit, positoque castello super vestigia paterni praesidii in monte Tauno expeditum exercitum in Chattos rapit, L. Apro-

1» nio ad munitiones viarum et fluminum relicto. nam (rarum illi caelo) siccitate et amnibus modicis inoffensum iter properaverat, imbresque et fluminum auctus regre-

dienti venit,

metuebatur. sed Chattis adeo improvisus ad. ut, quod imbecillum

aetate ac sexu statim

captum

i5 aut trucidatum sit. iuventus flumen Adranam nando tramiserat, Romanosque pontem coeptantis arcebant; dein tormentis sagittisque pulsi, temptatis frustra condicionibus pacis, cum. quidam ad Germanicum perfugissent,

reliqui

omissis pagis vicisque in silvas disperguntur.

:0 Caesar incenso Mattio tus vertit

ad Rhenum,

(id genti caput) aperta populanon avso hoste terga abeuntium

lacessere, quod illi moris, quotiens astu magis quam per

formidinem cessit. fuerat animus Cheruscis iuvare Chattos, sed exterruit

Caecina huc illuc

ferens arma; et

?5 Marsos congredi ausos prospero proelio cohibuit. 517. Neque multo post legati & Segeste venerunt auxilium orantes adversus vim popularium, validiore apud eos Arminio, sedebatur,

a quis cireumquoniam bellum

suadebat: nam barbaris, quanto quis audacia promptus,

*0 tanto magis fidus rebusque motis potior habetur. addiderat Segestes legatis filium nomine Segimundum; sed iuvenis conscientia cunctabatur. maniae

descivere,

quippe: anno quo Ger-

sacerdos apud aram Ubiorum

creatus,

ruperat vittas , profugus ad rebe'les. adductus tamen in $5 spem clementiae Romanae pertulit patris mandata benigneque exceptus eum praesidio Gallicam in ripam mis1 gener invieus, inimici

soceri alii: g. invisus, inimicus so-

ceri Nipp. || 13 motueba/nMur Rhen.| 15 tramiserit. em. Acid.l|

30 rebusque motis Lips. (cf. 14, 61, 3): rebus cormotis

31

P. CORNELII TACITI en, pug. Chr. 5 3 aus est.. Germanico pretium fuit convertero agm Chr.1

natumque in obéidentis, et ereptus MN

4

[4]

iti

js

quam

uo

parentis animo,

to.

Sera

S

propinquorum et clientium manu. ine

biles, inter quas uxor Arminii e

(oy vitta in

juo

:

meque occ supplex, compressis intra sinum erit manibus gravidum uterum intuens. ferebantur o t apoli& Varianae cladis, plerisque corum q u i t u m in

dedi-

tionem veniebant pracdae data; simul Segestes ipse, ingens visu et memoria bonae societatis impavidus. u - 88. Verba eius in hunc modum fuere: 'non hic mihi

10

primus erga populum Romanum fidei ct constantiae dies.

ex quo a divo Augusto civitate donatus sum, amicos inimicosque ex vestris utilitatibus delegi, neque odio pa-

tri&e (quippe proditores etiam iis quos anteponunt in- 15 visi sunt), verum quia Romanis Germanisque idem

conducere et pacem quam bellum probabam. ergo rapto. rem

filine meae, violatorem foederis ves tri Árminium apud Varum, qui tum exercitui pra esidebat, reu m feci. dilatus segnitia ducis. quia parum praesidii in legibus 20 testis illa no x, mi hi utinam po tiu s novissima! qu ae sc. cuta sunt, defleri magis quam defendi possunt; ceterum ct iniecí catenas Armi njo c t a factione eiu s iniectas Perpessus sum. atque ub

VI5 ef quieta turbidis an i primum tui copia, vetera no- ss tehabeo, neque ob prae u t me perfidia exso mium, sed lvam,

Deus conciliator. si

simul ge nt i German orum

Paenitentiam quam

ido.

perniciem maluerit. pro iuventa e t errore f l i Venia neceisitate huc ad m precor; filiam ductam fateor.

n Pie. Cqi

wá

AP

tu u m e ri t co ns ul ta re , 30

trei ay quod

Dinquisque eiu s ieolumitatem, ipa sede Drunein pollice eeu tur. exercitum re du xit nomenque 18 auctore Tib impe. erio àCCepit. Arminii t1XOr viaril is s5

» Nr

em.

up. et Spengel eol, *1 vinceret 1/35P 11 uei ore S t : u Jo, 32, 3 aq miseratione h. Mülle, ad 12 , 68. "r

AB EXCES88V DIVI AVGVETI 157—900

sexus stirpem edidit: educatus Ravennae puer quo mox «p.car.ie ludibrio conflictatus sit, in tempore memorabo.

50. Fama dediti benigneque excepti Segestis vulgata, 1 u t quibusque bellum invitis aut cupientibus erat, spe s vel dolore accipitur. Árminium super insitam violentiam rapta

u x o r , subiectus

servitio

uxoris

uterus

vecordem

agebarit, volitabatque per Cheruscos, arma in Segestem, arma in Caesarem poscens. neque probris temperabat: ? egregium patrem, magnum imperatorem, fortem exer-

i0 citum,

quorum t o t manus unam mulierculam avexerint.

sibi tres legiones, totidem legatos procubuisse; non 3 enim se proditione neque adversus feminas gravidas. sed palam adversus armatos bellum tractare: cerni adhue Germanorum in lucis signa Romana quae dis pa-

15 triis suspenderit. coleret Segestes victam ripam, redderet 4 filio sacerdotium hominum: Germanos numquam satis excusaturos, quod inter Albim et Rhenum virgas et secures et togam viderint. aliis gentibus ignorantia im- 5 perii Romani inexperta esse supplicia. nescia tributa: 20 quae quoniam exuerint inritusque discesserit ille inter

numina dicatus Augustus, ille delectus Tiberius, ne imperitum

veacerent. si patriam dominos

parentes antiqua mallent

et colonias novas,

Arminium

pa-

exercitum

ne seditiosum

adulescentulum,

potius

quam 5

gloriae

ac

quam Segestem flagitiosae servitutis ducem

e5 libertatis sequerentur.

60. Conciti per haec non modo Cherusci, sed conter- !

patruus,

vetere

apud Romanos

auctoritate.

unde maior

3:0 Caesari metus. et ne bellum mole una ingrueret, Cae-

cinam cum quadraginta cohortibus Romanis distrahendo hosti per Bructeros ad flumen AÁmisiam mittit, equitem Pedo praefectus finibus Frisiorum ducit. ipse impositas navibus quattuor legiones per laeus vexit : simulque € v&ecordem || tà hominum

corr. end. m.. u l tid., in hominem:

hostium Nipp., Romanum Fr. A . Wolf, al. al.; eccl. Koest. praeos. eunte E. Norden ut glossema christianum, c[. etiam Brak., Mnem

l u r fj 1925.182 ! sane numquam Fuchs 4 17 exsecraturos p. 27 adn.

28 vetere Wesenberg: veteri. lect. def. Lench., cf. Sor.

33

[E-]

minae gentes, tractusque in partis Inguiomerus Arminii

P. CORNELII TACITI . es classis spud praedictum amnem convenore

Pluei

tom auxilia Pollicerentur, in commilitium

ad.

manu 3 scii sunt. Bructeros sua urentis expedita oum L. Stertinius missu Germanici fudit interque caedem et praedam repperit undevicesimae legionis aquilam cum

Varo amissam. ductum inde agmen ad ultimos Bructe-

rorum, quantumque Amisiam et Lupiam amnes inter vastatum, haud procul Teutoburgiensi saltu, in quo reliquiae Vari legionumque insepultae dicebantur.

0). Jgitur cupido Caesarem invadit solvendi suprema10 militibus ducique, permoto ad miserationem omni qui aderat, exercitu ob propinquos, amicos, denique ob casus bellorum et sortem hominum.

praemisso Caecimn, ut 15

quis barbarae arae, apud quas tribunos ac primorum num

centuriones mactaverant, et

25, Quae &crobes, utqu e

cadis eius su-

signis et aquilis per

35

f

um

j " inluseri(nyt (»3,Hu 7. ) 24

:

» ro nu orlni msid(om es nis f TO ma

AB EXCEBBV DIVI AVGVSTI 100—604

tos et praesentibus doloris socius. quod Tiberio haud ? 8.p.Chr.15

probetur, seu cuncta Germanici in deterius trahenti, sive exercitum imagine caesorum insepultorumque tardatum

neque

ad proelia et, formidolosiorem hostium imperatorem auguratu e t vetustissimis

credebat ; caerimo-

niis praeditum adtrectare feralia debuisse. 63. Sed Germanicus cedentem in avia Arminium se- 1 cutus, ubi primum copia fuit, evehi equites campumque, quem hostis insederat, eripi iubet. Arminius colligi suos c t propinquare silvis monitos vertit repente; mox signum prorumpendi

dedit iis, quos per saltus occultaverat. tunc 2

nova acie turbatus eques, missaeque subsidiariae cohortes et fugientium 15

agmine impulsase auxerant conster-

nationem; trudebanturque in paludem gnaram vincentibus, iniquam nesciis,ni Caesar productas legiones instruxisset. inde hostibus terror, fiducia militi; nibus aequis abscessum. Mox reducto

ad Amisiam

exercitu

et ma-

legiones classe, u t 3

advexerat, reportat; pars equitum litore Oceani peterc Rhenum iussa; Caecina, qui suum militem ducebat, mopontes regrederetur, notis itineribus nitus, quamquam

longos quam maturrime

superare. angustus is trames 4

vastas inter paludes et quondam a L. Domitio aggeratus; cetera limosa, tenacia gravi caeno aut rivis incerta

erant; circum silvae paulatim adclives, quas tum Árcompendiis viarum et cito agmine minius implevit, onustum sarcinis armisque militem cum antevenisset.

Caecinae dubitanti, quonam modo ruptos vetustate pon- 5 tes reponeret simulque propulsaret hostem, castra rue-

30

tari i n loco placuit,

u t opus et alii proelium

inciperent.

64. Barbari, perfringere stationes seque inferre mu- 1

nitoribus

nisi,

lacessunt cireumgrediuntur

occursant:

miscetur operantium bellantiumque clamor. et cuncta ? pariter

Romanis adversa: locus uligine profunda, idem

ad gradum instabilis, procedentibus lubricus; corpora gravia loricis; neque librare.pila inter undas poterant. contra Cheruscis sueta apud paludes proelia, procera 81 sequi (idem vitium 2, 26, 5) || 36 liberare J5

P. CORNELII TACITI 8.p.Chr.1$

; "ulnera.hin faciendudue quaiunvis nn membra, hastae ingentes,om pro idem

Cermani ob prospera indefessi, no tum Poit. sumpta quiete, quantum aquarum circum gon

tibus iugis oritur vertero in subiecta; e

militi

Wi

ct obruto quod effectum operis duplicatus

militi

labor.

quadragesimum id stipendium Caecina parendi aut im. peritundi habebat, secundarum ambiguarumquo rerum sciens coque interritus. igitur futura volvens non oliud repperit quam u t hostem silvis coerceret, doneo saucii quantumque gravioris agminis anteirent; nam medio montium et paludum porrigebatur planities, quae tenuem acicin pateretur. deliguntur legiones quinta dextro leteri, unctviccsima in laevum, Primani

ducendum

agmen, vicensimanus adversum sccuturos.

ad

65. Nox per diversa inquies, cum barbari festis epulis,

1$

lacto cantu aut truci sonore subiecta vallium ac resul tantis saltus complerent, apud Romauos invalidi ignes

interruptae voces, atque ipsi passim adiaccr

ent vallo, oberrarent tentoriis, insomnes magis quam pervigilca, 9 ducemque terruit dira quics: nam Qu int iliu m Va rum sanguine oblitum ct paludibus em ersum cerncre et audire visus est, ve lut vocante m, no n tam en obsecutus et manum intendentis reppulis se. coepta lucc missac in latera legiones. me tu

an contumacia, loc um deseruerc,

inru eeumpere German . os iubet, clam.itans Ne i e m 'en Varus ! c t | fato vinetae leeion es ! ' si m u l hacc et del ea illi C13 r sc : indit aemen eq , cu m uisque maxim !ui i e vu u lln e r a i n j r e: r t guine suo ct lub i . rico piludum la psantes excussis et eodemque (e

L g 2 in te n d e n te s, quod

t eodem [in, ] t'alliaq ef. Hie I. v 7 anin: " cj. Brinke t [gee r mD. E t .1 l . b u b iMMed 47 Mar n. Cod. rr 'jn

h e l [i tp : . Walther prob. Le nch, e ot

AB EXCES88V DIVI AVGVBTI 164-67 rectoribus

disícere

obvios,

proterere

iacentes.

plurimus

«.p.Chr.16

circa aquilas labor, quae neque ferri adversum ingruen-

tia tela nequo figi limosa humo poterant. Caecina dum 6

sustentat &ciem, suffosso equo delapsus circumveniebatur, ni prima legio scse opposuisset. iuvit hostium aviditas, omissa caede praedam sectantium; enisaeque legiones vesperascente die in aperta et solida. neque is 7 miseriarum finis: struendum vallum, petendus agger, amissa magna ex parte per quae (e»geritur )0

humus &ut

exciditur caespes; non tentoria manipulis, non fomenta sauciis: infectos caeno aut cruore cibos dividentes fu.

nestas tenebras et, tot hominum milibus unum iam reliquum diem lamentabantur. 66. Forte 15

equus abruptis

vinculis vagus et clamore

territus quosdam occurrentium obturbavit. tanta inde consternatio

inrupisse Germanos credentium, u t cuncti

ruerent ad portas, quarum decumana maxime petebatur, aversa hosti et fugientibus tutior. Caecina comperto 2 vanam

cum tamen

esse formidinem,

ncque auctoritate

neque precibus, ne manu quidem obsistere aut retinere militem

quiret,

proiectus in limine

portae miseratione

demum, quia per corpus legati eundum erat, clausit et centuriones falsum pavorem esse

viam. simul tribuni

docuerunt. 85

67. Tunc contractos in principia

iussosque dicta cum 1

Bilentio accipere temporis ac necessitatis monet. unam in armis salutem, Sed ea consilio temperanda manen-

dumque intra vallum, donec expugnandi hostes spe propius succederent; mox undique erumpendum: illa eruptione ad Rhenum perveniri. quod si fugerent, pluris silvas,

profundas

magis paludes, saevitiam

hostium

superesse; a t victoribus decus gloriam. quae domi cora. quae in castris

honesta,

memorat;

reticuit

de adversis.

equos dehinc, orsus & suis, legatorum tribunorumque 3 8$ nulla ambitione fortissimo cuique bellatori tradit, ut hi. mox pedes i n hostem

invaderent.

9 advereum ferri, sign. (ranspos. add. m. post. || 8 per quae (eygeritur Rhen. (cf. Hist. V 7 , 2 ) : porq; geritur || 28 spe hostes Fuchs (ef. ad 1, 10, 1) GO B T f u c i t u s ] ed. Koestermann [1833]

31

P. CORNELII TACITI

inus inquies Germanus spe, cupidine et

s. p.Or.15 1;

68. Haud minus inquie

iversi

ded

bat,

um sen(ten)tiis agobal

gressosque M A

Arminio

i

sinerent

per umida et impedita

cir.

| ra Inguiomero et laeta cumvenirent. euadento, atrocio gnabarbaris, u t vallum armis ambirent: promptam expu

? tionem; plures captivos, incorruptam praedam fore. igi.

tur orta die proruunt fossas,iniciunt crates, summa valli prensant, raro super milite et quasi ob metum defixo. 3 postquam hacsere munimentis, datur cobortibus signum

cornuaque ac tubae concinuere. exin clamore ct impetu tergis Germanorum circumfunduntur, exprobrantes non hie silvas nec paludes, scd aequis locis aequos deos. 4 hosti facile excidium ct paucos ac semermos cogitanti sonus tubarum, fulgor armorum, quanto inopina, t a n t o maiora ofiunduntur, cadebantque, u t rebus secundis

5 avidi, ita adversis incauti. Arminius integer, Inguiomerus post grave vulnus pugnam deseruere; vulgus truci.

datum est, doncc ira et dics permansit. nocte demum rcversae legiones, quamvis plus vulnerum, eadem ciborum

egestas fatip1ret, vim sanitatem copias. cuncta

toria habuere.

i n vic- 20

[4d

z. L7

e e

d

r cos dies induit mi lit ibu sq ue , u t quis Inops aut, snucius, ve stem et fomenta dilargita es t ni us , z[»

d

€

lu]

nicorum bellorum scri tor, stc. tiase aput principium po ^n5ti^s», laudes et grat es revertravit : : . ex terne D en: m sim plices eng (curas nec ad versus ratoribus' , ubiUbfo relictum impo. ! lemin. inaies» manipquae ulos inri.tenihil rvisat, signa ad eat 3

(o

infesto Germanorum agmine Gallia s peti, ac ni Agrip. pina impositum Rheno pontem sol vi prohibuisset, era nt qui id flagitium formidine au derent. &cd femina ingena » animi munia ducis Pe

? sentis || 7 prori(mp:

,

Inp;unt Fr,

.

Biensy qonl. AMnemos, $3, 925, 83 y ta ole ts Plol.27,

laudi« ( e Po (niti(u; editt. (ponti Ber. coll. 6, 2. 4 ae

mem I 4 )

I 1$ off

unde maluit Andr.

POM militum Deed, — "Cr. Koeal..ntudia

38

laudes et

gr, t i

gratis

AB EXCES8V DIVI AVGVS8TI168—71

largitionem temptet, tamquam parum ambitiose filium

ducis gregali habitu circumferat Caesaremque Caligulom appellari velit. potiorem iam apud exercitus Agrippinam quam Icgatos, quum duces; compressam a muliere 6 scditionem, cui nomen príncipis obsistere non quiverit. accendebat haec onerabatque Soeianus, peritia morum Tiberii odiu i n longum iaciens, quae reconderet aucta-

a.p.Chr.15

que proineret. 70. A t Germanicus legionum, quas navibus vexerat, 10 Secundam c t quartam dccimam itinere terrestri P . Vitcllio ducendas tradit, quo levior classis vadoso mari in-

naret vel reciproco sideret. Vitellius primum iter sicca humo uut. modice adiabente aestu quietum habuit; mox impulsu aquilonis. simul sidere aequinoctii, quo maxime i5 tumescit Oceanus, rupi agique agmen. et opplebantur terrac: cadem freto litori campis facies. neque discerni poterant incerta a b solidis, brevia a profundis. sternuntur 3 iumenta, sarcinae, corgurgitibus; hauriuntur fluctibus,

pora exauima interlluunt occursant. permiscentur inter 2) 3c manipuli, modo pectore, modo ore tenus extantes, aliquando subtracto solo disiecti aut, obruti. non vox cet m u t u i hortutus iuvabant adversante

unda;

nihil

etre-

nuus ab ignavo, sapiens ab £impprudenti, consilia a casu differre: cuncta pari violentia involvebantur. tandem Vi. 4 25 tellius i n cditiora enisus codem agmen subduxit. per. noctavere sine utensilibus, sine igni, magna pars nudo

aut mulcato corpore, haud minus miserabiles quam quo hostis circumsidet: quippe illic etiam honestae mortis usus, his inglorium exitium. lux reddidit terram, pene30 tratumque ad amnem (Visurgin|, quo Caesar classe contenderat. impositae dein legiones, vagante fama submer828; nec fides salutis ante quam Caesarem exercitumque

reducem viderc. 71. I a m Stertinius,

a d accipiendum

i n deditionem

Segi-

35 merum fratrem Segestis praemissus, ipsum et filium eius 1 nox || 33 ab (in)prudenti Lips.: 8 prudenti (tem falso 4. 70. 3) || 23 cireumside(ba)t Url. haud probabiliter | illis corr. M' || 30 [Visurgi n] Merc. (cJ. C.O. Brink J RSt. 42,1952. 39 sqq. et R. Syme Tac. 11 ?47)

p. CORNELII TACITI

e venia, serat. data utriqu Vari ui& Quintil

i

9 -

q r Ubiorum pe supplenda e x e d a " , Ó m ru te ce r. tu Seg eso diceba olliae llispaniae l]talia, quo pn ro inima certave G m offerentes. quo- 5

tum, or m equos auru

MS s om citu

e t equis us, armis modo ic an m er G io e ud cuique Plato st ilitem i u v i t . utqu m a ni cu pe rie , prop uad bellum sumptis leniret, circumiro 80 to ta i m co m ja et cladis memorium intuens ulium

extollere; vulnera um or ul ng si a e et 1e ct fa , cios cunctos adloquio et cur& sibiqu

spe, alium gloria

proto L. Apronio,

co anno triumphalia insignia A. Caecinae, S C. Silio ob res cum Germanico quMMM

pulo sacpius inges a m men patris pntriae Tiberius a po r, quamquam consente 15 repudiavit ; neque in acta sua Iura incerta, quantoque senatu. permisit, cuncta mortalium dict(it»ans.

rico

plus adeptus forct, tanto se magis 1n lub

[I^]

a.p.Chr.13

non tamen ideo faciebat fidem civilis

animi;

n a m legem

, sed

maiestatis reduxerat. cui nomen apud veterea idem

alia in iudicium veniebant: si quis proditione exercitum

20

'ayut plebem seditionibus, denique male gesta re publica

maiestatem populi Romani minuisset: facta arguebantur.

dicta impune erant. primus Augustus cognitionem de famosis libellis specie legis eius tractavi t, commotus

Cassii

Severi libidine, qua viros feminasque inlustres procaci- 25

bus scriptis diffamaverat; inox Tiberius consultante Pompeio Macro praetore, an iudicia maiestatis redderentur, exercendas leges esse respondit. hunc quoque asperavere carmina

incertis

auctorib us v u l g a t a i n s a e v i t i a m

superbiamque eius et discordem cum matre animum. eis equitibus ene relerre in Falnio initi is, quanta Tiberii a t e

et Rubrio, modi.

p sta crimina,

u t quibus

gravissimum exiti um inrepserit. dein repressum sit cunctaque cor. o arseritt accusat postrem . noscatur. FelPalanio Tipuerit, obicieba or, quod ss 2 quinctilii,

lect.

TRA

La:

.

corr. dict(it)anaMur.: dictansCori i17 ead. m. e dictan || nli (&)utLips. legi 28 || ut ) ; faignio 31 || poat. m. corr. egis, . et hie «t 1.73,2 cod Faianio r, tinuit Lech. std. priore loco in felanio mutavit ead. m.. : € . Syme J.RSt. 39, 1949, 12

40

AB EXCESBV DIVI inter

cultores

Áugusti,

AVGVSTI I71—74

qui per omnes domos i n modum

&.p.Chr.15

collegiorum habebantur, Cassium quendam mimum corpore infamem adscivissect, quodque venditis hortis statuum Augusti simul mancipasset. Rubrio crimini dabatur violatum periurio numen Augusti. quae ubi 'Fiberio

notuere, scripsit consulibus non ideo decretum patri suo caelum, u t i n perniciem

Iu

civium

js honor verteretur.

Cas.

sium histrionem sulitum inter alios eiusdem artis interesso ludis, quos mater eua in memoriam Augusti sacras8ct; nec contra religiones fieri, quod effigies eius, ut alia numinum

simulacra,

venditionibus

hortorum

e t domuum

accedant. ius iurandum perinde aestimandum quam si lovem fefellissct: deorum iniurias dis curae. 74. Nec multo post Granium Marcellum praetorem 15

Bithyniae

quaestor ipsius Caepio Crispinus maiestatis

postulavit subscribente Romano Hispone; qui formam vitae iniit,

quam postea celebrem miseriae temporum et

audaciae hominum fecerunt. nam egens ignotus inquics, dum occultis libellis saevitiae principis adrepit, mox cla£0 rissimo cuique periculum facessit, potentiam apud unum. odium apud omnis adeptus dedit exemplum, quod secti ex pauperibus divites, ex contemptis metuendi perniciem aliis ac postremum sibi invenere. sed Marcellum insimulabat

sinistros

Marcelli

altius

de Tiberio

sermones habuisse, incvi-

tabile crimen, cum ex moribus principis foedissima quacque deligeret accusator obiectaretque reo; nam quia vera erant, etiam dicta credebantur. addidit Hispo statuam quam Caesarum sitam, et alia in sta-

tua amputato capite Augusti effigiem Tiberii inditam. ad 80 quod exarsit adeo,u t rupta taciturnitate proclamaret se quoque in ea cause laturum sententiam, palam et iuratum, quo ceteris cadem necessitas fieret. manebant etiam

tum vestigia morientis libertatis. igitur Cn. Piso 'quo'

inquit E

*loco censebis, Caesar? si primus,

habebo

quod

sequar; si post omnes, vereor ne imprudens dissentiam.'

permotus his, quantoque incautius efferverat, paeniten6 numen Chifflet ei Frei.: nomen (cf. Syme jeu

insimulaba(n)t

|| 33 &c] p

ood

. p. X) f| 16 Roman(i)o PMID 97. 1868, ne

Nipp.; insimulebat (Caepio) Ri. 4l

6

P. CORNELII TACITI

reum criminibus maiestatis. apChriP tia patiens tuli t absolvi . pecuniis repetundis ad reciperatores itum est.

1

de

75. Nec parum cognitionibus satiatus iudiciis adsideolbat — in cornu tribunalis, ne praetorem curuli dop

e coram adversus ambitum ot poten. leret — , multaquco

tium preces constituta. sot duin veritati consulitur, liber? tas corrumpebatur. inter quae Pius Aurelius senator, questus molo publicae viae ductuquo aquarum labefac-

tas acdis suas, auxilium patrum invocabat. resistentib us aerarii praetoribus subvenit Caesar pretiumque aedium 1o

Aurelio tribuit,

erogandae per honesta pecuniae cu-

piens; quam virtutem diu retinuit,

cum ceteras exueroet.

3 Propertio Celeri praetorio veniam ordinis ob paupertatem petenti decies sestertium largitus est, satis comperto 4 paternas ci angustias esse. temptantis eadem alios pro- 15 bare causa(5) senatui iussit, cupidine severitatis

1

i n iis

etium quae rite faceret, acerbus. unde ceteri silentium et paupertatem confessioni et, bencficio praeposuere. 76. Eodem anno continuis imbribus

auc tus Tiberis

Peru rris Atagnaverat; relabentem secuta cst aed ifi. sa lus llini acirentu adi m r,e d iren Tiberius Asinius Gal. ud!u t libri Siby'uni renuit, , perinde

divina bumnnaque obtegens; scd remedium coercendi

? fluminis Atcio Capitoni et L. Arruntio mandatum. Acha. làm ac Macedoniam oncra

deprecantis levari in prae- s5

AB EXCESS8V DIVI AVGVBTI 174—579

vius tum erupit, occisis non modo e plebe, (syed militibus et conturiono,

vulnerato

tribuno

praetoriao

8.p.Chr.15

cohortis,

dum probra in magistratus et dissensionem vulgi pro-

hibent. actum de ca seditione apud patres, dicebanturque s» sententiae, u t praetoribus ius virgarum in histriones esset. intercessit Haterius Agrippa tribunus plebei increpitusque est. Asinii Galli oratione, silente Tiberio, qui ea Bimulacra libertatis senatui praebehat. valuit tamen intercessio, quia divus Augustus immunes verberum io histriones quondam responderat, neque fas Tiberio in-

fringere dicta eius. de. modo lucaris et adversus lasciviam fautorum multa decernuntur; ex quis maxime in-

signia, ne domos pantomimorum senator introiret, ne egredientes in publicum equites Romani cingerent, aut 1 alibi quam in theatro spectarentur, et spectantium irm-

modestiam cxilio multandi potestas preetoribus fieret. 78. Templum u t in colonia Tarraconensi strueretur Augusto petentibus Hispanis permissum, datumque in omnes provincias exemplum. centesimam rerum vena-

e» lium post bella civilia institutam deprecante populo edixit Tiberius militare acrarium eo subsidio niti; simul imparem oneri rem publicam, nisi vicesimo militiae anno veterani dimitterentur. ita proximae seditionis male consulta. quibus sedecim stipendiorum finem expres?5 serant, abolita in posterum. 79. Actum deinde in senatu ab Arruntio et Ateio, an

ob moderandas Tiberis exundationes verterentur flumina et lacus, per quos augescit; auditaeque municipiorum et coloniarum legationes, orantibus Florentinis,

:x) ne Clanis solito alveo demotus in amnem Árnum transferretur idque ipsis perniciem adferret. congruentia his Interamnates disseruore: pessum ituros fecundissimos Italiae

campos, si amnis Nar (id cnim parabatur) in ri-

vos diductus superstagnavisset. nec Reatini silebant, Vess linum lacum, qua in Narem effunditur, obstrui recu1 tum) dum | eed adscriptum in marg.: et(etiam Nipp.), lect.

de[. Eri. p . 8 2 || 15 sectarentur Woe. || 1G exitio | feret || 1? terra || 34 deconensi || 32 ante manates (Antemnates malebat Pic.)

ductua (cf. prae]. p. 1X)

ACITI

p. CORNELII T

opiume robus : m ru tu p ru e a ti en flumini&m ippe in adiac , q uae sua or oOhr15 Santes, qu naturam tali:um consuluiisse ginem, ita

s.

ue ori bus suos cursus, utq

c fines dederit; spe

QU: nes sociorum, io lig rm re m tia e as tand q t; rin ve ca di s bu &ras patriis amni m minore glori lis fluviis. orbatu y

*

LITER

*.

rum

a8 0 ni lo co es ec pr re.seu m Pisonis concede. tia en nt se in ut it, eperstitioPoalu

mnq,ui maniaP proraMosi d ; nil mutandum censuerat.

erii fuit, ia. id quoque morum Tib ditis Achaia ac Macedon rosque ad finem vitae i n isdem

continuare imperia ac ple s habere. causae variao exercitibus aut iurisdictionibu

gemel placita pro traduntur: alii taedio novae cur.ae ne plures fruerenaeternis servavisse; quidam

invidia

um eius ingenium, tà tur: sunt qui existiment ut callid inentis virtutes sectaanxium iudicium; neque enim em s periculum sibi, batur, et rursum vitia oderat: ex optimi

sitatione a pessimis dedecus publicum metuebat. qua hae usdam 20 tremo eo provectus est, ut mandaverit quib pos provincias, quos egredi urbe non erat passurus. 81. De comitiis consularibus, quae tum primum illo

principe ac deinceps fuere, vix quicquam firmare ausim :

adeo diversa non modo apud auctores, sed i n ipsius orationibus reperiuntur. modo subtractis candidatorum no-

2^

minibus originem cuiusque et vitam et stipendia descripsit, ut. qui forent intellegeretur; aliquando ea quoque significatione subtracta candidatos hortatus,

ne ambitu

comitia turbarent, suam ad i d curam pollicitus est; plerumque eoB tantum apud se professos disseruit,

quorum

3)

omina consulibus edidisset, — posse et alios profiteri, ai gratiae aut meritis

confiderent:

speciosa verbi8, re

i ne i inanie aut subdola,qquantoque libertatis imagi maiorelibertatis que maiore

tegebantur, tanto ,

eruptura ad infensius servitium.

, 4 sociorum) aceolarum Andr.||6 accolis) sociis i

Rhen:contedo em. t, lers ove | aria vecu lau p. g Ni ni Piso dit, — ponei diatinsd Pa ak toga salMud add.:Finit P.Corneli lib.I | Inelpit liben 1La 44

aT

L I B E R 8ECVNDV

1. SiszNNA SrATILIO TAURO L. LIBONE consulibus mo- | a.p.Chr.16

t& Orientis regna provinciaeque Romanae, initio apud Parthos orto, qui petitum .Roma acceptumque regem,

19

quamvis gentis Ársacidarum, u t externum aspernaban5 tur. is fuit Vonones, obses Augusto datus a Phraate. nam Phraates, quamquam depulisset exercitus duces-

que Romanos, cuncta venerantium officia ad Augustum verterat partemque prolis firmandae amicitiae miscrat, haud perinde nostri metu quam fidei popularium diffisus.

1:

2. Post finem Phraatis et sequentium regum ob inter- | nas caedes venere i n urbem legati a primoribus Parthis, Vononen,

vestustissimum liberorum

eius, accirent.

vincias Romanas solium Arsacidarum haberi

LE-]

qui

magnificum id sibi credidit Caesar auxitque opibus. et accepere barbari laetantes, u t ferme ad nova imperia. 1: mox subiit pudor: degeneravisse Parthos: petitum alio ex orbe regem, hostium artibus infectum; iam inter prodarique

ubi illam gloriam trucidantium Crassum, exturbantium Antonium, si mancipium Caesaris, tot per annos servi» tutem. perpessum, Parthis imperitet? accendebat de- 4 dignantes et ipse diversus

a maiorum institutis,

raro ve-

natu. segni equorum cura; quotiens per urbes incederet,

lecticae gestamine fastuque erga patrias cpulas. inridebantur et Graeci com tes ac vilissima utensilium anulo 2 clausa. sed prompti aditus, obvia comitas, ignotae Par- 4 t b i s virtutes, nova vitia;

e t quia ipsorum

moribus

aliena,

perinde odium pravis et honestis. 1 Ab excessu divi augusti. Sisenna eg«.| [Tauro] Rit.. nomen recte retinuit Lench.. cf. eiusdem prae]. p. X111 || 13 Vononen Fuchs: uononem || 14 accipere (e in marg. adscripsit m. post.) !! 26 moribus Mur.: maioribue, lec. tutatus est Lench.

45

ACITI P. CORNELII T

e Lm darum e sanguin — ci a rs A s, u n a b a rt ssu P - — 3. Igitur A r, primoque congre

s.p. Chr.10 ]

citu PT ki bid Dahas adultus, ex o e ct vi . ur tit po ue p rat vires regnoq rque Part toru H te in ne tu a cu va E menia fuit, vas elus Antonii, qui Arta

[1-7]

uas opes infida ob sc

a onoiul inlec ctum, ; dein ca te ni e ae tin iti :ei ic am i ie ec sp i um ior xi as , mecrat. cius filius Ar ta

terfec . om, , postrem vim sequ Arsaicidarum Pe o pro-e ratum dolu moria patris nobis infensus,

a per regnumque tuta tus est. occiso Art axi

do n

pinquorum datus & Caesare Armeniis Tigranes c mediu-i ni tusque in regnum & "Tiberio Nerone. nec Tigra |

mquam turnum imperium fuit neque liberis elus, qua . que num sociatis more externo in matrimonium reg non 4. Dein iussu Augusti impositus Artavasdes et

15 sine clade nostra deiectus. t u m C. Caesar componendae m, Armeniae deligitur. is Ariobarzanen, origine Medu

um ob insignem corporis formam et praeclarum. anim volentibus Armeniis praefecit. Ariobarzane morte fortuita absumpto stirpem eius haud toleravere; temptatoque feminae imperio, cui nomen Erato, eaque brevi eo

pulsa incerti solutique et, magis sine domino quam in 3 libertate profugum Vononen in regnum accipiunt. sed

ubi minitari Ártabanus et parum subsidii in Ármeniis, vel, si nos(tr)a v i defenderetur, bellum adversus Parthos sumendum erat, rector Syriae Creticus Silanus excitum »5 eustodia circumdat, manente l u x u et regio nomine.

quod

ludibrium ut effugere agitaverit Vonones, in loco red. demus.

s. Ceterum Tiberio haud ingratum accidit turbari res

Orientis. ut ea specie Germanicum suetis legionibus so

abstraheret novisque provinciis impositum dolo simul 2 et casibus obiectaret. at ille, quanto acriora i n eum stu-

die militum et aversa patrui voluntas, celerandoe victo-

riae infentior, tractare proeliorum vias et quae sibi tertium iam annum belligeranti saeva vel

3 nissent. fundi Germanos acie et. iustis locis. juvari silvi sH paludibus. brevi aestate et, praematur& hieme; suum 19 adrumpto (cf. praej. 5. X) || 24 «| noa &ui 46

AB EXCESBV DIVI

AVGVSTI II3—7

militem haud perinde vulneribus quam spatiis itinerum, damno armorum adfici; fessas CQallias ministrandis equis; longum impedimentorum ad insidias,

defensantibus

s. p.Ohr.16

agmen op(p»ortunum

iniquum.

a t ei mare intretur,

5 promptam ipsis possessionem ct hostibus ignotam; simul bellum maturius incipi legionesque et commeatus pariter vehi; integrum equitem equosque per ora e t al-

veos fluminum media in Germania fore. 6. Igitur huc intendit,

missis ad census Galliarum

i0 P. Vitellio et C. Antio. Silius et Anteius et, Caecina fabricandae classi praeponuntur. mille naves sufficere visae properataeque: aliae breves, angusta puppi proraque et lato utero, quo facilius fluctus tolerarent; quaedam planae carinis, u t sine noxa siderent; plures adpositis i5 utrimque gubernaculis, converso u t repente remigio

hinc vel illinc adpellerent; multae pontibus stratae, super quas tormenta vehcrentur, simul aptae ferendis equis aut commoatui: velis habiles, citae remis augebantur alacritate militum i n speciem ac terrorem. insula Bata-

?0 vorum in quam convenirent praedicta, ob faciles adpulsus accipiendisque copiis et transmittendum ad bellum op(pportuna. nam Rhenus uno alvco continuus aut modicas insulas circumveniens apud principium

agri Batavi

velut in duos amnces d i v i d i t u r , servatque nomen et violen-

?5 tiam cursus, qua Germaniam praevcehitur, donec Oceano misceatur; ad Gallicam ripam latior et placidior adfluens (verso cognomento Vahalem accolae dicunt)! mox id quoque vocabulum mutat Mosa flumine eiusque immen&o ore eundem i n Occanum effunditur.

i9. 7. Sed Caesar, dum adiguntur naves. Silium legatum cum expedita manu inruptionem

in Chat(t?os

facere

iubet; ipse. audito castellum Lupiae flumini adpositum obsideri. sex legiones eo duxit.

neque Silio ob subitos

imbres aliud actum quam ut modicam pracdam et Arpi 1 damno armorum post perinde add.. vulneribus et d&mno orm. secl. F. Jacoby, cf. Philol. 84. 1929. 494, haud probabilüer || 3 oportunum. iem 2,6, 3. 4, 21, 2 a l . || 10 C. Antio Urs.: cantio | ( A . (vel (T.9) Anteius. Rit., [et Anteius] Url., at cf. Symz J RSt. 39, 1949, 9 |! 12 brevis || 15 repetento || 31 chatos, ilem p. 48, 1 41

P. CORNELII TACITI a.p. Chr.16

«Oorum coniugem filiamquo r apero

t, nemar principis Chat i copiam pugnae obsessores fecere, ad famam anis Vari er nup en elus Piilapsi. tumulum tam doors

legionibus structum et veterem aram Druso sita m dis. jecerant. restituit

aram honorique patr is princeps

ipse

eum legionibus decucurrit; tumulum iterare haud visum. et cuncta inter castellum Alisonem ac Rhenum novis limitibus aggeribusque permunita. 8. Iamque classis advenerat, cum praemisso com.

c3

LL-]

meatu et distributis in legiones ac socios navibus fos-

4

sam, cui Drusianae nomen, ingressus precatusque Drusum patrem, u t se eadem ausum libens placatusque exemplo ac memoria consiliorum atque operum iuvaret, lacus inde et Oceanum usque ad Ámisiam flumen secun-

da navigatione pervehitur. classis Amisiae relicta laevo 15 amne, erratumque in eo, quod non subverit: transposuit militem dextras in terras iturum; ita plures dies efficiendis pontibus absumpti. et eques quidem ac lo. giones prima aestuaria, nondum adcrescente unda, intrepidi transiere; postremum auxiliorum agmen Batavique in parte en, dum insultant aquis artemque nandi osten-

et,

mmt etm

ilico Stertin'us

cum

haus!i sunt. metanti castra Cac. equ ite e t ematura

caedibus perfidiam ultus est.

leri

ieeenus

evi igne et

:? facere, , corr,- m WB. post, v 15 isi relicta. M. Beyflert (relicta Amielae dn

]

IP.

"

Amisiae (ore)

VES dr eed mia em

haud ;

,

!

: [Subvexit] Níoy.. PP.; 8übvezrit AA M

r]

el

25

AB EXCESSV DIVI

AVGVSTI II 7-11

Tiberio. tum permissu »*« progressusque salutatur ab 2 «p.Chr.10 Árminio; qui amotis stipatoribus, ut sagittarii nostra pro ripa dispositi abscederent postulat, et postquam digressi, unde ea deformitas oris interrogat fratrem. illo 3 5 Jocum et proelium referente, quodnam praemium recepisset exquirit. Flavus aucta stipendia. torquem et coronam aliaque militaria dona memorat, inridente Arminio vilia servitii pretia. 10. E x i n diversi

ordiuntur,

hic magnitudinem

Roma- 1

i0 nam, opes Caesaris et victis graves poenas, i n deditionem venienti paratam clementiam; neque coniugem et filium eius hostiliter haberi: ille fas patriae. libertatem avitam,

penetralis Germaniae deos. matrem precum sociam; ne propinquorum et adfinium, denique gentis suae descrtor 15 et proditor quam imperator esse mallet. paulatim inde 2

&d iurgia prolapsi quo minus pugnam consererent ne flumine

quidem interiecto

cobibebantur, ni Stertinius

adeurrens plenum irae armaque et equum poscentem Flavum attinuisset. cernebatur contra minitabundus Ár- 3 e? minius proeliumque denuntians; nam pleraque Latino sermone interiaciebat, u t qui Rornanis in castris ductor

popularium meruisset. 11. Postero die Germanorum acies trans Visurgim | stetit. Caesar nisi pontibus praesidiisque impositis dare ?5 i n discrimen legiones haud imperatorium ratus, equitem praefuere Stertinius et e numero primivado tramittit. pilarium Aemilios, distantibus locis invecti. ut. hostem

diduecerent. qua celerrimus amnis, Chariovalda dux Batavorum erüpit. eum Cherusci fugam simulantes in pla- ?

s) nitiem

saltibus

circumiectam

traxere;

dein coorti

et

undique effusi trudunt adversos, instant cedentibus col. lectosque i n orbem pars congressi, quidam eminus pro-

turbant. Cbariovalda diu sustentata hostium saevitiae, 3

1 Nipp. eignum lacunae posuit, hoc fere eupplens: tum permissu issu (imperatoris deducitur & Stertinio) progressusque eic.; perm Il progressus[que] (Caesaris) Brak. (cj. 2, 59, 3 permissu ingredi) . RÀen em. t. ceren dedu 28 || ) IX p. (c. praef. 28 primilliarium

49

hortatus suos ut

ITI P. CORNELII TAC globo (per»frin. as rv te ca es nt ingrue tia

os rucmppens, cong in os m si is ns de ci rc a; gerent, atque ipso ac multi nobilium r. tu bi la uo eq o ilioque . telis et suffoss cum Stertinio Aem

ap.Chr.16

€quites 7s SUO au t, eq ceteros vi periculo exemcre.

1

E gae bvenientes surgim | indicio perfu Vi US ES TE SQ ED TT t, en euh re n ar o locum pugnae; conv

miri cognoscit delectum ab Ar silvam Herculi se ct alias nationes i n

sueram, gusu-

bita um oppugnationem. ha or str ca am rn ctu no ue rosq s 10 ignes, suggressique propiu indici fides, et. cernebantur equorum immensique et speculatores audiri fremitum ulere. igitur propinquo ? inconditi agminis murmur att s militum animos Tàsummac rei discrimine explorando foret, sccum agitabat. tus, quonam id modo incorruptum s quam comperta 15 3 tribunos et centuriones laeta saepiu inesse adununtiare, libertorum servilia ingenia, amicis lationem; si contio vocetur, illic quoque quae pauci innis

es, cipiant reliquos adstrepere. penitus noscendas ment cum secreti et incustoditi inter militaris cibos spem a u t

metum profcerrent.

13. Nocte coepta egressus augurali per occulta et. vi-

20

13

gilibus ignars, comite uno, contectus umeros ferina pelle, adit castrorum vias, ndsistit tabernaculis fruitur-

que fama sui, cum hic nobilitatem ducis, decorem alius, plurimi patientiam comitatem, per seria per iocos eun- 25 dem rrimum laudibus ferrent reddendamque gratiam in perfidos et, ruptores pacis ultioni t " gloriaeymactandos. inter quae unus hostium, Latinac inguae sciens, acto ad vallum Cquo voce magna coniuges gros et stipendii in dies, donec bellaretur, acsterti centenos, i i n i i nomine mepolliM os, si si.quisqui transfugisset, Arminii dur. intendit ea contumelia legionum iras: veniret dies,

tracturmim coninges! ardio s. tem Germanorum agros, pecunias hostium praedae deatinare. i ea rrrimonia e ss Inare. terti ferme vigilia 1. (per)fringerent. Bezz.: fri

rent Koeat. coll.J.65. 2

(frangerent Líps.: fringerent. N (i Weiss.: ipsis

H 2 ipse inru(m)pens ed. Froben.:

scinde.

lgo) | inrupens || 19 conoce Pto in vu

50

AB EXCEBSSV DIVI

AVOVSTI II 11-106

udsultatum est castris, sine coniectu

teli, postquam

cre- as.p.Chr.16

bras pro munimentis cohortes et, nibil remissum sensere. 14. N o x eadem laetam Germanico quietem tulit, viditque se operatum c t sanguine sacro respersa praetexta

t

auctus omine, addicentibus auspiciis vocat contionem et, quae sapientia provisa aptaque imminenti pugnae disserit. non campos modo militi Romano ad proelium bonos, sed, si ratio adsit, silvas ct saltus; nec enim immen-

t0 8& barbarorum

scuta, enormis

hastas

LE

s pulehriorem aliam manibus aviae Augustae accepisse.

inter truncos

arborum ct enata humo virgulta perinde haberi quam pila et gladios et haerentia corpori tegmina. denserent 3 ictus, or& mucronibus quaererent: non loricam Germano, non galeam, ne scuta quidem ferro nervove fir15 m a t a , scd v i m i n u m textus vel tenuis et fucatas colore

tabulas; primam utcumque aciem hastatam , ceteris praeusta aut brevia tela. iam corpus u t visu torvum ct ad brevem impetum validum, sic nulla vulnerum patientia: sine pudore flagitii, sine cura ducum abire fugere, pavi*0 dos adversis,

i n t e r secunda non d i v i n i , non humani

iuris

memores. si taedio viarum ac maris finem cupiant, hac 4 acie parari: propiorem iam Albim quam Rhenum neque

bellum ultra, modo se patris patruique vestigia prementem isdem in terris victorem sisterent. :9

15. Orationem ducis secutus militum

ardor,

1

signum-

que pugnae datum. nec Árminius aut ceteri Germanorum proceres omittebant suos quisque testari, hos esse Romanos Variani exercitus fugacissimos, qui, ne bellum quorum pars onusta tolerarent, seditionem induerint; 30 vulneribus terga, pars fluctibus et procellis fractos artus infensis

rursum

hostibus,

adversis

dis

obiciant,

nulla

boni spe classem quippe et avia Occani quaesita, ne quis 2 venientibus

occurreret,

ne pulsos

premeret;

sed ubi

miscuerint :za&nus, inane vict's ventorum remorumve 35 subsidium. meminissent modo avaritiae crudelitatis su- 3 3 v i d i t se Mur., sed cf. Lex. Tac. p. 1279 a V ^ sacri, lect. de[. Walther prob. C. Meister | res tersa (cj. praef. p. 1X) || ? provisa praeuisa || 30 terga Mur.: tergü, lect. tulatus est J.F.Gron.:

Lench. coll. Hist. V 16, 2

51

TACITI P. CORNELII H

u

q

s.

p. Ch.

6

.

b

vitium! campum, cui in s te n ce m urgim os et, proeliu un" "Sic accens , deducunt. is medius inter Vis y 5 en mo ! [distaviso nom e fluminis cedunt aut promi : one WT , p r. et colles, ut ripa qualite tu s u ua in in s r j i ae pura humo in to r i m resii stunt, in , tiu et is m ra m tu al s in a surgebat silva, editi a silvarum barbar im pr t e m pu am C nti» arborum truncos. insederc, u t proelia g& iu i sc ru he C li so acies tenuit; ster exercitus sic !e no t. en er rr cu in r pe 3 bus Romanis desu . post i

fronte eum rmanique in ion incessit: auxiliares Ga:llideGe es ct leg or tu quat in rii tta gi sa cs dit pe os qu to eq uit e Caesar; us ac delec duabus praetoriis cohortib

is armatura cum equite exim totidem aliae legiones et lev 15 cohortes. intentus para. rum sagittario ceteraeque socio

iem adsisteret. tusque miles. ut ordo ngminis in ac is, quae per ferociam

]7. Visis Cheruscorum caterv incurrere latus. Sterproruperant, va'idissimos equitum di terga(q»ue inv atinium cum ceteris turmis circumgre . interea, pu cher- ?^ ? dere iubet, ipse in tempore adfuturus as ct intr are rimum augurium, octo aquilae petere silv crenvisae imperatorem advertere. exclamat iren t, sequ l simu 3 tur Romanas aves, propria legionum nucmbina. pedestris acies infertur et. praemissus eques postremos ac latera impulit. mirumque dictu. duo hostium agmina 2^ diversa fuga, qui silvam tenuerant, in aperta, qui campis

|

4 adstiterant, in silvam ruebant. medii inter hos Cherusci

collibus detrudebantur, inter quos insignis AÁrminius menu voce vulnere sustentabat pugnam. incubucratque

; e

illa rupturus, ni Raetorum Vindelicorumque 30 , allicae cohortes signa obiecisseent. nisu tamen cor-

poris et impetu equi pervasit, oblitus faciem suo cruore,

dbi

piii

spin ;sdgnitum a Chaucis inter auxilia

que tradiderunt. virtus seu : : ffugi m Ingnio eadem 9 fraus ero effugium dedit. ceteri passim 35 et " trucidati:

; et plerosque tranare Visurgim conantes in.4 Ydisiaviso Jac.Grimm,Idisi Müllenh | 10 terga(q)ue Lip. (cf. Eri. p. 70): tergeue [| 2isa ina off u n 3 52

AB EXCESSV DIVI iecta

tela nut vis fluminis,

AVGVBTI II 16—20 postremo

moles ruentium

et ap.Chr.1e

incidentes ripae operuere. quidam turpi fuga in summa arborum nisi ramisque se occultantes admotis sagittariis

per ludibrium figebantur, alios prorutae arbores ad.

5 llixere. 18. Magna ea victoria neque cruenta nobis fuit, quinta 1 ab hora diei ad noctem caesi hostes decem milia passuum cadaveribus atque armis opplevere, repertis inter spolia eorum catenis, quas in Romanos ut non dubio 10 eventu portavera nt. miles in loco proelii 'r'iberium im- 2 peratorem sea3lutavit struxitque aggerem et in modum tropaeorum arma subscriptis victarum gentium nominibus imposuit. 19. Haud perinde Germanos vulnera luctus excidia i 1, quam ea species dolore et ira adfecit. qui modo abire

sedibus, trans Albim concedere parabant, pugnam volunt,

arma rapiunt; plebes primores, iuventus

agmen Romanum

repente

incursant

senes

turbant. postremo

3

deligunt locum flumine et silvis clausum, arta intus pla. e» nitie et umida; silvas quoque profunda palus ambibat,

nisi quod latus unum Angrivarii lato aggere extulerant, quo & Cheruscis dirimerentur. hic pedes adstitit; equitem propinquis lucis texere, u t inyressis silvam legionibus a tergo foret. consilia locos, i es 20. Nihil ex his Caesari incognitum: prompta occulta noverat astusque hestium in perniciem ipsis vertebat. Scio Tuberoni legato tradit equitem cam. pumque; peditum aciem ita instruxit, u t pars aequo in silvam aditu incederet, pars obiectum aggerem enitere.

3» tur; quod arduum sibi, cetera legatis permisit. quibus ? plana evenerant, facile inrupere; ger, u t si murum

conflictabantur.

succederent,

quis impugnandus ag-

gravibus

superne ictibus

sensit dux imparem comminus pugnam

remotisque ppulum legionibus funditores libritoresque 3» excutere tela et proturbare

hostem iubet; missae e tor-

mentis hastae, quantoque conspicui magis propugna-

1£ tropheorum, em.J.P.Oron. || 23 his Oberlin : iis || 34libretoresquo Ber., at cj. 13, 39, 3 7

BT Tacitus ] ed. Koesterinann [1833]

53

P. CORNELII TACITI

ibus vulneribus deiecti. primus Caesar *» anie 3 Morea eeterii

cohortibus capto vallo dedit impetum 1n

silvas; conlato illie gradu certatum. hostom a tergo pa-

lus, Romanos flumen aut montes claudebant: utrisque

necessitas in loco, spes in virtute, salus ex victoria. 91. Nec minor Germanis animus, sed genere pugune artis et armorum superabantur, cum ingens multitudo

locis praelongas hastas non protenderct, non colligeret neque adsultibus et velocitate corporum uteretur, coacta stabile ad proelium; contra miles, cui scutum pectori

adpressum et insidens capulo manus, latos barbarorum artus, nuda ora fodercet viamque strage hostium aperiret, imprompto iam (Árminio) ob continua pericula, sive illum recens acceptum vulnus tardaverat. quin et I n guiomerum tota volitantem acie fortuna magis quam 2 virtus deserebat. et Germanicus quo magis adgnoscere. tur, detraxerat tegimen capiti orabatque insisterent caedibus: nil opus captivis, solam internicionem gentis finem bello fore. iamque eero diei subducit ex acie lcgionem faciendis castris:

!

ceterae ad noctem

bostium satiatae sunt. equites ambigue certavere. 22. Laudatis

0

$

cruore 29

pro contione vict orib us Cocsar con .

Beriem armorum struxit, superbo cum titulo:

debellatis

inter Rhenum Albimque nationibus exercitu m Tiberii Caesaris ca monimenta Ma rti et Iov i ct Augusto sacra. ss

nio mandat, ni deditionem properavissent. atquc illi supplices nihil abnuendo veniam omnium aecepe re Nos k p aestate lam ad ulta legionum aliae itine re ind terres. y i PA rTemissae, plures Caesar classi impoi en Amisiam Oceano in vexiX t. ac prl imo pl; Cidu; m aequor mille na . vina umv; remiis strepere aut peelli;] mox at ro nu u t. ve volis ve D l;slis i;mm.. nubibum Blobo effusa gr :ando, si dique procellis Ince si mul variiiil si rti fluctus Prospec tum adimere. ss 13 Arm min inio i 1, à,

eu

ppl. Ber, | a5 5 munim i en $ monumentis Pro mun:imentis) ta, zi. Lips. (e contrario | Mart; Ultori et ! 27 facti Ald.-. facti Augusto Marti

?9 accipere || 39 tegontato | Ampsivarion Giefera, c ad 2,8,4 |

54

AB EXCEBBV DIVI AVGVSTI II 20—25

regimen impedire; milesque pavidus et casuum maris ap.Chr.16 ignarus dum turbet nautas vel intempestive iuvat, of-

ficia prudentium corrumpebat. omne dehinc caelum ct 3 mare onine in austrum cessit, qui tumidis Germaniae & terris, profundis amnibus immenso nubium tractu vali-

dus et rigore vicini septentrionis horridior rapuit dis-

iecitque naves in aperta Oceani aut insulas saxis ab. ruptis vel per occulta vada infestas. quibus paulum 4 &egreque.vitatis, postquam mutabat aestus eodemque i0 quo ventus ferebat, non adhaerere ancoris, non exhau-

rire inrumpentis undas poterant: equi iumenta sarcinae, etiam arma praecipitantur, quo levarentur alvei manantes per latera et fluctu superurgente. 24. Quanto

violentior cetero mari

Oceanus et trucu-

1

15 lentia caeli praestat, Germania, tantum illa clades novitate et magnitudine excessit, hostilibus circum litoribus Aut i t a vasto et profundo, u t credatur novissimum ac sine terris marc. pars navium haustae sunt, plures apud ?

insulus longius sitas eiectae; milesque nullo illic homie; num cultu fame absumptus, nisi quos corpora equorum

eodem elisa toleraverant. sola Germanici triremis Chaucorum terram adpulit; quem per omnes illos dies noctes. que apud scopulos et prominentis oras, cum se tanti exitii reum clamitaret, vix cohibuere amici quo minus

:5 eodem mari oppeteret. tandem rclabente aestu et secun- 3 dante vento claudae naves raro remigio aut intentis vestibus, et quaedama validioribus tractae, revertere; quas r a p t i m refectas misit,

ut. scrutarentur

ca cur&à plerique; multos Angrivarii

insulas.

collecti

nuper in fidem ac-

30 cepti redemptos ab interioribus reddidere; quidam in Britanniam rapti et remiss(i) a regulis. u t quis ex lon- 4 ginquo revenerat, miracula narrabant: vim turbinum et inauditas

volucres,

monstra

maris,

ambiguas

hominum

et beluarum formas, visa sivc ex metu credita. s$ 25. Sed fama classis amissae u t Germanos ad spem 1 belli, ita Caesarem ad cocrcendum erexit. C. Silio cum 4 humidis Rhen. fort. recte,umidis Faér. || 18 mari J. F. Gron. || 29 Ampsivarii Nipp.; cj. ad 2,8,4 || 31 remissa

7*

95

P. CORNELII TACITI s.p.Chr.16

triginta peditum,tribus tril oquitum milibus iro in Chattos imperat

;

ipse

maiori

bus copiis Marne inrump

te

-

in

Sus,

itionem

'

Vàarianae legionis aquilam a inquo Meo eosam missa ex(t?emp lo Pidico! praesidio servari indicat. manus quae hostem a fronte eliceret, alii qui tergo u r

cumgressi recluderent. humum; ct utrisque adfuit for. tuns eo promptior Caesar pergit introrsus, populatur excindit non ausum congredi hostem aut, 8icubi restiterat, statim

pulsum

nec umquam

10

u t e x captivis

magis,

cognitum est, paventem. quippe invictos e t nullis casibus superabiles Romanos praedicabant, qui perdita classe, amissis armis, post constrata equorum virorumque

cor-

poribus litora eadem virtute, pari ferocia et velut aucti numero inrupissent.

26. Reductus inde in hib(er)na miles, laetus animi, quod adversa maris expeditione prospera pensavisset. addidit munificentiam Caesar, quantum quis damni pro.

LE]

fessus erat, exsolvendo. nec dubium

15

habe batu r laba re

hostes petendaeque pacis consilia sumcre, et si prox ima ao

aestas adiceretur, posse bellum

patrari.

sed crebris

epistulis Tiberius monebat, rediret ad decretum triumphum: satis iam eventuum, satis casuum. prospera illi

et magna proelia: eorum quoque memin isset, qua venti et fluctus, nulia ducis culpa, gravia tamen et enevea dam - ss

boduum pace obstrietu m. Posse et Cheruscos ceteras. que rebellium gentis, quoniam Romanae ult ion sultum esese)t, int i COn- 30 ernis discordiis re linqui. Germanico annum ef pr ec an te ficiendis coeptis, ac riu eis adgreditur <e rum consulatum of munià praesens ob ferendo iret. simul adnect eb bellandum, relinqu at, si | ere

t materiem Drusi

4 luco

Lips. praeced, ( s i g . ] Halm | exe mplo i 6 «1, flei: loco (cf. 3,

MEEEuge o E

fi

Me

61,1) || 5 indica(rayt

AB EXCESSV DIVI AVGVSTII1 20—29

sequi nomen imperatorium et deportere lauream posset. a.p.Chr.16 haud cunctatus est ultra Germanicus, quamquam fingi 5 ea. seque per invidium

parto iam decori abstrahi intelle-

geret.

& 21. Sub idem tempus e familia Scriboniorum Libo 1 Drusus defertur moliri res novas. eius negotii initium ordinem finem curatius disseram, quia tum primum reperta sunt quae per tot annos rem publicam ezxedere. Firmius Catus eenator, ex intima Libonis amicitia, iu- ? 10 Venem improvidum

et facilem inanibus

ad Chaldaeoruin

promissa, magorum sacra, somniorum etiam intérpretes impulit,

dum proavum Pompeium,

quae quondam Augusti

amitam

coniunx fuerat,

Seriboniam,

consobrinos

Caesares, plenam imaginibus domum ostentat hortatur15 que ad luxum et aes alienum, socius libidinum et neces. Bitatum, quo pluribus indiciis inligaret. 28. U t satis testium ct qui servi eadem noscerent 1 repperit, aditum ad principem postulat, demonstrato crimine et reo per Flaccum Vescularium equitem Roey manum, cui propior cum Tiberio usus erat. Caesar in- 2

dicium houd aspernatus congressus abnuit: posse enim eodem Flacco internuntio sermone(s) commeare. atque adhibet, convictibus ornat praetura, Libonem interim (adeo iram non v u l t u alienatus, non verbis commotior

es condiderat); hibere

cunctaque eius dicta factaque, cum pro-

posset,

temptatus

scire inalebat, donec

lunius

quidam.

ut infernas umbras carminibus eliceret, ad

Fulcinium 'lrionem indicium detulit. celebre inter ac- 3

cusatores Trionis ingenium erat avidumque famae mareum, adit consules, cognitionem corripit so lae. statim senatus poscit. e t vocantur patres, addito consultandum

super re magna et atrooi. 29. Libo interim veste mutata cum primoribus feminis 1 circumire

domos, orare

adfines, vocem

adversum

peri-

35 cula poscere, abnuentibus cunctis, cum diversa praeten7 dum || t3 consobrinos Caesares Rhen.: consobrinus caesaris ||

19 crimini || 20 proprior || 3$ sermone(s) Rhen.: sermone (sermone(m) Rit., at cj. Hist. 11 9 9 , 2 ministro sermonum Rubrio)

51

P. CORNELII TACITI &.p.Chr.16 2

s metu et aegritudine derent, eadem formidine. die senatu ulato morbo, lecfessus, aive, ut tradidere quidam, sim e t manus

fro tri tica delatus ad. fores curiae innisusque

immoto cius ac supplices voces ad Tiberium tendens sar, vult excipitur. mox libellos et auctores recitat Cae . ita moderans, ne lenire nevo asperare crimina videretur

30. Accesserant practer Trionem et, Catum accusatores

Fonteius Agrippa et C. Vibius, certabantque cui lus

quia nec ipsi

perorandi in reum daretur, donec Vibius,

inter s&e concederent et. Libo sine patrono introissot, singillaüm se crimina obiccturum professus, protulit libel. los vecordes adeo, ut consultaverit

an habiturus

Libo,

foret opes, quis viam Appiam Brundisium usque pecunia operiret. inerant et alia huiusce modi stolida vana, si mollius acciperes, miseranda; uni tamen libello

manu

Libonis nominibus Cacsarum aut senatorum additas atroces vel occultas notas accusator arzucbat. negante reo adgnoscentes servos per tormenta interrogo ri placuit; et quia vctere senatus consulto quaestio i n caput

domini prohibebatur, callidus et novi iuris repertor Ti-

berius mancipari singulos actori publico

iubet,

scilicet

ut in Libonem ex servis salvo senatus consulto quaercetur . ob quae posterum diem reus petivit

domumque

digressus extremas preces P. Quirinio propinquo suo

ad principem mandavit.

€ » cu sperar,i uH ^

Wu

Vibius Oru Phi u d I P. in Pe ll 15 int terus: liuius, cf. 4,13,2. 28,1 i errogare, em, Lips. ín edit. mas S u *8 | ossi | ci Aqus Andr. || 32 cum ante mensa au d R"

tit Lips Candabrig.,in Grosl (e f.Eri,p.1]8 a1 to po.: adstitit (cf.praef,5, y j

b

J 1 9 abaeti. .

10

AB EXCEBSV DIVI AVGVSTI II 29—33

cusatio tamen apud patres adseveratione cadem peracta,

&. p.Chr.16

iuravitque Tiberius petiturum se vitam quamvis nocenti, nisi voluntariam mortem properavisset.

32. Bona inter accusatores dividuntur, et praeturae & extra ordinem datae iis qui senatorii ordinis erant. tunc Cotta Messalinus, ne imago Libonis exsequias posterorum comitaretur,

censuit,

Cn. Lentulus,

nius cognomentum Drusi

ne quis Scribo.

adsumeret. supplicationum

dies Pomponii Flacci sententia constituti; et dona [ovi 10 Marti

Concordiae,

utque iduum

Septembrium

dies, quo

8e Libo interfecerat, dies festus haberetur, L. P4lancus) et

Gallus Asinius et Papius Mutilus et L. Apronius decrevere: quorum auctoritates adulationesque rettuli, ut sciretur vetus id in re publica malum. facta et de mathema15 ticis magisque Italia pellendis senatus consulta; quorum e numero

L . Pituanius

consules extra portam nere iussissent,

saxo deiectus est, in P. Marcium

Esquilinam,

cum classicum ca-

more prisco advertere.

33. Proximo senatus die multa in luxum civitatis

dic-

:)?t& & Q. Haterio consulari, Octavio Frontone praetura functo; decretumque ne vasa auro solida ministrandis cibis

fierent,

ne vestis Serica

excessit

viros foedaret.

Fronto &c postulavit modum argento supellectili fami. liac: erat quippe adhuc frequens senatoribus, si quid e ?; re publica crederent, loco sententiae promere. contra Gallus Asinius disseruit: auctu imperii adolevisse etiam

privatas opes,idque non novum, scd e vetustissimis moribus: aliam apud Fabricios, aliam apud Scipiones pecuniam; et cuncta ad rem publicam

referri,

qua tenui

30 angustas civium domos, postquam co magnificentiae venerit, gliscere singulos. neque in familia c t argento quaeque ad usum parentur nimium aliquid aut modicum nisi ex fortuna possidentis. distinctos senatus et equitum 5 iis Bekk.: his || 8 constituti.

e t Mur.:

constituti

u t , idem

vitium 3, 43, 1. 6, 3 7 ,4 (constituti Frei.) || ! ! P(lancus) bene proposuit R. Syme, J RSt. 46, 1956, 19: p. (PXiso) J. F. Gron.) 12 galius || 18 delectus || 82 eirica, em. Rhen. | 3€ adolevisset

P. CORNELII TACITI s.p. Chr.16

, u t locis ordinibus census, non quia diversi na tur a, sed a d requiem animi e nationibus antistent, (tà iis qua

dig

4

nisi lor te clarisaut salubritatem corporum parentur, a subeunda, desimo cuique plures curas, maiora pericul m esso. facilenimentis curarum et periculorum carendu s confessio lem adsensum Gallo sub nominibus honesti Tivitiorum et simili:ado audientium dedit. adiecerat o t berius non id tempus censurae nec, si quid i n moribus 0

labaret, defuturum corrigendi auctorem. i

34. Inter quae L. Piso ambitum fori, corrupta iudi-

cia, saevitiam oratorum

10

in-

accusationes minitantium

erepans abire se et cedere urbe, victurum in aliquo abdito et longinquo rure testabatur; aimul curiam relin. quebat. commotus est Tiberius, ct quamquam mitibus verbis Pisonem permulsisset, propinquos quoque eius impulit, u t abeuntem auctoritate vel precibus tenerent. 3 haud minus liberi doloris documentum idem Piso m o x

dedit vocata in ius Urgulania, quam supra leges amicitia Augustae extulerat. nec aut,Urgulania obtemperavit, in domum Caesaris spreto Pisone vecta, aut ille absces-2 0 &t, quamquam Augusta se violari et imminui quereretur. Tiberius, hactenus indulgere matri

civile ratus, u t

se iturum ad praetoris tribunal, adfuturum Urgulaniac diceret, processit Palatio, procul Sequi iussis militibus. spectabatur oceursante populo compositus ore et sermo- 25 nibus varii$ tempus atque iter ducens, donec prop inquis Pisonem frustra coercentibus deferri Aug usta pecuniam

3 u t (sicut) locis Url. u t (qui -.

.

(pitoeproipao] (ac,I PnM, y M s eie eipeo (ef. 2,70,2; vios versa Jd o Ó

(abetitit A14.)

5»

Ut, (qui) l. o. d

ioni

.

» em. Rhen.|| 20 illi | abacinait, em. Jac. Oron.

AB EXCEBSV DIVI

AVGVBSTI1133-37

35. Res eo anno prolatas haud referrem, ni pretium

| s.p.Chr.16

foret Cn. Pisonis et Asinii Galli super co negotio diversa» sententias noscere. Piso, quamquam afuturum

se

dixerat Caesar, ob id magis agendas censebat, u t absente 5 principe senatum et equites posse sua rounia sustinere

decorum rci publicae foret. Gallus, quia speciem liber-

2

tatis Piso praeceperat, nibil satis inlustre aut ex dignitate populi Romani nisi coram et sub oculis Caesaris, eoque conventum Italiae et adfluentis provincias praesilente magnis utrimque contentionibus acta, sed res dilatae. 36. Et certamen Gallo adversus Caesarem exortum est. nam censuit in quinquennium magistratuum comitia i5 habenda, utque legionum legati, qui ante praeturam es militia

fungebantur, iam

tum

praetores

[d

10 Sentiae eius servanda dicebat. audiente haec Tiberio ac

destinarentur.

princeps duodecim candidatos in annos singulos nomi. narct. haud dubium crat eam sententiam altius penetrare et arcana imperii temptari. Tiberius tamen, quasi au7) (ge»retur potestas eius, disseruit: grave moderationi suae tot cligere, tot differre. vix per singulos annos offensjones vitari, quamvis repulsam propinqua spes solctur: quantum odii fore ab iis, qui ultra quinquennium proiciantur! unde prospici posse quae cuique tam longo ?5 temporis spatio mens domus fortuna? superbire homines etiam annua designatione: quid si honorem per quinquennium agitent! quinquiplicari prorsus magistra. tus, subverti leges, quae sua spatia exercendae candidatorum industriae quaerendisque aut potiundis honori. 30 bus statuerint. favorabili in speciem oratione vim imperii tenuit. 37. Censusque quorundam senatorum iuvit. quo magis

mirum fuit, quod preces Marci Hortali, nobilis iuvenis,

in paupert ate manifesta superbius accepisset. nepos erat s»5 oratoris Hortensii, inlectus & divo Augusto liberalitate

decies sestertii lucere uxorem, suscipere liberos, ne cla4 agendum Ber. !| 9 Italiae et] italia et ei | 16 dum (t neperacr.

m. posi.) !| 18 auretur || $6 honorem Rhen.: honorum || ?7 quintuplicari Lips. | 3$ quo Rhen.: quod, cf. 4 , 31, 9

CITI

P. CORNELII TA

uattuor filiis ante

r q exstingueretur. igitu iao, oum in Polatio a ili m fa a m si ris 2 wp.Cbr.1e loco sontent :ne ndstantibus, ii r , modo Hortens senatushabhaberetu ins s, en Au sti intu :maginom, modo 5. hos, quorum viti t: : 'patros conscripti, sponte sustuli, mm P idetis, non i

amo. aitco

atoros or orato intuh

' numerum et ]puorised quia princeps

5

rant u t posteros haue or m ei m es or ai m li monebat; simul niam, non studia popu cu pe n no i qu o, ey m berent. na num, varientilo domus nostrae bo ge n, tia en qu elo 10 e qu ne re potuissem, antis hara pa l ve e er cip ac m ru tate tempo mihi pudorinec cuiquam c ne ae me es s'r ue ten si m, beba tore uxorem duxi. en stirps oncri forent. iussus ab impera t dictatorum. nec ad inviet progenies tot consulum, to misericordise refero. adsediam ista, sed conciliandae dederis honores: in- 15 uentur florente te, Caesar, quos

terim Q.Hortensii pronepotes, divi Augusti alumnos ab

inopia defende." quo 38. Inclinatio senatus incitamentum Tiberio fuit

bis usu s: ' s i quanpromptius adversaretur. his ferme ver pe- 29 tum pauperum est venire huc et liberis suis petere cunias coeperint, singuli numquam exsa tiabu ntur, res

publica deficiet. nec sane ideo a maioribus concessum est

egredi aliquando rclationem et quod in commune con-

ducat loco sententiae proferre, u t privata negotia et res familiares nostras hic augeamus cum invidia senatus et 25 principum. sive indulserint largitionem sive abnucrint. non enim preces sunt istud, sed efflagitatio,

intempestiva

quidem et improvisa, cum aliis de rebus convencrint patrcs, consurgere et numero atque aetate liberum

suorum

urgere modestiam senatus, eandem vim in me transm/it- 30 Ore ac velut perfringere aerarium. quod si ambitione exhauserimus. per scelera supplendum erit.

dedit

tibi

Hortale divus Augustus pecuniam, sed non compellatux

languescet alioqui indaretsiur.nullus ia, ibtend dostr ex sc metus aut a5 socordia, r soa securiefur spes, el omnes aliena subsidia exspectabunt, aibi ibi

44 absequentur fcf. praef.p. X ) |j 18 interimq: hostensq : corr. *

82

AB EXCEBSV DIVI

AVGVETI II 37—40

ignavi, nobis graves.' haec atque talia, quamquam cum 4 s.p.Chr.10 adsensu audita

ab iis, quibus omnia principum,

honesta

atque inhonesta, laudare mos est, plures: per silentium aut occultum murmur excepere. sensitque: Tiberius; et 5 cum paulum reticuisset, Hortalo se respondisse a i t : ceterum, si patribus videretur, daturum liberis eius duceua seatertia singulis, qui sexus virilis essent. egere alii gra- 5 tes: siluit

inter

IIortalus,

pavore

an avitae

nobilitatis

etiam

angustias fortunae retinens. neque miseratus est

ic posthac Tiberius, quamvis domus Hortensii pudendam a d inopiam delaberetur.

39. Eodem &nno mancipii unius audacia, ni mature 1 subventum foret, discordiis armisque civilibus rem publicam perculisset. Postumi Agrippae servus, nomine

1$ Clemens, comperto fine Augusti pergere in insulam Planasiam et fraude aut v i raptum Agrippam ferre ad exercitus Germanicos non servili animo concepit. ausa eius 2 impedivit

tarditas

onerariae

navis; atque interim

pa-

(tyrata caede ad maiora ect magis praecipitia conversus

:» furatur cineres vectusque Cosam, Etruriae promunturium. ignotis locis sese abdit, donec crinem barbamque promitteret: nam aetate et forma haud dissimili in dominum erat. tum per idoneos et secreti eius socios cre- 3 brescit vivere Agrippam, occultis primum sermonibus, 25 ut. vetita solent, inox vago rumore apud imperitissimi cuiusque promptas aures aut rursum apud turbidos coque nova cupientes. atque ipse adire municipia obscuro 4 diei, neque propalam aspici neque diutius isdem locis,

sed quia veritas visu et mora, falsa festinatione ct incer:0 tis valescunt, relinquebat famam aut pracvenicbat. 40. Vulgabatur interim per Italiam servatum munere 1 deum Agrippam, credebatur Romae; iamque Ostiam invectum multitudo ingens, jam i n urbe clandestini coetus

celebrabant, cum Tiberium anceps eura distrahere, vine

35 militum

servum suum coerceret an inanem credulitatem

10 post ha(e)c Woe. || 11 delaberetur Ern.: dilabaretur M! dileberetur m. post. || 18 pa(t)rata Rhen.: parate j| 20 Cosam Lips.: coram (incertum an cosam) | 33 catus (cl. prae]. p. X ) e3

P. CORNELI1 TACITI

inso vanescere sineret: modo nihil spernendum,

modo nom omnim metuenda ambiguus pudoris ao metus

reputabat. postremo dat negotium Sallustio Crispo. ille

e clientibus duos (quidam milites fuisse tradunt) deli-

git atquo hortatur, simulata conscientia adeant, offerant pecuniam, fidem atque pericula polliceantur. exsequuntur u t iussum erat. dein speculati noctem incustoditam,

accepta idonea manu, vinctum clauso ore i n Palatium

3 traxere. percunctanti Tiberio, quo modo Agrippa factus esset, respondisse fertur 'quo modo tu Caesar'. ut ederct socios subigi non potuit. ncc Tiberius poenam eiua palam ausus, in secreta Palatii parte interfici iussit corpusque clam auferri. et quamquam multi e domo principis equitesque ac senatores sustentasse opibus, iuvisse consiliis dicerentur, haud quaesitum. 15 , «1. Fine anni arcus propter aedem Saturni ob Tecepta ena cum Varo amissa ductu Germanici, auspicii s Ti.

berii, et aedes Fortis Fortunae Tiberim

iuxta

i n horti

s, quos Caesar dictator populo Romano lega verat, sacrarium genti Iuliae effigiesque divo Aug usto apud Bovil. las dicantur.

C. CazLI0 L. Po uro xio consulibus Germanicus Cae.

&.p.Chr.1? 2

a. d. VII. Kal. Iunias

triumphavit

Tue jattinque eteiegrivariis quaeque

de Cheruscis

aliae nationes us.

nt. vecta spolia, captivi, simulacra 25

l1 vanesceret, n plur.

l| 18 Saturnio

4 diligit 7 5 . Í 5 aderant Il

adnot. | 23 5.d,Diggaj ,

64

exa Cae el

AB EXCEBSV DIVI

AVGVSTI II 40—43

amoliri iuvenem specie honoris statuit struxitque c&u- s.p.Ohr.17 sas aut forte oblatas arripuit. rex Archelaus quinqua- 2

gesimum annum Cappadocia potiebatur, invisus Tiberio,

quod eum Rhodi agentem nullo officio coluisset. nec id 5 Archelaus per superbiam omiserat, sed ab intimis Augusti monitus, quia florente C. Caesare missoque ad res

Orientis intuta Tiberii amicitia credebatur. u t versa Cae- 3 sarum subole imperium adeptus est, elicit Archelaum matris

litteris,

qune non dissimulatis filii offensionibus

10 clementiam offerebat, si ad precandum «i»gnarus doli vel, si intellegere crederetur,

veniret. ille vim metuens

i n urbem properat; exceptusque jmmiti a principe et mox

accusatus i n senatu, non ob crimina quae fingebantur, sect angore, simul fessus senio, et quia regibus aequa,

15 nedum infima insolita sunt, finem vitae sponte an fato implevit. regnum in provinciam redactum est, fructibus- 4 que cius levari posse centesimae vectigal professus Caesar ducentesimam in posterum statuit. per idem tempus 5 Antiocho Commagenorum, Philopatore Cilicum regibus

-) defunctis turbabantur nationes, plerisque Romanum. aliis regium imperium cupientibus; et provinciae Svria atque Iudaea fessae oneribus deminutionem tributi orabant.

43, Igitur

haec et de Armenia quae supra memoravi 1

:5 apud. patres disseruit, nec posse motum Orientem nisi Germanici sapientia componi: nam suam aetatem vergere, Drusi nondum satis adolevisse. tunc decreto patrum permissae Germanico provinciae, quae mari dividuntur, maiusque imperium, quoqno adisset, quam iis

3» qui sorte ant missu principis obtinerent. sed Tiberius 2 demoverat

Syria

Creticum | Silanum, per adfinitatem

conexum Germanico,

quia Silani

filia

Neroni

vetustis-

simo liberorum cius pacta erat. praefeceratque Cn. Pisonem, ingenio violentum et obsequii ignarum, insita 35 ferocia a patre Pisone, qui civili bello resurgentes in

Africa partes acerrimo ministerio adversus Caesarem

10 ad (de)precandum /aase || 11 (i)gnarus Rhen.: gnarus (cl. 1, 70, 3. 4. 70. 3 ) || 16 nudum

65

I

e. CORNELII TACIT

s.p.Cbr.1?

esso reditu sium secutus conc as C ot um ut Br r deiuvit, m ox nec ultro ambiretu do t, ui in st ab m d praeter pàpetitione bonoru

pere. se

consulatum acci litate e t 3 latum ab Augusto oque Plancinae nobi qu is or ux s tu iri sp eros eius ternos Tiberio concedere, lib opibus accendebatur

; vi x

dc c dubium ha be ba t se

. ectarene 4 ut multum infra desp

ici coerneretur ad spes German po im e ria Sy i qu , um ct le occulta m data et & Tiberio eendas. credidere quida ud dubic Augusta monuit ha am cin an Pl et ; ata nd ma isa 10 ripp inam insectandi. div 5 aemulatione muliebri Ag itis in Drusum aut Gernamque et discors aula erat tac prium et sui sanguinis manicum studiis. Tiberius ut pro natio patrui amorem Drusum fovebat; Germanico alie dino ma ter (ni ) ge» apud ceteros auxcrat, et quia claritu neris anteibat, avum M. Antonium,

ÀAu-15

avunculum

Romanus gustum ferens. contra Druso proavus eques videPomponius Atticus dedecere Claudiorum imagines batur. et coniunx Germanici Agrippina fecunditate ac fama Liviam,

uxorem Drusi,

praecellcbat.

sed fratre s

egregie concordes et proximorum certaminibus inconcusa. 44. Nec multo post Drusus in Illyricum missus est, u t l suesceret, militiae studiaque exercitus pararet; simul juvenem urbano luxu lascivientem melius in castris haberi Tiberius seque tutiorem rebatur utroque

filio legio-

20

25

2 nes obtinente. sed Suebi praetendebantur auxilium ad. versus Cheruscos orantes. nam discessu Romanorum ie racul externo metu gentis adsuetudine et tum aemu" ione gloriae arma in so verterant. vis nationum, virm dne in negno; sed Maroboduum regis nomen in:. . Hin uupud Populares, Árminium pro libertate bellantem

AS. tur

1

iM

non modo Cherusci sociique eorum, vetus

mus, Fumpsere bellum,

sed e regno

etiam

uebae gentes, Scmnones ae Langobardi, de. 35 fO infecta, nsMadv., inse i ctari Halm l| 14 mater(ni) Rhen.: mater i 19 famam || *5 ac] Or. | o pecium erat, ol sti ne Er et | sus ; ice d manice und gerpellant 31

em

emals noch', ut 3 , 78, 7. 4, 28, 1. " . 12,141

AB EXCESBV DIVI

AVGVSTI 11 43—46

fecore ad eum. quibus additis praepollebat, ni Inguiome-

B.p.Chr.17

rus cum manu clientium ad Maroboduum perfugisset, non aliam ob causam quam quia fratris filio iuveni patruus senex parere dedignabatur. deriguntur acies, pari 5 utrimque spe, nec, u t olim apud Germanos, vagis incur-

sibus aut disiectas per catervas: quippe longa adversun; nos militia insueverant sequi signa, subsidiis firmari, dicta imperatorum accipere. ac tunc Árminius equo con- 3 lustrans

cuncta,

u t quosque advectus

erat, reciperatam

10 libertatem, trucidatas legiones, spolia adhuc et tela Romanis derepta in manibus multorum ostentabat:; contra fugacem Maroboduum appellans, proeliorum expertem,

Hercyniae latebris defensum, ac mox per dona et legationes petivisse foedus, proditorem 15 Caesaris, haud minus quam Varum Quintilium

patriae, satellitem

infensis animis exturbandum, interfecerint. meminissent mo-

do tot proeliorum, quorum eventu et ad postremum eiec-

tis Romanis satis probatum, penes utros summa belli fuerit.

:*? 460. Neque Maroboduus iactantia sui aut probris i n hostem abstinebat, sed Inguiomerum

tenens illo in cor-

pore decus omne Cheruscorum, illius consiliis gesta quae prospere ccciderint testabatur. vecordem Arminium et rerum nescium alienam gloriam in se trahere, quon?5 iam tres vagas legiones et ducem fraudis ignarum per-

fidia deceperit,magna cum clade Germaniae et ignominia sua, c u m coniunx,

cum filius eius servitium

adhuc tole-

rent. a t se duodecim legionibus petitum duce Tiberio inlibatam Germanorum gloriam servavisse, mox condi$0 cionibus aequis discessum; neque paenitere quod ipsor u m in manu

sit, integrum

adversum

Romanos

bellum

an pacem incruentam malint. his vocibus instinctos exercitus propriae quoque causae stimulnabant, cum c Cheruacis Langobardisque pro antiquo decore aut recenti

35 libertate et contra augendae dominationi certaretur. non alias maiore mole concursum neque ambiguo magis 17 electis || $$ omnes || 35 vagas Drae. : uaouas, lect. cix recte def. Lench. || £7 filios || 31 recente, em. Lips.

8"

P. CORNELII TACITI rnibus; sporabsturque eventu, fusis utrimque dextris co stra in colles sub. us ca rursum pugna, ni Merobodu nsfugiis paulatim duxisset. id signum perculsi fuit; et tra

*. p.Chr.1?

itquo legatos ad nudatus in Marcomannos concessit mis non lure eum Tiberium oraturos auxilis. responsum cst , qui puadversus Cheruscos arma Romana invocare

sset. gnantis in cundem hostem Romanos nulla ope iuvi

missus tamen Drusus, u t rettulimus, paci firmator. 47. Eodem anno duodecim celebres Asiao urbes conlapsae nocturno motu terrae, quo improvisior gravior-

que pestis fuit. neque solitum in tali casu effugium subveniebat in aperta prorumpendi, quia diductis

terris

hauriebantur. sedisse immensos montes, visa in arduo

quae plana fuerint, effulsisse inter ruinam ignes memorant. asperrima in Sardianos lues plurimum i n eosdem 15 misericordiae traxit: nam centies sestertium pollicitus Caesar, et quantum aerario aut fisco pendebant, in quin3 quennium remisit. Magnetes a Sipylo proximi damno ac

remedio habiti. Temnios,Philadelphenos, Aegcatas, Apolloni(d»enses, quique Mosteni eut Macedones Hyrcani vocantur, et, Hierocaesariam, Myrinam, Cymen, Tmo-

20

lum levari idem in tempus tributis mittique ex senatu 5 placuit. qui praesentia spectaret refoveretque. delectus est M. Atcius e praetoriis, ne consulari obtinente Asia m 1

aemulatio inter pares et ex co impedimentum

orcretur.

48. Magnificam in publicum largitionem aux it Caesar

haud minus grata liberalitate,

quod bona Aem

iliae Mume. locupletis intestatae, petita in fisc um, Aemilio Lepio. cuius e domo videbatur, et Pa ntulei divitis eq uit is

Borghesi et Mommse

n. aletus (Alet(iyus O

949. 8, qui eliam Alei

vd e

r.

retur, sed i auperser.end. - Aieti)usin mediumprotulit) || 25 oro. 68

25

AB EXCEBBV DIVl AVGVSTI [140-61

que pecunía iuvandam praefatus. neque hereditatem 2 s.p.Chr.1? cuiusquam adiit nisi cum amicitia meruisset; ignotos et aliis infensos eoque principem nuncupantes procul arcobat. ceterum u t lonestam innocentium paupertateni 3 s» levavit, ita prodigos et ob flagitia egentca, Vibidium Vir-

ronem, Marium Nepotem, Appium Appianum, Cornelium

Sullam,

Q. Vitellium

movit

senatu a u t sponte co-

dere passus est.

49. Isdem temporibus deum aedes vetustate aut igni 1 19 Abolitas coeptasque ab Augusto dedicavit, Libero Liberaeque et Cereri iuxta circum maximum, quam À. Postumius dictator voverat, eodemque in loco aedem Florae et Marco

Publiciis

aedilibue

constitutam,

et

Iano templum, quod apud forum bholitorium C. Duilius 15 Btruxerat, qui primus rem Romanam prospere mari gessit triumphumque navalem de Poenis meruit. Spei aedes a: Germanico sacratur: hanc À . Atilius voverat codem

to

a b Lucio

bello.

[

50. Adolescebat interes lex maiestatis. et Appuleiam 1 $» Varillam, sororis Áugusti neptem, quia probrosis sermonibus divum Augustum ac Tiberium et matrem eius inlusisset Cacsarique conexa adulterio teneretur, maicstatis delator arcessebat. de adulterio satis caveri lege Iulia visum; maiestatis crimen distingui Caesar postu25 lavit damnarique, si qua de Augusto inreligiosc dixisset;

in se iacta nolle ad cognitionem vocari. interrogatus & consule, quid de iis censeret, quae de matre cius locuta senatus die ilr e t i c u i t ; dein proxino secus argueretur,

lius quoque nomine oravit, ne cui verba in eam quoquo 30 modo habita crimini forent. liberavitque Appulciam lege 3 maiestatis: adulterii graviorem pocnam deprecatus, ut exemplo maiorum propinquis suis ultra ducentesimum

lapidem removeretur suasit. adultero Manlio Italia atque Africa interdictum 51. De praetore

3,

est.

in locum

Vipstani

Galli,

quem mors 1

& Virronem Nípp. (cl. eundem ad 11, 32, 2 ) : uarronem, lect. Syme p. 17. || 11 quam Lips.: quas || 14 dullius, def. Lench., cj. lr. Or. !| i a] in | A. Atilius Nipp.: iatillius || 20 uariliam. em. Furlanetto 8

DT Tacitus ! ed. Koestermann [1533]

89

P. CORNELII TACITI

i ssit. i Germanicus i ndod certamon ince atque Drusu vous (nn s (num eti am tum Romae crant) llaterium

spit

abstulera

i

inqauum Germanici, fovebant. contra

ple-

Am Phitetentur, u t numerus liberorum in candidatis 2? pracpolleret, quod lex iubebat. laetabatur Tiberius, cum inter filios eius et leges senatus disceptaret. victa est sin dubio lex, sed neque statim ct paucis suffragiis, quo mo. do etiam cum valerent leges vincebantur. 52. Eodem anno coeptum i n Africa bellum, duce hos.

tium Tacfarinate. is natione Numida, in castris Roma-

nis &uxiliaria stipendia meritus, mox desertor, vagos

primum et latrociniis

suetos ad. praedam ot. raptus

con.

gregare, dein more militiae per vexilla ct turmus componere, postremo non inconditae turbae, sed Musulamio-

2? rum dux haberi. valid(a) ca gens et solitudinibus Africae is propinqua, nullo etiam tum urbium cultu, cepit arma Maurosque accolas in bellum traxit. dux et his, Mazipps; divisusque exercitus, u t Tacfarinas lectos viroa e t Romanum in modum armatos castris attineret, disciplina

et imperiis suesceret, Mazippa levi cum copia ince n- $9 3 dia et cacdes et terrorem circumferret. compule runtque ( à nit(b»ios

, haud spernendam nat ione m, i n eadem, cum Furius Camillus pro consule Africae leg ionem et quod sub signis

sociorum in unum conductos ad hostem duxit, modicam manum, si mul(t»itudinem Numidarum atq ue ss Maurorum Spectares; sed nih il acque ca ve ba tur qu am ne bellum mctu cluderent : spe vic tor iae ind uc ti su nt ut 4 vincerentur, igitur legio me dio, leves cohortea du ae qu e alae in cornibus loc an tur . nec Tacfarinas pugnam de.

rem urbis filiumque ci us Camillum penes al ias familias imperatoria lnus fuer at, atque hic, quem m emoramus orum expers habe batur,. o pronio i r Tiib Béstas apud senatu beer riui s reg m celebravit; et de crevere patres 35 ! ! auxiliaris Lipa . i| 14 Musvlam iorum

rUm || t5 ualid

nup

Bekk.: mus

: ula m aí o 25 similitudinem, ^gen» || 19 disciplin a(e) PicA, || £e cnitios | 70

AB EXCEBSV DIVI AVGVSTI II 51—54

triumphalia insignia, quod Camillo ob modestiam vitae

5

impune fuit. D3. Sequens annus TiBEBIUM tertium, GERMANICUM1 iterum consules habuit. sed eum honorem Germanicus iniit apud urbem Achaiae Nicopolim, quo venerat per Illyricum oram viso fratre Druso in Delmatia agente, Hadriatiei ac mox Ionii maris adversam navigationem perpessus. igitur paucos dics insumpsit reficiendac class i ; Simul sinus Áctiaca victoria

10

1$

inclutos

e t sacratas ab

Augusto manubias castraque Antonii cum recordatione maiorum suorum adiit. namque ei, u t memoravi. ayunculus Augustus, avus Antonius erant, magnaque illic imago tristium laetorumque. hinc ventum Athenas, focderique 80ciae c t vetustae urbis datum, u t uno lictore u t e r e t u r . excepere Graeci

quaesitissimis

honoribus,

ve-

5

tera suorum facta dictaque pracferentes, quo plus digna. tionis adulatio haberet. 54. Pctità inde Euboca tramisit Lesbum, ubi Agrippina novissimo partu luliam edidit. tum extrema Asiae Perinthumque ac Byzantium, Thracias urbes, mox Propontidis angustius ct os Ponticum intrat, cupidine vcteres locos et fama celebratos noscendi; pariterque provincias internis certaminibus nut magistratuum iniuriis fessas refovcbat. atque illum i n regressu sacra Samothracum visere nitentem obvii aquilones depulerc. igitur acdito I ; l i o quaeque i b i varietate

fortunae e t nostri

ori-

gine veneranda, rclegit Asiam adpellitque Colophona, u t Clarii Apollinis oraculo uteretur. non femina illic,

u t apud Dclphos, sed certis c familiis et ferme Mileto accitus sacerdos numerum modo consultantium et nomina

audit; tum in specum degressus, hausta fontis arcani aqua, ignarus plerumque litterarum et. carminum edit responsa versibus compositis super rebus, quas quis

mento concepit. et ferebatur Germanico per ambages, ut mos oraculis,

maturum

e x i t u m cecinisse.

3 tertium Nipp. coll. 3, 28, 7. 13. 34, 1: tertio || 6 Nicopolem ||

13 excipero || 36 a d i t o D)lio Sev. Vater: alio || 33 exitum

(coli. 2, 71. 1 prematuro 8*

C. Her.

exitu): exitium, lect. def. plerique editt. 71

a.p.Chr.18

P. CORNELII TACITI ;

ius destinata inciperet,

exterritam orav i t " Cn. Pisos due turbido incest

pp. Chr.18 1

Hone snevà increpat, oblique Germanicum perstringene, tot

Romani nominis non Áthonionsos

quod contra decus -jem ill tionum iol F comi- s cladibus exstinctos, sed conluviem illam nat

adversus enim esse Mithridatis tate nimia coluisset: hos divum Augustum socios. etian ? Sullam, Antonii adversus vetera obiectabat, quae in Macedonos mnprospere, vio-

lenter in suos fecissent, offensus urbi propria quoque

ira, quia Thcopbilum quendam Areo judicio falsi dam- 10

3 natum precibus suis nou concedcrent. exim navigatione

celeri per Cycladas ct compendia moris adsequitur Ger-

manicum apud insulam Rhodum, haud nescium quibus insectationibus petitus foret: sed tanta mansuetudine

agebat, u t , cum orta tempestas raperet i n abrupta posset- T

que interitus inimici ad casum referri, miserit triremis, 4 quarum subsidio discrimini eximeretur. ncque tamen mitigatus Piso, ct vix diei moram perpessus linquit Ger5 manicum praevcnitque. et postquam Syriam ac legiones attigit, largitione, ambitu, infimos manipularium iuvan- 20 do, cum veteres centuriones, severos tribunos

demoverct

locaque eorum clientibus suis vel deterrimo cuique attribueret, desidiam in castris, licentiam

i n urbibus,

va-

gum ac lascivientem per agros militem sineret, eo usque corruptionis provectus est, u t sermone vulgi parens le- ss 6 gionum haberetur. nec Plancina sc intra decora feminis

tenebat, sed exercitio equitum, decursibus cobortium in.

teresso, in Agrippinam, in Germanicum contumelias

lacere, quibusdam etiam bonorum militum

culus obs, ;

or ini

ad mala ob-

quod haud invito imperatore ea fieri oc- so ebat. nota haec Germanico,

1 verti ad Armenios instantior cura fuit. situ imbigua

. penitus

sed prae-

gens ea antiquitus hominum ingeni is et

quoniam nostris provinc : . iis late p r a e t e n t a porrigitur: a d Medos

due imperiis in- ss adve erecti et, saepius discordes. sunt unt,. ad rsus Romanos

P s18 s abrupta (Pison One em x idetur l| 31 incid; ) P.rammer prob, C. Her. | d. ebat, em. Lips. (aliter 3, 2 6 , 72

nihil 2)

l|

exci. 39 e t

AB EXCESSV DIVI AVGVBTI 1I 65—57

odio et in Parthum invidia. regem illa tempestate non 2 habebant amoto Vonone; sed favor nationis inclinabat in Zenonem, Polemonis regis Pontici filium, quod is prima ab infantia instituta et cultum Armeniorum aemu5 latus, venatu epulis et, quae alia barbari celebrant, pro-

ceres plebemque iuxta devinxerat. igitur Germanicus in urbe Artaxata adprobantibus nobilibus, circumfusa multitudine

insigne regium capiti cius imposuit.

ceteri

venerantes regem Ártaxiam consalutavere, quod illi voi0 cabulum indiderant ex nomine urbis. at Cappadoces, in formam provinciae redacti, Q. Veranium legatum accepere; et quaedam ex regiis tributis deminuta, quo mitius Romanum imperium speraretur. Commagenis Q. Servaeus

praeponitur, tum primum ad ius praetoris translatis. 1:5, 57. Cunctaque socialia prospere composita non ideo laetum Germanicum habebant ob superbiam Pisonis, qui iussus partem legionum ipse aut per filium in Armeniam ducere utrumque neglexerat. Cyrri demum apud hiberna decumac legionis convenere, firmato vultu. Piso advers9 sus m e t u m , Germanicus. ne minari crederetur; ct erat. sed amici accendendis offensiout. r e t t u l i , clementior. nibus callidi intendere vera, adgerere falsa ipsumque

et Plancinam ct filios variis modis criminari. postremo paucis familiarium adhibitis sermo coctus a Cacsare. » qualem ira et dissimulatio gignit, responsum a Pisone precibus contumacibus; discesseruntque apertis odiis. post qu(a)e rarus in tribunali Cacsaris Piso, et si quando adsideret, atrox ac dissentire manifestus. vox quoque cius a u d i t a est in convivio,

cum apud regem Nabatae-

30 orum coronae aureae magno pondere Caesari ct Agrippinae, leves Pisoni et. ceteris offerrentur, principis Romani, non Parthi regis filio eas epulas dari; abiecitque simul coronam et multa in luxum addidit: quae Germa-

nico quamquam acerba tolerabantur tamen.

6 Germanicos || 9 infra c. 64, 1 Artaxian || 10 Cappadoces (ct Cilices) J. Steup RhMus. 24, 76 not. || 13 Servaeus Rken.: ser-

uaeius || 19 conuenire, em. Rhen. || 36 discesserantque, em. Pich. | apertis Lipe.: opertis, lect. def. F. H. Cowlesprob. Lench. || 7 post qu(a)e Afur.: postque, cj. Woe. Philol. 25, 10;

T3

s.p.Chr.18

P. CORNELII TACITI 1

Artabano legadti 58. Inter quae ab rege Partho rum venere. miserat amicitiam ao foedus memoraturos,.

cupere renovari dextras, daturumque honori Germania

ut ripam Euphratis accederot; petere interim , no Vonones in

Syria

haberetur

neu

propinquis

gentium

proceres

nuntiis ad discordias traheret. ad ea Germanicus de societate Romanorum Parthorumque magnifice, de advon tu

regis et cultu eui cum decore ac modestia respondit. Vonones Pompeiopolim, Ciliciae maritimam

urbem, amotus

est. datum id non modo precibus Artabani, sed contu. meliae Pisonis, cui gratissimus erat ob plurima officia et dona, quibus Plancinam devinxerat.

59. M. SiLANo L. NonBaNo consulibus Germanicus Aegyptum proficiscitur cognoscendae antiquitatis. sed cura provinciae praetendebatur, levavitque apertis hor- 15 reis pretia frugum multaque in vulgus grata usurpavit: sine milite incedere, pedibus intectis et pari cum Graecis

I

t»

s.p.Chr.19

amictu, P . Scipionis aemulatione, quem cadem factitavisse apud Siciliam quamvis flagrante adhuc Poenorum bello acecpimus. Tiberius cultu habitu que cius lenibus verbis perstricto acerrime increpuit, quod contra i n s t i t u t a Augusti non sponte principis Alexandriam introisset.

20

nam Augustus inter alia dominationis arcana, vetit is nisi unis ingredi eaatoribus aut cquitibus Romanis

quisquis cam provi egyptum, ne fame urgeret ltaliam, 75 ac smaris lerrae ad eueraque raesidio quamvis sediss et. levi praesid io advers um jngente s exercitu in-

60. Sed Germanicus, nondum co

mperto profectionem

dcopam, 2

Sua tempestate Menclau s

9c mere terramque Liby Graeciam re pe te ns am deiectus. inde

N u ? venire i 3 cu pe a i o Leni p. v rere novaarir i (cupere n o v a r i N j tra

nap. censet. J.. Steup,

.) i|

eap. 5

hM uL. ^ l pi , ^

cf. E. Koesleruann 351 adn.47 | s*4 ' &6 Historia ;

7, mu Lench,|| 33 deiectug J, iesu (suo) Wurm: perimig au rinc ipi (est) Pich., at d. Eri. 9. TI delec tus (cj. 2 , 45, 1)

74

Principis)

AB EXCES8BV DIVI AVGVSTI 1168-62

proximum amnis os dicstum Herculi, quem indigenae ortum apud se et antiquissimum perhibent eosque, qui

s. p.Chr.19

postea pari virtute fuerint, in cognomentum cius adsci-

tos; mox visit veterum 'l'hebarum magna vesiigia. et

& manebant structis molibus litterae Aegyptiae, priorem opulentiam complexae; jussusque e senioribus sacer-

dotum patrium sermonem interpretari referebat habitasse quondam

septingenta

milia aetate militari,

exercitu regem Rbhamsen Libya

atque eo cum

Aethiopia Medisque et

19 Persis et Bactriano ac Scytha potitum quasque terras Suri Ármeniique et contigui

Cappadoces colunt, inde

Bithynum, hinc Lyc(ibum ad mare imperio tenuisse. legebantur et indicta gentibus tributa, pondus argenti et nuri, numerus armorum equorumque et dona templis 15 ebur atque odores, quasque copias frumenti et omnium utensilium quaeque natio penderet, haud minus magnifica

quam nunc v i Parthorum aut potentia Romana iubentur. 61. Ceterum Germanicus aliis quoque miraculis intendit animum, quorum praecipua fuere Memnonis saxea 20 effigies, ubi radiis solie icta est, vocalem sonum reddens,

disiectasque inter et v i x pervias arenas instar montium

eductae pyramides certamine et opibus regum, lacusque effossa humo, superfluentis Nili receptacula; atque alibi angustiae et profunda altitudo,

nullis inquirentium

spa-

:5 tiis penetrabilis. exin ventum Elephantinen ac Syenen, : claustra olim Romani imperii, quod nunc rubrum ad mare patescit.

62. Dum ea aestas Germanico plures per provincias transigitur, haud leve decus Drusus quaesivit inliciens 30 Germanos ad discordias, utque fracto iam Maroboduo usque in exitium insisteretur. erat inter Gotones nobilis

iuvenis nomine Catualda, profugus olim vi Marobodui et tune dubiis rebus eius ultionem ausus. is valida manu fines Marcomanorum ingreditur corruptisque primoribus 35 ad societatem inrumpit regiam castellumque iuxta situm. veteres illic Sueborum praedae et nostris e provinciis lixae ac negotiatores reperti,

quos ius commercii, dein

1 Lyc(iyum Rhen: lycum || £5 penetrabiles, em. lips. 7b

ITI p. CORNELII "TAC

paetrrtiae guig livio P b o rm ru e tr ! st ,po | )at. ugend| i pecuniam m 1n agrum trans le e p.Cbr.19 cupiido a ti s subsidium sedibus ho eserto non aliud anuvium d e u iq qus N a r sgressus D 5 aesaris fuit. tran C ia i ipsit Tiberio non cr e , it u ti e ra p m a nci rqua Noricam provi pplex, sed ex memorie prioris fo su ondam ut profugus aut us clarissimura qu nationib . icitiam praetulisse am am en om R us ad se vocantib que sedemin Itaare tutam ei honoratam

tunae; nam mutis

i- i responsum à Caes s eius aliud conduceret, &b lia fore, si manerct; sin rebu tum disseruit

na set. ceterum apud se 3 turum fide qua venisnie um rrb Py nsibus, non non Philippum

Athe

perinde ochum populo Romano

t metuendos fuissc. ex ta violentiam

viri,

oratio, qua magnitudinem

a u t Anti-

eubiectarum

i5 uus Ita lia e hostis, suaque in ei gentium et quam propinq m tulit. et Maroboduus quide 4 destruendo eo consilia ex ando insolescerent Suebi, Ravennae habitus, [ne) si qu excesten tab atu r; sed non quasi redit(ur?us in regnum os ue multum

consenuitq sit Italia per duodeviginti annos em. idem Ca- 2o

cupidin s imminutaclaritateobnimiam vivendi haud multo tualdae casus neque aliud perfugium: pulsus

ptusque, post Hermundurorum opibus et, Vibilio duce rece Forum Iulium,

Narbonensis Galliae coloniam,

mittitur.

0 barbari utrumquecomitati, ne quictas provincias immixti

25 turbarent, Danuvium ultra inter flumina Marum e t Cudato rege Vannio gentis Quadorum. pond € Armeniis a Ger: imul nuntiato regem Ártaxian

manico datum decrevere patres, ut. Germanicus atque

pros 8iiA

urbemintroirent. structi et arcus cireum

&tera t mpli Martis Ultoris cum effigie Caesarum, lac- : mau tiore Tiberio,. quia pacem sapientia firmaverat t , quam si et. igi 2 bellu ci per acies confeciss . igitur Rhescuporim quoque. Thraem i omnem eam nat ione iae regem, astu adgreditur. m d Bhoemetalcea

Th

tenuerat:

; quo defuncto Augustus partem raecum Rhescuporidi fratri eius, partem filio Cotyi ss .

Li

*

| postremum, sed u in rasura || ? ab] ad (i euper &yll. ull. add. 1n.rec.), em.Ern. 1 " M

:

Ti e : | drama

12.9931 23 mec rue Rlen.: reditus || zt vibillius Med.1] Weiss.) | 185 redit

16

AB EXCES8S8V DIVI

AVGVSTI 1I 62—60

permisit. in ea divisione arva et, urbes ot. vicina Graecis ».p.Chr.19 Cotyi, quod incultum ferox adnexum hostibus, Rhescuporidi cessit; ipsorumque regum ingenia, illi mite et amoonum, huic atrox avidum ct societatis impatiens erat.

sed primo subdola concordia egere: mox Rhescuporis 3

egredi fines, vertere in &c Cotyi data'et resistenti v(i)m

facere, cunctanter sub Augusto, quem auctorem utriusque regni,

s i sperneretur,

audita mutatione

vindicem

principis

metuebat.

immittere

enimvero

latronum

globos.

exscindere castella, causas bello. 65. Nihil aeque Tiberium anxium habebat, quam ne t composita turbarentur.

deligit centurionem, qui nuntiaret,

regibus ne armis disceptarent; statimque a Cotye dimissa sunt quae paraverat auxilia. Rhescuporis ficta modestia 2 1$ postulat eundem in locum coiretur: posse de controversiis conloquio transigi. nec diu dubitatum de tempore,loco, dein condicionibus, cum xlter facilitate, alter fraude cuncta inter se concederent acciperentque. Rhescuporis 3

sanciendo, u t dictitabat, foederi convivium adicit tractaque in multam noctem laetitia per epulas ac vinolentiam incautum

Cotyn et, postquam dolum intellexerat.

sacra regni, eiusdem familiae

deos c t hospitalis

mensas

obtestantem catenis onerat. Thraeciaque omni potitus 4

scripsit ad Tiberium structas sibi insidias, praerentum insidiatorem ; simul bellum adversus Bastarnas Scythasque praetendens novis peditum et equitum copiis sese firmabat.

m o l l i t e r rescriptum,

si fraus abesset, posse eum 5

innocentiae fidere; ceterum ncque se neque senatum nisi

cognita causa ius ct iniuriam discreturos: proinde trajito

Cotye veniret transferretque invidiam

criminis.

66. Eas litteras Latinius Pandus(o) pro praetore i

Moesiae c u m militibus,

quis Cotys

traderetur,

in "Thra-

ciam misit. Rhescuporis inter metum et iram cunctatus

maluit patra ti quam incepti facinoris reus esse: occidi Cotyn iubet

mortemque

sponte sumptam

ementitur.

nec 2

tamen Caesar placitas semel artes mutavit, sed defuncto

9 resistenti v(i)m Rhen.: rosistentium || 25 Bastarnas Rhen.: baeternas, cf. Germ. 46, 1, Mon. Ancyr. 5, 62 V 31 el p. 78, 1 Pan-

dua(a) Nipp.: pandus ei paduse || 35 coty cf. 2, 65,3

71

P. CORNELII TACITI ris arguobat.

8ibi infensum Rhescupo ta cum &».Chrie Pa(nodusa, quom veterem ;stipendiis et ar Pomponium Flaccum, ob modatiorem 8d fallendum, m co ac e qu eo tia ici am rege . . praofecit. transgressus per ingentia ime Moesia i $7. Flaecus id in eFhraciam

5

sua FLAME ARR promissa quamvis ambiguum et scelera mda & (bbi perpulit ut praesidia Romana intraret. circu tu-

e t cen nique regi specie honoris valida manus, tribu longius abscederiones monendo suadendo, e t quanto itatis 10

necess batur, apertiore custodia, postremo gnarum (i»8 uxo re Coty in urbem traxere. accusatus i n senatu ab

Rhoedamnatur, ut procul regno teneretur. Thraecia in metalcen filium, quem paternis consiliis. adversatum constabat, inque liberos Coty(i»s dividitur; iisque nondum adultis Trebellenus Rufus praetura functus datur, i5

qui regnum interim tractaret, exemplo quo maiores M. Lepidum Ptolemaei liberis tutorem in Áegyptum mise3 rant. Rhescuporis Alexandriam devectus atque illic

fugam temptans an ficto crimine interficitur. | 68. Per idem tempus Vonones, quem amotum in Ci- so

licam memoravi, corruptis custodibus effugere ad Armenios, inde [in] Albanos Heniochosque et consangui-

neum sibi regem Scytharum conatus est. specie venandi

omissis maritimis locis avia saltuum petiit, mox pernicitate equ: ad amnem Pyramum contendit, cuius pontes ss

; aocolae Toperant audita regis fuga;

tar eterat,

itur

neque vado pene.

in ripa fluminis a Vibio Frontone

ori costodiae re rio ad posit Mp

Remmins evocatus,

pri-

trensigit. unde maior fides . quae! per iram gladio eum

! indii .

mortem Vononi inlat conscientia sceleris et metu 3o

. ÀÁt Germanicus. Aegypto remeans euncta,. quac. apud

legiones aut, urbes iusserat, abolita ve] in contrarium VeIBà CO nosciit. t. hin hic graves in in Pis Pionem contumeliae, , ? in gregi (cj.

hic, trebellienus

praef. 5. hu

$45

39, J, u

mmile est, cf. JRSt. 39ol 25.100) 22 inde Wopkens (dei n Haa se,Syme at v. Woe .. Phil ; indo i n

AB EXCESSV D I V I AVGVBTI 11608—71

nec minus acerba quae ab illo in Caesarem temptabantur. ap.Chr.19 dein Piso abire Surio statuit. mox adversa Germanici 2 valitudine

detentus, u b i recreatum accepit votaque pro

incolumitate solvebantur, admotas hostias, sacrificalem 5 apparatum, festam Antiochensium plebem per lictores proturbaet. tum Seleuciam degreditur, opperiens aegritudinem, quae rursum Germánico acciderat. saevam vim 3 morbi augebat persuasio veneni & Pisone accepti; et reperiebantur solo ac parictibus erutae humanorum cori0 porum reliquiae, carmina et devotiones et nomen Germanici plumbeis tabulis insculptum, semusti cineres &c

tabo obliti aliaque malefica, quis creditur animas numinibus infernis sacrari. simul missi a Pisone incusabantur u t valitudinis adversa rimantces. i5. 70. E a Germanico haud minus ira quam per metum | accepta. si limen obaideretur, si effundendus spiritus sub oculis inimicorum foret, quid deinde miscrrimae coniugi. quid infantibus liberis eventurum? lenta videri veneficia: festinare et urgere, u t provinciam, u t legiones *0 solus habeat. sed non usque eo defectum Germanicum, neque praemia caedis apud interfectorem mansura. com- 2

ponit epistulas, quis amicitiam ci renuntiabat; addunt plerique iussum provincia decedere. nec Piso moratus ultra navis solvit.

moderabaturque cursui quo propius

25 regrederetur, si mors Germanici Suriam aperuisset.

71. Caesar paulisper ad spem erectus. dein fesso cor- ! pore, ubi finis aderat, adsistentes amicos in hunc modum adloquitur: ' s i fato concederem, iustus mihi dolor etiam

adversus deos esset, quod me parentibus liberis patriae

30 intra iuventam praematuro exitu raperent. nunc scelere Pisonis e t Plancinae interceptus ultimas preces pectoribus vestris relinqu o: referatis patri ac fratri, quibus acerbit atibus dilaceratus, quibus insidiis cireumventus miserrimam

v i t a m pessima morte

finierim.

si quos spes 2

35 meae, 8i quos propinquus sanguis, etiam quos invidia erga vivente m movebat, inlacrimabunt quondam floren1 (in)tentabantur

Wurm. at cf. 4, 14, 3 || 6 3

wn

Lips. |

12 tabe, em. Lips. || 23 nec ipso maratus (cf. 2, 34,1) || $4 quo Lips.: qui || 35 propinquoe 19

TACITI P. CORNELII

a.p.Chr-19

raudu cecidisse. -f ri b lie u m m e tit rs supe en. tem ot tot bellorumerendi apud senatum, invocandi leg de. erit vobis locus qu amicorum munus est, prosequi se. rit, meminis n boc praecipuum e lu vo o a u ; q t. Germanicum etiam $ , sed :onav flcbun oxsequi. ? odquestu functum ignav fo

m ae mandaveri tius quam fortuna po e m si s, vo e iti L ignoti: vindicab pulo Romano divi M po ite nd te os . tis ba 4 mcam fove numerate gex libe, m ea m em ug ni co e que neptem eandemqu ntibus erit, fingentibus

cusa ros: misericordia cum ac n credent homines a u t non 10 ta aut no

scelesta. manda

ntingen, dextram morientis co ici or re ve ra iu .' nt ce os ign 5 issuros. tes, spiritum ante quam ultionem am iam sui, per

per memor 79. Tum ad uxorem versus ferociam, aaevientà communes liberos oravit, exueret in urbem 15 u regressa fortunae summitteret animum, ne haec palam et. e potentiae validiores inritaret.

aemulation

atur metum ex

alia secreto, per quae ostender(c» credeb

r, ingenti luc tu Tiberio. neque multo post exstinguitu . indoluere provinciae ct circumiacentium populorum in socios, ?0 exterae nationes regesque: tanta illi comitas vene ramansuetudo in hostes; visuque c t auditu iuxt a

bilis, cum magnitudinem et gravitatem summae fortunae

retineret, invidiam et adrogantiam effugerat. 73. Funus, sine imaginibus et pompa, per laudes ac memoriam virtutum eius celebre fuit. et, erant. qui for- 25 mam aetatem genus mortis, ob propinquitatem etiam

'3

locorum, in quibus interiit, magni Alexandri fatis adaequarent. nam utrumque

corpore decoro, genere insigni,

haud multum triginta annos egressum, suorum insidiis externae inter gentes occidisse: sed hunc mitem crga 39 mico,

.

3

modicum

voluptatum,

u n o m a t r i m o n i o , certis

egisse, neque minus proeliatorem, etiam ei teme-

uas afoerit preepeditusque sit perculsnn t o t victoriis

si iure et nomine rgpremere. quod si solus arbiter rerum,

gio fuisset, tanto promptius adsecu- 3^

I 1 contingentis || 17 osten : der corr.. ead.ead. m m., ut ivid., i ^P 4 ) ipe codd.Medic. p. 7): ostendisse) Fi. , fort, reciepn »$/ l| 1f eireumiacentium Rhen.: cüiscentium || $1 venerabilee

AB EXCEBBV DIVI

AVGVBTI II71—76

turum gloriam militiae, quantum clementia temperantia,

ceteris bonis artibus praestitisset. corpus antequam cremaretur nudatum sepulturae

in foro Antiocbensium,

destinabatur,

praetuleritne

qui locus

veneficii

signa,

5 parum constitit: nam u t quis misericordia in Germanicum et pr&esumpta suspicione, aut favore in Pisonem pronior, diversi interpret(ab»antur.

14. Consultatum inde inter legatos quique alii senatorum aderant, quisnam Suriae praeficeretur. et ceteris 10 modice n(ijsis, inter Vibium Marsum et Cn. Sentium diu quaesitum; dein Marsus seniori et acrius tendenti Sentio concessit. isque infamem veneficiis ea in provincia et Plancinae percaram nomine Mertinasm in urbem misit, postulantibus Vitellio ac Veranio ceterisque, qui crimina tamquam

15 et. accusationem

adversus receptos

iam reos

instrucbant. 75. A t Agrippina, quamquam dcefesss luctu et corpore aegro, omnium tamen quae ultionem morarentur intole-

rans, ascendit classem cum cineribus Germanici et liberis. *)0miserantibus cunctis, quod femina nobilitate princepe, pulcherrimo modo matrimonio inter venerantes gratantisque aspici solita, tunc feralis reliquias sinu ferret, incerta ultionis,

anxia sui et infelici

fecunditate

fortunae

totiens obnoxia. :35 Pisonem interim apud Coum insulam nuntius adsequi. tur excessisse Germanicum. quo intemperanter accepto caedit victimas, adit templa, neque ipse gaudium moderans e t magis insolescente Plancina, quae luctum amissae

sororis tum primum lacto cultu mutavit.

30 76. Adfluebant centuriones monebantque prompta illi legionum studia: repeteret provinciam non iure ablatam

et vacuam. igitur quid agendum consultanti M. Piso filius properandum in urbem censebat: nihil adhuc inexpiabile

ndmissum, neque suspiciones imbecillas aut inania famae 3$ pertimescenda. discordiam erga Germanicum odio fortasse dignam, non poena; et ademptione provinciae satis7 interpraetantur iure) ooniure

|| ! 0 modice n(i)sis] modicensis || 391non

8.9. Chr.19

CITI P. CORNELII TA

tio eretur, obsistonte Sen ed gr re si od qu . is ic u. im 3 factum in ros in partibus cont

nec duratu Sui is civile bellum incipi; os recens imperator qu ud ap e, qu es valerot. riones milit in Caesares amor prae us fix in s tu ni pe ot ia or mem ima cius am ic iti a, 5 ler, ex int 71. Contra Domitius Ce onom, non Sentium disscruit utendum cv en tu ; Pis

Suriae .

es praetoris, huic legionsipraepositum; huie fasces et ius em po op ma ar s iustiu datas. si quid hostile ingruet, qu itatem et propria manturum, (quam) qui legati auctor rumoribus tempus,10 ? data acceperit! relinquendum otiam enti invidiao

ntes rec quo senescani: plerumque innoce impares. a t si teneat exercitum, augeat vires, multa quae casura. 'an festi. $ provideri non possint fortuito in mclius re, u t te inaunamus cum Germanici cineribus adpelle 8C vulgus 15 ditum et indefensum planctus Agrippinae ustae imperitum primo rumore rapi ant! est tibi Aug se conscientia, cst Caesaris favor, sed in occulto; ct peris Germanicum nulli iactantius maerent quam qui maxime laetantur."

78. Haud magna mole Piso, promptus ferocibus, in s0

sententiam trabitur missisque ad Tiberium epistulis incusat Germanicum luxus et superbiae; seque pulsum, ut ; locus rebus novis patefieret. curam exercitus cadem fide qua tenuerit, repetivisse. simul Domitium impositum triremi vitare litorum oram praeterque insulas lato mari 25 pergere in Suriam iubet. concurrentes desertores manipulos componit, armat lixas traiectisque i n c ^ . nentem navibus

vexillum

tironum in Suriam

nti

"

intercipit regulis Cilicum u t se auxiliis iuvarent scribit, quam ignavo ad ministeria belli iuvene Pisone, quam- 30

79. Tgitur erm

eiiam

Nn

i

obviis navibus quae Acrippi amphyliae praelegentes,

vehebant, utrimque rippinam mutua pri expediere; infensi arma formidi arma primo ormidine non M est,dein ultra iurgium processum

;

Marsusque Vibius nun- s5

: 9 quam add. Lips., v. C Rvp.) | £5 alto "t v. C. Her., Stud. crit. 1, 168 (leet. trad.retin.

uibimus 82

p5.. at cf. Eri. p. 120 | as Vibius Rhen.:

AB EXCEBBV DIVI

AVGVBTI I176—81

tiavit Pisoni, Romam ad dicendam causam veniret. ille a.p.Chr.19 eludens respondit adfuturum, ubi praetor, qui de vene. ficiis quaereret, reo atque accusatoribus diem praedixisset.

interim Domitius Laodiciam urbem Syriae adpulsus, cum 2 s hiberna sextae legionis peteret, quod eam maxime novis consiliis

idoneam

rebatur, & Pacuvio

legato praevenitur.

i d Sentius Pisoni per litteras aperit monctque, ne castra vorruptoribus, ne provinciam bello temptet. quosque 2 Germanici memores aut inimicis eius adversos cogno1) Vver&t, contrahit,

magnitudinem

imperatoris

identidem

ingerens et rem publicam armis peti; ducitque validam manum et proelio paratam.

80. Nec Piso, quamquam coepta secus cadebant, omisit 1 tutissima

e praesentibus, sed castellum

Ciliciae munitum

15 aàdmodum, cui nomen Celend^e»ris, occupat; nam admixtis desertoribus et tirone nuper intercepto suisque et Planrinae servitiis auxilia Cilicum, quae reguli miserant, in numerum legionis composuerat. Caesarisque se legatum 2

testabatur provincia, quam is dedisset, arceri, non a legio20 nibus (earum quippe accitu venire), sed a Sentio privat u m odium

falsis criminibus

non pugnaturis militibus, «quondam appellatum,

i n atic.

tegente. consisterent

u b i Pisonem ab ipsis parentem

si iure ageretur, potiorem,

8i armis,

non invalidum vidissent. tum pro munimentis ss manipulos

explicat,

castelli 3

colle arduo et derupto; n a m cetera

mari cinguntur . contra veterani ordinibus ac subsidiis instructi: hine militum, inde locorum asperitas, sed non animus, non spes, nc tela quidem nisi agrestia aut subitum 4in» usum properata. u t venere in manus, non 4 so ultra dubitatum quam dum Romanae cohortes in aequum enitere ntur: vertun t terga Cilices seque castello claudunt. 81. Interim Piso classem haud procul opperientem ad- ! pugnare frustra tempta vit; regressusque c t pro muris m o d o scmet adflictando,

modo

singulos

nomine

ciens,

$$ praemiis vocans seditionem coeptabat, adeoque commo3 prodixisset | 15 celendris || t8 prouinciam, em. Rhen. || 27 hinc militum

(vis) Mur.,

haud necessario || $8 aut subitum

(in) Doed.: aut subitum (aut (ad) sub. Weiss.,&d subitum Ber.) || 29 veniro, cf. 2. 08, 1

P. CORNELII TACITI a.p.Chr.19 vorat, ut 2 eum transl

signifer logionis [vocans] soxtao signum ad

ulerit. tum Sentius occanere cornua tubasquo

et peti aggerom,crigi scalas iuesit, ac promptissumum

quemque succedere, alios tormentis hastas saxa et faces ingerere. tandem victa pertinacia Piso oravit, u t traditis armis mancret in castollo, dum Caesar, cui Syriam

per-

n"

mitteret, consulitur. non receptao condiciones, nec aliud

quam naves et, tutum in urbem iter concessum est. $2. At Romae,postquam Germanici valitudo percrebuit cunctaque ut ex longinquo aucta in deterius adferebantur, dolor ira, et erumpebant questus: idco nimirum in extremas torras relegatum, ideo Pisoni permissam provinciam; hoc egisse secretos Augustae cum Plancina sermones. ver& prorsus de Druso seniores locutos: displicere regnantibus civilia filiorum ingenia, neque ob aliud interceptos, quam quias populum Romanum aequo iure complecti reddita libertate agitaverint. hos vulgi sermones audite mors adeo incendit,

u t ante edictum

magistratuum, ante senatus consultum sumpto iustitio desercrentur fora, clauderentur domus. passim silentia

20

manico Suriaaegroesi, tioraa de vali dine ei ndhue statim chedit Gerp aetior de valitud ine eius attuler e. Sors im vulgata sunt: ut, quisque obvius

25

et gemitus, nihil compositum in ostentationem; e t quam quum neque insignibus lugentium abstinerent, altius

$

quamvis leviter &udita in alios atque illi i n plure s cum ulta gaudio transferunt, cursant per urbem, moliu ntur templorum fores; iuva t credulitatem nox e t proinptior

inter tenebras adfirmatio, nec obstitit falsi(&» Tiberius onec tempore ac spatio vanescerent. et populus uasi

Turm ereptum acrius doluit.

1

yn

vus resideri vt neneum euingeni ».

Honores, u t

qui

mine caneretur;

locia Büperque ete quere J legionis nocana (re

:

.

.

lari car-

oma e sta mtuerAug uat aliu m ro nae entur; ludos 35

prt. e n. 83. et faces vel hastas BBXA 4 hastas (ot) saxa Tute £nes || 10 cunctique || fach Wie £y falsi " 33saltari H 142,2 saxa hastac — 1

AB EXCES88V DIVI

AVGVSTI 1181—86

circenses eburna effigies praeiret; neve quis flamen aut a.p.Cur.19

augur in looum Germanici nisi gentis luliae crearetur.

arcus additi Romae e t apud ripam Hheni e t in monte 2 Suriae Amano cum inscriptione rerum gestarum ac » mortem o b rem publicam obisse; sepulchruin Antiochiae ubi crematus, tribunal Epidaphnae, quo in loco vitam finierat. statuarum locorumve, in quis coleretur, haud

facile quis numerum inierit.

cum censeretur clipeus auro 3

et magnitudine insignis inter auctores eloquentiae, ad-

( Se(ve)ravit Tiberius solitum paremque ceteris dicaturum: neque enim eloquentiam fortuna discerni, et satis inlustre, si veteres inter scriptores haberetur. equester 4 ordo cuneum

Germanici

appellavit,

qui iuniorum

dice-

batur, instituitque u t i turmae idibus Iuliis imaginem i5 eius sequerentur. pleraeque manent: quaedam statim omissa sunt aut vetustas obliteravit. 84. Ceterum

recenti adhuc maestitia

soror Germanici

,

Livia, nupta Druso, duos virilis sexus simul enixa est.

quod rarum lactumque etiam modicis penatibus tanto e gaudio

principem

adfecit,

u t non temperaverit quin

fastigii viro geminam stirpem editam. nam cuncta, etiam fortuita, ad gloriam vertcbat. sed populo tali i n tempore

13

iactaret apud patres nulli ante Romanorum eiusdem id quoque dolorem tulit, tamquam auctus liberis Drusus 2: domum Germanici magis urgeret. $5. Eodem anno gravibus senatus decretis libido femi- 1 n a r u m coercita cautumque,

ne quaestum corpore faceret

cui avus aut pater aut maritus eques Romanus fuisset. nam Vistilia, praetoria familia genita, licentiam stupri 2 x» apud aediles vulgaverat, morc inter veteres recepto, qui satis poenarum adversum impudicas i n ipsa professione

flagitii credebant. exactum et a Titidio Labeonc, Visti- 3 liac marito, cur in uxore delicti manifesta ultionem legis omisisset. atque illo praetendente sexaginta dies ad con. 4 &mono !| 6 epidaphene, em. Lips. | locum ^? 7 colerentur,

sed n expunctum j| u clipeos | 9 ndse(ve ravit Jac. Gron.: adsc-

rauit, sed a erpunctum |j) 10 uiriles, sed e curr. in i end.m., ut vid. (virile secus Jac. Gron.) || 32 exactum V'ertr.: exacta | Titedio

Fucha, at cj. Syme J RSt. 39, 1949, 16 9

BT Tacitus 1 ed. Koestermann

(1833]

sb

P. CORNELII TACITI onn

satis visum de je sultandum datos necdum praeterisso, &bdita est. Vistilia statuere; eaque in insulam Seriphon 4

Actum et de sacris Aegyptiis ludaicisque pellendis, milia

factumque patrum consultum, u t quattuor

liber.

tini generis ea superstitione infecta, quia idonea aetas, s in insulam Sardiniam veherentur, coercendis illic latro . vile damnum;

ciniis et, si ob gravitatem

caeli interissent,

ritus exuissent. 86. Post quae rettulit

Caesar capiendam virginem in 1o

ceteri cederent Italia, nisi certam ante diem profanos 1

locum Occise, quae septem et quinquaginta per annos summa sanctimonia Vestalibus sacris praesederat; egitque

grates Fonteio Agrippae et Domitio Pollioni, quod offe2 rendo filias de officio in rem publicam certarent. praelata est Pollionis filia, non ob aliud quam quod mater i5

eius in eodem coniugio manebat; nam Agrippa discidio domum imminuerat. et Caesar quamvis posthabitam decies sestertii dote solatus est. 87. Saevitiam annonse incusante plebe statuit frumento pretium, quod emptor penderet, binosque nummos so se additurum negotiatoribus in singulos modios, neque tamen ob ea parentis patriae delatum et antea vocabulum adsumpsit, acerbeque increpuit

eos, qui divinas

occupa-

Lanes ipsumque dominum dixerant. unde angusta et adultionea odsub | principe, qui libertatem metuebat, ss

1

88. Reperio apud scriptores sena

temporum Adgandestrii Principis

Chattorum

senatu litteras, quibus mortem Arminii patrandee neci venenum mitteretur

h randem

pro i t t " b

rCS reniteebat,

non Trende neque occultis, ged pal um M armen

pulum

Romanum hos

se Tiberius priscis imperatori

isci

:

ti pis

13 Domitio £4ps.: comicio " » i It p. 11 | pollio lect ni, a! 15 polionis, ([o rt. f

po i i

9-

gloria aequabat

2 rum regem vetuerant prodiderantque pin us, abscedentibus Romanis ot 1 puiso

si

in Pyr m Armi.

Maroboduo

ipae varied) Fé

T e g - 35

Ad

AB EXCESSV DIVI

AVGVSTI I185-88

num adfectans, libertatery popularium adversam habuit, a.p.Cur.19 petitusque armis cum varia fortuna certaret, dolo pro-

pinquorum cecidit: liberator bau(d) dubie Germaniae et qui non primordia

populi Romani, sicut alii regcs duces-

5 que, sed florentissimum imperium lacessierit, proeliis ambiguus, bello non victus. septem et triginta annos 3 vitae, duodecim potentiae explevit, caniturque adhuc barbaras apud gentes, Graecorum annalibus ignotus, qui sua tantum mirantur, Romanis baud perinde cele10 bris, dum vetera extollimus 3 haudubie

(formam hau

P. Cornely | incipit liber III

p*

recentium praetulit. Rit.)

incuriosi. || 10 finit

liber II

feliciter (P. Cornely scripeit m. post.)

81

LIBER TERTIVS |

1. Nihil intermissa. navigatione hiberni moris dg

pina Corcyram insulam advehitur, litora. Calabriae

contra sitem. illic paucos dies componendo animo Ininterim ad? sumit, violenta luct u et nescia tolerandi. ventu eius audito intimus quisque amicorum et plerique militares,

ut

quique

sub Germanico

stipendia

fecerant, multique etiam ignoti vicinis o. municipuis,

pars officium in principem rati, plures illos secuti, ruere ad oppidum Brundisium, quod naviganti celer. 3 rimum fidissimumque adpulsu erat. atque ubi primum ex alto visa classis, complentur non modo portus et

10

proxüna maris, sed moenia ac tecta, quaque longissime

prospectari poterat, maerentium turba et rogitantium inter se, silentione an voce aliqua egredientem exciperent. neque satis constabat quid pro tempore foret,

cum classis paulatim successit, non alacri, ut adsolct, 4 remigio, sed cunctis ad tristitiam duobus cum liberis,

compositis. postquam

feralem urnam

tenens.

egressa

navi defixit oculos, idem omnium gemitus, neque dis. cerneres proximos alienos, virorum feminarumve planctus, nisi quod comitatum Agrippinae longo maerore fessum obvii et recentes in dolore antcibant. 1 2. Miserat duas praetorias cohortes Caesar, addito u t magistratus. Calabriae Apulique et Campani suprema

? erge memoriam filii sui munia fungerentur. igitur tribu- 25 norum

centurionumque

praecedebant incompta

umeris

cineres

portabantur;

signa, versi fasces; atque ubi

colonias transgrederentur, atrata plebes, trabeati equites ) Ab exc alb el essu divi aug : ustd.i. Nih 2 il eqe.|;; & ut cuiq i px la puiaaaess das mari Mur. || 23 addita (cj. praue || 10 ad. ef. p. 1X) |

AB EXCE8BV DIVI AVGVBTI III 1-4

pro opibus loci vestem odores aliaque funerum sollemnia eremabant. etiam quorum diversa oppida, temen obvii et victimas atque aras dis Manibus statuentes lacrimis

et conclamationibus dolorem testabantur. Drusus Tar- 3

&racinum

progressus est cum Claudio fratre

liberisque

Germanici, qui in urbe fuerant. consules M. VALERIUS ap.Cnr.z9

et M . AURELIUS (iam enim magistratum occeperant) et senatus ac magna pars populi viam complevere, disiecti et u t cuique libitum flentes; aberat quippe adulatio, io gnaris omnibus laetam Tiberio Germanici,mortem male dissimulari. 3. Tiberius atque Augusta publico abstinuere, in- 1 [erius

maiestate

sua rati, si palam

lamentarentur,

an

15 legCer;entur.

matrem

AÁntoniam non apud auctores

re-

No

ne omnium oculis vultum eorum scrutantibus falsi intel-

rum, non diurna actorum scriptura reperio ullo insigni

officio functam, cum super Agrippinam et Drusum et Claudium ceteri quoque consanguinei nominatim perscripti sint, seu valitudine praepediebatur, seu victus

e) luctu animus magnitudinem mali perferre visu non toler a v i t . facilius crediderim Tiberio et Augusta(e), qui 3 domo non excedebant, cohibitam, ut par maeror et matris

viderentur.

exemplo avia quoque et patruus attineri 4 . Dies,

quo reliquiae

tumulo

Augusti

inferebantur,

|

25 1nodo per silentium vastus, modo ploratibus inquies; plena urbis itinera, conlucentes per campum Martis faces. illic miles cum armis, sine insignibus magistratus, populus per tribus concidisse rem publicam, nihil spei reliquum olamitabant, promptius apertiusque, quam u t meminisse

» imperitantium

crederes. nihil tamen Tiberium magis ?

penetravit quam studia hominum accensa in Agrippinam, cum decus patriae, solum Augusti sanguinem, unicum specimen appellarent versique ad caelum antiquitatis 4 tarricinam

|| 7 M . Aurelius Panvinius:

c. aurelius

|| 14 in-

tellegentur (cf. 1,36, 2) || 16 non (in) diurna Wurm; eat epecies zeugmalis et in ez apud cogitando repelendum; nam notissimum est Tacitum praepositiones non iterare, v. Nipp. ad 2,68,1 || 31 Augusta(o) Doed.: auguata, fort. relinendum

P. CORNELII TACITI &-p Chr. 20

ac deos integram illi subolem ac superstitem iniquorum precarentur.

.

.

