De sancta Trinitate et operibus eius X-XXVI

Citation preview

NUNC COGNOSCO EX PARTE

TRENT UNIVERSITY L1BRARY

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0022unse

CORPVS CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XXII

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

XXII

RVPERTI TVITIENSIS DE SANCTA TRINITATE ET OPERIBVS EIVS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII M C M L X XII

RVPERTI TYITIENSIS

DE SANCTA TRINITATE ET OPERIBVS EIVS LIBRI X-XXVI

EDIDIT

HRABANVSHAACKE o. s.

B.

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXII

L0 6Rso

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE Svpremo Belgarvm Magistratv PVBLICAE INSTITVTIONI atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

w ■ librum

J{V.Vf«Sp. trdc-

f

uottr ^ tllum

. Mdcrranv

ikVr# f: jfbwf

^'VTuptm. mr

/rc«*-fup

% w^W7n'

i ^ / cxtortfftjttojtf

mrl ^,1 ^P^xr f«w dprrrpm fup mdre^fimftryMtryantr ?u_p tam- fifss^ #pi imjtttr Ubrii&dzuojzuti tUu •& ost' wort meo tsjfyjj.

Klosterneuburg, Stiftsbibliothek 253, 12. Jh., fol. 7-

DE SANCTA TRINITATE ET OPERIBYS EIVS LIBRI X-XXVI

DIE SIGEL A

Klosterneuburg 260 12. Jh. Reg. Can.

B

Klosterneuburg 255 12. Jh. Reg. Can.

C

Klosterneuburg 253 12. Jh. Reg. Can.

D

Paris 16729 a. 1182 Hautmont OSB

E

Heiligenkreuz 82 13. Jh. OCist

F

Linz 481 13. Jh. Baumgartenberg OCist

G1

Admont 159 12. Jh. OSB

G'1

Graz 401 12. Jh. St. Lambrecht OSB

G3

Salzburg a XI x 12. Jh. OSB

H I

Rein 84 12. Jh. OCist Munchen Clm 4561 12./13. Jh. Benediktbeuern OSB

II

Munchen Clm 18515 a. 1467 Tegernsee OSB

P

Munchen Clm 18514 a. 1467 Tegernsee OSB

K

Mons 15/162 12. Jh. Bonne Esperance OPraem

L

Kassel 14 12. Jh. Lippoldsberg OSB

M

Munchen Clm 13062 12. Jh. Priifening OSB

N O

Admont 237 12. Jh. OSB Munchen Clm 13047 12. Jh. Priifening OSB

P

Innsbruck 35 14. Jh. Stams OCist

j2

Klosterneuburg 258 12. Jh. Reg. Can.

R

B russei, Bolland. 318 12. Jh. Lambach OSB

S

Wien 702 12. Jh. Gottweig OSB

T

Admont 106 12. Jh. OSB

U

Arras 622 13. Jh. St. Vaast OSB

V

Wien 1615 12. Jh. Salzburg Dom

W

Munchen 12634 12. Jh. Ranshoven Can. Reg.

t

Koln (Erstdruck) a. 1528 Koln UB

IN EXODVM LIBER PRIMVS

1. Qua causa uel quo ordine intrauerit Israhel in Aegyptum et Iacob accola factus sit in terra Ham, praecedentis libri Geneseos extrema parte narratum est, scilicet quia uocauit Dominus famem super terram, et omne firmamentum panis 5 contriuit ; sed misit ante eos uirum, non pro meritis ipsorum, | nam in seruum uenumdatus est Ioseph, et humiliauerunt in compedibus pedes eius ferrumque pertransiit animam eius, patienter sustinentis spemque suam in Deo ponentis, donec ueniret uerbum eius. Tandem uenit, et eloquium Domini in¬ io fiammauit eum, tamquam lucernam celso candelabro dignam, lumenque eius clarescere coepit ab interpretatione somnio¬ rum. Proinde misit rex et soluit eum, misit princeps populorum et de carcere dimisit eum. De compedibus expediuit eum, dicensque : Num inuenire poterimus uirum qui Spiritu Dei 15 plenus sit ? constituit eum dominum domus suae et principem omnis possessionis suae, ut erudiret principes | eius sicut semetipsum, et senes eius prudentiam doceret, deinde, iuxta coniectoris ueritatem, uocauit Dominus (ut iam dictum est) famem super terram, et ob hoc intrauit Israhel in Aegyptum, et habitauit 20 in terra Gessen et possedit eam, auctus que est et multiplicatus nimis. Haec, inquam, praecedentis libri extrema parte narrata sunt. Deinceps sequentis huius libri Exodi primae partes illud continent, quia conuertit cor eorum ut odirent populum eius, et dolum facerent in seruos eius, et quia misit Moysen seruum 25 suum, Aaron quem elegit ipsum, posuitqne in eis uerba signorum suorum. In his et in ceteris, uti propositum est atque iam inceptum est, litteram cursim uellicabimus, et quae intrinsecus condita sunt mysteria Christi Filii Dei diligenter pro posse ipso adiuuante proferre fide integra conabimur. 30 Primo omnium nemo fere est qui nesciat Pharaonem illum regem nouum qui ignorabat Ioseph diaboli gessisse typum, paschalem agnum qui immolari iussus est Christum Dei Filium ; Aegyptum, hunc mundum ; transitum filiorum Israhel’per mare Rubrum Christi praefigurasse baptismum.

X, 1 cf. Ps. 104, 23. 3 cf. Gen. 45, 5 ; Ps. 104, 16-17. 6 Ps. 104, 17-18. 8 cf. Ps. 72, 28 ; Ps. 104, 19. 9 ib. 19. 10 cf. Mt. 5, 15. 12 Ps. 104, 20. 14 Gen. 41, 38. 15 Ps. 104, 21-22. 18 ib. 16.23. 19 Gen. 47, 27. 23 Ps. 104, 25-27. 30 cf. v.g. Hier., In Es. 9, 29 - CC 75 p. 401 ss. 31 Ex. 1, 8.

X, 1 Incipit exposicio domni Rodberti abbatis in librum exodum B, ... in exodum primum H intrauerint H 5 praemisit t 14 potuimus t 18 famem supra lin. corr. B 20 Iessen H 23 eorum supra lin. B 20 positum est atque incoeptum t 29 integra fide ~ t 34 praefigurasse] praesignare t

B 9

PL 567

B 9V

582

DE SANCTA TRINITATE X

Igitur ut ad haec recto proficiscamur ordine, altius recurren¬ tes, quaeramus et illud, quid significet quod intrauit Israhel in Aegyptum, ut sicut exitum, sic et introitum eius in figura contigisse sciamus omnium peregrinorum caelestem patriam incolatu praesenti expectantium. 40 2. Vniuerso Israheli, beatae genti et populo, quem elegit Dominus in hereditatem sibi, primum iustitiae ac salutis instrumentum est scire et confiteri quod suam ob culpam in hoc exsilium proiectus sit, procul a facie Dei, longe a terra uiuentium in qua debuit uidere bona Domini, per solam 45 autem gratiam fieri quod quandoque eripitur de praesenti saeculo nequam et transfertur in regnum Filii dilectionis Dei. Verum huius confessionis scientiam Israhel idem non appre¬ hendisset, nisi similitudinis extrinsecus accidentis introduc¬ tione ad intellectum iustitiae profecisset. Vt ergo similitudo 50 idonea paruulis introducendis non deesset, factum est ut ille particularis siue carnalis Israhel intraret in | Aegyptum, tali causa uel ordine, ut suae culpae fuerit quatenus intraret; Dei autem gratiae quatenus inde liberatus exiret. Ecce enim quae¬ renti cur factum sit ut intraret ille in Aegyptum, si respon55 deas, quia Deus ita fieri uoluit, uerum quidem est quod dicis, sed minus quam ueritas habet responsum tuum comprehen¬ dit. Restat enim adhuc quaeri cur ita fieri uoluerit Deus. Deus nempe iustus est, et nihil est quod sine ratione uelit aut iubeat fie|ri. Prosequente ergo rationis inquisitione responderi oportet 60 idcirco Deum hoc uoluisse, quia domus Israhel peccauit, fra¬ trem enim suum in seruum uendidit. Ob hoc iuste illud Deus uoluit, propter hoc famem uocauit et illi tamquam duro ex¬ actori reos suos iuste tradidit, ut abigeret in Aegyptum, in illud ergastulum quo praemiserant fratrem suum. Sane pater 65 Israhel liber a culpa fuit, idcirco praeeunte ac subsequente consolatione intrauit. Audiuit enim Deum patris sui Isaac per uisionem nocte uocantem se et dicentem sibi : Ego sum fortissimus Deus patris tui. Noli timere et descende in Aegyp¬ tum, quia in gentem magnam faciam te ibi. Ioseph quoque ponet 70 manum suam super oculos tuos. Ita ille quia sine culpa idcirco cum gratia intrauit ; domus autem eius quia culpam admisit sub uirga districtionis coercenda iuste ad ergastulum nesciens ambulauit. Itaque Dei iustitiae fuit, quod populus ille seruiturus in Aegyptum intrauit, gratiae uero, ut praedictum est,

35

38 Hebr. 11, 13-14 coli. Ps. 119, 5. cf. Coi. 1, 13. «0 cf. Ps. 104, 17. 67 Gen. 46, 3.4.

40 Ps. 32, 12. 44 Ps. 26, 13. 46 62 ib. 16 ; cf. Is. 14, 4. 64 cf. Ex. 6, 7.

36 quod intrauit] introitus filiorum / 37 eius om. t oM. t 61 Deus illud ~ / 63 abierat H

figuram

t

57 fieri

pl 568

B 10

IN EXODVM I, 1-3

,

1 1-5

583

75 quod illum Deus eduxit. Acta igitur in parte res est, quae uniuersitatis parabola existeret, id est, cuius ex similitudine ple¬ nius erudita uniuersa generatio quaerentium Deum, quaeren¬ tium faciem Dei Iacob, in initio iustificationis suae semetipsam accusaret, claroque concentu hinc suae culpae, inde diuinae 80 confessionem iustitiae decantaret. Tunc etenim Israhel ter¬ ram fluentem lac in repromissione accepit, quando tulit Deus hominem et posuit eum in paradisum uoluptatis, proposita con¬ ditione hac, ut operaretur, subauditur, oboediendo praecepto Dei, et ita custodiret eum sibi. Tunc autem inter comedendum 85 idem Israhel fratrem suum uendidit in Aegypto, quando ille in quo omnes peccauerunt per gustum cibi uetiti semetipsum uenumdedit diabolo. De qua uenditione per prophetam Deus inclamans : Gratis, inquit, uenumdati estis, et gratuitam con¬ tinuo liberationem promittens subiungit, et sine argento 90 redimemini. — Vocauit igitur Dominus famem super terram, ut Israhel intraret in Aegyptum, quando dixit Adae : Maledicta terra in opere tuo, in laboribus comedes ex ea cunctis diebus uitae tuae, spinas et tribulos germinabit tibi, et, praescripta sententia hac emisit illum in huius mundi exsilium. Haec enim habitatio 95 recte dicitur spiritualiter Aegyptus, quod uocabulum in tene¬ bras uertitur, quia tenebrae hic sunt ubi Deus non uidetur. Ibi Pharao nouus Aegypti rex ; hic diabolus nouus regii nominis adulter, immo uetus tyrannus et tenebrarum princeps. Ibi Aegyptii odientes Israhel; hic principes et pote\states, mundi 100 rectores tenebrarum harum, spi\ritualia nequitiae in caelestibus, quos contra, iuxta apostolum, nobis colluctatio est. His ita praemissis, deinceps sequentia liberatricis gratiae mysteria secundum Scripturae huius ordinem sunt pertractanda.

.

3

Haec svnt nomina filiorvm Israhel,

qvi ingressi

105 SVNT IN AEGYPTVM CVM IACOB ; SINGVLI CVM DOMIBVS SVIS et uxoribus introiervnt. Rvben Symeon Levi Ivda Issachar Zabvlon et Beniamin,

Dan et Nepthalim Gad et

Aser. Erant igitvr omnes animae eorvm qvi egressi svnt de femore Iacob septvaginta qvinqve. Ioseph avtem in i 10 Aegypto erat.

Hoc libri principium, et si ad solam litteram respectes, periti

77 Ps. 23, 6. Gen. 2, 15. Ps. 104, 16.23. CC 72 p. 143.

78 cf. Prou. 18, 17. 80 cf. Ex. 3, 8. 81 cf. Ex. 13, 5 ; 84 cf. Gen. 37, 25. 86 Rom. 5, 14. 88 Is. 52, 3. 90 91 Gen. 3, 17-18. 95 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 66, 28 97 Ex. 1, 8 ; cf. supra 10, 30. 99 Ps. 104, 25 ; Eph. 6, 12.

77 Deum] eum Vulg. 81 promissione / DominusDeus K4 82 para¬ diso Vulg. 85 Aegyptum t 91 et intrauit Israhel Vulg. 94 lllumj eum t 95 spiritualiter om. t 98 et om. t 101 contra quos ~ t 106 et uxoribus non in Vulg. 109 qvinqve om. t (Vulg.) 111 spectes t

PL 569 B iov

584

DE SANCTA TRINITATE X

historiographi laudem egregiam possidet, qui quod in praeceden¬ ti libro latius dixerat,hoc ipsum breuiter hic repetere idoneum ratus est. Poterat enim ab eo,quod continuo sequitur,ordiri sic: 115 1, 6-7

IOSEPH

MORTVO

ET VNIVERSIS

FRATRIBVS EIVS OMNIQVE

COGNATIONE SVA, FILII ISRAHEL CREVERVNT ET QVASI GERMI¬ NANTES MVLTIPLICATI SVNT, AC ROBORATI NIMIS IMPLEVERVNT TERRAM.

Essetque huiusmodi principium fini praecedentis libri satis 120 cohaerens atque contiguum. Sed uoluit libri huius corpus exhibere integrum. Idcirco caput praemisit eximium, nomini¬ bus scilicet filiorum Israhel, qui introierunt in Aegyptum, ueluti quibusdam stellis illustratum. Haec plane capitis illustratio tam pro historiae quam pro allegoriae digna exspectatione 125 ualet, quia uidelicet quorum siue secundum litteram siue secundum spiritum in hoc libro continetur exitus de Aegypto, recte eorumdem introitus praesentatur in principio. Digne igitur in foribus collaudato fabricae architecto iam gradiamur intus et hanc domum perspiciamus Scripturae latissime, 130 quam exstruxit refertam thesauris caelestibus. 1, 8-10

4:. SVRREXIT INTEREA REX NOVVS SVPER AEGYPTVM QVI IGNORABAT IOSEPH, ET AIT AD POPVLVM SVVM I ECCE POPVLVS filiorvm Israhel mvltiplicatvs et

fortior nobis est :

Venite, sapienter opprimamvs evm ne forte mvltiplice135 TVR, ET SI INGRVERIT CONTRA NOS BELLVM, ADDATVR INIMICIS NOSTRIS, EXPVGNATISQVE NOBIS EGREDIATVR E TERRA.

140

145

150

Paruula est litterae scintilla, sed cum diligentia legenti rei de qua scribitur statum paene totum illuminat. Ne forte, inquit, si ingruerit contra nos bellum, addatur inimicis nostris, expugnatisque nobis egrediatur e terra. Hic nempe si prudenter legas, necessario subintelligis, filios Israhel solitos fuisse suspi¬ rare ad terram, quae patribus eorum repromissa fuerat. Hoc auditum a patribus uenientibus filiis spem uerbosam auscul¬ tantibus Aegyp|tiis iracundam excitabat inuidiam. Bene ergo rem aperit dum praemisso, ne si ingruerit contra nos bellum, non addidit, expugnatis nobis obtineat terram, sed egrediatur e terra. Porro spiritualiter nouus Aegypti rex, qui sic sollicitus est et sic loquitur, diabolus est, rex Aegypti, id est tenebrarum princeps, rex, inquam, Aegyptiorum, id est omnium superborum, | Domino ad beatum Iob dicente : Quia ipse est rex super omnes filios superbiae. ■—• Ecce, inquit, populus filiorum Israhel

130 cf. Mt. 6, 20.

115

150 Iob 41, 25.

Ioseph] qvo Vulg. 131 interea om. G 133 mvltiplicatvs] mvltvs Vttlg. 134 Mvltiplicentvr H 130 e] de H {Vulg.) 137/140 paruula usque e terra om. t 147 nouus spiritualiter ~ t 151 filiorum Israhel om. t

B n

PL 570

IN EXODVM I, 3-5

1, 11

585

multiplicatus et fortior nobis est, etc. Hoc iratus dixit, quia uidit et doluit per fraudem suam non potuisse perire bene¬ dictionem creatoris, qua in electorum praedestinatione primis 155 parentibus nostris benedicens : Crescite, inquit, et multiplica¬ mini et replete terram, et subicite eam. Nam de reproborum luxuriante propagine postmodum dixit ad mulierem seduc¬ tam : Multiplicabo aerumnas tuas et conceptus tuos. Verum quantacumque inuidia locutus sis, o diabole, hoc uere dixeris, 160 et hoc sine mendacio locuti sint omnes aegyptii satellites tui, quia multiplicati et fortior uobis populus sumus, et si ingruerit, immo quia iam dudum ingruit contra uos bellum, principe belli Christo Filio Dei suae crucis attollente uexillum, addimur inimicis uestris, scilicet sanctis ac beatis angelis, quibus o refuge 165 caduca terga fugiendo uertistis, expugnatisque uobis, egredi¬ mur e terra, quia caelum nos exspectat. 5. Venite, inquit, sapienter opprimamus eum. Hoc dixit : Praeposvitqve eis magistros opervm vt affligerent EOS ONERIBVS. 170

Subauditur, ut non liberet eos coniugales complexus mire filiosque procreare labore uel iniuria uoluptatis obliuionem afferente. Aedificavervntqve

vrbes tabernacvlorvm

Pharaoni

Phiton et Ramesses.

175

180

1, 12-13

Hoc agebat naturae hostis demens et inefficax, qui quasi sole aestiuo radices arborum, ne in flores aut poma prorumpe¬ rent, exurere certabat. Aestu namque laboris operosi naturae radix non arescit, sed potius post laborem, cibi potusque ac somni auidior fit; quibus rebus uoluptas non emori, sed refota gliscere solet prorumpere gestit. Frustra ergo sic inuidia pu¬ gnabat, praesertim ubi caeli ros et terrae pinguedo, id est Dei et patrum benedictio sterilem esse Israhelem non sinebat. Sequitur ergo : Qvantoqve opprimebant eos tanto magis mvltiplica-

185

BANTVR ET CRESCEBANT. Israel

Aegyptii,

et

Et

COntffiuO

affligebant

:

ODERANTQVE FILIOS

illvdentes

eis,

etc.

Notandum ualde est quid de hoc psalmista senserit. Nam cum dixisset, et auxit populum | suum uehementer et firmauit eum super inimicos eius, ita subiunxit: Conuertit cor eorum, ut

155 Gen. 1, 28. 181 Gen. 27, 39.

158 Gen. 3, 16. 188 Ps. 104, 24.

163 cf. Prud., Cath. 9, 84 - CC 126 p. 50. 189 ib. 25.

153 perire benedictionem potuisse ~ t 155 inquit crescite ~ t 15® uere] uerum t 160 sunt t 162 quia iam om. t 164 o refuge om. t, tortioribus add. t 165 uertistis fugiendo - t 168 Praeposvitqve] Praeposvit itaqve Vulg. 179 solet sed refota gliscere ~ t 180 ig‘tur t 181 Israhelem supra lin. B 184 tantoqve H 186 eis om. t

B nv

586

DE SANCTA TRINITATE X

190 odirent 'populum eius et dolum facerent in seruos eius. Quid enim ? Numquid hoc dicendo odientes Aegyptios iustificat aut odium eorum excusat ? Non utique. Sed nimium peccatores fuisse indicat quos tales Deus inueniret, ut ex conspectis bene¬ ficiis suis cor eorum in odium seruorum suorum conuerteret. T9j Non enim sic intelligendum est quod cor eorum de bono conuerterit in malum, quod de corde bono cor fecerit malum, sed sic : Eorum cor conuertit in odium, quemadmodum sol molle lutum | conuertit in durum. Sed de hoc alias ubi Deus loquitur : Ego indurabo cor Pharaonis et seruorum eius. Hic illud 200 dixisse sufficiat, quod lutosam illorum gratiam, qua dudum Israhel exceperant propter Ioseph, felicium aduenarum ita splendor ussit, ut in odii duritiam conuerteret, unde et meri¬ tam illis poenam Deus retribuit, ut quia, non solum non com¬ patiendo, uerum etiam illudendo affligebant eos : idcirco, 205 quemadmodum illa luti et lateris opera prius mollia, deinde coquente igni fiebant dura, sic eorum corda paulatim aeterna indurarentur impaenitentia. Nunc ad illum Pharaonem et illos Aegyptios sermo redeat, de quibus nos Christi gratia liberauit. Venite, inquit, sapienter opprimamus eum, etc. 210 Huius sapientis et sapienter id est malitiose opprimentis quam grauia sint onera, quibus humanum genus afflixit, iamdudum persentiscere coepimus, ex quo uocem audiuimus liberatoris in euangelio suo dicentis sic : Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos. Tollite iugum meum, super 215 uos, et discite a me, quia mitis sum et humilis corde ; et inuenietis requiem animabus uestris. Iugum enim meum suaue est et onus meum leue. Nam antequam hoc dixisset, nos labo¬ rem nostrum nesciebamus, immo peccati oneribus delectaba¬ mur, sub quibus et animae sensum uitae exspirauerant, et 220 corpora nostra instante mortalitate languebant. Tot autem iuga sunt seruitutis illius quot uitia, tot onera quot peccata, quae persequi nimis longum et difficile, immo impossibile est. Hoc tantum dixerim, quia ex quo intrauit Israhel in Aegyp¬ tum usque ad uespertinam immolationem agni, id est ex quo 225 Adam de paradiso cecidit usque ad passionem Christi Filii Dei, non cessauit ille exactor, non quieuit tributum, non solutum est iugum dominantium. Nam ex tunc facta est pax, reddita liber-

19» Ex. 10, 1. 226 cf. Is. 14, 4.

205 cf. Ex. i, 14.

208 cf. Gal. 4, 31.

213 Mt. 11, 28-30.

197 conuertit cor eorum ~ t 199 Pharaonis] eius Vulg. eius] illius Vulg. 200 qua] in praem. t 202 unde] et unam t 203 retribueret t non in marg. H 210 id est malitiose om. t 212/213 in euangelio suo sic dicentis liberatoris ~ t 214/217 super uos usque suaue est] etc. usque ad t

PL 571

IN EXODVM I, 5-6

587

tas, nec enim ut ante ita nunc agit quidquam pro imperio, uerumtamen ut latro insidiosus post nos incedit, et inuidus 230 insectatur liberatos uajcuas esse gemens urbes quas aedificauimus illi Phiton, quod interpretatur 05 abyssi, unde nos Chris¬ tus eduxit, et Ramessen, quod interpretatur de tinea, a qua medicus ille capita nostra purgauit. 1, 15-17 0. Dixit avtem rex Aegypti obstetricibvs eorvm,

B 12

235 QVARVM VNA VOCABATVR SEPHRA ALTERA PHVA PRAECIPIENS eis : Qvando obstetricabitis Hebraeas et partvs tempvs ADVENERIT, SI MASCVLVS FVERIT INTERFICITE ILLVM SI FEMINA RESERVATE. TlMVERVNT AVTEM OBSTETRICES DEVM, ET NON FECERVNT IVXTA PRAECEPTVM REGIS AEGYPTI SED CONSERVA240 BANT MARES, etc.

245

250

255

260

Et si merito quorumlibet uisibilium inimicorum Israhel nominibus sancta Scriptura utitur, quoties contra spiritualia nequitiae inuehitur, uerbi gratia cum dicit psalmista : Quo¬ niam cogitauerunt unanimiter, simul aduersus testamentum tuum disposuerunt tabernacula, Idumeorum et Ismahelitae, Moab et Aggareni, Gebal et Ammon et Amalech, alienigenae cum habitantibus Tyrum, etenim Assur uenit cum illis, facti sunt in adiutorium filiis Loth, multo magis aegyptiam iustissime | hoc modo infamat nequitiam, diabolicam scilicet in Pharaonem regem et in seruos eius transfigurando superbiam. Exem¬ pli causa haec dicit Dominus in Hizecihele : Ecce ego ad te, Pharao rex Aegypti, draco magne, qui cubas in medio fluminum tuorum, et dicis : Meus est fluuius, et ego feci memetipsum ; et ponam frenum in maxillis tuis, et agglutinabo pisces fluminum tuorum squamis tuis, et extraham te de medio fluminum tuorum, et uniuersi pisces tui squamis tuis adhaerebunt, et proiciam te in desertum, et omnes pisces fluminis tui, etc. Ecce enim Pha¬ rao uel Aegyptus primo loco contra Israhelem diabolum imi¬ tatur in tribus immo in quattuor sceleribus suis, secundum scelera super quibus iuxta Amos prophetam Damascum, Gazam, Azotum, Tyrum, ceterosque finitimos hostes Israhel non conuertere se profitetur Deus. Primum scelus Pharaonis est quod hoc intendit opprimendo filios Israhel, quatenus uoluptate generandi emortua filii non

230 cf. Ex. 1, 11. 231 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 13, 6 ; 14, 21 - CC 72, p. 75.77. 242 ch Eph. 6, 12. 243 Ps. 82, 6-9. 251 Ez. 29, 3-5 ; cf. supra 10, 30. 260 cf. Amos 1, 3. 263 cf. Ex. 1, 9 ss.

232 malitia de tinea Hier. 234 eorum] Hebraeorvm t (Vulg.) 244 testa¬ mentum tuum] te testamentum t (J/ulg.) 245/247 Idumeorum usque facti sunt] etc. usque t 249 hoc] isto t 250 regem] Aegypti add. t

pl 572

588

DE SANCTA TRINITATE X

procrearentur. Secundum, quod obstetricum dolo agere niti¬ tur, ut nati paruuli clam interimantur. Tertium, cum aperta saeuiens persecutione praecipit omni populo suo dicens : Quidquid masculini sexus natum fuent tn flumen firoicite, quidquid feminei, reseruate. Quartum, quod mandanti sibi 270 Domino ac dicenti : Filius meus firimogenitus Israhel, dimitte filium meum ut seruiat mihi, ille superbe respondit : Quis est Dominus, ut audiam uocem eius, et dimittant lsranet. Nescio Dominum et Israhel non dimittam, et his similia. Melrito ergo in Scripturis, merito in ore totius ecclesiae pro B 12 275 diabolo Pharao decantatur, et per Pharaonem diabolus mtelligitur, ad gloriam Christi cuius uictona de tali Pharaone liberati sumus. Etenim ille est qui hoc egit ab initio, quantum in se fuit, ut nullus Israhelita uerus uerbo praedicationis spiri¬ tuales Deo filios gigneret, deinde ut nascentes eiusmodi paruu280 los obstetricante haeretica malignitate occideret, tandemque cassatis artibus aperta persecutione armatus est, ut m 1 a flumina filios gratiae proiceret de quibus psalmista : tleuauerunt, inquit, flumina, Domine, eleuauerunt flumina uocem suam, ’ etc., magnas et apertas persequentium mimicorum 285 significans tempestates. Et notandum quod hic quoque spiri¬ tualis Pharao masculinum magis quam femineum sexum odit, ea uidelicet discretione, quam obseruans uir sapiens dicit : Melior est iniquitas uiri, quam benefaciens mulier. Vir namque pro uirtute est is qui praeest uel regere potest. Mulier uero 290 quaecumque anima pro imperfectionis suae mollitia quia deceptibilis rectore indiget et sine disciplina si fuerit fit oppro¬ brium in Israhel. Porro eiusmodi uiro accidens iniquitas au¬ gendae uirtutis occasio fit, sicut Dauid. Mulieris autem eius¬ modi benefactum si claruerit coram hominibus, cito illud lems 295 uentus humanae gloriolae tollit, et si monitor desit uir, hoc ipsum qualecumque | sit, cessat fieri uertiturque m aposta- pl sim. Sapiens ergo hic Pharao talem uirum odit et mbet in¬ terimi, certus quod talem feminam uiro destitutam consen¬ tientem sibi adulterare possit. 300 7. Timuerunt, inquit, obstetrices Deum, et non fecerunt iuxta firaecefitum regis Aegyfiti, sed conseruabant mares, etc.

265

265 cf. Ex. 1, 13 ss. 266 Ex. 1, 22. 270 Ex. 4, 22. 271 Ex. 3, 2. 2 4*5•

Hebr.

1458 ih-

11, 23.

34, 7-

1439 edicta t uel] et t 1443 est] fuit t 1446 fuit] erat t 1447 anno¬ rum erat ~ t 1452/1453 obisse illum ~ t 1454 quia om. t 1455 Deus tuus om. t 1458 fine Deuteronomii] Deuteronomio t _ _ 1461 stetit coram Pharaone ~ t 1465 tvam om. t 1468 adiuuante Domini Spiritu requiramus rationes ~ / 1473 fieri numero signa ~ t

B 26

620

DE SANCTA TRINITATE X

non posse nouerat, antequam fecerat ipse quae fecit. Primum fuit signum, ubi uirga Aaron uersa in colubrum deuorauit uirgas incantatorum. Secundum, ubi aqua fluminis uersa est in sanguinem. Tertium, ubi ranae asscenderunt de aquis et operuerunt terram. Quartum, ubi puluis terrae uersus est in sciniphes. Quintum, ubi misit Dominus omne genus musca1480 rum. Sextum, ubi mortua sunt peste animantia Aegyptiorum. Septimum, ubi sparso cinere in caelum facta sunt uul|nera uesicarum turgentium. Octauum, ubi dedit Dominus tonitrua et grandinem, discurrentia fulgura super terram, et grando et ignis pariter mixta ferebantur. Nonum, ubi dixit Deus, et 1485 uenit locusta et bruchus, cuius non erat numerus. Decimum, ubi factae sunt tenebrae horribiles in omni terra Aegypti. His decem signis siue plagis uexatus quidem Pharao, et attrita est Aegyptus, uerum non ita ut Israhel dimitteretur. Post haec tandem tolli iubetur agnus in domos filiorum Israhel immo1490 landus quarta decima die mensis primi ad uesperam, et in illo res omnis peracta est. Mortua sunt enim eadem nocte omnia primogenita Aegypti, et ita Pharao uictus mollia locutus est dicens : Egredimini cito, et abeuntes benedicite mihi. Et filiis Israel transeuntibus Pharao rursus induratus et omnes Aegyp1495 tii insequentes in mari Rubro submersi sunt. Quorum ergo in figura haec facta sint, recte quaerimus. 29. Diximus supra (quod omnibus notum est) per Pharaonem diabolum, per Moysen legem, per Aaron uetus signi¬ ficatum esse sacerdotium, et per illa regnum diaboli, regnum 1500 peccati et mortis non destructum, sed motum fuisse et exaspe¬ ratum propter | mandatum. Sunt autem legis decem praecepta, quae in Dei et proximi dilectione pendent uniuersa. Primum est : Non habebis deos alienos coram me. Secundum : Non facies tibi sculptile. Tertium : Non assumes nomen Domi1505 ni Dei tui in uanum. Quartum : Memento ut diem sabbati sanctifices. Quattuor haec ad Dei dilectionem pertinent. Deinde primum eorum quae ad proximi dilectionem pertinent, 1475

1474 cf. Ex. 7, 17. 1476 cf. Ex. 7, 20. 1477 cf. Ex. 8, 6. 1478 cf. Ex. 8, 17. 1479 cf. Ex. 8, 24. 148« cf. Ex. 8, 24. 1481 cf. Ex. 9, 6. 1482 cf. Ex. 9, 10. 1484 cf. Ex. 9, 23. 1485 cf. Ex. 10, 13. 1489 cf. Ex. 10, 22. 1491 cf. Ex. 12, 29. 1493 Ex. 12, 31-32 ; cf. Ex. 14, 27. 1496 cf. I Cor. 10, 6. 1497 cf. supra 10, 30 coli. 415.979.1349.1410/1411. 1500 cf. I Cor. 15, 25. 1502 cf. Mt. 22, 40 ; cf. Aug., Serm. 8, 521 - CC 41, p. 97 s. 1503 cf. Ex. 20, J-I7-

1474 faceret t quae] qui H 1479 Deus misit t 1482 Dominus] Deus / 1483 grandinem] et add. t 1487 decem] quidem add. t 1488 uerum ont. t dimitteretur ab Aegyptiis Israhel t 1490 uesperum B (Vulg.) in supra lin. B 1491 enim om. t 1496 sint om. t 1504 Domini om. t 1506 dilectionem Dei ~ t

PL 597

B 26^

IN EXODVM I, 28-30

1510

1515

1520

1525

1530

1533

7, 10-13

621

in ordine uero quintum est : Honora patrem tuum et matrem. Sextum : Non occides. Septimum : Non moechaberis. Octauum : Non furtum facies. Nonum : Non loqueris contra proxi¬ mum tuum falsum testimonium. Decimum : Non concupisces. His decem iustitiae praeceptis qui seruauerunt ea ueteres sancti ante aduentum Christi, uexauerunt quidem spiritualem Pharaonem, id est diabolum, repugnantes et resistentes illi, ut de regno mortis exirent, sed non praeualuerunt ; nihil enim ad perfectum adduxit lex, inquit apostolus uno quoque de ueteribus scilicet Isaia propheta consonanter praedicante : Sicut pannus menstruatae omnes iustitiae nostrae. Tandem in hunc mundum ingreditur immolandus et sacrificium iustitiae futurus uerus agnus Christus Filius Dei, et quod per iustitiam ho¬ minum, quantumuis fortiter praecepta legis adimplentium, fieri non potuit, ipse per suum sanguinem solus impleuit. Nam quod impossibile erat legi, inquit apostolus, in quo infirmabatur per carnem, Deus Filium suum mittens in similitudinem carnis peccati et de peccato damnauit peccatum in carne, ut iustificatio legis impleretur in nobis. Igitur quemadmodum uespertina immolatio illius agni, per quem Pharao uictus et Israhel libera¬ tus est, Agnum | Dei Christum significauit uel passionem eius, per quam in nouissimis diebus diabolus uictus et mundus saluatus est, sic illa decem signa uel plagae, quibus ille Pharao flagellari quidem sed non uinci potuit, decem legis praecepta significauerunt, quorum obseruatione regnum mortis in¬ quietari quidem sed non destrui potuit. Nunc eorumdem signorum singula testantibus magis Pharaonis digito Dei effecta, qualiter praeceptorum singulis quae in tabulis lapideis eodem digito Dei scripta sunt conueniant dicendum est. 30 Tvlitqve Aaron virgam coram Pharaone et servis

pl

598

.

EIVS, QVAE VERSA EST IN COLVBRVM. VOCAVIT AVTEM PHARAO SAPIENTES ET MALEFICOS, ET FECERVNT ETIAM IPSI PER INCAN1340

tationes Aegyptias et arcana qvaedam similiter. ProieCERVNTQVE SINGVLI VIRGAS SVAS, QVAE VERSAE SVNT IN DRA¬ CONES, SED DEVORAVIT VIRGA AARON VIRGAS EORVM. INDVRATVMQVE EST COR PHARAONIS, ET NON AVDIVIT EOS SICVT | B PRAECEPERAT DOMINVS.

1545

Hoc fecit Moyses tamquam deus Pharaonis, quia quod

1513 1519

cf.

supra IO,

30.

cf. Hebr. 10, 3.

Ex. 8, 19.

1535

cf.

1515 cf. Rom. 5, 1522 Rom. 8, 3-4. Ex. 24, 12 ; 31, 18.

Hebr. 7, 19. 1517 Is. 1533 cf. supra 10, 1500. 1545 cf. Ex. 7, 1.

14;

64, 6.

1534

1516 lex ad perfectum adduxit ~ t 1519/1520 uerus agnus et sacr. iust. fut. ~ t 1523 in quo om. t 1525 et om. t 1530 saluatus] liberatus et praem. t 1532 mortis regnum ~ t 1534 magis] plagis t

27

622

DE SANCTA TRINITATE X

solius diuinae potestatis est, uirgam rem inanimatam in uerum animal id est uerum et uiuentem colubrum transformauit. Deuorauit enim, inquit, uirga A aron uirgas eorum. Et recte, illae enim uirgae erant quod fuerant, sed per incanta1550 tiones aegyptias et arcana quaedam fascinauerant magi oculos hominum, ut uirgae uiderentur eis speciem habere draconum. Deuorari ergo et non deuorare potuerunt, quae deuoratrices esse uidebantur et non erant. Mystice hic digitus Dei clare praeostendit primum eorum, quae scripturus ipse erat in 1555 tabulis lapideis : Non habetis deos alienos coram me. Virga namque Moysi uersa in colubrum in mysterio est omnipotens sermo Dei, qui missus est in terram in similitudinem carnis peccati. Porro uirgae magorum fallaciae sunt daemonum, qui se pro diis coli fecerunt. At ille, scilicet sermo Dei came indutus 1560 deos gentium daemonia esse conuincens, ut solus ipse adorare¬ tur, cunctos fallaces deos deuorauit, dicens publica praedica¬ tione cum summa potestate : Non habebis deos alienos coram me, uolentibus quidem, sed non ualentibus operariis mendacii contra ueritatem stare, quorum illi magi Pharaonis patres uel 1565 exemplaria prima fuerunt. Quemadmodum enim, inquit aposto¬ lus, Iannes et Mambres restiterunt Moysi, ita et hi resistunt ueritati, homines corrupti mente, reprobi circa fidem, sed ultra non proficient. Insipientia enim istorum manifesta erit omnibus, sicut et illorum fuit. 1570

7, 14.19

.

31

Dixit avtem Dominvs ad Moysen : Ingravatvm est

cor Pharaonis non vvlt dimittere popvlvm.

Dic

Et post pauca :

Aaron : Tolle virgam tvam et extende manvm tvam

SVPER AQVAS AEGYPTI, ET SVPER FLWIOS EORVM AC PALVDES ET OMNES LACVS AQVA|RVM, VT VERTANTVR IN SANGVINEM, ET PL 1575

SIT CRVOR IN OMNI TERRA AEGYPTI, TAM IN LIGNEIS VASIS QVAM IN SAXEIS.

1580

Secunda haec plaga poenam significat mandati secundi praeuaricatoribus debitam, quod dictum uel in tabulis scrip¬ tum est : Non facies tibi sculptile, ne que omnem similitudinem; non adorabis ea neque coles. Sequitur enim : Ego sum Dominus Deus tuus fortis zelotes, uisitans iniquitatem patrum in filios,

1555 Ex.

20, 3.

155« cf. Sap.

18, 13.

De ciu. Dei 22, 10, 11 - CC 48, p. 828.

157» Ex.

20, 4-5.

1580 ib.

1557 cf. Rom. 8, 3. 1558 Aug., 1562 Ex. 20, 3. 1565 II Tim. 3, 8-9.

5.

1546 rem om. t 1547 id est usque transformauit] conuertit uidelicet quia transformauit in colubrum t 1550 quaedam supra lin. H 1555 habebis Vulg. 1585 enim] autem Vulg. 1566 Iamnes t {Vulg.) 1567 mente corrupti ~ t 1568/1572 insipientia usque Aaron om. G 1568 istorum] eorum Vulg. 1569 fuit om. t 1572 dic] ad add. t {Vulg.) 1573 eorvm] et rivos add. Vulg. 1577/1588 secunda usque unde om. G 1579 omnem] ullam t

599

IN EXODVM I, 30-32

623

in tertiam et quartam generationem. Hoc denique ubi auditum est et obseruari coeptum, omnes Aegyptiorum aquae, id est idololatrarum conscientiae sanguineae factae sunt ; multum 1585 enim sanguinem sanctorum propter sculptilia sua fuderunt, quemadmodum isti Aegyptii qui pro eo, quia dixerunt filii Israhel : Eamus et sacrificemus Domino | Deo nostro, crudelius in eos debacchati sunt. Vnde quia masculos eorum in aqua proiecerunt, merito realiter quoque illis aquae in sanguinem 1590 conuersae sunt, ut affligerentur bibentes aquam fluminis, et postea persequentes illos in mari Rubro submersi sunt. Sic omnibus eorum imitatoribus adorantibus sculptilia et in simulacris suis gloriantibus et propter illa sanguinem innocen¬ tem fundentibus sanguinem reddit fortis zelotes Dominus, ut 1595 bibant et bibentes affligantur, non uno aut duobus sed totis 7, 25 septem diebus sicut scriptum est : Impletiqve svnt septem dies postqvam percvssit DomiNVS FLVVIVM.

Quo numero significatur uniuersitas saeculorum. Nam in sae1600 cula saeculorum in sanguinem uersi permanebunt fontes aqua¬ rum, id est profunditates sapientium, sculptilia facere scien¬ tium et pro illis ueri Dei adoratores persequentium : Vnde in Apocalypsi auditur angelus, dicens : Iustus es qui es et qui eras sanctus, quia haec indicasti, quia sanguinem sanctorum et pro1605 phetarum fiderunt, et sanguinem eis bibere dedisti, ut digni sunt.

.

32 8, 1-3

Dixitqve Dominvs ad Moysen : Ingredere ad Pha-

raonem et dices ad evm : Dimitte popvlvm mevm vt sacri¬ ficet MIHI IN DESERTO.

Si

AVTEM NOLVERIS DIMITTERE, ECCE

EGO PERCVTIAM OMNES TERMINOS TVOS RANIS, ET EBVLLIET

1610

etc. . . Et tertium legis est mandatum : Non assumes nomen Domini Dei tui in uanum. Huius mandati praeuaricatoribus foeditatis opprobrium in ranis praefiguratum est. Quinam sunt uaniloqui isti, qui nomen Dei in uanum assumunt, nisi maxime 1615 loquaces poetae, non solum in fluuiis Aegyptiorum, sed in cunctarum fabellantes atque coaxantes paludibus gentium ? Vel qui iustius comparantur foeditati ranarum quam poetae perstrepentes in theatris ridicula figmenta fabularum ? Hi FLVVIVS RANAS,

1587 Ex. 5, 3.

1591 cf. Ex.

20, 3.

1599 Isid., Etym. 3, 4,

2

1 Greg., Mora/.

passio/, cf. 'supra 8, 17431600 cf- Greg., HomiL in eu' 2> 22 ' PL 7 51:579 cf- Rom- 2> 1 sscf. Ex. 24, 71383 Ex. 24, 7. 1386/£. 8. 1390 cf. Ex. 32, 2. 4. 1394 Ex. 15, 1. 139« Ex. 32, 4. 1397 cf. Rom. 2, 1.

1382

1391/£.

1369 ueritatem] Dei add. t Vulg. mutauerunt in mendacium ~ t 1372 ac] / 1374 gloria t 1375 consequenter om. t 1376 conuomuerunt t 1377 faciant H 1385 appendebant t 1391 et filiarum t 1392 eisque] et eisdem t 1394 enim om. t 1397 eduxerunt te ~ / 1402 eius supra lin. H et

b

97*

782

DE SANCTA TRINITATE XIII

derelicta mendacium coluerunt : sic futurum erat, ut auream legis et prophetarum ueritatem commutarent in mendacium quod nunc faciunt sacros codices manibus tenentes et uipereis linguis blasphemias contra Christum fabricantes, quod nunc 1410 iam praeuidens Dominus ait ad Moysen :

32, 9-10

Cerno qvod popvlvs iste dvrae cervicis sit.

Dimitte

ME, VT IRASCATVR FVROR MEVS CON |TRA EOS, FACIAMQVE TE PL 727 IN GENTEM MAGNAM.

Quid ageret Moyses breuiter hic ipse innuit, Deum dixisse 1415 referens, dimitte me. Psalmista uero uehementius exprimit, et dixit, inquiens, ut disperderet eos, si non Moyses electus eius stetisset in confractione in conspectu eius. Per nimiam humili¬ tatem significat Moysen Deum tenuisse, dicendo in confra¬ ctione. Confractio namque nimia cordis est humilitas, quae 1420 sola coram omnipotente Deo et Domino uniuersae fortitudinis principe res fortis est et ualida, ita ut illa laborante, quasi brachium suum ad percutiendum Deus extendere non ualeat, regina uirtutum agente ne refutetur ipsa et uincente pro sua reuerentia. Attamen numquid uane dixit Deus, dimitte me, ut 1425 irascatur furor meus contra eos, et deleam eos ? Numquid in uentum dixit, faciamque te in gentem magnam ? Immo sicut dictum, ita nunc factum est. Duram ceruicem illius populi Deus confregit; Moysen autem fecit in gentem magnam. Dilatauit enim legem Moysi spiritualem in uniuersam de genti1430 bus electam ecclesiam toto orbe diffusam. Non ergo frustra dixit, deleam eos, faciamque te in gentem magnam, dixit enim et factum est. Attamen distulit, ne tunc in praesentiarum faceret non dimittente Moyse, sicut dictum est : 32, 14 Placatvsqve est, ait Scriptura, Dominvs ne faceret 1435

32, 15-16. 19

MALVM,

QVOD

26. Et

LOCVTVS

FVERAT

ADVERSVS

POPVLVM

SVVM.

reversvs est Moyses de monte, portans dvas

TABVLAS TESTIMONII IN MANV, SCRIPTAS EX VTRAQVE PARTE ET FACTAS OPERE DOMINI. CVMQVE APPROPINQVASSET AD CASTRA, VIDIT VITVLVM ET CHOROS,

1440

IRATVSQVE VALDE PROIECIT DE

MANV TABVLAS, ET CONFREGIT EAS AD RADICES MONTIS.

Confractionis praedictae, qua populi illius hodie Deus duram ceruicem confregit, praesagium in tabulis praecucurrit lapi¬ deis. Sicut enim illae confractae sunt confringente Moyse, sic lapidea Iudaeorum corda confracta sunt et reprobata ac-

1407 cf. Rom. 1, 25. 1, 3. 1444 cf. Ez.

1408 cf. Mt. 3, 7.

1415 Ps.

103, 23.

1431 cf. Gen.

11, 19.

1412 eos] et deleam eos add. t Vidg. 1410 eos om. t 141» humilitas est ~ t 1427 populi illius ~ / 1429 Moysi legem ~ t in om.t 1430 electam om. t 1433 faceret in praesentiarum ~ / 1434 Dominvs ait Scriptura ~ t 1435 swm om. t 1442 lapideis praecurrit /

IN EXODVM IV, 25-27 1445

32, 20

783

cusante Moyse, quemadmodum dicit : Est qui accuset uos Moyses, in quo uos speratis. Arripiensqve

vitvlvm

qvem

fecerant,

combvssit

et

CONTRIVIT VSQVE AD PVLVEREM, QVEM SPAR|SIT IN AQVAM ET B

98

DEDIT EX EO POTVM FILIIS ISRAIiEL. 1450

1455

1460

32, 25-27

Vituli puluerem, quem adorauerant, in contemptum super¬ stitionis in potum accipiunt, ut contemnere discant, quod in secessum proici uiderant. Ceterum iuxta anagogen idem de hoc facto, quod et de illo dicto prophetico sentiendum. Tu con¬ fregisti capita draconis, dedisti eum escam populis Aethiopum. Capita namque draconis, siue caput uituli, per quod diaboli cultum licet intelligi, ecce Deus Moysi confregit atque in pul¬ uerem redactum populo suo in potum dedit, quia eos qui ex parte uel regno erant diaboli per paenitentiam confractos et in puluerem humilis conscientiae redactos ecclesiae suae per baptismi aquam incorporauit. | PL

27.

Videns ergo Moyses popvlvm qvod esset nvdatvs,

SPOLIAVERAT ENIM EVM AARON, PROPTER IGNOMINIAM SORDIS, ET INTER HOSTES NVDVM CONSTITVERAT, ET STANS IN PORTA CASTRORVM AIT : 1465

Si

QVIS EST DOMINI IVNGATVR MIHI. CONGRE-

GATIQVE SVNT AD EVM OMNES FILII LEVI. QvIBVS AIT : HAEC dicit Dominvs Devs Israhel : Ponat vir gladivm svper FEMVR SWM : Ite et redite de porta VSQVE ad portam per MEDIVM CASTRORVM, ET OCCIDAT VNVSQVISQVE FRATREM ET

et reliqua. Non ergo noua austeritas Moysi in eo quod Iudaeos uitulum mendacii fabricantes et arcum ueritatis Christum blaspheman¬ tes accusat, ut praedictum est in testimonio dicentis, est qui accuset uos Moyses, in quo uos speratis, non enim sic tenuit Deum iramque eius repressit, ne deleret eos, ut careret zelo bono et non aemularetur pro Domino : sed ponat, inquit, uir gladium super femur suum, et occidat unusquisque fratrem, et amicum et proximum suum. Aiunt quidam quod aureum uitu¬ lum in puluerem redactum in potu illis in iudicium dederit, et hoc facto qui auctores fuerunt sceleris aureis prominentibus labiis publicati uel deprehensi ita demum percussoribus de porta usque ad portam per medium castrorum euntibus ac redeuntibus non indiscrete caesi sed cum iudicio fuerint puniti. amicvm et proximvm SWM,

1470

1475

1480

1450/1452 cf. Hier., Ep. 64, 2 - CSEL 54, p. 589 (cf. Mt. 15, 17). 1453 Ps. 73, 14. ' 1471 cf. Eccli. 43, 12. 1472 Ioh. 5, 45. 1474 Bened., Reg. monach. 72, 2 - CSEL 75, p. 162. 1477 cf. Glossa, i.b.l. - PL 113, 287 D.

1453 facto sapra lin. B sentiendum] est add. G 1455 caput otn. t 14(57/ 14(58 per medivm castrorvm om. t 1473 uos supra lin. B 1477 proximum 1482 gr in marg. G et amicum ~ t

728

784

DE SANCTA TRINITATE XIII

Intueri nunc libet in Moysi pectore misericordiam cum seueritate sociatam. Certe cum audiret, descende peccauit 'populus 1485 tuus, ac si ei uox diuina diceret, qui in tali peccato lapsus est, iam meus non est, itemque et hoc subiungeret Dominus : Dimitte me ut irascatur furor meus contra eos, faciamque te in gentem magnam, ille ad impetum irascentis Dei placandum obicem se opposuit : Iterumque reuersus ad Dominum, ait : 1490 Avt dimitte eis hanc noxam : avt si non facis, dele me

32, 31-32

DE LIBRO QVEM SCRIPSISTI,

Hoc nimirum misericordiae est. Verum circa subditos suos rectoribus inesse debet, non solum iuste consulens misericor¬ dia, sed et pie saeuiens disciplina: qui ergo tanto populi amore | 1495 constringitur contra culpas eius, considera quanto zelo rectitu¬ dinis accendatur. Mox enim ut petitione primae culpae ueniam ne delerentur obtinuit, ad eumdem populum ueniens ait : Ponat uir gladium super femur suum, ite et redite de porta usque ad portam per medium castrorum et occidat unusquisque fratrem 1500 et amicum et proximum suum. Cecideruntque in die illo quasi XXIII milia hominum. Ecce qui uitam omnium etiam cum sua morte petiuit, et paucorum uitam gladio exstinxit, intus arsit ignibus amoris, foris accensus est zelo seueritatis. Tanta fuit pietas, ut se pro illis coram Domino morti offerre non 1505 dubitaret. Tanta seueritas, ut quia eos diuinitus feriri timuit, ipse iudicii gladio feriret. Sic amauit | eos quibus praefuit, ut pro eis nec sibi parceret, et tamen delinquentes sic persecutus est, quos amauit, ut eos etiam Domino parcente prosterneret. Vtrobique legatus fortis, utrobique mediator mirabilis, cau1510 sam populi apud Deum precibus, causam Dei apud populum gladiis alligauit. 28. Omnibus qui in regimine animarum praesunt, qualiter praeesse, immo prodesse debeant, hinc exemplum trahen¬ dum est, ut uidelicet intus amantes diuinae irae supplican1515 do obsistant, foris saeuientes culpam feriendo consumant. Alioquin male sedent super cathedram Moysi: sunt enim sicut scribae et Pharisaei, si sedentes in loco Moysi deserunt prae¬ dictum officium uel curam Moysi. Illi pro se dictum putent, quod in euangelio suo Dominus dicit : Super cathedram Moysi 1520 sederunt scribae et Pharisaei. Omnia ergo quaecumque dixerint

1483/1491 Greg., Moral. 20, 10. 1498 Ex. 32, 17-28.

14

- PL 76, 144 AB. 1484 Ex. 1494/1511 Greg., ib. 144 CD.

32, 7.

1487 ib. 1519 Mt. 23, 2.

1485 tuus supra lin. B diuina uox ~ t 1486 subiungeret corr. in subiungit G 1495 considera] pensemus Greg. 1496 accenditur G H 150« suum et proxi¬ mum H quasi om. t 1501 omnium] hominum G H i 1502 gladio uitam ~H 1503 est om. t 1505 timuerat Greg. 1509 admirabilis Greg. 1513 immo] qualiter add. t

b

98^

PL

729

IN EXODVM IV, 27-29

1525

153°

1535

1540

1545

32, 31-32

785

uobis, seruate et jacite ; secundum uero opera eorum nolite facere. Dicunt enim et non faciunt, etc. Idcirco sancta Romana ecclesia talibus desidiosis et negligentibus et iuxta Amos prophetam dormientibus in lectis eburneis et lasciuientibus in stratis suis, cum comederint agnum de grege et uitulum de medio armenti: talibus, inquam, somnolentis praedictae lectionis euangelicae lucernam per singulos annos una dominicarum in oculos inge¬ rere consueuit, ualido simul concentu concrepans hoc exem¬ plum Moysi, ne nesciant quid sequi debeant, uidelicet quia sanctificauit Moyses altare Domino et immolans uictimas fecit sacrificium matutinum, in odorem suauitatis Domino Deo, in conspectu filiorum Israel, et deinde consurgens ascen¬ dit in montem, ubi constituit ei Deus, et uidens eum, procidens adorauit eum dicens : Obsecro, Domine, dimitte peccata populi tui, aut si non facis, dele me de libro quem scripsisti: ac deinceps orans, si inueni, inquit, gratiam in conspec |tu tuo, ostende mihi te ipsum manifeste, ut uideam te, etc. Cur enim tam longo tamque acuto canore res ista declamatur, nisi quia grande nego¬ tium est, ut qui praesunt ad hoc excitentur, ut exemplo Moysi solliciti sint, non dilatare phylacteria sua uel magnificare fimbrias ; sed prouidere populo ne forte gratia Dei nudatus et inter hostes uisibiles siue inuisibiles nudus propter peccata sit constitutus, eumque operire meritis et protegere precibus. Nunc iam quae dicta quaesitu digna sint, diligentius percurramus. 29. Avt dimitte eis, inqvit, eis hanc noxam, avt si non

B

99

FACIS, DELE ME DE LIBRO QVEM SCRIPSISTI.

Quare ? Videlicet, quia et ego homo peccator sum, si non est apud te propitiatio, si iudicium apud te est sine | misericor1550 dia, consequitur, ut et me de libro tuo deleas. Si enim iniqui¬ tates obseruaueris, quis sustinebit ? Ergo si tu peccata non dimittis, si soli apud te scripti permanent iusti, consequens est ut nec ego permaneam in libro tuo quem scripsisti. Scripsisse et quod scripserit delere Deus dicitur, non quod mutetur, quasi 1553 homo saepe stilum uertens, iterum quae digna sunt legi scrip¬ turus ; sed quod multos qui scripti esse sibi uidentur, eo quod confiteantur se nosse Deum, de memoria tollat per iudicium

1523 cf. Amos 6, 4. 1530 Missale Rorn., Offert. Sanctificauit Moyses - A. Miss. 193 - p. 193 ed. Hesbert; cf. Rupert., De diu. off. 12,569 - CC CM 7, p. 411. 1536 Ex. 33, 13. 1540 cf. Mt. 23, 5. 1542 cf. Ex. 32, 25. 1548 cf. Ioh. 9, 24. 1549 cf. Ps. 129, 4 coli. 32, 5. 1550 Ps. 129, 3. 1554 cf. Num. 23, 19. 1557 cf. Tit. 1, 16.

1536 inquit ovt. t conspectu tuo] oculis tuis t 1539 Moysi exemplo ~ t 1544 sunt t 1554 dicitur Deus ~ t 1555 stilum uertens] mutans stylum suum t legi sunt

pl

730

786

1560

33.34

DE SANCTA TRINITATE XIII

factorum, quia factis negant. Multi enim sunt uocati, 'pauci uero electi, id est, multi in praesenti ecclesia nomina sua dando in libro confessionis conscripti, sed pauci (quod ualde pauendum est) iudicii diluuium euasuri sunt. Vnde et protinus respon¬ dens dicit : Qvi PECCAVERIT MIHI, DELEBO EVM DE LIBRO MEO, et COntinuo : Tv avtem vade, et dvc popvlvm istvm, qvo locvtvs

1565 SVM TIBI.

1570

1575

34b-33

Tu autem, inquit, subauditur quem ego noui ex nomine. Sic enim postmodum dicit : Inuenisti enim gratiam coram me, et te ipsum noui ex nomine. Igitur cum ad petitionem dicentis, aut dimitte eis hanc noxam, aut si non facis, dele me de libro tuo, quem scripsisti, ita Dominus respondet : Qui peccauerit mihi, delebo eum de libro meo, tu autem uade, et duc populum istum, quo locutus sum tibi, miro modo partem utramque euadit, ut neque noxam hanc omnino dimittat, neque seruum fidelem de aliorum ruina in magna humilitate trepidantem abundantiori tristitia absorberi, uel desperationi appropinquare permittat. Neque enim noxam hanc eis dimittit, qui protinus subiungit : Angelvs mevs praecedet te. Ego avtem in die vltionis visitabo et HOC peccatvm eorvm. De

simul ac mystice protinus subiungit :

qua ultione prophetice

Percvssit ergo Domi-

1580 NVS POPVLVM PRO REATV VITVLI, QVEM FECIT AARON.

1585

1590

1595

Nam et pro reatu uituli huius materialis quem fecit | hic B 99^ Aaron, et pro reatu uituli, id est mendacii quod fecerunt prin¬ cipes sacerdotum, in quod ueritatem Dei commutauerunt, ut superius iam dictum est, blasphemando et abnegando Christum Dei Filium, ecce percussit Dominus populum iudaicum. Vnde signanter dixit, uisitabo et hoc peccatum eorum, et hoc, inquam, subauditur et aliud, cuius in isto typus uel prae¬ figuratio est, quod facturi sunt. 30. Notandum, quod non dixit Moyses : dele me pro illis de libro tuo quem scripsisti, aut, opto deleri ut scribantur isti ; sed, si non dimittis eis, dele me, inquit, quod idem est ac si diceret, si deles illos, dele et me cum illis. Hoc propter illud nunc dicimus quod eodem spiritu apostolus dicit : Veritatem dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente conscientia mea in Spiritu sancto, quo\niam tristitia mihi magna est PL 731 et continuus dolor cordi meo ; optabam enim ego ipse anathema

1558 Mt. 22, cf. Rom. 1,

14. 25.

150(1 Ex. 33, 17. 1581 cf. supra 13,

1507 ib. 1471.

1571 cf. II Cor. 2, 7. 151*3 Rom. 9, 1-3.

1583

1502 dicit] ait B, sed corr. 1501 Qvo] de praem. G 1500/1508 sic usque nomine 1572 quo] de praem. G 1575 absorbeatur H, sed corr. 1581 huius uituli ~ t 1587 inquam supra lin. G est uel praefiguratio ~ 1 1595 sancto supra lin. B 1595 est mihi ~ t (JXulg.) in marg. H

IN EXODVM IV, 29-30

787

esse a Christo pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secundum carnem, etc. Nam eadem quidem caritate et hic locutus est et ille, sed paulo differt in uerbis, dum hic anathema cupit esse 1600 pro fratribus suis, hic autem deleri se concedit cum illis. Ille sua separatione uult salutem fratrum redimere, hic si non possit eorum salutem obtinere, concedit se cum eis de libro uiuentium deleri uel anathema existere. Vtriusque dicta magni ponderis sunt et nostras uires excedunt. Magni etiam uiri 1605 hactenus utramque sententiam humeris suis uersauerunt et rem sicut est satis uerbis exprimere non potuerunt. Est enim hoc paene ineffabile, nec nisi aliquid de eiusdem caritatis spi¬ ritu habentibus saltem sensu perceptibile est, quomodo homo Deo familiaris qualicumque causa uel ratione hoc animo suo 1610 admittere possit, ut a Deo anathema esse uel de libro eius con¬ cedat seipsum deleri; quomodo in ista concessione non solum nullam incurrat poenam aut culpam, sed etiam ampliorem apud Deum mereatur gratiam. Nobis hoc solum de tanta re sublucet, quia Deus caritas, Deus humilitas est, et cum per 1615 humilitatem siue per caritatem a Deo quisquam procul absistit, indigniorem se iudicans eis, pro quibus interuenit, miro modo, quantum se deprimit, tantum ascendit ; quantum condemnat, tantum iustificat ; quantum a Deo quasi recedit, tantum illi proximus fit. Diuitias animi eiusmodi nos frigidi et inopes 1620 ignoramus ; et idcirco cum legimus, illum anathema se esse pro fratribus praeoptantem, istum se de libro Dei deleri con¬ cedentem, aut dicta dissimulamus aut in sensum exilem grauissime prolata detorquemus. Ceterum quem spiritus idem tetigit, uidit ex parte aliqua, quantum talis habitus mentis 1625 apud Deum ualeat pro sua reue|rentia. Videre sibi uidetur B maiestatem caelis omnibus ac terris tremendam de solio suo surgere et accedere uulnerato corde, rogare amicum quasi discedentem ne deserat se dicentemque, uerbi gratia : Ego ostendam omne bonum tibi, et uocabo in nomine Domini coram te. 1630 Hoc sentiens anima beata fortitudine sua utitur, quia solis superbis resistere potest Deus, et dicente Deo : Dimitte me, ut irasci mihi liceat cum tuo consensu, non audit, non consen¬ tit, et non patitur, nisi interdum uoluntatem hominis faciat Deus, et in istis uiribus suis mirabiliter confracta, sicut et de 1635 isto dictum est, quia stetit in confractione in conspectu eius, ineffabili dulcedine pascitur. Ineffabili caritatis uulnere scindi-

1614 cf. I Ioh. 4, 8. 33, 19. 1630 lac.

1627 cf. Cant. 1625 cf. Hebr. 5, 7. 1635 Ps. 105, *3-

4, 9.

1628 Ex.

4, 6.

1598 quidem om. t 1613 hoc] non add. t 1615 per om. t . 161!) sit H et] atque H t 1621 optantem pro fratribus istum de libro Dei deleri se ~ t 1636 uulnere supra lin. G

788

DE SANCTA TRINITATE XIII

tur, cuius sanguinem absque reuerentia uidere non sustinet altissimus. 31. Angelus meus, inquit, praecedet te, ego autem in die 1640 ultionis uisitabo et hoc peccatum eorum. Ac deinceps :

33, 2-3

Et

mittam praecvr|sorem tvi angelvm, vt eiciam

Cha-

pl

732

NANEVM, ET INTRES IN TERRAM FLVENTEM LACTE ET MELLE. Non enim ascendam tecvm qvia popvlvs dvrae cervicis es, etc.

Mirum forte uidebatur quomodo ad orationem Moysi placa¬ tus fuerit Dominus, ne faceret malum, quod locutus fuerat aduersus populum suum, et tamen idem Moyses postquam dixit : Consecrastis manus uestras hodie Domino unusquisque in filio et in fratre suo. Facto die altero, locutus est ad populum : 1650 Peccastis peccatum maximum, ascendam ad Dominum, si quo modo eum quiuero deprecari pro scelere uestro. Sed profecto liquet, quia placatus quidem in eo fuerat Dominus, ne in praesentiarum corporaliter deleret eos, suggerente et quasi consulente Moyse : Ne, quaeso, dicant Aegyptii : Callide eduxit 1655 eos ut interficeret eos in montibus et deleret e terra. Sed in eo nondum placatus fuerat, ut Deum eorum se esse rursus profi¬ teretur, unde et adhuc alieno animo loquitur secundo, ut semel fuerat locutus : Vade et descende de loco isto tu et populus tuus, tuus, inquam, non meus. Ergo angelus meus praecedet 1660 te, inquit, siue et mittam praecursorem tui angelum, subaudi¬ tur, ad hoc tantum ut intres terram Chananeorum, non etiam ad hoc ut intres in terram uiuentium. Non enim sum Deus tuus. Non tu ipse es populus meus. Nam hoc est, quod dicit : Non enim ascendam tecum, quia populus durae cervicis es, ne 1665 forte disperdam te in via : ac si dicat: Quoniam populus durae ceruicis es, non tibi expedit ut me Deum tuum nomines, ut culturam meam profitearis, ut leges meas baiules, ad praeuaricandum tam pronus et facilis. Leuius enim multo est Deum nesci |re quam cognitum irritare. Tolerabilius est uiam B ioov 1670 Dei ignorare quam post agnitam retrorsum ire. Idcirco si ascendero tecum, si me dixeris Deum tuum, iustius in uia disperdam te prouocantem me dura ceruice. 32. Non ascendam, ait, tecum quia populus durae ceruicis es, ne forte disperdam te. Ac deinceps : 1645

32, 5

Popvlvs dvrae cervicis es. Semel ascendam in medio

167;

TVI ET DELEBO TE.

1648 Ex.

32, 29-30.

1654 Ex.

32, 12.

1658 Ex.

33, 1.2.

1662 cf. Ps.

26,

I3*

164» locutus est] dixit i et om. t 1662 in om. t 1674 te] in uia add. t

1651 quiuero eum ~ / 1656 Dominum t 1660 1662 Deus] Dominus praeni. H 1668 et] quam H

IN EXODVM IV, 30-32

789

Contraria haec uel repugnantia esse uidentur non ascendam tecum, ne forte disperdam te, et semel ascendam in medio tui et delebo te. Sed notanda in sermone diuersitas. Negando enim 1680 dixit : Non ascendam tecum, affirmando : Semel ascendam, non tecum dixit sed in medio tui. Non parum differt in uerbis aut in sensu, quod illic tecum, hic autem in medio tui, dixit. Verbi gratia : Debellator siue aduersarius cum duitatem irruperit, recte in medio populi ascendisse dicitur, cum populo autem 1685 ascendisse non recte dicitur. Igitur et quod dixit, non ascen¬ dam tecum, quia populus durae ceruicis es, ne forte disperdam te, et quod iterum ait, semel \ ascendam in medio tui et delebo te, utrumque admota discretionis lampade peruidendum est. Non ascendam tecum, inquit. Quare ? Ne forte disperdam te. Tu 1690 enim durae ceruicis populus es, tu puer sensu, tu quasi iuuenculus lasciuus et indocilis es. Tu animalis homo es, et ea quae Dei sunt non percipis, idcirco ponam uelamen super faciem tuam, idcirco non in manifestatione rerum, sed in figuris et in umbris loquar ad te de altitudine mysteriorum caelestium. 1695 Quare ? Ne forte disperdam te. Tu enim rerum altitudinem non sustineres, sed blasphemares, sed dura ceruice recalcitrares, et ita me ad disperdendum te prouocares. Quandoque tamen ita fiet. Semel ascendam non quidem tecum, sed in medio tui et delebo te. — Ascendam, inquam, in medio tui ; nam in terra 1700 uidebor, et cum hominibus conuersabor. — Et delebo te, inquit, subauditur de libro meo, quem scripsi. Nam hoc ad illud respi¬ cit quod supra Moysi dicenti : Aut dimitte eis hanc noxam, aut dele me de libro tuo quem scripsisti : Qui peccauerit, inquit, mihi, delebo eum de libro meo. Nec uana comminatio. Semel 1705 enim ascendit, semel humanatus est, semel passus, mortuus est et resurrexit et in caelum ascendit, et tunc demum illum populum dura ceruice ascensus sui nimis impatientem deleuit completa prophetia, quae dicit : Deleantur de libro uiuentium, et cum iustis non scribantur. Deleuit, inquam, id est, non 1710 scripsit, et quod scripti esse uidebantur, dicendo filios se esse Abrahae et habendo templum et altare, quasi calami uitium abstersit, delendo | cum eis templum ipsorum et altare. Itaque dum quamuis dicant se Iudaeos esse, non sunt Iudaei, sed sunt synagoga satanae, plane deleti sunt Deo pro illis aliorum

1690 cf. I Cor. 14, 20. 1692 I Cor. 2, 14 ; II Cor. 3, 13. 1693 cf. I Cor. io, 6 ; Coi. 2,17. 1696cf. Deut. 32, 15. 1698 cf. Bar. 3, 38. 1702 Ex. 32, 31-33. 1708 Ps. 68, 29. 1710 cf. Ioh. 8, 33.37. 1711 cf. Hebr. 13, 9 coli. Mt. 23, 35. 1714 Apoc. 2, 9.

1680/1681 non tecum om. t 1681 sed om. t dicant om. H 1714 synagoga] in praem. H

1689 inquit] dixit t

1713

PL

B

733

101

790 1715

33, 4-7

DE SANCTA TRINITATE XIII

confessorum, aliorum nomina scribente aliosque suscitante de lapidibus filios Abrahae. 33. Avdiens avtem popvlvs sermonem hvnc pessimvm LVXIT, ET NVLLVS EX MORE INDVTVS EST CVLTV SVO. Et DoMINVS : IAM NVNC DEPONE

1720

ORNATVM TVVM VT SCIAM

QVID

FACIAM TIBI.

Hoc, iuxta historiam, lectorem aedificat, quia uidelicet nisi ambulet peccator demisso capite nondum se scire fatetur Deus quid ei faciat ; nullam enim habet materiam struendae mise¬ ricordiae, nisi ambitio uel habitus paenitentiae praecedat. 1725

DEPOSVERVNT ERGO FILII ISRAHEL ORNATVM SVVM A MONTE Horeb, Moyses qvoqve tollens tabernacvlvm tetendit EXTRA CASTRA PROCVL I VOCAVITQVE NOMEN EIVS TABERNACV¬ LVM FOEDERIS.

Putaremus uno die quo descendit Moyses de monte dicta haec esse uel acta, sed ecce littera repugnat ; iam enim taber¬ naculum factum est quod Moyses tetendit extra castra. O ergo magnum et mirum | spectaculum, magna et mira dispensatio mysteriorum caelestium. Interim dum tabernaculum con¬ struitur, inimicitiae sunt inter Deum et populum pro reatu 1735 uituli, et non ante soluuntur eaedem inimicitiae, nisi prius tendatur tabernaculum, quod et perinde uocatur tabernacu¬ lum foederis. Diximus supra de caelestibus, quorum secundum exemplar hoc ipsum tabernaculum factum est. Quid igitur est hoc, nisi quia dum essent inimicitiae inter Deum et homines 1740 propter soluendas easdem inimicitias tabernaculum uerum, quod fixit Deus et non homo, ab incarnatione Christi Filii Dei fieri coeptum est. Proinde ualde notandum quod dicitur : 33, 7c-10 Et omnis popvlvs qvi habebat aliqvam qvaestionem 1730

EGREDIEBATVR AD TABERNACVLVM FOEDERIS EXTRA CASTRA. 1745

CVMQVE EGREDERETVR MOYSES AD TABERNACVLVM FOEDERIS, SVRGEBAT VNIVERSA PLEBS, ET STABAT VNVSQVISQVE IN OSTIO PAPILIONIS

SVI.

ASPICIEBANTQVE

TERGVM

MOYSI

DONEC

INGREDERETVR TENTORIVM. INGRESSO AVTEM ILLO TABERNA¬ CVLVM FOEDERIS, DESCENDEBAT COLVMNA NVBIS ET STABAT AD 1750

OSTIVM, LOQVEBATVRQVE CVM MOYSE, CERNENTIBVS VNIVERSIS QVOD COLVMNA NVBIS STARET AD OSTIVM TABERNACVLI.

1715 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 75, 1732 cf. I Cor. 4, 1. 1734 cf. Eph. supra 13, 14. 1741 Hebr. 8, 2.

22

- CC

2, 14.

72,

p. 154. 1715 cf. Mt. 3, 9. 173« cf. Ex. 31, 7. 1737 cf.

1715 aliorum om. t de lapidibus] pro illis t 171!) ornamentvm H (Vulg.) 1723 habet supra lin. H 1725 ornamentvm H (Vulg.) 1726 tollens supra lin. G 1732 mirum et magnum ~ H 1733 constituitur / 1741 Dominus Vulg. 1744 foederis non in Vulg. 1747 svae t

pl

734

IN EXODVM IV, 32-34

791

Stabantqve ipsi et adorabant per fores tabernacvlorvm SVORVM.

755

760

765

77°

775

780

785

790

Quidnam est quod tenditur tabernaculum extra castra, nisi quod caelestia sancta, quorum pontifex ac minister Christus est, extra carnales Iudaeorum tenduntur caerimonias, quas odiuit anima Domini, sicut dicit Isaias ? Et quid est, quod omnis populus qui habebat aliquam quaestionem, egredieba¬ tur ad illud tabernaculum foederis, nisi quia omnis qui Scripturarum quaerit ueritatem, | oportet ut egrediatur ad haec sancta Christi sacramenta, per quae sumus Deo reconciliati ? Velamen quippe quod super Iudaeorum cor positum est, in solo Christo reuelatur. Quid, inquam, est quod ingresso Moyse tabernaculum foederis, descendebat et stabat ad ostium tabernaculi columna nubis, uidentibus cunctis, nisi quod coniuncta lege, quae per Moysen data est cum gratia et ueritate, quae per Christum Jesum facta est, stat in ingressu recon¬ ciliationis incarnatio eiusdem Christi Filii Dei, ut uidelicet ta¬ bernaculum foederis ingredi id est Deo reconciliari nemo possit, nisi per istam columnam nubis, in qua thronum suum sapientia posuit, per istam carnem in qua corpora¬ liter inhabitat omnis plenitudo diuinitatis, loquebaturque cum Moyse cernentibus uniuersis ? Quomodo cernentibus ? A spiciebant que, inquit, tergum Moysi donec ingrederetur tentorium. Ergo lex et euangelium familiare quidem atque conso¬ num habent colloquium, sed donec omnia compleantur, quae utroque testamento promissa sunt, Iudaei non uidebunt; non enim faciem, sed tergum Moysi filii Israhel uiderunt. 34. Iuxta historiam moralem sensum legentis haec ipsa res aedificat. Quid est enim populum columnam | nubis aspicere, et in tabernaculi sui foribus stare atque adorare, nisi quod humana mens cum superiora illa atque caelestia utcumque in aenigmate conspicit, iam claustra habitationis corporeae per subleuatam cogitationem exit atque illum humiliter adorat, cuius etsi uidere substantiam non ualet, iam tamen eius potentiam per illuminationem Spiritus miratur ? Et cum Moy¬ ses tabernaculum ingreditur, eius terga populus aspicit, et in papilionum suorum ostiis consistit, quia cum sanctus quisque praedicator alta de Deo loquitur et supernae habitationis iam utcumque habitaculum ingreditur, eius terga aspicit populus.

1757 cf. Is. 1, 14. 1761 cf. Rom. 5, 10. 1762 cf. II Cor. 3, 15. 1, 17. 1770 cf. Eccli. 24, 7. 1771 Coi. 2, 9. 1783 cf. I Cor. Greg., Dial. 4, 25 - PL 77, 357 A. 1786 cf. Hebr. 6, 4.

1766 Ioh. ; cf.

13, 12

1757 dixit H 1770/1771 nisi usque posuit in marg. H 1772 -que om. t 1778 non enim supra lin. G 1779/1780 iuxta usque aedificat om. G superiore H 1788 suarum G 1790 populus aspicit ~ G/

1777/ 1782

B ioiv

PL

735

792

1795

DE SANCTA TRINITATE XIII

Cuius praedicationis infirmi quique etsi uirtutem plene pensare non possunt, tamen uelut terga aspiciunt, quia postrema quae praeualent per intellectum sequuntur, sed in ipsis quoque minimis, quae capere sufficiunt, iam de suis papilionibus quasi exeunt atque in ostiis stant, quia et habitacula carnis relin¬ quere et ad illa aeternae uitae gaudia quae audiunt progredi conantur.

11.13

35. Loqvebatvr avtem Dominvs Moysi facie ad faciem SICVT LOQVI SOLET HOMO AD AMICVM SWM.

1800 Si

Postmodum dicit .

INVENI GRATIAM IN CONSPECTV TVO OSTENDE MIHI TEIPSVM

MANIFESTE, VT VIDEAM TE.

Certe si Deus non erat cum quo loquebatur, ostende mihi Deum diceret, et non osten\de temetipsum. Si autem Deus erat, B 102 cum quo facie ad faciem loquebatur, cur se petebat uidere quem 1805 uidebat ? Sed hac eius petitione colligitur, quia eum sitiebat per incircumscriptam naturae suae caritatem cernere, quem iam coeperat per quasdam imagines uidere, ut sic superna essentia mentis eius oculis adesset, quatenus ei ad aeternitatis uisionem nulla imago creata temporaliter interesset. Cur igitur sic dic1810 tum est : Loquebatur Dominus Moysi facie ad faciem, sicut loqui solet homo ad amicum suum, cum in hac mortali carne consistentibus uideri non possit in sua substantia lumen incir¬ cumscriptum ? Idcirco uidelicet, quia suum ab illo non abscon¬ debat consilium et secretorum suorum eum faciebat conscium. 1815 Quomodo enim loqui solet homo ad amicum suum ? Aperiendo utique illi consilium suum non celando illi quae facturus sit, eo quod custos sit animi, unde et amici uocabulum originem sumpsit. Et scimus, quia prophetarum maximus Moyses ex¬ stitit, sicut de illo Dominus testimonium perhibet, cum dicit 1820 ad Aaron et Mariam : Audite sermones meos : si quis fuerit inter uos propheta Domini, in uisione apparebo ei, uel per somnium^ loquar ad illum. At non talis seruus meus Moyses, qui in omni domo mea fidelissimus est. Ore enim ad os loquar ei, et palam, non per aenigmata et figuras Dominum uidet. Item Scriptura 1825 dicit : Et non surrexit propheta ultra in Israhel sicut Moyses, quem nosset Dominus facie ad faciem in omnibus \ signis atque PL 736 portentis. Igitur quia quod prophetarum est, scilicet praeuidere consilium Dei, quod carnalibus siue popularibus, sub figuris abscondebatur et caerimoniis umbraticis, quia, inquam, hoc 1830 Moysi datum est et prioribus prophetis, recte sic de illo dictum 1817 Greg., Hom. in eu. 27, 4 - PL 76, 1207 A. Deut. 34, 10. 1828 cf. supra 13, 1695.

1820 Num.

12, 6-8.

1825

1800 TEMETIPSVM H VIAM TVAM uel FACIEM TVAM Vulg. 1801 VIDEAM] SCIAM Vulg. 1804 loquebatur facie ad faciem ~ t 1813 consilium non abscondebat ~t 1819 Dominus de illo ~ t 1821 uel] et praem. t 1830 est dictum ~ Ht

IN EXODVM IV, 34-37

793

est quia loquebatur ei Dominus facie ad faciem, quomodo loqui solet homo ad amicum suum. 36, CVMQVE ILLE REVERTERETVR IN CASTRA, MINISTER EIVS

33, llb

IOSVE FILIVS NVN PVER NON RECEDEBAT DE TABERNACVLO.

1835

1840

1845

1850

33, 12

Reuersio Moysi in castra lectio legis est sine euangelii gratia. Supra diximus colloquium Domini cum Moyse ad ostium tabernaculi consonantiam esse legis et gratiae ad ingressum ueri et caelestis tabernaculi, quia uidelicet utrumque recipere uel profiteri oportet eum qui ingreditur in tabernaculum foederis, id est, qui Deo per mortem Filii eius cupit reconciliari. Ergo Moyses quidem reuertitur in castra, sed Iosue minister eius non recedit de tabernaculo, quia uidelicet lex quidem legitur in synagoga, quae tabernaculo uero non appropinquat, sed spiritus legis cum Christi perseuerat euangelio. Iosue quippe minister Moysi spiritum legis in eo quoque recte signi¬ ficat, quia populum in eam repromissionis terram introduxit quam per Moysen Dominus eidem populo promisit. Sic etenim littera legis promissiones quidem Dei continet, sed nisi per spiritualem legis intelligentiam promissionibus eisdem nemo dignus effici potest. Legant igitur occidentem litteram carnales Iudaei; nam spiritus uiuificans a | tabernaculo, cuius pontifex Christus est, non recedit. 37. Dixit avtem Moyses ad Dominvm : Praecipis vt EDVCAM POPVLVM ISTVM ET NON INDICAS MIHI QVEM MISSVRVS

1855 ES MECVM, PRAESERTIM CVM DIXERIS : NOVI TE EX NOMINE ET INVENISTI GRATIAM CORAM ME.

1860

1865

Hoc est quod supra iam dictum est, quia placatus quidem fuerat Dominus ne faceret malum quod locutus fuerat aduersus populum suum, et ut introduceret eos in terram Chananeorum, sed non etiam in eo placatus fuerat ut ascenderet cum eis et esset Deus eorum, quod est introducere in regionem uiuorum, in ueram terram uiuentium. Ait ergo, praecipis ut educam populum istum, subauditur, in terram istam mortuo¬ rum siue mortalium, et non indicas mihi quem missurus es mecum, subauditur, qui introducat populum istum in terram uiuentium ; praesertim cum dixeris : Noui te ex nomine. Quasi consequens sit ut quod ipse notus est Deo, hoc alios qui Dei notitia non sunt digni commendare possit, sic Deum ex ore ipsius pietas humana constringere cupit. Sic enim per alium 1836 cf. supra 13, 1738. 1837 cf. Hebr. 8, 2. 1850 cf. II Cor. 3, 6. 1851 cf. Hebr. 4, 14. 1857 cf. supra 13, 1643. 1861 cf. Ps. 26, 13 ; cf. Is. 41, 13. 43. 3-

1836 tabernaculi ostium ~ t 1844 euangelio] gratia praem. t 1846 in supra lin. H 1859 et om. t 1860 placatus fuerat in eo ~ t 1861 in regionem uiuorum, in ueram terram] in terram et regionem t

B iozv

794

DE SANCTA TRINITATE XIII

1870 prophetam item Dominus dicit : Si \ fuerint tres isti uiri in medio eorum, Noe, Danihel et Iob, ipsi iustitia sua liberabunt animas suas. Ipsi soli liberabuntur. Non liberabunt filios, ne¬ que filias, sed ipsi soli liberabuntur. Non indicas, inquit, mihi quem missurus es mecum. Ergone Moysi non indicabat Deus 1875 quod missurus esset Christum Filium suum, cum, ut prae¬ dictum est, loqueretur ei facie ad faciem sicut loqui solet homo ad amicum suum. Sed audi quod sequitur : 38. Si ergo inveni gratiam in conspectv tvo ostende

33, 13

pl737

MIHI FACIEM TVAM, VT SCIAM TE, ET INVENIAM GRATIAM ANTE

1880

OCVLOS TVOS ; RESPICE POPVLVM TWM GENTEM HANC.

Hoc igitur postulat indicari sibi, id est, populo Israhel, cuius personam gerit, cuius causam suscepit, cuius legatione functus quanta potuit fortitudine hactenus usus est tenendo Deum dicentem : Dimitte me, indicari, inquam, populo Israhel eum 1885 quem missurus est, ut cum uenerit, ostendat illis faciem suam, et uideatur manifeste. Et Dominus ad haec :

33, 14

Facies mea praecedet te, et reqviem dabo tibi.

Parum dictum est; potest enim subaudiri, ad hoc tantum, ut supra dixit, ut eidam Cliananeum, et Amorreum, et Hettheum, 1890 et Ferezeum, et Eueum, et Iebuseum. — Ait ergo Moyses : 33, 15 Si non tv ipse praecedes ne edvcas nos de loco isto. Quia per faciem poterat intelligi angelus, qui ad deiciendum Chananeum hominem sufficeret, si, inquit, non tu ipse praecedes, qui solus diabolum, principem mundi eicere potes, non educas 1895 nos de loco isto. Quo enim nobis uiuere filiosque procreare, si non tu ipse ueneris, qui natos ad mortem solus potes ad uitam regenerare? Addit adhuc : 33, 16 In qvo enim scire poterimvs ego et popvlvs tvvs in¬ venisse NOS GRATIAM IN CONSPECTV TVO, NISI AMBVLAVERIS | B

1900

NOBISCVM VT GLORIFICEMVR AB OMNIBVS POPVLIS QVI HABITANT SVPER TERRAM ?

Vt glorificemur, inquit, ab omnibus populis. Ergone ad hoc tendit mansuetissimus tota confractione cordis sui, ut glori¬ ficetur gentium caedibus et bellorum uictoriis ? Nempe gloria 1905 haec uana est. Igitur illud potius fortissima prece uersat, ut glorificetur ille populus pro parte electorum a cunctis popu¬ lis dicentibus : Quia salus ex Iudaeis est. Proinde continuo Dominus :

1870 Ez. 14, 14. 1891 cf. Ioh. 12, 1908 cf. Ps. 105,

1882 cf. II Cor. 5, 20. 1890 cf. Iob 14, I. 23. 1907 Ioh. 4, 22. 31.

1870 item] idem H t 1871 eius Vulg. Eueum ~ B 1894 mundi principem

1889 Ex. 33, 2 ; cf. supra 13, 1641. 1897 cf. I Petr. 1, 3 ; Tit. 3, 5.

1880 et] ut t 1890 Iebuseum et 1908 mansuetissimus] \xitpraem. t

103

IN EXODVM IV, 37-39

795

33, 17

Et verbvm, inquit, qvod locvtvs es faciam. ut glorificeris tu et populus meus a cunctis populis qui habitant super terram dicentibus quia uestra est adoptio filio¬ rum et gloria et testamentum et legislatio et obsequium et pro¬ missa, et ex uobis Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saectda. Hoc modo nunc omnes 1915 populi glorificant populum illum, et ita plane gloriam illam gloriam suam esse faciunt. 33, 17c 39. Invenisti enim gratiam coram me, et teipsvm | novi 1910

ex nomine.

1920

1925

1930

1935

1940

Confirmat hoc Deus quod paulo ante gemebundus commemorauerat Dei famulus, dicendo : Praesertim cum dixeris : Noui te ex nomine, et inuenisti gratiam coram me. Sed quonam ex nomine Deus nouit illum ? Numquid ex eo tantum quod filia Pharaonis imposuit illi uocans eum Moysen, dicens : Quia de aqua tuli illum ? Equidem isto quoque ex nomine nescire Deus non poterat eum quo et appellare illum de rubo dignatus est iterato dicens : Moyses, Moyses ? Sed quid magnum est quempiam a Deo taliter cognosci uel compellari ex nomine ? Nempe ita et Pharaonem regem Aegypti nominare nouit, com¬ pellans etiam illum in propheta qui per ipsum praefiguratus est : Ecce ego ad te, Pharao rex Aegypti, draco magne : et ad eundem principem superbiae : Eieci te, inquit, 0 Tyre. Quid ergo magnum est Deum taliter quempiam scire ex nomine ? Aut numquid in regno eius huiusmodi uocabulis indigebimus ? Igitur cum dicit : teipsum noui ex nomine, subaudiendum est, Dei, quod inuocatum est super te. Ex hoc etenim nomine Deo notus est omnis qui scriptus est in libro uitae. Vnde in Apoca¬ lypsi de uictore dicit : Et scribam super eum nomen Dei mei et nomen duitatis Dei mei nouae Hierusalem, quae descendit de caelo a Deo meo, et nomen meum nouum. Isto ex nomine et Moysen et omnem electum Deus agnoscit hominem. Sed unum idemque cum sit nomen quasi uariis litteris scribitur, ut in alio aurea, in alio argentea, in alio rursus purpurea siue can¬ dida Scriptura laudetur, multa quippe sunt dona nominis Domini, neque uni cuncta tribuuntur. Quantum quisque

1911 Rom. 9, 4-5. 1980 Ez. 29, 2. 1937 ib. 3, 12.

1919 cf. supra 13,1855. 1928 Ex. 2,10. 1926 Ex. 3, 4. 1981 Ez. 28, 16. 1935 cf. Iac. 2, 7. 1936 cf. Apoc. 3, 5.

1909 inqvit] istvd t Vulg. 1910 ut] hoc inquit faciam praem. t 1911 dicenti¬ bus om. t 1913 Christus ex uobis ~ t 1915 illum] istum B, sed corr. supra /in. uel illum 1924 illum] ipsum t ex isto quoque ~ t 1925 illum] ipsum? 1928 et om. t 1932 quempiam taliter ~ t 1933 aut] at t 1934 igitur cum dicit om. G 1935 Deo supra lin. G 1941 nomen cum sit ~ t

pl

738

796 1945

1950

33, 18-21

DE SANCTA TRINITATE XIII

Deum cognoscit, tantum in eo fulget nomen Domini. Nomen quippe a notione | dictum est. Et unum itaque nomen Domini B 103* est, quod super nos ille scripsit, et multa sunt nomina nostra, de quibus idem nos agnoscit. Hinc est quod pluraliter dicit: In hoc gaudete quia nomina uestra scripta sunt in caelis.

40. Qvi

ait : Ostende mihi gloriam tvam. Respondit :

Ego ostendam omne bonvm tibi, et vocabo in nomine

Do¬

mini CORAM TE, ET MISEREBOR CVI VOLVERO, ET CLEMENS ERO IN QVEM MIHI PLACVERIT.

RVRSVMQVE AIT :

NON

POTERIS

VIDERE FACIEM MEAM. NON ENIM VIDEBIT ME HOMO ET VIVET. 1955

1960

33,

21b-23

Et itervm : Ecce, inqvit, est locvs apvd me, etc. Notanda hic diligenter gemina subdistinctio : Respondit : Ego ostendam omne bonum tibi. Rursumque ait ’. non poteris uidere faciem meam, et iterum : Ecce, inquit, est locus apud me. Quod primo dixit, in persona ipsius Moysi, ita ut littera sonat conuenit accipi. Quod rursum ait : Non poteris uidere faciem meam, in persona populi iudaici, pro parte reproborum. Quod iterum ait : Ecce est locus apud me, stabis

svpra

petram,

cvmqve

transibit

gloria

mea

PONAM TE IN FORAMINE PETRAE, ET PROTEGAM DEXTERA MEA 1965 DONEC

TRANSEAM,

TOLLAMQVE

MA|NVM

MEAM

ET

VIDEBIS PL 739

POSTERIORA MEA.

1970

1975

1980

Item in personam eiusdem populi dictum accipe, sed pro parte electorum. Equidem mortalis homo, peccato primi pa¬ rentis obscuratus atque infirmus factus, quamdiu uiuit in hoc mortali corpore, Deum uidere non potest; quippe cum nec angelum Dei Danihel sanctus uidere sustinuerit. Nam cum uenisset, inquit, pauens corrui in faciem meam, et cum loqueretur ad me, collapsus sum pronus in terram. Ac deinceps : Et ego Danihel langui et aegrotaui per dies. Verum nos hic mysticas rationes quaerimus, uidelicet quia non frustra, hoc maxime loco cum Deum offendisset populus, tali ordine de uitanda gloria Domini Moyses postulasse creditur. Igitur quod postu¬ lanti atque dicenti : Ostende mihi gloriam tuam, respondit : Ego ostendam omne bonum tibi, et uocabo in nomine Domini coram te, et miserebor cui uoluero, et clemens ero in quem mihi placuerit, pro persona sua dicitur illi, et ad illud spectat quod supra dixerat hic, aut dimitte eis hanc noxam, aut si non facis, dele me de libro tuo, quem scripsisti. Ac si dicat : Ego osten¬ dam gloriam meam, ego ostendam omne bonum non cuiuis. 1945 Isid., Etym. I, 7, 1. ib. 27. 1982 Ex. 32, 31.

1948 Lc.

10, 20.

1971 Dan.

8, 17.18.

197*

1945 notamen Isid. 1949 quod Vulg. 1951 vocabor t 1958/1960 et iterum usque faciem meam om. t 1961 personam B H t 1964 protegam] te add. H 1967 persona H t 1972 inquit] ad me add. t 1984 bonum] tibi add. t

IN EXODVM IV, 39-40 1985

1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

797

non pariter omni populo, pro quo petis, sed tibi, quem ego ex nomine noui, et uocabo in nomine Domini coram te, uocabo, inquam, id est, ostendam eandem gloriam in nomine Domini, in quo noui te, uocabo utique coram te, ut uideas manifeste quod nunc uides per speculum et in aenigmate et cognoscis ex parte, et miserebor cui uoluero et clemens ero in quem mihi placuerit, quia uidelicet nulli quidquam debeo, quoniam om¬ nium pater Adam in me | peccauit, et proinde quidquid ostendero tibi uel cuilibet alii, gratiae est, non debiti. Quod deinde facta subdistinctione rursum ait : Non poteris uidere faciem meam, non enim uidebit me homo et umet, idem est ac si dicat : In medio populi huius, pro quo postulas, cuius praelocutor es, non sic ascendam ut uideat faciem meum, ut ostendam illi gloriam meam. Quare ? Non enim uidebit me homo et uiuet. Ego autem idcirco ascendam homo factus inter homines, ut in me reuiuiscat homo qui in Adam mortuus est. Si igitur ascen¬ dero non in homine, Deus absconditus, sed Deus manifestus, crucis utilitas impedietur, et homo non uiuet, quia non erit redemptus. Verumtamen fidem habentibus opportunitas uidendi non negabitur. Hoc est quod sequitur : Ecce est locus apud me, stabis supra petram. Cumque transibit gloria mea ponam te in foramine petrae, et protegam dextra mea donec transeam, tollamque manum meam et uidebis posteriora mea. Hoc enim pro parte dictum est electorum, uidelicet Petri ceterorumque apostolorum uel omnium, qui ex eodem populo crediderunt aut credituri sunt, quibus nihil obfuit quod fa¬ ciem, id est praesentiam Domini, sicut erat, non uiderunt. Postquam enim resurrexit a mortuis et ascendit in caelum, tunc cognouerunt et ita quodammodo posteriora eius | uiderunt. Dicat ergo : Est locus apud me, stabis supra petram. Quam uidelicet super petram stabat iam Petrus cum diceret : Tu es Christus Filius Dei uiui, et idcirco tale responsum accepit : Et ego dico tibi : Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. — Cumque transibit gloria mea, id est, cum transiero ex hoc mundo glorificatus magna resurrectionis et ascensionis gloria, ponam te, id est omnem Israhelitam qui¬ cumque erit ex tua fide, quemcumque non excaecauerit fumus inuidiae, ponam, inquam, in foramine petrae, id est, in fide passionis meae et protegam dextera mea ; non enim rapiet quis-

1989 I Cor. 13, 12. CC CM 7, p. 41. 2023 cf. Ioh. 10, 28.

2001 2010

cf. Is. 45, 15. cf. Ioh. 17, 20.

cf. Rupert., De diu. off. 2, 353 2015 Mt. 16, 16. 2017 ib. 18.

2002

1988 te noui ~ t 1989 ex parte cognoscis ~ t om. G 2015 stabat supra lin. G Petrus iam ~ t 2020 Israhelitem H

1993/1994 quod usque ait 2016 accepit supra lin. G

B

104

pl

740

798

DE SANCTA TRINITATE XIII

donec transeant, ut praedictum est . Tollamque manum meam, id est extollam potentiam meam, et uidebis posteriora mea, sicut iam dictum est. Faciem autem meam, id est, dum praesens in corpore sum, maiestatem meam non poteris uidere. 41. Ac deinceps : Praecide, ait, tibi dvas tabvlas lapiquam de manu mea

2025

34^ 1

2030 DEAS INSTAR PRIORVM, ET SCRIBAM SVPER EAS VERBA QVAE HABVERVNT TABVLAE QVAS FREGISTI, etc.

Hic quia gens praeuaricatrix primam fidem irritam fecerat in conflatione uituli et totum aedificium foederis collapsum fuerat, paene ab alio principio rursus inchoatur, dum dicitur . 2035 Esto paratus mane ut as\cendas statim in montem Sinai. B io4v Nullus ascendat tecum, nec uideatur quispiam per totum mon¬ tem, boues quoque et oues non pascantur econtra. Iterumque praecepta quae prius simili inuitatione dederat, contingit sermo diuinus : Caue, inquiens, ne umquam cum habitatoribus 2040 terrae illius iungas amicitias quae tibi sunt in ruinam, sed aras eorum destrue, confringe statuas lucos que succide. Noli adorare deum alienum, etc. Haec iteratio praeceptorum carnalibus Iudaeis de iustitia sua gloriantibus aeterna exprobratio est, ut non glorientur, sed eorum quoque omne os obstruatur, sicut 2045 superius iam dictum est. Apostolus autem : Intermittentes, inquit, inchoationis Christi sermonem ad perfectionem feramur, non rursum iacientes fundamentum paenitentiae ab operibus mortuis et fidei ad Deum, et reliqua. Ergone apostolica auctori¬ tas huic legali contraria est, cum fundamentum paenitentiae 2050 rursus iaciendum esse deneget, hic autem et praecisae rursus tabulae et a principio repetita sit lex ? Non utique. Nam neque hic fundamentum rursus iactum est, fundamentum namque foederis hoc est : Tulit itaque Moyses dimidiam partem sangui¬ nis et misit in crateras, partem autem residuam fudit super altare. 2053 Assumensque uolumen foederis, cum legisset, audiente populo, sumptum sanguinem respersit in populum et ait: Hic est sanguis foederis quod pepigit Dominus uobiscum super cunctis sermoni¬ bus his. Hoc si iterato factum esset, recte fundamentum rursum iactum | esse dici posset. Quod quia factum non est, legali pl 741 2060 utique consonat apostolica ueritas. Non enim paenitentiam (ut male Nouatus intellexit) lapsis dandam esse negauit, sed fundamentum paenitentiae, id est baptismum in quo fundatur firmitas paenitentiae. Nam cum dixisset f undamentum paeni-

2032 cf. Ier. 3, 7. 2035 Ex. 34, 2-3. cf. supra 13, 1364. 2045 Hebr. 6, 1. De baer. 38 - CC 46, p. 307.

203» ib. X2-14. 2044 Rom. 3, 19 ; 2053 Ex. 24, 6-8. 2001 cf. Aug.,

2034 rursus principio ~ t dum] cum H 2035 Sinai] etc. add. t namque] autem t 2000 ueritas] auctoritas B, sed corr. t

IN EXODVM IV, 40-42

34, 6

799

tentiae ab operibus mortuis et fidei ad Deum, addidit baptismum 2065 doctrinae, impositionis quoque manuum. Non igitur dandum paenitentiae locum, sed baptisma negauit esse iterandum. 42. Dominator Domine Devs, misericors et clemens, PATIENS, ET MVLTAE MISERATIONIS AC VERAX.

34, 7

Notandum quod cum tota sit intentio deprecari pro populi 2070 scelere et misericordiam implorare, non tamen inter tot nomina laudis diuinae, inter tot uocabula misericordiae siluit de iustitia uel ueritate dicendo misericors et clemens, patiens et multae miserationis, tandemque addendo, et uerax, itemque nominum istorum exponendo causas, cum dixisset: 2075 Qvi cvstodis misericordiam in milia, qvi avfers iniqviTATEM, ET SCELERA ATQVE PECCATA, NVLLVSQVE APVD TE PER

Quod totum miserationis et gratiae iustificantis est, addidit: Qvi reddis iniqvitatem patrvm in filiis SE innocens est.

AC NEPOTIBVS, IN TERTIAM ET QVARTAM GENERATIONEM.

2080

Quod procul dubio iustitiae et ueritatis est. Quomodo ergo, | inquis, idem Deus per prophetam dicit : Filius non portabit iniquitatem patris, et pater non portabit iniquitatem filii. Vide¬ licet non portat filius iniquitatem patris quamcumque non imitatur ; redditur autem iniquitas patrum in filiis ac nepoti2085 bus quicumque patres iniquos imitantur: uerbi gratia, non omnes homines secundum carnem Adae filii sumus. Si ergo iniquitatem, id est incredulitatem eius, qua serpenti magis quam Deo credidit, imitamur, iniquitas eiusdem patris in nobis filiis iuste redditur. Si autem iniquitatem eiusdem uete2090 ris hominis fugientes ad iustitiam noui hominis Iesu Christi Filii Dei confugimus, non utique iniquitatem illius portabimus. Proinde oratio Moysi sic pulchre concluditur :

34, 8-9

Festinvsqve Moyses cvrvatvs est in terram, et ado¬ rans ait : 2095

Si

inveni gratiam in conspectv tvo, Domine,

OBSECRO VT GRADIARIS NOBISCVM, POPVLVS ENIM DVRAE CER¬ VICIS EST, ET AVFERAS INIQVITATES NOSTRAS ATQVE PECCATA NOSQVE POSSIDEAS.

Cum enim dicit, ut gradiaris nobiscum, etc., fiducialiter fides euangelica gaudet subintelligere, ut Verbum caro fiat et 2100 habitet in nobis et uideamus gloriam eius, gloriam quasi uni¬ geniti a Patre. Nam ex Adam populus durae ceruicis eramus, idcirco medicamento humilitatis Dei indiguimus. Ad haec respondet Dominus :

2064 Hebr. 6, 2. 2101 cf. Ex. 32, 9.

2081 Ez.

18, 20.

2089 cf. Rora.

6, 6.

2099 Ioh. 1,

2064 Deum] Dominum t baptismatum t Vulg. 2065 impositiones t ipsorum t 2077 gratiae] gloriae / est iustificantis ~ t

14.

2074

105

800 Ego

34, 10 2105

DE SANCTA TRINITATE XIII inibo

pactvm,

videntibvs

cvnctis

signa

faciam,

QVAE NVMQVAM SVNT VISA SVPER TERRAM, NEC IN VLLIS GENTIBVS, VT CERNAT POPVLVS ISTE IN CVIVS ES MEDIO OPVS

Do-

MINI TERRIBILE QVOD FACTVRVS SVM.

Quae enim sunt | signa numquam uisa, uel quod est opus Domini terribile, quod cernat populus praesidente Moyse, nisi 2110 quod Deus homo factus est, quod crucifixus, mortuus ac sepultus est, et resurrexit tertia die, prophetia Moysi testimonium eius astipulante ? Nempe si respicias ad signa quae in illo po¬ pulo facta sunt, antequam ueniret hic Filius Dei, maiora uisa sunt super terram, maiora facta sunt signa in medio Aegypti, 2115 nec tam terribile opus Domini uidit populus ille sub cunctis regibus suis, quam fuit illud quod iam fecerat Dominus in Pharaonem et in omnes seruos eius. Praecepta, quae hic breuiter iterantur, sic terminantur ut ante : Non coques haedum in lacte matris suae. Quo dicto, prohibemur de Christo secun2120 dum carnem sapere. Haedum namque Cerinthus in lacte matris suae coquere uoluit, qui Christum ex Maria initium sumpsisse dixit. At ille ante matrem et ante auos matris, immo et ante originem mundi Deus erat; nam omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil. 2125

34, 27

pl

742

43. Dixitqve Dominvs ad Moysen : Scribe tibi verba HAEC QVIBVS ET TECVM ET CVM ISRAHEL PEPIGI FOEDVS.

2130

2135

2140

34, 29-30

Fractis tabulis prioribus aliae ad instar illarum praecisae sunt, et in eis eadem uerba describuntur, quia fractis propter incredulitatem carnalibus Iudaeis, alterius populi | tabulae cordis carnales electae sunt de cunctis gentibus, et eis eadem praecepta traduntur. Notandum quippe quia sic dixit et sic distinxit Deus, quibus et tecum et cum Israhel pepigi foedus. Et tecum, inquit, et cum Israhel, id est cum isto populo et cum illo qui post uenturus est. Nam carnales quidem caerimonias mutat, immo et abicit spiritualis rex, nec de illis curat iustitia, quae ex fide Iesu Christi est, sed decem uerba legis immutari non licet, et obseruari tam a nouis quam a ueteribus postulat sancta, iusta et bona foederis Dei lex. Vnde alias opera Dei, alias digito Dei scripta esse memorantur, et hoc dicto aeterna uel immutabilia fore signantur. De ieiunio Moysi bis quadra¬ genario iam superius dictum est. 44. Cvmqve descenderet Moyses de monte Sinai, tene¬ bat DVAS TABVLAS TESTIMONII, ET IGNORABAT QVOD CORNVTA

2117 cf. Ps. 134, 9. 2118 Ex. 23, Quaest. in hept. 2, 90 - PL 34, 629. 3, 3. 2140 cf. supra 12, 1917 ss.

19.

2119 cf. Rom. 8, 5. 2120 cf. Aug., 2123 Ioh. 1, 3. 2130 Prou. 3, 3 ; II Cor.

2104 CVNCTIS VIDENTIBVS ~ / 2100 nium ~ t 2127 illarum] priorum t

~ t 2111/2112 2138 Dei om. t

medio es

eius testimo¬

B

105^

IN EXODVM IV, 42-44 ESSET 2145

FACIES

SVA

EX

CONSORTIO

SERMONIS

8oi DEI.

AVTEM AARON ET FILII ISRAHEL CORNVTAM MOYSI

VlDENS FACIEM

TIMVERVNT PROPE ACCEDERE.

2150

2155

33-35

Cornuta id est splendida siue radiosa facies Moysi cum se¬ cundarum scriptura tabularum, quid miraculo suo praesignauerit, hodie palam totus orbis agnouit. Vbi enim tabulae secundae, id est christiani populi corda praeceptorum Dei Scripturam susceperunt et coepit ab eis lex spiritualiter intelligi, tantum splendorem facies id est sensus Moysi emisit, quantum ferre | non ualentes fugiunt ad latebras filii Israhel id est carnales Iudaei.

pl 745

Impletis, inquit, sermonibvs posvit velamen svper faCIEM svam. Qvod ingressvs ad Dominvm et loqvens cvm EO AVFEREBAT DONEC EXIRET.

Et

TVNC LOQVEBATVR AD FILIOS

Israhel omnia qvae sibi fverant imperata. Qvi videbant FACIEM EGREDIENTIS MOYSI ESSE CORNVTAM, SED OPERIEBAT 2160

2165

2170

2175

2180

RVRSVS ILLE FACIEM SVAM SI QVANDO LOQVEBATVR AD EOS.

Hoc expositione nostra non indiget. Dicit enim apostolus : Et non sicut Moyses ponebat uelamen super faciem suam, ut non intenderent filii Israhel in faciem eius, quod euacuatur, sed obtusi sunt sensus eorum ; usque in hodiernum enim diem, idipsum uelamen in lectione ueteris testamenti manet non reuelatum, quoniam in Christo euacuatur. Sed usque in hodiernum diem, cum legitur Moyses, uelamen positum est super cor eorum. Cum autem conuersi fuerint ad Dominum, auferetur uelamen. Igitur quod posuit Moyses uelamen super faciem suam, quod ingressus ad Dominum et loquens cum eo illud auferebat, si quando autem loquebatur ad filios Israhel, operiebat rursus faciem suam, eius rei praesagium fuit quam totus nunc orbis agnoscit. Quia uidelicet, dum loquitur Moyses ad Christum, id est ad ecclesiam euangelicam in qua Christus est, tollit uelamen suum et apertam ostendit faciem. Tol| lit enim litteram occidentem et spiritum promit uiuificantem. Vbi autem legitur in synagogis Iudaeorum, operit uultum suum, id est spiri¬ tualem legis sensum. Illi enim propter aureum blasphemiarum suarum uitulum oculos perdiderunt et claritatem ueritatis sustinere non possunt. Nam in his qui pereunt, inquit idem apostolus, opertum est euangelium in quibus Deus huius saeculi excaecauit mentes infidelium, ut non fulgeat illuminatio euan¬ gelii gloriae Christi, qui est imago Dei.

2162 II Cor. 3,

13-16.

2144 sva] eivs t

6.

218« II Cor.

4, 4.

2148 tabularum scriptura ~ t 2104 enim om. t 2174 2179 suum H 2180 idem om. t 2181 saeculi] 2183 gloriae om. t

euangelicam ecclesiam ~ t sapientium add. t

2175 cf. II Cor. 3,

b 106

802

de SANCTA TRINITATE XIII

Hic iam tractatus in Exodum finem facimus, quia uidelicet 2185 de tabernaculi constructione, quaecumque hic facta legun¬ tur, eadem superius imperata pro posse transegimus. Illud non praeterire dignum est, quod dicit Moyses ad filios Israhel, quia uocauit Dominus ex nomine Beselehel, filium Huri, filii Hur, de tribu Iuda, impleuitque eum spiritu Dei, sapientia et intelligen2190 tia. Ooliab quoque filium Achisamech, de tribu Dan. Et ambos erudiuit sapientia, ut faciant opera abietarii, polymitarii ac plumarii. Beselehel interpretatur in umbra Dei, et ipso nomine suo designat ipsum opus tabernaculi quod fecit umbram id est exemplar esse tabernaculi caelestis. Ooliab quoque interpre2195 tatur protectio mea pater, quo nomine significat quia Dei uel tabernaculi eius adiutoribus protectio ipsius pro mercede speranda est, cum Scripturae huius auctoritate dicentis, quia uocauit eos Dominus ex nomine et ambos erudiuit sapientia, quis dubitet has uel omnes huiusmodi artes esse Dei dona ? 2200 Proinde in quocumque habentur homine artes tam utiles ac licitae, diligendae sunt, et admonendi periti artifices, ut tam¬ quam Dei talentum in lucrum expendant, quia non ipsorum facultas propria, sed creatoris omnia tribuentis commissum est, et ab eis quibus tribuit ipse exacturus est.

2187 Ex. 35, 30-35. 2192 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 2194 Hier., ib. 14, 14, p. 76. 2202 cf. Mt. 25, 15 ss.

12, 16

- CC

72,

p.

74.

2185 facta] dicta uel praem. t leguntur] sunt t 2186 imperata om. t transe¬ gimus pro posse ~ t posse] nostro add. t 2191 abiectarii H t (Vulg.) ac] et t 2192 Beselehel] enim add. t in om. t in umbra Dei Hier. et ipso] quia t 2193 suo] ut dictum est add. t designat] significat t 2199 eiusmodi t 2204 Explicit liber iiii B, om. H.

IN LEVITICVM COMMENTARIORVM LIBER PRIMVS

1, 1-3

1. Liber iste hebraice Vagecra, graece Leuiticus, latine Ministerialis dicitur, uidelicet a maxima parte, quia de mini¬ steriis agit sacerdotalibus. Sic anterior liber hebraice Ellesmoth, graece Exodus, latine dicitur Exitus. Item a parte sui 5 maiore, quia maximum eorum de quibus agitur in illo, exitus est filiorum Israhel de Aegypto. Ergo quia de ministeriis hic agitur sacerdotalibus, liber iste a Graecis Leuiticus dicitur, non quod graecam habeat hoc uocabulum originem; oritur namque a Leui, quod hebraicum est et interpretatur additus : io sed quod hic liber de | ministeriis agat leuiticae tribus. Porro sacrificia, quorum hic ritus est ordinatus, non tamquam per¬ ficiendae salutis instrumenta necessaria, sed tam|quam obstacula quaedam propter transgressiones posita sunt. Quod haec ipsa lex et prophetae, et apostolus astipulantur pariter. 15 Nam haec ipsa lex sacrificiorum praemisso : Fundetque sacer¬ dos sanguinem super altare Domini, ad ostium tabernaculi testimonii et adolebit adipem suauitatis Domino, continuo subiungit : Et nequaquam ultra immolabunt filii Israhel hostias suas daemonibus cum quibus fornicati sunt. Et in propheta 20 Hieremia Dominus dicit: Holocaustomata uestra addite uictimis uestris, et comedite carnes, quia non sum locutus cum patribus uestris, et non praecepi eis in die qua eduxi eos de terra Aegypti, de uerbo holocaustomatum et uictimarum, etc. Et in apostolo : Quid igitur lex ? Propter transgressiones posita est, donec ueniret 25 semen, cui repromiserat, ordinata per angelos in manu mediato¬ ris. Igitur sacrificiorum legem non propter ipsa, sed propter hoc quod ipsa quoque secundum exemplar ueri et caelestis sacrificii disposita sunt, ipso adiuuante caelestium Domino, spiritualiter examinanda ingrediamur, et ad nostram utilita30 tem, qui caelesti tabernaculo deseruimus, cuncta referre curemus. 2. Vocavit avtem Moysen et locvtvs est ei Dominvs de

XIV, 1 cf. Raban., De nat. rer. 5, 1.2 - PL m, 105 A. 107 A ; Isid., Etym. 6, 1, 4 9 Hier., Lib. interpr. hebr. nom, 8, 7 - CC 72, p. 68. 13 cf. Gal. 3,19. 15 Leu. 17, 6. 18 ib. 10. 20 Ier. 7, 21-22. 23 Gal. 3, 19. 20 cf. Aug., De ciu. Dei 10, 5, 50 - CC 47, p. 278. 27 cf. Hebr. 8, 5. ib. 6, 2, 5.

XIV, 1 Incipit expositio domni abbatis Rotperti in Leuiticum libri primi H- Inci¬ pit expositio domni Rodberti abbatis in leuiticum liber quintus B - Incipit expositio in Leuitico cap. primum K - Incipit expositio Rudberti abbatis in Leuiticum G 10 mysteriis K agat] sacerdotalibus add. t 14 pariter astipulantur ~ K t 17 adolebitque t 21 suum cum patribus uestris locutus ~ B K t 23 etc. om. t et in apostolo om. t

PL 745 B io6v

8o4

DE SANCTA TRINITATE XIV

TABERNACVLO DICENS : LOQVERE FILIIS ISRAHEL, ET DICES AD eos : Homo qvi obtvlerit ex vobis hostiam Domino

de

35 PECORIBVS, ID EST DE BOBVS ET OVIBVS OFFERENS VICTIMAS, SI HOLOCAVSTVM FVERIT EIVS OBLATIO AC DE ARMENTO, MASCVLVM IMMACVLATVM, OFFERRET AD OSTIVM TABERNACVLI TESTI¬ MONII, AD PLACANDVM SIBI DOMINVM.

Antequam uerba ipsa singillatim consulamus, summa legis 40 sacrificiorum facta diuisione breuiter colligere libet. Oblatio¬ num siue sacrificiorum, alia sunt quae dicuntur holocausta, alia quae pacifica, alia quae pro peccato. Rursus eorum quae pro peccato dicuntur, alia sunt quae pro peccato sacerdotis, alia quae pro peccato sacerdotis simul et multitudinis, alia 45 quae pro peccato cuiuscumque hominis principis siue popularis. Sed quae pro peccato sunt sacerdotis tantum atque pro pec¬ cato sacerdotis simul et multitudinis, parum aut nihil differre uidentur, utraque enim extra castra cremari iubentur, et hoc ab holocausto differunt, quod holocaustum in altari, illa autem 50 extra castra cremantur. Item quae pro peccato principis et quae pro peccato sunt hominis plebei, sub eandem legem rediguntur, utraque enim pari modo separato memoriali in pastum ignis dominici, adipe scilicet qui operit uitalia et omni pinguedine interiori, duobus renibus cum adipe quo teguntur 55 illi, et reticulo iecoris cum renunculis, his, inquam, separatis cetera cedunt in esum sacerdotibus. | PL 746 3. Et notandum, quod haec omnia de tribus sumi iubentur generibus, id est de armento, de pecoribus, de uolatilibus. De armento uitulus ; de pecoribus aries siue capra ; de uolatilibus 60 turtur siue columba. Praeter has quinque | animalium species B 107 cetera animantia munda siue immunda nescit sacrificiorum lex. Mysticas quaesituri causas usuales prius armenti pecorum ac uolatilium proponamus differentias. Armentum duobus modis dominis proficit : nam et operatur terram, et lactis 65 praestat copiam. Pecus, id est aries siue capra, nihil operatur, sed solos lactis et lanae praebet redditus. Turtur siue columba in neutro ualet et ab omni eiusmodi seruitio uacuum est. Igitur in his tribus generibus tres intelligamus ordines, quo¬ rum sacrificiis legitimis in caelesti tabernaculo _ deseruitur, 70 quos apud prophetam Hiezecihelem tres uiri isti designant, Noe, Danihel et Iob, unum scilicet rectorum, alium contemplationi

70 cf. Ez. 14, 14 ; Greg., Moral. 32, 20, 35 - PL 76, 657 B ; id., Hom. itt E%. 2, 4, 5 * PL 76, 976 B-

33 tabernacvlo] testimonii add. Vulg. 34 ex supra lin. B 41 holocausto¬ mata / 44 alia usque sacerdotis om. t 52 enim] uero / memorali B 56 sacerdotis / 57 et om. G 64 dominis om. t 65 copiam praestat ~ t

IN LEVITICVM I, 2-5

805

uacantium, tertium in actibus saeculi licitis bene operan¬ tium. Nam his tribus ordinibus distincti sunt omnes, quicum¬ que semetipsos Deo uiuo sacrificant exhibentes corpora sua 75 hostiam uiuam, sanctam, Deo placentem, rationabile obse¬ quium suum. Et aliquando quidem holocaustum, id est gra¬ tiarum actio, aliquando pro peccato, id est paenitentiae opus est quod offerunt, aliquando pacifica hostia, id est oratio pacem quaerens ab impugnatione uitiorum, uerbi gratia dicen80 do cum apostolo : Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ? Gratia Dei per Iesum Christum. 4. Horum omnium princeps unus Christus est. Ipsius nam¬ que principaliter est holocausta gratiarum offerre, qui secun¬ dum similitudinem Noe de fluctibus et perditione saeculi 85 arcam eruit suae ecclesiae. Et de isto rectissime dicas, quia aedificauit altare Domino, offerens super illud holocaustum. Etenim propter illum odoratus est Dominus odorem suauitatis, et benedixit nobis, dicens : Crescite et multiplicamini, et repelte terram. Item huius solius est offerre hostias pacificas 90 secundum similitudinem Danihelis dicentis : Et non est in tempore hoc princeps, et propheta, et dux, neque holocaustum, neque sacrificium, neque oblatio, neque incensum, neque locus primitiarum coram te, ut possimus inuenire misericordiam, sed in anima contrita et spiritu humilitatis suscipiamur sicut in 95 holocaustum arietum, et taurorum, et sicut in milibus agnorum pinguium. Solus enim inter Deum et homines pacem fecit antiquas soluens inimicitias, aliud quam seipsum non habens altare uel sacrificium, et in carne uel sanguine suo melius susceptus est quam in milibus taurorum et arietum, | uel agno100 rum pinguium. Nihilominus huius est offerre sacrificia pro peccato non suo sed alieno secundum similitudinem Iob, qui surgens mane offerebat sacrificia per singulos filios dicens : Ne forte benedixerint filii mei Deo in cordibus suis, et ita sacri¬ ficabat eos Domino. Nunc diligentius singula pertractemus. 105 5. Si, inquit, holocaustum fuerit eius oblatio et de armento masculum im\maculatum, offeret ad ostium tabernaculi testimonii, ad placandum sibi Dominum. De armento eius oblatio est, qui uiuit secundum Iob, ut praedictum est, qui sub iugo coniugii domui suae bene praefuit, et filios suos in omni pietate 110 subditos erudiuit, adeo ut, sicut iam diximus, holocausta

74 cf. Rom. 12, I. 90 Dan. 3, 38-40.

