Biblia NLP. Wydanie rozszerzone, ponad 350 wzorców, metod i strategii programowania neurolingwistycznego 9788324671182

Citation preview

Tytuł oryginału: The Big Book of NLP, Expanded: 350+ Techniques, Patterns & Strategies of Neuro Linguistic Programming Tłumaczenie: Katarzyna Rojek Projekt okładki: Urszula Buczkowska ISBN: 978-83-246-7118-2 Copyright © 2010 by Shlomo Vaknin. All rights reserved. Polish edition copyright © 2011 by Helion S.A. All rights reserved. All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any information storage retrieval system, without permission from the Publisher. Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli. Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce. Fotografia na okładce została wykorzystana za zgodą iStockPhoto Inc. Drogi Czytelniku! Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres http://onepress.pl/user/opinie?binlpr_ebook Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję. Wydawnictwo HELION ul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICE tel. 32 231 22 19, 32 230 98 63 e-mail: [email protected] WWW: http://onepress.pl (księgarnia internetowa, katalog książek) Printed in Poland.

• Poleć książkę na Facebook.com

• Księgarnia internetowa

• Kup w wersji papierowej

• Lubię to! » Nasza społeczność

• Oceń książkę

DEDYKACJA Tym, których podziwiam, od których się uczę i których śladami idę.

PODZIĘKOWANIA Serdeczne podziękowania kieruję do wszystkich moich koleżanek i kolegów po fachu, którzy pomogli mi wybrać najlepsze wzorce z naszego wspólnego, ogromnego zasobu wiedzy i doświadczenia w dziedzinie programowania neurolingwistycznego. Serdecznie dziękuję Rasie Galatiltyte, trenerce NLP oraz dobrej koleżance, za to, że podsunęła mi wiele technik zarówno tych nowych, jak i tych sprawdzonych. Szczególne wyrazy wdzięczności kieruję do Roberta Yourella za doskonałą redakcję i korektę książki. Bardzo dziękuję również czytelnikom mojego bloga — zwłaszcza tym, którzy za jego pośrednictwem dyskutują ze mną nieprzerwanie od 2003 roku. Wysoko cenię Wasze opinie. Książka ta powstała dzięki temu, że nalegaliście, abym ją przygotował. Wreszcie — dziękuję wszystkim tym, którzy przeczytali pierwsze wydanie książki oraz poświęcili czas na to, by przekazać mi własne pomysły, sugestie, pochwały oraz konstruktywne uwagi krytyczne. Starałem się uwzględnić w nowym wydaniu książki każdy otrzymany od Was komentarz. Bardzo Wam dziękuję!

Wiem, że Bóg nie oczekuje ode mnie niczego, co przerasta moje siły. Chciałabym tylko, by nie ufał mi tak dalece. — Matka Teresa z Kalkuty

6

Biblia NLP

WYŁĄCZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI NLP nie jest alternatywą dla profesjonalnej pomocy… Niniejsza książka nie jest źródłem medycznych, psychiatrycznych czy psychologicznych diagnoz ani nie proponuje terapii czy porad — ma bowiem charakter wyłącznie informacyjny. Opublikowane tutaj treści nie stanowią substytutu dla porad lekarskich ani terapii klinicznych. Nie lekceważ zaleceń lekarza ani nie odwlekaj konsultacji z profesjonalistą ze względu na cokolwiek, co przeczytasz w niniejszej książce. To na Tobie jako Czytelniku spoczywa odpowiedzialność za uzyskanie fachowej opinii co do swojej zdatności do stosowania w jakimkolwiek celu opisanych tutaj technik oraz za zdobycie informacji na temat odpowiednich szkoleń, certyfikatów czy zezwoleń, które mogą być potrzebne do wykonywania wzorców. Autor starał się zaprezentować rzetelnie, a jednocześnie w praktycznej formie wszelkie opinie i techniki — w sposób, w jaki przedstawiają je trenerzy NLP oraz źródła je opisujące — lecz zreferował je w takim kształcie, w jakim były dostępne w czasie powstawania książki. Autor nie udziela żadnych wyrażonych pośrednio lub wprost gwarancji, w tym takich, które dotyczą przydatności techniki do konkretnego celu. Autor nie gwarantuje, że zawarte w książce treści są precyzyjne ani że mogą być stosowane w dowolnym celu lub w każdej sytuacji, również takiej, która przypomina którąkolwiek z wymienionych jako przykład typowego zastosowania danej metody. Chociaż uważa się, że w momencie publikacji niniejszy materiał dokładnie przedstawia techniki stosowane przez praktyków programowania neurolingwistycznego, ze względu na możliwość zaistnienia błędu ludzkiego, a także zmieniające się standardy wykorzystywania metod NLP osoby zaangażowane w proces powstawania niniejszej książki nie gwarantują, że jej zawartość jest pod każdym względem pełna i precyzyjna, a zatem nie ponoszą odpowiedzialności za błędy i przeoczenia ani za rezultaty otrzymane wskutek wykorzystania tych informacji. W żadnym razie autor, współautorzy, redaktorzy ani żadna osoba przywołana jako autorytet nie odpowiadają za jakiekolwiek roszczenia czy szkody (w tym straty bezpośrednie, przypadkowe i wtórne, obrażenia ciała, śmierć w wyniku zaniedbania czy utracone korzyści), które wynikają z wykorzystania niniejszej książki bądź nieumiejętności posługiwania się nią — bez względu na to, czy wynikają z gwarancji, umowy, wykroczenia czy jakiejkolwiek innej kwestii prawnej, oraz bez względu na to, czy autor został ostrzeżony o możliwości zaistnienia takich strat. Autor nie ponosi odpowiedzialności za żadne obrażenia ciała

The Big Book of NLP

7

(w tym śmierć) spowodowane poprzez właściwe lub błędne wykorzystanie niniejszej książki przez Czytelnika.

Kwestia autorstwa Z góry przepraszamy za ewentualne błędy i przeoczenia w kwestii nazwisk osób, które są autorami opisanych w niniejszej książce wzorców. Ze względu na dużą liczbę twórców oraz szybkie tempo rozwoju technik NLP trudno jest potwierdzić ponad wszelką wątpliwość autorstwo poszczególnych metod. Opieraliśmy się na dokumentacji powstałej w różnych okresach oraz na informacjach pochodzących od reprezentantów środowiska NLP zaznajomionych z osiągnięciami wielu nowatorów.

8

Biblia NLP

DO CZYTELNIKA Książka ta ma zostać „storturowana” — a nie pozostać gładka, lśniąca i nowa. Używaj jej i nadużywaj. Zapisuj komentarze, studia przypadków lub własne doświadczenia przy poszczególnych wzorcach lub pomiędzy nimi. Podkreślaj pomysły, które Cię inspirują. To nie jest Pismo Święte; to praktyczny podręcznik, niech więc zawsze będzie pod ręką. Kiedy zaczniesz stosować metody przedstawione w niniejszej książce i uzyskiwać rezultaty swojej pracy, proszę, opowiedz mi o tym (w języku angielskim) — mój adres e-mailowy to: [email protected]. Porozmawiaj z nami także za pośrednictwem NLPWeeklyMagazine.com. Dziękuję za to, że wybrałeś właśnie Biblię NLP.

SIĘGNIJ TAKŻE PO: • NLP dla początkujących. Podstawowe pytania i odpowiedzi. • NLP Mastery. The Meta Programs. Practical & Illustrated Guide.

The Big Book of NLP

9

10

Biblia NLP

SPIS TREŚCI Wstęp

21

Jak korzystać z tej książki?

23

Zastosowanie NLP — co, jak i kiedy

24

Poziom zaawansowania

28

Czym kierowałem się przy wyborze technik?

29

ISTOTA PROGRAMOWANIA NEUROLINGWISTYCZNEGO 40 lat programowania neurolingwistycznego w skrócie: kto, co, kiedy i gdzie

33

Badania nad NLP

39

Współczesne NLP

41

Czy NLP naprawdę istnieje?

43

Dlaczego NLP nie stanowi głównego nurtu?

45

Konflikt między metodologią NLP a śladem w postaci technik

47

Droga do mistrzostwa: prawdziwe umiejętności z dziedziny NLP

56

Kryteria wyboru wysokiej jakości programów szkoleniowych w dziedzinie NLP

65

TECHNIKI, WZORCE I STRATEGIE NLP Poprawnie sformułowane cele

73

Korzystne przekonania NLP

78

Swish Pattern

87

Przekształcenie porażki w informację zwrotną

89

Zbieranie dowodów i przeprowadzanie procedury dowodowej

92

Dopasowywanie i harmonizowanie

94

Szukanie pozytywnych intencji

96

Rozumienie zachowania

97

Biblia NLP

11

Odzwierciedlanie

12

99

Odzwierciedlanie zachowania

101

Odzwierciedlanie symboliczne

103

Zamiana odpowiedników

104

Kiedy NIE należy stosować odzwierciedlania ani harmonizowania?

104

Wzorzec „jak gdyby”

106

Wywoływanie podświadomych reakcji

108

Sprawdzanie ekologii

109

Wyrywanie ze stanu psychofizycznego (przełamywanie stanu)

112

Wywoływanie określonego stanu

113

Wchodzenie w stany zasobne

115

Kinestetyczny Swish Pattern

116

Kotwiczenie

117

Scenariusz samodzielnego kotwiczenia

123

Stan świadomości wewnętrznej

124

Zmiana zakotwiczeń

126

Pozycje percepcyjne

128

Integrowanie sprzecznych przekonań

133

Różnicowanie ram przekonań

138

Sprzeczne i sprzężone przekonania

140

Negocjacje wewnętrzne

143

Zniesienie poczucia identyfikacji

145

Rozwiązywanie wewnętrznych konfliktów

147

Godzenie się z rodzicami

148

Sześciostopniowa technika przeramowania

151

Przeramowanie treści

153

Przeramowanie kontekstu

155

Przeramowanie przekonań i opinii — przykłady

157

Rozstrzyganie wewnętrznego konfliktu

158 Biblia NLP

Przekształcanie popełnionych błędów w konstruktywne doświadczenie

161

Hierarchia kryteriów

164

Uspójnianie pozycji percepcyjnych

170

Usuwanie reakcji alergicznych

176

Kalibracja

178

Autobiografia

180

Wzorzec autobiografii — pełny scenariusz seansu hipnotycznego

180

Spójność

184

Leczenie fobii

185

Instalowanie przyjemności

188

Badanie przyczyn i skutków

190

Zastosowanie poziomów logicznych

191

Redukowanie przyjemności

193

Rozwijanie wrażliwości sensorycznej

195

Darzenie miłością samego siebie

195

Zwalczanie szkodliwych skłonności

197

Tworzenie łańcucha stanów

198

Model pragmagraficzny

200

Gromadzenie zasobów

202

Zaawansowany proces integracji części

203

Wzmacnianie submodalności

205

Próg wrażliwości

206

Niszczyciel decyzji

208

Wzorzec Godiva Chocolate

210

Doskonalenie słuchowego systemu reprezentacji

213

Doskonalenie wzrokowego systemu reprezentacji

214

Stan pogłębionej świadomości

216

Rozpoznawanie wskazówek niewerbalnych

218

Wygaszanie zachowań kompulsywnych

220

Biblia NLP

13

14

Tworzenie pozytywnych oczekiwań

222

Przełamywanie ograniczających zależności

224

Wtórna korzyść i osobista ekologia

226

Ekologia systemu

227

Rozpoznawanie sytuacji naruszania metamodelu

228

Wykorzystywanie metamodelu w wybranym celu

229

Denominalizacja

230

Wybaczanie

232

Uspójnianie „ja”

233

Okrąg doskonałości

235

Instalacja asertywności

237

Analizator krytyki

240

Pozbywanie się wymówek

244

Podstawowy wzorzec wzbudzania motywacji

247

Wywoływanie amnezji

248

Szczepienie przeciwko wirusom myślowym

249

Ujawnianie charakteru danej relacji

251

Wzorzec zakochiwania się

252

Unikanie sugestii wywołujących skutki odwrotne do zamierzonych

254

Strategia poprawnego pisania

254

Ujawnianie strategii uczenia się

256

Strategia Walta Disneya

259

Rozwiązywanie konfliktów

262

Rozwiązywanie problemu współzależności

264

Identyfikowanie metaprogramów

267

Kwestionowanie ograniczających metaprogramów

268

Zmiana metaprogramów

269

Metoda analogicznego oznaczania

271

Klasyczna metoda dezorientacji

273 Biblia NLP

Zastosowanie prawa odwrotnego skutku

274

Metoda zagnieżdżonych pętli

276

Historia ilustrująca zastosowanie metody zagnieżdżonych pętli

281

Intonacja

283

Metoda ukrytych poleceń (I)

283

Metoda ukrytych poleceń (II) — wersja zaawansowana

285

Rama zgody

288

Kierowanie procesem poszukiwań transderywacyjnych

290

Identyfikowanie hierarchii wartości

292

Generator Nowych Zachowań

294

Aktywne śnienie

296

Radzenie sobie z emocjonalnym cierpieniem

298

Wzorzec jedności

299

Wzorzec SCORE

304

Śledzenie życiowych przemian

306

Identyfikacja archetypu procesu przemiany

308

Leczenie ran

310

Uprzedzanie poczucia straty

312

Troska o siebie

314

Przebudzenie do wolności

316

Długowieczność

318

Zmiana historii osobistej

322

Podsumowywanie dnia

325

Rozpraszanie negatywnych emocji

327

Fundamentalna przemiana

329

Mapowanie umysłu

336

Integracja nieokreślonego stanu

338

Poszerzenie możliwości wyboru

340

Pierwszy plan i tło

342

Biblia NLP

15

16

Osłabianie mocy trudnych wspomnień

345

Fraktal somatyczny

346

Fraktal zasobu

348

Uzgadnianie poziomów logicznych

349

Ukryte polecenia w pytaniach

351

Metoda podwójnego wiązania

353

Dwuznaczność

355

Presupozycje

356

Metafora

358

Wspólny zasób

359

Twórcze prymowanie

361

Wyrażanie zrozumienia

362

Podsycanie zaciekawienia

363

Promieniowanie dobrą energią

364

Pozytywny wkład

366

Ujawnianie kultywowanych wartości

368

Wzorzec SCORE w tańcu

371

Dezintegracja systemów przekonań

373

Instalacja kryteriów

375

Kryteria kinestetyczne

378

Wirujące ikony

380

Podstawowy proces tworzenia łańcucha przekonań

382

Zaawansowany proces tworzenia łańcucha przekonań

383

Łagodzenie

385

Metazmiana

387

Reimprinting

389

Podstawowy proces modelowania w drugiej pozycji percepcyjnej

392

Intuicyjne modelowanie w drugiej pozycji percepcyjnej

394

Podstawowy proces modelowania w trzeciej pozycji percepcyjnej

395 Biblia NLP

Podstawowy proces modelowania stanów doskonałości

396

Metamodel

397

Uogólnienia

400

Kwantyfikatory uniwersalne

400

Ukryte performatywy

400

Operatory modalne

401

Pominięcia

402

Nieokreślony wskaźnik odniesienia

403

Pominięcia porównawcze

403

Zniekształcenia

404

Nominalizacja

404

Czytanie w myślach

405

Zniekształcenia zależności przyczynowo-skutkowych

406

Presupozycje

407

Złożona równoważność

407

Model Miltona

409

Doświadczanie krótkotrwałego transu

412

Hipnoza konwersacyjna

413

Sposoby naruszania metamodelu

414

Dopasowywanie bieżącego doświadczenia

415

Dopasowywanie i prowadzenie

415

Spójniki

416

Dysjunkcja

417

Dorozumiane przyczyny

417

Pytania o potwierdzenie

418

Podwójne wiązania

419

Ukryte polecenia

419

Oznaczanie analogowe

420

Utylitaryzacja

420

Biblia NLP

17

Zagnieżdżanie

421

Rozbudowane cytaty

422

Literowanie słów

422

Postulat konwersacyjny

422

Nielogiczność wybiórcza

423

Dwuznaczność

423

Dwuznaczność fonetyczna

423

Dwuznaczność syntaktyczna

424

Dwuznaczność zakresu

424

Dwuznaczność interpunkcyjna

425

Metafory

425

Kategorie komunikacyjne Satir

427

Obwiniający (oskarżanie)

428

Łagodzący (zjednywanie)

429

Obliczający (superracjonalność)

429

Rozpraszający (chaotyczność)

430

Kompromisowy (płynność)

431

Elastyczność

431

Nawiązywanie dobrego kontaktu a kategorie komunikacyjne

432

Metaprogramy

433

NOWE WZORCE, METODY I STRATEGIE

18

Nowy wzorzec szybkiego uczenia się języka obcego

505

Rytmiczna nauka

507

Metoda łańcuchowa (przyspieszonej) nauki

508

Apozycja (opozycji)

510

Definiowanie problemów

511

Strategia rozwiązywania problemów (I)

512

Strategia rozwiązywania problemów (II)

514

Biblia NLP

Wzorzec DVP

517

Szybkie podniesienie samooceny

519

Mądre odżywianie się

523

Wyznaczanie granic

526

Wewnętrzny bohater

528

Koncentracja uwagi

532

Dyskretna gestykulacja

535

Symboliczne prymowanie somatyczne

537

Wzmacnianie świadomości somatycznej

539

Wsłuchiwanie się w istotę (wartości i misję)

540

Wsłuchiwanie się w ciało

542

Protokół komunikowania wizji

543

Eliminowanie uzależnienia od cyberpornografii

546

Zwyciężanie w wojnie wewnętrznej

551

Zmiana przekonań — podejście logiczne

553

Identyfikowanie elementów autosabotażu

555

Pamiętanie o tym, aby zapomnieć

558

Binarny kod zapominania

561

Złożenie zobowiązania

565

Kwestionariusz wewnętrznego spokoju

566

Matrycowanie

567

Dekonstrukcja do modalności

572

Rekonstrukcja w wartości

573

Dwubiegun: przyszłość – teraźniejszość

575

Komunikowanie z poziomu wizji

576

Powtórne przetwarzanie

577

Myślenie w kategoriach fizjologii

580

Aktywne składniki powtórnego przetwarzania

582

Terapia linii czasu oraz powtórne przetwarzanie

584

Biblia NLP

19

20

Wyzwania w zakresie powtórnego przetwarzania

590

Aktualizacja metamodelu

591

Pięć przykładów reakcji na pominięcia

593

Wykorzystanie porcjowania w funkcji perswazyjnej

595

Dodatek A. Skrótowy zapis nazw modalności

597

Dodatek B. Submodalności

599

Dodatek C. Poziomy logiczne

609

Dodatek D. Etyka zawodowa: wprowadzenie

611

Kodeks etyczny dla praktyków NLP

614

Dodatek E. 55 hipnotycznych fraz Miltona H. Ericksona

625

Dodatek F. Ograniczające przekonania

629

Dodatek G. Kwestionariusz wprowadzający

635

Bibliografia

641

Twórcy NLP

644

Dodatkowe źródła

645

Skorowidz

649

Biblia NLP

WSTĘP Gdyby istniała jedna, naprawdę praktyczna książka o NLP… …zawierałaby ona mnóstwo opisów technik. Każdy, kto uczy się programowania neurolingwistycznego, jest świadomy potęgi wzorców, do których wykonywania potrzebne są umiejętności i wiedza z tej dziedziny. Bez względu na to, czy zdobyłeś dopiero podstawowe wiadomości, czy opanowałeś materiał na poziomie zaawansowanym, niniejsza książka przekazuje w Twoje ręce ponad 300 wzorców w zwięzłej i poręcznej formie. Przedstawiłem wzorce, które wybrałem ze względu na ich wartość i przydatność. Jeśli już znasz daną technikę, możesz odświeżyć posiadane wiadomości; jeśli chcesz ją dopiero opanować, masz szansę zrobić to bez konieczności przebijania się przez watę słowną, choćby w postaci absurdalnie długich objaśnień terminów NLP czy bujd o cudownym ozdrowieniu i nieprawdopodobnym sukcesie. Starałem się oczyścić książkę ze zbędnych teorii oraz fikcyjnych opowieści, aby móc zawrzeć w niej wyłącznie najpraktyczniejsze wskazówki i porady. Co więcej, omówione tu wzorce dobrałem tak, abyś mógł je wykorzystywać w rozwoju osobistym, w sesjach coachingowych, w pracy klinicznej, a także w takich dziedzinach, jak perswazja, sprzedaż, przywództwo czy zarządzanie. Jeśli chcesz zastosować wybraną technikę na sobie, po prostu wykonaj wskazane kroki lub je nagraj i odtwórz podczas ćwiczenia. Kiedy będziesz przygotowywać nagrania, między kolejnymi fragmentami instrukcji zrób na tyle długie przerwy, by wykonać polecenie. W tym celu możesz także zatrzymywać nagranie. Polecam drugie rozwiązanie, ponieważ daje większą swobodę i pozwala skrócić czas nagrania. Bardzo poważny problem, jaki wiąże się ze sporym odsetkiem publikacji na temat programowania neurolingwistycznego, polega na tym, że są one kiepsko napisane i zawierają ogromne ilości waty słownej. Przeczytałem ponad 90 procent książek z tej dziedziny. Większość przedstawionych w nich treści jest ogólnikowa, autorzy zaś bardzo często zakładają, że czytelnik musi o czymś wiedzieć albo że może się tego domyślić. Zdarza się, że książka zawierają sprzeczne informacje. Programowanie neurolingwistyczne rozwijało się w dużej mierze poza nurtem refleksji akademickiej i badań naukowych. Dlatego wielu twórców NLP opracowywało swoje wzorce, nie wiedząc o pewnych dokonaniach bądź nie wykorzystując informacji dostępnych badaczom i klinicystom. W rezultacie więc to praktycy programowania neurolingwistycznego są nierzadko autorami koncepcji i technik, które wielu psychoterapeutów uważa za oczywiste i wykorzystuje na co dzień.

Owe koncepcje i techniki były wypracowywane od podstaw albo przekazywane poprzez systematyczne szkolenia, twórcy tych narzędzi NLP nie zdobyli jednak uznania przedstawicieli głównego nurtu psychologii za rewolucyjny wkład w jego rozwój. Potęga programowania neurolingwistycznego płynie zarówno z przyjętych założeń teoretycznych, jak i z praktyki. Twórcy NLP wykorzystują te zasoby do opracowywania niezwykle skutecznych technik. Często jednak zapominają powiedzieć czytelnikom, czy dany wzorzec udało się zastosować na dużej liczbie ludzi. Niniejsza praca ma za zadanie poprawić ten stan rzeczy: 1) Dlatego prezentuje starannie dobrane wzorce, które cieszą się uznaniem środowiska NLP i które autor zna z pierwszej ręki. 2) Dlatego przedstawia wzorce w sposób jasny i precyzyjny (dzięki pracy zespołu profesjonalnych redaktorów) oraz wskazuje po kolei konkretne kroki, aby mogły być one wykonywane przez szerokie grono czytelników, w tym osoby posiadające podstawową wiedzę z dziedziny NLP. 3) Dlatego formułuje wzorce tak, aby uwzględniały aktualną wiedzę w takich dziedzinach, jak psychoterapia czy teoria uczenia się. W wielu technikach wprowadzono istotne zmiany po prostu poprzez uwzględnienie aktualnego stanu wiedzy, a także doświadczeń autora i jego współpracowników. Opisane tutaj wzorce nadal pozostają jednak w ścisłej zgodzie z założeniami NLP oraz zamysłem, z jakim zostały stworzone. Książka ta nie jest jednak skończonym dziełem. Mimo że została opublikowana, praca nad nią ciągle trwa — ponieważ potrzebne jest Twoje zaangażowanie i Twój wkład. Dzięki temu, że czytasz tę książkę, wcielasz w życie opisane w niej pojęcia i metody oraz stosujesz je na sobie i innych. Cały czas miej więc otwartą głowę, znajdź to, co sprawdza się najlepiej w określonych okolicznościach — i podziel się tym z nami. Opowiedz nam o swoich sukcesach, które odniosłeś dzięki wzorcom przedstawionym tutaj bądź innym, jakie poznałeś. W ten sposób pomożesz nam przygotować kolejne wydanie książki, które będzie jeszcze lepsze i przydatniejsze. Jeśli masz pytanie, sugestię bądź komentarz, napisz do mnie (w języku angielskim) na adres: [email protected]. Wszystkiego dobrego!

Shlomo Vaknin, certyfikowany hipnoterapeuta NLPWeeklyMagazine.com

22

Biblia NLP

JAK KORZYSTAĆ Z TEJ KSIĄŻKI? Dwie podstawowe zasady życiowe brzmią: 1) Zmiany są nieuchronne. 2) Każdy opiera się zmianom. Jedynym człowiekiem lubiącym zmiany jest dziecko, które ma mokro. — Roy Blitzer

Biblia NLP to zaledwie skromny początek… Posiadający spore doświadczenie praktycy NLP nie będą mieć żadnych trudności z tym, aby zacząć natychmiast korzystać z niniejszej książki. Zapewne zauważą wiele znanych sobie wzorców, ale i zainteresują się tymi, z którymi jeszcze się nie zetknęli. Radzimy praktykom, aby jednak zapoznali się ze wszystkimi opisanymi tu metodami (a przynajmniej je przejrzeli), ponieważ wówczas zobaczą pewne udoskonalenia wprowadzone w wielu znanych wzorcach, a być może także zyskają głębsze zrozumienie niektórych technik dzięki temu, w jaki sposób je ujęto w poszczególne kroki. Początkujący praktycy NLP docenią zapewne kompozycję niniejszej książki: na początku znajdą oni najbardziej podstawowe wzorce, które wzbogacą ich repertuar oraz wzmocnią pewność siebie. Wszystkie przedstawione tu techniki podzielono na trzy główne rodzaje: takie, które można łatwo wypróbować na sobie; takie, które można wykorzystać we współpracy z klientami lub innymi ludźmi; oraz takie, które wymagają udziału przynajmniej dwóch osób pełniących określone funkcje. Na początku każdego wzorca opisano, jakie warunki należy spełnić, aby go wykonać. Wszyscy Czytelnicy na pewno docenią to, że tam, gdzie tylko było to możliwe, podano nazwiska autorów technik. Każdy wzorzec opatrzono wyjaśniającym jego zadania wstępem oraz podzielono na poszczególne kroki. Kiedy zapoznasz się już z jakimś wzorcem, tytuły poszczególnych kroków wystarczą, aby poprowadzić Cię przezeń podczas praktyki bądź odświeżyć Twoją pamięć o kolejności podejmowanych działań. Zachęcamy Cię do tego, abyś w miarę opanowywania kolejnych wzorców pracował także nad swoją elastycznością i kreatywnością. Kiedy wykorzystujesz wybrane techniki, stosujesz założenia i wiedzę oczywiście przede wszystkim z dziedziny NLP — ale także z każdego innego dostępnego Ci źródła. Dzięki temu masz szansę wyjść poza zwykłą realizację poszczególnych etapów, a biegłość pozwoli Ci improwizować, gdy wraz z klientem staniesz w obliczu nowych wyzwań i możliwości. Scenariusz wzorca nie powinien nigdy powstrzymywać Cię przed pokonaniem przeszkody ani przesłaniać dostępnych opcji. Jak muzyk jazzowy opanowuje gamy i metra, aby doskonalić wyraźnie

Biblia NLP

23

wykraczającą poza nie umiejętność improwizacji, tak praktycy NLP, kiedy osiągają poziom nieświadomej kompetencji, mają zaplecze w postaci zasad NLP. Podczas lektury książki miej pod ręką pióro lub marker i zaznaczaj wzorce, które chcesz opanować bądź sobie przypomnieć. Podkreślaj słowa w danych krokach — to pomoże Ci osiągnąć biegłość. Zgłębiając teorię, nie zapominaj o praktyce. I baw się dobrze, ponieważ radość i poczucie humoru wspaniale sprzyjają uczeniu się i rozwijaniu kreatywności. I jeszcze ostatnia, być może najważniejsza rada: ucz się wspólnie z innymi. NLP ma już ponad trzydziestoletnią historię, zatem na pewno w Twoim otoczeniu znajdują się ludzie, którzy są tak samo chętni do poznawania tajników NLP jak Ty. Znajdź nowych znajomych — i razem ćwiczcie, dzielcie się źródłami i wiedzą oraz rzucajcie sobie wyzwania i inspirujcie się nawzajem. Dołącz także do największego międzynarodowego forum (w języku angielskim) na NLPWeekly Magazine.com (niezmiennie bezpłatny dostęp!), gdzie spotkasz tysiące podobnie myślących osób — i razem cieszcie się sukcesem, który wyrasta ze wspólnej nauki i rozwoju.

ZASTOSOWANIE NLP — CO, JAK I KIEDY Dokonanie zmiany jest tak proste jak liczenie do trzech… no… może do dziesięciu… Pierwsza i najważniejsza zasada, jakiej nauczyłem się w Hypnotherapy College, brzmi: „Akceptuj wszystko, co się dzieje, wykorzystuj to i obracaj na swoją korzyść”. Oto przykład ilustrujący jej znaczenie. Powiedzmy, że pracujesz z klientem i ktoś nagle przerywa Wam sesję. Wówczas zachowuj się tak, jakby sytuacja ta została wcześniej zaplanowana. Kiedy jesteś terapeutą, coachem, konsultantem, mówcą motywacyjnym czy jakimkolwiek innym „rzecznikiem zmiany”, Twoje zadanie polega na tym, aby klient osiągnął ten cel, za pomoc w dążeniu do którego płaci. Zatem wszystko, co wydarzy się podczas Waszej wspólnej pracy, będzie w porządku! Poznałem tę zasadę w kontekście hipnoterapii, lecz znajduje ona zastosowanie również w procesie wprowadzania zmian za pomocą technik NLP. Musisz zrozumieć, że to nie TY tworzysz nowe sposoby rozumowania u klienta, lecz robi to jego mózg. To nie Ty zmieniasz sposób zachowania klienta — Twoja funkcja polega na tym, aby przeprowadzić przez pewien proces umysł klienta, lecz całą konieczną pracę zostawić do wykonania właśnie jemu. Aby NLP zadziałało u danego klienta, musisz przyjąć, że jego umysł już przechodzi proces zmiany danego zniechęcającego schematu myślenia czy zachowania. Kiedy sformułujesz takie założenie, pozostaje Ci:

24

Biblia NLP

1) Wybrać właściwy wzorzec. 2) Wykonać go z klientem. 3) Zaakceptować wszystko, co się w tym czasie zdarzy, oraz wykorzystać to i obrócić na korzyść (brzmi znajomo?). 4) Porównać informację zwrotną z wyznaczonym celem — i wreszcie: 5) Dostosować dalsze postępowanie do otrzymanego rezultatu. Jeśli informacja zwrotna i rezultat są spójne — co oznacza, że Twój klient osiągnął to, czego chciał — Twoja praca się kończy. W przeciwnym razie musisz ponownie ocenić sesję, wybrać inny, lepszy wzorzec, ewentualnie poddać klienta hipnozie (aby osłabić podświadomy opór wyrastający z wtórnych korzyści) oraz podjąć kolejną próbę osiągnięcia wyznaczonego celu. Musisz pamiętać, aby podczas pracy z klientem utrzymywać cały czas wysoki poziom wrażliwości sensorycznej. Bądź skoncentrowany, obserwuj, chłoń informacje, nieustannie analizuj bezpośrednie i pośrednie komunikaty od klienta oraz wykorzystuj wszystko, czym tylko dysponujesz, aby ułatwić zmianę, za którą klient Ci płaci. Kolejna zasada, której się nauczyłem na dość wczesnym etapie procesu kształcenia zawodowego, mówi o tym, że nie wolno zaprzyjaźniać się z klientem. Można oczywiście utrzymywać z nim kontakty towarzyskie — ale dopiero PO skończeniu współpracy. Lepiej nie przyjmować jako klientów swoich krewnych, członków najbliższej rodziny ani przyjaciół, i to z wielu powodów. Najważniejszym argumentem jest to, że bez względu na to, jak dobre masz intencje, Twoja relacja z daną osobą staje na przeszkodzie jej rozwojowi i skuteczności terapii. Próba zaprzyjaźnienia się z klientem podczas początkowych sesji nie działa na jego korzyść. Zachowuj się oficjalnie. Bądź autorytetem, któremu klient, aby się zmienić, chce się zawierzyć i dać się mu poprowadzić. Nie żartuj, przynajmniej podczas pierwszej sesji; nigdy nie opowiadaj dowcipów ani nie trać kontroli nad przebiegiem sesji. Otrzymujesz wynagrodzenie za to, że pomagasz danej osobie osiągać nowe — lub sformułowane od nowa — wyniki, a nie za to, że jesteś aktorem komediowym czy jeszcze jednym kumplem. Jeśli Twój klient, choćby podświadomie, podejrzewa, że za pomocą wesołego i absorbującego uwagę zachowania starasz się pokryć brak umiejętności, szanse na wspólny sukces będą nikłe. Dąż do jednego tylko celu na raz. Nie rozmieniaj się na drobne ani nie pracuj nad 10 różnymi sprawami podczas jednej sesji. Daj umysłowi klienta trochę czasu m.in. na przetworzenie nowych informacji i reorganizację starych, a także na odreagowanie, dojście do siebie, przeżycie żalu (typowy u byłych nałogowców)… Pozwól klientowi najpierw zobaczyć rezultaty z osiągnięcia jednego celu, ewentualnie dwóch — tak aby, kiedy klient do Ciebie wróci, jego motywacja i wiara w Twoje umiejętności były głębokie i silne.

Biblia NLP

25

JAK WYKONYWAĆ WZORCE Niniejsza książka zawiera opisy ponad 300 wzorców NLP. Realistycznie rzecz biorąc, nie zapamiętasz ich wszystkich — zresztą wcale nie musisz tego robić. Kiedy wybierasz wzorzec, który chcesz wykorzystać, zapoznaj się z poszczególnymi krokami i upewnij, że rozumiesz cały proces. W NLP każda procedura wyrasta z pewnej mądrości, a poszczególne kroki są uporządkowane według określonej logiki. Spróbuj dostrzec i zrozumieć tę logikę. Niniejsza książka ma charakter podręcznego źródła technik, nie zawiera więc ona wiele teorii. Zachęcamy Cię jednak, abyś za każdym razem docierał do istoty wybranego wzorca. Najskuteczniejszy na to sposób polega na odczytywaniu kolejnych kroków oraz wyobrażaniu sobie z pozycji obserwatora, jak wypowiada się je do klienta; pozycja obserwatora jest pozycją percepcyjną, która najlepiej służy odkrywaniu mechanizmu działania wzorca. Kiedy masz ogląd danego wzorca, kontrolujesz cały proces. A wówczas możesz pracować wygodnie, z przekonaniem, za to bez konieczności pamiętania poszczególnych kroków czy scenariuszy. Wtedy też możesz sobie pozwolić na eksperymentowanie z danym wzorcem oraz na zmianę kilku jego elementów, aby wypróbować nieco inny scenariusz. Nie zrobisz krzywdy klientowi, kiedy poprosisz go, aby szybko zamienił miejscami prawy dolny obraz z tym, który znajduje się po lewej na dole, a nie tak, jak jest podane w instrukcji — eksperymentuj więc i poszukuj. Być może zechcesz nagrać swoje próby, błędy i sukcesy oraz włączyć je do dziennika swojej pracy. Jak nasz świat, nasze społeczeństwa, nasze kultury, tak i NLP ciągle się zmienia i ewoluuje — a Ty musisz pilnować, aby zawsze być na bieżąco z najnowszymi osiągnięciami. Możemy Ci w tym pomóc. Po prostu subskrybuj nasz darmowy newsletter (w języku angielskim) na NLPWeeklyMagazine.com.

SEKRETY SKUTECZNYCH INTERWENCJI ZA POMOCĄ TECHNIK NLP Na skuteczność sesji poświęconej pracy nad zmianą składa się wiele czynników. W przypadku NLP mówi się o terapii jednorazowej, co zazwyczaj oznacza, że klient musi się spotkać z Tobą (i zapłacić Ci) tylko raz za rozwiązanie określonego problemu. Z mojego doświadczenia w zakresie prywatnej praktyki wynika, że zdecydowanie najważniejszym czynnikiem, który decyduje o powodzeniu danej sesji, jest dobra wola ze strony klienta. Jeżeli nie chce on współpracować, nie ma sensu kontynuować pracy. Gdy zatem klient odmawia wykonywania w wyobraźni określonych czynności, musisz mu wyjaśnić, że bez pełnej współpracy z jego strony wzorzec nie zadziała należycie. Innymi słowy, nie jesteś magikiem ani terapeutą, który zmusza klienta do tego, aby poczuł się lepiej.

26

Biblia NLP

Mógłbyś oczywiście wejść w jakiś sposób w tę rolę, ta jednak wyczerpałaby Cię, sfrustrowała i przygnębiła, co doprowadziłoby do tego… że musiałbyś poddać się terapii. Pełna współpraca ze strony klienta stanowi tajemnicę sukcesu — na powierzchni. W głębszych jego warstwach można dostrzec pewien bardzo interesujący terapeutyczny fakt. W wielu przypadkach, z którymi spotkałem się podczas swojej pracy i które znam z więcej niż kilku cudzych relacji, zmiana, jakiej pragnie klient, zaczyna zachodzić, kiedy tylko uświadomi on sobie cel albo strukturę swoich niepożądanych schematów zachowania lub myślenia. Byłem świadkiem sytuacji, w których cały proces kończył się po tej jednej fazie! Najczęstszy przykład stanowi klient cierpiący z powodu ostrego bólu, który każdy lekarz diagnozuje jako „ból fantomowy”: zanim zdążysz skończyć ćwiczenie, które polega na porcjowaniu odgórnym, ból znika. Dzięki temu, że dana osoba stawia czoła bólowi, opisuje go przez pryzmat modalności, submodalności i jego najdrobniejszych cech charakterystycznych, a także — co najważniejsze — rozpoznaje jego komunikat bądź intencję, cały podświadomy proces (w tym ból, który służy ochronie ciała czy też przyciągnięciu uwagi) zostaje uchwycony i odsłonięty, wskutek czego traci kontrolę nad reakcjami układu nerwowego na jego sygnały. Innymi słowy, kiedy tylko pojmie się, w czym tkwi szkopuł (czemu służy ból), złudzenie traci swoją moc. Jest to fakt, o którym musisz pamiętać podczas pracy z klientami. Spodziewaj się go i wyprzedź jego pojawienie się, a szybko zauważysz, że dzięki temu Twoja praca staje się znacznie łatwiejsza. Tak, musisz maksymalnie ułatwiać sobie pracę, ponieważ Twoi klienci oczekują wyników, i to natychmiast. NLP służy szybkiej pracy nad zmianą; nie jest narzędziem, które mógłbyś wykorzystać, gdybyś spędzał setki godzin na wysłuchiwaniu problemów swojego klienta.

Z TREŚCIĄ I BEZ TREŚCI Kolejny sekret, którego znajomość pomoże Ci jako aktywnemu praktykowi NLP, to unikanie pracy z konkretną treścią, kiedy tylko jest to możliwe. Twoje zadanie nie polega na stworzeniu odpowiednich warunków do tego, aby Twój klient mógł opowiedzieć o swoich problemach czy dać upust cierpieniu — po to są przyjaciele. Ty otrzymujesz wynagrodzenie za coś zgoła innego. Tak naprawdę byłoby lepiej, gdybyś podczas sesji nie pozwalał klientowi uzewnętrzniać negatywnych emocji. W ten sposób pomożesz mu całkowicie się zaangażować. Dwoma przykładami, które doskonale to ilustrują, są kotwiczenie stanów oraz Swish Pattern. Wszak to wzorzec ma kierować umysłem klienta, tak aby ten powziął pewne postanowienia, które przewiduje każdy proces NLP. Z większością moich klientów spędzam 10 – 15 minut, nigdy nie więcej niż 45 minut. Nie pozwalam im rozwodzić się nad szczegółami danej kwestii; nie słucham także Biblia NLP

27

plotek, interpretacji rzeczywistości ani wylewania żalów. Nie jestem psychologiem. Zostałem wyszkolony, aby dostarczać rezultaty, a nie słuchać o tym, co wydarzyło się w Bostonie w pewien deszczowy dzień, kiedy mój klient miał trzy lata i dziesięć miesięcy. Najlepsza formuła dla skutecznej procedury NLP nie zawiera żadnych treści, czyli nie uwzględnia żadnych szczegółów — chyba że okażą się konieczne. Większość wzorców zawartych w niniejszej książce nie uwzględnia treści. Umysł klienta wie, dlaczego coś się w nim znajduje, i na poziomie podświadomości wszystkie konieczne szczegóły zostają odkryte — podczas gdy Ty przeprowadzasz konsekwentnie określony proces. Twoja kontrola nad tym, gdzie trafi dany szczegół, nie ma znaczenia. Co więcej, rozwodzenie się nad szczegółami może utrudnić klientowi osiągnięcie zamierzonych celów. Nie możesz przeprowadzać np. Swish Pattern, a jednocześnie pozwalać klientowi na to, aby podawał znaczenie koloru niebieskiego w obrazie negatywnym oraz wskazywał powód, dlaczego jego ręka wydaje się niewyraźna w obrazie pozytywnym. Szczegóły te nie mają znaczenia. Jeżeli dopuścisz do tego, aby umysł klienta zwątpił w skuteczność procesu, istnieje wysokie ryzyko, że sesja zakończy się porażką.

POZIOM ZAAWANSOWANIA Niniejsza praca zakłada, że Czytelnik zna podstawy programowania neurolingwistycznego — sięgamy po takie pojęcia, jak „stan”, „strategia” czy „cel”. Jeżeli dopiero stawiasz pierwsze kroki, przeczytaj najpierw książkę wprowadzającą w poruszane tutaj zagadnienia, jak choćby NLP dla początkujących. Podstawowe pytania i odpowiedzi. Nasza strona internetowa NLPWeeklyMagazine.com oraz społeczność wokół niej zgromadzona stanowią doskonałe, szczegółowe, ale i zabawne wprowadzenie do NLP. Znajdziesz tam m.in. opisy ciekawych doświadczeń, źródła informacji oraz wsparcie, które pomogą Ci pogłębiać wiedzę.

Na tym nie koniec… Wiemy, że programowanie neurolingwistyczne to coś więcej niż tylko zbiór technik. Mamy również świadomość, że nie jesteśmy w stanie zawrzeć całej filozofii w naszej „książce z przepisami”. Zrobiliśmy jednak co w naszej mocy — a nawet jeszcze więcej, aby w podręczniku tym znalazły się najlepsze wzorce wybrane spośród setek różnych metod. Niniejsza publikacja pomoże Ci rozwijać Twoje umiejętności, lecz dalsza praca nad nimi i nad wcielaniem ich w życie zależy od Ciebie. Mamy na myśli m.in. Twoją umiejętność oceny sytuacji i wyboru odpowiedniej techniki oraz związane z tym wyczucie; Twoją umiejętność rozpoznawania, jakie myśli czy zachowania wydają się kłopotliwe, lecz mogą

28

Biblia NLP

zostać wykorzystane; Twoją elastyczność, kreatywność i umiejętność kojarzenia. Wszystkie te elementy składają się na elastyczne, innowacyjne podejście, które pozwoli Ci wyjść poza niewolnicze wykonywanie instrukcji. Im częściej będziesz ćwiczyć, tym łatwiej Ci będzie intuicyjnie tworzyć bądź modyfikować wzorce, kiedy znajdziesz się w nowych sytuacjach. Wszak właśnie w ten sposób powstały wzorce przedstawione w tej książce.