5. Fuere qui publioi funeris pompam requireront com-

or& parerentque quae in Drusum, patrem Germanici, bon

$ et magnifica Augustus fecisset. ipsum quippe asperrimo biemis Ticinum usque progressum neque abscedentem

a corpore simul urbem intravisse;

circumfusas

lecto

Claudiorum luliorumque imagines; defletum in foro, laudatum pro rostris; cunota & maioribus reperta aut

quae posteri invenerint cumulata: at, Germanico ne soli- 16

tos quidem et cuicumque nobili debitos honores contigisse. sane corpus ob longinquitatem itinerum externis terris quoquo modo crematum: sed tanto plura decora mox tribui par fuisse, quanto prima fors negavisset. non

fratrem, nisi unius diei via, non patruum saltem porta 15 tenus obvium. ubi illa veterum instituta, propositam toro effigiem, meditata ad memoriam virtutis carmina et laudationes et lacrimaa vel doloris imitamenta? 6. Gnarum id Tiberio fuit; utque premeret vulgi sermones, monuit edicto multos inlustrium Romanorum $29

vitatibus. convenisse recenti dolori luctum

opus vetustioribus exemplis, quo tiens

nus clades exercituum, interitum

sas nobiles familias constanter tul

e t ex maerore 35

ulus Roma-

ducum Pienditua

amis. 30

erit. principes mortales , etiam

7. Tum exuto iustitio redit um ad munia, et Drusus s; 3

compararent quaeque ||

. s Iuliorumque] Liviorum que Mur. l ;

10 st] aut. || 11 deditos 15 fratresLips.|| 16 praePei real. 1p.E, li 14 quando fur, | 90

AB EXCES8SV DIVI AVGVSTI III4-10 Illyricos

ad exercitus

profectus

est, erectis omnium

ani-

&.p.Chr.20

mis petendae e Pisone ultionis et crebro questu, quod vagus interim per amoena Asiae atque Achaiae adroganti et subdola mora scelerum probationes subverteret. nam s vulgatum

erat missam, u t dixi,

& Cn. Sentio

famosam

i9

veneficiis Martinam subita morte Brundisii exstinctam, venenumquoe nodo crinium eius occultatum, nec ulla in corpore signa sumpti exitii reperta. 8. Át Piso praemisso in urbem filio datisque mandatis 10 per quae principem molliret, ad Drusum pergit, quem haud fratris interitu trucem quam remoto aemulo aequiorem sibi sperabat. Tiberius, quo integrum iudicium osten. taret, exceptum comiter iuvenem sueta erga filios familiarum nobiles liberalitate auget. Drusus Pisoni, si vera 15 forent quae iacerentur, praecipuum in dolore suum locum respondit, sed malle falsa et inania nec cuiquam mortem Germanici exitiosam esse. haec palam et vitato omni sgecreto; neque dubitabantur praescripta ei a Tiberio, cum incallidus alioqui et facilis iuventa senilibus tum artibus 29 uteretur.

9. Piso Delmatico mari tramisso relictisque apud An-

conam navibus per Picenum ac mox Flaminiam viam adsequitur legionem, quae e Pannonia in urbem, dein praesidio Africae ducebatur; eaque res agitata rumori25 bus, ut in agmine atque itinere crebro se militibus ostentavisset. ab Narnia, vitandae suspicionis an quia pavidis consilia

in incerto

sunt,

Nere

ac m o x Tiberi

devectus

auxit vulgi iras, quia navem tumulo Caesarum adpulerat dieque et ripa frequenti magno clientium agmine ipse,

s» feminarum comitatu Plancina et vultu alacres incessere.

fuit inter inritamenta invidiae domus foro imminens festa

ornatu conviviumque et epulae; et celebritate loci nihil occultum. 10. Postera die Fulcinius Trio Pisonem apud consules 35 postulavit. contra Vitellius ac Veranius ceterique Ger. ? (spo) petendae Frei, haud necessario (petendae . . . ultioni Back) || 18 ei Lips.: et || 23 dein] inde Wurm coli. 2, 68,1 li 26 suspicioni Pich. || 31 festo Lips.

91

P. CORNELII TACITI

Trioni;

ant: nullas esse partis tendob itatitores, i so Accusa M.p-Chr.90 nequo scd rerum indices e t testes men.

data Germanici perlaturos. ille, dimissa cius causae dela-

tione, u t priorem vitam accusaret obtinuit, petitumquo 2 est & principe cognitionem exciperet. quod no reus qui-

dem abnuebat, studia populi ot patrum metuens: contra Tiberium spernendis rumoribus validum et conscientiae matris innoxum esse; veraque aut in deterius credita

iudice ab uno facilius discerni, odium et invidiam

apud

3 multos valere. haud fallebat Tiberium moles cognitionis o quaque ipse fama distraheretur. igitur paucis fami.iarium adhibitis minas accusantium et hinc preces audit integramque causam ad senatum remittit. |! lH. Atque interim Drusus rediens Illyrico, quamquam patres censuissent ob receptum Maroboduum et res priore 1s aestate gestas u t ovans iniret,

prolato

intravit. 2

Post quae reo L. Arruntium,

honore

P. Vinicium,

urbem Asinium

Gallum, AeserninumMarcellum, Sex.Pompeium patronos

petenti iisque diversa excusantibus M. Lepidus et L . Piso so

et Livineius Regulus adfuere, arrecta omni civitate,

quanta fides amicis Germanici, quae fiducia

Teo; satin

tior populus plus sibi i n principem Vocis aut, suspicacis silentii permisit.

occultac

cohiberet ac premeret sensus suos Tiberius. [is] haud alias inten |

12.Diesenatus Caesar orationem hab

uit meditato tem-

.

(cf. ad 1, 13, 2) " t

, Te. Ie. * 4- (c]. praef. p. I X Tivi / 4 Praef: P. 1X) | 20 Mr, Line

Praemeret | haud Acid, is hau ^

D ID*riu8 Pich.: tiberius ac

2^

A B EXCEBSS8V DIVI

AVOVBTI III 10—13

inimicitias no(n) vi principis ulciscar; sin facinus in cuius-

[^J

cumque

mortalium

nece vindicgndum

detegitur,

vos

vero et liberos Germanici et, nos parentes iustis solaciis adficite, simulque illud reputate, turbide et seditiose trac- 3 taverit exercitus Piso, quaesita sint per ambitionem studia militum, armis repetita provincia, an falsa haec in maius vulgaverint accusatores. quorum ego nimiis studiis iure suscenseo. nam quo pertinuit nudare corpus et con. trectandum vulgi oculis permittere differrique etiam per externos, tamquam veneno interceptus csset, si incerta adhuc ista et scrutanda sunt! defleo equidem filium ' meum semperque deflcbo; sed neque reum prohibeo quo minus cuncta proferat, quibus innocentia eius sublevari aut, si qua fuit iniquitas Germanici, coargui possit, vosque oro ne, quia dolori meo causa conexa est, obiecta

crimina pro adprobatis accipiatis. si quos propinquus sanguis aut fides sua patronos dedit, quantum quisque eloquentia et cura valet. iuvate

periclitantem.

ad eun-

dem laborem, eandem constantiam accusatores hortor. i d solum Germanico super leges praestiterimus, quod i n curia potius quam in foro, apud senatum quam apud iu. dices de morte eius anquiritur: cetera pari modestia tractentur. nemo Drusi

lacrimas,

nemo maestitiam

meam

spectet. nec si qua in nos adversa finguntur.' 25 13. E x i m biduum criminibus obiciendis statuitur utque sex dierum spatio interiecto reus per triduum de. fenderetur.

tum Fulcinius

orditur,

vetera et inania

bitiose avareque habitam Hispaniam; v i c t u m noxae reo, si recentia

purgaret,

am-

quod neque con. neque defensum

absolutioni erat, si teneretur maioribus flagitiis. post que(m) Servaeus et Veranius et Vitellius consimili studio, et multa eloquentia Vitellius, obiecere odio Germanici et rerum novarum studio Pisonem vulgus militum

per licentiam

et sociorum iniurias

eo usque con-

35 rupisse, ut parens legionum & deterrimis appellaretur; contra i n optimum quemque, maxime in comites et ami. cos Germanici saevisse; postremo ipsum devotionibus et | no(n) v í Mur.: noui, cf. 5, 6 || 31 que(m) Ren-:

q : (quae Bai.)

93

6

P. CORNELII TACITI

c et, immolationes nefandas veneno peremisse, sacra hintitam i armis rem publicam ,

s. p.Chr.20

ipsius atque Plancinae, pe utque reus agi posset, acie vic tum . M. Defensio in ceteris trepidavit;

nam nequo ambi.

tionem militarem neque provinciam pessimo cui(quo? obnoxiam, ne contumelias quidem adversum imperatorem infitiari poterat: solum veneni crimen visus est

LE

diluisse, quod ne accusatores quidem satis firmabant, i n convivio Germanici, cum super eum Piso diecumboret,

infectos manibus eius cibos arguentes. quippe absurdum 1o videbatur inter aliena servitia et tot adstantium visu, ipso Germanico coram, id ausum; offerebatque familiam reus

et ministros in tormenta flagitabat. sediudices per diversa implacabiles erant, Caesar ob bellum provinciae inlatum, senatus numquam satis credito sine fraude Germanicum 15 interisse. * * scripsissent expostulantes, quod haud minus Tiberius quam Piso abnuere. simul populi ante curiam voccs audiebantur:non temperaturos manibus, si patrum sententias evasisset. effigicsque Pisonis traxeran t in Gemonias ac divellebant, ni iussu principis protectae so repositaeque forent. igitur inditus lecticae et & tribuno praetoriae cohortis deductus est, vario rumorc,

custos

saluti a&n mortis exactor sequeretur. 15. Eadem Plancinae invidis, maior gratia; eoque ambiguum habebatur, quantum Caesari in eam licerot. 25

atque ipsa, donec mediae Pisoni spes, sociam se cuius-

LL]

cumque fortunae et, si ita ferret, comitem exitii

pro-

paulatim segregari a marito, dividere defensionem coepit. quod Teus postquam aibi exitiabile inte llegit, an adhuc 3o &&tionem, infensas pat tine miseratio Thais ie erritus est quam quo d Tiberium ; 8ne 1rà, obstinatum cla usumaque vidit, ne quo adfe

ctu perrumperetur. relatug

166laccui(que) unam indRhen. icavit Fery.cuiM) 94

i

.

domum, ta m qu am

Rn Mud necessario |

35

AB EXCEBBV DIVI

AVGVSTI 11I13-17

defensionem in posterum meditaretur,

pauca conscribit

8.p.Chr.20

obsignatque et liberto tradit; tum solita curando corpori exsequitur. dein multam post noctem, egressa cubiculo uxore, operiri fores iussit; e t coepta luce perfosso iugulo,

5 iacente humi gladio, repertus est.

16. Audire me memini ex senioribus visum saepius inter manus Pisonis libellum, quem ipse non vulgeverit; sed amicos eius dictitavisse litteras Tiberii et mandata in Germanicum contineri,

ac destinatum

promere apud

10 patres principemque arguere, ni elusus a Seiano per vana promissa

foret; nec illum

sponte exstinctum,

verum im-

misso percussore. quorum neutrum adseveraverim ; neque tamen occulere debui narratum ab iis, qui nostram ad

iuventam duraverunt. Caesar flexo in maestitiam ore 15 suam invidiam

tali morte quaesitam apud senatum (con-

questus M. Pisonem vocari iubet» crebrisque interrogationibus exquirit, qualem Piso diem supremum noctemque exegisset. atque illo pleraque sapienter, quaedam in-

consultius respondente recitat codicillos & Pisone in hunc ?9 ferme modum compositos: 'conspiratione inimicorum et invidia falsi criminis oppressus, quatenus veritati et innocentiae meae nusquam locus est, deos immortales testor vixisse me, Caesar, cum fide adversum te neque slia in matrem tuam pietate; vosque oro liberis meis consulatis, ?5 ex quibus Cn. Piso qualicumque fortunae meae non est adiunctus, cum omne hoc tempus in urbe egerit, M. Piso repetere Syriam dehortatus est. atque utinam ego potius filio iuveni quam ille patri seni cessisset. eo impensius precor ne meae pravitatis poenas innoxius lust. per $9 quinque et quadraginta annorum obsequium, per collegium consulatus, quondam divo Augusto parenti tuo probatus et tibi amicus nec quicquam post haec rogaturus

salutem infelicis filii rogo.' de Plancina nihil addidit. 17. Post quae Tiberius adulescentem crimine civilis

35 belli purgavit, patris quippe iussa,nec potuisse filium de6 refertus (cf. praef. p. IX) || 16 lacunam indic. Boxhorn; con-

questus — iubet suppl. Halm Weissenbornium secutus, qui lamen eliam in senatum post iubet addidit 96

P. CORNELII TACITI s.n. Chr.30

ius s .quoquo ipsiu ilitatem domus, etiam ips i ul nobili , sim e cum modomeriti gravem casum miseratus. pro Plancin in ns, pudore et flagitio disseruit, matris preces obtende

imi cuiusque secreti questus magis ardescebant.

i ergo faa aviae,interfectricemnepotis aspicere adloqui, : eripere senatui, quod pro omnibus civibus leges obtine 1 : uni Germanico non contigisse. Vitellii et Veranii voce de-

fletum Caesarem, ab imperatore et Augusta defensam

Plancinam. proinde venena et artes tam feliciter expertas

verteret in Agrippinam, in liberos eius, egregiamque 10 aviam &c patruum sanguine miserrimae domus exsatiaret. hiduum super hac imagine cognitionis absumptum

urgente Tiberio liberos Pisonis matrem uti tuerentur. et cum accusatores 8c testes certatimperorarent respondente nullo, miseratio quam invidia augebatur. primus senten- :5 tiam rogatus Aurelius Cotta consul (nam referente Caesare magistratus eo etiam munere fungcbantur) nomen Pisonis radendum fastis censuit, partem bonorum publicandam, pars u t Cn. Pisoni filio concederetur isque praenomen mutaret; M. Piso exuta dignitate et accepto 20 quinquagies sestertio in decem annos relegs(re»tur, concessa Plancinae incolumitate ob preces Augustae. 18. Multa ex ea sententia mitigata sunt a principe: ne nomen Pisonis fastis eximerctur, quando M. Antonii, qui

bellum patriae fecisset,Iulli Antonii, qui

domum 15 Augusti violasset, manerent; et, M . Pis onem ignominiae

ilm

e mossitque ei paterna bona, satis firmus. u t

memoravi,

adversum pecuniam et &um

2 absolutae Plancinae placabilior.

Cu Messalinus signum aureum in

sent, proSera

3

pudore

&tque idem, cum Vale.

aede Martis Ultoris,

30

Arm ultioni(sy statuendam censuis .

s oneris mliir oper ttr di salinas Tiberio

et A

itia operienda. addiderat

9 ei

Mes.

Augustae et, Anton Ue ob vindictam German iae et Agrippinae ici grates agendas ss

9 proinde

:

peri :

vilium 15, 27, 2 al. I| 12 iL (e)radenduinBai n coll 4. 427 haec || ; " e t re

tor D £5 Tulli Andr,: ofi , ej 1.1

Holm. ultioni | 22 victoria, em

jid

lega/reytur Lipa.: relig t tum] dum || 31ultioni(say

AB EXCESSV DIVI

AVGVBTI III 17—20

omiseratque Claudii mentionem. et Meessslinum qui- sp.Chr.z0 dem L. Asprenas senatu coram percunctetus est, an prudens praeterisset; ac tum demum nomen Claudii ad.

scriptum est. mibi, quanto plura recentium seu veterum 4 s revolvo, tanto magis ludibria rerum mortalium cunctis in negotiis obversantur. quippe fama spe veneratione potius omnes destinabantur imperio quam quem futurum

principem fortuna in occulto tenebat. 19. Paucis post diebus Caesar auctor senatui fuit Vi- 1 10 tellio atque Veranio et Servaeo sacerdotia tribuendi: Fulcinio suffragium ad bonores pollicitus monuit, ne

facundiam violentia praecipitaret. is finis fuit ulciscenda 2 Germanici morte, non modo apud illos homines qui tum agebant, etiam secutis temporibus vario rumore iactata 15 adeo maxima quaeque ambigua sunt, dum alii quoquo modo audita pro compertis habent, alii vera in contrarium vertunt, et gliscit utrumque posteritate. A t Drusus urbe egressus repetendis auspiciis, mox 3 ovens introiit. paucosque post dies Vipsania mater eius ?) excessit, una omnium Agrippae liberorum miti obitu: nam ceteros manifestum ferro vel creditum est veneno

aut fame exstinctos. 20. Eodem anno Tacfarinas, quem priore aestate pul- ! sum & Camillo memoravi, bellum in Africa renovat, va?5 gis primum populationibus et ob pernicitatem inultis, dein vicos exscindere,

trahere graves praedas; postremo

haud

procul Pagyda flumine cohortem Romanam circumsedit. praeerat castello Decrius impiger manu, exercitus militia ? et illam obsidionem flagitii ratus. is cohortatus milites, 30 u t copiam pugnae in aperto faceret. aciem pro castris instruit. primoque impetu pulsa cohorte promptus inter tela occursat fugientibus, increpat signiferos, quod inco(nyditis aut, desertoribus miles Romanus terga daret: 10 varanio |! 12 fuit (in) ulciscenda Halm, sed cf. 6. 32, 4. 14.

4, 4 || 10 audita in marg. m. post.: audire (quae) quoquo m. audi(oYre Weiss. coll. Sall. Cat. 23, 4) | 18. Vipstania, cf. 7, 12, 4 || 23 (priore ncstate] Nipp. (ut 3, 11, 1), eed Tacitum ipsum errasse verisimilius

est (cf. R . Syme Tac. II

746) || 30 faceret H.

Probat: facerent, sed n expunctum |! 32 incodicis

07

P. CORNELII TACITI ooulo quamquam transfosso i " e. , pChr:0 simu l excepta vulnera ettendi t ; neque proelium omisit, -—

adversum

os in hostem inten

donec desertus suis caderet. 21. Quae postquam L. Apronio (nam Camillo eucces-

serat) comperta, magis dedecore suorum quam gloria hostis anxiue, raro ea tempestate et e vetere momoria

facinore decumum quemque ignoiiniosae

8

cohortis sorte

? ductos fusti necat. tantumque severitate profectum, u t vexillum veteranorum, non amplius quingenti

numero,

casdem Tacfarinatis copias praesidium, cui Thala nomen, 10 3 adgressas fuderint. quo proelio Rufus Helvius gregarius miles servati civis decus rettulit donatusque est ab Apronio torquibus et hasta. Caesar addidit civicam coronam, quod non eam quoque Apronius jure proconsulis tribuis4 set, questus magis quam offensus. sed Tacfarinas percul- 15 sis Numidis et obsidia aspernantibus spargit bellum, ubi instaretur cedens ac rursum in terga remeans. e t dum ea ratio barbaro fuit, inritum fessumque Romanum impune

ludificabatur; postquam deflexit ad maritimos locos inligetus(que) praeda stativis castris adhaerebat, missu 20 patris Apronius Caesianus cum equite et cohortibus auxiliariis, quis velocissimos legionum addiderat, prosperam adversum Numidas pugnam facit pelliitque i n deserta.

!

22. A t Romae Lepida, cui super Áemiliorum decus L. Sulla et Cn. Pompeius proavi eran t, defertur simula- 25 Visse partum ex P. Quirinio divite atque orbo; adiciebantur adulteria venena qu&esitumque per Chal daeos in

domum Caesaris,defendente ream Manio Lepido fratre. Quirinius post, dictum repudium adhuc infensu s quamvis infami

2

.

.

ac nocenti miserationem [1

.

addiderat.

haud

fa. so

W.PA edet Juliue Held. (ej. Pu genti erg. ef 9 : 6 0 ,3 | 8 eunti rneauz ad L ) | 3 (a) eui (cl prae emt d. ; mm gent i (quam ( in)genti Wf. p. IX Ju no uineiss.) | 11 celio] inligatus(que) Pic. : inligatus,

m

lect. def. Nip,

.

ol

AB EXCEBSSV DIVI

AVGVSTI III 20-24

ad proferenda quae velut reicere voluerat. idemque ser- 3 a.p.Cur.s0 vos Lepidae,

tulit

cum militari

custodia

baberentur,

trans-

&d consules neque per tormenta interrogari

passus

est, d(e» iis, quae ad domum suam pertinerent. exemit 4 s etiam Drusum consulem designatum dicendae primo loco sententiae; quod alii civile rebantur, ne céteris adsentiendi neceseitas fieret, quidam ad saevitiam- trahebant:

neque enim cessurum nisi damnandi officio. 23. Lepida ludorum diebus, qui cognitionem inter- 1 cum cleris feminis

theatrum

10 venerant,

ingressa, lamen-

tatione flebili maiores suos ciens ipsumque Pompeium, cujus ea monimenta et adstantes imagines visebantur,

tantum misericordia(e) permovit, u t effusi in lacrimas saeva et detestands

15 tae atque orbitati

Quirinio

clamitarent,

cuius senec-

et obscurissimae domui destinata

quondam uxor L. Caesari &c divo Augusto nurus dederetur. dein tormentis servorum patefacta sunt flagitia 2 itumque in sententiam Rubelli Blandi, & quo aqua atque igni arcebatur. huic Drusus adsensit, quamquam alii

?0 mitius censuissent. mox Scauro, qui filiam ex ea genuer&t, datum,

Tiberius

ne bona publicarentur.

tum demum aperuit

compertum sibi etiam e x . P . Quirinii

servis

veneno eum a Lepida petitum. . 924. Inlustrium

domuum

adversa (etenim haud multum

1

:) distanti tempore Calpurnii Pisonem, Aemilii Lepidam amiserant) solacio adfecit D. Silanus Iuniae familiae red-

Li]

ditus. casum eius paucis repetam. u t valida divo Augusto : in rem publicam fortuna, ita domi improspera fuit ob

impudicitiam filiae ac neptis, quas urbe depulit ad.

30 ulterosque earum morte aut fuga punivit.

nam culpam

inter viros ac feminas vulgatam gravi nomine laesarum

religionum ac violatae maiestatis appellando clementiam maiorum suasque ipse leges egrediebatur. sed aliorum 3 exitus, simul

cetera illius

aetatis

memorabo,

si effectis

3 i n quae (teytendi plures ad curas vitam produxero: 1 reicere ] re(tyiceri

Acid., haud necessario || 4 Diis, corr. 2 m . ||

11 sciens || 13 misericordia, em.Lips. || S4 etenim Merc.: adenim ii 35 (Le)tendi Ern.: tendi

99

P. CORNELII TACITI r, quamquam non s. UOr:0 D. Silenus in nepti Augusti adulte

ultra foret saevitum, quam ut amicitia Caesaris prohiberetur, exilium sibi demonstrari intellexit, neo nisl Ti-

berio imperitante deprecari senatum aq principem ausus i- 5 est. M. Silani fratris potentia, qui per insignem nobil s tatem ct eloquentiam praecellebat. eed Tiberius grati

agenti Silano patribus coram respondit so quoque lao-

tari, quod frater eius e peregrinatione longinqua revertisset, idque iure licitum, quia non senatus consulto, non lege pulsus foret: sibi tamen adversus eum integras pa- 10 rentis sui offensiones, neque reditu Silani dissoluta qune Augustus voluisset. fuit posthac in urbe neque honores adeptus est. 1 26.Relatum dein de moderanda Papia Poppaea, quam senior Augustus post Iulias rogationes incitandis caeli- ts bum poenis et augendo aerario sanxerat. nec ideo coniugia et educationes liberum frequentabantur praevalida orbitate; ceterum multitudo periclitantium glisccbat. cum omnes domus delatorum interpretationibus subvertere(n?tur, utque antehac flagitiis, ita tunc legibus l a . 20

2 borabatur. ea res admonet, ut de principiis iuris et quibus modis ad hanc multitudinem infinitam

|

legum perventum sit, altius disseram.

ac varietatem

28. Vetustissimi mortalium, nulla adhuc mala libidinc . sine probro scelere eoque sinepoena aut coercitionibus age- 25

bant.nequepraemiis opuserat,cumhonesta suopte ingenio

nere dominationes multosque apu d populos aeternum :»

H A5Sfratris (fretus) poten tia Be22. || 14 deiin WW oedeind .. e Ii roerteretur, em. Léps. || £2 infinita m cedebat Lied ; tk mu ltitu di 25 632 1| $7 peterent Urs. | mo Hals) rte m :: 25 in" | provenire, em. Lips. ! 32 ae ((e)ae Jo c Pl

-

AB EXCES88V DIVI AVGVBSTIIII 24—928,

niensibus quaesitiores iam et: plures Solo perscripsit. ap.Chr.20 nobis

Romulus,

u t libitum,

imperitaverat;

religionibus et divino iure populum devinxit,

dein Numa

4

repertaque

quaedam a 'l'ullo et Anco. sed praecipuus Servius Tuls lius eanctor legum fuit, quis etiam reges obtemperarent. 27. Pulso ''arquinio &dversum patrum factiones multa 1! populus paravit tuendae libertatis et, firmandae concor-

diae, ereatique decemviri et, accitis quae usquam egregia, compositae duodecim tabulae, finis aequi iuris. i0 nàm secutae leges etsi aliquando in maleficos ex delicto, saepius tamen dissensione ordinum et apiscendi inlicitos honores aut pellendi claros viros aliaque ob prava per vim latae sunt. hinc Gracchi et Saturnini turbatores 2 plebis, nec minor largitor nomine senatus Drusus; cor15 rupti spe aut inlusi per intercessionem socii, ac ne bello quidem Italico, mox civili omissum, quin multa et diversa sciscerentur, sis prioribus,

donec L . Sulla dictator abolitis vel convercum plura addidisset, otium eius rei haud

i n longum paravit, statim turbidis Lepidi rogationibus, s) neque multo post tribunis reddita licentia quoquo vellent populum agitandi. iamque non modo in commune, 3 sed in singulos homines latae quaestiones, et corruptis. sima re publica plurimae leges. 28. Tum Cn. Pompeius, tertium consul corrigendis i

ss moribus delectus et gravior remediis quam delicta erant, suarumque legum auctor idem ac subversor, quac armis

tuebatur, armis amisit. exin continua per viginti annos

discordia, non mos, non ius; deterrima quaeque impune uc multa honesta exitio fuere. sexto deimnuin consulatu 2 3» Caesar Augustus, potentiae securus, quae triumviratu iusserat abolevit deditque iura, quis pace et principe uteremur. acrior& ex eo vincla: inditi custodes et lege 3

Papia Poppaea praemiis inducti. ut, si ^ privilegiis pa-

rentum cessaretur, velut parens omnium populus vacan35 tia teneret. sed altius penetrabant urbemque et Italiam et quod usquam civium corripuerant, multorumque ex-

cisi status. et terror omnibus intentabatur. ni Tiberius 4 25 (&)et Plugg. i| 33 ut ei Lips.: uisi 10

BT Tacitus 1 ed. Koestormann [1533]

101

P. CORNELII TACITI M.p.Chr.20

m, quinque r. atatuendo remedip quinque consuleriu t, apud toriis, totidem e cetero senatu sorte duxisse praesens quos exsoluti plerique legis nexus modicum in l levamentum fuere.

anici, 99. Per idem tempus Neronem e liberis Germ utque iam ingressum iuventam, commendavit patribus,

munere capessendi vigintiviratus solveretur et quinquennio maturius quam per leges quaesturam peteret, nón sine inrisu audientium postulavit. praetendebat sibi ? atque fratri decreta eadem petente Augusto. sed neque 10 tum fuisse dubitaverim,

qui eius modi preces occulti

in-

luderent: ac tamen initia fastigii Caesaribus erant magiscum vitrico

que in oculis vetus mos, et privignis

levior

$ necessitudo quam avo adversum nepotem. additur

pontificatus et, quo prinum die forum ingressus est, I 5 congiarium plebi admodum ]jaetae, quod Germanici stirpem iam puberem aspiciebat. auctum dehinc gau4

dium nuptiis Neronis et, luliae Drusi filiae. utque haec secundo rumore, ita adversis animis acceptum, quod filio Claudii socer Seianus destinaretur. polluisse nobili. tatem familiae videbatur suspectumque iam nimiae spei Seignum ultra extulisse. 30. Fine anni concessere vita insignes viri L. Volusius ct, Sallustius Crispus. Volusio vetus familia neque tamen

praeturam

egressa; ipse consulatum

intulit,

censoria

etiam potestate legendis equitum decuriis functus opumque, quis domus illa immensum viguit, primus ad. cumulator. Crispum equestri ortum loco C. Sall ustius, um nemanarum florentissimus auctor, Sororis nep oe n men uacivit. atque ille, quamquam pronrpto 30 "" diesen

0$ honores aditu,

Maecenatem aemulatus

riumque pofe denstcria rmotos triumphalium consulatcl lt, diversus à veterum insti per cultum et munditias copiaque et acd»fluentia uto

3 propior.

suberat tamen vigor animi

ingentibus

£ quaesituram| 12 fastidii (cl

7 2 5 Oron. l| ££ ultro Aleiatus prol. bt) : 102

^^» £) fj £9 romanorum 1 m, ll 31 afluentia.

negotiis

.

in

uidebantur, P , Pues (ej.

85

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI III 28-32

per,eo acrior, quo somnum et inertiam magis ostentabat. igitur incolumi Maecenate proximus, mox praecipuus, cui secreta imperatorum inniterentur, et interficiendi Postumi Agrippae conscius, aetate provecta speciem o magis in amicitia principis quam vim tenuit. idque et

Maecenati acciderat, fato potentiae raro sempiternae, a u t hos,

&n satias capit a u t illos, cum omnia tribuerunt,

cum iam nihil reliquum est quod cupiant. 31. Sequitur TIBERI quartus, DRUSI secundus consuio latus, patris atque filii collegio insignis. nam biennio

! a.p.Chr.21

laetus neque natura tam conexus fuerat. eius anni principio Tiberius quasi firmandae valitudini in Campaniam

3

anto Germanici cum Tiberio idem honor neque patruo concessit, longam et continuam absentiam paulatim 15 meditans,

sive u t amoto patre Drusus munia

consulatus

solus impleret. ac forte parva res magnum ad certamen progressa pracbuit iuveni materiem apiscendi favoris. Domitius Corbulo praetura functus de L. Sulla nobili iuvene quentus est apud senatum, quod sibi inter specta eo cula. gladiatorum loco non decessisset. pro Corbulone aetas, patrius m o s , studia seniorum

e r a n t ; contra

Ma.

mercus Scaurus et L . Arruntius aliique Sullae propinqui nitebantur. ccrtabantque orationibus, et memorabantur exempla maiorum, qui iuventutis inreverentiam ?» gravibus decretis notavissent, donec Drusus apta temperandis animis disseruit;

c t satisfactum

Corbuloni

per

Mamercum, qui patruus simul ac vitricus Sullae et ora. torum (ea) aetate uberrimus erat. idem Corbulo plurima

per Italiam itinera fraude mancipum et incuria magistra-

so tuum interrupta ct impervia clamitando exsecutionem cius negotii libens suscepit; quod haud perinde publice usui habitum

quam exitiosum

multis,

quorum

i n pecu-

niam atquc famam damnationibus et hasta saeviebat. 39. Neque multo post missis ad senatum litteris Tibe. 35 rius motam rursum Africam incursu Tacfarinatis docuit, iudicioque patrum deligendum pro consule gnarum mili10 triennio Nipp. (cf. etiam12, 25.2); cj. R. Syme, Tac. 11746 28 ea add. Ferr.

10*

103

P. CORNELII TACITI

&p.Chra 2 tiso, corpore validum et bollo

suffeoturum. quod initium

m Lepidum odii Sex. Pompeius agitandi adversus Maniu dedeco-

s nanctus, ut socordem inopem et maioribu

suis

savit, ad. rum eoque etiam Asiae sorte depellendum inou vum, s verso senatu, qui Lepidum mitem magis quam igna m paternas ei angustias, et nobilitatem sine probro acta honori quam ignominiae habendam ducebat. igitur mis. sus in Asiam, et de Africa decretum, u t Caesar legeret cui mandanda foret. 1 33. Inter quae Severus Caecina censuit, ne quem magi- 10 stratum,

obvenisset,

cui provincia

uxor

comitaretur,

multum ante repetito concordem sibi coniugem et sex

partus enixam, seque quae in publicum statueret domi

: servavisse, cohibita intra Italiam, quamquam ipse pluris per provincias quadraginta stipendia explevisset. haud ; aut gen » i socios i i ne feminae placi enim in olim, ra placitum nim frustra tes externas traherentur:

inesse mulierum

Mint

d

qu&e pacem luxu, bellum formidine morentur et Romanum agmen ad similitudinem barbari incessus conver3 sed. tant. non imbecillum|tantum etimparem ribussexum, 9 m laborib ai licenti

l

centia adsit, saevum ambitiosum, potestati

avidum; incedere inter milites, habere ad manum . turiones rase

.

dise nuper feminam exercitio cobortium.

decursu legionum. cogitarent ipsi, quoti

,

rum aliqui arguerentur, plura uxoribus obiechari. bis statim adhaerescere deterrinum

quemqu "provi

"i

"

lium, ab his negotia Suseipi tranaigi; d uoru d dm oen! egressus coli, duo esse praetoria pervicacib g i is e t impotentibus mulierum inasis, quae 0 ic)DUB mag

quondam aliisque legi.

tae, nunc vinclisplis constricregerent bos et exercitus exsolutis domos fora, iam so 1

34. Paucorum haec adse ita: bant, neque relatum de ne nsu audita: plures obturba.

2 tantae rei censorem. moz M 0 neque Caecinam dignum Messala inera

;

erius Messalinus, cui pa

porensss ndi respondit tque imago paternae facu cundiae,

£ Marcum, corr. R .S.

(c.praef.p.IX) — ^ 104

JR8t.46,1956,26 | 11oomitteretur

AB EXCEBS8V DIVI

multa

duritiae

AVGVBTI III

veterum (in)

32—35

melius et laetius mutata;

&.p.Chr.21

neque enim, ut olim. obsideri urbem bellis uut provincias hostilis

c886; e t pauca feminarum

necessitatibus

concedi,

quae ne coniugum quidem penates, adeo socios non one& rent;'cetera

promi»ca cum marito nec ullum in eo pacis

impedimentum. bella plane accinctis obeunda: sed revertentibus post laborem quod honestius quam uxorium lev&amentum &t quasdam in ambitionem aut avaritiam 3 prolapsas. quid ipsorum magistratuum nonne plerosque

10 variis libidinibus obnoxios! non tamen ideo neminem in provinciam mitti. corruptos saepe pravitatibus uxorum maritos: num ergo omnes caelibes integros! placuisse quondam Oppias leges,sic temporibus rei publicae postulantibus; remissum aliquid postea et mitigatum, quia ex-

15 pedierit. frustra nostramignaviam alia ad vocabula transferri: nam viri in eo culpam, si femina modum excedat. porro ob unius aut alterius imbecillum animum male eripi maritis consortia rerum secundarum asdversarumque; simul sexum natura invalidum deseri et exponi suo 9 luxu, cupidinibus alienis. vix praesenti custodie manere inlaesa coniugia: quid fore, si per plures ennos in modum

discidii obliterentur! sic obviam irent iis, quae alibi peccarentur, u t flagitiorum urbis meminissent. addidit pauca f Drusus de matrimonio suo; nam principibus adeunda

es saepius longinqua imperii. quotiens divum Augustum in

Occidentem atque Orientem meavisse comite Livia! se quoque

in Illyricum

ad gentes iturum,

profectum

et, si ita conducat,

alias

haud semper aequo animo, si ab uxore

carissima et tot communium liberorum parente divellere30 tur. sic Caecinae sententia elusa. 35. Et proximo aenatus die Tiberius per litteras, castigatis oblique patribus,

quod cuncta curarum ad princi-

pem reicerent, M. Lepidum et Iunium Blaesum nomi. navit, ex quis pro consule Africae legeretur. tum audita 1 e) duritie Ern., (&) duritie Mur., sed cf. 3,55,6 multa laudis et artium | in add. Mur. || S obeideri corr. m. post. ex ebsidere (adsidere Haase; adeideri Bai.) || 30 elusa e(s)t Frei., sed c[. 6, 1 8 , 1 et Sór. p. 156 || 31 proximo Frei.: proximi, cf. 2, 33, 1. 50, 2 || 33 M'. Lips. (cf. ad 1, 13, 2)

105

P. CORNELII TACITI a.p. Chr-£l

nte se Lepido, cum amborum verba, intentius excusa filiam ris, aetatem liberum, nubilem

valitudinem corpo quod silebat, avunobtenderet, intellegereturquo etiam praevalidum. responculum esse SeianiBlaesum atque eo eadem adsevcdit Blaesus specie recusantis, sed neque ratione, et consensu adulantium

adiutus est.

mis questi36. Exim promptum quod multorum inti tia bus tegebatur. incedebat enim deterrimo cuique licen pta impune probra et invidiam in bonos exeitandi arre imoegine Caesaris; libertique

cum voces, cum manus intentarent,

domino

'$

etiam ae serv i, patro no vel

10

u l t r o metue-

bantur. igitur C. Cestius senator disseruit, principes quidem instar dcorum esse, sed neque a dis nisi iustas supplicum preces audiri, neque quemquam in Capitolium aliave urbis templa perfugere, ut.co subsidio ad flagitia

15

utatur. abolitas leges et funditus versas, u b i in foro, in limine curiae ab Annia Rufilla, quam fraudis sub iudice

damnavisset, probra sibi et minae intendnntur

neque

ipse audeat ius experiri ob effigiem imperatoris oppositam. haud dissimilia alii, et quidam atrociora

circumatrepe-

:

bant; precabanturque Drusum daret, ultionis exemplum, donec accitam convictamque attineri publica custodia

iussit. 37. Et Considius Aequus et Caelius Cursor equites

Romani, quod fictis maiestatis criminibus Magium Cae-25 cilianum praetorem petivissent, auctore principe ac decreto senatus puniti. utrumque in laudem Drusi trahcbatur: ab eo in urbe, inter coetus e t sermones hominum

obversanté, secreta patris mitigari. neque luxus in iuven e adeo displicebat: huc potius intenderet, diem aedifica- 80 tionibus, noctem conviviis trahere, quam solu s et nullis voluptatibus avocatus maestam vigilantiam et maln curas exerceret. Ó 38. Non enim Tiberius,

non accusatores fatiscebant.

0 adiutus J. P. Gron. inceria coni » vectura: hau

nd

t iustus (haud iutu s

rael. nd (ad)iutusHalm, al. al.) || 13 dis Halm: dii

editionibus. I7; E

Mdic aediücationibus &uspectum est: dio

nemo probabililer | 31trahere( ) Liu ta Raim. Seyffert, al. al. 108

AB EXCES8SV DIVI AVGVSTI III35—40

et, Ancharius Priscus Caesium Cordum pro consule Cretae ap.Car.2i postulaverat

repetundis,

addito

maiestatis

crimine,

quod

tum omnium accusationum complementum erat. Ceesar 2 Antistium Veterem e primoribus Macedoniae, absolutum & adulterii,

increpitis

iudicibus

ad dicendam

maiestatia

causam retraxit, u t turbidum et Rhescuporidis consiliis permixtum, qua tempestate Cotye [fratre] interfecto bellum &dversus nos volverat. igitur aqua et igni inter-

dictum reo, &dpositumque ut teneretur insula neque 10 Macedoniae neque Thraeciae opportuna. nam Thraecia 3

diviso imperio in Rhoemetalcen et liberos Cotyis, quis ob infantiam

tutor

erat Trebellienus Rufus, insolentia

nostri discors agebat, neque minus Rhoemetalcen quam Trebellienum incusans popularium iniurias inultas sinere. 15 Coelaletae

Odrusaeque

et Dii,

validae

nationes,

arma 4

cepere, ducibus diversis et paribus inter se per ignobilitatem; quae causa fuit, ne i n bellum atrox coalescerent. pars turbant praesentia, alii montem Haemum trans. grediuntur, u t remotos populos concirent; plurimi ac 2) maxime compositi regem urbemque Philippopolim, &

Macedone Philippo sitam, cireumsidunt. 39. Quae ubi cognita P. Vellaeo (is proximum ezxer- 1 citum praesidebat), alarios equites ac levis cohortium mittit in eos, qui praedabundi aut adsumendis auxiliis

25 vagabantur, ipse robur peditum ad exsolvendum obsidium ducit. simulque cuncta prospere acta, caesis popu- 2

latoribus et dissensione ort& opud obsidentes regisque opportuna eruptione et adventu legionis. neque aciem aut proelium dici decuerit, in quo semermi ac palantes 30 trucidati sunt sine nostro sanguinc. 40. Eodem anno Galliarum civitates ob magnitudi- 1 nem aeris alieni rebellionem coeptavere, cuius exstimu£ (de) repetundis Nipp., at confert Drae. Suet.Oth. 2 demna. tus repetundis, i.e. repetundarum crimine || 7 [fratre] Ern. il 12 trebellienus et 14 trebellienum (ut 6, 39,1), sed trebellenus 2. 67, 2 || 15 Dii Lips. (coll. Thuc. 2, 96, 2): alii || £t (positam Fr. Thomae coll. 12, 63, 1, at cj. 6, 41, 2 || 29 sut] sput | semerme. em. Jac. Gron., cf. 1, 68, 4. 3, 45, 2

107

P. CORNELII TACITI

s Florus, epud Aeduos

i mue inter TreverosIuliu cerri:m

on

aiorum bona nobilitas ambobus ot m m olim data, cum id ra ru s ita civ na ma Ro e qu facta, eo oset. ii secrotis conloquiis, for es um eti pr i tut vir i nis c $ ne o au cissimo quoque adsumpt Belgas, Sacrovir propiores Gallos concirc. Yulius err

ir.

erebant de ber conciliabula et coetus seditiosa disssae vitia ac is, continuatione tributorum, gravitate faenor 10 superbia praesidentiupi; et discordare militem audito

d

libertati Germanici exitio: egregium resumendae

tempus,

urbana si,ipsi orentes, quam inops Italia, quam imbellis

plebes, nihil validum in exercitibus cogitarent.

1

nisi quod externum, . uu

4 l . Haud ferme ulla civitas intacta seminibus cius 15 motus fuit; sed erupere primi Andecavi ac Turoni. quoAviola

rum Andecavos Acilius

legatus excita cohorte,

» quae Lugduni praesidium agitabat, coercuit. Turoni legionario milite, quem Visellius Varro inferioris Germa-

niae legatus miserat, oppressi eodem Aviola duce et, qui- 2o

busdam Galliarum primoribus, qui tulere auxilium, quo dissimularent defectionem magisque in tempore efferrent. 3 spectatus et Sacrovir intecto capite pugnam pro Romanis

ecd captivi, nc

ciens, ostentandae, ut ferebat, virtutis;

incesseretur telis, adgnoscendum se praebuisse argue-2; bant. consultus super eo Tiberius aspernatus vst indicium aluitque dubitatione bellum.

|.

42. Interim Florus insistere destinatis, pellicere alam equitum,

quae conscripta

e Treveris

militia

disciplina.

que nostre habebatur, u t caesis negotiatoribus Romanis 3e

bellum inciperet; paucique equitum corrupti, plurcs i n 2a

epit

iud

cum legiones utroque

Tulgus obaeratorum nut clientium b

exea

d. i

I

" duenno.

3 Sifius adversis itineribus ObIe obi erani i a earcue e csellius et.r a eC. cerant, runt. . missusque cum delecta manu Iulius Indus c ci " .

vitate

1 Treviros Nípp. ut 1, 41, 1, aed

46, 2 || 2 conscripta

108

e Bek.: eouscriptas

-"

eliam 3 , 42, 1. 44, 1.

35

A B EXCEBSV DIVI

AVGVSTI III

40—44

eadem, discors Floro et ob id navandae operae avidior,

&. p.Chr.21

inconditam multitudinem adhuc disiecit, Florus incertis

latebris victores írustratus, postremo visis militibus, qui effugia insederant, sua manu cecidit. isque Treverici

5 tumultus finis. 43. Apud Aeduos maior moles exorta, quanto civitas opulentior

e t comprimendi

procul

praesidium.

Augu-

stodunum, caput gentis, armatis cohortibus Sacrovir occupaverat, ( u t ? nobilissimam Galliarum subolem, libera19 libus studiis ibi operatam, e t eo pignore parentes propin-

iuventuti

dispertit. quadraginta milia fuere, quinta sui

i3

quosque eorum adiungerct; simul arma occulte fabricata

parte legionariis armis, ceteri cum venabulis et cultris

44. A t Romae

quattuor

non Treveros modo

et sexaginta Galliarum

et Aeduos, sed

civitates

descivisse,

?5 adsumptos i n societatem Germanos, dubias Hispanias. cuncta, u t mos famae, in maius credita. optumus quis-

que rei publicae cura maerebat; rnulti odio praesentium et cupidine mutationis

suis quoque periculis laetabantur

incerepabantque Tiberium, quod in tanto rerum motu 36 libellis accusatorum insumeret operam. an et Sacrovirum

maiestatis crimine reum in senatu fore! extitisse tandem viros, qui cruentas epistulas ermis cohiberent; miseram pacem vel bello bene mutari. tanto impensius in securi-

tatem compositus, neque loco neque vultu mutato, sed 2 adhuc multitudinem Nipp. (cf. ad 1, 10, 1) || ^ utadd. Bezz.| nobilissimarum, em. Lips. (o. nobilissima cum G. subole.. operata Joh. Müller; al. al.) || 10 et Bezz.: ut (cf. 2,32, 2) || 13 religionariis || 30 an et] an 7 ; cf. 1, 34, 1

109

-—

quaeque alia venantibus tela sunt. adduntur e servitiis 1» gladiaturae destinati, quibus more gentico continuum ferri tegimen: cruppellarios vocant, inferendis ictibus inhabiles, accipiendis impenetrabiles. augebantur ese copiae vicinarum civitatum u t nondum aperta consensione, ita viritim promptis studiis, et certamine ducum Roma?9 norum, quos inter ambigebatur utroque bellum sibi poscente. mox Varro invalidus senecta vigenti Silio concessit.

P. CORNELII TACITI s-p.Chr.£i

mpeit, altitudine animi, &n co re, eg es di s illo r pe m litu so ut bm incede gatis leviora. rerat, modiica esse ett , VUvulE legionibus dua i stat Sequanorum pagos, qu praemissa auxiliari manu va ntermini sociique in armis fnium extremi ct. Aeduis co tit propero egmine, cer. erant. mox Augustodunum pe nte etiam gregerio mitantibus inter se signiferis, freme noctium opperiretur: lite, ne suetam requiem, ne spatiu

viderent modo adversos et aspicerentur;

id satis ad vic-

rovir copiaeque 10 toriam. duodecimum apud lapidem Sac at ferratos, patentibus locis apparuere. in fronte statuer

in cornibus cohortes, a tergo semermos. ipse inter primos res equo insigni adire,memorare veteres Gallorum gloria

quaeque Romanis adversa intulissent; quam decora victoribus libertas, quanto intolerantior servitus iterum victis.

46. Non diu haec nec apud laetos: etenim propinquabat legionum acies, inconditique ac militiae nescii oppidani neque oculis neque auribus satis competebant. contra

Li-]

Silius, etsi praesumpta spes hortandi

causas exemerat,

clamitabat tamen pudendum ipsis, quod Germaniarum victores adversum Gallos tamquam in hostem ducerentur.'una nuper cohors rebellem Turonum, una ala Treverum, paucae huius ipsius exercitus turmae profligaverc Sequanos. quanto pecunia diteset voluptatibus opulentos, tanto magis imbellis Aeduos evincite et fugientibus consulite.' ingens ad ea clamor, et circumfudit eques frontemque pedites invasere, nec cunctatum apud latera. paulum morae attulere ferrati, restantibus lamminis ad-

a

pila et gladios; sed miles correptis securibus et 30

» a pe ut à murum perromperet, caedere tegmina et rpora; quidam trudibus aut furcis inertem mol

sternere, ere, iacent 1acentesque, nullo ad resurgendum exanimes linquebantur. Secrovir prim A

.

P nisu, quasi »".

dein metu deditionis in villam r i m o m Augus todunum,85 propinqua cum fidissimis " 11 fro TOntnte e Lips.: Lips.:frontü || 27 cire i umfudit (terga) eques Rit., necessario H

iie

110

£8 cunctatum: c ín in tnifi i n i toi vocabuli ead. m. cor -

AB EXCEBSV DIVI

AVGVSTI 1II 44—49

pergit. illic sua manu, reliqui mutuis ictibus occidere; incensa super villa omnes cremavit.

s.p. Chr.21

47. Tum demum Tiberius ortum patratumque bellum senatu scripsit; neque dempsit aut addidit vero, sed fide 5 ac virtuto legatos, se consiliis superfuisse. simul causas, cur non ipse, non Drusus profecti ad id bellum forent,

adiunxit, magnitudinem imperii extollens, neque decorum principibus, si una alterave civitas turbet s» omissa urbe, unde in omnia regimen. nunc, quia non metu 19 ducatur, iturum, ut praesentia spectaret componeretque. decrevere patres vota pro reditu eius supplicationesque et alia decora. solus Dolabella

Cornelius, dum anteire ce-

teros parat, absurdam i n adulationem progressus, censuit u t ovans e Campania urbem introiret. igitur Becutae

15 Caesaris litterae, quibus && non tam vacuum gloria praedieabat, u t post ferocissimas gentes perdomitas, tot receptos in iuventa aut spretos triumphos iam senior peregrinationis suburbanae inane praemium peteret. 48. Sub idem tempus, u t mors Sulpicii

Quirini

publi-

*) cis exsequiis frequentaretur, petivit & senatu. nihil ad veterem et patriciam Sulpiciorum familiam Qauirinius ortus apud municipium Lanuvium, sed impertinuit, piger militiae et acribus ministeriis consulatum sub divo Augusto, mox expugnatis per Ciliciam (H»5omo-

125 nadensium castellis insignia triumphi adeptus; datusque rector C. Caesari Armeniam obtinenti Tiberium quoque Rhodi agentem coluerat. quod tunc patefecit in senatu, laudatis in se officiis et incusato M. Lol(l»io,

quem auctorem C. Caesari pravitstis et discordiarum

30 arguebat. sed ceteris haud laeta memoria Quirini ob intenta, u t memoravi, Lepidae senectam. et praepotentem

pericula

erat

sordidamque

49. Fine anni Clutorium Priscum equitem Romanum, post celebre carmen, quo Germanici suprema defleverat, 2 incensa Rhen.: ingressa (cj. praef. p. X ) . li 4 senatus ||

8 lacunae signum posuit. Nipp. antecedente. Chifftet (ire obviam euppl. F. Walter, occurrere Joh. Müller, at fort. eubaudiendum est. proficisci

e v. 6) || *4 onomadensium,

cf. Strabo 1 2 , 6 , 6 |

*8 Lol(1)io Chijflet: folio (cf. praef. p. I X ) 111

P. CORNELII TACITI

or, obiectans ia donatum & Caesare, corripuit delatforet, maioro tus ego Druso composuisse quod,si exstino o P. Petroni dom in praemio vulgaretur. id Clutorius inis

M

fem eocru eius Vitellis ooram multisque inlustribus

3 per vaniloquentiam

ceteris ad

jecerat. u t delator extitit,

8e dicendum testimonium exterritis, sola Vitellia nihil

audivisse adsev(erjavit. sed arguentibus ad.perniciem plus fidei fuit, sententiaque Haterii Agrippae consulis

designati indictum reo ultimum supplicium. 1

50. Coritra M. Lepidus in hunc modum

exorsus est:

'gi, patres conscripti, unum id spectamus, quam nefaria voce Clutorius Priscus mentem suam et aures bominum polluerit, neque carcer neque laqueus, ne serviles quidem 3 cruciatus in eum suffecerint. sin flagitia et facinora sine

modo sunt, suppliciis ac remediis principis moderatio maiorumque et vestra exempla temperant et vana a scelestis. dicta a maleficiis differunt,

est locus sententiae, per

quam neque huic delictum impune sit et nos clementiae simu]ac severitatis non paeniteat. saepe audivi principem nostrum conquerentem, si quis sumpta raorte miseri3 cordiam eius praevenisset. vita Clutorii

in integro

est,

qui neque servatus in periculum rei publicae neque interfectus in exemplum ibit. studia illi, u t plena vecordiae, ita

inania et fluxa sunt; nec quicquam grave ac serium ex

eo metuas, qui suorum ipse flagitiorum proditor non 4 virorum animis, sed muliercularum adrepit. cedat tamen urbe et bonis amissis aqua et igni arcea tur; quod perinde

1 censeo ac si lege maiestatis teneretur.'

adseneit. us Lepido Rubellius Blendus e consularibus a ; Sententiam Agrippae secuti, ductusque In carcerem Prieeus ac statim

Pontis si

entire deris

ter lei

poenas laudaret

'

exanimatus.

modicaa principis iniurias aeri.

preearetur

tam praecipitis

verbo rum

Pidum neque Agrippam argueret.

5 iecerat. Weissbrodt coll. G 31, 1: lege r

Lips.(cf. ad1,13, 2) | $1est] esto? fiiy 112

id Tibe rius

ambagibus apud senatum incusavit, cum cx-

| ? adseuarit || 10 M'. sit Madr., viz recte

AB EXCEBSV DIVI

AVGVSTI III

49—63

igitur factum senatus consultum, ne decrets patrum ante diem (decimum) ad aerarium deferrentur idque vitae spatium damnatis prorogaretur. sed non senatui libertas ad paenitendum erat, neque Tiberius interiectu temporis s mitigebatur. 62. C. Sur.PICrUS D . HA(TEPRIUS consules sequuntur, inturbidus externis rebus annus, domi suspecta severitate adversum luxum, qui immensum proruperat ad cuncta, quis pecunia prodigitur. sed alia sumptuum, quamvis i0 graviora, dissimulatis plerumque pretiis occultabantur:

1 a.p.Chr.22

ventris et ganeae paratus adsiduis sermonibus vulgati fecerant curam, ne princeps antiquae parsimoniae durius adverteret.

n a m incipiente

C. Bibulo

ceteri quoque aedi- ?

les disseruerant sperni sumptuariam legem vetitaque

15 utensilium pretia augeri in dies, nec mediocribus remedii ( s &»isti posse, et consulti patres integrum id negotium ad principem distulerent. sed Tiberius saepe apud se pensitato, an coerceri tam profusae cupidines possent, num coercitio plus damni in rem publicam ferret, quam ?? indecorum adtrectare quod non obtineret vel retentum

ignominiam et infamiam virorum inlustrium posceret, postremo litteras

ad senatum composuit, quarum sen-

tentia in hunc modum fuit. 53. 'Ceteris forsitan in rebus, patres conscripti, magis ?5 expediat me coram interrogari et dicere quid (e) re publica censeam: in hac relatione subtrahi oculos meos me-

rum. qui pudendi luxus arguerentur, ipse etiam viderem eos ac velut deprenderem. quod si mecum ante viri stre-

$0 nui, aediles, consilium habuissent, nescio an suasurus

fuerim omittere potius praevalida et adulta vitia quam

hoc adseaui. u t palam fieret quibus flagitiis impares essemus. sed illi quidem officio functi sunt. u t ceteros quoque magistratus

su& munia

implere

vclim;

mihi

autem

a5 neque honestum silere neque proloqui expeditum, quia * decimum add. Lips. coll. Suet. Tib. 75, 2. Dio 57, 20, 4. " € Ha(te)rius

Rhen.: harius || 15 remedii(s

s)isti Pic.

(cf. Liv. 3 ,

20,8): remedii isti i| £0 recentum (cf. praef. p. X) I| S quid re 113

D-]

lius fuit, ne denotantibus vobis ora ac metum singulo-

P. CORNELII TACITI

stineo: ris aut, consulis pa rti s su eto ra p t au is dil ae n no st &pCr a principe postulatur; et cum maius aliquid et excelsius gratiam trahant, unius n recto factorum sibi quisque m prohibere ibus peccatur. quid enim primu idi re adgrediar! villarumne in- 5

Ó Sid acum ad morem recide e t nationes? argenti finita spatia! familiarum numerum acula * promiscas et auri pondus? aeris tabularumque mir propria, quis

rum viris et feminis vestes atquo illa femina ernas aut hostilis lapidum causa pecuniae nostrac ad ext 10 m MEM gentis transferuntur ! sari ista et 1. 54. Nec ignoro in conviviis ct circulis incu

modum posci; set si quis legem sanciat, poenas indicat,

idem illi civitatem verti, splendidissimo cuique exiti utn parari, neminem criminis expertem clamitabunt. atqui ne corporis quidem morbos vetercs et diu auctos nisi per 15 dura et aspera coerceas; corruptus simul et, corruptor, aeger et, flagrans animus haud levioribus remediis restin2 guendus est, quam libidinibus ardescit. tot a maioribus repertae leges, tot quas divus Augustus tulit, illae oblivione, hae, quod flagitios(ibus est, contemptu abolitae 0 securiorem luxum fecere. nam si velis quod nondum vetitum est, timeas ne vetere; at si prohibita impune trans3 cenderis, neque metus ultra neque pudor cst. cur ergo olim parsimonia pollebat! quia sibi (quis»que moderabatur, qu(i;a

unius urbis cives eramus; ne inritamenta 25

quidem eadem intra Italiam dominantibus. externis victoriis aliena,civilibus etiam nostra consumere didicimus. ri siqui imud «eto de quoiediles &dmonent! quam, si MES ; in levi haben lum! at hercule nemo refert, m talia externae opis indiget, quod vita populi tor: aci certa maris e t tempestatum cotidie volvi-

30

et agria subrenerint ram copine e dominis et servitiis

5 que villae atr M conscripti, ser oró DOSITAtinet prituebuntur . :. hanc "Anc, patres curam sus-

princeps: haec omissa funditus Tem publicam bli ani intre het. reliquis

: 35 traanimum nedendum est: nos pudor,

14 clamitabant || 29 flagitiosus l| 24 ^ibiquo moderabatur quo 114

A B EXCES8SV DIVI

AVGVSTI I11 53—56

pauperes recessitas, divites satias in melius mutet. aut si &.p.Chr.22 quis ex magistratibus tantam industriam ac severitatem pollicetur,

u t ire obviam queat, hunc ego e t laudo et, exo-

nerari laborum meorum parte(m)

Ííateor. sin accusare

5 vitia volunt, dein, cum gloriam eius rei adepti sunt, simultates

faciunt

ac mihi relinquunt,

credite,

patres con-

scripti, me quoque non esse offensionum avidum; quas cum graves et plerumque iniquas pro re publica suscipiam, inanes et inritas neque mihi aut vobis usui futuras 10 jure deprecor.' 55. Auditis

Caesaris litteris

remissa aedilibus

talis cura ;

luxusque mensae a fine Áctiaci belli ad ca arma, quis

Servius Galba rerum adeptus est, per annos centum profusis sumptibus exerciti paulatim exolevere. causas eius 15 mutationis quaerere libet. dites olim familiae nobilium aut claritudine insignes studio magnificentiac prolabebantur. nam ctiam tum plebem socios regna colere e t coli licitum; u t quisque opibus domo paratu speciosus, per nomen et clientelas inlustrior habebatur. postquam 3

?0 caedibus saevitum et magnitudo famae exitio erat, ceteri convertere.

&ad sapientiora

simul n o v i homines, e munici-

piis e t coloniis atque etiam provinciis in senatum crebro adsumpti,

domesticam

quamquam fortuna

parsimoniam

vel industria

intulerunt,

et

plerique pecuniosam

?5 Rd senectam pervenirent, mansit tamen prior animus. sed praccipuus adstricti moris auctor Vespasianus fuit, antiquo ipse cultu victuque. obsequium inde in principem et aemulandi amor validior quam poena ex legibus ct metus. nisi forte rebus cunctis inest quidam velut or39 bis, ut quem a d modum

temporum

vices, ita morum

ver-

tantur; nec omnia apud priores meliora, sed nostra quo-

que aetas multa laudis et artium imitanda posteris tulit. verum haec nobis (in) maiores certamina ex honesto maneant.

35

56. Tiberius,

fama moderationis parta,

quod ingru-

litteras

a d senatum,

entis accusatores represserat,

mittit

1.£ at si quis Fuchs || 3 exonerareDoed. || 4 parte (parte (me) fatoor Wopkens) || 33 in add. Lips. | (maiores) M ülacherlich 115

P. CORNELII

TACITI

Ctr.22 2 quis potestatem tribuniciam Druso potebat. id summi festigii

vocabulum Augustus repperit, no regis out d i c -

tatoris nomen adsumeret, ac tamen appellatiorío aliqua cetera imperia praemineret. Marcum deinde Agrippam

socium eius potestatis, quo defuncto Tiberium Noronom $ delegit, ne successor in incerto foret. aio cohiberi pravas aliorum spes rebatur; simul modestiae Neronis ot suae 3 magnitudini fidebat. quo tunc exemplo Tiberius Drusum summae rei admovit, cum incolumi Germanico integrum inter duos iudicium tenuisset. sed principio litterarum

10

veneratus deos, u t consilia sua rei publicae prosperarent, modica de moribus adu'escentis neque in falsum aucta 4 rettulit.

esse illi coniugem et tres liberos eamque actatom,

qua ipse quondam a divo Áugusto ad capessendum hoc munus vocatus sit. neque nunc propere,

sed per octo 1:5

&nnos capto experimento, compressis seditionibus, com-

positis bellis, triumphalem participem

|

et bis consulem noti laboris

sumi.

87. Praeceperant animis orationem patres; quo quae-

sitior adulatio fuit. nec tamen repertum nisi u t effigieg 2o

principum, aras deum, templa et arcus aliaque solita censerent, nisi quod M. Silanus ex contumelia cons ulatus bonorem principibus petivit dixitque pro sententia, ut, publicis privatisve monimentis ad mem oriam tempo-

rum non consulum nomina praescriberen tur,

sed eorum 35

2 qui tribuniciam potestatem gererent. a t Q. Haterius cum eius diei senatus consulta aureis litte ris figenda in curia censuisset, deridiculo fuit, senex foedissimae adu. lationis tantum infamia Usurus.

]

98. Inter quae, pro vin cia Afr i gata, Servius Maluginensis flame

9 admovit Halm: ady, l| 33 ius sum

116

n "iei

, let.

retin.

! Lench,

l| 26 a t Q . Lápa.:

AB EXCESS8V DIVI

AVGV8TI] III 690—600

pontifices Dialia sacra fecisse, si flamen valitudine &ut a.p.Chr.z$ munere publico impediretur. quinque et septuaginta annis post Cornelii Merulae caedem neminem suffectum, noque tamen cessavisse religiones. quod ei per tot annos 5 possit non creari nullo sacrorum damno, quanto facilius

afuturum ad unius anni proconsulare imperium? pri- 3 vatis olim simultatibus effectum, u t a pontificibus maximisire in provincias prohiberentur: nunc deum munere summum pontificum etiam summum bominum esse, wv non a&emulationi, non odio aut privatis adfectionibus obnoxium.

59. Adversus quae cum augur Lentulus aliique varie 1 dissererent,

eo decursum

est, ut pontificis

maximi

senten.

tiam opperirentur. Tiberius dilata notione de iure flami- 2 15 nis decretas ob tribuniciam Drusi potestatem caerimonias temperavit, nominatim arguens insolentiam sententiae aureasque litteras contra patrium morem. recitatae et Drusi epistulae, quamquam ad modestiam flexae, pro superbissimis accipiuntur. huc decidisse cuncta, ut ne 3

»9 iuvenis quidem tanto honore accepto adiret urbis deos,

ingrederetur senatum, auspicia saltem gentile apud solum inciperet. bellum scilicet, aut diverso terrarum distineri, litora et lacus Campaniae cum maxime peragrantem. sic imbui rectorem generis humani, id primum 4

ss e paternis consiliis discere. sane gravaretur aspectum civium senex imperator

fessamque &etatem et actos la-

bores praetenderet: Druso quod nisi ex adrogantis impedimentum ?

60. Sed Tiberius, vim principatus sibi firmans, ima- ] » ginem antiquitatis senatui praebebat, postulata provinciarum ad disquisitionem patrum mittendo. crebrescebat

enim Graecas per urbes licentia atque impunitas asyla statuendi; complebantur templa pessimis servitiorum; eodem subsidio obaerati adversum creditores suspectiss que capitalium criminum receptabantur, nec ullum satis | pontiflcis, corr. m. posl. || £ V Lachmann: duobus, incertum an Tacitus ipse erraverit || 10 aemulatione, em. Aur. || 14 delata

J m. || 22 bello Lips., haud necessario

11

BT Taácitus | ed. Koestermann [1833]

117

P. CORNELII TACITI

epChr2? validum imperium erat coercendis seditionibus popuh, * flagitia horninum u t caerimonias deum protege l . sa tur placitum

u t mitterent

civitates

jura

a t q u e ego

3 Romanum fidebant. magnaque eius diei species fuit,

t

et quaedam quod falso usurpavorant sponte omiscre; multae vetustis superstitionibus aut, meritis i n populum

quo

senatus maiorum beneficia,sociorum pacta, regum etiam. qui anto vim Romanam valuerant, decreta ipsorumque

numinum religiones introspexit, libero, u t quondam, quid firmaret mutaretve. 1

61. Primi

omnium

10

Ephesii

adiere, memorantes

non,

u t vulgus crederet, Dianam atque Apollinem Delo gonitos: esse apud se Cenchreum amnem, lucum Ortygiam, ubi Latonam partu gravidam ct oleae, quae tum etiera maneat, àdnisam edidisse ea numina, deorumque monitu

15

sacratum nemus, atque ipsum illic Appollinem post 2 interfectos Cyclopas Iovis iram vitavisse. mox Liberum patrem, bello victorem,

supplicibus

Amazonum, quae

aram insederant, ignovisse. auctam hinc concessu Herculis, cum Lydia poteretur, caerimoniam templo, neque 2o

Persarum dicione deminutum ius; post Macedonas, dein nos servavisse. 62. Proxim(i h?os Magnetes L. Scipionis et L. Sullae

constitutis nitebantur, quorum ille Antiocho, hic Mi. thridate pulsis fidem atque virtu te Magnetum decora- ss

Li-]

vere, u t i Dianae Leucoph(r)ynae

perfugium

inviolabile

foret. Aphrodisienses posthac et Stratonicenses dictatoris Caesaris ob vetusta in partis merita et recens divi Augusti decretum adtulere, laudati

quod Parthorum

in-

ruptionem nihil mutata in populum Romanam constan3o t&i& pertulissent. sed Aphrodisiensium civitas Veneris,

118

A B EXCESBV DIVI

AVGVSTI III 60—64

Stratonicensium lovis ct Trivjae religionem tuebantur. «p.Chr.22 altius Mierocaesarienses exposuere: Persicam apud se 3 Dianam,

delubrum

rege Cyro dicatum;

tur Perpennuoe,Isaurici

et memoraban-

multaque alia imperatorum no-

& mino, qui non modo templo, sed duobus milibus passuum eandem sanctitatem tribuerant. exim Cypri«i» tribus (de) delubris, quorum vetustissimum Paphise Veneri auctor

Arias, post filius eius Amatbus

Veneri Amathu-

siae et Iovi Salaminio Teucer, Telamonis patris ira pro10 fugus, posuissent. legatiorres. 63. Áuditae aliarum quoque civitatium quorum copia fessi patres, et quia studiis certabatur, consulibus permisere, u t , perspecto iure et si qua iniquitas involveretur, rem integram rursum ad senatum 15 Teferrent.

quas memoravi,

consules super eas civitates,

apud Pergamum Aesculapii compertum asylum rettulerunt;

initiis

ceteros obscuris ob vetustatem

niti.

nam

Zmyrnaeos oraculum Apollinis, cuius imperio Stratonicidi Veneri templum dicaverint, Tcenios eiusdem car-

B

e) men referre, quo sacrare Neptuni

effigiem

aedemque

iussi sint. propiora Sardianos: Alexandri victoris id donum; neque minus Milesios Dareo rege n ( i j t i ; sed cultus numinum utrisque Dianam aut Apollinem venerandi. petere et, Cretenses simulacro divi Augusti. factaque se- 4 natus consulta, quis multo cum honore modus tamen praesceribebatur. iussique ipsis i n templis fi(g»ere aera sacrandam ad memoriam, neu specie religionis in ambitionem delaberentur. 64. Sub idem tempus Iuliae Augustae valitudo atrox 1

30 necessitudinem

principi

fecit festinati

in urbem

reditus,

Bincera adhuc inter matrem filiumque concordia sive oceultis odiis. neque enim multo ante, cum haud procul 2 theatro

Marcelli

effigiem

divo Augusto

Iulia

dicaret,

Tiberi nomen suo postscripserat, idque ille credebatur u t 3 regi Frei. || 6 cypri !| 7 de add. Bezz. 5;18 zmvrnetis, ej. 4,

Rhen.: 43, 5. 56, 1 Zmyrnsei (Smytnaeos Ber.) | Stratonicidi || Ber.) uti (rego i t u regi Lips.: i t ? i ( n rege 22 || nicidiuao strato

86 fi(g)ere Pich.: ficro

P. CORNELIJ TACITI inferi epQuat inferius

estate principis gravi et dissimulata offen. see te nine T pplicia dis ludique magni ab

senatu decernuntur, quos pontilicos e l auguros oL quindecimviri septemviris simul ot sodalibus Augu stalibus 4 ederent. censuerat L. Apronius, ut fetiales quoque ii$ c

ludis praesiderent. contra dixitp tiorum iure et repetitis

distinctoduae Ü'

exempli8: ne

fetialibus hoc uaostatis fuissc. idco Augustales adieotos, quia proprium

eius domus sacerdotium

esset, pro qua

EE

vota persolverentur. 65. Exsequi sententias haud institui

nisi insignes per

10

t2

honestum aut notabili dedecore, quod praecipuum mu-

nus annalium reor, ne virtutes sileantur utque pravis dictis factisque ex posteritate et infamia metus ait. ceterum tempora illa adeo infecta et adulatione sordida js fuere, u t non modo primores civitatis,

quibus

claritudo

su& obsequiis protegenda erat, sed omnes consulares, magna pars eorum qui praetura functi multique etiam pedarii senatores certatim exsurgerent foedaque et ni3 mia censerent. memoriae proditur Tiberium, quotiens go curia egrederetur, Graecis verbis in hunc modum cloqui sitom *o homines ad servitutem paratos'' scilicet etiam illum, qui libertatem publicam nollet, tam proiectae servientium patientiae taedebat. F

|.

66. Paulatim

dehinc ab indecoris ad infesta

iransgre-

diebantur. C. Silanum pro consule Asiae, repetundarum 8 sociis postulatum,

25

Mamercus Scaurus e consularibus,

Iunius Otho praetor, Bruttedius Niger aedilis simul corripiunt obiectantque violatum Augusti numen, spretem Tiberii maiestatem, Mamercus antiqua

exempla iaciens, a6

L. Cottam 2 Scipione Africano, Servium Galbam a Ca.

2 tone Censorio, P. Rutilium à M. Scauro &ccusatos. vide. licet Seipio et Cato talia ulciscebantur, au t ille Scaurus iO, Ploavum suum obprobrium maiorum Mamereus

3 ludum opera dehonestabat,Iunio Othoni litterariu m ss

exercere vetus ars fuit; mox Seiani potentia sena-

2 sectum || 28 Bruttidius

B,

, idi 39, 1949, 10 | 34 TDaio rum Rhen: Brotidios

120

Rhen.

» €f.Syme J Rt.

A B EXCEBSV D I V I AVGVSTI III 64—68

tor obscura initia

impudentibus ausis propolluebat. ap.Chr.23

Bruttedium artibus honestis copiosum et, si rectum iter 4 pergeret, ad clarissima quaeque iturum festinatio exstimulabat,

dum aequalis, dein superiores, postremo suas-

s met ipse spes antire parat; quod multos etiam bonos pessum

dedit,

qui

spretis

quae tarda

cum securitate,

praematura vel cum exitio properant. 67. Auxere numerum accusatorum Gellius Publicola et. 1 M . Paconius, ille quaestor Silani, hic legatus. nec dubium i» habebatur saevitiae captarumque pecunierum teneri reum: sed multa adgerebantur etiam insontibus pericu- 2 losa, cum super tot senatores adversos facundissimis

totius Ásiae eoque ad accusandum delectis responderet solus et orandi nescius, proprio in metu, qui exercitam

15 quoque eloquen(tiam) debilitat, non temperante Tiberio quin premeret voce vultu, eo quod ipse creberrime interrogabat,

neque refellere

aut eludere dabatur,

ac saepe

etiam confitendum erat, ne frustra quaesivisset. servos 3 actor quoque Silani, u t tormentis interrog(ar»entur, eo publicus mancipio acceperat; et ne quis necessariorum

iuvaret periclitantem, maiestatis crimina subdebantur, vinclum et necessitas silendi. igitur petito paucorum 4 defensionem sui deseruit, ausis ad dierum interiectu Caesarem codicillis, quibus invidiam et preces miscuerat.

68. Tiberius, quae in Silanum parabat quo excusatius 1 sub exemplo acciperentur, libellos divi Augusti de Voleso Messala eiusdem Asiae pro consule factumque in eum senatus consultum recitari iubet. tum L. Pisonem sen- : [E]

:»

tentiam rogat. ille multum

de clementia principis prae-

so fatus aqua atque igni Silano interdicendum censuit ipsumque in insulam Gyarum relegandum. eadem ceteri,

nisi quod Cn. Lentulus separanda Silani materna bona. quippe

Atia

parente

geniti,

reddendaque

filio dixit,

ad.

nuente Tiberio. 1 provolvebat Jac. Gron., protollebat Acid., polluobat Or. || 3 perageret,em.Rhen.|| 5 antire parat Bach: antereparat (ante(i)re parat

Rhen.) | 15 eloquende belitat

j| 18 eo(que) quod Acid. |!

19 interrogentur, em. Lips. || 33 Atia Madv.: alia (Manlia Grot.. sic item vel Mallia Borghesi, at cj. Syme l. c. p. 8) 121

P. CORNELII TACITI

ius 60. At Cornelius Dolabella, dum adulationem long

toO 3 eouitur, increpitis C. Siani moribus addidit, ne quis vita probrosus et opertus infamia provinciam sortiretur, idque princeps diiudicaret. nam & legibus delicta. puniri: quanto fore mitius in ipsos,molius in socios, provideri ne peceearetur! adversum quae disseruit

Caesar: non qui-

dem sibi ignara quae de Silano vulgabentur, sed non ex rumore

statuendum.

multos

contra,

in provinciis

quam

spes aut. metus do illis fuerit, egisse: excitari quosdam 3 ad meliora magnitudine rerum, hebescere alios. neque posse principem sua scientia cuncta complecti, neque expedire u t ambitione aliena trahatur. ideo leges in facta constitui, quia futura in incerto sint. sic à maioribus institutum,

u t , si antissent delicta,

poenae sequerentur:

1 ne verterent sapienter reperta et semper placita. satis onerum principibus, satis etiam potentiae. minui (i»ura, quotiens gliscat potestas, nec utendum imperio, ubi legi6 bus agi possit. quanto rarior apud Tiberium popularitas, tanto laetioribus animis accepta. atque ille prudens moderandi, e. propria ira non impelleretur, addidit insulam Gyarum immitem et sine cultu hominum esse: darent lunise familiae et viro quondam ordinis eiusdem, u t 6 Cythnum potius concederet. id sororem quoque Silani Torquatam, priscae sanctimoniae virginem, expetere. in

hanc sententiam facta discessio, 1 70. Post. auditi Cyrenenses, c t accusante Anch ario

Prisco Caesius Cordus repetundarum damnatur. L. En-

1 nam legibus Wurm || 16 ips:

.

.

20 impellerentur jj a; Cythnum £go. aria Chmffat mature, |

122

16

AB EXCESSV DIVI AVGVSTIIII 69—72

iuris sciens egregium publicum et bonas domi artes de- ap.car.2 honestavisset. 71. 1ncessit dein religio, quonam in templo locandum 1

& Romani voverant Equestri Fortunae: nam etsi delubra cius dene multa in urbe, nullum tamen tali cognomento erat. repertum est aedem esse apud Antium, quae sic nuncuparetur, cunctasque caerimonias ltalicis in oppidis templaque e t numinum effigies iuris atque imperii 19 Romani essc. ita donum apud Antium statuitur. et quoniam de religionibus tractabatur, dilatum nuper respon-

l3

foret, donum, quod pro valetudine Augustae equites

eum adversus Servium Maluginensem flaminem Dialem prompsit Caesar recitavitque tiens

valitudo

adversa

decretum pontificum, quo-

flaminem

15 pontificis maximi arbitrio

Dialem

incessisset, ut

plus quam binoctium abesset,

dum ne diebus publici sacrificii neu saepius quam bis eundum i n &nnum; quae principe Augusto constituta satis ostendebant annuam absentiam ct provinciarum

administrationem Dialibus non concedi. memorabatur- 3 z) que L. Metelli pontificis maximi exemplum, qui Áulum Postumium flaminem attinuisset. ita sors Ásiae in eum, qui consularium Maluginensi proximus erat, conlata.

72. ladem diebus Lepidus ab senatu petivit ut basili- 1 cum Pauli,

monimenta,

Aemilia

propria

pecunia firmaret

25 ornaretque. erat etiam tum in more publica munificentia; nec Augustus arcuerat Taurum, Philippum, Balbum hostiles exuvias aut exundantis opes ornatum ad urbis et posterum gloriam conferre. quo tum exemplo Lepidus, quamquam

pecuniae

modicus,

avitum

decus recoluit.

$0 at Pompei theatrum igne fortuito haustum Caesar ex- 2 etructurum

pollicitus est, eo quod nemoe familia restau-

rando sufficeret, manente tamen nomine Pompei. simul 3 labore vigilantiaSeianum extulit, tamquam laudibus que eius tanta vis unum intre damnum stetisset. et cen12 malluginensem,

at cf. 3. 68. 1. 4, 16.1 | 13 prompsit

Lips.:

promisit | quotiens (non) val. Haase. alii in proximis (incessisset ut) quaedam de»sse «atuunt, ef. tamen Madv. Adv. cr t. 11 545,11 23 ( M . ) Lepidus

Nipp.

|| 86 &rcuerat Lips.:

arguerat,

led. vir

recte retin. Tench. coll. 6, 8, 1

123

p. CORNELII TACITI pei loaretur.

eque

m multo post Caesar, cu

Iunium

umphi insignibus attoltri ae ric Af e ul ns co o pr lus Bleesum iani, ouius ille avuncu leret, dare id se dixit

honori Se

ere. si dignae decore tali fu s, erat. ac tamen res Blae amquam gacpius depulsu qu , as rin cfe Ta m Na . 13 iis huo adrogantiac

5

ae auxil reparatis per intimn Afric m mitteret sedemque ultro venerat, ut, legatos ad Tiberiu et aut bellum inexplica-

lar sibi atque exercitui suo postu gis sua populique Romani 1o bile minitaretur. non alias ma m ferunt, quam quod decontumelia indoluisse Caesare eret. no Spartaco qui. sertor et, praedo hostium more ag -

cladesinultam Ita dem post tot consulerium exercituum Mithridatis inue liam. urenti, quamquam Sertorii atq um, u t pacto in i5 dat , lica gentibus bellis labaret res pub ani

Li-]

a.p.Chr.23

eatrum Pom.

quae apud th tres effigiem Seiano,

uli Rom fidem acciperetur: nedum pulcherrimo pop agrorum fastigio latro Tacfarinas pace et concessione em ad redimeretur: dat negotium Blaeso, ceteros quid m gpem proliceret arma sine noxa ponendi, ipsius aute ducis quoquo modo poteretur. et recopti ea venia pleri- s» que. mox adversum artes Tacfarinatis haucd) dissimili modo belligeratum. 74. Nam quie ille robore exercitus impar, furandi melior, pluris per globos incursaret eluderetque ct insidias simul temptaret, tres incessus, totidem agmina parantur. e^ ex quis Cornelius Scipio legatus praefuit qua praedatio in Lepci(ta)nos et suffugia Garamantum; alio latere, nc manum Cirtensium pagi imptne traherentur, propriam Blaesus filius duxit. medio cum delectis, castella e t muni-

tiones idoneis locis imponens, dux ipse arta et infensa 3o hoetibus cuncta fecerat, quia, quoquo inclinarent, pars aliqua militie Romani in ore, in latere et saepe a tergo erat;

multique

eo modo caesi aut circumventi.

tunc

tri-

pertitum exercitum plures in manus dispergit praeponit-

que centuriones virtutis expertae. nec, u t mos fucrat, 25 &cta aéstate retrahit copias aut in hibernaculis veteris ; 9 inexpiabile Pluyg. et 21 hau || 27 Lepei(ta)nos 4n i, (Lepti(ta)nos

124

Frei.)

| 28 n d r .

aed. cf. Furneauz. ad loc. |i e Peinos,

t auperacr.

m . post.

AB EXCEBSV D I V I AVGVSTI III 72-76

provinciae componit, sed u t in limine belli dispositis

8.p.Chr.22

castellis per expeditos ot solitudinum gnaros mutantem

mapalia "Tacfarinatem proturbsbat, donec fratre eius capto

regressus est, properantius

tamen quam ex utili.

5 tate sociorum, relictis per quos resurgeret bellum. sed

Tiberius pro confecto interpretatus id quoque Blaeso tribuit, u t imperator a legionibus salutaretur, prisco erga duces honore, qui bene gesta re publica gaudio et impetu victoris exercitus conclamabantur; erantque plures simul 1? imperatores

nec super ceterorum

aequalitatem.

conces-

sit quibusdam et Augustus id vocabulum, ac tunc Tiberius Blaeso postremum. 75. Obiere eo anno viri inlustres Asinius Saloninus, Marco Agrippa et Pollione Asinio avis, fratre Druso in15 signis Caesarique progener destinatus, et Capito Ateius, de quo memoravi, principem in civitate locum studiis civilibus adsecutus, sed avo centurione Sullano, patre praetorio. consulatum ei adceleraverat Augustus, u t La-

90 tione eius magistratus anteiret. namque illa aetas duo

13

beonem Antistium isdem artibus praecellentem digna. pacis decora simul tulit: sed Labeo incorrupta libertate

et ob id fama celebratior, Capitonis obsequium domi-

nantibus magis probabatur. illi, quod praeturam intra commendatio

stetit,

ex iniuria,

huic, quod consulatum

*s adeptus est, odium ex invidia oriebatur.

76. E t Iunia sexagesimo quarto post Philippensem aciem anno supremum diem explevit, Catone avunculo genita,

C. Cassii uxor, M. Bruti

soror. testamentum

eius

multo apud vulgum rumore fuit, quia i n magnis opibus, ferme

cuncto s proceres cum honore nominavisset,

Caesarem omisit. quod civiliter acceptum, neque prohibuit quo minus laudatione pro rostris ceterisque sollemnibus funus cohonestaretur. viginti clarissimarum familiarum

imagines

antelatae

35 eiusdem nobilitatis

sunt. Manlii,

Quinctii

aliaque

nomina. sed praefulgebant Cassius

ntque Brutus, eo ipso quod effigies eorumnon visebantur. 20 magistzatibua || £9 opcribus || 36 piso (cJ. ad 2, 34, 1) | uisebantur. P. Corneli liber III (init Tncipit liber ITIT.

19

30 cum

L I B E R QVA RTV S

1

1. C. Asrs(r»o C. ANTisTIO consulibus nonus Tiberio annus erat, compositae rei publicae, florentis domus (nem

Germanici mortem inter prospera ducebat),cum repente turbare fortuna coepit, saeviro ipse aut saevientibus

vires

praebere. initium et causa penes Aelium Seianum, cohor- s

tibus praetoriis praefectum, cuius de potentia supra memoravi: nunc originem mores et quo facinore domina. 3 tjonem raptum ierit, expediam. genitus Vulsini(i»e patre

Seio Strabone equite Romano, et, prima iuventa C. Caesarem, divi Augusti nepotem, sectatua,non sino rumore 10

Apicio diviti et prodigo stuprum veno dedisse, mox Tiberium variis artibus devinxit, adeo u t obscurum adversum alios eibi uni incautum intectumque efficeret, non tam sollertia (quippe isdem artibus victus est) quam

deum ira in rem Romanam, cuius pari exitio viguit ce- 15 3 ciditque.

|

corpus illi

laborum

tolerans,

animus

audax;

sui obtegens, in alios criminator; iuxta adulatio et superbia; palam compositus pudor, intus summa apiscendi libido, eiusque causa modo largitio et luxus, saepius industria ac vigilantia, haud minus noxiae, quotiens paran- 29 do regno finguntur.

2. Vim praefecturae modicam antea intendit, disper-

sas per urbem cohortes una in castra conducendo, ut simul imperia acciperent numeroque et robore et visu

i n t e r se fiducia

ipsis, i n ceteros m e t u s orer etur . prae ten25

debat lascivire mili tem diductum;

si quid sub itum i n .

gruat, maioro auxilio pariter subvenir

i; et severius ac2? turos, si vallum etatuatur procul urbis inlecebris. u t 1 Áb exceso d i v i aupsti,

G. asino

(cf. praef. p. IX) | uulgus sinis || a5eqs. || 8 ier it Pich.: . porit, Faér.): credetur || 26 deductum. l| 35 oreretur Haase (oriretur

AB EXCESSV DIVI

AVGVSTI IV 1—4

perfecta sunt castra, inrepere paulatim militares animos .p.Cbr.2$

adeundo, appellando; simul centuriones ac tribunos ipso

deligere. neque senatorio ambitu abstinebat elientes 3 suos honoribus aut provinciis ornandi, facili Tiberio atque $ ita prono, ut socium Jaborum non modo in sermonibus, sed apud patres et populum celebraret colique per theatra et fora effigies eius interque principia legionum sineret. 3. Ceterum

plena Caesarum domus, iuvenis

filius, ne- 1

potes adulti moram cupitis adferebant; et quia vitotsimul

1 corripere intutum, dolus intervalla scelerum poscebat. placuit tamen occultior via et a Druso incipere, in quem 2 recenti ira ferebatur. nam Drusus impatiens aemuli et

animo commotior orto forte iurgio intenderat Seiano manus et contra tendentis os verberaverat. igitur cuncta 3 15 temptanti promptissimum visum ad uxorem eius Liviam convertere, quae soror Germanici, formae initio aetatis indecorae, mox pulchritudine praecellebat. hane u t amore incensus adulterio pellexit, et postquam primi flagitii potitus est (neque femina amissa pudicitia alia abnue?0 rit), ad coniugii spem, consortium regni et necem mariti

impulit. atque illa, cui avunculus Augustus, socer Tibe- 4 rius, ex Druso liberi,

seque ac maiores et posteros muni-

cipali adultero foedabat. u t pro honestis et praesentibus flagitiosa et incerta exspectaret. sumitur

in conscien-

35 tiam Eudemus, amicus ac medieus Liviae. speeie artis frequens secretis. pellit domo Seianus uxorem Apicatam, 5 ex qua tres liberos genuerat, ne paelici suspectaretur. sed

magnitudo facinoris metum prolationes, diversa inter-

dum consilia adferebat. 4. Interim anni principio Drusus ex Germanici liberis 1 3 togam virilem sumpsit, quaeque fratri eius Neroni decrevernt senatus repetita. addidit orationem Caesar, multa cum laude filii sui, quod patris benivolentia in fratris liberos foret. nam Drusus, quamquam arduum

35 sit eodem loci potentiam et concordiam esse, aequus adulescentibus aut certe non adversus habebatur.

Exin vetus et saepe simulatum proficiscendi in provin- ?

38 aversus 7einas.

127

1

P. CORNELII TACITI s.p. Chr.33

veteranorum praocias consilium refertur. multitudinem s exorcitus:

texebat imperator et dileotibus supplendopeditet,| non ium mi litem deesse ac,, si sup

nam voluntar umque inopes eadem virtute ac modestia agere, quia pler vagi sponte militiam sumant. percensuitque cursim 5

&o

numerum legionum et quas provincias

quod

tutarentur.

mihi quoque exsequendum reor, quae tunc Romana co. pia in armis, qui socii reges, quanto sit angustius Imperi-

tatum.

5. Italiam utroque mari duae classes, Misenum apud

naves

et Ravennam, proximumque Galliae litus rostratac

praesidebant, quas Actiaca victoria captas Augustus in oppidum Foroiuliense miserat valido cum remige. sed

praecipuum robur Rhenum iuxta, commune i n Germa-

nos Gallosque subsidium, octo legiones erant. Hisponiac 15 recens perdomitae tribus habebantur. Mauros Iuba rex acceperat, donum populi Romani. cetera Áfricae per duas legiones parique numero Aegyptus, dehinc initio ab Suria(e) usque ad flumen Euphraten, quantum ingenti terrarum sinu ambitur, quattuor legionibus coercita, ?9 accolis Hibero Albanoque et aliis regibus, qui magnitudine nostra proteguntur adversum externa imperia. et Thraeciam Rhoemetalces ac liberi Cotyis, ripamque Danuvii legionum duae in Pannonia, duae in Moesia attincbant, totidem apud Delmatiam

locatis,

quae positu

re- 25

gionis a tergo illis ac, si repentinum auxilium Italia posbem propri procol accirentur, quamquam insideret, ur. TOprius miles, tres ur

;

horte, Etruri ferme Umbriaque deer sertutum

Latio et coloni(i)s antiquitus Romanis. at apud

provinciarum sociae triremes alaeque et auxili idonea 30 h : lium, neque multo secus in iig virium: sed ereeQui incor. : : rsequi incertum fuit, cum ex usu temporis huc illu learent, pliece et numero et aliquando minuerentur. hea renl, pliseeCongruens crediderim Tecensere ceteros quoque rei 35 1

. u t noecatur post reor ins erui . Novák coll. Hiat. ] 4, 1 || 11 con. stratae Nipp. | 18 Buria( , tioni. Chl:

6 ) Mur.:

8uría,

de col

.

tonta v. Nipp.ad 3,72,| || 30 coloni(iys Lipi.: colenis nepoti:

128

ww

AB EXCESS8V DIVI

AVGVBTI I V 4—7

publicae partes, quibus modis ad eam diem habitae sint, a.p.C hr.23 quoniam 'LTiberio mutati i n deterius principatus initium ille annus attulit. iam primum publica negotia et priva- 2 torum maxi ma apud patres tractabantur, dabaturque

primoribus disserere, et in adulationem lapsos cohibebat ipse; mandabatque honores nobilitatem

cluritu dinem militiae,

inlustres

domi

maiorum,

artes spectando,

u t satis constaret non alios potiores fuisse. sua consulibus. sua praetoribus species; minorum quoque magistra10 tuum exercita potestas; legesque, si maiestatis quaes tio eximeretur, bono in usu. at frumenta et pecuniae vecti- 3 sales, cetera publicorum fructuum societatibus equitum Romanorum agitabantur. res suas Caesar spectatissimo cuique, quibusdam ignotis ex fama mandabat, semelque adsumpti tenebantur prorsus sine modo, cum plerique isdem negotiis insenescerent. plebes acri quidem annona 4 fatigabatur , sed nulla in eo culpa ex principe: quin infecunditati terrarum aut asperis maris obviam iit, quantum impendio diligentiaque poterat. et ne provinciae novis oneribus

aut crudelitate

turbarentur

utque

magistratuum

vetera

tolerarent,

sine avaritia

providebat:

corporum verbera, ademptiones bonorum aberant. rari per Italiam Caesaris agri, modesta servitia, intra paucos libertos domus; ac si quando cum privatis disceptaret. forum et ius. 7. Quae cuncta non quidem comi via, sed horridus ac 1 plerumque formidatus, retinebat tamen, donec morte mansere, quia D r u s i verterentur: n a m dum superfuit. adhuc, potentia bonis consiliis notes. Seianus incipiente non occultus odii, set cere volebat e t ultor metuebatur

cerebro querens incolumi filio adiutorem imperii alium vocari. et quantum superesse, ut collega dicatur? pri- 3

mas dominandi spes in arduo: ubi sis ingressus, adesse studia et ministros. exstructa iam sponte praefecti castra, datos in manum milites; cerni effigiem eius in monimen tis Cn. Pompei, communes illi cum familia Drusorum fore I6 acri. Rhen.: agri (cf. praef. p. 1X) odiis et (cf. 6, 36. 2 occultos consilii)

|| 30 odii set. Doed.:

129

P. CORNELII TACITI a.p.Chr-23

nepotes: precandam post haeo modestiam, u t contentus

esset. neque raro neque epud paucos talia iaciebat, o secreta quoquo eius corrupta uxore prodebantur. 8. Igitur Seianus maturandum ratus deligit venenum,

LET

quo paulatim inrepente fortuitus morbus adsimularetur.

id Druso datum per Lygdum spadonem, u t octo post annos cognitum est. ceterum Viberius per omnes valitudinis eius dies,nullo metu an ut firmitudinem animi ostentaret, etiam defuncto necdum sepulto, curiam ingressus

est. consulesque sede vulgari per speciem maestitiae se-

dentis honoris locique admonuit et effusum in lacrimas senatum victo gemitu, simul oratione continua erexit. non quidem sibi ignarum posse argui, quod tam recenti dolore subierit

oculos senatus: vix propinquorum

ad.

loquia tolerari, vix diem aspici a plerisque lugentium. neque illos imbecillitatis damnandos: se tamen fortiora solacia e complexu rei publicae petivisse, miseratusque Augustae extremam senectam, rudem adhuc nepotum et vergentem actatem suam, u t Germanici liberi, unica praesentium malorum levamenta, inducerentur petivit. egressi consules firmatos adloquio adulescentulos deductosque ante Caesarem statuunt. quibus adprensis 'patre s

1$

conscripti, hos' inquit 'orbatos parente tradidi patruo ip-

sorum precatusque sum, quamquam esset illi propria suboles, ne secus quam suum sanguinem foverct attolleret, sibique e t posteris conformaret.

25

erepto Druso preces

ad vos converto disque et patria coram obtestor: Augusti pronepotes, clarissimis maioribus genitos, suscipite

re-

Rite, vestram meamque vicem explete. h i vob is, Nero e t Druse, párentum loco. ita na ti estis, u t bon a malaquc : vestra ad rem

publicam pertineant.' Nu Magno ea fletu et mox preca tionibus faustis a u d i t a; si modu

m orationi Posuisset, miseric ordia sui glo ria que animos audientium imp leverat: a d va na ect tot ien s Inrisa revolutus, de

reddenda re pu

blica utque consules3 seu quis alius regimen su sciperent, vero quoque et ho-

33 parenti 1 m. || *5 att ac tolleret (foveret &c tololleret leret n videtu

r fuisse i (confirmaret Rh en.)

130

€ superacr. ead. m., u t ess et

l| 36 conformaret:

ante rm

AB EXCESS8V DIVI

AVOVSBTII V 7-11

nesto fidem dempsit. memoriae Drusi eadem quae in 2 s.p.Chr.23

Germsnicum decernuntur, plerisque additis, ut. ferme amat posterior adulatio. funus imaginum pompa maxime

inlustre

fuit, cum origo Iuliae gentis Aeneas omnesque

3 Albanorum reges et conditor urbis Romulus, post, Sabina nobilitas,

Áttus Clausus ceteraeque Claudiorum effigics.

longo ordine spectarentur. 10. In tradenda morte Drusi quae plurimis maximae- ! que fidei auctoribus memorata sunt rettuli: set non omi-

10 serim eorundem

temporum

rumorein,

validum

adeo, u t

nondum exolescat. corrupta ad scelus Livia Seianum ? Lygdi quoque epadonis animum stupro vinxisse, quod is [Lygdus] aetate atque forma carus domino interque primores ministros erat; deinde, inter conscios ubi locus 1$ veneficii tempusque composita sint, eo audaciae provectum, u t verteret et occulto indicio Drusum veneni in petrem arguens moneret Tiberium vitandam potionem, quae prima eiapud filium epulantiofferretur.ea fraude c(aptyum 3 senem, postquam convivium inierat, exceptum poculum *» Druso tradidisse,

atque illo ignaro et iuveniliter

hauriente

uuctam suspicionem, tamquam metu et, pudore sibimet inrogaret

mortem,

quam patri

etruxerat.

11. Haec vulgo iactata super id, quod nullo auctore ! certo firmantur,

prompte refutaveris. quis enim medio-

?» cri prudentia, nedum Tiberius tantis rebus exercitus,

:*» nullius ante flagitii compertum uteretur! sed quia Seianus

facinorum

omnium

repertor

habebatur,

ex nimia

caritate i n eum Caesaris et ceterorum in utrumque odio quamvis fabulosa et immania credebantur, atrocibre semper fama erga dominantium exitus. ordo alioqui

35 sceleris per Apicatam Seiani proditus, tormentis Eudemi 8 maximaeque fidci Rit.: maximeque fideis (maximeque fidis Ber.) | 13 |ygdus del. Ern., retin. Lench. coll. haud ita. Jeliciter 12. 49, 1 Julius Paclignus . . . is Paelignas || t& ei RÀen.: et | c(apt)um Afur.: cum (tum Ber. (de)c(ept)um Heins.) 131

^»

inaudito filio exitium offerret, idque eua manu et nullo ad paenitendum regressu! quin potius ministrum veneni excruciaret, auctorem exquireret, insita denique etiam in extraneos cunctatione et mora adversum unicum et

P. CORNELII TACITI a.p.Chr.23

est; neque quisquam soriptor tam "edi ac Lyg :| Pat factus ut Tib erio obiectaret, oum omnia.alia conquirerent intenderentque. mihi tradendi arguendique

in menus cura

depellerem peteremque ab iis, quorum

avide

nostra venerit, (ne divulgata atque incredibili(a) accepta veris neque in miraculum

corruptis

e

rumoris causa fuit, ut claro sub exemplo falsas auditiones antohabeant.

sena.

12. Ceterum laudante filium pro rostris Tiberio

tus populusque habitum ac voces dolentum simulatione magis quam libens induebat, domumque Germanici re. 10 virescere occulti laetabantur. quod principium favoris et mater Agrippina spem male tegens perniciem adcelera. vere. nam Seianus, ubi videt mortem Drusi inultam

inter-

fectoribus, sine maerore publico esse, ferox scelerum, et

quia prima provenerant, volutare secum, quonam modo 15 Germanici liberos perverterct, quorum non dubia suc. cessio.neque spargi venenum in tres poterat, egregia custo-

dum fide et pudicitia Agrippinae impenetrabili. contumaciam eius insectari,

igitur

vetus Augustae odium.

re-

centem Liviae conscientiam exagitare, u t superbam fe-

cunditate, subnixam popularibus studiis inhiare dominationi apudCaesarem arguerent. atque haec callidis crimi-

natoribus, inter

quos delegerat Iulium

Postumum,

per

adulterium Mutiliae Priscae inter intimos aviao ct. cons i-

liis suis peridoneum, quia Prisca in animo Augustae va- 25 lida anum suapte natura potentiae

anxia m insociabilem

nurui efficiebat. Agrippinae quoque proximi inlicieban-

t3

tur pravis sermonibus tumidos spiritus perstimulare.

13. At Tiberius nihil intermissa rerum cura, negotia pro solaciis accipiens, ius civium, preces sociorum trac. : tabat; factaque auctore eo sena tus consulta, u t civitati Cibyraticae aput Asiam, Aegie nsi apud Achaiam, motu terrae labefactis,Subveniretur remissione tributi in tri en . nium. et Vibius Serenus pro consule ulterioris Hispaniae ,

superbiam || e» a(liyt 132

/

AB EXOE88V DIVI AVGVSTI IV 11-15 do vi publica

damnatus,

ob atrocitatem

morum

in insu-

s.p.Chr.73

lam Ámorgum deportatur. Cers(idjius Sacerdos, reus tàmquam frumento hostem 'Tacíarinstem iuvisset, ab. solvitur, eiusdemque criminis C. Gracchus. hunc comitem 3 » exilii admodum infantem pater Sempronius in insulam

Cercinam tulerat. illic adultus inter extorres et liberalium artium

nescios, mox per Áfricam ac Siciliam mutando

sordidas merces sustentabatur; neque tamen effugit magnae fortunse

pericula. ac n i Aelius Lamia et L.

io Apronius, qui Africam obtinuerant, insontem protexissent, claritudine infausti generis et paternis adversis foret abstractus. 14. Is quoque annus legationes Graecarum civitatium

habuit, Samiis Iunonis, Cois Aesculapii delubro vetustum i5 asyli ius, u t firmaretur petentibus. Samii decreto Amphictyonum nitebantur, quis praecipuum fuit rerum omnium iudicium, (ca] qua tempestate Graeci conditis per Asiam urbibus ora maris potiebantur. neque dispar apud Coos 2 antiquitas, et accedebat meritum ex loco. nam cives 2; Romanos templo Aesculapii induxerant, cum iussu regis

Mithridatis apud cunctas Asiae insulas et, urbes trucidarentur.

Variis dehinc et saepius inritis praetorum questibus, 3 postremo Caesar de immodestia histrionum rettulit:

ss multa &b iis in publicum seditiose, focda per domos

Oscum quondam ludicrum, levissimae apud temptari; vulgum oblectationis, eo flagitiorum et -irium venisse, Qut» auctoritate patrum coercendum sit. pulsi tum histriones Italia. 3; 15. Idem annus alio quoque luctu Caesarem adfecit, 1

alterum ex geminis Drusi liberis exstinguendo, neque

minus morte amici. is fuit Lucilius Longus, omnium illi tristium leetorumque socius unusque c senatoribus Rhodii

0 morum Lips.: temporum (cf. praej. p. VIII) !| Cars(id)ius Reinesius (cf. 6 48, 4; cl. eliam Syme J RSt. 39, 1919.11): carsius |i 11 claritudini || 14 vetustus tum asyli || 1? ea del. Lips. (ea tempestate qua then.) || 20 incluserant Madv., sed cj. 6, 21, 2 | 28 u t suppletum in marg. | tum] dum || 3) adfecit. Rit.: adficit, ef. 6. 18, 2 interficero; 45,1 adficit 19

BT Tacitus 6 ed. Koestecmann [1833J

133

p. CORNELII TACITI s.p.Chr.33 3

secessus comes. ita, quamquam novo homini, oensoriumia

a pecun

igi apud forum Augusti public funus, efügiem tum cuncta traotapatres decrevere, apud quos etiamlius Capito accusante

bantur, adeo ut procurator AaiaoLuci iin provincias causam dixerit, magna cum pup familiares s unia principis, non se ius nisi in gervitia et pec dedisse; quod si vim praetoris usurpasset manibusque

audirent militum usus foret, spreta in eo mandata sua: ultio$ socios. ita reus cognito nogotio damnatur. ob quam

nem, et, quia priore anno in C. Silanum vindicatum erat, decrevere Asiae urbes templum Tiberio matrique eius ac senatui. et, permissum statuere; egitque Nero grates

10

e& causa patribus atque evo, laetas inter audientium ad. fectiones. qui recenti memoria Germanici illum aspici,

to

illum audiri rebantur. &derantque iuveni modestia ac forme principe viro digna, notis in eum Seiani odiis ob periculum gratiora. 16. Sub idem tempus de flamine Diali in locum Servi Maluginensis defuncti legendo, simul roganda nova

lege disseruit Caesar. nam patricios confarreatia paren- 20 tibus genitos tres simu] nominari, ex quis unus legeretur, vetusto more; neque adesse, u t olim, eam copiam, omis-

sa confarreandi adsuetudine aut inter

paucos retenta

(pluresque eius rei causas adferebat, potissimam penes incuriam virorum feminarumque; accedere ipsius caeri-

moniae difficultates, quae consulto vitarentur), et quonjam exiret

e Iure patrio,

qui id flamonium

&pisceretur

quaeque in manum flaminis conveniret. ita medendum renatus decreto aut lege, sicut Augustus quaédam ex

igitur true antiquitate, ad praesentem usum flexisset.30 nihil demutari- n » placitum instituto flaminum rum causa in potestate ex, qua flaminica Dialis sacroi viri, cetera promisco feminarum . iure ageret. et filius Malueire . uginensis patri suffectus. utque Ns psdirid Lipsio " 4 quaeda

( falso repetitum e v. 19) Koes t. l| 25 accederet &credere e Jac. pron. 28 post vita ren tur deesse. vid

» al v. . . quoniam] qüo (quod Rbeneba Cri ., quando Jer.) | " dd er PM 1394

AB EXCEBBV DIVI

AVGVSTI IV 16—18

glisceret dignatio sacerdotum atque ipsis promptior animus foret ad capessendas caerimonias, decretum Corneliae virgini, quee in locum Bcantiae capiebatur, sestertii vicies et, quotiens Áugusta theatrum introisset, u t sedes & inter Vestalium consideret.

17. CoxNELIO CeruEOO VIsELLIO VARRONE consulibus1l pontifices eorumque exemplo ceteri sacerdotes cum pro incolumitate principis vota susciperent, Neronem quoque et Drusum isdem dis commendavere, non tam ca10 ritate iuvenum quam adulatione, quae moribus corruptis perinde

anceps, si nulla et ubi nimia est. nam Tiberius

haud umquam domui Germanici mitis, tum vero aequari adulescentes senectae euae inpatienter indoluit accitos-

que pontifices percontatus cst, num id precibus Agrip15 pinae aut minis tribuissent. et illi quidem, quamquam abnuerent, modice perstricti (etenim pars magna e propinquis ipsius aut primores civitatis erant); ceterum in senatu oratione monuit in posterum, ne quis mobiles adulescentium animos praematuris honoribus ad super:0 biam extolleret. instabat quippe Seianus incusabatque

diductam civitatem u t civili bello: esse qui se partium Agrippinae vocent, ac ni resistatur, fore pluris; neque aliud

gliscentis

discordiae

quam

remedium,

mi unus

alterve maxime prompti subverterentur. e$

Sabinum adgreditur.

18. Qua causa C. Silium e t Titium

amicitia gentis

Germanici perniciosa utrique, Silio et quod inexercitus septem per annos moderator

apud Germaniam triumphalibus tor, quanto maiore

Sacroviriani

mole procideret,

partisque

belli vic-

plus formidinis

in

30 alios dispergebatur. credebant plerique auctam offensionem ipsius intemperantia,

immodice iactantis

suum

militem in obsequio duravisse, cum alii ad seditiones pro-

laberent ur; neque mansurum Tiberio imperium, si iis quoque legionibus cupido novandi fuisset. destrui per $$ haec fortunam suam Caesar imparemque tanto merito

3 seatertii vieies] hai XX || 11perinde Rhen.: proinde (ef. 6. |

7, 3. 12, 40, 6) || 21 deductam, aed i superscr. ead. m., ul vid. 29 procederet, em. Rhen. || 35 imparemque (se) tanto Pich.

j2*

135

s-p.Chr.24

I P. CORNELII TACIT beneficia eo usd

e laeta 8unt, dum videntur

pro gratia odium

ltüm antevenere, mu i n r. atu reb i ub e: ss po exsolvi

a-p.Chr.24

rippinac la, caritate Ag redditur. t uxor Siililio Sosii e Gallle, plas Sabino ici pi dilato ad tempapu m i Yo.princip. hosecoVarrirro ini ternas ul, qui ns co qu us iss P nm » edecus suum gratifica.

eien! per ep :aes obtendens odiis S

12

.*

*

.

d

m accusator con. du , am or m em ev br o re batur precante solitum quippe adversatus est Caesar:

sulatu abiret, dicere; nec infringendum 10 tis va pri m die us tib tra magis eretur, ne quod Tes publica consulis ius, cuius vigiliis nit um id Tiberio fu it, scelera detrimentum caperet. propri lta adse-

ere. Jgitur mu nuper reperta priscis verbis obteg io ageretur aut Varro veratione, quasi aut legibus cum Sil tur patres, silente 15 consul aut illud res publica esset, cogun cui us occ ulta nte reo vel, si defensionem coeptaret, non

dissimuira premeretur. conscientia belli Sacrovir diu arguelatus, victoria per avaritiam foedata ct uxor socia bantur. nec dubie repetundarum criminibus haerebant,

sed cuncta quaestione maiestatis exercita, et Silius im- so minentem damnationem voluntario fine praevertit. 20. Saevitum tamen in bona, non u t stipendiariis pc-

LE-]

euniae redderentur, quorum nemo repetebat, sed libcralitas Augusti avulsa, computatis singillatim quac fisco petebantur. ea prima Tiberio erga pecuniam alienam diligentia fuit. Sosia in exilium pellitur Asinii Galli sententia, qui partem bonorum publicandam, pars u t liberis relinqueretur censuerat. contra M . Lepidus quar-

tam aceusstoribus secundum necessitudinem legis, cetera liberis concessit. hune ego Lepidum temporibus illis gravem ct sapientem virum fuisse comperior: nam plera-

que ab saevis adulationibus aliorum in mclius flexit. vertere amen temperamenti egebat, cum aequabili aucItete e t gratis apud Tiberium

vigue rit. unde dubitare

! silenteicia (c! praej. p . 2 X ) Y 12 caperet q u o p r i u m ;; ! 5 pntres. uenef reo

ferpungunt || 18 Pria

ed

conscientia cf Walther et ali$ $nc superposuit & m . post. (Sosia

alii) | 28 M".Lips. (cj. ad 3,2) || 30 (ut) temporibus illis C.F.W.Miller (t e

ei 1Ber., at ej, Sall. lug.

45, ]

AB EXCEBSV DIVI

AVGVSTI I V 18-22

cogor, fato ot sorte nascendi, ut, cetera, ite principum

inclinatio in hos, offensio in illos, an sit aliquid in nostris

&.p.Chr.24

consiliis liceatque inter abruptam contumaciam et deforme obsequium pergere iter ambitione ac periculis va-

» cuum. at Messalinus Cotta haud minus claris meioribus, ged animo diversus, censuit cavendum senatus consulto,

u t quamquam insontes magistratus et culpae alienae nescii

provincialibus

uxorum criminibus

proinde

quam

suis plecterentur. 1:9. 21. Actum dehinc de Calpurnio Pisone, nobili ac feroci v i r o . i s namque,

u t rettuli,

cessurum se urbe o b factiones

accusatorum in senatu clamitaverat et spreta potentia

Augustae trahere in ius Urgulaniam domoque principis excire ausus erat. quae i n praesens Tiberius civiliter i5 b u i t ; sed i n animo revolvente

ha-

iras, ctiam si impetus offen-

sionis languerat, memoria valebat. Pisonem Q. Veranius secreti Sermonis incusavit adversum maiestatem habiti. adiecitque i n domo cius venenum esse eumque gladio accinctum introire curiam. quod ut atrocius vero tramisreceptus cst e0 sum ; ceterorum, quae multa cumulabantur, opportunam. mortem b o reus neque peractus

Relatum et de Cassio Severo exule, qui sordidae ori-

ginis,maleficae vitae, scd orandi validus, per immodicas inimicitias

u t iudicio iurati senatus Cretanr amoveretur

25 effecerat; atque illic eadem actitando recentia veteraque odia advertit, bonisque cxutus. interdicto igni atque aqua. saxo Scripho consenuit.

e t u x o r sponte mortem

sumpsisset. non cunctanter

Ti-

berius pergit in domum, visit cubiculum, in quo reluctantis

et impulsae

vestigia cernebantur.

refert ad senatum,

35 datisque iudicibus Urgulania, Silvani avia, pugionem 4 perinde Ber. || 16 Pisonem Q. Veranius R . Syme, J RSt. 46.

1956, 20: pisonemque grauius (Pisonemque Granius Rü.) 21 Seriph(ijo Ber.

137

[1]

22. Per idem tempus Plautius Silvanus praetor incertis causis Aproniam coniugem in praeceps iecit, tractus. 3» que ad Caesarem ab L . Apronio socero turbata mente rcspondit, tamquam ipse somno gravis atque co ignarus,

P. CORNELII TACITI s. p.Chr.24 nepoti

. 3 nit,

.

;

itum

mi at. quod perindo oreditem

ob amicitiam

Augustae cu

quasi prinoipis moJlania.d gu

rous frustra x Nu

temptato ferro venas praebuit exsolven as. mo:

-

mantine,prior uxor eius, accusata inieciase carminibus ot veneficiis vecordiam marito,

6

insons iudicatur.

23.1a demum annus populum Romanum longo adver-

sum Numidam Tacfarinatem bello absolvit. nam priores duces, ub(i? impetrando triumpbalium insigni sufficere res suas crediderant, hostem omittebant; jamque tres laureatae in urbo statuse, et adhuc raptabat

Africam

1o

Tacfarinss, auctus Maurorum auxiliis, qui, Ptolemaeo Iubae filio iuvents incurioso, libertos regios et servilia 2 imperia bello mutaverant. erat illi preaedarum receptor &c socius populandi rex Garamantum, non u t cum exercitu incederet, sed missis levibus copiis, quae ex longin. 15 quo in maius audiebantur; ipsaque e provincia u t quis fortunae inops, moribus turbidus, promptius ruebant, quia Caesar post res a Blaeso gestas, quasi nullis iam in Africa hostibus, reportari nonam legionem iusserat, nec pro consule eius anni P. Dolabella retinere ausus erat, so iussa principis magis quam incerta belli metuens. 1 24. Igitur Tacfarinas disperso rumore rem Romanam aliis quoque ab nationibus lacerari eoque paulatim Africa

decedere, ac posse reliquos cireumveniri, si cuncti, quibus libertas servitio potior, incubuissent,

auget vires po- s5

sitisque castris Thubucr)s(i»cum oppidum circumsidet.

2 at Dolabella contracto

quod erat militum,

terrore nomi-

ni8 Romani et quia Numidae peditum aciem ferre nc-

queunt, primo sui incessu solvit obsidium locorumque

opportuna permunivit; simul principes Musulam iorum so 3 defe:tionem coeptantes securi per cutit. dein, quia pluri. bus adversum Tacfarinatem

& ub(i) Lips.:sub || 17 fortuna alii || ss Nipp.: ed Lp cf.um R. Tac.1 394,2. Thubuscum Thubu(r)s(i)cum || 34 recopto leamo

o,

AB EXCES8BV DIVI AVGVSTIIV 22—20

manus delecti Maurorum duxere; ipse consultor aderat ap.Chr.s4 omnibus.

25. Nec multo post, adfertur Numidas apud castellum 1 semirutum,

ab ipsis quondam incensum, cui nomen

6 Áuzca, positis

mapalibus

consedisse, fisos loco,

quia

vastis cireum saltibus claudebatur. tum expeditae cohortes alaeque, quam i n partem ducerentur

agmine rapiuntur.

iynarae,

cito

simulque coeptus dies et concentu tu- 2

barum ac truci clamore aderant semisumnos in barbaros,

i0 praepeditis Numidarum equis aut diversos pastus pererrantibus. ab Romanis confertus pedes, dispositae turmae, cuncta proelio provisa: hostibus contra omnium

nesciis non arma, non ordo, non consilium, sed pecorum modo trahi occidi capi. infensus miles memoria laborum 3 15 et adversum eludentis optatae totiens pugnae se quis(que) ultione et sanguine explebant. differtur per manipulos,

Tacíarinatem

omnes, notum

tot proeliis,

consec-

tentur: non nisi duce interfecto requiem belli fore. at ille deiectis circum stipatoribus vinctoque iam filio et effusis *) undique Romanis ruendo in tela captivitatem haud inulta

morte cffugit. isque finis armis impositus. 26. Dolabellae petenti abnuit triumpbalia Seiano tribuens,

ne Blaesi avunculi

Tiberius. 1

eius laus obsolesce-

ret. sed neque Blaesus ideo inlustrior, et huic negatus *5 honor gloriam intendit: quippe minore exercitu insignis

captivos, caedem ducis bellique confecti famam deportarat. sequebantur c t Garamantum legati, raro in urbe 2 visi, quos Tacfarinate caeso perculsa gens, (s?et culpae nescia ad satis faciendum populo Romano miserat. co-

so gnitis dehinc Ptolemaei per id bellum studiis repetitus ex vetusto more (honos) missusque e senatoribus, qui Scipionem eburnum, togam pictam, antiqua patrum

15 ei quis || 19 deiectis J. F. Gron.: delectis (cl. 2.60, 2; 4,

61, 3 ) || 30 multe (cf. 4, 12, 2 ) || 38 (e)et culpae nescia Halm:

et c. nescia, lect. dej. Eri. p. 65 (ut o. nescia Haase; et c. (non)

nescin Jac. Qron., neo c. nescia Ryck.)

|| 30 ptolomei

(sed 4,

23, 1 ptolemaeo) || 3t more (honos) missusque Doed. (sed Mc

missue);

more ómissusque (mos missusque Ipse.)

Stud. crit. 1 150

cf. C. Her.

P. CORNELII TACITI a.p.Chr.24

m et socium atque amicu ue mq ge re t re de , ra ne mu

r Italiam servilis bolli scpe a ot m te sta ae n de Fa uo ultus T. Curtisius, quonmina fors oppressit. auctor tum, primo coetibus clandedam praetoriae cohortis miles ecta oppida, mox postinis aped Brundisium et circumi vocabat agrestia per sitis propalam libellis ad libertatem cum velut, munere longinquos saltus et ferocia servitia, commeantium illo deum tres biremes adpulere ad usus Lupus quaestor, mari. et erat isdem regionibus Cutiua t. is disposita cui provincia vetere ex Inoro calles evencra cConiuraclassiariorum copia coeptantem cum maxime

tritionem disiecit. missusque a Caesare propere Staius bunus cum valida manu ducem ipsum ct proximos auda.

cia in urbem traxit, iam trepidam ob multitudinem familiarum, quae gliscebat immensum, minore in dies plebe ingenua. 98. Isdem consulibus, miseriarum ac saevitiae exemplum atrox, reus pater accusator filius (nomen utrique

Vibius Serenus) in senatum inducti sunt. ab exilio re- so tractus inluvieque ac squalore obsitus et tum catena 2 vinctus peroranti filio pater comparatur. adulescens multis munditiis, alacri vultu, structas principi insidias, missoe in Galliam concitores belli index idem e t testis dicebat, &dnectebatque Caecilium Cornutum praetorium ministra-

»s

visse pecuniam; qui, taedio curarum et qui& periculum at contra reus nihil infracto animo obversus in filium quaterc vincla, vocare ultores deos, ut sibi quidem redderent nip. procul tali more ageret, filium autem quando-

3

3 pro exitio habebatur, mortem in se festinavit.

pplcia

sequerentur. adseverabatque

innoce ntem

Cornutum et, falso exterritum; idque facile intelle ctu, si 3 moti

|; 4 Curtilius Reinesius prob.- F. Fuchs, cj. 8 TRSL 39,19Pluyg 49.12. (VY calles] Calen Lipe.(at ej.olje,4 Ph. 6

rd : 520) | evener&(n)t Haase | 10 utrique Chifflel : : qu s pater comparatur (i. e. cum filio componitur) Madv. incertada : fie amatur A ter oranti filio comp. Halm: dej. W.ler, protebitP^ "i also Urs.: fnlaa (acc. graec. falaa 140

AB EXCEBSV DIVI

AVGVBTI I V 26-30

proderentur alii: non ením sc caedem principis et res novas uno socio cogitasse.

a.p.Ohr.24

29. Tum accusator Cn. Lentulum et Seium Tuberonem

cusatori

fuit.

qui scelere vecors, simul vulgi rumore ter-

13

nominat, magno pudore Caesaris, cum primores civitatis. intimi ipsius amici, J^ntulus senectutis extremae, 'Tubero defecto corporo, tumultus hostilis et turbandae rei publicae accerserentur. sed hi quidem statim exempti: i n patrem ex servis quaesitum, et quaestio adversa acritus, robur ct saxum aut parricidarum poenas minitantium, cessit urbe. ac retractus Ravenna exsequi accusationem

adigitur,

non occultante

Tiberio

vetus odium ad-

versum exulem Serenum. nam post damnatum Libonem missis ad Caesarem litteris exprobraverat suum tantum studium sine fructu fuisse, addideratque quaedam contumacius quam tutum apud aures superbas et offensioni proniores. ea Caesar octo post annos rettulit, medium tempus varie arguens, etiam si tormenta pervicacia servorum contra evenissent. 30. Dictis dein sententiis ut Serenus more maiorum quo molliret, invidiam, intercessit. Gallus puniretur, Asinius (cum) Gyaro aut Donusa claudendum censeret. i d quoque [5]

30

aspernatus

est, egenam aquae utramque

in-

sulam referens dandosque vitae usus, cui vita concede. retur. ita Serenus Amorgum reportatur. et quia Cornutus sua manu ceciderat, actum de praemiis accusatorum abolendis, si quis maiestatis postulatus ante perfectum iudicium sc ipse vita privavisset. ibaturque i n eam sentontiam, ni durius contraque morem suum palam pro aceusatoribus Caesar inritas leges, rem publicam in praecipiti conquestus essct: subverterent potius iura quam custodes corum amoverent.

sic delatores, genus hominum

publico exitio repertum et (ne) poenis quidem umquam satis coercitum,

per praemia eliciebantur.

7 arcesserentur Lips.

(ut 2, 60, 1) || 32 cum hic add. Nipp.,

ante Gallus Mur., ante censeret alii || 36 Amorgum Rhen.: amor eum (cf. prae. p. 1X) || 28 n i durius] medurius || 33 ne add. Bekk. | numquam m. post. in marg. 141

to

19

P. CORNELII TACITI s.p.Chr.

1

31.His tam adsiduis tamque maestis modica lnetitin

intericitur, quod C. Cominium equitem Romanum, P obrosi in se carminis conviotum, Caesar preci ui i rie

$ qui senator erat concessit, quo magis mirum habebatur gnarum meliorum, et quae fama clementiam sequerotur,

s

tristiora malle. neque enim socordia peccabat; nec occul.

tum est, quando ex veritate, quando adumbrata laetitia facta imperatorum celebrentur. quin ipse, compositus alias et velut eluctantium verborum, solutius promptius. 3 que eloquebatur, quotiens gubveniret. a t P. Suillium, 1o quaestorem quondam Germanici, cum Italia &rceretur

convictus pecuniam ob rem iudicandam cepisse, amo. vendum in insulam censuit, tanta contentione

animi,

ut

Gurye iurando obstringeret e re publica id esse. quod aspere acceptum ad praesens mox in laudem vertit re- 15 gresso Suillio; quem vidit sequens aetas praepotentem, venalem et Claudii principis amicitia diu prospere, num4 quam bene usum. easdem poena in Catum Firmium scnatorem statuitur, tamquam falsis maiestatis criminibus sororem petivis:et. Catus, u t rettuli, Libonem inlexerat

insidiis, deinde indicio perculerat. eius operae memor Tiberius, sed alia praetendens, exilium

1

quo minus senatu pelleretur non obstitit.

deprecatus

o

est:

32. Pleraque eorum quae rettuli quaeque referam parv a forsitan et levia memoratu videri non nesc ius s u m : set 25 nemo annales nostros cum scriptura coru m contenderit,

qui veteres populi Romani res composuere. inge

bella, expugnationes urbium, fusos captosque regntia illi es aut, 8! quando ad interna praeverterent, discordias cons ulum

13.14 o t (iure

iur. Raà.:

i

. P.1X) V t1indicio. Vert: iudicio qao ur, tibonem (^/. praef ludicio || 27 i : ' cOpoealuere (conp

osiverg Bit.) || 22HsMsi

142

Pri el.

1, 1,2 |

AB EXCES8S8V DIVI

AVGVSTI I V 31—34

33. Nam cunctas nationes et urbes populus aut primo-

1

res aut singuli regunt: delecta ex iis et cons(o»ciata rei publicae

forma

laudari

facilius

quam

evenire,

vel, si

evenit, baud diuturna esse potest. igitur u t olim, plebe 2 5 valida vel cum patres pollerent, noscenda vulgi natura

et quibus modis temperanter haberetur, senatusque et optimatium ingenia qui maxime perdidicerant, callidi temporum et sapientes credebantur, sic converso statu neque alia re Rom(ana) quam si unus imperitet, haec coni0 quiri tradique in rem fuerit, quia pauci prudentia honesta ab deterioribus,

utilia

ab noxiis discernunt,

plures

aliorum eventis docentur. ceterum u t profutura, ita minimum oblectationis adferunt. nam situs gentium, varietates proeliorum, clari ducum exitus retinent ac redinte-

1 grant. legentium animum: nos saeva iussa, continuas accusationes, fallaces amicitias, perniciem innocentium ct easdem exitii causas coniungimus, obvia rerum similitudine et satietate. tum quod antiquis scriptoribus rarus obtrectator, neque refert cuiusquam Punicas Romanasve ?0 ncies laetius extuleris: at multorum, qui Tiberio regente poenam vel infamias subiere, posteri manent, utque familiae ipsae iam exstinctae sint, reperies qui ob similitu. dinem morum aliena malefacta sibi obiectari putent. etiam gloria ac virtus infensos habet, u t nimis ex propin-

?5 quo diversa arguens. sed (ad) inceptum redeo. 34. ConNELIO Cosso Asrio AanIPPA consulibus Cre- ] mutius

Cordus postulatur,

novo ac tunc primum

audito

crimine, quod editis annalibus laudatoque M. Bruto

C. Cassium Romanorum ultimum dixisset. accusabant 80 Satrius Secundus et Pinarius Natta. Seiani clientes. id perniciabile reo et Caesar truci vultu defensionem nccipiens, quam Cremutius, relinquendae vitae certus, in 2 delecta ex his (III) E. Harrison | cons(osciata Ern.: con. aciata (conflata Harrison, constituta Ber.) || 9 re Rom(ana) Lips.: rerum || 17 e x i t i j Pich.:

exitu (ef. 1.27.2 ) |! 19 Romanasne

Nipp.. aed cj. J B. X1 39. || 21 infamiam Lips., poenas vel infa.

miam

C . Her. prob. Fuchs

|| 22 reperias

Madv.,

c . ad 8 . 2 2 , 1 |

24 nimis Mur.: animis || 35 (ad) inceptum Halm: &ncepto (ad incepta al.) cf. 6, 22, 4. Sall. Cat. 7, 7. Iug. 4, 9. 42, 0 143

&p.Chr.25

P. CORNELII TACITI

ripti, ap.Chr.z5 hun modum exorsus est: 'verba mea, patres consc arguun

untur dnferumie te

ntem, in princi &ut principis amplectitur: Brutum " Cassium laudavisse dicor, quo-

rum res gestas cum plurimi composuerint, nemo sino 3

3 honore memoravit. Titus Livius, eloquentiao ac dei

praeclarus in primis, Cn. Pompeium tantis lsudibus tulit,

ut Pompeianum eum Augustus appellaret ; neque i d ami-

citiae eorum offecit. Scipionem, Afranium, hune ipsum Cassium, hunc Brutum nusquam latrones et parricidas, 10 quae nunc

vocabula

imponuntur,

saepe u t insigni(s»

4 viros nominat. Asinii Pollionis scripta egregiam eorundem memoriam tradunt;

Messalla Corvinus imperatorem

suum Cassium praedicabat: ct uterque opibusque atque honoribus perviguere. Marci Ciceronis libro, quo Catonem 1$ caclo aequavit, quid aliud dictator Caesar quam rescripta 5 oratione, velut apud iudices, respondit ? Antonii epistulac, Bruti contiones falsa quidem in Augustum probra. set. multa cum acerbitate habent; carmina Bibaculi et Catulli referta contumeliis Caesarum leguntur: sed ipse divus 20 Iulius, ipse divus Augustus et tulere ista e t reliquere,

!

namque spreta exolescunt: si irascare, adgnita videntur. 35. Non attingo Graecos, quorum non modo libert as, ctiam libido impunita; aut si quis advertit, dict is d i c t a

ultus est. sed maxime solutum et sine obtrecta tore fuit prodere de iis, quos mors odio aut gratiae exemisset. ? num enim armatis Cassio c t Bruto ac Philippe nses cumpos obtinentibus belli civilis causa populum per cont io-

5

haud facile dixerim, inoderatione magis an sapientia.

nes ince ndo t an illi quidem septuagesim um ante annum » perempti, quo modo imaginibus suis nosc untur, quas ne ; uietor quidem abolevit, 81e pa

rtem memoriae apud scripres retinent! suum cuique decu s posteritas rependit; nec derunt, si dam natio ingruit,

qui non mo do Cassii e t

alm: eum |i 31 no J. p. Qron.: ne A ; dunt, em. m. post Il 94 deerunt vulgo J 92 adoleuit. j| 33 repen-

AB EXCEBSV DIVI Bruti,

sed otiam

AVGVBSTII V 24-37

mei meminerint.'

egreasus dein senatu 4 s.p.Chr.25

vitam abstinentia finivit. libros per aediles cremandoe

censuere patres; (s»et manserunt, occultati et editi. quo 5

magis socordia(m) corum inridere libet, qui praesenti & potentia credunt exstingui posse etiam sequentis aevi memoriam.

nam contra punitis

ingeniis gliscit auctoritas,

neque aliud externi reges aut qui eadem saevitiausi sunt nisi dedecus sibi atque illis gloriam peperere. 30. Ceterum postulandis reis tam continuus annus fuit, 1

iv u t feriarum Letinarum diebus praefectum urbis Drusum, auspicandi gratia tribuna] ingressum, adierit Calpurnius Salvianus in Sextum Marium. quod & Caesare palam increpitum causa exilii Salviano fuit. obiecta publice Cy- 2

zicenis incuri& caerimoniarum divi Augusti, additis vio15 lentiae

criminibus

adversum cives Romanos;

et amisere

libertatem, qu&m bello Mithridatis meruerant. circumsessi nec minus sua constantia quam praesidio Luculli

pulso rege. at Fonteius Capito, qui pro consul(e? Asiam 3 euraverat, absolvitur, comperto ficta in eum crimina :9 per Vibium Serenum. neque tamen id Sereno noxae tutiorem faciebat. nam ut fuit, quem odium publicum sacrosanctus erat: leves velut accusator, quis destrictior

ignobiles poenis adficiebantur.

37. Per idem tempus Hispania ulterior missis ad sena- ! ?5 tum legatis oravit, ut exemplo Asiae delubrum Tiberio matrique

eius exstrueret. qua occasione Caesar, validus

alioqui spernendis honoribus et respondendum ratus iis,

quorum rumore arguebatur in ambitionem flexisse, huiusce modi orationem coepit: 'acio, patres conscripti, con- ? 30 stantia m meama plerisque desideratam, quod Asiae civitatibus nuper idem istud petentibus non sim adversatus. ergo e t prioris silentii defensionem, et quid in futurum stntuer im, simul aperiam. cum divus Augustus sibi atque 3

urbi Romae templum apud Pergamum sisti non prohi-

85 buisset, qui omnia facta dictaque eius vice legis observem, 1 sedet, (et del.) etiam (sed et. Rit.) !| 3 (e)et Lips.: ct,leclio Jort. retinenda. (c[. Eri. p. 66) || 4 socordia || 18 proconsul i n fine pag. || 22 distric tior Ber., at v. Halm i n N. Ann. philol. 56. 37. || 35 ficta, corr. m. post. 145

P. CORNELII TACITI a.p.Chr.5

iplum promptius secutus eum, quia i adiungebatur. ceterum u t PIC meo veneratio nh semel recepisse veniam habuerit, ita per omnes provini

cias effigie numinum sacra(ri» ambitiosum, superbum; et vanescot Augusti honor, si promiscis adulationibus 5 me, patres conscripti, mortalom osse et homi. ias num officia fungi satisque habere, si locum principem impleam, et vos testor et meminisse posteros

satis superque memorise meae tribuent,

v o l o ; qui

u t maioribus 10

meis dignum, rerum vestrarum providum, constantem i n periculis, offensionum pro utilitate publica non pavidum credant. haec mihi in animis vestris templa, hae pulcher-

rimae cfBigies et mansurae; nam quae saxo etruuntur, si iudicium posterorum in odium vertit, pro sepulchris spcer- 15 nuntur. proinde eocios cives et deos ipsos et deas precor, hos ut mibi ad finem usque vitae quietam et intellegentem humani divinique

iuris mentem duint,

illos ut, quando-

que concessero, cum laude et bonis recordationibus 1 facta atque famam nominis mei prosequantur.' persti- 20 titque posthac secretis etiam sermonibus aspernari talem sui cultum. quod alii modestiam, multi,

quia diffideret,

5 quidam u t degeneris animi interpretabantur. optu mos quippe mortalium altissima cupere; sic Herculem et Liberum apud Graecos, Quirinum apud nos deu m nu. 25 mero additos. melius Augustum, qui spe raverit. cetera principibus statim adesse: unum insatiab iliter par and um , prosperam

eui memoriam; nam contemptu famae con-

temni virtutes, 1 39. A t Seianus nimia

fortuna

socors et muliebri

3 per. omnes per, se d po a ster [14 ius8 Der erpunzit

Prts APP)

ew

146

i n - 39

ead. Lipe.: sacra || 15j aeter m. (om ad Then: C 08 et deas Koest, (c/ 6, Peos M', deos et, |pe 6, 1) . dcos et deas ipsas 2 m. (deos ipsos Pich.)

torum,

' 1e rari)

AB EXCES8SV DIVI

AVGVSTI I V 37—40

sua non prius ad deos quam ad principum eures conferret, ap.Chr.26 neque fulgorem honorum umquam precatum: excubias ac labores, u t unum o militibus, pro incolumitate imperatoris

malle.

ac tamen,

quod pulcherrimum,

adeptum,

5 u t coniunctione Caesaris dignus crederetur. hinc initium 3 spei; et quoniam audiverit Augustum in conlocanda filia non nibil etiam de equitibus Romanis consultavisse, ita, si maritus

Liviae

quaereretur,

haberet in animo amicum

sola necessitudinis gloria usurum. non enim exuere im- 4

1 posita munia: satis aestimare firmari domum adversum iniquas Agrippinae offensiones, idque liberorum causa; nam eibi multum superque vitae fore, quod tali cum principe explevisset.

40. Ad ea Tiberius laudata pietate Seisni suisque in 1 15 eum beneficiis modice percursis, cum tempus tamquam ad integram consultationem petivisset, adiunxit: ceteris roortalibus in co stare consilia, quid sibi conducere pu. tent; principum diversam esse sortem, quibus praecipua rerum ad famam derigenda. ideo se non illuc decurrere, 2 22 quod promptum rescriptu, posse ipsam Liviam statuere, nubendum post Drusum an in penatibus isdem tolerandum haberct;

esse illi matrem e t aviam,

propiora

consi-

lia. simplicius acturum, de inimicitiis primum Agrippi- 3 nae, quas longe acrius arsuras, si matrimonium Liviae

25 velut in partes domum Caesarum distraxisset. sic quoque erumpere aemulationem feminarum, eaque discordia nepotes suos convelli: quid si intendatur certamen tali coniugio ! 'falleris enim, Seiane, si te mansurum in eodem 4 quae C. Caesari, m o x Druso ordine putas, e t Liviam, 8$? nupta

fuerit,

e a m e n t e a c t u r a m , u t cum equite

Romano

senescat. ego u t sinam, credisne passuros qui fratrem eius,

qui patrem maioresque nostros in summis imperiis videre? vis tu quidem istum intra locum sistere: sed illi 5 magistratus et primores, qui te invitum perrumpunt om25 nibusque de rebus consulunt, excessisse iam pridem equestre fastigium lo(nygeque antisse patris mci amicitias 15 ueneficiis, corr. ead. sm. (cf. 4, 18. 3) || 34 invitum Heins.: inuite, sed e corr. ead. m. ez coepta littera u , o superscr. m. post.|| 36 legeque, corr. Rhen. 147

P. CORNELII TACITI

a-p.Cht-35

non oa

perquo invidiam tui mo quoque 1neu-

ti ferunt

Auguotus filiam suam equiti Romano tra.

omnis euras dere meditatus est. mirum hercule, 8i, cum in

quem con: distraheretur immensumque attolli provideretoule ium et

iunetione tali super alios oxtulisset, C. Pro vitae, quosdamin sermonibushabuitinsigni tranquillitato ne nullis rei publicae negotiis permixtos. sed ei dubitatio Augusti movemur, quanto validius cat quodMarco Agrippae, mox mihi conlocavit!

atque ego baec pro amicitia

non occultavi: ceterum neque tuis neque Liviae destina.

10

tis adversabor. ipse quid intra animum volutaverim, quibus adhuc necessitudinibus immiscero te mihi parem,

omittam ad praesens referre: id tantum aperiam, nihil esse tam excelsum, quod non virtutes istae tuusque in me animus mereantur, datoque tempore vcl i n senatu vel in contione non reticebo.'

15

sed altius 41. Rursum Seianus, non iam de matrimonio, metuens, tacita suspicionum, vulgi rumorem, ingruentem

invidiam deprecatur. ac ne adsiduos in domum coetus arcendo infringeret potentiam aut receptando facultatem criminantibus praeberet, huc flexit, u t Tiberium ad vitam procul Roma amoenis locis degendam impelleret. multa quippe providebat: sua in manu aditus litterarumque magna ex parte se arbitrum fore, cum per milites commearent; mox Caesarem vergente iam senecta secreto- 25 que loci mollitum munia imperii facilius tramissurum ; et

minui

sibi invidiam

tisque inanibus

adempta salutantum

vera(my

potentia(m)

turba,

augeri.

subla-

i g i t u r pau-

latim negotia urbis, populi adcursus, multitudinem adfluentium increpat, extollens laudibus quietem et solitudinem, quis abesse taedia e t offensiones ac praecipua rerum maxime agitari. 42. Ác forte habita Per illos dies de Votieno Montano,

celebris ingenii viro, cognitio cunctantem iam Tiberium perpulit, ut vitandos crederet patrum coe tus vocesque, 35 17 iam Mu:r.: tam,L] leci.. tuetur Wa ezink,» cf.* M

295 1

» 10, 2, slexit (cj. 1, 34, 4) l| 28 manibus | der e (m) pru dur Ada, geri Marcius: uerapotentia aug

ere(verapotentia augeri Rhen.)

