De sancta Trinitate et operibus eius XXVII-XLII

Citation preview

—

-

NUNC

—

—

COGNOSCO

TRENT

—

~ —

EX PARTE

UNIVERSITY LIBRARY

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0023unse

CORPVS CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis XXIII

CORPVS

CHRISTI ANORVM

Continuatio Mediaeualis

XXIII

RVPERTI TVITIENSIS DE SANCTA TRINITATE ET OPERIBVS EIVS LIBRI XXVII-XLII

TVRNHOLTI

TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXII

PONTIFICII

RVPERTI

DE

TVITIENSIS

SANCTA

TRINITATE

ET OPERIBVS LIBROS

EIVS

XXVII-XLII

EDIDIT

HRABANVS

HAACKE

o. s. B.

TVRNHOLTI

TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXII

PONTIFICII

LK 6Rso

^3

.C^

SVMPTIBVS Svpremo

Belgarvm

PVBLICAE atqve

SVPPEDITANTE

Optimis

Magistratv

INSTITVTIONI Artibvs

EDITVM

Praeposito

DE

SANCTA

TRINITATE

ET OPERIBVS

EIVS

LIBRI XXVII-XLII

DIE

SIGEL

A

Klosterneuburg

260 12. Jh. Reg. Can.

B

Klosterneuburg

255 12. Jh. Reg. Can. 253 12. Jh. Reg. Can.

C

Klosterneuburg

D

Paris 16729 a. 1182 Hautmont

E

Heiligenkreuz 82 13. Jh. OCist

F

Linz 481 13. Jh. Baumgartenberg

G 1 Admont

OSB OCist

159 12. Jh. OSB

G2

Graz 401 12. Jh. St. Lambrecht

G3 H

Salzburg a XI 1 12. Jh. OSB Rein 84 12. Jh. OCist

OSB

I

Munchen

Clm 4561 12./ 13. Jh. Benediktbeuern

II

Munchen

Clm

18515

a.

1467

Tegernsee

OSB

12

Munchen

Clm

18514

a.

1467

Tegernsee

OSB

K

Mons

OSB

15/162 12. Jh. Bonne Esperance OPraem

jL

Kassel 14 12. Jh. Lippoldsberg OSB

M

Munchen

N

Admont

O

Munchen

Clm 13062 12. Jh. Priifening OSB 237 12. Jh. OSB Clm 13047 12. Jh. Priifening OSB

P

Innsbruck 35 14. Jh. Stams OCist

J2 R

Klosterneuburg 258 12. Jh. Reg. Can. Briissel, Bolland. 318 12. Jh. Lambach

J

Wien 702 12. Jh. Gottweig OSB

T

Admont

U

Arras 622 13. Jh. St. Vaast OSB

V

Wien 1615 12. Jh. Salzburg Dom

W /

Munchen Clm 12634 12. Jh. Ranshoven Koln (Erstdruck) a. 1528 Koln UB

OSB

106 12. Jh. OSB

Can. Reg.

IN ISAIAM PROPHETAM COMMENTARIORVM LIBER PRIMVS 1. Omnis anima quae Christum diligit Isaiae prophetae aurem libenter apponit, tantoque subiectior appropinquat pedibus illius, quanto fidelius de Christo sentit qui in illo lo¬ quitur. Nam de hoc illud recte aestimat pietas christiana, quod 5 non

tam

propheta

dicendus

sit quam

euangelista

; ita enim

uniuersa Christi ecclesiaeque mysteria ad liquidum prosequi¬ tur, ut non eum putes de futuro uaticinari sed de praeteritis historiam | texere. Et cum interdum ad praesentem respiciat D 52^ historiam et post babyloniae captiuitatem reditum populi 10 significet

in Iudaeam,

tamen

omnis

ei cura

de uocatione

gen¬

tium et de aduentu Christi est. Hoc autem expediebat tam in isto quam in ceteris prophetis, ut terrenae Hierusalem atque Babyloniae terrenarumque rerum aliarum nominibus caelestia sacramenta tegerentur, quatenus per hanc occasionem Scrip15 tura

sancta

de

contemptu

liberaretur

suoque

tempore

pro¬

futura uenturis in honore seruaretur. Iudaei quippe praesen¬ tium tantum atque terrenorum amatores nimii | fuerunt, adeo PL 1272 ut in tota lege numquam digitus Dei eos caelestium promis¬ sione ad bene agendum muitare, numquam poenarum inferna20 lium

comminatione

exterrere

a malis

dignatus

sit. Terram

ubi¬

que bonam et fertiles annos promittit, si bene egerint, famem et oppressiones hominum minatur, si male egerint. Talibus iam nudo sermone caelestia sacramenta crederentur ? Proinde in prophetis quidem manifestius caelestia praedicantur, sed quasi 25 fugitiuus,

ubi quid

eorum

attingit,

confestim

sub

terrenorum

nominibus iterum atque iterum et saepissime se abscondit sermo diuinus. Cum igitur in ceteris steterimus, tum maxime in isto moras aliquantas innectere non grauabimur, exoratum esse cupientes doctorem eius Spiritum sanctum, ut quo sensu

30 per

eum

locutus

est, eodem

nobis

colligenda

Christi

Filii Dei

testimonia dignetur reuelare. 2. Primo, ut materiam eius quasi breui | tabella depingamus, PL 1273 illud dicendum est, quia Christi aduentum septem recapitulat

2 cf. ib. 38. 5/8 cf. Rupert, De diu. off. 3, 619 XXVII, 1 cf. Lc. 7, 47. CC CM 7, p. 77 ; Hier., Praefat. in translat. Vulg. - ed. R. Weber, Stuttgart 1969, 30 cf. Symbolum Credo in unum; cf. Hier., Commentariorum in p. 1096, 9-1 1. Esaiam,

Pro I. 65-66 - CC

73, p. 2S.

Incipit liber xxvi qui est in Ysaia primus XXVII, 1 Incipit liber xxvii D 14 13 aliarumque t 10 tamen] cum hoc add. t 3 sensit t prefatio R 22/ 20 terrere t 18 digitus eos Dei ~ R, eos digitus Dei t regerentur D 23 nudo

sermone

iam add. t

iam

~ t

sermone]

iam add. R

31 reuelare dignetur ~ R t

27 ergo t

28 aliquantas]

DE SANCTA

1456

periochis, circa quem 35 tici, quippe

quem

TRINITATE

XXVII

omnis uersatur intentio spiritus prophe-

exspectabat

hic, quem

exspectabant

omnes

sancti ab origine mundi. Prima est, quam contra interfectores eius zelo iusti doloris uehementissimo inuehitur, quam acer¬ rime, uae, inquiens, genti 'peccatrici , populo graui iniquitate. Ac deinceps : Audite uerbum Domini principes Sodomorum, 40 auribus

est ab uineae Ozias, tum :

percipite

legem

Dei

nostri populus

Gomorrae.

Secunda

eo quod ait : Cantabo dilecto meo canticum patruelis mei suae. Tertia ab eo quod ait : In anno, quo mortuus est rex uidi Dominum sedentem super solium excelsum et eleuaet ea, quae sub eo erant, implebant templum. Quarta ab

45 eo quod

ait : Primo

tempore

alleuiata

est terra Zabulon,

et terra

Nepthalim : et nouissimo aggrauata est uia maris trans Iordanem Galilaeae gentium. Quinta ab eo quod ait : Et egredietur uirga de radice Iesse, et flos de radice eius ascendet. Hinc onera nouem continuantur, onus Babylonis, onus Moab, onus Damasci, 50 onus

Aegypti,

onus

Duma,

onus

in Arabia,

onus

uallis Visionis,

onus Tyri, onus iumentorum austri. Sub istis nominibus uniuersi Christi et ciuitatis eius caelestis Hierusalem aduersarii condemnantur, quitatis eorum 55 impugnant

singulisque onus iudicii grauissimumque ini¬ talentum superponitur. Nam ecclesia quam

decima

est. Sub

et dictum est : Nonne

eadem

decem mundati

specie

in euangelio

sunt ? et nouem

factum

ubi sunt ?

Non est inuentus qui rediret et daret gloriam Deo, nisi hic alieni¬ gena. Vnus iste idemque decimus unius fidei ecclesia est. Dena¬ rius quippe numerus, quod melius arithmetici nouerunt, secun60 da unitas

est. Nouenarius

autem

multitudo

est, et ex opposito

unitatis turba est. Cui si addatur unum, statim fit unitas, quia sicut iam dictum est denarius secunda unitas est. Sic plane in multis et diuersis aduersariis, si una inferatur fides, una fiunt ecclesia. Ad instructionem huius unius plura deinde propheta 65 locutus

sextam

tandem

facit recapitulationem,

dicendo

: Con¬

surge, consurge, induere fortitudinem brachium Domini. Septima sic incipit : Surge illuminare Hierusalem : quia uenit lumen tuum, et gloria Domini super te orta est. Nunc praeuio ipso cui intendimus sempiterni luminis candelabro templum huius 70 Scripturae

ingrediamur,

non

cuncta

historica

aut cuncta

mora¬

lia quae in eo continentur, sed sola fidei Christi testimonia scrutantes, iuxta quod in toto hoc opere propositum habemus.

38 Is. 1,4. 39/£. IO. 41 Is. 5,1. 42 Is. 6, 1. 45 Is. 9, 1. 47 Is. 11, 1. 49 Is. 13, 1 ; 15, 1 ; 17, i ; 19, 1 ; 21, 11 ; 21, 13 ; 22, 1 ; 23, 1 ; 30, 6. 56 Lc. 17, 17-18. 65 Is. 51,9. 67 Is. 60, 1.

34 spir. proph. intentio ~ / 40 percipite auribus ~ 55 factum] est add. t 60 et om. D t 62 in om. D t 69/70 Scripturae huius ~ D 70 ingredimur t

Vulg. 41 est om. t 65 facit tandem ~ D

IN ISAIAM 1, 1

I, 2-3

3. Visio Isaiae filii Amos, qvam Hiervsalem, in diebvs 75 CHIAE REGVM IVDA.

Oziae,

1457

vidit svper Ivdam

Ioatham,

Achaz,

et

et

Eze-

Super ludam, inquit, et Hierusalem, utique super ludam ani¬ malem et super terrenam | Hierusalem in malum, nam super PL 1274 ludam spiritualem et super Hierusalem caelestem pro parte adhuc in mundo peregrinante uisio haec reuelatur in bonum, 80 uisio prius clausa et signata, nunc autem aperta et publico intellectui praedicata. Avdite

caeli,

et

avribvs

percipe

terra,

qvoniam

Domi-

1, 2

NVS LOCVTVS EST. Tamquam diceret : Magni oratoris, magni concionatoris 85 conquestio ista est ; oratoris, inquam, cuius oratio uerbum Dei est, cuius concio tota in caelis angelorum et in terra hominum ecclesia est. Idcirco audite caeli, et auribus percipe terra, ut cum audieritis, quid Dominus locutus, quid Dominus con¬ questus est, sitis ad uindictam, o uos caeli, desuper ferrei, sis 90 tu, o terra, subter aenea. Quid enim Dominus locutus est ? Quid Dominus conquestus est ? Quid iniuriarum talis ac tan¬ tus perpessus est ? Ait : 1, 2b Filios envtrivi, et exaltavi : ipsi avtem sprevervnt me. 95

Enutriui,

inquam,

filios in Abraham,

Isaac

et Iacob

bene¬

dicendo et multiplicando eos, exaltaui in Moyse, in Iosue et in Dauid educendo illos mirabiliter de terra Aegypti, diuidendo illis terram in funiculo distributionis , decorando illos regalibus uictoriis regia quoque ciuitate Dauid et unico templo nominis 100 mei. Ipsi autem spreuerunt me cum praeconiis prophetarum uenientem ad se. Parum est quod spreuerunt me. Parum est quod praeelecto Caesare praeter eum dixerunt regem non ha¬ bere se. Insuper et praeelecto Barabba latrone crucifixerunt me. Hoc auditu attoniti caeli et stupefacta terra reuerendo 105 indignamini et indignando reueremini, quia profecto non paruae indignitatis est, quod ego Dominus uester omnia bona feci et omnia mala recepi. Tantum hoc est ut uos, o caeli, iuste humili dolore debeatis confringi, et tu terra | pio debeas sin- D 53 gultu tota concuti. Dicat aliquis filiorum eiusmodi : Quid mi¬ no rum, si spreuimus ? Non enim cognouimus. Venisti nimium occultus, qui iuxta promissiones patrum et prophetarum de¬ bueras in conspectu nostro incedere rex magnus, rex gloriosus. Ad haec inquam : 98 cf. Ps. 77, 54.

103 cf. Mt. 27, 21.

102 cf. Ioh. 19, 15.

104 cf. Deut.

32, 1. 75 regnvm

t

peregrinantem D

76 Iuda2 t

D t

112 uel incedere

78 super om. t

90 subtus R

caelestem

Hierusalem

104 attoniti auditu ~ t

corr. super apparere

D

~ t

78

109 huiusmodi

DE

1458 l, 3

Cognovit

SANCTA

bos

TRINITATE

possessorem

i i 5 DOMINI SVI. ISRAHEL AVTEM MEVS NON INTELLEXIT.

svvm,

ME

NON

XXVII et

asinvs

COGNOVIT,

praesepe

ET

POPVLVS

Bos animal mundum, asinus autem immundum, utrumque tamen animal brutum. Bos ergo Iudaeum simplicem, qualis erat Petrus aut Andreas, uterque piscator, non scriba aut legis120 peritus. Asinus autem simplicem significat gentilem, qualis erat Cornelius. Dicitis, inquit, quia ego ueni nimium occultus. Vnde ergo bos me possessorem suum et asinus praesepe meum cognouit ? Vnde, inquam, nisi quia pabulo uerbi boni delecta¬ tus est, quod apposui, quod opera mea bona circa se uterque 125 persensit ? At tu Israhel, tu populus meus hierosolymitanus, qui circa templum residens cum Pharisaeis et pontificibus in lege gloriabaris, talia non amasti. Idcirco non intellexisti; igi¬ tur Israhel me non cognouit, et 'populus meus non intellexit, id est cognoscere et intelligere noluit. Respondete itaque caeli, 130 loquere terra et dic : Vae

1, 4

genti

NEQVAM,

peccatrici,

popvlo

Vae, inquam, id est iudicium ternum. Et quare hoc ? 135

1, 4c

gravi

iniqvitate,

semini

FILIIS |SCELERATIS.

Dereliqvervnt

Dominvm,

aeternum,

supplicium

blasphemavervnt

PL 1275

sempi¬

sanctvm

Israhel.

Et antequam ueniret, dereliquerunt Dominum eligendo Baal, etc., portenta daemoniorum, et ubi uenit, blasphemauerunt eundem sanctum Israhel, dicendo : Daemonium habet, 140 fabri et non Dei filius est. 1, 4d

Abalienati

svnt

retrorsvm.

Quomodo ? Primum eis oportebat proponi regis sui ius et edictum, ipsi autem odientes eum miserunt legationem post eum dicentes : Nolumus hunc regnare super nos. Ita abalienati 145 sunt

retrorsum

et ecce

pro Domino

sancto Israhel exspectant hominem

1, 5-6

exspectant

diabolum,

4. SVPER QVO PERCVTIAM VOS VLTRA, ADDENTES CATIONEM A PLANTA

150

pro

peccati, perditionis filium.

? Omne capvt langvidvm, PEDIS VSQVE AD VERTICEM

PRAEVARI¬

et omne cor maerens, NON EST IN EO SANITAS.

Ac si dicat : Non peccastis per infirmitatem, non errastis per

117 cf. Ex. 34, 20.

117 cf. Hier., In Es. 1, 1, 3, 33 - CC

73, p. 9.

133 cf.

Haymo, Commentaria in Isaiam - PL 116, 719 B. 13!» Ioh. 10, 20. 140 Mc. 6, 3 ; Hier., In Es. ib. 1, 1, 4, 25, p. 10. 143 Lc. 19, 14. 14« cf. II Thess. 2, 3 ; cf. Ioh. 17, 12.

115 non

om. D

11» aut] non

t

122 me

bos

~ R t, bos supra lin. R

itaque] igitur t 13» habes R ( Vulg. : ex Ioh. 7, 20 uel 8,48) illum Vulg. 145 sunt om. t et om. t 14« hominum t nis ~ t 147 adicentes D R t 150 peccatis t

129

140 es R 144 filium perditio¬

IN ISAIAM

I, 3-4

1459

ignorantiam. Si ita esset, scirem unde uos percutere deberem, inuenirem qua plaga uos castigare possem. Nunc autem in quo percutiam uos ultra addentes praeuaricationem, addentes, in¬ quam, peccato peccati defensionem ? Omne caput languidiim, 155 et omne

cor

maerens.

In

capite

languido

praui

operis

tinea

designatur exterior ; in corde maerenti inuidia interior. Hoc ipsum uerbis aliis iterat, a planta pedis, inquiens, usque ad uerticem non est in eo sanitas. Planta pedis opus exterius, uertex rationis dignitas intus intelligitur. Cum ergo quis per mali160

tiam

peccat,

uelut

daemoniorum eicit eiceret daemonia, uerticem non est in Nempe huiusmodi 165 neque

1, 6b

in

illi cum

dicerent

: In

Beelzebub

principe

daemonia, cum scirent quod in digito Dei recte dicas, quia a planta pedis usque ad eo sanitas. Igitur super quo percutiam uos ? insania non remittetur neque in hoc saeculo

futuro.

Vvlnvs, inquit, et livor, et plaga tvmens. Malum est uulnus, peius liuor, pessimum plaga tumens. Malum est, inquam, peccato saltem ad horam uulnerari, peius malo usu liuescere, pessimum cum tumore superbiae culpam

170 defendere.

1, 6c

Non FOTA

Talis uestra

insania

est circvmligata,

nec

est.

cvrata

medicamine,

neqve

OLEO.

Volui circumligare et ad paenitentiam astringere dicendo per memetipsum : Paenitentiam agite, et noluistis euangelii 175 ligamenta

recipere.

Effudi

de

latere

meo

sanguinem

et

aquam,

medicamentum salutis aeternae, et noluistis accedere. Dedi oleum, id est sancti Spiritus gratiam credentibus in me, ita ut loquerentur omnibus linguis homines idiotae, et noluistis audire. Quid igitur tandem fiet ? 180 1, 7

Terra

vestra

deserta,

civitates

vestrae

Regionem vestram coram vobis alieni LABITVR SICVT IN VASTITATE HOSTILI.

devorant,

Hoc initium dolorum interim habet. Nam sicut praedixi, aeternum uae. 185

1, 8

Et

derelinqvetvr

filia

Sion

exvstae

sicvt

igni.

et deso-

alibi ha|bebitis, PL 1276 vmbracvlvm

VINEA, ET SICVT TVGVRIVM IN CVCVMERARIO. Quomodo illud uel illud relinquitur ? Videlicet cum

in

ablatae

154 cf. Greg., Moral. 4, 27, 49 - PL 75, 661 AB. 160 Lc. 11, 15. 161 tb. 20. 164 cf. Mt. 12, 32 ; Lc. 12, 10. 170 cf. supra 27, 154. 174 Mt. 4, 17. 175 cf. Ioh. 19, 34.

178 cf. Act. 2, 7.

185 cf. supra 27, 133.

187/192 Hier.,

In Es. 1, 1, 8, 19-21, p. 14.

152 162 168 183

154 defensionem peccati ~ t 157 inquiens om. R possem] deberem D 163 super] in t 164 remittitur t 167 peius] est add. R usque om. D 177 Spiritus sancti ~ t 180 exvstae] svccensae Vulg. inquam est ~ R 185 sicvt] vt Vulg. habebitis] deuorabit uos R

DE

1460

SANCTA

TRINITATE

XXVII

fuerint fruges recedente custode, quia non habet ultra quod seruet, remanet umbraculum, remanet neglectum tugurium, 190

quod

fecerat

sibi

propter

ardorem

solis

ac

radios

declinandos,

et ut inde homines uel bestiolas quae insidiari solent natis uitibus abigeret. Ita derelinquetur filia Sion recedentibus praesidibus templi uirtutibus, et erit 1, 8b-9 sicvt civitas qvae vastatvr, id est uere uastabitur. Am195

dicam.

piius

Nisi qvasi MVS.

Non 200

rum

Dominvs Sodoma

exercitvvm

malo-

est

meritis,

pluit

sulphur

et

ignem

Gomorra

semen,

dicatis : Ira haec nimis est grandis, multitudo maior

et qvasi

nobis

esse-

reliquisset nobis semen, nobis saluae fierent, non non gladiis Romanorum gentes duceremur, sed 205

reliqvisset

similes

nostris

fvissemvs,

nam

nisi

Dominus

exercituum

nisi praedestinasset, ut reliquiae ex obsidione hominum circumdaremur, interficeremur, non captiui in omnes sicut super Sodomam et Gomorram

Dominus

a

Domino,

ita

iustissime

super

nos in uindictam sui sanguinis sulphur et ignem pluisset Filius Dominus a Patre Domino. Sed si hoc fecisset non superessent reliquiae, quae saluae fierent ex nobis, postquam plenitudo gentium subintroierit. 210

1, 10

5. Avdite

verbvm

PITE AVRIBVS

LEGEM

Domini

principes

DEI NOSTRI

Sodomorvm,

POPVLVS

perci-

GOMORRAE.

Non dicatis : Quare sicut Sodoma fuissemus, et quasi Gomorra similes in poena essemus ? Nam ecce ego dico, ego testificor, quia uos pontifices et Pharisaei principes Sodomo215

rum

estis,

uos

populus

Hierosolymitanus

populus

Gomorrae

estis. Vnde ? Nimirum quia sicut illi egerunt, ita et uos egistis. Venit quondam | Dominus, uenit, inquam, in duobus angelis D 53* suis Dominus Sodomam uespere sedente Loth in foribus ciuitatis, compulit illos oppido, ut diuerterent ad eum. In220

gressisque

domum

fecit

conuiuium,

coxit

azyma,

et

comede¬

runt. Prius autem quam irent cubitum uiri ciuitatis uallauerunt domum a puero usque ad senem, omnis populus simul, uocaueruntque Loth, et dixerunt ei : Vbi sunt uiri qui introie¬ runt ad te nocte ? Educ illos huc ut cognoscamus eos. Nimirum 225

huic

simile,

immo

et

hoc

deterius

uos

fecistis.

Venit

Dominus

192/193 cf. Iosephus Flau., Bell. iud. 6, 5 ; Hier., In Mi. 4, 27, 51 - CC 77, p. 275. 291 ct. Rom. 9, 27. 293 cf. Lc. 21, 24. 294 cf. Gen. 19, 24. 298 cf. Rom.

11,25. Gen. 19, 5. 214 cf. Hier., In Es. i, 1, 10, j, p. 15.

189 umbraculum]

uacuum

~ t, nimis om. R percipite

~

t

222

add. i

299 nostri t

ad om. D

197 Gomorrhae

219 avribvs

217 cf. Gen. 19, 1 ss.

t

199 est grandis

om. R

223

nimis

219)211 avribvs

IN ISAIAM

I, 4-6

1461

non iam in angelis, sed in propria persona, uenit, inquam, in ciuitatem uestram et facta hora uespertina in domo cuiusdam hospitio receptus manducabat pascha. Venistis uos et misistis ministros cum laternis et facibus et armis, et circumdedistis 250 eum

et expetistis

ad illudendum

crapulati,

ebrii atque

uomen-

tes sicut illi Sodomitae, de quibus iam dictum est, quando circumdederunt domum Loth, quia uespera erat, plenum uentrem habuerunt, testante Scriptura quia hoc fuit peccatum | PL 1277 Sodomorum, saturitas fanis et otium. Ita et uos illa festiua, illa 235 paschali

uespera,

saturati

et ebrii Dominum

circumdedistis

ad

illudendum, ad conspuendum, ad flagellandum, ad crucifigen¬ dum, laeti tamquam uictores quod apprehendissetis eum. Vnde et spiritus eius in psalmo querelam depromens : Et in me, inquit, psallebant qui bibebant uinum. Quid autem contigit illi pessi240 mae

turbae

Sodomorum

? Clauserunt

uiri ostium

et eos

qui

erant foris percusserunt caecitate a minimo usque ad maximum, ita ut ostium inuenire non possent. Ita et uobis contigit, o prin¬ cipes Sodomorum. Clausum uobis est ostium Scripturarum, caecitate percussi estis, foris errantes circuitis et eum inuenire 245 non

1, 11

potestis

ostium.

qui dicit : Ego sum

O igitur principes

Sodo¬

morum, audite uerbum Domini. O igitur populus Gomorrae, auribus percipite legem Dei nostri. Quod illud est uerbum Domi¬ ni ?, ait : 6. Qvo MIHI MVLTITVDINEM VICTIMARVM VESTRARVM ?

250 Plenvs

svm.

SANGVINEM

etc.

Holocavsta VITVLORVM,

arietvm, ET

et

AGNORVM,

adipem ET

pingvivm, et HIRCORVM NOLVI,

Adhuc, inquit, cum sitis Sodomitae publici, uos mihi sacri¬ ficatis ? Adhuc, multitudine uictimarum uestrarum inescari 255 me

posse

putatis

? Quo

mihi

haec

? Quid

sanguis

uitulorum,

agnorum et hircorum mihi confert ? Plenus sum. Magnum et uerum suscepi sacrificium et illo impletus sum, id est oboe¬ dientiam sancti Israhel, quem blasphemastis, quem occidistis, cuius sanguine manus uestrae plenae sunt. Ille me impleuit. 260 Ille sacerdos

1, 12

mihi

satisfecit.

Plenus

igitur, quo

admittam

mul¬

titudinem uictimarum uestrarum ? Nolo, immo nolui CVM VENIRETIS ANTE CONSPECTVM MEVM. Quod huiusmodi uobis sacrificia Moyses ordinauit, non me

227 ct. Lc. 22, 10 s.

229 cf. Ioh. 18, 3.

233 Ez. 16, 49.

19. 238 Ps. 68, 13. 241 cf. Gen. 19, 10-11. Hier., In Es. 1, 1, 11, 20, p. 17. 258 cf. Is. 49, 7.

232 erat om. t

est uobis ~ D dinem]

in praem.

ficatis mihi ~ t

242 non possent inuenire

245 dixit t R

~ D

247 auribus om. R

vestrarvm]

dicit

257 illo] in praem. t

dominvs

235 cf. Mt. 20,

245 Ioh. 10, 7.

contigit et uobis

est] sit t add.

Vulg.

~ t

257

243

249 mvltitv253/254

sacri¬

1462

265

DE

TRINITATE

XXVII

uolente sed me permittente

fecit, uidelicet quia uos talibus in

Aegypto

seruire

sacrificiis

a consuetudine 1, 12b-13

SANCTA

Qvis QVAESIVIT

IN ATRIIS

MEIS

assueti

diis

alienis

non

poteratis

arceri. Dico ergo : HAEC

? Ne

DE MANIBVS

ADFERATIS

VESTRIS, VT AMBVLARETIS

VLTRA

SACRIFICIVM

FRVSTRA.

Vitra sacrificium sacerdotis mei, cui iuraui et non paenitebit 270

me,

dicens

:

Tu

es

sacerdos

in

Melchisedech ; ultra, inquam, olidum sacrificium uestrum. 1, 13b-14

Incensvm TVM,

ET

abominatio

FESTIVITATES

275 VESTRI, KALENDAS ANIMA MEA.

1, 14b

aeternum

est mihi. Neomeniam

ALIAS

VESTRAS

NON ET

At

ex

quo

facta

sunt

mihi

ordinem

huius sacrificium ne adferatis

FERAM.

INIQVI

SOLEMNITATES

Olim nolui, attamen tuli. Nunc autem odio profundo odiuit haec anima mea. Facta svnt mihi molesta.

280

secundum

molesta,

et SabbaSVNT

COETVS

VESTRAS

ODIVIT

iam non feram, nam

sustinui

illa

per

annos

quadraginta. Non statim misi Titum et Vespasianum, qui tollerent uestrum et locum et gentem, qui ciuitatem et tem¬ plum destruerent, ita ut non remaneret lapis super lapidem, sed sustinui per annos quadraginta. | 285

1, 14c

290

Laboravi

svstinens.

Quod tamdiu sustinui, labor mihi fuit. Abominabar incen¬ sum uestrum, oderam neomeniam et sabbatum uestrum, ode¬ rat anima mea coetus uestros et stercus solemnitatum uestrarum. Vim quodammodo faciebam animae meae, ut quod oderat

sustineret

labor aui. Veniant mihi. 1, 15 295

saltem

tandem

quadraginta

Romani,

annis,

et

hoc

et hunc laborem

faciens

demant

Et cvm extenderitis manvs vestras, subauditur, et foris circumdati armis, et intus fame seditionibus

avertam misereri.

Et cvm

afflicti

ocvlos

et

atque

concisi,

meos

A vobis,

mvltiplicaveritis

ne

compellar

orationem,

condolere

et

sacrificia certatim

offerendo, in templo cruentato, in aspectu hostium pertinaciam 300 uestram admirantium, non exavdiam. Manvs enim vestrae SANGVINE PLENAE SVNT.

Implestis uobis eas, dicendo : Sanguis eius super nos et super

265 cf. Hier., In Es. 1, 1, 12, 6, p. 17. 270 Ps. 109, 4. 280 cf. Ps. 94, 10. 281 cf. Hier., ib. 12, 14. 282 cf. Ioh. 11, 48. 283 cf. Mt. 24, 2. 302 Mt.

27, 25.

290 odiret R 299 cruentando

saltem sustineret ~ D 291 hunc] t 300 enim non Vulg., sed Greg.

hinc t

294 atque] et t

PL 1278

IN ISAIAM filios nostros. Hoc est uerbum nostri ? 305

1, 16

Lavamini,

mvndi

I, 6

Domini.

1463

Quae porro est lex Dei

estote.

Si forte compuncti aliqui ex uobis dicant ad Petrum et ad reliquos apostolos meos ? Quid faciemus, uiri fratres, ecce dico uobis : Lauamini. Quod est dicere : Paenitentiam agite, et bap¬ tizetur unusquisque uestrum in nomine Domini. Itaque laua-

310 mini,

mundi

estote, id est baptizamini

et nolite

rursus

malis

operibus munditiam baptismatis perdere, et ecce audite sep¬ tem partes adhibendae diligentiae : Avferte

1, 16b-17

QVIESCITE

malvm

AGERE

315 IVDICIVM, VIDVAM.

cogitationvm

PERVERSE,

SVBVENITE

vestrarvm

DISCITE

OPPRESSO,

ab

ocvlis

BENEFACERE.

IVDICATE

PVPILLO,

meis,

QvAERITE DEFENDITE

Septem itaque modis istis contendite mundi permanere, septem, inquam, id est omnibus modis ; nam septenario nume¬ ro significatur uniuersitas. 320

1, 18

cum

haec

feceritis

venite

et

argvite

me.

Non enim contemnam ego Dominus iudicium uobiscum subire. Proponite causas, praemia exigite. Magnum quippe baptizati et mundati aduocatum habetis apud me, cuius lauistis uos sanguine, cuius purificati estis fide.

325

1, 18b

Et

Si

fverint

BABVNTVR.

LANA

ALBA

peccata

vestra

Et SI FVERINT ERVNT.

vt

coccinvm,

RVBRA

qvasi

nix

QVASI VERMICVLVS,

deal-

| VELVT

Coccinum ignei, uermiculus coloris est sanguinei. In coccino ergo peccata libidinis, in uermiculo homicidii scelus datur 330 intellegi.

Si, inquit,

fuerint

peccata

uestra

peccata

Sodomorum,

quoniam estis principes Sodomorum, quasi nix dealbabuntur , iuxta illud in psalmo : Asperges me hysopo et mundabor , lauabis me et super niuem dealbabor. Si fuerint peccata uestra peccata homicidarum quoniam occidistis Christum, uelut lana alba 335 erunt,

ut iam

non

appareat

sanguis

eius super

uos, sed

candi¬

dum gratiae uestimentum. Haec est lex Dei nostri, o populus Gomorrae. Omnem multitudinem uictimarum uestrarum, omnes solemnitates uestras odiuit anima mea, inquit. Solum hoc est quod uolo : Lauamini.

307 Act. 2, 37.

308 Hier., In Es. 1, 1, 16, 13, p. 18 s.

cf. Greg., Moral. Praef. 17 - PL 75, 526 C et passim. p. 19. 323 cf. I Ioh. 2, 1. 332 Ps. 50, 9.

308 Act. 2, 38.

318

322 Hier., In Es. 1, 1, 18, 5,

306/308 si forte usque lauamini om. R 308 quod] mundi estote praem. R 310/ 311 baptizabimini usque munditiam om. t 320 haec om. t 321 uobiscum

iudicium ~ t 323 mundi R 330 Sodomorum] ut coccineum add. t principes estis ~ R 334 homicidarum] quasi uermiculus add. t

331

D 54

1, 19

540

TRINITATE

DE SANCTA

1464

XXVII COMEDETIS.

Si VOLVERITIS, ET AVDIERITIS ME, BONA TERRAE

Si, inquam, uolueritis hanc legem percipere auribus et au¬ dieritis me ut lauemini et mundi sitis, bona terrae uiuentium comedetis. QVOD

1, 20

345 DIAM

DEVORABIT

PROVOCAVERITIS

ME

ET

SI NOLVERITIS,

GLADIVS

| IRACVN-

AD

VOS.

Gladius, inquam, deuorabit uos, et nunc in praesenti Romano¬ rum, qui a corporibus separet animas, et alibi gladius malignus qui animas a Deo et ab omnium sorte iustorum diuidat, si me prouocaueritis ad iracundiam, si ex eis quos mitto ad uos 350 prophetis,

occideritis,

scribis

et

sapientibus

flagellaueritis,

crucifixeritis, lapidaueritis et de ciuitate in ciuitatem persecuti fueritis.

Qvia os Domini locvtvm

1, 20b

Quid os Domini 355 bit uos,

ut ueniat

est.

locutum est ? Nimirum super

uos

omnis

quod gladius deuora-

sanguis

iustus,

qui effusus

est super terram, a sanguine Abel iusti usque ad sanguinem Zachariae filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare. Hoc locutum est os Domini et hoc interposita ueritate firmauit : Arnen dico uobis, ait, uenient haec omnia super gene¬ ro rationem istam. 7. Scio praenoscens, o principes Sodomorum, quia uos hoc uerbum Domini non audietis, scio, o populus Gomorrae, quia uos hanc legem Dei nostri auribus non percipietis. Dico ergo : civitas fidelis, plena NVNC AVTEM HOMICIDAE.

facta est meretrix Qvomodo 1, 21 365 IVDICII ? IvSTITIA HABITAVIT IN EA,

Ciuitas quondam fidelis, ciuitas Dauid fidelis, quomodo facta est meretrix ? Quomodo, ut fornicari sibi uacaret, legitimum uirum suum occidit ? lustitia quondam, id est nomen Domini, iustitia, inquam, quae est fides per quam solam iustificatus 370

Abraham

et

amicus

Dei

appellatus

est,

habitauit

in

ea,

nunc

autem homicidae, interfectores eiusdem Dei et Domini, Abraham credidit, habitant in ea. 0 meritrix, ARGENTVM

1, 22

MIXTVM 375

TVVM

VERSVM

EST

IN

SCORIAM,

cui

VINVM

TWM

traditiones

homi¬

EST AQVA.

Reliquisti

enim

traditiones

Dei

propter

num. Traditiones Dei argentum sunt, uinum sunt dicentis : Non occides. Non moechaberis : Diliges Dominum Deum tuum.

342 cf. Ps. 26, 13 ; Hier., In Es. 1, 1, 19, 8, p. 20.

348 cf. Mt. 23, 34.

355

Mt. 23, 35. 359 ib. 36. 370 cf. Iac. 2, 23. 375 cf. Mt. 15, 3 ; Mc. 7, 8 ; Hier., In Es. 1, 1, 22, 15 - p. 21. 377 Ex. 20, 13.14 ; Deut. 6, 5.

340 me non Vulg. sed Greg. 344 ad

omni t

irac.

provocaveritis

341 uolueritis] et add. R ~

R (Vulg .)

350 scribis et sapientibus ~ R

367 uacaret] liceret D

368 quondam

360 illam t

om. R

et] ut t

347 animas

separet

342 me ~

R

om. t 348

365 ivdicio D(Vulg.)

PL

1279

IN ISAIAM

I, 6-8

1465

Traditiones

Pharisaeorum scoria sunt, aqua sunt, dicentium: catinum, baptiza urceum ; iustitiam autem et fidem

Laua

Tu

380 relinquentium.

scoriam

Dei, propter

argentum

Pharisaeo¬

rum, perdidisti, tu uinum Dei aqua caenosa corrupisti. Principes tvi infideles, socii fvrvm. Infideles, inquam, et idcirco non filii Abrahae, cuius sunt filii soli fideles. Socii furum ; fecerunt enim domum Patris

1, 23

latronum.

385 speluncam

diligvnt

Omnes

1, 23b

seqvvntvr

mvnera,

retribvtiones..

Non dico accipiunt munera, quod multorum est, sed diligunt munera, quod homicidarum est. Nam idcirco maxime Domi¬ num occiderunt, quia disputabat contra auaritiam ipsorum. 390 Sequuntur

1, 23c

AD

praecedunt.

VIDVAE

NON

INGREDITVR

EOS.

Si iudicarent pupillo causamque 395 ab

non

Sequuntur , inquam,

retributiones.

In quo ? In eo quod sequitur : PVPILLO NON IVDICANT, ET CAVSA

illis ultro

offerentibus

aliquid

defenderent

uiduae, et tunc PL 1280

aut

digni iudices

tam|quam

emeriti defensores acciperent, praecederent retributiones, et hoc non adeo reprehensibile esset. Nunc autem sequuntur retributiones, id est accipiunt a uiolento certante contra pupil¬ lum et contra uiduam, et pro accepto iudicium pupilli subuer-

400 tunt,

1, 24

et causam

uiduae

clausis

suis excludunt.

foribus

non praecedere sed sequi retributiones. Propter hoc ait Dominvs exercitvvm svper hostibvs Hev, consolabor inimicis MEIS !

405

ut gladius

Videlicet,

deuoret

meis,

est

Hoc

:

fortis Israhel et

uos, sicut supra

de

vindicabor - T dixi. Non

1 leue

est, quod Dominus exercituum dicit, heu ! Non parui ponderis est quod fortis Israhel dicit heu ! Grandis causa est, magnus dicit dolor est, quo afflictus iste fortis, iste Dominus exercituum hostes nisi tur, uindice nisi heu, nec aliter consolationem recipit,

410 eius

deuoret

gladius.

8. Nunc apostropham facit ad ipsam ciuitatem et pro parte perceperunt, dicentis : Lauamini, paucorum, qui legem auribus mundi estote, ita dicit : 1

25-27

Et

415 PVRVM

convertam

SCORIAM

379 cf. Mc. 7, 8. 410 cf. Deut.

manvm

TVAM,

ET

AVFERAM

384 cf. Mt. 21, 13.

32, 42.

ad

meam

411 cf. Haymo,

te,

OMNE

et

excoqvam

STANNVM

TVVM,

ad

ET

387 Hier., In Es. 1, 1, 23, 14, p. 22. In Isaiam - PL

116, 727 B (Quint. 9, 2,

38) ; Hier., In Es. 3, 9, 3, 19» P- I24-

488 Dominum 384 soli] socii R 380 derelinquentium t 379 laeua t ) 394 uiduae (Vulg. R etvr ingredi 392 t om. ? quo in 391 maxime ~ / 415 stagnvm Vulg. 412 dicens t 411 apostrophem t defenderent ~ t

1466

DE SANCTA

RESTITVAM

IVDICES

TRINITATE

XXVII

TVOS

VT FVERVNT PRIVS, ET CONSILIARIOS TVOS SICVT ANTIQVITVS. POST HAEC VOCABERIS CIVITAS IVSTI, VRBS FIDELIS. SlON IN IVDICIO REDIMETVR, ET REDVCEN T EAM IN IVSTITIA. 420

Ad

te,

o

Sion,

conuertam

manum

meam,

ad

operandam

salutem tuam exeram potentiam meam. Nec enim homicidae, qui habitant in te, poterunt auertere manum meam, occidendo me. Ad te, inquam, in ipsa morte mea conuertam manum meam, in eo ut excoquam scoriam tuam ad furum, et auferam omne 425

stannum

tuum,

scilicet

dando

tibi

remissionem

peccatorum

per

sanguinem meum. Tunc restituam iudices tuos, id est apostolos meos super duodecim sedes ad iudicandum, ut fuerunt prius . Quomodo fuerunt prius ? Non per multitudinem uictimarum, non per neomenias et sabbata, non per kalendas aut ullas legis 430

caerimonias,

sed

per

fidem

iustificabantur.

Non

enim

aliunde

quam ex fide iustificati sunt Abraham, Isaac et Iacob iudices tui, immo patres et consiliarii tui. In id restituam nunc iudices et consiliarios tuos, id est apostolos nunc con\siliarios , id est D praedicatores tuos, postea iudices futuros. Non per legem, sed

435 pei

fidem

iustificabo

eos.

Post

haec

uocaberis

ciuitas

iusti

urbs fidelis. Misso namque Spiritu sancto de caelo fortitud ine construeris et in omnes gentes dilataberis, filios tibi per fidem multiplicabis et uocaberis nomine nouo, ciuitas iusti, qui pec¬ catum non fecit, et moriendo tua peccata tulit. Vocaberis, in44° quam, urbs fidelis, id est iustificata non ex operibus legis, sed per fidem eiusdem iusti lesu Christi Sion in indicio redimetu r. Audite omnes fines terrae, audite hoc edictum gratiae : Sion I PL quae absque iudicio uendita fuerat, quae per mendacium dia¬ boli captiuata fuerat, ecce in iudicio redimetur ; in iudicio,

445 mquam,

mundi,

quo

princeps

mundi

huius

eicietur foras,

de possessione sine iudicio rapta. Et reducent eam in iustiti a Ouo reducent ? In regnum Dei, unde in primis parent ibus eiecta tuerat. In qua illuc reducetur iustitia ? in iustiti a fidei, in regeneratione aquae Spiritus sancti, qua nisi quis renatus

450

fuerit,

non

potest

uidere

regnum

Dei.

Illuc

reducent

eam

iudices

sui consiliarii sui, restituti ut prius, restituti sicut antiquitus.

Et CONTERET DERELIQVERVNT

SCELESTOS, DOMINVM

ENIM

QVIBVS

AB

IDOLIS,

42 24Rom. 8, 1303 34. 2, Dan. 1298 2. 44, Ps. 1291 s. Hier., ib. 47 ss., p. 593 32. 1310 Ps. 62, 11.

1276 DVCETVR RIET

Vulg.

Vulg. 1278

nos

1276 SICVT2] QVASI Vulg. sanguine

suo

~

t

1279

1277 OBMVTESCET in infidelitate

R

... APE¬ 1281

1288/1289 est Filius Dei ~ t solutis enim dolo. inf. susc. illum Deus ~ t 1296/1297 1293 quia] qua t 1290 utraque ineffabilis] et praem. t, est add. t qui etiam 1303 R ont. Christum 1302 R ~ sanctum Spiritum uiuificata eis ~ t esset 1311 R om. eum super 1310/1311 R proprio] proprio inquit

DE SANCTA

1540

TRINITATE

XXVIII

sepultura et pro morte sua, subauditur, in manus Romanorum et in potestatem malignorum spirituum, iuxta illud dauidicum : Tradentur in manus gladii, partes uulpium erunt. Quia 1315 non sicut calumniati sunt, malefactor hic erat, sed iniquitatem non fecit, neque inuentus est dolus in ore eius. | Et Dominus, PL 1339 inquit, uoluit conterere eum in infirmitate. Quae tandem utilitas erit in illa tali Domini uoluntate ? Sequitur :

53, lOb 1320

Si posverit LONGAE

VVM,

pro peccato

ET

VOLVNTAS

Et est sensus

animam

DOMINI

: Si aeterno

IN

svam, videbit MANV

Patri Adae

EIVS

semen

DIRIGETVR.

debitum

moriendo

soluerit, aeternae regenerationis Pater erit, et sicut in Adarn omnes moriuntur ita et in illo omnes umificabuntur. Nam haec est uoluntas Domini, quae in manu eius dirigetur. Videbit semen 1325 longaeuum nouus hic Adam, quod aeui breuis fecerat esse ille uetus Adam. Nam ille fecit ut in puluerem de quo sumpti sumus omnes reuerteremur, hic faciet ut omnes resurgamus, et longaeui, id est iam immortales simus. 53, 11 1330

Pro

eo

qvod

laboravit

anima

eivs,

videbit

et

satvra-

BITVR.

Laborauit, subauditur in morte, anima eius, et pro eo uidebit illud semen longaeuum, et saturabitur caritas eius, quippe cui nostra salus cibus erit deliciosus.

53, llb

In scientia sva ivstificabit ipse ivstvs servos

meos

1335 MVLTOS.

Hoc est quod apostolus uehementer insistendo commendat in epistula ad Romanos, quia sicut per inoboedientiam unius hominis peccatores constituti sunt midti, ita et per unius oboe¬ dientiam iusti constituentur multi. Quae est enim scientia eius 134° nisi oboedientia

tolus, didicit matus factus salutis. Ergo Deus Pater, 1345 que

53, llc

eius ? Cum

esset Filius

Dei, inquit

idem

subiungit

:

Et iniqvitates eorvm

ipse portabit.

Portabit, inquam, uidelicet sicut pontifex idemque quia pro iustificandis peccatoribus oblatus est. 53, 12

Ideo

apos¬

ex his, quae passus est, oboedientiam, et consum¬ est omnibus obtemperantibus sibi causa aeternae in scientia sua, id est in oboedientia sua, inquit iustificabit ipse iustus seruos meos multos. Statim-

dispertiam

ei plvrimos,

et

fortivm

dividet

hostia spolia,

1312 Hier., ib. 92-95, p. 594. 1322 I Cor. 15, 22. 1326 cf. Gen. 3, 19. 1333 cf. Ioh. 4, 34. 1337 Rom. 5, 19. 1340 Hebr. 5, 8-9. 1347 cf. supra 14, 879.

1312 pro om. t 131 6 dolus inuentus est ~ R 1317 tandem om. R Domi¬ ne add. t 1318 Domini om. t uoluntate] eius add. t 1319 animam pro peccato

~

Vulg. om. R

1340 Dei om. R 1342/1343 salutis aeternae ~ t Vulg. 1347 inquam] inquit t uidelicet om. t

R

1326

uetus]

uerus

t

1333

erit om.

t

1334

serws

mevs

1346 ipse

IN ISAIAM 135° PRO

EO

QVOD

TRADIDIT

II, 19-20

IN MORTEM

ANIMAM

LERATIS REPVTATVS EST, ET IPSE PECCATA PRO TRANSGRESSORIBVS EXORAVIT.

SVAM

1541

ET

CVM

MVLTORVM

SCE¬

TVLIT,

ET

Quia, inquit, iniquitates eorum ipse portauit, ideo disper¬ tiam ei plurimos, ut uidelicet per multas mansiones dispertiti 1355 uno

fruantur

regno,

et fortium,

id est malignorum

spirituum,

spolia diuidet, qui fortes erant, antequam ipse humanum cor¬ pus assumeret, et forti armato superato, fortior ipse domum eius diriperet. Pro transgressoribus orauit, inquit. Non solum¬ modo pro transgressoribus se crucifigentibus orauit dicens : 1360

Pater,

ignosce

illis , nesciunt

enim

quid

faciunt,

sed

tota

passio

eius oratio pro transgressoribus fuit, qui eramus nos, Adam omnes peccauimus, omnes transgressi sumus. transgressoribus quidem, sed non pro omnibus orauit, cata non omnium, sed multorum tulit. \ Quod statim 1365 duobus

sceleratis,

inter

quos

reputatus

Alterum reliquit, alterius peccata paradisum recepit. |

20. Eodem

est, spectabile

tulit eumque

est.

secum

in PL1340

iudicii pondere, deinceps duos itidem sceleratos,

scilicet gentilem et iudiacum 1370 mus

nam in Et pro et pec¬ in illis D 6s>v

in peccato

suo

moritur,

populum huius

distinxit. Ille blasphe-

fidei et confessioni

paradi¬

sus aperitur. Vtrumque hoc sanctus in isto propheta spiritus, post tam euidentem dominicae passionis declamationem, manifestis exprimit uocibus. Et primo gentilitatis saluationem subicit his uerbis: 1375

54, 1-3

LAVDA,

STERILIS,

NON

PARIS,

DECANTA

HINNI, QVAE NON PARIEBAS, DICIT DOMINVS, FILII DESERTAE Dominvs. CVLORVM

1380

QVAE

Dilata TVORVM

CVLOS

TVOS,

ET

LAEVAM

AD

MAGIS

ET

QVAM

locvm

EIVS,

tentorii

EXTENDE,

CLAVOS

QVAE

NE

TVOS

PENETRABIS

tvi, et

SEMEN

pelles

Ad

DICIT

tabernaFAC

DEXTRAM

TVVM

ET

MVLTI

VIRVM,

: LONGOS

CONSOLIDA.

I ET

QVONIAM

HABEBAT

PARCAS

LAVDEM

GENTES

FVNIENIM,

HEREDI-

TABIT, ET CIVITATES DESERTAS INHABITABIT. Et post aliqua : Ecce ego creavi fabrvm svfflantem in igne prvnas, et PROFERENTEM 1385

REM

AD

TE,

NON

VAS

IN OPVS

DISPERDENDVM.

DIRIGETVR

IN IVDICIO,

SVVM,

OMNE

: ET

OMNEM

ET

VAS

EGO

CREAVI

QVOD

INTERFECTO-

FICTVM

LINGVAM

EST

CONTRA

RESISTENTEM

TIBI

IVDICABIS.

1354 cf. Ioh. 14, 2. 1356/1357 Hier., ib. 20-21, p. 597. 1360 Lc. 23, 34. 1362 cf. I Cor. 15, 22 coli. Rom. 5, 14.

1357 cf. Lc. XI, 22. 1366 cf. Lc. 22, 43.

1351 MVLTORVM

1353 iniquitatem t

PECCATA

~

t

1352 rogavit

Vulg.

1358 diripiet R inquit orauit ~ t 1359 -modo om. R se crucifigentibus om. t 1360 nesciunt enim quid faciunt om. R 1364 tulit] peccata praem. t 1367 paradiso D 1368 itidem] duos add. R 1370 confessionis t 1376 hinni]

hymnvm

t

1376

dicit

Dominvs

om.

t Vulg.

1377

habet

R

t (Vulg.)

DE SANCTA

1542

XXVIII

TRINITATE

Per haec persecutiones designat, quas eadem pro euangelica fide passura erat ecclesia. Nam faber sufflans prunas diabolus 1390 est, omnium malorum artifex, qui flatu suo persecutionem excitat incendia, proferens contra illam uasa irae, iniquitatem et blasphemiam continentia, quae uidelicet ecclesia sine dubio iudicatura est. Continuo subiungit : Haec est hereditas servorvm Dei, et ivstitia eorvm 54, 17b55, 1 1395 APVD ME, DICIT DOMINVS. OMNES SITIENTES VENITE AD AQVAS .' NON HABETIS ARGENTVM, PROPERATE, EMITE, ET COME¬ DITE. Venite, emite absqve argento, et absqve vlla comMVTATIONE VINVM ET LAC, etc.

ET QVI

Haec inuitatio publica, manifeste ad eandem ecclesiam 1400 de gentibus dirigitur, ut qui prius non habebant argentum Scripturarum, nunc properent, et solius fidei pretio sibimet emant aquas ut bibant, aquas salientes in uitam aeternam, emant uinum, et bibant, si fortes sunt, emant et comedant lac, si paruuli sunt. Gentium, inquam, ecclesiae cuncta haec pro1405 ponuntur. Nam subinde sequitur: 55, 4-5 Ecce testem popvlis dedi evm, dvcem ac praeceptorem gentibvs.

Ecce

gentem,

qvam

nesciebas,

vocabis,

etc.

Haec, inquam, et cetera dicuntur tamquam latroni a dextris paenitenti atque confidenti, id est populo gentili crucifixum 1410 pro salute sua Christum humili fide suscipienti usque ad illum locum, quo dicitur : Omnes bestiae agri uenite ad deuorandum. Et notandus ordo promissionum, notanda distinctio consola¬ tionum. Postquam dixit : Lauda, sterilis quae non paris, decan¬ ta laudem et hinni, uidelicet prae magnitudine gaudii in simili1415 tudinem equi ad uictoriam hinnientis, quoniam plures filii de¬ sertae magis quam eius quae habebat uirum, etc., primo marty¬ rum repromisit coronas. Ecce ego, inquiens, creaui fabrum suf¬ flantem in igne prunas, diabolum significans, qui statim in initiis euangelicae fidei sufflando persecutionum excitauit | PL1341 1420 incendia, quibus utique martyrum fides aurea decocta est et probata. Deinde dicendo : Omnes sitientes, uenite ad aquas, diuinae scientiae multitudinem significat, quae reddita eccle¬ siae pace aliquantula multiplicata est multis ductoribus studio haurientibus et exponentibus Scripturas. Tandem dicendo : 1425 Et non dicat evnvchvs : Ecce ego lignvm aridvm, qvia 56, 3-5 haec dicit Dominvs evnvchis : Si cvstodierint sabbata MEA,

ET

ELEGERINT

QVAE

EGO

VOLVI,

ET

TENVERINT

1388 cf. Hier., ib. 15, 17, 44-46, p. 616.

1391 cf. Rom.

ib. 17, 55.

Is. 56, 9.

1402

cf. Ioh. 4, 14.

1390 flatu] statu t atque]

et t

1423 est om. t

1414

1394 Domini hymnum

t

1426 si] qvi Vulg.

1411

Vulg. 1416

habet

9, 22.

1408 inquam] t

1419

FOEDVS

1392 Hier.,

enim R t

1409

in initiis] inimicis

R

IN ISAIAM

II, 20

MEVM : DABO EIS IN DOMO MEA, ET IN MYRIS NOMEN MELIVS A FILIIS ET FILIABVS.

1543

MEIS

LOCVM,

ET

143° Haec, inquam, dicendo ecclesiasticae castitatis pulchritu¬ dinem mira allicit elegantia, ut delectet nos esse eunuchos, id est continentes, casto aut etiam uirginali proposito, atque ita propter regnum caelorum castremus nosmetipsos. Post haec iam ad sinistrum latronem, id est iudaicum popu1435 lum, in blasphemia perseuerantem sermo conuertitur hoc modo : 9

Omnes bestiae BESTIAE SALTVS,

agri,

venite

ad

devorandvm,

vniversae

omnes, inquit, bestiae agri, id est, omnes uires Romani im1440 perii, uenite ad deuorandum magnum corpus latronis huius incrassati, impinguati, dilatati, et inde recalcitrantis, id est iugiter blasphemantis. Miroque modo antequam populum ipsum conumcat exponendo malorum imminentium causas, omnes bestias ad deuorandum illum inuitat. Nam ad illum 1445 loqui postmodum sic incipit : Vos autem accedite huc filii auguriatricis : semen adulterae et fornicariae. Super quem lusistis ? super quem dilatastis os, et eiecistis linguam ? Prius, inquam, bestias agri, uniuersas saltus bestias inclamat, et ad deuorandum inuitat. Et qui culpa maxime sacerdotum erat, 145° ipsos primum post illam bestiarum inuitationem sermo pro¬ pheticus his uerbis accusat : Specvlatores

10-12

Canes

mvti

mientes,

ET

145 5 NESCIERVNT

non

eivs

caeci

valentes

AMANTES

omnes,

nesciervnt

latrare,

SOMNIA,

SATVRITATEM

ET

: IPSI

videntes CANES

PASTORES

INTELLIGENTIAM. OMNES IN VIAM SVAM QVISQVE AD AVARITIAM SVAM A SVMMO Venite, SICVT

svmamvs

HODIE,

vinvm,

SIC ET

et

CRAS,

MVLTO

vana,

dor¬

IMPVDENTISSIMI IGNORA VERVNT

DECLINAVERVNT, VNVSVSQVE AD NOVISSIMVM.

impleamvr

ET

vniversi.

ebrietate.

Et

erit

AMPLIVS.

1460 Haec omnia, quia ad scribas et Pharisaeos, qui turbis persua¬ serunt, ut Dominum crucifigerent, relata constant et sensui manifesta sunt, sequentia superioribus iungenda sunt : 1-3 ET

IVSTVS PERIT, ET NEMO EST | QVI RECOGITET IN CORDE SVO, D 70 VIRI MISERICORDIAE COLLIGVNTVR, QVIA NON EST QVI IN-

1465 TELLIGAT. Veniat

A

pax,

FACIE et

ENIM

MALITIAE

reqviescat

in cvbili

1432 cf. Hier., ib. 15, 56, 3, 41 ss., p. 632. Deut. 32, 15.

1445 Is. 57, 3-4.

COLLECTVS svo,

qvia

EST

IVSTVS.

ambvlavit

1433 cf. Mt. 19, 12.

1441 cf.

1400 cf. Hier., ib. 56, 10, 18-19, P- 637.

1432 aut om. t 1437/1439 venite usque agri om. t 1446 auguratricis Vulg. adulteri Vulg. 1451 accusat uerbis his ~ R t 1400 quia] quae R turbas R 1461 constat t Dominum] nostrum add. R 1400 qvia] qvi

Vulg.

1544

DE

IN DIRECTIONE TRICIS.

SANCTA SVA.

VOS

TRINITATE AVTEM

ACCEDITE

XXVIII HVC,

FILII AVGVRIA-

Inter illa, quae supra colligendae gentilitate per consolatio1470 nem dicta sunt, et ea, quae deinceps ablectae per iudicium dicuntur synagogae, sic positum est istud : Iustus perit, et nemo est qui recogitet, ut inculcare et replicare nobis concertet spiritus propheticus illud quod iam diximus : uidelicet inter duos latrones iustum perisse Dominum Iesum, ita ut alterum 1475 per misericordiam susciperet, alterum per iudicium abiceret, in typum gentilis et iudaici populi, | quorum itidem alterum PL 1342 per misericordiam susciperet, alterum per iudicium abiceret. Ita ergo superioribus haec praesentia continuantur. Tu sterilis quae non paris, lauda, decanta laudem et hinni, ut dixi ; uos 1480 autem accedite huc, filii auguriatricis, quibus iustus perit, et nemo ex uobis est qui recogitet. Nec uero solus ille iustus perit, sed et uiri misericordiae tolluntur, scilicet apostoli eius, quos de ciuitate in ciuitatem persequimini. Vos, inquam, accedite huc ad diem malum, non ad diem pacis, de qua iam dixi, ueniat pax 1485 et requiescat in cubili suo, qua uidelicet pace reconciliauit nos Deo et Patri suo, sed ad diem belli et gladio cadatis, ut deuorent uos bestiae agri, quas paulo ante conuocaui.

21. Quomodo

in prima periocha, cum aperte uocationem

gentium et proiectionem pronuntiasset Iudaeorum, antiquas 149° reddidit causas dicens : Proiecisti enim populum tuum, quia repleti sunt ut olim, et augures habuerunt ut Philisthim, ita et nunc peccata priorum uentura praedicit super generationem istam, quae Dominum crucifixit : Vos autem, inquit, accedite huc, filii auguriatricis, semen adulterae et fornicariae. Cuius 1495 auguratricis , cuius adulterae siue fornicariae ? Nempe synago¬ gae, quae auguriata est suas sequendo adinuentiones, quae adulterauit et fornicata est, quia Deo relicto diabolo prostituta est. Synagogam quippe, cuius Iudaei filii sunt, coetum dicimus scribarum et Pharisaeorum, seniorum sacerdotum et summo15°° rum pontificum. Isti sunt supradicti speculatores caeci, qui uenientem, immo praesentem Dominum non uiderunt, quem pro officio priores uidere debuerunt, qui tamquam canes muti, canes impudentissimi, saturitatem nescierunt, adeo gulae et somno dediti ut latrare non ualerent. Huius talis malignae

1483 cf. Mt. 23, 34. 1485 cf. Rom. 10. 1502 cf. Is. 56, 10-11.

5, 10.

1490 Is. 2, 6.

1500 cf. Is. 56,

1471 istud om. R 1473 duximus t 1479 hinni] hymnum / 1482 colligun¬ tur / 1484 pacis] bonum et praem. t 1494 auguratricis ... adulteri Vulg. 1495 siue] cuius add. R 1498 quippe om. t 1501/1504 uident ... debent ... nesciunt ... ualent t

IN ISAIAM

II, 20-21

1545

i5°5 synagogae filii perditi, accedite huc et propositis respondete quaestionibus : 57, 4 SvPER QVEM LVSISTIS, SVPER QVEM DILATASTIS OS ET EIECISTIS LINGVAM ?

Super quem, inquam, lusistis, conspuendo faciem et uellendo 1510

barbam

eius,

dilatastis

os

et eiecistis

linguam

dicendo

: Vah,

destrmt templum, et in triduo restaurat illud ? 57, 4b

Nvmqvid

non

vos filii scelesti, semen

mendax

qui

?

Pater noster Ahraham est, dicitis : unum Patrem habemus Deum, dicitis. Numquid non potius filii diaboli estis, filii men1515 daces, eius qui est mendax et pater est mendacii ? 57, 5 Qvi consolamini in diis svbter omne lignvm frondosvm, immolantes parvvlos in torrentibvs, svbter imminentes PETRAS.

Numquid non hi uos estis? numquid non pro consuetudine 1520 hoc scelus habuistis ? Numquid, o synagoga auguriatrix et fornicaria, nunc recenti uel prima contra me insanisti petu¬ lantia ?

In partibvs torrentis 57, 6-8 1525

IPSIS EFFVDISTI SVPER

HIS

SVBLIMEN

NON

pars tva, haec est sors tva : Et

LIBAMEN,

OBTVLISTI

INDIGNABOR

POSVISTI

CVBILE

IMMOLARES HOSTIAS. Et SVISTI MEMORIALE TVVM.

SACRIFICIVM.

? Sv|PER

TVVM,

POST

MONTEM

ET

OSTIVM,

ILLVC ET

NVMQVID

EXCELSVM

ET

ASCENDISTI

VT

RETRO

POSTEM

PO¬

Talia nempe scelera tua Regum ac Paralipomenon narrat 1530 historia. Immo et ante Regum historiam fecistis eiusmodi sacrilegia. Dicit enim psalmista : Et commixti sunt inter gentes et didicerunt opera eorum, et seruierunt sculptilibus eorum, et factum est illis in scandalum. Et immolauerunt filios suos et filias suas daemoniis. Et effuderunt sanguinem innocentem, 1535 sanguinem filiorum suorum et filiarum suarum : quas sacrificauerunt sculptilibus Chanaan. Et interfecta est terra eorum in sanguinibus. Haec omnia uenient super te in generatione ista. Quare ? 57, 8b Qvia ivxta me discoopervisti, et svscepisti 1540 Dilatasti cvbile tvvm, et pepigisti cvm eis.

advltervm.

Iuxta me, inquit, discooperuisti, et suscepisti adulterum. Quem adulterum ? Olim Baal, nunc autem Barabbam. Baal iuxta me in templo, Barabbam

contra me in praetorio.

1509 cf. Is. 50, 6. 1510 Mt. 27, 40. 1513 Ioh. 8, 39.41. 1514 cf. ib. 44. 1529 Hier., ib. 16, 57, 7, 7, p. 646. 1531 Ps. 105, 35-38. 1542 Hier., ib. 57, 9. J9> P- 647. 1513 habeamus vel

t

emi- supra lin. R

1515 est] et t 1519/1520

mendax

est ~

pro cons. hoc sc. non

R

1517 imminentes] ~

i

1521

insanis¬

tis R 1523 est om. D 1524 fvdisti R 1530 eiusmodi] scelera et add. R 1536 infecta t (Vulg .) eorum om. t Vulg. 1540 eis] foedvs add. t (Vulg.)

PL

1343

DE

i546 57, 8d

Dilexisti

1545

Me

SANCTA

stratvm

autem

odisti

TRINITATE

eorvm et

manv

XXVIII

aperta.

condemnasti

uociferatione

publica.

Pepigisti cum eis, me autem negasti. Cum quibus me negato pepigisti ? Olim, ut iam dixi, cum Baal, et cum uitulis aureis, nunc autem cum Barabba et cum Caesare. Dixisti enim : Non hunc sed Barabbam. 1550 57, 9

Ornasti

te

Item : Non

regi

habemus

vngvento,

et

regem nisi Caesarem.

mvltiplicasti

pigmenta

tva.

Ad modum meretricis, quae uirum mediocrem fastidit et diuites adulteros ambit, tu egisti. Regi te unxisti unguento. Olim idolo, uerbi gratia Moloch, qui et dicitur Melchom, quod 1555 interpretatur rex eorum, olim te unxisti, uidelicet sacrificando, nunc autem Caesari te unxisti, scilicet adulando. Misisti 57, 9b

legatos

tvos

procvl,

et

hvmiliata

es

vsqve

ad

inferos.

Olim

legatos tuos misisti procul ad conuocandos

1560 ros, deos

babylonios

et aegyptios

; nunc

autem

ad

adulte-

congregan¬

dos aduersum me Romani imperii ministros, et hoc modo humi¬ liata es usque ad inferos, ut ibi copuleris adulteris illis non iam uoluptatis lecto, sed poenae gehennarum incendio. 57, 10

In

mvltitvdine

viae

tvae

laborasti

: | non

dixisti

: D 70^

1565 Q viescam.

Vna quippe est uia regia, quam qui ambulat, non laborat, sed quiescit et uiuit ; multae autem sunt uiae sinistrae et adulterinae, quas quia tu ambulasti, semper quarn quieuisti. Quid tandem ? 1570 57, lOb

Vitam Et

manvs

est sensus

tvae

invenisti,

: Quia

rebus

propterea

omnibus

laborasti, numnon

abundasti

rogasti

me.

et affluxisti

diuitiis, quas tota manu quaesisti, idcirco Dominum neglexisti, uidelicet ut Sodoma, quae quia saturata est panibus, ut Hiezecihel dicit, propterea superbiuit. Et nunc audi : 1575 57, 11-13

Pro

qvo

sollicita

timvisti,

qvia

mentita

ES RECORDATA, NEQVE COGITASTI IN TACENS, ET QVASI NON VIDENS, ET MEI TIABO CVM

IVSTITIAM CLAMAVERIS,

1548 Ioh. 18, 40. interpr. hebr. nom. 70, 1566 cf. Num. 2i, 22 p. 649. 1571/1574

TVAM,

ET

LIBERENT

OPERA TE

TVA

CORDE OBLITA NON

CONGREGATI

es, et

mei

non

TVO ? QVIA EGO ES. EGO ANNVNPRODERVNT

TIBI.

TVI.

154» ib. 19, 15. 1554 Hier., ib. 9, 28, p. 648 ; id., Lib. 5 - CC 72, p. 147 ; cf. Act. 7, 43. 1563 cf. Mt. 5, 22. ; Hier., ib. 16, 57, 10, 5, p. 649. 1567 Hier., ib. 10, 29, Hier., ib. 10, 50-53, p. 650. 1573 Ez. 16, 49.

1550 ornasti] et praem. Vulg. regio t (Vulg .) 1553 regio t (Vulg.) un¬ guento unxisti ~ t 1555 rex noster quem et Melchom solent dicere Hier. 1559 ad uocandos R 1561 ministros in marg. R 1563 poenarum gehennae t 1564 non] et praem. t 1565 reqviescam R 1570 me non in Vulg. 1572 Dominum om. R 1577 et mei oblita es om. D R

IN ISAIAM 1580

Pro

quo, inquit,

II, 21-22

sollicita timuisti,

subauditur

1547

dicendo

: Ne

forte ueniant Romani, et tollant nostrum et locum et gentem,

ego illud adducam | tibi. Quare ? Quia mentita es, quia falsum PL 1344 tibi timorem confinxisti, quia dolose illic trepidasti, timore,

ubi non erat timor, et mei non es recordata. Nullam quippe mei 1585 mentionem

fecisti, in illo timore,

quem

tibi proposuisti.

Quis

enim dixit in illo concilio : Contineamus manus nostras ab isto nunc homicidio, locus enim et gens seruari nobis poterit Dei auxilio ? Itaque mei non es recordata, nec enim timore uero timebas, sed festinans ad homicidium, timorem libenter simula-

1590 bas, qui nullus

erat. Igitur ego annuntiabo

iustitiam

tuam,

ego

toto orbi palam ostendam nequissimam hypocrisim tuam, nam haec est iustitia tua risu digna (ironice iustitia, nam ueraciter iniustitia). Opera tua non proderunt tibi, id est, multum nocebunt tibi. Cum clamaueris, uidelicet circumuallantibus 1595 te undique

uiribus

Romanis,

liberent

te congregati

tui, quos¬

cumque in malum tibi congregasti a sanguine Abel iusti. Nam congregati tui cultus sunt idolorum, effusiones sanguinum, blasphemiae et clamores aduersus prophetas et ipsum prophe¬ tarum dominum, quae omnia congregasti tibi usque ad diem 1600 hanc

57, 13b

1605

57, 13c

in malum

tuum.

Sed quomodo

isti congregati

te liberent

?

Omnes eos avferet ventvs, tollet avra. Ergo dictio haec hostilis irrisio est, quia non liberabuntur, sed gladio cadent, et qui superfuerint quasi uento uel aura tollente captiui ducentur in omnes gentes. Qvi

AVTEM

POSSIDEBIT

FIDVCIAM

MONTEM

HABET

SANCTVM

MEI,

HEREDITABIT

TERRAM,

ET

MEVM.

Haec et cetera quae sequuntur, partim bona pro parte elec¬ torum, partim mala pro parte reproborum, usque ad id quod dicitur : 1610

59, 21b

Spiritvs

in ore

mevs,

tvo, non

TVI, DICIT

qvi

est

recedent

DOMINVS,

AMODO

in te, et

verba

mea,

qvae

de ore tvo, et de ore ET

VSQVE

posvi

seminis

IN SEMPITERNVM,

studio proficiscendi praeterimus. Nec enim totum prophetae huius perambulare profundum, sed praecipua Christi quaerere 1615 testimonia

proposuimus.

Itaque

nunc

iam

huius,

id est sextae

perioches finem facimus, septimam quae et ultima est, a se¬ quenti mox capitulo incipimus. 60, 1-2 22* SvrgeillvminareHiervsalem: qvia venit lvmentvvm,

1580 Ioh. 11, 48. 1583 Ps. 52, 6. 1592 Hier., ib. 57, 12, 8, p. 651. cf. Luc. 19, 43 coli. 21, 20. 1596 cf. Mt. 23, 33.

1594

1585 timore] tempore timoris tui t 1587 nunc om. t 1592 iustieiam R 1595 Romanis uiribus ~ t 1599/1600 hanc diem ~ t 1606 sanctvm mon¬ tem

~

R

profundum

1611

RECEDANT

perambulare

~ t

R

1612

sempiternvm]

aeternvm

R

1614

DE SANCTA

1548 et gloria 1620 OPERIENT ORIETVR

XXVIII

TRINITATE

Domini svper te orta est. Qvia ecce TERRAM, ET CALIGO POPVLOS : SVPER DOMINVS,

ET

GLORIA

EIVS

IN

TE

tenebrae TE AVTEM

VIDEBITVR.

Quod nunc dicit, surge, illuminare, Hierusalem, idipsum est quod supra dixerat, eleuare, consurge, Hierusalem. Ad uniuersam quippe electorum multitudinem bonus iste consolationis 1625 sermo

dirigitur,

quae

una

unius

regis ciuitas

est, una

et uera

Hierusalem est. Iacebat illa sub peccato primae praeuaricationis prostrata, Deumque lumen suum pariete inimicitiarum interposito non uidebat, donec ueniret Christus sol iustitiae, lux de luce, lumen de lumine, Deus de Deo, Filius de Patre. 1630 Dicitur

ergo | huic

Hierusalem

: Surge

illuminare.

Bonum

pro-

phetici spiritus imperium certum et indubitabile est uenturi boni praeconium. Surge illuminare, inquit, id est nunc reuera surges et illuminaberis. Vnde hoc ? Ait : Quia uenit lumen

tuum, et gloria Domini super te orta est. Lumen, inquam, tuum, 1635 quo

defraudata

es dolo

serpentis

in parentibus

primis,

quibus

dixit : Comedite, et aperientur oculi uestri, ecce uenit, ecce in uterum Virginis descendit, ecce ponitur in testa carnis ut lucer¬ na tibi sit, qua requiraris, qua illumineris ; ita uenit lumen

tuum et illo nascente, gloria Domini super te orta est, quae a te 1640 tenebrosam

antiquae

praeuaricationis

ignominiam

expurget.

Quare signanter dico super te ? Quia ecce tenebrae operient ter¬

ram, et caligo populos. Super te autem orietur Dominus, et gloria eius in te uidebitur. Idcirco super te quia populos superfluos, populos qui non pertinent ad te, qui non sunt ex fide, et terram, 1643 id est omnem gentem terrenis inhiantem tem, caligo et tenebrae operient, etenim tenebris fidem

Cum 1650 sub

operti

habuisti,

autem modio

orietur

sed super

Nunc

Dominus,

te autem,

quae

et uenturi

et gloria eius in te uidebitur.

candelabrum gentes

interim antequam nomen

ponetur,

ut ab

omni

mundo

est quod sequitur :

Et ambvlabvnt dore ORTVS TVI.

1655 Iudaeae

Super

uenerit illud lumen tuum, non in abscondito neque

uideatur. Hoc 60, 3

permanebunt.

et caelestia non curan¬ ut sunt ita caligine et

in lvmine

et reges

oriatur ille Dominus,

eius continetur,

super candelabrum

tvo,

tunc

autem

cum

in splen¬

in angustiis uelut

lucerna

posita fuerit, gentes quae in profundis erant

1627 cf. Eph. 2, 14. 1628 cf. Mal. 4, 2. 1636 Gen. 3, 5. 1619 cf. Mt. 3, 13.

1629 cf. Symbolum Credo in unum.

1624 electorum] sanctorum t 1627 -que om. R 1627/1628 interposito ini¬ micitiarum ~ t 1630 dicit t illuminare] Hierusalem add. t 1632 surge] et add. t 1644 pertineant t 1647 remanebunt t et om. R t 1650 ponitur R 1654 oriatur ille Dominus] illa gloria Domini super te oriatur R 1655 tunc autem cum] cum autem R

PL 1345

IN ISAIAM

II, 22

1549

tenebris, ambulabunt in illo lumine tuo, et reges quoque sup¬ plices oculos attollent ad splendorem luminis quod ortum est tibi. Tunc non paucos filios nec solos habebis Iudaeos. Sed 1660 quid ? 60, 4b Filii tvi de longe venient, et filiae tvae de latere SVGENT.

Filii, inquam, tui id est tuo lumine illuminati, tui luminis bap¬ tismate purificati, de longe uenient ; de longe, inquam, | id est D 71 1665 de omni gente et natione, ab oriente et ab occidente, a meridie et a septentrione. Hactenus non ita, sed ueniebant tantum de prope, tantum de carne Abrahae. Nec uero tantum filii, sed et filiae tuae uenient, et quamdiu filiae paruulae erunt cibumque solidum manducare non poterunt, lac simplicis doctrinae de 1670 latere tuo sugent. Tvnc

60, 5

videbis,

QVANDO

COR TVVM FORTITVDO

et

afflves,

CONVERSA

GENTIVM

VENERIT

et

mirabitvr

FVERIT

et

dilatabitvr

AD TE MVLTITVDO

MARIS,

TIBI.

