Emendationes Tacitae, Fasciculus Primus: Annales [Reprint 2021 ed.] 9783112508305, 9783112508299

Citation preview

EMENDATIONES TACITEAE.

FASCICULUS PRIMUS.

A

N

N

A

L

E

S

.

SCRIPSIT

RAIMUNDUS

SEYFFERT.

BEROLINI. TYPIS E T IMPENSIS G. REIMERI. MDCCCXLIII.

VIRO ILLUSTRISSIMO

CAROLO

CORTCM

PH1LOS. DOCTORI, REGI A CONSIL1IS REGIM1NIS INTIM1S, EQV1TI ETC. ETC.

PUERITIAE RECTORI, IUVENTAE FAUTORI PIO GRATOOUE ANIMO COLENDO

D . D. D.

SCRIPTOR.

PRAEFATIO. Conjectnraritm a r s , larga olim in Graecis Latinisque litteris laudis atque certaminum materies, nunc fatali quadam temeritatis fama atque animi in frivolos lusus propensi apud plerosque premitur.

Quo magis

mihi in Taciti monumentis periculum facturo, quid solum ingenium valeat ad e a , quae corrupta sunt, emendanda, curandum est ut quibus subsidiis,

et

quomodo usus sim, in ipso opens limine breviter doceam. Mediceorum librorum in Taciti scriptis earn auctoritatem esse, ut quae aperte volunt pro scriptoris manu atque verbis habenda sint, quae obscure significant nonnisi conjectura indagari possint, reliquorum Cdd. ope aut nulla aut incerta, inter omnes constat. Hinc factum ut quotiescunque illorum librorum accuratior ratio habita, etiam Taciti facies splendidior effulserit.

Testes Pichenae atque J. Gronovii p r o -

VI

sperriniae

curae.

Ilerutn

nuper

clarissimì

Bekkeri

Consilio Medd. Cdd. a Furia excussi, et plurima quae olim de eorum scriptura negligentius adnotata, a c c u ralius exscripta, quae silentio praetermissa, diligenter monita.

S e d fructus qui inde in scriplorem rediit

levis et exspectatione minor: iidem barbarorum cabulorum

dissoni strepitus,

alque lamentabilis

adspectus.

vo-

idem lacunarum trislis Causa

non

adgestae

inateriae tenuitas, sed ingeniorum ad eam excolendam languescens impetus.

Nam sane abiit jam tempus, quo

v e r a s lectiones tanquam paratam praedam e x Cdd. a v e h e r e licebat. libri,

Consulti sunt Medicei, collati reliqui

neque spes aut auditio novi atque

ignoti subsidii.

hucusque

Quare conjecturae in Taciti

scriptis

non extremus sed primarius locus, nec incertum jus aut precaria vita, sed regnum atque potentia. Superba autem atque libidini proxima regnorum ingenia. Quare leges ponendae quibus coerceas. Omnem conjecturalem artem e x interpretations nasci arbilror, eundemque optimum criticum qui s c r i ptoris sensuum acutissimus investigator.

Quare quum

ii, qui Tacito operam navarunt, subinde interpretandi leges aut parum tenerent, aut nirnis facile n e g l i g e r e i , plerique loci corrupti pro sanis habiti, nonnulli sani conjecluris petiti sunt. jecturas

expediendas

Itaque ubicunque c o n -

censebam,

id primum egi ut

falsitatein vulgatae Iectionis seu e x Cdd. petitae seu de conjectura receptae claris argumentis demonstrarem.

Nam primus ad vcrum cognosccndum gradus

VII

falsi demonstrate, prudentique viro dignius inscitiam ingenue profileri, qnam errorem invalidis excusationibus fovere. Sic spatio quasi aperto, vulnerisque n a tura, quantum fieri poterat, explorata, ad medelam animum converti in qua eligenda sententiam ducem, comites Cdd. Iectionem et scriptoris usum assumpsi. Mire autem in hoc negotio et scriptoris arte et Medd. Cdd. ingenio adjuvaris. Nam primum Tacitus si quis alius alienus ab omni negligenlis orationis et remissions stili crimine.

Suus cujusque sententiae ordo,

sua cuique vocabulo vis atque ratio.

Medd. autem

libri etsi plurimis mendis inquinati tamen plerumque erroris primam faciem, raro correctors

arbitrarias

mutationes exhibent. Quod ex eo factum puto quod Ipsi ex

optimo

et paucis

admodum

vitiis afFecto

exemplari descripti sunt. Nam diplomatica fides nostri aevi

inventum:

res ac vocabulum illis

hominibus

pariter incognita. Quare quae Medd. scribae incuria et festinatione peccaverant, posteriores aut turbatis litteris in Iatinae vocis formam compulsis dissimularunt, aut, ubi id difficilius erat, negligendo a u x e runt. Quurn autem quaedam mendorum genera constantia quadam in Mss. recurrant, alia singulis Cdd. quasi propria vindicanda sint, haud absurdum putavi aptis locis ex Medd. plura exempla scripturao in similem modum turbatae in unum colligere, quo ipsa errorum multitudo errori fidem faciat simulque tentatae correctioni robur paret.

Nam fiduciae cumulus,

si quae animo augurati sumus etiam oculis cernere

Vili et quasi manibus deprehendere videmur. His cautionibus adhibilis ne in ineplias prolabaris vix verendum est. Sententia, codex, scriptoris usus triplici muro omnes stolidos ac temerarios ausus arcent. Ingenio autem et acumini quo magis ardua eo gralior palma proposita.

1,28. Id miles raiionis ignurus omen pracsentium accepit, suts laboribus defectionem. sideris assimulans, prospereque cessura quae pcrgereni, si fulgor et claritudo deae redderetm\ Pergerent Gronovius, Khenanus, Heinsius, alii consensu vitii arguerunt: recentiores interpretes inde ab Ernestio in codicis scriplura acquiescere satius habuere. Causa praecipun, ni fallor, ienlatarum correctionum nalura. Neque enim quae ab ipsis afferuntur in vulgatae excusationem satis valida. Nam quum pergere iter facere, ire, vel quae inde fluit potestas, prosequi, perseverare significet, nostro loco vim et constructionem verbi urgere, in re molienda quum maxime occupari, induere contendunt, idque probatum eunt ex A. 3,66. 4 , 2 0 . 15,27. Evolutis locis vulgarem verbi significationem invenies. Sic A. 3, 66: Brutidium artibus honestis copiosum et, si rectum iter pergeret, ad clarissima quaeque iturum, pergeret et iturum variandae orationis posita, sensu eodem. Iter autem pergere ut viam ire. Neque ob id quisquam prospere cessura quae irent dixerit. Neque alia ratio locorum 4, 20. 15, 27. Descendere autem ad antiquum quendaxn usum, quo olim pleraque verba neutra transilivorum vice functa sint, lubricum et adversum Seyifert Emend. I.

1

2 praecepto quo scriptorem ex scriptoris usu atque inslilulis explanare jubemur. Porgere, tot locis in Tacito reperlum, ubivis eundi potestatem habet. A. 15, 55: igitur coepta luce Milichus in horios Servilianos pergit. H. 1,40: igitur miliies Romani quasi Vologesen — depulsuri ac non imperatorem suitm — trucidare pergerent. Ad cujus loci similitudinem nostro loco prospereque cessura quae faccre, patrare pergerent dicendum erat. Itaque inconcussa stat summi Gronovii sententia, porgere aliquid pro insistere instituto ex latini sermonis ingenio dici non posse. Ipse conjicit urgerent, verbum mutans, sententiae ejusdem retinens. Verum urgerent, seu pergerent, seu quae in margine codicis reperta sunt, gererent, pera,gereut, eodem incommodo laborant, ingerere animo quae a Consilio scriptoris rerumque narratarum ordine prorsus aliena,. Nam qui lunae defeclione ingruènte militarium animórum status ? Contubernia noctis adventu, concioneque diremta repetiverant, coetus ac verba seditiosa miscebant, animo volutantes quae spes et subsidia, ut precibus negala per vim et arma impetravent. Haec est nox minax et in scelus eruptura, quam noster initio capitis memorat. Itaque miles non pergebat aut quum maxime properabat destinata exsequi, sed Consilia agitabat vel ad extrema paratus. Lego: Prospereque cessura quae par areni, si fulgor et claritudo dem redderetur. Nimirum parabant seditionem m principem stipendia merentibus iniquum. Ostendunt verba paulo infra: Percetmione et Vibuleno sacramentum dicturi sumns? Pcrcennius et Vibulenus stipendia militibus, agros emeritis largientur? denique pro Neronibus etDruso imperium. popul't Romani capessent? Et parare de rebus novis verbum proprium, cf. A. 1,55: Segestes parari rebellionem—r:aper et Pompejum, e. q. s. Tilus Proculus culpa lenebatur, quia custodiara Messalinae conscius flagitii accepeial. llaque excusationem el veniain quaerit ex eo, quoti caeteros adúlteros volli platuinque conscios, quorum nomina sibi .per officii genus probe noia, edat. Vectius Valens sat habet suam culpain baud abnuere. 12, 47. Ac primo Ii/iadam,istiis in atnplexus ejus e ff usus simulare obsequmm, socerum ac parent em appellare. Adjicit jus jurandum, non ferro, non veneno vim allaturum. Simul in lucutn propintjuum trahit, pro visum UUc sucrificium imperal um, dictita/tSj ut dis testibus pax fìrmarctar.