AB EXCES8S8V DIVI

AVGVSTI I V 40—43

quae plerumque verae et graves coram ingerebentur. ap.Chr.2s nam postulato Votieno ob contumelias irí Caesaremdictas, 2 testis Áemilius, e militaribus cuneta refert e t , quamquam

viris, dum studio probandi inter obstrepentes,- magna

3 adseveratione nititur, audivit Tiberius probra, quís per occultum lacerabetur, adeoque perculsus est, u t se vel atatim vel in cognitione purgaturum clamitaret precibus-

que proximorum, adulatione omnium aegre componeret animum. et Votienus quidem maiestatis poenis adfectus 3 10 est: Caesar, obiectam sibi adversus reos inclementiam eo pervicacius amplexus, Áquiliam adulterii delatam cum Vario Ligure, quamquam Lentulus Gaetulicus consul designatus lege Iulia damnasset, exilio punivit Apidiumque Merulam,

quod in acta divi

Augusti

non iuraverat,

albo

15 Senatorio erasit. 43. Auditae dehinc Lacedaemoniorum et Messenio- | rum legationes de iure templi Dianae Limnatidis, quod suis a maioribus suaque i n terra dicatum Lacedaemonii firmabant annalium memoria vatumque carminibus, sed ?o Macedonis Philippi, cum quo bellassent, armis ademptum ac post C. Caesaris et M . Ántonii sententia redditum. contra Messeni(i» veterem inter Herculis posteros divi- 2 sionem Peloponnesi protulere, suoque regi Denthaliatem agrum, i n quo id delubrum, cessisse: monimentaque eius rci sculpta saxis et aere prisco mancre. quod si vatum, 3 annalium ad testimonia vocentur, plures sibi ac locu. pletiores csse; neque Philippum potentia, sed ex vero statuisse. idem regis Antigoni, idem imperatoris Mummii

iudicium; sic Milesios permisso publice arbitrio, pos.

E

tremo Atidium

Geminum praetorem Achaiae decrevisse.

ita secundum Messenios datum. et Segestani aedem Vo- 4 neris montem apud Erycum, vetustate dilapsam, restau-

rari postulavere, nota memorantes de origine cius et laeta 6 scvel vel (semet vel Rit.) | 17 Lirmnatidis Lips.: lirninatidis, lect. viz recte de]. Lench. || 20 cumque |, $3 Messeni || 33 regi

Donthaliatem Nipp.: recident heliatem (ad lcct. recident cf. 4. 24, 3) || 2U annalium(que) Era., (^ut) annalium C. Her. prob. Fuchs |, 27 (im)potenti&

Madv. !! 33 delapsam, em. Ern. (cj. 1.

/6. 3) i3

OT Tacitus | ed. Koestermann

[15337

149

P. CORNELII TACITI A

libens ut consanguineus. € 35 Tiberio; suscepit(que) curam preces probatumque p. Ru. 5 tunc tractatae Massiliensium ; namque eum legibus pulsum civem sibi ilii ex

El esesi adiiderant: quo iure Vuleacius Moschus exul in Massilienses receptus bona sua rei publicae eorum u t

1

iae reliquerat. Obiers eo anno viri nobiles Cn. Lentulus

.

e t L. Do.

de

mitius. Lentulo super consulatum et triumphalia

Getis gloriae fuerat beno tolerata paupertas, dein magnae

opes innocenter partae et modeste habitae. Domitium

decoravit pater civili bello maris potens, donec Antonii partibus, mox Caesaris misceretur. avus Pbaraalica acie pro optumatibus ceciderat. ipse delectus, cui minor Antonis,

Octavia genita,

in matrimonium

daretur,

post

exercitu flumen Albim transcendit longius penctrata Ger- 15 mania quam quisquam priorum, easque ob rcs insignia 3 triumphi

adeptus est. obiit et L. Antonius,

multa

clari-

tudine generis, sed improsperu. nam patre eius Iullo An. tonio ob adulterium Iuliae morte punito hunc admodum adulescentulum, sororis nepotem, seposuit Augustus in civitatem Massiliensem, ubi specie studiorum nomen exilii tegeretur. habitus tamen supremis honor, ossaque tumulo Octaviorum inlata per decretum senatus. 45. Isdem consulibus facinus atrox in citeriore Hispania admissum & quodam agresti nationis 'l'ermestinac. is praetorem provinciae L. Pisonem, pace incu riosum, ex improviso in itinere adortus uno vulnere i n mor tem adfecit; ac pernicitate equi profugus, postqua m saltuosos locos attigerat, dimisso equo per derupta et avi a sequen2 tis frustrat

us est. neque diu fefellit: nam prenso duc toq

ue per proximos pagos equo, cuius for et cognitum. e t reper. tus cum tormentis edere conscio s adigeretur, voc e m a g n a

sermone patrio frustra se interro gari clamitavit: adsisterent socii ac spectarent; nullam vim tantam doloris fore.

| suscepit(que) Rit. || 4 16,8, 3 uolcacius 1 &.9 de uulcatius,cf. 75, 50, ] uulgacium, aed 4 ^3 getes || 10 pa riae Lipe ; .: PA $) || 13 delectus . Pic h.: de » 4 || 28 adflixit Hart. co iectus " 18 Tullo Andr.pe ll. 4, 62 , 3 prob. Drexler —

160

T Ut

AB EXCESSV DIVI

AVGVBTI IV 43—47

ut veritatem eliceret. idemque cum postero ad quaestionem retraberetur, eo nisu proripuit se custodibus saxoque caput

adflixit,

u t statim

exanimaretur.

sed Piso

Termestinorum dolo caesus habetur; qui(ppe» pecunias

s e publico interceptas acrius quam ut, tolerarent barbari cogebat.

40. LzNTULO GarrULICO C. CaLvisio consulibus de- 1 ereta triumphi

insignia Poppaeo Sabino contusis Thrae-

cutn gentibus, qui montium editis incultu &tque eo fero-

19 cius agitabant.

causa motus super hominum ingenium,

quod peti dilectus et validissimum quemque militiae nostroe dare aspernabantur, ne regibus quidem parere nisi ex libidine

soliti,

a u t , si mitterent

auxilia,

suos duc-

tores praeficere nec nisi adversum accolas belligerare. ac 15 tum rumor

incesserat fore u t disiecti

aliisque nationibus

permixti diversas in terras traherentur. sed antequam erm& inciperent,

misere legatos amicitiam obsequium-

que memoraturos, e t mansura haec, si nullo novo onere sin u t victis servitium indiceretur, esse sibi temptarentur;

:9 ferrum et iuventutem et promptum libertati aut ad mortem animum. sumnul castella rupibus indita conlatosque illuc parentes et coniuges ostentabant bellumque impeditum arduum cruentum minitabantur. 47. A t Sabinus,

doncc exercitus

in unum conduceret,

:3 datis mitibus responsis, (post)quam Pomponius Labeo e Mocsia cum legione, rex Rhoemetalces cum auxiliis popularium,

q u i fidem

non mutaverant,

venere, addita

praesenti copia ad hostem pergit, compositum iam per angustias saltuum. quidam audentius apertis in collibus 3o visebantur, quos dux Romanus acie suggressushaud aegre pepulit, sanguine barbarorum modico ob propinqua Suffugia. mox castris in loco communitis valida manu montem

occupat angustum

e t aequali dorso continuum

usque ad proximum castellum, quod magna vis armata 1 quaesitionem, em.Rit. (cf. 3 . 2 9 ,1 quaesituram) || 4 qui(ppe) Bezz.: qui(qui(&) Pich. et Nipp.) || 9 incultu ut Sall. Cat. 56, 4: Jug. 2, 4 (cj. R. Syme Tac. 1[ 729)) (s)in(e) cultu Bezz., inculti

Ber., incult(i)u(a) Georges || 23 (post)quam . . . venere Jac.Gron.: quam . . . uenire (cf. 2, 57, 13*

161

&.p.Chr.?6

P. CORNELII TACITI i & p.Chr 36

aut incondita

bant

pM

eid

i ibus

cissimos, qui ante e t tripudiis

peraul-

eminus grae. mittit belectos sagittariorum. ii dum

8 ib. sabantur, crebra e t inulta vulnera fecere: P icuo " p iquo cedentes eruptione subita turbati sunt rece sidio Sugambrae cohortis, quam Romanus PP Iti true em

ultu pericula nec minus cantuum et armorum tum instruxerat.

t

D.

p* Prentlata dehinc castra hostem propter, reliotis apud priora munimenta Thraecibus, quos nobis adfuisse10

memoravi; iisque permissum vastare urere, trahere praedas, dum populatio lucem intra sisteretur noctemque in castris tutam et vigilem capesserent. id primo serva. tum ; mox versi in luxum et raptis opulenti

omittere

sta-

[7

tione(s» lascivia epularum, aut somno et, vino procum-

bere. igitur hostes incuria eorum comperta duo agmina parant, quorum altero populatores invaderentur, alii castra Romana adpugnarent, non spe capiendi, sed ut clamore telis suo quisque periculo intentus sonorem altcrius proelii non acciperet; tenebrae insuper delectae 20 augendam ad formidinem. sed qui vallum legionum temptabant, facile pelluntur;

Thraeecum auxilia

repentino

in-

cursu territa, cum pars munitionibus adiacerent, plures extra palarentur, tanto infensius caesi, quanto perfugae

et proditores ferre arma ad suum patriaeque scrvitium 25 incusabantur. 49. Postera die Sabinus exercitum aequo loco ostendit, si barbari successu noctis alacres proelium

auderent.

et

postquam castello aut, coniunctis tumulis non degrediebantur, obsidium coepit per praesidia, quae opportune S0

immuniebat; dein fossam loricamque contexens quattuor milia passuum ambitu amplexus est. tum paulatim, u t

aquam pabulumque eriperet, contrahere claustra artaque cireumdare; et struebatur agger, unde saxa hastao ignes

propinquum iam in hostem iacerentur. sed nihil aequ 35 e

quam sitis fatigebat, eum ingens multitudo bellatorum,

| aut] Frei. 2,5,1 (e]. at. 11,Rhen 19, 2. (cj. ) : iem station || 31 "D L u 14 statione i J! iimmunicbat 152

A B EXCESBV DIVI

AVGVBTI IV 47-51

imbellium uno reliquo fonte uterentur; simul equi armonta, u t mos barbaris, iuxta clausa, egestate pabuli

s

a.p.Chr.26

exantmari; adiacere corpora hominum, quos vulnera, quos sitis peremerat; pollui cuncta sanie odore contacta.

60. Rebusque turbatis malum extremum discordia accessit, hia deditionem, aliis mortem et mutuos inter se ictus parentibus; et erant qui non inultum exitium, sed eruptionem suaderent. neque ignobiles quamvis his di-

verai sententiis, verum e ducibus Dinis, provectus senecta

10 et longo usu vim atque clementiam Romanam edoctus,

ponenda arma, unum adflictis id remedium disserebat, primusque 8e cum coniuge et liberis victori permisit. secuti aetate aut scxu imbecilli et quibus maior vitae

quam gloriae cupido. at iuventus Tarsam inter et Ture1$Bim distrahebatur. utrique destinetam cum libertate occidere, sed Tarsa properum finem, abrumpendas pariter

spes ac metus clamitans dedit exemplum demisso in pectus ferro; nec defuere qui eodem modo oppeterent. Turesis sua cum manu noctem opperitur haud nescio duce

?)0nostro. igitur .firmatae stationes densioribus globis. et ingruebat

atrox, hostisque clamore turbido,

n o x nimbo

modo per vastum silentium, incertos obsessores effecerat, cum Sabinus circumire, hortari, ne ad ambigua sonitus &ut simulationem

quietis

casum insidiantibus

aperirent,

?5 sed Bua quisque munia servarent immoti telisque non in falsum iactis. 61. Interea

barbari catervis decurrentes nunc in val.

lum manualia

saxa, praeustas sudes, decisa robora iacere,

nunc virgultis

et cratibus et corporibus exanimis complere

30 fossas; quidam pontis et scalas ante fabricati inferre pro-

pugnaculis eaque prensare detrahere et adversum resistentis comminus niti. miles contra detusbare telis, pellere umbonibus, muralia pila, congestas lapidum moles provolvere. his partae victoriae spes et, si cedant, insigni1s tius flagitium, illis extrema iam ealus et adsistentes ple1 simul equi Lips.

(vel simulque): simul eque (eque delevi!

Novdk ut repetitumez s

prob Andr.) i| € quemvis] tantum

Madv. (cf. Adv. crit. 11 648) || 16 proper(and)um Rickleje, haud ncceaanrio i, 24 pa(t)r(a)tae Koeul.: pariter. Fuchs

163

P. CORNELII TACITI niuges earumque lementa addunt ani-

.

"oct

diner

aliiain audaciam, aliis ad formidinem opportu-

atque hona; incerti ictus, vulnera improvisa; suorum ae velut & uss erc rep tu stium ignoratio et montis anírac tergo voces adeo cuncta miscuerant, ut quaedam muni- ,

neque tamen s menta Romani quasi perrupta omiserint. oto pervasero hostes nisi admodum pauci: ceteros, doie trupromptissimo quoque aut saucio, adpetente lam luce

sere in summa castelli,ubi tandem coacta deditio. et proxima sponte inco(la?rum recepta: reliquis, quo minus 1o vi aut obsidio subigerentur, praematura montis Haemi

et saeva hiemps subvenit. | .52. A t Romae commota principis domo, u t series futuri in Agrippinam exitii inciperet, Claudia Pulchra sobrina eius postulatur accusante Domitio Afro. is recens prae- i5 tura, modicus dignationis et quoquo facinore properus clarescere, crimen

impudicitiae,

Furnium,

adulterum

2 veneficia in principem et. devotiones obiectabat. Agrippina semper atrox, tum et, periculo propinquae accensa,

pergit ad Tiberium ao forte sacrificantem patri repperit. so quo initio invidiae non eiusdem ait mactare divo Augusto victimas et posteros eius insectari. non in effigies mutas

divinum spiritum transfusum: se imaginem veram, caelesti sanguine ortam, intellegere discrimen, suscipere sordes. frustra Pulchram praescribi, cui sola exitii causa 25 sit, quod Agrippinam

stulte prorsus ad cultum

delegerit,

3 oblita Sosiaeob eadem adflictae. audita haec raram occulti pectoris vocem elicuere,correptamque Graeco versu admonuit non ideo laedi, quia non regnaret. Pulchra et Fur-

4 nius damnantur.

Afer primoribus

oratorum

additus,

di- so

vulgato ingenio et secuta adseveratione Caesaris, qua ure um eum appellavit; mox capessendis accusationibus aut Teo8 tutando prosperiore eloquent iae

quammorum fama fuit, nisi quod aetas extrema multum 7 deiecto Or.:

.

: sponte incolarum dediti iebt ad biens vulgo || 2 2 se imagineminMur .: sed maginem Pen setmaginem in [requen vaione) || 32 desertum, eed i eupera tiasima i el t, litlerarum concr. m. post. 154

AB EXCE88V DIVI

AVGVBTI I V 61—56

etiam eloquentiae dempsit, dum fessa monte retinet silentii impatientiam.

a.p.Chr.26

53. Àt Agrippina pervicax irae et morbo corporis im-

plicata, cum viseret eam Caesar, profusis diu ac per si-

s lentium lacrimis, veniret solitudini,

mox invidiam et preces orditur: subdaret maritum; habilem adhuc iuven-

tam sibi, neque aliud probis quam ex matrimonio solac i u m , esse in civitate,

(qui)

* * * Germanici

coniugem ac

liberos eius recipere dignarentur. sed Caesar,non ignarus 2

19 quantum

ex re publica

peteretur,

ne tamen offensionis

aut metus manifestus foret, sine responso quamquam instantem

reliquit.

i d ego, & scriptoribus

annalium

non

traditum, repperi in commentariis Agrippinae filiae, quae Neronis principis mater vitam suam et casus suorum 15 posteris memoravit.

54. Ceterum Seianus maerentem et. improvidam altius perculit, immissis qui per speciem amicitiae monerent paratum ei venenum, vitandas soceri epulas. atque illa simulationum nescia, cum propter discumberet, non vultu eo a u t sermone flecti, nullos attingere

Tiberius, forte an quia audiverat; idque quo acrius experiretur, poma, ut erant adposita, laudans nurui eua manu tradidit. aucta ex eo suspicio Agrippinae, et intacta ore servis tr&misit. nec tamen Tiberii vox coram e Secut&, sed obversus ad matrem non mirum ait, si quid severius in eam statuisset,

[1-]

cibos, donec advertit

a qua veneficii insimularetur.

inde rumor parari exitium, neque id imperatorem palam

audere, secretum ad perpetrandum quaeri. 55. Sed Caesar, quo famam averteret, adesse frequens s) senatui legatosque Asiae, ambigentis quanam in civitate templum statueretur, pluris per dies audivit. undecim urbes certabant,

multum neris,

distantia studio

pari ambitione,

viribus

diversae. neque

inter se memorabant de vetustate ge-

in populum

Romanum

per bella Persi et

8 post civitate desunt in fine vereusquattuordecim[ere litterae; qui divi Augusti neptem euppl. Crollius, qui divo Augusto ortam Haase, qui memores Rü., al. al. || 10 ex re p.) ea ve Mad»., v. Jahresb. 1873 p. 39; ex se Wurm || 22 su& Rhen.: suae

156

P. CORNELII TACITI um. verum Hypaepeni Trallia. nique Laodioenis ao Magnetibus simul tramissi ut parum

s.p.Chr.10 2 Aristonici

aliorumque

Teg

validi ; ne llienses quidem, cum parentem urbis Romae gloria pollebant.

Troiam referrent, niai antiquitatis

pau-

lum addubitatum, quod (H)alicarnasii millo et ducentos 4 per annos nullo motu terrae nutavisse sedes suas vivoPergame-

que in saxo fundamenta templi adseveraverant

nos (eo ipso nitebantur) aede Augusto ibi sita satis adopim sreditums

1 ahipug V181. ! Milesiqum

hen

l co inter

ie

Zmyrnaeosque deliberatum. Sardiani decretum Etruriae l recitavere u t consanguinei: nam Tyrrhenum Lydumque Átye rege genitos ob multitudinem divi(sis»so gente, Lydur patriis in terris resedisse, Tyrrheno datum novas Mis pe Amqedes: " ducum e nominibus indita vocabula 15

&; , opulentiam missis in Graeciam populi, cai mox a Pelope litteras i m simul Macedonu 4 nomen. foedera bello

o Ope ot et ii t a nobiscum

PA

rum, temperiem caeli ac dites circum a" memorabant. 1 ortus 56. illos, At Zmyrnaei repetita vetustat "ruemorabant. te, seu Tantalus Iove a sive Thesous div vina et ipse atirpe, sive u

lon

Amazonum condidisset, transcend.

:

n

fidebant, in populum 'Romanur ore ed ea, quis maxime copia non modo externa ad bella, efici. ilni eItalia r i tole- ss rabantur; seque primos templum sed quae M. Porcio consule, magnis : ride bn Romae statuisse, populi Romani iam m lde rebus, nondum tamen ad euin

2 Punica urbe et, validis per A imum elatis, stante adhuc lam testem adferebant gravissim regibus. simul L. Sul. ob asperitatem hiorris fn imo in discrimine exerci- so Zmyrnam in contionem

i benipem

vestis, cum id

stabant, detrexisse corpori tegmina foret, omnes qui ad. gionibus In& nostrisque legionib . i sesente 3 misisse, ita rogati ntm pat res Zmyrnaeos praetu-

1

hypae

plez à dd.

timi

.

rJ

r]

i tanique li 3 nellienses !| 5 alicarnas ii: s 68 j| 8 &ede. . . aita Lips.: ed i Cie. Tusc. 3 , 75; de d i v i n 9 $ . . . 8 i t a m , 13 divise (ut 1.6 sen 8 1 " T (ten)tiis )p " ;d BA I dic(ti) t i tans) ! 17

in Graeciam suspectum m |[i

AB EXCEBBV DIVI

AVGVSTI I V 55-68

lere. censuitque Vibius Marsus, u t M. Lepido, cui ea pro- s.p.Cnr.26 vincia

obvenerat,

super numerum

legeretur,

qui templi

curam eusciperet. et, quia Lepidus ipse deligere per modestiam abnuebat, Valerius Naso e praetoriis sorte missus

5 est.

57. Inter quae diu meditato prolatoque saepius consilio tandem Caesar in Campaniam, specie dedicandi tem-

pl& apud Capuam Iovi, apud Nolam Augusto, sed certus procul urbe degere. causam abscessus quamquam secutus

19 plurimos auctorum ad Seiapi artes rettuli, quia tamen caede e i u s patrata sex postea

annos

pari

secreto

coniun-

xit, plerumque permoveor, num ad ipsum referri verius

sit, saevitiam ac libidinem, cum factis promeret, locis 13

occultantem. erant qui crederent in senectute corporis 15 quoque habitum pudori fuisse: quippe illi praegracilis et incurva proceritas, nudus capillo vertex, ulcerosa íacies ac plerumque medicaminibus interstincta; et Rhodi secreto vitare coetus, recondere voluptates insuerat. tradi- 3 tur

etiam matris

impotentia

extrusum,

quam domina.

10 tionis sociam aspernabatur neque depellere poterat, cum dominationem ipsam donum eius accepisset. nam dubitaverat Áugustus Germanicum, sororis nepotem et cunctis laudatum, rei Romanae imponere, sed precibus uxoris

evictus Tiberio Germanicum. sibi Tiberium adscivit; id?5 que Augusta exprobrabat, reposcebat. 58. Profectio arto comitatu f u i t : unus senator consu- ! latu functus, Cocceius Nerva, cui legum peritia; eques

Romanus praeter Seianum ex inlustribus Curtius Atticus; ceteri liberalibus

studiis

praediti,

ferme

Graeci,

30 quorum sermonibus levaretur. ferebant periti caelestium 2

iis motibus siderum excessisse Roma Tiberium, u t reditus illi negaretur, unde exitii causa multis fuit, properum finem vitae coniectantibus vulgantibusque; neque enim

tam incredibilem casum providebant, ut undecim per

1 Marsus Rhen.: marcus | M'. Borghesi (cf. ad 1, 13, 2) 1 ? tendem] tandem C. iit Camp. Lips.; tandem C. in Camp.(secessit) Rit.; a t cJ. de ellipsi 1, 41, 1. 14,7, 2 al. || 14 occultantem RÀen.:

occultantis

167

P. CORNELII TACITI annos libens patria oareret. mox patuit breve confinium &.5.Car.16 $ artis et falsi, versque quam obscuris tegerentur. nàm in urbem non regressurum haud forte dictum:

ceterorum

nescii egere, cum propinquo rure aut litore et saepe moenia urbis adsidens extremam senectam compleverit. s 1

59. Ac forte illis diebus oblatum Caesari anceps periculum auxit vana rumoris praebuitque ipsi materiem, cur

amicitiae constantiaeque Seiani magis fideret. vescebantur in villa, cui vocabulum Speluncae, mare AÁmunclanum

inter (et Fundanos montes, nativo in specu. eius os 10 ? lapsis repente saxis obruit quosdam ministros. hinc metus in omnes et fuga eorum, qui convivium celebrabant: Seianus genu vultuque et manibus super Caesarem suspensus opposuit sese incidentibus, atque habitu tali repertus est & militibus, qui subsidio venerant. maior e x 15 eo, et quamquam exitios& suaderet, u t n o n sui anxius,

3 com fide audiebatur. adsimulabatque iudiois partes ad. versum Germanici stirpem, subditis qui &accusatorum nomina sustinerent maximeque insectarentur Neronem prorimum successioni et, quamquam modesta iuventa, 20 plerumque tamen quid in praesentiarum conduce(re»t oblitum, dum a libertis et clientibus,

&piscendae potentiae

properis, exstimulatur. ut erectum et fidentem animi

ostenderet: velle id populum

Romanum,

cupere exerci-

tus,neque ausurum contra Seianum, qui nunc patientiarm 25

senis et, segnitiam iuvenis iuxta insultet. I a. aec ique talia audienti nihil quidem pravae cogi inconsoltae quas ad? e Procdebant contumaces et.

deferr ent ne ne f dere d daretur, audiversae ranque a0 ? cum insuper sollicitueq: umNero f niid defendere )

t

ormae oriebantur.

n a m alius oc-

cursum ejus quidam salutatione reddita averti, pleriquevitare, inceptum sermonem abrum

atatim

EP

tibus contra inridentibusque qur Seiano f. fores D EPLOnenimvero Tiberius torvus aut, fals autores aderant.

um renidens vul tu: seu 35

9? Ámuclanum

|| 10 et 2: 3,2,1) || £3 anBeimr.i wi Verg.Ae

l| £1 conducet (ef. 1, 36.

El: 61) snimum Pic cidebant,Haase (ef. 4. 18 , 1) | 34 aberant, corr. m. . || 28 pro. post. 158

AB EXCEBSV DIVI

AVGVSTI I V 58—62

loqueretur seu taceret iuvenis, crimen ex silentio, ex voce. ne nox quidem secura, cum uxor vigilias somnos

suspiria matri Liviae atque illa Seiano patefaceret; qui fratrem

quoque

Neronis

Drusum

traxit

in partes,

spe

$ obiecta principis loci, si priorem aetate et iam labefactum

demovisset. atrox Drusi ingenium super cupidinem potentiae et solita fratribus odia accendebatur invidia, quod mater Agrippina

promptior

Neroni erat. neque tamen

Beianus ita Drusum fovebat, u t non i n eum quoque semii? n& futuri exitii meditaretur, gnarus praeferocem et i n -

sidiis magis opportunum. 61. Fine anni excessere insignes viri Asinius Agrippa, claris meioribus quam vetustis vitaque non degener, et Q. Haterius, familia senatoria, eloquentiae, quoad vixit, 15 celebratae: monimenta ingeni eius haud perinde retinentur. scilicet impetu magis quam cure vigebat ; utque aliorum meditatio et labor in posterum valescit, sic Haterii

canorum illud et profluens cum ipso simul exstinctum est.

:?

62. M. LicrNIo0 L . CaLPURNIO consulibus ingentium bellorum cladem aequavit malum improvisum: eius ini-

]

tium simul et finis exstitit. nam coepto apud Fidenam amphitheatro Átilius quidam libertini generis, quo spectaculum gladiatorum celebraret, neque fundamenta per 25 solidum subdidit neque firmis nexibus ligneam compagem superstruxit, u t qui non abundantia pecuniae nec muni. cipali ambitione, sed in sordida(m) mercede(m) id negotium quaesivisset. adfluxere avidi talium, imperitante Tiberio procul voluptatibus habiti, virile ac muliebre 30 gecus, omnis unde gravior

loci effus(i»us; aetas, ob propinquitatem dcin convulsa, mole, pestis fuit, conferta

dum ruit intus aut in exteriora effunditur immensaraque

vim mortalium, spectaculo intentos aut qui circum adStabant, praeceps trahit atque operit. et illi quidem, quos 8 pronior Ern. || 12 insignie, corr. m. post. || 14 Q.] quee | qua ad (ut 6, 51, 3 ) , corr. ead. vn. || 33 amphitheatrü, corr. ead. m. || 27 in sordida mercede, em. Pich., cj. 11, 6, 2. Germ. 24, 1. Liv. 21, 43,3 | 29 virilis &c muliebris sexus Ber. || 3€ effus(i)us Lipe-: effusus (cf. 3, 64, 2 flagitios(i)us)

159

s.p.Chr.$?

P. CORNELII TACITI ; qui por diem visu, per at er ru se de e vit um nd no ris ges aut liberos nosce-

tu coniu 5 noctem ululatibus et gemi i, hio fratrem, propinquum bant. iam ceteri fama excit de quorum diversa

am ille, alius parentes lamentari; eti t, ran pavere tamen; ne qu ecausa amici aut necessarii abe lisset, latior ex incerto dum comperto, quos illa vis percu metus. concursus ad exani- 10 1 63. Ut coepere dimoveri obruta, amen, mos complectentium,

osculantium;

et saepe cert

aetas errorem ad. ai confusior facies, sed par forma aut inum milia co gnoscentibus fecerat. quinquaginta hom in posterum casu debilitata vel obtrita sunt; cautumque

ret, i5 senatus consulto, ne quis gladiatorium munus ede minor

e LE

h erum

quadringentorum

tu ,

res, neve

amphi-

imponeretur nisi solo firmitatis spectatae.

Patuere proceim

P

milium

ceterum sub recentem cladem

Actuse

us, fomenta et medici passim prae-

fuitque urba per illos dies, quamquam maesta faci

li post similis, qui magna veterum instituti(s) proe post . tebant don lesgitione et cura susten . *

exoleverat,cum ignis violentia

urhem dera d inliger "

wu at

[0]

n sis gusf rcep- ?5 omci»nibus. etent lemque annum iae, qui p ver silium abs cipi conferebant

tum prin

a , f ortultdo vulgo i mosisse ar jbviam ni Caes s, nte uen he trib t tra m lpa cu o ad enti trim ins ex modode " e senbiMMulum, quiaapu dpop apu sinedam e aqu fam bus stri inlu m ab ea m tum oru xim pro . tione aut et ultro accitos munificentia iuverat ddantar e, u t * sententia &ddunturetiam mons Caelius in posterum Áu . rpbelleretur,

quando

cunctis circum flagrantibu

Eth

olim Claudi

que Btatuam vim ignium bis 55

sita in Tiberii effigies,nis & ls vi in ris to na se nii se id Iu domo ae Quintae TO ta mansisset. eve ,

3 (aut)) quiqui Pluyg. || 8 uisi periculis eed || 12 e t par Ber., cf C.Her. Stud. crit. 1

||1 Inatituti|l co: 41||15manue (ef.praef.s ||p.281X) 23 namdum,sedcorr. cf. Lench gratie, omnibu 25 || m. ead.

p. XXXI 160

AB EXCEBSV DIVI

AVGVSTI I V 62-67

elapsam maiores apud aedem matris deum consecravisse. s.p.Chr.27 sanctos acceptosque numinibus Claudios, et augendam eaerimoniam loco, in quo tantum in principem bonorem

di ostenderint. 5 05. Haud fuerit absurdum tradere montem eum antiquitua

Querquetulanum

cognomento

fuisse, quod

talis

silvae frequens fecundusque erat, mox Caelium appellitatum

a Caelo Vibenna,

qui dux gentis Etruscae,

cum

auxilium (&ppellatum] (por»tavisset, sedem eam acce1» perat & Tarquinio Prisco, seu quis alius regum dedit; nam scriptores in eo dissentiunt. cetera non ambigua sunt: magnas eas copias per plana etiam ac foro pro-

pinqua habitavisse, unde Tuscum vicum e vocabulo advenürum dictum.

15. 66. Sed u t studia procerum et largitio principis ad- 1 versum

casus solacium

tulerant,

ita accusatorum

maior

in dies et infestior vis sine leramento grassabatur; corripueratque Varum pinquum,

Domitius

Quintilium,

divitem

et Caesari pro-

Afer, Claudiae Pulchrae

matris

eius

:) condemnator, nullo mirante quod diu egens et parto nuper prsemio male usus plura ad flagitia accingeretur.

Publium Dolabellam socium delationis extitisse miraculo 2 erat, quia claris maioribus et Varo conexus suam ipse nobilitatem, suum sanguinem perditum ibat. restitit t&-

25 men senatus et opperiendum imperatorem censuit, quod unum

urgentium

malorum

suffugium

in tempus erat.

67. At Caesar dedicatis per Campaniam templis, quam- 1 quam edicto monuisset, ne quis quietem eius inrumperet, concursusque oppidanorum disposito milite prohiberens» tur, perosus tamen municipia et colonias omniaque in continenti sita, Capreas se in insulam abdidit, trium mi-

lium freto ab extremis Surrentini promunturii diiunc4 ostenderent, em. Lips. (lect. retin. Walther) !| * [appellatam] Lips. (cj. v. 7) | (porYtavisset Doed. incerta coniectura,coll. Sall. Cat. 6, 8 sociis . . . auxilia portabant: tavieset, (tulisset Lipe.: appellatum

(i)tavisset

Walther) || 16 casus Heins.: casum | telerant

(te(tuMerant Doed.) | 33 conexus Rhen.: conixius. aed i ante u exzpunctum est (cj. 1, 47, 1 subnix(i]us) || £6 eius suspectum («edeJ.

Hist. 1I 9, 2) || 31 addidit, sed b superscr. m. post.|| 32 promuntirii, o superacr.m. post. (sed promunturium 2, 39, 2) 16i

P. CORNELII TACITI

eius placuisse maxime orediderim, itudi mportuosum circa mare et vix modicis navigiis

1 ms

pauca subsidia; neque adpulerit quisquam nisi gnaro mohtis, quo custode. caeli temperies hieme 1nitis obiectu

ersa et » saeva ventorum arcentur; aestas in favonium obv pulcircum

aperto

pelago

prospectabatque

per&moena;

cherrimum sinum, antoquam

Vesuvius mons

ardescons

que faciem loci verteret. Graecos ea tenuisse Capreas

duo3 Telebois habitatas fama tradit. sed tum Tiberius to 10 decim villarum nominibus et molibus insederat, quan intentus

olim publicas ad curas, tanto

in

occultior(es»

luxus et malum otium resolutus. manebat quippe suspicionum et credendi temeritas, quam Seianus augere etiam

in urbe suetus acrius turbabat non iam occultis adversum 4 Agrippinam et Neronem inaidiis. quis additus miles nun- 15 tios introitus, aperta secreta velul in annales referebat, ultroque struebantur, qui monerent perfugere ad Ger-

manise exercitus vel celeberrimo fori effigiem divi Augu-

sti amplecti populumque ac senatum auxilio vocare. ea-

20

que spreta ab illis, velut, pararent, obiciebantur. &pOr2$ 1.

68. Iux10 SiLANO et Sruj0 NERVA consulibus foedum anni principium incessit tracto in carcerem inlustri equite Romano Titio Sabino ob amicitiam Germanici. neque enim omiserat coniugem liberosque eius percolere, secta-

tor domi, comes in publico, post tot clientes unus eoque ?5 ? apud bonos laudatus

et gravis

iniquis.

hunc Latinius

Letiaris, Porcius Cato, Petilius Rufus, M. Opsius practura functi adgrediuntur, cupidine consulatus, ad quem non nisi per Seianum aditus; neque Seiani voluntas nisi acelere quaerebatur. compositum

inter ipsos, ut, Latiaris, 30

qui modico usu Sabinum contingebat, strueret, dolum,

ceteri testes. adessent, deinde accusationem inciperent.

3 igitur Latiaris iacere fortuitos primum sermones, mox laudare constantiam, quod non, ut ceteri, florentis domus

Sd rano f 11occultior(es) Weias.: occultior, lect. retin. Lench (o

4,

1

lejitue

Loceniol

Fees)

J RBt. 39, 1949, 13, qui Tacitu ;

V £6

Latinius,

item

4,

71,

1l.

at

Latinius relin. Lench. prob. Syme

XV 1245 || 22 Petilios Lips.: petitius 7t 12

Pulavit; cf.CIL.

A B EXCES8V DIVI

AVGVETI IV 67-70

amicus adflictem deseruisset; simul honora de Germanico &.p.Chr.?8 Agrippinam miserans disserebat. et postquam Sabinus,

u t sunt molles in calamitate mortalium animi, effudit lacrimas, iunxit questus, audentius iam onerat Seianum, s egevitiam superbiam spes eius; ne in Tiberium quidem convicio abstinet. iique sermones, tamquam vetita miscuissent, speciem artae amicitiae fecere. ac iam ultro Sabinus quaerero Latiarem, ventitare domum, dolores suos quasi ad fidissimum deferre. 09. Consultant quos memoravi, quonam modo ea plu.

rium auditu acciperentur. nam loco, in quem coibatur,

servanda solitudinis facies; et si pone fores adsisterent, metus visus sonitus aut forte ortae suspicionis erat. tectum inter et laqueari& tres senatores haud minus turpi 15 Jatebra quam detestanda fraude sese abstrudunt, forarninibus et rimis aurem admovent. interea Latiaris repertum in publico Sabinum, velnt recens cognita narratrahit praeteritaque turus, domum et i n cubiculum quorum adfatim copia, ac novos terrores instantia,

et cu-

*» mulat. cadem ille et diutius, quanto maesta, ubi semel prorupere. difficilius reticentur. properata inde accusatio, niissisque ad Caesarem litteris ordinem fraudis suumque ipsi dedecus narravere. non alias magis anxie et pavens civitas, (t»egens adversum proximos; con?5 gressus conloquia, notae ignotaeque aures vitari; etiam muta atque inanima, tectum et parietes circumspectabantur.

70. Sed Caesar sollemnia incipientis- anni kalendis

Tanuariis cpistula precatus, vertit in Sabinum, corruptos 30 quosdam libertorum et petitum se arguens, ultionemque haud obscure poscebat.

nec mora quin decerneretur;

et

trahebatur damnatus, quantum obducta veste et, adstrictis faucibus niti poterat, clamitans sic inchoari annum,

has Seiano victimas cadere. quo intendisset oculos, quo 35 verba acciderent, fuga vastitas, deseri itinera fora. et 7 fecore Faér.: facere (cf. 2, 7, 2) || 13 erat Rhen.: erant |l

23 ipso !| 24 (tyegens Lips.: egens ((aui t)egenn Joh. Müller coll. 4, 1, 8 sui obtegens; (contyegens Koest.) || 35 acciderent Rhen.: acciperent

183

P. CORNELII TACITI , id rediebantur ostentabantque se rursum idam reg &pOrts qu vadiem enim ventes, quod timuissent. quem .

3 bum poena,ubi inter sacra et, vota, quo temporo vorbis etiam profanis abstineri mos easet, vincla et laqueus inducantur!

non (im»prudentem

Tiberium

tantam invidiam

adisse: quaesitum meditatumque, ne quid impedire credatur, quo minus novi magistratus, quo modo delubra 4 et altaria, sic carcerem recludant. aecutae insuper litterae grates agentis, quod hominem infensum rei publicae punivissent, adiecto trepidam sibi vitam, suspectas inineque compellato; micorum insidias, nullo nominatim

tamen dubitabatur in Neronem et Agrippinam intendi. ]| 71. Ni mihi destinatum foret suum quaeque in annum referre, avebat animus antire statimque memorare exitus, quos Latinius atque Opsius ceterique flagitii cius repertores habuere, non modo postquam C. Caesar rerum potitus est, sed incolumi

Tiberio,

qui scelerum ministros

1$

ut

perverti ab aliis nolebat, ita plerumque satiatus et obla-

verum u t eunctationes principis

o(p»p erire tur, gnarus

lentum in meditando, ubi prorupissct, tristibus dictis 4

atrocia facta coniungere.

nad

dem

tempus Julia mortem obiit,

quam ncptem

" m me con victam adulterii damnaverat proieceratque

haud procul Apulis litoribus. illie viginti annisrimerum, exilium toleravit Augustae ope suste ntata, erem

d. 4.08 9 qum »: 68, (dj. 2. 5 7 , 3

fur) Tren

164

Ben:

prudentem (cf. 1, 70, 3) I| € ndiss et, lase set Wurm) || 10 adiecti l| 15 Latinius, o(p)perire tur

Mur.: :

apeerirentur,: lect. retin. Halm

al. Tremetum Frej, (hodie Tremiti insula nomina-

[1-] C

tis in eandem operam recentibus veteres et praegraves adflixit. verum has atque alias sontium poenas in tem? pore trademus. tum censuit Asinius Gallus, cuius liberorum Agrippina matertera erat, petendum & principe 3 ut metus suos senatui fateretur amoverique sineret. nullam aeque Tiberius, u t rebatur, ex virtut ibus suis quam dissimulationem diligebat: eo aegrius accepit recludi quae premeret. sed mitigavit Seianus, non Galli amore,

A B EXCESBV DIVI

AVGVBTI IV 70—73

quae florentes privignos cum per occultum subvertisset, «.p.Chr.28 misericordiam

erga adflictos

palam ostentabat.

72. Eodem anno Frisii, transrhenanus populus, pacem exuere, nostra magis avaritia

s tributum rorum, intenta

quam obsequii impatientes.

iis Drusus iusserat modicum pro angustia

u t in usus railitares coria boum penderent, non cuiusquam cura, quae firmitudo, quae mensura,

donec Olennius e primipilaribus, regendis Frisiis impositus, terga urorum delegit, quorum ad formam accipe10 rentur. id, aliis quoque nationibus arduum, apud Ger- ? manos difficilius tolerabatur, quis ingentium beluarum feraces saltus, modica domi armenta sunt. ac primo boves ipsos, mox apros, postremo corpora coniugum aut liberorum servitio tradebant. hinc ira et questus, et post- 3 1; quam non subveniebat(ur», remedium ex bello. rapti qui iributo aderant milites et patibulo adfixi; Olennius infensos fuga praevenit, receptus castello, cui nomen Flevum; et haud spernenda illic civium sociorumque manus litora Oceani praesidebat.

ev 73. Quod ubi L. Apronio inferioris Germaniae pro i praetore cognitum, vexilla legionum e superiore provincia peditumque et equitum auxiliarium delectos ac. civit ac simul utrumque exercitum Rheno devectam Frisiis intulit, soluto iam castelli obsidio et ad sua tutanda 25 degressis rebellibus. igitur proxima aestuaria aggeribus et pontibus traducendo graviori agmini firmat. atque inte- 2

rim repertis vadis alam Canninefatem et quod peditum Germanorum inter nostros merebat cireumgredi terga hostium iubet; qui iam acie compositi pellunt turmas so3» ciales equitesque legionum subsidio missos. tum tres leves cohortes ac rursum duae, dein tempore interiecto alarius eques immissus. satis validi, si simul incubuissent,

per intervallum

adventantea neque constantiam addide-

rant turbatis et pavore fugientium auferebantur. Cethego 3 15 aubueniebat, em. Rhen. || $4 castelli idem: castello, dat. adnom. vix recte relin. Lench. || £5 digressis Ber. (cf. Lex. Tae. 5.9.) |l

27 Cannincfatium, u£ est in titulis, AschbacA |j 29 pelluntur, eed ur

ezpunctum est ! 32 alarius Frei.:

acrius (cj. praef. p. X) | 94 Ce-

thogoLíps. cetuecio,lectio fort. retinenda,cf.Syme JR$1.39,1949,11

14

BT Tacitus [ ed. Koestermann [33331

186

P. CORNELII TACITI .

ens

bn

p,

quintae legionis quod reliquum auxi-

to

ps tracaique ille dubia suorum re in ant.cepro rum.

imploraeba tus missis nuntiis vim legionum ste pulso reci-

ri pugna ho punt quintani ante alios et ac Ro- ; alasque fessa vulneribus. neque dux

piunt cohortis quamquam multi manus ultum iit aut corpora humavit, centuriones coes tribunorum praefectorumque et insign transfugis nongentos Ro4 cidissent. mox compertum & e vocant, pugna manorum apud lucum, quem Baduhenna et, aliam in posterum ex(racta confectos,

quadringento-

1o

ondam stipendiari rum manum occupata Cruptorigis qu ictibus provilla, postquam proditio metuebatur,mutuis cubuisse. en, dissi74. Clarum inde inter Germanos Friaium nom | ne- is t. mulante Tiberio damna, ne cui bellum permittere que senatus iD eo cura, an imperii extrema dehonestaren tur: pavor internus occupaverat animos, cui remedium $ adulatione quaerebatur. ita, quamquam diversis super rebus consulerentur, aram clementiae,

aram

amicitiae

efüigiesque circum Caesaris ac Seiani cenauere; crebris- so

que precibus eflüagitabant visendi sui copiam facerent.

3 nonilli temen in urbem aut propinqua urbi degressi sunt: satis visuni omittere insulam et in proximo Campaniae aspici. eo venire patres eques, magna para plebis, anxii erga. Seianum, cuius durior congressus atque [eo] per 5 4 ambitum

et societate consiliorum

parabatur.

satis con-

stabat auctam ei adrogantiam foedum illud in propatulo

servitium spectanti;quippe Romae sueti discursus, et magnitudine urbis incertum,

quod quisque ad negotium

pergat: ibi campo aut litore iacentes nullo discrimine 30 iani rum periux Octem c d rue)qi ue vetitum ienito done bantur,iem s petie m. et revenere in urbem trepidi, quos non sermone, non visu dignatus erat,

q

E

10 confeltos: c reperec.m pos lenhof Z.[.d. Alt.9,1865, 240||stipen diari(i) y

vulgo || 17 ines I

ruptorigis Otto: cruptoricis|

tum e. v. 24 secl. Dod. faena

28 digressi Ber. || £5 co ut repeti-

dini, em. Rhen. || 32 i d (quo)que Mur.

166

ique lo l| 29 magnitu-

AB EXCESSV DIVI

AVGVBTI IV 73—76

quidam male alacres, quibus infaustae amicitiae gravis a.p.Chr.28 exitus imminebat. 75. Ceterum Tiberius neptem Agrippinam, Germanico ortam, cum coram Cn. Domitio

tradidisset,

in urbe cele-

& brari nuptias iussit. in Domitio super vestustatem generis propinquum

Caesaribus sanguinem delegerat; nam is

aviam Octaviam et per eam Augustum avunculum pracferebat. 1 praeferebat. Finit liber IIIT. | Incipit liber V

1607

L I B R I Q V I N T I FR AG ME NT VM

1. Ru»szLLIO et Fur10 consulibus, quorum utrique Ge-

minus cognomentum erat, Iulia Augusta mortem obiit, actate exirema, nobilitatis per Claudiam familiam et, adoptione Liviorum luliorumque clerissimae. primum

to

ei matrimonium et liberi fuere cum Tiberio Nerone, qui s bello Perusino profugus, pace inter Sex. Pompeium ac

triumviros pacta in urbem rédiit. exin Caesar cupidine

formae aufert marito, incertum an invitam, adeo properus, ut ne spatio quidem ad enitendum dato penatibus

suis gravidam induxerit. nullam posthac subolem edidit, 10 sed sanguini Augusti per coniunctionem Agrippinae et

Germanici sdnexa communes pronepotes habuit. sanctitate domus priscum ad morem, comis ultra quam antiquis feminis probatum, mater impotens, uxor facilis et cum artibus mariti, simulatione filii bene composita. fu- 15 nus eius modicum, testamentum diu inritum

f u i t . laudata

est pro rostris a C. Caesare pronepote, qui mox rerum potitus est.

2. Àt Tiberius, quod supremis in matrem officiis de-

fuisset, nihil mutata amoenitate vitae, magnitudinem s

negotiorum per litteras excusavit, bonoresquo memoriae eius ab senatu large decretos quasi per modestiam imminuit, paucis admodum receptis et addito, ne caelestis

religio decerneretur: sic ipsam maluisse. quin et parte eiuedem epistulae inerepuit amicitias muliebres, Fufium 25

consulem oblique perstringens. is gratia Augustac flo.

ruerat, aptus alliciendis feminarum animis, dicax idem.

ei Tiberium acerbis facetiis inridere solitus quacum

apud praepotentes in longum memoria cst. nl 1 dA b excen diu iuii augusti i. Rubellio i egs. ! & perusinio, acd i 168

AB EXCEBSV DIVI

AVGVBTI V 1 - 4

39. Ceterum ex eo praerupta iam et urgens domínatio. ! a.p.Chr.?9 nam incolumi Augusta erat adhuo perfugium, quia Ti. berio inveterotum erga matrem obsequium neque Seianus audebat auctoritati parentis antire: tunc velut frenis s exsoluti proruperunt, missseque in Agrippinam ac Neronem litterae, quas pridem allatas et cobibitas ab Augusta credidit vulgus: haud enim multum post mortem eius recitatae sunt. verba inerant quaesita asperitate, sed non 2 arma, non rerum novarum

studium,

amores iuvenum

et

1» impudicitiam nepoti obiectabat. in nurum ne id quidem confingere ausus, adrogantiam oris et contumacem animum incusavit, magno senatus pavore ac ailentio, donec pauci, quis nulla ex honesto spes (et publica mala singulis in occasionem gratiae trahuntur), ut referretur postu15 lavere, promptissimo Cotta Messalino cum atroci sententia. sed uliis à primoribus maximeque a magistratibus 3 trepidabatur: quippe Tiberius, etsi infense invectus, cetera ambigua reliquerat. 4. Fuit i n senatu Iunius Rusticus, componendis pa- i 20 trum actis delectus a Caesare eoque meditationes eius

introspicere creditus. is fatali quodam motu (neque enim ante specimen constantiae dederat) seu prava sollertia. dum imminentium oblitus incerta pavet, inserere se duac monere consules, ne relationem

inciperent:

25 disserebatque brevibus momentis summa verti: posse quandoque (domus) Germanici exitium paenitentiae (esse) seni. simul populus effigies Agrippinae ac Neronis gerens circumsistit curiam festisque in Caesarem omqi»nibus falsas litteras et principe invito exitium domui eius

t3

bitantibus

& intendi clamitat. ita nihil triste illo die patratum. fere- 3 bantur etiam sub nominibus consularium fictae in Seianum sententiae, exercentibus plerisque per occultum atque eo procacius libidinem ingeniorum. unde illi ira 4 7 multo Heina., sedcf. 12, 4, 1 multum ante || 11 confringere || 20 meditationis,

em. Rhen. || 3€ Germanici exitium

conieclura: germanicis titium; sti(rpis

exi)tium

Rup. incerta

Nipp. domus addidit (Germanici

Fuchs coll. 3, 29, 3. 4, 59, 3) || 21 (esse) seni

Walther: senis (seni (esse) Rup. et Novdk) || £8 festisque (cJ. 12,

69,1; Lucan.3, 101): feustisque Mur. | omnibus

169

P. CORNELII TACITI

»pOrre violentior et materies criminandi: spretum dolorem principis ab senatu, descivisse populum; audiri iam ot legi

novas contiones, nova patrum consulta; quid reliquum nisi ut caperent ferrum et, quorum imagines pro vexillis secuti forent, duces imperatoresque deligerent! 5. Igitur Caesar repetitis adversum nepotem et nurum

probris increpitaque per edictum plebe, questus apud patres quod fraude unius senatoris imperatoria maiestas elusa publice foret, integra tamen sibi cuncta postulavit. nec ukra deliberatum, quo minus non quidem extrema 10 decernerent (id enim vetitum), sed paratos ad ultionem vi principis impediri testarentur. 1$ post testarentur siovus versus incipit a v. Quattuor.

seti hri Mc ponit Haase (Mol. cedente T a c1 95:4) Ferr. post p.cap. l1 ( .

170

Initium

3, 1848,152 sg.),cumLips. anteDomitius us etc.eic.) posuiss y el (cf.. Syme

LIBER SEXTVS

V 6 . . . . Quattuor et quadraginta orationes super e& 1 s.p.car.31

a habitae, ex quis ob metum paucae, plures adsuetu-

e...

'.

... mihi pudorem aut Seiano invidiam

allaturum 2

» censui. versa est fortuna, et ille quidem, qui collegam et. generum adsciverat, aibi ignoscit; ceteri, quem per dede. cora fovere, cum scelere insectantur. miserius s i t ob amicitiam accusari an amicum accusare, haud discreverir.

non crudelitatem,

non clementiam cuiusquam experiar, 3

i6 8ed liber et mihi ipsi probatus antibo periculum. vos obtestor, ne memoriam nostri per maerorem quam laeti retineatis, adiciendo me quoque iis, qui fine egregio publica

mala effugerunt.' V 7. Tunc singulos, u t cuique adsistere adloqui animus 1

13 erat, retinens aut dimittens partem diei absumpsit, multoque adhuc coetu et cunctis intrepidum vultum eius spectantibus, cum superesse tempus novissimis crederent, gladio, quem sinu abdiderat, incubuit. neque Cae- 2

sar ullis criminibus aut probris defunctum insectatus *) est, cum i n Blaesum multa foedaque incusavisset. V 8. Relatum inde de P. Vitellio et Pomponio Secundo. 1

illum indices arguebant claustra aerarii, cui praefectus erat, et militarem

pecuniam

rebus novis obtulisse;

huic

& Considio praetura functo obiectabatur Aelii Galli ami. 2» citia, qui punito Seiano in hortos Pomponii quasi fidissimum ad subsidium perfugisset. neque aliud periclitanti-

2

bus auxilii quam in fratrum constantis fuit, qui vades exstitere. mox crebris prolationibus spem acmetumiuxta

1 ín codice neque ante quattuor nec v. 3 post adsuetudinelacuna est. || 9 olementiam Ber.: dementiam || 15 adsumpsit, b euperacr.

m. post. (c[. praef. p. X) || 84 Aelii Lips.: velii

171

P. CORNELII TACITI grT8vatus Vitellius potito

apChr31

levem ictum venis intulit

per speciem studiorum scalpro vitamque aegritudine

animi fini-

ingenio invit. at Pomponius multa morum elegantia etrat, Tiberio

tole lustri, dum adversam fortunam aequus

superstes fuit. ros V 9. Placitum posthac, ut in reliquos Seiani libe

pleris&dverteretur, vanescente quamquam plebis ira ao

que per priore supplicia lenitis. igitur portantur in car. ens, p puella adeo nescia, cerem filius imminentium intelleggens, ut crebro interrogaret, quod ob delictum et quo trahere19

tur; neque facturam ultra, et posse ec puerili verbere mo-

neri. tradunt temporis eius auctores, quia triumvirali supplicio adfici virginem inauditum habebatur, a carnifice laqueum iuxta compressam; exim oblisis faucibus

id

aetatis corpora in Gemonias abiecta. V 10. Per idem tempus Asia atque Achaia oxterritae

15

sunt acri magis quam diuturno rumore, Drusum Germanici fium

apud Cycladas insulas, mox in continenti

visum. et erat iuvenis haud dispari

aetate, quibusdam

Caesaris libertis velut agnitus; per dolumque comitanti-

bus adliciebantur ignari fama nominis et promptis Graedrum animis ad nova et mira. quippe £e»lapsum custojae pergere &d paternos exercitus, Aegyptum aut Syriam invasurum fingebant simul credebantque.iam iuvencutis concursu, iam publicis studiis frequentabatur, laetus praesentibus et inanium spe, cum auditum id Poppaeo ino: bat. isiciMacedoniae tum intentus Achaiam quoque cura

- Jgitur

quo vera seu falsa

a n t i r e t , Toronaeum

ermaeumiqu que sinum praefestinans j m o x Euboeam Aegaei iegael maris insulam et PiraeumIst hm e orac, di , deinSCo i eva iasque Atticae

nse litus angust rin aliothie Nicopolim Romanam

Ei]

cllop; mi ev adit; marique eognoscit. sollertius ipte coloniam ingressus, ibi demum rrogatum, quisnam foret, dixisse £0 dolum qui, e euperser. m

.

dolum; qui(s)comitantibus Hasae)(Ais delMuri wgnitueper Lench.) | Poppaao N!Pp- (inani in spe Joh. Müller, inani cum sb

Woch. P9P609 || 22 alio]Ionio TÀ. Barthold sed ej. Andr.,: Phil. CB Woch, 1916,1101; alto Lench. prob.Fuchs)

AB EXCEBSV DIVI

AVGVBTI V 8 — VI2

M. Silano genitum, et, multis sectatorum dilspsis ascendisse navem, tamquam Italiem peteret. scripsitque baec Tiberio, neque nos originem finemve eius rei ultra com-

perimus. &

V M . Exitu anni diu aucta discordia consulum erupit. nem Trio, facilis capessendis inimicitiis et foro exercitus,u t segnem Regulum ad opprimendos Seiani ministros oblique perstrinxerat: ille, nisi lacesseretur, modestiae retinens, non modo rettudit collegam, sed ut noxium coniui» rationis ad disquisitionem trahebat. multisque patrum orantibus ponerent odia in perniciem itura, mansere infensi &c minitantes, donec magistratu abirent.

V I 1. Cx. DourTIUS et CAMILLUS SCRIBONIANUS consu- ] latum inierant, cum Caesar tramisso quod Capreas et 15 Surrentum interluit freto Cae1npaniam praelegeLat, ambiguus an urbem intraret, seu, quia contra destinaverat, speciem venturi simulans. et saepe i n propinqua degresiuxta

Tiberim

hortis,

saxa rursum

et solitu-

dinem maris repetiit, pudore scelerum et libidinum, 20 bus adeo indomitis

exarserat,

qui-

u t more regio pubem in-

genuam stupris pollueret. nec formam tantum et decora corpora, set i n his modestam pueritiam, in aliis imagines maiorum incitamentum cupidinis habebat. tuncque pri-

LE]

sus, aditis

mum ignota antea vocabula reperta sunt sellariorum et *5 spintriarum ex foeditate loci ac multiplici patientia; praepositique servi, (qui con)quirerent pertraherent, dona in promptos, minas adversum abnuentis, et si retinerent propinquus aut parens, vim raptus suaque ipsi libita vel u t in captos exercebant.

$* 9. A t Romae principio anni, quasi recens cognitis Li. viae flagitiis

ac non pridem etiam punitis,

atroces senten.

tiae dicebantur, in (ef»figies quoque ac memoriam eius, et bona Seiani ablata aerario ut in fiscum cogerentur, tam(quam) referret. Scipiones haec et Silani et, Cassii isdem 1 delepais, sed i superscr. m. post. || 17 digressus Ber. (el. 4, 73, 1) Il pu p. sintriarum (psintriarum Doed.) cf. Suel. Cal. 16,1; Tib. 43, 1 || 26 (qui con)quirerent Doed.: quirerent ((qui in)qui-

rerent Lench.) ! 27 retinuerent

(retinuerant

Ri.)

il 33 infigies ||

33 tam(quam) Lips.: tam (cf. 1, 13, 1)

1'""3

&p.Chr.3*

P. CORNELII TACITI

emen

soveratione multa ulum immutatis verbis ad g obili. nius Gallus, dum iign go To te en rep m e cu t, an censeb r doridioulum

us inserit, pe tatem suam magnis nominib t deligere senatores, ex 3 auditur. nam principem oraba incti, quotiens curiam $ quis viginti sorto ducti et ferro acc

t. orediderat, nimiruin

inisset, salutem eius defenderen

ex consulibus poscentis, epistulae subsidio sibi alterum tamen, ludi4 ut tutus à Capreis urbem peteret. Tiberius

tis benivolentiae brie seriis permiscere solitus, egit gra igi? semperne tv patrum: sed quos omitti posse, quos del funetos an per eosdem an subinde alios! et honoribus m deinde speiuvenes, privatos an e magistratibus? qua

ue gibi ciem fore sumentium in limine curiae gladiós? neq o5 vitam tanti, si armis tegenda foret. haec adversus Tog nium v(eyrbis moderans neque (ut) sententiae suaderet.

1

3. A t Iunium

Gallionen,

ultra abolitionem 15

qui censuerat, u t praetoriani

actis stipendiis ius episcerentur in quattuordecim ordi-

nibus sedendi, violenter increpuit, velut coram rogitans, quid illi cum militibus, quos neque dicta (imperatoris) ne- 20 3 que pracmia nisi ab imperatore accipere par esset. repperisse prorsus quod divus Augustus non providerit. an potius discordiam et seditionema satellite Seiani quaesi-

tam, qua rudes animos nomine honoris ad corrumpen3 dum militiae morem propelleret? hoc pretium Gallio me- 25 ditatae adulationis tulit, statim curia, deinde Italia exactus; et quia incusabatur facile toleraturus exilium delecta

Lesbo, insula nobili et amoena, retrahitur 4 custoditurque

domibus

magistratuum.

in urbem

isdem

litteris

Caesar (Syextium Paconianum praetorium perculit magno so

patrum gaudio, audacem maleficum, omnium eecreta rimantem delectumque ab Seiano, cuius ope dolus C. Cae-

sari pararetur. quod postquam patefactum, prorupere 16 delegi ( i euperacr. m. . ) | 15 v(e)rbis] urbis u t add. Doi. (neque u l t r a . . . sudore Ber.; ne i i wt i aderat : idv. neve ultra . e suaderet, Nipp.) || 20 (e)dicta Mur., at v. 2 : | [imperstoris) Láps., lect. tutatí eunt. Mur., Or., Lench.;

d ai) mperatoris Een. || 80 (S)extium Paconianum Lips.: oxum

pegonisnum || 3 &b Weiss,: ad (cf.1, 19, 4: 6,29, 4)

174

AB EXCEBSV DIVI

AVGVSTI V I 2 - 5

concepta pridem odia, et summum supplicium decerne- e.p.Ctr3t batur, ni professus indicium foret.

4. U t vero Lucanium Latiarem ingressus est, accusa- 1 tor ac reus iuxta invisi gratissimum spectaculum prae-

5 bebantur. Laetiaris, u t rettuli, praecipuus olim circumveniendi Titii Sabini et tunc luendae poenae primus fuit. inter quae Haterius Agrippa consules anni prioris invasit, 2 eur mutua accusatione intenta nunc silerent: metum prorsus et noxae conscientiam pro foedere haberi; at non

i0 patribus reticenda quae audivissent. Regulus manere tempus ultionis, seque coram principe exsecuturum;' aemulationem inter collegas et si qua discordes iecissenf melius obliterari respondit. urgenteAgrippaSanquiniusMaximus e consularibus oravit senatum,ne curas imperatoris 15 conquisitis insuper acerbitatibus augerent: sufficereipsum statuendis remediis. sic Regulo salus et Trioni dilatio

exitii quaesita.Haterius invisior fuit. quia somno aut libidinosis vigiliis marcidus et ob segnitiam quamvis crudelem principem non metuens inlustribus viris perniciem 20 inter ganeam ac stupra meditabatur. 5. Exim Cotta Messalinus, saevissimae cuiusque sententiae auctor eoque inveterata invidia, ubi primum facultas data, arguitur pleraque: C. Caesarem quasi incertace» virilitatis, et cum die natali Augustae inter sa?5 cerdotes

epularetur,

novendialem

eam cenam dixisse;

querensque de potentia M. Lepidi ac L. Arruntii, cum quibus ob rem pecunieriam disceptabat. addidisse: *illos quidem senatus, me autem tuebitur Tiberiolus meus.' quae cuncta a primoribus civitatis revincebatur, iisque $9 instantibus ad imperatorem provocavit. nec multo post litterae adferuntur, quibus in modum defensionis, repetito inter se atque Cottam amicitia(e) principio crebrisque essus 3 Iucanium Aic codex, Latinium vulgo, cf. 4,68, 2 | eggr nt beba prae | IX) ». ]. prae Lipe. || 4 &c reus idem: acrius (cl. m (noxia iae cient cons m noxia Urs. || 9 noxae conscientiam Grosl.: | incerta(e) conscientiam PicA.) !| 28 pleraque (in) C. Caes.Mur. de . 9,13 Sen. e]. 1) 19, 6, Lipe.: incerta (incesta(e) Rhen. coll. quae 29 j| ,2 1,13 d .(cj.a Léps M*. £0 execctao virilitatis ve] dubiae || itie amic 3$ || .) Pich ue (eaq h. Jac. Gron.: neque, lect. relin. Lenc

T

E: L^. x

A

P. CORNELII TACITI

prave detorta neu apOnrss eius officiis commenmoratis, ne verba convivalium fabularum simplicitas in crime n duceretur 1

D.

n

postulavit.

6.Insigne visum est earum Caesaris litterarum initium; nem his verbis exorsus est: 'quid scribam vobis, patres s conscripti, aut quo modo scribam aut

quid

om.

nino non scribam hoo tempore, di me deaeque peius per-

dant quam perire me cotidie sentio, si acio.' adeo facinora verterant. atque flagitia sua ipsi quoque in supplicium

? neque frustra praestantissimus sapientiae firmere solitus 10 est, si recludantur tyrannorum mentes, posso aspici

laniatus et ictus, quando u t corpora verberibus, ita saevitia libidine malis consultis animus dilaceretur. quippe Tiberium non fortuna, non solitudines protegebant, quin 15 tormenta pectoris suasque ipse poenas fateretur.

1

^7. Tum facta patribus potestate statuendi de Caeailiano senatore, qui plurima adversum Cottam prompserat, placitum eandem poenam inrogari quam in Áruscium et Sangunnium, accusatores L.

Arruntii;

quo non

aliud

honorificentius Cottae evenit, qui nobilis quidem, set so egens ob luxum, per flagitia infamis, sanctissimis Arruntii artibus dignitate ultionis (ayequabatur. 2 Q. Servaeus posthac et Minucius Thermus inducti, Servaeus praetura functus et quondam Germanici comes, Minucius equestri loco, modeste habita

Seiani amicitia ; s5

unde illis maior miseratio. contra Tiberius, praecipuo s

ad scelera increpans, admonuit C. Cestium patrem dice

re

senatui quae sibi scripsisset, suscepitque Cestius accusa3 tionem. quod mazime exitiabile tulere illa tem pora, cum P mores senatus infimas etiam delationes exercerent, so

simos & conum qur osOecum; discernere 1s, amic ab ignotneque is, quid repens aut $ quo modo] quando, cf. Suet,

Tib, 67, 1 [ ili at cj. Syme st ; ps 1949, J0 || 18 Arabum Peieno Lips protobil» d s Aruseius fort. occurrit cap. 4 0 , 1 || 10 sangunme muperscr. qui, m. post., unde Sanquinium viz recte Lips riu ing lum 451pp., ef. Syme L. c. p. ló || 22 ultioni se uepatrem) pra 3,

176

.

*

LI

»

6

etorem Lipo., cf. Url. RMus, 31, 50

0.

AB EXCESS8V DIVI

AVGVBTI VI 6 - 8

vetustate obscurum: perinde in foro, in convivio, quaqua de re locuti incusabantur, u t quis praevenire e t reum de-

s. p.Chr.32

stinare properat, pars ad subsidium sui, plures infecti

quasi válitudine et contactu. sed Minucius et Servaeus

$ damnati indicibus accessere. tractique sunt in casum eundem Iulius Africanus e Santonis Gallica civitate,

Seius Quadratus (originem non repperi). neque sum ignarus a plerisque scriptoribus omissa multorum peri-

cula et, poenas, dum copia fatiscunt aut, quae ipeis nimia 10 et maesta fuerant, ne pari taedio lecturos adficerent ver e n t u r : nobis

pleraque

digna

cognitu

obvenere, quam-

quam ab aliis incelebrata. 8. Nam ea tempestate, qua Seiani amicitiam ceteri falso exuerant, ausus est, eques Romanus M. Terentius, ob id 15 reus, amplecti, ad hunc modum apud senatum ordiendo:

"fortunae quidem meae fortasse minus expediat adgnosecere crimen quam abnuere; sed utcumque caaura res est, fatebor et fuisse me Seiano amicum et u t essem expetisse et postquam adeptus eram laetatum. videram collegam ?0 patris regendis praetoriis cohortibus, mox urbis et mililiae munia simul obeuntem. illius propinqui et adfines honoribus augebantur; u t quisque Seiano intimus, ita ad Caesaris amicitiam

validus;

contra quibus infensus esset,

metu ac sordibus conflictabantur. nec quemquam exem?5 plo adsumo: eunctos, qui novissimi consilii expertes fuimus, meo unius discrimine

defendam. non enim Seianum

Vulainiensem, (s»et Claudiae et Iuliae domus partem, quas adfinitate occupaverat, tuum, Caesar, generum, tui consulatus socium, tua officia in re publica capessen*? tem colebamus. non est nostrum aestimare, quem supra ceteros et, quibus de causis extollas: tibi summum rerum

iudicium di dedere, nobis obsequii gloria relicta est.

spectamus porro quae coram habentur, cui ex te opes bonores, quis plurima iuvandi nocendive potentia, quae 3$ Seiano fuisse nemo negaverit: abditos principis sensus, t perinde Rhen.: proinde || 5 tractatique (c/. 7, 26, 1 con[ten]-

tione, 2, 6, 2 repe[te]nte, a].) || 14 romanos || £7 (syet Rhen.: et || 31 summum corr. ead. m. ez summusae

177

P. CORNELII TACITI

noo ocoultiusparat,exquirereinlieitum, nncepe; etsi quid eacus ideo Seiani adsequare. ne, patres conscripti, ultimum 5

diem, sed sedecim annos cogitaveritis. etiam Satrium atque Pomponium venerasbamur; libertis quoque ac ianitoribus eius notesoere pro magnifico accipiebatur. :

6 quid ergof indistincta haec defensio et promisca dabitur!

immo iustis terminis dividatur.insidiae in rem publicam, consilia caedis adversum imperatorem puniantur:

de

amicitia et offici(iys idem finis e t te, Caesar, e t nos absol.

verit." 1. 9.Constantio orationis, et quia repertus erat, qui efferrot quae omnes animo agitabant, eo usquo potuere, u t ac. exilio a u t

cusatores ; eius, additis qquae ante deliquerant, q morte muitarentur.

2

10

Secutaedehinc Tiberii litterae in Sex. Vistilium prac- i5 torium, quem Druso fratri percarum iu cohortem suam transtulerat. causa offensionis Vistilio

fuit, seu compo-

suerat quaedam in C. Caesarem u t impudicum, sive ficto habita fides. atque ob id convictu principis prohibitus cum senili manu ferrum

temptavisset,

obligat

venas, so

precatusque per codicillos, immiti rescripto [venas] resol3 vit. acervatim ex eo Annius Pollio, Appius Silanus Scauro Mamerco simul ac Sabino Calvisio maiestatis postulantur, et Vinicianus Pollioni patri adiciebatur, clari genus atqu(e) idem summis honoribus. contremuerantque

i ü

patre s 25

quotus quisque adfinitatis aut amicitiae tot inum virorum expers erat?), ni Celsus urbanae cohor-

8 tribunus, tum inter indices, Appium et Calvisium dis-

4 que en eremisset. Caesar Pollionis

e

ac Viniciani

causam, ut ipse cum senatu nosce

istuli

Scauri-

i

1 quodam in Scaurum tristibus soecete distulit, datis s . Ne feminae quidem exsortes periculi i : . quci»a occu-

pandae rei publicae argui non poterant, ob lacrimas in-

; 9 officis || 15 uestilinm Tun odc relinret . i:Lench.) em. Nipp., D 4: Pyme " - P 78 20 ob(qu ligat Bai.: oblegai) (obliga? it 9e cj. v. No: ^ quidam, lect relin

. Den p 1s aique)

idem (i. e. iidem)

dej.Heina. «t Walther (qua(ndo) Kies) * qu s Mur.: que,let. r78

AB EXCEBSBSV D I V I AVGVSTI VI 8-11 cusabantur;

nocataque est anus Vitia, Fufii Gemini mater,

s.p.Chr.s1

quod filii necem flevisset. Haec apud senatum; nec secus apud principem Veseu- 2

larius Flaccus ac Iulius Marinus ad mortem aguntur, e » veiustissimis

familiar(ipum,

Rhodum

secuti et apud Ca-

preas individui; Vescularius insidiarum in Libonem internuntius, Marino participe Seianus Curtium Atticum op-

presserat. quo laetius acceptum sua exempla in consultoren recidisse. i1» Per idem tempus L. Piso pontifex, rarum in tanta cla- 3 ritudine,

fato obiit,

nullius

servilis sententiae sponte auc-

tor et, quotiens necessitas ingrueret, sapienter moderans.

patrem ei censorium fuisse memoravi; aetas ad octogesimum annum processit; decus triumpbale i n Thraecia i5 meruerat. sed praecipua ex eo gloria, quod praefectus

urbi recens continuam potestatem et insolentia parendi graviorem mire temperavit. 11. Namque antea, profectis domo regibus ac mox ma- !

gistratibus, ne urbs sine imperio foret, in tempns delige-

*? batur qui ius redderet ac subitis mederetur; feruntque ab Romulo Dentrem Romulium, post ab Tullo Hostilio Numam Marcium et ab Tarquinio Superbo Spurium Lu-

cretium impositos. dein consules mandabant; duratque

simulacrum, quotiens ob ferias Latinas praeficitur qui ?» consulare munus usurpet. ceterum Augustus bellis civi- 2 libus Cilnium Maecenatem equestris ordinis cunctis apud Romam atque Italiam praeposuit. mox rerum potitus ob magnitudinem populi ac tarda legum auxilia sumpsit e consularibus qui coercerct servitia et quod civium auda30 cia turbidum, nisi vim metuat. primusque Messala Cor- 3 vinus eam potestatem

e t paucos intra dies finem accepit,

quasi nescius exercendi; tum Taurus Statilius, quamdein Piso quam provecta aetate, egregie toleravit; | Vibia Nipp., haud probabiliter | Fufii Rhen.: fugii (cl. praef.

p. 1X) || 4 Flaccus Pic. coll. 2, 28, 1: atticus, ledio fort. rctincnda, nat Tacitus ipse in errorem incidisse videtur, cJ. Syme l. c. p. 16 Jl

5 familiarum || 7 participis || 18 profectis domo RAen.: praefectis (cj. v. 16) demum || 26 Cilnium Lips.: cillinium 179

P. CORNELII TACITI s. p.Chr.$3

viginti per annos pariter probatus, publico funere ex

decreto senatus celebratus est.

EN

ple19. Relatum inde ad patres à Quintiliano tribuno im. bei de libro Sibullae, quem Caninius Gallus quindec virum recipi inter ceteros eiusdem vatis et ea de re sona tus consultum postulaverat. quo per discessionem facto

misit litteras Caesar, modioe tribunum increpans igna.

2 rum antiqui moris ob iuventam. Gallo exprobrabat, quod scientiae caerimoniarumque

vetus incerto

auotore

ante

sententiam collegii, non, ut adsolet, lecto per magistros 10

acetimatoque carmine, apud infrequentem senatum egisset. simul commonefecit, quis multa vana sub nomine celebri vulgabantur, sanxisse Augustum, quem inira diem ad praetorem urbanum deferrentur neque habere 3 privatim liceret. quod a maioribus quoque decretum erat

post exustum sociali bello Capitolium, quaesitis Samo Ilio Erythris, per Africam etiam ac Siciliam et Italicas colonias carminibus Sibullae, una seu plures fucre, da.

toque sacerdotibus negotio, quantum humana ope potuissent, vera diseernere. igitur tunc quoque notioni quindecimvirum is liber subicitur. 13. Isdem consulibus gravitate annonae iuxta seditionem ventum, multaque et plures per dies in theatro licentius efflagitata quam solitum adversum imperatorem.

quis commotus incusavit magistratus patresque, quod non publica auctoritate populum coercuissent, addidit-

que quibus e provinciis

e£ quanto

maiorem

q u a m Au-

gustus rei frumentariae copiam advectaret. ita caatigandae plebi compositum senatus consultum prisca severitate, neque segnius consules edixere. silentium ipsius non civile, ut crediderat, sed in superbiam acci piebatur. 14. Fine anni Geminius, Celsus, Pompeiu s,

equ

ites Romani, cecidere coniurationis crimine; ex quis Geminius ! vig int i (c f.: Momm Á aen á m . $taa l e r . 11* 1 0 6 0 , 3 ei R . S Tac. " 749) quindecim Ern. coll , Suet. Tib. 42 | 4 quindeeimvir ^ - Buecheler RÀ Mus. 11, 527 || 10 magistrum Sir., a4 v. Mommsen l.c. 72. p. 1051,, 4 | 14 eve coll. Hiat. 111 Ern. n 10 chide i v i l i bello Lips.

Novdk: MAL Ad Bullonob. C.Her., (socialib.] Nipp. | $7 e

20

AB EXCESSV D I V I AVGVSTI V I 11-10

prodigentia opum ac mollitia vitae amicus Beiano, nihil

[Lj

ad serium. et [ulius Celsus tribunus in vinclis laxatam catenam et circumdatam in diversum tendens suam ipse

cervicem perfregit. a& Rubrio Fabato, tamquam desperatis rebus Romanis Parthorum ad misericordiam fugeret. custodes additi. sane is repertus apud fretum Siciliae re. tractusque per centurionem nullas probabiles causas longinquae peregrinationis adferebat; mansit tamen inco-

lumis, oblivione magis quam clementia. i: 15. SkB. GaLBA L. SuLLA consulibus, diu quaesito |

a .p.Chr.34

quos noptibus suis maritos destinaret, Caesar, postquam

instabat virginum actas, L. Cassium, M. Vinicium legit. Vinicio oppidanum genus: Calibus ortus, patre atqve avo consularibus, cetera equestri familia erat, mitis in1» genio et comptae facundiae. Cassius plebeii Romae gcneris, verum antiqui honoratique, ct severa patris disciplina eductus facilitate sacpius quam industria commendabatur.

huic Drusillam,

Vinicio

Juliam

Germanico

genitas coniungit superque ca re senatui scribit levi cum absentiae causis admodum :

Li

zo honore iuvenum. dein redditis

vagis flexit ad graviora et offensiones ob rem publicam coeptas, utque Macro praefectus tribunorumque et cenilurionum pauci secum introirent, quotiens curiam ingrederetur, petivit. factoque large c t sine praescriptione 2» generis a u t numeri senatus consulto ne tecta quidem urbie, adeo publicum consilium numquam adiit, deviis ple.

ambiens patriam et declinans.

1 6 . Interea magna

vis accusatorum

in eos inrupit,

qui

pecunias faenore auctitabant adversum legem dictatoso ris Caesaris, qua de modo credendi possidendique intra Italiam cavetur, omissa(m) olim, quia privato usui bonum publicum postponitur. sane vetus urbi faenebre ma. lum et seditionum discordiarumque creberrima causa, eoque cohibebatur antiquis quoque et minus corruptis

35 moribus. nam primo duodecim tabulis sanctum, ne quis 0 sane is Fair.:

8anus (sane Audr. coll. Hist.

11166,2,ubi sanem

sonem pro s8no sener in Mediceo eat) !| 32(sus)ceptasMur. || 37 ambiens Rhen.: ambigcena, lect. def. Walther (j 33 omissa, em. IAps.

15

BT Tacltus

1 ed. Koesterinann ! 1333]

181

[P7]

rumque itineribus

P. CORNELII TACITI unciario faenore amplius exerceret, oum antes ex libidine locupletium egitaretur; dein rogatione iri multi semuncias redactu(m»;

postremo vetita

versura. multis-

que plebi scitis obviam itum fraudibus, quae totiena retum s pressae miras per artes rursum oriebantur. se

ine

Gracchus praetor, cui e quaestio evenerat, multitu

periclitantium subactus rettulit ad senatum, tropidique patres (neque enim quisquam tali culpa vacuus) veniam & principe pelivere; ct concedente annus i n posterum sexque menses dati, quis secundum iussa legis rationes familiares quisque componerent. 1.

X . Hino

inopia

rei nummariae,

commoto

simul

10

om-

nium aero alieno, et quia tot damnatis bonisque eorum divenditis signatum argentum fisco vel aerario attinebatur. ad hoc senatus praescipserat, duas quisque faenoris

15

2 partes in agris per Italiam conlocaret. sed creditores in solidum appellabant, nec decorum appcllatis minuere fidem. ita primo concursatio et preces, dein strepere praetoris tribunal,

eaque quae remedio quaesita, venditio

et

emptio, in contrarium mutari, quia faeneratores omnem

»n

3 pecuniam mercandis agris condiderant. copiam vendendi secuta vilitate,

quanto quis obaeratior,

aegrius distrahe-

bant, multique fortunis provolvebantur. eversio rei fami-

liaris dignitetem ac famam praeceps dabat, donec tulit.

opem Caesar disposito per mensas milies sestertio factaque mutuandi copia sine usuris per triennium, si debitor

4 populo in duplum praediis cavisset. sic refecta fidos, ct paulatim privati quoque creditores reperti. neque emptio agrorum exercita ad formam senatus consulti,

u t ferme talia, initiis, incurioso fine. l

acribus,

18. Dein redeunt priores metus postulato maiestatis

Considio Proculo; qui nullo pavore diem natalem celebrans raptus in curiam pariterque damnatus interfectusque; et sorori eius Sanciae aqua atque igni interdictum

3 redectu(m) Halm; redactu (redacta I 1 plebi Nipp.: plebis, lect.retin. Lench. || 0Ber., c]. Liv. 7 et] H p I TAA, itis p 16 ante sed addidit Nipp. ez Sue dem aeris alieni statim solverent fj 24 t. Tib. 48, 1 debitores tot i(in) praeceps Mur., at cf. 4 62, 2 praeceps trahit || »s omitio || 34 et] eat. Bezz., sed el. 4, 34. 6 182

25

AB EXCESSV D I V I AVGVSTI VI 16—20

accusante Q. Pomponio. is moribus inquíes haec et huiusce modi a se factitari praetendebat, u t parta apud principem gratia periculis Pornponii Secundi fratris mederctur. etiam in Pompeiam Macrinam exilium sta-

& tuitur,

cuius maritum

Argolicum,

socerum Laconem,

a-p.Chr.33

c

primoribus Achaeorum, Caesar adflixerat; pater quoque inlustris eques Romanus ac frater praetorius, cum damnatio instaret, se ipsi interfecere. datum erat crimini, quod 'Theophanen Mytilenseum proavum eorum Cn. 1» Magnus inter intimos habuisset quodque defuncto Thcophani caelestes honores Graeca adulatio tribuerat. 19. Post quos Sex. Marius Hispaniarum ditissimus de-

fertur incestasse filiam et saxo l'arpeio deicitur; ac ne dubium haberetur magnitudinem pecuniae malo vertisse, LI]

15 aurarias Qargentarias»que eius, quamquam publicarentur, sibimet Tiberius scposuit. inritatusque suppliciis cunctos, : qui carcere attinebantur accusati societatis cum Seiano,

necari jubet. iacuit immensa strages, omnis sexus, omnis aetas, inlustres ignobiles, dispersi aut aggerati. neque ?0 propinquis aut amicis adsistere, inlacrimare, ne visere quidem diutius dabatur, sed circumiecti custodes et in macrorem cuiusque intenti corpora putrefacta adsectabantur, dum in Tiberim traherentur, ubi fluitantia aut ripis adpulsa non cremare quisquam, non contingere. inter?5 ciderat sortis humanae commercium vi metus, quantumque saevitia glisceret, miseratio arcebatur. 20. Sub idem tempus C. Caesar, discedenti Capreas avo comes, Claudiam, M. Silani filiam, coniugio accepit, immanem animum subdola modestia tegens, non dam30 natione matris, non exitio fratrum rupta voce; qualem diem "Tiberius induisset, pari habitu, haud multum dis.

tantibus verbis. unde mox scitum Passieni oratoris dic. tum percrebruit neque meliorem umquam servum neque deteriorem dominum fuisse.

8 interficere(cf.ad4,15,1) i| 13 incertassc * 15aurarias(argenta-

rias)quo Weiss.: aurariasque (aur. (aerarias)que Bezz-i (aerarias)

aurarinsque Ztit. et Fi.: illud aptius videtur, cum eit sermo de homine Hispaniarum ditissimo) || 30 exitio Nipp.: exilio (cf. 1,77,4) I8*

183

P, CORNELII TACITI a.p.Chr.33 2

:seri

*

ium Tiberii de Servio Galba tum

POPE divor: sermonibus pertompo ne.omisor Nsul itum e t diversis m aoc queim con adloGraecis verbis in hano sententiam tatum AIO

que degustabis imperium, eutus: "et tu, Galba, quando significans, scientia Chaldaco.

seram &c brevem potentiam

rum artis, cuius apiscendae otium apud Rhodum, magio exstrum Thrasullum habuit, peritiam eius hoo mod

PS

Quotiens super tali? negotio consultarot, edita do-

mus parte ac liberti unius conscientia utebatur. is litterarum ignarus, corpore valido, per avia ac derup ta (nam saxis domus imminet) praeibat cum, cuius artem experirt

liberius

statuisset,

e t regredientem,

si vanitalis

10

aut

fraudum suspicio incesserat, in subiectum maro praeci. pitabat, ne index arcani existeret. igitur Thrasullus isdem rupibus inductus, postquam percunctantem commo-

verat, imperium ipsi ct futura sollerter patefaciens, inter-

rogatur nn suam quoque genitalem horam comperisset. quem tum annum, qualem diem haberet. ille positus aiderum ac spatia dimensus hacrere primo, dein pavescere, 2u et, quantum inirospiceret, magis ac magis trepidus ad. mirationis

e t metus, postremo exclamat ambiguum

sibi

ac prope ultimum discrimen instare. tum complexus eum Tiberius praescium periculorum et incolumem fore gratatur, quaeque dixerat, oracli vice accipiens inter intimos 25 amicorum tenet. 22, Sed mihi haec ac talia audienti i n incerto iudicium est, fatone res mortalium et necessitate immutabili an forte volvantur. quippe sapientissimos veterum quique

sectam eorum aemulantur

diversos reperies,

ac multis

insitam opinionem non initia nostri, non finem, non denique homines dis curae; ideo creberrime tristia

in bonos,

laeta apud deteriores ease. contra alii fatum quidem 3adlocutus (est) Ern., sed c[.. Eri. Eri. p.p. 113 || 9 eu Pi au. perta (d. prae[. p . V I IIq. ) l| 3*0 pauescen|te (pav per ta(li)i) Pich: becean "i Gron.) || »! 3 b id ud Hbrarius errans a pro i mulavit in e || 30 socberrime Frei: erebertus corr. eadead, i reperies, m.m.in T ef. 4.33 , 4 J" a3 cre. 184

AB EXCES88V DIVI

AVQVBTI VI 20-24

congruere rebus putant, sednon e vagisstellis, verum apud principia et, nexus naturalium causarum; ac tamen electionem vitae nobis relinquunt, quam ubi elegeris, certum imminentium ordinem. neque mala vel bona, quae vulgus putet:

multos,

qui conflictari

adversis videantur,

s.p.Chr.33

beatos,

at plerosque, quamquam magnas per opes, miserrimos,

si ili gravem fortunam constanter tolerent, hi prospera

inconsulte utantur. ceterum plurimis mortalium non eximitur, quin primo cuiusque ortu ventura destinentur, 19 8ed. quaedam secus quam dicta sint cadere fallaciis ignara dicentium: ita corrumpi fidem artis, cuius clara do-

cumenta et antiqua aetas et nostra tulerit. quippe & filio eiusdem Thrasulli praedictum Neronis imperium in tempore memorabitur, 15

ne nunc incepto longius abierim.

23. Isdem consulibus Asinii Galli mors vulgatur, quem egestate cibi peremptum haud dubium, sponte vel necessitate incertum habebatur. consultusque Caesar an sepe-

liri sineret, non erubuit permittereultroqueincusare casus, qui reum abstulissent, antequam coram convinceretur. ?0

scilicet medio triennio defuerast tempus subeundi iudicium consulari seni, tot consularium parenti. Drusus cum se miserandis alimentis, mandeinde exstinguitur, dendo e cubili tomento, nonum ad diem detinuisset. tra-

didere quidam praescriptum fuisse Macroni, si arma ab extractum custodiae iuvenem (nam 95 Seiano temptarentur,

in Palatio attinebatur) ducem populo imponere. mor, quia rumor incedebat fore u t nuru ac nepoti conciliaretur Caesar, eaevitieara quam paenitentiam maluit.

24. Quin et invectus in defunctum probra corporis,

30

cxitiabilem in suos, infensum rei publicae animum obiec i t recitarique factorum dictorumque eius descripta per

dies iussit, quo non aliud atrocius visum: adstitisse tot per annos, qui vultum gemitus, occultum etiam murmur

exciperent, et potuisse avum audire legere, in publicum 35 promere vix fides, nisi quod Attii centurionis et Didymi ! ingruere Nipp., ad c. W. Theiler. Tac. w. die antilv Schick.

atlslehre, Basileae 1946 p. 4 9 : 2 nexu. Fucha. forl. recte : 9 distinentur ! 14 aberrem Zfeins, 1 16 ucl] an Urs., at cf. 4. 33. 4.

14, 51,1 || 33 tomentum Ait., v. Jahresb.1874 p. 78 n. 5

185

P. CORNELII TACITI a.p.Chr.33

liberti epistulae servorum nomina praeferebant, ut, quis at.

egredientem cubiculo Drusum pulsaverat, exterruer m ogreetiam sua verba centurio ebevitiae plena, tamqua gium, vocesque doficientis adiecerat, quis primo alienationem mentis simulans quasi per dementiam funesta Tiberio, mox, ubi exspes vitae fuit, meditatas compositas-

que diras imprecabatur, ut, quem ad modum nurum

filiumque fratris et nepotes domumque omnem caedibus copiplevisset, ita poenas nomini

et

generique malorum

posteris exsolveret. obturbabant quidem patres specie detestandi. sed penetrabat pavor et admiratio callidum olim et tegendis sceleribus obscurum huc confidentiae

venisse, ut tamquam dimotis parietibus ostenderet nepoictus, extre-

tem sub verbere centurionis, inter servorum

ma vitae alimenta frustra orantem.

15

25. Nondum is dolor exoleverat, cum de Agrippina auditum, quam interfecto Seiano spe aeustentatam provixisse reor et, postquam nihil de saevitia remittebatur, 9

voluntate exstinctam,

nisi si negatis alimentis

adsimula-

tus est finis, qui videretur sponte sumptus. enimvero Tiberius foedissimis criminationibus exarsit, impudicitiam arguens et, Asinium Gallum adulterum, eiusque morte ad taedium vitae compulsam. sed Agrippina aequi impatiens, dominandi avida,

virilibus

curis feminarum

vitia

exuerat. eodem die defunctam, quo biennio ante Seianus25 poenas luisset, memorieeque id prodendum

addidit

Cae.

sar iactavitque, quod non laqueo strangulata neque in Gemonias proiecta foret. actae ob id grates decretumque,

u t quintum decumum kal. Novembris, utriusque die per omnes annos donum Iovi sacraretur.

necis

prin es,Bumaviqeeiemcone tuintegro statu, ipicomdivini i . » rs Selena, corpore inlneso, moriend consilium cepit. quod u t Ti.

4 (alien. m . simulans) BaArd!, alii verb a quasii por demontiam , i

l| € nepotes (necasset) Ril., at Tacitea zeug-

-

4d

rincini

"m.mneinalet

0mB5,1. e. omnes (principi omnis Heina .) i a3 ut] ubt y Rrineipia 186

AB EXCESSV DIVI

AVGVBTI VI24-28

berio cognitum, adsidere, causas requirere, addere pre. ces;

fateri

postremo

grave

conscientiae,

grave

famae

suae, 81 proximus amicorum nullis moriendi rationibus vitem fugeret. aversatus sermonem Nerva abstinentiam 5 cibi coniunxit. ferebant gnari cogitationum eius, quanto propius

mala rei publicae

teger, dum intemptatus,

viseret,

ira e t metu, dum in-

honestum finem voluissc,

"Ceterum Agrippinae pernicies, quod vix credibile, Plancinam traxit. nupta olim Cn. Pisoni et palam laeta 10 morte

Germanici,

cum Piso caderet, precibus Augustae

nec minus inimicitiis

Agrippinae defensa erat. ut, odium

et gratia desiere, ius valuit; petitaque criminibus haud ignotis sua manu sera magis quam immerita supplicia persolvit. 15 27. Tot luctibus funesta civitate pars maeroris fuit, quod Iulia Drusi filis, quondam Neronis uxor, denupeit in demum Rubellii Blandi, cuius avum Tiburtem equitem Romanum plerique meminerant. Extremo anni mors Aelii Lamiae funere censorio cele-

1:9 brata, qui administrandae Suriae imagine tandem ex&olutus urbi praefuerat. genus illi decorum, vivida senecius; et non permissa provincia dignationem addiderat.

exin Flacco Pomponio Syriae pro praetore defuncto recitantur

Caesaris litterae,

quis incusabat egregium

25 quemque et regendis exercitibus idoneum abnuere id munus, seque ea necessitudine ad preces cogi, per quas

consularium aliqui capessere provincias adigerentur, oblitus Arruntium,

ne in Hispaniam pergeret, decimum iam

attineri.

obiit eodem anno et M . Lepidus, de cuius

annum

s) moderatione atque sapientia in prioribus libris satis conlocavi. neque nobilitas diutius demonstranda est: quippe genus fecundum bonorum civium, et qui Aemilium

eadem familia corruptis moribus, inlustri tamen fortuna egere. PauLo FaBro L. VrTELLIO consulibus post longum ] 35 e maeculorum ambitum avis phoenix in Aegyptum venit £5 exercitubus corr. ead. m. ex. exercitus || 39 M'. Lips. (cJ. ad J, 13, 2)

187

s.p.Chr.34

P. CORNELII TACITI iem d octissimis indigenarum o t Graeepchnse praebuitque mater ndi. do quibus corum multa super eo miraculo dissere

cognitu non absurda congruunt et plur ambigua, sedal, et, ore ao distinctu

2 promere libet. sacrum Soli id anim

pinnarume ceteris avibus diversum consentiunt qui for- , mam eius effin(x»ere; de numero annorum varia tre.

3 duntur. maxime vulgatum quingentorum spatium; sunt inqui adseverent mille quadringontos

sexaginta

unum

terici, prioresque alites Sesoside primum, post Amasidoe * dominantibus, dein Ptolemaeo, qui ex Macedonibus ter- 16 tius regnavit, in civitatem, cui Heliopolis nomen, advolavisse, multo ceterarum volucrum comitatu novam fa-

4 ciem mirantium. sed antiquitas quidem obscura : inter |

Ptolemaeum ac Tiberium minus ducenti quinquaginta

anni fuerunt. undc nonnulli falsum hunc phocnicem neque 15 Arabume terris credidere, nihilque usurpavisse ex his, 5 quae vetus memoria firmavit. confecto quippe annorum numero, ubi mors propinquet, suis in terris struere nidum

eique vim genitalem adfundere, ex qua fetum oriri: et primam adulto curam sepeliendi patris, neque id temere, 20

sed sublato murrae pondere temptatoque per longum iter, ubi par oneri, par meatui sit, subire patrium corpus 6 inque Solis aram perferre atque adolero. haec incerta e t fabrlosis aucta: ceterum aspici aliquando i n Aegypto eam volucrem non ambigitur. 25

1

29. At Romae caede continua Pomponius Labco, quem praefuisse Moesiae rettuli, per abruptas venas sanguinem effudit; aemulataque est, coniunx Paxaea. nam promptas in modi mortesmetus carnificis faciebat,et quia damnati " eituebant Aepultura prohibebantur, eorum qui de 30

2 menta, pretium festinandi sed Caesar anebant . auis MI litteris

disseruit morem fuisse maioribus

t m genatum

quotiens dirim gratiae i

merent amicitias, interdicere domo eumque fine |

materiem

ul 11,

ez m a

14, 1):

teriam corr. ead. m

:

.

- || € effin(xyere Pich.

cipia Ber.) | a alites (defnti)eress fünere (1: adf, 1):eesse i Jac.Gron. coll. Tla^86 pro &ase)| BSesoide osi incesta

Diod.1,63,2:

mille) numcro Heina. de || 16 iis Ri. || 17 annorum (M.) (i. v.

AB EXCEBBV D I V I AVGVSTI VI 28 -30

ponere: id &e repoetivisse in Labeone, atque illum, quia mole administratae

&.p.Chr.34

provinciae sliorumque criminum

urgebatur, culpam invidia velavisso, frustra conterrita

uxore, quam etai nocentem periculi tamen expertem 5 fuisse. Mamercus dein Scaurus rursum postulatur, insignis nobilitate et orandis causis, vita probrosus. nihil hune &micitia

Seiani, sed labefecit

baud minus validum

&d exitia Macronis odium, qui easdem artes occultius exercebat detuleratque argumentum tragoediae a Scauro

10 scriptae, additis versibus qui in Tiberium flecterentur. verum ab Servilio et Cornelio accusatoribus adulterium Liviae, magorum

sacra obiectabantur.

Scaurus, u t dignum

veteribus Aemiliis, damnationem antei(iyt, hortante Sexti& uxore, quae incitamentum mortis et particeps fuit.

i$. 30. Ác tamen accusatores, si facultas incideret, poenis adficiebantur, ut. Servilius Corneliusque perdito Scauro famosi, quia pecuniam a Vario Ligure omittendae delationis ceperant, in insulas inderdicto igni atque aqua demoti

sunt.

e t Abudius

Ruso functus

aedilitate,

dum

$9 Lentulo Gactulico, sub quo legioni praefuerat, pericu. lum facessit, quod is Seiani filium generum destinasset, ultro damnatur atque urbe exigitur. Gaetulicus ea tempestate superioris Germaniae legiones curabat mirumque amorem adsecutus erat, effusae clementiae, modicus ?6 geveritat« et proximo quoque exercitui per L. Apronium socerum non ingratus.

unde fama constans ausum mittere

ad Caesarem litteras, adfinitatem sibi cum Seiano haud aponte, sed consilioTiberii coeptam; perinde se quam Tibe-

rium falli potuisse, neque errorem eundem illi sine fraude.

30 aliis exitio habendum. sibi fidem integram et, si nullis insidiis peteretur,

mansuram ; successorem non aliter quam

indicium mortis accepturum. firmarent velut foedus, quo princeps ceterarum rerum poteretur, ipse provinciam retineret. haec, mira quamquam, fidem ex eo trahebant, 3 urgebatur

(criminum

(mole) urg. Rit., haud necessario)] &t-

guebatur Ern. || 11 &b] ad (cf. 7, 19, 4.6, 3, 4) || 13 antei(i)t Halm: antc i t | hortente Sextia Lips.: hortantes exitia; hortante

exitium Lench.. at cj. Syme J RSt. 39, 1949,12." 17 delationi Heins.

189

P. CORNELII TACITI

omnium Seiani adfinium incolumis multaque Satin mansit,reputante Tiborio publioum 8ibi odium, ex-

tremam aetatem, magisque fama quam vi stare res suas. s.p. Chr.36.1

31. C. Cesri0 M. SERviLIO consulibus nobiles Parthi in

urbem venere, ignaro rege Artabano. is metu Germanici s in suos, mox superbiain

fidus Romanis, aequabilis

in

nos, saevitiam in populares sumpsit, fretus bellis, quae nationes exercuerat,

secunda adversum circumiectas

ot

senectutem Tiberii ut inermem despiciens avidusque Armeniae, cui defuncto rege Artaxia Ársacen liberorum suo- 10

rum veterrimum imposuit, addita contumelia ct missis, qui gazam a Vonone relictam in Syria Ciliciaque repos[1-7

cerent; simul veteres Persarum ac Macedonum terminos,

seque invasurum possessa Cyro et post Alexandro per vaniloquentiam ac minas iaciebat. sed Parthis mittendi 15 secretos nuntios

validissimus

auctor

fuit

Sinnaces, i n -

signi familia ac perinde opibus, et proximus huic Abdus ademptae virilitatis (non despectum id apud barbaros

ultroque potentiam habet). i i adscitis et aliis primoribus,

quia neminem gentis Arsacidarum summae rei imponere 0 poterant, interfectis &b Artabano plerisque aut nondum adultis, Phraaten regis Phraatis filium Roma poscebant: nomine tantum et auctore opus, [ u t ] sponte Caesaris u t genus Ársacis ripam apud Euphratis cerneretur. 32. Cupitum id Tiberio: ornat Phraaten accingitque 35

paternum ad fastigium, destinata retinens, consiliis et

t3

astu res externas moliri, arma procul habere. interea

cognitis insidiis Ártabanus tardari metu, modo cupidine vindictae inardescere; et barbaris cunctatio serv ilis,

statim exsequi regium videtur. valuit tamen utilitas, ut 30

adum specie amicitiae vocatum ad epulas lento ven eno nepotis d oe nacen dissimulatione ac donis, simul per so cultu Romano, eui per tot Sud ;

Syriam, dum omis.

Annos insuerverat,

3 visitare || &

:

.

instituta

.

145 icyro (primus, Creaerat l| 9 inertem Heine.haud scio an recte

Fuchs || 23 (ut ] Joh. Müller ; aliis c t sponte scribendum , aliis u t ante genus delendum videtu r !| 21 arsaces, i superacr. m. "poet 190

AB EXCESSV D I V I AVGVSTI VI 30-24

Parthorum sumit, patriis moribus impar morbo absum- &.p.Chr.35 ptus est. sed non Tiberius amisit incepta: Tiridaten, sanguinis eiusdem, aemulum Artabono, reciperandaeque Armeniae Hiberum Mithridaten deligit conciliatque fra5 tri Pharasmani, qui gentile imperium obtinebat; et cunctis, quae apud Orientem parabantur, L. Vitellium

prae-

fecit. eo de homine haud sum ignarus sinistram in urbe

famam, pleraque foeda memorari; ceterum regendis provinciis prisca virtute egit: unde regressus et formidine

1€ C. Caesaris, familiaritate Claudii turpe in servitium mu-

tatus exemplar apud posteros adulatorii dedecoris habetur, cesseruntque prima

postremis,

et bona iuventae

se-

nectus flagitiosa obliteravit.

33. At ex regulis prior Mithridates Pharasmanen per-

15 pulit dolo et v1 conatus suos iuvare, repertique corruptores ministros Ársacis multo auro ad scelus cogunt; simul Hiberi magnis copiis Armeniam inrumpunt et urbe Ártaxata potiuntur. quae postquam Artabano cognita, filium Oroden ultorem parat; dat Parthorum[quc] ?0 copias, mittit qui auxilia mercede facerent. contra Pharasmanes

adiungere

Albanos,

accire Sarmatas,

quorum

&ceptuchi utrimque donis acceptis more gentico diversa induere. sed Hiberi locorum potentes Caspia via Sar. matam in Ármenios raptim eff(und»unt. at qui Parthis ?5 adventabant,

facile arcebantur, cum alios incessus hostis

clausisset, unum reliquum, mare inter et extremos Al. banorum montes, aestas impediret, quia flatibus etesiarum implentur

vada; hibernus

auster revolvit

fluctus

pulsoque introrsus freto brevia litorum nudantur.

3)

34. Interim Oroden sociorum inopem auctus auxilio Pharasmanes vocare ad pugnam et detrectantem inces1 sumit. Lips.:

insumit. lect. def. Walther (cf. ad 14.44, 1) |

adsumptus (cf. ad 2, 4, 2) | 3 tiridatem || 4 diligit, e superscr. m. post. || 7 hausum, corr. m . post. || 8 pluraque G. Chr. Hermann | (in) regendis Otto (cf. 3, 19, 2) || 14 pharasmanem || 1? simul

haberi, i superscr. m. post. || 19 orodom | dat Parthorum Dübner: dat parthorumque, unde rerisimile est nomen gentis intercidisse, ub Ariorum (Jlezz.), Medorum (C. Her.), Hyrcanorum (Nipp.); cf. 6, 19, 1 || 21 accire J. PF. Gron.: accipere (accersere Koest.) I

24 effunt (cf. praef. p. VIII «.) 191

P. CORNELIT TACITI a.p. Chr.33

:

adequitare oastris, infensare pabula; ao saepo ( n )

. dum. obeidii stationibus cingebat, donoc Parthi con tumeliarum insolentes cireumaistorent regem, poscerent proelium. atque illis sola in equite vis: Pharasmancs ot pe-

dite valebat. nam Hiberi

saltuosos locos i n - 5

Albanique

colentes duritiae patientiaeque magis insuovpre; ferunt. ue se Thessalis ortos, qua tempestate Iaso post, avectam

Medeam genitosque ex ea liheros

m o x regiam

inanem

multaque de no-

Ae(eytae vacuosque Colchos repetivit;

mine eius et oraclum Phrixi celebrant; nec quisquam 10 ariete sacrificaverit,

credito

vexisse Phrixum,

sivo id

animal seu navis insigne fuit. ceterum derecta utrimque acie Parthus imperium Orientis, claritudinem Arsacidarum contraque ignobilem Hiberum mercennario milite disserebat; Pharasmanes integros semet a Parthico do- 15

minatu, quanto maiora peterent, plus decoris victores aut, si terga darent, flagitii

atque periculi

laturos; simul

horridam suorum &ciem. picta auro Medorum agmina, hinc viros, inde praedam ostendere. 35. Enimvero apud Sarmatas non una vox ducis: se 70 quisque stimulant, ne pugnam per sagittas sinerent: impetu et comminus praeveniendum. variae hinc bel. lantium species, cum Parthus sequi vel fugere pari arte

Li-]

suetus distraheret

turmas,

spatium

ictibus

quaereret,

Sarmatae omisso arcu, quo brevius valent, contis gladiis- 25 que ruerent; modo equestris proelii: more frontis e t tergi vices, aliquando u t conserta acies corporibus et pulsu

armorum pellerent pellerentur. iamque et Albani Hiberique prensare detrudere, ancipitem pugnam hostibus

facere, quos geuper eques c t propioribus vulneribus pe- 99 dites adflictabant. inter quae Pharasmanes Orodesquce,

dum Btrenuis adsunt aut dubitantibus subveniunt, conspicut eoque gnari,

clamore telis equis concurrunt,

in-

stantius Pharasmanes;nam vulnus per galeam adegit. nec

Kerare valuit, praelatus equo et fortissimis satellitum 35 1 in add. Mur. || 8 setae l| 1* directa, corr. Hal drm l| 34 mercenUT

nariu(m) milite(m) Acid. | »

57 confertaErn.| teleHaing, ^ "auestris Rhen.: equites tres |

AB EXCEBBV DIVI

AVGVSTI VI34-37

protegentibus saucium. fama tamen occisi falso credita a.p.Chr.35 exterruit Parthos, victoriamque concessere. 30. Mox Artabanus tota mole regni ultum iit. peritia 1 locorum &b Hiberis melius pugnatum; nec ideo abscede. & bat, ni contractis legionibus Vitellius et subdito rumore, tamquam Mesopotamiam invasurus, metum Romani belli fecisset. tum omissa Armenia versaseque Artabani 2 res, inliciente Vitellio desererent regem saevum in pace et adversis proeliorum exitiosum. igitur Sinnaces, quem 10 antea infensum memoravi, patrem Abdagaesen aliosque

occultos consilii et tunc continuis cladibus promptiores ad defectionem trahit, adfluentibus paulatim qui metu magis quam benivolentia subiecti repertis auctoribus sustulerant animum. nec iam aliud Artabano reliquum 3

15 quam 8i qui externorum corpori custodes aderant, suis

tis d u c i t . sacrificantibus,

cum hic more Romano

euove-

1S

quisque sedibus extorres, quis neque boni intellectus neque mali cura, sed mercede aluntur ministri sceleribus. his adsumptis in longinqua et contermina Scythiae fu. ! gam maturavit, spe auxilii, quia Hyrcanis Carmaniisque 90 per adfinitatem innexus erat: atque interim posse Parthos absentium aequos, praesentibus mobiles, ad paenitentiam mutari. 37. At Vitellius profugo Artabano et flexis ad novum ! regem popularium animis, hortatus Tiridaten parata ca?5 pessere, robur legionum sociorumque ripam ad Euphrataurilia daret, ille equum placando amni adornasset, nun-

tiavere accolae Euphraten nulla imbrium vi sponte et

immensum

attolli,

simul

albentibus

spumis in modum

30 diadematis sinuare orbes, auspicium prosperi transgresinitia conatus sus. quidam callidius interpretabantur, terra caelove quao secunda neque diuturna, quia eorum, portenderentur, certior fides, fluminum instabilis natura simul ostenderet om(i»na raperetque. sed ponte navibus 3

35 effecto trnmissoque exercitu primus Ornospades multis equitum milibus in enstra venit, exul quondam et Tibe-

3 u l t u m i i t Lips.: ultimi i d | t i consilii Faér: consilit || 30prosperi Ren.: prospere || 34 omnia ut 4.64, 1

P. CORNELII TACITI a.p.Chr.35

haud inglorius rio, cum Delmatioum bellum conficeret,s, mox repetita auxiliator eoque civitate Romana donatu

eum honore, praefectus cam. o apud regis multet itia Euphrate amic pis, qui Tigri inclutis amnibus eircurfiui

Mesopotamiae nomen acoeperunt. neque multo post Sin. naces auget copias, e t columen partium

Abdagaeses ga-

zam et paratus regios adicit. Vitellius ostentasse Romana arma satis ratus monet Tiridaten primoresque, hunc,

Phraatis avi et altoris Caesaris quaeQque» utrubique pulcbra merinerit, illos, obsequiumin regem,reverentiam

in nos, decus quisque suum et fidem retinerent.

exim cum

Uianus praetura functus lege eedem extremum

ad suppli-

E legionibus in Syriam remeavit. 38. Quae duabus aestatibus gesta coniunxi, quo requiesceret animus & domesticis malis. non enim Tiberium, quamquam trienno post caedem Sciani, quae cete- 15 ros mollire solent, tempus preces satias mitigabant, quin incerta vel abolita pro gravissimis et recentibus puniret. eo metu Fulcinius Trio, ingruentis accusatores haud perpessus, supremis tabulis multa et atrocia in Macronem ac praecipuos libertorum Caesaris composuit, ipsi luxam 20 senio mentem et continuo abscessu velut exilium obiectando. quae ab heredibus occultata recitari Tiberius iussit. patientiam libertatis alienae ostentans et contemptor suae infamiae, an scelerum Seiani diu nescius mox quoquo modo dicta vulgari malebat veritatisque, eui adulatio officit, per probra saltem gnarus fieri. isdem diebus Granius Marcianus senator a C. Graccho maiestatis postulatus vim vitae suae attulit, Tariusque Gra. cium damnatus.

30

38. Nec dispares Trebellieni Rufi et, Sextii Paconiani exitus: nam Trebellienus sua manu cecidit, Paconianus t9

in carcere ob carmina illic i n principem

facti tata strangu-

latus est. haec Tiberius non mari, u t olim, divisus neq ue

per longinquos nuntios

accipiebat,

sed urbem

iuxta,

eo- 85

5 tigre, corr. Halm coll. 12, 13, 1

|| 9 et Rhen.: u t (hunc u t P eria soris Doed ut del. Becher) | quae(q ue) Neue: quae ('cf.3,14,7. o e s . 2) | 18 haa, ut saepe, retin

. ante P Sr.|| 2t Trebelleni... Trebellenusconson. Lench. || 39 damAndr., cf. 2,6 7,2 . 3,3 8,3

194

AB EXCEBSV DIVI

AVOVSTI VJ 37-41

dem u t die vel noctis interiectu litteris consulum rescri-

beret, quasi aspiciens undantem per domos sanguinem aut manus carnificum. Fine

anni Poppaeus Sabinus concessit vita,

modicus

5 originis, principum amicitia consulatum ac triumphale decus adeptus maximisque provinciis per quattuor et

viginti annos impositus, nullam ob eximiam artem, sed

quod par negotiis neque supra erat.

40. QurwTus PrLaAuTIUS SrEx. ParPINIUS consules se- 1 10 quuntur.

eo anno neque quod L. Aruseius * * * morte ad.

fecti forent, adsuetudine malorum

ut atrox advertebatur,

sed exterruit quod Vibullius Agrippa equesRomanus, cum perorassent accusatores, in ipsa curia depromptum sinu

venenum hausit, prolapsusque ac moribundus festinatis 1$ lictorum manibus in carcerem raptus est faucesque iam exanimis laqueo vexatae. ne Tigranes quidem, Armenia quondam potitus ac tunc reus, nomine regio supplicia

civium effugit. at C. Galba consularis et duo Blaesi voluntario exitu cecidere: Galba tristibus Caesaris litteris ?9 provinciam sortiri prohibitus; eorum domo destinata,

Blaesis sacerdotia, integra

convulsa distulerat,

tunc u t *a-

cua contulit in alios, quod signum mortis intellexere et exsecuti sunt. et Aemilia Lepida, quam iuveni Druso nuptam rettuli, crebris criminibus maritum insectata, :5 quamquam intestabilis, tamen impunita agebat. dum superfuit pater Lepidus: post a delatoribus corripitur ob servum adulterum; nec dubitabatur de flagitio. ergo omissa defensione finem vitae sibi posuit. 41. Per idem tempus Cietarum natio Cappadoci Ár-

30 chelao subiecta, quia nostrum in modum deferre census, pati

tributa

adigebatur,

in iuga Tauri

montis

abscessit

locorumque ingenio sese contra imbelles regis copias tutabatur, donec M. Trebellius legatus, a Vitellio praeside

Syriae cum quattuor milibus legionariorum et delectis 9 Quintus Rhen.: quintius

|| 10 lac. hic notavit Doed., euppl.

Rit.: exul rediret neque quod eo accusante multi || 1$ Vibullius corr. e Dione 58, 21. 4, cf. Syme J RSt. 31, 1949, 17: uibulenus || 17 positus (cf. 11. 10,4) '| 18 Blaeni Aurelius: blaesii || 28 cieta-

rum] Clitarum Lips. coll.12, 65,1: cf. eam J B. X X I 204

195

s.p.Chr.36

P. CORNELII TACITI s. p.Cbr.36

auxiliis

missus, duos collis, quos barbari

insederant

(mi-

nori Cadra, alteri Davara nomen est), operibus circumdedit e t erumpero ausos ferro, ceteros siti a d deditionem coegit. o t An. At Tiridates volentibus Parthis Nicephorium

themusiada ceterssque urbes, quae Macedonibus sitae Graeca vocabula usurpant, Halumque et Artemitam Parthica oppida recepit, certantibus gaudio qui Ártabanum Scythas inter eductum ob saevitiam exsecrati como Tiridatis ingenium Romanas per artes sperabant. 42. Plurimum adulationis Seleucenses induere, civitas potens, saepta muris neque in barbarum corrupta, sed

conditoris Seleuci retinens. trecenti opibus aut sapientia delecti ut senatus, sua populo vis. et quoties concordes agunt, spernitur Parthus; ubi dissensere, dum sibi quisque contra aemulos subsidium vocant, accitus i n partem

adversum omnes valescit. id nuper acciderat Ártabano regnante, qui plebem primoribus tradidit ex suo usu: nam populi imperium juxta libertatem, paucorum dominatio regias libidini propior est. tum adventantem Tiriextollunt veterum regum honoribus et quos recens

arias largius invenit; simul probra in Ártabanum fun.

de ;rid materna origine Arsaciden, cetera degenerem. Dind s rem Seleucensem populo permittit. mox conn ; tana,

quonam

die sollemnia

regni

capesseret,

l i t t e r a s 83

Hieronis, qui validissimas praefecturas ob.

tinebant, accipit, brevem moram precantium. placi tum. que opper iri viros nef praepollentis, sedes imperi us, atqu e i n t ;e r i m Ctes iph esiphon

e"

multis

peri petita. sed ubi diem ex die prolatabant

coram e t adprobantibus

dacteon insigni regio evinxit.

Surena patr io more T i i

. Ac si Btatim interiora cede ees ddectantium dubit atio e t omnes "num n t : adsidendo castellum, , in quo: d pecuniam lices Artaba ! ct

nam i) nenne

30

Hn ceterasque' n anatione ti : ivi pac-

contulerat, dedit apatium exuendi m e lero et si qui alii delectum capiendo

quae(a) M. 5 spei 99, || 115 , ut est : 2,38,4 m Faér., nuntur [! 39 tirid an j| 33 dubitatio(nye omnes Frei. hen : sper.

3

A B EXCESBB8V DIVI

AVGVBTI VI41—45

diademati diem haud concelebreverant, pars metu, qui-

&.p.Chr.36

dam invidia in Abdagaesen, qui tum aula et novo rege potiebatur, ad Ártabanum vertere. isque in Hyrcanis re-

pertus est, inluvie obsitus et alimenta arcu expediens. & a0 primo temquam dolus pararetur territus, ubi data fides reddendae dorninationi venisse, adlevatur animum et quae repentina mutatio exquirit. tum Hiero pueritiam

Tiridatis increpat, neque penes Arsaciden imperium, sed inane nomrnen apud imbellem

externa mollitia,

vim in Ab-

19 dagaesis domo. 44. Sensit vetus regnandi falsos in &more odia non fingere. nec ultra moratus quam dum Scytharum auxilia conciret, pergit properus et praeveniens inimicorum astus, &micorum paenitentiam; neque exuerat paedorem, u t

1 vulgum miseratione adverteret. non fraus, non preces, nihil omissum, quo ambiguos inliceret, prompti firmarentur. iamque multa manu propinqua Seleuciae adventabat, cum Tiridates simul fama atque ipso Artabano perculsus distrahi

consiliis,

iret

contra

an bellum

cuncta-

9 tione tractaret. quibus proelium et festinati casus placebant, disiectos et longinquitate itineris fessos ne animo quidem satis ad obsequium coaluisse disserunt, proditores nuper hostesque eius, quem rursum foveant. verum Abdagaeses regrediendum in Mesopotamiam censebat. a» ut amne obiecto, Ármeniis interim Elymaeisque et ceteris & tergo excitis, aucti copüs socialibus et quas dux

Romanus misisset, fortunam temptarent. e& sententia valuit, quia plurima auctoritas penes Abdagaesen et Tiri-

dates ignavus ad pericula erat. sed fugae specie disces. s sum; ac principio & gente Arabum facto ceteri domos abeunt vcl in castra Artabani, donec Tiridates cum paucia i n Syriam revectus pudore proditionis omnes exsolvit.

45. Idem annus gravi igne urbem adfecit, deusta parte cirei, quae Aventino contigua, ipsoque Aventino; quod 1 haud Pich.: haci (hau Bai. prob. Lench.) || 9 inbellem, corr.

ead. m. ex inbellum || 1$ dum Rhen.: tum |! 17 propinqua(ns) Madv. | aduentabant, corr. ead. m. || 18 perculsus Rhen.: percus. sus,lecl. retini. Lench.|| 30 principio agenti || 33 &dficit, em. Wurm; cf. ad 4, 15, 1 16

ABT T a c i t u s 1 ed. K o e s t e r m a t u [15137

197

P. CORNELII TACITI domuum et damnum Caesar ad gloriam vertit exsolutis contia oa nifi insularum pretiis. milies sostortium in mu

conlocatum, tanto acceptius in, vulgum, quanto modicus privatis aedificationibusne publice quidemnisi duo opera struxit, templum Augusto et scaenam Pompeiani theatri;

s

an per senectutem,

eaque perfecta, contemptu ambitionis

haud dedicavit. sed aestimando cuiusque detrimento quattuor progeneri Caesaris, Cn. Domitius, Cassius Lon. ginus, M. Vinicius,

Rubellius

Blandus,

additus-

delecti,

que nominatione consulum P. Petronius. et, pro ingenio 10 cuius(que) quaesiti decretique in principem honores; quos omiserit receperitve, in incerto fuit ob propinquum vitae finem. Neque enim multo post supremi Tiberio consules,

Cx. AcERRONIUS C. PoxTIUS, magistratum occepere,15

nimia iam potentia Macronis, qui gratiam C. Caesaris numquam sibi neglectam acrius in dies fovebat impule-

ratque post mortem Claudiae, quam nuptam ei rettuli, uxorem suam Enniam imitando amorem iuvenem inlicere pactoque matrimonii vincire, nibil abnuentem, dum do- eo minationis £pisceretur; nam, etsi commotus ingenio,

simulationum tamen falsa in sinu avi perdidicerat. 46. Gnarum hoc principi, eoque dubitavit de tradenda re publica, primum inter nepotes; quorum Druso genitus

sanguine et caritate propior, sed nondum pubertatem e^ ingressus, Germanici

filio robur

iuventae,

vulgi

studia,

eaque apud avum odii causa. etiam de Claudio agitanti, t9

quod i s composita aetate, bonarum imminuta

mens eius obstitit.

artium

cupiens erat,

sin e x t r a domum

successor

quaereretur, ne memoria Augusti, ne nomen Cacsaru m in so

ludibria. et, contumelias verterent, metuebat: quippe illi

non perinde curae gratia praesentium quam in posteros ambitio. mox incertus animi fesso corpore consilium, cui

impar erat, fato permisit, iactis tamen vocibus, per quas intellegeretur

providus

futurorum.

namque Maeroni

non $5

ahdita ambage occidentem ab eo deseri, orientem spec3 ea add. ead. m . ín marg. || 9 rurellius !| 11 (cf. 3, 14. 7 20 pactoque M. | patri monii uincere (cf. 1, cuius 23, 1! d, 2 al. J n

AB EXCESSV DIVI

AVGVSTI VI 45-48

tari exprobravit, et C. Caesari forte orto sermone L. Sullum inridenti omnia Sullae vitia et nullam eiusdem vir-

a.p.Chr.3?

tutem hubiturum praedixit. simul crebris cum lacrimis

minorem ex nepotibus complexus, truci alterius vultu, s 'occides hunc tu' inquit 'et te alius'. sed gravescente vali-

tudine nihil e libidinibus omittebat, in patientia firmitudinem simulans solitusque eludere medicorum artes 8tque cos, qui post tricesimum aetatis annum ad internoscenda corpori suo utilia vel noxia alieni consilii indigerent.

)0 — 47. Interim Romae futuris etiam post Tiberium bus semina iaciebantur. Laelius Balbus Acutiam,

tell;

caedi- i P. Vi-

quondam uxorem, maiestatis postulaverat. qua

O t h o tribunus plebei intercessit; unde illis odia, mox 15 O t h o n i exitium. «ein multorum amoribus famosa Albucilla, cui matrimonium cum Satrio Secundo coniuratio-

"3

damnata cum praemium accusatori decerneretur, Iunius

nis indice fuerat, delertur impietatis in principem; coneetebantur u t conscii et adulteri eius Cn. Domitius, Vi-

bius Marsus. L. Arruntius. de claritudine Domitii supra »: memoravi: Marsus quoque vetustis honoribus et inlustris studiis

c r a t . sed testium

interrogationi,

tormentis

servo-

3

r u m Macronem praesedisse commentarii ad senatum missi ferebant, nullaeque in eos imperatoris litterae suspicionem dabant invalido ac fortasse ignaro ficta plera25 que ob inimicitias Macronis notas in Árruntium.

48. Igitur

Domitius defensionem meditans, Marsus |

tamquam inediam destinavisset, produxcere vitam; Ar. rurttius cunctationem et moras suadentibus amicis non

eadem omnibus decora respondit: sibi satis aetatis, ne30 que aliud paenitendum quam quod inter ludibria et perianxiam senectam toleravisset,

diu

Seiano, nunc

Macroni, semper alicui potentium invisus, non culpa, sed u t flagitiorum impatiens. sane paucos ad suprema principis dies posse vitari: quem ad modum evasurum 3 imminentis

iuventam

* an, cum Tiberius

post tantam

re-

11 leotius || 13 exitium Nipp.: oxilium (cf. 7, 77, 4) || 23 pracsidiie se (praesidisseDoed., cf. ad 1, 30, 6) || 30 pericularia (cf. 1.

44, 5) || 33 ad suprema Afadv. (cf. c. 50,2): et suprema

1d*

199

"2

cula

P. CORNELII TACITI a. p.Chr.3?

vulsus et mutatus rum experientiam vi dominationis con m omnium aut . finita pueritia, ignaru sit, C. Caesaremvix meliora capessiturum Macrone pessimis innutritum, ianum delectus duce, qui ut deterior ad opprimendum Se et! prospeciss plura per scelera rem publicam conflictav simul &cta et tare jam se acrius servitium, eoque fugere as resolvit. instantia. haec vatis in modum dictitans ven te usum. mor documento sequentia erunt bene Arruntium tus in Albucilla inrito ictu ab semet vulnerata iussu sena carcerem fertur. stuprorum

eius ministri,

Carsidius Sacer-

ius dos praetorius ut in insulam deporta(re»tur, Pont Fregellanus amitteret ordinem senatorium, et eaedem poenae in Laelium Balbum decernuntur, id quidem & laetantibus, quia Balbus truci eloquentia habebatur, promptus adversum insontes.

49. Isdem diebusSex Papinius consulari familia repentinum et informem exitum delegit, iacto in praeceps corpore. causa ad matrem referebatur, quae pridem repu-

diata adsentationibus atque luxu perpulisset iuvenem

ad ea, quorum effugium non nisi morte inveniret. igitur 20 accusata in senatu, quamquam genua patri(bu»s advolveretur luctumque communem et magis imbecillum tali super casu feminarum animum aliaque in eundem dolo-

rem maesta et miseranda diu ferret, urbe tamen in decem

annos prohibita est, donec minor filius lubricum iuven- 25 tae exiret. 50. Iam Tiberium

corpus, iam vires, nondum

dissimu-

latio deserebat: idem animi rigor; sermone ac vultu intentus quaesita interdum comitate quamvis manifestam defectionem tegebat. mutatisque saepius locis tandem

apud promunturium Miseni consedit in villa, cui L. Lu-

cullus quondam dominus. illic eum adpropinquare supremis tali modo compertum. erat medicus arte insignis, 8 terba documento — morte usumeecl. Fuch», atc]. R. S 1 (36 IlM sb Otto: &c || 10 gresidius, em. Rernestds ex a M Fs tur, em. Rien. (c[. 3, 17, 4. 67, 3 ) | Ponti (liyus de Rho. rq x DA T cf. Bye J RS. 39, 1949, 13 || 21 pa.

ez exercitus: patria (patrum. Rien.,

200

fo

relay

i r d erro

AB EXCESS8V D I V I AVGVBTI VI 48—61

nomine Charicles, non quidem regere valitudines princi- &p.Chr.3? pis solitus, consilii tamen copiam praebere. is velut propria ad negotia digrediens et, per speciem officii manum complexus pulsum venarum attigit, neque fefellit: nam 3

$ Tiberius,

incertum

a n offensus tantoque

magis iram pre-

mens, instaurari epulas iubet discumbitque ultra solitum,

quasi honori abeuntis amici tribueret. Charicles tamen labi spiritum nec ultra biduum duraturum Macroni fir-

mavit. inde cuncta conloquiis inter. praesentee, nuntiis 4 1 apud legatos et exercitus festinabantur. XVII kal.

Aprilis interclusa anima creditus est, mortalitatem exple-

[4]

visse; et multo gratantum concursu ad capienda imperii primordia C. Caesar egrediebatur, cum repente adfertur redire Tiberio vocem ac visus vocarique qui recreandae 15 defectioni cibum adferrent. pavor hinc in omnes, et ceteri passim dispergi, ee quisque maestum aut nescium fingere; Caesar in silentium fixus a summa spe novissima exspectabat. Macro intrepidus opprimi senem iniectu multae vestis iubet discedique ab limine. sic Tiberius fini30 vit, octavo et septuagesimo aetatis anno. b l . Pater ei Nero et utrimque origo gentis Claudiae, | quamquam mater in Liviam et mox Iuliam familiam adoptionibus transierit. casus prima ab infantia ancipites; nam proscriptum patrem exsul secutus, ubi do:$ mum Augusti privignus introiit, multis aemulis conflictatus est, dum Marcellus et Ágrippa, mox Gaius Lucius. que Caesares viguere; etiam frater eius Drusus prosperiore civium amore erat. sed maxime in lubrico egit accepta in 2 uxoris tolerans aut matrimonium Iulia, im(pu»dicitiam principis penates vacuos regressus 30 declinans. dein Rhodo duodecim annis, mox rei Romanae arbitrium tribus ferme morum quoque tempora illi di. 3 obtinuit. e t viginti versa : egregium vita famaque, quoad privatus vel in im.

periis sub Augusto fuit; occultum ao subdolüm fingendis s5 virtutibus,

donec Germanicus ec Drusus superfuere;

19 finivit (vitam) Heins., haud necessario || £9 indicitism (cf. prae]. v. IX) || 36 principes, corr. sm. post. || 33 qua ad, ut 4, 61

201

P. CORNELII TACITI

idem inter bona malaque mixtus incolumi matre; intestabilis saevitia, sed obtectis libidinibus, dum Seianum dilexit tàimuitve: postremo in scelera simul ac dedecora prorupit,

postquam remoto pudore e t motu suo tantum

ingenio utebatur. 1 intestabili

Heins.

b || * obiectis

LIBER 1. * * nam Valerium

VNDECIMVS Asiaticum,

bis consulem, fuisse | s.p.Chr.«;

quondam adulterum eius credidit; pariterque hortis in. hians, quos ille a Lucullo coeptos insigni magnificentia extollebat, Suilliium accusandis utrisque immittit. ad.

& iungitur Sosibius Britannici educator, qui per speciem benivolentiae moneret Claudium cavere vim atque opes principibus infensas: praecipuum auctorem Asiaticum 2 interficiendi (C.) Caesaris non extimuisse in contione

populi Romani fateri gloriamque facinoris ultro petere; i0 clarum ex eo in urbe, didita per provincias fama parare iter ad Germanicos exercitus, quando genitus Viennae multisque et validis propinquitatibus subnixus turbare

gentiles nationes promptum haberet. at Claudius nihil 3 ultra scrutatus citis cum militibus

tamquam opprimendo

i5 bello Crispinum praetorii praefectum misit, & quo repertus est apud Baias vinclisque inditis in urbem raptus. 2. Neque data senatus copia: intra cubiculum auditur, 1 Messalina coram, et Suillio corruptionem militum, quos pecunia et stupro in omne flagitium obstrictos arguebat,

20 exin adulterium Poppaeae &c postremum mollitiam cor3 coeptos M : emptoa L || 6 caveret L , caueri M [| 8 C. add. Rup. (cj. 11, 29, 1) | in contione L: contionem M (contione in Halm) i

10 didita M (cf. Verg. Aen. 8, 132): edite L || t4 scrutatus M : aciscitatus L || 19 omni flagitio ML, em. Rhen. | obstrictos haberet L || £0 exinde L | poppese ac L : poppe ac M A d textum Annalium

librorum 11—16 (atque sem Historiarum)

constituendum duo hodie codices pruesto sunt, Mediceus 11 ( Plut. 68, 2 — M) et. Leidensis ( BPL. 16 B — V). qui e Mediceo won derivatus est (cJ. praef. p. X1V). lectiones, quibus audor emendationia adacriplus

non est, iam i n editione

principe aul in aliquo

co-

dett. lectiones significat dicum deteriorum correctae sunt. al. memorabiles, quae in aliquo codice deteriore inveniuntur.

P. CORNELII TACITI

&pChra; poris obiectante.ad quod vioto silentio prorupit 'interroga'

te

buntur'

inquit

'Suilli,

filios tuos : virum

reus et

esse me fate-

ingressusque defensionem, commoto maiorem

in modum Claudio, Messalinae quoque lacrimos excivit. quibus abluendis cubiculo egrediens monet Vitellium, ne elabi reum sineret; ipsa ad perniciem

Poppaeao festinat,

subditis qui terrore carceris ad voluntariam mortem pro-

pellerent, adeoignaro Caesare,ut paucos post dies epulan.

tem apud se maritum eius Scipionem percontaretur, cur

sineuxorediscubuisset,atqueille functam fato responderet.

1. 3. Sed consultanti super absolutione Asiatici flens Vi-

tellius, commemorata vetustate amicitiao utque Ántoni&m principis matrem pariter observavissent, dein percursis Ásiatici in rem publicam officiie recentique ad-

quaeque alia conciliandae militia, versus Britanniam ei liberum mortis arbitrium misericordiae videbantur,

permisit ; et secuta sunt Claudii verba in eandem clemen2 tiam. hortantibus dehinc quibusdam inediam et lenem exitum, remittere beneficium Asiaticus a i t ; e t usurpatis quibus insueverat, exercitationibus, lauto corpore, hilare

epulatus, cum se honestius calliditate Tiberii vel impotu C. Caesaris periturum dixisset, quam quod fraude mulie. bri et impudico

Vitellii

ore caderet , venas exsolvi t, viso

tamen ante rogo iussoque transferri partem i n aliam, ne opacitas arborum vapore ignis minue retur: tantum illi securitatis novissimae fuit. 1 4. Vocantur post haec patres, pergit que Suillius addere reos equites Romanos inlus tres, quibu s Petra cognomen-

tum. at causa necis ex eo, quod domum suam Mnesteri s

2 e t Poppaeae congressibus praebuissent.

verum noct urna e

quietis species alteri obiecta, tamquam vidisset Claudium

Bpicea corona evinct um spicis retro conve rsis, eaque

imagine gravitatem

annonae (prae»dixissct.

quidam

. ! uicto . M: . indicto L |:- 7 subditis L" 2 subdito B . 1| L] 13 rcu d d percusi (vel pereuri) M || 18 d e h i n cM: s M ind e I iu 2 i tiber ii calliditate L || s6 novissimae L : nou issime M || 29 &t] &c Ryck. | mnesteris M: valerii I., huud prob dix i abili ter |: 33 (prae?dixiss : "pow "vd relin. Eri.-, Hh Mus. 38, 1939, 34, et Hen.: coll. G, 22, 3

204

10

AB EXCEBSV D I V I AVGVBTI X1 2 - 6

pempineam coronam albontibus foliis visam atque ita interpretatum

tradidere,

vergente

autumno

&.p.Chr.47

mortem

principis ostendi. illud haud ambigitur, qualicumque in.

somnio ipsi fratrique perniciem adlatam. sestertium 5 quindecies et insignia praeturae Crispino decreta. adiecit Vitellius sestertium decies Sosibio, quod Britannicum praeceptis, Claudium consiliis iuvaret. rogatus sententiam et, Scipio *cum idem' inquit 'de admissis Poppaeae sentiam quod omnes, putate me idem dicere quod omnes, i» cleganti temperamento inter coniugalem amorem et senatoriam necessitatem. 5. Continuus inde et saevus accusandis reis Suillius, audaciae eius aemuli;

nam cuncta

legum et

magistratuum munia in se trahens princeps materiam i* praedandi patefecerat. nec quicquam publicae mercis

[2-]

multique

tam venale fuit quam advocatorum perfidia, adeo ut Samius, insignis eques Romanus, quadringentis nummorum milibus Suillio datis et cognita praevaricatione ferro in domo eius incubuerit. igitur incipiente C. Silio : 20 consule designato, cuius de potentia et exitio in tempore memor&bo, consurgunt patres legemque Cinciam flagitant, qua cavetur antiquitus, ne quis ob causam orandam pecuniam donumve accipiat. 6. Deinde obstrepentibus iis, quibus ea contumelia discors Suillio Silius acriter incubuit,

veterum

oratorum exempla referens, qui famam et posteros praemia eloquentiae cogitavissent. pulcherrima(m) alioquin ct bonarum artium principem sordidis ministeriis foedari; ne fidem quidem integram manere, ubi magnitudo *" quaestuum spectetur. quodsi in nullius mercedem negot i ( & fiant,

pauciora

fore: nunc inimicitias

accusationes,

odia et iniurias foveri, ut quo modo vis morborum pretia medentibus, sic fori tabes pecuniam advocatis ferat. me6 vitellius L : uitellium M || 8 poppeae zentiam L ( Put.) : poppe aasen | essentiam M || 20 potentiae exitio L., potentia e x . M | 23 accipiat er capiat L. !| 24 iis L : si his M || 37 pulcherri& L,

pulchorrima M, em.Nipp. || 30 negoti(a fi)ant Bezz. (neg. (sg)an. tur Heins.): negotiasntur L, negotiant sequ. rasura M (negotia tuoantur

deti.) '| 21 pauciora fore crimina L.

205

tà

?5 parabatur,

P. CORNELII TACITI

minissont C. Asinii, (M.» Messalae ao recentiorum Arrun.

