Easy English for Kazakh speakers

Citation preview

1

КҮРДЕЛІ АҒЫЛШЫН ГРАММАТИКАСЫ ҚАРАПАЙЫМ ТІЛМЕН СЕНІ НЕ КҮТІП ТҰР: 1.

Артикльдер: енді түсінікті болды…………………………………………………………………..3

2.

Зат есімдер — саналатын, саналмайтын, немесе?.... ……………………………………………. 6

3.

Көпше түрінде жекеше бола алмайды — pluralia tantum и singularia tantum…………………………………………………….……..11

4.

-ED и –ING-ға аяқталатын сын есімдер. Айырмашылығы неде?

5. . 6.

Уақыт демеуліктері: еш күмəнсіз

7.

Демеулікті сын есім ..........………………………………………………………..……..… …… 25

8.

Сын есім немесе үстеу — сұрақ осында ...............……………………………….…. …….. 28

9.

Ағылшын шақтары жəне оның мəні ………………………………………………….……...…..

10.

Төл жəне төлеу сөздер………………………………………………………………………..….........36

11.

Герундий жəне инфинитив………………………………………….…..…………………..…..…40

..................... …

14

………………………………………….…….……17

Орын демеуліктері: at, on немесе одан күрделірек?.………….…………….…………. 21

31

12. DO жəне MAKE арасындағы маңызды айырмашылық………………………….…..…..44

13. 0 жəне 1 – шартты сөйлемдер, соншалықты оңай ма? ................................................… 48 14. 2 жəне 3 – шартты сөйлемдер —қиялға арналған кеңістік ..................................52 15.

Аралас шартты сөйлем...….........………………………………………….……………………....

16. IF-ті қандай сөзбен алмастырамыз? (Unless, provided that, supposing, etc.) 


57

... 60

2

1. АРТИКЛЬДЕР: Енді түсінікті болды

Функциясы қандай? Артикль- зат есімді анықтаушы. Қарапайым сөзбен айтқанда, келесі сөз зат есім екенін көрсетеді. Түрлері: белгілі (THE) / белгісіз (A, AN) / нөлдік артикль (–).

БЕЛГІЛІ АРТИКЛЬ — THE Қолданылады: • жекеше,

Сондай-ақ: •

алдын ала белгілі болған жағдайда

көпше түрде,

The school I go to is located not far from my

саналмайтын зат есімдермен

home. •

нақты жəне белгілі болған жағдайда There are many schools in NY, but the school in my neighborhood is the best one.

•

жинақтау сын есімдермен the rich, the poor, the elderly etc.

•

ерекше құбылыстармен the sun, the moon, the sky etc.

•

географиялық жерлермен oceans, seas, deserts etc.

•

тəулік уақыттарымен the morning, the evening

•

атақ жəне дəрежелермен The Queen, The King in the North etc.

•

ғасырлар, онжылдықтар the 1950s

•

музыкалық құралдар the cello, the piano

•

Note: контекстте THE-ні THIS-ке ауыстырып көр. Егер ортақ мағына өзгермесе, таңдалған артикль дұрыс.

Бұл не? Зат есім немесе оның баламаларының алдында қолданылатын сөздер. Артикльдерді ағылшын тіліндегі сын есімдер деп айтсақ та болады.

фамилиялармен The Smiths, The Potters etc.

3

БЕЛГІСІЗ АРТИКЛЬ — A/AN Қолданылады:

Сондай-ақ:

• тек жекеше түрде

• алғаш айтылып тұрған затпен I stayed in an Italian villa last year.

Қолданылмайды:

Did I tell you about this?

• көпше түрде тұрған саналмайтын зат есімдермен

• жалпыланған мағынада, нақты емес зат A dog is a man's best friend.

Маңызды! Акцент əріптерге емес, дыбыстарға қойылады. Ағылшын зат есімдері дауыстыға басталуы мүмкін, бірақ дауыссыз дыбыс секілді дыбысталады (a [ju]niversity — university, a [ju]phoria — euphoria). Артикль AN зат есім дауысты дыбысқа басталғанда қолданылады. Маңызды! Зат есім дауыссызға басталып, бірақ дыбысталу дауыстыға басталса, AN артикльін қолданамыз. (an [-]onest lady — honest).

ZERO ARTICLE Қолданылады: • жекеше, көпше, саналмайтын зат есімдермен

Сонымен қатар • абстрактілі, саналмайтын зат есіммен sugar, conscientiousness • ел, қала, штатттармен Austria, Paris, Maryland бірақ: the UK, the USA, the People's Republic of China... • айлар, жылдармен January, March апта күндерімен Monday, Sunday • ойындар, спорт түрлерімен cricket, swimming, hide-and-seek • көлдер, жекелеген таулар, аралдар Lake Chad, Elbrus, Borneo бірақ: архипелагтар the Bahamas • қоғамдық институттар church, prison, hospital

4

Механикалық жады дегеніміз не? Механикалық жады ережелерді ұзақ уақытқа жаттап алуға таптырмайтын құрал. Есте сақтау қабілетіңізді арттыру мақсатында түрлі – түсті қаламдар қолдана отырып бос орынға түсінігіңізді конспектілеп жазып отырыңыз. Ол үшін бос орындар қалдырылды

5

1. ЗАТ ЕСІМДЕР САНАЛАТЫН, 2 САНАЛМАЙТЫН, НЕМЕСЕ? Ағылшын тілінде кейбір зат есімдер саналатын да, саналмайтын да бола алады. Мұнда айырмашылық бар ма? Тіпті қандай! Ол сөздің түпкі мағынасында болады.

Мысалы, time сөзі бізге «уақыт» деп таныс. Бірақ оның екінші мағынасы — «рет»: I have been to the USA three times. — Мен АҚШ-та үш рет болдым. time уақыт ретінде (тұжырымдамасы да, бір заттың ұзақтығы) саналмайтын зат есім, ал time «рет» мағынасында — саналатын зат есім болады.. How much time did it take to finish the project? —Жобаны аяқтау үшін қанша уақыт кетті? You need to repeat this sentence several times before you memorize it. — Сөйлемді есте сақтау үшін, оны бірнеше рет қайталау керек. Ағылшын тілінде саналатын/саналмайтын зат есімнің сол немесе басқа сөздің мағынасын анықтайтын мысалдар көп. Көп қолданылатындарын қарастырып көрейік, себебі, жазбаша жазғанда жəне ауызша сөйлегенде дұрыс қолдануымыз қажет Countable: қандай да бір көмек («құрал» мағынасында) Dictionaries are a great aid in learning English.

AID

Uncountable: мұқтаждарға көмек, мысалы, медициналық/қаржылық көмек He refused medical aid as he didn’t trust the doctors. Countable: тауық жануар ретінде My family has a chicken and some rabbits in our garden.

CHICKEN Uncountable: тауық тағам ретінде, ет I prefer chicken over pork.

COFFEE TEA BEER WATER

Countable: егер біз сусынды белгілі бір сан арқылы сұрасақ Can I get 3 teas? Uncountable: нақты жəне жалпы сұйықтық /сусын He really likes drinking tea, but my choice is always a cup of coffee.

6

Countable: «басынан өткен оқиға» мəніндегі тəжірибе All these experiences in my life made me who I am now. EXPERIENCE

FAITH

FOOD

Uncountable: «қабілет» мəніндегі тəжірибе I have a lot of experience in web -development. Countable: дін, конфессия My dad was raised in the Christian faith. Uncountable: діни мағынада емес, басқа затқа сенім I have faith that we’ll reach all of our goals. Countable: нақты тағам немесе азық түрі The food was great, thank you for the dinner! Uncountable: жалпы тағым түрлері We need food to survive. Countable: бірдеңе жасау үшін құқық (заңды) Animals have freedoms too, they can’t be kept in cages.

FREEDOM

GLASS

HAIR

IRON

LIGHT

Uncountable: еркіндік сезімі When I climbed the mountain, I experienced a feeling of complete freedom.

Countable: стакан Pour the water into the glass, please. Uncountable: шыны материал ретінде The vase is made of colored glass. Countable: жеке шаштар My dog’s hairs are all over the apartment! Uncountable: жинақтық зат есім ретінде шаштар Monica has the shiniest hair I’ve ever seen on a girl. Countable: үтіктеуге арналған құрал An iron is an appliance that any household has. Uncountable: темір (материал/микроэлемент) That ancient sword was made of solid iron. Countable: жарық көздері (шам, от, лампа, гирляндтар жəне т. б.) Christmas lights always fascinate me. Uncountable: жарық энергия ретінде, физикалық құбылыс I woke up because of the light coming from the window. Countable: сен сүйетін біреу немесе бір зат (біреу сенің махаббатың)

LOVE

He was my first love in the high school.