40 Iure Lipsius alterum verbum superfluere contenditi, nil enim referre pro visum sacrificium an im.pera.tum dixeris. IN e que audiendus Ernestius qui imperatum de praefecto praesidii Romani accipit. Praefecto et Mithridate pariter nesciis sacrificium in luco exstruxerat Rhadamistus. Ostendunt verba simili in lucum prop'mquum trahit. Rei novitate attonitum et loci secretum suspectantem laeta omnia sperare jubet, provisum illic sacrificium dictitans, quo muluae amicitiae foedus firmaretur. Itaque solus Rhadamistus insidiarum auctor et conscius, et parum concinne sacrificium provisum a se continuo imperatum a se appellasset. Trahit quidem Doederlinus provisum ad ministros, imperatum. ad Rhadamistum: sed tum aut a ministris aut a se ante imperatum, addendum erat. Ut nunc verba habent, utrumque de Rhadamisto accipiendum est. Emendo: Simul in lucum prop'mquum trahit, provisum illic sacrificii paraium dictitans, ut dis testibus pax firmaretur. Apta paratus mentio, quia plurimae res, ara, hostiae, mola, vasa ad sacrificium rite peragendum necessariae. Verbum paratus aulem Tacito frequentatum. cf. A. 3, 52 : ventris et ganeae paratus. 3 , 55: ut quisque opibus domo paratu speciosus. 6, 37: gaza et paratus regii. Et proxime ad nostrum locum 13, 17: proviso ante funebri paratu. Liv. 10. 41 : in oculis erat omnis ille occulti paratus sacri. Coriuptio cod. nata ex eo quod terminalio sacrificii assimulata est exilui proximae vocis ut A. 15, 29: sublati capiti — sublatum, capite. 13, 54: earum gentium legum — earum gentium, legatis. H. 3 , 16: integrum suum et ipsi — integri suomet ipsi. Mox, ut assolet, terminatio um, adhaesit sequenti paraium. cf. A. 14, 44: animum insumpsisse— animum sutnpsisse.

41 13, 4 3 : visum suburbana — v. urbana. tatem temporum — a. morum.

4, 3: atroci-

12, 59. Nec ille diutius falsum accusal or em indignasque sordes perpessus, vim vitae suae attulit ante sententiam senatus. Cd. Med. indigna sortes. Mss. reg. Agr. ed. pr. indignasque sortes unde Nie. Heinsius speciosius quam consideralius indignasque sordes. Optimo libro duce scribo : Nec ïlle diutius falsum accusa torem, indignas art es perpessus vim• vitae suae attulit ante sententiam senatus. Reorum sordes saepe et alii clari viri experti sunt et constanler tulerunt, dum spes et potestas apud aequos judices crimina diluendi. At accusatorum insidiae et malae artes, subornati testes, promissa, minae palam adhibitae ad judicum sententias corrumpendas, etiam fortissimum virum vitae taedio affeceriijt. Hunc autem statum Tauri fuisse ostendunt verba initio cap. : At Claudius soavissima quaeque promere adigebatur ejusdem Agrippinae artibus quae Staiilium, Taurum, opibus illustrem, hortis ejus inhians pervertit accusante Tarquinio Prisco. Iam falsus accusai or, indignae artes quam apte juncta sint quisque sentit, et nolum genus dicendi, quo pro indignae artes falsi accusatoris utrumque membrum separatim ponere solemus. Caeterum copulam addere si qui volent, equidein non renitar. Exempla omissi que in Med. habes A. 12, 19: mugnarum nationum — magnarumque n. 14, 37: con fixa teli — confixaque t.

42 13, 26. Ouibusdam coalitam liberiate irrcverentium eo prorupisse fremeni'tbus, vine an aequo cum paIronis jure agerent, senteniiam eorum consultarent ac verberibus numus nitro intender ent, impulcre vel pocnam suam dissuadentes. Occisus locus, clamat Lipsius, ita vivam et sentiam ego. Ecce iamcn vespillones aliquot (non enirn medicos) ud hoc funus. Altamen magnopere vereor ne vir immortalis perjurii poenas lual. Nam vani criticae labores el fallax spes, aut salukerrima ars sine librorum ope nec Eliae arcanis consociata sufficit ad negolii miraculum. Accurata enim loci consideralio docet senteniiam omnein constare ex duabus parlikus, quavum altera verkis vine an aequo cum patronis jure agerent senteniiam, eorum. consult arent comprelienditur, altera ab a,c verberibus incipit. Nerjue prioris comprehensions ea facies, ut plura excidisse suspiceris. Nam verba senteniiam consult areni aperte respiciunt inlerrogationem vine an aequo jure agerent. Sola vox eorum corruplelam praefcrt. Deleclis vitii latekris et reperto genuino vocabulo rcliqua velut suo impulsu in pristinam forinam et ordinem redcunt. Lego: Ouibusdam. coalitam. liberiate irrcverentium eo proruplsse frcmeniibus, ut vine an a,equo cum patronis jure agerent, senteniiam amicorum consultarmi, ac verberibus placitis manus ultro intender ent, impune vel pocnam suam• dissuadentes. Priinuin inserui ut, quod praecedens eo flagilare jam Ernestius monuit. cf. A. 14, 7: an eo descensum credebant, nisi — a. e. d. c. ut, nisi. 14, 64 : memorabimus qtiicunquc — m. ut q. Ueinde ex senteniiam. eorum senteniiam amicorum elicui, usu edoctus sub exilu praecedenlis

43 verbi hand raro delitescere omissum milium sequentis. cf. A. 12, 67: cibo leto venenum — cibo boletorum venenum. 14, 7 • discrimine uuclor — discrimine ne a. 15, 46: malorum moribus— mala rumor ibus. H. 4,48: Quae mens et consupra petiere — supra repellere. silium istorum libertorum comicus docet Men. 4. 3. 26: Ibo et consilium lume rem amicos, quid faciendum censeant. Cum amicis crebra secreta habent, ne legum periti ac Inonestissimi cujusquc vullus et vox exsangui fronti ruborem inducal. Porro parum latinilali sennonis consulunt qui verberibus vi ablativi instrumenti curn manus nitro inlenderent conjungendum censent. Nam manus intendere quid aliud est quam verberibus officer e? Sic. A. 3 , 36. legimus: libcrtique etiam ac servi patrono vel domino cum voces, cum manus intentarent, nitro metuebantur; non cum, voces probris aut manus verberibus intentarent. cf. praeterea A, 13, 14: intendere manus, aggerere probra. H. 1, 69: tela ac manus in ora legator um ini enfant. H. 4 , 41: ncc destitlt scnatus manus intentare Voculae donec curia ex ceder et. Sed quid de patronis decreverint, et quae audacia in exsequendò Consilio, silentio praetermilli non poterai. Nam quorsum mentio turpissimae deliberations, quae causa et mens verborum ut vine an acquo — scntenliam amicorum consult areni, si utrum meliora an saeva ac patronis constumeliosa amici suaserint, in incerlo relinquitur? Palronorum autem de fraudibus libertorum querenlium nunc tantum intererat memorare, eliam extrema nonnunquam placuisse. Itaque fidenter reporio verberibus placitis. Nam placilum irequentatum Tacito et Sallustio, cf. A. 2, 66: ncc lumen Caesar plucitas semel artes mutavil. 4 , 37 placilum jam exemplum promplius seculus sum. Sali. B. Jug. 81: In locum umbobus placilum conveniunl. Impulere

44 denique in impune mutandi nécessitas ex disjunctions altero membro vcl pocnam suam. dissuadente*. Et jam alii in eandem correctionem incidere, cf. A. 3, 36 : Incedebat enim deterrimo euique lieentia impune prohret et invidiam in bonos excitandi.

13, 42. Crimen, periculum , omnia potius t olerai ur um quam vetertm ac domi partum, dignationem subitae felicitati submitter et. Variarum leclionum fons cd. Med. in quo per scripturae compendium ae do. Id in ed. pr. et Bud. corruptum in ac deo, in Mss. Guelf. et Oxon. in adeo. Ex virorum doclorum conjecturis maxime Iaudantur J. Gronovii correctio ac domi a Bekkero adscita, et Lipsii atque Pichenae commentum ac diu ab Ernestio etsi invilo servatum. Cur alteram alteri praeferas vix causa est. Nam verba veter em. ac diu part am, dignationem tautologiam continent qua jejuniorem vix excogitaveris : et veterem ac domi p. d. sensuin efliciunt scriptoris Consilio minime congruum. Nam aperte a Suillio inter se opponunlur sua dignatio ac Senecae félicitas. Hanc subitam, illam veterem vocat. Si ac domi partum, addidisset, quum contrarium domi sit belli militia,eque, Senecae simul objectasset potentiam alque opes per arma et sociorum praedationes quaesitas. Sed uterque vitae maximam partem domi egerat, Suillius nonnisi per aliquot annos absens, Germanici quaestor, Seneca Claudio principe in Corsicam relegatus : et uterque fortunam qua fruebatur sibi Romae comparaverat. Emendo: quam, veterem, ac donis parta,m dignationem. felicitati submitter et.

subttac

45 Honestam suae fortunae originem, turpe iter quod Seneca ingressus sit contendit Suillius. Namque ilium umbratilibus studiis deditum principis gratia, et fenore et hereditatum captationibus immensas divitias involavisse: se per strenuam fori militiam et dona a servatis civibus grato animo oblata modicam pecuniam consecutum qua dignitatem tueretur. Nam dona impurissima advocatorum natio appellabat quae revera pacta merces exitii in bonos atque honestos viros intenti. Testis senatusconsultum Cinciaque lex. Scilicet A. 11, 5. ubi de ejusdem Suillii saevitia ac praevaricationibus sermo, haec noster: consurgunt patres, legemquc Cinciam flay Hunt, qua cavetur antiquitus ne quis ob causam orundam pecuniam donumve accipiat. Et haec dona supra significavit verbis sponte litigatoris praemium honestae operae asscqui et sibi labore quaesitam et modicam, pecuniam, esse. Pecuniae autem omni aevo praecipua vis ad dignationem. cf. A. 12, 59: Taurum opibus illustrem. H. 2, 10: Vibius Crispus pecuniae potentia ingenio inter claros magis quam inter bonos.