80 Rom. 7, 24-25. 96 cf. Eph. 2, 14.

86 Gen. 8, 20. 101 Iob 1, 5.

88 Gen. 9, 7. 106 ib.

72 bene et licite t 76 suum] nostrum K 77 id est] idem t 78 offerunt] offertur t 85 ecclesiae suae ~ K t 89 implete Vulg. 91 et dux et proph. ~ Vulg. 93 contra te Vulg. misericordiam] tuam add. Vulg. 94 animo contrito Vulg. 95 arietis t 107 oblatio eius ~ K

PL 747

B io7v

8o6

DE SANCTA TRINITATE XIV

offeret per singulos, dicens : Ne forte peccauerint et benedixerint Deo in cordibus suis. Et eius oblatio holocaustum est, id est totum incensum, quando de bono opere gratias agit, et non sibi sed Deo totum attribuit .Ait autem : Masculum immaculaH5 tum offeret ad ostium tabernaculi testimonii, ad placandum sibi Dominum. Masculum de armento immaculatum in illo ordine offerre est honorabile connubium, iuxta apostolum, et torum immaculatum custodire ad placandum sibi Dominum, distric¬ tum uidelicet iudicem fornicatorum et adulterorum. Quo 120 ritu ? Sequitur :

1, 4-5

PONETQVE MANVS SVPER CAPVT HOSTIAE, ET ACCEPTABILIS ERIT ATQVE IN EXPIATIONEM EIVS PROFICIENS. IMMOLABITQVE EAM CORAM DOMINO.

Manus super caput hostiae ponere et uitulum Domino im125 molare est adhibita bonorum operum disciplina carnem coniugalem ad honorem Domini continere, ut possit orationi uacare. Et offerrent, inquit, filii Aaron sacerdotis sangvinem EIVS FVNDENTES

PER

ALTARIS CIRCVITVM, QVOD EST

ANTE

150 OSTIVM TABERNACVLI.

135

140

145

Filii Aaron, quod interpretatur mons fortitudinis, filii, in¬ quam, Aaron sacerdotis, id est membra pontificis magni, qui penetrauit caelos, Iesus Christus, ipsi sunt qui semetipsos in quocumque ordine dedicant illi. Nam non solis eis, qui manibus et ore sacramenta Christi conficiunt, sed cunctis credentibus dicitur per Petrum apostolum : Vos autem genus electum, regale sacerdotium. Et in Apocalypsi omnium electorum laudantium uox est : Quoniam occisus es et redemisti nos Deo in sanguine tuo et fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes. Porro altare illorum fides est, cui quidquid offerunt necessario imponunt, sine qua nihil dignum aut placitum offerre possunt. Sangui¬ nem hostiae fundunt per altaris circuitum, ante ostium taber¬ naculi, quando uoluntatem carnis ac sanguinis pro Christo trucidant, ut in tabernaculo eius digne assistere possint, uerbi gratia, quando propter illud, quod dictum est : Si ergo offers munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris quia frater tuus

117 cf. Hebr. 13, 4. 124 cf. Orig., In heu. hom. 1, 5 - PG 12, 410 D. Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 12, 6 - CC 72, p. 73. 132 cf. Hebr. 4, 14. I Petr. 2, 9. 138 Apoc. 5, 9-10. 145 Mt. 5, 23-24.

131 136

113 opere] suo add. K agit] agens t 114 attribuit] tribuens obtulit t au¬ tem] enim t 114/115 offeret immaculatum ~ in rasura K 116 immaculatum de armento ~ t 123 eam] vitvlvm t Vulg. 124 Deo t, om. K 126 reti¬ nere t 12!) fvndentes «». t ante] ad K t 132 pontificis] sacerdotis siue praem. t 13!) nostro supra lin. B 141 sanguinem] ergo add. K t 143 ac] et t 144 consistere t 145 dictum supra lin. K

IN LEVITICVM I, 5

807

habet | aliquid aduersum te, relinque ibi munus tuum ante altare, et uade prius reconciliari fratri tuo, et Ume ueniens offeres munus tuum, propter illud, inquam, aufert iram a corde suo, 150 sanguinem hostiae suae fudit per circuitum altaris, iuxta prae¬ ceptum Domini. 1» 6

PL 748

Detractaqve pelle hostiae, inquit, artvs in frvsta con¬ cident.

Pellem hostiae detrahere est omnem hypocrisim abicere, 155 quod simulatores non faciunt, introrsum turpes speciosi pelle decora, quales e|rant scribae et Pharisaei, quibus uae denun¬ tiat Dominus noster, eo quod omnia faciant propter homines. Artus quoque in frusta concidere est uitia mortificare, iuxta apostolum dicentem : Mortificate membra uestra, quae sunt 160 super terram, fornicationem, immunditiam, libidinem, concu¬ piscentiam malam et auaritiam, quae est simulacrorum seruitus. Ita demum : 1, 7-9

Svbicient, inquit, in altari ignem, strve lignorvm ante POSITA, ET MEMBRA QVAE CAESA SVNT DESVPER ORDINANTES,

165 CAPVT VIDELICET ET CVNCTA QVAE ADHAERENT IECORI, INTESTI¬ NIS ET PEDIBVS LOTIS AQVA, ADOLEBITQVE EA SACERDOS SVPER ALTARE, IN HOLOCAVSTVM ET SVAVEM ODOREM DOMINO.

Membra quae caesa sunt ordinare est ea quae fuerant arma iniquitatis exhibita peccato arma effecta iustitiae rationabiliter 170 componere, ut sit iuxta apostolum rationabile obsequium no¬ strum. Ordinatum quippe omnino est, ut uerbi gratia fidem reddat uir uxori, uxor uiro, ambo Deo. Quae membra ? Caput uidelicet et cuncta quae adhaerent iecori. Caput intentio est, quam cuncta totius operis membra sequuntur : in iecore 175 uoluptas et concupiscentia iuxta eos qui de physicis disputant consistit. Intestina cogitationes occultas, pedes quotidiana significant peccata, sine quibus humana uel terrena conuersatio transigi non potest : his omnibus lotis aqua, id est per confessionem emundatis et per lacrimas adolebit ea, inquit, 180 sacerdos super altare in holocaustum et suauem odorem Domino. — Numquid de bobus cura est Deo ? Si non de boue uiuo ac triturante cura est Deo, quanto magis de boue detracta pelle in frustra conciso ? Ergo propter nos potius dictum est, qui cum fecerimus ea quae praedicta sunt, et adoleuerimus in

154 cf. Greg., Moral. i, 36 - PL 75, 553-554. 155 cf. Mt. 7, 15. 156 cf. Mt. 6, 2 coli. 23, 27. 159 Coi. 3, 5. 17« Rom. 12, 1. 171 cf. I Cor. 7, 12. 174/175 Hier., Ep. 64, 1 - CSEL 54, p. 587, 18-20. 181 I Cor. 9, 9.

147

aduersus t

instetinis

G

159 166

mortificata H pedibvs]

omnino] omnium H, om. G K t

164

pellibvs

182

H

composita K

170

iuxta

de- om. t in marg. K

boue] mortuo add. t

165 171

B 108

808

DE SANCTA TRINITATE XIV

185 holocaustum Domino, non nobis, sed illi totum attribuendo, cura est illi de his, et suauis ad illum ascendit odor, sicut econtra de peccatoribus foetor, qui sibi uiuunt et non Deo, testante propheta, quia computruerunt iumenta in stercore suo. 1,

10-11

6. Qvod si de pecoribvs oblatio est, de ovibvs sive de 190 CAPRIS HOLOCAVSTVM, ANNICVLVM ET ABSQVE MACVLA OFFERET Immolabitqve ad latvs altaris qvod respicit ad aqviloNEM CORAM DOMINO, etc.

De pecoribus eius oblatio est, qui uiuit secundum Noe, qui ut praedictum est, arcae praefuit inter undas diluuii. Qui, 195 inquam, eius exemplo domum Dei regendam | suscepit, eius PL 749 oblatio de arietibus est siue de capris. Nam etsi reuera sit mundus et totus candidus aries, sua tamen aestimatione caper id est peccator est. Anniculum, inquit, et absque macula offeret. Anniculus id est unius anni masculus iam fortis est corniculum200 que uibrare potest, gregemque ductare iam illum decet. Signi¬ ficat ergo uirtutum plenitudinem eius, qui praeesse dignus est dominicis ouibus, | qualis apostolus iusta confidentia B108* loquitur ; An experimentum uultis eius qui in me loquitur Christus ? Itemque quasi ualidi conscius corniculi: Quid uultis, 205 inquit, in uirga ueniam ad uos, an in spiritu mansuetudinis ? Est et’absque macula cum cauet et dicit : Ne forte aliis praedi¬ cans, ipse reprobus efficiar. Et discipulo persuadet, dicens ut seipsum praebeat operarium inconfusibilem. Huic ordini maxi¬ me necessaria est latitudo caritatis cum spiritu fortitudinis ; 210 unde et subditur : Immolabitque ad latus altaris quod respicit ad aquilonem. Latus namque altaris est amplitudo caritatis, qua dilatatus idem apostolus dicit : Os nostrum patet ad uos, 0 Corinthii, cor nostrum dilatatum est. Non angustiamini in nobis, etc. Ad hoc latus altaris semetipsum immolans idem aries 215 anniculus, dux gregis dominici : Libenter, inquit, impendam, et superimpendar ipse pro animabus uestris. — Quod respicit ad aquilonem, inquit. Aquilo diabolum significat, qui dixit : Sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis. Hunc aqui¬ lonem respicit latus caritatis, quia uidelicet nihil sic diabolo 220 contrarium est, quomodo latitudo caritatis.

1, llb-12

Sangvinem

vero

illivs

fvndent

svper

altare

filii

188 Ioel 1, 17. 193 cf. supra 14, 70. 203 II Cor. 13, 3. 204 I Cor. 4, 21. 200 I Cor. 9, 27. 208 II Tim. 2, 15. 212 II Cor. 6, n-12. 215 II Cor. 12, 13. 217 cf. supra 13, 471. 218 Is. 14, 13.

186 econtrario / 187 et om. t 188 propheta quia] Deo t 189 de om. t 194 praefuit arcae ~ t 200 ductare] tutare K 201 plenitudinem uirtutum ~t 202 iuxta confidentiam K 203 uultis] quaeritis K 200 est et] estque t 208 exhibeat t 217 ad om. B 219 diabolo sic ~ t, sicut contra est dia¬ bolo ~ K

I

IN LEVITICVM I, 5-7

809

Aaron per circvitvm, dividentqve membra, etc. ut supra.

1, 14-15

7.

Sin avtem de avibvs holocavsti oblatio fverit Do-

225 MINO, DE TVRTVRIBVS ET PVLLIS COLVMBAE, OFFERET EAM SA¬ CERDOS AD ALTARE.

230

235

1, 15b

De auibus eius oblatio est, qui uiuit ut supra dictum est secundum Danihelem, id est qui uitam ducit caelibem, de hoc solum sollicitus, quomodo placeat Deo, et ab omni liber onere siue seruitio penna contemplationis ad alta subleuatur, sancto feriatus otio. De turturibus, inquit, et pullis columbae. Auis utraque gemitum pro cantu habet. Hoc tantum interest quod turtur soliuagus, columba gregatim gemere consueuit. Signi¬ ficat ergo turtur solitariam uel eremiticam, columba uero coenobialem uitam eorum qui per contemplationem uolant. Offeret, inquit, eam sacerdos ad altare. Quomodo ? Retorto, inquit, ad collvm capite ac LOCO,

DECVRRERE

FACIET

SANGVINEM

rvpto vvlneris

SVPER

CREPIDINEM

ALTARIS. 240

245

250

1,

16

Caput ad collum siue ad pennulas, id est sensum siue intenti¬ onem ad uirtutes retorqueri oportet, ut uidelicet quidquid agit, qui in eiusmodi proposito est, ad hoc tendat, ut ad caelestia iugi | contemplationis uolatu migret uel caput collo inhaereat et non funditus abscindatur, quia uidelicet mens, quae ita cunctos actus sicut caput regit corpus, a carnis delectatione incidenda est, sed a carnis cura necessario incidenda non est. Scriptum est enim : Carnis curam ne feceritis in desideriis. Quae ergo in de|sideriis facienda non est, procul dubio in necessitate facienda est. Rupto, inquit, uulneris loco decurrere faciet sanguinem super crepidinem altaris. Sanguis funditur in altari, cum, ut supra dictum est, funditus abrenuntiatur pro¬ priae uoluntati. Vesicvlam

vero

gvttvris

et

plvmas

ALTARE AD ORIENTALEM PLAGAM IN LOCO

proiciet

prope

IN QVO CINERES

255 EFFVNDI SOLENT.

Vesicula gutturis quo uidelicet turtur siue columba grana reperta recondit, capacitatem significat memoriae, qua bene utens animus Scripturarum sententias utiliter congerit; plu-

228 cf. supra 14, 70. 220 I Cor. 7, 32. 231 Greg., Moral. 32, 3, 4 - PL 76, 636 B. 232 Isid., Eljm. 12, 7, 60. 240 Greg., Hom. in E?. 1, 7, 10 - PL 76, 845 BC. 247 Rom. 13, 14.

222 etc. om. G ut supra om. G t 227 ut supra dictum est om. t 231 feria¬ tur K 240/241 siue intentionem ad uirtutes] ad intentiones uirtutum t 245 actus] motus supra lin. K 240 non est incidenda ~ K 250 faciat t 253 vero] ergo H plvmas supra lin. K prope] etpraem. t propter K 254 plagam orientalem ~ t 258 congerit utiliter ~ K

PL 750

B 109

810

DE SANCTA TRINITATE XIV

mae uero agilitatem mentis, qua sublimia sequi altumque dictorum sensum comprehendere nouit. Sed hanc naturae facultatem mens erudita quodammodo nescit, dum in ueritatis luce totum uidet, totum quod de Deo sapit, non suarum uirium, sed superni esse muneris. Vesiculam ergo, inquit, gut¬ turis et plumas proiciet ad orientalem plagam, id est praedictas 265 memoriae uel ingenii sui facultates in se contemnet supernam confitendo gratiam. Locus, in quo holocaustorum cineres effundi solent, iustam significat hominis humilitatem, qui ne de accepto munere uel reuelationum magnitudine se extollat, meminit quia cinis est, et reuertetur in cinerem. Vnde adhuc 270 subditur : Conjringetque ascellas eius. Ascellis namque pennatis auicula in altum tollitur. Ascellas ergo confringit, id est uirtutem in infirmitate deprimit, dum, ut praedictum est, de mune¬ re non se extollit, quod tribuit Deus, sicut de isto Moyse dic¬ tum est, quia stetit in confractione in conspectu eius. — Et non 275 secabit nec ferro diuidet eam, inquit. Nec enim uirtus accepta omnino nesciri debet, alioqui custodiri non ualet. Confringatur ergo, et non secetur uel ferro diuidatur, id est per humilitatem quidem ignoretur, sed per rationem optime sciatur, ut seruetur. Et adolebit super altare lignis, igne supposito, etc. ut supra.

260

280

8. Anima cvm obtvlerit oblationem sacrificii Domino, SIMILA EIVS ERIT OBLATIO.

285

290

295

Quamuis per partem totum, id est per animam recte intelligas hominem, eleganter tamen in tali negotio maluit animam ponere quam hominem. In uero namque sacrificio non satis est corporaliter praesentem spectari hominem, praesertim ubi sacrificii Dominus non schema uel habitum corporalem sed animae respicit intentionem. Anima ergo, inquit, cum obtulerit oblationem sacrificii Domino, simila erit eius oblatio. Hactenus de oblatione pecorum siue carnium, | nunc de oblatione farris sermo litteralis est. Equidem dignum est ut non hordeum aut furfurem, sed similam offerat Deo largitori omnium, qui ac¬ ceptione dignam modis omnibus facere curat oblationem. Ceterum et hoc spirituali sensu non uacat. Simila namque interior frumenti uel tritici | medulla est. Quid autem Scriptura sacra, nisi frumentum Dei est ? Porro medulla triciti

268 cf. II Cor. 12, 7. 269 cf. Gen. 18, 27. 27« Leu. 1, 17. 27+ cf. Ps. 105, 23. 276 cf. Raban., Exp. in Leti. 1 - PL 108, 256 C. 282 cf. ib. 2 257 A. 287 cf. Greg., Morat. 38, 12, 31 - PL 76, 466 B. 294 cf. Deut. 32, 14 coli. Ps. 65, 15.

262 totum2 om. G 271 confringet t 272 deprimet t 273 non se] se mens non t 274 et om. t 278 quidem om. t 279 posito H ut supra om. t 288 erit supra lin. K 290 litteralis sermo ~ t 291 acceptionem H 293 uacat] caret H 294/295 haec Scriptura sancta t 295 est om. t

PL 75

B 109

IN LEVITICVM I, 7-8

300

305

310

811

spiritualis est intellectus uerbi. Qui ergo rite sacrificare desi¬ derat, dum legit aut psallit, spiritualem intelligentiam in crea¬ toris sui laudibus offerat. Quod apostolus studens agere : Psallam, inquit, spiritu, psallam et mente. Nam spiritu psalIere est memoriter psalmorum uerba proferre, mente uero psal¬ lere est uitalem uerborum sensum mente percipere. Qui ergo Deo laudem immolat, ut floridum faciat sacrificium, sensum utilem quo delectatur Deus offerat, ut uerbi gratia cum dicit: Panem angelorum manducauit homo, non tam furfurem litterae sequendo quam similam spiritus illum intelligat panem, non quem Moyses dedit, uel quem Moyses cum populo manduca¬ uit, sed quem Pater signauit et in quo uitam mundo dedit, quo angelos immortaliter pascit, quod quia Iudaei non faci¬ unt, occidentem litteram et non uiuificantem sequendo spiritum contemptibile est quod efferunt, recteque dicitur illis per prophetam: Offertis super altare meum panem pollutum. Ita¬ que simila, inquit, erit eius oblatio. Sed non satis est, in huiusmodi oblatione solam habere scientiam. Sequitur ergo : Fvndetqve svper eam olevm, et ponet thvs.

315

320

Oleum caritatem, thus bonae famae significat odorem. Hoc ergo sermo diuinus praecipit, ut quicumque dicto uel scripto praedictam uerbi diuini similam sacrificat, et cum caritate id faciat et apud eos qui foris sunt, bonum testimonium habeat. Hoc enim modo, et oleum pariter et thus offert Deo suo. Ac DEFERET AD FILIOS AARON SACERDOTIS. QvORVM VNVS TOLLET PVGILLVM PLENVM SIMILAE ET OLEI AC TOTVM THVS, ET PONET MEMORIALE SVPER ALTARE IN ODOREM SVAVISSIMVM Domino. Qvod avtem reliqvvm fverit de sacrificio, erit

Aaron et filiorvm eivs, sanctvm sanctorvm de oblationi325 bvs Domini.

330

Vnus iste uel ecclesiae unitatem, uel certe ipsum significat Christum magnum pontificem. Tollet, inquit, pugillum plenum similae et olei, ac totum thus, id est, intentionem caritatis et bonae uitae odorem eius qui laborat in uerbo et doctrina, et ponet memoriale super altare in odorem suauissimum Domino, uidelicet iuxta quod in Apocalypsi idem ipse significatur, per angelum stantem iuxta aram templi et habentem thuribulum aureum in manu sua, cui data sunt incensa multa, ut daret

29!» I Cor. 14, 15. 300 cf. I Cor. 14, 14. 304 Ps. 77, 25 ; cf. II Cor. 3, 6. 307 cf. Ioh. 6, 27. 309 cf. II Cor. 3, 6. 311 Mal. 1, 7. 313 cf. Greg., Hom. in eu. 20, 13 - PL 76, 1x67 A (Orig., In heu. 2, 2 - PG 12, 414 B). 332 cf. Apoc. 8, 3.

296 est om. BHt 305 spiritus illum similam panem intelligat ~ t 308 pascit immortaliter ~ K 309 spiritum sequendo ~ t 326 unitatem] ueritatem t 328 et2] ac t 329 doctrina] in praeni. G

812 335

340

2, 4-7

de SANCTA TRINITATE XIV

de orationibus sanctorum super altare aureum, quod est ante oculos Domini. Hic plane praedictum memoriale super altare tollit, ut is a quo suscipitur in memoria aeterna sit. Quod reli¬ quum, inquit, fuerit de sacrificio, erit Aaron et filiorum eius, quia uidelicet eorum qui Scripturas libenter legunt, et | idcirco filii Aaron, id est, proximiora Christi membra sunt, sancta et desiderabilis refectio est, quidquid de huiusmodi sacrificio sancti doctores in | libris suis reliquerunt Erit igitur, inquit, sanchim sanctorum de oblationibus Domini. 0. CvM AVTEM OBTVLERIS SACRIFICIVM COCTVM IN CLIBANO DE SIMILA, PANES SCILICET ABSQVE

FERMENTO CONSPERSOS

345 OLEO, ET LAGANA AZYMA OLEO LITA, SI OBLATIO TVA FVERIT DE SARTAGINE, SIMILAE CONSPERSAE OLEO ET ABSQVE FERMENTO, DIVIDES EAM MINVTATIM ET FVNDES SVPRA OLEVM. DE

CRATICVLA

GETVR.

SACRIFICIVM,

AEQVE

SIMILA

SlN

OLEO .

AVTEM

CONSPER.

Ei qui similam uerbi Dei coquit in clibano, id est Scriptu¬ ram sacram tractat in Spiritu sancto, panes faciens absque omnis haereticae prauitatis uel uanae gloriae fermento, con¬ spersos, ut praedictum est, caritatis oleo, ei, inquam, perse¬ cutio semper praesto est. Aut enim ab his qui intus sunt falsis 355 fratribus illi derogatur, aut ab illis qui foris sunt impiis et sine Deo hominibus manifestius impugnatur. Ait ergo : Si oblatio tua fuerit de sartagine similae conspersae oleo et absque fermento, id est si intus habueris pugnas uerborum a falsis fratribus, pro sacrae studio Scripturae, quam cum caritatis oleo et absque 360 falsitatis tractaueris fermento, diuides eam minutatim, id est diligentissime singula dicta discuties, ne forte quidpiam iuste reprehendi possit, et fundes supra oleum. Similae iam consper¬ sae oleo iterum minutatim diuisae supra fundes oleum, id est. Scripturae sanctae per caritatem elucidatae iterum singillatim 365 retractatae aduersus contradictores, non amaritudinis zelum sed ardentioris, ut eos lucrifacias, superaddes eiusdem caritatis oleum. Sartago uas, a strepitu soni uocatum, sonat enim et strepit dum in ea frigitur oleum. Internum ergo significat fraternae aemulationis incendium, id est interius personan370 tem ac perstrepentem falsorum fratrum inuidiam. Porro crati-

350

330 cf. Ps. III, 7. 354 cf. II Cor. II, 26. 355 ib. 28 ; cf. Eph. 2, 12. 305 cf. Iac. 3, 14 ; Bened., Reg. monach. 72, 1 - CSEL 75, p. 162. 360 cf. I Cor. 9, 19. 307 cf. Aug., Confess. 3, 1 - CSEL 33, p. 43, 15.

330 tollit] Domini K 347 desvper t (Vulg.) 348 sacrificivm] fverit add. t (Vulg.) 350 Ei] Hi H 353 oleo] eloquio H semper persecutio ~ G 355 illi] supra lin. K, ei H 301/302 reprehendi iuste ~ / 303 superfundes t 304 sacrae K 305 contra- ottt. G 300 super adde G 309 personante ... perstrepente t

pl 752

B no

IN LEVITICVM I, 8-10

375

380

385

39°

395

400 2, 11-12

813

cula apertam illorum, qui foris sunt, signat malitiam, qui sanctos homines ueritatis similam Deo sacrificantes corporali¬ ter quoque distentos subiectis incendiis conflagrauerunt. Illic quoque oleum conspergitur ; corpore namque assato caritas exundat et ebullit feruentius. Ait ergo : Sin autem de crati¬ cula sacrificium, aeque simila oleo conspergetur. Notandum quod si de sartagine est, oblatio minutatim diuidi, et sic oleum supra fundi iubetur : sin autem de craticula, non minutatim diuidi, sed tantum oleo conspergi imperatur. Nam contra falsos fratres, qui sub nomine Christiano ueritati insidiantur, diligentissima diuisione ac subtili discretionis minutatione opus est, quippe qui sub eisdem nominibus, quibus pro fide utimur, et ipsi malitiose delitescentes contra fidem nituntur. Vnde Dominus noster : At\tendite a falsis prophetis, qui ueniunt ad uos in uestimentis ouium, intrinsecus autem sunt lupi rapa¬ ces. Ceterum contra eos qui Christi nomen quoque oderunt, non adeo dubia uel subtilis pugna est ; illic enim quasi in plano campo hostem | dignoscere ualet simplicitas quoque rustico¬ rum fidelium. Nam sicut ipse Dominus noster, cum a Iudaeorum pontificibus, scribis et Pharisaeis, tamquam in sartagine stridula, seditioso strepitu quaestiunculis obiectis frigere¬ tur, subtili Scripturarum commemoratione causam iustitiae suae tuebatur ; cum autem coram Pilato staret nihil cum illo de Scripturis est locutus ; sic electi eius discipuli quoties ab eis qui Scripturarum notitiam profitentur, quaestionibus peruersis inquietantur, oportet ut de Scripturis uigilanter respondendo uerba sua quasi minutatim diuidant, quoties autem ab eis tribulantur, qui Scripturas non recipiunt uel earum non habent auditum, sermonem de huiusmodi non effundant. Sequitur ergo : Quam offerens Domino trades mani¬ bus sacerdotis, etc., ut supra. 10. Omnis oblatio qvae offertvr Domino absqve fer¬ mento fiet. Nec qvidqvam fermenti ac mellis adolebitvr in sacrificio

Domini. Primitias

tantvm

eorvm

offere-

405 TIS ET MVNERA ; SVPER ALTARE VERO NON PONENTVR IN ODO¬ REM SVA VITATIS.

De fermento ueteri, fermento malitiae et nequitiae iam alibi dictum est. Mei dulcedinem temporalis gaudii significat, cui constanter a sapiente uerbi Dei praefertur delectatio dicente :

384 Mt. 7, 15.

407 cf. I Cor. 5, 7-8 ; cf. supra 14, 360.

371 significat t 378 non supra /in. H 370 oleo tantum ~ t 387/388 campo plano ~ K 392 commemoratione Scripturarum ~ t 394 locutus est ~ H K 395 not. prof.] habent notitiam t 400 effundunt K 401 etc. ut supra om. G 402/417 omnis usque igitur om. G 403 ac] nec t (Vulg.) 404 Domini supra lin. B

PL 753

B 1 iov

8i4

DE SANCTA TRINITATE XIV

Quam dulcia faucibus meis eloquia tua super mei et fauum ori meo ! Nec mellis, inquit, id est uanae ac transitoriae delectatio¬ nis adolebitur quidquam in sacrificio Domini. Nam econtra agnum comedere iubemur, cum lactucis agrestibus, quae ualde amarae sunt et amara significant lamenta paenitentium, sine 415 quibus non satis carum Deo est sacrificium nostrum. Quod sciens psalmista : Sacrificium, inquit, Deo spiritus contribula¬ tus, cor contritum et humiliatum Deus non despicies. Igitur nec fermenti, inquit, nec mellis quidquam adolebitur in sacrificio Domini, quia uidelicet sicut fermentum malitiae et nequitiae 420 Deus odit, sic et ineptam laetitiam non admittit, nec enim tempus est nunc ridendi sed tempus flendi. Vae uobis, ait, qui ridetis nunc, quia plorabitis et flebitis. — Primitias tantum eorum, ait, offeretis et munera, uidelicet quemadmodum ane¬ thum decimatur aut menta, super altare uero non ponentur in 425 odorem suauitatis. —-

410

2,

13

Qvidqvid obtvleris sacrificii sale condies, nec avfeRES SAL FOEDERIS DEI TVI DE SACRIFICIO TVO. IN OMNI OBLA¬ TIONE OFFERES SAL.

Notanda terna salis replicatio : Quidquid obtuleris sale 430 condies et non auferes sal foederis Dei tui, et in omni oblatione offeres sal. Hoc ergo sub nomine salis plenius inculcat et re¬ pli |cat, ut absque discretione nihil facias. Nam sicut quod PL 754 sale non est conditum, insipidum est, et carnes quibus salis condimentum denegatur citius corrumpuntur, sic omne quod 435 agimus, si absque discretione fiat, aeternae sapientiae placi¬ tum | non est, et quasi putridum aut fetens abiectione dignum B m est. Idcirco signanter dixit, sal foederis Dei tui, quia indiscrete agentibus foedus cum Deo permanens uel incorruptum perseuerare nequit. Proinde Dominus ait : Vos estis sal terrae. Si 440 ergo sal infatuatum fuerit, in quo salietur ? etc.

2, 14-15

1L

Sin

avtem

obtvleris

mvnvs

primitiarvm

frvgvm

tvarvm Domino, de spicis adhvc virentibvs, torres eas SIGNI ET CONFRINGES IN MOREM FARRIS, ET SIC OFFERES PRI¬ MITIAS

445

tvas

Domino,

fvndens svper ea olevm

et thvs

IMPONES QVIA OBLATIO DOMINI EST.

410 Ps. 118, 108. 413 cf. Ex. 12, 8. 416 Ps. 50, 19. 421 Eccle. 3, 4 ; Lc. 6, 25. 423 cf. Mt. 23, 23. 432/435 cf. Bened., Reg. monach. 64, 19 - CSEL 73, p. 151. 433 cf. Mc. 9, 49. 439 Mt. 3, 13 coli. Mc. 9, 49.

412 econtrario t 415 est carum Deo ~ t 420 et om. G K 421 tempus* om. t uae] autem add. t 422 nunc supra lin. K ridebitis K tamen K 423 eorum supra lin. G ait om. H 426 sacrificivm K 432 absque] sine K 437 quia] uidelicet in directione foedus Domini permanens est add. t 437 indiscrete] autem add. t, ut directe G 440 sal supra lin. K infatuatum] euanuerit Lc. Mt., insulsum Mc. etc. om. t 443 confringes] eas add. t 445 imponens t Vulg.

IN LEVITICVM I, 10-12

815

Fruges nostrae lectiones sacrae sunt. Tunc autem munus primitiarum offerimus de spicis adhuc uirentibus, cum in seruitio Domini patrum illorum qui ante legem fuerunt imitanda nobis exempla proponimus. Ager enim mundus est, semen 45° est uerbum Dei, messis uero consummatio saeculi. Ergo cum exempla patrum legimus et imitanda nobis proponimus, quos nondum legis aestus torruerat, quasi de spicis adhuc uirentibus Domino primitiarum munus offerimus. Sed sunt eorum quae¬ dam facta, quae sicut historialiter acta leguntur, nequaquam 455 ita sequi uel in defensionem nostri pro auctoritate assumere iam ualemus. Immo et post legem datam sunt sanctorum facta quaedam, a quibus iuste restringimur secundum regulam euan¬ gelicam uerbi gratia : Ante datam legem Abraham pa¬ triarcha Dei amicus sororem suam filiam patris sui, et non 460 matris suae, uxorem duxit ; post legem autem Dauid quoque sanctus plures eodem tempore uxores habuit. Ita quasi uirentes adhuc spicae, ante aduentum Christi in agro mundi huius steterunt, donec eleuato eodem sole iustitiae quasi plena aestate maturesceret ac solidaretur messis uirtutum. Igitur 465 si de spicis, inquit, adhuc uirentibus munus primitiarum fru¬ gum tuarum Domino obtuleris, torres eas igni et confringes in modum farris, id est si exempla patrum antiquorum imitanda tibi proposueris, horrentem litterae paleam Spiritu sancto adures et sensu spirituali conterendo ad similitudinem euan470 gelici farris confringes, ut quod hoc tempore iudicaretur adul¬ terium ad euangelicum referas sacramentum. Nam quod Abraham duos filios habuit, unum de ancilla et unum de libe¬ ra, si secundum litteram sequaris uel imiteris, tamquam adul¬ ter iuste remouendus es ab altari Domini. Si autem cum apo475 stolo per allegoriam dicta esse haec accipias, spicas uirentes igni torres, et in modum farris confringes, digne Domino pri¬ mitias tuas offerens | fundensque super eas oleum et thus imponens, id est pia caritatis consideratione ad honorem Domini perpendens, quia non illis reputatur in peccatum, quod recenti 480 adhuc saeculo sancti ac fideles homines Deo non prohibente fecerunt. De q\ia adolebit sacerdos in memoriam muneris, par¬ tem farris fracti et olei ac totum thus. Hoc item intelligendum ut supra. 3^ 1

12. QvOD SI HOSTIA PACIFICORVM FVERIT | EIVS

449 Mt. 13, 38-39.

Mal. 4, 2.

458 cf. Gen. n, 29. 472 Gal. 4, 22. 475 ib. 24.

PL 755

OBLATIO, Bili’

4(50 cf. I Reg. 25, 43.

4(53 cf.

447/448 in seruitio supra lin. B 450 est om. t 454 facta quaedam ~ G K t quae usque leguntur in rnarg. K 45(5 iam] ea/ 401 uxores eodem tempore ~ t 470 confringis H t 477 tuas om. t 482/483 hoc usque supra om. G

DE SANCTA TRINITATE XIV

8i6

485 ET DE BOBVS VOVERIT OFFERRE

MAREM SIVE FEMINAM, OFFE¬

RET IMMACVLATAM CORAM DOMINO.

490

495

500

505

3, 2c-7

Hoc ita superiori coniungitur lectioni. Dixerat superius : Si holocaustum fuerit eius oblatio, ac de armento, masculum imma¬ culatum offeret ad ostium tabernaculi testimonii ad -placandum sibi Dominum, etc., usque ad id quod dictum est, confringetque ascellas turturis siue columbae, et non secabit, nec ferro diuidet eam. Paucis interpositis de sacrificio farris, nunc demum ita subiungit : Quod si hostia pacificorum fuerit eius oblatio, etc. Holocaustum, id est totum incensum, iam supra diximus, sacrificium esse gratias agentium, uidelicet, quia per auxilium gratiae Dei cuncta uitia sua sancti Spiritus igne combusserunt. Hostiam uero pacificorum eorum esse qui secundum apostolum condelectati quidem legi Dei secundum interiorem hominem, sed uidentes aliam legem in membris suis repugnantem legi mentis suae pacem quaerunt et dicunt : Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ? Ergo huiusce sacrificii, id est hostiae pacificorum et holocausti distantia diligenter consi¬ deranda est. Holocausti oblatio, siue de armento siue de peco¬ ribus siue de auibus sit, tota secundum nomen suum iubetur incendi. De hostia uero pacificorum, nunc ita lex dicit : Fvndentqve

filii

Aaron

sacerdotis

sangvinem

per

CIRCVITVM ALTARIS, ET OFFERENT DE HOSTIA PACIFICORVM IN oblationem Domini, si de bobus fuerit, adipem qvi operit VITALIA, ET QVIDQVID PINGVEDINIS INTRINSECVS EST,

DVOS

510 RENES CVM ADIPE QVO TEGVNTVR ILIA, ET RETICVLVM IECORIS

CVM RENVNCVLIS, ADOLEBVNTQVE EA SVPER ALTARE IN HOLOCAVSTVM, LIGNIS IGNE SVPPOSITO, IN OBLATIONEM SVAVISSIMI odoris Domino.

Si

VERO DE OVIBVS FVERIT EIVS OBLATIO, ET AGNVM OBTV-

5x5 LERIT,

520

item, eodem modo separabuntur haec in holocaustum Do¬ mini. Si autem capra fuerit, nihilominus eadem separationis lex erit, uidelicet nec adipem nec sanguinem omnino comedetis, inquit. Nam subaudiendum est, quia quidquid reliquum est, erit Aaron et filiorum eius, sanctum sanctorum de oblationibus Domini. Haec holocausti et hostiae pacificorum distantia iuxta historiam manifesta est. Ceterum iuxta spiritualem sensum eis quorum haec est pugna, qua legi mentis ea, quae in membris est, lex alia adhuc repugnat, sub|tiliter

487 Leu. i, 2. 500 Rom. 7, 24.

485/486

490 ib. 14. 494 cf. supra 14, 112. 498 cf. Rom. 7, 23. 519 Leu. 2, 10. 523 cf. Rom. 7, 23.

~ Vulg. 496 gratiae Dei] Dei gratia t 504 sit siue de auibus ~ t 519 est] fuerit t

immacvlatam offerret

om. K 499 legis2 t haec om. K

sua 523

PL 756

IN LEVITICVM I, 12

817

ualde pensandum est quod dicitur. Quid enim est adipem qui operit uitalia, et quidquid pinguedinis intrinsecus est, in holocaustum adolere, nisi corpus castigare et in seruitutem re¬ digere ? Adeps namque qui operit uitalia, quis est, nisi lex alia quae in membris est delicatis et uitali legi mentis repugnat ? 530 Quid, inquam, est duos renes cum adipe quo teguntur illa in holocaustum adolere, nisi cum psalmista dicere ad Deum : Pro¬ ba me Domine \ et tenta me, ure renes meos et cor meum ? Sed non satis est abstinentia ciborum renes corporis castigare, nisi intrinsecus radix concupiscentiae perusta sit sancti Spiritus 535 igne. Ait ergo : Et reticulum iecoris cum renunculis. In iecore iuxta physicos uoluptatis et concupiscentiae consistit uis. Ergo non solos renunculos, sed cum renunculis reticulum quoque iecoris, id est non solum renes corporis per abstinentiam cibi aut potus, sed interiorem quoque concupiscentiae radicem 540 sancti Spiritus oportet amore comburi. Siue de bobus siue de ouibus haec oblatio id est hostia pacificorum fuerit, siue mas¬ culus siue femina siue ouis siue capra, item eodem ritu haec separari et in holocaustum oportet offerri, quia quocumque ex ordine ille sit, in quo adhuc alia membrorum lex repugnat legi 545 mentis, expedit illi labore proprio cum inuocatione sancti Spi¬ ritus tam concupiscentiam amburere mentis quam renes affligere corporis. Deinde Aaron et filiorum eius sacerdotum erit quod reliquum est sacrificii, quia uidelicet eorum qui iam in uirtutibus profecerunt et aliis praeesse nouerunt, cura haec 550 erit, ut istorum infirmitatem orationibus iuuent, informent exemplis, erudiant disciplinis. Notandum in hoc sacrificio, id est in hostia pacificorum, cum adipe et cum renibus debere caudam quoque offerri per sanguinem suum. Ait enim : 3, 9-10 Et offerent de pacificorvm hostia sacrificivm Domino, 525

5 5 3 ADIPEM ET CAYDAM TOTAM CVM RENIBVS, etc.

560

Cauda finis corporis est. Hoc ergo isto quoque nomine Spi¬ ritus dicit ecclesiis quia qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit. Itemque notandum et illud, quia sacrificium huiusmodi, id est hostia pacificorum, de armento quidem et de gregibus ouium atque caprarum, aeque ut oblatio holocausti sumi¬ tur ; de auibus uero, id est de turturibus et pullis columbae,

528 Isid., Etym. ii, i, 117 ; cf. Greg., Moral. 13, 56, 64 - PL 73, 1114. 531 Ps. 23, 2. 535 cf. supra 14, 174. 544 cf. Rom. 7, 23. 546 cf. Ps. 25, 2 ; Missale Rom., Oratio : Vre igne - Les oraisons du Missel Romain, ed. P. Bruylants 2, 1178, p. 340. 556/558 Greg., Hom. in eu. 25, 1 - PL 76, 1189 C. 557 Mt. Mt. 10, 22.

525 enim om. G 526 pinguedinis intrinsecus ~ t 529 est om. t 531 Dominum t 539 aut] et t 546 comburere t, aburere K 547 sacerdotum filiorum eius ~ t 548 est] sit / 550 orationibus] et praeni. K 553 quoque caudam ~ K 558 item t 560 holocausti oblatio ~ t

B 112

8i8

4; 1-4

DE SANCTA TRINITATE XIV

sumi non praecipitur. Cur hoc ? Videlicet, quia non illorum qui iam per contemplationis pennam sursum uolant, pugna illa est, qua, ut praediximus, legi mentis repugnat alia lex quae 565 in membris est. Sequitur. 13. Locvtvsqve est Dominvs ad Moysen dicens : LoQVERE FILIIS ISRAHEL : ANIMA CVM PECCAVERIT PER IGNORAN¬ TIAM, ET DE VNIVERSIS MANDATIS DOMINI QVAE PRAECEPIT VT NON FIERENT QVIDPIAM FECERIT, SI SACERDOS QVI EST VNCTVS 570 PECCAVERIT, DELINQVERE FACIENS POPVLVM, OFFERET PRO PECCATO SVO VITVLVM IM|MACVLATVM DOMINO, ET ADDVCET PL 757 ILLVM AD OSTIVM TABERNACVLI TESTIMONII CORAM DOMINO, PONETQVE MANVM SVPER CAPVT EIVS ET IMMOLABIT EVM DO-

mino, etc. Lex ista eius oblationis est, quae pro peccato dicitur. Hoc sacrificium primum et uniuersale omnium est. Quid secundum | B n:' litteraturam ab holocausto et hostia pacificorum differat, perspicuum est, quia uidelicet non ut de hostia pacificorum ita de isto in esum sacerdotum partes quaedam tolluntur, 580 neque ut holocaustum in altari sed extra castra totum com¬ buritur. Ergo legem eius auctoritate apostolica praeeunte diligentius prosequamur. Ait : Si sacerdos qui est unctus pecca-

575

uerit, delinquere faciens populum, offeret pro peccato suo uitulum immaculatum, etc., ac deinceps : Quod si omnis turba 585 Israhel ignorauerit, et per imperitiam fecerit quod contra prae¬ ceptum Domini est, et postea intellexerit peccaftum suum, offeret uitulum pro peccato, et reliqua. Vtrobique sic definitum est. Pellem uero et omnes carnes cum capite et pedibus, et intestinis et fimo et reliquo corpore, efferet extra castra, atque comburet. 590 Porro haec apostoli sententia est : Quorum enim animalium sanguis infertur in sancta per pontificem, eorum corpora cre¬ mantur extra castra. Propter quod et Iesus, ut sanctificaret per semetipsum populum, extra portam passus est. Exeamus igitur ad eum extra castra improperium eius portantes, et reliqua. 595 14. Quis igitur iste est sacerdos qui peccauit delinquere faciens populum nisi primus homo Adam, qui cum deberet esse sacerdos et iugi sacrificio laudis honorificare Dominum, ad hoc enim super iumenta et bestias terrae eruditus id est ad

504 cf. supra 14, 174. 11-13.

584 Leu. 4, 13-14.

588 ib. xi.

590 Hebr. 13,

563 illa pugna ~ H 564 repugnatur G 565 sequitur om. G 567 cvm] H (Vulg.) 573 manvm] Svam add. t 575 eius supra lin. K 577 differt K 578 perspicuum est om. K 581 apostolica auctoritate ~ H 585 praeceptum] mandatum K t Vulg. 588 et2] ac t 59L infertur sanguis pro peccato Vulg. 593 per semetipsum] per suum sanguinem Vulg. 595 est om. B H 596 populum] suum add. H qvae

IN LEVITICVM I, 12-14 600

605

610

615

620

625 4, 5-7

819

imaginem et similitudinem Dei factus est et in paradiso positus benedictione creatoris in filiis suis augendus ut eidem crea¬ tori gratias ageret et sacrificium laudis offerret ; cum, inquam, hoc facere deberet, peccauit et omnem posteritatis suae popu¬ lum delinquere fecit ? Nam in illo omnes peccauimus et omnes in illo iuste mortui sumus ; dicit ergo : Offeret pro peccato suo uitulum immaculatum Domino, et adducet illum ad ostium tabernaculi testimonii coram Domino, ponetque manum super caput eius, et immolabit eum Domino. Hoc ita factum est. Adam non idem in persona, sed idem in natura, Adam, inquam, nouus Deus et homo Christus Iesus, obtulit pro peccato suo uitulum immaculatum, pro peccato, inquam, suo, id est suo¬ rum, nostrum enim peccatum per suam gratiam suum fecit debitum. Vnde dicit in psalmo : Quae non rapui tunc exsoluebam. Quem uitulum obtulit immaculatum ? Semetipsum, cor¬ pus suum immaculatum, de armento boum magnorum, de genere patriarcharum antiquorum sine omni macula peccati con|ceptum et natum. Adduxit illum uitulum id est semetipsum, et astitit ad ostium tabernaculi testimonii ; tabernaculi, inquam, caelestis et ueri, quod nobis erat clausum, ut aperiret nobis caelestia sancta sanctorum per sanguinem suum. Posuitque manum super caput eius et immolauit eum | Domino id est oboedientem se exhibuit et obtulit in sacrificium Deo et Patri suo. Et notandum quod tertio repetitum est, Domino : Offeret uitulum immaculatum Domino, adducet illum coram Domino, et immolabit eum Domino. Dominanti quippe Trinitati Christus humanitatis suae uitulum sacrificauit, triduana morte satisfaciens pro nobis. Vnde adhuc sequitur : Havriet qvoqve de sangvine vitvli, inferens illvm in TABERNACVLVM TESTIMONII. CVMQVE INTINXERIT DIGITVM IN SANGVINE, ASPERGET EVM SEPTIES CORAM

630 VELVM

SANCTVARII,

DOMINO

PONETQVE DE EODEM SANGVINE

CORNV ALTARIS THYMIAMATIS GRATISSIMI DOMINO,

CONTRA SVPER

QVOD EST

IN TABERNACVLO TESTIMONII.

635

Et hoc ita factum est. Christus enim propitiationis nostrae uitulus per proprium sanguinem introiuit semel in sancta, non quod sanguinem sui corporis, uerbi gratia, qui de lanceato eius latere profluxit, ipse in illa caelestia sancta transtulerit, sed quia sanguinis eiusdem effectum, id est remissionem peccato¬ rum, uniuersae ecclesiae, quae est tabernaculum testimonii eius, intulit in conspectu Dei Patris. Quomodo ? Cumque intin-

612 Ps. 118, 5. 618 cf. Hebr. 8, 2 coli. 4, 14; 9, 12.14. 635 cf. Ioh. 19, 34.

607 eius] suum H 613 immaculatum obtulit 621 obtulit] se add. t

K

®34 Hebr. 9, 12.

616 uitulum illum ~ K

pl 758

B 113

820

DE SANCTA TRINITATE XIV

xerit digitum, inquit, in sanguine, asperget eum septies coram Domino contra uelum sanctuarii, etc. Digitum in sanguine intingere est Spiritum sanctum per suum sanguinem dare; nam digitus Dei dicitur Spiritus sanctus ut illic : Si ego in digito Dei eicio daemonia, quod alius euangelista manifestius : 645 Si in Spiritu, inquit, Dei eicio daemonia. Porro hic Spiritus sanctus nulli in remissionem peccatorum nisi per Christi san¬ guinem datur. Vnde est illud : Nondum enim fuerat Spiritus datus, quia Iesus nondum erat glori picatus. — Cum ergo sacerdos digitum in sanguine intinxerit, id est cum Spiritum sanctum 650 per suum sanguinem acquisierit, aspergett inquit, eum septies coram Domino contra uelum sanctuarii. Hic Spiritus sanctus septiformis est. Porro uelum sanctuarii operturam siue clau¬ suram significat caelestium mysteriorum eiusdem Christi Filii Dei. Digito ergo intincto sanguinem septies apergere est dato 655 per passionem suam septiformi Spiritu sensum discipulis ut Scripturas intelligerent aperire. Ponetque, ait, de eodem sanguine super cornu altaris thymiamatis gratissimi Domino, quod est in tabernaculo testimonii. Cornu altaris fortitudo uel exaltatio eiusdem Christi est. Vnde psalmista : Constituite diem solem660 nem in condensis usque ad cornu altaris, id est, uacate a seruilibus et intendite bonis operibus, donec perueniatis ad cogni¬ tionem diuinitatis Christi qui est sublimitas uestrae mentis. Idcirco uero altare dicitur thymiamatis gratissimi quia thy|- PL759 miamata siue incensa orationum nostrarum non nisi de illo 665 uel per illum Deus Pater | accipit. Ponet ergo, inquit, de eodem B iij sanguine super cornu altaris thymiamatis, id est, suscitatus a mortuis et eleuatus in caelum sedensque a dextris Dei Patris uestigia suae passionis, scilicet cicatrices uulnerum signa clauorum et lanceae in aeternum reseruabit, quo memoriali 670 gratissimi odoris semper interpellet pro nobis.

640

15. Omnem avtem reliqvvm sangvinem fvndet in basem

4, 7c

ALTARIS HOLOCAVSTI IN INTROITV TABERNACVLI.

675

Fundamentum est christianae fidei, scilicet baptizari in no¬ mine Patris et Filii et Spiritus sancti. Vnde et bene dicitur, in introitu tabernaculi, quia uidelicet non nisi per baptismi rege¬ nerationem introitus ulli est in tabernaculum Domini quod est ecclesia Dei. Ait ergo : Omnem autem reliquum sanguinem

643 Lc. II, 20. 645 Mt. 12, 28. 647 Ioh. 7, 39. 651 cf. Orig., In Leu. 3, 5 - PG 12, 430 A. 655 cf. Lc. 24, 45. 65» Ps. 117, 27. 670 cf. Hebr. 7, 23 coli. Rom. 8, 34. 675 cf. Tit. 3, 5 coli. Ioh. 3, 5.

642 sanguinem suum ~ t 643 ego otn. K 645 Dei inquit ~ G H K t daemones Vulg. 650 aspergit G eum inquit ~ t 654 igitur H K t 663 gratissimi] Domino add. t 665 inquit ergo ~ t 667/668 Dei Patris om. H

IN LEVITICVM I, 14-16

821

fundet in basem altaris. Dixit enim postquam resurrexit a mortuis : Euntes docete omnes gentes baptizantes eos in nomine 680 Patris et Filii et Spiritus sancti. Hoc utique dicto reliquias sanguinis sui fudit in basem altaris. Nam et apostolus dicit : Quicumque baptizati sumus in Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus, etc. Igitur reliquum sanguinem fundet in basem altaris in introitu tabernaculi, id est cum per sanguinem 685 suum priorum temporum omnes electos emundauerit, eiusdem gratiae reliquias futuris et per uerbum apostolorum credituris gentibus siue Iudaeis ponet in introitu sanctuarii ueri, ut per baptismum complantentur similitudini mortis eius quicum¬ que uolunt corpori eius uniri, id est in ecclesiam eius ingredi 690 et resurrectionis eius comparticipes fieri.

4, 8-12

16. Et

adipem vitvli offeret pro peccato, tam evm qvi

OPERIT VITALIA, QVAM OMNIA QVAE INTRINSECVS SVNT, DVOS RENVNCVLOS ET RETICVLVM QVOD EST SVPER EOS IVXTA ILIA, ET ADIPEM IECORIS CVM RENVNCVLIS, SICVT AVFERTVR DE VITVLO 695 HOSTIAE PACIFICORVM, ET ADOLEBIT EA SVPER ALTARE HOLOcavsti. Pellem vero et omnes carnes cvm capite et pediBVS, ET INTESTINIS ET FIMO ET RELIQVO CORPORE, EFFERET EXTRA CASTRA IN LOCVM MVNDVM VBI CINERES EFFVNDI SO¬ LENT. INCENDETQVE EAM SVPER LIGNORVM STRVEM, QVAE IN 700 LOCO EFFVSORVM CINERVM CREMABVNTVR.

705

710

715

Dubium esse non licet quin illud quod corpus hostiae iubetur extra castra cremari, hoc significet quod Dominus Iesus extra portam passus est, apostolico firmante testimonio, quod superius positum est. Quid | ergo haec sibi uult retentio adipis, et ceterorum quae separari iussa sunt in holocaustum, nisi illud quod idem uitulus idemque sacerdos magnus, continuo educendus uespertinum fecit sacrificium, panem et uinum transferendo | in corpus et sanguinem suum. Nam pellem quidem, id est uisibilem hominis speciem totumque mortalis ac miserae substantiae nostrae fimum, in isto sacrificio non atten¬ dis, sed quidquid pinguedinis, id est quidquid gratiae spiritua¬ lis in Christo est, fides istic tenet et sensus animae percipit. Vnde tota cum eodam capite suo sancta dicit ecclesia : Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea. Ceterum de illo quaeri potest quod cum dicatur corpus et sanguis, neque panis in car¬ nis speciem neque uinum mutetur in sanguinis horrorem, id

679 Mt. 28, 19. 682 Rom. 6, 3. 686 cf. Ioh. 17, 20. 702 cf. Hebr. 13, 11-13. 704 cf. supra 14, 594. 708 cf. Greg., Moral. 3, I, 5 - PL 75, 601. 713 Ps. 62, 6. 716 cf. Hymnus Te Deum ; Rupert., In Ioh. eu. 6, 1283 - CC CM 9, p. 333 ; ih. Ep. 101, p. 4.

678 resurrexerit t 680 itaque H 686 et usque credituris in marg. H 687 ponit t sanctuarii] tabernaculi t 701 dubium] ergo add. t quin] quo¬ niam t 702 significat K 704 haec supra lin. K 716 mutatur K

PL 760

B 114

822

720

725

730

735

740

743

750

755

DE SANCTA TRINITATE XIV

est murmurare plebeium quemque, cur non sacerdos uituli fimum adoleat, simul et pellem. At illa semel extra portam cremata sunt, quando pellem nostrae mortalitatis atque corruptionis excoxit ignis passionis super struem lignorum, id est in patibulo crucis, ac demum ipso resurgente a mortuis id quod mortale erat, a uita absorptum est. Cur post resurrectionem suam inuisibilis factus est, et non nisi quando uoluit et a qui¬ bus uoluit uisus est, ita ut cum uellet euanesceret, nisi quia corruptio omnis absorpta est ? Etenim quod necessario uisibile est, procul dubio et corruptibile est. Igitur de pelle et fimo uituli, id est, de uisibili atque corruptibili specie corporis et sanguinis Domini, neminem scrupulus moueat infidelitatis. Nam totam adipem, totam pinguedinem uituli, id est totam gratiam et ueritatem Verbi incarnati, qua indiget ut repleatur anima fidelis, illic se habere fides Christiana consentit. Nomine, re, atque effectu caro uera est et sanguis uerus. Nomine uidelicet, quia sic sacerdos dixit consecrationum opifex, qui uera rebus nomina ponit : Hoc est corpus meum. Hic est calix sanguinis mei. Re autem, quia profecto sanctum sanctorum est, quam uere sacerdos iste, qui sanctificat, Sanctus sanctorum est. Effectu nihilominus quia uidelicet quam efficaciter semel passus omnibus praeteritis remissionem peccatorum attulit tam potenter et nunc ad ecclesiam per eamdem fidem uenientibus, remissionem peccatorum digne percipientibus impen¬ dit. Vbi tot habens uerae essentiae partes multo adipe repletur anima fidelis, quid te moueat, quia non comparent fimus et pellis, id est honrida species carnis et sanguinis. Illud sane non praetereat uicarium Christi sacerdotem, quia cum adipe duos quoque renunculos et reticulum iecoris, id est omnem uoluntatem propriam secundum spiritualem hanc legem, ma¬ gnus ille sacerdos Deo Patri suo in holocaustum obtulit. Non enim increpantibus se renibus suis acquieuit, sed iam ante¬ quam praedicto modo | carnis eius pellis quoque et fimus cremanda extra portam efferrentur, renes suos adoleuerat. Dice¬ bat enim : Non mea, Pater mi, sed tua uoluntas fiat. Hoc, in¬ quam, sacerdotem quemque non praetereat, sed exemplo eius | ipse quoque renes suos cum iecore, id est uoluptatem carnis uel concupiscentiam quae iuxta physicos consistit in iecore, adoIere, id est mortificare studeat. In locum, inquit, mundum, in

7:51 cf. Rupert., In Ioh. eu. Ep, 84, p. 3. 7154 Mt. 26, 26-28 ; Mc. 14, 22-25 ; Lc. 22, 18-20 ; I Cor. 11, 23-25. 748 cf. Ps. 15, 7. 751 Lc. 22, 42 coli. Mt. 26,

39.

754 cf. supra 14, 174.

720 fimo et pelle ~ / 727 de om. t 720 totum1 G K 7:50 ueritatem in marg. K 738 peccatorum om. K 742 pellis et fimus ~ t 745 reticulos t 747 Deo] et add. H 753 uoluntatem G 754 adolere] ardere K

B 114»

pl 761

IN LEVITICVM I, 16-17

823

quo cineres effundi solent, cremabuntur. Locus, in quo cineres effundi solent, communis terrae sinus et humanae sepulturae necessitas est. Illic enim cineres, id est, omnium mortalium corpora mox in cineres resoluenda effundi solent. Mundus 760 autem quod dixit, hoc euangelista sanctus non praeteriens, cum dixisset: Erat autem in loco, ubi crucifixus est, hortus, et in horto monumentum, statim addidit, in quo nondum quisquam positus fuerat. Munditiam ergo singularem cineris unici signan¬ ter expressit, dum non tantum in locum, in quo cineres effundi 765 solent, sed in locum mundum dixit. Nam sicut in utero, de quo conceptus est, nondum quisquam admissus fuerat, et sicut in monumento, in quo conditus est, nondum quisquam positus fuerat, sic in illa munditia, qua cinis eius effusus est, nullius un¬ quam cinis effusus fuerat. Vnde et cineres omnium in antiquum 77° statum reformare poterit indulta illis participatione sui sanctus iste cinis. Nam et idcirco cum mundus esset, in terram fusus est, ut corpora nostra propter peccatum in cinerem reuersa denuo secum resuscitaret.

4, 13-15

17.

Qvod si omnis tvrba Israhel ignoraverit, et per

775 imperitiam fecerit qvod contra mandatvm Domini

est,

ET POSTEA INTELLEXERIT PECCATVM SVVM, OFFERET VITVLVM PRO PECCATO, ADDVCETQVE EVM AD OSTIVM TABERNACVLI, ET PONENT SENIORES POPVLI MANVS SVPER CAPVT

EIVS CORAM

Domino, etc., ut supra. 780

785

790

Quae hactenus dicta sunt, itidem dici potuissent, etiam si unum et solum originale peccatum Christi fuisset morte dele¬ tum. Sed dicit apostolus : Et non sicut per unum peccatum, ita et donum. Nam indicium ex uno in condemnationem, gratia autem ex multis delictis in iustificationem. Si enim in unius delicto mors regnauit per unum, multo magis abundantiam gra¬ tiae et donationis et iustitiae accipientes in uita regnabunt per unum Iesum Christum. Optime et cum hoc apostoli tes¬ timonio et cum omni euangelicae ueritatis doctrina certum tenet fides catholica, quia non solum originale, sed et cuncta simul actualia nobis per passionem Christi Filii Dei remittun¬ tur peccata. Bene ergo postquam de peccato sacerdotis lex dicit, ita subiunxit : Quod si omnis turba Israhel ignorauerit, et per imperitiam fe\cerit quod contra mandatum Domini est, etc. Post peccatum sacerdotis omnis quoque turba ignorauit, quia

758 cf. Gen. 18, 27.

770j«7. stat, ieiunii, cf. Cass., Coni. 2, 25 - CSEL 13, p. 63. 16711 Tim. z, 1-2. 1675 cf. supra 14, 891. 1676 Rom. 7, 22. 1681 cf. supra 14, 78. 1691 cf. Ex. 29, 2 ; Isid., Etym. 20, 2, 17. 1692 ? 1694 II Cor. 9, 7. 1696 Leu. 2, 11. 1698 ib.

167« cohortans] coartans H 1671 omnium supra lin. H 1676 condelector enim Vulg. 1679 diss. est ~ H 1684/1685 actio usque gratiarum om. G 1686 amore uel dolore ~ t 169« agimus JC 1692 postea] post H K, corr. G panis quadratus ~ H 1692/1693 collyrida usque frixus in marg. K 1697 erit] fiet Vulg. 1699 altare] uero add. Vulg. 17«« exprimit K 17«1 dicitur t 1705 hostiam obtvlerit ~ t

B

*

125

DE SANCTA TRINITATE XIV

848

SI QVID IN CRASTINVM REMANSERIT VESCI LICITVM EST. QVIDQVID AVTEM TERTIVS INVENERIT DIES IGNIS ABSVMET.

1710

1715

1720

1725

7, 18

Qui sunt isti tres dies, quorum in tertio carnibus hostiae uesci licitum non est ? Nempe tres status uitae hominis, de quibus superius, cum primum lex ista pacificorum deprompta est, diximus, uidelicet quia status extremus est, cum adhuc homo sine metu peccat, de quo apostolus : Ego, inquit, | uiuebam sine lege aliquando, mediocris, cum iam aduersus peccatum pugnat, de quo idem subsecutus : Condelector, ait, legi Dei secundum interiorem hominem, etc., optimus et primus, cum tandem pec¬ catum ipsum uictor sub pedibus calcat, de quo itidem cum dixisset : Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ? continuo sibimet respondens, gratia, inquit, Dei per lesum Christum. Eadem itaque die carnes comeduntur, cum eius oblationes a sacerdotibus recipiuntur, quem gratia Dei iam liberauit per lesum Christum, ut non ducatur in lege pec¬ cati captiuus. Altero adhuc die licito comeduntur, cum eius oblationes recipiuntur, qui nondum quidem liberatus est, sed pugnando spem praestat spectatoribus conscientiae suae sacerdotibus, quorum et commendat sese orationibus. Porro tertio die non comeduntur, quando eius oblationes non recipiuntur qui sine lege uiuit, qui non repugnat ut liberetur, immo forte et in rebus pessimis gloriatur. Hoc nefarium est. Ait ergo : Si qvis de carnibvs victimae pacificorvm die

1730

pl

782

tertio

COMEDERIT, IRRITA FIET OBLATIO NEC PRODERIT OFFERENTI. QVIN POTIVS QVAECVMQVE ANIMA TALI SE EDVLIO CONTAMINA¬ VERIT PRAEVARICATIONIS REA | ERIT.

1735

1740

B

Igitur munus, quod ab impio suscipitur, non solum non pro¬ derit offerenti, sed et illum qui suscipit constituit reum praeuaricationis. Et recte, nam et ille pertinaciter peccat, et iste peccata eius comedit. Proinde et adhuc ipsum quod dixerat, quidquid dies tertius inuenerit, ignis absumet repetit, dicendo : Caro, quae aliquid tetigerit immundum non comedetur sed com¬ buretur igni. Nam, iuxta sensum praedictum tertius dies, id est extremus peccatorum uitae status, immundus est ; et hoc immundum tangit caro, cum a peccatore impaenitente ad sacerdotem adulantem proficiscitur oblatio. Non comedetur, inquit, sed comburetur igni, qui fuerit mundus uescetur ex ea. Ergone postquam combusta fuerit igni, tunc demum qui fuerit

1709 cf. supra 1718 ib. 25.

1710 1724 1727 1745

, 68. 1712 Rom. 7, 9. 17:58 Leu. 7, 19. 1742 ib.

14

1714 Rom.

,

7

.

22

1717 ib.

.

24

lex] ex t 1711 est om. t 171(5 calcauit / 1722 die adhuc ~ H K pugnandi t 172(5 quando] non praem. t non1 om. G i non2 om. G pugnat K 1731 contaminavit t 1741 in paenitentiae H 1744/ mundus fuerit ~ t

126

IN LEVITICVM I, 36 1745

175°

1755

7,

20-21

849

mundus uescetur ex ea ? Hoc itaque iuxta litterae corticem stare non potest, sed iuxta interiorem spiritus medullam cer¬ tum est. Nam postquam carbonibus paenitentiae combusta fuerit oblatio peccatoris, id est qui testimonium habet ex Deo, quod non parcens eosdem congesserit super caput eius, non quae illius sunt quaerendo sed ipsum, hic plane uescetur fidu¬ cialiter quae illius sunt. Potest tamen superioribus ita con¬ tinuari, ubi dictum est, cuius carnes eadem comedentur die, carnes uidelicet hostiae, ut his, quae sequentur interpositis, recte dicat, qui fuerit mundus uescetur ex ea, subaudis hostia. Nam et sequitur : Anima pollvta qvae ederit de carnibvs hostiae pacifiCORVM QVAE OBLATA EST DOMINO PERIBIT DE POPVLIS SVIS.

Et

qvi tetigerit immvnditiam hominis vel ivmenti, sive

OMNIS REI QVAE POLLVERE POTEST, ET COMEDERIT DE HVIVSCE1760

1765

1770

1775

1780

MODI CARNIBVS, INTERIBIT DE POPVLIS SVIS.

Veram omnino et sanctam legem hic Spiritus sanctus prae¬ scribit sacerdotibus immo non | sacerdotibus sed uaccis pinguibus, qualibus per prophetam loquitur : Audite uerbtim hoc, uaccae pingues, quae estis in monte Samariae, quae cadumniam facitis egenis, et confringitis pauperes, quae dicitis dominis uestris : Afferte, et bibemus, etc. Anima, inquit, polluta quae ederit de carnibus hostiae pacificorum. Quidnam est animam pollutam edere de carnibus hostiae pacificorum quae oblata est Domino, nisi sacerdotem quaerentem quae sua sunt non quae Iesu Christi, inhiare oblationibus peccatorum, ut offeran¬ tur quasi Domino, cum potius prouideat uentri suo, deo suo ? Cum enim sacerdotalis dignitas peccatori diuiti sese adulando submittit atque ad pastillos eius hiando linguam mouere obliuiscitur et loqui et annuntiare illi peccatum suum, profecto anima eius pol|luta est, et quia quod recto ordine offerendum erat Domino, peruerse praeripuit, idcirco, peribit de poptdis suis. — Qui tetigerit, inquit, immunditiam hominis, uel iumenti, tangit enim immunditiam hominis immo iumenti in stercore suo computrescentis, siue omnis rei quae polluere potest, scilicet omnis peccati, cuius tactus, id est consensus, uere pollutio est, et comederit de huiusmodi carnibus, quisquis adulatur pecca¬ tori, quem pro officio suo redarguere debuerat ancipiti gladio,

1747 cf. Rom. 12, 20. 1752 Leu. 7, 15. 1769 cf. Phil. 2, 21. 1771 cf. Phil. 3, 19. PL 75, 90 B ; (Cone. Rom. a. 595 can. 5).

1754 Leu. 7, 19. 1763 Amos 4, 1. 1773 cf. Ioh. Diae., Vita Greg. 2, 5 1782 cf. Hebr. 4, 12.

1754 subaudi t hostiae H 1761 et] ac t 1771 prouideant G H 1777 inquit supra lin. G 1777/1778 uel iumenti usque immo om. t, usque hominis in ras.G 1778 tangit enim in marg. G, enim om. K 1779 putrescentis t 1781 comedet G 1782 debuerat redarguere ~ t

PL

B

783

*

126

850

1785

7, 23-24

DE SANCTA TRINITATE XIV

id est uerbo ueritatis iuxta illud : Verba sapientium quasi stimuli, et quasi claui in altum defixi, idcirco interibit de populis suis. 37. Loqvere filiis Israhel : Adipem bovis, et ovis et CAPRAE NON COMEDETIS I ADIPEM CADAVERIS MORTICINI,

ET

EIVS ANIMALIS QVOD A BESTIA CAPTVM EST, HABEBITIS IN VSVS VARIOS. 1790

1795

1800

1805

1810

7, 25 1815

Perseuerat in sententia sacra lex contra sacerdotes uoraces. Adipem, inquit, bouis et ouis et caprae non comedetis. Huius nempe uerbi transgressoribus per prophetam loquitur Deus : Quod crassum erat occidebatis, lac comedebatis et lanis operie¬ bamini, etc. Adipem quippe bouis, et ouis et caprae comedere est eorum, quorum quasi ex adipe prodiit iniquitas, peccata fouere, et ita propter commodum quasi pingues ceruices adu¬ lando palpare. Adipem, inquit, cadaueris morticini, et eius animalis quod a bestia captum est, habebitis in usus uarios. Pulcherrime atque sanctissime dictum : Ecce sacerdos legitimus homini diuiti, altum sapienti, et speranti in incerto diuitiarum proponit, et ante oculos strenua praedicatione re¬ ducit aliquem, de grege Epicuri porcum impium, qui in uita sua cucurrerit aduersus fuerit Deum erecto collo et pingui ceruice amatus faciem eius operuerit crassitudo, et de lateribus eius a ruina dependerit : in line autem suo, magnis ut saepe factum est apparentibus indiciis, quasi sterqui¬ linium perditus sit, et diuitias quas deuorauit euomuerit, et de uentre eius extraxerit eas Deus. Cum ita satagit fideliter, | ut illius exemplo terreatur peccator diues, qui adhuc superest, quid aliud quam adipem cadaueris morticini, et eius animalis quod a bestia, scilicet diabolo, captum est, in usus uarios assu¬ mit, in cibum uero sumere refugit ? Hac igitur similitudine interposita adhuc interminando subiungit : Si QVIS ADIPEM QVI OFFERRI DEBET IN INCENSVM DOMINI

PL

784

COMEDERIT PERIBIT DE POPVLIS SVIS.

Ac si dicat : Si quis uitia diuitis adulando fouerit, quem in¬ struere debuit, ut per paenitentiam mactaret uel incenderet semetipsum Domino, peribit de sanctorum populo. 7, 26-27 1830

San|gvinem qvoqve omnis animalis non svmetis, ait, in b CIBO, TAM DE AVIBVS QVAM DE PECORIBVS. OMNIS ANIMA QVAE EDERIT SANGVINEM PERIBIT DE POPVLIS SVIS.

1783 Eccle. 12, 11. 1793 Ez. 34, 3. 1802 Isid., Etym. 8, 6, 15 (Aug., In ps. 15, 26. 1807 cf. Iob 20, 15.

,

73

1795 Ps. 25 - CC

, 7. , p.

72 39

1784 peribit t 1792 loquitur Deus prophetiam ~ t 1799 ac t 1800 hominis G 1805 magnis om. K illas t 1815 popvlo svo Vulg.

1800 I Tim. 6, 17. ). 1803 cf. Iob

1022

1797 inquit supra lin. B 1808 eius] suo H eas]

127

IN LEVITICVM I, 36-38

1825

1830

7, 29

851

Verba diuersa, sed sensus idem. Nam et per prophetam Do¬ minus dicit : Si non annuntiaueris impio iniquitatem suam, sanguinem eius de manu tua requiram. Ecce sacerdos, qui propter commodum homini mortem ipsius tacuerit iuxta prae¬ dicti prophetae uerba dicentis : Viuificabant animas eorum et uiolabant me ad populum meum propter pugillum olei, et frag¬ men panis, jit interficerent animas quae non moriuntur, et umi¬ ficarent animas quae non uiuunt, mentientes populo meo credenti mendaciis, sanguinem pinguium comedit, et idcirco peribit de populis suis. Quid porro fieri oportet ? Ait : 38. Qvi OFFERT VICTIMAM PACIFICORVM DOMINO, OFFERAT SIMVL ET SACRIFICIVM ET LIBAMENTA EIVS.

1835

1840

1845

1850

1855

7, 30-32

Hoc sacerdos praedicet, hoc clamet, hoc annuntiet. Qui inquit, offert uictimam pacificorum, id est, exteriorem manus oblationem Domino, operat simul et sacrificium uerum, id est spiritum contribulatum, cor contritum et humiliatum. Deo, inquam, hoc offerat bonumque exemplum hominibus praebeat, quae digna et legitima sunt sacrae uictimae libamenta. Nam si rem suam Deo quidem offerat, seipsum autem sibi retineat, comparabitur Cain diceturque illi : Si recte offeras, et non recte diuidas, nonne malum est ? Etenim Cain recte quidem obtulit, quia cui debuit Deo obtulit, sed non recte diuisit, quia quod minus erat, id est rem suam, Deo quidem obtulit; quod autem pretiosissimum esset, scilicet semetipsum, sibimet retinuit. Qui ergo de re sua Deo parat uictimam, offerat simul sacrificium et libamenta eius, libamenta, inquam, ut in illo glorificetur Deus, ut quod offert, sit illibatum, sit integrum et totum, ut habeat Deus cum re quae forinsecus offertur contribulati spiritus et contriti cordis sacrificium. Haec tria in oblatione paci¬ ficorum legitima requiruntur, ut minister altaris de altario uiuat, ut cor offerentis Deus habitator possideat, ut lux boni operis coram hominibus lucens ad glorificandum Deum profi¬ ciat. Quomodo offeret illa ? Tenebit, inquit, manibvs adipem hostiae et pectvscvlvm. Cvmqve ambo oblata | Domino consecraverit tradet pl 785 SACERDOTI, QVI ADOLEBIT ADIPEM SVPER ALTARE ; PECTVSCV-

1823 Ez. 3, 18 ; 33, 8. 1826 Ez. 13, 18-19. 1837 cf. Ps. cf. supra 4, 59. 1847 cf. supra 14, 1444. 1849 cf. Ps. 50, I Cor. 9, 13. 1852 cf. Mt. 5,16.

, .

50

19

.

19

1841 1851 cf.

1822/1823 dicit Deus K t, Deus dicit H 1824 sanguinem] tunc praeni, supra 1827 olei] hordei Vulg. 1830 mendaciis] in praem. G H K 1831 populo suo G quid] enim add. t 1833 et2] id est (Vulg.) 1835 offert uictimam inquit ~ t 1840 rem suam si ~ t se autem ipsum H retineat sibi ~ B 1842 quidem supra lin. H, qui tulit optulit G 1845 -met om. t 1846 simul] et add. t 1847 eius inquam in marg. G 1854 offerat G 1855 liti. K

manibvs] in praem. H

852

DE SANCTA TRINITATE XIV

LVM AVTEM ERIT AARON ET FILIORVM EIVS. ARMVS QVOQVE DEX¬ TER DE PACIFICORVM HOSTIIS, CEDET IN PRIMITIAS SACERDOTIS.

Adipem in manibus tenebit, id est carnis luxuriam refre¬ nabit. Pectusculum quoque tenebit, id est malas cogitationes cordi suo aduenientes per confessionem reuelabit. Nam in pectore cor continetur, in corde cogitationes uersantur. Cum¬ que ambo oblata Domino consecrauerit, tradet | sacerdoti. Ordo B 1865 legitimus, ordo rectissimus. Prius ambo Domino conseruabit, deinde tradit sacerdoti. Prius enim oportet facta carnis atque intentiones cogitationis uocari intus ad iudicium coram Do¬ mino, ut conscientia accuset, timor liget, ratio diiudicet, et cum hoc responsum acceperit, cum hoc propositum habuerit, 1870 quod de cetero emendare uelit, tunc demum confessionem puram offeret sacerdoti. Nam, qui sic ad confessionem accedit, ut peccata sua nondum relinquere uelit, hic adipem hostiae pacificorum et pectusculum nequaquam Domino consecrauit, et proinde frustra tradet sacerdoti quidquid obtulerit. Nec 1875 enim confessio non sequente correctione saluare poterit, magis¬ que dicenda est peccandi professio quam peccati confessio. Primum igitur haec Domino consecrabit, deinde tradet sacerdoti. Qui adolebit adipem super altare, pectusculum autem erit Aaron et filiorum eius. Non, inquit, comedet adipem legi1880 timus sacerdos, sed adolebit super altare, id est non decipiet confitentem contentus commodo suo, quod solent praui medici facere, dum putidas carnes negligunt resecare, sed imprimet altius ferrum sententiae prouocando ad gemitum, ad agendos fructus dignos paenitentiae. Nam hoc est quod sequitur : 1885 Armus quoque dexter cedet in primitias sacerdotis. In armo dextro recta et fortia opera intellige, quae exigere debet sacer¬ dos a confitente, ut uerbi gratia cum apostolo dicat : Sicut enim exhibuistis membra uestra seruire immunditiae et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra uestra seruire iustitiae 1890 in sanctificationem. Adipem adolebit super altare, pectusculum autem erit Aaron et filiorum eius. Ac si dicat : Opera carnis carbonibus paenitentiae palam cremabuntur, ut praedictum est, cogitationes autem gemituosae intus ad Christum clama¬ bunt et ad sanctos ministros eius.

1860

1862 cf. Ps. 75, ii ; Bened., Reg. monach. 3, 8. 1887 Rom. 6, 19.

,

7

44

- CSEL

, p.

75

.

48

1883 cf. Mt.

1859 caedet t (Vulg.) 1860 tenere ... refrenare t 1861 tenere t 1862 reuelare t 1865/1866 ordo usque sacerdoti om. t 1873 pacificorum om. G H nequaquam] nondum t 1874 tradit B t 1875 correctione] contritione et praem. t 1881 contentus supra lin. K 1882 putridas t dum usque resecare om. G 1887 uerbi gratia ut ~ / 1890 in supra lin. B petusculum ... eius, adipem ... altare ~ G H K t 1892 prae- om. t

IN LEVITICVM I, 38-39 1895 7, 33-34

853

QVI OBTVLERIT ADIPEM ET SANGVINEM FILIORVM AaRON, IPSE HABEBIT ET ARMVM DEXTRVM IN PORTIONE SVA. PECTVSCVLVM ENIM CONSECRATIONIS ET ARMVM SEPARATIONIS TVLI A FILIIS ISRAHEL DE HOSTIIS EORVM PACIFICIS, ET DEDI AARON ET FILIIS EIVS LEGE PERPETVA AB OMNI POPVLO ISRAHEL.

Aequa lex. Nonne, inquit apostolus, quoniam qui in sacrario operantur, quae de sacrario sunt edunt, et qui altari deseruiunt cum altari participantur ? Qui ergo de filiis Aaron obtulerit, ipse habebit et armum dextrum, id est quisquis ex discipulis Christi cor cuiuspiam incrassatum carnisque ac sanguinis i9°5 opera praedicatione sua mortificauerit, et hoc modo sua spiri¬ tualia seminauerit, ipse carnalem | accipiet ex illo fructum, PL 786 id est necessarium uitae | stipendium. Pectusculum eleuationis b 128 dixit, ab eo quod supra, tenebit, inquit, in manibus adipem et pectusculum ; — armum uero separationis ab eo quod seor1910 sum cederet in partem sacerdotis. Haec, inquit, tuli a filiis Israhel, et dedi Aaron sacerdoti et filiis eius, quatenus ipsi et in pectusculo legem Domini die ac nocte meditentur et in armo dextro praecepta Dei fortiter operentur, aliorumque et in pectusculo sollicitudinem gerant et in armo fructum laboris J9T5 sui percipiant. 7, 35-38 39. Haec est vnctio Aaron et filiorvm eivs in caeremo¬ 1900

niis Domini, die qva obtvlit eos Moyses vt sacerdotio FVNGERENTVR, ET QVAE PRAECEPIT EIS DARI DOMINVS A FILIIS ISRAHEL, RELIGIONE PERPETVA IN GENERATIONIBVS SVIS. ISTA 1920 EST LEX HOLOCAVSTI ET SACRIFICII PRO PECCATO ATQVE DE¬ LICTO, ET PRO CONSECRATIONE ET PACIFICORVM VICTIMIS QVAS CONSTITVIT DOMINVS MOYSI IN MONTE SlNAI, QVANDO MAN¬ DAVIT FILIIS ISRAHEL VT OFFERRENT OBLATIONES SVAS DOMINO IN DESERTO SlNAI. 1925

1930

Breuiori rursus conclusione cuncta praesentat, de quibus hactenus legem dedit altius lectorem reducens, quam est initium libri huius Leuitici, uidelicet ad consummationem tabernaculi, ubi locutus Dominus ad Moysen : Applica, inquit, ad te Aaron cum filiis suis, ut sacerdotio fungantur mihi. — Haec inquit, est unctio Aaron et filiorum eius, et, ista est lex holo¬ causti, etc. Legem sacerdotum et legem populi quasi digito distincte demonstrauit. Si rite reuelata facie perspeximus trans uelum Christo moriente scissum, quo celabatur hoc diuinae

1900 I Cor. 9, 13. 1. 1933 cf. Mt.

1905 cf. I Cor. 9, , 51.

.

11

1912 cf. Ios. 1, 8.

1928 Ex.

,

28

27

1897 consecrationis] elationis Vulg. 1900 nonne] nescitis Vulg. 1903 ex] de G K 190« illo] eo H 1914 in om. t 1920 est om. t 1925 re¬ praesentat K 192« legem dedit] legem Domini t lectorem] rectorem H 1927 Leuitici huius libri ~ t

854

DE SANCTA TRINITATE XIV

legis sanctuarium, prompte aduertimus, cuncta quae dicta sunt digna esse grauitate dicentis, ut merito cecinerit psal¬ mista : Lex Domini immaculata conuertens animas, testimo¬ nium Domini fidele sapientiam praestans paruulis. Iustitiae Domini rectae laetificantes corda, praeceptum Domini lucidum illuminans oculos. — Lege, inquit, perpetua. Perpetua plane, 1940 uerumtamen non secundum uelamen litterae, sed secundum caritatem spiritualis intelligentiae. Alioquin quomodo conueniet legi et prophetis ? Nam hic legislator cum dixisset : Ista est lex holocausti, etc., continuo subiunxit : Quam constituit Dominus Moysi in monte Sinai, quando man1945 dauit filiis Israhel, ut offerrent oblationes suas Domino in deserto Sinai. In propheta autem idem Dominus dicit : Holocausto¬ mata uestra addite uictimis uestris, et comedite carnes, quia non sum locutus cum patribus uestris, et non praecepi eis, in die qua eduxi eos de terra Aegypti, de uerbo \ holocaustomatum et uicti1950 marum. Quomodo ergo non dissonant uel discordant lex et pro¬ phetae, nisi quia locutus est Dominus Moysi de spirituali et per|petua lege, non locutus est quidquam de carnali sacrificiorum lege ? Nam Dominus Moysi constituit, Moyses autem ad populum locutus est. Ille a Domino claritatem spiritus 1955 accepit, ad populum autem obscuritatem litterae protulit, donec uenirent qui crederent Deum Filium in Deo Patre et hac fide illuminati uiderent legem spiritus in lege litterae. Proinde sic recte distinctum est : Quas constituit Dominus Moysi in monte Sinai, et quando mandauit filiis Israhel, ut 1960 offerrent oblationes suas in deserto Sinai. Nam aliud Moysi ostendit, et ahud illi populo mandauit, sicut testatur ipse Dominus cum superius dicit: Inspice et fac secundum exemplar quod tibi in monte monstratum est. Idcirco quando loquebatur ad populum, ponebat uelamen super faciem suam ; quando 1965 uero loquebatur ad Dominum auferebat illud. 1935

1930 Ps.

,

18

- .

8 9

1940 Ier.

,

7

-

.

21 22

1902 Ex.

,

25

.

40

1903 cf. Ex.

34. 35-

1935/1936 ut merito cecinerit psalmista in marg. H 1943 subiungit t 1944 quas K 1952 sacrificiorum] caerimoniarum H 1905 illud om. t explicit liber primus, incipit liber secundus H, explicit liber I incipit sextus B, explicit liber primus incipit secundus K

B i28v

PL

787

IN LEVITICVM LIBER SECVNDVS. 1. Fecit Moyses vt Dominvs imperaverat. Congregata-

8, 4-7

QVE OMNI TVRBA ANTE FORES AIT : ISTE EST SERMO QVEM IVSSIT Dominvs fieri. Statimqve obtvlit Aaron et filios eivs. CVMQVE LAVISSET EOS VESTIVIT PONTIFICEM SVBVCVLA LINEA, 5 ACCINGENS EVM BALTEO ET INDVENS TVNICA HYACINTHINA, ET DESVPER HVMERALE IMPOSVIT, etc.

,

8

10

Superius, ubi has uestes summo pontifici in gloriam et deco¬ rem fieri iubet Dominus, mysticas per singula indumenta ratio¬ nes pro posse reddidimus. Vnum hic quaerendum est, cur, io cum ceteris omnibus fratrem suum Moyses induerit, de solis feminalibus lineis, quod erat primum indumentum secundum imperium Domini, nulla hic mentio fit. Non enim frustra uel casu per obliuionem obuenisse putandum est. Dicimus ergo quia feminalia, quibus carnis turpitudo tegeretur, in figuram 15 continentiae, quae maxime sacerdotibus competit, fieri iussa sunt. Porro continentia haec, ut omnimoda puritate sanctifice¬ tur homo, ut ad imitationem noui hominis Iesu Christi uirgineam agat pulchritudinem, haec, inquam, continentia uel puritas non ex legis praecepto sed ex euangelii consilio est. 20 Recte igitur inter manus Moysi legem scribentis et legem in persona sua figurantis, ubi fratrem induit, de isto Scriptura tacuit, ut ipso silentio fateatur de uirginibus non esse | legis praeceptum, sed offerri gratiae consilium. Sed et illud non praetereundum quod non prius nisi loti aqua ex praecepto 25 Domini uestiuntur sacerdotali gloria, ut uidelicet per hoc signi¬ ficetur quod non nisi per baptismum efficimur regale, sacerdo¬ tium et gens sancta. 2. Tvlit et vnctionis olevm qvo linivit tabernacvlvm

B

129

CVM OMNI SVPELLECTILI SVA, etc. 30

35

Totius capituli istius prolixi summa haec notanda est, quia tabernaculum cum omni supellectili sua prius unctum est quam tabernaculi sacerdos Aaron, et Moyses | prius holocaustum et pro peccato consecrationis quoque siue pacificorum obtulit hostiam quam Aaron. Differenter tamen. Nam et tabernaculum solo unctionis oleo, Aaron uero oleo simul et sanguine consecratus est, et Moysi quidem oblata uulgari igne, Aaron uero sacrificia caelesti flamma deuorata sunt. Sed iam, ante¬ quam horum mysteria prosequamur, de ipso unctionis oleo, quia nunc usque distulimus, breuiter aliquid dicendum est.

XV, cf. supra 14,1318 ss. I Petr. 2, 9.

17 cf. Eph. 2, 15.

22 cf. I Cor. 7, 25.

2«

XV, 6 etc. om. t 8 iubet] fecit t 17 imitationem] mutationem t, admira¬ tionem H 19 est om. t 30 istius] huius K t 33 et om. t

PL

788

856

DE SANCTA TRINITATE XV

40 Superius Dominus ad Moysen locutus est : Sume tibi aromata primae myrrhae et electae quingentos siclos, et cinnamomi me¬ dium id est ducentos quinquaginta siclos, calami similiter ducen¬ tos quinquaginta, casiae quoque quingentos siclos in pondere sanctuarii, oleum de oliuetis mensuram hin, facies unctionis 45 oleum sanctum, unguentum compositum opere unguentarii, et unges ex eo tabernaculum testimonii et arcam testamenti, mensam¬ que cum uasis suis. Notum omnibus est, quia oleum quo Do¬ minus noster Dei Filius unctus est, unde et hebraice Messias, graece Christus dicitur, oleum, inquam, illud Spiritus sanctus 50 est, et huius olei signum fuit materiale hoc quo reges, sacer¬ dotes et prophetae prius ungebantur. Cur autem illud uerum exsultationis oleum non hic in lege per simplex oleum signi¬ ficari placuit, sed quattuor speciebus myrrha, cinnamomo, casia calamoque permixtis ? Videlicet, quia non satis cuiquam 5 5 est Spiritum sanctum, utcumque uerbi gratia in prophetiam uel ad facienda signa percepisse, nisi pariter habeat et quattuor uirtutes optimas, quas mundana philosophia iustitiam, pru¬ dentiam, temperantiam atque fortitudinem appellat; nostra autem theoria, fidem, spem, caritatem et earum perseueran60 tiam nuncupat. Igitur quattuor speciebus, myrrha, cinnamo¬ mo, casia et calamo cum oleo permixtis regale et sacerdotale pretiosissimum conficitur unguentum, ex quo caro hominis non ungatur, et iuxta cuius compositionem non fiat aliud, quod qui fecerit | homo, exterminabitur, inquit, de popiilo suo, quia uide65 licet, ex praedictis uirtutibus, cum sancto Spiritu gratia bona conficitur, qua carnalis homo numquam fruatur, cuius ad im¬ mutationem secta ulla uel saecularis eloquentia numquam exten|datur. Quod si attentauerit, sine dubio exterminabitur, ait Dominus. 70 3. Tabernaculum igitur, ut praedictum est, priusquam Aaron, oleo quidem unctionis sed sine sanguine unctum est, quia profecto tabernaculum uerum, quod est ecclesia, prius quidem in patriarchis, regibus et prophetis suis Spiritum sanc¬ tum accepit quam ungeretur sanctus sanctorum, pontifex 75 magnus Iesus Christus Dei Filius, qui mystice per Aaron intel-

40 Ex. 30, 22-27. 48 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 66, 17 - CC 72, p. 142. 4!) cf. Greg., Morat. 19, 15, 24 - PL 76, 112-113. 57 cf. supra 8, 1334. 59 cf. Cassian, Imi. 11, 18 - CSEL 17, p. 203, 18. 02 Ex. 30, 32-33. 72 cf. Hebr. 8, 2. cf. Greg., Morat. 19, 12, 19-21 - PL 76, 108 s.

41/42 et cinnamomi usque siclos in marg. K 49 illud om. t sanctus om. H 50 signum siue materiale iudicium fuit t reges] et add. K 54/55 est cui¬ quam ~ / 55 -cumque supra lin. B uel om. t 01 cum oleo om. B 03 ungetur Vutg. non facietis Vulg. quod] tale quid t 05 Spiritu sancto ~ Kt 08 dubio supra lin. B

B

*

129

PL

789

IN LEVITICVM II, 2-3

857

ligitur, sed hostiam non habuit in ueritate sacrificii, id est cuius sanguine in remissionem peccatorum liniretur. CvMQVE SANCTIFICANS, inquit, ASPERSISSET ALTARE SEPTEM

8, 11

VICIBVS, VNXIT ET ILLVD ET OMNIA VASA EIVS. 80

Septies aspergendo unxit et hoc utique faciendo sanctum eundem Spiritum septiformem esse significauit. Labrvm qvoqve cvm basi sva sanctificavit oleo.

De hoc labro ita superius scriptum est : Fecit et labrum aeneum, de speculis mulierum quae excubabant in ostio taber85 naculi. Sic enim locutus fuerat Dominus dicens : Facies et la¬ brum aeneum cum basi sua ad lauandum, pones que illud in tabernaculum testimonii et altare. Et missa aqua lauabunt in eo Aaron et filii eius manus suas ac pedes, quando ingressuri sunt testimonii tabernaculum, et quando accessuri ad altare, ut 90 operant in eo thymiama Domino ne forte moriantur. Legitimum sempiternum erit ipsi et semini eius per successiones. Significat autem hoc labrum quod Moyses iubente Domino fecit hanc ipsam Scripturam sanctam quam idem ille Deo inspirante scripsit. Nam specula mulierum, unde labrum illud factum est, 95 mystice exempla sanctarum sunt animarum, de quibus haec omnis Scriptura condita est, uerbi gratia Abrahae, Isaac et Iacob et ipsius qui scripsit Moysi, quae uidelicet animae tam¬ quam mulieres pulchrae Deum amatorem suum quaerentes excubabant in ostio tabernaculi caelestis, nondum aperti, 100 quamdiu sacerdos magnus Christus nondum inunctus fuit. Ad quid huiusmodi labrum Moyses fecit ? Ad lauandum, inquit, ut missa aqua lauarent in ea Aaron et filii eius manus suas ac pedes, ingressuri testimonii tabernaculum. Hoc nempe expedit et optimum est ut ingressuri caeleste tabernaculum sacerdotes 105 lauent manus suas ac pedes in illis sanctarum animarum spe¬ culis, in fide scilicet et oboedientia Abrahae, in fide et patien¬ tia Isaac, in fide et lenitate Iacob ceterorumque uirtutibus limpidissimis, manus, inquam, suas et | pedes lauent, id est per compunctionem ex illorum imitatione operum simul et cogita110 tionum, quae tamquam puluis pedibus ita sensibus mentis ad¬ haerent, quotidiana peccata emundent. Non solum filii, sed Aaron, inquit, et filii eius lauabunt. Et hoc perspicuum est quia primus et prae omnibus Aaron noster, mons forti |tudinis, sacerdos uel pontifex magnus Christus lauit ; sanctificauit enim

83 Ex. 1144. 17, 19.

, 8. 85 Ex. 30, 18-21. 95 cf. Greg., Hom. in eu. 113 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 12, 6 - CC 72, p. 73.

38

79 Eivs vasa ~ t ad supra lin. G et] ac t

,

17

10 - PL 76, 114 cf. Ioh.

83 dictum K 87 testimonii supra lin. H 88 ea t 103 tabernaculum testimonii ~ K 105 ac] et G K

B 130

pl 790

858

DE SANCTA TRINITATE XV

115 semetipsum pro nobis. Lauit, inquam, quia Scripturas omnes impleuit, et cum mundas haberet manus et pedes, cuncta patienter ferendo, ut implerentur Scripturae, sordes omnium nostrum in semetipso emundauit.

4.

8, 12 120

Fvndens, inquit, olevm svper capvt Aaron, vnxit evm

et consecravit.

Huius rei mysterium commendans Spiritus sanctus in Dauid, cum dixisset : Ecce quam bonum et quam ineundum habitare fratres in unum, continuo subiunxit : Sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam barbam Aaron, quod descendit 125 in oram uestimenti eius. Non ergo longe, sed prope est in ore et corde nostro mysterium unctionis huius. Bonitatis namque et iucunditatis fratrum habitantium in unum signum fuisse illius unguenti effusionem iste cecinit. Porro habitare fratres in unum, quid est, nisi omnes unius Patris Dei filios effectos 130 habere principem et saluatorem unum Christum, quomodo multa corporis membra caput habent unum, habendo scilicet concordiam per unum diffusae in cordibus suis caritatis spiri¬ tum ? Ita plane quod dicitur hoc est. Tale bonum talisque iucunditas est habitare fratres in unum, qualem per illud recte 135 signari placuit, quod praesenti loco scriptum est, quia fundens Moysis oleum super caput Aaron, unxit eum et consecrauit. Et utique quia benigna largitate fusum est, primum in barbam illius, et deinde de barba in oram uestimenti eius descendit. Praedicta namque bonitas atque iucunditas fratrum habitan140 tium in unum oleum laetitiae, id est Spiritus sanctus est. Quod uidelicet unguentum optimum, totum in illo capite, quod est Christus, caput quippe corporis Ecclesiae ipse est totum, in¬ quam, in illo fusum est cum omni plenitudine sua, in qua corporaliter omnis plenitudo diuinitatis inhabitat, non ex quo 145 super illum in specie columbae descendit, sed a prima con¬ ceptione, quae ex sola constitit uirtute uel operatione Spiritus sancti. De illo capite primum in barbam ipsius ac deinde in oram uestimenti eius descendit, quia uidelicet de ple|nitudine eiusdem Spiritus sancti primum ab ipso perfusi sunt uiri fortes 150 apostoli, sic illi adhaerentes et proximi, ut barba capiti ac deinde ecclesia, cuius fide et uirtutibus ipse decoratur, ad

117 cf. Mt. 26, 54. 122 Ps. 132,1. 123 ib. 2. cf. Act. 5, 31. 132 cf. Rom. 5, 5. 140 cf. Ps. 44, cf. Eph. x, 22-23. 144 Coi. 2, 9 ; cf. Lc. x, 35.

119 ora 138 148

fvndens] igitvr add. K H 129 Dei Patris ~ K de barba om. t ora H t ora H t eius] ipsius t

8

125 Rom. 10, 8. ; cf. supra 15, 49. 145 cf. Mt. 3, 16.

fvndens olevm] qvod fvndens Vulg.

131 unum] in praem. H 143 in illo inquam ~ K 151 ecclesia] in praem. K

130 141

125 136 Moyses om. t 145 illum om. K

B ijov

IN LEVITICVM II, 3-5

155

1 160

859

modum alicuius, qui pretioso uestitu induitur iuxta illud : Viuo ego, dicit Dominus, quia omnibus his uelut ornamento uestieris. De filiis Aaron minoris gradus sacerdotibus iam alibi dictum est. Sed et de oblationum differentiis, iuxta quas nunc Moyses obtulisse narratur, supra tractatum est. Nunc illud superest dicere cui non solum oleo, sed et sanguine sacerdotalis unctio celebrata est. | 5. Cvm, inquit, immolasset Moyses arietem secvndvm in

PL

791

CONSECRATIONE SACERDOTVM SVMENS DE SANGVINE TETIGIT EXTREMVM AVRICVLAE DEXTRAE AARON, ET POLLICEM MANVS EIVS DEXTERAE SIMILITER ET PEDIS. OBTVLIT ET FILIOS AARON. CVMQVE DE SANGVINE ARIETIS IMMOLATI TETIGISSET EXTRE¬ MVM AVRICVLAE DEXTRAE, ET POLLICIS MANVS AC PEDIS DEX-

165

TRI, RELIQVVM FVDIT SVPER ALTARE PER CIRCVITVM.

Sacerdotium uetus, noui figura, primum oleo, deinde et sanguine consecratur, qui uidelicet magnus caelestis et ueri tabernaculi pontifex, primum Spiritu sancto, deinde suo quo¬ que sanguine sanctificatus est. De Spiritus sanctificatione 170 psalmista dicit : Dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem, propterea unxit te Deus Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis. De sanguinis sui sanctificatione in euangelista Iohanne continuo sanguinem fusurus dicit : Et pro eis sanctifico meipsum, ut sint et ipsi sanctificati in ueritate. Item in Luca : Ego 175 baptismo habeo baptizari, et quomodo coarctor usquedum per¬ ficiatur ? Quomodo ergo sanguine sacerdos consecratur ? Su¬ mens, inquit, de sanguine tetigit extremum auriculae dextrae et pollicis manus eius dextrae similiter et pedis. Tactus sanguinis in extremo auriculae dextrae pontificis acceptio est mandati, 180 quod Pater dedit, uel oboedientiae Christi Filii Dei, quemad¬ modum de illo apostolus dicit : Christus jactus est pro nobis oboediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis. Et ipse de semetipso in propheta dicit : Dominus Deus aperuit mihi aurem, ego autem non contradico ; retrorsum non abii. Tactus 185 sanguinis in extremo pollicis manus dextrae deductio est uoluntatis paternae ipso per psalmistam dicente : Tenuisti manum dexteram meam, et in uoluntate tua deduxisti me. Tactus in extremo pollicis pedis dextri, quo finis est corporis, con¬ summatio est eiusdem oboedientiae, psalmista in hoc dicente : 190 Vt intingatur pes tuus in sanguine. Similiter et filii Aaron san-| guine signantur, ut uidelicet exemplo Christi apostoli quoque

153 Is. 49, 18. 154 cf. supra 14, 1 ss. 155 cf. 8, 2. 170 Ps. 44, 8. 173 Ioh. 17, 19. 174 Lc. 183 Is. 50, 5. 186 Ps. 72, 24. 100 Ps. 67, 24.

14, 40

ss.

12, 50.

153 his omnibus ~ H 154 Aaron orn. K 161 dextrae om. t et] deinde ac t 176 sacerdos sanguine ~ H 180 in] de K

167 cf. Hebr. 181 Phil. 2, 8.

166 deinde

B

131

860

DE SANCTA TRINITATE XV

obaudiant, operentur siue legitime pugnent et perseuerent usque in finem.

^TTAT,

Adipem vero et cavdam, omnemqve pingvedinem Q^ae 195 OPERIT INTESTINA, etc. , quorum causas mysticas, quoniam eaedem superius dictae

sunt, nunc repetere superfluum duximus. Nam quod septem, inquit, DIEBVS finitvr consecratio, quid significet ex multis Scripturarum locis certum est, quia 200 uidelicet septem diebus omne praesentis saeculi tempus 110Iuitur, quod octaua id est futurae resurrectionis tempore clau¬ ditur, quae in magno pontifice Christo iam impleta est, m nobis autem implendam non dubitamus, quicumque tamquam filii Aaron toto consecrationis tempore pro octaua laboramus, 205 de ostio tabernaculi totis septem diebus, | id est de fide eccle- pl siae Christi, toto isto tempore non exeuntes, et die ac nocte, id est, tam in prosperis quam in aduersis, custodias, Domine, ne moriamur, secundum propositum uel ordinem nostrum custo¬ 210

dientes. v (}. Hoc igitur considerare superest quod octaua die dicente Moyse : Iste est sermo qvem praecepit Dominvs : pacite et ap¬ parebit VOBIS GLORIA EIVS.

215

Et offerente Aaron holocaustum ac deprecante pro se et pro populo secundum ritum supra memoratum, ecce, inquit, ignis egressvs a Domino, devoraa it holoCAVSTVM ET ADIPES QVI ERANT SVPER ALTARE,

cum de his quae obtulerat Moyses, nihil tale actum fuerit. Quidnam hoc sibi uult, nisi quia non per sacrificia legis, quae 220 per Moysen figurabantur, sed per sacrificium Christi, cuius Aaron typus fuit, Spiritus sanctus in remissionem peccatorum datus est nobis ? Nam hinc est quod dicit in psalmo : Holo¬ caustum et pro peccato non postulasti, tunc dixi . Ecce uenio. Veniens autem aliam hostiam, quam in holocaustum uel pro 225 peccato offerret, non habuit nisi semetipsum. Et descendit ignis super ipsum, ignis, inquam, de quo dixit : Ignem nem mittere in terram, et deuorauit holocaustum, illa uidelicet deuoratione sua, quam secundum apostolum recte immutatio¬ nem dicimus, quia profecto resurgens ex mortuis iam non mori250 tur, mors illi ultra non dominabitur. Hic ille ignis est, de quo

200 cf. Greg., Hom. in EZ. 4, 2 ' PL 7C 973 B. 20« cf. Greg., Mora/. 2, 9, 15 PL 75, 563 A et passim. 222 Ps. 39, 7. 22« Lc. 12, 49. 228 cf. Aug., In Rom. 53 - PL 33, 2076 ; Agon. 7, 8 - CSEL 41, p. 110. 229 Rom. 6, 6.

202 est om. G H K t 203 implenda G H K t dubitatur G K t 207 Domi¬ num t 210 igitur] ergo H, om. G 212 sermo om. G 220 figurabatur K 227 illa] quia praem. t 228 sua om. K 230 ignis ille ~ t

IN LEVITICVM II, 5-7

10,

1-2

86i

supra scriptum est : Ignis autem in altari semper ardebit, quem nutriet sacerdos subiciens ligna mane per singulos dies. Nam quia uerus iste ignis, qui et nunc in prima resurrectione anima¬ rum peccata consumit et post in secunda resurrectione corpo235 rum quoque mortalitatem siuecorruptionem deuorabit, numquam deficere debet in altari, id est in fide, per quam Christus habitet in cordibus nostris. Idcirco in magno mysterio decre¬ tum | est, ut ille ignis uisibilis egressus a Domino, qui holocaustum deuorabit, uidentibus turbis ac ruentibus in jacies 240 suas et laudantibus Dominum, numquam deficeret, sed sacer¬ dote ligna subiciente semper arderet in altari. Vnde ordinatissi¬ ma et mirabili prouidentia Dei actum ita Scriptura subiungit : 7. Arreptisqve Nadab et Abiv filii Aaron thvribvlis

B

131*

SVIS, POSVERVNT IGNEM ET INCENSVM DESVPER, OFFERENTES 245

coram Domino ignem alienvm, qvod eis praeceptvm non FVERAT. EGRESSVSQVE IGNIS A DOMINO DEVORAVIT EOS, ET MORTVI SVNT CORAM DOMINO.

Nadab spontaneus, Abiu pater meus est, uel pater ipse inter¬ pretatur, significant autem populum iudaicum, qui in caerimo250 niis carnalibus spontaneus, | immo nimis est importunus, quippe qui dicente Deo : Numquid manducabo carnes taurorum, aut sanguinem hircorum potabo ? Itemque illud in Isaia : Holo¬ causta arietum, et adipem pinguium, et sanguinem uitulorum et agnorum et hircorum nolui. Haec, inquam, et his similia dicente 255 Deo econtra ingerit ea tamquam rogetur, tamquam haec ab eo postulet Deus. laetabundus quoque dicit : Pater meus est, uel pater ipse. Abraliam, inquiunt, pater noster est, et nos ex fornicatione non sumus nati, unum patrem habemus Deum. Igitur ubi egressus ignis a Domino deuorauit holocaustum, 260 arreptis Nadab et Abiu thuribulis suis, posuerunt ignem et incensum desuper, offerentes coram Domino ignem alienum, quod eis praeceptum non fuerat. Dum, postquam uerus ignis Spiritus sanctus a Domino egressus, id est, a Patre procedens, holo¬ caustum uerum Christi Filii Dei acceptum esse ostendit uenien265 do super discipulos eius in igneis linguis, adhuc iudaicus popu¬ lus cultum alienum, et caerimonias odibiles Deo, per prophetas, ut praedictum est, reclamanti importune nimis et moleste ingerit. Quid proinde ? Egressus, ait, ignis a Domino deuorauit 218 Hier., 231 Leu. 6, 12. 230 cf. Eph. 3, 17. 238 cf. Leu. 9, 23-24. 251 Ps. 49, 13. Lib. interpr. hebr. nom. 14, 11 - CC 72, p. 76 ; tb. 12, 11, p. 74. 232 Is. 1, 11. 257 Ioh. 8, 39.41. 205 cf. Act. 2, 2-4.

231 scriptum est] dictum t 238 ignis ille ~ H 242 Dei om. t 24,> que om. G 240 erat Vulg. 250 immo om. K 258 habemus supra /in. K 259 holocausta t 201 ignem alienum coram Domino ~ K 204 ueniendo] desuper id est add. t 205 linguis igneis ~ / 207 ut praedictum est om. t 208 ait supra lin. K

PL

793

862 270

275

280

10,

3

DE SANCTA TRINITATE XV

eos, et mortui sunt coram Domino. Nihil uerius. Siquidem et duplici igne deuoratus est ille populus quippe quorum et tem¬ plum succensum est, urgente Romano exercitu, et animae gehennae incendio concremantur. Vnde et Deus in cantico Deuteronomii, cum dixisset : Ipsi me prouocauerunt in eo qui non erat Deus, et in abominationibus suis ad iracundiam concitauerunt, et ego prouocabo eos in eo qui non est populus, et in gente stidta irritabo eos, continuo subiunxit : Ignis succensus est in furore meo, et ardebit usque ad inferni nonissima, deuorabitque terram cum germine suo, et montium fundamenta | comburet. Hoc

EST, INQVIT MOYSES, QVOD LOCVTVS EST UOMINVS

B

132

:

Sanctificabor in his qvi appropinqvant mihi, et in conSPECTV OMNIS POPVLI GLORIFICABOR. QVOD AVDIENS TACVIT Aaron.

.

Iuxta litteram hoc innuit Moyses, quod ab illo uisibili expe285 rimento certum haberet Deum esse sanctum, et sanctitatis suae dignitatem semper esse defensurum, et iudicaturum in eos qui temere imparati, inuocati uel iniussi sine ordine, absque reuerentia, sacris praesumunt se immergere Dei mysteriis. Et hoc, inquit, locutus est Dominus, uidelicet superius toto 290 fumigante monte Sinai, ubi et dixit : Sacerdotes quoque qui accedunt ad Dominum, sanctificentur, ne percutiam eos, &tc. Porro iuxta allegoriam illud innuitur, quod poena iudaici po¬ puli sanciendum sit, ut deinceps in carne nemo audeat gloriari, sed in sola fide Iesu Christi. Hoc audiens tacet Aaron . tacet, 295 inquam, magnus sacerdos Christus, qui quondam fleuit pro humano affectu super miseram ciuitatem Hierusalem, magis¬ que exercet rationabile diuinitatis consilium, quam sequatur carnis respectum in morte uel perditione suorum secundum | PL 794 carnem proximorum. 300 Vocatis avtem Moyses Misahel et Elsaphan filiis Ozi-

10, 4

hel patrvi Aaron ait ad eos : Ite, et tollite fratres ves¬ tros DE CONSPECTV SANCTVARII ET ASPORTATE EXTRA CASTRA.

Misahel tactus Dei siue quis interrogauit, Elsaphan Dei specula, Ozihel fortitudo mea Deus interpretatur. Significant 305 autem legitimos filios illius populi, pro parte electorum, qui ueraciter dicere potuit fortitudo mea Deus, uerbi gratia hunc ipsum Moysen, Isaiam quoque et ceteros, qui secundum

273 Deut. 32, 21.16. 303 Hier., ib. 14, 5 ;

276 ib. ; 14,

13, 1

22. 13

- p.

290 Ex.

19, 22.

295 cf. Lc.

19, 41.

76.75.76.

275 in2 supra liti. H 282 qvod] hoc t 285 habere habeant K 286 uindicaturum t 288 immergere] ingerere uel praem. t 291 ad Dominum om. K 293 sit supra lin. G 296 super mis. civ. Ier. pro hum. aff. ~ t 298 uel supra liti. H 306 Deus] meus add. K

IN LEVITICVM II, 7-8

310

315

10,

863

nomina Elsaphan et Misahel uenturum Dei Filium de longe speculati sunt, et a Deo tacti usque hodie dicunt : Quis interrogauit, quis quaesiuit haec de manibus uestris ? Hoc enim combustis, ut supra dictum est, sacerdotibus dicit in Isaia tactus Dei, spiritus Dei: Quis quaesiuit haec de manibiis uestris, ut ambularetis in atriis meis ? etc. Isti tollunt fratres suos car¬ nales Iudaeos de conspectu sanctuarii et asportant extra castra. Accusant enim illos et condemnant, quemadmodum Dominus ipse dicit illis : Est qui accusat uos Moyses, in quo speratis. Locvtvs est Moyses ad Aaron et ad Eleazar, atqve

6

Ithamar filios eivs : Capita vestra nolite nvdare et ves320 TIMENTA NOLITE SCINDERE, NE FORTE MORIAMINI ET SVPER OMNEM COETVM ORIATVR INDIGNATIO.

325

330

335

10, 7

Non praecipit quod naturae impossibile est, ut scilicet pater pro liliorum et fratres pro fratrum | morte non doleant, sed quod possibile est, ut uidelicet dolorem cordis publico corporis gestu non exerceant. Hoc spiritualiter filii Aaron, id est apo¬ stoli Christi legitime obseruauerunt. Nam licet doleant de ruina populi sui, ut uerbi gratia Paulus cum dicit : Veritatem dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente conscientia mea in Spiritu sancto, quoniam tristitia mihi magna est et continuus dolor cordi meo. Optabam enim ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis, qui sunt cognati mei. etc. Licet, inquam, doleant, non tamen capita sua nudant nec uestimenta scindunt, id est ministerium suum honorare non desinunt, sanctae Scripturae ueritatem integra fide aduersus gentis suae perfidiam defendunt, et hoc modo fores tabernaculi non egre¬ diuntur, alioquin perissent. Vae enim, inquit idem apostolus, mihi est, si non euangelizauero. Ait ergo : VOS AVTEM NON EGREDIAMINI FORES TABERNACVLI.

B 132^

ALIO-

QVIN PERIBITIS. OLEVM QVIPPE SANCTAE VNCTIONIS EST SVPER 340 VOS.

345

10, 8-11

Oleum quippe sanctae unctionis est super illos, quae docet eos de omnibus, quomodo propter carnem uel gentem suam non debeant caput, id est mentem suam, fide uel gratia Christi nudare, suum uestimentum, id est ueritatis doctrinam, scindere, fores tabernaculi egredi, id est ab ordine ueri sacrificii cessare pro aemulatione sacerdotii iudaici.

.

8

Dixit qvoqve Dominvs ad Aaron : Vinvm et | omne

312 Is. 1, 12. I Ioh. 2, 27.

316 Ioh. 5,45.

327 Rom. 9, 1-3.

336 I Cor. 9,

16.

341

329 mihi est 316 ipse om. t accuset G H K t 326 doleant in marg. K magna ~ K t 341 quippe] inquam K super illos est — H, super est G 344 doctrinam ueritatis ~ H

PL795

DE SANCTA TRINITATE XV

864

QVOD INEBRIARE POTEST, NON BIBES TV ET FILII TVI QVANDO INTRATIS 350

TABERNACVLVM

TESTIMONII

NE

MORIAMINI,

QVIA

PRAECEPTAM EST SEMPITERNVM IN GENERATIONES VESTRAS, ET VT HABEATIS SCIENTIAM DISCERNENDI INTER SANCTV M ET PROFANVM, INTER POLLVTVM ET MVNDVM, DOCEATISQVE FILIOS ISRAHEL OMNI LEGITIMA MEA, QVAE LOCVTVS EST DOMINVS AD EOS PER MANVM MOYSI.

Secundum litteram manifestum sobrietatis praeceptum est, quia uinum apostatare facit, etiam sapientes. Fornicatio in¬ quit propheta, et uinum et ebrietas auferat cor. Et apostolus : Nolite, inquit, inebriari uino, in quo est luxuria.\nde rectissime sancta censet ecclesia, ut qui sacerdotes sunt et ueri sacrificii 360 sanctuarium iugiter intrant, a coniugiis omnino abstineant omnemque luxuriam fugiant, cum in hac lege, ubi carnes brutorum animalium sacrificabantur, eo tempore quo intra¬ bant tabernaculum, non solum a luxuria, sed et a umo, m quo est luxuria, sacerdotes penitus abstinere debuerant. Porro ut 365 coeptam persequamur allegoriam, spiritualiter hoc praecipit Deus et non homo : nam non Moyses sed ipse Dominus hoc locutus esse perhibetur, ut hoc tempore, quo praecurrente Christo, in uerum | ingredimur tabernaculum, nequaquam legis occidentem sequamur litteram. Nam uinum quidem in370 ter dum uir tutem significat Spiritus sancti. Vt ibi : Et uinum laetificet cor hominis. Verumtamen cum in comparatione melio¬ ris deprimitur, ut ibi : Quia meliora sunt ubera tua uino, auste¬ ritatem significat legis, qua sine dubio melior est lactea dul¬ cedo euangelii. Vt quid enim non est bibendum huiusmodi 375 uinum ? Vt habeatis, inquit, scientiam discernendi inter sanc¬ tum et profanum, inter pollutum et mundum, etc. Ergone idcirco non bibant uinum, ut discernere queant inter bouem et came¬ lum, inter hircum et chyrogryllium ? nam huiusmodi discretio, si simplicem sequaris litteram, postmodum subscripta est. 380 Igitur ut inter ueram munditiam et ueram immunditiam sacerdotes legitimi discernere queant, idcirco uinum bibere, id est austeram prohibentur sequi legis litteram.

355

10, 12

9.

Locvtvsqve est Moyses ad Aaron et Eleazar atqve

Ithamar filios eivs qvi residvi erant : Tollite 383

sacrifi-

CIVM QVOD REMANSIT EX OBLATIONE DOMINI, ET COMEDITE

350 cf. Eccli. 19, 2.

121 ss - CC CM 6, p. 88 ss. Ps. 103, 15. 372 Cant. 1, I

305 prosequamur t sancti uirtutem ~ t

358 Eph. 5, 18. 359 cf. Coli. can. 1, 308 cf. Hebr. 8, 2. 309 cf. II Cor. 3, 6. 370

357 Os. 4, 11.

praecepit t

379 cf. Leu. 11, 5.

309 occidentis t 3i0 significat Spiritus 371 laetificat t 374 eiusmodi K 380 ueramque K t, ueramque immunditiam in marg. B 385 ex] de H Vulg.

135

IN LEVITICVM II, 8-9

865

ILLVD ABSQVE FERMENTO IVXTA ALTARE, QVIA SANCTVM SANCTORVM EST.