CZYM KIEROWAŁEM SIĘ PRZY WYBORZE TECHNIK? Dziedzina programowania neurolingwistycznego rozwija się, zmienia oraz bezustannie się doskonali — co stanowi zasługę praktyków. Od kiedy ukazało się pierwsze wydanie Biblii NLP, często mnie pytano, na jakiej zasadzie dobieram techniki, które chcę omówić, oraz jakie miejsce zajmują one w programowaniu neurolingwistycznym. Moja odpowiedź jest bardzo prosta. Wybieram daną technikę, jeżeli: 1) Naucza się jej podczas profesjonalnych szkoleń z zakresu NLP. 2) Naucza jej doświadczony praktyk NLP. 3) Wykorzystywałem ją osobiście w pracy z moimi klientami. W swoich książkach i innych publikacjach umieszczam tylko te propozycje, które spełniają trzy warunki jednocześnie. Wszystkie techniki omówione w niniejszej książce wykorzystuje się podczas szkoleń i w praktyce NLP. Są one bardzo skuteczne, o czym świadczą doskonałe rezultaty uzyskiwane dzięki nim przez moich klientów.

Biblia NLP

29

30

Biblia NLP

ISTOTA PROGRAMOWANIA NEUROLINGWISTYCZNEGO Osobiście uważam, że ludzie wymyślili język z powodu naszej głębokiej, wewnętrznej potrzeby narzekania. — Jane Wagner

32

Biblia NLP

40 LAT PROGRAMOWANIA NEUROLINGWISTYCZNEGO W SKRÓCIE: KTO, CO, KIEDY I GDZIE Trudności to wymówki, których historia nie przyjmuje nigdy. — Edward R. Murrow

Brak jednoznacznej definicji Trudno jest zdefiniować programowanie neurolingwistyczne, ponieważ występuje ono w różnorodnych formach, które zależą od tego, w jaki sposób na nas oddziałuje. Niniejsza część pomoże Ci zrozumieć, czym właściwie jest NLP, zawiera bowiem krótką jego historię i w tym kontekście przedstawia najważniejsze koncepcje. NLP definiowano różnorako, uważam jednak, że istnieje pewna definicja, która odróżnia się od pozostałych, ponieważ uwzględnia kierunek jego rozwoju:

PROGRAMOWANIE NEUROLINGWISTYCZNE JEST METODOLOGIĄ OSIĄGANIA DOSKONAŁOŚCI Definicję podobną, lecz zawierającą więcej szczegółów, podawała niegdyś Wikipedia: „Programowanie neurolingwistyczne (ang. Neuro-Linguistic Programming — NLP) jest to dziedzina ludzkich wysiłków, które koncentrują się na doświadczalnym badaniu i na modelowaniu sposobów osiągania doskonałych wyników oraz mają na celu tworzenie zestawów umiejętności możliwych do opanowania przez każdego”.

Wielu ludzi, wiele znaczeń Wielu ludzi styka się z programowaniem neurolingwistycznym jako zbiorem technik, które służą m.in. manipulacji, skutecznej sprzedaży, a nawet uwodzeniu. Początkowo jednak NLP było narzędziem terapeutycznym, które pomagało rozwiązywać problemy osobiste (np. pokonywać fobie). Na tę właśnie dziedzinę wywarło największy wpływ — i temu przede wszystkim poświęcona jest najważniejsza część literatury przedmiotu. Rozwarstwienie programowania neurolingwistycznego na metody osobistej zmiany oraz formy prymitywnej manipulacji wynika z jego charakteru. W NLP chodzi bowiem o tworzenie — na podstawie czyichś zachowań — modeli, które pozwalają skutecznie osiągać zamierzone cele. Gdy spojrzy się wyłącznie na służące temu metody, wówczas okaże się właśnie, że NLP może przyjmować

Biblia NLP

33

różnorodne formy. Wiele z nich dotyczy nawiązywania dobrego kontaktu i stosowania perswazji, dlatego czasami wykorzystuje się je w celach egoistycznej manipulacji. W tym sensie NLP przypomina nieco pogodę: wszak powietrze i woda występują w różnych postaciach. Bez względu na to, jak postrzega się programowanie neurolingwistyczne, na pierwszy plan wysuwa się jego praktyczny charakter. Nadrzędnym celem jest bowiem uzyskiwanie dobrych wyników w dowolnym przedsięwzięciu, w którym stosuje się NLP. Właśnie dlatego mówię o nim jak o metodologii, a nie nauce. Chociaż podstawę NLP stanowią obserwacje, doświadczenia oraz informacje zwrotne składające się na jego aspekt naukowy, budowanie teorii, które wyjaśniają naszą rzeczywistość, i ich weryfikowanie nie są najważniejsze. Różnorodne koncepcje dotyczą przede wszystkim uzyskiwania pożądanych wyników. Z naukowego punktu widzenia może to być postrzegane jako podejście zbyt powierzchowne, lecz z osobistego — jest bardzo praktyczne i może wywierać głęboki wpływ. Jak wiele różnych innych dziedzin, tak programowanie neurolingwistyczne może „konsumować” zdobycze nauki i tak też robi — innymi słowy, wykorzystuje wiedzę zdobytą przez naukowców. Od czasu, kiedy powstało NLP, bardzo rozwinęła się psychologia, a ci praktycy NLP, którzy śledzą najnowsze jej osiągnięcia, potrafią skuteczniej ukierunkowywać swoje wysiłki. Dzieje się tak dlatego, że dzięki owemu dynamicznemu rozwojowi wzięto pod lupę szereg utrwalonych mitów i je obalono; jeden z nich dotyczy tego, że umysł człowieka nie wywiera tak wielkiego wpływu na jego zdrowie, jak niegdyś twierdzono.

Prawda a mity Kolejnym czynnikiem, który sprawia, że programowanie neurolingwistyczne przyjmuje różne postacie, jest ludzka chęć zysku. Aby zwiększyć sprzedaż publikacji i szkoleń, przypisywano NLP niezwykłe, a co gorsza — nieprawdziwe właściwości. Niestety, takie działania podważają wiarygodność prawdziwych informacji o efektach jego wykorzystywania. Co więcej, utrudniają rozstrzygnięcie, co jest przesadą, a co prawdą, ponieważ NLP pomaga osiągnąć doskonałe wyniki w bardzo różnych dziedzinach: od pokonywania problemów osobistych do odnoszenia sukcesów w świecie biznesu. Uznaje się obecnie, że takie metody terapeutyczne, jak desensytyzacja i powtórne przetwarzanie z wykorzystaniem ruchów gałek ocznych (ang. Eye Movement Desensitization and Reprocessing — EMDR), mogą przynosić szybkie rezultaty. Dzięki temu informacje o skuteczności NLP zyskują właściwsze proporcje, zwłaszcza gdy chodzi o problemy lękowe. Warto jednak pamiętać o tym, że nie sposób uprawomocnić całego NLP za pomocą badań ze względu na jego złożoność; zbadać można jedynie skuteczność poszczególnych interwencji (wzorców).

34

Biblia NLP

CZERPANIE Z OSIĄGNIĘĆ WYBITNYCH UMYSŁÓW Większość najważniejszych koncepcji naukowych jest prosta i może na ogół zostać wyrażona językiem zrozumiałym dla każdego. — Albert Einstein

Językoznawstwo Programowanie neurolingwistyczne zawdzięcza wiele m.in. językoznawstwu. Początkowo w NLP przyjmowano ściśle psychologiczną perspektywę, dlatego jego ważny aspekt językoznawczy dotyczył wpływu języka na ludzką świadomość oraz schematy zachowania. Czerpano z dokonań takich językoznawców, jak Noam Chomsky. Jedną z najciekawszych obserwacji była ta, że w celu wpływania na klientów terapeuci w swoich wypowiedziach traktują zasady gramatyki dość dowolnie, np. wykorzystują dziwne sformułowania, które sprzyjają wchodzeniu w stan hipnozy, oraz tak dobierają konstrukcje, aby problemy wydawały się łatwiejsze do rozwiązania (m.in. poprzez opisanie danej trudności w czasie przeszłym terapeuta wywołuje wrażenie, że ta przemija). Niektóre wzorce językowe są dość skomplikowane, lecz zapoznanie się z nimi przynosi wiele satysfakcji i korzyści.

Teoria systemów i ekologia Twórcy programowania neurolingwistycznego czerpali także z teorii systemów, która analizuje, w jaki sposób systemy (np. rodzina) działają i oddziałują na siebie nawzajem. Praktycy NLP przyglądali się m.in. temu, jak poszczególne części pojedynczego człowieka funkcjonują jako współdziałające minisystemy. Doprowadziło to do wniosku, że terapeuta lub coach muszą kontrolować tzw. ekologię i dzięki temu zdobywać pewność, że żadna część danej osoby nie sprzeciwia się branym pod uwagę rozwiązaniom problemu. Sprawdzanie ekologii ma na celu zapobieganie nieświadomemu sabotażowi własnych wysiłków.

Psychologia poznawcza i behawioryzm Psychologia poznawcza powstała jako jeden z głównych nurtów psychoterapii, programowanie neurolingwistyczne zaś przejęło pewne założenia oraz rozwinęło je w sposób niezwykle twórczy i skuteczny. Jak terapia poznawcza, tak NLP przygląda się temu, jaką rolę odgrywają schematy myślenia w zachowaniach zarówno dysfunkcjonalnych, jak i pomyślnych. Myśli, które kierują naszymi zachowaniami, układają się w pewne powtarzalne, identyfikowalne schematy, dlatego możliwe jest udzielanie pomocy w ich zmienianiu w sposób świadomy lub nie. Psychologia poznawcza kładzie większy nacisk na zmiany

Biblia NLP

35

o charakterze świadomym. Tymczasem NLP idzie krok dalej — równie silnie jak procesy świadome akcentuje to, w jaki sposób w przeprowadzaniu zmian można wykorzystywać doświadczenia podświadome oraz tzw. stany, które wpływają jednocześnie na ciało i na umysł (są podobne do stanów umysłu, lecz dotyczą również ciała). Niech zilustrowaniu tego, jak wykorzystuje się owe stany, posłuży prosty przykład. Załóżmy, że masz klienta, który nie radzi sobie podczas rozmów kwalifikacyjnych, ponieważ zawsze odczuwa wtedy niepokój oraz ma problemy z samooceną. W takiej sytuacji zachęcasz tę osobę, aby weszła w intensywny stan pewności siebie, a następnie prosisz ją, aby wyobraziła sobie, jak — będąc w tym właśnie stanie — wspaniale wypada podczas rozmowy kwalifikacyjnej. W ten sposób zmniejsza się niepokój oraz mobilizuje podświadomość do znajdywania twórczych rozwiązań, które dotyczą nowych, skuteczniejszych zachowań.

KORZENIE W MODELOWANIU, NOWE GAŁĘZIE ROZWOJU Na tym polega uczenie się. Nagle rozumie się coś, co rozumiało się przez całe życie — ale w zupełnie nowy sposób. — Doris Lessing

Modelowanie Na początku lat siedemdziesiątych profesor językoznawstwa i student psychologii University of Santa Cruz położyli podwaliny pod dziedzinę programowania neurolingwistycznego. Owym studentem był Richard Bandler, profesorem zaś — John Grinder. Pierwsze działania tandemu polegały m.in. na analizowaniu umiejętności wybitnych terapeutów. Bandler i Grinder podjęli próbę zidentyfikowania wewnętrznych i zewnętrznych zachowań, które decydowały o skuteczności obserwowanych osób. Uważali, że w ten sposób tworzą modele terapeutów czy też — inaczej — że modelują terapeutów. Okazało się, że Richard Bandler ma szczególny talent do wychwytywania subtelności w zachowaniach owych terapeutów, zwłaszcza w ich mowie ciała. Umiejętność wnikliwej obserwacji nazywa się w NLP wrażliwością sensoryczną. John Grinder z kolei analizował u terapeutów słowa, które układały się w pewne schematy oddziałujące na zachowanie i myślenie klientów. Dwie różne perspektywy obserwacji pozwoliły stworzyć szczególnie pomocne modele. Dzięki temu stało się możliwe uczenie ludzi, w jaki sposób dokonywać takich wyczynów, jakich dokonują modelowani terapeuci — m.in. lekarz medycyny i hipnoterapeuta Milton H. Erickson, terapeutka rodzinna Virginia Satir oraz lekarz medycyny Fritz Perls, twórca psychoterapii gestalt.

36

Biblia NLP

Podstawy programowania neurolingwistycznego Początkowo NLP zajmowało się również psycholingwistycznymi procesami zniekształcania, pomijania oraz uogólniania. Są to sposoby, w jakie nasz mózg stara się wykorzystywać swoje ograniczone „moce przerobowe”. Na przykład mamy skłonność do uogólniania tego, czego możemy się spodziewać; jeżeli jednak ktoś mówi: „Wszyscy najfajniejsi mężczyźni i najfajniejsze kobiety są już zajęci”, sam siebie ogranicza za pomocą przesadzonego uogólnienia. Zdaniem Richarda Bandlera i Johna Grindera wymienione procesy — jeżeli nie są przeprowadzane skutecznie — mogą wywoływać bardzo negatywne konsekwencje na płaszczyźnie psychologicznej oraz interpersonalnej.

CO STANOWI ISTOTĘ NLP? Nie powtarzaj niczego, pod czym nie możesz się podpisać. — autor nieznany Do 1976 roku Richard Bandler i John Grinder wypracowali kolejne koncepcje: informacji niewerbalnej (komunikacji, która przebiega na poziomie podświadomym) oraz systemów reprezentacji (sposobów, w jakie nasze zmysły tworzą myśli). Koncepcje te służyły zarówno modelowaniu, jak i budowaniu wzorców. Docieramy tutaj do pewnej kontrowersyjnej kwestii. Piszę, że istotę programowania neurolingwistycznego stanowi modelowanie. Tymczasem psycholog Christopher Hedberg stwierdził, że składają się na nią — praktycznie i historycznie rzecz ujmując — wymienione koncepcje, czyli informacja niewerbalna i systemy reprezentacji. Aby poprzeć ową tezę, wskazał na fakt, że wiele wzorców NLP publikowanych na wczesnych etapach jego rozwoju opisywano jako oparte na właśnie tych dwóch koncepcjach, bez odwołań do (modeli) terapeutów jako źródeł. Co więcej, debiutancka książka Richarda Bandlera i Johna Grindera, pierwsza część Struktury magii, koncentrowała się głównie na zastosowaniu językoznawstwa w interwencjach służących poprawie zdrowia psychicznego. Podejście to ilustrują stenogramy opublikowane we wspomnianym tytule. Wydaje się, że nie zawierają one żadnych elementów modelowania ani wzorców, z których słynie NLP. Dwie wspomniane koncepcje są oczywiście istotne, ale mówią nam jedynie, jak wyglądały początki programowania neurolingwistycznego, oraz wskazują na to, co podkreślało wielu autorów i trenerów. Ja tymczasem stoję na stanowisku, że istotę NLP stanowi raczej modelowanie, ponieważ moim zdaniem modele odegrały znacznie większą rolę podczas tworzenia wzorców, niż wynikałoby to z literatury przedmiotu. Kiedy wspomniany tandem zaczynał działalność, Richard Bandler był długowłosym dwudziestolatkiem, który odpalał jednego papierosa od drugiego. Prowadził terapię grupową gestalt, a jego praca cieszyła się opinią szczególnie skutecznej. Opracowywał także stenogramy sesji Fritza Perlsa. Zatem jeszcze Biblia NLP

37

zanim zwrócił się ku NLP, już zajmował się modelowaniem. Sam miał jednak pewne trudności z nauczeniem innych, jak osiągać równie dobre wyniki. Richard Bandler poprosił Johna Grindera o obserwację jego grupy oraz jej przeanalizowanie pod kątem pewnych schematów, które mogłyby wyjaśnić osiągane przez terapeutę wyniki. Grinder był wówczas najmłodszym w Stanach Zjednoczonych profesorem językoznawstwa. Zgodził się. Zaprzyjaźnili się podczas współpracy. Zaczęli wspólnie analizować pracę Perlsa, a następnie przyglądać się innym terapeutom, szczególnie Virginii Satir; oglądali zapisy wideo z sesji terapeutycznych lub w nich uczestniczyli. Z czasem Richard Bandler i John Grinder zaczęli również analizować teorie Gregory’ego Batesona. On zaś przedstawił ich Miltonowi H. Ericksonowi. Badacze wzięli więc pod lupę również jego styl pracy. Grinder odkrył, że Bandler oraz terapeuci, których pracę modelowali, posługiwali się podobnymi wzorcami językowymi, oraz doszedł do wniosku, że stanowią one integralne części terapii. Richard Bandler i John Grinder zaczęli pisać o swoich odkryciach oraz prowadzić kurs z psychologii, w ramach którego nauczali własnego podejścia do psychoterapii. Z perspektywy obecnie obowiązujących standardów wydaje się to dziwne, ponieważ żaden z wykładowców nie był certyfikowanym terapeutą; poza tym nikt nie przyjrzał się dokładnie proponowanym przez nich technikom. Ostatecznie uczelnia zawiesiła kurs ze względu na to, iż rzekomo w jego ramach bez zezwolenia przeprowadzano doświadczenia na studentach. Bandler i Grinder kontynuowali więc seminaria poza murami uczelni. Wyszkolili wówczas tych, którzy później sami stali się luminarzami NLP — w tym m.in. Roberta Diltsa, Judith DeLozier, Leslie Cameron, Davida Gordona oraz Steve’a Gilligana. Na podstawie nagrań z owych seminariów, za sprawą Johna O. Stevensa oraz Connirae Andreas, powstały takie książki, jak Z żab w księżniczki, Trance-Formations („TransFormacje”) czy Reframing („Przeramowanie”). Kiedy wykrystalizował się obszar zainteresowań, Richard Bandler ukuł termin „programowanie neurolingwistyczne”. Podczas spotkań, które miały miejsce na pierwszych etapach rozwoju NLP, rozkwitały romanse, dobierały się pary małżeńskie: Judith DeLozier wyszła za Grindera, Leslie Cameron — za Bandlera, a John O. Stevens, po zmianie imienia i nazwiska na Steve Andreas, wziął ślub z Connirae Andreas. Członkowie owej grupy z pasją eksperymentowali na sobie nawzajem i na obcych ludziach, a w ten sposób wypracowywali liczne koncepcje terapeutyczne. „Dzikie” doświadczenia szły w parze z duchem czasów: wówczas bowiem dziedziny rozwoju osobistego oraz psychoterapii przypominały Dziki Zachód. Działalność Richarda Bandlera i Johna Grindera oraz ich współpracowników stała się dość popularna, dzięki czemu mogli prowadzić seminaria w wielu miejscach. Organizowano je od końca lat siedemdziesiątych do początku lat osiemdziesiątych. Później grupę podzieliły konflikty. Do tego momentu jednak wartość programowania neurolingwistycznego stała się niepodważalna. Richard Bandler próbował więc zastrzec prawa do nazwy. W tym celu pozwał Johna Grindera i innych swoich współpracowników, lecz przegrał procesy sądowe. Bandler i Grinder rozstali się: podążyli w różnych kierunkach i nadali nowe nazwy swoim podejściom.

38

Biblia NLP

Presupozycje Programowanie neurolingwistyczne zwraca uwagę na to, jak pewne nasze założenia oddziałują na nasze zachowania oraz wyniki, które osiągamy na co dzień. Utrzymuje, że proces ten ma bardzo często charakter podświadomy. Bez względu na to, czy jest to prawda, czy nie, nasze założenia — w języku NLP nazywane presupozycjami — stanowią siłę napędową świata. Klienci nierzadko korzystają na tym, że stają się bardziej świadomi własnych presupozycji oraz doskonalą je w celu uzyskiwania lepszych rezultatów. Z kolei naruszenia metamodelu (np. nadmierne uogólnienia) sprawiają, że ignorują zbyt wiele przydatnych informacji. Programowanie neurolingwistyczne wypracowało własne presupozycje. Są one szczegółowo wyjaśniane, aby dało się je wykorzystywać, mierzyć się z nimi lub je doskonalić. Presupozycje NLP nie tworzą żadnej filozofii ani nie służą dotarciu do Prawdy — mają być przydatnymi narzędziami do obsługi ludzkiego umysłu. Przykładem presupozycji jest dobrze znane stwierdzenie: „Mapa to nie terytorium”. Nie istnieje „oficjalna lista” presupozycji NLP. Dalej znajdziesz bardzo przydatne ich zestawienie.

BADANIA NAD NLP Gdybyśmy wiedzieli, co takiego robimy, nie nazywalibyśmy tego badaniami. — Albert Einstein Anarchiczny charakter programowania neurolingwistycznego nie poddaje się badaniom naukowym; nie istnieje żaden ich korpus, który potwierdzałby skuteczność NLP. Istnieją jednak pewne analizy wybranych jego aspektów. Przeważnie są to studia, które ze względu na niewielką skalę nie mogą stanowić dowodów naukowych. Opinie naukowców na temat NLP są niewątpliwie podzielone. Dokładniej rzecz biorąc, nauka nieszczególnie interesuje się programowaniem neurolingwistycznym. Większość przeprowadzonych badań świadczy o niewielkim zrozumieniu dla dziedziny; wystąpiły w nich także pewne problemy metodologiczne. Stwierdzenie, że owe badania podważają wiarygodność NLP, byłoby jednak niesprawiedliwe. Tak czy inaczej, zagadnienie to wydaje się niedorzeczne, ponieważ w NLP jako pewnej całości niczego nie da się ani udowodnić, ani obalić. Jedno z najszerzej zakrojonych badań zostało przeprowadzone pod szyldem Active Ingredients Project (Projekt Czynników Aktywnych) przez profesora Charlesa Figleya. Interesował się on szybką terapią, którą nazywał terapią mocy. Miało to miejsce na początku lat dziewięćdziesiątych. Figley porównał Biblia NLP

39

wówczas kilka podejść terapeutycznych, które zastosowano w pracy z ludźmi z symptomami traumy. Znalazła się tam przynależąca do programowania neurolingwistycznego dysocjacja wzrokowo-kinestetyczna, która częściej występuje pod nazwą szybkiej terapii fobii. Podejście to wypadło dobrze na tle innych, w tym terapii pola myśli (ang. Thought Field Therapy — TFT) oraz EMDR. Badanie Figleya nie było przedsięwzięciem szczególnie wyrafinowanym; miało raczej wzbudzić zainteresowanie tego rodzaju koncepcjami. Sam Figley zwrócił się ku nim, gdy odkrył, że najbardziej zrównoważonymi profesjonalistami pomagającymi klientom pozbywać się traumy są ci, którzy znali co najmniej jeden model szybkiej terapii, taki jak choćby dysocjacja wzrokowo-kinestetyczna. Badacz zainteresował się tą kwestią, kiedy pewien specjalista w dziedzinie popełnił samobójstwo. Kilka niewielkich badań potwierdziło skuteczność wywodzącej się z NLP strategii poprawnego pisania, która polega na patrzeniu w górę i w lewo podczas wizualizowania opanowywanych słów. Badani mimo upływu czasu znacznie lepiej pamiętali i wyraźnie mniej zapominali, a ich skuteczność zapamiętywania o wiele przekraczała poziom, który uważa się za normę w tej dziedzinie. Szereg prowadzonych na niewielką skalę analiz potwierdza wartość stosowanego w ramach NLP sposobu leczenia fobii. Okazał się on skuteczny również w terapii lęków i depresji związanych z fobiami oraz w pracy z osobami cierpiącymi z powodu urazów psychicznych. Ponadto przeprowadzono pewne badania nad submodalnościami (aspektami tego, jak przedstawiamy sobie różne rzeczy w naszym umyśle), które świadczą na ich korzyść, lecz nie wzbudziło to dostatecznego zainteresowania. W psychoterapii poznawczej jednak często wykorzystuje się elementy NLP, w tym właśnie pracę z submodalnościami. Zależy to od przygotowania terapeuty. Ważny element programowania neurolingwistycznego stanowi kotwiczenie. Polega ono na utworzeniu swego rodzaju sygnału (np. dotknięcie określonego miejsca na ramieniu klienta), który można później wykorzystywać, tak aby pomagał wywoływać określony stan, w jakim była dana osoba w czasie, kiedy sygnał powstawał. Ową metodę można stosować w celu udzielania pomocy w pokonywaniu oporu przed zmianą poprzez wywoływanie stanu, który np. ułatwia przezwyciężyć jakiś lęk. Nie są mi znane badania nad tym właśnie zjawiskiem; istnieje jednak wiele analiz warunkowania instrumentalnego, na którym kotwiczenie się zasadza. Przeprowadzono wiele badań, które świadczą na korzyść programowania neurolingwistycznego albo, przynajmniej w teorii, potwierdzają zasadność pewnych pomysłów i rodzajów terapii. Wyróżnia się tutaj obszar studiów, który dotyczy alergii. Badania te pokazują, że sposób leczenia alergii za pomocą metod NLP jest wiarygodny i zasługuje na uwagę świata nauki. Część analiz wskazuje na to, że można wpływać na alergie poprzez warunkowanie instrumentalne — a na nim właśnie opiera się proponowana przez programowanie neurolingwistyczne metoda leczenia alergii. Przeprowadzono również skromne badania samego jego przebiegu: ich wyniki są bardzo obiecujące. NLP czerpie inspiracje z wielu dokonań, nie dziwi więc fakt, że istnieje

40

Biblia NLP

wiele studiów nad metodami, które ono modelowało, w tym nad hipnoterapią Miltona H. Ericksona czy komunikacją poprzez hipnozę (przyniosły pozytywne wyniki). Niepodważalne wyniki uzyskano w badaniu nad wykorzystaniem wywodzącej się z NLP koncepcji linii czasu w leczeniu astmy. Było ono dość skromne (30 badanych, 16 kontroli), lecz wnioski, do których doprowadziło, okazały się przekonujące. Badania wykazały bowiem znaczącą poprawę w pracy płuc u chorych. Jest to szczególnie istotne, ponieważ praca płuc u ludzi z astmą zazwyczaj się pogarsza, nie poprawia. Metoda leczenia NLP pomogła im również w życiu osobistym, w wielu przypadkach dodając energii oraz wzbudzając poczucie siły. U dużej grupy badanych podwyższyła się także jakość snu. Wielu terapeutów pozostaje pod wpływem koncepcji programowania neurolingwistycznego, być może nawet nie zdając sobie z tego sprawy, dlatego nie wiadomo, ile prac nad terapią poznawczą pozostaje pod wpływem spostrzeżeń i nauk płynących z NLP, które w taki czy inny sposób rozprzestrzeniły się w głównym jej nurcie.

WSPÓŁCZESNE NLP Jeżeli kradniesz od jednego autora, popełniasz plagiat; jeżeli kradniesz od wielu autorów, prowadzisz badania. — Wilson Mizner Duża część współczesnych nauk i powstającej literatury z dziedziny programowania neurolingwistycznego przypomina ujęcia znane już z pierwszego etapu jego rozwoju. Oczywiście z czasem dodawano do nich kolejne wzorce i koncepcje, te jednak wydają się głównie „elementami dekoracyjnymi” w porównaniu z pierwotnymi fundamentami NLP. Spośród wzorców, które powstały później, lecz wywarły znaczący wpływ, należy wymienić wzorzec fundamentalnej przemiany i wzorzec integracji ruchów gałek ocznych (ang. Eye Movement Integration — EMI; podobny do EMDR i prawdopodobnie je poprzedzający), których autorką jest Connirae Andreas, oraz wzorzec linii czasu dr. Tada Jamesa. Twórcy programowania neurolingwistycznego wciąż pracują, piszą książki, dlatego krótko omówię nowsze dokonania.

„Nowy kod” Grindera i DeLozier W połowie lat osiemdziesiątych John Grinder i Judith DeLozier zaczęli wyznaczać nowe kierunki rozwoju programowania neurolingwistycznego, które koncentrowały się w większym stopniu na korzystaniu z zasobów podświadomych. Grinder nazywa ten kierunek „nowym kodem”. Kontynuował prace nad Biblia NLP

41

nim oraz publikował razem z Carmen Bostic St. Clair związane z nim materiały. Dzięki „nowemu kodowi” coach i jego klient przeprowadzają zmianę, nie wiedząc, jakie rozwiązania wyłonią się samorzutnie podczas pracy. Intrygujące jest to, że w tym celu wykorzystuje się pewien ogólny wzorzec. Zdaniem Grindera może on przewyższać najbardziej szczegółowe wzorce interwencji, z których słynie NLP. Jeden ze sposobów realizacji wzorca polega na wykorzystywaniu zabawy lub aktywności proponowanej przez twórcę do wywołania łagodnego stanu pozytywnego w danej osobie, a następnie na poproszeniu jej o połączenie owego stanu z przepracowywanym problemem. Grinder także kontynuuje prace nad modelowaniem; pragnie, by praktycy kładli na nie większy nacisk. John Grinder krytykuje twórców NLP za ograniczone wysiłki na rzecz tworzenia rozwiązań dla społeczeństwa i organizacji; sam koncentruje się obecnie głównie na doskonałości tych ostatnich.

Projekt Richarda Bandlera Richard Bandler stworzył nazwę Design Human Engineering (DHE), czyli projekt modelu człowieka, i wyciągnąwszy wnioski z wcześniejszych doświadczeń z określeniem „programowanie neurolingwistyczne”, tę zarejestrował jako znak towarowy. DHE kładzie nacisk na tworzenie intensywnych stanów, które „pchają” ludzi ku doskonałości. W tym celu wykorzystuje się szereg „narzędzi mentalnych”. DHE czerpie z zasobów podświadomych, polega jednak na jasnym i świadomym rozumieniu owych stanów i pożądanych celów. Bazuje zatem na koncepcji dobrze sformułowanych celów. W przeciwieństwie do Grindera — Bandler nadal koncentruje się na zmaganiach jednostek, a nie całych organizacji.

Bibliografia Andreas Connirae, Andreas Steve, Serce umysłu. Jak przezwyciężyć trudności, z którymi borykamy się na co dzień?, tłum. Krystyna Adamska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001. Andreas Connirae, Andreas Tamar, Fundamentalna Przemiana. Sięgając do wewnętrznego źródła, tłum. Magdalena Marganiec, PRO-NEO, Warszawa 2009. Bandler Richard, Magia w działaniu. Sesje NLP Richarda Bandlera, tłum. Anna Zawadzka, Onepress, Gliwice 2008. Bandler Richard, Grinder John, Struktura magii. Kształtowanie ludzkiej psychiki, czyli więcej niż NLP. Część 1, tłum. Joanna Krzemień-Rusche, Sensus, Gliwice 2008. Bandler Richard, Grinder John, Struktura magii. Kształtowanie ludzkiej psychiki, czyli więcej niż NLP. Część 2, tłum. Wojciech Sztukowski, Onepress, Gliwice 2008. Bandler Richard, Grinder John, Z żab w księżniczki. Jak za pomocą słowa przeobrazić swoje życie?, tłum. Danuta Golec, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001. Bandler Richard, Grinder John, Satir Virginia, Zmieniamy się wraz z rodzinami. O zdrowej komunikacji, tłum. D. Golec, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999. Beaulieu Danie, Eye Movement Integration, Crown House Publishing, Bancyfelin 2003.

42

Biblia NLP

Burt Kate, Messing with your Head: Does the Man Behind Neuro-Linguistic Programming Want to Change Your Life — Or Control Your Mind?, „The Independent”, 23 sierpnia 2009 r. Dilts Robert, Changing Belief Systems with NLP, Meta Publications, Capitola 1990. Dilts Robert, Modelowanie z NLP. Sukces — jak go powtórzyć, tłum. Renata Sigrist, Wydawnictwo PINLP, Warszawa 2009. Grinder John, Bandler Richard, Patterns of the Hypnotic Techniques of Milton H. Erickson, M.D. Volume 2, Meta Publications, Cupertino 1977. Grinder John, Bandler Richard, Reframing: Neurolinguistic Programming and the Transformation of Meaning, Real People Press, Moab 1983. Grinder John, Bandler Richard, Trance-Formations: Neuro-Linguistic Programming and the Structure of Hypnosis, Real People Press, Moab 1981. Grinder John, Bandler Richard, DeLozier Judith, Patterns of the Hypnotic Techniques of Milton H. Erickson, M.D. Volume 1, Meta Publications, Cupertino 1976. Hall Michael L., The Spirit Of NLP, The Anglo American Book Company, Carmarthen 2001. St. Clair Carmen Bostic, Grinder John, Whispering in the Wind, J & C Enterprises, Scotts Valley 2001. Yapko Michael, Neuro-Linguistic Programming, Hypnosis, and Interpersonal Influence, rozprawa doktorska, United States International University, 1980, Dissertation Abstracts International, t. 41, 3204B, 1981.

CZY NLP NAPRAWDĘ ISTNIEJE? Rasa Galatiltyte Jeżeli programowanie neurolingwistyczne jest zbiorem technik, które powstały poprzez modelowanie osób, które nie praktykowały NLP, to czyż nie jest ono tylko workiem technik stosowanych przez te osoby? Początkowo może tak się wydawać, odpowiedź brzmi jednak: Nie, na pewno nie. Odłóżmy na chwilę ów worek z technikami do szafy i spójrzmy na to, co zostało. Mamy presupozycje, rozbiór procesu poznawczego na poszczególne modalności, a także wyrazistą filozofię oraz koncepcję modelowania doskonałości. Zaraz, zaraz. • Presupozycje to koncepcje prowadzące do sukcesu a pochodzące od ludzi, którzy sukces już osiągnęli. • Z kolei rozbioru procesu poznawczego dokonuje się na wiele różnych sposobów w psychoterapii poznawczej. • Poza tym wszyscy wiedzą, że można wiele się nauczyć o tym, jak należy coś robić, od ludzi, którzy już to umieją. Biblia NLP

43

Czy programowanie neurolingwistyczne nie jest aby zbiornikiem przypadkowych truizmów i cudzych umiejętności? Nie, na pewno nie. Włóżmy także ten zbiornik truizmów i cudzych umiejętności do szafy, razem z workiem. Cóż, teraz zostaje nam duża grupa ludzi, która reklamuje szkolenia, składając najrozmaitsze obietnice. Czy zatem programowanie neurolingwistyczne nie jest tylko czczą gadaniną? Jeszcze raz: nie, na pewno nie. Schowajmy ową gadaninę do szafy razem ze zbiornikiem i workiem. Teraz zostaje nam tylko duch NLP czy też duchowe poszukiwanie zrozumienia i technik, które pozwalają osiągać pożądane wyniki. Jest to siła, która napędza innowację oraz integrację — która stoi za rozwojem cywilizacji i technologii. Ten element nie jest jednak właściwy wyłącznie programowaniu neurolingwistycznemu. Czy to oznacza, że nic nam nie zostaje? Nie zdziwi Cię odpowiedź: nie, na pewno nie. Włóżmy ducha innowacji i integracji do szafy, gdzie są już worek technik, zbiornik truizmów i czcza gadanina. O rety, masz w szafie fantastyczne rzeczy! Nawet jeżeli czcza gadanina ucichnie, możesz zawsze wykorzystać NLP, aby znów się rozległa, i stać się skutecznym sprzedawcą czy też adwokatem własnych usług. Nawet jeżeli ktoś przywłaszczył sobie worek z technikami, duch i filozofia potrafią stworzyć więcej. Na użytek tej książki będziemy ujmować NLP w kategoriach integracji oraz innowacji, które są skierowane ku doskonałości, sukcesowi i zdrowiu, oraz jako koncepcję, która ma fundamenty filozoficzne. NLP bowiem połączyło przydatne przykłady (ludzie, których modelujemy), wiedzę oraz doświadczenie, aby umożliwić osiąganie pożądanych celów. W tym zaś źródło mają techniki, które są skutecznie popularyzowane poprzez szkolenia. Wiele zostało przejętych ze wspomnianych modeli. NLP jednak tworzy także samodzielnie nowe techniki, pozwalają bowiem na to jego podstawy teoretyczne. Oto bardzo ważne stwierdzenie — zastanów się nad nim: NLP nie jest niczym więcej niż sumą swoich części. To jest coś, prawda? A teraz pozwól, że Ci pokażemy, jak to wszystko według nas układa się w pewien stos: od tego, co najbardziej powierzchowne na szczycie, do tego, co najbardziej abstrakcyjne i głębokie na dnie: • techniki (np. leczenie fobii), • techniczne punkty widzenia (np. modalności sensoryczne), • cele (np. doskonałość w prowadzeniu coachingu), • filozofia (np. presupozycje), • duch innowacji oraz integracji (np. eklektyczny sposób myślenia), • imperatywy moralne (np. dobro ludzkości, zdrowie).

44

Biblia NLP

DLACZEGO NLP NIE STANOWI GŁÓWNEGO NURTU? Rasa Galatiltyte Dla każdego psa jego właściciel jest Napoleonem, stąd bierze się niesłabnąca popularność tych zwierząt. — Aldous Huxley No właśnie. Pytanie zawarte w tytule tej części jest jednym z najtrudniejszych, o ile nie najbardziej niepokojącym, i stanowczo domaga się odpowiedzi. Jako praktycy NLP słyszymy je dość często — i to przede wszystkim od zwolenników nurtu! Klienci rzadko zadają tego rodzaju pytania. Kupiłeś naszą książkę i masz za sobą kilkadziesiąt stron: dalej proponujemy odpowiedź, która powinna Cię uspokoić — a przynajmniej mamy taką nadzieję. Oto dobrze znany fakt: Programowanie neurolingwistyczne wywarło znaczący wpływ m.in. na psychoterapię, doradztwo, sprzedaż, coaching czy przywództwo. Trenerzy i terapeuci, którzy reprezentują inne nurty, korzystają z technik NLP lub pozostają pod ich wpływem. Mimo to NLP nie znalazło swojego miejsca w świecie nauki; poza tym niewielu terapeutów głównego nurtu wyraża uznanie dla omawianej koncepcji. Na zaistniałą sytuację składa się szereg przyczyn. Jedną z nich jest to, że programowanie neurolingwistyczne reprezentują bardzo różni, nie zawsze kompetentni czy uczciwi zwolennicy. Znamy takich, prawda? Innym powodem jest to, że ważne ośrodki badań naukowych i związane z nimi autorytety — z sobie tylko znanych powodów — nie są przychylni NLP. Niestety, naukowcy skoncentrowali się na niewłaściwych kwestiach. Wybrali te aspekty programowania neurolingwistycznego, które łatwo poddawały się badaniom, lecz nie były reprezentatywne dla całej dziedziny. Ponadto wiele pierwszych publikacji poświęconych NLP (w tym obie części Struktury magii) miało charakter głównie poradnikowy i było przeznaczone dla czytelników posiadających mniejsze kwalifikacje naukowe. Poza tym nie istniała powszechnie uznawana instytucja, która wyznaczałaby standardy obowiązujące w tej dziedzinie. Programowanie neurolingwistyczne stanowi przede wszystkim narzędzie, które służy modelowaniu oraz szkoleniu, siłą rzeczy więc musiało się ono rozwinąć w bardzo różnych kierunkach. Na dodatek często myli się samo programowanie neurolingwistyczne z poszczególnymi technikami, które się z niego wywodzą. Powstaje więc wrażenie, że NLP nie ma spójnej tożsamości bądź stanowi wyłącznie sposób na promowanie seminariów, podczas których albo uczy się ludzi, jak odnosić sukcesy, albo

Biblia NLP

45

poddaje się uczestników hipnozie. Sami mieliśmy podobne wyobrażenie o tym nurcie, zanim nie poznaliśmy go dogłębnie. Nie mamy zamiaru nikogo wytykać palcami ani winić za niefortunny obrót rzeczy. Kto za to odpowiada? Dlaczego tak wyszło? Pytania te należy kierować do historyków, a nie do terapeutów. Przeciętny poszukiwacz poradników samorozwoju natychmiast dawał się wciągać w wir szkoleń NLP. Zapewne takie właśnie wrażenie odnieśli naukowcy. Szukali jednoznacznych, wyrazistych koncepcji, tymczasem w kontaktach z programowaniem neurolingwistycznym natykali się na mieszaninę nienaukowych sposobów myślenia, które przesłaniały jego istotę oraz zasługi. Nie znaleźli tam niczego ciekawego dla siebie. Dlatego obecnie wielu terapeutów wykorzystuje techniki wywodzące się z NLP, lecz o tym nie wie (albo nie chce tego zaakceptować). W konsekwencji NLP jest identyfikowane raczej z dziwacznymi, drugorzędnymi praktykami bądź po prostu nieszanowane lub zwyczajnie ignorowane. Do obniżenia wiarygodności programowania neurolingwistycznego przyczyniło się wiele publikacji jego praktyków — a to dlatego, że miały nazbyt ogólnikowy bądź, przeciwnie, za szczegółowy charakter. Wydaje się, że kładziony przez NLP nacisk na innowację, szybko działające techniki oraz śmiałe obietnice przyciągały ludzi z nieleczonymi objawami ADHD lub innymi problemami wymagającymi fachowej pomocy. To z kolei prawdopodobnie uruchomiło samonakręcającą się spiralę, która przesądziła o położeniu NLP względem głównego nurtu. Oznaczało to, że najcenniejszymi środkami promowania programowania neurolingwistycznego stały się opinie klientów. Te zaś, choć w dużej mierze pozytywne, okazały się nie dość silne, aby NLP uzyskało dzięki nim trwały status psychoterapii poznawczej. Mimo to udało się wzbudzić intensywne zainteresowanie omawianą dziedziną; trwało ono mniej więcej 20 lat. No, dobrze. Nie chcemy przecież płakać nad przeszłością, protestować ani dobijać się do drzwi któregoś z naukowców (lub rozbijać jego okna). Chcemy się nauczyć, jak lepiej pomagać naszym klientom oraz właściwie wykorzystywać NLP. Być może z czasem, w miarę jak coraz więcej klientów będzie osiągało dzięki NLP zamierzone cele, reprezentanci głównego nurtu pielęgnacji zdrowia psychicznego uznają nasz ogromny wkład w ich rozwój zawodowy. Wiemy, że wiele koncepcji NLP, których zaczęto nauczać ponad cztery dekady temu, nie miało odpowiedniej podbudowy naukowej ani nie opierało się na dostatecznej liczbie obserwacji czy doświadczeń. Niemniej jednak na owe przestarzałe koncepcje i metodologie wciąż można się natknąć podczas wielu szkoleń z programowania neurolingwistycznego. Jest to przejaw siły tradycji oraz myślenia grupowego i życzeniowego. Tymczasem książka, którą trzymasz w rękach, wyciąga podstawowe założenia i zadania NLP na pierwszy plan oraz pokazuje, jak działają w nowoczesnej praktyce. Mamy nadzieję, że dzięki temu programowanie neurolingwistyczne stanie się dla Ciebie bardziej przystępne, książka przedstawia bowiem nowe techniki

46

Biblia NLP

oraz wyjaśnienia, dzięki którym to, co już wiesz, zyska naukowe zaplecze. Sami codziennie przypominamy sobie słowa Richarda Bandlera, słynnego współtwórcy NLP: „NLP to podejście i metodologia, które zostawiają ślad w postaci technik”. Wszelkie metodologie zmieniają się i doskonalą z czasem. Szczerze wierzymy, że właśnie nadeszła najlepsza chwila, by zaakceptować ten fakt oraz przyjąć nowy punkt widzenia, poznając tajniki programowania neurolingwistycznego.