13, 44. Ille uno cum liberto ferrum veste occultum infert. Turn,, ut ussolet in amore et ira, jurgia, preces, exprobratio, satisf actio ; et pars tenebrarum libidine seposita. Ex qua mcensus nihil metuentem ferro transverbei'at, et accurrentem, ancillam, vulnere absterret, cubiculoque prorumpit. Ms. Med. et quastim census. Cd. Agr. et ed. pr. ct quaesiti census. Ex conjecturis plurimam fidem invenerunt ex qua incensus, quod Bekkerus exhibet et et quasi incensus cujus Doederlinus fautor. Ex his prior parum codicis vestigiis insistere videlur, dum per

46 festinationem plures lilleras manu exaratas negli git, neque a sensu commendalionem habet. Quin immo rerum nnrralarum ordo aperte refragalur. Certus animi el destinala caede intrat cubiculum Octavius: ostendit ferrum veste occultum. Simulât amorem, ruit in complexum, non quo ex voluptate sensuumque perturbalione animum sumat ad scelus perpelrandum, sed quo incautam et nihil metuentem ex improviso opprimât. At verba ex qua ineens.ua aperte culpam in animum transferunt voti tandem compotem libidinisque vi vehementissime permotum, quum potius spretae nupliae, odium exuto amori viribus par, ultionis immoderata cupido, facinoris causa alque stimuli fuerint. Idem arguas in Gronovii conjeclura ad codicis scripturam magis accedente. Nam quum verba ct incmsus, omisso quasi, perinde ac e.v qua ineensus caedis initium ad mentem amore turbatam référant, addito quasi flctam causam ostendant necesse est. Yoluptas autem voluptatisque fructu lymphata mens neque vera neque Acta causa. Nam quam interpretationem addit Gronovius simulans sc remollitum, earn vanam esse jam Ernestius monuit, quippe ineensus non remollitum et voluptate enervatum pectus sed animum cupiditate flagrantem et nisi mos geratur ad vim et ultima paratum signified. Ad haec accedit quod vocula ct omnino locum habere non potest. Nam quis adeo elegantiae negligens ut ejusdem conjunctionis per 1res sententias continuatum usum

et pars

— seposita,

et quasi — transvcrberal,

currentern — absicrret aequo animo ferat? talibus induclus legendum censeo:

ct uc-

His alque

et pars tcnebrarum, libidine seposita. Ei quasi tentili nihil metuentem ferro transverberat.

in-

Tanquam lotus in voluptate, atque nihil agens nisi jiffQoôÎTTig xQvoia soya mulierem tolis inedullis résolu-

47 tara ferro occupai. De intenius cf. A. 2, 61 : aliis quoque miraculis intend it animum. 4 , 7 6 : intenius ad euros. H. 4 , 8 2 : intenius nummi. Abiit autem in codice in incensus ut A. 1 4 , 45. intendereiur in incenderetur. 14,17. contentione in inccntio, nisi quod nostro loco littera t adhuc superstes licet sede mutala. Ei facili calami lapsu saepius in Med. in et immutatum. cf. A. 4 , 10. quae prima et apud — q. p. ei a. 14, 40. Et propinquus —, Ei propinquus. Denique quasi fere integrum ipse codex exhibet.

14, 8. Cubiculo modicum lumen inerat et ancillarum una, magis ac magis anxia Agrippina, quod nemo a, fìlio ac ne Agerinus quidem: aliam, fere Ultore faciem nunc, solitudinem ac repentinos slrepitus, et ex tremi mali indicia. Ms. Med. et ed. pr. aliam fore lateret faciem. Cd. Agr. aliam, fere latere faciem. Vulgata aliam fere littore faciem a Puteolano, quam qui recepere magis praesenti necessitati quam veritati consuluisse videnlur. Nam quod littus cogitandum? Bajani an Lucrini lacus? Cognito Agrippinae periculo Bajani lacus ora afl'luenlis mulliludinis clamore resonarat, donee armalorum agmen principis villa erumpens ignaram turbam disjecit. Sed quomodo haec Agrippina sensit in villa apud Lucrinum lacurn ictu saucia lectoque imposita (cf. infra circumsistunt leclum, percussorcs) ut medicamina vulneri et fomenta corpori adhiberet ? Lucrini autem lacus eadem semper infrequentia atque solitudo. Neque omnino video quid Agrippinae cum littoris facie, quum stalione mililum villae circumdata, atque janua vi et securibus refracla, repentini slrepitus non ex longinquo, sed e

48 proximo, ante fores cubiculi audirentur. Improspera, me judice, et reliquorum cura, quorum pars conjecturam littus sprevit, pars retinuit. Scilicet Rykius : aliam ante fores faciem nunc, Broterius: aliarti fores ante rerum faciem nunc, Doederlinus: aliam ferre littora faciem nunc. Qui omnes, ut nunc hoc unum urgeam, communi crimine parum observati oratorii numeri tenentur. Nam ne nunc cum praecedentibus conjungas aurium vel leviter veterum lectione exercitarum judicium monet. Equidem Med. libro duce emendo : aliam fore laeta re faciem, nunc solitudinem ac repentino» sirepitus et extremi mali indicia. Laeta re, siAgerinus ad filium missus laetum nuntium retulisset. cf. Virg. Aen. 2 , 783: Illic res laetae regnumque et regia conjux Parta Ubi. Aliam faciem., congratulantium scilicet concursus, atque spe et curis afflictam refovendi certamina. Nunc solitudinemnimirum cubiculi, una ancillula remanente, caeteris per formidinem in diversa dilapsis. Iam haec proximorum fuga et refrictarum januarum sonitus ipsi cerlissimum indicium non ad consolationem de gravi casu, sed ad perpetrandam caedem hominum mullitudinem villain irruere. Vides quam clara omnia, et ex praesentium ralione ducta, quod praestitimus una littera demta, altera in sedem suam remeare jussa. De genere corruptionis dixi ad 3 , 37. cf. praeterea A. 15,58. latatum. erga conjuratos — laetatum. e. c.

14, 11. Adjiciebat crimina longius repetita, quod consortium, imperii juraturasque in feminae verba praetorias cohortes idemque dedecus senatus et populi speravisset, ac postquam frustra optata sint, infensa

49 militi patribusque et plebi dissuasisset donativum et eongiarium, periculaque viris illustribus instruxisset. Ms. Med. ablata sit. ed. pr. oblatu. Bud. oblata sint. Vulgatae optata sint, quam Romanam lectionem vocat Lipsius, origo atque auctoritas aeque in incerto. Tamen plurimas Taciti ediliones occupavit, quum speciem quandam sensus haberet. Sed falsitatem verba scriptoris accuratius expensa docent. Nam si quidam progressus sententiarum statuendus est, et indicant conjunctiones ac postquam,, non iterum frustrati voti ac spei menlio per verbum optare facienda erat, sed irriti laboris alque vanae conlentionis, per quam animo destinata et optala ad exitum perducere studemus. Quare quoad sensum optime Lipsius conjecit tentata sint, aut Gronovius tentasse!, modo ne justo longius recederent a vestigiis Mediceae scripturae. Veri indicium lcvissima res. Etenim cod. Med., Furia adnotante, habet sit, non sint. Itaque subjectum manet Agrippina, quo novus conjecturis finis simul atque cursus propositus. Emendo: quod consortium, imperii juraturasque in feminae verba praetorias cohortes idem,que dedecus senatus et populi speravisset, ac postquam. frustra blandita sit, infensa militi e. q. s. Adulationum laetissima seges in principimi aula Et Agrippinae, ut impetraret quae indecora fìlio, exitiosa reipublicae erant, quae alia ars aut via suppetebat, quam ut per blandimenta et muliebres artes praeferocis juvenis animo irreperet? Nec pudorem aut famae metum efTrenatam dominationis libidinem cohibuìsse cognosces ex A. 13, 13: tum Agrippina versis urtibus per blandimenta juvenem. aggredìt suum. potius cubiculum ac sinum offerre contegendis quae prima aetas et summa fortuna expeteSeylfert Emend. I.

4

50 reni. El 14, 2: jamque lasciva oscula et praenunlias fluì/ita blanditius adnotantibus proximis. Itaque emendationem approbare vix quisquam dubitabit, modo ut facilis corruptelae via demonslretur. Est autem hacc. Litteram a ex praecedcnle frustra initio vocis adhaesisse vix est quod moneam. Reliquae autem litterae integrae in Med., solum scripturae compendium per aevum evanuit. Nimirum olim exaratum erat b l à t a } quo signo librarli utebantur ad significandas lilteras nd aut ut. Docet diligens ed. Med. observatio. cf. A. 12, 16. tain — tandem. H. 1, 65. diraderei — contra darei.

14, 15. Postremo ipse scenam incedit, multa cura tcntans citharam et pracmeditans assistenlibus. Facies accesserat, cohors miliium, ccnturiones tribunifjue et maerens Burrus ac laudans. Quum quae olim viri dodi in hunc locuin molili sunt parum procedere videanlur, plerique nunc ad Med. scripturam reversi sunt. In quo laudes judicii elegantiam, cui se correcliones assistenlibus facibus, aut assistenti kistrionum, aciei aut assistenlibus familiaribus approbare non quiverunt. Sed criminationibus ipsi locum danl, dum vulgatam tueri et pro Taciti verbis venditare student. Nam pra.etnediUms assistenlibus non modo latinitatem sed ipsas cogitandi leges violat, quippe quae significationem eorum, qui meditationi adslileiint, omitti non paliunlur. Ad hoc ne sententia quidem apta et probabilis. INam dum domi ac in secessu rudia experimenla facimus, quae inox difficultales enixi crescenleque fiducia in publico exhibeamus, aibitrorum nullus usus aut importuna praesenlia. Memorai Suetonius amicorum in-

51 timos scenam ingredientem comilatos fuisse, Ner. 21 : sorticulaque in nrtiam. cum caeieris demissa ini ravit ordine suo, sim,ulquc praefecti praetorii citharam, sust inerii es, post tribuni militum, juxtaque amicorum, intimi. De iisdem coronae instar praemeditantem circumstantibus niliil legïmus. Porro verbum faeies per se décorum, rem,, speciosum comitatum, significare nego. Namque faciès speciem, exlernum rei cujusdam habitum sonat. Qualis ille habitus fueril, adjecta vocabula seu adjecliva seu substantiva secundo casu déclarant. Quod ipsi a patronis istius praegnanlis potestatis laudali loci probant H. 2 , 89: Et militum. phalcrae torquesque gplendebant. Decora faciès, et non Vitellio principe dignus cxercitus. Et Cic. Philipp. VIII. 8: Senatus -enim, faciem secum attulcrat, aucloritatem, populi Romani. Senatus faciem Cicero ait, ut Sali, in historia secunda apud Geli. 13, 28: Sardinia Africo mari, facie vestigli fiumani. Nimirum ut ex nota pedis humani forma quisque colligit oblongam Sardiniae insulae figurant» cogitandam esse, sic summi consilii mentio augusti atque venerabilis aspectus memoriam excitât. Itaque latine dixeris: Accesserat cohors facie militaris praesidii: armorum slrepitus militumque globi in stationibus collocali animo obversabuntur. Ut nunc verba habent, frustra quaeris in cujusnam rei similitudinem ac speciem militaris manus theatro assederit. Itaque nisi lenebras ac nebulam prò Junone amplecli malueris, ad conjecturas confugiendum est. Emendo: Postremo ipse scenam, incedit, multa cura tentons citharam, et praemeditans quae assit cantibus facies. Accesserat cohors militum,, centuriones tribunique et maerens Burrus ac laudans. In duplicem curam principis animus intentus: ut 4*