3. p.Chr 47

vita et

tii et Aesernini: ad summa provectos incorrupta

3

facundia. talia dicente consule designato, consentientibus

aliis, parabatur sententia, qua lege repetundarum tenerentur, cum Suillius et Cossutianus et ceteri, qui non iudi.

cium, quippe in manifestos, sed poenam statui

videbant,

circumsistunt Caesarem, anto acta deprecantes. 1. Et postquam sdnuit, agcre incipiunt: quom illum

tanta superbia cesse, ut acternitatem famao spe praesum a t ! usui et rebus subsidium praeparari, ne quis advocatorum inopia potentibus obnoxius sit. neque tamen cloquentiam gratuito contingere: omitti curas familiares,

10

ut quis se alienis negotiis intendat. multos militia, quosdam exercendo agros toleraro vitam: nihil a quoquam expeti, nisi cuius fructus ante providerit. facile Asinium e t Messalam, inter Antonium

e t Augustum

15

bel-

lorum praemiis refertos, aut ditium familiarum heredes Áeserninos et Arruntios magnum animum induisse.

prompta sibi exempla, quantis mercedibus P. Clodius

hut C. Curio contionari

soliti sint. se modicos senatores,

(qui? quieta re publica nulla nisi pacis emolumenta peterent. cogitaret plebem, qua(e) toga enitesceret: sub-

latis studiorum pretiis etiam studia peritura. u t minus decora haec, ita haud frustra dicta princeps ratus, ca-

piendis pecuniis modum usque ad dena sestertia

quem egressi repetundarum tenerentur. 8. Sub idem tempus Mithridates,

Btatuit,

quem imperitasse

Armeniis (et,iussis C.) Caesaris vinctum memoravi, mo-

nente Claudio in regnum remeavit, fisus Pharasm ania

opibus. is rex Hiberis idemque Mithridatia frater nuntiadisque 1. [ 8 tacere M, dicere L || 10

prae arare MI. ef. 11, 8 2), lectionem tuetur Becher I. 10.11 M rum

(parari aduocete. M 7 11 ait em. L || 13 qui L, || 10 inter M : item L || 21 (qui) quieta Halm: qui et (et del. . a MI. (quieta . . . petere Pich.) ds qua MI., em. Pich. | *5 sta)tuit ||

-) || 28 et iussis C. &uppl.Koest.;I, (Or.), om. M (posuit modum Armeniis l| caesaris L , in M est api pot am. (et ad praesentia m suppl. man. rec.) || 58 pha ras

208

23

AB EXCESSV DIVI

AVGVBTI X I 6 -9

bat discordare Perthos summaque imperii ambigua, a.p.chr4? minora sine cura haberi. nam Gotarzes inter pleraque 2 saeva [qui] necem fratri Artabano coniugique ac filio

eius properaverat, unde metus (eius] in ceteros, et acci-

5 vere Vardanen. illc, u t erat,magnis ausis promptus, biduo 3 tria milia stadiorum invadit ignarumque et exterritum Gotarzen proturbst; neque cunctatur quin proximas praefecturas

corripiat,

solis Seleucensibus dominationem

eius abnuentibus. in quos, u t patris sui quoque defectores, 10 ira magis quam ex usu praesenti accensus, implicatur ob-

sidione urbis validae et munimentis obiecti amnis muroque et commeatibus firmatae. interim Gotarzes Daharum 4 Hyrcanorumque opibus auctus belfum renovat, coactusquo Vardanes omittere Seleuciam Bactrianos apud cam15 pos castra contulit. 9. Tunc, distractis Orientis rent incertis, casus Mithridati

viribus et quonam inclina- 1 datus est occupandi Ar.

meniam, v i militis Romani ad excidenda castellorum ar. exercitu campos persultante. nec enim fuso qui proelium ausus erat Demo-

dua, simul Hibero s) restitere Ármenii,

nacte praefecto. paululum cunctationis attulit rex minoris 2 Armeniae

litteris

Cotys, versis illuc

quibusdam

procerum;

Caesaris coercitus, et cuncta in Mithridaten

xere, atrociorem

quam novo regno conduceret.

dein

fiu-

a t Parthi

es imperatores cum pugnam pararent, foedus repente iaciunt cognitis popularium insidiis, quas Uotarzes fratri patefecit; congressique primo cunctanter, dein complexi dextras apud altaria deum pepigere fraudem inimicorum

3

ulcisci atque ipsi inter se concedere. potiorque Vardanes 4 s) visus retinendo regno; &t Gotarzes, ne quid aemulationis exsisteret, penitus in Hyrcaniam abiit. regressoque Var-

dani deditur Seleucia septimo post defectionem anno, 2 inter gotharzes MI., transpos.Doed. (cf. 11, 13, 2 quoque graecam) || 3 saeva Halm:

seus qui M L || 4 properaberat corr. M ! ei

in textu el in margine ex praeparauerat, quod abet L (paraverat

Halm, sedcf. 11,37, 1. 13, 17, 2) | (eius) Acid. || 9 suique Wurm, quoque aui Url. || 20 restitere L: resistere M !| 24 atrociorem L : quam a t r o c i o r e m M , 25 inciun t M : iciunt

l . y 27 dexter as LL 31 Ver.

dani Lips.: uardane ML, quod tuetur Weisa. 201

P. CORNELII TACITI

diu enChra47 non sine dedecore Parthorum, quos una civitas tam 0. eluserat. 10. Exim validissimas praef ectur as invisit:

e i recupe.

rare Armeniam in animo habebat, ni & Vibio Marso, Sy.

cohibitus foret. atque in- 5

rise legato, bellum minitante terim Gotarzes paenitentia

concessi regni e t vocante

no-

bilitate, cui in pace durius servitium est, contrahit co3 pias. et huic contra itum ad amnem Erinden; in cuiue transgressu multum certato pervicit Vardanes, prosperis. que proeliis medias nationes subegit ad flumen Sinden, 10 quod Dahas Ariosque disterminat. ibi modus rebus gecundis positus: nam Parthi, quamquam victores, longin3 quam militiam a&spernabantur. igitur exstructis moni. mentis, quibus opes suas testabatur nec cuiquam ante Arsacidarum tributa illis de gentibus parta, regreditur 15 ingens gloria atque eo ferocior et subiectis intolerantior; qui dolo ante composito incautum venationique intentum interfecere,

primam

intra

iuventam, sed claritu-

dine paucos inter se(n»um regum, si perinde amorem inter populares quam metum apud hostes quaesivisset. 20

4 nece Vardanis turbatae Parthorum res inter ambiguos,

!.

quis in regnum acciperetur. multi ad Gotarzen inclina. bant, quidam ad Meherdaten prolem Phraatis, obsidio nobis datum. dein praevaluit Gotarzes; potitusque rerum per saevitiam ac luxum adegit Parthos mittere ad princi. 25 pem Romanum occultas preces, quis permitti Meherdaten patrium ad fastigium orabant.

I l . Iedem consulibus ludi saeculares octingentesimo

post Romam conditam, quarto et sexagesimo, quam

Augustus ediderat, spectati sunt. utriusque principis ra. 30 3 invasit, L || 4 i n anim o habebat 1.:

8 huic I. (Fuchs); hinc M | itur I. | (Chhabeat M &vebat Lips. harindampo cal Pip.

lem. 6 , 2 , 2 e Amm. 283, 6, 40 I| 13 asp ernebantur M (a euperscr. m. post.) | extructis L, estructis M | munimentis M L , em. Lips. || 15 perata MI, (cf. 12, 64, 1 el e con trario 16,2,1) || 16 intolerantior qui M : intolerabilior quem 1, l| 19 inter se umregum M; pares fuiase nj regum L l| *5t reS L : rez M (cf . 12, 14, d) | 22 reg no UL em. ips. | ad gotharzem L, ago rdazen M l| 23 phrahatis I. ? )A P M E potitusque I: pos regia al.); fort. rectius i| *8 conditaitusque M | rerum L: regiam M

m (anno) Rit. || 20 expectati L

AB EXCES8BV DIVI

AVGVSTI X I 9 - 1 3

tiones praetermitto, satis narratas libris, quibus res imperatoris Domitiani composui. nam is quoque edidit lu. dos saeculares, iisque

intentius

a&dfui sacerdotio

a.p. Chr.47

quin-

decimvirali praeditus &c tunc praetor. quod non iactan5 tia refero, sed quia collegio quindecimvirum antiquitus ea cura, et magistratus potissimum exsequebantur officia caerimoniarum.

sedente Claudio circensibus ludis,

cum

pueri nobiles equis ludicrum Troiae inirent interque eos Britannicus imperatore genitus et L. Domitius adoptione

19 mox in imperium et cognomentum Neronis adscitus, favor plebis acrior i(n» Domitium loco praesagii acceptus cst. vulgabaturque adfuisse infantiae eius dracones in modum custodum, fabulosa et externis miraculis adsimil a t a ; nam ipse, haudquaque&m eui detractor, unam om-

15 nino anguem in cubiculo visam narrare solitus est. 12. Verum inclinatio populi supererat ex memoria Germanici,

cuius illa

reliqua

suboles virilis;

et matri

Agrippinae miseratio augebatur ob saevitiam Messalinae, quae semper infesta et tunc commotior, que minus strue?0 ret, crimina et accusatores, novo et furori proximo amore distinebatur. nam in C. Silium, iuventutis Romanae pulcherrimum,

ita exarserat,

u t Iuniam

Silenam,

nobilem

feminam, matrimonio eius exturbaret vacuoque adultero poteretur. neque Silius flagitii aut, periculi nescius erat; 25 ged certo, si abnueret, exitio et nonnulla fallendi spe, si-

mul magnis praemiis, operire futura et praesentibus frui

pro solacio habebat. illa non furtim, sed multo comitatu 3 ventitare domum, egressibus adhaerescere, largiri opes honores; postremo, velut translata iam fortuna, servi li30 berti paratus principis apud adulterum visebantur. 13. A t Claudius, matrimonii

sui ignarus et munia cen-

soria usurpans, theatralem populi lasciviam severis edictis increpuit,

quod in Publium Pomponium consularem

3 hisque ML, sed h in M erasum| effui L : affuit M || 11 favore L | acrior i(n) al.: aeriori M , acriore l | domitius L u 1: assimulata L || t4 detrac(ta)tor

Burmann, haud peius (cj. 11,25,2

dictor pro dictator) ! 24 potiretur L |: 36 operiri ML, em. Nipp. (op(p)eriri Ber.) !| 30 adulterum L ( Put.) : oMterum M

200

P. CORNELII TACITI

(is carmina sceenae dabat) inque feminas inlustres probra in 3 iecerat. et lege latà saovitiam creditorum coercuit, ne

s. p.Chr.4?

morte(m) parentum pecunias filiis familiarum faenori

darent; fontesque aquarum Simbruinis collibus deductos urbi intulit; ac novas litterarum formas addidit vulga. vitque, comperto Graecam quoque simul coeptam absolutamque.

litteratur am n o n .

14. Primi per figuras animalium Aegyptii sensus mentis effingcbant — ca antiquissima monimenta memoriae hu. manae impressa saxis cernuntur —, et litterarum semet 10 inventores perhibent;

inde Phocnicas,

quia mari

prae-

pollebant, intulisse Graeciae gloriamque adeptos, tamquam reppererint, quae acceperant. quippe fama est Cadmum classe Phoenicum vectum rudibus adhuc Graecorum populis artis eius auctorem fuisse. quidam Cecro- 15 pem Atheniensem vel Linum Thebanum et temporibus Troianis Palamedem Árgivum memorant sedecim litterarum formas, mox alios ac praecipuum Simoniden cete. 3 T8 repperisse. at in Italia Etrusci ab Corinthio Demara-

to, Aborigines Arcade ab Euandro didicerunt; et formae 20

litteris Latinis quae veterrimis Graecorum. sed nobis quoque paucae primum fuere, deinde additae sunt. quo exemplo Claudius tres litteras adiecit, quae ( i n ) usu i m -

peritante

eo, post obliteratae,

adspiciuntur

ctiam

nunc

in aere publicandis plebiscitis per fora ac templa fixo.

15. Rettulit deinde ad senatum super collegio haru spicum, ne vetustissima Italiae disciplina per desidiam

25

exolesceret. saepe adversis rei publicae temporibus ac-

citos, quorum monitu redintegratas caerimonias e t in

posterum rectius habitas; primoresque Etruriae aponte aut patrum Romanorum impulsu rctinuisse gcientiam et

23 ( i n ) usu Nipp.: usu L, usu i M || *3 publicandi (Grol.): publico dis P scitis M ! fixis " lU puoi 7. 210

Ai

inc iti ien

AB EXCEBSV DIVI

AVGVBTI XI 13—160

in familias propagasse. quod nunc segnius fieri publica cirea bonas artes socordia, et quis externae super-

s. p.Chr.47

stitiones valescant. e t laeta quidem in praesens omnia, sed benignitati deum gratiam referendam, ne ritus sa-

6 crorum inter ambigua culti per prospera obliterarentur. factum ex eo senatus consultum, viderent pontifices quae retinenda firmandaque haruspicum. 16. Eodem anno Cheruscorum gens regem Roma petiv i t amissis per interna bella nobilibus et uno reliquo 1» Btirpis regiae, qui apud urbem habebatur, romine Italicus. paternum

huic genus e Flavo

fratre

Árminii,

matcr

num ad imperium. ac primo laetus Germanis adventus, atque eo, quod nullis discordiis imbutus pari in omnes

&tudio ageret, celebrari coli, modo comitatem et tempe?) rantiam, nulli

invisa,

saepius vinolentiam

ac libidines,

grata barbaris, usurpans. iamque apud proximos, iarn longius clarescere, cum potentiam eius suspectantes, qui factionibus floruerant, discedunt ad conterminos populos ac testificantur adimi veterem Germaniae libertatem et :; Romanas opes insurgere. adeo neminem isdem in terris ortum, qui principem: locum impleat, nisi exploratoris frustra Ar. Flavi progenies super cunctos attollatur! minium praescribi: cuius si filius hostili in solo adultus in regnum venisse(t), posse extimesci, infectum alimonio s0 servitio

cultu,

omnibus

externis: a t si paterna

Italico

3 valescunt L || 8 Roma Rhen.: romae MI, (cf. 12. 14, 1) 1 10 itallfs L , itelus M (cf. 12, 17, 1) || t1 flavlo 1. | armenii M, lect.

retin. Sór. p. 16,2 (cf. ad 1,55,3 ) || 12 Catumero vulgo (cf. 1H, 17, 1); v. Müllenkoff 2. [.d. Alt. 9, 1865,223 : 14 &uctum al.: auguatus M, radendo ex augustum effectum; aggesta L, haud ita male (cf. etiam 16, 26, 1) || 1? adven*us eiusL || 30 uinulentiam M , Flavi sed o superscr. M! || 21 etiam longius L |! *6 principis L I; *7

Or.: flauii L. flebii M | attollitur L | erminii fretrem L || $8 prot exsoribi L !| 29 uenisse possc. Testi mesci M, venisse posse 8c: acl. e£ terna L:; em. Rhen. | 30 at el in textu el in mary. M! corr.

211

Li]

ex Áctumero principe Chattorum erat; ipse forma decorus ect armis equisque in patrium nostrumque morem exercitus. igitur Caesar auctum pecunia, additis stipatori15 bus, hortatur gentile decus magno animo capessere: illum primum Romae ortum nec obsidem, sed civem ire exter-

P. CORNELII TACITI

apChr4? mens esset, non alium infensius arma contra

patriam

ac

deos penates quam parentem eius exerouisse.

1

17. His atque talibus magnas copias coegere, neo pauciores Italicum sequebantur. non enim inrupiaso ad invitos, sed accitum memorabat, quando nobilitate ceteros 5

anteiret: virtutem experirentur, an dignum 8e patruo 2 Arminio, &vo Actumero praeberet. neo patrem rubori, quod fidem adversus Romanos volentibus Germanis sumptam numquam onmisisset. falso libertatis vocabulum obtendi ab iis, qui privatim

degeneres, in publicum

exi- 10

3 tiosi, nihil spei nisi per discordias habeant. adstrepebat huic alacre vulgus; et magno inter barbaros proelio victor rer, dein secunda fortuna ad superbiam prolapsus pul. susque ac rursus Langobardorum opibus refectus per 15 laeta per adversa res Cheruscas adflictabat. 1 18. Per idem tempus Chauci nulla dissensione domi et morte Sanquinii alacres, dum Corbulo adventat, inferiorem Germaniam incursavere duce Gannasco, qui natione Can(nbinefas, auxiliare aes diu meritus, post transfuga,

levibus navigiis praedabundus Gallorum maxime oram 2o

2 vastabat, non ignarus dites et imbelles esse. at Corbulo provinciam ingressus magna cum cura et mox gloria, cui principium illa militia fuit, triremes alveo Rheni, cetenas navium, ut quaeque habiles, per aestuaria et fossas adegit; luntribusque

hostium

depressis e t exturbato

Gannasco, ubi praesentia satis composita sunt, legiones

25

operum et laboris ignavas, populationibus laetantes, ve.

terem ad morem reduxit, ne quis agmine decederet neo

3 pugnam nisi iussus iniret.

stationes vigiliae,

diurna

noc-

turnaque munia in arm's agitabantur; feruntque militem,

quia vallum non accinc tus, atque alium , quia pugione tantum accinctus foderet, morte punitos. quae nimia ct

3o

1.3 et deos L, || 5 memorabant MI, ll 7? actum ero I. ( Müllen-

hoff): catumeroM || 8 adversüS T, || 10 ab his M ! 12 avide el in marg. alacr

iter V. || 18 nulia M , mut ua L, || t » caninefa s ML (c].4 .73, 2) | auxiliare aes diu 1aeritus Merc. (cf. 11, 10,4 . 12, 14,4 rer pro res M): auziliare (auxiliari 1.) ex diu meritis MI. (auxiiare (stipyendiu(m) meritus Bi»., coll. 2, 52,1) | 25 lintribusquel, j| —32 erantque milites,

vollum non accincti foderent, morte punitiL. (item Vat.183:quia 1864. B9), teziu haud leg itime contracto 21 2

AB. EXCESBV DIVI

AVGVSTI XT16—20

incertum an falsoiactata originem tamene severitateducis

&.p.Chr.47

traxere; intentumque ct "magnis delictis inexorabilem scias cui tantum asperitatis etiam adversus levia crede-

atur.

$

19. Ceterum is terror milites hostesque in diversum adfecit:

nos virtutem

auximus,

barbari

ferociam infre-

gere. et natio Frisiorum post rebellionem clade L. Apronii coeptam infensa aut male fida, datis obsidibus consedit apud agros a Corbulone descriptos; idem senatum magi10 stratus leges imposuit. ac ne iussa exuerent, praesidium immunivit, missis qui maiores Chaucos ad deditionem pellicerent, simul Gannascum dolo aggrederentur. nec inritae aut degeneres insidiae fuere adversus transfugam

et violatorem fidei. sed caede eius motae Chaucorum 15 mentes, et Corbulo semina rebellionis praebebat, u t laeta apud plerosque, ita apud quosdam (in] sinistra fama. cur hostem

adversa in re(m) publica(m)

conciret?

casura;

sin prospere egisset, formidolosum paci virum insignem et ignavo principi praegravem. igitur Claudius adeo no?? vam in Germanias vim prohibuit, ut referri praesidis cis

Rhenum iuberet. 20. Iam castra in hostili solo molienti Corbuloni eae litterae

redduntur.

ille re subita, quamquam multa simul

'beatos quondam ducesRomanos', signum receptui dedit.

u t tamen miles otium exueret, inter Mosam Rhenumque

trium et viginti milium spatio fossam perduxit, qua incerta Oceani vitarentur. insignia tamen triumphi indulsit

30 Caesar, quamvis bellum negavisset. Nec multo post Curtius Rufus eundem honorem adi. piscitur, qui in agro Mattiaco recluserat specus quaeren1 iactata L : acta M (iacta Rhen.) || 2 delictis L : delectis M || 3 ceterum M: exenim L || 9 senatum L: senatus ex senatum M! |! 19 in sinistre ML || 17 re publica ML i| 17.18 casura sin M : casu-

rus ni L || 38 quosdam ML, em.Lips. (cf. Dio 60, 30, 6) || £1ut L : | u i M || 28 pduxi t M . produxit L || 29 uetare ntur ML, em. Vertr. 2) 3. 12, 1. 23. 4. culi. m Hal insignia LM?: insigni M ! (insigne

32 m a t h i n c o Ml., 17.

em. Rhen.

BT Tncitus ! ed. Koesterinann [1833]

-

213

Li]

offunderentur, metus ex imperatore, contemptio ex bar25 baris, ludibrium apud socios, nihil aliud prolocutus quam

P. CORNELII TACITI

tenuis fructus neo in longum fuit,

&pChr7 dis venis argenti; unde o labor, effodere rivos, quaeque ;onibus cum damn

" Non gravia,humuminframoliri. quis subactuemiles, et quia plures

per provincias

similia

tolera

antur,

tium

ponit occultas litteras nomine exercituum, precantium s imperatorem, u t , quibus permissurus essot exercitus, triumphalia ante tribueret. 21. De origine Curtii Rufi,

quem gladiatore

genitum

quidam prodidere, neque falsa prompserim et vera ex. .sequi pudet. postquam adolevit,

sectator quaestoris,

cul 10

Africa obtigerat, dum in oppido Adrumeto vacuis per medium diei porticibus secretus agitat, oblata ei species muliebris ultrs modum humanum et audita est vox ' t u es, Rufe, qui in hanc provinciam pro consule vonies' 2 tali omine in spem sublatus degressusque in urbem largi- 1s tione amicorum, simul acri ingenio quaesturam et mox nobiles inter candidatos praeturam principis suffragio adsequitur, cum hisce verbis Tiberius dedecus natalium eius velavisset: 'Curtius Rufus videtur mihi ex se natus.' 3 longa post haec senecta, e t adversus superiores tristi adu- 2o latione, adrogans minoribus, inter pares difficilis, consu-

lare imperium, triumphi insignia ac postremo Africam obtinuit; atque ibi defunctus fatale praesagium imple. vit.

1

22. Interes Romae, nullis palam neque cognitis mox ss

causis, Cn. Nonius insignis equesRomanus ferro accinctus

reperitur

in coetu salutantium

principem.

nam postqua m

tormentis dilaniabatur, de se confessus conscios non

edidit, incertum an occultans. 3 Isdem consulibus P. Dolabella censuit spectaculum 2»

gladiatorum per omnes annos celebrandum pecunia

3 eorum, qui quaesturam adipiscerentur. apud maiores virtutis id praemium fuerat, cunctisque civium, si bonis

? et fodere MI, em.Rhen. i 3 quis M : quo I, || 14 pro consu

15 digresaunque I. (cf. ad 4, 73, 1) | urbern Nipp. ! ur "

| et M

jj 19 ex se om. I. || 85 interim

urbem " e

L | »a insignis

om. M [; 28 confessus L (cf. 17, 35, 3 ) : noni M cum lacun a 14 litt. (non i(nfitiatus) Jac.Gron. coll. 3, H. 7) || 33 id L: sit M , a. LL id 214

AB EXCEBSV DIVI

artibus

fiderent,

licitum

AVGVSTI X120-23

petere magistratus;

ac ne aetas

quidem distinguebatur, quin prima iuventa consulatum et dietaturas inirent. sed quaestores regibus etiam tum

imperantibus instituti sunt, quod lex curiate ostendit ab

4

sL. Bruto repetita. mansitque consulibuspotestasdeligendi, donec eum quoque honorem populus mandaret. creatique primum Valerius Po(tijtus et Aemilius Mamercus sexagesimo tertio anno post Tarquinioe exactos, u t rem mili-

tarem comitarentur. dein gliscentibus negotiis duo additi,

1 qui Romae

curarent.

mox duplicatus

numerus,

stipen-

diaria iam Italia et accedentibus provinciarum vectigalibus. post lege Sullae viginti creati supplendo senatui, cui iudicia tradiderat. et quamquam equites iudicia recuperavissent, quaestura tamen ex dignitate candidato1, rum aut facilitate tribuentium gratuito concedebatur, donec sententia Dolabellae velut venundaretur. 23. A. VirELLIO L . ViPs(T»ANO consulibus cum de sup- l plendo scnatu agitaretur primoresque Galliae, quae Comata appellatur, foedera et civitatem Romanam pride.n

20 adsecuti, ius adipiscendorum in urbe honorum expeterent, multus ea super re variusque rumor. et studiis diversis apud principem certabatur, adseverantium non adeo aegram ltaliam, u t senatum suppeditare urbi suae nequiret. suffecisse olim indigenas consanguineis populis, $5 nec paenitere veteris rei publicae. quin adhuc memorari exempla, quae priscis moribus ad virtutem et gloriam Romana indoles prodiderit. an parum quod Veneti et Insubres curiam inruperint, nisi coetus alienigenarum

velut captivitas inferatur! quem ultra honorem residuis s» nobilium, aut si quis pauper e Latio senator foret oppleturos omnia divites illos, quorum avi proavique hostilium

nationum

duces exercitus nostros ferro vique ceci-

derint, divum Iulium apud Alesiam obsederint. recentia haec: quid si memoria eorum oreretur, qui (sub) Capi1 magistratum L || ? quin i n L || 7 primo L | potus ML, em. Lipe. " i legem ML, lecl. tuetur Sór. p.173 | suillae L, suillae M ||

18 uelut M: voluit u t L || 17 vipsano L, uipsans M, em. Fup. (cj.

11, 25, 4. 14, 1, 1) || 3€ coetu Rit., haud necessario || 30 aut quis L || 34 oreretur

17*

Bach: moreretur

M , moreretur

I. | sub ad4. Drae.

215

a.p.Chr.48

P. CORNELII TACITI 48

ent tolio et ar£o»e Romans manibus eorundem por(is»s

(projstrati! fruerentur sane vocabulo oivitatis: insignia trum, decora magistratuum ne vulgarent.

34. His atque talibus haud permotus princops et eta-

tim contra disseruit et vocato senatu ita exorsus ost: 'maiores mei, quorum antiquissimus Clausus origine Se-

bina simul in civitatem Romanam et in familias patricio-

rum adscitus est, hortantur

uti paribus consiliis in re

publica capessenda, transferendo huc quod usquam egre-

L^

a.Chr.

gium fuerit. reque enim ignoro Iulios Albo, Coruncanios 10 Camerio, Porcios Tusculo, e t ne vetera scrutemur,

Etruria

Lucaniaque et omni Italia in senatum accitos, postremo ipsam ad Alpes promotam, ut non modo singuli viritim,

sed terrae, gentes in nomen nostrum coalescerent. tunc solida domi quies; et adversus externa

floruimus,

cum

15

Transpadaniin civitatem recepti, cum specie deductarum per orbem terrae legionum additis provincialium validissimis fesso imperio subventum est. num paenitet Balbos ex Hispania nec minus insignes viros e Gallia Narbonensi transivisse?* manent posteri eorum nec amore in hanc patriam nobis concedunt. quid aliud exitio Lacedaemoniis et. Atheniensibus fuit, quamquam armis pollerent, nisi quod victos pro alienigenis arcebant? a t conditor

nostri Romulus tantum sapientia valuit, u t plerosque

populos eodem die hostes, dein cives habuerit. advenae In nos regnaverunt; libertinorum filiis magistratus mandare non, u t plerique falluntur, repens, sed priori populo

5.factitatum est. at cum Senonibus pugnavimus: scilicet Vulsci.et Aequi numquam adversam nobis aciem instruxere. capti a Gallis sumus: sed et Tuscis obsides dedimus et € Samnitium iugum subiimus. ac tamen, si cuncta bella re-

80

1 ar(c)e Acid.: era ML | manubiis L l| 1.2 per(isysent (pro strati Koest. inceria contectura. (cf. 11, 30, 2 dinule set ( p Ma se acie MI. (prostrati sint Halm, al. al.) || 4 princ eps atat im I. || oc diusL l| 8.9 in re publica L (Halm): rem pub lica cum ra(ura ants rem M || 12 ascitos Nipp. (ut v. 8) i! 3€ mandarot M,

-

tad. m., mandarar.I, (mandari Lips.) || 27 recens al., at ef. | o . bii 15, 68, 3 I 31

6, 7, d. mus M | attamen ML,"mns

216

9r: subivimusI.M m.rec., eubi-

AB EXCESSV DIVI

AVGVSTI X123—25

censeas, nullum breviore spatio quam adversus Gallos a.p.Cbr.48

confectum: continua inde ac fida pax. iam moribus artibus adfinitatibus

nostris mixti

aurum et opes suas infe-

rant potius quam separati habeant. omnia, patres con- 7

5 scripti,

quae nunc vetustissiro&

creduntur,

nova fuere:

plebei magistratus post patricios, Latini post plebeios, ceterarum Italiae gentium post Latinos. invete-

rascet hoc quoque, et quod hodie exemplis tuemur, inter exempla erit.' t€ — 25. Orationem principis sccuto patrum consulto primi i Aedui senatorum jn urbe ius adepti sunt. datum id foe. deri antiquo, et quia soli Gallorum fraternitatis nomen cum populo Romano usurpant. Isdem diebus in numerum patriciorum adscivit Caesar 9 i* vetustissimum quemque c senatu aut quibus clari parentes fuerant, paucis iam reliquis familiarum, quas Romulus maiorum et L . Brutus minorum gentium appella. verant, exhaustis etiam quas dictator Caesar lege Cassia et princeps Augustus lege S(a»enis sublegere; laetaque :» haec in rem publicam munia multo gaudio censoris inibantur. famosos probris quonam modo senatu depelleret 3 anxius, mitem et recens repertam

quam ex severitate

prisca r&tionem adhibuit, monendo, secum quisque de se consultaret peteretque ius exuendi ordinis: facilem eius ?5 rei veniam; et motos senatu excusatosque simul propositurum, u t iudicium censorum ac pudor sponte cedenmollirent.

ob ea Vipsit»anus

tium permixta

ignominiam

consul rettulit

patrem senatus appellandum esse Clau-

4

*? nova in rem publicam merita non usitatis vocabulis honoranda. sed ipse cohibuit consulem ut nimium adsentantem. condiditque lustrum, quo censa sunt civium LVIIII.

LXXXIIII. mum

LXXII.

suam fuit:

18 diotator

isque illi finis inscitiae erga do-

haud multo post flagitia uxoris noscere

L : dictor M || 19 senis ML, em.Lips. i| 24 exeundi

ML, em.Lips. || 8 censor(i)um Far. || €? permixti ML, em. Rit. | vipsanus L, uipsanius M, em. Rup. || 3$ civium LVIIIL

|| 34 fuit

Suam I

217

[4]

dium: quippe promiscum patris patriae cognomentum;

P. CORNELII TACITI a. p.Chr. 48

ardesceret in nuptias ac punire adaetue, ut deinde (iborum "am Messalina facilitate adulter

a

in fasti-

flucbat, cum ab. dium versa ad incognitas libidines pro [sive] fatali vecor-

LA

rumpi dissimulationem etiam Silius, dia an imminentium cula ratus, urguebat:

remedium ipsa peripericulorum quippe non co ventum, u t senec.

xia conta(m) principis opperire(n?tur. insontibus inno petendum. silia, flagitii manifestis subsidium ab audacia , orbum, adesse conscios paria metuentes. se caclibem

m nuptiis et adoptando Britannico paratum. mansura

praceandem Messalinae potentiam, addita securitate, si . venirent Claudium, ut insidiis incautum,ita irae properum

segniter eae voces acceptae, non amore in m a r i t u m , sed n e

Silius summe adeptus sperneret adulteram scelusquo inter ancipitia probatum veris mox pretiis aestimaret. nomen tamen matrimonii concupivit ob magnitudinem infamiae, cuius apud prodigos novissima voluptas est. nec ultra exspectato, quam dum sacrificii gratia Claudius Ostiam proficisceretur, cuncta nuptiarum sollemnia celebrat. 27. Haud sum ignarus fabulosum visum iri tantum ulis mortalium securitatis fuisse in civitate omnium gnara et nihil

reticente,

1$

nedum consulem designatum

cum uxore principis praedicta die, adhibitis qui obsignarent, velut suscipiendorum liberorum causa convenisse, atque illam audisse auspicum verba, subissc (flammeum)», sacrificasse apud deos; discubitum inter convivas, oscula complexus, noctem denique actam licentia coniugali. sed nihil compositum miraculi causa, verum audita scripta. que senioribus trado.

28. Igitur domus principis inhorruerat, maximeque quos penes potentia

et, si res verterentur,

formido,

non

I adactus (est) Nipp. l a Nam Bekk. | adulterorum MI. || 5 (sivo) Acid. | 7.8 senectaprincipis opperiretur (operiretur L ) MI, |! 9 fla-

gitiis ML, corr. Acid. || 10 paria Pul.:

patrià M , p a r t i a L || 15 sum-

mà L || 21:22 tantum ullis L : tanto nullis M || s6 auspicum M : oru-

spicum L | !subisse! L | flammeum add. Url. coll. 15, 37, 4, ma-

m

218

Tu

y 20 amplexus L | licentia actam l. | 30 trado ez tradam

AB EXCES88V DIVI

AVGVBTI XI 25—30

iam secretis colloquiis, sed aperte fremere, dum inservit ap.Cbr.48 cubiculum principis adulterio, dedecus quidem inlatum, sed excidium procul afuisse: nunc iuvenem nobilem dignitate forma(e), v i mentis ac propinquo consulatu maios rem ad spem accingi; nec enim occultum, quid post tale matrimonium

superesset. subibat

sine dubio metus re- 2

putantes bebetem Claudium et uxori devinctum multasque mortes iussu Messalinae patratas. rursus ipea facilitaa

imperatoris fiduciam dabat, si atrocitate criminis prae-

i0 valuissent, posse opprimi, damnatam ante quam ream; sed in eo discrimen

verti,

si defensio audiretur,

utque

clausae aures etiam confitenti forent. 290. A c primo Callistus,

iam mihi circa necem (C.) Cae- 1

saris narratus, e£ Áppianae caedis molitor Narcissus fla1» grantissimaque eo in tempore gratia Pallas agitavere, num Messalinam secretis minis depellerent amore Silii, cuncta alia dissimulantes. dein metu, ne ad perniciem 2 ultro traherentur, desistunt, Pallas per ignaviam, Callistus prioris quoque regiae peritus et potentiam cautis :» quam acribus consiliis tutius haberi: perstitit Narcissus,

solum id immutans, ne quo sermone praesciam criminis et accusatoris faceret. ipse ad occasiones intentus, longa 3 apud Ostiam Caesaris. mora, duas paelices, quarum is corpori maxime insueverat, largitione ac promissis et 25 uxore deiecta plus potentiae ostentando perpulit delationem subire. 30. Exin Calpurnia (id paelici nomen), ubi datum se- 1

cretum, genibus Caesaris provoluta nupsisse Messalinam 1 secretis non jam L | aperto L || t.* dum inservit cubiculum principis adulterio L (cf. 3, 39, 1 ubi L histrio Aabet,M recte In8teio): dum histruo

cubiculum pr. exultabero M (dum h. cubicu-

lum pr. insvltaverit ed. Bip., fort. melius; dum h. cubiculum(per)

pr. exultaverit Becher) || 3 sed et scidium M, ged excitium L | affuisse M L || 4 forma ML, em.Lipa. (cf. 12,51,4) | 7 hebetem M :

socordem L || 11 sed eo L. || 13 C. add.Far. || 14 ecappisnaeL || 18 ultra ML, corr. Pul. || 19 peritus per potentiam L || 21 solunL

( Rhen.): u t solum M (id solum imm. Sér. p. 173) || 28 &ocusatores M, &ccusationisL || 25 potentia eos temptando M, pot. eas tentando L |. perculit ML, em. Put. | 27 id (alteri) paelici Andr. 219

P. CORNELII TACITI &.n.Chr.43

Silio exclamat; sumul Cleopatram, quae [idom] opperiens

adstabat, an idem comperisset interrogat, atque illa ad. nuente cieri Narcissum postulat. i s veniam in praoteritum petens, quod Titios, Vettios, Plautios dissimulavisset, neo nunc adulteria obiecturum a i t , no domum servitia e t ceteros fortunae paratus reposceret: frueretur immo his,

(s)et redderet uxorem rumperetque tabulas nuptiales. *an discidium' inquit 'tuum nosti nam matrimonium Silii vidit populus et senatus et miles; ac n i propore agis, tenet urbem maritus.' 31. Tum potissimum quemque amicorum vocat, primumque rei frumentariae praefectum Turranium, post

iu

Lusium Getam praetorianis impositum percunctatur. quis fatentibus cer(ta»tim ceteri circumstrepunt, iret in castra, firmaret praetorias cohortes, securitati ante quem vindictae

consuleret.

satis constat

eo pavore offusum

Claudium, u t identidem interrogaret, an ipse imperii potens, an Silius privatus esset. At Messalina non alias solutior luxu, adulto autumno simulacrum vindemiae per domum celebrabat. urgeri prela, fluere lacus; et feminae pellibus accinctae adsultabant

ut

sacrificantes

v e l insanientes

crine fluxo thyrsum quatiens, iuxtaque

Bacchae; ipsa

Silius hedera

vinctus, gerere cothurnos, iacere caput, strepente circum procaci choro. ferunt Vettium Valentem, lascivia i n prae. altam arborem conisum, interrogantibus quid adspiceret.,

respondisse tempestatem ab Ostia atrocem, sive coeperat ea species, seu forte lapsa vox in praesagium

vertit.

1 idem|(et idem L) ante Á comperisset, tranapos. A Andr., ubiRV, Nite. rum habet id vocabulum (id opp. Halm; i d (ipsu m) Doe d.) || 2 inte rrogabat L || 4 cicio

s vectios plautios (Titios, Brotier ez emend. Med.) dissimulavissot I.: dimulauisset

M || 5 Obiecturus

L | ne(dum)

qui itanT. tibus et incortis cet. oí í bus dub iaa : À 9 non alia a M: qua non alia L || 23 iuxt

220

20

Vett ios, Plautios

d o m u m Halm. nescio

a quam I, || 28 lapsa L :

73

AB EXCEBSV DIVI 32. Non rumor

interea,

AVGVSTI XI30—234 sed undique

nuntii

incedunt,

qui gnara Claudio cuncta et venire promptum ultioni

1 a.p.Cbr.48

afferrent. igitur Messalina Lucullianos in hortos, Silius dissimulando metu &d munia fori digrediuntur. ceteris » passim dilabentibus adfuere centuriones, inditaque sunt vincla, u t quis reperiebatur i n publico aut per latebras. Messalinas tamen, quamquam

res adversae consilium

2

eximerent, ire obviam et aspici a marito, quod saepe subsidium habuerat, haud segniter intendit, misitque 10 ut. Britannicus et Octavia in complexum patris pergerent.

et Vibidiam,

virginum

Vestalium

vetustissimam,

oravit pontificis maximi aures adire, clementiam expetere. atque interim tribus omnino comitantibus — id repente 3

solitudinis erat — spatium urbis pedibus emensa, vehii5 culo, quo purgamenta hortorum e(x5cipiuntur, Ostiensem viam intrat, nulla cuiusquam misericordia, quia flagitiorum deformitas praevalebat. 33. Trepidabatur nihilo minus à Caesare: quippe Getae praetorii praefecto haud satis fidebant, ad honesta seu 7?) prava iuxta levi. ergo Narcissus adsumptis quibus idem metus, non aliam

quam si ius militum

spem incolumitatis

Caesari adfirmat,

uno illo die in aliquem libertorum

transferret. seque offert, suscepturum. ac ne. dum in ur-

bem referatur

vehiculo,

ad paenitentiam

t?»Largo Caecina mutaretur, poscit sumitque.

a L. Vitellio

et

in eodem gestamine sedem E

34. Crebra posthac fama fuit, inter diversas principis 1

voces, cum modo incusaret flagitia uxoris, aliquando ad

memoriam coniugii et infantiam liberorum revolveretur, 3? non aliud prolocutum Vitellium quam *o facinus! o sce3 lucilianos L, fucilianos M ; corr. Ber. (Lucull&nos W . Her.) |l 4 metu L M ! (u£ 15,69, 2), metum M? || Set auspicia marito quseL ü

queI. lj 9 misitque Halm: missique ez misiquecorr. M m. post.; iussit 16 cuiug. || 1? pontificis L : pontifici M || 13 eripiuntur ML, em.Heina risM , caesa | 1, erat quam 1.: cuiusque M || 1$ fidebat L || 21 metus

uehiaed in marg.M! ecripeil ari || 24 referatur vehiculo L: refertur s) || rectiu fort. Put., r tur M , eed refertur M ! lineola del. (inde vehitu t34,25 et Largo Nipp.: p. largo ML I| 28poscit sumitque L: posciisasur it (posc & in post. ussum Itque M. aed u post V mulavit m. t(ur)que Walther) || 27 post haec culgo 221

P. CORNELII TACITI

et, vcri a.p.Cmr48. lus!' . instabat quidem Narcissus aperire ambages

copiam facere; sed non ideo pervicit, quin suspensaot quo ducerentur inclinatura

responderot

exemploque

ocius

sa. 2 Largus Caecina uteretur. et iam erat in adspoctu Mea malina clamitabatque audiret Octaviae et Britannici trem, cum obstrepere accusator, Silium o t nuptias rofe. rens; simul codicillos libidinum indices tradidit, quis vi-

3 sus Caesaris averteret. nec multo post urbem ingredienti offerebantur

communes liberi,

amoveri

nisi Narcissus

eos iussisset. Vibidiam depellere nequivit, quin multo cum

invidia flagitaret, ne indefensa coniux exitio daretur. igi-

tur auditurum principem et. fore diluendi criminis facul. tatem respondit: iret interim virgo et sacra capesseret.

1

395. Mirum

inter

haec silentium

(Vitellius

Claudi,

ignaro propior: omnia liberto oboediebant. pateficri domum adulteri atque illuc deduci imperatoreia iubet. ac primum in vestibulo effigiem patris Silii consulto senatus abolitam demonstrat, tum quicquid avitum Neronibus 2? et Drusis in pretium probri cessisse. incensumque et ad minas erumpentem castris infert, parata contione mi. litum; apud quos praemonente Narcisso pauca verba fecit: nam etsi iustum dolorem pudor impediebat. continuus dehine cohortium clamor nomina reorum et poenas flagitantium; &dmotusque Silius tribunali non de. fensionem, non moras temptavit, precatus u t mors ad.

3 eeleraretur. eadem constantia

e t inlustres

equites

Ro-

manos cupidos maturae necis fecit. et Titium Proculum, custodem a Silio Messalinse datum et indicium offeren-

tem. Vettium Valentem confessum et Pompeium Urbi. V3 aperire(t) . . . facere(t)Madv. || $ facere ex faceret corr. M

, ut vid. " 4 erat etiam L || 5 audiri L || 8 obatrepere ex obatrepe-

ret M , obstreperet l. I| 10 nequeunt L | quin f.; quid et ín marg. quin M || !1 coniunx f. || 1se princeps I. || 13 respondit L.: RpM Il 14 iulius M L || 18 avitu m Chiffle:

J8, 2) !| £3 moro 1. ! 28 inlustres

habitum M L (cl. 13, 34, 1. 14. viros

(viros

omisi)

equites R . cupidos maturao necis fecit 1.: inl. equites Romani cupido matu-

rae nccis fuit M ([cupido mat. necis fuit) Rit. e£ Nipp.) tium L, et titium

M (Tettium

ubi M habel ot titius

, ae dat I. l| 29 e t confess ili &c messalin silio um tL.

222

|| 27 ti-

Andr. coll. Hist. 1 7 9 , 5 et IV 39, pro Tettius etet tito pro tettio)i || 38 cu:

1,

) 38 custodem

AB EXCES88V DIVI

5

AVGVBTI X124—37

cum ac Saufeium Trogum ex consciis tradi ad suppli- a.p.Chr.48 cium iubet. Decrius quoque Calpurnianus vigilum praefectus, Sulpicius Rufus ludi procurator, Iuncus Vergilianus senator eadem poena adfecti. 36. Bolus Mnester cunctationem clamitans, adspiceret verberum

attulit, notas,

dilaniate veste 1 reminisceretur

vocis, qua see obnoxium iussis Measalinae dedisset: aliis

largitione

a u t spei magnitudine,

sibi ex necessitate cul-

pam; nec cuiquam ante pereundum fuisse, si Silius rerum

10 poteretur. commotum his et pronum ad misericordiam 2 Caesarem perpulere liberti, ne tot inlnstribus viris interfectis histrioni consuleretur: sponte an coactus tam mag na peccavisset, nihil referre. ne Trauli quidem Montani 3 equitis Romani defensio recepta'est. is modesta iuventa, :5 sed corpore insigni, accitus ultro noctemque intra unam & Messalina proturbatus erat, paribus lasciviis ad cupidinem et fastidia. Suillio Caesonino et Plautio Laterano 4

mors remittitur, huic ob pstrui egregium meritum; Caesoninus vitiis protectus est, tamquam in illo foedissi20 mno coetu passus muliebria.

37. Interim Messalina Lucullianis in hortis prolatare 1 vitam, componere preces, nonnulla spe et aliquando ira: tantum inter extrema superbiae gerebat. ac ni caedem eius Narcissus properavisset, verterat perniciem in accu?5 satorem. nam Claudius domum regressus et tempestivis 2 epulis delenitus, ubi vino incaluit, iri iubet nuntiarique miserae (hoc enim verbo usum ferunt) dicendam ad causam postera die adesset. quod ubi suditum et languescere ira, redire amor ac, si cunctarentur, propinqua nox et 3» uxorii cubiculi memoria timebantur, prorumpit Nar. cissus denuntiatque centurionibus et tribuno, qui aderat, exsequi caedem: ita imperatorem iubere. custos et exac-

tor e libertis Euodus datur. isque raptim in hortos prae- 3 gressus repperit fusam humi, adsidente matre Lepida, ad. t saufelum I. | trahi Rhen. || 2 dorius L || 3 virgilibus L4 feoti sunt L || 10 potiretur L || 13 drauli L || 14 Romani equitis L j| 17 euillo L , suilio M [| 31 lucilisnis ML, em. Alciatus (cj. 11, 82, 1) |I

33 superbiae gorebat Bezz.: superbia egebat M, superbia agebat I. || 24 pernicies M |! £9 et redire L || 33 exauctor M

223

4

P. CORNELII

TACITI

nti filiae haud concors, supremis eius necossi-

n

d

miserationem evicta erat. suadebatquo, ne

percussorem opperiretur: transisse vitam noquo aliud

4 quam morti decus quaerendum. sed animo per libidines corrupto nibil honestum inerat; lecrimaeque ot questus 5

irriti ducebantur, cum impetu venientiumpuleae fores ad.

stititque tribunus per silentium, at libertus increpans multis et servilibus probris. 1 38.Tune primum fortunam suam introspexit ferrumque accepit, quod frustra iugulo aut pectori per trepidatio- 1 nem admovens ictu tribuni transigitur. corpus matri 2 concessum. nuntiatumque Claudio epulanti perisse Messalinam, non distincto sua an aliena manu; nec ille quaesivit, poposcitque poculum ct solita convivio celebravit. 3 ne secutis quidem diebus odii gaudii, irae tristitiae, ullius i5 denique humani affectus signa dedit, non cum laetantes accusatores adspiceret, non cum filios maerentes. iuvit. que oblivionem eius senatus censendo nomen et cífigies 4 privatis ac publicis locis demovendas. decreta Narcisso quaestoria insignia, levissimum fastidio eius, cum super so Pallantem et Callistum ageret. t honesta quidem, sed ex quis deterrima orerentur

[tristitiis

multis].

I$ concessum est, L | nuntiatumque est L | epulanti om. L. || 15 nec L || 30 fastidii ML, em.Ern. (fastidii(s) Siangl) | super M :

secundumL (cf. 12, 9 , 2 ) || 21 signum corruptelae posuit Fi. | qui-

dem om. L || 25 orerentur

del. Nipp. ((et) tristitia

M ; sequerentur

L | tristitiis

multis

multia Fuchs, al. al.) — Cornelii

liber undecimus exp. Incip. XII. M

ML,

taciti

LIBER DVODEOIMVS 1l. Caede Messalinae convulsa principis

domus, orto 1 a p.Cns.48

apud libertos certamine, quis deligeret uxorem Claudio,

caelibis vitae insolenti et coniugum imperiis obnozxio.

nec minore ambitu feminae exarserant: suam quaeque 5 nobilitatem formam opes contendere ac digna tanto matrimonio ostentare. sed maxime ambigcbatur inter Lolliam 2

Paulinam M. Lollii consularis et Iuliam Agrippinam Ger-

manico genitam: huic Pallas, illi Callistus fautores aderant; at Aelia Paetina

e familia

Tuberonum

Narcisso

10 fovebatur. ipse huc modo , modo illuc, ut quemque suadentium audierat, promptus, discordantes in consilium vocat ac promere sententiam et adicere rationes iubet. 2. Narcissus vetus matrimonium, filiam communem 1 (nam Antonia

ex Paetina

erat), nihil

in penatibus

eius

16 novum disserebat, ei sueta coniux rediret, baudquaquam novercalibus odiis visura Britannicum Octaviam, prozima suis pignora. Callistus improbatam longo discidio, 2 ac si rursum adsumeretur, eo ipso superbam; longeque rectius Lolliam induci, quando nullos liberos genuisset, ?0 vacuam aemulatione et privignis parentis loco futuram. at Pallas id maxime in Agrippina laudare, quod Germa- 3 niei nepotem secum traheret: dignum prorsus imperatoria fortuna stirpem nobilem et familiae (Iulise»

3 insolenti L: intonanti M (intoCle)reti M ur ubi M e contrario pro potitusque positusque|

ig edt coniugib

imperatoriis ML ' E contenderet M | digna fort. M ! ez dignam corr. || € ostentare er oetentaret, M ! [| 7 ac Iuliam 1. || 13 filium

Mur.: familiam M L (cf. 16, 26, 3) || 14 in penatibus L : impsenalibue M || 16 odiis] oculis Andr. coll. Sen. contr. 4,6 | Brit. et Oct. L, cj. 13, 55, 1 || 17 dissidio M L |: 23 Iuliae add. Frei.

225

P. CORNELII TACITI ina expertae Cleudiaeque posteros ooniungere; et ne fem sarum fecunditatis,

integra

iuventa,

olaritudinem

Cae

. D. aliam in domum ferret. ris, ceb inle 1 3. Praevaluere haec adiuta Agrippinae ro ventiquae ad eum per speciem necosaitudinis creb nondum tando pellicit patruum, u t praelata ceteris et imonii matr ? uxor potentia uxoris iam uteretur. nam ubisui ex certa fuit, struere maiora nuptiasque Domitii, quem Cn. Ahenobarbo genuerat, et Octaviae Caesaris filiae moliri; quod sine scelere perpetrari non poterat, quia L. Silano desponderat Octaviam Caesar iuvenemque e t

l0

alia clarum insigni triumphalium et gladiatorii muneri»

magnificentia protulerat ad studia vulgi. sed nihil arduum videbatur in animo principis, cui non iudicium, non odium erat nisi indita et iussa. 1

4. Igitur

Vitellius,

nomine

19

fallacias

censoris serviles

obtegens ingruentiumque dominstionum provisor, quo gratiam Agrippinae pararet, consiliis eius implicari, ferre crimina in Silanum, cui(us» sane decora e t procax soror, Iuni& Calvina, haud multum ante Vitellii nurus fuerat.

2 hinc initium accusationis; fratrumque non incestum, sed incustoditum amorem ad infamiam traxit. et praebebat Caesar aures, accipiendis &dversus generum suspicioni3 bus caritate filiae promptior. at Silenus, insidiarum nescius ac forte eo anno praetor, repente per edictum

Vitellii

ordine senatorio movetur, quamquam lecto pridem senatu lustroque condito. simul adfinitatem Claudius diremit, adsctusque Silenus eiurare magistratum, e t reliquus praeturae dies in Eprium Marcellum conlatus est.

»pCr49 1 . 5. C. PokrEIo Q. VERANIO consulibus pactum inter Claudium et Agrippinam matrimonium iam fama, iam ! claudise quae M L | coniungere et JoA. Müller:

coniungeret

ML (sed ín M litterae et, praeter consuetudinem separalim acriplae

sunt) | expertaeL : experta M (cf. 3 , 7 4 3 , ) || 5 quae. (ed. Spir.). om. M

|| 6 (s)et Sor. || 7 iam om. L || 10 potuerat L || 1$ alias L | insignis triumphalia L || 19 cui ML || 20 multo Halm, sed cf. 5,3, 1 |i 28 magistratu M [| 30 veranio L : ueranis

M (de littera &, nata ex

teris o a C coniunctis,cJ.11,23,1) || 3 . p. 227,1 iam amore inli228

AB EXCESSV DIVI amore

inlicito

firmabatur,;

AVGVSTI XII 2 - 6 necdum celebrare sollemnia

nuptiarum &udebant, nullo exemplo deductae in domum patrui fratris filiae: quin et incestum; ac, ei sperneretur, ne in malum publicum erumperet, metuebatur. nec ante s omissa cunctatio, quam Vitellius suis artibus id perpetrandum sumpsit. percuncetatusque Caesarem, an iussis populi,

an auctoritati

&.p.Chr.49

senatus cederet, ubi ille unum se

civium et consensui imparem respondit, opperiri intra Palatium iubet. ipse curiam ingreditur, summamque rem i10 publicam agi obtestans veniam dicendi ante alios exposcit orditurque: gravissimos principis labores, quis orbem terrae capessat, egere adminiculis,

u t domestica cura va-

cuus in commune consulat. quod porro honestius censoriae mentis levamen quam adsumere coniugem, prosperis 1$ dubiisque

sociam, cui cogitationes

intimas,

cui parvos

liberos tradat, non luxui aut voluptatibus adsuefactus, sed qui prima ab iuventa legibus obtemperavisset. 6. Postquam haec favorabili oratione praemisit multaque patrum adsentatio sequebatur, capto rursus initio, ?) quando maritandum principem cuncti suaderent, deligi oportere feminam nobilitate puerperiis sanctimonia insignem.necdiuanquirendum quinAgrippina claritudine generis anteiret; datum ab ea fecunditatis experimentum [E

et, congruere artes honestas. id vero egregium, quod pro- :

$5 visu deum vidua iungeretur principi su& tantum matrimonia experto. audivisse a parentibus, vidisse ipsos abripi coniuges ad libita Caesarum: procul id a praesenti modestia.

statueretur

immo docume ntum, quo uxorem

imperator acciperet. a t enim nova nobis in fratrum filias 9 coniugia : sed aliis gentibus sollemnia neque lege ulla pro-

hibita ; et sobrinarum diu ignorata tempore addito percre-

buisse. morem accommodari, prout conducat, et fore hoc quoque in i i s quae mox usurpentur.

$ deducta L || 3 filia LM, ed corr.M' || 4 metuebantur M ||

8 et civium L A T levamen quam Koest. coll. Verg. Aen. 3, 709: levamen? quam L, leuamen unquam M (levamen(t)um quam Vict. el Petersen,c[. 3, 34, 2) 1| £2 inquirendum quis T.|| £8ipsasL | abripi

Rit.: u r r i p i ML, lect. fort. retin. i, 38.28 imperator uxorem I. | post imperator in M lacuna cxt sez litt. (a patribus suppl. Ril.);:33 hiaML

27

P. CORNELII] TACITI

1. Haud defuere qui certatim,

1

si cunctaretur

Caesar, v i

tur proacturos testificantes erumperent ouria. congloba cadom orare misca multitudo populumque Romanum ius apud fo3 clamitat. nec Claudius ultra exspectato obv rum praebet

tum postulat,

se gratantibus,

senatumque

ingressus

quo iustae inter patruo s fratrumque

docre-

filias

rnuptiae etiam in posterum statuerentur. nec tamen repe tus est nisi unus talis matrimonii cupitor. Alledius Severus eques Romanus, quem plerique Agrippinae gratia 10 impulsum ferebant. Versa ex eo civitas, c t cunct a feminae oboediebant, n o n per lasciviam, u t Messalina, rebus Romanis inludenti.

adductum et quasi virile servitium: pnlam severitas ac saepius superbia; nihil domi impudicum, nisi dominationi expediret. cupido auri immensa obtentum habebat, quasi subsidium regno pararetur. 8. Die nuptiarum Silanus mortem sibi conscivit, sive eo usque spem vitae produxerat, seu delecto die augen-

dam ad invidiam. Calvina soror eius Italia pulsa est. addidit Claudius sacra ex legibus Tulli regis piaculaque apud lucum [2]

a.PChr49

Dianae per pontifices

danda,

inridentibus

cunctis, quod poenae procurationesquo incesti id temporis exquirerentur. at Agrippina, nc malis tantum facinoribus notesceret, veniam exilii pro Annaeo Seneca, si-

mul praeturam impetrat, laetum in publicum rata ob 25 claritudinem studiorum eius, utque Domitii pueritia tali magistro adolesceret et consiliis eiusdem ad spem dominationis ieerentur, quia Seneca fidus in Agrippinam meM 11et infensus Claudio dolore iniuriac credeur. consulem emm dehine on ultra cunetari, sed designatum ducunt sententiam expromere pope dai " despondere Octaviam Domiti Claudiua omitio,e oquodMdaetati utriusque tu

; 1. 2 promiscue L || 7 repertus est 1 : e£ M. in marg. ( i n textu recep: ,

duras) I| 8 talledius M, telledius L (T. Alledius Lips.) || 16 regno M. mi L || 23 ad agrippinae M || 28 nterot L || 3 2 i Andr. coll. CIL. X1 6236: memmium M L W 33 lortaretae

228

d. H

AB EXCES88V DIVI

AVGVBTI XII 7-11

haud absurdum et maiora petefacturumerat. Pollio haud 2 s.p.Chr.49 disparibus

verbis ac nuper Vitellius

censet; despondetur-

que Octavia, ac super priorem necessitudinem sponsus iam et gener Domitius aequari Britannico studiis matris 6 et arte eorum, quis ob accusatam Messalinam ultio ex filio timebatur. 10. Per idem tempus legati Parthorum ad expetendum, 1 ut rettuli, Meherdaten missi senatum ingrediuntur mandataque in hunc modum incipiunt: non se foederis igna10 rog nec defectione & familia Arsacidarum venire, set [et] filium Vononis, nepotem Phraatis accersere adversus dominationem Gotarzis nobilitati plebique iuxta intolerendam. iam fratres, iam propinquos, iam longius sitos caedibus exhaustos; adici coniuges gravidas, liberos par15 vos, dum socorsa domi, bellis infaustus ignaviam saevitia

tegat. veterem sibi ec publice coeptam nobiscum amici- 2 tiam, e t subveniendum

sociis virium

aemulis cedentibus-

que per reverentiam. ideo regum liberos obeides dari, ut, si domestici imperii taedeat, sit regressus ad principem :)9 patresque, quorum moribus adsuefactus rex melior ad. gcisceretur. 11. Ubi haec atque talia dissertavere, incipit orationem 1

Caesar de fastigio Romano Parthorumque obsequiis, se-

que divo Augusto adaequabat, petitum ab eo regem re23 ferens, omissa Tiberii mernoria, quamquam is quoque miserat. addidit praecepta (etenim aderat Meherdates), 2 u t non dominationem

et servos, sed rectorem

e t cives

cogitaret, clementiamque ac iustitiam, quanto ignota barbaris, tanto gratiora capesseret. hinc versus ad lega- 3 30 tos extollit laudibus alumnum urbis, spectatae ad id mo-

destiae: ac tamen ferenda regum ingenia, neque usui cre-

1 haud L : non M || 3 super M : secundum L (d. 11,38, 4) Il 4,5 matris arte M || 5 qui ob L , qui sub M | uitio M', victrico L. [!

11 ac10 eet, Lips.: sed et ML (sed u t . . . accersere(nt) Koest.) s|| liberos cersere L ( Put.): ML, transp.

accedere M || 15 bellique L || 1$ obside

Drae. (c]. 11, 8 , 2 )

|| ** cogitaret

L : concitaret

M |

et iustitiam L | ignotiore L , ignata M (ignara al.) || *9 tanto gr&-

tiora L : tanto toleratiora M, eed in priore vocabulo to del. M' (tanto lnetiora Ure.) || 31 attamen L 299 18 BT Tecius ! ed. Koestermann [1833]

P. CORNELII TACITI s.p. Chr. 49

c satietate gloriao pro-

bras mutationes.rem Romanam hu

s quietem velit. datum vectam,u t externis quoque gentibu deducere iuvenem thac C. Cassio, qui Suriae praeerat, mM ripam ad Euphratis. inebat peritia 12. Ea tempestate Cassius ceteros praem

e, industrios-

legum: nam militares artcs per otium ignota

en, quantum que aut ignavos pax in aequo tenet. ac tam rcita re

sine bello dabatur,

revocare

m o r e m , exe

priscum

legiones,cura provisu perinde agere, ac si hostis ingrueret, sia per ita dignum (ratus) maioribus suis c t familia Cas de illes quoque gentes celebrata. igitur excitis quorum ma, sententia petitus rex, positisque castris apud Zeug unde maxime pervius amnis, postquam illustres Parthi rexque Árabum Acbarus advenerat, monet Meherdaten barbarorum impeius acres cunctatione languescere aut in perfidiam mutari: ita urgueret coepta. quod spretum fraude Acbari, qui iuvenem ignarum ct summam fortunam in luxu ratum multos per dies attinuit apud oppidum

to

15

Edessam. e t vocante Carene promptasque res ostentante, sed 20 ei citi advenissent. non comminus Mesopotamiam,

flexu Armeniam petivit id temporis inportunam, quia hiemps occipiebat. 13. Exim nivibus et montibus fessi, postquam campos propinquabant, copiis Carenis adiunguntur, transmiasoque amne Tigri permeant Adiabenos, quorum rex Izates 25 societatem Meherdatis palam induerat, in Gotarzen per occulta et magis fida inclinabat. sed capta in transitu urbs Ninos, vetustissima sedes Assyriae, (et)

castellum insigne

fama, quodpostremointerDarium atqueAlexandrum proe, 8 ceteros preeminebat M : ccteris ignavos L || ? tenebat L || 10 in Md.

praeerat L | ; 6 industrios poat Cassin,lacuna eat sep-

tem vel octo liti., ratus s . l . suppl. M*, quod. post dignum tranat. Foesi. (ratus om. al., qui distinguunt

a

ad.

ingrueret:

petus LM, sed s del. M! || 17 ignarumIL.

L [|

|| 15 im-

(ignavum Madv.) || 22 hiems

oeeupebat I, l| £3 campis al. (cf. 1,63, 315,39.

e p:

i t a ) || 11 accitis

l| 14A Dgarus Ryck. (cf. 12, 14.1)

ac)

24 carre-

l| 25 Izates Frei. (cj. Jos. Antig. 20, 2, 3 ) : iuliates M L , €. 14, 1 ezates M, exates L || 26 societate M || 28 e t add. P. l castellum |, ($n marg. add. al. m. Arbela; castelli nomen

excidisse verisimile 230

est): castello M, sed um euperecr.M! | illustre L

AB EXCESS8V DIVI

AVGVSTI XII 11—15

lio Persarum illic opes conciderant. interea Gotarzesapud 3 a.p.Chr.49 montem,

cui nomen Sanbulos, vota dis loci suscipiebat,

praecipua religione Herculis, qui tempore stato per quietem monet sacerdotes, ut templum iuxta equos venatui s adornatos sistant. equi ubi pharetras telis onustas accepere, per aaltua vagi nocte demum vacuispharetris multo cum anhelitu

redeunt. rursum deus, qua silvas pererraverit,noc-

turno visu demonstrat,reperiunturque fusae passim ferae. 14. Ceterum

Gotarzes, nondum

satis aucto exercitu,

!

i0 flumine Corma pro munimento uti, et quamquam per insectationes et nuntios ad proelium vocaretur, nectere moras, locos mutare e t missis corruptoribus exuendam

ad fidem hostes emercari. ex quis Izates Adiabenus, mox Romae petere reges quan: babere. at Meherdates validis auxiliis nudatus, ceterorum proditione suspecta, quod unum reliquum, rem in casum dare proelioque experiri statuit. nec detrectavit pugnam Gotarzes deminutis hos» tibus ferox; concursumque magna caede et ambiguo eventu, donec Carenem profligatis

[1-]

Acbarus Arabum rex cum exercitu abscedunt, levitate 15 gentili, e t quia experimentis cognitum est barbaros malle

obver»5ais longius evec-

tum integer a tergo globus circumveniret. tam omni spe 3 perdita Meherdates, promissa Parracis paterni clientis secutus, dolo eius vincitur traditurque victori. atque ille 2$ non propinquum neque Arsacis de gente, sed alienigenam et Romanum

increpans,

auribus

decisis vivere

iubet,

ostentui clementiae suae et in nos dehonestamento. dein 4 Gotarzes morbo obiit, accitusque in regnum Vonones Medos tnm praesidens. nulle huic prospera aut adversa, *o quis meinoraretur:

breviet

inglorio imperio perfunctus est,

resque Parthorum in filium eius Vologaesen translatae. 15. A t Mithridates Bosporanus amissis opibus vagus. 1 3 praecipuse ML | herculis L : herculi M, lect.def. Rit. | sta-

tuto L. || 7 quas I || 8 passim fusae J. || 19 quamquam M : quoniam L || 13 Adiabeno J. F. Gron. || 14 abbarus M | rex om. M ||

18 experimentis om. L || 18 peteres M, sed a dej. M! | haberet M || 21 obv(eryeis dett. (cf. 12, 45, 4 uterentur pro verterentur): obn-

sis M L (obviis Andr.) || 38 gothartes L || 29 medis L || 31 resque L.:

rexque M (cf. 11, 10, 4) | vologese M

18*

231

P. CORNELII TACITI

postquam Didium ducem Romanum roburquoe exercitus

&.p.Chr.48

abisso cognoverat, reliotos in novo regno Cotyn iuventa rudem et paucas cohortium cum Iulto Aquila equito Ro. mano, spretis utrisque concire nationes, illicere perfugae; Li-]

postremo

exercitu

coacto

regem

oxtur.

Dandaridarum

5

bat imperioque eius potitur. quae ubi cognita et iam iamque Bosporum invasurus hebebatur, diffisi propriis viribus Aquila et Cotys, quia Zoraines Siracorum rex hostilia

resumpserat,

externas

et ipsi

gratias

quaesivere

missis legatis ad Eunonen, qui Aorsorum genti praesido- io bat. nec fuit in arduo societas potentiam Romanam ad-

versus rebellem Mithridaten ostentantibus. igitur popigere, equestribus proeliis ut. Eunones certaret, urbium Romani capesserent.

Le]

16. Tunc composito agmine incedunt,

cuius

obsidia frontem

is

et terga Áorsi, media cohortes et Bosporani tutabantur nostris in armis. sic pulsus hostis, ventumque Sozam, oppidum Dandaricae, quod desertum a Mithridate ob ambiguos popularium animos, obtineri relicto ibi praesidio visum. exim in Siracos pergunt, et transgressi amnem eo Pandam circumveniunt urbem Uspen, editam loco et moenibus ac fossis munitam, nisi quod moenia non saxo, sed cratibus et vimentis ac media humo adversum inrumpentes invalida erant; eductaeque altius turres facibus atque hastis turbabant obsessos. ac n i proelium nox ss diremisset, coepta patrataque expugnatio eundem intra diem foret. 17. Postero misere legatos, veniam liberis corporibus orantes: servitii decem milia offerebant. quod aspernati sunt victores, quia trucidare deditos saevum, tantam so

multitudinem custodia cingere arduum: [ut] belli poti us 2? coti M, n add. M!, cotim L l| 3 aqu ilio L || 4 profugos e t I 6 eto m. L || 7 diffisi L ( Pich.): diffiais M 8 M L A eyracu, sorum M, Seracosiorum L, em.Lips. || J0 ounone M | adorsorum M, dorscorum L, em. Lips. (aed Tacitus fortasse ipse adorsorum serip&il) cf. v. 16| praesidebat,|. ( Rhen.) ; prae cellebat M !| 13 u t om. M || 16 adorsi M, adorsci I, l| £0 in om. L | seracos MI. l| 23 &c vimen-

tis L || 28 postremo ML,

em. ed. Froben. fc : Ern.: ut belliML (ita belli Kon) n («f 13,412) V tel 232

AB EXCEBBV DIVI

AVGVSTI XII 15—19

iure caderent. datumque militibus, qui scalis evaserant, &.p.Chr.459 signum caedis. excidio Uspensium metus ceteris iniectus, 2 nihil tutum ratis, cum arma munimenta, impediti vel eminentes loci, amnesque et urbes iuxta perrumperen-

5 tur.

igitur

Zorsines, diu pensitato,

Mithridatisne

rebus

extremis an patrio regno consuleret, postquam praevaluit gentilis utilitas, datis obsidibus apud effigiem Caesaris procubuit, magna gloria exercitus Romani, quem incruentum et victorem tridui itinere afuisse ab amne Tanai cor.wo stitit. sed i n regreasu dispar fortuna fuit, quia navium quasdam (qu(ipp»e mari remeabant) in litora Taurorum delatas circumvenere barbari, praefecto cohortis et plerisque auxiliarium interfectis. 18. Interea Mithridates nullo in armis subsidio consuli5 tat, cuius misericordiam experiretur. frater Cotys, prodinemo

?»

1 9 . A t Eunones

claritudine

viri,

mutatione

rerum

et

prece haud degeneri permotus, adlevat supplicem laudatque, quod gentem Áorsorum, quod suam dextram petendae veniae delegerit. simul legatos litterasque adCaesarem populi Romani imperatoriin hunc. modum mittit: primam ex similituregibus 30 bus, magnarum nationum dine fortunae

amicitiam,

Li]

Romanorum

id auctoritatis adcrat,ut promissa eius magni penderentur. ad Eunonen convertit, propriis odiis non infensum et recens coniuncta nobiscum amicitia validum. igitur :) cultu vultuque ad praesentem fortunam quam maxime comparato regiam ingreditur genibusque eius provolutus 'Mithridates' inquit 'terra marique Romanis per tot annos quaesitus sponte adsum: utere, u t voles, prole magni Achaemenis, quod mihi solum hostes non abstulerunt."

LE

tor olim, deinde hostis, metuebatur;

sibi e t Claudio etiam commu-

nionem victoriae esse. bellorum egregios fines, quotiens 4 perrumperentur L ( Khen.): perrumpentur M || 11 quae ML, corr. Nipp. || ! J auxilisrium Lips. incerta coniectura: consiliarium M, consularium L (cf. 16,7, 2) || 1$ non L, om. M || $0 qu&am maximo ad praesentem fortunam M || 31 regiam ingreditur M:

regem aggreditur I. || 27 sduorsorum M, ia marg. adossorum M', adorscorum l. (cf. 12, 15, 2) | dextram exemplum petendae L I

30 magnarumque gentium L | praecipuam Fucha, probabiliter

233

P. CORNELII TACITI a.p. Chr. 49

nihil ere ptu m: ignoscendo transigatur. sio Zorsini victo m

ntia pro Mithridate, quando graviusmereretur,non pote nas neque regnum precari, sed ne triumpharetur neve poe itc

o.

eret.

ex

il

At

tis, dubitavit

externis mi-

quamquam nobilitatibus

tamen, excipere captivum

pac to salutis

repetere armis rectius foret. hinc dolor iniuriarum

an

e t vin-

dictae libido adigebat: seddisserebatur contra suscipi bel-

lum avio itinere, importuoso mar i; ad hoc reges feroces, vagos populos, solum frugum egenum, taedium ex mora, pericula

e x properantia,

modicam

v i c t o r i b u s laudem

ac

multum infamiae, si pellerentur. quin arriperet oblata et, servaret. exulem, quoniam inopi quanto longiorem vitam, tanto plus supplicii fore. his permotus scripsit: Eunoni meritum quidem novissima exempla Mithrida- 15 tem, nec sibi ad exsequendum vim deesse: verum ita ma-

ioribus placitum, quanta pervicacia in hostem, tanta bene. ficentia adversus supplices utendum; nam triumphos de populis regnisque integris adquiri. 2]. Traditus posthac Mithridates vectusque Romam per Iunium

Cilonem, procuratorem

Ponti,

ferocius quam

pro fortuna disseruisse apud Caesarem ferebatur, elataque vox eius in vulgum bisce verbis: 'non sum remissus ad te, sed reversus; vel, si non credis, dimitte et quaere.' vultu quoque interrito permansit, cum rostra iuxta cu- 25 Stodibus circumdatus visui populo praeberetur. consularia insignis Ciloni, Aquilae praetoria

decernuntur.

22. Isdem consulibus atrox odii Agrippina ac Lolliae infensa, quod gecum de matrimonio

principis

certavissct,

molitur crimina et accusatorem, qui obiceret Chaldaeos, E

8 excipere L; accipere M. || 7 hinc] huc Lipe., sed cf. 3, 1 0 , 3 ||

8 libido uindictae M | adiacebat L ij 9 importuosoquoL || 10 egenum L: egentum M!, egens tum M? || 13 quonia m l.: quin M, errore

€ v. 12 iteratum, fort. pro quia (cf. 15, 15, 3. 68, 2. 69, 1. 16, 17,6,

ubi M quia habet, L.quoniam); cui Put. || 16 uim ad exsequendum M || 17 hostem tanta L ( Mur.): hoc temptata M || 20 roma M ||

ipsi) 21 colonem M L || 27 coloni i M L , em.em. Lips. Lipa.(c. Dio y 60, 33, 5) | prae-

234

AB EXCEBSV D I V I AVGVSTI XII 10-24

magos interrogatumque Apollinis Clarii oraculum super s.p.Chr.49 nuptiis imperatoris. exim Claudius inaudita rea multa de 2 claritudine eius apud senatum praefatus, sorore L. Volusii genitam, maiorem ei patruum Cottam Messalinum s esse, Memmio quondam Regulo nuptam (nam de C. Caesaris nuptiis

consulto

reticebat),

addidit

perniciosa

in

rom publicam consilia, et materiem sceleri detrehendam: proin publicatis bonis cederet Italia. ita quinquagies sestertium ex opibus immensis exuli relictum. et Calpurnia 3 10 inlustris femina pervertitur, quia formam eius laudaverat princeps,

nulla

libidine,

sed fortuito

sermone, unde ira

Agrippinae citra ultima stetit. in Lolliam mittitur tribunus, & quo ad mortem adigeretur. damnatus et lege repetundarum Cadius Rufus accusantibus Bithynis. i5 23. Galliae Narbonensi ob egregiam in patres reveren- 1 tiam datum, u t senatoribus eius provinciae non exquisita principis sententie, iure quo Sicilia haberetur, res suas invisere liceret. Ituraeique et Iudsei defunctis regibus Sohaema atque Agrippa provinciae Suriae additi. Salutis 29 augurium quinqué et viginti annis intermissum repeti ac deinde continuari placitum. et pomerium urbis auxit 2 Caesar, more prisco, quo iis, qui protulere imperium, etiam terminos urbis propagare datur. nec tamen duces Romani, quamquam magnis nationibus subactis, usur?5 pave.ant nisi L. Sulla et divus Augustus.

24. Regum in eo ambitio vel gloria varie vulgata. sed 1 initium condendi, et quod pomerium Romulus posuerit, noscere haud absurdum reor. igitur a foro boario, ubi aereum tauri simulacrum adspicimus, quia id genus ani30 malium aratro subditur, sulcus designandi oppidi coeptus,

u t magnam Herculis aram amplecteretur; inde certis 1 oraculum Andr. coll. 2, 64, 2, putans librarii oculos aberrasse, cum sequatur c. 24, 1 tauri simulacrum, sed Aabeni e t M eà Lkoc loco simulacrum

|| 3 lollii volusii L || 4 genits M || 7? sceleri M :

celeriter L. || 11 Ire (literae Ir palleni) corr. ez Ire M ' , ut vid. || 11.12 unde et Agrippinae oltima cura L || 13 ex lege L || 14 celius L || 18 ituraei L || 19 sohsemoL || 20 septusginta Rit. | intermissum L : omissum M || £4 subactis nationibus L || 38 boario L :

roario M || 3t certis LM, sede del, M!

P. CORNELII TACITI

i ad apatiis intoriooti lapides per ima montis Palati(n» m. Laru aram Consi, mox curias veteres, tum ad sacellum sed 3 forumque Romanum et Capitolium non & Romulo,

a Tito Tatio additum urbi eredidere.mox pro fortuna po-

s merium auctum. et quos tum Claudius terminos posuerit, i p.Chr.50 &

1

ir mitium

itu et publicis aotis perscriptum.

C ArISTIÓ M. SvirLIo consulibus adoptio in Do. auctoritate

Pallantis

festinatur,

qui obstrictus

Agrippinae ut oonciliator nuptiarum et, mox stupro eius inligatus stimulabat Claudium, consuleret rei publicae, 10 Britannici pueritiam robore circumdaret. sic apud divum Augustum, quamquam nepotibus subnixum, viguisse privignos; & Tiberio super propriam stirpem Germanicum adsumptum:

se quoque accingeret

iuvene

partem

curarum capessituro. his evictus triennio maiorem natu 15 Domitium filio anteponit, habita apud senatum oratione in eundem quema liberto acceperat modum. adnotabant periti nullam antehac adoptionem inter patricios Clau. dios reperiri, eosque ab Átto Clauso continuos duravissc. 26. Ceterum actae principi grates, quaesitiore i n Do- s mitium adulatione; rogataque lex, qua in familiam Claudiam et nomen Neronis transiret. augetur et Agrippina cognomento Augustae. quibus patratis nemo adeo expers misericordiae fuit, quem non Britannici fortuna maeror(e» adficeret. desolatus paulatim

etiam servilibus

mi- s:

Disteriis perintempestiva novercae officia i n ludibria vertebat, intellegens falsi. neque enim segnem ci fuissc 1.2? palatii ad aram consii (consiti L) MI. | 2 mox ad L, || 3 forumque RomanumL, deforumque R. M, sed de del. M! || 4 urbi M:

uti L || 5 &ctum M | tunc L || 6 cognitum M L j| 7 L . m. suillo F. | adoptio L (Put.): optioM | i 1 pueritiae robur J, | robor M , c add. M* || 14 Iuuenem ML || I5 capessiturum IL. | bienn io M I , (el.

4, 41, I), em. Prei. || 17 in eundem L ( M u r . ) : eundum M (post eundem ín fine vereus erasa est littera q:) || 18 ab appio claud io L, || " ime cin Pich. (cf. 3,57, 1): quaestiore M, quaeaita et L, || augusta L, augustae mul. M! i n augusta || 25 fortunae maeror

"-— e.

Ern. | 23 effigeret M ' || 36 per intempostiva

e m iFi; (Peer brium Nipp..

236

ML,

reete C. L. Both et Sir., sed Tacitus [avel in hia libris

d irn

T

d

compomlis) | ludibria

ML (ludi-

A B EXCESSV DIVI

AVGVSTI XII 24-29

indolem ferunt, sive verum, seu periculis commendatus a.p.Chr.50 retinuit famam sine experimento. 27. Sed Agrippina, quo vim suam sociis quoque natio- 1 nibus ostentaret, in oppidum Ubiorum, in quo genita * erat, veteranos coloniamque deduci impetrat, cui nomen e vocabulo ipsius inditum. ac forte acciderat, u t eam gentem Rhenum transgressam avus Agrippa i n fidem

acciperet. Isdem temporibus in superiore Germania trepidatum 2 w adventu Chattorum latrocinia agitantium. dein P. Pomponius legatus auxiliares Vangiones ac Nemetas, addito equite alario, (mittit,

monitos u t anteirent

populatores

vel dilapsis improvisi circumfunderentur. et secuta con- 3 silium ducis indus.rie militum; divisique in duo agmina, 1 qui laevum iter petiverant, recens reversos praedaque per luxum usos et somno graves circumvenere, aucta laetitia, quod quosdam e clade Variana quadragensimum post ennum servitio

exemerant.

28. A t qui dextris et propioribus compendiis ierant, 1 *0 obvio hosti et aciem auso plus cladis faciunt, et praeda famaque

onusti ad montem

Taunum

revertuntur,

ubi

Pomponius cum legionibus opperiebatur, si Chatti cupidine ulciscendi casum pugnae praeberent. illi metu. ne 2 hinc Romanus, inde Cherusci, cum quis aeternum dis?» cordant, circumgrederentur, legatos in urbem et obsides misere; decretusque

Pomponio

triumphalis

honos. mo-

dica pars famae eius apud posteros, in quis carminum glorie praecellit. 20. Per idem tempus Vannius, Suebis a Druso Caesare 1 1» impositus, pellitur regno, prima imperii aetate clarus acceptusque popularibus, mox diuturnitate in superbiam € inditum e uocabulo ipsius M || ? rheno ML, em. &ir. | transgressa M | avus eius L || 10 adventu L : &advectu M (corr. M' e z

advectum) | catthorum M ; ehaucorumL | L. pomp. ML, em.Rü. li 1! vangionas ac M || ! 2 alario Put.: elerio M , e latio L | mittit suppl. Walther (sed post Nemetas), inmittit Doed. || 13 ne dilspei L |

17 quadragesimum IL ||. 52 ehauciL || 39 sueuis M, suevus L I|

30 carus Woe., sed cj. Sall. Jug. 70,2

23

P. CORNELII TACITI B.p.Chr. 50

ordiis mutatus et odio accolarum, simul domesticis diac rum circumventus. auctores fuere Vibilius Hermunduro rex et, Vangio ao Sido sorore Vannii geniti. neo Claudius, quamquam saepe oratus, arma certantibus barbaris

interposuit, tutum Vannio perfugium promittens, si polleretur: scripsitque Palpellio Histro, qui Pannoniam praesidebat, legionem ipsaque e provincia lecta. auxilia pro ripa componere, subsidio victis et terrorom adversus victores, ne fortuna elati nostram quoque pacem turbarent. nam vis innumera, Lugii aliaequo gentes, advontabant, fama ditis regni, quod Vannius triginta per annos praedationibus et vectigalibus auxerat. ipsi manus pro-

pria pedites, eques e Sarmatis Iazugibus erat, impar mul.

titudini bostium, eoque castellis sese defensare bellumque ducere statuerat. 30. Sed Iazuges obsidionis impatientes ct proximos

15

per campos vagi necessitudinem pugnae attulere, quia

Lugius Hermundurusque illic ingruerant. igitur degressus castellis Vannius funditur proelio, quamquam rebus adversis, laudatus, quod et pugnam manu capessiit et corpore adverso vulnera excepit. ceterum ad classem in Danuvio opperientem perfugit; secuti mox clientes et acceptis agris in Pannonia locati sunt. regnum Vangio &c Sido inter se partivere, egregia adversus nos fide, sub. lectis, incertum suone an servitii ingenio, dum adipiscerentur dominationes, multa caritate, e t maiore odio, postquam adepti sunt. 1

31. Át i n Britannia P. Ostorium pro practorc turbidae

res excepere, effusis in agrum sociorum hostibus eo vio-

lentius, quod norum ducem exercitu ignoto et coepta : 1 mutatus L (c]. 6, 48,2) : mutans M || 2 uibillius M L || 4 certantibus barbaris certantibus M || € ecripsit L. | p . atellio M. p. attelio L, em. Lips.

|l .8 componeret L, sed cj. 1 6 , 2 5 , 3 || 10 ligii et v. 18 ligius MI., em. MüllenhofJ Z. f.d. Alt.9 , 1865, 253 ( L y g i i Or.) || V3 eques

ex armatis L, | lazugibus Nipp.: iezigibus LM (4ed azigi

ecripsit M m. post. 3n. rae.); cj. Hist. 111 5 , 1 (Iazy gibus vulgo) |! 16 iaziges L, iazigies M l| 16 digressus ML, em. Ern. || 20 capesaiit I. : capesciit M || 32 danubio L , dauio M || 23 vang io e t sido L, uagio &c sidio M || 34 partiti sunt I, | subiectis om. V, | 25 incertum om. M Il 26 dominationis Heina. coll. 6,45,3 e| 3,65.1 ( 2^ effus is L.: c t fusis M

25

AB EXCESS8V DIVI

AVGVBTI XII 29-32

hieme obviam iturum non rebantur. ille gnarus primis 2 a.p.Chr.50 eventibus metum aut fiduciam gigni, citas cohortes rapit e t , caesis qui restiterant,

disiectos consectatus, ne rursus

conglobarentur infensaque et infida pax non duci, non mi5 liti requiem permitteret, detrahere arma suspectis cunctaquo caatris (cis 'Tris»yantonam e t Sabrinam fluvios cohi-

bere parat. quod primi Iceni abnuere, valida gens nec 3 proeliis contusi, quia ad societatem nostram volentes accesserant. hisque auctoribus circumiectae nationes locum

10 pugnae delegere saeptum agresti aggere et aditu angusto,

ne pervius equiti foret. ea munimenta dux Romanus, 4 quamquam sine robore legionum sociales copias ducebat, perrumpere adgreditur et distributis cohortibus turmas quoque peditum ad munia accingit. tunc dato signo per15 fringunt aggerem suisque claustris impeditos turbant. atque illi conscientia rebellionis et obsaeptis effugiis multa et clara facinora fecere. qua pugna filius legati M. Ostorius servati civis decus meruit. 32. Ceterum clade Icenorum compositi qui bellum 1 7» inter et pacem dubitabant, et ductus in Decangos exercitus. vastati agri, praedae passim actae, non ausis aciem hostibus, vel, si ex occulto carpere agmen temptarent, punito dolo. iamque ventum haud procul mari, quod Hiberniam insulam a&dspectat, cum ortae apud Brigantas 35 discordiae retraxere ducem destinationis certum. ne nova moliretur nisi prioribus firmatis. et Brigantes quidem, 2 paucis qui arma coeptabant interfectis, in reliquos data venia, resedere: Silurum gens non atrocitate, non clementia mutabatur. quin bellum exerceret castrisque le30 gionum premenda foret. id quo promptius veniret, coloni& Camulodunum valida veteranorum manu deducitur 1 ghiemei turum (sed g del. M ' ) obviam M || 3 restiterunt M || $ cunctisque I, || € sntonam M L , em. C. Her. (cf. R . Syme, Tac. I

394, 4): castris (sd Tris)antonam F. Harerfield || 8 &d societatem L (Koest.);

accusativo non usus est Tacitus, nisi cerbum sensu

proprio adhibetur, cf. Lex. Tac. p. 1ó: societatem M | noetram M; prirnigini L || 30 in Decangos Bezz.:Inde cengos M, indecauchos L, (in Ceangos Andr., cf. CIL. VII 1204 sqq.) || 34 brigantes M. aed & superscr.M! i 28 Silurum Rhen.: siluerum M. Dilusrum L 239

P. CORNELII TACITI

lles ct imbuon-

a.p.ChrS0 in agros captivos,subsidium adversus rebe

.

.

dis sociis ad officia legum.

Ca33. Itum inde in Siluras, super propriam ferociam

rataci viribus confisos, quem multa ambigua,multa prospera

extulerant,

ut. ceteros

B r i t a n n o r u m imperatores

5

vi praemineret. sed t u m astu locorumque fraude prior, militum inferior, transfert bellum in Ordovicas, additis

que qui pacem nostram metuebant, novissimum casum experitur. sumpto ad proelium loco, u t aditus a bscessus, cunctanobis importuna et.suisin melius essent,hinc monti- 1o bus arduis. et si qua clementer accedi poterant, in modum vallieaxa praestruit; e t praefluebat amnis vado incerto, ca. pro munimentis constiterant. terva(e)que (armatorum

34. Ad hoc gentium ductores circumire hortari, firmare animos minuendo metu. accendenda spe aliisque belli is incitamentis. enimvero Caratacus huc illuc volitans illum diem. illam aciem testabatur aut. recuperandae libertatis aut servitutis aeternae initium fore; vocabatque nomina maiorum. qui dictatorem Caesarem pepulissent, quorum virtute vacui a securibus et tributis intemerata coniugum e et liberorum corpora retinerent. haec atque talia dicenti adstrepere vulgus;

gentili quisque religione

non telis, non vulneribus

1

obstringi,

cessuros.

35. Obstupefecit ea alacritas ducem Romanum; simul obiectus amnis, additum vallum, imminentia iuga, nihil 2s nisi atrox et propugnatoribus frequens terrebat. sed miles proelium poscere, cuncta virtute expugnabilia clamitare; praefectique et tribuni paria disserentes ardorem

2 exercitus intendebant. tum Ostorius. circumspectis quae impenetrabilia quaeque pervia, ducit infensos amnem- 20 que haud difficulter

evadit. u b i ventum ad aggerem, dum

4 confisis M || € tum M : tamen I. | locorumque 1. (et Fuchs): locorum M ([locorum fraude) Riü., sed. ef. Vin. locorum Aen. 9. 397. Ov. trist. 4 , 2 . 33) | ? ordou

icas M ( u corr. M ! ez 1): ordelucaa 1. !! 19 hinc Halm: tunc ML.| 11pote rat Halm, sed cf.Hiat.11152,1)

12 cateruasque M L , em. Lips. || 13 (ar)matoru m

Frei.: maiorum M , maiore L || 15 accendendaL: accenda M || 22 relig ione I. ( Ipa.): religioni M || 73 non vulneribus, non telis I, || 5 addi M [| 27 virtuti PscÀ. | expugnabilia 1,: expugnab tum a uallum ili M || 28 et I. ( Bezz.), om. M i| 29 incendebant L 240

AB EXCE88V DIVI

AVGVHTI XII 32-37

missilibus certabatur, plus vulnerum in nos et pleraeque s.p.Car.5o caedes oriebantur: postquam facta testudine rudes et informes saxorum compages distractae parque comminus acies, decedere barberi in iuga montium. sed eo quoque 3

s» inrupere ferentarius gravisque miles, illi telis adsultantes, h i conferto gradu, turbatis contra Britannorum ordinibus,

apud quos nulla loricarum galearumve tegmina; et si auxiliaribus resisterent, gladiis ac pilis legionariorum, ei huc verterent, spathis et hastis auxiliarium sternebantur. i10 clara e& victoria fuit, captaque uxor et filia Cerataci fratresque in deditionem accepti. 36. Ipse, ut ferme intuta

sunt adversa, cum fidem Car. 1

timanduae reginae Brigantum petivisset, vinctus ac victoribus traditus est, nono post anno, quam bellum in 1* Britannia coeptum. unde fama cius evecta insulam et proximas provincias pervagata per Italiam quoque celebra. batur, avebantque visere, quis ille tot per annos opes nostras sprevisset. ne Romae quidem ignobile Carataci 2 nomen erat; et, Caesar, dum suum decus extollit,

addidit

?9 gloriam victo. vocatus quippe u t ad insigne spectaculum populus; stetere in armis praetoriae cohortes campo, qui castra praeiacet. tunc incedentibus regiis clientulis 3 phalerae torques quaeque bellis externis quaesiverat traducta, mox fratres et coniux et filia, postremo ipse osten25 tatus.

ceterorum

preces degeneres fuere ex metu:

at non

Caratacus aut vultu demisso aut, verbis misericordiarm requirens, ubi tribunali adstitit, in hunc modum locutus est. 37. ' S i quanta nobilitas et fortuna mihi fuit, tanta re- 1 rum prosperarum moderatio fuisset, amicus potius in 3! hanc urbem quam captus venissem, neque dedignatus esses claris maioribus ortum, plurimis gentibus imperi3 distracta M || 16 uxore ML, em. Bezz. | carattaci M |j 12 CarticartimandusaM (cf. manduae Put.( cf.Hsst.111 45,1):cartimandael,, M , in insulas L j| insulas c.40) || 13 vinctuset L || 15 insulam Heins.: || 22 caatris L | M spectalum 1,: 18 neo romae Il. || 20 spectaculum

tum Ern. | clientulis] u in e mulacit M m. post.; in marg. vetus m.

adecripeit clienteli || 33 torquesque quae L ; torquibus

(c]. 11, 14, 3

sboriginibus pro aborigines) quaeque M | traducta M: inducta sunt L |; 28 cataratacus M || 3! imperantem 1L

241

P. CORNELII TACITI a.p.Chr.50 2

esens sors men u t m i h i t a n t e n foedere e t pace accipere. pra s, arma

ui equos viro informis, sic tibi magnifica est. hab st vos om-

nam opes: quid mirum, si haec invitus amisi? m vultis, sequitur u t omnes &crvitute nibus imperitare mea fortuna accipiant! si statim deditus traherer,neque

moi oblivio neque tua glorie inclaruisset; et supplicium aete rnum e x e m servaveris, at si incolumem sequetur: et conplar clementiae ero.' ad ea Caesar veniam ipsique

iugi et fratribus tribuit. atque illi vinclis absoluti Agrippinam quoque, haud procul alio suggestu conspicuam, is. dem quibus principem laudibus gratibusque venerati gunt. novum

sane et, moribus

veterum

insolitum,

10

femi-

nam signis Romanis praesidere: ipsa semet parti a maioribus suis imperii sociam ferebat. 38. Vocati posthac patres multa ct magnifica super captivitate Carataci disseruere, neque minus id clarum, quam quod Syphacem P. Scipio, Persen L . Paulua, et si 2? qui alii vinctos regespopulo Romano ostendere. censentur Ostorio triumphi insignia, prosperis ad id rebus eius, mox ambiguis, sive amoto Carataco, quasi debellatum foret, minus intenta apud nos militia fuit, sive hostes misera3 tione tanti regis acrius ad ultionem exarsere. praefectum castrorum et legionarias cohortes exstruendis apud Siluras praesidiis relictas circeumfundunt. ac n i cito nuntiis e castellis proximis subventum foret copiarum obsidioni, occu- 25 buissent: praefectus tamen et octo centuriones

ac promp-

tissimus quisque (e? manipulis cecidere. nec multo post

1 foedere e t pace accipere Becher: foedere pacem accipere M ,

sedÍocdcre M! corr. er foederet, accipere ex acciperet: foedere pacisoccipereL 13 qm L | 5 traderer ML, corr. Bekk. || 7 sequetur L ( Lips.) : seqretur M insolita scriptura, et r ex u, ut ed. corecium

est l| 7.8 clementiae exemplar L || 5 ac coniugi L || 9 exsolu ti Lips. || " porum moribus L ' 13 parti L : partim M (perti (oli)m Andr. coll. 13, 34, . Hist. 1I86,3) l| 23silulas M,eiluss L || 24 relicta M ||

24.25 ac n i cito nuntiis et ( t del. M!) castellis proximis subuentum foret M : ac ni vicis et caat. p r . cito subv. foret L, || 25 obeidioni Bezsz.: obsidione ML (obsidio, (occidioyne viz recte Halm) |

*7 (e) manipulis Lips.: manipulus ML (manipularis al.) 249

AB EXCESSV DIVI

AVGVSTI XII 37—40

pabulantis nostros missasque ad subsidium turmas pro-

&.p.Chr.60

fligant.

o earum robore aequata pugna, dein nobis pro meliore fuit. effugere hostes tenui damno, quia inclinabat dies. crebra hinc proelia, et saepius in modum latrocinii per saltus per paludes, u t cuique sors aut virtus, temere proviso, ob iram ob praedam, iussu et aliquando ignaris ducibus. ac 1» praecipua Silurum pervicacia, quos accendebat vulgata imperatoris Romani vox, ut quondam Sugambri excisi aut in Gallias iraiccti forent, ita Silurum nomen penitus exstinguendum. igitur duas auxiliares cohortes avaritia praefectorum incautius populantes intercepere; spolia15 que et captivos largiendo ceteras quoque nationes ad defectionem concessit

LE

39. Tum Ostorius cohortes expeditas opposuit; nec ideo fugam sistebat, ni legiones proelium eXcepissent:

trahebant, cum taedio curarum fessus Ostorius vita, laetis hostibus, tamquam ducem haud

spernendum etsi non proelium, at certe bellum absumpsisset. e» 40. A t Caesar cognita morte legati, ne provincia sine rectore foret, À. Didium suffecit. is propere vectus non tamen integras res invenit, adversa interim legionis pugno, cui Manlius Valens praeerat; auctaque et apud hoetes eius rei fama, quo venientem

ducem exterrerent,

atque

2; illo augente audita, ut maior laus compositi vel, si duravissent, iustior venia tribueretur. Silures id quoque dam-

num intulerant, lateque persultabant, donec adcursu Didii pellerentur. sed post captum Caratacum praecipuus Bcientia rei militaris Venutius, e Brigaentum civitate. u t so supra memoravi, fidusque diu e t Romanis armis defensus,

cum Cartimanduam reginam matrimonio teneret: mox, 1 pabulantis M ; pabulatum I. | nostros Put. incerta coniectura: nos ipsos M (nostros ipsos detf.), hos ipsos L. | & ad M, sed a del. M!, u t vid. i| 3 exposuit ML, em. Lips. || 6 tenuia damna J. |j 9 et

om. Y,|| 8.10 et praccipus L || 11Romani imperatoris L. || 11.12 ex-

cisi gut Faér.: exoisia u t M , occisi u t L ? 12 silurarum L || 17 u i t a m M || 1$ adsumpsisset M || 23 mallius L y 25 illo] ipso Ern. | compositi vel LM (set in marg. M!, inde compositis et Andr.) || 20 venia iustior M || 28 e brigantum I.: euigantum M || : ! cartimandam L, cartimsndum M

243

P. CORNELII

TACITI

ersus nos hostilia orto discidio et statim bello, etiam adv tabatur, oalli-

os cer induerat. sed primo tantum inter ips ac propinquos Ve. disque Cartimandua artibus fratrem ulante ignominia, nutii intercepit. inde accenaihostes, stim ta armis

et lec ne feminae imperio subderentur, valida evisum, et ntus regnum eius invadunt. quod nobis pra iuve re, cuius initio missae auxilio cohortes acre proelium fece pugnatum ambiguo finis laetior fuit. neque dispari eventu a legione, cui Caesius Nasica praeerat;

a.p.Chr.51 1

nam Didius,

senec-

agere tute gravis ci multa copia honorum, per ministros ct arcere hostem satis habebat. haec, quamquam & duobus [Ostorio Didioque] pro praetoribus plures per annos gesta, coniunxi, ne divisa haud perinde ad memoriam sui valerent: nunc ad temporum ordinem redeo. 41. Tr. CLAvDIO quintum SEgvio CogNELIO0 ORFITO consulibus virilis toga Neroni maturata, quo capessendae rei publicae habilis videretur. et Caesar adulationibus senatus libens cessit, u t vicesimo aetatis anno consulatum

Nero iniret atque interim designatus proconsulare imperium extra urbem haberet ac princeps iuventutis appellaretur. additum nomine eius donativum militi, congiarium plebei. et ludicro circensium, quod adquirendis vulgi studiis edebatur, Britannicus in praetexta, Nero triumphalium veste travecti sunt: spectaret populus hunc decore imperatorio, illum pueri habitu, ac perinde fortunam tribunoutriusque praesumeret. simul qui centurionum causis fictis remoti miserabantur, rumque sortemBritannici

et alii per speciem honoris; etiam libertorum si quis incorrupta fide, depellitur tali occasione. obvii inter se Nero Britannicum nomine, ille Domitium salutavere. quod u t , 9 cartimandaes L , cartimannus M (cf. c. 36, 1

stimulante

l. I| 6 regnum ML, regiam R A

| 8.

41 lre

ini

18-8

ini-

tium ambiguum C. Meiser, at cf. Sall. Cat. 11, 4 bonis i n i t i i s malos eventus habuit l| $ pugnatum est L || 12 ostorio (ostrio M) didio-

que Mii ure

l| 13 proinde ML, em. Pul. || 14 nunc om. M ||

LL M, TiberioL | quinto L | servilio io quar 21.22 plebeis congiariumn e t ludicia L || 2, "ornelio PUO Y V triumphali Gryphius (cf. 1, 16,2) || 24 transvecti L. jj 25 pueri L :

puerili M, aed li scripsit m. post. in fine versus || 3? remotis M 244

AB EXCESSV DIVI

AVGVSTI XII 40—43

discordiae initium Agrippina multo questu ad maritum defert: sperni quippe adoptionem, quacque censuerint patres, iussorit populus, intra penates abrogari; ac nisi pravitas tam infensa

docentium

arceatur,

eruptura

in publicam

s perniciem. commotus his quasi criminibus optimum quemque educatorem filii exilio,aut, morte adficit datosque a noverca custodiae eius imponit. 42. Nondum

tamen eumma moliri

Agrippina

audebat,

ni praetoriarum cohortium cura exsolverentur Lusius 19 Gota ct, Rufrius Crispinus, quos Messalinae memores et liberis eius devinctos credebat. igitur distrahi cohortes ambitu duorum et, si ab uno regerentur, intentiorem

fore disciplinam adseverante uxore, transfertur regimen cobortium ad Burrum Afranium, egregiae militaris fa15 mae, gnarum tamen cuius sponte praeficeretur. suum quoque fastigium Agrippina extollere altius: carpento Capitolium

ingredi,

qui (hopnos

sacerdotibus et sacris

antiquitus concessus venerationem áàugebat feminae, quam imperatore genitam, sororem eius, qui rerum poti?0 tus Bit, et, coniugem et matrem

fuisse unicum

ad bunc

diem exemplum est. inter quae praecipuus propugnator eius Vitellius,

validissima

gratia,

aetate extrema

(adeo

incertae sunt potentium res) accusatione corripitur, deferente Iunio Lupo senatore. is crimina maiestatis et cu?3 pidinem imperii obiectabat; praebuissetque aures Caesar, nisi Agrippinae minis magis quam precibus mutatus esset, u t accusatori aqua atque igni interdiceret. hactenus Vi. tellius voluerat. 43. Multa

eo anno prodigia

evenere. insessum diris

s» avibus Capitolium, crebris terrae motibus prorutae domus, ac, dum latius metuitur, trepidatione vulgi invalidus

1 defert ad maritum 1, || 4 infensa M: impensa L, fort. rectius | erupturam

L || 3 iis L, ie M || & &c morte M L , em. Petersen coll. 3,

24,2. 6,9, 1 || 10 Rufrius Halm: rufius M, ruffus I. (cf. 13. 45, 4.

15,71, 4. 16, 17. 1. Suet. Ner.35) (| 15proficeretur M || 18 extollere

altius Agrippina L || 1? (ho)nos Ure.: mosML || 19 sororemque L t 27 ecousator . . . interdiceretur L || 30 prorutae I. ( Lips.): prorupte M || 31 invalid(issim)us quisque Woe. coli. 13, 18, 1; at cj. Suet. Otho 2, 1 invalidum quemque 19

DT 'Tacitus I ed. Koestermann [1833]

245

$. p.Chr.51

T. CORNELII TACITI

quisque obtriti; frugum quoque egestas et ortü ox co fames in prodigium accipiebatur. nec occulti tantum

a.p.Chr.b1

circumvascro questus; sed iura reddentem Claudium fori parclamoribus turbidis, pulsumque in extremam tem v i urguebant, donec militum globo infensos perru-

pit. quindecim dierum alimenta urbi, non amplius, superfuisse constitit, magnaque deum benignitate et, modestia hiemis rebus extremis subventum. a t hercule olim Italia legionibus longinquas in provincias commeatus porta-

"e

bat,

nec nunc

infecunditate

laboratur,

sed Africam

potius et. Aegyptum exercemus, navibusque et casibus vita populi Romani permissa est. 44. Eodem anno bellum inter Ármenios Hiberosque exortum Parthis quoque ac Romanis gravissimorum inter se motuum causa fuit. genti Parthorum Vologaeses15 imperitabat, materna origine ex paelice Graeca, concessu fratrum regnum adeptus; Hiberos Pharasmanes vetusta possessione, Ármenios frater eius Mithridates obtincbat opibus nostris. erat Pharasmanis filius nomine Radamistus, decora proceritate, vi corporis insignis et patrias artes edoctus, claraque inter

accolas fama. is modicum

Hiberiae regnum senecta patris detineri ferocius crebriusque iactabat, quam u t cupidinem occultaret. igitur Pharasmanes iuvenem potentiae promptum et studio popu-

o

larium

accinctum,

vergentibus

iam annis suis metuens,

aliam ad spem trahere ct Armeniam osventare, pulsis Parthis datam Mithridati à semet memorando: sed v i m differendam et potiorem dolum, quo incautum opprimcerent. ita Radamistus simulata adversus patrem discordia tamquam novercae odiis impar pergit ad patruum,

multa.

30

que ab eo comitate in speciem liberum cultus primores

Ármenio| rum ad rcss novas inlicit, , ignaro e t orénbante super Mithridate. m ?

ijn -

. Vob tritu s I || 5 urgobant ]J. | 8subventum L : subueni italiac L 9 regionibus ML, em. Ern. (cf- 13, 7.1) | porta ban! t u r L || 19 Pharasmani Put. || 24 prompte M L , em. Lips. (pro pe| 31 cul

rum Prei., ut 4, 59. 3)

Lips.: orante I. et M à d

246

cu'tum M || 32 gnaro 1, | or(n)anto

A B EXCES88V DIVI

AVGVBTI XII 43—46

45. Reconciliationis specie adsumpta regressusque &d 1 s.p.Cbr.5i patrem, quae fraude confici potuerint, prompta nuntiat, ceter& armis exsequenda. interim Pharammanes belli causas confingit: proelianti sibi adversus regem Albanos rum et Romanos eamque iniuriam

auxilio excidio

vocanti fratrem adversatum, ipsius ultum iturum; simul

magnas copias filio tradidit. ille inruptione subita terri- 2 tum exutumque campis Mithridaten compulit in castel. lum Gorneas, tutum

loco &c praesidio militum,

quis Cae-

1:0 lius Pollio praefectus, centurio Casperius praeerat. nihil 3 tam ignarum barbaris quam machinamenta et astus oppugnationum: at nobis ea pars militiae maxime gnara est. ita Radamistus frustra vel cum damno temptatis munitionibus obsidium incipit. ct cum vis neglegeretur, ava- 4 15 ritiam praefecti emercatur, obtestante Casperio, ne socius rex, ne Ármenia donum populi Romani scelere et

pecunia verterentur. postremo, quia multitudinem hoetium Pollio, iussa patris Radamistus obtendebant,pactus

indutias abscedit, u t , nisi Pherasmanen bello absterru:sQuadratum praesidem Syriae doceret, ?) set, Ummidium

quo in statu Armenia foret.

46. Digreasu centurionis velut custode exsolutus prae- 1

fectus hortari

Mithridaten

ad sanciendum foedus, con-

iunctionem fratrum ac priorem aetate Pharasmanen ct $5 cetora necessitudinum nomina referens, quod filiam eius t: in matrimonio haberet, quod ipse Radamisto socer esse v&non abnuere pacem Hiberos, quamquam in tempore lidiores;

et &atis cognita(m»

Armeniorum

perfidiam,

nec

dualiud subsidii quam castellum commeatu egenum: nec

$9 bia (tenytare

armis quam incruentas condiciones mallet.

pte M, sed e ex & 2 q u a e . . . prompta ll (Lips.): qu& . . . prom L m !| ? tradit I., fort. mut., ul vid., M! | potuerant L || 5 &versato Haase || 14 ne-

ra est) recte || 10 praeera(n)t Halm || 13 (at — gna 14, 2) | 19 pharas12, gligeretur ]. || 17 pecuniá uterentur M (ef.*:9 tummidium M, tum || manem M, phrasamenem L ; em. Andr. L || 28 cognita || 2€ i n om. ummidium l.; em. Rs. || 31 armenise M ti M (commeatus Andr., mea ML, em. Lips. | perfidia I. || 39 com rta coniectura: no dubiut 16, 12, 1) | ne dubia (ten)tare Sir. ince . nam zeugmatis figura Tacitare M ; no dubiam rem l.. fort. relin r.): malle M tus saepe usus est || 20 mallet I. (Si 19*

241

P. CORNELII TACITI

ate ot suspectis praefooti con. eChr5) 3 cunctante ad ea Mithrid icem regiam polluerat inque omnem libiilii

Pharaa. uenalis habebatar, Casperius interim ad edant expostumanen pervadit, utque Hibori obsidio dec a respondens, lat. ille propalam incerta et saepius mollior

eiie

ationem quosecretis nuntiis monet Redamistum obpugn oc-

quo modo ccelerare. augetur flagitii

culta corruptione impellit

merces, e t Pollio

milites, ut. pacem flagitarent

seque praesidium

omissuros mini taren tur qua necessi-

icit ius iurandum,

non ferro, non veneno vim adlaturum.

tate Mithridates diem locumque focderi accepit castelloque egreditur. 41. Ac primo Radamistus in amplexus eius effusus simulare obsequium, socerum ac parentem appellare; ad.

2

simul in lucum propinquum trahit, provisum illic sacri. ficii paratum dictitans, u t diis testibus pax firmaretur. mos est regibus, quotiens i n societatem coeant, implicare

dextras pollicesque inter se vincire nodoque praestrin. gere; mox, ubi sanguis in artus (se) extremos suffuderit.

levi ictu cruorem eliciunt atque invicem lambunt. id foe. dus arcanum habetur quasi mutuo cruore sacratum. sed tune, qui ea vincla admovebat, decidisse simulans genua

Mithridatis invadit ipsumque prosternit; simulque concursu plurium iniciuntur catenae, ac compede, quod dedecorum barbaris, trahebatur. mox vulgus, quia duro imperio habitum, probra ac verbera intentabat. et erant contra, qui tantam fortunae commutationem misernrent u r ; secutaque cum parvis liberis coniux cuncta lamen-

tatione complebat. diversis et contectis vehiculis abdun5 tur, dum Pharasmanis iussa exquirerentur. illi cupido rcgni fratre et filia potior, animusque sceleribus paratus; 5 expostulant ML 46 molliora M : meliora L | 9 omissuron Frei., v t 4. 51. 2 : ammin M í n finc vereus (amissuros C. F. W, Miller): Mem. Pf 1 12 faramistus M 16 sacrificium. imperat um ^ em.

Pflugk || 17 societate

M || 18 dexteras

L |

peratringerc

ML, em. ed, Froben. (cf. 1 4 , 6 4 ,3) || 19 u b i mox L | Do add. P ac.

Gron. ((se) effuderit al.; sanguis artus extr. suffudorit, Jeina.) |I 24 b icompe : des ML, em. Lips. | 25 mox quis uulgus M; cf. 13, 44, 1 ut imulier 248

fmozque

v . al.) || 26 habit u M | &tque vorbera L |!

1$

AB EXC E88V DIVI

AVGVSTI XII 4649

visui temen consuluit, ne coram interficeret. et, Rada- a.p.Chr.61 mistus, quasi iuCri»bs iurandi memor, non ferrum, non

venenum in sororem et patruum expromit, aed proiectos in humum et, veste multa gravique opertos necat. filii 5 quoque Mithridatis, quod caedibus parentum inlacrima. verant, trucidati aunt. 48. A t Quadratus, cognoscens proditum Mithridaten et 1 regnum

ab interfectoribus

obtineri,

vocat consilium,

do-

cet acta et an ulciseatur consultat. paucis decus publi.

10 cum curae, plures tuta disserunt: omne scelus externum 2 cum laetitia habendum; semina etiam odiorum iacienda. u t saepe principes Romani eandem Armeniam specie lar. gitionis turbandis barbarorum animis praebuerint: poteretur

Radamistus

male partis,

dum

invisus

infamis,

19 quando id magis ex usu, quam si cum gloria adeptus foret. in hanc sententiam itum. ne tamen adnuisse faci. 3 nori viderentur e t diversa Caesar iuberet, missi &d Pharasmanen nuntii, u t abscederet a finibus Armeniis filium-

que abstraheret. :)

49. Erant Cappadocise procurator Iulius Paelignus, t ignavi(a» animi et deridiculo corporis iuxta despiciendus, sed Claudio perquam familiaris, cum privatus olim conversatione

scur(r»arum

iners

otium

oblectaret.

is

Paelignus auxiliis provincialium contractis tamquam re:5 cuperaturus Ármeniam, dum socios magis quam hostes praedatur, abscessu suorum et incursantibus barbaris praesidii egens ad Radamistum venit; donisque eius evictus ultro regium insigne sumere cohortatur sumentique adest auctor et satelles. quod ubi turpi fama divulgatum, ? so ne ceteri quoque ex Paeligno coniectarentur, Helvidius Priscus legatus cum legione mittitur, rebus turbidis ut pro tempore consuleret. igitur propere montem Taurum 1 interficeretur JF. || $ius iurandi ML || 9 uloisceretur M || 1€ ornnes ML, em. Lips. || 11 iscentis L || 13 potiretur L || 1& adeptus ML; dep(ul)sue Nipp., haud necessario || £t ignaui ML, em. Mur. |i 22 priuatis M || 33 conversatione scurrarum Lips. inceria coniec-

tura: conuorsationes curaret M; comesatione$ curas et L | obiectaret L || 34 [Paelignue] Frei.; cf. 4, 10,2 || 31.3$ pro tempore

u t M 1|/.33 montem T. propere L

249

P. CORNELII TACITI

pa

inis l ire

Kp Sii.

tione

plura quam v i composuerat,

iubetur, ne initium belli adversus

isteret. Vologaeses casum invadendae

Armeniae

ob-

venisse ratus, quam & maioribus suis possessam exter. s nus rex flagitio obtineret, contrahit copias fratremque Tiridaten deducere in regnum parat, no qua pars domus

aine imperio ageret. incessu Parthorum sine acie pulsi

Hiberi, urbesque Armeniorum Artaxata ct Tigranocerta ? iugum accepere. deinde atrox hiemps et parum provisi io commeatus et orta ex utroque tabes perpellunt Vologaesen omittere

praesentia.

vacuamque

rursus

Ármeniam

Radamistus invasit, truculentior quam antes, tamquam &dversus defectores et in tempore rebellaturos. atque illi, quamvis servitio sueti, patientiam abrumpunt armis- 15 que regiam circumveniunt.

1. 91. Nec aliud Radamisto subsidium fuit quam perni2 citas equorum, quis seque et coniugem abstulit. sed coniux gravida primam utcumque fugam ob metum hostilem et mariti caritatem toleravit; post festinatione con- 20 tinua ubi quati uterus et viscera vibrantur, orare u t morte 3 honesta contumeliis captivitatis eximeretur. ille primo amplecti adlevare adhortari, modo virtutem admirans, modo timore aeger, ne quis relicta poreretur postremo violentia

amoris et facinorum

non rudis

destringit

aci- ss

nacen vulneratamque ripam ad Araxis trahit flum inique trad

it, u t corpus etiam auferretur: ipse praeceps ad Hi4 beros patrium (in) regnum pervadit. interim Zenobiam

(id mulieri nomen) placida in (eyluvie spirantem ac

vitae manifestam advertere pastores, e t dign itate formae haud 90 degenerem reputantes obligant vuln us, agrestia medica2? rediret M | asyriam L, siriam M || 10 hiems L set parum

Andr.:

(idem

M, seu parum L || 11 percellu nt

n

e t parum em

Rhen,

vitium 11, 29, 3) (| 1a quamquam ML || 14 l*bellaturog J, ( Rhen.) : bellaturos M || 16 cirum ue un t M || 18 coniunx 20 festinationem I , l| 24 timo J, || re M: terrore L | p o t i r e t u r 1. ;. 28,27 flumini tradit M l 37 u t M : nel | ad hiberoa], ( Be zz.) : hibe. ros ad M || 38

in add.He

ins., t.haudnecessario || 29 in (e)luvie Madv.: illuuie LM, sed lluuie for e&rips. M m. posl. 250

AB EXCEBSV DIVI

AVGVSTI XII 49—54

mina adhibent cognitoque nomine et casu in urbem Árta-

xate ferunt: unde publica cura deducta ad Tiridaten co-

miterque excepta cultu regio habita cst.

52. FAusTo SuLLA SaALvio OTHONE consulibus Furius 1

5 Scribonianus in exilium agitur, quasi finem principis per

Chaldaeos scrutaretur. adnectebetur crimini Vibia mater

eius, u t casus prioris (nam relegata erat) impatiens. pater Scriboniani Camillus arma per Dalmatiam moverat; id. que ad clementiam trabebat Caesar, quod stirpem hosti10 lem iterum conservaret. neque tamen exuli longa posthac vita fuit: morte fortuita

an per venenum exstinctus esset,

u t quisque credidit, vulgavere. de mathematicis Italia pellendis factum senatus consultum atrox et irritum. laudati dehinc oratione principis, qui ob angustias familiares 15 ordine

senatorio

sponte cederent,

m o t i q u e , qui remanendo

impudentiam paupertati adicerent.

53. Inter quae refert ad patres dc poena feminarum,

quae servis coniungerentur; statuiturque, ut ignaro domino ad id prolapsa in servitute, sin consensisset, pro li-

e9 berta haberetur.Pallanti, quem repertorem eius relationis

ediderat Caeser, praetoria insignia et centies quinquagies sestertium censuit consul designatus Barea Soranus. addi-

tum a Scipione Cornelio grates publice agendas, quodregibus Arendiae ortus veterrimam nobilitatem usui publico

»$ postponeret seque inter ministros principis haberi sineret. adseveravit Claudius contentum honore Pallantem intra

priorem paupertatem subsistere. et fixum est (in aere) publico senatus consultum, quo libertinus sestertii ter cumulsmiliens possessor antiquae parsimoniae laudibus

»o batur.

.

modera54. At non frater eius, cognomento Felix, pari

cuncta tione agebat, iam pridem Iudaeae impositus et

malefacta sibi impune ratus tanta potentia subnixo. sane !! 6 uiuis M, vins L |! o silla I.M (corr. ex Faustos ulla M!) ue L || 15 prolspee 4 L : Ita M || 18 statuitq 12 quisquis L | Ma haberentur M |] 37 in

30 libertis ML , prolapsa(e) Heins. || 19. : sere add.M m. post.in margine.i ) 3 14. 11, aere &uppl. Andr. (cf . L e [ere lit. ambitu "| 28 pu ice in codice M. eat lacuna quinqu ia ient pat ; L ia ent pot 32 iam pridem M : tum primum L ! 251

&.p.Chr.62

P. CORNELN TACITI

wpCu.s: preobuerant [udaoi speciem motus orta seditione, post. quam * * * cognita caede eius haud obtemperatum

esset,

manebat metus, ne quis principum eadem imperitaret.

3 atque interim Felix intempestivis remodiis delicta ac-

cendebat, aemulo ad deterrima Ventidio (Cumano), cui 5

pars provinciae halebatur, ita divisis, u t huic Galilae-

orum natio, Felici Samaritae parerent,

discordes olim e t

3 tum contemptu regentium minus coercitis odiis. igitur raptare inter se, immittere latronum globos, componero insidias et aliquando proeliis congredi, spoliaque ot. prae- 10 das ad procuratores referre. hique primo laetari, mox gliscente pernicie cum arma [militum] interiecissent, caesi milites; arsissetque bello provincie, n i Quadratus 4 Syriae rector subvenisset. nec diu adversus Iudaeos, qui

in necem militum proruperant, dubitatum quin capite 15 poenas luerent: Cumanus et, Felix cunctationem adfercbant, quia Claudius causis rebellionis

auditis ius statuendi

etiam de procuratoribus dederat. sed Quadratus Felicem inter iudiccs ostentavit. receptum i n tribunal, quo studia &ecusantium deterrerentur; damnatusque flagitiorum, o quae duo deliquerant. Cumanus, et quies provinciac red* ita.

1

55. Nec multo post agrestium Cilicum nationes, quibus Cietarum

cognomentum,

saepe e t alias

commotae,

tunc

Troxoboro duce montes asperos castris cepere, atque inde 35

decureuin litora aut urbes vim cultoribus ct oppidanis ac

2 plerumque in mercatores e t navicularios

audebant.

obses-

saque civitas Anemuriensis, et missi e Syria i n subsidium

equites cum praefecto Curtio Severo turbantur, quod

duri circum loci peditibusque

ad pugnam idonei equestre 30

2 lacunam ab Acidalio notatam Haase ex Hiat. V 9.2

postquam (& C. Caesare iussi erant, effigiem eius i n sic suppl.: templo l o a m s e t quamquam) cognita c. || 3 monebat [, !| 5 Cumano om. L M 4n. lac. septem [ere litlerarum (suppl. in mar $. ieinno J. F. Gron. || 13 militum M L , del. Hart. g. M m. post.) |i || 17 rebellionis hp 19 receptumque L || 30 damnatosque 4i || 24 Ciet arum 4n

js (cf. 6, 41,1): clitartum M L || 26 arosobor o L , troxoM || 3€ decursum I ( aut M : ad L I 39 quod L, in M ante

uod !eras 30 cireum ci - marg. adscripsit " i e duriMeis peditesque 1. 70 del. M! ef in 252

AB EXCESSV DIVI

AVGVSTI XII 54-657

proelium haud patiebantur. dein rex eius orae Antiochus &.p.Chr.62 blandimentis

»

adversum plebem, fraude in ducem cum

barbarorum copías dissociasset, Troxoboro paucisque primoribus interfectis ceteros clementia composuit. 96. Bub idem tempus inter lacum Fucinum amnemque Lirim perrupto monte, quo magnificentia operis a pluribus viseretur, lacu in ipso navale proelium adornatur,

ut quondam Augustus structo cir(ca) Tiberim stagno, sed

levibus navigiis et minore copia ediderat. Claudius tri19 remes quadriremesque et undeviginti milia hominum armavit, cincto ratibus ambitu, ne vaga effugia forent,

ac tamen spatium amplexus ad vim remigii, gubernantium artes, impetus navium et proelio solita. in ratibus preetoriarum cohortium manipuli turmaeque adstite. 15 rant, antepositis propugnaculis, ex quis catapultae bal. listaeque tenderentur. reliqua lacus classiarii tectis na-

vibus obtinebant. ripas et colles, montium edita in modum theatri multitudo municipiis

innumera complevit, proximis e

et alii urbe ex ipsa, visendi cupidine aut officio

s i n principem. ipse insigni paludamento neque procul Agrippina chlamyde aurata praesedere. pugnatum quamquam inter sontes fortium virorum animo, ac post mul. tum vulnerum occidioni exempti sunt.

57. Sed perfecto spectaculo apertum aquarum iter. in-

:5 curia operis manifesta fuit, haud satis depreasi ad lacus ima (vel media]. eoque tempore interiecto altius effossi specus, et contrahendae rursum multitudini gladiatorum

spectaculum editur, inditis pontibus pedestrem ad pugnam. quin et convivium effluvio lacus appositum magna L || t orantichous L || 2 frsudem M L | in ducem M : inducere ): 43,1 Aug. Sud. (cf. t 3 troxoboro M , arosoboro L, || 8 cir(c&) Zump um) (cent ius Claud LL. cis MI, (tran s Url., ut Afon. Anc. 4.43) num milis M || tr. Lips, haud necessario || 19 inde vigin ti L | homi tenderetar i ex M! corr. tur M vac(u)a Heins. || 18 tenderen montium al., ) ((ac zink Waa uit 17 montium edita ML, recle retin LES tem) Lips. em. ML, ro aide prae C. Her.) || £1 montium(que) i

Fuchs; iter. f tes L. || 24 (cum) apertum aq. iter, incuria an recle; vel (i. e. incuria Koest. || 36 (vel media] Acid., incertum M |i 19 quin et ex qui "besonders, zumal') medii Koest. | eo quo nce corr. M m. post.

253

P. CORNELII TACITI

formidine

prorumpens

quia vis aquarum

cunctos affecit,

proxima trahebat, convulsis ulterioribus aut fragore ot sonitu extorritis. simul Agrippina trepidatione principis usa ministrum operis Narcissum inousat cupidinis ao praedarum, ne. ille reticet,

ni-

miasque spes eius arguens. 1 58. D. Iux1jo Q. HaATERIO consulibus sedecim annos natus Nero Octaviam Uaesaris filiam in matrimonium accepit. utque studiis honestis (et? eloquentiae gloria enitesceret, causa Iliensium

suscepta Romanum

Troia

de-

missum et luliae stirpis auctorem Aeneam aliaque haud Ll

a.p.Chr.53

muliebrem

impotentiam

procul fabulis ve(te»ra facunde exsecutus perpetrat, ut Jlienses omni publico munere solverentur. eodem oratore Bononiensicoloniaeigni haustae subventum centies scstertii largitione. redditur Rhodiis libertas, adempta saepe &ut firmata,

prout bellis externis meruerant

& 1t domi se-

ditione deliquerant; tributumque Apamenaibus terrae motu convulsis in quinquennium remissum. 99. At Claudius saevissima quaeque promere adigebatur ciusdem Agrippinae artibus, quae Statilium Taurum opibus inlustrem hortis eius inhians pervertit accusante Tarquitio Prisco. legatus is Tauri Africam imperio proconsulari regentis, postquam revenerant, pauca repetundarum

crimina,

ceterum magicas superstitiones

ob-

iectabat. nec ille diutius falsum accusatorem indignasque sordes perpessus vim vitae suae attulit ante sententiam

senatus. Tarquitius

tamen curia exactus est, quod patres

odio delatoris contra ambitum Agrippinae pervicere. , 60. Eodem anno saepius audita vox principis, parem vim rerum habendama procuratoribus auis iudicatarum, ac sr ipse statuisset. ac ne fortuito prolapsus videretur, se-

natus quoque consulto cautum

plenius

quam antea e t

9 exterritis 1.: exter riti M || 6 e i u s spes cius M . sed pri i erasum || 7 Hatorio Lips.: autorio M, anterio Li et o n MER 12

ve(te)ra Rhen.: uera M, verum LI, | impetrat

MI., reddita

Nipp.

I! 21 praevertit

L || 32 legatus

I, || 15 redd itur

i s M: legato L (i 25 indignasquo L, (indignaa Jacob): indigna M || 2U sortes ML, em Jacob ii 30 iudicatarum L ( Rhen.) : iudicaturum M s

254

25

AB EXCES88V DIVI

AVGVSTI XII 57-62

uberius. nam divus Augustus apud equites, qui Aegypto ? »..Car.ss praesiderent , lego agi decretaque eorum proinde haberi

Iusseraüt, ac si magistratus Romani constituissent; mox alias per provincias et in urbe pleraque concessa sunt, 5 quae olim a praetoribus noscebantur. Claudius omne ius 3 tradidit,

de quo totiens

seditione aut arrnis certatum,

cum Bemproniis rogationibus equester ordo in possessione iudiciorum locaretur et rursum &Berviliae leges senatai judicia redderent, Mariusque et Sulla olim de eo vel prae1 cipue bellarent. sed tunc ordinum diversa studis, et 4 quae vicerant publice valebant. C. Oppius et Cornelius Balbus primi Caesaris opibus potuere condiciones pacis et arbitria belli tractare. Matios posthac et Vedios et cetera equitum Romanorum praevalida nomina referre nibil 15 attinuerit,

cum Claudius libertos

suos, quoe rei familiari

praefecerat, sibique et legibus adaequaverit. 601. Rettulit dein de immunitate Cois tribuenda, mul. 1 taque super antiquitate eorum memoravit: Argivos vel C(oe»um Latonae parentem vetustissimos insulae cul4:9 tores; mox adventu Aesculapii artem medendi inlatam maximeque inter posteros eius celebrem fuisse, nomina singulorum referens et quibus quisque aetatibus viguissent. quin etiam dixit Xenophontem, cuius scientia ipse 2 uteretur, eadem familia ortum, precibusque eius dan15 dum, u t omni tributo vacui in posterum Coi sacram et tantum dei ministram insulam colerent. neque dubium habetur multa eorundem in populum Romanum merita sociasque victorias

potuisse tradi:

set, Claudius, facilitate

solita quod uni concesserat, nullis extrinsecus adiumen30 tis velavit. 62. At, Byzantii

2. data dicendi copia, cum magnitudinem

1 equites L : equestres M (cf. 13,10, 2 ) , re $n ras. m. podi.: loco litterae r fuerate || 2 prode M (porin vel. i. 18 marg.: perinde al.)

3 mag. (populi) Romani Andr. || 8 aut rursum M 1| 9 iudicum

L (| iudicia L || 11 (e)vicerant Heins., haudnecessario || 13 fadios || L 16 auos om. M || 18 argios M || 18.19 etiam cum Lat. parente

em. 19 C(oe)um Merc.: cum ML || 36 tanti L || £7 haberetur I,ML, potu. Lips. || 28 potuiese tradi set Rhen.: potuisse tradidisse isset (sed t posterius ezpuncium) tradidisset M || 31 bizantii M ,

byzantiis I.

P. CORNELII

TACITI

onerum apud senatum deprecarentur, cuncta repetivere.

orsi & foedero, quod nobiscum icerant, qua tempestato

bellavimus adversus regem Macedonum, cui u t dogeneri Pseudophilippi vocabulum impositum, missas posthac

copias in Antiochum Persen Aristonicum, ot piratico

bello adiutum Antonium memorabant, quaeque Sullae aut Lucullo aut. Pompeio obtulissent, mox recentia in Caesares merita,

quando ea loca insiderent,

quae trans-

meantibus terra marique ducibus exercitibusque, simul

vehendo commeatu opportuna forent. 63. Namque artissimo inter Europam Ásiamque divortio Byzantium in extremo Europae posuere Graeci, quibus Pythium Apollinem consulentibus, ubi conderent [-]

urbem,

redditum

oraculum

est, quaererent

sedem

cae-

corum terris adversam. ea ambage Chalcedonii monstra. bantur. quod priores illuc advecti. praevisa locorum utilitate, peiora legissent. quippe Byzantium fertili solo, fecundo mari, quia vis piscium

15

inmensa Pontum erum-

pens et obliquis subter undas saxis exterrita omisso alterius litoris flexu hos ad portus defertur. unde primo quaestuosi et opulenti;

2.p.Chr.54 1

post magnitudine

onerum urgente

finem aut modum orabant, adnitente principe, qui Thrae. cio Bosporanoque bello recens fessos iuvandosque rettulit. ita tributa in quinquennium remissa. 64. M. AsrsI0 M'. AcrLIO. consulibus mutationem re- 25 rum in deterius portendi cognitum est crebris prodigiis. signa ac tentoria militum igne caelesti arsere; fastigio Capitolii examen apium insedit; biformes hominum p a r . tus, et suis fetum editum, cui accipitrum ungues incs-

sent. numerabatur inter ostenta deminutus omnium ma-

2 icerant L : lecerant M (cj. 4, 55, 4) l| € memorant quaeque 1., memorabantq; quee M ; em. Acid. | .9 mar. duob us exercitibus L ||

14 graecorum ML, e». Hhen.146 praevisaM : non provisa L i

18 quu vis L | inmensa Rup.: inmetla corr., ut videt ur, in inmetsa I.; I n -

€td. cf. Verg. Aen. 6,708 || 38 paratus M, aed

20 editum L : edidit M, sed Q ezpuncium (edidit Andr] ^ ium ! 266

AB EXCEBSV DIV]

AVGVSTI XII 62—65

gistratuum numerus, quaestore, aedili, tribuno ac spChr.64 praetore et consule paucos intra menses defunctis. sed in praecipuo pavore Agrippina, vocem Clau- 2 dii, quam temulentus iecerat, fatale sibi u t coniugum fla5 gitia ferret, dein puniret, metuens, agere et celerare sta-

tuit, perdita prius Domitis

Lepida muliebribus causis,

quia Lepida, minore Antonia genita, avunculo Augusto, Agrippinae sobrina pr(op»ior ac Gnaei mariti eius soror, parem sibi claritudinem credebat. nec forma aetas opes 3 i» multum distabant; et utraque impudica infamis violenta haud minus vitiis &emulabantur, quam si qua ex fortuna prospera acceperant. enimvero certamen acerrimum, amita potius an mater apud Neronem praevaleret: nam Lepida blandimentis ac largitionibus iuvenilem animum i$ devinciebat, truci contra ac minaci Agrippina, quae filio dare imperium, tolerare imperitantem nequibat. 65. Ceterum obiecta sunt, quod coniugem principis de- 1 votionibus petivisset quodque parum coercitis per Calabriam servorum agminibus pacem Italiae turbaret. ob eo haec mors

indicta,

multum

adversante

Narcisso,

qui

Agrippinam megis magisque suspectans prompeisse inter proximos ferebatur certam sibi perniciem, seu Britannicus rerum seu Nero poteretur; verum ita de se meritum Caesarem, u t vitam

usui eius impenderet.

convictam

2

zs Messalinam et Silium: peres iterum accusandi causas esse, si Nero imperitaret; Britannico successore nullum principi metum. at novercae insidiis domum omnem priconvelli, maiore flagitio. quam si impudicitiam

oris coniugis reticuisset. quamquam ne impudicitiam

I. || € domi. aelidi M || 1 $ sedili &c tribuno praetore console iet): .domiLepid& Chiff add. lepida (Domitia alg. tia ( tr. | Gnaei (Domiti, prioVer em. ML, r tisle M || 7 qu& M || 8 prio vinolenta L. || 14 et ris) meriti Andr., sed cj. Sór. p. 10 adn. || 19 !

|| 16imperi L || 15 devinciebat M : demulcebat L largitionibus ac suum u £5 um L || tem L || 17 sunt obiecta L | coniugi itannico quc. (Br et sss esse) 28 nisi nero L | (pares iterum — cau metum Ferrarius: eni am 37 cessore) Nipp., haud probabiliter || r.: :

def. Nipp. | et Mu ML, falso repetitum ex v. 23. male itio maiore tacere quam ^. obscuruta littera d M, ac L. || 38 flag per inter polationem 257

a. p.Chr.54

P . CORNELII

TAC ITI

quidem nunc &besse Pallante

adultero,

ne quis ambigat

habere. haec 3 decus pudorem corpus, cuncta regno viliora r aetatis atque talia dictitans amplecti Britannicum, robu

LE

[2]

precari, modo &d deos, modo ad ipsum quam maturrimum depelleret, tendere manus, adolesceret, patris inimicos

matris etiam interfectores ulcisceretur. 66. In tanta mole curarum valetudine adversa corripitur, refovendisque viribus mollitia caeli et. salubritate aquarum Sinuessam pergit. tum Agrippina, sceleris olim certa et oblatae occasionis propera nec ministrorum egens, 10 de genere veneni consultavit: ne ropentino et praecipiti facinus proderetur; si lentum et tabidum delegisset, ne sdmotus supremis Claudius et dolo intellecto ad amorem filii rediret. exquisitum aliquid placebat, quod turbaret mentem et mortem differret. deligitur artifex talium vocabulo Locusta, nuper veneficii damnata

e t diu inter in-

strumenta regni habita. eius mulieris ingenio paratum virus, cuius minister

e spadonibus fuit Halotus,

inferre

epulas et explorare gustu solitus. 67. Adeoque cuncta mox pernotuere, u t temporum illorum scriptores prodiderint infusum delectabili boleto venenum, nec vim medicaminis

diane an Claudii vinolentis;

statim intellectam,

?0

socor-

simul soluta alvus subve-

nisse videbatur. igitur exterrita Agrippina, et, quando ultima timebantur, spreta praesentium invidia provisam iam sibi Xenopbontis medici conscientiam adhibet. ille tamquam nisus evomentis adiuvaret, pinnam rapido veneno inlitam faucibuseius demisisae creditur, haud ignarus summa scelera incipi cum periculo, peragi cum praemio. 68. Vocabatur interim senatus votaque pro incolumitate principis consules et sacerdotes nuncupabant, cum $ haberi Grot., fort. recte || 9 tunc L || 10 praepropera L || ! 1 sultavit: ne dist. Meerwaldt || 16 locuta: e e. je" ex V I vone-

ficii nuper L || *1 boleto Wurm: cibo letó M, sed litterae ci paene

evanidae, cibo et leto L || 22 socordiane an ( n m. post.; fuerat d) claudii u i . an uinol. M(socordia Claudii an vinolentia Rhen., fort.

recte); socordia mentis & claudio bili &n vinol. L || 27 adiuuare mut. M ez sdiuuaret | pennam L., fort. melius || 30 u&cabatur M &ed corr. M!; vecabatur L, | uotaque corr. M! ez vocataque n 258

AB EXCES8BV DIVI

AVOVSTI XII 65—69

iam exanimis vestibus et fomentis obtegeretur, dum qu(a»e res forent firmando Neronis imperio componuntur. iam primum Agrippina, velut dolore victa et solacia conquirens, tenere amplexu Britannicum, veram

&.p.Chr.5t

s paterni oris effigiem appellare ac variis artibus demorari, ne cubiculo egrederetur. Antoniam quoque et Octaviam sorores eius attinuit, et cunctos aditus custodiis clauserat, crebroque vulgabat ire in melius valitudinem princi-

pis, quo miles bona in spe ageret tempusque prosperum i» ex monitis Chaldaeorum adventaret. 69. Tunc medio diei tertium

ante Idus Octobris, fori-

bus Palatii repente diductis, comitante Burro Nero egreditur

ed cohortem,

quae more militiae

excubiis adest.

ibi monente praefecto festis vocibus exceptus inditur lec15 ticae. dubitavisse quosdam ferunt, respectantes rogitantesque ubi Britannicus esset: mox, nullo in diversum auctore, quae offerebantur secuti sunt. inlatusque castris Nero et congruentia tempori praefatus, promisso donativo ad exemplum paternae largitionis, imperator consa»» lutatur,

sententiam

militum

secuta patrum

consulta, nec

dubitatum est apud provincias. caelestesque honores Claudio decernuntur et funeris sollemne perinde sc divo Augusto celebratur, aemulante. Agrippina proaviae Liviae magnificentiam. testamentum tamenbaudrecitatum,

25 ne antepositus

filio privignus

iniuria

et invidia

animoe

vulgi turbaret. nol.), corr. 1.2 dumque res forent LM (forent M m. post.pundis|| 8 veletu-

Heins. dett. (dum qu(&o) e re for. Heina.) || 3 (e)victa 2 ) ; faustis Ern. |! 4, 5, (cj. L M dinem L || 12 deductis L || 14 festis tur L ( Put.): con16 rogitantesque] r corr. M! ez c | | 19 consaluta licit

turberet. Exp sultatur M || 25 iniurise invidis Koest. || 28M XIII. Incip . mus cornelii taciti Liber duodeci

LIBER TERTIVS DECIMVS

Iunii Silani proconsulis &pChr3 1. 1. Prima novo principatu mors paratur, non Asiae ignaro Nerone per dolum Agrippinae

segnis et doquia ingenii violentia exit ium inri tav era t, pecudem minationibus aliis fastiditus, adeo u t C. Caesar Agrippina s auream eum appellere solitus sit: verum fratri

ultorem

eius L. Silano necem molita

metuebat,

crebra vulgi fama anteponendum esse vixd um pueritiam egresso Neroni c t imperium per scelus adepto virum aetate

composita,

nobilem

insontem,

e t , quod

tunc

spectaretur, e Caesarum posteris: quippe et Silanus divi 10 2 Augusti abnepos erat. haec causa necis. ministri fuere P. Celer eques Romanus e t Helius

libert us, rci familiari

principis in Asia impositi. ab his proconsuli venenum inter 3 epulas datum est, apertius quam ut fallerent. nec minus properato Narcissus Claudii libertus, de cuius iurgiis ad- 15 versus Agrippinam rettuli, aspera custodia et necessitate extrema ad mortem agitur, invito principe, cuius abditis adbuc vitiis per avaritiam ac prodigentiam mire congruebat. 2. Ibaturque

i n caedes, nisi Áfranius Burrus et Án- 90

naeus Seneca obviam issent. hi rectores imperatoriae iuventae et, rarum in societate potentiae, concordes, diversa arte ex aequo pollebant, Burrus militaribus curis et severitate morum, Seneca praeceptis eloquentiae et comitate

honesta, iuvantes

in vicem,

cam principis aetatem, si virtutem

quo facilius

lubri-

aspernaretur. volup-

3 exitium L : exitum M (cf. 14, 7 , 6 ) || € C. sillano L jj 12 Celer Lipa. (cl. c. 33): celerius M , cedrius L | aelius MI, | femilieris MII

13 Inpositi corr. M! ex Inpositus || 17 adigitur ad mortem I. | inulto M || 26 n i L || 21 Ii M || £2 parum in soc. potentia

perum in soc. et potentis L ; em. Boxhorn (cf. Hist. 25 comitate I: comite M , corr. M!