Tunc, inquam, uidebis et gaudebis et in modum fluuiorum 1675 aquis subitis inundaberis, et mirabitur et stupebit, immo dila¬ tabitur cor tuum dilatatione caritatis, omnes suscipientis, nul¬ las angustias tot filios parturiendo sustinentis. Invndatio camelorvm operiet te, dromedarii Madian 60, 6 et Epha,

etc.

1680 Madian et Epha regiones sunt trans Arabiam, fertiles came¬ lorum, omnisque prouincia appellatur Saba. Cedar autem regio Sarracenorum est, qui in Scripturis uocantur Ismahelitae, et Nabaioth unus est filiorum Ismahel, ex quorum nominibus solitudo appel |latur, quae frugum inops, pecorum plena est. PL 1346 1685 Per familiaria ergo nomina gentium barbararum, quae uicinae sunt Israheli, totius mundi conuersionem intellige praedicari, et hunc esse sensum : Greges camelorum iniquitatum uinculis resoluti et animas suas effundentes Deo operient te Hierusa¬ lem muneribus oblatis, et omnes de captiuitate uenient et con1690 uersione aurum fidei deferentes et thus sacrificii. Madian quippe in hoc loco interpretatur iniquitas, Epha resolutus siue effundens, Saba conuersio uel captiuitas, Cedar tenebrae, Na¬ baioth prophetiae. Igitur dromedarii Madian et Epha et 1680/1686 1668 Hier., In Es. 17, 60, 4, 25 ss., p. 695. 166» cf. I Petr. 2, 2. Hier., ib. 6, 19-21.24-29, p. 697. 1682 cf. Gen. 25, 13 ; Hier., Hebr. quaesi, in Gen. 40, 6 - CC 72, p. 31. 1687/1690 Hier., In Es. 17, 60, 6, 32-35, p. 697. 1690/169:5 Hier., ib. 29-31 ; id., Lib. interpr. bebr. nom. 50, 13 ; 50, 5 ; 51, 2 ; 4, 6 ; 50, 7 - CC

72, p. 121. 122. 63.121.

1669/1670 de tui om. t 1662 in latere surgent Vulg. 1663 inquit t 1675 munda¬ t inquit 1674 t fugant suo sugent] 1670 latere tuo om. R 1686 Scriptura Hier. 1685 barbarorum R 1682 qui] quia t beris R conuersio praedicatur Hier. 1687 iniquitatis Hier. 1688 et Israhel t 1689 oblatis non Hier. 1692 conuersio uel non Hier. 1693 Nabaio om. R prophetia Hier.

DE

i55o

SANCTA

TRINITATE

XXVIII

60, 7 omnes de Saba venient, omne pecvs Cedar congregabi1695 TVR TIBI, ARIETES NABAIOTH MINISTRABVNT TIBI, ut iam dictum est, avrvm fidei, thvs sacrificii deferentes. Et quia propria non sunt salute contenti, Lavdem quoque Domino

ANNVNTIANTES,

id est ceteris quoque

salutare Dei praedicantes.

1700 Offerentvr, inquit, haec svper placabili altari meo, et 60, 7c DOMVM MAIESTATIS MEAE GLORIFICABO. Domus maiestatis Domini sancta catholicae fidei ecclesia est, altare autem eius placabile ipse Christus est. Nam sicut hoc uisibile altare templo manufacto, sic Dominus Iesus I7°5 Christus domui Dei, id est ecclesiae praeeminet, quae sumus nos. Igitur super placabili altari meo, id est in illo in quo sum placatus, Filio meo Iesu Christo, munera haec offerentur et accepta erunt, et propter illud altare ego domum maiestatis

meae glorificabo, propter Christum

1710 cuius caput ipse est, ego tamquam rium glorificabo.

60, 8

Filium meum

ecclesiam,

maiestatis meae

reclinato¬

23. Qvi svnt isti, qvi vt nvbes volant, et qvasi colvmBAE AD FENESTRAS SVAS ?

Tamquam si interrogaret illa beata Hierusalem, quomodo I7I5 uel per quos sibi fieret quod audierat, filii tui de longe uenient,

et filiae tuae de latere sugent, etc., suspiciens quodammodo

caelum

propheta,

qui sunt, ait, isti qui ut nubes

in

uolant, et

quasi columbae ad fenestras suas ? Mira percunctatio tendens

ad hoc ut auditores habeat quam 1720

namque

dicere

sic : Apostoli

maxime

saluatoris

lumine

attentos. Poterat tuo,

Hierusalem,

de quo iam dixi, illuminati et facti ipsi lux mundi, ibunt in mundum uniuersum et uerbo praedicationis pariterque operi¬ bus caritatis filios tuos, qui ad te uenient de longe, ex omni gente et natione generabunt. Sed uoluit, quia sic oportebat, 1725

rem

in

tempore

suo

cognoscendam

et

discretius

abscondere

et

abscondendo conuenienti et digno quantum potuit mysterio cum percunctatione declamatoria signare. Dicit ergo sic : Qui

sunt isti, qui ut nubes uolant, et quasi columbae ad fenestras suas ? Ad haec ille qui misit eos, ita respondet : 60, 9

1730

Me

enim

insvlae

pio VT ADDVCAM

exspectant,

et

naves

FILIOS TVOS DE LONGE

1000/1007 Hier., In Es., ib. 36.

maris

in princi¬

: ARGENTVM

1703 Hier., ib. 60, p. 698.

EORVM,

1710 cf. Coi. 1, 18.

1704 hoc om. R sicut/ 1705 domui] Domini / 1705/170« id est usque meo om. R 1715 fieret om. t quod] quid / 171« de latere sugent] lac sugent R suspiciens] suscipiens / 1717 isti ait ~ R 1721 ipsi facti ~ R 1727 significare t 1730 etenim R /

IN ISAIAM ET

AVRVM

EORVM

ISRAHEL,

QVIA

CVM

EIS

II, 22-23

NOMINI

GLORIFICAVIT

DOMINI

DEI

1551

TVI, ET SANCTO

TE.

Ac si dicat : Apostoli mei sunt, quibus ego dixi : Non 1735 me

elegistis, sed ego elegi uos,

et posui

uos | pl 1347

uos, ut eatis, et fructum

afferatis, et fructus uester maneat. Ipsi uolant ut nubes, nullo quieti otio, sed impellente Spiritu sancto pluuiam salutaris doctrinae portantes.

cunctis gentibus

Ipsi sunt quasi columbae simplices, attamen serpentis pru1740 dentiam habentes. Columbae istae singulae stant ad fenestras

suas, id est exercent quas acceperunt Spiritus sancti gratias diuisiuas, sernper praedicando uolantes ut nubes, semper con¬ templando per illas fenestras suas caelum suspicientes, medi¬ tando gementes, gemendo meditantes. Ad quid uolant ? Me 1745 enim, inquit, insulae exspectant ; me, inquam, ecclesiae futu¬ rae, quae mundo uelut mari profundo continentur, exspectant suam anhelantes inopiam, nec ego fallor quin nubium istarum gratanter suscepturae sint pluuiam. Insulae, inquam, et naues

maris exspectant in principio, uidelicet ut sint in caput et non 1750 in caudam

iuxta illud in psalmo

: Venient legati ex Aegypto,

Aethiopia praeueniet manus eius Deo. Quomodo

naues de longe

appulsae in portu consistunt paratae his qui descendant in ip¬ sis et faciant operationem in aquis multis, sic parati erunt audi¬ tores nuntiis meis suscepturi illos et operibus suis adiuturi, ut 1753 in profundis gentibus ecclesias construant, praedicando illam, quae super te orta est, gloriam Domini. Hoc modo adducam fi¬

lios tuos de longe. Argentum eorum et aurum eorum cum eis nomi¬ ni Domini Dei tui, et sancto Israhel, id est ad honorem nominis

Domini et sancti Israhel, quia glorificauit te. Videlicet, ut supra 1760 dictum est, oriendo super te et ostendendo gloriam suam uidendam in te. Quod aurum eorum, nisi fides eorum ? Quod ar¬

gentum eorum, nisi facultas sermonis eorum ? Ista uenient cum eis, ut scilicet aurea fide pretiosi | et argenteo sermone nitidi et D 71*

clari destruere ualeant cunctum errorem, uniuersam 1765 cam prauitatem ad honorem nominis Domini. Et

60

10

REGES

aedificabvnt

filii

MINISTRABVNT

EORVM

peregrinorvm

mvros

haereti-

tvos,

et

TIBI.

Peregrini quippe, id est populi nationum, qui prius erant hospites testamentorum promissionis spem non habentes, ipsi

1734 Ioh. 15, 16. 67, 32.

1752

1739 cf. Mt. io, 16.

1749 cf. Deut. 28, 13.

1750 Ps.

cf. Ps. 106, 23.

1737 impellente] 1733 qvia] qvoniam t 1740 istae] illae t astutiam uel praem. t 1751 praeu. Aeth. ~ 1745 enim om. R 1750 hoc] homo t 1755 profundendis t pretiosi] speciosi t

1739 prudentiam] implente R 1 IO> 2I> P- 700. 1785 Is. 52, 6. 1795 tb. 21. 1804 Is. 11, 2.

1774/1775 eloquentiae usque dando tritos

R

uol. om. R

1789

con-

om.

t

om. t

1791

1779 Dominvs

liber] hic praem.

1797/1798 unxit Dominus

~ t

R

1791 Lc. 4, 17, ^

om. t 1792

1780 con¬ inuenit1

1799 de uiri] uirili t

quod

PL 1348

IN ISAIAM 1810

mei

Ad

annuntiandum

II, 23-24

mansuetis

misit

me,

1553

ut mederer

contritis

corde. Bene ergo tamquam columba uenit super me, quae uti¬ que auis mansueta est, et pro cantu gemitum solet edere. Mansuetum quippe ad annuntiandum mansuetis misit me, ut mederer gemituosis, et contritis corde misit me. Nec enim prop1815

ter

sanos

et

superbos,

sed

propter

male

habentes

corde medicum misit me ; non propter peccatores, uirum dolorum et scientem mitem et corde humilem fecit me. Vt indulgentiam, et clausis apertionem, et 1820

placabilem

Domini,

et diem

ultionis

Deo

et

contritos

iustos, sed propter infirmitatem, uirum 'praedicarem captiuis annuntiarem annum

nostro.

Quibus

omnes

homines

captiuis

uel qua captiuitate captiuis indulgentiam, quibus uel ubi clau¬ sis praedicarem apertionem 1 Captiuis, utique, peccati indul¬ gentiam, clausis inferni apertionem. Nam ex quo per unum hominem peccatum in hunc mundum introiuit, et per peccatum 1825

mors,

omnes

homines

captiui

peccatis

clausi

sunt mortis. Sed non omnes captiui indulgentiam, non omnes clausi amant apertionem. Quid igitur 1 Vt annuntiarem annum placabilem Domini, et diem ultionis. Primo annum placa¬ bilem Domini, deinde diem ultionis. Annus quippe placabi1830

lis Domini

iste

bis, dicendo

est

primus

: Spiritus

aduentus

\ Domini

meus,

super

me,

quem

annuntio

propter

quod

uo-

unxit

me, semel in utero uirginis et iterum in aquis Iordanis. Porro dies ultionis secundus aduentus meus erit, dies, inquam, ultionis Deo nostro super eos qui non quaerunt indulgentiam 1835

et

apertionem,

sed

amantes

seruitutem

peccati

currunt

ad

claustra mortis, surdis auribus contemnentes uocem post ter¬ gum monentis et dicentis : Paenitentiam agite, appropinquabit enim regnum. 61, 2b-3 1840

Vt

consolarer

DINEM,

omnes

LVGENTIBVS

OLEVM RIS.

GAVDII

PRO

lvgentes

SlON,

ET

LVCTV,

DAREM

PALLIVM

: et EIS

ponerem

CORONAM

LAVDIS

PRO

fortitv-

PRO

CINERE,

SPIRITV

MAERO¬

Non, inquit, idcirco spiritus Domini misit me, ut risoribus huius mundi alluderem, sed ut consolarer omnes lugentes Sion, 1845

id

est

eos

qui

lugent,

iecti sunt a superna

quod

matre

ablactati

propter

Sion dicuntque

peccatum

cum

et

ab-

psalmista :

1811 cf. Mt. 3, 16 ; Isid., Etym. 12, 7, 61 ; Greg., Moral. 32, 4, 4 - PL 76, 636 B. 1817 cf. Is. 53, 3. 1823 Rom. 5, 12. 1837 Mt. 4, 17. 1846 Ps. 136, x.

1818 humilem corde ~ R 1821 uel2 om. t 1822/1823 captiuis usque aper¬ tionem om. R 1822 utique] inquit t 1823 peccatis R clausi] portas praem. R

1827

annuntiem

t, inquit add. t, id est inquit add. R

1829 ultionis]

Deo nostro add. t 1830 annuntiabo t 1837 appropinquauit t 1838 regnum] Dei add. t, caelorum add. R Vulg. 1839 et] vt Vulg. fortitvdinem non in Vulg.

1840

lvgentes

t

1846

sunt

om. t

PL 1349

DE

1554

XXVIII

TRINITATE

SANCTA

Super flumina Babylonis illic sedimus et fleuimus, dum recorda¬ remur Sion, etc. Idcirco inquam, misit me, ut huiusmodi lugen¬ tes consolarer, ut istis lugentibus ponerem fortitudinem et darem 1850 eis tria haec

: coronam

pro cinere, oleum

gaudii

pro luctu, pal¬

lium laudis pro spiritu maeroris. Coronam, uidelicet gratiae, pro cinere paenitentiae. Oleum gaudii id est consolationem Spiritus sancti pro luctu praesentis orbitatis et exsilii, pallium laudis id est gloriam resurrectionis pro spiritu maeroris, pro sacrificio 1855 spiritus contribulati, quod uult Deus, quod non despicit 3b-5 Et vocabvntvr in ea fortes ivstitiae, plantatio AD

mini

GLORIFICANDVM.

LO, ET RVINAS

ANTIQVAS

: Do¬

AEDIFICABVNT DESERTA A SAECVERIGENT, ET INSTA VRABVNT CIVITATES Et

DESERTAS ET DISSIPATAS IN GENERATIONEM ET GENERATIO1860 NEM. Et STABVNT ALIENI, ET PASCENT PECORA VESTRA : ET FILII PEREGRINORVM AGRICOLAE ET VINITORES VESTRI ERVNT.

Fortes iustitiae uocabuntur in Sion, fortes, inquam, iustitiae, id est qui non solum facere iustitiam, sed et persecutionem pati propter iustitiam parati sunt | sanctum habentes fortitudinis D 72 1865 spiritum.

Vocabuntur , inquit,

et quidem

omnium

iustitiam

diligentium nomina in superna Sion scripta sunt, sed qui pro eadem iustitia persecutionem quoque fortiter sustinent, illic multo maxime nominati et incliti erunt, ex opposito fortium iniustitiae, de qualibus psalmista dicit : Tabernacula 1870 eorum

in progenie

et progenie,

uocauerunt

nomina

sua

in terris

suis. Vocabuntur isti in ea fortes iustitiae, plantatio Domini, ad glorificandum, uidelicet ex opposito plantationis adulterinae, de qua recte dicitur : Omnis plantatio quam non plantauit Pa¬ ter meus caelestis, eradicabitur . Nam ista plantatio Domini 1875 apostoli

sunt

et apostolici

uiri, plantati

ad glorificandum

Do¬

minum, ut ipsi quoque gloriam habeant apud Deum. Illa uero plantatio, propter quam illud dictum est, scribae et Pharisaei erant, qui contumeliae spinas et blasphemiae tribulos protu¬ lerunt. Isti aedificabunt deserta a saeculo, et ruinas antiquas 1880 erigent,

et instaurabunt

duitates

desertas

et dissipatas,

uidelicet aedificatione uel instauratione, de qua dicit, unus fortium iustitiae, unus plantatorum aedificato |rum magnae duitatis : Dei sumus agricultura estis, Dei aedificatio estis. Secundum

1855 cf. Ps. 50, 19. 1863 cf. Mt. 5, 10. 1883 I Cor. 3, 9-10. 11.

1847

recordaremur]

tui add. t

1869 Ps. 48, 12.

1848 huiuscemodi

t

illa

unus illorum Domini, unus adiutores, Dei PL 1 gratiam, quae

1873 Mt. 1 5, 13.

1850 gaudii om. t

1851 gratiae] gloriae t 1852 id est om. t 1855 quod2] quid t 1S59 et1 non in Vulg. 1865 inquam R 1868 illic] illo t erunt] et add. R 1871 in ea isti ~

t

1872

opposito]

optato

t

1873

plantauerit

t

1875

Deum

t

IN ISAIAM i88j data est mihi

ut sapiens

II, 24-25

architectus

fundamentum

1555

posui

; funda¬

mentum autem aliud nemo potest ponere ; praeter id quod posi¬ tum est, quod est Christus Iesus. 25. Et stabvnt alieni, et pascent pecora vestra, et filii 61, 5-6

PEREGRINORVM

1890

AVTEM

AGRICOLAE,

SACERDOTES

ET

DOMINI

VINITORES

VOCABIMINI

DICETVR VOBIS I FORTITVDINEM GLORIA EORVM SVPERBIETIS.

VESTRI

ERVNT.

: MINISTRI

GENTIVM

DEI

VOS

NOSTRI,

COMEDETIS

ET

IN

0 fortes iustitiae, 0 plantatio Domini, sancti apostoli atque

1895

apostolici uiri alieni, qui non

erant de gente uestra, alieni,

inquam,

est

filii peregrinorum,

id

gentiles,

qui

non

erant

ut

uos de carne Abrahae, stabunt deuota fide, ad uestrum seruitium, ut pascant pecora uestra, uestras comportent uindemias, ut quibus uestra seminastis spiritualia, digne illorum metatis carnalia. Fos autem tamquam sacerdotes, immo uere sacerdotes 1900

Domini,

uerbo

Dei

uacabitis

otio

sancto

feriati,

ut

sitis

id quod

estis, ministri Domini, spiritualia ministrantes, ut carnalia iure ministrentur uobis. Hoc ingenuitatis nomine uocabimini , hoc nobilitatis nomen dicetur uobis. Fortitudinem gentium comedetis, et in gloria eorum superbietis. Quid isto uerius ? 1905

Videbunt

uenturi,

ad

uestrorum

memoriam

cinerum

fortitu¬

dinem, id est, laborem gentium comportari uestroque nomini gloriosorum diademata regum, in puluere substerni. Ita siiperbietis, uidelicet superbia sancta et nobili, dum superbo altiores saeculo, superborum omnium colla uera gloria superuadetis. 1910

Hoc

idcirco,

quia

nunc

mihi

dicenti,

Spiritus

Domini

super

me,

eo quod unxerit Dominus me, uos annuntiationem meam man¬ sueti audistis et credidistis, uos relictis omnibus, pauperes censu me secuti estis, pauperes spiritu, unde et odit uos mun¬ dus, et inde uestras quoque animas pro me posituri estis. 1915

Verum

non

eo

tenditis,

non

illum

finem

exspectatis,

ut

sicut

dixi : F ortitudinem gentium comedatis, et in gloria eorum super¬ biatis. Sed quid ? Pro 61, 7

PARTEM 1920

Hoc

confvsione

vestra

dvplici,

et

rvbore

lavdabvnt

SVAM. est

quod

speratis,

hoc

est

pro

quo

laboratis,

duplici

confusione, duplici rubore paupertatis et mortis affecti, ut uidelicet laudent partem suam, ut talem habeant, qualem merito laudent partem suam, id est ut habeant uitam aeternam.

1898 cf. I Cor. 9, 11. 5, 3 ; Ioh.

15, 19.

1910 Is. 61, 1.

1914

cf. Ioh.

1912 cf. Mt. 19, 27.

11, 37.

1923

cf. Ioh.

1913 cf. Mt.

17, 3.

1889 agricolae et om. R 1897 comportant t 1898 metatis illorum ~ R 1905 cinerum memoriam ~ t 1907 diadematum t 1911 me Dominus ~ t 1912 uos relictis] relictisque t 1913 secuti estis me mas uestras ~ R 1920 laborastis R

~ t

1914 quoque

ani¬

Christum.

et laetabun¬

pars iusti est, unde

enim

Haec

ille misit

et quem

cognoscere Deum,

quae non est alia quam 1925 Iesum

XXVIII

TRINITATE

DE SANCTA

1556

dus, pars mea, inquit, Dominus. Haec uestra erit beatitudo, quod unde uos duplici rubore confundemini, scilicet et in paupertate uiuentes et in angustia morientes, inde fit ut Deum in suam partem habeant gentes, talem suam partem laudantes,

1930 talem aequi |sitionem iudicantes. Propter

61, 7b-9

LAETITIA

hoc

in

SEMPITERNA

terra

SCIETVR

IN

sva

SEMEN

IN MEDIO

POPVLORVM

: OMNES

NOSCENT MINVS.

ILLOS,

ISTI

1940

Ad

nos,

quos

dvplicia

possidebvnt

horum

et

DILIGENS

RAPINAM IN HOLOCAVSTO ; ET DABO' ET FOEDVS PERPETVVM FERIAM EIS.

GENTIBVS

QVIA

meliorem

et argenti

ERIT EIS. QVIA EGO DOMINVS

IVDICIVM, ET ODIO HABENS 1935 OPVS EORVM IN VERITATE, Et

auri

negotiatione

EORVM,

ENIM,

SVNT

QVI

SEMEN,

sacerdotum

ET

GERMEN

VIDERINT CVI

EORVM

EOS,

COG¬

BENEDIXIT

Do-

et ministrorum

suorum

imitatores esse uult, apostropham fecit, ut sciamus quid rece¬ perint, quid et nobis, si illos imitemur, sperandum sit. Propter hoc, inquit, quia reliquerunt omnia et secuti sunt me, isti fortes iustitiae aedificatores, siue sacerdotes et ministri mei. 1945 Propter

hoc, inquam,

in terra

sua

duplicia

possidebunt

; nam

quia pauca eademque transitoria reliquerunt bona corporis, multa eademque aeterna possidebunt bona animae pariter et corporis, et utrobique laetitia sempiterna erit eis. Quia ego Do¬ minus diligens iudicium, et odio habens rapinam in holocausto . 1930 Reuera

diligens iudicium

in retinendo

in reddendo,

debito. Non

et odio

habens

diligerem iudicium,

rapinam

si mercedem

retinerem, rapinam haberem in holocausto, si oblata non red¬ derem. Sed amen dico uobis, nemo est, qui reliquerit domum aut fratres aut sorores aut patrem aut matrem aut uxorem aut 1955 filios aut agros propter me et propter euangelium, qui non acci¬ piat centies tantum nunc in tempore hoc, et in saeculo futuro uitam aeternam. Igitur de iudicio certi, de retributione securi, malint omnes pii talium exemplo confundi confusione uel rubore duplici, quia ego Dominus diligens iudicium, mihique odiosum 1960 est non

retribuere

illis, quidquid

accepero

in holocaustum.

Et

dabo opus eorum in ueritate et foedus perpetuum feriam eis. In ueritate, inquam, dabo opiis eorum, ut maneat in ueritate 1926 cf. Ps. 72, 26. 29-30

coli. Mt.

1941 cf. supra zj, 41 1.

1943 Mt. 19, 28.

1953 Mc. io,

19, 29.

1924 alia est ~ R 1926 beatitudo erit ~ R 1928 sit t 1930 talem om. R 1932 et non in Vulg. 1934 holocavstvm D t 1936 scient Vulg. 1937 enim

non in Vulg.

1947

pariter

om.

t

1949

holocaustum

cium om. t 1953 est om. R 1954 aut uxorem om. R 1959 mihique] mihi quoque t 1960 accepero] ab illis add. t

D

t

1950

iudi¬

1955 accipiet t 1962 in] id t

PL 1331

IN ISAIAM

II, 25-26

1557

fructus | uel opus eorum. Quo contra dicitur de opere reprobo- D 72* rum : Ecce uos estis de nihilo, et opus uestrum ex eo quod non 1965 est. Item

: Ecce

omnes

iniusti, et uana

opera

eorum:

uentus

et

inane simulacra eorum. Et alibi : Confidunt in nihili, et loquun¬ tur uanitatem. Conceperunt laborem, et pepererunt iniquitatem. Oua aspidum ruperunt, et telas araneae texuerunt. Non sic isti sacerdotes et ministri mei, sed opus eorum in ueritate, opiis, 1970 inquam,

eorum

dabo

in spiritu

ueritatis,

et foedus

perpetuum

feriam eis, ut sint filii Dei, ut maneant in domo in aeternum filii non serui, amici facti ex inimicis per mortem meam recon¬ ciliati. Et scietur in gentibus semen eorum, et germen eorum in medio populorum. Semen eorum, id est uerbum praedicationis 1975 eorum,

scietur in gentibus,

cum

enim

hi quibus

oportuerat

pri¬

mum loqui, reppulerint illud, ipsi ad gentes conuertentur. Sed et germen eorum scietur in medio populorum, quia cum mortibus affecti et in sepulcris fuerint conditi, rursus germinabunt, quia de mortuis eorum corporibus uiua crebrescent opera uirtutum 1980 ad roborandum

fidem

uiuentium.

Omnes

qui uiderint

eos, cog¬

noscent illos, | quia isti sunt semen, cui benedixit Dominus. Re- PL 1352 uera soli qui uiderint, cognoscent eos, nam qui oculos suos com¬ presserint, ne uideant, non cognoscent eos. Nam uidere eos beneuolentiae est, attentioris atque docilis animae est. Itaque qui 1985 uiderint

cognoscent

eos

ex

operibus,

quia isti sunt

semen,

cui

benedixit Dominus ; et beatificabunt eos, dicentes, quia isti sunt, quibus miro atque inusitato modo sanctum benedictionis spiritum dedit Dominus.

26. Gavdens

1990 mea

61, 10-11

in Deo

gavdebo

meo

INDVMENTO

: qvia

IVSTITIAE

DECORATVM

CORONA,

SVIS.

ENIM

SlCVT

HORTVS SEMEN 1995 BIT IVSTITIAM,

Aduentus

ET

TERRA

in Domino, et exsvltabit anima

indvit

me

vestimento

CIRCVMDEDIT QVASI

ME. QVASI

SPONSAM

PROFERT

salvtis

ORNATAM

GERMEN

: et

SPONSVM MONILIBVS

SVVM,

ET

SICVT

SVVM GERMINAT, SIC DOMINVS DEVS GERMINAET LAVDEM CORAM VNIVERSIS GENTIBVS.

iste, uel praesentia saluatoris, unde propheticus

hic sermo est, osculum illud est, quod sponsa desiderans dice¬ bat in Canticis : Osculetur me osculo oris sui. Ecclesia quippe sponsa fidelis nata in patriarchis, subarrata in Moyse et pro2000 phetis, illud suspirabat uoto cordis festinantissimi, ut ueniret

1964 Is. 41, 24.

1965 ib. 29.

5, 15.

1976

cf. Act.

13, 46.

(20)).

1998 Cant. 1, 1.

1966 Is. 59, 4-5. 1984

cf. Isid., Etym.

1972 cf. Ioh. 8, 3 5 ; II Cor. 2, 7, 2 (Cic., De

inuent. i, 15

1966 eorum] ipsorum R 1967 uanitates Vulg. 1971 eis] cum praem. R 1971/1972 Dei usque filii om. t 1973 scietur] scilicet t 1976 primum] prius R t 1981 sunt om. t 1982 nam] illi R 1986/1987 quia isti sunt om. t 1991 ivstitiae] laetitiae t 1998 sui] mei D

DE SANCTA

1558

TRINITATE

XXVIII

ipse dilectus et assumendo carnem oscularetur eam osculo oris sui. Hoc facto hilariter nunc delectata dicit : Gaudens gaudebo in Domino, etc. Huiusce particeps gaudii dicebat ille amicus egregius sponsi, ille sponsi et sponsae consecretalis ; et mutui 2005

conscius

amoris

: Qui

habet

sponsam,

sponsus

est. Amicus

autem

sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter uocem sponsi. Hoc ergo gaudium meum impletum est. Nec uero dubium quin ille praecursor natiuitatis, praecursor quoque factus passionis, ad inferos descendens exspectanti illic ecclesiae nuntium 2010

bonum

attulerit.

Igitur

quia

postmodum

de

passione

eius

propheta dicturus est : Quis est iste, qui uenit de Edom, tinctis uestibus de Bosra, et paulo ante in persona eiusdem annun¬ tiantis et praedicantis dixit : Spiritus Domini super me, eo quod unxerit Dominus me, recte et opportune uoces istae sic 2015

accipiuntur,

tamquam

apud

inferos

iam

exsultantis ecclesiae : Gaudens gaudebo in anima mea in Deo meo. Quae mihi gaudii tionis ratio ? Quia induit me uestimento laetitiae circumdedit me. Nudata fueram 2020

pudenda

contexeram,

tunicis

pelliciis

in

occursum

eius

Domino, et exsultabit causa, quae exsulta¬ salutis, et indumento in Adam, foliis ficus

misere

operta

de

para¬

diso eiecta fueram. Hic autem Dominus et Deus meus pro foliis ficus uestimento salutis, et pro pruritu libidinis prima baptismatis et remissionis peccatorum stola induit me, et pro pellicia mortalitatis tunica resurrectionis et immortalitatis 2025

stola

secunda

circumdedit

me.

Quasi

sponsum

decoratum

coro¬

na, et quasi sponsam ornatam monilibus | suis. Quasi sponsum, PL 1353. inquam, et quasi sponsam. Vnum quippe sumus corpus, caput et membra, sponsus et sponsa, Christus et ecclesia. Iamiam in Christo sponso et capite meo modicum passo in aeternum 2030

fulgebit

uictoriae

corona,

in

me

sponsa

uirtutum

et

gratia¬

rum fulgida figentur monilia. Sicut enim terra profert germen suum, et sicut hortus semen suum germinat, sic Dominus Deus germinabit iustitiam, et laudem coram uniuersis gentibus. Inde ille sponsus et ego sponsa, quia ille Dominus Deus et ego terra 2035

uel

hortus

eius,

quia

ille agricola

et

ego

agricultura

eius.

Vnus

idemque, quia creator Dominus est et Deus et quia homo factus agricola est meus. Quomodo agricola plantante atque rigante et Deo incrementum dante terra profert germen suum et hortus semen suum germinat, sic illo uno et quia 2040

homo

est

euangelizando

plantante

atque

rigante

et quia

Deus

2005 Ioh. 3, 29. 2011 Is. 63, 1. 2013 Is. 61, i. 2017 cf. Greg., Hom. in Ez- 6, 3 - PL 76, 830 A. 2027 I Cor. 12, 12 ; Rom. 12, 4.5. 2035 cf. I Cor. 3, 9.

2037

cf. Ioh.

15, 1 ; I Cor.

3, 6.

2006 et om. t 2009 descendens] et add. R 2017 mihi] enim R ratio exsultationis ~ R 2022 ficus] sicut t 2028 et2 om. R

2017/2018

IN ISAIAM

II, 26-27

1559

est per Spiritum suum incrementum dante, proferam ego et germinabo iustitiam fidei et laudem Dei, non coram una tantum gente Iudaea, sed coram uniuersis gentibus, ut uideant opera mea bona, legendo dicta uel acta patriarcharum et propheta2045

rum

audiendo

uocem

et uidendo

lucem

apostolorum

et

uiden-

do atque credendo glorificent Patrem, qui in caelis est.

62, 1-2

27, Propter

Sion non tacebo, et propter

Hiervsalem

NON QVIESCAM, DONEC EGREDIATVR VT SPLENDOR IVSTVS ET SALVATOR EIVS VT LAMPAS ACCENDATVR. Et VIDEBVNT 2050

TES

IVSTVM

TVVM

ET

CVNCTI

REGES

INCLITVM

EIVS, GEN-

TVVM.

Quod dixerat sponsa, sic Dominus Deus germinabit iustitiam, et laudem coram uniuersis gentibus, confirmat Pater sponsi Deus dicendo, non tacebo et non quiescam propter Sion, et prop¬ ter Hierusalem, etc. Propter Sion, inquit, et propter Hierusa2055

lem,

| cui

iuraui

in

Abraham,

cui

iuraui

in

Dauid,

germinare

D

73

iustitiam et laudem coram uniuersis gentibus. In Abraham, quando per memetipsum iuraui, dicens : Benedicam tibi et multiplicabo semen tuum, et benedicentur in semine tuo omnes gentes terrae, quia oboedisti uoci meae. In Dauid, quemadmo2060

dum

ille dicit

: Iurauit

Dominus

Dauid

ueritatem

et non

frustra¬

bitur eam. De fructu uentris tui ponam super sedem tuam, quo¬ niam elegit Dominus Sion. Igitur quoniam debitor sum et gratuito iuramento teneor, propter Sion non tacebo sed loquar, et propter Hierusalem non quiescam sed operabor, donec de 2065

angustiis

Iudaeae

per

torcularia

passionis

egrediatur

ut

splen¬

dor iustus eius, et saluator eius uelut lampas ad illuminationem gentium accendatur, ut uideant gentes iustum tuum, o Sion, et cuncti reges inclitum tuum, o Hierusalem.

62, 2b 2070

Et vocabitvr

tibi nomen

novvm, qvod os Domini nomina-

vit.

Nomen, inquam, nouum, id est, nomen Christianum uocabitur tibi, nomen nouum, id est nomen amicorum, nomen filio¬ rum Dei uocabitur filiis tuis, qui hacte|nus serui, immo inimici PL 1334 et filii irae dicebantur ob culpam antiquae praeuaricationis 2075 Adae patris sui. Quod, inquit, os Domini nominauit. Sine dubio nomen aeternum est, quodcumque os Domini nominauit. Ergo quod os Domini nominauit, idem est ac si diceret, quod tibi nomen in aeternum permanebit.

2046 cf. Mt. 5, 16. cf. Ioh. 15, 15 ; Rom.

2057 cf. Gen. 22, 17.18. 5, 10 ; Eph. 2, 3.

2060 Ps. 131, 11.13.

2073

2041 suum] sanctum R 2043 uideat t 2044 et] uel t 2055 cui usque Abra¬ ham om. R 2058 semen tuum multiplicabo ~ t 2064 de om. t 2066 illuminandum gentes t 2071 nomen] nonne t Christianum nomen ~ R 2074 antiquae] primae t 2075 inquam t

DE SANCTA

1560 3 2080

Et regni

eris in

corona

manv

Dei

TRINITATE

gloriae

in

manv

XXVIII Domini,

et

diadema

tvi.

Apostolus dicit : Nam gloria uestra siimus, sicut et uos nostra in die Domini. Si ergo quilibet nostrum eorum gloria sumus, qui nos praedicando uel instruendo acquisierunt, quanto uerius eius gloria sumus, qui et nos et praedicatores nostros acquisiuit 2085 per sanguinem suum ? Itaque corona gloriae in manu Domini eris, et diadema regni in manu Dei tui, id est ei, qui te redemit, sic pro gloria erit caritas redemptionis, quomodo corona uel diadema pro gloria est capiti regis emeriti. Quod intimans idem apostolus dicit : Decebat enim eum, propter quem omnia 2090 et per quem omnia, qui multos filios in gloriam adduxerat, aucto¬ rem salutis eorum per passionem consummari. 4

Non vocaberis VOCABITVR AMPLIVS

vltra derelicta DESOLATA.

; et

terra

tva

non

Haec tuae uetustatis erant nomina, ex patre tuo Adam tibi 2095 hereditaria, derelicta, desolata. Non sic uocaberis ultra, nec memor ero horum nominum tuorum per labia mea. Sed 4b

vocaberis

habitabitvr.

volvntas

Antequam

mea

deleatur

in

ea,

et

parentum

terra

tva

tuorum

in-

inoboe¬

dientia, non potes uocari uoluntas mea in ea, sed per obedien2100 tiam noui Patris tui, noui hominis Iesu Christi fiet ut recte uoceris uoluntas mea in ea, et terra tua inhabitabitur . Hoc repe¬ tens iterum dico :

4c

Qvia complacvit

Domino

in te, et terra tva inhabita-

BITVR.

2105 Quomodo terra tua habitatione angelica. 5 TE

Habitabit FILII TVI.

enim

inhabitabitur ? Habitatione

ivvenis

cvm

virgine,

et

sancta,

habitabvnt

in

Illi enim, qui digni habebuntur saeculo illo et resurrectione 2110 ex mortuis, neque nubent neque ducent uxores, neque enim ultra mori poterunt, aequales enim angelis sunt et filii sunt Dei, cum sint filii resurrectionis. 5b TE

Et gavdebit DEVS TVVS,

sponsvs

svper

sponsam,

gavdebit

svper

2115 id est, ad similitudinem gaudii quo gaudet sponsus super sponsam, ita gaudebit super te Deus tuus, quia tibi plena uolup-

2081 II Cor. r, 14.

2080 Hebr. 2, 10.

2095 cf. Ps. 15, 4.

2110 cf. Mt.

22, 30.

2081 nam] quod Vulg. 2083 qui] quia t 2086 ei om. D 2094 tua t ex] et a /, et R 2097 inhabitatvr R, inhabitata t Vulg. 2100 noui ... noui om. t 2101 inhabitatur R 2106 angelica] euangelica R 2111 mori ultra ~ R 2113 gavdebit2] ET praem. R (Vulg.) 2114 Devs] Dominvs praem. R plena tibi ~ t, tibi om. R 2116 super te om. D

IN ISAIAM

II, 27-28

1561

tate substantialiter infundetur, iuxta illud : Inebriabuntur

ab

ubertate domus tuae, et torrente uoluptatis tuae potabis eos. Interim, donec earundem ueniat tempus nuptiarum, custodieris 2120 contra diabolum adulterum, neque dormiam sicut dormiui, donec surgerem ad auram post meridiem, post perpetratum corruptoris serpentis adulterium. Hoc est quod sequitur :

62, 6-7

Svper mvros tvos Hiervsalem

constitvi cvstodes, tota

DIE, ET TOTA NOCTE PERPETVO NON TACEBVNT. Qvi REMINIS2125 cimini Domini, ne taceatis, et ne detis silentivm ei, donec STABILIAT, ET DONEC PONAT HlERVSALEM LAVDEM IN TERRA.

Quinam sunt custodes super muros Hierusalem, qui tota die et tota nocte non taceant, nisi apostoli et apostolici uiri, rectores atque sacerdotes ? qui interim dum adulteria spiritualia cauen2130 da sunt, in regimine

| sanctae

ecclesiae

positi sunt, ut neque

in

prosperis, neque in aduersis taceant laudare nomen Domini, praedicare pulchritudinem, nobilitatem, diuitias atque forti¬ tudinem sponsi legitimi, modicum exspectandi, cito uenturi. Vnde quia non solum sermone praedicationis, sed et studio 2135 iuuare

debent

orationis,

ad eosdem

sermo

dirigitur, cum

dicit :

O uos, qui reminiscimini Domini, ne taceatis, et ne detis silen¬ tium ei, ne uacet illi dormire, quemadmodum olim dormiuit tamdiu, donec perficeretur cum natura humana adulterium serpentis diaboli, quod Scriptura innuens, dicit : Et cum audis2140 sent uocem

Domini

Dei

ambulantis

in paradiso

ad auram

post

meridiem, etc. Primi homines illum toto meridie dormire passi sunt, quippe quem nulla laude, nulla prece inquietauerunt. Vos autem ne detis illi silentium, donec stabiliat, et donec ponat Hierusalem laudem in terra, id est donec ecclesiam suam ad 2145 illum

statum

laudabilem

adulter appropinquare

62, 8-9

INIMICIS 2150

QYO

SVAE

TVIS

: Si

: ET

LABORASTI.

ubi

iam

neque

fur, neque

ualeat.

28. Ivravit Dominvs TITVDINIS

perducat

in dextera DEDERO

SI BIBERINT QVIA

ET LAVDABVNT DOMINVM IN ATRIIS SANCTIS MEIS.

QVI

sva, et in brachio

TRITICVM FILII

TVVM

ALIENI

CONGREGANT

VLTRA

VINVM

ILLVD,

: ET QVI COMPORTANT

forCIBVM

TVVM,

IN

COMEDENT,

ILLVD,

BIBENT

Post mutua sponsi et sponsae colloquia iam ad passionem, qua sponsa redimitur, sermo propheticus aspirat dicendo : 2155 lurauit

Dominus

etc. Quando

enim

iurauit

haec

Dominus

dextera sua, et in brachio fortitudinis suae, nisi quando

2117 Ps. 35, 9. 2121 cf. Gen. 3, 8. PL 75, 720 B-D. 2139 Gen. 3, 8.

in

dixit

2131 cf. Greg., Moral. 5, 40, 71-72 -

2128 tacent t 2120 lavdem om. t 2122 adulterium serpentis ~ t 2149 filii] sibi R 2135 dirigetur t uenienti R exspectanti R 2155 etc. om. t 2153 iam om. t

2133 vini t

PL 1355

1562

DE

SANCTA

TRINITATE

XXVIII

ipsi Filius Dei, dextera nimi |rum, et brachium fortitudinis Do¬ mini : Amen, dico uobis, quia auferetur a uobis regnum Dei, et dabitur genti facienti fructus eius. Denique mali et perdendi 2160 agricolae

illi, quibus

hoc

iurauit,

inimici

erant,

et filii alieni,

D 73V

comedentes triticum, et bibentes uinum, in quo sancta patriar¬ charum et prophetarum ecclesia laborauit, et non reddentes fructum in tempore uindemiae, in tempore messis. Iurauit, inquam, Dominus, quia sic iam ultra non erit. Sed quid ? Qui 2165 congregant

illud comedent,

et laudabunt

Dominum,

id est abla¬

tum ab illis regnum Dei possidebit gens faciens fructus eius, ut prius congregent Domino, et sic comedant, prius compor¬ tent et sic bibant in atriis eius, in regno eius. Transite, transite per portas, praeparate viam popvlo,

62, 10

2170 PLANVM

FACITE

ITER,

ET ELIGITE

LAPIDES.

Custodibus murorum Hierusalem, id est tur transire per portas, id est ad ueritatem secundum Scripturas, sicque parare uiam planum faciendo iter, et eligendo lapides, ut offendatur

quibus

2175 la siue scandala,

62, lOb-

offenderet

simplicitas

AVDITVM

FECIT AB EXTREMIS

potuerunt, sed quia sunt arma Romano¬ nec staret templum ad magnos lapides

Christianorum.

Et elevate, inquit, signvm

11

fides Christia¬

uel concidat

na. Et hoc illi quidem fecerunt quantum minus plana fuisset uia, diuinitus |prouisa rum, ut non remaneret ciuitas sanguinum, Iudaeorum, quo nimirum stante, quasi 2180 nimium

apostolis, praecipi¬ euangelii incedere populo christiano ; non sint offendicu-

ad popvlos, ecce Dominvs

TERRAE.

Ne putent Iudaei de se dictum, praeparate uiam populo, eleuate, inquit, signum in gentes, et ad populos nationum, ut 2185 nequaquam

unius

terrae

Iudaeae

ad salutem

prouocentur

an¬

gustiae, sed auditum fiat in extremis terrae, ut passionem creatoris totus mundus exaudiat. Paene ineffabile est, quid admirationis, quid habeat exspectationis quod dicitur : Ecce Dominus auditum fecit ab extremis terrae. Morientibus et despe2190 ratis in medio

terrae

dicite, dicite quia Dominus

auditum

fecit

ab extremis terrae, ab hominibus humilibus, qui pro eo quod contemptibiles uidebantur quodammodo erant extrema terrae. Dicite

62, llb

MERCES

2x95

Dicite,

filiae

Sion

: Ecce

Salvator

tvvs

EIVS CVM EO, ET OPVS ILLIVS CORAM inquit,

et testificamini

patriarcharum

et prophetarum,

2158 Mt. 21, 43.

2165 ib.

2163 in tempore1 possidebunt tur / 21 . Aleph.

Qvomodo filiam

2, 1

obtexit Sion :

PROIECIT IJ75

DE

caligine

CAELO

in fvrore

svo

Dominvs

IN TERRAM

INCLITAM ISRAHEL, ET NON EST RECORDATVS IN DIE FVRORIS SVI.

SCABELLI

PEDVM

SVORVM

Scabellum pedum Domini ciuitatem Hierusalem nuncupauit, uidelicet eo respectu quo et sanctam ciuitatem illam Scrip1380 tura

nominare

consueuit,

nimirum

propter

cultum

diuinae

religionis, et templum nominis Domini, quod iuxta rationem temporis qualicumque ritu primitus in ea ciuitate celeberrimum fuit. Nam et propter eandem causam in omni Scriptura sancta typum gerit ecclesiae Christi, in qua nunc per omnem terram 1385 uero

ritu inuocatur

nomen

Domini.

Et

tunc

quidem,

quia

in

illa sola ciuitate inuocabatur nomen Domini, sola merebatur dici scabellum pedum Domini ; nunc autem quia in omni terra inuocatur nomen Domini, et omnis terra plena est eccle¬ siis Christi, recte omnis terra meretur dici scabellum pedum 1390 Domini.

Vnde

est

illud

propheticum

de

futuro

dictum

:

Caelum mihi sedes est, terra autem scabellum pedum meorum. Et Dominus in euangelio cum dixisset : Neque per caelum iuraueris, quia thronus Dei est, continuo subiunxit, neque per ter¬ ram, quia scabellum pedum eius est. Iam quippe res | impraesen- PL 139} 1395 tiaram

erat,

ut

fieret quod

psalmista

cecinerat

: Exaltare,

inquiens, super caelos, Deus, et super omnem terram gloria tua. Nunc uide quam eleganter, quam magnifica similitudine tumul¬ tum ruentis miserae duitatis expressit, dicendo, et non est recordatus scabelli pedum suorum in die piroris sui. Quasi regem 1400 aut quempiam personatum patrem oculis ostendit, sedentem in alta sede, scabellum habentem sub pedibus suis, tanto furore excitatum, tanta ira commotum, ut pedibus se non tenentibus scabellum suum longe proiecerit, dum nescit, dum prae ira non attendit, quantum nociturum hoc sit pendentibus 1405 pedibus suis. Quasi hoc impetu, filiam Sion, inquit, et inclitam Israhel de caelo in terram, de omni dignitate in omnem ignomi¬ niam proiecit, et caligine amentiae ruentem inuoluit.

1369 I Cor. 3, 17. Ps. 107, 6.

1368 dixit / bitur t om. R

1391 Is. 66, i.

1372 svo om. D

1390 illud propheticum

1392 Mt. 5, 34.

1393 ib. 35.

1379 ciuitatem illam sancta t est ~ R

de] id est praem. R

1395

1386 1405inuocafiliam

i6o8

DE SANCTA

TRINITATE

XXIX

37. Beth. Praecipitavit 1410

OMNIA

Dominvs,

SPECIOSA

DESTRVXIT

IACOB

nec

pepercit,

!

IN FVRORE

SVO

MVNITIONES, VIRGINES IVDA, DEIECIT IN TERRAM ! POLLVIT REGNVM,

ET

PRINCIPES

EIVS.

1415 Quod dixerat, proiecit de caelo in terram inclitam Israhel, hoc iterum repetiuit, dicendo, praecipitauit, nec pepercit. Itemque tertio : Virgines Iuda, deiecit in terram. Cunctis uocibus istis qualitatem culpae designauit, et superbiae culpam fuisse ostendit, pro qua Hierusalem destructa sit. Et magnum utique 1420 superbiae malum, pro qua nec uirginibus pepercisse, aut un¬ quam parcere credendus sit. 38. Gimel. Confregit OMNE 1425

in

CORNV

ira

AVERTIT

RETORSVM

A

INIMICI

FACIE

fvroris

ISRAHEL

svi

:

DEXTRAM

SVAM

;

ET SVCCENDIT IN IACOB DEVORANTIS IN GYRO.

QVASI

IGNEM

FLAMMAE

Amplius hic superbiam uicino uocabulo expressit, dicendo : 143° Confregit cornu Israhel, superbum quippe cornutum dici usitatum et frequens est. Hic igitur non immerito Deus | D 83 dexteram suam auertit retrorsum, ut non auxiliaretur, aut subsis¬ tere faceret Israhel, ante faciem inimici, non quod facturam suam contemneret, sed quod cornutos esse homines indigne 1435 ferret. Quare autem non dixit, et succendit ignem, sed succen¬ dit in Iacob quasi ignem flammae deuorantis in gyro ? Nonne reuera succensus fuit ignis, quo Nabuzardan seruus regis Baby¬ lonis ciuitatem et templum combussit ? Ergo illud uult intelligi, quod duitas illa uento superbiae suae quasi ignem con1440 flando gentium contra se odia concitauerit, et ille fuerit quasi ignis flammae deuorantis in gyro, quem ut efficientem causam ignis elementaris consecutus sit. 39. Deleth. Tetendit 1445

arcvm

svvm

qvasi

inimicvs,

|

FIRMAVIT DEXTERAM SVAM QVASI HOSTIS I ET OCCIDIT OMNE, QVOD PVLCHRVM ERAT VISV IN TABERNACVLO FILIAE SlON. Effvdit

QVASI

IGNEM

INDIGNATIONEM

SVAM.

1437 cf. IV Reg. 25, 8 ss. ; Ier. 39, 9 ss.

1412 virginis Vulg. 1430 cornua t 1443 Daleth t 1448 ignem om. t

1440 concitaret R

1442 consecuta t

pl i

IN HIEREMIAM,

37-41

1609

Quia superbiae cornu in causa fuit, Deus autem superbis 145° resistit, idcirco non quasi pater uirgam arripuit, sed quasi inimicus arcum suum tetendit, et quasi hostis dexteram suam firmauit, ut uidelicet sagittam suam fortiter excussam per cor eius traiceret, ut gladium suum firmiter impactum usque ad uitalia deprimeret, ut facere inimici uel hostis est. Non enim, 1455 ut saepe

factum

est, tradidit

populum

suum

in manus

gentium,

ita ut in terra sua degentes uictorum ferrent imperium, sed occidit omne quod pulchrum erat uisu in tabernaculo filiae Sion, id est omne quod delectabatur, et quo Deum delectari putabat lasciua iuuencula Sion. Et e fudit quasi ignem indignationem 1460

suam,

ut

sic

omnia

tolleret

indignatus,

sicut

ignis

totam

deuo-

rat stipulam.

40. He. Factvs 2, 5

est

Dominvs

PRAECIPITAVIT 1465

PRAECIPITAVIT

velvt

inimicvs

OMNIA

MOENIA

EIVS

DISSIPAVIT OMNES MVNITIONES ET REPLEVIT IN FILIA IVDA HVMILIATVM

Dominus, 1470

genitus

meus

ET

;

ISRAHEL, :

EIVS,

HVMILIATAM.

inquit, qui dicebat ad Pharaonem Israhel.

et Dominus,

Dixi

tibi

: Dimitte

filium

: Filius primomeum,

jactus est quasi inimicus. Notandum

ille pater

diligenter,

quia non dixit factus est inimicus, sed factus est quasi inimi¬ cus. Nam inimici nec res nec uocabulum in Deum cadit. Inimi¬ cus quippe is est qui iura uiolat, qui iuxta tollit aut negat, 1475

cuius

ex

parte

desit

aut

perit

fructus

amicitiae,

pax.

Dominus

igitur non inimicus, sed quasi inimicus factus est, tollendo siue occidendo omne quod pulchrum erat uisu in Sion, praecipitan¬ do Israhel, praecipitando omnia moenia eius, dissipando om¬ nes munitiones eius, replendo in filia luda humiliatum et 1480

humiliatam,

sed aduersus 2, 6

utpote

inimicitias

gerens

non

aduersus

homines,

superbiam.

41. Vav. Et dissipavit qvasi hortvm tentorivm DEMOLITVS EST TABERNACVLVM SVVM : 1485

Oblivioni

tradidit

FESTIVITATEM,

ET

Dominvs

SABBATVM

in

Sion

;

ET OPPROBRIO, ET IN INDIGNATIONEM REGEM ET SACERDOTEM.

1449 lac. 4, 6.

svvm,

FVRORIS

SVI

1469 Ex. 4, 23.

1458 delectabar t putabat delectari ~ t 1460 sicut] quasi R 1466 omnes non in Vulg. 1474 iusta R t 1475 desit] deficit t 1478 omnes om. t 1479 luda] Sion R 1483 tentorivm swm qvasi hortvm ~ R 1487 in opprobrivm

t Vulg.

in om.

t

DE

i6io

Tentorium

SANCTA

TRINITATE

siue tabernaculum

149° augustissimum

; nam

XXIX

Domini

in illo quasi

erat templum

in tabernaculo,

illud

quod

ad

horam figi solet, militabat nomini Domini fides peregrinantium manentem hic ciuitatem non habentium, sed futuram inquirentium. Hoc dissipauit quasi hortum, nec pluris fecit sanctum nominis sui locum quam uilem hortum olerum. 1495 Festiuitatem

et sabbatum,

quae

utique

uisu

pulchra

erant,

obliuioni tradidit, regem et sacerdotem | in indignatione furoris PL 1395 sui et opprobrio tradit. Hoc denique non praetereundum, quia probrose sic regem proiecit, ut in oculis eius occisis ipsius filiis tunc demum oculos eius erueret rex Babylonis. I5OO 42. Zain. 2, 7

Reppvlit Dominvs altare MALEDIXIT SANCTIFICATIONI TRADIDIT MVROS 1505

VOCEM

SICVT

IN

MANVS

TVRRIVM

INIMICI

EIVS

DEDERVNT

IN DIE

svvm, SVAE I

:

IN

DOMO

DOMINI

SOLEMNI.

Quaerebas quid superius dixisset, et non est recordatus sca¬ belli pedum suorum in die furoris sui ; ecce aperuit dicendo manifeste : Reppulit altare suum, maledixit sanctificationi suae . 1510 Porro magnitudinem doloris et miseriarum tumultum quam uehementer expressit, dicendo : Vocem dederunt in domo Do¬ mini, . sicut in die solemni. Ac si diceret : Numquam altius in gaudio solemnitatis cecinerant, quam nunc in angustia et dolore suo conciam auerunt. 1515

2, 8

43.

Heth.

Cogitavit Dominvs MVRVM FILIAE SlON

TETENDIT FVNICVLVM A PERDITIONE. 1520

Lvxitqve

PARITER

dissipare :

SVVM

ANTEMVRALE,

DISSIPATVS

ET

ET

NON

AVERTIT

MANVM

SVAM

MVRVS

EST.

Non casu haec acciderunt, sed Dominus ista cogitauit, Do¬ minus cum consilio haec egit poscente ratione utilitatis, illo cogitante, illo negotii summam in libra rationis appendente 1525 placitum fuit ut dissiparetur murus filiae Sion, ut uanitas eius ex aduersis aliquod caperet instrumentum. Et ipse tetendit super eam funiculum suum longitudinis septuaginta annorum, et cogitauit non auertere manum suam a perditione, id est captiuitatem finire ante consummationem tot annorum, nec 1492 cf. Hebr. 13, 14.

1494 cf. III Reg. 21, 2.

1498 cf. IV Reg. 25, 7.

1489 siue] suum t 1497 opprobrio] et in opprobrium t 1500 Zadi t 1514 clamauerunt t 1523/1524 illo cogitante om. R 1526 aliquod ... instru¬ mentum] aliquam ... instructionem t 1529 finire] non praem. R

IN HIEREMIAM, 153° ante patus

reaedificabitur est.

44. Thet. Defixae svnt

2, 9

PERDIDIT, 1 5 35

ET

antemurale

in terra CONTRIVIT

REGEM EIVS, ET NON EST LEX,

ET PROPHETAE EIVS NON visionem a Domino.

Portarum 1540

quoque

numerantur,

quae

et murus,

portae VECTES

PRINCIPES

41-45

EIVS

qui pariter

dissi¬

eivs : EIVS

:

IN GENTIBVS

:

INVENERVNT

altitudo, uectiumque

uisu

1611

pulchra

erant,

firmitas inter illa

et istae

portae

ciuitatis

cum uectibus suis perditis atque contritis in terram defixae sunt, pro causa quam alius propheta congemit, quia conuersum est retrorsum indicium, et iustitia longe stetit, quia corruit in 'platea uentas, et aeqmtas non potuit ingredi. Metaphoricos ta1545 men

2, 10

regem

et principes,

legem

et prophetas

|uult intelligi.Nam

quasi quaereres, quas portas in terram defixit, quos uectes perdidit et contriuit ? Regem, inquit, et principes eius in genti¬ bus : non est lex, et prophetae eius non inuenerunt uisionem | a Domino. Et congrua satis transformatio, quia uidelicet ubi non 1350 est rex neque princeps, ubi auctoritate sua non utitur lex, quae in gentibus non est, ubi prophetis oracula caelestia clauduntur et subtrahuntur Dei uisiones, sic est populus quasi ciuitas patens absque portis et uectibus. 45. Iod. 1555 Sedervnt in terra, conticvervnt SENES

FILIAE

SlON

CONSPERSERVNT

:

CINERE

Virgines Hierusalem ABIECERVNT 1560

VIRGINES

CAPITA

accincti

IN TERRA

CAPITA

SVA.

svnt ciliciis, SVA

IVDA.

Erecti prius senes filiae Sion et multa loquentes, nunc prae¬ cipitati et fracto superbiae cornu mutilati sederunt taciturni in terra, tantum ab illa deturbati quam habebant confidentia templi Domini, quantum a caelo distat terra. Virgines Hieru1565

salem,

uirgines

Iuda

cinere,

quod

insigne

doloris

est,

consper¬

serunt capita sua, et non habentes sponsos quibus pararentur, abiecerunt capita sua in terra, et ita completum est quod alius propheta praedixerat : Propter hoc stiper adolescentulis eius

1542 Is. 59, 14. 1568 Is. 9, 17.

D 84

1544 cf. Hier., In Es. 2, 3, 16, 12 - CC 73, p. 5 5 (Quint. 8, 6).

1541 contritis atque perditis ~ t 1551 oracula caelestia prophetis ~ R 1552 Dei uisiones subtr. ~ t 1558 uirgines] senes t, uirg. Hierusalem non in Vulg. 1559 sva om. R 1560 Ivda] Hiervsalem Vulg. 1563 terram D 1565 dolorum t 1568 adolescentulas t

PL 1396

1612

DE

SANCTA

non laetabitur Dominus, 1 570

TRINITATE et pupillorum

XXIX eius, et uiduarum

non

miserebitur.

40. Caph.

2, 11

Defecervnt

prae

lacrimis

ocvli

mei,

CONTVRBATA SVNT VISCERA MEA, EFFVSVM EST IN TERRA IECVR MEVM 1575

SVPER

CONTRITIONE

FILIAE

POPVLI

CVM DEFICERET PARVVLVS, IN PLATEIS OPPIDI.

MEI

ET LACTENS

Cum, inquit, deficeret paruulus et lactens, tunc defecemnt prae lacrimis oculi mei, et uiscera mea nimio pietatis tumultu 1580

conturbata

sunt,

et iecur

meum,

quod

sanguinis

est

fons,

in terra

effusum est. Quid enim ? Numquid poterat naturalis affectus carnis et sanguinis rationem sequendo iudicii persistere in alti¬ tudine zeli ? Dicebant antequam haec fierent : Propterea da filios eorum in famem, et deduc eos in manus gladii. Fiant uxores 1 5 85 eorum absque liberis, et uiduae, et uiri earum interfciantur morte ; haec, inquam, et his similia dicebam, concordando per spiritum iudicio et iustitiae tuae. At ubi mala ipsa uenerunt et res oculis exhibita est, uicit pietas et a supernis iudiciis relapsa in semetipsum uulnerata ruit natura. 1590

47.

Lamech.

Matribvs svis dixervnt : Vbi est triticvm et vinvm ?

2, 12

CVM DEFICERENT QVASI IN PLATEIS CIVITATIS ; 1595

VVLNERATI

CVM EXHALARENT ANIMAS IN SINV MATRVM SVARVM.

SVAS

Quomodo interea lacrimas tenerent oculis ? Mixta angustiae simplicitate uel simplicitati angustia matribus suis tabidis et fame marcentibus dicebant paruuli : Vbi est triticum, ubi est 1600

uinum,

pro

aetate

non

discernentes

utrum

per

laborem

acqui¬

rere, an ex natura sua proferre | solerent matres triticum et PL 1397 uinum, et haec dicentes in ipso eiualatu quasi uulnerati, immo uere famis aculeo transuerberati deficiebant, et, quod hu¬ manitati uisu intolerabile erat, in sinu matrum suarum a siccis 1605

uberibus

decidentes

animas

48. Mem. 2, 13

Cvi COMPARABO VEL FILIA

suas

exhalabant.

TE ?

CVI ASSIMILABO HlERVSALEM

TE ?

1583 Ier. 18, 21.

1575 contritionem t 1577/1578 in plateis usque lactens om. R 1579 nimio] immo t 1582 rationis seq. iudicium t 1597 oculi t 1599 marcescentibus 1603 humano uisui R t

IN HIEREMIAM, 1610

CVI

EXAEQVABO

virgo

filia

Magna QVIS

enim

ET

CONSOLABOR

?

velvt

MEDEBITVR

Numquid, 1615

TE,

Sion

TVI

45-50

mare ?

TE

contritio

tva

ait, Niniuitis comparabo

paenitentiam

egerunt,

ad

1613

:

te ? Non

praedicationem

utique, nam

Ionae.

Numquid

Tyro aut Sidoniis exaequabo te ? Non utique, nec enim facta et dicta sunt in illis, quae facta et dicta sunt in te. Si in illis facta fuissent, olim in cinere et cilicio paenitentiam egissent. Tui ergo quis medebitur ? Non profecto ipse, si de caelo uene1620

rit, medicorum

medicus.

Magna

est uelut

quicumque accedit ad medendum, mortis in te patitur naufragium.

mare

contritio

persecutionem

tua,

et

et ipsius

49. Nvn.

2, 14

Prophetae

1625

FALSA,

ET

tvi

vidervnt

tibi

STVLTA,

NEC APERIEBANT INIQVITATEM TVAM, VT TE AD PAENITENTIAM PROVOCARENT VIDERVNT FALSAS, 1630

Vbi

AVTEM

ET

nunc

TIBI

:

ASSVMPTIONES

EIECTIONES. propheta

tuus

ille

Ananias

filius

Azur,

qui

tulit

catenam de collo meo, et confregit eam, dicens : Haec dicit Dominus : Si confringam iugum Nabuchodonosor regis Baby¬ lonis post duos annos dierum de collo omnium gentium ? Et ceteri prophetae tui, ubi sunt qui dicebant : Non uidebitis 1635 gladium,

et fames

non

erit in

sed pacem

uobis,

Dominus in loco isto ? Dicebam ego : Falso nantur uisionem mendacem, et diuinationem seductionem cordis sui prophetant uobis, et Ecce res ipsa probat quia uiderunt tibi falsa 1640

riebant

iniquitatem

tuam,

tam

medici

ueram

dabit

uobis

prophetae uaticifraudulentam, et non audistis me. et stulta, nec apequam

imperiti

infideles,

ut te ad paenitentiam prouocarent.

50. Samech.

2, 15

Plavservnt svper te manibvs OMNES TRANSEVNTES PER VIAM :

1645

SIBILAVERVNT,

SVPER

FILIAM

ET

MOVERVNT

HlERVSALEM

Haeccine est vrbs, GAVDIVM VNIVERSAE

Haeccine

CAPVT

SVVM

:

dicentes, TERRAE ?

perfecti

est ? inquiunt. 0 quanta

decoris,

mutatio

rerum ! Vrbs

1615 Ionas 3, 5. 1618 Mt. 11, 21. 1631 Ier. 28, 11. 1636 ib. 14. 1649 cf. Cic., Ep. ad Ait. 8, 3.

1634 Ier. 14, 13.

1612 enim om. R in Vulg. filiam

om.

1631 meo om. R

prophetae] isti add. t R

1635 ueram 1643 manibvs

om. t

1636 Dominus

svper te ~ t Vulg.

non 1646

1614 1650 perfecti

DE

decoris,

SANCTA

TRINITATE

uniuersae

terrae

XXIX

gaudium,

cui

de

uniuersa

terra

conuehebatur aurum, cui non erat argentum, nec alicuius pre¬ tii putabatur, quia classes eius ibant per mare deferentes aurum, tantaque illi erat argenti abundantia, quanta lapidum. Haeccine illa est? Haec dicentes mani\bus plauserunt , ore pl 1398 1655

sibilauerunt , caput

51* Fe. Apervervnt

2, 16

suum

svper

OMNES INIMICI TVI BVS, 1660

et

dixervnt

En

ista est

INVENIMVS,

super

te

mouerunt.

te os svvm : SIBILA VERVNT, ^

: Devorabimvs

dies, qvam

ET

FREMVERVNT

DENTI-

:

exspectabamvs

:

VIDIMVS.

Dolenda exprobratio ! Lamentabilis insultatio ! Nam quid putas quantum | insultauerunt, quam uolentibus animis ex- D 84T 1665

spectatum

desolationis

tuae

diem

uiderunt,

qui

et post

septua¬

ginta annos, tam diutino miseriarum tuarum nondum satiati spectaculo, cum soluta esset captiuitas, et exisset sermo, ut reaedificaretur ciuitas, totis conatibus impedierunt regi Ar¬ taxerxi scribentes epistulas ut mutaret edictum, insuper et 1670

armis

parati

ad

opus

impediendum.

52. Ain. 2, 17

Fecit

Dominvs

COMPLEVIT

QVEM 1675

qvae

cogitavit,

SERMONEM

PRAECEPERAT

DESTRVXIT,

ET

NON

ET

LAETIFICAVIT

ET

EXALTAVIT

A

SVVM,

DIEBVS

ANTI

Q VIS ;

PEPERCIT,

SVPER TE INIMICVM ; CORNV HOSTI VM TVORVM.

Non, inquit, Nabuzardan aut ipse Nabuchodonosor rex Babylonis haec fecit tibi, sed Dominus ipse cogitauit, et ipse 1680 jecit.

Quid

enim

?

Numquid

noui

aliquid

cogitauit

?

Num-

quid non haec tibi facere, id fuit sermonem complere quem praeceperat a diebus antiquis ? Numquid non antiquitus praece¬ pit Moysi, quia sin audieris uocem Domini Dei tui, haec et haec uenient tibi, et ducet Dominus te, et regem tuum quem con1685

2, 18

stitueris

super

te, in

seruies diis alienis ? 53. Sade. Clamavit SVPER

cor

MVROS

gentem,

eorvm FILIAE

1654 cf. III Reg. io, 27.

ad

SlON

quam

ignoras

tu

et patres

tui

: et

Dominvm :

1608 cf. I Esdr. 4, 7 ss.

1683 Deut. 28, 36.

1654 plauserunt manibus ~ R 1657 apparvervnt R os swm om. R 1669 et om. t 1671 Ain] Fe R 1677 et om. t exaltavit] svper te add. R t 1680 nouit t 1682 praecipit t 1683 audire nolueris R t 1686 seruies] ibi add. Vulg.

IN HIEREMIAM, 1690

Dedvc

qvasi

PER

DIEM,

NON

DES

NEQVE

quorum

NOCTEM

REQVIEM

TACEAT

Clamauit 1695

torrentem

ET

lacrimas

TIBI

PVPILLA

te

1615

: OCVLI

TVI.

cor eorum. Quorum

super

50-54

cornu

eorum

exaltauit,

aut

? Numquid

inimicorum,

hostium, quos

super

te laetificauit ? Immo eorum ad quos uel per quos ille sermo Domini factus est, quem praeceperat a diebus antiquis, et nunc impleuit. Eorum, id est Moysi et prophetarum, cor clamauit ad Dominum super muros filiae Sion, tamquam speculatores 1700

dati

ad

ut

clamauerunt

annuntiandum,

auertereris

ab

impie¬

tate tua, et clamando suas animas saluauerunt, tu autem, o filia Sion, quia clamorem illorum non audisti, ecce mortua es in iniquitate tua. Quare autem non est dictum, clamauit os eo¬ rum, sed clamauit cor eorum ? nimirum, quia non negligenter | PL 1399 salutantium

more

non

clamauerunt,

1705

uerba

dederunt,

uolen-

sed

ti animo, toto cordis affectu, profundo caritatis sensu clama¬ uerunt, annuntiauerunt, prophet au erunt, adiuuare uolentes, ut nequaquam dormientem te comprehenderet uelociter ac¬ currentis periculi malum. Quare item non dictum est, clamauit cor

1710

eorum

ad

sed

Sion,

clamauit

ad

Dominum

? Videlicet,

quia

cum clamore annuntiationis, quo citare uolebant Sion, ora¬ tione quoque clamabant ad Dominum, et de hoc ipso quod clamassent ad Sion, licet non exauditi, testem sibi faciebant Dominum. Dicebant tibi : Deduc quasi torrentem lacrimas per diem

1715

ac

quo

noctem,

restinguere

ualeas

irae

et

furoris

ignem

imminentem, non des requiem tibi, ne tamquam fur te com¬ prehendat ira Domini, neque taceat pupilla oculi tui, quia lacri¬ marum magis quam labiorum clamorem altissimus audit. 54. Coph.

2, 19 1720

CoNSVRGE,

LAVDA

IN PRINCIPIO

IN

NOCTE

VIGILIARVM

;

EFFVNDE SICVT AQVAM COR ANTE CONSPECTVM DOMINI Leva 1725

PRO

ad

evm

manvs

ANIMABVS

TVVM I

tvas

PARVVLORVM

TVORVM,

QVI DEFECERVNT IN FAME ET IN CAPITE OMNIVM COMPETORVM.

Consurge, inquam, et arma tua corripe, arma laudum, arma uigiliarum, arma lacrimarum, quod est effundere sicut 1730

aquam

mum

cor

tuum,

Dominum

et

hoc

ante

conspectum

Domini,

ut

fortissi¬

ordinata fortitudine tenere, et pietati pronum

1698 clamauit] semper add. R 1701 animasque R saluauerunt animas ~ t 1703 dictum est ~ t 1709 item] autem t 1711 quo citare] excitare R 1713 licet non exauditi om. R 1714 torrentem om. R 1715 restringuere R 1723 Domini] Dei tvi add. D peditorvm

t (Vulg.)

1731

1725 anima pietate

t

Vulg.

1727 et om. Vulg.

com-

DE

i6i6

SANCTA

flectere possis. Memento

TRINITATE

XXIX

interea leuare ad eum

manus

tuas,

parum quippe fortitudinis est in laude, in uigiliis, in lacrima¬ rum effusione, nisi porrigendo elemosynam, etc., faciendo 1735 pietatis

opera

leues

ad

Deum,

tuas pro uita paruulorum bant :

leues

tuorum.

usque

Haec

ad

caelum

tibi clamantes,

manus

dice¬

55. Res.

2, 20

Vide 1740

QVEM

Domine,

et

VINDEMIA

considera

VERIS

ITA

:

Ergone comedent mvlieres frvctvm PARVVLOS AD MENSVRAM PALMAE ? SI OCCIDITVR SACERDOS, 1745

Hoc

IN SANCTVARIO

ET

illud

PROPHETA

est quod

svvm,

DOMINI

?

clamabat

cor

eorum

pro

te ad

Dominum,

clamando ad te super muros tuos, filia Sion. Clamant et ad¬ huc : Vide Domine, inquiunt. Quare faciem tuam auertis ? Si oculos misericordiae conuerteris huc et quod facis ipse uideris, ipse uisu tuo uulneratus, satis poenarum esse sumptum aesti175° mabis.

Ergone

comedent

mulieres

fructum

suum,

paruulos

ad

mensuram palmae, et tu qui pius es uidendo poteris durare ? Si occiditur in sanctuario Domini sacerdos, et propheta, et tua uidendo se continebunt uiscera ? Hoc et illud, id est famem et gladium, uide : Vide, inquam, quem populum, quem locum 1755 uindemiaueris

ita, neque

enim

populus

longinquus

et locus

est

ignotus, sed gens tua et ciuitas sancta. | 56. Sin. Iacvervnt

2, 21

PVER 1760

ET

VIRGINES

in terra

foris

SENEX, MEAE,

CECIDERVNT Interfecisti PERCVSSISTI,

ET

IVVENES

IN GLADIO in die NEC

MEI

I

fvroris

MISERTVS

tvi

:

ES.

Hoc uide, quia puer et senex foris in terra iacuerunt. Nonne 1765 ipsa humana natura trahitur ad misericordiam in his aetatibus puerorum et senum ? Ergo uide quomodo iacuerint, quantum percusseris, nec misertus sis. Multo magis enim diuina quam humana natura trahitur ad misericordiam, et sine dubio mise¬ reberis uidendo quid feceris. 177°

2, 22

57.

Thav.

Vocasti

qvasi

ad

diem

solemnem,

QVI TERRERENT DE CIRCVITV, ET NON FVIT IN DIE FVRORIS DOMINI QVI

EFFVGERET,

ET

RELINQVERETVR

:

1735 leuesque2 t 1745 clamabat usque Dominum om. R. 1746 clamando] dicunt et add. R, et add. t 1750 paruulis D 1751 durare uidendo poteris 1759 SENEX ET PVER ~ t

PL 1400

IN HIEREMIAM, 1775

QVOS EDVCAVI, INIMICVS MEVS

54-59

1617

ET ENVTRIVI, CONSVMPSIT EOS.

Haec omnia uide et considera quae fecisti, et uidendo mente conuulneratus, sine dubio reliquos consolaberis, captiuos tuos reuocabis. | D 85 1780 58. Post uniuersalem generis humani, post communem unius gentis, tertio demum loco singularem suam captiuitatem propheta lamentatur lamentationibus propriis. Singularis au¬ tem et sua cuiusque captiuitas est proprii peccati modus, propriae tribulationis pondus. Hoc animaduerso iam et illud 1785 quod quaeri poterat citius occurrit, scilicet cur cum ceterarum lamentationum singulis alphabetum simplum, huic soli triplum ascriptum sit. Nam tripla uiro huic lamentandi causa exstitit : prima, quod ipse aeque ut omnes homines in Adam captiuatus est ; secunda, quod se uiuente, se uidente, quamuis hostium 179° gratia

reseruato,

patria

combusta

et gens

sua

captiuata

est ;

tertia, quod propriam fragilitatem nouerat, propriis calamita¬ tibus et omnimoda tribulatione inter suos et a suis affectus fuerat. Disponamur igitur ad hoc alphabetum dociles pueruli, et ab isto lamentatore docti sciemus singuli de causa tam 1795 propria

quam

uniuersali,

59. Aleph.

3, 1-3

quod

uere

Ego vir videns pavpertatem IN VIRGA INDIGNATIONIS EIVS. Aleph.

1800

Me

minavit,

et

IN TENEBRAS, Aleph. Tantvm MANVM 1805

Ego,

inquit,

NON

meam

IN LVCEM.

vertit

TOTA uir

sit.

addvxit

ET

in me SVAM

lamentabilis

et

convertit

DIE.

uidens

■paupertatem

meam.

Non

dixit,

ego

uir

pauper, parum enim dixisset : nam uere omnis homo pauper est. Omnis homo in primo parente pauper est factus, gloria sua spoliatus, gloria Dei denudatus est. Sed non omnis homo uidet, non omnis homo intelligit hanc ipsam paupertatem suam. 1810

Igitur

quod

satis

est,

quodque

imitabile

foret,

dicere

| maluit.

Ego uir uidens paupertatem meam, uidens, inquam, in uirga indignationis eius, id est ad uidendum poena corruptionis et mortalitatis commonitus, qua percussi sumus omnes homines ut moriamur, et quia percussi sumus omnes infirmamur, et tan1815

dem

puluis

in

puluerem

reuertimur.

Aleph.