Uncountable: жалпы махаббат сезімі I feel so much love inside of me!

MEMORY

NOISE

Countable: естеліктер She had a lot of memories of them together. Uncountable: есте сақтау қабілеті It’s important to keep your memory sharp even when you get older. Countable: белгілі бір дауыс She made a funny noise that made us laugh. Uncountable: қандай да қатты, жағымсыз дауыс I don't really like loud noise.




7

Countable: газет, эссе, қандай да бір құжат

PAPER

To obtain a new passport, one must prepare all the necessary papers first. Uncountable: қағаз материал The envelope was made of beige paper. Countable: сапасы, қасиеті

QUALITY

An employee must have such qualities as honesty and open-mindedness. Uncountable: сапасыз сөзіне антоним The quality of this Turkish fabric is exceptional. Countable: белгілі бір мөлшерде сандар

QUANTITY

Energy production leads to large quantities of hazardous wastes. Uncountable: жалпы саны It’s usually better to choose quality over quantity in production. Countable: бөлме Can we find a free room to have a conversation?

ROOM

Uncountable: кеңістік Let’s make some room in the center, where we could dance. Countable: ешкім сөйлемейтін немесе дыбыс шығармайтын кезең, Уақыт сияқты үнсіздік (ыңғайсыз үнсіздік)

SILENCE

The silence between us was almost touchable. Uncountable: тұтастай үнсіздік жағдайы I love silence and being alone in my room. Countable: адам ұйқы кезінде болған кезең (мысалы, түскі ұйқыҚ

SLEEP

A healthy 8-hour-sleep is what you need right now. Uncountable: ұйқы, сергектікке антоним Sleep is what every human being needs for living. Countable: темекі шегу барысы — Want to have a smoke outside now?

SMOKE

— I already had one, thanks. Uncountable: оттың түтіні This smoke was thick and black, like a veil. Countable: белгілі бір жылдамдық

SPEED

The shape of this car is made for higher speeds. Uncountable: жылдамдық физикалық құбылыс ретінде 150 km/h is the maximum speed on this highway.

8

Countable: белгілі бір затқа қол жеткізу

SUCCESS

The play was a success! Uncountable: жалпы табыс ретінде I want to be proud of my success, not apologize for it. Countable: өндіру, жұмыс продукт ретінде

WORK

You are a work of art, honey. Uncountable: жұмыспен қамтылу My work includes checking emails and making coffee for my boss.

9




10

3. К Ө П Ш Е Т Ү Р І Н Д Е Ж Е К Е Ш Е БОЛА АЛМАЙДЫ — PLURALIA TANTUM И SINGULARIA TANTUM Кішкене қорқынышты естіледі, солай ма? Бұл зат есімдердің атауларынан қорқудың қажеті жоқ, себебі, күрделі есімдердің артында қарапайым мəн жатыр. Pluralia tantum — бұл тек көпше түрде ғана қолданыла алатын зат есімдер, ал Singularia tantum — жекеше түрде. Бұл ережені осылай қысқаша түсіндіруге болады. Бірақ қай зат есім қай подклассқа жататынын қарастырып көрейік . SINGULARIA TANTUM Бұл топқа жатады: • • • •

дерексіз ұғымдар wealth, love, anger, kindness, fun материалдардың, субстанциялардың атауы water, wine, cheese, copper, bread, milk бастапқы формада –S-пен аяқталатын зат есімдер news кейбір зат есімдер advice, information, progress, knowledge, money, hair

Бұл зат есімдерді көпше түрде пайдалану үшін, оларға piece сөзін жалғаймыз, ол бір нəрсенің бүтін бөлігін көрсетеді . Мысалы: She gave me a nice piece of advice the other day. — Жақында ол маған жақсы кеңес берді. FUN FACT — ережеде ерекшелітер де болады: • атауларда Clean Waters • зат есім саналатын болғанда Can I get three coffees? • Дерексіз зат есім нақты болып, басқа мағынаға ие болғанда Will you invite all your little loves to the birthday party?

11

PLURALIA TANTUM Бұл топқа жатады • •

•

• •

•

•

• •

Кейбір пəндердің атаулары/ ғылыми түрде linguistics, physics, ethics, maths, politics etc. Кейбір аурулар, халдер measles, rickets, rabies, mumps, diabetes, heebie-jeebies, jimjams, jitters, hysterics etc. Жұпты киім атаулары suspenders, breeches, trousers, slacks, shorts, leggings, pants, jeans etc. Ойындар bowls, billiards, draughts, darts, cards etc. Құралдар scissors, shears, glasses, stairs, tweezers, scales, arms, pincers etc. Кейбір жалқы есімдер the Middle Ages, Athens, the Netherlands, the Highlands, Canaries, Maldives, Bahamas, Levis, the United Nations, the United States etc. Жекеше жəне көпше түрлері сəйкес келетін зат есімдер means, head-quarters, series, crossroads, species, works, barracks Жинақтық зат есімдер people, police, gentry, cattle, staff Басқа зат есімдер goods, customs, quarters, belongings, outskirts, suburbs, the tropics, pros and cons, manners, guts, congratulations, troops, clothes, arms, credentials, odds, surroundings

Note: Осы сөздердің кейбіреулері жекеше түрде де қолданылады. БІРАҚ, мұндай жағдайда олардың мағынасы өзгереді! Clothes (киім) cloth (мата бөлшегі) бола алады, glasses (көзілдірік) — glass (стакан, шыны), а quarters (пəтер) — quarter (квартал, ширек).

Зат есімдер басқа мағынаға ие болғандықтан, біз Pluralia tantum құбылысын бір мағынада қолданамыз.

12

13

4. -ED жəне –ING-ға аяқталатын сын есімдер.

Айырмашылығы неде? -ED жəне -ING Simple жəне Progressive шақтарының жалғаулары ретінде таныс. Бірақ олар етістіктен туған сын есімдердің жалғаулары бола алады. Əдетте, ағылшын үйреніп жүргендерге қиындық туғызады. Бұны түсіну үшін қай жалғау қай жерде қолданылатынын білу керек. -ED-ға аяқталатын сын есім адамның немесе заттың күйін, сезімін сипаттайды (əдетте уақытша): entertained —қызыққан;

tired — шаршаған

-ING-ға аяқталатын сын есім қандай да бір сапаны сипаттайды (əдетте тұрақты): entertaining — қызықты, tiring — шаршататын

Мұндай сын есімдер адамдарды немесе жағдайларды сипаттау үшін қолданылуы мүмкін. БІРАҚ, олар пікірге əр түрлі мағына береді:

My teacher is boring Менің мұғалімім —қызықсыз

My teacher is bored. Менің мұғаліміме қызықсыз.

Мысал ретінде shocking сөзін қарастырайық: I was shocked by this accident. — I found this accident rather shocking. Біз оның құрылымын өзгерткен кезде ұсыныстың мəні өзгерген жоқ. Бірақ басқа функция мен басқа аяқтау пайда болды: мен адам ретінде таңқалдым (-ED), бірақ жағдайдың өзі таңқаларлық болды (-ING). Орыс тілімен параллель жүргізсек -ED — бұл ырықсыз етіс, ал ING — ағылшын есімшесі деп айта аламыз. Біз оларды орыс тіліне сын есім, есімше, етістік, тіпті зат есім қылып аудара аламыз:

My husband is so depressed. — Менің күйеуім күйзелісте.

14

Көбінесе шатастыратын ed/-ing етістіктері: confusing — confused frightening — frightened interesting — interested exhausting — exhausted amazing — amazed troubling — troubled inspiring — inspired exciting — excited worrying — worried thrilling — thrilled surprising — surprised annoying — annoyed insulting — insulted fascinating — fascinated

шатастыратын — шатасқан қорқытатын — қорыққан қызықты — қызыққан шаршататын— шаршаған таңқаларлық— таңқалған уайымшыл — уайымдаулы шабыт беретін — шабыттанған қызықты — қызыққан уайымшыл — уайымдаулы əуесті — əуестенген таңқаларлық — таңқалған тітіркендіргіш — тітіркендірген мазақтаушы — мазақ болған керемет — керемет сезімге бөленген

Ағылшын тіліндеші осындай сын есімдер əлі де бар . Оларды кез келген етістіктен тудыруға болады, бірақ олар органикалық түрде дыбысталмайды, сондықтан алдын ала сөздіктен тексеру қажет.