200

e t M,

IV 12, 3) ||

25

AB EXCESSV DIVI

tatibus

concessis retinerent.

AVGVSTI XIII 1-3

certamen utrique

unum erat 2 s.p.Chr.&4

contra ferociam Agrippinae, quae cunctis malae dominationis cupidinibus flagrans babebat in partibus Pallantem, quo auctore Claudius nuptiis incestis et adoptione 5 oxitiosa semet perverterat. sed neque Neroni infra servos ingenium,

e t Pallas tristi adrogantia

modum liberti egres-

sus taedium sui moverat. propalam tamen omnes in eam 3 honores cumulabantur, eignumque more militiae petenti tribuno dedit optimae matris. decreti et & senatu duo 10 lictores,

flamonium

Claudiale,

simul Claudio censorium

funus et mox consecratio. 3. Die funeris laudationem eius princeps exorsus est, 1 dum antiquitatem generis, consulatus sc triumphos maiorum

enumerabat,

intentus

ipse et ceteri; liberalium

1» quoque artium commemoratio et nibil regente eo triste rei publicae ab externis accidisse pronis animis audita: postquam ad providentiam sapientiamque flexit, nemo risui temperare, quamquam oratio a Seneca composita multum cultus praeferret, u t fuit illi viro ingenium amoe$9 num et temporis eius auribus accommodatum. adnota- ? bant seniores, quibus otiosum est vetera et praesentia contendere, primum ex iis, qui rerum potiti essent. Neronem alienae facundiae eguisse. nam dictator Caesar summis oratoribus aemulus; et Augusto prompta ac pro25 fluens et quae deceret principem eloquentia fuit. Tiberius artem quoque callebat, qua verba expenderet, tum validus sensibus aut consulto ambiguus. etiam C. CaeBaris turbata mens vim dicendi non corrupit; nec in Claudio, quotiens meditata dissereret, clegantiam requireres. s» Nero puerilibus statim annis vividum animum in alia 3 detor sit: caelare pingere, cantus aut regimen equorum | in cum L || 9 decreti & senatu I. dect. 7 suicorr. M'ezsuae erat ctas gen. M || 10 fiaminium al. (flamini 1.) | claudiali L || 14 enum L illius ris tempo £0 t f , | ceteris M 17 prude ntinn L , eix melius | ML his | nere 21 otiosum L || £$ contendere M! mut. in contem erendisser $9 (| L to consul ao 37 24 ct profluens L || 35 ct om. M !| 1 ad puetur ML, corr. Pul. || 30Nero M tm.post.corr. ex Nc pro [39.3 r i l i a detorsit ]. 90

WT Taci tus T ed. Koettermann

[1833]

981

l

P. CORNELII TACITI apChrM exercere; ct aliquando carminibus elementa doctrinae ostendebat.

|.

pangendis inesse sibi

4. Ceterum peractis tristitiae imitamentis curiam ingressus ct de auctoritate patrum et consensu militum praefatus, consilia eibi et exempla capessendi egregio imi i memoravit, neque iuventam armis civilibus aut do-

mesticis discordiis imbutam;

nulla

odia, nullas iniurias

? nec cupidinem ultionis adferre. tum formam futuri prin. cipatus praescripsit, ea maxime declinans, quorum recens

flagrabat invidia. non enim se negotiorum omnium iudicem fore, u t clausis unam i n t r a domum accusatoribus

10

et

reis paucorum potentia grassaretur; nihil in penatibus pervium;

Suis venale aut ambitioni

discretam

domum

et rem publicam. teneret antiqua munia senatus, consulum tribunalibus Italia et publicae provinciae adsiste- 1$ rent: illi patrum aditum praeberent, se mandatis exercitibus consulturum. | 5. Nec defuit fides, multaque arbitrio senatus constituta sunt : ne quis ad causam orandam mercede aut donis emeretur, ne designatis (quidem] quaestoribus edendi gladiatores necessitas esset. quod quidem adversante Ágrippina, tamquam acta Claudii subverterentur, ob. tinuere patres, qui in Palatium ob id vocabantur, u t adstaret additis a tergo foribus velo discreta, quod visum 2 arcerct, auditum non adimeret. quin et legatis Armeniorum causam gentis apud Neronem orantibus conscendere suggestum imperatoris et, praesidere simul parabat, nisi ceteris pavore defixis Seneca admonuisset, venie nti matri

1

occurrere. ita specie pietatis obviam itum dedecori. 6. Fine

anni

turbidis

rumoribus

prorupisse

rursum

Parthos et rapi Ánneniam adlatum est, pulso Radamia to, qui saepe regni eius potitus, dcin profugus, tum quoque 4 consensun M,a e d m del. M! || 7 Inbuta nctent J, j/ 29 [quidem] Urs. | 33 ad id I, M ! 8 tunc L, ; 14 te| astarct L : asstiret M. deleta littera t , u f rid.

|| 24 abditis

25 aud itum L (C. Her.):

L., obditia

Lips.

aditus M (au ditu s Lips.)

dere L: escendere M, liflerae e aste s sup erpo

| n t quod I. li

| 26 conscen-

s. a nescio quae manus || 29 occurreret LM. aed t in M expunctum || 32 pot ius M ! | tunc L || 35. p. 263,1 bellum quoque Nipp .

262

AB EXCEBSV DIVI

AVGVSTI XIII 3 - 8

bellum deseruerat. igitur in urbe sermonum avida, quem 2 «.p.Chr.f4 ad modum princeps vix septemdecim annos egressus suscipere eam molem aut propulsare posset, quod subsidium in eo, qui & femina regeretur, num proelia quo» que ot obpugnationes urbium et cetera belli per magistros administrari

possent, anquirebant.

contra

alii

melius 3

evenisse disserunt, quam si invalidus senecta et ignavia Claudius militiae

ad labores vocaretur,

servilibus

iussis

obtemperaturus. Burrum tamen et, Senecam multa rerum :» experientia cognitos; et imperatori quantum ad robur deesse, cum octavo decimo anno aetatis Cn. Pompeius,

nono decimo Caesar Octavianus civilia bella sustinuerint? pluraque in summa fortuna auspiciis et consiliis quam 4 telis et manibns geri. daturum plane documentum, ho15 neatis an secus &micis uteretur,

si ducem amota invidia

egregium quam si pecuniosum et gratia subnixum per ambitum deligeret. 7. Haec atque talia vulgantibus, Nero et iuventutem 1 proximas per provincias quaesitam supplendis Orientis *o legionibus admovere legionesque ipsas pro(p»ius Armeniam collocari iubet, duosque veteres reges Agrippam et (Ant»iochum expedire copias, quis Parthorum fines ultro intrarent, simul pontes per amnem Euphraten iungi; et minorem

Armeniam

Áristobulo,

regionem Sophenen So-

2» haemo cum insignibus regiis mandat. exortusque in tem- 2 pore aemulus Vologaeso filins Vardanes; et abscessere Armenia Parthi, tamquam bellum differrent.

8. Sed apud senatum omnia in maius celebrata sunt 1

sententiis eorum, qui supplicationes et diebus supplicaegressus an* septé decà M, fort. rece; septem et decem L | irebant M: || 4 num M : m u l t i L || 5 ministros L || 6 enqu

nos L : tum L | multa alii arguebant L || ? dixerunt L || 9 tamen M et om. L || 11 8e10 i| L Andr. coll.6, 48, 2. 14, 36, 3 : multarum M M |! 14 datusque plere 13 tatem non deesse L | setatis anno M y 12. 43, 2) | (cj. M s rumque L || 17 delegerit l. || 89 regionibu tyiochum Lips. (cf. c. (An admoveri Pich. | proius M, per L || 22 corr. M! ez pontem | &m37,3) : Iochum M , Tochium I, || 3 pontes 4.138,37,1)|

(cj. 12, 14, nem om.1.| iungi L : IunIu M (26 vologesi [|L$7 differrent bellumM [| L e sser uardanis MI, em. ed.Froben.| abce 28 i n maius om. L

90*

363

P. CORNELII &.p.Chr.54

TAC ITI

tionum vestem principi triumphalem, utque ovana urbem is Ul. iniret, effigiemque eius pari magnitudine ac Mart adulatoris codem in templo censuere, praeter sucetam o enda retin tionem laeti, quod Domitium Corbulonem Armeniae praeposuorat videbaturque locus virtutibus patefactus. copiae Oriontis ita dividuntur, ut pare auxilarium eum duabus legionibus apud provinciam Suriam

et legatum eius Quadratum Ummidium remaneret, par

civium sociorumque numerus Corbuloni esset, additis cohortibus slisque, quae Cappadocia hiemabant. socii reges, prout bello conduceret, parere iussi; sed studia eorum in Corbulonem promptiora erant. qui u t famae, quae in novis coeptis validissima

est, consuleret

itinere

'à

propere confecto apud Aegeas civitatem Ciliciae obvium

Quadratum habuit, illuc progressum, ne, si ad accipiendas copias Syriam intravisset Corbulo, omnium ora i n se verteret, corpore ingens, verbis magnificis et super experientiam sapientiamque etiam specie inanium validus. 9. Ceterum uterque Vologaesen regem nuntiis monebant, pacem quam bellum mallet datisque obsidibus so- 20 litam prioribus reverentiam in populum Romanum continuaret. ct Vologaeses, quo bellum ex commodo pararet, an u t aemulationis suspectos per nomen obsidum amoveret, tradit nobilissimos ex familia Ársacidarum. accepitque eos centurio Insteius ab Ummidio missus, forte prior e(a? de causa adito rege. quod postquam Corbuloni cognitum est, ire praefectum cohortis Arrium Varum et reciperare obsides iubet. hine ortum inter fectum et centurionem iurgium ne diutius externis

taculo esset, arbitrium

prae8pec-

rei obsidibus legatisque, qui cos

3effigiosque M L , em. Nipp. || 3 censuerunt L || 5 v i r t u t i L, fort.

rectius ! 8 pars M, aed a del. M! j| 10 aliis quaeque M, aliis quae L; em,Rhen.| cappadociaeL ; cappadocia M, quod tuetur Eri. p . 127 || 1! iussit M , sed t del. M! || 13 consuleret L , o. M ((instarct) famae Halm. famse (inserviret) al.) || 14 perpropere I, | acgeas I. ( Lips.): egeas M || 17 magnificus L, aed cf. 75, 8 , 2 | 18 &peci e M:

spé I, | inanimum ML || 18 uterque L ( Drexler) : uterque ad M uologesem ML |; 32 commodo Mur.: quomodo M, &equo modo f. || parar ent M, sed corr. M ! || 25 histerius L, || 26 pri 28 recuperare L || 30 essent T. W se priore M , em, fur.

204

AB EXCEBSV DIVI

AVGVSTI XIII

ducebant, permissum. atque illi

8-12

reccntem gloria

inolinatione quadam etiam.hostium Corbulonem praetulere. unde discordia inter duces, querente Ummidio praerepta quae suis consiliis patravisset, testante contra 5 Corbulone non prius conversum regem ad offerendos obsides, quam ipse dux bello delectus spes eius &d metum inutaret. Nero quo componeret diversos, sic evulgari iussit: ob res a Quadrato et, Corbulone prospere gestas laurum fascibus imperatoriis addi. quae in alios consules I0 egressa coniunxi.

10. Eodem anno Caesar effigiem Cn. Domitio patri et consularia insignia Ásconio Labeoni, quo tutore usus erat,

petivitasenatu;sibique statuas argento vel auro solidasadversus offerentes prohibuit. et quamquam censuissent pai5 tres, ut principium

anni inciperet mense Decembri, quo or-

tuserat Nero, veteremreligionem kalendarumIanuariarum inchoando anno retinuit . neque recepti sunt inter reos

Carrinas Celer senator servo accusante, aut lulius Densus crimini dabaeques Romanus, cui favor in Britannicum ?0 tur.

LE

11. CLAUDIO NrRoxE L. ÁwTIisTIO consulibus cum ir 1l s.p.Chr.55 acta principum iurarent magistratus, in sua acta collegam , ut Antistium iurare prohibuit, magnis patrum laudibus iuvenilis animus levium quoque rerum gloria sublatus tium Late- : ?5 maiores continuaret. secutaque lenitas in Plau demotum ranum, quem ob adulterium Messalinge ordine reddidit

senatui,

clementiam

suam obstringens crebris

quam honesta orationibus, quas Seneca testificando, cipis vulgabat. praeciperet, vel iactandi ingenii voce prin ia matris delapso 19.Ceterum infracta paulatim potent s lum Acte fuit. siNerone in amorem libertae, cui vocabu aed m del. M ' ; ob recentem 1 ille M, aed corr. M! | gloriam M, sed m del. M! | corbulone M i gloriam L || ? inclinationem M, idit quae M, additisque L :

7 diueraus M || 9 addi quae Put.: add L, coniuncxit M, sed t del.M j 10 egressa M: egregie l. | coniunxito vel a u r oL || 18 cerer MI. eat 1£ asconeo L || 19 suro et arg (cj . 12,60,2) | *1 I- Antistio I. |l M er est 19 eques R. L ( Mur.): equ demotum corr. M! ez remotum: 25 plautium M: palatinum L || 6cJ.13, 14, 1. 20,1) || $3 uel iacremotum L (motum Acid., sed tandi M : caus& iactitandi

L

9865

P. CORNELII TACITI

Claudio mul adsumptis in conscientiam (M.5 Othone et familia Senecione, adulescentulis decoris, quorum Otho e gonitus. ignara P consulari, Senecio liberto Caesaris patr

&. p.Chr.55

lu. matre, dein frustra obnitente, penitus inrepserat per

xum et ambigua secreta, ne senioribus quidem principis

amicis adversantibus, muliercula nulla cuiusquam iniuria cupidines principis explente, quando uxore ab Octavia, nobili quidem ct probitatis spectatae, fato quodam, an quia praevalent inlicita, abhorrebat, metuebaturque, ne in stupra feminarum inlustrium prorumperet, s illa libidine prohiberetur.

13. Sed Agrippina libertam aemulam, nurum ancillam

aliaque eundem in modum muliebriter fremere, neque paenitentiam filii aut satietatem opperiri, quantoque foediora exprobrabat,

acrius accendere, donec vi amoris sub-

36

actus exueret obsequium in matrem seque (Se)necae permitteret,

ex cuius familiaribus

Annaeus Serenus simula-

tione amoris adversus eandem libertam primas adulescentis cupidines velaverat praebueratque nomen, u t quae

princeps furtim mulierculae tribuebat, ille palam largiretur. tum Agrippina versis artibus per blandimenta iuvenem adgredi, suum potius cubiculum ac sinum offerre contegendis quae prima aetas et summa fortuna expeterent. quin et fatebatur intempestivam severitatem et suarum opum, quae haud procul imperatoriis aberant, s;

copias tradebat, u t nimis nuper coercendo filio, ita rursum intemperanter demissa. quae mutatio neque Neronem fefellit, et proximi amicorum metuebant orabantque cavere insidias mulieris semper atrocis, tum et falsae.

forte illis diebus Caesar inspecto ornatu, quo principum

coniuges ac parentes effulserant, deligit vestem et gemmas misitque donum matri, nulla parsimonia, cum praecipua et cupita aliis prior deferret. sed Agrippina non his instrui ! M. add. Rit. || 3 senectio L | (C.) Caesaria Spengel || 4 obnitontem M | | 7 expellente L i| 8 facto M | an M : e t L ll H exprobrabat L n marg. j &ccenderet M L || 16 (Be)necae AMur .: nec e i L , nece pesta té M. M4"

$ 8celave rat altee iea Lid, vi. l i us. ^( 8 21 t u n e l.. || 24 Jar oméGi | 24 intem-

AB EXCESS8V DIVI

AVGVBTI XIIL 12-15

cultus suos, sed ceteris arceri proclama

qu&e cuncta ex ipsa haberet"

ivi

i

as.cu.s

t e t dividere lium,

14. Nec defuere qui in deterius referrent. et, Nero in- 1 fensus iis, quibus superbia muliebris innitebatur, demo-

b vet, Pallantem cura rerum, quis & Claudio impositus velut arbitrium

regni

agebat;

ferebaturque,

degrediente eo

magna prosequentium multitudine, non absurde dixisse ire Pallantem, ut eiuraret. sane pepigerat Pallas, ne cuius interrogaretur

paresque rationes cum [E

facti in praeteritum

10 re publice haberet. Praeceps posthac Agrippina ruere ad terrorem et mina8, neque principis auribus abstinere, quo minus testa-

retur adultum iam esse Britannicum, veram dignamque Btirpem suscipiendo patris imperio, quod insitus et adop15 tivus per iniurias matris exerceret. non abnuere se, quin 3

cuncta infelicis domus mala patefierent, suae in primis nuptiae,

suum veneficium:

id solum diis et sibi provisum,

quod viveret privignus. ituram cum illo in castra ; audiretur hinc Germanici

filia, in(de» debilis Burrus e t exul Se-

e) neca, trunca scilicet manu et. professoria lingua generis humani regimen expostulantes. simul intendere manus, aggerere probra,

consecratum Claudium, infernocs)

Sils-

norum manes invocare et tot inrita facinora. 15. Turbatus his Nero et propinquo die, quo quartum 1 es decimum aetatis annum Britannicus explebat, volutare

secum modo matris violentiam, modo ipsius indolem,

19

(le» vi quidem experimento nuper cognitam. quo tamen favorem late quaeaivisset. festis Saturno diebus inter elia ea aequalium ludicra regnum lusu sortientium evenerat adlatura: 30 sors Neroni. igitur ceteris diversa nec ruborem mediumubi Brit ann ico iussit exeurgeret progressusque in al. (cJ. 4 demoliti Pall. & cura L || € arbitrium ML, arbitrum Hist. 1V 21, 2) 8$ no corr. M! ez qu ' t1 rueret M.sed t del. M

|| 17 beneficium L L | |prc15 abnueret M, sed t del. M! | qui M! rurM , inde vilis indebilie || 19 in(de)

debilis

Lips. :

visum L sus burrus LM, &ed rursus del. M! (j 30 trunca M: tunicata L ||

inferno ML j| £? (le)vi 21 expostulantis M || 22 conspectatum I.L | " 29 ludicra romae requidem Frei.: u t quidam M, et quidem Put.) V lusu sort. M (R. del. gnum ludo sort. L , ludicá R . regnum j1 ubi M : iubet ]

281

P. CORNELII TACITI

aliquem inciperet, inrisum ex eo sperans puori pe

quoque vonvietus,

e

nedum temulentos

ignorantis,

eum ille constanter exorsus est carmen, quo evolutum

orta sede patria rebusque summis aignificabatur. unde

i- 5 miseratio manifestior, quia dissimulationem nox et laso ur3 via exemerat. Nero intelleota invidia odium intendit; gentibusque Agrippinae minis, quie nullum crimen neque jubere caedem fratris palam audebat, ocoulta molitur

pa-

rarique venenum iubet, ministro Pollione Iulio praetoriae cohortis tribuno,

cuius cura attinebatur

damnata

vene- 10

ficii nomine Locusta, multa scelerum fama. nam u t proximus quisqueBritannico neque fas neque fidem pensi habe4 ret, olim provisum erat. primum venenum ab ipsis educatoribus accepit, tremisitque exsoluta alvo parum validum, 5 &ive temperamentum

inerat, ne statim saeviroet. sed Nero !5

lenti scelerisimpatiens minitari tribuno, iubere supplicium veneficae, quod, dum rumorem respiciunt, dum parant defensiones, securitatem morarentur. promittentibus dein tam praecipitem necem, quam si ferro urgeretur, cubiculum Caesaris iuxta decoquitur virus cognitis antea venc- ?9 nis rapidum. 1. 16. Mos habebatur principum liberos cum ceteris idem aetatis nobilibus sedentes vescii n adspectu propinquorum propria et parciore mensa. illic epulante Britannico,

quia

cibos potusque cius delectus ex ministris gustu explorabat, 2^ ne omitteretur institutum aut utriusque morte proderetur 2 scelus, talis dolus repertus est. innoxia adhuc ac praecalida et libata gustu potio traditur Britannico ; dein, postquam

fervore aspernabatur, frigida in aqua affunditur venenum,

quod ita cunctos eius artus pervasit, u t vox pariter et 30 3 spiritus [eius] raperentur. trepidatur a cireumsedentibus, diffugiunt imprudentes: a t quibus altior intellectus, resi-

6 exemerant L, |j 11 locueta L : o ex u corr. M! (ut 12,

606, 2), U ane 8 ecrips. m. post. | 14 transmisitque L !| 17 dum om. L. || 18 securitatem L ( Put.): securitate M | dehin e L, fort. rectius || 19urgerentur M, aed n del. M : necaretur I, || 32 mox M, sed s restifut M || 25 cibus M L , em. Danesius | expl orab atur M ||(220 omit] teretur L ( Ber.): omitteret M || 29

ML (s.12,8,2 metus [eius]) ^ enit 208

Lll 31 spiritus eius

AB EXCEBS8V DIVI

AVGVSTI XIII 15—17

stunt defixi c t Neronem intuentes.

ille u t erat reclinis et. a.p.Chr.56

nescio similis, solitum ita ait per comitialem morbum,

quo prima ab infantia adflictaretur Britannicus, et rediLuros paulatim visus sensusque. at Agrippinace) is pavor, 4 s ea consternatio mentis, quamvis vultu premeretur, emicuit, ut perinde ignaram fuisse atque Octaviam sororem Britannici constiterit: quippe sibi supremum auxilium ereptum et parricidii exemplum intellegebat. Octavis quoque, quamvis rudibus annis, dolorem caritatem, omi0 nis adfectus abscondere didicerat. ita post breve silentium repetita convivii laetitia. 17. Nox eadem necem Britannici et rogum coniunxit, 1 proviso ante funebri paratu, qui modicus fuit. in campo tamen

sepultus est, adeo turbidis

Martis

imbribus,

ut

15 vulgus iram deum portendi crediderit adversus facinus, cui plerique etiam hominum ignoscebant, antiquas fratrum discordias et insociabile regnum aestimantes. tra- 2 dunt plerique eorum temporum scriptores crebris ante exitium diebus inlusum isse pueritiae Britannici Neronem, « ut iam non praematura neque saev& mors videri queat, quamvis inter sacra meneae, ne tempore quidem ad complexum sororum dato, ante oculos inimici properata sit in illum supremum Claudiorum sanguinem, stupro prius quam veneno pollutum. festinationem exsequiarum edicto 3 5 Caesar defendit, id a maioribusinstitutum

referens, subtra-

here oculis acerba funera neque laudationibus aut pompa detinere. ceterum et sibi amisso fratris auxilio reliquas

spes in re publica sitas, et tanto magis fovendumpatribus

populoque principem, qui unus superesset e familia sum30 mum ad fastigium genita. ina L ij 1! et om. L || 3 primum M !| 4 sgrippina M, 1n agripp iam Octau ; L iam Octav Brit. u,7 atque Oct. sor. Brit. Fair.: ac sor. ) etiam 16 || M ndi prote : sor. Brit. M || 15 portendi L (Put.) r ie 1e a Sit " o c st M, s tamen Heine. || 17 estimante ips.): osse

T ies

M

ueritia

M || 2£ sorori ai. |

stinat i

:

dit L | id corr. Á post. edicta L || 25 defendit M: disce

M (d corr. M! ex &. M, Id L (ita Halm coll. 3,69, 3) || 2? detinere : ex illoL exibi ex M! corr. sibi et | L ere cocpta. littera r), retin 269

P. CORNELII TACITI

1

it. nec de15. Exin largitione potissimos amicorum aux fuere qui arguerent viros gravitatem adseverantes, quod ent. alii domos villas id temporis quasi praedam divisiss necessitatem adhibitam oredobant a principe, scoloris sibi conscio et veniam sperante, si largitionibus e obstrinxisset.

[E]

epCs

validissimum

leniri, sed amplocti imatria ira nulla munificentia At super i n Octaviam, crebra cum amicis secreta habere,

genitam avaritiam undique pecunias quasi in subsidium , nocorripiens, tribunos et, centuriones comiter excipere

mina et, virtutes nobilium, qui etiam tum supererant, in

3 honore habere, quasi quaereret ducem et partes. cognitum

id Neroni, excubiasque militares, quae u t coniugi imperatoris olim, tum u t matri

servabantur,

e t Germanos

nu-

per eundem «in» honorem custodes additos digredi iubet. separat domum frequentaretur, ac ne coetu salutantium matremque transfert in eam, quae Antoniae fuerat, quo-

tiens ipse illuc ventitaret, saeptus turba centurionum et post breve osculum digrediens. 1 19. Nihil rerum mortalium tam instabile ac fluxum est quam fama potentiae non &ua v i nixa(e». statim relictum Agrippinae limen: nemo solari, nemo adire praeter paucas ? feminas, amore an odio incertas. ex quibus erat Tunia Silana, quam matrimonio C. Sili a Messalina depulsam supra rettuli, insignis genere forma lascivia, et Agrippinae 9$ diu percara, mox occultis inter eas offensionibus, quia Sextium Africanum nobilem iuvenem a nuptiis Silanae deterruerat Agrippina. impudicam et vergentem annis dictitans, non u t Áfricanum sibi seponeret, sed ne opibus 3 et orbitate Silanae maritus poteretur. illa spe ultionis oblata parat accusatores ex clientibus suis, Iturium et Calvisium, non vetera et saepius iam audita deferens, quod 4 scelere M, sed corr. M! || 10 corripere Lips. || 14 olim tum ut

Lips.: solitum u t M , solitum et L || 14.15 super eundem honorem ML, em. Bótticher || 15 digredi MI. (verbum iterum occurrit v. 19).

degredi Ern., fort. recté || 31 nixa ML, em. Lipa. || 23 incertum

sedcf.11,9,1 | Iulia ML, em.Lips.|| 24 & Messalina M: odio al., messalinae f. |! 25 lascivia: i antea in M ezpunctum est || 28 prae-

cara L || 30 potiretur L | spo ultionis M m. poet. corr. ex speculationis; speculatione L || 31 clientulis L. || 32 'differons M P

270

AB EXCE88V DIVI Britannici

AVGVSTI XIII 18—21

mortem lugeret aut Octaviae iniurias e

ged destinavisse eam Rubellium Plautum, per My men originem pari &c Nero gradu a divo Augusto, ad res novas extollere coniugioque eius et imperio rem publicam rursus

5 invadero.

haec Iturius

et Calvisius Atimeto,

Domitiae

Ne-

ronis amitae liberto, aperiunt. qui laetus oblatis (quippe inter Ágrippingm et Domitiam infensa aemulatio exercebatur)

Paridem

histrionem,

libertum

e t ipsum Domitiae,

impulit ire propere crimenque atrociter deferre. 10 20. Provecta nox erat et Neroni per vinolentiam trahe- 1 batur, cum ingreditur Paris, solitus alioquin id temporis luxus principis intendere, ed tunc compoeitus ad maestitiam, expositoque indicii ordine ita audientem exterret, u t non tantum matrem Plautumque interficere, sed Bur15 rum etiam demovere praefectura destinaret, tamquam Agrippinae gratia provectum et vicem reddentem. Fa- ? bius Rusticus auctor est scriptos esse ad Caecinam Tuscum codicillos, mandata ei praetoriarum cohortium cura,

sed ope Senecae dignationem Burro retentam: Plinius et 2) Cluvius nihil dubitatum de fide praefecti referunt. sane Fabius inclinat

ad laudes Senecae, cuius amicitia

floruit.

nos consensum auctorum secuturi, quae diversa prodide-

rint, sub nominibus ipsorum trademus.

Nero trepidus et interficiendae matris avidus non prius 3 $5 differri potuit, quam Burrus necem eius promitteret, si

facinoris coargueretur: sed cuicumque, nedum parenti defensionem tribuendam

; nec accusatores adease, sed vocem

unius ex inimica domo adferri: reputaret tenebras et vigilatam- convi vio noctem omniaque temeritati et inscitiae

30 propiora. 21. Sic lenito principis

.

metu et luce orta i t u r ad Agrip-

1

pinem, ut nosceret obiecta dissolveretque vel poenas lucret.

Burrus iis mandatis Seneca coram fungebatur;

et L, 3 Nero(nem) Heins. || 4 et imperio Nipp.: etiam imperium | quae

secuti L etiam perio M (et iam imperio Jac. Gron.) || (et ex Drexler ei ez M! deli.: qui ML ((si) qui Halm) || 28 ex corr. a € post. e), [itter ta. dele coll. 14, 60, 3) | refutaret MI. (eed in M em. Lips. i 93 Burrus om. L | his I. 271

P. CORNELII TACITI

Burro, &.p.Ch.s5 aderant c t ex libertis arbitri sermonis. deinde & actum. postquam crimina et auctores exposuit, minaciter

2 et Agrippina ferociae memor 'non miror inquit numquam

edito partu

matrum

affectus ignotos

Silanam habere;

neque enim proinde a parentibus liberi quam ab impudica $

adulteri mutantur. nec si 1turius et Calvisius adesis omnibus fortunis novissimam suscipiendae accusationis operam

anui rependuat, ideo aut mihi infamia parricidii aut Cae3 sariconscientia subeundaest.namDomitiaoinimicitiis gra-

tias agerem,si benevolentia mecum in Neronem meum cer. 10

taret: nunc per concubinum Atimetum et histrionemParidem quasi scaenae fabulas componit. Baiarum suarum piscinas extollebat. cum meis consiliis adoptio e t proconsulare ius e t designatio consulatus e t cetera apiscendo

4 imperio praepararentur. aut exsistat, qui cohortes in urbe 15 temptatas, qui provinciarum fidem labefactatam, deni5 que servos vel libertos ad scelus corruptos arguat. vivere ego Britannico potiente rerum poteram ? ac si Plautus aut quis alius rem publicam iudicaturus obtinuerit, desunt scilicet mihi accusatores, qui non verba impatientia cari- 2o tatis aliquando incauta, sed ea crimina obiciant, quibus

6 nisi a filio absolvi non possim.' commotis qui aderant

ultroque spiritus eius mitigantibus, colloquium filii exposcit, ubi nihil pro innocentia, quasi diffideret, nec beneficiis, quasi exprobraret, disseruit, sed ultionem in dela. »s tores et praemia amicis obtinuit.

1

22. Praefectura annonae Faenio Rufo, cura ludorum, qui à Caesare parabantur, Arruntio Stellae, Aegyptus

Claudio)

Balbillo permittuntur. Syria P. Anteio desti-

nata; et variis mox artibus elusus, ad postre mum in urbe 3o

2 retentus est, at Silana in exilium acta; Calvisius quoque . | et om. L, || 5 perinde Put. !| 7 suscipiendáà

rint L || 11.1 nuno — componit, Népp. posuit posiM || 8 ropendopraepararentur t. 15, fort. recle | 11 concubinum L (Pul.):

concubinam M | 14 apis-

cendo M: ndipiscendo L 18 potui L'" tU invasurus L.: deerunt Heins., haud necessario || 23 spiritus L : spm M , seed m acripsit m. post. || *4 (de) beneficiis ÁAcid., at figuram zeug matis suo iure def. Halm 20 &micis praemia L || 27 fenio I, ( Vert r.): senio M || "eC (landio) Rit. (ef. R. Cichorius,Róm . Stu d. p, 394, 2); C. M L (Ti. Labus) | p. antello I, pantelo M, em. Líps. || 30 (8)et Heina. 272

AB EXCEBNSV DIVI

AVGVBTI XIII 21—25

et Iturius relegantur; de Átimeto supplicium sumptum, validiore apud libidines principis Paride, quam ut poena adficeretur. Plautus ad praesens silentio transmissus est. 23. Deferuntur

dehine consensisse Pallas oc Burrus, ut

5 Cornelius Sulla claritudine generis et, adfinitate Claudii, cui per nuptias Antoniae gener erat, ad imperium vocaretur. eius accusationis &uctor extitit Paetus quidam, exercendis apud aerarium sectionibus famosus et tum vanitatis manifestus. nec tam grata Pallantis innocentia quam 10 gravis superbia fuit: quippe nominatis libertis eius, quos conscios haberet, respondit nihil umquam se domi nisi nutu &ut manu significasse, vel, si plura demonstranda essent, scripto usum, ne vocem consocisret. Burrus quamvis reus inter iudices sententiam dixit. exiliumque

15 accusatori inrogatum et tabulae exustae sunt, quibus oblitterata aerarii nomina retrahebat. 24. Fine anni statio cohortis adsidere ludis solita demovetur, quo maior species libertatis esset, utque miles theatrali licentiae non permixtus incorruptior ageret et experimentum,

an amotis

custodibus mo-

destiam retineret. urbem princeps lustravit haruspicum, erant.

ex responso

[E]

79 plebes daret

quod Iovis ac Minervae aedes de caelo tactae

95. Q. Vorusio 2» foeda domi lascivia,

P.SciPi0NE consulibus otium foris, qua Nero itinera

urbis et lupanaria

et deverticula veste servili in dissimulationem sui compositus pererrabat, comitantibus qui raperent venditioni ros exposita et obviis vulnera inferrent, &dversus igna ferret. adeo, u t ipse quoque exciperet ictus et ore prae otuit 3 pern s deinde ubi Caesarem esse, qui grassaretur, que inaugebanturque iniuriae adversus viros feminas

ine Ne-

signes, et quidam permissa semel licentia sub nom

coepta litiera c I 6 cui Rhen. (fori. etiam1.): qui M, sed q corr.ez nta M, monu. ime mon 14 auxiliumque M, sed ex M! in marg. || 16 || 17 &in& ennis M,

üt M menta L ; oorr. J. Fr. Gron. | retraheb pleba I, || 23 eruspicum L Il 20 || M?! del. que e] utqu e del. M! || 16 diverticula L | euiom. L. | 23 essent L || £4 L. Volusio L || 26 ((ad) vonditionem al.) 31 illustres 1.

21 venditione M

213

&.p.Chr.50

P. CORNELII TACITI e.p.Chr5 ronis inulti

propriis

cum globis eadem exerco bant, in mo.

dum captivitatis nox agebatur;Iuliusque Montanus sena. torii ordinis,

sed qui nondum

honorem oa pessiasot, con-

gressus forte per tenebras cum principe, quia v i attemptantem acriter reppulerat, deinde adgnitum oraverat,

s

3 quasiexprobrasset,mori adactus ost.Nero autom metuontior in posterum milites aibi et plerosque gladiatores eir-

cumdedit, qui rixarum initia modica et quasi privata si4 nerent; si & laesis validius ageretur, arma inferebant. ludicram quoque licentiam et fautores histrionum velut in i» proelia convertit impunitate et praemiis atque ipse occultus et plerumque coram prospectans, doneo discordi po-

pulo et gravioris motus terrore non aliud remedium repertum est quam u t histriones Italia pellerentur milesque 15 theatro rursum adaideret. 1 26. Per idem tempus actum in senatu de fraudibus li. bertorum, efflagitatumque u t adversus male meritos re-

vocandae libertatis ius patronis daretur. nec deerant qui. censerent, sed consules, relationem incipere non ausi igna2 ro principe, perscripsere tamen consensum senatus. ille an *o auctor constitutionis

fieret, . . . u t inter paucos e t senten-

tiae diversos, quibusdam coalitam libertate inreverentiam co prorupisse frementibus, (ut? vine an aequo cum patronis iure agerent, 1 sententiam

eorum consultarent

ac

verberibus manus ultro intenderent, impudenter vel poe. ?5

nam suam ipsi suadentes. quid enim aliud laeso patron o concessum, quam u t cCent»esimum ultra lapidem i n oram 3 Campaniae libertum releget? ceteras actio nes promiscas

! multi propriis L | in Jac, Gron.: et i n L : T - M l

2 Iuliusqué M,e m . M ' ; Tulius quidem L || 3 congress i M || 4 v i attentantem L: uiatemptantem M ( v i m tempt. Pul.) || 8 adagnitum ML || € metuentior MI. (me tu (inty enti or Koeat. coll. 16, 8 , 1) || 13 e t 3n ex mul. M m . post. || 17 flagitatumque

L

|| 20 consensum

L:

u t ) (ambiguus agi ta) v i t Pucha l| 3$

aduersos ML, em. L i "T om. ML I! 24 locus est plane corruptus , eme nda tio orla dme tigit d 75 impudenter C. L. Roth: imp udentea I.; impulere M || p ipei suadentes Madv.: diss uadentes ML, i| 27 u t centesimum ips.: u t vicesimum L , uicesimum M || 38 promiscas Pu. (promiecuas [.): promissas M (cf. 12, 2, 2 dianidio pro dia cid io) 274

AB EXCEBRSV D I V I AVGVBTI XIII 25-28

et pares esse: tribuendum aliquod telum, quod sperni ne- «.p.chr.se queat. nec grave manu missis per idem obsequium retinendi libertatem, per quod adsecuti sint: at. criminum manifestos merito ad servitutem

retrahi,

u t metu coerce-

5 antur, quos beneficia non mutavissent. 21. Disserebatur contra: paucorum culpam ipsis exi- ! tiosam esse debere, nihil universorum iuri derogandum; quippe late fusum id corpus. hinc plerumque tribus decurias, ministeria magistratibus et sacerdotibus, cohortes io etiam i n urbe conscriptas; et plurimis equitum, plerisque senatoribus non aliunde originem trahi: si separarentur libertini, manifestam fore penuriam ingenuorum. non ? frustra

maiores, cum dignitatem

ordinum

dividerent,

li-

bertatem i n communi posuisse. quin et manu mittendi 15 duas species institutas, u t relinqueretur paenitentiae aut novo beneficio locus. quos vindicta patronus non libera. verit, velut vinclo servitutis attineri. dispiceret quisque merita tardeque concederet, quod datum non adimeretur. haec sententia valuit, scripsitque Caesar senatui, privatim 3 20 expenderent, causam libertorum, quotiens & patronis arguerentur;

in commune nihil

derog(ar»ent.

nec multo

post ereptus amitac libertus Paris quasi iure civili, non sine infamia principis, cuius iussu perpetratum ingenui. tatis iudicium erat. es 28. Manebat nihilo minus quaedam imago rei publicae. 1 nam inter Vibullium praetorem et plebei tribunum Antistium ortum certamen, quod immodestos fautores histrionum et a praetore in vincla ductos tribunus omitti iussisset. comprobavere patres, incusata Antistii licentia. $0 simul prohibiti tribuni ius praetorum et consulum prae- ? ripere

a u t vocare ex I t a l i a , cum quibus lege agi posset.

3 absccuti M | sunt I. || 4 detrshi mutauissent

al. ! 7 denegandum

M, aed corr. M! || 3 ben. com-

1. || 10 equitum

et LAIT 12 liberti

L r

scripE 16 non om. I. || 17 vinculo I, | displiceret . . . merito SM 1 CAUB ! I. t diren expe taqu e M, corr. :n. posl. in marg. | 2*6 ^minis) Nero itise, (Dom tus erep 21 derogent ML, em. Mur. || 22 ibul 6 $ [ L om. crat 24 || io tac Andr. ut c. 19, 4, haud necessar n indie lac. e aver prob com ante 39 || lum I. || 28 c t ezpunctum in M

31quibuscum vit Fuchs supplens praetoris severitatem wel sim. || 215

T. CORNELII a. p.Chr. 56

TACITI

m addidit L. Piso designatus consul, ne quil intra domu dictam iis nevo multam ab pro potestate advertorent,

quaestores aerarii in publicas tabulas ante quatt uor men.

ses referrent;

medio temporis contra dicere liceret,

deque

eo consules statuerent. cohibita artius et aedilium potestas statutumque, quantum curules, quantum plobei pi-

gnoris caperent vel poenaeinrogarent. ot Helvidius Priscus tribunus plebei adversus Obultronium

Sabinum aerarii

t2

quaestorem contentiones proprias exercuit, tamquam

ius hastae adversus inopes inclementer augeret. dein princeps curam tabularum publicarum & quaestoribus ad praefectos transtulit. 29. Varie habita ac saepe mutata eius rei forma. nam Augustus senatui permisit deligere praefectos; deinde ambitu suffragiorum suspecto, sorte duce»antur ex numero praetorum qui praeessent. neque id diu mansit, quia sors deerrabat ad parum idoneos. tum Claudius quaestores rursum imposuit, iisque, ne metu offensionum segnius consulerent, extra ordinem honores promisit : sed

deerat robur aetatis eum primum magistratum capessentibus. igitur Nero praetura perfunctos et experientia probatos delegit.

30. Damnatus isdem consulibus Vipsanius Laenas ob Sardiniam provinciam avare habitam; absolutus Cestius Proculus repetundarum

Cretenxibus accusan tibus, Clo-

te

dius Quirinalis, quod praefectus remigum, qui Ravennae haberentur, velut infimam nationum Italiam luxuria saevitiaque adflictavisset, venenó damnationem aontciit.

Caninius Rebi(l»us, ex primoribus peritia legum et pecuniae magnitudine,

cruciatus

aegrae senectae misso per

venas sanguine effugit, haud creditus sufficere ad constan? animadverterent L. | his M L || 7 et J. Fr. 8 plebis malebat Eri. p- 9 (tr. pl. L) j| 9 exer Qron.: eo M L | cere I., fort. recte i| 10 augeret L ; M!

corr. ez auderet,ut vid. (age Ficklefo) || 13 Imitat& M, unde Immutata /also effecit m. post.ret. || 17 tunc ML, corr. Nipp. | | 18.2 0 sed erat L || 21 praefectura MI, (cl. 14, 12, 3 ) , em. ! ertr. ; 24 Ceatiua Hhe n.: cexiun M. cesi uaL (Cue sius A i . ) à 25 Crc-

natione M! |

incerta coni .: credentibus M : cede ntib us LL. 28 damation e s Me nios rebu ante Geverti t t L ,|| t?3 Can verti Caini ius Rebi(l)us i ips. Líps .: : C. Amii-

278

AB EXCESBV DIVI

AVGVBTI XIII 28—32

tiam sumendae mortis, ob libidines muliebriter infamis. at L . Volusius egregia fama concessit, cui tres et nona-

ginta anni spatium vivendi praecipuaeque opes bonis ar-

tibus, inoffensa tot imperatorum (aymicitia fuit. 3 l . NERoNE iterum L . PtSoNE consulibus pauca merno- 1 a.p.Chr.$7 ria digna evenere, nisi cui libeat laudandis fundamentis et trabibus, quis molem amphitheatri spud campumMartis Caesar exstruxerat, volumina implere, cum ex dignitate populi Romani repertum sit red inlustres annalibus, 10 talia diurnis urbis actis mandare. ceterum coloniae Ce- ? pua atque Nuceria additis veteranis firmatae sunt, plebeique congiarium quadrigeni nummi viritim dati, et sestertium quadringenties aerario inlatum est ad retinendam populi fidem. vectigal quoque quintae et vicesimae 15 venalium mancipiorum remissum, apecie magis quam vi,

s

quia, cum venditor

pendere iuberetur,

in partem pretii

emptoribus adcrescebat. et edixit Caesar, ne quis magi- 3 stratus

a u t procurator

in provincia,

(quam)

obtineret,

spectaculum gladiatorum aut ferarum aut quod aliud lu?» dicrum ederet. nam ante non minus tali largitione quam

corripiendis pecuniis subiectos adfligebant, dum. quae libidine deliquerent, ambitu prcpugnant.

Ld

32. Factum et senatus consultum ultioni iuxta et secu- 1 ritati, ut si quis a suis servis interfectus esset, i i quoque, ?5 qui testamento manu missi sub eodem tecto mansissent, inter servos supplicia penderent. redditur ordini Lurius Varus consularis, avaritiae criminibus olim perculsus. et

Pomponia Graecina insignis femina,Plautio, quem ovasse

de Britannis rettuli, nupta ac superstitionis externae rea, so mariti iudicio permissa. isque prisco instituto propinquis 4 militia

L, malitia M ; em. L4ps. || 6 ni L [ 9 inlustres scriben.

iM, que das ann. L || 10 actissimá dare ceterae M || 1£ quadrigenete i|| L s p e : drageni I. (quadri(n)geni Lips.) || 15 specie M dum 31 | l . Made add. xit Andr.: edix it L, e t d i x i t M || 38 quam ritatis M, aed quae L ( Put.): dumque M || 23 factum est LM!| secu Plautio (A.) 23 || corr. LM, e del. M! || 24 ut om.L || 87 varius quem 9 38.2 || M o plati s.): Nipp., haudnecessario | plautio I, ( Láp M. lit rettu nniis brita de se s ouan ovasse de Dr. rettuli Acid.: qui Brit. de set ovas qui ; ituit rest de sed. qui in quem mut. M' et dein L

(or.

rettulit)

9|

BT Tacitus 1 ed. Koestermann (1833]

211

P. CORNELII TACITI coram de capite famaque coniugis cognovit et insontem

3 nuntiavit. longa huio Pomponiao aetas et, continua tristitia fuit. nam post Iuliam Drusi filiam dolo Messalinae interfectam

per quadraginta

annos non eultu nisi lugubri,

non animo nisi maesto cgit; idque illi imperitante Claudio impune, mox ad gloriam vertit.

1. 33.Idem annus plures reos habuit. quorum P. Oelerem accusante Asia, quia absolvere nequibat Caesar, traxit, ut senecta donec mortem obiret; nam Celer interfecto,

memoravi, Silano pro consule magnitudine sceleris cetera

2 flagitia obtegebat. Cossutianum CapitonemCilices detu. lerant, maculosum fcedumque et idem ius audaciae i n provincia

ratum,

quod in urbe exercuerat; sed pervicaci

accusatione conflictatus postremo defensionem omisit ac 3 lege repetundarum damnatus est. pro Eprio Marcello, & quo Lyci(i? res repetebant, eo usque ambitus praevaluit, u t quidam accusatorum eius exilio multarentur,

5

tam.

quam insonti periculum fecissent 34. NERONE tertium

consule simul ini(i*t

consulatum

VALERIUS MESSALA, cuius proavum, oratorem Corvinum, divo Augusto, abavo Neronis, collegam i n eo magistratu fuisse pauci iam senum meminerant. sed nobili familiae bonor auctus est oblatis in singulos annos quingenis sestertiis, quibus Messala paupertatem innox iam sustentaret. Aurelio quoque Cottae et Haterio Antonino annuam pecuniam statuit princeps, quamvis per luxum avitas opes dissipassent.

2

Eius anni principio mollibus adhuc initiis prolatatum

inter Parthos Romanosque de obtinenda Armenia bellum

acriter sumitur,

quia nec Vologaeses ainebat fratr em Tiri-

daten dati a se regni expertem esse aut alienae i d potentiae

donum habere, et, Corbulo dignum magnitud

ine

populi Romani rebatur parta olim a Lucullo Pompeioque

£ huic M : hincL || i 4 afflictatus L. || 16 licires M : Ii I repetebat M || 19 tertio L | i n i t M L || a collega M | incea(dem) Andr. coll. 3,31, 1 || 25 atherio ML em. Lips. (cf. 11, 35, 1 l| 39 (re) , em. Lips. || 26 habitas ML, eumitur Heins. | sinebat volo-

218

'

&p»Ca.58 1

AB EXCESSV DIVI

AVGVSTI XIII 32—36

recipere. ad hoc Armenii ambigua fide utraqu e arma in- a.p.Ckr.58 vitabant, situ terrarum, similitudine morum Parthis pro-

piores conubiisque permixti ac libertate ignota illud magis &d servitium inclinantes.

5 — 36. Sed Corbuloni plus molis adversus ignaviam mili- 1

tum quam contre perfidiam hostium erat: quippe Syria transmotae legiones, pace longa segnes, munia | Romanorum| aegerrime tolerabant. satis constitit fuisse in eo exercitu veteranos, qui non stationem, non vigilias inis10 sent, vallum fossamque quasi nova et mira viserent, sine galeis, sine loricis, nitidi

et quaestuosi, militia

per oppida

expleta. igitur dimissis, quibus senectus aut valitudo ad. 2 versa erat, supplementum petivit. et habiti per Galatiam Cappadociamque dilectus, adiectaque ex Germaniá legio 1» eum equitibus alariis et peditatu cohortium. retentusque 3 omnis exercitus sub pellibus, quamvis hieme saeva adeo, ut obducta glacie nisi effossa humus tentoriis locum non praeberet. ambusti multorum artus vi frigoris, et quidam inter excubias exanimati sunt. adnotatusque miles, qui ?o fascem lignorum gestabat, ita praeriguisse manus, u t oneri adhaerentes truncis brachiis deciderent. ipse cultu 4 levi, capite intecto,in

agmine,in laboribus frequens adesse,

Jaudem strenuis, solacium invalidis, exemplum omnibus ostendere. dehinc, quia duritia caeli militiaeque multi ab2» nuebant, deserebantque, remedium severitate quaesitum cst. nec cnim, u t in aliis exercitib us, primum

alterumque

delictum venia prosequebatur, sed qui signa reliquerat, statim capite poenas luebat. idque usu salubre et misericordia melius apparuit : quippe pauciores illa castra dese30 ruere quam ea, in quibus ignoscebatur.

u

36. Interim Corbulo legionibus intra castra habitis, do- 1

nec ver adolesceret, dispositisque per idoneos locos cohorL I 3 conubiis L || 3 illud Lips.: illuc M (lect. praefeHart., haud runt Hast, aliicue, fort. recte), illic L !| 4 [ad servitium) Bótisrorum (cast Andr. secl. ML, m probabiliter || 7 Romanoru I. || t$ senectus cher), sed [ort. paradoxon retinendum esi || 10 e t nova

te e L senum) u M : aetas L (cf. 15, 38, 4, ubi vice versaM habe: aeta t4 delectos u 13 petunt L || 13.14 galitiam cappodiciamque M | M || S1duritiam L i 5 etiam peditatu L || 320 fasce M 1| 22 MviL, eui 21*

219

P. CORNELII TACIT! a. p.Chr. 68

tibus auxilieriis, ne pugnam priores auderent praedicit. curam praesidiorum

»

LJ

Paccio Orfito

primi

pili honore por-

t bene functo mandat. is quamquam incautos barbaros o imen gerendae rei oasum offerri scripserat, tenere se mun tis ot maiores copias opperiri iubetur. sed rupto imperio,

postquam paucae e proximis castollis turmae advenerant

pugnamque imperitia poscebant, congressus cum hoste funditur. et damno eius exterriti qui subsidium ferre debuerant, eua quisque in castra tropida fuga rediere. quod graviter Corbulo accepit increpitumque Paccium ot praefectos militesque tendere extra vallum iussit; inquo ea contumclia detenti nec nisi precibus universi exercitus exsoluti sunt. 1

37. At Tiridates super proprias clientelas ope Vologaesi

fratris

adiutus, non furtim

iam, sed palam bello infensare

Armeniam, quosque fidos nobis rebatur, depopulari, et

'3

si copiae contra ducerentur, eludere hucque et illuc voli. tans plura fama quam pugna exterrere. igitur

Corbulo,

quaesito diu proelio frustra habitus et exemplo hostium circumferre bellum coactus, dispertit vires, ut legati praefectique diversos locos pariter invaderent. simul regem Antiochum monet proximas sibi praefecturas petere. nam Pharasmanes interfecto filio Radamisto quasi proditore, quo fidem in nos testaretur, vetus adversus Armenios

odium promptius exercebat. tuncque primum inlecti Moschi, gens ante alias socia Romanis, avia Armeniae incursavit. ita consilia Tiridati i n contrarium mittebatque oratores, qui suo Parthorumque

vertebant, nomine ex-

postularent, cur detis nuper obsidibus redintegrataque amicitia, quae novis quoque beneficiis locum aperiret, vc1 audereut Lips.:

audirent M . adirent L | edicit L i 2 pactio

-pacho-

M ' . corr. m. post.; parsico L | orphico L | 6 pnuca M ' ;. 1U pa-

cium M. parsicum L ; corr J , F. (ron. « 14 opere L | Vologuesi(s) Nipp.

(cf. 1 3 , 7 , 2 ) |, 16 quosque M ». post. corr. r z cosque |

17 duceretur

M | elaud ere L , eludere M /». post. corr. ex ciude re [

hue quoque ML (quod def. W. A. Baehrens, Glotta 5, 1914, 89),

AP ^M. a e p t t V. i| 33 phrasamenes | . ! filio suo L i P» tumque JJ. /Taupt:; tunc quoque I. j| i tit.: 'hi insiohi I. (Haniochi Andr.) 1 3U nobis M. pisa Insoe hi M ,

v0

25

AB EXCES8SV DIVI AVGVBTI XIII 36-39

tere Armeniae possessione depelleretur. ideo nondum ip- a.p.Chr.58

sum Vologacsen commotum,

quia causa quam vi agere

mallent; sin perstaretur in bello, non defore Arsacidis vir-

tutem fortunamque saepius iam clade Romana expertam.

& &d ea Corbulo, satis comperto Vologaesen defectione Hyr- 5 caniae attineri, suadet Tiridati precibus Caesarem ag.

gredi : posse illi regnumstabile et resincruentascontingere, si omissa spe longinqua et sera praesentem potioremque sequeretur.

0 — 38. Placitum dehinc, quia commeantibus in vicem nun- 1

tiis nihil in summa(m) pacis proficiebatur, colloquio ipsorum tempus locumque destinari. mille equitum praeaBidium Tiridates adfore sibi dicebat; quantum Corbuloni cuiusque generis militum

adsisteret, non statuere, dum

i5 positis loricis et galeis in faciem pacis veniretur. cuicum- 2 que mortalium, nedum veteri et provido duci, barbarae astutiae patuissent: ideo artum inde numerum finiri et hine maiorem offerri, u t dolus pararetur;

nam equiti sagit-

tarum usu exercito si detecta corpora obicerentur, nihil 29 profuturam multitudinem. dissimulato tamen intellectu 3 rectius de iis, quae in publicum consulerentur, totis exereitibus coram dissertaturos respondit. locumque delegit, euius pars altera colles erant clementer adsurgentes accipiendis peditum ordinibus, pars in planitiem porrigeba25 tur ad explicandas equitum turmas. dieque pacto prior 4

Corbulo socias cohortes et auxilia regum pro cornibus,medio sextam legionem constituit, cui accita per noctem aliis ex castris tria milia tertianorum

permiscuerat, una

cum aquila, quasi eadem legio spectarethr. Tiridates ver-

s» gente iam die procul adstitit, unde videri magis quam audiri posset. ita sine congressu dux Romanus abscedere militem sue quemque in castra iubet. 30. Rex sive fraudem suspectans, quia plura simul m t loca ibatur, sive u t commeatus nostros Pontico mari et

x» Trapezunte oppido adventantes interciperet, propere dis£ uologesem MI. || 3 mallet L || 19 hinc L jj 1! eumma ML,

em. Fa&r. || 17.18 ideo arma non numerum finiri et hinc L || 18 ofLM, eed ferriL: aerri M || $5 peracto L || 30 abstitit L || 34 sive

si corr. M! ez u (cJ.13, 46,1 ubi pro sibi)

281

P. CORNELII TACITI a.p. Chr.58

cedit. sed neque commeatibus vim facere potuit, quia per montes ducebantur praesidiis nostris insessos, et Corbulo, ne irritum bellum traheretur utque Armenios ad sua de-

fendenda cogeret, exscindere parat castella, sibique quod validissimum

in ea praefectura,

cognomento

Volandum,

LE

sumit; minora Cornelio Flacco legato et Insteio Capitoni castrorum praefecto mandat. tum, circumspectis munimentis et quae expugnationi idonea provisis, hortatur milites, u t hostem vagum neque paci aut proelio paratum, sed perfidiam et ignaviam fuga confitentem exuerent sedibus gloriseque pariter ct praedae consulerent. tum quadripertito exercitu hos in testudinem conglobatos subruendo vallo inducit,

alios scalas moenibus admovere,

multos tormentis faces et hastas incutere iubet. libritori. bus funditoribusque attributus locus, unde eminus glandes torquerent, ne qua pars subsidium laborantibus ferret pari undique motu. tantus inde ardor certantis exercitus fuit, ut intra tertiam diei partem nudati propugnatoribus

muri,

obices portarum

subversi,

capta

escensu muni-

menta omnesque puberes trucidati sint, nullo milite amisso, paucis edmodum vulneratis. et imbelle vulgus sub corona venundatum, reliqua praeda victoribus cessit. pari fortuna legatus ac praefectus usi sunt, tribusque una die castellis expugnatis cetera terrore et alia sponte incolarum in deditionem veniebant. unde orta fiducia caput gentis Ártaxata adgrediendi. nec tamen prox imo itinere ductae legiones, quae &i amnem Araxer, qui moenia adluit, ponte trensgrederentur, sub ictum dabantur: procul et

latioribus

vadis transiere.

40. At Tiridates pudore et,metu, ne, si conces sisset ob.

sidioni,nihil opis in ipso videretur, ei prohiberet, impedi. 2—4 et Corbuloneirritum bellum trah fendenda cogeret exinde repetit castellaenteu t armenios ad aua de. L || 8 histrio capitoni L | y ignava L || 1! pariter praeda equ

e L l| 13 indueit M L (cj. Verg. Am. 11,62 Liv. 10,33,1); duc it Andr, | scalis L || 14 libratoribus1. ll H

motu MI.; metu Lips. (contra atq ue 1, 40, 1) || 18 nudatia M || ascensu L || 23 die una L || 25 cap ut L: capti M!, capitis corr. m. rec. || e9 deductae L || ?7 araxem M L l| 28 dabant I || 30 ob. sidioni ML, obsidio Halm («ed c. Eri, p. 7) 282

30

AB EXCES8S8V DIVI

AVGVBSTI XIII 39-41

tis locis seque et equeatres copias inligaret, statuit pos tre- a.p.Chr.58

mo ostendere aciem et,dato die proelium incipere vel simulatione fugae locum fraudi parare. igitur repente agmen Romenum cireumfundit, non ignaro duce nost ro, qui » viae pariter et pugnae composuerat exercitum. later e2 dextro tertia legio, sinistro sexta incedebat, mediis deci. manorum delectis; recepta inter ordines impedimenta, et tergum mille equites tuebantur, quibus iusserat, u t instantibus comminus reaisterent,refugos non sequerentur. 10 in cornibus pedes sagittarius et cetera manus equitum ibat, productiore cornu sinistro per ima collium, ut, si hostis intravisset, fronte simul et sinu erxciperetur. ad. 3 sultare ex diverso Tiridates, non usque ad iactum teli, sed tum minitans,

tum specie trepidantis,

si laxare ordi.

15 nes et diversos consectariposset. ubi nihil temeritate solutum, nec amplius quam decurio equitum audentius progressus et sagittis confixus ceteros ad obsequium exemplo firmaverat, propinquis iam tenebris abscessit. 41. E t Corbulo castra in loco metatus, an expeditis le- 1 ?0 gionibus nocte Ártaxata pergeret obsidioque circumdaret agitavit, concessisse illuc Tiridaten ratus. dein postquam exploratores attulere longinquum regis iter et Medi an Albani peterentur incertum, lucem opperitur, praemissaque levi(s?

armatura,

quae muros interim

ambiret oppugna-

25 tjionemque eminus inciperet. sed oppidani portis sponte 9 patefactis se suaque Romanis permisere. quod salutem ipsis tulit; Artaxatis ignis immissus deletaque et solo aequata sunt, qui& nec (quiverunt) teneri sine valido praesidio ob magnitudinem moenium, nec id nobis virium 3o erat, quod firmando

praesidio et capessendo bello divi-

deretur, vel, si integra et incustodita relinquerentur, nulla 10 sagittariusque L || 11 productiore LM, sed e del.M! (productior vulgo) | cornu sinistro L : cornus Tnsinistro M (cf. 13, 53, 3 [injstudiaque;

74, 17; 1 [injetruxisset)

| 13 ad isctom L : addic-

tum M, eed. prius d et librarius ipse ei m. post. del. (inde ad ictum

Bai.), &d iactum m . post. || 14 specie M : spé L | trepidans L

15 diuerso M! || 22rettulere L || £4 leui ML (praemissa levi Heina.)| 27 artaxati M || 28 quiverunt add. Koest. (poterant post ne suppl. Halm; leci. cod. retinebat O. Pettersson,Comm. Liv. p. 70, 2;

cJ. etiam Sór. 180sgq.) || 31 relinqueretur

1.

P. CORNELII TAGITI

. ep.Chr.e8 3 in eo utilitas aut glorie, quod capta essent. adicitur mira culum velut numine oblatum: nam cuncta oxütra teota hactenus sole inlustria fuere; quod moenibus cingobatur,

ita repente atra nube coopertum fulgoribusque discretum

5 est, ut quasi infensantibus dois exitio tradi crederetur. 4 Ob haec consal(utyatus imperator Nero, ot senatus consulto supplicationes habitae, statuaeque et arcus et continui

consulatus principi,

utque

inter

festos referre-

tur dies, quo patrata victoria, quo nuntiata, quo relatum de ea esset, aliaque in eandem formam decernuntur, adeo 10 modum egressa, ut C. Cassius de ceteris honoribus adsensus, si pro benignitate fortunae dis grates agerentur, ne totum quidem annum supplicationibus sufficere dis. seruerit, eoque oportere dividi sacros et negotiosos dies, 15 quis divina colerent et humana non impedirent. 1 42.Veriis deinde casibus iactatus et multorum odia meritus reus, haud tamen sine invidia Senecae damnatur. is fuit Publius Suillius, imperitante

Claudio terribilis

ac ve-

nalis et mutatione temporum non quantum inimici cupe-

rent demissus quique se nocentem videri quam supplicem so mallet. eius opprimendi gratia repetitum credebatur senatus consultum poenaque Cinciae legis adversum eos, 2 qui pretio causas oravissent. nec Suillius questu aut exprobratione abstinebat, praeter ferociam animi extrema senecta liber et Senecam increpans infensum amicis Clau- 25 3 dii, sub quo iustissimum exilium pertulisset. simul studiis inertibus et iuvenum imperitiae suetum livere iis, qui vividam et incorruptam eloquentiam tuendis civibus exercerent. se quaestorem Germanici, illum domus eius

adulterum fuisse. an gravius aestimandum sponte litiga- 30 2.3 extra tecta hactenus L : extra tectis actenus M , sed h

ante actenus add. M! ui 13, 47,1 ((extra tectis] hact. N $pp.; Ártaxa tis

tenus Acid., al. al.)

|| 4 repente Àabent M L ante

moenibus v. 3 , postpam v. 2 tranap. Andr.; repente quod moenibus Fuch guribusque Pul. | disiectum L || 6 consolatus M; cons s | fulalutatusa fuperaer.!m. post.| ob hoc consuliimperatori neroni ex S. o? suppl. " itae [| 9 renuntiata L || 10 decernerentur L l| 18 impe A sen. cons. credebatur L || 27 imperitiae suae inviderante l. || re L ll extimandum ML (cf. 13,17, 1 et Caes.Gall. VII 14, 10 mult o illa gravius aestimari) | spontes litigatoribus L 284

AB EXCESSV DIVI

AVGVBTI XIII 41-43

toris praemium honestae operae adsequi quam corrum- ap.Cbr.58 pere cubicula principum feminarum! qu& sapientia, 4

quibus philosophorum praeceptis intra quadriennium

regiae amicitiae ter milies sestertium paravisset! Romae

b testamenta et, orbos velut, indagine eius capi, Italiam et provincias immenso faenore bauriri: at sibi labore quaesitam et,modicam pecuniam ease. crimen, periculum, omnia potius toleraturum, quam veterem ac diu partam dignationem subitae felicitati submitteret. 1 — 43. Nec deerant qui haec isdem verbis aut versa in de- 1 terius Senecae deferrent. repertique accusatores direptos socios, cum Suillius provinciam Asiam regeret, ac publicae pecuniae peculatum detulerunt. mox, quia inquisitionem annuam impetraverant, brevius visum [sub] urbana 15 crimina incipi, quorum obvii testes erant. ii acerbitate 2 accusationis Q. Pomponium ad necessitatem belli civilis detrusum, Iuliam Drusi filiam Sabinamque Poppseam ad mortem actaset Valerium AÁsiaticum,Lusium Saturninum,

Cornelium Lupum circumventos, iam equitum Romano?0 rum &gmina damnata omnemque Claudii saevitiam Suillio obiectabant. ille nihil ex his sponte susceptum, sed 3 principi paruisse defendebat, donec eam orationem Caesar cohibuit,

compertum

sibi referens ex commentariis patris

sui nullam cuiusquam accusationem ab eo coactam. tum 4 ?5 jussa Messalinae praetendi et labare defensio: cur enim neminem alium delectum, qui saevienti impudicae vocem praeberet? puniendos rerum atrocium ministros, ubi pretio scelerumadepti sceleraipsa aliis delegent.igitur ademp- 5 t& bonorum parte (nam filio e t nepti pars concedebatur etiam quae testamento matris aut aviae so eximebanturque

acceperant) in insulas Baleares pellitur, non in ipso discrimine, non post damnationem fractus animo; ferebatur. que copiosa et. molli vita secretum illud toleravisse. filium

Gron.

(ac domi Jac. diu Pich., nescio an reciz: &c dbo L,scdo: Msubmitt ere M ||

agendo Doed.) || 9? submitteret

1. ( Lips.)

14 uisum sub ML, em. Ern. || 16 QV. M || 18 et om. L || £5 pro-

tendi M (vice.verea 11, 6, 2 praeuectos pro prouectos) | 39 aviae a& Frei.: avi L, aui& M, sed & in fine vocabuli nescio deleveriine M' in o mutaverit || 31 insulá M | non ipsoL

P. CORNELII TACITI

&pCh.58 eius Nerullinum aggressis accusatoribus per invidiam patris e t orimina repetundarum, quam satis expleta ultione.

1

princops 2.

intercessit

tam-

44. Per idem tempus Octavius Sagitta plebei tribunus, Pontiae mulieris nuptae amore vaecors, ingentibus donis s adulterium

e t mox, u t omitteret

emercatur,

maritum,

suum matrimonium promittens &co nuptias eius pactus. sed ubi mulier vacua fuit, nectere moras, adversam

patris

coniugis pro-

voluntatem causari repertaque spe ditioris

$ misss exuere. Octavius contramodo conqueri,modo mini- 10 tari, famam perditam, peouniam exhaustam obtestans, denique salutem, quae sola reliqua esset, arbitrio eiua permittens. ac postquam spernebatur, noctem unam ad so-

lacium poscit, qua delenitus modum in posterum adhibo3 ret. statuitur nox, et Pontia consciae ancillae custodiam 15 cubiculi mandat. ille uno cum liberto ferrum veste occul. tum infert.

tum, u t adsolet in amore et i r a , iurgia preces,

exprobratio satisfactio, et pars tenebrarum libidini seposita; ea quasi incensus nihil metuentem ferro transverberat et accurrentem ancillam vulnere absterret cubiculoque so 4 prorumpit. postera die manifesta caedes, haud ambiguus percussor; quippe mansitasse un& convincebatur. sed

libertus suum illud facinua profiteri, se patroni iniurias ultum esse. commoveratque quosdam magnitudine exem-

5 pli, donec ancilla ex vulnere refect a verum aperuit.

postu - e5

latusque apud consules a patre interfectae, postquam tri-

bunatu abierat, sententia patrum ct lege de sicariis con-

demnatur. | 45. Non minus insignis eo anno impudicitia

magnorum

Poppees,T. Olio patregensGoltunc ta sumpeerat, à , inlustri

t

memoria P.oppaei; Sabini Sabini

consularis consularis

1 vernllinum1.|| 4 plebeius T,|| $ mulier ubiFuchs (cf. P H pe ditioris M: expeditioria L || 14 in postremum.M

em.

» I) l| 16 cubilis L || 17 preces et I. || 18 libidine MI

^en. || 19 ea quasi incensus Novdk: et quaetim census M.

et quesiti yore (et quasi inc. Jac. Gron., fort.rectius; ex (qua) dnitudins palm) l| £3 se corr.ez sedMm. post. j| 24 exemplimaacri ine L || ?5 verum: lileras er

gnitud écrips. M ; i Pul., quod reiecit 32 consulari Andr. coll. y

m.

6

» s n ras, |

AB EXCES8V DIVI

AVGVSTI XIII 4346

et triumphali decore praefulgentis; nam Ollium honori- a.p.Cbr.s6 bus nondum functum amicitia Beiani pervertit. huic mu- 2 lieri cuncta alia fuere praeter honestum animum. quippe mater cius, aetatis suae feminas pulchritudine supergressa, 5 gloriam pariter et formam dederat; opes claritudini generis sufficiebant. sermo comis nec absurdum ingenium. modestiam praeferre et lascivia u t i ; rarus in publicum egressus, idque velata parte oris, ne satiaret adspectum, vel quia sic decebat. famae numquam pepercit, maritos et 1» adulteros non distinguens; neque adfectui suo aut alieno obnoxia,

unde utilitas

ostenderetur, illuc libidinem

trans-

ferebat. igitur agentem eam in matrimonio Rufri Crispi- 4 (ni) equitis Romani, ex quo filium genuerat, Otho pellexit iuventa ac luxu et quia flagrantissimus in amicitia 1$ Neronis habebatur. nec mora quin adulterio matrimonium iungeretur. 46. Otho sive amore incautus laudare formam elegan- 1 tiamque uxoris apud principem, sive u t accenderet ac, 8i eadem fetaina potirentur, id quoque vinculum poten-

Caesaris se quicdem) ire ad illam, sibi concessam dictitans nobilitatem pulchritudinem, vota omnium et gaudia felicium. his atque talibus irritamentis non longs cunctatio interponitur, sed accepto aditu Poppaea primum per 25 blandimenta et artes valescere,imparem cupidini et forma Neronis captam simulans; mox acri iam principis amore ad superbiam vertens, si ultra unam elteramque noctem

^»

20 tiam ei adiceret. saepe auditus est consurgens e convivio

attinere tur, nuptam esse se dictitans, nec posse matrimonium omittere, devinctam Othoni per genus vitae, quod 3» nemo adaeq uaret: illum animo et cultu magnificum; ibi 1 triumphali f. ( Puf.): triumphalis M (c. 12, 41,2) || 1£ agentem eam matrimonium L | rufri corr. M! ex ru&; ruffi L | ctispi ML, em. Lips. || 14 et luxu L |; 19 poterentur al.: potiretur L |

20 ca diceret M, sed inter e el a super&r. i M': elm duceret 1. || $1 se qui(dem) Weisa.: se que M, se I. (se(se) Nipp.) | sibi ed. M: Froben.: ubi MI. (cf. 13, 39, 1) | dictitaret L || 25 imparem I in el ín marg. partem L | cupidini M, s add. m. post., cupidinis |: 99 omittere l, (cf. 12, 46. 3. 14, 26, 1): amittere M. lect. dej. Furneauz aliique | Othoni quidem per L || 30 cultum L

281

P. CORNELII

TACITI

digna visere. at Neronem, paolice ancilla et adsuetudine Aétes dovinotum,nihil e contubernio

&pChnrs$ se summa

fortuna

3 servili nisi abiectum et sordidum tráxisse. deicitur fami-

liaritate sueta, post congressu et comitatu Otho, et ad

postremum, no in urbe aemulatus ageret, provinciae Lusi-

tanise praeficitur; ubi usque ad civilia arma non ex priore

1

infamia, sed integre sancteque-egit, procax oti! et potestatis temperantior. 47. Hactenus Nero flagitiis et sceleribus velamenta 10 quaesivit. suspectabat maxime Cornelium Sullam, gOCOTS siet, ingenium eius in contrarium trahens callidumquo mulatorem interpretando. quem metum Graptus ex libertis Caesaris, usu et senecta Tiberio abusque domum prin-

2 cipum edoctus, tali mendacio intendit. pons Mulvius i n eo tempore celebris nocturnis inlecebris erat; ventitabatque illuc Nero, quo solutius extra urbem lasciviret.

igitur

re-

gredienti per viam Flaminiam compositas insidias fatoque evitatas, quoniam diverso itinere Sallustianos in hortos remeaverit,

auctoremque

eius doli Sullam

quia forte redeuntibus ministris principis iuvenilem

licentiam,

ementitur,

quidam per

quae tunc passim exercebatur,

in-

3 anem metum fecerant. neque servorum quisquam neque clientium Sullae adgnitus, maximeque despecta ct nullius ausi capax natura eius a crimine abhorrebat: proinde tamen, quasi convictus esset, cedere patrie et Massiliensium moenibus coerceri iubetur. 1 48. Isdem consulibus auditae Puteolanorum legationes, ! dignam videri L | neronis L. || 1.2 pelicem ancillam et adsuetudinem MI. ((per) p. &. et adsuetudinem Weise:) || ? actis L. ||

4.$ ad postremum M : postremo L ll ? o t i o Fd., haud proba biliter || 8 temperator L || 8 hactenus corr. M ! cz actenus (cf. 13, 41, 3 ) II !3 & tiberio L | abusque Lips.: auo usquc M, avo usque ad f, | principum corr. M ! ex principis, ut vid. || 14 mulin us L et in marg. milvius || 13 ventitabat L, uentabatque M || 16 solitius M ( i post l corr. M! ez o) | urbem extra M || 17 flamineam L, flammineam M , em.Put. || 17.18 fato quieuit atas M (inde fato que vitat as Novdk) || I9 remeaverat L || 2t Iuenalem M cum rasura : videtur [uisse Iuue -

nalem || f1sillae L. || 24 perinde al.|| er auditia.. . legationi288

AB EXCES88V DIVI

AVGVBTI XIII 46—50

quas diversas ordo plebs ad senatum miserant, illi vim a.p.Chr.58 multitudinis, h i magistratuum et primi cuiusque avaritiam increpantes. eaque seditio ad saxa et minas ignium progressa ne c(aed)em et arma proliceret, C. Cessius 5 adhibendo remedio delectus. quia severitatem eius non tolerabant, precante ipso ad Scribonios fratres ea cura transfertur,

data cohorte praetoria,

cuius terrore et pau-

corum supplicio rediit oppidanis concordia. 49. Non referrem vulgerissimum senatus consultum, 1 19 quo civitati Syracusanorum egredi numerum edendis gladiatoribus

finitum

permittebatur,

nisi Paetus Thrasea

contra dixisset praebuissetque materiem obtrectatoribus arguendee sententiae. cur enim, aj rem publicam 2 egere libertate senatoria crederet, tam levia consectare15 tur? quin de bello aut pace, de vectigalibus et legibus, quibusque aliis Romana continerentur, suaderet dissuaderetve? licere patribus,

quotiens ius dicendae sententiae

accepissent, quae vellent expromere relationemque in ea postulare. an solum emendatione dignum, ne Syracusis 3 ?0 spectacula largius ederentur: cetera per omnes imperii partes perinde egregia quam si non Nero, sed Thrases regimen eorum teneret! quod si summa dissimulatione transmitterentur, quanto magis inanibus abstinendum! Thrasca contra, rationem poscentibus amicis, non prae- 4 25 sentium ignarum respondebat eius modi consulta corrigere, sed patrum honori dare, u t manifestum fieret magnarum

rerum curam non dissimnlaturos,

qui animum

etiam levissimis adverterent. 50. Eodem anno crebris populi flagitationibus, immo- 1 30 destiam publicanorum arguentis, dubitavit Nero, an cuncta vectigalia omit ti iuberet idque pulcherrimum 1 plebs ot ordo L (plebsque M s. post.) || 4 ne c(aed)emNipp.:

I V 41): necemMI. | plicerat L | C.om.I, || 6 scriboniosM (cf. Hist. 16, 22, J. conaobrinos L !| 0 uulgatissimum ML, corr.Haase coll.

ret L || 15 et ort. haud necessario | 33 materiam L |! 14 non crede Rom. conti: .) Rhen ( 4. (ribus L | 14 Romans continerentur aderetve L dissu ret suade | nentur M ((res) R. continetur Lips.)

(Lips.):

suadere dissuadereuo M || 27.38 otiam levissimis ani-

mum LL || 29 flagitionibus M! | immodest ia M

P. CORNELII

TACITI

impetum eius, mul. 1..Chr.58 3 donum generi mortalium daret. scd i, attinuero geniores, tum prius laudata magnitudine anim [^4

quibus rea dissolutionem imperii docendo, si fructus, quippe sublatis publioa sustineretur, deminuerentur: . portoriis sequens, u t tributorum abolitio expostularetur $ plerssque vectigalium societates & consulibus et tribunis

. plebis constitutas acri otiam tum populi Romani liber tate; reliqua mox ita provisa, u t ratio quaestuum

o t neces-

sitas erogationum inter se congruere(n)t. temperandas plane publicanorum eupidines, ne per tot annos sine

querela tolerata novis acerbitatibus ad invidiam verte-

rent.

51. Ergo edixit princeps, u t leges cuiusque publici, occultae ad id tempus, proscriberentur; omissas petitiones non ultra annum resumerent ; Romae praetor, per provincias qui pro praetore aut consule essentiura adversus publi. canos extra ordinem redderent ; militibus retur, nisi in iis, quae veno exercerent;

immunitas servaaliaque admodum

aequa, quae brevi servata, dein frustra habita sunt. manet tamen abolitio quadragesimae quinquagesimaeque et quae alis exactionibus inlicitis nomina publicani invenerant. temperata apud transmarinas provincias frumenti subvectio, et, ne censibus negotiatorum naves adscriberentur tributumque pro illis penderent, constitutum. D2. Reos ex provincia Africa, qui proconsulare impe. rium illie habuerant, Sulpicium Camerinum et Pompeium Silvanum absolvit Caesar, Camerinum adversus privatos

et paucos, saevitiae magis quam captarum

pe-

cuniarum crimina obicientes. Silvanum magna vis accusatorum circumsteterat poscebatque tempus evocandorum testium, reus ilico defendi postulabat, valuit? continuere L, fort. rectius | seniores Lips.: 4 sustinetur

L [| 7 etiam om. L | t u m populi

senatores MI.

|l

R. Mur.: p. R. un

M, in rem p. tum L || 9 inter se om. 1, | congruere(n)t a l . : congroeret L (quod praetul. Halm), congruere M || 14 id om. I. || 18 his

—

e

| rendendo L || 20 quadragesimae I ( Put.): quadringontesi| Antxactionibus L ( Rhen.): exauctionibus M || 22 frumenti

nz 7" E Mr poe

em.Bien. | supplicium camelinum M.

ba(n)tque Halm | 31 va uit L 290

p i : pomponiom NI. ( 3 8 posce.

AB EXCE88V DIVI

AVGVBSTI XIII 50—54

que pecuniosa orbitate et senecta, quam ultra vitam

&.p.Chr.58

eorum produxit, quorum ambitu evaserat.

53. Quietae ad id tempus res in Germanis

fuerant,

ingenio ducum, qui pervulgatis triumphi insignibus maius & ex co decus sperabant, si pacem continuavissent. Paulinus Pompeius et L . Vetus ea tempestate exercitui praeerant. ne tamen segnem militem attinerent, ille inchoatum ante tres et sexaginta annos a Druso aggerem coercendo Rhene absolvit. Vetus Mosellam atque Ararim i0 facta inter utrumque fossa conectere parabat, ut copiae per mare, dein Rhodano et Arare subvectae per eam

fossam, mox fluvio Mosella in Rhenum, exin Ocesnum decurrerent,

sublatisque itineri

difficultatibus

navigabilia

inter se Occidentis Septentrionisque litora fierent. in15 vidit operi Aelius Gracilis Belgicae legatus, deterrendo Veterem, ne legiones alienae provinciae inferret studiaque Galliarum adfectaret, formidolosum id imperatori dictitans, quo plerumque prohibentur conatus honesti. 54. Ceterum continuo exercituum otio fama incessit $ ereptum ius legatis ducendi in hostem. eoque Frisii iuventutem saltibus aut paludibus, imbellem aetatem per lacus

admovere ripae agrosque vacuos et militum usui sepositos insedere, auctore Verrito

eu Malorige.

qui nation em

t9

eam regebant, in quantum Germani regnantur. iamque 25 fixerant. domos, semina arvis intulerant utque patrium solum exercebant, cum Dubius Avitus, accepta & Paulino provincia, minitando vim Romanam, nisi &bscederent Frisii veteres in locos aut novam sedem & Caesare impetrarent, perpulit Verritum et Malorigem preces suscipere. s profectique Romam, dum aliis curis intentum Neronem opperiuntur,

inter ea, quae barbaris

ostentantur,

3 rea corr. M! ez Inex | res ad id tempus L || 4pervulgatis

intra-

Put.:

L in ras. pervulgati* L : peruulgati M j| 8 atque om. L | ararim 13 itineB L dein M: exin 12 || M o rodan ( Put.); om. M || 11 capiti ris M, s del. M ' , uf vid. (de dativo cj. 15,29, 3 sublstumeque 1. studi diadema): interim L (| 15 &elius grecchus 1. |l 16 ituumL ll ( Ren.) : in studisque M ( cf.ad13, 40,2) || 18 otio exerc 24 regn&|| M quia lacus M : condentes L I| 23 malorie (M!) * 1 por M il rigem mallo 39 |: bant L || 28 [Frisii] Acid., haud mecessario 30 profocitque M, corr. M', ut vid. 291

P. CORNELII TACITI a. n.Chr. 88

verePompei theatrum, quo magnitudinem populi visorent.

illic per otium (neque enimludicris ignari oblectabantur) dum consessum caveae, discrimina ordinum, quis eques, u exubi senatus, percunctantur, advertere quosdam oult

terno in sedibus senatorum: et quinam forent rogitantes,

postquam audiverant earum gentium legatis id honoris datum,

quae virtute

e t amicitia

Romana

praecellerent,

nullos mortalium armis aut fide ante Germanos esse exclamant degrediunturque et inter patres considunt. quod

comiter a visentibus exceptum, quasi impetus antiqui et bona aemulatione. Nero civitate Romana ambos donavit, Frisios decedere agris iussit. atque illis aspernantibus auxiliaris eques repente immissus necessitatem attulit, captis caesisve qui pervicacius restiterant. 55. Eosdem agros Ampsivarii occupavere, validior gens 16

non modo sua copia, sed adiacentium populorum miseratione, quia pulsi a Chaucis et sedis inopes tutum exilium

orabant. aderatque iis clarus per illas gentes et nobis quoque fidus nomine Boiocalus, vinctum

13

Cherusca iussu Árminii

referens, m o x Tiberio

se rebellione et Germani-

?0

co ducibus stipendia meruisse, et quinquaginta annorum obsequio id quoque adiungere, quod gentem suam dicioni nostrae subiceret. quotam partem campi iacere, in quam pecora et armenta militum aliquando transmitterentur! Bervarent sane receptus gregibus inter hominum famem, 25 modo ne vastitatem ac solitudinem mallent quam amicos populos. Chamavorum quondam ea arva, mox Tubantum et post Usiporum fuisse. sicuti caelum deis, i t a terras generi mortalium datas; quaeque vacuae, eas publicas

esse. solem inde suspiciens et cetera sidera vocans quasi 30 coram interrogabat, vellentne cóntueri inane solum: potius mare superfunderecn)t adversus terrarum creptores. 6 legum (um in rae.) id M j| 8 digrediunturque I, |

partes M|| 11 ae-

mulatione M L ; aemulatio Ren., sed cf. Sór. p . "mhi hd Ml LAIT 18 postulabant corr. ez orabant. | his M L || 19 boicalua M , corr. M! [| 20 tib. germanico M !| 21 duce L |j 25 receptos M | famám L : famam l| 26 e t solitudinem M || $$ mortalium generi L || 30 euspiciens

einé.: despiciens M L (cf. Andr. In Tac. Hist. stud. crit.

] p. 14, 1) | 3 1 uelletne M || 32 superfunderet L, superfundere M ; corr. Rhen. 202

AB EXCESS8V DIVI

AVGVSTI XIII 54-57

60. Et commotus his Avitus: patienda meliorum im- ! a.p.Chr.s$ peria;

id dis, quos implorarent,

placitum,

ut arbitrium

penes Romanos maneret, quid darent quid adimerent, neque alios iudices quam se ipsos paterentur. haec in 5 publicum Ampsivariis respondit, ipsi Boiocalo ob memoriam &micitiae daturum agros. quod ille ut proditionis pretium aspernatus addidit 'deesse nobis terra in qua vivamus, in qua moriamur, non potest.' atque ita infensis utrimque animis discessum. illi Bructeros, Tencteros, ? 1» ulteriores etiam nationes socias bello vocabant: Avitus scripto ad Curtilium Manciam superioris exercitus legatum', ut Rhenum

transgressus arma a& tergo ostenderet,

ipse legiones in agrum Tencterum induxit, excidium minitans, ni causam suam dissocisrent. igitur absistentibus 3 15 his pari metu exterriti Bructeri; et ceteris quoque aliena pericula deserentibus sola Ampsivariorum gens retro ad Usipos et Tubantes concessit. quorum terris exacti cum Chattos, dein Cheruscos petissent, errore longo hospites, egeni, hostes i n aliQen»o quod iuventutis erat caeduntur, :» imbellis aetas i n praedam divisa est. 57. Eadem aestate inter Hermunduros

Chattosque cer- 1

tatum magno proelio, dum flumen gignendo sale fecundum et conterminum vi trahunt, super libidinem cuncta armis agendi religione insita, eos maxime locos propinquare *» caelo precesque mortalium a deis nusquampropius audiri. inde indulgentia numinum illo in amne illisque silvis (syalem provenire, non ut alias apud gentes eluvie maris arescente, sed unda super ardentem arborum struem fusa ex contrariis

inter se elementis, igne atque aquis, concre-

|| $ id] 1 e t commotus ML: nec comm. Lips., et immotus Koest. (terra M uiuam : L s vivamu qua in 7.8 || ML ( a ) i t Lips. || ? terram

M || 14 abin vitam Jac. Gron.) || 13 tencterum L ( Ber.): tenerum psisset assum sistentibus L ( Rhen.) : assistentibus M (cf. 15, 18. 2 bus M denti pro sbsumpeisset) || !8 deserentibus 1. ( Rhen.) : defen 18 er|| L ipsos hos ((haud) defendentibus Koesl.) || 17 ustpos M : 2); 63, II Hist. 2. 7, rore M : et itinere I, !| t9 Inalio M (c. Dial. || M e libidin £3 || . Nipp i n alios incidunt L | crant M || 33 sali | . Acid em. ML, sed un cente *1 (syalem Pul.: item ML || 28 ares | M ntis alime L: entis elem 29 ardentem L ( Rhen.): arentem M 1|

concreta ML, em. Lips. 99

BT Tacitus I ed. Koestérmonn [1833]

293

P. CORNELII TACITI e. Chr.55 2 tum. sed bellum Hermunduris

prosperum,

Chattis

exitio-

sius fuit, quia victores diversam aciem Marti ac Mercurio sacravere, quo voto equi viri,

ounota [victa]

occidioni

3 dantur, et minae quidem hostiles in ipsos vertebant. sed civitas Ubiorum socia nobis malo improviso adflicta est. nam ignes terra editi villas arva vicos passim corripicbant ferebanturque in ipse conditae nuper coloniae moenia. neque exstingui poterant, non si imbres caderent, non si fluvialibus aquis aut quo alio humore perfunderentur. donec inopia remedii et ira cladis agrestes quidam eminus saxa iacere, dein resistentibus flammis propius suggressi ictu fustium aliisque verberibus u t feras absterrebant. postremo tegmina corpori derepta iniciunt, quanto (magis] profana ct usu polluta, tanto magis oppressura ignes. 58. Eodem anno Ruminalem arborem in comitio, quae octingentos et triginta ante annos Remi Romulique infantiam

texerat, mortuis

ramalibus

et arescente trunco

deminutam prodigii loco habitum est, donec in novos

fetus reviresceret.

1 exitiosum L || 3 victa M L (eed L add. in marg.), tuetur Eri. p. 128, del. Becher (viva Danesius) || 4 e t numen quidem hostile in se vertebant L || 5 Ubiorum CAifflet: uibonum MI. || € arripic-

bant I. || ? ferebantur L || 8.9 non (si] fluv. Pich. l| 9 perfunderen. tur om. M || 10 remedii corr. M ! ez remedio (remedio(rum)

vulgo)

agrestis Ml. || 11 Iacero corr. M! ez Iecere | resistentibus MI.; |

residentibus al., fort. rectius || 13 direpta M L , em. Agr. | quanto [magie) Acid. ez vulgari Taciti usu || t8 septingentos M L | quaraginta MI, em. Lips. l| 18 abditum M, sed corr. M ! || 19 reviresceret Pica . (revirescerit 1 ) : reuiuesceret M (reviviscere t al.) —

Explicit Cornelii taciti Liber Tertius decimus. Ineip XIIII.

LIBER

QVARTVS DECIMVS

Li-]

1. Ga10 ViPe(T»ANO(C. FoxTEIO consulibus diu medi- 1 tatum ecelus non ultra Nero distulit, vetustate imperii coalita audacia et flagrantior in dies amore Poppaeae, quae sibi matrimonium et discidium Octaviae incolumi s» Agrippina baud sperans crebris criminationibus, aliquando per facetias incusare principem et pupillum vocare, qui iussis alienis obnoxius non modo imperii, sed libertatis etiam indigeret. cur enim differri nuptias suas? formam scilicet displicere et triumphales avos,an fecunditatem et 10 verum animum? timeri ne uxor saltem iniurias patrum, iram populi adversus superbiam avaritiamque matris aperiat. quod si nurum Agrippina non nisi filio infestam ferre posset,reddatur ipsa Othonisconiugio:ituram quoquo terrarum, ubi audiret potius contumeliasimperatoris quam 15 viseret periculis eius immixta. haec atque talia lacrimis et arte adulterae penetrantia nemo prohibebat, cupientibus cunctis infringi potentiam matris et credente nullo usque

&d caedem eius duratuia filii odia. 2. Tradit Cluvius Agrippinam ardore retinendae poten20 tiae eo usque provectam, ut medio diei, cum id temporis

Nero per vinum et epulas incalesceret, offerret se saepius temulento comptam et incesto paratam; iamque lasciva oscula et praenuntias flagitii blanditias adnotantibus proximis, Senecam contra muliebres inlecebras subsidium

?5 & femina petivisse, immissamque Acten libertam,

quae

simul suo periculo et infamia Neronis anxia deferret, per-

o M (cf.11, 23, 1. 25, 4): vespasianoL | Vips(t)ano Urs.: ui 1 M , sed in incusaret M! del. t || | e ineusaret ... AUR C. Ma 13 reddatur L : redditur M (redd(er)etur Acül.) || 19 erdore retinendao Agrippinam M || $t offerre saepius M || 23 flagitiis ML, em. Rhen. | 23 libertam acten L || 28 et fama L

22*

295

a.p.Chr.59

P. CORNELII TACITI

s.Chr59. vulgatum esse incestum gloriante matre, nec toleraturos 3 milites profani principis imperium. Fabius Rusticus non

Agrippinae, sed Neroni cupitum i d memorat eiusdemque

libertae astu disiectum. sed quae Cluvius, eadem ceteri quoque auctores prodidere, et fama huc inclinat, sou cOn- 5 cepit animo tantum immanitatis Agrippina, aeu credibi. lior novae libidinis meditatio in ea visa est, quae puellari-

bus annis stuprum cum Lepido spe dominationis odmiserat, pari cupidine usque ad libita Paullantis provoluta exercita ad omne flagitium patrui nuptiis. 1.

3.Igitur

oet T

Nero vitare secretos eius congressus, absceden-

tem in hortos aut Tusculanum vel Ántiatem in agrum

laudare, quod otium capesseret. postremo, ubicumque haberetur, praegravem ratus interficere constituit, hac2 tenus consultans, veneno an ferro vel qua alia vi. placuit- i5 que primo venenum. sed inter epulas principis si daretur, referri ad casum non poterat tali iam Britannici exitio; et ministros temptare arduum videbatur mulieris usu

scelerum adversus insidias intentae; atque ipsa praesu-

mendo remedia munierat corpus. ferrum et, caedes quo- 20

nam modo occultaretur,

nemo reperiebat;

e t ne quis illi

3 tanto facinori delectus iussa sperneret metuebat. obtulit ingenium Anicetus libertus, classi apud Misenum pracfectus et pueritiae Neronis educator ac muruis odiis

Agrippinae invisus. ergo navem poase componi docet, ss cuius pars ipso in mari per artem soluta effunderet igna-

1

ram: nihil tam capax fortuitorum quam mare; et si naufragio intercepta sit, quem adeo iniquum, u t scel eri adsignet, quod ventiet fluctus deliquerint? additurum principem defunctae templum et aras et cetera ostentan dae pietati. 3o 4. Placuit

sollertia,

tempore etia m i u t a , quando

Quin

quatruum festos dies apüd Baias frequen tabat. illuc ma8 (M.) Lepido Nipp., haudnecessario l| 12 Tuac. agrum L | in roy om.L || 13 lacenseret, ML, em.Heins . |j 14 pracgravens L ( Pul.): praegraue M || 19 intenta L | ips a om . I. | 21 i l l i L ( Put.): itlo M || ss metue bant M , eed n del. M ! (| 20 fluc tus e t ve nti d e l

AB EXCESSV DIVI

AVOVSTI X I V 2 - 5

trem elicit, ferendas parentium iracundias et placandum s.p.Chr.s$ animum dictitans, quo rumorem reconciliationis efficeret acciperetque Agrippina, facili feminarum credulitate ad gaudia. venientem dehinc obvius in litore (nam Antio 2? 5 adventabat) excepit manu et complexu ducitque Baulos. id villae nomen est, quae promunturium Misenum inter et Baienum lacum flexo mari adluitur. stabat inter alias 3 navis ornatior,

tamquam

id quoque honori matris dare-

t u r : quippe sueverat triremi et classiariorum remigio io vehi. ac tum invitata ad epulas erat, u t occultando facinori nox adhiberetur. satis constitit extitisse proditorem, 4 et Agrippinam auditis insidiis, an crederet amnbiguam, gestamine sellae Baias pervectam. ibi blandimentum sublevavit metum: comiter excepta superque ipsum collo. 15 cata. nam pluribus sermonibus. modo familiaritate iuvenili Nero et rursus adductus, quasi seria consociaret, tracto in longum convictu, prosequitur abeuntem, artius oculis et pectori haerens, sive explenda simulatione, seu periturae matris supremus adspectus quamvis ferum ani29 mum retinebat. 5. Noctem sideribus inlustrem et placido mari quietam ! quasi convincendum ad scelus dii praebuere. nec multum erat progressa navis, duobus e numero familiarium Agrippinam comitantibus, ex quis Crepereius Gallus haud proas eul. gubernaculis adstabat, Acerronia super pedes cubitantis reclinis paenitentiam filii et recuperatam matris gratiam per gaudium memorabat, cum dato signo ruere tectum loci multo plumbo grave, pressusque Crepereius e t stati m exan imatu s est: Agrippina

et Acerronia emi-

»» nentibus lecti parietibus ac forte validioribus, quam ut

2 oneri cederent, protectae sunt. nec dissolutio navigii sefe. credulitate 1 parentis L j| 2 quo more reconc. afficevet L || 3 m nturiu promo LE. M litora n i : Pich.) ( . I minarum I. I| 4 i n litore M |i

en.): matri L || ? ellauitur M . allabitur L j| 8 matris L (ed. Frob , al. rec.) gesta13 moecstam misellem (moesta misella Vat. 1861 em. , mine

&cilae L

| baulos ML

(/aleo, « t vid.. e v. ó repetitum)

Heins. aliique u Put. | blandimento Agr. || 1$ nam ML, iam rae M! [| 8$ ma18 pectore Prancken coll. Verg. Aen. [ 7 1 7| 19 petu u t L ( Pich.): tris recuperatam I. | mat ri Fair. | 30 tecti quamuis M

L| quam

291

P. CORNELII TACITI

&pChr39. quebatur, turbatis omnibus et quod pleriquo ignari ctiam

conscios impediebant. visum dehinc remigibus unum in

latus inclinare atque ita navem submergere; aod neque

ipsis promptus in rem subitam consensus, oi alii contra

3 nitente s dedere facultatem

lenioris in. mare iactus . verum

5

Acerronia, imprudentia dum se Agrippinam esso utque subveniretur matri principis clamitat, contis e t remis et

quac fors obtulerat navalibus telis conficitur. Agrippina

silens eoque minus agnita (unum tamen vulnus umero excepit) nando, deinde occursu lenunculorum

Lucrinum

in 10

lacum vecta villae suae infertur. 1 6. Illic reputans ideo se fallacibus litteris accitam et bonore praccipuo habitam, quodque litus iuxta, non ventis acta, non saxis impulsa navis summa sui parte veluti

t2

concidisset, observans etiam 15 terrestre machinamentum Acerroniae necem, simul suum vulnus adapiciens, solum

insidiarum remedium esse putavit, si non intellegerentur; misitque libertum Ágermum, qui nuntiaret filio benignitate deum et fortuna eius evasisse gravem casum; orare ut quamvis periculo matris

exterritus

visendi

curam differ.

,o

3 ret; sibi ad praesens quiete opu.. atque interim securitate simulata medicamina vulneri et fomenta corpori adhibet ;

testamentum Acerroniae requiri bonaque obsignari iubet,

1

id tantum non per simulationem.

7. Át Neroni nuntios patrati facinoris opperienti adfer- 25

t u r evasisse ictu levi sauciam et bacten us adito discrimine, 2 nc) auctor dubitaret(ur». t u m pavor e exani mis e t i a m

jamque adfore obtestans vindictae properam, sive servi-

t i a armaret vel militem

accenderet, sive a d senatum

et

populum pervaderet, naufragium et vulnus et interfectos so

amicos obiciendo: quod contra subsidium Sibi? nisi quid Burrus e t Seneca expromerent : quos stat im acciv erat, i n -

* unum o. L || 6 Acerronia imprudentia, dum

distinxit Fuch atque u t L [ 10 remunculorum ]. || 18 necem M : mortem L | ! ; Potavit L (sensit Bezz.), om.M || £0 cura m ).M, seed m perperam

y dn | 34 non om. L || 38 ictu leui M: levi et in marg. vulnere im T / zs eniacrimine (n fine folii L) auctor dub itaret (dubi. J)ML ! ndere JL. || 30 pervadere I. || 32 exp romerent L (c]. 12, 9, 1. 13, 49, 2 ) : expergens M (rep erirent Vache)

208

AB EXCES8V DIVI

AVGVSTI XIV 5 - 8

certum an ante ignaros, igitar longum utriusque silentium, ne inriti

dissuaderent,

3 a.p.Chr.69

an eo descensum credebant, (ut),

nisi praeveniretur Ágrippins, pereundum Neroni esset. post Seneca hactenus promptius

,(ut)

respíceret Burrum

& &c Reiscitaretur, an militi imperanda caedes esset. ille praetorianos toti Caesarum domui obstrictos memoresque : Germanici nibil adversus progeniem eius atrox ausuros respondit: perpetraret Anicetus promissa. qui nihil cune-

tatus poscit summam sceleris. ad eam vocem Nero illo 10 Bibi die dari imperium auctoremque tanti muneris libertum profitetur: iret propere duceretque promptissimos ad iussa. ipse audito venisse missu Agrippinae nuntium 6 Agermum, scaenam ultro criminis parat, gladiumque, dum mandata

perfert,

abicit inter pedes eius, tum quasi

15 deprehenso vincla inici iubet, ut exitium principis molitam matrem et pudore deprehensi sceleris sponte mortem sumpsisse confingeret. 8. Interim vulgato Agrippinae periculo, quasi casu eve- 1 nisset, u t quisque acceperat, decurrere ad litus. hi molium :) Obiectus, hi proximas

scaphas scandere; alii, quantum

corpus sinebat, vadere in mare; quidam manus protendere. questibus votis clamore diversa rogitantium aut incerta respondentium omnis ora compleri; adfluere ingens multitudo cum Inminibus, atque ubi incolumem

?5 esse pernotuit,

u t ad gratandum

sese expedire, donec ad-

spectu armati et,minitantis agminis deiecti sunt. Anicetus gervillam statione circumdat refractaque ianua obvios vorum

abripit,

donec ad fores cubiculi

veniret;

cui pauci

s. cubi. adstabant, ceteris terrore inrumpentium exterritu

su culo modicum

lumen inerat et ancillarum

una, magis &c

ne Àgermus magis anxia Agrippina, quod nemo & filio ac in marg. edil. Gry1 et ante M. | ignaros ML: gnaros quidam om. L | 4 pbesn

3 esset, phianae || $ et Vig | ut om. ML || &c siscitaretur M I ^ les L, i citar scis Doed. | respicere L || 5 8c die M m. poti.: illos ipM; nex L || 9 summa M! || 9. 10 illo sibi I. ! " e .

idieL |l 12iussu bidie M (litlera b in u mutata); illis inu15 exitum M (cf. 13. 1, ' rinum L, agerrimum M || 14 tunc L /

[ u t ] Url., probabile L6 22 vol is Rhen.: uocis M . vocibus iecti al., sed cj. 4,25, 3) || £? re20 doterriti sunt L, haud peius (dis tractaque M || 28 arripit L

299

P. CORNELII

TACITI

w.pOr.59 quidem: aliam fore laetae rei faciom; nuno solitudinem

4 ac repentinos strepitus et extremi mali indicia. abeunte de.

hino ancilla *tu quoque me deserisf' prolocuta respicit Anicetum, trierarcho EHerculeio et Obarito classiario comitatum:

ao, s i a d visendum

centurione

venisset,

refo-

s

tam nuntiaret, sin facinus patraturus, nihil se do filio.cre5 dere; non imperatum parricidium. circumsistunt lectum percussorea et, prior trierarchus fusti caput eius adflixit. iam ad mortem centurioni ferrum destringenti protendens uterum 'ventram feri' exclamavit multisque vulne- 10 ribus confecta est. 1 9. Haec consensu. produntur. aspexeritne matrem

exanimem Nero et formam corporis laudaverit, sunt qui tradiderint, sunt qui abnuant. cremata est nocte eadem convivali

lecto et exequiis vilibus;

neque, dum

Nero re- i5

rum potiebatur, congesta aut clausa humus. mox domesticorum cura levem tumulum accepit, viam Miseni propter et villam Caesaris dictatoris, quae subiectos sinus edi? tissima prospectat. accenso rogo libertus eius cognomento Mnester ipse se ferro transegit, incertum caritate in pa- so 3 tronam an metu exitii. hunc sui finem multos ante annos crediderat Agrippina contempseratque. nam consulenti

super Nerone responderunt Chaldaei fore u t imperaret

matremque occideret; atque illa 'occida t' inquit,

'dum

imperet."

1!

10. Sed a Caesare perfecto demum scelere magnitudo

eius intellecta est. reliquo noctis modo per silentium de-

fixus, saepius pavore exsurgens et ment is inops lucem 2? opperiebatur tamquam exitium adlaturam. atqu e eum 1 fore laetae rei Bezz. (cf. 15, 28, 2 ) : fore lataeret M (aed litte-

rae & post | M ! superpos. e); fere latere I. I| 3 extre ma L |! 8 fuste L || 9 iam

ad mortem Koest.: nam ad mortem l., nam morte in mortem Fair.) || 9.19 protendens uterum hunc exclamaviM (iam t hunc feri monstrum qui tale tulit! ( f ! — Ps, Sen.Oct. 372) mult isque vulneribus confecta,est L per interpolationem (nonnulli dett. ineuper Oct. 368 sgg. ciant) || 1$ hoc cona. traditur L j| 13 corp (elu l| 14 eadem nocte L || 16 humus LM, sed mul. M! in oris humo c : umoDEA: accepit Andr.) l| $0 ipso ferro se L | se om.M; add.

post ipse Lrn., post Mnester Nipp. anL

300

l| 2 5 impereni

L

( u t 14. 37. 3 )

ince rtum

25

AB EXCESSV DIVI

AVGVBTI X I V 8-11

&uctore Burro prima centurionum tribunorumque adula-

a. p.Chr.59

lio ad spem firmavit, prensantium manum gratantiumque, quod discrimen improvisum et matris facinus evasisset. amici dehinc adire templa, et coepto exemplo pros xima Campaniae municipia victimis et legationibus laetitiam testari: ipse diversa simulatione maestus et quasi incolumitati euae infensus ac morti parentis inlacrimans. quia tamen non, u t hominum vultus, ita locorum facies mutantur, obversabaturque maris illius et litorum

0 gravis adspectus (et erant qui crederent sonitum tubae collibus cireum editis planctusque tumulo rmatris audiri), Neapolim concessit litterasque ad senatum misit, quarum summa erat repertum

cum ferro percussorem Ágermum,

ex intimis Agrippinae libertis, et luisse eam poenam con15 scientie, qua(si» scelus paravisset. 11. Adiciebat crimina longius repetita, quod consortium imperii iuraturasque in feminae verba praetorias cohortes idemque dedecus senatus et populi speravisset, ac postquam frustra (habita sit, infensa militi patribus1:0 que et plebi dissuasisset donativum et congiarium periculaque viris inlustribus struxisset. quanto suo labore perpetratu m, ne inrumperet

curiam,

ne gentibus externis

responsa daret! temporum quoque Claudianorum obliqua insectatione cuncta eius dominationis flagitia in matrem 2» transt ulit, publica fortuna exstinctam referens. namque e t naufr agium narrabat:

quod fortuitum

fuisse, quis adeo

hebes inveniretur, u t crederet? aut & muliere naufraga missum cum telo unum, qui cohortes et classes imperatoris perfr inge ret! ergo non iam Nero, cuius immanitas

.: 2 yrehensantium L , pressantium M ; corr. Ern. j| ? morti LAps lo)

lo Or.; (tumu morte ML, lect. fort. retinenda || 1t (c) tumu Nerone Xon ease ante regn lum tumu sit Koest., cum 14,9 . 1 dictum 15 qu&(ei)

21,1 | excitatum || 14 et om. L | poenas Nipp. coll. 13.1€ adiciebent M [| || st.) Koe i)& (qu( ML (1. e. quod) Halm: qu& 51,1): ablata 2. 19 ot. postquamL | habita sit CNilftet (cj. 13, 37. | 31 instruxisbus L uit M ; opta ta sint L. haud ila. male | militi lnbore L., fort. rectius u sibi | Rü. cm. 2). 40, got ML (cf. ud.13, fuisset ML, em. Rhen. Y 23 obliqua L : o b l i t aM || 36 et quod L | 301

P. CORNELII

TACITI

ep.On.s9 omniumquestus anteibat,sedSeneca adversorumoro erat, quod oratione tali confessionem scripsisset.

|.

12. Miro tamen certamine procerum decernuntur suppli.

eationes apud omnia pulvinaria, utque Quinquatrus,

quibus apertae insidiae essent, ludis annuis celebrarentur,

5

sureum Minervae simulacrum in curia et iuxta principis imago statucrentur, dies natalis Agrippinae inter noefastos

esset. Thrasea Paetus silentio vel brevi adsensu priores adulationes transmittere eolitus exi(ibt sibi causam periculi

tum senatu, ac

fecit, ceteris libertatis

initium

n o n 10

praebuit. prodigia quoque crebra et inrita intercessere: anguem enixa mulier, et alia in concubitu meriti fulmine exanimata ; iam sol repente obscuratus et tactac de caelo

quattuordecim urbis regiones. quae adeo sine cura deum eveniebant, ut multos post(ea? annos Nero imperium et i5 3$ scelera continusverit. ceterum quo gravaret invidiam matris eaque demota auctam lenitatem suam testificaretur, feminas inlustres Iuniam et Calpurniam, praetura

functos Valerium Capitonem et Licinium Gabolum sedi4 bus patriis reddidit, ab Agrippina olim pulsos. etiam Lol. 20 lise Paulinae cineres reportari eepulcrumque exstrui permisit; quosque ipse nuper relegaverat, Iturium et Calvisium poena exsolvit. nam Silana fato functa erat, longinquo ab exilio Tarentum regressa labante iam Agrippina,

cuius inimicitiis conciderat, vel mitigata. 25 1 13. Cunctari tamen in oppidis Campaniae, quonam modo urbem ingrederetur,

an obsequ ium senatus, a n stu-

dia plebis reperiret ahxius. contra deterrimus

quisque,

quorum non alia regia fecundior extitit, invisum A grippinae nomen et morte eius accensum populi favorem disserunt : so iret intrepidus e t venerationem sui coram experiretur;

5 confessionesL || 4 quinquatris L , quinquatruus M;

L2 celebraretur M l| 7 statueretur UL. ort. vecte | 9E

tui ML, em. Cifflt

|| 13 tactas ML j| 15 post(ea) Gree

corr. Lips. AME

f (cf. 4, 57, L 15,64, 2 ) : post ML || 18 praetura Vertr.: prae fectu ra M L (el. 3, 29,2 ) || 20 solliae M l| ££ titur ium L, tyturium M; em. Rhen. j| 94 regressa M: reversa L || 25 ceciderat max ime 1. | vel tum mi-

tigeta. cunctanti L, vel tamen mitigata. c i M: 29 fecundior regio L. || 30 dizerunt É ; eunetari M; em. Bezz.|| 302

AB EXCESSV DIVI

AVGVBSTI XIV 11—14

simul praegredi exposcunt. et promptiora cuncta quam 2 a.p.Chr.56 promiserant

inveniunt,

obvias tribus,

festo cultu

sena-

tum, coniugum ac liberorum agmina per sexum et aetatem disposita, exstructos, qua incederet, spectaculorum $ gradus, quo modo triumphi visuntur. hinc superbus ac

publici servitii vietor Capitoliumi adiit, grates exsolvit,

seque in omnes libidines effudit, quas male coercitas qualiscumque matris reverentia tardaverat. 14. Vetus illi cupido erat curriculo quadrigarum in- 1 10 Bistere, nec minus foedum studium cithara ludicrum in modum canere. cur(ru) certare et (e)quis regium et anti-

quis ducibus factitatum memoracba»t, idque vatum laudibus celebre et deorum bonori datum. enimvero cantus Apollini sacros, talique ornatu adstare non modo Graecis 15 in urbibus, sed Romana apud templa numen praecipuum et praescium. nec iam sisti poterat, cum Senecae ac Bur- 2 ro visum, ne utraque pervinceret, alterum concedere.

clausumque valle Vaticana spatium, in quo equos regeret, haud promisco spectaculo. mox ultro vocari populus Ro*o manus laudibusque extollere, u t est vulgus cupiens voluptatum et, si eodem princeps trahat, laetum. ceterum 3 evulgatus

pudor non satietatem,

tamentum attulit.

u t rebantur,

ratusquo dedecus molliri,

sed inci-

si plures

foedassct, nobilium familiarum posteros egestate venales

25 in scaenam deduxit; quos fato perfunctos ne nominatim tradam, maioribus eorum tribuendum puto. nam et eius flagitium est, qui pecuniam ob delicta potius dedit, quam ne delinquerent. notos quoque equites Romanos operas 4

arenae promittere donis subegit ingentibus, nisi quod

$ merces ab eo, qui iubere potest, vim necessitatis adfert.

M | | progredi L, | cuncta om. M || 5 promisere L | senatu

re 4 incenderet M! || 9 cupido Lips.: copia Ml. || 11 curr(u) certa cela. cum L, quis e t (e)quis Bai. incerta coniectura: quur celaret anle quis | regiret (cenaret corr. M*, s vid.) quis M cum rasura M! | in graebus L, || 12 memorat ML || 14 apollinis M , sed s del.

preescium cisL || 15 numen Rhen.: nomenL : nomenM || 16 ac (nam et — 36-25 i L xit dedu 25 | L I . | et burro L || 19 promiscuo s ob delicta I. |! delinquerent] Fuchs, haud probabiliter | $7. potiu 29 subegit donis M

P. CORNELII & p.Chr.59 1

TACITI

15. Ne tamén adhuo publioo theatro dehonestarotur,

instituit ludos Iuvenalium vocabulo, in quos passim nomina data. non nobilitas ouiquam, non aetas aut acti ho-

nores impedimento, quo minus Graeci Latinive histrionis artem exercerent usque ad gestus modosque haud viriles.

quin et feminae inlustres deformia meditari ; exstructa. que apud nemus, quod nevali stagno circumposuit Augustus, conventicula et cauponae et posita veno in. ritamentaluxui. dabanturque stipes, quas boni necessitate,

intemperantes gloria consumerent. inde gliscere. flagitia et infamia,

nec ulla moribus

olim corruptis

plus libidinum

cireumdedit quam illa colluvies. vix artibus honestis pudor retinetur, nedum inter certamina vitiorum pudicitia aut modestia aut quicquam probi moris reservaretur.

[5]

postremus ipse scaenam incedit, multa cura temptans citharam et praemeditans adsistentibus ph(on»ascis. et accesserat cohors militum, centuriones tribunique maerens Burrus ac laudans. tuncque primum conscripti sunt. equites Romani cognomento Augustianorum, aetate ac robore conspicui, et pars ingenio procaces, alii in spe(m)» potentiae. i i dies ac noctes plausibus personare, formam principis vocemque deum vocabulis appellantes; quasi per virtutem clari honoratique agere. 16. Ne tamen ludicrae tantum imperatoris artes notescerent, carminum quoque studium adfectavit, contractis 25 quibus aliqua pangendi facultas necdum insignis erat. h i (ce)nati

considere simul, e t adlatos

v c l ibidem

reper-

tos versus conectere atque ipsius verba quoquo modo pro-

lata supplere. quod species ipsa carminum

docet, non i m -

petu ct instinctu nec ore uno fluens. etiam sapientiae doc? iuuenilium ML, corr. Put. | 1& postremus LM, sedue corr. M! ex um || 16 ph(on)ascisMur. coll. Suet.Ner. 25, 3. incertu coniectura (Tacitus externa. vocabula vitare solet): facies M ; roteria L, | 17 a&becesserat ML, em. Chijflet (cf. vice versu 14, 26,2 ) |i 18 tumque M. Haupt || 19 cognomentumM | &ugust tanorum M (in marg. M!

adscripsit si), augustanorum I, l| $0 in ape ML, em. Acid. (cf. Hist. 1V 42,1); spe Mur. || 21 H i i M , hique L || 20.27 crat. h i ( sic

iamMur.) (ce)nati Halm incerta coniectura: aetatia nati MI. (autoritas. b i (ce)nati Haase; notitis erat. h i Joh. Müll er et Fuchs; al. al.) || £7 ibi L || 28 probata M m . post. || 30 uno ore L

304

AB EXCESS8V DIVI

AVGVBSTI XIV 15-18

toribus tempus impertiebat post epulas, utque contrari& a.p.Chr.5e adseverantium discordia frueretur. nec deerant qui ore vultuque tristi inter oblectamenta regia spectari cuperent.

»* 17. Sub idem tempus levi conteritione orta atrox cae- ) des inter colonos Nucerinos Pompeianosque gladiatorio spectaculo, quod Livineius

Regulus, quem motum senatu

rettuli, edebat. quippe oppidana lascivia in vicem incessente(8) probra, dein saxa, postremo ferrum sumpsere, 1» validiore Pompeianorum plebe, apud quos spectaculum edebatur. ergo deportati sunt in urbem multi e Nucerinis trunco per vulnera corpore, ac plerique liberorum aut parentum mortes deflebant. cuius rei iudicium princeps 2 senatui, senatus consulibus permisit. et rursus re ad patres 15 relata, prohibiti publice in decem annos eius modi coetu Pompeiani collegiaque, quae contra leges instituerant, dissoluta; Livineius et qui alii seditionem conciverant exilio multati eunt. 18. Motus senatu et Pedius Blaesus, accusantibus Cy- 1

eo renensibus violatum ab eo thesaurum Aesculapii dilectumque militarem pretio et, ambitione corruptum. idem ? Cyrenenses reum agebant Acilium Strabonem, praetoria potestate usum et missum disceptatorem e Claudio agrorum, quos regis Ápionis quondam avitos et, populo Ro£5 mano cum regno relictos proximus quisque poasessor invaserat, diutinaque licentia et iniuria quasi iure et aequo

nitebantur. igitur abiudicatis agris orta adversus iudicem 3 invidia; et senatus ignota sibi esse mandata Claudii et consulendum principem respondit. Ne(ro», probata Stra. iebat L. | ut[quc]

1 im

dia e 3 inter

Bes.

RÀen. || 2 adseuerant.

tum M | discor-

dudprdiae | rueretur M , discordias erueret L !|

om. L | spectare L. || 5 contentione

L : intentio

M (initio

in u, d in u, Ern.) | etrox cacdes orta M || 7 libidineius M , sed 5 em. Lips. a ML, sente uL vid., corr. M ! ; lividimeus L || 8 inces ut vid.,

post., 11 multi 1, post deportati habet | multi e M m. ue L || 24 avitumq delec 20 || L corr. ez multae !| 17 liuidineius M serant M || inua 25 || 1) 4. 13.3 1. tos CAifflet: habitos ML (ut 17, 35, 27 nitebantur

M ! el £n leztu ef $n marg. corr. c£ utehantur

| *9 con-

em. Pich.) proaulendum principem M : consulis L | ne (Ne(ro) L ta roba imp bat M : tum princeps non 305

P. CORNELII TACITI bonis sententia, se nihilo minus subvenire &ooiis ot usur-

u

pata concedere scripsit.

mortes, Domitii illustrium virorum 19. Sequuntur Afri e t M. Servilii, qui summis honoribus et multe elo. quentia viguerant, ille orando causas, Servilius diu foro,

;

mox tradendis rebus Romanis celebris et elegantia vitae, a.p.Chr.60 !

quam clariorem effecit,u t par ingenio,ita morum divoreue. 20.NERONE quartum CoRNELIO Cosso consulibus quinquennale ludicrum Graeci certaminis,

Romae institutum varia

est, ad morem

fama, u t cuncta

ferme

nova. 1o

2 quippe erant qui Cn. quoque Pompeium incusatum & senioribus ferrent, quod mansuram theatri sedem posuis-

set. nam antea subitariis gradibus et scaena in tempus structa ludos edi solitos, vel si vetustiora repetas, stantem

populum spectavisse, ne, si consideret theatro, totos dies 15 ignavia continuaret. spectaculorum quidem antiquitas

servaretur,quotiens praetor sederet,nulla cuiquam civium 4 necessitate certandi. ceterum abolitos paulatim

patrios mores funditus everti per accitam lasciviam, u t , quod usquam corrumpi et corrumpere queat, in urbe visatur, 20 degeneretque studiis externis iuventus, gymnasia e t otia et turpes amores exercendo, principe c t senatu auctoribus, qui non modo licentiam vitiis permiserint, sed

vim adhibeant, Qut? proceres Romani ppecie orationum et carminum scaena polluantur. quid superesse, nisi u t 25 corpora quoque nudent et caestus adsumant easque 5 pugnas pro militia et armis meditentur? an iustitiam

auctum iri et decurias equitum egregium iudicandi munus

(melius

expleturos,

8i fractos sonos ac dulcedinem

vo-

cum perite audissent? noctes quoque dedecori adiectas, 30 -. (re)scripsit

effecit qui L 8

Jíaase " 6 celebris

om. L ; 7 quae clariore m afro

quarto ML (cj. 2,53, J), em. Put. || 8 ad morem

M : more L || 10 et cuncta L l| 15 ne Aic add. sup. lin. in L , post

dies totos M || 17 7

p etor(e)s edere(n pra ' 11,2P n fanditus eunti I, || 34 u t add. Acid. )t Li. &., aed cf. 11, i a quis M | J ius titia M Diam i

r i Madv. (cf. 11, 16, 1 ) : augurii M L || 38 melius add. ri» fort. non necessario (egregius [adv.] iud. mun . exp l. Madv.) | xp'cturas Hnim. Seyffert, at cf. Loe., Synt. 11. p. 137, 3. | et

806

AB EXCESSV DIVI

AVGVBTI XIV 18—22

no quod tompus pudori relinquatur, sedut coetupromisco, quod perditissimus quisque per diem concupiverit, per

&.p.Chr.09

tenebras audeat. 21. Pluribus ipsa licentia placebat, ac tamen honesta s nomina praetendebant. maiores quoque non abhorruisse spectaculorum oblectamentis pro fortune, quae tum erat, eoque a Tuscis accitos histriones, a Thuriis equorum certamina ; et possessa Áchaia Asiaque ludos curatius editos, nec quemquam Romae honesto loco ortum ad theatrales 10 artes degeneravisse, ducentis ism annis & L . Mummii triumpho, qui primus id genus spectaculi in urbe praebuerit. aed et consultum parsimoniae, quod perpetua scdes theatro locata sit potius, quam immenso sumptu singulos per annos oonsurgeret ac (de)strueretur.

nec per-

15 inde magistratus rem familiarem exbausturos aut populo efflagitandi Graeca certamina (a) magistratibus causam fore, cum eo sumptu res publica fungatur. oratorum ac vatum victorias incitamentum ingeniis adlaturas; nec cuiquam iudici grave aures studiis honestis et, voluptati. 2) bus concessis impertire. laetitiae magis quam lasciviae

dari paucas totius quinquennii noctes, quibus tantá luce ignium nihil illicitum

occultari queat. sane nullo insigni

dehonestamento id spectaculum transiit. ac ne modica quidem studia plebis exarsere, quia redditi quamquam

25 8caenae pantomimi certaminibus sacris prohibebantur. eloquentiae primas nemo tulit, sed victorem esse Caesarem pronuntiatum. Graeci amictus, quis per eos dies pleri que incesserant, tum exoleverunt.

99. Inter

quae sidus cometes effulsit, de quo vulgi

d habel, trana1 pudoris M, sed. s del. M* | ut, quod L ante quoem audeat I. |

|| 2.3 per noct . Koest.; om. M | promiscuol. vacuo epatio quattuor [ere litteus vers fine in to relic 0 t u m L: tu M ratius L | editos M: habi. rarum || 8 curatius (ut 2, 27, 1) M: accu add. || 16 efflagitanti M | & tos I, || 14 strueretur ML, em. Nodeli rtiri L || 3t potius MI. Rhen. || 11 sumptu M : munereL l| 20 impa antibus sacris

M [| 35 cert em. Lips. || 33 transiit L ( Lips. ) : transit gratiam isctam L | quis M; ctus porhibebantur 1. || 37 gracci ami exoleuerant M; exolveGrosl.: quo ML. || 38 exoleverunt Heins.: e t del, M! I.M, eed rent L || 28 intraque f . | et sidus

307

P. CORNELII TACITI

"n , tamquam mutationem regie portendat. igitur, dhasi iam depuleo Nerone, quisnam deligeretur anquire.

oem

r, eui bant. et omnium ore Rubellius Plautus celebratu

nobilitas per matrem ex Iulia familia. ipse placita maio-

- s rum colebat, habitu severo, casta et, secreta domo, quan

t 3 toque metu occultior, tanto plus famae adeptus. auxi rumorem pari vanitate orta interpretatio fulguris. nam quia discumbentis Neronis apud Simbruina stagna ( i n villa», cui Sublaqueum nomen est, ictao dapes mensaque

unde 10 acciderat, disiecta erat, idque finibus Tiburtum paterna Plauto origo, hunc illum numine deum destinari credebant, fovebantque multi, quibus nova e t ancipitia

3 praecolere avida et plerumque fallax ambitio

est. ergo

permotus his Nero componit ad Plautum litteras, consu-

leret quieti urbis seque prava diffamantibus subtraheret: 15 esse illi per Asiam avitos agros, in quibus tuta et inturbida iuventa frueretur. ita illuc cum coniuge Antistia et paucis familiarium concessit.

4

Isdem diebus nimia luxus cupido infamiam et pericujum Neroni

tulit,

quia fontem aquae Marciae ad urbem

so

deductae nando incesserat; videbaturque potus sacros'et caerimoniam loci corpore loto polluisse. secutaque an-

ceps valitudo ir&m deum adfirmavit. 1

2393. A t Corbulo post deleta Artaxata

utendum recenti

terrore ratus ad occupanda Tigranocerta, quibus excisis »s metum hostium intenderet vel, si pepercisset, clementiae famam adipisceretur, illuc pergit, non infenso exercitu. ne spem veniae auferret,

neque tamen

remissa

cura,

gna-

rus facilem mutatu gentem, u t segnem ad pericula, ita i n 2 fidam ad occasiones. barbari,

pro ingenio

quisque,

alii 3o

preces offerre, quidam deserere vicos ct in avia digredi; ac fuerc qui se speluncis e t carissima secum abderent.

igi-

! regis mutationem L || * perquirebant L i| 3 celebra(baytur Mur. (cf. 16, 2, 2) | 7 rumore M | interra. e t atio M , inteRca e£

UoL || 8.9 in villa add. Bezz. (cf. 4,59, 1.6, 50,1) || 15 quieti urbis Pich.:

qui e turbis M, sibi e turbis I. || 0 neronis ML, Put. | Marcise Pul.: margio M, morg iel, || 21 incesserat em. ceutarat L in ras. || 2? toto ML, em. Chifflet || 24 delata M ( M: in26 in-

tendere M || 29 faciem M l| 31 afferre Pram mer

308

AB EXCESSV DIVI

AVGVSTI X I V 22-25

tur dux Romanus diversis artibus,misericordia adversum&.p.Chr.60 supplices, celeritate adversus profugos, immitis iis, qui

latebras insederant, ora et exitus specuum aarmentis virgultisque completosigni exurit. atque illum fines suos prae» gredientem incursavere Mardi, latrociniis exerciti contraque inrumpentem montibus defensi; quos Corbulo immissis Hiberis vastavit hostilemque audaciam externo sanguine ultus eat. 24. Ipse exercitusque ut nullis ex proelio damnis, ita i1? per inopiam et labores fatiscebant, carne pecudum propulsare famem adacti. ad hoc penuria aquae, fervida aestas, longinqua itinera sola ducis patientia mitigabantur, eadem pluraque gregario milite toleranti(s». ventum dehinc in locos cultos demessaeque segetes, et ex duobus 15 castellis, in quae confugerant Ármenii, alterum impetu captum ; qui primam vim depulerant, obsidione coguntur. unde in regionem Tauraunitium transgressus improvisum periculum vitavit. nam haud procul tentorio eius non ignobilis barbarus cum telo repertus ordinem insidiarum ?0 seque auctorem et socios per tormenta edidit, convictique et puniti sunt qui specie amicitiae dolum parabant. nec multo post legati Tigranocerta missi patere moenia adferunt, intentos popularis ad iussa; simul hospitale donum, coronam auream, tradebant. accepitque cum honore,

25 nec quicquam urbi detractum, quo promptius obsequium integri retinerent. 25. At praesidium Leger(d)a, quod ferox iuventus clauserat, proelium

non sine certamine pro muris

ausi erant

expugnatum e t pulsi intra

est; nam et munimenta

so aggeri demum et inrumpentium armis cessere. quae facilius proveniebant,

quia Parthi Hyrcano bello distineban-

tur. miserantque Hyrcani ad principem Romanum socie-

&d haec 4 exurit igni l. | in fines suos progredientem L. || 11 Jacob: sque plure m eade 13 &quarum penuria atque fervida L || qua latere videeadem plura quam M cum rasura posi eadem, sub L . em. Brn. |; ante toler M, anti toler tur e t ; eodem plura quam I | f.p. XV) li 3 le17 taurannitium L |, $1 spe-M , specie L (cf. praeaed t del. M! ; ipeM, ger(d)a Bezz. (cf. Ptolem. 5. 13, 20): legerat detinebantur L, fort. 31 || r iche Béit rat L || 30 eggeris ML, em. rectius 23

n (18331 BT Taritus ! ed. Koesterman

300

P. CORNELII

TACITI

&p.Chr60 tatem oratum, attineri a se Vologaesen pro pignore amici-

tiae ostentante(s8». eos regredientes Corbulo, ne Euphrate2 transgressi hostium custodiis cireumvenirentur, dato praesidio ad litora maris Rubri deducit, unde vitatis Parthorum finibus patrias in sedes remeavere. 26. Quin et Tiridaten per Medos extrema Armeniae

intrantem praemisso cum auxiliis Verulano legato atque ipse legionibus citis abire procul ac spem belli omittere subegit; quosque nobis alienos animis cognoverat, cae. dibus et incendiis perpopulatus possessionem Armeniae

usurpabat, cum advenit Tigranes & Nerone ad capessendum imperium delectus, Cappadocume nobilitate,

regis

Archelai nepos, sed quod diu obses &pud urbem fuerat, usque &d servilem patientiam demissus. ne(c» consensu acceptus, durante apud quosdam favore Ársacidarum: at plerique superbiam Parthorum perosi datum a Roma.

nis regem malebant. additum et praesidium, mille legionarii, tres sociorum cohortes duaeque equitum alae; et quo facilius norum

regnum tueretur,

pars Ármeniae,

ut

cuique finitima, Pbarasmani Pole(moni»que et Aristobulo &tque Antiocho parere iussae eunt. Corbulo i n Suriam abscessit, morte Ummidii legati vacuam ac sibi per-

missam. 27. Eodem anno ex inlustribus Asiae urbibus Laodieea tremore terrae prolapsa nullo (a) nobis remedio propriis

opibus revaluit. at in Italia vctus oppidum Puteoli ius co-

loniae et cognomentum a Nerone apiscuntur. veterani Tarentum et, Antium adscripti non tamen infrequentiac

locorum subvenere, dilapsis pluribus in provincias, in i et timeri

& se P l uolog

ese M |! 3 oste ntan tc M, ostentant I | & quin e t ML; quie ti Madv. (cf. Url. Rh.M ua. 21, 505) | tirida. tem

MI. |, 8 amittere M (cf. 13, 46,2) | 8 alicnos animis L : ab re (rege corr. M!) aninis M (aversos animis Bek k. al. al.) " 12 cappa. docum

delectus L | eJ et LM, eed t del. M! ll 14 ne M L , em. Put. || ILI plerisque superbia M | parthorum perobsi dat um M, parthorumque obsidatum I l| 19 Armeniae

ut,

eunt ML || 20 Pharasmani Pole(moni P u t . : armenia ( - - n i a m l1.) nipulique L, pars nipulique M cum raé)que J. F. Gron.: pars maura post pars || 22 accossit MLdelp M , em eie . Lips. (cf.(cf. 14, 15,4) || 25 - n om. MI. l|' £7 adipipi iscuntur L || 310

AB EXCEB88V DIVI

AVGVBTI XIV 25-29

quibus stipendia expleverant; neque coniugiis suscipiendis neque alendis liberis sueti orbas sine posteris domos relinquebant. non enim, ut olim, universae legiones deducebantur cum tribunis et centurionibus et sui cuiusque s ordinis militibus, u t consensu et, caritate rem publicam efficecent, sed ignoti inter se, diversis manipulis, sine rectorc, sine adfectibus mutuis,

quasi ex alio genere morta-

lium repente in unum collecti, numerus magis quam colonia. 1:

28. Comitia praetorum arbitrio senatus haberi solita, quoniam acriore ambitu exarserant, princeps composuit,

tris, qui supra numerum petebant, legioni praeficiendo. auxitque patrum honorem statuendo ut, qui a privatis iudicibus ad senatum provocavissent, eiusdem pecuniae 15 periculum facerent, cuius si qui imperatorem appellerent; nam antca vacuum i d solutumque poena fuerat. fine anni

Vibius Secundus eques Romanus accusantibusMauris repetundarum damnatur atque Italia exigitur, ne graviore poena adficeretur, Vibii Crispi fratris opibus enisus. s») 20. CaESEN(N)IO PAETO et PETRONIO TUnPILIANO con-

1 a.p.Chr.61

sulibus gravis clades in Britannia accepta; in qua neque A. Didius legatus, u t memoravi, nisi parte retinuerat, et suecessor Veranius,

modicis

excursibus

Silu(r?ass po-

pulatus, quin ultra bellum proferret, morte prohibitus 3» cst, magna, dum vixit, severitatis fama, supremis testamenti vcrbis ambitionis manifestus: quippe multa in Neronem adulatione addidit subiecturum ei provinciam fuisse, si biennio proximo vixisset. sed tum Paulinus Suetonius obtinebat Britannos, scientia militiae et rumore 3) populi, qui neminem sine aemulo sinit, Corbulonis concerta tor, receptaeque Ármeniae decus aequare domitis

2, 11 quo ML, em. Put. (quo ortum est ex quo i. e. quoniam, cj. l. appe hiL | 56, 1) || 12 supra ez super corr. M! jj 16 si Halm: is M, s L: friopibu fratris 19 || MI. e llauer appe .: Mado larent, Halm et o 1. ti Esom C. soribus M || 30 Caesen(n)io Nipp.: cesonio M, (Q.) 33 ! ) Nipp. s a» A . Didius Chi/ffet: hauitus M , avitus L (Didiu em. 3). 32, 17. (cf. Veranius Rü., sed cf. Sor. p. 8 | siluas ML p. 312,1 || 31 — Lips. || £5 supremi L || 2? prouincias ML, em. Lips.

perdomitis rebellibus Hart.