Me

minauit

et

1815 cf. Gen. 3, 19. 1777 quae] quid t 1778 consolaberis] considerabis t tuos om. R 1780 humani generis ~ R 1781 gentis] lamentationem add. t 1783 nodus R 1790 grata reseruata t patria] propria t 1792 tribulatione om. t affecti¬ bus t 1793 ergo t ad] ab R t alphabeto R 1800 homo] uir R 1807 factus om. t

PL

1401

DE SANCTA

i6i8

TRINITATE

XXIX

adduxit in tenebras, et non in lucem. Hoc ad communem paupertatem accessit, non in lucem, sed in tenebras adduxit, ut tenebras, tenebras miseriarum densas 1820

quibus

congemiscens

dixit

supra

mihi malum alterum quod minauit me, et uiderem gentis meae et conuolutas, super

: Quomodo

obtexit

caligine

in

furore suo Dominus filiam Sion, etc. Aleph. Tantum in me uertit, et conuertit suam manum tota die. Quid, inquit, de mea dicam causa propria, de propriae conscientiae miseria ? Ceteri uiuunt, ceteri quos uideo homines sunt, et quidquid de illis sit, 1825

tantum

de

me

scio,

quia

rpanum

suam

in

me

uertit

manum

suam, non ad horam, sed tota die in me conuertit. Quot in anima mea peccati uulnera, tot manus eius in me sunt uerbera. Quot menti et corpori meo aduersa, tot in me saeuiunt manus eius flagella. 1830

60.

Beth.

Vetvstam CONTRIVIT

fecit pellem OSSA MEA.

meam

et

carnem

meam,

Propter ueterem Adam, uetustam fecit pellem meam, uetustam fecit carnem meam. In quo fellem meam uetustam fecit ? 1835 In conditione mortalitatis. In quo carnem meam uetustam fecit ? In concupiscentia, et passione desiderii. In quo contriuit ossa mea ? In eo quod non quod uolo bonum hoc ago, sed quod uolo malum illud facio. Ossea in me ratio est, et ossea, id est bona uoluntas, unde condelector legi Dei secundum interiorem 1840

hominem.

Sed

haec

eadem

ossa

peccati, quae est in membiis

mea

contriuit,

pugnaci

lege

meis iuste superducta.

Beth. Aedificavit in gyro FELLE ET LABORE. 1845

Propter

illam

meo,

et

circvmdedit

me

uetustatem

et

contritionem

omni

humano

generi superductam, aedifcauit aedificium calamitatis in gyro meo, in populo meo famem et gladium et ignem conuocauit, et stare fecit in circuitu meo. Et circumdedit me felle et labore, felle amaritudinis et tristitiae in mente, labore carceris et ine1850

diae

in

carne.

Audiui

enim

contumelias

multorum,

et terrorem

in circuitu : Persequimini et persequamur eum. Caesum etiam in carcerem miserunt me, in lacum in quo non erat aqua proiecerunt me, ut morerer ibi fame. Beth. 1855

In

tenebrosis

collocavit

me,

qvasi

mortvos

sempiternos.

1820 Thren. 2, 1. 20, 10.

1851

1837 Rom.

Ier. 37, 40.

7, 19.

183» cf. Rom.

7, 22.23.

1850 Ier.

1822 de mea om. R dicam de mea ~ t 1825 uertit] et add. t 1827 uer¬ bera] uulnera t 1833 meam om. t 1834 uetustam pellem meam ~ R 1838 uolo] nolo t Vulg. facio ... ego Vulg.

IN HIEREMIAM,

59-62

Praeterea in tenebrosis propriae conscientiae certum enim de propria salute non sinit me esse, comprehendisse, semperque suspectus sum in superni, ut non magis praesumam de me, quam 1860 possunt

de

se

mortui

reatus quotidie morti sum, nisi per gratiam uocantis quos uult et 61. Gimel. ClRCVMAEDIFICAVIT

3, 7

1865 AGGRAVAVIT

sempiterni,

quos

1619

collocauit me, ut me arbitrer timore iudicii | praesumere PL 1402

proprii

conscientia

sempiternae addicit. Nullo enim iustior Dei, nisi per gratuitam misericordiam iustificantis. ADVERSVM

COMPEDEM

ME, VT NON EGREDIAR,

MEAM.

Quid adnersum me circumaedificauit ? Vtique parietem ini¬ micitiarum propter Adam aemulum suae diuinitatis : sumus enim secundum illum, ego et patres mei, natura filii irae, sicut 1870 et ceteri. Non

egrediar

parietem

istum,

aggrauauit

enim

dem meam, nec nisi in Deo meo transgrediar murum.

compe¬

Gimel.

3, 8

Sed

et

cvm

Non

solum

clamavero

et

EXCLVSIT ORATIONEM MEAM. 1875

illud commune

rogavero,

habeo,

quod

doleam,

sed et hic

dolor est recens, dum uideo gentis meae captiuitatem, pro qua clamare quidem et rogare possum, | sed cum clamauero non D 85^ exaudiet, donec impleatur numerus septuaginta annorum, usque ad illum terminum exclusit orationem meam. 1880

Gimel. CONCLVSIT

3, 9

VIAS

MEAS,

LAPIDIBVS

QVADRIS

SEMITAS MEAS SVBVERTIT. Praeter illa quae extrinsecus sunt, domi uias meas conclusit, in conscientia propria semitas meas subuertit. Volo in terra 1885 positus

corpore

conuersari,

in caelis

mente,

cupio

gustatam

Domini suauitatem plenius apprehendere. At ille admissis tentationibus, permissis cogitationum fluctibus, circumuallauit me, immo ut me potius accusem, peccata propria quasi qua¬ dros lapides peccatrici obducit conscientiae, atque hoc modo 1890 uias

3, 10

meas

conclusit,

semitas

meas

subuertit,

ut in contemplan¬

dam eius gloriam currere non possim. 62. Deleth. Vrsvs insidians factvs est mihi : leo in absconditis. Mira doloris acerbitas, mira lamentationis asperitas. Quis-

1895 nam

ursus

insidians,

1858 cf. Phil. 3, 12. Ps. 17, 30.

quisnam

1862 cf. Rom.

leo in

8, 30.

absconditis

tibi factus

1867 cf. Eph. 2, 14.

1859 superni] superuenturi t me] salute t 1860 de se om. t 1863 et iustificantis quos uult ~ t 1866 mevm t 1871 meum exclvdet t 1886 suauitatem] saturitatem t 1892 Daleth t

1871

propria t t 1874

DE

1620

SANCTA

TRINITATE

XXIX

est ? Deus fortissimus spirituum, Deus sapiens et cognitor om¬ nium, quomodo ursus tibi aut leo factus est ? ubi uel quando insidiatus est ? In paradiso, ubi mecum, id est cum patre meo Adam, loquebatur serpens, ubi Euam mittebat ad Adam dia1900

bolus,

qui

ingressus

fuerat

serpentem.

Tacuit

dum

ille loquere¬

tur, siluit dum homo illi assentiretur, peractoque sacrilegio iratus uelut ursus ex insidiis uelut leo prodiit de absconditis, et dixit : Adam, ubi es ? etc. Nonne quasi insidias eius Scrip¬ tura innuit per similitudinem meridianae dormitionis ? Ait 1905

enim

: Et

cum

audissent

uocem

Domini

Dei

deambulantis

in

paradiso ad auram post meridiem. Ergone iniuste egit, qui quasi toto meridie dormiens tacuit, et per |acto crimine quasi PL 1403 tunc primum euigilans de absconditis suis ad interrogandum processit ? Non utique, nam ante praemonuerat, dicens : 1910 Quocumque

die

comederitis

ex

eo,

morte

moriemini.

Deleth.

3, 11

Semitas meas svbvertit POSVIT ME DESOLATAM.

et

confregit

Praeter illud uniuersale malum 1915

meae,

subuertit

semitas,

semitas

me,

ecce hodie meas, id est gentis prauas,

semitas

in

malum

pronas, et in manu regis Babylonis, confregit me ferro, fame, et igne. Posuit me desolatam, uidelicet septuaginta annorum captiuitate. Desolatam cum dicit in persona Hierusalem, prae¬ sens malum captiuitatis euidenter plangit. 1920

Daleth.

Tetendit

3, 12

QVASI

arcvm

SIGNVM

AD

svvm,

et

posvit

me

SAGITTAM.

Hoc de propria persona dicit, hoc de propria conscientia gemit. Nam et foris corporaliter ita passionibus expositus fue1925 rat, ut recte quasi signum ad sagittam positum se esse gemat, et intus in anima, quamuis iustus esset, multum erat, quod tentationum sagittis patebat. Vnde psalmista : Quoniam sagittae tuae infixae sunt mihi, etc.

63. He. 193°

3, 13

Misit in renibvs meis FIALAS PHARETRAE SVAE.

Certum catholicae fidei tenet auctoritas, quia nisi admissa fuisset praeuaricationis culpa, non fuisset carni hominis rationalis iniecta bestialis uoluptas. Ita conditus homo fuerat, 1935 ut spiritus carni dominaretur, si tamen spiritus ipse domina1927 Ps. 37, 3. 1903 Gen. 3, 9.

1905 ib. 8.

1910 Gen. 2, 17.

1890 sapiens et om. t 1901 Ille R 1905 audisset t 1911 Daleth t 1914 praeter] propter R t 1919 captiuitatis malum ~ / 1923 dicit] loquitur t 1920 iustus om. R 1928 etc. om. / 1931 fialas] filias R t 1933 homini t 1934 inuecta t

IN HIEREMIAM,

62-64

1621

tori Deo permaneret subditus, et proinde homo ad generan¬ dum non libidine, sed ratione duceretur. Sed enim spiritus Deo subditus esse renuit, idcirco carni subditus est. Atque ita homo comparatus est iumentis insipientibus et similis factus est illis. 1940

Dicat

ergo

in persona

generis

humani

: Misit

in

renibus

meis

fialas pharetrae suae, id est concupiscentiae passionibus expo¬ suit me, per ineuitabiles sententias iustitiae suae. He. 3, 14

Factvs

svm

in derisvm

omni

popvlo

meo

1945

CANTICVM EORVM TOTA DIE. Videlicet dum dico : Haec dicit Dominus : Venient Chaldaei, ueniet N abuchodonosor rex Babylonis, deriserunt me cantantes contra me tota die ueritatem prophetiae, quasi uerba deriden¬ tes insaniae, erroris atque amentiae. 1950 He. Replevit

3, 15

me

INEBRIAVIT

amaritvdinibvs

ME

ABSINTHIO.

Ipsis quidem ad publici mali cumulum profecit risisse cum malefecerint, et cantasse in rebus pessimis, sed et me repleuit 1955 amaritudinibus plagarum et carceris atque inediae, et inebriauit me absinthio timoris et doloris atque tristitiae. 64. Vav. Et confregit CIBAVIT ME CINERE.

3, 16

Notum 1960

confregit

ad

nvmervm

est quia dentes hominis ; mouentur

enim

et

dentes

meos

propter peccatum

| excidunt

senibus

curuis

Deus et

ari-

dis. Et si quidem in aliquo firmiores usque ad terminum uitae consistunt, ut in Moyse de quo scriptum est quia dentes illius non sunt moti, attamen in sepulcro confringuntur, ubi putredo ossa quoque consumpserit. Sed numquid sic Deus solos homi1965

nis

dentes

confregit

?

Nonne

et

omnes

artus

et

omnia

ossa

confringit et in puluerem rediget ? Quare ergo de solis dentibus dixit ? Nimirum quia dentibus homo primum peccatum perpetrauit, dum ligni uetiti fructum momordit. Igitur dentes meos, inquit, ad numerum confregit, et cinere me cibauit, quia 1970

3, 17

propter

morsum

rem redire iussit. Vav.

genus

humanum

morte

confregit,

in

et

Et repvlsa est anima mea, oblitvs svm bonorvm. Praeter illud uniuersale malum ecce impraesentiarum 1975

tate

obsessa

1938 Ps. 48, 13.

inter

famem

et

gladium

1948 Ier. 32, 29 coli, 21, 2.

pereuntibus

1959 cf. Ps. 3, 8.

et

cine¬

ciui-

pericli-

1962 Deut.

34, 7-

1940 humani generis ~ R 1941 filias R t 1957 fregit Vulg. 1959/1960 confregit Deus ~ R 1964 solus t 1965 ossa omnia ~ t 1966 confregit t redegit t 1973 est] a pace add. Vulg.

PL

1404

DE

1622

SANCTA

TRINITATE

XXIX

tantibus filiis populi mei, dum starem in conspectu eius, ut loquerer pro eis bona, repulsa est anima mea, non exaudita est oratio mea. Multa patribus nostris praestitit bona, sed prae mul|titudine malorum

praesentium

oblitus sum bonorum

D 86

prae-

1980 teritorum. Vav.

Et dixi : Periit finis mevs,

3, 18

ET SPES MEA A DOMINO. Ad illa mala communia

1985 Dei, quia

uidelicet

metus mihi additur iudiciiet iustitiae

si absque

misericordia

iudicer,

periit finis

meus et spes mea a Domino. Hoc ego dixi psalmistae consen¬ tiens dicenti : Quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens. 65. Zain. 1990

3, 19

Recordare

pavpertatis,

et

transgressionis

meae,

ABSINTHII ET FELLIS. Postquam iratus es, inquit, peccanti homini misericordiae recordare, quia pro peccato unius hominis multum est poena¬ rum, multum paupertatis, absinthii et fellis. Paupertas mor-

1995 talitas corporis

est. Absinthium

et fel mors

animae

est. Horum

si recordatus fueris, multum poenarum sumptum esse miseri¬ cordia aestimabit. Quod sciens alius dicit : Vtinam appende¬ rentur peccata mea quibus iram merui, et calamitas quam patior in statera. Quasi arena maris haec grauior appareret. 2000

Zain. Memoria

3, 20

memor

ero,

et

tabescet

IN ME ANIMA MEA. Malorum quae uidi, malorum gladii atque ignis memoria memor

2005 hanc

deleat

consolatio,

poena tabescet in me

duitatis et populi, famis, ero, ita ut nulla memoriam

et continuo

anima

dolore

continua

tristitiae

mea.

Zain.

3, 21

Haec recolens

in corde meo ideo sperabo. Haec, inquit,

recolens in corde meo, subauditur, afflictione diuina cruciabor, 2010 et idcirco consolationem recipio mala in uita mea.

sperabo

in illa caelesti

patria,

quia

66. Eth.

3, 22

Misericordiae QVIA

2015

Cum,

NON

inquit,

1976 cf. Ier. 18, 20.

1982 dixit t apparebit t EIVS NON

DEF.

Domini qvia non svmvs

DEFECERVNT et

angelus

MISERATIONES et homo

1985 cf. Os. 1, 6.

con|svmpti,

EIVS.

peccauerint,

1987 Ps. 142, 2.

angelus

qui

1997 Iob 6, 2-3.

1994 paupertatis] et add. t 1998 quam patior om. t 1999 200« Zadi t 2008/2009 ideo usque meo om. t 2014 mis.

~ R

PL 1405

IN HIEREMIAM,

64-67

1623

factus est diabolus, et complices eius angeli consumpti sunt, nec enim requirendi sunt in aeternum, et omnes ab illis mise¬ rationes Domini defecerunt, numquam enim Deus miserebitur illorum. Non ita nos homines consumpti sumus, sed nobis Deus 2020 in ira misericordiae suae recordabitur. Grates ergo misericor¬ diae tauit. Domini, quia circa nos misericordia iudicium superexalEth.

3, 23

Novae

dilvcvlo

mvlta

est

fides

tva.

2025 Non, inquam, defecerunt miserationes eius, sed quasi dilu¬ culo nouae consurgent post exactam praesentium tenebrarum noctem. Quam ob causam ? multa est fides tua, id est multi sunt quorum fides meretur, ut post istam caliginem qua ob¬ tecta es in furore Domini, o filia Sion, nouarum tibi misera2030 tionum diluculum consurgat. Eth. 3, 24

Pars

mea

Dominvs,

PROPTEREA

dixit

EXSPECTABO

anima

mea

:

EVM.

Nunc, inquit, ad me redeo, ad quem factum est uerbum 2035 Domini, dicens : Non accipies uxorem, et non erunt tibi filii et filiae in loco isto, etc. Haec audiens anima mea dixit : Pars mea Dominus, propter ea exspectabo eum, id est, alii qui uolunt, sol¬ liciti sint et turbentur erga plurima, mihi est unum necessa¬ rium, propterea unum exspectabo Dominum, reiecta sollicitu2040 dine terrenorum, quae multa sunt. 67. Teth. 3, 25

Bonvs

est

ANIMAE

Dominvs

QVAERENTI

sperantibvs

in evm,

ILLVM.

Ne desperes, ait, o tu aliquis, reputans seuerum nimis esse 2045 Dominum, eo quod tam uehementer primis hominibus fuerit iratus propter causam exiguam aut uilem, scilicet propter uetiti ligni non grande pomum, quia bonus Dominus speran¬ tibus in eum, et s-peraxi&o confitentibus reatum suum, quod illi homines primi non fecerunt ; bonus, inquam, Dominus animae 2050 quaerenti illum, quem non quaesierunt illi, quinimmo fugien¬ tes faciem eius in medio ligni paradisi sese absconderunt. Quid porro illis est, qui non sperant in eum, qui non quaerunt, sed fugiunt eum ? Nonne et illis est bonus ? Immo iustus. Et quidem si iustus est, et bonus, uerumtamen aliud secundum

2017 cf. Iob 3, 4. 2020 cf. Ps. 97, 3. 2021 cf. Iac. 2, 13. 2035 Ier. 16, 2. 2038 cf. Lc. 10, 41. 2051 cf. Gen. 3, 8. 2052 cf. Ps. 36, 3.

2024

novi

t, nonne

2043 evm t primi homines

R

2026

tenebrarum

2044 ait om. t 2046 ~ t 2050 eum t

praesentium

~

t

2042

nonvs

aut] atque R scilicet] id est t 2052 est om. R non1 om. t

D

2049

1624 2055 quod

bonus,

bonus Bonus saluat, Spera 2060

DE SANCTA

TRINITATE

aliud operatur

secundum

XXIX

id quod

est iustus.

Nam

et iustus hoc differunt, quod misericordia et iudicium. quippe sperantes in se et quaerentes se per misericordiam iustus desperantes et se fugientes per iudicium damnat. ergo in Domino, et fac bonitatem, quia bonus Dominus

sperantibus

in

eum,

animae

quaerenti

illum.

Teth. 3, 26

Bonvm est praestolari SALVTARE DOMINI.

cvm

silentio

O uos captiui, qui et iuxta praesentem 2065

septuaginta

super

flumina

Babylonis

historiam per annos

sedebitis

et flebitis,

dum

recordabimini Sion ! Ecce dico uobis, quia bonum est cum silentio exspectare \ salutare Domini, nolite murmurare, quod PL 1406 post illam uniuersalem generis humani captiuitatem ista quo¬ que uobis captiuitas accesserit, sed cum silentio et humilitate 2070

salutare

Domini

Christum

Domini

praestolamini,

qui

et

ante¬

quam in carne ueniat Babylonia captiuitate uos absoluet, et cum in carne uenerit, totius mundi huius captiuitatem in liber¬ tatem gloriae filiorum Dei conuertet. Teth. 3, 27

2075

Bonvm est viro, cvm portaverit IVGVM AB ADOLESCENTIA SVA.

Quod uniuersaliter de omni genere hominum

in hoc mundo

peregrinantium, quod communiter dico de praesenti captiui¬ tate nostrae Sion, hoc et singulariter dixerim de unoquoque 2080

uirorum,

quia

bonum

est

ei cum

portauerit

iugum

ab

adolescen¬

tia sua, id est cum sese in omnibus humiliauerit, non reprehen¬ dendo Dei iudicia. Cum in multis aliis, tum maxime in istis con¬ cisionibus singulae sententiae propriis praescriptionibus ipsa uoce congruunt. Nam Teth interpretatur bonum, et singulae 2085

sententiae 68.

Sedebit 3, 28

QVIA

illud

praedicant,

solitarivs,

LEVABIT

et

SE SVPER

Talis utique ad nouum 2090

quod

uere

sit bonum.

Ioth.

ueterem,

qui

noluit

tacebit

:

SE.

pertinebit hominem,

solitarius

sedere

et

tacere,

non

ad illum

consilium

in¬

eundo cum illo susurratore et deceptore, antiquo serpente. Numquid enim ille solitarius aut taciturnus sedit et leuauit

2059 Ps. 36, 3.

2065 cf. Ps. 136, 1.

2072 cf. Rom.

8, 21.

2084 cf. supra

29. 997-

2055 id om. t iustus est ~ R 2062 cvm silentio praestolari ~ t 2063 Dei Vulg. 2066 ecce dico uobis om. t 2070 Domini] Deum t et om. t 2073 conuertit R 2083 propriis praescriptionibus] illud praedicant prae titulationibus cui R 2085 illud] id t 2088 se1 non in Vulg. 2091 et om. t

IN HIEREMIAM,

67-69

1625

se super se ad Deum, qui super se erat tota suspensus mente ? Non utique, nam econtra ad susurrium bestiolae reptantis 2095

super

terram

inclinauit

IOTH.

Ponet 3, 29

in pvlvere

SI FORTE

se.

os

|

D

86v

svvm,

SIT SPES.

Non in caelo, sed in puluere ponet os suum, audiens dicentem 2100

sibi

magistrum

corde. Hoc

bonum

faciendo

: Discite

a

me

quia

mitis

sum

et humilis

exspectabit humiliter, si forte sit spes.

Dicet enim : Quis scit si conuertatur, et ignoscat, Deus, et relin¬ quat post se benedictionem ? Nimirum hic ego sum. Ponam in puluere os meum, 2105

cium

tuum,

—

dicendo

si forte

: Iustus es, Domine,

sit spes,

si forte

et rectum iudi-

reducatur

captiuitas,

eruta uelut torris de igne, quae nunc in Babylonem

ducta est.

IOTH. 3, 30

Dabit percvtienti se maxillam, SATVRABITVR OPPROBRIIS.

2110

Se, inquam,

percutienti

dabit

maxillam,

non

percutienti

gen¬

tem suam, propriis, non alienis, saturabitur opprobriis. Nam hic laudabilis patientia, illic reprehensibilis est mentis duritia. Faciet hoc homo quicumque portauit iugum Domini ab adoles¬ centia sua. Quis autem homo iugum paratior homine illo porta2115

uit

qui,

in forma

cum

esset,

Dei

non

rapinam

arbitratus

est

esse

exinaniuit, formam serui factus est et habitu inuenhominum, accipiens in similitudinem tus ut homo ? Humiliauit semetipsum, factus oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Ille ergo singularis patientiae

se aequalem

2120

homo

dabit

Deo, sed semetipsum

percutienti

se

maxil\lam,

immo

PL

prophetam

et iuxta

alium : dabit corpus suum per cuti entibus, et genas suas uellentibus, faciem suam non auertet ab increpantibus et conspuenti¬ bus, et eiusmodi saturabitur opprobriis, nec enim inuitus, sed prae nimia dilectione nostri sic illa suscipiet tamquam panem 2125

3, 31

saturitatis.

Singuli

quoque

nostrum

persecutionem

pro

iusti-

tia sustinentes demus percutienti maxillam et saturemur op¬ probriis, uidelicet libenter accipiendo mala praesentia, ut futuris saturemur bonis. 69. Caph.

2130

Qvia non Dominvs,

repellet

in sempiternvm

2113 cf. supra 29, 2104 Ps. 118, 137, 2102 Ioel 2, 14. 210« Mt. 21, 29. 2124 cf. Eph. 2, 4. 2121 Is. 50, 6. 2115 Phil. 2, 7-8. 2080.

2102

dicit R

scit si] sit D

portauerit R similitudine factus 2121/2122

Deus

Domini ont. R est hominum t

dedi ... auerti Vulg.

non in Vulg.

2113

homo]

2114 homo] hominum t t 2120 homo 2118 seipsum t

2126 sustinentes] patientes t

modo

t

2117 om. t

1407

DE

1626

SANCTA

TRINITATE

XXIX

Dixi supra quia bonus est Dominus sperantibus in eum, et quo respectu dixerim si quaeras, ecce nunc dico quia non repel¬ let in sempiternum. Reppulit ad tempus, dicendo : Ecce Adam 2135

quasi

unus

ex

nobis

factus

est

sciens

bonum

et malum,

uidete

ne forte sumat de ligno uitae, et uiuat in aeternum, sed non repellet in sempiternum. Adhuc requiret plasma suum, et omnia trahet ad seipsum. Gladium repellentem, gladium flammeum, quem posuit ante paradisum, quandoque uersabit, et dabit 2140

nobis

edere

Caph.

3, 32

de

ligno

uitae

gratis.

Qvia si abiecit, et misArebitvr SECVNDVM

MVLTITVDINEM

Dixi et uerum 2145

tare

Domini,

dixi, bonum

quia

Non

2150

ET

enim

FILIOS

et si altare

captiuitate

hvmiliavit

ABIECIT

SVARVM.

esse praestolari cum silentio salu-

et si abiecit,

miserebitur, ut soluta templum restituatur. Caph. 3, 33

MISERICORDI ARVM

ex toto

suum

reppulit,

Hierusalem

corde

etiam

aedificetur,

svo,

HOMINIS.

Dixi, inquam, et uerum dixi, bonum esse uiro cum portauerit iugum. ab. adolescentia sua ; nam et si singulos filiorum hominis humiliauit, quorum primus ego in numero sim, non ex toto corde suo humiliauit, non totum ex ira prodiit quod humiliauit uel 2155

abiecit,

sed

utiliter

laboribus

nos

est : Quem enim diligit, Dominus nem filium quem recipit. 70. Lamed.

3, 34-36

Vt conteret

2160

OMNES

VINCTOS

svb pedibvs

erudiuit,

sicut

scriptum

corripit, flagellat autem

om¬

meis

TERRAE.

Lamed.

Vt declinaret IN CONSPECTV Lamed. 2165

Vt

ivdicivm VVLTVS

perverteret

Dominvs

viri

AlTISSIMI.

hominem

ignoravit.

in

ivdicio

svo

Idcirco dixi : Bonus est Dominus, quia haec et haec facere ignorauit. O laudabilis ignorantia ! 0 pura simplicitas, et sim¬ plex diuinitatis puritas, omnes uinctos terrae sub pedibus suis

2134 Gen. 3, 22. 2137 cf. Ioh. 12, 32. 2144 cf. supra 29, 2062 (Thren. 3, 26). 2151 cf. supra 29, 2075 (Thren. 3, 27). 215« Hebr. 12, 6.

2144 dixit1 t 2146 ut] aut t reaedificetur t 2153 ego sum t egoj si a ad. R 2153/2154 ex toto corde suo non ~ intnumero 2155 erudit R / 2156 Dominus diligit ~ R corripit] castigat Vule. 2158 Lamech D 2159 Et D meis] svis Vulg. 2162 et D 2167/2168 idcirco usque ignora¬ uit om. K Dominus bonus est ~ t

IN HIEREMIAM, 2170 indiscrete

conterere

! Verbi

69-72

gratia

: Cain

et Abel,

1627 Iacob

et

Esau ignorauit, et alios per gratiam saluare, alios per iustitiam conterere nouit. Declinare iudicium uiri ignorauit, in \ conspec¬ tu uultus ditissimi, et tres pueros in camino ignis illaesos conseruare sapiens iudex nouit. Peruertere hominem, id est, 2175 de recto

peruersum

uerso rectum 71. Mem.

3, 37-39

facere

in iudicio

et iustum facere nouit.

suo

ignorauit,

PL

1408

et de per-

Qvis est iste, qvi dixit vt fieret,

Domino

2180

non

ivbente

?

Mem.

Ex ore Altissimi NEC

BONA

NEC

non egredientvr

MALA

?

Mem. 2185

Qvid mvrmvravit VIR PRO PECCATIS

homo vivens SVIS ?

Cum Dominus tam bonus sit, quis est iste, ponens fortunae mensuram et dicens hoc uel illud fieri Domino non iubente ? Cum enim dicit casu uel fortuitu haec uel illa contingere, aut certe stellis ascribit causas mortis uel uitae humanae putatque 2190 horum

quidpiam

fieri Domino

non

iubente.

Quis est iste ? Deni¬

que nullus est, omnino quasi non sit ignorandus est. Cum dicit, ex ore altissimi non egredientur nec bona nec mala, sed casu reguntur omnia, quis illum scire dignetur, quis notum habere debeat ! Nullius quippe sensus aut rationis est putare, quod 2195 altissimus

non

curet

humana,

pro

eo maxime

quod

hoc

tem¬

pore templum tam pulchrum destructum est, et deserta facta est tanti nominis ciuitas. Praeterea quid murmurauit homo, quid murmurauit umens uir pro peccatis suis ? dicendo cogi se ad peccandum necessitate fatali ! 2200

72. Nvn. SCRVTEMVR

3, 40

VIAS

ET REVERTAMVR

NOSTRAS,

ET

QVAERAMVS,

AD DOMINVM.

Anathematizemus pessimam hanc desperatorum sectam, potiusque uias nostras, id est sanctas scrutemur Scripturas, et 2205 credentes

illis testantibus

quod

Deo

cura

sit de nobis, quaera¬

mus, et reuertamur ad Dominum, quia sicut supra dixi, bonus est Dominus sperantibus in eum, animae quaerenti illum.

3, 41

Nvn. Levemvs

2210

AD

corda

DOMINVM

nostra

IN CAELIS.

cvm

manibvs

|

2173 Dan. 3, 19 ss. 2186 cf. Is. 65, 11. supra 29, 2042 (Thren. 3, 25).

2204 cf. Ioh. 5, 39.

2176 rectum et om. R 2187 mensam D t 2191 est2 om. t t 2203 desperatoris t 2210 caelvm t, caelos Vtilg.

2206 cf.

2193 geruntur

D

87

1628

DE

SANCTA

TRINITATE

XXIX

Non, inquam, desperemus, sed leuemus corda cum manibus, id est fidem habeamus cum bonis operibus. Ita fiet ut ex ore altissimi, ex ore Domini qui est in caelis, post mala nostra quae commeruimus bona eius egrediantur, conuertatque cap2215 tiuitatem

Sion,

et nos

simus

eius gaudio os nostrum

sicut

consolati,

et de

bonis

oris

repleatur.

Nvn.

NOS INIQVE IDCIRCO TV

3, 42 2220

Non

EGIMVS, ET AD IRACVNDIAM INEXORABILIS ES.

dicamus

quae in stellis mala est, sed dominum collo ad iracundiam 2225 statim

liberas

singuli

: fatum

me

PROVOCAVIMVS,

constringit,

necessitas,

fixa est, me compulit, non enim creatura Dei nos inique egimus, nostrum quisque peccati suo sponte adduxit. Atque hoc modo te, Deus, prouocauimus, idcirco tu inexorabilis es, nec liberari

uolentes,

et aduersus

peccatum

nantes. | 73. Samech. Opervisti

3, 43

in fvrore, et percvssisti NEC PEPERCISTI.

OCCIDISTI,

2230

Non

ita est ut dixit iste, nescio

nos

quis : Ex

repug¬

; ore altissimi

non

egredientur nec bona nec mala, sed egressa sunt ex ore tuo iudicia iusta, et pro causa uel ratione certa tu in furore propter peccatum Adae operuisti, et percussisti nos, occidisti nec peper¬ cisti, id est, pariete inimicitiarum opposito et in anima more 2235 iusta

et in corpore

mortalitatis

poena

disti, nec pepercesti.

percussisti

nos. Ita occi¬

Samech.

3, 44

Opposvisti NE

2240

TRANSEAT

Ecce

nvbem

tibi

ORATIO.

et in afflictione

praesenti

nubem

peccatorum

nostro¬

rum tibi opposuisti, scelerum nostrorum densitatem coram facie tua posuisti, et idcirco fame uel gladio pereuntium post ignem quoque Babylonium in captiuitatem migrantium cla¬ morem uel orationem non exaudisti. 2243

Samech.

Eradicationem

3, 45

in medio

et abiectionem popvlorvm.

posvisti

Praeter illa uniuersalia uel communia cessit, quod me, cui dixeras : Priusquam 2250 noui

te, et antequam

in medio populorum

exires

de

uulua

me

mala illud mihi ac¬ te formarem in utero

sanctificaui

uelut eradicationem

te, posuisti

et abiectionem, uelut

2212 cf. supra 29, 2181 (Thren. 3, 38). 2215 cf. Ps. 123, 1-2. 2230 cf. supra 29, 2181 (Thren. 3, 38). 2234 cf. Eph. 2, 14. 2249 Ier. 1, 5.

2219 tv om. R 2222 peccati om. R pugnantes R t 2228 apervisti D

2224 nec] ne t 2225 liberares t 2235 occidisti] percussisti R

PL 1409

IN HIEREMIAM,

72-75

1629

uitiosum aut uenenatum gramen, quod ne ipsam terram cor¬ rumpat eradicatur et abicitur. Ita me homines oderunt, exprobauerunt, et eiecerunt nomen meum tamquam malum. 2255 74. Fe. Apervervnt

3, 46

OMNES

svper

nos

os svvm

INIMICI.

Ab initio saeculi inimici nobis fuerunt diabolus et angeli eius inuisibiles, Cain et omnes sequaces eius inimici uisibiles. 2260 Omnes undique super nos os suum apewierunt, saepe nos expugnauerunt, saepe supra dorsum nostrum fabricauerunt.

Fe.

3, 47

Formido

et laqvevs

VATICINATIO,

2265

Hoc

ET

facta

est nobis

CONTRITIO.

est praesentis

quoque

temporis

lamentabile

malum,

quod dum uaticinamur : Haec dicit Dominus, et, Haec uerba mandauit Dominus, et, Haec ait Dominus : Dabo Sedeciam regem Iuda et seruos eius, et populum eius in manu regis Baby¬ lonis, propter huiusmodi uaticinationem formidamus, illa2270 queamur, caedimur malis conterimur.

et in neruum

mittimur

atque

omnibus

Fe. 3, 48

Divisiones

aqvarvm

IN CONTRITIONE 2275

Igitur

mala

dedvxit

FILIAE

undique,

ocvlvs

POPVLI mala

mevs,

MEI.

foris et intus.

Foris

formido

et

laqueus et contritio pro uaticinatione, intus dolor et gemitus pro uaticinationis effectu et ueritate pro filiae populi mei contritione. 75. Ain. 2280

3, 49

Ocvlvs

mevs

afflictvs

est,

nec

tacvit,

EO I QVOD NON ESSET REQVIES. Oculus meus, oculus interioris hominis, oculus cordis, qui ad uidendum Deum creatus est, uidens dolorem suum afflictus est, nec tacuit, grandem quippe habet uocem et disertam lin-

2285 guam

rationis.

Quare

afflictus

eo quod propter culpam natus esset.

est ? Eo

quod

non

esset requies,

primae praeuaricationis ad laborem

Ain.

3, 50

Donec

2290

respiceret

Dominvs

de

et videret

caelis.

Non tacuit idem oculus meus, donec Dominus de caelis re¬ spiceret et uideret, cuius respectus et uisus et antiquae captiui-

2254 cf. Lc. 6, 22.

2260 cf. Ps. 128, 1-3.

2267 Ier. zi, 7.

2282 cf. Rom.

7, 22.

2266 haec2 om. R addvxit

t

2268 seruos] omnes

add. R

2269 huiuscemodi

R

2273

PL 1410

1630

DE

SANCTA

TRINITATE

tatis solutio et praesentium ducti sunt, consolatio est. 2295

XXIX

captiuorum,

qui in Babylonem

Ain.

OCVLVS MEVS DEPRAEDATVS EST ANIMAM MEAM 3, 51 IN CVNCTIS FILIABVS VRBIS MEAE. Hoc maxime euidens proprii doloris lamentum est. Nam quis oculus meus, nisi oculus concupiscentiae depraedatus est 2300 animam meam ? Subdendo quippe in cunctis filiabus urbis meae, satis expressit oculum concupiscentiae, oculum uagum, oculum captiuum et captiuatorem infelicis animae. Nam cum quinque sint fenestrae nostrae, per quas mors ingreditur, id est, quinque sensus corporis per quos mors intus ad animam 2305 tamquam fur aut praedo ingreditur, omnium ad eiusdem mortis opus uisus efficacissimus est. Notandum duas hic litteras, phe et ain, ordine praeposteratas esse. Prius nempe ain, posterius phe in ordine alphabeti esse debuit. Nec uero abs re factum est ; nam ain fons inter23iopretatur siue oculus, atque idcirco huic elemento magis con¬ gruit, oculus meus afflictus est, oculos meus depraedatus est animam meam. 76. Sade. 3, 52 Venatione cepervnt me qvasi avem 2315

INIMICI

MEI

GRATIS.

Inimici mei, diabolus et angeli eius, gratis odientes me, in uno homine me et omne hominum genus ceperunt uenatione, decipula ligni concupiscentiae. Sade. 3, 53

2320

Lapsa est in lacvm vita mea, ET POSVERVNT LAPIDEM SVPER ME.

Praeter illam uniuersalem mundi captionem lapsa est in lacum uita mea, submiserunt enim me in funibus in lacum, in quo non erat aqua, sed lutum, et descendi in coenum, et quan2325 tum in ipsis erat, posuerunt lapidem super me, praefinito consilio ut morerer ibi fame. Sade.

3, 54

Invndavervnt dixi : Perii.

aqvae

svper

capvt

mevm

;

2330 Praeter illa quae foris passus sum, intus in mente, inundauerunt aquae et fluctus tentationum, et paene a spe decidens, dixi : Perii, iuxta quod loquitur et alius : Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ? | D

2303 Greg., Morat. 21, 2, 4 - PL 76, 189 C (Ier. 9, 21). 2323 cf. Ier. 38, 6. 2332 Rom. 7, 24.

2309 cf. supra 29, 1166.

2304 ad animam intus ~ t 2305 omnem t 2307 praeposteras t 2323 in funibus me in ~ t 2318 lignum R atque] et t

2310

87»

IN HIEREMIAM, 3, 55

77. Coph.

Invocavi

nomen

75-78

tvvm

2335

1631

Domine,

DE LACV | NOVISSIMO. Vere non desperantis, sed inter spem et metum pugnantis est dixisse : Perii, et tamen inuocare nomen Domini. Sane lacus nouissimus peccatum originale est, quia quisquis illo tenetur, sine dubio a Deo separatus est, nec incerta damna-

2340 tione

concluditur.

Illo tam

iste qui haec

loquitur,

quam

et

omnes homines ante aduentum Christi tenebantur, et idcirco de lacu nonissimo nomen Domini se inuocare recte profitetur. Coph.

3, 56

Vocem

2345

meam

A SINGVLTV

avdisti MEO,

ET

: ne

avertas

avrem

tvam

CLAMORIBVS.

Audisti, inquam, sed iam audisse non statim exaudisse est. Nam per omnia penetrantem scientiam audisti, ut per gratiam exaudias, orandus es, esto exorabilis, altissime cogni¬ tor depressae ac paene sepultae nostrae captiuitatis. 2350

Coph.

Appropinqvasti 3, 57

dixisti

in die, timeas.

: Ne

qvando

invocavi

te

:

Tuum quippe est appropinquare pro re, pro immensa quan¬ titate calamitatis et miseriae, propter quod et alius : Iuxta, 2355 inquit,

Dominus

his qui tribulato

sunt

corde.

animae

meae,

—

Dixisti

pro¬

funda uulneratus compassione, dixisti, inquam, Ne timeas, quae paternae et maternae dulcedinis uox est consolatoria. 78. Res. 3, 58 2360

Ivdicasti, Domine, cavsam REDEMPTOR VITAE MEAE.

Indicasti plane clementi iudicatione causam animae meae, quae iudicatio redemptio est uitae meae. Vnde psalmista : ludica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta. Res.

2365 3, 59

Vidisti Domini ivdica ivdicivm

iniqvitatem mevm.

Vidisti oculis, quibus omnia opus

adversvm

quibus

steti in conspectu meum,

nec

:

uides, nec insinuatione

est, iiidisti et scis iniquitatem

2370 ergo iudicium meum.

me

aduersum

tuo, ut loquerer sine fructu

me

tibi

illorum, pro

pro eis bona.

perire patiaris

ludica laborem

Res. 3, 60

Vidisti

fvrorem

omnem,

2354 cf. Soph. 1, 15 ; Ps. 33, 19.

2363 Ps. 42, 1.

2369 cf. Ier. 18, 20.

2337 inuocari i 2340 et om. t 2346 audisse] se add. t 2348 conditor t 2353 immensa] uniuersa t 2357 et] uel t 2365 iniqvitatem] ili.orvm add. t 2367 oculis] tuis add. R 2369 bonum Vulg. 2370 perire om. R 2373 OMNEM

FVROREM

~

Vulg.

PL 1411

1632

DE

VNIVERSAS 2375

Vt iam

SANCTA

TRINITATE

COGITATIONES

non

tantum

EORVM

XXIX

ADVERSVM

de exterioribus

ME.

loquar

pressuris,

omnem

furorem eorum contra quos postulo iudicium, uniuersas cogita¬ tiones uisibilium seu inuisibilium inimicorum meorum aduersum me tu uidisti, quia tu solus laborem et dolorem consideras, ut psalm¬ ista dicit : Iudica ergo iudicium meum, discerne causam meam. 2380

79.

Sin.

AvDISTI OPPROBRIA EORVM DOMINE, OMNES COGITATIONES EORVM ADVERSVM

3, 61

ME.

Ex quo sanguis Abel iusti primam uocem clamoris ad te de terra emisit, continuata generationis nequam aduersus gene2385 rationem

electorum

tuorum

opprobria

est ut quis doceat te, qui omnia

tua

audisti,

nec

opus

scis.

Sin.

3, 62

Labia insvrgentivm, ET COGITATIONES EORVM 2390

Non

solum

labia quae

ADVERSVM

homo

potuit

ME

TOTA

audire,

DIE.

sed et cogitationes\

eorum audisti immo et uidisti, Domine, iuxta illud : Homo uidet in facie, Deus autem in corde. Tota die insurrexerunt, tota, inquam, die, id est, non ad horam, sed perseu eranter cogitauerunt, et locuti sunt aduersum me. 2393

Sin.

Sessionem eorvm, et resvrrectionem Ego svm psalmvs eorvm.

3, 63

eorvm

vide,

Vide, inquam, spectaculo dignam sessionem, et resurrectio¬ nem eorum, quam diuersa, quam dissimilis sit sessioni piorum, 2400 resurrectioni

iustorum.

Nam

pii uel

iusti

bene

sedent,

ut

bene resurgant, id est humiliantur, ut exaltentur, iuxta illud : Surgite ;postquam sederitis, qui manducatis panem doloris. Isti autem nequissima sessione se submittunt in hypocrisi, ut decipiant, et, cum id effecerint, resurgunt atrociter, et tam2405 quam

3, 64

pro

uictoria

in rebus

pessimis

exsultant.

Nam

cum

ita

resurrexerint, ego sum psalmus eorum. Vnde dicit caput om¬ nium nostrum : Aduersum me loquebantur qui sedebant in porta, et in me psallebant qui bibebant uinum. 80. Thav. 2410

Redde eis vicem Domine IVXTA OPERA MANVVM SVARVM.

Non

imprecantis

2378 Ps. 10, 14. 2407 Ps. 68, 13.

2370 eorum in

malvm

om. t add.

t

animo, sed concedentis

2379 Ps. 42, 1.

2377 seu] et t 2380

te doceat

2391 I Reg. 16, 7.

2378 tu solus om. R ~

dico redde, sciens

R

2388

2402 Ps. 126, 2.

2382 eorvm

insvrgentivm]

mihi

add.

2389 cogitationes] meditationes Vulg. eorvm] AVDISTI add. t homo enim uidet ea quae parent. Dominus autem intuetur cor Vulg.

om. R, Vulg.

2391

Pl/1412

IN HIEREMIAM,

78-81

1633

constantiam iustitiae tuae, de qua et psalmista : Quia tu red¬ des , inquit, unicuique iuxta opera sua. 2415

3, 65

Thav.

Dabis eis scvtvm LABOREM TVVM.

Prima eorum 2420

rum

cordis

haec eis erit redditio, ut obscures et claudas cordis

oculos, ne cognoscant

est.

Laborabis

ipse,

qui

te, quem ad

cognoscere

laborem

misisti

merces pio-

nos

; laborabis,

inquam, usque ad mortem in peccatis eorum, et hoc erit eis scutum cordis, ut non credant in te, pro eo quod te adeo labo¬ rasse audierunt. 3, 66

Thav.

2425

Perseqveris

svb

caelis

in

fvrore,

et

conteres

eos

Domine.

Secunda haec erit redditio, qua persequeris, et conteres eos aeterna contritione in nouissimo magni iudicii die. 81. Eorum omnium, qui prophetas et sanctos omnes perse2430

cuti

sunt,

et incolatus

eorum,

qui

in hoc

mundo

peregrinantur,

dolorem continuum persequendo auxerunt ; eorum, inquam, omnium crudelissimi atque perditissimi Iudaei exstiterunt, qui peregrinantem in hoc mundo Dei Filium pauperem et do¬ lentem persecuti sunt, et percussum a Patre oboedientissimae 2435

caritatis

uulnere

modum

nequissima

ipse per prophetam

morte

percusserunt,

iustam querelam

quemad¬

depromens

:

Quoniam quem tu percussisti, inquit, persecuti sunt, et super do¬ lorem uulnerum meorum addiderunt. Damnationem illorum nouissime 2440

Redde

hic lamentator

eis uicem,

| Domine,

per iustitiam concesserat, dicens : iuxta

opera

manuum

suarum,

dabis

eis scutum cordis laborem tuum, persequeris in furore, et conteres eos sub caelis, Domine, nunc iam per naturalem pietatis affectum deplorat, sic incipiens : 4, 1

Aleph. 2445

Qvomodo

MVTATVS DISPERSI IN CAPITE

obscvratvm

est

avrvm,

EST COLOR OPTIMVS, SVNT LAPIDES SANCTVARII OMNIVM

PLATEARVM

Dolentis pariter et admirantis 2450

tum

est

aurum,

quomodo

?

est dicere, quomodo

mutatus

est

color

optimus.

obscuraAurum

coloris optimi Iudaei erant, ex quibus salus est, unde aposto¬ lus : Secundum euangelium quidem inimici propter uos, secun-

2413 Ps. 61, 12. 64-66.

2452

Rom.

2430 cf. Ps. 119, 5.

2437 Ps. 68, 27.

2440 Thren. 3,

11, 28.

2418 eis om. t 2429 Eorum] Horum 2437 quoniam usque sunt om. R

R

2432 Iudaei atque perditissimi ~ R

PL

1413

1634

DE

SANCTA

TRINITTE

XXIX

dum electionem autem carissimi propter patres |. Quomodo D 88 aurum hoc mutato colore obscuratum est ? Quomodo caecitas 2455

contigit

in

illis ?

Quomodo

obscurati

sunt

oculi

eorum,

ne

uideant ? Adhuc autem cum fuissent lapides sanctuarii et ex illis aedificari coepta fuisset domus Domini, quomodo dispersi sunt in capite omnium platearum ? Perdiderunt quippe suum et locum et gentem, et spiritualiter proiecti foras de sanctuario 2460

Domini,

ita

ut

sint

in capite

omnium

platearum,

id est principes

uagantium uel terrena quaerentium et cupidissimi omnium cupidorum corporaliter quoque in omnes gentes dispersi sunt et captiui in singulis ciuitatibus paruas plateas ad habitandum sibi locauerunt. 2465

4, 2

82.

ET

Beth.

Filii

AMICTI

Sion

AVRO

incliti,

PRIMO

;

QVOMODO REPVTATI SVNT OPVS MANVVM FIGVLI ?

Incliti, inquam, 2470

modo

uel

quam

IN VASA

TESTEA,

filii Sion, et amicti auro primo erant. Quo-

incliti

? Multum

incliti,

quemadmodum

apos¬

tolus dicit : Quorum adoptio est filiorum, et gloria, et testa¬ mentum, et legislatio , et obsequium, et promissa, quorum patres, ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Multum ergo incliti. Quomodo amicti 2475

auro

primo

? Nimirum

quia

primum

credita

sunt

illis

eloquia

Dei. Denique aurum lex et prophetae sunt, quo uidelicet auro tantum exterius amicti fuerunt, non enim in dilectione cordis, sed in ostentatione oris illud habuerunt. Ecce ergo reputati sunt in uasa testea, opus manuum figuli, confracti uirga ferrea 2480

regis

a

Deo

Patre

praedicantem 83. Gimel.

4, 3 2485

constituti,

praeceptum Sed

et

lamiae

LACTAVERVNT

CATVLOS

Filia

popvli

mei

QVASI

STRVTHIO

quia

noluerunt

eundem

Domini. nvdavervnt

audire

mammam,

SVOS I

crvdelis,

IN

DESERTO.

Lamia monstrum animalis est, a laniando dictum. Attamen naturalem erga fetus suos habet affectum. Idcirco nunc ait : Sed et lamiae nudauerunt mammam, lactauerunt catulos \ suos. PL 1414 Et est sensus : Omnes naturae animantium, omnium iumen2490

torum

et

non tam

reptilium

2459 cf. Ioh. 10, 48. 9.6.

2486

et

bestiae quam

Greg.,

bestiarum

monstra

2471 Rom. 9, 5.

Moral.

19, 18, 27 - PL

terrae,

sed

et

lamiae,

sunt, naturalem

2475 Rom. 76, 116

A

3, 2.

quae

erga fetus

2479 cf. Ps. 2,

(Is. 34, 14).

2454 colore] optimo add. R 2459 proiecti spiritualiter ~ t 2460 sint] dis¬ persi add. t 2464 sibi om. t 2473/2474 benedictus Deus ~ R 2476 aurum] primum add. R t 2477 fuerunt] erant t 2479 in] ut t 2486 ani¬ 2491 non om. R mal t

IN HIEREMIAM,

81-83

1635

suos habent affectum. At uero filia populi mei nimium crudelis, nec saltem mammam nudauit infelicissimis catulis suis. Cui ergo poterit comparari ? Vnum est animal struthio, quod in 2495

similitudinem

auis

pennas

habet,

non

tamen

altius

leuatur

a

terra, tantae tamque obliuiosae crudelitatis, ut proiecta in puluere oua sua derelinquat. Huic similis est filia populi mei, speciem quidem uirtutis habens, sed uirtutem uolandi in altum non habens, crudeli animo plebeculam simplicem, quam 2500

ad

aeternam

debuerat

fouere

salutem,

in

puluere

perditionis

obliuiscens. Parum pro similitudine dictum est, sed non erat aliud monstrum siue animal, quod totius crudelitatis eius similitudinem exhiberet. Neque enim filia populi mei posteros suos, ut struthio oua sua solummodo derelinquit, sed insuper 2505

occidit,

dicendo

Deleth.

4, 4-5

: Sanguis

eius

super

Adhaesit lingva lactentis Parvvli petiervnt panem, ET

2510

NON

ERAT

QVI

ad

FRANGERET

nos,

et super

palatvm

filios nostros.

eivs

in siti :

EIS.

He.

QVI VESCEBANTVR VOLVPTVOSE INTERIERVNT IN VIIS ! QVI NVTRIEHANTVR IN CROCEIS, AMPLEXATI SVNT STERCORA. 2515

Haec

tam

corporaliter

quam

spiritualiter

miseris

acciderunt

Iudaeis, quibus nondum natis, ut ante dictum est, hereditarius a crudeli matre sua synagoga derelictus est sanguis Christi. Legamus excidium miserae Hierusalem, et uidemus parum hic dictum esse pro magnitudine famis et sitis. Porro spiritualiter 2520

extunc

usque

hodie

lingua

lactentis

adhaeret

palato

eius

in

siti, et non est qui panem frangat petentibus paruulis, nimiam quippe habent famem et sitim audiendi uerbum Dei, non quod desiderent uerbum Dei, sed quia malunt interire quam fran¬ gere sibimet panem Scripturarum, ut uiuant ex medulla 2525

intelligentiae

spiritualis.

Olim

uescebantur

uoluptuose,

et

nutriebantur in croceis, utpote filii regni, et propter fidem patrum carissimi, nunc autem intereunt in uiis malignis spi¬ ritibus expositi dum amplexantur stercora, id est confidunt in carnalibus caerimoniis, quas et apostolus detrimentum facit 2530

et

arbitratur

ut

stercora.

2494 Greg., ib. 31, 20-22 - PL 76, 593 B - 594 C (Iob 39, 13-14) ; Isid., Etym. 12, 7, 20 ; Bestiarium lat. in codice Brux. 27, p. 239. 2505 Mt. 27, 25.

10066-77 e^- Ch. Cabier, 2529 cf. Phil. 3, 8.

Melanges

d' Arcbeologie

2492 habent suos ~ R 2494 animal est ~ R 2495/2496 a terra leuatur ~ R 2504 insuper] et add. R t 2506 Daleth t lactantis t 2518 uidebimus t 2518/2519 dictum hic ~ R 2520 lactantis t 2528 oppositi t fidunt t

1636

DE

SANCTA

TRINITATE

84. Vav. Et maior effecta 4, 6

XXIX

est iniqvitas filiae popvli

MEI PECCATO QVAE 2535

ET

SODOMORVM,

SVB VERSA

NON

EST

CEPERVNT

IN MOMENTO, IN

EA

MANVS.

Plane maior effecta est, maior culpa, maior poena. Nam iniquitas Sodomorum quousque progressa est ? Et non cepe¬ runt, inquit, in ea manus. Legimus quod in ea, dum apud iustum Lotii hospitaretur Dominus, uallauerunt domum a 2540

puero

usque

ad

senem

opmis

populus

simul

et

dixerunt

:

Educ uiros huc, ut cognoscamus eos. Magna iniquitas, sed | PL 1415 non ceperunt in ea manus, id est, non usque ad effectum operis progressum est scelus. Iniquitas autem populi uel ciuitatis meae usquequo progressa est ? Cum hospitaretur 2545

in ea,

et pascha

celebrasset

Dominus,

uallauerunt

eum,

exeun¬

tes cum gladiis et fustibus, et ceperunt in ea manus, uidelicet eum, quem in Sodoma non ceperunt manus, ceperunt, inquam, comprehenderunt, illuserunt, flagellauerunt, occiderunt. Ergo maior populi mei iniquitas peccato Sodomorum, et idcirco 2530

maior

et poena.

Nam

Sodoma

subuersa

est

in

momento

manibus, populus autem meus diu cruciatus, tandem sus est tam suis quam Romanorum manibus.

sine

subuer-

85. Zain.

4, 7-8

Candidiores

2355

NITIDIORES

Nazarei

eivs

nive,

LACTE,

RVBICVNDIORES EBORE ANTIQVO, SAPPHIRO PVLCHRIORES. Heth.

Denigrata 2360

et

non

est

svnt

ADHAESIT

CVTIS

ARVIT,

FACTA

ET

svper

carbones

cogniti

in

EORVM EST

facies

plateis

OSSIBVS

QVASI

eorvm

;

:

LIGNVM.

Vere ergo mutatus est color optimus. Quanti enim, uel quam pulchri fuerunt populi huius Nazarei ? Nazarei, id est sancti 2365

eius,

fuerunt

Abraham,

Isaac

et

Iacob,

| Ioseph

et

Moyses,

Samuhel et Dauid, et ceteri omnes sancti, qui per fidem uicerunt regna, operati sunt iustitiam, adepti sunt promissiones. Isti Nazarei candidiores nhie, nitidiores fuerunt lacte. In niue sola est candoris pulchritudo, in lacte cum

candore est et sapo-

2541 Gen. 19, 3. 2545 cf. Mt. 26, 47. 2563 cf. supra 29, 2446 (Thren. 4 1). 2566 Hebr. 11, 33. 256!) cf. Ps. Raban., Allegoriae - PL 112, 578 A, 1006 C. 2538 in ea inquit ~ t 2541 uiros] illos Vulg. 2542 affectum t 2543 uel om. t 2544 quousque t 2551 diu om. R 2563 est supra lin. R enim om. R uel om.t 2565 eius om. R et1 om. t et2 om. t 2567 repromissiones Vulg. 2568 lacte fuerunt ~ t 2569 est sola ~ R candore] nitore t uel nitore supra lin. R

D

88*

IN HIEREMIAM, 2570

ris

dulcedo.

Parum

ergo

erat

fuisse

84-86

candidiores

niue,

1637 nisi

fuis¬

sent et nitidiores lacte, id est, parum fuisset propria sibimet munditia candidos fuisse, nisi uenientibus ad se per sermon em suum gustum praebuissent dulcedinis aeternae. Sed et cum can¬ didi et nitidi essent, passionibus superadditis quemdam purpu2575 reum traxerunt ruborem. Nam ludibria et uerbera experti sunt, insuper et uincula et carceres. Lapidati sunt, secti sunt, tentati sunt, m occisione gladii mortui sunt. Ergo rubicundiores ebore antiquo, quod uidelicet os casti animalis est, et cum fuerit candidum, mai¬ orem ex rubore pulchritudinis gratiam habet. Tandem sapphiro 2580

pulchriores,

id est

caelestibus

mansionibus

non

indecentes.

Nam

sapphirus caeli serenispeciem habet, et ipsa speciebenecaelestes designat mansiones. Nunc autem demgrata est super carbones fa¬ cies eorum. Quorum eorum ? Videlicet filiorum, qui de Nazareis patribus, cum nati fuerint, et ipsi per fidem Nazarei esse 2585

debuerunt.

Super

carbones,

inquam,

denigrati

sunt,

id est, omni

gratia perdita, qua quondam uiuebant, extincti et obscura mentis caecitate denigrati sunt. Et non sunt, inquit, cogniti in plateis. Quis enim eos dignetur cognoscere, quod semen Abrahae sint ? Dicitur in plateis, cantatur eis in triuiis : Semen 259°

Chanaan

et non

luda,

pater

tuus

Amorreus,

ttliea. — Adhaesit cutis eorum ossibus, sensibus. Cutis enim, id est | exterior nix, nitere debuerat ut lac, aruit et perdita uenustate fructuum, delapsa 2595

10

et mater

tua

Ce-

id est dediti sunt carnis religio, quae candere ut PL 1416 facta est quasi lignum pulchritudine foliorum.

Teth.

Melivs fvit occisis gladio, QVAM INTERFECTIS FAME : QVONIAM ISTI EXTABVERVNT A STERILITATE TERRAE.

2600

86.

Ioth.

Manvs

2605

CONSVMPTI

MVLIERVM

MISERICORDIVM

COXERVNT FILIOS FACTI SVNT CIBVS

SVOS ; EARVM

IN CONTRITIONEM

FILIAE

Plane

et absque

POPVLI

cunctatione

melius,

gladio quam interfectis fame. Non mortem perpessi sunt, uerum quia scelerum necessitatem euaserunt. dum paulatim fame extabescunt,

2576 Hebr. n, 37. 14, 2.

2589

Dan.

R

id est, leuius

fuit occisis

modo quia compendiosius plurimam ad augendorum Quantum enim fuit, quod inter ipsas dirae consump-

2578 cf. Greg., Moral. 32, 22, 46 - PL 76, 663 BC ; cf. Ioh. 13, 56 ; E2.

16, 3.

2579 pulchr. gratiam] pulchritudinem QVA

MEI.

t

2582 carbonem

t

2598 qvoniam]

1638 2610

DE

tionis

moras

SANCTA

manus

TRINITATE

mulierum

XXIX

misericordium

coxerunt

filios

suos, et facti sunt cibus earum ? Hoc enim fecisse legitur mulier quaedam, Maria nomine, genere et facultate nobilis, quae cum reliqua multitudine Hierosolymis reperta, communem cum omnibus obsidionis casum ferebat. Dolenda uere et 2615

lamentationi

fame 4, 11

congruens

in insaniam

Caph. Complevit EFFVDIT

2620

Dominvs

IRAM

ironia,

qua

fvrorem

SVCCENDIT

IGNEM

ET

DEVORAVIT

IN

SVAE

prae

appellat.

:

SlON,

FVND AMENTA

Vbi haec secundum

eiusmodi

misericordes

svvm,

INDIGNATIONIS

ET

mulieres

atrociter conuersas

EIVS.

furorem

suum

Dominus

locutus est ?

In Moyse inter multas et horrendas maledictiones, quas utique prophetica ueritate comminatus est : Homo, inquit, delicatus in 2625

te

et luxuriosus

ualde

inuidebit

fratri

suo,

et uxori

in sinu suo, ne det eis de carnibus filiorum suorum

quae

cubat

quas comedet,

eo quod nihil habeat aliud in obsidione et penuria, qua uastauerint te inimici tui, intra omnes portas tuas, etc. 4, 12-14

87. Lamed.

2630

ET

Non

VNIVERSI

credidervnt

HABITATORES

reges

terrae,

VRBIS,

QVONIAM ingrederetvr HOSTIS PER PORTAS HlERVSALEM.

INIMICVS

Mem. Propter 2633

ET

peccata

INIQVITATES

prophetarvm

SACERDOTVM

QVI EFFVDERVNT IN MEDIO SANGVINEM IVSTORVM.

eivs

EIVS,

EIVS

Nvn. ErRAVERVNT 2640

POLLVTI

CAECI

SVNT

IN

IN PLATEIS,

SANGVINE

:

CVMQVE NON POSSENT, TENVERVNT LACINIAS SVAS.

Reges terrae et principes, qui astiterunt et conuenerunt aduersus Dominum, et aduersus Christum eius immo et habita2643

tores

urbis

non

crediderunt,

quod

propter

peccata

prophetarum

eius, et iniquitates sacerdotum eius, qui effuderunt in medio eius sanguinem iustorum, ingrederetur hostis inimicus per portas Hierusalem. Non, inquam, crediderunt, cum audirent sibi praedicentem : Vt ueniat super uos omnis sanguis \ iustus, pl 1417

2611 Iosephus Flau., De bello lud. 7, 6 ed. Paris 1514/0!. 83. 54-55.

2643

Ps. 2, 2.

2649

Mt.

2624 Deut. 28,

23, 35-36.

2611 legitur fecisse ~ R 2614 uero t 2624/2625 in te] uita t, uitae Vulg. 2626 ei t 263« orbis Vulg. 2631 hostis] et add. Vulg. 2641 possent] intrare

add. t

2649

praedicantem

R

IN HIEREMIAM, 2650

qui

effusus

est

super

terram,

a

86-88

sanguine

Abel

iusti

i639 usque

ad sanguinem Zachariae filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare. Arnen dico uobis, uenient haec omnia super generationem istam. Item : Cum illum fleuisse super ciuitat em audissent, et dixisse : Quia uenient dies in te, et circumdabunt

2655

te

mimici

tui. uallo,

etc.,

non

crediderunt.

Parum

est,

non

crediderunt ; insuper ipsum occiderunt, et occidendo 'men¬ suram patrum suorum et impleue runt. Idcirco errauerunt caeci in plateis, ita ut exemplo Sodomorum non possint inuenire ostium, quia polluti sunt sanguine eius qui dicit : Ego sum 2660

ostium.

Cumque

non

possent,

subauditur,

tenere

eum,

tenuerunt

lacinias suas, id est, cum ueram non apprehenderint iustitiam, inanes caerimonias uanas et pannosas sectati sunt carnis iustitias. 4, 15

Samech. 2665

Recedite

RECEDITE,

ABITE,

pollvti, NOLITE

clamavervnt

TANGERE

eis ;

:

IVRGATI QVIPPE SVNT, ET COMMOTI DIXERVNT NON ADDET VLTRA VT HABITET IN EIS.

INTER

GENTES.'

Idcirco caeci in plateis sanguine polluti errauerunt, quia postquam | prophetarum et ipsius prophetarum Domini D 89 2670

sanguinem

fuderunt,

clamau erunt

prophetis,

sapientibus

et

scribis, quos misit ad eos, clamauerunt, inquam, persequendo de ciuitate in ciuitatem, et iurgati sunt atque commoti, sedi¬ tiones excitando in apostolos Christi, et dixerunt : Recedite, polluti, recedite, abite, nolite tangere, nolite loqui nobis in isto 2675

nomine.

Hoc

dixerunt

inter

gentes,

et

haec

dicendo

fecerunt

ut abirent ad gentes, et dicerent eis : Vobis quidem oportebat primum loqui uerbum Dei ; sed quoniam reppulistis illud et indignos uos iudicastis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. Ergo non addet, inquit, ultra ut habitet in eis, ita ut 2680

recedens

88. Fe.

4, 16

dicat

: Ecce

relinquetur

Facies Domini divisit eos, NON ADDET VT RESPICIAT EOS

Facies 2685

NEQVE

sacerdotvm SENVM

non

MISERTI

uobis

domus

uestra

deserta.

:

ervbvervnt,

SVNT.

Propter haec facies Domini, facies irata, qualis iuxta psal¬ mistam uultus est Domini super facientes mala, diuisit eos, diuisit, inquam, multiplici diuisione aduersum semetipsos.

2653 cf. Lc. 19, 41. 10, 7.

2670

Act. 13, 46.

cf. Mt.

2654 Lc. 19, 43. 23, 34.

2672

2680 Mt. 23, 38.

2658 cf. Gen. 19, 11.

cf. ib.

2674

2659 Ioh.

cf. Act. 4, 10.17.

2676

2686 Ps. 33, 17.

2653 illum om. R 2655 parum] dictum add. R 2660 renuerunt D 2676 quidem non in Vulg. 2676/2677 primum oportebat ~ t 2681 Fe om. R 2687 est uultus ~ R t

lem,

per portas Hierusa-

ingrederetur hostis Romanus

Antequam 2690

XXIX

TRINITATE

DE SANCTA

1640

(ut

triplici

essent,

clausi

adhuc

cum

Iosephus

refert)

semetipsos intus bello dilacerabant, et illam legenti misera¬ bilem tragoediam satis claret, quam uere hic dictum sit, facies sacerdotum non erubuerunt, neque senum miserti sunt. — Non, inquit, addet, subauditur Deus, ut respiciat eos, sed propriis 2695

interire

diuisos

seditionibus

| eos.

permittet

merito,

Et

quia

data sibi optione Barabbam seditiosis auctorem dimitti sibi petierunt, regem autem suum pacificum occiderunt.

4/47-18

Ain. > CVM ADHVC SVBSISTEREMVS,

2700

AD

NOSTRVM

AVXILIVM

CVM

RESPICEREM VS

DEFECERVNT

OCVLI

NOSTRI

YANVM,

ATTENTI

AD GENTEM, QVAE SALVARE NON POTERAT. Sade. Lvbricavervnt VESTIGIA NOSTRA IN ITINERE 2705

PLATEARVM

APPROPINQVAVIT

COMPLETI QVIA

FINIS

SVNT

VENIT

NOSTRARVM

DIES

FINIS

NOSTER

;

NOSTRI,

NOSTER.

Dicant ergo saltem reliquiae Israhel, dicant ut conuertantur et saluentur. Quid mirum, si postquam in occidendo Christo 2710

Domino

cecidimus,

ita

facies

Domini

diuisit

nos

? Nempe

et

cum

adhuc subsisteremus, antequam in morte eius ruinam nostram perpetrassemus, defecerunt multoties a Deo nostro oculi nostri conuersi ad auxilium nostrum uanum, respicientes attenti ad gentem quae saluare non poterat. Verbi gratia, spe-

2715

rantes

in

Aegypto,

in

equis

et

equitibus

fiduciam

habentes,

Baal quoque et uitulos pro Deo colentes. Hoc modo lubricauerunt uestigia nostra, et claudicauimus in duas partes, in itinere platearum nostrarum, id est in idololatria licentiosa et plena scelerum. Plateae namque latae uiae sunt et uagum atque 2720

licentiosum

designant

idololatriae

ritum.

Idcirco

appropinqua-

uit finis noster, idcirco completi sunt dies nostri, et iustus est Dominus qui haec fecit nobis. Coph.

4, 19

Velociores

2725

AQVILIS

SVPER

fvervnt

CAELI

MONTES

IN DESERTO

PERSECVTI

INSIDIATI

Venit, inquam,

persecvtores

nostri

;

SVNT

SVNT

IN NOS

NOBIS.

et cito uenit finis noster, nec in tempora

2690 Iosephus Flau., De bello Iud. 6, 4, ib., fol. 58. 2696 cf. Mt. 27, 16 ss. 2697 cf. I Par. 22, 9. 2708 cf. Rom. 9, 27. 2715 cf. Os. 1, 7.

2695 interiret D 2699 svstineremvs D 2702 salvare] nos add. t 2708 ergo] hoc R t 2709 in om. t 2712 Deo] Domino praem. t 2720 licentiosa idolatria R

PL

1418

IN HIEREMIAM, longa factum 2730

nostri

88-89

1641

est istud. Velociores enim fuerunt persecutores

aquilis

caeli.

Qui

enim

fuerunt

persecutores

nostri,

nisi

peccata nostra ? Porro de uelocitate peccati persequentis loquitur Deus ad Cain : Nonne si bene egeris, recipies ? Sin autem male, statim in foribus peccatum aderit. Igitur persecuto¬ res nostri: id est peccata nostra uelociores fuerunt aquilis caeli, 2735 quia

ubi

peracta

sunt,

statim

in foribus

adfuerunt,

ut

nullum

usquam pateret effugium. Super montes persecuti sunt nos, in deserto insidiati sunt nobis. Idcirco psalmista dicit : Quia neque ab oriente, neque ab occidente, neque a desertis montibus, sub¬ auditur, patet locus effugii, quoniam Deus iudex est. Meta2740 phoricos

per

montes

superbiam

peccantium,

per

desertum

desertionem a Deo significat, iuxta quod ipse : Ecce, inquit, relinquetur uobis domus uestra deserta. 4, 20

Res. Spiritvs

2745

CAPTVS

oris EST

IN

cvi diximvs VIVEMVS

nostri

Christvs

PECCATIS

NOSTRIS

: In vmbra

IN

Dominvs ;

tva

GENTIBVS.

Quae tandem uelocium persecutorum nostrorum, quae peccatorum nostrorum uelociter nos persequentium summa 2750

est

? Nimirum

mors

Christi

Domini,

quia

captus

est

in pecca¬

tis nostris, quia scelere nostro ad mortem ductus est, et eum cui diximus, antequam ueniret : In umbra tua uiuemus in gentibus, id est in gratia tua saluabimur, et ab omni gente non sancta discernemur, haec enim | et huiusmodi de illo in Scrip- PL 1419 2755

turis

legebamus,

eum

in peccatis

nostris

cepimus

et in mortem

tradidimus. Hoc facto nosipsos occidimus, nam spiritus oris nostri erat ipse Christus Dominus, Spiritus, inquam, sine quo nusquam uita est, nusquam salus, et sine quo mortuum ac sine anima est, quidquid ore nostro ex lege aut prophetis legimus 2760

uel

4, 21-22

scire

nos

arbitramur.

89. Sin. Gavde QVAE Ad

HABITAS

te

qvoqve

INEBRIABERIS, 2765

et laetare IN

TERRA

perveniet

ATQVE

filia Edom,

HVS. calix,

NVDABERIS.

Thav.

Completa est iniqvitas tva filia NON ADDET VLTRA VT TRANSMIGRET Visitavit iniqvitatem DISCOOPERVIT PECCATA

tvam TVA.

2732 Gen. 4, 7. 2737 Ps. 74, 7. Mt. 23, 38. 2753 cf. Ps. 42, 1.

2734 nostri orrt. t pervenit

t

Sion, TE :

filia

Edom,

2739 ib. 8.

2755 eum] inquam

add. R t

cf. supra 29, 1544.

2741

2757 erat om.

2763

1642 2770

DE SANCTA

Lamentationum

TRINITATE

conclusio

bona,

rem recreat, tum de imminente

XXIX

consolationis

spe

et certissima hostium

lamento-

uindicta,

cum de sanctae Sion, quae captiua fuerat, uisitatione et libera¬ tione aeterna. Gaude, inquit, et laetare fdia Edom, quae habitas in terra Hus. Nomine Edom, quod interpretatur terrenus siue 2775

sanguineus,

uniuersos

hostes

caelestis

Hierusalem,

quia

uere

terreni sunt, significat. Sic psalmista, cum eodem quo et iste spiritu lamentando dixisset : Super flumina \ Babylonis illic PL 1420 sedimus et fleuimus, dum recorda\remur Sion, etc., hostes eius- D 8cjv dem Sion hoc eodem significans nomine, dixit ad Deum : Me2780

mor

esto, Domine,

filiorum

Edom

in die

Hierusalem.

Qui

dicunt

:

Exinanite, exinanite usque ad fundamentum in ea. — Gaude, inquit, et laetare filia Edom, quae habitas in terra Hus, id est quae terrenum habes fundamentum, quae hic recipis consola¬ tionem tuam. Hus quippe consolator interpretatur. Grauis 2785

ironia.

Vnde

enim

gaudeas

et

laeteris,

filia

Edom

? Quia

ad

te

quoque perueniet calix irae Dei, quo inebriaberis et nudaberis. Bibes enim fel sempiternae amaritudinis et aeterna confusione ignominiosa eris. Tua autem iniquitas completa est, 0 flia Sion, id est poena uel captiuitas tua temporalis est, non addet ultra 2790

ut transmigret

te, finita

haec

praesentis

saeculi

transmigratione

uel captiuitate. Visitauit iniquitatem tuam, scilicet Deus, o filia Edom, discooperuit peccata tua. Repetitio, confirmatio damnationis et confusionis Edom. Et hic quidem propheta hostes supernae Hierusalem semel et iterum designat per 2795

Edom,

cum

si solam

attenderet

historiam,

potius

nominare

debuisset Babylonem. Psalmista uero primo quidem per Edom significat eosdem hostes Hierusalem, dicendo : Memor esto, Domine, filiorum Edom, deinde autem per Babylonem, dicendo : Beatus qui retribuet tibi retributionem tuam. \ D 90

2774 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 5, 24 - CC 72, p. 65. ib. 7.

2784 Hier., ib. 11, 26, P. 73.

2771 et om. R

2772 cum] tum R t

Hier., exc. cod. Bl : consalator.

2777 Ps. 136, 1.

2797 Ps. 136, 7.

2779 Dominum

279:5 Et om. t

t

2779

2798 ib. 8.

2784 consiliator

279« uero] quoque

R

2799

beatus] filia Babylonis misera praem. R 2800 Explicit liber xxviiii Incipiunt cap. libri xxx D Explicit liber xxviiii Incipit xxx qui est in Ezechiele primus R

IN HIEZECIHELEM

PROPHETAM COMMENTARIORVM LIBER PRIMYS

1. Hac mundi aetate quinta, quam praecedenti uolumine sumus ingressi, sanctis in Babylone captiuis propheticae cre¬ brescunt uisiones regni Dei, quarum claritas sic illud citius affuturum denuntiat, quomodo albescente aurora solem in 5 proximo

adesse

nemo

qui ambigat.

Nec

uerbis Spiritus sanctus in aurem quasdam imagines, quibus oculos struat, digito Dei, quod est ipse, ubi ante captiuitatem istam uisus 10 in nubibus

caeli, ut daretur

enim

solis iam, ut ante,

loquitur prophetis, sed et uidentium familiarius in¬ prae|pingit. Verbi gratia, PL 1421 est Filius hominis ueniens

ei regnum

et honor,

et omnis

popu¬

lus, tribus, et linguae seruirent ei. O uenerabilis ordo regni Dei ! o rationabilis et opportuna consolatio regis Dei ! Non uenit hoc regnum cum festinatione, quemadmodum regnum huius mundi, de quo rectissime dictum sit : Hereditas ad quam 15 festinatur

in principio

in nonissimis

suis

benedictione

carebit.