МАҢЫЗДЫ: салыстырмалы жəне күшейтпелі шырайда -ed/-ing-ге аяқталған сын есімдерге (-er/-est) қосылмайды. Оның орнына more/less, most/least қосылады. He seemed like the most interested one in the crowd. — Ол топта ең қызыққан адамдардың бірі болған сияқты. She is less annoyed than I am. — маған қарағанда, ол азырақ ашулы.

Note: Тағы бір қызықты факт, -ing и -ed — олар етістіктен қалыптасады, онда олардың белгілі бір қасиеттері сақталады. Қандай? –ed сын есімдері өздері құрылған етістіктердің демеуліктерімен қолданыла алады. Мысалы I’m interested IN something, she is worried ABOUT something… -ing сын есімдерінде мұндай ерекшелік жоқ! Жəне де, өзіңді сөздікпен тексер.

15

16

5.

УАҚЫТ ДЕМЕУЛІКТЕРІ: ЕШ КҮМƏНСІЗ

Ағылшын тілінде уақыт демеуліктері дегеніміз не? Олар бірдеңе болған кезде, уақыт шеңберін көрсетуге мүмкіндік береді, болды, болып жатыр, немесе болады. Бұл бір күнге, тəулік уақытына, айға жəне т.б. қатысты. Уақыт демеуліктері əрекеттің ұзақтығын да көрсете алады. Негізгі уақыт демеуліктері — көп мəнді IN, AT жəне ON. Басқалары since, during, to, for жəне т.б. Əрқайсысының өзінің нақты мақсаты бар. Олар сансыз жағдайларды сипаттауға көмектеседі, ал оларды контекстте шатастырмау үшін, дұрыс қолданылуын жаттау қажет. AT/IN/ON əдетте, əрекет болған кезде нақты уақытты көрсету үшін қолданылады. Мысалы, «мен дүйсенді күні балық аулауға бардым» (on Monday) немесе «мен кешкі уақыттарда крестпен тігемін» (in the evenings)

Note: Бұл жағдайда іс-қимылдың ұзақтығы баса көрсетілмейді, бұл белгілі бір уақытта орын алған фактіге ғана назар аударылады.

•

Сағаттағы уақыт at 8 PM, at 6 o’clock • night, midnight, sunrise, sunset, dawn сөздерімен • weekend сөзімен (UK English) • moment, minute сөздерімен

AT

at that moment, at the minute •

beginning жəне end сөздерімен, of міндетті түрде at the end of the week

•

Тамақтану уақыты at breakfast, at dinner • атауында day сөзі жоқ мерекелер at Christmas, at Easter

•

Тəулік уақыты (бірақ: at night) in the morning, in the afternoon • ай жəне жыл мезгілі

IN

in August, in winter

17

• жылдар, онжылдық, ғасырлар in 1995, in the 90s, in the 15th century • семестрлер, триместерлер, тоқсандар

IN

in the first semester •

Мектеп, университет жылдары/курстар in my 1st university year, in the 7th grade • «қанша уақытта» мағынасында I’ll easily do this in an hour. • «қанша уақыттан кейін» мағынасында I’ll start doing this in 30 minutes.

•

Апта күндері on Sunday, on Sunday evening

•

күндер on the 4th of July; on September, 5 • day сөзі бар мерекелер on my birthday

ON

БІРАҚ at birthday party •

Day сөзімен on this day in history • weekend сөзімен (US English)

•

vacation сөзімен

МАҢЫЗДЫ: Қашан бұл демеуліктер қажет емес? Келесі сөздермен: • • • •

last Monday, night, year жəне т.б. this afternoon, month жəне т.б. every day, night, year жəне т.б. today, tomorrow, yesterday сөздерімен

Келесі демеуліктер іс-əрекеттің қандай да бір уақыт жалғасатынын көрсету үшін қолданылады (басы мен соңы көрсетілмей), ол өткен кезге дейін аяқталады немесе созылады.

18

DURING

•

Белгілі бір уақыт көлемінде during our conversation, during my exam, during this semester

FOR

•

Осы сəтке дейінгі уақыт аралығында I’ve been a teacher for 5 years. • өткен белгілі бір уақыттан екінші уақыт аралығы

SINCE

He’s been learning English since the school years. •

зат белгілі бір сəтке дейін созылады

UNTIL The party won’t start until I walk in. •

TO

from кезеңнің басталуы мен аяқталуы белгілі жағдайда from Monday to Friday

•

сағатта минуттың көрсетілуі « X минут Y» It’s ten to six.

PAST (US)

•

AFTER (UK)

Сағатта минуттың көрсетілуі, мысалы «алтыдан 20 минут кетті» It’s 20 past/after six.

•

Бір уақытқа дейін, кеш емес

BY I’ll be there by 6 PM.

19

1. 20

6

2.

ОРЫН ДЕМЕУЛІКТЕРІ: AT, ON НЕМЕСЕ ОДАН КҮРДЕЛІРЕК?

Уақыт предлогтарын біз түсіндік, ендігі орын демеулігіне ауысатын сəт келді. Егер уақыт демеулігі қашан? деген сұраққа жауап берсе, -орын демеулігі – əрекеттің қайда болып жатқанына жауап береді. Ең көп тараған үш демеулік — AT, IN жəне ON.

• нысан белгілі бір мақсатта, қандай да бір мекеменің ғимаратында орналасқан at the hospital, at school • нысан іс-шара кезінде

A T

at a conference, at the party •

Нысан бір нəрсеге тікелей жақын орналасқан She waited for me at the door.

out for a smoke. — мен университетте болдым, сосын шылым шегуге шықтым.

I was at university today and had 3 classes. —бүгін университетте болдым, 3 пара болды .

•

IN

Бір нəрсе ішіндегі нысан in the box, in the car, in the film • Бағыттар in the North, in theSouth • қалалар жəне елдер in New York, in Russia

Ат - IN арасындағы айырмашылықты қарастырайық. IN көбінесе нысан тікелей бірдеңе ішінде екенін білдіреді, мысалы, ғимарат. AT болу мақсатын немесе іс-əрекетті атап өту маңызды болған кезде қолданылады. I was in the university but then I went

• •

•

Note:building (ғимарат) сөзін оқиға орнына қоюға тырысыңыз — егер ол шектеулі естілсе жəне артық болмаса, онда IN предлогын қолдану керек.

нысан үстіңгі қабатта орналасқан lying on the table, sitting on the sofa нысан бір заттың жағасында орналасқан on the coast, on the shore, on the beach нысан жолда орналасқан on my way, on this path, on the road нысан қоғамдық көлік ішінде орналасқан on the train, on the bus нысан қабатта орналасқан

ON

on the 5th floor əр түрлі жақта on the left/right телевизор жəне радиода on the TV, on the radio

21

Бұдан да басқа демеуліктер бар. МАҢЫЗДЫ: Олардың барлығы нақты да, дерексіз кеңістіктерде қолданыла алады. Көп жағдайларда орын жəне уақыт демеуліктері сөз тіркестері жəне идиомаларда қолданылады. Мысалы: to be under pressure = to experience stress (қысым астында болу— күйзелісті бастан кешіру) to run away from one’s problems = to avoid problems (проблемалардан қашу — проблемалардан қашу) to be under control = to be controlled (бақылауда болу) to be on the edge = about to lose control, acting crazy (шетте болу— тізгінді жоғалтып алу) Белгілі бір деңгейден жоғары болу ABOVE

«11 km above sea level» «the clouds above us» Белгілі бір деңгейден төмен болу

BELOW

«10 degrees below zero» «He’s so much below average» Бір заттың астында болу

UNDER

«To be under pressure» «The kitten is hiding under the car» Басқа жағында болу

ACROSS «The supermarket is just across the street» Бір затқа бағытталу TO «I go to school every day»

TOWARDS

Негізгі мақсатқа қол жеткезбей, басқа затқа бет бұру «I was going towards him slowly» feelings, emotions сөздерімен қолдануға болады «I have no feelings towards him»

22

Бір жерден көшу FROM «I came from Russia» INTO

Бір заттың ішіне қозғалыс (into), үстіне қозғалыс (onto)

ONTO

«The dog ran into the house and jumped onto the sofa» Бір заттан қозғалыс жасау

THROUGH

«I’ve been going through a lot of stress recently» «He was crawling through the jungle»

BY NEXT TO

Жақын жерде болу «The teacher is standing by/next to/at his desk»

BESIDE Бір заттың үстінде қозғалу немесе болу OVER

«She wore a jacket over a light blouse» «We drove over the empty bridge»

23

24

7

7.ДЕМЕУЛІКТІ СЫН ЕСІМ

Бізге сын есім заттың қасиеті мен қабілетін, заттардың түрін, түсін білдіретіні белгілі. Кейде сын есімдер оларды толықтыратын сөздерсіз кездесе алады. He is a handsome man. — Ол тартымды жігіт. My dad is strict. — Менің əкем қатал. Бірақ сын есімдер демеуліктермен тығыз байланыста болуы мүмкін. Бұл байланысты бұзып, сен бүкіл сөйлемнің мағынасын жоғалтып аласың. Басында осындай сөз тіркестерін орыс тілінен қарап көрейік, мысалы: плох В чёмто, ответственный ЗА что-то, осведомлён О чём-то. Орыс тілінде демеуліктерді қолданбай-ақ сөз тіркестерін қолдана аламыз. Қажет септікті қоямыз — міні керемет!