KONFLIKT MIĘDZY METODOLOGIĄ NLP A ŚLADEM W POSTACI TECHNIK Teoretycznie nie ma różnicy między teorią a praktyką, lecz praktycznie owa różnica istnieje. — Jan L.A. van de Snepscheut

Wprowadzenie Jeżeli rozważasz uczestnictwo w szkoleniu z programowania neurolingwistycznego, część ta pomoże Ci zaoszczędzić sporo pieniędzy i czasu. Mam bowiem zamiar wyjaśnić tutaj pewne podstawowe zagadnienia, które mogą znacząco zmienić Twoje podejście. Jeżeli chcesz zrozumieć NLP i wybrać odpowiednie szkolenie, musisz wziąć pod uwagę więcej niż tylko same techniki. Programowanie neurolingwistyczne stanowi nie tyle zbiór technik, ile raczej pewną metodologię. Przez pojęcie to rozumiem zestaw praktyk i zasad, które tworzą spójną całość. Kiedy gotujemy, taką praktyką jest m.in. wykorzystanie wysokiej temperatury do przekształcania różnych składników w całe danie; z kolei zasadą będzie np. konwekcja w piekarniku jako środek do ogrzewania jedzenia. Metodologia jest czymś więcej niż przepisy. Te ostatnie bowiem wyrastają z praktyk i zasad (metodologii) dostępnych ludziom tworzącym owe przepisy — są w gotowaniu tym, czym wzorzec w NLP. Metodologia programowania neurolingwistycznego obejmuje takie zasady jak np. modelowanie — będące środkiem, który służy przenoszeniu określonych umiejętności z modeli na ludzi — a także praktyki typu strategiczne wpływanie na stany w celu uruchomienia zachowania zasobnego. Biblia NLP

47

Z metodologii NLP zrodziło się wiele technik. Istnieje mnóstwo przykładów tego, jak zastosowanie jednej z nich radykalnie zmieniło czyjeś życie. Aby jednak uzyskać maksimum skuteczności, każda technika musi uwzględniać specyfikę poszczególnych jednostek lub grup, a praktyk ją stosujący powinien kierować się wrażliwością i realizować pewną strategię. Chodzi o to, aby wykonywana praca była adekwatna i miała elastyczny charakter. Stanowi to pewną wskazówkę co do wyboru dobrego szkolenia, pomoże Ci bowiem określić, czego tak naprawdę potrzebujesz i kiedy. Przyjrzyjmy się więc, jak najlepiej zagospodarować swoją energię, aby jednocześnie pogłębić wiedzę z zakresu NLP i rozwinąć swoje umiejętności. Richard Bandler powiedział: NLP to podejście i metodologia, które zostawiają ślad w postaci technik. Zdanie to wskazuje na dwa możliwe sposoby postrzegania szkolenia: możesz zacząć albo od dotarcia do istoty NLP, co zazwyczaj jest celem dłuższych i droższych szkoleń, albo od opanowania określonych technik. Drugie podejście ma następujące zalety: 1) Ponosisz mniejsze koszty. 2) Możesz zacząć od razu uzyskiwać wyniki na wielu frontach. 3) Zaczynasz czuć NLP i stawiać sobie coraz to nowe palące pytania, które mobilizują Cię do poznawania podstawowych założeń. 4) Możesz wykorzystywać opanowywane techniki dla własnych potrzeb.

TYPY PRAKTYKÓW NLP Poszedłem do terapeuty gestalt i powiedziałem, że chcę być w stanie przynajmniej nakazać wybranym partiom moich mięśni, by się nie kurczyły, kiedy nie jest to konieczne. — Dick York Nie trzeba spędzić wiele czasu w środowisku praktyków NLP, aby zauważyć, że są oni bardzo różni. Mam na myśli nie ich narodowość czy religię, lecz umiejętności oraz podejścia. Chciałbym Ci zaproponować zrobienie dwóch rzeczy podczas lektury tego fragmentu. Po pierwsze, określ, do której z poniższych kategorii praktyków NLP pasujesz najlepiej. Po drugie, uwzględnij je przy wyborze kompetentnych trenerów, od których będziesz się uczyć i z którymi będziesz współpracować. Praktyków NLP można z grubsza podzielić na następujące kategorie:

1) Podświadomi mistrzowie Ta grupa praktykuje NLP nawet we śnie. Przydatne wzorce i kreatywne rozwiązania tworzy „w locie”, podczas pracy z klientami oraz we własnym życiu. Wydobywa podświadome zasoby zarówno z innych ludzi, jak i z siebie,

48

Biblia NLP

dzięki czemu umożliwia przeprowadzenie zmian, które wcześniej wydawały się nierealne. Umiejętności praktyków, którzy należą do tej grupy, mogą się wydawać nieco tajemnicze, ponieważ trudno jest uchwycić, jak ludzie ci przeprowadzają zmiany, dopóki nie pozna się tajników NLP.

2) Powierzchowni praktycy Praktycy ci znają tylko wybrane techniki programowania neurolingwistycznego i traktują je jak przepisy kulinarne. Wynika to albo z tego, że dopiero stawiają pierwsze kroki, albo z tego, że dotychczas nie udało się im „uchwycić” natury podświadomości. W drugim przypadku powierzchowni praktycy mogą mieć pewne podświadome opory, których jeszcze nie pokonali; te zaś z kolei mogą przeszkadzać w tworzeniu kreatywnych rozwiązań.

3) Praktycy z zaburzeniami osobowości Grupa ta boryka się z poważnymi problemami, które mogą nawet przybierać postać zaburzeń osobowości typu pogranicznego, antyspołecznego lub narcystycznego. (Nie jestem psychologiem, więc nie będę wyjaśniał poszczególnych terminów — można sprawdzić ich znaczenie np. w internetowych lub książkowych źródłach dotyczących klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM). Nie jest to przyjacielska rada, lecz ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem. Owi certyfikowani, lecz nie kompetentni praktycy mogli się zainteresować programowaniem neurolingwistycznym, ponieważ kuszą ich wizje zdrowia, sprawowania kontroli, nieograniczonych kontaktów seksualnych czy zostania czyimś „bohaterem”. Zdarza się, że należący do omawianej grupy praktycy NLP dążą do rozwiązywania tak głęboko tkwiących w nich problemów, że te stają się najgorszymi wrogami. Dopóki ci ludzie sami nie otrzymają pomocy od właściwych specjalistów ani nie wezmą udziału w odpowiedniej terapii, mogą wyrządzać krzywdę swoim klientom. Często praktycy z zaburzeniami osobowości intensywnie się kreują, odgrywają role świętych lub guru, jakby żyli w świecie fantazji. Wielu z nich boryka się z problemami interpersonalnymi, przeżywa wewnętrzne dramaty, które stanowią źródło trudności funkcjonowania w grupach społecznych i organizacjach. Co więcej, problemy te mogą iść w parze z narkotykami i innymi nałogami, które niekorzystnie wpływają na zachowanie w sposób sporadyczny lub ciągły. Z wyjątkiem „podświadomych mistrzów” w pozostałych dwóch grupach praktyków NLP można dostrzec rozdźwięk między wykorzystywanymi technikami a sposobami myślenia. Techniki pozbawione ducha mają bardzo ograniczone działanie. Co zaskakujące, zdarza się, że niektórzy przedstawiciele trzeciej grupy — z zaburzeniami osobowości — osiągają podświadome mistrzostwo Biblia NLP

49

i skutecznie pomagają wielu klientom. Rezultaty pracy tych praktyków NLP bywają jednak bardzo nierówne, ponieważ są uzyskiwane podświadomie wskutek zaistnienia określonych sytuacji. Chciwość, pragnienie wykorzystywania ludzi oraz destrukcyjne reakcje emocjonalne mogą wykolejać danego praktyka NLP, jego klientów lub środowisko — gdy zaistnieją pewne warunki lub pojawi się stres. Jeśli dopiero zaczynasz swoją przygodę z programowaniem neurolingwistycznym albo chcesz podwyższyć kwalifikacje w tej dziedzinie, postaraj się określić, jakiego rodzaju szkolenia i doświadczenia będą dla Ciebie najwartościowsze. A może musisz uwzględnić również kwestie finansowe? Jeżeli nie możesz sobie pozwolić na dłuższy, intensywniejszy kurs (ten rodzaj jest zazwyczaj bardzo drogi), zechcesz pewnie wybrać te najlepsze lektury, zajęcia i doświadczenia, które pozwolą Ci uzyskać najwyższe wyniki w granicach Twoich możliwości. W dalszej perspektywie powinno to motywować Cię do zwiększania zarobków, abyś w ramach dalszego rozwoju osobistego mógł m.in. uzyskać jak najlepsze przygotowanie. Niniejsza część pomoże Ci określić strategie i treningi, które najpełniej zaspokoją Twoje potrzeby.

ZNACZENIE MODELOWANIA Po ciężkim dniu treningu można zjeść grzechotnika. — Elvis Presley Dobre szkolenie bazuje na dobrych modelach, te zaś uwidaczniają się w podejściu trenera do nauczania oraz do przekazywanych treści. Gdyby modele nie były ważne, wszystkiego o programowaniu neurolingwistycznym można by się nauczyć z książek. • Czy wolisz opanować zbiór technik, czy raczej zdobyć takie same zdolności, jakie Richard Bandler wykorzystywał w tworzeniu modeli, które legły u podstaw programowania neurolingwistycznego? Posiadanie takich umiejętności jak Bandler pozwala bezustannie odkrywać i wymyślać techniki w zależności od potrzeb każdego klienta z osobna. Właśnie dlatego poświęciłem osobny fragment drodze do mistrzostwa. Tam zagłębiam się w zagadnienie ducha NLP i wskazuję na to, że chodzi w nim przede wszystkim o pewien model, który jest ważniejszy od jakichkolwiek dodanych do niego teorii czy idei. • Ów model to tzw. metamodel, który stanowi opis procesu modelowania. Można powiedzieć, że metamodel jest to model modelu. Pozwala spojrzeć z lotu ptaka na drogę do doskonałości. Modelowanie stanowi fundament programowania neurolingwistycznego; jest punktem wyjścia NLP oraz źródłem teorii i wzorców. Przyjrzyjmy się bliżej, czym jest modelowanie. Jego podstawę stanowi umiejętność bardzo uważnej obserwacji, która pozwala dostrzegać subtelności. Jest

50

Biblia NLP

to jing modelowania. Elementem jang modelowania jest gotowość do eksperymentowania oraz poszukiwania tzw. czynników aktywnych tego, co się obserwuje, które pozwalają odpowiedzieć na pytanie: dlaczego powstają takie, a nie inne rezultaty? Owe jing i jang mogą przyspieszyć Twoje wysiłki, które mają na celu uzyskiwanie określonych wyników bądź osiąganie doskonałości, ponieważ zapewniają Ci odpowiednią perspektywę. Dzięki niej możesz zarówno łatwiej dostrzegać tzw. czynniki aktywne, jak i eliminować te elementy, które nimi nie są, mimo że model (osoba, którą modelujesz) przypisuje im ważne znaczenie. W drugim przypadku zyskujesz szansę na wyeliminowanie części zachowań i koncepcji, które obniżają skuteczność działań modelowanej osoby.

Czynniki podświadome Niektóre czynniki aktywne mają charakter podświadomy; model nie wie, że je posiada i wykorzystuje. Nie można się dowiedzieć wszystkiego o stanie danej osoby wyłącznie poprzez jej obserwowanie. Podobnie nie można się nauczyć wszystkiego z tego, co mówi, ponieważ wielu ludzi osiągających doskonałe wyniki nie do końca rozumie, dlaczego odnosi sukcesy. Dzięki odkryciu owych ukrytych bogactw programowanie neurolingwistyczne zyskało pewien rozgłos. Wywołało niemałą ekscytację, zwłaszcza wśród terapeutów, ponieważ dotyczyło czegoś, czego nawet ci najlepsi nie potrafili wskazać jako przyczyny własnych sukcesów. • Bez względu na to, z jakim przekonaniem model mówi, jak robi to, co robi, ani jak głęboko w to wierzy, zawsze szukaj czynników podświadomych. Richard Bandler i John Grinder w książce Z żab w księżniczki stwierdzają, że w modelowaniu nie chodzi o to, co ludzie mówią, lecz o to, co robią. Moim zdaniem równie ważne są oba elementy — a także to, czego ludzie świadomie doświadczają. Należy jednak określić, które z wymienianych przez nich czynników mają charakter aktywnych. To zaś wymaga prowadzenia doświadczeń.

Składnia i submodalności Modelowanie bazuje na zadawaniu pytań oraz prowadzeniu obserwacji. Te bowiem pozwalają odkryć składnię myśli (wewnętrzną) i zachowań (zewnętrzną), a więc i strukturę albo doskonałości, albo zachowania dysfunkcjonalnego. Dzięki temu terapeuci mogą się skupiać na zaburzonych schematach zachowania lub myślenia, aby pokazywać klientom, że mają oni wybór i nie są na nie skazani. Jest to jeden ze sposobów na otwieranie drzwi do zmian. Poprzez odkrywanie sekwencji myśli i wspomnień w formie submodalności (takich jak rozmiar, jasność czy głośność) programowanie neurolingwistyczne znacznie wyprzedziło terapię poznawczą. Jednym z powodów tego, że programowanie neurolingwistyczne przypisuje submodalnościom szczególne znaczenie, jest to, że stanowią one szczególnie istotne elementy pracy nad zmianą. Za pomocą takich narzędzi jak choćby Biblia NLP

51

Swish Pattern można kierunkować silne pragnienia, aby tworzyć nowe, pożądane zachowania; chodzi tu bowiem o wzbudzenie motywacji do robienia tego, co się sprawdza, oraz do unikania tego, co nie działa. W czasach, kiedy NLP dopiero zyskiwało popularność, terapia poznawcza ograniczała się do myśli i przekonań w postaci werbalnej. To tak, jakby porównać rysunek na papierze z prawdziwym światem: ten drugi jest znacznie bogatszy od pierwszego. Także i obecnie wielu terapeutów z głównego nurtu psychoterapii przyjmuje bardzo ograniczony punkt widzenia w porównaniu z perspektywą praktyków NLP.

Współczesne szkolenia Aby szkolenie z programowania neurolingwistycznego miało sens, musi zarówno mieć ducha NLP, jak i proponować skuteczne modele, na które składają się co najmniej te elementy, które na samym początku wprowadzali twórcy NLP. Najlepiej jest jednak, jeżeli podczas szkolenia pojawiają się również mądrość i techniki tych, którzy pociągnęli NLP dalej, kiedy pierwsza fala popularności minęła — a więc m.in. Roberta Diltsa, Steve’a Andreasa, Connirae Andreas czy też innowatora, za którym uważnie podążam od wielu lat — dr. Tada Jamesa. Jeżeli zastanawiasz się nad szkoleniem, które reklamuje się jako nowoczesne podejście do NLP, trenerzy prawdopodobnie zaproponują wyjście poza bazę najwcześniejszych teorii i technik. Wówczas kurs powinien mieć dwie cechy. Po pierwsze, powinien się zasadzać na tych elementach NLP, które przetrwały próbę czasu. Po drugie, powinien czerpać ze współczesnej wiedzy, opartej na dowodach, która obejmuje w szczególności techniki poznawcze (takie jak terapia poznawczo-behawioralna), wiedzę z zakresu behawioryzmu (np. warunkowanie instrumentalne), a także nowe modele osób, które osiągnęły doskonałość.

SPÓJNOŚĆ (KONGRUENCJA) Człowiek wyrządza zło, kiedy nie czyni nic dobrego. — przysłowie niemieckie Spójność jest jedną z głównych koncepcji programowania neurolingwistycznego, a jednocześnie jednym z najważniejszych przedmiotów jego zainteresowania. Stanowi ona bramę, która pozwala dotrzeć do ducha NLP. Ludzie są spójni, kiedy ich mowa ciała przekazuje to samo co ich słowa oraz kiedy wprowadzają w życie to, czego nauczają. Inaczej rzecz ujmując: spójna jest taka osoba, która buduje własną osobowość i swój punkt widzenia, korzystając z NLP w taki sam sposób, jaki wykorzystuje w pracy z innymi ludźmi. Ludzie, którzy poprawili swoje wyniki czy też rozwiązali problemy osobiste za pomocą NLP, są znacznie bardziej wiarygodni niż praktycy NLP. Mało tego, lepiej rozumieją i czują praktykowanie NLP. To zaś stanowi klucz do osiągania stanów, które pozwalają tworzyć inspirujące, bardziej złożone rozwiązania charakterystyczne dla poziomu mistrzostwa NLP.

52

Biblia NLP

Widać to wyraźnie w stopniu motywacji, obiektywizmu i zasobności, który osiągają tacy praktycy NLP. Dzięki temu, że potrafią kontrolować swoje stany i koncentrować się na pożądanych celach, nie pozostają na łasce swoich nastrojów. Praktycy NLP, którzy są spójni, potrafią się angażować w sposób dojrzały i wiarygodny. Kiedy decydują się na coś, nie robią tego, ponieważ przeczuwają murowany sukces. Nie wahają się jednak z powodu ryzyka porażki. Nie potrzebują wizji „gwarantowanego” wyniku, aby czuć silną motywację. Wzbudzają zaangażowanie, aby wykorzystać siebie, a nie uzależniać się od współpracy ze strony „reszty świata” ani nie oczekiwać zachęty od swojego otoczenia. Oznacza to, że praktycy NLP nie zastępują metafizycznych zasad czy jakichś zabobonów zasadami NLP, spodziewając się, że znajdą skrót do sukcesu. Hall cytuje zdanie Bandlera: „A teraz otwórz oczy, spójrz na świat i powiedz do siebie: to bułka z masłem!”. Oznacza to, że schodząc z dotychczasowej drogi oraz wywołując właściwy stan, nie będziesz się obawiać swoich celów. Co więcej, doświadczysz mocy pozytywnej motywacji. Stanie się ona Twoim odruchem wchodzenia w stany zasobne, kiedy tylko będzie Ci to potrzebne. Oznacza to również umiejętność tworzenia i wzmacniania stanów zasobnych, takich jak wytrwałość, ciekawość, przewidywanie, poszukiwanie, pragnienie, kreatywność i produktywność.

PODŚWIADOMOŚĆ Świadomość można porównać do fontanny, której woda mieni się w słońcu, a następnie opada do wielkiego, śródziemnego zbiornika podświadomości, z którego tryska. — Sigmund Freud Rozumienie podświadomości ma kluczowe znaczenie dla metodologii programowania neurolingwistycznego oraz znajduje wyraz w wielu jej elementach:

1) Podświadome mistrzostwo Praca nad zmianą za pomocą programowania neurolingwistycznego wymaga zbyt wielu umiejętności, aby wszystkimi można było posługiwać się świadomie. Można oczywiście uczyć się NLP poprzez świadome praktykowanie, ostatecznie jednak umiejętności z nim związane muszą nabrać charakteru podświadomego oraz stać się integralną częścią większej całości, którą nazywamy podświadomym mistrzostwem.

2) Podświadome zasoby Klient może mieć pewne pomysły dotyczące jego problemów i sposobów ich rozwiązania, nad którymi chce pracować. Zaskakujące rozwiązania pojawiają się jednak dopiero wtedy, gdy zaakceptuje się znaczenie podświadomości oraz Biblia NLP

53

kiedy jest ona stymulowana i ukierunkowywana na rozwiązywanie problemu lub dążenie do celu. Dotyczy to nie tylko klienta — w każdej chwili na zaskakujący pomysł usprawniający pracę może wpaść także sam praktyk NLP.

3) Dekonstrukcja w świadomość i rekonstrukcja w podświadome mistrzostwo Wiele reakcji i rozwiązań (w tym również tych, które są destruktywne czy ograniczające) można wydobywać na poziom świadomości za pomocą metod programowania neurolingwistycznego, takich jak analiza reprezentacji w modalnościach sensorycznych. Wiele technik NLP pomaga nam reorganizować sposoby, jak przebiegają pewne procesy lub jak są zakodowane we wspomnieniach. Dzięki temu staje się możliwa radykalna poprawa w tych problematycznych dziedzinach, które nie poddawały się licznym wysiłkom ze strony terapeutów posługujących się bardziej tradycyjnymi metodami. Pomaga to również przekształcać zachowania dysfunkcjonalne w bardziej zasobne. Praktyk początkujący lub taki, który jeszcze nie nauczył się wykorzystywać podświadomości, może stosować techniki NLP, gubi jednak ducha. Jeżeli praktykując NLP, koncentruje się wyłącznie na pracy na poziomie świadomości, traci się bogate podświadome zasoby informacji oraz potencjalnych rozwiązań. Wówczas maleje prawdopodobieństwo tego, że podejmowane wysiłki przyniosą pożądane rezultaty, zaś sama wykonywana praca może się wydawać powierzchowna w oczach gruntowniej wykształconego praktyka NLP.

METAPYTANIA DLA INTEGRACJI DUCHA I UMIEJĘTNOŚCI NLP Poprzez prowadzenie obserwacji oraz zadawanie twórczych pytań można stworzyć nieoczekiwane i nowatorskie rozwiązania. Jest to szalenie ważne, ponieważ nasze funkcjonowanie opiera się głównie na warunkowaniu — tylko część naszej działalności ma charakter świadomy. W programowaniu neurolingwistycznym chodzi o to, by zdobyć maksimum władzy nad własnym umysłem. Jednym ze sposobów na to jest przełamywanie utrwalonych schematów i wytrwałe dążenie do nowego — satysfakcjonującego zachowania. Należy przy tym uwzględnić kryterium, że nowe zachowanie wspiera ważny cel, a dana osoba jest twórcą owego rozwiązania. Na czym to polega? Zapytaj, jaki stan pomoże stworzyć nowe zachowanie w określonej sytuacji oraz jakie zasoby należy zgromadzić, aby posłużyły do osiągnięcia pożądanych celów.

Utylitaryzacja Podstawą do zidentyfikowania potrzebnych zasobów jest jasne określenie, co takiego już powoduje daną osobą. Przyczyna może wydawać się głęboko patologiczna, lecz mistrz NLP nie daje się zwieść i szuka sposobów na twórcze

54

Biblia NLP

wykorzystanie tej energii. Niewiele rzeczy oddziałuje równie silnie jak przekierowana kompulsja. Wiele najsłynniejszych przypadków w dziejach programowania neurolingwistycznego dotyczy właśnie tego mechanizmu. Jedna z moich ulubionych historii opowiada o pracy słynnego psychiatry Miltona H. Ericksona z młodym mężczyzną, który obstawał przy tym, że jest Jezusem Chrystusem. Erickson chciał nauczyć go kilku umiejętności, dzięki którym mógłby się stać bardziej niezależny — ponieważ mieszkał w zakładzie dla umysłowo chorych. Aby uzyskać przyzwolenie owego młodego człowieka, Milton H. Erickson podszedł do niego i powiedział: „Proszę pana, podobno jest pan stolarzem”. Sytuacja ta stanowi przykład utylitaryzacji i jest konsekwencją zakwestionowania koncepcji, że patologia natury psychologicznej musi być eliminowana bezpośrednio, tak jak zwykła infekcja. Następnie psychiatra poprosił młodego człowieka, który potwierdził, że jest stolarzem, o pomoc przy pewnym projekcie. Od tej chwili zaczął się proces zdrowienia pacjenta.

Chcesz wybrać dobre szkolenie? Uważaj. Tak jak na randce w ciemno: trzymaj dystans i bardzo uważnie obserwuj. Jeżeli jakiś trener obiecuje spektakularne rezultaty, skreśl go ze swojej listy. Prawdziwi mistrzowie NLP nie pożerają wzrokiem Twojego portfela, poświęcają za to czas na wysłuchanie Twoich potrzeb i ewentualnych rozterek; nie sprawią wrażenia, że zarządzają fabryką certyfikatów. Trudno jest znaleźć dobre szkolenie, ponieważ wielu trenerów troszczy się tylko o pieniądze oraz przekazuje wiedzę wyłącznie podręcznikową (o ile w ogóle). Oznacza to, że uczestnicy tracą to, co w nauczaniu NLP jest najważniejsze. Rozważ jedną z poniższych propozycji jako początek swojej podróży po świecie programowania neurolingwistycznego: 1) Jeżeli masz czas i pieniądze, wybierz szkolenie, aby poznać istotę NLP oraz jego fundamenty. 2) Jeżeli zależy Ci na natychmiastowych rezultatach (albo nie masz dość środków), idź w stronę opanowywania poszczególnych technik. Chociaż wcześniej wyliczyłem negatywne strony podejścia do NLP jak do książki kucharskiej, tak naprawdę często zaleca się rozpoczynanie nauki od opanowywania kolejnych wzorców — ponieważ wywodzą się one z działalności biegłych praktyków NLP, z teorii, które wypływają z ich pracy, oraz z udoskonaleń wcześniejszych koncepcji. Wykorzystywanie technik NLP jak przepisów kulinarnych bywa zatem dobrym sposobem nauki, ale tylko na początkowym etapie. Jak mawia Anthony Robbins podczas seminariów: „Nie trzeba znać tajników elektryczności, aby włączyć światło”. Mistrz NLP ma elastyczne podejście i reaguje na bieżąco na to, co się dzieje, a jednocześnie ma w zanadrzu ogólną strategię oraz zbiór technik, z których Biblia NLP

55

może skorzystać w razie potrzeby. Innymi słowy, nie ogranicza swojej aktywności do stosowania wzorców. Można porównać mistrza NLP do muzyka, który ćwiczy skale i który czuje muzykę: jakość jego improwizacji wyrasta ze żmudnych ćwiczeń oraz rozumienia zasad muzyki na poziomie intuicji. Aby świetnie zagrać krótką melodię na gitarze, wystarczy zastosować parę technicznych chwytów, choćby i mimowiednie. Aby jednak stać się prawdziwie kompetentnym, trzeba w grę na instrumencie nieustająco inwestować czas, pieniądze i energię, dopóki nie zacznie się uzyskiwać pożądanych rezultatów. NLP pozwala co prawda skrócić tę długą drogę; nie oferuje jednak „pójścia na łatwiznę”, lecz skuteczniejszy, lepszy format nauki, praktyki, adaptacji i rozwoju.

DROGA DO MISTRZOSTWA: PRAWDZIWE UMIEJĘTNOŚCI Z DZIEDZINY NLP Czyn ludzki raz dokonany płynie przez wieczność do wielkiego rachunku. Nasza nieśmiertelność przejawia się w tym, co robimy, a nie w tym, kim jesteśmy. — George Meredith W jednej z poprzednich części — „Konflikt między metodologią NLP a śladem w postaci technik” — wyjaśniłem dokładnie różnicę między ograniczoną praktyką a mistrzostwem w dziedzinie programowania neurolingwistycznego. W tej omówię szczegółowo drogę do tego drugiego, wykraczającego daleko poza zwykłe wykorzystywanie wzorców. Znajdziesz tutaj wszystko to, co trzeba wiedzieć, aby stać się prawdziwym mistrzem w dziedzinie NLP.

FAZY ROZWOJU Mistrzostwo w dziedzinie programowania neurolingwistycznego zdobywa się zazwyczaj etapami. Te, które zostały opisane poniżej, są dość typowe. Wielu ludzi jednak nie zdobywa mistrzostwa w dziedzinie NLP, ponieważ nie wychodzi poza etap drugi lub trzeci. Większość praktyków NLP czuje, że zaczyna osiągać najwyższy poziom kompetencji w fazie czwartej. Mam nadzieję, że niniejszy fragment zainspiruje Cię do przejścia wszystkich etapów — oraz do zrozumienia, dlaczego uważam, że mistrzostwo pojawia się tak naprawdę w fazie szóstej.

56

Biblia NLP

1) Zwrot ku podstawowym koncepcjom NLP Sporo osób zaczyna od czytania książek i artykułów na temat programowania neurolingwistycznego, a także uczestniczenia w dyskusjach czy oglądania prezentacji w internecie.

2) Opanowywanie wzorców i ich praktykowanie Na tym etapie wielu z nas rozpoczyna stosowanie technik programowania neurolingwistycznego — na samych sobie. W ten sposób zyskujemy dobre ich wyczucie i lepsze pojęcie o tym, jak wykorzystywać je w pracy z innymi. Daje to nam również korzyści osobiste, ponieważ stajemy się jeszcze lepszymi praktykami. Uważniej obserwujemy i sprawniej reagujemy. Przy okazji zmniejsza się ryzyko, że nasze problemy będą szkodziły praktyce.

3) Pogłębienie wiedzy o pochodzeniu modeli, z których wywodzą się wzorce Na trzecim etapie zyskuje się bardziej praktyczne rozumienie wzorców: kiedy je stosować i jak układać je w strategie podczas pracy nad szerzej zakrojonym procesem zmian (wypracowanie składni o większej skali). Dzięki temu można przestać być papugą, która potrafi tylko odtwarzać, a stać się kimś, kto naprawdę rozumie wzorce oraz rządzące nimi zasady. Umożliwia to wykorzystywanie wzorców, podczas gdy świadomy umysł wybiega naprzód lub nadzoruje relację z klientem na inne sposoby.

4) Stosowanie NLP w celu osiągnięcia sukcesu Czwarty etap przynosi wyzwanie polegające na stosowaniu programowania neurolingwistycznego, które pozwala budować takie relacje z innymi ludźmi oraz osiągać takie sukcesy, jakie sobie wyobrażamy. Może się nawet okazać, że odnosimy zwycięstwa w sposoby dla nas niespodziewane albo odkrywamy nowe, satysfakcjonujące formuły sukcesu. Tak właśnie nabiera się dużo większego zaufania do NLP, głębiej się angażuje w jego stosowanie oraz zyskuje się dużo większą pewność siebie podczas wykorzystywania wzorców. Umie się lepiej sprzedawać własne usługi oraz wywierać wpływ na klientów.

5) Modelowanie Na tym etapie zaczyna się modelowanie osób, które osiągnęły doskonałość, w celu tworzenia dodatkowych modeli na użytek własny, klientów oraz całej społeczności skupionej wokół NLP. Może to dotyczyć różnorodnych dziedzin życia — choćby zdrowia psychicznego, rozwoju osobistego, biznesu, sportu, polityki, wychowywania dzieci. Pogłębione rozumienie NLP pozwala doskonalić się według stworzonych modeli. Biblia NLP

57

6) Podejmowanie poważniejszych wyzwań w pracy z klientami oraz w różnych sytuacjach… …takich jak zmiany w życiu zawodowym lub towarzyskim, które zależą od indywidualnej sytuacji, w miarę rozwijania umiejętności na poziomie zaawansowanym. Nauka nowych modeli i wzorców trwa.

ISTOTA MODELOWANIA Uczymy się […] 10% tego, co czytamy, 20% tego, co słyszymy, 30% tego, co widzimy, 50% tego, co widzimy i słyszymy, 70% tego, o czym rozmawiamy, 80% tego, co doświadczamy, 95% tego, czego uczymy innych. — William Glasser Talent Richarda Bandlera do modelowania okazał się chyba najsilniejszym bodźcem, który przyczynił się do narodzin programowania neurolingwistycznego. To Bandler początkowo wykonywał większość modelowania — w tym modelowania szczególnie skutecznych i dobrze znanych terapeutów — oraz brał udział w tworzeniu wielu wzorców. Obecnie docieranie do wzorców programowania neurolingwistycznego nie stanowi żadnej trudności. Są one dostępne choćby w internecie; z kolei w tym wydaniu Biblii NLP umieściłem najulubieńsze wzorce (ponad 300). Niniejsza część jest jednak poświęcona wychodzeniu poza wzorce, podążaniu ku głębszemu zrozumieniu NLP. Techniki mogą oczywiście pomagać w odkrywaniu tajników NLP, są jednak wyłącznie punktem wyjścia. Modele stanowią bramę, która prowadzi do mistrzostwa w dziedzinie NLP. Można modelować kogokolwiek w tym, co robi doskonale, nawet samego siebie. Czasami jednak modelowanie kogoś, kto przejawia zachowania dysfunkcjonalne albo po prostu zwyczajne, również okazuje się przydatne.

Podstawowe sprawy dotyczące modeli Po pierwsze, muszę zaznaczyć, że programowanie neurolingwistyczne wykorzystuje słowo „model” w różnych znaczeniach. Przedstawiciele nauk ścisłych mówią o modelu, aby nazwać to, co pozwala zrozumieć mechanizm działania czegoś. To jest ich model. Częściami tak pojmowanego modelu są np. ilustracja przedstawiająca cząsteczkę bądź matematyczny opis sił, dzięki którym stanowi

58

Biblia NLP

ona pewną całość oraz które sprawiają, że oddziałuje z innymi cząsteczkami. W NLP modelem jest uporządkowane wyjaśnienie, jak ktoś osiąga doskonałość. Jednocześnie modelem jest sam człowiek, który osiągnął doskonałość w danej dziedzinie — ktoś, kto stanowi wzór do naśladowania. Można więc powiedzieć, że „modelujemy wzory do naśladowania”. Najpierw więc tworzymy model osoby, która jest doskonałym wzorem do naśladowania. Następnie staramy się osiągnąć doskonałość, wykorzystując to, jak ów model rozumiemy. Będę tutaj posługiwał się słowem „model” w sensie dokładnego opisu, jak dana osoba osiąga doskonałe wyniki. Wspaniałe w tak pojmowanym modelu jest to, że pomaga nam uczyć, jak osiągać doskonałość. Znacznie łatwiej jest przekazywać komuś uporządkowane wyjaśnienie zjawiska, niż mówić po prostu: „Rób to, co ja”. Modele bywają skomplikowane, dlatego trenerzy NLP zazwyczaj nauczają ich partiami. Kiedy wszystkie kolejne części zostają opanowane, składają się na podświadome mistrzostwo. Sposób ten okazuje się przydatny w uczeniu szczególnie skomplikowanych umiejętności. Im więcej części składowych opanuje się do perfekcji, w tym większym stopniu nabyta wiedza staje się intuicyjna — i tym łatwiej przychodzi improwizowanie oraz znajdywanie rozwiązań. Modele nie są tym samym co rzeczywistość, lecz tylko wydobywają pewne jej elementy, które są istotne dla osiągnięcia zamierzonego celu. Każdy człowiek postrzega świat na własny sposób. Oznacza to, że różni ludzie będą budować nieco odmienne modele tej samej osoby. Połączenie w jedną całość modeli tej samej osoby stworzonych przez różnych ludzi może się okazać niezwykle cenne. Sytuację tę można zilustrować następującym przykładem: istnieje wiele książek na temat technik terapeutycznych Miltona H. Ericksona, a każdy tytuł kładzie nacisk na odmienne aspekty jego pracy. Dotyczy to również publikacji samego Ericksona. Jeżeli ktoś chce się doskonalić w kierunku Ericksonowskiej komunikacji czy hipnozy, zapewne powinien przeczytać wszystkie te książki!

Robert Dilts o modelowaniu Oto cytat z książki Roberta Diltsa Modelowanie z NLP. Sukces — jak go powtórzyć: Modelowanie zachowania polega na obserwowaniu i tworzeniu mapy efektywnych procesów, które leżą u podłoża pewnego rodzaju wyjątkowego działania. Jest to proces rozbijania złożonego wydarzenia czy serii wydarzeń na kroki o wielkości pozwalającej na późniejsze ich odtworzenie. Celem modelowania zachowania jest stworzenie pragmatycznej mapy lub „modelu” tego zachowania, który następnie może zostać wykorzystany do dokonania reprodukcji lub stymulacji tego działania przez każdą zmotywowaną do tego osobę. W modelowaniu zachowania dąży się do identyfikacji zasadniczych elementów myślenia i działania, wymaganych do uzyskania pożądanej reakcji lub wyniku1. 1

R. Dilts, Modelowanie z NLP. Sukces — jak go powtórzyć, tłum. R. Sigrist, Wydawnictwo PINLP, Warszawa 2009, s. 69.

Biblia NLP

59

Metaprogramy i modelowanie Posługujemy się również słowem „model” w kontekście modelu świata danej osoby. Przypomina on naukowy model przedstawiający, jak coś działa, ale ma mniej ścisły charakter i bywa w dużym stopniu podświadomy. Model świata danej osoby opiera się na pewnych uogólnieniach dotyczących natury rzeczywistości. Człowiek czerpie z nich, kiedy podejmuje decyzje oraz interpretuje, co się dzieje. Programowanie neurolingwistyczne mówi nam, że takie metaprogramy regulują, jak owe uogólnienia są formułowane, a następnie przekładane na zachowanie. Metaprogramy są bowiem najważniejszymi mechanizmami, które koordynują nasze procesy mentalne; pomagają nam tworzyć myśli na podstawie reprezentacji zmysłowych oraz podpowiadają naszemu umysłowi, które elementy doświadczeń ma wykorzystać przy podejmowaniu decyzji. Uwidacznia się w tym istotny wpływ cybernetyki na rozwój NLP. Termostat działa według pewnych zasad, które „kontrolują jego decyzje” dotyczące włączania i wyłączania ogrzewania czy chłodzenia; można powiedzieć, że zasady te stanowią metaprogramy termostatu. Oczywiście w przypadku ludzi mechanizm ten jest znacznie bardziej skomplikowany. Programowanie neurolingwistyczne opisuje strategie, które ludzie tworzą lub wykorzystują, aby realizować określone zamiary. Nie są to wyłącznie zwyczajne zasady rządzące zachowaniem — są to zasady, które przekładają się na nasze decyzje. Przykładem metaprogramu jest kierunek działania „do” lub „od”. Niektórzy ludzie myślą zazwyczaj w kategoriach poruszania się „do”, czyli w kierunku tego, czego pragną. Mogą się czuć zmotywowani do wypełniania zeznań podatkowych, ponieważ w ten sposób osiągają poczucie doskonałości lub spełnienia. Mogą się kierować chęcią maksymalnego wykorzystania dostępnych ulg, ponieważ ewentualna kontrola nie może im nic zarzucić. Mogą pragnąć uczucia ulgi, które nadchodzi w momencie, kiedy wrzucają kopertę z zeznaniem do skrzynki. Osoby stosujące metaprogram „od” kierują się czymś zupełnie innym, wypełniając zeznanie podatkowe. Koncentrują się na unikaniu kłopotów z urzędem oraz na jak najszybszym załatwieniu formalności, aby nie trzeba było cierpieć z tego powodu dłużej, niż jest to konieczne. Osoby te uciekają od tego, czego się obawiają lub czego nie lubią, zamiast podążać ku temu, czego pragną. Skupiają się bardziej na unikaniu negatywnych konsekwencji niż na wywoływaniu tych pozytywnych. Jeżeli chcesz zmotywować daną osobę, musisz wiedzieć, czy stosuje ona metaprogram „do”, czy też „od”. Im więcej metaprogramów umiesz dostrzegać, tym więcej znajdujesz sposobów na negocjowanie, motywowanie ludzi i pomaganie im w odnoszeniu sukcesów. Dzięki temu kiedy kogoś modelujesz i wiesz maksymalnie dużo o jego metamodelach, budujesz bogatszy model. Jeżeli chcesz poznać dokładniej metaprogramy NLP, sięgnij po książkę NLP Mastery: The Meta-Programs („Mistrzostwo NLP: metaprogramy”).

60

Biblia NLP

PODSTAWOWE KROKI Człowiek uczy się dwojako: albo poprzez czytanie, albo poprzez kontakty z mądrzejszymi ludźmi. — Will Rogers Warto modelować, wykonując następujące podstawowe kroki:

Ujawnianie strategii Na tym etapie analizujesz różne aspekty myślenia i zachowania danej osoby. Rozkładasz jej sukces na części pierwsze. Zdolność, która Ci to umożliwia, nazywa się wrażliwość sensoryczna. Dzięki niej odkrywasz wszystko to, co wyróżnia daną osobę i stanowi o jej doskonałych wynikach. Ów proces gromadzenia informacji na jej temat polega na jej obserwowaniu, rozmawianiu oraz naśladowaniu. W ten sposób głębiej doświadczasz tego, co przeżywa dana osoba — a jednocześnie wyczulasz swoją intuicję i zwiększasz wrażliwość. Być może dzięki temu odkryjesz coś, czego nie byłbyś w stanie odkryć za pomocą wyłącznie zewnętrznej koncentracji? Aby naśladować doświadczenie wewnętrzne, możesz korzystać z technik gry aktorskiej. W miarę jak kolejne elementy dopasowują się do siebie, zaczynasz dostrzegać całe zespoły zachowań oraz reprezentacji wewnętrznych, które mają szansę stać się strategiami — czy też które mogą się okazać się strategiami służącymi uzyskiwaniu doskonałych wyników. Wykorzystywane przez Virginię Satir odzwierciedlanie jest z pewnością przykładem takiej strategii; stanowi ona część tzw. modelu Satir.

Mapowanie Na tym etapie porządkujesz swój model: mapujesz go na składnię myśli i zachowań, w tym bardzo drobnych elementów i aspektów podświadomych.

Odtwarzanie Teraz, kiedy już masz w miarę uporządkowany model, zacznij go wykorzystywać. W zależności od otrzymywanych wyników konieczne może się okazać doskonalenie modelu poprzez dalsze obserwacje i analizy bądź też przeprowadzenie pewnych eksperymentów (prób i błędów).

Obserwowanie Modelowanie polega na rozpoznawaniu rozwiązań, które działają. Modele, które tworzysz na wzór ludzi odnoszących sukcesy, nie są zatem tak naprawdę Twoją własnością intelektualną. Wszak zasadniczo tylko wskazujesz na to, co już się dzieje. Sytuacja ta przypomina nieco tę, w której błazen zaskakuje Cię,

Biblia NLP

61

mówiąc coś, co już wiesz, lecz czego nigdy nie ujmowałeś w dany sposób. Prawo autorskie może chronić słowa błazna, lecz nie obserwacje, które ten za ich pomocą czyni. Dlatego wielu ludzi może się uczyć danego modelu i go wykorzystywać — jeżeli podzielisz się z nimi swoim modelem albo jeśli takowy odkryją samodzielnie. Innymi słowy, dany model nie stanowi własności programowania neurolingwistycznego. Można powiedzieć, że NLP stanowi metodologię lub nośnik służące odkrywaniu sposobu na naśladowanie zachowań, które prowadzą do sukcesu, oraz na dalsze ich doskonalenie. NLP jest także drogą do systematycznego rozwoju. Kiedy ludzie wykorzystują modele, które wypracowali praktycy, mówią, że „uprawiają NLP”. Tymczasem gdy sami tworzą modele, także „uprawiają NLP” — i to w jego najbardziej pierwotnej postaci.

Podstawowe pytania Oto garść pytań, które możesz zadawać, budując model: • Dzięki czemu ten model działa? • Jakie zasady nim rządzą? (Im lepiej to rozumiesz, tym skuteczniej analizujesz i budujesz modele). • Jakie procesy składają się na ten model? • Co mobilizuje daną osobę do działania? • Jak najlepiej możesz realizować techniki, które sprawiają, że model się sprawdza? • Co dokładnie robisz i kiedy?

PODŚWIADOMOŚĆ I MODELE Ludzie nie przyciągają tego, czego chcą, ale to, czym są. — James Allen W książce Z żab w księżniczki Richard Bandler i John Grinder stwierdzają, że modelowanie nie dotyczy tego, co ludzie mówią, ale tego, co robią. Chodzi tutaj jednak o coś jeszcze — o to, czego doświadczają. Nie sposób dowiedzieć się wszystkiego o stanie danej osoby wyłącznie poprzez patrzenie na nią. Nie można też nauczyć się wszystkiego na podstawie jej wypowiedzi, ponieważ większość osób osiągających doskonałe wyniki nie w pełni świadomie rozumie, jak im się to udaje. Klasycznym przykładem owego zjawiska jest to, co zdarzyło się podczas modelowania Virginii Satir. Uznała ona, że model jej skuteczności jest powierzchowny wobec prawdziwego stylu pracy, ponieważ sprawiał wrażenie zwyczajnej manipulacji. Terapeutka spróbowała więc pracować, wykluczając elementy, na które wskazywał Bandler — w tym odzwierciedlanie i inne techniki służące nawiązywaniu dobrego kontaktu. Odkryła wówczas, że powstrzymując te zachowania, nie jest w stanie osiągać takiego samego poziomu dobrego kontaktu ani skuteczności.