Festinauit Cain terrae ambitor aedificare duitatem, et uocare nomen eius ex nomine filii sui Enoch, occiso Abel fratre suo. Extunc a filiis huius saeculi festinatum est ad regnandum, usque dum uenit diluuium et perdidit omnes. Post hoc surrexit 20 Nemrod

potens

in terra, et robustus

uenator

coram

Domino,

et

hic festinus regnauit. Fuit autem principium regni eius haec ipsa, de qua nunc loquimur, Babylon. In ista regnabatur, et iugum ferreum regis eius Nabuchodonosor posuerat nunc Dominus super collum cunctarum gentium. Porro regnum Dei 25 ueniebat

interim

cum

dilatione,

et ciues

eius propter

spem

illius de terra et de cognatione sua egrediebantur, non acceptis repromissionibus, sed a longe eas aspicientes et salutantes et confitentes, quia peregrini et hospites sunt super terram. Nunc maxime confortato regno mundi peregrinabantur, et hospites 30 erant,

immo

et captiui

ciues

regni Dei, et dicebant

praesenti

captiuitatis loco commoniti : Super flumina Babylonis illic sedimus, et fleuimus, dum recordaremur Sion. In salicibus in medio eius suspendimus organa nostra. 2. Igitur reuelationes 35 cipientes

ad prophetam

regni Dei

debita

Hiezecihel

cum

ueneratione

accedamus,

cuius

sus-

difficul¬

tatem, ut ait beatus Hieronymus, Hebraeorum probat tradi¬ tio. Nam nisi quis apud eos aetatem sacerdotalis ministerii

XXX, 9 cf. Mt. 24, 30. 10 cf. Dan. 7, 14. 14 Prou. 20, 21. 16 cf. Gea. 4, 17. 20 cf. Gen. 10, 8-10. 23 cf. Ier. 28, 14. 26 Hebr. 11, 13. 31 Ps. 136, 1-2. 35/42 Hier., In Hie %. prol. 25/30 - CC 75, p. 3 s.

XXX, 1 quam om. R 6 prophetarum 15 nouissimo Vulg. suis om. Vulg.

t

8 quod] qui t

11 ei om. R

1644

DE

SANCTA

TRINITATE

XXX

id est tricesimum annum impleuerit, nec principia libri Geneseos nec Canticum canticorum nec huius uoluminis exordium 40 et finem legere permittitur, ut ad perfectam

scientiam

et

mysticos intellectus plenum humanae naturae tempus acce¬ dat. Item dicit : De hac uisione prolixius diximus, quia et ob¬ scura est, et a multis uarie exponitur. Sed et beatus papa Gregorius secundum dulcedinem gratiae sibi collatae plenissime 45 dixit de prophetia praescripti, id est tricesimi anni usque ad illum locum : Et tu sume tibi sartaginem ferream, et pones eam murum ferreum inter te, eh inter duitatem. Cum ergo de hac uisione tanti uiri dixerint, et ante ipsos a multis uarie exposi¬ ta sit, et ut fatentur ipsi multum habeat obscuritatis, nos 50 quid faciemus ? Tenemur quippe nostri uoluptate propositi, ut ne in isto quidem propheta tam arduo, tamque difficili tae¬ deat nos immorari, quaerendo testimonia gloriae Christi | pl 1422 Filii Dei. Fatemur enim aliquid non paruum superesse, quod adhuc studiosius elucidandum sit. Quid est illud ? Nimirum 55 similitudo quattuor animalium. In quo haec similitudo quid¬ quam adhuc obscuritatis aut difficultatis habet ? In eo uidelicet, quod et quattuor animalia dicuntur et animal unum. Nam sic in prophetia anni sexti post multa legimus : Ipsum est animal quod uideram iuxta fluuium Chobar. Cumque am60 bularent cherubim,

ibant pariter et rotae iuxta ea. Ac deinceps

:

Ipsum est animal quod nidi subter Deum Israhel iuxta fluuium Chobar : Et intellexi quia cherubim essent. Quattuor per quattuor uultus uni, et quattuor alae uni, et similitudo manus hominis sub alis eorum, et similitudo uultuum eorum, ipsi uultus quos 65 uideram, iuxta fluuium Chobar. Igitur animalia ipsa, quae | D 90* et quattuor sunt et unum duce Spiritu sancto quaerere cupi¬ mus, nihil metuentes quod in uisione a multis propter suimet obscuritatem uarie exposita uarietatem seu multitudinem expositionum auxerimus. Nam ipsum animal quod quaerimus, 7° cum inuentum fuerit, tale ac tantum est, ut solo nomine uel auctoritate sua paruitatem nostram, si opus sit, ab omnium qui haec uisuri sunt contemptu uel indignatione defendere possit.

3. Et vidi, et ecce ventvs tvrbinis veniebat ab aqvilo-

75 ne : ET NVBES 1, 4-7

circvitv

eivs

EST DE MEDIO

MAGNA, : Et

de

medio

qvasi

EORVM

ET SPLENDOR

species

SIMILITVDO

41 accedat tempus

~ R

eivs Vulg.

electri,

46 kartaginem R

53 paruum]

62 per quattuor om. Vulg.

IN id

QVATTVOR

45 Greg., Hom. in E%. 12, 19 - PL 76, 927.

61 ib. 20-22.

6« et pariter ~ R t medio

eivs

IGNIS, ET EX MEDIO

42/43 Hier., ib. i, 558, p. 25.

Ez. 4, 3.

ET IGNIS INVOLVENS,

46

de obscuro add. R t

77 ex medio eorvm] in

IN HIEZECIHELEM ANIMALIVM EIS, ET

t ET

HIC

QVATTVOR

80 PEDES EORVM PLANTA PEDIS CANDENTIS.

ASPECTVS

FACIES

I, 2-3

EORVM,

VNI,

ET

SIMILITVDO

QVATTVOR

1645

HOMINIS

PENNAE

IN

VNI,

PEDES RECTI, ET PLANTA PEDIS EORVM VITVLI, ET SCINTILLAE QVASI ASPECTVS

ET

QVASI AERIS

Videns iste, qui in propria uel prima persona nunc dicit, et uidi, praemisit secundum tertiam personam de semetipso 85 loquens

: Et facta est super

eum

ibi manus

Domini.

At idem

et

ante hoc per primam personam dixit : Aperti sunt caeli et uidi uisiones Dei. Itaque ueritatem seruat coniunctam humilitati, ut pro humilitate dicat, facta est super eum manus Domini, et pro necessaria rei ueritate dicat, et uidi uisiones Dei. Porro 90 cum

dicit, uisiones

Dei, pulchre

et recte

subintelligimus

Filii

de Deo Dei, quia nihil melius occurrere potest intellectui, quam ad propriam uisiones istas pertinere personam Filii Dei, quem et nomine significat. Hiezecihel namque interpreta¬ tur fortitudo Dei. Porro Buzi contemptus siue spretus interpreta95 tur.

Et

recte

Dei

Filius

per

Hiezecihel

filium

Buzi

sacerdotem

designatur, quia, cum sit fortitudo Dei, sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech, secundum carnem filius est populi contemptibilis, populi iudaici, ex eo con|tempti, quod PL 1423 eundem filium suum contempsit. Itaque uisiones istae Dei 100 reuelationes

sunt

aduentus

Christi

Filii Dei,

qui

rectissime

in isto propheta, alibi unum animal dicitur, alibi quattuor animalia, uidelicet propter quattuor necessaria nobis euan¬ gelii sui sacramenta, quae postmodum singula propriis faciebus agnoscenda sunt. Visuro autem aduentum huius Filii Dei 105 pulchre

et causa

praeostenditur,

propter

quam

illum

nobis

aduenire necessarium fuit. Et ecce, inquit, uentus turbinis uenie bat ab aquilone, etc. Ventus turbinis ab aquilone uenit, quan¬ do frigidus a caritate Dei diabolus flauit et turbine tentationis genus humanum in primis parentibus a beatitudinis statu 110 deiecit.

Tunc

uenit

et nubes

magna,

id est, eiusdem

generis

humani caecitas, qua conuolutus homo et inimicus Deo fac¬ tus a uisione faciei eius exciderat. Post haec, et ignis inuoluens, id est, damnatio post hanc uitam peccatores excipiens et

85 Ez. 1, 3.

93 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 58, 3 - CC 72, p. 131 ; Greg., Hom. 101 9« Ps. 109, 4. 94 Hier., ib. 57, 1, p. 130.

in Ez. 1, 6 - PL 76, 797 C.

Greg., Hom. in Ez- 1, 15 - PL 76, 802 ; ib. 4, 1 - 815 B. 113 ib. 1, 16 - 802 C. 110 Greg., ib. 1, 11. 799 C.

108 cf. Greg., ib. 1, 9 -

84 secundum tertiam praemisit ~ R 79 et1 ... et3 non in Vulg. 80 pedis om. t ueritatem] humilitatem ... humili¬ 87 / aperti at] 85 personam om. R / 94 roboratus a Deo Hier, in Hiez- ; 90 subintelleximus t tati] ueritati R despectus siue contemptus Hier. Greg., spretus atque contemptus Hier, in Hiez98 populis1

t

necessarius R

103

faciebus] speciebus

t

105

illius R

106

aduentus

R

1646

DE SANCTA

TRINITATE

XXX

sempiterno horrore conuoluens. Attamen in circuitu eius splen¬ ii) dor, inquit, quia uidelicet in ipsa ira iuste illata diuinitas splendere non desiit, creaturam suam prosequens multisque monitis et signis reuocans ad cognitionem sui. Propter haec utique mediatorem Dei et hominum Iesum Christum aduenire nobis necessarium fuit. Sequitur ergo : De medio autem eius 120

quasi

species

electri,

id

est,

de

medio

ignis.

Electrum

pretiosis¬

simum ex auro argentoque confectum una eademque persona est iam dicti mediatoris Dei et hominum, in quo pretiosa diuinitas ut aurum, nostra uero humanitas mundissima in illo uelut argentum est. Talis species electri de medio ignis, quia 125

nimirum

propter

hominum

nos

damnatus

et

mortuus

mediator

talis ab inferis uictor ascendit. Et ex medio

Dei

et

eorum,

scilicet uenti uel turbinis, nubes et ignis et splendoris in cir cuitu micantis similitudo quattuor animalium. O uisor uisionum Dei, si, ut ipse post multa dicturus es, unum est animal, 130 quomodo

quattuor

numeras

? Ait

: Et

hic

aspectus

eorum.

Simi¬

litudo hominis in eis. Et quattuor facies imi, et quattuor pennae uni. Ac si dicat : Vnius quidem erat similitudo hominis Iesu Christi Filii Dei, similitudo, inquam, et nondum res, nondum enim natura erat filius hominis, sed huic uni quattuor facies 135 et huic

uni

quattuor

pennae,

quas

utique

facies,

uel

quas

pen¬

nas uisionem Dei speranti nescire non licet. Quae porro illae sunt ? Prima est incarnatio uel natiuitas eiusdem hominis Christi Filii Dei; secunda, passio; tertia, resurrectio ; quarta ascensio et sessio ad dextram Patris. Facies istas non uidisse 140 nobis non licet, sicut apostolicum catholicae confessionis symbolum docet : Credo, inquit, in Deum Patrem omnipoten¬ tem, creatorem caeli et terrae. Sequitur continuo : Et in Iesum Christum, Filium eius unicum, Dominum nostrum. Hoc est unum animal, hic est unus homo, de quo nunc dicit, simili145 tudo hominis in eis. Qui conceptus est de Spiritu sancto, natus ex Maria Virgine. | Haec est facies prima. Passus sub Pontio PL Pilato, crucifixus, mortuus, et sepultus, descendit ad inferna. Haec est facies secunda. Tertia die resurrexit a mortuis. Haec est facies tertia. Ascendit in caelum, sedet ad dextram i)o Dei Patris omnipotentis, inde nentur us est indicar e uiuos et mortuos. Haec est facies quarta. Tot facies et totidem pen¬ nae huic uni. Verum quae facies, eaedem et pennae. Sed facies,

116 Hier., In Hiez ■ 1, 137, p. 9.

115

iustis .R

122 est om. t

116

desinit R

120 Greg., ib. 1, 14.

118

Iesum]

Deum

et hominem

132/133 hominis usque similitudo om. R

usque enim om. R 135 uel quas] et t uel t 148 secunda facies ~ t

132 ib. z, 19 - 803 D.

praem.

R

133/134 nondum1

138 Christi] Iesu praem. t

t

139 et]

IN HIEZECIHELEM

I, 3-4

1647

quia per fidem cognosci possunt et cognitu necessariae sunt; pennae autem, quia ratione humana comprehendi non pos155 sunt. Pedes eorum, pedes redi, quia uidelicet processus eorum iustitia sunt Dei, et ad iustitiam ualent omni credenti. Quid enim | rectius aut iustius, quam oboedientem Patri fuisse D 91 Christum in omnibus his ? Idcirco continuo subiungit : Et planta pedis eorum, quasi planta pedis uituli. Vitulus ex prae160 cepto

legis pro peccato

solebat

offerri multitudinis,

siue sacer¬

dotis simul et multitudinis. Ergo planta pedis eorum, ut planta

pedis uituli, id est finalis utilitas eorum remissio est pecca¬ torum totius mundi. Et scintillae quasi aspectus aeris canden¬ tis. Recolamus quia redemptor noster incarnatus et passus, 165 postquam

resurrexit

et in caelum

ascendit,

magnifica

homi¬

nibus dona scintillauit, quando factus est repente de caelo sonus tamquam aduenientis spiritus uehementis et repleuit totam domum ubi erant sedentes apostoli et apparuerunt illis dispertitae linguae tamquam ignis. Haec, inquam, recolamus,

170 et sciemus

dentis. Nam

quid

dixerit,

dona

et scintillae quasi

aspectus

aeris can¬

illa scintillae fuerunt quasi aspectus aeris

candentis, utpote cum feruore caritatis igneae, longe audibilem reddentia tinnitum euangelicae praedicationis.

1, 8-9

4. Et manvs hominis svb pennis eorvm in qvattvor par-

175 tibvs

: Et

facies,

et pennas

per

qvattvor

partes

habe¬

bant, IVNCTAEQVE ERANT PENNAE EORVM ALTERIVS AD ALTErvm. Non revertebantvr cvm incederent ; sed vnvmQVODQVE ANTE FACIEM SVAM GRADIEBATVR.

Facies eorum 180 eorum

per

spem

per fidem nunc sequimur

ex parte cognoscimus, pennas

; speramus

enim,

quia

quod

nunc

per speculum in aenigmate uidemus, tandem facie ad faciem uisuri sumus. Manus autem per familiaritatem caritatis con¬ tingimus, quibus et trahimur, uti per fidem et spem, eadem caritate opifice, post facies et pennas curramus. Sub pen185 nis, inquit,

manus

hominis

in quattuor

quia

nimi¬

nihil prosit

fidem

partibus,

rum in iam dictis quattor euangelii sacramentis altitudinem consilii diuini saltem aspicere non possemus, nisi inclinata ad nos caritas familiari nobis tactu blandiretur. Et iunctae erant pennae eorum alterius ad alterum, quia uidelicet sic

190 sibi coniuncta

illa et consociata

sunt,

ut

alterius habere, nisi credas et alterum. Verbi gratia : Quid 162 cf. 159 cf. Leu. 4, 3. 156 cf. Rom. io, 4. 153 ib. 3, 1 - 806 A. Greg., cf. 173 2-3. 166 Act. 2, Rupert., De diu. off. 2, 490 - CC CM 7, p. 45. 180 cf. I Cor. 13,12. 186 cf. supra 30, 101. 187 cf. Rom. ib. 4, 5 - 807 D. 11, 33-

160 solebat pro peccato ~ t 157/158 fuisse Christum Patri ~ t 182 autem] enim t 179 per fidem om. t multitudinis simul ~ t t alteram 191 saltem] per fidem t

DE

1648

SANCTA

TRINITATE

XXX

prodest credere Christum pro | salute generis humani passum, PL 1425 nisi credas et de incorrupta Virgine natum ? Non reuertebantur, ait, cum incederent, sed unumquodque ante faciem suam 195 gradiebatur. Verum est et sana fide credendum quia, post¬ quam semel incesserunt, non reuertentur amplius, neque enim fiet, quod impiissima haeresis delirare ausa est, ut iterum Christus nascatur, iterumque patiatur, iterumque resurgat, iterumque in caelum ascendat, sed sicut apostolus ait : 200 Christus

resurgens

ex mortuis,

iam

non

moritur,

mors

illi ultra

non dominabitur. Quod enffm mortuus est peccato , mortuus est semel ; quod autem uiuit, uiuit Deo. Item : Neque ut saepe offerat, semetipsum, quemadmodum pontifex intrat in sancta per singulos annos in sanguine alieno ; alioquin oportebat 205

eum

frequenter

pati

ab

origine

mundi

:

Nunc

autem

semel

in consummationem saeculorum, ad destructionem peccati per hostiam suam apparuit, et quemadmodum statutum est homi¬ nibus semel mori, post hoc autem iudicium, sic et Christus semel oblatus est ad multorum exhaurienda peccata, secundo 210 sine peccato

apparebit,

exspectantibus

se in salutem

per fidem.

Igitur unumquodque coram facie sua gradiebatur et non reuertebatur, quia nimirum singula eorum, quae diximus, semel facta sunt et non iterabuntur.

1, 10-11

5. SlMILITVDO

215 ET

FACIES

AVTEM

AVTEM

LEONIS

A

VVLTVS

DEXTRIS

EORVM

IPSORVM

: FACIES HOMINIS, QVATTVOR

: FACIES

BOVIS,

A SINISTRIS IPSORVM QVATTVOR, ET AQVILAE DESVPER IPSORVM QVATTVOR. Et FACIES ET PENNAE EORVM EXTENTAE DESVPER.

Hoc 220 propter

est quod quod

cum de Spiritu faciem utique sed in ueritate autem itidem 225 tuum,

paulo supra diximus,

et loquimur,

Iesum

quia cum

Christum

Filium

FACIES EORVM

credimus Dei

uni¬

sancto conceptum et ex Maria Virgine natum, ueri intuemur hominis, non in phantasmate, carnis absque peccato concepti et nati. Cum passum sub Pontio Pilato, crucifixum, mor-

et sepultum,

ad

inferna

descendisse

credentes

confi¬

temur, procul dubio faciem uituli contemplamur, uituli im¬ maculati, qualem non littera, sed in spiritu legis intelligimus, dicente Domino ad Moysen : Si sacerdos qui unctus est, pecca uent, delinquere faciens populum, offeret pro peccato suo uitu-

197 cf. Aug., De haeres. 43, 20 - CC 46, p. 3 1 1 . 200 Rom. 6, 9-10. 202 Hebr. 9,25-28. 219 cf. supra jo, 134 ; 2 Cor. 4, 13 (Ps. 115, 10). 222 cf. Rupert. In eu. Ioh. 1, 748 - CC

CM

9, p. 28 (Hier., In AU. 2, 12.49).

228 Leu. 4, 3.

223 cf. Hebr.

4 ’ 15’ ’’

198 -que oni. t 210 per fidem non m V ulg. 213 facta sunt semel ~ t 217 et non in Vulg. 219 supra] ante t credidimus t 220 locuti sumus t 225 infernum t

IN HIEZEC1HELEM 230 lum

immaculatum

Domino

etc.,

de

I, 4-5

quibus

suo

loco

leo

et

1649

plenius

pro

posse diximus. Cum nihilominus credimus et confitemur, quia tertia die resurrexit a mortuis, nimirum cum tremula fide et fideli tremore faciem suscipimus leonis fortissimi, de quo patriarcha Iacob: Catulus leonis Iuda, ad praedam fili 235

mi,

ascendisti.

Requiescens

accubuisti

ut

quasi

leaena.

Quis suscitabit eum ? Ad summum, cum credimus et confite¬ mur, | quia ascendit in caelum, sedet ad dextram Dei Patris PL 1426 omnipotentis, inde uenturus iudicare uiuos et mortuos, ecce ista est nobis facies aquilae, quam nubes suscepit ab oculis 240 humanis,

quemadmodum

ipse

dixit

: Et

nemo

ascendit

in

caelum, nisi qui descendit de caelo, Filius hominis, qui est in caelo. Notandum interea quod faciem leonis a dextris, faciem autem bouis intuetur a sinistris ipsorum quattuor, id est, unius mediatoris Dei et hominum, in quem dicuntur ista 245 quattuor.

Nam

per dexteram

felicitas, per sinistram

designa¬

ri solet aduersitas. Facies ergo leonis a dextris, quia nimirum magna illi est felicitas resurrectionis, facies autem bouis a sinistris, quia dura et laboriosa fuit illi humilitas passionis, quemad¬ modum dicebat : Tristis est anima mea usque ad mortem, et, 250 Spiritus

quidem

promptus

est, caro

autem

infirma.

Porro

quod

facies sit aquilae, desuper quia in caelum ascendit, gau¬ dentes uidemus quemadmodum dicit apostolus : Videmus Dominum Iesum propter passionem mortis gloria et honore coronatum, etc. Sed et quod inde uenturus iudicare uiuos et 255 mortuos

ad

faciem

aquilae

pertinet,

quae,

ut physici

perhi¬

bent, pullos suos iudicare solet. Singulos quippe radiis solis obicit, et eum qui libero aspectu solem intuetur ut pro¬ prium genus agnoscit ; eum autem qui reuerberatis et pal¬ pantibus oculis solem non sustinet, uelut adulterinam sui 260 generis

maculam

damnat

atque

abicit.

Sic

nimirum

iste

qui ascendit in caelum, cum inde uenerit iudicare uiuos et mortuos, singulos et omnes nos examinabit, adductos ante terribile illud tribunal suae uel paternae maiestatis, et quem gloria diuinitatis pro conscientia reuerberauerit, tradet igni 265 inexstinguibili ; quem

autem

illa suo intuitu

dignum

iudicabit,

componet in illum gloriosum et felicem coetum filiorum Dei. 6» Hic iam recte quaeritur cur in Apocalypsi istorum quat¬ tuor animalium non idem ordo sit ? Sic enim Scriptura illa di-

230 cf. supra 14, 566. 234 Gen. 49, 9. 237 cf. supra 30, 140. 240 Ioh. 3, 13. 244 cf. I Tim. 2, 5. 245 cf. Greg., ib. 4, 3 - 816 B. 249 Mt. 26, 38. 250 ib. 41. 252 Hebr. 2, 9. 255 cf. Isid., Etym. 12, 7, 1 1 (Ambros., Hexam. 5, 18). 208 Apoc. 4, 7.

233 sumpsimus t facies ... facies R

238 uenturus] est add. t 240 ascendet R 242/243 251 desuper sit aquilae ~ R in orn. D 255 ad om. t

DE SANCTA

1650

animal simile

simile leoni. Et secundum

cit : Et animal primum animal

270 uitulo. Et tertium

XXX

TRINITATE

habens

faciem

quasi hominis.

Et quar¬

tum animal simile aquilae uolanti. Hoc ergo quaeritur quid sibi uelit ordo tam diuersus. Primoque dicimus quia nihil con¬ trarium resonat in eo quod dicit, primum, secundum, et ter¬ tium animal. Nam hic proqheta huiusmodi nomini nihil

275 apposuit,

imitus

inquit,

similitudo,

tantum,

hoc

sed

eorum

facies hominis et facies leonis a dextris, etc. Attamen quoniam prius similitudinem posuit hominis, esto ut idem ualeat, ac si dixisset, prima facies hominis, et secunda facies leonis aut uituli. Vterque ordo | ratus, neque alter alteri contrarius est, PL 1427

280 diuerso

respectu

tamen

ueteris

: Ille uidelicet

hic autem noui. Ille consideratione Scripturae tem rei gerendae respectu ordinem suum unus idemque mediator Dei et hominum in latoris Moysi prius leo quam homo dictus 285 quam,

leo,

deinde

uitulus,

deinde

homo,

instrumenti,

ueteris, hic au¬ tenuit. Etenim Scriptura legis¬ est. Prius, indeinde

aquila

per Moysen dicitur. Nam apud illum in libro Genesis Iacob patriarcha dicit : Catulus leonis Iuda ; ad praedam fili mi, ascendisti. Requiescens accubuisti ut leo, et quasi leaena. In libro autem Leuitici per uitulum sine dubio figuratur, qui 290 pro

peccato

iubetur

immolari,

et

castra

extra

efferri atque

incendi. In Deuteronomio promittitur homo in ueritate carnis et omnis naturae hominis, dum idem Moyses dicit : Prophetam de gente tua et de fratribus tuis sicut me suscitabit tibi Dominus Deus tuus, ipsum audies ut petisti a Domino Deo 295 tuo

in Horeb.

Nam

qui causas

petitionis

ueraciter

attendit,

in libro Exodi, plane intelligit hoc dictum et hoc promissum, quod Deus homo fieret, cui posset homo loqui. Tandem in cantico Deuteronomii aquilae assimilatur cum dicitur : Sicut aquila prouocans ad uolandum pullos suos, et super eos 300 uolitans,

expandit

alas suas

et assumpsit

eos, atque

portauit

in

humeris suis. Quod ita recte intelligitur, ut dum dicit : Nemo ascendit in caelum, nisi qui descendit de caelo, Filius hominis qui est in caelo, subaudiamus, expedire nobis, ut sicut aquila prouocans ad uolandum pullos suos, et super eos uolitans, sic 305 ille faciat

nobis,

et quo

ascendere

non

possumus,

portet

nos

in humeris suis, portet nos suqer alas suae diuinitatis. Igitur et ille qui dixit, animal primum simile leoni, uere dixit, quia sic res praenuntiata fuerat, et iste qui primam posuit faciem hominis, recte nihilominus fecit, quia sic res adimplenda erat. 283 I Tim. 2, 5. 237 cf. Ex. 3, 6.

270 quasi om. R 290 hoc1] illud /

287 Gen. 49, 9. 230 Deut. 32, 11.

274 nominum R 309 sic om. R

289 cf. Leu. 9, 8. 301 Ioh. 3, 13.

278 dicat t

293 Deut. 18, 15.

285 deinde1] et unde /

IN HIEZECIHELEM

I, 5-7

1651

310 Etsi rite perpendas, pulchra est contentio, quasi duorum ho¬ minum honore inuicem praeuenientium, dum et ille de nouo testamento sacrum seruat ordinem Scripturae ueteris, et hic de ueteri testamento sacrosanctum obseruat effectum ordi¬ nemque euangelicae nouitatis. Sed et illud quaeritur, quomodo 315 hic dicat, quattuor facies uni, et quattuor pennae uni, ille autem et quattuor animalia singula eorum habebant alas senas. Ad quod breuiter dicendum, quia singulae facies singulas et eodem sensu habent alas, quia uidelicet in singulis sacramentis Christi Filii Dei una eademque excellentia, unus uolatus, unus 320 spiritus,

una

diuinitas

diebus omnia facta sunt.

323

33°

335

34°

345

est, unum

Verbum,

per

quod

in sex

7. Igitur ut superius quaerendum proposuimus inuenisse nos arbitramur, quia et animal unum et quattuor animalia sunt, id est unus Christus et quattuor | principalia Christi PL 1428 sacramenta sunt, quorum facies nulli licet ignorare Christia¬ norum, licet comprehendere non possit uolatum. Vnde uere laudabilis et ueneratione digna sanctae ecclesiae studiositas atque diligentia, quae plures hoc numero habere noluit euange¬ listas. Siquidem et praeter istos, multi euangelia scripserunt, sicut et Lucas testatur dicens : Quandoquidem multi conati sunt ordinare narrationem, quae in nobis completae sunt rerum, sicut tradiderunt nobis qui ab initio ipsi uiderunt et ministri fuerunt sermonis, uisum est et mihi, assecuto a principio omnia, diligenter ex ordine tibi scribere, optime Theophile, ut cognoscas eorum uerborum, de quibus eruditus es, ueritatem. Ergo ne tantae maiestatis materiam turba scriptorum suo id est humano sensu scribentium uilem redderet atque multitudine rerum mentes atque aures humani generis usque ad fastidium implendo oneraret, terminum posuit magistra discretio sedentis in ecclesia Spiritus sancti, sufficere iudicans quadrigam euangelistarum cursuro per mundum uerbo euangelii Christi, Dei et hominis, sacerdotis et regis. Istos enim non hominis ordinatio sed Dei uocatio praeparauit, et quasi | in D 92 speculis gratiae quattuor facies huius propheticae ueritatis in eis expressit. Denique in Matthaeo facies hominis, in Marco facies leonis, in Luca facies uituli, in Iohanne facies agno¬ scitur aquilae uolantis. Hoc paene cunctis notum est, licet de Matthaeo et Marco diuersa dixerint magni doctores. Aliis in

330 Lc. 1, 1-4. 345 Greg., ib. 4, 1-815 A. 348 Aug., De consensu euang. 1,6PL 34, 1046 s. ; Beda, Explan. in apoc. 4 - PL 93, 144.

311 inuicem] se praem. t 315 illi t 318 habet D 330 quoniam, quidem Vulg. 333 sermonis om. t 335 uerborum om. R ergo] bene praem. R t 337 multitudinem t 338 rerum] dictamen siue praem. R t 342 regis et sacerdotis ~ R

1652

DE SANCTA

Matthaeo

faciem hominis

350 aliis econtra

in Matthaeo

TRINITATE et in Marco leonis

faciem

XXX leonis, atque

faciem

faciem

et in Marco

suscipientibus hominis. Nec uero soli euangelistae, sed et quique fidelium singuli pro modulo suo facies istas imitari pos¬ sunt, sectando cum fide prudentiam, temperantiam, fortitudi¬ nem, iustitiam. Christianum quippe prudentem esse, id est 355 hominis

Christi

habere,

faciem

esse

temperantem

crucifigendo

carnem suam cum uitiis et concupiscentiis, id plane faciem est habere uituli : fortem esse in aduersis, et inconcussum persistere id est faciem leonis ; iustitiam tenere, id est faciem habere aquilae uolantis.

360 1,11

8. Et

eorvm

pennae

et

eorvm,

facies

extentae

desv-

et dvae

tege¬

ivngebantvr,

PER : Dvae pennae singvlorvm bant CORPORA EORVM.

Facies animalium, et pennae eorum desuper extentae sunt, quia neque de terra sunt, neque de terra loquuntur, sed sunt

365 desursum

et sursum

tendunt,

sursum

rationalis

uocant

hominis animum, ut contemnat quidquid in imo est dicatque : Nostra autem conuersatio in caelis est. Porro duae pennae singulorum quae iunguntur, et duae quae tegunt corpora eorum, eaedem sunt, quae sunt omnes Scripturae altisonae 370 duum

testamentorum

euangelicae

tium | omnes istae iunguntur et concorditer sonant dum fidelibus. Iunguntur nihilominus ad tegendum dum infidelibus, quemadmodum dicit apostolus etiam opertum est euangelium nostrum, in his qui 375 opertum,

in quibus

Deus

huius

perhiben¬

fidei testimonium

saeculi

excaecauit

ad aperien- PL 1429 et clauden¬ : Quod si pereunt est

mentes

infide¬

lium, ut non fulgeat illuminatio euangelii gloriae Christi, qui est imago Dei. Et vnvmqvodqve eorvm coram facie sva ambvlabat.

1, 12

Vbi erat impetvs spiritvs, illvc 380 vertebantvr cvm ambvlarent.

gradiebantvr,

Et supra dixit, quia non reuertebantur cum

nec

re-

incederent, sed

unumquodque ante faciem stiam gradiebatur . Possemus ar¬ bitrari quod tantum pro firmamento rei repetitio facta sit, nisi quia interpositum est, quod non otiosum existimamus, 385 ubi

erat impetus

spiritus,

illuc gradiebantur.

Quamdam

uti¬

que id quod dicitur gradientium sonat acrimoniam, pug¬ nantium constantiam, uincentium triumphalem gloriam.

353 Hier., In Hiez . i, 278 ss, p. 14 (Ambros., De Abraham 2, 8, 54 -CSEL32, 1, p. 608). 36» cf. Hier., In Hie 1, 347 ss, p. 16. 367 Phil. 3, 20. 373 II Cor. 4, 3-4.

350/351 suscipientibus faciem uituli habere sunt om. t

~ t

356 plane om. R

356/357 est faciem

~ t 360 et1 non in Vulg. 368 coniunguntur t 370 duum] diuum t 381 incederent] ambularent R

369 quae

IN HIEZECIHELEM

I, 7-9

1653

Quis enim nesciat quia sacramenta euangelii per mundum gradi coeperunt duce sancto Spiritu, et illuc tantum gradi 390 potuerunt

euangelii

praecones,

ubi erat spiritus impetus

? Alio-

qui nisi fortissimo ferrentur sancti Spiritus impetu, tanta fue¬ runt obstacula contradicentium, ut inaniter graderentur et ambulantia in uacuum reuerterentur. Sed dicit ipse Chri¬ stus homo et Deus, sacerdos et rex, suis quadrigis, suis anima395 libus

: Cum

autem

inducent

uos

in synagogas

et ad

magistra¬

tus et potestates, nolite solliciti esse qualiter aut quid respon¬ deatis aut quid dicatis ; Spiritus enim sanctus docebit uos in illa hora quae oporteat dicere. Item : Non enim uos estis qui loqui¬ mini, sed Spiritus sanctus. Igitur ubi erat impetus spiritus, 400 illuc gradiebantur , et non reuertebantur cum ambularent, id est duce ac principe belli sancto Spiritu sine uictoriae effectu non reuertebantur, cum aduersus principem mundi diabolum dimicarent. Nempe hoc est quod per alium prophetam de uerbo suo loquens Deus : Non reuertetur, inquit, ad me uacuum, 405 sed faciet quaecumque

illud. {). Et

I, 13

uolui, et prosperabitur

similitvdo

animali vm,

in his ad quae

aspectvs

eorvm

misi

qvasi

CARBONVM IGNIS ARDENTIVM, ET QVASI ASPECTVS LAMPADArvm. Haec erat visio discvrrens in medio animalivm, 410 SPLENDOR

IGNIS,

ET

DE

IGNE

FVLGVR

EGREDIENS.

Bona similitudo animalium, bonum utrobique habens effectum, hinc comburens quasi aspectus carbonum ardentium, illinc illuminans quasi aspectus lampadarum. Nihil uerius, nihil christianae fidei certius atque constantius. Quid enim 415 consequimur

tendendo

in

aspectus

huiusmodi

animalium

?

Quid accipimus credendo in unum Iesum Christum Dei Filium de Spiritu sancto et Maria Virgine conceptum et natum, deinde passum, cruxifixum, mortuum ac sejpultum, PL 1430 deinde a mortuis tertia die propria uirtute suscitatum, 420 deinde

super

caelos

eleuatum

usque

ad paternae

maiestatis

consessum ? Quid, inquam, uultus istos aspicientes, ista credentes et confitentes consequimur uel accipimus ? Nimirum geminum Spiritus sancti donum, quorum alterum et pri¬ mum remissio est peccatorum, alterum et secundum diuer425 sarum

est distributio

gratiarum.

Primo

namque

rum intuitu, id est prima Christi confessione, dum

389 cf. Hier., ib. i, 365, p. cf. Ioh. 12, 31. 404 Is. cf. Miss. Rom. Postcommunio oraisons du Missel Romain 2,

391 sancti om. R t sancto ~ R

uultuum

isto¬

baptizamur,

402 395 Lc. 12, 11-12. 398 Mt. 10, 20. 16. 423 410 cf. Symbolum Credo in Deum. 55, 11. fer. iii p. penlec. : Mentes nostras - P. Bruylants, Les 680, p. 189.

393 Christus om. t

417 et1] ex t

397 in illa] omni R

401 Spiritu

DE

1654

XXX

TRINITATE

SANCTA

remissionem peccatorum accipimus, et illic aspectus anima¬ lium sic nobis est, quasi carbonum ignis ardentium ; combu¬ runtur enim atque consumuntur illic omnes sordes praecedelictorum.

430 dentium

secundo

Deinde

eorundem

uultuum

intuitu, cum impositionem manuum accipimus, diuisiua singulis gratia tribuitur, prout uult Spiritus sanctus, atque illic nobis sunt quasi aspectus lampadarum. Lucet enim proxi¬ mis quisque nostrum in gratia quam accepit, alius in fide, 433 alius

in sermone

sapientiae

uel scientiae,

alius

in operatione

uirtutum, alius in generibus linguarum, alius in discretione spi¬ rituum. Bona igitur et operosa similitudo aspectus animalium. Quid porro uel quomodo erat, immo est haec uisio dis¬ currens in medio quattuor animalium splendor ignis, et de 440 igne fulgur egrediens ? Profecto splendor ignis serenam lucis pulchritudinem, fulgur egrediens molestum affert timorem. Ergo splendor ignis lucida est serenitas caritatis, fulgur egrediens seueritas est timoris Dei. Et ordine quidem | uel D 92^ actu prior est timor, amor uero posterior, dignitate autem 445 prior est amor,

posterior

uero

timor.

Igitur

quia

ex

uno

eo-

demque animalium istorum contuitu et ignis splendet caritatis, et poenalis egreditur fulgur timoris, quem perfecta caritas foras mittit, recte dictum est, haec erat uisio discurrens in medio quattuor animalium? Nam quamdiu in hoc mortali corpore

450 sumus,

singulis

nostrum

uisio

talis

discurrit,

dum

anima

Dei et supernae gloriae contemplatrix, nunc amore dilatatur, nunc timore constringitur ex uno eodemque igne caelestis desiderii. Nam etsi multum in caritate profecit, quae perfecta seruilem timorem foras mittit, attamen illo timore non 453

caret,

de

quo

scriptum

est

: Timor

Domini

sanctus,

perma¬

nens in saeculum saecidi. Hic timor diligentem, etiam reuerentem et religiosum facit, non iam quidem seruientem in timore, attamen exsultantem cum tremore, quia quamuis diligat atque diligendo exsultet, nemo tamen scit utrum amore an 460 odio

dignus

sit. Et

siquidem

scit, iuxta

illud : Ipse

Spiri¬

tus testimonium reddit spiritui nostro, quod sumus filii Dei, non tamen scire praesumit, sed sciens quodam modo nescit, nesciens aliquo modo scit.

1, 14

10. Et animalia ibant, et 465 DINEM FVLGVRIS CORVSCANTIS.

revertebantvr

in

similitv-

Reuertebantur, inquit. At idem supra, semel et iterum dixit, quia | non reuertebantur . Num idem nunc affirmat quod PL 1431 negauit ? Non utique, sed diuersi sunt modi reuersionis. De

433 proximus t 430 alius usque spirituum om. t spirituum] alius in operatione uirtutum add. R 438 immo] quae add. t 439 ignis om. i 443 est om. R 444 amor posterior uero timor ~ t 444/445 dignitate usque timor om. t 459 atque] et R t 402 nescit] et add. t 400 et] atque t 407 nunc om. t

IN HIEZECIHELEM duobus 47° dicere

I, 7-11

modis quibus non reuertuntur, oportet,

quonam

modo

uel

1655

supra diximus, nunc

quibus

modis

reuertantur.

Primo fidelium neminem latet quod animalia haec tunc reuersura sint in similitudinem fulguris coruscantis, quando cum potestate magna et maiestate ueniet iudicare mundum, quemadmodum dicit : Sicut enim fulgur exit ab oriente et 475 paret usque in occidentem, ita erit aduentus Filii hominis. Tunc, inquam, haec animalia reuertentur, tunc enim ad conuincendum impios, et laetificandum pios, palam omnibus fiet, quam uere unus idemque mediator Dei et hominum Christus homo et uitulus, leo et aquila sit, id est, quam uere 480 cum

Deus

esset,

carnem

assumpserit

et pro

omni

mundo

passus sit et resurrexerit atque in caelum ascenderit. Deinde sciendum quia cum baptizamur uel baptizamus in nomine Christi Iesu, itemque cum sacrosanctum corporis ac sangui¬ nis eius mysterium in sancto altari celebramus, haec animalia 485 sine dubio praesentia inuisibili ad nos reuertuntur. Nam de reuersione illorum secundum baptismi sacramentum aposto¬ lus loquitur: Omnes quicumque in Christo Iesu baptizati sumus, in morte ipsius baptizati sumus. Consepidti enim sumus cum illo per baptismum in mortem, ut quomodo surrexit Christus a 490 mortuis

per gloriam

Patris,

ita et nos in nouitate

uitae ambule¬

mus. Porro de reuersione secundum corporis et sanguinis eius sacramentum idem dicit: Quotiescumque enim manduca¬ bitis panem hunc, et calicem bibetis, mortem Domini annuntia¬ bitis, donec ueniat. Igitur et reuertuntur animalia haec, reuer495 sione quidem

uel praesentia

inuisibili, sed actu

uisibili, unde et dicit : Ecce ego uobiscum usque ad consummationem saeculi. 1, 15-16

11.

CVMQVE

SVPER

TERRAM

500 ET ASPECTVS RIS : Et VNA EARVM

Rota

ET

ASPICEREM IVXTA

ANIMALIA,

ROTARVM, ET OPVS SIMILITVDO IPSARVM

OPERA,

una

ANIMALIA,

QVASI

SI SIT ROTA

hoc loco est omnis

uel sacramento

sum

omnibus

APPARVIT

HABENS

tonitrui

tui in rota. Nam

ROTA

QVATTVOR

VNA

FACIES,

EARVM, QVASI VISIO MA¬ QVATTVOR : ET ASPECTVS IN MEDIO

sancta

ROTAE.

ueteris instrumenti

Scriptura, de qua ueraciter iuxta psalmistam 505 Vox

diebus,

reuera

exinde

dicere liceat :

Deus

tonat

con-

testans omni mundo, nec latere sinit, quanta sit quattuor animalium auctoritas. Ergo cum aspicerem, inquit, animalia,

474 Mt. 24, 27. 496 Mt. 28, 20.

478 cf. I Tim. 2, 5. 487 Rom. 6, 3-4. 492 I Cor. 11, 26. 503 Greg., Hom. in E%. 6, 2 - 829 B. 505 Ps. 76, 19 ; Hier.,

In Hiez . 1, 494, p. 20.

469 quibus] qui t ct praem.Rt

470 oportebat t

484 in sancto

quattuor animalium

~ R

quoniam

altari om. R

t

477 et] ad R

496 et om. t

479 leo]

506/507 auctoritas

1656

DE SANCTA

TRINITATE

XXX

apparuit rota una super terram iuxta ea. Nihil uerius. Nam uerissime aspicientibus nobis haec animalia, id est fideliter 510 credentibus

atque

memoriter

tenentibus

ea

quae

iam

dixi¬

mus quattuor euangelicae fidei sacramenta, apparet atque intelligibis fit sancta legis et prophe|tarum Scriptura, tota in modum rotae perfecta, ueluti si cuipiam rei obscurae cla¬ rissimum candelabrum admoueas. Quanto enim proprius le515 gem

et prophetas

intelligere

uolens,

facies

PL 1432

istas, facies Christi

adhibueris, tanto pulchriorem tantoque perfectiorem rotam istam considerando admiraberis et admirando gaudebis. Et econtra, quanto negligentius uel tardius animalia haec aspexeris, tanto segniorem et tanto magis sine sensu uitali 520 rotam istam esse suspicaberis. Proinde Iudaei, quia haec animalia non aspiciunt, rotam istam quasi mortuam et igno¬ bilem sibimet reddunt, non quia sic est, sed quia non nisi in Christo secundum animalia haec uideri uel inueniri potest uita, quae in illa est. Vnde apostolus : Vsque in hodiernum enim 525 diem,

idipsum

uelamen

in

lectione

ueteris

testamenti

manet

non reuelatum quoniam in Christo euacuatur. Quod dicit, quo¬ niam in Christo euacuatur, idem est ac si diceret, quoniam non nisi in Christo euacuatur. Ita nimirum dum hic dicit, cumque aspicerem animalia, apparuit rota una, idem est, ac 530 si dicat,

nisi aspicerem

animalia,

non

apparuisset

ida. Apparuit autem super terram iuxta animalia, diceret : Non aspiciet me aliquis, nisi aspiciat haec non apparebo cuiquam, nisi cui apparuerint haec Quare autem additum est, super terram, nisi quia 535 tuerant,

et adhuc

ubi

haec

animalia

non

mihi

rota

tamquam animalia, animalia. prius la-

aspiciuntur,

latent

subtus terram, subtus terrenitatem iudaicam ? Vel super terram, subauditur omnem, nunc apparet rota, quae prius ne curreret, in sola coercebatur Iudaea, fitque quod dixit psalmista : Ex \ altare super caelos, Deus, et super omnem 540 terram

gloria tua.

Habens,

inquit,

quattuor

facies. Quae

ani¬

malium, immo unius animalis, ut superius dictum est, ipsae et non aliae sunt unius rotae quattuor facies. Non quidem hic ipsarum in rota exprimit proprietates facierunqsed eaedem ipsae sunt. Omnis enim Scriptura sancta, Scriptura uetus, 545 tam

legalis quam

prophetica,

quattuor

istis faciebus,

scilicet

hominis, uituli, leonis atque aquilae uolantis est distincta, quia quidquid ad docendum, ad instruendum, ad erudien-

524 II Cor. 3, 14.

539 Ps. 107, 6.

508 ea] animalia t 510 atque memoriter 518 haec animalia ~ R 520 esse om. t 520/528 quod dicit usque euacuatur om. t 544 sancta Scriptura2 om. R

tenentibus om. t 512 sanctae t 521 istam om. R 522 -met om. t 528 dum] cum t 538 curret t

D 93

IN HIEZECIHELEM

I, n

1657

dum omnem hominem utile sonat, eo tendit, eo spectat, ut mediatorem Dei et hominum, Iesum Christum uere hominem, 550 uere

passum

et mortuum,

uere

resurrexisse

a mortuis,

uere

ascendisse in caelum, secundum euangelii fidem testetur atque defendat. Et aspectus, ait, rotarum, et opus earum quasi uisio maris. Quae putas uel qualis est uisio maris ? Vtique inexpertis et corde pauidis tremenda est et desperabilis, expertis autem 555 et animo

constantibus

adeo

tolerabilis,

ut non

dubitent

fra¬

gili ligno committere se ad uincendam altitudinem fluctuum, uiolentiamque abyssi uehementis. Tunc si flauerit aura pla¬ cida, uelociter atque delectabiliter optatam deferuntur in patriam ; si autem uentum sequantur contrarium et sidera 560 errantia,

non

perueniunt

ad portum,

sed in fluctibus

res pariter

amittunt et uitam. Talis nimirum rotarum, siue rotae quat¬ tuor facies habentis uisio est. Inertibus et ueram fidei uirtutem non habentibus tremenda et inacces|sibilis est ; studiosis PL 1433 autem et spem bonam habentibus adeo tractabilis, ut non 565 dubitent

se nauiculae

ecclesiae

et arbori

crucis

committere,

ad transmeandam altitudinem dictorum et sensuum, qui multiplices sunt in lege et prophetis et psalmis. Tunc si aspirauerit gratia Spiritus sancti, isto quasi delectabili nauigio currunt in illam caelestem patriam ; si autem spiritum er570 roris et uanitatem

sectentur

haereticam,

peius in hoc profun¬

do pereunt, quam si paupertatem propriam confitentes numquam nauigandi sumpsissent audaciam. Et una, inquit, simi¬ litudo ipsarum quattuor. Vere una similitudo, nam si quis in una facie errauerit, numquam in ceteris ueritatis noti575 tiam

tenebit.

Verbi

gratia

: Qui

illud non

bene

perspexerit,

quod facies leonis in eo sit, quod resurrexerit a mortuis, iuxta quod rota ista loco illo testatur : Catulus leonis Iuda, ad prae¬ dam fili mi, ascendisti, requiescens accubuisti ut leo, et quasi leaena : quis suscitabit eum ?, numquam faciem aquilae 580 uolantis

in eo

perspiciet,

quod

in caelum

ascendit,

ubi

nos

iuxta testimonium rotae huius, nos, inquam, pullos suos portare possit in humeris suis. Sic et qui faciem hominis non perspicit, in eo ut credat quod Deus et homo sit, non est illi unde sciat quod passione sua mundum redimere potuerit. 585 Sic una

una

est similitudo

ipsarum

quattuor,

facie fallitur, consequenter

ut

nimirum

fallatur et

qui in

in omnibus.

549 I Tim. 2, 5. 553/572 cf. Greg., Hom. in E%. 6, 13 - 834 CD, sed magis in ex¬ tenso. 565 cf. Aug., Enarr. in ps. 92, 7, 66 - CC 39, p. 1299. 577 Gen. 49, 9. 581 cf. supra 30, 235.

550 mortuum] et add. R 553 quae putas usque maris om. R 556 se committere ~ R 564 bonam spem ~ t 566 transmeandum t, transm. ad ~ R 576 resurrexit t 577 isto R 584 possit R

1658

DE SANCTA

TRINITATE

XXX

Et aspectus eariim et opera quasi si sit rota in medio rotae. Hoc pingendo potius quam scribendo, hoc agendo melius ostenditur quam colloquendo, uidelicet quomodo rota in 590 medio

rotae

quasi

per

centrum

ducatur,

et quantum

alte¬

rius continet, tanta sui parte ab altera contineatur. Ceterum, iuxta sensum mysticum, rota est in medio rotae, id est, sensus spiritualis in medio litterae. Cum enim utrumque, scilicet et ueritatem historiae et intelligentiam suscipimus allegoriae, 595 rotam

ueraciter

12. Per 1, 17-18

qvatvor

BANTVR CVM ET ALTITVDO, PLENVM

600

habemus

parte6

rotae.

evntes

ibant

: et

non

reverte-

AMBVLARENT. STATVRA QVOQVE ERAT ROTIS, ET HORRIBILIS ASPECTVS : ET TOTVM CORPVS

OCVLIS

Quomodo,

in medio

IN CIRCVITV

inquam,

IPSARVM

QVATTVOR.

fieri potuerit,

uel possit,

ut rotae

cor¬

porales aut uisibiles per quattuor partes euntes eant, et non reuertantur qua ambulauerint, praesertim cum aspectus earum et opera sic sint, quasi si sit rota in medio rotae, uideat qui potest. Ceterum quia uisio est, mtelligi potest, quod 605 simul

omnes

et eaedem

in diuersas

quattuor

partes

abirent

et non reuerterentur cum ambularent. In re, quae significa¬ batur, non dubium est, quomodo factum sit aut fiat, quia uidelicet sancta Scriptura saepe dictas habens quattuor facies, per quattuor facies suas eundo iuit, id est quadrifidum con610 tinens

sensum

incarnationis,

passionis,

resurrectionis

et as-| PL 1434

censionis Christi Filii Dei, quattuor mundi partes occupauit. Quod non reuertebantur cum ambularent, ita intelligendum, ut supra. Quomodo autem, uel quibus statura et altitudo rotarum uel aspectus earum est aut erat horribilis ? Nimirum 615 male

uidentibus

et

inuidentibus

Iudaeis

est

horribilis,

eo

quod animalia haec, iuxta quae constiterunt rotae istae, non aspexerint et aspicere noluerint. Idcirco altitudo uel aspectus rotarum horribilis est illis, maxime quia totum corpus illa¬ rum plenum est oculis. Sic illis quondam cornutus, id est 620 radiosus

Moyses

ex consortio

sermonis

Dei

fuit horribilis,

cum

ex eo potius dulcis esse debuisset atque uenerabilis, et time¬ bant prope accedere. Quod faciei splendidae radiis in Moy¬ se, hoc tam multis oculis significatur in corpore rotarum in hac uisione. Quidquid loquitur Moyses remoto uelamine, 625 splendidum

credentibus

est, quidquid

sanctae

Scripturae

rota

continet,

in Christum altum et luminosum est. Verum Iudaeis Christum non recipientibus et de illo Scripturas loqui

593 Hier., In Hie z- 1, 43 L P- 19-

~ 592 R mysticum]

«I3 cf. supra 30, 466.

spiritualem uel praern. t

«19 cf. Ex. 34, 30 ss.

621 ex eo] eis /

«24 uisione hac

IN HIEZECIHELEM

I, 11-13

1659

non consentientibus, quidquid exinde illis ingeritur, quo magis altum, eo magis horribile, et quo magis luminosum, 630 eo

magis

intolerabile

est. Fugiunt

ut quondam

runt, et lippientibus oculis uelamen obstringunt. | 13*

CVMQVE

AMBVLARENT

Moysen

fuge¬

perfidiae pertinaciter

ANIMALIA,

AMBVLABANT

PARI-

1, 19-20 TER ET ROTAE IVXTA EA ; ET CVM ELEVARENTVR ANIMALIA DE 635 TERRA, ELEVABANTVR SIMVL ET ROTAE. QVOCVMQVE IBAT SPIRITVS, ILLVC EVNTE TVR, SEQVENTES EVM.

SPIRITV, ET ROTAE PARITER SPIRITVS ENIM VITAE ERAT

D 93*

LEVABANIN ROTIS.

Animalia ambulare est euangelium Christi de loco ad locum, de gente in gentem transire, ipsaque de terra eleuari 640 est

sublimiter

intelligi, quia

scriptum

est

: De

Sion

exibit

lex, et uerbum Domini de Hierusalem. Denique quando in nomine Christi paenitentiam et remissionem peccatorum praedicari coeptum est ab Hierusalem, extunc animalia haec ambulare coeperunt, et extunc de terra eleuata, id est, 645 sublimiter

intellecta

sunt,

et toti mundo

in tanta

ueneratione

habita, ut non minus hominis aut uituli faciem adoret mundus, iuxta praescriptam rationem, quam hominis ac uituli crea¬ torem Deum Patrem, non, inquam, minus leonis aut aquilae uolantis faciem, quam totius mundi creatricem Trinitatem. 650 Ita ambulantibus,

et ita eleuatis

animalibus,

pariter

ambulant, et pariter eleuantur, quia uidelicet pergit euangelium Christi, lex et prophetae neutrum quippe sine altero cuiquam suscipere et quantumlibet uilem habeat corticem litterae, 655 cum

euangelio

maiestate

honoratur

et rotae

quocumque comitantur, conceditur, lex aequali

et glorificatur

in

uno

eodemque spiritu. Quare ? Spiritus enim uitae erat in rotis. PL 1435 Ac si dicat : Nam extrinsecus quidem hispida legis littera occidit, sed spiritus uiuificans intus est suauis et dulcis. Verum ergo est quia quo\cumque ibat spiritus, illuc eunte spiritu et 660 rotae

pariter

leuabantur

sequentes

eum.

Quod

est

dicere

:

Apud quemcumque est Spiritus sanctus, apud illum aperiente sensum ad intelhgendum Scripturas Spiritu sancto Scriptu¬ rae ipsae in magno honore habentur, in magna aeque ut euangelium Christi maiestate adoratur et suscipitur. Quis enim 665 digne

suscipiens

illud de

Verbo

Dei

dictum

: Omnia

per ip¬

sum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, non statim intelligens eadem ueneratione suscipiat illud de psalmo : Quia ipse

631 cf. Gen. 29, 17 ; cf. Greg., Hom. in eu. 20, 1 - PL 76, 1160 C. 661 cf. Lc. 24, 45. 657 cf. II Cor. 3, 6. 642 cf. Mc. 16, 20. 667 Ps. 148, 5.

fugerunt Moysen ~ R t 630 est om. t 649 faciem om. t mundus adoret ~ t

634 et1 om. t

640 Is. z, 3. 665 Ioh. 1, 3.

644 et om. t

646

i66o

DE

SANCTA

TRINITATE

XXX

dixit et facta sunt, ipse mandauit et creata sunt. Itemque illud de Moyse : Dixit Deus : Fiat lux, et facta est lux, dixit Deus : 670 Fiat hoc uel illud, et factum est ita ? Ergo cum euntibus ibant et cum stantibus stabant et cum eleuatis a terra pariter eleuabantur et rotae sequentes ea, quia Spiritus uitae erat in rotis. Proinde non putent Iudaei quod, cum animalia haec abire et ad gentes ire fecerint, lex et prophetae apud illos remanserint, 675 uel quod cum animalia haec foris stent extra synagogam ipsorum, lex et prophetae intus sint, quia si uerus est hic propheta ipsorum, cum euntibus abierunt, et cum foris stanti¬ bus animalibus nostris rotae istae de synagoga illa egressae stant foris, stant, inquam, foris spiritus uitae, qui est in rotis, 680 et intra synagogam abdita sola est littera, quae occidit.

1, 22-23

14. Et similitvdo svper capita animalivm firmamenti, QVASI ASPECTVS CRISTALLI HORRIBILIS, ET EXTENTI SVPER

CAPITA EORVM DESVPER. SvB FIRMAMENTO AVTEM PEN¬ NAE EORVM RECTAE ALTERIVS AD ALTERVM. VNVMQVODQVE 685 DVABVS ALIS VELABAT CORPVS SVVM, ET ALTERVM SIMILITER VELABATVR. Similitudo firmamenti super capita animalium regnum immortalitatis est, pro mercede paratum euangelizantibus et suscipientibus Christi euangelium. Hoc firmamentum 690 quasi aspectus cristalli horribilis, uidelicet quia cristallum forte quidem nimis est, sed ex aqua solidatur, recte per cristallum regnum illud intelligitur, ubi et angelica natura ex mutabili immutabilis facta et ita solidata est, ut iam solui uel in uitium labi non possit, pro eo quod apostatis sponte 695 labentibus angelis pars illa lapsum humiliter cauit et cum superbientibus pedem mouere noluit. Et humana quoque natura itidem remuneranda est, ut post resurrectionem soli¬ data iam ultra neque mori neque peccare possit. Quod cristal¬ lum horribile et extensum super capita animalium dicitur, 700 quia illae potestates angelicae, quae omnipotentis Dei con¬ spectui assistunt, nobis adhuc in hac corruptione positis terribilis atque pauendae sunt. Vnde Danihel, cum quasdam regni illius uidisset imagines : Horruit, inquit, spiritus meus. Ego Danihel territus sum nimis, et \ uisiones capitis mei contur- PL 1436 705 bauerunt me. Sub hoc, ait, firmamento , pennae eorum rectae alte¬ rius ad alterum, uerumtamen unumquodque duabus alis uelabat corpus suum. Nam quamdiu in hoc mortali corpore sumus,

009 Gen. i, 3. 080 cf. II Cor. 3, 6. 090 Isid., Htym. 16, 13 (Apoc. 22, 1). 091/090 Greg., Hom. in E%. 7, 18 - 849 A. 703 Dan. 7, 15. 098/702 Greg., ib. 707 cf. Rom. 6, 12.

074 fecerunt t 075 haec animalia ~ t Vulg. 705 firmamento ait ~ t

084 earvm

/

704 nimis] in his

IN HIEZECIHELEM

I, 13-15

i66i

ubi quidem gratiarum caelestium sese nobis alae aperiunt, quidquid illud est, rectum et rationabile sonat in toto euan710 gelio sanctorum animalium summaque concordia alterius ad alterum. Nam sibi bene consonant et bene conueniunt, Chris¬ tum non hominem tantum, sed et uerum esse Deum, atque idcirco digne hominem unum potuisse passione sua totum re¬ dimere mundum. Idcirco nihilominus, quia Deus est, potuisse 715 resurgere a mortuis, et ascendere in caelum. Verum haec ipsa nunc ex parte nobis uelantur, neque ad plenum ea cognoscere possumus, quemadmodum dicit apostolus : Ex parte enim cognoscimus, et ex parte prophetamus. Cum autem uenerit quod perfectum est, euacuabitur quod ex parte est. Amplius autem 720 infidelibus

totum

uelatur,

quorum,

ut

superius

dictum

est,

quia infideles sunt, mentes excaecauit Deus. Igitur sub firma¬ mento pennae eorum rectae quidem alterius ad alterum, sed unum quodque duabus alis uelabat corpus suum quia quamdiu in hac mortalitate uiuitur, ipsum quod credimus non parua 725 nobis

ex

parte

absconditur.

Et

alterum,

inquit,

similiter

uelabatur. Similiter, inquam, nam pro quanta parte cuique nostrum absconditum est unumquodlibet eorum quae credi¬ dimus, pro tanta parte et | alterum uelatur, nec maiore quis- D 94 piam mensura mysterium sacrosanctae incarnationis, quam 730 passionis

1, 24-25

aut

resurrectionis

comprehendere

meretur.

15. Et avdiebam sonvm alarvm, qvasi sonvm aqvarvm MVLTARVM, QVASI SONVM SVBLIMIS DEI : CVM AMBVL ARENT QVASI

SONVS

CVMQVE 735 CVM CAPVT

ERAT

STARENT,

FIERET

VOX

EORVM,

MVLTITVDINIS DIMITTEBANTVR

SVPRA

STABANT

VT

SONVS

PENNAE

FIRMAMENTVM, ET

CASTRORVM. EORVM.

QVOD

ERAT

ALAS

SVAS.

SVBMITTEBANT

NAM SVPER

Vbi factus est repente de caelo sonus tamquam adtienientis spiritus uehementis, et repleuit totam domum ubi erant sedentes apostoli, illic et extunc audiri coepit sonus alarum animalium 740 caelestium,

ita ut facta hac

uoce

conueniret

multitudo,

quae

et

mente confusa est, quoniam audiebat unusquisque lingua sua illos loquentes. Tunc, inquam, coepit audiri sonus alarum sicut sonus aquarum multarum. Multae siquidem gratiae caelestes, multa charismatum tunc dona confluxerunt, 745 multa uiuae aquae flumina de uentre credentium fluere coeperunt, multis sermonibus, multis loquelis, et omnium gentium linguis, completumque est illud : Fluminis impetus

717 I Cor. 13, 9-10. 721 cf. Sap. 2, 21 ; Ioh. 12, 40. ib. 6. 745 cf. Ioh. 7, 38. 747 Ps. 45, 5.

708 sese alae nobis ~ R ~ R 730 mereretur t 739 et om. t

737 Act. 2, 2.

740

720 totum infidelibus ~ R 725 similiter inquit 733 erant t 734 cvmqve t 738 et om. t

XXX

TRINITATE

DE SANCTA

1662

laetificat duitatem Dei. Item : Caeli enarrant gloriam Dei, et \ opera manuum eius annuntiat firmamentum. Dies diei eructat et nox

750 uerbum,

nocti indicat

scientiam.

Non

neque

loquelae

sunt

sermones, quorum non audiantur uoces eorum. In omnem, terram exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum Igitur audiebam, inquit, sonum alarum quasi sonum aquarum multarum, quem uidelicet sonum maiorem faciebat motus motus

aliarum,

755 aquarum

repugnantium,

aquarum

secundum

alterius quoque psalmi testimonium : Eleuauerunt, inquit, flumina, Domine, eleuauerunt flumina uocem suam : Eleua¬ uerunt flumina fluctus suos a uocibus aquarum multarum. Mirabiles elationes maris, mirabilis in altis Dominus. Cuius 760 enim

nisi mirabilis

hoc,

fuit ? Fuerant

miraculum

Domini

enim homines idiotae et sine litteris, quibus nunc datum erat os et sapientia, cui non poterant resistere et contradicere omnes aduersarii sui. Propterea cum dixisset, quasi sonum multarum,

aquarum 765 mis

Dei.

Hoc

continuo

subli-

subiunxit, quasi sonum

et ipsi fatentur

cum

dicunt,

ut sublimitas

sit

uirtutis Dei, et non ex nobis. Nam reuera neque ab homine neque per hominem talem sonum siue tantas uoces acceperunt, sed per reuelationem Iesu Christi, utique sublimis Dei se¬ dentis sublimi solio ad dextram Patris. Cum, inquit, ambula770 rent, quasi

erat

sonus

multitudinis , ut

sonus

castrorum.

—

Cum ambidarent, id est praedicarent. Nam ad sonum praedica‘ tionis sonus econtra fiebat contradictionis, iuxta quod ante dictum est : Eleuauerunt flumina fluctus suos a uocibus aqua¬ rum multarum, et hinc erat quasi sonus multitudinis atque 775 castrorum.

Et

cum

starent, dimittebantur

pennae

eorum.

Cum

starent, id est cum non praedicarent. Stabant enim aliquando prohibente ne ambularent Deo, uetante Spiritu sancto, iuxta illud in Actibus apostolorum : Transeuntes autem Phrygiam et Galatiae regionem uetiti sunt a Spiritu sancto loqui uerbum 780 in

Asia.

Cum

uenissent

autem

in

Mysiam,

tentabant

ire in

Bithyniam, et non permisit eos Spiritus Iesu. Igitur cum fieret uox super firmamentum, cum audirent sublimis Dei uel Spiritus sancti prohibentis imperium, quod imminebat capiti eorum, cui subiecti erant et parati ad oboediendum, 785 stabant,

id est non

praedicabant,

et tunc

dimittebantur

pennae

eorum, nec erat ut sonus multitudinis atque castrorum, quia non erat contradictio aut bellum nisi ad eum, qui ex parte ipsorum erat, praedicationis sonum.

748 Ps. 18, 2-5. 705 II Cor. 4, 7.

701 tunc R

750 Ps. 92, 3-4. 701 cf. Act. 4, 13. 770 Ps. 92, 3. 778 Act. 16, 6-7.

702 est t

708 Iesu] Domini

702 cf. Lc. 21, 13.

nostri praem. R

772 sonum

t

PL

IN HIEZECIHELEM 1, 26-2, 1

16. Et svper firmamentvm

790 EORVM,

QVASI

ET

SVPER

TVS

HOMINIS

ASPECTVM

ASPECTVS

I, 15-16

1663

qvod erat imminens

LAPIDIS

SAPPHIRI

SIMILITVDO

capiti THRONI:

SIMILITVDINEM

THRONI, SIMILITVDO QVASI ASPEC¬ DESVPER. Et VIDI QVASI SPECIEM ELECTRI, VELVT IGNIS, INTRINSECVS EIVS PER CIRCVITVM : A LVMBIS

EIVS ET DESVPER, ET A LVMBIS | EIVS VSQVE DEORSVM, VIDI 795 QVASI SPECIEM IGNIS SPLENDENTIS IN CIRCVITV : VELVT ASPEC¬ TVM ARCVS CVM FVERIT IN NVBE IN DIE PLVVIAE. HlC ERAT ASPECTUS SPLENDORIS PER DINIS GLORIAE DOMINI.

Quod 800 regno

GYRUM.

super firmamentum,

supra

omnem

HAEC

ERAT

VISIO

PL 1438

SIMILITV-

id est in illo immortalitatis

principatum

et potestatem

et uirtutem,

non iam similitudo sed ueritas throni sit, et non iam similitudo quasi aspectus hominis, sed uerus aspectus ueri hominis Iesu Christi sedeat desuper, assertione nostra non indiget. Certum quippe habet catholica fides, et de hoc dubitare cui805 piam

sacrilegium

est, quia

quod

tunc

in imagine

ostende¬

batur, ex tunc in rei ueritate perfectum est, ex quo uidentibus apostolis, eleuatus est, et nubes suscepit eum ab oculis eorum, et sedet a dextris Dei, iuxta illud : Dixit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis. Sedis illius firmitatem et 810 gloriam

designat,

cum

dicit quasi

aspectus

lapidis

sapphiri.

Nam in lapide firmitas, in sapphiro sereni caeli pulchritudo est. Quare autem in illa similitudine throni, solum uidet quasi aspectum hominis, cum hactenus quattuor facies numerauerit, faciem hominis, faciem uituli, faciem leonis, faciem 815 aquilae

uolantis

? Videlicet

quia sedens

ille, leo, uitulus,

aqui¬

la dicitur tantum pro similitudine uel parabolica translatione, homo autem est et esse permanet in ueritate naturae. Et hunc hominem uidi, inquit, quasi speciem electri. Nam quo¬ modo electrum non ex una tantum specie, sed ex duabus 820 constat

speciebus,

auri

atque

argenti,

sic homo

ille non

ex

una tantum sed ex duabus consistit naturis, Deus ex sua, uel ex Dei Patris, homo ex nostra substantia quam assumpsit. Nec tantum quasi speciem electri, sed uelut aspectum ignis, ait, intrinsecus eius per circuitum a lumbis eius et desiiper. 825 Ignis intrinsecus

ignea diuinitatis

uirtus

est, quae

intrinsecus

| D 94

habitans carne uestita est. Nam Deus noster ignis consumens est — A lumbis, inquam, desuper tantum ignis ; nam a lumbis

806 Act. 1, 9 coli. Mc. 16, 19. 865 C. 826 Hebr. 12, 29.

791 svper] per t haec

R

797

ASPECTVS aspectvs]

800 super t 809 sedes t ignea] eius praem. t

808 Ps. 109, 1.

om. R

visio

R

821 Greg., Hom. in E^. 8, 25 -

794 deorsvm] erat

non

in

ad dorsvm Vulg.

814 leonis fac. uituli ~ t

799

t

796 hic]

id est

822 ex1 om. R

om.

t

825

1664

DE

SANCTA

TRINITATE

XXX

eius usque deorsum, uidi, inquit, quasi speciem ignis splen¬ dentis in circuitu, simulque uelut aspectum arcus cum fuerit 830 in nube

in die pluuiae.

Quid

est hoc,

nisi quia

ante

carnis

assumptionem, quae per lumbos recte exprimitur, Deus generi humano iratus tantummodo ignis consumens erat, postquam autem carnem assumpsit, iam non solummodo ignis, sed et inclinatio nobis est propitiationis. Arcus quippe 835 in die pluuiae

signum

est foederis

et pacis,

sicut

ipse Deus

Noe promisit. Igitur a lumbis usque deorsum, simul species ignis et aspectus arcus quod est signum propitiationis, quia postquam homo factus est sic ignem iustitiae uel iudicii sui placida miserationis aura contemperauit, ut neminem 840 ignis ille iudicaturus

sit, qui nunc

ricordiam eius confugere erat aspectus splendoris tus qui in circuitu eius ipsum respiciunt. | Haec 845 id est, dignam

interim

per fidem

ad mise¬

uoluerit. Hic talis tam temperatus per gyrum, omnibus nimirum para¬ sunt, qui in ipsum credunt, qui ad uisio similitudinis gloriae Domini, PL 1439

et congruam

praeferens

similitudinem

eius,

quae nunc est gloriae Domini, gloriae Filii Dei, eiusdemque filii hominis gloria et honore coronati et constituti super opera manuum Patris. 2, lb-2 17* Et vidi, et cecidi in faciem meam. Et avdivi vocem 850 LOQVENTIS, TVOS,

ET

POSTQVAM MEOS.

ET

DIXIT

LOQVAR

LOCVTVS

Post reuelatam 855 consecuta

AD

TECVM. EST

ME

: FlLII

Et

HOMINIS

INGRESSVS

MIHI,

ET

STA

EST

STATVIT

IN

ME

SVPER ME

SVPRA

euangelii Christi gloriam, quae

sint uel consequantur,

prophetica

PEDES

SPIRITVS PEDES

deinceps

uisio demonstra¬

re hinc incipit, clauso quidem sermone sed tali sermonis uel reuelationis ordine, ut collata cum rebus deinde gestis prope quasi historica narratio sit. Propheta ipse postquam euange¬ lii figuras siue imagines tam mirabiles peruidit, iam nunc 860 praedicatorum

eiusdem

euangelii,

id

est

apostolorum

uel

discipulorum Christi typum gerit. Et uidi, inquit, et cecidi in faciem meam. Non statim ut uidit similitudinem quattuor animalium uel cetera quae consecuta sunt, cecidit in faciem suam : sed postquam uidit similitudinem throni, et desuper 865 similitudinem

quasi

aspectus

hominis,

cecidi, ait, in faciem

meam. Sic nimirum apostoli non statim ut Christum Dominum sequi coeperunt et uidere gloriam euangelii eius, ita cogno-

830 Greg., ib. 8, 26 - 866 B. 835 cf. Gen. 9, 13. 837 Hier., In Hie %. 1, 638, p. 25. 845 Hier., In Hie z- 1, 646, p. 25. 847 cf. Ps. 8, 6-7.

835 est om. D 830 lumbis] eius add. t 841/842 aspectus tam temperatus ~ t 842 erat om. t 840 eiusdemque] eius quidem t 850 dicit t 860 praedicatoris

t

807

coeperunt

sequi

~

t

IN HIEZECIHELEM

I, 16-18

1665

uerunt eum uel ita crediderunt ut adorarent eum, sed post¬ quam resurrexit a mortuis et in caelum ascendit, adoraue870 runt

et adorandum

illum

esse

praedicauerunt.

Et

audiui,

ait, uocem loquentis, et dixit ad me : Fili hominis, sta super pedes tuos. Dicendo, fili hominis, admonet eum propriae con¬ ditionis, ne nesciret id quod caelesti admissus esset uisioni, gratiae magis esse quam meriti. Et apostolis utique quodam875 modo

est : State

dictum

uestros,

pedes

super

et reuera

ingressus

est in eos Spiritus, et statuit eos super pedes suos, quando qui prius erant infirmi et timidi, induti sunt uirtute ex alto, et confirmati Spiritu sancto, ita ut, uerbi gratia, Petrus, qui Christum Dominum et magistrum suum confiteri ti880 muerat

coram

una

ancilla

iam

ostiaria,

non

confiteri

dubita¬

ret in plena synagoga, immo coram uniuersa Roma mundi domina tot fascibus, tot potestatibus, totque gladiis armata. Et avdivi loqventem ad me et dicentem : Fili hominis, 2, 2b-4

MITTO

885 QVAE

EGO

TE AD FILIOS ISRAHEL,

RECESSERVVT

A ME. PATRES

PACTVM MEVM VSQVE AD DIEM INDOMABILI CORDE SVNT.

AD GENTES EORVM

HANC,

ET

APOSTATRICES

PRAEVARICATI FILII

DVRA

SVNT

FACIE,

ET

Quid aliud dictum putamus apostolis, nisi ut confirmati Spiritu sancto irent ad filios Israhel, non iam Dei populum 890 sed plurali

numero

gentes,

gentes

apostatrices,

quae

a Domi¬

no recesserunt, gentibus quibuslibet deteriores, quorum patres praeuaricati fuerint pactum Domini usque ad diem illum, et ipsi malorum patrum | filii pessimi dura facie et PL 1440 indomabili corde erant ? Neque enim tunc temporis sine 895 auctoritate

Scripturae

diceret

illis Stephanus

protomartyr

:

Dura ceruice et incircumcisis cordibus et auribus, uos semper Spiritui sancto restitistis ; sicut patres xiestri, et uos. Et dices ad eos : Haec dicit Dominvs Devs : Si forte vel 2, 4b-5

IPSI AVDIANT,

900 RANS RVM.

Non

EST

: Et

ET SI FORTE

Q VIESCANT,

scient

propheta

QVIA

ignorabat Dominus

QVIA DOMVS fverit

in

EXASPE-

MEDIO

EO¬

Deus quod nec ipsi audirent nec

quiescerent, sicut nec patres eorum audierant aut quieuerant, sed illis oportebat primum loqui uerbum Dei, ut essent 905 inexcusabiles,

2, 8-9

scire nolentes,

quod

propheta

ille, de quo

dixerat Moyses, fuerit in medio eorum. 18. Aperi os tvvm et comede qvaecvmqve

ego

prae¬

do tibi.

870 cf. Lc. 24, 52 ; Mt. 28, 17. 877 cf. Lc. 24, 49. 881 cf. Leo, Serm. 82, 4 905 cf. Rom. 1, 20 ; 896 Act. 7, 51. 904 cf. Act. 13, 46. PL 54, 424 B. Deut. 18, 15 ; Greg., Hom. in E%. 9, 11 - 847 C.

871 dixit] ait t 872 admonebat t 875 id om. t cervice R 888 apostolis dictum putamus ~ R

878 et om. t

886 facie]

i666

DE

SANCTA

Et vidi, et ecce TVS

LIBER

: Ex

manvs

XXX

missa ad me, in qva erat

EXPANDIT

910 INTVS, ET FORIS : Et ET CARMEN, ET VAE.

TRINITATE

ILLVM

SCRIPTAE

CORAM ERANT

ME,

QVI ERAT

IN EO

involvSCRIPTVS

LAMENTATIONES,

Liber iste inuolutus ipse est, qui in Apocalypsi

memoratur

septem sigillis signatus. Intus et foris scriptus est, intus uidelicet per allegoriam, foris per historiam. Intus per spiritualem 915 intellectum,

foris per sensum

litterae

simplicem.