52 cilharac vocisque concentus gratus ad aures accideret, el ul corporis cultus munditiis splendescens vulgi ora in se converteret. Etenim facies accipe de scenico habitu cujus singulas partes et ornamenta describit Apul. 2. Fior.: eique (Bathyllo) prorsus citharoedicus status. Dearn conspiciens, canenti similis, tunicati? picturis variegatam deorsus ad pedes dcjectus ipsos, Graecanico cingulo. Chlamyda velai utrumque brachium, adusque articulos palm,arum,. Cetera decoris instrumentis dependent: cithara balteo caelato a.pta structim sustinetur. Manus ejus tenerae, proccrulae e. q. s. Hunc veslitum principalis scenicus, vanilate tumidus, el varia arlificum lenocinia ad comparandum favorem anxio animo circumspeclans cupide arripuit. cf. Suet. Ner. 38: Hoc incendium• e turri Maecenaiiana prospectans, laetusqne fiammae, ut ajebat, pulcritudine , aXwoiv Jlii in ilio suo scenico habitu decantavit. Idem personatum tragoedias cantavisse tradit c. 21 : Tragoedias quoque cantavit personatus: heroum, deorumquc, item, heroidum ac dearrum personis effectis ad similitudinem oris sui et fornitine j prout qua,m,que diligerei. Prospere autem et ex voto omnia Neroni fluxisse, nec nostrani curam irritam fuisse, demonstrant sequentia de Augustanis: li dies ac nodes plausibus personarc formam, principis vocemque deum vocabulis appellantes. In quibus ut vox cìlharae sic forma faciei respondet. Nam haec Tacileae orationis virtus atque praestanlia, simulque conjecturarum firmissimum subsidium, quod nullum verbum supervacuum, nullum non antecedentibus connexum aut sequentia praeparans.

53 14, 16. Ne lamen ludicrac tantum imperatori» artes affectavit, notescerent, carminum quoque stndium contractis quibus aliqua pangendi facultas nec dum insignis. Aetatis nati considere sim.nl, et allatos vel ibidem, repertos versus conned er e, atque ipsius verba quoquomodo prolata supplere. Quam Ievem ob speciem nonnunquam etiam clarissimi critici primarias emendati sermonis leges neglexerint, hic quoque locus darum exemplum. Nani Lipsius et Muretus priorem sententiam contractis quibus— insignis addito aut subinlellecto erat integram arbitranlur, etsi aliquam panyendi facultatem et nondum, insignem p. facultatem prorsus eodem redire quisque sentiat. Majores angustiae natae ex sequentibus aetatis nati. Muretus nati expellit : improbat Lipsius. J. F. Gronovius acciii corrigit, quod jam inesse in contractis monet Erneslius. Brolerius denique conjicit: aetate pares considere simul. Nullam ex his conjecturis admisit Bekkerus: codicis scripturam exhibuit, quae levius corrupta quam prima fronte videlur. Etenim legendum: Ne tarnen ludicrac tantum, imperatoris artes notescerent, carminum quoque Studium, affectavit, contractis quibus aliqua pangendi facultas nec dum insignis aetati scena. li considere simul et allatos e. q. s. Quum non verus carminum amor, sed inanis gloriae cupido juvenis pectus stimularet, non nobiles vales in studiorum socielatem adscili, sed adolescentuli quos nulla adhuc ingenii monumenta ad famam perlulerant. Itaque delectus per scholas rheloruin habitus, proposita spe ignobilem magistri ludum, in quo per aetalem et mediocres progressus altinebanlur, s|>Iendidissima scena, principis domo, mutandi. Scena cum de rhelorum scholis tum de sludiis in publicum vulgalis verbum proprium

54 atque scriptorum usu firmatum. De illis Cic. dial. d. orat. 3 5 : At nunc adolescentuli nostri dcducuntur in sccnas scholasticorum, qui rhctores vocantur. De his Ovid. Trist. 1. 8. 48: Scena manet dotes grandis amice tuas. Ep. ex Pont. 3. 1. 59 : Quidquid ages igitur, magna spectabere scena. Ambitiosae autem arles quibus Romae poetico furore instincti sibi celebre auditorium atque scenam comparare studebant nolae ex satiricis poëtis. De codicis corruptione cf. H. 1, 2. occidentes returbatum — occidente res. Turbatum, H. 1 , 46. manipulis pars — manipuli sparsa. 2 , 45. Icgutione. capud — legatio; nec apud. 2 , 48. ne cui — nec ut.

14, 20. Quid superesse nisi ut corpora, quoque nudent et caestus assumant, easque pugnas pro militia et arm,is meditentur? an justitiam auguri't et decurias equitum egregium• judicattdi munus expleturos, fractos sonos et dulcedinem vocum, perite audissent ? Vitium agnovit Lipsius el tam manifestis argumentis ostendit Gronovius, ut jure mireris nostra quoque tempora tulisse, qui vulgatae lectionis patrocinium suscipiant. Scilicet justitiam augurii interpretantur munera augurum juste et sicut fas est expleta. Exempla, quibus hanc inauditam verbi justitia significalionein tueantur, nulla afferunt: audaciam scriploris causantur, abusi, me judice, fama male eredita de Tacili sermone. Praeterea quum ex hac interpretatione decuriae equitum quibus judicandi munus, et proceres Romani quibus augurii officia curanda sibi opponantur, pronomen hos, an hos justitiam, non omittendum erat. Sed rem conficit defensionis ordo c. 21.,quae quum singulis criminibus accurate occurrat, augurum laesam

55 dignitatem ne verbo quidem attingit. Itaque Gronovii verbis: de solis judicibus excusai, quia de soils judic'tbus mota erat invidia, non habent quid opponanl. Displicet et Pichenae conjectura: an institutos Augustanos et decurias equitum•, cui frustra Gronovius colorem quaerit ex figura tv Sià Svoïv. Nain Augustani et decuriae equitum non tv sed diversi, quippe Augustani, insignes pinguissima cornu et excellentissimo culta pucri (Suet. Ner. 20.) aliquando in decurias equitum allegi poterant, non ut pars jam inerant, id quod istius figurae ratio poscil. Caelerum institutos latere in justitia, nain sic, non justitiam• habet cd. Med., mihi quoque persuasum locumque ita legendum censeo: An institutos augurila decurias equitum, egregium judicandi munus expleturas, si fractos sonos et dulcedinem vocum perite audissenl ? In'siilutae auguriis decuriae sunt inauguralae. Habes aulem inaugúralas centurias apud Liv. 1 , 4 3 : Sex item alias centurias, tribus ab Romulo institutis, sub iisdem, quibus inauguraiae crani, nominibus fecit. Et 1, 3 6 : Id quia inaugurato Romulus fecerat (conscribere Ramnes, Titienses, Luceres) negare Alius Navius-—ncque mutari, ncque novum constituí, nisi aves addixissenl, posse. Et memorata auguris constanlia extremo capile addit: Auguriis ceri e sacerdot loque uugurum, tantas honos accessit, ut nihil belli domiquc postea, nisi auspicato, gereretur. Itaque judicum quoque decuriae augurato institutae. Neque ex scriptorum silentio argumentum contra veritatem rei. Livius 1, 8. a Romulo inslitutum senatum tradit: consultos auspices, acta auguria lacet. Attamen Tacitus H. 1, 84: act emitas rerum et pax gentium et mea cum, vestra, sulus incolum,itale senatus firmaiur. Hunc auspicato a parente et conditore urbis no si rae institulum — s te ut a majoribus

56 accepimus , sic posteris

tradamus.

tion ait ut nostro loco auguriis Quid de religionibus hanc urbem Nam

esse,

auspiciis

omnia geri,

verborum auspicato

augurium

institu-

et Liv.

et auspiciis — loquar ?

conditam

domi militiaeque

Auspicato

institutas,

bello ac

quis est,

et augurato,

41 :

Auspiciis

qui

pace,

ignoret?

auspicium

promiscuus usus. cf. Liv. 1, 18: sicut

lus augurato

urbe condenda regnum

de divinat. 1 , 2 :

Romulus

Cic.

adeptus est.

auspicato

et

Romu-

urbem, condidit.

Ratio autem, cur detrectatores Neronis auguriorum usum in instituendis equilum decuriis in memoriam hand obseura. voluptatibus

revocent,

Iudicum munus sua natura grave

avocatum.

et a

Aucta sanctitas majorque

ne-

cessitas omnia profana procul habendi, si publicae religiones inaugurandis judicibus adhibitae.

Senserunt invi-

diam vocis et amoliri student patroni quinquennalis ludicri respondenl.es c. 21 : Oratorum incitamentum grace

aures

ac vatum

allaturas:

studiis honestis

victorias

nec cuiquam

et voluptatibus

judici

concessis

Unde illud cuiquam,,

et quid sibi velit, nemo

Nostra conjeetura docet:

ne sanctissimis quidem

impartire. dixit.

ingeniis

majorum caerimoniis ad jus dicendum leclo. Quod ad codicem attinet, institutas justitia Et

abiit: juvit errorem,

facili lapsu in

quod de judicibus sermo.

autem aut pluribus verbis turbatis aut nulla aperta

causa identidem in libris mss. subnasci documento plura exempla in Med. cf. A. 11, 8. in ceteros bardanen — i. ceteros, fuit.

Et titium, — fecit.

accivere

et

Titum12,

accivere 11,

35.

5. levamen

un-

Vardanen.

quam, et assumere — levamen quam assumere. 12, 10. scd et filium — scd f . tronio

14, 29. Caesonio Paeto

Tur pillano consulibus — C. P. P.

imaginem, honesti

et eserciti

—

T. c.

i. honesti

Sunt et in Historiis: haec sufficiant.

et

Pe-

16, 32. cxercitus.