62

Biblia NLP

FIZJOLOGIA I MODELE Ach, mistrzostwo… jakież to głęboko satysfakcjonujące uczucie, kiedy wreszcie osiąga się szczyt nowych umiejętności… a następnie widzi się światło pod nowymi drzwiami, które owe umiejętności pozwalają otworzyć, nawet jeśli inne drzwi muszą się zamknąć. — Gail Sheehy

Stan Niewyraźna granica oddziela model od fizjologii, która ma charakter bardziej instynktowny. Kiedy fizjologia danej osoby odzwierciedla reakcję „walcz lub uciekaj”, a mózg sam nastawia się na wykrywanie zagrożeń w docierających bodźcach, istnieje większe prawdopodobieństwo, że owa osoba będzie się zachowywać bardziej agresywnie. Pomyśl, co się dzieje, kiedy policjant znajduje się w niebezpiecznej sytuacji oraz w ułamku sekundy musi rozstrzygnąć, czy odda strzał. Jeżeli użył broni i decyzja ta okazuje się błędna, a ofiara reprezentuje mniejszość narodową, funkcjonariusz może zostać oskarżony o rasizm. Nie brakuje jednak policjantów bez takich uprzedzeń, którzy znaleźli się w podobnej sytuacji. Staje się więc jasne, że istnieją pewne okoliczności, które mobilizują mózg do dawania absolutnego pierwszeństwa wykrywaniu niebezpieczeństw, oraz że może to powodować, iż telefon komórkowy zostanie uznany za broń. Nie dzieje się tak koniecznie dlatego, że model świata policjanta zakłada, iż ludzie określonej rasy są źli czy starają się za wszelką cenę go zabić. Może się tak dziać przede wszystkim dlatego, że mózg policjanta był szczególnie wyczulony na wykrywanie niebezpieczeństw w danym momencie. Tego rodzaju fizjologia stanowi imperatyw przetrwania z czasów ewolucji.

Jedyne w swoim rodzaju zalety i wady Fizjologia nie jest domeną samych tylko stanów przejściowych. Ludzie mają bowiem pewne cechy, które czynią ich wyjątkowymi — mają mocne i słabe strony, które ich odróżniają od innych. Spostrzeżenie to prowadzi do istotnej kwestii. • Jeżeli Twoja fizjologia jest znacząco odmienna od tej, która charakteryzuje osobę, którą chcesz modelować: czy warto obstawać przy jej naśladowaniu, czy lepiej stworzyć model, który pozwoli wykorzystać Twoje unikatowe cechy? Pytanie to wskazuje na jedno z ograniczeń modelowania. Jesteśmy niepowtarzalni, nie możemy więc ślepo wierzyć w modelowanie. Musimy wykorzystywać jego zalety, a minimalizować oddziaływanie jego wad. Kiedy dążenie do doskonałości ma podbudowę metafizyczną, ludzie nierzadko myślą, że umysł może pokonać wszystkie przeszkody cielesne. Błędem

Biblia NLP

63

jest jednak ignorowanie fizycznych zalet i ograniczeń. Może się to bowiem skończyć śmiercią — tak jak miało to miejsce w tzw. szałasie potu, gdzie panowała za wysoka temperatura, lecz wcześniej przekonano uczestników, aby pokonywali środowisko zewnętrzne za pomocą siły umysłu. Moim zdaniem możemy modelować innych ludzi, lecz jednocześnie musimy wzbogacać lub modyfikować tworzone modele według naszych potrzeb, na podstawie tylko nam właściwych mocnych i słabych stron. Jedne modele da się wykorzystywać od razu, inne zaś wymagają modyfikacji ze względu na wyjątkowe cechy modelującego.

MODELOWANIE I PRZYSZŁOŚĆ Najlepsze w przyszłości jest to, że nadchodzi po jednym dniu na raz. — Abraham Lincoln Problem ze współczesnym programowaniem neurolingwistycznym polega na tym, że wielu ludzi wchodzi w nie wyłącznie dla pieniędzy, a nie po to, by rozwijać tę dziedzinę. Tak naprawdę jednak zawód praktyka NLP nie tylko nie jest powszechnie uznawany, ale i nie ma stabilnej przyszłości. Być może sytuacja ulegnie zmianie, jeżeli NLP zmieni nazwę oraz nabierze w jakiś sposób charakteru naukowego. Na razie jednak nie ma szans na to, że zawód ten zostanie oficjalnie uznany — nie po 38 latach drukowania certyfikatów, za którymi nie stoją spójne standardy. Nie chcę się nad tym rozwodzić. Prace nad NLP będą trwały nadal, nawet jeśli sam termin zniknie z publicznej świadomości. Twoje umiejętności będą cenne i ważne bez względu na to, co stanie się z towarzyszącymi im określeniem „NLP”; osiągną najwyższy poziom, jeżeli będziesz korzystać ze swojej wrażliwości sensorycznej oraz gromadzić spostrzeżenia, aby tworzyć nowe modele oraz doskonalić te, które już istnieją. To stanowi fundament NLP, a nie zbiór metod przypominający książkę kucharską. Jak nauka jest domeną odkryć, tak NLP jest domeną modelowania. Nauka nie opiera się wyłącznie na faktach, które zostały zgromadzone za pomocą odpowiednich metod, a NLP nie opiera się wyłącznie na technikach, które zostały zgromadzone za pomocą modelowania. Napisałem tę książkę nie tylko po to, by przekazać Ci setki skutecznych technik, które możesz zacząć wykorzystywać od zaraz, lecz także po to, by odpędzić obsesyjną myśl, która nęka wielu adeptów NLP: „Jeśli opanuję jeszcze jedną technikę, wszystko się zmieni”. Podejście to jest błędne. Potraktuj tę książkę jako punkt wyjścia. Aby się rozwijać, musisz pracować nad sobą. Chcę, byś w poznawanie poszczególnych technik oraz eksperymentowanie z nimi tchnął prawdziwego ducha NLP: ciekawość, elastyczność, innowację. Im lepiej wyczujesz ducha NLP oraz im dłużej będziesz budować podświadome mistrzostwo, tym spontaniczniej będziesz znajdywać rozwiązania problemów i tym skuteczniej będziesz w stanie modelować sukces dla innych ludzi.

64

Biblia NLP

KRYTERIA WYBORU WYSOKIEJ JAKOŚCI PROGRAMÓW SZKOLENIOWYCH W DZIEDZINIE NLP Więc cnoty nie stają się naszym udziałem ani dzięki naturze, ani wbrew naturze, lecz z natury jesteśmy tylko zdolni do ich nabywania, a rozwijamy je w sobie dzięki przyzwyczajeniu. A dalej: jeśli coś jest nam wrodzone, to zawsze naprzód uzyskujemy pewne zdolności, a później dopiero wykonujemy odnośne czynności […]. — Arystoteles Jak już wspomniałem, jeżeli możesz sobie pozwolić na pełne, wysokiej jakości szkolenie z dziedziny NLP, przyniesie Ci ono satysfakcję i pozwoli rozwijać umiejętności na poziomie zaawansowanym — dzięki wykładanemu materiałowi, a także superwizji Twoich praktyk oraz informacji zwrotnej, które tam otrzymasz. Oprócz tego rodzaju szkoleń istnieją takie, które są krótkie, ponieważ przekazują najbardziej podstawowe umiejętności lub dlatego że koncentrują się na wybranych aspektach NLP — oraz takie, które są krótkie po prostu dlatego, że solennie Ci obiecują szybkie przekazanie magicznych umiejętności, a tymczasem stoją za nimi zwykli krętacze. A zatem uważaj. Mając to w pamięci, przyjrzyjmy się cechom dobrego szkolenia w dziedzinie NLP, bez względu na czas jego trwania.

Nie tylko wiedza Szkolenie nie polega wyłącznie na przedstawianiu poszczególnych koncepcji. O tych możesz poczytać w dobrych książkach lub czasopismach, które zostały bardzo starannie opracowane, aby przedstawić materiał w sposób przejrzysty. Jeżeli zamierzasz uczestniczyć w szkoleniu, które jest zorientowane na przekazywanie tego rodzaju wiadomości, to upewnij się, że prowadzący potrafi myśleć i działać w sposób bardzo zdyscyplinowany. Niestety, wydaje się, że nie jest to mocną stroną wielu trenerów NLP — i to nawet tych, którzy mają doskonałe umiejętności! Stąd wiele szkoleń kładzie nacisk na rozwijanie umiejętności i ich ćwiczenie, zaś część wykładowa bywa zagmatwana lub trudna do zrozumienia. Niektórzy trenerzy, którym brak dyscypliny umysłowej, udają, że ich słabe umiejętności wykładowcze stanowią technikę NLP! Muszę przyznać, że w jakimś stopniu może to być prawda, lecz wierzyłbym w to tylko wtedy, gdyby uczestnicy wcześniejszych edycji szkolenia zdobyli w ten sposób naprawdę solidne kompetencje. Porównajmy omawianą sytuację do muzyki. Wielu ludzi umie dobrze śpiewać czy grać na instrumencie, mimo że nie rozumie teorii (np. John Lennon czy Biblia NLP

65

Paul McCartney). Dobry muzyk potrafi się jej nauczyć z książek, zwłaszcza jeżeli ma intuicyjne rozumienie muzyki, które zresztą może nawet pobudzać apetyt na dalszą naukę. Uważam, że podobny mechanizm dotyczy nauki NLP. Wielu ludzi wynosi ze szkoleń dobre umiejętności oraz odczuwa motywację do gorliwej lektury w celu lepszego zrozumienia, co tak naprawdę robi.

Przekonanie to za mało Niektórzy trenerzy umieszczają trampolinę wysoko — lecz nad płytszą częścią basenu — oraz rozbudzają w uczestnikach entuzjazm do skoków z wysoka — ale do wody głębokiej na pół metra. Dotyczy to szkoleń, które zbyt silnie motywują i stawiają na pewność siebie, a przekazują za mało wiedzy i umiejętności. Może to przynieść katastrofalne skutki. Bez dogłębnego zrozumienia kwestii etycznych osoba, która jest nieprzygotowana do konfrontacji z trudnymi problemami, może — nawet nie zdając sobie z tego sprawy — praktykować psychoterapię bez licencji oraz wyrządzać krzywdę klientom. Podobnie osoba, która się uczy, może zniszczyć szanse na ważną transakcję lub istotne negocjacje poprzez błędne zastosowanie swoich ograniczonych umiejętności, ponieważ nie do końca rozumie, na czym one polegają oraz jak wiele złego mogą wyrządzić za pośrednictwem jej rąk. Najbardziej prawdopodobna jednak będzie taka sytuacja, że osoba początkująca zachowa zdrowy rozsądek, lecz ugrzęźnie w miernych wynikach. Wiele o szkoleniu może powiedzieć sposób, w jaki trener odpowiada na pytania, które wyrażają pewien sceptycyzm. Jeżeli je rozumie oraz reaguje na nie uczciwie i skutecznie, taka postawa jest bardzo obiecująca. Odpowiedź, która stanowi próbę manipulacji lub ma charakter obronny, sarkastyczny czy wrogi, świadczy o czymś zgoła przeciwnym. Podczas szkoleń — a nawet zajęć próbnych — zwracaj uwagę na to, jaki jest stosunek zabiegów promocyjnych do wartości merytorycznej? Szkolenie nie powinno być środkiem w rękach organizatorów, który pozwoli sprzedać Ci kolejny, droższy kurs albo który nakłoni Cię do kupna produktów po zawyżonych cenach. Oczywiście w samym oferowaniu dodatkowych produktów nie ma niczego złego. Problem polega na tym, że niektórzy trenerzy tak opracowują zajęcia, by wzbudzić w uczestnikach chęć wykupienia droższego kursu. Innymi słowy, płacisz za przywilej uczestnictwa w komercyjnym, sztucznie wydłużanym doświadczeniu prania mózgu. Często drogi kurs jest tylko kolejnym krokiem do jeszcze droższego szkolenia.

Spójność Choć może to okazać się nieco trudne, postaraj się wychwycić, czy dany trener jest spójny, • tzn. czy jest on żywym dowodem tego, czego naucza.

66

Biblia NLP

Sprawa ta może się wydawać nieco kontrowersyjna, ponieważ istnieją i tacy trenerzy, którzy borykając się z naprawdę trudnymi problemami, potrafią nauczać umiejętności z dziedziny NLP, zdaniem uczestników szkoleń, naprawdę dobrze. Mimo to osobiście uważam, że owi nauczyciele przekazują znacznie więcej, niż Ty i ja jesteśmy świadomi, a robią to jako modele. Bez względu na to, w jakim stopniu opanowałeś tajniki programowania neurolingwistycznego, jesteś naturalnym modelującym. Czy nie lepiej jest przebywać w towarzystwie osobowości wyrafinowanych, by od nich czerpać umiejętności? Należy szukać spójności między tym, co trener mówi, a tym, co robi. • Czy jego zachowanie jest zgodne z presupozycjami NLP? • Na przykład czy jest on ciekawy, elastyczny, czy potrafi dobrze improwizować? • Czy nawiązuje dobry kontakt z większością ludzi indywidualnie oraz z całymi grupami, które szkoli? Można także szukać mniej bezpośrednich dowodów: • Na przykład czy uczestnicy są rozproszeni i niespokojni, czy raczej w pełni zaangażowani w szkolenie?

Cechy osobiste Dobrzy trenerzy zazwyczaj mają dystans do samych siebie: potrafią przyznać się do błędów, omówić sposoby ulepszenia proponowanego programu szkolenia i pośmiać się z siebie od czasu do czasu. Poczucie humoru to bardzo cenna cecha. Jeżeli poczucie humoru trenera dotyka słabości czy wykorzystuje bezbronność innych ludzi, niech będzie to sygnałem ostrzegawczym.

Wymiar praktyczny • Czy podczas szkolenia pojawia się wiele doświadczeń z pierwszej ręki? Jak już wspomniałem, możesz czerpać wiedzę z książek, lecz większość umiejętności na poziomie zaawansowanym zdobywa się skutecznie dzięki praktyce, superwizji oraz informacjom zwrotnym. Jeżeli słyszysz świetne opinie o danym szkoleniu, upewnij się, że osoby je wygłaszające nie są oszołomione treściami motywacyjnymi i charyzmą trenera.

Konkretne umiejętności • Czy materiały promujące szkolenie podają, jakie dokładnie umiejętności opanujesz? • Czy został przewidziany jakiś sprawdzian, który weryfikuje stopień opanowania wiadomości oraz ocenę poprawności ich wykorzystywania? Biblia NLP

67

Trener (a nie jego menedżer do spraw sprzedaży) powinien być w stanie odpowiadać na pytania bez nadmiernego krążenia i jąkania się — w tym powinien umieć szczegółowo omówić, czego się uczysz, oraz dostarczyć informacji zwrotnej, która ukierunkuje Twoje dalsze działania. Oczywiście podczas zajęć nierzadko pojawia się materiał dotyczący hipnozy lub mający postać metafor i wówczas nie dowiesz się tego dokładnie. Dla dobrego szkolenia w dziedzinie NLP nie staje się to jednak żadną zasłoną dymną. W weryfikacji pomogą Ci rezultaty uzyskane przez uczestników wcześniejszych edycji kursu.

Dowody Programowanie neurolingwistyczne rozwijało się głównie poza murami uczelni i miało ograniczoną styczność z badaniami naukowymi, dlatego stało się magazynem wielu opinii, które są bezwartościowe i stanowią swego rodzaju „śmieciowe DNA”. Jeżeli przewiduje się poruszanie tego rodzaju zagadnień podczas szkolenia, może to oznaczać, że będzie ono „rozwodnione”, a jego jakość okaże się wątpliwa. Na przykład mimo że programowanie neurolingwistyczne nie opiera się na założeniach metafizycznych, niektórzy trenerzy włączają w swoje nauki koncepcje rodem z energopsychologii (np. sprawdzanie siły mięśni) czy ruchu nowej myśli (np. afirmowanie, które ma sprawić, że coś się zdarzy). Oznacza to, że najwyraźniej słabo rozumieją NLP, co stawia pod znakiem zapytania ich pozostałe kompetencje.

Uznanie i certyfikaty Ze względu na dużą ilość zainwestowanych w szkolenie pieniędzy i czasu ludzie oczekują, że certyfikat będzie potwierdzał to, iż osiągnęli określony poziom umiejętności czy nawet mistrzostwo. Świadectwo może dobrze wyglądać na ścianie; może nawet robić wrażenie na niektórych klientach czy znajomych. Pamiętaj jednak, że nie jest ono honorowane przez żadną inną grupę zawodową ani instytucje certyfikujące. Wiele certyfikatów wydaje się na końcu szkolenia, lecz bez sprawdzenia umiejętności jego uczestników. Może się jednak zdarzyć, że nawet jeśli przewiduje się przed zakończeniem kursu jakiś test, będzie on miał formę pisemną i nie sprawdzi opanowanych umiejętności. Nie chcę Cię zniechęcać do niczego — po prostu miej to na uwadze.

Jak zweryfikować jakość szkolenia Jak upewnić się co do jakości wybieranego szkolenia? Warto wziąć pod uwagę opinie o nim z różnych źródeł, w tym tzw. poczty pantoflowej, oraz zdanie uczestników wcześniejszych edycji — o wymienionych wcześniej kryteriach nie wspominając.

68

Biblia NLP

Własne doświadczenie Rozważ uczestnictwo w ewentualnych darmowych zajęciach lub tańszych i krótszych warsztatach, aby oswoić się zawczasu z trenerami i ich metodami. Dzięki temu dowiesz się więcej niż ze wszelkich dyskusji w internecie czy recenzji książek razem wziętych. Wówczas się zastanów, co wypłynęło na Ciebie na poziomie instynktownym; aby rozebrać swoją reakcję na części pierwsze, możesz wykorzystać np. pewne techniki NLP do pracy z submodalnościami. • Na co tak naprawdę reagujesz? Aby ocenić dane zajęcia, możesz połączyć odczucia intuicyjne ze świadomymi kryteriami. Upewnij się jednak, czy nie pozostajesz pod wpływem charyzmy lub umiejętności prowadzącego. Jest to istotne z choćby jednego powodu: takie oddziaływanie szybko minie i kiedy szkolenie się skończy, trener nie będzie przez cały dzień chodził za Tobą i Cię stymulował. Nie zapomnij obejrzeć dostępnych w internecie nagrań wideo. Dzięki temu odniesiesz takie wrażenia, jakbyś uczestniczył w danych zajęciach, a to z kolei pozwoli Ci zaoszczędzić sporo pieniędzy, gdyby szkolenie wymagało dalekich podróży. Wielu trenerów umieszcza takie filmy na swoich stronach internetowych albo w serwisach typu YouTube, a nawet na Facebooku.

Publikacje Chociaż nie jest to substytut bezpośredniego kontaktu z trenerem, dzięki lekturze publikowanych przez niego materiałów możesz się wiele dowiedzieć o tym, co myśli, jakie wyznaje wartości oraz czego naucza.

Reputacja Co ludzie mówią o trenerach, których bierzesz pod uwagę? Upewnij się, że naprawdę wiesz, kim są wykładowcy i ile zajęć faktycznie poprowadzą. Możesz odkryć za późno, że ulotka wprowadziła Cię w błąd — a znany trener, którego nazwisko na niej podano, prowadzi tylko niewielką część zajęć. Warto też się dowiedzieć, ile dany trener wniósł do programowania neurolingwistycznego poprzez publikowane prace oraz prowadzone szkolenia. • W jakim stopniu koncepcje owego trenera są oryginalne? • Czy stanowią one wartościowy wkład, czy raczej są ekscentryczne, a ich znaczenie przeceniane (lub i takie, i takie)? • Co mówią internauci lub członkowie danej społeczności skupionej wokół NLP? • Jakie są recenzje i opinie o książkach oraz innych materiałach autorstwa danego trenera? Kto napisał te recenzje? Szukaj recenzentów godnych zaufania, będących prawdziwymi autorytetami, ponieważ możesz się natknąć na wypowiedź osoby konkurującej z danym trenerem, która za parawanem anonimowości promuje samą siebie. Biblia NLP

69

Umiejętności uczestników wcześniejszych edycji szkolenia Znajdź sposób, by dowiedzieć się czegoś o nowo zdobytych umiejętnościach osób, które uczestniczyły we wcześniejszych edycjach szkolenia. Co robią ze swoimi umiejętnościami — oprócz przekonywania ludzi, by przyszli na ich szkolenie lub stali się ich klientami? Ogromna różnica dzieli bogactwo, które jest pochodną piramidy sprzedaży, a sukcesem, który jest owocem nowo nabytych umiejętności. • Czy uczestnicy są rzeczywiście entuzjastyczni, czy otrzymują nowe, naprawdę dobre wyniki dzięki interakcjom opierającym się na umiejętnościach z dziedziny NLP? Należy się spodziewać, że wspomniane wyniki ujawniają się w co najmniej jednej dziedzinie życia tych osób, np. w życiu zawodowym, rodzinnym, towarzyskim. Zwróć jednak uwagę także na to, czy w którejś z nich pojawiły się jakieś nietypowe osiągnięcia.

Wniosek Mam nadzieję, że to, co napisałem, napełni Cię przekonaniem, by nadal odkrywać tajniki programowania neurolingwistycznego, bez względu na to, jakimi środkami dysponujesz oraz ile masz czasu.

70

Biblia NLP

TECHNIKI, WZORCE I STRATEGIE NLP Gdybyśmy faktycznie zrobili wszystko to, co jesteśmy w stanie zrobić, szczerze zadziwilibyśmy samych siebie. — Thomas Edison

72

Biblia NLP

POPRAWNIE SFORMUŁOWANE CELE Powodem, z którego większości ludzi nie udaje się osiągnąć wyznaczonych celów, jest to, że ich nie definiują albo tak naprawdę nie uważają ich za realistyczne czy osiągalne. Ludzie sukcesu potrafią powiedzieć, dokąd zmierzają, co planują zrobić po drodze oraz kto będzie im w tym towarzyszył. — Denis Waitley Zrób duży krok w stronę sukcesu — i wyznacz poprawnie sformułowane cele. Poprawnie sformułowany cel to taki, który odpowiada na pytanie: „Czego rzeczywiście pragnę?”. Kojarzysz model „być --> robić --> mieć”? Według niego najpierw musisz stać się osobą, która jest w stanie osiągnąć cel, a następnie podjąć działania konieczne do tego, by móc cieszyć się owocami swoich wysiłków. Większość naszych zachowań służy osiąganiu określonych celów (otrzymywaniu wyników czy spełnianiu pragnień), dlatego tak ważne jest, aby zawczasu je zdefiniować. Jeżeli wiesz, dokąd zmierzasz, łatwiej Ci będzie stworzyć odpowiednie mapy, które Cię tam zaprowadzą. Co więcej, będziesz w stanie wymyślić nowe, łatwiejsze lub szybsze drogi dotarcia do celu. Cele mogą szczególnie pomóc w osiąganiu doskonałości. Mogą nimi być zarówno dobra zabawa podczas przyjęcia, jak i zostanie miliarderem w ciągu trzech lat. Istnieje bowiem wiele różnych rodzajów celów. Wyobraź sobie, że już osiągnąłeś zamierzony cel, a następnie otwórz swoją głowę na nowe pomysły, jak go ulepszyć. Czas na tworzenie nowych wersji celu nadchodzi, zanim jeszcze zaczniesz inwestować w niego swoje liczne zasoby. Aby być spójnym ze swoimi najwyższymi celami, należy zachować wobec nich elastyczny stosunek, tworzyć nowe wersje (jeśli zajdzie taka potrzeba) oraz je udoskonalać. W ten sposób pracuje się nad jednym z najważniejszych elementów programowania neurolingwistycznego, czyli ekologią, w ramach której wszystkie Twoje części powinny być zgodne z celem, a wszystkie Twoje pragnienia, wartości, potrzeby — podporządkowane dążeniu w jednym wyraźnym kierunku. Oto co mówi o celach i wynikach Anthony Robbins w arcydziele Obudź w sobie olbrzyma: Po wyznaczeniu celu musi natychmiast nastąpić stworzenie planu prowadzącego do jego osiągnięcia oraz zmasowane działanie według tego planu. Masz już siłę, aby działać. Jeśli nie udawało ci się dotychczas jej zebrać, to tylko dlatego, że nie udawało ci się wyznaczyć sobie celów, które by cię zainspirowały2.

2

A. Robbins, Obudź w sobie olbrzyma… i miej wpływ na całe swoje życie — od zaraz, tłum. P. Cichawa, Studio EMKA, Warszawa 2009, s. 363.

Biblia NLP

73

Krok 1. Wyznaczenie konkretnego celu i sformułowanie go za pomocą zdań twierdzących Określ swój cel/wynik w sposób szczegółowy, za pomocą zdań twierdzących. Poświęć trochę czasu na opisanie tego, czego dokładnie chcesz. Cel sformułowany za pomocą przeczenia nie poprowadzi Cię w pozytywnym kierunku. Unikaj takich sformułowań jak: „Nie chcę być perfekcjonistą”. Forma negacji zachęca podświadomy umysł do tworzenia tego, czemu w Twoim mniemaniu się opierasz. Jeżeli mógłbyś wymazać problem oraz zastąpić go czymś pozytywnym i zasobnym — co by to było? Opisz to. Uwzględnij najważniejsze kanały zmysłowe.

Krok 2. Określenie własnego celu w kategoriach umiejętności, które się ma i których brakuje Zastanów się nad zdaniem: „Chcę, aby inni mnie wspierali”. To nie jest poprawnie sformułowany cel. Taki sposób myślenia tylko powstrzymuje Twój rozwój! To prawda, że czasami jest potrzebna pomoc ze strony innych ludzi. Przytoczony przykład mglistego ujęcia celu nie mówi jednak nic ani o tym, co zrobisz, aby otrzymać wsparcie, ani na czym ono dokładnie będzie polegało. Zastanów się więc nad takim zdaniem: „Do końca tygodnia wypracuję i wykorzystam takie podejście, które wywoła w innych ludziach bardzo pozytywne reakcje na mój pomysł. Będę to podejście doskonalić, aż stanie się maksymalnie skuteczne”. Zwróć uwagę, że tak sformułowany cel opiera się na Twoich działaniach. Co więcej, leży on w zasięgu Twoich możliwości. Zapytaj siebie (lub swojego klienta, jeżeli pracujesz z drugą osobą): • Co możesz zrobić samodzielnie, aby osiągnąć cel? • Jakie działania możesz podjąć, aby zwiększyć swoje szanse na osiągnięcie celu jeszcze w tym tygodniu?

Krok 3. Kontekst Znaczenie zazwyczaj zależy od kontekstu. Opisz swój poprawnie sformułowany cel w kontekście otoczenia, w jakim zaistnieje. Dzięki temu stanie się on konkretniejszy i bardziej motywujący. Ponadto zyskasz w ten sposób pewność, że Twój cel spełnia wymogi ekologii. Bardzo dobrze sformułowanym i związanym z kontekstem celem byłoby zdanie: „Chcę zarobić 650 000 złotych w ciągu 12 miesięcy. Zacznę 1 lipca i będę sprzedawać swoje umiejętności w dziedzinie NLP firmom ubezpieczeniowym w roli trenera sprzedaży ich zespołów telemarketerów”. Uwzględnij m.in. miejsca, obszar, ludzi i ich funkcje, budżet oraz ramy czasowe. Ukonkretniając swój cel i osadzając go w kontekście, sprawiasz, że staje się on realny dla Twojego mózgu.

74

Biblia NLP

Kolejna myśl dotycząca kontekstu brzmi: • Gdzie nie chciałbyś, aby zaistniało dane zachowanie? Na przykład czy chciałbyś się bawić codziennie jak dziecko ze swoimi pociechami, aby czuły się przy Tobie bardziej radosne? Znakomicie. Nie chciałbyś jednak zachowywać się w ten sposób wobec małżonki w łóżku, prawda? Właśnie dlatego kontekst jest tak ważny. Za cel możesz obrać bardziej namiętne i uwodzicielskie zwracanie się do swojej żony. Jeżeli jednak zapomnisz, że kontekstem dla tego zachowania jest to przebywanie z żoną, możesz zwrócić się nieodpowiednim tonem do swojego szefa.

Krok 4. Modalności sensoryczne Opisz swój cel za pomocą pięciu zmysłów. Poprawnie sformułowany cel jest konkretny. Dzięki temu, że uwzględnisz wszystkie pięć zmysłów, stanie się on konkretniejszy i bardziej motywujący. W ten sposób wzmocnisz swoje pozytywne podświadome strategie. Jeśli musisz użyć takich słów, jak „miłość”, „doceniany” czy „namiętny”, uwzględnij wszystkie pięć zmysłów, które tworzą daną emocję; np. co oznacza dla Ciebie — przez pryzmat Twoich zmysłów — że czujesz się bardziej doceniany? • Jak odczuwasz to, że jesteś doceniany? • W której części swojego ciała doświadczasz tego uczucia? • Kto Cię docenia i jaki ma wyraz twarzy?

Krok 5. Cele pośrednie Wyznacz cele pośrednie na drodze do osiągnięcia celu głównego, tak abyś poczuł większą motywację i skuteczniej rozwiązywał napotykane problemy. Przypisz celom pośrednim realne terminy. Dzięki temu, że kroki, które masz wykonać, będą mniejsze, potraktujesz poszczególne cele jako bardziej osiągalne. W ten sposób wzmocnisz podświadomą motywację. Proces dzielenia całości na części nazywamy w NLP porcjowaniem odgórnym. • Jak się czujesz, kiedy myślisz o tym, że masz napisać książkę? • Albo schudnąć 30 kilogramów? Porównaj powyższe cele z mniejszymi celami pośrednimi: „Będę pisać stronę dziennie, aby powstała dwustuczterdziestostronicowa książka. Dziś skoncentruję się tylko na tej jednej stronie”. Jak się zjada słonia? Po kawałku.

Krok 6. Wsparcie Uzyskaj pomoc, która jest Ci potrzebna, aby Twój cel się urzeczywistnił. Jakich zasobów potrzebujesz? Zrób listę tych, które wykorzystasz w dążeniu do celu. Załóżmy, że istotny zasób stanowi grupa współpracowników, a tym, czego Biblia NLP

75

potrzebujesz, aby ich pozyskać, jest siła perswazji. Poniższe ujęcie celu uwzględnia oba elementy: „Do końca tygodnia zrobię listę osób, które są odpowiednimi kandydatami do zespołu pracującego nad moim projektem. Także do końca przyszłego tygodnia wypracuję przekonującą postawę, które pozwoli mi ich pozyskać. Zwrócę się do co najmniej 20 osób. Będę pracować nad tym tak długo, aż wybiorę pięciu wiarygodnych współpracowników”. Pamiętaj przez cały czas, aby wskazywać na konkrety: • Kim są ludzie, którzy mogą Ci pomóc? • Jak się nazywają? • Jakie zawody wykonują? • Czy masz ich numery telefonu? • O co dokładnie powinieneś ich zapytać? • Jakie potrzebne Ci emocje powinieneś sam w sobie rozbudzić? • Czy potrzebujesz więcej pewności siebie, odporności, radości czy asertywności? • Ile potrzebujesz pieniędzy? • Jakie informacje będą ważne? Na jakie pytania należy zawczasu odpowiedzieć? • Czego jeszcze potrzebujesz?

Krok 7. Sprawdzenie ekologii • Co może Ci przeszkodzić w osiągnięciu celu? • Czy istnieją jakieś inne wartości, inne cele, inni ludzie czy inne prawa, które mogą sprawić Ci kłopoty? • Jak mógłbyś obecnie dostosować lub złagodzić swoją postawę, aby zrealizować swoje marzenie? • Zastanów się nad tym, jakie wewnętrzne przeszkody możesz napotkać. Czy jakaś część Ciebie przeszkadza Ci w osiągnięciu celu?

Krok 8. Ustawienie kamieni milowych Określ, skąd będziesz wiedzieć, że poruszasz się we właściwym kierunku i we właściwym tempie. Musisz przecież orientować się w tym, jakich znaków postępu wyglądać na swojej drodze. Jeden ze sposobów ustawienia kamieni milowych polega na umieszczeniu zasobów z Twojej listy kontrolnej na linii czasu. Jeżeli zadanie to sprawia Ci trudność, potraktuj ten fakt jako sygnał ostrzegawczy. Zaznacz w kalendarzu daty, kiedy będziesz sprawdzać, czy osiągnąłeś poszczególne kamienie milowe. Zapisz w planie, co dokładnie chcesz uzyskać w wyznaczonych terminach. Bycie wspaniałym kochankiem to fantastyczny cel. Może zatem warto nauczyć się czytać mowę ciała osoby, z którą jesteś związany? To byłby doskonały krok w stronę osiągnięcia celu. Nawet coś, co wydaje

76

Biblia NLP

się nieistotne, może okazać się dobrym kamieniem milowym. Jeśli chcesz np. być bogaty, niech częścią Twojego planu stanie się kontrolowanie wydatków — jakkolwiek banalnie by to brzmiało.

Krok 9. Spisanie celów Spisanie swoich celów, celów pośrednich i kamieni milowych ma wiele zalet. Notatnik lub teczka, które w tym celu założysz, staną się Twoim miejscem na rozwiązywanie problemów oraz gromadzenie innowacyjnych pomysłów. Czasami zabłąkana wcześniej myśl, kiedy spojrzysz na nią później, może zmienić się w żyłę złota. Wyznaczenie odrębnych działów dla poszczególnych elementów planu ułatwi Ci kontrolowanie kamieni milowych, dopracowywanie celów oraz poruszanie się ku kolejnym celom pośrednim. Niezapisane cele nie są warte nawet skrawka papieru, na którym mogłyby zostać zanotowane. Utrwalone słowo ma władczą moc. • O ileż gorzej byłoby zobaczyć swoje nazwisko na liście gończym, niż tylko o tym usłyszeć?

Krok 10. Sprawdzenie rezultatu Śledź swoje postępy poprzez odnoszenie ich zarówno do głównego celu, jak i poszczególnych kamieni milowych. Trzymaj swoje notatki w widocznym miejscu, aby Ci o tym przypominały. Zwracaj uwagę na wszelkie sposoby, w jakie wzorzec ten pomógł Ci przybliżyć się do wybranego celu. Jeżeli zajdzie taka potrzeba, wykonaj niniejszy wzorzec z myślą o innych celach oraz o udoskonalaniu wyznaczonego już celu. Zwracaj uwagę na wszelkie sposoby, w jakie wzorzec ten wzmocnił Twoją chęć do tego, aby głębiej uświadamiać sobie cele i kamienie milowe, a także do tego, aby się w nie angażować. Zauważaj wszelkie napotykane przeszkody i decyduj, która technika NLP mogłaby Ci pomóc w ich pokonaniu. Piękno niniejszego wzorca polega częściowo na tym, że dzięki niemu trudności stają się lepiej widoczne, przez co można je skuteczniej przezwyciężać.

Dodatkowa rada We współczesnym świecie, w którym nie brakuje różnorodnych technologii i udogodnień, dość łatwo stać się mistrzem zwlekania. Moja rada (jako głównego kunktatora) jest taka, byś nie walczył ze sobą w kwestii podejmowania działań, które mają Cię zaprowadzić do celów. Po prostu pamiętaj, aby cel mieć w głowie jako pewien kierunek, a nie listę rzeczy do odfajkowania. Spraw, aby stał się wielką sprawą, która będzie Cię inspirowała, a potem podejmuj kolejno małe kroczki i świętuj dotarcie do każdego następnego kamienia milowego. Myśl o celach nie jak o wynikach końcowych, lecz jak o środkach, które pozwalają zrealizować ważny, fascynujący zamiar. Dzięki temu poczujesz prawdziwą motywację. Biblia NLP

77

• Co przyświeca Twojemu przedsięwzięciu? Analizuj jego znaczenie tak długo, aż dotrzesz do sił, które Cię motywują. Wówczas to, że prace postępujące nad danym projektem dają Ci satysfakcję, będzie sygnałem, że wszystko idzie w dobrą stronę.

KORZYSTNE PRZEKONANIA NLP Jeżeli trafiasz w cel za każdym razem, to znaczy, że albo jest on za duży, albo znajduje się zbyt blisko. — Tom Hirshfield

Przegląd fundamentalnych przekonań NLP 1. „Mapa” to nie „terytorium”. 2. Ludzie reagują według swoich wewnętrznych map. 3. Znaczenie powstaje w kontekście. 4. Umysł i ciało wpływają na siebie nawzajem. 5. Osobiste umiejętności opierają się na rozwijaniu i porządkowaniu systemów reprezentacji. 6. Szanujemy model świata każdego człowieka. 7. Osoba i zachowanie to odrębne zjawiska. Jesteśmy czymś więcej niż tylko własnym zachowaniem. 8. Każde zachowanie jest praktyczne i pożyteczne — w określonym kontekście. 9. Oceniamy zachowanie i zmianę w świetle kontekstu i ekologii. 10. Nie możemy nie komunikować niczego. 11. Sposób, w jaki komunikujemy, wpływa na percepcję i recepcję. 12. Znaczenie komunikatu znajduje się w odpowiedzi, którą się otrzymuje. 13. Ten, kto ustala ramę komunikacji, kontroluje sytuację. 14. „Nie istnieje porażka, tylko informacja zwrotna”. 15. Osoba, która jest najbardziej elastyczna, wywiera największy wpływ na dany system. 16. Opór wskazuje na brak kontaktu. 17. Ludzie dysponują wszystkimi zasobami wewnętrznymi, których potrzebują, aby odnieść sukces. 18. Ludzie potrafią się uczyć na podstawie pojedynczego doświadczenia. 19. Cały proces komunikacji powinien zwiększać liczbę możliwości wyboru.

78

Biblia NLP

20. Ludzie dokonują najlepszych wyborów, jakie są im dostępne w danej chwili. 21. Jako osoby odpowiedzialne potrafimy kierować własnym mózgiem i kontrolować osiągane rezultaty. Dotyczące programowania neurolingwistycznego presupozycje — albo fundamentalne przekonania — są najważniejszymi wskazówkami do uczenia się i praktykowania NLP oraz osiągnięcia sukcesu w życiu. Jedni podają większą ich liczbę niż my tutaj, a drudzy mniejszą. Naszym zdaniem poniższa lista jest najlepszym i najużyteczniejszym źródłem. Słowo „presupozycja” oznacza coś, czego być może nie jesteś w stanie udowodnić, ale na czym opierasz swoje zachowanie. Jako osoba myśląca rozumiesz, że istnieją odstępstwa od reguł oraz sytuacje, w których nie znajdują one zastosowania.

1. „Mapa” to nie „terytorium”. Opieramy nasze działania na własnej mentalnej mapie świata. Jeżeli to rozumiesz, rozumiesz także, że istnieją sposoby na jej doskonalenie. Ludzie, którzy borykają się z problemami życiowymi, nie wiedzą o tym. Złoszczą się lub stają się bierni, kiedy mówisz o polepszeniu ich spojrzenia na świat. • Czy pojmujesz, jak dzięki zrozumieniu tego, że mapa nie jest tożsama z terytorium, możesz stać się bardziej elastyczny i umieć lepiej się przystosowywać? Podobnie jak w procesie ewolucji elastyczność i przystosowalność są cechami istotnymi dla przetrwania i odczuwania satysfakcji.

2. Ludzie reagują według swoich wewnętrznych map. Jeżeli nie rozumiesz danej osoby, oznacza to, że nie rozumiesz jej mapy mentalnej. Możesz rozumieć, co osoba ta powinna zrobić, ale jej wewnętrzną mapę możesz zrozumieć wyłącznie poprzez jej poznanie. Czy potrafisz sobie wyobrazić, jakiego rodzaju łączność będziesz w stanie nawiązać z innymi ludźmi oraz o ile lepiej będziesz mógł im odpowiadać, jeśli okażesz zainteresowanie i zastosujesz narzędzia, które idą w parze z tym przekonaniem?

3. Znaczenie powstaje w kontekście. Jeżeli szczerze pragniesz zrozumieć znaczenie, jakie coś ma dla kogoś, musisz zrozumieć sytuację, tj. kontekst. Kontekst ma wiele aspektów. Musisz rozumieć motywy polityka, aby rozumieć prawdziwe znaczenie jego przemowy. Musisz rozumieć, przez co przeszła dana osoba, aby rozumieć, dlaczego tak silnie reaguje na kogoś, kogo ledwie zna. Jeżeli ktoś ze środowiska artystycznego mówi, że Cię kocha, będzie to zapewne miało inne znaczenie niż „kocham cię” wypowiedziane przez Twoją ciotkę. Tylko pomyśl, jak dalece możesz poszerzać swoje postrzeganie świata oraz rozumienie ludzkich zachowań poprzez odwoływanie się do kontekstu. Biblia NLP

79

4. Umysł i ciało wpływają na siebie nawzajem. Nie jesteśmy mózgami w słoikach jak w jakimś filmie science fiction. Nie myślimy wyłącznie za pomocą mózgu — myślimy za pomocą ciała. Nauka ciągle odkrywa coś nowego w tej dziedzinie. Odnoszący sukcesy ludzie, m.in. przywódcy i sprzedawcy, rozumieją to intuicyjnie. Zastanów się, w jaki sposób możesz wykorzystać tę wiedzę w swoim życiu? Przykładami podstawowych jej zastosowań są spożywanie właściwych produktów oraz wykonywanie odpowiednich ćwiczeń fizycznych — wywierają one olbrzymi wpływ na Twój umysł. Jeżeli próbujesz porozmawiać z opornym nastolatkiem, sprawdź, jak się zachowa, jeśli pójdziecie razem na spacer. Bardziej zaawansowane zastosowanie owo know-how znajduje w takich dziedzinach, jak psychosomatyka, psychoterapia, metody aktywnego uczenia się przez praktykę oraz psychologia ewolucyjna wykorzystywana w marketingu, gdzie wchodzą w grę pierwotne instynkty i pragnienia.

5. Osobiste umiejętności opierają się na rozwijaniu i porządkowaniu systemów reprezentacji. Zdążyłeś się już zorientować, jak niezwykła jest moc NLP. Wypróbowane dotychczas techniki związane z różnymi submodalnościami stosuje się przy wprowadzaniu wielu rodzajów zmian zachowania oraz w dążeniu do sukcesu. Wyobraź sobie, jak wyglądałoby Twoje życie, gdybyś na co dzień wykorzystywał przynajmniej jedno narzędzie ze skrzynki pełnej tego rodzaju metod. Uwzględniając to spostrzeżenie, ustal, którego eksperta lub człowieka sukcesu najbardziej chciałbyś modelować?

6. Szanujemy model świata każdego człowieka. Możesz nie zgadzać się ze wszystkimi ludźmi, ale jeśli szanujesz ich model świata, masz szansę go zrozumieć i znaleźć sposoby na to, aby pogłębiać wzajemne zrozumienie, ograniczać konflikty i uzyskiwać jeszcze więcej dobrych wyników. Pomyśl o tych, którym odpowiedziałeś za szybko lub zbyt szorstko. O ludziach, których osądziłeś. Część tych sytuacji sprawiła, że straciłeś pewne możliwości. Wyobraź sobie, co szczere zainteresowanie modelem świata innych ludzi oraz poszanowanie dla niego mogą Ci dać w świecie, który jest bardzo zróżnicowany, upolityczniony i pełny drażliwych kwestii. Możesz zostać świetnym nawigatorem i radzić sobie znacznie lepiej niż wielu, którzy są dość inteligentni, lecz nie rozumieją tej mądrości.