Ағылшын тілі басқаша болғандықтан, осылай қолдана алмаймыз. Мұнда осындай жалғаулар жоқ. Сондықтан, орыс тіліне қарағанда, ағылшын тілінде демеуліктер үлкен орын алады. Мысалы: I’m interested in it аудармасы «Осымен қызығамын». I’m amazed at it. — осыған таңқалдым. I’m disappointed in it. — осыған көңілім қалды. I’m capable of doing it. — мен мұгы істей аламын. Орыс тілінде осындай демеулік болғанымен, сөзбе-сөз аудара алмаймыз. Мысалы:

He is wrong about it. — оныкы дұрыс емес. Қорытындылай келе: ағылшын тілінде демеулікті сын есімді жаттап алу қажет. Төмендегі кестеде сын есімдермен тіркесе қолданылатын ең көп кездесетін предлогтар берілген. Екінші бағанадағы көрсетілген сөз тіркестерін жаттап алғаныңыз абзал, себебі ол сөз тіркестері ойыңызды оңай, әрі ашық жеткізуде көмектеседі

25

AT

to be good/bad at — бір істе жақсы/жаман болу good / bad сын есімін кез келген синониммен ауыстыруға болады-terrible, amazing, perfect, awful to be surprised at — бір затқа таң қалу to be angry at- бір затқа ашулану to be lucky at — бір заттан жолы болу

to be interested in – бір затқа қызығушылық таныту to be involved in — бір затқа ұмтылу IN to be disappointed in — бір затқа көңілсіз болу to be experienced/skilled in — бір нəрседен(белгілі бір сала,спорт т.б) икемі болу to be keen on — бір нəрсеге əуес болу

ON to be hooked on -бір нəрсеге тəуелді болу to be base on- бір затқа(дəлел,дерек т.б) негізделген болу to be afraid/scared / terrified of — бір заттан қорқу, қорқынышта болу to be fond of- ұнататын зат (бір затты ұнатқанда) to be proud of-бір затты мақтан тұту to be capable of-бір іске қабілетті болу to be tired of-бір заттан шаршау to be aware of-бір нəрседен хабардар болу OF to be certain/sure of — бір нəрсеге сенімді болу to be ashamed of-бір нəрседен ұялу to be envious of – бір заттан қызғану to be accused of – белгілі бір затта айыпталу to be jealous of – бір адамды/ бір затты қызғану to be guilty/innocent of – бір заттан кінəлі / кінəсіз болу

FOR

to be known/famous for – бір істе танымал болу to be grateful / thankful for-бір зат үшін риза болу to be prepared/ready for —бір затқа дайын болу to be responsible for-бір нəрсе үшін жауапты болу to be good / bad for —бір нəрсеге пайдалы/зиянды болу to be sorry for- бір затқа өкіну

to be angry with — біреуге ашулану to be (dis)satisfied with — бір затқа көңілі толмау WITH to be pleased with — бір затқа риза болу to be bored with —бір заттан жалығу

TO

to be married to — біре адаммен некеде болу to be friendly to —қатынаста мейірімді болу to be similar to- бір затқа/адамға ұқсас болу to be rude to — бір адаммен қатынаста дөрекі болу to be allergic to — бір затқа аллергиясы болу to be related to —байланыста болу to be used to — бір затқа бейімделу/үйрену

to be amazed/shocked/impressed/fascinated/inspired... by — мұнда біз BY эмоцияларды білдіретін жəне пассивті етістіктерден құралған барлық сын есімдерді пайдалана аламыз.

26

27

8

СЫН ЕСІМ ЖƏНЕ ҮСТЕУ Қазақ тіліндегі сияқты, ағылшын тілінде де сын есімдер (-қандай? –қай?) жəне үстеулер (-қалай?) деген сұраққа жауап береді. Үстеу жасау үшін сын есімге –LY жұрнағын қосу арқылы жасаймыз. glad —gladly
 nice —nicely
 loud —loudly
 light —lightly FACT 1 — егер сын есім L- əріпімен аяқталса, үстеу сөзге айналғанда L əрпі екі еселеніп жазылады beautiful—beautifully Егер сын есім Y əрпіне аяқталса, онда үстеу болғанда ILY-ға айналады. crazy —crazily Егер сын есім LE əріпіне аяқтаса, е əрпі түсіп қалады. simple—simply FACT 2 — мұнда

close — close
 daily — daily
 early — early
 fair —fair
 far —far
 fast —fast

формалары бірдей сын есіммен үстеу көрсетілген


free —free
 hard —hard
 high —high
 late —late
 like —like
 likely — likely

live — live
 long — long
 low — low
 right — right
 wide — wide
 wrong — wrong


28

СЫН есімнің қолданылуы : 1)Cөйлемде сын есім одан кейінгі берілген зат есімді тікелей сипаттағанда Rex is a very good and well trained dog. — Рекс-өте жақсы жəне жаттыққан ит. I had wonderful teachers at school —Мектепте менің керемет мүғалімдерім болды.

2)Мұнда адамның сезімін білдіретін яғни оларды көре алмайтын, ұстай алмайтын сөздер linking verbs бар. Оларға be, seem, look, feel, sound, taste, smell, appear. Сондай-ақ, remain, stay, like, get, grow, fall, prove, turn, run сияқты етістіктер жатады. Бұл етістіктер іс-əрекетті білдірмейді, олар сын есіммен субьектіні байланытырып, бізге ол жайлы қосымша ақпарат береді You seem tired, get some sleep. —Сен шаршаңқы көрінесің, ұйықта. I need to prove him wrong! — Мен оның қатесің дəлелдеуім керек Stay calm and enjoy English lessons! — Тыныштық сақта да ағылшын тілінен рахат ал!

ҮСТЕУДІҢ қолданылуы 1)

Үстеу – етістіктермен, сын есімдермен жəнеде басқа үстеулермен байланыса тікелей оларды сипаттайды She danced very gracefully —Ол керемет биледі. He got there incredibly quickly. —Ол сол жаққа адам сенгісіздей өте жылдам жетті. This assumption is perfectly accurate — Бұл болжам өте нақты.


29

30

9

9 АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ УАҚЫТ ШАҚТАРЫ

Ағылшын тілінде 12 шақ бар. Олардың барлығын үш топқа бөлуге болады: өткен (Past), осы (Present) жəне келер (Future). Өз кезегінде, осы топтардың əрқайсысы simple, progressive, perfect жəне perfect progressive сияқты түрлеріне ие. Tenses (грамматикалық уақыт) іс-əрекет уақытпен сəйкес келетінін, оның ұзақтығы, сөйлеу кезінде аяқталғанын немесе болашақта ғана болатынын көрсетеді. Біз грамматикалық дұрыс уақытты таңдап,оның жоспарланғанын жəне басқа да бөліктерін біле аламыз Ағылшын тілінде тек екі шақ етістіктің көмегімен қалыптасады: Past Simple жəне Present Simple (he writes, he wrote). Барлық қалған формаларды құру үшін көмекші етістіктер қажет (auxiliary verbs): be, have, will. Қазақ тілінде Present Perfect пен Past Simple –дың айырмашылығы жоқ. Бұл екі шақ қазақ тілінде тек өткен шақ болып кездеседі. Ал ағылшын тілінде бұрын басталған бірақ əлі күнге дейін жалғасып келе жатқан əрекетті білдіреді.Сондықтан,сөйлемді ағылшын тілінен өз тіліне сөзбе-сөз аударған дұрыс емес жəне ең маңыздысы ағылшын адамы секілді ойлану қажет.