57 1 4 , 54. Superest Ubi robur et tot per annos visum fastigli regimen; possumus seniores amici quietem rcspondere. Hoc quoque in tuam gloriam cedei, eos ad gumma venisse qui et modica tolerarent. Ad quae Nero sic ferme respondit. Duplici labe inquinatus locus, de quarum una inter oinnes convenit, alteram sunt qui fere suspiciant. Etenim visum 6anum contendunt hac interpretatione usi: Superest tibi robur et fasligii regimen quod tot per annos oculis usurpasti. Itaque Neronem inertem veclorem faciunt, qui tot per annos in navi reipublicae prospectaverat amicorum labores cum fluctibus atque procellarum vi luctantium, dum ipso spectaculo non pedem non manum movens gubernandi artem addisceret. Qui autem non ipse regni habenas tenet, ei etiam non imputanda regni aut male out praeclare facta. Itaque Britannici properatam mortem et Agrippinae caedem et si quid atrox per octo priores principatus annos commissum, Seneca sibi et Burro assignet necesse est. En quo deferuntur qui caeco atque intempestivo studio pro quacunque codicum lectione pugnandum censent. Emendo: Superest Ubi robur et tot per annos provisum fastigii regimen. Provisum. fastigi't regimen est firmatum adversus subita fortunae et lemerariorum ausus. Erat autem seniorum amicorum monere juvenem rudem imperii, quid caveret, unde praesidia adversus imminentes turbas pararet. Quare se id pro virili parte et cum principatus commodo fecisse Seneca citra offensionem dicere poterai. Utraque autem res, robur juventutis et bene fundata potentia validae rationes, ut pueritiae rectoribus annis atque negotiis fessis otium concedalur. De provisum cf. A. 1, 8 : provisis etiam hercdum in rem,publicum opibus. H. 1, 2 : provisum adoptione videbatur ut ne

58 post Galham quidem, bello locus esset. A. 15, 6 2 : ubi tot per annos meditata ratio adversum imminentia? quoti eodem redit, quo: ubi tot per annos prolùsa mOrtis constantia? De codicis' corruptione cf. ad 3 , 35. dieta. Alteri vilio quietem, respoudere sanando frustra operam insuuisi. De corruptelae origine, ni fallor, veruni vidit Lipsius sequens respondil genuinam vocem sede expulisse ralus.

14, 58. Ceterum liberius Plauti celeritate ventorum praevenit centnrionem, et mandata Ludi Autista soceri attilliti effngeret segnem mar lem, otium, suffuyium} et magni nominis misera,tione reperitirum bonos, consociaiurum audaces. Nullum, interim subsidium, aspernandum. Verba corrupta esse vel mediocris meditalio docet. Nam quum effugere ea dicamur quae infesta mole ingruunt, effugere otium justam dubilationem movet: effugere suffugium aulem apertam contradictionem continet. Nam suffugium, id ipsuin est quod fuga expetitur, adeo non fuga vitatur. cf. H. 3, 95: Flavio quoque Sabino ac Domitiano patuisse effugium multi tradidere. A. 4, 47 Quidam, audentius apertis in collibus visebantur ; quos dux Rom,anus ade suggressus hand aegre pepulit, sanguine barbarorum modico ob propinqua suffugia. Et qui elfugit segnein mortem, cui destinalum non intectum pectus ferro percussorum offerre, ei id polissimum agendum est, ut suffugium reperiat, quo primum impetum eludat. .Accedit quod verba et magni nominis miseratione reperturum bonos mutilalae sententiae speciem prae se

59 ferunt. Neque enim miseratione floreulis olim gentis bonos reperimus, quos inter multitudinem agnoscere et ab improborum turba secernere judicii est vitae usu exercitati: opcm honorum, nobis innocenlia atque infortunii magnitudo conciliât. Veruni haec opis significatio neque in bonis, neque in reperire est: est in sequentibus eonsociaturum audaces. Quare certus conjecturae emendo : effugeret segnem mortem; otium,, suffugium magni nominis miseratione repcrturum apud bonos, eonsociaturum. audaces. Nullum interim, subsidhim aspernandum. Duplex praesidium oslendit Plauto Anlislius, unum in bonis, allerum in audacibus positum, utrumque diversum pro ulrorumque natura atque moribus. Nimirum bonos, a turbidis quidem et abruptis alienos, tamen otium et suffugium, quo instans exitium dillerret, infelici Juliae domus stirpi non negaturos. Corbulo autem inprimis intelligendus est, a quo Plautum receptum jam rumor urbem incesserat. cf. paulo supra: vulgo que fingebant petitum ab co Corbulonem , magnis tum, exercitibus praesidentem, si clari atque insontes interficerentur, praecipuum ad per'tcula. Audaces autem atque rerum novarum cupidos etiam manus ac tela claro parti um duci oblaluros. Quod ad codicis scripturam altinet, de copula et male inserta supra disputavi ad 14, 20. P e r praeposilionis autem omissionem saepe turbae in Med. excitatae. cf. A. 3 , 53. quid republica — q. e. republica. 12, 24. max curias — m,, ad c. 12, 25. oratione eundem — o. in eundem,. 13, 9. ille recentem — i. ob r. 14, 43. converterentur deterius — c. in d. H. 1, 45. fidumque supplicium — f . a d s . 2 , 36. Macer exitium — M. ad e. 3 , 7. victoria principia— v, post p.

60 3, 50. regebat, omniaque — r., ad o. — Hac via et A. 12, 3. Autonom et Sabrinam fluvios olim correxeram, suppleto inter, quod postea jam a Rittero factum ex Doederlini libro cognovi, quem virum doclissimum emendalionem laudare gaudeo, recipere inter scriptoris verba non ausum miror.

15, 35. lussi accusatores objicere prodigum largii ionibus, ncque aliam spetti quam in rebus novis esse. Quin eum nobiles habere quos ab epistolis et libelli» et ralionibus appellet, nomina summae curae et meditam,enta. Tum intimus quisque libertorum vincii abreptique. Clarissimi Tacili interprétés in eo consentami verbum nobiles, quod primus Rhenanus de conjectura dedit, aut prorsus abjiciendum aut mutandum esse. Nam Hadrianus ut Spartianus c. 22. ait: ab epistolis, a l'tbellis primus équités Romanos habuit. Prioris aevi principes libertorum intimis isla munera delegabant, praeler unum Vilellium qui H. 1, 5 8 : ministeria principatus per libertos agi solita in équités Romanos disposuit. Ilaque unde Torquato animus nobiles Romanos hoc dedecore afficiendi ? Imital i volebat soli principi concessa. Imitabalur liberlis ab epistolis et libellis et ralionibus appellatis. Accusatores autem, ut fidem delationi facerent, cavere debebant, ne abhorrentia ab aevi moribus verisimilibus immiscèrent. Accedit quod soli liberti vincti correptique : in nobiles illos, culpae conscios, ad confessionemque adigendos, nulla cognilio habila. Quod luce clarius docet Torqualuin non nobilium, sed libertorum opera usum esse : idque amplius coniinnalur verbis nostri 16, 8 : Ipsum dehinc Silanum incrcpuil isdem

61 quibus patruum ejus Torquatum, tanquam dispmeret jam imperii curas, praeficeretque rationibus et libellis et epistolis libertos, inania simili et falsa. Mss. et vett. edd. habent qui ne ignobiles, vel qui ne innobiles haberet vel habere. Ex quibus ignobiles correctoris manum sapit: innobiles genuinae vocis similitudinem fidelius exprimere videtur. De ed. Med. seriptura nihil certi nolatum video. Sed et isti codices sufficiunt ad verum reslituendum. Scribo: Quin in villis habere quos ab epistolis et libellis et rationibus appellet, nomina summae curae et meditarti, enta. Moris erat apud proceres Romanos in villis servos libertosque habere, qui pro cujusque ingenio atque artibus variis curis praeponerentur: quorum antiqua atque modesta nomina in imitationem summae curae immutata objiciebant accusatores. Secretum aulem ipsum soliusque familiae conscienlia crimen verisimilius reddebat. Idem in urbe sermonum avidissima ausum, fìdem excedere videbatur. Voculam cum, ejeci. Neque enim grammatica ratione exigitur, cf. verba : lussi accusatores objicere prodigum,, aut in Mss. ejus vestigia exstant. Corruptionis fons partim conjuncta verborum in villis scriplura, de qua ad 3, 37., partim litterarum b et v solennis inter se permutatio. cf. A. 1, 36. sibi — sive. 2, 27. Suebos — Suevos. 2, 63. Danuvium — Danubium. H. 3, 43. vi — ubi.

15, 40. Sexto demum die apud imas Esquilias finis incendio fact us, prorutis per immensum, aedi ficus, ut continuae violentiae campus et velut vacuum

62 caelum, occurrcret. Nec dum poslto metu red'tbat levins rursum. grassatus ignis, pat tili s magis urbis locis ; cor/iic stragcs hominum minor, delubra denm. et portions amoenitati dicalae latius procidere. Vulgatae ab Hillero concinnatae senlentia pariter ac Mss. fides adversantur. Quomodo enim rursum exortus ignis levius grassatus, quum tempia et porlicus latius procidere? Immo gravius et atrocius saeviit, si molem monumenlorum spatiique vastitatem, quod occupabanl, cogitas. Nam numerum peremtorum minorem fuisse in causa patuli magis urbis loci, non ignis mediocritas. Idem colligere licet ex ralione instilutae comparalionis inter utrumque incendium. Nam quum strages hominum, ruina aedium seorsim ad prioris infortunii magniludinem spectentur, illam aulem minorem fuisse scriptor dicat, hanc majorem fuisse verbis latius procidere aperte significare voluit. E x Mss. aulem nonnisi ob crebras correctiones famosi cum Hillero faciunt. Etenim Med., Furia teste: ncc dum. post metus a,ut redicbat lebis rursum. grassatus ignis. Ed. pr. necdum. metus post aut red'tbat levis et rursum grassatus ignis. Bud. necdum. post metus redibat levis rursus grassatus ignis. Cd. Agric. ncc dum. posilo metus redibat non levis, et rursum, grassatus ignis. Denique cd. Guelf. ncc dum post metus aut residebat levis: ncc dum posito m.etu satis crcdebatur, cum. levis rursum grassatus ignis. Quae lectionum varietas Med. praestantiam in clarissima luce ponit. Nam dum ceteri libri priscae scripturae vestigia aut negligunt aut data opera obducunt et invertunt, ut qualiscunque sensus prodeat, unus Med. corrupta religiose servando mali sedem simul ac medicinae viam ostendit. Etenim legendum: Necdum. posit us metus aut rcdierat plebes, cum rursum. grassatus ignis patulis magis urbis locis.