Haec de praeceptis uel traditionibus idcirco nunc scripto iterantur, ut ad ea quae subiuncta sunt, ordine perueniatur : 390

30, 16-18

Inter haec hircvm qvi oblatvs fverat pro

peccato,

CVM QVAERERET MOYSES EXVSTVM REPPERIT. IRATVSQVE CON¬ TRA Eleazar et Ithamar filios Aaron qvi

remanserant

AIT : CVR NON COMEDISTIS HOSTIAM PRO PECCATO

IN LOCO

SANCTO, QVAE SANCTA SANCTORVM EST, ET DATA VOBIS VT

| PL

796

395 PORTETIS INIQVITATEM MVLTITVDINIS, ET ROGETIS PRO EA IN conspectv Domini, praesertim cvm de sangvine illivs non SIT ILLATVM INTRA SANCTA ?

400

405

10, 10-20

Et in isto non deest mysterium, alioquin frustra uideretur scriptum. Hircus namque qui pro peccato oblatus ad esum sacerdotum non peruenit, qui et requisitus, non saltem com¬ bustus ut holocaustum, sed exustus reperitur, sacrificium Iudaeorum est, quod ad ritum ueri sacerdotis Christi admissum non est. Hinc irascitur Moyses in typum uidelicet illorum legis aemulatorum, qui, sicut in Actibus apostolorum legitur, cum euangelio Christi caerimonias legis misceri uoluerunt. Respondit Aaron : Oblata est hodie victima pro

pec¬

cato et holocavstvm Domino. Mihi avtem accidit qvod VIDES. QvOMODO POTVI COMEDERE EAM AVT PLACERE DOMINO IN CAERIMONIIS MENTE LVGVBRI ? QVOD CVM AVDISSET MOY410

SES, RECEPIT SATISFACTIONEM.

In superficie historica patet quod causa filiorum, qui pro sua praesumptione mortui fuerant, edendi non solum uoluptas, sed et uoluntas patri exempta est. Porro iuxta coeptum spiri¬ tualem sensum causa reddita est, cur uictimas iudaicas mag415 nus pontifex Christus et filii eius scilicet apostoli odierunt. Oblata est, inquit, hodie \ uictima 'pro peccato et holocaustum Domino. Ac si dicat ipse Christus loquens in apostolis suis : In hoc tempore acceptabili, in isto die salutis, oblatus sum ego, sicut praedixeram in psalmo : Holocaustum et pro peccato 420 non postulasti, tunc dixi : Ecce uenio. Oblatus inquam, sum, quia uolui, et oblatus tuli peccata mundi. Mihi autem accidit ut filii mei, filii alieni, qui mentiti sunt mihi, et claudicauerunt a semitis suis, offerrent ignem alienum, nolentes ignem susci¬ pere caelestem et uerum scilicet Spiritum sanctum. Quomodo 425 ergo possum admittere caerimonias eorum, et non potius

404 cf. Act. 15,1. 422 Ps. 17, 46.

418 cf. II Cor. 6, 2.

386 sanctorvm om. H 406 hodie] mihi add. t supra lin. H

389 subiecta t 415 oderunt t

411) Ps.

39, 7-8.

421 cf. Is.

53, 7.

402/403 non est admissum ~ t 420 sum inquam ~ K t 422 qui

B

133'»

866

430

11,

i-4

DE SANCTA TRINITATE XV

exurendum tradere templum et ciuitatem illorum, praesertim cum uenerim facere non uoluntatem meam, sed uoluntatem eius, qui misit me, Patris. Quo audito, Moyses recepit satisfac¬ tionem. Sic nempe qui ex Iudaeis erant receperunt satisfactionem, loquente in Iacobo ceterisque apostolis Christo et iudicante non inquietari eos, qui ex gentibus conuertebantur ad Deum. Proinde recte continuo sequitur : U). Locvtvs est Dominvs ad Moysen et ad Aaron dicens: Dicite filiis Israhel : Haec svnt animalia qvae comedere

435

DEBETIS,

DE

CVNCTIS

ANIMANTIBVS

TERRAE.

OMNE

QVOD

HABEAT DIVISAM VNGVLAM ET RVMINAT IN PECORIBVS COMEDE¬ TIS. QVIDQVID AVTEM RVMINAT QVIDEM ET HABET VNGVLAM, SED NON DIVIDIT EAM SICVT CAMELVS NON COMEDETIS ILLVD,

et reliqua. # Animalia, de quibus Deo cura est, homines sunt. Recte, inquam, continuo post ignem de caelo datum, mor|temque PL filiorum Aaron, haec de comedendis et non comedendis animalibus lex datur ; nam et post sancti Spiritus aduentum atque synagogae interitum de admittendis uel repro445 bandis hominibus discretio sanctis apostolis imperatur. Vnde et Petro esurienti ac uolenti gustare ostenditur in excessu mentis uas quoddam, uelut linteum magnum quattuor initiis de caelo submitti in terram, in quo erant omnia quadrupedia et serpentia terrae et uolatilia caeli. Et facta est uox ad eum . Surge, 450 Petre, occide et manduca. Ait autem Petrus : Absit Domine, quia numquam manducaui omne commune et immundum. Et uox iterum secundo ad eum : Quod Deus purificauit, tu ne commune dixeris. Quod illic in illa uisione, hoc idem in ista sancta et spirituali lege sub nominibus quadrupedum, serpentium, uola455 tilium atque natalitium dignum est intelligere. Haec,, inquit, et haec immunda uel polluta sunt uobis, subauditur, nisi Deus illa sanctificauerit. Nam haec animalia, cum non sint homines, ut praedictum est, eiusmodi sunt, ut aspirante Deo ueterem immunditiae mutare possint habitum. Proinde Petro, ut prae460 misimus, ita dictum est : Quod Deus purificauit, tu ne com¬ mune dixeris. Nunc immunditiae causas secundum praesentes distinguamus differentias : Omne, inquit, quod habet diuisam ungulam et ruminat in pecoribus, comedetis. Vngulam habere diuisam pariterque ruminare est discretam sanctae Trinitatis

440

427 cf. Ioh. 3, 30 coli. 6, 38. 430 Act. 13, 19. 440 cf. I Cor. 9, 9. 10, 11-15. 463 cf. Orig., In Leu. hom. 7, 6 - PG 12, 489 s.

447 Act.

426 eorum t 430 ceterique t 432 Dominum t 435 animalibvs t 444 admittendis] et non admittendis add. t uel] siue t 446 excessum K 447/ 448 submitti de caelo ~ Vulg. 448 quadrupentia H 451 numquam] non K 451/466 manducaui usque uidelicet sub lin. in minore scriptura B 459 possit K 464 pariter et t

797

IN LEVITICVM II, 9-11

867

465 habere intelligentiam eiusdemque diligenter uoce et opere retractare memoriam. Hoc, inquit, omne comedetis, quia uidelicet J quisquis talis est, in corpus uel communionem ecclesiae fiducialiter admitti debet. Quidquid autem ruminat quidem et habet ungulam, sed non diuidit eam, non comedetis. Quasi rumi47° nat quidem, sed ungulam non diuidit, quisquis recta uidetur operari, sed peccat in fide, non recte distinguens personas unicae Trinitatis. E contra findit ungulam, sed non ruminat, quisquis confitetur se nosse Deum, factis autem negat. Horum, ait, cadauera non contingetis, id est, mortuis operibus non con475 sentietis. Quarta species longe inferius posita, scilicet animal quod nec diuidit ungulam nec ruminat, omnino priori con¬ traria est, ac proinde multo magis immunda, eum significans hominem, qui nec intellectu nec operatione Deum honorat.

9-11

11, 480

B

140

Haec svnt qvae gignvntvr in aqvis et vesci licitvm

est. Omne qvod habet pennvlas et sqvamas, tam in mari QVAM IN FLVMINIBVS ET STAGNIS COMEDETIS. QVIDQVID AVTEM PENNVLAS ET SQVAMAS NON HABET, EORVM QVAE

IN AQVIS

MOVENTVR ET VIVVNT, ABOMINABILE VOBIS ET EXSECRANDVM ERIT.

485

13

Quasi natatilia immunda maxime Iudaei sunt, qui natant in fluentis Scripturarum, sed pennulas non habent, dum | solam sequuntur occidentem litteram, et ad uiuificantem spiritum non subsiliunt. Haec svnt qvae de avibvs non comedetis et vitanda

49°

svnt vobis, etc.

Quasi aues immundae inanes gentium philosophi fuere recteque auibus super quattuor pedes gradientibus comparantur quicumque ex his cum animo de caelestibus, uerbi gratia sole, luna, stellis philosophantur, uentre autem uel toto corpore per 495 terram lutumque uitiorum uersantur. Reptilibus quoque non incongrue similantur qui nullius uel apud homines bonae aut honestae professionis habentur, ut puta ganeones, histriones, malefici, scortatores. Secundum qualitatem uel proprietatem cuiusque uitii alii aliis reptilibus siue immundis quibusque 500 animantibus recte comparantur, astipulantibus non solum diuinarum sed etiam humanarum litterarum auctoribus. Nam hinc est quod socios Vlyxis pueris mirantibus Circe filia Solis in uarias formas uertisse lectitatur.

473 cf. Tit. Orig., ib.

1, 16.

502 Plin.

487 cf. II Cor. 6, 2 ; cf. Orig., ib. 7, 7 coi. 491 C. 494 25, 25 ; Cic., De nat. deorum 3, 19 ; Ouid., Metam, i^passim.

466/467 quisquis uidelicet ~ K 469 sed] et H 471 fidem K rio t 494 stellis] et reliquis add. t, etpraem. G K uel toto] et t cumque t quibusque] cuiusque H K 503 uertitisse K

472 contra¬ 499 cuius¬

PL

798

868

DE SANCTA TRINITATE XV

Haec igitur, inquit, immunda sunt, et quicumque morticina 505 horum tetigerit, 'polluetur, et erit immundus usque ad uesperum, id est, usque ad perfectam paenitentiam, quo uidelicet dicto saepius repetito spiritualiter omnis damnatur iniquitatis con¬ sensus. Nunc horum animantium, quae haec Scriptui a com¬ memorat, nomina breuiter naturasque perstringere libet. 510 12. Chyrogryllius bestia spinosa maior ericio. Struthio graeco nomine | dicitur, quod animal in similitudinem auis b 14 pennas habere uidetur, de terra tamen altius non eleuatur. Noctua dicitur, eo quod nocte circumuolet, eadem et nycti¬ corax auis lucifuga. Larus ipse est gala, quae solet semper 515 supersedere aquis. Buboa sono uocis nomen habet, auis feralis, onusta plumis, et in cauernis commorans. Mergus ab assidui¬ tate mergendi uocata, auis nigra piscibusque infesta. Ibis Nili fluminis auis, quae uentris fimum rostro proprio extrahit , haec serpentium ouis libenter uescitur. Onocrotalon Graeci 520 uocant rostro longo, auis similis cygno, sed maior. Porphyrion auis purpurei coloris, ut nomen significare uidetur , alii auem albam, similem cygno, alii pellicanum esse dicunt. Fulicae similes magnitudine et colore cygnorum, duris et grandibus rostris, in scopulis litorum commorantes. Has Latini diomedas, 525 Graeci herodios uocant. Caradrion auis alba tota, cuius inte¬ riora oculos caliginosos curant. Ypupam Graeci uocant, quod stercori humano consideat, et fetenti pascatur fimo, auis spurcissima, cristis exstantibus, galeata, in sepulcris et ster¬ coribus commorans. Attacus et opimacus ignotae aues. Brucus, 530 locusta, quae necdum uolat. Locusta, quod pedibus sit longis uelut hasta. Hanc Graeci tam maritimam quam terrestrem astagon dicunt. Mustela graecum est, id est mus longa. Croco¬ dilus animal quadrupes a croceo colore dictum, gignitur in Nilo. Migale | ignota bestia, quam tamen similem camaeleonti fe- PL 535 runt. Camaeleon non habet colorem unum, sed diuersa est uarietate conspersus ut pardus. Corpusculum uero camaeleontis ad colores quos uidet facillima conuersione uariatur. Stelio genus lacertae de colore inditum nomen habens. Est enim ter¬ gore pictus lucentibus guttis in modum stellarum. Lacerta 510 cf. Isid., Etym. 12, 3, 8; id., 12, 3, 7; 12, 7, 20.40.41.53.30.54 (Ambros., Hexam. 5, 13). 517 Isid., Etym. 12, 7, 33. 510/A 32, 18. 520 (Plin. 10, 46 Arist., His/, animal. 8, 6). 522 Isid., ib. 12, 7, 28-29. 525 Leu. II> *9 (Arist., 9, 10). 52« Isid., ib. 12, 7, 66. 529 ? ; ? (Ambros. Hexam., 3, 16, 67 - CSEL 32, p. xo6). 530 Isid., Etym. 12, 8, 9. 532 id., ib. 12, 3, 3 ; 6, 11, 2. 534 ? 535 Isid., Etym. 12, 2, 18. 537 ib. 12, 4, 38.34.

507 omnis spiritualiter ~ K 513 nocticorax B H 517 -que om. t 518 proprio rostro ~ t 520 cygno similis ~ t 522 pellicanonum K 524 in scop.] et praem. t 527 pascitur H 535 uarietate est ~ t 538 nomen in¬ ditum ~ t

IN LEVITICVM II, 11-13

869

540 reptile genus uocatum, quod brachia habeat. Talpa terrestre animal sine oculis, terram semper fodiens, quam Graeci aphalacam dicunt. Ad spiritualem sensum sermo nunc redeat. 11, 27-28 13. Qvicvmqve morticina eorvm tetigerit pollvetvr ET ERIT IMMVNDVS VSQVE AD VESPERAM. ETSI NECESSE FVERIT

545

VT PORTET QVIPPIAM HORVM MORTVVM, LAVABIT VESTIMENTA SVA, ET IMMVNDVS ERIT VSQVE AD SOLIS OCCASVM.

550

555

560

565

570

575

Tria sunt quae prohibentur, scilicet comedere, tangere at¬ que portare quidpiam immundum, quae et hoc differunt, quod agere malum, consentire malo, et ad horam pro necessitate sustinere malum. Debet autem legitima esse necessitas, propter quam portandum | sit immundum, uidehcet ubi aut nullatenus corrigi, aut non nisi cum maioris detrimento rei potest auferri malum. Verbi gratia Naaman Syrus cum diceret Heliseo prophetae : Hoc solum est, de quo preceris Dominum pro sevuo tuo : quando ingreditur Dominus meus templum Remmon ut adoret, et illo innitente super manum meam, si adorauero in templo Remmon, adorante eo in eodem loco, ut ignoscat mihi Dominus sento tuo pro hac re. Necesse illi erat ut portaret im¬ mundum, ut sustineret malum, non quidem ut adoraret Remmon, sed ut adoraret in templo Remmon, ubi scilicet et in omni loco poterat adorare Deum uerum. Proinde continuo dicit ei propheta : Vade in pace. Attamen non omnino illaesa est portantis conscientia, nec si de necessitatis excusatione confidat, recte dici potest securitas, sed magis temeritas. Lauabit ergo, inquit, uestimenta sua, idest flebit pro ipsa neces¬ sitatis miseria, quod nonnullos fecisse, fida relatio narrat. Et immundus erit usque ad occasum solis, id est in morte eius spe¬ rabit, qui occumbendo in mortem tulit peccata mundi. Qui tetigerit morticina eorum immundus erit usque ad uesperum. Et super quod ceciderit quidpiam de morticinis eorum, polluetur. Durum et graue seruitutis iugum, de quo uerissime Petrus apostolus : Quod neque nos, inquit, neque patres nostri portare potuimus. Vas fictile confringitur, omnis cibus et omne liquens in uase, ut immundum abicitur, clibani et cytropodes, quae sunt coquendi uasa fictilia cum tribus pedibus, destruuntur. Fontes tamen et cisternae nequaquam immunditiae pro huiusmodi condemnantur, et sementis, nisi ante tactum morticini

540 ib. 12, 3, 5. Leu. 11, 33.35.

540 brachium t

502 ib. 19. 576 Leu. 11, 36.37.

554 IV Reg. 5, 18.

574 ?

572 Act. 15, 10.

541 quem I


3. P- 76; 13,3°> P- 76144 se om. t 140 malum] bellum t 148 Israhel in marg. C 150 eminet t 152 est supra lin. M pater meus siue ipse] pater meus est siue pater ipse ~ M, siue pater meus ipse L t p.m.e. siue ipse pater Hier. 153 siue Dei adiuto¬ rium Hier. 159 solis ipsis ~ LMt 100 funguntur et digne ~ L 104 corporis] sui add. t 100 inquit svnt ~ t 16» dicens] in deserto sinai praetn. Vulg. 178 Gersom Hier., Loboni uel Labani id.

PL

C

841 ,

9v

920 180

185

190

DE SANCTA TRINITATE XVI

filio meo ; Semei audi uel auditio mea ; Amram populus excelsus ; Iessaar est meridies siue meridianus ; Hebron participa¬ tio fortitudinis uel augmentum sempiternum ; Ozihel fortitudo mea Deus ; Mooli chorus meus ; Musi attrectator siue palpator meus. Hi uel horum familiae omnes leuiticae, sicut pro officio medii sunt inter Deum et populum, ita et positione castrorum medii excubant inter tabernaculum et castra duodecim tri¬ buum. Et Gersonitae quidem post tabernaculum ad occiden¬ tem, Caathitae uero ad meridianam plagam, Meraritae ad septentrionalem. Moyses autem et Aaron cum filiis suis ante tabernaculum foederis, id est ad orientem. Vbi notandum quia Moyses populi dux et Aaron pontifex summus pariter ad orientem castra |metantur. Vnde et in psalmo canimus : Moyses PL 842 et Aaron in sacerdotibus eius, quia uidelicet in praesenti eccle¬ sia semper ducum aut consulum fascibus, regum quoque uel imperatorum gladiis multum indiget sacerdotalis sanctitas,

195 et cum sibi conueniunt, nihil tutius ; cum autem | aduersus in- C 10 uicem dissentiunt, nihil statui christianitatis in hoc mundo potest esse perniciosius. 3, 11-13

6. Locvtvs est Dominvs ad Moysen dicens : Ego tvli LEVITAS A FILIIS ISRAHEL, PRO OMNI PRIMOGENITO QVI APERIT 200 VVLVAM IN FILIIS ISRAHEL. ERVNTQVE LEVITAE MEI, MEVM EST ENIM OMNE PRIMOGENITVM, EX QVO PERCVSSI PRIMOGENITOS

3, 40

in terra Aegypti. Ac

deinceps:

Nvmera primogenitos sexvs

MASCVLINI DE FILIIS ISRAHEL A MENSE VNO ET SVPRA, ET HABE¬ BIS SVMMAM EORVM. TOLLESQVE LEVITAS MIHI PRO OMNI PRI205 MOGENITO FILIORVM ISRAHEL.

210

215

Iam et alio loco dictum est traditionem Hebraeorum esse quod usque ad sacerdotium Aaron omnes primogeniti ex stirpe Noe fuerint sacerdotes, et Deo uictimas immolarint, cuius uidelicet Noe primogenitus Sem ipse fuerit Melchisedech, et haec esse primogenita quae Esau uendiderit Iacob. Quare ergo transponitur in lege, uel ad unam tribum Leui congrega¬ tur omnis sacerdotalis dignitas, et uniuersa altaris ministratio coarctata est in tribu eius sola? Videlicet quia sacrificia uel mi¬ nisteria temporis illius non iussa fuere sed permissa, quod iam multis locis superius ex prophetarum testimoniis comprobauimus. Verum namque sacrificium in ecclesia futurum erat secun¬ dum ordinem Melchisedech,quod et primogenitorum est, immo

179 ib. 14, 28, p. 77 ; cf. supra io, 411. 180 ib. 13, 25, p. 76 ; 12, 27, p. 74. 181 ib. 14, 13, p. 76. 182 ib. 14, 3, p. 76 ; 14, 4, p. 76. 191 Ps. 98, 6. 206 Hier., Hebr. quaest. in Gen. 24, 12 ss. - CC 72, p. 19 ; cf. supra 5, 570.

182 palmator G 184 castrorum om. t 193 semper supra lin. M 198/202 deinceps om. G 200 filiis om. M 202 primogenitos] omnes praem. t 206/216 iam et alio usque comprobauimus om. G 211 Leui om. M locvtvs usque

IN NVMEROS I, 5-6

921

unius primogeniti sancti et immaculati, cui iurauit Dominus et non paenitebit eum : Tu es sacerdos in aeternum secundum 220 ordinem Melchisedech. Hic dicit in alio psalmo : Holocaustum et pro peccato non postulasti, tunc dixi : Ecce uenio, subauditur sacrificaturus carnem meam et sanguinem meum pro multis in remissionem omnium peccatorum. Quid enim aliud postula¬ bat, quam aliam uolebat Deus redemptionem, nisi sancti et 225 immaculati carnem et sanguinem ? Numquid, ait, manducabo carnes taurorum, aut sanguinem hircorum potabo ? et multa his similia. Ergo antequam haberent sacrificium quod offerrent, ut quid ex iussu legis ad sacerdotium uocati primogeniti acce¬ derent? Igitur sicut offerrendum erat tunc temporis sacrificium, 230 non iussum sed permissum, sic sacerdotes uel ministri omnes de tribu Leui, non iussi sed admissi sunt, non tam sacerdotes quam sacerdotum uicarii uacantium primogenitorum, quorum uice starent tamdiu accepturi pretium, donec ueniret primo¬ genitus qui seipsum non redimeret, sed futurorum bonorum 235 assistens pontifex semetipsum pro omnibus offerret | factus, C iov ut praedictum est, sacerdos in aeternum se \cundum ordinem PL 843 Melchisedech. Quae pulchra respiciens euangelista Lucas cum dixisset de Virgine, quam de Spiritu sancto nuntiante angelo concepisse narrauerat : Et peperit filium suum, statim addidit, 240 primogenitum, quod uidelicet secundum praedictam eius narra¬ tionem superfluum esset, nisi magnum secundum Scripturas mysterium attenderet. Dixit ergo primogenitum, ut subaudiat legisperitus uir ecclesiasticus eum esse qui sacerdotium leuiticum, sacerdotium uicarium tandem amoueret, et ipse primo245 genitus cum omni corpore suo, quod est ecclesia, sanctuario caelesti suo sacerdotio functus astaret. Et bene quinque sicli accipi iubentur pro redemptione primogeniti, quia uidelicet quinque sensibus fungitur corporalis haec uita, quam primo¬ genitus iste non redemit, sed pro nobis omnibus morti obtulit. 250 Cur uero potius haec tribus, id est leuitica, admittitur pro primogenitis ? Videlicet quia de tribu illa fuerunt Moyses et Aaron, qui filios Israhel eduxerunt de terra Aegypti, de domo seruitutis, et dignum erat, ut ex qua fuit illis salus temporalis, ex eadem tribu ministros haberent sacrificii temporalis.

218 cf. Eph. 1, 4; Ps. 109, 4. 220 Ps. 39, 7-8. 222/223 cf. Missale Rom., 225 Ps. 49, 13 (Is. 1, 11). 234 Hebr. 9, 11. 235 cf. Hebr. 7, 21. 239 Lc. 2, 7. 240 ib. 241 Antiph. Magnum hereditatis Ciber responsatis PL 78, 741 A. 245 cf. Eph. 1, 23. 252 cf. Ex. 13, 3. Canon (Mt. 26, 28).

226/227 his similia] huiusmodi t 230 sic in marg. C 232/233 quorum uice starent] quo uictitarent L t 237 quam pulchram M 238 nuntiante angelo om. t 241 esset supra lin. M 252 eduxerunt in marg. C 253 erat supra lin. C illis om. t, supra lin. G

DE SANCTA TRINITATE XVI

922 255 4, 4-5.15

7,

Hic

est

cvltvs

filiorvm

Caath

:

Tabernacvlvm

FOEDERIS ET SANCTVM SANCTORVM INGREDIETVR AARON ET FILII EIVS,

QVANDO MOVENDA SVNT CASTRA,

ET DEPONENT

VELVM QVOD PENDET ANTE FORES, INVOLVENTQVE ARCAM TE¬ STIMONII, ET OPERIENT RVRSVM VELAMINE HYACINTHINARVM 260 pellivm.

Ac deinceps :

Cvmqve involverint Aaron et filii

EIVS sanctvarivm et omnia VASA EIVS in commotione castrorvm, tvnc intrabvnt filii Caath, vt portent involvta ET NON TANGANT VASA SANCTVARII NE MORIANTVR.

Magna cultus diuini reuerentia, magna et seuera disciplina. 265 4, 19-20

Aaron, inquit, et filii eivs intrabvnt, ipsiqve disponent opera singvlorvm, et divident qvae portare qvis debeat. Alii nvlla cvriositate videant QVAE SVNT IN SANCTVARIO PRIVSQVAM INVOLVANTVR, alioqvin MORIENTVR.

270

275

280

285

290

Ergo secundum hanc normam sacerdotes hodieque legitimi scilicet hi tantum, quibus pro merito electionis secreta sua Deus credidit, qualibus in euangelio suo saluator dicit : Vobis datum est nosse mysterium regni Dei, ceteris autem in 'parabolis, ipsi arcam | testimonii mensam propositionis, thuribula et Cn mortariola, cyathos quoque et crateras ad libamina fundenda, candelabrum cum lucernis et forcipibus suis, emunctoriis et cunctis uasis olei, necnon et altare aureum, omniaque uasa, quibus ministratur in sanctuario, contractent manibus, et inuoluant palliis hyacinthinis atque coccineis, filii autem Caath inuoluta portent, et non tangant, ne moriantur, id est, illi mysteria incarnationis, natiuitatis, passionis, resurrectio¬ nis et ascensionis Christi Filii Dei, aduentus quoque Spiritus sancti, libero intuitu oculorum cordis, quos Deus illis aperuit, aspiciant, et ore sacro contractent, pulchrisque | litteris ador- PL 844 nent. Isti autem audiant, uel exposita ab illis legant. Isti, inquam, quibus datum est regnum Dei audire in parabolis, et non ipsi audeant expositores uel auctores esse, ne labantur in haeresim. Portent, inquam, minus eruditi aut uasa sacra cum filiis Caath, aut cortinas tabernaculi et tectum foederis cunctaque tentoria cum Gersonitis, aut tabulas testimonii et uectes eius, columnas et bases earum ; columnas quoque atrii per circuitum cum basibus et paxillis et funibus suis, id est aut si

271 Lc. 8, 10. 280 cf. Greg., Hom. in E%. 4, 1 - PL 76, 815. 282 cf. Eph. 1, 18. 282 cf. Iob 5, 16 ; cf. Rup., De diu. ojf. 2, 1014 - CC CM 7, p. 59. 285 cf. Mt. 13, 11.

256 sanctorvm supra lin. M ingredientvr Vulg. 259 rvrsvm operient ~ L 261 SANCTVARIA C 267 QVAE] QVID Vulg. 268 INVOLVENTVR M 274 liba L, 276 cunctis om. G uasis supra lin. C 277 contrectent t 281 et ascensionis om. t 283 contrectent t 285 inquam om. L. 286 ipsi non ~ t auditores M 291 id est supra lin. C

IN NVMEROS I, 7-9

295

300

305 4, 18-19

310

5, 1-3 315

923

possunt mystica legant exposita ualenter a patribus orthodo¬ xis, aut si non possunt legant alii uel praedicent historica nouorum uel antiquorum facta, alii moralia sanctorum praecepta, in quibus infirmis circa fidem minus est periculi. 8. At uero nunc, quod periculosissimum est, filii Caath filii Gerson filii Merari, qui non peruenerunt ad dignitatem Aaron et filiorum eius, non solum non arcentur a conspiciendis uel tangendis interioribus sanctuarii sanctis, uerum etiam aduocantur et irruunt irreuerenter intus, quando ad sacrosancta altaris Christi mysteria tales accersuntur, quales pro merito uitae, pro qualitate uel quantitate scientiae laicus quoque non iniuria contemnat populus. Qui hodie tales facile admittunt, non audiunt Dominum loquentem ad Moysen et Aaron : Nolite perdere popvlvm Caath de medio Levitarvm, VT VIVANT et non moriantvr, si tetigerint sancta sanctorvm, Aaron et filii eivs intrabvnt, etc. Nam reuera, quia quicumque nomen uel tonsuram clerici arripuerunt, irruunt admissi ad Christi sanctuarium tanguntque et contrectant | indigne sancta sanctorum, idcirco moriuntur et non solum in anima uerum etiam in corpore citius fe¬ riuntur. Nam ideo, inquit apostolus, inter nos multi infirmi et imbecilles et dormiunt multi. 9, Locvtvs est Dominvs ad Moysen dicens : Praecipe filiis Israhel vt eiciant de castris, omnem leprosvm

C nv

ET QVI SEMINE FLVIT POLLVTVSQVE EST SVPER MORTVO. TAM MASCVLVM QVAM FEMINAM EICITE DE CASTRIS, VT NON CONTA¬ MINENT EA CVM HABITAVERINT VOBISCVM.

Ordinata castrorum acie, qualis secundum caelestia, quorum haec exemplaria sunt, malignis spiritibus terribilis esse debeat, tota uidelicet sancta, tota munda, nunc demum sub nominibus leprosi et fluxum seminis patientis, quaecumque noxia, quaecumque sunt immunda, lex spiritualis anathemati¬ zari imperat. Qualiter circa eiusmodi sit agendum, superius in 325 Leuitico planius edixerat. Verum nonnihil interest. Nam illic quidem uirum qui patitur fluxum seminis, extra castra non iubet proici, quia uidelicet durum nimis est, ut omnem qui multiloquio subdi |tur et eo se inquinat, confestim a coetu suo aeque ut haereticum sancta ecclesia proiciat. Ergo cum dicens, 330 eiciant de castris omnem leprosum, addidit, et qui semine fluit, 320

intelligi oportet unum eundemque qui sic semine fluit ut

312 I Cor. 11, 30.

319 cf. Cant. 6, 9.

325 cf. Leu. 22, 4.

292/293 exposita usque legant in marg. M 293 historicorum t 290 At] A297 Gerson] et add. t non supra lin. C 301 arcessuntur M L 305 Levitarvm] sed hoc facite eis add. Vulg. 310 sancta supra lin. C 316 FLVIT SEMINE ~ C

om. M

PL 845

924

355

340 5, 6-7

DE SANCTA TRINITATE XVI

etiam leprosus sit, id est sic incontinentis linguae est ut haere¬ ticus etiam sit. Nam et hoc addidit continuo, pollutus que est super mortuo. Etenim unus idemque et leprosus est et semine fluit, et pollutus est super mortuo, quando is qui haereticus est praedicare audet, tacere non ualens et munda loqui nesciens sicque interficit auditores suos atque ita polluitur super, mor¬ tuo. Eiciant, inquit, de castris omnem qui eiusmodi est, tam masculum quam feminam. Verum de ceteris peccatis non eadem distinctio legis est. Nam sequitur : Vir sive mvlier cvm fecerint ex omnibvs peccatis qvae SOLENT HOMINIBVS ACCIDERE, ET PER NEGLIGENTIAM TRANS¬ GRESSI FVERINT MANDATVM DOMINI ATQVE DELIQVERINT, CONFITEBVNTVR PECCATVM SVVM, ET REDDENT IPSVM CAPVT QVIN-

345 TAMQVE PARTEM DESVPER EI IN QVEM PECCAVERVNT, etc.

350

355 5, 11-15

Peccatis omnibus remedium uel redemptionis regula pro¬ ponitur. Leproso autem et qui semine fluit, nihil aliud nisi ut de castris eiciatur. Ergo nec illud in euangelio suo sine huius mysticae legis consonantia Christus | loquitur dicens : Quia omne peccatum remittetur hominibus, spiritus autem blasphemiae non remittetur. Et quicumque dixerit uerbum contra Filium hominis, remittetur ei ; qui autem dixerit contra Spiritum sanc¬ tum, non remittetur ei neque in hoc saeculo neque in futuro. Verum de hoc supra in Leuitico uberius dictum, nunc coepta sequamur. 10. Locvtvs est Dominvs ad Moysen dicens : Loqvere FILIIS ISRAHEL ET DICES AD EOS I VlR CVIVS VXOR ERRAVERIT, MARITVMQVE CONTEMNENS DORMIERIT CVM ALIO VIRO, ET HOC MARITVS DEPREHENDERE NEQVIVERIT, SED LATET ADVLTERIVM,

360 TESTIBVS ARGVI NON POTEST QVIA NON EST INVENTA IN STVPRO, SI SPIRITVS ZELOTYPIAE CONCITAVERIT VIRVM CONTRA VXOREM SVAM, QVAE VEL POLLVTA EST VEL FALSA SVSPICIONE APPETITVR, ADDVCET EAM AD SACERDOTEM ET OFFERET OBLATIONEM

etc. Secundum suprascriptam castrorum metationem quadri¬ fidam ualde laudabilis est amica Christi euangelica ecclesia, ut recte admiretur ipse et dicat : Quae est ista quae progreditur, uel quae ascendit per desertum, sicut aurora consurgens pulchra PRO ILLA, DECIMAM PARTEM SATI FARINAE HORDEACEAE,

365

350 Mt. 12, 31-32. 305 cf. supra 16, 186. Quae est ista - CAO 3, p. 420).

307 Cant. 6, 9 coli. 3, 6 (Antipb.

332 est supra lin. AI 332/333 etiam haereticus ~ / 333 -que om. C AI 335 est supra lin. C 330 tacere om. L 338 eiciant] ergo add. L t 340 districtio t 342 accidere in marg. M 345 peccaverint Vulg. exc. 2 codd. 350 peccatum] et blasphemia add. Vulg. 350/351 hominibus usque remittetur in marg. C 352 hominis in marg. M 353 neque1 supra lin. AI 355 sequamur] prosequamur t 357 ad filios Vulg. 304/372 etc. secundum usque uiro om. G 305 metationem castrorum ~ L, AI 1

C iz

IN NVMEROS I, 9-10

925

ut luna electa ut sol terribilis ut castrorum acies ordinata. Ista, 37° inquam, laudabilis est, sed quid fiet de synagoga adultera ? Quid faciet uir eius uel maritus antiquus, quem illa contem¬ nens dormiuit cum alio uiro ? Etenim contempto Deo amatore suo, contempto Dei Filio Christo, petulanter errauit et cum diabolo dormiuit. Verum hoc maritus deprehendere nequit, 375 sed latet adulterium. Quis enim facile | contentiosam synagogam deprehendere uel conuincere queat ? Nempe illa quidem adulterium fecit, sed tantis tergiuersationibusseipsam defendit, ut rarus quisque sit adeo legis peritus, adeo ualens in Scriptu¬ ris, quatenus illam conuincere argumentando possit, quod 380 non Dei sed synagoga satanae sit. Latet ergo quodammodo adulterium, et testibus argui non potest, quia uidelicet confi¬ tetur quia Deus Abraham, Deus Isaac et Deus Iacob Deus suus est, et conuinei uix potest, ut praedictum est, quod factis illum neget, quia non est inuenta in stupro, quia nulli uisibiliter 385 seruit idolo, sicut olim seruiuit Astaroth, coluit Baal, initiata est Beelphegor. Quid ergo uir eius faciet ? Si spiritus, inquit, zelotypiae concitauerit uirum contra uxorem suam, quae uel pol¬ luta est uel falsa suspicione appetitur, adducet eam ad sacerdotem et offeret oblationem pro illa, decimam partem sati farinae hor390 deaceae. Plane spiritus | zelotypiae, id est aemulationis uxoriae concitauit uirum eius Deum contra uxorem illam, quae reuera quidem polluta est sed secundum contentiosam aestimationem suam suspicione appetitur. Concitatus ergo adduxit eam ad sacerdotem, ad illum pontificem magnum, qui penetrauit caelos, 395 Iesum. Christum Filium suum, ut iudicialem sub illo accipiat sententiam. Et offeret, inquit, oblationem pro ea, decimam par¬ tem sati farinae hordeaceae. Hoc secundum litteram factum sit et fieri debuerit pro illa, quaecumque maritum contempsit et in oblatione non similam frumenti sed hordeum habuerit, quod 400 est iumentorum pabulum, quia fluxum secuta est iumentorum. Ceterum, secundum iam coeptum spiritualem sensum, tota adulterae synagogae oblatio quasi hordeacea est, quae Scriptu¬ rarum solam litteralem paleam legit tam grossam tamque hir¬ sutam, ut strangulari queat potius quam refici. 5, 15

405

Non fvndet svper eam, ait, olevm nec imponet thvs.

380 Apoc. 2, 9. 382 Mt. 22, 32 (Ex. 3, 6). 383 cf. Tit. 1, 16. 385 cf. Ps. 105, 28. 394 Hebr. 4, 14. 400 cf. Aug., Confess. 10, 30, 42 - CSEL 33, p. 258 ; Coli. can. 1, 31, 3 - CC CM 6, p. 34 : fluxa luxuriae domare.

370 synagoga in marg. M 372 etenim] synagoga G 378 adeo om. L 381 quia] quando t 383 ut praedictum est uix potest ~ t 384 quia non usque stupro in marg. M 387 uirum] maritum t 389 pro illa oblationem ~ M 399 fermenti / 403 legit om. L -que om. M 404 potius queat ~ t 405 ait SVPER EAM

L t

PL 846

C i2v

926 Quare ?

DE SANCTA TRINITATE XVI Qvia sacrificivm zelotypiae est et oblatio in¬

vestigans ADVLTERIVM.

410 5, 16-18

Nam reuera non dedit illi sanctum caritatis spiritum, nec aliquem boni odoris fructum, quia uehementer ingens iracundiae causa praedictum interest adulterium. Offeret igitvr eam sacerdos et statvet coram Domino. Assvmetqve aqvam sanctam in vas fictile, et pavxillvm TERRAE DE PAVIMENTO TABERNACVLI MITTET IN EAM. CVMQVE STETERIT MVLIER IN CONSPECTV DOMINI, DISCOOPERIET CAPVT

415 EIVS ET PONET SVPER MANVS ILLIVS SACRIFICIVM, etc.

420

425

5, I8c

Plana est huius examinationis littera, et nihilominus in spiritu super illam satanae synagogam manifeste adimpleta est. Postmodum ubi Christus in caelum ascendit, et illa apo¬ stolos quoque eius flagellauit et ex eis occidit, lapidauit et de ciuitate in ciuitatem persecuta est, postmodum, inquam, statuta est coram Domino discooperto capite circumdata at¬ que angustata ab exercitu Romano undique absque omnimoda Dei protectione. Tunc posuit super manus illius generationis malae et adulterae sacrificium recordationis et oblationem zelotypiae, ut ueniret super illam omnis sanguis iustus, qui effusus est \ suffer terram, a sanguine Abel iusti usque ad sangui¬ nem Zachariae ffroffhetae, quem occiderunt inter temfflum et altare.

PL 847

Ipse avtem tenebit aqvas amarissimas, in qvibvs cvm C 13

430 exsecratione maledicta con Igessit,

uidelicet, iuxta prophetam dicentem : Pluit suffer ffeccatores laqueos, ignis et sulffhur et sffiritus ffrocellarum ffars calicis eo¬ rum. Item : Fiat mensa eorum coram iffsis in laqueum, et in retributiones et in scandalum. Haec, inquam, maledicta con435 gesta in aquis Scripturarum, quas illa sibi amarissimas fecit, tenuit uir quondam eius et apposuit ori llllius cum illa con¬ questione prophetica : Quomodo si contemnat mulier amatorem suum, sic contemffsit me domus Israhel. Item : Frons mulieris meretricis facta est tibi. Sequitur : 440 Adivrabitqve eam et dicet : Si declinasti a viro tvo 5, 19.20-22 ATQVE POLLVTA ES, ET CONCVBVISTI CVM ALTERO VIRO, HIS MALEDICTIONIBVS SVBIACEBIS I DET TE DOMINVS IN MALE¬ DICTIONEM EXEMPLVMQVE CVNCTORVM IN POPVLO SVO. PvtresCERE FACIAT FEMVR TVVM ET TVMENS VTERVS TVVS DISRVMPA445 TVR. INGREDIANTVR AQVAE MALEDICTAE IN VENTREM TVVM,

417 Apoc. 2, 9. 432 Ps. 68, 23.

41» cf. Mt. 10, 17. 425 cf. Mt. 12, 39. 437 Ier. 3, 20. 438 ib. 3.

431 Ps. 10, 7.

416 examinationis huius ~ L t 416/417 in spiritu om. L 427 Zachariae in marg. C prophetae] filii Barachiae Vulg. occidistis Vidg. 43« male¬ dicta in marg. M 432 laqueos om. C 435 aquas L t 436 eius quondam ~ CM

IN NVMEROS I, io-ii ET VTERO TVMESCENTE PVTRESCAT FEMVR TVVM.

927 Et

RESPON¬

DEBIT MVLIER : Amen, amen.

Ecce hodie liquet, et toto mundo palam factum est quia mulier illa maledicta est, adultera illa in exemplum cunctorum 450 posita est, putrefacto femore claudicans ab omnibus semitis suis, et tumens uterus eius diruptus est, ita ut nulla penitus nasci possit uitalis soboles. Romano enim exercitu agente capta et captiua ducta est in omnes gentes, et ita maledictio¬ nem suam circumfert, illam, inquam, maledictionem, quae 45 5 non a Deo est sed ab ipsa, quia sic locuta est, sic sibimet im¬ precata est : Sanguis eius super nos et super filios nostros, et usque hodie confirmat illam iugiter. Respondet enim semper et dicit : Amen, amen. Igitur clarum est quia a uiro suo declinauit et cum altero concubuit, quia Christum perdidit, diabolo 460 adhaesit. Nam si non ita esset, nequaquam istis maledictioni¬ bus subiaceret. Dixit enim ista zelotypiae lex : 5, 19b Si non dormivit vir alienvs tecvm, et si non pollvta ES DESERTO MARITI TORO, NON TE NOCEBVNT AQVAE ISTAE AMARISSIMAE IN QVAS MALEDICTA CONGESSI.

Sed quis est ille liber, in quo sacerdos ista maledicta scrip¬ sit ? Nempe iste est liber iudicii in quo scripta sunt maledicta quaecumque sibi anima peccatrix asciuit, ex quo Adam primus peccauit. Sed deleuit haec aquis amarissimis, quas ipse de torrente in uia bibit. Tulit enim peccata totius mundi. Verum 47° easdem aquas | amarissimas adulterae illi in potum dedit, C i3v quia sic dixit, sic sibimet elegit, ut supra dictum est, clamans suo praesidi Pilato : Sanguis eius super nos et super filios nos¬ tros, ad quod et usque hodie dicit : Amen, amen, iugiter Chris¬ tum maledicens. 475 11. Locvtvs est Dominvs ad Moysen di |cens : Loqvere pl 848 FILIIS ISRAHEL ET DICES AD EOS I VlR SIVE MVLIER CVM FECE¬

465

6, 1-3

RINT VOTVM VT SANCTIFICENTVR, ET SE VOLVERINT DOMINO CONSECRARE, A VINO ET OMNI QVOD INEBRIARE POTEST ABSTINEBVNT. ACETVM EX VINO ET EX QVALIBET ALIA POTIONE, ET 480 QVIDQVID DE VVA EXPRIMITVR NON BIBENT, etc.

Ista lex Nazareorum, id est sanctorum siue consecratorum est, de qualibus in libro Machabeorum scriptum est : Et suscitauerunt Nazareos qui impleuerant dies, et clamauerunt uoce

453 cf. Lc. 21, 24. 454 cf. Deut. 21, 23. 456 Mt. 27, 25. 466 cf. Dan. 7, 10. 46!) cf. Ps. 109, 7. 472 Mt. 27, 25. 474 cf. I Cor. 4, 12. 481 cf. Hier., In Mt. 1, 215 - CC 77, p. 16. 482 I Macc. 3, 49-50.

446 vtero] in praem. M, tvo add. t femvr om. L t Vulg. 448 toti M pa¬ lam] lique- M 452 ex ea nasci possit M L, nasci potest ex ea t 457 illam iugiter in marg. M 459 perdidit] occidit t 47« easdem] rursus add. L t 478 inebriari C M {Vulg.) 480 exponitvr L M 481 id est] mundus add. Hier.

928 485

490

DE SANCTA TRINITATE XVI

magna in caelum dicentes : Quid istis faciemus, et quo eos ducemus ? Videlicet ambitiosius in calamitate sua Deum depreca¬ buntur, tales habentes patronos, scilicet Nazareos, qui pluri¬ mum merebantur de clementissimo Deo, qui impleuerant dies suos, afflicti sacra continentia, uotiua abstinentia. Sed quid sibi uult, aut quid rationis habet haec illorum lex in eo maxime quod dicit : Si avtem mortvvs fverit svbito qvisqvam coram eo, polLVETVR CAPVT CONSECRATIONIS EIVS, QVOD RADET ILICO IN EADEM DIE, ITA VT DIES PRIORES IRRITI FIANT, QVONIAM POLLVTA EST SANCTIFICATIO EIVS.

Quid, inquam, rationis est, quod tantopere super mortuo ingredi, et super patris quoque et matris, fratris et sororis fu¬ nere contaminari prohibetur, ut si mortuus fuerit subito quis¬ quam coram eo polluatur ilico, et dies praeteriti irriti ducan¬ tur ? Ergo quoniam in hac occidente littera nihil proficimus, 500 uiuificantem spiritum necessario requiramus. Nempe ista est lex sub qua factus est Dei Filius, ista, inquam, lex est, quam sic impleuit ille Nazareus, ut propter illum, immo de illa scrip¬ ta esse credatur. Hoc sciens euangelista Matthaeus cum dixis¬ set : Audiens autem Ioseph quod Archelaus regnaret in Iudaea 505 pro Herode patre suo, timuit illo ire, et admonitus in somnis secessit in partes Galilaeae, et ueniens habitauit in duitate, quae uocatur Nazareth, continuo subiunxit : 11 adimpleretur quod dictum est per prophetas: Quoniam Nazareus uocabitur.NevapQ si quaeras ubi uel per quos prophetas dictum est, quia Naza¬ ro reus uocabitur, | ecce iam hic in isto prophetarum maximo dic- c tum est, quoniam Nazareus uocabitur, siquidem uelamine lit¬ terae amoto claritatem spiritus legitime intuemur. Et hoc bene perspecto simul et illud clarebit, cur euangelista prae¬ dictus tali in loco uel causa tali testimonio usus sit, quia uide515 licet quod hic Moyses dictis, hoc apud illum Dominus noster infantulus praesignauit factis, cum fugiens Iudaeam propter Archelaum illic regnantem uenit Nazareth et habitauit ibi. 12. Omni, inquit, tempore consecrationis svae svper

495

MORTVVM NON INGREDIETVR, NEC SVPER PATRIS QVIDEM ET

49» cf.

II Cor. 3, 6. 501 cf. Gal. 4, 4. 502 cf. Ioh. 1, 45 ; 5, 46 ; Lc. 24, 44. 504 Mt. 2, 22-23 (Is. 11, 1). 507 Mt. 2, 23. 512 cf. Hier., In Mt. 1, 214 -

CC 77, p. 16.

491/492 485/480 deprecabantur M L t 487 quia L. 489 aut om. M mortuum L. pollvent L 492 in om. t 495 inquam] in hoc add. L M t irriti om. L. M t 497/498 quisquam subito ~ t 498 ilico supra Iin. C 510 ecce] et 500 requirimus t 502 credantur t 509 per supra lin. C M 512 intueamur praem. t in isto proph. max. hic ~ t 511 quoniam] quia t legitime ~ / 513 prospecto t 514 quia supra lin. M 51 5 dixit ex dictis 518 svper supra corr. C 510 infantulus in marg. C 517 illic] illo L M t lin. C

929

IN NVMEROS I, 11-12 520

MATRIS

ET

FRATRIS

SORORISQVE

FVNERE

CONTAMINABITVR,

QVIA CONSECRATIO DEI SVI SVPER CAPVT EIVS EST. DIES SEPARATIONIS SVAE SANCTVS ERIT DOMINO.

| Si

OMNES AVTEM PL

849

MORTVVS FVERIT SVBITO QVISPIAM CORAM EO, POLLVETVR CAPVT CONSECRATIONIS EIVS, QVOD RADET ILICO IN EADEM DIE PVR525

GATIONIS SVAE.

Nazarei, id est sancti huius, qui uere solus est sanctus, qui peccatum non fecit, nec inuentus est dolus in ore eius, omne tempus consecrationis eius, omne fuit tempus uitae praesentis, ex quo conceptus est de Spiritu sancto, usquequo resurrexit a 530 mortuis. Toto quippe illo tempore suo super mortuum non ingressus est, super nullius funere contaminatus est, quia nul¬ lum umquam uel leue peccatum admisit, nullius umquam pec¬ cato consensit, immo nec ingrediens in hunc mundum ulla secum uestigia traxit peccati originalis, per quod mors in mun535 dum introiuit, utpote consecrationem super caput suum ha¬ bens Dei sui, id est plenariam effusionem Spiritus sancti, de quo et conceptus est, ex utero Virginis. Consecrationem, in¬ quam, Dei sui, quia uidelicet Deus illi est secundum naturam hominis quam assumpsit, secundum quam et Nazareus ex540 stitit, quemadmodum dicit : Ascendo ad Patrem meum et Pa¬ trem uestrum, Deum meum et Deum uestrum. Nazareus iste capillos nutriuit, quia peccata generis humani super se tulit, et paenitentiam usque ad mortem pro omnibus egit, baptizatus a Iohanne in paenitentiam cum publicanis et peccatoribus, 545 afflictus in ieiunio quadraginta diebus et quadraginta noctibus, et ita processit oboediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis. Sed mortuus est subito quispiam coram eo, uide¬ licet populus iste iudaicus clamando : Crucifige, crucifige, cla¬ mando : Sanguis eius super nos et super filios nostros, ibi mor550 tuus est populus ille subito, et illo morticinio Nazarei huius caput quasi pollutum est, | non sibi, sed illi qui mortuus est. Vnde enim populus ille mortuus est, nisi quia motus inuidia pro eo quod cecinerant turbae : Hosanna filio Dauid. Benedic¬ tus qui uenit in nomine Domini, commentatus est qualiter 555 Nazareus iste maledictum fieret legis dicentis : Maledictus a Deo est qui pendet in ligno, uidelicet ut hoc facto comprobare¬ tur hunc illum non esse de quo propheta cecinit : Benedictus

526 Missale Rom., Hymnus Gloria in excelsis. 527 I Petr. 2, 22. 534 Aug., Confess. 5, 9, 16 - CSEL 33, p. 102 ; Rom. 5, 12. 535 cf. Mt. 1, 20 ; Lc. x, 35. 540 Ioh. 20, 17. 546 Phil. 2, 8. 548 Ioh. 19, 6. 549 Mt. 27, 25. 552 cf. Mt. 27, 18. 553 Mt. 21, 9. 555 Deut. 21, 33. 557 Ps. 117, 26.

520 ET SORORIS t 521 SVI ont. t 528 tempus fuit ~ L 534/535 mundum} huncpraem. t 539/540 exstitit] est t 546 et ita] ita ut t 550 ille populus ~ t 551 capud supra lin. M 555/556 est a Deo ~ L, omnis add. t 557 non supra lin. M

C 14^

930

6,

9-12

DE SANCTA TRINITATE XVI

qui uenturus est in nomine Domini. Ergo unde ille mortuus, inde Nazareus ille pollutus, id est maledictum legis factus est. 560 Immo unde sic ille pollutus est, inde ille mortuus est. Rasit ilico Nazareus caput suum, ita tamen ut dies priores. irriti facti sint, quoniam polluta est sanctificatio eius. Cui nisi mor¬ tuo illi dies priores irriti facti sunt ? Nempe inde uae mortuo tali, quia ex quo coram Nazareo isto cecidit, nihil prodest illi 565 quod talis sanctus sanctorum carnem de carne eius accepit, quod in terra eius triginta tribus annis uisus est, et cum homini¬ bus conuersatus est, qui uniuersa condidit. Ita facti sunt ei priores Nazarei dies irriti, immo et omnes dies uniuersi sae¬ culi, ex quo cum Abraham, Isaac et Iacob patribus eius col570 loquium habuit. Irritum hinc factum est pactum, irrita legis¬ latio, irritum [ omne obsequium, in tantum ut etiam omnia quaecumque sancta illi fuerant, iam oderit anima Dei, ex quo manus suas huius sanguine impleuit. Rasit Nazareus caput suum super illum, et quae omnia super se susceperat peccata 575 totius mundi, huius peccata, quia mortuus est, super ipsum reiecit. Et nostra quoque peccata rasit quidem eadem nouacula passionis, uerum non super nos illa reiecit, quia non nobis mortem suam imputauit, sed omni uento dispergenda dedit, et sicut ait propheta : Quantum distat ortus ab occidente, longe 580 fecit a nobis iniquitates nostras. 13. Radet, inquit, ilico in eadem die pvrgationis svae

PL

850

ET RVRSVM SEPTIMA. IN OCTAVO AVTEM DIE OFFERET DVOS TVRTVRES VEL DVOS PVLLOS COLVMBAE SACERDOTI, IN INTROITV FOEDERIS TESTIMONII. 585

FACIETQVE SACERDOS

VNVM

PRO

PECCATO ET ALTERVM IN HOLOCAVSTVM, ET DEPRECABITVR PRO EO QVIA PECCAVIT SVPER MORTVO. SANCTIFICABITQVE CAPVT EIVS IN DIE ILLO, ET CONSECRABIT DOMINO DIES SEPARATIONIS ILLIVS, | OFFERENS AGNVM ANNICVLVM PRO PECCATO.

590

C

Bene et septima die radet caput suum Nazareus, in octauo autem sacrificio renouatur, quia uidelicet passio huius sancti septem protracta est diebus. Nam a decima luna, qua die ciuitatem ingressus est, qua die secundum legem tollebatur in cunctas domos Iudaeorum paschalis agnus, quarta decima luna ad uesperam immolandus, ab illa, inquam, die septima

cf. Gal. 3, 13. 572 cf. Is. 1, 13.

559

561 Num. 6, 12. 578 cf. Ez. 5, 12.

566 Baruch 3, 579 Ps. 102, 12.

38.

570 Is.

33, 8.

ille om. t 500 ille2] iste / 563 facti sunt irriti ~L M, corr. C 566 triginta] et add. L 572 sancta supra lin. M, illi sancta ~ t 571 super se supra lin. M 575/570 reiecit super ipsum ~ t, reicit L 577 reicit L 581 ilico supra lin. M 582 septima] in praem. C M 581 foederis] tabernacvli praem. t (Vulg.), om. C 588 illivs] eivs t 589 die in marg. C Naz. caput suum ~ t 590 sancti huius ~ L, 559

15

IN NVMEROS I, 12-14

931

595 dies exstitit sabbatum sepulturae eius. Octaua deinceps die, quae est prima sabbati resurrexit, a mortuis, et tunc nouum sacrificium, quod sub articulo suae passionis instituerat, per¬ fecit, offerens duos turtures uel duos pullos columbae, id est spiritum tribuens caritatis geminae in introitu foederis testi600 monii, in apertione regni caelestis, quod illa die nobis deuicta morte reserauit. Facietque, inquit, sacerdos unum -pro peccato, et alterum in holocaustum, quia uidelicet unum dedit Spiritus sancti datum in remissionem peccatorum ad diligendum pro¬ ximum, alterum in diuersarum distributionem gratiarum ad 605 diligendum Deum. Vnum adhuc positus in terris, alterum iam in caelo residens ad dexteram Patris. Hos, inquam, turtures duos uel columbae pullos dedit sacerdoti, id est ut daret in sua potestate, accepit Nazareus ipse, sacerdos uel pontifex mag¬ nus, qui caelos penetrauit. Et deprecabitur, inquit, pro eo, 610 subauditur ipse sacerdos pro seipso Nazareo : deprecabitur, inquam, pro seipso, id est pro corpore suo, pro nobis fidelibus suis, quod fecit esse concorporales sibi, testante Pauli cum dicit : Qui est a dextris Dei, qui etiam interpellat pro nobis, non tamen submissa prece orans, sed potenter iure aduocati pro 615 nobis interpellans. Sanctificabit que, inquit, caput eius, | etc., ut supra. Sanctificatum est caput Nazarei huius, quia nunc iuxta Zachariam ablatis ab eo sordidis uestibus nostrae morta¬ litatis, quibus fuerat indutus, posita est cidaris munda super caput eius, et indutus est mutatoriis, coronatus uidelicet glo620 ria immortalitatis et honore incorruptionis. Et ita consecrauit dies separationis suae, ut iam non moriatur, mors illi ultra non dominetur, offerens adime agnum annicidum pro peccato, uide¬ licet per manus | ecclesiae corpus suum et sanguinem sacrificans pro cuncto populo catholico in sancto altaris magno 625 atque ineffabili mysterio, ita tamen ut dies priores irriti facti sint, sicut supra dictum est. 6, 13-14 14. Ista est lex consecrationis : Cvm dies qvos ex voto DECREVERAT COMPLEBVNTVR, ADDVCET EVM AD OSTIVM TABERNACVLI 630

FOEDERIS, ET OFFERET OBLATIONEM EIVS DOMINO,

AGNVM ANNICVLVM IMMACVLATVM PRO PECCATO IN HOLOCAVSTVM, ET OVEM ANNICVLAM IMMACVLATAM PRO PECCATO, ET ARIETEM IMMACVLATVM HOSTIAM PACIFIAM, etc.

«08 cf. Hebr. 4, 14. 613 Rom. 8, 34. «14 cf. I Ioh. 2, 1. «15 cf. Rom. 8, 34. 617 Zach. 3, 4-5. «19 cf. Ps. 8, 6. «21 cf. Rom. 6, 9. «23 cf. Amalar., Lib. off. 3 19,17 - ed. Hanssens, p. 316 13 : in nostra ecclesia ... per manus sacerdotis. 625 cf. supra 16, 500.565.

,

,

590 spiritum] sanctum add. t 604 distributione C M t 608 sacerdos] ipse 616 huius Nazarei ~ t 621 separationis] consecrationis M suae] eius C M 627 I- om. C

add. t

PL

C

851

15

932

635

640

6, 18

DE SANCTA TRINITATE XVI

Quando impleti erunt dies Nazarei huius, quos ex uoto decreuit ? utique cum plenitudo gentium subintroierit. Tunc enim tempus erit ut reliquiae filiorum Israhel saluae sint, quod ex uoto decreuit, quemadmodum dicit: Non sum missus nisi ad oues, quae perierunt domus Israhel. Quamuis hoc dispensatione temporali dictum debeat intelligi, quia per semetipsum solis praedicauit Iudaeis, tamen ad illos ueniet, et reliquias illorum recolliget circa finem saeculi. Tunc dabit pro illis trimodum sacrificium, de quo in Leuitico plenius dictum est, scilicet illud quod dicitur pro peccato sacrificium fidei, pacificam hostiam spei, holocaustum caritatis. Tvnc radetvr Nazarevs ante ostivm tabernacvli foe-

645 DERIS,

id est tollet peccata illorum sacramento eiusdem suae pas¬ sionis, qua tulit peccata mundi ipse sacerdos, ipse Nazareus, ipse ostium tabernaculi foederis, tabernaculi caelestis. Tolletqve capillos eivs, id est peccata iudaici populi, 6, 18b

650 ET PONET SVPER IGNEM,

655

6, 20

completa prophetia, quae dicit : Si abstulerit Dominus sor¬ dem filiarum Sion, ct sanguinem Hierusalem lauemt de medio eius, in spiritu iudicii et spiritu ardoris, tunc tollet ab illis, uel suscipiet, armum et pectusculum arietis, id est bona opera cum confessione cordis et oris, et femur quoque, id est fidu¬ ciam carnis, ut iam non glorietur sicut hactenus, in carne, sed in fide Abrahae. Post haec potest vinvm bibere Nazarevs,

660

665

670

quia uidelicet ex tunc in aeternum et ultra regnabit Christus, completo, quod nondum impletum uidemus, omnia subiecisti sub pedibus eius. 15. Moraliter dum de uitandis superfluis cogitationibus | PL852 agitur, hoc trahamus in exemplum quod capillos nutriunt, quos post uotum | detonsos in igne sacrificii incendunt. Quid C 16 enim quod Nazarei capillos nutriunt, nisi quod per magnae uitae continentiam praesumptionum cogitationes crescunt ? Sed quid est quod deuotione completa caput Nazareus ra¬ dere capillosque in igne sacrificii ponere iubetur, nisi quod tunc ad perfectionis summam pertingimus, cum sic exteriora uitia uincimus, ut etiam cogitationes superfluas a mente

634 cf. Rom. ix, 25-26. 636 Mt. 15, 24. PL 9, 971 (Orig., In Leu. 7, 4 - PG 12, 616). 1, 26. 651 Is. 4, 4. 659 cf. Lc. 22, 18. Moral. 2, 52, 82 - PL 75, 595.

640 cf. Hilarius, In Mt. 10, 14 644 cf. supra 14, 68. 647 cf. Ioh. 660 Ps. 8, 8. 662/663 Greg.

634 cum] dum L M t, donec Vulg. 639 illorum] eorum t 646 passionis suae ~ t 651 abluerit Vulg. 663 quod supra lin. C 664 incendunt] deinceps praem. t 665 nutriunt in marg. C 668 ponere] postea praem. t

IN NVMEROS I, 14-16

933

resecemus ? Quas nimirum sacrificii igne concremare est flamma eas diuini amoris incendere, ut totum cor in Dei amore ardeat, et cogitationes superfluas concremans quasi Nazarei capillos deuotionis perfectione consumat. 675

6, 22-27

16. Locvtvs est Dominvs ad Moysen dicens : Loqvere Aaron et filiis eivs : Sic benedicetis filiis Israhel et dicetis eis : Benedicat tibi Dominvs et cvstodiat te, os¬ tendat Dominvs faciem svam tibi et misereatvr tvi. Con¬ vertat Dominvs vvltvm svvm ad te et det tibi pacem.

680 Invocabvnt

nomen

mevm

svper filios

Israhel et ego

BENEDICAM EIS.

685

690

695

700

705

710

Quod hic Dominus loquens Moysi sub uelamine litterae eius abscondit, hoc praefatus ille Nazareus sanctificato capite iam resurrectionis indutus mutatoriis gloriosa claritate reuelauit. Dixit enim discipulis suis : Euntes docete omnes gentes bapti¬ zantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Quae enim alia praeter hanc benedictio est qua benedicat sacerdos ille sanctus filiis Israhel ? Benedicat, inquit, tibi Dominus, sub¬ auditur Pater, ostendat faciem suam tibi Dominus, subauditur Filius, conuertat uultum suum ad te Dominus, subauditur Spi¬ ritus sanctus, ita plane Dominus Pater, Dominus Filii, Domi¬ nus Spiritus sancti. Quid hoc pulchrius, quid iucundius ? Ecce hic in antiquissima lege nouae gratiae lucem uidemus, nominis sancti Trinitatem quam odit Iudaeus, quam dissipat haereticus Arius, quam confundit Sabellius, hic in antiquo Numeri libro amabiliter coniunctum, clare distinctum cognos¬ cimus. Et nota singularum enuntiationum pulchritudinem. Dominus, inquit, scilicet Pater, benedicat tibi, quod est bona dare, et custodiat te, quod est a malis liberare, Dominus Filius ostendat faciem suam tibi, quod est bona dare, et misereatur tui, quod est a malis liberare. Dominus Spiritus conuertat uultum suum ad te, quod est bona dare, et det tibi pacem, quod est a malis liberare. Nam hic geminus est diuinae benedictionis fructus, ut bonis repleamur et | malis careamus, ut signati hoc C 16* nomine Trinitatis iam hic in praesenti peccatorum remissio¬ nem et quodlibet diuisiuae gratiae donum percipiamus, et in futuro poenis inferni corporum quoque corruptione exuamur, quod in gloria resurrectionis futurum speramus. Inuocabunt, inquit, nomen meum super filios Israhel, et ego benedicam eis. Quia dixerat Aaron et filiis \ eius, sic benedicetis filiis Israhel, ne pl 853

671 cf. Coli. can. 3, 201 - CC cm 6, p. 409.

685 Mt. 28, 19.

694 cf. Rupert.,

In Iob. eu. 10, 226 - CC CM 9, p. 537 (Symbolum Quicumque).

677 eis supra lin. M 685 euntes] ergo add. Vulg. 68« ostendat] et add. t 689/690 ostendat usque filius in marg. M 690 uultum suum in marg. C Domi¬ nus om. t 691/692 ita usque sancti om. t 696 agnoscimus t, agnouimus L

DE SANCTA TRINITATE XVI

934

715

720

1-3

quis putaret benedictionem esse benedictionem hominis uel ab homine quempiam benedici, definiuit quod dixerat : Inuocabunt, inquiens, nomen meum super filios Israhel, et ego benedi¬ cam eis. Nemo ergo de auctoritate glorietur hominis, ut uerbi gratia dicat quisque nostrum : Ego quidem sum Pauli, ego au¬ tem Apollo, ego uero Cephae, ego autem Christi. Numquid, ait apostolus, Paulus crucifixus est pro uobis, aut in nomine Pauli baptizati estis ? Igitur quocumque inuocante nomen Domini super nos, solus qui benedicit ipse est Dominus Deus unus, Pater et Filius et Spiritus sanctus, cui et cum psalmista cum praesentis loci sensu dicimus : Benedicat nos Deus, Deus noster, benedicat nos Deus. 17. Factvm est avtem in die qva complevit Moyses TABERNACVLVM ET EREXIT ILLVD, VNXITQVE ET SANCTIFICAVIT

725 CVM OMNIBVS VASIS SVIS, ALTARE SIMILITER ET VASA

EIVS,

OBTVLERVNT PRINCIPES ISRAHEL ET CAPITA FAMILIARVM QVI ERANT PER SINGVLAS TRIBVS PRAEFECTI EORVM QVI NVMERATI FVERANT MVNERA CORAM DOMINO, SEX PLAVSTRA TECTA CVM DVODECIM BOBVS, etc. 730

735

740

745

12ss.

Post multas et amplas mysteriorum exercitationes, iterum ad tabernaculum reducti libenter sequimur, ut inde thesauros absconditos eruamus, laetantes super haec sanctae legis eloquia, sicut qui inuenit spolia multa. Completo atque erecto taber¬ naculo iubente Domino singuli duces per singulos dies offerunt munera in dedicatione altaris, et omnium eadem sunt munera quae offerunt, ut Dominus ordinauit. Profecto non omnium tribuum quantitas eadem uel numerus idem erat, sed in aliis plures, in aliis fuere pauciores recensiti per cognationes et domos ac familias et capita, et nomina singulorum a uicesimo anno et supra, sicut praeceperat Dominus Moysi. Nam uerbi gratia de Iuda numerus fuit duplex et plus quam duplum maior ea multitudine quae de Manasse recensita est. Quid ergo hoc sibi uult quod oblationum omnium, quas obtulere singuli duces | eadem quantitas est, nec plus a septuaginta quattuor milibus sexcentis, qui fuere de Iuda, quam a triginta duobus milibus ducentis, qui fuere de Manasse Domino iuben¬ te exactum est ? Nempe : Primo

die

obtvlit oblationem

svam

Naasson

filivs

Aminadab de tribv Ivda, acetabvlvm argentevm pondo 750 CENTVM TRIGINTA SICLORVM, PHIALAM ARGENTEAM HABENTEM

715 I Cor. 1, 12-13. 721 cf. Ps. 66, 7-8. 14. 745 Num. 1, 27.32.

732 Ps. 118, 162.

739 Ex. 30,

711 benedictionem2 om. L M T 715 sum supra lin. M 719 Dominus Deus unus supra lin. M 725 svis in marg. M 732 sancta / 745/746 Iuda usque fuere de in marg. M, om. L, de Iuda in marg. C 748 prima t

C

IN NVMEROS I, 16-18

935

SEPTVAGINTA SICLOS IVXTA PONDVS SANCTVARII, VTRVMQVE PLENVM SIMILA CONSPERSA OLEO IN SACRIFICIVM, MORTARIOLVM AVREVM EX DECEM SICLIS AVREIS PLENVM INCENSO, BOVEM ET ARIETEM ET AGNVM ANNICVLVM HOLOCAVSTVM HIRCVMQVE 755 PRO PECCATO, ET IN SACRIFICIO PACIFICORVM

BOVES

DVOS

ARIETES QVINQVE HIRCOS QVINQVE AGNOS ANNICVLOS QVINQVE, etc. Secvndo die Nathanahel filivs Svar dvx de tribv Isachar. Tertio die princeps filiorvm Zabvlon, Heliab filivs Helon, etc. Qvarto die princeps filiorvm Rvben 760

ElISVR FILIVS SeDEVR, etc. QviNTO DIE PRINCEPS rvm

Symeon

Salamihel

Svrisaddai.

Sexto

| FILIO- PL

die

854

prin¬

ceps FILIORVM GaD ElIASAPH FILIVS DVHEL. SEPTIMO DIE PRINCEPS FILIORVM EPHRAIM ElISAMA FILIVS AMMIVD. OCTAVO DIE PRINCEPS FILIORVM MANASSE GAMALIHEL FILIVS PHADAS765 svr. Nono die princeps filiorvm Beniamin Abidan filivs Gedeonis. Decimo die princeps filiorvm Dan, Ahiezer filivs Amisaddai. Vndecimo die princeps filiorvm Aser, Phegihel filivs Ochran. Dvodecimo die princeps filio¬ rvm Nepthalim, Ahira filivs Enan. 770

775

780

785

Aequalia obtulere uniuersi, et non fatigatur calamus Moysi toties eadem repetere in singulis eisdem uerbis, eisdem paene syllabis. Quid, inquam, hoc sibi uult, nisi quia mysterium grande isto quoque loco legis littera subtegit. 18. Igitur et nunc ad eum respicimus in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi, qui in semetipso legem adimpleuit, quemadmodum dicit : Nolite putare quia ueni legem soluere ; non ueni soluere, sed adimplere. Vtique adimplendo et hanc partem legis uocauit ad se quos uoluit, ascendens in montem / et uenerunt ad eum. Et jecit ut essent duodecim cum eo, et ut mitteret eos praedicare, et dedit illis potesta¬ tem curandi infirmitates et eiciendi daemonia. Et cum, inquit Marcus, audissent sui, exierunt tenere eum. Dicebant enim : quoniam in furorem uersus est. At ille uere et unice beatus uir non in furorem uersus erat, sed in lege Domini | uoluntas eius, C i7v et in lege eius meditabitur die ac nocte, quippe qui ipsum totius legis sacrarium erat, ipsum uerbum legis, ipsum Verbum Dei incarnatum erat. Tunc meditabatur legem implere, id est

774 Coi. 2, 3. 776 Mt. 5, 1,2. 786 cf. I Cor. 9, 13.

752/753

17.

753

mortalivm M

avrevm om. t

14-15.

781 ib.

21.

incenso in marg. M

784 Ps.

bovem]

etc. add. t 761 Salamihel] filivs add. t Svrisaddai] etc. add. t 773 loco in marg. C 770/777 quoniam ueni soluere legem aut prophetas Vulg. 778 et adimplendo ~ t uoluit] ipse add. Vulg. 778/779 ascendens ... uocauit ~ Vulg. 780 cum eo supra lin. M eos om. L 785 meditabatur t 786 legis ipsum Verbum in marg. M de armento add. t

758

778 Mc.

Isachar]

936

790

DE SANCTA TRINITATE XVI

secundum praesens legis huius mysterium duodecim spiritua¬ lium castrorum duces ordinare. Nam et huc respiciens eisdem apostolis dicit alio loco : Amen dico uobis, quod uos qui reli¬ quistis omnia, et secuti estis me, in y egeney atione cum sedeyit

795

Filius hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et uos supey sedes duodecim iudicantes duodecim tyibus Isyahel. Dixerat enim illi Petrus : Ecce nos yeliquimus omnia et secuti sumus te ; quid cygo eyit nobis? Multum eos honorauit, multum honorem et

800

grande praemium signauit, cum illis ita respondit. Vult enim intelligi se quidem Dominum esse tabernaculi caelestis, ipsos autem duces fore tribuum Domini, de quibus psalmista cum dixisset ; Hieyusalem quae aedificatuy ut duitas, cuius payticipatio eius in idipsum, continuo subdidit : Illuc enim ascende-

runt tyibus, tyibus Domini, testimonium Isyahel, ad confitendum nomini Domini. Et quod illis ducibus duodecim filiorum Israhel iussum est facere uel offerre corporaliter, hoc | ab ipsis PL uel per ipsos implendum fore spiritualiter. Quando enim erec805 tum unctumque et sanctificatum est cum omnibus uasis suis tabernaculum illud caeleste, cuius secundum exemplar taber¬ naculum istud Moyses fecit, tunc utique quando tabernaculi pontifex Iesus Christus Filius Dei sanguinem suum fudit, in quo uniuersam ecclesiam, quanta collecta fuerat ab origine 810 mundi, remissionem peccatorum conferendo unxit et sanctificauit. Subsecuti denique confestim principes isti boues et plaustra obtulerunt ad portandum tabernaculum uel taber¬ naculi sanctuarium, dum patriarcharum et prophetarum fidem per mundum uniuersum praedicandam susceperunt, hoc modo 815 ipsi boues, ipsi plaustra sunt, ipsi rectores, ipsi portitores eccle¬ siae sunt. Obtulerunt singuli acetabulum aygenteum pondo cen¬ tum et tyiginta sicloyum, qui numerus ex unitate centena et ternario deceno consistens unius Dei triumque personarum recte significat fidem. Phialam quoque aygenteam habentem 820 septuaginta siclos, qui numerus ex denario septenarioque com¬ positus, euangelicam septiformis sancti Spiritus gratiam et legis cuius decem praecepta sunt ueram designat scientiam. Obtulerunt etiam moytayiolum auyeum ex decem siclis aureis incenso plenum, id est Christum Dei Filium consona uoce 825 praedicauerunt, cuius de Virgine concepti corpus aureum, corpus immaculatum omne in se continens purae orationis

790 Mt. 19, 28, coli. 139). 794 Mt. 19, 13. 819 Num. ib.

27

(Missale Rom., Communio : Amen dico - A Miss. 123, p. 799 Ps. 121, 3. 800 Ps. 121, 4. 816 Num. 7, 823 Num. 7, 14.

27.

78 huius legis ~ / 789 respiciens hoc ~ L, 80 /.07 quando usque tunc utique om. G

801 confitendum supra lin. M

855

IN NVMEROS I, 18-19

937

in |censum mortis passione pretiosum pro nobis est contribu- C 18 latum. Haec isti obtulerunt, haec ad laudem et gloriam Dei praedicauerunt singuli die suo, id est unusquisque secundum S30 mensuram gratiae uel reuelationis, quam accepit a Deo, ab uno eodemque Domino Spiritu sancto. Et alii quidem plures, alii pauciores ad fidem traxerunt, sed idem omnes eodem Spiritu et eodem sensu praedicauerunt, quemadmodum isti principes tribuum, alii plura, alii pauciora suae tribus milia 835 sub manu habuerunt, sed omnes aequalia, cuncti eadem uasa obtulerunt. Et illi quidem similam in uasis, similam, inquam, uisibilem oleo uisibili conspersam obtulerunt. Isti autem spiri¬ tum legis in littera latentem, ueram et inuisibilem similam praedicauerunt, uerum et uitalem cibum omnium animarum 840 credentium. Obtulerunt nihilominus bouem et arietem et agnum

anniculum in holocaustum hircumque pro peccato. Et in sacrifi¬ cio pacificorum boues duos arietes quinque hircos quinque agnos anniculos quinque. Haec, inquam, principes nostri singuli ob¬ tulerunt ; nam praedicantes aliis, ne ipsi reprobi fierent, semetafflixerunt, semetipsos etiam passionibus obiecerunt. Nam ipsi sunt, quorum singuli in psalmo sexagesimo quinto dicunt : Et locutum est os meum in tribulatione mea. Holocausta

«45 ipsos

medullata offeram tibi cum incenso arietum, offeram tibi boues cum hircis. Istorum namque principum totus ille psalmus uox 850 est. Ac si dicat quisque eorum, etiam in tribulatione positus :

Aliis praedicabo ut et ipsi ad idem meo inducantur exemplo, et hic interim j offeram tibi holocausta medullata, id est meipsum pl 856 factum holocaustum medullatum, totum interiori caritatis igne combustum, incensis arietibus, incensis bobus et hircis, 855 omni repugnantia, omni extollentia, omni foeditate uitiorum carnis et spiritus. Nam idcirco quinque sunt arietes, quinque agni, quinque sunt hirci, quia uidelicet in quinque sensibus caro cum licet, lasciuit.

7, 89-8, 2

19.

Cvmqve ingrederetvr Moyses tabernacvlvm foe-

860 DERIS VT CONSVLERET ORACVLVM, AVDIEBAT VOCEM LOQVENTIS AD SE DE PROPITIATORIO, QVOD ERAT SVPER ARCAM TESTIMONII INTER DVOS CHERVBIM VNDE ET LOQVEBATVR EI. LoCVTVSQVE EST Dominvs AD Moysen DICENS : Loqvere Aaron ET DICES

827 cf. Ps.

50, 19. 828 Miss. Rom. Ordo missae : Suscipiat cf. J.A. Jungmann, Missarum solemnia 2, (1952), p. 111. 830 cf. Eph. 4, 7 coli. Mt. 16, 17. 830

Num. 7, 14. 840 Num. 7, 15-17. 844 cf. I Cor. 9, 27. 847 Ps. 857 Isid., Etym. 11, 1, 18 ; Greg., Moral. 11, 6, 8 - PL 75, 957.

65, 14-15.

827 pretiosum mortis passione ~ L M t 830 Domino t 831 Domino om. t 834 tribuum] et add. t 845 afflixerunt usque obiecerunt in ras. C 840 uox in marg. M 851 ad] ab L 854 hircis] id est add. L M i 850 arietes quinque sunt ~ L M t 858 lasciuet L 859 -qve om. G

938

DE SANCTA TRINITATE XVI

AD EVM : CVM IMPOSVERIS SEPTEM LVCERNAS CANDELABRORVM, 865

870

875

IN AVSTRALI PARTE ERIGANTVR.

Ex quo tabernaculum sanctificatum est, Moyses ingreditur tabernaculum foederis, quia uidelicet ex quo sancta per Chris¬ tum ecclesia redempta est, ex tunc homo reconciliatus factus est Deo familiaris. | Ex tunc, inquam, consulens oraculum Moyses, audiebat uocem loquentis ad se de propitiatorio, quod erat super arcam testimonii inter duos cherubim, quia profecto qui erant discipuli Moysi, ex tunc cognouerunt consilium Dei, quod habebat super gentibus uniuersis, quod illis quoque ad paenitentiam atque uitam uellet offerre. Quam enim audiebat uocem loquentis ? Ait : Loquere Aaron et dices ad eum : Cum posueris septem lucernas candelabrorum, in australi parte eri¬ gantur. Et continuo Scriptura sequitur et dicit : Hoc IGITVR PRAECEPIT, YT LVCERNAE CONTRA BOREAM E

C iSv

REGIONE RESPICIANT AD MENSAM PANVM PROPOSITIONIS. CON880

TRA EAM PARTEM QVAM CANDELABRUM RESPICIT LVCERE DEBEBVNT.

Tamquam diceret: Cum septem lucernas candelabrorum in australi parte erigi praecipiat contra mensam propositionis panum, ipsa autem mensa, sicut in Exodo scriptum est, in 885 parte aquilonis poni iussa sit, hoc igitur praecepit, ut lucernae contra boream e regione respiciant. Vehementer intimatum esse nobis monuit, quod candelabrum septem lucernarum, id est Christum in quo septeni lucidi spiritus requiescunt, ad aqui¬ lonem, id est ad gentes uerum hactenus solem non habentes 890 pium gratiae suae conuertere uoluerit intuitum, et illic habere mensam propositionis panum, id est ueritatem Scripturarum siue corporis et sanguinis eius sacramentum. Nam quod cande¬ labrum Christum gloria resurrectionis coronatum septem uero lucernae sanctum septiformem Spiritum, ipse autem 895 boreas siue aquilo nos gentes significet, plenius in Exodo dic¬ tum est. Hoc, inquam, uehementer nobis insinuatum esse uoluit, scilicet sic sibi praeceptum fuisse certi gratia mysterii, memor uidelicet exemplaris quod in monte Dominus osten-1 derat sibi. Cum, inquit, ingrederetur Moyses tabernaculum 900 foederis ut consuleret oraculum, audiebat uocem loquentis ad se

884 cf. Ex.

864/865 22)

26, 35

;

40, 22.

895 cf. supra i.b.l.

13, 471.

(Vulg. ex locis parall. Ex. 26, 7/ ; 40, 870 de supra liti. M 874 atque om. E t, lucernas om. C {Vulg.) 878 vt om. C

candelabrorvm usque erigantvr 868 reconciliatus homo

~ M

M t 876 candelabrorum lucernas ~ {Vulg.) 878/879 hoc usque propositionis {Vulg.) add. ex locis parall. Ex. 20, 7/ ,• 40, 22) 879 panvm supra lin. M 880 candelabrvm respicit ad qvam t 885 sit] est t 886 respiciant supra lin. M 886/887 nobis intimatum esse ~ E, intim. nobis esse ~ t 888 requiescunt] sunt et praem. C

PL857

IN NVMEROS I, iq

939

de propitiatorio, quod erat super arcam testimonii inter duos cherubim unde et loquebatur ei. In Actibus apostolorum habe¬ mus, quando Moyses ingressus in tabernaculum foederis et oraculo consulto uocem huiusmodi, uocem tantae propitiatio905 nis audierit, inter duos cherubim, id est de concordi testifica¬ tione utriusque Testamenti: Facta seditione non minima Paulo et Barnabae aduersus gentes, quibus aperuerat Deus ostium fidei, statuerunt ut ascenderent Paulus et Barnabas et quidam alii ex aliis ad apostolos et presbyteros in Hierusalem super hac 910 quaestione. Ac deinceps : Cum autem magna \ conquisitio fieret, surgens Petrus dixit ad eos : Viri fratres, uos scitis quoniam ab antiquis diebus in nobis elegit Deus per os meum audire gentes uerbum euangelii et credere, etc. Et postquam tacuerunt, respon¬ dit Iacobus dicens : Viri fratres, audite me. Simon narrauit 915 quemadmodum primum Deus uisitauit sumere ex gentibus popu¬ lum nomini suo, et huic concordant uerba prophetarum, sicut scriptum est : Post haec reuertar, et aedificabo tabernaculum Dauid, quod cecidit, et diruta eius reaedificabo et erigam illud, ut requirant ceteri hominum Dominum, et omnes gentes super 920 quas inuocatum est nomen meum, dicit Dominus faciens haec. Notum a saeculo est Domino opus suum, et rei. Igitur ingrediente Moyse et consulente oraculum uox audita est iubentis, ut contra boream e regione respiceret candelabrum septem lucernarum, et ut contra eam partem lucernae lucerent, quam 925 respicit candelabrum, quia uidelicet facta quaestione, dum con¬ sulitur sancti Spiritus oraculum, hoc manifestis auctoritatibus defenditur, quod Christus sit exspectatio gentium. Sed et hodieque Moyses ingreditur tabernaculum ad consulendum oraculum, quoties boni rectores, cum se res dubias discernere 930 non posse cognoscunt, ad secretum mentis, uelut ad quoddam tabernaculum reuertuntur et diuina lege perspecta quasi coram posita arca Dominum consulunt, et quod prius intus audiunt, hoc foris postmodum agentes innotescunt. Vt enim exterioribis curis inoffense deseruiant, ad secreta cordis recurrere in935 cessabiliter curant, et sic uocem Dei, quasi per occultam inspi¬ rationem audiunt, dum in meditatione mentis a carnalibus sensibus abstrahuntur.

905 Greg., Hom. in eu. 25, 3 - PL 76, 191 C. 906 Act. 15, 2. 907 cf. Act. 14, 26. 910 Act. 13, 7. 913 ib. 13-18. 927 Aug., De ciu. Dei 18, 43, 85 CC 48, p. 643 (Gen. 49, 10). 929/933 Greg., Reg.past. 2, 5 - PL 77, 338. 936 cf. Greg., Moral. 11, 32, 13 - PL 75, 973.

910 conquisitio corr. M, quisitio L, quaestio (Vu/g.) 911 fratres] audite me add. t 913 euangelii uerbum ~ t, euangelium C (uerbum om. C) 919 ut requirant in marg. C 921 Domino est ~ / 921 lucerent lucernae ~ L t, lucerent om. M 926 Spiritus sancti ~ / gr in marg. C M 927 sed et om. G 931 et om. L T, rad. M 932 audiunt intus ~ / 936 in om. t

C 19

940 8,

5-8

20.

DE SANCTA TRINITATE XVI Et locvtvs est Dominvs ad Moysen dicens : Tolle

LEVITAS DE MEDIO FILIORVM ISRAHEL, ET 940

PVRIFICABIS

EOS

IVXTA HVNC RITVM. ASPERGANTVR AQVA LVSTRATIONIS ET RA¬ DANT OMNES PILOS CARNIS SVAE. CVMQVE LAVERINT VESTI¬ MENTA SVA ET MVNDATI FVERINT, TOLLENT BOVEM DE ARMEN¬ TIS, etc.

Radant, inquit, omnes filos carnis suae. Pili camis sunt 945 uitae ueteris cogita|tiones, quas sic a mente incidimus ut de amissione earum nullo dolore fatigemur. Pili carnis sunt quae¬ libet superflua humanae corruptionis. Leuita namque assump¬ tus uocatur. Oportet ergo leuitas omnes pilos carnis radere,quia is qui in obsequiis diuinis assumitur, debet ante Dei oculos a 950 cunctis carnis cogitationibus mundus apparere. Non illicitas cogi|tationes mens proferat, et pulchram animae speciem quasi pilis fuscantibus deformem reddat. Sed quantumlibet, ut dixi¬ mus, quempiam uirtus sanctae conuersationis euexerit, adhuc tamen ei de uetustate uitae nascitur quod toleratur. Vnde et 955 ipsi levitarum pili radi praecepti sunt, non evelli. Rasis enim pilis in carne radices remanent, et crescunt iterum ut recidantur, quia magno quidem studio superfluae cogitationes amputandae sunt, sed tamen amputari funditus nequaquam possunt. Semper enim caro superflua generat, quae semper spiritus ferro solhci960 tudinis recidat. Sed haec in nobis tunc subtilius conspicimus, cum speculationis alta penetramus. Verum hanc munditiae uel pulchritudinis perfectionem consequi non poterit, nisi qui cunc¬ tas prius ab animo suo facultates saeculi diuini amoris nouacula raserit. Proinde Dominus noster, qui legem non soluere, sed 965 adimplere uenit, ut ista quoque leuitarum lex a suis assumptis possit impleri, dicit adolescenti diuiti : Si uis perfectus esse, uade, uende omnia quae habes, et da pauperibus, et habebis the¬ saurum in caelo, et ueni, sequere me. Ac deinceps : Et omnis, qui reliquerit domum uel fratres, etc. Hanc plane leuitarum esse 970 rasuram Moyses quoque in Deuteronomio probat, cum dicit in benedictone Leui : Qui dixit patri suo et matri suae : Nescio uos ; et fratribus suis : Ignoro illos, et nescierunt filios suos, hi custodierunt eloquium tuum et pactum tuum seruauerunt, iudicia tua, 0 Jacob, et legem tuam, 0 Israhel.

944/961 Greg., Moral. 5, 33, Mt. 19, 21. 968 ib. 29.

39

- PL 75, 711D-712B. 971 Deut. 33, 9-10.

964 cf. Mt. 5,

17.

966

944 gr in marg. C M 950 non] ne Greg. 952 pilis fructificantibus t, pii. frutificantibus M, plus frutificantibus L, frutificantibus Greg. 958 ne quaquam funditus ~ L toleretur Greg. 959 generat supra lin. M 963 saeculi facultates ~ / amoris diuini ~ t 964 eraserit G 965 a suis in marg. M 967 uade] et add. t, supra lin. C 968 caelis G 972 et nescierunt filios suos om. t

PL

85s

C 19^

IN NVMEROS I, 20-22

8,

941

.

975

21 Sic, inquam, spiritualiter debere radi filios Leui, probat

980

hic ipse Moyses, cum et illic protinus subiungit : Ponent thy¬ miama in furore tuo, et holocaustum super altare tuum, et hic cum dixisset : Aspergantur aqua lustrationis, et radant omnes pilos carnis suae, continuo subdidit : Cumque lauerint uestimenta sua et mundati fuerint, tollent bouem de armentis.

8-12

ET LIBAMENTVM EIVS SIMILAM OLEO CONSPERSAM. BOVEM AVTEM ALTERVM DE ARMENTO ACCIPIES PRO PECCATO, ET APPLI¬ CABIS LEVITAS CORAM TABERNACVLO FOEDERIS, CONVOCATA OM¬ NI MVLTITVDINE FILIORVM ISRAHEL. CVMQVE LEVITAE FVERINT 985 coram Domino, ponent filii Israhel manvs svas svper eos, ET OFFERET AARON LEVITAS MVNVS IN CONSPECTV DOMINI A filiis Israhel, vt serviant in ministerio eivs. Levitae QVOQVE PONENT MANVS SVAS SVPER CAPITA BOVM, etc. 990

995

1000

1005 8,

20-22

Quidnam est aqua aspersos levitas, et rasos lotisque vestimentis mundatos, bouem alterum | in holocaustum, alterum pl 859 pro peccato, manibus suis super capita positis, coram Domino tangere, positis antea uel in simul | manibus filiorum Israhel C 20 super se ? Quid, inquam, hoc est, nisi spiritualis propositi uiros a propriis vitiis mundatos, a cunctis facultatibus curisque saeculi rasos, ad hoc solum uacare ad quod assumpti sunt, uidelicet ut ponant thymiama in furore Domini, et holocaustum super altare eius, id est interueniant pro peccatis populorum ? Filii namque Israhel manus suas super leuitas, qui ab ipsis decimas accipiunt, et leuitae manus suas ponunt super capita boum, e quibus unum, inquit, facies pro peccato, et alterum in holo¬ caustum, quando spiritualis ordinis uiri saecularium peccata suscipiunt, quorum ex eleemosynis uiuunt, et ea coram Domino sacrificiis oblationum oblatis deprimere, et usque ad remissio¬ nem uel indulgentiam eorum superare contendunt. Quod quia magna est instantia faciendum, in fine capituli trina repetitione commemoratur factum. Fecervntqve Moyses et Aaron ET OMNIS MVLTITVDO FILIO¬ RVM Israhel svper Levitis, Moysi.

1010 menta

qvae praeceperat Dominvs

Et deinde . Pvrificatiqve svnt sva, etc. Ac deinde tertio : Sicvt

et lavervnt vestipraeceperat Domi¬

nvs Moysi de Levitis ita factvm est. 8,

23-26

.

22

Locvtvs est Dominvs ad Moysen dicens : Haec est

lex Levitarvm : A viginti qvinque annis et svpra ingreDIENTVR VT MINISTRENT IN TABERNACVLO FOEDERIS. CVMQVE

976 Deut.

981

33, 10.

oleo similam

supra lin. M

1004

998

~ t

983

levitas om. L

suas supra lin. C

eorum supra lin. M

1008

1003

989

uestibus t

991

coram

oblationum] orationum L t, corr. M

Dominvs in marg. C

1013 lex supra lin. M

942 1015

DE SANCTA TRIINTATE XVI

QVINQVAGESIMVM

ANNVM

IMPLEVERINT

SERVIRE

CESSABVNT,

ERVNTQVE MINISTRI FRATRVM SVORVM IN TABERNACVLO FOE¬ DERIS, VT CVSTODIANT QVAE SIBI FVERANT COMMENDATA.

Quid per annum quintum ac vicesimum, in quo flos iuventutis oboritur, nisi ipsa contra unumquodque uitium bella sig1020 nantur ? Et quid per quinquagesimum, in quo iubilaei requies continetur, nisi interna quies edomito bello mentis exprimitur ? Quid uero per uasa tabernaculi, nisi fidelium animae figuran¬ tur ? Leuitae ergo ab anno uicesimo quinto tabernaculo deseruiant, et a quinquagesimo custodes uasorum fiant, uidelicet ut 1025 qui adhuc impugnantium uitiorum certamina tolerant,aliorum curam suscipere non praesumant. Electi enim cum adhuc in tentatione sunt, subesse eos ac seruire necesse est, obsequiis laboribusque fatigari. Cum uero tentationum bella subegerint, quo apud se iam de intima tranquillitate securi sunt, animarum 1030 custodiam sortiantur. Mentis quippe aetate tranquilla, dum calor recesserit tentationis, custodes uasorum sunt, quia doctores animarum uel rectores fiunt. | c 2°v 9, 2-5 23. Faciant filii Israhel Phase in tempore | svo, qvarta pl 860 DECIMA DIE MENSIS HVIVS AD VESPERAM IVXTA OMNES CAERI1035

MONIAS ET IVSTIFICATIONES EIVS. PRAECEPITQVE MOYSES FILIIS Israhel, vt facerent Phase. Qvi fecervnt tempore svo, QVARTA DECIMA DIE MENSIS AD VESPERAM IN MONTE SlNAI. IVXTA OMNIA QVAE MANDAVERAT DOMINVS MOYSI FECERVNT filii Israhel.

1040

1045

Magnae solemnitatis, quae hebraice dicitur phase, id est transitus, definitionem et legem nouimus unde,. et in Exodo plenius diximus, uidelicet quia pascha nostrum immolatus est Christus, et eius sanguine semel quidem postes nostros signauimus, quando in morte eius baptizati sumus ; semper autem carnibus et eodem sanguine eius cum azymis sinceritatis et veritatis epulari debemus. Sed uideamus quid sequitur :

9,6-7.10-11

Ecce avtem qvidam immvndi svper anima hominis, qvi NON POTERANT FACERE PASCHA IN DIE ILLO, ACCEDENTES AD Moysen et Aaron dixervnt eis : Immvndi svmvs svper ani-

1050

MA HOMINIS. QvARE FRAVDAMVR VT NON VALEAMVS OFFERRE OBLATIONEM DOMINO IN TEMPORE SVO INTER FILIOS ISRAHEL ?

Per hanc occasionem consulto Domino, quod deerat legi, ita

1018/1026.1027/1029 Greg., Moral. 23, 11, 21 - PL 76, 264. 1040 cf. supra ii, 598 ss. 1042 cf. I Cor. 5, 7. 1044 cf. Rom. 6, 3. 1045 cf. I Cor. 5, 8.

1018 annum] aetatis add. G 1020 quinquagenarium L t 1021 continetur om.L 1023 seruiunt... fiunt Greg. 1024 quinquagenario L t ut uidelicet ~ L/ 1025 certamina] per consensum delectationis add. Greg. 1026 cum supra lin. M 1029 quo] quod Greg. 1044 eius] ipsius L 1045 eius et eodem sanguine ~ t 1048 in die illo pascha ~ t 1049 eis supra lin. M

IN NVMEROS I, 22-24 suppletum est : Homo, inquit,

943

qvi fverit immvndvs svper

ANIMA SIVE IN VIA PROCVL IN GENTE VESTRA, FACIAT PHASE 1055 Domino mense secvndo, qvarta decima die mensis ad ves¬ peram, CVM AZYMIS ET LACTVCIS AGRESTIBVS COMEDENT ILLVD,

etc. Haec pars legis et iudaicae immunditiae prophetia et singulo¬ rum hominum discernendae causae regula est. Iudaei namque 1060 super anima immundi sunt, quia Christum occiderunt, et idcirco caecitas contigit in illis, ut non uideant, quia uerum pascha Christus est, donec plenitudo gentium ad istud paschale conuiuium subintret. Futurum tandem est ut reliquae ex eis saluae fiant, non aliter quam per esum eiusdem agni, non aliter quam 1065 signatis postibus frontium suarum sanguine Christi. Hoc, in¬ quam, futurum est. Immundi igitur super anima phase Domino primo mense non faciunt, secundo autem facturi sunt, quia videlicet sanguine Christi polluti Iudaei nunc eius carnem non comedunt neque sanguinem bibunt, circa finem uero saeculi 1070 comesturi ac bibituri sunt, qui ex eis residui erunt. Porro super singulis hominibus haec discreta synodicae distinctionis cen¬ sura est, ut qui summo gradu phase Domino facere, id est sa¬ crosancta altaris mysteria celebrare debuerant, uerbi gratia presbyter aut diaconus | si super anima immundus fuerit, id est 1075 si crimen quod morte dignum sit admiserit, laica deinceps com¬ munione contentus sit. Hoc modo plane secundum hanc mysti¬ cam legem quasi de primo mense differtur in secundum, quia de superiore gradu detruditur ad infimum. 9, 17-18 24. CVMQVE ABLATA FVISSET NVBES QVAE TABERNACVLVM

C 21

1080 PROTEGEBAT, TVNC PROFICISCEBANTVR FILII ISRAHEL, ET IN | PL 861 LOCO VBI STETISSET NVBES, IBI CASTRAMETABANTVR.

Ad

IMPE-

rivm Domini proficiscebantvr, et ad imperivm eivs fige¬ bant TABERNACVLVM, etc.

Gloriosum quidem et honorificum secundum hisforiam fuit ducibus illis, exercitibus illis, quod ad imperium Domini pro¬ ficiscebantur, et ad imperium eius figebant tabernaculum cunc¬ tis diebus, quibus stabat nubes super tabernaculum, manentes in eodem loco, quod per verbum Domini figebant tentoria, et per uerbum illius proficiscebantur erantque in excubiis Domini 1090 iuxta imperium Domini per manum Moysi. Verum illa caelestia, 1085

1061 cf I Cor. 5, 7. 10()2 cf. Rom. ii, 25. 1063 ib. 26. 1069 cf. supra 16, 640' 107o’cf. Coli. can. 2, 82, 10 - CC cm 6, p. 229. 1090 cf. Hebr. 9> 24.

1060 animam G 1064 eiusdem supra lin. G 1067 non supra lin. M 1070 erunt residui ~ t 1071 districtionis L M t 1073 gratia sub lin. C 1079 oblata C (Vulgi) 1082 eivs] Domini C M (Vulg. cod. Turon. s. VIII) 1084/ 1090 gloriosum usque Moysi om. G 1084 et honorificum in marg. M 1086 eius] illius L / 1088 quod usque tentoria in marg. M 1090 uerum om. G

944

DE SANCTA TRINITATE XVI

quorum secundum exempla ista facta sunt, occultiora quidem sed gloriosiora quam haec sunt. Quae sunt illa ? uidelicet quod patres nostri, duces nostri, qui spirituali procinctu expediti deuexerunt ad nos sanctuarium Domini, incarnationem siue 1095 natiuitatem, passionem et ex mortuis resurrectionem atque ascensionem praedicantes Christi Filii Dei, non ad suum arbi¬ trium quo uolebant ipsi proficiscebantur, sed quando ,quo uel quomodo illis imperabat spiritus Jesu. Nam hinc est illud quod in Actibus apostolorum legimus : Transeuntes autem Phrygiam 1100 et Galatiae regionem uetiti sunt a Spiritu sancto loqui uerbum in Asia. Cum uenissent autem in Mysiam, tentabant ire Bithyniam, et non permisit eos Spiritus Jesu. Cum autem pertransissent Mysiam, descenderunt Troadem, et uisio per noctem Paulo ostensa est: Vir Macedo quidam erat stans et deprecans eum nocte dicens : 1105 Transiens in Macedoniam adiuua nos ; ut autem uisum uidit, statim quaesiuimus proficisci in Macedoniam, certi jacti quia uocasset nos Deus euangelizare eis. Igitur et isti ad imperium Domini proficiscebantur praecedente illos nube, quae est Chris¬ tus, uidelicet secundum humanum corpus, de qua nube plenius 1110 in Exodo diximus. 10, 1-3 25. Locvtvs est Dominvs ad Moysen dicens : fac tibi DVAS TVBAS DVCTILES ARGENTEAS, QVIBVS CONVOCARE POSSIS MVLTITVDINEM

|

QVANDO

MOVENDA

SVNT

CASTRA. CVMQVE C 2iT

INCREPVERIS TVBIS, CONGREGABITVR AD TE OMNIS TVRBA AD

1115

OSTIVM FOEDERIS TABERNACVLI.

Paene naturale humanis est animis, tubarum cantibus affici et pro qualitate sonituum aut terrore concuti aut animositate efferri aut reuerentia componi. Quod scire dignatus animorum dator et conditor Dominus diligentem clangoris distinctionem 1120 fecit hoc modo : 10, 4-5 Si semel clangveris venient ad te principes et capita MVLTITVDINIS ISRAHEL. SlN AVTEM PROLIXIOR ATQVE CONCISVS CLANGOR INCREPVERIT, MOVEBVNT CASTRA. QVANDO AVTEM CONGREGANDVS EST POPVLVS, SIMPLEX TVBARVM CLANGOR ERIT ET 1125 NON CONCISE VLVLABVNT.

Motionem castrorum, siue exitum ad bellum prolixus atque concisus enuntiat clangor tubarum ; simplex id est non concisus congregandum inuitat populum. De conciso et ululante sonitu illud est in propheta Osee : Clangite \ buccina in Gabaa, tuba in PL 862 1130 Rama, tdulate in Bethauen ; post tergum tuum, Beniamin. Secun1094 cf. supra 16, 281. 1099 Act. 16, 6-10. 1108 Ex. 13, 21 ; cf. supra 16, 636. 1109 Greg., Hom. in E%. 8, 29 - PL 76, 868 ; cf. supra u, 1360. 1129 Os. 5, 8.

1098 imperabat illis ~ M, imp. illi L t 1100 sancto Spiritu ~ t 1104 nocte om. G L t Vulg. 1112 argenteas dvctiles Vulg. 1115 foederis om. L. 1116 est humanis ~ L t 1119 dator supra lin. C

IN NVMEROS I, 24-26

945

dum proprietatem clangoris siue ululatus concisi proprie ipsam quoque locutionem suam propheta quadrimembri distinctione concidit. Porro de clangore simplici id est non conciso illud est in propheta Ioel: Sanctificate ieiunium, uocate coetum, congregate 1135 senes, omnes habitatores terrae in domum Dei uestri, et clamate ad Dominum A, a, a, diei ! quia prope est dies Domini, et quasi uastitas a potente ueniet. Medium horum est clangere semel ad solos sufficiens congregandos principes uel capita multitudinis Israhel. Iuxta sensum spiritualem clangor tubarum uox est 1140 praedicatorum, sine quibus utique quamuis pulchra, quam¬ libet ordinata castrorum acies terribilis non est. Nam quod praedicationem uel peccatorum increpationem tubarum clangor significet, in prophetis tacitum non est, et cur duae potius quam tres aut quattuor fieri debuerint, itidem in prophetis significa1145 tum et in Christo reuelatum est. Quid enim aliud nuntiat tuba praedicationis nisi futurum diem tremendi iudicii, quemad¬ modum et in propheta Ioel paulo ante dictum est : Quia prope est dies Domini ? Porro iudicis eiusdem non unus tantum sed duo aduentus sunt. Vnus quo iam uenit iudicandus, alter quo 1150 ueniet iudicaturus. Vterque terribilis, praesertim illis apud quos uel contra quos praecipue Scriptura prophetica clangit, uterque, inquam, terribilis aduentus illis, uterque aduentus iudicii. Nam de primo aduentu dicit : In iudicium ego ueni in hunc mundum, ut qui non uident uideant, et qui uident | caeci C 1155 fant. De secundo aduentu an sit terribilis, superfluum est quae¬ rere uel probare testimoniis. Igitur quia duo sunt aduentus tremendi iudicis, circa quos omnis Scriptura diuinitus inspirata, omnis Scriptura legalis, prophetica atque euangelica omnem operam suam, totum spiritum et omne conamen suum expendit, 1160 recte non tres aut quattuor, non, inquam, plures aut pauciores, sed duas tantum tubas iubet Dominus facere Moysi. Quae et in hoc argenteae sunt, quia praedicatorum uerba lucis nitore parent et auditorum mentem nulla sui obscuritate confundunt. Nam eloquia Domini, psalmista inquit, eloquia casta, argentum 1165 igne examinatum. Idcirco autem ductiles, quia necesse est ut praedicatores, qui secundum ueritatem Scripturarum ambu¬ lant, tribulationum tunsionibus crescant. 26. Si semel clangueris, uenient ad te principes et capita multi¬ tudinis Israhel. Sin autem prolixior atque concisus clangor in-

1134 Ioel x, Ioel 1, 15. Moral. 3, 3,

14-15.

14

1139 cf. infra 16, 1162. 1141 cf. Cant. 6, 9. 1147 1153 Ioh. 9, 39. H57 cf. II Tim. 3, 16. 1162/1167 Greg.,

- PL

76,

5 32 A-

1164

Ps' IT> 7-

1131 proprie supra lin. M 1138 solo L 1141/1143 nam quod usque non est in marg. C 1145 est supra lin. C 1148 indicis supra lin. C 1153/1154 ego in hunc mundum ueni Vulg. 1156 igitur om. G 1161 et om. t

946

DE SANCTA TRINITATE XVI

crepuerit, etc. Summopere haec tenenda distinctio est septem angelis stantibus in conspectu Dei, quibus datae sunt septem tubae, qui parauerunt se ut tuba canerent, id est omnibus prae¬ dicatoribus in ecclesia Dei praeemi |nentibus quibuscumque datum est desuper doctrinae donum perfectum, quicumque 1175 impositum sibi praedicationis officium susceperunt. Nam in figura quidem uel in significatione duae, ut supra dictum est, tubae fieri iussae sunt, sed in re et ueritate euangelica sicut multi praedicatores sic et multa secundum diuisionem gratiarum data sunt, quorum uniuersitas per septenarium 1180 angelorum atque tubarum recte intelligitur numerum. Haec, inquam, illis distinctio uel discretio solerter obseruanda est, ut

1170

QVANDO CONGREGANDVS EST POPVLVS,

pl

SIMPLEX TVBARVM

CLANGOR SIT ET NON CONCISE VLVLANS !

quando autem exeundum est ad bellum, prolixior atque concisus clangor siue ululatus increpet ; quando uero uocantur principes, siue capita multitudinis, clangant semel, id est ut cum primum auditores uocantur ad fidem, terribiliter et grauiter futurum illis annuntietur iudicium ; quando autem iam fidem habentibus sermo porrigitur, temperate excitentur ad bellum 1190 contra phalanges uitiorum ; quando uero cum illis agitur, qui iam bene instituti sunt et spiritualiter uiuunt, suauiter cum illis familiare habeatur colloquium. Hunc discretionis modum Pau¬ lus tuba canentium optimus, dispensare sciens Romanis, qui adhuc in fide tam rudes erant, ut non intelligerent se Dei gratia 1195 et non suis meritis esse saluatos, et ob hoc contra Iudaeos con¬ flictarent, ita grauissime loquitur, dicens : Reuelatur enim ira Dei de caelo super omnem | impietatem et iniustitiam hominum, eorum qui ueritatem Dei in iniustitia detinent, quia quod notum est Dei manifestum est in illis, etc., in quibus uitia gentilitatis 1200 priora commemorans simplici utique quasi tubarum clangore grauiter personat et non concise ululat, ad hoc tendens ut con¬ greget populum, ut discordes pacificet animos duorum populo¬ rum. Torro ad Corinthios iam secundam scribens epistulam nec iam de fide uel gratia sed de pugna agens uitiorum quasi clan-

1185

1170 cf. Apoc. 8, 2. 1173 cf. supra 16, 1141. 1174 cf. Iac. 1, 17. 1176 I Cor. 10, 6. 1178 cf. I Cor. 12, 4. 1179 cf. u.g. Greg., Moral. praef. 17 PL 75, 526 C. 1181 cf. Apoc. 1, 11. 1193 cf. Leo, cf. supra 10, 1755 ; Greg., cf. supra 16, 1164. 1196 Rom. 1, 18-19.

1175 praedicationis] sanctae praem. t, supra lin. M 1176 in2 om. M 1180 recte supra lin. M 1181 illis om. t 1183 fit clangor ~ t, cl. erit Vulg. 1183 vlvlabvnt Vulg. 1184 est om. t 1185 ululans t 1186 siue] uel t est om. M ut om. t, supra lin. M 1188 fidem om. t 1193 sciens in marg.C 1194 Dei se ~ L / Dei gratia se ~ At, sedcorr. in se Dei gr. 1197 de caelo om. t impietatem supra lin. AI 1198 quia supra lin. C 1199 in1 om. At t 1201 grauiter om. t

C

IN NVMEROS I, 26-27

947

1205 gorem concidens temperatum : Per arma, inquit, iustitiae a dextris et a sinistris, fer gloriam et ignobilitatem, fer infamiam et bonam famam, ut seductores et ueraces, sicut qui ignoti et cogniti, quasi morientes et ecce uiuimus, ut castigati et non mortificati, quasi tristes semfer autem gaudentes, sicut egentes multos autem' 1210 locuf letantes, tamquam nihil habentes et omnia fossidentes. Tandemque post plurima huiusmodi, item quasi cum conciso ulu¬ latu dicit: Rogaui Titum et misi cum eo fratrem. Numquid Titus uos circumuenit ? Nonne eodem sfiritu ambulauimus ? Nonne eisdem uestigiis ? Olim fidatis quod excusemus nos afud uos ? 1215 Coram Deo in Christo loquimur. Omnia aut em,carissimi, frofter uestram aedificationem. Timeo enim ne forte cum uenero, non quales uolo, inueniam uos ; et ego inueniar a uobis, qualem non uultis ; ne forte contentiones, aemulationes, animositates, dissen¬ siones, detractiones, susurrationes, inflationes, seditiones sint 1220 inter uos ; ne iterum cum uenero, humiliet me Deus afud uos, et lugeam multos ex his, qui ante feccauerunt et non egerunt faenitentiam. | Vbi uero quodammodo solos uocat principes, et in uno discipulo bene instituto cunctos commonet, qui sunt capita multitudinis Israhel, quasi tuba clangoris semel, id est sub1225 misse loquitur, quia uidelicet sapienti semel dixisse satis est : Profter quam causam admoneo te, ut resuscites gratiam Dei, quae est in te fer imfositionem manuum mearum. Non enim dedit nobis Deus sfiritum timoris, sed uirtutis et dilectionis et sobrietatis. Noli itaque erubescere testimonium Domini nostri, etc., quae 1230 omnia submisse et paene communi loquitur sermone. 8-10 27. Filii Aaron sacerdotis clangent tvbis, eritqve hoc LEGITIMVM

SEMPITERNVM

IN

GENERATIONIBVS

QVANDO HABEBITIS EPVLVM ET DIES FESTOS ET CANETIS TVBIS SVPER HOLOCAVSTIS ET |

1235

VESTRIS.

Sl

KALENDAS,

PACIFICIS VICTIMIS, C

VT SINT VOBIS IN RECORDATIONEM DEI VESTRI.

Optima sancta Romana ecclesia et hoc legitimum sempiter¬ num uoluit esse in generationibus suis. Nam quoties epulum habet et dies festos et kalendas, quis non admiietur, quanto spiritualium clangore tubarum concrepet super holocaustis et 1240 pacificis uictimis suis ? Quid enim est eius epulum nisi corporis et sanguinis Domini nostri Iesu Christi sacramentum ? Qui sunt dies festi eius, quae kalendae eius nisi incarnationis uel natiuitatis eiusdem Christi Filii Dei dies annuus, amplius autem

1205 II Cor. 6, 7-10. 1212 II Cor. 12, 18-21. dictum sapienti satis est. 1226 II Tim. 1, 6-8.

pl 864

1225 Plautus, Pers. 4, 7, 19 :

1211 -que om. t 1212 eo] illo Vulg. 1214 nos supra lin. M 1219 de¬ tractiones] scurrilitates add. t 1224 clangit L M t 1234 victimis pacificis ~ C M 1236 ecclesia Romana ~ C M 1238 non supra lin. M 1240 quod t eius supra lin. M 1242 uel] etiam add. t

23

948

DE SANCTA TRINITATE XVI

et gloriosissimum resurrectionis eius tempus ? Hi dies festi eius, 1245 hae kalendae eius sunt, et praeterea sanctorum apostolorum et beatorum natalitia martyrum. Quis, inquam, aures audiendi habens non concutiatur attonitus clangore eius in istis diebus ? Quis non admiretur ordinem anni eius ? Tantas ac tales tuba¬ rum spiritualium uoces cum musicae dulcedinis pulchritudine 1250 circa epulum, quod illi Deus dedit, circa mensam Christi.qui haec festa tribuit, tantas, inquam, ac tales tubarum caelestium uoces de toto Scripturarum sanctarum thesauro circa holo¬ causta et pacificas uictimas ad canendum atque legendum conciuit, ut si quis eorum rationem inuenire meruerit, ueraciter 1255 eius anima dicere possit illud de Canticis canticorum : Introduxit me rex in cubiculum suum, introduxit me rex in cellam uinariam. 28. Anno secvndo mense secvndo vicesima die mensis, 10, 11-13.

ELEVATA EST NVBES DE TABERNACVLO FOEDERIS. PROFECTIQVE

29*

SVNT FILII ISRAHEL PER TVRMAS SVAS DE DESERTO SlNAI, ET 1260

RECVBVIT NVBES IN SOLITVDINE PHARAN, MOVERVNTQVE CAS¬ TRA : Dixitqve Moyses Hobab filio Ravhel madianitae cognato

svo :

Proficiscimvr ad locvm qvem Dominvs datv-

RVS EST NOBIS. VENI NOBISCVM VT BENEFACIAMVS TIBI, etc.

Plerumque persuadere elatis utilia melius possumus, si profectum eorum nobis | potius quam illis profecturum dicamus, pl 865 si eorum meliorationem nobis magis quam sibi impendi postu¬ lamus. Facile enim ad bonum elatio flectitur, si inflexio eius prodesse et aliis credatur. Vnde hic qui regente se Deo iter deserti ducente aerea columna pergebat, cum Hobab cognatum 1270 suum a gentilitatis suae conuersatione uellet educere et omni¬ potentis Dei dominio subiugare, ait: Profiscimur ad locum quem Dominus daturus est nobis, ueni nobiscum ut bene faciamus tibi, quia Dominus bona promisit Israheli. | Cui cum respondisset C 25» ille : Non uadam tecum sed reuertar in terram meam in qua natus 1275 sum, illico adiunxit : Noli nos relinquere, tu enim nosti in quibus locis per desertum castra ponere debeamus, et eris ductor noster. Neque enim Moysen ignorantia itineris angustabat, quem et ad prophetiae scientiam cognitio diuinitatis expanderat, quem columna exterius praeibat, quem de cunctis interius per conuer-

1265

1246 cf. Mt. 11, 15. 1250 cf. I Cor. io, 21. 1255 Cant. 1,3:2, 4. 1264/ 1286 Raban., Enarr. in Num. 2, 5 - PL 108, 653 CD. 1277/1286 (Greg., Moral. 38, 10, 22 - PL 76, 461).

1248 anni] animi t 1251 festa haec ~ C 1252 holocaustomata t 1256 cubiculum usque rex in om. E me om. C 1259 svnt filii supra /in. M 1262 cognito C 1263 bene facimvs C 1264 gr in marg. C G M 1265 profuturum t Rab. 1267/1268 inflexio ... credatur] inflexionem credamus L, eius inflexio ~ Rab. 1268 hic] et Moyses Rab. 1277 Moysi mentem Rab. 1277/1278 quam ... quam Rab.

IN NVMEROS I, 27-29 1280

1285

,[35-36

949

sationem Deo sedulam locutio familiaris instruebat. Sed uidelicet prouidus uir elato auditori colloquens, solatium petiit, ut daret ; ducem requirebat in uia, ut dux ei fieret ad uitam. Egit itaque ut superbus auditor uoci ad meliora suadenti eo magis fieret deuotus, quo putaretur necessarius, et unde se exhortatorem suum praecedere crederet, inde se sub uerbis exhortationis inclinaret. 29. Cvmqve elevaretvr arca dicebat Moyses : Svrge Domine et dissipentvr inimici tyi, et fvgiant qvi odervnt TE A FACIE TVA : CVM AVTEM DEPONERETVR AIEBAT : REVERTERE

1290 Domine ad mvltitvdinem exercitvs Israhel.

Leuata nube mouentibus castra principibus Moyses persi¬ stens in contemplatione exemplari eius, quod illi ostenderat Dominus ut saepe repetens haec Scriptura testatur : Surge, inquit, Domine, siue exsurgat Deus et dissipentur inimici 1295 eius. Nam hinc principium, hinc caelestem habet causam siue materiam psalmus sexagesimus septimus : Exsurgat Deus et dissipentur inimici eius, et fugiant qui oderunt eum a facie eius. Quo ergo Deus exsurgat ? Illuc utique, quo exsurrecturum illum nubes eleuata figurat. Hoc nempe in psalmista propheticus 1300 scrutatus spiritus quid sibi uelit quod eleuata nube principes castra mouentes proficiscuntur : ascendisti in altum, inquit, ce¬ pisti captiuitatem, accepisti dona in hominibus. Ac deinceps, in praesentis loci sensu mystico persistens, uiderunt, inquit, ingres¬ sus tuos, Deus, ingressus Dei mei regis mei qui est in sancto. 1305 Praeuenerunt principes coniuncti psallentibus, in medio iuuencularum tympanistriarum. Ibi Beniamin adolescentulus in mentis excessu. Principes Iuda duces eorum, principes Zabulon principes Nephtalim. Tertius accedit apostolus, totoque amoto uelamine sensum amborum reuelata | facie manifestius eloquitur, quae pl 1310 uidelicet sit eleuatio nubis, et qui castrorum principatus, quae ascensio in altum, et quae dona in hominibus. Vnicuique, in¬ quit, nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi. Propter quod dicit: Ascendens in altum, captiuam duxit captitiuitatem, dedit dona hominibus.’ Et ipse dedit | quosdam C 1315 quidem apostolos, quosdam autem prophetas, alios uero euangeli¬ stas, alios autem pastores et doctores ad consummationem sancto¬ rum in opus ministerii in aedificationem corporis Christi. Exsur-

1294 Ps. 67, 2. 16 (1957), p. 688.

1295 cf. Rup., supra 13, 2002 ; cf. de accessu moderno : Lalomus 1311 Eph. 4, 7-8.11-12.