SIMPLE TENSES Бұл өте қарапайым жəне көп қолданылатын шақ.Біз бұл шақты фактілер айтқанда, күнделікті болатын іс əрекеттерге, уəде бергенде (will) арқылы қолданамыз Past Simple – нақты бұрын аяқталған іс-əрекетті білдіреді. Present Simple- күнделікті қайталанатын іс-əрекеттер. Future Simple- болашақта болатын іс-əрекетті білдіреді. Мысалдары: Past Simple:I visited my aunt in the hospital yesterday. — Мен кеше ауруханаға əпекмді көруге бардым. Present Simple: I visit my aunt in the hospital today. — Мен əпкемді көруге бүгін ауруханаға барамын.

31

Future Simple: I will visit my aunt in the hospital tomorrow. Promise! — Мен ертең əпкемді ауруханаға көруге барамын. Сөз беремін! Өткен шақта PAST SIMPLE нақты уақыттар қолданылған өте жақсы. Бір істің қай уақытта өткені өте маңызды, қанша күн/ай/жыл т.б. Мысалы : yesterday, last summer, 3 months ago, at 8 o’clock.

PROGRESSIVE TENSES Бұл шақ белгілі бір іс-əрекеттің бір уақыт арасында болып жатқан қолданылады. Мұндағы назарда іс əректтің жалғасып жатқанына аударған дұрыс. PRESENT PROGRESSIVE-ті мына сөздер арқылы байқау өте оңай: now, at the moment, this week, today. Present Progressive-ті болашақта болатын нақты іс-əрекетті айтқанда қолдануға болады. Мысалы келесі апта досынның туған күніне барғанда, себебі бұл болашақта нақты болады Past Progressive- өткен бір іс-əрекеттің бір уақыт аралығында созылып жатқандығын білдіреді. Present Progressive- дəл қазір болып жатқан іс-əрекетті білдіреді. Future Progressive- болашақта орындалатын ұзақ іс-əрекет. Мысалдары: Past Progressive:I was studying in the morning yesterday. — Кеше таң ертең сабақпен айналысып жатқан едім. Present Progressive: I am studying at the moment. — Қазір мен сабақ оқумен айналысып отырмын. Future Progressive:I will be studying al day long tomorrow. — Мен ертең күні бойы сабақ оқумен айналысатын боламын

32

PERFECT TENSES Past Perfect:I had bought a new car before I realized I got broke. — Мен жаға машина сатып алғанға дейін ,ақшамның таусылғанын түсіндім. Бұрын болған іс-əрекеттен алдында болған іс-əрекетті білдіреді. Негізінен Past Perfect Past Simple-мен іс-əрекеттердің арасындағы байланысын көрсету үшін қолданылады Present Perfect: I have bought a new car and now I drive it every day. -- Мен жаңа машинаны сатып алдым, енді оны күн сайын айдаймын. Бұрын болып өткен іс-əрекет жəне осы шақта нақты нəтижесі бар. Future Perfect:I wil have bought a new car by 2021. — Мен 2021 жылға дейін жаңа көлік сатып аламын. Болашақта болатын іс-əрекетті білдіреді

PERFECT PROGRESSIVE TENSES белгілі бір уақытқа дейін біткен іс-əрекетті айтамыз. Past Perfect Progressive:I had been learning English before I went to colege .— Мен колледжге барғанға дейін ағылшын тілін үйрендім. белгілі бір уақытқа дейін біткен іс-əрекетті айтамыз. Present Perfect Progressive: I have been learning English for10 years .— Мен 10 жыл бойы ағылшын тілін оқимын. іс-əрекет бұрын басталып қазіргі уақытқа дейін жалғасады Future Perfect Progressive: I will have been learning English for a decade by 2021 .— 2021 жылға қарай мен ағылшын тілін 10 жыл бойы үйренемін. болашақта болатын жалғасатын іс- əрекетті білдіреді.

33

VERB TENSES

PAST

It rained yesterday.

PRESENT

It is going to rain tonight.

It rains every spring.

SIMPLE PAST SIMPLE verb

FUTURE

It will rain this September a lot.

PRESENT SIMPLE verb

WILL + V-inf или BE GOING TO + V-inf

It is raining at the moment.

It will be raining by the time I get to school.

AM/IS/ARE + V-ing

WILL BE + V-ing

It had already rained before I left.

I have driven a motorcycle in rain many times.

It will have rained 15 mm by the end of the day.

HAD + past participle of a verb

HAS/HAVE + past participle of a verb

WILL HAVE + past participle of a verb

It had been raining for two days before wesaw the sun.

It has been raining for the whole week.

It will have been raining for three days by the time it stops.

HAD BEEN + V-ing + for/since

HAS/HAVE BEEN + V-ing + for/since

WILL HAVE BEEN + V-ing + for/since

It was raining when I went to school.

PROGRESSIVE WAS/WERE + V-ing

PERFECT

PERFECT PROGRESSIVE

34

35

10 10.ТӨЛЕУ

СӨЗ

В Ағылшын тілінде, орыс тіліндегідей , сөйлем тура жəне жанама болып келеді. Тура сөйлем əдетте диалогтарда кездеседі: — Hey, Jack, how are you doing, buddy? — Thanks, Nate, pretty well actually. I can’t complain. — Хэй, Джек, қалайсың, досым? — Рахмет, Нейт, жақсы, негізі, шағымдана алмаймын. Бұл тура сөйлеудің жарқын мысалы, өйткені екі сөйлеуші де өз ойларын осында жəне қазір айтуда.Біз мұны бірінші сөйлеушінің өзінен айтқанын көреміз немесе естиміз. Жанама сөз бізге басқа адамның диалогының немесе сөзінің мазмұнын жеткізге мүмкіндік береді. Бұл жағдайда біз Өзіміздің емес, бастапқы адамның атынан үшінші жаққа қойып айтамыз. He asked me, how I was doing. I said that I was doing pretty well and couldn’t complain. Ол менен менің жағдайымды сұрады. Мен жаман емес, шүкір дедім.

Сіз, əрине, сөйлемнің құрылымында ғана емес, сонымен қатар етістіктердің уақытша формаларында да өзгерістер болғанын байқаған боларсыз. Өйткені ағылшын тілінде жанама сөйлеуді пайдалану үшін уақыт шақтарының қатаң келісуін талап етеді. Жанама сөйлеу уақыты/шақ қашан өзгереді? Егер етістік негізгі сөйлемде қазіргі немесе болашақ уақытта тұрса, тура сөздегідей уақытта тұрады. — I will always love you. ⟶ He says he will always love me. — Мен сені əрдайым жақсы көремін. ⟶ Ол əрқашан мені жақсы көретін боламын дейді.

Мұнда бəрі өте қарапайым. Қиындықтар бізде "He said..." деп айтқан кезде басталады, яғни етістікті басты сөйлемге өткен шаққа қоямыз. Сонда жанама сөйлемдегі уақыт да өзгереді.


36

Бұл жағдайда жанама сөйлеуде уақыт қалай өзгереді жəне оларды қалай шатастырмасақ болады екенін анықтап алайық. Біз барынша түсінікті жəне қарапайым жасауға тырысқан кестеге қараңыз. ☺

DIRECT SPEECH

PRESENT

PRESENT SIMPLE — I go to work every day.

PAST SIMPLE She said that she went to work every day.

PRESENT PROGRESSIVE — I’m working out at the moment.

PAST PROGRESSIVE He said that he was working out at that moment.

PRESENT PERFECT

PAST PERFECT

— We’ve been to the USA twice.

They said that they had been tothe USA twice.

PRESENT PERFECT PROGRESSIVE

PAST

PAST PERFECT PROGRESSIVE

— I’ve been studying for 6 hours.

She said that she had been studying for 6 hours.

PAST SIMPLE

PAST PERFECT

— I bought a car yesterday.

He said that he had bought a carthe day before.

PAST PROGRESSIVE

PAST PERFECT PROGRESSIVE

— I was watching the game.

PAST PERFECT — I had known this before you told me

PAST PERFECT PROGRESSIVE — We had been going out for 6 months before we moved in together.

FUTURE

REPORTED SPEECH

FUTURE SIMPLE (WILL — I will always be by your side.

She said that he had been watching the game. PAST PERFECT She said that she had known this before he told her.

PAST PERFECT PROGRESSIVE He said that they had been going out for 6 months before they moved in together. FUTURE IN THE PAST (WOULD) She said that she would always be by my side.