63 Nominalivum posit us met us, non ablalivum antiquilus exaratum fuisse teslanlur ed. pr. et Cdd. Med. Guelf. Cud. Priorum trium consensus iirniat civitatem verbi aut. Barbarum rediebat certatim a scribis correclum, deleto e. Sed e genuinum, b in r immutandum. Eorundem libidinem lebis non efl'ugit: le vis e proximo arripuere. Latere plcbes nemini suboluit. Attamen omnis narratio, de qua mox, vel invitum eo pellit. Priore autern enunciationis parte per verbum plcbes absolula, vinculum orationis, quo reliqua adneclantur, deesse nequit, Sponte se animo offert cum, neque alia conjunctio quadrat. lam lubrica corruptionum «nixi vultum mentisque aciem ad sententiam convertamus. Prioris incendii scena enormes vici et insularum mullitudo, pauperculae plebis sedes ac patria. Hinc inopia expulsorum, comparandique vietimi ac l e d a urgens necessitas. Itaque (c. 39.) campus Martis, monumenta Agrippae, principis horti patefacti, subitaria aediiicia exstrucla, ulensilia ab Ostia et propinquis municipiis subvecta. Haec erat urbis facies, quum sexto demum die apud imas Esquilias finis incendio factus. Iam quum narralio ita procedal nccdum positus metus aid rediera.t lebis, quid aliud verbi sub lebis latere suspiceris quam plebcs ? Nam quorum animi inprimis melu et pavore exterriti? Profecto plebis. Et quorum inprimis intererat, quam primum cladis locum repetere, rudera avidis oculis et manibus perlustrare, circumagere, ut si quid validi et flammis invidi in praesentis inopiae levamen verterent? Profecto ejusdem plebis, quae omnibus foitunis amissis procul a penatibus sub dio aut tabernaculis agebat. Nominativi autem forma plebes pro plebs Tacito usitala. cf. A. 3, 2. airata plebes. 3 , 40. imbcllis urbana plcbes. H. 4 , 45. quo Seniensium plcbes. modestiae admoneretur.

64 15, 50. Et ccpisse impetum Subrius Flavus ferebatur in scena canentem Neronem adgred'tendi, aut cum ardente domo per noctem hue illue cursaret incustoditus. Hic occasio solitudmis , ibi ipsa frequentia tanti decoris testis pulcherritnum animum cxnisi impunitatis cupido retimùsset, stimulaverant, magnis semper conatibus adversa. Varias et conjecluras et interpretationes ad expediendum hunc locum viri docti protulerunt. Recenlissimus interpres Doederlinus repetendam curavit Broterii enarrationem: Neronis domui ignes injìcere destinaverant, ut in tumultu Nero facilius interficeretur. Sed ut taceam rei insolentiam, verba hic occasio solitudinis, ibi ipsa frequentìa — exstimulaverant manifesto indicant non de sola imaginatione sed de occasionibus agi quae revera evenerant. Neque quae illae occasiones in obscuro. Neapoli Gaio Lecanio Marco Licinio consulibus Nero primum publicam scenam ingressus erat. cf. 15,33. Qua spectatorum frequentia, eodem loco traditur: Ergo contractum, oppidanorum valgus, et quos e proximis coloniis et municipiis ejus rei fama civerat} quique Caesarem per honorem aut varios usus sectantur, etiam militum manipuli, theatrum Neapolitanorum complent. Incendium autem, de quo 15, 39. legimus, iisdem consulibus exortum, quum domui appropinquaret, princeps ab Antio in urbem profectus est, domesticamque scenam iniisse et cecinisse Trojanum excidium vulgi ore ferebatur. Iam hue trahe verba cum ardente domo hue illue cursaret incustoditus, et haec est occasio solitudinis. Nam in tanto tumultu, duin sibi suorumque saluti quisque consulebat, etiam principis custodia minus acriter exercebatur. Obstare quidem videtur temporis ratio, quia publicatio vocis et incendium Gaio Lecanio Marco Licinio consulibus, conjuratio autem coepta simul

65 et aucta proximis consulibus Silio Nerva et Attico Vestirlo. cf. 15, 48. Verum hi temporis fines non nimis anxie describendi. Nam conjuraiionis initium etiam Tacito non satis compertum fuisse produnt verba c. 49: nec tarnen facile memoraverim quis primus auetor, cujus instinetu concitum -sit quod tum multi sumpserunt. Iam quum in incerto quis primus auetor, cujus instinetu caeteri compulsi, num pro cerio nosier aflirmaverit neminem de Neronis caede agitasse ante Calendas Januarias anni quo Nerva et Vestinus consules? C'erte nil obstat, quin Subrius Flavus animi audax, manu promptus, nulla dum conjuratione a pluribus inila, solus et suo periculö principem inlerficiendi impetum ceperit. Et hanc scriptoris senlentiam fuisse suatlcnl verba nisi impunitatis cupido retinuissct. Nam nullis sociorum manibus ac gladiis defensum manebat aut prompla praetorianorum ultio, aut decreta a senatu poena. Sed paratis omnibus ad transferendum imperium et consule designato ipsoque praefecto praetorii consciis aut nunquam caedes audenda aut hac occasione incus todilum principem adgrediendi utendum erat, et si quis alius Subrius Flavus inter ipsam cognilionem gladium destringere paratus (15, 58) arripuisset. Nunc demum scriptor hujus rumoris, nam hunc esse ostendit ferttir, mentionem facit, quia conjurati jam promplius agitantes de eligendo caedis tempore ac loco eum prioris audaciae Flavi admonebant. Proxime autem memorato urbis domusque principis incendio vix vereri poterat, ne verba ardente dom,o male intelligerentur. 15, 51. Ergo Epicharis plura; et omnia scelera principis orditur. Neque senatui quid m,anere. Sed provisum quonam modo poenas eversae rei publicae daret. Seyffert Emendai. I.

5

66 Verba ncque sellatiti quid manere vitiosa, vitiumque nalum ex unius aut plurium vocabulorum omissione fere inter omnes constat. Ernestius sprelis conjecturis priorum conjicit: ncque salvi quid manere. Doederlinus praefert propter commodum sensura Grotii correctionem : ncque senatui fidem manere, aut Agricolae: neque senatum quidem manere. Optima via dijudicandi quid in mancis locis supplendum aut non supplendum diligens reliquarum orationis partium consideratio ; itaque ab liac ordiamur. Animum ob frústralas praemiorum spes ad ultionem palatum coram Epichari professus erat Volusius Proculus. Ergo illa plura in principem promere, qui pro summis beneficiis aut oblivionem rependeret, aut veneno et percussorum manu debita exsolveret. Sic matrem, sic Burrum et innúmeros alios indignissime periisse. Neque spem ex legibus aut subsidium in magistratuum auctoritate, erepta exigua quoque illa sed grata libertatis specie, quae reipublicae naufragium evasisset, ut jam nil effrenatam tyvanni libidinem remoraretur. Sed nondum orbam patriam viris, qui libertatem vitae praeferrent, exemplumque Brutorum sibi ad imitandum proposuissent Haec, puto, accurata loci exscripti periphrasis. Ergo praepostera verba : neque senatui fidem, manere, quum ultionem atque meliorum spem Epicharis nonnisi a verbis sed provisum estendere incipiat: contra aptissima: neque senatum. quidem• manere, quae et continuant facinora principis non solum in singulos cives sed et in ipsam rempublicam saevientis, et praeparant sequentia poenas eversae reipublicae, Sed crimine in falsum aucto ne ipsa quidem crimine vacua. Nam manebat eliam tum senatus et strepebat curia senalorum adulationibus : sed prìstina polentia atque auctoritas in imaginem et ludibrium versa. Ilaque scribo:

67 Ñeque sénat ni quid malteria manere. Muñera senatus infracta et abolita eversae reipublicae cerlissimum signum. cf. de Augusto A. 1 , 2 : insurgere paulatim, munta, senatus, mayistratuum, legum in se trahere. E l audacius progressus eadem via Claudius 1 1 , 5 : Nam cuneta legum et magistratuum munta in se irahens princeps matcriam praedundi fecerut. Ilaque Nero auspicando imperio senatum ingressus liane futuri principatus formam delineavit 1 3 , 4 : Discret am domum. et rempublicam. Tenerci antiqua mania senatus. Quae promissa illusa, ultimumque suffugium innocentiae ereptum nunc objectât principi muiier. Scriplurae similitudo, ut in Mss. usu venil, induxit librarium, ul alterum verbum omilteret.

15, 54. Postremo volncr'tbus ligamenta, quibusiiue sistitur sanguis, parare eundem Milichum. monet, s'tve gnarum. conjurationis et illue usque fidum, seu nescium et tunc primum. arreptis suspicionibus, ut plerique tradidere de consequeniibus. Exscribendi loci causa duplex: lectionis parare incerta auclorilas et verborum de consequeniibus panna inlelleclus sensus. Nam Mss. Med. et Guelf. partiebatque unde Puteolanus parare, quod magis a senlentia quam a Cdd. commendali monet Lipsius. Sane ut que iJlud, ut nonnunquam fit, natum sit ex praecedenle quibusque, unde imperfecti forma infinitivo substituía sit non liquet. Tamen quin parare sub initio corruplae vocis laleal vix dubium. Ilaque et sensui et Codd. scriplurae satisfacere niihi videor scribendo : Postremo volneribus ligamenta, quibusque sanguis paruri jubet eaque eundem. Milichutn 5*

sistitur monet.