P. CORNELII TACITI &.p.Chr.61 3

incolis vaperduellibus cupiens. igitur Monam insulam, at, naves. lidam el receptaculum perfugarum, adgredi par . que fabricatur plano alveo adversus breve et incertum sic pedes; equites vado secuti aut altiores inter undas ad. nantes equis tramisere. 30. Stabat pro litore

diversa

acies, densa armis viris-

que, intercursantibus feminis, quae in modum Furiarum veste ferali,

crinibus

deiectis

faces praeferebant;

Drui-

dacque circum, preces diras sublatis &d caclum manibus

o

fundentes, novitate adspectus perculere militem, u t quasi 10

haerentibus membris immobile corpus vulneribus praeberent. dein cohortationibus ducis et se ipsi stimulantes,

ne muliebre et fanaticum agmen pavescerent, inferunt

signa sternuntque obvios et igni suo involvunt. praesidium posthac impositum victis excisique luci saevis super- 15 stitionibus sacri: nam cruore captivo adolere aras et hominum fibris consulere deos fas habebant. haec agenti Suetonio repentina defectio provinciae nuntiatur. 31. Rex Icenorum Prasutagus, longa opulentia clarus, Caesarem heredem duasque filias scripserat, tali obsequio 90 ratus regnumque et domum suam procul iniuria fore. quod contra vertit, adeo u t regnum per centuriones, doiam primum mus per servos velut capta vastarentur.

uxor eius Boudicca verberibus adfecta ct filiae stupro violatae sunt; praecipui quique Icenorum,

quasi cunc- ?5

to

tam regionem muneri accepissent, a v i t i s bonis exuuntur,

et propinqui regis inter mancipia habebantur. qua contumelia et metu graviorum, quando i n formam provinciae cesserant, rapiunt arma, commotis ad rebellatio4 pedites I. | vado secuti I, í n marg. | uados M, eed a del. M! 1| 5 irensmisere I. || 7 quae, quod Fuchs post (eminis inseruerat, h 1 3. post Furiarum: om. M || 8 disiectis Prammer coll. Sil. [tal. 2, 608, 5, 203, non ita male (cf. 14, 25, 2, ubi V. detineban tur Aabet, eed M distinebantur) | horrorem facjes L . facies M || 9 circum frementes

L || 10 militem

corr. M ! ez milites

|| 19 i g e n o r u m M ,

tigenorum L ; corr. Rhen. (| 81 regnumque M L , regnum al. || g4 Boudicca Haase (cl. c. 35, 1. 37, 2 ) : boodicia M , bo^dicia t . || £5 ygenorum corr. M! ez igenorum: tigenorum 1. || 25.20 [quasi - : Só p. 141;» verba post deducti &ccepissent] po oe. 11e Nípp., PP at cJ.. Sür. n. 313, 4

312

AB EXCESBV DIVI

AVGVSTI XIV 29—32

nem Trinovantibus et qui alii nondum servitio fracti resumere libertatem occultis coniurationibus pepigerant, me acerrimo

in veteranos odio. quippe in colonism Ceamulo- 3

dunum recens deducti pellebant, domibus, exturbabant s agris, captivos, servos appellando, foventibusimpotentiam veteranorum militibus similitudine vitae et spe eiusdem licentiae. &d hoc templum divo Claudio constitutum 4 quasi &rx aeternae dominationis adspiciebsatur, delectique sacerdotes specie religionis omnis fortunas effunde10 bant. nec arduum

videbatur

exscindere coloniam nullis

munimentis saeptam; quod ducibus nostris parum pro-

visum erat, dum amoenitati prius quam usui consulitur. 32. Inter quae nulla pslam causa delapsum Camulo- 1 duni

simulacrum

Victoriae

&c retro

conversum, quaai

i5 cederet hostibus. et feminae in furore(m) turbatae adesse exitium

canebant, externosque fremitus

in curia eorum

auditos, consonuisse ululgtibus theatrum visamque speciem in aestuario Tamesse subversae coloniae; iam

Oceanus cruento adspectu, et labente aestu humanorum ad spem, i t a 20 corporum effigies relictae, u t Britanni(s)

veterani(8» ad metum trahebantur. sed quia procul Sue- ? tonius aberat, petivere a Cato Deciano procuratore auxilium. ille haud amplius quam ducentos sine iustis armis m i s i t ; et inerat

modica militum

manus. tutela

templi

25 freti, et impedientibus qui occulti rebellionis conscii consilia turbabant, neque fossam aut vallum praeduzerant, it : neque motis senibus et feminis iuventus sola restit cirquasi medie pace incauti multitudine barbarorum in- 3 aut ta cumveniuntur. et cetera quidem impetu direp averat, bi90 censa sunt: templum, in quo se miles conglob s, Petilio duo obsessumexpugnatumque. et victor Britannu arae (cf. 11, 23, 1 fracti L : facti M || 8 arx L : are corr. M! ex re L ; em.Fair. |i furo , M re 4) || 9 omnes I, || 13 cedens L | in furo Jbb.1922,60) coll.Ov.Mei. 16 externos (nocturnos)que Andr. (c]. motàm esse L | subuer-

tu 15,7 97 || 18 inaestuario tam ese M : noc 62,1, 2 | 19 et labente L : s. Cas Dio sae M L ; aubmersae Fuchs coll. nni . . . ueterani ML, corr. sic labente M (dilabente Lipe.) || 39 brita || $5 inoboedientibus occultiJac. Gron. || $1 procul L sup. lin. perduxerant L. (| 31 peti-

que L || 26 fossa M | praeduxerunt M. lio E: (Lips.): petio M

313

P. CORNELII TACITI

apCue) Ceriali, legato legionis nonae, in subsidium adven. tanti obvius, fudit legionem, et, quod peditum interfecit:

Cerialis cum equitibus evasit in castra et munimentis do. fensus est. qua clade et odiis provinciae, quam avaritia in bellum egerat, trepidus procurator Catus in Gelliem ; transiit.

33. At Suctonius mira constantia medios inter hostes

Londinium perrexit, cognomento quidem coloniae non insigne, sed copia negotiatorum et commeatuum maxime celebre. ibi ambiguus, an illam sedem bello deligeret, cir- 1o cumspecta infrequentia militis, satisque magnis docu. mentis temeritatem Petilii coercitam, unius oppidi damno servare universa statuit. neque fletu et lacrimis auxilium eius orantium flexus est, quin daret profectionis signum et comitantes in partem agminis acciperet: si quos im- 15 bellis sexus aut fessa aetas vel loci dulcedo attinuerat, a b

3 hoste oppressi sunt. eadem clades municipio Verulamio fuit, quia barbari ornissis castellis praesidiisque militare Xhorre»um, quod uberrimum spoliant(i) et defendenti-

bus intutum, laeti praeda et laborum segnes petebant. ad 2o septuaginta milia civium et sociorum iis, quae memoravi, locis cecidisse constitit. neque enim capere aut venun. dare aliudve quod belli commercium, sed caedes patibula, ignes cruces, tamquam reddituri supplicium, a t praerepta interim

ultione,

festinabant.

1 3 4 . Iam Suetonio quarta decuma legio cum vexillariis vicesimanis et (e) proximis auxiliares, decem ferme milia

armatorum, erant, cum omittere cunct ation em e t congredi acie parat. deligitque locum artis faucibus e t & tergo

25

silva clausum, satis cognito nihil bostium nisi i n fronte et 30 2? apertam planitiem esse, sine metu insidiarum. 4 avaritia L : aunritiae M (avaritia e(iun Rua. cumentoL || 18.19 militare Chorreyum P aiu

igitur le-

11 magno doconiectura.

militariom M (lect. tuetur Fi.; militare (aerari)um Drez ler); militum L || 19 spoliant ML, em. Merc. || 19.20 et defend. intutum spoliant L || £0 laborum M : gloriam L | segnes Merc.: insignes ML (cf. ad 13, 40, 2) || 21 civium et sociorum milia L || 22 constitit 1: consistit Md IL 91) l| £4 &t I. et M , ut vid., &c vulgo || 118 ML, em. Acid auxiliaríis

314

L || 29 delegitque1..

.

iet. ] t (9) Put. (ef, Hiat, I V 18, U i

AB EXCESSV DIVI

AVGVBTI XIV 32-36

gionerius frequens ordinibus, levis circum armatura

&.p.Chr.6]

conglobatus pro cornibus eques astitit. at Britannorum copiae puseim per catervas e t turmas exultabant,

quanta

non alias multitudo, et animo adeo fero(ci), ut coniuges 5 quoque testes victoriae secum traberent plaustrisque imponerent, quae super extremum &mbitum campi posuerant.

35. Boudicca curru filias prae se vehens, ut. quamque nationem accesserat, solitum quidem Britannis femina10 rum

ductu

bellare

testabatur,

sed tunc non ut tantis

maioribus ortam regnum et opes, verum ut unam e vulgo libertatem

amissam, confectum verberibus corpus, con-

trectatam filiarum pudicitiam ulcisci. eo provectas Rvomanorum cupidines, ut non corpora, ne senectam quidem 1$ aut. virginitatem impollutam relinquant. adesse tamen deos iustae vindictae; cecidisse legionem, quae proelium ausa eit; ceteros castris occultari aut fugam circumspicere. ne strepitum quidem et clamorem tot milium, nedum impetus et manus perlaturos. si copias armatorum, ai causas ?0 belli secum expenderent,

vincendum illa acie vel caden-

dum ease. id mulieri destinatum : viverent viri et servirent. 36. Ne Suetonius quidem in tanto discrimine silebat. quamq uam confideret. virtuti.

tamen exhort atione s et

preces miscebat, u t spernerent sonores barbarorum et in25 anes minas: plus illic feminarum quam iuventutis adspici. imbelles inermes cessuros statim, ubi ferrum virtutemque vincentium totiens fusi agnovissent. etium in multis legionibus paucos, qui proelia profligarent; gloriaeque eorum accessurum, quod modica manus universi exercitus

x famam adipiscerentur. conferti tantum et pilis ernissis inua. post umbonibus et gladiis stragem caedemque cont césipais ren t, praedae immemores: parta victoria cuncta ad intorsnra. is ardor verba ducis sequebatur, ita se

liorum quenda pila cxpedierat vetus miles et multa proe ducca M, bonduccs L 4 fero ML, em.Doed. (cf. 1,3, 4) || 8 bou corr. Ern. || 18 militum (cl. 14, 31,1) || 10 dictu M || 14 nec ML, m M (cj. 16,19. 2) 1 34 weML, em. ed.Froben. el Lips. | 23 qua Andr. || 34 expedierant ML norás L || £8 paucos ML, paucos (esse) 315

P. CORNELII TACITI Suetonius daret pugnae s.p.Ohre) experientia, ut, certus eventu(s) angustias looi pro 37. Ac primum legio gradu immota et | Suggressos munimento retinens, postquam (in) propius

erupit. s hostis certo iactu tela exhauserat, velut cuneois perentis hast idem auxiliarium impetus; e t eques prot a praofringit quod obvium et validum erat. ceteri terg psebuere, difficili effugio, quia ciroumiecta vehicula sae

erarant abitus. et miles ne mulierum quidem neoi temp - i0 bat, confixeque telis etiam iumenta corporum cumu laus » lum auxerant. clara et antiquis victoriis par ea die parta: quippe sunt qui paulo minus quam octoginta milia

Britannorum cecidisse tradant, militum quodringentis ferme interfectis nec multo amplius vulneratis. Boudicca

s vitam veneno finivit.

et Poenius Postumus, praefectus 15

castrorum secundae legionis, cognitis quartadecimanorum

vicesimanorumque prosperis rebus, quia pari gloria legionem suam fraudaverat abnueratque contra ritum militiae iussa ducis, se ipse gladio transegit.

1

38. Contractus deinde omnis exercitus sub pellibus so

habitus est, ad reliqua belli perpetranda. auxitque copias Caesar missis ex Germania duobus legionariorum mili. bus, octo auxiliarium cohortibus ac mille equitibus, quo2 rum adventu nonani legionario milite suppleti sunt. cohortes alaeque novis hibernaculis locatae, quodque na- 25 tionum ambiguum aut adversum fuerat, igni atque ferro vastatum. sed nihil aeque quam fames adfligebat serendis frugibus incuriosos, e t omni aetate ad bellum

versa, dum

3 nostros commeatus sibi destinant. gentesque praeferoces quia Iulius Classicianus, » tardius ad pacem inclina(ba)nt, successor Cato missus e t Suetonio discors, bonum

publi.

| euentu ML, em. Rhen. | dare L || 4.65 postquam propius eug-

gressus hostis M L (in M postquam in fine vereus, ubi videlur scrip. tum fuisse In); em. Doed. | 5$ i*ctu V. j| 8 effugium M || 10 teli M |

etiam eup.lin. I. || 12 octoginta L in ras., ed.princ.: octingenta M || 14 bonduccaL || 15 finivit veneno I, 1| 19 ipsum ML, corr. Rup. l| 26 igni et ferro L l| 27 vastatum Ern.:

uastatur

M L , lect. def.

Bór. p. 101 i 29 destinat M | post destinant, Nipp. signum lacunae

posuit, viz necessario || 310 inclinant M L , em. Acid. ||! 31 Successor add. i n marg. L | e t suetonio L.: et auetior M

316

AB EXCEB88V DIVI

AVGVBTI XIV 36-40

cum privatis simultatibus impediebat disperseratque no- ap.ctr.e1 vum legatum opperiendum esse, sine hostili ira et superbia victoris clementer deditis consulturum. simul in ur-

bem mandabat, nullum proelio(rum» inem exspectarent, s nisi succederetur Suetonio, cuius adversa pravitati ipsius, prospera ad fortunam referebat. 38. Igitur ad spectandum Britanniae státum rissus 1 est e libertis Polyclitus, magna Neronis spe posse auctoritate eius non modo inter legatum procuratoremque i9 concordiam gigni, sed et rebelles barbarorum animos pace componi. nec defuit Polyclitus, quo minus ingenti ag- 2 mine Italiae Galliaeque gravis, postquam Oceanum transmiserat, militibus quoque nostris terribilis incederet. sed hostibus inrisui fuit, apud quos flagrante etiam tum liber15 tate nondum cognita libertinorum potentia erat; mirabanturque, quod dux et exercitus tanti belli confector servitiis oboedirent. cuncta tamen ad imperatorem in 3 mollius

relata; detentusque rebus gerundis Suetonius,

quod paucas naves in litore remigiumque in iis amiserat, ?0 tamquam durante bello tradere exercitum Petronio Turpiliano,

qui iam consulatu abierat, iubetur. is non irritato

hoste neque lacessitus honestum pacis nomen segni otio imposuit. 40. Eodem anno Romae insignia scelera, alterum sena- 1 ss toris, servili

alterum

audacia, admissa sunt. Domitius

Balbus erat praetorius, simul longa senecta, simul orbitate et, pecunia insidiis obnoxius. ei propinquus Valerius 2 capessendis honoribus destinatus, subdidit Fabianus, testamentum ascitis Vin(i»cio Rufino et Terentio Len-

s? tino equitibus Romanis. illi Antonium Primum et Asi3 urbem 1. ( Rhen .): urbe M || 5 proelio

i n fine cersua V , prae-

s (falso repetitum, l i o M ; em. Lips. || € prospera ad fortunam ipsiu rebant I. || 10 bardel. Ern.) referebat M: pr. &utem fortunae refe M! (cf. 15, 25, 2) |l barorum L , barbarum M , eed ro supersr. y. add.; i n M

L in mar 18 melius I || 1$ post. ante quod inserendumras st ia add. m. post., gost quod acriplum eat pa in fine versus,litte sup. lin. L | ammiseut aliquo modo e[ficeretur post. | in hie M, post | mutavit us M. eed b ran t M !| 25 alterum servili L || 30 balb io M , vin|cio L ; em. Rhen. in u M! 7 27 ei Rhen.: ef M L l| £9 uinc 317

P. CORNELII &. p.Chr.61

TACITI

nium Marcellumsooisverant. Antonius audacia promptus, Marcellus Asinio Pollione proavo olarus nequo mo. rum spernendus habebatur, nisi quod paupertatem praocipuum malorum credebat. igitur Fabianus tabulas Cteati. bus) iis quos memoravi et aliis minus illustribus

obsignat. 5

quod apud patres convictum, et, Fabianus Ántoniusque cum Rufino et Terentio lego Cornelia damnantur. Mar-

cellum memoria maiorum et preces Caesaris poenae magia quam infamiao exemerc.

41. Perculit i s dies Pompeium quoque Aelianum, iuve- 10 nem quaestorium, tamquam flagitiorum Fabiani gnarum, eique Italia

et Hispania,

in qua ortus erat, interdictum

est. pari ignominia Valerius Ponticus adficitur, quod reos, ne apud praefectum urbis arguerentur, &d praetorem detulisset, interim specie legum, mox praevaricando ultio- 15 nem elusurus. additur senatus consulto, qui talem operam emptitasset vendidissctve, perinde poena teneretur a&c

publico iudicio calumniae condemnatus. 42. Haud multo post praefectum urbis Fedanium Secundum servus ipsius interfecit, seu negata libertate, cui 20 pretium pepigerat, sive amore exoleti incensus et dominum aemulum

familiam

non tolerans.

ceterum

c u m vetere e x m o r e

omnem, quae sub eodem tecto mansitaverat,

ad

supplicium agi oporteret, concursu plebis, quae tot innoxios protegebat, usque ad seditionem ventum est sen&tus- 25 que Cobsessus), in quo ipso erant studia nimiam severita-

tem aspernantium, pluribus nihil mutandum censentibus.

ex quis C. Cassiussententiaeloco in hunc modum disseruit : 43.'Saepenumero, patres conscripti, i n hoc ordino interterfui, cum contra instituta tus decreta postularentur;

e t leges maioru m n o v a sena- » neque sum adversatus, non

quia dubitarem, super omnibus negotiis melius atque jJ promptu M i| 4. (testibus) iis Koest.: iis ML, sed ((adhibi)tis Fucha, (adsci)tis Kiesa., (soc)iis Nipp.) || M i n ras. 7? damnatur L

|| 17 venditaasetve I. | tenerentur M, corr. M! | ac] si Sup. lin. add. M m. vet. |j 21 infonsus M L , em. Pich. | 26 ob. Bessus add. Jacob ((vocatus) C. Her., al. al.) | ipsa L | stud ia muitis L. || 27

aspernantium add4. I. in marg. | multandum M |

418

AB EXCESBV DIVI

AVGVSTI XIV 40—44

rectius olim provisum et, quae converterentur in deterius mutari, sed ne nimio amore antiqui moris studium meum extollere viderer. simul quicquid hoc in nobis auctoritatis est, crebris contradictionibus

&.p.Chr.01

destruendum non existima-

r bam, ut maneret integrum, si quando res publica consi. liis eguisset. quod hodie evenit, consulari viro domi suae interfecto per insidias gerviles, quas nemo prohibuit aut prodidit quamvis nondum concusso senatus consulto, quod supplicium toti familiae minitabatur. decernite her10 cule impunitatem: at quem dignitas sua defendet, cum praefecto urbis non profu(cer?it! quem numerus servorum tuebitur, cum Pedanium Secundum quadringenti non protexerint? cui familia opem feret, quae ne in metu quidem pericula nostra advertit! an, ut quidam fingere non 4 i5 erubescunt, iniurias suas ultus est interfector, quia de

paterna pecunia transegerat aut avitum mancipium detrahebatur* pronuntiemus ultro dominum iure caesum videri. 44. Libet argumenta conquirere in eo, quod sapientiori20 bus deliberatum est? sed et si nunc primum statuendum domini anihaberemus, ereditisne servum interficiendi mum sumpsisse, ut Don vox minax excideret, nihil per

temeritatem proloqueretur sane consilium occul(ta)vit, telum inter ignaros peravit: num excubias transire, cu25 biculi fores recludere, lumen inferre, caedem patrare (po2 terat» omnibus nesciis? multa sceleris indicia praeveniunt: servi si prodant, possumus singuli inter plures, tati inter inter noanxios, postremo, si pereundum sit, non inulti ingenia unt centes agere. suspecta maioribus nostris fuer 1 conexterentur

6 uenit

L ! inom.

M Il $ mutati

L | n e u n o amore L ||

ut M l defendet L M (ut 12, 32, 2) || 16 at Put.: et UL, .: cui . . . pto-

fu(er)it Put ( Pu t.): defondat M || 10.11 cum . . . pro efectura Put.) || t3 fe(pra . Adr fuit ML || 11 praefectus ML, em. || $9 sumpsisse L (Bui.): ret I, ( P u t . ) : ferat M || 14 avertitL . 40, 2) | 33 occul uit M. insumpaisse M (cf . ad 6, 32, 2. 13, it L , fort. recie || 24.23 transta in spatio vacuo m. posl. occulu. . . patraret M, corr. m. rec. u iret . . . reoluderet . . . inferret ni Madv. (servi(8) si pereundum 25 poterat add.Halm || 37 si ML, sumus L sit , n i prodant Nipp.) | non pos 319

P. CORNELII TACITI &. p.Cbr.61

eisdem nasceservorum, etiam cum in agris aut domibus post.

iperent. rentur caritatemque dominorum stetim acc rsi riquam vero nationes in familiis habemus, quibusdive nisi tus, externa sacra aut nulla eunt, colluviem

istam non

t. nam et metu coeroueris. at quidam insontes peribun ex fuso exercitu cum decimus quisque fusti feritur, etiam magnum strenui sortiuntur. babet aliquid ex iniquo omne

nexemplum, quod contra singulos utilitate publica repe r.' Sententiae Cassii ut nemo unus contra ire ausus eat, 10 ir it& dissonae voces respondebant numerum aut aetatem aut sexum ac plurimorum indubiam innocentiam mise-

rantium: praevaluit tamen pars, quae supplicium decernebat. sed obtemperari non poterat, conglobata multitu.

dine et saxa ac faces minitante. tum Caesar populum edic- 15 to increpuit atque omne iter, quo damnati ad poenam praesidiis saepsit. censuerat ducebantur, militaribus

Cingonius Varro, u t liberti quoque, qui sub eodem tecto fuissent,Itelia deportarentur. id & principe prohibitum est, ne mos antiquus, quem misericordia non minuerat,

0

per saevitiam intenderetur. 46. Damnatus isdem consulibus Tarquitius Priscus repetundarum Bithynis interrogantibus, magno patrum gaudio, quia accusatum ab eo Statilium Taurum pro consule ipsius meminerant. census per Gallias a Q. Volusio et Sextio Africano Trebellioque Maximo acti sunt, aemulis

inter se per nobilitatem Volusio atque Africano: Trebcllium dum uterque dedignatur, supra tulere. 47. Eo anno mortem

obiit Memmius

Regulus,

auctori-

tate constantia fama, in quantum praeumbrante impera-

30

toria fastigio datur, clarus, adeo u t Nero aeger valetudine, 1 eisdem L : idem M (ef. 14, 46, 1) | nascerentur ín marg. L. ||

3 nationes vero L || 5 nam ex L || 8 fustine tur L || 10 unus sup. lin. L (dj. Hist. 1 82, 1 neminem unum): onus M , sed in marg. M ! adacripsit u ; oelusa m. superscr. b , u t esset bonus; m. rec. corr. o

$n u || 11 numero aut aut aetate L, || 12 eexu L | etiam dubiam L || I5 minitante L (Fuchs): minante M || 18 cingontus barro M, cin-

goritus bario 1.; em.Rhen.|| 21intenderctur I, ( Rhen.): incende-

retur M || 2? ijdem M || 24 quia MI.; qui Lips. || 29 obit M

320

AB EXCE88V DIVI

AVGVBSTI XIV 44—48

et adulantibus circum, qui finem imperio adesse dicebant, si quid fato pateretur, responderit babere subsidium rem publicam. rogantibus dehinc, in quo potissimum, addiderat in Memmio Regulo. vixit tamen post haec Re» gulue, quiete defensus et quia nova generis claritudine neque invidiosis opibus erat. gymnasium eo anno dedicatum & Nerone praebitumque oleum equiti ac senatui Graeca facilitate. 48. P. MaRIo L. ArFrNIO consulibus Antistius praetor, »» quem in tribunatu

plebis licenter egisse memoravi,

l1 a. p.Cbr.62

pro-

brosa adversus principem carmina factitavit vulgavitque celebri convivio, dum apud Ostorium Scapulam epulatar. exim a Cossutiano Capitone, qui nuper senatorium ordinem precibus Tigellini soceri sui receperat, maiestatis 15 delatus est. tum primum revocata ea lex; credebaturque haud perinde exitium Antistio quam imperatori gloriam quaesitam, u t condemnatum a senatu intercessione tri-

bunicia morti eximeret. et curn Ostorius nihil audivisse pro testimonio

dixisset, adversis testibus creditum;

cen-

2» suitque Iurius Marullus consul designatus &dimendam reo praeturam necandumque more maiorum. ceteris inde assentientibus,

Paetus Thrasea, multo

cum honore Cae-

saris et acerrime increpito Antistio, non quicquid nocens reus pati mereretur, id egregio sub principe et nulla neces?5 sitate obstricto senatui statuendum disseruit. carnificem et laqueum pridem abolita, et esse poenas legibus constitutas, quibus sine iudicum saevitia et temporum infamia supplicia decernerentur. quin in insula publicatis bonis, quo longius sontem vitam traxisset, eo privatim s» miserior(em) et publicae clementiae maximum exemplum futurum. 7 oletum L || 9 asinio ML, em. Borghesi | C. antistius L (C. AnListiua consul 12, 25, 1 memoratur) || 11 precibus om. L || 15 tunc

I. | eredebaturque L ( Acid.): credebatur quee M || 17 quaeaitam ut Acid.: quaesiuit M, que sunt ut I. (gloria quaesita ut Acü. prob. Halm coll. 13, 42, 1) | condemnatus LM, sed s del. M!, ul vid. ; corr. Rit. || 18 eximeretur L || 28 qui ML | in insulam rele-

gatus L (sed Antistio aqua et igni interdictum est) || £9 traxisset L ( P u l . ) : transissct

M | vitam

trax. sontem L | privatus

L. ||

30 miserior ML, «m. Lips. | maius exemplum L

321

P. CORNELII

&pCar8s 1

TACITI

40. Libertas Tbraseae servitium aliorum rupit, ot postquam discessionem consul pormiserat, pedibus in sententiam eius iere, paucis exemptis, in quibus adula-

tione promptissimus fvit À. Vitellius, optimum quemque iurgio lacessens et respondenti reticons,u t pavida ingenia s solent. at consules, perficere decretum senatus non ausi,

de consensu scripsere Caesari. i)le inter pudorem et iram cunctatus, postremo rescripsit: nulla iniuria provocatum

Antistium gravissimas in principem contumelias dixisso; earum ultionem a patribus postulatam, ot pro magnitu- 10 dine delicti poenam statui par fuisse. ceterum se, qui severitatem decernentium impediturus fuerit, moderatio. nem non prohibere: statuerent u t vellent; datam et ab3 solvendi licentiam. his atque talibus recitatis e t offen. sione manifesta,

non ideo aut consules mutavere

relatio-

15

nem aut Thrasea deoessit sententia ceterive quae proba-

verant deseruere, pars, ne principem obiecisse invidiae viderentur, plures numero tuti, Thrasea sueta firmitudine animi et. ne gloria intercideret. 1 50. Haud dispari crimine Fabricius Veiento conflicta- eo tus est, quod multa et probrosa in patres et sacerdotes composuisset iis libris, quibus nomen codicillorum dederat. adiciebat Tu(l»lius

Geminus accusator

venditat a ab

? eo munera principis et adipiscendorum honorum ius. quae

causa Neroni fuit suscipiendi iudicii, convictumque Vcien- ss

tonem Italie depulit et libros exuri iussit, conquisitos lectitatosque, donec cum periculo parabantur: mox licentia habendi oblivionem attulit. | b l . Sed gravescentibus in dies publicis malis subsidia

minuebantnr, concessitque vita Burrus, incertum vale. a tudine an veneno. valetudo ex eo coniectabatur, quod in se tumescentibus paulatim faucibus et impedito mea tu 3 exemptis L : exeptis M (ex( c)ep tis Pích .) || 8 cunctatus

M! er cunetatar

| | 12 decernentium

esse absolvendi lic. L. || 18 fortitudino

aeveritatbr,

corr.

L || 13.14 datam

L l| 30 uege

tonem ML ; em. Put. | 23 talius ML, €f. Borg nto et 25 uegenhesi Opp. V 521. || 35 neronum M |! 31 an I. ( Rhen.): aut M (ita 4, 33, 4. !6, 23, 1) || . ML; 31.32 quod i n se tumeacentib at cJ. Sen. Epist. 95, 16

322

Tus

quod intumrmescentibun AMur..

AB EXCEBSV DIVI

AVGVSTI X I V 49—52

spiritum finiebat. plures iussu Neronis, quasi remedium .p.Car.e: adhiberetur, inlitum palatum eius noxio medicamine ad. severabant, et Burrum

intellecto

scelere, cum ad visen-

dum eum princeps venisset, adspectum eius aversatum s Bciscitanti hactenus respondisse: 'ego me bene babeo.' civitati grande desiderium eius mansit per memoriam 2 virtutis et successorum alterius segnem innocentiam, alterius flagrantissima flagitia |adulteria]. quippe Caesar duos praetoriis cohortibus imposuerat, Faenium Rufum 1 ex vulgi favore, quia rem frumentariam sine quaestu tractabat, Ofonium Tigellinum, veterem impudicitiam atque infamiam i n eo secutus. atque illi pro cognitis mori- 3 bus fuere, validior Tigellinus in animo principis et intimis libidinibus adsumptus, prospera populi et militum fama i» Rufus, quod apud Neronem adversum experiebatur. 52. Mors Burri infregit Senecae potentiam, quia nec ) bonis artibus idem virium erat altero velut duce amoto, et Nero ad deteriores inclinabat. hi variis criminationibus 2 Senecam adoriuntur, tamquam ingentes et privatum :) modum evectas opes adhuc augeret, quodque studia civium in se verteret, hortorum quoque amoenitate et villarum magnificentia quasi principem supergrederetur. obiciebant etiam eloquentiae laudem uni sibi adsciscere 3 et carmina crebrius factitare, postquam Neroni amor ?$ corum venisset. nam oblectamentis principis palam iniquum detrectare vim eius equos regentis, inludere vocem,

quotiens caneret. quem ad finem nihil in re publica cla- 4

rum foro, quod non ab illo reperiri

credatur?

satis amplis doctoribus

instructus

certe fini-

tam Neronis pueritiam et robur iuventae adesse: exueret

3o magistrum,

maioribus

suis. 1 pluresque L. || 4 aduersatum LM, sed d in M expuncium r 8 adulteria (quod del. Or.) M: &d ultimum I. * * preeposuerat LM:i atque 11 (Syofonium Vertr., sed cj. R E X V I I 2 p . 2056sg. || 13 vid., lit. ul Mi, & osuM superp g e lillera quae L | cognotis M, sed terac not erpunciae

suni;

cognitis

corr. l . in ingeriitis

|| 13 e t i n

tur L [ intimis L || 19 e t vitac priva tum L , ul vid. |' 22 congredere

M. e3 laudem muneri l. || 34 saepius L. || 25 eorum euenisset ovanissot L ; em. Lips. || 36 uoces MI, em. Aur.

323

P. CORNELII TACITI 1

53. At Seneca criminantium non ignarus, prodentibus is, quibus aliqua honesti oura, ot familiaritatem eius magis aspernante Caesare, tempus ecrmoni orat et accepto ita incipit: 'quartus decimus annus eat, Caesar, ex quo spei tuae admotus

eum, octavus,

ut, imperium

ob-

tines: medio temporis tantum honorum atque opum in

me cumulasti, ut nihil felicitati meae desit nisi moderatio eius. utar magnis exemplis, ne(c? meae fortunae, sed tuae.

abavus tuus Augustus Marco Agrippae Mytilenense secretum, C. Maecenati urbe in ipsa velut peregrinum otium permisit;

quorum

alter bellorum

socius, alter Ro-

mae pluribus laboribus iactatus ampla quidem, sed pro ingentibus meritis, praemia acceperant. ego quid aliud munificentiae tuae adhibere potui quam studia, u t sic dixerim, in umbra educata, et quibus claritudo venit,

15

quod iuventae tuae rudimentis adfuisse videor, grande huius rei pretium. at tu gratiam immensam, innumeram pecuniam circumdedisti, adeo u t plerumque intra me ipse volvam: egone, equestri et provinciali loco ortus, proceribus civitatis adnumeror? inter nobiles et longa (de»cora 20 praeferentes novitas mea enituit? ubi est animus ille modicis contentus? talis hortos exstruit et per haec suburbana incedit et tantis agrorum spatiis, tam lato faenore exuberat ? una defensio occurrit, quod muneribus tuis obniti non debui. 25 54. Sed uterque mensuram implevimus, e t tu, quantum princeps tribuere &mico posset, e t ego, quantum

amicus a principe accipere: cetera invidiam quae quidem, t$

&p.Chre2

u t omnia mortalia,

infra

tuam

a(uygent. magnitu-

dinem iacet, sed mihi incumbit, mihi subveniendum est. 30 quo modo in militià aut via fessus,adminiculum orarem,

ita in hoc itinere vitae senex et levissimis quoque curis impar, cum opes meas ultra sustinere non possim, praesi,8 ne meae M , non meae L || 9 atauus MI. (cf. 15, 45, 1), corr. Lips. || 14 tu&e om. M l| 18 ipsum L || 20 l o g cur& M, fengam.

curam L || s9 t u om.M || 28 agent M (cf. 14,58, 3 ) ; agini, ut agent Bezz., vir recte) || 30 iace t L (Lips.): Iacent M | Incumbunt M l| 32 vitae sup. lin. 1. 324

videtur, L ( ( i n ) invidiam

AB EXCES8SV DIVI

AVGVBTI XIV 53—56

dium peto.iube re(m) per procuratores tuos administrari, s.p.Chr.e2 in tuam fortunam recipi. neo me in paupertatem ipse 3

detrudam, sed traditis quorum fulgore praestringor, quod

temporis hortorum aut villarum curae seponitur, in anis mum revocsbo. superest tibi robur et tot per annos visum (summi) fastigii regimen: possumussenioresamici quietem reposcere. hoc quoque in tuam gloriam cedet, eos ad summa vexisse, qui et modica tolerarent.' D5. Ad quae Nero sic ferme respondit: 'quod meditatae 1 19 orationi tuae statim occurram, id primuni tui muneris

habeo, qui me non tantum praevisa, sed subita expedire docuisti. (&b»avus meus Augustus Agrippae et Maece- 2 nati usurpare otium post labores concessit, sed in ea ipse &etate, cuius auctoritas tueretur quicquid illud et, quale15 cumque tribuisset; ac tamen neutrum datis a se praemiis exuit. bello et periculis meruerant; in iis enim iuventa 3 Augusti versata est. nec mihi tela et manus tuae defuissent in armis agenti; sed quod praesens condicio posce. bat, ratione conailio praeceptis pueritiam, dein iuventam €» meam fovisti. et tua quidem erga me munera, dum vits 4 suppetet, aeterna erunt: quae a me habes, borti et faenus e t villae, casibus obnoxia sunt. ac licet multa videantur,

plerique haudquaquam artibus tuis peres plura tenue.

runt. pudet referre libertinos, qui ditiores spectantur: 5

25 unde etiam rubori mihi est, quod praecipuus caritate non-

dum omnes fortuna antecellis.

56. Verum et tibi valida aetas rebusque et fructui re- 1 rum sufficiens, et nos prima imperii spatia ingredimur, eas L, ciz 1 iube re(m ) Bai.: iuuere M, sed b restiluil M!; iube ti

reclius | per M! et supra v. et in imo marg. add. || 2 ne meL 47. 3 praestringoc L., ut vid. ( Cannegieter): perstringor M (cj. 12, add. i summ 6 | s Fuch itum 2. Hist. 184,3 ) || 5 uisum ML; exerc v. 9 responHalm || 7 reposcere Halm: respondere ML.(sequiture., at cf. Loe. Hein d i t ) || 7.8 vexisse ad summa L | | 8 (e)vexisse : et quod ML (et Lipe. quod I L Verm. Stud. p. 125 || 9 ferme om. fuisse pulai Sór., ptum rscri supe i verb ultimae syllabae praecedentia L || 11 sed subita etiam unde respondet coniecit) || 10 statim om. M || 14 illud om. L || L, viz recte || 13 auus ML, em. Lips. |l 13 ipsa

ri cst L 15 attamen JL, !! 22 obnoxiae L jj £5 mihi rubo 94

BT Tacitus ! ed. Koestermann [1833]

325

P. CORNELII TACITI &. p.Chu. 62

mo Claudio post. nisi forte aut te Vitellio ter consuli aut

ponis, et quantum Volusio longe parsimonia quaesivit, si tantum in te mea liberalitas explere non potest. quin, requa in parto lubricum adulescentiae nostrae declinat,

vocas ornatumque robur subsidio impensius regis! non

tua moderatio

si reddideris

pecuniam,

neo quies, si reli-

queris principem, sed mea avaritia, meae crudelitatis metus in ore omnium versabitur. quod si maxime continen-

tia tua laudetur, non tamen sapienti viro decorum fuerit, unde amico infamiam paret, inde gloriam sibi recipere.' his adicit complexum et oscula, factus natur a e t consue. tudine exercitus velare odium fallacibus blanditiis. Se-

neca, qui finis omnium cum dominante sermonum, grates agit; sed instituta prioris potentiae commutat, prohibet coetus salutantium, vitat comitantis, rarus per urbem ,

quasi valetudine infensa aut sapientiae studiis domi attineretur.

57. Perculso Seneca promptum fuit Rufum

Faenium

inminuere Agrippinae amicitiam in eo criminantibus. validiorque in dies Tigellinus et malas artes, quibus solis pollebat, gratiores ratus, si principem societate scelerum obstringeret, metus eius rimstur; compertoque Plautum et Sullam maxime timeri,

i n Asiam, Sullam

Plautum

in

Galliam Narbonensem nuper amotos, nobilitatem eorum et propinquos huic Orientis, illi

Germaniae exercitus

25

commemorat. non se, u t Burrum, diversas spes, sed solam incolumitatem

Neronis

spectare;

c u i caveri u t c u m -

que ab urbanis insidiis praesenti cura: longinquos motus quonam modo comprimi posse ? erectas Gallias ad nomen

dictatorium. nec minus suspensos Asiae populos claritu! nisi forte — explere non potest post antecellis p. 326,26 poasuerunt Haase et Spengel prob. Nipp., quod iam corrector quidam vetus Medicei linca adscripta proposuisae videtur (c[. H. Fuchs, Rückschau a. Ausblick im. Arbeitabereich der lat. Phil., 1948 p. 193 aq. et 198

adn.), recte ut videtur | anteponia I. || 3 8&ed quantum

M L , corr.

Acid. | 3 in me M | libertas L; liberta M, quod tuetur W. A.

Baehrens (ef. Glotta ó , 1914, 96) | 4 ludrieum

L | inclina t I. ||

7 meae om.L | 11 adiecit L | facetus L || 13 sermonum om. L || ?8 praesenti cure L : praesentiora M (praesenti opera Lipe.; pr. copia /faase coll. 4, 47, 1) || 30 suspectos ML, em. Lips.

320

AB EXCEBBSV DIVI

AVGVSTI XIV 568—658

dine avi Drusi. Sullam inopem, unde preecipuam auda- 3 s.p.cur.62 ciam, et simulatorem segnitiae, dum temeritati locum re-

periret. Plautum magnis opibus ne fingere quidem cupidinem otii, sed veterum Romanorum imitamenta prae5 ferre, adsumpta etiam Stoicorum adrogantia sectaque, quae turbidos et, negotiorum adpetentes faciat. nec ultra 4 mora. Sulla sexto die pervectis Massiliam percussoribus ante metum et rumorem interficitur, cum epulandi causa discumberet. relatum caput eius inlusit, Ncro tamquam 1 praematura canitie deforme. 58. Plauto parari necem non perinde occultum fuit, quia pluribus salus eius curabatur, ct spatium itineris ac maris tempusque intericctum moverat famam. vulgo- ? que fingebant petitum ab eo Corbulonem, magnis tum 15 exercitibus praesidentem et, clari atque insontes si interficerentur, praecipuum ad pericula. quin e t Asiam favore juvenis arma cepisse, nec milites ad scelus missos aut nu-

mero validos aut animo promptos, postquam iussa efficere ncquiverint. ad spes novas transisse. v4a»na haec 3 ?o more famae credentium otio a(u»gebantur; ceterum |]ibertus Plauti celeritate ventorum praevenit centurionem et mandata L . Antistii soceri attulit: effugeret segnem 4 mortem, dum suffugium (ess)ct: magni nominis miseratione reperturum bonos, consociaturum audaces; nul. ?» jum interim subsidium aspernandum. si sexaginta milites (tot enim adveniebant) propulisset, dum refertur nuntius Neroni, dum manus alia permeat, multa secutura, quae

adusque bellum evalescerent. denique aut salutem tali

9 Prelatum M, sed P del. M!: perlatum L., nescio am recie («ed

cj. 14,59, 3) i| 13 monuerat fama I. || 15 u t clari L | si in marg. adscr. M ! , hic inseruit Bezz.; om. L || 1€ praec. i d periculum L || 18 in M posi animo jn fine v. erasum est uali | | 19 transissent LM, aed n t del. M ! | v(a)n& Bozhorn: una ML (cf. vice versa 14,60, 3) V 20 otiu M , corr. M! | asgobantur ML, em.Modius (c. 12, 24, 2. 14, 54, 1) || 31 ventorum sup. Lin. V, || 23 effugere M || 23 dum suffu-

gium (ess)et Andr. incerta coniectura: otium suffugium et M ; otii !l suffugium et L (obvium suff. et Or., al. al.) | miserationem M L : M e adusqu 28 | 25 aspernantium M, aspernaturum1.: em. Put. usque sd L 94*

321

P. CORNELII TACITI a.p. Chi

consilio quaeri, aut. nihil grevius audenti quam ignavo . patiendum esse. 59. Sed Plautum e& non movere, aive nullam opem 1 providebat inermis atque exul , scu taedio ambiguao spei,

an amore coniugis et liberorum, quibus placabiliorem fore

principem rebatur nulla

sollicitudine

turbatum.

sunt

qui alios a socero nuntios venisse ferent, tamquam nihil

atrox immineret; doctoresque sapientiae, Coeranum Graeci, Musonium Tusci generis, constantiam opperien-

dae mortis pro incerta et trepida vita suasisse. repertus est, certe per medium diei nudus exercitando corpori. ta-

lem eum centurio trucidavit coram Pelagone spadone, quem Nero centurioni et manipulo, quasi satellitibus ministrum

regium,

praeposuerat.

caput

interfecti

rela-

tum; cuius adspectu (ipsa principis verba referam) »cure, inquit, «Nero ***« et posito metu nuptias Poppaeae ob eius modi terrores dilatas maturare parat Octaviamque coniugem amoliri, quamvis modeste ageret, nomine patris et studiis popu: gravem. sed ad senatum litteras misit de caede Sullae Plautique haud confessus, verum utrius- 20 que turbidum ingenium esse, et sibi incolumitatem rei publicae magna cura haberi. decretae eo nomine asupplicationes, utque Sulla et Plautus senatu moverentur, gravioribus iam ludibriis quam malis. 60. Igitur accepto patrum consulto, postquam cuncta 25 scelerum suorum pro egregiis accipi videt, exturbat Octaviam,

sterilem

dictitans;

exim Poppaeae coniungitur.

ea diu paelex et adulteri Neronis, mox mariti potens, quendam ex ministris Octaviae impulit servilem ei amorem, obicere. destinaturque reus cognomento Eucaerus,

natione Alexandrinus, canere per tibias doctus. actae ob

J audienti M, sed i post d expunctum l| 13 aspectum M L| rceferebam M , sed eb expunctum, refereb ant L.. | 16 lac. notavit Wal. ther, quam coll. Dio Cass. 62, 14, 1 tali modo supplere possis: cur, inquit, Nero, hominem naeutum timuisti? ( H a l m ) , vel: cur, in-

quit Nero, nemo me docuit hoc tanto do naso? ( Meer waldt) || £2 maxima L || 24 iam L : tam M (tamen a l . ; t u m Halm) || 30 destinatusque L. | cognomento add. in marg. L. | 31 alexandrina ML, em.Lips. | pertibias L : pertybias M (tibi is al.) 328

AB EXCEBSV DIVI

AVGVSTI XIV 58—61

id de ancillis quaestiones, et vi tormentorum victis quibusdam, u t felss ednuerent, plures perstitere sanctitatem dominae tueri; ex quibus una instanti Tigellino castiora esse muliebria Octaviae respondit quam os eius. movetur s tamen primo civilis discilii epecie domumque Burri, praedia Plauti infausta dona accipit; mox in Campaniam pulsa est addita militari custodia. inde crebri questus nec occulti per vulgum, cui minor sapientia (et) ex mediocritate fortunae pauciora pericula sunt. his * * * tamquam v» Nero paenitentia flagitii coniugem revocarit Octaviam. 61. Exim laeti Capitolium scandunt deosque tandem venerantur. effügies Poppaeae proruunt, Octaviae imagines gestant umeris, spargunt floribus foroque ac templis statuunt. itur etiam in principis laudes strepitu vci5 nerantium. iamque et Palatium multitudine et clamoribus complebant, cum emissi militum globi verberibus et intento ferro turbatos disiecere. mutataque quae per seditionem verterant, et Poppaeae honos repositus est. quae semper odio, tum et metu atror, ne aut vulgi acrior vis e?» ingrueret aut, Nero inclinatione populi mutaretur, provo-

8.p.Chr.e62

luta genibus cius, non eo loci, inquit, res suas agi, ut de matrimonio certet, quamquam id sibi vita potius, sed vi-

tam ipsam in extremum adductama clientelis et servitiis Octavi&e,quae plebis sibi nomenindiderint, eain pace ausi, ?5 quae vix belloevenirent.armailla adversus principem sump. t a ; ducem tantum defuisse, qui motis rebus facile reperire. | uicti

M || 2 u t Put.: etiam L, si M | adnuerunt L | persi-

&tere I. || 3 uana M, aed à post werpunctum

(c. 1 4 , 5 8 , 3 ) 1 € cam-

paniam L ( Put.): campani& M || 8 (et) ex Put.: e t corr. M in ex. ex I. (cf. 13,20, 3) !| 9.10 his * * * tamquam Nero p. fl. c. revocarit

Nipp., lacunam tali modo eupplens his (vocibus supervenit inanis

rumor) : his quamquam nero p. fl. c. reuocauit M; his motus Nero &n p.fl.c. revocavit L , per snterpolationem (cf. Phil. 104, 109]., ubi hunc locum latius explicavi) || 1$ prorugunt M, sedg del. M! | 14 strepitu venerantium Andr. incerta coniectura: repetitum uenerentium

M , expetitur

venerantibus

l,

(expetiti

venerantibus

Koest.; repetitas (ritu) venerantium Fuchs, al. al.) ! 16 ctiam Pal. L || t? turbam L | mutata quaequeM , mutataque L ; em. Pu. |

19 vis sup.lin. L || 21inquit om.M [| e3adductamL i 248usi(s)Lips. 329

P. CORNELII TACITI a.p. Chr.63

4

eret, tur: omitteretmodoCampaniam etin urbemipsaperg d alio-

quo ad cuius nutum absentis tumultus cierentur. nsionemi an quin suum delictum ! quam cuiusquam olTe siti quia veram progeniem penatibus Caesarum datura malle populum Romanum tibicinis

Aegyptii subolem im-

at, peratorio fastigio induci! denique, si id rcbus conduc libens quam coactus acciret dominam,

v e l consuleret

ge.

motus curitati. iusta ultione et modicis remediis primos Octa. consedisse: at si desperent uxorem Neronis fore

viam, illi maritum daturos. 62. Varius sermo et ad metum atque iram adcommo-

datus terruit simul audientem et accendit. sed parum va-

lebat suspicio in servo, et, quaestionibus ancillarum elusa erat. ergo confessionem alicuius quaeri placuit, cui rerum quoque novarum crimen affingeretur. ct visus idoneus ma-

ternae necis patrator Anicetus, classi apud Misenum, ut memoravi, praefectus, levi post admissum scelus gratia, dein graviore odio, quis malorum facinorum ministri quasi exprobrantes adspiciuntur.

igitur

accitum

eum

Caesar operae prioris admonet: solum incolumitati prin-

20

cipis adversus insidiantem matrem subvenisse; locum haud minoris gratiae instare, si coniugem infensam depel-

leret. nec manu aut telo opus: fateretur Octaviae adulterium. occulta quidem) ad praesens, sed magna ei praemia et Becessus amoenos promittit,

vel, si negavisset,

necem

15

intentat. ille, insita vecordia et, facilitate priorum flagitiorum, plura etiam quam iussum erat fingit fateturque apud amicos, quos velut consilio adhibuerat

princeps.

tum in Sardiriam pellitur, ubi non inops exilium toleravit et fato obiit. 63. At Nero praefectum in spem sociandace classis corruptum, et incusatae paulo ante sterilitatis oblitus, abactos partus

conscientia libidinum,

eaque sibi comperta

1 ipsam ML, corr. Botticher || 2 absentis nutum Fuchs || 5 malle L (Put.): mallet M || 7 vel om. L || 7.8 securitati. iusta ultione et:

eic distinzit Andr. || 13.14 elusa erat Faér.: elusa L, eluserat M || 14 confessione I. | plecet M || 2 instaret M, aed t del. M! || £3 manus

M || 24 occultumL || 27 iussum ML; iussus Acid., sed ej. 2, 40,2 || 29 sardinin M || 34 socianda M, sed e nuperarr. M! 330

30

AB EXCES88V DIVI

AVGVSTI XIV 61—65

edieto memorat insulaque Pandateris Octaviam claudit. sp.cur.ez non &lía exul visentium oculosmaiore misericordia affecit. 2 meminerant &dhuc quidam Agrippinae a Tiberio, recentior Iuliae memoria obversabatur & Claudio pulsae; sed 5 illis robur aetatis adfuerat; laeta aliqua viderant et prae-

sentem saevitiam melioris olim fortunae recordatione adlevabant: huic primum nuptiarum dies loco funeris fuit, 3 deductae in domum, in qua nihil nisi luctuosum haberet, erepto per venenum patre et statim fratre; tum ancilla 1» domina validior et Poppaea non nisi in perniciem uxoris nupta; postremo crimen omni exitio gravius.

04. Ac puella vicesimo aetatis anno inter centuriones 1 et milites, praesagio malorum iam vitae; exempta, nondum tamen morte adquiescebat. paucis dehinc interiectis 15 diebus mori iubetur, cum iam viduam se et tantum sororem testaretur communesque Germanicos et postremo

Agrippinae nomen cieret, qua incolumi infelix quidem matrimonium, sed sine exitio pertulisset. restringitur 2 vinclis venaeque eius per omnes artus exsolvuntur;, et o) quia pressus pavore sanguis tardius labebatur, praefervidi balnei vapore enecatur. additurque atrocior saevitia, quod caput amputatum latumque in urbem Poppaea vidit. dona ob haec templis decreta que(m? ad finemmemo- 3 rabimus? quicumque casus temporum illorum nobis vel e» aliis auctoribus noscent, praesumptum habeant, quotiens fugas et caedes iussit princeps, totiens grates deis actas, quaeque rerum secundarum olim, tum publicae cladis insignia fuisse. neque tamen silebimus, si quod senatus consultum adulatione novum &a&ut patientia 30 postremum fuit. 65. Eodem anno libertorum

potissimos veneno inter- 1

fecisse creditus est, Doryphorum qnasi adversatum nup-

tiis Poppaeae,Pallantem, quodimmensam pecuniam loni

Ta7 vrimus Lips. || 1$ (duoet)vicesimo Nipp., eedvita

11 746) || 13 citus pee. etradae videtur. |(el. B yme. Tac. ob hoc L | decreta 23 || L urbe | M L , corr. Heina. || 22 caput eius L eta quae &d eum que(m) ad fin. Doed.: decretaque ad fin. M, decr er aduersatur M! corr. m rsatu adue fin. L || $5 noesent M L || 82

331

P. CORNELII TACITI

a&.p.Chre? 2 ga senecta detineret, Romanus secretis criminationibus incusaverat

Senecam u t C. Pisonis

socium,

sed validius

& Seneca eodem crimine perculsus est. unde Pisoni timor, et orta insidiarum in Neronem magna moles ot

improspera.

t praenomen T. vel. Ti. ante Romanus excidisse

Rit. (cf. Philol. 30,1861, 291)

332

y

tuspiatur

L I B E R Q V I N T V S DECIMV S8

1. Interea rex Parthorum Vologaeses, cognitis Corbu- 1 ap.Chr.e lonis rebus regemque alienigenam Tigranen Armeniae impositum, simul fratre Tiridate pulso spretum Arsacidarum Ííastigium ire ultum volens, magnitudine rursum 5 Romana ct continui foederis reverentia diversas ad curas trahebatur, cunctator ingenio et defectione Hyrcanorum, gentis validae, multisque ex eo bellisinligatus. atque illum 2 ambiguum novus insuper nuntius contumeliae exstimul a t : quippe egressus Ármenia Tigranes Adiabenos, conter1? minam nationem, latius ac diutius quam per latrocinia vastavcrat,

idque primores gentium aegre tolerabant:

eo

contemptionis descensum, u t ne duce quidem Romano incursarentur, sed temeritate obsidis tot per annos inter mancipia habiti. accendebat dolorem eorum Monobazus, 3 1» quempenes Adiabenumregimen, quodpraesidiumaut unde peteret rogitans: iam de Armenia concessum, proxima trahi ;etnisidefendant Parthi. leviusservitium apudRomanosdeditis quam captis esse.Tiridates quoque,regni profu- 4 gus, per silentium

aut modice querendo gravior erat: non

20 enim ignavia magna imperia contineri; virorum &rmorumque faciendum certamen; id in summa fortuna aequius quod validius,

e t sua retinere privatae

domus, de alienis

u certare regiam laudem esse. 2. Igitur commotus his Vologaeses concilium vocat et 1 ?; proximum sibi Tiridaten constituit atque ita orditur:

'hune ego eodem mecum patre genitum, cum mihi per

aetatem summo nomine concessisset, in possessionem Armeniae deduxi, qui tertius potentiae gradus habetur: Incip liber Cornelii taciti Liber quartus decimus explicit. novu s etiam & || L M em tigran | M quintus decimus M — 3 alienigena My haud : Her.) ( aut 1b ' L dii insuper L 8 armeniam L ! !3 obsi IL um mec 18 haud 1.5 26 patre 333

P. CORNELII a.p.Chr.68

TACITI

nam Medos Pacorus ante coperat. videbarque contra vo.

tera fratrum odia et certamin(a» familiae nostrae pena. tes rite composuisse. prohibent Romani ot pacem num. quam ipsis prospere lacessitam nuno quoque in exitium suum abrumpunt. non ibo infitias: aequitate quam aan-

guinc, causa quam armis retinero parta maioribus ma. lueram. si cunctatione deliqui, virtute corrigam. vestra

quidem vis et gloria in integro est, addita modestiae fama, quae neque summis mortalium spernenda est et a dis aestimatur.' simul diademate caput Tiridatis

evinxit,

10

promptam equitum manum, quae regem ex moro aectatur, Monaesi nobili viro tradidit,

adiectis Adiabenorum

auxiliis, mandavitque Tigranen Ármenia exturbandum, dum ipse positis adversus Hyrcanos discordiis vires inti. mas molemque belli ciet, provinciis Romanis minitans. 3. Quae ubi Corbuloni

certis nuntiis

audita

le-

sunt,

giones duas cum Verulano Severo et Vettio Bolano subsidium Tigreni mittit,

occulto praecepto, compositius

cuncta quam festinantius agerent. quippe bellum habere quam gerere malebat, scripseratque Caesari proprio duce opus esse, qui Armeniam defenderet: Syriam ingruente Vologsese acriore in discrimine esse. atquo interim reliquas legiones pro ripa Euphratis locat, tumultuariam provincialium manum armat, hostiles ingressus praesidiis intercipit. et quia egena aquarum regio est, castella ?5 fontibus imposita; quosdam rivos congestu harenae ab1

didit. 4. Ea dum & Corbulone tuendae Syriae parantur, acto raptim agmine Mon(a»eses, u t famam sui praeiret, non

2 ideo nescium aut incautum Tigranen offendit. occupave- 30 rat Tigranocertam, urbem copia defensorum et magnitu| contra M: cuneta L || 2 certamin(a)

Rhen.: certam

In M

et in marg. mi M!; certamen L | penatesque L || 4 in absitium M ;

per obsidium (cf. 17, 10, 4) L || e part& maioribus

retinere

L ||

8 i n om.M || 12 monacsiM, corr. &e ex&: monesi L. (v. infra 4,1.5,4

ML) | 13 exturbandum L ( Becher): exturb a M (exturbari al.) !| 14 dum vm. l || 18 compositum Ll. ; 19 cuncta confestinantius MI (c contrario 13. 9 , 1 quomodo pro commodo) || 20 maleb ant

ML | 2t ingruente M : ingrediente 1. !| 23 tumul to variam L, tum: multi

334

uaria M || 39 tigranem L, tygranem M i| 31 tigranocerta

L

AB EXCEBSV DIVI

AVGVBTI XV 2—6

dine moenium validam. ad hoc Nicephorius amnis haud spernenda latitudine

partem murorum

ambit,

&.p.Chr.0t

et, ducts

ingens fossa, qua fluvio diffidebstur. inerantque milites e i provisi ante commeatus, quorum subvectu pauci avi5 dius progressi et repentinis hostibus circumventi ira magis quam metu ceteros accenderant. sed Partho ad exsequendas obsidiones nulla comminus audacia: raris sagittis neque clausos exterret et semet frustratur. Adiabeni cum promovere scalas et machinsmenta inciperent, facile de10 trusi, mox erumpentibus nostris caeduntur. 5. Corbulo temen, quamvis secundis rebus suis, mode-

randum fortunae ratus misit ad Vologaesen, qui expostalarent vim provinciae inlatam : socium amicumque regem,

cohortes Romanas circumsederl.omitteret potius obeidio15 nem, aut 8e quoque in agro hostili castra positurum.

Cas-

perius centurio in eam legationem delectus apud oppidum Nisibin, septem et triginta milibus passuum a Tigranocerta distantein, adit regem et mandata ferociter edidit. Vologaesi vetus et,penitus infirum erat arma Romana ri. ?0 tandi, nec praesentia prospere fluebant. inritum obsidium, tutus manu et copiis Tigranes, fugati qui expugnationem eumpserant, miasae in Armeniam legiones, et aliae pro Suria paratae ultro irrumpere; sibi imbecillum equitem pabuli inopia; nam exorta v i locustarum aberat quicquid ?5 herbidum aut, frondosum. igitur metu abstruso mitiora obtendens, missurum &d imperatorem Romanum legatos

super petenda Armenia et firmanda pace respondet;

Mon(ayesen omittere Tigranocertam iubet, ipse retro . concedit.

s

6. Haec plures ut formidine regis et Corbulonis minis

patra ta ac magnifica extollebant. alii occulte pepigisse 13.14 regemet coh. L||14 circumsedereL, circumsedereM (circum-

W 17 tisideri Ryck.) || 16 legationem L : legionemM (cf. 13.51,3) adi(i)t 18 .1Y 14,24 ad Nipp. f. Rit.,e rtis granocertaMI; Tigranooe s, v i loc. al. | 19 u t vetus penitus L || 24 (ingenti) v i loc. FuchLips. , sed derst embe loc. vis | 2) (63. T? (cf. (immensa) Koest. os et om. eJ. Sór. p. 168 sq. || 2$ Boridum L || 27 petenda Armenia .

um

L || 31 patrata M: peracta L | patrata magnifice Put.

335

P. CORNELII

&pCet

interpretabantur,

TACITI

ut, omisso utrimque

3 Vologaese Tigrenes quoque Armenia enim exercitum

Romanum

e t abeunte

bello

abscederet. cur deductum

& Tigranocertis

t

cur deserta per otium quae bello defonderant! en melius oreotis tu. e

hibernavisse in extrema Cappadocia, raptim guriis, quam in sede regni modo retentif

dilata

prorsus

arma, ut Vologaeses cum alio quam cum Corbulone certaret, Corbulo meritae tot per annos gloriae non ultra 3 periculum faceret. nam, u t rettuli, proprium ducem

tuendae Armeniae poposcerat, et adventare Caesennius 1:0 Paetus audiebatur. iamque aderat, copiis ita divisis, u t quarta et, duodecima legiones addita quinta, quae recens

e Moesis excita erat, simul Pontica et Galatarum Cappadocumque auxilia Paeto oboedirent, tertia et sexta et decuma legiones priorque Syriae miles apud Corbulonem i15 manerent; cetera ex rerum usu sociarent partirenturve. 4 sed neque Corbulo aernuli patiens, e t Pactus,

cui satis ad

gloriam erat, si proximus haberetur, despiciebat gesta, nihil caedis aut praedae, usurpatas nomine tenus urbium expugnationes dictitans: se tributa ac leges e t pro umbra $o regis Romanum ius victis impositurum. 1 T. Sub idem tempus legati Vologaesis, quos ad principem missos memoravi, revertere inriti bellumque propalam sumptum a Parthis. nec Paetus detrectavit, sed duabus legionibus, quarum quertam Funisulanus Vetto- »» nianus eo in tempore, duodecumam Calavius Sabinus ? regebant, Armeniam intrat tristi omine. nam i n transgressu Euphratis, quem ponte tramittebant, nulla palam causa turbatus equus, qui consularia insignia gestabat, retro evasit; hostiaque, quae muniebantur hibernaculis so

adsistens, semifacta opera fuga perrupit seque vallo ex| utrimque corr.M!, cum utrumque acribere

coepisset || 5 in Capp. extrema 1, l| 8 retenti L ; contenti M , sed con del. et re superecr. M ! || 15 decima L || 17.18 erat ad gloria m L, 20 expugnatione ], l| 35 funisolanus vectomanus L l| 8 fort. recte !| calanus I. || 27tristi omine L.: tristionem. nam M, sed m poet e del. M ! || 28 transmittebant I (tramittebat al.) || 29 consiliaria M || 30 hostia quoque qua e l., ostia quaeque M; corr. Put. (ef. 14,61, 1)

AB EXCEBSV DIVI

tulit;

e t pila militum

AVGVSTI XV 6—10

arsere, magis insigni prodigio,

Parthus hostis miseilibus telis decertat,

qui 8.p.Chs.02

en

8. Ceterum Paetus spretis ominibus, necdum satis fir-

metis hibernaculis, nullo rei frumentariae provisu, rapit 5 exercitum

trans montem

Taurum

reciperandis,

u t fere-

bat, Tigranocertis vastandisque regionibus, quas Corbulo integras omisisset. et capta quaedam castella, gloriaeque

et praedae nonnihil partum, si aut gloriam cummodo aut

praedam cum cura habuisset: longinquis itineribus peri0 cursando quae obtineri nequibant, conrupto qui captus erat commeatu et instante iam hieme, reduxit

exercitum

composuitque ad Caesarem litteras quasi confecto bello, verbis magnificis, rerum vacuas.

9. Interim Corbulo numquam neglectam Euphratis ri1» pam crebrioribus praesidiis insedit; et ne ponti iniciendo impedimentum hostiles turmae adferrent (iam enim subiectis campis magna specie volitabant), naves magnitu-

dine praestantes et conexas trabibus ac turribus auctas agit per amnem catapultisque et balistis proturbat bar?) baros, in quos saxa et hastae Jongius permeabant, quam u t contrario eagittarum iactu adaequarentur. dein pons continuatus collesque adversi per socias cohortes, post legionum castris occupantur, tanta celeritate et ostentatione virium, ut Parthi omisso paratu invadendae Syriae 25 spemomnemin Ármeniam verterent, ubi Paetusimminentium nescius quintam legionem procul in Ponto habebat, reliquas promiscuis militum commeatibus infirmaverat, donec adventare Vologaesen magno et infenso agmine auditum. s» 10. Accitur legio duodecima,et unde famam aucti exercitus speraverat, prodita infrequentia. qua tamen retineri castra et eludi Parthus tractu belli poterat,

si Paeto

aut in suis aut in alienis consiliis constantia fuisset: verum ubi a viris militaribus adversus urgentes casus firmaL, homi*? [Parthus] Hari. || 3 ominibus M m. post: omnibus . at ej. Hart. o umpt nibus M! || 9 (set) longinquis Becher || 10 cons e hasta quos in | M v. 9 || 19 perturbat L || 30 quos L ( Pul.): quo ttasagi iectu 91 || L ant et saxe L | permanebant M, permanab rum IJ, || 30 fama M

337

P. CORNELII &. p.Chr.6i

TACITI videretur,

tus erat, rursus, ne alienae sententiae indigens

in diversa ac deteriora transibat. et tuno relictis hibernis non fossam neque vallum sibi, sed corpora e t arma i n h o .

stem data clamitans, duxit legiones quasi proelio certa. turus. deinde &misso centurione et paucis militibus, quos

visendis hostium copiis praemiserat, trepidus remeavit. et quia minus acriter Vologaeses institerat, vana rursus fiducia tria milia delecti peditis proximo Tauri iugo imposuit, quo ::ansitum regis arcerent; alares quoque Pannonios, robur equitatus, in parte campi locat. coniux ac filius castello, cui Arsamosata nomen est, abditi,

10

data in

praesidium cohorte ac disperso milite, qui in uno habitus vagum hostem promptius sustentavisset. et aegre compul.eum ferunt, ut instantem

Corbuloni

fateretur.

nec & Cor-

bulone properatum, quo gliscentibus periculis etiam subsidii laus augeretur. expediri tamen itineri singula milia ex tribus legionibus et alarios octingentos, parem numerum e cohortibus iussit. l l . Át Vologaeses, quamvis

15

obsessa a Paeto itinera

hine peditatu inde equite accepisset, nihil mutato

con- s

silio, sed vi ac minis alares exterruit, legionarios obtrivit, uno tantum

centurione

Tarquitio

Crescente turrim,

in qua praesidium agitabat, defendere auso factaque sacpius eruptione et caesis, qui barbarorum propius suggrediebantur, donec ignium iactu circumveniretur. pe- 25

ditum si quis integer, longinqua et avia, vulnerati castra repetivere, virtutem

regis, saevitiam et, copias gentium,

cuncta metu extollentes, facili credulitate eorum, qui 3 eadem pavebant. ne dux quidem obniti adversis, sed cuncta militiae

munia deseruerat,

missis iterum

ad Cor- 3n

bulonem precibus, veniret propere, signa et aquilas et

nomen reliquum infelicis interim,

exercitus tuer etur : se fidem

donec vita Buppeditet,

retenturos.

* nunc L || 3 nunc neque fossamL || 8 pedes i ML, em. Pich.| ich. ii n Aramorata ML; Armosata Ryck., sedpedit cf. Plin. nat. 6. 9. 26 [ et &egre L ; in M post sustentavisset coeptum est scrib i egre in

fine v . ; notus v. incipit idii tir recle 5| 15

a b egre || 14 instantem

cladem à

corb.b. 1.1.

tam M, sed r5 du naidiia LM, sed corr. M! || 21 [sed] Faér. || 33 ui-

338

AB EXCESSV DIVI

AVGVSTI XV 10-13

12.Ille interritus et parte copiarum apud Suriam re-

licta, ut munimenta Euphreti imposita retinerentur, qua proximum et, commeatibus non egenum, regionem Commagenam, exim Cappadociam, inde Armenios petivit. 5 comitabantur exercitum praeter alia sueta bello magna vis camelorum onusta frumenti,

] s.p.Chr.62

u t simul hostem famem-

que depelleret. primum e perculsis Paccium primi pili centurionem obvium habuit, dein plerosque militum; quos diversas fugae causas obtendentes redire ad signa io et clementiam Paeti experiri monebat: se nisi victoribus immitem esse. simul suas legiones adire, hortari; priorum admonere, novam gloriam ostendere. non vicos aut oppida Armeniorum, sed castra Romana dussque in iis legiones pretium laboris peti. si singulis manipularibus 15 praecipua servati civis corona imperatoria manu tribueretur, quod illud et quantum decus, ubi par eorum numerus aspiceretur, qui adtulissent seslutem et qui &ccepissent! his atque talibus in commune alacres (et erant quos pericula fratrum aut propinquorum propriis stimu-

$9 lis incenderent) continuum diu noctuque iter properabant. 13. Eoque intentius Vologaeses premere obsessos,modo vallum legionum, modo castellum, quo imbellis aetas defendebatur, adpugnare, propius incedens quam mos Pars5 this, si ea temeritate hostem in proelium eliceret. a t illi vix contuberniis extracti, nec aliud quam munimenta propugnabant, pars iussu ducis, et alii propria ignavia aut Corbulonem opperientes, ac si vis ingrueret, provisis exemplis

Caudinae Numentinaeque

deditionis;

(ne-

s» que eandem vim Samnitibus, Italico populo, ac Parthis, ad signs 1 depellerent L | primisque perc. pacuvium L || 9 ta conincer Lips. r eretu aspic 17 || L illud redire a m 16 quod esee incen20 om. L || ieclura: apisceretur M, adipisceretur L || 18 et

extrahi Nipp.. derent L || 24 ad pugnam L || 26 extracti ML; (vis si Walther) l

M haud necessario || 27 [et] Fuchs || $8 si om. om. M (pacis add. L, £9 caudi | nenum antineque M | deditionis is Bezz.,pactionis clad r.; exemplis inseruit And

Madv., quod posi &ut paenis M, eut Koest.) | neque om. ML [| 30 ac Parthis Halm: Parthis Nipp.. (ut ur videl poenis L ; corruptela vetustissima esse n.) &ut (Hispanis quam) Perthis J. F. Gro

P. CORNELII TACITI epChe? Romani imperii aemulis. validam quoque et laudatam

antiquitatem, quotiens fortuna contra daret, saluti consu.

3 luisse. qua desperatione

d u x gubactus primas

exercitus

tamen litteras ad Vologaesen non supplices, sed in mo-

dum querentis composuit, quod pro Armeniis semper s Romanae dicionis aut subiectis re(g»i, quem imperator

delegisset, hostilia faceret: pacem ex aequo utilem. ne praesentia tantum spectaret: ipsum adversus duas le-

giones totis regni viribus advenisse; a t Romanis orbem terrarum reliquum, quo bellum iuvarent.

|

10

14. Ad ea Vologaeses nihil pro causa, sed opperiendos

sibi fratres Pacorum ac Tiridaten

rescripsit;

illum

lo.

cum tempusque consilio destinatum, quid de Armenia cernerent; adiecisse deos dignum Arsacidarum, simul ut 2 de legionibus Romanis statuerent. missi posthac Paeto 15 nuntii et regis colloquium petitum, qui Vasacen praefectum equitatus

ire iussit.

tum Paetus Lucullos,

Pompeios

et si qua Caesa(res? obtinendae donandaeve Armeniae egerant, Vasaces imaginem retinendi largiendive penes 3 nos, vim penes Parthos memorat. et multum in vicem 20

disceptato, Monobazus Adiabenus in diem posterum testis iis quae pepigissent adhibetur. placuitque liberari obsidio legiones et decedere omnem militem finibus Ar. meniorum castellaque et commeatus Parthis tradi, quibus perpetratis copia Vologaesi fieret mittendi ad Nero- 25 nem legatos. |

l5.Interim

flumini

Arsaniae

(is castra praefluebat)

pontem imposuit, specie sibi illud iter expedientis, sed * f. concederet L || 4 tamen M : tantum I. | uologesen M, sed n

corr. M ! ez 8; vologesem L || € rei quem M, rei p . L | imperatorem L !/ 7 et hostilia L || 12 tiridatem L. tyridatem M | locum

illis L || 13.14 destinatum, quo de Arm. cernerent, quod se fastigioque dignum ars. L per interpolationem || 14 dignum (decore)

Rit., haud necessario | u t Vertr. et Ura.: eU ML || 13 posthac a L

( i a eliam Haase). || 17 tunc L. || 18 si qu& Caesa(res) Pich.: si

Qqu& cesa cum spatio vacuo M; scipiones L || 19 egerant M: arbitros

fuisse ait L per interpolationem | penes illoe L, fort. recte 22 his ML || 23 aubsidio M, corr. M! il za quibus Eh tis copia fieret vol. L ||27 Arsaniae Acid. (c]. p. 341, 12 et Dio tradi Cass.

62, 21, 1 ) ; arsamaeti L , arsanieti M Ii I

An

pontem

R4.,

haud neceasario | &pe sibi illud tile L | experientis M , expetendi L

340

AB EXCESSV DIVI

AVGVSTI XV 12—16

Parthi. quasi documentum victoriae iusserant; namque e.p.Chr.02 iis uui

fuit, nostri per diversum iere. addidit

rumor sub ?

iugum miseas legiones et, alia ex rebus infaustis, quorum simulacrum ab Armeniis usurpatum est. namque et mu5 nimenta ingressi sunt, antequam agmen Romanum excederet,et circumstetere vias, captiva olim mancipia aut iumenta adgnoscentes abstrahentesque; raptae etiam vestes, retenta arma, pavido milite et concedente, ne qua

proelii causa existeret. Vologaeses armis et corporibus 3 i0 caesorum aggeratis, quo cladem nostram testaretur,

visu

fugientium legionum abstinuit: fama moderationis quaerebatur, postquam superbiam expleverat. flumen Arsaniam elephanto insidens, proximus quisque regem vi equorum perrupere, quie rumor incesserat pontem ces15 surum oneri dolo fabricantium; sed qui ingredi ausi sunt, validum et fidum intellexere. 16. Ceterum obsessis adeo suppeditavisse rem frumen- 1 tariam constitit, u t horreis ignem inicerent, contraque prodiderit Corbulo Parthos inopes copiarum et pabulo so attrito relicturos oppugnationem, neque se plus tridui itinere afuisse. adicit iure iurando Paeti cautum apud 2 signa, adstantibus

iis, quos testificando rex misisset, ne-

minem Romanum Armeniam ingressurum, donec refer-

rentur litterae Neronis, an paci adnueret. quae u t augen- 3

ss dac infamiae composita, sic reliqua non in obscuro babentur, una die quadraginta milium spatium emensum esse Paetum,

desertis passim sauciis, neque minus de-

rum praetulit,

ut diversitatem

formem illam fugientium trepidationem, quam si terga 4 in acie vertissent. Corbulo cum suis copiis apud ripam et armos» Euphratis obvius non eam speciem insignium exprobraret:

maesti mani-

lacrimis quipuli ao vicem commilitonum miserantes ne salutatio. dem temperare; vix prae fletu usurpata con iae, felicium decesserat certamen virtutis et ambitio glor L || 10 aggeratis 1 iusserant M : sumpserant L || 5 abscederet fori. recte. 13 elephanHvina.: aggregatis Ml. '; 1! nam fama L. 9, [6, 90, 2) , V3-14 v i tin l. ! insidens (ipse) Prmmmer (cf. 3. 9. abfuiese L. affuissc M | equorum l. in marg. " 14 quoniam I. . 31 peravere ol. adiecit L || 3t adversitatem J. |, 33 tem 9^

B T Tacitus l ed. Koestermaon11833]

941

P. CORNELII TACITI s. p.Chr.02

bat, ct, apud hominum adfectus: sola misericordia vale

1 arf

ucu

inter

se brevis sermo secutus est , hoo con

fuga Partho. querente inritum laborem, potuisse bellum ondit : convorrum finiri; ille integra utrique cuncta resp eniam nbsterent aquilas et iuncti invaderent Arm

cessu Vologaesis infrmatam. non ea imperatoris habere

m e promandata Corbulo: periculo legionum commotu

vincia egressum; quando in incerto habeantur Partho-

rum conatus, Suriam repetiturum. sic quoque optimam fortunam orandam, ut pedes confectus spatiis itinerum alacrem et facilitate camporum praevenientem equitem adsequeretur. exin Paetus per Cappadociam hibernavit. at Vologaesi ad Corbulonem missi nuntii, detraheret castella trans Eupbraten

amnemque,

ut olim,

medium

faceret; ille Armeniam quoque diversis praesidiis vacuam feri expostulabat. et, postremo concessit rex ; dirutaque quae Euphraten ultra communierat Corbulo, et Annmenii sine arbitro relicti sunt.

18. At Romae tropaea de Parthis arcusque medio Ca- 2o pitolini montis sistebantur, decreta ab senatu integro adhuc bello neque tum omissa, dum adspeotui

consulitur

spreta conscientia. quin et dissimulandis rerum externarum curis Nero frumentum plebis vetustate corrup.tum in Tiberim iecit, quo securitatem annonae eustenta- 25

ret. cuius pretio nihil additum est, quamvis ducentas ferme naves portu in ipso violentia tempestatis ct centum

&lias Tiberi subvectas fortuitus ignis absumpsisset. tris dein consulares, L. Pisonem, Ducenium

Geminum,

peium Paulinum vectigalibus publicis praeposuit,

Pom-

cum

insectatione priorum principum, qui gravitate sumptuum 3 conquerente L : conquerentium M (conquerente iam Walfher) || 14 at vologesi L (Candidus): A t uologeses M, sed 8 in fine voc. del. M ! (de dativo c[. 15, 14,2 missi posthac Pacto) | a corbulone L ||

17.18 dirutaque quae L (Put.): diruta quacque M (cf. 14,61, 1) Il

18 communierat L : comminiuerat M (communiverat

Bekk.) || 22 ob-

Tnis8à L ; amisa& M, aed corr. M! (cf. 13, 46,2) || 23 spreto M |l 25 sustentaret M: ostentaret.L , fort. rectius ! 27 violentia tempestatis in marg. L || 28 tiberim L , tyberi M | assumpsieset M (cf.

13,56,3 sasistentibus pro absistentibus) ! 20 praeposuit publicis I. 342

30

AB EXCEBSV DIVI AVGVSTI X V 16—20

iustos reditus anteissent: se annuum sexcenties sester- s.p.Car.e?

tium rei publicae largiri. , 19. Pererebuerat ea tempestate pravus moe, cum pro- ! pinquis comitiis aut sorte provinciarum plerique orbi 5 fictis adoptionibus adsciscerent filios, praeturasque et provincias inter patres sortiti statim emitterent manu, quos adoptaverant. (itaque) magna cum invidia senatum 2 adeunt, qui ius naturae, labores educandi adversus frau-

dem et artes et brevitatem adoptionis enumerant. satis 10 pretii

esse orbis, quod multa

securitate, nullis oneribus

gratiam honores, cuncta prompta et obvia haberent. sibi promissa legum diu exspectata in ludibrium verti, quando quis sine sollicitudine parens, sine luctu orbus longa patrum vota repenteadaequaret.factum ex eo senatus con- 3 15 sultum, ne simulata adoptio in ulla parte muneris publici iuvaret ac ne asurpandis quidem hereditatibus prodesset. 20. Exim Claudius Timarchus Cretensis reus agitur, 1 ceteris criminibus, ut solent praevalidi provincialium et opibus nimiis ad iniurias minorum elati: una vox eius :0 usque &d contumeliam senatus penetraverat, quod dictitasset in sua potestate situm, an pro consulibus, qui Cretam obtinuissent, grates agerentur. quam occasionem Paetus Thrasea ad bonum publicum vertens, postquam de reo censuerat provincia

Creta depellendum, haec ad-

2» didit: 'usu probatum est, patres conscripti. leges cgre- 3 gias, exempla honesta apud bonos ex delictis aliorum gigni. sic oratorum licentia Cinciam rogationem, candidatorum ambitus Iulias leges, magistratuum avaritia Calpurnia scita pepererunt; nam culpa quam poena tems pore prior, emendari quam peccare posterius est. ergo i adversus novam provincialium superbiam dignum fide 3 prauus mos corr.M! er prauissi]mos; pravissimus mosL, viz reete. | 1? lacunam post edoptaverant indicavit Nipp.; nihil autem .: niei itaque vel igitur excidisse videtur || 8 adeunt, qui ius Koest |l .) Rhen ius nt adeu (indc M s ntibu adeu adeunt qui (om.naturae) L ; | L t lerare 19 [| L t ueran asser t. adop M; 9 adoptioni senumerant s L, 19 ad min. iniurias elatis L || 9 contumelia M ; contumelia us nsulib proco fort. recte || 31 pro consulibus Doer (ut p. 34. 25); vulgo || 22 quam ob rem L || 31. provincialium Fair. ut v». 18:

prouinoiarium M ; provinciarum L 95*

343

P. CORNELII TACITI Romana

s.pChre? constantiaque

capiamus consilium,

quo tutolae

sociorum nihil derogetur, nobis opinio decedat, qualis

quisque habeatur, alibi quam in civium judicio osso. —

1

21. Olim quidem non modo praetor aut consul, sed pri-

vati etiam mittebantur, qui provincias visorent et quid de euiusque obsequio videretur referrent, trepidabantque

s

gentes de aestimatione aingelorum: at nuno colimus ex-

ternos et adulamur, et quo modo ad nutum alicuius gra-

$ tes, ita promptius accusatio decernitur.

decernaturque

et maneat provincialibus potentiam suam tali modo io

ostentandi: sed laus falsa et preoibus expressa perinde 3 cohibeatur quam malitia, quam crudelitas. plura saepe

peccantur, dum demeremur quam dum offendimus. quae. dam immo

virtutes

odio sunt,

severitas

obstinata, i n -

4 victus adversum gratiam animus. inde initia magistra- i5 tuum nostrorum

meliora

ferme et finis inclinat,

dum in

quae si modum candidatorum suffragia conquirimus: arceantur, aequa(biylius atque constantius provinciae regentur. nam u t metu repetundarum infracta avaritia cst, 20 ita vetita gratiarum actione ambitio cohibe(bi»tur.' 1 22. Magno adsensu celebrata sententia. non tamen senatus consultum perfici potuit abnuentibus consulibus ea de re relatum. mox auctore principe sanxere, ne quis ad concilium sociorum referret agendas apud senatum pro

praetoribus prove consulibus grates, neu quis ea lega- ?5 ?

tione fungeretur. Isdem consulibus gymnasium ictu fulminis conflagravit, effigiesque in eo Neronis ad informe aes liquefacta.

et motu terrae celebre Campaniae oppidum Pompei

magna ex parte proruit; defunctaque virgo Vestalis Lao- so lia, in cuius locum Cornelia ex familia Cossorum capta est. 7 extimatione

L (existimatione

Ern.) || 8 &licui L || 10 ius add.

ante potentiam Ad. Schmidt, sed ostentandi elliptice dictum esse Loe. demonstravit (cj. Dragma Martino Nilsson a. 1939 dedicat. P- 297 34.) || 11 optentandi M | sed ne laus L l| 12 cohibe atur L, cohibeantur M l| 13 demeremur Il, || 18 &equaP!llius 1.; aequa libus

M, corr. m. post. ín aequalius [| 20 cohibetur ML, corr. Lipe.: sed fort. lectio retinenda est || 23 latum L || *4 consilium LM, sed corr. M m. post. | 28 effigiesque L ( Put. ) : effigies usque M 344

AB EXCESBV DIVI

AVGVSTI X V 20—24

23. MgMMIO REoULO et VEBoINIO RUFO consulibus na- 1 4.p.Cur.63

tam sibi ex Poppaea filiam Nero ultra mortale gaudium accepit appellavitque Augustam,dato et Poppaeae eodem cognomento. locus puerperio colonia Antium fuit, ubi

5 ipse generatus erat. iam senatus uterum Poppaseae com- ?

mendaverat dis votaque publice susceperat, quae multiplicata exsolutaque. et additae supplicationes templumque fecunditatis et certamen ad exemplar Actiecae reli. gionis decretum, utque Fortunarum effigies aureae in 1? 80lio Capitolini Iovis locarentur, ludicrum circense, u t Iuliae genti apud Bovillas, ita Clasudise Domitiaeque apud Antium ederetur. quae fluxa fuere, quartum intra 3 mensem defuncta infante. rursusque exortae adulationes censentium honorem divae et pulvinar sedemque et sa15 cerdotem.

atque ipse ut laetitiae,

it& maeroris immo-

dicus egit. adnotatum est, omni senatu Antium sub re- 4 centem partum effuso, Thraseam prohibitum immoto animo praenuntiam imminentis caedis contumeliam ex. cepisse. secutam dehinc vocem Caesaris ferunt,

qua re-

e)» conciliatum se Thraseae apud Senecam iactaverit, &c Senecam Caesari gratulatum. unde gloria egregiis viris et pericula gliscebant. 24. Inter quae veris principio legati Parthorum man- 1 data regis Vologaesis litterasque in eandem formam 25 attulere: se priora et totiens iactata super obtinenda Armenie nunc omittere, quoniam dii, quamvis potentium ignopopulorum arbitri, possessionem Parthis non sine anen, ? minia Romana tradidissent. nuper clausum Tigr post Paetum

legionesque, cum opprimere posset, inco-

et lenitas lumes dimisisse. satis adprobatam vim; datumacci piendo tis experimentum. nec recusaturum Tiridaten

diademati

in urbem venire, nisi sacerdotii

religione

at-

tineretur: iturum ad signa et effigiesprincipis, ubi legionibus coram regnum auspicaretur.

ditatis tati

ed

eg.

M , eed ultima

2) | entiacse

littera evanida; fecundi-

L || 13 efüuxe

L || t » concilia -

tum L || £9 committere M

345

P. CORNELII TACITI a.p.Chr.03 ]

$5. Talibus Vologaesis litteris, quia Paetus diversa

centurio, tamquam rebus integris scribebat, interrogatus nia esset, qui cum legatis advenerat, quo in statu Arme

omnes inde Romanos excessisse respondit. tum intellecto barbarorum inrisu, qui peterent quod eripuerant, consu. luit inter primores

civitatis

Nero, bellum

anceps an pax

inho(ne)sta placeret. nec dubitatum de bello. et Corbulo ndae militum atque hostium tot per annos gnarus gere

ca. rei praeficitur, ne cuius alterius inscitia rursum pec oum

retur, quia Paeti piguerat. igitur inriti remittuntur,

10

donis tamen,unde spes fieret non frustra eadem oraturum Tiridaten, si preces ipse attulisset. Syriaeque exsecutio «C.» Ce(s»tio, copiae militares Corbuloni permissae; et quinta decuma legio ducente Mario Celso e Pannonia adiecta est. scribitur tetrarchis ac regibus praefectisque

15

et procuratoribus et, qui praetorum finitimas provincias regebant, iussis Corbulonis obsequi, in tantum ferme modum aucta postestate, quem populus Romanus Cn.

Pompeio bellum pirasticum gesturo dederat. regressum Paetum, cum graviora metueret, facetiis insectari satis habuit Caesar, his ferme verbis: ignoscere se statim, ne

tam promptus in pavorem longiore sollicitudine aegresceret. 26. At Corbulo, quarta et duodecuma legionibus, quae fortissimo quoque amisso et ceteris exterritis

parum

translatis,

sextam

habiles proelio

videbantur,

in Syriam

25

inde ac tertiam legiones, integrum militem c t crebris ac prosperis laboribus exercitum in Armeniam ducit. ad.

diditque legionem quintam, quae per Pontum agens expers cladis fuerat, simul quintadecumanos recens adductos et vexilla delectorum ex Illyrico et Aegypto, quodque alarum

cohortiumque,

et auxilia

regum

in unum

con-

ducta apudMelitenen, qua tramittere Euphraten parabat. tum lustratum rite exercitum ad contionem vocat ordi3 SÓvenerat I, I| 5 barbarorum L : barbarum M (cf. 14, 39,1) l|

7? inho(nejsta Vicl.: inhosta M ; in hoetes L || 10 remittuntur legati L || 12 exsecutio L : excutio M || 13 C. add. Nipp., sed fort. supervacuum ext | Ce(s)tio Pighius: citio MI. || 33 trangmittere L

946

AB EXCES88V DIVI AVGVSTI XY 25—28

turque magnifica de auspiciis imperatoris rebusque & s. «.Cur.e3

gestis, adversa in inscitiam

Pacti declinans, multa aucto-

ritate, quae viro militari pro facundia erat. 27. Mox iter L. Lucullo quondam penetratum, epertis 1 5 quae vetustas obsaepserat, pergit. et venientes Tiridatis Vologaesisque de pace legatos baud aspernatus, adiungit iis centuriones cum mandatis non immitibus: nec enim adhuc eo ventum, ut certamine extremo opus esset. Ln

multa Romanis secunda, quaedam Parthis evenisse, doi0 cumento adversus superbiam. proinde et Tiridati conducere intactum vastationibus regnum dono accipere, et Vologaesen melius societate Romana quam damnis mutuis genti Parthorum consulturum. scire, quantum intus discordiarum, quamque indomitaa et praeferoces natio)5 nes regeret: contra imperatori suo immotam ubique pacem et unum id bellum esse. simul consilio terrorem 3 adicere, et megistanas Armenios, qui primi a nobis defecerant, pellit

:$

sedibus, castella eorum exscindit,

plana

edita, validos invalidosque pari metu complet. 28.Non infensum nec cum bostili odio Corbulonis ; nomen etiam barbaris habebatur,

eoque consilium eius

fidum credebant. ergo Vologaeses neque atrox in sum-

mam, e t quibusdam praefecturis indutias petit: Tiridates

locum diemque colloquio poscit. tempus propinquum, lo?5 cus, in quo nuper obsessae cum Pacto legiones erant, cum barbaris delectus est ob memoriam laetioris ibi rei, tum Corbuloni non vitatus, ot dissimilitudo fortunae glo-

riam augeret. neque infamia Paeti angebatur, quod eo

maxime patuit, quia filio eius tribuno ducere manipulos so atque operire reliquias malaepugnaeimperavit. die pacta 3

Tiberins Alexander, inlustris eques Romanus, minister L |l ? adversa in Vict. e! Frei.: aduersam M L | peti inscitiam M || eses volog L, esem volog 12 VLI] $ docimento M — 10 perinde 0 cum hoL i| 18 pelluit M, sed corr. M5; pepulit L ||

17 et om.

(com) barb. atili M : hostili L, fort. rectius (nedumhost. Lipa.) || $8l| 3€ lsetioris Doed., sed L add. v. 26 tum enuntiatum Tac. reatu illic rerum): laetioris ibi rei ^Indr. (cf. Hist. V 14, 1 prosperarum 7 tum corbuloni l.: L || 30.2 (a del. M!) sibi rei M; laetioris spei sibi 28 augebatur 1. |; L iam glor t ere nug 8 corbulo M || 27.3

341

P. CORNELII a-p.Chr.03

TACITI

bello datus, et Vini(oipenus Ánnius, gener Corbulonis,

legioni nondum senatoria aetate et pro legato quintae venere, honore eius ac in oaetra Tiridatis impositus,

ne metueret insidias tali pignore; viceni dehino equitea

adsumpti. et viso Corbulone rex prior oquo desiluit; nec cunctatus Corbulo, sed pedes uterque 29. Exin Romanus laudat iuvenem

dexteras miscuere. omissis praecipiti-

bus tuta et salutaria capessentem. ille de nobilitate gone-

ris multum praefatus, cetera temperanter adiungit:

itu-

rum quippe Romam laturumque novum Caesari decus, 10

to

non adversis Parthorum rebus supplicem Arsaciden. tum placuit Tiridaten ponere apud effigiem Caesaris in-

signe regium nec nisi manu Neronis resumere; et colloquium osculo finitum. dein paucis diebus interiectis magne utrimque specie inde eques compositus per tur- i $ mas et insignibus patriis, hinc agmina legionum stetere fulgentibus aquilis signisque et simulacris deum in mo-

dum templi; medio tribunal sedem curulem et sedes effigiem Neronis sustinebat. ad quam progressus Tiridates,

caesis ex more victimis, sublatum capiti diadema ima- ; gini subiecit, magnis apud cunctos animorum motibus, quos augebat insita adhuc oculis exercituum Romanorum caedes aut obsidio. at nunc versos casus: iturum Tiridaten ostentui gentibus, quanto minus quam captivum ! 30. Addidit gloriae Corbulo comitatem epulasque; et rogitante rege causas, quotiens novum aliquid adverVerat, u t initia vigiliarum per centurionem nuntiari, convivium bucina dimitti et structam ante augurale aram gubdite

face accendi, cuncta

i n maius attollens

admira-

tone prisci moris adfecit. postero die spatium oravit,

quo tantum itineris

aditurus

fratres ante matremque

! Vini(ci)anus Ryck.: uinianus M, vimanus L

2 aetates e t M, sed a del. M ! || 3 honore I (cf. Hid.

(cf. 6 , 9 , 3 ll j 4 4 , 2 jon

honore Galbae): honor M (honori Dips.) || € et pedes Drez ler || 9 multum L ( Put.): "* gl

i ope em

militum M (cf. 15, 51. 3) || 18 i n medio L |l hen.

J. F.Oron..

auguralé M ; augustalem L

848

i23 iterum M L , corr. Rhen. || £7 rogi,

-

necessario V 29 suguralo Agr:

:

25

AB EXCEB8V DIVI AVGVBTI XV 28-34

viseret; li Neronem.interea filiam tradit jt litterasque plices ad obsidem

sup-

31. Et digressus Pacorum apud Medos, Og&ese Ecbatanis repperit, non ineoriosum évedbirctn et » propriis

nuntiis

a Corbulone petierat, ne quam imaginem

servitii Tiridates perferret, neu ferrum traderet aut complexu provincias obtinentium arceretur foribusve eorum adaisteret, tantusque ei Romae quantus consulibus honor

esset, acilicet externae superbiae sueto non inerat notitia

19 nostri, apud quos vis imperii valet, inania tramittuntur. 32. Eodem anno Caesar nationes Alpium maritimarum in ius Latii transtulit. equitum Romanorum locos sedilibus plebis anteposuit apud circum; namque ad eam diem indiscreti inibant, quia lex Roecia nihil nisi de quattuor1; decim ordinibus sanxit. spectacula gladiatorum idem annus habuit pari magnificentia ac priora; sed feminarum inlustrium senatorumque plures per arenam foedati sunt.

33. C. LAECANIO M. LiciN10 consulibus acriore in dies l|

eo cupidine adigebatur Nero promiscuas seaenas frequentandi. nam adhuc per domum aut hortos cecinerat,Iuvenalibus ludis, quos ut parum celebres et tantae voci angustos spernebat. non tamen Romse incipere ausus

Neapolim quasi Graecam urbem delegit; inde initium

a» fore, ut transgressus in Achaiam insignesque et antiquitus sacres coronas adeptus maiore fama studia ci. et vium eliceret. ergo contractum oppidanorum volgus, a civequos e proximis coloniis et municipiis eius rei fam os Usus rat, quique Caesarem per honorem aut vari Neapolita9o sectantur, etiam militum manipuli, theatrum

. . norum complent. ipse, t u e, trist , 34. Tilic, plerique ut arbitre(ba?ntur evenit: nam providum potius et secundis numinibus s nox& e t sine ulliu egresso qui adfuerat populo vacuum

3» theatrum collapsum est. ergo per compositos cantus gr&,

9 superhiao edd. i n marg.L . 19 trangmiittuntur L u

remsiaM1 t L| 2 trenagarbitr . 15,1) V t4 deligi si orelibus1.(cf.(cj.H antar 3$ || vulgo verat 11, 30.1); (ac)ci *8 ciuerat,ML ML, em. Rhen. (cJ.14, 14,1)

349

s&p.Chr.04

P. CORNELII TACITI

&pOr4 tes dis atque ipsam recentis casus fortunam colebrans petiturusque maris Hadriae traiectus apud Beneventum interim consedit, ubi gladiatorium munus a Vatinio ce. a lebre edebatur. Vatinius inter foedissima oius aulae ostenta fuit, sutrinao tabernae alumnus,

facetiis scurrilibus;

corpore detorto,

$

in contumelias adsumptus,

primo

dehino optimi cuiusque criminatione eo usque valuit, u t gratia pecunia vi nocendi etiam malos praemineret. 1

35. Eius munus frequentanti Neroni ne inter volupta-

tes quidem & aceleribus cessabatur. isdem quippe illis io diebus Torquatus

Silanus mori

adigitur,

super

quia

Iuniae familiae claritudinem divum Augustum abavum

3 ferebat. iussi accusatores obicere prodigum largitionibus, neque aliam spem quam in rebus novis esse; quin [innobiles] habere, quos ab epistulis et libellis et, ratio- 15 nibus appellet, nomina summae curae et meditamenta. 3 tum intimus quisque libertorum vincti abreptique; et

cum damnatio instaret, brachiorum venas Torquatus interscidit. secutaeque Neronis oratio ex more, quamvis sontem et defensioni merito diffisum victurum tamen so fuisse, si clementiam

1

iudicis

exspectasset.

36. Nec multo post omissa in praesens Achaia (causae in incerto

fuere)

revisit,

urbem

provincias

Orientis,

maxime Aegyptum, secretis imaginationibus agitans. dehinc (e»dicto

testificatus

non longam

sui absentiam

et 2s

cuncta in re publica perinde immota ac prospera fore,

? guper ea profectione adiit Capitolium. illic veneratus deos, cum Vestae quoque templum cunctos per artus tremens,

seu numine

inisset,

repente

exterrente,

seu

3 celebre ML, sed b del. M! , u t vid. || € inter contum.L || 10 illis om. $n fine v. I, || 11 super sup. lin. I, || 12 ateuum ML, em. Rup.

(cf. 14, 53, 3) | 13 iussis M 1| 14.15 quin (eum, quod add., omisi) habere Lips.: quine | Innobiles habere M, qui ne ignobiles haberet , ; verisimile est innobiles natum esse ez dittographia voc. prae-

cedeniiumnovia esse (quin inter libertos h. Andr. coll.16,8,1, haud $a male; quin eum libertos h. ed. Bip., al. al.) || 16 appellaret I. ||

17.18 u t condemnatio instabat L, |j 19 interscidit M L ; intercidit Zumpt coll. 16. 14, 3 et. Plin. nat. 11, 37, 174, at dixit Tacitus venas sbscindero 15.69, 2. 16, 11, 2 || 25 dicto M L , em. Rhen. | $6 in

re p. perinde Pich.: Inrepperiende M; intrepida 1. | prospore M

350

AB EXCEBB8V DIVI AVGVSTI XV 34-37

facinorum recordatione numquam timore vacu

.

ruit inceptum, cunctas sibi curas &more disini

amet

dictitans. vidisse maestos civium vultus, audire secretas 3

querimonias, quod tantum itineris aditurus esset, cuius 5 ne modicos quidem egressus tolerarent, sueti adversum

fortuita adspectu principis refoveri. ergo ut in privatis

necessitudinibus proxima pignora prasevalerent, ita (in re publica) populum Romanum vim plurimsm habere parendumque retinenti. haec atque talis plebi volen. i0 tia fuere, voluptatum cupidine et, quae praeeipua cura est, rei frumentariae

angustias, si abesset, metuenti.

[i]

senatus et primores in incerto erant, procul an coram &trocior haberetur; dehinc, quae naturas magnis timoribus, deterius credebant quod evenerat. 5 37. Ipse quo fidem adquireret nihil usquam perinde 1 laetum sibi, publicis locis struere convivis totaque urbe quasi domo uti. et celeberrimae luxu famaque epulae fuere, quas a Tigellino paratas ut exemplum referam, ne saepius eadem prodigentia narranda sit. igitur in :? stagno Agrippae fabricatus est ratem, cui superpositum convivium navium aliarum tractu moveretur. naves auro et ebore distinctae; remigesque exoleti per aetates et scientiam libidinum componebantur. volucres et feras diversis e terris et animalia maris Oceano abusque peti-

15 verat. crepidinibus stagni lupanaria adstabant inlustri- 3 bus feminis completa, et contra scorta visebantur nudis corporibus. iam gestus motusque obsceni; et postquam et circumtenebrae incedebant, quantum iuxta nemoris

ere. ipse 4

iecta tecta consonare cantu et luminibus claresc

uerat, 9» per licita atque inlicita foedatus nihil flagitii reliqex illo uni dies quo corruptior ageret, nisi paucos post inium M || 4 itineris,

om. M, add. Nipp. (Heins. post

L i auditurus MIS adversus L f esset), cf. 1530.2; Agr. 33Pr y 7.8 in re publica suppl. Wurm 4 necessitatibus L. | praevalent L um putat . 18, 6, 4): niÀd ((in summa fortuna) Koeat. coll ura M: nat e qua 9 violentiors L || 13 Eri., Rh. Mus. 88, 1939, 26 || exe 19 pro [| h-) Pic r pla em mpla L (ex ut solet in L || 18 exemplá M, r aetape 33 || L m viu tractu na diligentia narr. eint L || £1 aliarum 28 ne|| M tus les : L tus L (| 7 gee tem acientism L || £4 &b oceano marg.

rruptior fieret L i» moris sup. lin. L. || 31 quo co

351

P. CORNELII a.p.Chr.64

TACITI

mocontaminatorum grege (nomen Pythagorae fuit) in im. um dum sollemnium coniugiorum denupsisset. indit

peratori flammeum, missi auspices; dos et genialis torus et, faces nuptiales, ouncta denique. spectata, quae etiam

NEM

in femina nox operit.

38. Sequitur clades, forte &n dolo principis incertum (nam utrumque auctores prodidere), sed omnibus, quae

huic urbi per violentiam ignium acciderunt, gravior

atque atrocior. initium in ea parte circi ortum, quae Palatino Caelioque montibus contigua est, ubi per ta. bernas, quibus id mercimonium

inerat,

quo flamma

ali-

tur, simul coeptus ignis et statim validus ac vento citus

longitudinem circi conripuit. neque enim domus muni.

mentis saeptac vel templa muris cincta aut quid aliud morae interiacebat. impetu pervegatum incendium plana primum, deinde in edita adsurgens et rursus inferiora populando anteiit remedia velocitate mali et obnoxia urbe artis itineribus hucque et illuc flexis atque enormi-

bus vicis, qualis vetus Roma fuit. ad hoc lamenta paventium feminarum,

fessa senum aut rudis

pueritiae

aetas,

quique sibi quique aliis consulcbant, dum trahunt invalidos aut opperiuntur, pars mora, pars festinans, cuncta impediebant. et saepe, dum in tergum respectant, late-

ribus aut fronte circumveniebantur, vel si in proxima evaserant, illis quoque igni correptis, etiam quae longin6 qua crediderant i n eodem casu reperiebant. postremo, quid vitarent quid peterent ambigui, complere vias, sterni per agros; quidam amissis omnibus fortunis, diurni quoque victus, alii caritate suorum, quos eripere nequi1!c u i Pythagorae nomen fuit

L, viz recte i 3 indicium

L |,

3 missi ed. Froben.et Líps.: misit M L (miasi et,Doed., visi Rhen.) | duos et genialem thorum et faces I. || 8 occiderunt M, aed corr. M! || 15peruagatum LM, sed tumcorr.

M! ez tur || t6 in sup. lin. L || TB hic-

que ML, corr. M m. post. || 20 fessa senum I. (cf. 13, 35, 2, ubi senectus M habet, aetas L ; inde fessa senectua Koest.): fessa aetate M (fessa aetate aut rud. puer. [aetas] Jac. Gron.; fessa (aetate] aut rud. puer. aetas. Lips.) !| 5? morans L. i 26 ignis M | arreptis L. ; 2€ rep(p)eriebantur M L , em. J . Fr.Gro n, 0 28.29 diurno quoque victu Drotier, haud. neceusnrio

20

AB EXCES88V DIVI

AVGVSTI XV 37—40

verant, quamvis patente effugio interiere. nec qui defendere audebat, crebris multorum minis restinguere n i prohibentium, et quia alii palam faces iaciebant atque

esse sibi auctorem vociferabantur, sive ut raptus li5 centius exercerent seu iussu. 30. Eo in tempore Nero Anti agens non ante in urbem 1 regressus est, quam domui eius, qua Palatium

et Mae-

cenatis hortos continuaverat, ignis propinquaret. neque tamen sisti potuit, quin et Palatium et domus et cuncta

19 cireum haurirentur. sed solacium populo exturbato ac 2 profugo campum Martis ac monumenta Agrippae, hortos quin etiam suos patefecit et subitari& aedificia exstruxit, quae multitudinem inopem acciperent; subvectaque utensilia ab Ostie et propinquis municipiis, pretium15 que frumenti minutum usque ad ternos nummos. quae 3 quamquam popularia in inritum cadebant, quia pervaserat rumor ipso tempore flagrantis urbis inisse eum domesticam scaenam et cecinisse Troianum

excidium, prae-

sentia mala vetustis cladibus adsimulantem. v. 40. Sexto demum die apud imas Esquilias finis in- 1 cendio

per immensum

factus , prorutis

aedificiis,

ut

continuae violentiae campus et velut vacuum caelum occurreret. necdum positus metus aut redierat levis (spes) : rursum grassatus ignis, patulis magis urbis locis; 25 eoque strages hominum minor: delubra deum et porticus 2 amoenitati dicatae latius procidere. plusque infamiae i d incendium

habuit,

quia praediis Tigellini

Aemilianis

ae proruperat videbaeturque Nero condendae urbis nov et cognomento suo appellandae gloriam quaerere. quippe

3» j n regiones

quattuordecim

Roma

dividitur,

quarum

t L || 5 iussum ML. f 4 gibi essc L | &uctore M! | vociferaban 7 est om. L ij 9 do|| l. antii 8 anti M, alterum i add. m. post.; ri M ! 21 prorupmos M || 1? rumor

in L (ta

ctiam Brn.),

rumo

positus Jacob: posito L, tis ML, em. J. P.Gron. (cj. 12,43, 1) || 3aKoest. incerta coniectura: es) post M | metus aut redierat levis (sp post lebis breve spatium vaut en, fam m. aut rediebat lebia M (ifa p); metus redibat non beris cuum sit, in quo est initium litlerae bat hau Madv.: posito metu redi et L (m. aut redierat plebi (spes) 2? &emiliani L

levius grassaturus Hart., al. al.) ||

,

P. CORNELII TACITI a.p. Chr.64

quattuor integrae manebant, tres solo tonus deioctao, Soptem reliquis pauca teotorum vestigia supererant, lacera et

eemusta.

41. Domuum et insularum et templorum, quae amissa sunt, numerum inire haud promptum fuerit; sed vo-

tustissima religione, quod Servius Tullius Lucinae, et

magna ara fanumque, quae praesenti Herculi Arcas Evander sacraverat, aedesque Statoris Iovis vota Romulo Numaeque

regi& et delubrum

Vestae c u m penati-

bus populi Romani exusta; iam opos tot victoriis quae- 10 sitae et Graecarum artium decora, exim monumenta ingeniorum antiqua et incorrupta, Qut» quamvis in tanta

resurgentis urbis pulchritudine multa seniores meminerint,

quae reparari nequibant.

fuere qui

adnotarent

XIHII Kal. Sextiles principium incendii huius ortum, qnoet Senones captamurbeminflammaverint. alii eousque eura progressi sunt, u t totidem annos mensesque ot. dies inter utraque incendia numerent. 42. Ceterum Nero usus est patriae ruinis exatruxitque domum, in qua haud proinde gemmae et aurum miraculo

essent, solita pridem et luxu volgats, quam arva et Btagna et in modum solitudinum hinc silvae, inde aperta

spatia et prospectus, magistris et machinatoribus Severo et Celere, quibus ingenium et audacia erat etiam, quae

natura denegavisset, per artem temptare et viribus prin- 25 cipis inludere. namque ab lacu Averno navigabilem fossam usque ad ostie Tiberina depressuros promiserant

squalenti litore aut per montes adversos. neque enim

aliud umidum gignendis aquis occurrit quam Pomptinae paludes: cetera abrupta aut arentia, ac si perrumpi possent, intolerandus labor nec satis causae. Nero tamen,

. V integrae quattuor I. || 1.3 reliquis septem L, /ort. recte || 6 lu-

cinse L (i. e.

Di nae): lunae M || 12 u t add. Halm

|| 13 memine-

runt Jit, (iat. ». 12 incorrupta: quamvis) || 16 quo ct. Fihen.: et quo M, eo quo L |; 18 inter conditam urbem et utraque L | numer(ar)ent Acid. || 20 proinde ML, perinde al. || 21. vulgata L || 22 illinc L j| 25 temptare al.: temperare M L

954

AB EXCESSV DIVI

AVGVBTI XV 40—4

ut erat incredibilium con cupitor,effodere proxima Averno ap.Chr.t4 iuga conisus est, manenuo vestigia 43. Ceterum urbis q uae

inritae spei.

domui superera

Gallica incendia, nulla distinctions necpls pian, 5 sed dimensis vicorum ordinibus et latis viarum spetiis dohibitaque aedificiorum altitudine &c patefactis areis ad-

que porticibus, quae frontem insularum protegerent.

eas porticus Nero sua pecunia erxstructurum purgstas -2 que areas dominis traditurum pollicitus est, addidit prae 10 mi& pro cuiusque ordine et rei familiaris copiis, finivitque tempus, intra quod effectis domibus aut insulis

apiscerentur. ruderi accipiendo Ostienses paludes desti- 3

nabat, utique naves, quae frumentum Tiberi subvectassent, onustae rudere decurrerent, aedificiaque ipea certa 15 8ui parte eine trabibus saxo Gabino Albanove solidarentur, quod is lapis ignibus impervius est; iam aqua priva- 4 torum licentia intercepta quo largior et pluribus locis in publicum flueret, custodes; et subsidia reprimendis ignibus in propatulo quisque haberet; nec communione pa:0 rietum, sed propriis quaeque muris ambirentur. ea ex 5 utilitate accepta decorem quoque novae urbi attulere. erant tamen qui crederent veterem illam

formam salu.

britati magis conduxisse, quoniam angustiae itinerum et altitude tectorum non perinde solis vapore perrumpe25 rentur: at nunc patulam latitudinem et nulla umbra de. fensam graviore aestu ardescerc.

44. Et haec quidem humanis consiliis providebantur. i

mox petita (a) dis piacula aditique Sibyllae libri, ex quibus supplicatum Iuno s» propitiata

Volcano et Cereri Proserpinaeque, ac per matronas, primum in Capitolio,

1 concupitor L. (cf. Suet. Cal. 37, 2 in extruetionibus . . . vills-

r u m . . . nibil tam efficere concupiscebat, quam quod poese effici M j/ negaretur): cupitor M (4 12, 7 , 2 ) || $ conixus L | irrita ta(e) erec im 3 domui M : domus L (domus periersnt ...neo passI. || 13 subr Lips.) || $ nero cas porticus L || 12 adipiscerentu lerent Halm) | . vectaasent L : subuecta essent M (subvecta(v)iss ipp. Madv., qud gitior M | et plus locis Y.|| 18 custodes (essent) Nipp.an

irentur suo iure reiecut.|| 19.30 nec communione — amb umperentur L || pror 24 iam aqua *. 6 posuit, haud necessario || *8 a dis ML, corr. J. F. Gron.

P. CORNELII TACITI

lum &pCh.&4 deinde apudproximum mare,unde hausta aqua temp a et simulacrum deae perspersum eset; et sellisterni ac

pervigilia celebravere feminae, quibus mariti erant.

$

Sed non ope humane, non largitionibus decedebat infamia,

deum placamentis

principis

aut

quin iussum incen-

5

dium crederetur. ergo abolendo rumori Nero subdidit reos et quaesitissimis poenis affecit, quos per flagitia $ invisos vulgus Chrestianos appellabat. suctor nominis eius Christus Tiberio imperitante per procuratorem Pontium Piletum

supplició adfectus erat; repressaque in 10

praesens exitiabilis modo per Iudaeam,

non rursum erumpebat, superstitio urbem originem eius mali, sed per

etiam, quo cuncta undique atrocie aut pudenda confluunt 1 celebranturque. igitur primum correpti qui fatebantur, deinde indicio eorum multitudo ingens haud proinde in is crimine incendii quam odio humani generis convicti sunt. et pereuntibus addita ludibria, ut ferarum tergis contecti aut crucibus adfixi atque Janiatu canum interirent flammati,

ubi

defecisset dies, in usu(m)

nocturni

lu-

5 minis urerentur. hortos suos ei spectaculo Nero obtule- 2o rat et circense ludicrum edebat, habitu aurigae permixtus plebi vel curriculo insistens. unde quamquam ad. versus sontes et novissima exempla meritos miseratio

oriebatur, tamquam non utilitate publica, sed in saevi25

tiam unius absumerentur.

1

465. Interea conferendis pecuniis pervastata Italia, provinciae eversae eociique populi e t quae c i v i t a t i u m liberae 1 deinde in prox. L | exhausta L | 2 perspersum ML; respersum Bezz. (ut 16, 10, 3) | lectisternia L, fort. rectc || 8 christianos corr. ez chrestianos M mm. post. (christianos etiam 1); cf. Koeatermann, Historia 16, 1967, 457 | appellat L : 9 imperante L [|

10 erat I. eup. lin. || 15 perinde al. ; 15.10 proinde crimine L, ut

voluit Faér. (sed cf. Cic. inv. 2, 10, 32. Sull. 30, 83) (| 1€ convicti L : conIuncti

M | 18 atque

Wilh. Hartke

(at cf. V. Capocci,

Stud. el Docum. Hisl. et Iuris 28, Romae 1962, 655qq.): aut ML (cf. 16, 53, 4 aut M, alii ad M! ín marg.) || 19 flammati L :

flammandi M (flamma usti Jfalm secundum Sulp. Sever. 2, 29; aut cruc. adfixi aut, flammati secl. Nipp.) | utque ( i n archelypo: pro aut v. 18 marg. adscri plui, u t vid.) u b i M L | usu M L l| 21 permixtus LM, sed XUM m. poat. corr. ex at (cf. 12,49, 1 iusta pro iuxta )l|

22 curriculo L : circulo M || ?€ pervasta L || 87 socii populique L

356

AB EXCES88V DIVI AVGV STI XV 44-46

Vocantur. inque eam praedam etiam dii

ces

sere, spoliati in urbe templis egestoque auro, quo d triumphis, quad Mnt votis omnis populi Romani aetas prospere ant in metu sacraverat. enimvero per Asiam &tque Áchaiam non do. 2 ^ n& tantum, sed simulacra numinum abrip

ieb

sntur, mis81s in eas provincias Acrato et Secund o Carrinate. ille

libertus cuicumque flagitio promptus, hic Graeca doctrin& ore tenus exercitus animum bonis artibus non indnerat. fere

batur Seneca, quo invidiam sacrilegii & sem et 3 19 &verteret, longinqui ruris secessum orav isse, et postquam non concedebatur, ficta valetudine, quasi aeger nervis, cubiculum non egreasus. tradidere quidam vene num ei per libertum ipsius, cui nomen Cleonicus, paratum iussu Neronis vitatumque a Seneca proditione liberti 15 seu propria formidine, dum persimplici victu et sagrestibus pomis, ac si sitis admoneret, profluente aqua vitam tolerat. 46. Per idem tempus gladiatores apud oppidum Prae. 1 neste temptata eruptione praesidio militis, qui custos 2) aderat, coerciti sunt, iam Spartacum et, vetera mala rumoribus ferente populo, ut est, novarum rerum cupiens pavidusque. nec multo post clades rei navalis accipitur, 2 non bello (quippe haud alias tam immota pax), sed cer-

tum ad diem in Campaniam redire classem Nero iusse. ?5 rat, non exceptis maris casibus. ergo gubernatores, quamvis saeviente pelago, a Formiis movere; et gravi Áfrico, dum promunturium

Miseni superare contendunt, Cu-

manis litoribus impacti triremium plerasque et minora navigia passim amiserunt. 1 vocabantur L | duces etiam fuere L, || 3 prospere ML; prospo(re) re Acid., sedcf. Sór. p. 95 || & caprinatae ML, corr.Nipp.

cj. I3, 10, 2 (Carinate Put. coll. Dio Cass. 59, 30, 6) || 8 induer&

post ML; imbuerat Lips., haud melius || 9 seneca ML, sed M m.egre

|i ! s add.m | & so L || 16 long. secessu moratus esse L i) » ua mplie (prosi sum M, aed m in 8 mut. M t [| I5 ud ML;

simpli per simple . per

m)

victu(^ cum

Halm

i"

sitione per com positis fap

r coll. Hist. 30 aderat L : adesset, M, quod relinei Joh. Mülle coerceretur (adest,Néipp.) 96

B T Tacit us ) ed. Kecsteriuann [1833]

!

, 351

P. CORNELII 1

TACITI

47. Fine anni volgantur prodigia imminentium malorum nuntia: vis fulgurum non alias crebrior, et sidus cometes, sanguine

inlustri

semper Neroni

expiatum;

bicipites hominum aliorumve animalium partus abiecti

in publicum aut in sacrificiis, quibus gravidas hostias s immolare mos est, reperti. et i n agro Placentino viam propter natus vitulus, cui caput in crure esset; secutaque parari rerum humanarum haruspicum interpretatio,

aliud caput, sed non fore validum !

t2

»p.Cbr.65

neque occultum,

quia

10 in utero repressum ac iter iuxta editum sit. 48. Ineunt deinde consulatum SiLIvs NERvA et ATTICVS VEsTINVS, coepta simu] et aucta coniuratione, in quam certatim nomina dederant senatores eques miles, feminae etiam,

cum odio Neronis,

tum favore

in C. Pisonem.

is

Calpurnio genere ortus ac multas insignesque familias 15 paterna nobilitate complexus, claro apud volgum rumore erat per virtutem aut species virtutibus similes. namque

facundiam tuendis civibus exercebat, largitionem adversum amicos, et ignotis quoque comi sermone et congressu; aderant etiam fortuita, corpus procerum, decora ?» facies; scd procul gravitas morum aut voluptatum parsi-

monia: levitati ac magnificentiae et aliquando luxu in-

dulgebat. idque pluribus probabatur, qui in tanta vitiorum dulcedine summum imperium non restrictum nec perseverum volunt. 25

49. Initium

coniurationi non a cupidine ipsius fuit;

nec tamen facile memoraverim, quis primus auctor, cuius instinctu concitum sit quod tam multi sumpserunt.

promptissimos Subrium Flavum tribunum praetoriae cohortis et Sulpicium

Asprum centurionem extitisse 30

$ non alias crebrior add. í n marg. L. || a illustre et [semper] Grot., sed. elocutio rhetorice exaggeraia est semper L eaepe);Neroni obelo notavit Ern. ob locum Suet. Ner. (cf. 33, 6, 1 36, 1 || 5 gravissimas L ||

0 inrnolari Halm coll. 2, 34, 4. 4 , 7 0 ,3. Hist. 111 56, 1 | repertumque i n . . . natu m vitu lum L ||7 i n cervice I, (hau d ita abeurdum u t crure) l| 10 &c L : aut M, i. e. et ruraua, fort. rectius (et Ern.) p o n Siluius L (Silianus Lips.) | 15 ao om. L || 18 apud &micos L. || 19 (in) ignotis Becher || 22 lenitati ML, em. Ern. ll

26 coniurationis L || 28 sit

(cj.15, 65) 358

om. | 2 i m ML, corr. Bekker 1.|| 29 flauiu t om. 1,

AB EXCES8SV DIVI AVGVSTI XV 47-5 0

constantia exitus docuit. et L ucanus Ánna eus Plautius3 1.p.Chr.05 que Lateranus vivida odia intulere. Lucanum propriae

causae &ccendebant, quod famam carminum eius preme-

bat,Nero prohibueratque ostentare, vanus adsimulatione:

s Late iteranum

nulla iniuria ininri, consulem designatum nulla

2: sed amor

rei publicae sociavit. &t Flavius Scaevinüs e& Afranius

Ep "ph

opened

re: nam

-

vino dissoluta luxu mens et proinde vita somno languida; »» Quintianus mollitia corporis infamis et a Nerone probroso carmine diffamatus contumeliam ultum ibat. , 00. Ergo dum scelera principis, et finem adesse impe- 1

rio deligendumque, qui fessis rebus succurreret, inter se

aut inter amicos iaciunt, adgregavere Claudium Sene. is cionem, Cervarium Proculum, Vulcacium Áraricum, Iulium Augurinum, Munstium Gratum, Antonium Na-

talem, Marcium Festum, equites Romanos. ex quibus ? Senecio, e praecipua familiaritate Neronis, speciem amicitiae etiam tum retinens eo pluribus periculis conflicta?0 batur; Natalis particeps ad omne secretum Pisoni erat; ceteris spes ex novis rebus petebatur. adscitae sunt super 3 Subrium et Sulpicium, de quibus rettuli, militares manus Gavius Silvanus et Statius Proxumus tribuni cohortium praetoriarum, Maximus Scaurus et Venetus Paulus cen25 turiones. sed summum robur in Faenio Rufo praefecto videbatur, quem vita famaque laudatum per saevitiam impudicitiamque Tigellinus in animo principis anteibat. fatigabatque criminationibus ac saepe in metum adduxerat quasi adulterum Agrippinae et desiderio eius 3o ultioni intentum. igitur ubi coniuratis praefectum quo- 4 corr. Bekker i 9 lateranus consul designatus (cf. r . 9 ) ML, vanitatis insi: Lips) 4 uanus adsimulatione M (v. aemulatione 8 principium M : par! M ore mulatione L, haud ita bene |, 5 am mollitia M (s 1i. 3,1 ): molli 10 |; L re fue M: e iuer ess ticipes L | cap M! (contumelias M ed s tie L ; t ! contumelias multum que qui L ( Put.): deligendum vulgo) | uletum L. || ! 3 deligendum

Rit.: Tullium ML (cl. » quique M (cf. 14, 61, 1) || 14 Claudium uulgacium M. vulcatium 1 12, 1); [ort. Tacitus ipse erravit || 15 L y 22 et eulpicium in

m (cj. 16, 8, 3 voleacius) || 16 tugurinu us ML , aed cj. 15, 71, xim pro | marg. || 23 Gauius M : C. L

20*

99

P. CORNELII TACITI &-p.Chr. 05

que praetorii in partes descendisse orebro ipsius sermone facta fides, promptius iam de tempore ao loco oaedis agitabant. et copisse impetum Subrius Flavus ferebatur in scaena canentem Neronem adgrediendi, aut cum ardente domo per noctem huo illuc cursarot incustoditue. hic occasio solitudinis,

docoris

tanti

ibi ipsa frequentiá

testis pulcherrima animum exstimulaverant, nisi impu. nitatis cupido retinuisset, magnis semper conatibus ad.

versa. 51. Interim cunctantibus prolatantibusque spem ao l o metum Epicharis quaedam, incertum quonam modo scisciteta (neque illi ante ulla rerum honestaerum cura ao postremum

accendere et arguere coniuratos;

fuerat),

I2

lentitudinis eorum pertaesa et in Campania agens primores classiariorum Misenensium labefacere et conscientia inligare conisa est tali initio. erat (na»uarchus in ea classe Volusius Proculus, occidendae matris Neroni inter ministros, non ex magnitudine sceleris provectus, ut rebatur. is mulieri olim cognitus, seu recens orta amicitia, dum merita erga Neronem sua et quam in inritum cecidissent aperit adicitque questus e t destinationem vindictae,

si facultas

oreretur,

spem dedit

impelli et plures conciliare: nec levo auxilium crebras occasiones, quia Nero multo

apud

posse

in classe, Puteolos

et

Misenum maris usu laetabatur. ergo Epicharis plure; et omnia scelera principis orditur, (quam)

manere. sed provisum,

25

neque senatui quid-

quonam

modo poenas

eversae rei publicae daret: accingeretur modo navare

operam e t militum pretia exspectaret.

&cerrimos ducere i n partes, nomina tamen coniuratorum

ac digna reticuit. 30

1 sermonis M || 2 e t loco I, || 5 (ardente domo] P. H. Dams té,

Mnemos. 49, 1921, 285,coll. 15, 39, 3, praeeunte Nibh. !| ? pulcherrimum

ML, em. Url.

| extimulaucrat

M, eed n add. M! (cf. ad

16, 20, 2) l| 13 urguere Pluyg., haud probabiliter || 15 labefa ctaro I. | 18 conixa L ] erant M | uarchus M; chilie rchus L || 17 neronia ML, corr. Heine. || £2 orire tur L || 28 sena tui M L ((neq ue populo) nequ

e sen. Madv.); sancti Thomas || 26.27 quid(quam) AMadv.: M (cf. 14, 36, 1) || 28 nava ret I, (aed cJ. Verg. Geor g. " cingar dicere pugnas) |, 29 multum M (c/.15.: : tos L | duceret

quid uod

L || 30 tamen

300

M: tantum

1.

(^J: 15.29,

1), m u l

A B EXCESSV. DIVI

AVOVBTI

X V 50—53

unde Proculi indicium inritum fuit ; qua vis mv

ea,

i -p-Chr.65 audierat, ad Neronem detulisaet. accita quippe Epicharis C r e m e et cum indice composita nullis testibus innisum facile confutavit. sed ipsa i n custodia retenta est. suspectante. » Ner

one haud falsa esse etiam quae veranon probabantu

r.

52. Coniuratis tamen metu proditionis Í pei i- 1 tum maturare caedem apud Baias in villa Pisonis,

amoenitate captus Caesar crebro ventitabat balneasque et epulas inibat omissis excubiis et fortunae suae mole

1o sed abnuit, Piso, invidiam praetendens, si sacra mensae diique hospitales caede qualiscumque principis cruentarentur:

melius apud urbem in illa invise et spoliis civium

exstructe domo vel in publico patraturos quod pro re publica suscepissent. haec in commune, ceterum 2 15 timore occulto, ne L. Silanus eximia nobilitate disciplinaque C. Cassii, apud quem educatus erat, ad omnem claritudinem sublatus imperium invaderet, prompte daturis, qui & coniuratione integri essent quique miserarentur Neronem tamquam per scelus interfectum. pleri- 3 :0 que Vestini quoque consulis acre ingenium vitavisse Pisonem crediderunt,

ne ad libertatem

oreretur,

vel de.

lecto imperatore alio sui muneris rem publicam faceret. etenim expers coniurationis erat, quamvis super eo crimine Nero vetus adversum insontem odium expleverit. e; 53. Tandem statuere circensium ludorum die, qui Ce- 1 reri celebratur, exsequi destinata. quias Caesar rarus egressu domoque aut hortis clausus ad ludicra circi ventitabat promptioresque aditus erant laetitia spectaculi. ordinem insidiis

composuerant., u t Lateranus, quasi sub- :

so gidium rei familiari oraret, deprecabundus et genibus principis accidens prosterneret incautum premeretque, impeanimi validus e t corpore ingens; tum iacentem et

que auditum tribuni et centuriones et ceterorum ut quis so LL |; 17 dicti e occulto ne M: : nerone occiiso 5 timor 3 i n n iix u m L | 13 retur M; more tate liber .: ad turo s L, !| 21 ad libertatem oreretur Pich

J 4 (ad lib. moveretur Jae. Fà etur L ; cf. 11, 23, orár t i: 31 accedens ML, em. 56 celebrantur L ij $8 erant aditus L nr uissent M; audaciae habuisset L Khen. i 33. p. 392, 1 audientiae hab um) (forl. e compendio audiae ort i

361

P. CORNELII TACITI &-p.Chr. 65

dentiae habuisset, adcurrerent trucidarontque, primas sibi partes expostulanto Scaevino, qui pugionem templo Salutis [in Etruria) sive, u t alii tradidere, Fortunao Fe.

rentino in oppido detraxerat gestabatquo volut, magno operi sacrum. interim Piso apud aedem Cereris opperi-

retur, unde eum praefectus Faonius et ceteri accitum ferrent. in castra, comitante Antonia, Claudii Caesaris filia, ad eliciendum

volgi favorem,

memorat.

quod C. Plinius

nobis quoquo modo traditum

non occultare in animo

fuit, quamvis absurdum videretur aut inane(m) ad spem Antoniam nomen et periculum commodavisse, aut Pisonem notum amore uxoris alii matrimonio se obstrinxisse, nisi si cupido dominandi cunctis adfectibus flagrantior est.

54. Sed mirum quam inter diversi generis ordinis, aeta- 15 tis sexus, dites pauperes taciturnitate omnia cohibita sint, donec proditio coepit e domo Scaevini. qui pridie insidiáàrum multo

sermone cum Antonio Natale,

dein

regressus domum testamentum obsignavit, promptum vagina pugionem, de quo supra rettuli,

vetustate obtu.

LE]

sum increpans, asperari saxo et in mucronem ardescere iussit eamque curam liberto Milicho mandavit. fluentius

solito convivium

initum,

servorum

simul ad-

carissimi

li-

bertate et alii pecunia donati; atque ipse maestus ot magnae cogitationis manifestus erat, quamvis laetitiam vagis sermonibus simularet. postremo volneribus ligamenta quibusque sistitur sanguis parare eundem Milichum monet, sive gnarum coniurationis et illuc usque fidum, seu nescium et tunc primum arreptis suspicioni).2 primasigitur partes L || 2 expostulanti M L || 3 (in Etruria) Ern. | eiue utilia tred. M, sed a in i corr.M! | tradidere L in marg. (habet in textu post scaevino) | Ferentino Cluverius: ferontano L , frentanoM 14.5magno operisM, magnoperisL ; em.Chifflet ||8 vulgi

I. | quod etiam plin. L || 10 videt ur L | inane(m) ad spem Pich.: [nane. a u t spem M, «ed in marg. alii &d M! ; inani spei L || 11 comBBendavisse I. || 18 multum sermonem cum Ant. Nat. habens L u 31 asperari l . ; aapernari M | in om. L || 23 karissimi M l| £7 quibus

L | parere L (

Put.): iebatq; M

ii

;

£9 suscipionibus M partiebatq; M (parari iubet (id)que Andr.) i

302

25

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI XV53—56

bus, ut plerique tradidere (de consequentibus).. nam cumá "m simul ia perfidiae repatavit

secum servilis

animus

4 e.p-Ch.r.06

praem

que immensa pecunia et, potentia obversabantur, cessit

fas et salus patroni et acceptae libertatismemoria.etenim » uxoris quoque consilium adsumpserst, muliebre ac

deterius: quippe ultro metum intentabat, multosque sse libertos &c servos, qui eadem viderint: nihil

profuturum unius silentium, at praemia penes unum fore

qui indicio praevenisset.

i0

55. Igitur coepta luce Milichus in hortos Servilianos 1 pergit; et cum foribus arceretur, magna et atrocia adferre dictitans deductusque ab isnitoribus ad libertum Neronis Epaphroditum, mox ab eo ad Neronem, urgens periculum, graves coniuratos et cetera, quae audiverat i5 coniectaverat, docet; telum quoque in necem eius paratum ostendit accirique reum iussit. is raptus per milites 2 e t defensionem orsus, ferrum, cuius argueretur, olim re-

ligione patria cultum et in cubiculo habitum ac fraude liberti subreptum respondit. tabulas testamenti ssepius

e) & Be et incustodita dierum observatione signatas. pecunias et libertates servis et ante dono datas, sed ideo tune

largius, quia tenui iam re familiari et instantibus creditoribus testamento diffideret. enimvero liberales semper 3

epulas struxisse; egisse enim vitam amoenam et duris iudiiussu suo, a5 cibus parum probatam. fomenta volneribusnulla sed quia cetera palam vana obiecisset, adiungere crimen, adicit dictis 4 (cuius se pariter indicem e t testem faceret.

et consceleraconstantiam; incusat ultro intestabilem ium, tum, tanta vocis ac vultus securitate,ut labaret indictelem Na et Antonium »» nisi Milicehum uxor admonuiss utum et esse utrosmulta cum Scaevino ac secreta colloc

que C. Pisonis intimos.

de consequ. (conentibus] Heins., recte t vid.; et aphroditum $e 1 4 ut enim M || i3

Joh. Miller

.156 ibert rat coniectaveratque L 18 aphroditum L || M.15 audie isse enim vitam L, incertuTs lenyius eg fraude L, || £4 struxisse,vero (repet. ez v. 23) uitam M ! s c n im en t ere fid struxisse. dif 1; ( j .e.ius) W; v

eder)

ura,1^ mary. se Acid.: 1. sisse M in ras 28 accusat L

363

P. CORNELII

56. Ergo accitur Natalis,

&pChr65 1.

TACITI

quia.

et diversi intorrogantur,

nam is sermo, qua de re fuisset. tum exorte suspicio, quia non congruentia responderant, inditaque vinola. et $ tormentorum adspeotum ao minas non tulere: prior tamen Natalis,

totius

simul

magis gnarus,

conspirationis

s

arguendi peritior, de Pisone primum fatetur, deinde adicit Annaeum Senecam, sive internuntius

inter eum

Pisonemque fuit, sive u t Neronis gratiam pararot, qui infensus Senecae omnes ad eum opprimendum artes con3 quirebat. tum cognito Natalis indicio Scaevinus quoque

U

pari imbecillitate, an cuncta iam patefacta credens nec * ullum silentii emolumentum, edidit ceteros. ex quibus :

Lucanus Quintianusque et Senecio diu a&bnuere: post promissa impunitate

corrupti,

quo tarditatem

excusa-

rent,

Lucanus

tium

Gallum, Senecio Annium Pollionem, praecipuos

&micorum,

Aciliam

matrem

suam, Quintianus

Gli.

5

nominavere.

1

57. Atque interim Nero recordatus Volusii Proculi i n . dicio Epicharin attineri ratusque muliebre corpus impar dolori tormentis dilacerari iubet. at, illam non verbera, zo non ignes, non ira eo acrius torquentium, ne a feminm spernerentur, pervicere, quin obiecta denegaret. sic pri2 mus quaestionis dies contemptus. postero cum ad eosdem cruciatus retraheretur gestamine sellae (nam dissolutis membris

insistere

nequ ibat), vinclo

fasciae, q u a m pec. e5

tori detraxerat, in modum laquei ad arcu m sellae rcstricto indidit cervicem et corporis pondere conisa tenu em iam spiritum expressit. clariorc exemplo libert ina

mulier

in tanta necessitate alienos ac prope ignotos

pro-

tegendo, cum ingenui et viri et equites Romani senatores. 30 3.4 sed torm. L l | ?addidit L || 7.8 sive quia . . . fuer it L || t 1 ct cuncta L || I 3 emolimentum L || 13 Quin tianusque Lips. ('c]. 15, 49, 14): quintilisnusque L (stem v. 15), quin tilienusque M || 15 Aciliam Put. (ef. 15, 7 1 , 5 ) : atillam M, etila m L | quintilianue M | glitium corr. ex glicium

M!, glicium L || -.4 praecipuos amicorum L.: amicorum16 antonium pullionem L | praecipuae M || 19 opicharinL( Bekk. ) : apicharis M, sed s era sum || 19.20 dolori atio Lj iot AMA e) s add.m. port. l lacerari L , fort. rectius | AtilsenatorcaqEA ue 1. in mar 77 gconixa [, ||| 38 claririor or Li, || 30 v"ii r i equites i I. !

304

AB EXCEB8BV DIVI AVGVSTI XV 56-50

:

iss]

tormenti

que intacti

:

1s carissima suorum quisque pigno- «.p.Chrts

rum proderent.

.

58. Non enim omitteba.

et Quintianus passim conscios edere, dea inened d pavido

Nerone, quamquam multiplicatis

1

excubiis t m

gaepsisset. quin et urbem per manipulos occupatis moe- 2 en

volitab etiam mari et amne, velut in custodiam

. VO

et proxima

iere

e

dedi ar domos, rura quoque

itesque, permixti pri equ is, quib;us fidebatprinceps i0 Ger quasi) externis. con- 3 . manJB, tinu& hinc et vincta agmins trahi ac foribus hortorum S

PATR-atque ubi dicendam &d causam introissent, (non

» et subiti

tantum erga coniurstos, sed fortuitus sermo occursus, si convivium,

si spectaculum simul

i5 inissent, pro crimine accipi, cum super Neronis ac Ti. gellini s&evas percunctationes Faenius quoque Rufus

violenter urgueret, nondum ab indicibus nominatus, et

quo fidem inscitiee pararet, atrox adversus socios. idem 4

Subrio Flavo adsistenti adnuentique, an inter ipsam

s» cognitionem destringeret gladium caedemque patraret, renuit infregitque impetum iam manum ad capulum referentis.