Hic

denique

liber omnis sacra Scriptura est. Hunc manus missa coram apostolis expandit, quando dextra Patris Filius Dei Scrip¬ turarum illis intelligentiam dedit, sicut ait Lucas, quia tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas. Lamentationes 920 in hoc

libro scriptae

sunt,

et carmen,

et uae.

Prius

lamenta¬

tiones, deinde carmen, quia qui seminant in lacrimis, in gaudio metent, qui autem nunc lamentari, id est paenitentiam agere nolunt, illis uae, quia mittentur in ignem aeternum. Quid aliud totus liber, quid, inquam, | aliud omnis sacra Scriptura D 95 925 continet

? Et recte

dicitur,

aperi os tuum

et comede

quaecum¬

que ego do tibi, quia nimirum oportet, ut ad comedendum uerbum Dei cibum pia auiditate submissi disponamur, iuxta quod in psalmo dicitur : Dilata os tuum, et implebo illud. Comedere quippe est Scripturam intelligere, quod Dei donum 930 est, propter

quod

dicit, et comede

quaecumque

ego do tibi. Ergo

nostrum quidem est os aperire, id est Scripturae intellectum quaerere, Dei autem implere, id est uerum Scripturae sensum aperire. Hunc librum nisi manus missa expandisset, hodie non legeremus, id est sanctam Scripturam, nisi Christus Dei 935 Filius

3, 3b

in

semetipso

opere

adimplesset,

Et comedi, inquit, illvd : et factam MEL DVLCE.

non

intelligeremus.

est in ore meo

sicvt

Qui expertus est, ipse nouit, quam uere dulcis sit Scriptu¬ rarum cibus, id est sensus spiritualis. Propter quod dicit : 940 Quam

dulcia

ori meo.

3, 4-7

faucibus

meis

eloquia

tua ! super

mei

et fauum

| PL 1441

Et dixit ad me : Fili hominis, vade ad domvm Israhel, ET LOQVERIS VERBA MEA AD EOS. NON ENIM AD POPVLVM PROFVNDI

945 DOMVM MONIS

SERMONIS,

ISRAHEL ET

IGNOTAE

ET

: NEQVE

IGNOTAE AD

LINGVAE,

LINGVAE

POPVLOS QVORVM

MVLTOS NON

TV

MITTERIS

PROFVNDI

POSSIS

AVDIRE

AD SER¬ SER-

912 cf. Apoc. 5, 1. 913/916 Greg., ib. 9, 30 - 883 B(Hier., In Hi e Z. 1, 822, p. 31). 915 Greg., ib. 9, 29 - 882 D. 917 ib. 918 ib. 883 B ; Lc. 24, 45. 921 Ps. 125, 5. 922 cf. Mt. 18, 8. 928 Ps. 80, 11. 939 Hier., In HieZ. 1, 852, p. 32. 940 Ps. 118, 103 ; Hier., ib. 1, 857.

916 sacra] sanctuarii t 927 deponantur D 928 dilata] aperi R quit om. t 944/946 tv usque lingvae om. R, ad usque lingvae om. t

936 in-

IN HIEZECIHELEM mones

: Et

Domvs AVDIRE

avtem ME.

950

Quam

si

ad

illos

Israhel

uere

haec

mittereris,

nolvnt

dicta

I, 18-19

sint,

ipsi

avdire

effectus

te

1667

avdirent : qvia

probauit.

te

:

nolvnt

Si,

inquit,

ad polulus multos profundi sermonis et ignotae linguae mit¬ tereris, ipsi audirent te, quod iam factum est. Nos enim populi multi, profundi sermonis, Graeci et Latini, missos ad nos audiuimus apostolos Christi, domus autem Israhel 955 audire

noluit.

Manifesta transcurrimus, immo et quaedam transilimus, quia uidelicet iam ostio patente, si semper ad apostolica tempora fere nihil est, quod gressus intelligentiae retardet. 3, 12-13 19. Et assvmpsit me spiritvs, et avdivi post me vocem 960 commotionis magnae : Benedicta gloria Domini de loco svo. Et vocem alarvm animalivm percvtientivm ALTERAM AD ALTERAM ET VOCEM ROTARVM LIA, ET VOCEM COMMOTIONIS MAGNAE.

Hoc 965 Et

dicere primum

assumpsit

me,

SEQVENTIVM

ANIMA¬

utique apostolico congruit ordini.

inquit,

spiritus,

subauditur

in opus

uel in

ministerium suum. Sic enim in Actibus apostolorum dicit idem Spiritus sanctus : Segregate mihi Barnabam et Saulum in opus quo assumpsi eos. Quid autem est quod, assumente se spiritu, audiui, inquit, post me uocem commotionis magnae : 970 Benedicta

gloria

Domini

de

loco

suo ? Nimirum

cum

hinc

plura recte et utiliter dicantur, illud cum auctoritate Scrip¬ turae fidenter dicamus, quia omni habenti dabitur, id est euangelizanti cuique quantum accepit gratia scientiae uel sapientiae caelestis, magis ac magis augebitur. Ergo assump975 sit me

spiritus,

et audiui

post me

uocem

commotionis

magnae,

et uocem alarum animalium percutientium alteram ad alte¬ ram, et uocem rotarum sequentium animalia, idem est ac si dicat : Vbi ad imperium sancti Spiritus, oboedienter euange¬ lii ministerium ingressus sum, creditumque mihi talentum 980 coepi

expendere,

magis

ac magis

sensu

ditescere,

atque

aures

audiendi coepi habere, et interno auditu audire uocem commotionis magnae, uocem et laudationem supernae patriae, totiusque angelicae curiae, et in caelis conuersari, suspensa mente, cum adhuc in terris peregrinarer corpore,

967 Act. 13, 2.

972 cf. Lc. 19, 26.

est] domus autem 952 iam] et t nolvit t 948 Domvs] Dominvs t 955 audire] eos praeni, t Israhel noluit audire et quod et factum est add. t 966 dicit in Actibus apostolorum ~ t 965 in om. t 961 loco] sancto add. t 978 974 caelestis om. t add. t sancto loco] 970 R 968 in opus supra lin. lauda¬ 982 R gratiam audiendi audiendi] aures 980/981 euangelii om. R tionem] lamentationem t

DE SANCTA

i668

TRINITATE

XXX

985 et intelligere praeclarius euangelicorum alas sacramentorum ad inuicem percutientium, id est consona ueritatis testimonia reddentium, intelligere nihilominus uocem rotarum sequen¬ tium animalia, id est legis et prophetarum testimonia, Christi euangelio consonantia. Haec omnia post me audiui, 990 id est de praeterito recollegi. Verbi gratia : Petrus coram se | PL 1442 non audiebat, praesentis quippe Domini facta uel dicta non intelligebat. Propterea dictum est illi : Quod ego facio, tu nescis modo, scies autem postea. Et alibi tam Petro quam ceteris : Adhuc et uos sineAntellectu estis ? Nec mirum. Erant 995 enim

1000

1005

1010

1015

1020

homines

idiotae

et

sine

litteris.

At

ubi

eum,

scilicet

Petrum, assumpsit spiritus promissus ab eodem Domino dicente : Cum autem uenerit ille spiritus ueritatis, docebit uos omnem ueritatem, praeteritum Christi euangelium sensu et intellectu recollegit, praeteritas quoque prophetarum uoces intus audiuit, foris enuntiauit, dixit enim : Viri Judaei, et qui habitatis Hierusalem uniuersi, non sicut uos aestimatis, hi ebrii sunt, cum sit hora diei tertia. Sed hoc est, quod dictum est per prophetam Iohel : Et erit in nonissimis diebus, dicit Dominus, effundam de spiritu meo stiper omnem carnem, et prophetabunt filii uestri et filiae uestrae, etc. Et subinde : Datiid enim dicit in eum : Prouidebam Dominum in conspectu meo semper, quoniam ad dextris est mihi, ne commonear. Propter hoc laetatum est cor meum, et exsultauit lingua mea, instiper et caro mea requiescet in spe. Quoniam non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem. Igitur qui ante me, ne saltem alarum animalium uocem audire potui, iam assumptus a spiritu, non solum animalium, sed et rotarum animalia sequentium uocem post me audiui magna commotione, id est qui cum in praesenti haberem Deum, ne saltem incarnationis eius causam, passionis utilitatem, resurrectionis ueritatem, ascensionis gloriam intelligere potui. Iam misso de caelis Spiritu sancto, non solum haec, sed et legis et prophetarum arcana de prae¬ terito ualui percipere, magna interim auditus certitudine. Et quasi quaereres qualem uocem audierit uel ne dubitares, utrum articulatam an inarticulatam uocem audierit, in illa magnitudine commotionis pulchre ait : Benedicta gloria Domini de loco suo, | non quod sola, sed quod prima haec D 95^ uox laudis in commotione animalium audita sit. Nam ubi

1025 prima facies hominis

alam

suam

mouit, id est ubi primum

992 Ioh. 13, 7. 994 Mt. 15, 16. 995 cf. Act. 4, 13. 1090 Act. 2, 14-17. 1006 ib. 25-27 .

985 euangeliorum

t

1006 enim] autem D

997 Ioh. 16, 13.

1023 loco] sancto add. t

IN HIEZECIHELEM

I, 19-20

1669

Deus homo factus in carne apparuit, audita est paene haec eadem angelicae laudis uox : Gloria in excelsis Deo. Proinde si quaeras, de quo loco suo benedicta sit gloria Domini, ecce locus eius in excelsum solium paternae maiestatis, cuius ad 1030 dextram

conscendit

gloriosus

20* Spiritvs qvoqve 3, 14

ABII

AMARVS

Domini 1033

IN

erat

Bene

uictor,

levavit

SPIRITVS

confortans

et competenter.

Parum

praeoptantes

me, et assvmpsit

INDIGNATIONE

mecvm,

quod

: Gloria in excelsis Deo.

dicebant

et praenuntiantes

simul

MEI.

me : et

MANVS

ENIM

me.

quippe

fuerat

sanctis

aposto-

lis | per assumptionem Spiritus uocem audisse post se, id est facta praeterita et antiqua intellexisse, nisi per eundem Spi¬ ritum leuati, et competenti fiducia sublimes facti, auderent amari et indignantes incedere spirituali indignatione et seuera 1040 amaritudine,

qualem

utique

indignationem

siue amaritudinem

Spiritus sanctus sese illis conferre significans apparere uoluit in igne. Nam apparuerunt illis dispertitae linguae tamquam ignis. Proinde quasi quaereres quomodo amarus uel quali indignatione, addidit continuo : Manus enim Domini erat 1045 mecum

confortans

me.

Ergo

fortitudo

zeli, qua

fortes facti sunt

apostoli, ipsa est amaritudo dulcedini uitiorum contraria, ipsa est indignatio, quae pro causa Dei quamlibet altos homi¬ nes despicere non dubitat. 3, 15

Et

veni

ad

transmigrationem,

1030 FRVGVM, AD EOS, QVI HABITABANT ET SEDI VBI ILLI SEDEBANT : ET MANSI IN MEDIO

Miro

ad

acervvm

IVXTA FLVMEN SEPTEM DIEBVS

CHOBAR, MAERENS

EORVM.

modo

prophetica

haec

Scriptura

tempus

insinuat, quo Christi apostolos uirtute armatos 1053 dum

novarvm

misit

Spiritus

sancti

gratia,

dicendo

: Et

quoque

ad praedicanueni

ad trans¬

migrationem, ad aceruum nouarum frugum. Quo enim anni tempore sint acerui nouarum frugum in terris illis, testantur duo panes primitiarum, qui in solemnitate pentecostes ex lege iubebantur offerri. Ergo non ab re ad aceruum nouarum 1060 frugum

se

uenisse

dicit, spiritualiter

pro

ratione

temporis

nouas fruges eos appellans, qui per praedicationem apostolo¬ rum ad Christum collecti sunt ipsa die aduentus Spiritus sancti. Spiritualiter, inquam, ipsos transmigrationem, ipsos

1027 Lc. 2, 14 ; cf. Ps. 148, 1 ; Missale Rom. : Gloria. cf. Leu. 23, 17.

1042 Act. 2, 3.

1058

1026 paene] bene t 1027 altissimis Vulg. 1028 loco] sancto add. t 1050 conscendit] consedit R t 1037 antiquas R t. Scripturas add. R t 1039 et om. t -que add. t 1044 addit t 1050 flwivm R 1051 mansi] ibi add. Vulg. 1051 diebvs septem ~ / 1054 armatos] quoque praem. R 1057 sunt D 1058 solemnitate om. R pentecosten R 1061 nouos t

PL 1443

1670

DE SANCTA

TRINITATE

XXX

aceruum appellat nouarum frugum, ipsos habitare dicit 1065 iuxta fluuium Chobar ; transmigrationem, quia nimirum credendo in Christum captiuos se esse confitebantur et trans¬ migratos in Adam ab illa superna Hierusalem ; aceruum nouarum frugum, quia consepulti grano frumenti Christo per baptismum in mortem, deinceps in nouitate uitae ambu1070 lare proposuerunt ; iuxta fluuium Chobar, quod nostra lingua graue sonat, habitabant, quia quotquot supernae Hierusa¬ lem ueraciter meminerunt, grauitatem miserae mortalitatis tristes prae oculis habebant et flebant, iuxta illud dauidicum : Super flumina Babylonis illic sedimus, et fleuimus, 1075 dum recordaremur , Sion. Sedi, inquit, ubi illi sedebant, et mansi seftem diebus maerens in medio eorum. Et apostoli utique in medio praedictorum maerentes sederunt, maerentes, in¬ quam, non modo quod in mundi huius Babylone captiui essent, uerum et quod nimium paucos ex cognatis suis Iudaeis 1080 ad memoriam supernae Hierusalem reuocare possent, in¬ super et multas persecutiones ab eis illatas sustinerent. Septem dies quibus in medio eorum sedisse se dicit, post haec egressurus in campum ad imperium Domini totum significant tempus, quo Iudaeam non reliquerunt apostoli, 1085 scilicet fere bis septem annos usque ad quartum Claudii an¬ num, quo Paulus et Barnabas a | Spiritu sancto ad praedi- PL 1444 candum gentibus sunt missi et Petrus Romam ingressus est.

21. CVM AVTEM PERTRANSISSENT SEPTEM DIES, FACTVM EST

3, 16-18

verbvm

Domini

ad

1090 dedi te domvi ANNVNTIABIS MORIERIS IMPIETATE

EIS

: NON

AVERTATVR

me,

dicens

Israhel

A

EX

ME.

VIA

SVA

MORIETVR

hominis ME

AD

EI, NEQVE

PESSIMA,

specvlatorem

de ore meo

Si DICENTE

ANNVNTI AVERIS

SVA

: Fili

: et avdies

ET

LOCVTVS

VIVAT,

; SANGVINEM

verbvm,

IMPIVM IPSE

AVTEM

EIVS

et

: MORTE FVERIS

VT

IMPIVS

IN

DE

MANV

1095 TVA REQVIRAM. Magna et formidabilis necessitas speculatorum eiusmodi, quam sciens unus illorum Paulus dicit : Nam si euangelizauero , non est mihi gloria : necessitas enim mihi incumbit. Vae enim mihi est, si non euangelizauero ! Si enim uolens hoc ago, merce1100 dem habeo ; si autem inuitus, dispensatio mihi credita est.

1068 cf. Ioh. 12, 24.

1009 cf. Coi. 2, 12 ; cf. Rom.

interpr. hebr. nom. 57, 9 - CC 72, p. 130. ili. 1 - PL 23, 638 (Euseb., His/. 2, 14 - PG

6, 4.

1074 Ps. 136, 1. 20, 171).

1070 Hier., Lib. 1085 Hier., De uir.

1087 cf. Act. 12, 17 ; 13, 2.

1097 I Cor. 9, 16-17.

1004 habitari t dicit om. R 1000 confitebantur esse ~ R 1070 pro¬ posuerunt] coeperunt t 1071 grauitudo uel grauitas Hier. 1075 Sion] tui praem.

t

1078

quod

Claudii anno Hier.

om.

t

1082

1093 sva om. t

se om.

t

dicitur

t

1098 incumbit mihi ~ t

1085

secundo

IN HIEZECIHELEM

I, 20-21

1671

Magna itidem et iusta damnatio Iudaeae, quae speculatorum uigilantiam clamantem, quantum potuit, audire noluit, sed et persecuta est et longe a se reppulit. Sequitur enim : 3, 19 Si avtem tv annvnti averis impio, et ille non fverit 1105 CONVERSVS AB IMPIETATE SVA, ET A VIA SVA IMPIA : IPSE QVIDEM IN INIQVITATE TVAM LIBERASTI.

SVA

MORIETVR,

TV

AVTEM

ANIMAM

Liberationem huiuscemodi quomodo agnoscerent, uel qualiter assererent apostoli, Dominus ipse in euangelio sic xi 10 perdocuit : Et quicumque non receperint uos exeuntes inde, excutite puluerem de pedibus uestris in testimonium illis. Hoc fecisse illos apostolicorum actuum Scriptura non tacuit, quando Iudaeorum seditionibus defessi, transierunt ad gentes bona conscientia liberati. De quo illorum transitu 1 1 1 5 sequitur hic : Et 3, 22-23

facta

est

svper

me

manvs

Domini,

SvRGENS EGREDERE IN CAMPVM, ET Et SVRGENS EGRESSVS SVM IN CAMPVM.

et dixit

IBI

LOQVAR

ad

me

:

TECVM.

Mystice quippe campus latitudo est gentium. Ibi, inquit, 1120 loquar tecum, subauditur, cum multo maiore fructu audien¬ tium. Et 3, 23b

ecce

VIDERAM

ibi gloria

IVXTA

Domini

FLVVIVM

stabat

qvasi

gloria

|, qvam

d 96

CHOBAR.

Et est sensus : In campo, in latitudine gentium, non 1125 minus quam in ecclesia illorum, qui ex Iudaeis crediderunt, euangelii gloria claruit in omni gratia, in prodigiis, uirtutibus et signis, primo extunc ubi loquente Petro ad eos, qui de gentibus ueniebant, cecidit Spiritus sanctus super eos, qui audiebant uerbum, et erant loquentes linguis et magnifican1130 tes Deum. Vnde Petrus : Si ergo eandem gratiam dedit illis Deus, sicut et nobis qui credidimus in Dominum Iesum Chri¬ stum, ego quis eram, qui possem prohibere Deum ? Et alibi : Et qui nouit corda Deus, testimonium perhibuit dans illis Spiritum sanctum sicut et nobis, \ et nihil discreuit inter nos PL 1445 1135 et illos fide p^^riflcans corda eorum. Igitur quae primum iuxta fluuium Chobar, eadem deinde in campo stetit gloria Domini, quia sicut et Paulus ait : Non est distinctio ludaei et Graeci, et per indebitam gratiam, primum Iudaeo deinde Graeco eadem se exhibuit gloria Domini, ut iustihcaret utrumque per fidem 1140 Iesu Christi. 1110 Mc. 6, 11. 1113 cf. Act. 13, 46. 1119 Greg., Hom. in E%. 12, 2 - 920 A. 1121 Greg., ib. 12, 3. 1127 cf. Act. 10, 44.46. 113« Act. 11, 17. 1137 Rom.

10, 12.

1138 cf. Gal. 2, 16.

1110 praedocuit t 1119 gentium est ~ R 1122 et om. t 1123 vidi Vulg. 1125 eorum t 1120 gratia] gloria R 1130/1131 Deus dedit illis ~ t 1131 credimus t 1135 primum om. t 1136 Domini om. R

1672 Et 3, 24

DE cecidi

SPIRITVS,

ET

SANCTA

in

TRINITATE

faciem

STATVIT

ME

meam, SVPER

et

XXX

ingressvs

PEDES

est

in

me

MEOS.

Cur hoc in campo ut supra iaxta fluuium Chobar de propheta agitur, nisi ut specialiter designetur, quia etiam electis 1145

gentium

dandus

esset

Spiritus

sanctus,

qui

eos

quos

assu¬

meret prius a superbiae suae statu deiceret, et postmodum su¬ per pedes suos, id est super bona opera solidaret ? Et nunc qui¬ dem ab israhelitico populo ablata in latitudinem gentium glo¬ ria Domini sparsa est, sed in fine mundi ad illos reuertetur, 1150

sicut

scriptum

est

: Donec

plenitudo

gentium

introiret,

et

omnis Israhel saluus fieret. Sequitur ergo : Et locvtvs est mihi, et dixit ad me : Ingredere, 3, 24b

INCLVDERE

IN MEDIO

Includi in medio 1155

tempore

ab

eis

DOMVS

domus

gentibus,

3, 25-26 1160

tv fili hominis,

LIGABVNT ET

TE

LINGVAM

IN

EIS

TVAM

MVTVS, NEC RANS EST.

TVAE.

quae

data

NON

VIR

infidelitate

svnt

svper

EGREDIERIS

ADHAERESCERE

QVASI

in

remanserint,

dura persecutionibus

ecce : ET

et

suae praecipitur, quia antichristi

conuersa plebs Iudaeorum Vnde subditur adhuc : Et

sic

FACIAM

OBIVRGANS

te vincvla,

IN

MEDIO

PALATO

: QVIA

angustatur.

EORVM,

TVO,

DOMVS

et

ET

ERIS

EXASPE¬

Propheta in domo sua uincula suscipit, et ligatur, quia in extremis cum Iudaea crediderit, grauissimas antichristi per1165

secutiones

patietur.

Et

in

medio

eorum

non

egreditur,

ad corda prauorum praedicatio non peruenit, dum gua bonorum ligata tribulationibus.

quia

tacet lin¬

22. Et tv fili hominis svme tibi laterem, et pones

1143/1147 Greg., ib. 12, 5 - 920 C. 11, 25-26.

1154/1156

Greg.,

1147/1151 ib. 12, 6 - 920 D.

ib. 12, 6 - 921 A.

1163/1167

1150 Rom.

ib. 12, 7 - 921 B.

1145 Spiritus sanctus esset ~ R 1147 bona om. R opera] sua add. R t 1148 ab om. t latitudinem] altitudinem t 1149 sed] et add. t 1163 propheta] propterea R 1165 patietur persecutiones ~ R egredietur t 1167 Codex Q, de quo in proemio p. XL.II, addit : Potest etiam quod ad prophetam in campo docentem dicitur : Ingredere et includere in medio domus tuae, sic apte intelligi secundum processum rerum gestarum, ut Paulus apostolus hic in persona prophetae significatus sit qui postquam in campo latitudinis gentium Spiritu sancto qui eum ad hoc opus assumpsit se confortante ac super pedes suos statuente gloriam Domini uidit uidendamque gentibus ostendit. Eodem spiritu sicut ipse fatebatur alligatus reuersus est Hierosolymam. Ibidemque ad litteram quoque circa eum completa leguntur haec ad prophetam dicta : Et tu fili hominis ecce data sunt super te uincula, et ligabunt te in eis et non egredieris in medio eorum, et linguam tuam adhaerere faciem palato tuo, et eris mutus nec quasi uir obiurgens, quia domus ex¬ asperans est. Hoc in Paulo apostolo complendum praeostendebat et Agabus

propheta qui zonam

Pauli alligans pedibus suis dixit : Virum, cui haec gona est, sic

alligabunt in Hierusalem,

idipsum

contestabatur

spiritus eidem

Paulo

per multas

ecclesias quod uincula et tribulationes esset passurus in Hierusalem. Vnde et quidam fratres uolebant illum auertere ne iret in Hierusalem, quibus ipse ait :

IN HIEZECIHELEM 4, 1-2 EVM CORAM 1170 ORDINABIS

I, 21-22

TE ET DESCRIBES IN EO CIVITATEM ADVERSVS EAM OBSIDIONEM, etc.

1673

HlERVSALEM,

ET

Iuxta rerum gerendarum ordinem, sensumque propheticum eorum, quae tunc gerenda, nunc autem gesta sunt, hoc prophetiae capitulum ei loco iungendum est, ubi paulo ante dixit : Et surgens egressus sum in campum : et ecce ibi gloria 1175 Domini

stabat

quasi

gloria,

quam

uideram

iuxta

fluuium

Chobar. Postquam enim repulsa a Iudaeis ad gentes exiuit gloria Domini, notum omni mundo illud miserae ciuitatis Hierusalem excidium successit, quod non dubitamus hic prophetice praemonstrari. Sequitur enim : 1180

Et

tv

dormies

INIQVITATES 4, 4-6

latvs

ISRAHEL

tvvm

SVPER

sinistrvm,

EO

NVMERO

et

pones

DIERVM,

QVI-

BVS DORMIES SVPER ILLVD, ET ASSVMES INIQVITATES EORVM. Ego avtem dedi tibi annos iniqvitatis eorvm, nvmero | pl 1446 DIERVM

1185

DOMVS

svper

TRECENTOS

QVITATEM

DORMIES SVMES Diem

DOMVS

SVPER

ET

LATVS

INIQVITATEM pro

anno,

NONAGINTA

ISRAHEL

diem,

:

TWM DOMVS inqvam,

Et

DIES CVM

DEXTERVM IVDA pro

: ET

PORTABIS

COMPLEVERIS

SECVNDO

: ET

QVADRAGINTA anno

dedi

INIHAEC,

AS¬

DIEBVS.

tibi.

Cum dixisset dormies super latus tuum dextrum, secundo, et 1190 assumes iniquitatem domus Iuda quadraginta diebus, tunc demum subiunxit : Diem pro anno, diem, inquam, pro anno dedi tibi. Notandum quod non itidem cum dixisset, ego autem dedi tibi annos iniquitatis eorum, numero dierum trecentos et nonaginta dies, et portabis iniquitatem domus Israhel, non, 1195 inquam, itidem subiunxit, diem pro anno dedi tibi. Haec dicimus, ut longissimam, et quae longe ante hanc prophetiam coepta est, annorum prolixitatem euadamus, et ad id quo tendimus, secundum certum rerum gestarum euentum libe¬ rius accedamus. Nam a Phacee rege Israhel, sub quo Sal1200 manassar israelitici populi uastauit milia multa usque ad qua-

1174 Ez. 2, 23. 1178 Hier., In Hiez ■ i, 1184, p. 42 ; Greg., ib. 12, 20 - 928 A. 1199 IV Reg. 17 ; I Esdr. 4.

Quid facitis flentes et affligentes cor meum ? Ego non solum allegari sed et mori paratus sum in Hierusalem, dummodo consummem cursum meum. Igitur ipse in domo sua uincula suscepit, et qui docuerat in campo latitudinis gentium suos uinculatus erat quasi mutus nec quasi uir obiurgans quia domus exasperans neque Paulum neque alium apostolorum ex tunc pacienter aut libenter audiuit, quin etiam suum proprium episcopum Iacobum fratrem Domini domus illa exasperans occidit. Post enim interfectionem secundum historiae ordinem factum est quod consequenter prophe¬ 1173 ei] et t 1168/1169 et pones evm coram te om. t tantur his uerbis : 1174 ibi om. R t 1182 iniqvitatem Vulg. 1191 diem2 inquam om. t 1193 dierum om. R 1195 itidem om. R

pro anno

1674

DE SANCTA

TRINITATE

XXX

dragesimum annum Assueri, supputamus quidem annos trecentos nonaginta, quando iudaici populi uniuersa perse¬ cutio est mitigata, sed haec supputatio ceteraeque expositio¬ nes, quas alii atque alii super hoc loco senserunt, scrupulosae 1205

sunt,

atque

rei,

de

qua

nunc

agitur,

minus,

ut

arbitramur,

conueniunt. Igitur quia nec littera praesens non cogit nos sus¬ cipere utrobique, id est tam in sinistri, quam in dextri la¬ teris dormitione diem pro anno dari, iam nunc ad illnd, de quo supra coepimus, extremum Hierosolymorum excidium 1210

accedamus,

et

historiae

u^ritate

perspecta,

uidebimus

quam

recte in signum eius uinctus atque constrictus propheta et sic dormire sit iussus.

sic

23. Anno primo delati imperii Vespasiano, qui erat a pas¬

sione Domini 1215

Titus

paterni

nostri Iesu exsecutor

Christi quadragesimus

electus

triumphi

cum

primus,

electa

manu

Hierosolymam dirigitur post tres annos susceptae expeditio¬ nis ; nam hic erat annus quartus. Pater quippe Vespasianus, ut uictis post commemorat filius Titus, cum potuisset improuisus in imparatos se effundere, Galilaeam circuibat, lon1220 ginqua exurebat, ut uos, inquit, deponeretis insolentiam, ueniam postularetis. Virtutem ostendit, et cum uniuersos teneret, Aegyptum petiit, ut inducias resipiscendi daret. Insolentiores uos nostra fecit absentia, quia nos \ occupatos D 96* putastis, etc. Quarto itaque expeditionis, primo, ut iam 1225

dictum

est,

imperii

Vespasiani

anno,

repletis

infra

paucos

dies ordinibus militarium numerorum, de quibus lecta manus missa fuerat in Italiam, uentum est ad urbem, quae ferebatur latronum armis premi et factionum stipamine circumueniri, quippe cui tertius tyrannus Eleazarus accesserat 1230

occupatis

quoque

templi

interioribus

et

circuitu

omni,

supra

fores

in uestibuli ipsius fronte armis constitutis. Simon uero, quem sibi tyrannum populus introduxerat, superiora urbis te |nebat, inferiora quoque populo ipsius replebantur. PL 1447 Inter tres medius erat Iohannes, inferior Eleazaro, superior 1235

Simone,

instructior

tamen

ceteris

subsidiis

machinarum

et

genere telorum bellum aequabat. Instabat autem paschalis celebritas, et quemadmodum Moyses tanto ante cecinerat, foris uastabit eos gladius, et intus pauor, ubi primum forense 1205 Hier., In HieZ. 1, 1245 ss., p. 45-47. 1217/1224 Iosephus Flau., De bello lud. 7, 10, fol. 85r. 122« ib. 6, 2, fol. 67r. 1231 ib. 6, 8, fol. 7 iv. 1238 Deut. 32, 25.

1202

uniuersa

Iudaici populi

sic] sit t

1212 sit om. t

1222

t

terreret

1223

~ R

fecit absentia

123« genere] omni praem. t ubi] et praem. t

1205

atque]

et t

1219 infundere t om.

R

nos

1206

non

om. t

1211

1221 ueniam] et praem. R om.

1237 tanto] tempore

R

add. t

1234

tres] duos

R

1238 uastabat /

IN HJEZECIHELEM 1240

praelium

commissum

successit.

Namque

I, 22-23

1675

est, et paulisper quieuit, internum

paschalis,

ut

iam

dictum

est,

interuentu

celebritatis, subornatis plerisque, Iohannes quasi obseruationis gratia templum adirent, quippe cum ipsi factio¬ num uiri nunc se cohortati fuissent inuicem, ut in unum conspirantibus studiis patriam defenderent, ne eorum dis1245

cordia

incruentam

Romanis

uictoriam

daret,

ita

tamquam

sociis data ingrediendi copia dolum patrauit. Ingressi enim specie ciuili sed interius armati reiectis exuuiis gladios at¬ tollunt, loricato pectore et praeliali accincti munimine. His malorum habitis initiis totus exactus est annus miserabilis, 1250

palamque

fuit

miseris,

tunc

Barabbam

seditionis

auctorem

uiuere, Iesum autem principem pacis sibi mortuum esse. Hostis extra murum pacem offerebat, seditionis auctores intra mu¬ rum praeliabantur. Cogebat fames egredi, quibus beneficium erat ferro perire, ieiunii comparatione. Furebat intus Simon, 1255

furebat

Iohannes,

insidiabantur

singulis

per

ministros

suos.

Si quis fugere tentaret, tractus per humum discerpebatur. Eorum quoque qui abierant proximi trucidabantur, aut cruci affixa plerorumque cadauera suis qui lapsi fuerant ostendebantur. Eo usque fames grassata est, ut mulier quae1260

dam

Maria

nomine

de

locupletissimis

regionis

Pereae

infan¬

tulum quem genuerat gladio concisum atque igni apposi¬ tum pietatis genitalis usu oblitterato comederet. Quid multa ? Reuertentis anni mense quinto, decima die mensis, templum, cuius iamdudum nuda facies remanserat, exustum est, quo 1265

die

quondam

Babyloniis

ingruentibus

fuerat

incensum.

Verum ante hoc muris dirutis patuerat excessus clausis ad Romanos confugiendi, tanta inedia confectis, ut appositis cibis plerique cum quid sorbuissent mollioris alimoniae interclusis iam faucium meatibus strangularentur. Quis igitur 1270

non

uideat

conuenire

historiam

dierum

tam

atrocis

tragoediae

huius propheticae

cum

dormitionis

numero

in sinistro

latere ? Nempe et si paulo plures uideantur miserae obsi¬ dionis quam trecenti nonaginta dies, usque ad id, quo clau¬ sis ad Romanos exeundi facultas facta est, quod tamen 1275

probare

difficile

est,

attamen

ad

laborem

prophetae

pro

tota

parte secundi anni, quantulacumque fuerit, sufficiunt uiginti quinque dies. Nunc ad ipsa prophetiae uerba reuertamur. | PL 1448

1250 cf. Mc. 15, 7 coli. Is. 9, 6.

1260 Iosephus Flau., ib. 7, 6 fol. 83.

1242 adiret t 1244 defensarent t 1251 pacis principem ~ t 1258 elapsi t 1259 ostentabantur R t crassata R 1260 regionibus t 1261 concisum] occisum t 1263 die om. R t 1265 ingruentibus om. R Babylo¬ niis] a praem. R 1268 absorbuissent t 1274 exeundi] confugiendi t 1276 anni secundi ~ t

DE

1676

SANCTA

TRINITATE

XXX

24. Postquam gloria Domini in campum ficabatur 1280 Iudaeis,

euangelica loquitur

praedicatio

spiritus

exiit, quo signi¬

ad gentes exitura

ad prophetam

: Ingredere,

relictis et inclu¬

dere in medio domus tuae, et tu fili hominis, ecce data sunt super te uincula, et ligabunt te in eis ; et non egredieris de medio eorum. Et linguam tuam adhaerescere faciam palato tuo, et eris mutus, nec quasi uir obiurgans ; quia domus exasperans 1285 est. Hoc

portento

euangelii

praedicatores

a

domesticis

et

contribulibus suis uincula et carceres passuri, et ob hoc ora sua illis clausuri significantur, donec circa finem saeculi iterum illis praedicatio reddatur, et saltem reliquiae ex illis conuertantur. Sequitur enim : 1290

3, 27

CVM

AVTEM

LOCVTVS

FVERO

TIBI,

APERIAM

OS

TVVM,

dices ad eos : Haec dicit Dominvs Devs : Qvi avdit, ET QVI QVIESCIT, QVIESCAT, QVIA DOMVS EXASPERANS

ET

avdiat, EST.

Ait autem Dominus eis qui prophetas occiderant et aposto¬ los, sicut per praedicta uincula significatur, persecuturi 1295 erant

: Vt ueniat

super

uos

omnis

sanguis

iustus,

qui effusus

est super terram a sanguine Abel iusti usque ad sanguinem Zachariae filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare. Arnen dico uobis, uenient haec omnia super generatio¬ nem istam. Sequitur ergo : 1300

4, 1-2

Et

tv

fili

CORAM TE ORDINABIS TIONES,

svme

: ET DESCRIBES ADVERSVS EAM

Haec

est Romanorum

tibi

laterem,

et

pones

evm

IN EO CIVITATEM HlERVSALEM, ET OBSIDIONEM ET AEDIFICABIS MVNI-

ET COMPORTABIS ET PONES ARIETES

CASTRA,

1305

hominis

AGGEREM, IN GYRO.

obsidio,

ET

DABIS

quam

CONTRA

praeuidens

EAM

Dominus

flebat super illam ciuitatem, dicens: Quia si cognouisses et tu, etc. Et 4, 3

MVRVM

FACIEM 1310

DABIS

tv

svme

tibi

FERRE VM

TVAM EAM.

AD

sartaginem

INTER

EAM,

SlGNVM

EST

TE, ET

ET

ferream,

INTER

ERIT

DOMVI

IN

et

CIVITATEM

OBSIDIONEM,

pones

eam

: OBFIRMABIS

ET

CIRCVM-

ISRAHEL.

Haec est ira Dei, de qua idem qui supra Dominus dicit : Erit enim pressura magna super terram, et ira populo huic. Sartago quippe ferrea, quae et murus ferreus caelestis irae ni¬ mietatem significat, cuius seueritatem excurrere non possit 1315 misericordia,

ut

ad

clausos

uel

obsessos

perueniat.

sciat propheta quanta obsidionis futura sit mora,

128« Ez. 3, 24-27. 19, 42.

1312

Lc.

1288 cf. Rom. 21, 23.

In Hiez ■ 1, 1232, p. 44).

1311

9, 27. cf. Greg.,

1295 Mt. 23, 33-36. Hom.

in Ez-

| Et

ut D 97

1306 Lc.

12, 30 - 933 C (Hier,,

1279 euangelii R 1283 adhaerere R t(Vulg.) 1294 significatur uincula ~ D 1302 et aedif. mvnitiones om. R 1306 illam] eam t ciuitatem om. t etc. om. t 1307 evm t 1311 Dominum / 1314 posset R

IN HIEZECIHELEM: 4, 4-5

et

tv, inquit, dormies

PONES RVM,

INIQVITATES QVIBVS

1320EORVM.

svper

DOMVS

DORMIES

latvs

ISRAHEL

SVPER

i, 24 tvvm

SVPER

ILLVD,

ET

1677

sinistrvm,

EO

NVMERO

ASSVMES

et DIE-

INIQVITATES

Ego

avtem dedi tibi annos iniqvitatis eorvm, NVMERO DIERVM TRECENTOS NONAGINTA DIES, ET PORTABIS INIQVITATEM DOMVS ISRAHEL.

Annos, ait, uidelicet plus quam unum, minus tamen quam duos. Item, ut sciat quantum temporis a perpetrato 1325 sacrilegio dominicae mortis usque ad eandem obsidionem futurum sit. 4, 6

Et

cvm, inquit, compleveris

TVVM

DEXTRVM

SECVNDO

: ET

IVDA QVADRAGINTA DIEBVS. 1330 PRO ANNO DEDI TIBI.

haec,

dormies

ASSVMES

DlEM

PRO

svper

INIQVITATEM ANNO,

latvs DOMVS

DIEM,

INQVAM,

Denique a passione Domini usque ad obsidionem duita¬ tis quae, ut supra dictum est, coepta est quarto anno expe¬ ditionis, quadraginta anni fuerunt. Bene ergo, quia | nimium PL 1449 et importabile fuisset prophetae tanto tempore dormire 1335 super

latus

unum,

diem,

ait, pro anno

ret quam pessima, quam sit famis rabies : Et 4, 9-13

tv, inquit, svme

FABAM,

ET LENTEM,

horrenda

dedi tibi. Tunc

tibi frvmentvm,

ET MILIVM,

ET VICIAM

et hordevm, : ET MITTES

1340 VAS VNVM, ET FACIES TIBI PANES NVMERO DORMIES SVPER LATVS TWM : TRECENTIS DIEBVS ERIT AD

COMEDES

IN PONDERE TEMPVS

1345 SEXTAM

ILLVD.

COMEDES

PARTEM

ClBVS

VIGINTI

ILLVD

HIN

AVTEM

STATERES ! ET

ne igno¬

in ipsa obsidione futura

AQVAM

: A TEMPORE

VSQVE

QVO

VESCERIS,

: A TEMPORE IN

EA IN

DIERVM QVIBVS ET NONAGINTA

TVVS,

IN DIE

et

MENSVRA

AD

TEMPVS

VSQVE BIBES,

BIBES

ILLVD, ET QVASI SVBCINERICIVM PANEM HORDEACEVM COME¬ DES ILLVD, ET STERCORE, QVOD EGREDIETVR DE HOMINE, OPERIES ILLVD IN OCVLIS EORVM. Et DIXIT DOMINVS : SlC COMEDENT 1150 GENTES,

AD

FILII QVAS

ISRAHEL EICIAM

PANEM

SVVM

POLLVTVM

INTER

EOS.

Inter gentes, id est Romanos obsidentes, ad quas eiciam eos, ait, cum praeualens subegerit illos fames. Et bene pollu¬ tum panem dixit : quid enim pane illo pollutius, quam ut comederent parricidali sanguine polluebant ? Insidiaban1355 tur

inuicem,

quis

cui

raperet.

Vbi

alimenti

suspicio,

ibi,

bellum inter domesticos, pugnabatur pro cibo, necabantur carissimi, discutiebantur defuncti, ne quis inter amictus eorum cibus lateret. Simulare se aliqui mortuos aestimaban¬ tur, ne uiuentes aliquid alimenti suspectarentur. Sed ne 1318 INIQVITATEM VNVM

t

1346

parricidiali R t habere praem. t

t Vulg. PANEM

1321 nonaginta]

noti in Vulg.

1358 earum

t

1347

ET praem. Vulg. EGREDIETVR

existimabantur t

R

1341 TWM]

t (Vulg .)

1354

1359 suspicarentur R t,

DE SANCTA

1678 1360

uiuentes

quidem

aut

TRINITATE

uitae

fungi

XXX

munere

aut

mortem

simu¬

lare poterant, uerum aperto ore sicut rabidi canes aurarum captantes spiramina, hunc atque illuc circumferebantur. Insidiabantur iumentis aluum purgantibus et uetusta rima¬ bantur boum stercora, ut (quod uisu erat horribile) hoc 1365

fieret

esca

esurientibus.

Recte

igitur

operies,

inquit,

illud

stercore, quod egredietur de homine, quia cibum suum pol¬ luere habebant homines mutuo sanguine, licet prophetae hoc exhorrescenti moderatius concessum sit, ut fimum boum acciperet pro stercoribus , humanis. Notandum sane quod 1370

de

quadraginta

dierum

dormitionis

in

dextro

latere

panibus

omnino taceat, quia uidelicet per iam dictos quadraginta annos Iudaei scelera sua non fame uapulauerunt, quin immo luxuriis cumulauerunt, sicut testatur fremebundo spiritu, loquens illis Iacobus apostolus : Agite nunc, diuites, plorate ulu1375

lantes

in

miseriis

uestris,

quae

aduenient

uobis.

Et

post

pauca:

Epulati estis super terram et in luxuriis enutristis corda uestra, in die occisionis adduxistis , occidistis iustum, et non restitit uobis.

25. Et tv fili hominis 1380

DENTEM

ET

PILOS

BARBAM

; ET

TVAM.

svme tibi gladivm

ASSVMES

Et

EVM,

ASSVMES

ET

TIBI

DVCES

acvtvm,

PER

CAPVT

STATERAM

ra-

TWM,

PONDERIS,

ET

divides eos. Tertiam partem | igni combvres in medio CIVITATIS, IVXTA COMPLETIONEM DIERVM OBSIDIONIS. Et

1385

ASSVMES

TIBI

circvitv

eivs.

ET

GLADIVM

NVMERVM

: ET

TERTIAM

PARTEM,

Tertiam

NVDABIS LIGABIS

vero

POST EOS

ET

aliam

EOS. IN

CONCIDES disperges

Et

SVMES

SVMMITATE

GLADIO

IN

in

ventvm,

INDE

PARWM

PALLII

TVI,

ET

EX

EIS RVRSVM TOLLES, ET PROICIES IN MEDIO IGNIS, ET COM BVRES IGNI I EX EIS EGREDIETVR IGNIS IN OMNEM DOMVM IS1390

RAHEL.

Miseriarum praedictae obsidionis uel excidii Hieroso¬ lymorum recapitulatio haec et breuis complexio est. Sume, inquit, tibi gladium acutum, radentem pilos. Gladius acutus radens pilos seuera scelerum ultrix sententia est, superfluos 1395 exterminatura

Iudaeos.

Sicut

enim

pili capitis aut barbae

cor¬

pori adhaerent, sed corporis partes aut membra non sunt, sic Iudaei, de quibus uel contra quos sermo est, Deo patrum suorum nomine quidem uel professione adhaerebant, sed

1371 Hier., In Hiez . i, 1434, p. 50.

1374 lac. 5, 1.

1376 ib. 5-6.

1360 quidem] quod R 1365 inquit operies ~ R 1366 egreditur t (Vulg.) 1372 scelera] propter praeni, t fame] sanguine aut praem. t 1373 luxuriosi R 1376 epulati] et praem. t 1381 barbam] per praem. Vulg. 1384 tibi non in Vulg. 1386 NVDABO R t 1388 TOLLES RVRSVM ~ R ( Vulg. ) COMBVRES] eos add. Vulg. capitis add. R

1389

et

ex

eo

Vulg.

1393

acutum

om.

R

1395

barbae]

pl

IN HIEZECIHELEM

I, 24-25

1679

nullo ueritatis tenore uel amoris affectu ad eum pertine14°° bant. Vnde est illud : Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Assumes, inquit, eum et duces per caput tuum et per barbam tuam, atque diuides eos in sta¬ tera ponderis, ut uidelicet cadant in ore gladii, et captiui du¬ cantur in omnes gentes, prout se habent mensurae uel 1405 pondera peccati. Nam tertiam partem igni combures in medio duitatis, iuxta completionem dierum obsidionis. Isti sunt, quos trium latronum Iohannis, Simonis atque Eleazari gladius discors intra ciuitatem trucidauit, simulque fames indefessa plebium populatrix, tanta multitudine, ut cum se1410 peliri nequirent de muro defunctorum reliquiae in profun¬ da praecipitia deicerentur. Denique aspiciens Titus prae¬ ruptos specus plenos cadauerum saniem dilacera |tis uisceri- D ^ bus innatantem alte ingemuit, et manus ad caelum eleuans testatur haudquaquam illud sibi ascribendum, qui uoluisset 1415 ueniam dare, si deditio procederet, exspectasse se ut pacem rogarent, paratum se ut incolumes seruaret, si bellum depo¬ suissent. Et sumes tertiam partem, et concides gladio in cir¬ cuitu eius. Isti sunt quos foris consertis praeliis Romanus mucro concidit. Tertiam uero aliam disperges in uentum. Isti 1420

sunt

qui

et

uenditi

captiui

in

omnes

gentes

abducti

sunt.

Plurimi uenales, sed pauci emptores, quia et Romani ha¬ bere in seruitutem Iudaeos dedignabantur. Et gladium, in¬ quit, nudabis post eos. Isti sunt qui Tito procedente et per singulas urbes celebrante pompam uictoriae perimebantur 1425 in arena, quacumque pergebat, ac dilacerati a bestiis pende¬ bant merita rebellionis. Et sumes inde paruum numerum : et ligabis eos in summitate pallii tui. Isti sunt qui uitae reseruati uitam hactenus agunt sub iugo ligatam extrema seruitute, conditione uectigali. Sed numquid isti uindictam euadunt 1430

sanguinis

Christi

? Non

utique

in incredulitate permanent,

; nam

quia

increduli

sunt,

ex eis, inquit, rursum

et

tolles,

et proicies in medio ignis, et combures eos igni. Ex eis, in¬ quam, non eos omnes, nam aliqui ex | eis conuertuntur, et in PL 145 1 nouissimo reliquiae saluabuntur, quos ignis gehennae non 1435

suscipiet.

Et

ex

eis

egredietur

ignis

in

omnem

domum

Israhel

;

1400 Mc. 7, 6 (Is. 29, 13). 1410 Iosephus Flau., ib. 6, ii, fol. 72 ; 6, 17 ; fol. 77V. 1420 Hier., In Hie%. 2, 177, p. 59. 1424 Iosephus Flau., ib. 7, 17, fol. 90 ; 7, 18, fol. 91. 1434 cf. Rom. 9, 27.

1399 tenore] timore i 1412 plenos om. t 1419 disperdes D 1422 desig¬ nabantur t 1423 nudabo R t 1424 pompam celebrante ~ t 1425 qui¬ cumque t pergebant t 1432 ex] et praeni, t 1433 eos om. t conuertentur t 1435 omnem om. t

i68o

DE SANCTA

TRINITATE

XXX

nam reuera ex eis tempore antichristi conflabitur persecu¬ tio in omnes, qui ueraciter erunt domus Israhel.

20. Et factvs est sermo

-4 1440

HOMINIS

PONE

PHETABIS

bvm ET

FACIEM

AD

EOS,

Domini

Dei

COLLIBVS,

SVPER

VOS

DEMOLIAR

ET

ARAS

AD

DICES

dicit

ET ET

DISPERDAM

DEICIAM

ET

dicens

ISRAHEL,

ISRAHEL,

Dominvs

VALLIBVS

VESTRAS,

ad me

MONTES

: MONTES

: Haec

RVPIBVS,

GLADIVM,

1445 VESTRA, ET VESTRA, etC.

TVAM

Domini

EXCELSA VESTROS

PROVER-

montibvs,

EGO

INDVCAM

VESTRA,

CONFRINGENTVR

INTERFECTOS

ET

AVDITE

Devs

: ECCE

: Fili

ET

SIMVLACRA

ANTE

IDOLA

Malorum omnium quae hic dicta sunt, maxime principes sacerdotum et scribas ac Pharisaeos causa premit. Idcirco et Dominus postquam fleuit super ciuitatem et haec omnia 145°

mala

illi uentura

praedixit,

continuo

ingressus

in

templum

coepit eicere uendentes in illo et ementes, corripiens sacer¬ dotes, eo quod de domo orationis fecissent speluncam latro¬ num, et hic sermo propheticus, per metaphoram sub nomine montium et collium, rupium et uallium, contra eosdem sacer1455

dotes

inuehitur.

Tres

erant

ordines

plebi

eminentes

sacer¬

dotum, scribarum et Pharisaeorum, alti quidem omnes aesti¬ matione propria uel gradibus suis ut montes et colles atque rupes, sed reuera per hyprocrisin atque profundam uoracitatem cuncti erant imae ualles , omnes auaritiae sentinam 1460 trahentes, sicut et Dominus in euangelio semel et iterum, immo sexies aut septies acri inuectione improperat illis ut dignum est : Vae uobis scribae et Pharisaei hypocritae, qui mentham et anethum decimatis, relinquentes quae grauiora sunt legis, uae uobis, hypocritae qui haec et illa jacitis. Et 1465

bene

ad

ignominiam

illorum

non

ait

: Ecce

ego

disperdam

templum meum propter uos et altare et sancta sancto¬ rum, quibus uestra inhianter incubat auaritia, sed, disperdam, inquit, excelsa uestra et demoliar aras uestras, et confringentur simulacra uestra, et deiciam interjectos uestros ante idola 147°

uestra,

nomine

excelsorum,

simulacrorum

siue

idolorum

suum infamans templum propter illos et altare suum, quia non tam ipse in illo templo suo colebatur ab eis quam turpe lucrum uel turpis lucri deus Mammon. Attamen et propter excelsa uetera simulacra siue idola, quae patres 144!) cf. Lc. 19,41. In Hiez . 2, 257, p. 64.

145« cf. ib. 45-46.

1462 cf. Mt. 23, 1 ss.

1474 Hier.,

1437 Israhel] Sicut et factum legimus in diebus Iuliani apostatae, cuius nequitiae ac seruiciae aduersus Christianos incentores fuerunt maxime Iudaei arbitrantes in diebus eius regnum Israhel sic restituendum sicut se habet inanis exspectatio ipsorum add. cod. Q 1441 Dei om. t 1455 plebi] orbi t sacerdotium t 1456 alti] alii t 1459 erant om. t

IN HIEZECIHELEM

I, 25-27

i68i

1475 eorum

coluerunt, et propter quae sanguinem prophetarum fuderunt, mala omnia super generationem illam uenerunt,

idcirco

quia

dominum

apostolos

eius persequendo

pleuerunt.

|

prophetarum

mensuram

occidendo

patrum

suorum

et im-

1480 27. Et factvs est sermo Domini ad me dicens : Et tv 7, 1-7 FILI HOMINIS, HAEC DICIT DOMINVS DEVS TERRAE ISRAHEL : Finis venit, venit finis svper NVNC FINIS SVPER TE, ET EMITTAM IVDICABO

TE

IVXTA

1485 ABOMINATIONES TE, ET

NON

Dominvs.

AFFLICTIO

ECCE

1490 ADVERSVM

TE,

PONAM

PARCET

VIAS

IN MEDIO dicit

VENIT, ECCE

: ET

NON

: SED

TVAE Haec

TVAS

ET

MISEREBOR

ABOMINATIONES ego

VIAS

TVAS,

qvattvor FVROREM

TVI

FINIS

CONTRA

PONAM

ERVNT

Dominvs VENIT,

VENIT.

plagas terrae MEVM IN TE : ET

OCVLVS

TVAS

VENIT

TE

SVPER

SVPER

TE, ET

SCIETIS

QVIA

: Afflictio

vna,

FINIS,

EVIGILAVIT

CONTRITIO

QVI HABITAS IN TERRA I VENIT TEMPVS, SIONIS, ET NON GLORIAE MONTIVM.

OMNES

MEVS

: ET

Devs

VENIT

pl 1452

PROPE

SVPER

EST

DIES

TE, OCCI¬

Et si illis quibus tunc temporis babylonia captiuitas im¬ minebat, quasi digito uidebatur ostendi finis ille et afflictio 1495

1500

illa

et

dies

ille

occisionis,

nobis

tamen

qui

adhuc

ista

legi¬

mus, finis ille et ille dies afflictionis, dies occisionis sine dubio declamatur, qui non iam ut tunc super unam gentem, sed super quattuor plagas terrae, et super omnem qui habitat in terra uenturus est, uere finis, uere dies afflictionis, uere dies occisionis,

cuius

magnitudini

exprimendae

nec

ista

praesens

nec ulla cuiusquam declamatio sufficit. Nam ut coeptum iam compleamus ordinem, illa est dies uniuersalis iudicii, quod uere tempus erit occisionis, et non gloriae montium, id est super¬ borum, sicut et propheta alius cum de praedicta tantum 1505

babylonia

captiuitate

dicere

uideretur,

simili

declamatione

de illo nouissimo die dicebat : Iuxta est dies Domini magnus, iuxta et uelox nimis. Vox diei Domini amara, tribulabitur ibi fortis, etc. Etenim quia euangelicae fidei finis hic est, ut is qui propter nos homo factus et passus est, resur|rexit D 98 1510

et

in

caelum

ascendit,

inde

ad

iudicandum

uiuos

et

mortuos

uenturus esse credatur, recte sicut in initio prophetiae huius anni, qui erat quintus annus transmigrationis, per quattuor facies animalium quadrifidum Christi intelligimus euangelium, sic in fine, id est ab hoc loco usque 1515

modum

ad id quod dicit post-

:

1476 cf. Mt. 23, 36.

1506 Soph. i, 14.

1493 babylonica R t 1494/1495 illa afflictio ~ t 1503 occisionis erit ~ R 1504 sicut om. R 1505 uidetur t 1507 et uelox] est praem. t 1509 resurrexit] et praem. R 1510 iudicandos R t

DE

1682

7, 27

Secvndvm EORVM

SANCTA

viam eorvm

IVDICABO

TRINITATE

XXX

faciam eis, et secvndvm

ivdicia

EOS.

futurum illud denuntiari intelligimus uniuersale iudicium. Et non dicat malus seruus in corde suo, in tempora longa fiet 1520 istud, uel moram facit Dominus meus uenire, et haec praesump¬ tione factus securior, incipiat percritere seruos suos, manducare autem et bibere cum ebriis. Nam reuera, et si illud non credit, quod illud iudicium tam prope sit ut digito possit ostendi dicendo, ecce finis, ecce afflictio, ecce dies occisionis, ecce 1525 uenit finis, nunc uenit finis, uel, iuxta illum alium, iuxta est dies Domini, iuxta, et est ueloxnimis, at saltem illud dissimulare non potest, quia propria uel singulari morte cito moriturus, et in illa iam secundum animam | iudicandus sit. Veniet do- PL 1453 minus serui illius, in die quam non sperat, et hora quam ignorat, 1530 et diuidet eum, -partemque eius ponet cum hypocritis.

28. Post unius, id est quinti anni transmigrationis pro¬ phetiam, sequentis quoque, id est sexti arbitramur, quia nimirum usque ad id leuauit me, adduxitque in Chaldaeam, ad 1535 uisione spiritus Dei, et sublata est a me ad idem mysterium Christi, ad eadem euangelii Christi Filii Dei. Et

8, 1-4

factvm

est

in anno

MENSIS : EGO SEDEBAM

1540 BANT

CORAM

ME,

ET Et

IN DOMO

ET CECIDIT

Et vidi, et ECCE PECTV

sexto,

LVMBORVM

ET

in sexto

mense,

in qvinta

MEA, ET SENES IVDA SEDE-

IBI SVPER

SIMILITVDO EIVS,

non praetereundam quod ait, et spiritus transmigrationem, in uisio quam uideram, spectat sacramenta

ME

MANVS

QVASI aspectvs

DEORSVM

IGNIS

DOMINI

DEI.

ignis, ab as-

: ET

A LVMBIS

EIVS,

SVRSVM, QVASI ASPECTVS SPLENDORIS, VT VISIO ELECTRI. EMISSA SIMILITVDO MANVS APPREHENDIT ME IN CINCINNO

1545 CAPITIS CAELVM

ET ELEVAVIT ME SPIRITVS INTER TERRAM, ET ADDVXIT ME IN HlERVSALEM IN VISIONE DEI, IVXTA OSTIVM INTERIVS, QVOD RESPICIEBAT AD AQVILONEM VBI ERAT STATVTVM IDOLVM ZELI AD PROVOCANDAM AEMVLA-

tionem.

MEI, : ET

Et

ecce

ibi gloria

Dei

Israhel,

secvndvm

visio-

1530 NEM QVAM VIDERAM IN CAMPO. Quinto anno transmigrationis Iechoniae, quarto mense, quinta mensis, superiorem uisionem factam ad prophetam legimus, haec autem quam nunc exponere uolumus, sexto anno eiusdem regis, sexto mense, quinta mensis facta me1555 moratur.

Ex

quo

152« Lc. 12, 45. 1551 cf. Ez. i, 1.

perspicuum

est post

1524 Soph. i, 14.

annum

et duos

1528 Lc. 12, 46.

menses

1533 Ez. 11, 24.

1521 securior factus ~ R t conseruos R 152« quam1] qua R t ignorat] nescit Vulg. 1530 hypocritis] infidelibus Vulg. 1534 et adduxit R 1535 in spiritu Dei Vulg. 1546 me om. D

IN HIEZECIHELEM

I, 27-28

1683

haec facta quae scripta sunt, et uel intermissam per annum et duos menses prophetiam, uel per totos quattuordecim menses gesta, quae superior sermo contexuit. Et

dixit

ad

1560 AQVILONIS.

8, 5

ET ECCE IPSO

me

Et

: Fili

hominis,

levavi

ocvlos

AB AQVILONARI

INTROITV,

leva meos

PARTE

ocvlos ad

tvos

viam

ALTARIS

ad

viam

aqvilonis,

IDOLVM

ZELI IN

etC.

Quattuor abominationum incrementa, quae prophetae in hac uisione ostenduntur, diligenter consideranda sunt. 1565 Nam

quasi

causas

iustitiae

quaereres,

cur

secundum

praece¬

dentis anni prophetiam gloria Domini relictis Iudaeis in cam¬ pum gentium exierit, atque ipsi Iudaei postmodum obsessi et fame perditi ceciderint in ore gladii, atque in omnes gentes captiui ducti sint, ecce altius repetit, et quattuor abo157°

minationes

gentis

gradatim

in

peius

proficientes

ostendens,

deinde sub eadem paene imagine gentis eiusdem destructio¬ nem repraesentat atque confirmat, incipiendo sic : Appropin-

quauerunt uisitationes miis. Et deinceps : Et uidi, et ecce quattuor rotae iuxta cherubim : Rota una iuxta cherub unum,

1575

et rota

alia

iuxta

cherub

unum.

Et

aspectus

earum

similitudo

| PL

una quattuor : quasi si sit rota in medio rotae, etc. De eo cuius similitudo quasi aspectus ignis ab aspectu lumborum eius, et deorsum ignis, et a lumbis eius et sursum, quasi aspectus splen¬ doris, ut uisio electri, iam superius dictum est, nec dubium, 1580 quin

ipse sit Christus

Filius

Dei,

idemque

filius hominis

in

quo et similitudo est electri ex auro argentoque compositi, qui et in fine iudicaturus est saeculum per ignem, quod signifi¬ catur quasi per finales partes corporis igneas, dum dicitur, ab aspectu lumborum 1585 prima

haec

eius, et deorsum

ignis. Abominatio

est :

Et levavi ocvlos meos ad viam aqvilonis, et ecce ab

8, 5-11

AQVILONARI Adhvc

PARTE

conversvs,

ALTARIS ait,

IDOLVM

Videbis

ZELI IN IPSO INTROITV.

abominationes

maiores.

Abominationes maiores istae sunt : Cvm perfodissem parie1590 TEM,

APPARVIT

OSTIVM

VNVM.

Et

INGRESSVS

VIDE,

ET

ECCE

OMNIS SIMILITVDO REPTILIVM, ET ANIMALIVM, ABOMINATIO, ET VNIVERSA IDOLA DOMVS ISRAHEL DEPICTA ERANT IN PARIETE,

IN

SENIORIBVS

CIRCVITV DOMVS

PER

TOTVM,

ISRAHEL,

ET

ET

SEPTVAGINTA

lECHONIAS

FILIVS

VIRI

DE

SAPHAN

1572 Ez. 9, i. 1573 Ez. 10, 9-10. 1577 Ez. 8, 2. 1579 cf. supra 30, 818 ss. 1582 Responsorium Libera me cf. supra 25, 2666 - CAO 4, 7091, p. 271. 1594 Ez. 8, 2.

1561 ab aqvtlone portae Vulg. 1567 Iudaei om. R 1575 altera R unum] alterum t similitudo] et praem. i 1586/1587 ab aqvilone portae Vulg. 1589 fodissem Vulg.

1454

1684 1595

STABAT

DE SANCTA

IN

MEDIO

TRINITATE

EORVM,

STANTI VM

VNVSQVISQVE HABEBAT THVRIBVLVM NEBVLAE DE THVRE CONSVRGEBAT.

XXX ANTE

IN MANV

PICTVRAS

SVA

: ET

:

ET

VAPOR

Maiores abominationes istae sunt, quia uidelicet illic solummodo idolum zeli in ipso introitu, hic autem non solum 1600 idola, sed et septuaginta uiri de senioribus domus Israhel

stabant, et Iechonias in medio eorum, et unoquoque habente thuribulum in manu sua uapor nebulae de thure consurgebat. 8, 13-14

Adhvc, res.

inquit, conversvs

Quae

sunt

1605 PORTAE

DOMVS

ET

IBI

ECCE

videbis

illae maiores

DOMINI, MVLIERES

QVOD

RESPICIEBAT

SEDEBANT

Iuxta gentilem fabulam

abominationes

? Introdvxit

me

ostivm

AD AQVILONEM

PLANGENTES

in mense

maio¬

per

:

ADONIDEM.

Iulio amasius

Veneris

et pulcherrimus iuue|nis occisus, et deinceps reuixisse narra¬ tur. Vnde eundem Iulium mensem eodem nomine appellabant, 1610 et anniuersariam ei celebrabant solemnitatem, in qua plange¬ batur a mulieribus quasi mortuus, et postea quasi reuiuiscens canebatur atque laudabatur. Maiores abominationes istae sunt, quia uidelicet illic uiri stabant, hic autem mulieres etiam sedebant. Pluris quippe est in abominationibus sedisse quam 1615 stetisse, id est maioris noxae est peccatum in usum traxisse quam peccatum perpetrasse. Sed de his postmodum : Adhvc,

8, 15-17 1620

inquit,

conversvs

videbis

abominationes

maio-

res his. Quae sunt istae abominationes maiores ? Et introdvxit me in atrivm domvs Domini interivs ET

ECCE

IN

OSTIO

RE, QVASI templvm

Domini,

AD ORTVM SVAS.

1625 Adorare rum errare et ramum Dominum

TEMPLI

VIGINTI SOLIS.

DOMINI,

QVINQVE et

Et

VIRI

facies ECCE,

ad

INTER

VESTIBVLVM

DORSA

ET

HABENTES

orientem

AIT, APPLICANT

: et RAMVM

D 98t

:

ALTA¬

CONTRA

adorabant AD

NARES

ad ortum solis, qui utique creatura est, id nimi¬ est, dorsum autem habere contra templum Domini applicare ad nares suas, id plane est redarguentem contemnere, ac sibimet in malis suis complacere. |

29. Incrementa 1630 prophetae

haec peccati diligentius consideraturi

alterius recordemur,

per quem

loquitur Deus

Super tribus sceleribus Damasci, Gazae, Tyri, siue Edom

aut

1607/1611 Hier., In Hiez . 3, 288-293, P- 991615 cf. infra 30, 1636. cf. Hier., In Hiez ■ 3. 332> P- 100. 1631 Amos x, 3 ss.

1625

1596 et om. D inquit om. R

:

1601 unoquoque] eorum add. i 1602 nebulae om. t 1603 1605 portae om. t 1609 unde non Hier. mensem Iulium appellant ... celebrant Hier. 1610 solemnitatem celebrabant ~ t ~ t 1611 quasi non Hier. 1614 abominatione R 1617 maiore abominatione R his om. t 1620 Domini om. R 1623/1624 ad nares svas ramvm ~ R

PL 1455

IN HIEZECIHELEM

1635

1640

1645

1650

1655

1660

1665

1670

I, 28-29

1685

filiorum Ammon, uel certe Moab, aut Israhel, quorum septe¬ nario numero gentes omnes significantur, super tribus, inquam, sceleribus cuiuslibet eorum, et super quattuor non conuertam eum. Primum scelus est malum in desiderio habere ; secundum, opere perpetrasse ; tertium, in consuetudine habere ; quartum, opera mala defendere et in ipsis sibimet complacere. Primum horum significat idolum zeli, in ipso introitu ab aquilonari parte. Quid enim est idolum zeli in introitu habere, nisi malum desiderium, quod est introitus peruersitatis in oculis Domini uersare ? Idcirco dicit : Auferte malum cogitationum uestrarum ab oculis meis. Quid autem est cuique ante idolum cum thuribulo in manu sua habito stare, ita ut uapor nebulae de thure consurgat, nisi praemeditatum scelus opere perpetrare, ita ut peccati effectus usque ad exte¬ riores sensus erumpat ? Quid deinde est, mulieres in planctu Adonidis sedere, nisi effeminatas animas in consuetudine peccati computruisse ? Tria haec primus psalterii uersiculus breuiter complexus est : Beatus uir qui non abiit in consilio impiorum, id est qui malum non concepit desiderium, quod erat intus habere zeli idolum ab aquilonari parte, id est, a diaboli suggestione. Et in uia peccatorum non stetit, id est ad effectum peccati non peruenit, quod erat ante idolum stare, et de thuribulo in manu uaporem nebulae producere. Et bene istud perfosso pariete deprehendi dicitur, quia quisquis malum quodlibet occultum in corde uersat, uerbi gratia fraternum odium, mox ut pulsatus fuerit manu increpatio¬ nis, per apertum linguae ostium uaporem ignis sublatentis protinus emittit. Et in cathedra pestilentiae non sedit, id est, qui malae consuetudinis putore proximos non corrupit, quod erat mulieres sedere et Adonidem plangere, quia profecto uelut mulieres illecebrosis gestibus et plangentes canunt et canendo plangunt, plangunt, inquam, Adonidem mortuum et canunt quasi rediuiuum, qui et amissis maerent et recuperatis uoluptatibus gaudent ad subuersionem audientium. Haec tria respiciens praedictus propheta, et dicens super tribus sceleribus, quasi repressit se, quia uidelicet fieri potest, et nonnumquam factum est, ut eum qui usque ad malam consuetudinem peruenit, Dominus conuerteret. Vnde in euangelio suo non tantum puellam in domo mortuam iacentem et adolescentem, qui iam efferebatur ad tumulum, sed

1632 Greg., Moral. Praef. 17 - PL 75, 526 C. et passim.

1635 Greg., Moral. 4,

27, 49 - PL

1649

ib.

75, 661 B. cf. supra 27, 154.

1659 ib.

1641

Is. I, 16.

Ps. 1,1.

1652

1670 cf. Lc. 8, 24 ; 7, 12.

1633 significabantur R 1637 quartum] uero add. R corripit t 1664 qui om. t

1642 est om. t

1660

DE SANCTA

i686

TRINITATE

XXX

et quattriduanum iamque fetentem suscitauit Lazarum. Itaque cum dixissit Amos propheta, | super tribus sceleribus, PL 1456 noluit statim dictionem perficere, dicendo non conuertam 1675

eum,

quamuis

quia

rarius,

uertere uel conuertisse eum

constat

Dominum

tamen

qui eiusmodi

con-

est, et ita dicere

maluit, et super quattuor non conuertam eum. Quartum quip¬ pe scelus est, secundum hunc locum adorando solem, dorsum habere contra templum Domini et ramum applicare 1680

naribus

suis,

id

est

in

ipsa

consuetudine

peccati

superbiae

contemnere uocem reuocantis Domini atque procaci defen¬ sione uti et interea laetari in malefactis et quasi ad suauem ramusculi odorem exsultare in rebus pessimis. Istud quoque de uitiosa radice primi parentis contraxerunt 1685 pagines

humani

generis.

Nam

ille, postquam

cunctae

et

pro-

occultam

in

corde diuinitatis ambitionem concepit et uetitum lignum mo¬ mordit et a facie Domini se abscondit, quarto quoque sce¬ lere ceruicem erexit, dicendo : Mulier, quam dedisti mihi sociam, dedit mihi, et comedi. Nunc iam ad gentem ipsam 1690

uel

urbem,

contra

quam

primum

hic

sermo

est,

reuertamur,

et haec quattuor peccati eius incrementa numeremus, ter quae iuste proiecta sit in saluatoris aduentu.

prop¬

30. Et levavi ocvlos meos ad viam aqvilonis : et ecce AB 1695

AQVILONARI Oculos

PARTE

leuare

est

ALTARIS

IDOLVM

superiora

ZELI

tempora

IN IPSO

INTROITV.

memoria

repetere,

uidelicet exitum filiorum Israhel de Aegypto, quando ingres¬ si sunt et mare transierunt in manu forti et brachio exten¬ to. Numquid non idolum zeli erat in ipso introitu, quando primum ad cultum Dei patrum suorum intromittebantur ? 1700

Plane

Aegyptum

mente

secum

ferebant,

Aegyptum

et

idola

Aegypti non mutato animo secum portabant, | sed non etiam D 99 actu prodebant ? Ventum est ad abominationes maiores, ubi fossus paries, id est occasio data est, murmurauerunt, et post Aegyptum atque ollas carnium Aegypti eiulauerunt 1705

et

caput

uituli

secundum

monstruosum

Aegypti

ritum

fece¬

runt et adorauerunt. Ergo illic tantum idolum zeli, hic autem coram idolis etiam stantes uiri cum thuribulis et fumo thuris, id est illic quidem cum ab Aegypto exirent, idololatria male imbuto cubabat animo, hic autem prorupit opere 1710

manifesto.

Ex

eo

1672 cf. Ioh. 11, 11. 15.

1703

cf. Ex.

uentum

1673 Amos

16, 3.

1674 noluit] non uoluit t portae

Vulg.

uerunt R bat ~ /

1699

1705

est

et

i, 3. Ex.

ad

maiores

abominationes,

1688 Gen. 3, 12.

1677/1678 scelus quippe ~ R

suorum]

ipsorum

1705 ritum Aegypti ~ t opere prorupit ~ t

1697 cf. Deut. 5,

32, 4.

t

1700

mente

1694 ab aqvilone om.

1707 etiam om. t

R

1704

ulula-

1709 animo cuba¬

IN HIEZECIHELEM

I, 29-31

1687

id est ad mulieres sedentes et Adonidem plangentes, uersa quippe est in consuetudinem huiusmodi sordium ingluuies, sicut scriptum est in libro prophetarum : Numquid uictim as aut hostias obtulistis mihi annis quadraginta in desert o, do-

1715 mus

Israhel?

Et

suscepistis

tabernaculum

Moloch,

et sidus

Dei uestri Rempham, figuras quas fecistis adorare eas. Ventum est usque ad mulieres sedentes, id est eo usque ut propter huiuscemodi sacrilegia sessione, id est consuetudine inueterata, pro|phetas Domini gens effeminata trucidaret, quod PL 1457 1720 prima fecit mulier Hiezabel, et post illam filia eius Athalia. Hiezabel in Samaria, Athalia insaniuit in Hierusalem. Illa Baal superduxit in Israhel, et prophetas Domini occidit, ista in Hierusalem, itidem Baal introduxit in templum Do¬ mini, et reges occidit, regium, inquam, semen omne occidit,

1725 ne

superesset

qui

regnaret

de

domo

Dauid.

Nouissimum

atque pessimum omnium genti illi supererat, ut facies ad orientem, dorsa autem uerteret contra templum Domini, quod et fecit. Christum enim Dei Filium uerum et sanctum diuinitatis templum contempsit. Parum est, quod dorso I7?° contra illud uerso ueritatis oracula inde procedentia respuit, insuper et soluere ausa est manibus aut linguis sacrilegis ; facies enim habebant ad orientem, et adorabant ad ortum solis, id est, claritatem ambiebant et lucem praesentis saeculi cum desperatione futuri. Idcirco dicebat eis : Quomodo uos potestis 1735 credere, qui gloriam

ab inuicem

accipitis, et gloriam

quae a solo est

Deo non quaeritis ? In tanto scelere ramum quoque applica¬ bant ad nares suas, id est, complacebant sibimet, quasi lege adimpleta, cuius de fructu, cum non ederent, sola pom¬ patice tractabant suaue odorantia uerborum folia. Propter 1740 haec

uemt

super

generationem

illam

omnis

sanguis

iustus

qui

effusus est super terram a constitutione mundi, hoc est quod se¬ quitur. 9, 1-2

31» Et clamavit in avribvs meis voce magna, dicens : Appropinqvavervnt visitationes vrbis, et vnvsqvisqve 1745 VAS INTERFECTIONIS HABET IN MANV SVA. Et ECCE SEX VIRI VENIEBANT DE VIA PORTAE SVPERIORIS, QVAE RESPICIT AD AQVILONEM,

ET

VNVSCVIVSQVE

VAS

INTERITVS

Vir qvoqve vnvs in medio eorvm ATRAMENTARIVM SCRIPTORIS AD RENES

1750

Visitationes

urbis

1713 Act. 7, 42-43 (Amos 11,

1.

1734

Ioh.

appropinquauerunt,

5, 25-27).

5, 44.

1738

IN MANV

vestitvs EIVS.

illae uidelicet

1720 cf. III Reg. 1 8, 4.

cf. Amos.

6, 1.

1739

Mt.

EIVS

lineis,

:

et

quas

1722 cf. IV Reg. 23,

36.35.