68 Senlenliae conformatio similis est ei, qua noster pauJo supra usus est: pugionem, — asperari saxo et in mucronem ardescere jussit, earn,que curam, liberto Milicho mandavit. Divisa autem oratione in duas partes, ita ut in uno membro quid Scaevinus jusserit explicetur, in altero id eidem Milicho mandatum esse, scriplor id consequilur, ut fatalis domini fiducia in liberti fide magis eluceat, quare et sua vi eundem additum. De eaque cf. Cic. d. amic. 24: nee eu, quae ab ea rn.onem.ur, audimus. Grotius mutatum ivit in Verba de consequentibus de conscientibus. Aspernatus Ernestius ralione idonea, nimirum tradere esse historias componentium. Sed interpretatio, quam ipse proposuit et probavit Doederlinus, seriptores qui post ilia tempora vixere uc scripsere, non minus aspernanda. Etenim omne consequens antecedens habeat, quöd consequatur, necesse est. Tale antecedens nullum nostro loco memoratum, nisi quis conjurationem hue traxerit. Sed seriptores conjurationem consequentes sunt ii qui proximi ab conjuratione scripta sua evulgarunt, qui quominus aequales conjuratorum fuerint nihil impedit. cf. Cic. de cl. orat. 61: hune igitur Cethegum eonseeutus est aetate Cato, qui annis IX post cum fuit consul. Neque omnino aequales et serioris aevi seriptores sibi opponi videntur, sed plerique, id quod verisimillimum amplexi, et pauci, conscium Milichum rati. Quare jungendum polius de consequentibus cum verbis arreptis suspicionibus, et quid suspiciones de consequentibus arreptae sint, docebit te Cicero de offic. 1, 11: homo autem., qui rationis est particeps, per quam consequentia cernit. Et d. divinat. 1, 56: quod quum nemo facere nisi deus possit, relinquendum, est homini, ut signis quibusdam, consequentia declarantibus futura praesentiat. Sic

69 Milichus quoque dominum aliquid alrox et infesti agitare suspicatus ex signis haud ambiguis. Nani non incassum secretos sermones cum Antonio Natale habitos, testamentum obsignatum, pugionem exploratum, fomenta parata. Quibus prìncipi necem intendi haud absurdum erat conjicere. cf. infra c. 55: et cetera quae audierat conjectaveratque, docci.

15, 74. Reperto in commentarüs senatus Ceritdem Anicium consulenti, designatum pro sententla dixisse ut templum divo Neroni quam, maturrime publica pecunia ^pnneretur.

Quoti

quidem

ille

decernebat

ianquam mortale fastigium, egresso et venerationem, hominum merito, quorundam ad omina dolum sui exitus verteretur : nam deum honor principi non, ante habetur quam, agere inter homines desierit. Patenti vulneri in Med. scriptura, quam cum Bekkero exhibui, venenum non salubris medicaminis vim affudit Pichena corrigendo : quod ad omina olim sui exitus verteretur. Nam sana laesit quorundam, delendo quod_ manifesto et apte opponitur verbis quod quidem ille decernebat: et vitiosa cumulavit intrudens quod, quod ob praecedens relativum inelegans ac durum. Grassata autem peste ad ima ridendi iì qui subtilem limam trepida manu ulceri admovent. Audacia utendum, modo prudentia atque somniorum levitatem despiciens animus assit. Emendo : Quod quidem, ille decernebat ianquam, mortale fastigium, egresso et venerationem hominum merito, quorundam interpretatione ad omen «c volum sui

70 exitus verter etur : nam deum honor principi non ante kabetur quam agere inter homines desierit. Vacuus a superstitione Tacili animus. Itaque quam quam aevi sui moribus alque veterum scriptoruni exemplo et auctorilati det, ut ostenta et omina apud aequales maxime celebrata suo loco memorel, tamen ab animo non impetrai, quin eadem signa aule evenlum aut omnino non animadversa aut aliter accepta fuisse subinde lectorem admoneat. cf. H. 1, 10: occulta lege fati et ostentis ac responsis destinatum Vespasiano liberisene ejus imperium. post fortunam credidimns. H. 2, 78: Sed primo triumphalia et consulatus et ludaicae victoriae decus implesse fidem ominis videbantur: ut haec adeptus est, portendi sibi imperium credebat. Sic et Scaevini pugionem a Nerone Jovi Vindici sacralum nonnisi post Vindicis tumultuiti pro divino monitu instantis ultionis habilum esse paulo supra tradit. Aliud exemplum ejusdem generis sibi in coinmenlariis senatus reperisse visus est. Nimirum censuerat Cerialis Anicius ut templum divo Neroni quam maturrime poneretur. Non accessere sentenliae reliqui senalores aut ipse princeps intercessit, et inter alios decretos honores adulationis foeditas oblivione sepulta est. Attamen haud indigna Tacilo videbalur, quae ad memoriam retraherelur. Nam si cum quibusdam ad credendum inclinalis statuendum sit, mortalium factis atque dictis, ipsis nesciis, nonnunquam divinam significalionem futurorum inesse, templum illud divo Neroni vovendum non minus inter clara de Neronis exilu omina ponendum quam pugio Jovi Vindici iriscriptus. Hanc esse loci sentenliam arbitror, innixus his argumenlis. Reperto in eommentarus senatus scriplor ait. Acta aulem senatus, inquit Lipsius in Exc. ad A. 5 , 4 : vocabant coinmentarios (inofiVì'^ara vertunt Graeci)

71 quibus brcviter hi.scriptum, quidquid apud patres dicerciur agereturque. Ilaque in his commentaviis perscripta et Cerialis Anicii sententia: earn ab aliis per subdolam interpretationem ad infauslum omen versam esse non eorundem scribarum curandis patrum actis Iradere erat. Quare si a quopiam talis interpretatio facta erat, id Tacitus non ex his libris scire poterat, sed ex alio scriptore sumpsit. Si autem aliunde petivit, cur reperto in commentariis senatus Cerialem, Anicium consulenti• designatimi, pro sententia dixisse dicit? Nam qui interpretationem tradidit, etiarn sententiam memoraverit necesse est. Itaque sic statuendum censeo: interpretatio ilia neque turn quum Anicius sententiam dicebat a quoquam facta erat, quia adulationem omnes sentiebant, anceps sensus revicta conjuratione et florentibus Neronis rebus ab omnium mente alienus erat, neque postea facta est, quia Anicii verba ex audientium animis statim effluxere, nonnisi in commentariis senatus obscuram aeternitatem consecula. Diligentissimus autem scriptor publica rerum monumenta avide perlustrando in ea inciderai, quare reperio in commentariis senatus dicit: statimque animum adverterat sensus qui iis indi posset, ideo verteretur ait. Ergo injuria a nonnullis vertebatur tentatum. Quod ad singula verba attinet, genitivus quorundam demonstrat substantivum, unde pendeat, excidisse. Omissa autem vox non subjecti vice fungebatur: quippe verteretur et decernebat pariter ad subjectum quod referenda. Sed quum sinister sensus ab sententiae natura auctorisque voluntate quam maxime alienus esset, via atque ratio quaedam indicanda erat, qua ei inderetur: ex quo casum deperditi substantivi ablalivum instrumenti fuisse colligi est Iam ars illa quaenam alia fuerit quam interpretalio citra quam et ominum et ceterarum rerum, quibus futura portendi

72 pulant, scienlia nulla. Ilaque et interpretes vulgo votati qui explananda pórtenla, somnia, omina profìtebanlur. cf. Quinct. d. Inst. or. 3, 6: sotnn'torum atque ominum interpretes conjectores vocamus. Cic. d. Divin. 1, 39: portentorum interpretes Galeotae in Sicilia nominabantur. Vetus poèta apud Cic. in Or. 155; consilium, augurium atque extum interpretes. Virg. Aen. 3, 359: Trojngena, interpres divum,, qui numina Phaebi, Qui trípodas, Clarii laurus, qui sidera sentis, Et volucrum, linguas , et praepetis omina pennae. Tacili usum cognosces ex his locis: H. 2 , 91, ut noslrae conjecturae firmandaé: Apud ci vit at em, cuneta interpret antera funesti ominis loco acceptum est. H. 5, 13; sed volgits, more humanae cupidinis, sibi tantum fatorum. magnitudinem interpretati ne adveráis quidem, ud vera mutabantur. H. 1, 27: Galbae haruspex Umbricius tristia esta — praedicit, audiente Othone — idque ut laetum. e contrario et suis cogitationibus prosperum interpretante. Compares praelerea H. 3 , 3: non ut plerique incerta disseruit, hue illue traeturus interpretatione, prout conduxisset. H. 3, 65 : melior interpretatio, mitem virum. abhorrer e a sanguine et caedibus. A. 3, 25: ceterum multitudo periclitantium. gliscebat, cum• omnis domus delatorum, interprctationibus subverteretur. A. 13, 47 : Suspectabat maxime Comelium Sullam, socors ingenium ejus in contrarium. trahens, callidumque et simulatorem• interpretando. Quidquid autem de hac parte conjecturae sentías, verba omen ac votvm feliciter restituì. Nam primum addicit codicis scriptura, servata quantum in corruptis sperare licet. Deinde sensus aptus et praeclarus. Nam quum alias templa a magistratibus concepto voto pro salute principis aut rebus feliciter gerendis dedicari so-

73 lerent, idem ut in maturandam Neronis necem fieret Anicius suasisse videbatur. Ideo apte non solum in omen, sed in omen ac votum dictum, ut supra nostro cap. ad auspicium et praesagium trahebalur. H. 1,86: in prodigium et omen vcriebalur.

16, 2. Igitur Nero, non auct oris , non ipsius negotii fide satis spedata, nec missis per quos nosceret an vera afferrentur, auget ultro rumorem,, mittiique qui velut paratam praedam aveherent. Omnes libri manuscripti: nec missis visorihus. Sprevit visorlbus ut supervacuum et barbarum Ernestius, et pauci refragati sunt. Quod autem idem vir doctissimus male sedulum vocem initio margini adpinxisse arbitratur, id certe ex earum glossularum ratione quae in Med. inveniuntur et ab ipso laudantur non confirmatur. Nam si H. 2, 98. etesiarum, flatu in Med. diremtum inserto fiabra aquilonis et Ann. 3, 20. in eodem libro post vineis legitur machinamenti genus ad expugnati' dos muros) in modum. turrium factumobscurior vocabulorum sensus explanatoris operae indigere videbatur. Quod secus est in nostro loco, apertis verbis per quos nosceret an vera afferrentur. Neque quadrat exemplum ex ed. pr. allatum, ubi A. 16, 17. post adsimulatis Lucani litteris legitur finguntur litterae. Nam haec atque talia margini librorum saepius adscripta, ut indicarent de quo ageretur, quod solum visoribus non facit. Itaque repudianda praesens vocis forma sed quaerenda genuina. Nam exstitisse olim vocabulum, etiam ex verbis sibi oppositis nec missis per quos nosceret et mittitque qui velut paratam praedam, aveherent colligere licet. Nam Seyffert Emendai. I.