1282 ducem om. Rab. fieri potuisset Rab. 1284 putaretur] fateretur Rab. se supra lin. C 1285 se om. L 1280 exhortantis Rab. 1292 illi] in monte add. t 1298 illic t 1309 loquitur t 1311 unicuique] autem add. Vulg. 1311/1312 nostrum inquit ~ L. t 1313 in altum supra lin. C 1316 alios om. L

950

DE SANCTA TRINITATE XVI

gat igitur Deus, id est ascendat in altum Christus, et per istos principes, qui eleuata nube carnis eius ad nos missi proficiscun1320 tur, per apostolos, euangelistas, prophetas, doctores atque pas¬ tores, per istos, inquam, -principes Iuda, principes Zabulon, principes Nephtalim, qui sunt fide pulchri, spe fortes et caritate dilatati, ubi est et Beniamin adolescentulus in mentis excessu, scilicet, Paulus apostolorum minimus usque ad tertium caelum 1325 raptus. Dissipentur inimici eius, et fugiant qui oderunt eum a facie eius, quod et factum est, et fit, et in fine saeculi usque ad consummatam uictoriam fiet. Cum autem deponeretur arca, aiebat Moyses : Reuertere, Domine, ad multitudinem exercitus Israhel. Et hoc utique fiet, cum plenitudo gentium subintra1330 uerit. Tunc enim Dominus ad illum carnalem Israhel reuertetur, ut ex eis reliquiae saluentur. 11, 1-3 30. Interea ortvm est mvrmvr popvli qvasi dolentivm pro labore contra Dominvm. Qvod cvm avdisset iratvs est.

Et

accensvs in eos ignis Domini devoravit extremam par-

1335 TEM CASTRORVM.

CVMQVE CLAMASSET POPVLVS AD MOYSEN,

oravit Moyses Dominvm et absorptvs est ignis, vocavitqve NOMEN LOCI ILLIVS INCENSIO, EO QVOD SVCCENSVS FVISSET CON¬ TRA eos ignis Domini. 1340

1345

11, 4-6

Abhinc causae ordiuntur, propter quas, ut in initio libri huius Numeri dictum est, uenter comedentis amaricetur. Omnes enim qui recensiti fuerant a uiginti annis et supra, abhinc exter¬ minantur, et eorum corpora in deserto prosternuntur, in figu¬ ram uidelicet nostri, ut ait apostolus, qui omnes baptismo Chris¬ ti candidati currere incipimus, sed non omnes comprehendimus, et omnes pugnare uidemur, sed non omnes coronamur. Prima haec causa tentatio concupiscentium est, tentatio, inquam, et concupiscentia gulae illecebrosae seruientium. Dixerunt enim : Qvis DABIT NOBIS CARNES AD VESCENDVM ? ReCORDAMVR piscivm qvos comedebamvs in Aegypto gratis, in mentem

1350 NOBIS VENIVNT CVCVMERES ET PEPONES PORRIQVE ET CAEPAE et alia. Anima nostra arida est, nihil alivd respicivnt OCVLI NOSTRI NISI MAN.

1355

Haec, inquam, dixerunt tentando concupiscentes concupis¬ cendo tentantes. Dixit enim psal|mista : Et tentauerunt Deum in cordibus suis, ut peterent escas animabus suis. Et male locuti sunt de Deo, dixerunt: Numquid poterit Deus parare mensam I

1324 cf. I Cor. 15, 9 ; cf. II Cor. 12, 2.4. 132» cf. Rom. 11, 25-26. Num. 1, 24 ; cf. supra 16, 83. 1341 cf. Num. 14, 29. 1342 cf. I Cor. 1344 cf. I Cor. 9, 24.25. 1354 Ps. 77, 18-19.

1339 10, 6.

1320 euangelistas om. L 132(5 et1 om. t in supra liti. C 133(5 Dominvm] t 133» oriuntur L 1341 enim om. t a xx anno L M, a uicesimo anno t 134» gratis supra lin. C 1350 -qve om. t ad praem.

pl

867

C 24v

IN NVMEROS I, 29-31

951

in deserto ? etc. Miseri plane et contemptibiles, qui talem fasti¬ dientes panem, dum concupiscunt carnes, illuc usque rixa uentris deuoluti sunt, ut tam uiles anhelanti desiderio respicerent 1360 herbarum species. In mentem, inquiunt, ueniunt nobis cucume¬ res et pepones porrique, et caepae et ala. Cucumeris namque na¬ tura frigida est, stomacho incommoda. Pepo graecum nomen est, et origo eius Latinis incognita, natura eius nimis frigida. Porri et caepae notum est, quia gustu insuaues sunt, comeden1365 ti namque interdum lacrimas eliciunt. De alio quoque certum est, quod insuauissimum sit. Vnde et odiose ludens Flaccus, ita conqueritur : Parentis olim si quis impia manu Senile guttur fregerit, 1370 Edat cicutis alium nocentius. Proinde culpans, eorumque culpam Scriptura uehementer exaggerans, 11, 7-9

Erat avtem, inquit, man qvasi semen coriandri coloris BDELLII. ClRCVIBATQVE POPVLVS ET COLLIGENS ILLVD FRANGE1375 BAT MOLA SIVE TEREBAT IN MORTARIOLO, COQVENS IN OLLA ET FACIENS EX EO TORTVLAS, SAPORIS QVASI PANIS OLEATI. CVMQVE DESCENDERET NOCTE SVPER CASTRA ROS, DESCENDEBAT PARITER ET MAN. 1380

1385

1390

Ad increpandum illos panis diuinitus accepti speciem colorem atque saporem simulque spontaneam expressit affluentiam. Coriandrum est herba medicaminibus apta, quae graece korion dicitur. Bdellium succinum est ex bdellio fluens arbore aroma¬ tica. Propter huiusmodi concupiscentiam, accensus, inquit, in eos ignis Domini deuorauit extremam partem castrorum, uocatumque est nomen illnis loci Incensio, eo quod succensus fuisset contra eos ignis Domini, siue Sepulcra concupiscentiae : ibi enim, inquit, sepelierunt populum qui desidet au er at. 31. Horum similes immo et filii primo loco illi fuerunt, qui ex circumcisione conuersi in primordiis euangelicae fidei proposita sibi mensa panis uiui qui de caelo descendit, quod est manna uerum, quod est uerum et uiuum sacrificium, quod est ipse Christus, quod est uerum corporis et sanguinis eius sacramen1301 Isid., Etym. 17, 10, 16. 1362 ib. 17. 1361 ib. 12 ; Raban., En. in Num. 2, 6 - PL 108, 655 C. 1365 ib. 14; Greg., Moral. 20, 15, 40 - PL 76, 161 A. 1368 Horat., Epod. 3, 1-3. 1381 Isid., Etym. 17, 11, 7. 1382 ib. 17, 8, 6. 1383 Num. xi, 1. 1385 Num. 11, 3. 1386 Num. 11, 34. 1389 cf. Act. 11, 2 ; Ps. 22, 5. 1391 cf. Ioh. 6, 51.

1357 fastidiantes L 1358 carnem t 1361 et pepones supra lin. C cucumis 1363 latinis origo eius ~ L incognita] incerta L t, uel certa supra lin. M 1373 avtem supra lin. M 1374bdelli E 1375 in1 supra lin. XI mortario

Mt

Vulg. 1380 simul et t trorum partem ~ Vulg. uerum supra lin. E

1381 herba est ~ L t 1384 Domini om. t 1385 est om. M 1391 uiuum et uerum ~ t

cas¬ 1392

952

DE SANCTA TRINITATE XVI

tum, hoc, inquam, proposito sibi cibo respexerunt ad ollas car¬ nium, ad carnes ueterum holocaustomatum et uictimarum, 1395 quae Deus non quaesiuit de manibus patrum ipsorum, sicut prophetae testati sunt, et pro illis contendentes atque rixantes contra apostolos diuisi, reuera in Aegyptum reuersi sunt, in tenebras uetustatis antiquae reuoluti sunt. Secundo loco mur¬ muratorum supradictorum similes, immo et filii sunt, quicum1400 que audita uoce | dicentis : Venite ad me omnes qui | laboratis et PL 868 onerati estis, et ego reficiam uos, boni cursus initium arripiunt, sed pristinis inescati desideriis cursum non perficiunt proposi- C 25 tum sibi fastidientes Dei uerbum uel etiam sacrosanctum al¬ taris Christi officium, propter quod labores et onera saeculi 1405 reliquerunt, sanctum confitentes otium, quo uocare possent ad uidendum Dominum. Nam ex istis plerique nonnumquam desi¬ derio flagrauerunt recordati carnium, quarum super ollas in saeculo sedebant, et piscium quos comedebant, et in mentem uenerunt illis cucumeres et pepones porrique et caepae et alia, 1410 qualibus interdum refrigerari gaudet aestuans quoque uenter crapulati diuitis iuxta illud Flacci : ... Cum crapula plenus Atque acidas mauult hinnulas ; nec dum omnis Abacta est pauperies epulis regum. 1415 Hi dum talibus occupati desideriis, sacrae lectionis uel sus¬ cepti officii non habent studium, profecto memores Aegypti, caeleste manna fastidiunt, sicque inquieti aliosque turbantes praelatum sibi quempiam seruum Domini uehementer affligunt, ut cum isto Moyse dicat ad Dominum : Quare non inuenio gra1420 tiam coram te ? 16-17

32. Et dixit dominvs ad Moysen : Congrega mihi sepTVAGINTA VIROS DE SENIORIBVS ISRAHEL, QVOS TV NOSTI QVOD SENES POPVLI SINT AC MAGISTRI, ET DVCES EOS AD OSTIVM TABERNACVLI FOEDERIS, FACIESQVE IBI STARE TECVM, VT DE-

1425 SCENDAM ET LOQVAR TIBI, ET AVFERAM DE SPIRITV TVO TRADAMQVE EIS, VT SVSTENTENT TECVM ONVS POPVLI ET NON TV SOLVS GRAVERIS.

143°

Vna eademque ex fornace et ad bonos lumen et ad malos erumpit incendium. Vno, inquam, ex camino tribulationis et in reprobos accensus est ignis Domini, et in electos diffusus est,

1396 cf. Is. I, II ; cf. Ier. 7, 21. 1397 cf. Act. 14, 4. 1400 Mt. 11, 28. 1403 cf. Num. 21, 5. 1412 Horat., Serm. 2, 2, 43-45. 1417 cf. German., Hom. in praesent. Deiparae (Breti. Rom. Lectio 8. Dec.) : Christum qui manna est. 1419 Num. 11, 11.

1396 atque] et t 1402 inescari G 1420 coram te] in conspectu tuo etc. L

1403 sacrosancti L 1430 electorum L

1406 Deum t

IN NVMEROS I, 31-33

1435

1440

1445

1450

1455

12, 1 -2

953

qui erat in Moyse spiritus Domini. Cur hoc, nisi ut daretur spes omnibus qui affliguntur exemplo Moysi, qui pie uiuere uolentes, malis moribus illorum, quorum curam susceperunt, afflicti gemunt, ut sperare scirent, quod ipsis in labore fatigatis et paene deficientibus plurimi ex ipsorum proficiant uirtutibus ? Non enim frustra dictum est: Et auferam de spiritu tuo tradamque eis, cum dici potuisset sic : Et de spiritu meo dabo eis. Nam quia patientia merebatur Moysi, ut plures acciperent spiritum Domini, quatenus ex ipsorum profectu meritum accresceret illi, recte sic dictum est, et auferam de spiritu tuo tradamque eis. Nec uero quia dictum est, auferam, pueriliter suspicemur parti¬ culam diuisam atque idcirco Moysi diminutam quam habebat Moyses spiritus Domini gratiam. Sic enim ignis elementaris eius est potentiae, ut licet diuisus in partes, mutuati | tamen luminis detrimenta non nouerit, quanto magis spiritus Do¬ mini uerus et aeternus ignis, cum pluribus im |pertitur, diminutionem non sentit ? Igitur quod dixit, auferam, idem est ac si dixisset, accipiam. Notandum uero diligenter quod cum dixis¬ set : Congrega mihi septuaginta uiros de senioribus Israhel, addidit, quos tu nosti quod senes populi sint ac magistri. Nam reuera Deus non senectutem annorum sed senectutem requirit animorum. Senectus enim uenerabilis est non diuturna, neque annorum numero computata. Cani enim sunt sensus hominis, et aetas senectutis uita immaculata. Ista senectus uel isti cani non tam oculis corporis sed iudicio cognoscuntur rationis, et tales hoc loco Deus manifeste requirit, dum determinat sic dicendo, quos tu nosti. 33.

Locvtaqve est Maria et Aaron

contra Moysen

PROPTER VXOREM EIVS AETHIOPISSAM ET DIXERVNT : NVM1460 QVID PER SOLVM MOYSEN LOCVTVS EST DOMINVS ? NONNE ET NOBIS SIMILITER EST LOCVTVS ? QVOD CVM AVDISSET DOMINVS, IRATVS EST.

1465

1470

Propter uxorem eius, inquit, 'aethiopissam. Ex occasione uerbi huius fabulam huiuscemodi scriptores iudaici tradiderunt. Moyses Thesmuth filiae regis Aegypti adoptiuus ab ipso capiti suo impositam coronam regiam in terram proiecit et comminuit, quod aegyptiis uatibus praesagantibus fuit indi¬ cium per illum destruendum aegyptium regnum. Quam rem Pharao praecauens, hunc qui regni sui praeuidebatur fore exterminium, praecepit sine mora exstingui, sed a filia eius

1432 cf. II Tim. 3, 12.

1452 Sap. 4, 8-9.

1464/1498 Iosephus Flau., Antiqu.

2, 5 abbreuiate.

1431 in Moysi erat ~LM/ 1433 suscipiunt L M 1436 est] sic G idem] id t 1451 requirit in marg. C 1455 agnoscuntur t 1461 est ~ C 1467 praesagientibus t

1447 locvtvs

C 25v PL 869

954

DE SANCTA TRINITATE XVI

offensae propitia morti subtrahitur et suo populo incolumis remittitur. Post multa tempora Aethiopibus Aegyptum im¬ pugnantibus cum paene superarent hi, Aegyptii uero succum¬ berent, ab ariolis praediuinatum est Aegyptum Aethiopiae 1475 subigendam nisi israelitico duce eorum fulta militia iret hostiles restringere incursus, per quem solum communis ueraciter ex¬ spectaretur triumphus. Mox diuina ordinatur prouidentia, huic periculo a Pharaone Moyses, ut forte si hostes non feriret sal¬ tem ab hostibus ipse interiret, eligitur ; sed aliter quam spera1480 bat, Deus ordinabat, qui illum uictorem Aethiopum et prophe¬ tiae quondam praedictae in collisione coronae regiae praeuidebat testimonium. Accingitur ergo Moyses ad militiam, sub¬ scribitur ei multa militum manus, procedit cum spe uictoriae, sed a Pharaone exspectatur cum discrimine sui et Aegyptiae 1485 confusionis. Ventum est ad muros hostilium urbium. Virtus quam ministrat Deus suo quandoque futuro militi nunc autem aegyptio satelliti, hostes uiriliter oppugnat, frangit incurren¬ tes, elidit omnemque robur eorum hactenus infractum | debi- C 26 litat, et non iam ut cruentam cum damno militum suorum 1490 conquirit uictoriam, sed ut nobilem cum gloria et salute suo¬ rum reportat palmam. Ad cumulum etiam suae laudis, filiam regis Aethiopum coniugem sibi sociat primum ab illa expetitus ob gratiam pulchritudinis, dein ab ipso adamata ob | confoede- pl 870 rationem utriusque regni, quae plenius componebatur ex copu1495 la tam insperati coniugii. Redit ergo ad Pharaonem non solum triumphum sed etiam reportans pacis et concordiae unanimem affectum. Sed duplici maluisset Pharao triumphare laetitia, si cum deuicto hoste contigisset Moysen uictoxem oppetere. 34. Verum hoc quia de Scripturis non habet auctoritatem 1500 facile contemnitur. Sed et quid opus est quaerere extra presentem Scripturam, cur obloquentes dixerint uxorem eius aethiopissam ? Nam cum Moyses uxorem duxerit filiam Iethro sacer¬ dotis Madian, terra autem Madian uicina sit terrae Aethiopum, recte intelligitur, quod pro eo ut dicerent uxorem madianiti1505 dem, dixerint uxorem aethiopissam, sicut se habet amaritudo rixantium, ut semper e uicino rapiat quod ualeat ad augendum contemptum. Paulo ante Iethro reduxerat illam et indignari coeperunt de fratre suo duce suo, quod uxorem haberet alieni¬ genam. Poterat calumnia confutari uel sola auctoritate Moysi, 1510 quod uidelicet reprehendi non deberet a subditis praelatus

1502 cf. Ex. 2, 2i.

1507 cf. Ex.

18, 2.

1474 prae- ont. t 1480 illum] et add. L M t 1483 ei] et t 1484 sui discri¬ mine ~ C M 1492 coniugem in marg. M 1494 utriusque] uirtusque L, 1501 obloquentes in marg. M 1504 ut] quod t 1507 Iethro supra lin. M 1508 haberet uxorem ~ t

IN NVMEROS I, 33-34

955

praesertim is per quem Deus tanta tamque manifesta loque¬ retur. Inualuit econtra pertinaciter superbia carnalis et spiritualem superbiam proficiendo in peius generauit. Dixerunt enim : Numquid per solum Moysen locutus est Dominus ? Nonne 1515 et nobis similiter est locutus ? Videlicet quia paulo ante creuerat turba prophetantium, septuaginta namque seniores propheti¬ cum acceperant de ipso Moyse spiritum, dicente Domino Moysi: Auferam de spiritu tuo tradamque eis. Idcirco quasi pro multitudine prophetantium, unus prophetarum maximus 1520 decrescebat et uilescebat in eorum oculis. Hoc frequenter acci¬ dit in ecclesia Christi ut magistrum succrescentes discipuli, praelatum illustrem subditi, patrem contentiose audeant ob¬ scurare sublustres filii. Tale quid et Paulo apostolo contigerat, cum diceret ipse Corinthiis : Iam saturati estis. Iam diuites 1525 facti estis. Sine nobis regnatis, et utinam regnaretis, ut et nos uobiscum regnemus. Ac deinceps : Non ut confundam uos haec scribo, sed ut filios meos carissimos moneo. Nam si decem milia paedagogorum habeatis in Christo, sed non multos patres. Nam in Christo Iesu per euangelium ego uos genui. Igitur quia sic primo 1530 contigit | Moysi, sanciendum fuit exemplum in primis, quod deinceps scirent et timerent secuturi. Quod cum audisset Do¬ minus, iratus est. Quare ? 12, 3

C

26v

erat enim, inquit, Moyses vir mitissimvs svper omnes HOMINES QVI MORABANTVR IN TERRA.

Dulcis quidem laus et uehementer magna laus egregiae uirtutis, quam possidens omnis praelatus recte dicere possit : Imitatores mei estote, | sicut et ego Christi, ostendens quod Deus iuste iratus sit uel irasci debuerit, quia uidelicet Moyses non utcumque mitis, sed et mitissimus erat super omnes homines 1540 qui morabantur in terra. Nullo modo seipsum defendebat et hoc pacto quasi legitima causa defensorem sui Deum magis tacendo constituebat. Nam mihi uindictam et ego retribuam, dicit Dominus. Verumtamen parum dictum est, quia mitissi¬ mus erat, sed pro merito Moysi laus ista longe inferior. Supple1345 uit ergo Dominus de Moyse quod Moyses de seipso minus dixerat. Ait enim : 1535

Avdite sermones meos. 12,

6-8

Si

qvis fverit inter vos pro-

pheta Domini, in visione apparebo ei vel per somnivm

1518 cf. Num. II, 25. 1524 I Cor. 4, 8. 1. 1542 Rom. 12, 19 (Deut. 32, 35).

1526 ib.

14-13.

1537 I Cor.

11,

1513 superbiam spiritualem ~ L t in peius] impetus t 1514 -quid om. L est locutus ~ t 1520 accidit] et add. L t 1523 sublustres] illustres t 1525 regnetis L t (Vulg.) 1531 scirent et om. t, sciret supra liti. C secuturi in marg. C 1533 Moyses supra lin. C 1537/1538 iuste Deus ~ L M t 1539 homines supra lin. C 1540 morabantur] habitabant t

pl

871

956

DE SANCTA TRINITATE XVI

LOQVAR AD EVM. 1550

At

NON TALIS SERVVS MEVS MOYSES QVI IN

OMNI DOMO MEA FIDELISSIMVS EST. ORE ENIM AD OS LOQVOR EI, ET PALAM ET NON PER AENIGMATA ET FIGVRAS DOMINVM VIDET. QVARE IGITVR NON TIMVISTIS DETRAHERE SERVO MEO Moysi ?

Magna commendatio, fortissima defensio. Attentos auditores esse uoluit enuntiatio iudicantis. Audite, inquiens, ser¬ mones meos grauitate usa competenti. Deinde locutionis suae modos diuidit dicendo : Si quis fuerit inter uos ;propheta Do¬ mini, etc. Videlicet quia dixerant: Numquid per solum Moysen locutus est Dominus ? Nonne et nobis similiter locutus est ? 1560 Mensuram suam cognoscere habebant, ut minoris et maioris habendo distantiam, non se super se extollerent, cum obseruandum sit, et inter aequales quod dictum est, honore inuicem praeuenientes. In uisione, inquit, apparebo ei uel per somnium loquar ad illum. Somnia futurarum praeferunt imagines rerum, 1565 et si prudentem habuerint coniectorem, quaedam prophetiae sunt. Prius rerum futurarum imagines uel figurae conspiciun¬ tur et deinde coniciendo res ipsae ex parte praeuidentur : Sic Ioseph in Aegypto somnia Pharaonis. Sic Daniel in Babylonia somnia Nabuchodonosor prius audiuit, et ipse sua uidit, ac 1570 deinde reuelante Dei spiritu coniciendo non in incertum de rebus futuris prophetauit. At non, inquit, talis seruus meus Moyses, qui in omni domo mea fidelissimus est. Non hic prius figuras per somnium conspicit et deinde de futuris rebus conicit seu potius econtra prius res ipsas de longinquo futuras 1575 prospicit et deinde figuris et aenigmatibus pro tempore operit atque inuoluit. Nam huic saepe dictum est : Inspice et fac secundum exemplar | quod tibi in monte monstratum est. Ait ergo : Ore enim ad os loquor ei et palam non per aenigmata et figuras Dominum uidet. Ac si dicat : Prius claro intuitu rerum 1580 futurarum ordinem uidet, et quamquam aenigmata conscribat et figuras, rerum ueritatem intrinsecus ipse tenet. Quare igitur non timuistis detrahere sento meo Moysi ? Percunctatio haec reos concludens irati animi est, quam et protinus poenalis sententia e uestigio secuta est. |

1555

1585

35. Iratvsqve contra eos abiit. Nvbes qvoqve recessit,

1558 Num. 12, 2. 1578 Ex. 25, 40.

1551

1562 Rom. 12,10. 1568 cf. Gen. 41, 16 ss. ; Dan. 2, 1579 cf. Orig., In Num. 7, 2 - PG 12, 613.

19

ss.

ei] ad Devm t, ei supra lin. M et figvras om. L i 1552 igitvr] ergo in marg. E (Vulg.) 1559 est locutus ~ E / 1570 spititu Dei ~ / non supra lin. M 1570/1571 de rebus non in incertum futuris ~ M, de rebus non in incertum de futuris ~ C 1572 qui om. E 1574 futuras supra lin. M 1576 huic] hinc t 1578 enim supra lin. M 1578/1579 et figuras om. t 1580 describat E, con- supra lin. C 1585 contra supra lin. C

C

2

PL

IN NVMEROS I, 34-35 12, 9-10

g57

QVAE ERAT SVPER TABERNACVLVM. Et ECCE MARIAM OPERVIT CANDENS LEPRA QVASI NIX, etc.

Propter sensum allegoricum supra repetendum est et tunc clarebit quid ista prophetissa per gratiam glorificata et propter 1590 culpam a Deo consputa, id est leprosa facta significet. Hoc loco Moyses uxorem habens aethiopissam mystice Dominus Chris¬ tus est, peccatricem quondam de gentibus non aspernatus ecclesiam. Hoc nimium aegre ferunt Aaron et Maria, id est carnale Iudaeorum sacerdotium, et tota illorum uetus syna1595 goga ; hoc, inquam, aegre ferunt, de hoc murmurant, magnumque habent inuidiae tormentum, semper enim gentium salutem oderunt. Hoc ergo non ferentes et hac inuidiae trabe tenebratum cordis oculum habentes ad ipsius Domini Christi odium prorumpunt et propter condescensionem miserorum contra 1600 ipsam misericordiam confligunt. Dicunt enim : Num per solum Moysen, id est num per solum Christum uestrum Deus locutus est ? Nonne et nobis, id est prophetis nostris, similiter locutus est ? Habet namque lex nostra uiros uirtutis, qui de terra pariter et de caelo signa fecerunt, mare Rubrum et Iordanem 1605 fluuium diuiserunt, manna de caelo deposuerunt, solem in caelo stare uel etiam retrocedere fecerunt. Haec et his similia illis maligno liuore dicentibus Dominus iratus est. Clarum et manifestum est quia superbae synagogae et carnali eius sacerdotio Dominus iratus est. Dominus Pater Dominus Filius 1610 Dominus Spiritus sanctus genti illi iratus est. Nam ecce leprosa facta est, lepra candente tota operta est. Multum iratus pater exspuit in faciem eius, et proiecit super eius uultum stercus solemmtatum eius. Quanto nequior blasphemia eius oblocutione Aaron et Mariae et immo quanto amplioris gloriae iste 1615 prae Moyse dignus habitus est, tanto plaga gentis illius lepra synagogae illius deterior est. Nam Moyses quidem fidelis erat in tota domo Dei, quemadmodum dicit, at non talis seruus meus Moyses, qui in omni domo mea fidelissimus est, | fidelis, inquam, C 27^ uel fidelissimus in Domo Dei, non sua tamquam famulus in 1620 testimonium eorum quae dicenda erant. Christus uero tam¬ quam filius in domo sua, quae domus sumus nos. Igitur leprosa illa quidquid tangit, immundum est, immundum, inquam, quidquid attrectat, quidquid concelebrat, et Deo odibile est,

1588 ib. 6, 4 - 6ios. 1594 Hier., In Soph. 528 - CC 76A, p. 690. 1596 cf. supra 16, 554 (Mt. 27, 18). 1597 cf. Mt. 7, 3 ; Lc. 6, 41. 1600 Num. 12, 2. 1612 cf. Mal.

2, 3.

1617 Num.

12, 7.

1589 clarificata / 1590 facta in marg. M 1591 Christus Dominus ~ t 1594 carnale in marg. C 1595 aegre supra lin. M 1603 namque] enim L 1611 cooperta / 1612 uultum eius ~ t, uultus eius G L M 1617 non supra lin. G talis] sicut add. G 1620 erat M 1622 ista G

958

DE SANCTA TRINITATE XVI

separata ad arbitrium sacerdotis summi, qui penetrauit caelos, 1625 Christi Iesu, habet uestimenta dissuta, caput nudum, os ueste

contectum, contaminatam ac sordidam se clamat, de quibus omnibus superius in lege leprosi dictum est. Omni tempore quo leprosa est et in hac immunditia perfidiae suae perseuerat, sola habitabit extra castra ; sola, inquam, extra uera et cae1630 lestia sancta, quasi mortua, immo uere mortua, et ut abortiuum quod | proicitur de uulua matris suae. Abalienata est enim a PL 873 uulua, errauit ab utero, locuta est falsa, quae non docuit eam mater sua fidelis patriarcharum et prophetarum ecclesia. Clamat autem Moyses ad Dominum, dicens : Deus obsecro sana 1635 eam. Immo uero tota antiquitas, tota patrum antiquorum pro illa gente interuenit fides. Sed non sanabitur, non reuocabitur in castra, donec euoluantur septem dies, id est donec plenitudo gentium subintroeat. Si, inquit, pater eius exspuisset in faciem eius, non debuerat saltem septem dierum rubore suf1640 fundi ? Plane uera similitudo. Nam reuera si quis filius patrem, quem honorare, cui blandiri debet, ita exasperauerit, ita ad iracundiam prouocauerit ut ille motus in faciem eius exspuat, qui utique faciem filii naturaliter dulcis osculis delambere consueuerat, quomodo talis filius sic pro sua proteruia sputo patris 1645 oblitus non saltem septem diebus inter compares suos erubes¬ cat ? Cui enim pretiosus esse potest, qui ut uilis a patre suo consputus est ? Si ergo, inquit, pater eius exspuisset in faciem illius, etc. Ego autem, inquit, Pater uester sum, qui dico. ad Pharaonem : Filius primogenitus meus Israhel, dimitte filium 1650 meum, et ecce exasperatus quodammodo exspui in faciem huius, dum lepra candidissima, lepra quasi niuea id est uerissima totam operui carnem eius. Separetur igitur septem diebus, etc., ut supra. 13, 1-4 36. Profectvs est Israhel de Aseroth fixis tentoriis in 1655 DESERTO PHARAN. IBI LOCVTYS EST DOMINVS AD MOYSEN, dicens : Mitte viros qvi considerent terram Chanaan, QVAM EGO DATVRVS SVM FILIIS ISRAHEL, SINGVLOS DE SINGVLIS TRIBVBVS EX PRINCIPIBVS. FECIT MOYSES QVOD DOMINVS IMPERARAT, etc. 1660 Plana est historia, quia missi exploratores explorauerunt

terram pergentesque ad torrentem botri, absciderunt | palmi- C 28

1624 cf. Hebr. 4, 14. 1627 cf. Leu. 13, 59; 14, 54. 1630 Num. 12, 12. 1632 Ps. 57, 4. 1634 Num. 12, 13. 1637 cf. Rotn. 11, 25 ; cf. Orig. In Num. 7, 4 - PG 12, 616. 1638 Num. 12, 14. 1649 Ex. 4, 22-23. 152 Num. 12, 14.

1624 1643

separatur t

1631

enim om. t

1639

naturaliter dulcis] natura duce t, dulce M

etc. om. L,

1649

etc. ut supra om. G

meus in marg. C, tuus G

1656

dicens in marg. M

(Vulg.) confundi t 1647/1648 si ergo usque illius 1652 eius supra lin. C 1653 1657 filiis Israhel] vobis t

diebus t

IN NVMEROS I, 35-36

1665

tem cum uua sua, quam portauerunt in uecte duo uiri reuersique post quadraginta dies detraxerunt terrae, quam inspexe¬ rant omnes praeter Iosue filium Num etChaleb filium Iephonne dicentes : Terra

qvam

et continuo :

13, 33b

959

lvstravimvs

Popvlvs,

devorat habitatores

inquiunt,

svos,

qvem aspeximvs procerae

STATVRAE EST. 1670

1675

14, 21-23

Quae profecto sententia nimium praecedenti contraria est. Hic nempe mos est detrahentium, ut dum detrahere student nonnumquam sibimet contraria dicant, non curantes quam in partem uerba cadant, dummodo audientium corda subuertant. Tandem cum clamaret omnis multitudo et lapidibus eos uellet opprimere, qui alio spiritu sequebantur Dominum, tali sententia iudicium definitum est : Vivo ego, inquit, et implebitvr gloria Domini vniversa terra. Attamen omnes homines qvi vidervnt maiestatem MEAM, ET SIGNA QVAE FECI IN AEGYPTO ET IN SOLITVDINE, ET TENTAVERVNT ME | IAM PER DECEM VICES, NEC OBOEDIERVNT PL

1680

VOCI MEAE, NON VIDEBVNT TERRAM PRO QVA IVRAVI PATRIBVS EORVM.

Haec tentatio decima ceterarum tentationum pessima causa fuit maxima, cur omnium illorum, qui numerati fuerant a uiginti annis et supra, praeter duos iam dictos, nemo in illam 1685 repromissionis terram ingrederetur, sed eorum corpora in de¬ serto prosternerentur. Porro propheta, immo Spiritus sanctus in psalmo cum dixisset : Hodie si uocem eius audientis, nolite obdurare corda uestra, continuo adiecit : Sicut in exacerbatione, secundum diem tentationis in deserto, ubi tentauerunt me patres 1690 uestri, probauerunt et uiderunt opera mea. Quadraginta annis offensus fui generationi illi, et dixi semper : Hi errant corde. Et isti non cognouerunt uias meas, quibus iuraui in ira mea : Si introibunt in requiem meam. Hoc testimonio apostolus quo¬ que utens continuo subiungit: Videte, fratres, ne forte sit in ali1695 quo uestrum cor malum incredulitatis discedendo a Deo uiuo ; sed adhortamini uosmetipsos per singulos dies, donec Hodie cognominatur, ut non obduretur quis ex uobis fallacia peccati. Participes enim Christi effecti sumus, si tamen initium sub¬ stantiae eius usque ad finem firmum retineamus. Dum dicitur : 1700 Hodie si uocem eius audieritis, nolite obdurare corda uestra, quemadmodum in illa exacerbatione. Quidam enim audientes

1687 Ps.

94, 8.

1688 ib.

9-11.

1604 Hebr.

3, 12-19.

1673 cum in marg. C 1675 iudicium] Domini add. L M 1680 ivravi in marg. C 1601 'illi supra lin. M, huic t (Breu. Rom. Ps. 94, 10 in lnuitatorio ad matutinas) 1692 quibus supra lin. M 1695 discedendi Vulg.

874

960

1705

1710

1715

1720

1725

1730

1735

de SANCTA TRINITATE XVI

exacerbauerunt; sed non uniuersi qui 'profecti sunt ab Aegypto per Moysen. Quibus autem infensus est quadraginta annis ? Nonne illis, qui peccauerunt, quorum cadauera prostrata sunt in deserto ? Quibus autem iurauit non introire in requiem ipsius, nisi illis, qui increduli fuerunt ? Et uidemus quia non potuerunt introire propter incredulitatem, etc. | 37, Igitur praesentis capituli notissimam teneamus allego¬ riam ad instruendum timorem sanctum, timorem castum, ut timeamus, secundum eundem apostolum, ne forte, relicta pol¬ licitatione introeundi in requiem eius, existimetur aliquis ex uobis deesse. Etenim et nobis, inquit, annuntiatum est, quemad¬ modum et illis. Quidnam, secundum iam dicta psalmistae et apostoli testimonia, terra illa tunc eo modo explorata nisi requiem Domini significat ? Quae autem illa requies Domini ? de qua iterum determinando diem quamdam in Dauid dicit : Hodie si uocem eius audieritis nolite obdurare corda uestra, tandem ita concludens, quibus iuraui in ira mea : Si introibunt in requiem meam ? Quae, inquam, est hodierna requies Domini diem habens determinatum post illum septimum diem, quo requieuit Dominus ab operibus suis ? Nempe ipsa est resur¬ rectio carnis, resurrectio Christi, gloriosa requies Domini. Hanc requiem, | hanc terram uiuentium exploratum admissi sumus, quicumque Scripturas sanctas in manibus habemus primis Iudaeis Domino dicente : Scrutamini Scripturas, quia uos puta¬ tis in ipsis uitam habere, deinde et de apostolis dicente euange¬ lista, quia tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas. Scripturas namque intelligentibus illud recte decantatur : Introduxit uos Dominus in terram fluentem lac et mei, et ut lex Domini semper sit in ore uestro. Legendo igitur atque intelligendo ascendimus, terramque optimam explorauimus. Perrexi¬ mus ad torrentem botri, abcisus est palmes cum uua sua, quam deportant in uecte duo uiri. Quid enim est torrens botri, nisi passio Domini nostri Iesu Christi ? Nempe de illo sponsa in Canticis dicit : Botrus cypri dilectus meus mihi in uineis Engaddi. Et de passione eius per Prophetam dictum est : De tor¬ rente in iiia bibet. Explorando itaque uenimus usque ad tor¬ rentem botri : legendo namque prophetas intelleximus quia oportebat pati Christum, et resurgere a mortuis. Quomodo

1710 Hebr. 4, 1-2. 1717 Ps. 94, 8. 1718 ib. 11. 1723 cf. Ps. 26, 13. 1725 Ioh. 5, 39. 1729 Introitus fer. II paschal - AMiss. 81 a p. 100 : Introduxit uos. 1733 cf. Num. 13, 24; cf. Raban., En. in Num. z, 10 - PL 108.667 B. 1735 Cant. 1, 13. 1736 Ps. 109, 7. 1739 cf. Lc. 24, 46.

1705 in requiem eius introeundi ~ E 1707 etc. om. t 1712 quemadmodum] sicut/ 1726 uitam] aeternam add. Vulg. 1728 namque om. G illud om. L 1730 sit semper ~ / 1731 exploramus t 1732 torrentem] montem / 1734/ 1735 dicit in Canticis ~ E M t

C

28v

PL

875

IN NVMEROS I, 36-38

961

1740 autem abscisus est palmes cum uua sua,nisi quia ferro passionis abscisa est anima eius, et de carne exiuit cum diuinitate dul¬ cissima sibi insita ? Nam de isto palmite sic et per prophetam est praedictum quia abscisus est de terra uiuentium. Abscisum ergo palmitem portant in uecte duo uiri, id est passum et 1745 mortuum Christum adorant in cruce duo populi credentes et confitentes quia resurrexit a mortuis. Porro palmitem portantibus in uecte duobus uiris necessario qui praecedit quod portat | non uidet, qui autem subsequitur, semper prae C 29 oculis habet. Ita plane anterior populus, qui beata dominicae 1750 passionis tempora praecessit, dulcissimum botrum, id est Christum, quem fide portabat, non uidit : nos autem qui sub¬ sequimur uidemus et praesentem habemus rem salutis, cuius spem solam habuerunt illi. Vnde et nobis dicitur cum apostolis: Beati oculi qui uident quae uos uidetis. Dico enim uobis quia 1755 multi reges et prophetae uoluerunt uidere quae uidetis, et non uiderunt, et audire quae auditis, et non audierunt. Sed et de malo granatis et de ficis loci illius tulimus, quia prophetarum mortes uel persecutiones quas passi sunt, passuri Christi testi¬ monia fuisse intelleximus. Hoc explorauimus quadraginta 1760 diebus. Qui enim ad explorandam camis resurrectionem nos admisit, praebuit nobis seipsum uiuurn in multis argumentis, per dies quadraginta apparens discipulis, et loquens de regno Dei. Vnus exploratorum dicit : Quod fuit ab initio, quod audiuimus, quod uidimus oculis nostris, quod perspeximus et 1765 manus nostrae temptauerunt. 38. Igitur quotquot spiritu Dei agimur, dicimus cum | Chaleb: PL 876 31 Ascendamvs et possideamvs terram, qvoniam poteriMVS OBTINERE EAM. 1770

1775

Chaleb quasi cor uel canis interpretatur. Et hic ipso nomine non minus quam fide ueritatem uel testimonium illorum ex¬ primit, qui sunt sicut cor Christi Domini, iuxta quod scriptum est : Si separaueris pretiosum a uili, quasi os meum eris. Si enim qui pretiosum a uili id est ueritatem a mendacio separat, ipse est os Domini, cur non recte dicatur, et quasi cor Domini, habendo spiritum Christi ? Est et canis Domini, iuxta quod

1743 Is 53 8 1745 Raban. ib. 668 D. 1754 Lc. io, 24. 1757 cf. Mt. 23, 17 • Lc." 13,' 34. 1761 cf. Act. 1, 3. 1763 I Ioh. 1, 1. 1766 cf. Rom. 8, 14. 1769 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 17, 12 - CC 72, p. 80. 1772 Ier. 15, 19. 1778 cf. Rom. 8,

14.

1742 isto supra lin. C 1742/1743 est et per proph. praedictum ~ / uiri om G 1746 palmitem] abscisum add. L t 1748 sub- om. L, quae] uos add. Vulg. 1757 loci illius om. L 1758 sunt in marg. M fuisse in marg. M 1764 nostris supra lin. M quod perspeximus om. / 1771 temptauerunt corr. in trectauerunt C contrectauerunt t (Vulg.) est om. t om. G 1773 qui om. L

1744 1755 1759 1765 sicut

962

1780

1785

179°

1795

1800

1805

32-34

DE SANCTA TRINITATE XXI

itidem scriptum est : Lingua canum tuorum ex inimicis, id est testes tibi sunt apostoli eu odientibus te Iudaeis. Itaque Chaleb id est omnis testis ueritatis praedicat fideliter, clamat con¬ fidenter : Ascendamus et possideamus terram, id est credamus quia Christus resurrexit a mortuis et credentes resurrectionis eiusdem consequamur gloriam. Alii uero, alii, inquam, qui fue¬ runt nobiscum, scilicet antichristi haeretici, qui exierunt ex nobis sed non erant ex nobis, detrahunt terrae quam inspexe¬ runt, negant fidem resurrectionis aut infirmare conantur eius in qua resurrecturi sumus ueritatem carnis. Terra, inquiunt, quam lustrauimus, deuorat habitatores suos. Quid aliud asserunt haeretici, dum dicunt : Quia non resurget uera substantia carnis ? Nempe si non eadem resurget caro, si erit uentis et aere subtilior, ergo illa, quam exspectamus, terra uiuentium habitatores suos deuorat. Sed sibimet contraria dicunt: Populus quem aspeximus, procerae staturae est. Haeretici namque circa eandem rem contra se diuisi sunt, ita ut, dum alii ueram carnem resurrecturam negent, alii | econtra concubitum quoque filiorumque procreationem illic exspectent, ita sibi contrarii sunt ut cum illi non ipsam sperent substantiam, isti econtra nimiam eiusdem substantiae uitiosamque exspectent corpulentiam. At uero losue filius Nun, siue Iesus Naue, quod interpretatur saluator, filius pulchritudinis, et Chaleb, de cuius nominis interpretatione iam ante dictum est ; losue, inquam, et Chaleb, id est saluator Iesus et apostoli eius cunctique catholicam fidem profitentes, sciderunt uestimenta sua, id est a suo consortio talium reiecere blasphemias. Et ad omnem mul¬ titudinem filiorum Israhel locuti sunt: Terra quam lustrauimus, ualde bona est, etc. Quid multa ? Cum clamaret omnis multitudo, et lapidibus eos uellet opprimere, apparuit gloria Domini super tectum foederis, dignamque poenam edicens : Vestra, inquit, cadavera iacebvnt in solitvdine, filii VESTRI ERVNT VAGI IN DESERTO ANNIS QVADRAGINTA, ET PORTABVNT FORNICATIONEM VESTRAM, DONEC CONSVMANTVR CADA-

1810

VERA PATRVM IN DESERTO, IVXTA NVMERVM QVADRAGINTA DIERVM QVIBVS CONSIDERASTIS TERRAM. ANNVS PRO DIE IMPVTA-

1776 Ps. 67, 24. 1782 cf. I Ioh. 2,19. 1784 Aug., De haeres.passim - CC 46. 1785 cf. Num. 13, 33. 178!) cf. Ps. 26, 13. 1793 Aug., De haeres. 59/60 CC 46, p. 328. 1797 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 35, 29, p. 104 coli, supra 16, 152. 1798 cf. supra 16, 1770. 1801 Num. 14, 6. 1802 ib. 7. I8O4’ ib. 10.

1777 tibi om. t, sibi G -que om. t 1790 sibimet contraria] contraria sibimet continuo L M 1793 resurrecturam in marg. M 1794 -que om. t 1796 uitiosamque om. t 1797 corpolentiam G 1799 interpretatione nominis ~ t 1800 Iesus] Christus L M i 1805 opprimere] obruere t 1809/1810 patrvm CADAVERA ~ L

CADAVERA] VESTRA ET PATRVM VESTRORVM add. C {Vulgi)

C

IN NVMEROS I, 38-39

963

BITVR, ET QVADRAGINTA ANNIS RECIPIETIS INIQVITATES VES¬ TRAS.

Hoc exemplum omnibus haereticis et incredulis sancitum 1815 est. Videamus ergo, ut supra memoratus apostolus ait, ne forte sit in ali\quo uestrum cor malum incredulitatis. Nam reuera PL 877 sicut detractores illi pro die receperunt annum, sic haeretici omnes cum Iudaeis incredulis pro temporalis blasphemiae culpa sempiternum recipient interitum. Et tunc quidem Do1820 mino dicente : Quousque non credent mihi in omnibus signis quae feci coram eis ? feriam igitur eos pestilentia, atque consu¬ mam ; tunc, inquam, haec dicente Domino : Moyses orabat dicens : Dimitte, obsecro, peccatum populi huius secundum multitudinem misericordiae tuae. Nunc autem et illos et omnes 1825 accusat haereticos. Nam quemadmodum ueritas dicit Iudaeis: Est qui accuset uos Moyses, in quo uos speratis ; sic et omnibus haereticis ecclesia, ueritatis columna, dicit : Sunt qui accusent uos lex prophetae et euangelium et omnes apostolicae litterae, quorum de scientia praesumitis. 1830 39. Et tentavervnt, inquit, me iam per decem vices. 2‘2c Ipsas tentationes hic breuiter enumeremus. De prima tentatione in Exodo ita legitur : lurgatus populus contra Moysen ait : Da nobis aquam ut bibamus. Quibus respondit Moyses : Quid iurgamini contra me ? Cur tentatis Dominum ? De secunda 1835 tentatione, ita in libro Numerorum scribitur : Cumque indige¬ ret aqua populus, etc., usque ad eum locum in quo ait: Haec est aqua contradictionis, ubi iurgati sunt filii Israhel contra Do¬ minumet sancti fi catus \ est in eis. Tertia tentatio in campestri- C 30 bus fuit contra mare Rubrum, in quo loco murmurasse dicun1840 tur contra Dominum, quia peremptos Aegyptios fuisse Moysi sibi de uerbo Domini dicenti non crediderunt, sed potius eos se subsequi timuerunt. Vnde dicitur in Psalmo : Patres nostri in Aegypto non intellexerunt mirabilia tua, non sunt recordati multitudinis misericordiae tuae, et ad iracundiam prrouocauerunt 1845 te super mare in mari Rubro. Quarta et quinta tentatio super manna exstitit. Vna tentatio fuit super eodem manna sicut in Exodo dicitur : Hic est sermo quem praecepit Dominus : Colli-

1815 Hebr. 3, 12. 1820 Num. 14, 11-12. 1827 cf. I Tim. 3, 15. 1832 Ex. 17, 2-3. Ex. 14, 31. 1812 Ps. 105, 7 (iuxta Hebr.).

1822 ib. 19. 182« Ioh. 5, 45. 1835 Num. 20, 2.13. 1838 cf. 1847 Ex. 16, 16.

1816 uestrum] nostrum CGMt 1824magnitudinem t 1825 Iudaeis ueritas dicit ~ L 1826 accusat t (Vulg.) 1828 et2 om. L M t 1820 praesumatis L 1830 iam om. L 1832 ita in Exodo ~ L t 1834 iurgatis t 1835 Numerorum libro ~ t 1838 campestri L M t (L in fine lineae) 1839 dicuntur supra lin. M 1843 sunt recordati] fuerunt memores t 1844 multitudinis] manus C, om. t 1845 te non in Vulg. iuxta Hebr. super mare om. t

964

DE SANCTA TRINITATE XVI

gut ex eo unusquisque quantum potest sufficere ad uescendum. Et post pauca dixit ad eos Moyses : Nullus relinquat ex eo usque in 850 mane. Qui non audiuerunt eum, sed dimiserunt ex eo quidam us¬ que mane. Altera fuit tentatio, de qua post pauca in eodem libro dicitur : Sex diebus colligetur, in die autem septimo sabba¬ tum est Domini, idcirco non inuenietur. Venit septima dies, et egressi de populo ut colligerent, non inuenerunt. Dixit autem Do855 minus ad Moysen : Vsquequo non seruabitis mandata mea et legem meam ? etc. Sexta et septima tentatio in Sepulcris con¬ cupiscentiae facta fuisse legitur, scilicet tentatio carnium in qua etiam prima tentatio carnium complectitur. De qua in Exodi libro legitur : Dixerunt Moyses et Aaron ad omnes filios | pl 878 860 Israhel : Vespere scietis quia Dominus eduxerit uos de terra Aegypti, et mane uidebitis gloriam eius. Audiuit enim murmur uestrum contra Dominum Et post pauca : Locutus est Dominus ad Moysen dicens : Audiui murmurationes filiorum Israhel. Lo¬ quere ad eos : Vespere comedetis carnes, et mane saturabimini 865 panibus, et scietis quod ego sum Dominus Deus uester. Factum est ergo riespere, et ascendens coturnix operuit castra. De septima ita hic in Numeris dicitur : Interea ortum est murmur populi, quasi dolentium pro labore contra Dominum. Quod cum audisset Dominus, iratus est, et in eos accensus ignis Domini deuorauit ex870 tremam partem castrorum. Et post pauca : Sanctificamini, cras comedetis carnes : Ego enim audiui uos dicere : Quis dabit nobis escas carnium ? Bene nobis erat in Aegypto, etc. Octaua tenta¬ tio fuit uitulus aureus, quem fabricauerunt sibi in deserto filii Israhel, morante Moyse cum Domino in monte Sinai. Nona 875 tentatio hic in deserto Pharan, quae in ipsa dicitur Barne, de exploratoribus : Vsquequo, inquit, detrahet mihi populus iste ? Quousque non credent mihi in omnibus signis quae feci coram eis ? Et post paululum : Iuxta numerum quadraginta dierum, quibus considerastis \ terram, quadraginta annis recipietis ini- C 30’ 880 quitates uestras. Decima tentatio in eo est, quod cum locutus esset Moyses uniuersa uerba Domini ad omnes filios Israhel : Luxit populus nimis, et ecce mane primo surgentes ascenderunt uerticem montis atque dixerunt : Parati sumus ascendere ad locum de quo locutus est Dominus, quia peccauimus. Quibus 885 Moyses : Cur, inquit, transgredimini uerbum Domini, quod uobis non cedet in prosperum ? Nolite ascendere, non enim est

1849 ib. 19-20. Num. 11, 1. 1878 ib. 34.

1852 ib. 26-28. 1859 ib. 6-7. 1802 ib. 12-13. 1807 1870 ib. 18. 1872 cf. Ex. 32, 1 ss. 1870 Num. 14, 11. 1880 ib. 39-42.44.

1849/1850 in om. t, usque in supra lin. M 1852/1853 septima t Vulg., VII L M 1850 etc. om. t 1857 fuisse legitur] fuit / 1859 Exodi libro] Exodo / 1809 accensus] est add. L t Domini] et add. L. t 1870 castrorum partem ~ t

IN NVMEROS I, 39-40

1890

14,

32

965

Dominus uobiscum. Item post pauca : At illi contenebrati ascenderunt in uerticem montis. Arca autem testamenti Domini et Moyses non recesserunt de castris. 40. Iam nunc ad ordinem redeamus. Postquam locutus est Moyses ad omnes filios Israhel uniuersa uerba Domini dicen¬ tis : Vestra cadavera iacebvnt in solitvdine, filii vestri ERVNT VAGI IN DESERTO ANNIS QVADRAGINTA,

1895

14,

45

illi, ut iam dictum est, ascenderunt in uerticem montis arca Domini et Moyse non recedentibus de castris. Descenditqve Amalechites et Chananevs qvi habita¬ bant IN MONTE, ET PERCVTIENS EOS ATQVE CONCIDENS, PERSECVTVS EST VSQVE HORMA.

Mons iste in quo Amalechites et Chananeus habitare dicun¬ tur, mons Seir intelligitur, sicut in Deuteronomio dicitur : Itaque egressus Amorreus, qui habitabat in montibus et obuiam ueniens, persecutus est uos, sicut solent apes persequi, et cecidit de Seir usque Horma. Amalechites populus lingens, Chananeus 1905 possidens, Seir pilosus, | Horma anathema interpretatur. Per haec nomina maligni spiritus intelliguntur, qui usque Horma, id est usque in profundum inferni, quod aeternum est anathe¬ ma, supradictos sanctae terrae detractores omnes haereticos concidendo, uictorum more persequuntur. Arca namque tes1910 tamenti Domini cum illis non est; lex Domini, lex ueritatis cum illis non est, et proinde, quaecumque arma quasi arma uerbi Dei corripiunt, non proderunt illis, nec ualet illis dixisse : Peccauimus, quia uidelicet catholicae ecclesiae nequaquam reconciliati sunt dignis paenitentiae fructibus. 1900

1901 Deut. I, 44. 1903/1904 Hier., Ltb. interpr. hebr. nom. - CC 72, 10, 27, p. 72 ; 22, 8, p. 86 ; cf. supra io, 801 ; 12, 729. 1913 Num. 14, 40. 1914 cf.

Mt. 3, 8.

1889 recedebant C 1891 omnes om. t 1898 atqve concidens eos ~ L 1899 vsqve supra lin. M 1902 itaque] igitur t habitat C 1904 Erma Hier. 1911 quasi arma supra lin. L 1914 Explicit liber primus explanationum

domni Rodberti in librum Numeri C M, om. L

PL

879

IN NVMEROS LIBER SECVNDVS.

1. 15, 22-24

Si per ignorantiam praeterieritis qvidqvam horvm

QVAE LOCVTVS EST DOMINVS AD MOYSEN, ET MANDAVIT PER EVM AD VOS A DIE QVA COEPIT | IVBERE ET VLTRA, OBLITAQVE FVERIT FACERE MVLTITVDO,

OFFERET VITVLVM DE ARMENTO

5 HOLOCAVSTVM IN ODOREM SVAVISSIMVM DOMINO, ET SACRIFICIVM EIVS AC LIBA VT CAERIMONIAE POSTVLANT, HIRCVMQVE PRO PECCATO, etc.

Opportuna recapitulatione hic commemoratio fit de lege sacrificiorum, de qua in Leuitico uberius dictum est; additurio que aliquid quod diligentissime summaque cautela notandum est : 15, 30-31 Anima vero, inquit, qvae per svperbiam aliqvid com¬ miserit, SIVE CIVIS SIT ILLE SIVE PEREGRINVS, QVONIAM ADVERSVS 15

DOMINVM

Verbvm enim

REBELLIS

FVIT

PERIBIT

DE

POPVLO SVO.

Domini contempsit et praeceptvm

illivs

FECIT IRRITVM, IDCIRCO DELEBITVR ET PORTABIT INIQVITATEM SVAM.

Hanc iustitiae legem et prophetae sequuntur et euangelium. Prophetae, cum dicit Amos : Super tribus sceleribus Damasci, 20 et super quattuor ; super tribus sceleribus Gazae, et super quat¬ tuor ; super tribus sceleribus Tyri, et super quattuor, non conuertam eum. Primum namque scelus est iniquitatem mente con¬ cepisse. Secundum scelus est dolorem opere peperisse. Tertium iniquitatis opus in usum uel consuetudinem traxisse. Quartum 25 scelus male acta per superbiae spiritum defendere. Ergo super quattuor, inquit, non conuertam eum, id est, cum superbe fuerit defensum, iam non est remissibile peccatum. Confirmat hoc, ut praedictum est, et euangelium, cum dicit saluator esse peccatum quod non remittatur neque in hoc saeculo neque in 30 futuro, scilicet blasphemiae spiritum siue uerbum contra Spiri¬ tum sanctum, quod non est aliud quam superbiae malum, quo contra conscientiam propriam defendendo se quispiam ar¬ guentem de peccato elidit Spiritum sanctum. De hoc et Iohannes in epistula sua dicit : Est peccatum ad mortem, non pro illo 35 dico ut roget quis. Sed et ad filios suos loquitur Heli: Si peccauerit uir in uirum placari ei potest Deus. Si autem in Domino peccauerit uir, quis orabit pro eo ? Idcirco et illud sciendum est

XVII, 19 Amos 1, 3.6.9. Iloh. 5,17. 35lReg. 2,

XVII, 1

22

Greg., supra

14, 935.

29 cf. Mt.

12, 31.

34

25.

~CLM 3 AD VOS Om. t 5 IN hic recapit. ~LM/ 9 est om. t 12 vero om. t 29 hoc saeculo neque om. C 30 uerbum om. C 36/37 pecc. in Deum ~ C, in Dominum pecc. L t (Vulg.) 37 est om. L i PRAETERIERITIS PER IGNORANTIAM

ODOREM om. t

8

C

IN NVMEROS II, 1-2

40

45

15, 32-35

967

quia Dominus noster | tres tantum mortuos, unum in domo iacentem, alium cum iam per portam ciuitatis efferretur, tertium de sepulcro quatriduanum iam fetentem, suscitasse legi¬ tur, et quartum non suscitasse legitur, eadem uidelicet ratione qua in propheta iam fuerat dictum : Super tribus sceleribus et super quattuor non conuertam eum. 2, Opportuna, inquam, recapitulatione nunc commemoratum est de lege sacrificiorum, et continuo peccatum superbiae nullum docetur habere sacrificium. Statimque subiungitur :

PL

880

Factvm est avtem cvm essent filii Israhel in solitvdiNE, ET INVENISSENT HOMINEM COLLIGENTEM

| LIGNA IN DIE C

31^

SABBATI, OBTVLERVNT EVM MOYSI ET AARON ET VNIVERSAE 50

MVLTITVDINI.

Qvi

RECLVSERVNT EVM IN CARCEREM, NESCIEN¬

TES QVID SVPER EO FACERE DEBERENT. DlXITQVE DOMINVS AD

16, 1-3

Moysen : Morte moriatvr homo iste. Ac deinceps : Ecce avtem Core, filivs Isaar, filii Caath, filii Levi, et Dathan ATQVE AbIRAM FILII ELIAB, HoN QVOQVE FILIVS PHELETH DE

55

FILIIS RVBEN, SVRREXERVNT CONTRA MOYSEN, ALIIQVE FILIOrvm Israhel dvcenti qvinqvaginta viri, proceres synago¬ gae

ET

QVI

TEMPORE

CONSILII

PER

NOMINA VOCABANTVR.

Cvmqve stetissent adversvm Moysen et Aaron dixervnt : SVFFICIAT VOBIS, QVIA OMNIS MVLTITVDO SANCTORVM EST ET IN 60

65

70

75

IPSIS EST DOMINVS.

Igitur e uestigio subsequentibus exemplis : Anima, inquit, quae per superbiam aliquid commiserit, peribit de poptdo suo, siue paruum siue magnum illud sit quod commisit, in quo aduersus Dominum rebellis fuit. Nam et si magnum fuit quod Core commisit, in quo Dathan atque Abiram aduersus Domi¬ num rebelles fuerunt, quia uidelicet unitatem sciderunt dicentes : Non uenimus, non uenimus; at colligere ligna res uel factum fuit exiguum, in quo tamen qui offendit, colligendo in die sabbati : Morte moriatur, inquit Dominus, obruat eum lapidibus omnis poprdus. Videlicet, quia per superbiam illud quod uidebatur exiguum commisit, quia uerbum Domini con¬ tempsit, quia legem sabbati, immo le |gislatorem in sabbato eius despexit, idcirco mori debuit, non considerante Deo quid uel quantum sed qua mente fecerit. Itaque anima quae per superbiam aliquid commiserit, siue magnum siue paruum sit, utique peribit. Notanda interim in ipsa superbia poenarum

38 cf. Mt. Num. 15,

9, 18 30.

ss. ; cf. Lc. 07 Num.

7,

ix ss.; cf. Ioh. 11, 1 ss. 09 Num. 15, 35.

16, 12.

42 Amos 1, 9. 01 71 cf. Num. 15, 31.

40 iam om. t 41 et quartum usque legitur supra lin. L 42 fuerat om. G 03 paruum siue om. L illud sit] fuerit illud / 65 atque] et / 65/06 aduersus Dominum om. t 66 unitatem om. L 67 non uenimus2 om. L, in marg. M 70 populus] turba Vulg. 73 Deo considerante ~ G

PL

881

968

DE SANCTA TRINITATE XVII

dispensatio iusta. Dathan atque Abiram, qui uocati, cum sub¬ sannatione dicunt, non uenimus, non ueninius, non consueta hominum morte intereunt, sed nouam rem fecit Dominus, 80 ut aperiens terra os suum deglutiret eos descenderentque uiuentes in infernum. At uero Core concilium ducenti quinqua¬ ginta uiri, qui non dixerunt ut illi, non uenimus, et ipsi quidem pro eadem superbia caelesti ira puniti sunt, uerumtamen non a terra absorpti, quae res maxime noua exstitit, sed igne sunt 85 conflagrati. Ille autem homo qui inuentus est colligens ligna, cuius usque ad buccas non ascendit contemptus siue superbia, magis consueta hominum morte moritur, per homines occidi¬ tur, ab omni populo lapidatur. 16,15b.22b 3. Ne, inquit, respicias sacrificia eorvm. Ac deinceps : 90 Fortissime Devs spiritvvm vniversae carnis, nvm vno PECCANTE CONTRA OMNES IRA TVA DESAEVIET ? Ergo uerissime iam de istis dicas quia hi sunt duae oliuae | et C duo candelabra lucentia ante Dominum dominatorem uniuersae terrae, habent potestatem claudere caelum et aperire 95 portas eius, quia linguae eorum claues caeli factae sunt. Qui enim haec dicunt : Ne respicias sacrificia eorum, iam non tan¬ tum caelum, sed et ipsos oculos Domini claudunt. Item qui dicendo, fortissime Deus spirituum uniuersae carnis, etc., auertunt iram a populo, linguis suis profecto pro caeli clauibus 100 utuntur ut superbis claudant, mitibus autem caelum aperiant. Verum potestatem hanc non uoluntas efficit sed causa. Vbi superbiae causa iram prouocat suisque ironiis persultat dicen¬ do : 16, 14 Revera indvxisti nos in terram qvae flvit rivis lactis 105 et mellis, dedisti nobis possessiones agrorvm et vineaRVM : AN ET OCVLOS NOSTROS VIS ERVERE ? NON VENIMVS, illic iste, de quo supra dictum est : Erat enim Moyses uir mitissimus super omnes homines qui morabantur in terra, illic, inquam, iste mitissimus irascitur ualde, loquiturque quasi im110 periose ad Dominum : Ne respicias sacrificia eorum. Irascitur, inquam, uerumtamen non suo spiritu, sed eius, cui psalmista loquitur : Tu terribilis es et quis resistet tibi ? Extunc ira tua. Nempe ex quo Deo resistitur, extunc Deus terribiliter irasci¬ tur. Et omnis quicumque in ueritate mitis est, huius habitator 115 est Deus, illic irascitur, ubicumque superbiae malum oboritur.

cf. Num. 16, 29-30. 84 cf. ib. 35. 11, 4. 04 ib. 6. 107 Num. 12, 3.

78

85 cf. Num. 15, 32. 02 cf. Apoc. 112 Ps. 75, 8. 114 cf. Mt. 11, 29.

77 sub- supra lin. L 70 morte hominum ~ G t 81 Core om. L 82 quidem in marg. M 87 morte supra lin. M 00 vniversae carnis om. C M 02 hi] isti L, 08/00 iram a pop. auertunt ~ L, t 107 enim supra lin. M 111 uerumtamen om. t 114 cuius t

IN NVMEROS II, 2-4

969

Vtitur illic duro anathematis gladio, separat separatum a Deo, quem tradat diabolo. Ybi uero clauibus praedictis, clauibus caeli, linguis suis ad iram depluendam caeli portas aperuerunt, in ipsa ira mise |ricordiae non immemores proni in faciem ca120 dentes : Fortissime, inquiunt, Deus spirituum uniuersae carnis, num uno peccante contra omnes ira tua desaeuiet ? Vtrobique fortes, utrobique uolentes. Nam quibus ipsi concesserunt Deus iratus est ; a quibus ipsi uetuerunt, praesens ira remota est. 4. Quo tandem pacto superbiae malum exterminatum est 125 et cohibitae a Domino querimoniae filiorum Israhel ? Ait :

17, 2-5

Loqvere ad SINGVLAS

PER

filios

Israhel

COGNATIONES

TRIBVVM VIRGAS DVODECIM,

et accipe ab

SVAS,

A

CVNCTIS

eis

PL

882

virgas

PRINCIPIBVS

ET VNIVSCVIVSQVE NOMEN SVB-

SCRIBES VIRGAE SVAE, NOMEN AVTEM AARON ERIT IN TRIBV

130

Levi.

Et

vna virga cvnctas seorsvm familias continebit.

PONESQVE EAS IN TABERNACVLO FOEDERIS CORAM TESTIMONIO VBI LOQVAR AD TE. QVEM EX HIS ELEGERO GERMINABIT VIRGA EIVS, etc.

Pulcherrime atque clementissime fortissimus Deus, post135 quam superbiae malum ultus fuerat, quasi positis armis suae fortitudinis uirgam germinantem adhibet aduersus inflationes et querimonias filiorum Israhel; uirga, inquam, germinante gemmisque turgentibus in flores et fructus erumpente, dein¬ ceps non superbire docet. Quid hic ordo pulcherrimus prae140 signat, nisi quod contra diaboli superbiam necessaria Christi Filii Dei ponenda esset humilitas ? Hoc nempe sciens Isaias propheta | cum dixisset: Vae Assur, uirga furoris mei et baculus C 32^ ipse ; in manu eius indignatio mea ; ac deinceps : Visitabo super fructum magnifici cordis regis Assur, et super gloriam alti145 tudinis oculorum eius : cum, inquam, haec et cetera aenigmatice dixisset de superbia diaboli, subiecit atque ait de humili¬ tate Christi : Et egredietur uirga de radice Iesse, et flos de radice eius ascendet, et requiescet super eum spiritus Domini : spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus 150 scientiae et pietatis ; et replebit eum spiritus timoris Domini. Non secundum uisionem oculorum indicabit, neque secundum auditum aurium arguet, sed indicabit in iustitia pauperes, et arguet in aequitate pro mansuetis terrae. Et percutiet terram riirga oris sui, et spiritu labiorum suorum interficiet impium. Igitur 155 secundum litteram quidem historia uera texitur, secundum spi-

116 cf. I Cor. 5, 5.

120 spirituum om.

142 Is. io, 5.

146 ib. 12.

147 Is. 11, 1-4.

CM 126/127 singvlas virgas ~ C M 127 principibvs] add. t 128 virgas dvodecim tribwm ~ t 129 erit supra lin. M 130 seorsvm cvnctas ~ C 139 docet in marg. C 149 in¬ tellectus] pietatis M 152 arguet] audiet t filiorvm Israhel

970

DE SANCTA TRINITATE XVII

ritum uero mysteriorum recapitulatio est, quales in Apocalypsi Iohannis periochas septem legimus. Quid enim uirga illa quae et hic neque plantata neque rigata germinat floretque et fruc¬ tum facit et in propheta iam dicto de radice Iesse egreditur 160 floremque producit, super quem requiescat septiformis Spiri¬ tus Domini ; quid, inquam, haec uirga est nisi uirgo regia dauidicae stirpis, quae iuxta fidem euangelii sine uirili semine Christum nobis protulit, uerum florem uerumque decus generis humani, in quo corporaliter inhabitat omnis plenitudo diuinita165 tis ? In illa uirga speciosae nouitatis uetus Euae genus re |uiruit, in illo flore quem peperit carnis nostrae silua refloruit, in illa nuce quassata uel fracta per lignum crucis anima nostra nucleum uitae inuenit; anima, inquam, nostra esuriens inde refecta est uitamque recepit. Et illa quidem uirga tunc litem 170 diremit, querimoniasque filiorum Israhel remouit qui contra Moysen murmurabant et Aaron, tamquam ille sacerdotium traxisset magis fraterno amore quam arbitrio caelesti. Haec autem uirga regia, hic flos uirginitatis, hic fructus uirginei uentris iudaieam superbiam compescuit, percussa gente, 175 deiecta gloria templi manufacti, palamque fecit, quia non carnale sed spirituale sacerdotium Deo curae est, quia solus Christus sacerdos in aeternum est, non secundum taurorum aut hircorum caedes sed secundum ordinem Melchisedech. 5. Proinde continuo sequitur Dominus dicens ad Aaron : 18, 1-3

INIQVITATEM SANCTYARII.

Et rursum : Tv

ET FILII TVI SIMVL

svstinebitis peccatvm sacerdotii vestri.

Tv

190

883.

Tv ET FILII TVI ET DOMVS PATRIS TVI TECVM, PORTABITIS

180

185

PL

Ac deinde tertio :

AVTEM ET FILII TVI MINISTRABITIS IN TABERNACVLO TESTI¬

MONII. ExCVBABVNTQVE I LEVITAE AD PRAECEPTA TVA ET AD C CVNCTA OPERA TABERNACVLI, etc.

Trina repetitio diuinae positionis uel ordinationis uehemens confirmatio est. Sicut in uirga florente fructumque ferente, mysterium incarnationis Christi Filii Dei signatum est, sic in ordine uel officio huius portantis iniquitatem sanctuarii sustinentis peccata sacerdotii sui mystice signatur onus uel opus eiusdem Christi sacerdotis ueri, in quo Dominus posuit iniquitates omnium nostrum, sicut propheta praedixit. Qua¬ lis leuitarum atque sacerdotum debeat esse in ministerio

102

Antiph. O admirabile cf. supra 15, 693 : sine semine.

Ps.

109, 4.

191 Is.

164 Coi. 2, 9.

178

53, 6.

160 requiescit t septiformis in marg. At uitate Christi in marg. add. C 166 flore illo et Aaron murmurabant ~ L 179 sequitur 191 ueri sacerdotis ~ t 193 atque] aut t

165 uirga in marg. C de nati~ C 167 quassa G L t 171 continuo ~ M 187 sicut] sic t in ministerio esse ~ L, t

33

IN NVMEROS II, 4-6

97i

distinctio, quae uel qualia suscipi debeant a populo, qualis 195 uictimae debeat esse religio, hic sacra lex recapitulando com¬ memorat, nam cuncta haec supra uberius dixerat atque id¬ circo his omissis iam proficiscamur ab alia. Neque enim hic aliud significat uacca rufa aetatis integrae, in qua nulla macula sit nec portauerit iugum, quae et educta immoletur uel com200 buratur extra castra ; non, inquam, hic aliud uacca rufa, quam in Leuitico uitulus immaculatus eodem ritu immolandus signi¬ ficat, nisi quod hic sexus femineus maternam caritatem desi¬ gnat Christi, qua pro nobis factus oboediens Patri salutem nostram in angustia sua parturiuit. 205

19, 11-12

6. QVI TETIGERIT CADAVER HOMINIS ET PROPTER HOC SEPTEM DIEBVS

FVERIT IMMVNDVS,

ASPERGATVR EX HAC AQVA DIE

TERTIO ET SEPTIMO ET SIC MVNDABITVR.

Si

DIE TERTIO ASPER-

SVS NON FVERIT SEPTIMO NON POTE |RIT EMVNDARI. 210

215

220

225

230

19, 16

Aspersio haec umbra est uel figura : Christi uero sacramentum res et ueritas est. Ait namque apostolus : Si enim sanguis hircorum et taurorum et cinis uitulae aspersus inquinatos sancti¬ ficat ad emundationem carnis, quanto magis sanguis Christi, qui per Sptritum sanctum semetipsum obtulit immaculatum Deo, emundauit conscientiam nostram ab operibus mortuis ad seruiendum Deo uiuenti ? Ergo aqua cinisque uitulae aspergendus idem hic, quod in Leuitico, sanguis uituli, scilicet aspersionem sanguinis Christi, tactus uero morticini hominis mortua signi¬ ficat opera, quibus nos ille emundauit. Toties quippe cadauer tangimus hominis, pro quo nobis expediat lustrari aqua expiationis, quoties peccatum incurrimus, quod per confessionem atque paenitentiae satisfactionem redimi necesse sit. Sed si die tertio, inquit, aspersus non fuerit, septimo non poterit emundari. Quod est dicere : Nisi catholicam fidem teneat baptizatus in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, nulla peccatorum confessione uel paenitentiae districtione iustificari uel gratiam poterit consequi septi |formis Spiritus sancti. Notandum uero quod non dixerit, omnis qui tetigerit cadauer hominis, propter hoc septem diebus immundus erit. Non enim quomodocumque uel ubicumque tetigerit cadauer hominis, tamdiu immundus erit. Nam paulo inferius determinat sic : Si qvis in agro tetigerit cadaver occisi hominis avt PER SE MORTVI, SIVE OS ILLIVS VEL SEPVLCRVM IMMVNDVS ERIT SEPTEM DIEBVS.

203 cf. Phil.

2, 7.

210

Hebr.

9, 13-14.

194 distinctio] religio uel praem. t 196 superius t 198/199 sit macula ~ jL t 203 qua] quam L 206 aspergetvr Vulg. die supra lin. L 209 uel figura est ~ G L t 214 emundabit t 228 erit in marg. M 232 mortwm L

PL 884

C 33v

972

DE SANCTA TRINITATE XVII

Summa cura illi qui de cineribus combustionis atque peccati cum aquis uiuis hominem aspergit, hoc discernendum est utrum in agro, ubi patet locus effugii, aut intra angustias murorum urbis cadauer tetigerit, id est illi qui confidenti paenitentiam indicit, summopere discernendum est, utrum is qui mortua fecit opera uel mortuis operibus consensit, sponte 240 peccauerit an necessitate aliqua praeuentus peccatum decli¬ nare nequiuerit. Nam secundum modos necessitatis aut uoluntatis paenitentiae onera quae imponat pensare debebit. Quid porro est quod ipse quia portat cineres, uel aspergit aquas, immundus erit, et idcirco lauabit uestimenta sua ? Videlicet 245 quia is qui aliena curanda recepit peccata nequaquam munda uel secura uiuet conscientia, nisi paenitentiae quam indicit partim super se susceperit onera, quemadmodum apostolus dicit : Alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi. Pro hac immunditiae parte, nimium plus quam iusto 250 sollicita sponsa dicit in Canticis : Exui me tunica mea, quomodo induar illa ? Laui pedes meos, quomodo inquinabo illos ? Igitur omnis qui tetigerit aquas expiationis, id est qui aliena suscepta confessione peccati paenitentiae remedia suggesserit immundus erit usque ad uesperum, id est donec orando pro inuicem per255 ficiat caritatem, quae operit multitudinem peccatorum. Quid sibi uult quod interim dicit : Vas quod non habuerit operculum nec ligaturam desuper immundum erit ; quid, | inquam, in tali negotio per hoc dictum intendit, nisi quia peccati tui causam latentem tali debes reuelare seniori, qui et sua curare uulnera 260 et aliena non detegere et publicare nouerit ? Nempe qui secre¬ tum tenere nescit, uas est non habens operculum nec ligaturam desuper, et immundus est. Sed et in quocumque negotio quis¬ quis oris aut linguae incontinentis est, immundus est, uelut uas non habens operculum siue ligaturam desuper. Et undecum265 que immunditia contracta sit, nisi aqua expiationis aspergatur, ut iam dictum est, manebit spurcitia eius super eum. Summa¬ que cautela agendum est, ne immundus | tangat mundum, quia quidquid tetigerit immundus, inquit, immundum faciet. — Corrumpunt enim bonos mores colloquia mala. Itemque et hoc 270 prudenti domus Dei dispensatori curandum est, ne illi qui

235

239 cf. Iac. 2, 17. 243 Num. 19, 19. 248 Gal. 6, 2. 250 Cant. 5, 3. 252 Num. 19, 21. 255 I Petr. 4, 8. 256 Num. 19, 15. 259 Bened., Reg. monacb. 4, 50 - CSEL 75, p. 32 ; ib. 46, 5, p. 113. 266 Num. 19, 13. 269 I Cor. 15, 33.

235 aspergit hominem ~ t, hominem om. G 236 patet supra liti. G consensit operibus ~ t 243 cineres om. M 245 peccata recepit ~ t indicit in marg. C 250 exui] exspoliaui Vulg. 257 in om. L 260 et] G L t publicare] reuelare t 262 et om. t 264 siue] nec G 268 mundus tetigerit ~ C 269 mala] praua t

239 246 aut im¬

PL

C

885

34

IN NVMEROS II, 6-7

973

immundus est quispiam communicet in ullo consortio, neque in colloquio. Nam et anima, inquit, quae horum quidpiam teti¬ gerit, immunda erit iisque ad uesperum, id est usque ad satis¬ factionem et emendationem congruam. 275

20, 2-4

.

7

CVMQVE INDIGERET AQVA POPVLVS COIERVNT ADVERSVS

Moysen et Aaron, Vtinam

perissemvs

et versi in inter

seditionem

fratres

nostros

dixervnt : coram

Do¬

mino ! CVR EDVXISTIS ECCLESIAM DOMINI IN SOLITVDINEM,

? etc. Post multos circuitus uenerunt in desertum Sin. Hoc idem Scriptura dicit esse quod et Cades. Nota res gesta est, quia irritauerunt Dominum ad aquas Contradictionis, more suo tentantes et murmurantes, et uexatus est Moyses propter eos, quia exacerbauerunt spirikim eius, et distinxit in labiis suis. Multum distinxit, multum et longe aliter quam solitus erat locutus est in labiis suis. Avdite, inquit, rebelles et incredvli. Nvm de petra hac VT ET NOS ET NOSTRA IVMENTA MORIAMVR

280

285

20,

lOb

VOBIS AQVAM poterimvs eicere ? 290

295

20, 12b

Non sic loqui consueuerat, uerbi gratia, cum mare diuideret, immo cum tam multis plagis Aegyptum uerberaret. Non dixit: Num de fluuiis ranas poterimus eicere, num grandinem cum igne de caelo deponere, num mare Rubrum in diuisiones pot¬ erimus diuidere ? Hic exacerbatus eius spiritus paene fidem perdiderat et ita distinxit in labiis suis. Vnde et sententiam protinus accipit : Qvia non credidistis mihi, ait Dominus, vt sanctificare¬ tis me coram filiis Israhel, non introdvcetis hos popvlos IN TERRAM qvam dabo eis.

300

305

Porro quod petra in mysterio uel in figura Christus fuerit, iam dudum cum apostolo Christi totus mundus canit. Cuius paulo supra in uirga quae floruit nucemque protulit sacro¬ sanctam spectauimus incarnationem, eiusdem in hac petra percussa salutiferam intelligimus passionem. Moyses petrae percussor et hoc loco incredulus ; Moyses, inquam, et Aaron hoc loco increduli item in mysterio uel figura scribae fuerunt et Pharisaei. Populus sitiens | erat turba Dominum Iesum liben¬ ter audiens, unde et exacerbati illi dixerunt : Sed turba haec,

272 Num. 299 I Cor.

19, 22. 10, 6.

281 cf. Deut. 305 cf. I Cor.

32, 51. 10, 6.

282 Ps. 105, 32. 307 Ioh. 7, 49.

283/A

32-33.

271 communicet supra lin. M, iungatur G L t in2 om. G 273 ad] in / ad2] in t 274 et emendationem om. L. 275 coiervnt] convenervnt t (Vulg.) 277 CVM fratribvs nostris t, vt fratres nostri C M 281 Scriptura in marg. M 285 multum supra lin. M 290 Aegyptum plagis ~ L 294 perdidit Lt 297 me supra lin. M 303 percussa in marg. M 300 turba erat ~ L t 307 et supra lin. M

PL 886

974

DE SANCTA TRINITATE XVII

quae non nouit legem, maledicti sunt. Num, inquiunt, de petra hac uobis aquam poterimus eicere ? Puta scribas et Pharisaeos 310 de illa petra, de ipso Christo dixisse : Num ab isto seductore | C 34’ sanam doctrinam speratis bibere ? Item : Daemonium habet et insanit. Quid eum auditis ? Ita male distinxerunt in labiis suis, id est contra propriam conscientiam locuti sunt. Sciebant enim, uerbi gratia, quod in Spiritu Dei eiceret daemonia, et 315 tamen pessima labiorum suorum distinctione dixerunt : In Beelzebub principe daemoniorum eicit daemonia, cum hoc furore increduli et turbidi percusserunt petram iustitiae. Bis percusserunt; duobus enim lignis unius crucis Christum cruci¬ fixerunt, linguis suis, manibus gentilium. Hoc facto egressae 320 sunt aquae largissimae. Nihil uerius, passo namque Christo fluxerunt aquae Scripturarum, torrentes gratiarum Spiritus sancti inundauerunt, et antea quidem Scripturae legebantur sed non intelligebantur : legebatur occidens littera, sed non fluebat uiuificantis Spiritus uiua et salutaris aqua. Item et 325 antea nonnullis Spiritus datus fuerat, sed non in remissionem peccatorum datus fuerat. Nondum enim, inquit euangelista, fuerat Spiritus datus, quia Iesus nondum erat glorificatus. Datus ergo fuerat in diuersarum distributiones gratiarum, uerbi gra¬ tia in prophetiam, quam habere et mali esse possunt, sed non, 330 ut praedictum est, in reconciliationem uel remissionem pecca¬ torum. Quia non credidistis, inquit, mihi, ut sanctificaretis me coram filiis Israhel, non introducetis hos popidos in terram quam dabo eis. Non, inquam, introducetis. Parum pro mysterio dic¬ tum est. Immo et non introibitis. Nam reuera in istis, scilicet 335 scribis et Pharisaeis, illius maxime accipimus iuramenti sen¬ tentiam Quibus iuraui in ira mea : Si introibunt in requiem meam. Vae igitur uobis, scribae et Pharisaei, et legisperiti, quia tulistis clauem scientiae, ipsi non introistis, et eos qui introibant prohibuistis. Non introibitis in requiem Domini. 340 Quinimmo, uobis foris stantibus et uacantibus, aliis commit¬ tetur officium introducendi. —

:

—

—-

20, 13

Haec est aqva contradictionis, vbi ivrgati svnt filii Israhel contra Dominvm, et sanctificatvs est in eis. —

Haec, inquit, est Aqua contradictionis. Contradicunt Iudaei,

310 cf. Mt. 27, 63. 311 Ioh. 10, 20. 312 Ps. 105, 33. 314 cf. Mt. 12, 28 ; Lc. 11, 20. 315 Mt. 12, 24. 318 cf. Rupert., De diu. off. 1, 28 - CC CM 7, p. 7 (Aug., Enarr. in ps. 63, 4 - CC 39, p. 810). 319 Num. 20, 11. 321 cf. Ps. 77, 20. 323 cf. II Cor. 3, 6. 324 cf. Ioh. 6, 64. 326 Ioh. 7, 39. 328 cf. Hebr. 2, 4. 336 Ps. 94, 11. 337 Lc. 11, 52. 340 cf. Mt. 21, 43.

313 sunt conscientiam locuti ~ t, sunt locuti ~ M 319 manibus] et praem. t 320 passio L 325 datus spiritus ~CM non supra lin. C in supra lin. E 326 -dum supra lin. M 327 erat om. t 329 habere] et praem. E t

IN NVMEROS II, 7-8

975

345 contradicunt haeretici aquae, quae de latere Domini profluxit, fluminibus aquae uiuae, quaecumque fluunt de uentre in illum credentis. Verumtamen inter ipsas contradictiones sanctificatus est in eis sanctus sanctorum, clarificatus est in eis, nam ex ipsa contradictione gloriosior ascendit. 350

20, 14-17

8.

Misit interea nvntios Moyses de Cades ad regem

Edom qvi dicerent : Haec mandat frater tvvs Israhel. | pl Nosti

omnem

laborem

qvi

apprehendit

nos,

descenderint patres nostri in Aegyptvm, I ET HABITAVE- c rimvs ibi mvlto tempore, afflixerintqve 35 5

887

qvomodo

nos Aegyptii

ET PATRES NOSTROS, ET QVOMODO CLAMAVERIMVS AD DOMInvm et exavdierit nos, miseritqve angelvm qvi edvxerit nos de Aegypto. Ecce in vrbe Cades qvae est in extremis FINIBVS TVIS POSITI, OBSECRAMVS VT NOBIS TRANSIRE LICEAT PER TERRAM TVAM, etc.

In manifesta littera ne moremur, mysteriorum ordinem prosequamur. Quis est iste Edom qui post uirgam floriferam atque fructiferam, post aquam de petra productam postulan¬ tibus nuntiis : Obsecramus ut nobis transire liceat per terram tuam. Non transibitis, inquit, non transibitis, alioquin arma365 tus occurram tibi, statimque egreditur obuius cum infinita mul¬ titudine et manu forti? Quis, inquam, secundum mysterium est iste Edom ? Nempe ille est, contra quem querela personat prophetica : Memento, Domine, filiorum Edom in die Hierusa¬ lem. Qui dicunt : Exinanite, exinanite usque ad fundamentum 370 in ea. Ipse est nomine et carne Israhel, re autem uel moribus Edom, qui pro coctione rufa, pro sanguine Christi, ut illo saturaietur, uendidit primogenita sua, cuius erant patres, et testamentum, et legislatio et obsequium et promissa, cui cunc¬ ta haec supplantauit Iacob, id est euangelica Christi ecclesia. 375 Huic Edom dixerunt nuntii Domini, nuntii euangelici, por¬ tantes pacem pedibus speciosis, qui aquam de petra supradicta fluentem biberunt primi : Obsecramus ut nobis transire liceat per terram tuam, transire per terram Iudaeam, praedicare per synagogas tuas in templo tuo, circa domos tuas gratiam euan380 gelicam. Non transibitis, inquit, per me. Hoc dixit insuper, et

360

—

cf. Ioh. 19, 34. 346 cf. Ioh. 7, 38. 348 cf. Dan. 9, 24 ; cf. Ioh. 13, 31. 363 Num. 20, 17. 364 Num. 20, 18. 365 ib. 20. 368 Ps. 136, 7. 372 cf. Rom. 9, 4. 375 cf. Is. 52, 7. 378 cf. Act. 9, 20 coli. 2, 46 ; 5, 42.

345

348 in eis supra lin. C 350 de cades ad regem supra lin. M 352/357 nosti usque Aegypto om. G 353 patres nostri descenderint ~ C M (Vulg.) desCENDERVNT t (Vulg.) AEGYPTO L M (Vulg.) 354 AFFLIXERVNTQVE /(Vulg.) 357/358 IN EXTR. FIN. TVIS EST ~ C M 358 LICEAT TRANSIRE ~ C M 350 etc. om. G 360/361 in manifesta usque prosequamur om. G 362 producta M 364 transibis ... transibis t 366 secundum mysterium in marg. M 375/376 pacem portantes ~ L, t 380 per me inquit ~ L. M t

35

976

DE SANCTA TRINITATE XVII

caesis denuntiauit, ne transirent per se, ne loquerentur in nomine Iesu ulli hominum. Igitur armatus occurrit, qui caesis hoc denuntiauit. Econtra illi : Per tritam, inquiunt, gradie¬ mur uiam, id est antiquam et bene notam tenebimus doctri385 nam. Trita namque uia est euangelium, trita fide patriarcha¬ rum, trita testimoniis legis et prophetarum. Nihil ergo nouum dicendo, nihil docendo quod non constat auctoritate Scriptu¬ rarum, per tritam gradiemur uiam. Si, inquiunt, biberimus aquas tuas, id est si euangelizando tenuem sumpserimus uic390 tum quid magnum hoc est ? Dabimus quod iustum est. Metentes carnalia seminabimus spiritualia, hoc nempe iustum est : Dignus est enim operarius mercede sua. Perseuerauit ille Edom dicens : Non transibitis, non hoc euangelizabitis. Insuper et egressus est obuius cum infinita multitudine, et manu forti. Nam 395 alios quidem occidit, | alios flagellauit, alios lapidauit, et de C 35v ciuitate in ciuitatem persecutus est. Quamobrem Israhel diuertit ab eo. Dixeruntque : Vobis quidem oportebat primum loqui uerbum Dei, sed quoniam repulistis illud et indignos uos indi¬ castis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. | PL 888 400 9 CVMQVE CASTRA MOVISSENT DE CADES VENERVNT AD

.

20, 22-24

montem Hor qvi est in finibvs terrae Edom. Vbi locvtvs est Dominvs ad Moysen : Pergat, inqvit, Aaron ad popvlos

svos.

Non enim

intrabit terram

qvam

dedi filiis

Israhel, eo qvod incredvlvs fverit ori meo ad aqvas 405 contradictionis.

Et si interdum nomine et officio magnum sacerdotem Chris¬ tum significare potuit Aaron, moriendo tamen nequaquam illum significare meretur qui manet in aeternum, qui sempi¬ ternum habet sacerdotium, praesertim quia celerioris causa 410 mortis illi est, quia incredulus fuit ori Domini ad Aquas contra¬ dictionis. Moriendo ergo propter peccatum suum illius sacer¬ dotii significat occubitum, cuius officiales in peccato suo mor¬ tui sunt, sacerdotii iudaici, sacerdotii carnalis et umbratici. Porro Mariae mors paulo ante commemorata nulla praecedente 415 uel praescripta peccati causa finem legalis obseruantiae prae¬ figurat, quae non propter erroris malitiam, sed propter me¬ lioris gratiae praerogatiuam erat interitura.

381 cf. Act. 5, 40. 382 cf. Lc. n, 21. 383 Num. 20, 19. 388 ib. 390 cf. I Cor. 9, 11. 392 I Tim. 5, 18. 393 Num. 20, 20. 395 cf. Mt. 23, 34. 397 Act. 13, 46. 408 cf. Hebr. 7, 24. 414 cf. Num. 20, 1.

ib.

381 transiret... loqueretur M 383 contrario t 385 trita supra lin. M 386/ 387 dicendo nouum ~ L t 389 euangelizantes t 390 diuertit ab eo Israhel ~ L t 397 quidem non in Vulg. primum oportebat ~ t 401 terrae supra lin. M 400 nomine et supra lin. M 407 tamen supra lin. M 410 mortis om. L 413 et om. G

IN NVMEROS II, 8-10 20, 25

977

inquit Dominus, Aaron et filivm eivs cvm eo, et HOR. 420 Hor lumen interpretatur. Aaron ergo in monte Hor moritur. Futurum enim erat ut manifestatione ueritatis umbraticum Iudaeorum sacerdotium destrueretur. Sanus et ualens ad mortem proficiscitur pedibus suis ; sacerdotes namque Iudaeo¬ rum, dum se ualere et iustos esse arbitrantur, in peccato suo 425 moriuntur. Vnde grauiter illos in psalmo denotari animaduersum est dicente ex persona Christi : Et irruerunt in me fortes, uidelicet tamquam frenetici dum medicum percutiunt sanos se esse putantes. Spoliatur uestibus suis ut moriatur ; templum namque illorum et omne sanctuarium destructum est, ne 430 Iudaei de uitali uirtute sacerdotii sui saltem falso glorientur. Moritur autem Aaron, sicut inferius scriptum est, anno qua¬ dragesimo egressionis filiorum Israhel ex Aegypto mense quinto prima die mensis, cum esset annorum centum uiginti trium. 435 !()♦ Qvod cvm avdisset Chananevs rex Arad, qvi habiTolle,

DVCES IN MONTEM

21, 1-2

TABAT AD MERIDIEM, VENISSE SCILICET ISRAHEL PER EXPLORATORVM VIAM, PVGNAVIT CONTRA ILLVM ET VICTOR EXISTENS DVXIT EX EO PRAEDAM. AIT 440

445

450

455

: Si

At

ISRAHEL VOTO SE DOMINO OBLIGANS

TRADIDERIS POPVLVM ISTVM IN MANV MEA DELEBO

VRBES EIVS, etC.

Secundum ordinem | spiritualium gesta haec historica procedunt. Passo namque Christo immo et glorificato ac Spiritu dato, quod per petram percussam et aquas exinde fluentes significatum est : postquam uetuit Edom, id est terrenus uel sanguinolentus iudaicus | populus, transire Israhel per terram suam, prohibuitque Christi apostolos nouam in synagogis suis praedicare gratiam, audiuit Chananeus rex Arad, id est per¬ sensit princeps uel possessor mundi huius diabolus, qui per Chananeum regem Arad mystice intelligitur : Chananeus namque possidens, Arad descendens interpretatur ; descendens autem et deorsum fluens est diabolus, possidens, id est prin¬ ceps mundi huius : audiuit, inquam, et ignorare non potuit praedicationis euangelicae gratiam, per exploratorum uiam, id est per apostolorum instantiam, cum possideret gentes ille fortis armatus et in atrio suo pace longaeua securus regnaret,

420 Hier., 19, 29, p. 83. 421 cf. supra 17, 413. 42« Ps. 58, 4. Aug., infra 17, 102°. 431 cf. Num. 33, 38. 444 cf. supra 11, 2035. cf. Ioh. 12, 31. 450 Hier., 3, 16, p. 62 ; 80, 16, p. 160 ; cf. supra 10, 801. cf. Ioh. 14, 30. 455 Lc. 11, 21.

422 destitueretur G 429 illorum namque ~ M 430 saltem supra lin. C 431/434 moritur usque trium om. G 433 CXX trium annorum ~ C, sed corr. 440 eivs vrbes ~ / 441 gesta supra lin. M 442 immo om. t 453 per om. G

C

36

PL

889

978

460

465

470

475

480

485

21, 4. 6-8

DE SANCTA TRINITATE XVII

non legitimus rex, sed raptor imperii tyrannus : cum igitur salutem audisset proficisci ad gentes, pugnauit contra illum spiritualem Israhel, et uictor existens duxit ex eo praedam. Pugnauit itaque regum et imperatorum legibus et armis, persecutiones excitauit, edicta proposuit scindensque corpora, quorum animas contingere nequiuit, quasi praedam duxit eademque corpora quasdam animarum uestes poenaliter distraxit. Hoc modo ad horam quidem uicit, sed extrinsecus uincens intrinsecus uictus est suisque uictores gloriosiores effecit martyres. At Israhel uoto se obligans ait : Si tradideris populum istum in manu mea delebo urbes eius. Tali uoto se obligans ille Israhel, non sibi, sed Deo se pugnare professus est, et idcirco exaudiuit Dominus uocem eius et tradidit Chananeum. Sic plane nostri praedicatores pedibus speciosis pacem nobis portantes, non quae sua sunt, sed quae Iesu Christi quaerere proposuerunt, et idcirco desiderium illorum exau¬ diuit Dominus, praeparationes cordis eorum audiuit auris eius, ut uincerent Chananeum, ut de antiquis sedibus malig¬ num possessorem eicerent, diabolum principem mundi huius, rectorem tenebrarum. Quem ille interfecit, subuersis urbibus eius, et uocauit nomen loci illius Horma id est anathema. Notan¬ dum quod ubi primum pugnando uincit ille carnalis Israhel, uictoriae causa efficiens damnatio cupiditatis est. Sic plane uincit spiritualis Israhel triumphalemque militia eius profectum habet, ubi caste et sola caritatis intentione uerbum Dei annuntiat, et pro corona caelesti legitime certans uanitatem gloriae sub pedibus calcat. Tales duces nostri praedica¬ tores Christi mundum uicerunt, Chananeum illum, id est diabolum, de regno suo exturbauerunt. | C j6v

.

11

QVAE

Profecti svnt avtem et de monte Hor per viam DVCIT

AD

MARE

RVBRVM,

VT

CIRCVMIRENT

TERRAM

EDOM, ET TAEDERE COEPIT POPVLVM ITINERIS AC LABORIS.

Ac deinceps : SERPENTES,

Qvamobrem misit Dominvs in popvlvm ignitos AD

QVORVM

PLAGAS

ET

MORTES

PLVRIMORVM,

49° venervnt ad Moysen, atqve dixervnt : Peccavimvs qvia LOCVTI SVMVS CONTRA DOMINVM ET TE. ORA VT TOLLAT A NO¬ BIS serpentes. Oravit Moyses pro |popvlo et locvtvs est pl

460 cf. Mt. 10, 28. 468 Num. 21, 3. 469 cf. Is. 52, 7. 470 cf. Phil. 2, 4. 471 cf. Ps. 9, 38. 474 cf. Ioh. 12, 31. 475 cf. Eph. 6, 12 ; Num. 21, 3. 480 cf. Bened., Reg. monach. 72, 8 - CSEL 75, p. 163 : caritatem fraternitatis impendant. 481 cf. II Tim. 2, 5. 482 P 484 cf. Ios. 7, 25.

457 audisset salutem ~ L t 470 nobis supra lin. M 482 proeliatores L M 482 illum in marg. C 485 de supra lin. M 487 laboris ac itineris ~ C M 490/491 peccavimvs usque te om. t

890

IN NVMEROS II, 10-12

979

Dominvs ad evm : Fac serpentem aenevm et pone evm pro SIGNO. 495

500

505

510

21, 12-13

Praesentis loci mysterium occultum lux euangelicae ueritatis splendore proprio reuelauit. Dixit enim : Et sicut Moyses exaltauit serpentem in deserto, ita exaltari oportet Filium homi¬ nis, ut omnis, qui credit in ipso, non pereat, sed habeat uitam aeternam. Dixerat autem ante haec : Arnen, amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei. Ergo et hoc in figura nostri factum est, quos reuera serpentes tam multi momorderunt quam multos deos patres nostri coluerunt, quam multis uitiis et animae et corpora nostra deuastata sunt. Ergo quorum per ministerium nos ex aqua et Spiritu sancto renati sumus, ut Dei possimus uidere regnum, ipsi illum, ut praedictum est, spiritualem Chananeum interfecerunt, et dum signum crucis Christi, immo crucifixum ipsum adorare nos docuerunt, quasi serpentem aeneum pro signo posuerunt. Quem cum percussi aspicimus, sanamur, credentes namque in eum non perimus, sed uitam aeternam habemus. Res praeclara et splendida, sed quia paene cunctis nota totoque orbe celeberrima est et nos longum iter proficiscimur, nunc illam breuiter tetigisse sufficiat. 12. Et inde moventes venervnt ad torrentem Zared.

515 Qvem

relinqventes

castrametati

svnt contra Arnon,

QVAE EST IN DESERTO ET PROMINET IN FINIBVS AMORREI. Siqvidem Arnon terminvs est Moab, dividens Moabitas ET AmORREOS. 520

525

21, 14-15 530

In manifesta historia postquam serpens aeneus positus pro signo est, quem a serpentibus percussi aspicerent et sanaren¬ tur, tandem peruenitur ad terminos Moab, quia uidelicet post¬ quam Filii Dei signum per totum mundum uisibiliter quoque exaltatum est, ut simulacris gentium relictis fidelis Israhel hoc potius adoraret, haereticorum peruersitas ex aduerso fidei suborta est. Zared alienus ; Arnon maledictio eorum ; Amorreus amarus ; Moab ex patre interpretatur. Quibus nominibus abalienatio, maledictio atque amaritudo haereticorum, qui ex patre diabolo sunt, recte subintelligitur. Vnde dicitvr in libro bellorvm Domini : Sicvt fecit IN MARI RVBRO, SIC FACIET | IN TORRENTIBVS ARNON. SCOPVLI C

496 Ioh. 3, 14. 499 ib. 5. 501 cf. I Cor. Hier., Lib. interpret. hebr. notn. 21, 13 - CC 72, p. 14, 6, p. 76. 528 cf. Ioh. 6, 44.

10, 6. 85

; ib.

510 Ioh. 3, 15. 525 p. 88 ; 2, 22, p. 61 ;

23, 27,

498 ipso] eum Vulg. 501 introire in marg. C 502 momord. tam multi ~L/ 506/507 Chananeum spiritualem ~ t 508 nos adorare ~ L t 510 namque in marg. C 517 Aaron t, Ornon C 527 atque in marg. C

37

98o

de SANCTA TRINITATE XVII

TORRENTIVM INCLINATI SVNT, VT REQVIESCERENT IN AR ET RECVMBERENT IN FINIBVS MOABITARVM.

Nulla concludit ratio materiales fuisse libros bellorum Domini, ante hanc eius qui haec loquitur Scripturam Moysi. 535 Sed nec ulla nouimus alia bella Domini, nisi illa quibus aduersum omnem impietatem per fideles homines dimicat sermo Domini. Ergo quod dicitur prophetia est, quam in libro cae¬ lesti Moyses iste uidit eisdem oculis, quibus uidere potuit aut meruit cuncta caelestia, quorum secundum exemplar, quod in 540 monte monstratum est illi, dixit haec et fecit atque instituit caerimoniarum de |creta, quibus in tabernaculo manufacto deseruiret populus carnalis. Dicitur ergo in libro bellorum Domini, notum et celebre est in fide euangelicae ueritatis, ubi uera et fortia leguntur Domini bella. 545 13. Sicut jecit, inquit, in mari Rubro, sic faciet in torrentibus Arnon. Quomodo fecit in mari Rubro ? Respiciens, inquit, Dominus super castra Aegyptiorum per columnam ignis et nubis, interfecit exercitum eorum ; et subuertit rotas curruum, fereban¬ tur que in profundum. Torrentes Arnon fluuii sunt eloquentium 550 haereticorum, scandentium superbiae currum, rotantium uerba peccati contra Christum et sanctum eius catholicum populum. Istis igitur de libro bellorum Domini, de omni libro catholicae ueritatis uel diuinae auctoritatis praedicitur, quia secundum similitudinem Pharaonis et exercituum eius, ipsi 555 quoque subuertentur, et in profundum inferni cum diabolo praecipitabuntur. Scopuli torrentium inclinati sunt, ut re¬ quiescerent in Ar, et recumberent in finibus Moabitarum. Per metaphoram sub inclinatorum nominibus scopulorum timorem exprimit Moabitarum trementium, ad introitum filiorum 560 Israhel et requiescentium in Ar, id est, spem suam ponentium in hariolo Balaam, quem adduxerunt de Ar, ut recumberent in finibus Moabitarum, uidelicet cum de finibus eisdem filios Israhel abegissent maledicente illis Balaam. 21, 16-18 Ex EO LOCO APPARVIT PVTEVS. SVPER QVO LOCVTVS EST DO565

minvs ad Moysen : Congrega popvlvm et dabo ei aqvam. Tvnc cecinit Israhel carmen istvd : Ascendat pvtevs. Concinebant : Pvtevs qvem fodervnt principes et paraVERVNT DVCES MVLTITVDINIS, IN DATORE LEGIS ET IN BACVLIS SVIS.

538 Ex.

26, 30

; Hebr.

9, 7.

540 Ex.

14, 24-25.

531 Ar] Arnon t, Aran C L M 534 Moysi scripturam ~ t 535 alia noui¬ mus ~ t 538 meruit aut potuit ~ t 540 instituit supra lin. C 541 manusupra lin. M, manufacto in marg. C 544 bella Domini ~ L t 551 contra] aduersus M 501 adduxerant t 504/505 Dominvs in marg. C 505 ad Moysen supra lin. M 505 eis L

PL

891

IN NVMEROS II, 12-13

981

Iuxta historiam non valde magnum aut carmine dignum fuit quod ex eo loco puteus apparuit; maiora enim apparuerant illis, uerbi gratia quando aqua de petra percussa profluxit, et nullum tamen tunc Israhel carmen cecinit. Scrutemur ergo mysterium, quod uere iucundo est carmine dignum. Scopuli 575 torrentium, id est auditores | uel imitatores haereticorum, C 37’ inclinati sunt, ut requiescerent in Ar, quando ipsi reges uel imperatores tam Christianae fidei quam suae dignitatis obliti benedictionibus immo maledictionibus haereticorum se sub¬ miserunt, suamque spem in illis posuerunt, quasi in Balaam, 580 delectati pulchritudine loquacitatis eorum, quae intelligitur per Ar. Ar quippe interpratur decus. Et recumbentes in finibus Moabitarum, id est communioni illorum cum defen¬ sione adhaerentes, qui ex patre diabolo sunt. Ex eo, inquit, loco apparuit puteus. Nihil uerius, nihil certius. Nam reuera con585 tentionibus haereticorum excitati principes ad duces nostrae fidei, orthodoxi atque catholici uiri, altius profunda Scriptura¬ rum scrutati sunt, | et ita puteum aquae uiuae foderunt atque pl 892 parauerunt in baculis suis. Non autem in baculis suis, sed in datore legis, cum baculis suis, quemadmodum Apostolus cum 590 dixisset : Plus omnibus illis laboraui, continuo subsecutus, non autem, inquit, ego, sed gratia Dei mecum. Baculi ducum uel principum nostrae multitudinis, quibus foderunt puteum in datore legis, fortes ac perseuerantes fuerunt animi, quibus pugnando magistri ecclesiae contra blasphemias haereticorum 595 ueritatem nobis aperuerunt Scripturarum in datore legis, id est gratia cooperante Dei. Ascendat puteus, concinebant, etc. Qui concinebant ? Plane qui tenebant, immo qui et tenent fidem catholicam, qui sanae doctrinae sitiunt et libenter bibunt aquam uiuam, uniuersus spiritualis Israhel, omnes 600 ueri Israhelitae, in quibus dolus non est. Ascendat, inquit, puteus. Quo uel unde ascendat ? De profundis suis ascendat ad labia sitientium, ad ora manusque paruulorum, ut sine difficultate bibant aquam uiuam salientem in uitam aeternam, quod et factum est, quia duces et principes foderunt, quia 605 Scripturas sacras fideliter exponendo nobis intelligibiles fece¬ runt. Vnde hoc acceperunt ?

57°

581 Hier., ib. 3, 10, p. 62. cf. Ioh. 4, 10 ; cf. Ioh. 1, 47.

583 cf. Ioh. 6, 44. 603 cf. Ioh. 4, 14.

590 I Cor.

15, 10.

600

571 apparuerunt t 574 carmine dignum est ~ L, carm. est dignum ~ t 575 imitatores] miratores L, M / 581 Ar2] per praem. L, 586 fidei supra liti. C 588 non autem in baculis suis in marg. C 589 cum baculis suis in datore legis ~L 590 plus] abundantius Vulg. 591 Dei gratia ~ t 593 animi fuerunt ~t 596 cooperante gratia ~ L M t 002 labella L t 606 acceperunt hoc ~ t

982 21, 19-20

DE SANCTA TRINITATE XVII

De

solitvdine Matthana, de Matthana Nahalihel, de

Nahalihel in

Bamoth.

Bamoth vallis

est

in

regione

MoAB IN VERTICE PHASGA, QVOD RESPICIT CONTRA DESERTVM. 610

615

620

Non solum iuxta litteram haec nomina mansionum filiorum Israhel sunt, sed in spiritu propheticae gratiae ducum uel principum praedictorum merita uel profectus significant : Matthana donum; Nahalihel ascensio Dei mei] Bamoth excelsa; Phasga os multum siue os dilecti. De solitudine, inquit, Matthana, id est de dono perfecto et dato optimo, quod desursum est descendens a patre luminum. Nahalihel, id est ascensionem Dei, duces isti ascenderunt, primo per actiuae uitae uirtutem, deinde in Bamoth, id est in excelsam contemplatiuae uitae gratiam, ac deinceps uallis est | illis in regione Moab, quod nimirum est secundum litteram, in uertice Phasga, quod tamen uerum est secundum spiritum, nam egregia illis est humilitas in magna et alta sapientia uel scientia, cum oris multi uel oris dilecti multa et dilecta facundia, quod respicit contra desertum, id est toto studio pugnat contra desertoris diaboli mendacium.

.

14

625

21, 21-23

C

38

Misit avtem Israhel nvntios ad Seon regem Amor-

reorvm DICENS

:

Obsecra vt transire mihi liceat per

TERRAM TVAM. NtON DECLINABIMVS IN AGROS ET VINEAS, NON BIBEMVS AQVAS TRANSEAMVS 630

635

640

VlA REGIA GRADIEMVR DONEC TVOS. Qvi CONCEDERE NOLVIT VT

DE PVTEIS.

TERMINOS

TRANSIRET ISRAHEL PER FINES SVOS, etc.

Omisso interim quid fecerit Moab, quod postmodum narra¬ turus est, iam dicit quid fecerit, quid | receperit Seon rex Amorreorum. Quomodo autem ad hunc mittit Israhel nuntios obse¬ crans ut transitum concedat per terram suam ? Cur non terram eius inuadit iure praelii, cum terram Chanaan possidere debuerit, sicut patribus eius Deus repromisit ? Amorreus autem aeque ut Iebuseus filius Chanaan exstiterit ? Nonne Amorreum qui habitauit trans Iordanem Israhel expugnauit ? Quare ergo nunc ad Seon regem Amorreorum nuntios circa Iordanem mittit, obsecrans per terram eius sibi transitum concedi ? Videlicet quia terra haec Amorreorum fuerat terra Moab. Porro Moyses in Deuteronomio : Venimus, inquit, ad iter quod ducit ad desertum Moab. Dixitque Dominus ad me : Non pugnes contra Moabitas nec ineas aduersus eum praelium.

613 Hier., ib. 19, 8, p. 82 ; 29, 14, p. 96 ; 16, 17, p. 79 ; 18, 17, p. 81 coli. 22, 16,

p.

87

615 cf. Iac. 1, 17.

612 Deut. 2, 8-9.

607 Nahalihel] in praem. t 611 sed supra /in. C 613 Naal Hier. 614 delicti Hier. 621 est illis 622 oris om. t 623 facundia dilecta ~CM 628 ex pvteis Vulg. 630/632 transiret usque Seon in ras. C 633 nuntios Israhel ~ L 638 habitabat L t 640 per terram eius sibi transitum ~ L t, per terram transitum sibi ~ M 641 haec om. C

PL

893

IN NVMEROS II, 13-15 645

650

21, 26

655

983

Non enim dabo tibi quidquam de terra eorum, quia filiis Loth tradidi Ar in possessionem. Igitur quasi quaereres, ut quid Israhel per nuntios obsecrat, ut sibi terram Amorrei transire liceat : Non declinabimus, inquiens, in agros et uineas, non bibemus aquas de puteis, donec transeamus terminos tuos, cum iuxta iuramentum quod disposuit ad Abraham, quod iurauit ad Isaac, quod statuit ad lacob in testamentum aeternum, spe¬ rare deberet totam terram Chanaan funiculum hereditatis suae, de quo et Amorreus erat, subinde causam reddidit, dicens : Vrbs Esebon fvit regis Seon Amorrei, qvi pvgnavit CONTRA REGEM MOAB, ET TVLIT OMNEM TERRAM QVAE DITIONIS ILLIVS FVERAT VSQVE ARNON.

660

665

670

675

680

Atque hoc ipsum Scripturae auctoritate, quae nulla erat, probare non ualens, prouerbio uulgi ore hactenus cantitato comprobat dicens : Idcirco dicitur in prouerbio : Venite in Esebon, aedificetur et construatur duitas Seon. Ignis egressus est de Esebon, flamma de oppido Seon, et deuorauit Ar Moabitarum et habitatores excelsorum Arnon. Vae tibi Moab peristi popule Chamos, etc. Ex hoc prouerbio, quo et uicto illuditur et uictori applauditur, non minus firmiter quam scripto Israheli comprobatur, quod terra illa non | fuerit de funiculo hereditatis eius. Verumtamen quod non erat iure hereditatis, factum est, ut eius esset iure praelii. Noluit enim, inquit, concedere, ut transiret Israhel per fines suos. Quin potius exercitu congregato egressus est obuiam in deserto, et uenit in lasa pugnauitque con¬ tra eum. A quo percussus est in ore gladii et possessa est terra eius, ab Arnon usque Iebboc et filios Ammon, quia forti praesidio termini tenebantur Ammonitarum. Quo praesidio termini tene¬ bantur Ammonitarum ? Videlicet praesidio Dei, quemadmodum itidem in Deuteronomio Moyses dixisse Deum com¬ memorat his uerbis : Tu transibis hodie terminos Moab, urbem nomine Ar, et accedes in uicina filiorum Ammon. Caue ne pugnes contra eos nec mouearis ad praelium. Non enim dabo tibi de terra filiorum Ammon, quia filiis Loth dedi eam in possessionem. | 15 Transiturus Iordanem Israhel iam citra Iordanem urbes ac uiculos possidet terram Seon regis Amorreorum et terram

.

650 Ps. 104, 9-10. 652/A 676 Deut. 2, 18-19.

11.

660 Num.

21, 27-29.

668

Num.

21, 23-24.

649 transeamus in marg. C 659 cantato t 661 constituatur t 662 est supra lin. C Ar] Arnon t 665 firmiter supra lin. M 668 ut eius esset in marg. M, ei t 671 est supra lin. C 673 tenebantur termini ~ L Vulg., tueban¬ tur termini C M tenebantur2] tuebantur C 682 Seon om. t

*

C

38*

PL 894

984

DE SANCTA TRINITATE XVII

Og regis Basan, de quo postmodum subditur :

21, 33

Et occvrrit ei Og rex Basan cvm omni exercitv svo 685 PVGNATVRVS IN EdRAI.

Ambo fuere reges Amorreorum, quemadmodum in Deutero¬ nomio scriptum est: Tulimus illo in tempore terram de manu duorum regnum Amorreorum, etc. Ac deinceps : Solus quippe Og rex Basan restiterat de stirpe gigantum. Monstratur lectus eius 690 ferreus qui est in Rabbath filiorum Ammon, nouem cubitos habens longitudinis et quattuor latitudinis, ad mensuram cubiti uirilis manus ■—- De stirpe, inquit, gigantum, non utique illo¬ rum, qui ante diluuium fuisse memorantur, dicente Scriptura : Gigantes autem erant super terram in illis diebus, sed eorum 695 qui post diluuium esse potuerunt, sicut Enachim. Solus autem restitisse fortassis idcirco dicitur, quia singulariter superbus prae ceteris erat magnis et staturosis hominibus. Iam ergo, ut praedictum est, necdum transito Iordane terram possidet Israhel. Paene huic simile est quod spiritualis Israhel, cuius 700 pars Dominus, cuius funiculus, cuius hereditas terra uiuentium est, iam hic in isto saeculo necdum transito Iordane, necdum secunda beatificatus resurrectione, diuitum saecula¬ rium regum atque imperatorum diuitias possidet, castella obtinet, ciuitatibus praesidet. De sancta Christi ecclesia loqui705 mur, de apostolicis gradibus dicimus, quorum principes ac patres uerbi Dei gladium tenentes, adeo conualuerunt, adeo fortes in bello facti sunt, ut dum tyrannorum regumque for¬ tium Christi iugo subiciendo animas, regnorum quoque partes maximas, in usus | seruorum Christi quasi optima diripuerint 710 spolia. Et haec quidem diligentibus Deiim omnia cooperantur in bonum, nec pro ista temporali mercede priuantur aeterna, quia uidelicet dignus est operarius mercede sua, quantam fideli¬ bus Christi ministris digne seminantibus spiritualia nemo mortalium de suis carnalibus compensare ualeat. Verumtamen 715 eis qui nullo aeternorum bonorum amore trahuntur et Chris¬ tum annuntiant, ut non quae Iesu Christi sed quae sua sint acquirant, eis, inquam, recte ac legitime dicitur: quia recepe¬ runt mercedem suam, et idcirco quasi cum filiis Ruben et Gad et dimidiae tribus Manasse, de quibus posterius dicendum est,

687 Deut. 3, 8. 688 ib. 11. 694 Gen. 6, cf. Ps. 15, 5 ; cf. Ps. 26, 13. 710 Rom. 8, 28. 9, 11. 716 cf. Phil. 2, 4. 717 Mt. 6, 2.

4.

695 cf. Deut. 1, 28. 700 712 Lc. 10, 7. 713 cf. I Cor.

684 cvm omni exercitv svo om. t popvlo svo Vulg. 687 scriptum est] dicitur t illo] in praeni, t 689 Basa L eius om. M 690 Sabath L M 693 qui supra lin. M 696 dicitur fortassis idcirco ~ t 698 est om. t 701 hic om. t 705 dicimus in marg. L 705/706 patres ac principes ~ L t 709 diripuerunt t 716 sunt t 717 receperunt om. M

C 39

IN NVMEROS II, 15-17 720

citra Iordanem residentes secundam resurrectionis non habe¬ bunt gloriam.

.

22, 1-5

985

16

Profectiqve

Moab,

vbi trans

castrametati

Iordanem

svnt

Hiericho

in

campestribvs

sita est.

Videns

AVTEM BALAC FILIVS SEPPHOR OMNIA QVAE FECERAT ISRAHEL 725

AmORREO, ET QVID PERTIMVISSENT EVM MoABI |TAE, ET IMPE- PL

895

TVM EIVS FERRE NON POSSENT, DIXIT AD MAIORES NATV Madian : Ita delebit hic popvlvs omnes qvi in nostris finiBVS COMMORANTVR, QVOMODO SOLET BOS HERBAS VSQVE AD RADICES CARPERE.

IPSE ERAT EO TEMPORE REX IN MOAB.