80

Biblia NLP

7. Osoba i zachowanie to odrębne zjawiska. Jesteśmy czymś więcej niż tylko własnym zachowaniem. Przekonanie, że jesteśmy czymś więcej niż własnym zachowaniem, jest szczególnie głębokie. Mógłbyś zapewne sam, czerpiąc z życia, napisać wiele opasłych tomów na ten temat — gdybyś tylko dopuścił to spostrzeżenie do siebie. Spójrzmy choćby na to, jak diametralnie ludzie potrafią się zmienić i dlaczego się zmieniają. Większości brakuje niewiele do osiągnięcia bardzo pogłębionego sposobu funkcjonowania w świecie i nawet o tym nie wie. Nie mamy pojęcia, jaki tak naprawdę potencjał ma dana osoba ani jakie jest jej przeznaczenie. Za każdym razem, kiedy jeden człowiek mówi drugiemu, że jest nic niewart, po prostu nie rozumie istoty przekonania — iż jesteśmy czymś więcej niż tylko własnym zachowaniem. W wielu sytuacjach schemat zachowania lub nawet pojedynczy gest może sprawić, że zostaniesz zaszufladkowany. Koncepcja prawa do życia, czy też niezbywalnych praw człowieka, o których popieranie wiele legalnych rządów jest oskarżanych, stanowi naprawdę głęboki pogląd natury filozoficznej — czemu wyraz daje także NLP. Jeśli zrobiłeś coś źle, wyciągnij z tego wnioski, ale nie daj się z tego powodu zaszufladkować. Zobacz własne ograniczenia, wytłumacz sam sobie, jak iść naprzód w zgodzie ze swoimi zdolnościami i brakami, a nie zmuszaj się do tego, aby bardziej się starać, ani nie skazuj się na życie we wstydzie. Jesteś czymś więcej, bez względu na to, czy o tym wiesz, czy nie. Wyobraź sobie talent i energię, jakie będą uwalniane na całym świecie, gdy koncepcja ta będzie coraz lepiej rozumiana i coraz szerzej głoszona.

8. Każde zachowanie jest praktyczne i pożyteczne — w określonym kontekście. Koncepcja ta jest głęboko sprzeczna z naszą intuicją. Istnieje przecież wiele zachowań, które zdają się nie mieć sensu i które są w najlepszym razie po prostu irytujące i kłopotliwe, a w najgorszym — karygodne i groźne. Milton H. Erickson, słynny psychiatra i hipnoterapeuta, z którego prac czerpie NLP, dał wspaniały przykład zastosowania tej mądrości. Robił on coś, co nazywa się utylitaryzacją. Często sprowadzała się ona do znalezienia mocy lub motywacji ukrytej w zachowaniu, które bardzo łatwo było przerwać lub zignorować. • Czy znasz kogoś, kto robi coś, co sprawia Ci kłopot albo z jakiegoś innego powodu wydaje się problematyczne? Zastanów się, w jaki sposób dane zachowanie mogłoby zostać wykorzystane, aby wesprzeć jakiegoś rodzaju zmianę, albo jak mogłoby ujawnić motywy, które połączyłbyś z zachowaniem przynoszącym lepsze efekty. Możesz przyjąć taką postawę nawet wobec siebie. Jakiego rodzaju zdolności mógłbyś dzięki temu odblokować w sobie?

Biblia NLP

81

9. Oceniamy zachowanie i zmianę w świetle kontekstu i ekologii. NLP pozostaje pod wpływem bardzo ważnej koncepcji zwanej teorią systemów. U jej podstaw leży założenie, że musimy zawsze brać pod uwagę, jak poszczególne elementy świata wchodzą ze sobą w interakcje. • Kiedy wprowadzasz zmianę w jednym elemencie, jak wywołuje to efekt domina? Teorię systemów można zastosować w odniesieniu do ciała ludzkiego, do rodzin, organizacji, ekologii, narodów i świata. Nie uda nam się opisać tutaj całej teorii systemów, ale podzielimy się z Tobą pewną refleksją. Zastanawiaj się zawsze nad wpływem na system czy też, jak mawiamy, nad wpływem na ekologię, jaki wywrze dowolna zmiana, której przeprowadzenie rozważasz, lub jakiekolwiek zachowanie, które chcesz zrozumieć. Właśnie ten dodatkowy wymiar zachowania otworzy przed Tobą większy i ciekawszy świat oraz doda Ci sił do przeprowadzenia zmiany. Może także pomóc Ci chronić samego siebie przed niespodziewanymi reakcjami ze strony systemu.

10. Nie możemy nie komunikować niczego. Nic dodać, nic ująć! Twoje ubranie, akcent, mowa ciała, subtelna mimika twarzy — wszystko komunikuje, wszystko sygnalizuje coś otaczającym Cię ludziom. Wszyscy oceniamy siebie nawzajem przez cały czas. Jeżeli ktoś mówi Ci, abyś nie oceniał innych ludzi, być może ma na myśli to, abyś nie przypinał danej osobie etykietki lub nie był nieprzyjemny, ale nie możesz przestać interpretować jej sygnałów czy zachowania. Angażujesz w to wiele części swojego mózgu: od tych najbardziej pierwotnych, które są wyczulone na czające się niebezpieczeństwo, do najbardziej wyrafinowanych zdolności, które pozwalają Ci stwierdzić, z kim możesz nawiązać najlepsze relacje. Jest to istotny powód istnienia NLP. W im większym stopniu potrafisz uspójnić świadome i podświadome pobudki, tym więcej Twoich subtelnych zachowań będzie przekazywało właściwe komunikaty. Jednym z najważniejszych elementów charyzmy jest osobista spójność, czyli koherencja.

11. Sposób, w jaki komunikujemy, wpływa na percepcję i recepcję. Nie wysyłasz wyłącznie cyfrowego komunikatu. Przekazujesz także własny zestaw submodalności, które wpływają na to, jak jesteś odbierany, a nawet na to, w jakim stopniu jesteś odbierany trafnie. Jeżeli posługujesz się językiem konserwatystów, aby wyrazić koncepcje liberałów (albo odwrotnie), filtry innych ludzi odsieją treść Twojego komunikatu i usłyszą oni tylko to, że jesteś konserwatystą (albo liberałem) — chyba że będą to umysły analityczne, lecz te stanowią mniejszość. Jednak nawet osoby mające analityczny umysł poczują się prawdopodobnie niekomfortowo w Twoim towarzystwie, mimo że usłyszą, co tak naprawdę mówisz. Poczują się komfortowo jedynie wtedy, gdy dostrzegą żart. Jedno z Twoich zadań jako rozmówcy polega na tym, aby rozpoznać filtry słuchaczy.

82

Biblia NLP

Jaki klucz otworzy ich umysły na to, co masz do powiedzenia? Cenne wnioski NLP, które dotyczą nawiązywania dobrego kontaktu, stanowią znakomity wkład w analizę tej kwestii.

12. Znaczenie komunikatu znajduje się w odpowiedzi, którą się otrzymuje. Jest to jeden z pierwszych i jednocześnie najbardziej podstawowych wniosków, do jakich się dochodzi podczas poznawania tajników NLP. Bez względu na to, co zamierzałeś powiedzieć, treść komunikatu stanowi to, co usłyszała druga osoba. Poprzez wnikliwe obserwowanie jej reakcji, możesz określić, czy skutecznie przekazałeś to, co chciałeś. Ludzie, którzy nie potrafią wziąć za to odpowiedzialności, nie potrafią skutecznie się komunikować. Można by rzec, iż nie obchodzi ich to, że nadają na złej częstotliwości i nikt ich nie słucha. Oczywiście skuteczna komunikacja nie jest możliwa, jeśli druga osoba celowo rozumie Cię błędnie. Taktykę tę stosują niektórzy ludzie, kiedy chcą podać w wątpliwość to, co mówisz, albo próbują Tobą manipulować. Lecz jako wrażliwy rozmówca nauczysz się rozpoznawać tego rodzaju postawę oraz twórczo na nią reagować. NLP to wspaniała sztuka, która pomaga Ci radzić sobie z ludźmi skłonnymi do manipulacji.

13. Ten, kto ustala ramę komunikacji, kontroluje sytuację. Jak nasze mózg, tak i proces komunikacji nie istnieje w próżni. Jeżeli rozumiesz ramę, która go okala, możesz wywierać znacznie większy wpływ na rozmówcę. Rama ta składa się z takich elementów jak założenia, dlaczego dyskusja się toczy i jak się ma do niej środowisko. Presupozycje, które tutaj omawiamy, stanowią fundament NLP. Każdy proces komunikacji idzie w parze z pewnym zestawem presupozycji. Są one konstruktywne, pod warunkiem że dostarczają wartościowych wskazówek. Ale mogą także wyrządzać krzywdę, jak choćby wtedy, gdy służą cenzurze i propagandzie. Nie bądź więc łatwym celem, lecz przyjmij aktywną postawę. Przed ważną rozmową zapytaj samego siebie, jak będzie wyglądała rama procesu komunikacji, jeżeli nic nie zrobisz. Rozważ, jak może ona pomóc Ci w osiągnięciu celów, a jak może temu przeszkodzić. Następnie pomyśl o tym, jak można tę ramę ulepszyć.

14. „Nie istnieje porażka, tylko informacja zwrotna”. Jest to pewna filozofia, nie fakt naukowy, i jako taka stanowi coś, czym możesz się kierować w życiu. Jeżeli dostrzeżesz w swoich porażkach pouczające doświadczenia, zyskasz tyle korzyści, że nie zdołamy ich tutaj wszystkich wymienić. Weź pod uwagę choćby te: zamiast nie spać po nocach i wciąż czuć wstyd, będziesz zmotywowany i skoncentrowany; ucząc się na swoich doświadczeniach, Biblia NLP

83

wzmacniasz pewność siebie. Zamiast wszystko odwlekać i utykać na błahostkach, będziesz kierować się tym, co jest dla Ciebie naprawdę ważne. Dlaczego? Ponieważ nie będziesz się bać porażki. Kiedy odsuwanie od siebie przeznaczenia stanie się bardziej kłopotliwe niż podjęcie ryzyka w dążeniu do sukcesu, będzie to oznaczało, że jesteś gotowy postępować według tej filozofii.

15. Osoba, która jest najbardziej elastyczna, wywiera największy wpływ na dany system. Wszyscy wiemy, że nieelastyczne osoby potrafią funkcjonować wyłącznie w pewnej kulturze lub w ramach określonego stylu życia. Wystarczy je stamtąd wyciągnąć, a nie będą umiały się przystosować. A przecież życie polega na ciągłych zmianach. Oznacza to, że potrzebna Ci jest elastyczność, aby umieć się przystosowywać. Nie uciekniesz przed zmianami, dlatego musisz odwołać się do swojej kreatywności w zakresie adaptacji. NLP podkreśla znaczenie myślenia na metapoziomie, czyli umiejętności patrzenia na daną sytuację z wyższego poziomu i omijania pułapek oczywistości. Na metapoziomie możesz obserwować, jak zmienia się sytuacja, oraz masz szansę uwolnić się od sztywnych ról i wykorzystać możliwości, których nikt inny nie widzi. Dobrym punktem wyjścia jest postawienie sobie pytania, kim Twoim zdaniem jesteś np. w kontekście kariery zawodowej. Następnie zapytaj, w jaki sposób Twoja definicja samego siebie może ograniczać Twoje możliwości. Zastanów się także nad tym, jak Twój świat lub Twoja ścieżka kariery zmienia się i jakie otwiera nowe możliwości, które cechujący się przystosowalnością ludzie potrafią wykorzystać.

16. Opór wskazuje na brak kontaktu. Zależność ta jest szczególnie ważna dla sprzedawców, doradców, coachów i psychoterapeutów. Jeżeli Twój klient nie chce zrobić tego, co Twoim zdaniem jest najlepsze, nie wściekaj się — lecz nawiąż dobry kontakt. Kiedy tylko zaczynasz postrzegać drugą osobę jako oporną, blokujesz się i stajesz się nieelastyczny. Przypomnij sobie, co właśnie powiedzieliśmy na temat elastyczności. Oto doskonały przykład: chcesz wykorzystać umiejętność nawiązywania dobrego kontaktu nie tylko w zwyczajnych sytuacjach, lecz także w tych, w których pojawia się opór — a wtedy musisz lepiej rozumieć motywy działania drugiej osoby, a także jej wartości i ekologię. Opór pojawia się nierzadko dlatego, że zmiana, którą chcesz wprowadzić, wchodzi w konflikt z czymś, o czym możesz nawet nie wiedzieć. Właśnie dlatego sprzedawcy oceniają swoich klientów. Ocena klienta polega m.in. na tym, aby zapytać go, jak dany produkt lub jakaś usługa sprawdziłyby się — lub nie — w jego życiu. Często ludzie stawiają opór wobec tego, CO IM SIĘ WYDAJE, że starasz się zrobić, a nie tego, czego FAKTYCZNIE próbujesz dokonać. Prowadzi to nas z powrotem do znaczenia ramy procesu komunikacji.

84

Biblia NLP

Jeżeli ktoś oceni Cię szybko — i błędnie — będzie to część określonej ramy. Jednym z ważnych sposobów zapobiegania powstaniu złej ramy lub jej zmiany jest nawiązanie dobrego kontaktu. Wymaż słowo „opór” ze swojego słownika i skup się na tym, co powoduje daną osobą, oraz na nawiązaniu z nią dobrego kontaktu.

17. Ludzie dysponują wszystkimi zasobami wewnętrznymi, których potrzebują, aby odnieść sukces. Przekonanie to prowadzi do doskonałości, ponieważ kiedy wierzysz w wewnętrzne zasoby ludzi, wierzysz w swoich klientów i szanujesz swoich konkurentów. Taka pozycja jest bardzo mocna. Wobec klientów: poszukaj głębiej, aby znaleźć kreatywność i wytrwałość, które są Ci potrzebne, aby stać się mistrzem w dziedzinie doradztwa lub coachingu. Wobec samego siebie: nigdy się nie poddawaj. Nawet jeśli coś Ci się nie uda, nie pogrążysz się w porażce, ale odwołasz się do swojej kreatywności. Tego rodzaju kreatywność jest siłą, która wydobywa Twoje ukryte zasoby. Jedną z najświetniejszych rzeczy w NLP jest to, że może Ci pomóc zaskoczyć samego siebie we wspaniały sposób.

18. Ludzie potrafią się uczyć na podstawie pojedynczego doświadczenia. Zapewne znasz ludzi, którzy wciąż popełniają te same błędy i nie potrafią się na nich uczyć. Być może widziałeś, jak umawiają się lub biorą ślub po raz kolejny z niewłaściwą osobą. Ludzie postępują w ten sposób, ponieważ nie pozwalają sobie na tego rodzaju wgląd w siebie i kreatywność, do których zachęcają założenia NLP. Patrz na życie z metapoziomu, żyj w stanie prawdziwej świadomości, wyznaczaj inspirujące cele, zanim nabierzesz za dużego rozpędu i zaczniesz raz po raz wpadać w tę samą pułapkę. Zapytaj samego siebie o negatywne doświadczenie życiowe, które przeżyłeś przynajmniej dwa razy. Następnie przyjrzyj się presupozycjom NLP, a na pewno znajdziesz wśród nich szereg takich, które przyjdą Ci z pomocą. Porażka zniknie, kiedy uwolnisz swój potencjał uczenia się.

19. Cały proces komunikacji powinien zwiększać liczbę możliwości wyboru. Jeżeli bierzesz pod uwagę ramę procesu komunikacji oraz pogłębiasz wiedzę i rozwijasz elastyczność, których naucza NLP, stajesz się mistrzem komunikacji. A więc doskonalisz zdolność do zwiększania liczby dostępnych możliwości. Ukryte ramy procesu komunikacji ograniczają wybór, podobnie jak sztywne podejście. Nieumiejętność dostrzegania wewnętrznych zasobów innych ludzi również ogranicza dostępne możliwości. Wszystkie założenia NLP w jakiś sposób poszerzają możliwości wyboru. Biblia NLP

85

Poprzez włączanie tych nauk w swój sposób komunikacji możesz zwiększyć liczbę możliwości dostępnych Tobie i innym ludziom. Wsłuchaj się uważnie w najbliższą rozmowę, której będziesz świadkiem. Istnieją rozmaite sposoby, w jakie jedna strona lub obie ograniczają możliwość wyboru sobie nawzajem. Zapytaj sam siebie: • Co takiego zauważasz w tej rozmowie, co ogranicza możliwości? • Jak inaczej możesz przeprowadzić podobną rozmowę? • Jak możesz zlikwidować przeszkody, które zmniejszają liczbę dostępnych możliwości, kiedy się komunikujesz?

20. Ludzie dokonują najlepszych wyborów, jakie są dla nich dostępne w danej chwili. Nigdy nie zakładaj z góry, że inni ludzie wiedzą to, co Ty. Nawet jeśli mają oni takie same możliwości jak Ty, mogą o tym nie wiedzieć. Ludzie dokonują złych wyborów i sami siebie ograniczają, ponieważ nie mają łączności ze swoimi wewnętrznymi zasobami, które mogłyby ich wyzwolić. Dotyczy to ludzi, którzy kończą w więzieniu, którzy wykonują pracę bez perspektyw oraz którzy nieustannie się kłócą. Nie złość się na nich, zwłaszcza jeśli jesteś ich przełożonym lub coachem. Częstokroć bardzo prosta i bezpośrednia instrukcja oraz szkolenie wystarczą. W innych przypadkach dana osoba może potrzebować większego wsparcia psychologicznego, np. pracy ze skutecznym praktykiem NLP.

21. Jako osoby, które są zdolne do reagowania, potrafimy kierować własnym mózgiem i kontrolować osiągane rezultaty. Jest to najbardziej fundamentalne odkrycie, którego ludzie dokonują, kiedy stają się prawdziwie świadomi samych siebie. Zdanie sobie sprawy z tej prawdy całkowicie odmieni Twój los. Słyszałeś zapewne ludzi, którzy mówią jak młodociani przestępcy: kiedy zrobią coś złego, obwiniają innych, a gdy zostają obarczeni odpowiedzialnością, wszyscy są rzekomo niesprawiedliwi wobec nich. Cóż, nawet osoby dorosłe wpadają czasami w pułapkę takiego sposobu myślenia — jak choćby wtedy, gdy mówią, że przez kogoś poczuli się tak, a nie inaczej. Jeżeli umiesz kierować własnym mózgiem, na pewno masz lepsze rzeczy do roboty, niż narzekać na to, że przez kogoś poczułeś się tak, a nie inaczej. Kiedy stykasz się z tego rodzaju osobą i jej podejściem, traktujesz to raczej jako wezwanie do poszerzenia dostępnych Ci możliwości; wezwanie do wejścia w stan kreatywności, pewności siebie i zasobności; wezwanie do uświadomienia sobie, jakie tak naprawdę masz cele w danej sytuacji. Musisz wiedzieć, do jakiego naprawdę wspaniałego celu zmierzasz, aby móc go przywołać. Jest to konieczne do kontrolowania osiąganych rezultatów. Być może nie masz czarodziejskiej różdżki, ale dysponujesz czymś, co bardzo ją przypomina, kiedy jasno widzisz swoje idealne cele.

86

Biblia NLP

Ludzie, którym tego brak, są jak statki bez steru; poświęcają za dużo czasu na narzekanie na swoje złe rezultaty i negatywne uczucia. Nikt nie musi tak żyć. Poznajesz właśnie wiele narzędzi i perspektyw, które mogą Cię oddalić od takiej egzystencji o lata świetlne i ponieść w dużo lepszy styl bycia.

SWISH PATTERN Człowiek szukający poczucia bezpieczeństwa, choćby tylko w sferze psychiki, przypomina kogoś, kto odrąbałby sobie nogi po to, by zastąpić je protezami, które nie sprawią mu bólu ani nie przysporzą kłopotów. — Henry Miller Autorami tego wzorca są Richard Bandler i John Grinder. Przełam schemat myślenia lub zachowania, który pojawia się odruchowo, i zastąp go schematem zasobnym. Wykorzystaj Swish Pattern w rozwiązywaniu takich problemów, jak uwalnianie się od nałogu tytoniowego, panowanie nad złością, występowanie przed publicznością, a także nerwowość, brak pewności siebie i niska samoocena. Swish Pattern jest najpopularniejszą i najczęściej stosowaną techniką NLP.

Krok 1. Rozpoznanie odruchowej reakcji Rozpoznaj odruchową reakcję (myśli, odczucia lub obrazy, które pojawiają się, kiedy zastanawiasz się nad trudną sytuacją). Wybierz obraz zastępczy (coś inspirującego, choćby swój naprawdę dobry wynik), który pomoże wywołać pozytywny stan. Wyobraź sobie samego siebie w obrazie zdysocjowanym (zajmij trzecią pozycję percepcyjną, jakbyś oglądał samego siebie występującego w filmie). Wzmocnij jego submodalności, aby stał się maksymalnie sugestywny.

Krok 2. Określenie impulsu wywołującego negatywny obraz Odkryj, co każe Twojemu umysłowi tworzyć negatywny obraz lub wywoływać negatywne zachowanie. Zapytaj samego siebie, co poprzedza niekorzystny lub niepożądany stan. Tym razem potrzebny Ci będzie obraz zasocjowany (zajmij pierwszą pozycję percepcyjną, czyli patrz własnymi oczami) tego, co dzieje się tuż przed tym, zanim podejmujesz niepożądane działanie. Pamiętaj, że należy myśleć w kategoriach submodalności, aby uzyskać szczegółowy ogląd całej sytuacji. Pełni ona funkcję impulsu, który wywołuje niezasobny stan.

Biblia NLP

87

Krok 3. Dodanie obrazu zastępczego Umieść obraz zastępczy w rogu negatywnego obrazu. Wyobraź sobie małą, mającą rozmiary znaczka pocztowego wersję sceny zastępczej w dolnym rogu negatywnej sceny.

Krok 4. Błyskawiczna podmiana obrazów Wprowadzaj zmiany na obu obrazach jednocześnie, z coraz większą prędkością. (Jeśli masz już pewną wprawę, możesz to zrobić z dwoma kluczowymi submodalnościami naraz). Zamieniając obrazy miejscami, zmniejszaj negatywną scenę i odsuwaj ją jak najdalej. Z kolei pozytywny obraz przybliżaj i powiększaj, aby szybko i całkowicie zastąpił negatywną scenę. Wyobraź sobie, że pozytywny obraz — ze świstem — zajmuje swoje miejsce. Na początku prawdopodobnie będziesz to robić wolno, a podmiana potrwa kilka sekund. Z czasem dzięki powtarzaniu będziesz przeprowadzać cały proces coraz szybciej, aż nauczysz się podmieniać obrazy niemal natychmiast.

Krok 5. Powtórzenie procesu Po każdej zamianie obrazów miejscami oczyszczaj umysł. To bardzo ważne. Zrób to, myśląc o czymś innym, choćby o swoim ulubionym kolorze albo o tym, co masz w planach. Pamiętaj, aby zarówno podczas zamiany obrazów miejscami, jak i w czasie przerw spokojnie oddychać. Zamień obrazy miejscami 5 do 10 razy; za każdym razem powtarzaj kroki od 3. do 5. Zorientujesz się, że osiągnąłeś cel, kiedy napotkasz pewne trudności z utrzymywaniem negatywnego obrazu.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu Spróbuj ponownie wywołać ograniczającą myśl lub ograniczające zachowanie. Zwróć uwagę na to, jak trudno Ci to przychodzi (o ile ich wywołanie nie jest wprost niemożliwe). Zauważ, że teraz musisz najpierw pomyśleć, jak wywołać daną myśl lub dane zachowanie; straciły one bowiem odruchowy charakter. Jeśli uważasz, że mogą one powrócić, wykonaj Swish Pattern ponownie za dzień lub dwa, a potem jeszcze raz za tydzień.

Dodatkowa rada Możesz zamieniać miejscami obrazy, wykorzystując inne submodalności zamiast tych, które uwzględniono w powyższym przykładzie. Możesz zamieniać miejscami obraz kolorowy z obrazem czarno-białym, obraz trójwymiarowy z obrazem płaskim, pojedynczą klatkę z całym filmem — lub dowolne inne przeciwstawne submodalności. Kluczem do sukcesu jest poznanie i przeanalizowanie dostępnych możliwości.

88

Biblia NLP

Niektórzy natychmiast zareagują na zamianę miejscami submodalności rozmiaru i lokalizacji; uważa się je za wiodące submodalności. Innym jednak może odpowiadać odmienne rozwiązanie, dlatego miej otwartą głowę, a jeśli wykonywany według instrukcji Swish Pattern nie przynosi oczekiwanych rezultatów, sprawdź kolejne dominujące submodalności. Oto co na temat Swish Pattern mówią inni trenerzy NLP — Steve Andreas i Charles Faulkner w książce NLP. Nowa technika osiągania sukcesów: Swish Pattern to bardzo prosty i skuteczny sposób umożliwiający stworzenie obiektywnego i korzystnego wizerunku własnego przynoszącego natychmiastowe rezultaty w konkretnych, kłopotliwych sytuacjach […]. Nigdy nie wiesz z góry, co zrobisz następnym razem, gdy znajdziesz się w sytuacji podobnej do tej, która sprawia Ci kłopoty3.

PRZEKSZTAŁCENIE PORAŻKI W INFORMACJĘ ZWROTNĄ Filozofia, jaką wyznajesz, determinuje, czy się zdyscyplinujesz, czy też będziesz nadal popełniał błędy. — Jim Rohn Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Zmień dane przekonanie lub swoje nastawienie tak, aby pomagało Ci odnosić sukcesy i dążyć do doskonałości. Przekształć porażkę w cenną informację zwrotną oraz poczucie zwycięstwa, które opiera się na zaciekawieniu i motywacji. Wyobraź sobie, że po 99. porażce nadal masz pozytywne podejście i wciąż bardzo chcesz osiągnąć zamierzony cel. Thomas Edison poniósł wiele „porażek” na swojej drodze do wynalezienia żarówki. Jeżeli przyjmiesz takie samo podejście jak on, znajdziesz się na własnej drodze do sukcesu. Wzorzec ten pomaga zrobić miejsce dla poczucia zwycięstwa poprzez „zniwelowanie” porażki.

Krok 1. Zidentyfikowanie problematycznego przekonania (nastawienia); określenie towarzyszących mu systemów reprezentacji oraz fizjologii Wybierz przekonanie (nastawienie), które sprawia, że czujesz się tak, jakbyś został pokonany, jakbyś stracił resztki nadziei lub jakby nic Ci się nie udawało. 3

S. Andreas, Ch. Faulkner, NLP. Nowa technika osiągania sukcesów, tłum. A. Zawadzka, W. Sztukowski, Onepress, Gliwice 2006, s. 291.

Biblia NLP

89

Powinno mieć ono związek z trudnością, którą napotykasz w opanowywaniu lub wykorzystywaniu określonej zdolności oraz w osiąganiu celu, który z tego wynika. Na przykład Karol finalizuje mało transakcji, w związku z czym czuje się jak nieudacznik. Uważa, że komunikuje się z klientami w za mało przekonujący sposób. Jest sobą rozczarowany. W tym przykładzie pożądaną zdolnością jest sugestywny sposób komunikowania się z klientami, a celem, który z tego wynika — zwiększenie sprzedaży. Z kolei problematyczne przekonanie może mieć formę: „Nie umiem sprzedawać”. Następnie obserwuj związane z przekonaniem o porażce fizjologię oraz pozycje oczu. Jeśli uznasz, że przyglądanie się samemu sobie, kiedy tworzysz w umyśle reprezentacje problematycznego przekonania, sprawia Ci trudność, sięgnij po lustro lub kamerę wideo albo poproś o pomoc przyjaciela. Zwróć uwagę na to, co dzieje się w każdym systemie reprezentacji, gdy tworzysz w umyśle reprezentacje problematycznego przekonania. Co wewnątrz siebie widzisz, słyszysz i czujesz?

Krok 2. Uporządkowanie problematycznego przekonania w ramach systemów reprezentacji na podstawie pozycji oczu W wyobraźni każdą reprezentację przyporządkuj (jeśli jeszcze jej tam nie ma) odpowiedniej pozycji oczu. Rozmieszczając poszczególne reprezentacje, jednocześnie patrz (tj. świadomie i celowo zwróć swój wzrok) w określonym kierunku. Dla wielu ludzi kinestetyczne doznanie porażki jest tak silne, że wewnętrzny dialog (z samym sobą) i inne systemy reprezentacji zostają zepchnięte do swego rodzaju mętnego zbiornika uczuć. Przyporządkowanie systemów reprezentacji do odpowiadających im pozycji oczu ma na celu oczyszczenie owego zbiornika oraz osiągnięcie znacznie bardziej odpowiedniego stanu. Kiedy już umieścisz poszczególne reprezentacje we właściwych pozycjach, zwróć uwagę na to, jak przestrzeń przed Tobą oczyszcza się i robi się tam miejsce dla Twojej percepcji rzeczywistości za pośrednictwem zmysłu wzroku. Jeżeli miałeś dotąd zamknięte oczy, otwórz je i sam zobacz.

Krok 3. Stworzenie obrazów pożądanej zdolności i zamierzonego celu oraz umieszczenie ich w skonstruowanej przestrzeni wizualnej Pomyśl o frustrującym Cię braku danej zdolności oraz o celu, których dotyczy Twoje przekonanie o porażce. Stwórz wyraźny obraz określonej zdolności „w akcji”. Ujmij ją w kategoriach pozytywnych i zamierzonych rezultatów (przez pryzmat swojego celu). Wykorzystaj wyobrażenia, które są bardzo pozytywne. Umieść ten obraz w prawym górnym rogu (wzrokowy obraz skonstruowany) i, w swojej przestrzeni mentalnej, spójrz na niego, kierując oczy w górę i w prawo.

90

Biblia NLP

Krok 4. Odróżnienie reprezentacji pożądanej zdolności od obrazów wspomnień o porażce Koncentrując się na pożądanej zdolności, doświadcz dominującego uczucia, które się z nią wiąże. Zidentyfikuj pozytywną intencję, która leży u jego podstaw. Zrób to samo z dialogiem wewnętrznym, który dotyczy tej zdolności. Zwróć uwagę na to, jak bardzo reprezentacje te różnią się od reprezentacji Twojego przekonania o porażce. Uczucia i wewnętrzny dialog są reprezentowane w odmienny sposób.

Krok 5. Ujednolicenie elementów porażki (uczuć, wspomnień, dialogu wewnętrznego) z elementami pozytywnymi Spójrz na wspomnienia związane z problematycznym przekonaniem. Zbuduj bardziej realistyczny obraz danej sytuacji, mieszając pozytywne wspomnienia ze wspomnieniami związanymi z problemem. Umieść je na swojej linii czasu w odpowiednim porządku. Zwróć uwagę na to, jakiego rodzaju pożytecznej wiedzy (m.in. w postaci ostrzeżenia lub nauczki) mogą Ci dostarczyć wspomnienia danej sytuacji, chociaż kojarzą się one z frustrującymi Cię wynikami lub uczuciami. Zauważ, że tego rodzaju pożyteczna wiedza może Cię zaprowadzić prosto do pożądanego celu. Zmodyfikuj poszczególne elementy lub dodaj nowe do pożądanego celu, opierając się na tym, czego się nauczyłeś poprzez obserwację wspomnień. Zastanów się, jakie kroki mogą Cię zaprowadzić od tych wspomnień do pozytywnego celu.

Krok 6. Stworzenie kotwicy dla pozytywnego doświadczenia, które stanie się punktem odniesienia Pomyśl o czymś pozytywnym, co jesteś w stanie, Twoim zdaniem, z całą pewnością osiągnąć w przyszłości. Może to być coś, co robiłeś już wcześniej wiele razy, fachowo i należycie. Nie musi to być nic wielkiego. Punktualne przyjście do pracy można uznać za osiągnięcie, chociaż jest uważane za coś elementarnego i prozaicznego. Stwórz kotwicę dla tego doświadczenia.

Krok 7. Wywołanie pozytywnego stanu w związku z zamierzonym celem Dostosuj strukturę synestezji zasobów pożądanego stanu, tak aby była zharmonizowana z pozytywnym doświadczeniem, które służy za punkt odniesienia. Innymi słowy, zapamiętaj właściwości submodalności, w tym miejsca w Twojej przestrzeni mentalnej, w których się pojawiły.

Biblia NLP

91

Zmień ten stan, aby jego elementy były rozmieszczone w ten sam sposób jak submodalności, takie jak rozmiar czy jasność. Aby wspomóc ten proces, uruchom kotwicę dla pozytywnego doświadczenia, które stanowi punkt odniesienia, i jednocześnie patrz na pożądany cel.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu Dowiesz się, że wzorzec spełnił swoje zadanie, kiedy doświadczysz jednego z poniższych symptomów: 1) Pojawią się świeże pomysły na to, jak dotrzeć do celu. 2) Twoje nastawienie będzie bardziej optymistyczne i konstruktywne. 3) Ogląd celu i sposobu jego osiągnięcia będzie precyzyjniejszy, dzięki czemu Twoje wyobrażenia, odczucia i wewnętrzny dialog staną się bardziej sugestywne.

ZBIERANIE DOWODÓW I PRZEPROWADZANIE PROCEDURY DOWODOWEJ Każdy pragnie zostać milionerem lub nawet multimilionerem. Otwartą kwestią pozostaje jedynie dylemat, czy jesteś gotów do zrobienia wszystkiego oraz do poświęcenia wszystkich lat, niezbędnych do osiągnięcia finansowego sukcesu. Jeśli tak, to naprawdę nie istnieje nic, co mogłoby cię zatrzymać na tej drodze. — Brian Tracy, Sposób na sukces Skąd będziesz wiedzieć, że udało Ci się osiągnąć pożądany cel? Postaraj się ustalić to bardzo szczegółowo. Mając w pamięci odpowiednie oznaki oraz wskazówki — czyli tzw. dowody — będziesz w stanie śledzić swoje postępy. Stwórz procedurę, która pozwoli Ci dostrzec zarówno owe dowody, jak i sygnały ostrzegawcze. Będzie ona nosić nazwę procedury dowodowej. Na przykład w sytuacji uczenia się funkcję dowodu pełni zwykle wynik sprawdzianu, a procedura dowodowa przybiera formę opracowania sprawdzianu, zasad przystąpienia do niego oraz jego zaliczenia.

92

Biblia NLP

Krok 1. Określenie, co chce się osiągnąć poprzez dokonanie oceny Określ, co chcesz osiągnąć poprzez dokonanie oceny (np. ustalić, w jakim stopniu dany student opanował określony temat). Sformułuj cele w kategoriach pozytywnych (np. wyznacz liczbę punktów i notę, które właściwie określają poziom wiedzy studenta). Podaj przykład najlepszego wyniku (np. 100%).

Krok 2. Zapisanie celu procedury dowodowej Jakie korzyści przyniesie przeprowadzenie procedury dowodowej? Innymi słowy, dlaczego potrzebujesz takiej, a nie innej procedury dowodowej? Na przykład studenci, którzy przyswajają koncepcje NLP, skuteczniej się komunikują z praktykami NLP oraz wydajniej się uczą z literatury przedmiotu i od swoich nauczycieli.

Krok 3. Precyzyjne zdefiniowanie dowodów Precyzyjnie zdefiniuj dowody; np. zachowania, które da się zaobserwować. • Skąd będziesz wiedzieć, że udało się osiągnąć cel? (Na przykład jeżeli student uzyska 85% punktów ze sprawdzianu, będzie to oznaczało, że dość dokładnie opanował koncepcje NLP i jest całkiem dobrze przygotowany do tego, aby korzystać z wiedzy nauczycieli i z literatury przedmiotu).

Krok 4. Wskazanie osoby, która ustanowi procedurę dowodową, a następnie ją przeprowadzi Dopilnuj, aby opis kwalifikacji osób odpowiedzialnych za procedurę dowodową oraz instrukcje jej przeprowadzenia były kompletne i zrozumiałe (np. trenerzy NLP z przynajmniej pięcioma latami doświadczenia oraz zdobycie przez studenta przynajmniej 90% punktów).

Krok 5. Stworzenie ram czasowych oraz ustawienie kamieni milowych, które będą odmierzały postępy na drodze do celu Mogą się w tym zawierać punkty, przy których powinno się ocenić postępy, oraz termin, w którym cel ma zostać osiągnięty. Wskaż kryteria, które powinny zostać spełnione na każdym wyszczególnionym etapie (np. cotygodniowy sprawdzian pomoże określić, w jakim stopniu studenci opanowali materiał z kilku ostatnich zajęć).

Krok 6. Wskazanie sytuacji, które mogą się okazać kłopotliwe • Na przykład jakie problemy może napotkać osoba, która będzie przeprowadzać procedurę dowodową?

Biblia NLP

93

Mogą się w tym zawierać zarówno opór, jak i pozytywne intencje, które mogą go wywoływać (np. trener może mieć trudności z zarządzaniem czasem oraz może zapomnieć o nadzorowaniu sprawdzianu; przy bliższym przyjrzeniu się sprawie może się okazać, że trener potrzebuje pobudzenia, którego dostarcza mu proces uczenia, więc podświadomie unika nudnego pilnowania studentów; sytuacja ta bowiem zasadniczo się różni od tego, co trener robił, kiedy nie był związany z instytucją wystawiającą noty).

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu Wyznacz odpowiednie momenty oraz zakresy odpowiedzialności związane z ocenianiem skuteczności sprawdzania wiedzy, uczenia i wykorzystanych materiałów (np. na koniec każdego kwartału trenerzy będą badali zadowolenie studentów za pomocą określonego instrumentu oceny oraz w drodze dyskusji, a będą to robili podczas cokwartalnego spotkania personelu, organizowanego w celu podnoszenia poziomu kursu; zostaną wówczas uwzględnione zarówno opinie zebrane od studentów, jak i opinie personelu).

DOPASOWYWANIE I HARMONIZOWANIE SPOTYKASZ SIĘ z ludźmi na ich poziomie, tak jak nie dyskutujesz o filozofii z dzieckiem, które uczy się mówić […], lecz zwracasz się do niego za pomocą DŹWIĘKÓW. — dr Milton H. Erickson Autorami tego wzorca są John Grinder i Richard Bandler. Dopasowywanie i harmonizowanie odgrywają ważną rolę w procesie modelowania oraz w nawiązywaniu dobrego kontaktu z drugą osobą. Wzorzec ten pomaga się dopasowywać do jej modelu świata — w sposób szczególnie głęboki. Dzięki temu stajesz się jeszcze bardziej wrażliwy na podświadome komunikaty przekazywane przez rozmówcę. Kiedy specjalnie dopasowujesz się do modelu świata drugiej osoby, lepiej rozumiesz jej punkt widzenia, a także znacznie skuteczniej nawiązujesz z nią dobry kontakt. Z kolei to, że Twój rozmówca wyczuwa, że go rozumiesz i że znajdujecie wspólny język, podświadomie wzmacnia dobry kontakt.

94

Biblia NLP

Dopasowywanie wiąże się z harmonizowaniem własnej mowy ciała i sposobu mówienia z mową ciała i sposobem mówienia drugiej osoby w celu wzmacniania dobrego kontaktu oraz ulepszania wzajemnego zrozumienia. Na przykład kiedy będziesz wykorzystywać słownictwo na tym samym poziomie co druga osoba, poczuje się ona bardziej komfortowo w Twoim towarzystwie; gdy jednak zaczniesz naśladować jej akcent, może poczuć się urażona. Dopasowywanie można porównać do pewnej metody gry, w której aktor wchodzi w rzeczywistość swojego bohatera, znajdując ją w samym sobie. Tego rodzaju dopasowywanie zachodzi na wyższym poziomie, na którym możliwe jest przejęcie układu odniesienia drugiej osoby. Bandler i Grinder odkryli, że można doskonalić proces dopasowywania się poprzez harmonizowanie predykatów, czyli słownictwa, które wskazuje, jaki główny system reprezentacji wykorzystuje druga osoba. Jeżeli np. „widzi” ona, do czego zmierzasz, odwdzięczysz się jej, „patrząc” na to przychylnie — ponieważ wykorzystuje ona swój wzrokowy system reprezentacji. Ćwicz umiejętność dopasowywania się w każdej chwili i w dowolnym miejscu. Zacznij przesadnie subtelnie, a następnie próbuj się dopasowywać do drugiej osoby w coraz bardziej całościowy sposób. Wówczas na pewno nikogo nie urazisz. Jeżeli znajdziesz się w sytuacji, w której nikt Cię nie zna i w której nie ma znaczenia, że sprawisz wrażenie dziwaka, spróbuj dopasowywać się znacznie wyraźniej i sprawdź, od którego momentu ludzie zaczną na Ciebie dziwnie patrzeć. Prawdopodobnie zdziwisz się, jak daleko możesz się posunąć w dopasowywaniu, nie narażając się na kłopoty. Niniejszy wzorzec nie składa się z poszczególnych kroków, które można by wykonywać po kolei, możesz więc rozwijać swoją umiejętność, improwizując w oparciu o podane wskazówki. Dr Milton H. Erickson opowiada o swoim kliencie, dziecku autystycznym. Oto słowa terapeuty z książki Phoenix: Therapeutic Patterns of Milton H. Erickson („Phoenix: wzorce terapeutyczne Miltona H. Ericksona”) autorstwa Davida Gordona: Wprowadziła dziewczynkę. Przedstawiła dziewczynkę mnie oraz mnie dziewczynce. Dziewczynka wydała kilka dziwnych dźwięków, a więc i ja ODPOWIEDZIAŁEM za pomocą dziwnych dźwięków — i tak razem pochrząkiwaliśmy i pomrukiwaliśmy, piszczeliśmy i skrzeczeliśmy przez około pół godziny. A potem dziewczynka odpowiedziała na kilka prostych pytań i natychmiast wróciła do swojego autystycznego zachowania. Naprawdę dobrze się razem bawiliśmy, pochrząkując i pomrukując, piszcząc i skrzecząc do siebie. A potem zabrała pacjentkę z powrotem do szpitala. W nocy wyszła z nią na spacer. Później powiedziała mi: „Ta dziewczyna prawie urwała mi rękę, tak ciągnęła mnie w stronę ulicy. Chciała się zobaczyć z tobą […], jedynym człowiekiem, który naprawdę potrafi mówić w jej języku”.

Biblia NLP

95

SZUKANIE POZYTYWNYCH INTENCJI Jeżeli potrafisz zmienić zdanie, potrafisz zmienić życie. Przekonania kreują rzeczywiste fakty […]. Największa rewolucja za życia mojego pokolenia wiąże się z odkryciem, że poszczególni ludzie, w drodze zmiany wewnętrznych postaw i przekonań, mogą zmienić zewnętrzne aspekty swego życia. — William James Przemień autosabotaż w sposób na sukces. Odkrywając pozytywne intencje, które leżą u podstaw negatywnego zachowania lub nastawienia, możesz uwolnić ogromną energię i pozytywne zaangażowanie. W ścisłym związku z tym wzorcem pozostają m.in. wzorzec negocjacji wewnętrznych oraz wzorzec rozumienia zachowania. W swojej znakomitej książce Zręczność językowa master trener i słynny współtwórca NLP Robert Dilts pisze: Na jakimś poziomie każde zachowanie jest (lub kiedyś było) „pozytywnie zamierzone”. Jest (lub było) postrzegane jako właściwe w kontekście, w którym się pojawiło, z punktu widzenia osoby, która się tak zachowała. Łatwiej i owocniej jest zareagować na intencję niż na ekspresję problematycznego zachowania4.

Krok 1. Zdefiniowanie problemu Opisz krótko, na czym polega problem, lecz uwzględnij dość szczegółów, aby zarysował się on jasno w Twoim umyśle. Punktem wyjścia może być dana sytuacja, problem osobisty lub jakaś trudność. Docelowo jednak skup się na zdefiniowaniu bezproduktywnego zachowania. Wyjaśnij, dlaczego nie jest ono pożyteczne.

Krok 2. Odkrycie leżących u jego podstaw motywów Odpręż się, przez kilka chwil oddychaj głęboko. Następnie połóż się i wejdź do swojego wnętrza. Wyobraź sobie, że Twój umysł ma specjalnych wewnętrznych posłańców. W NLP nazywamy ich częściami. Są to elementy Twojej osobowości, które mają swoje charakterystyczne skłonności lub nawykowe zachowania. Znajdź tę część, która odpowiada za bezproduktywne zachowanie. Wprowadź ją do świadomości, jakby była ona samodzielną osobowością. Pamiętaj, że dana część jest pewnym aspektem Ciebie. Stanowi zbiór spójnych motywacji. Dana część przypomina małą osobowość wewnątrz Ciebie. 4

R. Dilts, Zręczność językowa. Magia zmiany przekonań poprzez rozmowę, tłum. B. i J. Moderscy, NLP Neuroedukacja, Lublin 2008, s. 49.