6

74 qui tanquam ad praedam avehendam missi fuerint facile inlelJigilur. Liberlos militesque fuisse quisque sentit. Quos autem scriptor mittendos ad vera noscenda censuerit per se non palet, et eo magis per adjectum nomen accuralius declarandum erat, quia et ilii tanquain ad praedam avehendam missi ad postremum falsum rumorein intellexerunt. Conjicio : nec missis e senatoribus per quos noscerct an vera, afferrenttir. Ut supervacuum atque importunum ob sequentia per quos nosceret omne verbum quod videndi aut inquirendi significalum habet, ila aptum immo necessarium nomen personae cui propria quaedam auctoritas atque fides. Nam _y_ero noscendo obstant et credulitas et cupiditas: utrique obnoxius libertorum avrdus, militum rudis animus. Sola magistratus integritas atque experientia negotio prudenter curando par. Senatores autem etiam alias vero investigando in longinquas provincias missi. Sic A. 2 , 47. nunlio de terrae motu per Asiam allato : mittique ex senalu placuit qui praesentia spectaret refoverctque. Caeterum corruptions initium repeto ex omisso compendii signo: elenim olim scriptum suspicor soribus pro senatoribus, ut A. 14, 28: frtsoribus frairis opibus. H. 5 , 17: ota — omnia.

16, 14. Ac vulgato ejus indicio inter damnatos magis quam inter reos Anteius Ostoriusque habebantur, adeo ut testamentum Anteii nemo obsignaret, nisi Tigellinus auctor exstitisset. Monitus prius Anteius ne supremas tabulas moraretur. Atque ille hausto veneno, tarditatem ejus perosus intercisis venis mortem approperavit.

75 Monito priusAnteio inaluerunt Acidalius et Frcinshemius, et sane lenius fluit durior ante oratio. Contra it Ernestius laudans Codd. consensum, nam quod Med. habeat monitus prius Anteio eum librarli errorem esse. Sed erroris culpa penes ipsum: veritas in Med. Eteniin scribendum deleta* interpunctione : nisi Tigellinus auctor exstiiisset monitus prius Anteio ne supremas tabulas moraretur. Nulla supremorum mora in Anteio. Soia ainicoruiu pusillanimitas, qui nomina testamento subscribere recusabant, haustum parati veneni retardabat. Itaque ille ipsum Tigellinum adire et horlari ne supremas tabulas atque suum et principis flagrantissimum votum moraretur. Etenim pràecipua causa evertendi Anteium fortunae magnitudo. cF. supra: Ncque nescium habebat Anteium caritate Agrippinae invisum Neroni, opesque ejus praecipuas ad eliciendam cupidinem,, earn,que causam multis exitio esse. Majeslatis autem rei, etsi sponte sumptae mortis praemium bonorum pro lubitu legandorum facultatem habebant, tamen quo firmiorem redderent supremain voluntatem, principem et potentissimos aulae inter heredes scribere solebant. Docet exemplum Annaei Melae ob eandem causam ad mortem adacti. A. 16, 17: At Mela — exsolvit venass scriptis codicillis quibus grandem pecuniam in Tigellinum gencrumque ejus Cossutianum Capitonem erogabat, quo cetera manerent. Quod non raro sed in vulgus factum ostendunt de Petronio narrata A. 16, 19: Ne codicillis quidem,, quod plerique pereuntium,, Neronem aut Tigellinum. aut quem alium potentium adulatus est. Itaque etiam Anteius hunc usum seculus nunc Tigellino tanquam praemium praestandi officii properalum fructuin sceleris non sine inisu ostendit.

76 16, 21. Trueidatis tot insignibus viris, ad postremum Nero virtutem ipsam exscindere concupivit interfedo Thrasea Paeto et Borea Sorano, olim utrisque infensus, et accedentibus causis in Thraseam, quod senalu egressus est cum de Agrippina referretur, ut memoravi, quodque juvenalium ludicro parum expetibilem operam praebuerat; eaque offendo altius pcnctrabat, quia idem Thrasea Palavii, unde ortus erat, ludis cetastis a Troiano Ancecinerat. tenore iustitutis habitti. tragico Locus criticorum naufragiis infamis nostri Jaboris finis atque meta sit. Superandi scopuli duo qui abrupta mole placidum orationis flumen turbant. Nimirum ex* petibilis vA^cetastus barbara verba, apud nullum latinum scriptorem inventa. Haec autem in Tacilo toleranda esse, nonnisi socordia et criticae vim desperans animus suadere potest. Caute autem agendum, non caeco impetu, in loco suspecto. Quare paratis contis facumque luce accensa primum vada exploremus. Expetibilem, solus Bud. exhibet unde sumpsit Rhenanus : Edd. vett. exspectabilem,, verbum non minus inauditum quam expetibilem. Legi quidem dicitur, ut Gesnerus s. v. ait, apud Prudentium. Sed quae, dii boni, intef Prudentium et Taciturn linguae aut civitalis communio? Tamen hanc veterem corruptionis formam fuisse ostendit Med. qui et ex spectabilem,. Parum animadversum viris doctis illud et, quod etiam ab ed. pr. firmatur in qua et inexspectabilem,: attamen rapit veruni indagantis gressus in novum et a nullo dum tritum limitem. ISam oralione nunc sic procedente parum, operam praebuerat et x operam, praebuerat, neque expetibilis neque exspectabilis aut omnino similis significations verbum locum habere potest. Eruendum vocabulum

77 quod ut parum; cui per et subjungitur, criininis causam contineat. Emendo : quodque juvenalium lúdicro purum et vix spectatricem operam praebuerat. Purum operam praebuerat Thrasea, quia non ipse in scenam prodiit. Nam de ludis juvenalium Jhaec noster 14, 15: Non nobilitas cuiquam, non aetas aut adi honores impedimento quominus Grueci Latinive histrionis urtem exereerent usque ad gestus modosque haud viriles. Gnarus autem artis musicae Thrasea: cantaverat Patavii habitu tragico. Itaque certa spes eum honorem, quem municipali scenae dedisset, non Palalio et principis horlis negaturum esse. Quam exspectationem adeo fefellit Stoicae domus alumnus, ut non modo nil promeret, ovài ànsdeilato ovàsv Dio 62, 20, sed ne frequens quidem aut dissimulato fastidio spectaculo interesset Spectabat Burrus maerens ac laudans: rarus et compressa voce Thrasea. Quae autem gravior Nero-* nis offensio quam eum qui histrionem quondam agere sustinuerat, nunc spedatoris officio fungi dedecoris et flagitii loco habere. Quod ad viam attinet, qua memoratis indiciis usus codicis correctionem molitus sum, corruptum exspectabilem tarn aperta vestigia verbi spedare continere videbatur, ut latere vocabulum ejus familiae mihi persuasimi esset. Et eodem trahebat omnis locus, qui de spectaculis [agit. Itaque reseda syllaba ex et in omnes partes versa incidi in vix. Quid reliquo spectabilem. facerem diu dubius haerebam. Spectutoris, quod sensus commendabat, nimis recedere videbalur a Med. scriptura, neque aliud vocabulum occurrebat. Sed impellebat ardor, veritalisque limini insistere certa persuasi». Sic nescio quo instinctu spedatricem reperi: nec àvefitalou esse invenlum docuit mox accuratior investigado. Nam quum

78 tria inpriinis desiderentur ad firmandain conjecturam, similitudo scripturae quae in Cdd., sententiae Veritas, linguae consuetudo, codex et sensus aperte addicunt. Subslantiva autem verbalia in tor cum poetae turn pedestris orationis scriplores adjectivorum vice hand raro usurpant. cf. Virg. Aen. 2, 590. ultrix sag lit a. 2, 587. fiamma ultrix. Stat. Theb. 4 , 563. ultrix anima. Cic. Tusc. 1 , 116. Alhenae victrices. p. Sext. c. 39. tnanus victrix. ad Attic. 5 , 21. litterae victriccs. ad Fralr. 1. 1. 6. tarn, eorruptrice provincia. Nec abhorret Tacitus, cf. H. 3 , 1 8 : victor equitatus. A. 1, 4. damns regnatrix. Ipsum denique spectatrix habet Lucanus 3 , 129. scclerum spectatrix turba.' E t spectator Tacitus H. 3 ^ fi3. aderat pugnantibus spectator populns. Transeamus ad alterum vitium. Servavit Bekkerus corruptam scripturam Cdd. Med. Vat. ed. pr. cetastis. Doederlinus verum putat caestatis innixus Cdd. Bud. et Guelf. qui cestatis. Verum caestatus neque latina vox, neque ludi caestatoruni nomine insigniti usquam auditi. Quod autem in vita communi nonnunquam evenit, ut proxima et ante pedes posita negligamus, dum abdita et longinqua operose perquirimus, id viris doctissimis quoque in hoc loco restituendo accidisse videtur. Nam rarum aliquod et exquisitae doctrinae vocabulum latere consensu arbitrati sunt, xysticis aut iselusticis aut selasticis conjicientes, ut fere verear ne si detracta persona genuini verbi familiarissimi vullus agnoàcanlur, ipsa rétnedii simplicitas assensus voluntatem imininuat aut retardet. Elenim scribendum: quia idem eaque offensio altius penetrabat, Patavii, unde ortus erat, ludis vetusti» a Antenore institutis habitu tragico cecinerat.

Thrasea Trojano

Vetustos ludos vocat, quia ad Trojanum Antenorem Patavii conditorem referebantur. Quae ipsa originis an-

79 iiquitas religionem augebat, simul prudenti lectori causam aperit cur Thrasea eandem artem per ludos juvenales vulgare flagitio duxerit, in patria exercere haud detrectaverit. Nimirum ludicrum juvenalium recens, riullam ob religionem, soli luxui et effrenatae licentiae institutum: contra ludi Patavini vetusti, et ipsis urbis incunabulis innexi. Itaque triginta annorum cursu circumacto (Dio 62, 26.), quum festorum dierum celebratio rediret, honore ac fama paene eadem qua ludi saeculares Romae, Thrasea piae ac gratae memoriae erga patriam urbem tribuendum putavit, ut ornatu tragico scenam ingrederetur. Quod ad codicem attinet, depravatio scripturae ex vulgaribus1 et si fors tulisset, ut cctnstis levissima immutatone exaratum fuisset, jam diu verum inventum nullus dubito.

CORRIGENDA : Pag. 15. 15. Icgc videtur: — 17. 31. — squatore, — 23. 22. — sive. —

43.

—

— —

52. 16. 62. 7.

— Ilii. — (Inni.

CtiHtrnnfìlioBfi-