1716 Rempha t fecistis] uobis add. t eas om. R 1718 sacrilegia] scelera 1737 1734 potestis uos ~ R 1728 filium om. R sacrilegii sacrilegia R 1747 interivs t naribus suis R

DE SANCTA

i688

TRINITATE

XXX

propter abominationes praedictas abominationes uituli, quem primum fecerunt, comminans Dominus : Ego autem, inquit, in die ultionis uisitabo et hoc 'peccatum eorum. Et unusquisque uas interjectionis habet in manu sua, quia uidelicet in illa 1755

1760

et

mala

generatione

praeter

adultera

unus¬

patrum

peccata

quisque et propria habebat peccata in manu sua, siue in uase, id est in conscientia propria, quibus utique implebant men¬ suram patrum suorum, maxime persequendo Christum et apostolos uel sapientes eius, ex quibus occiderunt, lapidauerunt,

in

ciuitate

de

et

flagellauerunt,

crucifixerunt,

ciuitatem

persecuti sunt. Qui enim sex uiri, qui ueniebant cum singulis uasis in manu sua, nisi sex aetates saeculi, quarum a sanguine Abel | iusti omnia super generationem illam refundenda erant PL 1458 peccata ? Porro uir unus in medio eorum uestitus lineis et 1765

atramentarium

scriptoris

qui carnis nostrae hoc ut electos suos in libro uiuentium. nascituro illo exiit 1770

uniuersus

Ex

ad

eius

renes

est

Christus

Filius,

Dei

uestitus lineis uenit in hunc mundum ad iam dictae ultioni excipiendos conscriberet Cuius rei signum illud fuit, quod protinus edictum a Caesare Augusto, ut describeretur

orbis.

ingressi

svnt, inquit, et stetervnt

ivxta

altare

AEREVM.

Steterunt, inquam, parati ad praeceptum peragendum, hi ut mandatum misericordiae, illi ut sententiam perfice1775

rent

iustitiae.

Sane

altare

aereum

foris

erat

extra

uelum

;

nam altare aureum intra uelum erat, cum mensa et propitiatorio et arca testamenti et duobus cherubim, quae dicebantur sancta sanctorum. Hoc altare extrinsecus praesentis ecclesiae, illud in¬ trinsecus supernae uel caelestis erat signum. Hic stetit extrinse1780

1785

cus

uir

ille, nam

in illud

intrinsecus

bebat introire. Et gloria Domini

assvmpta

SVPER

EVM

DOMVS

ERAT

LINEIS,

LVMBIS

AD

LIMEN ET

per

suum

sanguinem

est de chervbim,

: Et

VOCAVIT

ATRAMENTARIVM

VIRVM,

SCRIPTORIS

qvae QVI

ha¬

erat

INDVTVS

HABEBAT

IN

SVIS.

Gloria Domini

tunc ad limen domus

assumpta

est, et uirum

istum uocauit, quando ad Iordanem cum baptizaretur mani¬ festis indiciis testificata est gloria Patris, descendente super eum 1790

modi

Spiritu in specie columbae : Hic

est Filius

meus

simulque delapsa uoce huius-

dilectus,

in quo

mihi

bene

complacui.

1752 Ex. 32, 34. 1755 cf. Mt. 12, 39. 1757 cf. Mt. 23, 32. 1759 ib. 34. 1702 cf. supra partem nostram introductoriam, p. VIII n. 20. 1765 Hier., In Hiez3, 471,

p. 105.

1768

Ps. 68, 29.

1769

cf. Lc.

2, 1.

1790

Mt.

3, 17.

1751 quem] quam / 1762 saeculi] mundi t 1763 fundenda R 1774 hic ... illic R 1777 quod dicebatur t 1782 Domini] Israhel add. Vulg.

IN HIEZECIHELEM

I, 31-32

1689

Tunc, inquam, uirum istum uocauit atque ad euangelizandum pauperibus misit. Nam hactenus non euangelizauerat, sed extunc euangelizare coepit, et sacerdotio fungi, cuius erat signum id quod hic uestitus uidebatur lineis. 1795 32.

9, 4-6

TEM

Et

dixit

Dominvs

IN MEDIO

VIRORVM

1800

me

PERCVTITE.

evm

HlERVSALEM

GEMENTIVM,

NATIONIBVS, Avdite

ad

QVAE

ET

Non

; ET SIGNA

DOLENTIVM

FIVNT

: Transite

: Transi

IN per

parcat

MEDIO

mediam

THAV

EIVS.

civita-

SVPER

SVPER

civitatem

ocvlvs

per

FRONTES

CVNCTIS Et

ILLIS

seqventes

vester,

et

ABOMI-

non

DIXIT evm,

: et

miserea¬

mini. Senem, adolescentvlvm, et virginem, | parvvlvm ET MVLIERES INTERFICITE VSQVE AD INTERNECIONEM : OMNEM THAV,

SVPER QVEM VIDERITIS AVTEM SANCTVARIO MEO INCIPITE. 1805

Antiquis

Hebraeorum

litteris,

quibus

NE

OCCIDATIS,

usque

hodie

ET

d 99’

A

utuntur

Samaritani, extrema Thau littera crucis habet similitudinem, quae in Christianorum frontibus pingitur, et frequenti manus inscriptione signatur. Notandum ergo quod dicitur : Transi per mediam duitatem in medio Hierusalem, et signa thau super 1810 frontes

uirorum

gementium

et dolentium,

super

cunctis

abomi¬

nationibus, quae fiunt in medio eius. Nam hoc est quod Do¬ minus noster ex hoc mundo transiturus ad Patrem et signum crucis suae scrip|turus in frontibus nostris, non atramento PL 1459 sed sanguine suo et Spiritu sancto, primum praedicare coepit, 1815

dicens

:

Paenitentiam

agite,

appropinquabit

enim

regnum

caelorum, quia uidelicet, non quibuslibet, sed gementibus et dolentibus super malis pristinis, id est paenitentiam agenti¬ bus inscribitur hoc signum. Non enim aliter, nisi abrenuntie¬ mus diabolo et pompis eius, baptizamur in remissionem 1820

peccatorum,

quod

est

accipere

crucis

Christi

signaculum.

Signum hoc tam mortuis electis quam uiuis uir iste sacrauit passione sua, sed et usque hodie, quamuis in caelo sedeat et corporaliter sit absens, quantoscumque signationis huius habeat 1825

zat

ministros, hic est qui signat, nam

: Transite,

inquit,

per

duitatem

sequentes

hic est qui baptieum,

et percutite,

subauditur, omnem super quem non uideritis signum thau. Omnem autem super quem illud uideritis, ne occidatis. Sic quondam in Aegypto praecipiebatur filiis Israhel : Fasciculum

1791 Lc. 4, 18. 1805/1808 Hier., In Hie 3, 524-527, p. 106 s. 1800 cf. supra 28,547. 1812 cf. Ioh. 13, 1 ; Mt. 4, 17. 1818 cf. supra 28, 654. 1828 Ex. 12, 22-23.

1791 inquam om. R 1793 sacerdotio] suo add. R 1799 avdiente Vulg. 1802/1803 omnes ... qvos t 1804 incipietis R 1807 in non Hier. 1810 frontes om. R uiros R 1822 sedeat in caelo ~ R 1824 ministros ha¬ beat ~ R

1690 1830

1835

1840

1845

9, 11-10, 2

DE SANCTA

TRINITATE

XXX

hysopi tinguite sanguine, et aspergite ex eo superliminare et utrumque postem, transibit enim Dominus percutiens Aegyp¬ tios. Cumque uiderit sanguinem in superliminari et in utroque poste, transcendet ostium et non sinet percussorem ingredi et percutere. Nulla illic distinctio Israhelitae et Aegyptii, nisi in postibus et superliminaribus domorum sanguis agni, nulla itidem hic distinctio iusti et peccatoris, nisi in frontibus signum thau, signum crucis Christi Filii Dei. Et a sanctuario meo incipite, inquit. Quare ? Videlicet quia existimat popu¬ lus, cuius sanctuarium mevum est, quod non indigeat signa¬ culo crucis, signaculo iustitiae Dei, quippe qui iustitiam suam statuere uult, et ideo iustitiae Dei non est subiectus. Ne ergo arbitretur non necessariam sibi esse iustitiam fidei, et signaculum crucis Christi, uel ad se non pertinere prophe¬ tiam huius percussionis, effundite uasa haec omnia super generationem istam, quotquot impleta sunt, a sanguine Abel iusti, et effundentes atque percutientes a sanctuario meo incipite, ut non relinquatur lapis super lapidem in isto pul¬ chro templo, in ista magna ciuitate, contaminate domum, implete atria interfectis, et egredimini.

33. Et ecce vir, qvi indvtvs

erat lineis, qvi habebat

1850 ATRAMENTARIVM IN DORSO SVO, RESPONDIT VERBVM, DI¬ CENS : Feci sicvt praecepisti mihi. Et vidi, et ecce in FIRMAMENTO, QVOD ERAT SVPER CAPVT CHERVBIM, QVASI LAPIS SAPPHIRVS, QVASI SPECIES SIMILITVDINIS SOLII, APPARVIT SVPER EA. Et DIXIT AD VIRVM QVI INDVTVS ERAT LINEIS, ET 1855 ait : Ingredere in medio rotarvm, qvae svnt svbtvs CHERVBIM, ET IMPLE MANVM TVAM PRVNIS IGNIS, QVAE SVNT INTER CHERVBIM, ET EFFVNDES SVPER CIVITATEM. Feci, inquit, sicut prae\cepisti mihi. Ac si diceret : Oboediens PL 1460 tibi factus sum usque ad mortem, mortem autem crucis, 1860 et ita faciendo signaui super frontes, signum sanctificaui quo signentur frontes gementium et dolentium, paenitentiam agentium et peccatorum remissionem quaerentium. De cetero iam superest mihi oboedientiae meritum, ut des mihi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine meo 1865 omne genu flectatur, caelestium, terrestrium, et infernorum. Nam hoc est quod in persona eius psalmista dicit : Paratum 1840 cf. Rom. io, 3. 1844 cf. Mt. 23, 35 ; 24, 2. cf. ib. 2, 9 s. 1866 Ps. 107, 2.

1858 cf. Phil. 2, 8.

1865

1820 liminare R 1833 percutere] laedere Vu/g. 1835 disdnctio hic ~ t 1830 quippe om. R 1841 ne] non R 1842 crucis orti. R 1844 sunt im¬ pleta ~ R 1840/1880 ATRAMENTARIVM HABEBAT ~ R 1840/1854 ERAT INDVTVS

... ERAT

1861 et] ac t

INDVTVS

~

R

V ulg.

1857

paenitentiam] et praem. R

EFFVNDE

V ulg.

1863 iam om. t

1860

signauit

t

mihi superest

IN HIEZECIHELEM

I, 32-34

1691

cor meum, Deus, ;paratum cor meum, subauditur, ad tibi oboe¬ diendum, iam quod superest fiat, ut a mortuis resurgam, et tunc demum : cantabo, et psallam in gloria mea. At ille uidelicet 1870

Deus

Pater

protinus

respondens

: Exsurge,

inquit,

gloria

mea,

exsurge psalterium et cithara. Et ille : Exsurgam, ait, diluculo. Et subinde Pater Deus ad Filium Deum : Exaltare super caelos, Deus, et super omnem terram gloria tua. De illa exaltatione hic dictum est : Et uidi, et ecce in firmamento, quod erat 1875

super

caput

cherubim,

quasi

lapis

sapphirus,

quasi

species

similitudinis solii apparuit super ea. Nam et in praecedenti uisione dictum est, solium hoc ex lapide sapphiro, in firma¬ mento, quod erat super caput cherubim, siue ut illic scriptum est, quod erat imminens capiti animalium, consessus est dex1880

terae

Patris,

de

quo

et

Dauid

in

spiritu

dicit

: Dixit

Dominus

Domino meo sede a dextris meis, etc., et hic in eodem spiritu refert eundem Patrem dixisse sic : Ingredere in medio rotarum, quae sunt subtus cherubim, et imple manum tuam prunis ignis, quae sunt inter cherubim, et effundes super duitatem. Etenim 1885

ubi

Dei

Christus

Filius

resurrexit

a

mortuis

et

ascendens

in

caelum sedet a dextris Dei, eadem resurrectione, eodem ascensu uel sessione sua ingressus est in medio rotarum, uide¬ licet ad illuminanda uel aperienda, quae prius clausa erant, arcana Scripturarum, quas superius dictum est 1890

significari

per

rotarum,

similitudinem

quae

cherubim

et subtus

esse dicuntur, quia nimirum cuncta in illa respiciunt animalia caelestia, de quibus plenius illic diximus. Quid autem est quod illic ingresso dicitur, imple manum tuam prunis ignis, quae sunt inter cherubim, et effunde super duitatem, nisi accipe 1895

iudicium

potestatem

facere,

quia

filius

hominis

es,

iudicare

peccatricem ciuitatem, immo et omne saeculum per ignem, qui ignis est inter cherubim, id est, praedicatur spar|sim in D 100 Scripturis inter illa quae scripta sunt, de animalibus illis saepe dictis. 1900

34.

TEM 10, 2d-5

Ingressvsqve

STABANT

NVBES

A

IMPLEVIT

est

DEXTRIS ATRIVM

in

conspectv

DOMVS

CVM

INTERIVS,

meo

: chervbim

INGREDERETVR ET

ELEVATA

av-

VIR,

EST

ET

GLO¬

RIA Domini desvper chervbim ad limen domvs ; et | rePLETA EST DOMVS NVBE, ET ATRIVM REPLETVM EST SPLEN-

1870 ib. 3. 1872 ib. 6. 1879 Ez. i, 26. 1880 Ps. 109, 1. 1894 cf. Hier., In Hiei ?. 3, 689, p. 112. 1895 cf. Ioh. 5, 27 ; cf. supra 30, 1582; Absolutio ad tumbam

- CAO

4, 7091 ed. Hesbert, p. 271.

1869 Deus uidelicet ~ t, uidelicet Pater Deus ~ R 1870 protinus om. R 1875 specie t 1877 solum t 1879 est om. R t 1881 sede a dextris meis om. t

1898

illis om. R

1903

chervb

Vulg.

pl 1461

DE

1692 1905

DORE

GLORIAE

BATVR TENTIS

SANCTA

DOMINI

TRINITATE

ET

VSQVE AD ATRIVM LOQVENTIS.

SONITVS

XXX

ALARVM

EXTERIVS,

CHERVBIM

QVASI

VOX

DEI

AVDIE-

OMNIPO¬

Bene, in conspectu meo dixit, nam uidentibus apostolis, eleuatus est, et nubes suscepit eum ab oculis eorum. Bene 1910 nihilominus,

cherubim

stabant

a dextris

domus,

cum

ingredere¬

tur ; nam quaecumque scripta sunt uel erant, secundum ani¬ malia, quae praediximus, testimonium palam reddere coe¬ perunt gloriae eius, cum fuisset assumptus. Et nubes, inquit, impleuit atrium interius, id est, iudaicus, qui erat intus et 1915 hactenus

Deo

propinquus,

per

infidelitatem

obscuratus

est

populus. Et eleuata est gloria Domini desuper cherubim ad limen domus, illa uidelicet gloria Domini, de qua psalmista : Exaltare, inquit, super caelos Deus, et super omnem terram gloria tua. Palam omnibus innotuit secundum ueritatem 1920 Scripturarum

apostolis

praedicantibus.

Et

repleta

est domus

nube, subauditur gloria Domini ad limen domus eleuante se, primi enim sacerdotes et ordo leuiticus, primi, inquam, scribae et Pharisaei, quorum erat ministerium domus, per¬ cussi sunt caecitate gloria resurrectionis foris apparente. 1925 Et

atrium

repletum

est' splendore

gloriae

Domini,

plurimi

namque de populo crediderunt in initio praedicationis euan¬ gelicae Spiritu sancto illuminati. Et sonitus alarum cherubim audiebatur usque ad atrium exterius ; peruenit enim citius so¬ nus apostolorum praedicantium ad nos gentes, qui foris

193° eramus.

Qualis

erat ille sonitus

? Quasi

uox

Dei

omnipotentis

loquentis ? Vere, non enim ipsi erant qui loquebantur, sed Spiritus sanctus ; nec ipsi homines de suo loquebantur, sed loquebatur in eis Christus, et cooperabatur Deus Pater hominibus, qui prius fuerant idiotae et sine litteris, sermonem 1935 illorum confirmans sequentibus signis. Et extendit chervb manvm de medio 10, 7

NEM,

QVI

ERAT

MANV EIVS, SVS EST.

INTER

QVI INDVTVS

CHERVBIM ERAT

: ET

LINEIS

chervbim

SVMPSIT, : Qvi

ET

ad

DEDIT

ACCIPIENS,

igIN

EGRES-

1940 Accepto igne uir ille ad quid egressus sit, quid fecerit, uel quid facturus sit, quis nescit ? Postmodum quippe ciuitas illa conflagrata est igne hostili, et saeculum omne tandem per ignem iudicabit. Quomodo autem manum extendisse cherub, et huic uiro ignem dedisse dicitur ? Et quis est iste cherub ? 1945

Nimirum

qui

1908 Act. 1, 9.

per

uirum

ipsum

1918 Ps. 107, 6.

designatur.

Et

per

1934 Act. 4, 13 ; Mc. 16, 20.

cherub

1943 cf.

supra 30, 818.

1914 interius] intus t t

1934

1910 cherub Vulg.

fuerant prius ~

t

1940

fecit t

1925 est om. t 1942

est] et t

1927 illuminante

IN HIEZECIHELEM

I, 34-35

1693

uidelicet unus idemque Deus et homo Christus. Ipse, inquam, cherub, ex eo quod erat Deus, sapientia Dei, quia cherub ple¬ nitudo scientiae interpretatur, quod esse affectabat ille prin¬ ceps Tyri ignominiosus, propter quod et propheta iste con1950 tra illum cum improperio et ironia loquitur : Tu cherub, extentus et protegens. Ipse nihilominus uir, quia cum Deus esset, homo factus est. Itaque unus idemque dat atque accipit, quia ex eo quod Deus est, inferiori naturae hominis dedit, ex eo quod homo est, a superiore diuinitate accepit. Inde psalmista : 1955 Ascendisti

in

altum,

cepisti captiuitatem , ac\cepisti

dona

in PL 1462

hominibus. Siue accepisti dona in hominibus iuxta hebraicam ueritatem dicas, siue dedit dona hominibus, iuxta apostolum et Septuaginta, praedicta discretione fida dirigitur intelligentia.

1960

Et

apparvit

SVBTVS

PENNAS

in

chervbim

EORVM.

Et

similitvdo

VIDI,

ET

manvs

ECCE

hominis

QVATTVOR

ROTAE

10, 8-10. IVXTA CHERVBIM : ROTA VNA IVXTA CHERVB VNVM, ET ROTA 15.20-21 ALIA IVXTA CHERVB VNVM : SPECIES AVTEM ROTARVM ERAT QVASI

VISIO

1965 LITVDO

LAPIDIS

VNA

CHRYSOLITHI.

QVATTVOR,

Et post pauca

QVASI

: Ipsvm

Et

SIT

ASPECTVS

ROTA

est animal

IN

qvod

EARVM

MEDIO

SIMIROTAE.

videram

ivxta

flvvivm Chobar. Ac deinceps : Ipsvm est animal qvod VIDI SVBTER DeVM ISRAHEL IVXTA FLVVIVM CHOBAR. Et INTELLEXI

QVIA

CHERVBIM

ESSENT,

1970 VVLTVS VNI, ET QVATTVOR ALAE HOMINIS, SVB ALIS EORVM, etc.

QVATTVOR,

VNI

: ET

PER

QVATTVOR

SIMILITVDO

MANVS

Horum superius necessario meminimus, ubi oportebat dignoscere quomodo animalia haec et quattuor sint et unum. Idcirco haec praesenti loco praetergredimur, praesertim quia 1975 prolixiore

cursu

et proficiscendi

studio

semel

dicta

declinare

compellimur. Sane illud obseruandum, quod prius species rotarum fuerit, quasi uisio maris, nunc autem quasi uisio lapidis chrysolithi siue carbunculi, ut poenarum per ignem, qui a cherub traditur, similitudo monstretur. 1980

35, Visionis

curauit : Et

11, 24

spiritvs

praesentis levavit

TRANSMIGRATIONEM, EST

A ME

VISIO,

narrationem me,

propheta

addvxitqve

sic terminare

in Chaldaeam

ad

IN VISIONE, IN SPIRITV DEI : ET SVBLATA

QVAM

VIDERAM.

1947 Greg., Hom. in E%. 2, 9, 18 - PL 76, 1054 B. Ps. 67, 19. 1957 Eph. 4, 8.

1950 Ez. 28, 14.

1955

1946 uidelicet om. t 1947 Deus om. t 1967/1968 ipsvm usque chobar om. R

1958 fide t 1963 vnvm] altervm / 1968 svbter] svper t 1969 per

qvattvor2 om. Vulg. visionem praem. t

per

1970

qvattvor]

praem.

t

1983

in

visione]

in

1694

DE SANCTA

TRINITATE

XXX

1985 Sublatam a se uisionem gloriae Domini, cum dicit, subau¬ dire licet, usque ad uicesimum et quintum annum transmigra¬ tionis. Quam enim isto et superiore anno uisionem uidit, scilicet speciem uiri gloriosi et desiderabilis et similitudinem caelestium animalium, quae uisio erat similitudinis gloriae 1990 Domini, deinceps uidisse non legitur usque ad uicesimum quintum annum transmigrationis, quando dicit : Facta est super me manus Domini, et ecce uir cuius erat aspectus quasi species aeris, et funiculus lineus in manu eius. Item : Et uidi uisionem secundum speciem quam uideram, quando uenit ut 1995 disperderet duitatem, et species secundum aspectum quem ui¬ deram iuxta fluuium Chobar. Haec uisio sicut et duae quas praelibauimus, scilicet quinti et sexti transmigrationis anni, de propria persona et euangelica gloria est Christi Filii Dei, quae autem interposita sunt alarum aut certe appendentium 2000 prophetiae sunt rerum ; | uerbi gratia, postquam dixit sublata D iooT est a me uisio quam uideram, quae utique uisio de rebus erat longo tempore post futuris, statim de | proximo, id est, de PL 1463 instante Babylonia captiuitate subiungit : 12, 3.10.13 Tv ERGO FILII HOMINIS, FAC TIBI VASA TRANSMIGRATIONIS, 2005 ET TRANSMIGRABIS PER VIAM CORAM EIS. Ac deinceps : SVPER DVCEM MEVM cam NON

ONVS SVPER

ISTVD,

QVI EST

ILLVM,

ET

IN HlERVSALEM.

CAPIETVR

IN

evm in Babylonem in terram VIDEBIT, IBIQVE MORIETVR.

EXTENDAM

SAGENA

MEA,

Chaldeorvm,

ET et

RETE ADDVipsam

2010 Ducem quippe Sedeciam significat, cuius facies uelanda erat, ut caecus terram Babyloniam non uideret. Igitur et nos hic praesentis uoluminis finem faciamus, et a repetita iam tertio Domini gloria, id est a uisione uicesimi et quinti anni, libri sequentis exordium sumamus. 1989 cf. Ez. 2, 1. 1991 Ez. 40, 1.3. 1993 Ez. 43, 3. 25, 6 ; Ier. 32, 4 (Hier., In Hie%. 3, 1185, p. 127).

1986 et om. t pore ~ R t illvm]

evm

1997 transmigratione t 2005 CORAM EIS PER VIAM

Vulg.

capitula libri xxxi D Ezechiele secundus R

2013

gloria Domini

~

2010 cf. IV Reg.

2000 dixit om. t 2002 post tem¬ ~ D VIAM] DIEM Vulg. 2007 t

2011

Explicit

liber xxx

incipiunt

Explicit liber tricesimus, incipit tricesimus I qui est in

IN HIEZECIHELEM

1. Quoniam

PROPHETAM COMMENTARIORVM LIBER SECVNDVS

caelestia, de quibus supra loquebamur,

ani¬

malia sequi cupimus, et de illis scriptum est quia imum- D ioi quodque eorum coram facie sua gradiebatur , nos quoque pro modulo nostro coram facie nostra gradiamur, id est propositi 5 nostri intentionem memoriter teneamus, ut uisionem quam maxime clausam, ne dicam obscuram, aliquanta ex parte uidere atque cognoscere ualeamus. Est autem nostra in hoc opere intentio, sicut in initio proposuimus, gloriam sanctae Trinitatis, fidem Christi et gloriam quaerere regni eius, io Quid

isto candelabro

lucidius

? Aut

quo

in lumine

alio lumen

istud uidere poterimus, nisi in isto, de quo sine dubio Scrip¬ turae loquuntur ? Accedamus igitur propius, et ad lumen eius uolumen uisionis huius expandamus, quia reuera quanto uicinius, quanto attentius ad ipsam eius propriam personam 15 aspexerimus, tanto amplius Scripturae huius, quae clausa est, sensus nobis aperietur.

40, 1-4

2. In vicesimo trae,

IN

ANNO 20 EST

et qvinto anno

EXORDIO

POSTQVAM

PERCVSSA

SVPER

ME

visionibvs

Dei

ME

MONTEM

SVPER

QVASI

MANVS

ME

DECIMA EST me

EXCELSVM : ET

HAC

ADDVXIT

NIMIS VIR,

ME

Israel, : SVPER

VERGENTIS

ECCE

QVARTO

: IN IPSA

ET

in terram

CIVITATIS

ILLVC

transmigrationis MENSIS,

CIVITAS

DOMINI,

Addvxit

AEDIFICIVM

INTRODVXIT

ANNI,

AD

CVIVS

nos¬

DECIMO

DIE

FACTA

ILLVC et

QVEM

ERAT

AVSTRVM. ERAT

IN

dimisit Et

ASPECTVS

25 QVASI SPECIES AERIS, ET FVNICVLVS LINEVS IN MANV EIVS, ET CALAMVS MENSVRAE IN MANV EIVS : STABAT AVTEM IN PORTA.

Duobus prophetiae suae prioribus annis magnam quidem iste semel et iterum uiderat gloriam siue similitudinem glo30 riae

Domini,

faciem

hominis,

faciem

leonis,

faciem

uituli

et faciem aquilae uolantis, et deinde quasi aspectum lapidis sapphiri similitudinem throni ; et super similitudinem throni similitudinem quasi | aspectum hominis. Sed numquid PL 1464 hoc totum, et non amplius est Christus Filius Dei ? Numquid 35 nihil superest

de illo scire aut

credere

praeter

illa, quae

per

facies istas significantur, uidelicet, quod de Virgine homo natus et passus sit, resurrexerit et in caelum ascenderit et de illa sede paternae maiestatis ad iudicandos uiuos et mortuos

XXXI,

2 Ez. 1, 12.

10 cf. Ps. 35, 10.

30 cf. Ez. 1, 26.

XXXI, 2 quia om. t 10 in om. D 13 expediamus t 17 et non in Vulg. 24 vir] vnvs add. t erat om. t aspectvs] species Vulg. 32 et om. t 36 signantur t 37 resurrexerit] et praem. R

1696

DE SANCTA

uenturus

sit ? Nonne

TRINITATE

et illud maxime

XXXI necessarium

ad salu-

40 tem nostram fidei regula exigit, ut credamus et sciamus quia Deus erat, et omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil ? Bene igitur propheta, postquam illa quae supra dicta sunt uidit, adducitur per manum Domini in terram Israhel, et dimittitur super montem excelsum nimis, in illam 45 nimirum

terram

et in illum

montem

nimis

excelsum,

ubi

in

principio erat Verbum, ut uideat quia omnia per ipsum facta sunt, et quia antequam Verbum caro fieret, omnes de pleni¬ tudine eius acceperunt idipsum quo impleti sunt. Illic erat quasi aedificium ciuitatis uergentis ad austrum ciuitatis 50 Hierusalem, de qua psalmista : Hierusalem, inquit, quae aedificatur ut duitas, cuius participatio eius in idipsum. Aedi¬ ficatur enim adhuc ex hominibus, aedificata dudum ex beatis spiritibus, quorum omnis societas frigidum aquilonem, id est superbum detestatur diabolum, humiliter ad austrum, id est 55 ad

sanctum

uergit

Spiritum,

amando

et laudando

creatorem

suum. Et introduxit me, inquit, illuc, subauditur in spiritu, ut contemplarer opus, quod a principio operatus est Deus, qui in fine saeculorum homo fieri est dignatus. Nam de illo protinus sequitur : Et ecce uir, cuius erat aspectus quasi species 60 aeris, et funiculus lineris in manu eius, et calamus mensurae in manu eius.

3. Ecce, inquit, uir. Vir non quidem iam tunc essentia, sed praescientia et ordinatione praefixa, Deus autem et tunc et nunc aeterna atque incommutabili essentia. Cuius erat aspec65 tus quasi species aeris, ipse est enim sonorum Verbum Patris, cuius hodie tantus in omnem terram sonus exiuit,ut recte per | PL 1465 speciem aeris, quod metallum ualde sonorum est, praesignari debuerit. Et funiculus lineus in manu eius, et calamus mensurae in manu eius. Funiculus architectorum siue caementariorum, 70 calamus

autem

scriptorum

est. Et

bene

utrumque

hoc

in

manu erat, immo est in manu huius uiri ; nam ipse est archi¬ tectus et fabricator mundi, et ipse idem antequam fieret uir sanctam Scripturam legalem atque propheticam condi¬ dit. Et bene funiculus tantummodo funiculus, calamus 75 autem

calamus

mensurae

dicitur.

Etenim

fabricam

mundi,

cuius opificii signum erat funiculus, solus per semetipsum

39 cf. Symbolum

Quicumque

; Aug., Sermo

de symbolo 1, 1 - CC 46, p. 185.

Ioh. 1, 1.3. 4« ib. 1.3.14.16. 59 Ps. 121, 3. 1, 6 - PL 76, 939 D. «0 cf. Ps. 18, 5.

40 Verbum]

et Verbum

erat apud

Deum

con-

et Deus

41

53 cf. Greg.,' Hom. in E?. 2,

erat Verbum

add. R

t

50

psalmus t 58 dignatus est ~ t 02 tunc om. t 04 essentia] ex praem. R t 00 per supra lin. R 70 hoc utrumque ~ t 71 uiri] uerbi scilicet t 72/73 75 fabrica D fieret uir] homo fieret R

IN HIEZECIHELEM

II, 2-4

1697

didit, cuius rei uel structurae potentiam non ad mensuram accepit, sanctam autem Scripturam per homines edidit, qui¬ bus utique non omnibus omnia, sed singulis quam uoluit ad 80 mensuram

dedit.

Stabat

autem

in porta. Vere

stabat,

immo

et

adhuc stat in porta, quia uere nullus uel ad ueram facturae mundi notitiam uel ad sanam sacrae Scripturae intelligentiam nisi per ipsum intrat. Nec uero tantummodo in porta stat, sed et ipse porta est, porta, inquam, et portarius, ostium et ostia85 rius est. Porta

40, 4

nimirum

siue ostium

eo quod

homo,

portarius

siue ostiarius, eo quod Deus est. Ego, inquit, sum ostium, per me si quis introierit, salitabitur. Et nihilominus de semetipso dicit \Huic ostiarius aperit, et oues uocem eius audiunt. | D ioiv

4. Et locvtvs

90 OCVLIS NIA,

TVIS

QVAE

ET

AVRIBVS

EGO

ADDVCTVS ISRAHEL.

ES

est ad me idem vir : Fili hominis TVIS

OSTENDAM

HVC

AVDI,

TIBI

: ANNVNTIA

ET

PONE

: QVIA OMNIA

VT

COR

TVVM

vide

IN OM¬

OSTENDANTVR

QVAE

TV

VIDES,

TIBI

DOMVI

Fili hominis, inquit. Opportuna commemoratio infirmitatis 95 tamquam diceret : 0 uidens, magnitudine reuelationum ne extollaris, ubi uisiones Dei uides, quia filius hominis uermis es. Hoc non te praetereat, istud tene memoriter. Ita humiliato capite, uide oculis tuis, et auribus tuis audi, oculis cordis, auribus interioris hominis, et pone cor tuum in omnia, 100 quae

ego ostendam

tibi, neque

sis eorum,

quorum

cor

auersum

est ita ut intelligere nolint. Hoc enim competit, ut beneuolo corde adsis neque sis ingratus, quia ut ostendantur tibi adductus es huc, ut occurras cum omnibus sanctis in unitatem fidei et agnitionis Filii Dei, in uirum perfectum, in mensuram aetatis 105 plenitudinis

Christi,

ut iam

non

sis paruulus,

quemadmodum

illi qui Messiam audientes esse uenturum putant uel putaturi sunt, quod homo tantum sit, quod non sit idem Deus, ante¬ quam homo aut uir. Et quia sicut corde creditur ad iustitiam, ita et ore confessio fit ad salutem, annuntia omnia quae tu no uides domui Israhel. Quamuis annuntiatio haec nunc interim pro tempore et re clausa esse debeat, quia uidelicet domus Israhel nunc, si nudo sermone annunties, ea portare neque uult neque | potest, tamen annuntia quae tu uides, non tantum PL 1466 praesenti, immo non tam praesenti quam ei quae futura est, 115 non

tam

carnali

quam

spirituali

ipsi, iam nunc impraesentiarum,

domui

Israhel.

Primum

tibi

quod hoc licet absconditum

80 cf. Eph. 4, 7. 81 Hier., In Hie%. iz, 156, p. 554. 80 Ioh. 10, 7 ; cf. Greg., Hom. in E%. 2, 1, 8 - PL 76, 941 C. 88 Ioh. 10, 3. 103 Eph. 4, 13 ; Rom. 16, 15. 108 cf. Rom. 10, 10.

80 immo om. R t 90 tvis om. Di 91 ostendatvr D 96 ne] me t est om. t ut1 om. t 103 unitate t 113 uides tu ~ R

101

DE

1698

SANCTA

TRINITATE

XXXI

confessionis aurum contuleris in thesauros ueritatis, deinde proderit et futurae domui Israhel, uidenti et cognoscenti ex parte et nihilominus ueneranti, quod uidere aut cognoscere 120 non potest, donec ueniente eo quod perfectum est, euacuetur quod ex parte est.

5. Et ecce mvrvs forinsecvs 40, 5

ET

IN

PALMO 125

MANV : ET

ALTITVDINEM

VIRI

MENSVS

CALAMVS EST

QVOQVE

in circvitv domvs

MENSVRAE

LATITVDINEM

CALAMO

SEX

vndiqve,

CVBITORVM

AEDIFICII

CALAMO

ET VNO,

VNO.

Notandum imprimis quqd, cum utrumque scilicet calamus et funiculus lineus et calamus mensurae in manu uiri sit, de funiculo tacetur, nihilque cum illo demonstratur et totum in oculis prophetae cum calamo mensurae agitur. Cur hoc ? 130 Videlicet quia non ad hoc propheta uel quisquam alius adduci¬ tur, ut discat qualiter mundi fabricam fecerit Deus, quod per architectonicum funiculum intelligitur, sed ad hoc tantum ut uideat quid inde Scriptura loquatur, quae per calamum exprimitur, et credat, quia secundum testimonium eius per 135 Verbum suum caelum et terram, et omnia quae in eis sunt, fecit unus et solus Deus, per Verbum, inquam, suum, quod et caro factum est, cuius, inquit euangelista, gloriam uidimus. Quis autem est calamus iste in manu uiri, nisi ille, de quo Pater in Dauid : Lingua mea, inquit, calamus scribae, uelociter scri140 bentis ? Quis, inquam, est calamus istae mensurae sex cubito¬ rum et palmo nisi septiformis gratia Spiritus sancti ? Etenim calami huius cubitus unus timor, cubitus unus pietas, cubitus unus scientia, cubitus unus fortitudo, cubitus unus consilium, cubitus unus intellectus, palmus autem sapientia est. Siqui145 dem cetera temporaliter operantium quaedam arma uel instru¬ menta sunt, sapientia uero quiescentium merces, quae in illa uita permanens feliciter palmum adimplet. Igitur murus forinsecus in circuitu domus undique et in manu uiri calamus mensurae, quia uidelicet, antequam uir iste calami, id est 150 Spiritus sancti, mensuras prophetis suis manu sua distribue¬ ret, latebat omnes homines, quid in secreta atque ineffabili domo apud Deum esset, sed et nunc ultra nihil scire possumus, nisi quod per mentem et os illorum calamo suo, id est Spiritu sancto, disserere dignatus est. Et mensus est, inquit, latitudi155 nem aedificii calamo uno, altitudinem quoque calamo uno, lati¬ tudo aedificii sensus Scripturae est litteralis, altitudo autem sensus eiusdem est spiritualis. Vtrumque mensus est calamo 118 cf. I Cor. 13, 12.

120 cf. ib. 10.

137 cf. Ioh. 1, 14.

124 palmi t 133 loquatur inde Scriptura ~ R 138 est om. R gratia septiformis ~ t 142/143 cubitus unus scientia om. t 150 sensus om. t in Scriptura R

139 Ps. 44, 2.

141 palmi t 144 psalmus

IN HIEZECIHELEM

II, 4-6

uno, quia nimirum utrumque | nobis traditum demque auctore Spiritu sancto. 160

40, 6-8

(}. Et

venit

ad

portam,

qvae

1699

est ab uno eo- pl 1467

respiciebat

viam

orien¬

talem,

ET

PORTAE MO VNO

CALAMO VNO LATITVDINEM, ID EST LIMEN VNVM CALA¬ IN LATITVDINEM: Et THALAMVM VNO CALAMO IN LON-

GVM,

ASCENDIT

ET VNO

165 CVBITOS

PER

CALAMO

J ET

LIMEN

GRADVS

IN LATVM PORTAE

EIVS

; ET

:Et INTER

IVXTA

MENSVS

THALAMOS,

VESTIBVLVM

SECVS, CALAMO VNO, ET MENSVS INTRINSECVS CALAMO VNO.

EST

EST

LIMEN

QVINQVE

PORTAE

INTRIN-

VESTIBVLVM

PORTAE

Porta quae uiam orientalem respicit, prima est origo saeculi. Ad illam utique portam uenit hic uir ; iam enim, iamdudum, 170 inquam, erat in sinu Patris. Denique ipse est et erat sapientia Dei, quae in Parabolis dicit : Dominus possedit me initio uiarum suarum, antequam quicquam faceret a principio, ab aeterna ordinata sum, et ex antiquis, antequam terra fieret. Cum eo eram cuncta componens, et delectabar per singulos dies, etc. Et ascen175 dit, inquit, per gradus eius. Per gradus, inquam, ad portam uiae orientalis ascendit, gradatim quippe, et per quosdam ascensus opera sua disposuit, uerbi gratia, prius inanimatam terram, deinde animatas arbores, deinde animata et sensibilia terrae animantia, deinde animatum sensibilem et rationabi180 lem

hominem

creauit.

Et

mensus

est

limen

portae

calamo

uno

latitudinem, id est limen unum, calamo uno in latitudinem. Limen portae introitus aedificii est. Quapropter et per limen totius operis dispositio recte intelligenda est, de qua euange¬ lista : Quod factum est in ipso uita erat, inquit. Mensus est 185 itaque

limen

portae

siue

latitudinem

liminis

calamo

uno,

id

est proposuit amplificare opera sua in uno spiritu, uidelicet secundum amplitudinem magnificentiamque | eius, ut quia D 102 ille septiformis est, faceret sex pulcherrimi operis species et die septimo opus suum complens ab omni opere requiesceret. 190 Requies

illa thalami

nomine

statirn

designata

est.

Et

thalamum,

inquit, calamo uno in longum, et uno calamo in latum. Quadra erat thalami positio, qua requiei Domini plena aeternitas et aeterna significatur plenitudo uno dimensa calamo, id est, sancto perfecta Spiritu, qui uerus est amor. Et inter thalamos

170 cf. Ioh. 1, 18.

171 Prou. 8, 22-23.30.

5-6 - 960 j-., scii, magis sec. sensum moralem.

162 LATITVDINEM MO

vno]

octo

Om. t

cvbitorvm

163 LATITVDINE Vulg.

170

176 cf. Greg., Hom. in E%. z, 3,

184 Ioh. 1, 3-4.

Vulg.

166 EST Om. t

erat] erit t

172/173

167 CALA¬

quicquam

usque

antequam om. t 177 ascensu t 177/178 terram inanimatam ~ t 181 latitudine2 Vulg. 179 animantia terrae ~ t rationalem R t 188 species] facies t 189 die] in praem. t 192 quo R 193 uno] in praem. i 194 Spiritu sancto perfecta ~ t

DE

1700 195 quinque

cubitos.

SANCTA

TRINITATE

Ibi reuera

creator

XXXI

creaturae

tamquam

sponsus

sponsae in thalamo uero copulatur coniugio, et haec in Scrip¬ turis sanctis usitata quidem est similitudo, sed quinque cubiti sunt inter thalamos, id est totis quinque sensibus illi disparan¬ tur thalamo, ab istis quos solos nouit homo. Etenim thalami 200 illius uoluptatem quinque sensuum carnis nullus percipit, testante Scriptura, quia oculus non uidit, nec auris audiuit, sed nec in cor hominis ascendit, quae Deus in illo thalamo diligentibus se praeparauit. Quod autem et unus thalamus, et plures recte dicantur thala,mi, postmodum non praeteribimus. 205 Et limen

\ 'portae iuxta uestibulum

portae intrinsecus

calamo

uno,

et mensus est uestibulum portae intrinsecus calamo uno. Ordo uerborum est. Et limen portae mensus est iuxta quantitatem uestibuli, quod erat intrinsecus, scilicet calamo uno ; etenim mensus est uestibulum portae intrinsecus calamo uno, dum 210 limen,

quod

modo

describitur,

iuxta

uestibulum

portae

intrin¬

secus esse memoratur, aperte ostenditur quia limen, quod prius descriptum est, extrinsecus fuit. Porro limen exterius, littera ; limen uero interius in Scriptura sacra, allegoria est : quia enim per litteram ad allegoriam tendimus, quasi a limine 215 quod

est exterius

ad hoc

quod

est interius

uenimus.

Et

bene

utrumque calamo uno mensuratur, quia uidelicet utriusque tam litterae quam allegoriae ueritas eodem auctore spiritu commendatur. Vel certe, quia ut supra diximus, testante euan¬ gelista : Quod factum est in ipso uita erat, et illic limen inte220 rius, et hic uestibulum

intrinsecus

recte

accipimus,

ut hic et

illic quod in ipso uita erat intelligamus, et tunc demum quod factum est cum Scripturae ordine iuxta propositionem nos¬ tram prosequamur. Sequitur enim :

40, 9-10

7. Et mensvs

est vestibvlvm

portae

octo

cvbitorvm,

225 ET FRONTEM EIVS DVOBVS CVBITIS ; VESTIBVLVM AVTEM TAE ERAT INTRINSECVS. PORRO THALAMI PORTAE AD ORIENTALEM, ET MENSVRA

TRES HINC ET VNA FRONTIVM

TRES INDE ! MENSVRA EX VTRAQVE PARTE.

VNA

POR¬ VIAM

TRIVM,

Notandum quippe quod hic iam de calamo ad cubitos ratio 230 mensurae conuertitur, et dum atrium exterius, dum atrium interius, cum ternis unumquodque portis templum quoque et gazophylacia uir ille permetitur, nulla calami mentio fit,

195 Greg., ib. 2, 3, 8 - 962 A. 197 cf. Ps. 18, 6. 201 I Cor. 2, 9 (Is. 64, 4). 209/212 Greg., Hom. in Ez ■ 2, 3, 16 - 966 A. (Hier., In Hiez . 12, 433, p. 563) 212/215 Greg., ib. 18 - 968 A.

208 calamo uno] octo cubitorum Vulg. 211 memoratur] dicente propheta : Et limen portae iuxta uestibulum portae intrinsecus calamo uno et mensus est uestibulum portae intrinsecus calamo uno add. i 216 utriusque] utrumque R

PL 1468

IN HIEZECIHELEM sed omnis per cubitos mensura cendum, quia quod hactenus 235 intelligi, quod

II, 6-8

1701

peragitur. Proinde non ab re di¬ dicebatur, secundum id ualeat

in ipso uita erat, et quod

deinceps

sermo

nar¬

rare ingreditur, secundum id debeat accipi, quod factum est, eodem ordine, quo Scriptura prosecuta est, sic incipiens : In principio creauit Deus caelum et terram. Quid enim est, quod cum dixisset, et mensus est uestibulum portae intrinsecus calamo 240 uno, id est sex cubitis

et palmo,

continuo

subiunxit,

et mensus

est uestibulum portae octo cubitorum, uestibulum autem portae erat intrinsecus ? Quid, inquam, est, quod unum idemque intrinsecus uestibulum, uno calamo permensum, continuo dici¬ tur octo cubitorum, nisi quia ubi creaturae opus immutabiliter 245 uita

erat, ibi quoque

tinis eius praefixus

est, ut post mutabi¬

lem cursum perficeretur in octaua ? Septenarius quippe nume¬ rus, qui est in calamo longo sex cubitis et pal|mo, insolubilis PL 1469 est ; unde et apud philosophos mas dicitur, octonarius autem femina, quia solubilis est, et usque ad ultimam unitatem in 250 aequas

partes

secatur.

Idcirco

per illum

immutabilis

uita quae

secundum euangelistam in Verbo erat, per istum autem muta¬ bilis creaturae cursus intelligitur creaturae rationalis, quae, ut iam dictum est, perficitur in mundi aetate octaua. His igitur praemissis secundum id quod, ut saepe dictum est, in ipso uita 235 erat, nunc

demum

exterius

quod

factum

est creaturae

opus

ingredimur, ad laudem et gloriam uiri huius gloriosi et men¬ soris fidelissimi, qui ut passim in omnibus Scripturis, ita quam maxime et in hac uisione testificatur, quod ipse sit antiquus mundi architectus, in quo fieri homo est dignatus, quique ut 260 psalmista

quoque

fundamenta

confitetur,

sunt in montibus

de gloriosa

ciuitate

sanctis, et homo

Dei,

cuius

natus est in ea,

et ipse fundauit eam A Itis simiis. 8. Et mensus est frontem eius duobus cubitis. Portae thalami quoque ad uiam orientalem tres hinc et tres inde. Mensura 263 una

trium,

et mensura

una

frontium

ex utraque

parte. Frons

uestibuli initium et prima est dictio Scripturae, qua describi¬ tur primum factura mundi. Mensura frontis huius duo cubiti sunt. Ait enim : In principio creauit Deus caelum et terram. Vnus est cubitus caeli, id est omnium inuisibilium. Vnus iti-

248 cf. Macro¬ 246 cf. Greg., Hom. in Ez- 2, 4, 2 - 973 B. 237 Gen. i, i. 251 Ioh. 1, bius, Comment. in somnium Scipionis 1, 6, 6 - ed. I. Willis, p. 18, 24. 3-4. 256 Missale Rom., Ora/io ad oblationem Suscipiat cf. I.A. Jungmann, Missarum 269 cf. Symbolum 261 cf. Ps. 86, 1.5. 268 Gen. 1, 1. solemnia 2, m. Credo in unum.

233 ab re dicendum] ad reticendum t isto 253 in om. D R his ]illis t ~ Rt

243 dicitur om. t 251 per istum] in 256 huius uiri ~ t, uiri gloriosi huius

DE SANCTA

1702 27° dem

cubitus

TRINITATE

terrae, id est omnium

XXXI

uisibilium.

Magna

quidem

ista uel illa creatura, sed considerata magnitudine uiri huius immensi, uix cubitus meretur dici, qui iuxta prophetam alium palmo caelos ponderauit, et molem terrae tribus digitis appen¬ dit. Quare autem sex erant thalami tres hinc et tres inde ad 275 uiam

orientalem,

nisi quia bis ternis diebus

operatus

est mundi

opifex, et tunc demum ingressus est in suam requiem ? Etenim una quidem est eius requies, sed quia sex operis sui explicuit species unus artifex, recte sex thalami sunt et una nihilominus designatur requies. Dicendo autem hinc et inde, breuiter dis280 tinxit

thalamos

caeli et terrae, thalamos

angelicae

et thalamos

humanae creaturae. Angelica quippe creatura, eo ipso quod terrenum corpus non habet, comparatione hominis quasi caelum est, | sed nihilominus tam humana quam angelica D io2v creatura creatoris dignatione beatae requiei thalamis admissa 285 est.

Mensura,

inquit,

una

trium.

Non

dixit

mensura

una

omnium, id est sex thalamorum, licet et hoc quadam ex parte sit uerum ; nam et homines electi sic erunt sicut angeli Dei, et in Apocalypsi legimus : Mensura hominis quae est angeli, sed dixit, mensura una trium, uidelicet hinc trium et inde trium. 290 Hinc

angelorum,

praeter

quos

nihil

rationale

creatum

est

primis tribus diebus, quibus fabrica mundi explicita est. Inde hominum, praeter quos itidem nihil | rationale creatum est PL 1470 ceteris tribus diebus, quibus eadem fabrica mundi mobilibus creaturis perornata est. Mensura igitur hinc una trium cum 295 dictum

est : Fiat

lux, et facta est lux, et uidit Deus

lucem

quod

esset bona ; nam haec est angelica creatura. Mensura rursus una trium, cum dictum est : Formauit igitur Dominus Deus homi¬ nem de limo terrae, et inspirauit in faciem eius spiraculum uitae, quae una et communis humanae creaturae mensura est. Porro 300 et mensura

una

frontium

ex utraque

parte, nam

ex imagine

et

similitudine Dei relucet creatura, utraque in fronte, id est, in mente.

Licet hinc, id est ex nostra parte scriptum legamus : Facia¬ mus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, tamen 305 et ex

alia parte

idem

sentiendum

est, licet non

eadem

mon¬

stretur dictione. Nam cum dicitur : Fiat lux, breuius quidem, sed non minus in angelica creatura imaginis et similitudinis Dei claritas exprimitur.

Denique

et e conuerso

factus et perfectus homo

273 cf. Is. 40, n. 276 cf. Gen. 2, 2. 287 cf. Mt. 22, 30. 17. 205 Gen. 1, 3-4. 207 Gen. 2, 7. 303 Gen. 1, 26.

271 huius uiri

t

280 thalamos3 om. t

201 explicata t

ad imagi-

288 Apoc. 21, 306 Gen. 1, 3!

IN HIEZECIHELEM 310

nem

et

similitudinem

Dei

dicitur

II, 8-10

lux,

dicitur

et

est

1703

filius

lucis,

una itaque frontium mensura ex utraque parte, quia secun¬ dum imaginem et similitudinem Dei id est propter id quod rationalis et diuinae bonitatis est imitatrix, insignis habetur creatura utraque. 315

40, 11

9.

Et

mensvs

CVBITORVM

est

latitvdinem

: ET LONGITVDINEM

liminis

portae,

PORTAE, TREDECIM

decem

CVBITORVM.

Porta haec non eadem quae supra, non a praedicto aedificio, sed e contra et ad medium thalamorum patens intelligenda est. Haec porta illa lex uel conditio est, qua obseruata ingredi320 mur

in illam

aeternorum

thalamorum

Dei requiem.

Ingredimur

enim, inquit apostolus, in requiem qui credidimus, quemad¬ modum dixit : Si introibunt in requiem meam. Item : Qui enim ingressus est in requiem eius, etiam ipse requieuit a laboribus suis, sicut requieuit Deus ab operibus suis. Et longitudinem, 325 inquit,

portae

tredecim

cubitorum.

Hoc

loco

altitudo dicitur, sicut nos longae staturae uidemus. Nam longitudo portae dici potest, cuius latitudo per decem cubitos dis porta et pro modulo hominis, si ad 330 lata

: Quam

angusta

qui inueuastitas, tredecim cupidita-

haec

et spatiosa.

Ait

est grossitudo

autem

portae

porta, et arta uia, quae ducit ad uitam, et pauci sunt niunt eam. Verum alia quaedam est grossitudo siue cui reuera haec talis porta decem cubitis lata, et longa, nimis angusta et arta sit. Haec est uastitas 335 tum,

satis

longitudo

dicimus, quem altum in transuersum non demonstratur. Gran¬ corpusculum spectes,

Dominus

diuitiarum.

Nam

idem

dicit

: Facilius

est camelum per foramen acus transire, quam diuitem intrare in regnum Dei. Etenim latitudo decem cubitorum decem legis praecepta sunt. Et cum unum eorum sit : Non concupisces, quomodo per hanc portam intrare posset, qui latitudine eius 340 tanto

uastior

est,

quanto

plures

circum

se

ditates ? Et | haec quidem latitudo prioris decem praecepta legis accepit, nam nostra tredecim cubitorum longitudo, quibus super fides datur sanctae Trinitatis, a quibus sic 345

solum

Deum

sonarum, 10. Et

confiteri,

ut

certam

faciamus

aggrauauit

cupi¬

populi fuerit, qui PL 1471 ex euangelio est eadem praecepta exigitur unum et distinctionem

per¬

Patris et Filii et Spiritus sancti. marginem

ante

thalamos

cvbiti

vnivs

; et cvbitvs

310 Gen. 1, 26 ; Lc. i6, 8 ; Ioh. 12, 36. 319 Greg., ib. 2, 4, 9 - 978 D. 320 Hebr. 4, 3. 322 ib. 10. 330 Mt. 7, 14. 335 Mt. 19, 24. 338 Ex. 20, 17. 344 cf. Greg., ib. 979 B.

310/312 dicitur1 usque Dei om. t 311 parte utraque ~ R 318 econtrario t 322 si] sicut iuraui in ira mea praem. Vulg. 323/324 laboribus usque suis2] operi¬ bus suis sicut a suis Deus Vulg. 326 quem altum uidemus longae staturae dici¬ mus ~ t 336 intrare om. R 337 Dei] caelorum Vulg. 340 cupiditas t

40, 12

1704

DE

vnvs

finis vtrimqve

ERANT

HINC

ET

SANCTA

TRINITATE

: Thalami

XXXI

avtem,

sex

cvbitorvm

INDE.

350 Marginem ante thalamos intelligimus proeminentiam tecti ultra parietem eminentis. Hic erat cubiti unius, quo nimirum cubito unus mediator Dei et hominum Christus intelligitur quasi ultra thalamorum parietes proeminens, dum foris huma¬ nae formae, quam suscepit, electis omnibus angelis siue ho355 minibus beatam semper praesentat uisionem. Intus in interiore homine illa est uoluptas, quae per thalamos intelligitur, qua diuinitas amanti creatura^ ineffabiliter copulatur, uerum et praeter hoc foris in loco semper apparet et praesto est ille desiderabilis filii hominis aspectus, in quem cum desiderent 360 angeli prospicere, sine dubio et homines eadem semper exhila¬ rabuntur uisione, semper desiderata, semper praesente, aman¬ tes sine defectu, deficientes sine passione. Thalami autem sex cubitorum erant hinc et inde, subauditur, et palmi unius, quod supra dictum est, sed idcirco repetiuit, ut continuo subiun365 geret :

Et mensvs est portam

40, 13

EIVS, LATITVDINEM CONTRA

cato

et qvinqve

cvbitorvm

: OSTIVM

per semetipsum

multipli-

OSTIVM.

Hic numerus 37°

a tecto thalami, vsqve ad tectvm

viginti

conficitur.

ex quinario numero Et

quia

quinque

carnis

sensibus

praediti

sumus,

eorum multitudinem numerus iste ex quinario in semetipsum ducto quadratus significat, qui et si minus spirituales sunt, in bono opere tamen exterius per prouectum multiplicantur. Ne ergo dubitemus solummodo spirituales aut uirginei propositi 375 homines

in

illam

requiem

ingredi

et

requiescere

cum

Deo

requiescente ab operibus suis : Latitudinem, inquit, a tecto thalami usque ad tectum eius, mensus est uiginti quinque cubi¬ torum. Paene huic simile et in Canticis legimus, ubi cum dictum esset : Ferculum jecit sibi rex Salomon de lignis Libani : colum¬ bo nas eius jecit argenteas, reclinatorium aureum, ascensum pur¬ pureum, continuo subiunctum est : | Media caritate constrauit D 103 propter filias Hierusalem. Quod ait, ostium contra ostium, sub¬ auditur thalamorum, hinc trium et inde trium, mutuam con¬ cordiam et patientia semper in laudem Dei corda simul et ora 385 significat

angelorum

et hominum.

352 cf. I Tim. z, 5 ; cf. Greg., ib. z, 4, 14 - 981 C. 353 cf. Phil. 2, 7. 355 cf. Rom. 7, 22. 370/373 Greg., ib. z, 5, 5 - 987 BC. 379 Cant. 3, 9-10. 1381 ib. 10.

348 VTRVMQVE D R (Vulg .) 351 parietem om. R 352 unus om. t 355 praesentem uis. exhibuit R 35(5 qua] quia t 358 ille] illis R 302 autem om. t 371 multitudinem] similitudinem R t in quinario R 373 exte¬ rius om. R 374 spiritualis R uirginei] sed et inferioris add. R 378 et huic simile ~ t 381 subiunxit t 384 laude t

IN HIEZECIHELEM 40, 14-15 te

II, io-ii

11. Et fecit frontes per sexaginta cvbitos : et a fron¬ I ATRII PORTAE VNDIQVE PER CIRCVITVM. Et ANTE FACIEM

PORTAE, QVAE PERTINGEBAT VSQVE AD FACIEM TAE INTERIORIS, QVINQVAGINTA CVBITOS. 39°

1705

Spatii

sub

dio, cuius

latitudo

uiginti

VESTIBVLI

quinque

POR¬

cubitorum

erat, longitudinem per sexaginta cubitos mensus est. Hoc erat spatium atrii inter frontes atrii et aedificii supradicti. Verum quia uestibulum portae interioris occurrens portae atrii octo cubitos occupauerat, et praeterea duos in fronte sua cubitos 395 habebat,

in lateribus

quidem

sexaginta

cubitos

admittebat;

sed coram facie sua, uel coram facie sua uel coram facie portae atrii de sexaginta cubitis quinquaginta, id est decem minus, effecerat. Hoc est quod cum dixisset, fecit frontes per sexaginta cubitos, continuo subiunxit : Et ante faciem portae, quae pertin400 gebat usque

ad faciem

uestibuli

portae

interioris,

quinquaginta

cubitos. Porro per sexaginta cubitos, qui numerus ex senario denarioque perficitur (sexies namque decem, siue decies sex, sexaginta fiunt), per sexaginta, inquam, cubitos ingredientium opera, per quinquaginta 4°5 ficatur

gratia.

Nam

uero misericordiae

hic numerus

ex

occurrentis signi-

lege sacratus

est, dum

quinquagesimo anno ad possessorem suum post uenditionem omnis possessio redire iubetur, unde et idem remissionis annus iubilaeus, id est dimittens, dicitur. Plane utroque indigemus, quicumque in illos thalamos, in illam Domini requiem, in qua 410 requieuit

prior

ille ab

operibus

suis, ingredi

cupimus.

Quis

enim angelorum aut hominum per sola merita sua illuc ingre¬ deretur, nisi per gratiam fuisset assumptus ? x\ut quanta sunt opera cuiusque nostrum, ut in eandem cum Deo requiem ingrediamur, per solum iustitiae debitum ? De portis atrii, 415 quae erant undique per circuitum, dicemus postmodum. Et 40, 16

FENESTRAS

OBLIQVAS

IN

THALAMIS,

ET

EORVM, QVAE ERANT INTRA PORTAM VNDIQVE Similiter avtem erant et in vestibvlis GYRVM

INTRINSECVS,

ET

ANTE

FRONTES

IN

FRONTIBVS

PER CIRCVITVM t fenestrae per

PICTVRA

PALMARVM

420 CAELATA.

Fenestrae

obliquae quasi sagittae dicuntur, eo quod instar sagittarum angustum in aedes lumen intromittant et intrin¬ secus dilatentur. Porro si thalami sunt illa de qua loquimur

408 cf. Leu. 25, 10 ; Hier., Lib. interpr. bebr. 404 cf. Greg., ib. 2, 5, 12 - 992 A. nom. 7, 10 - CC 72, p. 67 ; id.. In Hiez ■ 12, 562-568, p. 567 ; Greg., ib. 15-994 C. 421 Hier., In Hiez, I2»547 P- 5^7

386 A FRONTE] AD FRONTEM Vulg. 387 ATRIVM Vulg. 396 sua uel coram 393 atrii orn. t 392 aedificii om. t senario]

numero

423 si om. R

add. t

415

undique

erant

~

R

420

388 PORTAE2 Otn. i 401 facie om. t

caelata

non in Vulg.

PL 1472

DE SANCTA

1706

TRINITATE

XXXI

Dei requies et Deus lux est, hoc fenestrae istae a nostris dif425 ferunt, quod nostrae a foris lumen accipiunt, istae ab intus foras mittunt. Palmarum quoque nobis caelatura uel pictura monstratur, ut de mundo uictoriam possidentes digni efficia¬ mur post laborem pugnae cum palma uirtutum in illam requiem introire. 43° 17-19

12. Et edvxit

me

ad atrivm

LACIA, ET PAVIMENTVM STRATVM tvm. Triginta gazophylacia PAVIMENTVM

IN FRONTE

exterivs,

et ecce

gazophy-

LAPIDE IN ATRIO PER CIRCVIin circvitv pavimenti. Et

PORTARVM

SECVNDVM

LONGITVDINEM

PORTARVM ERAT INFERIVs'. Et MENSVS EST | LATITVDINEM A PL 435 FACIE PORTAE INFERIORIS, VSQVE AD FRONTEM ATRII INTERIO¬ RIS EXTRINSECVS, CENTVM CVBITOS AD ORIENTEM, ET AD AQVILONEM.

Post aedificii prioris et thalamorum dimensionem propheta ad atrium exterius educitur, quia uidelicet sanctam ingressi 44° Scripturam,

post

explicitam

mundi

fabricam,

et postquam

Deum ab operibus suis requieuisse legimus, in subsequentem rerum historiam proficiscimur, quae extra illius requiei secre¬ tum gestae sunt uel geruntur. Incipit autem sic : Tulit ergo Dominus Deus hominem et posuit eum in paradiso uoluptatis, 445 etc. Omnis

haec

historia quasi atrium

exterius

est usque

ad

Abraham, ab Abraham autem, ad quem primum repromissus est Christus, de semine eius nasciturus, atrium est interius us¬ que ad templi ueri positionem, quod haec prophetia post illud atrium permetitur, id est usque ad eiusdem Christi 45° incarnationem, quo in templo suo Deus homo humano generi est repropitiatus. Igitur eduxit me, inquit, ad atrium exterius, et ecce gazophylacia, et pauimentum stratum lapide in atrio per circuitum, id est postquam fecit me intelligere, quomodo peracto opere suo die septimo requieuerit Deus, aperuit mihi 45 5 sensum,

ut

intelligerem

ea

quae

subsequenter

leguntur,

et

ecce apparuit littera ditissima et ualde operosa, quia spiritalis intelligentiae gaza et quasi lapidum marmorea uarietas in illa continetur. Gazophylacia, inquit, triginta in circuitu pauimenti. Tricenus gazophylaciorum numerus coniugii castitatem 460 significat, quam in primis hominibus construxit et dedicauit Deus. Quanticumque post illam coniunctionem casti et Deo digni coniuges in illa Scriptura leguntur, gazophylacia fuerunt uel sunt, sensuum spiritualium gazam plurimumque seruantia sacramentorum Christi aurum, uerbi gratia : Immisit Dominus 420/42J) Hier., ib. 12, 578-580. Gen. 2, 21-22.

442 Gen. 2, 15.

447 Gen. 12, 3.

4«4

424 requies Dei ~ / 428/429 post usque introire] palmas uidere uirtutum Hier. 441 sub- supra lin. R 442 requiei illius ~ t 444 eum om. t 451 repropi¬ tiatus est ~ R t 454 requieuit t 457 lapidis t illa] ea /

IN HIEZECIHELEM 465 Deus

soporem

in

Adam.

Cumque

II, 11-13

obdormisset,

1707

tulit unam

de

costis eius, et repleuit carnem pro ea. Et aedificauit Dominus Deus costam quam Uder at de Adam in mulierem, et adduxit eam ad Adam. etc. Hoc uere magnum gazophylacium uerissimae gazae seruatorium. Nam sacramentum magnum hoc est, quod 47° seruat

haec

littera

: Ego

autem,

inquit

apostolus,

dico

in

Christo et in ecclesia. Et quomodo super terram uarium et pulchrum sternitur ex marmore pauimentum, sic et in isto et in ceteris super uilem litteraturam spiritualis intelligentiae conspicit ornamentum, quisquis oculos habet ad uidendum. 475 Et pauimentum,

inquit,

in fronte

portarum

secundum

longi¬

tudinem portarum erat inferius. Reuera secundum longihidinem portarum, nam prout temporibus suis a supradicto Dei templo, id est ab incarnatione Christi longe aberant | sancti Patres, D 103* qui uerbi Dei uel uenturi Christi portae nobis exstiterunt, mys480 tica illorum

coniugia

siue facta interpretatione

ueneranda sunt.

Et mensus est latitudinem a facie portae inferioris, usque ad frontem atrii interioris, extrinsecus centum cubitos ad orientem et ad aquilonem. Mensura centum cubitorum remuneratio est bonorum aeter |norum, cuius plenitudinem in euangelio quoque PL 1474 485 Dominus

significans

: Centuplum,

inquit,

accipiet

et uitam

aeternam possidebit, id est pro temporalibus aeterna recipiet, quae remuneratio tam lucrosa est, ac si paruo numero cen¬ tenarius numerus comparetur. Tantam latitudinem a facie mensus 490 dum

est portae inferioris, id est a primo Adam, a saepe

tempus

templo

dicto

Dei longissime

qui secun-

abfuit.

Primo

enim huic praeceptum positum est huiusmodi : Ex omni ligno paradisi comede, de ligno autem scientiae boni et mali ne comedas. Quod profecto praeceptum si custodisset, centum retributionis quasi cubitos accepisset, nam pro ligno uno sibi interdicto 495 lignum

uitae

comederet,

quandoque

et tam

corpore

quam

anima immortalis esset, quandoque absque morte corporis ad beatam immortalitatem et immortalem angelorum beatitudinem transiret. Et mensus est, inquit, ad orientem et ad aquilonem, id est renumerationem promisit omnibus bene

500 merentibus

tentationis.

siue in prosperitate

13. Portam 40, 20-21

atrii

qvoqve

exterioris,

ad portam

qvae

mensvs

est

in uia australi), tam

pacis, siue inter

respiciebat (et mensus

aduersitatem

viam aqvilonis est a porta

in longitvdine

qvam

usque

in lati-

485 Mt. 19, 29. 409 Eph. 5, 32. 483 Greg., ib. 4, 6, 16 - 1007 C. Gen. 2, 16-17. 500 cf- Greg ., passim uel Hier., supra 27, 954.

494 accepisset] 487 est om. t 483 renumeratio t 482 intrinsecus t 500/501 aduersitatem tentationis] tenta tiones aduersitatis R recepisset R t

DE

1708

SANCTA

TRINITATE

XXXI

505 TVDINE, ET THALAMOS EIVS TRES HINC, ET TRES INDE, ET FRON¬ TEM EIVS ET VESTIBVLVM EIVS SECVNDVM MENSVPAM PORTAE PRIORIS,

QVINQVAGINTA

LATITVDINEM

VIGINTI

CVBITORVM,

QVINQVE

LONGITVDINEM

EIVS,

ET

CVBITORVM.

Post portam orientalem, qua prospera et bona solent enun5iotiari, uenitur ad portam, quae respicit uiam aquilonis, quam non dubium est aduersa significari, quia uidelicet post lectio¬ nem creationis mundi et eius quae primo homini apposita fuerat felicitatis historia sequitur miseriarum et magnae infelicitatis. Homo deceptys a diabolo de paradiso eiectus est, 515 spiritu

mortuus

et carne

mortalis,

atque

uniuersae

posteritati

suae comportans hereditatem eiusdem geminae mortis, et deinde multiplicatis hominibus, corruptaque omni carne, tunc ille mundus diluuio inundatus periit. Verum nec ibi mensoris huius diligentissimi diligentia uel beneuolentia cessauit, sed 520 secundum

mensuram

prioris

mensus

est tam

in longitudine

quam

in latitudine thalamos, etc., id est locutus est hominibus, manifestauit illis opera sua, quatenus pro modulo suo secundum exemplum eius bene operarentur, ut et ipsi in thalamos requiei eius ingredi mererentur. Quinquaginta cubitorum mensus 525 est longitudinem,

atque

latitudinem

uiginti

quinque

cubitorum

;

proposuit enim illis remissionis spem, quam possent adipisci per fidei longitudinem et per caritatis bonis quinque sensuum operibus exercitatae latitudinem. Mensus est, inquam, a porta uiae aquilonis usque ad portam in uia australi, id est, ita ut et 530 malis

in | praedicto

diluuio

mala

redderet

pro

meritis,

et bonis

bona reseruaret, quatenus de semine illorum repararetur orbis. Eorum thalami erant secreta conscientiae bonae, tres hinc et tres inde ; tres, inquam, hinc, id est ex praesenti, in fide, in spe et in caritate : inde autem, id est ex futuro in beata 535 Trinitatis

uisione.

Fenestrae 40, 22-23

avtem

eivs,

et

vestibvlvm

et

scvlptvrae

SECVNDVM mensvram portae, qvae respiciebat ad orien¬ tem : ET SEPTEM GRADVVM ERAT ASCENSVS EIVS, ET VESTIBV¬ LVM ANTE EAM. Et PORTA ATRII INTERIORIS CONTRA PORTAM

54° AQVILONIS, AD PORTAM

ET ORIENTALEM : ET CENTVM CVBITOS.

MENSVS

EST

A PORTA

VSQVE

Per fenestras et uestibulum quod erat secundum mensuram portae, quae respiciebat ad orientem, hoc subtiliter indicatur, quod in introitu uirtutum positi et in auctorem respicientes, 545 cuius erat opus creatio mundi et requies in regno immortali517 cf. Gen. 6, ii.

505 et2 om. t mos

otn. t

om. R

510 cf. Greg., Hom. in E%. 2, 6, 21 - 1009 A.

512 creatoris t 522

quatenus]

520 prioris] portae praem. R t

quamuis

534 in1 ... in2 om. t

t

523/524

543 orientalem t

eius

requiei

~

t

521 thala¬ 527

per*

PL

1475

IN HIEZECIHELEM

II, 13-14

1709

tatis, ad uisionem eius essent peruenturi. Porro septem gra¬ duum, per quos erat ascensus eius, primus est timor, secundus pietas, tertius scientia, quartus fortitudo, quintus consilium, sextus intellectus, septimus sapientia. Eosdem gradus Isaias 5 5° in ipso capite

nostro

enumerans,

descendendo

magis

quam

ascendendo numerauit, dicendo spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis , spiritus scientiae et pietatis, et spiritus timoris Domini. Et recte, quia de caelestibus ad ima loquebatur, coepit magis a sapientia et descendit ad timorem. 555 Hic autem quia de terrenis hominibus sermo est, qui de deor¬ sum ad superna tendunt, iidem gradus ascendendo nihilomi¬ nus recte numerantur, quia cum scriptum sit : Initium sapien¬ tiae timor Domini, constat procul dubio, quia a timore ad sa¬ pientiam ascenditur, non autem a sapientia ad timorem redi560 tur. Perfectam

quippe

habet

sapientia

caritatem.

De

centum

cubitis uel de numeri huius sacramento supra dictum est. 40, 24-25 14. Et edvxit me ad viam avstralem, et ecce porta, QVAE ET

RESPICIEBAT

VESTIBVLVM

565 TRAS

EIVS,

ET

AD

EIVS

AVSTRVM IVXTA

VESTIBVLA

I Et

MENSVS

MENSVRAS

IN CIRCVITV,

EST

FRONTEM

SVPERIORES,

ET

EIVS, FENES-

etc. ut SUpra.

Post portam aquilonarem exitur ad portam uel uiam austra¬ lem, qua bona significantur, quia post praecedentis aetatis aduersitatem et impiorum hominum perditionem statim prospera nobis occurrunt Scripturae ordinem prosequentibus; 570 cum,

uerbi

gratia,

ad

Noe

loquitur

Deus

: Ecce

ego statuam

pactum meum uobiscum, et cum semine uestro post uos, et ad omnem animam uiuentem, quae est uobiscum, tam in uolucribus quam in iumentis et pecudibus terrae, cunctis que quae egressa sunt de arca, \ et uniuersis bestiis terrae, statuam pactum meum 575 uobiscum,

et nequaquam

ultra

interficietur

omnis

caro

aquis

diluuii neque erit deinceps diluuium dissipans terram, etc. De cunctis portae huius men [suris, et de gradibus, quibus ad eam ascenditur, idem sentiendum ; nam eadem cuncta sunt quae superius. Et hic quidem dimensionum atrii uel portarum atrii 580 exterioris

finis est. Et

notandum

in dimensionibus

hunc

esse

portarum ordinem, ut prima orientalis, secunda aquilonaris, tertia australis sit, uidelicet pro ratione uel ordine tempo¬ rum aut rerum, quas hactenus Scriptura memorauit. Non ita se ordo habet portarum atrii interioris, sed quo illic nomine

546 Greg., ib. z, 7, 7 - 1016 C. 551 cf. Is. 11, 2. 557 Ps. 110, 10. 553/560 Greg., ib. 560 cf. I Ioh. 4, 18. 561 cf. supra 31, 483. 568 cf. supra 31, 500. 570 Gen. 9, 9-1 1.

547 timor est ~ R 555 hic usque est] sed nos Greg. 566 uiam uel portam ~ t 568 perditionem hominum ~ t 575 interficietur ultra ~ t 577 portae huius cunctis ~ t 578 sentiendum] est add. R 580 hunc] hic t

D 104

PL 1476

DE SANCTA

1710 585 ultima

40, 28-29

erat, id est australis,

15. Et

introdvxit

AVSTRALEM RIORES, EIVS

590

TRINITATE

: ET

Quae

MENSVS

THALAMVM

EISDEM

me

MENSVRIS,

prima

ponitur

illo hic prima

in

EST

EIVS,

XXXI

ET

atrivm

est, cum

interivs

PORTAM

IVXTA

FRONTEM

dicitur

ad

MENSVRAS

EIVS,

ET

:

portam SVPE-

VESTIBVLVM

etc.

huius

porta

atrii interioris,

australis

dicitur, quae secunda, orientalis, quae uero tertia, aquilonaris. Et hoc nimirum iuxta rationem uel ordinem temporum aut rerum quae gestae sunt. Nam hoc interius atrium illa est series patrum, quam continet liber generationis Iesu Christi 595 apud Matthaeum. Isti sunt patres, ex quibus Christus secun¬ dum carnem uerum Dei templum, templum non manu factum. Australis porta illic est Abraham, orientalis Dauid, aquilonaris transmigratio Babylonis. In hoc uno temporum ratio deficit, quod tamen rerum qualitas exigit, quod prima, ut iam dictum 600 est, australis,

secunda

dicitur

orientalis.

Nam

secundum,

quod

Abraham tempore prior fuit, et ad hunc primum promissio facta est beati seminis, quod est Christus, porta haec quae prima ponitur, orientalis recte dici debuisse uideretur. Verum etsi Dauid tempore posterior fuit, et ad hunc posterius promis605 sio facta

est Dei, dicentis

: De

fructu

uentris

tui ponam

super

sedem tuam, est tamen altera non parua pars dignitatis, prop¬ ter quam hic potius porta dici mereatur orientalis. Cuius enim aeque ut Abraham promissionem accipere meruit, eius myste¬ ria pectore sacro et ore prophetico cecinit Christi Filii Dei. Hoc 610 Abraham

non

fecit. Iste super

omnes

docentes

se prudens

et

super senes intelligens primus in omni generatione Iesu Christi sacramenta eius, sacramenta natiuitatis, passionis, resurrec¬ tionis, ascensionis quoque et regni eius miranda elegantia decantauit, et uerbis paene nudis, in quantum ratio temporis 615 permisit

aut hominum

quales

tunc

erant

duritia

ferre potuit,

praeeunte auctoritate regali, ut quidquam eloqui auderet de regno Dei, de iudicio et uirtutibus futuri saeculi, de qualibus Moyses nihil nisi per figuras et aenigmata scripsit. Recte igitur dicatur hic porta orientalis duplici gratia pater Christi Filii 620 Dei, altera, quia

et ipse repromissionem

accepit,

altera, quia,

qui nascitur post multa tempora, | fideli corde sacramenta PL 1477 concepit, et ore sacro edidit. Haec si rite perpendamus, am¬ plius eo delectabimur, quod euangelista Matthaeus hunc et ante et post Abraham in illa generatione nominauit, prius

5»4 Mt. 1, 1 ss. 602 Gal. 3, 16 (Gen. 12, 7). 11 8, 100. 612 cf. supra 30, 101.