730 Misit ergo nvntios ad Balaam filivm Beor ariolvm, qvi HABITABAT SVPER FLVMEN TERRAE FILIORVM AMMON, etc.

Hunc Balaam diuinum siue ariolum Hebraei tradunt eum fuisse qui in libro Iob dicitur Heliu, primo uirum sanctum, et prophetam Dei, postea per inoboedientiam et desiderium 735 munerum, dum Israhel maledicere cupit, diuini siue arioli uocabulo nuncupatum. Denique quod inoboediens Deo fuerit, quod munera desiderauerit, quod Israhel maledicere cupierit, ratio manifesta conuincit. Vocatus a rege Moab dicente : Ecce egressus est populus ex Aegypto sedens contra me. Veni igitur 740 et maledic populo huic, quia fortior me est, etc., ille nuntiis ha¬ bentibus diuinationis pretium in manibus : Manete, inquit, hic nocte, et respondebo quidquid mihi dixerit Dominus. Non dixit : Absit hoc a me ! non maledicam populo huic, pecunia tua tecum sit in perditionem ; sed explorat improbus Dei 745 secretarium semel et iterum, si forte permitteret Dei patientia, quod ut faceret suadebat ardens cupiditas. Adeo munerum cupidus uel maledicendi fuit ut dimissus sub conditione a Deo dicente : Si uocare te uenerunt homines isti, surge et uade cum eis, ita dumtaxat, ut quod tibi praecepero facias, ■—- surrexerit 750 protinus mane, id est cum festinatione, contempta condi¬ tione, ad modum uidelicet seruorum nequam, ad oculum seruientium, qui dum missi uel dimissi fuerint ad licita prae¬ sumunt perpetrare et illicita. Idcirco stetit \ angelus Domini C 39^ contra illum euaginato gladio, ut animaduerteret ex poena 755 praesenti, quam durum sit abuti permisso uel dissimulare imperium Domini. 17 Quorum iste formam praetulerit, ex apostolicis claret litteris. Apostolus Petrus cum dixisset de perniciosis ac

.

732 cf. Hier., In Iob 32 - PL 26, 764 A. 733 Iob 741 ib. 8. 743 Act. 8, 20. 748 Num. 22, 20. 32. 753 Num. 22, 22.23.

727

finibvs nostris

om. t

750

perditione t

731

~ t

745

etc. om. G

secreta /

conditione contempta ~ L

749

32, 2.

741

751 Ps.

738 Num. 22, 5-6. 122, 2 coli. Mt. 18,

hic inquit

~ t

praecipio C (Vulgi)

744

tua

surrexit t

986

DE SANCTA TRINITATE XVII

blasphemis post aliqua : Cor exercitatum auaritia habentes, maledictionis filii; derelinquentes rectam uiam enauerunt, continuo subiunxit : Secuti uiam Balaam ex Bosor, qui mercedem iniquitatis amauit, correptionem uero habuit suae uesaniae : subiugale mutum animal hominis uoce loquens corripuit prophe¬ tae insipientiam. ludas quoque in epistula sua cum dixisset : 765 Hi autem quaecumque quidem ignorant, blasphemant, quaecum¬ que autem tamquam muta animalia naturaliter norunt, in his corrumpuntur, confestim subsecutus ait : Vae illis, qui in uia Cain abierunt et errore Balaam mercede effusi sunt et in contra¬ dictione Core perierunt. Igitur Balaam, quod interpretatur 770 uanus populus, uanitatis illorum tenet formam, qui in ecclesia nominetenus et uana professione positi, quemadmodum iste qui | de Sem aeque ut Abraham ortus fuit, et ad fidem uel sortem Abrahae non pertinuit, cum oculos habeant plenos adulterii et incessabilis delicti ; sintque maledictionis filii, male775 dictiones siue benedictiones, quascumque cantitant, pretio uendunt, et apud eos cuncta uenalia sunt. Cumque sint eiusmodi blasphemi atque corrupti, penes se solos arbitrantur, omne sacrum solum quod ipsi dant hoc esse sanctum, solos eos esse benedictos quibus benedixerint, et maledictos in quos780 cumque maledicta congesserint. Nihilominus Balac, quod interpretatur lingens uel elidens, qui et ipse de Sem exstitit, Moab quippe natus est de Loth nepote Abraham, illorum exemplum est qui in ecclesia positi et falso nomine christiani tales sibi pretio conducunt arbitros benedicendi atque male785 dicendi, et idcirco criminis eiusdem habentur cum ipsis qui uendunt, emptores improbi, de templo Dei cum funiculo furoris eius eiciendi, lingentes atque elidentes, uitiis adulan¬ tes, et omne opus uirtutis quo possunt elidentes. Haec ubi aguntur, ora subditorum iusta laxat licentia in reprehensionem 790 praelatorum. Nam ecce iste mercedem iniquitatis secutus, correptionem, ut iam dictum est, habuit suae uesaniae, mutum subiugale animal, hominis uoce loquens, corripuit prophetae insi¬ pientiam. Quamlibet subiugalis sit, quamlibet frenum sessoris in ore susceperit, tamen si angelum Domini uiderit in uia stan760

75» II Petr. 2, 14-15. 761 ib. 15-16. 765 ludas x, io. 767 ib. ii. 769 Hier., Ub. inierpr. hebr. nom. 16, 20 - CC 72, p. 79. 770 scii. Judaei. 773 II Petr. 2, 14. 774 ib. 14. 778 scii. Donatis/as cf. Rupert., In Iob. eu. 2, 394 CC CM 9, p. 67 (Aug. ib. citi). 781 Hier., Ub. interpr. hebr. nom. 16, 19 - CC 72, p. 79. 782 cf. Gen. 19, 37. 790 cf. Act. 1, 18. 791 II Petr. 2, 16.

759 excaecatum G 762 correptorem t 763 corripuit] prohibuit Vulg. 765 quidem om. t, in marg. M, quae C, sed dei. 768 sunt effusi ~ C M 772 uel] et t 773 habebant t 779 eos supra lin. C 789 laxantur t 792 subiugalis .L M t, et add. G

PL

896

IN NVMEROS II, 17-18

987

795 tem euaginato gladio ; si, inquam, illum magni consilii ange¬ lum in euangelica uia uiderit, uendentes et ementes | terribili sententia de templo de domo Patris eicientem, quem sessor, id est praelatus suus, uidere non ualet, auaritia caecatum cor habens, auertet se de itinere, quamuis irascentem illumque 800 quamuis etiam uerberantem prohibebit iniquum cupiditatis opus perficere. Nunc arioli uel diuini huius prophetica uerba carpamus.

.

23, 7-10

18

C

40

Assvmpta parabola sva dixit : De Aram addvxit me

Balac rex Moabitarvm de montibvs Orientis. Veni, inqvit 805

ET MALEDIC IACOB, PROPERA ET DETESTARE ISRAHEL. QVOMODO MALEDICAM CVI NON MALEDIXIT DeVS ? QVA RATIONE DETESTER QVEM DOMINVS NON DETESTATVR ? De SVMMIS SILICIBVS VIDEBO EVM, ET DE COLLIBVS CONSIDERABO EVM. POPVLVS SOLVS HABITABIT, ET INTER GENTES NON REPVTABITVR.

810

QVIS DINVMERARE POSSIT PVLVEREM IACOB ET NOSSE NVMERVM STIRPIVM ISRAHEL ? MORIATVR ANIMA MEA MORTE IVSTORVM, ET FIANT NOVISSIMA MEA HORVM SIMILIA.

815

820

825

830

Hoc uerbum, inquit, posuit Dominus in ore eius, ne forte mireris quod propheta tam pessime inter aras Balac Deumque diuisus admitti potuit, ut poneret Dominus uerbum in ore eius, ut idololatrae atque ariolo uerbum suum Deus imponere pate¬ retur. Sed enim fidelis Samuhel propheta Domini cum dixisset ad Saul : Melior est oboedientia quam uictimae, et auscultare magis quam offerre adipem arietum, | continuo subiunxit: Quoniam quasi peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus ido¬ lolatriae nolle acquiescere. Sed de illo postmodum Scriptura refert : Abiit etiam ipse in Ramatha, uidelicet persequens Dauid, et uenit usque ad cisternam magnam quae est in Soccho, et interrogauit et dixit: In quo loco sunt Samuhel et Dauid ? Dictumque est ei : Ecce in Nahioth sunt in Rama, et factus est etiam super eum spiritus Dei et ambulabat ingrediens et prophetabat usque dum ueniret in Nahioth in Rama. Et exspoliauit se etiam uestimentis suis, et prophetauit cum ceteris coram Samuhel. Et cecinit nudus tota die illa et nocte. Igitur quoniam usque hodie per indignos spiritus mysteria loquitur, ita ut in euangelio quoque dicat spiritus malignitatis : Scio quis sis, sanctus Dei, non quis dicat, sed quid dicat audiamus. Assumpta, inquit,

795

14.

79«

cf. Is. 9, 6 ; cf. Introitus Puer, missae maioris in natiu. Domini - AMiss. 2a, p. cf. Mt. 21, 12. 798 cf. II Petr. 2, 14 uel Is. 6, 10. 818 I Reg. 15, 819 ib 23. 822 I Reg. 19, 22-24. 831 Mc. 1, 24.

22.

.

de1] uel G 798 auaritia supra lin. M caecatum] exercitatum Vulg. 89« C M {Vulg.) 807 NON DETESTATVR DOMINVS ~ t 811 MEA SUpra lin .L 816 atque usque imponere in marg G 817 propheta supra lin. M 826 Domini L t 828 prophetabat C M 832 dicat2 om. C 797

DOMINVS

.

.

PL

897

988

DE SANCTA TRINITATE XVII

parabola sua. Parabolica dictio ab eo incipitur, quod ait : De summis silicibus uidebo eum, et de collibus considerabo illum. 835 Nam quod praemisit : Quomodo maledicam cui non maledixit Deus, qua ratione detester quem Dominus non detestatur? nudus et manifestus secundum proprietates uocum ueritatis est sen¬ sus. Nemo quippe maledicere aut detestari efficaciter potest eum,cui a Deo benedictio data est, cuius laus uel testimonium 840 ex Deo est. Igitur de summis silicibus uidebo eum, et de collibus conside\rabo eum, cum dicit, patres excelsos, patriarchas sum- C 4°v mos, intellige illius populi ; patres non tam carnis eorum quam fidei. De illorum silicum, de illorum collium altitudine dignita¬ tem illius populi contemplare. Numquam enim melius intelli845 gis, quid amplius Iudaeo sit quam gentili, cum dicis cum apo¬ stolo, quia horum est adoptio, et testamentum, et gloria et legisla¬ tio, et obsequium, et promissa, et eorum patres, ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in sae¬ cula : profecto de summis silicibus uidisti, de collibus hunc 850 populum gloriosum considerasti. Quid de illo uidebo de sum¬ mis silicibus, qualem illum considerabo de collibus ? Populus, inquit, solus habitabit et inter gentes non reputabitur. Abraham, inquit, et filii eius, filii, inquam, non carnis, sed promissionis eius, solus habitabit, solus et singularis erit cultor unius Dei, po855 pulus unius principis, corpus unius capitis: solus, inquam, habitabit, solus benedictionem hereditate possidebit, quam pa¬ tri eius Abrahae Deus pollicitus est, dicens : In semine tuo bene¬ dicentur omnes gentes. Quamuis de cunctis gentibus colligendi sint, quamuis de cunctis mundi partibus congregandi sint in 860 unum, qui dispersi fuerant filii Dei, iam post sui congregatio¬ nem, post acceptam Dei benedictionem, inter gentes non repu¬ tabuntur, quemadmodum pater ipse Abraham, postquam de gentibus est uocatus, postquam de Chaldeis est eductus, iam inter gentes non est reputatus, iam inter Chaldeos non est aesti865 matus, habitans solus et peregrinus, aduena et solitarius, non hic habens | ciuitatem sed futuram inquirens. Sic, inquam, PL 898 omnis populus fidei eius solus habitabit in tabernaculis, quia cum gentibus in terra duitates non aedificabit. Quis dinume¬ rare possit puluerem Iacob, et nosse numerum stirpis Israhel ?

846 Rom. 9, 4-5. 857 Gen. 22, 18. 859 cf. Ioh. 11, 53. 866 cf. Hebr. 13, 24. 867 cf. Gen. 4, 20 coli. Hebr. 11, 9. 868 cf. Rup., De incendio 10 - ed. H. Grundmann (Dt. Archiv 22, 1966, p. 451 s.); Num. 23, 10.

837 ueritatis om. L. 839 a Deo] Domino t est om. G L, 841 illum t 842 istius t 846 et3 om. G 847/850 secundum carnem Christus ~ t, Chri¬ stus om. G 857 Deus in marg. L 859 sint2] sunt t 860/868 iam usque aedi¬ ficabit sub lin. M 862 ipse pater ~ t 864 existimatus t 866 ciuitatem] manentem praem. t

IN NVMEROS II, 18-19

989

Tamquam diceret : Ne, quia dixi, solus habitabit, paucitatem putes populi, quem de summis silicibus uidi; ne, quia dixi inter gentes non reputabitur, pauca existimes milia gentis unicae, quam de collibus consideraui. Nam si quis hominum possit numerare puluerem terrae, puluerem quoque Iacob numerare 875 poterit, et si quis stellas caeli numerare possit, numerum quo¬ que stirpis Israhel nosse praeualebit. Moriatur anima mea mor¬ te iustorum, et fiant nouissima mea horum similia. Vana optan¬ tis suspiria, friuola et caduca prophetantis desideria ! Suspirare desiit, desiderare cessauit, | cum praeualente cupiditate post- C41 880 modum consilium dedit quid faceret populus Balac populo huic, et idicirco mortua est anima eius morte impiorum, et facta sunt nouissima eius Madianitarum similia. Nam ulciscen¬ tes se filii Israhel de Madianitis iubente Domino, istum quoque Balaam filium Beor interfecerunt gladio.

870

23, 13

885

.

19

Dixit ergo Balac : Veni mecvm in altervm locvm,

VNDE PARTEM ISRAHELIS VIDEAS ET TOTVM VIDERE NON POS¬ SIS, INDE MALEDICITO EIS, etc.

Cum ea quae supra scripta sunt diceret Balaam, intuebatur, ut illic praescriptum est, extremam partem populi, id est non 890 praesentia tantum, sed prophetico spiritu prospiciebat quae uentura erant diebus nouissimis. Verum Balac, et quicumque illis similis est, quemcumque ille, ut iam dictum est, nomine signat, tantum praesentia curat, de illis quae in tempora longa fient audire recusat. Dicit ergo : Veni mecum in alterum locum, 895 unde partem Israhelis uideas et totum uidere non possis. Ac si dicat: Totum mihi uidere noli, futura mihi noli nuntiare, prae¬ sentem tantummodo rerum partem uide mihi: hoc solum quo¬ modo possim percutere, et eicere eum de terra mea prospice mihi. 900 Sta, inquit, Balac et avscvlta. Avdi, fili Sepphor : Non ;

23, 18-19

est Devs qvasi homo vt mentiatvr, nec vt filivs hominis VT MVTETVR. DlXIT ERGO ET NON FACIET ? LOCVTVS EST ET NON IMPLEBIT ?

905

Notanda in omnibus dictis faceta garrulitas prophetae incommodi. Cuncta congeminando dicit singula semel dicta non quidem uocibus eisdem, sed eodem sensu repetit, ut sit simili¬ tudo dissimilis in morem cantilenae affectatae et suauiter lenocinantis. Sta, inquit, Balac et ausculta, Item repetit continuo

874 cf. Gen.

15, 5.

875 cf. Gen.

15, 5.

884 cf. Num.

31, 8.

870 solus om. C 873 quem L si supra lin. M possit hom. ~ G t 874 puluerem numerare terrae ~ L. 874/875 num. quoque pot. pulu. Iacob ~ t 876 mea supra lin. M 880 quod C 885 dixitqve t, ergo om. t 887 ei Vulg. 893 de illis om. t 894/895 Dicit usque possis in marg. M 896 nun¬ tiare noli ~ L t 900 fili supra lin. C 902 locvtvs est] Dominvs add. t

99o 910

915

920

,

925

23 20-24

DE SANCTA TRINITATE XVII

dicens : Audi, fili Sepphor. Non est, ait, Deus quasi homo ut mentiatur. Et hoc ipsum congeminans protinus, nec ut filius hominis, inquit, ut mutetur. Sic etc. Bene et ipso locutionis modo formam illorum exprimit qui uerbum Dei adulterant, qui dum benedictiones cantitant, de uir|tute dictorum non curant, magisque uoculae suae tripudium quam diuinorum attendunt maiestatem sensuum. Quod Dominus grauissime interdicens praedicatoribus euangelii : Et neminem, inquit, per uiam salutaueritis. Nam reuera quasi per uiam salutant, qui uerbum Dei quod ore decantant, auditoribus proficere non desiderant. | 20. Non est, inquit, Deus quasi homo, ut mentiatur, etc. Tamquam diceret: Veni ego tecum in alterum locum, sed non inueni alterum Deum. Semel posuit uerbum in ore meo, quod mutari non patitur, quandoquidem omnis homo mendax, et omnis filius hominis mutabilis est, sed non itidem Deus men¬ titur, non similiter a sua sententia mutatur. Ad benedicendvm addvctvs svm benedictionem prohibere non valeo. Non est idolvm in Iacob non videtvr SIMVLACRVM IN ISRAHEL. DOMINVS DeVS EIVS CVM EO EST ET CLANGOR VICTORIAE REGIS IN ILLO. DEVS ADDVXIT EVM DE Aegypto, cvivs fortitvdo similis est rinocerotis. Non est

930

avgvrivm in Iacob nec divinatio in Israhel. Temporibvs svis dicetvr Iacob et Israheli qvid operatvs sit Devs. Ecce popvlvs vt leaena consvrget et qvasi leo orietvr. Non

accvbabit

donec

devoret

praedam

et

occisorvm

sangvinem bibet. 933

940

945

Quasi uinctum et catenatum audimus prophetam, raptos ueritatis argenteos ore inuito per singula uerba proferentem. Ad benedicendum, inquit, adductus sum, uidelicet legatus ab illo, qui benedictionum omnium solus arbiter est. Benedictionem prohibere uolo, prohibere non ualeo. Quid igitur ? Inuitus benedicam, non sponte benedictiones canam. Non est idolum in Iacob. Non uidetur simulacrum in Israhel. Sed quid ? Dominus Deus eius cum eo est, cum eo, inquam, tamquam cum uxore uir zelator, prohibens adulterium idolorum, procul extrudens moechiam simulacrorum. Et ne quando uacet, quasi absente uiro cum idolis uel simulacris per nocturnum moechari silen¬ tium : Clangor, inquit, uictoriae regis in illo est. Clangor uictoriae regis zelatoria uox est dicentis a monte Sinai cum clangore

916 Lc. io,

4.

«22

Ps.

115, 11

(Rom. 3,

4).

911 inquit ut mutetur om. L, inquit supra lin. M bene] ergo add. L t 913 dictorum] uerborum t 914/915 maiestatem attendunt ~ t 92« tecum om. t 921 alteratum L M t 927 eivs supra lin. M 928 in] evm t 931 Devs sit ~ C M 934 bibat t 942 est om. t 94« regis uictoriae2 ~ C (forsitan aliud. Hymnus Exsultet ... pro tanti regis uictoria)

PL

899

C 41v

IN NVMEROS II, 19-20

991

buccinae uehementius perstrepentis : Non habebis deos alienos coram me, non facies tibi sculptile, etc. Quo iure, quod debito 950 solus ille uult uti quasi lege maritali ? Deus, inquit, adduxit eum de Aegypto. Nempe causa iusta, causa legitima est. Eduxit hanc gentem de Aegypto in manu forti et brachio extento, pepigitque foedus cum ea, in aspersione sanguinis super cunc¬ tis sermonibus suis. Cuius rei memor ipse in Hiezecihele pro955 pheta dicit : Transiens per te uidi te conculcari in sanguine tuo, et dixi tibi, cum esses in sanguine tuo : Viue. Ac deinceps : Et transiui per te, et uidi te, et ecce tempus tuum tempus amantium. Et expandi amictum meum super te, et operui ignominiam tuam, et iuraui tibi, et \ ingressus sum pactum tecum, ait dominus Deus. PL 960 Et fa\cta es mihi, et laui te aqua, etc. Igitur non est, nec esse C 4 licet in Iacob idolum ; nec uidetur, nec uideri licet simulacrum in Israhel; non, inquam, est nec esse debet augurium in Iacob nec diuinatio in Israhel. Quare ? Quia Deus adduxit eum de Aegypto, inquit. Et continuo : Cuius, ait, fortitudo similis est 965 rinocerotis. Parua dictione sensum magnificum subintelligere licet. Rinoceros animal est unicorne, graece sic dictum quod habeat cornu in nare, id est super narem in fronte, tantae forti¬ tudinis ut a nemine uinci, tantae ferocitatis ut a nemine possit contingi. Solummodo puellae uirginis, ut aiunt physici, 970 blanditias admittit, trahitur odore uirginitatis, puellamque in agro cum adesse persenserit, ultro expetit, caput reclinat, blandoque sinu gratanter indormit. Illic a uenatore compre¬ hensus confoditur, fitque arte quod nullis constare potuit uiribus. Hoc respiciens propheticus spiritus, cuius, inquit, uide975 licet Dei, fortitudo similis est rinocerotis. Hoc plane tam uerum quam pium est. Fortissimus namque spirituum Deus uelut unicornis, id est potentiae singularis Deus incomprehensibilis, Deus inuictae uirtutis, postquam populum illum de Aegypto eduxit, uirginei tractus est odor uteri, uirginem expetiit, uir980 ginei pudoris claustris inclusus est. Ex eo tantum comprehendi potuit, et occidi. Igitur fortitudo eius similis est rinocerotis. Temporibus suis dicetur Iacob et Israhel quid operatus sit Deus, id est, tempus fuerit, praedicabitur uero Iacob et uero Israheli quid adducendo hunc populum de Aegypto signihcauerit Deus 985 uel unde fortitudo eius similis rinocerotis recte dicatur. Ecce

948 Ex. 20, 3-4. 952 cf. Deut. 5, 15. 955 Ez. 16, 6. 956 ib. 8-9. 964 Nura. 24, 8. 966 cf. Isid., Etym. 12, 2, 12.13 ! Greg., Morat. 39, 15, 29 - PL 76, 589 D ; Bestiarium lat. Cod. Brux. 10066-77 - ed. Ch. Cahier, Melanges d’Archeologie II, Paris 1848 ss., p. 221 ss., non ad uerbum. 98« cf. Hymnus Quem terra pontus CAO 4, p. 517.

952 et] in t 959 sum supra lin. M 961 uidere t usque Israhel supra lin. C 968/969 contingi possit ~ t

962/963 non inquam 971 cum in agro ~ L t

992

990

995

1000

1005 24, 1-4

DE SANCTA TRINITATE XVII

populus ut leaena consurget, et quasi leo orietur. Non accubabit, donec deuoret praedam et occisorum sanguinem bibat. Et hoc quidem secundum litteram ad praelia eiusdem populi referri potest, quia duce Iosue transito Iordane ut leaena consurrexit, et quasi leo ortus est, nec ante accubuit in terra promis¬ sionis, donec deuoraret praedam, donec hostium sanguinem funderet. Verum melius atque certius ad illa tempora refertur, quibus, ut nunc ait, dicetur Iacob et Israhel quid operatus sit Deus. Ecce enim ubi rinoceros ille fortissimus ad mortem crucis de Virginis sinu deductus est, populus eius ut leaena con¬ surrexit, nam ipse princeps ex mortuis resurgens quasi leo ortus est, secundum prophetiam Iacob, dicentis : Catulus leonis Iuda ad praedam, fili mi, ascendisti, requiescens ut leo, accu¬ buisti, | et quasi leaena, etc. Igitur non accubabit, inquit, donec deuoret praedam et occisorum sanguinem bibat, per metapho¬ ram a leone fortissimo Christi et apostolorum eius feruidamuirtutem exprimens, qui non quieuerunt, donec diabolum mundi principem, quem per semetipsum Christus apud inferos quasi leo debellauerat, ipsi per totum mundum discurrentes quasi leaena antiquis templorum sedibus protraherent. | 21. Cvmqve vidisset Balaam qvod placeret Domino vt BENEDICERET ISRAHELI,

NEQVAQVAM ABIIT VT ANTEA PER¬

REXERAT VT AVGVRIVM QVAERERET : SED DIRIGENS CONTRA DESERTVM VVLTVM SVVM ET ELEVANS OCVLOS, VIDIT ISRAHEL

1010

IN TENTORIIS COMMORANTEM PER TRIBVS SVAS.

Et

IRRVENTE

in se Spiritv Dei assvmpta parabola ait : Dixit Balaam filivs Beor, dixit homo cvivs obtvratvs est ocvlvs, dixit AVDITOR SERMONVM DEI, QVI VISIONEM OMNIPOTENTIS INTVITVS EST, QVI CADIT ET SIC APERIVNTVR OCVLI EIVS.

1015

Cum, inquit, uidisset, cum experimento didicisset, quod constanter placeret Domino ut benediceret, quippe qui et dixerat: Non est Deus quasi homo ut mentiatur, nec ut filius hominis ut mutetur, spe perdita qua post suam cupiditatem hiabat, non abiit ut ante perrexerat ut augurium quaereret. Augurium quasi 1020 auigarium, id est garritus ardum, unde fanatici futura explo¬ rare consueuerunt, non quod oraculum Dei dici debeat augu¬ rium, sed quia sic dici debuit in talis prophetae tamque cupidi consultoris despectu. Dixit homo, inquit, cuius obturatus est oculus, etc. Magnum ac praeclarum est auditorem sermonum

997 Gen. 49, 9. Etym. 8, 9, 19.

1003 cf. Ioh. 12, 31. Aug., Enarr. in ps.

1020

1017 Num. 23, 19. - CC 38, p.

35, 17, 20

1019 Isid., 335.

986 oritur C 987 sanguinem in marg. M 988 populi om. E 993 ut supra lin. C 1000 bibet G 1001 per leonem fortissimum t Christo L 1016 qui supra lin. M 1018 qua supra lin. M non supra lin. M 1020 auigarium] augurarium t 1023 despectum t

C

42'’

PL

901

IN NVMEROS II, 1025

1030

1035

24, 5-7

993

20-21

Dei esse ; uerumtamen malum ac peruersum est obturatum oculum habere. Item pulchrum ac honorificum est uisionem omnipotentis intueri, sed rectus ac legitimus esse debet ordo in¬ tuendi. At ille peruersum exposuit ordinem, protinus dicendo : Qui cadit et sic aperiuntur oculi eius. Hoc nisi dixisset, duo praedicta, cuius obturatus est oculus, et qui uisionem omnipo¬ tentis intuitus est, contraria uel repugnantia sibi uiderentur. Nunc autem planum intellectui fit quia per propheticam qui¬ dem scientiam auditor sermonum Dei est, et uisionem omni¬ potentis intuitus est, sed per auaritiam cor caecatum habet, et in cupiditatem quidem cadit, sed sic tamen apertos habet oculos, unde nec excusationem habet de casu uel peccato suo. | Quid talis homo dixit ? c

45

Qvam pvlchra tabernacvla tva, o Iacob, et tentoria TVA, ISRAHEL, VT VALLES NEMOROSAE, VT HORTI IVXTA FLV1040 VIOS IRRIGVI, VT TABERNACVLA QVAE FIXIT DOMINVS,

QVASI

CEDRI PROPTER AQVAS FLVET AQVA DE SITVLA EIVS ET SEMEN ILLIVS ERIT IN AQVAS MVLTAS.

Et secundum historicam quidem castrorum positionem superius descriptam pulchra erant tabernacula Iacob,sed quia 1045 sermones Dei sunt, quia uisio omnipotentis est, tabernaculo¬ rum spiritualis Iacob spiritualem hic intelligamus pulchritu¬ dinem. Veri Israhel ac spiritualis Iacob peregrinantis uel mili¬ tantis in praesenti saeculo tabernacula sunt religiosi et secun¬ dum disciplinam Christi bene dispositi ordines coniugatorum, 1050 continentium uiduarum atque uirginum secundum utrumque sexum. Haec plane tabernacula singula in suo proposito pul¬ chra sunt. Et quam pulchra tabernacula, quam pulchra ten¬ toria ? Vt ualles, | inquit, nemorosae, ut horti iuxta fluuios irrigui, etc. Haec ex aliis quoque Scripturae locis ita esse perspi1035 cuum est. In Isaia Dominus derelictae quandoque gentilitati spiritualium uirtutum merita tamquam deserto arbusta pro¬ mittens : Dabo, inquit, in solitudine cedrum, et spinam et myr¬ tum, et lignum oliuae. Ponam in deserto abietem, ulmum, et buxum simul, ut uideant, et sciant, et recogitent et intelligant 1060 pariter. Ergo pulchra tabernacula, ut ualles nemorosae. Item . Et eris quasi hortus irriguus, et sicut fons aquarum, cuius non deficient aquae. Et in Canticis '. Hortus conclusus, fons signatus,

1034 cf. supra 17, 798. 1043 cf. supra 16, 88 ss. 14, 70 ;Hom. in Ez- 4,5 * 97^ 1056 Is. 41, 19-20.

1049 Greg., Moral. supra 1060 Is. 58, 11. 1062

Cant. 4, 12.15.

1027 debet esse ~ t 1034 excaecatum L 1035/1036 oculos habet ~ t 1041/1042 flvet usque mvltas om. t 1047/1048 uel militantis om. t 1048 in saeculo praesenti ~ t 1054 quoque om. t 1055 quandoque] quondam L M i 1057 et om. L t 1059 et2 supra lin. M

pl 902

994

DE SANCTA TRINITATE XVII

fons hortorum, puteus aquarum unientium quae fluunt impetu de Libano. Ergo pulchra tabernacula, ut horti iuxta fluuios irrigui. 1065 Et psalmista cum dixisset: Rigans montes de superioribus suis, etc., continuo subsecutus : Saturabuntur, inquit, ligna campi, et cedri Libani quas plantauit. Ergo pulchra tabernacula, ut cedri propter aquas, uidelicet in quibus passeres nidificans, quorum abundantia, cum sint diuites homines, pauperum supplet 1070 inopiam. 22, Fluet aqua de situla eius et semen illius erit in aquas multas. Quae est situla eius ? Immo quae est aqua eius? Aqua eius, aqua uiua eius sancta est Scriptura eius : Omnes sitientes uenite 1075 ad aquas, id est, omnes diligentes, omnes quaerentes Deum, sanctas legite Scripturas. Haec aqua israelitici est aqua populi; illi namque credita sunt eloquia Dei. Quae ergo est et situla eius, nisi Christus eius ? Nam per | situlam aqua hauritur et per Christum sancta Scriptura aperitur. Immo ab illo sitis excita1080 tur, ut haec aqua desideretur, ab illo sensus aperitur, ut Scrip¬ turae intelligantur. Fluet igitur, inquit, aqua de situla eius, id est uera manabit intelligentia Scripturarum de Christo eius. Quid deinde ? Et semen, inquit, illius erit in aquas multas. Quod est aqua de situla eius, hoc est aquarum multitudo de semine 1085 illius. Nam semen eius, semen patris eius Abrahae est Christus. Hoc semen illius erit in aquas multas, id est hoc semen fundet aquas multas. Bibendo experti sumus quod uere in aquas multas sit semen illius. — Qui in me credit, inquit, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Item : Qui biberit ex aqua quam 1090 ego dabo ei, non sitiet in aeternum, sed aqtia quam ego dabo ei fiet in eo fons aquae salientis in uitam aeternam. Hoc, inquam, gratia eius bibendo experti sumus, ecce enim de hac situla, quae est Christus ipse, multa in una ecclesia sancti Spiritus dona percepimus, multa et largissima Scripturarum fluenta 1095 possidemus. 24, 7b

C

43v

Tolletvr propter Agag rex eivs, et avferetvr regnvm ILLIVS.

Hoc ita impletum est. Saul rex eius scilicet Israhel fuit contra uoluntatem Domini | expetitus dicentis ad Samuhelem : 1100 Audi uocem popidi in omnibus quae loquuntur tibi, non enim te abiecerunt sed me. Hinc praecepit Samuhel ex ore Domini :

1005 Ps. 103, 13. 1000 ib. 16. 1074 cf. Ioh. 4, 10 ; 7, 38 ; Is. 55, I. cf. Rom. 3, 2. 107» cf. Lc. 24, 43. 1085 cf. Gal. 3, 16. 1088 Ioh. 1089 Ioh. 4, 14. 1100 I Reg. 8, 7.

1077 7, 38.

1008 passeres] aues t quarum t 1009/1070 inopiam supplet ~ t 1081 inquit ovi. t 1093 sancti Spiritus in una ecclesia ~ t 1100 enim om. L 1101 abiecit C M

PL

903

IN NVMEROS II, 21-22

995

Vade et percute Amalech et demolire uniuersa eius. Non par¬ cas ei sed interfice a uiro usque ad mulierem, et paruidum usque ad lactentem. At ille percussit quidem Amalech, sed 1105 pepercit Agag regi Amalech. Vniuersa quae pulchra erant dis¬ perdere noluit, quidquid uero uile fuit et reprobum, hoc demo¬ litus est. Factum est autem uerbum Domini ad Samuhel dicens : Paenitet me quod constituerim Saul regem, quia dere¬ liquit me et uerba mea opere non impleuit. Ac deinceps : Imple 1110

1115

24, 8

cornu tuum oleo, et ueni ut mittam te ad Isai Bethleemitem, prouidi enim in filiis eius mihi regem. Hoc, inquam, quod dixit iste cadens, et sic apertos habens oculos, tolletur propter Agag rex eius et auferetur regnum illius, subauditur non Israhel, sed eiusdem regis eius, ut nullus regnet de posteris illius. Sed quid in tali tantoque negotio regis huiusce meminit spiritus prophe¬ ticus ? uidelicet ut astrueret quod praeter Deum eius nemo iure sit rex eius. Nam hoc est quod subiungit protinus : Devs edvxit illvm de Aegypto, cvivs fortitvdo similis EST RINOCEROTIS.

1120

1125

1130

24,

8c

1135

Vt, inquam, astrueret quod praeter Deum nemo iure sit rex eius, hoc in illo dixit Spiritus Dei. Iuxta quod ipse Deus | cum dixisset ad Samuhel : Non enim abiecerunt, sed me, ne regnem super eos, addidit continuo : Iuxta omnia opera sua, quae fece¬

runt a die qua eduxi eos de Aegypto usque ad diem hanc, sicut dereliquerunt me, et seruiunt diis alienis, sic faciunt etiam tibi. Igitur cum dixisset : Tolletur propter Agag rex eius, et auferetur regnum illius, continuo ut astrueret quod nec umquam debuis¬ set esse rex eius, sed solus Deus, Deus, inquit, eduxit eum de Aegypto, cuius fortitudo similis est rinocerotis, eodem sensu quo superius. Quia uero Deum suum, regem suum fortissimum rinoceroti similem, de Virginis sinu factum comprehensibilem ductumque ad mortem reliquerunt hostesque illius facti sunt, alium recepturi sunt, id est antichristum, cuius in typum Saul expetierunt. Devorabvnt, inquit, gentes hostes illivs ossaqve eoRVM CONFRINGENT ET PERFORABVNT SAGITTIS.

1140

Hodie namque nos gentes illos tales hostes eius deuoramus, ita ut nemo illorum audeat extollere caput, confringentes ossa, id est quae fortes putantur rationes eorum, et perforantes sagittis ueritatis. Nam quotquot sumus uerbo ueritatis instruc¬ ti atque ad reddendam rationem de fide parati, recte dicimur

1102

I Reg. 15, 3. 1104 cf. ib. 9-10. 16, 1. 1122 I Reg. 8, 7. 1123 ib. 8. Lc. 22, 54. 1141 cf. I Petr. 3, 15.

1108 I Reg. 15, 11. 1109 I Reg. 1129 cf. supra 17, 964. 1131 cf.

1103 usque ad] atque t (Vulg.) 1112 et sic] etc. t 1121 Domini t 1133 id est supra lin. M

1120 Deum] eius add. L t

C 44

996

DE SANCTA TRINITATE XVII

sagittarii Domini, sagittarii potentis, cuius uerba in nobis sagittae sunt acutae cum carbonibus desolatoriis. 24, 9

Accvbans dormivit vt leo, et qvasi leaena, qvam svsci1145 TARE NEMO AVDEBIT.

1150

24, 9b

_

.

Hoc et Iacob patriarcha eodem quidem spiritu, sed meliori mentis statu praedixit, ut supra iam dictum est. Interemptus in ligno, accubuit in sepulcro dormiuitque ut leo rugiens apud inferos, | et in apostolis suis, immo in tota ecclesia sua orbem uniuersum praedatus est, quasi leaena, quam suscitare, inquit nemo audebit, id est cui resistere nemo poterit.

PL

904

QVI BENEDIXERIT TIBI ERIT IPSE BENEDICTVS, ET QVI MALE¬ DIXERIT TIBI IN MALEDICTIONE REPVTABITVR.

Hoc luce est clarius, quia qui benedicit Christo et sancto 1155 populo eius, particeps erit benedictionis eius, dicentis : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod uobis paratum est ab origine mundi, et econtra qui blasphemias irrogat, male¬ dictus erit in eius aduentu dicentis : Ite, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. 24, 14

n6o

23. Vervmtamen pergens ad popvlvm mevm, dabo consilivm,

QVID popvlvs tvvs popvlo hvic faciat extremo

tempore.

Quale consilium dederit iste cadens apertis o |culis, uel cur extremo tempore dixerit, subsequentibus factis apparebit : 1165

Dixit homo cvivs obtvratvs est ocvlvs eivs, dixit avdi-

24, 15c-19 tor sermonvm Dei, qvi novit doctrinam Altissimi, et vi¬ siones Omnipotentis videt, qvi cadens apertos habet ocvlos : Videbo evm sed non modo, intvebor illvm sed non prope. Orietvr stella ex Iacob et consvrget virga de 1170 ISRAHEL, FILIOS

ET PERCVTIET

SeTH. Et

DVCES

MOAB

VASTABITQVE

OMNES

ERIT IDVMEA POSSESSIO EIVS, HEREDITAS SEIR

CEDET INIMICIS SVIS, ISRAHEL VERO FORTITER AGET.

De

IACOB

ERIT QVI DOMINETVR ET PERDAT RELIQVIAS CIVITATIS. 1175

Iterata confessione immo professione stultitiam suam promulgat, quod uidelicet audiens intrinsecus sermones Dei, ob¬ turatum per cupiditatem habens cordis oculum, non prouideat suae saluti, quod cadens apertos habeat oculos, ut superius iam dixerat. Addit adhuc non minora prioribus : Videbo, in¬ quit, eum sed non modo. Quem uisurum se fateatur, in para-

1143 Ps. ib. 41.

119, 4.

1147 Gen. 49, 9 ; supra 9, 1177 cf. supra 17, 1029.

1172.

1155 Mt.

25, 34.

1158

1142 potentes M 1146 meliori in marg. L 1147 iam om. t 1148 accu¬ buit] iacuit t 1151 id est om. t 1156 possidete paratum uobis regnum a constitutione mundi Vulg. 1158 aduentu eius ~ / ite] discedite V ulg. 1176 cordis supra lin. M 1178 iam om. L t

C

44v

IN NVMEROS II, 22-23 1180

1185

1190

1195

1200

1205

1210

1215

997

bola hac paene aperit, cuius sensum manifestum totus nouit orbis. Orietur stella ex Iacob, etc. De Christi namque natiuitate manifesta et uera est prophetia, qui et ipse stella clara est et matutina et in ortu suo per stellam uisibilem declarandus erit. Orietur ergo, inquit, stella ex Iacob, et consurget uirga de Israhel, id est lux ueritatis et caeleste imperium de huius populi carne procedet. Virga haec percutiet duces Moab, id est omnes hostes ueri Israhel, quos omnes iure nuncupes Moabitas. Et recte in praesenti causa et apud regem Moab per solum Moab inimicorum eius designatur uniuersitas. Sed quid est quod ait : Vastabitque omnes filios Seth? Numquid hostes eius sunt omnes filii Seth ? Nonne totus mundus, nonne omnes homines a diluuio sunt filii Seth ? Nempe diluuio solus Noe cum domo superstes fuit, de quo totus impletus est orbis. At illum filium Seth fuisse, quis nescit ? Seth quippe genuit Enos, Enos genuit Malalehel, Malalehel genuit Iared, Iared genuit Enoch, Enoch genuit Mathusalam, Ma|thusalam genuit Lamech, Lamech genuit Noe. Igitur quod ait: Vastabit¬ que omnes filios Seth, idem est ac si dicat, uastabitque omnes gentes uirga Israhel, uirga ferrea, rectissimus atque fortissimus rex iuxta prophetiam quoque, qua in psalmo loquitur Pater : Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et possessio¬ nem tuam terminos terrae. Reges eos in uirga ferrea. -— Et erit, inquit, Idumea, id est conuersa de terrenitate gentium ecclesia, possessio eius, sicut et aliud propheticum testatur oraculum : In Idumeam, inquiens, ex\tendam calceamentum meum, id est gentibus pandam incarnationis meae mysterium. Hereditas Seir cedet inimicis suis. Seir id est pilosi, scilicet diaboli here¬ ditas nos gentes quondam fuimus, cui in simulacris mutis tributa cultus sacrilegi soluebamus. Fuimus, inquam, sed iam non sumus ; regi namque Israhel postulanti a Patre, ut prae¬ dictum est, in hereditatem dati sumus. Ergo hereditas Seir, quae cedet inimicis suis, illi sunt siue gentes siue Iudaei, qui¬ cumque domini adulantur uicti diaboli. Cedent itaque inimicis suis, id est derelinquentur, quia sic elegerunt, sic maluerunt eisdem dominis suis. Ipsi namque idem, quod miserrimum est.

1180 Num. 24, 16 coli. Mt. 2, 2 ; Hier., In Mt. 1, 130 - CC 77, p. 13 (Orig., Fragm. 24). 1181 Mt. 2, 2. 1183 cf. Apoc. 2, 28. 1194 cf. Gen. 5, 6-29. 1201 Ps. 2, 8-9. 1205 Ps. 59, 10. 1207 cf. supra 16, 1905. 1208 cf. I Cor.

12, 2.

1180 manifestum] satis praem. t 1181 Christi supra lin. M 1182 est supra lin. L 1184 est t de supra lin. M 1189 quid est in marg. M 1191 sunt eius ~ t, eius in marg. M omnes om. t 1193 totus] iterum acld. L t 1194 Seth fuisse filium ~ t 1198 dicat / 1201 ereditatem supra lin. C 1204 oraculum] eloquium M 1208 quondam] quandoque t 1211 dati sumus

in hereditatem ~ t

1212 suis om. t

quicumque] adhuc add. L t

PL 905

C45

998

24, 20

DE SANCTA TRINITATE XVII

domini sunt qui inimici. Israhel ergo fortiter aget, Israhel, inquam, quisquis de fide est Israhel, et si non sit de carne Israhel, fortiter aget, fortiter cum rege suo mundum uincet. Vnde enim hoc ? De Iacob, inquit, erit qui dominetur et -perdat 1220 reliquias duitatis. Vnus, inquit, de carne Iacob princeps erit exercitus et dux belli, qui et in primo aduentu suo domina¬ tum accipiet regnumque et honorem, ut omnis populus, tribus et linguae seruiant ei, et in secundo cum uenerit, scilicet in die iudicii, perdet quae ad se non pertinent reliquias duitatis, 1225 ciuitatis aduersae, ciuitatis diaboli. 24. Cvmqve vidisset Amalech assvmens parabolam ait : Principivm gentivm Amalech cvivs extrema perdentvr.

Parabola breuis, sed longa uindicta in Amalech prolata. Principium, inquis, Amalech, uidelicet non natione, sed im1230 pietate aduersum Israhel. Egresso namque Israhel ex Aegypto primus omnium gentium uenit Amalech et pugnabat contra eum in Raphidim. Eius ergo, inquit, extrema perdentur tunc uidelicet, quando, ut supra dictum est, propter Agag regem eius tolletur rex Israhel et auferetur regnum illius. Ex1235 trema, inquam, eius perdentur, id est non temporaliter tan¬ tum, aut corporaliter, sed aeternaliter quoque atque spiritualiter damnabitur. Manus eius solius Domini, inquit Moyses, et bellum Dei erit contra Amalech a generatione in gene¬ rationem. 24, 21

1240

Vidit qvoqve Cinevm.

Cinei de Iethro siue Obab cognato Moysi fuere exorti. Vnde in libro Iudicum scriptum est sic : Aber autem | Cineus recesserat quondam a ceteris Cineis fratribus suis, filiis Obab cognati Moysi. Vidit ergo, inquit, Cineum, subauditur, in 1245 medio Amalech habitantem, nihil tamen Israheli cum illo aduersantem, uidelicet propter praedicti Obab patris sui cum Moyse cognationem, et idcirco | nequaquam cum Amalech eandem subiturum perditionem. Denique ubi Amalech prae¬ dabatur, dixit Cineo Saul: Abi, et recede atque discede ab Ama1250 lech, ne forte inuoluam te cum eo. Tu enim fecisti misericordiam cum omnibus filiis Israhel cum ascenderent de Aegypto. Miseri¬ cordiam fecit cum Israhel pater Cinei, quando non solum nequaquam ut Amalech aduersatus est, sed et bonum pro Israhel consilium dedit dicens Moysi : Quid est hoc quod facis

1218 cf. Ioh. 1237 Ex. 17,

16, 33. 16.

1222 cf. Apoc. 5, 9. 1231 Ex. 17, 1242 Iud. 4, ix. 1249 I Reg. 15,6.

8

; cf. supra 17, 1096. 1254 Ex. 18, 14.

1223 cum supra lin. L 1232 ergo eius ~ AI 1230 corporaliter] tantum add. t 1241 cognato Moysi o?n. L 1247 cum Amalec nequaquam ~ t 1252 pater Cinei cum Israhel ~ t 1253 aduersatus est] eum add. M 1254 hoc om. M

PL

C

906

45v

IN NVMEROS II, 23-25

999

1255 in plebe? Cur solus sedes, et omnis populus praestolatur de mane usque ad uesperam ? Vidit igitur 24, 21b-22 Et assvmpta parabola ait : Robvstvm est qvidem habiTACVLVM TVVM, SED SI IN PETRA POSVERIS NIDVM TVVM, ET ELECTVS

FVERIS

DE

STIRPE

CHAM,

QVAMDIV

PERMANERE

1260 POTERIS.

1265

24,

22c

Robustum, inquit, est habitaculum tuum, forte positione uel natura locorum. Sed numquid contra Deum, cuius in manu Amalech, cuius tu in medio es, extrema perdentur ? Non utique. Nam nisi recessisses de medio eius, dicente Saul : Abi et recede de medio Amalech, facile inuoluisset te cum eo. Ergo robustum est quidem habitaculum tuum, uidelicet ut tutus esse queas ab incursu ceterarum gentium. Sed quamdiu sic permanere poteris ? Assvr enim capiet te,

1270

1275

1280

24, 23-24

uidelicet ut plurimas gentes, et plurima regna terrae. Si in petra posueris nidum tuum, et fueris electus de stirpe Cham, ille capiet te. Electus de stirpe Cham fuit Nemrod, filius Chus, filii Cham. Nam iste coepit esse potens in terra, et erat robustus uenator coram Domino. Ab hoc exiuit prouerbium quasi Nemrod robustus uenator coram Domino. Fuit autem principium regni eius Babylon. Igitur robustum quidem, inquit, est habitaculum tuum, sed si ita fueris robustus, ut ille uenator electus de stirpe Cham, et alteram tibi pro nido exstruxeris Babyloniam, Assur capiet te.

25.

Assvmpta parabola itervm locvtvs est : Hev qvis

victvrvs est qvando ista faciet Devs ? Venient in trieribvs de Italia, svperabvnt Assyrios, vastabvntqve

He¬

braeos, ET AD EXTREMVM IPSI ETIAM PERIBVNT. 1285

1290

Parabolica quidem haec prophetia tunc fuit, nunc autem res in aperto est, quia uenerunt in trieribus de Italia, uenerunt, inquam, Romanorum legiones, non solum terra, sed et mari praeliantes et illa bestia quam Daniel uidit, bestia, inquam, quarta terribilis atque mirabilis et fortis nimis, dentes ferreos habens magnos, comedens atque comminuens et reliqua pedibus suis conculcans, fortissimum quoque superauit atque com¬ minuit regnum Assyriorum, pulcherrimum quo|que uastata regione subuertit templum Iudaeorum. Et ad extremum quoque ipsi perierunt, | immo et peribunt. Nam etsi Roma a 1204 I Reg.

15, 6.

1273 Gen. io,

8.

1287 cf. Dan.

7, 7.

1257 EST om. t QVIDEM EST ~ L (Vulg.) 1259 FVERIS ELECTVS ~ Vulg. 1259 Cain {Vulg.) poteris permanere ~ Vulg. 12(54 eius om. t 1206 quidem est ~ E / 1276 est supra lin. L 1277 tuum in marg. C ita om. t fueris om. L. 1283 etiam ipsi ■ ' JL / (Vulg.) 1284 haec quidem ~ t tunc supra lin. C 1286 legiones Romanorum ~ / 1293 ipsi quo¬ que ~ t et om. L

PL 907 C 46

DE SANCTA TRINITATE XVII

1000

gentibus non destruitur, constat tamen quia pro parte illorum 1295 secundum quos Babylonia dicitur in semetipsam diuisa desola¬ bitur, et domus supra domum cadere non cessat. Heu, inquit, quis uicturus est, quando ista faciet Deus ? Cum dolentis interiectione iterum suspirat illos beatificans oculos qui uisuri erant, uastatis Hebraeis superatisque Assyriis, florente regno Roma1300 noram, elucescere regnum caelorum. Eodem modo suspirans et prima dixerat prophetia : Moriatur anima mea morte iustorum, et fiant nonissima mea horum similia. Sed haec su¬ spiria cunctaque prophetiae uel sapientiae dona perdidit radix amaritudinis, radix omnium malorum cupiditas, qua nimium 1305 sitiens impiorum munera, sic inter benedictionis uerba dixerat ad Balac : Verumtamen pergens ad populum meum, dabo consi¬ lium quid populus tuus huic populo faciat in extremo tempore. Arcanum pessimi consilii eius sequentia declarant. 25, 1-3 26. Morabatvr avtem eo tempore Israhel in Setthim, 1310 ET FORNICATVS EST POPVLVS CVM FILIABVS MOAB, QVAE VOCAVERVNT EOS AD SACRIFICIA SVA. At ILLI COMEDERVNT ET ADORAVERVNT DEOS EARVM. INITIATVSQVE EST ISRAHEL

BEEL-

PHEGOR.

Hoc eius consilio factum est ut luxurioso populo filiarum 1315 Moab obiceretur pulchritudo, ea commiscendae fornicationis conditione interposita, ut concitato appetitu non ante uiris mulierculae succumberent, nisi prius uocati ad sacrificia come¬ derent et adorarent deos earum et initiarentur Beelphegor. Sciebat propheta nequam, in quo illa maxima esset populi 1320 fortitudo, quam pertimescens Moab ita inquit : Delebit hic populus omnes qui in nostris finibus commorantur, quomodo solet bos herbas usque ad radices carpere. Sciebat, inquam, unde hoc, ut populus ille tamquam leaena consurgeret, et quasi leo oriretur, non accubiturus, donec deuoraret praedam et occiso1325 rum sanguinem biberet, uidelicet quia Dominus Deus eius erat cum eo, cuius fortitudo similis est rinocerotis. Vt igitur casti¬ tatis amatorem, quasi rinocerotem abigeret ab Israhel, hoc impium dedit consilium, quatenus ad fornicandum illectus populus, insuper etiam contra Deum suum non qualecumque i33oidolum sed Beelphegor, id est simulacrum turpitudinis initia¬ retur, qui idem apud Romanos olim erat Priapus. Verum in

12!)« cf. Mt. 12, 25. 1298 cf. Mt. 13, 16. 1301 Num. 23, 10. 1303 cf. Hebr. 12, 15. 1301 I Tim. 6, 10. 1300 Num. 24, 14. 1320 Num. 22, 4. 1322 cf. Num. 24, 9. 1320 Num. 24, 8. 1331 cf. Isid., Etym. 8, 11, 24.

1295 diuisa om. C tempore

~ jL /

1300 regno Af, regna i 1301 qua] quia t 1309 eo 1310 appetitu concitato ~ L, M t 1319 esset illa maxima populi supra lin. M 1321 finibus nostris ~ t 1328 ad in marg. M

om. C M

1001

IN NVMEROS II, 25-28

25, 4.

hac scientia nimium obturatus eius fuit oculus, nec praescire meruit quod hoc pacto nequaquam Deus a populo suo foret recessurus, sed per pugionem Phinees sacerdotis zelumque 1 33 5 optimum auersa ira | Dei a filiis Israhel, ipse quoque cum forni- C 46v cariis suis gladio foret occidendus. | PL 908 27. Quid autem hoc sibi uult quod, cum dixisset : Dabo consilium, quid populus tuus huic populo jaciat, addidit, ex¬ tremo tempore. Nempe ut irruente in se spiritu Dei loquebatur, 1340 extremum illud tempus intuebatur quo reuera populus ille est abominationem suscepturus abominationem, inquam, desola¬ tionis, scilicet antichristum, qui per Beelphegor praesignatur. Vnde et summa proprietate dictum est, imtiatusque est Israhel Beelphegor. Tunc enim ubi sic fornicatus est praesente Deo, 1345 initiatus est Beelphegor ; quando autem antichristum uenientem in nomine suo suscipiet, consummabit Beelphegor. Me¬ dium fornicationis eius illud exstitit, quod coram Pilato, dene¬ gato Deo suo, tradito rege suo pacifico, Barabbam seditionis auctorem in typum eiusdem antichristi sibi dimitti postulauit. 1350 Igitur ubi per prophetiae spiritum ab eo quod dixit, Detis adduxit eum de Aegypto cuius fortitudo similis est rinocerotis, in longinquum prospiciens, Romanos quoque uenturos in trieribus uidit, a quibus superarentur Assyrii uastarenturque Hebraei, necdum quieuit, sed ulterius procedens antichristi 1355 quoque turpitudinem uidit, quam ab illo populo tempore ex¬ tremo plenarie suscipiendam, iam tunc in tali idolo initiari posse persensit, et quomodo id fieri posset consilium dedit. 6-8 28. Tolle, inquit Dominus, cvnctos principes popvli et SVSPENDE EOS CONTRA SOLEM IN PATIBVLIS, VT AVERTATVR 1360

fvror mevs in Israhel.

Ac deinceps : Et

ecce vnvs de filiis

Israhel intravit coram fratribvs svis ad scortvm madiaNITIN, VIDENTE MOYSE ET OMNI TVRBA FILIORVM ISRAHEL, QVI FLEBANT

ANTE

FORES

TABERNACVLI.

QVOD

CVM

VIDISSET

Finees filivs Eleazari filii Aaron sacerdotis, svrrexit 1365

DE MEDIO MVLTITVDINIS, ET ARREPTO PVGIONE INGRESSVS EST POST VIRVM ISRAHELITEM IN LVPANAR, ET PERFODIT AMBOS SIMVL, VIRVM SCILICET ET MVLIEREM IN LOCIS GENITALIBVS. Cessavitqve plaga a filiis Israhel.

1370

_

.

Ecce septem plagis consumpta est omnis generatio illa, omnes qui numerati erant a uiginti annis et supra. Prima plaga fuit in Sepulcris concupiscentiae, ubi cum adhuc essent carnes

1334 cf. infra Mt. 27, 16.

17, 1363.

1350 Num.

1337 Num. 24, 8.

24, 14.

1341 Mt.

24, 15.

1337 autem om. G 1338 quid] quod G populo huic ~ C Af 1344 est fornicatus ~ t 1350 per om. C 1357 posse supra lin. G, possit t 1307 simvl om. C M scilicet supra lin. C 1369 ecce om. G est om. t

1002

DE SANCTA TRINITATE XVII

in dentibus eorum necdumque defecisset eiusmodi cibus, ecce furor Domini concitatus percussit eum plaga magna nimis. Secunda fuit plaga, ubi inconsueta morte hominum Core, 1375 Dathan, et Abiron interierunt, nouamque rem fecit Dominus, ut aperiens terra os suum, deglutiret eos, et omnia quae ad illos pertinebant descenderentque uiui in infernum. Tertia fuit plaga die eodem, ubi ignis egressus a Domino interfecit ducen¬ tos quinquaginta uiros, qui | offerebant incensum. Quarta fuit 1380 plaga die sequenti murmurantium contra Moysen et Aaron, atque dicentium : Eos interfecistis populum Domini, et percussi sunt quatuordecim milia hominum et septingenti, absque his qui perierunt in seditione Core. Quinta fuit plaga, ubi dum circum¬ eundo terram Edom taedere coepisset populum itineris ac labo1385 ris, locuti sunt contra Dominum et Moysen et ob hanc rem misit Dominus in populum ignitos serpentes. Sexta est plaga, haec poena cunctorum principum populi, quos pro scelere Beelphegor suspendi iubet Dominus contra solem in patibidis. Septima est plaga, qua tandem Finees filius Eleazari filii Aa1390 ron sacerdotis auertit a filiis Israhel iram Domini, percutiens uirum israhelitem Zambri, scilicet ducem de cognatione et tribu Symeonis cum madianitide scorto Chozbi, filia Sur principis nobilissimi Madianitarum, perfodiens ambos simul, uirum scilicet et mulierem in locis genitalibus. His, inquam, 1395 septem plagis consumpti sunt, qui numerati fuerant plagis nouissimis, post decem plagas Aegypti, quarum secundum numerum et Iohannes in Apocalypsi septem plagas nouissimas describit, quoniam in illis, inquit, consummata est ira Dei, hoc numero plagarum septenario plagarum uniuersitatem signifi1400 cans, quibus intereunt, qui iam in ecclesia nominibus datis connumerati confitentes se nosse Deum, factis autem negantes, indigni sunt accipere terram repromissionis, terram uiuentium in funiculo distributionis. 29. Post haec iterum numerantur filii Israhel iubente Do1405 mino itidem

26, 2

A VIGINTI ANNIS ET SVPRA,

PER DOMOS ET COGNATIONES

SVAS, CVNCTI QVI POSSENT AD BELLA PROCEDERE,

1373 Num. ii, 33. 1374 Num. 16, 32-33. 1378 ib. 35. 1379 Num. 16, 41.49. 1383 Num. 21, 6. 1386 Num. 25, 4. 1383 ib. 11. 1398 Apoc. 15, 1. 1399 Greg., Moral. Praef. 17 - PL 75, 526 C. 1401 Tit. i, 16. 1402 Ps. 26, 13. 1403 Ps. 77, 54.

1372 -dumque supra lin. M 1374 plaga fuit ~ / 1375 Dominus] Deus i 1376/1377 et omnia usque pertinebant in marg. AI 1377/1378 plaga fuit ~ t 1378 egressus ignis ~ t 1379 plaga fuit ~ t 1384 coepit populus / 1388 in patibulis contra solem ~ L 1392 Chozbi] scilicet praem. t 1393 nob. prine. ~L 1395 sunt qui numerati fuerant plagis in marg. L 1400 intereunt] interemit t 1402 accipere supra lin. L

PL 909

IN NVMEROS II, 28-29

I003

et summa paene redintegrata est. Prima namque dinumera¬ tione fuerunt, inquit, omnes filiorum Israhel per domos et fami1410 lias suas, qui poterant ad bella procedere, sexcenta tria milia uirorum quingenti quinquaginta. Hac secunda dinumeratione itidem 26, 51 svmma, inquit, filiorvm Israhel qvi recensiti svnt, ista est : Sexcenta milia et mille septingenti triginta.

1415 Ac deinceps : Hic

est,

inquit,

nvmervs filiorvm Israhel,

qvi descripti svnt a Moyse et Eleazaro sacerdote, in CAMPESTRIBVS

MOAB

SVPRA

IORDANEM

CONTRA

HlERICHO,

INTER QVOS NVLLVS FVIT EORVM QVI ANTE NVMERATI SVNT A Moy|SE ET AaRON IN DESERTO SlNAI.

C 47v

1420

Isti terram ingrediuntur, facta prius ultione de Madianitis, dicente Moyse secundum imperium Domini : Armate ex uobis uiros ad pugnam, qui possint ultionem Domini expetere de Madianitis. Mille uiri de singulis tribubus eligantur ex Israhel, qui mittantur ad bellum. Ex omnibus ne unus in bello cecidit, 1425 sicut gratulantur uictores dicentes Moysi : Nos serui tui recensuimus numerum pugnatorum, quos habuimus sub manu nostra, et ne unus quidem defuit. Ob quam rem offerimus in donariis Domini | singuli, quod in praeda auri potuimus inuenire. Igitur pl 910 in praesenti quidem ecclesia ruina multorum fit resur143° gentibus aliis, quemadmodum in libro Iob Scriptura dicit : Conteret multos et innumerabiles, et stare faciet alios pro eis. Nouit enim opera eorum, idcirco inducet noctem et conterentur. Quasi impios percussit eos in loco uidentium. etc. Quod sciens et apostolus, quia uidelicet nemo, quamdiu est in hac uita, 1435 securus esse debeat : Ego, inquit, non arbitror me comprehen¬ disse. In praesenti, inquam, quidem ecclesia uocatorum fit detrimentum, quoties qui stare uidebantur, cadunt ; sed in illa caelesti ecclesia, sine dubio praescitus et praedestinatus ante omnia saecula complebitur, atque integer permanebit nume1440 rus electorum. Et notandum quia non omnes qui hic secundo numerati sunt, sed electi ultionem de Madianitis faciunt, mil¬ leni uidelicet de cunctis tribubus, id est duodecim milia expe¬ ditorum ad pugnam. Neque enim omnes, qui saluandi sunt, etiam iudicabunt, sed pauci iudices super thronos sedebunt, 1445 et non iudicati, siue iudicandi iudicabunt, plures uero iudicabuntur et saluabuntur per iudicium. De iudicibus sub similitu1409 cf. Num. i, 45-46. 1421 Num. 31, 3-4. 1425 ib. 34, 24-26. 1435 Phil. 3, 13. 1437 cf. I Cor. 10, 12. Moral. 31, 49, 99 - PL 76, 628. 1444 cf. Mt. 19, 28.

49-50.

1431 Iob 1439 cf. Greg.,

1427 quam ob rem ~ M, ob hanc causam Vulg. 1427/1428 singuli in donariis Domini ~CM 1435 me non arbitror ~ Vulg. 1430 quidem ecclesia in¬ quam ~ t 1439 electorum numerus ~ L, 1441 faciunt de Madianitis ~ t 1440 et per similitudinem t

1004

1450

30, 2b-4

DE SANCTA TRINITATE XVII

dine praeliantium dicit et psalmus secundum praesentem lo¬ cum : Exsultationes Dei in gutture eoyum, et gladii ancipites in manibus eorum, etc. Eorum qui iudicati mittentur in ignem aeternum poenam occisio significat Madianitarum. Nunc ea quae per se satis patent, quaeque aliis iam locis dicta sunt praeter¬ euntes cetera prosequamur. 30. Iste est sermo qvem praecepit Dominvs. Si qvis VIRORVM VOTVM VOVERIT, AVT SE CONSTRINXERIT IVRAMENTO,

1455

NON FACIET IRRITVM VERBVM SVVM, SED OMNE QVOD PROMISIT IMPLEBIT. MVLIER SI QVIDPIAM VOVERIT ET SE CONSTRINXERIT IVRAMENTO, QVAE EST IN DOMO PATRIS SVI ET IN AETATE ADHVC PVELLARI, SI COGNOVERIT PATER VOTVM QVOD POLLICITA EST, ET IVRAMENTVM QVOD OBLIGA |VIT ANIMAM SVAM, ET TACVERIT C 48'

1460 VOTI REA ERIT, etc.

1465

1470

Vniuersis quidem consilium salutis Spiritus sanctus in psal¬ mo suggerit, praeceptumque seruandi propositi dicendo : Vouete et yeddite Domino Deo uestyo, omnes qui in ciycuitu eius affeytis muneya. Verum in hoc ipso tibi, si teyyibili et ei qui aufeyt spiritum pyincipum reuera placere studes, summa discre¬ tione opus est. Quid enim si tu ipse in tua potestate legitime esse non potes ? Quomodo reddere licebit, quod nec uouere licuit ? Igitur quaecumque es, deuota Deo anima, non tibi deesse debet huiusce legis auctoritas. Muliey, inquit, si quidpiam uoueyit et se constyinxeyit iuyamento, etc. Ac deinceps : Sin avtem statim vt avdierit contradixerit pater, et

30, 6

VOTA ET ivramenta eivs irrita ervnt, nec obnoxia teneBITVR SPONSIONI, EO QVOD CONTRADIXERIT PATER.

Proinde quicumque sub regimine | prioris es, uouere quidem piamque deuotionem habere bonum est ; sed quidquid sine permissione patris spiritualis feceris, praesumptioni deputa¬ bitur et uanae gloriae, non mercedi. Hanc sententiam non de nihilo patrum uenerabilium maturitas edixit, sed de isto fonte legis sumpta est, de uena loci praesentis emanauit. Quid enim 1480 est anima sub praelati uiuens cura, sub alieno imperio pensum seruitutis Deo reddere professa, nisi filia in domo patris sui adhuc in aetate puellari posita? Si igitur statim ut audierit contradixerit pater, et uota et iuramenta eius irrita erunt, etiam si terram pedibus non dignata tangere in caelum uola-

1475

1448 Ps.

149, 6.

1402 Ps.

75, 12.

monach. 49, 9 - CSEL 75, p. 120.

1464 ib. 13. 1475/1477 Bened., Reg. 1477 cf. ib. 5, 3, p. 35.

1450 poenam supra lin. M 1451 sunt dicta ~ t 1454 voverit] Domino praem. Vulg. 1459 svam] eivs t 1461 consilium quidem ~ C M 1463 et reddite in marg. L 1469 debebit L 1471 statim supra lin. M pater contra¬ dixerit ~ C M {Vulg.) 1475 quidquid] quod Bened. 1476 feceris] fit Bened. 1481 sui om. t 1483 pater contradixerit ~ t

PL 911

IN NVMEROS II, 29-31

1005

1485 uerit, pater eius pedem tenebit et detrahet deorsum quoad sibi placuerit. 7-9 Si maritvm habverit et voverit aliqvid, et semel verBVM

DE ORE EIVS EGREDIENS ANIMAM ILLIVS OBLIGAVERIT

IVRAMENTO, QVO DIE AVDIERIT VIR ET NON CONTRADIXERIT, 1490

VOTI REA ERIT REDDET QVODCVMQVE PROMISERAT.

SlN

AVTEM

AVDIENS STATIM CONTRADIXERIT, ET IRRITAS FECERIT POLLICI¬ TATIONES,

VERBAQVE QVIBVS OBSTRINXERAT ANIMAM SVAM,

PROPITIVS EI ERIT DEVS, etc.

Hanc legem de muliere maritata non semel dixisse contentus 1495 tertio repetiuit. Proinde in carnalibus quoque adeo ualet, ut dicere non dubitauerit apostolus : Vxori uir debitum reddat, similiter autem et uxor uiro. Mulier sui corporis potestatem non habet, sed uir, etc. Hoc utique cum praesentis auctoritate legis edixit, quia uidelicet si uotum et iuramentum, quo se con1500 strinxit, ut per ieiunium uel ceterarum rerum castigationem affligat animam suam, in arbitrio uiri est ut faciat siue non faciat, cum uiro nihil obsit uotum eiusmodi, multo magis si continentiam uouerit, quae uiro occasio possit esse adulterii, | in arbitrio uiri erit. 15

1505

QvOD SI AVDIENS VIR TACVERIT ET IN ALTERAM DIEM DISTVLERIT SENTENTIAM, QVIDQVID VOVERAT ATQVE PROMISERAT, REDDET, QVIA STATIM VT AVDIVIT TACVIT.

1510

Quare ? Videlicet quia tacuisse laudasse est. Laudasse au¬ tem paene uouisse est. Igitur reddet, quia uterque procul dubio debet. 31. In ultima tandem parte uoluminis huius Numerorum, quod apud Hebraeos appellatur Vagedaber, ita scriptum est : Hae svnt mansiones filiorvm Israhel, qvi egressi svnt de Aegypto per tvrmas svas in manv Moysi et Aaron, etc.

1515

1520

Catalogus iste mansionum a prima usque ad ultimam nume¬ ro quadraginta duarum secundum numerum totidem Christi generationum, quid mysterii contineat, latius a beato uiro Hieronymo dissertum est. Proinde nostra compositione res non indiget, uerumtamen singulorum nominum secundum ipsum mysticas ponamus interpretationes. Profecti sunt, inquit, de Ramesse mense primo quinta decima

1496 I Cor. 7, 3-4. 1508 Hier., Ep. 1516 Hier., ib., p. 52, 4-11.

78, 2

- CSEL

55,

p.

51, 22-52, 4.

1515/

1491 pollicitationes] eivs add. Vulg. 1494 contenta /, contentus] est add. L Mt 1497 autem supra lin. M 1500 uel] et t castigationem] abstinentiam aut aliquid huiusmodi castigationem add. C t, castig.2 om. t 1502 multo supra lin. G 1503 uiro supra lin. M 1505/1506 distvler.it diem ~ C 1509 uouisse] uoluisse G 1511 uolum. h. N. parte ~ t, partem M 1514 de terra Aegypti Vulg. 1516 duarum numero quadr. ~ M

C 48^

1006

DE SANCTA TRINITATE XVII

die mensis primi etc. Ramesse a quibusdam interpretatur commotio turbulenta, aut amaritudo, commotioque tineae, nos autem, inquit, uerius existimamus exprimi tonitruum gaudii. 1525 Secunda mansio in Soc |coth, quod interpretatur tabernacula PL 912 siue tentoria, quia uidelicet illic primum tetenderunt taber¬ nacula, unde et ex ea re locus nomen accepit, et ob hoc septi¬ mo mense quinta decima die mensis solemnitas Tabernaculo¬ rum est. 1530 Tertia mansio in Aetham, quod interpretatur fortitudo at¬ que perfectio, de qua et Dauid canit : Tu dirupisti fluuios Aetham, id est fortes. Quarta mansio est contra Phiahiroth, quae respicit Beelsephon ante Magdolum. Phiahiroth interpretatur os nobilium, 1535 Beelsephon dominus aquilonis ; Magdolum magnitudo uel turris. Quinta mansio Mara, quod interpreatur amaritudo. Sexta mansio in Helim, quod in arietes fortesque uertitur. Septima mansio ad mare Rubrum. Et quaeritur quomodo 1540 supra transitum maris Rubri et fontis Mara et Helim rursus ad mare Rubrum uenerint, nisi forte in itinere agentibus sinus quidam maris occurrit, iuxta quem castrametati sunt. Aliud est enim transire per mare, aliud in proximo figere tabernacula. Octaua mansio in solitudine Sin, licet iuxta ordinem Exodi 1545 septima sit. Interpretatur autem Sin rubus uel odium, quorum utrumque facit ad mysticos intellectus, quod uidelicet post¬ quam uenerimus ad eum locum de quo sit Dominus nobis locuturus, grande | mereamur odium inimici et uideamus C 49 ardere rubum et non comburi, id est illustrari igne sancti Spi1550 ritus, qui illuminat et non comburit ; siue etiam persecutioni¬ bus inflammari, nec tamen perire, cum Dominus in illa sit. Nona mansio in Dephca, quod interpretatur pulsatio, uide¬ licet iuxta quod Dominus ait : Pulsate et aperietur uobis. Decima mansio in Alus, quae in Exodo non habetur, credi. 1555 turque in Sin eremo contineri eodem narrante libro : Profecta

1522/1524 ib., p. 53, 5-7. 1525/1529 Hier., ib. 4, p. 54, 16-20. 1530/1532 ib. 5, p. 55, 8-10. 1531 Ps. 73, 15. 1533 cf. Num. 33, 7. 1533/1536 Hier., ib. 6, p. 55, 22 ; 56, 1-3. 1537 Hier., ib. 7, p. 55, 14. 1538 ib. 8, p. 57, 24 (Num. 33, 9). 1539/1543 ib. 9, p. 58, 21-25. 1544/1551 ib. 10, p. 59, 1315.21-25. 1552/1553 ib. 11, p. 60, 5-6. 1553 Mt. 7, 7. 1554/1561 Hier., ib. 12, p. 61, 1-7. 1555 Ex. 17, 1.

1524 inquit scii. Hier. aestimamus Hier. 1527 hoc] id t 1537 Mara] in 1540 supra transitum] post transitionem Hier. Marae Hier. exc. 1541 pergentibus L M t Hier. 1542 occurerit Hier. 1543 proxi¬ 1546 intellectus] sensus L, sed corr. supra lin. 1549/1550 id est usque comburit non in Hier. 1551 cum usque sit] loquente in illa Domino Hier. 1554 Halus Hier., aliis t habebitur E

praem. t uno cod. ma M

IN NVMEROS II, 31

1007

est omnis multitudo filiorum Israhel de eremo Sin per mansiones suas iuxta os Domini, et uenerunt in Raphidim. Ex quo conspi¬ cuum est plures mansiones unius regionis uocabulo demon¬ strari. Interpretaturque Alus fermentum, quod uidelicet tollens 1560 mulier commiscuit farinae satis tribus, donec fermentaretur totum. Vndecima mansio in Raphidim, quod interpretatur dissolutio fortium uel sanitas fortium, siue remissio manuum. Illic Moyses ascendit in montem et Iesu praeliante contra Amalech sedet 1565 super lapidem, ut non lassentur manus eius. Duodecima mansio est in solitudine Sinai, in qua uidelicet media pars Exodi et totus Leuiticus liber Numerorumque praecepta non modica et per singulas tribus populi distributio et oblationes principum descriptae sunt. Interpretatur autem 1570 Sinai rubus, non unus ut supra in solitudine Sin sed plures. Nam cum sit mansio duodecima et ad apostolorum spectet numerum, ibi principium, hic perfectio est ; ibi solitarius numerus, hic multiplex. Aliud est enim unam et aliud plures gratias possidere. 1575 Tertia decima mansio in Sepulcris concupiscentiae, uidelicet ubi murmurantes coturnices acceperunt et usque ad nauseam et uomitum deuorauerunt. Quarta decima mansio in Aseroth est, quod in atria uertitur, | ubi Aaron et Maria contra Moysen murmurant propter 1580 uxorem eius aethiopissam. Quinta decima mansio in Rethma. Notandum quod reli¬ quae mansiones decem et octo, quarum nunc catalogus breuiter describitur a Rethma usque Asyongabor, id est usque ad tricesimam secundam mansionem, sub Pharan solitudinis 1583 nomine contineantur, in quibus uniuersa quae scripta sunt diuersis temporibus gesta sentimus. Rethma interpretatur sonitus aut iuniperus. Ferunt autem lignum hoc ignem multo tempore conseruare, ita ut si prunae ex eius cinere fue|rint opertae usque ad annum perueniant. Ex quo discimus post 1590 sepulcra concupiscentiae et uestibula transire nos ad lignum, quod multo tempore calorem tenet, ut simus feruentes spiritu et claro sonitu atque in altum exaltata uoce euangelium Do¬ mini praedicemus.

1559 Mt. 13, 33. 1562/1565 Hier., ib. 13, p. 61, 15-62, 1 sedabbreuiate. 1574 ib. 14, p. 62, 15-17 ; 63, 25-64, 6. 1575/1577 ib. 15, p. 64, 8.19-20. 1580 ib. 16, p. 65, 13-17. 1581/1593 ib. 17, p. 66, 7-12.14.20-25.

1566/ 1578/

1559 aliis t 1563 uel sanitas fortium om. t 1567 -que om. t 1573 plures] omnes Hier. 1576 murmurantes non in Hier. 1576/1577 accipiunt ... deuorant Hier. 1577 et] ac L, ac M 1579 murmurarunt t 1583 usque2 ad om. t 1588 pruna ... operta ... perueniat Hier.

pl

C

913

49v

ioo8

DE SANCTA TRINITATE XVII

Sexta decima mansio est in Remmonphares, quod interpre595 tatur mali punici diuisio, quod alii malum granatum dicunt, cuius arboris fructus in Scriptura dupliciter accipitur, aut in ecclesiae gremio quae omnem turbam credentium suo cortice tegit, aut in uarietate consonantiaque uirtutum, iuxta illud quod scriptum est : Multitudinis autem credentium erat cor 600 unum et anima una. Sicque diuisi sunt singuli gradus, ut omnes eadem compage teneantur. Septima decima mansio est in Lebna, quod nos in laterem possumus uertere, uidelicet cuius opificio populus in Aegyp>to inseruiens ingemuit. Vnde discimus in itinere istius uitae et de 605 alio in alium transitum nunc nos crescere nunc decrescere, et post ordinem ecclesiasticum saepe ad laterum opera trans¬ migrare. Octaua decima mansio in Ressa, quod in frenos uertitur. Si enim post profectum rursus ad luti opera descendimus, infre610 nandi sumus, et cursus uagi ac praecipites Scripturarum retia¬ culis dirigendi. Nona decima mansio in Ceelatha, quod interpretatur ecclesia. Vagi currentium gressus frenis ad ecclesiam retrahuntur, et fores quas ante relinquerant, rursus intrare festinant. 615 Vicesima mansio in monte Sepher, quod interpretatur pul¬ chritudo. Et uide quid prosint frena, a uitiis nos retrahunt, introducunt ad uirtutum choros, ut in Christo monte pulcher¬ rimo habitare faciant. Vicesima prima mansio in Arada, quod uertitur in miracu¬ lo lum. Quam pulcher ordo profectuum, quam egregia textura credentium. Post opus lateris infrenamur, post frenos in eccle¬ siam introducimur, post habitationem ecclesiae ad Christum montem ascendimus, in quo positi stupemus atque miramur, ut noster in laudibus eius sermo superetur. 625 Vicesima secunda mansio in Maceloth, quod uertitur in coetus, uidelicet de quibus dicere possumus : Ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum ! Item : Deus qui habitare facit unius moris in domo.

1594/1601 ib. 18, p. 67, 15-23. 1599 Act. 4, 32. 1062/1606 Hier., ib. 19, p. 68, 3.5.8-10. 1607/1610 ib. 20, p. 68, 11-14. 1611/1613 ib. 21, p. 69, 1-4. 1614/1618 ib. 22, p. 69, 6-7.10-12. 1619/1624 ib. 23, p. 69, 19-24. 1625/1628 ib. 24, p. 70, 1-2.4-6. 1626 Ps. 132, 1. 1627 Ps. 67, 7.

1595 dicunt] uocant Hier. 1600 unum {Vulg.), non in Hier. 1602 lateres Hier. 1603 cuius opificio] quos faciens Hier. 1605 transitum om. t, transitu L M, in aliud transitu Hier. 1610 Scripturarum om. t retinaculis Hier. 1612 Caaltha Hier. 1615 Sapher Hier. 1620 pulchre C 1627/1628 Dominus habitare Hier., Deus qui inhabitare iuxta LXX, Deus habitare iuxta Hebr.

IN NVMEROS II, 31

1009

Vicesima tertia mansio in Taath, quod in pauorem uertitur, illum uidelicet quem exigens apostolus : Noli, inquit, altum sapere, sed time. Deus enim superbis resistit, humilibus autem, dat gratiam. | j Vicesima quarta mansio in Thare, quo uocabulo et eisdem/ litteris scribitur pater Abrahae, qui fertur ab abactis coruis, 1635 qui hominum frumenta uastabant, abactoris uel depulsoris no¬ men sortitus esse. Itaque et nos imitemur Thare, ut uolucres caeli, qui iuxta uiam satum triticum deuorare festinant, solli¬ citi prohibeamus. Vicesima quinta mansio in Methca, quod uertitur in dulce1640 dinem, illam uidelicet, de qua cum psalmista dicas : Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mei et fauum ori meo. Vicesima sexta mansio in Esmona, quod in lingua nostra festinationem sonat, qua uidelicet ad ulteriora properantes, obliuiscamur praeteritorum et in futura nos extendamus. 1645 Vicesima septima mansio in Moseroth, quod uincula siue disciplina sonat ; uincula, inquam, de qualibus propheta : Et Sabaim, inquit, uiri sublimes ad te transibunt, et tui erunt, post te ambulant uincti manicis. In his uinculis commoramur, dum festino gradu pergimus ad magistros et eorum terimus limina, 1650 praeceptis uirtutum ac mysteriis occupati Scripturarum. Vicesima octaua mansio in Banaiacan, quod transfertur in filios necessitatis siue stridoris, uidelicet de qualibus dicas cum Sion : Ego sterilis et non pariens, transmigrata et captiua, et istos quis enutriuit ? Ego destituta et sola, et isti ubi erant ? 1655 Filios stridoris ad illum sensum refer, quod timore supplicii et eius loci, ubi est fletus et stridor dentium, deserentes diabolum in Christo renasci festinant. Vicesima nona mansio in monte Gadgad, quod interpretatur nuntius siue expeditio, uel certe (quod uerius est) concisio, 1660 uidelicet ut non prohiheamus gladium nostrum _a sanguine dicente propheta : Maledictus, qui facit opus Domini negligen-

1630

1629/1632 Hier., ib. 25, p. 70, 7-8.11-13. 1630 Rom. 11, 20. 1631 I Petr. 5 5. 1633/1638 Hier., ib. 26, p. 70, 21.25-71, 3. 1639/1641 ib. 27, p. 71, 11-12.16-17. 1640 Ps. 118, 103 coli. 18, 11. 1642/1644 Hier., ib. 28, p. 72, 1-2 6-7. 1645/1650 ib. 29, p. 72, 8-15. 1646 Is. 45, 14. 1651/1657 ib. 30, p. 73, 1-3.11-14.19-22. 1653 Is. 49, 21. 1656 Mt. 8, 12. 1658/1659. 1661/1662 Hier., ib. 31, p. 74, 1-5-8-10. 1661 Ier. 48, 10.

1632 dat om. L 1634 fertur] in supradicto apocrypho Geneseos uolumme Hier. 1641 et fauum (Ps. 18 11) non in Hier. 1642 Esmona quod in om. L M, Asmona Hier. 1644 extendamus nos ~ t 1645 Museroth Hier. 1648 ambulabunt Hier. 1650 occupatis L et praecepta ... uincula putemus aeterna H/rr. 1656 stridor dentium et fletus ~ t 1656/1657 diabolum usque festinant] diaboli uincula Christo Domino credentium turbae colla submittant Hier. 1659 quod uerius est] quod nos uerius arbitramur Hier. 1661 opera t

,

C

50

PL

914

1010

DE SANCTA TRINITATE XVII

ter, et qui prohibet gladium suum a sanguine, scilicet, quin car¬ nes deuoret, carnis uitia trucidet. Tricesima mansio in Hietebatha, quod interpretatur bonitas, 665 ut cum peruenerimus ad perfectum uirum in sacerdotalem gra¬

: Ego sum pastor bonus. Pastor bonus animam suam ponit- pro ouibus suis. Tricesima prima mansio in Ebrona, quod interpretatur transitus siue transitio, quo de uerbo multum est, si exempla 670 uelimus congerere ex omnibus Scripturis probantes, quod non habeamus hic manentem ciuitatem, sed transire debeamus in locum tabernaculi admirabilis usque ad domum Dei. Tricesima se|cunda mansio in Asiongaber, quod transfertur in ligna uiri, qualia uidelicet sumus nos in manu artificis Dei 675 nostri uasa facientis diuersa, quae in domo magna necessaria sunt. Hucusque solitudo Pharan,decem et octo continens man¬ siones, quae descriptae in catalogo in superiori itinere non ponuntur. Tricesima tertia mansio in deserto Sin, haec est Cades. Quae680 ritur cur octaua mansio nunc tricesima tertia esse dicatur ? Sed sciendum quod prior per samech litteram scribitur, interpretaturque rubus, siue odium, haec autem per sade scribitur, et uerti|tur in mandatum. Illudque quod iungitur Cades non ut plerique aestimant sancta dicitur, sed mutata siue et translata. 685 Legimus in Genesi, iuxta hebraicam ueritatem, ubi ludas meretricem putans Thamar dona transmittit et sequester munerum interrogat, ubi esset cadesa, hoc est scortum cuius habitus a ceteris feminis mutatus est. In multis quoque locis hoc idem repperimus. Sin autem sancta interpretatur, cata 690 antiphrasim intelligendum est, quomodo Parcae dicuntur ab eo quod minime parcant, et bellum quod nequaquam pul¬ chrum sit, et lucus quod minime luceat. Tricesima quarta mansio in monte Hor, quod plerique inter¬ pretantur lumen, quo nomine dignus locus meritis sacerdotis 695 monstratur,dumtaxat secundum personam ipsius; nam secun¬ dum mysteria per mortem eius sacerdotii iudaici designatur interitus. dum, imitemur eum qui dixit

1664/1067 Hier., ib. 32, p. 74, 16-23. 1666 Ioh. 10, 11. 1008/1669 Hier., ib. 33, p. 74, 24-75, !• 1i6 campestribus Moab. Cursim quae in hac sint gesta, narremus. 32. Residens in ea populus, a diuino Balaam, quem mercede conduxerat Balac filius Sepphor, Dei iussione benedicitur, et maledictio mutatur in laudes. Audit uocem Domini ex profano 1740 ore resonantem : Orietur stella ex Iacob et consurget homo de Israhel, et percutiet duces Moab, et uastabit cunctos filios Seth, et erit Edom hereditas eius. Fornicatur cum filiabus Madian, et Finees filius Eleazari sacerdotis zelatus zelum Domini Zambri et scortum madianitin pugione transfigit. Vnde et accepit 1745 praemium in aeternam memoriam aluum uictimae. Numeratur rursum populus, numerantur et leuitae, ut interfectis pessimis nouus Dei populus censeatur. Interpellant quinque filiae Salphaad et ex iudicio Domini hereditatem accipiunt, ut inter fratres suos nec femineus sexus a possessione Domini excluda1750 tur. Iesus Moysi in monte succedit, et discit a lege, quae spiritualiter offerre debeat in ecclesia, primum quid per singulos dies, dein quid sabbato, quid in | kalendis, quid in pascha, C5iv quid in pentecosten, quid in neomenia primi mensis, quid in ieiunio mensis die decimo, quid in scenopegia, quando figuntur 1755 tabernacula, quinto decimo die supradicti mensis, uxorum et filiarum uota, absque auctoritate patrum et uirorum cassa commemorantur, bellum contra Madianitas, et mors diuini Balaam, et praedae diuisio, et oblatio ex ea in tabernaculo Dei. Primus Ruben et Gad, et dimidia tribus Manasses, citra Ior1760 danem in eremo possessionem accipiunt. Plurima enim habe¬ bant iumenta, et necdum ad id uenerant ut possent habitare cum templo. Docetur populus, ut in terra sancta idola destruat, et nullus de priori habitatore seruetur. Describitur olim per capita prouincia et duarum semis tribuum hereditas separatur. 1765 Numerantur principes tribuum, qui terram sanctam debeant introire. Quadraginta duas urbes, cum sub urbanis suis usque

1732/1734 ib., p. 83, 15-17. 1735/1748 ib. 43, p. 84, 1-85, 21. 1740 Num. 24, 17. 1743 cf. Num. 25, 8. 1746 cf. Num. 26, 2. 1749 cf. Num. 27, 1. 1750 ib. 18.

1735 et supra lin. C 1738 iussione] benedictione t 1739 mutatur] uertitur t 1739/1740 uoces ... resonantes Hier. 1740 homo] uirga Vulg. 1741 duces] principes L, t Hier. 1742 Edom hereditas] Idumea possessio Vulg. Madian supra lin. M 1743 sacerdotis om. Hier. 1746 numerantur et leuitae om. Hier. 1747 filiae supra lin. M 1749 a possess. D. sexus ~ t Dei Hier. excludi¬ tur Hier. 1753 mensis septimi Hier. 1757 memorantur L t Hier. 1759 dimidium Hier. citra] circa t 1763/1764 per capita] cupita Hier. 1765 tribuum principes ~ L t

IN NVMEROS II, 31-32

1013

ad mille passus per circuitum leuitae accipiunt, tot numero, quot et istae sunt mansiones, et addunt fugitiuorum sex alias ciuitates, tres citra Iordanem et tres trans Iordanem, ut sint 1770 simul quadraginta octo, qui fugitiuorum suscipi, qui interfici debeant, et usque ad mortem pontificis maximi reseruari. Suc¬ cedit Deuteronomium secunda lex meditatorum euangelii. Ibique breuiter discimus quae inter Pharan et Thophel et Laban et Aseroth et loca aurea abiecto Iuda infelicissimo undecim 1775 diebus uia de Horeb per uiam montis Seir usque ad Cades Barnae Moyses populo sit locutus, et extremum cantat canticum, in quo apertissime synagoga proicitur et ecclesia Domino copulantur. Benedicun |tur filii Israhel, et rursum in Simeone ludas miserandus excluditur. 0 profundum duritiarum sapien1780 tiae et scientiae Dei, quam inscrutabilia sunt iudicia eius, et inuestigabiles uiae illius ! Quis sapiens et intelliget haec ? intelligens, et cognoscet ea ? Quia rectae uiae Domini, et iusti ambu¬ labunt in eis ; praeuaricatores autem corruent in illis. —

1778/1779 Hier., ib., p. 86, 3-4. 33. 1782 Os. 14, 10.

1779/1783 ib., p.

86, 21-87,

2-

1779 Rom.

11,

1767 accipiunt om. L. 1768 adduntur ... aliae Hier. 1769 urbes t intra Iordanem L, M Hier., iuxta Iordanem t 1772 meditatorium Hier. 1774 Iuda om. C 1775 Seon L, M 1779 miser, excluditur] proicitur mis. t profundum] altitudo Vulg. 1781 haec] ista Vulg. 1782 sciet Vulg. 1783 uero Vulg. eis Vulg. 1784 Explicit liber septimus id est Numeri L, Explicit liber secundus in Numerum M, om. C

pl

IN DEVTERONOMIVM LIBER PRIMVS

5

10

15

20

1, 1-2

1. Liber iste Deuteronomium, id est secunda lex, inscribitur. Breuissime autem in cantico eiusdem Deuteronomii cuncta ab exitu Israhel de Aegypto numerantur et ponderantur. | Cur C 52 hoc ? Videlicet quia iudicium Domino praeparatur, et eis qui ante tribunal eius staturi et per legem iudicandi sunt, eis, inquam, immo contra eos qui per legem arguentem non au¬ diunt, testimonia sufficientia prouidenda sunt. Dicit autem ipsa lex : Non stabit testis unus contra aliquem, quidquid illud peccati et facinoris fuerit; sed in ore duorum aut trium testium stabit omne uerbum. Et ne putes in hoc nequaquam dictorum iterationem exigi, siue factorum, sed tantummodo numerum personarum. Paulus apostolus cum dixisset : Ecce tertio hoc uenio ad uos, statim subiunxit: In ore duorum uel trium testium stabit omne uerbum. Igitur praeuaricatores omnes accusaturus Moyises uerbum omne non unius tantum sed duorum immo et trium constituit in ore testium, dum post legem scriptam scri¬ bit et Deuteronomium ac deinde Deuteronomii canticum. Duo testes legendo tertius uos, o praeuaricatores Iudaei, conuincit canendo, ut excusationem non habeatis de peccato uestro. Hoc Deuteronomium sic incipit:

2.

Haec svnt verba qvae locvtvs est Moyses ad omnem

Israhel, trans Iordanem in solitvdine campestri contra MARE RVBRVM, INTER PHARAN ET THOPHEL ET | LABAN ET PL Aseroth, vbi avri est plvrimvm, vndecim diebvs de Horeb 25

PER VIAM MONTIS SEIR VSQVE AD CADES BARNE.

Tamquam diceret : Haec sunt uerba quae locutus est Moyses ad omnem Israhel, in transitu Iordanis, in solitudine cam¬ pestri contra mare Rubrum inter Pharan et Thophel et Laban, et Aseroth, et Auri abundantiam, undecim dierum iter de Ho30 reb ad montem Seir usque ad Cades Barne. Haec sunt uerba, quibus corripuit Moyses filios Israhel pro decem tentationibus, quibus Dominum tentauerunt. Vnde Dominus in libro Numerorum dicit : Attamen omnes homines qui uiderunt maiestatem meam, et signa quae feci in Aegypto et in solitudine, et 35 tentauerunt me iam per decem uices, nec oboedierunt uoci meae, non uidebunt terram pro qua iuraui patribus eorum. Quas tenta-

XVIII,

cf. Isid., Etym. 6, 2, 7 ; Hier., Ep. 53 - CSEL 54, p. 455, 4. II Cor. 13, 1. 13 ib. 19 cf. Ioh. 15, 22. 31 cf. supra (Num. 14, 22). 33 Num. 14, 22-23. 1

19,13.

XVIII,

12

1

8

Deut.

16, 1830

Incipit expositio Rudberti abbatis in Deuteronomium G Liber iste] 9 et] uel C M, aut t fuerit] sit / 21 vbi] et praem. C abundantia EM/ 32 tentauerant E

om. L, iste liber ~ t 29 Auri supra lin. M

918

IN DEVTERONOMIVM I, 1-3

1015

tiones hic breuiter et obscure Moyses enumerat dicens, in | C 52* solitudine, in qua demonstrat eos, pro aquae penuria, duabus uicibus tentasse Dominum. Sane quod ait, in solitudine cam4° pestri, contra mare Rubrum, inter Pharam et Thophel et Laban et Aseroth, et ubi auri est plurimum, sic intelligendum : In cam¬ pestri contra mare Rubrum murmurasse dicuntur filii Israhel contra Dominum, quia Moysi dicenti sibi, de uerbo Domini peremptos fuisse Aegyptios, non crediderunt, sed potius eos 45 se subsequi timuerunt. Vnde dicitur in psalmo : Patres nostri in Aegypto non intellexerunt mirabilia tua, non fuerunt memores multitudinis misericordiae tuae, et irritauerunt ascendentes in mare, mare Rubrum. Porro Pharan interpretatur onager; Thophel stultitia ; Laban album. Quod ita intelligitur, quia 50 similes onagro facti filii Israhel, stulte egerunt ; tentantes Dominum duabus uicibus super albo, id est super | manna. PL 919 Manna uero album dicitur, sicut est illud in Exodo: Appellauitque domus Israhel nomen eius man, quod erat quasi semen coriandri album. De tentationibus eisdem numero decem iam 55 in Exodo dictum est.

1, 6-6

3, Coepitqve Moyses explanare legem et dicere : Dominvs Devs noster locvtys est ad nos in Horeb, dicens : SVFFICIT VOBIS QVOD IN HOC MONTE MANSISTIS etc. 60

65

70

Haec legis explanatio breuis et lucida paene cunctorum quae sparsim dicta uel gesta sunt recollectio est, magnam multum¬ que sollicitam uiri mitissimi super omnes homines qui mora¬ bantur in terra dilectionem ubique spirans, scilicet ad hoc tendentis ut auditorum suorum beniuolentiam sursum ad Deum erigat. Nam inter explanandum multis et magnis iam commemoratis beneficiis : Et nunc Israhel, inquit, audi prae¬ cepta et iudicia quae ego doceo te, ut faciens ea uiuas, et ingrediens possideas terram quam Dominus Deus patrum uestrorum daturus est uobis. Ac deinceps : Audi Israhel, Dominus Deus noster Deus unus est : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota fortitudine tua. Itemque post aliqua : Et nunc Israhel quid Dominus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas Dominum Deum tuum et ambules in uiis eius, et diligas eum ac seruias Domino Deo tuo, in toto corde tuo et in tota

Ps. 105, 7. 48 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 18, 16 - CC 72, p. 81 ; ib. 23, 14, ; 8, 6, p. 68. 52 Ex. 16, 31. 54 cf. supra 16, 1830 ss. «1 cf. Num. 12, 3. 65 Deut. 4, 1. 68 Deut. 6, 4-5. 71 Deut. 10, 12-16.

45

p.

88

48 mare 3 om. M t 48/49 ferus eorum ... insulsitas ... candidus Hier. 52 est] et t appellauitque] illud add. LM t 53 nomen eius in marg. M man¬ na M 57 ad nos] nobis t 59 lucida] lucis praem. L, 66 multamque t 64 Dominum t 63/64 sursum ad Deum erigat beniuolentiam ~ L t 69 tuum supra lin. L,

ioi6 75

80

85

90

18, 15-16

DE SANCTA TRINITATE XVIII

anima hia, custodias que mandata Domini et caeremonias eius quas ego hodie praecipio ut bene sit tibi ? En Domini Dei tui caelum est, et caelum caeli, terra et omnia | quae in eis sunt, et C 53 tamen patribus tuis conglutinatus est Dominus et amauit eos, elegitque semen eorum post eos id est uos de cunctis gentibus sicut hodie comprobatur. Circumcidite igitur praeputium cordis uestri etc. Ita explanando tanta tamque diligenti per omnia suauitatis arte utitur, ut hoc maxime uolumen de illis esse areolis non dubites, de qualibus in laudibus sponsi dictum est : Genae illius sicut areolae aromatum, quae consitae sunt a pigmentariis. Totam quippe Scripturae huius areolam pigmentarius eruditus conserens in eo est, ut lectorem uisu et odore trahendo delectet, ut pulchritudine beneficiorum Dei ad dilectionem ipsius cunc¬ torum conscientias inuitet. Et nunc quidem, quamuis multa sint quae ex istis utiliter dicantur, et multo plura siue altiora quam comprehendere uel attingere queamus, tamen, quoniam suis locis singula tetigimus, nunc capitalia de libro hoc pauca ceteris omissis percurramus, uidelicet in quibus Christi Filii Dei promissio est uel aduentus eius. 4. Prophetam de gente tva et de fratribvs tvis sicvt ME SVSCITABIT TIBI DOMINVS DeVS TVVS, | IPSVM AVDIES VT PL

95 petisti a Domino Deo tvo in Horeb, qvando contio con¬ gregata EST ATQVE DIXISTI Domini Dei mei,

:

VLTRA NON AVDIAM VOCEM

et ignem hvnc maximvm amplivs non

VIDEBO NE MORIAR.

Propheta iste magnus nulli dubium est quin ipse sit Christus 100 Dei Filius, idem propheta et prophetarum Dominus, idem enim homo et Deus : Quem quomodo petierit Israhel in monte Horeb, aperte Scriptura non dixit, nisi quod, cum uidissent uoces et lampades, et sonitum bucinae, montemque fumantem, perterriti ac pauore concussi, steterunt procul dicentes Moysi : 105 Loquere tu nobis et audiemus. Non loquatur nobis Dominus ne forte moriamur. Ergo Deus non sermonem illorum sed neces¬ sitatem respiciens eundem sermonem pro petitione habuit, quia uidelicet sic loqui mediatorem petere fuit. Proinde cum dixisset : Nunc prophetam de gente hia et de fratribus tuis sicut no me suscitabit tibi dominus Deus tuus, continuo subiunxit, ipsum audies sicut petisti a Domino Deo tuo in Horeb, id est ipsum au¬ dire poteris sicut audibilem tibi atque tolerabilem fieri loque¬ lam Dei postulasti : ille enim nube carnis contectam habens

82 Cant. 5, 13.

103 Ex. 20, 18-19.

75 Dei tui supra lin. M 82 laude M t, sed M corr. 83 quae ... sunt non in Vulg. 00 singula suis locis ~ L 00 vocem om. L 102 dicit t 103 et1 om. M 104 Moysi om. L 100 de2 supra lin. M 111 audire ipsum ~ L 113 postulasti] petisti t

920

IN DEVTERONOMIVM I, 4-5

1017

igneam diuinitatis maiestatem loquetur tibi. Porro, ut in ad115 uentu eiusdem prophetae maxime inexcusabiles forent, qui eum | non susciperent Iudaei, Iudaeorumque principes aut C 53* legisperiti, tale eis signum uel experimentum proponit.

18, 21-22

Qvod

si

tacita

cogitatione

responderis

:

Qvomodo

POSSVM INTELLIGERE VERBVM QVOD NON EST LOCVTVS DOMI120

NVS ? HOC HABEBIS SIGNVM : QVOD IN NOMINE DOMINI PROPHE¬ TA ILLE PRAEDIXERIT ET NON EVENERIT, HOC DOMINVS NON EST LOCVTVS, SED PER TVMOREM ANIMI SVI PROPHETA CONFINXIT, ET IDCIRCO NON TIMEBIS EVM.

125

Hoc de semetipso scriptum esse sciens iste propheta dicit in euangelio suo contra calumniatores Iudaeos : Opera enim

quae dedit mihi Pater ut perficiam ea, ipsa opera, quae ego facio, testimonium perhibent de me, quia Pater me misit. Et alibi : Verba quae ego loquor uobis, a memetipso non loquor. Pater autem in me manens, ipse facit opera. Tamquam diceret: Opera subsequentia opera Patris mei, quae nemo alius fecit, testi¬ monium perhibent uerbis meis quod non ea de corde proprio confinxerim, quemadmodum prophetae mendaces, quos cauendos esse Scriptura praemonuit. Dicit autem lex uestra hoc uobis fore signum prophetae magni, quem secundum legem 135 eandem audire per omnia uos debetis : Quod in nomine Domi¬

130

ni propheta ille praedixerit et non euenerit, hoc Dominus locutus non est, sed per tumorem animi sui propheta confinxit, et idcirco non timebis eum. Illum autem cuius in ore ego pono uerba mea, qui audire noluerit, inquit, ego ultor existam. Igitur cum prae140

19, 1-3

sentibus operum testimoniis clarum sit, quod ego propheta ille sim qui suscitandus erat ex promissione Dei, quia non est in me signum prophetae, per tumorem animi sui uerba con¬ fingentis, ipse ultor existet, quia uos audire non uultis. | PL 5. CvM DISPERDIDERIT DOMINVS DEVS TVVS GENTES QVARVM

145

TIBI TRADITVRVS EST TERRAM, ET POSSEDERIS EAM HABITAVERISQVE IN VRBIBVS EIVS ET IN AEDIBVS J TRES CIVITATES SEPA¬ RABIS IN MEDIO TERRAE QVAM DOMINVS DEVS TVVS DABIT TIBI IN POSSESSIONEM, STERNENS DILIGENTER VIAM, ET IN TRES AEQVALITER PARTES TOTAM TERRAE TVAE PROVINCIAM DIVIDES,

150

VT HABEAT E VICINO QVI PROPTER HOMICIDIVM PROFVGVS EST QVO POSSIT EVADERE.

Perspicue hic datur intelligi, cuius usque ad sacerdotis mortem in urbibus fugitiuorum remorari debeat qui nolens sanguinem fuderit, reuersurus in terram suam postquam ille

116 cf. Ioh.

1, 11.

125 Ioh.

120 hoc supra lin. L

omnia uos audire ~ L, t

5, 36.

128 Ioh.

14, 10.

139 Deut.

18, 19.

120/125 nomine usque Iudaeos in rasura L 135 per 137 non otn. jL 141 sum / 148 sternes C

921

ioi8

DE SANCTA TRINITATE XVIII

155 obierit. Hoc, inquam, datur hic intelligi, quod iste propheta magnus ille sacerdos sit. Quid autem est in urbe fugitiuorum commanere us|que ad mortem huius magni sacerdotis, magni C 54 huius prophetae nostri, nisi paenitentiam agere in fide pas¬ sionis huius Christi Filii Dei ? Nam si extra fines urbium quae 160 exsulibus deputatae sunt fuerit inuentus, occidetur ab eo qui ultor est sanguinis ; debuerat enim profugus in urbe residere usque ad mortem pontificis, id est si non baptizatus in morte Christi Iesu, praesenti uita excesserit, condemnabitur, sicut ille praedixit ; debuerat enim in sola morte eius terminos 165 ponere quaerendae salutis. Quae igitur sunt tres istae duitates aequali inter se spatio distantes, nisi fides, spes et caritas, tres uirtutes principales ? Et quidem cum tria sint, maior horum caritas est, uerumtamen aequali inter se spatio distant, quia nihil horum ad salutem magis aut minus necessarium est. Sed 170 continuo subiunctum est : 19, 4-5

Haec erit lex homicidae fvgientis cvivs vita servanda EST, QVI PERCVSSERIT PROXIMVM SVVM NESCIENS, ET QVI HERI ET NVDIVSTERTIVS NVLLVM CONTRA EVM HABVISSE ODIVM COMPROBATVR, SED ABISSE SIMPLICITER CVM EO IN SILVAM 175 AD LIGNA CAEDENDA, ET IN SUCCISIONE LIGNORVM SECVRIS FVGERIT MANVM, FERRVMQVE LAPSVM DE MANVBRIO, AMICVM EIVS PERCVSSERIT ET OCCIDERIT.

Ad siluam cum amico imus, quoties cum quolibet proximo ad intuenda delicta nostra conuertimur. Et simpliciter ligna 180 succidimus, cum delinquentium uitia pia intentione reseca¬ mus. Sed securis manu fugit, cum sese increpatio plus quam necesse est in asperitatem protrahit. Ferrumque de manubrio prosilit, cum de correptione sermo durior excidit, et amicum percutiens occidit, quia auditorem suum prolata contumelia 185 ab spiritu dilectionis interficit. Correpti namque mens repente ad odium prorumpit, si hanc immoderata increpatio, plus quam debuit, addicit. Sed is qui incaute lignum percutit et proximum exstinguit, ad tres necesse est urbes fugiat et in una earum defensus uiuat, qui si ad paenitentiae lamenta 190 conuersus in unitate sacramenti sub spe, fide et caritate

159 Num. 35, 26-28. 166 cf. infra 18, 190. Greg., Moral. 10, 7, 12 - PL 75, 927.

167 I Cor. 13, 13.

178/197

156 sacerdos om. L, 157 sacerdos supra lin. M 158 huius om. t, magni add. L. t 160 sunt om. L occidetur] et percussus Vulg. 162 morte] nomine t 167 sint supra lin. G 168 uerum tum t 170 est supra lin. G 173/174 comprobatvr ODivM ~ t 174 simpliciter ABISSE

odivm supra lin. M

ODIVM CONTRA EVM HABVISSE

~

C

~t 178 gr in marg. M 182 pertrahit Greg. 185 correcti L M t 186 proruit L t 187 ligna Greg. 187/188 et proximum exstinguit in marg. M 188 et] ut Greg. 189 earum om. M

IN DEVTERONOMIVM I, 5-6

1019

absconditur, reus perpetrati homicidii non tenetur, eumque exstincti proximus et cum inuenerit non occidit, quia cum districtus iudex uenerit, qui sese nobis per naturae nostrae consortium iunxit | ab eo procul dubio uindictam de culpae 195 reatu non expetit, quem sub eius uenia, spes, fides et caritas abscondit. Citius ergo culpa dimittitur, quae nequaquam stu¬ dio malitiae perpetratur. Quid igitur ? Num illa tantum pec¬ cata Christi morte delentur, quae nolentes uel nes|cientes commisimus ? Sed profecto nolens occidit, qui hoc ipsum non 200 uult quod occidit, non uult, inquam, et nescit qui occidit, cui hoc ipsum displicet quod occidit, cui displicet quod fecit. Ceterum cui non displicet quod fecit uel quod fuit, qui non ueram ex corde paenitentiam agit, nihil illi proficit mors Christi sacerdotis magni, quamuis ad praedictas ciuitates 205 confugiat, id est quamuis in Christum credere se dicat, quam¬ uis sperare praesumat, quamuis confiteatur quod Deum diligat. 21,

22-23

6.

Qvando peccaverit homo qvod morte plectendvm

EST, ET ADIVDICATVS MORTI APPENSVS FVERIT IN PATIBVLO, 210

NON PERMANEBIT CADAVER EIVS IN LIGNO, SED IN EADEM DIE SEPELIETVR, LIGNO,

QVIA MALEDICTVS A DEO EST QVI PENDET IN

ET NEQVAQVAM CONTAMINABIS TERRAM TVAM

QVAM

DOMINVS DEVS TVVS DEDERIT TIBI IN POSSESSIONEM. 215

220

225

Hoc plane legem dixisse scientes amici legis, irnmo corruptores legis et inimici Dei callide praedictum prophetam magnum, sacerdotem magnum cui cantatum fuerat: Benedictus qui uenit in nomine Domini, appenderunt in patibulo, ut consequenter constaret eum maledictum esse a Deo et proinde certum esset hunc hominem iuxta sententiam uel accusationem ipsorum non fuisse a Deo. Sed, o Iudaei malitia caeci, fuerit quidem, quoniam hoc et apostolus ait : fuerit, inquam, Dominus noster maledictum legis, ut nos a maledicto redimeret. Verumtamen, numquid secundum uerba legis pendere in ligno praecedens est causa maledicti ? Vt taceam quod non dixit, quando homo adiudicatus morti appensus fuerit in patibulo, sed ita praemi¬ sit, quando peccauerit homo quod morte plectendum sit, et tunc demum subintulit, et adiudicatus morti suspensus fuerit in patibulo, ut, inquam, hoc taceam, quod manifesto a maledicto

216 Mt. 21,9. 220 cf. Ioh. 9, 16 ; cf. I Petr. 2, 16. 329 Rup., In loh. eu. 13, 1371-1489 - CC CM 9, p.

222

cf. Gal. 3,

13.

214/

748-749 fere ad uerbum.

196 citius] cuius L, dimittitur culpa ~ AI 196/197 malitiae studio ~ M 199 hoc] sibi qui hoc add. L 203 illi supra lin. L 206 Dominum t 208 homo supra lin. M 209 in patibvlo fverit — M, in pat. appensvs fverit ~ C 213 tibi supra lin. M 221 et hoc ~ G t 224 causa est ~ /, causa supra lin. M 227 fuit t 228 manifeste C t

pl

C

922

54^

1020

DE SANCTA TRINITATE XVIII

expurgat Dominum nostrum, qui appensus quidem est in 230 ligno, sed non peccauit quod morte plectendum esset: numquid ait, maledictus est a Deo, qui pendet in ligno ? Numquid, ait imprecando, maledictus sit, uel absolute maledictus, ut subaudiri possit imprecantis uerbum, sit, et non potius enun¬ tiando dixit, maledictus a Deo est, non quia pendet, sed qui 235 pendet in ligno ? Non enim sic se habet littera hebraicae ueritatis, quomodo LXX transtulerunt, quippe qui non sensum Dei perfecte habebant, nec enim uates, sed interpretes erant. Vnde et hoc, sicut | cetera multa, non satis integre transtule- C 53 runt, maledictus omnis qui pendet in ligno, cum sic habeatur in 240 hebraico : Maledictus a Deo est qui pendet in ligno. Nempe tri¬ bus modis discordat a uero haec translatio. Cum enim in hebraico | habeatur, maledictus est, transtulerunt absolute PL 923 maledictus, et sit subaudiri potest. Item in hebraico additum est a Deo, quod in LXX deest, et econtra in Septuaginta 243 additum est omnis, quod in hebraico non habetur. Quare ergo, inquis, apostolus translatione illorum in hac sententia usus est ? Sic enim ait : Christus nos redemit de maledicto legis factus pro nobis maledictum, quia scriptum est : Maledictus omnis qui pendet in ligno. Quare hoc exemplo sic usus est ? Videlicet quia 250 apud Graecos, quibus scribebat, uulgata fuerat a tempore Ptolomaei Philadelphi Septuaginta interpretum editio, et nimis importunum erat, ut cum Christo testimonium perhibere assereret Scripturas et uix audiretur, ipsas quoque Scripturas male interpretatas esse ostendere conaretur, cum apud illos 255 LXX interpretum auctoritas haberetur celeberrima. Maluit ergo sententiam cum sensu qui aedificaret commemorare, quam corrigendo Scripturam ueteranos lectores offendere. Praeterea uidere melius cuius intentionis sit haec eadem enun¬ tiatio maledicti, praesertim quia pro eo quod maledictus est 260 a Deo iubet illum sepeliri. Nonne mortuis pars benedictionis est sepeliri, et econtra maledictionis sepultura carere more asini ? Sicut de quodam rege terribiliter dictum est prout erat meritus : Sepultura asini, id est, sepultura nulla, sepelietur. Nonne sancti et magni patres siue patriarchae de sepelien265 dis uel etiam transferendis corporibus suis diligenter mandauerunt, et pro magno illis fuit sepeliri, et non tantum ubicumque sed in sepulcris patrum suorum ? 0 igitur mirabile et antiquum crucifixi huius consilium, qui tanto antequam ueniret, ita de

247 Gal.

3, 13.

263 Ier.

22, 19.

264 cf. Gen.

50, 24.

229 qui] quia L. 244 econtrario t 245 omnis additum est ~ L, inquit jL 260 a Deo om. L, a Deo est ~ t 261 contra L, econtrario t 264 nulla sepultura ~ L. M t 264 patres] uiri praem. t

246 263/

IN DEVTERONOMIVM I, 6

1021

sepeliendo corpore suo dedit praeceptum, ut profuerit omnibus 270 crucifixis, scriptum pro se uno legis mandatum. Cum enim decollatos siue lapidatos aut alia ui peremptos licuerit impune insepultos canibus proici, solis crucifixis propter istum cruci¬ figendum lex prophetica, utpote digito Dei conscripta, sepul¬ turam negari prohibuit. Nonne ergo propheticus ipsius Christi 275 crucifigendi spiritus gemitibus inenarrabilibus rugiebat in corde Moysi talem legem scri|bentis, ut dum crucifixi omnes ex lege sepeliuntur, sepultura non careat hic unus pro salute mundi crucifixus, a Deo maledictus ? Notandum quippe, ut iam dictum est, quia non ait imprecando, maledictus sit, sed 280 causam reddens, cur eadem die debeat sepeliri, enuntiando dixit, quia maledictus est, addens etiam a Deo, quod nusquam fecit in cunctis maledictionibus legis. Verbi gratia, cum dicit : Maledictus ens in duitate, maledictus in agro, maledictus ingrediens et maledictus egrediens, et similiter in ceteris, nusquam 285 dixit a Deo nisi tantum in hoc loco. Cur hoc, nisi quia uere solus est hic a Deo maledictus, in eo uidelicet quod sicut ait propheta : Iniquitates omnium nostrum in illo posuit Deus ? Idcirco sepeliatur, inquit, qui pendet in ligno, quia futurus est talis pendens in ligno, qui erit maledictus a Deo, a Deo, in290 quam, transponente maledictiones humani generis in illo. Quod si | quis obiciat saepe fuisse maledictiones prolatas a Deo, uerbi gratia, cum dicit ad Cain : Nunc ergo maledictus es super terram, quae aperuit os suum, et suscepit sanguinem jratris tui de manu tua ; nos econtra dicimus non esse maledicti effusio295 nem, sed maledicti iam existentis enuntiationem, praesertim cum non dicat, maledictus sis, sed maledictus es, et non a me, sed a peccatis tuis. Nec enim maledictus est Cain a Deo, sed a uoce sanguinis fratris sui clamantis de terra et impietates eius annuntiantis ipsi Deo. Igitur hic solus maledictus fuit 300 a Deo, et non a suo peccato : a Deo, inquam, qui omnium nostrum maledictum, quod erat super nos, id est omnem ini¬ quitatem nostram posuit in eo. Quod uero addidit lex, et nequa¬ quam contaminabis terram, quam Dominus Deus tuus daturus est tibi in possessionem, mira Spiritus sanctus arte dixit et 305 scripsit, cum potius ex ea contaminata terra posset uideri, si in se reciperet corpus maledicti. Quid enim ? Quid etiam hoc

275 cf. Rom. 8, 20. 277 Antiph. Ecce lignum, fer. VI in parasceue in adoratione crucis - CAO 1, 110 b, p. 305. 283 Deut. 28, 16.19. 287 Is. 53> 6. 292 Gen. 4, 11. 298 cf. ib. 10.

270 mandato L 271 ui alia ~ G 274 prohibuerit t 274 Christi supra lin. C 284 et om. t 289 a Deo2 supra lin. M 291 fuisse] esse t, supra lin. M mal. prol. fuisse ~ L, t 292 nunc ergo in marg. L 294 econtrario t 298 impietatis G L 302 uero] non t 304 sancti t 305 uidere t

C

55v

PL

924

DE SANCTA TRINITATE XVIII

1022

310

315

320

325

21, 1-4

330

loco scriptor legis intendit ? Hoc utique quia terra, quam Do¬ minus dedit uero Israheli in possessionem, corpus est huius singulariter et pro nobis maledicti, quam sibi datam tunc Israhel non contaminauit, id est contaminari non permisit, quando illud Ioseph et Nicodemus eodem die sepelierunt pro communi lege omnium in ligno pendentium, uidelicet ne in¬ digne sepultum abiceretur et a canibus illis qui uiuum circum¬ dederant adhuc exanime conspueretur. Porro illi putabant in eo non contaminari terram suam, si cuiusquam taliter occisi corpus nequaquam uiuentium oculis ingereretur. Quod si quis quaerat adhuc cur pro hoc tantopere legislator fuerit sollicitus, cum posset etiam insepultum caelitus custodiri corpus sacro¬ sanctum, sicut custodia sunt a canibus uel ab auibus ne laederentur etiam multa corpora martyrum, interrogemus eum cur moriente eodem Domino et terra tremente monumenta sancto¬ rum aferta sunt. Videlicet aut nihil idoneum aut hoc responde¬ bitur solum, quia corporibus mortuorum hoc expediebat, ut coniungeretur eis in sepulcris corpus huius mortui, quod afferebat resurrectionem mortuorum, et idcirco ad suscipiendum illud certatim et auide sese dilatauerunt. Nam sicut animam Domini Iesu ad animas apud inferos descendere expediebat, ut inde illas educeret, sic et ad corpora corpus eius peruenire oportebat ut illa resuscitaret.

.