59. Fuere qui prodita coniuratione, dum auditur Mi- 1

lichus, dum dubitat

Scaevinus, hortarentur Pisonem per-

e militum 2) gere in castra aut rostra escendere studisqu aggregarenet, populi temptare. si conatibus eius conscii mque motae rei tur, secuturos etiam integros; magna nihil 2

is valeret. famam, quae plurimum in novis consilifortes viros su-

m adversum haec Neroni provisum. etia

ellino scilicet cum s» bitis terreri, nedum ille scaenicus, Tig tra cieret. multa expaelicibus

suis comitante, arma con

ardua periendo confieri, quac segnibus ignora ] . || 4 quintilisnus

videantur. frustra 3

J. || 8 ruraque proxi-

.13 (non etud)is L || 12ad dicendam L. I| 12tum I. (laetatum niectura; latatum M, lati bilier), , tantum FucAs incerta co Brak.; al. al., nemo provbaet Aad.: t L al.; (non) lacta (tan)tum nctationee cu 16 || l. . om ul sim 14 n|| 13 sed M: si I, fregitque L !| 35 consce uit ten 21 ll l. e iqu nt ue ri sed M L . 19 inn || 31.33 experiendo fie 1 intactis

M

morum 1. || !! Ue

: cira M, ut vid. dere L il 31 contra L

P. CORNELII &- p.Chr. 66

TACITI

silentium et fidem in tot consoiorum animis et corporibus . vonsperare: cruciatui aut praemio cuncta pervia esse turos qui ipsum quoque vinoirent, postremo indigna nece

adficerent. quanto laudabilius periturum, dum amploctiinvocat!

tur rem publicam, dum auxilia libertati

potius

miles

deesset et plebes desorerot, dum ipse maioribus,

dum posteris, si vita praeriperetur, mortem adprobaret. immotus his et paululum i n publico versatus, post domi secretus animum adversum suprema firmabat, doncc ma. nus militum adveniret, quos Nero tirones aut stipendiis recentes delegerat: nam vetus miles timebatur tamquam

favore imbutus. obiit abruptis brachiorum venis. testa.

mentum foedis adversus Neronem adulationibus amori uxoris dedit, quam degenerem et sola corporis forma commendatam amici matrimonio abstulerat. nomen mulieri Satria Galla, priori marito Domitius Silus: hie patientia, illa impudicitia Pisonis infamiam propagavere. 60. Proximam necem Plautii Laterani consulis designati Nero adiungit, adeo propere, ut non complecti lipermitteret. beros, non illud breve mortis arbitrium Statii manu sepositum poenis servilibus locum in raptus tribuni trucidatur, plenus constantis silentii nec tribuno

obiciens eandem conscientiam. 2

Sequitur

caedes Ánnaei

Senecae, laetissima

principi,

non quia coniurationis manifestum compererat, sed u t ferro

grassaretur,

quando

venenum

non

processerat.

3 solus quippe Natalis et hactenus prompsit, missum se &d aegrotum Senecam, uti viseret conquerereturque, cur Pisonem aditu

erceret:

melius

fore, si amicitiam

fami-

liari congressu exercuissent. et respondisse Senecam sermones mutuos et crebra conloquia neutri conducere; 4 ceterum salutem suam incolumitate Pisonis inniti. haec

ferre Gavius Silvanus tribunus praetoriae cohortis, et $ sperare ML, sperari al. || 3 uincerent M || 5 dum miles L

||

10 quis M || 11 quamquam ML, corr. Ren. || 15.18 mulieri (sta jam Acid.) Satrie Andr.: mulieris atris M L || t9 praepropere L |! *1 t i t i i L || 2* constantiis

M || £7 e t L sup. lin.

|| 29.30 amicitia

: ». congressum L || 33 Gavius Bekk.: grauius M L

308

AD EXCESSV DIVI

AVGVSTI

X V 690—902

&n dicta Natalis su u&que responsa nosceret i Senecam iubetur. 1 farte &n prudens ad t pereunari Campania remeav rat quartum i bano rure substiterat, illo propinqua vespenr trib Dur. 6 Tei » villam globis militum saepsit; tum ipsi cum ius

&.p.Chr.65

aulina uxore cet amicis amiciduobus epulanti i mandata imperatori s edidit.

61. Seneca missum ad se Natalem conquestumque no-

mine Pisonis, quod a visendo eo prohiberetur, seque

io ra&ionem valetudinis et amorem quietis excusavisse respondit. cur salutem privati hominis incolumitati suae antefcrret, causam non habuisse; nec sibi promptam in

Rdeneringriumque malimafia grumquam ;

necae

quam

servitium

15 expertus esset. ubi haec a tribuno relata sunt. Poppaea et Tigellino coram, quod erat aaevienti principi intimum consiliorum, interrogat an Seneca voluntariam mortem pararet. tum tribunus nulla pavoris signa, nihil triste in verbis eius aut vultu deprensum confirmavit. ergo re29 gredi et indicere mortem iubetur. tradit Fabius Rusticus non eo quo venerat itinere reditum a tribuno, sed flexisse ad Faenium praefectum et expositis Caesaris iussis an obtemperaret interrogavisse, monitumque ab eo ut exsequeretur, fatali omnium ignavia. nam et Silvanus inter 4 25 coniuratos erat augebstque scelera, in quorum ultionem consenserat. voci tamen et adspectui pepercit intromisitque &d Senecam unum ex centurionibus, qui necessitatem ultimam denuntiaret. 62. Ille interritus poscit testamenti tabulas; ac dene-

s gante centurione conversus ad amicos, quando meritis eorum referre gratiam prohiberetur, quod unum iam et tamen pulcherrimum

habeat, imaginem vitae suae re-

linquere testatur, cuius si memores essent, bonarum ar-

1

t expertus L 1 nosceret Acid., sed cf. 2, 28, I1 || 15 ease tum M

L in marg. || 31 reditum & tribuno L : redi t i ocior || 34 tam (om. et) pulch. (redisse tribunum Holm) || &4 fatalis L habebat L

367

P. CORNELII

a.p.Chr.€» 3 tium

famam tam constantis

TACITI

amicitiae

laturos.

simul

la-

crimes eorum modo sermone, modo intentior in modum coéreentis ad. firmitudinem revocat, rogitans ubi praecepta sapientiae, ubi tot per annos meditata ratio adversum imminentia f cui enim ignaram fuisse saevitiam NNe- s ronis í neque aliud superesse post matrem fratremque interfectos, quam ut educatoris praeceptorisque necem

adiceret.

63. Ubi haec atque talia velut in commune disseruit,

complectitur uxorem, et paululum adversus praesentem i10 mollitus rogat oratque temperaret.

lortitudinem

dolori

LE

ne aeternum susciperet, sed in contemplatione vitae per virtutem actae desiderium mariti solaciis honestis toleraret. illa contra sibi quoque destinatam mortem ad-

severat manumque percussoris exposcit. tum Seneca 15 gloriae cius non adversus. simul amore, ne sibi unice dilectam ad iniurias relinqueret, 'vitae' inquit 'delenimen-

ta monstraveram tibi, t u mortis decus mavis: non invidebo exemplo. sit huius tam fortis exitus constantia penes utrosque par, claritudinis plus in tuo fine.' post 20 quae eodem ictu brachia ferro exsolvunt. Seneca, quoniam senile corpus et parco victu tenuatum lenta effugia sanguini praebebat, crurum quoque et poplitum venas

abrumpit; saevisque cruciatibus defessus, ne dolore suo

animum uxoris infringeret atque ipse visendo eius tor- 25 menta ad impatientiam delaberetur, suadet in aliud cubiculum abscedere. et novissimo quoque momento suppeditante

eloquenti a advocatis

J tam M L , restituit

Sor. p. 184 53.:

scriptorib us pleraque (fruc)tum

Weiss. in tllo tam substantivum latere fructum

H a l m , cum iam

coll. Suet. Cal. 4

quarum virtutum fructum uberrimum tulit ((fructum) tam Koest.; tam const. amic . (pretium) lat. Nípp.) || 6 post L : quam M || 7 u t om. L. || H1 fortitudinem mollitus M (adv. fortit udine m £nterpretatur Á. Gref. Lex. Tac. p. 52a. im Widerspruch. mit* '; fortunam

moll. Hause, ef. 12. 18, ?): formi dinem rmolitun l., incer tum an non recte | dolori ne L (ncu tel nevc Heins., haud necessario, «ut tid.) : dolorem corr. M! ez dolori (dolorem aet, guacipere J , PF. Gron.) 19 amore

ML;

timore [

Zadr.,

angore

Aoes t., haud un

L

-

nece ssari o |

AB EXCESSV DIVI AVGVS8TI XV 062—605

traddiidit, quae in edi i vulgus ediita eis verbis is inv ta eiu i ertere SUpeT- a p.O 64. At Nero nullo in Paulinam

ceret invidia

crudelitatis,

iubet?

proprio odi inhiberi

i

mortem. e

5 tantibus militibus servi libertique obli gant brachia prem vulgusuntadsan dene guin n em, incertu m an igna i rae. nam,

u t est ? promptum, non defuere qui cretlerent, donec implacabilem Neronem timuerit, fama m so-

ciatae cum marito mortis petivisse, deinde oblata mitiore iv spe blandimentis vitae evictam ; cui addidit paucos postea annos, laudabili

in maritum

memoria e t ore ac membris

in eum pallorem albentibus, ut: ostentui easet multum vitalis spiritus egestum. Seneca interim, durante tractu et lentitudine mortis, 3 15 Statium Ánnaeum, diu sibi amicitiae fide et arte medi-

cinae probatum, orat provisum pridem venenum, quo diam)nati publico Atheniensium iudicio exstinguerent u r , promeret; adlatumque

hausit frustra,

frigidus iam

artus et cluso corpore adversum vim veneni. postremo 4 ?0 stagnum calidae aquae introiit, respergens proximos servorum addita voce libare se liquorem illum Iovi liberatori. exim balneo inlatus et vapore eius exanimatus, sine ullo funeris sollemni crematur. ita codicillis praescripeerat, cum etiam tum praedives et praepotens supremis 25 suis consuleret.

65. Fama fuit Subrium Flavum cum centurionibus occulto consilio, neque tamen ignorante Seneca, destinavisse, ut. post occisum opera Pisonis Neronem Piso quoque interficeretur tradereturque imperium Senecae,quas

s» jnsonti et claritudine virtutum

ad summum fastigium

delecto. quin et verba Flavi vulgabantur, non referre rsideo M|| 4 iubet add.Heina. | inhibere

'erbis cius T. "an.

recte |; 8 famem sociatae I. ( Put.): fame

inhibet. "d. M; quo ante L i| ietatem M || 9 meliori L || 16.17 quod anti ore L, Las fanis : Hep frigidis Mem artibus et clauso corp suiuà i setat L f lidae L | resp"&rgensL || 33 perscrip ! 2 oio s tibu oon dn " 21 flauii- ML, M Bel d 30 " X lectio 1 itudine(m) Koeat., cf. 12, 9, ^): ecori(s) Heine.): i Fri

Pon

dinenda eat)

4 ento

f. | referre M (ref. ded

differre L, fort. rectius 389

hr.06

P. CORNELII

TACITI

a.p.Oh.05. dedecori, si citharoedus demoveretur o6 tragoedus auc. cederet (quia u t Nero cithara, ita Piso tragico ornat u

canebat).

|

66. Ceterum militaris quoque conspiratio non ultra fefellit, accensis | quoque] indicibus ad prodendum Fae. s nium Rufum, quem eundem conscium et inquisitorem non tolerabant. ergo instanti minitantique renidens Scaevi-

nus neminem ait plura scire quam ipsum, hortaturque 9 ultro redderet tam bono principi vicem. non vox adver-

sum ea Faenio, non silentium, sed verba sua praepediens 1o et pavoris manifestus, ceterisque ac maxime Cervario

Proculo equite R(omano) ad convincendum eum conisis,

iussu imperatoris & Cassio milite, qui ob insigne corporis robur adstabat, corripitur vinciturque. 1 67.Mox eorundem indicio Subrius Flavus tribunus 15 primo dissimilitudinem morum ad defen. pervertitur, et cum inermibus sionem tr&hens, neque se armatum dein, posteffeminatis tantum facinus consociaturum;

? quam urgebatur, confessionis gloriam amplexus interrogatusque a Nerone, quibus causis ad oblivionem sa- 2o cramenti processisset, 'oderam te' inquit. 'nec quisquam tibi fidelior militum fuit, dum amari meruisti: odisse coepi, postquam

parricida

matris

e t uxoris,

auriga

et

3 histrio et incendiarius extitisti'. ipsa rettuli verba, quia non, ut Senecae, volgata erant, nec minus nosci decebat 25 militaris viri sensus incomptos et validos. nihil in illa coniuratione gravius auribus Neronis accidisse consti-

tit, qui ut faciendis eceleribus promptus, ita audiendi

4 quae faceret insolens erat. poena Flavi Veianio Nigro tribuno mandatur. is proximo in agro scerobem effodi 30 iussit,

quam Flavus

u t humilem

e t angustam

increpans,

& accensis quoque MI, (quoque repet. e v. d) | 7 scevinus L:

acaeninus M, quod erasa littera c M ! mut. in faeninus || 10 faenius M : secl. Rit. || 11 e t maxim e I, || 12 equite R(omano) Or.: equiter M (i. e. equester?, cf. 13, 10,2. 12,60, 2 ) , equit e L | conizxis L, || 13 iussa M || 16 praevertitur L || 17 necs e Ll, || 20 quibus de cau. sis L f| 31 amaveram Wellesley 22 fidelior t i b i l.. m marg. $38 quam Pich .: quam uis M L , ned. in M 340 tribu no f. deletu nt vid Hittera 8 (qua m vis( am) Walther praeced. Frei.) -

370

AB EXCESSV DIVI circumstantibus

militibus,

AVGVBTI XV 65—69 'ne hoc

quidem' inquit

'ex

&.p.Chy.66

discipline." admonitusque fortiter protenderecervicom,

utinam" ait 'tu tam fortiter ferias! et ille multum tre. mens, cum vix duobus ictibus caput amputavisset, sae5 vitiam apud Neronem iactav it, sesq uiplaga & se interfectum, dicendo. 68. Proximum constantiae exemplum Sulpicius Asp er centurio praebuit, percunctanti Neroni, cur in caed em suam conspiravisset, breviter respondens non aliter tot 19 flagitiis eius subveniri potuisse. tum iussam poenam subiit. nec ceteri centuriones in perpetiendis suppliciis degeneravere: at non Faenio Rufo per animus, sed la mentationes

suas etiam in testamentum contulit.

Opperiebatur Nero, u t Vestinus quoque consul in

:6 crimen trahere tur, violentum

et infensum ratus, sed ex

coniuratis consilia cum Vestino non miscuerant quidam vetustis i n eum simultatibus, plurcs, quia praecipi. tem et insociabilem credebant. ceterum Neroni odium ad-

versus Vestinum ex intima sodalitate coeperat, dum hic ? ignaviam principis penitus cognitam despicit, ille ferociam amici metuit, saepe asperis facetiis inlusus, quae ubi multum

e x vero traxere,

acrem sui memoriam

relin-

quunt. accesserat repens causa, quod Vestinus Statiliam Messalinam matrimonio sibi iunxerat, haud nescius inter 23 adulteros eius e t Caesarem esse. 69. Igitur non crimine, non accusatore existente, quia speciem iudicis induere non poterat, ad vim dominationis conversus Gerellanum tribunum cum cohorte miiubetque praevenire conatus consulis, litum immittit 3) occupare velut arcem eius, opprimere delectam iuven.

tutem, quia Vestinus imminentes foro aedes decoraque

scrvi tia e t pari aetate habebat. cuncta eo die munia con-

paene & interf ectum a se M || 13 atraheretur M, aed prima littera coniu et 15.18 || L ue sumq infen | exlincia ( i n crimina trah. Rit.) etiam sacpe L L *1 rati l..|| 17 quoniam I. || 19 i n t i m a M : nimis 1 33 repens MI.: remarg. n i esseL arem L PRU ?3accesscrat —23 Caes I. || 30 quia

imonio om. cens Lips., sed ef. 6 , 7 . 3. 11, 24, 4 || $3 matr : spem L | Indicis om. V, || 27 ispecicm M. eed i ante s del.M ' 30 occuparet

MI., em. Put. | 31 quoniam

M|

lI.

311

P. CORNELII a-p.Cbr.e5

TACITI

sulis impleverat conviviumque celebrabat, nihil mo. tuens an dissimulando metu, oum ingressi milites vocari eum a tribuno dixore. ille nihil demoratus exsurgit, et omnia simul properantur: clauditur cubiculo, praesto

est medicus, abscinduntur venae, vigens adhuo balneo infertur,

calida

aqua mersatur,

nulla

b

edita voco, qua

semet miseraretur. cireumdati interim custodia qui simul discubuerant, nec nisi provecta nocte omissi sunt, postquam pavorem eorum, ex mensa exitium opperientium,

et imaginatus et inridens Nero satis supplicii luisse ait

10

pro epulis consularibus.

70. Exim Annaei Lucani caedem imperat. is profluente sanguine ubi frigescere pedes manusque et paulatim ab extremis cedere spiritum fervido adhuc et compote mentis pectore intellegit,

recordatus

carmen

& se composi-

It]

Li

tum, quo volneratum militem per eius modi mortis imaginem obisse tradiderat, versus ipsos rettulit, eaque illi

suprema vox fuit. Senecio posthac et Quintianus et Scae-

vinus non ex priore vitae mollitia, mox reliqui torum periere, nullo facto dictove memorando.

coniura-

71. Sed compleri interim urbs funeribus, Capitolium

20

victimis; alius filio, fratre alius aut propinquo aut amico

interfectis,

agere grates deis, ornare lauru

domum,

ge-

nua ipsius advolvi et dextra m osculis fatigare. atque ille gaudium id credens Antonii Natalis et Cervarii Proculi festinata indicia impunitate remuneratur. Milichus pracmiis ditatus conservatoris sibi nomen Graeco eius roi vocabulo adsumpsit. e tribunis Gavius Silvanus, quam -

vis absolutus, sua manu cecidit: Statius Prox umu s vcniam, quam ab imperatore acceperat, van itate exit us conrupit. exuti dehinc tribunatu Pompeius * * , Corne-

lius Mertialis, Flavius Nepos, Statius Domitius, qua si 1 celebrat M (cf. 14, 14, 1. 16, 1 , 2 ) i| 6 aqu a uersa M eed uersa del. M! | voce L sup. lin. || 9 e t men sae M L , em. Fr. Medices | exitum L || 1? E x i m Annaei Rhen.: E x Immane (e del, M!) nà e t M, exin manemo e t L || 15 ab se carm en L || 18 summa vox L | quintili

anus ML (cf.15,56, 4) ||'24 ocu

38 C. sillanus L (cf. 15,50, 3) || 31 lis Seulis M l| 25 idom.L lacunam indicavit Rit. (sed ante Pompeius); L abet signum adm onitionis in "arg. 372

25

A B EX CE SS V D I V I AVGVSTI

X V 69-72

principem non quidem odissent, rentur.

Novio

is»ti

Prisco per amicitia

Senecae cL

e

Gallo &lque Annio Pollioni infamatis magis quam con-

"nis

vietis data exilia. Priscum Artoria Flaccilla coniux 5 comitata eat, Gallum Egnatia Maximilla, magnis pri-

mum et integris opibus, post, ademptis; quae utraque

gloriam

eius auxere. pellitur

et Rufrius

Crispinus oc- 4

casione coniurationis. sed Neroni invisus, quod Pop. paeam quondam matrimonio tenuerat. Verginium «Fla. i0 vum et Musonium) Rufum claritudo nominis expulit: nam

Verginius

studia

iuvenum

eloquentis,

Musonius

praeceptis sapientiae fovebat. Cluvidieno Quieto, Iulio Agrippae, Blitio Catulino, Petronio Prisco, Iulio Altino, velut i n agmen et numerum, Aegaei maris insulae per15 mittuntur. &t Caedicia uxor Scaevini et Caesennius Ma- s ximus Itelia prohibentur, reos fuisse se tantum poena experti. Ácilia mater Annaei Lucani sine absolutione, sine supplicio dissimulata. 72. Quibus perpetratis Nero et contione militum ha- i ?*» bita bina nummum milia viritim manipularibus divisit addiditque sine pretio frumentum, quo ente ex modo annonae utebantur. tum quasi bello gesta expositurus,

vocat senatum et triumphale decus Petronio Turpi.

liano

consulari,

Cocceio Nervae

praetori

designato,

(data. de quo» quia nunc primum insignia Nymphidio oblatus est, pauca repetam: nam et ipse pars Romanas r u m cladium erit. igitur matre libertina ortus, quae 1 ex(is)timarentur

AAen.: extimarentur

M, aestimarentur

L.

1 re 3 pollione L ' 4 data ML; decreta Bezz. coll. 16, 9, 1, E 9 VIE 1. e sion occa onis urati coni 3 etgnatia M, sed t del. M! || 7.8 praeced. Lio. a oium |J, || 9.10 (Flavum et Musonium) Walther 1L || 13 patronio L !! " caecuna veluatissima esse videlur || 18ruffum

(dl . coll. Mart. ?,n dicia 1, (Or .): cadicia M | Caesonius Lips M || 33 gesta o' bell s Ín 14, 29, 1) || 1? scillia L | &bsolutione (cf. 14. 32, 3 potio eetpe 23 turpiliano I. ( Vertr.): turpiano M quo al.): m fectum (de tilio) j| 38 data. de quo add. Koest. a ips 29 || M nno c L ; qua Nipp. auspicatus e«t | quem qui& nun 97

3) DT Tacitus [ ed. Koestermann (183

373

ie

ss Tigellino praefecto praetorii tribuit, Tigellinum et. Nerv&m ita extollens, ut super triumphales in foro imagines apud Palatium quoque effigies eorum sisteret. consularia

P. CORNELII TACITI eorpus decorum inter servos libertosque principum vul-

&. p.Chr.65

gaverat, ex C. Caesare se genitum ferobat, quoniam forte

quadam habitu procerus et torvo vultu erat, sivo C.Cae-

sar, scortorum quoque cupiens, etiam matri sit.

eius inlu-

***

13. Sed Nero vocato senatu, orationo

inter patres ha-

bita, edictum apud populum et. conlata in libros indioia confessionesque damnatorum

adiunxit.

crebro

etenim

teo

vulgi rumore lacerabatur, tamquam viros claros et insontes ob invidiam aut metum extinxisset. ceterum coeptam adultamque et revictam coniurationem neque tunc dubitavere, quibus verum noscendi cura erat, et fatentur, qui post interitum Neronis in urbem regressi sunt. at in senatu cunctis, u t cuique plurimum maeroris, i n adulationem

demissis,

Iunium

Gallionem,

10

Senecae

fratris morte pavidum et pro sua incolumitate supplicem, increpuit Salienus Clemens, hostem c t parricidam vocans, donec consensu patrum deterritus est, ne publi-

cis malis abuti ad occasionem privati odii videretur, ncu composita aut obliterata mansuetudine principis novam

ad sacvitiam retraheret. 74. Tum [decreta] dona et grates deis decernuntur, propriusque honos Soli, cui est vetus aedes apud circum, in quo facinus parabatur, qui occulta coniurationis numine retexisset; utque circensium Cercalium ludicrum pluribus equorum cursibus celebraretur mensisque Aprilis

Neronis cognomentum acciperet; templum Saluti exstrueretur eo loci * * ex quo Scaevinus ferrum serat. ipse eum pugionem apud Capitolium

prompsacravit

3 quodam1. j| 4 quoque I, in marg. !| 5 lacunam indicavit Wurm mam apparat narrativnem de Nymphidio viz coeptam, nedum ; per-

fJectam esse — 6 [vocato

scnat u] £ r n . , incer tum a n n o n neces

surio " 9 claros om. M ii 14 e t revictam L in marg. || 12 ueru m corr. M ! ex ueri f| 15 dimissis

M L , em. Put. |; 20 compositam

a

mansuetudinemML. em. Lips. || 22 [decreta] J. F.u t obliteratam (ccernuntur] Lips. ((in)discreta Bezz., coll. 1, 35, Gron., contra 4, ubi item iniscretus et proprius contra posita sunt; haud probabilit er) || 23 vc. tus aaedes a Meum I. sup. lin. !| 24 num ine suo L., fort. recle ti 25 ium menais quoque I. [| 28 i "t Ni

recte ut vid. (eius loco Mecrwaldt, uud ia 374

eee,

nott "

Nipp-

£0

AB EXCEB8V DIVI

AVGVSTI XV 72—74

inscripsitque Iovi Vindici: in praesens haud animadver- sp.cbr.es sum post arma lulii Vindicis ad auspicium et praesagium futurae ultionis trahebatur. reperio in commen- 3 tariis senatus Cerialem Ánicium consulem designatum & pro &ententia dixisse, ut. templum divo Neroni quam maturrime publica pecunia poneretur. quod quidem ille decernebat tamquam mortale fastigium cgresso ct vencrationem iuste hominum merito, (sed ipse prohibuit, ne interpretatione) quorundam ad omen maturi exitus veri teretur: nam deum honor principi non ante habetur, quam agere inter homines desierit. $ nuspicium pracsagum L | & ille quidem Fuchs, sed cf. Lez. Tac. p. 1321 b || 7. venerationem iuste Koest.: venerationem

item 1, uencratio Ite' M (mendum e compendio ite, i. e. iuste,

ortum ease videtur) || 8.9 (sed ipse -- interpretatione) ( e f . Andr. Jbb. 1922, 64) | 9 quorundam

M : quod L |

Halm

ad omen

matu ri exitus Nipp. incerta coniectura (fort. potius maturi sui exi tus): ad omen futurum sui ex. L , ad omia dolum sui ex. M (ad li taciti omen malum sui ex. /lalm) | vertebatur L. "! 11 Corne

explj Liber XV. Incip liber XVI. M

LIBER SEXTVS DECIMVS

s.p.Chr.65 1

1. Inlusit dehinc Neroni fortuna per vanitatem ipsius

et promissa Caeselli Bassi, qui origine Poenus, mente turbida,

nocturnae

quietis

imaginem

ad spem haud du-

biae reci» traxit, vectusque Romam, principis aditum emercatus, expromit repertum in agro suo specum altitudine immensa, quo magna vis auri contineretur, non in 9

formam pecunise, sed rudi et, antiquo pondere. lateres quippe praegraves iacere, adstantibus parte alia colum.

nis; quae per tantum

aevi occulta

augendis praesentibus

Dido bonis. ceterum, u t coniectura demonstra(ba»t, Phoenisam Tyro profugam condita Carthagine illas opes abdidisse, ne novus populus nimia pecunia lasci.

viret aut reges Numidarum, et alias infensi. cupidine auri ad bellum accenderentur. 2. Igitur Nero, non auctoris, non ipsius negotii fide satis spectata nec missis [visoribus], per quos nosceret an vera adferrentur, auget ultro rumorem mittitque, qui velut par(a»tam praedam adveherent. dantur triremes et

delectum remigium iuvandae festinationi. nec aliud per illos dies populus credulitate, prudentes diversa fama 2U 2 tulere. ac forte quinquennale ludicrum

secundo lustro

1 neronis M, sed s dcl. M ! | fortuna neroni L || 2.

plenus M

ard ] del. M! | 3.4 ad spem haud dubiae re(i) traxit Doel... nd sp. h. dubie (e í n ras.) retraxit M ; ad sp. h. dubiam retraxit L per

ler polio e i, ul manifestum M d forma L |i 8 asstantibus M |i quae nihi! portent verum occultandis praes. bonis L | occu

Nipp.

(df. 4H, 44, 1) / 10 demonstrat

NL

corr. P M

hend

65, 2) | Didonem L |, 13 et alias om. L || 16 missis uisoribus ML, em, Ern. ; 7 asserentur L || 18 partam ML, em. Acid. (cf.11 10,

4) | aveherent Ern. | 19 remigium Bozhorn: nauigium MI, T 20 prodentis ML, em.Hozhorn |; 20.21 famae tulerat L

376

AB EXCESSV DIVI AVOVST I XVI 1—4

celebra(ba»tur: a vatibus oratoribu sque praeci Li

teria in laudem principis adsumpta 'es t. non enim soli. MN tas tantum fruges neo confusum Cn) metallis aurum gigni, sed nova ubertate provenire terram et obv [4

.

[4

ue

5 deferro deos, quaeque alia summa facu ndia

ias opes

edulatione servilia fingebant, securi de facilitate . re. ntis.

que Qliscebat interim luxuria spe inani, consumebantur- 1 pes quasi oblatis, quas multos per annos

d prodigeret. quin et inde iam largiebatur; et divitiarum expectatio

inter

causas peupertatis

publicae

erat.

nam ?

Bassus, effosso agro suo latisque circum arvis, dum

bunc vel illum locum promissi specus adseverat, se-

quunturque non modo milites, sed populus agrestium 1$ efficiendo operi adsumptus, tandem posita vaecordia, non falsa antea somnia sua seque tunc primum elusum admirans, pudorem et metum morte voluntaria effugit.

quidam vinctum ac mox dimissum tradidere ademptis bonis in locum regiae gazae. :» 4. Interea senatus, propinquo iam lustrali certamine, : u t dedecus averteret, offert imperatori victoriam cantus &dicitque facundiae coronam, qua ludicra deformitas

velaretur. sed Nero nihil ambitu nec potestate senatus »

opus esse dictitans, se aequum adversum aemulos et e5 religione iudicum meritam laudem adsecuturum, primo carmen in scaena recitat; mox, flagitante vulgo ut om- 3 nia studia sue publicaret (haec enim verba dixere), ingreditur theatrum, cunctis citharae legibus obtemperens, ne fessus resideret, ne sudorem nisi ea, quam indutui

so gerebat, veste detergeret, u t nulla oris aut narium exm illum 4 crementa viserentur. postremo flexus genu et coetu

manu veneratus sententias iudicum opperiebatur ficto

oribusque Lips. (cl. 1 celebratur ML, em. Put. | * vatibus oret ratoribus OrRtoriL; aus 14, 21, 3 ) : &b auctoribus orstoribusque ius; ab actori us ore rect fort. k., Bek busque M ([svaratoribus) rivis

s (aliis) Nipp. || 4 al.) || 3 (in) metallis Drae., metalli L | minores M M slii ubertatem provenire terrae L || 5 erent L || t3 promisi epocus dig pro 19 || te vilie] Hart., viz rec adversus ' s L : emmirans M || £4 om. L || 16 primo L || 17 admiran 31 viaerentur L : uiserent M

STi

P. CORNELII TACITI a-p. Chr.65

pavore. et plebs quidem urbis, histrionum

quoque gestus

juvare solita, personabat certis modis plausuque com.

posito.

crederes laetari,

per i n -

ac fortasse laetabantur

curiam publici flagitii.

5. Sed qui remotis o municipiis severaque et adhuc antiqui moris retinente Italia, quique per lon(gin)quas provincias lasciviae inexperti officio legationum aut privata utilitate advenerant, neque adspectum illum tole. rare neque labori inhonesto sufficere, cum manibus

tà

nesciis fatiscerent,

turbarent

gnaros ac saepe a militibus

verberarentur, qui per cuneos stabant, ne quod tem. poris momentum irpari clamore aut silentio segni praeteriret. constitit plerosque equitum, dum per angustias

obtritos, enituntur, aditus et ingruentem multitudinem moret alios, dum diem noctemque sedilibus continuant,

bo exitiabili correptos. quippe gravior inerat metus, si spectaculo defuissent, multis palam et pluribus occultis, ut nomina

ac voltus,

alacritatem

tristitinmque

coeun-

tium scrutarentur. unde tenuioribus statim inrogata supplicia, adversum inlustres dissimulatum ad praesens 20 et mox redditum

odium. ferebantque

Vespasianum,

tam-

quam somno coniveret, a Phoebo liberto increpitum aegreque meliorum precibus obtectum, mox imminentem perniciem maiore fato effugisse. 6. Post finem ludicri

Poppaea mortem

obiit,

fortuita

mariti iracundia, a quo gravida ictu calcis adflicta cst. neque enim venenum crediderim, quamvis quidam scriptores tradan t, odio magis quam ex fide: quippe liberorum cupiens ct amori uxoris obnoxius erat. corpus non igni abolitum,

ut Romanus

consuetudine differtum

mos, sed regum externorum

odoribus cond itur tumuloque

£ apposito

L || 3 incuriam Acid.: InIuriam M, innit i » (inscitiam Koest.) || 5.8 severaqueet a d h u c . . . retine nte italia t n. veramqu

e adhuc et . . . retinentes italiam M | G long lonquas (q corr. ez g M!) M, longas L. || 7 laacivigaeinquas Mur.: lasciviam experti M (lascivia inexp. G. Otlo, cf. Hist. inexperti L : 1 8 , 1) || 9 labore MI, corr. Rhen. ( cf. 3, 32, 1) || 10 turb aren tquc L || 13 cons

istit. : M [j 15 sedibus L | oxitiabili morbo I. ! tu calcis 20 || L metua erat gr. I6 1, romanis 30 || L ietu

378

25

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI XV1 4—9

Iuliorum infertur. ductae tamen publicae exsequiae, &p.Chr.05

vineenni mar esmee tdi

fortunae munera ^aque pro virtutibus. 7. Mortem Poppaeae ut palam tristem, ita recordan- 1 tibus laetam ob impudicitiam eius saevitiamfquo nova insuper Invidia

Nero complevit

probibendo C..Cassium

officio exsequiarum, quod primum indicium mali. neque in longum dilatum

est, sed Silanus additur, nullo crimine,

1» nisi quod Cassius opibus vetustis et gravitate morum, Silanus claritudine generis et modesta iuventa praecellebant. igitur missa ad senatum oratione removendos a 2 re publica

utrosque

disseruit,

obiectavitque

Cassio,

quod inter imagines maiorum etiam C. Cassi effigiem 15 coluisset, ita inscriptam 'duci partium'; quippe semina belli civilis et defectionem & domo Caesarum quaesitam: &c (ne) memoria tantum infensi nominis ad discordias uteretur. adsumpsisse I. Silanum, iuvenem genere nobilem, animo praeruptum.

2;

quem novis rebus ostentaret.

8. Ipsum debine Silanum increpuit isdem quibus pa- 1 truum eius Torquatum, tamquam disponeret iam imperii curas praeficeretque rationibus et libellis et epistulis liet exitio patrui ad praecavendum exterritus erat. inducti

t9

bertos , inania simul e t falsa: nam Silanus metu intentior

25 posthac vocabulo indicum, qui in Lepidam, Cassiiuxorem, Silani amit am, incestum cum fratris filio et diros sacro 3 cius rum ritus confingerent. trahebantur u t conscii Volca

Tullinus ac Marcellus Cornelius senatores et, Calpurnius Fabatus eques Romanus; qui appellato principe instan ma

onem circa sum s) tem damnationem frustrati, mox Ner uH scelera distentum quasi minores evasere.. Silano exilia de- 1 9. Tunc consulto senatus Cassio et ud. Ern. ! ? dilatus L | 5.6 laetam recordantibus imp tium mq || 13 obiectatu ue L || 13 par p e Mel. 4, 19. 1), fort. recte videretur L | nobilem genere M, duci L || 17 ne add. Fazr. || 18 intentior et (et om. Becher [| n 2

me tu

L || 33 24T intetior metu et etio patrui . ,. JV : L recie) ex itio patrui ,80 .15 3,5 4,4 . ius L (cf 19 animo

promptum

Ferr.: inducit M L || $7 vulcac 2 || 32 tum L | senatu ! 9, tullinus Lips. coll. Hist. 1V

eed

379

P. CORNELII TACITI

&p».Cr65 cernuntur; de Lepida Caesar statueret. deportatusque in insulam Sardiniam Cassius, et seneotus eius oxspeotabatur. Silanus, tamquam Naxum deveheretur, Ostia(m) amotus, post municipio Apuliae, oui nomen Barium est,

[4]

3 dlauditur. illic indignissimum casum sapienter tolerans & centurione &d caedem misso corripitur; suadentique venas abrumpere animum quidem morti destinatum ait, sed non remittere percussori gloriam ministerii. at, centurio quamvis inermem, prsevalidum tamen et irae quam timori propiorem cernens premi a militibus iubet. neo t: omisit Silanus obniti et intendere ictus, quantum manibus nudis valebat,

donec & centurione

adver-

volneribus

sis tamquam in pugna caderet. 1 10. Haud minus prompte L. Vetus socrusque eius Sextia et Pollitta

filia necem subiere, invisi

principi,

tam- iw

quam vivendo erxprobrarent interfectum esse Rubellium 2 Plautum, generum Luci Veteris. sed initium detegendae saevitiae praebuit interversis patroni rebus &d accusandum transgrediens Fortunatus libertus, adscito Claudio Demisno, quem ob flagitia vinctum a Vetere Asiae pro s

consule exsolvit Nero in praemium accusationis. quod ubi cognitum reo, seque et libertum

pari sorte componi,

Forrmianos in agros digreditur. illic eum milites occulta 3 custodia cireumdant. aderat filis, super ingruens periculum longo dolore atrox,

ex quo percussores Plauti 2;

mariti eui viderat; cruentamque cervicem eius amplexa servabat sanguinem et, vestes respersas, vidua impexa

luctu continuo nec ullis alimentis nisi quae mortem ar-

4 cerent. tum hortante patre Neapolim pergit;

e t quia

aditu Neronis prohibebatur, egressus obsidens, audiret » 1 que om. L || 2 sardinism

L in màrg.

| senec tus F r . Medice

i: senatus M (compendio falso ezplicato), penates L.|| 3 ostin M, hosti a L, em.

Lips. l| 4 admotus poetea L (vice versa 10, 22, 5 amov isti L , admouisti M ) | est Barium L i| 8 remittere corr. M ! ez permittere: permittere L !| 11.12 nudis manibus L || 14 prompte hia L j| 15 Poltta Nipp.: polutis M, pollucia I. | Inuisít M , eed t del. M! [| 16 vivendoL ( Put.): uincendo M || 19 ascitus L in marg. || 20 auer -

tere M || 27 sanguine vestes resp. L (/ort. legendum sanguine resp.

vestes) | inplexa ML (antecedit amploxa), em. Pelavius || 88 alimentis usa nisi L || 3 0 — p. 381,1 no occid eret insontem L

AB EXCESS8V DIVI AVGVBT I XVI 9—12

liberto, modo muliebri eiulat i rumn sollegam dederet, «scura u, aliquando sexum egressa precibus et invidiae iuxta omes b incepe immobilem se * M . Ergo nuntiat petri abicere spe m et uti necessitate.1 simul adfertur sententiam.

ari iti nec Mefuere qui cui mon moneremt aus naetextrucem erent mag perte

heredem Caesarem nuncupare atque ita nepotib us de reliquo consulere. quod aspernatus, ne vitam proxime

10 libertatem &ctam novissimo servitio foedaret, largitur in &ervos quantum aderat pecuniae; et si qua asportari

possent, sibi quemque deducere, tris modo lectulos ad

suprema retineri iubet. tunc eodem in cubiculo, eodem 2 ferro abscindunt venas, properique et singnlis vestibus 15 ad verecundiam velati balneis inferuntur, pater filiam, avia neptem, illa utrosque intuens, et certatim precantes labenti

animae celerem exitum,

ut relinquerent

suos

superstites et morituros. servavitque ordinem fortuna ac senior prius, tum cui proxima aetas exstinguuntur. &ccu- 3

29 sati post sepulturam decretumque ut more maiorum punirentur, et Nero intercessit, mortem sine arbitro permittens: ea caedibus peractis ludibria adiciebantur. 12. Publius Gallus eques Romanus, quod Faenio Rufo 1 intimus et Veteri non alienus fuerat, aqua atque igni 2» prohibitus est. liberto et accusatori praemium operae locus in theatro inter viatores tribunicios datur. et men- 2 ses, qui Aprilem eundemque Neroneum sequeba(n»tur, Maius Claudii, Iunius Germanici vocabulis mutantur,

testificante Cornelio Orfito, qui id censuerat, ideoIu-

* nium mensem transmissum, quia duo iam Torquati ob scelera interfecti infaustum nomen Iunium fecissent. iebri L , aed b in ras.; mulieri

M || 3 infensa voce L. |l

exportari L1 LM, eed m del. M! (cf. 15, 15, 3) 1 t 1inL ten t Il i s t i M: perus) | et 14 properequeL (sed cj. 6, 44,1 pronqueret M || 18 senior L: 8eneia M, aed i posl | erasum1| 17 reli c L | prime ML (also rege niore M (seniores Acid.) | tun Fa uitur L; exti ntur a 'ipPexplicato), em. Acid. | exting L. || 83 Ru rius s itrio arb | te. rec . fori lm, eorr. JJa Nero Ls menms .. - sequel ^ .$7 2€ || ,2 99 . 51 11 t. His coll. 31 Tunium1. (Lips.) : Ianctu Chijflet || 3 Iulius Lips. || 381

P. CORNELII

TACITI

pesta. 13. Tot facinoribus foedum annum etiam dii tem turbine tibus et morbis ihsignivere. vastata Campania perventorum, qui villas arbusta fruges passim disiecoit morta. tulitque violentiam ad vicina urbi, in qua omno

caeli lium genus vis pestilentiae depopulabatur, nulla ointemperie, quae occurreret ooulis. scd domus corp

ribus

exanimis,

itinera

funeribus

non

complebontur;

sexus, non aetas periculo vacua; gervitia perinde et. inexstingui, inter coniugem et libe-

genua plebes raptim rorum

lamenta,

qui dum adsident,

dum

deflent,

saepe

eodem rogo cremabantur. equitum senatorumque interitus,

promiscui,

quamvis

quam communi mortalitate nirent.

minus

flebiles

erant,

saevitiam principis

tam-

praeve-

Eodem anno dilectus per Galliam Narbonensem Aífri- 15

camque et Asiam habiti sunt supplendis Illyrici bus, ex quibus

aetate

aut valetudine

legioni-

fessi sacram ento

solvebantur. cladem Lugdunensem quadragies sestertio

s-p.Chr.66 1

solatus est princeps, u t amissa urbi reponerent; quam pecuniam Lugdunenses ante obtulerant urbis casibus. 14. C. SvEToxI0 Lucécyro TELESINO consulibus Ántistius Sosianus, factitatis in Neronem carminibus probroSis exilio, u t dixi, multatus, postquam id honoris indici-

bus tamque promptum ad caedes principem accepit, inquies animo et occasionum haud segnis Pammenem, es5 ciusdem loci exulem et Chaldaeorum arte famosum eoque multorum amicitiis

innexum,

similitudine

fortunae sibi

conciliat, ventitare ad eum nuntios et consultationes non frustra ratus; simul annuam pecuniam a P. Antoeio ministrari cognoscit. neque nescium habebat Anteium caritate Agrippinae invisum Neroni opesque cius prae-

30

4 uicina LM, «cd c ez i corr. M! || 6 occurret M || 9 libertorum L || 10 adsident rogo L || 15 delectus L |; 18 asiamque I. |

illirici M, sequitur spatio relicto in fine v. r . (cil. regionibus acribi e&t cor plum), mut. i n ] ac deinde del. M!; illyricis I. (sed cf. Hist. 11 74, 1 Illyrici legiones) ! 18 post Lugdunensem lac. not. Nipp.. sed

ef. Fabia J B. X X X 342 || 20 urbis Furia:

turbis M, turbidis

L, !

21 Luc(c)i o Rup.: L. MI, |, 21 tamque L: tanquam M |! 25 parm&nem1, ! 27 innexum Frei. (cf, 3, 10,2) : innixum M L || 28 conaultatores I. !| 29 minist rari &b anteio L 382

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI XVI 13-16

cipuas ad eliciendam cupidinem eamque causam multis ep.Chr.&

iie iur iari AniiriafuractamP Pammenis ocet ltab genitelis eius et eventura secretis

repertis quae de ortu ntur, simul 5 vitaqu Laqie Ostoriiu'taba Seapulae composita erant, acribit ad

principem magna se et quae incolumitati eius condu-

cerent adlaturum, si brevem exilii veniam impetravisset: quippe

Ánteium

et Ostorium

imminere

rebus et sus

Caesarisque fata scrutari. exim missae liburnicae, ad- 3 i10 vehiturque propere Sosianus. ac vulgato eius indicio inter damnatos magis quam inter reos Ánteius Ostoriusque habebantur, adeo u t testamentum Antei nemo obeignaret, nisi Tigellinus auctor extitisset, monito prius Anteio ne supremas tabulas moraretur. atque ille, hausto 15 veneno, tarditatem eius perosus intercisis venis mortem adproperavit. 15. Ostorius longinquis in agris apud finem Ligurum 1

id temporis erat: eo missus centurio, qui caedem eius causa featinandi ex eo oriebatur, quod Osto-

maturaret.

s» rius multa militari famae et civicam coronam apud Bri-

tanniam meritus, ingenti corporis robore armorumque scientia metum Neroni fecerat, ne invaderet, pavidum m. semper et reperta nuper coniuratione magis exterritu igitur

centurio,

ubi effugia villae

clausit,

iussa irmpe- 2

e adversum es r(atoris) Ostorio aperit. is fortitudinem saep quam hostes spectatam in se vertit; et quia venae quam nu ma s tenu hac t, interruptae parum sanguinis effundeban

servi usus, ut immotum pugionem extolleret, adpres. sit dextram eius iuguloque occurrit. 1 lica pub re 16.Etiam si bella externa et obitas pro » m, meque mortes tanta casuum similitudine memorare

ipsum satias cepisset aliorumque tacdium exspectarem, 2

exitii

4 D oxitii 13 monitus

te (aliter Eri. p. 130) Il . (ef. 1,5, 2.4, 36,1), [ort. recatis M, eds del. M' n incolumit

Andr. ( 1 se magna L | M L , em. Agr.

. L Li 15 interY 14 enteius L | ille om sorporie

r L is 35, 3 || 19 fest.exoriebatuM , 15 ll. co . zz Be )is s(s as uL dei )ci (g 66, 2 ) : corporis ern , 15 . (cl r.) Be ( L re bo ro .3 ripsit re lo ris mul. in re el adsc : In p M. p. L. 11 38 tolleret Koest. ris) al. Mesh L qs imper(ato

383

P. CORNELII TACITI pun

en et. contivis honestos civium exitus, tristes tam tantum. servilis

at nunc patientia

nuos &spernantium:

t animum et maeati. que sanguinis domi perditum fatigan t. neque aliam defensionem ab iis, quibus

3 tis restringun rim tam segniter 5 ista noscentur, exegerim, quam ne ode untes. ir& illa numinum in res Romanas fuit, quam

ate urbium, non, ut in cladibus exercituum aut captivitum virorum semel edito transire licet. détur hoo inlustri

miscua gepulposteritati, u t , quo modo exsequiis & pro orum accipiant tura separantur, ita in traditione suprem

0

habeantque propriam memoriam. Ann&eus 17. Paucos quippe intra dies eodem agmine | nius Mela, Cerialis Anicius,

Rufrius

Crispinus

ac T . Petro

cecidere, Mela et Crispinus equites Romani

dignitate

3 senatoria. nam hic quondam praefectus preetorii

et 15

consularibus insignibus donatus ac nuper crimine coniu-

rationis in Sardiniam exactus, accepto iussae mortis

3 nuntio semet. interfecit. Mela, quibus Gallio ct Seneca parentibus natus, petitione honorum abstinuerat per ambitionem praeposteram, ut eques Romanus consula- eo ribus potentia aequaretur; simul adquirendae pecuniae

brevius iter credebat per procurationes administrandis

4 principis negotiis. idem Ánnaeum Lucanum

genuerat,

grande adiumentum claritudinis. quo interfecto dum

con- »5 accusatorem eius acriter requirit, rem familiarem civit Fabium Romanum, ex intimis Lucani amicis. mixta

inter patrem filiumque coniurationis

scientia fingitur,

adsimilatis Lucani litteris: quas inspectas Nero ferri ad 5eum iussit, opibus eius inhians. at Mela, quae tum prormptissima

mortis

via,

exsolvit venas,

scriptis

quibus grandem pecuniam in Tigellinum 1 continuo M | 4 restinguunt

codicillis,

se

generumque

Madv. | his M L '! 5 oderint

L,

haud rectius. (sensus vocabuli defensionem ifa. explanari non. po-

test) || 7 in captivitate L || 9 promiscuo sepulchro L || 13 Rufrius

rufusM | acT.Nipp. coll. Plin. nat. 37, 2, 20. Halm: Plut. Deruffrius discr.L; am. etadul.19 p.60E: &c C. L. (cf.16,8,1), [ort. Tacitus pee erravit; ec M || 18 insignibus L in marg. || 18 mela

quidem gallia et seneca par. nstus L || 18—21pót ambitionem praep. senatoribus aequaretur L (eup. voc. senatoribus eign. obeli add.) || £7 finguntur

384

ML, em. Put. || 8.29

ferri ad eum nero L

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI XV I 16— 19 eius Cossutianum Capitonem erog&abat,

quo cetera ma&- ap.Chr

nerent. additur codicillis temquam de iiquitate exitii 6 n querens ita scripsisse, se quidem mori nullis supplicii

causis, Rufrium autem Crispinum et Anicium Cerialem

5 Vita frui infensos principi. quae composita credebantur de Crispino, quia interfectus erat, de Ceriale, ut inter-

ficeretur. neque enim multo post vim sibi attulit, minore quam ceteri miseratione, quia proditam C. Caesari coniurationem &b eo meminerant. 1: 18. De [C.] Petronio pauca supra repetenda sunt. nam illi dies per somnum, nox officiis et oblectamentis vitae transigebatur; utque alios industria, ita hunc ignavia ad famam protulerat, habebaturque non ganeo et profligator, ut plerique sua haurientium, sed erudito luxu.

15 &C dicta facteque eius quanto solutiora et quandam sui neglegentiam praeferentia, tanto gratius in speciem simplicitati« accipiebantur. pro consule tamen Bithyniae et 2 mox consul vigentem se ac parem negotiis ostendit. dein revolutus ad vitia, seu vitiorum imitatione, inter paucos Neroni &dsumptus est, elegantiae arbiter, z) familiarium dum nihil ainoenum e t molle adfluentia putat, nisi quod

ei Petronius adprobavisset. unde invidia Tigellini quasi 3

adversus aemulum et scientia voluptatum potiorem. ergo crudelitatem principis, cui ceterae libidines cedebant, ads5 greditur, amicitiam Scaevini Petronio obiectans, corrupto ad indicium servo ademptaque defensione et maiore parte familiae in vincla rapta.

19. Forte illis diebus Campaniam petiverat Caesar, et 1

Cumas usque progressus Petronius illic attinebatur; nec

2 so tulit ultra timoris aut spei moras. neque tamen praeceps tas vitam expulit, sed incisas venas, ut libitum, obligs

:aisse L uM . psisse scri 3 || se) psis scri ita d i t L (ita etiam Hart. deleto ips M ([tamquam — scr iseet) ame A13. 8 , 2 ) : scripsisset

(d. L in marg. || 6 quonia rd com || 5 qua recte) 17. 1)ita1 1 somnium M |j 17 pro m (c[.e 19, Nipp. L, del. Drae., eiz n

CN

"Procós. M. proconsul

L18

consulem MI LI ingen

familiarium a L || £$ pe t. 178,1): aocendit L || $7 vincul His 2, 26, 4. in mary. | 31 ad libitum L £o feronis

"

itor M (sd L || $4 adcreditur, i. €. adgred

385

P. CORNELII s.p.Chr.60

TACITI

por eoria aut quiaperire rursum et adloqui amicos, non tquo referontes bus gloriam constantiae peteret. audioba , sed

placitis nihil de immortalitate animae et sapientium itione,

s larg levia carmina et faciles versus. servorum alio no indulsit, quosdam verberibus adfecit. iniit epulas, som lis esset. ne u t quamquam coacta mors fortuitae simi

onom codicillis quidem, quod plerique pereuntium, Ner s cst, latu aut Tigellinum aut quem alium potentium adu ised flagitia principis sub nominibus exoletorum fem

cuiusque stupri perscripsit narumque et novitate(m» atque obsignata misit Neroni. fregitque anulum, ne mox usui esset ad facienda pericula. 20. Ambigenti Neroni, quonam modo noctium suarum ingenia

notescerent,

offertur

Silia, matrimonio

10

senato-

LE]

ris haud ignota et ipsi ad omnem libidinem adscita ac Petronio perquam familiaris. agitur i n exilium, tamquam non siluisset quac viderat pertuleratque, proprio odio. at Minucium Thermum praetura functum Tigellini

simultatibus dedit, quia libertus Thermi quaedam de Tigellino criminose detulerat; quae cruciatibus tormen- 20 torum ipse, patronus cius nece immerita

luere.

21. Trucidatis tot insignibus viris ad postremum Nero virtutem ipsam exscindere concupivit interfecto Thra.

sea Paeto et Barea Sorano, olim

utrisque

infensus,

et

accedentibus causis in Thrasceam, quod senatu egressus ?5

est, cum de Agrippina (re»ferretur, u t memoravi, quodque Iuvenalium ludicro parum spectabilem operam preebuerat; eaque offensio altius penetrabat, quia idem Thrasea- Patavi, unde ortus erat, ludis

cctastis a Tro-

5 epulas Afenagius (cf. 15,52, 1) : et uias M L (et (cp)ulaa /Talm 9 quamquam L ( Rhen.) : quam M (ef. 14, 36,1) | : Pooquam J 10 nouitate M L , corr. Neue || 14 offetur M || 18 municium M, munitium L, em. Ryck. j| 19 deditum ML, corr. Rhen. || 21 luero Acid.: lueret M L (adhaesit t ez aequ. trucid.; Tacitus sn tali sententiae confirmatione pluralem numerum verbi usurpat) || 36 ferretur M L |!

£7 iuuenalium M: quinquennalium L (cf. 74, 20, 1) | spectabilem 1.: etexpectabilem 31 (exspectabilem al.) || 38 praobuissot L,|| 29 cetastis ML, cf. CIL. V 2787; caestatis Doed., cetariis Nipp. (c[. etiam W.Schulze, Gesch. lat. Eigennamen1904, 47J | traianoM 386

AB EXCESSV DIVI

AVGVSTI XVI 19-2»

quoque, quo praetor Antistius

posita ad mortem damnabatur

que; et cum deum honores Poppaea

e decernuntur, sponte 5 absens, funeri no n interfuc rat, quae obliterari non sin e. 3 ba t Capito Cossutianus, pra eter animum ad flagitia praecipitem. iniquus. "Thraseae, quo d auctoritate cius concidisset, iuva ntis

Cilicum

repetundarum interrogant. 10

legatos, dum Capitonem

22. Quin ct illa obiectabat, principio anni vitare Tbra-

scam sollemne ius iurandum; nuncupationibu s votorum non adesse, quamvis quindecimvirali sacerdot io praeditum; numquam pro salute principis aut caelesti voce immolavisse; adsiduum olim et indefessum, qui volgari. i» bus quoque patrum consultis semet fautorem aut adversarium

ostenderet,

triennio

non introisse curiam, nu-

perrimeque, cum ad coercendos Silanum et Veterem

certatim

concurreretur,

privatis

potius clientium nego-

tiis vacavisse. secessionem iam id et partes et, si idem 2) multi audeant, bellum esse. 'ut quondam C. Caesarem' inquit 'et M. Catonem, ita nunc te, Nero, et Thraseam avida discordiarum civitas loquitur. et habet sectatores vel potius satellites, qui nondum contumaciam sententia-

rum, sed habitum voltumque cius sectantur, rigidi et ?5 tristes, quo t i b i lasciviam exprobrent. buic uni incolu. 3 mitas tua sine (cura), artes sine bonore. prospera principis respuit: etiamne luctibus et doloribus non sati

atur ? eiusdem animi est Poppaeam.divam non credere, cuius in acta divi Augusti et divi Iuli non jurare. sper-

x» nit (re)ligiones, abrogat leges. diurna populi Romani per provincias per exercitus curatius leguntur, ut nos1 dieque quo Slangl || 4 cum deinde hon. Pop . decernerentur ]. u 5 interfaerit

M ; interfuit

L , fort. recte || 14 v u l

ibus patrum

l à

*1 te nero et I, ( Put.): tenebo M || 23 vel potius sat. 1.inmary. li 24 vultumque I. |! 25 quo tibi L ( Rhen.): quod ibi M e win 16, A add. Lips. (cj. 11. 8,1); votis Meerwaldi coll. 4, 17,1.resp ul N . princ pera pros | l. arto M'; artes M, sed s del., ut vid., eras pr. reser éncerta coniectura: prospera pr. respernit M ; prosp nit) ! 27 eti

nit I. (prospera pr. spernit Andr.. at sequitur v. 29 sper num l. || 30 legiones MI.

381

P. CORNELII e.p.Chr.60^ 4

TACITI

seamus ad illa cat ur, quid Thrasca non feoerit. aut tran iora sunt, aut nova cupientibus auferatur

institute, si pot

dux c t &uctor. ista secta Tuberones

veteri

e t Favonios,

ut imperium quoque rei publicae ingrata nomina, genuit.

t, liber. 5 evertant, libertatem praeferunt: si perverterin visti, ai & tatem ipsam adgredientur. frustra Cassium amo donigliscere et vigere Brutorum aemulos passurus es. m que nihil ipse de Thrasea scripseris: disceptatore 6 senatum nobis relinque.'

extollit

ira. promptum

Cos-

10 sutiani animum Nero adicitque Marcellum Eprium acri

|

eloquentia. 23. At Baream Soranum iam sibi (Osbtorius Sabinus

eques Romanus poposcerat reum ex proconsulatu Asiae, in quo offensiones principis auxit iustitia

atque indus-

LE]

tria, et quia portui Ephesiorum aperiendo curam in- i5 sumpserat vimque civitatis Pergamenae, prohibentis Acratum Caesaris libertum statuas et, picturas evehere, inultam omiserat. sed crimini dabatur amicitia Plauti et ambitio conciliandae provinciae ad spes novas. tempus

damnationi

delectum,

quo Tiridates

accipiendo

Arme-

20

niae regno adventabat, ut ad externa rumoribus intestinum scelus obscuraretur,

an u t magnitudinem

impera-

toriam caede insignium virorum quasi regio facinore ostentaret.

24. Igitur omnicivitate ad excipiendum principem spec- 95 tandumque regem effusa, Thrasea occursu prohibitus non demisit animum, sed codicillos ad Neronem composuit, requirens obiecta et expurgaturum adseverans, ai 2 notitiam criminum et copiam diluendi habuisset. eos

1

codicillos Nero properanter accepit, spe exterritum Thra- so seam scripsisse, per quae claritudinem principis extol! in ills L || 5euerterant M ||6.6 evertant libertatem aggredientur ipsam I, | s i peruerterint M , in marg. alii Impetrauerint M! || 6 admovisti M | 8 i om. L || 9 (ira] Rit., haud probabiliter (cf.

16, 21, 3) || 12 (Os)torius Lips. coll. 16, 33, 2: torius M L (ilem c. 30, 1 L) | sauinus ML (cf. c. 30, 1) || 14 qua ML, corr. Nspp. || 17 se nehere ML, em. Vict. (avehere al.) || £0 damnationis M, sed 8 del. M : | accipiendae M || 21 (versis)

ad externa Acid., haud

necessario || £7 dimisit ML, em.Rhen. || 31 scripsisse iactans L (eed iactans aigno obelinotat.) | claritatem L 7 388

AB EXCESSV DIVI AVGVBTI XVI 22— 28 leret& suamquo famam .

Ce»vonit vultumque et spiritus et ibeduda ultro extimuit, vocari patres iubet proxi . Tum Thrasea inter

5 retne defensionem an sperneret. divers

UPt Ron sanun insontis

.

cae

ia

'

orebantur. quibus intrari curiam placebat, securos esse c constantia eius diseerunt; nihil dicturum, nisi quo

gloriam augeret. segnes et pavidos supremis suis secretum 2 circumdare: adspiceret populus virum morti obvium

10 audiret, senatus voces quasi ex aliquo numine supra humanas: posse ipso miraculo etiam Neronem permoveri; sin crudelitati insisteret, distingui certe apud poeteros memoriam honesti exitus ab ignavia per silentium pereuntium. 1 206. Contra qui opperiendum domi censebant, de ipso 1 Thrasea eadem, sed ludibria

et contumelias imminere:

subtraheret aures conviciis et probris. non solum Cos- 2 sutianum &ut Eprium ad scelus promptos: superesse qui forsitan manus ictusque per immanitatem ingest(ur»i s» ( s i n t ) ; etiam bonos metu sequi. detraberet potius sena-

tui, quem perornavisset, infamiam tanti flagitii, et relinqueret, incertum, quid viso Tbrasea reo decreturi patres fuerint. ut Neronem flagitiorum pudor caperet, inrita spe 3 ogitari; multoque magis timendum, ne in coniugem, in s; filiam,

i n cetera pignora eius saeviret. proinde inteme-

ratus, impollutus, quorum vestigiis et studiis vitam duxerit, eorum gloria peteret finem. aderat consilio 4

Rusticus Arulenus, flagrans iuvenis, et cupidine laudis plebi offerebat se interoessurum senatus consulto : nam n.|| £ spiritum L 1 2 quo (quod L) dubie non uenit ML, em.Rhe || 6 esse ML, in M t ere ern (cf. 13, 21, 6) || 5 &n aperneret L : asp se: dixerunt M L || € gloria M |J

marg. M! alii sese || 7 disserunt Haa l de ipso L || 1$ eadem om.Li 11 humanos M || 13 s i in M || 15 nihi asse qui L in L ( Pul.): subtrabere M | t9 fort

17 subtreheret Heina. (sed eine sint), incerta marg. | ingest(ur)i (vel aggest(ur)i) ntarent Mie marg. ingererent

i inte coniectura: augusti M ; auguet 20 detrahere M | £1 peror. recte (ausuri sint) Acid.) || , ; 15, 48,3 perseverum):

rsimplici V dsek ML m issniet Lips.) | pe infamia M. ]

35 filiam Nipp: f m plebis (&em)per ornav rie(m) peteret fineMad. || $9 liam ML (cf. 12,2. 1) | ? glo

98

BT Tacitus I ed. Koestermann (1833)

389

P. CORNELII &-p.Chr.06 5

TACITI

no vana tribunus erat. cohibuit spiritus eius Thraseo:

e t reo non profutura, intercessori exitiosa actam aetatem, e t t o t por annos continuum

inciperet. Bibi vitae ordinem

non deserendum: illi initium magistratuum et integra quae supersint. multum

ante secum expenderet, quod

tali in tempore capessendae rei publicae iter ingrederetur.

ni ceterum ipse, an venire i n senatum deceret, medi tatio

suac reliquit.

27. At postera luco duae praetoriae cohortes armatae

templum Genetricis Veneris insederc. aditum genatus globus togatorum obsederat non occultis gladiis, dispersique per fora ac basilicas cunei militares. inter quorum e t minas

ingressi

curiam

senatores,

c t oratio

principis per quaestorem eius audita est: nemine nomi. natim compellato patres arguebat, quod publica munia desererent eorumque exemplo equites Romani ad segni-

e

to

adspectus

tiem verterentur. etenim quid mirum c longinquis pro-

vincis ha(u»d veniri, cum plerique adepti consulatum et sacerdotia hortorum potius amoenitati inservirent ?

quod velut telum corripuere accusatores. 98. Et initium faciente Cossutiano, maiore v i Marcel. lus summam rem publicam agi clamitabat; contumacia

inferiorum lenitatem imperitantis deminui. nimium mites ad eam diem patres, qui Thrascam desciscentem, qui generum eius Helvidium Priscum i n isdem furoribus, simul Paconium Agrippinum, paterni in principes odii Li]

heredem, e t Curtium

Montanum

detestanda

carmina

fac.

titantem eludere inpune sinerent. requirere se i n senatu consularem, in votis sacerdotem,

i n iure iurando civem,

nisi contra instituta et caerimonias maiorum proditorem

palam e t hostem Thrasea induisset. denique ageret senatorem et principis obtrectatores protegere solitus veniret, censeret, quid corrigi a u t mutari vellet: facilius perla. ? in eenatum venire I, || 10 insidere M (cf. 3.61,2 ) || 12 c t baai-

licas L || 19 segnitiam M || 17 uterentur

M (cf. 12, 45, 4. 12, 14,

2) | quod mirum est long. L || 18 ha(u)d veniri Lips.: had ueniri

Ma sdveniri L ji T maior eui M || 22 rei p . 1. | clamitabat us Àabei || 20 onium M L , aed i Y

(cj.16,33,2) || 31ageroM

t

L ante 1

Puronium m marg.M

?5

AB EXCES8V DIVI AVGVSTI XVI 26—20

turos singula inerepantem quamnunc silentium perferrent ap.C hr.ee omnia damnantis, pacem illi per orbem terrae an victorias 3

sine damno exercituum displicere! ne hominem bonis publicis

rnaestum, et, qui fora theatra templa pro soli-

5 tudine haberet, qui minitaretur exilium suum, ambi. tionis pravae compotem Ífacerent. non illi consulta haec,

non magistratus aut Romanam urbem videri. abrumpe-

ret vitam ab ea civitate, cuius caritatem olim, nunc et &dspectum exuisset. 10 29. Cum per haec atque talia Marcellus, ut erat tor- 1 vus ac minax, voce voltu oculis ardesceret, non illa nota

to

et crebritate periculorum sueta iam senatus maestitia, sed novus et altior pavor manus et tela militum cernentibus. simul ipsius Thraseae venerabilis species obver- : 15 sabatur;

et erant qui Helvidium

quoque miserarentur,

innoxiae adfinitatis poenas daturum. quid Agrippino obiectum nisi tristem patris fortunam !* quando et ille perinde innocens Tiberii saevitia coneidisset. enimvero Montanum probae iuventae neque famosi carminis, quia «0 protulerit ingenium, extorrem agi. 30. Atque interim

Ostorius Sabinus, Sorani accusator, 1

ingreditur orditurque de amicitia Rubelli Plauti, quod-

que proconsulatum Asiae Soranus pro claritate eibi poset, tius adcommodatum quam ex utilitate communi egis

ns et ss alendo seditiones civitatium. vetera haec: sed rece quo discrimini patris filiam conectebat, quod per

magis dilargita

id

esset. acciderat sane pieta te Serviliae (i

enim nomen puellae fuit), quae caritate erga parentem, simul imprudentia

aetatis, non tamen aliud r n

s, et an placabilis Aero, & s» quam de incolumitate domu x adferret. igitur accita est 1n 3

i t i senatus n ihil atro9X ad :buna! consulum cognitio tri ante rsi senatum, steteruntque dive

dv., i crepantii (s voc)emMaMa tem L : Increpátii um M (in i yim rent Fuchs f; 2.3 p&x neL M al aL) | perferrent ML; fer ut erat Pich.: uteret M, . isplicerent L |; 1€ ML, em. jae . tirs) || 12 celebritate

Chijfle: proconsulatum . fhen. ||19 sed quiaL.| 23 procon rine um.APT 85 civita r-)

L || $6 tum L | recens discrimini

uodAg

quo Jac. Gron.: quot M (q

391

P. CORNELII TACITI a.p. Chr.06

grandis aevo parens, contra filia intra vicesimum aetatis annum, nuper marito Annio Pollione in exilium pulso viduata desolataque, ac ne patrem quidem intuens, cuius onerasse pericula videbatur. 31. Tum interrogante

accusatore, an cultus dotales,

an

detractum cervici monile venum dedisset, quo pecuniam

faciendis magicis sacris contraheret, primum strata humi longoque fletu et silentio, post altaria ct aram complexa *nullos' inquit

"impios deos, nullas devotiones,

neo aliud

infelicibus precibus invocavi, quam u t huno optimum 10 patrem tu, Caesar, vos, patres, servaretis

incolumem.

sic

gemmas et vestes et dignitatis insignia dedi, quo modo si sanguinem et vitam poposcissent. viderint isti, antehac mibi ignoti,

quo nomine sint, quas artes exerceant:

nulla

mibi principis mentio nisi inter numina fuit. nescit is tamen miserrimus pater, et si crimen est, aola deliqui'. 32. Loquentis &dhuc verbs excipit Soranus proclamatque non illam in provinciam secum profectam, non

Plauto per aetatem nosci potuisse, non criminibus mariti conexam: nimiae tantum pietatis ream separarent, atque 20 ipse quamcumque sortem subiret. simul in &mplexus occurrentis filiae ruebat, nisi interiecti lictores utrisque obstitissent. mox datus testibus locus; et quantum misericordiae saevitia accusationis permoverat, tantum irae P.

Egnatius testis concivit. cliens hic Sorani, et tunc emptus 25

ad opprimendum amicum, auctoritatem Stoicae sectae praeferebat, habitu et ore ad exprimendam imaginem ho-

nesti exercitus, ceterum animo perfidiosus subdolus,

avaritiam ac libidinem occultans; quae postquam pecu. nia reclusa sunt, dedit exemplum praecavondi, quo modo 3o fraudibus involutos aut flagitiis commaculatos, aic Bpecie bonarum

artium

falsos e t amicitiae

fallaces.

2 anneo L | exilio M, sed corr. M! || 12 dedit M, sed

19 plautio M l| 2* interiectis M , sed s dei. M! || 24 irae t del, M1 li P. M : invidiae L , haud ita male || £8 exercitus L : et exer citi M (cf. 16, 21, 1 parum e t expectabilem) | et aubdolus L !| 29 et libidinem L || 31 sic e specie L

AB EXCESSV DIVI

AVGV8TI XVI 20—25

33. Idem tamen dies et honestum exemplum tulit Cassii | Asclepiodoti, qui magnitudine opum praecipuus inter Bithynos, labantem

s.p.Chr.e4

quo obsequio florentem Soranum celebraverat. non deseruit, exutusque omnibus fortunis et

* in exilium actus, aequitate deum erga bona malaque do-

cumenta. 'Thrasege Soranoque et Serviliae datur mortis 2 arbitrium; Helvidius ac Paconius Italia depelluntur; Montanus patri concessus est, praedicto ne in re publica haberetur. accusatoribus Eprio et Coasutisno quinqua10 gies sestertium singulis, Ostorio duodecies et quaestoria insignia tribuuntur. 34. Tum ad Thraseam i n hortis agentem quaestor 1 consulis missus vesperascente i&m die. inlustrium virorum feminarumque coetus frequentes egerat, maxime in15 tentus Demetrio Cynicae institutionis doctori, cum quo. ut coniectare erat intentione

vultus

et auditis,

si qua

clarius proloquebantur, de natura animae et dissociatione spiritus corporisque inquirebat, donec advenit Domitius Caecilianus ex intimis amicis et ei quid senatus cen2o suisset exposuit. igitur flentes queritantesque,qui aderant, 2 facessere propere Thrasea neu pericula sua rmiscere cum sorte damnati hortatur, Árriamque temptantem mariti suprema et exemplum Arriae matris sequimonet retinere vitam filiaeque communi subsidium unicum non adimere. e; 95. Tum progressus in porticum illic a quaestore repe- 1 ritur, laetitiae propior, quia Helvidium generum suum Italia

tantum

arceri cognoverat. accepto dehinc senatus

it: consulto Helvidium et Demetrium in cubiculum induc porrectisque utriusque brachii venis, postquam cruorem :

m M. eed e

b in & mutavit M! |, 3 aequitatem M,

et ragonius L l| 7 5o De onius Andr.: aepaconius M, NA mortis l. silia con : M is hort in (et Pac. al.) || 3 & thraseam M | || 14 coetu L | frequen:

L (sedc[. 16, 27, 2) || 1d quem inlustrium Lr (eoe lipp. (ad cj m ? tea corr. M! ex frequenter : ^et neu ed c 2 T : te) | intentà M || 31 Rit., fort. rec mortem 2

s "rasura; videtur M Atis)

miscerent L || $$ hortentur M |

arr

aliam scriptum fuisse (el. 3. N N ja

Frei.) || 29 productisque L (prosectis

| brachiis

pro

M,

del. M! 393

AB EXCESSV D I V I AVGVSTI XVI 30—35

a. Chr.e6. effudit, humum super spargens, propius vocato quaestore '"libamus' inquit

'Jovi liberatori.

specta, iuvenis; ct omen

quidem dii prohibeant, ceterum in ea tempora natus es,

quibus firmare animum expediat constantibus exomplis.' 2 post lentitudine

exitus graves cruciatus adferente, ob.

versis in Demetrium***

1 fudit L | spergens M ; aspergens L || 5 obuersis M (obversus Acid.), conyersis L — Adscripsit

394

in marg. M ! hic minus est

INDEX HISTORICVS Abd aga ese s. Parthus 37. 43. 44 A b d u s Parthus

6,36. | Acte Neronis paelex 13, 12. 46. 1 4 , 2

6 , 31. 32

Ab gar us v. Acbarus

Aborigines dro

litteras ab Euan-

didicerunt 11, 14

Á c t i a c a religio 15,23 victo. ri& 1,3. 2,53. 4 , 5 Actiscae

legiones 1, 42 Actiacum bel.

A b u d i u s Ruso 6, 30

lum 3 , 55 &cto r publicus 2, 30. 3, 67 A c t u m e r u s Chattorum prin-

&ccusatores praemiis illecti

Acutia

A c b a r u s ( A b g a r u s al.) Ara. b u m rex 12, 12. 14

cepa [ 1 , 16sq.

P.Vitellii

uxor 6, 47

4 , 30 e x i l i o a u t morte mul. A d g a n d e s t r i u s (Gandestrius t a t i 6, 9 . 30 destrictiores ve. al.) Chattorum princeps 2, 88 l u t sacrosancti 4 , 3 6 accu. : Adisbeni 12, 13. 15, 2. 4 vass&torum factione s 4 , 21 tantur & Tigrane 15,1

Á c e r r o n i a Agrippinae

fami.

liaris i n mari occiditur 14, 5.6 Cn. A c e r r o n i u s consu] 6, 45 Achaci 6, 18 A c h a e m e n e s 12, 18

Achaia proconsulari imperio levatur 1 , 7 6 additur Moe8jac 1 , 8 0 terrae motu ad.

flicta 4, 13 practor Achaiae 4, 43 Asia atque Achaia coniunctae 3 , 7 . 5 , 1 0 . 14,21. 15, 45

Acilia

Lucani

mater 15, 56. 71

M ' . Acilius consul 12, 64 A c i l i u s Áviola 3 , 41 A c i l i u s Strabo 14, 18 A c r a t u s Neronis libertus

15,

acta diurna populi Romani 3, 3. 16, 22 diurna urbis 13, 31 1 2 , 2 4 senatus 5 , 4

principis I , 72. 4, 42. 13, 5. 11. 10, 22

12,13. 14. Monobazus

15,1. 14 Adiabenum regi-

men 15,1

adoptio Gai et Lucii Caesarum 1,3 Germanici 1,3 Liviae 5,1. 6,51 Neronis 12, 25 Tiberii 1,3 nulla in gente Claudiorum usque ad Neronem 12, 25 ficta 15,19

adoptionis ara v. ara

Adrana fi. 1, 56 A d r i s v . Hadria AÁdrumetum Africse oppidum 11, 21 &dulatores 2,32. 38. 3,65.

4, 9. 6, 32. 11, 25. 14,01 &dulterii poena v. poena

45. 16, 23

publica

Iza-

tes

a d v o c a t o r u m perfidia 11,5

&edes v. templum aediles 2,85 libros vetitos cremant 4,35 luxum urbis coercent 3,52 apud eos licentia stupri vulgatur 2, 85 potestas cohibits 13, 28 395

INDEX HISTORICVS tam veretur

a e d i l i t a s ourulis 1, 3 A e d u i & Romanis doscisount a Silio vincuntur $.40sq. fratres

manorum

S , 46

senatorum ius sdipiscuntur 11,25 contermini Sequanis S, 45 Aeetes rex Colchorum 6, 34 Aegae um maro v. mare

Aegeae civitas Ciliciae 13, 8 Aegestae 2,47

Achaiae 4,13 Aegiensiscivitas Aegyp2,85 A e g y p t i a sacra tiae litterae v. litterae

Aegyptus ab Augusto seponiRo-

tur 2,59 ab equitibus

manis regitur 12,60 duae in e& Romanae legiones 4, 5 Aelia Paetina 12, 18q. A e l i a n u s v . Pompeius A e l i u s Gallus

5, 8

Aelius Gracilis Belgicae legatus 13, 53

9 sq.

Aelius Lamis 4,13 censorio

M. L e p i d u s tutor

funere decoratur 6, 27

Aelius Seianus praetorii prae-

Ptolemaei

fectus cum Druso in Panno-

niam mittitur tium

capax

Claudii

3 , 16 socer filio

destinatur

'

3,29

Blacsus avunculus eius 3, 35. :

4.26 potentia 3,60. 4,68. '

105sq. 6,8 & Tiberio lauda. tur 3, 72 effigies ci & senatu decernitur 3. 72. 4, 74 origo ac mores 4,1 Liviae adulter 4 . 3 Drusu m veneno necat 4.3—-12 Agrippinae et Ne-

roni insidias nectit 4, 15. 60. 67 Liviae

matrimonium

pe-

tit 4, 39950. Agrippinam accusat 4,17 . 54 Tiberio vitam rusticam suadet 4, 41. 67 i n Campanie&m eum co-

mutatur 4,58 periculo cius

8e opponit

4 , 5 9 erga sena-

tores arrogans 4, 74 Augus.

Lepidus imperii

1, 13 bonorum Ae-

miliae Musac heres 2,48 adest Pisoni 3,11 Africae

accen-

dit 1,69. Cn. Pisonem elusisse dicitur

liberorum

2, 07

M. Aemilius

1,24 Tibe.

in Agrippinam

5 , 3 poena elus

6, 25 filii eius necantur 5 , 9 bona publicantur 6, 2 amici puniuntur 6, 6—8. 6, 3. 7. 14. 19. 30. 13, 45 simulati [ A e m i l i a ] Lepide pertus rea 3,22 damnatur 3, 23 Aemilia Lepide iuveni Druso nupta se ipsa interficit 6, 40 A e m i l i a Muss locuples 2, 48 Aemilia monumonta 3, 72 praedia 15, 40 Aemilians genus bonorum ciAemilium vium fecundum 3, 22. 24. 9, 27. 29 M ' . [ A e m i l i u s ] Lepidus so. rorem defendit 3,22 pro consule Asiae 3, 32 (M. Aemilii] Lepidi rogationes turbidae 3, 27 1, 18q. M. L e p i d u s triumvir

roconsulatum recusat 3, 33

asilicam Aemilii Pauli reficit 3, 72 de Clutorio reo sententia 3, 50 laudes 4, 20 provinciam Asiam sortitur 4.56

potentia 6, 5 mors 6, 27. 40

Lepidus Agrippinae stuprator 1 4 , 2

Mamercus 11, 22 Aemilius L . A e m i l i u s Paulus 12, 38

Aemilius

primipiluris

2, 11.4.

42

A e n e a s 4 , 9 . 12, 58

Aequi 11,24 &equinoct.ii sidus 1, 70 &era&rii cura varie habita 173, 20 aerarii praetores v. prac. tor &erarium 5.8

militare

1, 78.

INDEX

HISTORICVS

Atr ías conditor templi Vene-

A g r i p p a rex Indaeorum 12,

ris in Cypro 3, 62

Ae scu lap ii asylum apud Per. '

" vissdem nominis rex conr& Part ias ducere

amum 3, 63 delubrum apud | y betur 13, 7 cop 4 , 1 4 thesanrus apud . Agripps gener Au C rene

Coon

ntes14, 18 posteri 12,

tis socius 2, 56 Tiberii socer 1,12 eiusdem aemulus 6, S1 pater Agrippinse 1,41

Aesernini 11,7 Aes erni nus Marcellus 3 , 11.

Mytilenis secretum agit 14,

11,6

Aethiopia

53 bellorum et victoriarum Augusti socius 1,3. 14,53 Ubios in fidem recipit 12, 27

2, 60

A f e r Domitius v. Domitius L . A f i n i u s consul 14, 48 A f r a n i u s Burrus

i 1,

3. 4,40 tribuniciae esta:

v . Burrus

Agrippae monumenta 15, 30 stagnum 15,37 liberorum fortuna 3,19 filia v. Vipssnia. nepos 3, 75 Iulia uxor adul.

| | tera 1 , 5 3 r i p p i n a Germanici uxor, 70 | A gneptis Augusti 1,33. 2 . 7 1 A f r i c a 2,52, 3,32 proconsu-

A f r a n i u s Pompeianus 4, 34 A f r a n i u s Quintianus in Nero.

nem coniurat 15, 49. 56 edit conscios 15, 57 occiditur 15, ; les Africae

1, 53. 2 , 52. 3 , 21.

58. 72. 4, 13. 23. 11,21. 12, $9. 13,52 dusbus legioni-

| |

bus tenebatur 4 , 5 praeses eius quaestor 11, 21 A f r i c a n u s v . Iulius, Scipio, : Sextius A f r i c u m mare v. mare. A . ventus 15, 46

|

AÁgermus Agrippinae liber. tus 14, 6 5qq.

||

&gger Drusi cocrcendo Rheno | fabricatus 13, 53

agrariae leges v. lex Agrippa v. Asinius, lulius, 'ibulenus Agrippa Haterius tribunus pl. 1,77 praetor 2,51 con.

sul designatus 3,49 consul 3,52 illustribus viris perniciem meditatur

6, 4

Agripp a Postumus Planasiam eiectus 1,3 atrox ingenio 1, 4 ab Augusto visitur 1,5 & Tiberio ocbiditur 1, 6. 53. 3, 390 Agrip pa Postumus íalsus 2, 39. 40

| |:

nurus

Tiberii

1 . 4 2 Rheni

pontem solvi prohibet 1, 69 legionibus grates agit ib. fama et fecunditas 2,43 pudicitia impenetrabilis 4,12 luliam perit 2, 54 Plancipa aemula eius 2,55. 57 cineres Germanici

Romam

re-

portat 2,75. 3,1 studia hominum

accensa in eam 3 . 4

invisa Seiano 4,39. 67 queritur cum Tiberio 4, 52 maritum

s i b i poecit 4 , 53 simu-

landi nescia 4, 54 & Tiberio &pud senatum accusatur 5, 3 effigies cius & populo geritur 5 , 4 in exilium pulsa 14, 63 moritur

6, 25

Agrippina Germanici filia, iberii neptis, vitae suse commentarios scripsit 4, 53 Cn. Domitio

nubit

4 , 7 5 in

eam Messalinae odium 11, 12

Claudii coniugium captat

12,3 ei nubit 12,7 Senecam ab exilio revocat 12,8

Lolliam ad mortem edigit 12,22 stuprum cum Paljante 12, 25. 65. 14, 2 Augu-

397

INDEX

HISTORICVS

stao cognomentum adipiscitur 12, 26 coloniam in opidum Ubiorum

deduci iu-

t 12.37 signis Romania praesidet 12, 37 Capitolium 12,42 carpento ingreditur

chlamyde aurata navali proelio praesidet 12, 58 Narcisso infensa 12,57 Statilium

Taurum et Domitiam Lopi-

12,69. 64 dam pervertit Claudium veneno necat 12, Silano mortem 67 Iunio

paret 13, 1 Burrus et Senec& e i &adversantur 13, 2 sc. natui interesse cupit 13,5

potentia infracta 13, 12 Neroni filio minstur

13, 14. 15

&ccusationi respondet.13, 21 Neronem filium illicit &d investum 14, 2 ex dolosa nave evadit 14,5 iussu Neronis occiditur 14, 8

AÁgrippinensis

colonia cf.

Ti.

A l e x a n d o r equos Rom. 15, 28 A l e x a n d r i a Aegypti 2,59. 07

A l e x a n d r i n u s 14, 0 0 A l i s o castellum 2, 7

A l l e d i u s (T. All. al.) Seve. rus eques 13,7 A l l i a r i a Sempronii Gracchi uxor 1 , 5 3

Alpes 11, 24 maritimae 32

16,

A m a n u s Suriae mons 2, 83

AÀmasis rox Aegypti 0, 28 Amathus '3,62 Amathusia Vonus ib. Amazones 3, 6 l . 4 , 50

AÀmiaia fl. 1, 60. 63. 2, 8. 23 Amorgus insula 4, 13. 30 Amphictyones

4 , 14

amphitheatrumFidenae ruit 4,02sq. Neronis i n Martio campo cexstruitur 13,31

A m p s i v a r i i Germ. pop. 13, 55. 56

iorum ara&

Amunclanum (Amuclan u m al.) v . mare A h e n o b a r b u s v . Cnm. Á n c h a r i u s Priscus Cacsium Domitius Cordum accusat 3 , 38. 70 &la equitum 1, 49. 3, 42. 14, 26 Ancona 3 , 9 Canninefas 4, 73 Ancus rex 3 , 260 a l a r e s Pannonii 15, 10 Andecnvi Galliae pop. 3, 41 Alba Iulii orti 11, 24 AÁnemuriensis civitas 12, 55 Albani pop. 2, 68. 4,5. 6, 33. A n g r i v a r i i Germ. pop. 2,8. 12, 45. 13, 41 Thessalis orti 19. 22. 24 de illis trium6, 34

Agrippinus

v . Paconius

Á l b s n o r u m regum imagines 4 , 9 Albanum saxum v. sa-

xum A l b i s fl. 1,59 . 2,14 . 19. 29. 41. 4, 44

&lbo senatorio eradere 4, 42

A l b u c i l l a amoribus famosa 2s 47 i n carcerem ducitur 6,

A l e s i a 11, 23

Ale tius (Aiotius) v. Ateius

A l e x a n d e r rex 6, 31. 12, 13

398

2,7 3. 3 , 03.

phatur 2, 41

a n g u i s cx muliere nata 14, 12 visa i n cubiculo Neronis 11, 11

AÁnicetus

exitium

Neronis

Agrippinae

14, 3. 7. 8 Octaviae

libertus

struit insidia-

tur 14, 02 i n Sardiniam pel. l i t u r ib.

Anicius Cerialis consul design. 15, 74 occiditur 16, 17 Annaeus Lucanus v. Lucanus Annaeus Mela Lucani pater occidit ur 160,17

INDEX HISTORICVS L. Ánnacus revocatur

Benoca ab exilio 1 2 , 8 praetor fit

ib. rector iuventae Neronis 13, 2—21. 14,2—14 eius po-

tentia morte Burri infringi-

t u r 1 4 , 5 2 oratio ad Neronem 1 4 , 5 3 accusatur 14, 65. 16, 66 secessum orat 15, 45 occiditur 15,00 impe.

rio

dignus habitus

15,65

divitise 13, 42 A n n a o u s Serenus 13, 13 Annaeus Statius v . Stetius & n n a l i u m munus 3, 65. 4 , 52. 1 3 , 3 1 Graecorum 2, 88 a n .

nalium scriptores 4, 53 A n n i s Rufila

Antistia Pollitta 14, 22. 16, 10

1 4 , 4 8 ob praetor 13,28 probrosa carmina exilio mul. tatur 14, 48sq. 10,21 P. Anteium accusat 16, 14 ab eril i o ob id revocatur ib. C . A n t i s t i u s consul 4 , | alius 12, 25 L. A n t i s t i u s Vetus consul 13, 14 exercitui praeest in Ger.

manis 13,53 Plautum

1 4 . 58 Asiae proconsul 16.

3 , 36

Antium

pellitur 15, 71 Servilise mar i t u s 10, 30 A n n i u s Vinicianus 15, 28 praefectura 1, 7 . 13, &nnonae

22 cura praecipuas principum 3,54. 4,60 saevitia 2 , 87. 6 , 1 3 . 1 1 , 4 (gravitas) acris annona 4 , 6 Anteius 2,6

P. A n t e i u s Surise praeficitur 13,22 veneno ezstinguitur v . Interamnates

16,21 urbs 6 , 4 1

Antias ager 14, 3 rex 4, 43 Antigonus A n t i o c h e n s e s 2,69

forum .

2 , 73

i b i erematur

2 , 83

rex 12.

55. 19, 7. 37 Armeniae tom nactus 14, 26

Vetus e primoribus

Macedonum relegstur 3, 38 314,4.

27

Antisa

ager 14,3 Neronis patria 15,23

et

secessus 15,39

ibi Fortuna equestris 3 , 71 C. Antiusad census Gallisrum missus 2 , 6 Claudii filis 12, 2. 68 Antonis Sullae uxor 13,23 Cornelii in Neronem coniurstionis conscia 15, 53 L. Domitii A n t o n i a minor et uxor 4 , 44 Cn. Domitii

Domitise Lepidac mater 12. 04 A n t o n i a Germanici mater 3. 2 . 18 et Claudii 11, 3. 13, 18 v. Haterius Antoninus

belli

A n t o n i u s , dux piratici

A n t i o c h i a urbs, Germanicus

A n t i o c h u s Cilicum

16, 10sq.

10 moritur

A n n i u s Pollio in Neronem 15,560 i n exilium coniurat

Antenor

ge-

nerum ad res novas hortatur

Antistius

Anthemusias

uxor

Antistius Labeo 3, 75 Antistius Bosianus trib. pl.

Annius Pollio maiestatis postulatur 6 , 9

16, 14 Antemn ates

Plauti

par-

A n t i o c h u s Commagenorum . rox 2, 42 Suriae Magnus, s u h c o i t n A rex 2, 83. 3, 62. 19, 02

12, 62 A n t o n i u s Felix

fra-

Pallantis

ter, Iudaeae procurator 12,54

in A n t o n i u s Natalis nem coniurat 15.50.

festinstum

indicium

nitus 15, 71 A n t o n i u s Primus natus 14, 40

Nero56 ob

impu.

falsi dem-

l u l i u s ( I u l u s al.) A n t o n i u a 1.10 . 3 , 1 8 interfectus Iuliae 4 , 44 adulterium

ob

INDEX

HISTORICVS

filius Iulli An. L. Antonius, tonii, moritur 4, 44 M. Antonius triumvir 1, 1. 2. 9. 10 Germanici avus 2, 43.

&oousat ob interemptam

fi-

lism 4, 22 Gormaniao infe. rioris legatus 4 , 7 3 . 11,19 sooer Lentuli Gaetulici 6, 30

dux belli civilis 2, 55. 3, 18.

A p r o n i u s Caesianus eius f. 3, 21 A p u l i pop. 3 , 2 Apuls litora

stum 4, 34

Apulia

16,19 anulo clausa utensilis 2, 2

ois & q u i l à cum Varo amissa re. peritur 1,00. 2,25 aquilae propria legionum numina 2, 17 augurium laetum ib. i n . ter aquilas vectae militum pecuniae 1, 37 Aquila v. Iulius adultera exilio puniAquilia

53 & Parthis exturbatur 2,

$ Artavasden interficit 2, 3

4, 44. 11, ? epistulae in Augu-

4,71

10, 0

anulum signatorium frangere aqua (Claudia) 11, 13 cf. Mar. Aorsi

(Adorsi)

Asiae populus

12, 15sq. 19

Apamenses 12, 58 3, 62 Aphrodisienses Apicata Seiani uxor pellitur 4.3 Seiani scelus in Drusum prodit 4, 11 Apicius dives &c prodigus 4, 1 A p i d i u s Merula 4 , 42

Apion Cyrenensium rex 14, 18 Apollo Clarius 2,54. 12,22 Milesius 4, 55 Pythius 12, 63 patris Delus 3,61 citharoedus 14,14 v. eti&m oraculum, templum A p o l l o n i d e n s e s 2, 47

L. Aponius eques Ro. 1, 29 &ppellation es

ta 4, 42 a q u i l i f e r i 1, 39. 48 1,14

& r & adoptionis

magna

Herculis 12, 24. 15, 41 Ubiorum 1 , 3 9 . 57 amicitiae et clementiae 4 , 7 4 Consi 12,

24 Drusi 2 , 7 Solis 0,28 ultionis 3, 18 ar& i n senatu 160, 31 structa ante augurale 15, 30 arae barbarae 1 , 61

decretae ob trib. pot. 3, 57 14, 28 &d principem 16, 8 dicatae fluminibus 1,79 staAppis via v. vi& tutae dis Manibus 3, 2 Appius Appianus senatu mo- i Ar&bes 6, 28. 44. 12, 12. 14 ad senatum

tus 2, 4 8

Appius Silanus v. Iunius Appuleia Varilla 2, 50 Sex. Appuleius 1 , 7 A p r i l i s Neroneus dictus 15, A 74. 16, 12 pronia& & viro

in

praece

iacta 4, 22 P Á L. Apro nius inter Germanici duces 1,56 triumphalis i n . Signi& e i decernuntur sententia i n Libonem

de fetialibus 3,64 praefuit

1,72 2,32

Africae

3 , 21. 4 , 1 3 contra

Tacfarínatem missus 3,21

Plautium Silvanum generum 400

A r a r Galliae fl. 13, 53

& r a t r o designata oppida 12, 24 A r a x e s Armeniae. fl. 12,51 Artarxata adluit 13, 39

[ A r b e l a ] 12, 13 Arcadiae reges 12, 53 & r c a n u m imperii A r c a s v . Euander

2,30. 59

Archelaus Cappad. rex 2, 42. 14, 26 eius filius

Archelaus

0, 4 1

arcus dicati ob signa Vari recepta 2, 41 ob res bene gestas

2,04.

honorem

1 3 , 4 1 . 1 5 , 1 8 in

Germanici

2,83

ob trib. pot. Druei 3, 57

INDEX HISTORICVB

erion tis pila 15,7 signa 12,

manos pugnat ],03 castra eorum aggreditur 1, 68 cum Flavo fratre colloquitur 2,

Arduennas silva 3, 42

Areum iudicium 2, 55

argentum

signatum

9sq. & Germanico funditor

6,17

2, 17 iterum cum Germanico 2,21 favor spud poplas

attiacum 11, 20 A r g i v i in Coo 12,61 Palamedes Argivus 11, 14

res 2,44 manum cum boduo

Argolicus Achaeus 6, 18

a r i e s Phrixi 6, 34 rii Ásiac pop. 11, 10 (v. etiam ) 0, 33) PoP Ariobarzanes Armeniae rex Aristobulus

Ar. minoris meniae rex 13, 7. 14, 28

1, 57sq. AÁrmosata v. Ársamosata A r n u s Etruriae fi. 1, 70

Arpus Chatorum princepe

:

A r r i a Thrasese uxor 16,34 alis huius mater ib. A r r i u s Varus ceohortis 13, 9

55. 12, 02

a r m a Sermatarum 0,35 ar. morum agger ex victoria 2,

Arruntii

22 arma diversa legionario-

3,48

L.Arruntiuz

6,33

occupatur

Roms-

bellum

1, 8. 3 , 11 Tibe-

6. 7. 1 1 , 6 accusatus s^ipse

gerit 12, 44 &

Parthis occupata 13, 8 sine arbitro Armenia Armenii manos

Stellas 13, 22

rio 1,13. 6,27 coércendo Tiberi prseponitur 1, 76 de eo negotio agit in senatu 1,79 eius potentia 6 . 5 sanctissimae artes

2 , 3 ab Hiberis

cum Hiberis

11,7

Arruntius

rum et &uxiliarium 12, 35 a r m a t u r s levis 2, 8. 16. 13, nis infida

2,40

& suis 2, 88 uxor et filius

A r i s t o n i c u s Pergamenus 4,

41. 14, 34 A r m e n i a 2,66.

conserit

regnum affectans occiditur

necat 6,4730. puniti 6, 7

relicta 15, 17 minor 11, 9. 13,7 inter Parthos et Roambigui 2, 3. 56. 13,

aocusatores

A r s a c e s rex Armeniae

interficitur

6,31

6, 33

Arsacis genus 6, 31gens12,14 ae 2, 1sqq. 6, 31. 34. Arsacid 60 2, tiis Aegyp 34 olim sub 11, 10. 12, 10. 13, 9. 37 eoaditi Corbuloni 15, 12 reges rum íastigium 15,1 favor accipiunt & Caesaribus 2,3 14, 26 quos non defendunt 2,4 Ártaxiam

& Germenico ac-

cipiunt 2,64 petuntur Vononi

2 , 68 socii Tiridatis

6.

44 subiguntur & Mithridate

11,9 vastantur a Corbulone 14, 23 Armeniorum cul-

tus, instituta 2,66 perfidia

12, 46 A r m i n i u s (AÁrmenius) Ger. manorum dux 1,55 vinctus

Arsam osata (Armosata al.) Armeniae castellum 15, 10 Arsan ias Armeniae f . 15, 15 : A r t a b a n u s rex Parthorum 2,3. 4 legatos ad Germani| cum mittit 2,58 superbus erga Romanos, saevus in suos 6,31 subsidium in Ar. meniam mittit 6,33 regno & suis eicitur 6,36 revoca-

& Segeste 1,58 Cheruscos conoitat

1,50 contra

Ro-

tur 0,43 Seleuciam subigit e, 42 401

INDEX HISTORICVS

Go-

Artabanus, oius filius,

tarze fratro nocatus 11,8 A r t a v a s d e s Armoniae rox 2, S slius eius nominis 2, 4

A r t a x a t a Armeniae caput 2,

bunum pl. inoropat 1, 77 pa. tronus a Pisono potitur 3, 11 Tiberium sdulendo offendit 4,"71 Agrippinae adulter 8, 25 moritur

0 , 2 3 [falso no.

pantur 6, 33 iugum Parthorum accipiunt 12, 50 & Romanis capta ot incenss 13,

minatur in codico poer inter. polationem 11, 6] M. A s i n i u s Marcellus 14, 10 consul 12, 64

41. 14, 23

A s i n i u s Pollio

occu-

56. 13, 30 ab Hiboris

A r t a x i a s Armeniae rex 2 , 3

alius (Zeno) & suis coram Germanico consalutatus 56. 64 obit 6, 31

2,

A r t e m i t a Parthicum opp. 6, 41 a r t e s Graecae 15,41 ludicrae 14,16 militares 12, 12 seniles 3, 8 theatrales 14, 21 Flaccilla 15, 71 Artoria

Arulenu s Rusticus trib. pl.

16. 26 A r u s e i u s ( A r u l e i u s al.) accusator

6, 7

L. A r u s e i u s 6. 40

&rx Capitolii 11, 23 Asclepiodotus v. Cassius A s c o n i u s Labeo 13, 10 4 , 1 5 . 37. 55 Asia

proconsulea

amoena 3,7

2. 47. 3, 32. 68. 88. 71. 4,30. 13, 1. 43. 16, 10. 23. 30 procurator

4,15

urbes

Asiae

X I I terrae motu collapsae 2 , 4 " ob id tributo

levatae

2.47. 4,13 ab Europa divortium Nerone

12,63 15,45

direpta a v . ctiam

Achaia Á s i a t i c u s Valerius rius A s i n i u s Agrippa moritur 4, 61

36.

Augusti

402

4,

20.

iudicium

4 , 34

consul

30

L. Asprenas Africae proconsul 1 , 5 3 porcunctatio i n senatu 3 , 18

A s s y r i a 12, 13 &asyla apud Graecas civitates 3. 008qq. 4, 14 M. A t e i u s ( A l e t i u e , A i e t i u s

al.) praetorius 2, 47 Ateius Capito coércendo Ti. beri imponitur 1, 76. 70 Tiberii in senatu adulator 3, 70 An-

A t h e n i e n s e s Mithridatis

toniique socii 2, 55 honores in Germanicum tos

animus

2, 53 i n vic11,24

veneno

exstinguunt damnatos 15, 64 legea à Solone scriptae 3, 26 Philippus iis metuendus 2, 63 Cecrops, Timotheus Atheniensea 11, 14 A t i e ( M a n l i a vel Mallis

de

eo

1,13 tri-

al.)

3, 08 A t i d i u s Geminus 4 , 43

v . Vale-

A s i n i u s Gallus 1 , 8 libertas erga Tiberium 1,12 ingenatu sententiae 1,70. 2,32. 33. 35.

3 , 75

A s i n i u s Saloninus obiit C. A s i n i u s consul 4, 1

3, 75 moritur Athenae 2, 53

Ásise urbes templum Tiberio statuunt

1,12. 1 1 , 6

soripta 4, 34 posteri eius 3, 15. 14, 40

(A.] A t i l i u s bello Punico primo &edem Spei vovcet 2,49 A t i l i u s libertinus, auctor magnae cladie 4, 625q. A t i m e t u s Domitiae libertus et concubinus 13,19. 21 supplicio afficitur 13, 22 A t r i a Galla v. Satria Galla A t t i c a ora 6, 10

INDEX HISTORICVS Attío us v. Curtius, Pomponius, Vestinus — (v. etiam 6, 10) Á t t i u s centurio 6, 24

A t t u s Clausus 4 , 9. 11, 24. 12,

25 A t y s rex 4, 55

A v e n t i n u s 6, 45 Avernus v. lacus A u f i d i e n u s Rufus 1 , 20

augur ale 2, 13. 15, 30

a u g u r a t u e 1,02 augures 3,

urbis auget 12,23 Aegyptum seponit 2, 50 praefectis

Aegypti plenam potestatem tradit 12, 60 Armeniis reges dat 2,3. 4 res Thraecum componit 2,64 saepius in Orientem et Occidentem commeat comite Livia 3, 34 item senex crebro in Ger. maniss

1 , 4 6 inde

filia de equitibus Romanis 4,39

consultat

a u g u r i u m salutis 12, 23 lae- | tum 2,17 Augusta v. Livia

irritus

discedit 1.59 i n collocanda Mac-

ornat

cenatem 6,11 privignos 3, 29 filiam relegat 1, 63 nep-

Augustae vel Augusti vel |

tem damnat 4 , 71 nepotem unicum releget 1,3. 6

Augustum nomen datum 1,8. :

sororis nepoter seponit 4, 44

12, 20. 15, 23

Augustalos ludi v. ludi

Drusi corpori obviam i t 3 , 5 nepotum excessum fert for-

Augusteles sodales 1, 51. 2, |

titer

3 , 6 avus Agrippinse

1, 41, 2, 71 et. Gai Caesaris

83. 3 , 04

A u g u s t i a n i equites a Nerone conecripti 14, 15 A u g u s t o d u n u m Aeduorum caput 3, 43. 458qQ. A u g u s t u s 1 , 1 annos natus X I X civilia bella sustinet 13. 6 bellum cum Antonio 9 , 5 3 . 55. 4 , 5 . 1 1 , 7 T.Li-

vium Pompeianum appellat

4 , 1 proavus Caligulae 1, 42 13, 1l. 15,

Silsnorum

absvus

13, 19 35 Rubelli Plauti Neronis 14, 53. 55 avunculus Germanici

2 , 33 Liviae,

uxo-

ris Drusi 4 , 3 Cn. Domi. t i 4.75 Domitise Lepidae 12, 64 vitricus Tiberii 6, 51 Scribonisee 2,27

maritus

4, 34 aspectu exterret legio-

histrionibus indulget 1.54

1,9 rem publicam legibus

saeculares edit 11, 11 spectaculum proelii navalis edit 12, 58 rationarium | imperii perscribit 1,11 eoércendos imperii terminos suadet ib. divinos honores sperat 4. 38 moritur Nolae 1 , 5 testa-

nes Actiacas 1,42 Neroni uxorem aufert 1,10. 5 . 1 imperium invadit 1 . 2 quod nomine principis constituit

ornst

3,28. 54. 71 reperit

vocabulum summi fastigii,

tribuniciam potestatem 3, 56 eius participem — Tiberium

facit 1. 7 quaedam ex an-

tiquitate

flectit ad praosen-

tem usum 4, 16 legem maie-

statis nova t 1,72 caelibum

nas auget 3,25 acta patricios cius 4.42. 16,22 creat 11,25 Hortalum p e cunia iuva t 2 , 37 pomerium

ludis

interest

mentum

1.6

1 , 8 . 35

ludos

tumulus

3 , 4 mores et gesta 1.9 sq. effigies inter numina 1. Il. 9,41. 3,64 inter lovem et Martem | memoratus | 2, 22 imago 2, 37 statua 1. 73. 74

templa 1.78. 4.37. 55. 57.

8,45 ludi 1,15 cultores. l . 73. 4,67 asylum 3.63 clo403

HISTORICVS

INDEX

quentia 13,3 iudicium de Asinio Gallo aliisque 1, 13 forum 4, 15 fortuna

in rem

publ. valida, dom — improeu . pers 3, 24 tilis Sex . v sis men s ustu Aug sura riae in Hispanis 6, 19

Cotta consul 3 , 2. M. Aurelius 17 alius eiusdem nominis 13, 34

A u r e l i u s Pius senator 1, 75

auspices in nuptiis 11, 27. 15, 31 A u z e a castellum Numidiae 4, 25 ave s dirse 12, 43 aquilae Romanae aves 2, 17 avis Phoenix 6, 28

A v i t u s v. Dubius Avona(?) Britanniae fl. 12, 31 B a c c h a e 11,31

B a c t r i a n i 2, 60 campi 11,8 Baduhennae (Baduennae al.) lucus 4, 73 B s i s e 11, 1. 13, 21. 14,4. 53

15,

B a i s n u s lacus v . lacus Beaibi 11, 24 Ti. (Cl. a . ) B a l b i l l u e 13, 22 B a l b u s v. Cornelius, Domitins. Laelius B a l b u s (minor) 3, 72 Baleares insulae 13, 43 b a l i s t a 12, 56. 1 5 , 9

balnei fervidi vapore necari 14, 64. 15, 64. 69. 16, 11 B a r e s Soranus 12,53 & Ne-

rone pervertitur 16,21. 23

mortis arbitrium ei permittitur 10, 33 B e r i u m Apuliae municipium 16,9 basil icae 16.27 Pauli refecta 3, 72 Bassus v. Caesellius Bast arna e pop. 2, 65 B a t a v i nandi periti 2 , 8 in exercitu Germanici 2, 8. 11

404

B a t a v o r u m insule 2, 6 B a t a v u s agor.2, 0 histrio 1, 54 Bathyllus Bauli villa 14, 4

Belgae 1, 34. 43. 3, 40 Belgica 13,53 Belgicae legatus 13, 63 B e n e v e n t u m 165,34 B i b a c u l u s 4 , 34 C. B i b u l u s 3 , 52 B i t h y n i a 1 , 7 4 eius procon. sul T. Petronius 16, 18

B i t h y n i 16,33 accusant Ca. dium Rufum 12,22 Ter. uitium Priecum 14,46 Bi. thynum mare v . mare Blaesi

duo

voluntaria

morte

perempti 6, 40 B l a e s u s v . lunius, Pedius B l i t i u s Catulinus 15, 7 1 Boioca&lus Germanus 13, 55. 56 Bolanus v . Vettius b o l e t u s 12, 67 Bononia colonia 12, 58

b o u m terga tributa rum

Frisio-

4, 7 2

Bosporanurm bellum 12, 63 Bospor&nus 12, 16. 16 B o s p o r u s 12, 15

B o u d i c c a Icenorum regina 14, 3isq. se ipsa veneno necat 14, 3 7

B o v i l l a e opp. 2, 41. 15, 23 B r i g a n t e s Britanniae pop. 12, 32. 30. 40 B r i t a n n i homines immolant 14, 30 sexum non discernunt

in imperiis 14, 35 B r i t a n n i a deficit 14, 30 eius legati 12, 40. 14, 29. 39 eius victoriae 14, 20. 32 clades 14, 37 B r i t a n n i c u s Claudii e t Mesealinae filius 11, 4. 11. 32. 12,

2 Domitio poetponitur 12, 26. 41. 68sq. veneno & Nerone tollitur 13,10 indoles 12, 26

INDEX. HISTORICVS Bructeri

1,51. 60. 13, 56

terret 1, 56 ad pontes longos

B r u n d i s i n u m foedus ! , 10 B r u n d i s i u m 2 . 30. 3 , 1. 7. 4 ,

pugnat,1, 63 eqq. XL annis

Bruti

vincít 1,68 triumphalis in. signis accipit 1, 72 febrican-

1, 10. 10,22

B r u t t e d i u s ( B r u t t i d i u s od

B r u t i d i u s al.) Niger 3,600

L.Brutus

libertatis

auctor

militavit

1,04

Arminium

dae classi praeponitur sententise

2,6

eius in eenatu 3 ,

18. 33

1,1 legem curiatam de quaes- C a e c i n a Tuscus 13, 20 toribus repetit 11, 22 patricios minorum gentium in-

stituit 11, 25 M. Brutus 1 , 2 laudator 4,34 d u x belli civilis 2 , 43. 4,35 contiones 4,34 effigies non praelata i n funere sororis 3 ,

b u c i n a convivium dimittebatur 15, 30

prsetorii B u r r u s Afranius fectus 12,42 Neronis rector 13, 2. 6eisuspectus 13,

20 dignationem retinet ib. reus. 13,23 super Agrip-

Caedicis v. C a d i c i a c a e l e b s vita 1 2 , 1 caelibum poenae v . poena Ca eles Vibenna 4 , 65 C a e l i u s mons 15,38 deustus

4, 04 Augustus appellatus ib. » Caele Vibenns nominatos 4 , 65 C . C a e l i u s ( C a e c i l i u s al.) consul 2, 41

Caelius Cursor eques Ro. 3,37 Caelius Pollio 12, 45 sq. Caepio Crispinus 1, 74 c a e r i m o n i a r u m libri 3, 58 v . Tulius. C. C a e s a r dictator

pinse caede consulitur 14,7

Caesar Augustus v . Augustus

&dsistit ludis iuvenalibus 14,

Caesar Tiberius

15 trunca manus 13, 15 trunca

etc.

v . Tiberius

manus 13, 14 domus eius 14, 60 moritur 14, 51 B y z a n t i u r m Thraciae urbs 2, 54 situs 12, 63 tributo levatur 12, 63

C. Caesar Augusti nepos 1,3.

C a d i c i a (Ceed icia al.) Scae-

C.Cae sar Caligula 1,41. 60 Iuliam Augustam in funere laudat 5, 1 impudicitia 6, 9. 45. 15,72 ingenium 6,465

v i n i uxor 15, 71

Cadi us Rufus repetundarum damnatar 12, 22 Cadmus litteras Graecis attuJit 11, 14 Cadra collie 6, 41 C a e c i l i e n u s senator

6 . 7 cf.

Domitius et, Magius

C . C a e c i l i u s v . C. Caelius

C a e c i l i u s Cornutus 4, 28. 30 L . (Ca eci lius ) Metellus v. L. Metellus Cae cin a Largus 11, 33 sq. A . Cae cina Severus 1, 31 Mar. sos cacdit 1,50 Cheruscos 99

4 , 1 &d res Orientis missus 2. 9 . 4 2 Arrmeniem obtinet 4 . 3 , 48 Tiberii eemulus ib. e t 6 . 51 Liviam uxorem habuit 4 , 40

uxorem Silanam Claudiam ducit 6 , 20 et Lolliam 12. 22

& Seisno dolo petitus 6, 3 de co scitum Passieni dictum 6. 90 Macroni conscius in Tiberio necando 60,50 turbata mens eius 13, 3 occultis insi-

diis oppressus & Cassio Chacrea 1, 32 (v. etiam 12, 54)

L. Caesar Augusti nepos 1.3. 53 Tiberii

aemulus 6 . 51 Le-

pidae sponsus 3, 23

BT Tacitus I ed. Koestermann [1833]

405

INDEX HISTORICVS Cae saru m domus 1, !O. 4 , 3 . 1,3

40. 14, 7. 1 6 , 7 familia

cameli

15, 12

Camerinus

v . Sulpicius

C a m e r i u m 11,24 reciperator urbis v . men 6,46 penstes 14,601 Camillus Furius suboles 2 , 4 2 tumulus 3 , 9 Camillus Scribonianus v . Fu. Caes ellius Bassus Poenus 18, ad unum redacta 13, 17 no-

1 se ipse interficit 16, 3

rius

C a e s e n n i u s v . Paetus

Caesenni us Maximus 15, 71 Caosia

silva

1, 50

Caesius Cordus 3,38 repe.

tundarum damnatus 3 , 70 Caesius Nasica 12, 40

v . Cestius

C a e s i u s Proculus Proc.

onis 1, 44

Calabria 3, 1sq. & servis turbata 12, 65 C s l a v i u s Sabinus

15, 7

Cales 6, 15 (v. etiam 4 , 27)

v. C.Caesar Cali.

calles (Cales al.)

provincia

quaestoria 4, 27 C a l l i s t u s Claudii

libertus

11,

29. 38 Lollise Paulinae fautor 12, 18q.

Calpurnisillustris

femina per-

vertitur 12, 22 ab exilio vocatur 14, 12

re-

Calpur nis Claudiiimperatoris peelex 11, 30 C a l p u r n i a scita

15, 20 Cal.

Purnium genus 3, 24. 15, 48 Cslp urniu s aquilifer 1, 39 Calp urni us Fabatus 16, 8 Calp urni us Salvianus 4, 36 Cn. Cal purn ius v. Cn. Piso L. Calpurnius consul 4, 62 v. Cn. Piso, Cn. Pisonis filius

L. Calpurnius Piso v. L. Piso C. Cal visi us Sabinus consul 4, 46. 6 , 9 Ca lvis ius Silanae cliens 13, 19. 21 relegatur 13, 22 poena exsolvitur

1 4 , 22

Ca lus idiu s miles 1, 35. 43

408

26 turbine ventorum vasta. ta 10,13 Campaniao lacus 3 , 59 classis 15, 46. 51 tem-

pla per C. & Tiberio dedicata 4,07

campus (Martis) v . Mars

C.Caetronius legatus legi-

Celigula gula

Campani magistratus 3, 2 Campanis 3, 31. 47. 4, 67. 13,

C a m u l o d u n u m colonia Brit. 12, 32. 14, 313q. c a n d i d a t i numero liberorum

praeferuntur 2, 51 corum ambitus 15, 20 consulatus 1, 81 praeturae duodecim 1, 14

Cangi v. Ceangi C a n i n i u s Gallus 6, 12 C a n i n i u s Rebilus venas oxaolv i t 13, 30 Canninefas 11, 18 ala 4, 73

Canopus navis rector ot Aegypti opp. 2, 60 cantus Germanorum (1,65 Thracum 4, 47 Capito v . Ateius, Cossutianus, Fonteius, Insteius, Lucilius, Valerius

C a p i t o l i n u s Iuppiter

15,23

mons 15, 18

C a p i t o l i u m a Tito Tatio additum u r b i 12, 24 incensum 6, 12 obsessum & Gallis 11,

23 prodigia in Cap. 12, 43. 64 Cappadocia olim sub Aegyptiia 2, 60 i n provinciam red&cta 2 , 4 2 . DO situs 15,12 12,49 cohortes procurator in ea 1 3 , 8

Cappadocum auxilia

15,6

nobilitas 14, 26 C a p r e a e insule 4, 67. 6, ! sq. 10. 20

INDEX HISTORICVS C a p u e colonia 13,31 templum i b i Iovis 4, 57. 67 C a r a t a o u s Britannorum

dux

12,33 per dolum capitur12,

36 Romam ducitur 12,36 &

Claudio

veniam

obtinet

Cerences Parthorum

12 aqq. Carmanii

12,

d u x 12,

c a r m i n a Bibaculi e t Catulli 4 , 34 Lucani 15, 49. 70 .Neron i s 13, 3 . 1 4 , 16. 1 5 , 4 9 . 1 8 , 4

Pomponii 11, 13. 12, 28 Se. 4, 47

magica 2, 28. 69. 4,22 probrosa i n principem 1, 72. 4, 31. 6,39. 14,48. 10, 14. 23 carmen tannici

Apollinis 3 , 63 Bri13, 15 Clutorii 3 , 49

Saliare 2, 83 Sibullse 60,12 c a r p e n t u m 12, 4 2 C a r r i n a s Celer senator 13, 10

C a r r i n a s Secundus 15, 45 C a r s i d i u s (Carsedius al.) Sacerdos 4, 13. 6, 48

C a r t h a g o 16, 1 C a r t i m a n d u a (Cartimandus)

regina Brigantum 12,36 Ven u t i i uxor 12, 40

centurio 12, 45 sq. Casperiuó Vologaesen mittitur 15, b Caspia via 8, 33 Cassia familie (Cassii) 6, 2. 12, ] 2 lex v . lex

Cassius Asclepiodotus Bithynus 16, 33

Cassius Cheaerea 1, 32

Cass ius Severus 1, 72 proca-

oia scripta ib. in exilio copsenuit

9. 22 L.Cassius Longinus Tiberii progener 6, 15. 45 Cassius miles 15, 66 C a s s i u s mimus s. histrio c a s t r a Vetera v . Vetera

1, 73

c a t a p u l t a e 12, 56. 15,9

6, 360

necae 14, 62 Thraecum

41. 15,52 gravitas morum 16, 7 in exilium agitur I 6 , 7.

4, 21

C.Ca ssius interfector Csesaris 1, 2. 10. 2, 43. 4, 34 sq. ultimus Romesnorum 4,34

effigies cius 16, 7 uxor 3, 78

C. Cassius Suriaerector 12,11 iuris peritia insignis 12,12 oretio contra servos 14,4 3 severitas 13, 48 disciplina 13,

M . C a t o 3, 76. 4 , 34. 10, 22 C a t o censorius 3 , 66. 4 , 56

Catonius Iustus 1, 29 2,

iuvenis

C e t u a l d a nobilis

02 sq. C a t u l l i carmina

4,34

Catumerus Chattorum princeps v . Áctumerus C a t u s Decianus 14,32. 38 cf. Firmius

Caudinsa paz 15, 13 Ceangi v. Decangi Cecrops 11,14 C e d o alteram 1, 23 C e l e n d e r i s Ciliciae

castellum

2. 80 C e l e r v . Carrinas,

Domitius,

Egnatius, Propertius C e l e r architectus

15, 42

P. Celer eques Rom. 13,1 &ccusatur 13, 33

Celsus eques Rom. coniuration i s reus 6 , 14 v . etiam Iulius Celsus e t Marius Celsus C e n c h r e u s ( C e n c h r i u s al.) amnis 3, 61 c e n s o r i u m funus v . funus. edictum 12, 4 v . Gallia c e n s u s Galliarum

senatus et equitum

2,33

13,51 negotiatorum venalium rerum a centesim

1,

18. 2, 42

c e n t u r i o n a t u s I , 44 cent urion es a militibus

berati

ver-

1,32 classiarii 14,8

insignes 4,73 primi ordinis 1, 28 primi pili.15, 21 eorum vites

1 , 23 numerus

1,32

Cer cina insula 1, 53. 4 , 13 401

20*

INDEX HISTORICV8 Ceres dea 15,44. 53 Coreris aedos v. templum. Ceriales circenses 15, 53. 74

Ceria lis v . Anioius C e r i a l i s Petilius

14, 32

certam en ob puecperiumPop15, 23 certamina sacra

C e r v a r i u s Proculus eques Rom. 15,50 Faenium Rufum accusat 15, 69 impuni-

tus ob indicium 15, 71

C. C e s t i u s senator 3 , 36. 6 , 7 consul 6, 31 C e s t i u s (C. I t i u s al.) Gallus 15, 25

C e s t i u s (Caesius al.) culus 13. 30

Cethegus

Pro-

(Cethecius al.)

Labeo 4, 73 cf. Cornelius 12, 63 Chalcedonii Chaldaei 2, 27. 12, 22. 52. 68. 14, 9 eorum 16, 14

Cibyrati ca civitas 4, 13 M. C i e e r o Catonem laudat

14. 21 equorum ib.

Suriae legatus

16 res Cheruscae 11, 17 ro.

beltio Cherusca 13, 65 c h i l i a r o h u s 15, 61 olfamys 12, 50 C h r i s t i a n i afflicti 15, 44 C h r i s t u s 15, 44

ars 3 . 22. 6 , 20.

Chamavi 13,55 C h a r i c l e s medicus 6, 50 C h a r i n d a v . Erindes C h a r i o v a l d a dux Batavorum 2.11

C h a t t i Germaniae pop. 1,55.

4,

4

C i e t a c ( C l i t a e al.) natio Ciliciae 6 , 41. 12, 55

C i l i c i a 2, 58. 68. 80. 3 , 48. 8. 31. 1 3 , 8 C i l i c e s 2, 42. 78. 80. 13, 33. 16,

21 agrestes 12, 55 (v. ctiam

2, 50) C i l n i u s v . Maecenas C i l o v . Iunius C i n c i a lex v. lex

cineres exulum in patriam re. portati 14, 12. Germanici 2. 75. 39,2

Cingonius Varro 14, 45 C i n i t h i i Africae pop. 2, 52 Cinna 1,1

c i r c e n s e ludicrum

v. ludi cir-

censes

c i r c u s 1, 1 5 . 1 5 , 32. 53. 74 ma.

ximus 2.49 conflagravit 6. 45. 15, 38

2 . 7. 25. 41. 88. 11. 16 latro-

C i r t e n s i u m pagi 3, 74

munduris victi 13, 57

c i t h a r o e d u s 15, 05 c i v i s servati decus 3 , 21. 12, 31. 15, 12

cinia agitant 12, 27 ab Her. Chauci Germaniae pop. 1,38 Romanis auxiliantur 1, 60. 2, 17 Germaniam incursant

11.18 Ampsivarios pellunt

13,55 terra eorum maiores 11, 19

2,24

Cheru sci Germaniae pop. 1,

c i v i t a s Romans donata praem i u m virtutis 1, 58. 3 , 40. 6, 37. 11, 23. 13, 54 Clanis

fl. 1, 7 0

C l a r i u s Apollo v. Apollo c l a s s i s i n Danuvio 12, 30 Mi-

56. 13,580. 2 , 9 . 11 habitus et militia 1,64 ab Arminio concitantur 1,59 & Germs.

senenais 4 , 5 . 14, 3 . 62. 15, 61 Ravennas 4,5 c l a s s i a r i i 4 , 2 7 . 12, 5 0 . 14. 4 .

internae discordiae 2. 26 bel. lant contra Sueboa 2, 44 8qq. cum Chattis discordant 12,

8. 15,51 . c l a s s i c u m canitur i n supplicio civis 2, 32 C l a u d i a domus (familia, gens) 1. 4. 5 . 1. 0, 8. 51. 12. 2. 20. 15, 23

nico pulsi 2,17 ab Angrivariis vallo dirempti 2,19

28 regem Roma petunt 11,

408

INDEX

HISTORICVS

C l a u d i s C. Caesa ris uxor

20 obit 6, 45

$

C l a u d i a Pulchre ob aduiterium damnatur 4, 52. 66 C l e u d i s Quinta

4 , 64

C l a u d i a l e flamonium 13,2

Claudiana tempora 14, 11

Claudii2, 43. 3, 5. 4, 9. 64. 12, 20 (patricii Claudii) 13, 17 C l a u d i u s Demianus 16, 10 C l a u d i u s Drusus v . Drusus Claudius

C l a u d i u s Marcellus v . Marcelus C l a u d i u s Senecio Neroni familiaris

58 mori adigitur 15,70 C l a u d i u s Timarchus

.Creten.

sis 15, 20 qui deinde imT i . Claudius, perator 1, 54. 3, 2 sq. 18 eiue filio Seianus socer destinatur 3 , 2 0 bonarum

artium

cu-

piens 6, 46 imminutae men. t i s ib. hebes 1 1 , 3 . 31. 13, 25

iree properus 11,26 invali-

dus senecta et ignavia 13, 6 censoria munia usurpat 11. 13 Silanum

ordinc

senatorio

movet 12, 4 fontes aquarum urbi infert 11, 13 novas litterarum formas sdicit 11,

13sq. oratio pro Gallis 11. 24 elegantia in dicendo 13, 3 condit

11, 25 eacrif-

cii causa Ostiamproficiscitur 11, 26 quaestores rursum aerario imponit 13,29 procuratoribus suis omne ius tradit

12. 60 referri praesidia cis

Rhenum iubet 11,108 Carataco veniam tribuit 12, 37 vitae caolibis intolerans

12,1

uxori devinctus 11, 28. 12, 1

Messalinam uxorem necat 11, 38 Agrippinse coniungttur

nec&tur

12,07 divus

12,00

eius templum in Britannia 14, 31

Clausu s v . Attus Clemens Iulius v . Iulius Clemens Postumi Agrippse servus 2, 39 sq. Clemens v. Iulius, 5Salienus Cleonicus Senecae libertus 15, 45

Cleopatra

peelez Claudii 11,

13, 12 in eum con-

iurat 15,50 diu abnuit 15, $6 impunitate corruptus ib.

lustrum

auget 12, 23 privignum filio &nteponit 12, 25. 4 | ius red. d i t 12,43 navale proelium in lacu adornat 12,60 veneno

12, 5 pomerium

urbis

c l i e n t e l a e 3, 55 clipeus defunctis decernitur 2,83 C l i t a e v . Cietae Clodius Quirinalis 13, 30 P. C l o d i u s 1 1 , 5

C l u t o r i u s Priscus eques Ro. 3,

49-.

51

C l u v i d i e n u s Quietas 16, 71 C l u v i u s Rufus auctor Taciti 13, 20. 1 4 , 2

Cocceius Nerva legum peritus 4,58 voluntaria morte obit 6, 26 Cocceius Nerva imperator v. Nerva c o d i c i l l i Melse 16, 17 Petronii 16, 19 Pisonis 3. 16 Seiani 4, 39 Senecae 15, 64 C. Silani 3, 67 Thraseae 16, 24 Veientonis 14, 50 S. Vistilii 6. 9

Coela letae Thraciao pop. 3. 38

Coeranus philosophus 14, 59 Coeu s Latonec parens 12, 01 cohor tes leves 1, 51. 2, 52. 3 , 39. 4, 73 subsidisriae

1,63

urbanae 4,5 cohors prset. 1,99. 2, 18 cohortes praet. 3.21. 1,7. 4 , 5 suriliarise norum Roma 13,30 civium 1,8

INDEX HISTORICVS datur 13, 61

Coi s immunitas

apud Coos Aesculapii delubrum

4, 14

C o l c h i pop. 6,94

col oni ae ius et ratio deducendae 14, 27

Col oph on urbs 2, 54

cometes sidus 14, 22. 15, 47 C. C o m i n i u s 4 , 3 1 comitium

13, 58

c o m i t i a consularia sub Tibe-

rio 1, 81 e campo ad patres translata 1, 15 magistratuum in quinquennium 2, 36 am-

bitus 14, 28 c o m i t i a l i s morbus 13, 16

Commegeni 2, 42. 56. 15,12 comme ntarii

senatus

15, 74

Agrippinae iunioris 4.53 Claudii 13, 43 de quaestione

habite 6, 47 1, 60 commilitium c o n c i l i a sociorum 15, 22 c o n c i l i & b u l a 3 , 40 C o n c o r d i a e dona decreta 2, 32 c o n f a r r e a n d i mos 4, 16

congiarium plebi datum 2, 42. 3 , 29. 12, 41. 1 3 , 31. 14, 11

coniuges

in proeliis 4, 51. 14.

coniugia cum filiabus fratrum 12, 6s8q. consobrinorum12, 6 c o n i u r a t i o Seisni 0,14. 47 servorum 4, 27 in Gaium 16, 17 in Neronem15, 48sqq. Consi ara 12, 24 Considius praetorius 5, 8 Consi dius Aequus 3, 37 Considius Proculus 6, 18 consu laria insignia 12, 21. 13, 10. 15, 7. 72. 16, 17

cons ulatu s geminati 1,3 consu les ob mortem Drusi sede vulgari scdent 4, 8 contu bern ia militum 1.17. 415q. 15, 13

c o n v i v i u m bucina dimissum v. bucina

410

C o r b u l o Domitius

Cleudii

3 , 3 1 dux

11,18 oontra Gor.

manos missus ib. i n disci. plina severus 13,35 fossam inter Rhenum e t Mosam ducit 11, 20 in Armeniam a Nerone missus 1 3 , 8 vires contra Parthos dividit 13, 37 Artoxata capit &o-delet 13, 41

Tigranocertis potitur

14,24

in

14,926

Suriam

abscedit

subsidium Tigrani mittit 15, 3 Euphratis ripam inaidit 1 5 , 9 Paeto laborenti fert auxilium 15, 1O inter eum ac

Vologaesem nuntii

15, 17

contra

15, 25

Parthos

missus

rea a 86 gostas narravit 15, 16 Corcyra insula 3 , 1 Cordus v. Caesius, Cremutius C o r i n t h i e n s e l i t u s 5 , 10 C o r i n t h i u s 11, 14 Corme fl. 12, 14

C o r n e l i a virgo Vestalis 4, 16 C o r n e l i a Cossa virgo Vestalis 15, 22 lex v . lex Cornelia C o r n e l i u s Scauri accusator 6 , 29 sq. (maior) C o r n e l i u s Balbus 12, 60

Cornelius Cethegus consul 4, 17

C o r n e l i u s Cossus consul 4, 34 alius 14, 20 aduP. C o r n e l i u s Dolabella

lator nimius 3, 47. 69 proconsul Africae

Tacfarinatem

vincit 4, 23 aqq. triumphalie ei negantur 4. 20 Quintilium Varum accusat 4 , 60 eius senspectentia de gladiatorum taculis 11, 22 C o r n e l i u s Flaccus 13, 30

C o r n e l i u s Lupus 13, 43 C o r n e l i u s Marcellus

Cornelius

10, 8

Martialis 15, 7 1 .

C o r n e l i u s Merula flamen Dia lis 3. 58

INDEX HISTORICVB R e r . C o r n e l i u s Orfitus

12, 41. 16, 12

Cornelius

consul

Scipio v. Soipio

claris

C o r n e l i u s Sulla dictator v. L. Sulla C o r n e l i u s Sulla senatu movctur 2 , 4 8

L. (Cornelius) Sull& nobilis iuvenis

3 , 31

L. (Cornelius) Sulla consul 6, 15

F&ustus

Cornelius

£&ulla

Claudii gener 13,23 consul

12,52 socordi ingenio 13. 47 Massiliam eblegatur ib. inter14, 57

ficitur

Tacitus de suis an-

Cornelius

nalibus 4,325q. res Domitiani

Cottae v . Aurelius C o t t a Messalinus 2, 32. 12, 22

com

maioribus,

snimo

di-

versus 4, 20 atrox sententia in Agrippinam ac Neronem 5, 3 accusatur 6, 5 . 7 Cotuise Alpes v . Alpes c o t h u r n u s 11,31 Cotys Armenise minoris rex Cot y

Bospori rex 12, 15. 18

C o t y s rex partia Thraciae 2.

015

ide occiditur

2,66. 3,38 eius liberi totorem Roma accipiunt 2. 67.

3 , 38. 4 , 5 uxor 2, 67 C o u s insula 2, 75 eaesus M . C r a s s u s (triumvir)

& Parthis 2 , 2 potentia 1.1

i t 11. 11 quin- : M. Crassus consul 4, 62 decimvi is sacerdos 1 1 , 1 1 ' Crassus Licinius consul 15. 33 praetor ib. C r e m u t i u s Cordus historicus C o r n u t u s v . Caecilius 4, 34 sq. c o r o n a e aurese in conviviis Crepereius Gallus 14. 6

2, 51. 14, 24 civica 3 , 21. 12. 31. 15,12. 10, 15 facundiae

16,4 spices 11,4 quercese 2.83

sacrae 15,33

sub co-

Crescens v . Tarquitius C r e t a insula 4, 21 procoosules 3, 38. 13, 30. 15, Cretens es Romam legatos

mittunt

rona vendere 13, 39

corpora mortuorum odoribus diffeorta 16, 6 damnatorum in Tiberim tracta 6,19 rei p. 1,12 C o r v i n u s v . Messala 11, 24 Coruneanii

Cosa Etruriae promunturium 2, 39 Cos soru m familia 15, 22

3,63 leges eorum

3, 26 C r e t i c u s Silanus 2, 4. 43

Crisp inus v. Caepio,Rufrius

Criep us v . Sallustius, Vibius 3, 43 cruppeilerii . 4, 73 Cruptorix Ctee iphon Parthorum regia 6, 4 Cumase 16, 19 Cumana litora 15, 46

Cos eutia nus Cepito legis Cinius ciae repetitionem dissuadet Cumanus v . Ventid 83 2, m iunioru cuneus 11, 6sq. lege repetundarum damnatur

13,33. 16,2 1 se-

natorium ordinem recipit 14. 48 Antistium

inpol

&c-

eusat ib. Tigellini gener 16, 17 Thraseam accusat, 16, 28 ob i d donatus 16,3 3

L. C o t t a & Scipione Africano accusatus 3, 66

c u r i a e veteres 12, 24

c u r i a t a v . lex C. C u r i o 11, 7 c u r r u vehi in ludis vetantur

tribuni pl. 1,15

C u r t i l i u s Mancia 13, 56 T . C u r t i s i u s ( C u r t i l i u s al.) 4,2 7 411

INDEX HISTORICVS C u r t i u s Atticus 4 , 58 a Soiano

opprimitur 6, 10

C u r t i u s Montanus 16, 28 famosi carminis reus 10,2 9

patri oonoeditur 16, 33 C u r t i u s Rufus 11, 20 sq. C u r t i u s Severus 12, 55

curulis (sedes) 1, 75. 2, 83. 15, 29

cust odes legum 3,28 . 4,30 corpori 6, Cusus fl. 2, 63 Cutiu s Lupus quaestor 4, 27 Cyclades insulse 2, 55. 5, 10 Cyclopes interfecti 3, 61 Cym e 2, 47 Cynica secta 16, 34 Cyprii ius asyli defendunt 3. 62

Cyrenensee Caesium Cordum accusant 3, 70 Pedium Blacsum 14, 18 Cyrrus urbs Surise 2, 57 Cyrus rex 3, 62. 0, 31 Cythnus insula 3, 09 Cyziceni libertate privati 4, 36 Da&hae pop. 2, 3. 11, 8. 10 Dalmatia

(Delmsatia, 2.53.

12, 52 duabus legionibus tenebatur 4, 5 D. bellum 6, 37 mare 3 , 9

68. 13, 43 nomina fastis cra-

8& 3, 17 praenomins mutata Ib corpora in Tiberim tracta Dandaridae Denuvius

12, 16 12, 15 8. 2, 63. 4 , 5 . 12,

D a r e u s (Darius) rex 3, 63 Co. domannus 12, 13 Davara collis 6, 41 Dooengi Britanniae pop. 12, 412

decomviri

3 , 27

Deocrius 3, 20 Deorius Calpurnianus 11, 36 decumana porta 1, 00 decumestae cohortes 3 , 21 l c .

giones 14, 44 decuriae 13,27 oquitum 3, 30. 14, 20 decurio equitum 13, 40 decuraus

militum

2, 7. 65. 3,

d e l a t o r e s 4, 30 v . Dalmatia Delmatis

Delphi 2, 54 d e l u b r u m 3, 62. 4, 37. 43. 70. 15, 40 Aesculapii

4 , 1 4 Iu.

nonis ib. Vestao 16,41 Fortunae delubra 3, 71 Dolus 3, 61 D e m a r & t u s Corinthius

Demetrius Demonax

11, 14

Cynicus 16, 34 praefectus 11,9

Densus v. Iulius D e n t e r Romulius

6, 11

D e n t h a l i a s — (Denthcelias al.) ager 4, 43 d e x t r a e implicatae in foede. ribus 12, 47 cf. 2 , 58

d i Manes 3, 2 hospitales 15, 52 patrii

damnati testamento et sepultura prohibiti 6,29. 15,602 bona eorum publicata ib. bona msterna filiis reddita 3,

Dandarica

December 13, 10 decemviralis potestas 1 , 1

1,59

ultores

4,28

loci 12, 13 penetrales Germaniae 2 , 10 deorum honos

quando prineipi

habitus 15,

74 deorum eimulacra 15, 29 de dis sententiae Taciti 0, 22.

14, 12. 16, 33 diadema imagini Neronis sub. iectum

16, 29

Dialibus non licet egredi Ital i a 3 , 58. 71 confarreatis

p&-

rentibus geniti 4, 16 D i a l i s flaminica

v . flaminics

D i a n e Leucophryne (Leuco: phryen&

al.) 3 , 62 Ephesia

3,01. 4,65 Persica 3,602 Limnatidis templum 4,43 eius patria 3, 601lucus 12, 8.

INDEX

HISTORICVS8

A . D i d i u s Gallus Britanniac

Doryphorus

contr& Mithridatem Bowpo. ranum 12, l 6 Dido 18,t Didymus libertus 6, 24

dos 2, 86. 15, 37 D r u i d a e 14,30

legatus 12,40. 14,29 dux

diem Prodicere 2,79 dicere D i i natio Thracica 3, 35 D i n i s dux Thracum 4, 50 discessio in senatu 3, 69. 6, 12. 14, 49 d i u r n s v. acta Dolsbelis

Domitia

v . Cornelius

gens 15, 23

Cn. Domitius

Ahenobarbus

Neronis pater, Agrippinae maritus

4,5.

12,-3. 64 Ti-

berii progener 0,45 Albucillac adulter 6 , 47 consul 6 , 1 incendii detrimentum aesti-

mat 6,45 effigies ei & filio ponitur 13. IO (v. etiam 12. u4)

Cn. Domitius. Neronis proavus, civili bello maris po(ena 4 . 44

Ll. D o m i t i u s Ncronis avus lI. d u c i t 4.44 03 Antoniam i b . moriA l b i m transcendit t u r ib. L. D o m i t i u s , Neronisabavus, acie Pharsalica cecidit 4 . 44 v . Nero L. Domitius

Domitius

Afer 4. 52 primori-

bus oratorum

4 . 52

additus

accusat

Varum Quintilium 4 , 68 obit 14, 19 Uomitius Domitius

Balbus 14, 40 Caecilianus 16, 34

Domitius

Celer 2. 77—79

Domitius

Corbulo

Domitius

Pollio 2, 86

Domitius

Silus 15, 50

v . Corbulo

d o n s dis vota 3 . 71 dis decrete 2, 32. 6, 25. 14, 64. 15, 74 militaria 1, 44. 2, 9

don ativ um12, 41. 6b. 14,11

Donuse

insule 4, 30

Neronis libertus

D r u s i a n a fossa 2 , 8

D r u s i l l a Gerrmanici filis 6, 15

Drusorum

familias 1,28.