585 erat] erit t 590 quod1] quam R 617 de] et ... et] de t

605 Ps. 131, ix.

602 quae om. t

611 Ps.

614 temporis o?n. R

IN HIEZECIHELEM 625 dicendo

: Liber

generationis

Iesu

II, 14-15

Christi

filii Dauid,

1711 et post

dicendo : Iesse autem genuit Dauid. Aquilonaris porta, ut hic tertia scriberetur, id quoque rerum ordo uel qualitas poposcit, quia uidelicet iuxta quod Hieremias praedixerat : Ab aquilone pandetur malum super habitatores terrae, tota aquilonaris, id 630 est nimium

aduersa

erat transmigratio

Babylonis.

Inde

autem

eadem transmigratio porta debuit dici, quia nimirum tunc gratia prophetica profusior populo Dei siue atrio templi Do¬ mini sese infudit, prophetantibus Hieremia, et hoc ipso Hiezecihele, Danihele, Aggaeo, Zacharia, et Malachia. Sed et ceteri 635 omnes

prophetae

fere in omnibus

quae

loquuntur

circa

illam

Babylonis captiuitatem uersantur, non quod illam tantum¬ modo peccatori comminentur populo, sed quod illa typus fue¬ rit captiuitatis, qua uniuersaliter omnes homines in huius mundi Babylone sub spirituali Nabuchodonosor exsulamus ; 640 unde

non

nisi per paenitentiam,

quam

omnes

prophetae

con¬

corditer praedicant, et per Christi gratiam liberandi sumus. Vnde recte in uestibulo portae huius aquilonaris mensae hinc et inde numero sexdecim uisuntur, quae sunt scripturae xvi prophetarum, quorum alii ante, alii post ipsam captiuitatem, 645 alii sub

eadem

captiuitate

prophetauerunt,

quorum

fidei uelut

testimoniis, quia totum innititur quod Deo dignum offerimus, recte dictum est, super quas immolabant, et super quas ponant uasa, in quibus immolatur holocaustum, et uictima. Et extra portam interiorem gazophylacia cantorvm in 650 ATRIO 40, 44

AD

INTERIORI,

AQVILONEM

VNA

EX

LATERE

QVOD

: ET

ERAT

FACIES

PORTAE

IN LATERE EORVM

ORIENTALIS,

PORTAE

CONTRA QVAE

VIAM

RESPICIENTIS AVSTRALEM,

RESPICIEBAT

AD VIAM

AQVILONIS.

Cantores 655 scriptura

huius atrii lex et prophetae ueteris

testamenti

libri

sunt, id est omnis

uiginti

quattuor,

quos

sub numero uiginti quattuor seniorum Apocalypsis Iohannis inducit, adorantes agnum et coronas suas prostratis uultibus offerentes stantibus coram quattuor animalibus oculatis retro et ante, id est et in praeteritum et in futurum respicientibus, 660 et indefessa

uoce

clamantibus

: Sanctus,

sanctus,

sanctus

Do¬

minus Deus omnipotens , qui erat, et qui est, et qui uenturus est. Horum profecto cantorum gazophylacia extra portam interio¬ rem, id est merces omnis extra praesentem uitam reposita est, et facies eorum, facies, inquam, una, id est intentio con-

625 Mt. 1,1.

626 ib. 5.

628 Ier. 1, 14.

656 cf. Apoc. 4, 4.

660 Apoc.

4, 8.

habitatores] omnes praem. Vulg. 632 Domini] 629 malum] omne praem. t 658/659 ante et retro ~ / 641 gratiam Christi ~ R 633 infundit / Dei t

DE

1712 665 sona

contra

SANCTA

uiam

TRINITATE

australem,

XXXI

ex latere portae

orientalis,

tendit

enim in ueram plenitudinem lucis, in aduentum ueri orientis Christi Filii Dei, quae uidelicet porta respiciebat ad uiam aqui¬ lonis, ut reuocaret eos quos abduxerat aquilo diabolus, et errare fecerat ab oriente ueri et aeterni solis. Illud tandem praeter670 eundum

non

est, quod

singula

portarum

huius,

| id est inte- D 104^

rioris | atrii uestibula ad atrium exterius respicere dicuntur, PL 1478 ut uidelicet eorum, qui sub lege et eorum qui ante legem fue¬ runt sancti et iusti una fuisse fides, una exspectatio uel spes intelligatur. ^ 675

16. Nec

illud praetereundum,

quod

portarum

huius

interio¬

ris atrii et portarum exterioris atrii ascensus numero graduum differunt. Nam ad illas septem graduum erat ascensus, ad istas octo gradibus ascendebatur. Denique ante Abraham, quem primam et australem huius atrii portam fuisse diximus, 680 nulla

octauae

mentio

est, qua

resurrectio

significatur,

sed

in

septima finis erat, qua ab operibus suis requieuit Deus. Ad Abraham primum octauae mentio fit, dicente Deo : Infans octo dierum circumcidetur in uobis. Per circumcisionem in infan¬ tibus fides seminis eius, quod est Christus, signabatur, per 685 octauum

diem

resurrectio,

quae

octaua

mundi

aetate

per eun¬

dem Christum donanda erat, praefigurabatur. Sed et in euan¬ gelio primum ex ipso Abraham fidem resurrectionis astruit ipse Christus, dum dicit Sadducaeis resurrectionem non credenti¬ bus : De resurrectione autem mortuorum non legistis quod dictum 690 est a Deo

dicente

uobis

: Ego

sum

Deus

Abraham

et Deus

Isaac

et Deus lacob ? Non est Deus mortuorum, sed uiuentium. Et de illo Apostolus dicit : Quia fide obtulit Isaac, cum tentaretur , et unigenitum offerebat, qui susceperat repromissiones, ad quem dictum est : Quia in Isaac uocabitur tibi semen ; arbitrans quia 695 et a mortuis

suscitare

potens

est Deus.

Igitur

ubi

secundum

Scripturas augmentum fidei reperitur, recte ascensionis quoque gradus augentur, et post septem in octauum ascensus perfici¬ tur, ob significandum eorum profectum quia ita crediderunt, uel sperauerunt introire in requiem Dei, et sabbatizare cum 700 illo ab

operibus

suis, ut

etiam

crederent

uel

exspectarent

resurrectionem carnis celebrandam aetate octaua mundi, in cuius fidei signum circumcisionem susceperunt octauae diei.

40, 45-46

17. Et dixit ad me : Hoc

682 Gen. 17, 12.

est gazophylacivm,

689 Mt. 22, 31-32.

qvod

respi-

692 Hebr. 11, 17-19.

668 aberrare t 669 tandem] tamen t 670 singulas t 672 ante legem et eorum qui sub lege ~ t 675/676 atrii interioris ~ R 679 primum R 682 fit] fuit t 683 in infantibus] infantis t 689 autem om. t 690 a Deo] a om. t 692 dixit t quia] qui t fide obt. Abraham Isaac Vulg. 701 octaua aetate ~ t

IN HIEZECIHELEM

II, 15-17

1713

CIT VIAM MERIDIANAM, SACERDOTVM, QVI EXCVBANT IN 705 CVSTODIIS TEMPLI. PORRO GAZOPHYLACIVM, QVOD RESPICIT AD VIAM AQVILONIS, SACERDOTVM ERIT, QVI EXCVBANT AD MINISTERIVM ALTARIS.

Notandum quod sacerdotes, quibus custodiae templi dele¬ gatae sunt, habitant in gazophylacio, quod respicit ad uiam 710

meridianam,

in qua

lux

plenissima

ad ministerium

est

; hi

autem

qui

excubant

altaris, in quo offeruntur uictimae pro peccato, in gazophylacio sint, quod | respicit uiam aquilonis, eos qui ab PL 1479 aquilone ueniunt et offerunt uictimas pro peccatis suscipere et saluare cupientes. Nimirum utrumque gazophylacium una 715 sancta

Scriptura

est, in qua

thesaurus

est noster,

si uere

sumus

diuites, si in litterae theca aurum spiritus sacramentorum et Christi pretiosos nouimus possidere lapides. Hoc tale gazo¬ phylacium tam ad meridiem quam ad aquilonem patet, quia nimirum, si Scripturam attendas maxime propheticam, diui720 tias salutis

non

minus

Iudaeorum

quam

Qui autem sunt hi sacerdotes ? Ait : 40, 46c Isti svnt filii Sadoc, qvi accedvnt Dominvm

vt

ministrent

gentium

possidet.

de filiis Levi

ad

ei.

Sadoc iustus interpretatur. Porro iustitiae principium fides 725 est, per

quam

et ante

circumcisionem

Abraham

iustificatus

est : Credidit enim Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Bene ergo non dixit, isti sunt filii Abrahae aut filii Israhel, aut certe filii Leui, sed isti sunt filii Sadoc, — Non enim omnes qui ex Israhel, hi sunt Israhelitae, neque quia semen sunt Abrahae, 730 omnes

filii, sed in Isaac

uocabitur

tibi semen,

id est non

qui filii

carnis, hi filii Dei, sed qui filii sunt promissionis, aestimantur in semine. Igitur isti quorum gazophylacia haec sunt, qui iure excubent in custodiis templi uel ad ministerium altaris, isti, inquam, sunt filii Sadoc, filii iusti Uei uel Christi Filii Dei, et 735 inde

40, 47

ueraciter

Et mensvs ET

filii Abrahae,

est atrivm

LATITVDINE

CENTVM

quia filii iustitiae.

longitvdine

centvm

cvbitorvm,

CVBITORVM.

Hic eodem sensu quo et in exteriore atrio centeni cubiti intelligendi sunt. Nam fideles carnis Christi patres, quorum 740

ex

carne,

quia

illos atrium

templum

corporis

eius

constructum

est,

idcirco

interius esse dicimus, pro peregrinatione, qua in

terra aliena propter promissionis spem peregrinati sunt, centu¬ plum acceperunt. Etenim iuxta apostolum aspicientes in remunerationem nequaquam exspectatione sua frustrati sunt. 724 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 40, 3 - CC 72, p. 109. 726 Rom. 4, 3 ; Gen. 15, 6. 728 Rom. 9, 6-8. 738 cf. supra 31, 483. 742 Hebr. u, 26. 704 sacerdotvm] erit add. i 713 peccatis] suis add. t 714 saluare in marg. R utrinque t 715 noster est ~ t, est om. R simus t 729 quia] qui R 735 Abrahae filii ~ t 742 promissionis spem] promissionem t

1714 745

40, 47b

DE SANCTA

Et

altare

Altare

quae

ante

TRINITATE

faciem

ante jaciem

templi.

templi

digna occursione

XXXI

fides eorundem

constructionem

patrum

eiusdem

exstitit,

templi, id

est incarnationis Christi praeuenit, quae statim in hoc pro¬ pheta mysticis designatur mensuris, incipiendo sic : 750 40, 48

J8. Et

EST

introdvxit

VESTIBVLVM

LATITVDINEM TORVM INDE.

PORTAE

Quae hactenus 755 cus

duorum

me

QVINQVE

in vestibvlvm CVBITIS

TRIVM

HINC,

templi,

et

ET QVINQVE

CVBITORVM

HINC,

ET

mensvs INDE,

TRIVM

ET

CVBI-

dicta uel-significata sunt, Spiritus propheti-

annorum,

quibus

hic

propheta

uaticinari

coepit,

uisionibus superposuit, et cuius illic humanitatem gloriosam expressit, per quattuor facies, hominis, leonis, uituli atque aquilae uolantis, eius hic sempiternam diuinitatem et eadem humanitate longe antiquiorem miris multumque arcanis mo760 dis | significauit.

Nunc

demum

quam

illic semel

et iterum

ui-

PL

1480

derat gloriam Domini, hic iam tertio replicat sufficientibus testimoniis assertionem fidei suae roborans, quod is qui homo in terris apparuit, qui passus est, qui resurrexit et in caelum ascendit, ipse sit qui cum Patre omnia creauit. Ait enim post 765 aliqua

: Et duxit

me

ad -portam,

quae

respiciebat

ad uiam

orienta¬

lem, et ecce gloria Dei Israhel ingrediebatur per uiam orientalem / et uox erat ei quasi uox aquarum \ multarum, et terra splendebat a D ioj maiestate eius. Et uidi uisionem secundum speciem, quam uideram quando uenit ut disperderet duitatem ; et species secundum 770 aspectum,

quem

uideram

iuxta

fluuium

Chobar

; et cecidi

super

jaciem meam. Igitur gaudentes et tam cum isto propheta quam cum dilecto euangelista confitentes, quia uidimus gloriam eius, gloriam quasi unigeniti a Patre, plenum gratiae et iteritatis, sequamur quantum possumus, quo symmisten suum ducit iste 775 uenerabilis

uir.

19. Et introduxit me, inquit, in uestibulum templi. Introduci in uestibulum templi catechizari est uerbo fidei, addiscere causas necessarias aduentus Christi Filii Dei, cur sibimet Deus humani corporis templum aedificauerit, propter quos, utrum 780 propter

quosdam,

an

absque

personarum

distinctione

propter

omnes homines aduenerit. Hic iam uide quid ille fecerit. Men¬ sus est uestibulum quinque cubitis hinc, et quinque cubitis inde, et latitudinem portae trium cubitorum hinc, et trium cubitorum inde. Decem cubiti quorum quinque hinc, et quinque inde 785 mediam

habent

765 Ez. 43, 1-3. CM 7, p. 5.

portam,

tribus

772 Ioh. i, 14.

hinc

et tribus

inde

latam

cubi-

774 cf. Rupert., De diu. off. Prol. 4 - CC

761 Domini 751 QVINQVE2] CVBITIS add. t Vulg. om. t

768 uiderant

t

754 uel] aut t

signata R

780 distinctione personarum

~

R i

IN HIEZECIHELEM

II, 17-19

1715

tis, decalogus est legis, quae nihil ad 'perfectum adduxit, et idcirco necessarium fuit, ut porta iustitiae Christus in medium eius se offerret, et quasi utraque manu defectu suppleret legis infirmae, legis impotentis. Hinc apostolus ait : Nam quod 790 impossibile

erat

legi, in quo

infirmabatur

per

carnem,

Deus

Filium suum mittens in similitudinem carnis peccati, et de peccato damnauit peccatum in carne, ut iustificatio legis imple¬ retur in nobis. Igitur ut iustificatio legis impleretur, porta iustitiae Christus aduenit, et quasi qui nos dextra laeuaque 795 sustentans, cubitos decem praeceptorum legem aliquid posse effecit. Vnde haec potestas uel facultas illi homini ? Videlicet, quia non homo tantum, sed Deus ipse est, quia qui sex diebus omnia fecit, ipse est, alioqui nec ipse posset. Ait ergo : Quia latitudinem portae tribus cubitis hinc, et tribus inde mensus est, 800 qui fiunt cubiti

sex, cuius

nimirum

latitudinis

Scriptura

testis

est, quia sex diebus, ut iam dictum est, dixit Deus, Fiat, et factum est quidquid usquam creaturarum est. Si dixit et factum est, per Verbum utique factum est, Christus autem Dei Verbum est. Idcirco potuit, | idcirco legem imperfectam ad pl 1481 805 perfectum

40, 49

adduxit.

Et

hic non

propter

Iudaeorum

sed et propter gentium salutem uenit, immo peccatores uocare uenit. Sequitur ergo : Longitvdinem avtem vestibvli viginti LATITYDINEM

810

Hic

VNDECIM

numerus,

tantum,

non iustos, sed cvbitorvm,

et

CVBITORVM.

scilicet

uiginti, in decenario

limite

binarius

est. Ergo longitudo uestibuli cubitorum uiginti extensionem significat gratiae Christi, cuius aduentus non usque ad Iudaeos tantum, sed et usque ad gentes saluandas pertingit. Porro undenarius numerus peccatorum typus est. Omne enim pecca815 tum

undenarium

est, quia

cum

quis peruersa

agit, praecepta

decalogi transit. Magna ergo, si ad mysterium spectes, latitudo uestibuli, magna enim et ampla gratia iusti Dei, quae uniuersum mundum sub peccati onere curuum intra sinus suos recipit. 820

40, 49b

Et

octo

gradibvs

ascendebatvr

ad

eam.

De octo gradibus iam supra dictum est, tet, nisi forte ex euangelio gradus eosdem nominibus ut dicamus octo beatitudines, Beati pauperes spiritu, octaua est : Beati

825 patiuntur

caelorum.

propter

iustitiam,

quoniam

nec repetere opor¬ suscipiamus, aliis quarum prima : qui persecutionem

ipsorum

786 Hebr. 7, 19. 789 Rom. 8, 3-4. 801 cf. Gen. 1, 3 ss. 818 cf. Is. 60, 14. 821 cf. supra 31, 673. 824 Mt. 5, 3.10.

796 potentia / 805 tantum 815 est om. t agit] ait t

om. R

813 et om. t

est

regnum

806 Mt. 9, 13.

saluandas gentes ~ t

1716 40, 49c

DE SANCTA

TRINITATE

XXXI

Et colvmnae erant in frontibvs vna hinc et altera INDE. Columnae in frontibus duae sunt, una hinc, quae uocatur

830 misericordia,

altera

inde,

cui

nomen

iudicium.

Hinc

miseri¬

cordiae, illinc iudicii columna stat. Primo namque aduentu suo Christus Dominus misericors uenit ad redimendum, secun¬ do iustus ueniet ad iudicandum. Haec omnis est introductio in uestibulum 835 confiteri

templi, quia uidelicet haec omnia

oportet

eum,

qui

templum

ingredi,

Christi per baptismum cupit uniri. 41, 1-2 20. Et INTRODVXIT ME IN TEMPLVM, SEX

CVBITOS

INDE.

LATITVDINIS

LATITVDO

840 CVBITORVM ET QVINQVE

HINC,

TABERNACVLI,

ERAT I ET LATERA CVBITIS INDE.

ET ET

ET MENSVS SEX

PORTAE,

corpori

EST FRONTES,

CVBITOS

LATITVDO

credere et

id est

LATITVDINIS

PORTAE,

QVINQVE

DECEM

CVBITIS

HINC,

Post uestibuli stationem in ipsum templum introduci est data confessione baptizari in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Nam ex eo quisque sic in illud templum dominici 845 corporis

ingressus

est, ut et Christum

induerit,

testante

apos¬

tolo, cum dicit : Omnes qui in Christo baptizati estis, Christum induistis. Sex, inquit, cubitos latitudinis hinc, et sex cubitos latitudinis inde. Haec est latitudo confessionis, quam debet scire quisquis hoc templum ingredi meruerit. Sex cubitos 850 quo

dierum

numero

creaturae

multitudinem

creator

unus

explicuit, sex, inquam, cubitos hinc apostolus confitetur, cum dicit : Quia in ipso condita sunt uniuersa in caelis et in terra, ui sibili a et inuisibilia, siue throni, siue dominationes, siue principatus siue potestates ; omnia per ipsum, et in ipso creata 835 sunt,

et ipse est ante

omnes,

et omnia

| in ipso constant.

Sex

itidem inde cubitos confitetur cum protinus subiungit : Et ipse est caput corporis ecclesiae, qui est principium, primogeni¬ tus ex mortuis, ut sit in omnibus ipse primatum tenens, quia in ipso complacuit omnem plenitudinem habitare, et per eum recon860 ciliare omnia

in ipsum

pacificans

per sanguinem

crucis eius, siue

quae in caelis siue quae in terris sunt. Istae sunt frontes templi, iste pulcher aspectus, magnumque et luminosum spectaculum in oculis animae confitentis. Sed haec ipsa pulchritudo confes¬ sionis opera requirit. Sequitur ergo : Latitudo tabernaculi et 865 latitudo

portae

decem

cubitorum

erat, et latera portae

cubitis hinc, et quinque cubitis inde. Tabernaculum

830 Ps. 100, 1. 846 Gal. 3, 27 coli. 26. 852 Coi. 1, 16-17. 856 1, 18-20.

833 iustus om. R t

830 Hier., In Hie%. \z, 1178, p. 588.

847 hinc latitudinis ~ t

inde ~ R 857 est1 om. t naculi et latitudo om. t

corporis om. t

quinque

interiorem

850 unius t

860 eius om. t

856 cubitos 864/865 taber¬

pl 1482

IN HIEZECIHELEM

II, 19-21

1717

domum dicit. Per cuius circuitum latera, | id est tabulae bis D 105* triginta tres erant, ut sequens sermo describit. Porro latitudo portae introitus erat eiusdem tabernacidi, patens decem 870 cubitis, et latera habens quinis hinc et inde cubitis, qui simul fiunt uiginti cubiti, quae erat latitudo tabernaculi. Nam con¬ tinuo subiungit : 41, 2b

Et RVM,

mensvs ET

est

longitvdinem

LATITVDINEM

VIGINTI

eivs qvadraginta

cvbito-

CVBITORVM.

875 Igitur latitudo portae decem cubitorum post ea quae prae¬ dicta sunt bonorum est incessus operum, per latitudinem geminae caritatis currentium, de qua totum pendere constat legis decalogum. Fides enim per dilectionem operatur, et id¬ circo senis frontium cubitis, statim huiusce latitudinis porta 880 coram panditur. 41, 3-4

21. Et

introgressvs

intrinsecvs

mensvs

est in fronte

PORTAE DVOS CVBITOS ; ET PORTAM, SEX CVBITORVM : ET LATI¬ TVDINEM PORTAE, SEPTEM CVBITORVM. Et MENSVS EST LONGI¬ TVDINEM EIVS VIGINTI CVBITORVM, ET LATITVDINEM EIVS 885 VIGINTI

Hoc

CVBITORVM,

EST Sanctvm

ANTE

FACIEM

TEMPLI.

SANCTORVM.

Et

DIXIT

AD

ME

1

Oraculum siue sanctum sanctorum in templo Deus est in Christo. Vnde dicit apostolus : Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi. Oraculum autem et prae foribus oraculi 890 templum,

sicut non

duo

templa,

895 secundum

hominem

pependit,

sed unum

templum,

sic homi¬

nem et in homine Deum non duos Christos sed unum con¬ fitemur Christum. De uocibus siue responsis huius oraculi et de dispositione Verbi incarnati illud sacrum corporis templum inhabitantis, non solum apostoli, sed et ipse Christus iugiter ut nihil a semetipso

faceret

aut

iudicaret, ita ut uerbi gratia gentem suam uel ciuitatem Hie¬ rusalem ruituram flere posset, flendo tamen non liberaret. Oraculum illud, quantae longitudinis, tantae et latitudinis, tantae nihilominus erat et altitudinis, quia uidelicet Christi 900 Domini

nostri

diuinitas,

quantae

antiquitatis,

quae

per longi¬

tudinem, quantae maiestatis, quae per latitudinem, tantae omnino caritatis est, quae intelligitur per latitudinem. Porro longitudo templi quadraginta cubitorum, qui numerus semper

877 cf. Mt. 22, 40. 878 Gal. 5, 6. 887 III Reg. 8, 6. 888 II Cor. 5, 19. 891 cf. Symbolum Quicumque. 896 cf. Leo, Ep. 28, 117-118 (Tomus Flau.) ed. Silva-Tarouca,

p. 27.

897 cf. Lc. 19, 41.

868 tria t 869 eiusdem tabernaculi erat ~ t 870 et2 om. t 871 fiunt] sunt t 877 geminae om. R t 878 dilectionem] caritatem Vulg. 884 eivs2

om.

t

homine om. R quae om. R

887

siue

om.

R

893 sacri t

887/888

in Christo]

894 inhabitatis t

Christus

R

891

et in

901 quantae] -que add. R

DE SANCTA

1718

TRINITATE

XXXI

in labore positus est, labores significat uitae praesentis, quos 905 in corpore

suo

dominicus

homo

longanimiter

pertulit.

Totum

hoc bre|uiter in fronte portae designant duo cubiti, dum con- PL 1483 fitemur quod unus idemque Christus Deus et homo sit, quae summa est catholicae confessionis.

41, 5-6

22. Et mensvs

910 latitvdinem

est parietem

lateris

domvs

qvattvor

sex cvbitorvm

cvbitorvm

: et

vndiqve

per

CIRCVITVM DOMVS. LATERA AVTEM, LATVS AD LATVS, BIS GINTA TRIA ; ET ERANT EMINENTIA, QVAE INGREDERENTVR

TRI¬ PER

PARIETEM DOMVS, IN LATERIBVS PER CIRCVITVM, RENT, ET NON ATTINGERENT PARIETEM TEMPLI. 915

Latera

bis triginta

tria, dicendo,

cum

VT

sexaginta

CONTINE¬ sex

dicere

potuerit, amplius placet intellectui, quia uidelicet triginta tribus annis templum dominici corporis et in illo templo suo Deus maiestatis Filius Dei Patris sustinuit in hoc mundo peregrinari. Idcirco recte distinguuntur 920 tria, quia

nimirum

per tot annos

utraque diuina scilicet autem lateris longitudo cubitorum. Illo, id est operum, quae operabatur 925 opera

non

jecissem

latera bis triginta

oboedientiae

Patri

seruiuit

atque humana Christi natura. Erat seu cubitorum, et latitudo quattuor senario numero perfectio diuinorum mirabiliter, quemadmodum dicit : Si

in eis, quae

nemo

alius fecit, isto autem,

id

est quaternario quattuor significantur elementa mundi, sub quibus seruiuit exinanitus in forma serui, in similitudine hominum factus, et habitu inuentus ut homo. Latera haec non attingebant parietem templi, quia uidelicet non permansuros 930 assumpsit

labores

uitae praesentis,

sed

temporales,

nino amoueret gloria resurrectionis, testante dicit : Nunc autem semel in consummationem

quos

om¬

apostolo, cum saeculorum ad

destitutionem peccati per hostiam suam apparuit, et quemad¬ modum statutum est hominibus semel mori, post hoc autem iudi935 cium,

sic et Christus

semel

oblatus

est, ad multorum

exhaurienda

peccata, secundo sine peccato apparebit expectantibus se in salu¬ tem per fidem.

41, 7

23. Et platea erat in rotvndvm, ascendens svrsvm PER COCLEAM, ET IN CENACVLVM TEMPLI DEFEREBAT PER

940 GYRVM : IDCIRCO LATIVS ERAT TEMPLVM IN SVPERIORIBVS 1 ET SIC DE INFERIORIBVS ASCENDEBATVR AD SVPERIORA IN MEDIVM.

Quod dixit, ad superiora in medium,

907 cf. Symbolum Quicumque. 1306-1311, p. 593.

920 cf. Phil. 2, 8.

924 Ioh. 15, 24.

idem est ac si diceret,

923/920 Hier., In Hiez ■ 12,

927 Phil. 2, 7.

932 Hebr. 9, 26-28.

906 cubiti duo ~ t 910 cvbitorvm supra lin. R 921 scilicet diuina ~ R atque] et t 925 id est om. R 920 mundi] huius praem. t 936 appare¬ bit sine peccato ~ / 930/937 per salutem in fide t, per fidem non in Vulg. 942 diceret] dicat t

IN HIEZECIHELEM

II, 21-23

1719

in medium et superius cenaculum. Tristega enim erant, de quibus et in templo Salomonis iuxta mysterium diximus et 945 nunc

dicimus,

quia

in hoc

diuinitatis

templo,

in hoc

Deo

uel

homine Christo tria tabulata sunt, et necesse est ut quisquis in Christo manere desiderat, in quolibet eorum fideliter consistat. Quaenam sunt tabulata haec ? Profecto tres bene uiuendi distinctiones. Tres credentium in Christum ordines, | PL 1484 95° quos

et ipse mystice

discernens

: Duo,

inquit,

in agro, duae

molentes in unum, duo in lecto, unus assumetur et unus relinque¬ tur. Itidem, isti sunt ordines, quos in isto propheta sub nomini¬ bus intelligimus, Iob, Noe, Danihel, etc., ut ibi relegere potes. Dicamus et aliud. Cum de hac, quam in terris agimus uita, ad

955 requiem

spiritus

in futuro

peruenerimus,

quasi

ad superiorem

domum tendimus, et ubi carne soluti ad requiem spiritus ascenderimus, carnis etiam nostrae receptionem in die resur¬ rectionis quasi supremi cenaculi exspectamus ascensum. Quod autem platea erat in rotundum ascendens sursum per cocleam et 960 in cenaculum

templi

deferebat

per gyrum,

et : Idcirco

latius erat

templum in superioribus, et sic de inferioribus ascendebatur ad superiora, et in medium, puto perspicuum esse lectori semper angustiora esse quae deorsum sunt, paulatimque dum ad summa conscendimus, latiorem nobis aperiri uiam et impleri

965 quod

scriptum

est : In tribidatione

dilatasti

mihi.

Per

rotun¬

dum autem et cocleam ascendimus templi cenaculum. Quae figura inter omnia schemata a philosophis quoque huius sae¬ culi pulchrior approbatur, dum et | caelum, et sol, et luna, D 106 et astra cetera, et punctum terrae, et in corporibus quoque

970 humanis

oculi quasi

altera

sidera

et figura capitis, quod

om¬

nium sensuum receptaculum est, teretesque digiti, femina et brachia hanc praeferunt rotunditatem. Et ostium, inquit, lateris ad orationem. Et de hoc ostio in descriptione templi Salomonis scriptum est : Ostium lateris medii in pariete erat

975 domus

dexterae,

et per cocleam

ascendebant

in medium

cenacu¬

lum, et a medio in tertium. De hoc ita diximus : Ostium lateris templi uulnus est in latere lanceato dominici corporis praeter quod non est aditus, non est ostium uel ianua, qua intret quis,

946 III Reg. 6, 6. 950 Mt. 24, 40 coli. Lc. 17, 34. 953 cf. Ez. 14, 14. 958/ 972 Hier., In Hie%. 12, 1339-1353, p. 5 94. 965 Ps. 4, 2. 974 III Reg. 6, 8.

950 quos] quod t 953 intelligimus sub nominibus ~ R legere t 954 et om. R 956 domum] gradum domus R t 962 et om. R in om. D 963 sunt] sint Hier., qui add. : in ieiuniis, chameuniis, uictus continentia 964 con¬ tendimus t 967 a phil.] a om. D 969 et3 non Hier. 971 femina] femora t, et praem. Hier. 971/972 teretesque usque rotunditatem om. D 973 orationem] orientem t 974 scriptum est] 971/972 teretesque usque rotunditatem add. D 974/976 ostium usque diximus om. D

DE

1720

SANCTA

ut in quouis ordine coram 980 cum

lancea

percussum

TRINITATE

XXXI

Deo stare possit. Nam

esset, sanguis

et aqua

ex illo latere, profluxit,

sacramento deletum est peccatum mundi, in qua et sumus, dicente apostolo : Quia quicumque baptizati Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus. Ergo ostium, unum baptisma, per quod introitur in illud 985 pium,

quo

cum

ad missus

ascendere

demum

fuerit, tum

quo

baptizati sumus in unum est Dei temlicet,

uel a primo in medium, uel a medio in tertium, prout delectauerit quemque ascensus uirtutum uel celsitudo meritorum. Aliqua quae planiora sunt percurrimus, ut difficilioribus atque utilioribus immoremur. 990

41, 8-9

24.

DATA

Et

vidi

LATERA

in

domo

altitvdinem

AD MENSVRAM

CALAMI

per

circvitvm,

SEX CVBITORVM

fvn-

SPATIO.

Et LATITVDINEM PER PARIETEM LATERIS FORINSE |cvs QVINQVE CVBITORVM ; ET INTERIOR DOMVS IN LATERIBVS DOMVS.

Latera ista eiusmodi 995 tura

libri

Regum

in

PL 1185

intelligenda sunt, de qualibus Scripdescriptione

templi

Salomonis

dicit

:

Texit quoque domum laquearibus cedrinis. Porro laquearia sunt tabulata, quae supposita trabibus affiguntur clauis decorem¬ que picturae suae solent aspectantibus praemonstrare miran¬ dum. Terna autem erant in templo laquearia, prima uidelicet 1000 post triginta cubitos

a pauimento,

secunda

post cubitos

sexa-

ginta contra summitatem porticuum, tertia post cubitos cen¬ tum uiginti in summitate totius domus. Non enim in Palaes¬ tina sicut in Aegypto culmina in tectis habentur, sed plana potius tecta domorum 1005 dum

apta

ad sedendum

construuntur.

Vnde

uidelicet uel deambulan-

dicit

in euangelio

Dominus

:

Et quod in aure auditis praedicabitur in tectis. Ceterum spiritualiter et nos templum hoc per fidem ingressi, uidemus alti¬ tudinem per circuitum fundata latera, ad mensuram calami sex cubitorum spatio, et latitudinem per parietem lateris 1010 forinsecus

quinque

cubitorum.

Quae

sunt

haec

in altitudine,

et per circuitum latera, nisi alta et perfecta quae in templo illo dominici hominis recondita sunt intelligentiae spiritualis arcana ? Vnde bene ad mensuram calami sex cubitorum dicun¬ tur fundata, quia iuxta mensuram, 1015 rum

siue apostolorum

diuisit Deus,

quam

unicuique propheta-

firmiter

et stabili fide sunt

omnia conscripta. Porro forinsecus latitudo quinque cubito¬ rum, qui numerus carnalibus propter quinque corporis sensus magis competit, litteralis siue historica Scripturarum est me979 Ioh. 19, 34. 982 Rom. 1006 Lc. 12, 3 coli. Mt. 10, 27.

6, 3.

984 Eph. 4, 5.

996 III Reg. 6, 9.

982 sumus1] in Christo Iesu add. t 984 introitur] in introitu t 993 et] erat add. Vulg. 997 affliguntur t 100 ti audistis D 1011 et1 om. R 1012 hominis] corporis D, sed uel hominis supra lin. 1017 qui numerus] quae R 1018 historia t

IN HIEZECIHELEM

II, 23-25

1721

diocritas, quae ardua caelestium mysteria spectare non ualen1020

tibus

per

discretionem

est

proponenda.

Interior

domus,

in

lateribus domus, de quibus supra diximus, euangelica proprie doctrina est, quam et praecipue in hoc templo altitudinem uidemus ad mensuram calami sex cubitorum, itemque ad mensuram quinque cubitorum, ut sicut iam dictum est, et 1025

magis

perfecti,

qui

per

senarium,

et

mediocres

rium discernendi significantur, numerum leuent internorum aciem oculorum.

41, 10

Et inter gazophylacia IN CIRCVITV

1030

DOMVS

subauditur

qui

per

quina¬

habeant quo utiliter

latitvdinem

viginti cvbitorvm

VNDIQVE,

uidi.

Gazophylacia

haec

thesauros

omnes

sapien¬

tiae uel scientiae, qui in hoc templo, id est in Christo sunt abs¬ conditi, latitudo autem inter haec cubitorum uiginti, qui nu¬ merus binarius est, in decenis superexcellentiorem uiam signi¬ ficat geminae caritatis, Dei et proximi, sine qua nihil cetera 1035

charismata

prodesse

apostolus

asserit.

25. Ex eo quod secundum hanc propheticam uisionem Deus maiestatis templum sibimet humani corporis condidit, quis nobis fructus accessit ? Quis nisi quod | apostolus ait : In ipso PL 1486 complacuit omnem plenitudinem habitare, et per eum reconciliare 1040

omnia

in

ipsum,

pacificans

per

sanguinem

crucis

eius,

siue

quae

in terris, siue quae in caelis sunt ? Sequitur ergo : Et

41, 12-13 1045

aedificivm,

VIAM

qvod

RESPICIENTEM

cvbitorvm.

Paries

latitvdinis

per

erat

AD MARE, avtem

separatvm,

LATITVDIDINIS

aedificii,

circvitvm

versvmqve

: ET

SEPTVAGINTA

qvinqve

longitvdo

LONGITVDINIS

CENTVM

aedificium

separatum

?

nonaginta

CENTUM CU¬ ET PARIETES

CVBITORVM.

Et aedificium, inquit, quod erat separatum. 1050

cvbitorvm

eivs

CVBITORVM, ET MENSUS EST DOMUM LONGITUDINE BITORUM, ET QVOD SEPARATVM ERAT AEDIFICIVM, EIVS,

ad

Nimirum

beata

Quod erat illud

sanctorum

societas

angelorum, quos inter et nos grandis erat separatio, grande dissidium. Idcirco dicitur, aedificium quod erat separatum. Et continuo subiungitur : Versumque ad uiam respicientem ad mare. Via respiciens ad mare Deus noster Christus erat non 1055

immemor

profundae

miseriae

nostrae,

quippe

qui

et per

pro¬

phetas suos praenuntiabat, quod in plenitudine temporis dignaretur ad nos descendere et in nostro mari naufragium mortis atque in exemplum Ionae triduanam sepulturam sub-

1030 Col. 2, 3. 19-20.

1056

Gal.

1033 I Cor. 12, 31. 4, 4.

1058

cf. Mt.

1037 cf. Ioh. 2, 21. 12, 39 ; Lc.

1038 Coi. 1,

11, 29.

1046 domvs longitvdinem Vulg. 1047 paries t 1031 uel] et t erat om. t illuc t 1050 separatum om. t 1052 quod om. D R t 1055 non usque nostrae om. t

1049 1054/

1722 ire. Ad

DE

hanc

SANCTA

uiam

TRINITATE

uersum

XXXI

erat illud aedificium

separatum,

1060 eius namque gratiam exspectabat sanctorum caritas angelo¬ rum a nobis separatorum, exspectabat, inquam, quando paci¬ ficaret et coniungeret nos cum illis per sanguinem suum : Illud aedificium septuaginta latitudinis cubitos habebat, qui nume¬ rus in decenis septenarius est, et idcirco in limite latiori latis1065 simam caritatis requiem latitudo ista significat, quia iam tunc

1070

1075

1080

1085

41, 14

et sine nobis in Deo suo societas | angelica requiescebat. At- D io6v tamen plurimum perfectioni uel instructioni deerat, quia uidelicet ouis centesima perierat, drachma decima perdita fuerat. Ait ergo : Paries autem aedificii quinque cubitorum latitudinis fer circuitum, et longitudo eius nonaginta cubitorum. Quinarius qui secundae unitatis, id est denarii, medietas est, nondum plenam, nondum perfectam multiformis sapientiae Dei noti¬ tiam significat. Nam sciebant quidem iam beati angeli, quan¬ tae Deus esset potentiae, sed nondum experimento didicerant, quantae idem esset clementiae. Istud perdiscere habebant per admirabile opus reparationis nostrae. Vnde dicit apostolus : Et illuminare omnes, quae sit dispensatio sacramenti absconditi a saeculis in Deo, qui omnia creauit ; ut innotescat principibus et potestatibus , in caelestibus per ecclesiam multiformis sapientia Dei. Ergo paries quasi semiplenus, id est, quinque cubitorum erat, ad integrum, quod per secundam unitatem, id est per denarium, intelligitur, nondum peruenerat. Sed et longitudo eius nonaginta cubitorum erat, et ad centum non peruenerat. Numerus quippe centesima oue perdita diminutus erat. Sed quid fecit ille ? mensus est domum longitudine centum cubitorum, et quod separatum erat aedificium, et parietes eius longitudinis centum cubitorum.

Latitvdo SEPARATVM

avtem

ante faciem domvs

CONTRA

ORIEN

| TEM,

CENTVM

: et eivs qvod erat CVBITORVM.

1090 Dimensio ista quadra est. Et est sensus : Ouem centesimam ad ouile reportauit, et ouium suarum numerum ad integrum suppleuit, et sicut centenarius numerus quadratus est, decies enim decem centum efficiunt, ita suum ouile magna quondam parte mutilatum totum reformauit atque repleuit, quasi per 1095 quadrum.

26. Et mensvs est longitvdinem 41, 15-18 EIVS, QVOD ERAT SEPARATVM AD VTRAQVE

PARTE

1061 cf. Coi. 1, 20. Lc. 15, 4.8.

CENTVM

CVBITORVM

1068 cf. Lc. 15, 4.8.

aedificii contra faciem DORSVM : EKTHETAS EX : ET

TEMPLVM

INTERIVS,

1077 Eph. 3, 9-10.

1084 cf.

ior>» erat om. t 1074 potentiae] patientiae D 1079 sapientiae D 1085 domus longitudinem R Vulg. 1093 quondam magna ~ R 1094 quasi om. R 1097 ET ETHECAS t ET Om. Vulg., HECTHECAS R

PL 1487

IN HIEZECIHELEM ET 1100

VESTIBVLA

EKTHETAS

IN

ATRII, CIRCVITV

LIMINA, PER

ET

TRES

II, 25-26 FENESTRAS

PARTES,

1723

OBLIQVAS,

CONTRA

ET

VNIVSCVIVS-

QVE LIMEN, STRATVMQVE LIGNO PER GYRVM IN CIRCVITV : A TERRA VSQVE AD FENESTRAS, ET FENESTRAE CLAVSAE SVPER OSTIA, ET VSQVE AD DOMVM INTERIOREM, ET FORINSECVS : PER OMNEM 1105

PARIETEM

AD

MENSVRAS

MA

INTER

ET

IN

CIRCVITV

FABREFACTA

CHERVB

ET

INTRINSECVS, CHERVBIM

ET

ET

FORINSECVS,

PALMAE

: ET

PAL¬

CHERVB.

Vbi praedictum templum aedificatum, immo et iudaica impietate solutum diuina in triduo potentia resuscitatum est, continuo quod separatum erat aedificium perfectum est et de 11 10 nonaginta

in centum

cubitos

prouectum

est, id est

beata

socie¬

tas angelorum drachmae decimae quae perdita fuerat centesimae quae perierat inuentione redintegrata est. quippe qui Christi gratiam exspectauerant electi ab mundi tunc apertis eiusdem aedificii portis introierunt, 1115

inuentione

ouis,

quam

pastor

pius

propriis

reportabat

et ouis Omnes origine et pro

humeris,

totum illud exhilaratum est ouile ouium caelestium gaudium¬ que fuit commune amicorum congratulantium. Sed erat adhuc locus, nec enim totus ex illis, qui aduentum huius gratiae praecesserant, completus erat numerus praefinitus ab initio 1120

electorum

: Ergo

dorsum. Quid que postquam dinem centum eius, quod erat 1125

dedit

dona

mensus

est, inquit,

longitudinem

aedificii

ad

est ad dorsum, nisi post discessum suum ? Deni¬ discessit uenerabilis iste uir, mensus est longitu¬ cubitorum, longitudinem aedificii contra faciem separatum, id est postquam in caelum ascendit,

hominibus

plena

largitate,

quasi

centenaria

per¬

fectione propter eos qui adhuc erant inimici non credendo uel non cognoscendo Christum Dei Filium. Vestibula atrii limina, fenestrae obliquae, et ekthetae, id est eminentia ex utraque parte, diuersa significant ministeria sanctorum apostolorum, 1130

prophetarum,

euangelistarum,

doctorum

atque

pastorum,

quos posuit uel dedit ad consummationem sanctorum in opus ministerii, in aedificationem corporis Christi, id est ecclesiae, quae et ipsa est templum Dei, quod et hic dicitur templum interius, quod ad dorsum, id est post abscessum suum, ut iam 1135

diximus,

mensus

1125 Eph. 4, 8.

est

hic

saepe

1129 cf. ib. ii.

dictus

uir.

Ekthetas

autem

1135/1137 Hier., In Hie £. iz, 1569-1571,

p. 602.

1099 vestibvxi 1102

terra]

mensvram

t

avtem

Vulg.

1100 et Thecas add.

i Vulg.

1106

chervbim

D, hecthecas 1103

t

interiorem] 1107

R

1101 A om. Vulg.

svperiorem

praedicatum

t

R

1108

1105

in triduo

potentia diuina ~ R 1109 est om. R t 1115 prius t 1116 est om. t 1119 praefin. ab in. eb. numerus ~R/ 1120 est om. D 1127 Filium Dei ~ t 1131 dedit uel posuit ~ R 1134 abscessum] ascensum t 1135 hic om. R

1724

DE SANCTA

TRINITATE

XXXI

Romae appellant solaria de cenaculorum parietibus eminentia siue maeniana ab eo | qui primus inuenit. Caelata erant omnia PL 1488 uel fabrefacta, a pauimento usque ad fenestras, et fenestrae clausae, etc. Nihil enim absque ratione et mensura in Dei 1140 templo a Deo factum est, a pauimento usque ad fenestras, id est ab infimo electo usque ad praedicatores clarissimos, per quos domui Dei ueritatis infulsit claritas. Quid autem est, quod clausae quoque fenestrae caelatae dicuntur aut fabre¬ factae ? Nimirum illud quod hodie per totum mundum miran1145 do gaudemus et gaudendo miramur, quia postquam morte interueniente clausa sunt ora beatorum Christi apostolorum, per quas uelut fenestras illuminatus est mundus, dum paterent adhuc et uocis officio in praedicatione fungerentur, postquam, inquam, clausae sunt illae fenestrae, pulchrius atque splen¬ ii 50 didius caelatae atque fabrefactae patent, caelatura uirtutum, fabrefactura miraculorum. Ibi cherubim et palmae, id est, quam in scriptis eorum quotidie scrutamur, multitudo scien¬ tiae, et quas in gestis eorum ueneramur, non incruentae mar¬ tyrii uictoriae. Ibi 1155 41, 19

FACIES

LEONIS

HOMINIS

IVXTA

IVXTA

PALMAM

PALMAM

EX

ALTERA

EX

HAC

PARTE,

ET

FACIES

PARTE,

tota enim illorum doctrina nobis haec duo categorizat, quia qui primo aduentu suo uenit nobis homo mansuetus in multi¬ tudine misericordiae, secundo aduentu uenturus est tamquam 1160 leo terribilis in magna iudicii fortitudine.

27. Altaris 41, 22

LONGITVDO

lignei trivm

EIVS

DVORVM

cvbitorvm

CVBITORVM

altitvdo

: ET

LONGITVDO EIVS, ET PARIETES | EIVS LIGNEI. ad me : Haec est mensa coram Domino.

ANGVLI Et

est, et EIVS,

LOCVTVS

ET EST

1165 Nimirum et hoc ad dorsum uir ille mensus est. Altare quippe ligneum mysterium crucis, mysterium uel sacramentum pas¬ sionis Christi est. Cum uenisset hora eius, ut transiret ex hoc mundo ad Patrem, in ipso transitu respiciens ad dorsum, id est, ad nos qui credituri eramus, post eundem ipsum transi1170 tum, mensus est altare ligneum, id est iam dictum crucis uel passionis suae sacramentum, substantiam panis et uini acci¬ piens in manibus, dicensque post benedictionem : Hoc est 1137 (Val. Max. 9, 12, 7).

1139/1140 ib. 12, 1506-1508, p. 599.

ib. 12, 1511-1514,

1107 cf. Ioh. 13, 1.

p. 599 s.

Lc. 22, 18 ; I Cor. 11, 23.

1152/1153

1172 Mt. 26, 26 ; Mc.

14, 22 ;

1137 meniana D, menia R t, maeniana Hier. caelata] cetera t 1141 infirmo/ 1140 apostolorum Christi ~ t 1147 quas] quos t 1147/1148 adhuc paterent ~ t 1148 officio] scilicet add. t 1149 inquam om. t 1150 fabricatae t patent om. t 1151 fabricatura t 1155 hac] alia R 1155/1156 fa¬ ciem

... faciem

duo nobis ~ t bus] suis add. t

Vulg.

1150

alia

R

t Vulg.

1158 homo] ut praem. t

1157

illorum]

eorum

1161 est om. Vulg.

/

haec

1172 mani¬

D 107

IN HIEZECIHELEM

II, 26-28

1725

corpus meum. Hic est sanguis meus. Altaris huius altitudo, trium cubitorum, longitudo duorum cubitorum est. Altitudo trium 1175 cubitorum fides est sanctae Trinitatis, sine qua nusquam est altare Dei. Longitudo duorum cubitorum extensio geminae dilectionis Dei et proximi, sine qua nihil dignum Deo potest offerri, qua plurimum indiget, quisquis ad hoc altare hostiam uiuam sacrificaturus accedit. Anguli eius, longitudo eius, et 1180 parietes

eius lignei, totum

quippe

altaris Christi

sacramentum

de ligno constat uiuificae crucis, quia totus sacrificii summa est passio eius, qui |pro omni mundo semetipsum super lignum PL 1489 crucis sacrificauit, et haec, inquit est mensa coram Domino, subauditur, sola et unica ; nam iudaici mensa sacrificii iam 1185 non

est coram

Domino.

Ne

afferatis, inquit,

ultra sacrificium

frustra : Incensum abominatio est mihi. Item : Numquid man¬ ducabo carnes taurorum aut sanguinem hircorum potabo ? sub¬ auditur, non. Sed quid ? Immola Deo sacrificium laudis, et multa his similia. 1190 41, 23-24

28. Et

dvo

ostia

erant

in templo,

et

in

sanctvario.

Et

in dvobvs ostiis ex vtraqve parte bina erant ostiola, QVAE IN SE INVICEM PLICABANTVR : BINA ENIM OSTIA ERANT EX

VTRAQVE

Duo 1195 rum

PARTE

OSTIORVM.

templi et sanctuarii ostia duo sunt testamenta,

et aedituus

est ipse, cuius

est templum,

sanctus

quo-

et uerus,

qui habet clauem Dauid, qui aperit, et nemo claudit, claudit, et nemo aperit. In his duobus ostiis ex utraque parte bina sunt ostiola quae in se inuicem plicantur, quod iuxta litteram per¬ spicuum est. Solent enim in maioribus tricliniis bina sibi hae1200 rere

ostia atque

coniungi,

ut maior

introitus

nequaquam

duo¬

bus et ingentibus, sed quattuor minoribus claudatur uel ape¬ riatur foribus. Iuxta sensum spiritualem bina erant ex utraque parte ostiola quae in se inuicem plicabantur , ut et in historia spiritus habeas intelligentiam, et in tropologia historiae ueri1205 tatem.

Quorum

utrumque

altero

indiget,

et si unum

perfecta caret scientia. Et caelata erant in ipsis ostiis templi 41, 25 1210

SCVLPTVRAE PALMARVM, PRESSAE ERANT. QVAM VESTIBVLI

FRONTE

defuerit,

chervbim,

et

SICVT ET IN PARIETIBVS QVOQVE EX¬ OB REM ERANT GROSSIORA LIGNA IN

FORINSECVS.

Caelata, inquit, erant in ipsis ostiis cherubim et sculpturae pal1197/ 1185 Is. 1, 13. 1186 Ps. 49, 13. 1188 ib. 14. 1195 Apoc. 3, 7. In Hier., 1204 inuerso. ordine sed 603 p. 1606-1610, 12, ■ Hiez In 1206 Hier., Hierem. 1, 4, 11 ; 1, 2, 23 ; 1, 5, 6 ; id.. In Es. 2, 4, 8.

1177 quo t multa om. R om. R

1189 1185 offeratis t est inquit ~ t 1183 crucis om. R 1211 erant claudatur minoribus ~ t 1201 sed] et add. t

1726

DE

SANCTA

TRINITATE

XXXI

marum. Quid enim sacra utriusque testamenti Scriptura nisi scientiae multitudinem et uictoriae continet insignia ? Ex illa Deum cognoscimus, quem scire summae est uertex scientiae, 1215 ex illa sumimus arma, quibus utendo non aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principatus et potestates, aduersus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequitiae in caelestibus, feliciter cum palma iustitiae queamus ad coro¬ nam uictoriae peruenire. Vnde et grossiora, inquit, ligna erant 1220

in

uestibulo

portae

forinsecus,

ut

et

firmitatem

haberent,

et

caelaturam possent recipere. Pulchreque iuxta intelligentiam spiritualem firmiora et caelata sunt ostia, ut et firmitatem habeant et pulchritudinem, ne quis ad sancta sanctorum simi¬ lis Oziae posset irrumpere, et sibi sacerdotium uindicare. 1225

42, 1 -3

29.

Et

edvxit

VERGENTEM CVBITOS 1230

me

in

atrivm

exterivs

per

| viam

dvcen-

TEM AD AQVILONEM, ET INDVXIT ME IN GAZOPHYLACIVM, QVOD ERAT CONTRA SEPARATVM AEDIFICIVM, ET CONTRA AEDEM

CVBITOS

AD

OSTII

AQVILONEM. AQVILONIS

CONTRA

VIGINTI

In

FACIE

: ET

CVBITOS

LONGITVDINIS

LATITVDINIS ATRII

PAVIMENTVM STRATVM LAPIDE ATRII PORTICVS IVNCTA PORTICVI TRIPLICI.

CENTVM

QVINQVAGINTA

INTERIORIS,

ET

EXTERIORIS,

CONTRA

VBI

ERAT

Has maxime partes ille uir ad dorsum mensus est. Haec est enim ecclesia de gentibus, cuius hic mensurae describuntur, 1235

quae

sub

aquilone

iacens

frigida

nullum

caloris

aut

luminis

diuini beneficium acceperat. Postquam uir ille, qui in caelum ascendit, quasi ad dorsum eius accessit, cuius faciem id est praesentiam in carne non uidit, et credendo in illum iam as¬ sumptum euangelicae gratiae mensuras centenas et quinqua1240 genas accepit, sicut in typum eius mulier illa, quae fluxum sanguinis patiebatur, accedens retro et tangens fimbriam uestimenti per fidem suam saluari meruit. Eduxit me, inquit, in atrium exterius, per uiam ducentem ad aquilonem. Tunc uidelicet, quando Iudaeis, qui quasi in meridie erant, repellentibus et 1245 blasphemantibus usi sunt apostoli auctoritate Spiritus sancti, ut dicerent : Vobis quidem oportebat primum loqui uerbum Dei, sed quoniam reppulistis illud, et indignos uos indicastis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. Sic enim praecepit nobis Do¬ minus : Posui te in lucem gentibus, ut sis in salutem usque ad 1250

extremum

terrae.

Sic

nimirum

praecipiendo

Dominus

induxit

1213 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 12, 20 - CC 72, p. 74 ; supra 31, 1148. 1215 Eph. 6, 12. 1219/1224 Hier., In Hie 12, 1616-1622, p. 603. 1224 II Par. 26, 16 ss.

124«

cf. Mt.

9, 20 ss.

124«

Act.

13, 46-47

(Is. 49, 6).

1216 potestates] et add. R t 1219 ligna om. D 1226 introdvxit Vulg. 1229 CVBITOS] MENSVS EST add. R 1235 coloris / 1236 acceperat beneficium ~ t qui om. R 1248 conuertimus / 1249 lucem] salutem t

pl

1490

IN HIEZECIHELEM prophetam,

induxit apostolorum

II, 28-30

chorum

1727

in gazophylacium,

quod erat contra separatum aedificium, et contra aedem uergentem ad aquilonem, aperuit enim illis ueritatis thesaurum, ut ex Scripturis intelligerent uocationem 1255

rum

tantum

esset

saepe dictum

Deus,

sed

gentium, quod non Iudaeo-

et gentium,

caeleste aedificium

a quibus

eatenus

fuerat separatum.

illud

In facie

longitudinis centum cubitos mensus est ostii aquilonis, et latitu\- D 107* dinis quinquaginta cubitos. Quid enim ecclesia gentium minus habuit, uel quam ludaei et Graeci distinctionem Deus fecit ? 1260

Latitudo

quinquaginta

cubitorum

largissima

est

remissio

pec¬

catorum, pro qua decertans apostolus quod ex fide sit, non ex operibus legis, illud maximum in testimonium adducit, quod Abraham non ex circumcisione, sed ante circumcisionem per fidem iustificatus sit. Longitudo centum cubitorum plena et 1265

perfecta

est

remuneratio

futurorum

Graeco

non

minus

quam

Iudaeo reposita, iuxta eundem apostolum. Gloria enim, in¬ quit, et honor et pax omni operanti bonum, Iudaeo primum et Graeco. Vbi erat, inquit, porticus iuncta porticui triplici. Por¬ ticui triplici, id est laquearia terna habenti. Nam et postmo1270

dum

subdit

Tristega

enim

erant,

et

non

habebant

Porticus erat iuncta por-

quia ueloces fuerunt ad credendum. 1275

1280

triplici,

| etenim

et

erant,

columnas

tamen

non

sicut erant columnae atriorum, id est, auditus uel sensus eorum, cito admixtus est apostolicae fidei et confessio¬ nem uelociter suscepit sanctae et indiuiduae Trinitatis, et tamen patriarchas aut prophetas non habuerunt, quae fuerunt columnae

Iudaeorum.

COMPLESSET

MENSVRAS

DOMVS

INTERIORIS,

PER VIAM PORTAE, QVAE RESPICIEBAT AD VIAM : ET MENSVS EST EAM VNDIQVE PER CIRCVITVM. ORIENTALEM IN CALAMO EST AVTEM CONTRA VENTVM

EDVXIT ME ORIENTALEM Mensvs

1285

tristega

habebant,

30. CVMQVE 42, 15-20

sicvt

facilitatis eorum,

et admiratio

Assertio est fidei gentium ticui

colvmnas,

ATRIORVM.

COLVMNAE

ERANT

41, 6

:

MENSVRAE,

CIRCVITVM.

QVINGENTOS

ET

MENSVS

EST

MENSVRAE

CALAMO

IN

CALAMOS

CONTRA

PER

AQVILONAREM

VENTVM

PER GYRVM. Et QVINGENTOS CALAMOS IN CALAMO MENSVRAE MENSVS EST QVINGENTOS CALAMOS IN AD VENTVM AVSTRALEM PER CIRCVITVM. Et AD VENTVM OCCIDENCALAMO MENSVRAE 1290

TALEM

RAE.

MENSVS

Per

EST

qvattvor

1258 cf. Rotn. 3, 22.

QVINGENTOS

ventos

CALAMOS

mensvs

1263 cf. Rom. 4, I.

est

IN

CALAMO

MENSV¬

illvd.

1266 Rom.

2, 10-1 1.

1266 enim] autem Vulg. 1271 non om. t 1262 adduxit t 1256 erat t 1284 in non in Vulg. 1291 illvd] 1277 et om. R 1275 tamen] cum t MVRVM

EIVS

t Vulg.

PL

1491

DE SANCTA

1728

TRINITATE

XXXI

Quia prophetam, immo prophetae ductorem, mirabilem uirum et sapientem architectum, quantum potuimus in hac uisione secuti, et illud, quod per ipsum omnia facta sunt, et 1295

illud,

quod

per

ipsum

omnia

restaurata

sunt,

beniuola

fide

confessi sumus, quod ad nostri maxime operis pertinebat pro¬ positum, deinceps plura omittentes propter compendium illa tantum de hac ipsa uisione sumemus quae potiora sunt. Primo dicendum iuxta litteralem descriptionem, quia murus hic 1300 simul duo milia calamos habebat. Sin autem calamus sex cubi¬ torum erat et palmi, qui sgxta pars cubiti est, perspicuum est murum exteriorem per circuitum habuisse calamos duo milia, qui faciunt cubitos duodecim milia trecentos triginta et tres, et trientem de duobus milibus. Prudens lector et diligens legat 1305

librum

Iesu

filii Naue

et inueniet,

quomodo

in suburbanis

haec

mensura seruetur. Ceterum, ut ad mysticum reuertamur sen¬ sum, quid post diuisiones templi atriorum siue aedificiorum tanta significat multiplicitas calamorum, nisi illam quae post incarnationem Christi, et quae per ipsum facta est reconcilia1310 tionem generis humani, per quattuor partes mundi diffusa est scientiam Scripturarum ? Etenim prius tantum in Iudaea notus erat Deus, et illic sacra Scriptura, quae per calamum intelligitur, in angusto detinebatur. Nunc autem ex quo Chris¬ tus in caelum ascendit, ecclesia eius in orientem, septentrionem, 1315 meridiem atque occidentem, quasi quingentis dilatata est calamis, id est multiplicem habet scientiam Dei, et ex paucis legis et prophetarum atque euangeliorum libris, tractando atque commentando armaria sua mundus impleuit. Quod autem multiplicitas duodecim milia cum trecentis triginta triI320 bus

efficit, | et insuper

trientem

de duobus

milibus,

illud con-

tinet sacramentum, ut singulis apostolis millenus numerus deputetur, et tamen ad mensuram plenitudinis Christi et perfecti uiri nemo ueniat, nisi iungantur ei trecenti et tri¬ ginta tres cubiti, per quos sanctae Trinitatis mysterium 1325

demonstratur.

Praeterea

quingentesimus

numerus,

qui

uice-

nus est quinquagenario, quod ad remissionem pertineat omnium peccatorum, non solum uetus Scriptura, sed et saluatoris in euangelio uerba demonstrant, dicentis : Duo debitores erant cuidam feneratori : unus debebat denarios qmn1299/1306 Hier., In Hie z- 13, 408-416, p. 618 s. 1312 Ps. 75, 2. 1321/1323 Hier., ib. 13, 423-426, p. 619. 1322 cf. Eph. 4, 13. 1324 Hier., ib. 427. 1325/1335 Hier., ib. 13, 447-457, p. 620. 1328 Lc. 7, 41-42.

1295 instaurata R t 1290 operis maxime ~ R 1299 hic murus ~ t 1306 seruetur] tenetur t 1309 et quae om. t 1310 humani] et quae add. t 131 5 atque] et / 1317 atque] et t 1320 effecit t 1323 uiri om. t perueniat R 1324 sanctae] et uenerabilis add. R, et indiuiduae add. i 1329 feneratori cuidam ~ D

PL

IN HIEZECIHELEM

II, 30-31

1729

133° gentos et alius quinquaginta. Non habentibus illis unde redderent, donauit utrisque. Et murus diuidit inter sanctuarium et uulgi locum. Ex quo intelligimus omnem supra templi descriptionem sacerdotum, qui sunt filii Sadoc, fuisse ministeriis delegatam ; hunc enim numerum, qui tanto spatio dilatetur et uniuersa 1335 circumeat,

separare

31. Et

43, 1-3

dvxit

sanctuarium

et uulgi

ad

qvae

ORIENTALEM, ET ECCE PER VIAM ORIENTALEM ET TERRA

MVLTARVM, 1340

me

VISIONEM

SECVNDVM

portam,

locum.

respiciebat

ad

viam

GLORIA I)EI ISRAHEL INGREDIEBATVR : ET VOX ERAT EI QVASI VOX AQVARVM SPLENDEBAT A MAIESTATE EIVS. Et VIDI

SPECIEM,

QVAM

VIDERAM,

QVANDO

VENIT

VT DISPERDERET CIVITATEM, ET SPECIES SECVNDVM ASPECTVM, QVEM VIDERAM IVXTA FLVVIVM CHOBAR: ET CECIDI IN FACIEM MEAM.

Ordo 1345 cunctas

tandem

fidei necessarius hic perfectus est, dum longe

superiora

dimensiones

repetens,

et uidi,

post

inquit,

uisionem secundum speciem , quam uideram, quando uenit ut disperderet duitatem, et species secundum aspectum, quem uide¬ ram iuxta fluuium Chobar, subauditur, anno quinto itemque anno sexto transmigrationis regis Ioachim. Quinam ille aspec1350 tus

uel quae

illae species

? Nimirum

fuerunt

aspectus

hominis,

aspectus leonis, aspectus uituli, aspectus aquilae uolantis. Aspectibus uel speciebus illis uera humanitas, uera passio, resurrectio quoque et ascensio significabatur Christi Filii Dei, quae | omnia corde credere ad iustitiam, et ore confiteri oportet D 108 1355 ad

salutem.

Sed

quidem

haec

euangelica

doctrina

est, et fami¬

liarius paruulis quasi lactis alimonia dulcis auditu et salubris animae gustu est. Verumtamen ad perfectionem fidei necdum satis est, nisi post lactis poculum proficiendo ad solidum perueniat cibum, ut credat et confiteatur quia in principio erat 1360 Verbum,

et Verbum

erat

apud

Deum,

et Deus

erat

Verbum,

et

omnia per ipsum facta sunt, et isto illud posterius esse, quod prius capere potuit, scilicet quia Verbum caro factum est, et habitauit in nobis, et secundum illas facies hominis, leonis, uituli, atque aquilae uolantis, uidendam nobis gloriam suam 1365 praebuit.

Recte

igitur

prioribus

| prophetiae

suae

annis,

illud

accepit uel scripsit, quod commodius capere possunt paruuli, et tandem in hac extrema uisione pro exercitatione perfectio¬ res habens sensus accepit uel perfectos habentibus sensus 1331 Ez. 42, 20. 1364 ib.

1354 Rom.

io, io.

1359 Ioh. I, 1-3.

1362 ib. 14.

1330/1331 non usque utrisque om. D Hier. 1333 fuisse om. R t 1334 enim] autem R Hier. 1342 cecidit t in] svper R t Vulg. 1345 dimensiones] diuisiones t 1349 aspectus ille ~ R 1350 species illae ~ R 1354 ad iustitiam om. R 1355 haec] et D 1363/1364 uituli leonis ~ t 1364 suam gloriam ~ R

pl

149$

XXXI

TRINITATE

SANCTA

DE

1730

scripsit, quid ante facies illas Christus Dei filius fuerit, et tunc 1570

cadit

demum

super

faciem

adoratione

perfecta

uidelicet

suam,

uerus adorator adorans in spiritu et ueritate.

31. Verumtamen

quantumuis fodiendo in altum de occulto

uisionis huius thesauro, necdum cuncta protulimus quaecum¬ que de Christo Deo et Domino nostro credere uel confiteri 1 375

christiana

ueritate

usquam

illud

enim

Necdum

compellimur.

consulta littera nobis respondit, quod permaxime splendet in omni pulchritudine catholicae confessionis, quod illa facies hominis, quam saepe dixit, de Virgine matre concepta et edita sit. Sequamur ergo et iuxta uestigia sanctorum patrum, 1380

loca

haec

qui

quoque

nos

sunt,

scrutati

scrutantes

audiamus

atque intelligentes gaudeamus inuenisse nos, quod non fuerit oblitus iste propheta sanctus confiteri, sicut a Spiritu sancto doctus erat, uenerandum uirginalis uteri partum. Ait post aliqua : 1385

44, 1-3

Et

convertit

ad

viam

portae

sanctvarii

QVAE RESPICIEBAT AD ORIENTEM ; ET Dominvs ad me : Porta haec clavsa ET

VIR

NON

ISRAHEL 1390

me

TRANSIBIT

INGRESSVS

Princeps

ipse

EST

PER

EAM,

PER

EAM,

sedebit

in

ea,

Domino ; per viam vestibvli VIAM EIVS EGREDIETVR.

ERAT erit

CLAVSA. Et DIXIT ; non aperietvr,

QVONIAM ERITQVE

vt

DOMINVS CLAVSA

comedat

portae

exterioris,

DEVS

PRINCIPI.

panem

ingredietvr,

coram

et

per

Haec profecto cum dicit, congrua sub imagine doctum se asserit, quod homo ille, qui Deus erat, per uterum Virginis in 1395

hunc

mundum

introierit.

Conuertit

me,

inquit,

ad

uiam

portae

sanctuarii exterioris. Porta sanctuarii quae est nisi Virgo, per quam nobis primo patuit ianua sanctuarii exterioris, sanctua¬ rii caelestis, quod erat extra nos, extra quod eramus nos ? Porro uia portae huius series est generationis, quae in euan1400

gelio

texitur

ab

Abraham

usque

ad

Ioseph

uirum

ipsius,

de

qua natus est Iesus, qui uocatur Christus. Haec porta respiciens ad orientem et uerum in semetipsa suscipiens iustitiae solem (quod ueraciter credimus et confitemur) erat clausa. Nec enim ut conciperet aut pareret uir illam aperuerat. Et dixit Dominus 1405

ad

me

: Porta

haec

clausa

erit,

subauditur,

quod

nunc

est.

Clausa est dum concipit, dum pariet nihilominus clausa erit. Non aperietur, et uir non transibit per eam. Clausa ante partum, clausa erit et post partum. Ex eo enim tempore quo angelus

1371 Ioh. 4, 23. 1374/1375 Symbolum Quicumque. 1400 Mt. 1, 16. 1402 cf. Mal. 4, 2. 1407 Hier., In Hie^. 13, 1208-1215, P* 646 s. ; id., Adu. Heluidium de Mariae uirginitate perpetua - PL 23, 193 ss.

1376 nobis om. R 1379 patrum sanctorum ~ D 1382 propheta iste ~ R 1394 in om. t 1397 nobis om. t 1402 solem iustitiae ~ R

IN HIEZECIHELEM

II, 31-32

1731

loquebatur : Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus altis1410 simi obumbrabit tibi ; quod autem nascetur ex te sanctum uocabitur Filius Dei. Et quando natus est, uirgo permansit aeterna, confundendos eos, qui arbitrantur eam | post natiuitatem sa- PL 1494 luatoris habuisse de Ioseph filios ex occasione fratrum eius, qui uocantur in euangelio. Pulchre cum dixisset : Et uir non transi i4!5 bit per eam, continuo subiunxit : Quoniam Dominus Deus Israhel ingressus est per eam. Ac si diceret : Non mireris quod uir non transibit per eam, et tamen pariet filium, quoniam filius, quem pariet. Dominus Deus Israhel est. Si is quem parit homo tantum, et non Deus esset, necesse erat ut ante partum, 1420 immo

et ante

conceptum

uir per

eam

transiret,

nunc

autem

Dominus Deus Israhel est, qui aliunde ueniens ingressus est in hunc mundum per eam, et idcirco non mirum, quod talis filius portam clausam id est matrem suam seruare potuit in¬ corruptam. Entque clausa principi, id est ad opus uel ad hono1425

rem

principis

: Princeps

iste magni

principatus,

qui

est forma

Dei, ipse sedebit in ea, ipse semetipsum humiliabit formam serui accipiens ex ea, ut comedat panem coram Domino, id est ut oboediat Deo Patri suo, quod est illi panem comedere, testante ipso, cum dicit : Aleus cibus est ut faciam uoluntatem 1430 Patris

mei.

Per

uiam

uestibuli

portae

ingredietur , et per

uiam

eius egredietur. Notanda diligenter distinctio ingressus atque egressus principis huius. Denique nos omnes, qui portis apertis, id est matribus corruptis nascimur, per quam uiam traduce inserente ingredimur, per ipsam et egredimur, unde et ignobiIste

sumus.

plebei

1435 les nimiumque

princeps

autem

nobilis

per

uiam, inquit, uestibuli portae ingredietur, id est per fidem cre¬ dulae Virginis concipietur, et per uiam non iam uestibuli portae, sed per uiam eius egredietur, id est per integra uirginalia, uera de carne caro, uerus de matre homo nascetur. 1440

32.

Post

haec

iam

legitima

tionem praeuaricatorum 44, 4

5

Et addvxit DOMVS Domini

1445 minvs

ET

; ET

AVRIBVS

ET

cecidi

: Fili

ECCE in

hominis,

TVIS

1409 Lc. i, 35. Ioh. 4, 34.

sequuntur,

ad

correc¬

sic incipit :

me per viam portae aqvilonis in conspectv

VIDI,

; et

quaedam

legis, et de quibus sermo

AVDI

IMPLEVIT

faciem pone

cor

OMNIA,

GLORIA

meam.

Et

tvvm,

QVAE

et

EGO

1414 cf. Mt. 12, 47; Mc. 3, 32.

DOMINI

dixit vide

LOQVOR

ad

DOMVM me

ocvlis

AD

Dotvis,

TE

1420 Phil. 2, 7.

DE

1429

1409 ueniet in te D, sed uel super te supra lin. 1410 ex te om. D 1414 euange¬ lio] super qua quaestiuncula Romae aduersum Heluidium illius temporis haereti¬ cum in adolescentia non grandem librum scripsisse me noui add. Hier. 1418 est Israhel ~ i 1421 est2 om. t 1427 ex ea om. t 1431 atque] et R 1433 matribus] membris t 1435/1436 inquit per uiam ~ R 1430/1437 credulae uirginis per fidem ~ R 1437 et] ut t 1444 Dominvs ad me ~ R

DE SANCTA

1732

COR

BVS EIVS : ET PONES TVS SANCTVARII. 1450

nouam

ingressus

modo

Hoc

TVVM

XXXI LEGI-

CVNCTIS

DE

ET

DOMINI,

DOMVS

CAERIMONIIS

VNIVERSIS

TRINITATE

EXI-

OMNES

IN VIIS TEMPLI

PER

legislationem,

quasi

oblitterata

iam lege Moysi superducit, septies emissa auctoritate dicentis Domini Dei : omnia

vobis

: Svfficiant

Devs

Dominvs

dicit

Haec

SCELERA VESTRA, DOMVS ISRAHEL, EO QVOD INDVCITIS FIINCIRCVMCISOS ET CORDE, INCIRCVMCISOS 1455 LIOS ALIENOS

6.9

CARNE, VT SINT IN SANCTVARIO

1.16

Haec dicit Dominvs RESPICIT

1470

OPVS

AD

FIT,

KALENDARVM Haec ALICVI 1475

Dominvs

FILIIS

POSSIDEBVNT

13

Haec

SVIS

CLAVSA

EAM

dicit

Devs

ipse

SED

IN

QVIBVS DIE

IN

ET

EIVS

princeps

FILIORVM

domvm

SVORVM

ERIT,

HEREDITARIE.

Dominvs

DVPLICEM

dinumerantes, spondet

DIEBVS,

: Si dederit

Devs

: Hic

IN DVODECIM

FVNICVLVM

quaerimus

numerus,

est

terminvs,

in

TRIBVBVS ISRAHEL

auctoritatis

uices interpositas

quid ista sibi uelint, statimque

legem

qvo

: QVIA

HABET.

Ista legentes, et diuinae 1480

SEX

APERIETVR,

: HEREDITAS

POSSIDEBITIS TERRAM IOSEPH

ERIT

SABBATI

AVTEM

APERIETVR.

dicit DE

EXPIABIS

ET

Devs : Porta atrii interioris, qvae

ORIENTEM,

DIE

men¬

vna

in

mense,

IMMACVLATVM,

ARMENTO

DE

sis, SVMES VITVLVM SANCTVARIVM.

primo

: In

Devs

Dominvs

dicit

Haec

POPVLO

A

VESTRA

CONFINIA

ET IVSTITIAM FACITE, SEPARATE MEO, AIT DOMINVS DEVS.

IVDICIVM

INTERMITTITE,

RAPINAS

ET

: INQVITATEM

ISRAHEL

: Svfficiat vobis principes

Devs

dicit dominvs

Haec

1465

IN MEDIO

QVI EST

| ALIENVS

FILIVS

I IN GREDIETVR

NON

ISRAHEL.

FILIORVM

9.18

OMNIS

MEVM,

S AN CT VARI VM 1460

incircvm-

alienigena

CARNE,

INCIRCVMCISVS

ET

CORDE,

CISVS

: Omnis

Devs

dominvs

dicit

Haec

MEO.

spiritualem

hic

proponi

re-

spiritua¬

libus, eo quod septem sint gratiae sancti Spiritus. Simul ad memoriam reducimus illud legislatoris Moysi dictum : Prophe¬ tam de gente tua et de fratribus tuis sicut me suscitabit Dominus Deus tuus, ipsum audies. Sicut me, dixit, tamquam diceret : 1485

sicut

ego

homo

sum

ille uerus erit homo

tibi

carnali

populo

legislator

uetus,

sic

spirituali populo legislator nouus. Igitur

1482 Deut. 18, 15.

1462 ivdicivm] et praem. Vulg. 1464 Devs om. t 1465 in2 non in Vulg. 1470 fit] sit / 1479/1480 ipse numerus respondet ~ R 1480 iste t pro¬ poni hic ~ R 1481 Spiritus sancti ~ R / 1483 suscitabit] tibi add. R t (Vulg.)