7

Qvando inventvm fverit in terra qvam Dominvs

Devs tvvs datvrvs est tibi, hominis cadaver occisi et IGNORATVR

CAEDIS

REVS,

EGREDIENTVR

MAIORES

NATV

ET

IVDICES TVI, ET METIENTVR A LOCO CADAVERIS SINGVLARVM PER CIRCVITVM SPATIA CIVITATVM, ET QVAM VICINIOREM CETE335

RIS ESSE PERSPEXERINT,

SENIORES CIVITATIS EIVS TOLLENT

VITVLAM DE ARMENTO, QVAE NON TRAXIT IVGVM NEC | TERRAM PL SCIDIT VOMERE, ET DVCENT EAM AD VALLEM ASPERAM ATQVE SAXOSAM, QVAE NVMQVAM ARATA EST NEC SEMENTEM RECEPIT, ET CAEDENT IN EA CERVICES VITVLAE, etc. 340

345

Praesentis loci mysterium maiores nostri, iudices nostri, scilicet apostoli sancti, hoc modo impleuerunt. In terra quam Dominus Deus ipsorum dedit illis, id est in sanctarum pleni¬ tudine Scripturarum, quas ut intelli gerent, Dominus Iesus Christus sensum afteruit illis, cadauer occisi hominis inuenerunt, id est sacrilegium eorum qui occiderunt, et eius qui occisus est Christi Filii Dei ueritatem atque innocentiam

311 cf. Mt. 27, 57. 343 cf. Lc. 24, 45.

313 cf. Ps.

21, 17.

321 cf. Mt.

27, 51-52.

32«

?

307/308 dedit Deus L M t 312 insepultum L. t 318 sacrosanctum corpus ~ t 319 ab om. L. AI t ne a can. uel ab au. laed. ~ L. t 324 eis] cum praem. t 329 resuscitaret L t 344 Christus om. t hominis occisi ~ t

925

IN DEVTERONOMIVM I, 6-7

21,

6-7

1023

causam quoque intellexerunt. Sed quodammodo ignorabatur caedis reus, tum quia Iudaei non ipsi manibus suis occiderunt, sed gentilibus occidendum tradiderunt, tum quia non se Chri35° stum regem suum, sed magnum atque maleficum hominem oc¬ cidisse pertinaci concertatione defendunt. Quid igitur ? Exie¬ runt et a loco cadaueris mensi sunt singularum per circuitum spatia duitatum. Locus cadaueris siue locus caedis in illa terra, quam Dominus Deus dedit, in illa Scriptura sancta, cuius intel355 ligentiam Christus tribuit, locus, inquam, caedis ille est Scrip¬ turae locus quicumque manifeste passionem exprimit redemp¬ toris. Verbi gratia : Sicut ouis ad occisionem ducetur, et quasi agnus coram tondente se obmutescet, et non aperiet os suum. Item : Et post hebdomadas septuaginta duas occidetur Christus. 360 Hoc tali loco animaduerso uiciniorem gratiae uel saluti esse perspexerunt duitatem siue ecclesiam gentium quam popu¬ lum Iudaeorum. Cum enim dixisset Isaias, quod iam prae¬ dictum est : Sicut ouis \ ad occisionem ducetur etc., qui locus caedis Christi est, confestim e uicino subiunxit : Lauda, sterilis, 365 quae non paris ; decanta laudem, et hinni, quae non pariebas, quoniam multi filii desertae magis quam eius quae habet uirum, dicit Dominus. Item cum dixisset Danihel : Occidetur Christus, ut ante iam dictum, qui itidem locus caedis Christi est con¬ tinuo subiunxit : Et non erit eius populus, qui eum negaturus 370 est. Igitur secundum positionem terrae, secundum sacratissi¬ mum textum Scripturae diuinae, uicinior ciuitas haec quam illa loco cadaueris est, propinquior gratiae Christi gentilis quam iudaicus populus est. Quid proinde facient seniores huius ciuitatis ? Tollent, inquit, uitulam de armento, quae non traxit 375 iugum, nec terram scidit uomere, et ducent eam ad uallem aspe¬ ram atque saxosam, quae numquam arata est, nec sementem recepit, et caedent in ea ceruices uitulae. Vitula lasciua, uitula male libera, nulloque diuini cultus iugo assueta, caro erat nostra, bruta et uitiosa. Vt ergo non imputaretur nobis san380 guis hominis occisi, oportebat caedere ceruices huius uitulae, id est superbiam carnis, membra uel opera carnis mortificare in ualle aspera atque saxosa, id est in humilitate ac laboriosa paenitentia, et sic lauare manus id est baptizari in morte Christi Iesu. Vnde et protinus subditur : 385 Et venient maiores natv civitatis illivs ad inter-

Is. 53, 7. 359 Dan. 381 cf. Coi. 3, 5. 357

9, 26.

304 Is.

54, 1.

367 Dan.

9, 26.

36» ib.

350 malefici hominis M, hominis supra lin. M 355/356 inquam usque locus om. L 357 uerbi gratia in marg. M 358 se om. L M (Vulg.) 361 perspexerint t 373 populus iudaicus ~ C M 375 uouere M

C

56*

DE SANCTA TRINITATE XVIII

1024

FECTVM, ET LAVABVNT MANVS SVAS SVPER VITVLAM QVAE IN VALLE PERCVSSA EST, ET DICENT : MANVS | NOSTRAE NON EF- PL

926

FVDERVNT HVNC SANGVINEM, NEC OCVLI VIDERVNT. 390

395

400

405

21,

Sed numquid hoc illis quoque congruit dictum, qui sceleri Iudaeorum interfuerunt, qui crucifigendum hominem illum acclamauerunt et postea manus suas lauerunt ? Numquid et ipsi dicere possunt : Manus nostrae non effuderunt hunc san¬ guinem, nec oculi uiderunt ? Plane hoc et ipsi ueraciter dicere potuerunt, quia lauando manus suas alterati sunt. Omnes qui in Christo Iesu, omnes qui in morte Christi Iesu baptizati sunt, sic innouati, immo sic alterati sunt, ut iam non sint ipsi qui fuerunt adeo, | ut dicat apostolus : Consepulti sumus cum illo per baptismum in mortem, ut quomodo surrexit Christus a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in nouitate uitae ambidemus. Item : Christo confixus sum cruci ; uiuo autem iam non ego, uiuit uero in me Christus. Igitur ipsi qui sanguinem Christi fuderunt et postea paenitentiam egerunt baptizati in nomine eius, postquam sic lauerint et sic lauando alterati fuerint, recte et ueraciter dicant : Manus nostrae non efjuderunt hunc sanguinem, nec oculi uiderunt. Propitivs

8

esto

popvlo tvo

Israhel

QVEM

REDEMISTI,

Domine, et non repvtes sangvinem innocentem in medio popvli tvi Israhel.

Nihilominus a nobis, qui eramus longe, sed supradicto modo secundum mensoris funiculum facti sumus prope, aufertur reatus sanguinis, et alieni sumus ab innocentis cruore qui fusus est, cum fecerimus quod praecepit Dominus. Ceterum non faciendo hoc et non credendo in eum qui occisus est, eis qui occiderunt consentiremus, atque idcirco sanguis eius juste 415 a nobis exigeretur.

410

20,

19-20

8.

Qvando

obsederis

civitatem

mvlto

tempore,

et

MVNITIONIBVS CIRCVMDEDERIS VT EXPVGNES EAM, NON SUCCI¬ DES ARBORES DE QVIBVS VESCI POTEST, NEC SECVRIBVS PER CIRCVITVM DEBES VASTARE REGIONEM, QVONIAM LIGNVM EST ET 420

NON HOMO, NEC POTEST BELLANTIVM CONTRA TE AVGERE NVMERVM.

Si

QVA AVTEM LIGNA NON SVNT POMIFERA SED AGRESTIA

ET IN CETERIS APTA VSIBVS, SVCCIDE ET INSTRVE MACHINAS, DONEC CAPIAS CIVITATEM QVAE CONTRA TE DIMICAT.

Summa praesentis capituli haec est, ut ligna fructifera

391 cf. Mt. 27, 23-24. 20. 402 cf. Act. 2, 38.

393 cf. Rom. 6, 3. 409 cf. Eph. 2,13.

397 Rom. 410 ib.

6, 4.

400 Gal. z, 414 cf. Gen. 42, 22.

386/387 qvae usque est om. L 396 innouati] sunt add. t 400 non iam ~ t 407 innocentem in marg. M 415 a nobis supra lin. M 419 qvoniam] qvia C 420 avgere supra lin. C 421 ligna om. C M 422 et] sed t, ceteros ... vsvs Vulg., in om. L M t exstrve Vulg.

C

57

IN DEVTERONOMIVM I, 7-8

1025

conseruentur, quae autem fructum non faciunt, succidantur. Ergone de lignis cura est Deo ? Si iuxta apostolum de bobus cura illi non est, quanto magis de lignis insensibilibus cura illi non est. Igitur ligna ista uel arbores istae homines sunt, et secundum hanc similitudinem illud accipimus in euangelio 430 ueraciter dictum : Facite ergo fructus dignos paenitentiae. Iam enim securis ad radicem arborum posita est. Omnis arbor quae non facit fructum bonum excidetur et in ignem mittetur. Nempe qui obsidet ciuitatem multo tempore, et munitionibus circum¬ dat, ut expugnet eam, ipse est qui forti armato custodienti 435 atrium suum fortior superuenit et ciuitatem eius ciuitati Dei uiuen|tis Hierusalem caelesti inimicam usque ad finem saeculi expugnare non desinit. Vnde, quia primus eius aduentus in pace exstitit et remissionem peccatorum omnibus obtulit, secundus autem in terrore erit, et eos qui pacem eius recipere 440 nolluerunt durus debellator in infernum praecipitabit. In superiori capitulo (quod prae festinatione praeterieramus) eidem alumno suo Christo Dei Filio familiariter dixerat haec eadem sancta et spiritualis lex : 20, 10-12 Si qvando accesseris ad expvgnandam civitatem, 445 OFFERES EI PRIMVM PACEM. Si RECEPERIT ET APERVERIT TIBI 425

PORTAS, CVNCTVS POPVLVS QVI IN EA EST SALVABITVR ET SER¬ VIET TIBI SVB TRIBVTO.

Si

AVTEM FOEDVS INIRE NOLVERINT,

ET RECEPERINT CONTRA TE BELLVM, OPPVGNABIS EAM, etc. 450

455

20, 19

460

Accedens namque ad expugnandam ciuitatem primum ei pacem obtulit, qui ingrediens in hunc mundum ad expugnan¬ dum diaboli regnum, primum paenitentiam et remissionem peccatorum omnibus gentibus praedicauit. Quem recipere et portas illi aperire est corde aperto credere ad iustitiam et ore patenti confessionem facere ad salutem. Qui hoc modo foedus cum illo inierint, saluabuntur. Qui autem recipere illum no¬ luerint, oppugnati et uicti tandem gladio iudicii ferientur. Igitur, non succides, inquit, arbores de quibus uesci potest, idest non iudicabis peccatores dignos fructus paenitentiae facientes. Quare ? Qvoniam lignvm, inquit, est, et non homo, nec potest BELLANTIVM CONTRA TE AVGERE NVMERVM.

425 cf. Mt. 3, 10. 426 I Cor. 9, 10. 430 Mt. 3, 8.10. 433 cf. Ez. 26, 8. 434 cf Lc. 11 21-22. 435 cf. Hebr. 12, 22. 440 cf. Sap. 18, 15. 442 cf. Rom. 7, 14. 449 cf. Lc. 14, 32. 451 cf. Mt. 4, 17453 c£ Rom- I0’ IO’ 458 cf. Mt. 3, 8.

425 construentur M 430 fructus ergo facite ~ t fructum dignum Vulg. 431 arboris t 438 omnibus supra lin. C obtulit supra lin. M 441 prae¬ tereamus t 442 Filio Dei ~ t 446 salvatvr C L M 448 coeperint t 456 iudicii supra lin. M 457 de om. t

PL

C

927

57’

1026

465

470

475

480

20, 20 485

490

495 21, 10-13

DE SANCTA TRINITATE XVIII

Ergone lignum non pomiferum, id est peccator non faciens paenitentiae fructum homo est, et potest contra pugnatorem istum augere hostium numerum ? Plane homo, id est, sapiens et rationalis adeo sibi uidetur, ut stultitiam arbitretur id quod praedicamus Iesum Christum, ideo crucifixum ut per ipsam crucem suam obsideret uel impugnaret diabolum, et adeo sibi uidetur augere posse hostium Christi numerum, ut dissertando nonnumquam currenti uerbo Dei moram faciat uel impedimentum. Econtra, qui iudicat se nihil scire inter eiusmodi homi¬ nes nisi Christum Iesum et hunc crucifixum, hic suomet iudicio non homo est, sed lignum de caelo exspectans rorem, unde reflorescat et dignum faciendo fructum, primae originis recu¬ peret statum, quem in Adam perdidit propter concupiscentiae lignum, et hic talis contra Deum et hominem Christum nec potest nec uult hostium augere numerum. Seruabitur ergo hic, ille autem tamquam lignum inutile succidetur iuxta quod scriptum est : Perdam sapientiam sapientium, et prudentiam prudentium reprobabo. Sane si qua sunt in illo uel ex illo utilia, quae ex aduerso eiusdem ciuitatis munitionibus efficaciter in¬ torqueri ualeant, haec nos, immo qui in nobis loquitur Chri¬ stus, rapere non dedignabi |tur, ut male compositis bene utatur. C 58 Vnde prouida cum dixisset Scriptura, svccide illa, continuo subiunxit, et instrve machinas, DONEC CAPIAS CIVITATEM QVAE CONTRA TE DIMICAT. Hoc primum fecisse apostolum legimus ubi cum dixis¬ set : In ipso enim uiuimus et mouemur et sumus, | continuo PL 928 subiunxit : Sicut et quidam uestrorum poetarum dixerunt : Ipsius enim et genus sumus. Item : Dixit autem quidam illorum proprius ipsorum poeta : Cretenses semper mendaces, malae bestiae, uentres pigri. Itemque non solum non reprehensibile, uerum etiam laudabile est quoties uir ecclesiasticus de lignis agrestibus quae succisa sunt, id est de sapientibus mundi qui damnati sunt, commoda dictorum conuehit exempla uel testimonia, ut suomet robore debelletur ciuitas, quae aduersus Christum dimicat. 9. Si egressvs fveris ad pvgnandvm contra inimicos TVOS, ET TRADIDERIT EOS DOMINVS DEVS TWS IN MANV TVA

405 cf. I Cor. 1, 18. 469 cf. II Thess. 3, 1. De pecc. ortg. 2, 2 ; 4, 3 - PL 44, 386 (Denz- 796). cf. Denz- 148). 478 I Cor. 1, 19 (Is. 29, 14). cf. Dan. 13, 43. 487 Act. 17, 28.

470 I Cor. 2, 2. 473 Aug., 475 est doctrina Chalcedonensis 481 cf. II Cor. 2, 17. 482

403 fructus t 408 Christi supra lin. M 470 inter supra lin. AI 479 sunt om. L ex illo uel in illo ~ C AI utilia] procedunt praem. t 486 primum] ipsum praem. t apostolum fecisse ~ t 489 illorum om. L 497 pvgnam Vulg.

IN DEVTERONOMIVM I, 8-9

1027

CAPTIVOSQVE DVXERIS ET VIDERIS IN NVMERO CAPTIVOREM 500

MVLIEREM

PVLCHRAM,

ET

ADAMAVERIS

EAM

VOLVERISQVE

HABERE VXOREM, INTRODVCES IN DOMVM TVAM. QVAE RADET CAESARIEM ET CIRCVMCIDET VNGVES ET DEPONET VESTEM IN QVA CAPTA EST, ET SEDENS IN DOMO TVA FLEBIT PATREM ET MATREM SVAM VNO MENSE. Et POSTEA INTRABIS AD EAM, DOR505

21, 14

MIESQVE CVM EA ET ERIT VXOR TVA.

Iuxta litteram hoc fecisse Dauid tradunt Hebraei de Maacha filia Tholomai regis Gessur, uidelicet quod in proelio captam caesarie et unguibus praecisis secundum hanc legem uxorem sibi sociauerit, ex qua genuit Thamar et Absalon. Porro iuxta 510 sensum mysticum hoc ita facere debet eclesiasticus uir. Mulier pulchra in numero captiuorum siue inimicorum sancta Scrip¬ tura est in tractatibus haereticorum. Nam et plerique haere¬ tici siue haeresiarchae in cathedra Moysi, immo et in apostolico culmine sederunt, et quamquam de diuinitate male sen515 tientes de moribus tamen et allegorica subtilitate multa utiliter dixerunt. Si ergo egressus fueris, inquit, ad pugnandum contra inimicos tuos, id est si sanctum habueris zelum contra fidei Christianae hostes haereticos, et tradiderit eos Dominus Deus tuus in manu tua, ut palmam ueritatis obtineas potenti fide et 520 sana doctrina, non tibi illa legis imponitur necessitas, ut nul¬ lam quamlibet pulchram mulierem | apud illos inuentum C 58» adamare non audeas, id est ut nullam quamlibet utilem Scrip¬ turarum expositionem ab illis conscriptam legere uel audire non debeas, sed omnibus probatis, quod bonum est tenere, et 525 a sola specie mala abstinere tibi licebit. Nam hoc est quod nunc dicitur : Quae radet caesariem et circumcidet ungues et deponet uestem in qua capta est. Et postea intrabis ad eam, dormiesque cum illa et erit uxor tua. Caesariem namque radere, ungues circumcidere, uestemque pulchrae mulieris mutare, est 530 omne quod prauum, omne quod superfluum est sacrae lectioni amputare, omnem denique speciem malam, id est sensum hae¬ reticum caute et diligenter auferre, ut uxorem habeas idoneam iuxta illud: Dixi sapientiae: Soror mea es, et prudentiam uocaui amicam | meam. 929 335 Si avtem postea non sederit animo tvo, dimittes eam LIBERAM, NEC VENDERE POTERIS PECVNIA, NEC OPPRIMERE PER POTENTIAM QVIA HVMILIASTI EAM.

Iuxta litteram manifesta est aequitas, iuxta anagogen uero

500 cf. II Reg. Prou. 7, 4.

3, 3.

513 cf. Mt.

23, 2.

524 cf. I Thess.

3, 21-22.

503 sedensqve Vulg. 505 tibi vxor C M 515 utiliter multa ~ t hostes supra lin. M. 525 tibi abstinere ~ L. / 527 qua supra lin. C dixi] dic Vulg. uocaui] uoca Vulg. 535 sedebit C M

1028

DE SANCTA TRINITATE XVIII

iudicii lectorum inhibetur mutabilitas, uidelicet quale in 540 Theophilo Alexandrinae ciuitatis episcopo ecclesiastica repre¬ hendit relatio. Qui cum Iohannis Constantinopolitani, qui Chrysostomus appellatur, esset inimicus, lectionem Origenis, cui libenter incumbebat, zelo eiusdem Iohannis damnauit, tandemque damnato Iohanne, quia se ab Origenis lectione non 545 cohibuit, rursus ipse lectioni eiusdem Origenis incubuit. Qui dum ab aliquo fuisset interrogatus, quomodo ea quae abdicauerat, rursus amplecteretur, ita respondit : Origenis libri similes sunt prato floribus pleno, quidquid ergo bonum in eis inuenero, decerpo, si quid mihi spinosum occurrerit, hoc quasi 55osuppungat omitto. Igitur si postea, inquit, non sederit animo tuo, dimittes liberam, id est si quamlibet circumcisam semel damnaueris, pro experimento tuo lectionem captiuam, non eandem rursus mutata sententia ad tuam retrahes scholam, quia humiliasti, id est damnasti eam, ne non tam per rationem 5 5 5 damnasse uidearis quam per inuidentiam. 21, 15-17 10. Si habverit homo vxores dvas, vnam dilectam et ALTERAM ODIOSAM, GENVERITQVE EX EA LIBEROS, ET FVERIT FILIVS

ODIOSAE

PRIMOGENITVS,

VOLVERITQVE

SVBSTANTIAM

INTER FILIOS SVOS DIVIDERE, NON POTERIT FILIVM DILECTAE 560

FACERE PRIMOGENITVM ET PRAEFERRE FILIO

| ODIOSAE, SED C

FILIVM ODIOSAE AGNOSCET PRIMOGENITVM, DABITQVE EI DE HIS QVAE HABVERIT CVNCTA DVPLICIA. ISTE EST ENIM PRINCIPIVM LIBERORVM EIVS, ET HVIC DEBENTVR PRIMOGENITA, etc.

Non potent, inquit, filium dilectae facere primogenitum, subauditur, nisi filius odiosae proprio uitio honorem perdiderit primogenitorum. Nam quia minus dilectae primogenitus Ruben cubile patris ascendit et maculauit stratum eius, idcirco potuit Iacob plus dilectae Rahelis filium Ioseph facere primo¬ genitum, sicut scriptum est in Paralipomenon : Ruben qui fuit 570 primogenitus Israhelis sed cum uiolasset torum patris sui, data sunt primogenita eius filiis Ioseph filii Israhel, et non est ille reputatus in primogenitum. Porro ludas qui erat fortissimus inter fratres suos de stirpe eius principes germinati sunt, primo¬ genita autem reputata sunt Ioseph. Ceterum spiritualiter et 575 hanc partem legis mediator Dei et hominum homo Christus Iesus adimpleuit. Nam hic ille homo est, qui duas uxores habuit, unam dilectam scilicet synagogam propter patres

565

540/550 Duchesne, Hist. ancienne de iPglise 3, Paris authenticitate non dubitans. 500 cf. Gen. 35, 22. cf. I Tim. 2, 5.

1929p p. 106, boc textu utitur de

500 I Paral. 5,

1-2.

575

544 tandemque damnato Iohanne in marg. AI a lectione Origenis ~ t 545 Origenis eiusdem ~ t 550 suppungat] si pungat M t, pungat h. animo] in praem. L, M 509 sicut om. C 570 Israhel t 571 ille est ~ L

59

IN DEVTERONOMIVM I, 9-11

580

585

1029

carissimam, alteram odiosam scilicet gentilitatem cui loquitur per Isaiam : Quia ut mulierem derelictam et maerentem spiritu uocauit te Dominus, et uxorem ab adolescentia abiectam. | Verum haec abiecta, haec odiosa prior peperit, primum enim sponsi sui Filii Dei aduentum recepit. Illa autem nunc sterilis per¬ manens secundum eius aduentum receptura est. Cum enim plenitudo gentium subintrauerit, tunc omnis Israhel saluus erit. Igitur filius odiosae primogenitus est, et ex lege non potest homo filium dilectae facere primogenitum et praeferre populo christiano filio huius odiosae, quemadmodum dicit : Non pos¬

PL

930

sum ego a meipso jacere quidquam.. Sicut audio iudico, et indi¬ cium meum uerum est. Quid enim homo iste factus ex muliere,

590 factus sub lege, quid, inquam, cum haec diceret, audiebat homo iste, nisi legem iustitiae, auditor et factor legis sanctae et iustae et bonae ? Quamuis illam diligeret, quamuis super illam dilectam flere quoque potuisset pro carnis affectu, non tamen sic iniustus esse potuit ut non filium odiosae cognosce595 ret primogenitum magis diuinitatis rationem quam carnis sequens affectum. Dedit ergo huic primogenito de his quae habuerat cuncta duplicia. Nam apud illam quondam dilectam sola remanente littera filius huius non iam odiosae scilicet populus Christianus sic sanctam possidet Scripturam, ut cum 600 historica spiritui alia quoque obtineat mysteria. Iste est enim c 59v principium liberorum eius, quia primus credidit in aduentu eius, et huic debentur primogenita. Vnde et in psalmo gra¬ tulatur idem primogenitorum possessor et dicit : Elegit nobis hereditatem suam, speciem Iacob quam dilexit. Speciem Iacob,

605 inquit, quia uidelicet quemadmodum Iacob ille secundum nomen suum fratrem suum Esau supplantauit, sic iste filius odiosae illi filio dilectae supernae benedictionis primogenita praeripuit. 21, 18-21 11 Si genverit homo filivm contvmacem et protervvm, 610 QVI NON AVDIAT PATRIS AC MATRIS IMPERIVM, ET COERCITVS

.

OBOEDIRE CONTEMPSERIT, APPREHENDENT EVM ET DVCENT AD SENIORES CIVITATIS ILLIVS ET AD PORTAM IVDICII DICENTQVE AD EOS l FlLIVS NOSTER ISTE PROTERVVS ET CONTVMAX EST, MONITA NOSTRA AVDIRE CONTEMNIT, COMESSATIONIBVS VACAT

615

ET LVXVRIAE ATQVE CONVIVIIS. LAPIDIBVS EVM OBRVET POPV-

57»

Is. 54 6. 591 cf. Rom.

7, 12.

584 cf. Rom. n, 593 cf. Lc.

«06 cf. Gen.

27, 36.

25-26. 19, 41.

587 Ioh. 5, 59« Deut.

30. 21, 17.

589 cf. Gal. 4, 4. 603 Ps. 46, 5.

588 e^o supra liti. M 589 uerum] iustum Vulg. 593 pro carnis affectu potuis¬ set ~ L t 600 enim est ~ t «01/602 quia usque eius in marg. M «12 et DICENT L 613 ISTE NOSTER ~ C M t 615 ET] ATQVE t ATQVE] ET t

1030

DE SANCTA TRINITATE XVIII

LVS CIVITATIS ET MORIETVR, ET AVFERATIS MALVM DE MEDIO VESTRI, VT VNIVERSVS ISRAHEL AVDIENS PERTIMESCAT.

Grauis et matura sententia sanctae legis teneros falsae pietatis affectus a cordibus patrum erga filios ne habeantur 620 excludit. Nam in causa Dei nec filium pater sapiens agnoscit. Quam legis auctoritatem quia senex Heli neglexit, idcirco pauendum uitae periculum incidit. Numquid enim tam molliter dixisse contentus esse debuit : Quare facitis res huiuscemodi quas ego audio res pessimas in omni populo ? nolite filii mei. 625 Nonne armaturam zeli, quanta uel qualis super filios inoboe¬ dientes esse debuerit, sacerdos longaeuus ex ista legis lectione scire potuit ? Recte igitur quamuis dixisset : Nolite filii mei, recte, in [quam, arguitur non corripuisse filios suos pater Heli Domino dicente : Et magis honorasti filios tuos quam me. Item630 que de illo, eo quod nouerat indigne agere filios suos, et non corripuit eos : neque enim corripuit, qui non legitime corripuit. Meminerit huius omnis pater spiritualis qui bene didicit praeesse domui Dei. Si forte genuit hic homo filium contumacem et proteruum, qui non audiat, qui oboedire contemnat, scire 635 debet quia prima generis nostri quam omnes lugerimus culpa est inoboedientia, et quia contumacibus et proteruis nullam iustitia Dei reposuit ueniam, sed sicut scriptum est : Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Cogitandum tamen illi est quia de omnibus iudiciis suis Deo redditurus est 640 rationem, ne forte inuidiae aut zeli flamma urat animam. | Idcirco suam non praecipitabit sententiam, sed sapientes adhibebit in testimonium. Hoc bene in cura filiorum sancti et orthodoxi patres sanxerunt secundum praeeuntis huius auctoritatis imperium. Dicit enim praesens lex : Apprehendent 645 eum et ducent ad seniores duitatis illius et ad portam iudicii, etc. Igitur cetera quidem peccata toleranda sunt in domo Dei, contumaces autem et proteruos filios seueritas patrum sapientum obruit, ut auferat malum de medio sui cum praesenti auctoritate legis Domini immo proprio exemplo Dei, qui 650 inoboedientes primos homines de paradiso expulit.

22, 1

3

12. Non videbis bovem fratris tvi avt ovem errantem ET PRAETERIBIS SED REDVCES FRATRI TVO, ETIAMSI NON EST

623 I Reg. 2, 23-24. 62!) ib. 29. 632 cf. Bened., Reg. motiach. cf. supra 17, 1473 ; coli. 53, 22 ; 64, 5, p. 126.149. 037 lac. 4, 6. 638 cf. Bened., Reg. monach. 2, 34-CSEL 75, p. 25. 641 ib. 27, 2, p. 82. 640 cf. Gen. 3, 23.

616 avferetis t 617 AVDIENS om. t 621 legis in marg. M 623 debuit in marg. M 621 in] ab Vulg. 625 qualis uel quanta ~ L t 627 dicit t, corr. G 628 non supra lin. G 633 homo hic ~ G 633/634 et ptoteruum om. L, prot. et cont. ~ t 635 luimus G M 639 est illi ~ G 643 huius supra lin. M

650

primos] filios praem. t

homines] scilicet add. t

PL

C

931

60

IN DEVTERONOMIVM I, 11-12

1031

PROPINQVVS FRATER TVVS NEC NOSTI EVM : DVCES IN DOMVM TVAM ET ERVNT APVD TE, QVANDIV QVAERAT EA FRATER TVVS 655 et recipiat. Similiter facies de asino, etc.

Magnifice et hoc imperium eius Dominus noster Iesus Chris¬ tus per omnia legi subditus se adimplere perdocuit, quando udissimum omnium iumentorum asinum ascendit ueniens in ciuitatem Hierusalem passurus pro salute mundi iuxta prophe660 tiam Zachariae dicentis eidem sanctae ciuitati, immo supernae Hierusalem, cuius illa typus uel umbra fuit : Ecce rex tuus ueniet tibi iustus, et saluator ; ipse pauper, et ascendens super asinum et super pullum filium asinae. Quid enim mystice asinus ille cui sedet Dominus nisi stultus gentilium populus intelligi665 tur ? Et simplicior quidem Hebraeorum populus, qui Dominum sequebatur, Pharisaeis dicentibus : Sed turba haec, quae non nouit legem, maledicti sunt, asinus quidem, sed propinqui asinus fuit. Dicit autem haec sancta et spiritualis lex : Etiam si non est propinquus frater tuus nec nosti eum, duces in domum, etc. 670 Igitur ut totam legem impleret, etiam non propinqui sui asi¬ num iste saluator noster ascendit eum que in domum suam duxit, quando gentilem populum assumpsit, stulta mundi eligens, ut confunderet sapientes, sedensque dorso oboedientis atque dicen |tis : Vias tuas, Domine, demonstra mihi, et semitas 675 tuas doce me, duxit in domum suam caelestem per uiam pru¬ dentiae pueris occurrentibus et cum laude Dei subleuantibus ramos uictoriae. Per quos uidelicet pueros sancti intelleguntur angeli gaudentes de felicitate redemptionis nostrae. | Hoc idem recte intelligitur et de oue errante, quod maxime compro680 batui ex parabola centum ouium et unius perditae. Notanda diligenter tota praesentis capituli textura. Siquidem tam in principio quam in fine eius subleuatio praecipitur populi iudaici, qui Domino secundum carnem propinquus exstitit, in medio autem subleuatio populi gentilis qui a carne eius 685 alienus erat et a testamento Dei. Nam in principio dicit : Non uidebis bouem fratris tui, aut ouem errantem et praeteribis, sed reduces fratri tuo. In finem autem sic : Si uideris asinum fratris tui, aut bouem errantem cecidisse in uia, non despicies sed subleuabis cum eo. Porro in medio dicit : Etiamsi non est pro690 pinquus frater tuus nec nosti eum, duces in domum tuam, uide¬ licet bouem eius uel asinum. Frater namque hominis huius qui 658 cf. Mt. 21, 5 et par ali. 661 Zach. 9, 9. 664 cf. Rupert., De diu. off. 3, 80 CC CM 7, p. 64 ; id.. In Ioh. eu. 10, 1815 ss. - CC CM 9, p. 578. 666 Ioh. 7, 49. 668 cf. Rom. 7, 14. 67« cf. Rom. 8, 4. 672 cf. I Cor. 1, 27. 674 Ps. 24, 4. 675 cf. Prou. 9, 6 ; cf. Antiph. O sapientia inter Antiph. Maiores. 677 cf. Rupert., In Ioh. eu. 10, 1797 - CC CM 9, p. 577. 679 cf. Lc. 15, 4. 687 Deut. 22, 4.

664 insidet t

679 et om. t

682/683 iudaici populi Hier., Lib. tnterpr. bebr. nom. 5, 9, p. 64. 425 Hier., supra 21, 129. 432 cf. Rom. 6, 12. 434 Hier., ib. 31, 14, p. 98. 43« Iud. 4, 6. ’ 437 Hier., ib. 31, 2, p. 98. 438 Lc. 1, 78. 441 cf. Rom. 10, 3 ; cf. Lc. 2 ?2 446 Iud. 4, 8. 3 » i

415 interpretatur supra liti. M 417 Iabin regis om.LMt 424 spiritus conti¬ net ~ / 434 Patrem in marg. M 443 spem] id est praem. LM t est om L Mt

C

121*

IN LIBRVM IVDICVM 6-7

1159

450 est populus ille, non pro parte fortium et perfectorum fortiter fulminantium, sed pro parte imperfectorum breuiter coruscan¬ tium siue fulgurantium, qui fiduciam habentes in operibus legis nescirent necessarium sibi esse aduentum uel gratiam Christi. Sed enim ex operibus legis non iustificabitur omnis caro 455 coram Deo. Dicit ergo Debbora : Ibo quidem tecum, sed in hac uice uictoria non reputabitur tibi, quia in manu mulieris tradetur Sisara. Quod est dicere : Tibi quidem lex obser|uata, quamuis non ad perfectum adducendo proderit, sed cum Christus u en erit, ecclesia de gentibus per solam fidem eius sperans 460 iustificari, | perfectionem plenamque uictoriam obtinebit. Aber autem Cineus recesserat quondam a ceteris Cineis fratribus suis, etc. Cinei posteri erant Obab, id est Iethro, cognati Moysi, de quibus alias iam dictum est. Descendit itaque Barac de monte Thabor, et decem milia pugnatorum cum eo. Descendit Barac, 465 Barac, inquam, non iam Lapidoth, id est, non iam fulgur, sed fulmen descendit de monte Thabor, scilicet Iudaei magni et ueri Christi apostoli afflati Spiritu sancto, missi a Christo, et cum eis decem milia pugnatorum, scilicet fide armatus uniuersus exercitus credentium. Vnde canitur in psalmo : Currus 47° Dei decem milibus multiplex, milia laetantium ; Dominus in eis in Sina in Sancto. Descenderunt, inquam, dignatione, scilicet, quia credentes ipsi et illuminati nondum credentes et adhuc caecos respicere dignati sunt. 7. Perterruitque Dominus Sisaram et omnes currus eius uni475 uersamque multitudinem in ore gladii, ante conspectum Barac, in tantum ut Sisara de curru desiliens pedibus fugeret, et Barac persequeretur fugientes currus et exercitum usque ad Aroseth gentium, et omnis hostium multitudo usque ad internecionem caderet. 480 Dominus, inquit, perterruit Sisaram. Quis enim alius nisi Dominus noster, Dominus uirtutum et rex gloriae perterruit diabolum et de curru superbiae in pedes deiecit eum, iuxta psalmistam dicentem : Tu humiliasti sicut uulneratum super¬ bum. Illum ipse perterruit a conspectu Barac, id est fulminis 485 aspectu apostolorum, qui fuere ex iudaico populo, cui Deb¬ bora, sicut iam dictum est, id est sacra lex, primo nupsit. Illi

454 Rom. 3, 20. 455 Iud. 4, 9. 458 cf. Hebr. 462 cf. supra in Ex. 3, 1 ; 4, 18. 463 Iud. 4, 14. Iud. 4, 15-16. 481 cf. Ps. 23, 10. 483 Ps. 88,

7, 19.

460 Iud. 4, 11. 469 Ps. 67, 18. 474 11. 486 supra 21, 423.

452 siue] uel L 456 tibi supra lin. M, tibi uictoria non reput. ~ Vulg., tibi non rep. ~ M 461 ceteris supra lin. M fratribus suis cet. Cineis ~ C M 462 posteri] proximi M 474 et om. t 473 respicere] ipsi praem. C M 482 eum] cum add. M 484 ad conspectum L t id est fulminis om. t, id est] uel M 485 ad conspectum L M i

C

122

PL

1033

n6o

DE SANCTA TRINITATE XXI

erant caeli enarrantes gloriam Dei, et illis contonantibus atque fulminantibus signaque et prodigia facientibus perterritus dia¬ bolus de curru desiliuit. Imperatorum enim et principum sae490 culi conuersorum ad Christum altitudinem perdidit. Quid deinde ? Fugiens, inquit, peruenit ad tentorium Iahel uxoris Aber Cinei. Erat enim pax inter Iabin regem Asor et domum Aber Cinei. Iahel, cerua siue coniugium ceruale interpretatur. Significat autem ecclesiam de gentibus, quae ueluti cerua 495 ceruo, id est, uiro suo Christo nunc per fidem copulatur. Quae comedit quidem serpentem, admittendo peccati uenenum, sffl pro hoc paenitens dicit singulariter ex persona singulorum, dicit uniuersaliter in persona | omnium membrorum suorum, C 122» qui sunt unum corpus, una ecclesia, unus populus : Quemad500 modum desiderat ceruus ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te, Deus. Deiectus de curru et pedibus fugiens taber¬ naculum eius ingressus, et pallio est opertus, quia perdito falso diuinitatis uocabulo, quo adulter in publicis populorum gloriabatur conuentibus, occultus irrepsit ecclesiae taberna505 culum, ut occultatus quasi sub | pallio intus refollicaretur, ut PL 1034 uictoris Christi non ualens fuscare nomen, saltem morum in domo eius corrumperet pulchritudinem. Sed quid illa fecit ? Tulit, inquit, clauum tabernaculi, assumens pariter malleum, et ingressa abscondite et cum silentio posuit supra tempus capitis 510 eius clauum, percussumque malleo defixit in cerebrum usque ad terram. Qui soporem morti socians defecit et mortuus est. Vere iuxta Scripturam aliam, mulier fortis accinxit fortitudine lumbos suos et roborauit brachium suum. Sinistram manum misit ad clauum et dextram ad fabrorum malleos. Talis habitus corporis 515 profecto figuram crucis exprimit. Clauus tabernaculi ipsum est stigma passionis Christi. Clauum tulit, quae iussa mortificare membra sua super terram crucem suam baiulauit, crucifigens carnem suam cum uitiis et concupiscentiis. Hoc tunc ualide fit, quando non pro uanitate humanae laudis, sed pro gloria 520 Dei assumitur afflictio carnis, non, inquam, in ambitione aurae popularis, sed in timore Domini. Idcirco psalmista postulat : Confige timore tuo carnes meas. Recte igitur sinis487 cf. Ps. 18, 2. 491 Iud. 4, 17. 493 Hier., Eib. interpr. bebr. nom. 32, 26 CC 72, p. 100. 49« cf. Orig., In Cant. 2, 11 - PG 13, 56 ; Greg., Moral. 30, io, 36 - PL 76, 543 D ; Cassiodor., Expos. in Ps. 41 - PL 70, 301 B. 499 Ps. 41, 2. 508 Iud. 4, 21. 512 Prou. 31, 17. 51« cf. Coi. 3, 5 ; cf. Gal. 5, 24. 522 Ps. 118, 120.

487 contonantibus] comitantibus t 494 cerua om. t 502 eius opertus est t, est supra lin. L 503 uocabulo] nomine L 503/504 quo usque conuentibus in marg. M gloriabatur conuentibus populorum ~ t 505 occultatus] occul¬ tis L M t intus] uitiis L t 508 malleum] et praem. t 510 eius] sui t 511 et] ac t 512 lumbos suos acc. fort. ~ C M 515 clauis L 520 assu¬ mitur Dei ~ / in om. M

IN LIBRVM IVDICVM 7-8

1161

tram manum misit ad clauum, et dexteram ad fabrorum mal¬ leos. Sinistra inferias ad clauum uisibilis operatio paeni525 tentiae est in oculis hominum. Malleus in dextera desuper, timor Domini in intentione cordis est. Ita factum est, ut ca¬ piti eius defigeret clauum ualide in cerebrum usque ad ter¬ ram. Quare in capite quaesiuit uulneri locum ? Videlicet quia peccati caput feriendum est, ne postquam uentrem 530 irrepserit difficilior pugna sit. Caput quippe peccati pri¬ ma suggestio est, uenter autem subsequens delectatio est. Porro consensus cauda est. Vnde ligetur animus, quemad¬ modum de Behemoth ad beatum Iob dicitur : Stringit caudam suam quasi cedrus, id est fortius tenet quemcumque diabolus 535 per consensum ligauerit. Igitur in capite uulneri locus quaera¬ tur, id est, non exspectata cauda consensus, immo nec delecta¬ tionis uentre, prima suggestio clauo dominicae crucis cum timoris Domini malleo transfigatur. | 8. Cecineruntque Debbora et Barac, filius Abinoem in die illo 34° dicentes : Qui sponte obtulistis de Israhel animas uestras ad periculum, benedicite Domino. Canticum hoc iuxta litteram supra decursum, spiritualiter in ecclesia iugiter illis canendum est, qui ad spiritualia bella sponte animas suas obtulerunt, id est qui non contenti ac545 ceptasse praeceptum, ut fortius pugnarent contra diabolum, secuti sunt et consilium sponte offerendo animas suas sponte, inquam, et ex uoto gratuito, cum rebus et possessionibus ipsis, quas pro Domino reliquerunt, suas quoque, ubi causa poposcit, obtulerunt animas. Isti sunt reges, isti sunt prin5 5ocipes. Audite, inquit, reges; percipite auribus, principes. | Ego sum, ego sum, quae Domino canam, psallam Deo Israhel. Ego sum, inquit, Debbora, ego sum, inquit, lex diuina, quae Domino canam. Quanticumque reges, quanticumque principes, os suum ad canendum aperiant, ego sum quae Do555 mino canam, nam extra legem diuinam, extra canonicam Scripturam nihil est quod Domino Deo caner. Quid igitur canam ? Quid Domino Deo Israhel psallam ? Domine, cum exires de Seir, et transires per regiones Edom, terra mota est caelique ac nubes stillauerunt aquis. Montes fluxerunt a facie 560 Domini et Sinai a facie Domini Dei Israhel. Seir pilosus, Edom 530 Greg., Moral. 32, 19, 33 - PL 76, 655 C - 656 A. 533 Iob 40, 12. 539 Iud. 5, 1. 549 Iud. 5, 2. 554 cf. Aug., De ciu. Dei 18, 36, 15 - CC 48, p. 632 ; ib. 18, 38, 21, p. 633. 557 Iud. 5, 4-5. 560 Hier., supra 16, 1905 ; 11, 2035.

529 est feriendum ~ L t 530 quippe om. t 530 prima peccati ~ t 531 est1 om. L est2 om. t 532 est cauda ~ L 534/535 per consensum ligaue¬ rit diabolus ~ L t, corr. M 535 quaeratur om. C 538 Domini supra lin. L 543 cantandum L 544 bella spiritualia ~ L t sponte in marg. M obt. animas suas ~ M 545 praecepta L 551 Domino om. t 555 canat t 500 pii. uel hispidus Hier, rufus siue terr. Hier.

C

123

PL

1035

Il62

DE SANCTA TRINITATE XXI

terrenus siue sanguinolentus, Sinai tentatio interpretatur, quibus utique nominibus populus ille iudaicus denotatur hac¬ tenus persequens Iacob fratrem suum, id est, supplantatorem de gentibus, populum Christianum, peccatis hispidus, cupidi565 tate terrenus, crudelitate sanguinolentus, maxime Christi san¬ guine, et prophetarum eius. Notum autem et certum est quia de illo Seir exiuit, et per regiones illius transiuit, populum enim illum reliquit et ad nationes transiuit, dicendo nimirum pro¬ phetica, dicendo uoce euangelica: Ecce relinquetur uobis domus 570 uestra deserta. Igitur : Domine, inquit, cum exires de Seir, et transires per regiones Edom, terra mota est, caeli que ac nubes distillauerunt aquis, id est, cum carnales relinqueres Iudaeorum caerimonias, templumque Christi sanguine pollutum, praesidibus angelis tuis, ut Iosephus quoque testatur clamantibus: 575 Transeamus ex his sedibus, terra omnis audita euangelii tui praedicatione ad paenitentiam mota est. Caelique de quibus scriptum est, caeli enarrant gloriam Dei, caeli, inquam, id est apostoli, eaedemque nubes de quibus alibi scriptum est : Et nubibus mandabo, ne pluant stiper uineam meam imbrem, di580 stillauerunt ubique aquis sapientiae, aquis doctrinae euange¬ licae, ita ut non essent loquelae neque sermones quorum non audirentur uoces eorum, et in omnem terram | exiret sonus eorum C et in fines orbis terrae uerba eorum. Hoc idem uerbis quidem paulo immutatis, sed eodem sensu alibi psalmista concinit : 585 Deus cum egredereris in conspectu populi tui, cum pertransires in deserto, terra mota est, etc. Reliqua cantici, litterali superius expositione digesta, studio proficiscendi praeterimus.

6, 1

9.

123’

Fecervnt avtem filii Israhel malvm in conspectv

Domini. Qvi tradidit eos in manv Madian septem annis, 59° et OPPRESSI SVNT VALDE AB EIS.

6, 11-12

Venit avtem angelvs Domini, et sedit svb qvercv qvae ERAT IN EpHRA, ET PERTINEBAT AD IOAS PATREM FAMILIAE

Ezri.

Cvmqve Gedeon filivs eivs excvteret atqve PVRGA-

RET FRVMENTA IN TORCVLARI VT FVGERET MADIAN, APPARVIT

etc. Hic primo sensus moralis non praetereundus est. Gedeon cum | a paleis frumenta excuteret angelum uidit, ad cuius

595 EI ET AIT : DOMINVS TECVM VIRORVM FORTISSIME,

597 Ioh 8 39. 228 cf. Rom. 9, 4. 239 Ier. 31, 31-33. 247 cf. Sap. 1» 5253 250 cf. Is/11, 2 coli. I Cor. 12, 8. 251 cf. Is. I, 11. 252 Ps. 9, 38. Ps. 73, 11. 260/267 Ps. Hier., ib. 1394 A, fere ad uerbum.

228 est2 om. N 235 ueterata N 240 Israhel et domui om. N 247 e con¬ trario t a cog.] a om. D 251 sanctae] semper D 252 et om. D

1200

DE SANCTA TRINITATE XXII

bore. Ita et nunc. Arcus enim, id est superbia et fortitudo Fenennae, quae in filiis gloriabatur, superata est, et ego, quae ob sterilitatem infirma eram, accincta sum robore filiorum. Hoc enim est quod sequitur : Donec sterilis peperit | plurimos, D 3 et quae multos habebat filios, infirmata est. Nam quod inter270 ponitur, repleti prius, pro panibus se locauernnt, et famelici saturati sunt, non secundum praesentem locum historiae huius canitur, sed tamen et hoc et cetera talia facta sunt et fiunt, | PL 1066 ut quoties superbit impius, cantare tibi liceat illud regale prouerbium : Ne glorietur accinctus aeque ut discinctus. In he275 braeo et in LXX translatione non plurimi, sed septem legun¬ tur. Iudaei hunc locum intelligunt quod, nato Samuhele, mortuus sit filius primogenitus Fenennae, et deinceps singulis nascentibus filiis Annae, singuli secundum ordinem natiuitatis Fennenae mortui sint filii. Sed quaerendum est quomodo hoc 280 stare possit, cum Fenenna septem, Anna autem non plus quam quinque filias habuerit ? Quam quaestionem Hebraei soluentes duos Samuhelis cum filiis Annae annumerant. Iuxta anagogen, arcus fortium, id est confidentia Iudaeorum, qui se Iudaeos esse dicunt et non sunt sed mentiuntur : Iudaeorum, 285 inquam, de sua uirtute praesumentium et suam iustitiam statuere uolentium atque ita iustitiae Dei subici recusantium, arcus superatus est. — Extenderunt, inquit propheta, linguam suam quasi arcum mendacii et non ueritatis. Talis arcus fortium superatus est, nihil enim sagittando contra ueritatem profe290 cerunt, quemadmodum alibi scriptum est: Sagittae paruulorum factae sunt plagae eorum. Infirmi autem, scilicet hi qui nihil suis uiribus attribuunt, qui non in suis operibus, sed in fide Christi Iesu gloriantur, accincti sunt robore, robore, inquam, quo et regno caelorum uim facere et uiolenter illud possunt 295 diripere. 265

2, 6

Repleti, inquit, privs pro panibvs se locavervnt, et FAMELICI SATVRATI SVNT.

300

Famelici prius eramus nos gentes, repleti autem, id est satu¬ rati erant Iudaei. Et constans est quia nunc gentiles uerbo Dei per euangelium Filii eius Iesu Christi saturati sunt. Iudaei autem famelici sunt solam litterae sectantes paleam et umi¬ ficantem non habentes spiritum. Sed numquid isti pro panibus se locauernnt? numquid non esurire malunt quam nobiscum

268 I Reg. 2, 3. CC 73 A, p. 600.

274 III Reg. 20, 11. 275 cf. Hier., In Es. 15, 54, 1, 39 274/280 Angelom., ib. 265 C ; Ps. Hier., ib. 1394 B ; Raban., Comment. in libr. IV Reg. 1, 2 - PL 109, 18 A. 287 Ier. 9, 3. 290 Ps. 63 8. 294 cf. Mt. ii, 12.

266 qua1 / 271 locum historiae huius] historiam N 276 hunc locum intelli¬ gunt] deliramenta fingunt Ange/., ita intelligunt Ps. Hier. 294/295 diripere possunt ~ t 303 non] enim t

IN LIBROS REGVM I, 5

1201

manducare panem uiuum ? Sic enim habet parabola patris euangelici, quia cum recepisset filium suum famelicum, qui abierat in regionem longinquam, et ibi dissipauerat omnem substantiam suam uiuendo luxuriose ; cum, inquam, reuertentem recepisset eum et magnum celebraret conuiuium, indigna¬ tus frater eius senior, nolebat intrare. Ergo nunc interim esu3ioriunt qui prius fuerant repleti, saturatis famelicis iuxta pro¬ pheticam comminationem dicentis : Ecce serui mei comedent, et uos esurietis. Futurum autem est ut se pro panibus locare non dedignentur : cum enim plenitudo famelicarum gentium subintroierit, reliquiae ex illis ad esum panis uitae conuer315 tentur. Non modice arcus fortium superatus est, et infirmi ac¬ cincti sunt robore, nec parum famelicis saturatis, nunc esuriunt, qui prius repleti fuere. Sed quid ?

305

Donec

2, 5c

sterilis

peperit

plvrimos,

et

qvae

mvltos

HABEBAT FILIOS INFIRMATA EST.

In tantum dexterae excelsi mutatio magna facta est in con¬ fractione fortium et accinctione infirmorum, ut peperit pluri¬ mos illa quae sterilis erat, uicissim infirmata illa quae multos habens filios superbiebat, completa | prophetia, quae per pl 1067 alium sic decantat : Lauda, sterilis, quae non paris ; decanta 325 laudem et hinni, quae non pariebas, dicit Dominus, quoniam multi filii desertae, magis quam eius quae habebat uirum, dicit Dominus. Dilata locum tentorii tui, et pelles tabernaculorum tuo¬ rum extende, ne parcas. Longos fac funiculos tuos, et clauos tuos consolida. Ad dexteram enim et ad laeuam penetrabis, et semen 330 tuum gentes hereditabit, et duitates desertas inhabitabit, et reli¬ qua. Quae hactenus cantata sunt, uniuersas Domini uias respi¬ ciunt, scilicet misericordiam et iudicium. Igitur in laudem earundem magnitudinum, uidelicet misericordiae et iudicii, sonorius et peramplius exsultanti corde et dilatato ore prose335 quitur et dicit :

320

2, 6-7

Dominvs mortificat et vivificat dedvcit ad inferos ET REDVCIT. DOMINVS PAVPEREM FACIT ET DITAT, HVMILIAT ET SVBLEVAT. 340

Nam quod mortificat Dominus iudicii est, et quod uiuificat misericordiae est. Item, quod deducit ad inferos iudicii est ; quod reducit, misericordiae est. Nihilominus quod pauperem facit iudicii est, quod ditat misericordiae est. Itidem, quod humiliat iudicii est, quod sublimat misericordiae est. Itaque 304 cf. Ioh. 6, 41. 305 cf. Lc. 15, 28. 311 Is. 65, 13. 313 cf. Rom. 11, 25. 321 cf. Ps. 76, 11. 324 Is. 54, 1-3. 332 cf. Ps. 24, 10.

305 quia] qui / recepisset] suscepisset N t 309 intrare nolebat ~ N 310 prophetae t 311 dicentem N 321/322 plurimos peperit ~ t 322 illa infirmata ~ N 325 hinni] hymnum t 326/327 dicit Dominus non in Vulg. 338 svblevat] svblimat D 341 est om. N

1202

DE SANCTA TRINITATE XXII

per haec antitheta, id est opposita, uniuersae uiae Domini 345 spectabiles propositae sunt requirentibus testamentum eius et testimonia eius. Sed erga quales iudicium aut ueritas, et qua¬ libus reposita est misericordia ? Quales nisi superbos morti¬ ficat et ad inferos deducit, humiliat et pauperes facit ? Quales econtra nisi humiles uiuificat et reducit ab inferis, sublimat 350 et diuites facit ? Sequitur ergo : SVSCITANS DE PVLVERE EGENVM ET DE STERCORE ERIGENS 2, 8

PAVPEREM, VT SEDEAT CVM PRINCIPIBVS ET SOLIVM GLORIAE TENEAT. 355

360

365

37°

375 2, 8c

Quid est enim egenum et pauperem, nisi qualem beatificat in euangelio suo Dominus, pauperem spiritu, id est humilem? Illum enim de puluere suscitat et de stercore erigit, quem sa¬ pienter cognoscentem quod sit puluis et cinis, et peccatorum suorum stercus erubescentem iustificat et exornat gratiae suae donis, ut sedeat cum principibus et solium gloriae teneat, cum his uidelicet quos ante saecula praesciuit et praedestinauit, uocauit, iustificauit et magnificauit. Hoc non raro, nec in paucis factum est. Amplius autem et principaliter in illo factum hoc esse gratulamur, et iugiter decantamus, quem ueraciter constat dixisse : Discite a me quia mitis sum et humilis corde. De quod et illud est: Et persecutus est hominem inopem et mendicum, et compunctum corde mortificare. Illum enim reuera Dominus Pater praecepto caritatis suae mortificauit, et ad inferos deduxit, pauperem fecit et humiliauit, eundemque uirtute et omnipotentia diuinitatis rursus uiuificauit, reduxit ab inferis, ditauit et sublimauit. Suscitauit eum de puluere nostrae mortalitatis, erexit eum de stercore, ut non uideret caro eius stercus corruptionis, et ecce cum principibus, immo super omnes principes ad dexteram Patris sedet, et solium gloriae tenet. Quod ita intelligendum sit, conclusio | probat cantici, Clauditur enim sic : Et dabit imperium regi suo, et sublimabit cornu Christi sui. Domini enim svnt cardines terrae, et posvit svper eos ORBEM.

380

In hebraeo ita habetur : Domini enim sunt afflicti terrae. Afflictos terrae Hebraei pauperes spiritu, humiles corde intelligunt, super quos Dominum orbem posuisse dicunt, quia eo¬ rum meritis terram stare autumant. Ergo propositio quidem splendida est qua dixerat : Suscitans de puluere egenum, etc. ; ratio splendidior idipsum confirmat, qua dicit nunc : Domini 345 cf. ib. 355 cf. Mt. 5, 3. 357 cf. Gen. 18, 27. 364 Mt. 11, 29. 365 Ps. 108, 17. 371 cf. Act. 2, 27. 377/382 Ps. Hier., Quae st., ib. 1394 C.

3(»0 cf. Rom. 8, 29. 375 I Reg. 2, 10.

349/350 subi, et diuites facit] ditat et subi, t 359 donis] Dominus t humiles] et praem. Ps. Hier. 381/382 meritis eorum ~ N

380

pl

1068

IN LIBROS REGVM I, 5 385

2, 9

1203

enim sunt cardines, id est afflicti, terrae et posuit super eos orbem. Cui consonans euangelica ueritas pauperes spiritu in funda¬ mento beatitudinis collocat, dum octo beatitudines connume¬ raturus | sic incipit : Beati pauperes spiritu.

D 3V

Pedes sanctorvm svorvm servabit.

Qui egeni et pauperes, qui, inquam, cardines et afflicti terrae ipsi sancti Domini sunt, quorum ipse pedes, inquit, seruabit, subauditur, qui pedes superborum non seruabit, quorum lap¬ sum ruinamque irrecuperabilem expauescens propheta dicit : Non ueniat mihi pes superbiae et manus peccatoris non moueat 395 me. Et continuo subiungit : Ibi ceciderunt qui operantur iniqui¬ tatem ; expulsi sunt nec potuerunt stare. Ergo pedes sanctorum suorum, inquit, pedes, inquam, sanctorum, id est humilium, seruabit, ut uidelicet ad solium gloriae peruenire, immo et impositum super se orbem stabilibus portare possint meritis. 400 Hucusque expressit quales Dominus uiuificet et reducat ab inferis, ditet atque sublimet, nunc edicit quales mortificet et deducat ad inferos, pauperes faciat atque humiliet. Sequitur enim : Et impii in tenebris conticescent, qvia non in forti39°

2, 9b

405 TVDINE SVA ROBORABITVR VIR.

Impii, inquit, id est superbi qui nunc in hac die sua extollunt in altum cornu suum et loquuntur aduersus Deum iniquitatem, ipsi in tenebris conticescent, ipsi humilibus solium gloriae tenen¬ tibus suumque possessorem Dominum Deum laudantibus, 410 in tenebris inferni conquiescent, immo et ululantes dentibus stridebunt et flebunt : nam ibi erit fletus et stridor dentium. Quia non in fortitudine sua, inquit, roborabitur uir. Quanta enim ibi erit fortitudo uiri ? Cum fuerint paulo post redactae in lutum ceruices eius, tunc fatebitur impius quia nec in equo, 415 nec in tibiis suis quisquam roborabitur, quemadmodum et alius propheta dicit : Non in fortitudine equi uoluntatem habe¬ bit, nec in tibiis uiri beneplacitum erit ei. Item : Fallax equus ad salutem, in abundantia autem uirtutis suae non saluabitur. Amplius autem ut magis spirituali sensu loquamur, non in for420 titudine sua roborabitur uir, id est ex operibus legis, in quibus filii Fenennae scilicet Iudaei gloriantur, nemo coram Deo iustificabitur, nec omnino quisquam sive Iudaeus siue Graecus in iudicio saluabitur siue iustificabitur, si absque misericordia, uel tantum secundum merita sua iudicetur. | 386 Mt. 5, 3. 394 Ps. 35, 12. Mt. 8, 12. 414 cf. Iob 13, 12. cf. Rom. 9, 32 coli. 10, 12.

395 ib. 13. 407 cf. Ps. 74, 6. 416 Ps. 146, 10. 417 Ps. 32, 17.

411 420

385 afflicti] electi D 387 enuntiaturus D 389 sanctorvm] servorvm N t 392 seruauit D 393 ait N 401 ditetque N 411 stridor dentium et fletus ~ t 415 roborabitur quisquam ~ t 419 ut om. N 420 sua om. t

PL 1069

1204

DE SANCTA TRINITATE XXII

Dominvm formidabvnt adversarii eivs et svper ipsos

2, 10

IN caelis tonabit.

Hoc et uisibiliter aliquando factum est, ut super aduersarios suos Dominus ni caelis tonaret, sicut est illud in libro Iosue : 425 Cumque fugerent a facie Israhel et essent in descensu Bethoron, Dominus misit super eos lapides magnos de caelo usque Azeca, et mortui sunt multo plures lapidibus grandinis quam quos gladio percusserant filii Israhel. Verum ex tunc magnificentius hoc fit, ut uidelicet Dominus super aduersarios suos tonet in caelis, 43° ex quo is ipse qui ut egenus et pauper mortificatus et ad inferos deductus rursus uiuificatus et ab inferis reductus sublimatus est, ut sederet cum principe patre et solium gloriae teneret. Extunc enim intonuit super aduersarios suos, magno et terri¬ bili tonitru euangelii et usque in finem saeculi tonare non 435 desinet, quemadmodum et apostolus dicit : Reuelatur enim ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum eorum, qui ueritatem Dei in iniustitia detinent, et reliqua. Hinc illud est quod et propheta praecinuit : Et intonuit de caelo Do¬ minus, et altissimus dedit uocem suam, grando et carbones ignis. 44° Et misit sagittas suas et dissipauit eos, fulgura multiplicauit et turbauit eos, etc. Nouissimus tonantis motus magno et irreuocabili fulmine formidantes aduersarios feriet. Dicet enim eis qui a sinistris eius erunt : Ite, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. 445 Dominvs ivdicabit fines terrae et dabit imperivm regi 2, lOb

SVO, ET SVBLIMAVIT CORNV CHRISTI SVI.

Tamquam diceret: Ista quam praedixi superborum et humi¬ lium discretio nondum apparet. Nondum enim omnis egenus et pauper solium gloriae tenet, nec in tenebris conticuit omnis 450 impius, nec in praesenti uita Dominum formidant omnes aduersarii eius, immo econtrario tanta securitate nunc impii uiuunt et super humiles extolluntur, ut paene moueatur humilis adhuc infirmus. Nam ipse est qui, uel cuius ex persona propheta in psalmo loquitur : Mei autem paene moti sunt pedes, paene effusi 455 gressus mei, quia zelaui super iniquos, pacem peccatorum uidens, etc. Ergo distinctio nondum apparet, sed non sit tibi curae. Nam Dominus ludicabit fines terrae. Nunc interim initia terrae dissimulat, quia uidelicet non statim superbiam terrae ubi incipit iudicat aut punit, sed certe fines eius iudicabit. Nam 460 pius conditor mala hominum et per suam patientiam tolerat 423/432 Ps. Hier., ib. 1394 C ; Angelom., ib. 269 D. 425 Ios. 10, 11. 430 cf. I Reg. 2, 6-8. 435 Rom. 1, 18. 438 Ps. 17, 14-15. 443 Mt. 25, 41. 454 Ps. 72, 2-3. 400 cf. Bened., Reg. monacb. Prol. 38.36 - CSEL 75, p. 7.

423 et om. N 424 in caelis Dominus ~ N t illud est ~ N 435 desinit D 437 hinc] et add. N 441 conturbauit Vulg. N t 455 inimicos t 400 per om. N

430 ut om. D 444 eius om.

IN LIBROS REGVM I, 5-6

1205

et per aliquorum quandoque conuersionem relaxat, ut uel sero redeant et hoc ipsum saltem quod diu exspectati sunt erubescant. Superbientem terram quae diuitias bonitatis eius contemnit, et ignorans exspectantem se patientiam Dei the465 saurizat sibi iram secundum duritiam suam et cor impaenitens, certe tandem in fine iudicabit in die irae et reuelationis iusti iudicii sui, in quo reddet unicuique secundum opera eius. Et dabit, inquit, imperium regi suo. Regi, inquam, suo, scilicet Christo. Sequitur | enim : Et sublimabit cornu Christi sui. Et pl 1070 470 consonat principio finis cantici. Nam in principio : Et exal¬ tatum est, inquit, cornu meum in Deo meo, hic autem in fine : Et sublimabit, ait, cornua Christi sui. Huic regi imperium dabit et cornu eius sublimabit, in eo uidelicet ut omnia sub pedibus eius subiecta sint. Futurum, inquit apostolus, de quo loquimur : 475 nam necdum uidemus, ait, omnia subiecta esse ei. Dabit autem secundum humanitatem habenti omnia secundum diuinitatem ; dabit, inquam, per passionem oboedienter promerenti, quemadmodum deuicta morte iam emeritus dicit : Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. Sublime cornu eius 480 apostolus insigniter eloquens dicit : Propter quod et Deus exaltauit illum, et donauit illi nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine Iesu omne genu flectatur caelestium, terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur quia Dominus lesus Christus in gloria est Dei Patris. 485 2, llb-14

6. PVER AVTEM SAMVHEL ERAT MINISTER IN CONSPECTV Domini ante faciem Heli sacerdotis. Porro filii Heli filii Belial, nescientes Dominvm neqve officivm sacerDOTVM AD POPVLVM, SED QVICVMQVE IMMOLASSET VICTIMAM, VENIEBAT PVER SACERDOTIS DVM COQVERENTVR CARNES, ET

490 HABEBAT FVSCINVLAM TRIDENTEM IN MANV SVA, ET MITTEBAT EAM IN LEBENTEM VEL IN CALDARIAM, AVT IN OLLAM SIVE IN CACCABVM,

ET

OMNE

QVOD

LEVABAT

FVSCINVLA TOLLEBAT

SACERDOS SIBI, etc.

Tria scelera filiorum Heli Scriptura praesentat, propter quae 495 et nominat eos filios Belial. Primum iam in eo est quod ait, et omne quod leuabat fuscinula tollebat sacerdos sibi. Non enim quidlibet secundum legem sacrificii, sed certas quasdam por¬ tiones debebat sacerdos tollere sibi, scilicet pectusculum et armum dexterum ; pectusculum, inquam, eleuationis et ar500 mum separationis, quemadmodum in Leuifiico, et in Exodo D4

463 cf. Rom. 2, 4-6. 470 I Reg. 2, 1. 474 Hebr. 2, 5.8. 478 cf. supra 22, 223. 478 Mt. 28, 18. 480 Phil. 2, 9-11. 500 cf. Leu. 7, 30 ss. ; 8, 9 ; Es. 29, 26.37.

465 et om. N 480 illum exaltauit ~ N t (Vulg.) 498 sibi tollere ~ N

406 sibi sacerdos ~ t

1206 505 2, 15-16

DE SANCTA TRINITATE XXII

plenius dicit. Secundum illorum peccatum est in eo quod sequitur : Etiam

anteqvam

adolerent

adipem,

SACERDOTIS ET DICEBAT IMMOLANTI

veniebat

pver

Da MIHI CARNEM VT

COQVAM SACERDOTI. NON ENIM ACCIPIAM A TE CARNEM COCTAM 510 SED CRVDAM. DlCEBATQVE ILLI IMMOLANS : INCENDATVR PRIMVM IVXTA MOREM HODIE ADEPS, ET TOLLE TIBI QVANTVMCVMQVE DESIDERAT ANIMA TVA.

Qvi

RESPONDENS AIEBAT EI

I

Neqvaqvam. Nvnc enim dabis. Alioqvin TOLLAM VI.

Recte dicebat immolans : Incendatur primum adeps, quia 515 uidelicet adipem hostiae prius incendi mos erat ex praecepto legis Domini. Tertium illorum peccatum erat quod dormiebant cum mulieribus quae obseruabant ad ostium tabernaculi. Dor¬ misse eos dicunt Hebraei cum mulieribus, eo quod post mens¬ trui tempus aut partus non impleto secundum legis praecep520 tum sacrificio, suadebant eas ad uiros suos redire eisque com¬ misceri. Et dormire ideo dicuntur, quia eas dormire cum | uiris suis, contra legis praeceptum faciebant. Vnde idem Heli post paululum ait: Non est enim bona fama quam ego audio, ut trans¬ gredi faciatis populum Domini. Transgressionem faciebat popu525 lus, quia sacrificio non rite peracto uxoribus suis iungebatur. Sicut enim ui extorquebant carnes ab immolante, ita etiam extorquebant sacrificium ab offerente, et idcirco sicut in aufe¬ rendis carnibus faciebant homines detrahere sacrificio Domini, ita quoque nihilominus in coniungendis uxoribus transgredi 53° faciebant populum Dei. 2, 18

Samvhel avtem, inquit, ministrabat ante faciem Domini pver.

Ac si aperte diceretur : Sacerdotibus uiris sacrificium Domi¬ ni contemptibile reddentibus, reliquus erat hic unus puer, 535 de quo tamquam paxillo modico tota penderet restitutionis spes, in quo Dominus iniuriam patiens aliquas honoris sui reliquias appenderet. In peccato filiorum tam grandi pater sacerdotum princeps, qui et ipse iudicabat Israhel, iam non paternam pietatem sed 540 zelo Dei percitus iudiciariam exercere debuerat seueritatem. Iusserat enim lex ut in causa iustitiae nec pater filio parceret. Si, inquit, genuerit homo filium contumacem et proteruum, qui 515 cf. Ex. 29, 13 ; Leu. 3, 3 ss. ; 7, 3 ss. 523 Iud. 2, 24. 542 Deut. 21, 18-21.

517/530 Ps. Hier., ib. 1394 D - 1395 A.

509 carnem om. N 510 illi om. N privs N 513 dabis} mihi add. N (Vulg.) 510 Domini legis ~ N 517 obseruabant] excubabant N 518 post om. N 520 adcommisceri Ange/. 521 ideo dormire ~ N 524 transgressionem] ergo add. D Ange/. Ps. Hier. 525 iungebantur t 526 ui om. Ange/. 527 sacrificium om. t offerendis N Ange/. 530 Dei om. Ange/. 533 contemptibile sacrificium Domini ~ N / 534 hic erat ~ t 536 iniurias N 540 debuit N

PL 1071

IN LIBROS REGVM I, 6-7

1207

non audiat patris ac matris imperium, et coercitus oboedire con¬ tempserit, apprehendent eum et ducent ad seniores duitatis illius 545 et ad portam iudicii dicentque ad eos : Filius noster iste proteruus et contumax est, monita nostra audire contemnit, commessationibus uacat et luxuriae atque conuiuiis. Lapidibus eum obruet populus duitatis et morietur, ut auferatis malum de medio uestri, et uniuersus Israhel audiens pertimescat. Quanto magis homo 550 sacerdos in huiusmodi semotis affectibus carnis filios suos ignorare et domesticum malum uiriliter amputare debuit ? Nam item dixerat Moyses in benedictione Leui: Qui dixit patri

suo et matri suae : Nescio uos, et fratribus suis : Ignoro illos, et nescierunt filios suos, hi custodierunt eloquium tuum et pactum 555 tuum seruauerunt, iudicia tua, 0 Iacob, et legem tuam, 0 Israhel. Ponent thymiama in furore tuo, et holocaustum super altare tuum. At ille nulla saeuiens magistri disciplina solasque patris 2, 24

2, 25

seniles balbutiens blanditias : Nolite, inquit, filii mei. Non est enim bona fama qvam 560 ego avdio, vt transgredi faciatis popvlvm Domini. Nec uero ille per aetatem ad infantiles redierat ineptias potiusque per negligentiam crimina fouebat quam non habendo intelligentiam. Dixit enim ibidem sapientibus digne audien¬ dam grauem et maturam sententiam.

Si, inquit,

565

peccaverit vir in virvm, placari ei potest

DeVS : SI AVTEM PECCAVERIT IN DOMINVM VIR, QVIS ORABIT PRO EO ?

Non, inquit, eo modo in uirum quo in Deum peccatur, quia in uirum peccare peccatum qualecumque est leuiorque remissio; 570 in Deum uero peccare, id est ab eius cultu recedere, impietatis peccatum est, difhciliorque remissio. Et quoniam cum in uirum quis peccat, placato sibi uiro facit sibi uirum placabilem, in Deum autem cum quis peccat, quis ora|bit pro eo ? Ac si dicatur : Per quem Deum in quem peccauit sibi propitium facere 575 potest? Igitur quia non erat qui iudicaret recte et opportune, ab ipso Domino sua suscepta est causa, taliterque ab illo tam in patrem quam in filios iusta deprompta est sententia:

2, 27-28

7.

Venit avtem vir Dei ad Heli, et ait ei : Haec dicit

Dominvs : Nvmqvid non aperte revelatvs svm domvi pa5S0TRIS TVI, CVM ESSET IN AEGYPTO IN DOMO PHARAONIS, ET

552 Deut. 33, 9-10. 508/575 Ps. Hier., ib. 1393 B ; Raban., Comment. in libr. IV Reg. 1, 2 - PL 109, 21 D. 578/615 Ps. Hier., ib. 1395 C - 1396 B.

552 568 571 574

dixerit N 560 Dei N 566 Devm t, in Domino peccaverit ~ Vulg. inquit] igitur Rab. Angel. 569 est] contra proximum factum add. Rab. remissio] eius praem. Rab. 572 sibi uirum] Deum sibi Rab. Ps. Hier. sibi in quem peccauit ~ N t 575 poterit Rab. Ps. Hier., potuerunt Angel. quia non erat om. t, non erat om. D

PL 1072

i2o8

DE SANCTA TRINITATE XXII

ELEGI EVM EX OMNIBVS TRIBVBVS ISRAHEL MIHI

IN SACER¬

DOTEM ? etc.

585

590 2, 31

Hunc uirum Dei Iudaei Finees dicunt fuisse, quem et Heliam autumant. Reuelatus uero fuisse Dominus dicitur domui patris eius id est Aaron, in eo loco ubi ait: Dixit Dominus ad Aaron: Vade in occursum Moysi in deserto. In eo loco primum ei Do¬ minus reuelatus dicitur. In sacerdotem uero electus est ex omnibus tribubus Israhel, sicut habes in Ellesmoth et Vaiecra. Quod uero ait, uenit uir Dei ad Heli, et cetera quae sequuntur, ante tempus Helcanae dicta fuisse arbitrantur, sed hic ob gloriam Samuhelis interposita dicuntur. ECCE

DIES VENIVNT,

ET PRAECIDAM BRACHIVM TVVM

ET

(brachium arcam uocat et digni¬ tatem sacerdotii), vt non sit senex in domo tva. Senem sacerdotem magnum dicit. Et videbis aemvlvm tvvm in brachivm domvs patris tvi

595

TEMPLO IN VNIVERSIS PROSPERIS ISRAHEL.

600 2, 33

Aemulus domus Heli Sadoc sacerdos exstitit, qui eiecto Abiathar a Salomone sacerdotium suscepit, sicut in Malachim legitur: Proiecitque Salomon Abiathar ne esset sacerdos Domini, ut impleretur uerbum Domini, quod locutus fuerat ad domum Heli. Vervmtamen non penitvs avferam virvm ex te ab al¬ tari MEO, SED VT DEFICIANT OCVLI TVI ET TABESCAT ANIMA TVA.

605

610 2, 36

Ideo se Dominus non penitus ablaturum ex domo Heli uirum ab altari suo testatur, ut semper de domo Heli esset in domo Domini uir, qui in dignitate sacerdotii alium substitutum uideret, ut se eadem dignitate priuatum uidens oculi eius defice¬ rent et anima eius tabesceret. Vnde et in subsequentibus dicitur : Veniat vt adoret evm, id est sacerdotem magnum,

et

ACICIPAT AB EO NVMMVM ARGENTEVM ET TORTAM PANIS, DICATqve : Dimitte me obsecro ad vnam partem sacerdotalem, VT comedam bvccellam panis. 615

Accessit e uicino Samuhel puer testis alius miro et magnifico ordine probatus, uidelicet prius a Deo commendatus, quam sibi ipsi uel hominibus notus. Sic diuinitus procuratum est ob commendationem prophetae fidelis, ut magnus sacerdos prior quam puer ipse uocationem ipsius a Deo tertio factam intelli583 Orig., supra 19, 1436. 585 Ex. 4, 27. 587 cf. Ps. 104, 26. 29. 597/00!) Angelom., ib. 276 C. 599 III Reg. 2, 27.

588 Ex. 28,

583 fuisse om. D Ps. Hier. 584 Dominus fuisse ~ N 587 est om. Ps. Hier. reuelatus Dominus ~ D 589 uir] quidam add. t 598 suscepit] quam¬ quam de Samuhel uelint intelligi Angel. 599 eiecit Vulg. ut non Vulg. 000 adimpleretur N i (Vulg.') sermo ... quem Vulg. fuerat] Dominus add. t; fuerat ad] est super Angel. 003 sed om. Ps. Hier. 005 Dominus se ~ N 000 testatur] dicit Ni se ... testatur] dicit Angel. 007/008 uideret ut] et Angel. 009 eius om. Ps. Hier. 011 vt] et N 015 alius] et add. N

IN LIBROS REGVM I, 7-8

1209

620 geret quemadmodum Scriptura dicit: Intellexit igitur Heli quia Dominus vocaret -puerum, et ait ad Samuhel: Vade et dormi. Et si deinceps vocaverit te, dices : Loquere, Domine, quia audit seruus tuus. Et ita factum est. Et euenit sermo Samuhelis non solum 625 Heli, sed et uniuerso Israheli. Sermo enim eius fuit ad uniuersum Israhel, quod percutiendi essent a Philistheis propter | peccata liliorum Heli, quem sermonem euentus rei postea probauit. Pugnantibus Philistheis facta est plaga magna nimis, et ceciderunt de Israhel triginta milia peditum et arca Dei capta 630 est. Duo quoque lilii Heli mortui sunt, Ofni et Finees. Porro ipse pater Heli senex et grandaeuus, accepto tristi nuntio, cecidit de sella retrorsum iuxta ostium et fractis ceruicibus mortuus est. In omnibus historiam planam tenemus, mysteria requiramus.

|

635 2, 12

8. Filii, inquit, Heli filii Belial, nescientes Dominvm neqve officivm sacerdotvm ad popvlvm, et reliqua.

640

645

650

655

660

Heli senex et grandaeuus significat sacerdotium uetus. Immo ueternosum et inueteratum, quale tunc temporis ex¬ stitisse cognoscitur, quando cum illo et cum templo ueteri ruituram ciuitatem Hierusalem fleuit Dominus Iesus. Porro duo filii Heli duos eiusdem temporis pontifices significant, Annam et Caipham, reuera nescientes Dominum, neque officium sacerdotum ad populum, filii tamen Pleli, quod interpretatur Deus meus. Nam in isto quidem nomine gloriabantur, ut de Deo patrum suorum dicerent, Deus meus, Deus meus, sed ita labiis illum honorantes, corde inhonorabant et operibus, quem¬ admodum in euangelio illis improperat Dominus: Quare, inquit, uos transgredimini mandatum Dei propter traditionem uestram ? Nam Deus dixit: Honora patrem et matrem, et: Qui maledixerit patri et matri, morte moriatur. Vos autem dicitis: Quicumque dixerit patri uel matri : Munus quodcumque est ex me, tibi pro¬ derit ; et non honorificabit patrem suum ac matrem suam. Et irritum fecistis mandatum Dei propter traditionem uestram. Et continuo : Hypocritae, bene prophetauit de uobis Isaias dicens Populus hic labiis me honoraft, cor autem illorum longe est a me. Sine causa autem colunt me, docentes doctrinas et mandata hominum. Interpretantur autem Ofni quidem discalceatus, Finees os requieuit. Quibus nominibus recte praedictorum pontificum, Annae et Caiphae, uitia denotantur, qui ore quidem post Dominum requiescebant, operibus autem discal-

620 I Reg. 3, 9. 62S cf. I Reg. 4. 640 cf. Lc. 19, 41. 643 Hier., Lib. inlerpr. hebr. nom. 41, 26, p. m. 647 Mt. 15, 3-6. 654 Mt. 15, 7-9 ; Is. 29, 13. 657 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 36, 15, p. 104 ; ib. 35, 22.

646 labiis illum] Deum labiis t

PL 1073

D 4V

1210

2, 14

665

DE SANCTA TRINITATE XXII

ceati erant, id est, gloriabantur in Deo tanquam filii Heli ore dicendo : Deus meus, Deus meus, operibus autem illum nega¬ bant. Non enim expetebant id quod sacerdotibus erat legiti¬ mum, scilicet hostiae pectusculum et armum dexterum, sed omne, inquit, qvod levabat fvscinvla tollebat sacer¬ dos SIBI.

Videlicet non exigebant ut quisquam reuelaret Domino uiam suam pura cordis confessione, ac deinde faceret fructus dignos paenitentiae, quod | esset prius pectusculum ac deinde 670 armum dexterum ab offerente accipere, sed toti intende¬ bant ad satisfaciendum auaritiae suae, quod erat quasi carnes expiscari quascumque poterant fuscinula siue tridente, quo bene exprimitur uncus auaritiae. Etiam antequam adolerent adipem, ueniebat puer sacerdotis et ui tollebat carnem coquen675 dam sacerdoti. Nimirum peccata populi quae per adipem hos¬ tiae intelliguntur, nequaquam dignae orationis incendio con¬ cremabant, et tamen pro ipsis peccatis mercedem non solum accipiebant, uerum etiam uelut emeriti operarii per uim extorquebant. Vnde et illud contra eos propheticum oris 680 Domini improperium : Peccata populi mei comedent. Ceterum qui de incendendo prius adipe curant, recte postea de came sibi coquenda pertractant, quia uidelicet qui pro peccatis hominum digne intercedunt, iuste mercedem suam accipiunt, et ita seruientes altari legitime de altario uiuunt. Nihilominus 685 et dormiebant cum mulieribus quae obseruabant ad ostium taber¬ naculi, quia uidelicet traditiones docebant suas, non Dei, quod erat adulterino concubitu cum animabus Deum quaerentibus nefarie permisceri. Qui enim seipsum magis quam Deum commendat, qui non Dei, sed suam doctrinam seminat, recte 690 de illo dicas, quod cum animabus obseruantibus ad ostium tabernaculi caelestis dormiat, quod peccatum, ut uerum adul¬ terium, caeleste iudicium condemnat. Nam si peccauerit, inquit, uir in uirum, etc. ut supra. 2, 27-28

9. Venit avtem vir Dei ad Heli, et ait ad evm :

Haec

695 dicit Dominvs : Nvmqvid non aperte revelatvs svm domvi PATRIS TVI, CVM ESSET IN AEGYPTO IN DOMO PHARAONIS, ET ELEGI EVM EX OMNIBVS TRIBVBVS ISRAHEL MIHI IN SACERDO¬ TEM, VT ASCENDERET AD ALTARE MEVM ET ADOLERET MIHI INCENSVM, ET PORTARET EPHOD CORAM ME, ET DEDI DOMVI PA700 TRIS TVI OMNIA DE SACRIFICIIS FILIORVM ISRAHEL ?

Hic uir unus mystice uniuersus est prophetarum chorus. Nam etsi prophetae multi sunt, sed unus est Dei sermo in ore ««(7 cf. Ps. 36, 5. 085 I Reg. 2, 22.

«09 cf. Mt. 3, 8.

68« cf. Mt. 15, 2.

«80 Os. 4, 8. «83 cf. I Cor. 9, 13-14. 089 cf. I Cor. 9, ii. 692 I Reg.

2, 23. 663 sacerdotibus] doctoribus et praem. t «75 populi otn. t 678 uelut om. t 680 comedunt D, comederunt N «94 ait supra lin. D 702 sermo Dei ~ N

pl 1074

IN LIBROS REGVM I, 8-9

I2II

omnium. Numquid non aperte, inquit, reuelatus sum domui patris tui ? Ac deinceps : 705 2, 30

Propterea, ait Dominvs Devs Israhel, loqvens locvtvs SVM, VT DOMVS TVA ET DOMVS PATRIS TVI, MINISTRARET IN CONSPECTV MEO VSQVE AD SEMPITERNVM. NVNC AYTEM DICIT Dominvs : Absit hoc a me ! sed qvicvmqve honorificaverit

ME GLORIFICABO EVM ; QVI AVTEM CONTEMNVNT ME ERVNT 710 IGNOBILES.

Grauissima nimiumque acerba occursione sacerdotii ueteris inordinatam proterit confidentiam. Tamquam diceret : Ecce uos dicitis, ecce uos in uerbis mendacii confiditis, dicentes: Dominus dixit. Dominus locutus est, Dominus promisit ac 715 pollicitus est Aaron, ut ministraret domus illius in conspectu eius usque in sempiternum. Non est Deus quasi homo ut men¬ tiatur, nec ut filius hominis ut mute\tur. Dixit ergo et non faciet, locutus est, et non implebit. Agamus ut uolumus, uiuamus ut libet, Deus immutabilis est, sacerdotium nostrum manet, 720 mutari non licet. Ad haec inquam : Vobis licebit, uobis pul¬ chrum erit immutare et praeuaricari legem, quam professi estis, mihi autem sententiam meam mutare non licebit. Prop¬ terea dico : Ego quidem loquens olim sic et sic locutus sum, sic et sic pollicitus sum. Nunc autem dico: Absit hoc a me ! 725 Quoniam mutati estis, mutabor et ego. Quoniam peruersi estis, peruertar et ego. An frustra mihi Scriptura dixerit : Cum sancto sanctus eris, et cum uiro innocente innocens eris, et cum electo electus eris, et cum peruerso peruerteris P Absit hoc, inquam, a me, ut quia loquens locutus sum, idcirco debeam 73° domum patris tui glorificare usque in sempiternum ! Dura, improba, damnosa mihi ista est conditio, ut uidelicet idcirco debeam quemquam glorificare lege debiti, quod de domo patris tui sit. Sed quid ? Quicumque honorificauerit me, glorificabo eum ; qui autem contemnunt me, erunt ignobiles, quacumque ex 735 domo, quacumque ex gente sint: siue Iudaeus ille siue Graecus sit, qui me honorificauerit, glorificabo eum glorioso regno, glorioso sacerdotio faciamque omnes regnum et sacerdotes Deo et Patri meo. Siue Iudaeus ille siue Graecus sit, qui me con¬ tempserit, erit ignobilis neque rex neque sacerdos esse poterit. 740 Haec mihi conditio, haec mihi seruanda uicissitudo est. Acci¬ pito ut ius et dicito, quia promissionis fidem irritam fecerim. Tu homo quis es, ut respondeas Deo ? Quidlibet olim ego

715 cf. Ex. 28, 43.

10, 12.

716 Num. 23, 19.

737 cf. Apoc. 1, 6.

727 Ps. 17, 26-27.

708 glorifica verit Vulg. 717 ergo] enim N 728/729 hoc/» marg. D, inquam hoc ~t

sanctis/ ficabo N

738 meo om. N

735 cf. Rom.

742 cf. Rom. 9, 20.

719 Deus om. t 727 736 glorificauerit honori¬

pl 1075

DE SANCTA TRINITATE XXII

1212

locutus sim, haec praesens loquela mea stabit, ut facilius cae¬ lum et terra, quam hoc uerbum meum transire possit.

2, 31

745

10.

Ecce dies venivnt, et praecidam brachivm twm

ET BRACHIVM DOMVS PATRIS TVI, VT NON SIT SENEX IN DOMO TVA, ET VIDEBIS | AEMVLVM TWM IN TEMPLO IN VNIVERSIS D 5 PROSPERIS ISRAHEL, ET NON ERIT SENEX IN DOMO TVA OMNIBVS DIEBVS. 750

755

760

Dies isti iam uenerunt et nunc sunt, sacerdotio Iudaeorum et domui Aaron tristes et amari, sacerdotio autem ecclesiae laeti et iucundi. Praecisum est brachium Iudaeorum, quia caro erat, praecisum est brachium domus Aaron, quia non Domini, sed hominis brachium erat. Maledictus uir, inquit propheta, qui confidit in homine, et ponit carnem brachium suum, ut a Domino recedat cor eius. Confidebant in homine, gloriando uidelicet non in fine, sed in came Abrahae, posue¬ rant carnem brachium suum, ut a Domino recederet cor eorum, superbiendo in sacerdotio Aaron et crucifigendo illum quem praefigurabat Aaron. Templum, inquiunt, Domini, templum Do¬ mini, templum Domini est, sed ecce spelunca latronum, ait Do¬ minus, facta est domus ista, in qua inuocatum est nomen meum in oculis uestris. Vbi nunc illud templum, immo ubi nunc illa spelunca latronum ? Vbi nunc sacrificia filiorum Aaron, sacrificia taurorum et hircorum et agnorum et arietum ? Praecisum igitur est brachium Heli, praecisum est brachium sacerdotii ueteris, ut iam in domo eius non sit senex, non iam nominetur in domo Aaron magnus sacerdos, summus pontifex.

|

765

2, 32

Et

videbis, ait, aemvlvm twm in templo in vniversis

770 PROSPERIS ISRAHEL.

775

780

Quis iste aemulus est, cui sacerdotium uetus inuidet, nisi ille, de quo propheta : Iurauit, inquit, Dominus, et non paenitebit eum : Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech ? Grandis iste aemulus est, in quem cum sit de tribu Iuda, de qua nullus altaris praesto fuerat, translato sacerdotio legis quoque translatio necessario facta est. Istum iudaicus sacerdos iam spoliatus aegerrimo oculo uidet in illo templo, quo totus orbis contentus est, in illa ecclesia quae toto orbe ter¬ rarum diffusa est. Videt, inquam, illum in uniuersis prosperis Israhel, nam uniuersa quae de illo sunt, prospera et pacifica sunt nero Israhel, quemadmodum in alio psalmo praecantauit idem propheta : Intende prospere, procede et regna.

743 cf. Mt. 24, 35. 701 ib. 11.

754 Ier. 17, 5.

772 Ps. 109, 4.

758 cf. Eccli. 10, 15.

700 Ier. 7, 4.

782 Ps. 44, 4.

752 Iudaeorum brachium ~ N 750 et ... recedit Vulg. ergo Vulg. 770 iudaicus incipil O, non iam N respicitur 781 uero sunt ~ t

701 ecce] numquid 780 sunt supra lin. D

PL 1076

IN LIBROS REGVM I, 9-10

1213

Vervmtamen non avferam, ait, virvm penitvs ex te ab ALTARI MEO, SED VT DEFICIANT OCVLI TVI ET TABESCAT ANIMA /85 TVA, ET MAGNA PARS DOMVS TVAE MORIETVR CVM AD VIRILEM AETATEM PERVENERIT.

79°

795

800

805

Secundum haec et apostolus dicit : Numquid reppulit Deus populum suum? Absit! Nam et ego Israhelita sum ex semine Abraham ex tribu Beniamin. Non reppulit Deus plebem suam quam praesciuit. Ac deinceps : Sic ergo et in hoc tempore reli¬ quiae secundum electionem gratiae saluae factae sunt. Veraciter ergo : Verumtamen, inquit, non auferam uirum penitus ex te ab altari meo. Sed quid ? ut deficiant, inquit, oculi tui, et tabescat anima tua. Deficiant, inquam, oculi tui, quemadmodum idem apostolus dicit : Dedit illis Deus spiritum compunctionis, oculos ut non uideant, et aures ut non audiant, usque in hodiernum diem. Et Dauid dicit: Fiat mensa eorum in laqueum et in captionem, et in scandalum et in retributionem illis. Obscurentur oculi eorum, ne uideant, et dorsum eorum semper incurua. Et post aliqua : Nolo enim ignorare uos fratres mysterium hoc, ut non sitis uobis ipsis sapientes, quia caecitas ex parte contigit in Israhel, donec plenitudo gentium intraret, et sic omnis Israhel saluus fieret. — Et pars magna, inquit, domus tuae morietur tunc, quod maioris miseriae est, cum ad uirilem aetatem peruenerit, id est, cum plenitudo temporis aduenerit : morietur, inquam, non solum gladio maligno, qui animam a Deo dirimat, sed etiam gladio Romano, qui animam a corpore diuidat. Et svscitabo, inquit, mihi sacerdotem fidelem, qvi ivxta COR MEVM ET ANIMAM MEAM FACIAT, ET AEDIFICABO EI DOMVM

810 FIDELEM, ET | AMBVLABIT CORAM CHRISTO MEO CVNCTIS DIEBVS.

815

820

Sacerdos iste fidelis Christus intelligitur, qui et per nomen Sadoc, de quo superius secundum litteram diximus, signatur recte. Interpretatur enim iustus. Iustus autem et ueraciter sanctus sacerdos uel pontifex ipse est, quemadmodum dicit apostolus: Talis enim decebat ut nobis esset pontifex, sanctus, in¬ nocens, impollutus, segregatus a peccatoribus, etc. Igitur susci¬ tabo mihi, inquit, sacerdotem fidelem, fidelem, inquam, qui semetipsum fideliter offerat, non habens necessitatem quotidie, quemadmodum sacerdotes, prius pro suis delictis hostias offerre, qui iuxta cor meum et animam meam faciat, id est, non per sanguinem hircorum aut uitulorum, quorum ego neque carnem

787 Rom. n, 1-2. 790 ib. 5. 795 ib. 8. 797 Ps. 48, 23-24. 800 Rom. 11, 25-26. 806 cf. Ps. 143, 10. 812 supra 22, 597. 813 Hier., Lib. inlerpr. hebr. nom. 40, 3, p. 109. 815 Hebr. 7, 26. 818 ib. 27.

783 ab supra lin. O 787 ait O 790 ergo om. O 791 gratiae] Dei add. t 791/792 ueraciter ergo om. t 792 uerumtamen] ergo add. t 795 Deus om. t 812/813 recte signatur ~ t 815 enim om. t 818 qui non habet Vulg.

1214

825

830

DE SANCTA TRINITATE XXII

manducabo neque sanguinem potabo, sed per proprium san¬ guinem introeat semel in sancta, aeterna redemptione inuenta. Domus autem fidelis, quae aedificatur ei, ecclesia est, quae ex fide uiuit. Aedificatur, inquam, ei, uidelicet per sacramentum sanguinis et aquae quod de latere eius manauit, quemadmo¬ dum in typum eius mulier de costa uiri in primordio fabricata est. Haec domus aedificata, ambulabit, inquit, coram Christo meo cunctis diebus, quia uidelicet tota Christi domus, tota ecclesia, genus sacerdotale est, et haec, proficiendo de uirtute in uirtutem, ambulat coram Christo cunctis diebus.

2, 36

Fvtvrvm est avtem vt qvicvmqve remanserit in domo tva, veniat vt oretvr pro eo, et offerat nvmmvm argenTEVM ET TORTAM PANIS, DICATQVE : DlMITTE ME OBSECRO AD 835 VNAM PARTEM SACERDOTALEM, VT COMEDAM BVCCELLAM PANIS.

Quis est qui remansit in domo Heli, in domo sacerdotii iudaici, nisi is qui perditioni gentis illius per gratiam electionis superstes esse potuit uel poterit ? Nam et Scriptura dicit : Si fuerit numerus filiorum Israhel quasi arena maris, reliquiae 840 conuertentur ex eo. Plane ergo quicumque remanserit, id est quicumque de populo illo ad uitam praeordinatus fuerit, ueniet ad sacerdotem aemulum, ueniet non ad synagogae sed ad ecclesiae sacerdotium nunc sibi inuisum, ut oretur pro eo, ut per eiusdem ecclesiae sacramenta reconcilietur Deo. Offeret 845 nummum argenteum et tortam panis, id est, lucidum fidei uerbum et opera dilectionis dicetque : Dimitte me, obsecro, ad unam partem sacerdotalem, ut comedam buccellam panis : dimit¬ te, inquam, me ad unam quamlibet diuisiuam euangelicae gratiae donationem, ut in unitate corporis ecclesiae comedam 850 buccellam panis uiui, qui de caelo descendit, buccellam cor¬ poris Christi Filii Dei, in quo solo uita est, sine quo nemo uiuit. 3,

1-4

11.

PVER AVTEM SAMVHEL MINISTRABAT

DOMINO CORAM

Heli, et sermo Domini erat pretiosvs in diebvs illis, non ERAT VISIO MANIFESTA.

| FACTVM EST ERGO IN DIE QVADAM, PL 1078

855 Heli iacebat in lecto svo, et ocvli eivs caligaverant nec POTERAT VIDERE LVCERNAM DEI ANTEQVAM EXSTINGVERETVR. Samvhel avtem dormiebat in templo

Domini vbi

erat

Et vocavit Dominvs Samvhel, etc. Ad confirmationem sermonis superioris hic alius testis puer Samuhel accedit, ut, iuxta legem quam Deus ipse populo prae-

arca Dei. 860

822 cf. Hebr. 9, 12. 824 cf. Rom. 1, 17. 826 cf. Ioh. 19, 34. 827 cf. Gen. 2, 21. 820 cf. I Petr. 2, 9 ; cf. Ps. 83, 8. 821 cf. Lc. 1, 75. 828 Is. 10, 22 ; Rom. 9, 27. 844 cf. Rom. 5,10. 848 cf. I Cor. 12, 4. 850 cf. Ioh. 6, 41. 851 Ioh. 1, 4. 860 Deut. 19, 15.

822 introiuit Vulg. 841 illo] isto t 855 lecto] loco Vulg.

avtem om. O

nus O

praeordinatus ad uitam ~ D 857 erat supra lin. O

852 860 Domi¬

IN LIBROS REGVM I, 10-12

1215

scripsit, non unus tantum, sed duo starent testes contra sacer¬ dotem pigrum et segnem magis quam pium, suorum uidelicet magis quam Dei amatorem filiorum. Plana res gesta est. Pue¬ rum dormientem Dominumque necdum scientem, cui necdum 865 reuelatus fuerat sermo Domini, Dominus tertio uocando excitauit, et sic in illum suae moderatus est gratiam uocationis, ut prius is contra quem mittebatur uocatum illum esse a Domino sciret, quam ipse qui uocatus est. | Sicque factum est ut is qui uisionem indicare timuisset, celare non auderet, tacere non 870 posset. Sane quod dictum est, nec poterat uidere lucernam Dei, antequam exstingueretur, uarium sensum habet. Nam alii sic distinguunt : Et oculi eius caligauerant nec poterat uidere. Et postea inferunt: et antequam lucerna Dei exstingueretur, puer Samuhel dormiebat in templo Domini, ubi erat arca Dei. Intel875 ligi autem hoc modo uolunt : Dormiebat in templo antequam lucerna Dei exstingueretur, id est antequam lux diurna fieret, quando eadem exstinguenda erat lucerna. Sic enim a Domino per Moysen iussum erat ut eadem lucerna luceret usque mane. Sicut est illud in libro Leuitico : Praecipe, ait Dominus, filiis 880 Israhel ut afferant tibi oleum de arboribus oliuarum purissimum, piloque contusum, ut ardeat lucerna semper in tabernaculo Do¬ mini, et collocabunt eam Aaron et filii eius, ut usque mane luceat coram Domino. Alii uero : Nec poterat uidere lucernam Dei antequam exstingueretur. Et est sensus : Ipse qui propriae 885 uitae meritis et dignitate sacerdotii lucerna Dei erat, ante¬ quam pro peccato filiorum lucida Dei gratia priuatus ex¬ stingueretur, non poterat uidere, sicut in mente prae inor¬ dinato filiorum suorum amore, ita et in corpore prae nimia senectute caligans et non ualens uidere. Porro alii simplicius: 890 Nec poterat uidere lucernam Dei antequam exstingueretur, id est, adeo caligauerant oculi eius, ut lucernam m templo clare ardentem uidere non posset, quo dicto intelligitur quod ne paruas quidem in oculis reliquias luminis haberet ualde senex. Sed iam spiritualium mysteriorum uela pandamus. 895 12* Puer Samuhel dormiebat, quia uidelicet perituro carnali Iudaeorum sacerdotio sermo pro|pheticus conticuerat. Iam emm multis diebus ante Christi aduentum propheta non fuerat uisus in Israhel. Sed et qui dudum missus et scriptus fuerat

871/883 Ps. Hier., ib. 1396 C - 1397 A. 879 Leu. 24, 1-2. 889 Angelom., ib. 1, 3 - PL 115, 279 A; Raban., Comment. in IV Reg. 1, 3 - PL 109, 25 B.

866 et sic] etc. t est supra lin. O 868 est1 om. O 871 sic]se/ distin¬ guendum et Ps. Hier. 873 inferendum Ps. Hier. Domini t puer om. O 874 Dei] Domini D 875 intelligi debet Ps. Hier. 879 libro om. t Leui¬ tico] om. D, Exodi Ps. Hier.

D 5*

PL 1079

I2l6

DE SANCTA TRINITATE XXII

sermo pro |pheticus, quasi sub clauibus dormiebat, clauim quippe scientiae scribae et Pharisei tulerant, nec ipsi introeun¬ tes, nec eos qui uolebant introire permittentes. Ergo puer Samuhel dormiebat, et sermo Domini erat pretiosus, id est rarus. Rarus enim et paene nullus erat, qui sermonem Domini uolentibus audire loqueretur. Sed uenit Dominus et stetit et uocauit 905 Samuhelem, excitauit dormientem. Quando uenit Dominus et stetit, nisi quando de caelis Deus descendit, ut factus homo staret pro nobis ? Tunc uocauit Samuhelem, tunc propheticum excitauit sermonem hactenus dormientem. Excitauit, inquam, puerum suum, excitauit in puero praecursore sermonem suum, 910 in eo uidelicet puero cui gloriose concinitur : Tu, puer, propheta altissimi uocaberis, praeibis enim ante faciem Domini parare uias eius. Tertio illum nescientem uocauit, priorque ipso sacer¬ dotii ueteris minister Zacharias pater eius uocationem illam intellexit. Primo enim angelus illum ex nomine nuntiauit. 915 Secundo ad salutationem Mariae clausum adhuc in utero ma¬ tris exsultatione et gaudio concussit. Tertio iam nato, per os patris officium suae praecursionis edixit : Tu, inquiens, pro¬ pheta altissimi uocaberis, etc. Igitur sacerdos Heli destituendus puerum uocari a Domino prior intellexit, quia sacerdos officii 920 carnalis Zacharias magni prophetae uocationem ipse prior intellexit et enuntiauit, iustus quidem in sua persona apud Deum et homines, sed eius sacerdotii minister, quod protinus destituendum esset, sicut in isto sacerdote Heli praefiguratum esse iam dictum et adhuc dicendum est. Quarto tandem iam 925 sciens uocationem suam puer Samuhel uenienti Domino et uocanti sicut uocauerat secundo : 900

T 10-14

Samvhel, Samvhel. Loqvere, ait, Domine, qvia avdit servvs tws. Et Dominvs : Ecce, inquit, ego facio verbvm IN 930

ISRAHEL,

avres eivs.

QVOD In

QVICVMQVE

AVDIERIT

TINNIENT

AMBAE

die illo svscitabo adversvm Heli omnia

QVAE LOCVTVS SVM SVPER DOMVM EIVS. INCIPIAM ET COMPLE¬ BO. Praedixi enim ei qvod ivdicatvrvs essem domvm eivs IN AETERNVM propter iniqvitatem, eo qvod noverat in¬ digne AGERE FILIOS SVOS ET NON CORRIPVIT EOS. IDCIRCO 935 ivravi domvi Heli qvod non expietvr iniqvitas domvs EIVS VICTIMIS ET MVNERIBVS VSQVE IN AETERNVM.

Quid ad haec ille ? Non utique consurrexit sicut Moyses, ut

899 cf. Lc. II, 52. 902 Ps. Hier., ib. 1396 B. (Hier., In Es. 5, 13, 12 - CC 73, p. 163). 900 cf. Symbolum Credo in unum. 910 Lc. 1, 76. 921 cf. Lc. 2, 52. 927 cf. Ps. 105, 23 (Deut. 9, 18).

917 tu inquiens] tum quouis t ~ t 921 persona sua ~ t iniqvitatem] eivs add. t

918 etc. om. t 919 prior om. O, prior a Domino 924 dictum] est add. t 928 faciam t 933

IN LIBROS REGVM I, 12

1217

Deum teneret ea uirtute, qua teneri ipse uult et teneri potest, ut stando in conspectu eius, in confractione cordis orando, 940 iram eius a domo sua auerteret. Sed : Dominvs, inquit, est ; qvod bonvm est in ocvlis svis FACIAT.

Paulo melius ante consultius Ahab, licet alias impius, qui, cum audisset sermones Domini in Helia, dicentis : Ecce ego in945 ducam super te malum, et demetam posteriora tua, et interficiam de Ahab mingentem ad parietem, etc. ; cum, inquam, audisset sermones istos, scidit uestimenta sua, et operuit cilicio carnem suam, ieiunauitque et dormiuit in sacco, et ambulauit demisso capite, | idcirco ille quidem in diebus suis non uidit inductum PL 1080 950 domui suae malum : hic autem et uidit et ipse sustinuit, cecidit enim audito tristi nuntio et fractis ceruicibus mortuus est. Nunc ad superiora redeamus. Loquere, inquit, Domine, quia audit seruus tuus, etc. Plane iuxta hanc normam praedictus ille prophetarum maximus, primo per angelum ex nomine 955 nuntiatus, deinde ad uocem salutantis Mariae gaudio concus¬ sus, tertio prophetica, ut supra dictum est, patris uoce decla¬ ratus, quarto tandem iam scienter in deserto audiuit quid Dominus loqueretur. Immo et orans ut Dominus loqueretur, signum accepit ueri et iusti sacerdotis, adiciente sibi Deo . 960 Super quem uideris Spiritum descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu sancto, simulque uerbum accepit quod loqueretur contra uetus sacerdotium imperante Domino. Factum est enim, inquit Lucas, uerbum Domini super Iohannem Zachariae filium in deserto. Ac deinceps : Iam enim 965 securis ad radicem arboris posita est. Omnis enim arbor non faciens fructum bonum excidetur et in ignem mittetur. Haec enim contra sacerdotium illud leuiticumque ministerium dicta esse Mattheus euidentius insinuat : Videns, inquit, multos. Phariseorum et Sadduceorum uenientes ad baptismum suum dixit eis . 970 Progenies uiperarum, quis demonstrauit uobis fugere a uentura ira ? Ac deinceps ; Iam enim securis ad radicem arboris posita est. Pharisei namque sacerdotes uel clerici erant Iudaeorum. Igitur tunc domui Heli iurauit Dominus quod non expiaretur iniquitas domus eius uictimis et muneribus usque in aeternum, 975 quando per hunc enuntiauit securim positam esse ad radicem arboris dignum paenitentiae fructum non facientium, uidelicet maxime Phariseorum, in templo Dei sub nomine sacerdotii latrocinantium. 954 cf. Mt. 11, 11 ; supra 22, 944 III Reg. 21, 21.27. 951 cf. I Reg. 4, 18. 963 Lc. 3, 2. 964 ib. 9. 918 ss. 957 cf. Lc. 1, 80. 960 Ioh. 1, 33. 978 cf. Mt. 21, 13. 968 Mt. 3, 7. 971 ib. 10. 972 ?. 975 Mt. 3,7-8.

948 et1] ac t ergo Vulg.

957 iam supra lin. O

959 et] ac t

a dicente O

965 enim]

1218 4, 1

DE SANCTA TRINITATE XXII

13. Et factvm est in diebvs illis, convenervnt Philis980 THIM IN PVGNAM.

4, 3-4

EGRESSVS EST NAMQVE

ISRAHEL

OBVIAM

Philisthim in proelivm et castrametatvs est ivxta lapi¬ dem I Adivtorii. Et reliqua. D6 Narratione hac mox subsecutura praemissum est : Et addidit Dominus ut appareret in Silo, quoniam reuelatus fuerat 985 Dominus Samuheli in Silo, iuxta uerbum Domini. Et est sensus : Dominus, quoniam reuelatus fuerat Samuheli in Silo, dictis addidit, ut appareret itidem in Silo iuxta uerbum suum factis, ita ut non caderet ex omnibus uerbis eius in ter¬ ram, ut cognosceret uniuersus Israhel a Dan usque adBersabee, 990 quod fidelis Samuhel propheta esset Domini. Ita plane ex om¬ nibus uerbis prophetae et plus quam prophetae Iohannis non cecidit in terram. Respiciamus ad dies illos in quibus non iam Philisthim, sed qui per Philistheos | hoc loco recte PL 1081 figurantur Romani conuenerunt in pugnam. 995 Dixervnt, inquit, maiores natv de Israhel : Qvare percvssit nos hodie Dominvs coram Philisthim ? Afferamvs ad nos de Silo, arcam foederis Domini, et veniat IN MEDIVM NOSTRI, VT SALVET NOS DE MANV INIMICORVM NOS-

trorvm. Misit ergo popvlvs in Silo, et tvlervnt inde ar1000 CAM FOEDERIS DOMINI EXERCITVVM SEDENTIS SVPER CHERVBIM.

Praesumptio stulta et uana, quae nunc decepit improuidos et iustitiae uel gloriae Dei ignaros, ipsa eadem decepit illos, quando clausi obsidente exercitu Romano tumultuabantur et 1005 uociferabantur confidentes, ut historiae tradunt, quod numquam toleraret Deus priuari se illo pulchro templo, illo pulchro et aureo sanctuario. Cuius uanitatis respectu nota quam acute, quam mordaciter cum praemissum esset, et tulerunt inde arcam foederis Domini exercituum, continuo subiunctum est, sedentis 1010 super cherubim. Hoc quippe non pro suo sensu, sed pro illorum notabili uanitate Scriptura dixit. Quid enim stulti et uani ? Numquid super illos cherubim quos fecit Moyses, immo quos Beselehel ille faber cum socio suo Ooliab fudit, aut fabricauit, sedebat Dominus exercituum captus uel delectatus pulchritu1015 dine auri, et non potius super homines uel super sanctos angelos sedet plenos scientia Dei secundum nomen cherubim ? Igitur eadem hic et illic uanitate decepti sunt, dum pro aureis caelestis sanctuarii simulacris diuinum sibi quasi debitum I Reg. 3, 21. »88 cf. I Reg. 3, 19-20. 991 Mt. n, 9. 1005 Iosephus Flau., De beflo iud. 6, 11 - ed. Basii., p. 768 s. ; Mt. 21, 24. 1013 cf. Es. 31, 2.6. 1010 Greg., supra 13, 255. »83

981 proelivm] pvgnam t »8» ad om. O »92 cecidit] uerbum add. t 1005 -dunt ovj. t quod numquam et antequam t 1000 templo pulchro ~ O 1011 et] ac t

IN LIBROS REGVM I, 13-14 1020

1025

1030

4, 11

arrogant adiutorium, unde et falsi sunt, metando castra iuxta lapidem, postea dictum Lapidem adiutorii. Nam et tunc praesagio suo frustrati sunt, et nunc eius lapidis non habuere adiutorium, quem in malum sibimetipsis reprobauerunt, iuxta quod Scriptura dicit: Lapidem quem reprobauerunt aedificantes, hic jactus est in caput anguli. Et tunc quidem sacerdotis unius Heli domus una concidit, ipso quoque corruente fractisque ceruicibus moriente, nunc autem tota gens captiuata est, tota ciuitas cum templo suo funditus in fauillas disperiit, sacerdotio suo quoque cadente suumque opprobrium per omnes gentes circumferente, quia pollutum, sordidatum, immo et enectum est, eodem quo uiuimus, quo redempti et emundati sumus nos credentes Christi sanguine.

14.

1035

1040

5, 1-5

1219

Sed et arca Dei capta est.

Vt iam euangelicam legis prosequamur intelligentiam, eis¬ dem Romanorum armis, eisdem imperatorum gladiis, quibus ille populus obsessus, concisus et in omnes gentes captiuus ductus est ; eisdem, inquam, ecclesia Dei, quae est corpus Christi, capta et ab eisdem persecutionem passa est. Pandamus gloriosi uela nauigii, et cursum percurramus intelligentiae spiritualis. Philisthim avtem tvlervnt arcam Dei, et asportaveRVNT EAM A LAPIDE ADIV |TORI IN AZOTVM. TVLERVNTQVE PL 1082 Philisthim Dagon,

arcam

Dei

et

intvlervnt eam

et statvervnt eam ivxta Dagon.

in templvm Cvmqve svr-

rexissent dilvcylo Azotii, altera die, ecce Dagon iacebat 1045

PRONVS IN TERRA ANTE ARCAM DeI. Et TVLERVNT DAGON, ET RESTITVERVNT EVM IN LOCO SVO. RVRSVMQVE MANE DIE ALTERO CONSVRGENTES INVENERVNT DAGON IACENTEM SVPER FACIEM SVAM IN TERRA CORAM ARCA DOMINI. CAPVT AVTEM DAGON ET DVAE PALMAE MANWM EIVS ABSCISAE ERANT SVPER LIMEN.

1050 Porro Dagon trvncvs solvs remanserat in loco svo.

1055

5, 6.9

Grande spectaculum, grande miraculum. Translata ab Israhel gloria Dei, capta ab Allophilis arca Domini, uictoriam de uictoribus uersa uice exigit primumque in deum ipsorum Dagon, deinde et super homines aggrauatur manus Domini. Nam ebvlliervnt, inquit, VILLAE et agri in medio regionis illivs et nati svnt mvres et facta est confvsio mortis mag¬ nae IN CIVITATE, ET PERCVSSIT IN SECRETIORI PARTE NATIVM

1023 Ps.

,

117

.

22

1036 Coi. 1,

.

18

1034 cf. I Reg. 5,

.

6

1022/1023 iuxta usque reprobrauerunt in marg. O 1028 suo] illo O 1030 emendata t 1038 gloriosa O 1040 tvlervntqve t 1045 Domini Vulg. 1046 locvm svvm (Vulg.) 1052 Domini t 1054 aggrauantur t

1220

DE SANCTA TRINITATE XXII

Azotvm et fines eivs, et compvtrescebant prominentes 1060 EXTALES EORVM.

Hoc psalmista magnifice decantans : Et excitatus est, inquit, tamquam dormiens Dominus, tamquam potens crapulatus a uino, et percussit inimicos suos in posteriora, opprobrium sempiter¬ num dedit illis. Hoc quid portenderit, perspicuum est. Vbi 1065 enim supradicto modo concidit sacerdotium vetus cum terrena Hierusalem et manufacto templo eius, tunc uictoriosius pugnam iniit cum diis gentium arca Domini, quae est Christus Dominus secundum compactum ex carne nostra corpus eius, sedens et manens in ecclesia sua, quae et 1070 ipsa est corpus eius et plenitudo eius. Cecidit coram arca ista Dagon, cecidit, inquam, coram illa omnis massa daemonum, quae intelligitur per illud idolum, per hoc ipsum nomen Dagon. Interpretatur enim piscis tristitiae, illum, ut supra dictum est, significans qui in mari est cetum magnum Leuiathan, serpen1075 tem uectem tortuosum. Cecidit hic talis Dagon coram arca Domini tandem truncatus capite, et abscisis manibus, id est, sublatis a cultu eius regibus terrae et principibus, qui prius asti¬ terant, et conuenerant in unum aduersus Dominum et aduersus Christum eius. Quid autem est quod et percussit inimicos 1080 suos in posteriora, ita ut computrescerent prominentes extales earum, nisi quod illos qui uictoriam eius recipere noluerunt, qui intelligentes uirtutem Dei, non sicut Deum glorificauerunt, aut gratias egerunt, tradidit in reprobum sensum ? Nam feminae eorum, inquit apostolus, immutauerunt naturalem usum in eum 1085 usum qui est contra naturam. Similiter autem et masculi, relicto naturali usu feminae, exarserunt in desideriis suis in inuicem, masculi in masculos turpitudinem operantes et mercedem, quam oportuit, erroris sui in semetipsis recipientes. Dum enim huic uitio nequissimo incredulos subdidit terribile iudicium Domini, 1090 profecto percussit inimicos suos in posteriora et opprobrium sempiternum dedit illis. Quid autem sunt illi qui ebullierunt et terram demoliti sunt mures, nisi ma|ligni spiritus, iustis quidem contemptibiles ut mures, peccatoribus autem terribi¬ les ut leones. 1095 15. Quo tandem modo uictoria omnis peracta est ? Duritia utique et patientia praedicatorum secundum hoc miraculum, quod subiunctum est : Tollentes, inquit, dyas vaccas qvae lactabant vitvlos

1001 Ps. 77, 65-66. 1070 cf. Eph. 1, 23. 1073 Hier., supra zi, 1454Ps. 2, 2. 107» cf. Ps. 77, 66. 1082 Rom. 1, 21.28. 1083 ib. 1000 Ps. 77, 66.

1009 et2 om. G

1001

isti G O

1070 truncus O

id est in marg. O

1077 26-27.

1081 mutauerunt t

pl 1083

IN LIBROS REGVM I, 14-16 6,

10-12 1100

1221

IVNXERVNT AD PLAVSTRVM, VITVLOSQVE EARVM CONCLVSER VNT domi. Et posvervnt arcam Dei svper plavstrvm, et cap¬ sellam

QVAE

HABEBAT

MVRES AVREOS ET

SIMILI |TVDINEM D 6v

anorvm. Ibant avtem in directvm vaccae per viam qvae DVCIT BETHSAMIS, ET ITINERE VNO GRADIEBANTVR PERGENTES ET MVGIENTES, ET NON DECLINABANT NEQVE AD 1105 NEQVE AD SINISTRAM.

DEXTERAM

Quid enim uaccae, nisi fideles quosque in ecclesia signant, qui dum sacri eloquii praecepta considerant, quasi super impo¬ sitam Domini arcam portant ? De quibus hoc etiam notandum quod fuisse fetae memorantur, quia sunt plerique qui in uia 1110 Dei intrinsecus positi foris carnalibus affectibus ligantur. Sed non declinant a recto itinere, quia arcam Dei portant in mente. Ecce enim uaccae Bethsamis pergunt. Bethsamis quippe domus solis interpretatur. Et propheta ait : Vobis autem qui timetis Dominum, orietur sol iustitiae. Si igitur ad aeterni solis habita1115 tionem tendimus, dignum profecto est, ut de Dei itinere pro carnalibus affectibus non declinemus. Tota enim uirtute pen¬ sandum est quod uaccae Dei plaustro suppositae pergunt et gemunt. Dant ab intimis mugitus, et tamen de itinere non re¬ torquent gressus. Amorem quidem per compassionem sentiunt, 1120 sed colla posterius non deflectunt. Sic nimirum praedicatores sancti, sic fideles quique esse debent intra sanctam ecclesiam, ut compatiantur proximis per caritatem, et tamen de uia Dei non exorbitent per compassionem. Arca quippe uaccis super¬ posita Bethsamis pergere, est cum superna scientia ad internae 1125 lucis habitaculum propinquare. Sed tunc uere Bethsamis tendimus, cum uiam rectitudinis gradientes, ad uicina erroris latera nec pro affectu pignerum declinamus. Sic namque, sic necesse est ut incedere debeant qui sacrae legis iugo suppositi iam per internam scientiam arcam Domini portant, quatenus 113° per hoc quod propinquorum necessitatibus condolent a coepto rectitudinis itinere non declinent. Quorum nimirum gratia mentem nostram tenere debet, sed reflectere non debet, ne haec eadem mens, aut si affectu non tangitur, dura sit, aut plus tacta si inflectitur remissa.