37

Бірақ ағылшын тілі емес еді, егер ол не болмаса? Дұрыс: ерекше жағдайлар/ исключения! Егер біз белгілі бір факт, ереже немесе ақиқат туралы айтатын болсақ, уақыт өзгермейді — The 4th of July is America’s national holiday. She said that the 4th of July is America’s national holiday. Төлеу сөйлемдерде тек уақыт, шақ ғана емес үстеулер де өзгереді. Яғни:

DIRECT SPEECH

REPORTED SPEECH

THIS

THAT

THESE

THOSE

NOW

THEN

HERE

THERE

TODAY

THAT DAY

TOMORROW

THE NEXT DAY

AGO

BEFORE

YESTERDAY

THE DAY BEFORE

THE DAY AFTER TOMORROW

TWO DAYS LATER

THE DAY BEFORE YESTERDAY

TWO DAYS BEFORE

NEXT YEAR/MONTH...

THE FOLLOWING YEAR/ MONTH...

LAST...

PREVIOUS...

38

Мысалы: — I was studying for an exam yesterday. He said that he had been studying for an exam the day before. — I’m feeling a little too anxious these days. I said that I was feeling a little too anxious those days.

Сондай-ақ, жанама сөйлеуде біз жеке жəне өзге есімдерді өзгертеміз, өйткені біз олардың келісімдерін ескеруіміз керек: — I will lend you my book for the weekend. She said she would lend me her book for the weekend. Түсіңдің бе? - ) Енді біз төлеу сөйлемдерде сұрақтарды қалай қоятынымызды талдайық. Yes / No сұрақтар үшін біз WHETHER жəне IF сөздерін қолданамыз..... — Will you eat? I asked her, whether/if she will eat. Бұл ретте арнайы сұрақтар қою үшін біз сөздерді əдеттегі сөйлемдегідей қолданамыз. — Where do you want to go next summer? They asked me where I wanted to go the following summer. — What are you doing? She asked me what I was doing.

39

11

ГЕРУНДИЙ ЖƏНЕ ИНФИНИТИВ Ал сен I like doing something жəне I like to do something арасындағы айырмашылықты білесің бе? Stop doing something жəне stop to do something? Try doing something жəне try to do something? Егер жоқ болса, бұл сабақ арнайы сен үшін. Екі формуладан тұрады: Бірінші: етістік +to + infinitive Екінші: етістік + герундий

ТЕК INFINITIVE-те ТҰРА АЛАТЫН ЕТІСТІКТЕРДІ ҚАРАСТЫРАЙЫҚ: аgree choose decide expect forget help hope manage promise refuse want would like would love would prefer

келісу таңдау шешім қабылдау күту ұмыту көмектесу үміттену басқару уəде беру бас тарту қалау қалайтыным едім қалайтын едім таңдайтын едім

He agreed to finish the task for me. - Ол мен үшін тапсырманы аяқтауға келісті. I expect you to cook the dinner tonight. - Кешкі асты сен əзірлейсіңдеп кутемін. My boss manages to send hundred emails per day. - Менің бастығым кешке дейін жүздеген хат жібере алады.

Кеңестер: Барлық сөздерді жаттап ал, кейін өзіне оңай болады. Осы сөздерді пайдаланып, мəтін құра.

40

ГЕРУНДИЙ/V-ING: admit(to)

мойындау

deny

қабылдамау

finish

аяқтау

mind

саналау

avoid

қашу

dislike

жақтыртпау

give up

берілу

miss

сағыну

(can’t) help

көмектеспеу

еnjoy

рахаттану

practise

практика жасау

(can’t) stand

тұра алмау

fancy

қиялдау

involve

қосу

put off

қою

consider

қарастыру

feel like

сезіну

keep (on)

жалғастыр

risk

тəуекел ету

imagine

қиялдау

I admit eating all the cake, okay! — Жарайды , мойындаймын: торты мен жедім! I need to keep on practising. — Маған жаттығуды жалғастыру қажет. He felt like running after her and begging to stay. — Ол оған лақтырғысы келді жəне одан қалуды сұрайды.

Hate, like, love and prefer –ing жəне to-infinitive пен қолдана алады. Бұл сөздердің мағынасы қатты өзгермейді. Ing формасы іс – əрекетке негізделеді. Ал to-infinitive жақсы көретін немесе жек көретін іс – əрекеттерге байланысты қолданылады жəне нəтижесі қатты маңызды болмайды. I love eating pizza so much! — Маған пицца жеген өте ұнайды! I love to eat pizza, but I hate to order it. – Мен пицца жегенді жақсы көремін, бірақ тапсырыс беруді жек көремін. I prefr not telling anyone my plans. —Өз жоспарым жайлы ешкімге айтпаған дұрыс деп санаймын. I prefer not to tell you my plans this time. —Осы жолы өз жоспарым жайлы ешкімге айтпаймын деп ойлаймыз.

41

БҰЛ ЗАҢҒА БАҒЫНБАЙТЫН БІРНЕШЕ ЕТІСТІК БАР, ЯҒНИ ОЛАРҒА ГЕРУНДИЙ-ING TO INFINITIVE ҚОСЫЛСА ОНДА МАҒЫНАЛАРЫ ӨЗГЕРЕДІ.ОЛАР: V-Ing

TO + Infinitive

GO ON

Бір нəрсені тоқтатпай жалғастыра беріңіз.

Басқа əрекетке өту.

NEED

Бір нəрсе қандайда бір əрекетті талап етеді.

Сіз бірдеңе істеу кезде.

Есте сақтау “еске алу”

Ұмытпау.

Көріңіз тəжірибе жүзінде.

Тырысу.

MEAN

Бір нəрсені білдіреді.

Бірдеңе істеуге ниеті бар.

WANT

Бір істі жасауды талап етеді.

Бір істі қалайды.

Өткенде болған нəрсеге өкіну.

Бір нəрсені жасау керек болғаны үшін өкіну.

Бір нəрсені тоқтату.

Бір нəрсе жасау үшін тоқтау.

REMEMBER TRY

REGRET

STOP

42

43

12

DO МЕН MAKE АРАСЫНДАҒЫ АЙЫРМАШЫЛЫҚ Ағылшын тілінде осы сөздермен тұрақты сөз тіркестері көп кездеседі, бірақ оларды қолдану ағылшыны Elementary дəрежесінен жоғары адамдардың өзіне қиындау боп келеді. Мүмкін, сол мəселе сізде де кездеседі. Біз Do жəне Make қашан қолдану керек екенін қарастырамыз. DO - іс-қимылдарды, күнделікті əрекеттерді немесе жұмыстарды білдіру үшін қолданылады. Əдетте, бұл физикалық обьект болмайтын іс-əрекеттер. DO – бұл орындаушы. You did a nice job, Harry. —Сен жақсы еңбектендің, Гарри. My mom is doing the shopping now. —Анам қазір саудаласып жүр. MAKE керісінше, өндіріске бағытталған қандай да бір қызметті, бір нəрсе жасауды, қолдан жасалған бір істі, оған үстелге дастарқан төсеуді немесе тестті қате белгілеуді де жатқызуға болады. This bag was made in China. —Бұл сумка Қытайда тігілген. She made a funny sound. —Ол күлкілі дауыс шығарды. I made $3 million dollars this year. —Осы жылы мен 3 миллион доллар жасадым. DO əдетте əрекет туралы көп айтады, ал MAKE — нəтиже туралы айтады. Ағылшын тілінде Do жəне MAKE етістіктерімен жасалған тұрақты сөз тіркестер көп кездеседі. Олар белгілі бір қатаң ережеге бағынбайды . Бұл тұрақты тіркестерді жаттап алуға кеңес беремін. Сəттілік!