96

Biblia NLP

Aby być spójnym i odnosić sukcesy, nie możesz dążyć do celów, które są z Tobą sprzeczne — a to wymaga przeprowadzenia negocjacji między częściami Ciebie lub współpracy z nimi. Teraz wyobraź sobie, że odgrywasz scenkę ze wskazaną wcześniej częścią. Zapytaj ją, co chce uzyskać lub zrobić albo kim pragnie się stać poprzez negatywne zachowanie lub nastawienie. Jaka wartość lub korzyść ma z tego wyniknąć. • Zapytaj wprost: „Co chciałaś, abym w ten sposób osiągnął?”. Wyobrażeniu sobie odpowiedzi wybranej części oraz ich wysłuchaniu poświęć tyle czasu, ile uznasz za konieczne.

Krok 3. Dotarcie do motywów zasadniczych Aby wyjaśnić motywy, zadawaj pytania zawierające słowa „dlaczego” i „co”. Każdą otrzymaną odpowiedź przekształć w nowe pytanie. Rób to tak długo, aż poczujesz, że dotarłeś do głównych motywów. Powinieneś zidentyfikować podstawowe przekonanie oraz podstawową wartość, a także podstawowe przyczyny leżące u podstaw zachowania lub podejścia, które, na pierwszy rzut oka, zdaje się nie dawać Ci wsparcia.

ROZUMIENIE ZACHOWANIA Żyj tak, jakbyś miał umrzeć jutro. Ucz się tak, jakbyś miał żyć wiecznie. — Mahatma Gandhi Poprawiaj swoje wyniki i pogłębiaj troskę o samego siebie, wypracowując pozytywne nastawienie do zmian i do rozwoju osobistego. We wzorcu tym wykorzystuje się kotwice w celu znalezienia pozytywnej intencji (patrz: wzorzec szukania pozytywnych intencji), która leży u podstaw negatywnego zachowania. Na przykład jeśli czasami wybuchasz płaczem, masz lepsze możliwości, niż czuć się z tego powodu gorszym. Możesz bowiem przyjąć pozytywne podejście. Pomoże Ci ono postanowić, że akceptujesz swoją potrzebę dania upustu ciążącym Ci emocjom, oraz znaleźć sposoby na funkcjonowanie bez zbędnego stresu.

Krok 1. Zidentyfikowanie negatywnego zachowania Wskaż negatywne zachowanie. W punkcie wyjścia może to być uczucie, schemat myślenia lub konkretne działania. Uwzględnij kontekst, w którym zachowujesz się w określony sposób.

Biblia NLP

97

Krok 2. Zakotwiczenie przestrzeni kontekstu a. Gdzie w Twoim polu widzenia lub w Twoim ciele zdaje się znajdować wskazane doświadczenie? Wyobraź sobie, że punkt ten jest miejscem, gdzie możesz wejść, a kiedy tam się znajdziesz, zobaczysz wokół siebie przestrzeń, w której zachowałeś się w określony sposób. Punkt ten reprezentować będzie określone zachowanie i jego kontekst, czyli miejsce lub przestrzeń, gdzie możesz stanąć w swojej wyobraźni. Nazywać je będziemy przestrzenią kontekstu. b. Wejdź w tę przestrzeń, wyobrażając sobie, że jest ona rzeczywistym miejscem, w którym zachowałeś się w określony sposób. Zacznij myśleć o swoim zachowaniu w tym właśnie kontekście. Przypomnij je sobie tak dokładnie, jak tylko potrafisz. Zakotwicz zachowanie i jego kontekst we wskazanym wcześniej punkcie.

Krok 3. Dotarcie do pozytywnej motywacji, która leży u podstaw negatywnego zachowania U podstaw nawet najbardziej negatywnych czy niepożądanych zachowań leży pozytywny zamiar. Zastanów się nad negatywnym zachowaniem, które wskazałeś jako pochodzące z części kierującej się pozytywną motywacją. Tego rodzaju radykalna zmiana ramy może uwolnić Twoją kreatywność i motywację. Odsuń jednak na bok pierwsze pomysły, które przychodzą Ci do głowy. Wejdź do „umysłu” części, która jest odpowiedzialna za negatywne zachowanie. Dzięki temu poczynisz obserwacje, które podniosą skuteczność niniejszego wzorca.

Krok 4. Wyznaczenie przestrzeni części a. Wyobraź sobie, że może istnieć pewna przestrzeń wyłącznie dla danej części — przestrzeń, która nie zawiera ani negatywnego zachowania, ani jego kontekstu. Nazwiemy ją przestrzenią części. Wyjdź z przestrzeni kontekstu, zabierając ze sobą daną część do przestrzeni części. Być może zechcesz ją sobie zwizualizować jako znajdującą się obok przestrzeni kontekstu. Pamiętaj o tym, aby odsunąć od siebie zachowanie i jego kontekst. Dzięki temu zostaniesz sam z częścią zdysocjowaną od kontekstu. Wówczas łatwiej Ci będzie dotrzeć do motywów, którymi się ona kieruje. b. Teraz za pomocą pytań ustal motywy, którymi kieruje się dana część. Od czasu do czasu odpowiadaj tak, jakbyś sam był daną częścią, czyli w pierwszej osobie. Dzięki temu zasocjujesz się z motywami danej części. Odnosząc się do negatywnego zachowania, wskaż na kotwicę poprzedniego punktu (kontekstu), tak jakby był konkretnym miejscem w fizycznym otoczeniu. W ten sposób przestaniesz się identyfikować z poprzednim zachowaniem.

98

Biblia NLP

• Co tak naprawdę chciałem uzyskać poprzez to, co robiłem wcześniej (czyli poprzez odwoływanie się do negatywnego zachowania)? Uwaga: forma czasu przeszłego „robiłem” pomaga Ci zdystansować się mentalnie wobec negatywnego zachowania, ponieważ sprawia, że wydaje się ono odległą przeszłością, oraz sugeruje, że już się zmieniłeś. • Jak się poczuję, kiedy osiągnę pożądany cel/nie osiągnę pożądanego celu? • Kiedy osiągnę pożądany cel, co zechcę z nim zrobić? • Jak zareaguję, kiedy napotkam niepożądane elementy towarzyszące głównemu celowi? Do typowych reakcji należą: obwinianie innych, racjonalizacja, odcinanie się od problemów lub ich ignorowanie, manipulowanie innymi w celu uniknięcia konsekwencji oraz izolowanie się, a także odreagowywanie np. poprzez kompulsywne jedzenie czy oddawanie się rozrywkom. Zadawaj tego rodzaju pytania tak długo, aż uznasz, że uzyskałeś wartościowe odpowiedzi dla Ciebie i Twojej części. c. Wyobraź sobie samego siebie w przyszłości, jak patrzysz wstecz na daną sytuację, lecz zrób to, kiedy znajdujesz się w metastanie, odczuwasz spokój i potrafisz w pełni cieszyć się pozytywnymi wynikami.

Krok 5. Sprawdzenie rezultatu W najbliższych dniach lub tygodniach zwracaj uwagę na wszelkie zmiany w swoim zachowaniu, kiedy znajdziesz się w sytuacji, w której wcześniej pojawiało się negatywne zachowanie. Zwracaj uwagę na przejawy tego, w jaki sposób jesteś bardziej zasobny lub zyskujesz więcej możliwości.

ODZWIERCIEDLANIE Najskuteczniejszy sposób na stworzenie właściwych relacji z każdą żywą istotą polega na tym, aby znaleźć w niej to, co najlepsze, a następnie pomóc jej wyrazić to w najpełniejszy sposób. — Allen J. Boone Autorami tego wzorca są Richard Bandler i John Grinder. Rozwiń swoje umiejętności nawiązywania dobrego kontaktu oraz modelowania doskonałości. Za pomocą tego wzorca buduje się przydatną drugą pozycję z inną osobą. Umiejętność ta odgrywa kluczową rolę w modelowaniu innych oraz w nabywaniu intuicyjnego rozumienia ich wewnętrznych doświadczeń. Oto Biblia NLP

99

cytat poświęcony odzwierciedlaniu i nawiązywaniu dobrego kontaktu z książki NLP. Nowa technika osiągania sukcesów autorstwa Steve’a Andreasa i Charlesa Faulknera: Dopasowanie to potężna ludzka potrzeba. Wszyscy znamy wiele przykładów takich zachowań, ponieważ sami z nich korzystamy. Wszystkie oparte są na jakiejś formie podobieństwa, zgodności lub familiarności. Znalezienie sposobu na upodobnienie się zmniejsza różnice między nami, a w ten sposób pojawia się wspólny element, na którym można oprzeć relacje5.

Krok 1. Wybór osoby Wybierz rozmówcę. Nie mów mu, że będziesz go odzwierciedlać.

Krok 2. Odzwierciedlanie drugiej osoby podczas rozmowy Podczas rozmowy pytaj drugą osobę o jej opinię na różne tematy. Odzwierciedlaj rozmówcę, w tym elementy zachowania, takie jak ton głosu i tempo mówienia, oraz przejawy mowy ciała, np. gesty. Rób to subtelnie. Jeżeli potrzebujesz pomocy w podtrzymywaniu dialogu, słuchaj aktywnie. Technika ta polega na okazywaniu, że rozumiesz, co druga osoba mówi do Ciebie, poprzez parafrazowanie jej wypowiedzi. Zacznij za pomocą takich formuł jak: „Zatem masz na myśli…” lub „Mówisz więc, że…”. Podczas odzwierciedlania dodawaj jak najczęściej kolejne elementy, jak choćby tempo oddychania. Zwróć uwagę na to, jak pogłębia się dobry kontakt między Wami.

Krok 3. Ćwiczenie umiejętności nawiązywania dobrego kontaktu: sprawdzanie swojej intuicji oraz rozumienia drugiej osoby Sprawdź swoją zdolność rozumienia drugiej osoby poprzez nawiązanie dobrego kontaktu. Zweryfikuj swoją intuicję w odniesieniu do tego, co mówi Twój rozmówca. • Czy potrafisz odgadnąć jego opinię, zanim ją wyrazi? Kiedy się zgadzasz w czymś z drugą osobą, spróbuj sam wyrazić daną opinię i zobacz, jak wpływa to na Wasz dobry kontakt. Jeżeli zrobisz to w sposób mniej zdecydowany, Twój rozmówca może znaleźć przyjemność w tym, że rozwinie temat, zapewni Cię o Twojej słuszności oraz pokaże swoją znajomość określonej dziedziny. Dzięki temu staniesz się pozytywną kotwicą. Bardzo dobry kontakt pomaga uzyskiwać takie informacje o drugiej osobie, które następnie możesz nauczyć się wyciągać ze swojej podświadomości, przez co poczujesz się, jakbyś miał zdolności parapsychologiczne. Jest to bardzo przydatne w modelowaniu.

5

Op. cit., s. 168.

100

Biblia NLP

Krok 4. Ćwiczenie umiejętności wywierania wpływu na drugą osobę poprzez zmianę swojego nastawienia i swojej fizjologii Sprawdź swoją zdolność do wpływania na innych poprzez nawiązywanie dobrego kontaktu. Spróbuj zmienić swoje nastawienie i swoją fizjologię (np. tempo oddychania, wyraz twarzy, mowę ciała) w takim kierunku, który uważasz za pożądany lub możliwy. Na przykład postaraj się stopniowo przechodzić od stanu urazy lub złości do stanu bardziej konstruktywnego i twórczego. Jeżeli zrobisz to ostrożnie, druga osoba prawdopodobnie zmieni swój stan równocześnie z Tobą. Umiejętność ta jest szczególnie cenna w takich dziedzinach, jak sprzedaż, przywództwo i coaching.

Krok 5. Sprawdzenie rezultatu Wypróbuj umiejętności dopasowywania i prowadzenia w swoich relacjach z innymi ludźmi. Zastanów się, w jakich sytuacjach możesz wykorzystywać te umiejętności w celu podniesienia jakości swojego życia osobistego lub osiągnięć zawodowych. Zwracaj uwagę na to, jakie wyniki osiągasz, oraz pracuj nad dalszym rozwojem umiejętności dopasowywania i prowadzenia.

ODZWIERCIEDLANIE ZACHOWANIA Podczas tego rodzaju odzwierciedlania harmonizujesz zachowania, które mają znaczenie symboliczne. Najczęściej są one podświadome. Co więcej, im bardziej są podświadome, tym lepiej się je odzwierciedla. Wszak nikt nie wpadnie na to, że go naśladujesz, jeżeli odzwierciedlasz to, o czym sam nie wie, że robi, prawda? A co w sytuacji, gdy razem przebywają mężczyzna i kobieta? Czy nie powinni różnić się od siebie? Czy nie tego właśnie spodziewa się przeciwna płeć? Cóż, i tak, i nie. Pamiętaj, że podczas odzwierciedlania nie rezygnujesz całkowicie ze swojej osobowości, lecz dostosowujesz po prostu wybrane jej elementy. Czy wiesz, że kiedy mężczyźni rozmawiają z kobietami, większość ma skłonność do mówienia nieco wyższym tonem? Wielu ludzi odzwierciedla w jakimś stopniu zachowanie innych, bez względu na to, czy o tym wie, czy nie. To, że podświadomie wykształcamy pewne umiejętności nawiązywania dobrego kontaktu, jest przecież zrozumiałe. W końcu wspierały one od zawsze naszą zdolność do przetrwania i rozmnażania się.

Biblia NLP

101

Wiemy, że znajdujące się w mózgu neurony, które odpowiadają za empatię oraz budowanie poczucia łączności z innymi osobami, nazywają się neuronami lustrzanymi. Ludzie cierpiący na autyzm napotykają zazwyczaj trudności w nawiązywaniu dobrego kontaktu ze względu na mniejszą liczbę neuronów lustrzanych. Osoby, u których występuje autyzm w takim stopniu, że zauważają problemy w nawiązywaniu łączności, muszą bardzo ciężko pracować nad rozwijaniem tej umiejętności, ponieważ mają nieco mniejszą wrażliwość sensoryczną na poziomie biologicznym. Zdolność ta musi więc funkcjonować w dużo większym stopniu jako proces świadomy. Powróćmy do kwestii, na czym powinny polegać różnice w zachowaniu reprezentantów przeciwnych płci, i rozważmy następującą sytuację. Powiedzmy, że mężczyzna rozmawia z kobietą. Oboje pochodzą ze Stanów Zjednoczonych. Ona reprezentuje firmę odzieżową, a on — fabrykę produkującą materiały włókiennicze. On wnioskuje z jej zachowania, że sama zapracowała na wysoką pozycję, a nie dostała pracy dlatego, że ukończyła studia z wyróżnieniem. Mężczyzna rozpoznaje również po odcieniu cery i zapachu, że kobieta pali papierosy, chociaż próbuje ten fakt ukryć. Jej akcent mówi mu, że pochodzi ona z konserwatywnej i religijnej części kraju. Kobiecie wymyka się kilka krytycznych komentarzy, które sygnalizują, że jej zdaniem ludzie będący w jakiś sposób inni pragną być ekscentryczni, trudni lub po prostu nieodpowiedzialni. Nie jest to osoba, której się przyznasz, że zażywasz antydepresanty. Mężczyzna harmonizuje się z kobietą poprzez ujawnianie cech, które ona najwyraźniej szanuje, oraz poprzez wspominanie zdarzeń z własnego życia, które odpowiadają temu, w co ona wierzy. Zatem jeżeli i on osiągnął coś ciężką pracą, wspomina o tym w trakcie rozmowy. Jeśli on ma jakiś stopień naukowy, całkowicie usuwa uczone słowa i abstrakcyjne idee ze swoich wypowiedzi — oprócz tych koncepcji, które może przekazać w bardzo jasny sposób. Kobieta pochodzi z południowej części Stanów Zjednoczonych, a on zna tamtejszą literacką tradycję komentowania rzeczywistości z ironicznym humorem, tak jak robił to Mark Twain. Mężczyzna wykorzystuje więc poczucie humoru w oczywisty, lecz trafny i nieco cyniczny sposób. Żartuje z bogatych, nie biednych, oraz z nietypowych ludzi, a nie ze zwyczajnych osób. Jeżeli mężczyzna chodzi do kościoła, wspomina o tym. Może także powiedzieć coś o planowanej wizycie z najbliższą rodziną u dalszych krewnych, tak aby kobieta wiedziała, że wyznaje on wartości rodzinne. Mężczyzna wykonuje podobne ruchy jak kobieta, lecz robi to na swój własny, męski sposób — czego ona oczekuje — a jednocześnie na tyle delikatnie, że ona czuje się swobodnie i ma poczucie łączności z rozmówcą. Osiągnąwszy to wszystko, mężczyzna przechodzi do kolejnych elementów odzwierciedlania, tym razem fizycznych, czyli takich jak ułożenie ciała czy oddychanie.

102

Biblia NLP

ODZWIERCIEDLANIE SYMBOLICZNE Kiedy wykraczamy poza odzwierciedlanie zachowania, aby uwzględnić elementy o znaczeniu przenośnym, mamy do czynienia z odzwierciedlaniem symbolicznym. Często bywa ono, tak jak symboliczne zachowanie, działaniem podświadomym. Widzieliśmy już wcześniej, że można łączyć odzwierciedlanie symboliczne z odzwierciedlaniem zachowania. Odzwierciedlanie jednocześnie elementów symbolicznych oraz fizycznych zachowania ma potężną moc. Jeden i ten sam sprzedawca ma w swojej szafie prawdopodobnie różne zestawy ubraniowe, które wkłada w zależności od części kraju, do której się wybiera. Pewna pani inżynier, która jest osobą autystyczną, pracuje w branży hodowlanej. Nosi ubrania w stylu kowbojskim, z odpowiednimi ozdobami oraz perłowymi guzikami. W ten sposób ułatwia sobie nawiązywanie dobrego kontaktu z ludźmi z branży hodowlanej, z którymi współpracuje. Ze względu na autyzm kobieta pragnie robić co w jej mocy, aby pogłębiać łączność z innymi ludźmi. Jednak wkładanie kowbojskiego stroju może się wydawać nieco dziwnym pomysłem. Tymczasem wspomniana pani inżynier w takim stopniu opanowała umiejętność nawiązywania dobrego kontaktu, że była w stanie przekonać branżę hodowlaną do przyjęcia zbioru bardzo rygorystycznych zasad humanitarnego traktowania zwierząt. Nazywa się Temple Grandin. Wykorzystała swoje zdolności wywierania nacisku we współpracy z firmą McDonald’s, która prowadzi interesy z bardzo wieloma sprzedawcami mięsa, jako niezwykle skuteczną strategię przeprowadzania zmian. Jest to osoba, która wie, jak wyznaczać poprawnie sformułowane cele. Jako inżynierowi z analitycznym umysłem łatwiej było jej zacząć tworzyć poprawnie sformułowane cele. Mając zarówno poważne słabości, jak i potężne atuty, postanowiła wykorzystać swoje mocne strony, aby stworzyć własną ścieżkę kariery, a nawet zaangażować się w przywództwo transformacyjne. Ktoś, kto widział Temple Grandin jako dziecko, które długo nie umiało mówić i dostawało napadów złości z powodu swoich frustracji, nigdy nie przewidziałby jej sukcesu. Znam pewnego mężczyznę, który chciał się stać bardziej przekonujący dla osób o konserwatywnych poglądach. Napisał więc tekst, w którym przedstawił niektóre swoje liberalne koncepcje, lecz za pomocą języka konserwatystów. W rezultacie niektórzy liberałowie rozgniewali się na niego za to, że napisał jakieś konserwatywne brednie. Symboliczny wymiar słów, których użył, okazał się potężniejszy niż ich rzeczywiste znaczenie. Zatem nigdy nie lekceważ potęgi podświadomych symboli oraz roli, jakie odgrywają one w systemach reprezentacji. Aby poćwiczyć tropienie podświadomych symboli, pooglądaj reklamy. Na przykład kiedy widzisz w telewizji reklamę jakiegoś leku, zwróć uwagę na to, jak się ona zmienia, gdy jest mowa o jego skutkach ubocznych. Zauważ, jak muzyka, mowa ciała aktorów, kolory i inne aspekty reklamy zmieniają się, aby trudniej było widzom zapamiętać ten fragment; np. cały obraz się rozmywa lub bohaterowie spotu stają się niewyraźni.

Biblia NLP

103

ZAMIANA ODPOWIEDNIKÓW Odzwierciedlanie zachowania nie musi obejmować tych samych części ciała, tak jak odzwierciedlanie symboliczne nie musi koniecznie opierać się na tych samych słowach. Na przykład aby zharmonizować swój rytm oddychania z rytmem oddychania drugiej osoby, nie musisz wciągać i wypuszczać powietrza w tym samym tempie — możesz bębnić palcami w odpowiednim rytmie. Mamy wówczas do czynienia z zamianą odpowiedników. Harmonizujesz rytm oddychania lub inny aspekt odzwierciedlania, lecz podmieniasz uwzględniane w nim elementy. Kiedy mężczyzna harmonizuje swoje zachowanie z zachowaniem stojącej naprzeciw kobiety i stara się znaleźć tempo jej oddechu, nie wolno mu patrzeć na jej biust! Kobieta na pewno to zauważy, a usprawiedliwienie typu: „Starałem się harmonizować swój oddech z pani oddechem” w tej sytuacji, jak sądzę, nie zadziała. Mężczyzna powinien raczej patrzeć na ramiona kobiety: nieznaczne ruchy w górę i w dół podpowiedzą mu tempo jej oddychania; dokonując zamiany odpowiedników, może on poruszać nogą lub ręką, odpowiednio, w górę i w dół. Zdziwisz się zapewne, kiedy zauważysz, że w przypadku zamiany odpowiedników podczas harmonizowania tempa oddychania, jeśli przyspieszysz swój ruch, druga osoba zacznie szybciej oddychać, a jeśli zwolnisz, i ona zacznie oddychać głębiej i wolniej. Czy zwróciłeś uwagę na to, że czasami, kiedy zdenerwowana osoba krzyczy i hałasuje, ktoś, kto stara się ją uspokoić, rytmicznie porusza dłońmi skierowanymi w dół i mówi: „Hej, wyluzuj trochę, jest dobrze, rozwiążemy ten problem…”.

KIEDY NIE NALEŻY STOSOWAĆ ODZWIERCIEDLANIA ANI HARMONIZOWANIA? Istnieją pewne cechy, których nie powinieneś odzwierciedlać. Na przykład kiedy ktoś staje się agresywny i stara się być osobnikiem alfa, musisz się wykazać większą kreatywnością, niż tylko zachowywać się agresywnie. Jeśli jednak również przyjmiesz agresywną postawę względem tego, co druga osoba krytykuje, może to przyczynić się do powstania bardzo mocnej więzi między Wami — a na dodatek może być zabawnie trochę pokrzyczeć. Jeżeli akceptujesz agresywną część swojej osobowości, możesz ułożyć swoje ciało tak, aby odzwierciedlało to, że jesteś agresywną osobą, lecz nie okazywało agresji drugiej osobie. Wybierz taką cechę, która sprawi, że staniecie się zawod-

104

Biblia NLP

nikami tej samej drużyny. Odzwierciedlanie przypomina nieco zajmowanie się ludźmi, którzy bardzo potrzebują cudzej uwagi i nie mają szczególnie dobrej kontroli nad emocjami, np. osobami z pogranicznymi zaburzeniami osobowości. Jednak odzwierciedlanie ludzi z bardzo intensywnymi potrzebami to raczej swego rodzaju sztuka i nie jest ono dobrym punktem wyjścia do ćwiczeń. Jeżeli jednak zachodzi taka konieczność, możesz subtelnie odzwierciedlać mowę ciała takiej osoby, uważając, aby nie stwarzać przy tym wrażenia, że Twoje potrzeby są większe niż jej. Możesz także, na poziomie symbolicznym, podzielać jej niezadowolenie czy zainteresowanie innym sprawami. Pozostając w granicach świata, w którym mentalnie żyje taka osoba, nie alienujesz jej i nie onieśmielasz większym światem. Dość łatwo jest spowodować, że tego typu osoby poczują się zastraszone lub gorsze, to z kolei może spowodować, że pójdą w kierunku podważania Twojego autorytetu. Będzie to polegało m.in. na tak zwanej triangulacji, czyli sprzymierzaniu się z innymi ludźmi przeciwko Tobie, w tym choćby z Twoim szefem czy przedstawicielami władzy. W relacjach z tego typu osobami bardzo ważny jest zarówno dobry kontakt, jak i staranne zabezpieczenie przed ewentualnymi działaniami w celu podważenia Twojego autorytetu. Kiedy zdobędziesz ogólne umiejętności budowania dobrego kontaktu, będziesz także gotów je wykorzystać we współpracy z ludźmi, którzy mają ponadprzeciętne potrzeby — jeśli masz na to dużą ochotę. Jest to obszar działalności przede wszystkim psychoterapeutów, lekarzy i innych profesjonalistów, którzy zajmują się osobami chorymi. Gdy opanujesz umiejętność nawiązywania dobrego kontaktu, będziesz mógł ją wykorzystywać do przewodzenia ludziom lub do konstruktywnego zmieniania ich stanów. Wzorzec odzwierciedlania i zmiany zachowań innych ludzi nazywa się dopasowywaniem i prowadzeniem. Jednak w przypadku chorych ludzi nie odzwierciedlasz ich cierpienia, lecz ogólne cechy fizyczne i symboliczne, dzięki czemu osoby te czują się przy Tobie dobrze i nie obawiają się wyrażać samych siebie. Jeżeli odczuwasz częściowo stan, w którym znajduje się taka osoba, wystarczy, że Ty poczujesz więcej empatii wobec niej i że ona będzie wiedziała, co robisz. Może się jednak okazać, że masz w sobie tak wiele współczucia, że poczujesz się przytłoczony przez cudze emocje. Może to przyjąć dwie formy. Stwierdzisz, że odzwierciedlanie jako pewna technika pomaga Ci uniknąć przytłoczenia czy rozproszenia przez uczucia drugiej osoby, która cierpi. Albo, jeśli nadal odczuwasz za dużo cudzych emocji, okaże się, że prawdopodobnie odzwierciedlasz już drugą osobę w takim stopniu, iż wywołujesz w sobie zbyt mocny jej stan. Wówczas musisz się nauczyć, jak ograniczać odzwierciedlanie przynajmniej w pewnych aspektach, zwłaszcza fizycznych. W celu rozpoznania swojej strategii i jej zmiany najlepiej jest wykorzystać NLP. Możesz zacząć od swoich wewnętrznych reprezentacji cudzego cierpienia. Pielęgniarki, terapeuci i pracownicy opieki społecznej są osobami, które bardzo często posługują się podświadomym odzwierciedlaniem, choć nie byli w tym szkoleni.

Biblia NLP

105

A jeśli ktoś zauważy, że go naśladujesz? Jeżeli ktoś czuje, że go naśladujesz, prawdopodobnie orientuje się w NLP i zna technikę odzwierciedlania. Gdy dana osoba zdaje się czuć niekomfortowo lub jest urażona, zwykle najlepiej jest wycofać się z odzwierciedlania jej zachowania, lecz kontynuować odzwierciedlanie symboliczne i uważać, aby nie dać mu się ponieść.

WZORZEC „JAK GDYBY” Jesteśmy wszystkim tym, czym udajemy, że jesteśmy. Uważajmy więc bardzo, co udajemy. — Kurt Vonnegut Autorem tego wzorca jest John Grinder. Twórz pożyteczne stany, wizualizując doskonałość. Wzorzec ten stanowi sposób wykorzystania wyobraźni na użytek sukcesu — w duchu słynnego cytatu z Miltona H. Ericksona: „Możesz udawać cokolwiek i opanować to do perfekcji”. Umiejętność ta odgrywa istotną rolę w procesie modelowania osiągania doskonałości oraz odnoszenia sukcesów. Kiedy stawia się pierwszy krok w procesie modelowania, najlepiej jest zająć drugą pozycję percepcyjną (czyli cudze miejsce) oraz wyobrazić sobie, jak to jest być kimś, kto realizuje właśnie te strategie, które sam chcesz modelować. Strategia „jak gdyby” pogłębia Twoje intuicyjne rozumienie cudzych myśli i działań. Aby ją opanować, trzeba oczywiście ćwiczyć. Nie spodziewasz się przecież, że poprowadzisz samolot, skoro nie masz wystarczającego doświadczenia.

Krok 1. Wybór celu, który budzi wątpliwości Pomyśl o jakimś celu lub pewnych okolicznościach, co do których masz wątpliwości. (Jeżeli dopiero zapoznajesz się z niniejszym wzorcem, wybierz mały cel, np. wypracowanie bardziej kreatywnych rozwiązań problemu, które chcesz pozyskać dzięki burzy mózgów).

Krok 2. Wybór wyobrażonego mentora Wybierz osobę, żyjącą lub zmarłą, którą uważasz za najlepszego dla siebie mentora i która pomoże Ci uwierzyć w Twoją zdolność osiągnięcia zamierzonego celu. Osoba ta powinna być bardzo wnikliwym obserwatorem. Z kolei Ty musisz wiedzieć o niej na tyle dużo, by móc wyobrazić sobie, jak naprawdę odniosłaby się do Ciebie. Jeśli masz czas, możesz dowiedzieć się więcej o wybranej osobie, aby lepiej wykonać niniejszy wzorzec.

106

Biblia NLP

Krok 3. Wskazanie ograniczającego przekonania Opisz ograniczające Cię przekonanie pod kątem trudności, jakie ono stwarza. Spróbuj zacząć od zdania typu: „Nie potrafię (znaleźć dobrego rozwiązania)” albo „Nie zasługuję na (łatwe zdobycie twórczego doświadczenia)”.

Krok 4. Opowiedzenie wybranemu mentorowi o danej sytuacji i o danym przekonaniu Wyobraź sobie, że rozmawiasz ze swoim mentorem: wyjaśniasz mu zarówno daną sytuację, jak i dane ograniczające Cię przekonanie.

Krok 5. Wyobrażenie sobie, jak mentor dodaje otuchy Wyobraź sobie, jak w reakcji na Twoje słowa mentor zachęca Cię do przyjrzenia się pozytywnej perspektywie „jak gdyby”, zadając Ci pytania typu: •

„Co by się stało, gdybyś…?”.

Odpowiadaj na nie od razu, kiedy tylko zostają zadane. Niech Twój mentor, na podstawie Twoich odpowiedzi, stawia Ci coraz to nowe pytania.

Krok 6. Postępowanie, jak gdyby rzeczywiście osiągało się zamierzony cel Wyobraź sobie, że mentor nakazuje Ci postępować, jak gdybyś właśnie osiągnął cel, co do którego miałeś wątpliwości, mówi np. „Wyobraź sobie, że skutecznie rozwiałeś wszystkie wątpliwości, które miałeś co do danego celu. Teraz, kiedy już jesteś do niego przekonany, powiedz, w jaki sposób się zmieni związany z celem Twój sposób myślenia i działania?”.

Krok 7. Uporanie się z ewentualnymi obiekcjami Zwróć uwagę na wszelkie swoje obiekcje lub opory, które jeszcze pozostały. Skoncentruj się na nich i powtórz kroki 2. i 3.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu Dążąc do zamierzonego celu, zwracaj uwagę na wszelkie zmiany na lepsze, jakie zachodzą w Twoim stanie, zachowaniu czy osiąganych wynikach. Jakie wnioski możesz wyciągnąć z uzyskanych rezultatów? Jeśli rezultaty Cię rozczarowują, zastanów się, jak możesz ulepszyć sposób wykorzystania przez Ciebie niniejszego wzorca; np. czy wystarczająco dobrze rozumiesz swojego wyobrażonego mentora?

Biblia NLP

107

Dodatkowa rada Niniejszy wzorzec najlepiej nadaje się do rozwijania drobnych umiejętności oraz wprowadzania zmian na niewielką skalę; stanowi dobry wstęp do przeprowadzenia dużych zmian na lepsze w zakresie dążenia do doskonałości.

WYWOŁYWANIE PODŚWIADOMYCH REAKCJI Ważne jest, aby nie rezygnować z zadawania pytań. Ciekawość nie istnieje bez przyczyny. Człowiek może tylko czuć respekt, kiedy podziwia tajemnicę wieczności, życia, wspaniałej struktury rzeczywistości. Wystarczy więc, kiedy będzie próbował zrozumieć zaledwie odrobinę tej tajemnicy każdego dnia. Nie wolno nigdy tracić świętej ciekawości. — Albert Einstein Zostań mistrzem komunikacji — naucz się rozpoznawać i wykorzystywać subtelne zmiany w fizjologii innych ludzi. Wzorzec ten bazuje na cennej umiejętności wywoływania podświadomych zasobów, która posłuży Ci najlepiej, kiedy również będzie miała podświadomy charakter. Niniejsza technika wymaga dogłębnej analizy, która pozwoli się oprzeć pokusie traktowania jej jak magicznej sztuczki. Zalecamy ćwiczyć ten wzorzec z drugą osobą tak długo, aż zaczniesz korzystać z niego podświadomie.

Krok 1. Wywołanie przyjemnego wspomnienia w pierwszej pozycji percepcyjnej Znajdź osobę, która zgodzi się wykonać z Tobą niniejsze ćwiczenie. Poproś ją, aby pomyślała o przyjemnym wspomnieniu. Zachęć ją, aby to zrobiła z zamkniętymi oczami i w pierwszej pozycji percepcyjnej, tak jakby sama właśnie przeżywała wybrane doświadczenie.

Krok 2. Koncentracja na wzrokowym systemie reprezentacji Kiedy druga osoba wywoła w swoim umyśle przyjemne wspomnienie, poproś ją, aby skoncentrowała się wyłącznie na jego wzrokowym aspekcie. Uważnie obserwuj wszystkie reakcje — w tym m.in. zmiany w postawie ciała, wyrazie twarzy, odcieniu skóry, tempie oddychania.

108

Biblia NLP

Krok 3. Oczyszczenie umysłu i skupienie się na słuchowym systemie reprezentacji Poproś drugą osobę, aby oczyściła umysł i otworzyła oczy. Niech wydobędzie tylko słuchowy aspekt wspomnienia. Bez przerwy obserwuj drugą osobę.

Krok 4. Oczyszczenie umysłu i skupienie się na kinestetycznym systemie reprezentacji Następnie niech druga osoba wydobędzie tylko kinestetyczny aspekt wspomnienia, a Ty kontynuuj swoje obserwacje.

Dodatkowa rada Być może zechcesz zanotować swoje obserwacje na specjalnie w tym celu przygotowanym formularzu. Za pomocą trzech nagłówków podziel swoje obserwacje na: • „Reakcje wzrokowe”, • „Reakcje słuchowe” — oraz • „Reakcje kinestetyczne”. Po zakończeniu ćwiczenia możesz ulepszać swoje zdolności obserwacji w naturze, zwracając uwagę na subtelne zmiany w cudzej fizjologii oraz na to, w jaki sposób wpływają na nie takie czynniki, jak zmysł dominujący, pobudzenie emocjonalne, dobry kontakt, oraz wszystko inne, co może mieć znaczenie. Tego rodzaju zdolność obserwacji przydaje się w wielu wzorcach NLP — nawet w tych, o których nie wiesz, że je wykorzystujesz.

SPRAWDZANIE EKOLOGII Uważaj, czytając książki poświęcone zdrowiu — żebyś nie umarł z powodu literówki. — Mark Twain Autorami tego wzorca są John Grinder i Richard Bandler. Rozpocznij proces zmiany za pomocą wzorca, który znajduje szerokie zastosowanie i który warto znać. Pozwala on zapobiegać autosabotażowi oraz zadbać o to, aby wszystkie części zaakceptowały wprowadzaną zmianę. Ekologiczne podejście można stosować nawet wobec bardzo różnorodnych systemów, także tych, które obserwuje się w polityce. Biblia NLP

109

Jeżeli myślisz ekologicznie, oznacza to, że bierzesz pod uwagę każdy aspekt swojego celu. Upewniasz się, że nie osiągniesz X kosztem Y, kiedy oba elementy są istotne dla Ciebie. Sprawdzanie ekologii pełni ważną funkcję np. wtedy, gdy pomagasz rzucić palenie klientowi, a jego obawa przed przybraniem na wadze może udaremnić Twoją pracę. Warto wówczas dopilnować, aby klient był całkowicie spójny z nadchodzącą zmianą (aby nie miał przed nią żadnych podświadomych oporów). Aby zagwarantować spójność i upewnić się, że klient jest gotowy do zmiany na wszystkich poziomach, konieczna może się okazać praca z częściami. Obawę przed tyciem złagodzi np. realizacja strategii, które służą zachowaniu zdrowia i hamowaniu przyrostu wagi, oraz zwiększenie samoakceptacji.

Krok 1. Wejście w obiektywny stan W ramach tego wzorca przyjmuje się, że pracujesz już nad jakąś zmianą, np. schematu zachowania. Aby rozpocząć sprawdzanie ekologii, zastosuj dowolną metodę, która pomaga Ci stać się obiektywnym, np. myśl jak dziennikarz, który musi trzymać się faktów. Być może zechcesz się zdysocjować, zajmując trzecią pozycję percepcyjną. Z obiektywnej perspektywy pomyśl o swoim życiu jako pewnej całości, tak jakbyś patrzył z góry na swoją linię czasu.

Krok 2. Zadawanie pytań, które pozwolą sprawdzić ekologię Kluczem do zachowania życiowej równowagi jest stawianie właściwych pytań. Sprawdzając ekologię, uwzględnij m.in.: • „Dla jakich dziedzin mojego życia korzystne jest dane przekonanie (zachowanie)?” • „Jakie dziedziny mojego życia mogą na tym ucierpieć?” • „Czy jestem całkowicie pewny, że to właśnie chcę spowodować w swoim życiu?” • „Jakie są konkretne i natychmiastowe konsekwencje?” • „Jakie są konkretne i długoterminowe konsekwencje?” • „Kogo jeszcze dotyczą konsekwencje?”

Krok 3. Włączenie wzorca do swojej świadomości jako elementu trwałego i powracającego Wzorzec ten może przynieść jeszcze lepsze rezultaty, jeśli będziesz go wykorzystywać przez dłuższy okres, a nawet jako wątek powracający w Twoim życiu. Nieustannie ponawiaj przywołane powyżej pytania, aby rozbudzały w Tobie twórczą energię, np. zapisuj je w dzienniku. (Prowadzisz już dziennik, prawda?)

110

Biblia NLP

Czytaj te pytania, zanim położysz się spać, aby wciąż tkwiły w Twoim umyśle. Kiedy zgromadzisz dość twórczych zasobów, pojawią się marzenia, piosenki, słowa, olśnienia, wspomnienia i głosy… Nie ignoruj ich. Ważne jest, aby je zauważyć i zaakceptować. Twój mózg jest silnie zmotywowany do rozwiązywania zagadek. Zadawanie właściwych pytań oraz szukanie odpowiedzi bez pośpiechu i bez presji to jeden z największych talentów, jakie można posiąść. Zapisuj odpowiedzi w miarę ich wyłaniania się. Miej zawsze pod ręką notatnik lub coś innego do notowania, aby móc zbierać wszystkie odpowiedzi w jednym miejscu.

Krok 4. Ocena rezultatów Gdy już zbierzesz odpowiedzi, oceń je. Zdaj sobie sprawę z tego, że teraz masz wiele cennych tropów prowadzących do sukcesu. • Co mówią o celach, do których dotychczas zmierzałeś? • Czy musisz zmienić kierunek? Jak widzisz, z zebranych odpowiedzi mogą się wyłaniać nowe pytania. Te z kolei nierzadko okazują się jeszcze cenniejsze, ponieważ przypominają narzędzia, które są bardziej wyrafinowane i zaprojektowane do użytku na wyższym poziomie zaawansowania.

Dodatkowa rada W procesie podejmowania decyzji dotyczących sprawdzania swojej ekologii oraz dopracowywania zamierzonych celów możesz wykorzystać prostokątny układ współrzędnych, czyli układ kartezjański. Wypróbuj współrzędne kartezjańskie na przykładzie decyzji, nad którą właśnie się zastanawiasz. Oto one: • Jeśli zrobię X, co się stanie (Y)? • Jeśli zrobię X, co się nie stanie (–Y)? • Jeśli nie zrobię X (oznaczamy jako –X), co się stanie (Y)? • Jeśli nie zrobię X (oznaczamy jako –X), co się nie stanie (–Y)? Zapisuj wszystko, czego wcześniej nie uwzględniłeś, a także każdy sposób, w jaki powyższe pytania pomagają Ci nabrać dystansu do rozważanej sprawy.

Biblia NLP

111

WYRYWANIE ZE STANU PSYCHOFIZYCZNEGO

(PRZEŁAMYWANIE STANU) Nigdy nie pozwól, aby szkoła przeszkodziła w twojej edukacji. — Mark Twain Udoskonalaj sztukę przeprowadzania zmian, ucząc się, jak zrobić miejsce dla nowego stanu poprzez przełamywanie stanu bieżącego lub też wyrwanie z niego. Jak zapewne sobie przypominasz, w NLP pojęcie „stan” odnosi się do kondycji umysłu i ciała w dowolnym momencie. Stan może być funkcjonalny lub dysfunkcjonalny. W NLP bardzo często w różnych celach przełamuje się stany — a robi się to na wiele sposobów. Narzędziem gwarantującym wyrwanie ze stanu jest dezorientacja. Znacznie łatwiej jest wprowadzić drugą osobę w stan, który wybierzesz, ze stanu dezorientacji niż jakiegokolwiek innego.

Krok 1. Identyfikacja własnego bieżącego stanu Rozpoznaj, w jakim stanie się znajdujesz, i go nazwij. Może się zdarzyć, że trudno będzie jednoznacznie go zakwalifikować jako przygnębienie, znudzenie czy złość. Powinieneś jednak wymyślić taką nazwę, która trafi w sedno. Aby ułatwić sobie zadanie, zwróć uwagę na uczucie towarzyszące danemu stanowi lub kierunek, w jakim popycha on Twoje myśli.

Krok 2. Rozpoczęcie wyrywania ze stanu poprzez wyolbrzymienie dominującej submodalności Zauważ, jak dany stan jest reprezentowany w modalnościach sensorycznych. Zidentyfikuj submodalność, która odgrywa ważną rolę w danym stanie. Zmień tę właściwość tak, aby stała się absurdalna. Na przykład jeśli słyszysz głos, który mówi: „Nie jestem wart miłości”, zmień jego ton na taki, który pasuje do bohatera kreskówki. Albo jeżeli jakaś myśl wywołuje w Tobie przygnębienie, uwolnij się od niego poprzez ćwiczenie umysłowe, takie jak dodawanie siódemek (7, 14, 21, 28 itd.).

Krok 3. Sprawdzenie rezultatu Sprawdź, czy Twój stan uległ wyraźnej zmianie. Jeżeli nie, problemem może się okazać Twój wybór dominującej submodalności, np. nie znalazłeś tej, która oddziałuje naprawdę silnie. Być może też musisz trochę poeksperymentować w celu wyolbrzymienia danej submodalności.