16.

1135 6,

13-14

Porro Bethsamitae metebant triticvm in valle. | Et pl 1084

ELEVANTES OCVLOS VIDERVNT ARCAM, ET GAVISI SVNT CVM vidissent. Et plavstrvm venit in agrvm Iosve Bethsami¬ tae et stetit ibi. Erat avtem ibi lapis magnvs, et conci-

1112 Ps.

Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 25, 1122 Greg., Reg. past. 2,

18, 6.

27, 5

p. - PL

91. 77, 32

1113 Mal. BC.

4, 2.

1114 cf.

1099 eorvm O 1102 agnorvm t 1108 notandum etiam ~ O 1123/1124 arcam ... superpositam t 1127 pignorum G O t 1133 aut1 usque sit in marg. G 1137 vidissent] eam add. t {Vulgi) 1138 ibi1 om. D

DE SANCTA TRINITATE XXII

1222

DERVNT LIGNA PLAVSTRI, VACCASQVE IMPOSVERVNT SVPER EA 1140

HOLOCAVSTVM DOMINO.

Lapidem istum super quem concisis lignis plaustri uaccas imposuerunt in holocaustum, Hebraei aram ad Abraham aedificatam intelligunt. Haec etc. 6, 16

Qvinqve satrapae Philisthinorvm vidervnt, et reversi 1145 svnt, inquit, in Accaron in die illa.

ii 50 6, 17-18

Sic plane perseuerantiam praedicatorum, de quibus iam dictum est, principes idololatriae uiderunt, quod scilicet nullis atfectibus carnis reuocari potuerunt, quin etiam insuper cor¬ pora sua passionibus obicientes in holocaustum Domino ob¬ tulerunt et tandem confusi a persecutionibus cessauerunt. Hi svnt avtem ani avrei qvos reddidervnt Philisthei pro delicto Domino : Azotvs vnvm Gaza vnvm Ascalon vnvm Geth vnvm Accaron vnvm.

Et

mvres avreos secvn-

DVM NVMERVM VRBIVM, etc. 1155

1160

6, 18c

Hoc urbium numero quae anos aureos et mures reddiderunt, uniuersitas illorum significatur, qui quinque corporis sensibus, prius exfornicati, postea supradictas passiones ignominiae fugientes peccata priora subsequentibus bonis operibus red¬ emerunt. Quod uero sequitur : Et vsqve ad Abelmagnvm svper qvem posvervnt arcam Domini.

1165

Abelmagnum ciuitas est in termino Israhel. Abelmagnum idcirco uocatur, cum antea Bethsamis uocitata sit, siue propter luctum super uiris Bethsamitibus ibi factum, siue propter distinctionem ciuitatis Abel Bethmacha, de qua exclamauit mulier sapiens ad Ioab, dicens : Qui interrogant, interrogent in Abela. Sic itaque intelligendum est quod AB VRBE MVRATA VSQVE AD \ ILLAM, QVAE ERAT ABSQVE mvro

et

vsqve

ad

Abelmagnvm

dederint

mures.

Svper

1170 qvem, id est super luctum, posvervnt arcam Domini, qvae ERAT VSQVE IN ILLAM DIEM IN AGRO IOSVE BETHSAMITAE.

Fuit igitur in agro illius, donec in Cariathiarim ducta est.

6, 19

Percvssit avtem de viris Bethsamitibvs eo QVOD VIDIS¬ SENT arcam Domini, et percvssit de popvlo septvaginta 1175 VIROS ET QVINQVAGINTA MILIA PLEBIS.

In hebraeo ita habetur : Et percussit de populo septuaginta uiros et quinquaginta milia uiros.

1142/1143 Ps. Hier., Quaest. hebr. - PL 23, 1397 C. 1162/1181 Ps. Hier., ib. 1397 C - 1398 A. 1164 cf. Gen. 50, 11 ; cf. Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 2, 18, p. 60. 1166 II Reg. 20, 18. 1176 Ps. Hier., ib.

1139 ligna in marg. O 1151 ani avrei svnt ~ O Philistei in marg. O 1164 Bethsamitis / 1165 clamauit O 1168 absqve] sine / 1171 Bethsamitis O 1173 Bethsamitis / 1176/1177 In hebraeo usque uiros2 om. t, in marg. O

IN LIBROS REGVM I, 16-17

1223

Hos septuaginta uiros iudices septuaginta Hebraei intelligunt, quorum merito et gloria quinquaginta milia uiri compu1180 tantur, sicut de Dauid dicitur : Quia tu unus pro decem milibus computaris. Idcirco percussit eos, quia uiderant arcam Domini, quia curiose inspexerant, cum fuissent lege prohibiti. Ait enim Dominus in libro Numeri : Aaron et filii eius intrabunt, ipsi que disponent opera singulorum, et diuident quae portare quis 1185 debeat. Alii nulla curiositate uideant quae sunt in sanctuario priusquam inuoluantur, alioqui morientur. Sic nimirum milia multa de uiris Bethsamitibus, de uiris domus solis, de uiris ec¬ clesiasticis, multa, inquam, milia plebis, multos primates uiros percussit iudicium Domini et errare eos fecit, eo quod 1190 uidissent arcam Domini, eo quod indigne non dilectionis stu¬ dio, sed praesumptionis et curio |sitatis uitio ausi fuissent in Scripturis scrutari secreta diuinitatis, et facti sunt haeresiar¬ chae, iudicante Deo superbos ad conspectum ueritatis non admitti. 1195 17. Et factvm est ex qva die mansit arca Domini in Cariathiarim, mvltiplicati svnt dies, (erat qvippe

iam

ANNVS VICESIMVS), ET REQVIEVIT OMNIS DOMVS ISRAHEL POST Dominvm.

Vicesimo anno peracto translata est eadem arca a Samuhele in Masfath, et de Masfath transtulerunt eam Samuhel et Saul in Galgala. Inde translata est a Saul in Nobe, de Nobe in Gabaa, de Gabaa translata est a Dauid in domum Obededom, de domo Obededom transtulit eam Dauid in Sion, et de Sion transtulit eam Salomon in sancta sanctorum. Nusquam ex1205 tunc in Silo reducta fuisse legitur, quia reppulit et spreuit illum locum Deus in typum uidelicet synagogae, in qua quon¬ dam erat sanctuarium Domini, sed repulsa et spreta est et omne sanctum alio transmigrauit. Quod propheta respiciens : Et reppulit, inquit, tabernaculum Silo, tabernaculum suum ubi 1210 habitauit in hominibus. Silo namque abruptio interpretatur. Quo nomine grauiter eadem synagoga denotatur, pro eo uide¬ licet quia assistens aduersus Dominum et aduersus Christum eius : Dirumpamus, ait, uincula eorum, et proiciamus a nobis iugum ipsorum. Manet autem nunc arca Domini in Cariathia1215 rim. Cariathiarim duitas siluarum interpretatur, quo nomine 1200

1180 II Reg.

18, 3.

11 83 Num. 4, 19-20. 1187 cf. Hier., Lib. interpr. hebr. 1199/1204 Ps. Plier., ib. 1398 B. 1199 I Reg. 7, 12-16 ; III Reg. 8, 6 ; II Paral. 1,455, 7. 1209 Ps. 77, 60. 1210 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 66, 21, p. 142 : Conrupte autem pro Sichem (quae transfertur in umeros) ut Sichar legeretur, usus optinuit. Siloe missus. 1213 Ps. 2, 3. 1215 Hier., ib. 26, 3, p. 91.

nom. 41, 6, p. 110.

1179 uirorum O 1187 Bethsamitis t 1209 ibi t 1215 interpr. ciu. silu. ~ t

1193 ueritatis] diuinitatis et praem.

t

pl

1085

1224

DE SANCTA TRINITATE XXII

recte ecclesia gentium designatur. Ipsa namque quondam erat silua magna, bestiis ferocibus, id est malignis spiritibus inhabi¬ tata et peruia, nunc autem duitas est fide fundata, muro diui-1 D 7 nitatis et angelorum praesidiis communita. Hic ergo manet, 1220 hic arca Domini inuenienda est. Vnde propheta cum dixisset : Ecce audiuimus eam in Efrata, continuo subiunxit: Inuenimus eam in campis siluae. Introibimus in tabernaculum eius, adora¬ bimus in loco ubi steterunt pedes eius. Surge, Domine, in requiem tuam, tu et arca sanctificationis tuae, etc. Haec plane dixit 1225 gaudio dulci attonitus, quippe qui deuouerat se non daturum oculis suis somnum et palpebris suis dormitationem et requiem temporibus suis, donec inueniret locum Domino, tabernaculum Deo Iacob, id est donec sciat indicante Spiritu, quo ex loco nasciturus sit Dominus et saluator, et ubi tabernaculum suum 1230 tendere dignetur Deus Iacob. Et subito irruente in se Spiritu : Ecce, inquit, audiuimus eam in Efrata, eam, inquam, id est arcam sanctificationis eius compactam uel compingendam esse audiuimus de carne Virginis in Efrata, haec est Bethleem. Ac deinceps subiungens : Inuenimus eam, inquit, in campis 1235 siluae. Tamquam di|ceret : Iam non inuenitur illic ubi audi- PL 1086 uirnus eam, iam non inuenitur in illa de qua processit gente, sed in gentibus quae prius fuerant, tamquam siluae a bestiis id est malignis spiritibus possessae, nunc autem in modum camporum sepibus gratiae Dei circumdatae cultiles sunt et 1240 fecundae. Manet igitur arca Domini nunc in Cariathiarim et multiplicantur dies ; dies, inquam, sanctorum, dies uirtutum, succrescitque in lucem multitudo gentium usque ad tempus praefinitum, quo et reliquiae Silo, id est carnalis Israhel, saluandae sunt. Sicque requiescit omnis domus Israhel post Do1243 minum, post Dominum, inquam, qui dixit : Tollite iugum meum super uos, et discite a me, quia mitis sum et humilis corde, et inuenietis requiem animabus uestris. Iuxta litteram requieuisse post Dominum dicuntur, quia, abiectis idolorum sordibus, Domino se ad seruiendum toto corde tradiderunt ; quod et in 1230 subsequentibus dicitur : .6

Abstvlervnt filii Israhel Baalim et SERVIERVNT

DOMINO

SOLI.

Et

Astharoth, et

CONVENERVNT

IN

MASFAT,

HAVSERVNTQVE AQVAS ET EFFVDERVNT IN CONSPECTV DOMINI.

Hebraei tradunt quod coram Domino in eadem aqua male-

1221 Ps. 131, 6. 1222 ib. 6-8. 1225 cf. ib. 2-5. 1233 cf. Hier., Commen¬ tarioli in Ps. 131 (Morin 90, 5) - CC 72, p. 239. 1243 cf. Rom. 9, 27. 1245 Mt. ix, 29. 1247/1207 Ps. Hier., ib. 1398 B/D.

1219 igitur G 1222 adorauimus D O (Vulg.) 1225 uouerat t sciam DO/, in marg. G 1229 nesciturus t 1234 inquit in marg. G fuerunt t 1253 aqvam Vulg.

1228 1237

IN LIBROS REGVM I, 17-18 1255

1260

7,

6c

dicta congesta sint, et sicut in lege mulier zelotypica hausta aqua probabatur, ita et hic idololatrae hac aqua probati sint, hi uidelicet qui se idola coluisse penitus denegabant. Tradunt etiam quod quicumque idololatra hanc aquam gustasset, labia eius ita sibi adhaererent ut nequaquam ea ab inuicem idololatra separare posset. Hoc idololatra deprehendebatur iudicio et interficiebatur. Quod sequentia demonstrant in eo quod ait : IVDICAVITQVE SAMVHEL FILIOS ISRAHEL IN MASFAT.

1265

1270

8,

1225

4-7

Iudicare in hoc loco idololatras secundum legem, morti tra¬ dere intelligendum est. Dicunt etiam quod hoc modo Moyses idololatras qui sibi uitulum fecerant probauerit, quando arri¬ puit uitulum et combussit et contriuit usque ad puluerem et sparsit in aquam et dedit ex eo potum filiis Israhel. 18. Hactenus imaginem sacerdotii transferendi : nunc uelut in alia tabella mysticis depictam figuris contemplemur imaginem regni Christi Fiili Dei, quod destructo peccati regno in salutem et libertatem successit. Congregati vniversi maiores natv Israhel venervnt ad Samvhel in Ramatha, dixervntqve ei : ecce tv senvisti ET FILII TVI NON AMBVLANT IN VIIS TVIS, CONSTITVE NOBIS

1275

REGEM VT IVDICET NOS SICVT ET VNIVERSAE HABENT NATIONES. DlSPLICVITQVE SERMO IN OCVLIS SAMVHELIS, EO QVOD DIXIS¬ SENT : Da nobis regem vt ivdicet nos. Et oravit Samvhel ad Dominvm. Dixit avtem Dominvs ad Samvhelem : Avdi vocem popvli in omnibvs qvae loqvvntvr tibi. Non enim

1280 TE ABIECERVNT SED ME, NE REGNEM SVPER EOS, etc.

1285

1290

8, 8

Primo iuxta litteram quaeritur in quo populus regem sibi postulans peccauerit. Dicit enim lex : Cum ingressus fueris terram, quam Dominus Deus tuus dabit \ tibi, et possederis eam habitauerisque in illa, et dixeris, constituam super me regem sicut habent omnes per circuitum nationes, eum constitues quem Dominus Deus tuus elegerit de numero fratrum tuorum. Non poteris alterius gentis hominem regem facere, qui non sit frater tuus, etc. Haec utique dicendo, non qualemcumque regem, sed alienigenam regem constituere lex uetuit. Quid ergo iustae querelae legislator habuit ut diceret : Non enim te abiecerunt sed me, ne regnem super eos ? IVXTA OMNIA OPERA SVA QVAE FECERVNT, A DIE QVA EDVXI eos de Aegypto vsqve ad diem hanc, sicvt dereliqvervnt ME ET SERVIERVNT DIIS ALIENIS, SIC FACIVNT ETIAM TIBI.

1255 cf. Num.

6, 16

ss.

1201

cf. Ex.

32, 19-20.

1282 Deut.

17, 14-15.

1255 zelotypa t 125(5 sint in marg. G 1259 sibi ita ~ O 12(50 separare usque idolatra in marg. G iudicio deprehendebatur ~ O / 1278 dixitqve t, avtem om. t 1282 postulando O t 1286 numero] medio O t 1287 facere] habere O 1289 alienienam O lex constituere ~ t 1290 enim om. t 1292 die] te G

pl

1087

1226 1295

1300

1305

1310

9, 7.12b.

DE SANCTA TRINITATE XXII

Ad hoc facilis patet responsio, quia tempore importuno dixerunt : Da nobis regem, ut iudicet nos, cum haberent iudicem iuste et regaliter iudicantem eos, non in ambitionis uanitate, sed in spiritu Dei et sermonis Domini ueritate, de quo sciebant quod fidelis esset, quemadmodum et superius de illo contestans Scriptura dicit: Et cognouit uniuersus Israhel, a Dan usque Bersabee, quod fidelis Samuhel propheta esset Domini. In eo populus deliquit, quia regnantem super se sermonem Do¬ mini, immo ipsum Deum regem suum proiecit, sicut et postmodum Samuhel ipse acri inuectione dicit : Vos autem hodie proiecistis Dominum Deum uestrum, qui solus saluauit uos de uniuersis malis et tribulationibus uestris, et dixistis : Nequa¬ quam, sed regem constitue super nos. Quia plana historia est, nunc breuiter pauca, quae quaestione indigent, perstringamus, et tunc demum iuxta propositum mysteria subtexamus. 19. Dixitqve Savl ad pvervm svvm : Ecce ibimvs. Qvid

FEREMVS AD VIRVM ?

Non enim putabat Saul sibi asinas a Samuhele aliter indi¬ cari, nisi pretio diuinationis. Ideo ait: Quid feremus ad uirum ? Festina

nvnc,

hodie

enim

venit

in

civitatem,

qvia

1315 SACRIFICIVM EST HODIE POPVLO IN EXCELSO.

9, 19c-20

Sacrificium hoc loco prandium intelligitur, quod parauerat Samuhel populo in kalendis. Et dimittam te mane, et omnia qvae svnt in corde tvo INDICABO TIBI. Et DE ASINIS, QVAS PERDIDISTI NVDIVSTERTIVS

1320 NE SOLLICITVS SIS, QVIA INVENTAE SVNT.

Erat in corde Saul sicut Hebraei tradunt, quod rex futurus esset, quia uiderat per uisum se in uertice arboris palmae collocari, quae uisio signum regale erat.

10, 3.5.6

CVMQVE ABIERIS INDE ET TRANSIERIS VLTRA, ET VENERIS

1325 AD QVERCVM THABOR, INVENIENT TE IBI TRES VIRI ASCENDEN¬ TES AD DEVM IN BETHEL.

Hi uiri causa orationis ibant Bethel, ubi Iacob lapidem erexerat. Post haec venies ad collem Dei.

133°

Collis Dei locus erat ubi prophetae habitabant.

1300 I Reg. 3, 20. 1304 I Reg. 10, 19. 1399 D. 1327 cf. Gen. 28, 18-19.

1310/1357 Ps. Hier., ib. 1398 D -

120« regem] iudicem D G, regem uel iudicem O ut supra lin. G 1298 Dei supra lin. D 1300 dixit O 1303 regem Deum ~ t 1310 swm om. t 1314 veniet Ps. Hier. 1315 hodie om. Ps. Hier. 131« praeparauerat Ps. 1318 svo G 1322/1323 palmae collocari om. G 1323 erat] fuit Ps. 1324 vltra transieris ~ Vulg. 1326 Dominvm Ps. Hier. 1327 Bethel] in praeni, t 1329/1330 post usque habitabant om. G 1329 veniens Ps. Hier. 1330 habitant Ps. Hier.

Hier. Hier.

IN LIBROS REGVM I, 19-20 Et

1227

insiliet in te Spiritvs Domini, et prophetabis cvm

eis.

Prophetasse eum ibi Iudaei. dicunt de | futuro saeculo, de Gog et Magog, | et de praemiis iustorum et de poena impiorum. 1335

Qvando ergo evenerint signa

haec tibi

omnia,

fac

qvodcvmqve invenerit manvs tva qvia Devs tecvm est.

Ac si diceret : His signis nosse poteris quia Deus te regem facere uoluit, et idcirco ad omnia quae tibi agenda sunt, regaliter age, quia Deus tecum est. 1340

Et descendes ante me in Galgala, ego qvippe descen¬ dam AD TE, VT OFFERAS OBLATIONEM ET IMMOLES VICTIMAS PACIFICAS, SEPTEM DIEBVS EXSPECTABIS DONEC TE, ET OSTENDAM TIBI QVAE FACIAS.

VENIAM

AD

Videtur quibusdam Saul inculpabiliter obtulisse holocaustum, cum Samuhel ab eo exspectatus iuxta placitum septem dierum non uenerit, quod qui hunc locum bene distinxerit, inueniet eum non immerito culpatum fuisse, et inoboedientia redargutum. Locus autem hic apud Hebraeos ita distinguitur : Et descendes ante me in Galgala, ego quippe descendam ad te. 1350 Et postea infertur : Ad offerendas oblationes et immolandas uictimas pacificas septem diebus exspectabis, donec ueniam ad te et ostendam tibi quae facias. Non ergo Samuhel suum praestolari aduentum Sauli septem dierum tempore praecepit, sed ad offerendas oblationes et immolandas uictimas pacificas 1355 se ab eo eisdem septem diebus uoluit exspectari. Quod ille nequaquam fecit, ideo merito culpatur et stultitiae elogio denotatur. 1345

FlLIVS VNIVS ANNI ERAT SAVL CVM REGNARE COEPISSET, DVOBVS AVTEM ANNIS REGNAVIT SVPER ISRAHEL,

1360

1365

137°

non de Isboseth filio Saul, sed de eodem Saule dictum est. Sic enim erat innocens, quando regnare coepit, sicut filius unius anni est, et in eadem innocentia duobus annis regnasse dicitur. 20. Arbor magna et fertilis ualde cito inueterauit, quae tantum duobus annis fructificandi gratiam retinens statim, corrupta radice, frondium uenustatem simul et fructuum honorem perdidit. Qualis putas uermis intrinsecus radicem eius momordit ? Vtique uermis superbiae, quo et ille uitiatus com¬ putrescere potuit, de quo et in Hiezecihele dicit uerbum Domini: Ecce Assur quasi cedrus in Libano, pulcher, ramis et fron1334 cf. Apoc. 20, 7.

1370 Ez. 31, 3.

1335 VENERINT Ps. Hier. TIBI HAEC OMNIA ~ t, HAEC OMNIA TIBI Vulg. 1336 QVAECVMQVE Vulg. Ps. Hier. 1338 facere] fore Ps. Hier. 1347 in¬ oboedientiae t, inoboedientem Ps. Hier. 1350 inferunt t 1352 ergo] enim Ps. Hier. 1355 se usque diebus] septem diebus se ab eo O, septem diebus ab eo t 1356 elegio G

PL D 7

1228

DE SANCTA TRINITATE XXII

dibus nemorosus, excelsusque altitudine, et inter condensas fron¬ des eleuatum est cacumen eius. Ac deinceps : Pro eo quod subli¬ matus est in altitudine, et dedit summitatem suam uirentem atque condensam, et eleuatum est cor eius in altitudine sua, tradidi eum 1375 in manu fortissimi gentium. Plane et de isto ueraciter dicas, quia pro eo quod eleuatum est cor eius in altitudine. sua, tradidit eum Deus in manu fortissimi gentium. Nam Spiritus Domini recessit ab eo, et exagitabat eum spiritus nequam a Domino. Duo peccata poenam hanc praecedentia iam dictae 1380 eius superbiae nobis indicio sunt. Primum est quod homo non de tribu Leui, sed de tribu Beniamin regio fastu nihil sibi | non licere arbitratus :

13, 9

Afferte mihi, ait, holocavstvm et pacifica, et obtvlit HOLOCAVSTVM.

1383

Eioc nimis grande fuit regis supercilium, digne superno iudicio feriendum. Quid enim tale fecit Ozias dauidici generis de tribu Iuda ? Tantum ingressus templum Domini adolere uoluit incensum super altare thymiamatis. At uero statim caelestis ultio superbiam eius loco competenti percussit, orta 1390 est enim lepra in fronte eius coram sacerdotibus in domo Domini, unde et leprosus usque ad diem mortis suae habitauit secundum legem leprosi in domo separata plenus lepra, ob quam eiectus fuerat de domo Domini. Quanto magis iste proiciendus fuit, qui totum sibi sacerdotis officium usurpauit ? Illic ergo dici1395 tur ei :

13, 14

Neqvaqvam regnvm tvvm yltra consvrget.

Qvaesivit

Dominvs sibi virvm ivxta cor svvm, etc.

Secundum illud fuit quod iussus in uerbo uel uoce Domini ire, et percutere Amalech et demoliri uniuersa eius, non parcere 1400 ei, sed interficere a uiro usque ad mulierem et paruulum atque lactentem, bouem et ouem, camelum et asinum ; non fecit sic, sed in derogationem supernae seueritatis ausus est parcere Agag et optimis gregibus ouium et armentorum : et uestibus et arietibus et uniuersis quae pulchra erant, nec 1405 uoluit disperdere ea. In hac superbia praesumpti quoque supe¬ rius sacerdotii ausum retinebat. Nam deinceps scriptum est :

15, 12e

Venit ergo Samvhel ad Savl, et Savl offerebat holo¬ cavstvm Domino, de initiis praedarvm qvae attvlerat ex Amalech.

1410

Nonne supra quia quasi necessitate compulsus obtulit holo1372 ib. 10-11. 1392 ib. 21.

1377 I Reg. 16, 14. 1399 cf. I Reg. 15, 3.

1387 II Paral. 26, 16.

1389 ib. 19.

1403 cf. ib. 9.

1371 nemorosis t 1373 atque] et t 1380 non supra lin. O 1383 ait mihi ~t 1388 incensum] Domini add. t 1390 in domo Domini coram sacerdoti¬ bus ~ t 1407/1409 Savl2 usque Amalech interpolatum in Vulg. 1408 ex] de t 1410 quasi om. t

PL 1089

IN LIBROS REGVM I, 20

1415

1229

caustum, dixerat ei Samuhel : Nequaquam regnum tuum ultra consurget ? Itaque perseuerans in malis peccatum non mutauit sed auxit, quando optimis quibusque pepercit et Agag reseruauit, contra imperium Domini non solum praesentis transgressor praecepti sed et ueteris contemptor Scripturae Dei. Dixerat enim Dominus Moysi, ubi uenerat Amalech et pugnauerat contra Israhel : Scribe hoc ob monumentum in libro, et trade auribus Iosue. Delebo enim memoriam Amalech sub caelo.

1420

17.19

Praeterea, quod nequissimum est, redargutus in sermone Domini dicentis : Nonne cvm parwlvs esses in ocvlis tvis, capvt in tribvbvs Israhel factvs es ? Qvare ergo non avdisti vocem Domini, sed versvs ad praedam es, et fecisti malvm in ocvlis Domini.

1425

Refellere ausus arguentem se de peccato Spiritum Domini cum superba defensione dicit :

20b-21

Immo avdivi vocem Domini et ambvlavi in via per qvam misit me Dominvs, et addvxi Agag regem Amalech et Ama¬ lech INTERFECI. TvLIT AVTEM POPVLVS DE PRAEDA OVES ET

143°

BOVES PRIMITIAS EORVM QVAE CAESA SVNT, VT IMMOLET

DO-

mino Deo svo in Galgalis, etc.

Hoc etenim nequissimum est, cum post uoluntatem peccati, quo primum est, et post effectum operis, quod secundum est, atque post usum peruersum, quod tertium est, additur et 1435 defensio peccati, quod quartum est, et hic nullus ueniae locus patet. Nam et per prophetam Deus dicit : Super tribus sceleri¬ bus | Damasci, et super quattuor non conuertam eum. Idcirco et nunc quam acerrime Samuhel cum dixisset : 22d.23

Melior est oboedientia qvam victimae, continuo

sub-

1440 iunxit : Qvoniam

qvasi

peccatvm

hariolandi

est

repvgnare,

ET QVASI SCELVS IDOLOLATRIAE NOLLE ACQVIESCERE.

Igitur tantis exacerbatus contumeliosi iniuriis, Spiritus Domini recessit a Saul, et exagitabat eum spiritus nequam a

1445 Domino. Grandis poena regis, grandis confusio populi, qui contra Dei uoluntatem regem postulauit. Et si cetera desint exempla iudicii et ueritatis, uel hoc solum pro testimonio sufficere pos¬ sit, quod numquam ad bonum status sui finem perueniat 1450 omnis plantatio quam non plantauit Pater caelestis, quod om¬ nis ordinatio domus Domini, quae inconsulta uoluntate eius 1411 I Reg.

Amos 1, 3.

13, 14.

1417 Ex. 1450 cf. Mt. 15,

17, 14.

1432 Greg., supra

14, 935.

143(5

13.

1418 Iosue auribus ~ O 1425 ausus] est add. O patet] est t et om. D 1439 est] enim add. G add. t 1443 contumeliosis t

1431 etc. om. G 143(5 1442 acqviescere] etc.

PL

1230

DE SANCTA TRINITATE XXII

per uoluntatem hominum facta est, inordinationis poenas datura sit. Huius opprobrii maculam subsequens | abstulit regnum Dauid, ordinatum per uoluntatem et per manum Dei, 1455 quemadmodum et Samuhel superius testificando dicit : Quaesiuit sibi Dominus uirum iuxta cor suum, et praecepit ei Do¬ minus ut esset dux super populum suum, quod profecto, cum dicit, ex opposito dat intelligi, quod numquam Saulem iuxta cor suum quaesierit. Ac proinde cum dicitur, quia erat Saul 1460 electus et bonus, et non erat uir de filiis Israhel melior illo, utique subaudiendum est, non iuxta cor Domini sed iuxta cor populi. Sequitur etenim : Ab humero et sursum eminebat super uniuersum populum. Quo uidelicet dicto brutum percutit uulgi iudicium, eo quod staturae, non meritis fasces ascribat uel 1465 gloriam dignitatum. 21. Igitur mysterium hoc iam in promptu est, quod scilicet daemoniacus rex Saul furiosum peccati regnum, Dauid autem pacatum iustitiae regnum significet, primum nominibus, dein¬ de rebus. Saul namque petitio, Dauid manu fortis siue desidera1470 bilis interpretatur. Quae autem fuit petitio generis humani, nisi petitio peccati, quod propria sponte homo expetiuit, cum liber esset et ingenuus, creatus ad imaginem Dei ? Quis econtra manu fortis siue desiderabilis nisi Christus Filius Dei, qui fortem armatum peccati principem atrium suum custodien1475 tem fortiori manu superueniens uicit et deinde uictor sedens ad dexteram Patris uidentibus se angelis et sperantibus in se hominibus totus est desiderabilis ? Regnauit mors, quae per peccatum introierat in hunc mundum, usque ad Moysen, inquit apostolus, et extunc per legem audita regni sui contradictione, 1480 uis peccati amplius insaniuit. Vnde dicit idem apostolus : Nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret : Non concupisces. Occasione autem accepta, peccatum per mandatum operatum est in me omnem concupiscentiam. Sine \ lege enim peccatum mortuum erat, sed cum uenisset mandatum, peccatum reuixit. Sed 1485 et in singulis hominibus, quamdiu non liberantur gratia Christi, peccatum regnat, et tamquam furiosus sessor equum sub¬ actum calcaribus urget, flagellis diuerberat, unde et ethnicus adultero his uerbis insultat : Vrget enim mentem dominus non leuis et acres 1490 Subiectat lasso stimulos uersatque negantem. Ab huiusmodi regno rex manu fortis et desiderabilis Chri1455 I Reg. 13, 14. 1469 Hier., supra 22, Rom. 5, 14 coli. 12.

42

1459 I Reg. 9, 2. 1464 cf. Horat., Epist. 1, 16, 34. ; id., ib. 35, 11, p. 103. 1474 cf. Lc. 11, 21. 1477 1480 ib. 7, 7-9. 1489 Horat., Satir. 2, 7, 93-94.

1457 suum] eius t 1459 suum] Dominus add. t 1462 et- om. t 1463 uniuersum] omnem 1Vulg. 1473 siue] uel t 1478 inquit] ait t 1480 idem dicit ~ t

D

8

PL

1091

IN LIBROS REGVM I, 20-23

1495

16, 1-2

1231

stus, et in massa totum mundum semel moriendo potestate liberauit, et in sua quemque persona nunc usque actu liberare non desinit. Eius regni gratiam nunc in patre carnis eius Dauid sub mysticis contemplemur figuris.

22.

Dixitqve Dominvs ad Samvhel : Imple cornv tvvm

OLEO, ET VENI VT MITTAM TE AD ISAI BETHLEEMITEM. PROVIDI ENIM IN FILIIS EIVS MIHI REGEM.

Et

AIT SAMVHEL : QVOMODO

VADAM ? AVDIET ENIM SAVL ET INTERFICIET ME.

Et

AIT

Do-

1500 MINVS ! VlTVLVM DE ARMENTO TOLLES IN MANV TVA, ET DICES :

Ad immolandvm Domino veni, et reliqua. Et si Samuhel prophetico spiritu rem nouerat, ita ut diceret: Quaesunt sibi Dominus uirum iuxta cor suum, et 'praecepit ei ut sit dux super populum suum. Et iterum : Scidit Dominus J5°5 regnum Israel a te, et tradidit illud proximo tuo meliori te, per¬ sonam tamen electi illius non nouerat. Vnde T CVM INGRESSI ESSENT FILII ISAI VIDIT HELIAB, ET AIT

;

Nvm coram Domino est christvs eivs ? Et dixit Dominvs

16, 6-7

ad Samvhel : Ne respicias vvltvm eivs, neqve altitvdi1510 nem statvrae eivs, qvoniam abieci evm, NEC IVXTA INTVITVM HOMINIS IVDICO. HOMO ENIM VIDET EA

QVAE PARENT,

Dominvs avtem intvetvr cor.

Sic profecto praecursor Domini Iohannes eum quem prae¬ currebat secundum spiritum nouerat, sed secundum carnem 1515 uel secundum faciem non nouerat. Vnde et dicit: Et ego nescie¬ bam eum / sed qui misit me baptizare in aqua ille mihi dixit : Super quem uideris Spiritum descendentem sicut columbam, et manentem super eum, hic est, qui baptizat in Spiritu sancto. Hoc nempe ad puritatem ueri testimonii plurimum ualet, quia uide1520 licet ibi in eligendo fauoris uel gratiae humanae suspicio nulla subesse potest, ubi ipsa cui fauor aut gratia impendatur per¬ sona necdum cognita est.

16, 1

23. 1525

153°

Imple, inquit, cornv tvvm oleo.

Et hic iam manifesta distantia est. Nam de Saul dictum est: Tulit autem Samuhel lenticulam olei, et effudit super caput eius. Lenticula uasculum erat olearium quadrangulum, in latere apertum, a liniendo dictum. Cornu uero olei longe ampliorem continens abundantiam, constantem ac perseueraturam in Dauid | signabat regalem pariter ac prophetalem gratiam. Nam directus est, inquit, Spiritus Domini in David a die illa et in reliquum.

1492 Aug., supra 18, 740. Ioh. 1, 33. 1525 I Reg. 2, 790 - CC 76 A, p. 639).

1499 me interficiet ~ t sicut columbam ex Iob. i,

150:5 I Reg. 13, 14. 1504 I Reg. 15, 28. 1515 1526 cf. Isid., Etym. 20, 7, 4 (Hier., In Abacus

10, 1.

32

1501 et reliqua] etc. / uel Mt. 3, 16 additum

1516 in aqua om. t 1528 ac] et t

1517

PL

1092

1232

DE SANCTA TRINITATE XXII

Videlicet cum ungeretur oleo uisibili, pinguedo inuisibilis a radice sese diffudit in ramos bonae arboris ; a radice, inquam, id est ab eo qui dixit : Ego sum genus et radix Dauid. Nam qui 1535 postea per nouam carnis natitiuitatem factus est genus Dauid, ipse iam per antiquam diuinitatis naturam erat radix Dauid, sancti Spiritus uerum oleum ueramque pinguedinem sub¬ ministrans, unde floreret, fronderet fructumque faceret, immo et pater ipsius fieret ipse Dauid. Igitur quemadmodum 1540 arbor a radice pinguedinem sumit, unde fructificet temporibus suis, sic iste ab illa radice sua sumpsit quae thesaurizaret tes¬ timonia Domino suo Filio suo, factis mysticis, dictis prophe¬ ticis. Vnde hunc seruemus honorem Patri tantae maiestatis, siue carnis sedentis ad dexteram maiestatis in excelsis, ut 1545 quamuis cuncta capere nequeamus, nihil in illo secundum praesentem Scripturam factum, nihil ab illo quod a mysterio uacet dictum siue cantatum arbitremur. Nempe primo hoc ipsum, quod pleno olei cornu inungitur, quid mysterii, quid pulchritudinis habet intrinsecus? Plenitudine olei, qua pater 1350 unctus est, recte omnis plenitudo diuinitatis intelligitur, quae nunc in filio eius inhabitat corporaliter. Non enim huic ad men¬ suram dedit Deus spiritum, sed totus in illo septiformis spiri¬ tus requiescit. Quod sciens is ipse, de quo haec dicuntur, futuri pater filii, cum dixisset illi : Dilexisti iustitiam et odisti iniqui1553 tatem, propter ea unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae, continuo subiunxit, prae participibus tuis, id est prae omnibus sanctis, prae omnibus unctis. Nam singuli sanctorum diuisiua uel par¬ ticulari gratia sunt inuncti : in isto autem omnis, uti iam dictum est, inhabitat plenitudo diuinitatis. 1360 24. Hic iam sciendum est, quia hic talis ac tanti filii propheta et pater, tertio unctus est. Primo hic a Samuhele in medio fratrum suorum nesciente Saul. Secundo in Hebro super domum Iuda mortuo Saul. Tertio, super uniuersum Israhel deiecta a spe regni omni domo Saul. Plane in isto quasi spe1563 culo tota unctionis Christi forma praefulsit. | Ille namque tertio unctus est. Primo, uidelicet ubi de Spiritu sancto con¬ ceptus est. Secundo, ubi cum baptizaretur, ueniente super illum Spiritu sancto, in specie columbae demonstratus est.

1534 Apoc. 22, 16. 1535 Miss. Rom. Oratio : Concede ... ut nos noua per carnem natiuitas (tertia missa in natiuitate Domini)- Britylants 2, 131, p. 43. 1544 cf. Hebr. 1, 3. 1550 cf. Coi. 2, 9. 1551 cf. Ioh. 3, 34. 1552 cf. Is. 11, 2. 1554 Ps. 44, 8 coli. Hebr. 1, 9. 1557 cf. I Cor. 12, 4. 15(51 I Reg. 16, 13. 15(52 II Reg. 2, 4. 1563 II Reg. 5, 3. 156(5 cf. Lc. 1, 35 ; cf. Mt. 1, 20. 1567 cf. Mt. 3, 16 ; Lc. 3, 22.

1537 Spiritus sancti ~ / 1530 ipse fieret ~ t 1541 sua radice ~ O 1545 capere cuncta ~ O 1556 participibus] consortibus Vulg. (ex Hebr. I, 9 ?)

D 8V

IN LIBROS REGVM I, 23-25

16, 2

1233

Tertio, ubi resurgens ex mortuis tantam unctionis suae gra157° tiam in suos fideles transfudit, quantam hic idem unctus rex futurus, pater illius commendare cupit his uerbis : Ecce quambonum et quam iucundum habitare fratres in unum, sicut unguen¬ tum in capite quod descendit in barbam barbam Aaron, quod descendit in oram uestimenti eius. Vbi enim resurrexit, ipsa | pl 1093 1575 die stans in medio discipulorum suorum, dicensque : Pax uobis, insufflauit, et accipite, inquit, Spiritum sanctum, et postmodum . sedens a dextris Dei misit eundem, et iterato dedit Spiritum sanctum. Ita unguentum uerum de capite in barbam Aaron, et in oram uestimenti eius descendit, id est Spiritus sanctus de 1580 Christo, qui caput nostrum est. Primo in illos fortes ac perfec- ! ! : tos uiros apostolos Christi, ac deinde per ministerium illorum in totam ecclesiam descendit. 25. Prima unctio Dauid clam in domo patris hoc modo fit : Qvomodo, inquit Samuhel, vadam ? Avdiet enim Savl 1585 ET INTERFICIET ME. Et AIT DOMINVS ! VlTVLVM DE ARMENTO TOLLES IN MANV TVA, ET DICES I Ad IMMOLANDVM DOMINO VENI, etc.

Vitulus ad immolandum adductus claudere poterat oculos Saul, ne sollicitaretur, ne quid suspicaretur causa quasi tota 159° patente securus. Sic pulchre in illa figura factum est, quia sic in re futurum erat. Vitulus immolandus passibilem significauit naturam nascituri de Virgine regis Christi Filii Dei, qua falsus diabolus potentiam nascentis intelligere non potuit, quod scili¬ cet ad destitutionem peccati rex iustitiae ueniret et regni eius 1595 non esset finis. Est enim ille in malis quidem suis astutus et callidus, in bonis autem Dei brutus et fatuus. Vnde et in Iob ex ore Dei Behemoth, id est animal, dicitur, circulum fatuitatis habens in naribus. Sed et in principio, ubi serpens, immo ipse in serpente diabolus maledicitur : Super pectus tuum gradieris, 1600 inquit Deus. Quantumcumque in malo sit subtilis et calidus, quantumcumque naturae peruersione malitiosus abutatur ad. , cognoscendum arcanae diuinitatis consilium, brutus est et super pectus suum graditur, semper intentionem suam con¬ culcando, ut caelestibus dum nocere cupit prodesse probetur. 1605 Quod facile agnosci licet ex cunctis qui spiritu eius aguntur malitiosis hominibus. Quantumcumque in cognitione creatu¬ rae, in caeli motibus, in astrorum cursibus seu etiam magicis

1571 Ps. ICor. 10, cf. Lc. 1,

132, 11. 33.

1-2.

1576 Ioh. 20, 19.23. 1577 cf. Act. I, 2. 1590 cf. 1592 cf. Hier., In Mt. 1, 76 - CC 77, p. 10. 1594 cf. Hebr. 7, 2 ; 1597 cf. Iob 40, 10. 1599 Gen. 3, 14.

1575 uobiscum t 1579 in ora D O 1591 significat t 1000 quocumque t 1601 naturae] creaturae G 1602 cognoscendum] tamen add. supra lin. O 1604 dum caelestibus ~ D 1605 libet t

1234

DE SANCTA TRINITATE XXII

artibus subtiliter calleant, spiritualium bonorum ac caelestium sacramentorum adeo indociles et imperceptibiles sunt, ut si 1610 eos uoces ad audiendum, casso labore tuo nimium experiaris brutam et paene irrationabilem illis esse animam. Igitur ubi Dauid inungitur, uitulus de armento tollitur ad immolandum, ne audiat Saul, quia uidelicet ubi rex nouus Christus nascitur, cuncta humanae naturae passibilitas de foris praetenditur, ne 1615 sacramentum hoc agnoscat diabolus, ut, quamuis circumful¬ gentibus miraculis terreatur, et aduersi aliquid interdum sus¬ picetur, nesciat tamen qua uia uel quo ordine uirtus quae mun¬ dum ingressa est, regnum eius expugnare aggrediatur. | PL 1094 16, 11.12 26. Adhvc, inquit Isai, reliqvvs est parvvlvs, et pascit 1620 oves. Ac deinceps. Misit ergo et addvxit evm : erat avtem RVFVS ET PVLCHER ASPECTV DECORAQVE FACIE.

1625

1630

1635

1640

1645

Paruulus erat et oues pascebat, uidelicet in typum iam dicti filii sui, qui ut uere paruulus, dicit : Discite a me qma mitis sum et humilis corde, et ut uerus pastor nos oues suas, nos, inquam, populum suum, et oues pascuae suae pascit, quos et acquisiuit suo sanguine, unde et dicit : Ego sum pastor bonus. Bonus pastor animam suam ponit pro ouibus suis. Hoc Abel iusti et patriarcharum, cum quibus locutus est Deus, fuit officium. Sed quod rufus erat, imaginem pastoris eiusdem, qui pro ouibus suis animam suam posuit, praetendebat. Nam et iste recte rufus dicitur, non alieno sanguine sicut diabolus draco magnus et rufus, sed rufus proprio sanguine, quemad¬ modum et Zacharias propheta testatur : Vidi per noctem, et ecce uir ascendens super equum rufum. Vir ascendens super equum rufum ipse est resurgens corpusque resumens, proprio sanguine perfusum, iuxta quod postmodum idem propheta : Tu quoque, inquit, in sanguine testamenti tui emisisti uinctos tuos de lacu in quo non est aqua. Nihilominus ad eiusdem ima¬ ginem pertinet quod pulcher aspectu erat et facie decora, uidelicet non ea pulchritudine uel eo decore, qui lasciuos et incontinentes ad uidendum prouocat, sed qui sapientiae cogni¬ torem pudice delectat dum lucet in uultu ipsa quae spirat in mente gratia, quemadmodum et Scriptura testatur, quia sapientia iusti lucet in uultu eius. Inde pulcher aspectu spiritualibus prophetae oculis cognosci poterat, quod is ipse esset,

1615 cf. Leo, Sermo 22, 1 - PL 54, 194 B. 1623 Mt. xi, 29. 1626 cf. Act. 20, 28 ; Ioh. 10, 11. 1628 cf. Mt. 23, 35. 1632 cf. Apoc. 12, 3. 1633 Zach. 1, 8. 1637 Zach. 9, 11. 1642 cf. Ouid., Met. 8, 356 : micat ex uultu ... oculis spirat quoque pectore flamma. 1644 Prou. 17, 24.

1618 aggreditur t 1629 eiusdem pastoris ~ O 1630 praetendebat past. qui ... posuit ~ t 1638 eiusmodi / 1640 et] uel t 1641 conditorem t 1642 ipsa quae] ipsaque t 1643 et om. t 1644 in facie prudentis lucet sapientia Vulg.

IN LIBROS REGVM I, 25-27

1235

quem regem futurum praeparatrix iam praeuenerat Dei gratia. Hoc, inquam, ad imaginem eius pertinet Christi Filii Dei, de quo postmodum ille citharizando cecinit: Speciosus forma prae filiis hominum, diffusa est gratia in labiis tuis, propterea bene1650 dixit te Deus in aeternum. Accingere gladio tuo super femur tuum potentissime. Specie tua et pulchritudine tua, intende pros¬ pere procede et regna. Haec species, haec pulchritudo proceden¬ tis et regnantis species interior est, species diuinitatis tanta, ut in comparatione eius habitus hominis sordes fuerint, quem1655 admodum propheta dicit : Et ascendet sicut uirgultum coram eo, et sicut radix de terra sitienti. Non est ei species neque decor. Et uidimus eum, et non erat aspectus, etc. 27, Quis autem aliquando sic unctus rex et tali | ad regnum PL 1095 ordine perductus est ? Omnes reges aut proprio flatu singuli 1660 ad regnum ambitiose aspirauerunt aut hereditaria successione prouecti sunt, aut in filiis hominum confisi et a principibus subleuati sunt, et acclamati ab illis statim purpura uestiti et coronis insigniti sunt, statimque in sublimi solio residentes ac sceptra tenentes in gloria sua splenduerunt. Hic autem adhuc 1665 puer cum post fetantes iret uiuente ac regnante Saul, nihil eiusmodi in corde suo habere poterat, ut diceret ei Samuhel, quod ante Sauli dixerat: Omnia quae sunt in corde tuo indicabo tibi. Non ibi principes fuere fauentes et acclamantes ; sed fratres magni inuidentes et de puero indignantes, unde | et D 9 1670 frater eius maior postmodum loquente illo cum aliis iratus di¬ cit : Quare uenisti, et quare dereliquisti pauculas oues illas in deserto ? Ego noui superbiam tuam et nequitiam cordis tui, quia ut uideres proelium descendisti. Non statim sceptriger in solio sedit, purpura insignis et diademate clarus uel corona aurea 1675 splendidus, sed prius egenus et uagus profugusque errauit et exsul et omnibus modis prius amaritudines totius infelici¬ tatis quam nectareos aut mellitos regum poculi liquores epotauit. Quis, inquam, omnium regum praeter solum Domi¬ num et Filium eius Iesum Christum Deum et hominem tali 1680 ordine processit et regnauit ? Ille namque puer, nunc exaltatus et eleuatus et sublimis nimis, non semetipsum exaltauit aut eleuauit, quemadmodum Iudaeis dicentibus : Quem te ipsum facis, respondens ait: Si ego glorifico me ipsum, gloria mea nihil

1648 Ps. 44, 3-5. 1655 Is. 70. 1667 I Reg. 9, 19. 1682 Ioh. 8, 53-54.

53, 2.

1661 cf. Ps. 1671 I Reg. 17, 28.

117, 8-9.

1665 cf. Ps. 77, 1677 Ouid., Met. 7, 707.

1646 praeuenerat] praeparauerat t 1653 species supra lin. G interior est in 1655 ascendit G t 1656 species ei ~ Vulg. 1658 unctus] est 1661 confisi] sunt add. t 1672 tuam supra lin. O cordis tui et nequitiam ~ O 1679 Iesum om. D 1681 seipsum t 1683 respondens] et praem. G marg. G add. t

1236

DE SANCTA TRINITATE XXII

est. Item : Ego gloriam meam non quaero ; est qui quaerat et 1685 iudicet. Et alibi : Et a meipso non ueni, sed est uerus qui misit me, quem uos nescitis. Non elegerunt eum filii hominum, princi¬ pes uel primates populorum, sed ipse potius principes suos elegit. Quemadmodum dicit : Non uos me elegistis, sed ego elegi uos. Non hereditaria secundum hominem successione in 1690 regnum ascendit, quippe qui non saltem de filia Herodis siue cuiuslibet principis, sed de paupercula uirgine desponsata fabro nasci dignatus est. Vnctus quoque ex utero rex non statim ut rex dici uel esse potuit, gloria et honore regio coro¬ natus est, sed iuxta prophetiam dicentis : De torrente in uia 1695 bibet, propterea exaltabit caput, prius cunctis tentationibus et passione mortis amaricatus est, quam in illas delectationes, quae sunt in dextera Patris, caput exaltaret. Igitur et in his omnibus patri filius similis est, immo in similitudinem futuri filii sui pater iste Dauid praeordinatus est. 1700 28. Et directvs est spiritvs Domini in David, a die illa

16, 13C

ET IN RELIQVVM.

O quantum habet pulchritudinis | et gratiae, uerbum ipsum PL 1096 quo sic dicitur, et directus est ! Non sic dictum est, nec sic dici debuit de Saul, a quo Spiritus Domini erat recessurus, nec de 1705 alio quoquam, cuius animam fictam aut duplicem ille Spiritus amoris recto numquam osculo dignatur, fictionem eius post leuem attactum statim effugiturus. Istum secundum cor suum inuenerat Dominus et idcirco in animam eius deosculan¬ dam prompto ore et recto pectore ferebatur. Quibusnam ab 1710 effectibus claruit quod in illum dirigeretur Spiritus Domini ? Primum a gratia prophetali, deinde et ab opere fortitudinis. Nam extunc et psaltes inclitus factus est prophetans et citha¬ rizans magnalia Dei, psalmosque componens mysteria conti¬ nentes Filii Dei filii sui Christi et fortitudine indutus est, 1715 quemadmodum ipse testatur, dicendo ad Saul :

17, 34-36

Pascebat servvs tws patris svi gregem et veniebat LEO VEL VRSVS, TOLLEBATQVE ARIETEM DE MEDIO GREGIS, ET SEQVABAR EOS ET PERCVTIEBAM, ERVEBAMQVE DE ORE EORVM. Et illi consvrgebant adversvm me, et apprehendebam

1720 MENTVM EORVM, ET SVFFOCABAM INTERFICIEBAMQVE EOS. NAM ET LEONEM ET VRSVM INTERFECI EGO SERVVS TWS. ERIT IGITVR ET PHILISTHEVS HIC INCIRCVMCISVS QVASI VNVS EX EIS, QVI AVSVS EST MALEDICERE EXERCITVI DEI VIVENTIS.

1684/A 50. Ps. 109, 7. Reg. 12, 33.

1685 Ioh. 7, 28. 1688Ioh. 15, 16. 1693 cf. Ps. 8, 6. 1699 cf. supra 22, 1466. 1705 I Paral. 11,33 coli. Iac. 4, 1712 Ps. Hier., ib. 1403 A. 1713 cf. Ps. 70, 19.

1707 attactum] tactum D Domini t 1716 patris]

1709 promptiore t 1712 et1 om. O 1720 et usque eos in marg. G

Domini t

maledicere] exprobrare D (Vulg.)

viventis in marg. G

8

1694 ; cf. III

1713 1723

IN LIBROS REGVM I, 27-28

1237

Igitur directus est Spiritus Domini in Dauid, quem secundum nomen ipsius et dictis desiderabilem et factis manufortem fecit, in typum nihilominus eiusdem Christi filii sui, qui for¬ titer fecit et delectabiliter docuit, uere manu fortis, uere desi¬ derabilis. Ille enim sic praedicauit, sic docuit, ut admirantes dicerent ipsi eius aduersarii : Numquam sic locutus est homo, 1730 sicut hic homo loquitur. Doctrinam eius uel praedicationem ipsum psaltae huius musicum instrumentum expressit, quod psalterium dictum est in modum deltae compositum, interius concauum, de foris pellibus mortuorum animalium coopertum, habens decem chordas desuper sonans. Quae singula mystice 1735 nobis consideranda sunt in praedicatione eius euangelica. Concauitas interior in eo est quod perfectionis appetitorem terrenis facultatibus euacuat. Si uis, inquiens, perfectus esse, uade et uende omnia quae habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo, et ueni, sequere me. Pelles mortuorum ani1740 malium, quibus erat coopertum, mortificationes sunt uitiorum; docet enim quatenus sibi compatiamur ut conregnemus, com¬ moriamur ut conresurgamus. Decachordi positio decalogi legis est obseruatio. Legem enim, inquit, non ueni soluere, sed adimplere. Soni desuper emissio caelestium tantum est appeti1745 tio, solius Dei dilectio sursum tendens bene operantis intentio, quam praedicat et inculcat : Nesciat, inquiens, sinistra tua quid faciat dextera tua, et his similia. Parum dictum est. Ipse qui sic locutus est et sic docendo cecinit : ipse, inquam, secun¬ dum hominem, in quo docuit, psalterium est, quemadmodum 1730 et in psalmo uox ad eum caelica | dicit : Exsurge, gloria mea, exsurge, psalterium et cithara. Statimque respondens etiam resurrectionis horam determinando : Exsurgam, inquit, dilu¬ culo. Tanti ergo artificii melodia, scilicet euangelica doctrina, fidium impulsione et digitorum motione excitata, habenti 1755 aures audiendi dulciter et clare personat. Sonus fidium in illo ipsa est prolatio uocum, discretio digitorum pluralitas est Spiritus sancti donorum, quae uniuersa in illo sunt. Ille nihilo¬ minus sic operatus est et sic fortiter fecit, ut leonem uel ursum suffocaret et ouem siue arietem de ore eorum erueret. 1760 Notum hoc et certum nobis est, populo eius et ouibus pascuae eius, quia magnum leonem diabolum suffocauit et nos de ore eius eripuit. Interea Saul 1725

16, 14b

EXAGITABAT SPIRITVS NEQVAM A DOMINO,

1725 cf. supra 22, 1473. Mt. 19, 21 ; Lc. 18, 20. 17. 1741» Mt. 6, 3. 1700 cf. Ps. 94, 7.

1729 Ioh. 7, 46. 1732 Isid., Etym. 3, 22, 7. 1737 1741 cf. Rom. 6, 3 ; II Tim. 2, 11-12. 1743 Mt. 5, 1750 Ps. 56, 9. 1752 ib. 9. 1758 cf. I Reg. 17, 35.

1730 loquitur non in Vulg. 1742 consurgamus G 1757 sunt in illo ~ O 1759 siue] uel O

1743 obseruatio est ~ O

PL 1097

1238

DE SANCTA TRINITATE XXII

id est illos, in quibus regnabat peccatum et mors, amplius in 1765 praesentia saluatoris excaecabat zelus et inuidia ex Domini iudicio, in tantum ut comparatione praesentis insaniae prae¬ teritus omnis furor leuior fuerit et tolerabilior. Quod innuens ipse Dominus, cum dicerent de illo : Daemonium habet, et in principe daemoniorum eicit daemonia, dicit de illis : Cum 1770 immundus spiritus exierit ab homine, ambulat per loca inaquosa quaerens requiem et non | inueniens dicit : Reuertar in domum D meam priorem unde exiui, et reliqua. Hominem enim, id est populum illum de quo exierat, quando de Aegypto eductus ubi diis alienis seruierat ad Dei unius cultum conuersus est, 1775 illum, inquam, populum tunc spiritus nequior et opulentior ingressus est, quando mox natum Filium Dei cum Herode persequi coepit et deinceps blasphemare non desinit, et fiunt nonissima populi illius peiora prioribus.

1764 cf. Rom.

5, 14.

1768 Mt.

12, 24.

1769 Lc.

11, 24.

1777 ib.

26.

1768 Dominus ipse ~ 0 1770 ab] de t Vulg. 1772 priorem non in Vulg. Explicit lib. XXII Incipiunt capitula libri uicesimi tertii D, Explicit liber uicesimus secundus incipit uicesimus tercius O

IN LIBROS REGVM LIBER SECVNDVS 1. Verus Dauid, id est desiderabilis siue manufortis praedi¬ cando regnum Dei et eiciendo daemones in digito Dei nobis quidem bona prouidit, sed sibimet aduersa concitauit. Vtriusque effectus signa quaedam mystica mox praebuit, directus 5 ut ante iam dictum est, in isto Dauid spiritus Domini, scilicet quod praedicando et mira operando | et electis suis uitam D io acquisierit et contra seipsum mortis satellites concitauerit. Et prius quidem bona nostra, deinde aduersa praesignantur ipsius in isto Dauid. Nam protinus sequitur, io Et ait Savl ad servos svos : Providete mihi aliqvem 16, 17-18. bene psallentem et addvcite evm ad me. Et respondens 23

VNVS DE PVERIS AIT : ECCE VIDI FILIVM ISAI BETHLEEMITEM scientem psallere qve

spiritvs

etc. Ac deinceps :

Domini

malvs

Igitvr qvandocvm-

arripiebat

Savl,

tollebat

15 David citharam et percvtiebat manv sva, et refocillabatvr Savl et levivs habebat.

Recedebat enim

ab eo

SPIRITVS MALVS.

Puer ille qui haec respondit Saul, Doech Idumeus fuisse perhibetur inimicus Dauid, et omnia quae de Dauid in laudem 20 dixisse uidetur, in odium eius dixisse dicitur, quia uolebat inimicitiae causa et inuidiae liuore, ut ad Saul ueniret, quate¬ nus ibi qualibet occasione necaretur. Continuo sequitur :

17, 1

Congregantes

vero

Philisthei

agmina

sva

in

proe-

LIVM, CONVENERVNT IN SOCCHO. INDE ET CASTRAMETATI SVNT 25 inter Soccho et Azeca in finibvs Dommim et

reliqua.

2. Quid enim per ea quae dicta sunt mystice nobis innuitur, nisi quia desiderabilis et manufortis Christus inimicos suos, siue ex nobis gentibus siue ex Iudaeis, qui et ipsi testante Paulo erant natura filii irae, sicut et ceteri, | inimicos, inquam, 30 suos ad reconciliationem uel amicitiam praedestinatos et per praedicationem euangelii requiescere a peccatis atque respirare fecit de sub iugo diaboli, ac deinde superbum ini¬ micum qui habebat mortis imperium, id est diabolum lapi¬ de uiuo, quod ipse est, percussit et sicut uulneratum humilia35 uit? Saul quippe in eo quod Dauid citharam percutiente, refo-

XXIII, 2 cf. Mt. 4, 17 ; Lc. 11, 20. 4 cf. I Reg. 16, 13 ; supra 22, 1700. 18 I Reg. 21, 7. 18/22 Ps. Hier., Quaest. hebr. in lib. I Reg. - PL 23, 1403 A. 29 cf. Eph. 2, 3. 33 Hebr. 2, 14 ; cf. I Petr. 2, 4. 34 cf. Ps. 88, 11.

XXIII, 2 et eiciendo daem. in dig. Dei sub lin. O 4 directus om. t 0 et2 om. D 8 ipsius praesignantur ~ O t 13 scientem supra lin. G 18 ille supra lin. O 25 Domvvm t, Domnini O et reliqua om. G t in finibvs domi in marg. G 27 desideratus G 29 Paulo] apostolo / 31 atque] et t

PL

1098

1240

DE SANCTA TRINITATE XXIII

dilabatur et lenius habebat, et recedebat ab eo spiritus malus, inimicos Dei significat pro parte illorum, quia audita dulcissi¬ ma praedicatione Christi ad paenitentiam inuitantis ad fidem eius conuertuntur et refocillantur depositis peccatorum one40 ribus, et per confessionem recedit ab eis diabolus. Porro Philistheus quem interfecit, contra quem solum praeualuit solus Dauid, ipsum significat diabolum, quem solus uerus Dauid Christus superare potuit, quem per crucem suam uicit et suo sanguine triumphatum foras misit. In Paralipomenon 45 iste et fratres eius gigantes de progenie Arafa fuisse legun¬ tur, quae in Iudicum libro dicitur Orpha, nurus Noemi. Ipso nomine diabolum, ut praedictum est, significat Golias Philistheus. Nam Golias reuelatus, Philistheus uero potione cadens interpretatur. Reuelatus ille est ex euangelio Dei quod 50 princeps tenebrarum sit, | qui antea mendacio protectus pro PL 1099 Deo colebatur in templis, adorabatur in simulacris. Nihilo¬ minus potione cadens ipse est, qui superbiae ueneno ebrius moto pede cecidit, expulsus est, stare non potuit.

17, 8.10b

3.

Stansqve clamabat adversvs

falangas Israhel et

55 DICEBAT EIS : QVARE VENISTIS PARATI AD PROELIVM ? NVMQVID EGO NON

SVM

PHILISTHEVS ET VOS

SERVI SAVL ?

ELIGITE

EX VOBIS VIRVM ET DESCENDAT AD SINGVLARE CERTAMEN.

Ac

deinceps : Ego exprobravi agminibvs Israhel hodie.

Date mihi virvm et ineat mecvm singvlare certamen. 60

65

70

Agmina Israhel, agmina sunt uniuersae generationis quaerentium Dominum, quaerentium faciem Dei Iacob, cum quo ille directus meruit uocari Israhel. Agmina haec multa iam erant, antequam Christus manufortis de diabolo trium¬ pharet, et fuerunt ex eis plerique fide fortes, in spe longanimes, dilectione creatoris excellentes. Sed non fuit ex illis quisque adeo fortis, ut destruere posset regnum peccati et mortis, ut posset armis iustitiae suae superare atrium fortis armati, fortis, inquam, crudelis atque superbi. Vnde et in Isaia Spi¬ ritus sanctus cum dixisset uniuerso Israheli, uniuersae Hierusalem ciuitati, quae est ecclesia Dei : Consurge, Hierusalem quae bibisti de manu Domini calicem irae eius ; usque ad fundum calicem soporis bibisti, et potasti usque ad feces, continuo subiecit : Non est qui suscitet eam ex omnibus filiis quos genuit,

44 cf. II Reg. 21, 20 ; cf. Ps. Hier., ib. 1403 B. 46 cf. Ruth 1, 4. 48 Hier., supra 20, 637 ; 10, 830. 50 cf. Eph. 6, 12. 60 cf Ps. 23, 6. 62 cf Gen. 32, 28 ; Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 13, 21 - CC 72, p. 75 ; id., Hebr. quaest. in Gen. 51, 13 - CC 72, p. 41. 66 cf Rom. 6, 6 coli. 8, 2. 67 cf. Lc. 11, 21. 70 Is. 51, 17. 73 ib. 18.

46 nurus] socrus i directus Dei Hier. corr. ex subiunxit O

54 falangas om. t 62/63 iam multa ~ t

57 et] qvi t 62 princeps Dei siue 63 erant in marg. D 73 subiecit

IN LIBROS REGVM II, 2-4

1241

et non est qui apprehendat manum eius ex omnibus filiis quos 75 enutriuit. Exprobrabat igitur ille superbus agminibus Israhel, exprobrabat atque insultabat omnibus electis Dei, quos in Adam ceperat et apud inferos iure uictoris detinebat. Quare, inquit, uenistis parati ad proelium ? Quare tabulas testamen¬ ti et decem praecepta legis quasi fortiter pugnaturi sumpsi80 stis contra imperium meum ? Numquid ego non sum Philistheus, et uos serui Saul? Numquid, inquam, ego non sum princeps huius mundi, et uos serui peccati ? Eligite ex uobis uirum, et descendat ad singulare certamen. Sciebat enim quod omnes illaqueasset, omnes in iram Dei deuoluisset, quemad85 modum in eodem propheta post illa quae iam dicta sunt, subiunctum est: Filii tui proiecti sunt, dormierunt in capite omnium uiarum sicut bestia illaqueata, pleni indignatione Domini, increpatione Dei tui. Hoc erat opprobrium Israhel, quia nec ipsi qui parati uenerant ad proelium, qui arripue90 rant legis armaturam, ut resisterent aduersus peccatum, semetipsos liberare potuerant, quin cum peccato originali nonnihil peccatorum quoque adderent actualium. |

4. 17, 12

David avtem erat filivs viri ephrathei, de qvo svpra

DICTVM est, de Bethleem Ivda, cvi nomen erat Isai, qvi 95

HABEBAT OCTO FILIOS, ET ERAT VIR IN DIEBVS SAVL SENEX ET GRANDAEVVS

100

105

110

INTER VIROS.

Pulcherrima occursio, Saul et omnes uiri israhelitae audien¬ tes sermones Philisthei stupebant et metuebant nimis, sed illo tempore Dauid iam erat a Deo datus et opportune praeparatas uelut ex aduersa stirpe creatus. Nam ille, ut supra dictum est, ex progenie Orpha, hic autem de progenie Ruth, quae utraque nurus fuerat Noemi. Nam Orpha osculata est socrum ac reuersa Ruth adhaesit socrui suae. De huius radice quasi uirga germinauerat Dauid, quae nati ex Orpha superbiam percuteret Philisthei. Iste Christi, ille typus antichristi, qui ex diuersis immo ex contrariis generationibus editi ab aduentu eiusdem Christi toto spectante mundo confli¬ gere non desinunt usque ad finem saeculi. Habebat, in¬ quit, octo filios. Quaeretur, cur hic octo filios habere dicatur, cum in Paralipomenon non amplius quam septem legantur ? Quod ita soluitur : Nathan utique prophetam filium Sammaa

77 cf. Rom. 7, 6. 82 cf. Ioh. 12, 31 ; cf. Rom. 6, 17. 80 Is. 51, 20. 88 cf. I Reg. 17, 26. 90 cf. Eph. 6, 13. 91 Aug., supra 16, 534. 102 cf. Ruth. 1, 4. 108/119 Ps. Hier., ib. 1403 BC ; Angelom., In lib. Reg. 1, 17 - PL 115, 310. 110 cf. I Paral. 2, 13-15. 111 cf. II Reg. 5, 14.

83 et] qui t 89 qui1 om. t 91 semetipsos] nec praem. t 95 et1 om. G fuerat supra lin. G 103 huius] cuius t 104 uirga om. t 104/105 Philistei superbiam percuteret ~ t 100 ex2 om. G t 111 utique] itaque D propheta t

102

PL

1100

1242

115

120

17, 17-18. 20

DE SANCTA TRINITATE XXIII

filii sui, quem in loco filii | educauerat et nutrierat, inter D iov filios numerat. Nam et coram Samuhele septem eius filii le¬ guntur adducti fuisse et octauus esse in pascuis, inter quos Nathan adductum fuisse manifestum est, qui et Ionathan uocatur, de quo in extrema parte Samuhelis dicitur : Percussit autem eum Ionathan filius Sammaa fratris Dauid. Et notan¬ dum quod ubicumque propheta uocatur, Nathan scribitur, non Ionathan. Accipe, inquit Isai, fratribvs tvis oephi pvlentae et DECEM PANES ISTOS, ET CVRRE IN CASTRA AD FRATRES TVOS, ET DECEM FORMELLAS CASEI HAS DEFERES AD TRIBVNVM, ET FRA¬ TRES TVOS VISITABIS SI RECTE AGANT, ET CVM QVIBVS ORDI¬ NATI SVNT DISCE. SVRREXIT ITAQVE DAVID MANE ET COM-

125 MENDAVIT GREGEM CVSTODI, etc.

Non ut pugnaret armis indutus bellicis, sed ud fratres suos uisitaret missus est a patre suo Dauid. Plane sic et Christus non ut in operibus legis pugnaret, quae nihil ad perfectum adduxerat, sed ut fratres suos in hoc mundo peregri130 nantes uisitaret, a Deo Patre suo missus est : uisitaret, in¬ quam, licet longe minor dictio sit, quam postulat res. Qui tropus tapinosis dicitur, id est, humilitas rei magnae, non id agente sententia, quod ostendit. Quo locutionis modo Moyses quoque rem grandem humilians : Vadam, inquit, 135 et reuertar ad fratres meos in Aegyptum, ut uideam si adhuc uiuunt. Quod utique dictum, re quam intendebat longe mi¬ nus est. Igitur ut fratres suos uisitaret, id est, ut filios Dei qui dispersi erant, in unum congregaret, Christus uenit non pugnaturus in castris Saul, nec de lege nobis quidquam 140 praeter decem praecepta fratribus suis impositurus (quae per decem panes uel decem formellas casei recte signantur) cum oephi pulentae, id est, eum una Trinitatis fide. |

5. 17, 38-39

Et indvit Savl David vestimentis svis, et imposvit

GALEAM AEREAM SVPER CAPVT EIVS, ET VESTIVIT EVM LORICA.

145 Accinctvs

ergo

David

gladio

eivs

svper

COEPIT TENTARE SI ARMATVS POSSET INCEDERE. HABEBAT

CONSVETVDINEM.

DlXITQVE

DAVID

veste

sva,

NON ENIM AD

SAVL

:

Non possvm sic incedere qvia nec vsvm habeo. Et depoSVIT EA.

in cf. I Reg. 16, II. 110 II Reg. 21, 21. 128 cf. Hebr. 7, 19. 129 cf. Gen. 37, 13 ss. 122 Donatus, Arsgram. 3, 2-4 - ed. Mommsen 395, 13. 124 Ex. 4, 18. 128 cf. Ioh. 11, 52. 140 cf. Mt. 5, 17 ; Ps. Hier., ib.; Angelom., ib. 342 B.

112 annumerat Ps. Hier. 110 quo] et add. i 121 in] ad t 120 indutus] est add. t 129 duxerat D 122 magnae rei ~ O 129/140 fratribus suis quidquam praeter decem praec. ~ t 141 uel] per add. t 145 vestem svam D 147 David om. O

PL 1101

IN LIBROS REGVM II 4-5

I243

15°

Vestimenta uel arma Saul, quibus indutus uel accinctus Dauid incedere non potuit et idcirco ea deposuit, legis (ut praedictum est) opera fuere carnalia, quae Christus tempo¬ raliter quidem subiit, factus sub lege, ut apostolus ait, sed inutilia iudicauit, eo quod eodem testante apostolo nihil ad 155 perfectum adduxisset lex neque posset ex illis iustificari om¬ nis caro coram Deo, et idcirco illa deposuit. Quare autem tentare uoluit, utrum sic uestitus, sic accinctus uel armatus posset, incedere, cum non haberet consuetudinem ? Numquid ipsam consuetudinem quod non haberet nesciebat ? 160 Aut numquid is in quo directus erat Spiritus Domini hoc ipsum nesciebat, quod non in armis uicturus esset, sed in uirtute Domini, cum ipsam pugnam non ingrederetur, nisi in ipso quo et uictoriam suam praescire poterat Spiritu Domini ? Quare ergo sic frustra tentauit ? Videlicet, quia 165 sic pulchrius facto suam regi spem ostenderet quam si obla¬ ta regis arma mox uoce aut uerbo praecipiti quasi cum contemptu repelleret. Sic plane Christus : quare carnales subiit legis iustificationes, circumcisus ipse et per omnia circumcisionis factus minister ? Numquid nesciebat quia 170 suum non esset pugnare per opera uel iustificationes legis, sed per solum patibulum crucis ? Quare ergo sub lege factus est et in semetipso consuetudines legis admisit ? Videlicet quia dulcius fuit homines docere ratione quam ui : dulcius, inquam, et suauius nihil nocituram subire consuetudinem 175 legis, quam offensionem siue occasionem dare ulli homini. Depositis itaque uestimentis Saul, Tvlit, inquit, bacvlvm svvm qvem semper habebat in

17, 40

MANIBVS, ET ELEGIT SIBI QVINQVE LIMPIDISSIMOS LAPIDES DE TORRENTE, ET MISIT EOS IN PERAM PASTORALEM QVAM HABE1S0 BAT SECVM, ET FVNDAM MANV TVLIT, ET PROCESSIT ADVERSVS Philisthevm.

185

Baculus nostri Dauid id est Christi, quem contra Philistheum tulit, quem et semper habebat id manibus, cura ouium rationabilium est, quam contra diabolum suscepit de earum salute semper sollicitus. Quinque lapides limpidissimi, quos elegit de torrente, quinque sunt libri Moysi, quos tulit de popu¬ lo iudaico superfluente. Fluebat enim fluuius neque lapidibus

153 Gal. 4, 4. 154 cf. Hebr. 7, 19. 155 cf. Rom. 3, 20. ICO cf. I Reg. 16,13. 168 cf. Rom. 15, 8. 171 cf. Gal. 4, 4. 175 cf. II Cor. 6, 3. 185 Ps. Hier., ib.; Angelom., ib. 342 C.

151 deposuit ea ~ O t 152 fuere opera ~ t 154 attestante D 156 de¬ posuit illa ~ O 157 armatus om. O 165 spem regi ~ O 168 iustificationis G 172 legis consuetudines ~ O t 182 id est Christi] Christi scilicet t

1244

190

195

200

205

17, 41

DE SANCTA TRINITATE XXIII

illis retardabatur, id est per carnalia licentiose decurrebat desideria iudaicus populus, nec enim ulla legis disciplina coercebatur. Misit eos in peram pastoralem quam habebat secum, id est, contulit cum euangelio, quod nobis attulit | secum Deus homo factus, Verbum caro factum. Pera nam¬ que uas pastoricium est, in quo lac mulgeri solet. Significat autem eam quam attulit Christus legem nouam, legem euangelicam, quae profecto paruulis praestat lactis copiam. Fundam quoque manu tulit, id est, per caritatem manus in crucem extendit, ut unum lapidem iaceret, ut una et sola fide, sine legis operibus diabolum prosterneret. Econtra cassis aenea super caput Philisthei et lorica hamata, clipeus quoque et hasta eius singula magni ponderis et magnae ostentationis, illa est armatura superbiae diaboli, de qua ab beatum Iob Dominus dicit : Per gyrum dentium eius for¬ mido. Corpus eius quasi scuta fusilia, compactum squamis se pre¬ mentibus. Ac deinceps : Non fugabit eum uir sagittarius in stipulam uersi sunt ei lapides fundae, etc. Ibat,

inquit,

PL 1102

Philisthevs incedens et appropinqvans

ADVERSVM DAVID, ET ARMIGER EIVS ANTE EVM.

210

Quis est armiger eius nisi egestas semper praecedens fa¬ ciem eius ? Sic enim item de eodem ad beatum Iob dictum est : In collo eius morabitur fortitudo et ante faciem eius praece¬ det egestas. Festinavit David et cvcvrrit ad pvgnam ex adverso

17, 48b-49

Philisthei

:

et

misit

manvm

svam

in

peram,

tvlitqve

VNVM LAPIDEM ET FVNDA IECIT, ET PERCVSSIT PHILISTHEVM 215 IN FRONTE, ET INFIXVS EST LAPIS IN FRONTE EIVS, ET CECI¬ DIT IN FACIEM SVAM SVPER TERRAM.

220

225

Tandem opprobrium et maledictum Philisthei: opprobrium, inquam, quo exprobrauerat agminibus Israhel et maledictum quo maledixerat Dauid in diis suis subiungendo : Veni ad me, dabo carnes tuas uolatilibus caeli et bestiis terrae, conuersa sunt in caput eius. Nam econtra carnes eius et uolatilibus caeli et bestiis terrae | dedit Dauid. Tulit enim gladium eius, praeciditque caput eius, eoque sic trunco iacente, uidentes, inquit Scrip¬ tura, Philisthei, quod mortuus esset fortissimus eorum, fugerunt. Secundum hanc omnipotentiae gloriam id se praefiguratam ce-

192 Ioh. 1, 14 ; Angelom., ib. 342 D.

Iob 41, 5-6. 201 ib. 19. 17. 222 I Reg. 17, 51.

188 illis in marg. G 198 e contrario t

210 ib. 13.

195 cf. I Cor. ;, 2 ; I Petr. 2, 2. 292 219 I Reg. 17, 44. 220 cf. Ps. 7,

192 factus] est add. G 192 pastoricum O 197 et om\t 199 aereus/ amata D, ex armata corr. G, armata O 208 faciem] ante praem. O 218 maledictum quo om. D t 220 sunt] est / 221

contrario /

D n

IN LIBROS REGVM II, 5

230

235

240 18, 7b

1245

cinit ipse Dauid : Tu humiliasti sicut uulneratum superbum, in brachio uirtutis tuae dispersisti inimicos tuos. Sic namque manu fortis Christus, ubi misit manum ad lapidem, id est ad implendam per passionem suam Scripturarum ueritatem, percussit frontem, impudentem scilicet ac superbam diaboli confidentiam (superbus enim frontis habet impudentiam), et praecidit caput illius, tollendo uidelicet primaeuum pec¬ catum, per quod ille mundo dominabatur. Vnde apostolus : Delens, inquit, quod aduersum nos erat chirographum decreti, quod erat contrarium nobis, ipsum tulit de medio, affigens illud cruci, exspolians principatus et potestates traduxit con¬ fidenter palam triumphans illos in semetipso. Bene igitur in occursum uictoris mulieres egressae de uniuersis tribubus Israhel cantantes chorosque ducentes dicant in tympanis | et sistris laetitiae : dicant, inquam, et praecinant una fide, consona uoce: Percvssit Savl mille, et David decem milia in milibvs svis.

245

250

255

260

Siquidem mulieres istae animae nostrae sunt. Audierunt istae mulieres, quia, quem probrosus Philistheus male¬ dixit, quem diabolus per ora Iudaeorum blasphemauit et in crucem suspendit, ut maledictum legis fieret : Maledictus enim, inquit lex, a Deo est qui pendet in ligno, ipse benedi¬ ctus qui uenit in nomine Domini, maledici hostis caput amputauit, id est, principatum abstulit, et exinde resurgens ex mortuis in Hierusalem caelestem uictor ascendit. Hoc audito excitatae per fidem occurrent uictori animae nostrae, publice et priuatim cantantes et ducentes choros laetitiae. Quid canimus, quid confitemur ? Percussit Saul mille, et Damd decem milia in milibus suis. Plane quaecumque mulier carmen istud nescit, quaecumque anima laudem istam non recipit, dauidici triumphi particeps esse non poterit. Saul daemoniacus, id est populus iudaicus, qui sub regno mortis est, cui peccatum dominatur, multum esse arbitratus est quod templum habens et sacerdotium atque unius Dei cul¬ tum iustitias legis operabatur. Sed quanta iustitia illa fuit comparatione iustitiae Christi, qui ipse iustitia factus est nobis ? Nempe ac si mille decem milibus comparare uolueris.

226 Ps. 88, 11. 231 cf. Hier., In E%. i, 3, 8 - CC 75, p. 34 ; Greg., Hom. in E 10, 16 - PL 76, 892 AB. 234 Coi. 2, 14-15. 247 Deut. 21, 23 ; Gal. 3, 13. 248 Mt. 21, 9. 238 cf. Rom. 5, 21 coli. 6, 14. 262 I Cor. 1, 30.

231 habet frontis ~ t, frontes G superbus usque impudentiam in marg. G 232 uidelicet in marg. O 240 fide] et add. t 242 in milibvs svis non in Vulg. 249 maledicti t 252 animae nostrae uictori ~ t 255 in milibus suis non in Vulg. 262 iustitiae om. O

PL1103

1246 265

270

18,[10-11

DE SANCTA TRINITATE XXIII

Nam illa iustitia nonnihil quidem effecit, quia spem salutis suis operariis collocauit, sed nihil ad perfectum adduxit, quia principem mundi huius foras mittere non potuit. Dauid, id est Christus, hoc fecit, Christus diabolum uicit, Christus mortem destruxit, Christus super occasum ascendit, Domi¬ nus nomen est illi. Igitur percussit decem milia in milibus suis, id est uniuersitatem peccati destruxit, in multis uirtutibus suis : suis, inquam, quia non aliunde petitis. 7. Post diem alteram invasit spiritvs Domini malvs Savl, et prophetabat in medio domvs svae. David avtem PSALLEBAT MANV SVA SICVT PER SINGVLOS

275 AVTEM Savl lanceam et misit gere posset David cvm pariete.

eam

Et

DIES.

TENEBAT

pvtans qvod

confi¬

declinavit David a fa¬

cie EIVS SECVNDO.

280

285

290

295

300

Interim sciendum quia nunc quoque superbum Goliam toties Dauid armis ipsius exstinguit, quoties uir rectae fidei plenus, quae sanctis solet ad iustitiam reputari, ea ipsa Scripturae sacrae, quae haereticus affert, testimonia colligit et erroris eius pertinaciam inde conuincit. Nam cum super¬ bientem et sacrae Scripturae sententias disserentem eis¬ dem uerbis atque sententiis, quas profert, uincit, quasi elatum Goliam suo gladio detruncauit. Et hactenus quidem in Dauid praefigurata sunt, quae nobis bona Christus con¬ tulit, deinceps in eodem figurantur, quae a reprobis mala Christus idem pertulit. Saul quippe iam illam regni | diaboli partem significat, quae nulla dulcissimae praedicationis umquam potuit mitigari cantilena. Supra namque quandocumque spiritus Domini malus arripiebat Saul, tollebat Dauid cytharam et percutiebat manu sua, et refocillabatur Saul et leuius habebat, recedebat enim ab eo spiritus malus. Nunc autem psallente Dauid, idem insanus prophetans et diuinans alieno spiritu, lanceam semel et iterum mittit putans quod configere posset cum pariete Dauid. Ergo quoniam ueniens sapientia Dei nullum ab insania peccati liberum inuenit, illic quidem eos significat qui audita praedicatione Christi iugum abiecerunt furiosi domini, scilicet peccati; hic autem eos qui ex eadem praedicatione deteriores sunt effecti, quemadmodum idem cantor aut citharista dicit : Cantauimus uobis et non saltastis,

205 cf. Hebr. 7, 19. 280 cf. Rom. 4, 3.

200 cf. Ioh. 12, 31. 208 cf. II Tim. 1, 10 ; cf. Ps. 67, 5. 200 I Reg. 16, 23. 200 cf. Leo, Sermo 21, 1 - PL 54, 191 A - sicut nullum a reatu liberum repperit, ita liberandis omnibus uenit. 301 Mt. 11, 17 ; Lc. 7, 32.

207 uicit] Christus diabolum prostrauit add. t

ipsius] suis O t possit t

284 uicit O

272/273

285 gladio in marg. G

~ t detruncat D

Savl malvs

270

200

PL 1104

IN LIBROS REGVM II, 6-8

1247

lamentauimus et non plorastis. Amplius dicere potuit : Cantauimus uobis et plorare nos fecistis, lamentauimus uobis, et lancea nos cum pariete confixistis, lancea nos in cruce trans305 fixistis. Nam iste quidem in figura patiens, non confixus fu¬ giendo euasit; ille autem, cuius passiones praefigurantur, lancea clauisque confixus quidem est, sed resurgendo euasit! 8. Hic iam persecutiones ipsae quas pertulit Dauid nume¬ randae sunt. Prima est ubi nunc mittente Saul lanceam, 310 ut configeret eum cum pariete, declinauit et fugit. Secunda! ubi postquam percussit Philistheos plaga magna, itidem psallente nisus est Saul configere, et eo declinante, lancea casso uulnere perlata est in pariete. Tertia, ubi cum fugis¬ set Dauid et uenisset ad Achis regem Getii, interfecit Saul 315 propter illum sacerdotes Domini. Quarta, ubi nuntiauerunt Ziphei dicentes : Ecce Dauid latitat apud nos, et surgens Saul persecutus est Dauid in desertum Maon. Cumque desperaret Dauid se posse euadere, nuntius uenit ad Saul dicens : Festina et ueni quoniam infuderunt se Philisthei super terram. Quinta 320 in deserto Engaddi, ubi cum ingressus speluncam Saul ut purgaret uentrem, surrexit Dauid et praecidit oram clamydis eius silenter. Sexta ubi iterum nuntiauerunt Ziphei dicen¬ tes : Ecce Dauid absconditus est in colle Achile, et surrexit Saul et descendit in desertum Ziph, ubi cum dormiente illo 325 dixisset Abisai: Conclusit Deus hodie inimicum tuum in manus tuas. Nunc ego perfodiam eum lancea in terra semel et secundo opus non erit. Dixit Dauid : Ne interficias eum. Ac deinceps : Propitius sit | mihi Dominus, ne extendam manum meam in christum Domini. Nunc igitur tolle hastam quae est ad caput eius, et 330 scyphum aquae, et reliqua. Septima, quae et ultima, ubi ait Dauid in corde sua : Aliquando incidam in una die in | manus Saul. Nonne melius est ut fugiam etsaluerinterraPhilisthinorum et desperet Saul, cesset que me quaerere in cunctis finibus Israhel ? Fugiam ergo manus eius. Et surrexit Dauid et abiit ipse et sex335 centi uiri cum eo ad Achis filium Mahoc regem Geth. Septem istis persecutionibus Dauid uniuersae significantur perse¬ cutiones, quas excitauit diabolus contra Christum et eccle¬ siam eius. Septenario quippe numero plerumque uniuersitas designatur. Vnde et in Apocalypsi draco ille magnus rufus, 340 serpens antiquus, qui uocatur diabolus et satanas, septem

304 cf. Ioh. 19, 34. 309 cf. I Reg. 18, io s. 310 cf. I Reg. 19, 9 s. 313 cf. IReg. 21, 10. 3151 Reg. 23, 19.24. 318/£.37. 319 cf. I Reg. 24, 2 ss. 323 I Reg. 26, 1. 325 ib. 8-9. 327 ib. 11. 331 I Reg. 27, 1-2. 336 Greg., cf. supra 10, 1399. 339 cf. Apoc. 12, 5.

303 et plorare usque uobis in marg. G 316 surrexit Saul et G O t 323 est 324 Saul] Dauid t 330 et reliqua] etc. t 333 et] ut Vulg.

om. D

D n7

PL 1105

1248

345

350

355

360

365

370

375

DE SANCTA TRINITATE XXIII

capita habere scribitur, quibus uniuersi reges, qui contra Christum et sanctam eius ecclesiam persecutiones excitauerunt, significantur. Ceterum et in propria persona sua, quas pertulit Christus, persecutiones septem fuerunt. Prima fuit ubi secundum Mattheum mox nati eius animam funestus Herodes quaesiuit, et propter eum infantes occidit. Secunda fuit, ubi secundum Lucam, cum uenisset Nazareth, ubi erat nutritus, cum iam citharizaret, id est, praedicaret ad miti¬ gandum furorem Saul, scilicet, ut conquiesceret, qui contra eum iam furere coeperat possessor uel agitator Iudaeorum malignus spiritus. Surrexerunt, inquit, et eiecerunt illum extra duitatem et duxerunt illum usque ad supercilium montis, supra quem ciuitas illorum erat aedificata, ut praecipitarent eum. Ipse autem transiens per medium illorum ibat. Tertia fuit, ubi secundum Iohannem fugit a facie Iudaeorum irridentium, fugit, inquam, dicendo : Nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis uitam in uobis. Nam reuera haec dicendo fugit et abscondit se ab illis, secundum titulum psalmi tricesimi tertii, qui sic inscribitur : Psalmus Dauid, cum commutavit vultum suum coram Abimelech et dimisit eum, et abiit, et tympanizabat ad ostia portae duitatis, et defluebant saliuae in barbam, et ferebatur in mani¬ bus suis. Abimelech ipse est, qui supra dicitur Achis. Inter¬ pretatur autem Abimelech patris mei regnum. Achis uero quomodo est. Significat ergo Iudaeos, quos recte Christus prius appellauerit Patris sui regnum, quod significat Abimelech, nunc autem Achis, ex quo dixerunt : Quomodo est, quo¬ modo esse potest. In quo coram istis immutauit uultum suum? In eo uidelicet, quod ueteris sacrificii ritum conuertit in nouum. In eo quoque saliuae defluxerunt illi in barbam, quod cum diceret : Nisi manducaveritis carnem meam, etc., infantilia uidebatur eis uerba proferre. Infantium enim est saliuam emittere. Tunc quoque tympanizabat ad portam duitatis, quando inuitis et audire nolentibus mjrsterium praedicabat suae passionis, futurum esse sciens quod creden¬ do aperirent aliqui. Ferebatur etiam in manibus suis, uidelicet

344 cf. Mt. 2, 16. 34(5 cf. Lc. 4, 16 ss. 351 Lc. 4, 29-30. 354 cf. Ioh. 6, 15. 35(5 Ioh. 6, 54. 358 cf. Ioh. 8, 59. 3(50 Ps. 33, 1. 3(51 I Reg. 21, 13. 303 supra 23, 335. 304 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 3, 5, p. 61 ; 34, 19, p. 102 ; supra 4, 233. 304 cf. Rupert, In eu. Ioh. 6, 1422 - CC CM 9, p. 336 (Aug., Enarr. in ps. 33 s. 1 - CC 38, p. 273 ss.). 371 Ioh. 6, 54.

342 ecclesiam eius sanctam ~ O 347 fuit in marg. O 354 Ipse] Iesus t illorum] eorum O 355 secunda t 304 pater meus rex Hier. ; uerumtamen uir siue frater meus aut frater uir Hier. 372 eis] illis t

IN LIBROS REGVM II, 8-9

1249

cum tenens in manibus panem et uinum : Accipite, inquit, et comedite, hoc est corpus meum. Hic est sanguis meus nouum testamentum. Attamen | secundum hebraicam ueritatem nunc 380 legimus : Et collabebatur in manibus eorum. Quarta fuit per¬ secutio, quando miserunt principes et Pharisei ministros ut apprehenderent eum. Qui reuersi, cum diceretur eis : Quare non adduxistis eum ? responderunt : Numquam sic locutus est homo, sicut hic homo loquitur. At illi in intentione persi385 stentes adduxerunt mulierem in adulterio deprehensam tentantes, ut possent accusare eum . Quinta persecutio fuit, ubi cum dixisset: Arnen, amen dico uobis, antequam Abraham fieret ego sum, tulerunt lapides, ut iacerent in eum. Sexta ubi cum dixisset : Ego et Pater unum sumus, sustulerunt lapides 39° Iudaei, ut lapidarent eum. Septima, quae et ultima, ubi colle¬ gerunt aduersus eum concilium nec destiterunt donec cru¬ cifigerent eum. 9 Sciendum praeterea quia secundum praedictarum per¬ secutionum numerum Dauid iste septem psalmos cecinit, 395 uidelicet, Li, lii, liii, lv, lvi, lviii. Quod ex titulis ipsorum animaduerti promptum est. Nam titulus primi hic est : Psal¬ mus Dauid cum commutauit uultum suum coram Abimelech et dimisit eum et abiit. Titulus secundi : Psalmus Dauid, cum iuit Doec Idumeus et annuntiauit Saul, et dixit : Venit Dauid 400 in domo Abimelech. Titulus tertii : In finem pro Amalech intelligentia Dauid. Hic ad ultimam eius fugam respicit, quando confugerat ad Achis filium Mahoc regem Geth, et uenerunt Amalechitae absente Dauid et percusserunt Siceleg et succen¬ derunt eam igni. Titulus quarti: In fnem in carminibus intellec405 tus Dauid, cum uenissent Ziphei et dixissent ad Saul : Nonne Dauid absconditus est apud nos ? Titulus quinti : In fnem pro populo qui a sanctis longe factus est Dauid in tituli inscriptione, cum tenerent eum Allophili. Titulus sexti : In finem ne disper¬ das Dauid in tituli inscriptione cum fugeret a facie Saul in 410 spelunca. Titulus septimi : In finem ne disperdas Dauid in tituli inscriptione quando misit Saul ad custodiendam domum eius, ut interficeret eum, et abiit. Hic ad secundam persecutio-

.

377 Mt. 26, 26-28 ; Lc. 22, 20. 380 cf. Ioh. 7, 30. 382 Ioh. 7, 45. 383 ib. 46. 385 cf. Ioh. 8, 6. 386 Ioh. 8, 58-59. 389 Ioh. 10, 30-31. 390 cf. Ioh. 11, 47. 396 Ps. 23, 1. 398 Ps. 51, 1. 400 Ps. 52, 1. 402 cf. I Reg. 27, 2 ; 30, 1. 404 Ps. 53, 1. 406 Ps. 55, 1. 408 Ps. 56, 1. 410

Ps. 58, 1.

378 est2 om. O 381 miserunt in marg. G 383 sic om. D G 384 loquitur non in Vulg. 386 eum accusare ~ O 387 fieret Abraham ~ G t 398 secundus G 399 iuit] uenit Vulg. 408 Allophili] in Geth add. t Vulg. 40S/410 titulus sexti usque spelunca in marg. O 410 speluncam 0 (Vulg.) 411

Saul misit ~ /

PL 1106

1250

415

420

425

4jo

435

440

445

DE SANCTA TRINITATE XXIII

nem respicit, qua cum declinasset a facie Saul lancea casso uulnere perlata in pariete, misit Saul satellites suos nocte in domum ut custodirent eum, et interficerent mane. Quod cum annuntiasset Dauid Michol uxor sua, deposuit eum per fenestram, et abiit et aufugit, atque saluatus est. My¬ sterium tituli psalmi primi, quomodo Dauid, id est Christus, uultum suum immutauerit, supra perstrinximus. In titulo psalmi secundi, Doec, quod interpretatur motus, Doec, in¬ quam, Idumeus, id est motus terrenus, antichristum signi¬ ficat. Nam quod ille annuntiauit Sauli uenisse Dauid in domum Abimelech et pro|pter hoc interfecit sacerdotes Domini, illud praesignauit, quia antichristus ecclesiam usque in mortem persequendo dilaniabit. In titulo psalmi tertii in finem pro Amalech, illud mystice innuitur, quia quod secundum historiam contigit Dauid, ut ciuitas eius deprae¬ daretur et succenderetur ab Amalechitis, idem spiritualiter futurum esset contra ecclesiam Christi, quod impugnaretur | a perfidis scilicet Iudaeis, paganis, haereticis, quos om¬ nes sub nomine Amalech exprimit. Interpretatur enim Amalech populus lingens siue dolens et parturiens iuxta illud : Concepit dolorem et peperit iniquitatem. In titulo psalmi quarti Ziphei, qui annuntiauerunt Saul dicentes : Nonne Dauid absconditus est apud nos ? Iudaeos significant, qui Dauid Sauli prodiderunt, id est Christum morti tradide¬ runt. Ziphei namque for entes interpretantur. Quo nomine Iudaei denotantur, qui temporalibus bonis florere certabant et secundum carnem cognati Christi erant. In titulo psalmi quinti Allophili qui tenuerunt Dauid in Geth, ipsi sunt Iu¬ daei facti alienigenae suis meritis, quod ipso nomine indicant Allophili ; in Geth, quod interpretatur torcular, tenuerunt eum, id est, in pressura tribulationum et mortis longe facti a sanctis, scilicet ualde dissimiles apostolis et ceteris fidelibus Christi. In titulo psalmi sexti, quod fugisse scribitur Dauid a facie Saul in spelunca, illud mystice signat, quod a cogni¬ tione Iudaeorum recessit Christus propter perfidiam ipsorum et quasi latens in spelunca sic diuinitatem suam in humana 413 cf. I Reg. 19, 10-12. 419 cf. Ps. 23, 1 ; supra 23, 364. 420 Ps. 51, 1 ; Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 35, 12, p. 103. 42« Ps. 52, x. 432 Hier., ib. 3, 2, p. 61 ; 34, 20, p. 102. 433 Ps. 7, 15. 434 Ps. 33, 1. 437 Hier., ib. 37, 1, p. 105. 440 Ps. 55, 1. 441 cf. Hier., Epist. 18, 1 - CSEL 54, p. 75, 15 (Tertull., Adu. Mare. 4, 37 - CC 1, p. 646 ; id.. De ieiun. 7, 1 - CC 2, p. 1263). 442 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 27, 25, p. 95. 445 Ps. 56, 1.

415 interficerentur G 41« nuntiasset t 419 mutauit t 424 praefigurauit t 432 populus lingens Hier. (Auilath : dolens uel parturiens 34, 20, p. 102) 441 nomine] suo add. t 443 facti] sunt add. G 445 quo t 44« speluncam O signat mystice ~ O, significet t 447 recesserat / 448/449 occultauit

in humana ~ O

PL1107

D 12

IN LIBROS REGVM II, 9-10

18,

1251

occultauit natura. In titulo psalmi septimi, quod mississe 45° scribitur Saul ad custodiendam domum eius ut interficeret eum, illud significat, quod misit populus iudaicus custodes ad custodiendum Christi sepulcrum, ut interficerent eum, id est, ut in morte quantum ad opinionem suam eum deti¬ neret, quod non fecit. Nullo autem argumento certius potuit 455 dominica resurrectio comprobari, quam per hoc quod ex suis inimicis testes sibi adhibuit. Quod in quisbusdam eorum titulis scriptum est : Ne disperdas, siue ne corrumpas in tituli inscriptione ex abundanti nunc exponere est, eo quod ad rem minus attinet, neque enim psalmos aut psalmorum titulos 460 tractare, hic nobis propositum est. Verumtamen nec omnino praeterire libet, quia quantum ad eorum uoluntatem titulum ipsius Dauid id est Christi corruperunt uel disperdiderunt ; scilicet quando dixerunt : Noli scribere Rex ludaeorum, sed quia ipse dixit, Rex sum ludaeorum. 465 10. Notandum et illud, quia singulas paene persecu¬ tiones comes gloria sequitur. Vbi primum misit lanceam Saul putans quod configere posset Dauid cum pariete, 15-17. continuo subsequitur :

20.25.27

Vidit itaqve Savl qvod prvdens esset nimis, et coe-

470 PIT CAVERE | EVM. OMNIS AVTEM ISRAHEL ET IVDA DILIGEBAT PL 1108 David, ipse enim ingrediebatvr et egrediebatvr ante EOS.

Scilicet quando egrediebantur ad pugnam, ipse primus more regio egrediebatur in conspectu eorum et regrediebatur. 475

Dixit avtem Savl ad David Merob, ipsam dabo tibi vxorem,

:

Ecce filia mea

etc.

deinceps: DAVID. Et

Ac

AVTEM MlCHOL FILIAM SAVL ALTERAM

maior

Dilexit NVNTIA-

tvm est Savl et placvit ei. Dixitqve : Non habet rex NECESSE SPONSALIA,

NISI TANTVM CENTVM PRAEPVTIA PHI-

480 LISTHINORVM. Et POST DIES PAVCOS SVRGENS DAVID ABIIT IN Accaron cvm viris qvi

svb eo erant, et percvssit de

PHILISTHIM DVCENTOS VIROS, ET ATTVLLIT PRAEPVTIA EORVM ET ANNVMERAVIT EA REGI VT ESSET GENER REGIS. 485

Inde dictum est : In duabus rebus gener meus eris hodie. In duabus rebus generum eum esse sibi futurum dixit, quia attulerat ei praeputia Philisthinorum pro Merob, quam Saul

449 Ps. 58, 1. 451 cf. Mt. 27, 65-66. 457 Ps. 56, 1 ; Ps. 57, 1 ; Ps. 58, 1. 493 Ioh. 9, 21. 484 I Reg. 18, 21. 484/494 Ps. Hier., Quaesi. ib. 1404 BC ; Angelom., ib. 1, 18 - 314 D.

449 septimi psalmi ~ / quo/ 451/452 illud significat usque interficerent cum in marg. O 464 ludaeorum sum ~ /, sum supra lin. O 471 egr. et ingr. ~ G 473 egrediebatur / 474 illorum / 477 David Michol filiam alte¬ ram ~ t (Vulg.) 485 rebus om. Ps. Hier. esse otn. Ps. Hier. 486 attule¬ rat] iam praem. Ps. Hier.

ei om. t

1252

490

495

500

505

19, 20 510

19,

23-24

DE SANCTA TRINITATE XXIII

dedit Hadriheli molathitae, et postea pro Michol ducenta. Et quamuis non aperte dicatur proMerobSaul praeputia Philisthinorum Dauid dedisse, tamen qui praecedentia et subsequentia perlegerit et scrutatus fuerit, inueniet eum bis Sauli praeputia Philisthinorum dedisse. Potest etiam et aliter intelligi, in duabus rebus gener meus eris hodie, quia ego quaesiui a te centum praeputia Philisthinorum, et tu obtulisti ducenta. Potest adhuc et constantius sic dictum intelligi, in duabus rebus gener meus eris hodie, ut sit sensus : Vt gener meus fieres, dudum Philistheum occidisti, sed et nunc centum praeputia Philisthinorum dabis. Nam ne hoc ulli dubium sit, meminisse debet, quia cum Philistheus blasphemaret et exprobraret, dixit unusquispiam de Israhel: Num uidisti uirum hunc qui ascendit ? Ad exprobrandum enim Israheli ascendit. Virum ergo qui percusserit eum ditabit rex diuitiis magnis, et filiam suam dabit ei. Igitur qui paene lancea cum pariete confixus fuerat, mox subsequente consolatur gloria, regis gener in duabus rebus, id est iterata factus uictoria. Item, ubi lancea rursus impetitus fuerat et domi con¬ clusus per fenestram depositus euaserat, cum adhuc elapsum persequeretur Saul, glorioso miraculo eum qui quaerebatur protexit et consolatus est Deus. Misit, inquit, Savl lictores vt raperent David. Qui missi fuerant primi, et qui secundi et qui tertii prophetauerunt irruente in illos spiritu Domini. Abiit et ipse. Et factvs est etiam svper evm Spiritvs Domini, EXPOLIAVIT

SE

VESTIMENTIS

SVIS,

ET

PROPHETAVIT

et CVM

CETERIS CORAM SAMVHEL. 515

520

525

Prophetauit, inquam, non minus facto quam uerbis. Nam exspoliando se uestimentis suis ei quem persequebatur, regnum se relinquere significauit, et hic quaestio magna ori¬ tur, cum in praecedentibus legatur : Et non uidit Samuhel Saulum usque in diem mortis suae. Aut non uidit eum, quia quando Saul iunctus est cuneo prophetarum, abscondit se Sa¬ muhel ne uideretur ab eo. Aut non uidit eum indutum habitu regio, quo indutus erat, quando dictum est, non uidit eum usque in \ diem mortis, subauditur indutum habitu regio. Exspoliasse uero non omnibus uestimentis sed regalibus tantum intelligendum est. Item ubi fugerat et uenerat ad Achis

500 I Reg. 17, 25. 517/525 Ps. Hier., ib. 1404 D - 1405 A. 35. 525 cf. I Reg. 21, 10.

518 I Reg. 15,

400 perscrutatus Ps. Hier. 407 Philist. praep. ~ / 500 exprobranda G 501 ditauit G 512 svper evm etiam ~ t 513/514 cvm ceteris propheta¬ vit ~ O 517 relicturum t 520 prophetico t 523 mortis] suae add. Ps. Hier. habitu regio] ueste regia t 524 uero] se add. Ps. Hier. uestibus O 525 fuerat G

PL 1109

IN LIBROS REGVM II, io

23, 1

1253

regem Geth, et dicentibus seruis Achis, numquid non iste est Dauid rex Israel, etc., extimuerat ualde et immutauerat os suum et collabebatur inter manus eorum, et impingebat in ostia portae defluente saliua in barbam. Cum interim prop53° ter eum occidisset Saul sacerdotes Domini, mox subsequente gloria triumphat, amaritudo eius dulcorata est. Annvntiavervnt, inquit, David dicentes : Ecce PhiLISTHEI EXPVGNANT CEILAM.

Consulto protinus Domino, et accepto eius oraculo, perrexit 535 aduersus agmina Philisthinorum et pugnauit aduersus eos, et abegit iumenta eorum et percussit eos plaga magna. Hic iam nec illud praetereundum quod dictum est : Et fuerunt uasa puerorum sancta. Achimelech interrogat, utrum Dauid et pueri sui quos in illum et illum locum conduxisse se dixerat, 540 mundi essent, Dauid aenigmaticos de se | pluraliter respondit, dicens : Et fuerunt uasa puerorum sancta a concubitu coniugali. Quod uero ait : Porro uia haec polluta est, et in hebraeo legitur, porro uia haec laica est, sic est intelligendum : Via haec laica est, ac si diceret : In lege praeceptum 345 est ut extraneus non comedat ex eis, et tu interrogas utrum mundi sint pueri, qui etiam si mundi essent, nequaquam uesci deberent. Idcirco uia est laica, quia tu laicaliter inter¬ rogas. Quod uero sequitur : Sed et ipsa hodie sanctificabitur in uasis meis, ipsa utique in uasis, id est, in mente sua sanctijioficari dicitur, quia nisi necessitate corporis et periculo uitae urgente nequaquam uesceretur eis. Non tamen aperte eos¬ dem legitur Dauid panes comedisse. Tradunt Hebraei nequa¬ quam Dauid eosdem panes comedisse. Aliter Dominus in euangelio. 535 Item ubi ascendentibus Zipheis ad Saul, et dicentibus : Nonne Dauid latitat apud nos, cum isset Saul et socii eius ad quaerendum eum, cumque Dauid desperaret se posse euadere a facie Saul, tam iucundo praesentia Dei subuenit praesidio, ut in tali articulo posito Dauid ueniret nuntius 360 ad Saul qui diceret : Festina et ueni, quia infuderunt se Philisthiim super terram. Hoc tam gloriosum fuit ut facti uel

526 I Reg. 21, 11. 527 I Reg. 2i, 12-13. 535 I Reg. 23, 3. 536 I Reg. 21, 5. 537 ib. 538/554 Ps. Hier., ib. 1405 BC. 541/554 Angelom., ib. 1, 21 319 C. 553 cf. Mt. 12, 3 ; cf. Hier., In Mt. 2, 303 - CC 77, p. 88 : panes laicos ... consecratos. 556 I Reg. 23, 19. 560/A 27.

528 in manibus D, in manus O t 529 defluebatque t 529/530 occidisset propter eum ~ t 535 aduersus1] ad- supra lin. G 539 condixisse t 540 aenigmatice Ps. Hier. 546 sint usque mundi in marg. G 547 uesci] eis praem. Ps. Hier. uia] haec add. Ps. Hier. 549 in3 om. t 560 qui] et t de-

D i2v

DE SANCTA TRINITATE XXIII

1254

euentus memoriam posteris nequaquam deesse uellent. Vocauerunt enim locum illum, Petram diuidentem. Item : CVM 24, 2-5 565 David

REVERSVS etiam

SAVL

svper

PERREXISSET

abrvptissimas

AD

INVESTI GANDVM

petras,

qvae

solis

IBICIBVS PERVIAE SVNT.

Ibi uero gloriosi uiriuirtus et patientia laudabiliter enituit. Spelvncam ingressvs est Savl, vt pvrgaret ventrem, David et viris eivs in interiori parte spelvncae laten570 TIBVS. SVRREXIT ERGO DAVID, ET PRAECIDIT ORAM CLAMYdis Savl silenter, etc.

Hoc admirans Saul ipse : Iustior, inquit, tu es quam ego. Ac deinceps : lura mihi in Domino ne deleas semen meum 'post me, neque auferas nomen meum de domo patris | mei. Hoc 575 plane gloriosum fuit, et hic ueraciter dicas quia non qui passus est, sed qui fecit iniuriam miser exstitit. Item ubi rursum uenientes Ziphei ad Saul dixerunt: Ecce Dauid abscon¬ ditus est in colle Achilae, et surrexit Saul, et descendit in de¬ sertum Ziph, et cum eo tria milia uirorum de electis Israhel, 5S0 animaduerte quid fecerit Dauid : 26, 7

Venervnt ipse et Abisai ad popvlvm nocte, et invenervnt

Savl

iacentem

et

dormientem

in

tentorio,

et

HASTAM FIXAM IN TERRA AD CAPVT EIVS.

Post omnia quae illic gesta uel dicta sunt, ait Saul: Peccaui, 585 reuertere, fili mi Dauid, etc. Parumne id spectat ad gloriam uictoris, quod tam uiuida patientia carbones ignis super caput inimici sui congessit, licet in corde illius pertinax malitiae ra¬ dix incombusta perseuerauerit ? Item ubi fugiens Dauid ad Achis habitauit in Geth, deditque ei Achis Siceleg. Ama59° lechitae impetum fecerunt et percusserunt Siceleg, et succen¬ derunt eam igni. Sed ueniens Dauid tristitiam praesentem mox subsequentis triumphi gloria detersit. 30, 17-20

Percvssit enim

latrvncvlos

Amalechitas

a

vespere

VSQVE AD VESPERAM ALTERIVS DIEI, ET ERVIT OMNIA

QVAE

595 TVLERVNT, NEC DEFVIT QVISQVAM A PARVO VSQVE AD

MAG-

NVM, TAM DE FILIIS QVAM DE FILIABVS ET DE

SPOLIIS,

ET

QVAECVMQVE RAPVERANT OMNIA REDVXIT DAVID, ET TVLIT VNIVERSOS GREGES ET ARMENTA ET MINAVIT ANTE

FACIEM

SVAM, DIXERVNTQVE : HAEC EST PRAEDA DAVID. 600

Igitur, uti praedictum est, cuncta quae pertulit aduersa

561 ib. 28. 572 I Reg. 24, 18. 573 I Reg. 24, 22. 577 I Reg. 26, 1-2. 584 I Reg. 26, 21. 586 cf. Rom. 12, 20. 587 cf. I I Tim. 6, 10. 588 cf. I Reg. 27, 2.3.6. 58$) I Reg. 30, 1.

561 de- supra lin. O 569 viri t 572 ipse om. t, ipse Saul ~ D 575 hic supra lin. G qui supra lin. O 586 fecit t 581 et om. G 583 terram O 584 dicta uel gesta ~ t 586 inuida O

pl hio

IN LIBROS REGVM II, io-ii

1255

Dauid, Deus in prospera conuertit, cunctamque miseriae noctem mox succedentis gloriae, dies effugauit in typum uidelicet Christi Filii Dei, eiusdem Filii Dauid, Dei et hominis,_ qui cuncta, quae ut passibilis homo pertulit, impassibili 605 diuinitate superauit. 11 Gloriosissimum et illud fuit quod inter ipsas persecu¬ tiones fugienti adhuc et latitanti fortes illos spiritus Domini ag§regauit, quorum fides et bellicosa uirtus militaret postmodum regi in throno sedenti. Sic enim in Paralipomenon 610 scriptum est : Hi quoque uenerunt ad Dauid in Siceleg, cum adhuc fugeret Saul filium Cis, qui erant uiri fortissimi et egregii 'pugnatores tendentes arcum, et utraque manu fundis saxa iacientes, principes Ahiezer et Ioas fdius Amaa gabathites, et ceteri de Beniamin. Et de Gaddi uiri, inquit, robustissimi, 615 et pugnatores optimi. Facies eorum quasi facies leonum, et ueloces quasi capreae in montibus. Egressusque est Dauid obuiam eis et ait : Si pacifici uenitis ad me, ut auxiliemini mihi cor meum iungatur uobis, si autem insidiamini mihi pro aduersariis meis cum ego iniquitatem in manibus meis 620 non habeam, uideat Deus patrum nostrorum et iudicet. Spiri¬ tus uero | induit Abisai principem inter triginta, et ait : Tui sumus, 0 Dauid, et tecum, fili Isai, pax, pax tibi, et pax adiutonbus tuis, te enim adiuuat Deus tuus. Suscepit ergo eos Dauid, et constituit eos principes turmae. Nonne et uero 625 Dauid Christo Filio Dei, dum adhuc lateret in infirmitate carnis, dum adhuc tentaretur, dum adhuc persecutionibus urgeretur, suus ipsius Spiritus principes id est apostolos ad¬ duxit, quorum fides et patientia postmodum regnanti atque ad dexteram Patris residenti per totum militaret orbem 630 in praedicatione euangelii ? Nam de illis dicitur per prophe¬ tam : Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. Constitues eos prin¬ cipes super omnem terram. Et alibi : Principes populorum con¬ gregati sunt cum Deo Abraham. Nam ut iucundius aspiret huiusce pulchritudo mysterii, cum fortes tunc ad Dauid 635 profugum conuenerint quam plurimi, undecim tantum prin¬ cipes nomine pariter et numero Scriptura designauit. Ezer, inquit, primus princeps, Obdias secundus, Eliab tertius, Masmana quartus, Hieremias quintus, Hetthi sextus, Helihel septimus, Iohannem octauus, Helzebad nonus, Hieremias 640 decimus, Bachannai undecimus. Quem hoc non delectat

.

610 I Paral. 12, 1-3. Ps. 46, 10.

614 ib. 12, 8.

616 ib. 17-18.

631 Ps. 44, 17.

632

601 conuertit in prospera ~ O 606 gloriosum t 611 uiri om. G 613 iacientes] et dirigentes sagittas add. in marg. O 621 uero] Domini add. t 623 tuis om. t 620/630 orbem in praed. in marg. G 633 ut] et G 640 de¬ lectet t

pl

1256

645

650

655

660

665

DE SANCTA TRINITATE XXIII

scientem, quod Christus, et si plures discipulos fecit, tamen duodecim tantum elegit, quos et apostolos nominauit, et ex illis unus periit, ludas filius 'perditionis ? Et quidem epi¬ scopatum per apostolatum eius accepit alter, et duodenarius apostolorum numerus suppletus est, sed non cum adhuc ille Dauid lateret, cum adhuc fugeret, cum adhuc persecutionem sustineret. Iam inimicos suos uicerat, iam mortem superauerat, iam in caelum ascenderat | et regnans gloria et honore coronatus ad dextram Patris sedebat. Vndecim ergo principes profugi et adhuc latitantis Dauid undecim fuere apostoli adhuc mortalis et passibilis Christi, quibus et proinde dicit : Vos autem estis, qui permansistis mecum in tentationibus meis. Et ego dispono uobis sicut disposuit mihi Pater meus regnum, ut edatis et bibatis super mensam meam in regno meo. Quid porro illud sibi uult quod ibidem de istis principibus continuo dictum est : Nonissimus centum milibus praeerat, et maximus mille ? Nulla quippe quaestio subesset, si ita dictum fuisset, maximus centum milibus praeerat, et nouissimus mille. Quid ergo, in¬ quam, nisi quia in lege uel ordine magni militiae Dauid, ille qui maior est sit sicut iunior, et qui praecessor sicut ministrator ? Igitur ut reciprocando melius sententia colliquescat, qui cen¬ tum milibus praeerat, ille nouissimus, et qui mille praeerat, ille maximus erat. Quod est dicere: Qui inter principes Dauid, id est apostolos Christi, pluribus abundabat uirtutibus, ille spontanea submissione omnium erat noussimus, et qui paucio¬ rum uidebatur esse uirtutum, ille pia humilitatis contentione omnium iudicabatur esse maximus. | 12 Nihilominus nec illud a mysterio uacare putandum est, quod inter praedictas persecutiones unam quidem Dauid uxorem, scilicet Michol filiam Saul amisit, sed duas acquisiuit, uidelicet Abigail uxorem Nabal Carmeli et Ahinoen Iezrahelitem. Nam Saul dedit Michol filiam suam uxorem Dauid, Falti filio Lais qui erat de Gallim. At ille, ut Hebraei tradunt, non cognouit eam, id est Falti, quia si cognouisset eam, numquam Dauid postea sibi sociasset, quia in lege penitus huiusmodi prohibetur coitus. Idem namque Falti de Gallim, id est de inundatione erat. Inundatio, hoc est Gallim, lex intelligitur.

*

670

675

(»43 cf. Ioh. 17, 12. «43/044 Ps. 108, 8 ; Act. 1, 20.25. 048/049 cf. Ps. 8, 6. 052 Lc. 22, 28-30. 050 I Paral. 12, 14. 059/000 cf. I Cor. 15, 8 ; Mt. 20, 26. 072 I Reg. 25, 44. 072/070 Ps. Hier., ib. 1407 B ; Angelom., ib. i, 25 326-327. 070/077 Hier., Ub. interpr. hebr. nom. 35, 25, p. 104.

054 porro] ergo inquam / 058 ergo om. t 059 Dauid militiae ~ t 000 fit t iunior] minor t 009 Dauid in marg. G 072 filiam suam Michol ~ t 075 sibi] eam praem. t sibi postea ~ D 070 transmigrantes siue reuelati Hier.