44

DO ТІРКЕСІМЕН КЕЗДЕСЕТІН СӨЗ ТІРКЕСТЕРІ do the shopping — сатып алу, шопингпен айналысу do the work— орындау/жұмыс істеу do the dishes — ыдыс жуу do business - бизнеспен айналысу do a great/poor/awesome job — керемет/нашар/ керемет жұмыс істеу do a report — есеп жасау do something / anything — бірдеңе істеу do good / bad — жақсы/жаман жасау do your best - жақсы жасауға тырысу do an exam – емтихан тапсыру do your hair — шаш үлгісін жасау do damage — зарар келтіру do harm — зиян келтіру do your duty – борышты орындау do a course — курс өту do research — зерттеу жүргізу do a favour — пайдаға асыру

MAKE ПЕН КЕЗДЕСЕТІН СӨЗ ТІРКЕСТЕРІ make breakfast/dinner / lunch — таңғы ас/түскі ас дайындау make a sandwich — бутерброд жасау make some tea - шай дайындау make money — ақша табу make friends - достар табу make up something – бір-нəрсе жасау make a call — қоңырау шалу make a joke — əзіл айту make an excuse - өзін ақтауды ойлау make a promise — уəде беру make a fuss — шу көтеру make sure — куəландыру make a list — тізімін құру make progress - прогресс жасау make a mistake — қате жасау make a choice / decision — шешім қабылдау make an exception — ерекшелік жасау make a difference — үлес қосу make up your mind — анықтау make a sound - дыбыс шығару make an appointment — кездесу тағайындау make an attempt — əрекет жасау make a discovery — ашулану make fun of something — бірдеңеге күлу make friends - достар табу make the bed — төсек жинау

45

Бұл етістіктерді басқа кездерде де қолдануға болады: I'vegot a job to do. —Маған жұмыс жасау керек. I've got a call to make. —Маған қоңырау жасау керек. Do оның мағынасы анық контексте келсе, етістікті алмастыра алады: I'll do the lawn, and you'll do the dishes. = I'll mow the
 lawn and you'll wash the dishes. —Мен газонды қиямын, ал сен ыдыс-аяқты жуасың. Жауаптарда сіз do+it қолдана аласыз, тіпті сұрақ MAKE болса да пайдалана аласыз. Мысалы: —Can you make a sandwichfor me?
 —I'll do it a little bit later. —Маған сэндвич дайындап бере аласың ба?
 —кішкенеден соң жасаймын. DO жəне MAKE мысалдары: You need to do your best in order to achieve a lot in life. - Сіз өмірде көп нəрсеге қол жеткізу үшін бəрін істеу керексіз. Luckily, nowadays people can make a doctor's appointment
 online. -

Бақытымызға орай, бүгінгі күні адамдар интернет арқылы дəрігерге жазыла алады. I usually do research before buying anything expensive. I read reviews and other people's opinions. - Əдетте мен қымбат бір нəрсе сатып алар бұрын шағын зерттеу өткіземін. Мен басқа адамдардың пікірлерін оқимын. He got into social activism because he wanted to make a differenсе. - Ол белсенді болды, себебі енгізуге өз үлесін қосқысы келді.

46

47

НӨЛДІК ЖƏНЕ БІРІНШІ ШАРТТЫ СӨЙЛЕМ СОНШАЛЫҚТЫ ОҢАЙ МА?

13

Нөлдік түрдегі шартты сөйлемдер Zero Conditional Sеntеnce (жалпыға белгілі фактілер)

Қосымша ұсыныс

Маңызды

(шарт)

Ұсыныс (нəтиже)

Present Simple

Present Simple

When

Michael is on the beach,

he always gets a sunburn.

Қашан

Майкл жағажайда,

Ол үнемі күнге күйеді.

IF/WHEN


 Егер сіздің досыңыз тым көп шоколад жесе, қосымша екі килограмм қосатынын 100% айтуға болады. Досыңызға кəмпиттен бас тартуды қалай айтуға болады? Сізге шартты сөйлемнің нөлдік түрі қажет. Егер нөлдік типтегі шартты сөйлемдерді қолдана алсаңыз, бұл жағдайда нəтиженің ықтималдығы қазіргі болашақ шақта = 100% болады. Қолданылуы:

1

Табиғат заңдылықтары: If the temperatureis below zero, water freezes.
 - Егер температура нөлден төмен болса, су мұз боп қатады. When it gets cold, migratory birds fly away to warmer places.
 - Суық болған кезде, құстар жылы жерлерге ұшып кетеді.

2

100 пайыздық заңдылықтар:

I have a food alergy. If I eat shrimps, I feel sick. - Менде тағамдық аллергия бар. Егер мен асшаяндарды жесем, менің жүрегім ауырады. The lights turn on if you press this button. - Бұл батырманы басқан кезде жарық қосылады.

48

Бірінші шартты сөйлемдер First Conditional Sеntеnce (болжалды келер шақ)

IF

If Егер

Incase Егер

Бағыныңқы сөйлем (шарт)

Негізгі сөйлем (нəтиже)

Present tenses

Future tenses, modal verbs, imperative

you give her flowers,

she will be happy.

сен оған гүл сыйласаң,

Ол бақытты болады.

we are expecting someone,

I will tidy the apartment.

біз қонақ күтсек,

If Егер

When Қашан

you don't pass your finals,

сен емтихан тапсыра алмасаң,

мен уйді реттеймін. you can't go on vacation with your friends.

Достарыңмен демалысқа бара алмайсың.

you are done with your project,

go help your sister with hers.

жобаңды аяқтайсың,

бірден əпкене көмектес.

Егер сен сабаққа ұйықтап қалсан, мұғалім қатты ашылануы мүмкін, соған қарамастан сені кешіруі мүмкін, барлығы көңіл күйіне байланысты. Біраз сенімсіздік пайда болды ма? Осында сəттерде біз 1 шартты сөйлемдерді қолданамыз. Болашақта немесе қазір нəтиже 100 пайыз болмаған сəттері, бірінші шартты сөйлемдерді қолданамыз.

Қолданылуы:

1

100 пайыздық емес, бірақ мүмкін болатын заңдылықтар: If Carl drinks coffee in the evening, he will not fall asleep (but in some cases he might fall asleep because drinking coffee doesn't always ruinhis sleeping pattern). - Егер Карл кешке кофе ішсе, ол ұйықтамайды (бірақ кейбір кофе əрдайым ұйқыны бұзбайды). You will enter Stanford if you pass your SATs with flying colors (but it is not 100% guaranteed as there might also be other requirements from the university).

49

- Сіз Стэнфордқа түсесіз, егер сіз іріктеу тесттерін үздік тапсырсаңыз (бірақ бұл жүз пайыз кепілдік емес, өйткені универдің басқада талаптары болуы мүмкін). Көмек, қызмет көрсету ұсыныстары:

2

If you don't want to go out tonight, we can stay in and watch а movie. -

Егер бүгін кешке ешқайда барғың келмесе, біз уйде қалып,

фильм көре аламыз. If you need any help, just call me and I'll beright by your side. - Егер саған қандай да көмек қажет болса, жəй маған хабарлас, мен осында боламын.

3

Ескерту немесе қауіп- қатер кез кезінде: I will never forgive him if he doesn't take his words back.


- Мен оны ешқашан кешірмеймін, егер ол өз сөзін кері алмаса. You will injure yourself if you don't follow the safety rules.
 - Егер қауіпсіздік шараларын сақтамасаң, жарақаттанып қаласың.

50

51

14

ЕКІНШІ ЖƏНЕ ҮШІНШІ ШАРТТЫ. СӨЙЛЕМДЕР. ҚИЯЛ ƏЛЕМІ 2-түрдегі шартты сөйлемдер Second Conditional Sеntеnce (қиялы шындыққа жанаспайтын оқиғалар)

IF

Қосымша ұсыныс (шарт) Past (Simple or Progressive)

Маңызды Ұсыныс (нəтиже) would/could/might + verb infinitive

If Егер

If Егер

I worked as a bed and mattress tester,

I would have a dream job.

мен кереуеттер мен матрастарды сынаушы болып жұмыс істегенімде,

Арманымдағыдай жұмыс болар еді.

Kendal was more athletic,

she could be on the school basketball team.

Кендалл спортқа жақындау болғанда,

ол баскетболдан мектеп командасында болуы мүмкін еді.

Біз кейде армандағанды жақсы көреміз. Ал егер біз ағылшын тілін жақсы білсек? Сол кезде біз үнемі саяхаттап, жаңа адамдармен танысатын едік. Біздің қиялымыз үшін біз екінші түрдегі шартты сөйлемдерді пайдаланамыз. Олар бізге осы/келер шақта нəтиженің ықтималдығы = 0% жағдайында қажет.

52

Қолданылуы:

1

Қазіргі немесе болашақтағы нақты емес қиял ахуалын сипаттау: Sarah would buyfresh croissants for breakfast every morning if she lived in Paris (but she lives in London). - Сара əрбір таңғы асқа балғын круассандар сатып алар еді, егер ол Парижде тұрса (бірақ ол Лондонда тұрады). If I didn't have a car, it would be difficult to get around LA (but I do
 have a car). - Егер менде машина болмаса, Лос-Анджелесте қозғалу қиын болар еді (бірақ менде машина бар). If he was sleeping, it wouldn't be so noisy up stairs.
 - Егер ол ұйықтаса, жоғары шулы болмас еді.