112

Biblia NLP

WYWOŁYWANIE OKREŚLONEGO STANU Prawda jest taka, że nasze najlepsze momenty mają największe szanse się pojawić, kiedy czujemy się bardzo źle, nieszczęśliwi lub niespełnieni. — Morgan Scott Peck, autor książki Bezlitosna łaska Zastosuj jedną z najbardziej podstawowych technik NLP: wywoływanie określonego stanu. Narzędzie to pomaga wywołać pożądany stan (np. pewność siebie), przygotować się do jakiegoś wydarzenia oraz wykonywać inne wzorce NLP. Na przykład kiedy wywołasz pomocny stan, łatwiej Ci będzie przeprowadzić w myślach próbę przygotowującą Cię do podjęcia stojącego przed Tobą wyzwania. Oto lista użytecznych stanów (nie licząc tak oczywistych stanów, jak pasja czy motywacja), w których być może zapragniesz się znaleźć i z którymi zechcesz poeksperymentować, wykonując niniejszy wzorzec: akceptacja, celowość, ciekawość, dobry humor lub gotowość do żartów, oczyszczenie, oświecenie, równowaga, spójność, wdzięczność, wielkoduszność, współczucie, wyjątkowość, zahamowanie, zakorzenienie, zdeklarowanie, znawstwo oraz — mój ulubiony — radość w samotności. Pracując nad różnymi stanami i ucząc się skutecznie nad nimi panować, sporządź listę swoich ulubionych stanów. Pobudzi ona Twój umysł do jeszcze głębszego ich poznania, podczas gdy Ty będziesz się znajdować w „trybie autopilota”.

Krok 1. Zdefiniowanie pożądanego stanu Pomyśl o stanie, w którym chciałbyś się znaleźć. Wybierz taki stan, który jest pozytywny i stanowi miłą alternatywę dla negatywnych uczuć, jakich ostatnio doznałeś. Zastanów się, skąd będziesz wiedzieć, że już znalazłeś się w pożądanym stanie. Opisz coś, co dotyczy pożądanego stanu, za pomocą czterech głównych modalności sensorycznych: wzrokowej, słuchowej, werbalno-słuchowej i kinestetycznej.

Krok 2. Wywołanie pożądanego stanu Przypomnij sobie różnorodne sytuacje, w których odczuwałeś pewien aspekt pożądanego stanu. Jeśli nie jest on bardzo dla Ciebie typowy, pomyśl o sytuacji, w której czułeś zaledwie jego namiastkę albo w której odczuwałeś go za pomocą tylko jednego zmysłu. Pamiętaj jednak, kiedy wydaje się ludziom, że coś występuje w tylko jednej modalności sensorycznej, zwykle oznacza to po prostu, że nie są świadomi, jak to samo doświadczenie objawia się w przynajmniej jednej innej modalności. Jednocześnie wzmacniaj uczucia towarzyszące pożądanemu stanowi oraz pomagaj im się gromadzić. Biblia NLP

113

Krok 3. Wzmacnianie pożądanego stanu poprzez rozbudzanie danego systemu reprezentacji Zwróć uwagę na to, które zmysły zaczynają rozbudzać pożądany stan. Analizując swoje wspomnienia, pracuj nad mobilizowaniem i wzmacnianiem stanu za pomocą słabszej submodalności. Uwzględnij modalność werbalną (nazywaną także cyfrową modalnością słuchową) poprzez wypowiedzenie do siebie kilku zdań, które są zgodne z pożądanym stanem. Jeżeli chcesz dodać sobie pewności, mogą to być zdania typu: „To jest łatwe, bułka z masłem” lub „Uczestnikom przyjęcia, na które się wybieram, naprawdę zależy na tym, żebym się dobrze bawił”. Powtarzanie przez chwilę wybranego zdania pomoże wzmocnić pożądany stan.

Krok 4. Poszerzenie pożądanego stanu za pomocą kinestetycznego systemu reprezentacji Kiedy zaczynasz odczuwać pożądany stan za pomocą wszystkich submodalności, pomóż uczuciom rozejść się po całym Twoim ciele, jakby przepływała przez Ciebie energia, unosząc ze swoim prądem pożądany stan.

Dodatkowa rada Możesz oceniać swój stan pod kątem pełności lub intensywności jego odczuwania na skali od 0 do 10. Dzięki temu łatwiej Ci będzie porównywać stosowane metody oraz zdobywać orientację, jaki poziom danego stanu trzeba osiągnąć, aby stał się wartościowy. Aby stany mogły zostać uznane za wartościowe, nie muszą uzyskiwać 9 czy 10 punktów. Możesz dodawać submodalności skonstruowane, np. kiedy wyobrażasz sobie samego siebie, jak znajdując się w pożądanym stanie, chodzisz lub mówisz i gestykulujesz. Zabieg ten przynosi niezwykłe rezultaty. Dostosowanie submodalności — poprzez np. pogłośnienie przekazu werbalnego lub rozjaśnienie obrazu wzrokowego — nierzadko wzmacnia pożądany stan. W miarę zdobywania doświadczenia zaczniesz wykorzystywać tę umiejętność w sposób intuicyjny i naturalny. Odkrycie, która submodalność odgrywa najważniejszą rolę w kierowaniu danym stanem, może Ci pomóc skuteczniej wykorzystywać własne zasoby.

114

Biblia NLP

WCHODZENIE W STANY ZASOBNE W łóżku moją prawdziwą miłością był zawsze sen, który mnie ocalał, pozwalając mi śnić. — Luigi Pirandello Autorem tego wzorca jest Steve Andreas. Zostań panem swoich stanów. Wywołuj stany zasobne (np. pewność siebie lub kreatywność), które zaprowadzą Cię do Twoich celów. Zarządzanie stanami jest jedną z podstawowych umiejętności w programowaniu neurolingwistycznym.

Krok 1. Wybór trudnej sytuacji, w której potrzebne Ci jest doskonałe samopoczucie • Jakich zasobów potrzebujesz w wybranej przez siebie sytuacji? Na przykład jeżeli wybierasz się na rozmowę kwalifikacyjną, cenne okażą się zapał, charyzma i pewność siebie. Kiedy uczestniczysz w trudnych negocjacjach, ważne będą emocjonalna odporność, charyzma i strategiczne myślenie.

Krok 2. Nazwanie najcenniejszych właściwości Nazwij właściwości, które uważasz za najcenniejsze w kontekście trudnej sytuacji, którą wybrałeś w kroku 1.

Krok 3. Przywołanie wspomnienia stanu zasobnego Przypomnij sobie chwile, w których odczuwałeś przynajmniej jedną ze wskazanych wcześniej właściwości albo ją przejawiałeś. Przywołuj w myślach wszystkie systemy reprezentacji związane ze wspomnieniem stanu zasobnego (a przynajmniej wzrokowy, słuchowy i kinestetyczny) tak długo, aż stanie się ono bardzo intensywne. Postaraj się ponownie przeżyć dane wspomnienie. Oznacza to, że musisz zająć pierwszą pozycję percepcyjną (jako Ty sam).

Krok 4. Wejście w stan zasobny Wyobraź sobie, że dany zasób (czyli stan zasobny, który jest wywoływany przez Twoje wspomnienie) stanowi pole siłowe, w które możesz wejść. Wejdź w pole siłowe i wyobraź sobie za pomocą wszystkich systemów reprezentacji, jak to jest, kiedy w pełni znajdujesz się w stanie zasobnym. W ten sposób wzmocnisz stan zasobny w swoim wspomnieniu. Możesz także zająć na pewien czas trzecią pozycję percepcyjną i obserwować w niej swoją postawę ciała, wyraz twarzy i zachowanie, kiedy w pełni znajdujesz się w stanie zasobnym. Zrób

Biblia NLP

115

wszystko, co uznasz za koniecznie, aby wzmocnić stan zasobny — zwłaszcza uwzględniając sposób, w jaki stan zasobny może przydać się najlepiej w trudnej sytuacji, którą wskazałeś w kroku 1.

Krok 5. Wybór osoby, która ucieleśnia stan zasobny; doświadczenie go w drugiej pozycji percepcyjnej Pomyśl o kimś, kto ma Twoim zdaniem stanu zasobnego pod dostatkiem. Może to być ktokolwiek, bohater filmowy albo ktoś, kogo dobrze znasz osobiście. Zajmując trzecią pozycję percepcyjną, spójrz na wybraną osobę i zwróć uwagę na to, jakie elementy jej fizjologii wyrażają stan zasobny. Przejdź do drugiej pozycji percepcyjnej i doświadcz stanu zasobnego z wnętrza wybranej przez Ciebie osoby (jako ta osoba). Uruchom wszystkie systemy reprezentacji.

Krok 6. Kotwiczenie Zakotwicz ten zasób.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu Kiedy znów zajdzie trudna sytuacja, przyjrzyj się, jak za pomocą niniejszego wzorca zmieniłeś swój sposób radzenia sobie z nią. Powtarzaj niniejszy wzorzec i udoskonalaj sposób jego wykonywania w oparciu o to, czego się uczysz. Na przykład jak sprawić, aby stan zasobny stał się jeszcze intensywniejszym doświadczeniem do powtórnego zakotwiczenia? Jakie submodalności należy dodać, aby lepiej służyły w trudnej sytuacji?

KINESTETYCZNY SWISH PATTERN Szczęście może być zatem zdefiniowane, przynajmniej częściowo, jako owoc pragnienia i zdolności poświęcenia tego, czego chcemy teraz, dla tego, czego chcemy ostatecznie. — Stephen Covey, 7 nawyków skutecznego działania Autorem tego wzorca jest Robert Dee McDonald. Wykorzystaj uczucia do rozbudzenia w sobie zapału i pozytywnej motywacji. Uczucia są przecież tą siłą, która stoi zarówno za sukcesem, jak i porażką. Możemy oddalać się od negatywnych uczuć i poruszać ku pozytywnym. Niniejszy wzorzec stanowi strategię dla umysłu i ciała, która pomaga pokonywać negatywizm w obliczu dotychczas zniechęcających wyzwań.

116

Biblia NLP

Krok 1. Asocjacja z danym uczuciem Poproś drugą osobę, aby zastanowiła się nad sytuacją lub myślami, które wywołują w niej negatywny stan. Niech wskaże szczegóły, zwłaszcza takie submodalności, jak ruch czy temperatura, oraz umiejscowienie danego uczucia. Wyrwij drugą osobę z bieżącego stanu.

Krok 2. Asocjacja z pozytywnym stanem i jego wzmocnienie Poproś drugą osobę, aby opisała szczegółowo, jak chciałaby się czuć.

Krok 3. Zdefiniowanie submodalności i wzmocnienie uczucia Poproś drugą osobę, aby zasocjowała się ze wskazanym uczuciem, wzmacniając je za pomocą najintensywniejszych submodalności. Wyrwij drugą osobę z bieżącego stanu.

Krok 4. Mapowanie skrośne w celu zmodyfikowania negatywnego uczucia Poproś drugą osobę, aby przypomniała sobie negatywne uczucie i jego umiejscowienie. Niech następnie przesunie negatywne uczucie na miejsce pozytywnego oraz dostosuje do submodalności tego drugiego. Uwaga: w przeciwieństwie do wizualnego kinestetyczny Swish Pattern przebiega zazwyczaj wolniej, więc poświęć mu więcej czasu.

Krok 5. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach sprawdź, czy druga osoba podchodzi inaczej do sytuacji lub myśli, które niegdyś wywoływały w niej negatywny stan, i czy osiąga lepsze wyniki.

KOTWICZENIE Emocje nie zawsze zależą od rozsądku, ale zawsze są uzależnione od działania. — William James Autorami tego wzorca są John Grinder i Richard Bandler. Kotwiczenie służy wchodzeniu w stan, który sprzyja temu, co chcemy zrobić. Łączymy wówczas dany symbol z pożądanym stanem — który nazywa się Biblia NLP

117

również stanem zasobnym, ponieważ kiedy się w nim znajdujemy, posiadamy więcej zasobów potrzebnych do osiągnięcia zamierzonego celu. Stan zasobny, który sprzyja jednym zadaniom, oczywiście nie zawsze pomaga w realizacji innych. Jeżeli więc Twój stan zasobny wynika np. z głębokiej pewności siebie i pragnienia wykorzystania okazji, będzie on nadawał się bardzo dobrze na rozmowę kwalifikacyjną, ale niekoniecznie na pocieszanie kogoś pogrążonego w żalu — w tym celu wolałbyś pewnie znajdować się w innym stanie. Z jeszcze innego stanu skorzystasz, by jak najlepiej bawić się na greckim weselu. Za pomocą własnego symbolu możesz uruchomić kotwicę, aby wywołać połączony z nią stan zasobny. Wszystko się wyjaśni, gdy tylko przyjrzymy się przykładom. Kotwicą, którą prawdopodobnie najczęściej wykorzystuje się do użytku osobistego, jest określone ułożenie ręki. Omawiana technika pozostawia jednak sporo miejsca na kreatywność. Jeżeli zakotwiczyłeś wcześniej jakiś stan, możesz go szybko wywołać. Uruchomienie kotwicy, którą założyłeś w związku z nim, uwalnia zarówno samą kotwicę, jak i zakotwiczony stan. Kotwiczenie jest jedną z najpowszechniej znanych technik NLP wykorzystywaną w wielu wzorcach.

Co to jest kotwiczenie? Kotwiczenie wiąże się z pojęciem behawioryzmu. Behawioryzm mówi nam, jak zmieniać różne zachowania. Stanowi on zbiór metod, które się stosuje, by nauczyć zwierzęta różnych sztuczek — np. delfiny w parku wodnym uczy się w ten sposób widowiskowych skoków, a występujące w filmach psy — zasłaniania oczu łapami. Najbardziej niesamowitą właściwością zmiany zachowań jest to, że aby była ona skuteczna, nie wymaga wcale angażowania świadomego umysłu. Kotwiczenie z powodzeniem wykorzystuje się w pracy ze zwierzętami. Oznacza to, że pobudza ono niezwykle ważne, a jednocześnie bardzo podstawowe funkcje układu nerwowego. Kotwiczenie można więc również wykorzystywać w pracy z ludźmi, ponieważ nasz mózg składa się z takich samych elementów jak mózg zwierzęcia — tyle że my mamy ich więcej. I dlatego to my trenujemy zwierzęta, a nie odwrotnie. Jeżeli uruchamiasz kotwicę za każdym razem, gdy znajdujesz się w określonym stanie, Twoje ciało łączy go z daną kotwicą. Sama kotwica stanowi początkowo neutralny bodziec — nic więcej. Kiedy jednak zostaje połączona z danym stanem, można go wywołać poprzez uruchomienie kotwicy. Trik polega na tym — o czym wkrótce się przekonasz — aby właściwie połączyć kotwicę z odpowiednim stanem. Proces ten, w kontekście zmiany zachowań, nazywa się warunkowaniem asocjacyjnym. Polega ono na tworzeniu reakcji, która się powtarza za każdym razem, gdy występuje pewien bodziec. Określenie „asocjacyjne” oznacza, że dana reakcja zostaje skojarzona z jakimś bodźcem — w tym przypadku z kotwicą — którego możesz użyć z korzyścią dla siebie. Zmiana zachowań leży u podstaw takich problemów jak kunktatorstwo. Właśnie dlatego łączymy komunikację z działaniem układu nerwowego. W ten

118

Biblia NLP

sposób bowiem możemy tworzyć rozwiązania, które niejako same działają. Gdyby trzeba było zastanawiać się nad każdą strategią, którą stosuje się w dążeniu do doskonałości, szybko wyczerpałyby się siły naszego mózgu. Właśnie dlatego zwykle nie przechodzimy niesamowitych przemian dzięki jakiemuś poradnikowi czy programowi telewizyjnemu. Ludzie nie zdają sobie sprawy z tego, że nasze zachowania pozostają pod nieustannym wpływem różnych kotwic. Przebywanie w pracy staje się kotwicą dla zachowania odpowiedniego dla miejsca zatrudnienia. Spacer w centrum miasta może wzbudzić chęć na pójście do ulubionej knajpki czy lodziarni. Rodzice pomagają dzieciom położyć się do łóżka i zasnąć poprzez tzw. wieczorne rytuały, czyli wykonywanie określonych czynności (np. odtwarzanie muzyki) o ustalonych porach. Rytuały w ogóle są kotwicami, które pomagają wywoływać określone stany. Żołnierz, wyciągając medalion od swojej dziewczyny, która została w domu, i patrząc na jej zdjęcie, uruchamia kotwicę. Ona z kolei uwalnia w nim uczucie ciepła i bezpieczeństwa. Nietechnicznym terminem będzie tu pociecha: medalion przynosi mu pociechę. Kotwicą może zatem być również przedmiot oraz związane z nim działania lub rytualne czynności, wrażenia wzrokowe, kinestetyczny aspekt dotykania przedmiotu i zapewne także dźwięk.

Czy kotwice mogą oddziaływać na określone zmysły? Tak, w NLP wykorzystuje się kotwice wzrokowe, słuchowe i kinestetyczne. Kotwice kinestetyczne — takie jak fizyczne położenie lub miejsce, którego się dotyka — wykorzystuje się bardzo często, ponieważ aby je uruchomić, nie trzeba mieć niczego przy sobie. Mentalne symbole wzrokowe lub obrazy są również wygodne, podobnie jak wewnętrzne wypowiedzi. Kotwice mogą mieć charakter zewnętrzny lub wewnętrzny. Do zewnętrznych kotwic wzrokowych można zaliczyć pierścionek lub bransoletkę. Ich działanie bywa jednak osłabione przez fakt, że prawdopodobnie często na nie patrzysz, choć nie jesteś w pożądanym stanie. Zalecamy więc wykorzystywanie wewnętrznych symboli wzrokowych. Jeżeli chcesz się poczuć jak osoba stąpająca twardo po ziemi, możesz sobie wizualizować koło, które zostało stworzone przez mistrza kaligrafii zen. Szczególny charakter symbolu ułatwia jego stworzenie i zapamiętanie. Jednocześnie nie jest on tym, o czym można pomyśleć przypadkowo, ponieważ pełni specjalną funkcję. Takim symbolem możesz uczynić choćby wspaniałą postać historyczną czy religijną. Poprzez umieszczenie jej np. w specjalnej ramie sprawisz, że obraz będzie służył tylko jednemu celowi. Możesz także wybrać specjalne przedmioty lub miejsca, które mają dla Ciebie emocjonalne czy symboliczne znaczenie. Kiedy jako symbol chcesz wykorzystać dźwięk, również zalecamy stworzenie kotwicy wewnętrznej np. poprzez wyobrażenie sobie dowolnego dźwięku, którego zazwyczaj nie słyszysz. Jeśli wolisz kotwicę cyfrową, pomoże Ci specjalna fraza. Zanim zaczniesz robić coś, co wywołuje w Tobie niepokój, powiedz: „To bułka z masłem!”, mając na myśli, że jest to równie łatwe jak zjedzenie bułki posmarowanej masłem. Biblia NLP

119

Kotwice kinestetyczne nierzadko oddziałują szczególnie silnie. Jeżeli za chwilę masz się znaleźć w sytuacji, w której będziesz potrzebować wsparcia, możesz sobie wyobrazić rękę na swoim ramieniu — rękę należącą do postaci historycznej lub religijnej, która jednocześnie Ci współczuje oraz Cię prowadzi. Możesz także skrzyżować palce odwrotnie niż zwykle, co wywoła nowe doznanie. Możesz stworzyć jakiś kształt, np. ułożyć palce w kółko. Możesz również dotknąć konkretnego miejsca na swoim ciele, do którego sięgnięcie nie będzie wyglądało dziwacznie. Możesz nawet tworzyć różne kombinacje, np. jednocześnie wypowiadać jakąś frazę i odpowiednio układać dłonie.

Czy lody są kotwicą? Pytanie to dotyczy kwestii różnicy między bezpośrednim skutkiem fizycznym oddziaływania jakiejś materii a warunkowaniem asocjacyjnym za pomocą kotwicy. Oba procesy możesz przeprowadzić za pomocą lodów. Pewne pokarmy (w tym lody) pobudzają ośrodek nagrody w mózgu oraz tworzą bezpośrednio inne fizjologiczne nagrody. Dotyczy to też czekolady, której zjedzenie wywołuje wzrost ilości cukru we krwi i tłuszczu, co może również przynosić wiele zadowolenia. Kiedy bodziec, taki jak lody albo głośny dźwięk, wywołuje reakcję instynktowną, behawioryści mówią o reakcji bezwarunkowej. Tymczasem kotwica stanowi reakcję warunkową. Innymi słowy, jeżeli ktoś, w reakcji na głośny dźwięk, podskoczy, ów głośny dźwięk nie będzie kotwicą — chyba że zostanie w takową zmieniony — lecz (instynktowną) reakcją bezwarunkową. Omówmy pokrótce, jak przekształca się reakcję bezwarunkową w kotwicę. Załóżmy, że matka dawała Ci lody, kiedy miałeś zapalenie gardła, albo jadałeś lody na przyjęciach urodzinowych i spotkaniach z przyjaciółmi. Towarzyszące tym zdarzeniom skojarzenia mogą sprawić, że lody jako kotwica będą wywołać uczucia bycia otoczonym miłością i opieką oraz wrażenia odświętności. Główna różnica tkwi w tym, że kotwica jest sprzężona z określonym stanem, lecz nie wywołuje go na poziomie fizjologicznym ani nie uruchamia typowej reakcji instynktownej, np. jak u zwierzęcia, które słysząc głośny dźwięk, zaczyna się bać. Tego rodzaju reakcja bezwarunkowa bywa przydatna do prymowania pożądanego stanu, lecz nie jest kotwicą. Wielka szkoda, że więcej ludzi nie wie, jak tworzyć kotwice. Istnieje szereg innych możliwości niż objadanie się czy odurzanie w celu podniesienia nastroju — kotwiczenie jest jedną z nich. Im mniejszą ilością zasobów ludzie dysponują, aby zarządzać swoimi stanami, na tym większe ryzyko uzależnienia od jedzenia lub narkotyków się narażają. W psychologii uważa się, że wielu ludziom brakuje umiejętności samodzielnego uspokajania się — dla nich kotwice mogą się okazać pomocą. Lody są raczej kiepską kotwicą, ponieważ zawierają mnóstwo tłuszczu i cukru, a poza tym trudno jest nosić je cały czas przy sobie. Wybierając kotwicę, weź pod uwagę ów czynnik uniwersalności.

120

Biblia NLP

Kotwiczenie i wola Ważnym aspektem kotwiczenia jest wola. Może ona wzmacniać otrzymywane rezultaty. Kiedy uczy się szczury, aby kojarzyły światło z głośnym i groźnym dźwiękiem, rzeczywiście zaczynają się bać na widok światła. Gdy jednak tylko przyzwyczają się do dźwięku, przestają odczuwać niepokój i reagować na światło. Aby zapobiegać zanikaniu kotwic (w behawioryzmie mówi się o „wygasaniu” reakcji), warto nadawać im szczególne znaczenie. Wykorzystuj więc swoją wolę, aby wzmacniać dany stan, i używaj swojej kotwicy. Innymi słowy, nie poprzestawaj na tym, że stworzysz kotwicę i ją zostawisz, by sama działała automatycznie. Wykorzystuj swoje umiejętności zarządzania, aby wzmacniać dany stan. Możesz także poprzez uruchamianie kotwicy wzbudzać myśli o wyższym celu, do którego zmierzasz. Działania te utrwalają kotwicę i zapobiegają jej wygasaniu. Przy wymyślaniu kotwic możesz pójść tak daleko, jak pozwala Twoja pomysłowość. Ludzie szkoleni w dziedzinie programowania neurolingwistycznego wymyślili szereg wzorców, w których wykorzystuje się kotwiczenie. Wiele z nich to po prostu różne warianty techniki kotwiczenia, które m.in. praktycy NLP, sprzedawcy, mówcy motywacyjni, ministrowie, przełożeni czy politycy wymyślili w trakcie swojej pracy do bieżącego użytku. Pokaźna część tych wzorców została opublikowana. Mówcy i inni ludzie, którzy posługują się wizerunkiem scenicznym, mogą wykorzystywać jako kotwice swoje miejsce na scenie, swoje gesty lub inne elementy wystąpienia, aby wzmacniać potrzebny stan w publiczności jako pewnej całości. Podczas wystąpień publicznych wykorzystuje się nie tylko kotwice, lecz także fakt, że emocje i stany bywają zaraźliwe. Jeżeli więc mówca lub prezenter potrafi wywołać odpowiedni stan, pogłębi się on jako część procesu grupowego. Do zakładania kotwic można wykorzystywać nawet dane miejsce na scenie. Wyobraź sobie, że wyprowadzasz publiczność ze sceptycyzmu lub apatii, a kierujesz w stronę motywacji i uczucia pozytywnego niedosytu. Jeżeli dodasz do tego umiejętność modelowania pożądanego stanu poprzez wywoływanie go w sobie, wywrzesz głęboki wpływ na odbiorców. Metoda kotwiczenia w określonych miejscach została przeszczepiona na grunt telewizji. W Stanach Zjednoczonych wyświetlano kiedyś spot wyborczy. Najpierw po jednej stronie ekranu pojawiał się groźny przestępca, a po drugiej polityk. Następnie, w tym samym miejscu co przestępca pojawiał się rywal polityka. Był to słynny spot wyborczy Williego Hortona wykorzystany przez George’a Busha w kampanii w 1988 r., kiedy rywalizował z Michaelem Dukakisem o fotel prezydenta Stanów Zjednoczonych. W tym przypadku jednak przekroczono granice kotwiczenia, jakie proponuje NLP, oraz wykorzystano ludzki układ nerwowy w cynicznym geście oczernienia drugiej osoby. Stanowi to istotny powód, z którego opinia publiczna powinna rozumieć zasady NLP: dobrze by było, gdyby każdy wiedział, kiedy zostaje poddany manipulacji, aby móc podjąć kroki zaradcze, a sprawców pociągnąć do odpowiedzialności. Biblia NLP

121

Jak długo działa kotwica? Kotwice mogą funkcjonować skutecznie do końca Twojego życia. Im lepiej są skonstruowane oraz im bardziej o nie dbasz, tym dłużej działają. Jeśli wykorzystujesz jakąś kotwicę wyłącznie wtedy, gdy czujesz się źle, może ona stracić swoją moc, aby pomagać Ci czuć się dobrze. Skuteczny sposób na zachowanie skuteczności kotwicy polega na wykorzystywaniu jej wtedy, gdy jesteś w tym stanie, jaki ma ona wyzwalać. Dalej pokażę Ci, jak się kotwiczy.

Krok 1. Wybór stanu i wskazanie bodźca, który ma go wywoływać Wskaż stan, w który chcesz móc wchodzić w przyszłości. Wybierz bodziec, który chciałbyś w tym celu wykorzystać. Jak zapewne sobie przypominasz, może nim być m.in. ułożenie dłoni, punkt na Twoim ciele, który będziesz dotykać, słowo czy fraza, jakie wypowiesz w myślach, albo jakiekolwiek inne NIEPOWTARZALNE działanie, które możesz przypisać wybranemu stanowi. Oznacza to, że musi być ono specyficzne, jak np. pociągnięcie się za mały palec.

Krok 2. Wywołanie wybranego stanu Aby się dowiedzieć, jak wywołać dany stan, przeczytaj część poświęconą wywoływaniu określonego stanu. Dopilnuj, aby dany stan był dość intensywny.

Krok 3. Kalibracja Jeżeli wykorzystujesz niniejszy wzorzec do pracy z drugą osobą, poproś ją, aby powiedziała Ci, kiedy już znajdzie się w danym stanie. Następnie, aby móc ją lepiej skalibrować, obserwuj zmiany zachodzące w jej fizjologii (np. mowę ciała).

Krok 4. Kotwiczenie stanu Kiedy stan został już w pełni wywołany i dochodzi do PUNKTU KULMINACYJNEGO, zakotwicz go. Zrób to poprzez wykonanie czynności, którą wybrałeś w kroku 1. jako impuls wywołujący dany stan. W tym momencie łączysz impuls ze stanem, czyli kotwiczysz stan w danym bodźcu. W przyszłości za pomocą niego wywołasz dany stan. Od tej chwili nie wykorzystuj tego impulsu w żadnym innym celu niż wywoływanie danego stanu. Ponadto, kiedy w przyszłości będziesz wzbudzać dany stan, nie przestawaj łączyć bodźca ze stanem, tak aby dodatkowo wzmacniać ten związek.

Krok 5. Sprawdzenie rezultatu Pomyśl o sytuacjach, w których chcesz wywoływać dany stan, oraz zanotuj je w kalendarzu, abyś pamiętał o wykorzystywaniu niniejszej techniki i czerpaniu z niej korzyści.

122

Biblia NLP

Dodatkowa rada Warto zapamiętać podstawowe zasady kotwiczenia. Niech Twoja kotwica będzie niepowtarzalna, aby inne stany ani sytuacje jej nie osłabiały. Pamiętaj o tym, aby — podczas tworzenia kotwicy — dany stan był maksymalnie intensywny. Tylko wtedy założysz najsilniejszą kotwicę. Im czystszy jest dany stan i mniej elementów go zakłóca, tym lepiej. Im dokładniej skupisz się na danym stanie, tym lepiej. Możesz wykorzystać nadmiar przywoływanych bodźców, aby zintensyfikować wyzwalany stan. Zrób to poprzez kotwiczenie za pomocą różnych zmysłów. Stworzone w ten sposób kotwice możesz uruchamiać jednocześnie lub jedna po drugiej, w bliskim następstwie. Jeśli Twoje pierwsze wysiłki nie przyniosą oczekiwanych rezultatów, być może, szukając przyczyn, będziesz musiał wytężyć wszystkie siły w zakresie obserwacji lub rozwiązywania problemów. • Czy kotwica ma jakieś inne znaczenie? • Czy właściwie skojarzyłeś kotwicę ze stanem? Pomocne może się okazać powtórzenie całego procesu. Chociaż w niektórych materiałach poświęconych NLP wzorzec ten bywa przedstawiany jak magiczna formuła, tak naprawdę stanowi metodę behawiorystyczną, która angażuje nasz układ nerwowy do przeprowadzenia trwałej zmiany. W przypadku wielu ludzi proces ten może wymagać praktyki i kreatywności. Jeden ze sposobów zakładania kotwicy polega na dotykaniu klienta, dlatego najpierw koniecznie mu to wyjaśnij oraz uzyskaj jego zgodę, aby nie czuł się zaskoczony. Oczywiście wybierz takie miejsca na ciele, które nie są zbyt intymne.

SCENARIUSZ SAMODZIELNEGO KOTWICZENIA Zdecyduj, dla którego stanu chcesz stworzyć kotwicę. Być może chciałbyś założyć kotwicę dla stanu, którzy przyda Ci się podczas czekających Cię spotkań czy też negocjacji. Cokolwiek to jest, po prostu to wybierz… Następnie zajmij trzecią pozycję percepcyjną i oglądaj swoje życie jak film. Przypomnij sobie wszystkie momenty, w których odczuwałeś jakiś aspekt wybranego stanu. Za każdym razem, kiedy poczujesz jakąś namiastkę pożądanego stanu, postaraj się go wzmocnić i pogłębić. Spójrz na siebie, jak gdybyś grał w filmie i tam doświadczał owego stanu. Poczuj go również jako widz. (Różni się to nieco od typowego doświadczenia w trzeciej pozycji percepcyjnej). Rób to tak długo, aż odczujesz dany stan maksymalnie intensywnie…

Biblia NLP

123

Za każdym razem, kiedy myślisz o momencie, w którym odczuwałeś jakiś aspekt wybranego stanu, sprawdź, co jest najbardziej pozytywne i sugestywne dla zmysłu wzroku… Zintensyfikuj owe elementy wizualne w swoim filmie. Usłysz to, co jest najbardziej pozytywne i sugestywne dla zmysłu słuchu… Usłysz wszelkie słowa, które wypowiedzieli inni ludzie lub które sam mógłbyś wypowiedzieć, a które są najbardziej pozytywne i sugestywne dla umysłu… Poczuj to, co jest najbardziej pozytywne i sugestywne… Poczuj wszelkie wewnętrzne doznania, które są najbardziej pozytywne i sugestywne, np. świetny nastrój lub wylewną serdeczność… Następnie spójrz na siebie, jak stoisz w ładnym miejscu i odczuwasz w pełni wybrany stan. Zobacz, jak wtedy wyglądasz, jaki masz wyraz twarzy, jaka jest Twoja postawa ciała. Możesz nawet dodać energię kosmiczną właściwego koloru, która wpływa do Twojej aury. A teraz wykonaj ręką znak, np. znak „OK”, lecz taki, którego nie wykonujesz zbyt często, albo spleć palce inaczej niż zazwyczaj — i zatrzymaj tę pozycję, jednocześnie wyobrażając sobie, że zajmujesz pierwszą pozycję percepcyjną (odczuwasz bezpośrednio owe emocje); masz zamknięte oczy (nic Ci nie przeszkadza) i delektujesz się pożądanym stanem.

STAN ŚWIADOMOŚCI WEWNĘTRZNEJ Większość z nas przechodzi przez życie, nie decydując się na opanowanie czegokolwiek do perfekcji. Jestem przekonany, że niepowodzenia większości ludzi spowodowane są tym, iż zbyt wielką wagę przykładają do rzeczy błahych. — Anthony Robbins, autor Obudź w sobie olbrzyma Naucz się wprawiać ludzi w lekki, chwilowy trans, który służy różnym celom. Kiedy czyjaś świadomość jest całkowicie skupiona na doświadczeniu wewnętrznym, w języku NLP mówi się wówczas o stanie świadomości wewnętrznej. Stan świadomości wewnętrznej jest to pewien rodzaj transu; może pomóc zainicjować właściwy trans lub go pogłębić, a także kontrolować interakcję, przybierając formę krótkiego, lekkiego transu, który się pojawia podczas poszukiwań transderywacyjnych. Do wywoływania stanu świadomości wewnętrznej służy wiele technik. Wykorzystuje się je w celu nie tylko indukowania transu, lecz także wzbudzania cierpliwości, introspekcji czy otwartości. Z kolei stan świadomości zewnętrznej odnosi się do takiego stanu świadomości, który jest nakierowany na świat bardziej materialny; podkreśla świadomość zewnętrzną, która jest skutecznie informowana przez świadomość wewnętrzną.

Krok 1. Wyznaczenie granic swojego otoczenia Niniejszy wzorzec wymaga szczególnej koncentracji, dlatego stwórz otoczenie, w którym nic nie będzie Ci przeszkadzało.

124

Biblia NLP

Krok 2. Skierowanie uwagi do wewnątrz za pomocą systemów reprezentacji Skieruj uwagę do swojego wnętrza, wykorzystując wszystkie systemy reprezentacji (pomogą Ci w tym poszczególne kroki opisane poniżej). Po kolei angażuj maksymalnie każdy zmysł. a. Zwróć uwagę na zmysł słuchu, a zwłaszcza na swój wewnętrzny głos oraz dźwięki towarzyszące wszelkim wspomnieniom lub fantazjom, które się pojawiają. Przypomnij sobie coś i skup się całkowicie na związanych z tym dźwiękach. b. Skieruj uwagę na zmysł wzroku. Uwzględnij wspomnienia, które się pojawiają. Wybierz jedno i skup całą świadomość na jego aspekcie wzrokowym. c. Zajmij się bodźcami emocjonalnymi i fizycznymi. Przywołaj jakieś wspomnienie i skieruj swoją uwagę na doznania emocjonalne i fizyczne, w miarę jak się w nim pojawiają. Zwróć uwagę na różnicę między tymi odczuciami a tym, co czujesz WOBEC wspomnienia, a także tym, co Twoje ciało odczuwa fizycznie właśnie teraz, kiedy przywołujesz to wspomnienie; np. jak twarda jest powierzchnia, na której znajdujesz się w tej chwili? d. Uświadom sobie smaki. Przywołaj wspomnienie jedzenia czegoś smacznego. Zwróć uwagę na to, że wspomnienie angażuje różne zmysły. Skoncentruj się całkowicie na przypominaniu sobie smaku. Zauważ, że na smak składa się więcej niż jedno doznanie: wiele wrażeń, które łączymy z jedzeniem, wiąże się choćby z jego konsystencją, czyli np. gęstością. e. Skieruj uwagę na zapachy towarzyszące wspomnieniu. Uwzględnij to, jak oddzielasz smak od zapachu.

Dodatkowa rada Możesz zakotwiczyć doświadczenie skutecznego stanu świadomości wewnętrznej. Dobrym sposobem na to jest złożenie rąk i — w miarę coraz pełniejszego doświadczania wszystkich systemów reprezentacji — stopniowe zwiększanie siły nacisku. Kiedy siła nacisku dłoni stanie się Twoją kotwicą, spróbuj ją wykorzystywać we wzorcach wymagających stanu wewnętrznej świadomości albo w celu wywoływania podstawowego transu lub medytacji świadomości. Możesz udoskonalać wewnętrzną świadomość poprzez wykorzystywanie powyższej wskazówki, skupiaj się jednak przy tym kolejno na poszczególnych systemach reprezentacji. Na przykład wyobraź sobie, jak przebiegasz przez wymyśloną sekwencję zachowań, przechodząc jednocześnie od jednego do drugiego systemu reprezentacji. Możesz to wypróbować najpierw na łatwej czynności, np. chodzeniu. Zwróć uwagę na to, który z Twoich systemów reprezentacji jest najsłabszy, i koncentrując się wyłącznie na nim, wykonaj niniejsze ćwiczenie dodatkowo kilka razy. Aby doskonalić umiejętność integrowania zmysłów, wykonaj niniejsze ćwiczenie, angażując w nie wszystkie systemy reprezentacji naraz. Możesz zacząć Biblia NLP

125

od bardzo szybkiego przechodzenia od jednego do drugiego systemu reprezentacji albo próby wywołania ich jako pewnej całości, tak jakbyś dostosowywał submodalności.

ZMIANA ZAKOTWICZEŃ Cokolwiek robisz, potrzebujesz odwagi. Jakikolwiek kierunek działania wybierasz, zawsze znajduje się ktoś, kto ci mówi, że się mylisz. Pojawiają się trudności, które cię skłaniają, abyś uwierzył, że twoi krytycy mają rację. Aby wyznaczyć kierunek działania oraz podążać wybraną drogą do samego końca, potrzebujesz odwagi żołnierza. Pokój odnosi zwycięstwa, ale wywalczać je muszą odważni mężczyźni i kobiety. — Ralph Waldo Emerson Wzorzec ten pomaga zmienić zaburzoną reakcję. Opisana tutaj technika polega na jednoczesnym uruchamianiu kotwicy dla negatywnego stanu i kotwicy dla pozytywnego stanu; w ten sposób można zlikwidować problematyczny schemat myślenia lub zachowania. Wzorzec zmiany zakotwiczeń stanowi narzędzie do pokonywania zaburzonych schematów myślenia lub zachowania, które dotychczas trudno było zmienić. Dzięki temu zyskuje się większą łatwość omijania dysfunkcjonalnego stanu oraz spontanicznego wywoływania stanów, które lepiej nadają się do radzenia sobie z trudną sytuacją. Wielu ludzi mówi, że technika zmiany zakotwiczeń jest nieco dziwna — ale w pozytywnym sensie. Wzorzec ten służy uwalnianiu się od negatywnych uczuć, które wywołuje jakaś sytuacja lub określone wspomnienie. Zaczyna się od zakotwiczenia negatywnego uczucia. Następnie tworzy się inną kotwicę, która jest naładowana pozytywnymi stanami. Kiedy pozytywna kotwica jest silniejsza od negatywnej, uruchamia się obie jednocześnie. Rezultat jest początkowo dziwny. Jeżeli pracujesz z drugą osobą, jej spojrzenie może być rozbiegane, jak gdyby jej umysł starał się odtworzyć jakiś ład albo uchwycić sens czegoś. Ostatecznie jednak zostaje ona uwolniona od skojarzenia między daną sytuacją a wywoływanymi przez nią negatywnymi uczuciami. Kotwice znajdują się zwykle w przeciwległych miejscach na ciele, np. jedna kotwica na lewym kolanie, a druga na prawym. Rozmieszczenie uczuć na dłoniach, a następnie złożenie rąk również pozwala nałożyć kotwice na siebie.

126

Biblia NLP

Krok 1. Wskazanie problemu, który wyzwala samorzutnie negatywny stan, oraz założenie wywołującej go kotwicy Wybierz problem, który stanowi część kłopotliwego, zaburzonego schematu myślenia lub zachowania. Załóż kotwicę dla negatywnego stanu.

Krok 2. Przełamanie negatywnego stanu Przełam negatywny stan. [Instrukcję znajdziesz w części poświęconej wyrywaniu ze stanu psychofizycznego (przełamywaniu stanu)].

Krok 3. Wywołanie pozytywnego stanu Wywołaj stan zasobny.

Krok 4. Wzmocnienie stanu zasobnego Zintensyfikuj stan zasobny za pomocą takich metod, jak wzmacnianie submodalności.

Krok 5. Szczegółowe opisanie stanu zasobnego Opisz szczegółowo stan zasobny, np. mówiąc, czego chciałbyś doświadczyć w danej sytuacji za pośrednictwem każdego systemu reprezentacji.

Krok 6. Zakotwiczenie stanu zasobnego Kiedy stan jest już silnie utrwalony, zakotwicz go.

Krok 7. Przełamanie stanu zasobnego Przełam stan zasobny — oczyść swój mentalny ekran, otwórz oczy i przechadzaj się przez chwilę.

Krok 8. Wywołanie obu stanów Uruchom kotwicę stanu niezasobnego, a tuż po niej kotwicę stanu zasobnego. Przytrzymaj obie kotwice, sprzyja to bowiem procesowi przetwarzania. Dzięki temu również łatwiej będzie w dłuższej perspektywie przypominać o pełnym doświadczaniu bieżącego stanu. Najprawdopodobniej zaobserwujesz wówczas zmiany w fizjologii, w tym w wyrazie twarzy i ruchach oczu, które będą wskazywały na dezorientację lub przetwarzanie.

Biblia NLP

127

Krok 9. Zwolnienie kotwic Kiedy uznasz, że czas przetwarzania minął (wówczas zwykle ustają zmiany w fizjologii), zwolnij najpierw negatywną kotwicę, a po krótkiej przerwie i tę pozytywną.

Krok 10. Sprawdzenie rezultatów pracy a. Przełam stan. b. Uruchom kotwicę stanu niezasobnego lub poproś drugą osobę, aby spróbowała wywołać stan niezasobny, myśląc o wyzwalającej go kwestii. Jeśli nie jest w stanie z łatwością wejść w stan niezasobny, oznacza to, że wykonywanie wzorca zakończyło się powodzeniem.

Krok 11. Wzmocnienie kotwicy pozytywnego stanu a. Przełam stan. b. Uruchom kotwicę stanu zasobnego. c. Wzmocnij pozytywny stan poprzez pracę nad submodalnościami oraz za pomocą wszelkich innych znanych Ci metod. d. Zakotwicz ponownie stan zasobny.

Dodatkowa rada Wzorzec ten może się wydawać bardzo prosty. Warto jednak poćwiczyć jego wykonywanie, aby gruntownie go opanować.

POZYCJE PERCEPCYJNE Żadna liczba doświadczeń nie udowodni nigdy, że mam rację; pojedynczy eksperyment może udowodnić, że się mylę. — Albert Einstein Pozycje percepcyjne mogą naprawdę pomóc podczas wizualizacji, która jest narzędziem służącym osiąganiu doskonałości. Pozycje percepcyjne przypominają nieco osoby gramatyczne. Oto sekret dla zaawansowanych użytkowników technik NLP. W trudnych sytuacjach bardzo niewielu ludzi ma spójne pozycje percepcyjne — bez względu na to, którą pozycję percepcyjną wykorzystują. I w tym tkwi sekret mocy uspój-

128

Biblia NLP

niania pozycji percepcyjnych: dzięki uspójnieniu swoich pozycji percepcyjnych zyskujesz przewagę, którą rzadko miewają ludzie w trudnych sytuacjach. Bardzo często przyczyną napotykanych trudności jest sama niespójność. Można by rzec, że poprzez uspójnianie pozycji percepcyjnych osuszasz moczary, aby przekonać się, czy naprawdę są tam jakieś krokodyle, których należy się bać.