D 13

PL 1112

IN LIBROS REGVM II, 11-12

1257

Legis enim doctor erat de Baurim, id est de electis. Quando autem a Saule Michol ei datur, Falti, id est euadens interpre680 tatur. Quando uero ab eo eadem Michol aufertur, Faltihel, id est euadens a Deo, interpretatur. Euadens a Deo dicitur, quia custodiuit eum ne tangeret eam, ne fieret transgressor legis. Secutus est eam uir suus plorans usque Baurim. Plorasse dicitur prae gaudio, eo quod eum Dominus custodisset ne 685 eam tangeret. Significat autem Michol, quod nomen uertitur in aquam, carnalem nimis et aquaticam synagogam, utpote uinum nescientem, quod de aqua factum, Christus desidera¬ bilis illi propinare uoluit in nuptiis suis magisque sequentem aquam litterae, quae nihil ad perfectum adduxit. Propter 69° illam quidem, ut desponsaret sibi, Dauid Philistheum inter¬ fecit, id est diabolum Christus propria morte uicit. Sed Saul arreptitius, scilicet insania peccati in illa synagoga regnan¬ tis, abstulit illi et dedit eam Falti, id est Moysi, non quod uere data uel subdita sit illi. Si enim crederetis, inquit, Moysi, 695 crederetis forsitan et mihi, sed quod sic arbitretur, sic confidat sibi, iuxta illud : Tu discipulus eius sis; nam nos Moysi discipuli sumus. Attamen idem Falti, qui nunc non cognoscit uxorem quondam Dauid, aliquando reducet illi. Futurum est enim aliquando, ut Christum synagoga cognoscat, ex 700 lectione Moysi. Interim Dauid qui unam illam amisit, duas, ut praedictum est, inter ipsas persecutiones acquisiuit, uidelicet Abigail uxorem Nabal Carmeli, et Abinoen Iezraheliten. Abinoen fratris decor, Iezrahel semen Dei, Abigail Patris mei exsultatio. Nabal insipiens interpretatur. 705 Igitur Abinoen Iezrahelites, id est fratris decor de semine Dei, antiqua ecclesia est, quae Christi aduentum praecessit, decor, inquam, fratris, id est honor et regnum eiusdem Christi Filii Dei, Deus enim Pater secundum spiritum, Abraham uero pater secundum carnem est ecclesiae. Sicque 710 Iezrahelites est, id est de semine Dei. Porro Abigail noua ecclesia est, quae aduentum eiusdem Christi Filii Dei sub¬ sequitur, uxor | quondam Nabal, id est insipientis, discipula PL enim erat philosophorum insipientium, quorum sapien-

678 Hier., ib. 37, 26, p. 104. 683 II Reg. 3, 16. 685 Hier., ib. 36, 8, p. 104. 680 Hebr. 7, 19. 694 Ioh. 5, 46. 606 Ioh. 9, 28. 703 Hier., ib. 28, 11, p. 95 ; supra 21, 435. 704 Hier., ib. 36, 12, p. 104; supra 23, 432. 713 cf. I Cor. 1, 20.

678 erat doctor ~ D Beurim Hier. de batu- in marg. D 679 euadens] a Deo add. Ps. Hier. 685 tangeret eam ~ t aqua omnis uel ex omnibus Hier. 600 ut] eam add. t Philisteum Dauid ~ O t 606 nam nos] nos autem Vulg. 700 interim] iterum t illam] suam uxorem t 704 Abigal pater exsultationis Hier. 712 disciplina t

1113

1258

DE SANCTA TRINITATE XXIII

tiam Deus stultam fecit. Vtramque ecclesiam, eisdem passio715 nibus, eadem Christus morte redemit. 13. Quidnam egit haec Abigail secundum nomen suum patris exsultatione dignum ? 25, 14.18.

Nvntiavit ei vnvs de pveris, dicens : Ecce misit David

32-34.38.39nvntios de deserto, vt benedicerent Domino nostro, 720 ET ADVERSATVS

EST EOS.

FESTINAVIT

IGITVR ABIGAIL,

TVLIT DVCENTOS PANES ET DVOS VTRES VINI etc.

Et

AIT

ET

DA-

vid ad Abigail : Benedictvs Dominvs Devs Israhel, qvi MISIT TE HODIE IN OCCVRSVM MEVM, ET BENEDICTVM ELOQVIVM TVVM, ET BENEDICTA TV QVAE PROHIBVISTI ME HODIE NE 725 IREM AD SANGVINEM, ET VLCISCERER ME MANV MEA. AlIOqvin vivit Dominvs Devs Israhel, qvi prohibvit me MALVM

FACEREM

TIBI,

NISI

CITO

VENISSES

IN

ne

OCCVRSVM

MIHI, NON REMANSISSET NABAL VSQVE AD LVCEM MATVTINAM MINGENS AD PARIETEM.

Ac deinceps :

CVMQVE PERTRANSISSENT

730 DECEM DIES, PERCVSSIT DOMINVS NABAL ET MORTVVS EST. Misit ergo David et locvtvs est ad Abigail, vt svmeret EAM SIBI IN VXOREM.

735

74°

745

750

Plane secundum hanc sapientis formam mulieris ecclesia de gentibus sibimet sapienter prouidit. Venerunt nuntii Dauid ad Nabal ut benedicerent ei, uenerunt, inquam, nuntii pacis, praedicatores salutis ad mundum istum insipientem, et in maligno positum, ut gratiam supernae benedictionis, gratiam Spiritus sancti in baptismo remissionis peccatorum conferrent ei. At ille scilicet Nabal, id est omnis insipiens, omnes qui dicentes se esse sapientes stulti jacti sunt aduersati sunt eos, persecuti sunt eos, occiderunt eos. Quid econtrario Dauid ? Quid ad haec manu fortis ? Accingatur, inquit, unus¬ quisque gladio suo. Et accincti sunt omnes gladiis suis. Gla¬ dius Dauid et uirorum eius potestas iudicii est in manu Christi et sanctorum eius. Nam exaltationes Dei, inquit, in gutture eorum, et gladii ancipites in manibus eorum, ad faciendam uindictam in nationibus, increpationes in populis, ad alligandos reges eorum in compedibus, et nobiles eorum in manicis ferreis ut faciant in eis indicium conscriptum. Hoc metuens festinauit Abigail, festinauit gentium multitudo mune¬ ribus prolatis praeuenire et placare iram uindicis, ne se manu sua ulcisceretur Dauid, credens attestantibus quod horrendum sit incidere in manus Dei uiuentis, quando iudicatu-

73» cf. Rom. 10, 15. 737 cf. I Ioh. 5, 19. 740 Rom. i, 22. 25, 13. 745 Ps. 149, 6-9. 753 cf. Hebr. 10, 31.

742 I Reg.

715 morte Christus ~ / 719 de deserto nvntios ~ Dt{Vulg.) malum ~ D (Vulg.) 732 in oni. t 743 omnes] singuli G O tiones O {Vulg.) 751 iudicis t

727 facerem 745 exsulta¬

IN LIBROS REGVM II, 12-15 755

760

765

770

25, 36e-37

1259

rus Deus noster | manifeste ueniet et non silebit. Viro autem suo Nabal non indicauit. Nec enim quaesiuit ecclesia consilium cuiusquam philosophi aut edictum attendit cuiusquam orbis terrarum principis, sed illis quidem omnibus debita reddi¬ dit, cui tributum tributum, cui uectigal uectigal, cui honorem honorem, salutis autem suae uiam aut uen|turae irae effugium qualiter inueniret, cum sola sapientia tractauit, a solo Spi¬ ritu Dei consilium quaesiuit. Quid enim de huiusmodi tracta¬ ret cum ebriosis principibus, cum insipientibus philosophis huius mundi ? Erat enim, inquit, Nabal ebrius nimis. Quae autem sunt munera, cum quibus ad nostrum Dauid ista festinauit Abigail ? Vt taceam de sex operibus misericordiae, quae replicaturus est ille dicendo: Esuriui enim et dedistis mihi manducare. Sitiui et dedistis mihi bibere, etc. illud praecipue munus, illa maxime singularis oblatio prudentiam huius laudabilem efficit, quam quotidie immolat in sancto altari, sanctum sacrificium, immaculatam hostiam corporis eius et sanguinis. His muneribus non solum iram uel gladium euasit, sed coniux effecta est ecclesia magni Dauid.

.

14

Et non indicavit ei verbvm pvsillvm avt grande

vsqve mane. Dilvcvlo avtem cvm digessisset vinvm Nabal, 775 INDICAVIT EI OMNIA VERBA HAEC.

780

785

Hoc exemplum tam uniuersam ecclesiam, quam singulatim quosque fideles aedificat. Quid enim nobis Abigail per hanc renuntiationis suae dispensationem innuit, nisi quod iracundos melius corrigimus, si in ipsa irae suae commotione declinamus ? Perturbati quippe quid audiant ignorant, sed ad se reducti tanto libentius exhortationis uerba recipiunt, quan¬ to se tranquillius tolerari erubescunt. Mentibus autem furore ebriis omne quod rectum dicitur peruersum uidetur. Vnde et recte Nabal ebrio culpam suam Abigail laudabiliter tacuit, quam digesto uino laudabiliter dixit : idcirco enim malum quod fecerat cognoscere potuit, quia hoc ebrius non audiuit. 15 Porro ad cauendum obtrectationis uitium et exhiben¬ dam a subditis humilitatem quibuslibet etiam prauis rectori¬ bus superiori eiusdem exemplo plurimum instruimur. Saul persecutor cum ad purgandum uentrem speluncam fuisset

.

790

754 cf. Ps. 49, 3 ; I Reg. 25, 19. 758 cf. Rom. 13, 7. 759 cf. Mt. 3, 7. 763 I Reg. 25, 19. 766 Mt. 25, 35-36. 770 Missale Rom., Canon miss. 783 cf. Greg., Hom. in E%. 11, 14 - PL 76, 911. 777/786 Angelom., ib., 25 - 326 C. 789/820 Greg., Reg.past. 3, 4 - PL 77, 55 D - 56 B. 790 cf. I Reg. 24, 4 s.

754 manifeste om. t 762 huius mundi philosophis ~ t 767 bibere] potum G t 774/775 Nabal vinvm ~ t 777 Abigail nobis ~ t 778 gr in marg. G 781 uerba exhortationis ~ t 782/783 menti... ebriae Angel.

D 13*

PL 1114

1260

795

800

805

810

815

DE SANCTA TRINITATE XXIII

ingressus, illic Dauid cum suis uiris inerat, qui iam tam longo tempore persecutionis eius mala tolerabat. Cumque eum uiri sui ad feriendum Saul accenderent, fregit eos responsio¬ nibus, quia manum mittere in christum Domini non deberet. Qui tamen occulte surrexit, et oram clamydis eius abscidit. Quid per Saul nisi mali rectores, quid per Dauid nisi boni subditi designantur ? Saul igitur uentrem purgare est prauos praepositos, conceptam in corde malitiam usque ad opera miseri odoris extendere, et cogitata apud se noxia factis exterioribus exsequendo monstrare. Quem Dauid ferire metuit, quia piae subditorum mentes ab omni se peste obtrec¬ tationis abstinentes praepositorum suorum uitam | nullo linguae gladio percutiunt, etiam cum de imperfectione reprehendunt. Qui, etsi quando propter infirmitatem sese abstinere uix possunt, ut extrema quaedam atque exteriora praepositorum mala sed tamen humiliter loquantur, quasi clamydis oram incidunt silenter, quia uidelicet, dum prae¬ latae dignitati saltem innoxie et latenter derogant, quasi regis sibi superpositi uestem foedant. Sed tamen ad semetipsos redeunt seque uehementissime uel de tenuissima uerbi laceratione reprehendunt. Vnde bene et illic scriptum est : Post haec percussit Dauid cor suum, eo quod abscidisset oram clamydis Saul. Facta quippe praepositorum oris gladio ferienda non sunt, etiam si recte reprehendenda iudicantur. Si quando uero contra eos uel in minimis lingua labitur, necesse est, ut per afflictionem paenitentiae cor prematur, quatenus ad semetipsum redeat, ut cum praepositae potesta¬ ti deliquerit, eius contra se indicium a quo sibi praelata est, perhorrescat. Nam, cum in praepositos delinquimus,

820 eius ordinationi, qui eos nobis praetulit, obuiamus.

.

825

16 Tandem illud quod aegyptium puerum Amalechitae in itinere deserunt, quem Dauid cibo reficit, ducem sui itineris facit, Amalechitas persequitur, epulantes reperit et funditus exstinguit, mirandum supernae gratiae donum in peccatorum conuersione spiritualiter ostendit. Quid enim est, quod aegyptius Amalechitae puer in itinere lassatur, nisi quod amator praesentis saeculi, peccati sui nigredine opertus, saepe ab eodem saeculo infirmus despectusque re¬ linquitur, ut cum eo nequaquam currere ualeat, sed fractus

812 I Reg. 24, 6. 81J) cf. Rom. 13, 1. Greg., Atoral. 5, 41, 73 - PL 75, 721 B.

821 cf. I Reg. 30, 11 ss. 825/841 Greg., ib. BC.

821/824

791 uiris suis ~ O t 795 gr in marg. G 806 mala praepositorum ~ t 809 tamen] tum t 810/ 811 uel de ten. uerbi lac. om. O 811 illic om. D 812 Dauid percussit ~ G t 815 in om. G 819 in praep.] praepositis Greg. 820 nobis] ordinauit et praem. t 825 gr in marg. G

PL mj

IN LIBROS REGVM II, 15-17 830

835

840

1261

aduersitate torpescat ? Sed hunc Dauid inuenit, quia re¬ demptor noster ueraciter manufortis, nonnumquam quos despectos a mundi gloria reperit in suo amore conuertit, cibo pascit, quia uerbi scientia reficit, ducem itineris eligit, quia suum etiam praedicatorem facit. Et qui Amalechitas sequi non ualuit, dux efficitur Dauid, quia is, quem indignum mundus deseruit, non solum conuersus in sua mente Domi¬ num recipit, sed praedicando hunc etiam usque ad aliena corda perducit. Quo uidelicet duce Dauid Amalechitam conuiuantem inuenit et exstinguit, quia ipsis praedicantibus Christus mundi laetitiam destruit, quos mundus habere comites despexit. 17. Samvhel avtem mortvvs est planxitqve evm omnis

28, 3

ISRAHEL, 845

850

855

860

865

ET

SEPELIERVNT

EVM

IN

RAMATHA

VRBE

SVA.

Quaeritur, cum superius iam mortuus legatur, cur hic repetatur mortuus. Supra namque dicitur sepultus fuisse in | domo sua in Ramatha. In domo sua, in familia uidelicet et cognatio¬ ne sua, mortuus hic, ut Hebraei uolunt, resuscitationis suae causa repetitur. De qua uidelicet resuscitatione postmodum scribitur. Dixitque ei mulier : Quem suscitabo tibi ? Qui ait : Samuhelem suscita mihi, etc. Nullo accepto diuinitus re¬ sponso Saul conuertitur ad pithones, sicut hic itidem scrip¬ tum est: Consuluitque Dominum, et non respondit ei, neque per somnia neque per sacerdotes neque per prophetas. Respon¬ debat Dominus per somnia, sicut Hebraei asserunt, eo quod ieiunando et orando poscebant oraculum sibi fieri diuinum, et Deus illis per somnia reuelabat ea quae futura erant, quod in hoc loco Saul minime fecisse legitur. Saul autem, inquit, abstulit magos et ariolos de terra, et interfecit eos qui pithones erant. Hanc ergo mulierem Hebraei matrem fuisse Abner filii | Ner autumant et propter eundem Abner, ne perimeretur cum ceteris pithonissis absconditam fuisse et reseruatam. Intellexit, inquit, Saul quod Samuhel esset, et in¬ clinanti se super faciem suam in terram et adoranti. Ergone Saul bene intellexit ? Ergone spiritui pithonis uirum sanctum suscitare licuit ? Repugnat ualde, quod ille qui uisus est : Cras, inquit, tu et filii tui mecum erilis. Numquid quem

844 I Reg. 25, 1. 845 ib. 845/848 Ps. Hier., Quaest. - 1405 D ; Angelom., 84!) I Reg. 28, 11. 850/851 Ps. Hier. ib. 1408 B. 852 I Reg. 28, 6. 852/857 Ps. Hier., ib., 1408 A. 850/802 Ps. Hier., ib. 1408 B. 802 I Reg. 28, 14. 806 ib. 19. ib. 328 B.

832 suum amorem Greg. 830 suas mentes Greg. 837 etiam om. t 849 scribitur] dicetur t 854 eo quod] eoque Angel. 857 fecisse legitur Saul ~ t 859 erant] habebant in uentre i 803 super faciem suam om. t 803/804 ergone bene s. int. in marg. G 804 bene Saul ~ O

PL m6

D 14

1262

DE SANCTA TRINITATE XXIII

Deus propter superbiam proiecerat quique in extremis suis spiritum pithonis consuluerat et de uitulo eius comederat, cum iustis et prophetis futurus erat ? Et si tempore illo 870 sancti quoque et iusti homines apud inferos erant exspec¬ tantes beatam spem, non tamen impii cum illis esse pot¬ erant. Dicit enim Abraham diuiti in inferno sepulto, sine dubio quo tempore adhuc ipse Abraham in inferno fuisse credendus est : Et in his omnibus inter nos et uos chaos mag875 num firmatum est, ut hi qui uolunt hinc transire ad uos non •possint, neque inde huc transmeare. Itaque licet in Ecclesiasti¬ co legamus, quia Samuhel quoque post mortem prophetauit non tam Samuhel quam in phantasmate Samuhelis spiritus malignus apparuisse credendus est. Igitur dum morituro Saul et 880 filiis eius repetitur, quod supra dictum fuerat, Samuhel mortuus est planxit que eiim omnis Israhel, hoc secundum mysterium ma¬ gis quam secundum historiam operari comprobatur. Iudaeis namque id peccato suo morituris, sacerdotio quoque et regno pariter cum templo perituris, quod uidelicet sacerdotium 885 uel regnum per unctum Saul recte intelligitur, recte dicas quia Samuhel mortuus est. Illis namque non solus Samuhel, sed et tota lex et omnes prophetae mortui sunt, quia uide¬ licet solam illorum occidentem litteram lectitantes et uiuificantem spiritum non habentes, in manus hostium traditi 890 sunt, secundum corpus ab inimicis hominibus, secundum animam a malignis interfecti spiritibus. | 18 Quid porro sibi uult, quod morituris in bello Saul et filiis eius, et uniuersis uiris eius, Dauid bello interesse non permittitur :

.

895 29, 3.4-5

Dixervnt enim

principes Philisthinorvm ad Achis

Qvid sibi volvnt Hebraei isti

? Ac deinceps.

:

Revertatvr

VIR ET SEDEAT IN LOCO SVO IN QVO CONSTITVISTI EVM, ET NON DESCENDAT NOBISCVM IN PROELIVM, NE FIAT NOBIS ADVERSARIVS CVM PROELIARI COEPERIMVS. QvOMODO ENIM PLACARE 900 POTERIT DOMINVM SWM, NISI IN CAPITIBVS NOSTRIS ? NONNE ISTE EST DAVID CVI CANTABANT IN CHORIS DICENTES : PERcvssit Savl in milibvs et David in DECEM MILIBVS svis.

905

Itaque factum est ut Dauid neque cum populo suo neque contra populum suum bello interesset, sed absens fortes qui ceciderant in proelio plangeret. Numquid hoc casu et non potius per Dei prouidentiam gestum est ? Vtique Deo prouidente factum est ut Dauid legitimus rex neque proditor 871 cf. Tit. 2, 13. 874 Lc. 16, 26. 876 cf. Eccli. 46, 23. lom., ib. i, 28 - 329 B. 888 cf. II Cor. 3, 6.

867 deiecerat t

878 cf. Ange-

880 fuerat] est t 881 eum om. D 881/882 ministerium magis quam secundum in marg. G 887 sed om. t omnes om. t 891 inter¬ fecti a malignis ~ t 899 placare] aliter praem. Vulg.

PL 1117

IN LIBROS REGVM II, 17-19

910

915

920

925

930

neque hostis patriae iudicari posset. Denique si bello ad¬ missus contra suos proeliaretur hostis patriae, si ad suos conuerteretur deserto rege, ad quem confugerat quique il¬ lum quasi fidelem custodem capiti suo posuerat, infamis existeret perfidi proditoris crimine. Sed nec istud a mysterio uacare credendum est. Sic nempe saluator ruituro Iudaeorum populo, cum ciuitati et templo suam ademit praesentiam, ut neque hostibus eius faueret, neque tamen suis cognatis manum auxiliarem porrigeret. Secundum hominis loquimur affectum. An inimicis gentis suae fauit, qui uidens ciuitatem fleuit super illam et inter lacrimas futura mala praedixit ? Igitur proeliantibus Philistheis contra Israhel Dauid utrisque deest, quia ciuitatem Hierusalem Romanis obsidentibus Christus manu fortis neutri parti adest, cum neutra parte gratia eius est. Et iste quidem Dauid iam completam Saul et filiorum utrorumque eius ruinam deflet, Christus autem ruinam Iudaeorum, et antequam fieret, fleuit per semetipsum, sicut iam dictum est, et postquam facta est, doluit in apostolo suo, in quo et loquebatur, quemadmodum et aposto¬ lus ipse testis est : Veritatem dico in Christo, non mentior, testimonium mihi 'perhibente conscientia mea in Spiritu sancto, quia tristitia mihi est magna et continuus dolor cordi meo etc.

.

19

30, 24

1263

Non avdiet vos,

inquit,

David

de

sermone hoc.

AEQVA ENIM PARS ERIT DESCENDENTIS AD PRAELIVM ET RE¬ MANENTIS AD SARCINAS. 935

940

31,

5

Cum in latinis codicibus legatur lassos quosdam substitisse ad sarcinas, in hebraeo habetur iussos fuisse ut residerent ad sarcinas. Locus hic monstrat hebraicam ueritatem in hoc loco sequi debere, quae | non lassos, sed iussos remansisse ad sar¬ cinas dicit fuisse. Ait enim ita : Aequa pars erit descendentis ad proelium et remanentis ad sarcinas. Non ait qui lassi remanserunt ad sarcinas, sed absolute : remanentis ad sarcinas, quia, qui lassi remansissent, nulla eis dari deberetur de praedis por¬ tio. Qvod cvm vidisset armiger, videlicet qvod mortvvs es¬ set Savl, irrvit etiam ipse svper gladivm svvm et mor-

945 TVVS EST CVM EO.

Armigerum istum Doec Idumeum Hebraei dicunt fuisse,

917 Lc. 19, 41-42. 927 Rom. 9, 1-2. 30, 9. 946/948 Ps. Hier., ib. 1408 C.

931/936 Ps. Hier., ib. 946 cf. I Reg. 22, 18.

934 cf. I Reg.

916 hominis supra liti. O 923 ruinam eius ~ t 923 postquam] iam add. t 926 et2 om. t 928 mea om. D 931 David] qvisqvam Vulg., supra lin. O 935 et in hebraeo habeatur Ps. Hier. 938 dicit supra lin. O 943 armiger] eivs add. Vulg. 945 eo] ipso t 946 Hebraei Doech Idumaeum ~ O /

PL 1118

1264

DE SANCTA TRINITATE XXIII

qui cernens Saul mortuum seipsum ob metum Dauid intere¬ mit. 31( 6

Mortvvs est ergo Savl et tres filii eivs, et armiger 950 ILLIVS ET VNIVERSI VIRI EIVS.

II

2

Viri isti pueri domestici eius intelligendi sunt. Hi tres fili eius cum eo interfecti sunt Ionathan, Aminadab, qui et Iesui et Melchisua ; Hisboseth autem domi erat, qui anno quo Saul rex constitutus est natus fuisse dicitur. Qui etiam quadraginta 955 annorum fuisse dicitur cum regnare coepisset. Vnde colligitur Saul per quadraginta annos regnasse. Quaerendum cur alibi legitur Iesui, et alibi Aminadab. Iesui enim interpretatur ae¬ qualis. Aequalis enim dicitur, quia aequalis meriti fuisse filii cum patre memorantur, Aminadab interpretatur pater meus 960 sponte. Sponte etenim sua pater eius Saul male agendo conquisiuit, ut taliter una cum filiis perimeretur. In die avtem tertia apparvit homo veniens de castris Savl. 965

1, 17-19

.

Hominem istum amalechiten Hebraei filium Doec fuisse fuisse dicunt. Amalechites etenim et Idumeus unum est, quia filius primogenitus Esau Elifaz fuit, et huius filius Amalech. Diadema autem et armillam quae Dauid detulit, a patre Doec commendata sibi fuisse perhibent. 20. Planxit avtem David planctvm hvivscemodi svper

970 Savl et svper

Ionathan

filivm eivs,

et praecepit vt

DOCERENT FILIOS IVDA ARCVM, SICVT SCRIPTVM EST IN LIBRO Ivstorvm

:

Incliti,

Israhel,

svper montes tvos inter¬

fecti svnt, etc.

Quis planxerit | quid uel quare planxerit, amplius autem 975 quid mysticum significet, si rite consideres, planctus iste ratio¬ nabilis et de thesauro sapientis prolatus est. Quis enim planxit ? Rex unctus electionis suae non inscius, qui non ignoraret per mortem Saul uacue factum sibi esse thronum regium, ut qui profugerat iam repatriaret, qui exsulauerat iam 980 regnaret. Mira ergo innocentia, mira aduersus ambitionem

949/961 Ps. Hier., ib. 1408 D - 1409. 954/955 cf. I Reg. 14, 49. 957/958 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 19, 1, p. 82. 959/960 Hier., supra xo, 411 ; id. ib. 14,11, p. 102 ; 31, 20, p. 99 ; 60, 8, p. 134. 902/968 Ps. Hier., ib. 1409 B. 965

cf. I Paral. 1, 35 ; Hier., ib. 14, 11, p. 102.

952 eius] Saul AngeJ 954 fuerat t dicitur] legitur Angel. Ps. Hier. 955 per om. Angel. 957 legatur t et om. t enim] ideo Angel. 960 et- om. t 959/960 pater meus spontaneus Hier. 960 eius] suus G 961 acquisiuit Angel. Ps. Hier. 964 Hebraei] prout in quodam uolumine legi add. Angel. 965 est] sunt Angel. ut reperi add. Angel. 968 perhibent] Hebraei praem. Ps. Hier. 971 est supra lin. O 972 tvos] svos t 975 signet D O 979 regnum G 979/980 qui exulauerat iam regnaret om. t

D 14*

IN LIBROS REGVM II, 19-20

1265

temperantia. Parum fuerat manibus temperasse dicendo : Propitius sit mihi Dominus, ne extendam manum meam in christum Domini, nam poterat et haec dicens optare, ut aut dies mortis eius ueniret aut in proelium descendens periret. 985 Sed ecce occulta cordis manifestus iustitiae actus defendit, dum ipse plangit et per poenam uel mortem eius qui nuntiauerat nemini suorum exsultandum esse decernit. Recte igitur canat, secure canat et dicat fortis Dauid : Domine | Deus meus, si jeci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi re990 tribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis. Quid autem planxit ? Istud uidelicet, quod Saul cum esset christus Domini propter superbiam suam hoc commeruit, ut et ipse proiceretur a facie Domini et cum illo cunctus Israhel caderet coram hostibus suis inclitis suis interfectis. 995 Hoc plane uiro sapienti plangendum fuit, qui sciret sibi in summa humilitate cauendum esse exemplum eius, qui cum esset christus Domini superbiendo spiritui maligno manci¬ pari meruit, et eo usque deuolutus est, ut consulto spiritu pithonico plena praeuaricatione damnabilis uitam praesen1000 tem miserabili fine concluderet. Et quare planxit ? Vt doce¬ rent, inquit, filios luda arcum, sicut scriptum est in libro Iustorum. Arcum, id est, belli fortitudinem, qui profecto arcus uel quae fortitudo belli non alia est quam manus uel auxihum Domini. Et recte hoc loco per arcum tota signi1005 ficatur fortitudo belli, quia uidelicet maxime per arcum perie¬ rat Saul, sicut supra scriptum est, quia consecuti sunt eum uiri sagittarii et uulneratus est uehementer a sagittariis, quod utique non euenisset, si suum et ipse arcum tenere uel in¬ tendere uoluisset, id est si suam in Deo spem posuisset, sine 1010 quo numquam uicit aut fortiter fecit Israhel. Sicut scrip¬ tum est, inquit, in libro Iustorum. Liber Iustorum, quamuis quidam liber possit intelligi, qui hodie nusquam possit inueniri, constantius tamen liber idem intelligitur, de quo scriptum est in Numeris: Vnde dicitur in libro bellorum Domini : Sicut 1015 fecit in mari Rubro sic jaciet in torrentibus Arnon, etc. Liber autem bellorum Domini, quis est, nisi omnis Scriptura sacra, ex qua sine dubio docemur bellare bella Domini ? Nec enim ante Moysen, qui illud dixit, scriptum fuerat quidpiam eiusmodi. Igitur ut docerent, inquit, filios luda arcum, sicut scrip1020 tum est in libro Iustorum, id est, ut quia male pugnauerant filii 982 I Reg. 24, 11. 988 Ps. 7, 4-5. 190« I Reg. 31, 3. 109!) cf. Ps. 72, 28. 1012 Angelom., supra 23, 845 (Beda, In lib. Reg. quaest. 30, 1, 7 - PL 91, 720 B). 1014 Num. 21, 14. 101« Rupert., De uict. uerbi Dei 2, 18 - MGH geistesgesch. Reihe 5, p.

66.

985 actus iustitiae ~ G 98« dum] et add. O 988 meus supra lin. O 995 fuit] erat t 995/99« humilitate sibi ~ t 100« dictum G 1011 libro] Israhel add. t 1013 idem om. t 1018 quidpiam fuerat ~ O 1020 ut om. t

PL 1119

1266

1025

1030

1, 19.23c. 25b

DE SANCTA TRINITATE XXIII

Israhel ob culpam suam, discerent saltem filii Iuda contri¬ bules sui ponere Deum adiutorem suum, sicut fecerunt omnes iusti, quorum omnes uictoriae Deo mirabiliter cooperante peractae sunt, sicut testantur Scripturae, quae et pluribus libris distinctae uno tamen spiritu conscriptae sunt, et id¬ circo recte in unum reputantur librum iuxta illud : Et uidi in dextera sedentis super thronum, librum scriptum intus et foris, signatum sigillis septem. Quomodo uero per huiusmodi planctum dicendo : Incliti

Israhel

svper

montes tvos interfecti svnt.

Qvomodo cecidervnt fortes ? Aqvilis velociores leonibvs fortiores : Ionathan in excelsis tvis occisvs est,

quomodo, inquam, per huiusmodi planctum discunt filii Iuda arcum praedictum ? Videlicet ut sit subaudiendum : 1035 Ad hoc experimento discant quicumque pugnant, quod et si fortes sint et incliti multum, et si uelocitatem aquilarum atque fortitudinem habeant leonum, nullatenus tamen uictoriam aduer|sante Deo perficere poterunt. Ab hoc, inquam, PL experimento istud discant : Nam ecce super montes tuos, o 1040 Saul, super montes, inquam, tuos, id est propter superbiam tuam incliti Israhel interfecti sunt, fortes cediderunt tecum. Sed et Ionathan in excelsis tuis : tuis, inquam, non suis occi¬ sus est. Non enim propter suam sed propter patris super¬ biam filius hic meliori patre dignus mortuus est. Repugnat 1045 namque quod dicitur: Sagitta Ionathae numquam abiit retror¬ sum. Sagitta Ionathae fides fuit Ionathae, qua cum ipso Dauid foedus iniit et numquam retrorsum abiit, numquam enim foedus illud irritum fecit. Dicendo autem sagitta Iona¬ thae, pro eo ut diceret fides Ionathae, pulchre ad rem gestam 1050 respexit. Supra namque scriptum est : Pepigit ergo Ionathan foedus cum Dauid, et addidit Ionathan deierare Dauid. Ac deinceps : Et ego tres sagittas mittam. Si dixero puero : Ecce sagittae intra te sunt, tolle eas, tu ueni ad me, quia pax tibi est, etc. Ergo sagitta Ionathan numquam abiit retrorsum, id est 1055 foedus in quo sagittarum signo usus est Ionathan numquam fecit irritum. Haec dicens et planctum huiusmodi plangens confortat tamen et suadet Israhel opportunam a Deo sperare consolationem. Ait enim : Nolite nuntiare in Geth, neque

1020 Apoc. 5, 1. I Reg. 20, 16.17.

1042 cf. Ps. Hier., ib. 1410 C. 1052 ib. 20.22.

1045 II Reg. 1, 22.

1050

1058 II Reg. 1, 20.

1022 adiutorium t suum supra lin. O 1022/1023 omnes iusti fecerunt ~ O 1020 reputantur in unum ~ t 1027 foris] et add. t 1039 nam ecce] ecce enim / 1043 patris supra lin. O 1048 illud foedus ~ t 1058 annuntiare t Vulg.

1120

IN LIBROS REGVM II, 20-21

1267

annuntietis in compitis Ascalonis, ne forte laetentur filiae Philistum, ne exsultent filiae incircumcisorum. Quod est dicere : Quamuis incliti Israhel interfecti sint, quamuis ceciderint fortes et arma bellica perierint, citius resumite arcum uestrumque bona spe roborate brachium, ut non uacet hosti¬ bus aestimare quod plenum de uobis egerint triumphum, ut 1065 annuntietur illis, quamuis fortes ceciderint, uos tamen adhuc Deum habere fortissimum. Quare autem, montes, inquit, Gelboe, nec ros nec pluuia ueniant super uos, neque sint agri primitiarum ? Videlicet ut ipsa montis ariditas perpetua permanens posteris sit neccessariae rei documentum, ut 1070 semper prae oculis habeant unde commoneantur futuri reges, cauere superbiae uitium, propter quod ibi abiectus est cli¬ peus fortium, clipeus Saul, tam ignobiliter, ac si non esset unctus oleo, ac si numquam efficax redisset a sanguine inter¬ fectorum, ab adipe fortium. Filiae, inquit, Israhel, super Saul io75 flete] flendus enim est, quia, qui uestiebat uos coccino in deliciis, qui praebebat ornamenta aurea cultui uestro, subauditur de praedis hostium quas agebat, | nunc ipse nudus iacet, nunc D 1 ipse hostium uisibilium atque inuisibilium praeda factus est. 21 Quid tandem planctus iste mysticum signat nisi lamen1080 tum ueri Dauid, id est manufortis Christi, qui gentis suae, gentis iudaicae fleuit ruinas ? Ille namque et per semetipsum uidens ciuitatem fleuit | super illam dicens : Quia si cognouis- PL ses et tu, et per apostolum suum iam peractam deflet ruinam, dicente illo in quo sine dubio ipse loquitur Christus : Veritatem 1085 dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente con¬ scientia mea in Spiritu sancto, quoniam tristitia est mihi magna et continuus dolor cordi meo. Optabam enim ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis, etc. Plangit ergo Dauid Saul et eos qui ceciderunt fortes et inclitos Israhel : plangit manu 1090 fortis siue desiderabilis Christus superbiam carnalis Israhel falsamque Israhelitarum fortitudinem, de qua ipse in psalmo : Et irruerunt, inquit, in me fortes, suam uidelicet iustitiam statuere uolentes et non in gratia Dei sed in operibus legis quasi incliti gloriantes. Et uae illis qui planctum huius Dauid 1095 nequaquam paenitentiae suae praeuenerunt lamentis ! Plan1060

.

1066 II Reg. 1, 21. 1071 cf. supra 23, 1040 ; II Reg. 1, 21. 1073 ib. 22. 1074 ib. 24. 1082 Lc. 19, 42. 1084 Rom. 9, 1-3. 1092 Ps. 58, 4.

1061/1062 sunt ... ceciderunt ... perierunt t 1065 adhuc tamen ~ O, adhuc om. t 1066 habere Deum ~ t inquit montes ~ t 1069 necesse O 1071 est] sit O 1075 qui supra lin. G 1081 et supra lin. O 1082 uidens ciuitatem om. D illam] ciuitatem add. D 1084 ipse om. t 1085 perhibente mihi ~ t 1086 est magna mihi ~ O, mihi est magna ~ t 1093 uolentes in tnarg. G 1095 lamentis praeuenerunt ~ G

I268

DE SANCTA TRINITATE XXIII

gendo autem et hoc praecepit, ut docerent filios Iuda arcum, ut docerent filios confessionis suae, scilicet Christianum de gentibus populum non gloriari quasi de suis mentis, sed subiciendo se gratiae Dei uerum et constantem tenere supernae i ioo fortitudinis arcum. Quod praeceptum docendi apostolus sagaciter exsequens, quod si, mquit, aliqui ex ramis fracti

1105

sunt, tu autem cum oleaster esses, insertus es in illis et socius radicis factus es et pinguedinis oliuae, noli gloriari aduersus ramos. Quod si gloriaris, non tu radicem portas, sed radix te. Noli altum sapere, sed time. Si enim Deus naturalibus ramis non pepercit, ne forte nec tibi parcat. Haec et cetera cum

dicit, profecto docet filios Iuda arcum, ut scilicet si fortiter agere uelint non glorianter sed humiliter stent in gratia Dei. Nam incliti Israhel, inquit, super montes tuos interfecti sunt mo et ceciderunt fortes incliti, uidelicet quia sunt secundum car¬ nem Israhelitae, quorum adoptio est filiorum et gloria et testa¬ mentum et legislatio et obsequium et promissa.; quorum patres, et ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Arnen. Itaque secundum haec

m5 uere quidem incliti sunt, sed de his superbiendo falso fortes sunt. Idcirco interfecti sunt, idcirco ceciderunt, maxime ob culpam sacerdotum deceptam plebem deuorantium. Propter quod dicit : Montes Gelboe, nec ros nec pluuia ueniant super uos, neque sint agri primitiarum. Gelboe namque deuoratio 1120 siue decursus interpretatur. Quo nomine non incongrue Pharisei siue sacerdotes ilh denotantur, quos in domo Patris latrocinantes et praedam de populo facientes saluator cum flagello eiecit deuoratores, et uoraces iuxta illud propheti¬ cum : Peccata populi mei comedunt. Igitur montes Gelboe, 1125 inquit, nec ros nec pluuia ueniant super uos neque sint agri primitiarum, id est uniuersa ualle gentium humilium, superne irrorata et compluta ut abundet frumento, ut edant paupe¬ res et saturentur et laudent Dominum, uos alti et | superbi neque rorem, id est Spiritum sanctum, neque pluuiam accipia.1130 tis, id est salutaris doctrinae uerbum. Nam et nubibus meis mandabo, ne pluant super uos imbrem, nubibus (mquam) meis, id est apostolis meis mandabo, ut uestrae superbiae se

1090 II Reg. 1,18. 1101 Rom. II, 17-18.20-21. 1110 Rom. 9, 3-5. 111» Hier. Lib. interpr. hebr. nom. 35, 27, p. 104. 1120 cf. Angelom., ib. 2, 1 - 350 D. 1121 cf. Mt. 21, 1 3. 1124 Os. 4, 71127 cf. Ps. 21, 27. 1129 supra 19, 350 (Hier., In Es. 13, 10, 50 - CC 73 A, p. 5°7-5°9)U30 Is- 5, 6.

1101 aliquis t 1109 suos t 111« quia] qui O / 1114 benedictus Deus ~ O 1120 uolutatio siue dec. Hier. 1124 comedent Vulg. 1130 meis non in Vulg. 1131 super eam Vulg. 1132 se supra lin. O, om.D G t

IN LIBROS REGVM II, 21-22

1269

subtrahant pluantque gentibus euangelii praedicationem. Itaque non eritis agri primitiarum, non erit primitiua messis, 1135 quae de uobis hoc tempore deportetur in illud caeleste hor¬ reum, donec subintret plenitudo gentium. Tunc enim reliquiae saluae fient ex uobis, eritque iam non primitiua, sed serotina messis. Quare ? Quia ibi abiectus est clipeus fortium, clipeus Saul quasi non esset unctus oleo : ibi, inquam, id est in super1140 bia uestra ego abiectus sum, qui solus sum clipeus fortium, qui esse debueram clipeus Saul, id est, defensio uel protectio furiosi uel arreptitii huius populi. Vestro namque suasu negauit me ante faciem Pilati, negauit, inquam, dicens : Non habemus regem nisi Caesarem. Quid hac negatione nisi 1x45 clipeum suum, clipeum fortium abiecit, quasi non esset unctus oleo ? Ibi, inquam, me abiecit, quasi non essem ego Messias, non essem Christus, non essem unctus Spiritu fortium, scilicet malignorum spirituum uel impiorum homi¬ num quasi nullam omnino praedam tollere possem de mani1150 bus inimicorum meorum. 22. Igitvr post haec consvlvit David Dominvm dicens : Nvm

ascendam

in

vnam

de

civitatibvs

ivda ?

Dominvs ad evm : Ascende. Dixitqve David dam ?

Et

: Qvo

Et

ait

ascen¬

respondit ei : in Hebron.

1135

Hactenus profugus, hactenus exsul plorauit et fleuit multa amaritudine inebriatus, nunc autem repatriare et regnare oboedienter paratus in tabernaculo Dei sui cantare et psal¬ lere uult, uidelicet in exemplum eius cuius in persona ipse loquitur : Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum, 1160 cantabo et psallam in gloria mea. Nempe et huic consulenti : Num ascendam in unam de duitatibus Iuda : Ascende, inquit, in Hebron. Et illi in sepulcro uelut responsum Patris praesto¬ lanti, quippe qui non a semetipso uenit sed oboedienter cuncta fecit: Exsurge, inquit, gloria mea, exsurge, psalterium et 1165 cithara. Et ille protinus : Exsurgam, inquit, diluculo. Et quasi iussus ascendere in Hebron, libenter hoc accipiens : Confitebor tibi, inquit, in populis, Domine, et psallam tibi in nationibus. Hebron namque ciuitas sepulcrum erat Abraham, Isaac et Iacob et maximi Adae, sicut in libro Iesu Naue scriiiyobitur. Vnde et Cariath Arbe dicebatur: Nomen, inquit, He¬ bron ante uocabatur Cariath Arbe, quod interpretatur ciuitas 1134 cf. Ex. 22, 29. 1136 cf. Rom. ii, 25. 1144 Ioh. 19, 15. 1159 Ps. 56, 8. 1164 Ps. 56, 9. 1167 ib. 10. 1168 cf. Ios. 14, 15 ; cf. Angelom., ib. 2, 2 - 337 B. 1170 Hier., supra 21, 42 ; 23, 364.

1133 subtrahant in marg. D praedicationem euangelii ~ t 1136 subintrat 0 1142 populi huius ~ t 1146 ibi inquam me abiecit om. D O 1154 respon¬ dens O 1169 et1 om. t 1170 Arbee Hier. dicitur t 1171 ciuitas om. t

1270

DE SANCTA TRINITATE XXIII

quattuor. Adani maxi\mus ibi inter Enacim situs est. Hebron ita- PL 1125 que regni dauidici principium propter Abraham quidem, Isaac et Iacob ibi sepultos, populum significat iudaicum, 1175 propter Adam autem maximum ibidem situm uniuersum designat genus humanum. Proinde Dauid recte et in persona sua in Hebron ascendere iubetur et in persona Christi cantare docetur, confitebor tibi, inquiens, in populis, Domine, et psal¬ lam tibi in nationibus. Attamen consulens in unam tantum 1180 quaerit | ascendere de ciuitatibus Iuda, quia uidelicet non D i5v nisi in una unius fidei ecclesia Christus regnat. 2; 8-9

215. Abner avtem filivs Ner princeps exercitvs Savl, TVLIT

ISBOSETH

CASTRA,

FILIVM

REGEMQVE

SAVL

CONSTITVIT

ET

CIRCVMDVXIT

SVPER

GALAAD

EVM ET

1185 GESVRI, ET SVPER IEZRAHEL ET SVPER EpHRAIM, ET

PER

SVPER SVPER

ISRAHEL VNIVERSVM.

Pro Gesuri uerius legatur Asuri, id est tribus Aser. Abner primo quidem Dauid aduersarius et aduersae partis dux, postea uero transferens regnum de domo Saul, ut eleuaretur 1190 thronus Dauid super Israhel et super ludam, quomodo iurauit ei Dominus, quem alium nisi Paulum de tribu Beniamin significare arbitremur ? Abner quippe patris lucerna ; Hisboseth uero uir confusionis interpretatur. Patris autem lucerna procul dubio iam in praescientia Dei Paulus erat, cum 1195 adhuc circumduceret Hisboseth, id est cum adhuc confusio¬ nem iudaicam defenderet ; uerumtamen in factis praesentibus caecus utpote persecutor et blasphemus inimicus Dauid erat. 2, 12-13. 16.23

Egressvsqve est Abner filivs Ner, et pveri Hisboseth filii Savl de castris in Gabaon. Porro Ioab filivs Sar-

1200 VIAE ET PVERI DaVID EGRESSI SVNT ET OCCVRRERVNT EIS.

Ac deinceps:

Apprehensoqve

vnvsqvisqve

capite

com¬

paris SVI, DEFIXIT GLADIVM IN LATVS CONTRARII ET CEDIDErvnt simvl.

Et post pauca :

Percvssit ergo Abner Asahel

AVERSA HASTA IN INGVINE, ET TRANSFODIT EVM, ET MORTVVS 1205 EST.

Haec pugna dupliciter, id est tam allegorice quam iuxta anagogen discretum lectoris sensum aedificat. Allegorice quippe illam designat pugnam, qua inter se Iudaei gentesque credentes in primordiis euangelicae fidei confligebant. Nam 1210 Iudaei dicebant : Nos sumus populus Dei quos ab initio dilexit et fouit. Nos circumcisi, ex genere Abraham, ex stirpe sancta

1178 Ps. 56, 10.

1192 Hier., ib. 34, 16, p. 102 ; 38, 26, p. 107.

1172 itaque t, namque O 1192 pater meus lucerna uel pater lucernae Hier. 1194 praescientia] praesentia t 1202 Abner Asael] evm Abner \rulg. 1206/ 1207 id est tam usque anagogen in marg. O

IN LIBROS REGVM II, 22-23

1271

descendimus et notus retro tantum in Iudaea Deus, uos autem canes potius quam homines idolis ab initio deseruiuistis. Et his similia. Econtrario gentes respondebant : Quan1215 to maiora erga uos Dei beneficia narraueritis, tanto maioris uos criminis reos esse monstrabitis; semper enim his omnibus exstitistis ingrati, et nunc tandem Dominum Christum pro¬ phetarum semper uobis uocibus repromissum non solum suscipere noluistis, sed etiam morte pessima peremistis. | Ita 1220 contra se pugnantes gladios utique linguae suae in latera contraria defigebant simulque cadebant. Quid tandem Abner ? Auersa, inquit, hasta 'percussit Abner Asahel in inguine, et transfodit eum, et mortuus est. Asahel quod interpretatur tollens siue sustollens Deum. Asahel, inquam, cursor uelocissi1225 mus ipse solus cunctos designat, qui supra dicto modo hinc et inde contendendo communem omnium Deum in utramlibet partem tollere conabantur. Abner autem, id est patris lucerna, qui Asahel auersa transfoderat hasta, ipse est, ut praedictum est, Paulus apostolus, qui ita contendentibus Iudaeis atque 1230 gentibus peccata sua non impetu aperto improperat, sed uelut ex obliquo tranquille et quasi parcendo commemorat in illa quam ad Romanos scribit epistula. Iuxta anagogen uero, cuius Asahel typum tenuit, nisi eorum quos uehementer arripiens furor in praeceps ducit ? Qui in eodem furoris impetu 1235 tanto caute declinandi sunt, quanto et insane rapiuntur. Vnde et Abner, quod patris lucerna dicitur, fugit, quia docto¬ rum lingua, quae supernum Dei lumen indicat, irascentem atque furentem declinans uerborum iacula reddere dissimulat. Sed cum iracundus insanire non cessat, necesse est ut quae1240 dam subtiliter proferat, in quibus ex obliquo furentis ani¬ mum pungat. Vnde et Abner cum contra persequentem subsistit, non eum recta sed auersa hasta transforauit. Ex mucrone quippe percutere est impetu apertae persecutionis obuiare. Auersa uero hasta persequentem ferire est furentem 1245 tranquille ex quibusdam tangere et quasi parcendo superare. Asahel autem protinus occumbit, quia commotae mentes dum et parci sibi sentiunt et tamen responsorum ratione in intimis sub tranquillitate tanguntur, ab eo quod se erexerant statirn cadunt. Qui ergo a furoris suis impetu subleuantis 1250 percussione resiliunt, quasi sine ferro moriuntur.

1212 cf. Ps. 75, 2. 1213 Phil. 3, 2. 1217 cf. II Tini. 3, 2. 1223 Hier., ib. 40, 29, p. 110 ; supra 23, 1195. 1229 cf. Rom. 11, 1 ss. 1233/1230 Angelom., ib. 2, 2, supra 23, 1168; Raban., Comment. in lib. IVReg. 2, 2 - PL 109, 77 D.

1222 hasta inquit ~ O, sed corr. 1223 Asa tollens siue sustollens Hier. 1228 transforat D 1232 uero om. G 1234 gr in marg. G 1235 cautius Rab. 1237 superum Rab. iudicat Rab.

pl 1124

i272 4 23

DE SANCTA TRINITATE XXIII

24. Dvo avtem viri

principes latronvm erant filio Savl,

NOMEN VNI BAANA ET NOMEN ALTERI RECHAB, FILII mon Berothitae. Et fvgervnt Berothitae

REM-

in Gethaim

FVERVNTQVE IBI ADVENAE VSQVE AD TEMPVS ILLVD, etc. 1255

1260

4> 4

Duo uiri isti principes principes erant super expeditiones Hisboseth. Mortuo autem Abner ut Hebraei tradunt consiliati sunt cum Mifiboseth, ut una interficerent Hisboseth et eun¬ dem Mifiboseth constituerent regem et eiusdem consilii delatorem eundem Mifiboseth exstitisse, et idcirco hic idem Mifiboseth subintroducitur hoc modo : Erat avtem Ionathae filio Savl filivs debilis pediBVS

QVINQVENNIS

ENIM

FVIT

QVANDO

VENIT

NVNTIVS

DE

Savl et Ionathan ex Iezrahel, etc.

Videntes uero Baana et Rechab a Mifiboseth suurn proditum esse consilium timore perterriti fuga lapsi sunt in Getthaim fueruntque ibi aduenae usque ad tempus illud. Tem¬ pus illud intelligendum est, quando inde reuersi domum Hisboseth feruente die ingressi sunt, assumentes spicas tritici et percutientes eum in | inguine. Spicas tritici quasi causa 1270 primitiarum tulerunt, ut honorem regi deferre uiderentur et eorum dolus nequaquam deprehenderetur. Ex hoc loco moralis spirat suauitas. In inguine quippe feriri est uitam mentis carnis delectatione perforari. Si quidem ostiaria triticum purgat, cum mentis custodia discernendo uirtutes 1275 a uitiis separat. Quae si obdormierit, in mortem proprii Domini insidiatores admittit. Nequaquam uero Hisboseth iste, id est uir confusionis, hac morte succumberet, si non ad ingres¬ sum domus mulierem, id est ad mentis aditum mollem custo¬ diam deputasset. Fortis namque uirilisque praeponi cordis 1280 foribus debet, quem nec negligentiae somnus opprimat nec ignorantiae error fallat.

1265

6, 1-3

25.

PL 1125

Congregavit avtem David omnes electos ex Israhel

TRINGINTA MILIA, SVRREXITQVE ABIIT, ET VNIVERSVS POPVLVS QVI ERAT CVM EO DE VIRIS

IVDA VT ADDVCERENT

ARCAM

1285 DEI, SVPER QVAM INVOCATVM EST NOMEN DOMINI EXERCITWM SEDENTIS IN CHERVBIM SVPER EAM.

Dei

Et

IMPOSVERVNT ARCAM

svper plavstrvm novvm, etc. |

1251/1271 Ps. Hier., ib. 1411 D - 1412 A.

1273/127« Greg., Moral. 1, 35, 49 1276/1281 Greg. ib. 1277

PL 75, 549 C ; cf. II Reg. 4, 5 ; I Reg. 16, 13. supra 23, 1197.

1251 Dvo] QVO D 1252 alteri] vni D 1256 ut Hebraei tradunt Abner ~ t 125« eundem om. Ps. Hier. 1260 introducitur D 1278 ad mentis in marg. O 127« uirilisque] sexus add. t, sensus add. O Greg. 1270/1280 foribus cordis ~ O 1282 avtem] rvrsvs add. Vulg. 1281 et addvxervnt t 1285 Dei O

D 16

IN LIBROS REGVM II, 24-26

1273

Quae ista festiuitas prophetae fuit ? Prophetae dicam an regis ? Immo melius prophetae simul et regis. Ipse namque 1290 in illum directus est Spiritus Domini, prius illum prophetam quam regem effecit, priusque illi mysteria futuri Domini et filii sui magni regis Christi ostendit quam thronum ascendere concederet praesentis regni israhelitici. Quae ergo illa fuit tanta solemnitas prophetae et regis in deductione arcae 1295 Domini ? Ierunt (ut in Paralipomenon locupletius scriptum est) ad portandam arcam foederis Domini de domo Obededom cvim laetitia. Cumque adiuuiset Dominus leuitas qui portabant arcam foederis Domini, immolabantur septem tauri, et septem arietes. Dauid autem indutus erat ephod lineo, uniuersusque 1300 Israhel deducebat arcam foederis Domini, in iubilo et sonitu bucinae et tubis et cymbalis et nablis et citharis concrepantes, etc. Num haec frustra uel absente sancto prophetiae spiritu facta sunt ? Si ad cantum unius psaltae sanctum prophetiae spiritum Heliseus in pectore suo suscitauit, sicut scriptum est: 1305 Nunc autem adducite mihi psalten, cumque caneret psaltes, facta est super eum manus Domini et ait: Haec dicit Dominus, facite in alueo torrentis huius fossas, et fossas quanto magis in illo tanto iubilo tantoque bucinae sonitu, tubarum quoque et cymbalorum atque cithararum crepitu euigilasse creden1310 dus est idem qui et in isto erat spiritus, praesertim cum ipse rex quasi regalis oblitus fastigii luderet ac totis uiribus salta¬ ret ante arcam Domini, in tantum ut uxori suae Michol uideretur despicabilis ? Num lasciuiente iuuenili sanguine et non potius confringente cor humile magna spiritus Dei 1315 fortitudine sic lusit et sic saltauit rex magnus, rex manu fortis tanto magnus | et fortis, quanto paruus et uilis in oculis suis ? 26, Igitur quod confirmato regno Dauid super popu¬ lum Israhel, tanto totius regni tripudio deducitur arca foede1320 ris Domini, eius rei typus est, pro qua totus hodie tripudiat or¬ bis , quia uidelicet resuscitato a mortuis rege magno, rege manu forti et desiderabili Christo, postquam gloria et honore coro¬ natus, et constitutus est super opera manuum Patris, con¬ tinuo per mundum uniuersum resurrectio praedicata est 1325 eiusdem regis uictoriosi. Etenim, sicut alibi plenius iam dic¬ tum est, arca mirabilis, arca totos in se continens thesauros uniuersae diuinitatis, fabrica est humani corporis, quod

1290 cf. I Reg. 16, 13. 1311 cf. I Paral. 15, 29.

1295 I Paral. 15, 27-28. 1305 IV Reg. 3, 15-16. 1322 cf. Ps. 8, 6-7. 1325 supra 22, 1199 ss.

1288 prophetae om. O 1291 priusque] priusquam G 1293 fuit illa ~ t 1294 solemnitas tanta ~ O 1307 et fossas2 om. t 1309 concrepitu t 1322 desiderabilis O coronatus in marg. G 1325 iam plenius ~ O

PL 1126

1274

DE SANCTA TRINITATE XXIII

Dei Filio Spiritus sanctus de uirginali utero compegit et huius arca illa typus exstitit. Nam reuera super hanc arcam 330 inuocatum est nomen Domini exercituum, sedentis in Cherubim super eam, immo ipsa uocatur domus exercituum propter plenitudinem scientiae totiusque diuinitatis corporaliter inhabitantis in ea. Decantabat itaque populus Domini in Israhel et uniuersa multitudo Iacob canebat legitime. Dauid 335 quoque cum cantoribus citharam percutiente sonus cantan¬ tium in toto mundo auditus est. Nam non sunt, inquit, loquelae neque sermones, quorum non audiantur uoces eorum. In omnem terram exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum, subauditur dicentium: In sole 'posuit tabernaculum suum. 340 etc. Caeli, qui hanc enarrant Dei gloriam, scilicet apostoli, ipsi sunt iuxta praesentis loci mysterium, Asaph, Idithun, Eman et Aethan, id est congregantes et transilientes robusti et fortes, congregantes uidelicet spiritualia, transilientes carnalia, robusti ad mala toleranda, fortes ad bona peragenda, 345 et omni studio in citharis canentes pro octaua, id est in omni¬ moda mortificatione carnis resurrectionem testificantes, quae dicitur octaua. Iuxta litteram pro octaua canebant, quia a sexto psalmo qui hoc habet in titulo incipiebant. Pro octaua Iudaei putant pro circumcisione, nos autem 350 pro illa qua innouandi sumus meliori circumcisione, id est camis resurrectione. In medio illorum stabat Dauid, tenens et ipse psalterium citharamque percutiens, ac totis uiribus subsiliens. Ipse namque qui dixit : Sine me nihil potestis facere et : Ecce ego uobiscum sum usque ad consummationem sae355 culi, pulchris digitis suis, id est Spiritus sancti donis, pectora concutiebat apostolorum, ut non tacerent aut deficerent, quodammodo subsiliens, id est mira quibus adiuuarentur, et sermo illorum confirmaretur, opera per ipsos faciens. 27. Et imposvervnt, inquit, arcam Dei svper plav-| 360 STRVM

365

NOVVM,

TVLERVNTQVE

EAM

DE

DOMO

ABINADAB.

Plaustrum nouum, quo haec arca foederis Domini porta¬ tur, nouum est Christi euangelium, quo resurrectio eius, ut praedictum est, in toto mundo annuntiatur. Nam quattuor plaustri rotae quattuor sunt euangelistae. Domus autem Abinadab, quod interpretatur populi mei spontaneus, domus,

1332 Greg., supra 13, 255 ; cf. Coi. 2, 9. 133(5 Ps. 18, 4-6. 1339 ib. 6. 134« ib. 2. 1341 Hier., ib. 44, 21, p. 114 ; 48, 8, p. 118 ; 49, 16, p. 120 ; 48, 22, p. 119 ; 42, 1, p. in ; 41, 28, p. in. 1348 cf. I Paral. 15, 21 ; Ps. 6, 1 ; 11, 1 1353 Ioh. 15,5. 1354 Mt. 28, 20. 1355 cf. Raban., In IV Reg. 2, 6 - PL 109, 84 D. 13(53 Greg., Hom. in E6, 12 - PL 76, 834. 13(55 Hier., supra 12, 538.

1334/1335 Dauid quoque] et Dauid D 133(5 est om. t 1338 et in fines usque eorum om. D 1348 a] in t 1353 qui om. t 1358 per ipsos opera ~ t

IN LIBROS REGVM II, 26-28

1370

1375

1380

fi,

3.6-7

1275

inquam, Abinadab, id est Christi, qui pro populo suo sponte semetipsum dedit, quondam synagoga fuit, nunc autem domus eiusdem ecclesia est, quae illa inuidente fidem suscepit resurrectionis Christi. Et nunc quidem illa ludentem atque subsilientem irridet nostrum Dauid blasphemo non par¬ cens ori, quemadmodum hic Michol hlia Saul prospiciens per fenestram subsilientem atque saltantem coram Domino despexit in corde suo Dauid. Futurum est autem ut dicat : Nesciui, anima mea conturbauit me, propter quadrigas Abinadab, nesciui, inquam, anima mea inopinata rerum mutatione conturbata est, et non intellexi quadrigas euangelii portantes arcam Dei de domo xAbinadab. Cum enim plenitudo gentium subintroierit, tunc ista Michol non iam prospiciendo per fenestram despiciet gloriosum regem Dauid, sed et ipsa sequetur, immo et suscipiet arcam Domini, fidem resurrectionis Christi. Nunc interim quasi per fenestram prospicit, quia tantis interesse nolens gaudiis uelut in abscondito insidians machinatur, quid uel unde blasphemare possit, 28» Haio et Oza filii Abinadab minabant

1385 NOVVM.

POSTQVAM

AVTEM

VENERVNT AD

plavstrvm

AREAM

NACHON,

EXTENDIT MANVM OZA AD ARCAM DEI ET TENVIT EAM QVONIAM CALCITRABANT

BOVES

ET

DECLINAVERANT EAM.

IRATVSQVE

EST IN INDIGNATIONE DoMINVS CONTRA OzAM ET PERCVSSIT EVM 1390

1395

6, lOb

SVPER

TEMERITATE.

Iusserat idem Abinadab duobus filiis suis Oza et Haio ut portarent aeram Domini humeris suis, et quia neque ipsi eam portauerunt neque Caathitis ad portandum dederunt, idcirco Oza morte | multatus est. Fuit enim peccatum in non portando, in sustinendo arcam iam poena peccati. Diuisio enim Oza traditur quod aruisset brachium eius et humerus, ubi arca Domini portanda fuerat, et in illius loco diuisio quae¬ dam facta est. Avertit arcam Domini in domvm Obededom.

1400

Obededom leuita erat et ignorabat Dauid, ob quam causam indignatio Dei uenisset in Ozam. Postquam uero cognouit causam pro qua Oza percussus est, iussit eam portari in humeris, sicut sequentia demonstrant. Porro mystice per hanc similitudinem uehementius commonemur, ne quando nos otiosi aut uacui cum simus, humiles arcae Dei portatores, si

1371 cf. II Reg. 6, 16. 1374 Cant. 6, ii. cf. Hier., Epist. 147, 10 - CSEL 55, p. 327, 5.

1378 cf. Rom. ii, 25. 1402 cf. II Reg. 6, 10 ss.

1366 pro om. t 1372 saltantem] ludentem t, lud. atque subs. illa ~ O con- om. t (Vulg.) 1381 per fenestram quasi ~ T 1383 insidias t in om. t 1393 multatus est morte ~ O 1398 devertit eam Vulg. monstrant t 1404 aut] et G

1393

1374 1388 1402

D i6v

1276

DE SANCTA TRINITATE XXIII

quando excesserint ueluti boues calcitrantes, temere iudicemus. Verbi gratia : Facta est contentio inter discipulos Iesu, quis eorum uideretur esse maior. Item in Actibus apostolo¬ rum : Facta \ est dissensio inter Barnabam et Saulum, ita ut dis- pl cederent ab inuicem. Vbi haec uel huiusmodi euenerunt, 1410 boues utique calcitrantes arcam declinauerunt. Nam et Paulus dicit : Scriptum est in lege Moysi : Non alligabis os boui trituranti. Numquid de bobus cura est Deo ? An propter nos utique dixit ? Nam propter nos utique scripta sunt etc. Igitur ad reprimendam contra rectores reprehensionis audaciam, ira1415 tus est, inquit, Dominus in indignatione contra Ozam, et percus¬ sit eum super temeritate, quia uidelicet qui sanctorum infirma respiciunt, et non potius quia conualuerunt de infirmitate, for¬ tes facti sunt in bello, ipsi contra semetipsos diuinum prouocant iudicium. Aliter quoque et iuxta moralem sensum, 1420 quid mens iusti nisi arca est testamenti ? Quae gestata bobus calcitrantibus inclinatur, quia nonnumquam etiam qui bene praeest, subiectorum populorum confusione concutitur. Sed perdit uitam qui arcam Dei tumide subleuat, quia nequa¬ quam quis sanctorum corrigere recta praesumeret, nisi de 1425 se prius meliora sensisset. Vnde et leuites idem recte Oza dicitur, quod uidelicet robustus Domini interpretatur, quia praesumptores quique, nisi audaci mente robustos se in Domino crederent, nequaquam meliorum facta uel dicta uelut infirma iudicarent.

1405

7, 1-2

1430

29* Factvm est avtem cvm sedisset rex in domo sva, et Dominvs dedisset ei reqviem vndiqve ab vniversis ini¬ micis SVIS, DIXIT AD NATHAN PROPHETAM I VlDESNE QVOD EGO HABITEM IN DOMO CEDRINA, ET ARCA DEI POSITA SIT IN

etc. Haec digne et laudabiliter dixit, ut non ingratus, ut aequus ponderator uel aestimator dignitatis et beneficiorum Dei. Nec uero casu uel frustra, sed nutu Dei haec illi in mentem cogita¬ tio uenit, ut uidelicet per hanc occasionem bene praeparata mente ac deuoti cordis apertis ianuis repromissionem digne acciperet Domini sui Filii sui, Christi regis aeterni, qui solus sciret ac posset domum aedificare ad habitandum Deo uiuenti. Porro Nathan dicendo : MEDIO PELLIVM,

1435

1440

7, 3.5

Omne qvod est in corde tvo, vade et fac qvia Devs TECVM EST, 1406 Lc. 22, 24. 1408 Act. 15, 39. 14111 Cor. 9, 9-10 ; Deut. 25, 4. Hebr. ii, 34. 1420/1422 Greg., Moral. 5, 11, 24 - PL 75, 692 A. Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 43, 2, p. 112. 1422/1429 Greg., ib. 692 B.

1417 1426

1406 discipulos Iesu] eos Vulg. 1411/1412 os bou. trit. numquid in tnarg. G 1413 etc. om. t 1415 in om. t contra indign. Oz. ~ t 1418 facti om. t ipsi] ibi t 1420 a bobus Greg. 1430 in domo sva rex ~ t 1436 et] uel t

i i

2»

IN LIBROS REGVM II, 28-30

1277

ex se non ex sermone Dei locutus est. Illud uero quod sequitur :

1445

Haec domvm,

dicit etc.,

Dominvs

:

Nvmqvid

tv

aedificabis

mihi

ex sermone Domini dixit. Itaque iam nunc dulcissimum 1450 praesentis loci mysterium ingrediamur, et ad laudem Christi Filii Dei, cuius hic repromissio est, misericordias Domini in aeternum cantandas digno fidei auditu suscipiamus. Pri¬ mumque est, ut in Dauid sanctos uel iustos omnes aeque per¬ pendamus, qui fuerunt ab initio usque ad aduentum Christi 1455 Filii Dei, quos quia cuncti peccato obnoxii fuerunt, non potuisse constat aedificare domum nomini Domini. In Salo¬ mone autem eundem Christum Dei | Filium, quem quia peccatum non fecit, nec inuentus est dolus in ove eius, domum aedificasse confitemur, scilicet ecclesiam Dei uiuentis de 1460 sanguine suo, quem fudit pro nobis, et de Spiritu suo sancto quem dedit nobis. 7, 5c-6 30* Nvmqvid, ait, tv aedificabis mihi domvm ad habiTANDVM ? NEQVE ENIM HABITAVI IN DOMO, EX DIE QVA EDVXI FILIOS

ISRAHEL DE TERRA AEGYPTI VSQVE IN DIEM HANC.

1465

Ac si diceret : Non poteris mihi domum aedificare, quia uir sanguinum es, et multum sanguinem effudisti. Amplius autem non poteris mihi domum aedificare, domum, inquam, id est ecclesiam, in qua mihi complacitum sit per gratiam inhabitare, quia uidelicet cum propriis non careas peccatis, 1470 peccata populi nequaquam potes tollere, quod est reuera Deo domum aedificare. Econtra

7,

llc

Praedicit, ait, tibi Dominvs qvod domvm faciat tibi Dominvs. 1475

1480

Non tu illi, sed ille tibi domum aedificabit, in qua tu et per communem fidem domesticus quidam sis et per gratiae priuilegium honorem obtineas paterni nominis. Nam ecce sustine me, audi, et hoc ipsum per me prophetam suum Do¬ minus praedicit tibi, uel certe illud quod nunc per me inter¬ nuntium eius audis, ipse tibi uelut eximio prophetae per Spiritum sanctum postmodum reuelabit.

7, 12-14.16

CVMQVE COMPLETI FVERINT DIES TVI ET DORMIERIS CVM

PATRIBVS TVIS, SVSCITABO SEMEN TVVM POST TE QVOD EGREDIETVR DE VTERO TVO, ET FIRMABO REGNVM EIVS. IPSE AEDIFICA¬ BIT

DOMVM

NOMINI

MEO,

ET

STABILIAM

THRONVM

REGNI

1445/1449 Ps. Hier.,Quaest. - 1413 D. 1451 cf. Ps. 88, 2. 1457 I Petr. 2, 22. 1459 cf. I Tim. 3, 15. 1466 Ps. Hier., ib. 1413 D ; Ps. 138, 19 ; I Paral. 22, 8.

1463 die] illa add. t (Vulg.) 1469 peccatis om. t 1472 praedicet D O 1475 quidam domesticus ~GO, quidem t 1478 praedicit Dominus ~ t

PL 1129

1278 1485 EIVS

DE SANCTA TRINITATE XXIII VSQVE

IN

DOMVS

TVA

ET

EGO ERO ILLI IN PATREM Ac deinceps : Et fidelis erit

SEMPITERNVM.

et ipse erit mihi in filivm. REGNVM

TVVM

VSQVE

IN

AETERNVM

ANTE

FACIEM MEAM, ET THRONVS TVVS ERIT FIRMVS IVGITER.

Maiestas dictorum atque sensuum omnino prohibet 1490 haec de alio quolibet intelligi quam de Christo unico Filio Dei et filio Dauid, secundum diuinitatem Domino Dauid, secundum carnem autem filio Dauid. Cuius enim nisi huius thronum firmauit Deus usque in sempiternum ? Aut de quo alio aliquando dixit aut dicere debuit : Ego ero illi in pa1495 trem et ipse erit mihi in filium ? Igitur larga et admiranda uicissitudine, dum pauper et angustus homo immenso et incomprehensibili Deo domum manufactam aedificare cogi¬ tat, Deus e contrario, quod homini impossibile erat, eidem domum aeternam, in qua ueraciter et ipse Deus inhabitet, 1500 aedificaturum se pronuntiat. Sic enim propheta loquitur : Praedicitque tibi Dominus, scilicet Pater, quod domum faciat tibi Dominus, scilicet Patris Filius. Et reuera domus Dei, quae sancta est ecclesia, ipsa est domus Dauid, in qua Pater Christi Deus secundum diuinitatem ; Dauid | autem pater 1505 Christi nominatur secundum carnem. Inde illa magnifica aeternarum cantatio misericordiarum, quas latitudo cordis ore | angusto satis experimere non ualens contendit hoc modo : Misericordias Domini in aeternum cantabo. In generationem et generationem annuntiabo ueritatem tuam in ore meo. Quas 1510 enim misericordias meas cantabis, o homo, quam ueritatem meam annuntiabis in ore tuo ? Quoniam dixisti, inquit, in aeternum misericordia aedificabitur, in caelis praeparabitur ueritas tua in eis. Et reliqua usque ad finem psalmi prophetica dicta tanti fulgoris et tantae claritatis quantum pretiosae 1515 fidei aurum in pectore Dauid igne suo conflare potuit excitatus spiritus pietatis. Sedebat enim effuso corde suo coram Domi¬ no post auditum tantae promissionis et dicebat: Quis ego sum, Domine Deus, quia adduxisti me hucusque, etc. Sane quod hic dictum est : Qui si inique aliquid gesserit, arguam 1520 eum in uirga uirorum et in plagis filiorum hominum, miseri¬ cordiam autem meam non auferam ab eo, in psalmo praedicto certius expeditum est : Si autem, inquit, dereliquerint filii eius legem meam, et in indiciis meis non ambulauerint, si iustitias meas profanauerint, et mandata mea non custodierint, uisitabo

1508 Ps. 88, 2. Ps. 88, 31-34.

1511 ib. 3.

1517 II Reg. 7, 18.

1519 ib. 14-15.

1522

1501/1502 tibi faciat ~ t 1510 meas om. t 1513 dicta prophetica ~ t 1519 qui] quod D 1522 certius] citius t inquit om. t

D 17

PL 1130

IN LIBROS REGVM II, 30-31

1279

1525 in' uirga iniquitates eorum, et in uerberibus peccata eorum; misericordiam autem meam non dispergam ab eo. Neque enim iniquum aliquid acturus erat ille filius Dauid sanctus sanc¬ torum, quod arguendum esset in uirga uirorum et in plagis filiorum hominum, sed filii eius qui sumus nos sine peccato 1530 non sunt, immo multae iniquitates nostrae, multa peccata nostra sunt, quae in uirga merito uisitentur et purgatoriis uerberibus expientur, non amota tandem misericordia, si non sit peccantium dura et impaenitens pertinacia. Verumtamen utriusque loci una est sententia, quia uidelicet filiorum 1535 pater ille peccata super se tulit, et ipse est caput totius cuius membra sumus corporis. Et huius quoque uentatis firmitas in illo typico Salomone templi manufacti aedificatore praeces¬ sit. Nam et ille legem Domini dereliquit, et filii eius reges Iuda in indiciis Domini non ambulauerunt, nam praeter 1540 Dauid et Ezechiam et Iosiam omnes peccauerunt. Deus autem in uirga iniquitates eorum uisitauit, et misericordiam suam non abstulit ab eis, quin iuxta ueritatem Dei iuramento firmatam cum Dauid nasceretur ex eis, qui, sicut iam dictum est, misericordiam uel misericordiae domum aedificaret in 1545 caelis. 31. Qvis, inquit, ego svm, Domine Devs, et qvae domvs

7, 18b-19

MEA, VISVM

QVIA ADDVXISTI EST

LOQVERERIS

1530

1555

1560

IN

ME HVCVSQVE ?

CONSPECTV

ETIAM

DE

TVO,

DOMO

SED ET HOC PARVM

DOMINE SERVI

TVI

DEVS IN

MEVS,

NISI

LONGINQVVM.

Quamuis propheta Dauid, quamuis psaltes inclitus uoces iam edidisset, directi in se a prima unctione sua spiritus Domini nondum tamen illud acceperat, quod summum est suae felicitatis, uidelicet quod de illo nasciturus esset salus sua | Christus, salus, inquam, et exspectatio non tantum ipsius sed et totius mundi. Nam exspectabatur quidem Messias de tribu Iuda, sed non etiam de domo fidelis Dauid. Hic primum illud audiuit et idcirco uelut attonitus in admirationem suae beatitudinis exclamans de semetipso quisnam esset requisiuit. Nec uero isto contentus fuit, nisi locum quoque sciret ubi nasceretur ille Dominus suus et filius uteri sui. Afflixit igitur se et humiliauit animam suam pro hoc, orans reuelari sibi quo nasciturus esset in loco, quemadmodum testatur ipse in alio psalmo : Memento, Domine, Dauid et omnis mansuetu¬ dinis eius. Sicut iurauit Domino uotum uouit Deo Iacob :

1527 cf. Dan. 9, 24.

1563 Ps. 131, 1-5.

1530 sunt] sumus G 1535 super se peccata ~ t 1542 iuramento om. D 1553 sua salus ~ O 1556 fidelis in marg. O 1558 beatitudinis] benedictionis t 1560 Dominus] Deus add. t

PL1131

1280

DE SANCTA TRINITATE XXIII

Si introiero in tabernaculum domus meae si ascendero in lectum strati mei; si dedero somnum oculis meis, et -palpebris mei dor¬ mitationem, et requiem temporibus meis, donec inueniam locum Domino, tabernaculum Deo Iacob. Quam arctissime se afflixerit nobis aperuit et continuo subiunxit quia exauditus 1570 sit. Nam adhuc in afflictione positus repente reuelante sibi spiritu laetabundus exclamauit : Ecce audiuimus eam in Efrata, inuenimus eam in campis siluae. Quo dicto non solum ubi nasciturus esset Christus se in spiritu audisse asseruit, sed et quo transferenda esset illa Domini arca, arca 1575 sanctificationis Dei, illa in qua habitat corporaliter plenitudo diuinitatis natura hominis, ex semine ipsius Dauid. Nam Efrata ipsa est Bethleem ciuitas Dauid, in qua completi sunt dies Mariae ut pareret, et peperit suum primogenitum filium. Campi autem siluae sumus nos gentes; campi, inquam, siluae, 1580 id est nunc effecti campi cultiles et bonarum frugum fertiles; cum ante fuerimus siluae malignis spiritibus, qui utique cru¬ deles sunt ferae, secreta in nobis cubilia praebentes. Itaque cum dicit, audiuimus eam in Efrata, inuenimus eam in cam¬ pis siluae, profecto et ubi primum audienda et ubi tandem 1585 inuenienda sit incarnatae diuinitatis arca, sibi testatur inti¬ matum esse. 7, 19c-20 32. Ista est enim lex Adam, Domine Devs. Qvid ergo 1565

ADDERE POTERIT ADHVC DAVID, YT LOQVATVR AD TE ? 1590

1595

1600

Tamquam diceret : Vere iuxta uerbum tuum, Domine Deus, ego non aedificabo tibi domum ad habitandum, quam inhabites tu, quem non capit caelum et caeli caelorum. Neque tu habitasti in domo ex die qua eduxisti filios Israhel de terra Aegypti. Perspicuum autem est quod multo magis et antea nequaquam in domo habitaueris. Nam ista est lex Adam, lex utique peccati, sub qua nos omnes ille genuit. Sumus enim secundum illum et nos omnes natura filii irae, sicut et ceteri. Idcirco neque nos neque alii per nos tua domus esse meren¬ tur, quia nemo nostrum est, qui a sorde sit mundus, et omnes eadem gratia tua, id est peccatorum remissione indigemus. Vnde dicit et alius : | Si lotus fuero quasi aquis niuis et fulserint uelut mundissimae manus meae, tamen sordibus intingues me et abominabuntur me uestimenta mea. Quid ergo contra sententiam tuam potero respondere ? Nempe ut ait idem qui

1571 ib. 6. 1575 cf. Coi. z, 9. 1577 cf. Lc. 2, 4-7 ; Hier., Commentarioli in ps. 131, 6 - CC 72, p. 239. 1591 cf. III Reg. 8, 27. 1598 cf. Eph. 2, 3. 1598 cf. Iob 14, 4 coli. Rom. 3, 23. 1800 Iob 9, 30-31.

1570 sibi om. t 1574 Domini arca om. D O, arca Domini ~ t 1578 primo¬ genitum suum filium ~ t 1588 dicit om. D audiuimus] inuenimus O 1585 sibi om. O

PL 1132

IN LIBROS REGVM II, 31-32

supra : Si iustificare me uoluero os meum condemnabit me. Si innocentem ostendero prauum me comprobabis. Tv enim scis servvm tvvm, Domine Devs. Scis, inquam, quod cum originali peccato actualibus quoque peccatis non caream ego seruus tuus. Propter verbvm tvvm,|

1605

7, 20b-21

ET 1610

1615

1281

SECVNDVM

COR

TVVM

FECISTI

OMNIA

MAGNALIA

HAEC.

Parum erat dixisse propter uerbum tuum quod uidelicet promisisti Abraham, Isaac et Iacob, nisi addam, et secundum cor tuum, id est secundum gratiam tuam, secundum miseri¬ cordiam tuam gratuitam, indebitam, nullis praecedentibus meritis retributam. Secundum cor tuum, inquam. Quis enim et in hoc adiuuit spiritum tuum ? aut quis consiliarius tuus fuit, et ostendit tibi ? Cum quo inisti consilium ut talem tibi prouideres architectum, qui de nobis ipsis faciat tibi domum ad habitandum ?

7, 22

Idcirco magnificatvs es. Domine Devs, qvia non est 1620 SIMILIS TVI. NeQVE EST ALIVS EXTRA TE.

Nam omnes alii cultores suos infelices subtili decipiunt fallacia, tu autem sperantes in te mira atque inopinabili saluas cordis tui prudentia. Sed hoc ab effectis melius ipse probat dicens : 7, 23

1625

Qvae est avtem vt popvlvs tvvs Israhel gens in terra, PROPTER QVAM IVIT DEVS VT REDIMERET EAM SIBI IN PVLVM.

PO-

luit, inquam, illa uidelicet uia uel cursu suo illo de quo alibi loquitur hic idem propheta : Exultauit ut gigas ad currendam 1630 uiam, a summo caelo egressio eius, et occursis eius usque ad sum¬ mum eius. Nam illa quidem uia qua populum suum de Aegypto terrena et de manu Pharaonis carnei liberauit, iuit quidem Deus, sed non per semetipsum. Iuit quidem sed non per pro1635 priam unigeniti Filii sui personam. Alia huius itineris gratia et alia est gloria, quapropter gentem suam gentem electam de caelo descendens in uterum Virginis, homo factus ex semine huius fidelis Dauid, iuxta ueritatem promissionis praesentis, ad inferos iuit per passionem mortis, ut redimeret eam sibi in 1640 populum, quam captiuauerat in Adam spiritualis ille Pharao princeps tenebrarum. 7, 27c

Propterea,

inquit,

invenit servvs tws cor svvm

vt

ORARET TE ORATIONE HAC. 1604 ib. 20. 1612 Ps. Hier., ib. 1414 D. 1613 Missale Rom., Oratio Placare ... ubi nulla suppetunt suffragia meritorum (Secreta dominicae sec. aduentus) ; coli. Oratio Propitiare ... praecedente gratia (Secreta miss. uotirne pro peregrinantibus) P. Bruylants 2, 819.902, p. 233.256 ; cf. Leo, Sermo 1 - PL 54, 141 B. 1615 Is. 40, 13. 1630 Ps. 18, 6-7. 1605

t comprobabit Vulg. in marg. G 1617 tibi faciat ~ t usque suam in marg. G

ostendere

Devs scis

1636

alia

1606/1605 serwm tvvm Domine 1620 alivs] Devs in ras. O, Vulg.

d 17^

1282

1645

8, 1

1650

DE SANCTA TRINITATE XXIII

Videlicet, quia reuelasti aurem serui tui, dicens : Domum aedificabo tibi. Inuenit quippe cor suum, qui in principio huius orationis dixit : Quis ego sum ? nam econtra, qui se existimat aliquid esse, cum nihil sit, profecto necdum cor suum inue¬ nit, sed ipse se seducit. Ergo cor suum inuenit, qui nullum esse suum meritum perspiciens solam in dilectione sua cogno¬ scit gratiam Dei, uere confitens quod secundum merita non gloria sed poena, non honore sed abiectione dignus sit. |

PL 1133

33. Factvm est avtem post haec, percvssit David PhiLISTHEOS ET HVMILIAVIT EOS. DE

MANV

Et TVLIT

DAVID FRENVM TRIBVTI

PHILISTHIM.

Secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo, ait hic ipse Dauid, consolationes tuae, Domine, laetificaue1655 runt animam meam. Hoc uere et secundum praesentes succes¬ sus suos canere potuit rex utrobique felix, bonis scilicet tem¬ poralibus pariter et aeternis. Dudum quippe profugus et exsul, nunc promissione accepta pater Christi futurus, septies de suis triumphat hostibus, qui, ut supra taxauimus, septies 1660 persequentem fugerat Saul. Supra semel et iterum percusserat Philistheos, primo in Baalpharasim dicens : Diuisit Dominus inimicos meos coram me sicut diuiduntur aquae, et propterea uocans nomen loci illius Baalpharasim secundo in ualle Raphaim dicente Domino : Non ascendas obuiam eis sed gyra post 1665 tergum eorum, et uenies ad eos ex aduerso pirorum. Verumtamen in hebraeo non pirorum legitur sed flentium, id est idolorum. Quae idcirco flentium uocantur, quia fletu digna sunt, et eos qui ea colunt ad fletum miseriarum perducunt. Tradunt Philistheos idolum habuisse, cui in lacrimis homi1670 num sacrificium parabatur. Huic illi more suo lacrimis sacrificabant, et eis ex aduerso uenit Dauid. Tertio nunc percussit Dauid Philistheos, ut iam dictum est, et humiliauit eos, et tulit frenum tributi de manu Philisthim. Frenum tributi quinque erant duitates Philisthinorum, quae frequenter 1675 Israhel sibi tributarium faciebant, quas eis tulit Dauid et humiliauit eos fecitque eos sibi tributarios. 8, 2

Percvssit Moab,

et mensvs est fvnicvlo

coaeqvans

TERRAE.

1044 II Reg. 7, 18. 1046 cf. Gal. 6, 3. 1653 Ps. 93, 19. 1661 II Reg. 5, 20. 1064 ib. 23. 1665/1668 Ps. Hier., ib. 1413 A. 1660 cf. Hier., In Mt. 1, 1715 - CC 77, p. 71. 1672 II Reg. 8, 1. 1073/1676 Ps. Hier., ib. 1415 AB.

1042 qua / 1044 estimat O 1645 sit nihil ~ t 1653 dolorum meorum multitudinem ~ O 1054 ipse] idem D Domine non in Vulg. 1650 bonis om. t 1003 ualde O 1005 terga t 1060/1007 id est usque flentium in marg. G 1073 Philisthinorum t 1075 tributarium sibi ~ t 1077 per¬ cvssit] et add. D O

IN LIBROS REGVM II, 32-33 1680

1685 .3.5.

1283

. Quod profecto magnum est praeconium perfectae uictoriae, quia quemadmodum quis terram funiculo metitur, sic eos distribuit ad placitum suum, alios reseruari, alios occidi imperans, sic repugnare non audentes, quomodo terra re¬ luctari non nouit aut dicere mensori suo : Quare metiris me sic ? Idcirco magnifice dictum est : Mensvs est avtem dvos fvnicvlos, vnvm ad

occiden-

DVM, ET ALIVM AD VIVIFICANDVM. PERCVSSIT DEINDE DAVID AdADEZER FILIVM RoHOB REGEM SOBA, ET CVM EO SYRIAM Damasci,

qvae

venerat

vt

ei

praesidivm

deferret;

FACTAQVE EST SYRIA DAVID SERVIENS SVB TRIBVTO. POSVIT ET 1690 IN IDVMEA CVSTODES, ET FACTA EST IDVMEA SERVIENS DAVID. Deinde percvssit filios Ammon, et cvm eo Syrvm Sobach, et occidit de Syris septingentos cvrrvs et qvadraginTA MILIA EQVITVM, ET SOBACH PRINCIPEM MILITIAE PERCVSSIT. Timvervntqve Syri vltra avxilivm praebere filiis Am1695 mon.

17°°

1705

Istae sunt septem uictoriae Dauid, quas, si spiritualiter ad Christum referre uoluerimus, uniuersas intelligemus ultiones, quae et in Apocalypsi per septem angelorum septem plagas j nouissimas significantur, quibus uoce magna de templo dicitur : Ite et effundite septem phialas irae Dei in terra. Tot tantisque prosperis animae et corporis Dauid tanta tamque dolenda succedunt aduersa itidem animae et corporis, ut totum prius aedificium labentibus columnis in terram ceci¬ derit, et nisi Dominus supposuisset manum suam, iaceret, proh dolor ! magnarum uirtutum ruina inrecuperabilis, quem¬ admodum et ipse dicit : Nisi quia Dominus adiuuit me, paulo minus liabit asset anima mea in inferno.

PL n

Accidit, inquit, vt svrgeret David de stratv svo post MERIDIEM,

VIDITQVE MVLIEREM SE LAVANTEM EX ADVERSO

171° SVPER SOLARIVM SVVM. ERAT AVTEM MVLIER PVLCHRA VALDE,

etc. Nota et celebris tanti huius euentus est historia, quia uenit peregrinus quidam scilicet diabolus ad hunc diuitem et regem Dauid, ut adipe peccati apud illum saginaretur. At ille I7I5 parcens sumere de ouibus suis, quas multas habebat (multas enim habebat uxores, quibus licenter uteretur), tulit ouem pauperis, tulit, inquam, uxorem proximi, et ita praeparauit cibos peregrino illi uago et instabili, nihil | habenti in domo 1700

Apoc. 16, 1. 12, 4 ss.

1686 1689

1704

cf. Ps. 36, 24.

1700

Ps. 93, 17.

1712

II Reg.

1687 Saba D 1688 ferret t Vtilg. 1694 praebere avxilivm ~ t 1703 aedificauit G 1705 incomparabilis t 1707 in inferno anima mea ~ Vulg. 1717 inquam om. t uxorem] ouem t 1718 peregrino o?n. O et om. t

-qve om. t

alivm] vnvm Vulg.

D 18

1284 1720

1725

DE SANCTA TRINITATE XXIII

uel duitate Dei. At ille peregrinus tali saturatus edulio patrati adulterii sanguinem quoque Vriae sibi in poculum poposcit, et hic nihilominus dedit. Nam gladio filiorum Ammon Vriam interfecit. Magna huius tam magnae turris ruma, magnum spectaculum, in quo quisque nostrum uideat, quia numquam, dum uiuit, de status sui firmitate securus esse debeat. Itaque gloriam regis et praesentibus uictoriis illustrati et futuri seminis sui beata spe per promissionem suprascriptam dilatati, magna miseriae nebula paene totam cooperuit. Nam propter malum hoc et postmodum de regno fugit, iuxta ser¬ monem Domini dicentis :

1750

Ecce ego svscitabo svper te malvm de domo tva, et

12, Hb-12

TOLLAM VXORES TVAS IN OCVLIS TVIS ET DABO PROXIMO 1VO, ET DORMIET CVM VXORIBVS TVIS IN OCVLIS SOLIS HVIVS. Tv ENIM FECISTI

ABSCONDITE,

EGO

VERO

FACIAM

VERBVM

ISTVD

IN

CONSPECTV OMNIS ISRAHEL ET IN CONSPECTV SOLIS.

Et in praesentiarum timuit, ne ob culpam suam paeniteret Dominum et immutaret promissionem suam, qua iurauerat dicens : De fructu uentris tui -ponam super sedem tuam. Hoc timuit, istam calamitatem ne sibi obueniret expauit. Sed uertit se ad munitionem spei. Praesumpsit spiritum consilii 1740 et fortitudinis et offenso Deo peccator homo consiliarium se ingerere non dubitauit. Dixit enim paenitens in oratione, quam pro hoc peccato effudit : Vt iustificeris in sermonibus tuis, et uincas cum iudicaris, subauditur, miserere mei. Tam¬ quam diceret : Quae enim iustitiae laus, si fideli suo quis fidem 1745 promissi sui custodiat ? Verum illic magnae et praedicandae iustitiae laus est, ubi, quamuis offensus, quamuis irritatus, qui promisit, fidelis permanet, et hoc tantum respiciens, quia iurauit, fidem retinet, promissum adimplet : | Vt ergo iustificeris in sermonibus tuis, ut narretur in gentibus, quia 1750 nec tanta iniquitas mea fidem tuam euacuauit, clameturque a cunctis auditoribus placiti tui : Deus uerax, omnis autem homo mendax miserere mei. Ita fiet, ut uincas cum iudicaris, quoniam tu te libenter iudiciis offers, dicens in alio propheta . Qui est qui indicetur mecum, ueniat, stemus simul, narra si 1755 quid habes, ut iustificeris. Quanta enim iustitiae uictoria erit, cum nec illud narrari potuerit, quod tu saltem mendaci¬ bus nobis ueritatem tuam obseruare neglexeris ? Non denique

1735

1721 II Reg. 11, 17. 1724 cf. I Cor. io, 12. Is. 11, 2 ; cf. Rom. 11, 34. 1742 Ps. 50, 6.

1727 Ps. 131, 11. 1751 Ps. 115, 11.

1739 cf. 1754 Is.

43, 26.

1719 at] et t talis O 1724 debet/ 1746 quamuis offensus nm. D 1748 iurauit] promisit, sed supra lin. uel iurauit D ergo] igitur O t 1751 a cunctis om. D

PL1135

IN LIBROS REGVM II, 33-35

1285

paruam in gloriam tuam, ueritas tua in mendacio nostro abun¬ dabit. Suscepit consilium peccatoris Deus mirabilis, Deus 1760 fidelis in uerbis suis, et sanctus in omnibus operibus suis, tam¬ quam prona indulgentia sermonis sui fidem retinuit, ut Chris¬ tum suum, de illo potissimum semine suscitaret, quod de adul¬ tera Bethsabee natum est. Quod uolens nos uenerabiliter scire Mattheus tantae scriptor genealogiae : Dauid autem, 1765 rex, inquit, genuit Salomonem ex ea, quae fuit Vriae. 34. Proinde et in isto damnabili facto Dauid magnum a sanctis patribus subesse mysterium digne animaduersum est; quod tantum est, ut quoties per ora christiana uoluitur merito erubescat et confundatur uehementer ille, qui uenit ad 1770 Dauid peregrinus diabolus, quia, dum nequiter prophetae et regis deuorare quaesiuit animam, sacramenta sua prae¬ figurantem, utiliter adiuuit Dei sapientiam. Cuius enim Dauid in solario deambulans, nisi eius typum tenet, de quo scriptum est : In sole posuit tabernaculum suum. Bersabee 1775 uero puteus septimus dicitur. Verius tamen Bethsabee legi¬ tur, quod filia iuramenti interpretatur, ita tamen ut prima corrupta sit syllaba. Alioquin ubi producitur semper domus interpretatur. Vrias autem lux mea Dei. Quid ergo est, Dauid Bethsabee coniugem Vriae ad se perducere, nisi legem litterae, 1780 carnali populo iudaico coniunctam, qui quasi de Dei luce glo¬ riatur, spirituali sibi intellectu sociare ? Porro quod Vrias ad Ioab cum epistulis, ex quibus occidi debeat, mittitur, quid est nisi quia idem ipse iudaicus populus legem portat, qua conuincente moriatur ? Itaque in hoc quoque aduento 1785 suo cmitati Dei et regi eius Christo peregrinus ille seruiuit, quia res gesta, et si in superficie causa damnationis, in myste¬ rio tamen est prophetia uirtutis. Rem gestam sic damnamus, ut mysterium amplectamur. 35. Amplius autem cum pro facto ipso poenam recipit 179° fugiendo a facie filii sui Absalom, grande in eadem fuga sua Christi Filii sui spectat mysterium, uide|licet psallendo in PLu 36 spiritu humilitatis et componendo hunc psalmum: Domine,

1759 Ps. 144, 13. 1794 Mt. 1, 6. 1769 cf. II Reg. 12, 4 ; cf. Angelom., ib. 2, 11 - 363 A : Hetheus ... personam in se exprimens diaboli. 1772/1774 Angelom., ib. 2, 11 - 361 D. (Hier., In Amos 3, 8, 326 - CC 76, p. 335). 1774 Ps. 18, 6. 1777 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 48, 11, p. 119. 1778 Hier., ib. 40, 14, p. 109. 1778/1781 Angelom., ib. fere ad uerbum. 1781 cf. II Reg. 11, 14. 1783 cf. II Cor. 3, 6. 1781/1784 Angelom., ib. 362 C. 1790 cf. II Reg. 15, 23. 1792 Missale Rom., Ordo missae, ad oblationem : In spiritu humil. ; Ps. 3, 2.

1759 miserabilis t 1765 inquit rex ~ t 1775/1776 tamen usque iuramenti in marg. G 1776 filia saturitatis Hier. 1779 producere t 1781 intellectu sibi ~ O 1782 mittitur ex quibus debeat occidi t 1783 idem om. t 1785 ciuitatis O 1792 hinc G O

1286

DE SANCTA TRINITATE XXIII

quid multiplicati sunt qui tribulant me ? multi insurgunt aduersum me. Nam in eodem psalmo dicit : Ego dormiui et so1795 poratus sum : et exsurrexi, quia Dominus suscepit me. Plane hoc non suo, sed Christi spiritu dicit, qui utique multis tri¬ bulantibus, multis aduersum se insurgentibus ac dicenti¬ bus : Non est salus illi in Deo eius, tandem cruci affixus emit¬ tendo spiritum obdormiuit et profunda morte soporatus est, 1800 sed tertia die exsurrexit, quoniam Dominus suscepit eum, quoniam illa caro erat, quam de utero Virginis suscepit, sibique in unam eandemque personam uniuit Dominus Deus Dei Verbum. Idcirco exsurrexi, inquit, a sommo mortis, solu¬ tis uidelicet doloribus inferni, iuxta quod impossibile erat me 1805 ab illo teneri. Igitur Absalom, quod interpretatur patris pax, Absalom, inquam, filius et hostis, immo non filius, sed hostis, cuius a facie pater fugit, ipse in mysterio est ludas traditor, falsa patris et magistri pax, quem osculi signo tradidit, ludas, inquam, apostolus et diabolus, immo non apostolus, sed dia1810 bolus, cuius a facie reuera talis pater fugit : nam a ficto eius corde Christus uel Christi spiritus fugit, in quem satanas introiuit. Et proinde poena eius iustitiae laudatorem maxime delectat, quia iudicio Dei mente captus se suspendit, in quo non iam mysterii profundum sed ipsa rei gestae superficies 1815 ludam et Absalom paene demonstrat esse pariles. Nam et iste pendens quercu mula cui sedebat pertranseunte desertus meritas in corde lanceas accepit, et ille laqueo suspensus et principum sacerdotum familiaritate, quam ascenderat male de]sertus, dignas protinus sagittas, id est aeternae mortis 1820 sententias in anima accepit. Et ne parum putes, quod unus Absalom unius Iudae formam praetulerit, Ahitofel quoque consiliarius eius suo suspendio interiit.

15.19

36.

Factvm est rvrsvs proelivm Philisthinorvm

ad-

VERSVS ISRAHEL, ET DESCENDIT DAVID ET SERVI EIVS CVM EO 1825

et pvgnabant contra Philisthim,

lacus. In

qvo percvssit,

inquit,

etc. Gob interpretatur

Adeodatvs

filivs Saltvs

POLYMITARIVS BETHLEEMITES GoLIATH GETTHEVM.

Idcirco lacus dicitur, quia sicut in lacum leonum quis mitti-

1794 ib. 6. 1798 ib. 3. 1799 Mt. 27, 50 coli. Gen. 2, 21. 180« cf. Ps. 3, 6. 1802 cf. infra 25, 2775. 1803 cf. Act. 2, 24. 1805 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 31, 19, p. 99; 55, 16, p. 128. 1807 Mt. 26, 46. 1811 Ioh. 13, 27. 1813 cf. Mt. 27, 5. 181« cf. II Reg. 18, 9. 1818 cf. Mt. 27, 9 ; cf. Antiph. Amicus meus,/er. Vin cena Domini - CAO 2, 72!), p. 304. 1821 II Reg. 17, 23. 1825 Ps. Hier., ib. 1425 B. 1828/183« Ps. Hier., ib. 1425 B.

1797 tribulationibus t 1802 eademque persona G 1808 osculo pacis signo O t 1810/1811 corde eius ~ O t 1812 proinde et ~ D G O 1814 iam non ~ t 1817 suscepit / 1819 mortis] damnationis et praem. t 1820 suscepit G O

D

18»

IN LIBROS REGVM II, 35-36

1287

tur, ita contra Goliath semetipsum Dauid misit. Adeodatus ipse est Dauid. Idcirco dicitur Adeodatus, quia a Deo est electus in regnum. Filius Saltus, quia de saltu ubi oues pasce¬ bat, est eductus. Polymitarius, quia de genere Beselehel mater eius fuit. Bethleemites, quia Noemi et Ruth tempore ubertatis reuersae sunt in Bethleem. Et quia panis causa 1835 Ruth a Booz | nota est, propterea idem locus domus panis uocatus est. Quare autem hisce nominibus loco praesenti insignitur, cum posset proprio nomine exprimi compen¬ diosius ? Videlicet pro mysterio magno, quia profecto non sine magno futurorum praesagio quattuor isti nati de Arafa in 1840 Geth, quorum causa et quattuor istic bella taxantur, ceci¬ derunt in manu Dauid et seruorum eius. Arafa quippe est ipsa Orpha altera nurus Noemi, quae ad populum suum et ad deos suos reuersa est, persistente Ruth in eo quod coeperat dicendo : Populus tuus populus meus : et Deus tuus Deus 1845 meus. Et ex illa quidem uidelicet Ruth Christus processit iuxta illud Isaiae : Emitte agnum, Domine, dominatorem terrae de petra deserti, ad montem filiae Sion. Christus, inquam, de illa petra deserti, id est, muliere gentili, sed firmiter fideli, Dauid iste et qui de semine eius natus est, Christus processit, ex 1830 ista autem, scilicet Arafa Goliath, et ceteri isti, Iesbi et Seph, Goliath quoque, et uir excelsus qui sine nomine ponitur senos habens digitos in manibus et pedibus. Fuerunt enim quin¬ que, quorum duo scilicet Golias Philistheus, et frater eius Goliath Getheus ceciderunt in manu Dauid, reliqui autem in 1855 manu seruorum eius. Num ergo absque mysterio sic contigit, ut modo supradicto disparatae duae nurus Noemi tam aduersas in alterutrum generationes ederent, et sic in manu huius stirpis illius monstra caderent ? Istis ergo nominibus siue appellationibus Dauid mystice Christus designatur, et 1860 istis bellis, quibus in manu Dauid et seruorum eius stirpis aduersae fortes prosternuntur, eiusdem Christi bella spiritualia significantur, quibus inimicum ueritati omne mendacium destruitur. Nam Adeodatus ipse est, de quo propheta cecinit : Paruulus natus est nobis, filius datus est nobis. Filius Saltus 1865 ipse est, qui in saltu huius saeculi natus, Filius hominis ouium spiritualium curam suscepit, suffocaturus leones 1830

1835 cf. supra 21, 1846 Is. 16, 1.

1700.

1841 Angelom., ib. 2, 21 - 379 D. 1850 cf. I Paral. 20, 5 ss. 1864 is. 9, 6.

1844 Ruth 1,

16.

1829 semetipsum contra Gol. ~ O / 1834 in om. t 1835 nota] nacta Ps. Hier. 1836 uocatus est] interpretatur t 1842 Orpha ipsa ~ t 1845 quidem om. t 1848 deserti om. t mulieri O fideliter O 1855 ergo om. O 1858 istis ergo] igitur istis O t 1862 ueritati omne] omnium ueritati t 1864 Paruulus] enim add. Vulg. filius] et praem. Vulg.

pl 1137

1288

1870

1875

22, 2-3

et ursos, qui sunt spiritus maligni. Polymitarius ipse est, qui cum Patre Deo solis ac lunae, stellarumque opere uario caelum fabrefecit, immo et ecclesiam suam uario uirtutum opere perornare non desinit. Bethleemites ipse est, cuius aduentu ecclesia praesens Bethleem facta est, id. est domus panis, quemadmodum dicit : Ego sum panis uiuus, qui de caelo descendi. Haec plane, quae dicta sunt, sequentis carmi¬ nis uerba confirmant. Dominvs, inquit, petra mea et robvr mevm et Salvator mevs. Devs mevs, fortis mevs, et sperabo in evm, etc.

1880

23,

DE SANCTA TRINITATE XXIII

8

Nam aliquantis uerbis demutatis carmen istud psalmus sep¬ timus decimus est, quem prophetico spiritu in persona Christi decantari dubium non est. 37. Haec nomina fortivm David. David sedens in CATHEDRA SAPIENTISSIMVS | PRINCEPS INTER TRES. IPSE EST PL 1138 QVASI

TENERIMVS

LIGNI

VERMICVLVS

QVI

OCTINGENTOS

INTERFECIT IMPETV VNO, etc. 1885

1890

1895

23, 18

Post tam multa, tamque ingentia gesta Dauid, quaerebas forte, quibus uiribus, quibus uel quantis fretus ipse fortibus illa perfecerit. Et ecce fortium eius cuneus nobilis tibi dinume¬ ratur, cuneus, inquam, triginta fortium, tribus fortibus, scilicet Abisai et Sobbochai et Ionathan filio Sammaa fratris Dauid, praeacutus amplius tribus uirtutibus, sapientia uidelicet humilitate et fortitudine ipsius Dauid totus solidus ac ferreus. Nam sedens in cathedra sapientis simus, ecce sapientia. Ipse est quasi tenerrimus ligni uermiculus, ecce humilitas. Qui octingentos interfecit impetu uno, ecce fortitudo. Tres ergo fortes computantur in uno Dauid, quos et diligenter nobis Scriptura commendare studuit, cum ait : Abisai frater Ioab nominatvs in tribvs et inter tres NOBILIOR, ERATQVE EORVM PRINCEPS,

SED VSQVE AD

TRES

PRIMOS NON PERVENERAT. 1900

1905

Idem enim est ac si diceret : Quamuis inter tres fortes nobilior et eorum princeps fuerit, tamen nec fortitudo eius for¬ titudini Dauid, nec sapientia eius sapientiae Dauid, nec humi¬ litas eius humilitati Dauid coaequari potuit. Sane cur fortes isti scribantur fortium fortissimi fuisse cum Dauid, alte¬ rae praecedens, altera subsequens causa euidenter ostendit. Praecedens uidelicet, quia tres isti illi sunt serui Dauid, de quibus supra dictum est : Hi quattuor nati sunt de Arafa in

1871 cf. supra 21, 1700. 1872 Ioh. 6, 51. Hier., ib. 1426 A. 1900 II Reg. 21, 22.

1877 Ps.

17, 3.

1801/1894 Ps.

1873 plane] tria G 1870 Devs usque in evm om. D 1884 gesta] facta t 1880 perfecit t 1889 amplius] autem add. G uirtutibus] fortibus id est praem. t 1892 tenerrimus om. D 1893 octingenta O 1900 scriptum G

IN LIBROS REGVM II, 36-37

1910

1915

23, 15-16

1289

Geth et ceciderunt in manu Dauid et seruorum eius. Nam cum quinque fuerint, duos quidem ex eis occidit Dauid, scili¬ cet Goliam Philistheum et fratrem eius Goliath Getheum, singuli autem serui eius isti singulos interfecerunt, uidelicet Abisai et Iesbidenob et Sobbochai Seph, Ionathan uero uirum excelsum senos in manibus pedibusque digitos haben¬ tem. Altera et secundum praesentem descriptionem subsequens causa haec est. Desideravit, inquit, David aqvam et ait : Si qvis daret MIHI

POTVM

AQVAE

DE

CISTERNA QVAE

EST IN BETHLEEM

IVXTA PORTAM. IRRVPERVNT ERGO TRES FORTES CASTRA PHILISTHINORVM, ET HAVSERVNT AQVAM DE CISTERNA BETHLEEM QVAE ERAT IVXTA PORTAM ET ATTVLERVNT AD DAVID. 192°

1925

193°

23, 20

Igitur tres isti fortes quidem, sed, ut iam dictum est, usque ad tres primos, id est usque ad tres uirtutes Dauid non peruenerant. Quare autem Ioab neque inter tres, nec saltem inter triginta fortes nume| ratus est ? Videlicet, quia non hic tantum uires corporis, sed potius uirtutes animi spectantur, in ipsis fortibus Dauid. Porro Ioab interfecerat duos uiros iustos melioresque se, Abner filium Ner princi¬ pem militiae Israhel, et Amasa principem exercitus Iuda, et effuderat sanguinem belli in pace, id est in dolo uel pacis simulatione. Recte ergo in numero fortium Dauid conscriptus non est. Attamen utrumque scelus una ipsius morte expiatum est. Quapropter sic de illo scriptum est : Ipse, uidelicet Banaias filius Ioiadae, descendit et per-

D 19

cvssit leonem in media cisterna in diebvs nivis. 1935

1940

1945

Leo iste Ioab fuit. In media cisterna, id est | in domo Domini, ubi cornu altaris tenebat. Cisterna ideo dicitur, quia sicut aqua cisternae munditiam adfert, ita etiam nihilominus haec cisterna, id est, sanctuarium Domini, peccata expiabat ; in diebus niuis, quia per mortem peccatum expiauit. No¬ tandum tamen exceptis tribus fortibus primis, id est tribus uirtutibus Dauid, tres esse fortium distinctiones. Primam uidelicet, qua conscripti sunt Abisai, Sobbochai et Ionathan, qui erant cum Dauid, sed non usque ad saepedictos tres pri¬ mos peruenerant. Secundam, qua supputantur Eleazar filius patrui Dauid, Aohites, et Semma filius Agae de Arari, et Banaias filius Ioiadae, qui ad tres non peruenerant, Scriptura inquit, et primos non addidit. Tertiam, qua cursu continuo 1934/1938 Ps. Hier., ib.

1426

C.

1939 II Reg.

23, 18.

1943 ib.

20.

1946

ib. 24-39.

1915 aqvam om. G O 1920 ut supra lin. 0 1921 usque om. t 1922 perue¬ nerant] ad quos peruenerat Dauid add. t 1923 fortes om. D 1925 ipsis om. t 1926 iustos o?n. O se] iustioresque add. O 1936 immunditiam t 1937 expiauit D 1940 subdistinctiones O t 1946 addit t

PL 1139

1290

DE SANCTA TRINITATE XXIII

triginta numerantur, qui sunt hi : Asahel, Eleanan, Semma de Arari, Helica, Helas, Hira, Abiezer, Mobonnai, Selmon, Maharai, Heled, Hithai, Banahi Aufrathonites, Heddai, 1950 Abialdon, Azmabeth, Eliaba, Semma de Horodi, Haiam, Elifeleth, Heliam, Esrai, Farai, Igaal, Bonni, Selech, Naharai, Hira, Gareb, Vrias Hettheus. Itaque omnes in summa tri¬ ginta septem leguntur, ita uidelicet, ut primus sit Dauid, qui appellatur Adeodatus. Fortes istos in littera spectauimus, 1955 fortes alios in spiritu requiramus. 38. Dauid sedens in cathedra sapientissimus inter tres. Dominus et filius huius Dauid Christus est, sedet enim iste in cathedra sapientissimus Dauid; sedet, inquam, in sede maiestatis dicente ad eum Patre : Sede a dextris meis. Qui1960 nam sunt illi, ad quos nullus fortium peruenit, tres fortes eius, nisi unus Deus, fortissimus Pater et Filius et Spiritus sanctus ? Etenim sola quidem Filii persona hunc hominem suscepit, et sola incarnata est, sed nihilominus fortis eius, Pater, et fortis eius, Spiritus sanctus est. Pater, inquit, in memanens ipse 1965 facit opera, et ego in Spiritu Dei eicio daemonia. In hoc igitur sapientissimus Pater est, in hoc et Spiritus sanctus, spiritus humilitatis, quasi tenerrimus ligni uermiculus est, quo duce quasi uermem et non hominem se conteri perpessus est, in hoc Verbum Dei est in unam eandemque personam unitum 1970 homini, quod et fortitudo eius est, in qua percussit octingen¬ tos impetu uno, mortuus enim semel spoliauit inferos, et nunc sedens in cathedra omnes iudicaturus est uiuos et mor¬ tuos. Quis omnium fortium angelorum aut hominum hucus¬ que peruenit ? Fuerunt post eum tres fortissimi, uidelicet 1975 apostoli primi praedicatores Trinitatis, quorum fortitudinem et nominibus propriis tres illi primi ordinis fortes pulchre exprimunt. Abisai namque patris sacrificium, Sobbochai con¬ densum, Ionathan Domini donum interpretatur. Siquidem per illos resurrectionem sacrificati Filii sui testificando rugiit 1980 Deus | Pater, ita ut in omnem terram sonus eorum exiret, et ipsi uelut condensum et ualde munitum aduersariis restiterunt, et hoc totum non ex seipsis, sed Domini confitentur esse do¬ num. Fuerunt, inquam, tres isti fortissimi, uerumtamen ad illos tres primos nullus eos peruenisse crediderit. Nam quis

1956 II Reg. 23, 8. 1959 Ps. 109, 1. 1964 Ioh. 14, 10. 1965 Lc. 11, 20. 1967 II Reg. 23, 8. 1968 cf. Ps. 21, 7. 1969 cf. infra 25, 2773. 1972 ib. 1977 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 37, 11, p. 105 ; 40, 4, p. 109 ; 33, 1, p. 100. 198« cf. Ps. 18, 5. 1984 Ps. 88, 7.

1954 istos in marg. O 1964 est om. / 1965 Spiritu] digito Vulg. 1976 ordines/ 1977 Patris namque ~ O pater sacrificii Hier. 1981 minutum/ 1982 ex] de O

PL

1140

IN LIBROS REGVM II, 37-39

24, 1

1291

1985 in nubibus aequabitur Domino, aut quis similis erit Deo inter fikos Dei ? Primae tamen post magnum Dauid uictoriae palma merito conceditur illis, quia uidelicet de filiis Orpha, quod interpretatur ceruix eius, duos quidem Dauid, hi autem singuli singulos interfecerunt ex illis. Duos quippe quasi filios ceruicosi 199° diaboli Christus interfecit, quando et primogenitam diaboli mortem animarum nostrarum moriendo deuicit, et uitam cor¬ porum nostrorum resurgendo reparauit. Futurum quod loquimur, quia profecto qui baptizati in morte eius prima iam resurrectione resurreximus, secunda carnis resurrectione 1995 in uitam atque in incorruptionem resurgemus. Ergo qui unum ex quinque lapidibus suis in frontem Goliae coniecit quasi ad lapidem alium manum protinus misit, ut Goliath fratrem eius percuteret, sed nondum omnino percussit, quia secun¬ dum carnem in semetipso quidem iam resurrexit, sed nostra 2000 mors in uictoria eius necdum funditus absorpta est. Interim super alios tres Orpha filios fortes isti irruunt, eosque percu¬ tiunt, quippe qui uerbo Dei omnem proterunt ueritatis aduersarium, scilicet Iudaeum, paganum, haereticum. Ita totum genus partis aduersae cadit in manu Dauid et seruorum, 2005 eius, dum Christus et per semetipsum caput, et per fortes suos totum debellat diaboli corpus. Post istos tres fortissimos, tres alii proxime subsequuntur, qui tamen ad illos non perueniunt, uidelicet Eleazar, Samma et Banaias. Post apostolos quippe martyres incedunt, propugnatores eiusdem Trinitatis, 2010 fortes quidem et ipsi, ut merito totum in illis glorietur reg¬ num Dauid, id est, omnis ecclesia Christi, uerumtamen in¬ feriores apostolis. Post istos ordinantur et alii triginta fortes, omnes uidelicet gloriosi eiusdam sanctae et indiuiduae Tri¬ nitatis confessores, fideliter credendo et praecepta decalogi for2015 titer adimplendo, facti insignes, ac proinde nos infirmiores ac plebeios magni Dauid milites meritis praecipuis protegere ualentes. 39. Et addidit fvror Domini irasci contra Israhel, 2020

COMMOVITQVE DAVID IN EOS DICENTEM : Israhel et Ivdam, etc.

VADE ET NVMERA

Triginta fortium ultimus positus erat Vrias Hettheus, uidelicet propter id quod sequitur, et addidit furor Domini

1987 Hier., ib. 34, 8, p. 102. 1993 cf. Gal. 3, 27 coli. Rom. 6, 3. 2000 cf. I Cor. 15, 54. 2013 Breuiar. Rom. Respons. Te Deum Patrem ... sanctam et indiuiduam Trinitatem (Noct. Dom. Trinitatis).

1980 primum t 1989 quippe om. t 2003 paganum] et add. t 2007 eos D t eis Vulg.

dicentem] ad Ioab add. t

1995 in2 otii. D 1999 iam otn. t 2010 et ipsi quidem ~ O 2019

1292

DE SANCTA TRINITATE XXIII

irasci contra Israhel. Iam enim ultio facta fuit in Dauid, et in domo eius, in po|pulo uero qui noluit resistere Dauid in peri- D 19* 2025 mendo Vria Hettheo necdum ultio diuina facta fuerat. Porro quid | mysterii praesens locus contineat, ex eo maxime colli- PL 1141 gitur, quod ex occasione caedis constructa est domus Domini in area Ornan Iebusei, uidelicet hominis gentilis. Dixit enim Dauid: Haec est domus Dei et hoc altare in holocaustum Israhel. 2030 Et 'praecepit ut congregarentur omnes proseliti de terra Israhel, et constituit ex eis latomos ad caedendos lapides et poliendos, ut aedificaretur domus Domini etc. Dauid ergo gloriabundus in multitudine exercitus, quem, ut in Paralipomenon legitur, incitauit satan, ut numeraret Israhel, cuius nisi carnalis popu2035 li Israhel gloriantis in operibus legis typum tenet ? Arbitrari namque quod ex operibus legis iustificetur, cum Abraham non ex operibus, sed ex fide fuerit iustificatus, id plane est in curribus et in equis confidere, et quasi multitudinem exercitus numerare. Clamat haec apostolus : Si enim Abra2040 ham ex operibus legis iustificatus est, habet gloriam, sed non apud Deum, etc. Persistit in contentione pertinax Iudaeus, et quae sola iustificare potest fide Iesu Christi contempta numerosam sibi iustitiam arrogat ex operibus. 24, 15

Immisit igitvr Dominvs pestilentiam in

Israhel,

de

2045 MANE VSQVE AD TEMPVS CONSTITVTVM.

2050

2053

Iuxta litteram tempus constitutum dicit, quando sacrificium uespertinum offerebatur. Ceterum iuxta mysterium hoc, tem¬ pus constitutum finis saeculi est, quando cessabit pestilentia haec quae nunc in populum illum desaeuit. Cum enim plenitudo gentium subintrauerit, tunc omnis Israhel saluus erit. Interim moriuntur ex populo septuaginta milia uirorum. Numerus iste ex septenario denarioque perficitur. Septenarius uniuersitatem, denarius mosaicam legem solet significare. Igitur septuaginta milia uirorum moriuntur, id est qui contempta Christi gratia de operibus legis gloriantur, uniuersi condemnantur. Porro in area gentilis hominis angelus Domi¬ ni conspicitur, qui et praecipit prophetae, ut dicat Dauid, quod ascendere debeat et exstruere altare domino illic, quia uidelicet omnis testatur Scriptura prophetica, quod in

2023/2025 Ps. Hier., ib. 1427 B. 2028 cf. I Paral. 21, 15. 2029 I Parali. 22, 1-2. 2033 I Paral., 21, 1. 2038 cf. Ps. 19, 8. 2039 Rom. 4, 2. 2044/ 2047 Ps. Hier., ib. 1428 B. 2049 cf. Rom. 11, 26. 2051 cf. II Reg. 24, 15 ; supra 10, 1599. 2050 II Reg. 24, 16 ; cf. Angelom., ib. 2, 24 - 392 AB. (Is. 9, 6) supra 17, 795.

2023 fuerat Ps. Hier. 2024 domum Ps. Hier. 2034 populi supra /in. O 2043 arrogat iustitiam ~ O 2048 est finis saeculi ~ / 2053 solet significare legem ~ O t 2058 construere t

IN LIBROS REGVM II, 39

1293

2060 fide gentium una sit ecclesia Dei, extra quam ille angelus magni consilii, qui reliquias Israhel saluet, nequaquam inueniri possit.

20