2

Кеңестер WAS сөзі шартты сөйлемдерде WERE сөзімен алмастырылады тіпті I, he, she, it, Reachel, that place жəне т.б. сияқты сөздермен ауыстырылуы мүмкін. "If I were you" — тұрақты сөз.

-

3

If I were you, I'd confess her my feelings. Сенің орныңда мен оған өз сезімімді мойындайтын едім.

Көмек, қызмет көрсету ұсыныстары: If Kathie wanted to see that band, I could get you two tickets. 
 - Егер Кэти осы топты көргісі келгенде, Мен сізге екі билет алар едім. Біз Кэтидің концертке барғысы келетініне сеніміміз аз, сондықтан бірінші шартты сөйлемнің орнына екінші түрін қолданамыз.

53

Third Conditional Sеntеnce (өткенде болған істер)

IF If Егер

If Егер

Қосымша ұсыныс (шарт)

Маңызды Ұсыныс (нəтиже)

PastPerfector Past Perfect Progressive

would/could/might + have +

my parents hadn't moved to Berkeley,

I wouldn't have met my future husband.

менің ата –аннам Берклиға келмегенде,

Мен өзімнің болашақ куйеуімді кездестірмеген болар едім.

the police had been more careful,

they might have caught the suspect faster.

полиция қызметкері мұқият болғанда,,

Олар айыпталушыны ерте табатын еді.

V3

Біз өткен шақта орындалуы мүмкін, бірақ орындалмаған жағдайларға үшінші түрдегі шартты ұсыныстарды пайдаланамыз. Үшінші шақты өткендегі реніш, қателіктер т.б жағдайларда қолданамыз.

54

Қолданылуы:

1

Өткен шақта нақты емес қиял жағдайлардың сипаттамасы. If we hadn't rented a car, it would have been difficult to get around LA last month (but we rented a car and we drove
 everywhere). - Егер біз машинаны жалға алмасақ, Лос-Анджелеске өткен айда жету қиын болар еді. (бірақ біз машинаны жалға алдық барлық жерде). You could have travelled to Italy last year if you hadn't splurged all your money on a new Iphone (but you wasted all the money and
 you couldn't afford going to Italy). - Өткен жылы сен Италияға саяхат жасар едің, егер сен барлық ақшаңды жаңа iPhone-ға жаратпағанда.

2

Біреудің іс-əрекеттерін сынға алғанда If you had been more thoughtful, you wouldn't have offended her
 with your words. - Егер сен мұқият болғаныңда, сен оны сөздеріңмен ренжітпеген болар едің.

3

Өткен туралы өкініш If I had had more time with my granddad, I would have thanked
 him for everything he had done for me. - Егер мен атаммен көп уақыт өткізгенімде, мен ол маған жасаған барлық жақсылықтары үшін алғыс айтар едім.

55

56

15

АРАЛАС ШАРТТЫ СӨЙЛЕМДЕР (mixed conditionals)

Барлық 4 шарттарда болашақ, өткендегі, қазір болып жатқан жағдайларда қолданылады. Егер сіз өткенде болып, нəтижесі қазір болған оқиғаны сипаттағыңыз келсе, аралас шартты қолданамыз. Mixed conditionals-бұл шартты сөйлемдердің тағы да басқалай сипаттауға мүмкіндік беретін, қалған шартты жағдайлардың барлығы бізге қажетті мағынаны толық жеткізе алатын ерекше конструктор. Қосымша ұсыныс 2-түрі (осы/болашақ шаққа қатысты шарт) 1. If I had someone to help me with all the chores (I live alone and no one helps me with house work). 2. If you were more proactive (but you are passive). 3. If I wasn't leaving tomorrow (I have a plane ticket and I am going on vacation).

3-ші түрі (өткен шаққа қатысты нəтиже ) 1. If Nick had thought through the whole journey (but he didn't do it in advance). 2. If Venya hadn't taken up learning English (but he started learning English a long time ago). 3. If you had gotten that job (but you didn't get it). 2-түрі (осы/болашақ шаққа қатысты шарт 1. If she came back late last night, 2. If you did all the homework, 3. If he drank all the juice,

Басты ұсыныс 3-ші түрі (өткен шаққа қатысты нəтиже )

1. I would have gone out with my friends yesterday (I had to stay at home and do the chores instead of hanging out with my friends). 2. You would have asked that girl out ages ago (you still haven't done it yet). 3. I would have come over yesterday and have helped you fix your car (but I didn't come over and didn't help fix the car).

2-түрі(осы/ болашақшаққақатыстышарт 1. We wouldn't be searching for a place to stay now (we are searching for a place to stay right now). 2. He wouldn't be where he is today now (but he is successful now). 3. We would be packing our house for a move next week (we are not doing it next week). 1-шітүрі (осы/ болашақшаққақатыстынəтиже ) 1. she won't come to classes today. 2. you won't have problems at test tomorrow. 3. I'll be so mad at him.

57

Қолданылуы: If she came back late last night, she won't come to classes today. Егер ол кеше кеш қайтып келген болса, бүгін сабаққа келмейді. 2 жəне 3 түрі бірге тұрған жағдай қиын, себебі оларды орындар мен де ауыстыруға болады! Өткен шақта не тұрғанын, ал осы шақта не тұрғанын түсіну маңызды. Мұны мысалдарда қарастырайық: If you were more proactive you would have asked that girl out ages ago. - Егер сіз соншалықты пассивті болмағаныңызда, сіз бұл қызды баяғыда – ақ кездесуге шақырған болар едіңіз. Тағы да бір мысал, If Nick had thought through the whole journey, we wouldn't be searching for a place to stay now. —Егер Никбарлық саяхатты ойластырғанда, біз қазір түнге арналған орын іздемейтін едік. Егер бұрынғы уақытта ол бəрін дайындаған болса (жағдайға 3 шақ), , қазіргі кезде нəтиже мүлдем басқаша болар еді (тергеуші үшін 2 шақ).

58

59

16

IF-ті ҚАЛАЙ АЛМАСТЫРУҒА БОЛАДЫ? (UNLESS, PROVIDED THAT, SUPPOSING, ETC) СӨЗ

ШАРТТЫ СӨЙЛЕМДЕ РДІҢ ТҮРІ

WHEN

0

UNLESS (=IF NOT)

0, 1

Unless he loved her, he wouldn't sacrifice his career for her — Егер ол оны ұнатпаса, ол өзінің мансабын құрбан ете алмайтын еді.

PROVIDING/ PROVIDED (THAT)

1

Providing I have enough money, I wil chip on a present for Natalie —Менің ақшам жеткілікті болған жағдайда, мен Натали үшін сыйлық қараймын.

SO/AS LONG AS

0, 1

So/as long as you promise to quit binge-watching Netflix, I wil pay for your subscription —Əзірге сен Нетфликсті шектен тыс көрмеймін деп уəде берсең, жазылым үшін төлеймін.

1, 2 AND 3

Suppose he popped you a question, would you say yes? — Елестет, ол саған ұсыныс жасады, Сен келісетінбе едің? Suppose you won a lottery? —Егер сіз лотерея ұтып алсаңыз ше?

SUPPOSE/ SUPPOSING

МЫСАЛ When we drink coffee, our blood pressure rises — Кофе ішкенде кезімізде, қанқысымыз көтеріледі.

OTHERWISE

1

Start working on your CV. Otherwise you wil have a hard time finding a good job (If you don't start working on your CV, you wil have hard time finding a good job) - Түйіндеме бойынша жұмысты бастаңыз, əйтпесе сізге жақсы жұмыс табу қиынға соғады.

BUT FOR

2 AND 3

But for his help, I would have failed that test (if he hadn't helped me) —Егер оның көмег іболмаса, мен бұл тесттен өте алмайтын едім.

AND/OR

1

IN CASE OF/ IN THE EVENT OF

1

Leave that room again and you wil be grounded for a week —Осы бөлмеден тағыда шығып кетсең, бір апта бойы үй қамауында боласың. Don't leave that room or you wil be grounded for a week —Бұл бөлмеден шықпа, əйтпесе бір аптада үй қамауында боласың. In case you get hungry, take some soup from the fridge —Егер қарның ашса, тоңазытқыштан сорпаны ал. In the event of fire, cal 911 —Өрткезінде 911 ге хабарлас.

60

61