1485 populo]

Israhel add. t

sic] sit t

1486 homo

erit ~ t

D 108 PL 1495

IN HIEZECIHELEM

II, 32-34

1733

dum quaerimus, quid haec in isto propheta legislatio sibi uult, omnia nobis respondent, quia princeps ille, qui iuxta praece¬ dentia lectionis per clausam portam egreditur, legem afferat 149°

meliorem

pro

suo

principatu,

spiritus, quae totum hominem mortis. Proinde illud quoque

legem

nouam,

legem

uitae

ac

liberare possit a lege peccati et nequaquam a mysterio uacare

aduertimus, quod in initio propheta dicit, et adduxit me -per uiam portae aquilonis. Denique iste uir, iste nouus legilator, 1495 iuxta

patriarchae

Iacob

uaticinium,

expectatio

est gentium,

quae ad aquilonem uersae erant, id est diabolum, qui per fri¬ gidum designatur aquilonem, per longos et uetustos errores secutae fuerant et ipsae Iudaeis repellentibus legem huius uiri recepturae erant. 1500

34. Notandum

dicendo : Hic Praemissa recte in hac ligere, sanitas 1505 describit

Et

47, 1-8

deinde

quia

septimo

edicto

terra

diuiditur,

est terminus, in quo possidebitis terram. uel praeeunte terrae et aquarum sanitate, ut distributione terram uiuentium debeamus inteleius terrae, unde processerit, hoc modo propheta

:

convertit

EGREDIEBANTVR

me

ad

SVBTER

portam

LIMEN

domvs,

DOMVS

et

ecce

AD ORIENTEM

aqvae

: FA-

CIES ENIM DOMVS RESPICIEBAT AD ORIENTEM : AQVAE AVTEM DESCENDEBANT IN LATVS TEMPLI DEXTRVM AD MERIDIEM 1510 ALTARIS. Et EDVXIT ME CONVERTIT ME AD VIAM QVAE RESPICIEBAT AD TES A LATERE DEXTRO QVI

HABEBAT

PER VIAM PORTAE AQVILONIS, ET | PL 1496 FORAS PORTAM EXTERIOREM VIAM

ORIENTEM ; ET ECCE \ CVM EGREDERETVR

FVNICVLVM

IN MANV

ME 1515 CVBITOS ; ET TRANSDVXIT RVRSVSQVE MENSVS EST MILLE, VSQVE

AD

: Et

GENVA

MENSVS

SVA,

ET

AQVAM

PER

AQVAE REDVNDANVIR AD ORIENTEM, MENSVS VSQVE

ET TRANSDVXIT EST

MILLE,

ET

ME

EST MILLE AD TALOS. PER

AQVAM

TRANSDVXIT

ME

PER AQVAM VSQVE AD RENES. Et MENSVS EST MILLE, TORREN: QVONIAM INTVM VERANT NON POTVI PERTRANSIRE TEMQVE TORRENTIS, QVI NON POTEST TRANSVADARI. 1520 AQVAE PROFVNDAE

Et dixit ad me : Certe

vidisti, fili hominis. Et edvxit

me,

ET CONVERTIT AD RIPAM TORRENTIS. CVMQVE ME CONVERTIS¬ SEM, ECCE IN RIPA TORRENTIS LIGNA MVLTA NIMIS EX VTRAQVE PARTE. Et AIT AD ME : AQVILAE ISTAE, QVAE EGREDI VNTVR AD SABVLI

1525 TVMVLOS

1491 cf. Rom.

ORIENTALIS,

8, 2.

ET

1493 Ez. 44, 4.

DESCENDVNT

AD

PLANA

1495 cf. Gen. 49, 10.

DE-

1496 cf.

supra 30, 108.

1497 aquilonem] 1496 diabolum] ad praem. t 1491 et] ac t 1489 affert t 1504 eius om. t R ~ est terminus 1501 R recepturi 1499 t add. quem 1518 TORREN¬ 1514 EST Om. t 1511 ME 0772 . R 1507 INGREDIEBANTVR t TEM

QVEM

R

t Vulg.

1519

INTVMERANT

t

1520

PROFVNDI

Vulg.

1734

DE SANCTA

SERTI,

INTRABVNT

TRINITATE

MARE,

ET

EXIBVNT,

ET

XXXI SANABVNTVR

AQVAE.

Si rite attendimus, mundus iste mare mortuum erat. Ad quid autem latus templi dominici, templi non manufacti, lancea perforatum

153° cucurrit,

est, et ex illo uulnere aqua

nisi ut tolleretur

mors

huius

cum

mundi,

quo

sangu 'ne

sanarentur

aquae generis humani ? Nec uero solummodo de corpore siue latere uisibili aqua profluxit uisibilis pro causa patrandae sanitatis, sed et de diuinitate inuisibili aqua processit inuisibilis, aqua sapientiae salutaris, aqua, id est gratia Spiritus 1535 sancti.

Idcirco

rectissime

Mictum

sit, ecce

aquae

redundantes

a latere dextro, a latere diuino. Porro illud caute et diligenter discernendum est, quia prius dixit, aquae autem descendebant in latus templi dextrum ad meridiem altaris, et deinde ecce aquae redundantes a latere dextro. Cum enim templum istud templum 154° Dei proprium

sit, in quo

corporaliter

inhabitat

omnis

plenitudo

diuinitatis, quomodo uel unde descendebant illuc aquae istae quae sunt dona Spiritus sancti ? Ergo nec iste sermo obliuisci patitur, quia Deus et homo est unus, idemque Christus, et in ipso natura hominis accepit, quod in ipso nihilhominus dare 1543 poterat

natura

Dei.

Nunc

uideamus

quo

ordine,

uel

quoto

gratiae inundantis incremento nostras aquas mortuas aqua ista uiua sanauit. Prius tamen non nos praetereat, quia cum dixis¬ set, aquae autem descendebant in latus templi dextrum ad meri¬ diem altaris, ut deinde diceret, et ecce aquae redundantes a 155° latere dextro,

interposuit

dicens,

et eduxit

me

per uiam

portae

aquilonis. Quid est enim quod ad uidendam redundationem aquarum uiuentium propheta educitur, per uiam partae aqui¬ lonis frigidi, nisi quod in nationes effundenda erat gratia Spi¬ ritus sancti ? Nunc reuertamur ad proposita. 1533

35.

Et

mensus

est

mille

cubitos,

et transduxit

me

\ per

aquam

PL

usque ad talos. Mille mensoris huius cubiti plenitudinem signi¬ ficant gratiae largitoris, qui prima mensione omnia tulit pec¬ cata mundi, per quam prophetam usque ad talos transduxit. Nam per talos aqua tinctos primae mensi |onis exstinctio D 1360

significatur

peccati

originalis,

quia

pro

illo Deus

ad

serpentem

pro muliere dixit : Ipsa conteret caput tuum, et tu insidiaberis calcaneo eius. Etenim maxime pro peccato originali insidia-

1528 Antiphona ad asperg. aquam temp. pasch. : Vidi aquam 700;

3, 516.1270

- CC

CM

9, p. 75.132.151.

Coi. 2, 9. 1557 cf. Ioh. 1, 29. 1561 Gen. 3, 15.

152»

cf. Rupert., In eu. Ioh. 2, cf. Ioh.

19, 34.

1540

1559 cf. Hier., In Hie%. 14, 985, p. 709.

1526 et2 om. t 1527 erat] est R 1530 ut om. t quo] quod est ut R 1533/1534 inuisibilis aqua processit 1542 obliuisci] nos praem. R t 1544 ~ R Christo t ipso] 1545 quoto] quanto t 1547 nos om. t 1557 tulit omnia

IN HIEZECIHELEM

II, 34-35

1735

batur diabolus serpens antiquus calcaneo mulieris et seminis eius, id est extremo fini eius, in tantum ut ad ipsum Christum 1565 Dei Filium uenire auderet insidiator, nihil tamen nociturus, sicut iste testatur : Venit enim princeps mundi huius, et in me non habet quidquam. Rursum mensus est mille, et transduxit me per aquam usque ad genua. Per talos soli apostoli, de quibus propheta : Quam 1570 pulchri,

inquit,

super

montes

pedes

euangelizantis

pacem

! Per

genua uniuersi significantur adoratores eiusdem Christi Filii Dei. Vsque ad haec genua secundae mensionis aqua peruenit, quando cum dixisset : Accipite Spiritum sanctum, continuo subiunxit : Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis. Nam de 1575 omnibus

qui Christo

genu

curuant,

dixit tertio :

Mensus est mille, et transduxit me, inquit, per aquam usque ad renes. Tunc nimirum tertio mensus est et suos, quo¬ rum hic propheta typum gerit, per aquam usque ad renes trans¬ duxit, quando iam sedens a dextris Dei Spiritum sanctum 1580

misit

illis, qui

eatenus

fortitudine accinxit.

carnales

et

infirmos

uirtute

induit,

Quarto mensurus est, et torrentem faciet, quem, inquit propheta, non potui pertransire, scilicet in resurrectione ; nam nec oculos uidere nec auris potuit audire, sed nec in cor homi1585

nis

eius

aestimatio

potuit

ascendere.

Tunc

ad

plenum

aquae

nostrae sanatae erunt, et omnis anima, quocumque uenerit hic torrens, uiuet, eruntque pisces multi satis, omnes uidelicet electi, quos in captura piscium centum quinquaginta trium post resurrectionem suam Do |minus significauit. Verumtamen PL 1498 1590

non

omnes

aquae

sanabuntur.

Nam

et

apostolus

loquitur

:

Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur . Recte ergo et hic sequitur : 47, 11

In litoribvs avtem eivs, et in palvstribvs BVNTVR, QVIA IN SALINAS DABVNTVR.

non

sana-

1595 Litora maris huius atque palustria dura sunt hominum cor¬ da, dura, inquam, uelut litorea saxa per incredulitatis duri¬ tiam. Itemque palustria, id est caenosa per concretam omnium uitiorum fetulentiam. Haec, inquam, non sanabuntur, quia in salinas dabuntur, id est etsi resurgant, non resurgent ad incor1600 ruptionis sanitatem, sed ad aeternam resurgent mortis pas¬ sionem.

1566 Ioh. 12, 31. ib. 23.

1569 Is. 52, 7 coli. Rom.

1576 Hier., ib. 14, 1000, p. 710.

1573 Ioh. 20, 22.

1574

1584 I Cor. 2, 9 (Is. 64, 4).

1588

10, 15.

Ioh. 2i, 11 ; cf. Hier., ib. 14, 1212, p. 717. Hier., ib. 14, 1223, p. 717.

1571 significantur uniuersi ~ R

1591 I Cor. 15, 51.

1585 aestimatio eius

t

1599

1595 cf.

ad] in /

DE

1736 Et svper

47, 12

PARTE

OMNE

AFFERENS 1605

Haec,

SANCTA

torrentem

LIGNVM

TRINITATE orietvr

XXXI

in ripis eivs ex vtraqve

POMIFERVM

: PER

SINGVLOS

MENSES

PRIMITIVA. etc.,

quia

paene

eadem

in Apocalypsi

leguntur,

et

nos

ad alia tendentes breuitati studere cupimus, iam hic finem huius lectionis facimus, uirum gloriosum ciuitatis magnae et templi sui mensorem siue architectum atque principem exora¬ tum esse cupientes, ut praediorum ciuitatis huiusce quae per 1610 quingenta

et quattuor

milia

undique

mensus

est,

aliquam

no¬

bis tribuat portionem. Sine dubio centupla illic reposita sunt sanctis, hic sua quaelibet pro isto principe relinquentibus. Constat autem quia dum terrena relinquuntur, quinque cor¬ poris sensus suis uoluptatibus orbantur. Recte igitur quingenta 1615

milia

disterminantur,

ut

secundum

numerum

sensuum,

qui

hic pro spe futurorum refrenantur, ipsa remuneratio centena¬ ria quinquies multiplicetur. Super omnem autem beatitudi-

1605 cf. Apoc. 22, 2.

1611 cf. Mt. 19, 29.

1604 afferret Vulg. 1607 magnae ciuitatis ~ R t 1612 illo t 1615 discriminantur t 1617 multiplicetur] et sint D milia. Quibus adduntur TTTT milia in perfectione praemiorum qua possit quisque sanctus mundi quadrifidi perfectus contemptor cum omnibus sanctis comprehendere quae sit latitudo longitudo sublimitas et profundum. Quod nimirum comprehendere non ualent qui sub elementis mundi seruiunt ut Iudaei temporalia nimis in Dei seruitio affec¬ tantes et fastidientes caelestia. Sancti autem supergressi quattuor elementa mundi quorum conuersatio in caelis est, hoc in praemio accipient ut possint nunc ex parte, in futuro autem plenarie comprehendere quae sit latitudo longitudo subli¬ mitas et profundum, quod est pro IIII mundi elementis in terra spretis IIII milia terrae promissionis in caelo accepisse, quae inquam sit latitudo, longitudo, subli¬ mitas et profundum, non quanta sit quoniam quanta sit latitudo caritatis in Deo qui immensa caritas est et nihil odit eorum quae fecit, quanta longitudo aeternita¬ tis in eo qui aeternitas ipsa est initio et fine carens, sublimitas potentiae in eo qui omnipotens est cui nullus resistere potest. Quantum profundum sapientiae in eo qui est ipsa sapientia et a quo est omnis sapientia nec angelis est comprehensibile nec hominibus excepto dumtaxat homine in Deum assumpto, qui unus in Trini¬ tate consors paternae gloriae per unitam et insitam sibi diuinitatem. Nouit omnia sicut ei dictum est a Petro : Domine, tu omnia scis. Solus ergo ille homo super homines Deus nouit, quanta, quam immensa gloria latitudinis longitudinis subli¬ mitatis et profundi sit in Deo, quoniam et ipse Deus est. Electis uero ceteris mag¬ num erat comprehendere non quanta sed quae sit latitudo, l.s. et profundum, quod est in terra promissionis possidere amplitudinem IIII milium, quibus nihil addi opus est ad beatificandum rationalem spiritum siue hominem siue angelorum in Dei aeterna sapienti et potenti caritate deliciantium et spaciosa deambulatione uirum illum comitantium, qui supra mensus est quater mille cubitos post quos dimensos intumuerant aquae torrentis, quem, inquit propheta, non potui pertransire, quoniam intumuerant aquae profundae torrentis qui non potest transuadari, quia uidelicet non potest humana aestimatione pensari quanta in hoc torrente uoluptatis et latitudo caritatis longitudo aeternitatis altitudo diuitiarum sapientiae ac potentiae Dei qua in Deo fruentur electi gratias agentes illi qui quos praedes tinauit per latam caritatem, hos et uocauit ad longam et interminabilem aeternitatem, iustificauit sublimi potentia magnificentia profunda sapientia, dum sapiendo quae sursum sunt, non quae super terram, digne computati sunt inter

IN HIEZECIHELEM nem 1620

35

1625

tur

illud amplectendum

est, quod

II, 35

1737

sic tandem

concludi-

:

Et nomen civitatis ex illa die, Dominvs ibidem. Quia uidelicet quod nunc cognoscimus ex parte, quod nunc uidimus per speculum in aenigmate, tunc cognoscemus, sicut et cogniti sumus, tunc uidebimus facie ad faciem, uidebimus D no sicuti

est,

uidebimus

1620 I Cor. 13, 12.

Deum

deorum

1623 I Ioh. 3, 2.

in

Sion.

|

1624 cf. Ps. 83, 8.

filios Dei, ciues uidelicet supernae ciuitatis quae in hac prophetica uisione mirifice et magnifice descripta est. add. Q 1623 uidemus t speculum] et add. R t 1625 Explicit liber xxxi, Incipiunt cap. xxxii D Explicit liber (numerus dei.) incipit xxxii quod est in Daniele primus R.

PL

1499

DE SANCTA

1738

TRINITATE

XXXII

IN DANIHELEM PROPHETAM COMMENTARIORVM LIBER VNVS. 1. Aperiente

Christo, cuius in hoc opere mysteria

quaerimus,

iam nunc Danielis uolumen introspicimus, et quamuis suscep¬ tum cursum maturius finire optemus, hanc tamen Scripturae partem intactam praeterire non sustinemus. Grandi enim 5 intus spectaculo

detinemur.

Quod

est illud spectaculum

? Ima¬

ginaria regni Dei contra regnum diaboli monomachia, peregrinantibus in hoc mundo captiuis sub iugo Babylonio, pro consolatione ciuibus regni Dei septiformiter ostensa. Prima est forma, qua statuam magnam atque terribilem 10 nimis lapis unicus de monte promicans, sine manibus confrin¬ git atque comminuit. Secunda, qua missos a rege tres pueros in fornacem arden¬ tem non tangit neque contristat ignis et aspectus quarti simi¬ litudo est Filii Dei. 15

Tertia,

qua

rex

25

Quinta,

qua

orator

magnus

atque

robustus

magnae

Babylonis

suae quam aedificasset mirator uoce de caelo ruente demen¬ tatus ex hominibus eiectus est et fenum ut bos comedit, atque ab hoc experimento confiteri compulsus est, quia altissimus in sempiternum uiuit, et regnum eius in generationem et genera20 tionem ; et non est qui resistat manui eius, et dicat ei : Quare fecisti ? Quarta, qua Babylonis ipsum regnum a rege Deo uictum est datumque Medis et Persis interfecto Balthasar Chaldeo, cui et Darius Medus successit. Dei

calumniosos

rogatores

regis

hominis

mortalis uicit, et misit, inquit, Deus meus angelum suum et conclusit ora leonum, et non nocuerunt mihi, quia coram eo iustitia inuenta est in me. Quod pronuntians rex : Deus, inquit, Danihelis, ipse est Deus uiuens et aeternus in saecula, et regnum 30 eius non dissipabitur , et potestas eius usque in aeternum . Sexta, | qua conpugnantibus quattuor uentis caeli, et quat- PL 1500 tuor bestiis ascendentibus de mari, post illas tandem cum nubibus caeli , quasi Filius hominis uenit, et usque ad antiquum dierum peruenit, et in conspectu eius obtulerunt eum. Et dedit ei 35 potestatem

et honorem

guae ipsi seruient.

et regnum,

et omnes

populi

tribus

et lin¬

Septima, qua destruendum esse peccati regnum superueniente regno iustitiae, manifestius edocetur oraculo huiusXXXII, 30-31.

9. 24-

9 Dan. 2, 34. 25

Dan.

6, 22.

12 Dan. 3, 92. 28

Dan.

6, 26.

15 Dan. 4, 28.32. 31

Dan.

7, 13-14.

XXXII, 7 in hoc mundo om. t 25 qua om. t 30 usque om. D pugnantibus t 38 iustitiae] Dei add. t, Christi add. R

22 Dan. 5, 37

Dan.

31 cum

IN DANIHELEM,

1-2

1739

cemodi : Septuaginta hebdomades abbreuiatae sunt super popu¬ lo Ium tuum, et stiper urbem sanctam tuam, ut consummetur praeuaricatio, et finem accipiat peccatum, et deleatur iniquitas, et ad¬ ducatur iustitia sempiterna, et impleatur uisio et prophetia, et ungatur sanctus sanctorum. Hic ergo paulisper immoremur, et quamquam nota replicantes laudem et gloriam regis Christi 45 sine

fastidio

praedicemus.

2. In primis Babylonis regem, multarum

gentium uictorem

et Dominum, tutam aut quietam pro uictoriis habere gloriam, praesagia futurorum et praesentia quoque mala non sinunt. Tenet autem typum diaboli in eo uidelicet, quod ciuitatem semel

50 Hierusalem

et

iterum

oppugnando

conculcauit

atque

captiuum ex ea duxit populum Dei. Semel, inquam, quando, ut hic scriptum est, regnante Ioachim anno tertio regni eius obsedit eam, regemque Ioachim transtulit, partemque uasorum domus Dei asportauit, quae et intulit in domo Dei sui, 55 omnesque uiros fortes et bellatores captiuos duxit, suffecto rege Sedecia qui patruus erat Ioachim. Iterum autem, quando rebellante eodem Sedecia anno nono regni eius uenit ipse | PL 1501 et omnis exercitus eius in Hierusa|lem, et interrupta est dui¬ tas, comprehenditque Sedeciam et oculos eius effodit, uinxit D nov 60 eum

catenis,

et

adduxit

Hierusalem

Babylonem,

in

quoque

destruxit, et domum Domini succendit, Nabuzardan prin¬ ceps exercitus seruus eius, et reliquam partem populi transtulit in Babylonem, et omnia uasa reliqua, in quibus Domino ministrabant. Vtrobique, ut iam dictum est, typum 65 diaboli tenet iste rex Babylonis. Sic namque diabolus ciuita¬ tem sanctam, uiuentis Dei Hierusalem caelestem, semel et ite¬ rum oppugnauit. Semel quando aduersus altissimum super¬ biendo socios superbiae suae angelos daemones factos secum in confusionem traxit. Iterum, quando primum hominem 70 deceptum

cum

omni

genere

eius

in istam

confusionis

regionem,

immo duplicem corporis et animae captiuitatem deduxit. Vnde notandum quod iste Nabuchodonosor prima transmigra¬ tione, tantummodo partem populi, partemque uasorum trans¬ tulit ; secunda uero et reliquam partem populi et residua ua.sa 75 tulit, sed et muros Hierusalem destruxit et domum Domini igne succendit. Sic denique diabolus prima irruptione supernae ciuitatis Hierusalem partem, id est quosdam angelos perdidit, secunda uero non quosdam, sed omnes homines, quorum multi-

51 IV Reg. 24, 13 ss. 1 ss.

72 IV

Reg.

44 regis om. R 59 uinxitque R t

56 IV Reg. 25, 1 ss.

24, 13.

74 IV

Reg.

67 Is. 14, 12 ss.

69 Gen. 3,

25, 13 ss.

48 non om. t 45 praedicamus t 67 aduersus] contra R 61 Dei R

54

Dei1] Domini 76 diabolus om.

t t

DE SANCTA

1740

TRINITATE

XXXII

tudo pro parte electorum sancta Hierusalem est, omnes, in80 quam, in uno parente perdidit, et gehennali peccati incendio conflagrauit. Recte igitur iste carnalis Nabuchodonosor, ne quietam quasi pro uictoria ducat gloriam, uisiones uidet regni alterius, regni Dei, quo superueniente non modo Babylonem suam sed et totum mundum interiturum esse non ignoret. Sic 85 etenim spiritualis Nabuchodosonor diabolus supernae uastator Hierusalem numquam de regno suo, de regno peccati et mortis ita securus exstitit, quin saltem quodammodo somnia¬ ret, quod scire nolebat, Scripturis attestantibus quandoque surrecturum fore contra se regnum Dei. Sed dicit in euangelio 90 suo rex magnus, rex et stabilimentum regni Dei : Cum fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt omnia quae possi¬ det. Si autem fortior illo superueniens uicerit eum, uniuersa arma eius auferet. In pace, inquit, sunt ea quae possidet, nimi¬ rum et iste typum gerens, ut iarn diximus, eiusdem fortis uano 95 tumore dixit, cum iam audisset expositum quod contra se clamauerat de caelo sanctus et uigil : Nonne haec est Babylon quam ego aedificaui in domum regni in robore fortitudinis meae, et in gloria decoris mei ? Itaque non idcirco de illo dicit, in pace sunt ea quae possidet, quod umquamuere securus esse potuerit, 100 sed quod cum tumidus esset latro tumore furioso, pacem quae non erat falso sibimet arrogauit. 3. Porro

Danihelem

nunc

nobis

in memoriam

ueniat

hunc

| sanctum

caelesti testimonio uirum desideriorum esse dic¬ tum. Qualium enim desideriorum erat uir, nisi qualia conicere 105 possumus ex reuelationibus huiusmodi ? Dicamus ergo quia, cum unus Deus unum sit sanctorum desiderium, duo propter illud eis desideranda sunt, alterum, ut auferatur peccati regnum, quod iam factum est, et fit per primum Christi aduentum, alterum, ut inimicis Dei tota insultationis tollatur uox, no quod faciendum est per secundum eiusdem Christi aduentum. Horum desideriorum flammam sancto huic sine dubio tempo¬ ra illa multum adauxerant. Amabat enim Deum, et necesse erat, ut pro illo quem amabat aemularetur contra inimicum regno eius peccati regnum, contra inimicos regni eius peccato1 15 res homines, ut diceret illud dauidicum : Vsquequo peccatores, Domine, nsquequo peccatores gloriabuntur ? et his similia. Vide¬ bat se exsulem, natum in hoc mundo, propter originale pecca-

90 Lc. 11, 21-22.

9« Dan. 4, 27.

102 Dan. 9, 23.

115 Ps. 93, 3.

79 est om. t 81 iste om. t 81/82 ne quietam] nequitiam t 82 gloriam ducat ~ t 8« peccati regno ~ R 87 saltem] salutem t 89 Dei 0711. t 90 rex2 om. t 92 nimirum] sic praem. t 95 clamaret t 96 de caelo om. t 100

cum

110

eiusdem

om.

t

om.

esse t

t

113

108

aduentum

inimicum]

Christi

illud praem.

~ i

R 114

109

uox

tollatur

~

R

regni corr. in regno

D

PL

IN DANIHELEM,

2-4

1741

tum, audiebat propter actualia peccata captiuato Dei populo dicere gentes : Vbi est Deus eorum ? Hinc tyrannidem diaboli, 120 illinc superbiam aspiciebat hominis uermis. Nimirum utrorum¬ que oderat amentiam, quia ueram solius Dei desiderabat glo¬ riam. Opportunas itaque pro re et tempore consolationes asse¬ cutus est, iuxta praeparationes, quibus cor suum praeparabat dicente psalmista : Desiderium pauperum exaudiuit Dominus, 125 praeparationes cordis eorum audiuit auris tua. Praeparationes huius luctuosas Scriptura haec statim primo loco indicat. 1, 8

Proposvit DE

MENSA

avtem REGIS,

EVNVCHORVM 130 PvERIS

1,17

Danihel NEQVE

PRAEPOSITVM

AVTEM

HIS

in corde

DE

VINO

NE

DEDIT

svo

POTVS

OMNIVM

VISIONVM

ET

pollveretvr

CONTAMINARETVR.

DEVS

SCIENTIAM,

IN OMNI LIBRO, ET SAPIENTIAM! DANIHELI TIAM

ne EIVS,

ET Ac

ROGAVIT deinceps:

ET

DISCIPLINAM

AVTEM

INTELLIGEN-

SOMNIORVM.

Vnde quia uir desideriorum eiusmodi erat, et uiriliter deside¬ rabat iudicium Dei, diuino illum constat praesagio sic meruisse 135 nuncupari.

Danihel

quippe

interpretatur

iudicium

Dei.

4. Et notanda diligenter studiosa consolatoris Dei proui-

dentia.

Nabvchodonosor, inquit Scriptura, somnivm vidit, et CONTERRITVS EST SPIRITVS EIVS, ET SOMNIVM FVGIT AB EO. 140

Praecepit

ET

MALEFICI,

sva, 2, 1-2

ergo

ET

rex,

vt

convocarentvr

CHALDAEI

! VT

arioli,

INDICARENT

REGI

et

magi,

SOMNIA

etc.

Non

Danihel

ipse somnium

taretur, Nabuchodonosor

145 tenere

non

potuit.

Quo

uidit, sed quod

somnium

enim

tendebat

Danihel

interpre¬

qui

superbis,

uidit et uisum Deus,

non

memoria

sed humilibus, immo non inimicis, sed amicis secreta sua reuelare consueuit ? Nimirum ut tunc quoque captiuos suos daret in misericordias, in conspectu eius qui ceperat eos. Quod et | factum est : nam per occasionem reuelationum, primus ille pl 1503 150 rex Danihelem in sublime extulit, et munera magna et multa 2, 48-49 dedit ei, et constituit eum principem super omnes provincias Babylonis, et praefectum magistratuum super cunctos sapientes Babylonis. Danihel autem | postulauit a rege ; et constituit D m super opera provinciae Babylonis Sidrach, Misach, et Ab155 denago : Ipse autem Danihel erat in foribus regis.

124 Ps. 9, 38. 119 Ps. 113, 10. CC 72, p. 135. 148 Ps. 105, 46.

120 uerbis t add. Vulg.

121 amicitiam t 140

ergo]

avtem

135 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 61, io 150 Dan. 2, 48-49.

131 sapientia Vulg. Vulg.

144

somnium

139 somnivm] eivs om.

t

146

amicis]

152/153 150/151 multa et magna ~ t (Vulg.) ei dedit ~ t suis add. t regem rogauit rege] a postulauit R quoque autem] Babylonis sapientes ~ t R. 154 prouinciarum R Babylonis om. R

TRINITATE

DE SANCTA

1742

XXXII

Nec mirandum propter hoc regem impium ad ea caelestibus admissum fuisse mysteriis, ut diceret : Ecce ego uideo utros quattuor solutos, ambulantes in medio ignis, et nihil corruptionis in eis est, et species quarti similis Ftlio Dei, cum et propter hoc 160 ipsum

Cyri

165 faciem

eius

regis

Persarum

uictorias

uaticinari

Spiritus

sanctus

non dedignatus sit, dicens : Qui dico Cyro : Pastor meus es, et omnem uoluntatem meam complebis. Qui dico Hierusalem : Aedificaberis / et templo : Fundaberis. Haec dicit Dominus christo meo Cyro, cuius apprehendi dexteram, ut subidam ante et dorsa

gentes,

regum

uertam.

Ac

: Et

deinceps

uoca-

ui te nomine tuo : assimilaui te, et non cognouisti me. Ego Do¬ minus, et non est amplius. Extra me non est Deus. Accinxi te, et non cognouisti me. Igitur quia captiuitas illa non ita ut nunc Iudaeis ira consummata, de qua Moyses in cantico : Ignis,

170 inquit,

succensus

est in

furore

meo,

et ardebit

usque

ad

inferni

nonissima, sed paternae correptionis uirga erat, nec praetereundum est in laudibus clementiae Dei, quod, corripit, dum flagellat et percutit, pariter clementiae ianuas aperit, intantum ut pro beniuolentia captiuis 175 paranda

suorum

2, 13

reges

barbaros,

homines

ethnicos,

alios

reuelationibus admittat, alios antequam

istud dum suae suis

secretorum

nati sint tuba

illustret prophetica, futuras illis promittendo atque pronun¬ tiando uictorias. 5. At egressa sententia, sapientes interficiebantvr : 180 Qvaerebantvrqve

Danihel

et

socii

eius,

vt

perirent.

O dura interrogatio ! Idcirco psalmista dudum spiritu pro¬ phetico in persona illarum atque similium dicebat : Super flumina Babylonis illic sedimus et fleuimus, dum recordaremur, Sion. In salicibus in medio eius suspendimus organa nostra. 185 Quare

illic fleuimus

? Quia

illic interrogauerunt

nos

qui

captiuos

duxerunt nos uerba cantionum, et qui abduxerunt nos : Hymnum cantate nobis de canticis Sion. Quomodo canticum Domini canta¬ bimus in terra aliena ? Nimirum Daniheli sociis eius primum pro tali causa fletus iste et conquestio tam dolenda 190 bat.

Denique

sacramentum

uisionis,

quam

compete-

Nabuchodonosor

uiderat uerbum cantionis erat, hymnus de canticis Sion erat, canticum Domini erat. At illi in terra ] aliena erant, non modo PL 1504 quod in illa Babylone captiui, sed et quod in hoc mundo exsu¬ les erant, a superna matre sua Hierusalem captiui in Adam.

157 Dan. 3, 92. 161 Is. 44, 28 ; 45, 1.4-5. 169 Deut. 32, 22. Hebr. 12, 6. 182 Ps. 136, 1-4. 194 cf. Gal. 4, 26.

173 cf.

157/158 quattuor uiros ~ Vulg. 158 ambulantes] et praem. Vulg. 161 di¬ cens om. t D 162 meam uoluntatem ~ t 166 in nomine meo t 174 beni¬ uolentia] sua add. t praem.

t

176 admittebat t

194 captiuati R

t

180 qvaerebatvr

t

184 Sion] tui

IN DANIHELEM,

4-5

1743

195 Quomodo ergo, inquiunt, cantabimus canticum Domini in terra aliena ? 0 rex, canticum quod interrogas, sacramentum uisionis quod exquiris interrogatione dura, hoc, inquam, et cetera caelorum secreta ac beatorum archangelorum cantica cantare uel scire hic non possumus, nisi paucissimi nostrum prophetae, 200

2, 15-16

quibus

Deus

Etiam 205

reuelat,

non

meritis

CVM ERGO REM INDICASSET GRESSVS ROGAVIT REGEM VT NEM INDICANDAM REGI.

quia

ipsorum,

ARIOCH TEMPVS

si non quaereretur occidendus

uir

desideriorum,

ut

supra

iam

sed

sua

gratia

!

DaNIHELI, DANIHEL INDARET SIBI AD SOLVTIO-

ipse et socii eius, tum

diximus,

gloriam

Dei

desi¬

derabat, plane praesens negotium non negligendum duceret, quo Deus glorificari poterat. Dixerant enim regi suo Chaldei : Sermo enim quem tu, rex, quaeris, grauis est : nec reperietur quisquam, qui indicet illum in conspectu regis : exceptis diis, 210

quorum

non

est cum

hominibus

conuersatio.

Sed

etenim,

o serui,

non deorum sed daemonum, quorum nulla est de sacramentis caelestibus cum hominibus collatio, non reperietur quisquam qui indicet sermonem hunc, excepto uno et uero Deo, cuius cum hominibus piis familiaris est conuersatio, quemadmo215 dum

dicit

: Quoniam

inhabitabo

in

illis, et

inambulabo.

Igitur

non modo, ne periret cum ceteris sapientibus Babylonis, uerum etiam ut res proficeret ad laudem Dei : 2, 17-19 220

Ingressvs in domvm svam Danihel, Ananiae, Misaheli, ET AzARIAE SOCIIS SVIS INDICAVIT NEGOTIVM : VT QVAERERENT MISERICORDIAM

TVNC est

A

DANIHELI : et

FACIE

PER

Danihel

DEI

CAELI

VISIONEM

benedixit

SVPER

NOCTE Deo

SACRAMENTO

MYSTERIVM

caeli

ISTO.

REVELATVM

etc.

Bene et in tempore tunc reuelatum est. Iam dudum sic reuelare proposuerat, sed differendo tempus et locum exspectabat. 225 Captiuos

quippe

suos

in

misericordiae

ira

iam

memor

com¬

mendare atque honestare intendebat. Siluit ergo, donec egres¬ sa sententia sapientes interficerentur, ut res tanto gratior ueniret, quanto maiore in periculo subueniret. Et ut ad supra memorati quaestionem psalmi redeamus, quo dicitur ab istis 230

pro

dura

interrogatione

flentibus,

quomodo

cantabimus

canti¬

cum Domini in terra aliena, prius rex ipse atque omne Baby¬ lonis regnum commotum est, ipsaque commotione quasi con¬ currentibus uniuersis populis et gentibus commune auditorium paratum est, quatenus dum inciperent cantores isti, datum sibi 235

per

misericordiam

in

205 cf. supra 32, 103.

terra

208 Dan. 2, xx.

214 conuersatio est familiaris ~ t PER

VIS. NOCTE

227 grauior t

~

Vulg.

234 dum

aliena

222

cantare

BENEDIXIT

Domini,

215 II Cor. 6, 16.

218 Ananiae]

supra lin. R

canticum

DANIHEL

et Vulg. ~

Vulg.

221 mysterivm Deo]

DeVM

R

DE

1744

XXXII

TRINITATE

SANCTA

starent ad audiendum, non modo attenti atque beniuoli, uerum et auditores desiderantissimi, collaudatores atque admiratores reuerentia pleni. Aliter sic factum fuisset, si ultronea nimis cantione propheticus spiritus salicibus illis cantasset, nimirum 240 margaritas canticorum Sion torua et bruta porcorum immun¬ ditia conculcasset. |

PL 1505

2, 29.45

6. Tv rex cogitare coepisti in stratv tvo, qvid esset FVTVRVM POST HAEC ; ET QVI REVELAT MYSTERIA, OSTENDIT TIBI QVAE VENTVRA SVNT, etc. 245 Vervm, inquit, est somnivm. Ecce uidemus quia uerum est somnium,

et fidelis

interpretatio

eivs,

quia secundum haec per partum incorruptae Virginis suscitauit Deus caeli regnum, quod in aeternum non dissipabitur, et regnum eius populo alteri non dabitur, comminuit, et con|250 sumit

uniuersa

regna

haec, regnum

Babyloniorum

aureum,

quod erat ditissimum, regnum Persarum et Medorum argen¬ teum, id est minus opulentum, regnum Macedonum aereum, id est multa eloquentia sonorum, regnum Romanorum fer¬ reum, id est fortissimum, quod comminuit et contriuit cetera 255 regna, quomodo

comminuit

et domat

omnia

ferrum.

Vniuersa,

inquam, regna haec comminuit hoc regnum, et ipsum stabit in aeternum futurum, de quo loquimur. Nam quomodo apostolus cum praemisisset illud dauidicum : Omnia subiecisti sub pedi¬ bus eius, futurum ait de quo loquimur: Nondum enim uidemus 260 illi omnia

subiecta, eum

autem

qui modico

quam

angeli minora¬

tus est, uidemus Dominum Iesum propter passionem mortis, gloria et honore coronatum, ita et hic praemisso quod constantissimum est, quia lapis abscisus de monte sine manibus, id est Christus sine uirili complexu de Virgine natus, factus est 265 mons

magnus,

postquam

percussit

statuam

regnorum

mundi

huius. Dicamus quia futurum est, quamuis iam ex parte fac¬ tum sit id de quo loquimur. Nondum enim comminuta atque consumpta uidemus uniuersa regna, eum autem qui illa com¬ minuet per primum aduentum suum, uidemus lapidem imple270 uisse orbem

terrarum.

Comminuet

met usque ad summum eius stabit in aeternum.

7. Nabvchodonosor

autem

per secundum

omnia

atque consu¬

aduentum

rex facit statvam

et regnum

avream

altitv-

23C cf. Isid., Etym. 2, 7, 2. 240 cf. Mt. 7, 7. 248 cf. Dan. 2, 44. 250/255 Hier., Dan. 1, 389-401 - CC 75 A, p. 794. 258 Hebr. 2, 8-9 (Ps. 8, 8). 263 Dan. 2,In 34.

230 cantatione t 240 brutaque t 241 conculcassent t 247 suscitabit / 254 contriuit usque et om. t 250 nunc autem necdum uid. ei omnia Vulg. 264/ 265 mons magnus est ~ R 267 de quo] quod D communita t 268/260 per primum adu. s. comminet ~ R /, comminuit R 272 in aeternum om. R

D iiiv

1745

IN DANIHELEM, 3, 1-2

5-7

DINE CVBITORVM SEXAGINTA, LATITVDINE CVBITORVM SEX, ET 275 STATVIT EAM IN CAMPO DVRAM PROVINCIAE BABYLONIS. ITAQVE

Nabvchodonosor

PAS, MAGISTRATVS, FECTOS, OMNESQVE DEDICATIONEM 280

REX

MISIT

AD

CONGREGANDOS

SATRA¬

ET IVDICES, DVCES, ET TYRANNOS, ET PRAE¬ PRINCIPES REGIONVM, VT CONVENIRENT AD

STATVAE,

QVAM

EREXERAT

NABVCHODONOSOR

REX.

Praecedenti reuelatione satis demonstratum fuerat, quia sapientia et fortitudo Domini sunt, et ipse mutat tempora et aetates, transfert regnum atque constituit, et uniuersa haec uno lapide, id est solida Christi Filii sui uirtute comminuit 285

atque

consumit.

Verum

ipsa

comminutio

siue

consumptio,

qualia uel quanta per | martyrum bella facta sit fiat atque pl 1506facienda sit usque in finem saeculi, quis illic quaesiuit aut intellexit ? Sequitur ergo ordine recto et uere mystico in hac uisione miranda martyrum Christi praefiguratio, quorum 290

reuera

fides

lapis

est.

Christus

enim

in

ipsis

est,

et

in

ipsis

Christum pugnare nemo qui dubitet. Quo enim modo uenerabilius illorum certamen praefigurari potuit peragendum aduersus regna mundi, aduersus regnum diaboli ? N abuchodonosor, inquit, rex fecit statuam auream altitudine, cubitorum sexa295

ginta,

latitudine

cubitorum

sex.

Nimirum

haec

est

idololatria

bruta, quam erexit rex Babylonis, rex spurcissimus Nero, Romani dedecus imperii, quae, uidelicet Roma, Babylon erat altera testante Petro apostolo, cum dicit : Salutat uos ecclesia, quae est in Babylone collecta. Erexit, inquam, non quod ante 300

idololatria

non

fuerit,

sed

quia

rebellans

lapidi,

qui,

ut

supra-

dictum est, regna mundi percusserat, eandem idololatriam altius erexit et edicta primus proposuit scribens magistratibus, iudicibus, ducibus, tyrannis et praefectis omnibusque regno¬ rum principibus, ut conuenirent ad dedicationem statuae, ut 305

coniurarent

ob

defensionem

erroris

antiqui

contra

nouam

doctrinam fidei christianae. Altitudo cubitorum sexaginta, latitudo cubitorum sex. Senarius hic in singulari ille in deceno limite uniuersitatem significat creaturae, quia senario numero dierum uniuersa creata sunt. Et signanter hoc utrobique 310

numero

statuam

suam

ille

distendit,

in

quo

nesciente

illud

significabatur, quod apostolus dicit : Et seruierunt creaturae ftotiits quam creatori. Quid multa ? Sidrach, Misach, et Abdenago deos non colentes regis Babylonii et statuam non ado¬ rantes quam erexit, colligati missi sunt in medium camini ignis

298 I Petr. 5, 13.

308 cf. supra 27, 318.

311 Rom.

i, 25.

277 magistratvs] et praem. R 281 satis om. R 293 regnum1 1 303 -que om. R 305 ob] ad t 308 quia] qui t 309/310 dierum usque numero om. D 310 illud] illo t

DE SANCTA

1746 315 ardentis.

num 3, 91-92

Et

TRINITATE

ambulabant

in medio

et dicentes hymnum

IN MEDIO

IGNIS

? ECCE

IN MEDIO

EIS, ET SPECIES

QVARTI

flammae

laudantes

Domi¬

Domino.

Tvnc Nabvchodonosor pere, ET AIT OPTIMATIBVS

320 AMBVLANTES

XXXII

rex SVIS

EGO

obstvpvit, et I NONNE TRES

VIDEO

IGNIS,

ET

SIMILIS

VIROS

NIHIL

FlLIO

svrrexit pro¬ VIROS MISIMVS

QVATTVOR

SOLVTOS

CORRVPTIONIS

EST

IN

DEI.

Sidrach decorus meus, Misach qui risus, Abdenago

seruiens

taceo interpretatur. Item, Ananias gratia Domini, Azarias adintorium Domini, Misael interpretatur quae salus Dei. Tres 325 isti tam

numero

quam

nominibus,

tam

causa

quam

passioni¬

bus, uniuersos significant milites atque bellatores regni Dei, confessores Trinitatis decoros, ridentes et seruiendo tacentes, id est uita innocuos, spe gaudentes, in tribulatione patientes, in quibus gratia Domini, 33° torium

Domini,

cum

quorum

quibus in ipsis passionibus adiu-

est salus

Domini,

id est Christus,

pro

quo et passi sunt, de quo iste mirando intellectu, et species, inquit, quarti similis Filio Dei. Ipse namque et in alio propheta dicit martyrum suorum unicae caritati : Noli timere, quia redemi te, et uocaui te nomine tuo: meus es tu. Cum pertransie335 ris per aquas,

tecum

ero, et flumina

non

operient

te. Cum

| ambu-

laueris in igne, non combureris, et flamma non ardebit in te : quia ego Dominus Deus tuus sanctus Israhel saluator tuus. Sed idem, uidelicet Nabuchodonosor :

3, 95 Benedictvs, ait, Devs 34° ET ERVIT SERVOS SVOS.

eorvm,

qvi

misit

angelvm

PL 1507

svvm

Ergone priorem sententiam infirmat aut destruit angelum uocando illum, de quo praedixerat, et species quarti similis Filio Dei ? Non utique. Nam idem, qui natura est Filius Dei, officio factus est nobis angelus Domini, angelus magni consilii. 345 Contemplabantur , inquit,

uiros

illos, quoniam

nihil potestatis

habuisset ignis in corporibus eorum, et capillus capitis eorum | D 112 non esset adustus, et saraballa eorum non fuissent immutata, et odor ignis non transisset per eos. Haec omnia de martyribus nostris, de testibus Christi Filii Dei ueraciter praedicemus, 35° quia

quamdiu

incorrupta

atque

inuicta

perstitit

Christi, nulla fuit in eos potestas poenarum

in illis fides

aut mortis, nihil

322 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 56, 20 ; 56, 16 ; 55, 29 ; 40, 19 ; 55, 16 - CC 72, p. 130. 129. 128. 109.128. 328 cf. Rom. 12, 12. 333 Is. 43, 1-3. 343 cf. Hier., In Dan. 1, 741, p. 808. 344 cf. Is. 9, 6 ; cf. supra 28, 311. 345 Dan. 3. 94-

319 MEDIVM bvlantes]

IGNIS COMPEDITOS

et praem.

Vulg.

Vulg. 320/321

QVATTVOR

in eis est

~

VIROS

~

R t Vulg.

Vulg. 323

320 AM-

adiutorium]

auxilium Hier. 324 quae salus Dei interpretatur ~ t 330 id est] ipse R t 334 et om. t 335 flumina] flammae R 339 ait] inquit t, om. D

IN DANIHELEM,

7-8

1747

eis nocitum est, et quamlibet uisi sunt oculis insipientium mori, non sunt mortui ; nam Deo suo uiuunt, qui dixit : Et capillus de capite uestro non peribit. Benedictus Deus eorum, 355

Sidrach

uidelicet,

Misach

et

Abdenago,

ait

Nabuchodonosor,

idem ipse, qui in ignem miserat illos, quia misit angelum suum, et eruit seruos suos. A ME ERGO POSITVM EST HOC DECRETVM, YT OMNIS POPVLVS,

3, 96

TRIBVS,

ET LINGVA,

QVAECVMQVE

360 contra Devm Sidrach, DOMVS EIVS VASTETVR.

LOCVTA

Misach

FVERIT

BLASPHEMIAM

et Abdenago,

dispereat,

et

Ecce hodie sic dicit, sic praedicat ipsum Romanum impe¬ rium, quod Christi martyres interfecit. Mirabilis uere et in malis Deus, quibus sic utiliter nouit in bono uti. Iste malus 365 sibi

et inutilis,

ecce,

quam

bona

quam

utilia

toti

mundo

praesagia cecinit, et de eodem quidem foramine dulcem pariter et amaram, dulcem, inquam, nobis et amaram sibi aquam emisit, paulo ante cadens in faciem suam et adorans Deum Danihelis, dicensque : Vere Deus uester Deus deorum est, 370 et Dominus

modum

regum,

etc., quasi pocula

fundens

dulcedinis,

post-

Dei et Domini, amara haec : Et quis est Deus qui eripiat uos de manu mea ? Nunc autem iterum dulcia. A me ergo positum est hoc decretum, etc. In qua dulcedine itidem perseueraturus non erat. Typum quippe, ut

375

iam

dicens cultoribus eiusdem

dictum

est,

praeferebat

huius

regni

quod

mundi,

idemque per alias quidem regalis fastigii personas conia, per alias autem amaras ructare habebat contra maiestatem regni Dei. Proinde sequamur suri quali tandem imagine perficienda signetur 380 eiusdem

florens

dulcia prae¬ blasphemias ordinem, uihic uictoria

regni Dei.

8. Ego

4, 1-3

unum

Nabvchodonosor

in palatio

qvietvs

eram

ME ; ET COGITATIONES MEAE TIS MEI CONTVRBAVERVNT

| in domo

vidi, qvod

meo : Somnivm

mea,

et

perterrvit

IN STRATV MEO, ET VISIONES CAPI¬ ME. Et PER ME PROPOSITVM EST

IN CONSPECTV 385 DECRETVM, VT INTRODVCERENTVR somnii solvtionem vt et sapientes Babylonis, mihi, etc.

MEO

CVNCTI

indicarent

Ecce tertio uicta est congrediens cum fortitudine Dei super¬ ba infirmitas hominis regis. Dixit enim, immo respondit, uide390 licet ad interpretationem

somnii

audierat

quam

contra

se, ar¬

bor magna et fortis succidenda ramis praecisis et excussis de¬ nudanda foliis. Respondit, inquam, et ait :

363 cf. Ps. 67, 36. 353 Lc. 21, 18. 352 Sap. 3, 2. 391 cf. Dan. 4, 7 ss. Aug., Conf. x, 12, 2.

366 foramine] sed non add. R ret R

378

uisituri

t

384

368 aquam positvm

/

om. R 386

364 cf. Iudith 3, 6 ;

37 1 habe¬

372 eruat R

Babylonis

om.

D

pl 1508

DE

1748 4, 27

Nonne

haec

IN DOMVM 395 DECORIS

SANCTA

est Babylon

REGNI, MEI

TRINITATE

IN ROBORE

magna,

XXXII qvam

FORTITVDINIS

ego

MEAE,

aedificavi ET IN GLORIA

?

Tamquam diceret : Et quis ille uigil et sanctus, cuius ad imperium siue clamorem sic et sic ab hominibus eici possim, ego robustus et fortis, ego gloriosus et decorus aedificator mag¬ nae Babylonis ? Itaque semel et iterum uictus iamdudum et 400 inglorius confessor uictoriae caelestis haec dicendo, tertia iam uice ceruicem erexit. Sed enim continuo durum nimis esse persensit contra stimulum 'calcitrare, bos petulcus et indoma¬ bilis. CvM

ENIM

ADHVC

ESSET

SERMO

IN ORE

REGIS,

inquit

Scrip-

405 tura, vox de caelo rvit : Tibi dicitvr, Nabvchodonosor 4, 28.30 rex : Regnvm transiit a te, etc. Eadem hora sermo comPLETVS

EST

EST

FAENVM

ET

SVPER

NABVCHODONOSOR.

VT

BOS

Ex

HOMINIBVS

EIECTVS

COMEDIT.

Hoc igitur quaerimus, quam et ista res partem significet 410 uictoriae, regis Dei uictoriae regni Christi Filii Dei, statimque illud occurrit quod apostolus dicit : Nonne stultam fecit Deus sapientiam huius mundi ? Item : Sed quae stulta sunt mundi ele¬ git Deus, ut confundat sapientes, et infirma mundi elegit Deus, ut confundat fortia, etc. Pulchram nimirum et propriam repro415 bandae sapientiae huius mundi imaginem tanta tam magni tamque superbi regis dementatio praetulit, in eo maxime quod faenum ut bos comedit. Nam et de illo ingente stulto, cuius iste typus est, ad beatum Iob Dominus dicit : Ecce Behemoth quem feci tecum, faenum quasi bos comedet. Quidnam est faenum 420 bouis huius pabulum, nisi multitudo carnalium mane uirentium, cita florentium et cito nihilominus flore perdita ares¬ centium ? Omnis emm caro ut faenum, et omnis gloria eius tam¬ quam flos faeni. Ortus est sol, et exsiccatum est faenum, et flos eius decidit. Ergo descendente sancto et uigili ad clamorem 425 eius eiectus ex hominibus Nabuchodonosor faenum ut bos comedit, quia descendente in hunc mundum uirtute et sapien¬ tia Dei Christo ad praedicationem eius stulta facta est sapientia huius mundi, sapientia principum huius saeculi, et eiecta ex hominibus diuinam rationem recipientibus solummodo 43° faenum, id est homines superfluos et super numerum pullulan¬ tes ex carnis uitio deuorare potuit. Sed sequitur post haec :

402 cf. Act. 26, 14. 411 1 Cor. 1, 20, Is. 40, 6-8. 427 cf. I Cor. 1, 20.

412 ib. 27. 418 Iob 40, 10. 428 cf. I Cor. 2, 6.

394 in1 om. t 400 confessor om. R tit t 404 cvm enim] cvmqve Vi/ Io.

caelestis uictoriae ~ R

Vulg.

400

TRANSIT

ex homin. eiectus ~ t

t

407

enim

ex] et praem.

non in Vulg.

Vulg.

414

422

402 persen-

sermo

etc. om.

adhvc

t

~

425

IN DANIHELEM, 4, 31

Igitvr post finem diervm

8-9

ego Nabvchodonosor

MEOS AD CAELVM LEVAVI, ET SENSVS MIHI ; et Altissimo benedixi, etc. 435

Num

ergo

consequens

1749

MEVS

ocvlos

REDDITVS

est, ut existimauerunt

EST

nonnulli,

| PL 1509

quos

cum sapientes se esse putarent, uere stultos ecclesia Dei comprobauit, quod Behemoth ille iam dictus os suum brutumque pectus resipiscendo uel paenitendo aperire debeat in laudes et benedictiones altissimi ? Non utique. Paratus est enim illi et 440 angelis eius ignis aeternus, sicut habet ueritas euangelii. Potest autem longe sanius intelligi salua et permanente eadem ueritate Christi, quod magna pars corporis eius, id est multi sa¬ pientium saeculi, quales stultos fecit sapientia Dei, resipue¬ runt et quotidie recipiscunt usque in finem saeculi, iuxta quod 445 et de eodem

Behemoth

ad supradictum

beatum

Iob

Dominus

per alias similitu|dines dicit : Concident eum amici, et diuident D 112' eum negotiatores. Et continuo : Numquid implebis, ait, sagenam pelle eius aut gurgustium piscium capite eius ? Subauditur enim, ut ego, qui uocans piscatores homines et faciens eos fieri pisca45° tores

hominum,

sagenam

meam

primum

pelle

eius

impleo,

extremos atque infimos colligendo, et postmodum prudentes mihi aduersarios subdendo, quasi gurgustium piscium capite eius impleo. Haec pro intentione nostra dixisse sit satis, uidelicet ut in isto Babylonis rege tertia uice iam uicto significatam 45 5 esse

intelligeremus

ipso, cum

4, 31-32

perfectam

uictoriam

regis caeli confitente

iam tertia confessione dicit :

Qvia potestas

eivs potestas

sempiterna,

et regnvm

EIVS IN GENERATIONEM ET GENERATIONEM, ET OMNES TORES TERRAE APVD EVM IN NIHILVM REDACTI SVNT. 460

9. Futurum

autem

est ut

tota

destruatur

HABITA¬

ciuitas

diaboli,

et de sub caelo pereat, quae duitati Dei uiuentis ab initio aduersata est, et usque in finem saeculi aduersari non desinit. Sequitur ergo pulchro satis, quia mystico ordine illa quae a Medis et Persis facta est euersio Babylonis eius, quae cum rege 465 suo

Hierusalem

est nomen

5, 1

Balthasar SVIS MILLE TEM, etc.

illam

destruxit

terrenam,

Dei uiuentis, et populum ; ET

rex

fecit grande

VNVSQVISQVE

convivivm

SECVNDVM

439 Mt. 25, 41. 442 I Cor. 3, 18. cf. Mt. 4, 19. 461 cf. Hebr. 12, 22.

in qua

inuocatum

eius captiuauit. SVAM

446 Iob 40, 25.

optimatibvs

BIBEBAT

AETA¬

447 ib. 26.

449

433 meos om. t 443 Dei om. R 444 saeculi] quales add. R 447 illum R t 448 aut] et Vulg. capite illius Vulg. 430 eius pelle ~ R 451 atque] uel R infinitos t 453 implebo R 454 significatum t 455 esse om. t 459 redacti] repvtati Vulg. 461 de om. R t ab initio om. R 465 destruit t 466 eius] Dei R 468/469 aetatem bibebat ~ t

470

ubi

: ET

REGIAE

AVLAE 475

CONTRA

SCRIBENTIS

REGIS

TVNC

BENTIS.

manvs

hominis

PARIETIS

EST,

COMMVTATA

SCRI-

MANVS

ARTICVLOS

RESPICIEBAT

FACIES

figimus

IN SVPERFICIE

qvasi

CANDELABRVM REX

nostrae

intentionis

uel

digiti,

inquit,

Apparvervnt,

5, 5-6

nostri

propositi

maxime

Ibi

oculum,

XXXII

TRINITATE

DE SANCTA

1750

COGITATIONES

ET

EVM ; ET COMPAGES RENVM EIVS SOLVEEIVS PERTVRBABANT BANTVR, ET GENVA EIVS AD SE INVICEM COLLIDEBANTVR.

Quid enim manus illa innuit ? Nimirum qui per lapidem abscisum de monte sine manibus in primo, qui proprio nomine 480

suo

secundo,

in

quique

nomine

et

uigilis

sancti

in

tertio,

idem

ipse Filius Dei Christus per manum scribentem in isto designa¬ tur capitulo quarto. Manus enim, id est dextera Patris, semetipsam exeret | ad iudicandum impietatem Babylonis spiritua- PL 1510 lis, ad destruendum inimicum sibi regnum mundi, scribens 485 immo

scripta

habens,

dudum

iam

quaecumque

Babylon

mala

ista sanctis eius intulit. Et notandum quod in medio conuiuii manus illa in nocte apparuit, et iam temulentorum regis et optimatum eius securitatem uisione horribili fortiter conterruit. Sic enim repentina et improuisa dies illa securis, et contemp-

490

Dei,

toribus

ipso

superueniet

testante

cum

: Et

dicit

sicut

jactum est in diebus Noe, ita erit in diebus Filii hominis. Edebant et bibebant, uxores ducebant, et dabantur ad nuptias, usque in diem qua intrauit Noe in arcam, et uenit diluuium, et perdidit omnes. Igitur cum Balthasar rex grande conuiuium fecisset, 495

et

unusquisque

biberet

suam

secundum

aetatem,

cum

biberet

ipse, et optimates eius, uxores et concubinae eius, ex uasis sanctis quae asportauerant de templo quod fuerat in Hierusa¬ lem, cum biberent uinum et laudarent deos suos, aureos et ar¬ genteos, aereos, ferreos, ligneosque et lapideos, in eadem hora 500

apparuerunt

Babylon 505

digiti,

quasi

manus

hominis

scribentis

can¬

contra

delabrum in superficie parietis, scribentis, inquam, peccatum, iudiciumque et iram secundum peccata superbiae Babylonis, quia secundum haec erit, qua die Filius hominis reuelabitur, et rum

ciuitas diaboli, ciuitas confusionis, sanguine sancto-

ebria

meretrix

eadem

eius

reuelatione

iudicabitur.

Et

illius quidem Babylonis regnum numeratum atque comple¬ tum, appensum in statera atque diuisum, datum est hominibus Medis et Persis, huius autem Babylonis regnum nihilominus

400 Lc. 17, 26-27.

504 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 3, 18 - CC 72, p. 62.

470 nostri om. D t tvrbabant

om. t

Vulg.

470 eivs2] illivs D 478

483 exercet t

illa manus

~

R

487 in illa ~ t

406/407 ex uasis usque Hierusalem om. R 505 indicabitur t

om. R t

dissolvebantvr 470

abscisum

om.

400 attestante t 408 laudauerunt

R t

476 con481

in isto

403 intrabat R t

400 -que

IN DANIHELEM,

9-10

1751

per homicidia singula, ceteraque scelera dinumeratum, atque 510 in statera iusta appensum ac terribili sententia diuisum dabi¬ tur non hominibus, sed daemonibus, non Medis aut Persis sed malignis spiritibus ; non Dario sed diabolo et angelis eius. Hoc praeuidens Isaias, dicit : Descende, sede in puluere, uirgo filia Babylonis, sede in terra. Non est solium filiae Chaldeorum, id 515 est

ferocium,

scilicet

malignorum

spirituum,

quorum

recte

dicitur filia, quia ferocem illorum superbiam est imitata. Ac deinceps : Et nunc audi haec delicata, et habitans confidenter , quae dicis in corde tuo : Ego sum, et praeter me non est amplius. Non sedebo uidua, et ignorabo sterilitatem. Venient tibi haec duo 520 subito in die una, sterilitas et uiduitas, etc. In Apocalypsi quo¬ que ipse qui hic per manum scribentem figuratus est, ipse, inquam, angelus qui descendit de caelo habens potestatem magnam, cuius a gloria terra illuminata est, exclamat in forti uoce, dicens : Cecidit, cecidit Babylon magna et jacta est habita525 tio daemoniorum et custodia omnis spiritus immundi et custodia omnis uolucris immundae, quia de ira fornicationis eius biberunt omnes gentes, et reges terrae cum illa fornicati sunt.

5, 30-31

10, Eadem

nocte interfectvs

est Balthasar

rex Chal- pl 1511

DEVS, ET DARIVS MeDVS SVCCESSIT IN REGNVM, ANNOS NATVS 530 SEXAGINTA DVOS. Hoc modo impleta est ueritas uaticinii, quo dudum regi Nabuchodonosor ita praedixit : Tu ergo es caput aureum, et post te consurget regnum aliud minus te. Illo uaticinio iam futuri beniuolentiam captiuis suis spiritus gratiae propheticae com-

535 parauit,

amplius

autem

isto quo

nuperrime,

id est eadem

nocte

dixit, diuisum est regnum tuum, et datum est Medis et Persis. His praeeuntibus prophetalis praeconii meritis Danihel in con¬ solationem captiuorum nouo imperio carus acceptusque esse potuit. Hoc subsequens protinus sermo euidenter ostendit. 540 Placvit, inquit, Dario, et constitvit svpra regnvm 6, 1-2 SATRAPAS CENTVM | VIGINTI, ET SVPER EOS PRINCIPES TRES, D 113 ex qvibvs Danihel vnvs erat ; vt satrapae illis redde¬ rent RATIONEM, ET REX NON SVSTINERET MOLESTIAM. Verum quo regi sapienti complacuit, eodem splendore suo 545 uir splendidus

satrapas

emerita concitauit.

6, 4

Qvaerebant,

513 Is. 47, i. 2, 38.

530

Omnes

inquit, occasionem

517 ib. 8-9. Dan.

exussit.

in inuidiam

sui uirtus

vt invenirent

520 cf. Apoc. 1 8, 1 .

621/6.2-3.

Danihe-

532 Dan.

5, 28.

514 Babylon Vulg. 515 ferocium] fortium t 518 non est praeter me ~ Vulg. 519 haec duo tibi ~ R 520 quoque om. R 534 suis om. t 535 quo om. R 530 dixit] ubi praem. R 538 concapduorum R 541 centvm VIG.

SATR.

~

R

DE SANCTA

1752 LI 550

CVLPA

ET

EO

POTVERVNT,

REPPERIRE

SVSPICIO

NON

XXXII

CAVSAM,

NVLLAMQVE

REGIS

LATERE

EX

TRINITATE

FIDELIS

QVOD

INVENIRENTVR

IN

ET

SVSPICIONEM

ESSET, EO,

OMNIS

ET

etc.

Plana cunctis et patente rei admirabilis litterali historia, Christi Domini et regis, in isto quoque praecone eius specula¬ mur gloriam, ut dignum est. Nam passus quidem inuidiam est propter temporalem terrenorum principum gratiam gloriosam, 555 sed ad gloriam

eandem

peruenerat

propter

Verbi

Dei

gloriam

per acceptam prophetici spiritus gratiam. Ergo passionis Chri¬ sti ueritatem, uictoriae Christi figuram in passione huius con¬ templemur, in uictoria huius praedicemus.

11, Principes et satrapae quaerebant occasionem, ut inuenirent 560 Daniheli

ex

latere

regis.

Danihel,

cuius

hoc

ipsum

nomen

inter¬

pretatur indicium Dei, typum hoc loco praefert Christi Filii Dei, cuius nimirum est iudicium Dei, quia Pater illi omne iudicium dedit. Quis nesciat quod saepe nimium occasionem illi quaesierunt principes sacerdotum et seniores Iudaeorum, 565 ut

inuenirent

illi ex

latere

regis

?

Regem

quippe

habebant

Caesarem, et ad inuidiam illius dicebant : Non habemus regem nisi Caesarem. Quaerebant, inquam, occasionem illi ex latere regis, si quo modo dicere possent, regem se fecit, prohibuit censum dari Caesari. Sed nullam, inquit, causam et suspicio570 nem repperire potuerunt, eo quod fidelis esset, et omnis culpa et suspicio non inueniretur in eo. Vere fidelis erat et uerax, et iustitia pugnabat atque iudicabat. Dicebat enim : Reddite quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt Dei Deo. Attamen praeualuerunt sententiamque extorserunt principes isti ab inuito rege 575 suo, ut mitteretur Danihel in lacum leonum. Et | hoc idcirco PL 1512 propter illam occasionem, quia Danihel orabat Deum suum, quia non attendebat calumniosum, quod erat subreptum regi Persarum atque Medorum decretum, quia cum redderet, quae erant regis regi, nihilominus Deo curabat reddere quae erant 580 Dei.

Sic

plane

principes

sacerdotum

persuasis

turbis

tumul¬

tuosa uociferatione Romanis legibus damnationem Domini nostri Iesu Christi extorserunt, non quod omnino excusabilem fuisse illum arbitremur Romani imperii ministrum praesidem Pilatum, tamquam uere contra uoluntatem suam coactus 585 fuerit,

quem

potius

cogi

uoluisse

non

dubitamus,

ut

nullam

ipse post hac pro iniuste damnato homine criminationem pate¬ retur. Verum quocumque ministro, qualicumque seruiente ani-

500 cf. supra 32, 135. 23, 2.

571

cf. Apoc.

502 cf. Ioh. 5, 22. 19, 11.

550 inveniretvr R Vulg. 550 spiritus prophedci ~ t 570 curabat Deo ~ R

572

Mt.

500 Ioh. 19, 15.

508 cf. Lc.

21, 21.

551 historia litterali ~ t 555 ad supra lin. R 502/503 iudicium omne ~ t 504 sacerdotes t

IN DANIHELEM,

10-12

1753

mo Romani potestatem imperii quo uoluerunt tandem inflexe¬ runt et innocentem Christum Dei Filium miserunt in lacum 590 leonum, 6, 22

Sed

id est interemerunt,

Devs

mevs,

ORA LEONVM, TIA INVENTA

Immo

inquit,

ut descenderet

misit

angelvm

ET NON NOCVERVNT EST IN ME.

MIHI

huic saluauit ipsi brachium

595 cit : Et saluauit

mihi

brachium

in infernum.

svvm,

; QVIA

et

CORAM

conclvsit

EO

IVSTI-

suum, quemadmodum

meum,

et indignatio

mea

diipsa

auxiliata est mihi. Adeo saluauit illi brachium suum, conclu¬ dens ora leonum spiritualium, ut suscitaret eum a mortuis, so¬ lutis doloribus inferni, iuxta quod impossibile erat teneri illum ab eo. Hoc audito rex uehementer gauisus est : Quandoque enim 600

6, 23 605

hoc

audiuit,

audiuit,

inquam,

patienter

Romanum

imperium,

et aduertit prudenter quod Deus Iesum a mortuis suscitasset, et imperatoribus ipsis credentibus Romanus orbis uehementer gauisus est. Et praecepit, inquit, Danihelem edvci de lacv leoNVM.

Mutauit leges, conuertit edicta Romani imperii maiestas, et eum qui cum descendentibus in lacum aestimatus fuerat Dominum Iesum Christum praedicari praecepit, quod de lacu mortis esset eductus, quod resurrexisset Deus et homo semel 610

mortuus,

iam

ultra

in aeternum

immortalis

Christus,

hoc

prae¬

senti edicto satis euidenter praesignatur. 6, 26

Pax,

TVM

inquit

EST

TREMISCANT, 615

Devs

Darius,

DECRETVM, ET

vivens,

aeternvs

ET

mvltiplicetvr,

IN VNIVERSO

PAVEANT

et

DISSIPABITVR,

vobis

VT

DeVM in

POTESTAS

VSQVE

et

me

ET

DANIHELIS.

saecvla,

EIVS

A

IMPERIO,

constitv-

REGNO

IPSE

regnvm

MEO

ENIM eivs

EST non

IN AETERNVM.

Qui accusauerunt Danihelem, ipsi in lacum leonum missi repente consumpti sunt, quia reuera qui Christum in morte concluserunt et uitam eius in lacum mortis deduxerunt, ipsi 620 pro

hoc

in

mortem

deuenerunt,

ipsi

ad

inferos

descenderunt,

completo psalmistae uaticinio dicentis : Foderunt ante faciem meam foueam, et inciderunt in eam. Item : Lacum aperuit et effodit eum, et incidit in foueam quam fecit. 7, 1-3 625

12. Anno SOMNIVM

primo

VIDIT

ET

SOMNIVM

595

Is. 63, 3.

Balthasar

: VlSIO

SCRIBENS,

«01

Act.

AVTEM

BREVI

2, 24.

610

regis

Baby|lonis,

CAPITIS

SERMONE

cf. Rom.

EIVS

IN

Danihel

CVBILI

COMPREHENDIT

6, 9.

621

SVO

PL1513 ]

! SVM-

Ps. 7, 16.

591 misit, 590 ut om. t tandem om. t 588 imperii potestatem ~ R inquit ~ R 594 ipsum R, om. t 599 audito] autem t est] et praecepit 605 inquit Danihelem educi de lacu add. D ex prop. seq. 600 audiuit hoc ~ t leonvm

om.

R

t Vulg.

619

ipse t

1754

DE

SANCTA

TRINITATE

MATIMQVE PERSTRINGENS, TE, ET ECCE QVATTVOR MAGNO, 630

MARI

ET

QVATTVOR

DIVERSAE

AIT : VlDEBAM IN VISIONE VENTI CAELI PVGNABANT

BESTIAE

INTER

XXXII

GRANDES

MEA IN

NOC¬ MARI

ASCENDEBANT

DE

SE.

Mannum et euidens in hac uisione Christi Filii Dei eiusdemque Filii hominis testimonium, magnum et peramplum huiusce reuelationis spectaculum, quo libentius nihil aspiciant simpli¬ ces oculi credentium, nihil dulcius audiant beniuolae aures 635 diligentium

Deum

lium, hominem

Patrem

quidem

antiquissimum,

nouum,

et

sed Deum

Dei

Patris

nihilominus

Fi¬

anti¬

quum. Quattuor, inquit, j uenti caeli -pugnabant in mari magno, D113' et quattuor bestiae grandes ascendebant. Quid bestiae significauerint, unus de assistentibus satis exposuit : Hae, inquit, bestiae 640

magnae

quattuor,

uenti, et quare bestiae propter siastes, uanitas hoc saeculum. 645 pugnauerunt,

quattuor

regna

consurgent

de

terra.

Sed

quare

bestiae ? Nimirum uenti propter uanitatem, ferocitatem. Vanitas uanitatum, inquit Eccle¬ uanitatum et omnia uanitas. Mare magnum est Quattuor ergo uenti caeli in hoc mari magno

quia

quattuor

regna

saeculi

huius

status

sui

breuitatem non considerantes in uanum flauerunt, regnum Ba¬ byloniorum propter superbiam et luxuriam alas habenti leaenae assimilatum, regnum Persarum et Medorum urso propter ferocitatem, regnum Graecorum pardo propter leuem 650

sectarum

uarietatem,

regnum

Romanorum

terribili

atque

mirabili bestiae dentes ferreos habenti propter insuperabilem fortitudinem comparatum. Quid aliud haec regna bestialia quam uenti fuerunt ? Venti, inquam, et uenti caeli fuerunt, non tamen caelum possederunt, quod per superbiam se con635

7, 9

tingere

putauerunt,

sed

ne

mare

quidem

diu

tenere

potuerunt,

quod ad horam turbauerunt atque pertransierunt. Illis ergo cum uentosa uanitate sua praeterlapsis, Aspiciebam, inquit, donec throni positi svnt, et AntiQVVS

660

DIERVM

Nimirum

SEDIT,

haec

erat

etc.

dulcis

imago

regni

Dei,

bat, ut superius iam dictum est, is ipse qui caeli, peregrinus huius saeculi, capituus illius et ardentior erat desiderator regni Dei, ita ut mereretur uocari, et pro consolatione animae 665 que

mirificas

uidere

uisiones

eiusdem

dulcius, quid ad consolationem 642 Eccle. 1, 2.

regni

commodius,

quod

exspecta¬

haec uidit, ciuis Babylonis, unde uir desideriorum suae tantas tamDei.

Quid

enim

ut uideret, optare

662 cf. Dan. 9, 23.

631 in om. t 634 aures beniuolae ~ R 636 nouum quidem ~ R 643 uanitas uanitatum2 om. t 644 uenti ergo ~ t 649 propter leu. sect. uar. pardo ~ R 652 bestialia regna ~ R 654 contingere se ~ t 658 sint t 659 etc. om. t

IN DANIHELEM,

12

1755

umquam potuit ? Antiquus, ait, dierum sedit. At ille olim in genere humano sedem non habebat, quia per praeuaricationem primi hominis regnum peccati et mortis in hunc mundum 670 introierat.

lOd

Ergo

sedit,

id est

contra

regni

sui persuasorem

dia¬

bolum iudicium constituit. Sequitur enim : IVDICIVM SEDIT, ET LIBRI APERTI SVNT. Hoc quidem de iudicio futuro intelligitur, quia de ultima regni diabolici rege antichristo sic praemissum est :

675

Considerabam

8.13-14 ORTVM

cornva,

DE MEDIO EORVM

et

ecce

cornv

alivd

parvvlvm

'. ET TRIA DE CORNIBVS PRIMIS EVVLSA

SVNT A FACIE EIVS ; ET ECCE OCVLI QVASI | OCVLI HOMINIS ERANT IN CORNV ISTO, ET OS LOQVENS INGENTIA. Sed subinde

sequitur : Aspiciebam 680

NVBIBVS

CAELI

QVASI

ergo

in visione

FlLIVS

HOMINIS

noctis, et ecce

VENIEBAT,

ET

cvm

VSQVE

AD

DIERVM PERVENIT ; ET IN CONSPECTV EIVS OBTVAntiqvvm LERVNT EVM, ET DEDIT EI POTESTATEM, ET HONOREM, ET REGNVM, ET OMNIS POPVLVS TRIBVS AC LINGVAE IPSI SERVIENT.

Hoc 685

certe primo iam aduentu

christiana

fides.

Filius

hominis

factum

iam

usque

esse certum

ad

antiquum

tenet

dierum

peruenit, iam in conspectu eius obtulimus eum, quicumque propter peccata nostra oblatum esse credimus, et confitemur eum, et quotidie in sancto altari oblationis eius sacrum cele¬ bramus mysterium. Iam dedit ei potestatem et honorem et 690

regnum.

Iam

enim

propter

passionem

mortis

gloria

et

honore

coronauit eum, et constituit eum super opera manuum suarum, Nam hoc est quod, cum surrexisset a mortuis, dicebat : Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. Ex tunc omnes populi, tribus et linguae ipsi seruiunt, baptizati in nomine 695

Patris

et

Filii

et

Spiritus

sancti,

secundum

eius

imperium.

Quid enim si qui adhuc seruituti eius contradicunt ? Profecto seruitutem debent et ab ipso poenam recipient propter seruilem suum timorem, propter suam ceruicosam rebellionem : Sede, inquit, a dexteris meis, donec ponam 700 lum

pedum

tuorum.

Et

subinde

inimicos tuos scabel-

: Dominare

in

medio

inimico¬

rum tuorum. Igitur quod dictum est : Aspiciebam donec throni positi sunt, et antiquus dierum sedit, itemque indicium sedit, et libri aperti sunt, maiestatem quidem personat iudicii futuri et aduentus secundi. Verumtamen ita ut primi quoque aduentus 705

nonnulla

consideratio

sit, quo

idem

iudicium

testante ipso iudice, cum dicit : Nunc