4.

men 7. 11,25 Drusi ademptum &criboniis 2, 32 Drusus

Tiberii

f. e Vipsania 3 ,

79 proavo Pomponio Attico 2 , 4 3 consul designatus 1, 14. 3, 22 in Pannoni&m mis-

sus 1, 24sqq. prompto ad asperiora ingenio 1,29 Ro. mam redit 1, 30 lsudatur a petre 1,52. 4 , 4 sodalis Augustalis 1,54 consul 1.55 edendis gladiatoribus praesidens sanguine gsudet 1,76 concors Germanico

2, 43 in

lliyricum missus 2,44. 3 . 7 cineribus Germanici obvi&m i t 3 , 2 Pisoni de Germanici morte respondet 3 , 8 Ger. manos ad discordiam illicit 2, 62 Illyrico redit 3, 11 ovans urbem i n i t 2. 64. 3, 19 repetendis auspiciis urbe egreditur 3, 19 consul iterum cum patre 3, 31 luxus eius 3. 7 aegritudo 3,49 tribuniciac potestatis consors 3, 56 adrogantiae incusstur 3,59

Suebis regem dat 12. 29 avus

Plauti 14.57 inRubelli tendit Seiano manus 4 . ) veneno a Sciano necatur 4. 8 Caesar vocatur 1,25. 27. D. 55. 12, 29 priti Augus ius D r u s u s Claud

vignus, Tiberii frater, impcrator appelletur 1, 3 Germanici pater

1,33.

13. 2 , 8

Agrippinae socer 1.41 ma. gna apud Romanos memoris 1, 33 vulgi favor in eo haud prosper 2.41. 82 tributum Frisiis imponit 4,72 Rhc413

INDEX

HISTORICVS

num aggere cobroet [3, 63 cius exsequiae 3, 9 castellum in Germanis posuit 1,5 6 are oi sita 2, 7 Dr us us Germenici f. 4, 4 t o virilem sumit ib. & Tiberio in senatum inductus 4, 8 dis & sacerdotibus commen. datur 4, 17 praefeotus urbis 4. 36 maritus Aemilise Lepidae 6, 40 cum Seiano in fra. trem conspirat 4, 60 in carcere moritur inedia 6,23 fal. sus apud Cycladas 5, 10 Drusus Libo v. Libo Drus us Livius largitor 3,27 Dubius

(Duvius)

Avit us Ger-

maniae inf. legatus 13, 54. 56 Duce nius Geminus consularis 15,18

duce ntesi mse vectigal 2, 42 C. D u i l i u s Iani templum strux i t 2, 49 duodec im tabulae 3, 27. 6, 16 Ecbatan a 15, 3! Edessa 12, 12 edictum ne praesides ludos ederent 13, 31 edicto mone. tur populus 1,8. 3,6. 4,067 increpatur 5, 5. 11, 13. 14, 45 effigies Caesaris in exercitu 12, 17 Augusti 1,11. 73. 2, 41. 3,04. 4,07 Germanici 2,83 Agrippinae 5,4 Neronis

13. 8 . 15. 22. 29 Octa.

viae 14. 61 Poppaeae 14, 61 Seiani 3, 72. 4, 2. 7. 74. 6 , 2 Tiberii 4, 64. 74 Lucilii Lon.

£i 4 , 91 Cleudiorum 4.9 Tiaellini e t Nervae 15. 72 dam-

natorum demotae 11,38 i n Gemonias tr&ctae 3, 14

Egnati a Maximilla 15, 71 Egnatii 1, 10 P. E g n a t i u s Celer 16. 32

Elephantine insula 2, 6i Elymaei 6, 44 E n n i s Macronis uxor 6, 45 414

L. E n n i u s eques Itom. M ' . E n n i u s castrorum

3, 70 praef.

1, 38 E p e a p h r o d i t u s Neroni tus 15, 55

Ephesii

liber.

3, 61. 4, 65. 16, 23

Epioharis mulier coniuratos accendit 15,51 mira stantia 15, 57

con.

2, 83

Epidaphne

Eprius Maroellus uno dic prae.

tor 12, 4 repetundarum ab. solvitur 13, 33 acri eloquent i a 10, 22 i n Thraseam invehitur 10, 22. 28 quinqusgies sestertio donatur 16, 33

e q u e s t o r ordo 2, 83. 6, 11. 12,

60 locus 3, 30. 6, 7. 14, 53 equestres Aegypto impositi p 12, 00 equestris Fortuna v. Fortuna equites alarii 3, 39. 4. 73. 12, 21. 13, 35

equites Romani i n luctu trabeati 3, 2 locus i n circo 15. 32 e q u i t u m Ro. societates v. societates

equus Euphrati immolatur 6, 37 -onsularia insignia gcstana 15, 7

E r a t o Àrmeniae regina 2, 4 E r i n d e s ( C h a r i n d aal.) fl. 11, 10 E r y c u s mons 4. 43 E r y t h r a e 6, 12 E s q u i l i n a porta 2,32 imac Esquiliae 15, 40 e t e s i a r u m flatus 6, 33 Etruri a 2, 38. 4 , 5 . 65. 11, 13.

24 Etrusci litteras a quo didicer i n t 11, 14 Lydorum consenguinei 4, 55 Euander Arcas 11, 14. 15, 4l Euboea

insula 2, 54. 6, 10

Eucaerus Alexandrinus14, 60

Eudemus medicus 4, 3. 11

INDEX HISTORICVS Euno nes Aorsorum prínoeps 12, 16. 18 Mithridatem Clau-

dio commendat 12, 19

Euodus

Claudii libertas 11, 37

Euphr ates 2,68. 4,65. 6,31. 37. 12, 11.13, 7. 14. 25.13, 3. 7. 9. 12. 16, 17. 26 Europ e 12, 63

evocati 2, 608 e x a u c t o r a t i o 1,30 exsequia e publicae 3, 48. 16,6

Fabatus v. Calpurnius, Ru-

brius F a b i a n u s v. Valerius F a b i u s Mazimus 1, 5 moritur ib. F a b i u s Paulus consul 6, ?8 F a b i u s Romanus 16, 17 F a b i u s Rusticus historicus 13, 20. 14, 2. 15,01 Fabricii

2 , 33

v . Antonius

feminae belli duces apud Bri-

tannos 14,35 feminae ob

faenebre malum 6, 16sq. faeneratores accusati 6, 17

Faenius Rufus praefectus annonae 13, 22 praetorii 14, 51 Agrippinae &micus 14,57 i n Neronem coniurat 15, 50.

53 urget reos 15,58 Senepatitur

15, 81

&b indicibus proditur 15, 66 occiditur 15, 68 emici damnantur 16, 12

fnenoris duae partes 8, 17 fae-

nus unciarium et semiuncia. rium 6, 16 F a l a n i u s ( F a i a n i u s al.) eques Rom. 1. 73 f a l s i damnatus 2, 55 . famosi libelli v. libelli

fasces versi 3.2 imperatori

13, 9 f a s t i s nomen exemptum 3, 178q. 16, 22 Favonii . f & v o n i u s ventus 4, 67 elius Corn v. F a u s t u s Sulla Sulla

incusatae

lacrimas

9 , 1 0 il.

lustres arena foedantar 15, 32 lupenaria complent 15, 37

poena feminarum quae cum

servis

iunguntur

12, 53 li.

bido co&reita 2,85 honores 1, 14

moderandi

f e r a r u m tergis contecti Chris. tiani

15, 44

f e r e n t a r i u » miles 12, 35

Ferentinum opp. 15,53 ferrati 3,45 Fesatus v . Marcius f c t i a l e s 3 , 64

Fidenas opp. 4, 62 F i r m i u s Catus senator 2, 27.

30 relegandus a Tiberio protegitur

F a b r i c i u s Veiento 14, 50

cam interfici

f e c u n d i t a t i s templum 15, 23 Felix

4 , 31

Fla&ccus v . Cornelius, Pomponius, Vesculsrins

flamen Dialis post. Merulam diu

nullus

3,58

cf. Dislis

Augusti 1, 10 Martialis. Quirinalis 3 , 58 F l a m i n i a via v . via Dialis 4 , 16 flaminica 15,37 flammeum 4 . 1 6 Claudiale flsamonium 13, 2 3,19. F l a v i a n u s exercitus

02 sq. F l a v i u s Nepos tribunus 15. 71

Flaviu s v. Vespasianus

F l a v i u s Scaevinus 15. 49. 53 e domo eius coniuratio i n N e .

ronem proditur 15.54 con-

15,55 se deíendit stanter 15, 66 eludit Rufum Faenium 15,70 uxor eius occiditur 15. 7 1 F l a v u s Arminii frater 2, 9. 11, 16

Flavus v. Subrius, Verginius Flevum

Frisorum

castellum

4. 72

415

HISTORICVS

INDEX F l o r a e tomplum

v . templum

mittunt 1, 79 F l o r u s v. Tulius

Libo

F l o r e n t i n i legatos Romam

Fonteius

ibonem

i

accusat 2. $0 ' Biliam offert

capiendam virginem Vesta-

.

lem 2, 86

Asiae pro4, 36

F o n t e i u s Capito consul absolvitur

Fonte ius Capito consul 14. 1 agri

15, 40 Formieni Formiae t6. 10 F o r o i u l i e n s i s colonia 2.63. $25

V o r t i s Fortunae

templum

2,

41

Fortuna e templa v. templum Fortunarum effigies 15, 23 F o r t u n a t u s libertus 16, 10 F o r u m Iulium v . Foroiuliensis colonia f o r u m boarium 12. 24 holitorium 2, 40 Romanum 12, 24

Augusti 4, 15 fossa Corbulonis 11, 20 Drusiana 2 , 8 inter Arerim e t

Mosellam 13,53 navigabilis 15, 42 4000 passuum 4, 49 frigoris vis 13, 35 F r i s i i 1, 60 pscem rumpunt 4, 72 & Corbulone subiguntur 11. 19 s&zroes Romanos occupant 13,54 Frisium nomen 4,74 Rronto v . Octavius, Vibius

frumenti

pretium

2,87 minutum

statutum 15,38 sine

pretio datum manipularibus

15,72 vetustate corruptum

15, 18 Fucinus lacus v . jacus

F u f i u s Geminus consul 5, 1sq.

eius mater necatur 6, 10 F u l c i n i u s Trio accusator 2, 28. 30 Pisonem postulat 3 , 10 & Tiberio monetur 3 , 19 consul 5 . 11 facilis capessendis

inimicitiis ib. exiti um ci dif.

416

f e r t u r 8, 4 metu se ipso nc. cat 6 , 38 F u n d a n i montes 4, 69 f u n d i t o r e s 2. 20. 13, 30

F u n i s u l a n u s Vettonianus 15, 7

f u n u s censorium

4, 16. 6, 27.

13, 2 publicum 3, 5. 48. 6, 11 Furiae

14, 30

F u r i u m nomen 3, 52

F u r i u s Camillus reciperator u r b i s 2 , 52

F u r i u s Camillus

proconsul

Africae 2,652 'Tacfarinatem pellit 3 , 20 F u r i u s Camillus Scribonianus consul 6 , 1 arma civilia movet 12, 52 eius filius 12, 52 Pulchrae F u r n i u s Claudiae adulter 4 , 52 damnatur ib. f u s t i necare

3 , 2 1 . 14, 44

G a b i n u m saxum v . saxum G a e t u l i c u s v . Lentulus

Gaius Caesar Caligula v. C. Caesar Galatae 15,6 Galatiae 15, 35

C. G a l b e v. C. Sulpioius S e r . G a l b a 3, 55 consul 6, 15

Tiberii praesagium de illius imperio 6, 20

Ser. G a l b a accusatur tone Censorio 3 , 06

& Ca-

G a l i l a e i Iudaeae pop. 12, 64 G a l l a v . Satria, Sosia G a l l i dites e t imbelles 17. 18 2, 16 rebellionem suxiliares , 40 Romam olim 3 coeptant

ceperunt 11,24 fessi ministrandis equis 2 , 5 Romanam civitetom adipisountur 11, 23 veteres gloriae 3, 45

G a l l i a comnte 11, 23 cius le2, gatus 3 , 4 1 Narbonensis 63. 12,23. 14,57. 10,13 Galliae erectae 14, 57 census 1, 31. 33. 2 , 0. 14, 40 quat-

tuor et sexaginta civitates 3,

INDEX HISTORICVS 44 l i t u s 4 , 5 opes 1 , 4 7 ora

11, 18 fides 1,34 munificen.

tie in legiones 1, 71primores

3. 41. 11, 23 suboles 3,43 G a l l i c a incendia 15,43 ripa 1, 57 Gallicae cohortes 2, 17 G a l l i o v. Iunius G a l l u s v. delis, Asinius, Caninius, Cestius, Creperoius, Didius, Glitius, Togoniux, Vipstenus P. G a l l u s eques Rom. 18, 12

Gand estriu s

v. Adgande-'

ctrius

Gannascus Chaucorum dux 1 1 , 1 8 sq.

G a r a m a n t e s 3,74 [legatos 4,26 co. Romam mittunt rum rex 4, 23 Ge v i u s Silvanus praetorianorum trib. 15, 50 ad Sene. cam & Nerone

mittitur

15.

60 sq. se ipse interficit 15, 71 G e l l i u s Publicola 3, 07 G e m i n i u s eques Rom. 6, 14 Geminus v. Átidius, Duce. nius, Fufius, lius

Rubellius,

Tul.

Gemoniae 3, 14. 5,9. 6, 25 g e n i a l i s torus 15, 37 G e r e l l a n u s tribunus

15, 69

G e r m a n i a e caelum 2, 23 sq.

G. ipferioris legiones 1,31

superioris 1, 31. 6, 30 G. inferioris legatus 1,31. 3, 41. 4. 73 superioris 1.31. 8, 30.

12, 21. 13.56

Germani

.

scie et iustis locis

funduntur 2.5 imperato-

rum custodes 1,24. 13,18 auxiliares 2, 16 cis Rhenuni colentes 1, 56 Germanorum &rma 2, 14 ratio proelii committendi 2, 45 armenta 4, 72 luci 1, 59 fides et virtus 13.

54 nox epulis festa 1.50 umidae terrae, profundi amnes 2,93 vetus libertas 11. 18

Germanicus

ezercitus

1,22

Germanici exercitus 2,39.

11,1 Germanicae legiones

1, 31. 46. 3, 1. 38. 5, 26 bella

& Plinio scripta 1. 69 G e r m a n i c u s , Druaí

filius,

&

Tiberio adoptatus 1,3 ab co timetur 1,7 legionibus Germanicis imponitur 1,3. 31 i n eum populi favor 1, 33 imperium

ei a militibus

offer-

tur 1,35 tradere seditiosis vexiliurh

cogitur

1,39

Ger.

manism vastat 1, 51 s&cerdos Augustalis 1,54 triumphus e i decernitur f.55 impera-

Lor vocatur 1,58 Segestem recipit rum

1,50 ossa Variana-

legionurr

sepelit

1.62

Árminium cum exercitu sequitur 1, 63 comitas in milites 1, 71 classem contra Germanos

parat

2 , 6 decurrit

is 2, 57 in honorem Drusi Visurgim transgrelitur 2, 12 somnium

2,14

Germanos

vincit 2, 18. 21 navalis clades 2,235q. Romam revocatur 2, 20 de Germanis triumpbat 2, 41 (1, 55) Orienti praeponitur 2, 43 Spei templum consecrat 2. 49 fovet Haterium

Agrippam 2.51 iterum con.

sul 2, 53. 3, 31 Athenis uno tantum lictore incedit 2, 53

oraculum Clarii Apollinis

consulit 2 . 54 Armeniae re. gem imponit 2, 56 & Pisone spernitur 2,57 Aegyptum adit 2, 59 ob i d & Tiberio incusatur ib. ovatio ei decernitur 2, 64 morbo corripitur 2, 69 suspicio de veneno ib. amicitiam Pisoni renuntiat 2, 70 moritur 2. 72 Alexandro Magno aequatur 3, 73 corpus Antiochiae nudatur 2. 13. 3. 12. honores decreti 9.83 reliquiae. Augusti tu-

417

INDEX

HISTORICVS

mulo illatae 3, 4 cineres 2, 75 laudes 1,33. 2.13. 43. 73 sapientia 2, 43 eloquentia 2, 83 successor ab Augusto de. stinatua 4, 57 domus eius 4, 43. 17. 5.4 stirps 4. 50 gestamen 2.2. 11,33. 14. 4. 15, 57 Geta v. Lusius ladiatores e servitio Blaesi 1,23 eruptionem tentant 15, 46

gladiatorum editio 1, 78. 4, 62. 63. 11, 32. 12. 57. 13.5. 31. 49. 15, 32. 34 15, 5 6 . 71

Gorneae Armeniae castellum 12, 45

G o t a r z e s Artabani

frater 11.

8 regno Parthorum potitur 11,10 contra

eum Meher.

datem expetunt Parthi 12, 10 moritur

12, 14

Gotone s Germ. pop. 2, 62

Gr&eci prompti ad nova et mir& 5 , 10 sus tantum tur

2 , 88 eorum

miran-

litterae

11,

14 Graeca adulatio 6, 18 cer. tamins

1 4 , 2 1 doctrina

15.

45 [facilitas 14,47 libido 4,35 Graecus sermo 3,85. 4,52 . 6,20 Graecae artes 16, 41 Graeci

amictus

2, 59.

14, 21 comites 2, 2. 4, 58

Gra iae Alpes v. Alpes Gra niu s Marcellus Bithyniae praetor 1, 74 Graniue

H a l i o a r n a a i i 4, 55

H a l o t u s Claudii spado 12, 69: H a l u s opp. Parthorum 8, 41

haruspices 13, 24. 15, 47 col. legium 11, 16

h a s t a signum

venditionis

3,

31. 13, 28 Q. H a t e r i u s 1,13 in luxum

civita tis verba facit 2, 33 se. nex foedissimae adulationis 3 , 07 moritur 4 , 61

H a t e r i u s Agrippa v. Agrippa

ladiatura 3, 43 l i t i u s Gallus

H a d r i e v . mare H a e d u i v. Aedui Héomue Thrsciae mons 3, 38. 4, 6

Marcianus senator 6,

Gr ap tus Neronis libertus 13, 4

Gr atu s v. Munatius Gyarus ineula 3, 68 sq. 4, 30 gy mn as ium a Nerone dedica. tur 14,47 conflagrat 15, 22 gymnaais improbata 14, 20 418

Q. H a t e r i u s Antoninus sul 12, 58. 13, 34 Heliopolia 6, 28

con-

Helius libertus 13, 1 H e l v i d i u s Priscus leg. logionis 12, 49 tribunus pl. 13, 28 H e l v i d i u s Priscus Thraseac gener 16,28s5qq. Italia de. pellitur 16, 33. 35 H e l v i u s Rufus miles 3 . 2 ]

Heniochi

pop. 2. 08

H e r c u l e i u s trierarchus

14,8

Hercu les 4.38 Lydia potitus 3, Q1 apud Aegyptios cele. ber 2,600 posteri

4 , 4 3 ve.

natio 12, 13 magna ara 12, 24 Herculis praesentis magna ara fanumque 15, 41 ei sacra

silva 2, 12 os Nili dicatum

2.

Hercynia silva 2, 45 heres tabulis prioribus acripius 2,48 heres Caesar ex parte nuncupntus 2, 48. 14. 31. 10, 11. 17 H e r m u n d u r i Germ. pop. 2. 83. 12, 295q. 13, 57 rex 12, 29 Hiberi 4,5. 6, 32sq. Thessal i s orti 6, 34 eorum rex Pha-

raesmanes 11,8 bellum cum Armeniis 12, 44 sqq. Mardos adgrediuntur 14. 23

INDEX HISTORICVB8

Hiberi&e regnum modicum 12, 44 H i b e r n i s insula 12, 32 H i e r o Parthus 8, 42 sq. H i e r o o a e s a r i s civ. 2,47. 3, 02 H i r t i u s consul occiditur J, 10 Hep 1, 78 (v. etiam 15,

I a n i templum ?, 49 Ianuarius 4 , 70. 13, 10.

65sqq. I a s o 6, 34

I e z u g e s ( [ a z y g e s a l Sarma.) tae 12, 29 sq.

Iceni Britannise pop.12,31sq. eorum rex 14.31

Idistaviso

(Idisieviso

cel

I d i s i a v i s s al.) campus 2, 16 Hispa niae tribus legionibus i g n e s terra editi 13, 57 tenentur 4,6 citerior 4,45 ulterior 4, 37 legati citerioris Iliens es 4,55 publicis mune3, 13. 4,45. 6, 27 proconsul ulterioris 4, 13 in Romanos munificentia 1,71. 78 aurarise 6, 19

ribus solvuntur 12, 58

l l i u m 2 , 54. 6, 12

I l l y r i c u m 1, 5.46.2, 44.3, 34. 15. 26 Illyrici legiones 18, 13 motus 1,52 Illyrici exerciHispo v. Romanus tus 3, 7 Illyrics ora 2, 5 h i s t r i o n e s verberum immuimago Caesaris pro tutela 3. 36 nes 1,77 Italia pelluntur triumphalis 15, 72 imaginum 4, 14. 13, 25 a Tuscis acciti pompe 2, 32. 3, 76. 4, 9 14,21 certamen 1,54 immodestia 4,14 fautores 1, i m p e r a t o r i s nomen 1,3. 9. 38. 2, 28 cui postremum Ti11. 19, 25. 28 berius concesserit 3. 74 im. Homonadenses Ciliciae yop. perator populus 3, 6 consa3. 48 lutatas Nero 12.69. 13,41 M. Hortalus Hortensii nepos Tiberius 2, 18 3.31 i m p e r i u m maius solito Ger. Q. H o r t e n s i u s orator 2,37 manico datum 2,43 Roma. cius pronepotes pauperrimi num ad rubrum mare patens 2, 98 2, 01 I n g u i o m e r u s Arminii pa(Luculliani h o r t i Lucullsni truus 1, 60. 65 à Germanico al.) 11, 1. 32. 37 populo a fugstur 2, 17. 21 a l MaroboCaesare legati 2,41 Maeduum perfugit 3, 45 cenatis 15,39 Neronis ib. e t 15, 44. 58 Pomponii 5, 8 I n s o c h i v . Moschi Sallustiani 13,47 Senecae I n s t e i u s Capito centurio 13. 9 castrorum praefectus 13, 39 14, 52sqq. Serviliani 15, 55 Insubres pop. 11.23 'Tauri 12, 50 I n t e r a m n a t e s (Antemnah o s p i t a l e s meneae 2,65 dii tes al.) 1. 79 15, 52 donum 14, 24 n i u m mare v. mare o I hohostiao gravidae 15,47 3, 62 Isauricus 7 15, atiae fuga 10 35, s u m h t s I 55 4, peni Hypae opis indiget externae a i l 5. a t I 11, 43. 36. 6, pop. i Hyrcan 3, 54 moris antiqui retinens 14,95. 15,1sq. Macedones

2,47 Hyrcanum bellum 14.

25 ( v . etiam 6, 33) 11, 9. 13, 37 Hyrcsnia

16, 5 stipendiaria 11, 22 fer-

tilis 1, 79. 12, 43 vocare ex Italia 13, 25

419

INDEX HISTORICVS

Ital icu m bollum 3,27 Itali-

cae coloniae 6,13 Italica oppida 3,71 Italioue popu. lus 13, 13

1 t a l i o u s , Flavi

insignia oi decernuntur 12, 21 I u l i u s Augurinus 16, 50 I u l i u s Caesar 1, 8 triumvir |, 1 militum seditionem oom. oit 1 , 4 2 unioam filiam amittit 3 , 0 lex de modo cre. dendi 6, 16 decretum J, 82

filius, Cherus-

corum rex l l , 16 pulsus ac

restitutus

11. 17

libro Ciceronis respondet M.

C. I t i u s v. Cestius Gallus I t u r a o i Suriac adduntur 12,23 I t u r i u s Silanae cliens Agrippinam accusst 13,19 relegatur 13, 22 poena exsolvi-

Catonis advorsarius 16,22. 4 , 3 4 primus cum ozxercitu

Britanniam ingreditur 12, 34 apud Alesiam obsessus 11, 23 patrioios creat 11,25 Lacc. deemoniie templum adiudicat 4, 43 populo hortos legat

tur 14, 12

I u b a Maurorum rex 4 , 6 Iubae filius Ptolemaeus 4, 23. 26 I u d a e a t r i b u t i deminutionem

orat 2,42 ludaese impositi 12, 94. 15. 44

I u d a e i provinciae Suriac additi 12, 23 puniti 12, 54 sacra 2, 85 i u d i c i s senatui tradita equites recuperant 11,22 Serviliae leges senstui reddunt

Iulia

12, 60

gens 1, 8. 2, 41. 83. 6,8.

51. 12, 2 . 14. 22. 15, 23 Iulii 3 , 5 (Livii al.). 5 , 1. 11, 24.

16,68 origo sb Aenea 4,9. 12, 58 lex/leges v. lex I u l i s Augusti filia, uxor Tiberii 6, 51&dultera 3, 24. 4, 44 obit 1, 53

I u l i a Augusti neptis impudica 8, 24 moritur 4, 71 I u l i a Augusti uxor v . Livia

I u l i & Germanici filia nascitur 2, 54 M. Vinicio nubit 6, 15 & Claudio pulsa 14, 63 . I u l i & Drusi filis Neroni nubit 3.29 mox Rubellio Blando

6, 27 ad mortem agitur 13, 32. 43 I u l i a n a e partes 1, 2 I u l i u s Africanus Gallus 6, 7 I u l i u s Agricola v. Agricola Tulius Agrippa 15, 71 I u l i u s Altinus 15, 71

2, 41 orator 1 3 , 3 funus turbatum 1, 8 villa 1 4 , 9 I u l i u s Celsus tribunus 6, 9. 14 I u l i u s Classicianus 14, 38 I u l i u s Clemens conturio 1, 23. 26. 28

I u l i u s Densus equester 13, 10 I u l i u s Florus Trevir 3 , 40. 42 I u l i u s Indus Trevir 3 , 42 I u l i u s Marinus iori coactus 6, 10 I u l i u s Montanus m o r i adactus 13, 25

I u l i u s Paelignus Cappadociae procurator 12, 40 I u l i u s Pollio t r i b . 13, 15

J u l i u s Postumus Augustae in. timus 4 , 12 I u l i u s Sacrovir Aeduus

l u l i u s Vindex 15, 74 I u l i u s mensis 2, 83 Iulluse Antonius v . Antonius

I u n c u s Vergilianus

senator

11, 3 5

Iunia

familia

(Iunii)

15, 35.10,12

3 . 24. 69.

I u n i a M . Bruti eoror, C . Caasii uxor moritur 3 , 76 I u n i s Calvins Silani soror 12,

4 Italia

pellitur

12. 8 revo-

catur 14, 12

I u n i s Silana C. Silii uxor. 4

Iulius Aquils 12,15 praetoria 420

3,

40 sq0q.—46. 4, 18 sq.

viro per Messalinam pellitur

INDEX HISTORICV8 11,12. 13,19 rippinae &ccusatores parat 13,16. 21 in exilium aeta 13, 22 moritur

14,12

( I u n i a ] Torquata soror C. Silsni 3, 69

D. I u n i u s consul12, 58 icae

Africam

mittitur

3,35

provi ncia ei prorogatur 3, 58 triumphiinsignibus attollitur 3 , 72 bellum contra

15, 35 patruus L. Silani 16,8

legionibus salutatur 3, 74 ne-

catus 5 , 7

I u n i u s Blaesus eius filius ad Tiberium missus 1,19. 29 propriam manum ducit 3, 74

perit cum fratre 6. 40 Italia

sium educatus 15,52 accus&tur 1 6 , 7 in exilium 'mis8us necatur 16, 9. 12 M . I u n i u s Silanus nobilis et

eloquens 3, 24 adulatio eius 3, 57 falsi Drusi pater 5,10

filia C. Caesari desponsa 6, 20

M. I u n i u s Silanus consul 2, 59 I u n i u s mensis 2 , 4 1 . 16,12 ( l u l i u s al.) I u n o 13, 44 Samise delubrum 4 , 14

I u p p i t e r 2,22. 32. 3,61sq. 13,24

exactus

Senecae frater

16, 17 fratris morte pavidus 15, 73 I u n i u s Lupus senator 12,42

15,23

vindex 15,74 templa templum i u r a r e in acta D . Iulii

v.

et D.

Augusti 4, 42. 16. 22 in acta sua iurari Tiberius vetat 1, 72 iurant magistratus in a. prin-

I u n i u s Marullus cons.designa-

cipum 13,11 in verbe 1. 7. 14, 11

tus 14, 48

I u n i u s Otho praetor 3, 68

I u n i u s Otho tribunus pl. 6, 47 [ u n i u s Rusticus 5 , 4 [ u n i u s Silanus Asiae procon-

I u r i s principis et progressus 3, 25 i u s asyli 4. 14 belli 12, 17 ci-

sul 13, 1 occiditur ib. A p p . I u n i u s Silanus consul 4 , 6 8 maiestatis

postulatus

0 . 0 Narcissus eius caedis inolitor

Capitolinus

liberator f5, 64. 16, 35 Salaminius 3 , 6 2 stator 1 5 , 4 1

0, 3 J u n i u s Gallio

itur

12, 8

L. I u n i u s Silanus apud C. Cas.

I u n i u s Cilo Ponti procurator 12, 21 Gallio

sponsus 12,3

eiurare

12, 4 se interficit

Tacfari-

natem gerit 2, 73imperator e

Iunius

fBilanus Octaviae

praeturam

peritus

culus 3,35. 4,26 proconsul in

catus 3, 24 D . I u n i u s Silanus Torquatus consul 12,58 mori

Claudii filie

2, 28 in P I u n i u s Blacsus Pannoniae legatus 1, 16 5qq. Seiani avun-

tis Au.

gusti adulter, ab exilio revo.

L.Iunius

I u n i u e senator 4, 64 u n i u s artis

D. I u n i u s Silanus,

11, 29

vile 13, 27 civium 4 , 1 3 co2. lonisee 14,27 commercii 62 consulare 1 , 1 consulis 3 , 2 8 femi. 4 , 1 9 divinum

narum 4, 16 flaminum 3, 55 hastae 13,28 honorum adi-

C. I u n i u s Silanus Asiae pro-

piscendorum 11,23. 14,50

sententise

contra

40 humanum divinumque 2,

i n exilium

actus

consul 3 , 60. 4 , 15 accusatur,

3,00aq. eum 3,08

3, 69 30

BT Tacitus [ ed. Koestermann [1833)

hostium

1 , 4 2 humsnum

14. 3 , 10. 4,38.

1.

0 , 2 6 Latii

15,32 legationis 1,39

mi-

421

INDEX HISTORICVS litum

11, 33 naturse

15, 10

trium 4,1 0 perorendi 3,

praetoris 1, m $50. 2 9,4i. 13, 98 proconsulare 5,6 1 71. 3, 13, 21 Romanum ato sen 3,64 sacerdotiorum diiae tent sen rum 11,25 cendae (13,49 tribuniciae

potestatis 1, 13 tribunicium 1,77 . — ].2vimgrum

i u s i u r a n d u m sollemne initio anni 16, 22

i u s t i t i u m 1, 16. 50. 2, 82. 3 , 7 I u s t u s v . Catonius I u v e n s l e s ludi, Iuvenalium ludicrum v. ludi I z a t e s Adisbenus 12, 13sq. K a l e n d i s Ianuariis anni incipientis iurandum

sollemnia 4 , 7 0 ius

16, 22

L s b e o v . Antistius, Asconius, Cethegus, Pomponius, Titidius

La&cedaemonii legstos Ro. 4,43

mam mittunt arcent

victos

11, 24

L a c o Achaeus 6, 18 l a c u s Avernus 15, 42 Baianus 14,4 Fucinus 12, 66 Lucri-

nus 14, 6 Velinus 1, 79 Campaniae 3, 58 Nili receptacula 2 , 0 1

terae 11, 14 magistratus 11, 24 sermo 2, 10 L a t i n i u s Panduse Moesiae

propr. 2, 68 (v. 4, 608)

L a t i u m 11, 23 vetus 4 , 5 Latii ius 15, 32 L s t o n a 3 , 01. 12, 61 l a u d a t i o mortui 3, 5. 76. 4,12. b , 1. 13, 3. 17. 1 6 , 0 l a u r e e 2 , 20 l a u r e a t a statua v . statua

l a u r u s fascibus imperatoriis addita 13,9 lauru ornatae domus 185, 71 l e c t u s convivalis

14, 9

l e g a t a Augusti 1, 8. 36 l e g a t i legionum preetores destinati

2, 30

L e g e r d a 14, 25 l e g i o prima (Germanica) 1, 31. 37. 39. 42. 44. 51. 64sq. secunda

1, 3 7 . 70. 14, 37

t e r t i a (Gallica) 13, 40. 15, 6. 20 Quarta (Scythica) 15, 6 sq. 8 1, 31. 37.

q u i n t a (Alaudae)

45. 51. 64. 4, 73 q u i n t e (Macedonica) 16, 6. 9. 26. 28 s e x t a (Ferrata) 2, 70. 81. 13, 38. 40. 15, 8. 26 o c t a v a (Augusta) 1, 23. 30

1, 23. 30. 3,

C. L a e c a n i u s coneul 15, 33

n o n a (Hispana)

Laelia virgo Vestalis 15, 22

9. 4, 23. 14, 32. 38 decim a (Fretensis) 2, 57. 13, 40. 15,6 duodecima (Fulminata)15, 6. 7. 10. 26

L a e l i u s Balbus 6, 47 in insul&m deportatur 6, 48

Langobardi

cos iuvant

2,45 sq. Cherus- | 11,17

L a n u v i u m municipium 3, 48 Laodiccea urbs Phrygiae 4, 55. 14, 27

L a o d i c i a urbs Syriae 2, 70 Largus v. Caecina La&rum sacellum 12, 24 L a t e r a n u s v . Plautius Latinae feriae 4, 36. 6, 11 hi-

strio 14, 15 lingua 2, 13 lit-

422

t e r t i a s d e c i m a Gemina 1,97 q u a r t a d e c i m a . (Gem ina Martia Victrix) 1, 37. 70. 14,

34. 37

quintadecima

(Apollina-

ris) 1, 23. 30. 15, 26 sq.

sextadec ima (Gallica) 1,37

ila u n d e v i c e s i m a o e a q u cum Varo amissa 1, 00

INDEX HISTORICV8 v i c e s i m a (Valeria Victrix) 1, 31. 37. 39. 42. 51. 64. 14, 94. 317 u n e t v i c e s i m e a Rapax 1, 31. 37. 46. 651. 6€4

legion arii milites 1,8. 6,41.

12, 35. 14, 20. 34. 38. 15, 11 arma 3, 43

legione s octo apud Rhenum 1 , 3 . 4 , 5 carum seditio 1, 31 Actiacae Octaviani 1 , 42 Varianac 1, 43. 60. 85. 2 , 7 . 25

tres in Hispania 4 , 5 duse aliquamdiu in Africa 4 , 5 quattuor in Buria 4 , 5 duse in Aegypto, item i n Panno. ni&, im

Moesia, Delmatia 4,5 Pannonicarum seditio

ria 3, 52 leges agrariae. fru. mentariae 4, 32 luliae 3,

25.

15,20 Atheniensium 3,26 Tulli regis 12, 8 Servii Tullii

3, 20 legum principis cet varietates 3, 26 l i b e l l i &ccusatorum 3,44 famosi 1,72 libellus Augusti de imperii opibus 1, 11 Liber pater 4, 38 Liberi Liberaeque aedes 2, 49 bello victor 3 , 6 1

Libera&tor Iuppiter

v. Iuppi-

ter

liberi

principum sedentes ves-

cebantur 13.16 liberorum numerus favorabilis 2 , 37. 51. 71. 3 , 33. 15, 19

l i b e r t i ministeria principum 4,42 Germ.

1 5 , 35. 1 0 , 8 &ccusstores peatronorum 15,55. 10, 10 po-

Cn. L e n t u l u s Drusi i n Pannoni& comes 1 , 2 7 i n Libonem sententia 2 , 3 2 de Silano 3 , 68 maiestatis accusatur 4 , 20 obit 4 , 44

dius sibi adaequat 12, 60 corpus late fusum 13, 27 servilia ingenis 2, 12 fraudes er£g» patronos 13, 26

Gaetulicus Lentulus consul 4 , 46 superioris

leg. 6, 30

tentes Seiani

L e n t u l u s augur 3, 59 al.) 3, L e p c i t a n i (Leptitani 14

Lepids v. Aemilia Lepids Cassii uxor 16. 8sq. Lepidus v. Aemilius v. Lepcitani Leptitani Lesbos

insule 2, 54. 6, 3

Leucophryne

v. Diena

l e x Caeseris de usuris 6,16 Cassia

11,25

Cincia

11,5.

13,42. 15,20 Cornelia de

falsis 14, 40 de aiceriis 13, 44 curiata 11, 22 Iulia de adulterio 2. 50. 4, 42 de ambitu 15, 20 maiestatis v. majes-

tas Oppise 3, 33sq. Papia Poppaes 3,256.28 Porüpei 3,98 repetundarum 11,6. 12, 22. 13, 33 Roecia 15,3 2

Saenia 11,25 Serviliae 12, 60 Sullae 11,22 sumptue30*

6 , 8 eos Clau-

istral i b e r t i n o r u m filiis 11,24 divitus mandantur

tiae 12,53.14,55 potentis 1 4 , 39

L i b o Drusus accusatur 2,27$sq. 30 se ipse interficit 2, 31 de eius damnatione mentio 29. 31. 6 , 10 L. L i b o consul 2 , 1 l i b r i t o r e s 2 , 20. 13, 39 L i b u r n i c a e naves 10, 14

4,

L i b y s 2, 00 L i c i n i u s v . Crassus M . L i c i n i u s v . M . Crsssus et Crassus L i c i n i u s Gabolus 14. 12 Liviae non conceditur lictor

1,14 duo Agrippinse concessi 13. 2 lictore uno Germanicus Athenis utitur 2 , 53

Ligures Limnatis

186,15 v . Diana

L i n u s Thebanus 11, 14

423

INDEX HISTORICVS Liria B. 12, 56 l i t t e r a e quibus inventae 11, tiae 3,00 novae 14 A & Claudio additae 11, 13

Livi& Augusti uxor 1, 3 dolus in Augusti nepotes ib. Augu.

sti mortem oelst 1, 5 Agrip-

Postumo infensa 1, 6 in familiam Iuliam et in nomen Augustum — adswmitur 1 , 8 rei p. gravis 1, 10 Haterium protegit 1, 13 adulatio senatus in eam 1, 14 Agrippinae infensa 1,33. 32,43. 4,12 avia Germanici 2, 14 porcis ippinase minoris

r-

2, 34. 4, 22

diligit

AD

12,

Cn. Pisoni conscia 2, 77 se.

creti cum Plancins sermones 2.82 in funere Germanici publico

abstinet

3 , 3 Plan.

cinamprotegit 3, 15. 17. 6, 20 comes Augusto in provinciis 3,34 morbus gravis 3,64 effgiem Augusto dicat ib. vota pro eius valetudine 3, 71 extrema senecta 4,8 sedes inter Vestales in theatro 4, 16 delubrum ei ab Asia et Hi-

spania dicatum

4,37 in Ti-

L o l l i a Paulina Claudii ooniy. gium ambit 12, 15q. ad mor.

tem adacta 12,22 sepuloh. r u m 14, 12 L o l l i s n e clades 1, 10 M . L o l l i u s reotor C. Caosaris 3 , 4 8 ocius fllius Paulinne

peter 12, 1

L o n d i n i u m Britanniae

muni.

cipium 14, 33 L o n g i n u s v . Cassius L o n g o b a r d i v. Langobardi Longus v. Lucilius Lucania Lucanius

11,24 Latiaris

'l'itium

Sa.

binum circumvenit 4, 68 sq. poonas luit 6, 4 L u c a n u s Annaeus

Melae f.

poeta 15,49. I 6 , 17 matrem

inter coniuratos in Noronem nominat 15, 56 occiditur 15, 70 l u c e r i s modus decernitur 1, 77 Luccius'Telesinus consul 10,14

L u c i l i u s Capito Asiee procurator

4 , 15

Lucilius

centurio

interficitur

1 , 23

L u c i l i u s Longus Tiberii fumiliaris 4, 15

berium filium exprobratio 4, L u c i n a e templum 15, 41 $7 Iuliam neptem exulem su. ! Sp. L u c r e t i u s 6, 1! stentat

4 , 7 1 Fufio

favet 5 , 2

litteras. filii cohibet 5, 3 mor i t u r 5 , 1 dies natalis

6,5

L i v i a Drusi uxor 2, 43. 4, 40.

60 antea C. Caesari nupta 4,

40 soror &dulteratur sententiae

Germanici 2, 84 a Seiano 4, 3. 39

i n eius memoriam

atroces 6, 2 L i v i a familia 6, 51 L i v i i 5 , 1 rni v . eti am Julii iM via n ei :i u s Reggulu ul s 3,, 11 aliu i s

T. L i v i u s historicus l i x a e 2, 62. 78

v. lacus

v . horti

Luculli 15, 14 L u c u l l u s 4 , 3 6 . 6 , 5 0 . 11,1. 12, 62. 13, 34. 15,27 l u c u s Baduhennae 4, 73 Dis-

nae 12, 8 Ortygia 3, 61 luci Britannorum Germanorum

14,30 1, 59

sacri .

l u d i Augustales 1, 15. 54 circenses 2,83. 11,11. 12,41. 15. 23. 44. 53. 74 luvenales 1 4 . 15. 1 5 , 3 3 . 16, 21 magni

4, 34

3,64 Megalesces 3,0 saecu-

Lo cu st a venefica 12, 86. 13

,15

424

Lucrinus

Lucullani(Lucullianial.)horti

lares 11, 11 ab Antenore

Troiano

instituti

16, 21 olim

INDEX HISTORICVS8

& stantibus spectati 14,20

Mscer v. Pompeius

ludorum curator 13, 22 prae- ' machinae

bellicae barbaris in-

168 3,64 procurator 11,395! solitae 12, 45 ludis cohors adsistit 13,24 Macro praetorii praef. 6, 15.23

i litterarius ludus 3, 66 l u d i c r u m quinquennale 14, 20. 10, 2 ludicrum edere ma-

istratus provinciales

-

h i b i t i 13, 31 lud. "Troiae 11, 141. Oscum 4, 14 apud Germanos 1, 60 Lugdunensis clades 16, 13 L u g d u n u m 3, 41 Lugii 12, 29 sq. l u n a e defectus 1, 28 tcmplum

cat 6 , 50 l

! í ]

lupanaria 13, 25. 15, 37 Lupia fl. 1, 60. 2, 7 L u p u s v. Cornelius, Cutins, lunius L u r i u s Varus 13, 32 L u s i t a n i a 13, 46 L u s i u s Geta praetorii praef. 11,31. 33 praefectura privatur 12, 42 L u s i u s Saturninus 13, 43 l u s t r a l e certamen 16, 4 l u s t r a t i o urbis 13,24 exercitus 15, 26 l u s t r u m & Claudio conditum 11, 25. 12, 4 secundum sub Nerone 16, 2 Juxus 2, 33. 3, 52 sqq.

L y c i a 2,79 Lycii 13,33 L. There v . mare

Lycu rgue' Spartae legislator

L y d i a 3, 61 Lydi opulenti 4, 55 Lydus Atye rege genitus 4, 55 Lygdus

spado 4, 8. 10 sq.

Mac edo v. Philippus Macedones

2, 55. 3 , 61. 4, 55.

6, 28. 31. RT 12, 62 2.41 Macedones Hyrcani 2,

M a c e d o n i a 3,38. 5 , 1 0 proconsuleri imperio levatur 1,

76 Moesiae addita 1, 80 Macedonica legio v. legio

posita 60,38 nimia potentia 0, 45 inimicus Arruntii 6, 47 Seianum oppressit 6,48 Tiberium iniectu vestium ne-

Maecenas Cilnius in Bethylli i'

v. templum

3, 26

odium validum ad exitia 0,29 atrocis in eum e Trione com-

amorem

effusus

1,54

Ro.

mae atque Italise ab Aagusto praepositus 6, 11otium 14, 53. 55 horti 15, 39 magi 12, 22. 16, 30 Italis pelJuntur 2, 32 eorum sacras 2, 2T. 0,29 superstitiones 12, J)

magistratus Calabriae, Apuli, Campani 3,2 in funere Germanici sine insignibus ,4 Magius Caecilianus praetor 3, 37 Magnetes 3, 62. 4, 55 a Sipylo 2, 47

maiestatis lex 1, 72. 2, 50. 3 , 50. 4,34 crimen accusatio-

num complementum 3, 38 M a i u s mensis 16, 12 M a l l i s v . Atia M a l l o v e n d u e Marsorum dux 2,25 Malorix Frisiorum dux 13, 54

Servius Meluginensis

fls-

men Dialis 3 , 58 sorte provinciae depulsus 3 , 71 moritur 4, 16 filius ib. Mamercus v . Aemilius, Scaurus Msmmius Pollio 12, 9 mancipes 3, 21 d i Mane s 3 , 2 Manlis v . Atia Manlii 3, 76 M a n l i u s Valens | ionis leg. in Britannia 12,4

125

INDEX HISTORICVS Manlius

Verillae adulter 2, 50

spooies 13, 27 manumittendi 25 4, 74. 3, mapalia sororis f. usti Aug us Mar cell 1, $ intra iuventam obit 2, 41 Tiberii aemulus 6, 51 eius . thostrum 3, 64 Ásis, rninu Aese . v ellus Marc

nius, Cornelius,Eprius, Granius

M a r c i a aqua 14, 22 uxor 1, 5 Marcis Fabii Maximi

Marcianus

v. Granius

Marcius Festus 15, 50 P. M a r c i u s mathematicus 32

Marcomani

2,

Germ. pop. 2, 46.

63

Mardi pop. regni Parth. 14, 23 m a r e novissimum

2 , 2 4 rub-

rum 2,61. 14,25 Aegaeum 5 , 1 0 . 1 5 , 7 1 Africum

Amunclanum

1,53

(Amuclanum

al.) 4 , 59 Bithynum et Lycium 2,60 Delmat. 3,9 Hadriat. e t Ionium 2, 53 (v. etiam 5 , 1 0 ) Hadria 15,34 Qeeanus 1 , 9 Ponticum 13.

9 Marinus v. Iulius mariti iudicium in uxorem 2, 50. 13, 32

Morius Celsus legionis leg. 15,

M s r i u s Nepos senatu motus 2, 48 C. Marius 1, 9 . 12, 60 P. M a r i u s consul 14, 48

Sex. Marius 4,36 Hispania-

rum ditissimus 6 , 1 9 saxo Tarpeio deicitur ib. M a r o b o d u u s Sueborum rex

2,260 apud populares invi-

sus 2 , 44 ab Arminio fusus 2,48 . 88 desertus et fractus

2, 02sq. Ravennae custodi.

tur 2, 63. 3. 11 M a r s Chattorum deus 13, 67 ltor 2, 64. 3 , 18. 13, 8 mo.

420

nimonta, done ei saorata 2, 22. 32 Martis

(Martius)

cam.

pus 1,15. 16,39 in eo am. phitheatrum 13,31 sepul. tura Augusti 1, 8 Germanici 3 , 4 Britannioi 13,17 (v.

etiam ad 2, 22)

M a r s i Germaniae

populus

1,

50. 5 0 . 2 , 2 5

M a r s u s v . Vibius Mareus M a r t i a l o s flamines 3 , 58 v . Cornelius Martialis M a r t i n a venefica 2, 74 subi. ta morte exstincta 3 , 7 Marus £. 2, 63 14, 57 studiorum se. Massilia

des &c magistra 4, 44 Massilienses 4, 43sq. 13,47 m a t e r deum 4, 64 mater pa. .

triae I , 14

mathematiciItalia

pulsi 2,32

ea SCta irrita 12, 52 M a t i i equitie Ro. potentia 12. 00 m a t r i m o n i u m cum fratris fi. 12, 5 SCto fit l i a inauditum licitum 12, 7

M a t t i a c i Gorm. pop. 11, 20 M a t t i u m Chattorum opp. 1. 56 Mauri

2 , 52. 4 , 5. 14, 28 rebel-

l a n t 4 , 23

v . Caesennius, Fa-

Maximus

bius, Se&nquinius, Scaurus, Trebellius

Mazippa Maurorum dux 2, 52 Meden

Medi

6 , 34

2, 4 . 50. 60. 0 , 34. 12, 14.

1 3 , 41. 14, 20. 1 5 , 2 . 3 1 ( v .

etiam ad 6, 33)

Megaloeses ludi v . ludi megistanes Armonii 15, 27 Meherdates Phraatis filius ad Parthorum regnum vocatur 11. 10. 12, 10 praecepta & Claudio

data

12,11 a Go-

tarze aures capto deciduntur

12, 14 Mela v . Annaeus Mela

INDEX HISTORICVS Melitone

15, 20

Mo mm ius Regulus consul 5, 14! collegam accusat ib. incolumis evadit 6, 4 ei Lollia Paulina

nupta

12,22

mori.

tus Conservatoris adsumit

nomeo sibi

15, 71

M i n e r v a aedes 13,24 simulacrum

14, 12

tur 14, 47 M e m m i u s Regulus consul 15,

MinosCretensis legislator 3, 26

Memnonis Menelaus

m i r a c u l a 2 , 24. 6,28.

saxea effigies 2 , 0 1 2 , 60

mensiu m nomina mutata 15, 74. 10, 12

MercuriusGermanorum

dcus

13,6 7 Merula v. Apidius, Cornelius Mepopotamia8,36sq.

14.12,

Messala Corvinus praef. urbis 6 , 11. 11, 65q. orator 13.34 parens Valerii Messalini 3, 34 Imperatorem suum Cassium

M i n u c i u s Thermus

16, 20

6 , 7 alius 11, 11.

13, 41

M i s e n e n s i s classis v . classis

Mise num 4,5. 6.50. 14.3sq. 9. 1 5 , 4 0 . 5 1

m i s s i o festinsta 1, 52 M i t h r i d a t e s 2 , 5 5 . 3 . 8 2 . 73. 4 , 14. 36

M i t h r i d a t e s Bosporanus 12, 18 sqq. deditus Romam mit. titur 1 2 , 2 1 Mithridates

Hiberus

6,32

praedicabat 4. 34 M e s s a l a Valerius (Valerius

Armenia potitur 6, 33. 11,9 in regnum remeat 11,8 ab Radamisto pulsus 12, 45 nc-

1 , 8. 3 , 1 8 ore. Messalinus) t i o i n senatu 3 , 34 M e s s a l a Valerius consul 13,

Mnester Agrippinae libertus 14, 9

34 M e s s a l a Volesus v . Volesus M e s s a l i n a Claudii uxor 1 1 , 2

Silium perdite amat 11,12. 13,19 adulteriorum

facilitate

fastidiosa 1 i , 26 Silio nubit 11, 26 defertur 11, 30 simucelebrat lacerum vindemiae 11,31 convicta & Narcisso 12, 11, 3 8 Iulia 65 occiditur o eius interl o d Drusi filia

fecta 13,32 — v. etiam Sta-

tilia M e s s a l i n u s v . Cotta, rius M e s s o n i i pop. 4 , 43

Vale-

L.Metel lus pontifex maxi. mus 3 , 7 1

M i l o t u s 2,54 Milesii 3, 63. 4,

43 Apollinis cultores 4, 65

M i l i c h u s Scaovini libertus 15, 64

coniurationem

— Neroni

aporit 15,55 praemiis dita-

eatur 12. 47

Mnester Poppaese adulter 11, 4 occiditur 11,36 Moesi 1 5 , 6 M o e s i a 1,80. 2,08.

4 , 5 . 47.

6, 29

M o n s insula 14, 29 nobilis Parthus Monaeses

15,

2. 4sq. M o n o b a z u s Adiabenum

rex

1 8 , 1. 1 4

v . Curtius, Iulius,

Montanus

Traulus, Votienus Mosa fl. 2, 6. 11, 20

Moschi pop. 13, 37 Moschus Mosella Mosteni

v . Vulcacius f . 13, 53 2 , 47

Mulviu s (Mulvi) pons 13, 47 imperator 4,4 3

L. Mummius

primus theatrelia spectacula edit 1 4 , 2 1

Munatius 15, 60

Gratus eques Ro. .

421

INDEX HISTORICVS unatius Plancue caput lege1, 39. 3, 32 (Fiso aL) onis Mu son ius Rufus philosophus 14, 69 sapientiae praeceptor 15, 71. invehitur in P. Colerem 4, 10 Musulamii Africae pop. 2, 52. 4, 24

Mutilia

.

Priscs Augustae in-

time 4, 12

Myrins 2, 47 6, 18. 14, 53 Mytilense N a b a t a e o r u m rex 2, 57 Nar f . 1, 78. 3 , 0 v . Gallia Narbonensis libertus 11, Claudii s u s s i c r Na 29 Messalinam defert 11, 30

in eodem cum Claudio gestamine sedet 11,33

defensio-

nem Meesalinase impedit 11, 34 eius caedem properat 11, 37 quaeetoris insignia ei decernuntur 1 l , 38 Aeliam Pae-

tinam spud Clasudium fovet 12, 15q. Agrippinam incueat et illa ipsum 12,57 verba eius i n illam 12, 65 ad mor-

tem agitur 13, 1 Narnis 3,9 N a s o v . Valerius n a t a l i s dies 6, 5. 18. 14,12 N a t a l i s v . Artonius Na&uport um 1, 20 n a v i s doloss ad Agrippinam necandam 14, 3. 5

Naxus 16,9 Neapolis urbs 14, 10. 15,33. . 16, 10 Neme tes Germ. pop. 12,27 Nepos v. Flavius, Marius Neptuni asylum 3, 63 Nero v. Tiberius Nero Nero, ante adoptionem L. Domitius, abnepos Augusti 13, 34 Benecae discipulus 12,8 populi favore exoipitur 11, 11 miracula de eius infantia ib. & Claudio adoptatus Britan. 428

nico antoponitur 12, 25 Oc. tavia Claudii fllis oi deapon. dotur 12, 9 toge virilis oi ma. tur&tur 12, 41 prooonsulare imperium ezxtr& urbem ib.

princeps iuvontutis ib. Oota. viae coniungitur

12, 58.llien.

sium causam agit ib. impora. tor consalutatur 12, 69 Clau. dium in funere laudans pri. mus principum aliena facun.dia eget 13, 3 artes eius 13, 3. 14, 18 statuas recusat 13,

10 Acten libertam amat 13, 12 ab Octavia coniuge ab. horret

ib. exturbat eam 14,

60 insula Pendaterie claudit 14,603 postremo interfici iubet 14,64 Poppaeae &more flagrat 13,40. 14,1 ei coniungitur 14,00 Bri. tannicum veneno tollit 13, 16 matri dona mittit 13, 13 PalJantem demovet

13, 14 ma-

trem seponit 13,18 interficere cupit 13, 20. 14, 3 num matris concubitum expetiverit 14,2 occidi iubet 14,7 Neapolim concedit 14,10 14,13 res Romam redit Orientis componit 13,7. 9 praetorios aerario praeficit 13, 28 nationes Alpium maritimarum

in ius Latii

trane-

fert 15,32 Iuvensles ludos instituit 14, 15 lupanaria pererrat 13,25 cxtira urbem lascivit 13, 47 ad deteriores

inclinat 14, 52 respondet Scnecae 14,55 num Burrum 14,51 Rubellium occiderit Plautum necat 14,50 an-

ceps valetudo 14, 22. 47 Nea-

poli in acaena cantat.15, 33 periculum evadit 15, 34 Py-

thagorae nubit, 15, 37 incre-

dibilium cupitor 15, 42 Christianos suppliciie afficit 15,44 coniuratio i n eum 15, 48 Lu-

INDEX HISTORICVS cani aemulus 16, 49 Vestino consuli infensus 15, 08 Cae.

nonenus

(miles) 1, 23. 30. 14,

selli Bezssi promissis credit

Cn. N o n í u s eques R. 11, 22

n i t 16, 4 Poppaeam ictu cal-

C. N o r b a n u s consul 1, 55 L. N o r b a n u s consul 2 , 59 N o r i c u m 2, 63

16, 2 cithara í n theatro ca-

cis

effüigit

160,0 mortuam

laudat ib. Thrazeam et &oranum

interficit

N o v e m b e r mensis 6, 25

16, 21 atu-

d i a 14, 14

N e r o Gormanici n&tui & Tiberio

filius 2, 43 secommendatur

3,29. 4 , 8 Iuliam Drusi &liam ducit uxorem 3, 29. 6,27 grates senatui agit 4, 15 commendatur diis 4, 17 Seianus eum insectatur 4,59sq. 57 & Tiberio in sensato accusatur 5 , 3 effigies & populo gesta

T i . Nero Tiberii Imp. pater 1, 10. 5 , 1. 6 , 5 1

Nerones

1, 28. 11,35

N e r o n e u s mensis 10, 12

N e r u l l i n u s v. Suillius

N e r v a sub Neronepraetor designatas 15, 72 N e r v a v . Cocceius, Silius

nexus legis 3, 28 Nicephor ium urbs 6, 41 Nicep horius Armeniae fl. 15,4

Nicopolis Áchaise urbs 2,53 colonis Romana 5, 10

Niger v. Bruttedius, Veienius | N i l u s fl. 2 , 60. 61.

Nino s Assyrise urbs 12, 13 Nisibis opp. 15,5 Nola

urbs 1, 5. 9 . 4 , 97

nomen &vi materni sumptum 13, 45 n. et effigies damna-

torum demota 11, 38 n . damfastis erasum 3, 17 natorum nomine d u x milites vocat 2 , 81 nomina consulum monu-

mentis praescripta 3, 57 honesta vitiis preetenduntur 2, 33. 14, 21 nomino 23

aerarin 13,

n o v e n d i a l í s cena 6 , 5 N o v i u s Priscus exul 15, 71 n o v u s homo 3,55. 4 , 1 5 Nuceria colonis 13, 31 Nucerini 14,17

Numae 3, 26 regis eius 15, 41 N u m a Marcius 6, 11 Numantis 15, 13 Numanjina Silvani uxor 4, 22 N u m i d a e 2 , 5 2 . 3 , 2 1 . 4,23

peditum &ciem non tolerant 4, 24 reges 16,1 n u p t i a l e s faces 15,37 tabulae v . tabulae

n u p t i a r u m solemnia 11,26. 12, 5 . 1 5 , 37 cf. matrimonium

Nymphidius

Sabinus consu.

leribus insignibus donatur 15, 72 origo et vita ib.

Obaritus centurio 14,8 O b u l t r o n i u s Sabinus aerarii quaestor 13, 28 Occia virgo Vestalis moritur 2, 86 Occidens 3, 34. 13, 53

Oceanus quando maxime tumescat 1, 70 cetero mari tru-

culentior 2, 24

Octa via Augusti soror 4,4 4 . rb O c t a v i a Claudii filia 11.32 . 34. 12, 2. 68 L. Silano dc12, 3 dein Dospondetor tea imperator qui mitio, 58 sed is ab 12. nubit i 13, 9 ^ 12 affcctus 13, ret abhor illa abscondere didicit 13, 16 eiciscta t u r 14,00 in exilium 64 14. 63 interfecta 14, O c t a v i a n u s Caesar 1 3 , 8 O c t a v i i 4 44

429

INDEX HISTORICVS

Oc tav ius Augueti pater 1, 9

Orientis

Oc tav ius Fronto functus 2, 33 Oc tav ius Sagitta trib. pl. 13,

Oc tob er mensis 12, 69 Od rus ae Thraciae pop. 3, 38 Ofo niu s (So fon ius al.) Tigellinus 14,48 praef. praetorii 14, 51 validus apud Neronem

natur

15,72

Mhereditatum

captator 16, 17. 19 mores ei-

us ib. praedia

15, 40

primipilaris 4, 72 Olennius T. Ollius Poppaeae pater 13, 45 omen faustum 1, 35. 5, 4 triste 15,7

operse theatrales 1,.16 Oppiae leges v. lex C. Oppius eques Ro. 12, 60 M. Opsius praetorius 4, 68. 71 oraculum 6, 21. 12, 63 Apol. linis 3,63 Clarii Apollinis 2, 54 Phrixi 6,34 o r a t i o Carataci 12, 34. 37 C. Cassii 1 4 , 43 Claudii 11, 15. 24. Germanici 1,42. 2 , 7 1

Hortali 2, 37 Iuliae Agrippinae 13, 21 M. Lepidi 3, 50 Neronis 14,55 Paeti Thraseac 15,20 Segestis 1,58 Senecae 14, 53 Tiberii 3, 12. 4.37 Tigellini

14,57 Vitel-

lii 12, 5 Vologacsis 15, 2 oratore s emi prohibitum 13, 5 . 42

o r b i t a s captata 13, 42. 14, 40 pecuniosa 13, 52

ordo Puteolanorum 13, 48 Ordov ices Britanniae pop. 12, 33 O r f i t u s v . Cornelius,

430

Osocum ludicrum v . ludierum o s t e n t u m 12, 64 O s t i a 2 , 40. 11, 28. 29. 31. 15,

14, 135,

31 Fsenium Rufum criminatur 15,50 urget coniuratos 15, 58 triumphali decore or-

Paccius

motus

2, 1. 43 Ornospados Parthorum dux 6, 37 Orodes regia Parthorum f. 6, 33-35 lucus 3, G1 Ortygis

44

14, 57. 15, 50 libidinosus 51. 60 mirum convivium

imperium penes Par.

thos 6 , 3 4 regnorum

praetura

39. 16, 0 via v. via paludes 15, 43 :

O s t o r i u s Sabinus eques Rom. 16, 23 Baream Soranum accusat 16,30 quaestoriis

in.

signibus donatur 16, 33 P. O s t o r i u s Scapula Britan. niae propraetor 12,31 vic. 12,35 toriam — adipiscitur 12, accipit insignia triumphi 38 moritur

12, 30

M. O s t o r i u s Scapula P. f. servati civis decus meruit 12, 31 fidus amicus 14, 48 apud Ne. ronem

&ccusatur

16,14 oc.

ciditur 16, 15 O t h o v. Iunius M. O t h o Neronis intimus 13,12 Poppseam uxorem ducit 13, 45 Lusitaniae praeficitur 13, 46 o v a t i o 2, 04. 3 , 11. 19. 47. 13.

8. 32

Paccius Orfitus primi pili centurio 13, 36. 15, 12 Paconia nus v. Sextius Peco niusA gripp inus 16,283sq. 3 M. Paconi us legatus 3, 07 P a c o r u s Medorum Vologaesis frater

rox 15.2? 15,14 ad

Medos digreditur 15, 31 Pacuvius legatus 2, 79 P a c l i g n u s v. l u l i u s Paelignus P a o t i n a v. Aelia P a e t u s 13, 23

JNDEX HISTORICVS P a e t u s Caesennius consul 14, 29 Armeniae rector 15,6 Armeniam intrat 15, 7 omin& spernit 15,8 inconstans

15, 10. Parthi eum eggredi-

molus 1, 30

Panss 1, 10 p s n t o m i m i 1,77 certamini.

untur 16,11 militiae munis deserit ib. Parthorum regis colloquium petit. 15, 14 condiciones a Parthis accipit ib. uno die quadraginte milium spatium emetitur 15, 16 cum

Corbulone colloquitur 15, 17

per Cappadociam hibernat ib. f&cetiis eum Nero insectatur 15,25 eius filius tribunus sub Corbulone 15, 28 (v. etiam ad 15, 15) P a e t u s Thrasea v . Thrssea

Pagyda Africae fl. 3, 20 Palamedes 11,14 P a l a t i n u s mons 12, 24. 15, 38 P a l a t i u m 1,13. 2. 34. 31. 40. 6, 23. 12, 69. 13, 5. 14, 61. 15, 39. 72 P a l l a s Claudii libertus 11, 38 maxima apud eum gratia 11,

29 Agrippinam extollit 12, 2 adoptionem Domitii festinat insignibus 12, 23 preetoriis donatur 12,53 Agrippinae adulter 12, 25. 65. 14, 2 tristi

adrogantia 13,2 & Nerone demovetur

[13,14 &ccusa-

tur 13,23 superbus ib. ne- ! catur

14, 65

Palp ellius Hister Pannoniae praetor 12, 29 p e l u d a m e n t u m 12, 56 Pam men es Chaldacus 16, 14

Pam phyl ia 2, 79

Panda fl. 12. 16 P a n d a t e r i a insula 1.53. 14.

03 Panduesa v. Latinius Pannonia

1, 47. 3, 9. 12, 295q.

15, 25 cius legati 1, 18 duabus legionibus tenetur 4,5 Pannonii 15, 10 Pann. exercitu s 1,5 2 Pann. legionum

1, 16. 31. 67 sedatur

bus sacris prohibiti 14, 21 Pantule ius eques Rom. 2, 48 Paphiía v. Venus Papis Poppaes v. lex S e r : PaFinius consul 6, 40 alius

8. P. se iecit i n

6, 49 pat P a p i u s Mutilus 2, 32 Paris histrio 13, 19. 21 Agrippinam accusat 13, 20 validus in gratia Neronis 13, 22 ingenuus iudicatur 13, 27 Parraces 12, 14 p a r r i c i d a r u m poenae v. poens

Parth i 2,56. 6,34. 42. 15,4 Crassum et Antonium

vin.

cunt 2,2 socii Romanorum 2, 58 vis eorum 2, 60. 15, 13 P. nobiles

Romam

veniunt

&c regem & Tiberio poscunt 6 , 3 1 4 Clsudio

12, 10 mo-

tus 2 , 1 discordia 11,8 & Seleucensibus clusi 11, 9 res

eorum turbatac 11,10 bcellum i n Armenia

movent

12,

44 pellunt Hiberos 12,50 rursus in Ármeniam prorumpunt 13,6 abscedunt Ar. meni& 13,7 acre cum Romanis bellum 13, 34 Hyrcano bello distinentur 14.25 novi motus propter AÀrme-

niam 15, 1 bellum propalam

sumunt 15,7 spem omnem in Armeniam vertunt 15,9 Paetum condiciones accipere nt 15, 14 legatos Romam mittunt 15. 24 &d Corbulonem 15, 27 sequi vel fugere pariter sucti 6, 95 missilibus decertant

15, 7 superbia

14.

98 dominatus 6,34 equite valent 6, 34 Parthus rex 2, 57 hostis 15, 7 Parthi im.

431

INDEX HISTORICVS

poratores 11, 0 Parthios oppida 8, 41

Passienus orator 6, 20 Patavium 16, 21 petres conscripti 2, 37. 3, 50. 58. 64. 4, 8. 34. 37. 38. 6,6.

8. 11, 24. 14, 43. 15,20 invalidi 1, 46 patrum acta 5 , 4

adulatio 1, 14 factiones 3 , 27 2, studia 3 , 10. consultum 85. 5, 4. 11, 25. 12, 69. 14, 60.

16, 22 decretum 1, 10. 2, 43. 3, 51

p a t r i c i i ex senatu adsciti 11, 25 p a t r i s patriae cognomena Tiberio repudiatum miscum 11, 25

1, 72 pro-

Pauli basilica 3, 72 Paulins v. Lollis, Pompeia Paulinus v. Pompeius, Sue. tonius P a u l u s v . Aemilius, Venetus

Fabius,

Paxaes Pomponii Labeonis uxor 6, 29

pecus aurea Silanus 13,1 Pedanius Secundus praef. urbis 14, 42

pedarii petibus

v. senatores in sententiam ire 14,

Pedius Blaesus eenatu motus 14, 18 Pedo praef. equitum 1, 60 Pelag o Neronis epado 14, 59 Peloponnemus 4, 43. 55 Pelops 4, 55 Pena tes populi Romani 15, 41 pene trale s dii v . deus Perc enni us miles gregerius 1, 16. 28. 31 seditionem militum

mov et 1,17 interfci-

tur 1 , 29

Pergamena gameni

civitas 16, 23Per. 4 , 55

P e r g a m u m 3, 63. 4 , 3 7

Perinthus'Thraciae Perpenna

432

3, 62

urbs 2, 54

Persa e 3, 61. 6, 31. 12, 13 olim sub Aegyptiis 2, 60 P e r s e s 4 , 55. 12, 38. 02 P o r s i c a Diana v . Diana P e r u s i n u m bellum 5 , 1

o r v i g i l i a 15, 44 P e t i l i u e Cerialis v . Cerialis P e t i l i u s Rufus 4, 68 P e t r a o equites Ro. 11,4 Petronius

Priscus

16, 7 1

P e t r o n i u s Turpillanus consul 14, 29 in Britanniam

14, 39 triumphalia

missus

ei decer.

nuntur 16, 72 P. P e t r o n i u s 3, 49. 0 , 45 T. P e t r o n i u s (C.Petr. al.) 16, 17 consul 16, 18 occiditur 16, 19 vita et mores 16, 18 P h a r s s m a n e s Hiberise rex 6 , 3 2 - 3 5 . 14,20 Mithridatis frater 6, 32. 1 1 , 8 filium in fratrem instigset 12,44 fratrem interficit 12, 47 Ar. menia decedere iubetur 12, 48 filium Radamistum interficit 13, 37 Pharsalies 4 , 44

P h i l a d e l p h e n i 2, 47 Philippensis acies 3, 70 campi 4, 35 P h i l i p p o p o l i s 3, 38 P h i l i p p u s Macedo 2, 63.3, 38. 4. 43

P h i l i p p u s (Marcius) 3, 72 P h i l o p a t o r Cilicum rex 2, 42 P h o e b u s Neronis libertus Phoenices 11, 14 Phoenissa 16, 1

16,6

phoenix in Aegypto visa 6, 28 P h r a a t e s Pahorum rex 2, 1sq. eius filius 8 , 3 1 rex & Tiberio m i t t i t u r 6 , 3 2 mor-

bo perit ib. eius nepos 11, 10. 12, 10 P h r a a t e s nobilis

Parthus

6,

42 8q. Phrixi oraculum Picenum 3,9

et aries 6 , 34

p i l e ardentia 15, 7

INDEX HISTORICVS P i n a r i u s Natta cliens Seisni M. PisoCn. Pisonis filins 2, 76. 4 , 24 (v. eti&m Pomponius) | 78 & patre apud Tiberium P i r a c u s portus 5, 10 1 excusatar 3,16 a Tiberio [ pira ticu m bellum12.62..16,25I ignominiae exemptus 3, 18 C. P i s o Neroni jnsidiatur 14, Píso civili bello potens 2, 43 65. 16, 48sqq. genus et mo- Piso num nobilitas 3, 17 rea 15, 48 nex 15, 69 L. P i t u a n i u s saxo deiCn. Calpurnius Piso 1, 13 licitur 2 , 32 mage

bere Tiberium alloquitur 1,

P i u s v . Aurelius P l a c e n t i n u s ager 15, 47 P l a n a s i a insula 1,3. 5. 2,39 35 Suriae praeponitur 2, 43. PlancinaCn.Pisonis uxor 2,43 71 Germanicum insectatur intra decora feminis se non 2, 55 iussa eius neglegit 2, 57 tenet 2 , 55 à Vonone donis veneno eum necasase creditur : devincta 2 , 58 Martinae ami-

74 sententia dc Tiberi f . 1, 19 de senatus auctoritate 2,

2, 60. 71 Syria excedit 2, 0 morte Germanici laetatur 2, 75 Domitii Celeris consilium probat 2,78 castellum Cclenderin occupst 2,80 a Sentio fugatur ib. vagus per

ca 2, 14 secreti Augustae cum ea sermones 2, 82 Germanici morte laeta 2 , 75. 6,26 Romam venit 3 , 9 veniam

Augustam inpetrat 3, 15. 17

accusata se interficit 6, 26 amoena Ásiae atqueAchaiae P l a n c u s v . Munetius 3 , " &d Drusum pergit 3.8 ' [(A.] P l a u t i u s Britannise legsRomam reversus postulatur tus 13, 32

3, I 0 Tiberii de eo ambigua oratio 3,12 effigies in Gemonies tractae 3, 14 se ipse

Q. P l a u t i u s consul 6, 40

MessaP l a u t i u s Lateranus linse adulter 11, 30 mors ei 11, 38 senatoi red3 . 15 sententiae se- : interficit remittitur ditur 13, 11 in Neronem connatorum contra eum 3,17 iurat 15, 49. 53 occiditur 15. codicilli ad Tiberium 3. 16

filii 3, 16sq. uxor 3, 17sq. 9, 26 Cn. P i s o , Cn. Pisonis filius 3,

16 pars bonorumpaternorum concessa 3,17 post mortem

patris L. Piso 3. 17. 4, 62

ini n accusatores L.Piso in vehitur 2 , 34 Urgulaniam ius vocat i b . Cn. Pisonem de-

60

P l a u t i o s Silvanus 4 , 22 P l a u t u s v . Rubellios Plautus

plebei magistratus11, 24aediles 13. 28

.

p l e b i s c i t a 6, 16. 11, 14 C. P l i n i u s bellorum

Germani-

corum scriptor 1,69 histo-

riac sui temporis auctor 13,

fendit 3, 11 in Silanum sen-

20. 15, 53

tis crimine &ccusatus opportune moritur 4, 21

prisco 2 , 32. 4 , 30. 14, 48. 16,

tentiam dicit 3, 68 maiesta- poen a adulterii

L. Piso pontifex moritur 6, 10 L. i s o praetor in Hispania occiditu r 4, 45

2,50

more

11 feminae quae servo con-

iungitur 12. 53 caelibum 3, 95 incesti

12, 8 maiestatis

4, 42 parricidarum 4. 29

1 L. Piso cons. designatus 13, 28 Poeni 2, 49. 89. 16. 14. 37 mus Postu consul 13, 31 publicis vecti- P o e n i u s 56 . 2 rex i Pont I. o galibus praeponitur 15,18 ! P o l e m

433

INDEX HISTORICVS Pomponius preepositus

Pole mo II. 14, 20 Pollio v . Annius, Asinius, Caelius, Domitius, Iulius, Mammius, Vedius

Labeo 4,47

Moesiae volunta.

ria morte obit 6, 20 P. Pomponius

Poll itte v. Antistia

Secundus ac.

ousatur 5 , 8 pericula 6,18 carmina scaenica 11, 13Chat. tos compoescit 12, 27 trium. phali honore donatus 12, 28 carminum gloria excellit ib. Q. Pomponius P. Secundi frater 6, 18 bello civili im-

P o l y c l i t a s Neronis libertus . 14, 39 a Claudio aupomeriunrurbis getur 12, 238qQ. Pompeis Macrins 6, 18 Pomp eia Paulins Senecae uxor 15,60 mori oum viro m i x t u s 13, 43 constituit 15,63 & Nerone P o m p t i n a o paludes 15, 42 inhibetur 15, 64 pons Mulvius v. Mulvius Pompeiopp. Campaniae 15,22 ponteslongi in Germanie 1, 03 Pompeiani coloni 14, 17 P o n t i a Postumia ab amatore Pompei theatrum v. thestrum occiditur 13, 44 34 4, 10. 1, Pompeianus Pompeiopo lis Ciliciae urbs P o n t i c u m mare v . mare o2 , 54 rex 2, 50 Pontica auxis 2, 58 l i s 15, 6 Pompeius Aelianus 14, 41 Pompeius Macer praetor 1, 72 p o n t i f i c a t u s 1,3. 3, 20 p o n t i f i c e s & Tiberio incusati Pompeius Paulinus 13,53. 4, 17 per ludibrium consulti 15, 18 ab Augusto 1, 10 Dialia saPompeius Silvanus accusatus cra faciunt 3, 58 & provincia África absolvitur | P o n t i u s Fregellanue 6, 48 13, 52 Pompeius Urbicus 11, 35 Pontius Pilatus 15, 44 Pompeius eques Rom. 6, 14 C. P o n t i u s consul 6 , 45 Pompeius tribunus 15, 71 P o n t u s 1 5 , 1 0 . 26 procurator C. Pompeius consul 12, 5 Ponti 12, 21 Cn.Pompeius Magnus 1,1. P o n t u s (mare) 12, 63 2, 27. 3,22sq. 28. 4,7. 34. Poppa&ea Sabina pulcherrima 6, 18. 12,62. 13,6. 34. 14, 13, 45 uxor Scipionis 11, 2. 4 20. 15, 14 potentia bello pi. Messalinae invisa 11,2 ad rTatico 15, 25

Sex. Pompeius

.

Cn. fil. 1,2.

mortem

adigitur

i b . 13, 43

Popp&ca Sabina T. Ollii filia IO. 5 , 1 13,45 Rufrii Crispini uxor | Sex. Pompeius consul1, 7 Pi- | 15,71 Othoni nubit 13,485 sonem defendere abnuit 3, 11 mores 13, 46. 160, 7 Neronem M.' Lepidum incusat 3, 32 i n amorem sui pellicit 13, 46 Pomponia Graccina 13, 32 matrimonium cius poetulat Pomponius (Pinariusal.)6,8 14,1 nubit ei 14,60 &mPomp onius Atticus Drusi putatum Octaviae caput viproavus 2,43 det 14,64 filiam ex Nerone L. Pompo nius Flaccus 2, 32 parit 15, 23 Augusta appelconsul 2, 4] Moesiae pruefilatur ib. moritur 10, 6 efficitur 2, 66 Suriae propracgies proruuntur 14, 61 deum tor moritur 6, 27 »onores decreti 16, 21 434

INDEX HISTORICVS

Pop pae us Bebinus 1, 90 pro-

p r i m i p i l e r e s 2, 11. 4, 72

vinoía Moesia ei prorogatu:

r i m u s v. Àntonius

ib. triumphi insignis ei de-

prin ceps iuventutis 1,3. 12,

creta 4,40 contusis Thrasecum gentibus 4, 46-51 Mace. p r i n c i p i a castrorum 1, 61. 87 doniao et Achaiae praeses legionum 4 , 2 5 , 10 moritur 6, 39 avus PopPrisc us v . Ancharius, Clutopaeae 13, 45 rius, Helvidius, Novius, PePorcii Tusculo orti 11, 24 ironius, Tarquinius, TerquiP o r c i u s Cato 4,68 Cato

v . etiam

tius

proconsulareimperium

portae castrorum1, 25. 28. 60. 13, 39 portoria 13, 60 A. Postumius alius 3 , 7 1

dictator

2,49

Postumus v. Agrippa,Iulius, ' Poenius

praefecti

| procuratores Asise 4, 15 Bri-

aerarii

5,8.

13,

283q. annonae v . annona castrorum

1,14.

78. 3 , 5 8 . 12,41. 59. 13,52 ius 13, 21 C. P r o c u l e i u s 4 , 40 P r o c u l u s v . Cervarius, Ce. stius, Considius, Titius, Volusius

1, 20. 23. 32. 38. 12,

38. 13, 39.14, 37 classis14, 3. 62 cohortis 12,17. 13,9 equitum 1, 60. 2, 68, 12. 55

praetorii 1, 7. 24. 4, 1. 11,1. 33. 14, 61. 15, 50. 72. 16. 17 remigum 13,30 urbis 4,36 6, 105q. 14, 41sqq. vigilum

11, 35

p r a e f e c t u r a annonae v. an-

nons praetorii 4, 2. 13, 20 Preeneste 15, 460

praese s Suriae 12, 45

praete xta 2, 14 puerilis 1, 3. 12, 41 praet or ad mulierem interro. gandam mittitur 2,34 unius diei 12,4 aerarii 1,75. 13. 29 praetorum comitia 1, 15. 2, 36. 14, 28 numerus 1,

14 praetor Achaiae 4,43 Bithyniae 1, 74 insignia 12, 21. 53 praetoria cohortes v. rtes coho 6,3. 11,31. 14,7 i rian pra eto 3, 33 rium eto pra r a c v a r i c a t i o 11,5 . 14, 4l

rasu tagu s Icenorum rex 14, 31

tanniae 14,32 Cappadociae 12, 49 Iudaeae 12, 54. 15, 44 Ponti

12,21 procuratorum

ius 4, 15 potestas a Claudio &ucta 12, 60 iudi 11, 35

prodigies multe Romae 12, 43. 64. 14, 12. 15, 47 Propertius Celer 1, 75

2, 64 Propontis Proserpi na 15, 44 p r o v i n c i a e Caesaris 1, 76 da-

tae etiam iis qui in urbe re-

tenti sunt.1,80. 6,27 pu-

blicae 13, 4 sorte datae 3. 32. 58. 71 provoca tio v. appellationes Pseud o.Phili ppus rex Macedonum 12, 62 Ptole maeu s 6,28 Epiphanis

liberi 2, 67 Ptole maeu s Iubse f. Msurorum rex 4, 23 auxilium contra Tacíarinatem praestat 4. 94 & senatu decoratur 4, 26

pub lica noru m — immodestia 13, 50 2, 49 L. e t M. Publicii 14, 12. 1 5 , 2 3 . pulvinaris Pu nic ae acies 4,33 Punica urbs 4. 56

Puteoli

14, 27.15, 51

435

INDEX HISTORICVS P u t e o l a n i 13,48 iure coloniae donantur & Nerone 14, 21 yramide s Aegypti 2, 61 yramus fl. 2, 68 — P y r r h u s rex 2,03. 88. Pythag oras Neronis maritus 15, 37

P y t h i u s (Pythicus) v. Apollo

Quadi Germanise pop. 2, 63 quadrag esimae vectigal 13,

2, 45 oastra cius 1, 01 aquilae duae oum Varo amissae recuperatae 1, 00. 2, 25. 41 Q u i n t i l l u s Varus accusatur 4, 66 P. Q u i r i n i u s Sulpicius 2, 30 dives et orbus 3, 22&q. moritur 3, 48 mors publice ho. nestata ib. Q u i r i n u s deum numero ad. ditus 4, 38 Q u i r i t e s Iulius Caesar militea

appellavit 1, 42

Quadratus v. Seius, Ummidius

quadriygsru m curriculum 14, 14

quaestor sulis

principis 16, 27 con. quaestor.

16,34

cui

provincia calles evenerant 4,27 quaestores aerarii 13, 28sq. quaestores tempore m 11, 22 provincias sor-

titi 11, 21 deeignati gladiatores edere non coacti 13,5 quaestoria insignia 11,38. 16, 33 quaesturs Neroni Germanici f. maturata 3, 29 quattuordecim ordines 6, 3. 15, 32 regiones urbis 14, 12. | 15, 40

querces&e coronae v. corona Q u e r q u e t u l a n u s mons 4. 65

Quinctii

3, 76

quindecimviri

3,04.

6,12.

11, 11

quind ecim virale

Q u i n q u a t r u u m festi dics 14, 4 . 12

quinq uenn sale ludicrum ludicrum Q u i n t i a n u s v . Afraniun

occiditur

Racti

13, 37

2,17

R o a c t i a 1 , 44

Rapax

v. legio

R a v e n n a urbs [ , 58. 2, 63. 4 , 5 . 29. 13, 30 Ravennas clas.

8ia v. classis 1, 70

Reatini

r e d i t u s i u s t i 15, 18

reges captivi ostentati

populo Rom.

12, 3 8 petiti

Roma

2. 1sq. 11, 10. 16. 12, 10. 14 dati a Romanis 2, 63. 12, 29. 1 4 ,20 regum obsides liberi d a t i 2, 1. 11, 10. 12, 10 ino-

I . 16, 23

Regini

1, 53

regiones omae

v. quattuor.

deci m

Regulu s v. Livineius,

Mem-

mius

v.

trib. pl. 6, 12

Q u i n t i l i u s Varus caesus cum exer citu 1, 3. 43. 55. 65. 71.

438

eorumque liberos necat 12, 47 Ármenia potitur 12. 48 & yopularibus oicitur 12, 50 recipit eam ib. fugit 12,51 bellum deserit 13, 6 à patre

res 2 , 4 2 . 4 , 3 5 . 6 , 1. 42. 125,

sacerdo.

t i u m 11,11. 16,22 q u i n q u a g e s i m a e vectigal 13,

Quintilianus

Rada&mistus Hiberus 12, 446q. socerum et sororem

r e i publicae formae 4, 33 R e m i Romulique infantia 13. 55

Rem mius evocatus 2, 6s reorum

29. 40

damnatorum

sors

6.

INDEX HISTORIC

re pe tu nd ae pecuni ae petundarum crimin |. 74 re. 2,33 3B. 00. 70. 4, 19. 11, g 8, 7. I2,

22. 59. 13, 30. 33 . 46. 15,21. 16, 9t. 4312 8.

Rh am se a rex Áe

t i 2, 60

Rh en i f, cursus 2, 8 ag ger 13,53 fossa inter

Mosam

VS

22 maiestas l , 72

15, 41magistratus RP 12,00

arx R. 11, 22 bellum R. 0,3 COPI& in &rmís 4, 4 C, Ca 8 ssius

menorum ultimus 4, 34 Romanus delator Benecse 14, 65 v . etiam Fabius

Rhenumque 11, 20 pons 1, 60 Kh os cu po ris Thraeciae rex 2 , 04 [r&trom Cotyn catenis onerat 2,65 dein interficit Roscia ler. v . lex 2, 00. 3, 38 Romam ducitur 2, 61 fugam teraptans occidi- r O S t r a 9, 6. 76. 4,12 . 6 , 1. 12, 21. 15,59. 16, 6 rostratee tur ib. naves 4 , 5

Rhodanus fl. 13,53 Rhodiis

libertas redditar

12,

9siBhodius secessus Tiberii Rhodus 1, 4. 53. 2,42. 55. 3, 48. 4, 57. 6, 10. 20. 51

lthoemetaices Thraeciaerex 2, 64 BRhoemetalcea

fratris oius fi-

lius Thraeciae partem accipit 2.07. 3,38. 4 , 5 Romanis auxilia adducit 4, 47 robur et saxum 4,29

Rubellius Blandus Tiburs eques 6, 27 Rubellius Blandus 3, 23. 51. 6, 27. 45

Rubellius Geminus consul 2,1

Rubellius Plantas 13, 10sqq. ob celebre nomen Neroni suspectus 14,22 in Asiam se

recipit 14,22 a Tigellino accusatur 14,57 interficitur

14, 59 L. Veteris gener 16, 10 amicitis damnosa 16, 30 Homa a principio sub regibus praedia 14, 60 1, 1 parens eius Trois 4, 55. 12, 58 & Senonibus incensa Rubrius eques Ro. 1, 73 l 5 , 41 sermonum avida 13, 6

in X I V regionesdivisa 14,12. 15,40 reaedificata— 15, 43 incendium sub Tiberio 4. 64. 6. 45 sub Nerone 15, 38 pestis notabilis 16, 13 vetus 15,38 caput rerum 1,47. 3, 47 megnitudo urbis 4, 74 templum Smyrnae 4, 56 Pergami 4,3 7 pomerium 12, 23 sq. Romani vetera extollunt, re-

centium incuriosi 2,88 capt i & Gallie, Tuscis obsidesrum

Rubrius

Fabstus 6, 14

. R u f i n u s v. Vinicius totu prse s pinu Cris írius Ruf praefectus 11,1 praeturae

insignibus donetur 11,4 praefecture privetur 12,42 Poppaese maritus 13, 45 pel litur

in exilium. 16,71 se

ipse interficit

18,

.

Rufus v. Aufidienus, Cadius, Cluvius, Curtius, Faenius, Helvius, Musonius, Petilius,

Sulpicius, Trebellenus. Ver. . inius

arpor in comitio Réminalis Fabius 13, 58 , Fabius, us len Aru v. Rusticus ulus pop votus missi 12, 58 Iunius populi R. 16,

derunt, Semnitium 1u eubierunt 11,24 Trois de R . 1, 1 diurna

31

ann [18331 BT Tacltus I ed.Koeeterm

431

INDEX HISTORICVS P. R u t i l i u s à M . Soauro acou-

satus 3,00 civis à Zmyrnaeis factus

4 , 43

salutare nomino 12, 41 imporatorem 2,18. 3,74 of. imtoris nomen principem 1, 22 turba 4, 41 coctus F1,

Sabina Poppaes v . Poppaea Sabine nobilitas 4 , 9 origo 11, 94 . Sabinorum sacra 1, 54 Sabinus v. Calavius, Calvisius, Nymphidius, Obultronius, Ostorius, Poppaeus, Titius

Sabrin s Britannise fl. 12, 31 sacerdos censetur mortuae filiae Neronis 15, 23 sacerdo. tibus carpento ingredi Capiconcessum 12,42 tolium

apud aram Ubiorum 1,57

Aegyptioum 2.600 — cf.

Augustales Sacerdos v. Carsidius

22. 13, 18. 14, 56 S a l n t i s augurium 12, 23 Samaritao Iudaeaepop.12,04 Sa&mii 4, 14. 06,12 Samius eques Ro. 11,65 11, 24. 15, 13 Samnites Samothraces 2, 54

Sanbulos mona 12, 13 Sancia Conasidii soror 6, 18 sanguis gustatus in foederi.bus regum Orientis 12, 47 Sangurius v. Sanquinius Sanquinius Maximus consularis 6, 4 moritur 11, 18 S a n q u i n i u s (Sangurius al.) L. Arruntii accusator 6, 7 Santoni 8, 7

s a c e r d o t i a accusatoribus tribuuntur 3, 19

S a r d i a n i 2,47. 3,63 Etrus.

eacrificalis apparatus 2, 60.

Sardinia 13, 30. 14, 62. 16, 9. 17 grave caelum 2, 85

12, 47

corum consanguinei 4 , 55

sa&crificandi mos apud Par-

S a r m a t a e 6, 33. 35 arma 6 , 35

thos 0, 37 4, 52. 6, 34. 37. 14, sacrificia

Sarmatao Iazuges v. Iazuges

30. 15, 47

Sscrovir

v. Iulius

S & c r o v i r i a n u m bellum 4, 18

Saenis lez. v. lex S a g i t t a v. Octavius sagittarii 2, 9. 17. 4, 47 equites 2, 16 pedites 2, 16. 13, 40 s&l quomodo conficiatur

13, 57

Sal&min ius Iuppiter v. Iuppiter

BSaliere carmen 2, 83 Salien us Clemens 16, 73 Sallustiani horti v. horti C. Ballustiusrerum Ro. scriptor 3, 30 Sallus tius Crispus Tiberii secretorum particeps 1 , 6 fal. sum Agri capit 2,40 moritur 3, 30 mores ib. Salvius Otho Titianus conaul 12, 52 438

S a t r i a Galla 15, 59 S a t r i u s Secundus Seiani cliens 4 , 34. 6 , 8 index coniurationis

6 , 47

S a t u r n a l i a 13, 15 S a t u r n i aedes 2, 41 dies festi 13, 15

S a t u r n i n i turbatores plebis 3, 27 S a t u r n i n u s v . Lusius

Saufoeius Trogus 11, 35 saxum Gabinum Albanumque

15, 43 Seriphium 4,21Tar-

peium 6, 19 cf. 2, 32. 4, 20 S c a e v i n u s v . Flavius

Scantia virgo Vestalis 4, 16 Scapula v. Ostorius Scaurus Mam. 1,13. 3,23 C. Silanum accusat 3 , 66 ora-

tor insignis 3, 31 maiestatis posulatur

0 , 0 sc ipse necat

INDEX HISTORICVS M . B e & u r u s Rutilium

Beius Tubero legatus 2, 20 maiestatis falso accusatur 4,29

accusat

S cTaPu r u s Maximus centurio i

Beleu cis Syriae urbs 2, 60

Seleucia ad Tigrim 6, 42. 44.

s c e p t u c h i Barmatarum 6,33

11, 8 Seleucenses 6, 42. 11,8

scipio eburnus 4, 20 Seleucus rex 6, 42 Scipio Caesaris adversarius s e l l a r i i obstenum nomen 6,1

4 , 34 s e l l i s t e r n i a . 1 544 , L. S c i p i o Asiaticus 2, 62 Semnonens Buebise pop. 2, 45 j o Africanus maior 2, Bemproniaerogationes12, 60 P. B5 &cem captum po- nomen 1,53

(Sempronii) Grecchiolim turbatores plebis 3, 27 Sempronius Graecbus Iuliae

pulo ks. ostendit 12, 38 P P . S c i p i o Africanus minor Cottam accusat 3, 66

P. Scipio Cornelius 3, 74 Poppaese

maritus

Augusti filise adulter 1,53

longum eius exiliumib. pater

11, 2 mode- ;

Gai Gracchi 4, 13 ml1l, i stum de uxore | C.Sempronius Gracchus 4, 12,53 4 adulatur Pallanti 13 Granium accusat 6, 38 25 13, filius eiue consul preeGracchus nius) (Sempro : 2 , 6 33. 2, s Scipione 16 6, 2, x tor coniun ti Augus onia Scrib [ semuncis 0, 16 27 S c r i b o n r a n u s Furius v . Furius fratres 13, 48 Scribonii

: senatores domibus pentomi|

S c r i b o n i o r u m familia 2, 27.

32

60.65. 08.0, 41.44 S cy th ae , 30

Scythia 6,

sec tion es apudaerarium13,23 |i v. Carrinas, PedaSecundus nius, Pomponius, Setrius, Vibius s o d i l i s in theatro et circo 15,

motum prohibentur 1, 75 aenatorum ius Aeduis datar 11,

25 sedes in theatro 13,54 pedarii 3, 65 per arenam foedati 15,32 senatores provinciae Narbonensis 12,23

multis origo & libertis 13,27 senatoris aetas 15,28 elbum

, !| senatus habitus in Palatio 2,: 37. 19, 5 in cubiculo prin cipis 13 ,5 infrequens 6, 12 32. 10, 5 4 o iuratus censet 4,2 1 tem4, Segestani plum ei decretum 4, 15 coms Sebestes Romanis fidus 1, 55 mentarii 15,74 auctorita Areo ex si obsidione liberatur 1, 57 bro pro 4 , 13 ta de -*' restitu s minio catenas inicit 1, 58 m moti 11,25 etiam paupere icu an Germ

d i t i oratio ad ib. benigne exceptus 1, 69 !. ter Se gi m er us Segestia fra filius 1. Segimundus Segestis 57 .

71

S e i a n u s v . Aelius

L]

12,52 rium senatus consulta ad aera 57. 3, tur an eb delata 3. 51 fig sioes sc di r pe nt 12,53 fieba iustitio nem 6. 12 SCtum de arum

3. 82 de libidine femin re9. 85 de asylis 3. 63 ide de 3 4. missione tributi toia ed gl edendis muneribus 439

31*

INDEX HISTORICVS riis 4 , 63 de libro Sibyllae

Q. S e r v a e u s

Commagonis

6, 13

praofioitur 2, 66 Pisonem ac-

de emendis agris 6,17 de

ousat 3 , 1 3 sacerdotium ei tributum 3 , 1 0 damnatur 60,7 s e r v i in dominos non interro.

6, 19 cas

dae plebi

disciplina haruspicum11, 15 de Aeduis 11, 35 de procu. Caesaris 12, 60 de

ratoribus

ilnperio Germanici 2 , 43 de principatu Neronis 12, 09 de servorum & ob interfectum dominum 13, 32. 14, 43 &dversus eos qui pretio causas orant 13. 42 de numero glediatorum., 13, 49 oontra praevariocatores 14,41 con-

ir& fictas adoptiones 15, 19 de mathematicis magisque Italia pellendis 2, 32. 12, 52 de sacris Aegyptiis Iudaicisque pellendis 2, 85 de supplicationibus 13,41 de gratibus praesidibus sgendis 15, 22

Benecs v . Annaeus Seneca Senecio v. Claudius Senones

11, 24. 15,41

Cn. Sentius Suriae praeficitur 2 , 7 4 Martinam

veneficam

in urbem mittit 2, 74. 3,7 Pisonem repellit 2,79 ad deditionem

eum

compellit

2,81 Septembe r mensis 2, 32 septem rviri 3 , 64

Septentr io 13, 53 Septimius centurio 1, 32 s e p u l t u r a Romanorum, regom externorum 16, 6 e i ne

gantur 2, 30 tamon interro. t i ib. si dominum inter. ecissent, quicumque sub eodem teoto fuorant, affocti

supplicio 13, 32. 14,43 tor. menta

S e r e n u s v . Annaeus, Vibius S e r i c a vestis 2, 33 S e r i p h o s ( B e r i p h i o s al.) in. -8ula 2, 85 saxum 4 , 21 S e r t o r i u s 3 , 73 440

1, 23. 2 , 30.

4,

27 S e r v i l i a Sorani fi..a 16, 30 ad

mortem adigitur 10, 33 Serviliae leges v . lox S e r v i l i a n i horti v . horti S e r v i l i u s accusator 6 , 2 9 in insulem

amovetur

06, 30

M. S e r v i l i u s 2 , 4 8 consularis 3 , 22 M. S e r v i l i u s Nonianus consul 6, 31 moritur 14, 198

Servius Tullius sanctor legum 3 , 2 6 templa

condidit

15, 4 1

Sesosis ( S e s o s t r i s al.) rex Aegypti 6, 28 S e v e r u s architectus Neronis 15, 4 2

S e v e r u s v . Alledius, Caecina, Cassius, Curtius, Verulanus S e x t i e ( S e x t i l i a al.) Mamerci Scauri uxor 6 , 29 S e x t i a L . Veteris socrus neca-

tur 16, 10 sq.

ostes quidem invident 1, 22 : S e x t i l i a

prohibiti ea damnati 6,29 post sepulturam accusati et damnati 16, 11 Sequ ani Galliae . rebel. lant. 3, 453q. PP

sorvorum

3, 22 sq. 07. 4, 29. 6, 47 servile bellum per Italiam

v. Sextia

S e x t i l i s monsis 15, 41 S e x t i u s Africanus 13, 19. 14, 46

S e x t i u s Paconianus 6,3 sq. i n carcere strangulatur 0, 39

S i b y l l a e libri 1, 76. 6, 12. 15, 44 d e B i c a r i i s lex v . lex S i c i l i a 1, 2. 2, 59. 4 , 13. 6, 12 ius eius 12, 23 S i c u l u m fretum 1. 53. 0 , 14

INDEX HISTORICVBS Sido 12, 20 Sueborum rex 12, s i g n e cohortium

rio 12,24 Victorise delap. sum Ceamuloduni14,32 si-

1,18 , 2,17

8. et aquilae 1, 37. 61. 15, 11 incompta 3, 2 ardent 12, 64

defixain principiis castrorum

, 1, 30 e solo convellere 1, 20 s g n i f e r 1, 48. 2, 81. 3, 20. 46 Bilana v . Iunia Silani 6, 2. 13, 14 Silenus v. Creticus, Iunius

mulacre deum 16, 29 nomi-

num 1,79. 16,45 montium, fluminum, proeliorum in triumpho vecta 2, 41 Bindes fi. 11, 10

Binnaces Parthus 6,3134. 3014.

Sinuessa opp. 12, 66 Bipylu s 2, 47 S i l i s in exilium agitur 16, 20 Biraci pop. 12, 15sq. B i l i u s Nerva consul 4, 68 ali. Sirpicus centurio 1,

23 Bisenna Statilius v, Btatilins C. Silius superioris Germaniae S m y r n s v. Zm legatus 1,31 fabricandae sociale bellum 6, 12 classi praeponitur 2,6 in societates equitum Ro. 4 , 6 Chattos iro iubetur 2,7. 25 vectigalium 13, 50 societatis Gallis legiones obicit 3,42 firmandae moe apod reges u s 15, 48

Sequanorum pagos vastat 3,

insignia ei 45 triumphalis decernuntur 1, 72. 4, 18 crimen & Seiano intentatur 4, 18 mortem

sumit

4 , 1 9 eífigies

SCto abolita 11,35 uxor 4, 19

C. Silius consul designatus11, ' 5 & Messaline

&matur

11, 12

eius nuptias petit 11, 26 sollemniter

eas celebrant

11, 27

Orientis

, Titii sodales v . À Sofonius T i g e l l i n u s c. Ofonius Tig. Sohsemus Itureeorum rex 12, 23

SopbeSohsemus 13, 7 accipit nen a Nerone 80] repente obscurstas 14, 12 S o l i s sedes v. templum

metum dissimulat 11, 32 occiditur

11,35

Iunie

uxor

Bilv& Caesia 1, 50 Herculi sa-

s o l i t u d i n e s Africae

Solo Athen. legislator 3,20

s o m n i u m Bassi 1 6 , 1 Caeci-

nie silvae in domo Neronis

15, 42

v . Gavius, Plsutius, Silvanus s Pompeiu

stagna 14, 22 col.

les 11, 13 11, 14 Simonides divi m u r e a l imu

Augusti

22 is1, 44 , olinum eimulasetu , 15 perspers Iunoni

Minerv&o &ureumin curi& 14, 12 tauri &eneum in foro bos-

3,

2,52.

74

cre 2, 12 Hercynia v. Hercy-

Simbruina

are

v . ara

eius 11. 12. 13, 19

Silur es Britanniae pop. 12, 32 . sq. 38. 40. 14, 29

12, 47

nse 1,65 Germanici 2,14

Petrae 1 1 , 4 somniorum

in-

terpretes 2, 27 regio 13, 7 Sophene Sor anu s v. Bares .

sor te data provincia 2, 43. 3, 32. 58. 69. 71. 6,4 0. 15,19

sorte ducti tabularum publicarum

curatores

13,29

ef.

1, 54. 3, 28. 6 , 2 So sis Gella Silii uxor 4,19 sq. 52 Sosisnus v . Antistius

441

INDEX HISTORIOVS Sosibiu s Britannici eduoator 11,1 sestertium decies donatur 1 1 , 4

Sozs opp. Dandaricae 12, 16 spadones 12, 06 Spartao us 3, 73. 15, 46 S p a r t a n i 3,00 leges eorum 3, 26 . speotacula praesides provinciarum edere vetiti 13,31 eorum gradus exstruoti 14,13 et ferarum 1, 776. TP .91. 4,62. 11,22, 13,31. 14,17. 15,32 navalis proelii 12, 57 Spei aedes v. templum Spelunca villae nomen 4, 59 s p i n t r i a obscenumnomen 6,1 stagna in domo Neronis 16, 42 stagnum Agrippae 15, 37 Staius tribunus 4; 27 S t a t i l i a Messalina 15, 08

S t a t i l i u s Sisenna oonsul 2 , 1 S t a t i l i u s Taurus praef. urbi 6, 11 urbem ornavit

Statilius

3 , 72

Taurus ab Agrip.

pins perversus 12, 59. 14, 46

S t a t i u s Ánnseus 15, 64 S t a t i u s Domitius 15, 7] S t o t i u s Proxumus 15, 50. 60. 1

S t e t o r v. Iuppiter s t a t u a Claudiae vim ignium bis elapsa 4, 64 lauresta

4,

23 auro vel argento solidae

prohibitae

13, 10

L. S t e r t i n i u s Bructeros fundit 1, 60 Segimerum in deditionem accipit 1,71 perfidiam Angrivariorum ulcisci-

tur 2, 8 Flavum attinet 2, 10

equitibus praeest contra Che-

ruscos 2, 11. 17 Angrivarios

supplices in deditionem accipit 2, 22

stipatores 2,9. 4, 25.11,16

s t i p e n d i a vicena 1 , 3 0 trice-

n& 1,35 quadragens 1,17

acta 6 , 3

442

s t i p e n d i u m mllitis

diurnum

1, 17. 26 praotorianorum 17

1,

stipes datae 14, 15 Stoioa secta 16, 32 Stoicorum arrogantia 14, 57 S t r a b o v . Acilius, Seius Stratoniconses 3, 02 S t r a t o n i c i s v . Venus s t u p r i licentia vulgata 2, 85 Sublaqueum villa Neronis 14, 22 S u b r i u s Flavus i n Noronem coniurat

165,49

i n scaena

canentem occidere cogitat 15, 50 inter ipsam cognitionem idem parat 15,68 Se. necae tradere imporium paPotus 16, 65 pervertitur 7

15,

Suebi Raetiae imminent 1, 44. 2,20. 44 veteres praedae 2, 62 rex

&pud Marcomanos

iis impositus & Druso 12, 29 C.Suetonius Paulinus Bri. tanniae legatus 14,298q. &ciem contra Britannos parat 14, 34. milites adloquitur 14, 36 victoria insignis 14, 37 revocatur

14, 39 consul 10,14

Suevi v. Suebi Sugambri 2, 26. 4, 47. 12, 39 suggestus imperatoris 13, 6 S u i l l i u s Caesoninus 11, 36 M. S u i l l i u s Nerullinus 12, 25. 13, 43

consul

P . S u i l l i u s Germanici quaestor 4 , 31 i n insulam amotus ib. Asiaticum accusat 11,

l s q . &ccusator insignis 11. 4sq. preevaricatur

i b . dam-

natur 13, 42 in Baleares pulsus 13, 43

sulco

designantur oppida 12,

L.Sulla v . L. Sulla L . S u l l a dictator 3 . 2 2 . 27. 62

(Cornelius) 1 , 1 . 2,55. adiutus &

INDEX HISTORICVS 4,0064

Zmyrnaois

B

tiis

12, 62cum Mario bellat.12,

00 iudicis tradiditsenatai

1l ,

2 pomerium auzit 12,22

& Caligula irrisus 0,46 —

. V. et Cornelius (Su llan um bellum 8, 12] Sullanus centurio 32, 76 B u l p i c i a domus 3, 48

C. Sulp icius Gelbe consu! 3, 52 obit 6, 40 Sulpicius Asper 15,49 conspirat contra Neronem 15, 50 occiditur 15, 68

S u l p i c i u s Camerinus 13, 52 S u l p i c i u s Quirinius v. Quiri-

nius Sulpicius Rufus ludi procu. rator 11, 35

lex v. lex

suovetaurilia

6, 37

B u p e r s t i t i o n e s externae

12 Byrise legiones 4,6 Sy.

riae equites 12, 55 rector 2. 4. 12, 54 praeses 0, 41. 12, 45 legatus 6, 27. 11, 10. 12, 11. 13, 8. 14, 20

taber nacu lum ducis 1, 29

S u l p i c i u s v . Galba

sumptuaria

Itaraeis et ludseis 12,23 Lributi demingtionem orat 2,

tabulae duodecim v. duode. c i m publicae 13, 23. 28 plum.

bese 2,69 nuptiales 11,30

Tacfarina s 4,13. 28 bellum

in África movet 2, 52 & Furio Camillo fusus ib. bellum re. novat

3,

Li

Apronio

pel-

litor in deserta 3,21 vires reparat 3, 73 a Blaeso fusus

3,74 &uctis viribus iterum

bellum gerit 4,23 & Dolsbella victus 4, 24sq. in tela ruens occiditur ib.

11,

15. 13, 32 magicae 12, 59 s u p p l i c a t i o n e s ob res bene

T s c i t u s v . Cornelius

Tamesa Britannise

aestosa-

r i u m 14, 32

gestas 13, 8. 41 ob supplicia

Tanais

civium 2, 32 pro reditu principis 3,47 ob valitudinem Augustae 3,64 ob occisam & Nerone matrem 14, 12 ob

Tanífanae (Tamfíanae al.) Mar-

fl. 12, 17

eorum templum v. templum t a n g i de caelo 13, 24. 14, 12

T a n t a l u s 4, 56

Neronis amorem in R. P. 14, T a r e n t u m 14,12. 27 Tarentinum foedus 1, 10 59 ob puerperium Poppeeae l o , 23

Surona 6, 42 . Suria v. Syria Surré ntinum promunturium 4, 67 S u r r e n t u m 6, 1

Syene opp. 2, 61 Syphax rex vinctus 12, 38

T a r i u s Gratianus 6, 38 T a r p e i u m saxum v. sazum T a r q u i n i u s Priscus 4, 65

Tarq uiniu s Superbus 6,11

pulsus 3, 27. 11, 22 Crescens 15. 11 Terquitius T a r q u i t i u s Priscus 12, 59 re-

petundsrumdamnatur14,46

. Syracusae 13,49 Syraousa- Terra cins 3 . 2 colonia 1, 78 sis nen norum ludi gladiatorii 13, 49 Ter raco

Tarea Thracom dux 4, 60 Syri 2, 60 m 1, S y r i a 1,42. 2, 42sq. 55. BB. T . T a t i u s rex Sabinoru

60aq. 74. 77sqq. B1sqq. 3, 16. 4, 5. 5, 10.6, 27.312. 37. 44. 12,11. 49. 13,22. 35. 15,3 sqq.9. 12. 17. 25sq.provinci&

54. 12, 24 Taunus mons 1, 58. 12, 28

Taur auni tium regio 14, 24

Taurins colonis 2, 60Augusta Taurinorum ib. vacu& 14,26 aucta i

443

INDEX HISTORICVS 12, 43 in Achaia 4 , 1 3 in Campanis 15, 22 t e s t a m e n t u m Acerroniae 14, 0 Anteil 10, 14 Augusti 8 Claudii 12,09 Faenii Rufi 15, 68 Fulcinii Trionis 6, 38 Iuniao 3 , 76 Liviae 5 , 1 Po10,10 Scaevini 16, tronii

T e u r o r u m litore 13, 17

Teurus mons 6, 41.12,19. 15, 8. 10 T a u r u s v . Statilius

Tedius (?) 1, 10 Telanion 3, 02 Teleboae 4, 67 Temnii pop. 2, 47 -. templu m (aedes) Aesculapii 4, 14 Apollinis 3, 61 Augusti Romae 1 , 1 0 . 6,45

64 sq. subiectores lege Cor. nelia damnati 14, 40 capitis damnatorum 6, 290.15, 64 in iis adulationes potentium 14,

in Hi-

spenia 1, 78 Nolae 4, 57 Per15, 53 Claudii in Britannis 14,31 Dianae 4,43 fecun.

29. 15,59. 10,19 probrosa in Caosares, patres etc. 6, 38. 16, 19 in iis principes et co-

ditatis

rum amioi heredes ex parte

gami 4, 37. 55 Cereris 2, 49. 15,23

Florse

2,49

Fortunae 15, 53 Fort. equestris 3 , 7 1 Fortis F. 2 , 4 1 Herculis 15,41 Ieni 2 , 4 9

facti 2 , 4 8 . 14, 31. 16, 11. 1 7

t e s t u d o 12, 35. 13, 39 t e t r a r c h a 15, 25

Iovis 13, 24 I. Statoris 15, .; T e t t i u s Proculus Proculus 41 I. Capuse 4,57 Lucinae ! (Lunae)

15, 4 1 Martis

ultoris

! Teucer

2, 64. 3,18. 13, 8 Minervae

13, 24 Neptuni 3, 63 Neronis 15,74 filiae Neronis 15, 23 Romae 4, 37. 56 Salutis 15, 93. 74 Saturni

2 , 4 1 Solis 15,

v.

Titius

3,02

saltus ] , 00 Teutoburgieneis T h a l e Africae opp. 3, 21 theatri

licontia

1,77. 6,13.

11, 13. 13, 24sq. Camulodunense 14,32 Marcelli

3, 04

14 Spei 2, 49 Taníanae 1, 51

Neapolitanum 18,33 Pom-

Tiberii

pei 3 , 23. 13, 54 comburitur

4, 15. 37. 56 Veneris

4,43 V. Genetricis 16,27 | V. Paphiae 3,62 V. Stratonicidin

3,63

Vestae 15,38.

41 templa in laetiti& adita

2,75. 14,10 spolista 15,45 dedicata

2 , 4 9 . 4 , 5 7 . 67. 6 ,

45 imperatoribus et urbi Romae

ezstructa

4 , 57

Tencteri Germ. pop. 13, 58 tendere extra vallum ignominiae nota 13, 36 Tenii 3, 63 Terentius Lentinus 14, 40 M. Terentius ob amicitiam T Sei&ni reus $8 &bsolvitur ib. e4.45 rmestini Hispan i peniae pop . termini urbis 12, 23 t e r r a e motus in Aaia 2, 47. 4, 18. 55. 12, 58. 14, 27 Romae

444

3 , 72 eius scaena & Tiberio

structa 6, 45 magnitudo populi in eo 13, 54 quale olim fuerit 14, 20 sedes mansura

& Pornpeio structa ib. Thebae veteres Aegypti 2, 60 Thebanus v. Linus T h e o p h a n e s Mytilenacus

6,

1

Theophilus

2, 55

Thermaeus sinus 5, 10 Theseus 4, 56

Thessali

6, 34

T h r a c i a e urbes 2, 54 T h r a e c e s 2,604 & Romanis vioti 4, 46. 48 iis auxiliantur 4, 4'18q.

T h r a e c i a 2, 64. 60sq. 3, 28. 4, 5. 0 , 1 0 T h r a e c i u m bellum 12, 63

INDEX HISTORICVS Thrasea Paetus 12,49 Pata. vio oriundus 16,21 senatu

exit 14, 12. 10,21 de Antiatio sententia 14, 48 firmitu-

do animi 14,49 oratio con. ra provincialium

superbiam

versus pecuniam 3.1HU ob.

scura verba1,1| solitae amdo

es 2,51animi altitu beg et simulatio 1, 7. 60. 4, 1. 29.

52. 71 celliditas 11,3 scepriscis ver -

lera nuper reperta

15, 20 ludicris interest, 16,

bis obtegit 4,19 Augusti 7.

eum accusatur 16, 2184. codicillos ad eum componit 16,

. 3,00 natui preebet 1,77 2,30 ob.

2 ] occursu Neronis prohi15,23. 10,24 apud betur

servat 1is,7 dictaqueraoblibertat ta simulac fec se4,37

24 consultatio eius 16, 25 sq.

mortis erbitrium ei permissum 16,33 venas secat 16, 35 virtus ipsa 16,21 socer Helvidii 160,28. 35 libertas

ib. venerabilis epecies 16, 20 Thresyllus mathematicus 6, 208q. eius filius 6, 22 T h u b u r s i c u m (Thubuscum a l . ) Africae

Thurii

opp. 4 , 24

14, 21 spud eos cquo.

rum certamina ib. T i b e r i n a ostia 15, 42 Tiberiolus 6,5

Tiberis

1,760 de

rum 6, 10 in T. iactum frumentum corruptum 16, 18

Tib eriu s v. Alexander,Nero

T i b e r i u s Nero ab Augueto im-

perator appellatur 1, 3 adoptatur ib. imperium edipisci-

tur 1,5 Augusti heres 1,8 ostumum

1, 47 Drusum filium in Pannoniam mittit

1,24 sodalis

Augustalis 1,54 Agrippinam odit 1, 60 castigat 4,52sq. accusat

60,25

in

ecta& su&

hibet 1,72 petris iurari pro nomen recusat 1, 72 i&e

em maiestatis reducit

ib.

ovationem 3, 47 dominum se d i c i vetat

?, 87 L . Ennium

Blaesum imperatorem salo-

remediis disputatur 1,79 in T. tracta corpore damnato-

Agrippem

natus clamosq sti exercitus se iturum simulat

recipi inter reos vetat 3, 70

2, 41. 3, 9. 6, 1. 12, 56.

15,43 exundatio

novi iuris repertorue 3,15 ad

per-

vertit 1, 6 falsum Agrippam

laum 2, 40Iuliam1,53 Arche Rhescu.

Cappsdocem 2,42 poridem Thracem 2, 66sq. Germanicum timet oditque 3, 7. 52 vituperat J, 62. 2, 59

infensus Asinio Gallo 1,12 certamen cum eo 2, 30 mores 1,4 modestia 4,8 con-

2. stantis 4,8 munificentie 6,45

ATeo. 3,8. 72. 4, 4. populerites 3, 09 firmus ad-

tari patitur

3 , 74 imperis ad

finem vitae continuat 1 imperator salntatur & militibus 2 , 1 8 Urgulanise

adest

apud praetorem 2, 34 respondet M. Hortalo 2,38 M. Silano 3,2 4 Seiano 4,40 hereditates. nisi amicorum,non adit 2, 48 novies ab Augusto in Germaniam missus 2. 29 Cn. Pisonem Syriae praehci

2, 43 Meroboduum recipit 2, 63priscis se imperatoribus aequat 2, 88 Germanici mor. te laetus 3, 2 edictum 3,6 is on Pis oratio 3, 12 codicillos recitat 3, 10 eius accusstori 19 8, uit trib bus sacerdotia

spernendis rumoribus et. ho 31 , 4 . 10 3, us lid noribus va 3, in Campaniamproficiscitur

dicen31. 4, 57 Antistiurm ad Team dam maiestatis caus tis ita civ u trahit 3 , 38 de lux

445

INDEX HISTORICVS Tigranes Cappadox Armeniae rex 14, 20. 15, 1—6. 24

acribit 3, 53 Druso tribuniciam potestatem petit 3, 56 sacordotiorum ius distinguit 3, 64 senatorum adulationem castigat, 3, 65 Seianum socium laborum celebrat 4, 2 in deterius mutatur 4, 6 exitium eum filio obtulisse Tacitus negat 4, 11 mortuum filium laudat 4, 12 negotia pro solaciis accipit 4, 13 templum eius 4, 15 in ulteriore Hispa. nia 4, 37 Zmyrnae 4, 50 effigies 4, 64. 74 habitus corporis 4, 57 de Plsutio Silvano ad senatum refert

Tigranocorta 12,060 Corbu. loni deditur 14, 24 a Tigrane occupatur 15,4 obsidetur a Parthis 15, 4 obsidiono libe. ratur 15, 5 cf. 14, 23. 10, 0. 8

Tigris fl. 6, 37. 12, 13 T i r i d a t o s regnüm Parthorum occupat 6,32. 37. 41 regio insigni déooratur 6,42 fugae specie discedit 6, 44 T i r i d a t e s "Vologaesis frater 12, 50 fit rex Armeniae

4, 22

Dolabellae triumphalis abnuit 4, 20 probris per occul- : tum laceratur 4, 42 in specu periculum adit 4,59 in insulam Capreas se abdit 4, 67 Sabinum accusst 4,70 supremis in matrem officiis deest 5, 2 dominatur violentius mortua matre 5 , 3 nep-

tibus maritos deligit 4, 75. 6, 15 saevit in Drusum nepotem 6,23sq.

libidines

13,

34. 15,14 Armeniam bello petit 13,37 de oolloquio cum Corbulone agit 13,38 proelium cum Romanis parat

13,40

discedit

ib. cx

Armenia abire cogitur 14, 26. 15, 1 diademate & Vologaese evinctus 1 5 , 2 diadema

Romae accipero non recuset 15, 24 cf. 15, 20 legatos ad Corbulonem mittit 15,27

cum illo colloquitur

15,28

Romam venit 16, 23

T i t i a n u s v. Salvius

6,1

litterae 6, 6 scelera ib. de-

T i t i d i u s ( T i t e d i u s al.) Labitoribus subvenit 6, 17 Gal- ; beo 2 , 85 bae praesagit imperium 6 , 20 T i t i i sodales 1, 54 Chaldaeis dst operam ib. T i t i u s ( T e t t i u s al.y Proculus Cocceium Nervam a moriendi 11, 35 consilio frustra retinet 6, 26 T i t i u s Sabinus 4, 18 accusatio ornat Phraaten 6, 32 C. Galdiflertur 4 , 19 dolus in eum

bam provinciam sortiri pro- ; hibet 6,40 vestium iniectu necatur 6,50 vita e t mores

6, 51 eloquentia 13,3 v i do-

minationis convulsus 6 . 48 T i b e r i u s Drusi f. 6 . 46 T i b u r s 0 , 2 7 Tiburtum fines

14. 22 Ticinum

3,5

T i g e l l i n u s v. Ofonius Tigranes (IT) Armeniae rex Tigr anes (IV) Romae supplicio afficitur 8, 40 440

:

s t r u i t u r 4 , 0 8 . 6 , 4 i n carce-

rem tractus damnatur

4 , 70

( T i t i u s Messalinae adulter 11. 30] ' T m o l u s urbs Asiae 2, 47

toga virilis 4, 260

4 , 4. 12, 41 picta

togati 10, 27

Togonius Gallus 6, 2 T o r o n a e u s sinus 5, 10

Torquata

ct Torquatus v. Iu.

ni& e t Iunius

Torquati trabeati

10, 12 equites 3, 2

INDEX HISTORICVS

T r a l l i a n i pop. 4, 56 wa ne ma rin ae provinciae 13 Transpadani

172. 2, 62. 3 , 48. 72. 4, 18. 23. 20. 44. 46. 6, 10. 30. 11, 20sq. 12, 3. 28. 38. 13,45. 53. 15,

11,24

Trensrhenani

ora

4, 72

a l 15. 12, 41.13,8

» 8 triumphales 3, 30. Trapezus 13, 39 56. 1 4 , 1 2,30 Tra ulu s Montanus eques 11,26 t r i u m p b i de populis regnisT r e b e l l e n u s 4Tr ebe

llien us

que integris acquiruntor 20 navalis 2, 49

al.) Rufus 2,67 Cotyis libe- | rorum tutor i b . et 3, 38 sua manu cadit 6, 39

t r i u m v i r a l e supplicium 5, 9

T r o i s 12, 58. 15, 39 parens urbis Romae 4 , 55 Troiae ludicrum v. ludicrum

T r e b e l l i u s Maximus 14, 46

M. Trebellius

Tremetus Treveri

legatus 6, 41

v . Trimerus (Treviri)

T r o i a n u s 16,21 T. tempora

1, 41. 3 , 40.

11, 14 T . excidium

42. 44. 46 T r e v e r i c u s tumultus 3, 42

tribunal

Troxoborus (Troxobores al.) Cietarum dux 12, 55 T u b a n t e s Germani 1,51. 13.

e caespite 1, 18

B5 sq.

Tubero v. Seius 13,15. 15, 49. 50. 60 legionis T u b e r o n u m familia

l , 19. 23. 4, 73

plebei 1, 15. 77. 6,12. ius

visum Tullius Tullius Tullus

1,77. 6,47.

18, 26 t r i b u n i c i a potestas 1,3. 7. sq, 13, 3. 66. 57. 59 summi

Iuliorum

16.12 tri-

bunicium ius 1,2 coercetur 13, 28 rogatio 6, 16 tribus

4.44

16, 6 Octaviorum

Varianarum

legionum

1. 6 2 . 2 . 7

Turesis Thracum dux 4, 50 Turoni Galliae pop. 3, 41. 46

1 , 1 5 . 3 , 4 . 1 3 , 2 7 . 1 4 , 13

t r i b u t a et vectigalis1, I1 cont i n u a 3 , 40 exactio

18, 22 Geminus 14, 50 v . Cicero, Servius Hostilius 3,26. 8 , 1 1

ec js yeAgrippinse 14, 14,9954. tumulus Augusti 3,4 Caesarum 3.9

fastigii vocabulum 3, 56 trib u n i c i i viatores

12, 1 no-

men veteri quoqoe reip. in-

47. 13, 28. 44. 50. 106, 26 intercedendi

15, 39

tropae a 2, 18. 15, 18

t r i b u n i militum consulari potestate 1, 1 urbanae cohortis 0 , 9 praetoriae 1,77. 3,14.

tribuni

12.

Turpilianus

4 , 6 de-

v. Petronius

C. T u r r a n i u s annonae praef.

minutio 2, 42. 56 remissio 4, 13. 12, 58. 03 abolitio 13, 50 t r i e r a r c h u s 14,8 T r i m e r u s ( T r e m e t u s vel al.) insula 4. 71 Trimetus in Britannis 14. s c t n a v o n i Tr 31 T r i o v . Fulcinius T r i s a n t o n a flumen 12, 31 . T r i v i a 3, 62

1, 7. 11, 31 T u s c i 11,24 inde 14, 21

. histriones

Tusculum 11, 24 ager 14.2 T u s c u s v . Caecina T u s c u s vicus 4 , 65

.

Tyrrhenus Atye rege genitus 4 . 55

Tyrus 16,1

triumphales imagines 15, 72 rum ara v . ar& insignia (decus, honos, no- Ubii 1. 381Ubio 1,36. 12, 27 oivimen, ornamenta.

statua)

,

:

oppidum

441

INDEX HISTORICVS tas 1,37. 71. 13,57 — cf.

Agrippinensais colonie

4,5 Umbrie Quadrestus Suriae Ummidius raoses 12, 45. 48. 13, 8 Iuacos co&rcet 12, 54 discors Corbuloni 13, 9 obit 14, 20

Unsingis v. Visurgis U r b i c u s v. Pompeius u r b s v . Roma dea 4 , S7. 56 16,28 Punica Achaiae 2,53

urbs Rome urbs Romana 4 , 5 6 urbes Armeniorum

12, 50 Asiae celebres collapsae 2 , 47. 4 , 14. 1 4 , 2 7 Cili-

ciae 2, 58 Graecae 3, 60. 14,14 Suriae 2 , 9 Thraciae 2, 54. 64 Musulamiis nullae 2,52

U r g u l a n i a Augustae percara 2, 34 in ius & Pisone trahi-

tur 4,21 pugionem nepoti 4 , 22 mittit u r o r u m terga

Usipetes

4 , 72

vel Usipi 1, 51. 13,

958q. U s p e urbs 12, 16 Uspenses 12, 17 aen r&e &d semuncias redactac , 16 u x o r e s erxulum comites 15, 71 virorum comites in provin.

ciis 3,33 provincialis

rum crimina

1,17

Vsahalis fl. 2 , 6 V a l e n s v . Manlius, Vettius V a l e r i u s Asiaticus bis consul

11,1 Viennae genitus ib. a Messalina pervertitur Suillio accusante 11, 2 8q. 13, 43 Valerius Capito ab exilio re-

stituitur 14, 12 V a l e r i u s Corvus 1 , 9 V a l e r i u s Fabianus 14, 102q. V a l e r i u s v . Measala V a l e r i u s Measalinus v . Messala Valerius

448

V a l e r i u s Potitus 11, 22 M. V a l e r i u s consul 3 , 2

Vangio Suoborumrer 12,206q. Vangiones Germaniae pop. 12, 27

V a n n i u s Sueborum rex 2 , 03

regno pellitur 12, 20sq. Vardanes & Parthis acoitur pro Gotarze 11, 8 ingens gloria 11, IO occiditur

ib.

Vardanes Vologaesis filius 13, 7 V a r i a n a clades 1, 10. 57. 61. 12, 27 Var.

exercitus 2,7.

15. 25 cf. legiones Varius Ligus Aquiliae adulter 4,42 accusatores pecunia corrumpit

6, 30

V a r r o v. Cingonius, Visellius interfecti 1, 10 Varrones V a r u s v, Arrius, Lurius, Quintilius

Vasaces praef. oquitum Parthorum 15, 14 V a t i c a n a vallis 14, 14 V a t i n i u s scurra 165, 34 gladistores edit ib.

v e c t i g a l i a 1,11 venelium mancipiorum 13,31 societates 13, 60 iis & Nerone tres

v i r i consulares jmpositi 15,18 Vedii Pollionis luxus 1, 10 po-

4 , 20

V a c a t i o n e s militares

pretia 1, 35

uxo-

Valerius Naso 4, 06 Valorius Ponticus 14, 41

tentia

12, 60

Veianius Niger 16, 67 Velinus v. lacus P. V e l l & e u s 3 , 30

venenum Quo Athenienses damnatos perimunt 15, 64 Veneti Galliae pop. 11, 23

V e n e t u s Paulus 15, 50 V e n t i d i u s Cumanus 12, 54 [ Q . V e n t i d i u s 1, 10]

Venus Amathusia 3,62 Erycin& 4 , 4 3 Genetrix

16,27

Stratonicis 3, 63 Paphia 3, 82 V e n u t i u s Britannorum dux 12, 40

INDEX HISTORICVS Q. Ver ani us Cappadociae le. Ve tti us Valens Meegali | 2, 50 accusationem in adulter 11, 30 sq.necatur 11 isonem parat , 2, 74 Trion hon concedit 3,1 0, 13. i 17

L. V e t u s v . Antistius

sacerdotio honoratur 2,9

ve xil la legionum 4, 73 delec .

L. Pisonem accusat 4,2 1 con.

m 125

Britanniae legatus

ulat 15, 7 1

vezrilarii

vi&

Verulanus Severuslegatus14, 20 subsidio Tigrani nrissus $, V e s c u l a r i u s Flaccus 2,28 necatur

6, 10

Vespasianus Flavius adstrict i moris auctor 3, 55 pericu. lum sub Nerone adit 16, 5 Vestae aedes v. templum Vestae (Vestales) virgines 1, 8. 2 , 88. 15, 22 testimonium

foro dicunt theatro

in

2,34 sedes in

4,160 vetustissima

earum pro Messalina deprecatur 11, 32

V e s t a l i a sacra 2, 86 vestes viris feminisque promiscuse 3,53 vestis feralis 14, 30 Serica 2,33 servilis

13, 25 triumphalis v. trium. phalis .

v e s t i b u l u m , in quo effigies 11, 35

Vestinus Atticus consul15, 48 acre ingenium 15, 62 occidi-

Yelersnorum

2,

1, 38. 14, 34

Appis 2.230

ia 6,33

Flaminia 3, 9. y Miseni 14, 9 Ostiensis 11,32 cas. trorum vise 2 , 13 v i & t i c u m Germanici 1, 37 viato res tribunicii 16, 12 V i b i a Fufii Gemini mater v.

Vitis

Vibia

Scriboniani

mater 12, 52

Vibid ia virgo Vestalis 11, 32. 34 V i b i d i u s Virro (Varro al.) senatu motus 2, 48 V i b i l i u s Hermundurorum dux 2, 63. 12, 29

Vibius Crispus 14, 28 Vibius Fronto equitum prsef.

2, 68 V i b i u s Marsus 2, 74. 79. 4, 58 vetustis honoribus vir 6,47 8q. Suriae legstus 11, 10 V i b i u s Secundus eques Ro. repetundarum damnatur 14, 28 C. V i b i u s Serenus 2, 30. 4, 13

in insulum Amorgum deportatur ib. pater et filius eodem nomine 4.28sq. filius patrem accusat ib. i destrictus accusator 4, 36 : V i b u l e n u s Agrippa eques Ro.

t u r 15, 68sq.

6, 40

V e s u v i u s mons 4, 67

(Q. Votedius 1, 10]

Vetera Castra 1,45.

veteranorum

15,26

1,29. 30. 39 ver . tironum

V e r g i n i u s Flavus rhetor e r .

V e r g i n i u s Rufus consul 16, 23 Ve rrit us Frisiorum dux 13, 54 versura vetita 6, 10 V e r u l a m i u m Britanniae muhicipium 14, 33

torum

vexilum

v.

V i b u l l i u s (Vibulenus al.) miles 1, 22. 28 occiditur 1, 29 V i b u l l i u s praetor 13,28 vicesima quinta venalium

vexillum coloniae 12, 27. 32. mancipiorum13,31 31. 14, 27. 31 13, A ion is o t o r i a e simulaorum 14, 32 i leg V a! Ve ttiu s Bolanus legionis lega ! Vie nn a 11,1 15, 3 tus 449

INDEX HISTORICVS peroenturio-

vigiliaruminitis A

et tubas nuntiata

15, 30

v i g i l u m praefectus v . praeectus

.

v i g i n t i v i r a t u s 3, 20 v i l l a e 3,53eq.

4,67.

v^

ippinae 14, 54sq. villa Caesaris 14, d Luculli 6, 50 Pisonis 15, 52

pollicee societatis san-

vincire

ciendae causa 12, 47

Vindelici

pop. 2, 17

v i n d e m i a e simulacrum 11, 31 Vindezx v. Iulius, Iuppiter v i n d i c t a manumissi 13, 27 V i n i c i s n u s v . Annius Vinicianus 6,9

M . V i n i c i u s Tiberii progener 6, 15. 45

P. V i n i c i u s 3, 11 V i n i c i u s Rufinus 14, 40

Vipsania Agrippae filis, Tiberii uxor, mater Drusi 1, 12 moritur 3 , 19

Vipssnius Laenas damnatur 13, 30 M.Vipssnius Agrippa v.

M. Agrippa

C.Vipstan us Apronianus consul 14,1 Viprtanue Gallus praetor obit ,51 L. V i p s t a n u e consul 11,23.

L. Vitollius imperatoris pater consul 6, 28 ter consul 14, 56

Orienti praefectus 6, 32. 38. 41 Messalingo obsocundat 11,3. 33 censor 1 2 , 4 ma.

trimonium Claudii et. Agrippinae porpetrat 12,6 accu. satur 12, 42 foedus adulator 0 , 32 sinistra de co in urbo

fama ib. os impudicum 11,3

P. Vitellius

Germanici lege-

tus 1, 70 &d census Galliarum missus 2 , 6 accusationom in Pisonem instruit 2, 14. 3 , 10. 13. 17. 19 accusa.

tur 5 , 8 se ipse ocoidit ib.

eius uxor 6, 47

(Q. V i t e l l i i Juxus 1, 10) Q . V i t e l l i u s senatu movetur 2, 48 V i t i s ( V i b i a al.) Fufii Gemini mater 6, 10 v i t i s centurionum 1, 23

v i t u l u s cui caput in crure 15, 47 V o l a n d u m Armeniae castellum 13, 39 V o l e & c i u s v . Vulcacius V o l e s u s Messala 3 , 68

Vologaeses Parthorum rex 12, 14 ex paelice Graeca ortus 12, 44 Armeniam invadit 12, 60 inde abscedit 13, 7 obsides Romanis tradit 13,9

virgotriumviralisupplicio non afficitur 5 , 9 V i s e l l i u s Varro legatus 3,

iterum bellum movet 13, 34 defectione Hyrcanorum at-

C. Bilium accusat 4, 19 V i s t i l i a stupri licentiam &pud

Paetum proficiscitur 15,10 eum &d foedam pactionem compellit 15, 14 legatos ad

415sqq. Visel lius Varro consul 4, 17

tinetur 13,37. 14,26 concilium vocat 1 5 , 2 arma Ro15, 5 adversus mana vitat

aediles vulgat 2, 85 Bex. V i s t i l i u s praetorius 6 , 0 - Neronem mittit Visu rgis f . 2,9. 11sq. 163q. V o l s c i v . Vulsci 4j.)

( U n s i n g i s vel Vidrus)

Vitellia Petronii socrus 2,49

.

V i t e l l i u s consul 11, 23 pevidum ingenium 14, 49,

450

15, 24

V o l u s i u e Proculus 15, 61. 67 L . V o l u s i u s moritur 3, 30 L . V o l u s i u s 12, 22 extrema 8enectute moritur 13, 30 divitiae i b . et 14, 50

INDEX HISTORICV8 Q. V o l u s i u s consul 13, 25cen-

sus per Galliss agit 14, 46 Vonones Medis praesidens ad

Vuleac ius (Volcac ius al.) Tullinus (Tertullinus ?) &ccu-

i

satur 16, 8

|D Vulcanus 16, 44 pater Vo- | V uleci 11,24 l Vulsiniens is Beianus 0 , 8

regnum Parthorum

12, 14 moritur ib.

D

|

logaesis ib. Vonones Parthorum

accitur

V uleinii

rex 2,

1sq. 6, 31 pellitur regno 2,3

Xenophon Claudii medicus

ab Arnfeniis rex creatur 2 , 4

regno depulsus 2, 56 in Ciliciem &movetur

2 , 58. 68 oc-

12, 61. 67 Leno Armeniae

ciditur 2, 08 gaza ab eo relicta 0, 31 eius filius Meherdates 12, 10 v o t a Chattorum

13, 57 annua

pro incolumitate principis 4, 17. 12, 6s. 16, 22 V o t i e n u s Montanus

4 , 42

V u l c a c i u s Araricus 15, 50 V u l c a c i u s Moschus 4, 43

4, 1

| | |

rex creatur 2,

Zenobia HRadamisti uxor 12, 51 Zeugma opp. 12, 12 Z m y r n s 4,56 Zmyrnaei 3, 63. 4, 43. 55sq. origo et merita in populum Ro. 4,56

Zorsines Sirecorum rex 12, | 15. 17. 19

451