Przyjrzyjmy się każdej pozycji percepcyjnej Pierwsza pozycja percepcyjna może naprawdę pomóc Ci przyjąć realistyczny punkt widzenia i stąpać twardo po ziemi; może też pomóc Ci wyczuć Twoją osobistą moc i poczuć spełnienie. Zajęcie pierwszej pozycji percepcyjnej jest równoznaczne z oglądaniem danej sytuacji własnymi oczami. Pierwszą pozycję percepcyjną nazywa się także pozycją pełnej asocjacji, ponieważ tylko w niej doświadczasz własnych doznań zmysłowych i swoich myśli — we wszystkich pozostałych pozycjach są one wykluczone. Zajęcie pierwszej pozycji percepcyjnej sprawia, że widzisz, słyszysz i odczuwasz dokładnie tak jak wtedy, gdy jesteś w stu procentach w swoim ciele i odbierasz wszelkie bodźce za pomocą własnych zmysłów. Druga pozycja percepcyjna pomoże Ci stworzyć bardziej przekonującą strategię komunikacji. Poprzez postawienie się na miejscu drugiej osoby możesz okazywać więcej empatii i pełniejsze zrozumienie dla jej uczuć. Dzięki drugiej pozycji percepcyjnej widzisz i słyszysz bowiem samego siebie z perspektywy innej osoby oraz wyobrażasz sobie, jak odnosi się ona do Ciebie. Trzecia pozycja percepcyjna stanowi wspaniały sposób na uzyskanie obiektywnego punktu widzenia i uwolnienie się od rozpraszających emocji. Wówczas widzisz samego siebie tak, jakbyś oglądał film, w którym grasz. Wykorzystywaliśmy już wcześniej tę technikę. Zajęcie trzeciej pozycji percepcyjnej pozwala Ci patrzeć z większego dystansu także na innych ludzi. Dzięki niej możesz budować wewnętrzne zasoby oraz analizować na chłodno, co się dzieje w danej sytuacji. Jak na daną rozmowę lub to wydarzenie spojrzałby ktoś zupełnie niezaangażowany? Wyobraź sobie, że opuszczasz wówczas swoje ciało i stajesz między sobą a rozmówcą. Widzisz zarówno siebie, jak i jego. Trzecia pozycja percepcyjna pozwala Ci cofnąć się o krok, aby złapać dystans, obserwować, być świadkiem, przyjąć neutralną perspektywę oraz w pełni docenić postawy obu rozmówców. Czwarta pozycja percepcyjna pomoże Ci spojrzeć na systemy, takie jak rodzina czy organizacje, które przynależą do danej sytuacji oraz które są z nią w jakiś sposób związane. Może też pomóc Ci przyjrzeć się, co doprowadziło do zaistnienia danej sytuacji. Perspektywa czwartej pozycji percepcyjnej otwiera nową drogę, która prowadzi do kreatywnych rozwiązań problematycznych sytuacji — nawet tych na pozór dotyczących tylko jednej osoby. A to dlatego, że każda jednostka funkcjonuje w pewnej rzeczywistości kulturowej i społecznej. Pamiętaj założenie NLP, że każdy komunikat nabiera znaczenia w kontekście. To samo można również powiedzieć o każdym człowieku.

Biblia NLP

129

Dzięki czwartej pozycji percepcyjnej przyjmujesz zbiorowy punkt widzenia — jakbyś był sokiem płynącym w gałęziach drzewa, ale ich nie widział. Analizując daną sytuację, staraj się wypowiadać zdania typu: „Przydałyby nam się takie cele jak…” albo „Powinniśmy to omówić w następujący sposób…”. Jak widzisz, czwarta pozycja percepcyjna dotyczy nas, wspólnego dobra i idei, które przyświecają całemu systemowi, bez względu na to, czy tworzy go dwoje ludzi, czy też jest to międzynarodowa korporacja. Piąta pozycja percepcyjna może Ci dać spojrzenie z perspektywy wszechświata, które przypomina doznawanie oświecenia i znajdowanie się poza daną sytuacją. Ów punkt widzenia może zaistnieć dzięki temu, że piąta pozycja percepcyjna jest najbardziej zdysocjowana ze wszystkich. Czasami wywiera ona korzystny wpływ po prostu dlatego, że daje transcendentny ogląd sytuacji, a ten z kolei jest źródłem spokoju, którego w danej chwili Ci brakuje. Piąta pozycja percepcyjna może trwale zmienić dane doświadczenie oraz sposób, w jaki na nie reagujesz. Przyjmowanie piątej pozycji percepcyjnej wymaga pewnego treningu, ponieważ jest obce większości kultur. Prawdopodobnie znają ją z autopsji osoby doświadczone w medytacji i być może docenią jej zastosowanie w NLP. Jeden ze sposobów na zyskanie wyobrażenia o piątej pozycji polega na postawieniu się w położeniu Boga. Wszak wyobrażasz sobie, że właśnie tam bije źródło tego, co się dzieje, bez względu na to, czy jest to kłótnia, nowotwór czy proces sądowy. Jednocześnie żywisz wobec uczestniczących w danej sytuacji ludzi (w tym wobec siebie) czyste, pełne miłosierdzia współczucie. Wtedy też możesz przekazać dary nadziei i zdrowia, aby stały się one zasobami, które uczestnicy sytuacji przyjmą, kiedy będą na to gotowi. Jeśli uważasz, że wszechświat jest strasznym miejscem albo nie cierpisz swojej koncepcji Boga, możesz wykorzystać piątą pozycję percepcyjną jako sposób na wyrwanie się ze swojego nastroju.

Jak mogę użyć pozycji percepcyjnych? Oto przykład wykorzystania pozycji percepcyjnych. Czasami trzeba sobie wyobrazić jakąś sytuację na chłodno. Nieco koniecznego dystansu można zyskać wtedy, gdy wyjdzie się z pierwszej pozycji percepcyjnej. Czasami bowiem towarzyszące jej uczucia mogą ograniczać. Wówczas dana osoba może się czuć zdezorientowana lub onieśmielona. Być może jest bliska twórczego rozwiązania, ale odczuwa wyłącznie pragnienie zemsty. Być może potrzebuje pewności siebie, lecz pozostaje pod wpływem cudzego głosu, który się rozlega na pierwszym planie w jej umyśle — głosu, który atakuje jej tożsamość i pewność siebie. Ale to dopiero początek. Teraz pokażę Ci łatwy i skuteczny sposób na to, jak druga pozycja percepcyjna może pomóc wywołać pozytywny stan — stan, dzięki któremu zdobędziesz pracę, podpiszesz kontrakt lub umówisz się na

130

Biblia NLP

randkę. Z kolei zajmując trzecią pozycję percepcyjną i wyobrażając sobie, jak wyglądasz, gdy masz dobre samopoczucie, możesz wzmocnić pozytywny stan.

Możesz wypróbować tę metodę już teraz Wyobraź sobie, że oglądasz film: idziesz na spotkanie, na którym będziesz potrzebował sporo charyzmy. Patrząc na siebie, przekaż sobie dużo energii. Nadaj swojemu ciału wspaniałą postawę, a krokom lekkość. Zobacz na swojej twarzy wyraz ożywienia i pewności siebie. Pamiętaj, że ten zabieg to nie rzucanie czarów. Ma on pomóc Ci wywołać bardzo pozytywny stan, który przydaje się podczas spotkań i dyskusji. Zatem wyobraź sobie samego siebie podczas spotkania. Na razie wyłącz fonię, a skoncentruj się na obserwowanym obrazie i na swoim stanie. Zobacz, jak zadziwiasz rozmówców charyzmą. Gestami, wyrazem twarzy, mową ciała — wszystkim. Jak się czujesz? Czy obraz ten pomaga Ci wywołać pozytywny stan w Twoim prawdziwym „ja”? Następnie zobacz, że uczestnicy spotkania naprawdę reagują dobrze na to wszystko, co robisz. Możesz dodać uściski dłoni, podpisywanie umów — cokolwiek zechcesz. Przez kilka chwil ciesz się udoskonaleniami wprowadzonymi do swojego stanu. Wzorzec uspójniania pozycji percepcyjnych (który też znajdziesz w książce) to wejście na wyższy poziom w zakresie techniki ich wykorzystywania. Co rozumiemy przez uspójnianie pozycji percepcyjnych? Oznacza to, że wszystkie trzy główne systemy reprezentacji jednocześnie przynależą do tej samej pozycji percepcyjnej. Umiejętność uspójniania pozycji percepcyjnych pozwala ludziom dokonywać za pomocą technik NLP takich rzeczy, których bez niej nie byliby w stanie zrobić. Część ludzi grzęźnie w jakiejś pozycji percepcyjnej, jednak większość z nas rozprasza swoje systemy reprezentacji na więcej niż jedną pozycję percepcyjną.

Skąd mam wiedzieć, że moje pozycje percepcyjne nie są spójne? Wyobraź coś sobie i sprawdź, czy uzyskasz to samo doznanie — to samo poczucie właściwego rozmieszczenia zmysłów, odpowiadającego temu rzeczywistemu. Przekonaj się, czy podczas wizualizacji stanowisz centrum właściwie rozmieszczonych zmysłów. Po pierwsze, wybierz sytuację, która jest trudna dla Ciebie i w której uczestniczy druga osoba, np. kłótnię. Wyobraź sobie samego siebie w tej trudnej sytuacji. Najpierw zastanów się nad tym, co widzisz. Czy Twoja wizja znajduje się w dokładnie tam, gdzie znalazłaby się, gdybyś naprawdę uczestniczył w danej sytuacji? Czy raczej powiedziałbyś, że jest nieco przesunięta względem miejsca, w którym powinna się znajdować? A może widzisz siebie, jak patrzysz na siebie? W takim przypadku trudno mówić o spójności w pierwszej pozycji percepcyjnej, prawda? Jeżeli wizja nie pochodzi z właściwego miejsca, oznacza

Biblia NLP

131

to, że także nie wraca do Ciebie w taki sam sposób, w jaki doświadczyłbyś jej w rzeczywistości. Spróbujmy wykonać ten sam zabieg ze słyszeniem. Do wyobrażonej sytuacji, która jest trudna dla Ciebie, dodaj dźwięki, jakie mógłbyś usłyszeć lub jakie uznasz za odpowiednie… Czy odbierasz je tak, jakby były rzeczywiste? Wyobraź sobie, co druga osoba uczestnicząca w trudnej sytuacji mogłaby Ci powiedzieć… Jeśli mówi to, co Ty myślisz lub co Ty sądzisz o sobie, albo opowiada o tym, czego Ty się obawiasz, oznacza to, że słyszysz własne myśli, tyle że z innej pozycji percepcyjnej. Tymczasem w pierwszej pozycji percepcyjnej Twoje myśli powinny pochodzić z właściwego sobie miejsca, a nie od kogoś innego. Łatwo wpaść w tę pułapkę, zwłaszcza jeśli masz skłonność do dokonywania projekcji, czyli przypisywania innym ludziom opinii na swój temat, które w rzeczywistości należą do Ciebie. Jeśli jesteś bardzo nieśmiały, prawdopodobnie właśnie tak się dzieje, choć o tym nie wiesz, ponieważ jest to nawyk podświadomy. Kiedy ludzie to odkrywają, NLP daje im niezwykły podarunek — podarunek odzyskania mocy w relacjach międzyludzkich, która wypływa z właścicielstwa myśli. Kiedy jesteś całkowicie spójny, Twoje wewnętrzne cyfrowe reprezentacje słuchowe, czyli myśli werbalne, znajdą się w takim miejscu, że będą bardzo mocno przynależeć do Ciebie, a także pomogą Ci nawiązywać łączność z innymi ludźmi oraz stąpać twardo po ziemi. W takim stanie, w stanie całkowitej spójności, nie możesz się czuć nieśmiały czy zawstydzony. Ten sam zabieg możesz wykonać z uczuciami. Czy w trudnej sytuacji, którą sobie wyobrażasz, odczuwasz jakieś emocje? Napięcie? Inne uczucia? Jeżeli jesteś spójny, pochodzą one z tej części ciała, z której powinny pochodzić. Jeżeli jednak Twój kinestetyczny system reprezentacji nie jest spójny, to Twoje uczucia mogą sprawiać wrażenie, że biorą się skądinąd. Mogą być one oddalone mniej lub bardziej, jak wtedy, gdy projektujesz swoje uczucia na drugą osobę. Częstszy problem jednak polega na tym, że ludzie błędnie biorą cudze emocje za własne. Przez to stają się podatni na manipulację. Oszuści, nałogowcy i inne osoby, które wywierają negatywny wpływ, lgną do tych nazbyt empatycznych jednostek. Współzależność bowiem sprowadza się m.in. do bycia na łasce cudzych uczuć.

Jak wykorzystywać pozostałe pozycje percepcyjne? Inne pozycje percepcyjne, kiedy są spójne, funkcjonują bardzo podobnie — tyle że zmienia się punkt widzenia. Przyjrzyjmy się trzeciej pozycji percepcyjnej, w której patrzysz sam na siebie. Wykorzystajmy ponownie salę kinową. Oglądasz samego siebie we wciąż tej samej trudnej sytuacji, siedząc w fotelu w kinie. Kiedy w filmie druga osoba mówi coś do Ciebie, nie słyszysz jej tak, jakby mówiła bezpośrednio do Ciebie siedzącego w kinowym fotelu. Jej głos rozlega się gdzieś blisko Ciebie występującego w filmie.

132

Biblia NLP

Sposób, w jaki oglądasz film, powinien odpowiadać temu, co widzisz na własne oczy, siedząc w kinie. Jeżeli w filmie wzruszasz się czymś, jako widz nie odczuwasz tych samych emocji, ale możesz poczuć współczucie. Jeżeli w filmie jesteś przygnębiony, jako widz możesz odczuwać z tego powodu smutek. Oglądając filmy, widzowie oczywiście doznają różnego rodzaju uczuć. Może się więc zdarzyć, że doświadczysz tego samego uczucia co bohater w filmie, lecz jako obserwator. Jeżeli wpadasz w taką samą złość jak Twoje filmowe „ja”, emocja ta będzie prawdopodobnie miała nieco inną jakość. Ty sam możesz poczuć coś przypominającego bardziej chęć ujrzenia zemsty lub chronienia w jakiś sposób swojego filmowego „ja”. Założenie, że nie możesz przeżywać uczuć swojego filmowego „ja”, jest bardzo ważne. Jeżeli naprawdę znajdujesz się w trzeciej pozycji percepcyjnej, nie będziesz doświadczać identycznych emocji. Czy rozumiesz, w jaki sposób technika ta może się przydać w procesach, w których ktoś pragnie złapać dystans do swoich uczuć? Kiedy ktoś nie jest zasocjowany ze swoimi uczuciami, będzie mniej rozproszony. Na określenie braku łączności z własnymi uczuciami lub myślami używamy właśnie słowa „zdysocjowany”. Kiedy ludzie są skrajnie zdysocjowani, silnie odczuwają brak łączności. Za pomocą pozycji percepcyjnych możesz regulować swój stopień zasocjowania lub zdysocjowania, tak aby odpowiadał temu, co właśnie robisz.

INTEGROWANIE SPRZECZNYCH PRZEKONAŃ W nic nie wierzą ludzie tak niezłomnie jak w to, o czym najmniej wiedzą. — Michel de Montaigne Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. UWAGA: Jeśli nie jesteś doświadczonym praktykiem NLP, raczej nie wykonuj tego wzorca samodzielnie. Sugerujemy, abyś współpracował przy nim z kompetentnym praktykiem NLP, który ma w tej dziedzinie duże doświadczenie. Sprzeczne przekonania mogą stanowić przyczynę autosabotażu, przeszkadzać w asertywnym dążeniu do własnych celów, a czasami także osłabiać relacje z innymi ludźmi. Wzorzec ten ułatwia uspójnienie przekonań, tak aby stały się właściwe i zgodne.

Biblia NLP

133

Krok 1. Wybór problemu, który dotyczy sprzecznych przekonań, i wyrażenie go słowami a. Przyjrzyj się swoim osobistym problemom i zidentyfikuj taki, który wynika ze sprzecznych przekonań. Wyraź te przekonania słowami, maksymalnie precyzyjnie. Jedno z nich jest prawdopodobnie irracjonalne, wypowiedzenie go może więc okazać się nieco krępujące. Na przykład w głębi duszy uważasz, że ta straszna osoba, z którą musisz się kontaktować, jest w stanie zniszczyć Twoje poczucie własnej wartości; wymownym znakiem, że nosisz w sobie tego rodzaju lęk, jest przyspieszone bicie serca. b. Wyraź te przekonania słowami, maksymalnie precyzyjnie, za pomocą zdań typu: „Uważam, że ___________, ale jednocześnie sądzę, iż ___________”. Wyraź także wszelkie irracjonalne przekonania, nie cenzurując ich ani nie przekształcając. Im bardziej irracjonalnie brzmi dane zdanie, tym lepiej.

Krok 2. Wskazanie najlepszego rozwiązania danego problemu a. Zidentyfikuj najlepsze rozwiązanie danego problemu i określ przedział czasowy. Wskaż jasno, jaki cel będzie stanowił w przyszłości najlepsze rozwiązanie danego problemu. Najwłaściwszym celem będzie taki, z którym koliduje jedno z przekonań. Wybierz odpowiedni moment w przyszłości, w którym dany cel zostanie osiągnięty. b. Stwórz związany ze wskazanym celem stan zasobny i go zakotwicz. Wyobraź sobie, że wkraczasz właśnie w ten punkt w przyszłości. • Jaki jesteś jako osoba doświadczająca tego celu? • Jakie inne zmiany zaszły? Zwróć szczególną uwagę na to, jak to jest, kiedy bardziej konstruktywne przekonanie nie jest niczym ograniczone i zostaje w pełni wykorzystane. Wybierz impuls wywołujący stan zasobny i go zakotwicz. c. Wyobraź sobie, jakie trudności przezwyciężyłeś, aby osiągnąć zamierzony cel. Teraz popatrz wstecz i zobacz, jakie przeszkody pokonałeś, aby dotrzeć do tego pomyślnego punktu w czasie. d. Zidentyfikuj źródło trudności. Spójrz jeszcze dalej wstecz, na chwilę (lub chwile), kiedy pojawiły się przeszkody. Wyobraź sobie, że wkraczasz z powrotem w tamten kluczowy moment. Zwróć szczególną uwagę na to, jak to było wówczas, kiedy niekonstruktywne przekonanie nasilało się i tak funkcjonowało. Wielu z nas łatwiej jest myśleć o chwili, kiedy funkcjonujące wcześniej negatywne schematy nabrały ostrości, jak o przekonaniu, które da się ująć w słowa. Przykładowo można wymienić: doświadczenia regularnego bycia wykorzystywanym lub zaniedbywanym, problemy rozwojowe, narkomanię, chroniczne

134

Biblia NLP

trudności takie jak zaburzenia koncentracji, poważną porażkę zawodową czy toksyczną relację, która zniszczyła samoocenę. Możesz więc zidentyfikować moment, w którym zaburzone lub niezasobne przekonanie oraz towarzysząca mu fizjologia wyłoniły się jako rozpoznawalny stan. Odpowiednią chwilą do wskazania na linii czasu może się okazać ta, w której sprawy miały się najgorzej i trudno było dostrzec jakiekolwiek pozytywne rozwiązanie. e. Zwróć uwagę na rozbieżności dzielące sprzeczne przekonania. Zauważ, że przyszłe konstruktywne przekonanie oraz przeszłe negatywne przekonanie składają się z dwóch przeciwstawnych elementów, takich jak logika i emocja, racjonalność i intuicja, przekonania dziecinne i przekonania dojrzałe. Na przykład poprzez przeciwstawienie „Nie jestem w stanie odnieść sukcesu albo ludzie oczekują ode mnie za dużo” oraz „Służą mi wartościowe wyzwania i cieszę się, że mogę dawać wyraz mojemu pragnieniu sukcesu” można wskazać na potrzebę bezpieczeństwa i chęć unikania zawstydzenia, a jednocześnie pragnienie przygody i ryzyka. f. Zidentyfikuj dwa przekonania jako części, którym towarzyszą określone stany. Zwróć uwagę na to, w jak różny sposób przejawiają się sprzeczne przekonania w Twojej fizjologii. Twoim schematom myślenia, silnym emocjom i różnym elementom fizjologii towarzyszą dwa różne, sprzeczne stany. Zauważ zwłaszcza asymetrię w uczuciach lub mowie ciała, np. w gestach, które wykonujesz odmiennie, w zależności od stanu. Na użytek niniejszego wzorca pomyśl o nich jak o dwóch częściach.

Krok 3. Zajęcie metapozycji Wskaż metapozycję, która znajduje się poza Twoją linią czasu i która jest zdysocjowana od przekonań i tożsamości. Zajmij tę pozycję.

Krok 4. Wywołanie niezgodnego, przeciwstawnego przekonania Niech obie części wyrażą swoje przekonania względem siebie nawzajem. Najprawdopodobniej okażą nieufność i wstręt oraz wygłoszą różne negatywne sądy. a. Niech obie części staną naprzeciw siebie i zwrócą się przodem do siebie. Zwróć uwagę na to, jak zmienia się percepcja każdej części. Możesz zauważyć m.in., że przyszła część uważa, iż przeszła część stanowi reakcję na formułowane przez dorosłych niesprawiedliwe oceny, których jako dziecko bardzo chciałeś unikać. Oznacza to prawdopodobnie, że dana część raczej potrzebuje pomocy w uwolnieniu swojego potencjału, a nie że jest ona odrażająca lub zwyczajnie zagraża ewentualnemu sukcesowi.

Biblia NLP

135

b. Zidentyfikuj pozytywne motywacje, którymi kieruje się każda część. Zidentyfikuj konstruktywne pobudki, którymi kierują się obie części. Niech każda część rozpozna pozytywne motywacje tej drugiej.

Krok 5. Zidentyfikowanie wspólnej misji obu części Wciąż zajmując metapozycję, zidentyfikuj misję, którą obie części mogą realizować wspólnie, a która jest zgodna z Twoimi wyższymi wartościami; np. odniesienie sukcesu poprzez odpowiednie przygotowanie i zastosowanie skutecznych strategii; przykład ten ujmuje pozytywną istotę obu części.

Krok 6. Zbadanie zasobów każdej części, które mogą pomóc stworzyć pozytywną przyszłość Pomyśl o tym, jakie obie części posiadają zasoby i zdolności oraz w jaki sposób mogą je wykorzystać, pomagając sobie wzajemnie na drodze do pozytywnej przyszłości, której już przyjrzałeś się w tym procesie. Przypomnienie pozytywnych pobudek i wspólnej misji obu części pomoże Ci pozyskać jeszcze więcej zasobów i zdolności. Na przykład scenariusz Twojej przyszłości będzie zależał zarówno od Twoich zdolności analitycznych, jak i od Twojego zaangażowania w najważniejsze etapy działań prowadzących do pozytywnego celu i w samo dążenie do niego. a. Uzyskaj od obu części zgodę na współpracę. Uzyskaj od obu części wypływającą z ekologii zgodę na połączenie ich zasobów i wypełnienie wspólnej misji. Dzięki zharmonizowaniu ich zasobów sprawiasz, że Twoje niegdyś sprzeczne części stają się gotowe do nowego, silnego uspójnienia. b. Jeśli zachodzi taka potrzeba, pracuj z ograniczającymi przekonaniami, które tkwią głębiej. W tym momencie możesz odkryć ograniczające Cię przekonania, które znajdują się jeszcze głębiej i są jeszcze bardziej zaniedbane niż te dotychczas wydobyte. Jeżeli niniejszy proces nabrał odpowiadającego Ci rozpędu, prawdopodobnie będziesz mógł zaktualizować i ulepszyć owe przekonania. Jeżeli okażą się one trudne, być może zechcesz poddać je temu samemu procesowi (począwszy od kroku 1.) innym razem. Kotwica, którą założyłeś, pomoże Ci zrobić to skuteczniej.

Krok 7. Zmiana zakotwiczenia stanu zasobnego i praca z kotwicą Wróć do tego punktu na Twojej linii czasu, który reprezentuje Twoją pożądaną tożsamość w przyszłości. Zmień zakotwiczenie stanu, który jest spójny z ową tożsamością. Stan ten zasadza się na Twoim pozytywnym zamiarze oraz na poczuciu wspólnej misji obu części. Stan, którego dotyczy zmiana zakotwiczenia, jest tak naprawdę pogłębioną i wzmocnioną wersją pierwszego przyszłego stanu, który zakotwiczyłeś wcześniej.

136

Biblia NLP

a. Przytrzymując kotwicę, przejdź do momentu poprzedzającego mniej konstruktywną tożsamość. Przytrzymując kotwicę, zejdź z linii czasu i cofnij się do momentu, który znajduje się tuż przed przeszłą, mniej konstruktywną tożsamością. b. Przesuń swoje przyszłe, konstruktywne „ja” do tego punktu i wejdź w rolę mentora. Niech Twoje przyszłe, konstruktywne „ja” cofnie się wzdłuż linii czasu do tego punktu oraz pełni funkcję Twojego mentora w przeszłości, udziela Ci potrzebnego wsparcia oraz przekazuje zasoby. c. Przyjmij naukę mentora, zajmując pierwszą pozycję percepcyjną. Zasocjuj się z przeszłą tożsamością i przeżyj tamten moment; odbierz naukę i przyjmij zasoby od swojego przyszłego, konstruktywnego „ja”. d. Zabierz zasoby do punktu w przyszłości, aby obie części dysponowały tym samym. Koncentruj się na zasobach obu tożsamości i na pozytywnych zmianach, które właśnie zachodzą. Powoli zacznij wraz z uzyskanymi zasobami przemieszczać się po linii czasu w przód, aż znajdziesz się w punkcie, który wyznaczyłeś w przyszłości. Dzięki temu obie części będą miały takie same zasoby. Zwróć uwagę na wszelkie zmiany, które zaszły w Tobie, a które wynikają z zachodzącej integracji sprzecznych przekonań.

Krok 8. Zajęcie metapozycji przeciwległej (leżącej po przeciwnej stronie linii czasu) wobec pierwszej metapozycji Przypomnij sobie metapozycję, którą stworzyłeś wcześniej poza swoją linią czasu. Stwórz nową metapozycję po przeciwnej stronie linii czasu. Zajmij nową metapozycję. a. Wpraw w ruch samego siebie (ze swojej metapozycji) oraz obie części. Wyobraź sobie, jak przeszłe i przyszłe części idą ku sobie, wzdłuż linii czasu, oraz jak Ty sam przemieszczasz się z zajmowanej metapozycji w kierunku linii czasu, w tym samym tempie co części. b. Przyłącz do siebie tożsamości. Kiedy dwie części się spotkają, wyciągnij ręce, przyciągnij obie tożsamości i przyłącz je do samego siebie. c. Wejdź na swoją linię czasu i zajmując pierwszą pozycję percepcyjną (zasocjowaną), zwróć się twarzą do przodu. Tam odbieraj wszystkie bodźce za pomocą swoich części w pełni zintegrowanych w jedną całość. Spójrz na siebie jak na jedną, pełną, bogatą tożsamość. d. Idź naprzód w czasie do pożądanego stanu, który stworzyłeś, aż dotrzesz do punktu, w którym stworzyłeś pożądany stan.

Krok 9. Sprawdzenie rezultatu Zwróć uwagę, jak to jest myśleć o sprzecznych przekonaniach, od których zaczynałeś. Powinieneś się czuć znacznie bardziej zasobny i zgodny wewnętrznie niż dawniej. Biblia NLP

137

Dodatkowa rada Jeżeli konflikt dotyczy więcej niż dwóch części lub problemów, możesz je połączyć albo przeprowadzić procesy ich integracji po kolei, jedna para na raz. Pamiętaj, że jest to wzorzec wymagający zaawansowanych umiejętności — przed jego wykonaniem konieczne mogą się okazać dodatkowy trening i konsultacje.

RÓŻNICOWANIE RAM PRZEKONAŃ Idea, według której obserwowanie życia polega na przemieszczaniu się z miejsca na miejsce oraz wykonywaniu mnóstwa oczywistych czynności, to iluzja typowa dla ciasnych umysłów. — Charles Horton Cooley Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Zakwestionuj ograniczające przekonanie lub założenie oraz rozważ inne możliwe opinie. Aby ułatwić opanowanie tej umiejętności do perfekcji, wzorzec ten wykorzystuje prawo niezbędnej różnorodności. Wprowadzone do cybernetyki przez Williama Rossa Ashby’ego prawo niezbędnej różnorodności mówi, że jeżeli system ma być stabilny, liczba stanów jego mechanizmu kontrolnego musi być większa lub równa liczbie stanów w systemie kontrolowanym. Ashby podsumowuje prawo zdaniem: „jedynie różnorodność może zniszczyć różnorodność”6. W NLP wykorzystujemy wzorzec różnicowania ram przekonań, aby podać w wątpliwość niezasobne przekonanie i rozluźnić jego „włókna nerwowe”. Dzięki temu osłabiamy dane przekonanie i robimy miejsce dla bardziej zasobnego.

Krok 1. Stworzenie siatki Wyobraź sobie dwuwymiarową siatkę: na jednej osi odcinki czasu „Przeszłość”, „Teraźniejszość” i „Przyszłość”, a na drugiej osi pozycje percepcyjne „Ja”, „Druga osoba” i „Obserwator”.

Krok 2. Zajęcie pierwszej pozycji percepcyjnej („Ja”) Zasocjuj się z komórką, w której spotyka się pozycja „Ja” oraz odcinek czasu „Teraźniejszość”. Zwróć uwagę na wszelkie ograniczające przekonania, które dotyczą Twoich celów, a pojawiają się w tej komórce. 6

W.R. Ashby, Wstęp do cybernetyki, tłum. mgr inż. B. Osuchowska i dr inż. A. Gosiewski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1961, s. 290.

138

Biblia NLP

Krok 3. Wyjście z siatki Wyjdź poza siatkę, a ograniczające przekonania zostaw we właściwej im komórce.

Krok 4. Powtórzenie tego samego z pozostałymi komórkami Wykonaj kroki 2. i 3. dla wszystkich pozostałych komórek. O ile sytuacja nie dyktuje innego porządku, wykorzystaj ten zaproponowany poniżej. Zanim zaczniesz, zapoznaj się ze znaczeniem poszczególnych komórek. a. Pierwsza pozycja, „Przyszłość” Potraktuj tę komórkę jako przyszłość, w której problemy ograniczonych przekonań i związanych z nimi kwestii zostały rozwiązane. b. Druga pozycja, „Przyszłość” Wyobraź sobie mentora, który wspiera Twoją zasobność oraz bezgranicznie wierzy w Ciebie i w Twoją zdolność do zmiany. c. Trzecia pozycja, „Przyszłość” Wyobraź sobie mądrą, współczującą istotę, która obserwuje Twoją przyszłość. d. Druga pozycja, „Teraźniejszość” Wyobraź sobie mentora w teraźniejszości. e. Trzecia pozycja, „Teraźniejszość” Wyobraź sobie mądrego, współczującego obserwatora, który widząc szczegóły Twojej teraźniejszości, ma jednocześnie jej szeroki ogląd. f. Pierwsza pozycja, „Przeszłość” Wyobraź sobie samego siebie w przeszłości. Spójrz z pozytywnej perspektywy na swoje osiągnięcia, talenty i umiejętności, a także na marzenia, które do tego czasu już się spełnią. g. Druga pozycja, „Przeszłość” Pomyśl o prawdziwej lub wyobrażonej osobie, która jest ważnym mentorem z przeszłości. Wyobraź sobie, że patrzy ona z cennej perspektywy na Twoją obecną sytuację. h. Trzecia pozycja, „Przeszłość” Pomyśl o obserwatorze, który patrzy z obiektywnej i współczującej perspektywy na Twoją przeszłość, oraz o tym, jak to się odnosi do Twojej przyszłości.

Krok 5. Spojrzenie na samego siebie i na ograniczające przekonania z perspektywy poszczególnych komórek Spójrz na samego siebie i na ograniczające przekonania (które odnalazłeś w pierwszej pozycji percepcyjnej, w „Teraźniejszości”) z perspektywy każdej kolejnej komórki opisanej powyżej. Ze wszystkich tych punktów widzenia wyprowadź alternatywne przekonanie lub wartościowy komunikat, aby łatwiej było Biblia NLP

139

„Tobie” w pierwszej pozycji, w „Teraźniejszości” podać w wątpliwość ograniczające przekonania, które odnalazłeś w tej komórce, oraz otworzyć się na odmienne.

Krok 6. Zintegrowanie nowych, cennych informacji w pierwszej komórce Zasocjuj się ze swoją pierwszą pozycją w „Teraźniejszości”, gdzie znajdują się ograniczające przekonania. Tym razem odbierz inne możliwe przekonanie bądź komunikaty z pozostałych komórek. Zwróć uwagę, jak zmienia to sposób, w jaki odbierasz ograniczające przekonania, oraz Twój stan w tej komórce. Stwierdź wprost, że jesteś bardziej otwarty na odmienne punkty widzenia, oraz opisz, jak je odbierasz: „Jestem otwarty na pomysł…”.

Dodatkowa rada Będziesz musiał stworzyć siatkę, aby śledzić odmienne, zasobne komunikaty. Jeżeli masz wiele pomysłów, zapisuj je na bieżąco, a każdy poprzedzaj nazwą komórki, w której się znajdujesz w danym momencie. Zacznij od ograniczających przekonań.

SPRZECZNE I SPRZĘŻONE PRZEKONANIA Wśród najtęższych umysłów zwyciężyła opinia, że oto nadszedł czas, aby przekonanie stopniowo zastępować wiedzą; przekonanie, które nie wyrastało z wiedzy, uznaje się za przesąd i jako takiemu należy się przeciwstawiać. — Albert Einstein Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Zastąp stres i frustrację poczuciem siły i pewności siebie, a tym samym rozwiąż problem sprzecznych i sprzężonych przekonań. Niniejszy wzorzec wykorzystuje się przede wszystkim w sytuacjach interpersonalnych. Określając przekonania mianem sprzężonych, mamy na myśli takie, które na poziomie podświadomym utrudniają osiągnięcie sukcesu, ponieważ są ściśle związane z innymi przekonaniami.

Krok 1. Sytuacja Zidentyfikuj sytuację, w której Twoje przekonania stoją w sprzeczności z przekonaniami drugiej osoby.

140

Biblia NLP

Krok 2. Twoje przekonanie Opisz swoje przekonania, które kolidują z przekonaniami drugiej osoby.

Krok 3a. Przekonania drugiej osoby Opisz przekonania drugiej osoby, które kolidują z Twoimi. Zasocjuj się w pełni z nimi. Zidentyfikuj, które przekonanie stanowi zarzewie konfliktu. Poniżej znajdziesz przykłady typowych przekonań. Prawdopodobnie jedno z nich okaże się adekwatne do Twojej sytuacji. Oznacz wybrane przekonanie symbolem „DrOs” (od: „druga osoba”; w ten sposób wskażesz przekonanie drugiej osoby, z którym nie zgadza się Twoje) oraz obrysuj kółkiem odpowiednie słowa (np. „jest” lub „nie jest”). Pamiętaj, że identyfikujesz ograniczające przekonanie drugiej osoby. a. Cel jest/nie jest pożądany czy wart zachodu. b. Wynik jest/nie jest osiągalny. c. Działania konieczne do osiągnięcia celu są/nie są odpowiednio szczegółowo opisane, zrozumiałe, odpowiednie czy zgodne z ekologią. d. Dysponuję/Nie dysponuję umiejętnościami czy talentami, których będę potrzebować, aby osiągnąć cel. e. Zasługuję/Nie zasługuję na to, aby osiągnąć ten cel. f. Jestem/Nie jestem odpowiedzialny za ten cel.

Krok 3b. Sprzężone przekonania Wyjdź ze stanu towarzyszącego przekonaniu, które wywołuje konflikt. Poszukaj sprzężonych przekonań, czyli TWOICH przekonań w jakiś sposób wzmacniających przekonania ograniczające DRUGIEJ OSOBY, które Ty odbierasz jako kłopotliwe. Wykorzystaj powyższą listę. Oznacz wybrane przekonanie jako sprzężone — posłuż się przy tym symbolem „S”.

Krok 4. Metapozycja Zajmij metapozycję, w której uwolnisz się od rzeczywistości konfliktu czy sprzężenia. Przyjmij świeżą perspektywę. Znajdź inne możliwe układy odniesienia i koncepcje, które pomogą Ci odkryć innowacyjne i praktyczne rozwiązania. Poniższe kroki to pomocne techniki NLP, które mają wspierać procesy zmiany takie jak ten. a. Presupozycje Zapisz leżące u podstaw przekonań presupozycje. Zwykle mają one charakter podświadomy, będziesz więc musiał pilnować, aby myśleć poza swoim

Biblia NLP

141

obowiązującym i utrwalonym układem odniesienia. Pomogą Ci w tym następujące przykłady: 1) „Nie istnieje jedna właściwa mapa” a „Mam jedyną prawdziwą mapę”. 2) „Za każdym zachowaniem (przekonaniem) stoi dobra intencja” a „To zachowanie (przekonanie) jest negatywne i musi zostać wyeliminowane”. 3) „Ludzie posiadają wszelkie zdolności, jakich im potrzeba” a „Niektórzy ludzie po prostu są wybrakowani”. 4) „Wszyscy należymy do jednego większego ekosystemu” a „Jesteśmy niezależnymi jednostkami, a kontekst nie ma znaczenia”. b. Pozytywne intencje Zasocjuj się z powrotem ze stanami towarzyszącymi przekonaniom i objaśnij pozytywne intencje, które leżą u podstaw każdego z nich. c. Poziom metaprogramu Wróć do metapozycji, którą stworzyłeś, oraz zidentyfikuj na poziomie metaprogramu podobieństwa i różnice między przekonaniami. (Jeśli zachodzi taka potrzeba, zajrzyj do części poświęconej metaprogramom). d. Wspierający stan Zasocjuj się z pozycjami właściwymi wszystkim przekonaniom, tym razem identyfikując stan, który najmocniej wspiera każde z nich.

Krok 5. Pozytywny fundament Wróć do pierwszej metapozycji i odpowiedz na poniższe pytania w odniesieniu do każdego przekonania, które zidentyfikowałeś. Jak możesz uzupełnić brakującą presupozycję? Jak możesz w sposób konstruktywny zrealizować pozytywne intencje danych przekonań? Jak możesz uspójnić i zrównoważyć schematy z poziomu metaprogramu? Jak możesz zmienić stan swój lub drugiej osoby, tak aby sprzyjał otwartości na konstruktywne i ekologiczne rozwiązanie?

Krok 6. Stan zasobny Wywołaj stan zasobny, który obejmie wyłaniające się pozytywne przekonania. Utrzymaj ten stan, zajmując pierwszą pozycję percepcyjną. Stąd odegraj w myślach, w jakie nowe sposoby możesz odpowiadać drugiej osobie podczas rozmowy.

142

Biblia NLP

NEGOCJACJE WEWNĘTRZNE Nie wyrządzam sobie krzywdy, a jednak jestem własnym katem. — John Donne Wygraj bitwę o siłę woli oraz skutecznie osiągnij wewnętrzną spójność. Wyeliminuj autosabotaż i uwolnij energię, aby móc przyjmować aktywną postawę i twórczo rozwiązywać problemy. Ciesz się przyjemnościami, wiedząc, że prowadzisz zrównoważone życie. To wszystko jest możliwe, kiedy Twoje części skutecznie razem współpracują. Część to konstelacja różnych pobudek i postaw. Przeważnie jest ona podświadoma, a także nierzadko — według Twoich świadomie przestrzeganych norm — irracjonalna. Część stanowi nośnik stanu, który możesz przywołać i z którym możesz się zasocjować, kiedy jest to potrzebne.

Krok 1. Wybór zachowania Wybierz zachowanie, które według Ciebie odwraca Twoją uwagę od sukcesu lub doskonałości oraz które reprezentuje dwa aspekty lub dwie części Ciebie.

Krok 2. Zidentyfikowanie części Określ, która część odpowiada za negatywne zachowanie i nie dopuszcza żadnych innych rozwiązań. Zidentyfikuj także tę część, która sprawia, że niepokoisz się negatywnym zachowaniem. Wyraża ona Twoje przygnębienie z powodu nieosiągania zamierzonego celu lub bycia mało spójnym ze swoimi wyższymi wartościami.

Krok 3. Wyszczególnienie celów, do których dążą części Opisz, czego pragną poszczególne części. Pomyśl o tym w kategoriach celów, które chcą osiągnąć. Możesz się zidentyfikować (lub zasocjować) z daną częścią i mówić z jej punktu widzenia, aby wyczerpująco ująć jej cele za pomocą głównych systemów reprezentacji (wzrokowego, słuchowego i kinestetycznego), wartości i sytuacji, które stymulują daną część. W ten sposób przyjrzyj się każdej części z osobna. Jakie cele wspiera dana część? Mogą to być pozytywne cele, nawet jeśli nie udaje się jej ich osiągnąć. Nie zakładaj, że dana część zmierza do osiągnięcia negatywnych celów. Mogą one bowiem okazać się tylko efektami ubocznymi. Jeżeli jednak wchodzą w grę wtórne korzyści (np. unikanie podejmowania wysiłku lub uciekanie przed konfrontacją), będzie to wskazówka, że właśnie ta część może odpowiadać za niepożądane wyniki (lub przynajmniej nie umie im zapobiec).

Biblia NLP

143

Krok 4. Zidentyfikowanie metacelów, do których dana część coś wnosi Jak sobie pewnie przypominasz, metacel jest to cel wyższego rzędu. Na przykład jeżeli jakaś część dąży do celu, którym jest zjedzenie przed snem przekąski bogatej w węglowodany, metacelem może się okazać to, że dana część nauczyła się, iż w ten sposób zmniejszy obawę przed źle przespaną nocą, a nawet pomoże w spaniu. Jeżeli przyszło Ci do głowy, że metacelem było uczynienie Cię grubym, prawdopodobnie należałoby to uznać za wynik niezamierzony. Z drugiej strony niektórzy ludzie, kiedy chudną, czują się bardziej bezbronni. W ich przypadku metacelem, który wiąże się z przybieraniem na wadze lub otyłością, może być zmniejszanie podatności na zranienie oraz, ewentualnie, zwracanie na siebie mniejszej uwagi płci przeciwnej — jako niedojrzały sposób na obronę przed byciem wykorzystanym jako dziecko, co tak naprawdę skończyło się dawno temu.

Krok 5. Doprowadzenie do porozumienia między częściami Upewnij się, że każda część rozumie pozytywne wartości i odgrywane role, za które odpowiada ta druga. Przekaż każdej części, w jaki sposób jej zachowanie szkodzi działaniom tej drugiej, oraz wytłumacz, dlaczego stanowi to problem.

Krok 6. Wynegocjowanie zgody Wynegocjuj zgodę między częściami. Zacznij od pytań typu: „Jeśli druga część zgodzi się powstrzymać od szkodzenia tobie, czy i ty powstrzymasz się od szkodzenia jej?”. Uzyskaj wewnętrzne odczucia udzielanych odpowiedzi. Pracuj z częściami tak długo, aż osiągną porozumienie. Im lepiej rozumiesz potrzeby, które części starają się zaspokoić (poprzez rozumienie ich pozytywnych intencji i odgrywanych ról), tym skuteczniej będziesz prowadził negocjacje.

Krok 7. Przypieczętowanie umowy Zaproponuj częściom okres próbny, podczas którego zaangażują się we współpracę. Poproś także, aby dały Ci znać, jeżeli z jakiegokolwiek powodu będą niezadowolone — wówczas będzie konieczne powtórzenie negocjacji.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach obserwuj, czy Twoje problematyczne zachowanie zmienia się na lepsze i czy zyskujesz więcej nowych, zasobnych

144

Biblia NLP

zachowań. Zwracaj uwagę na wszelkie problemy związane z ekologią lub inne niuanse, które mogą wymagać dalszych negocjacji. Obserwuj, czy istnieje więcej części, które należałoby włączyć do negocjacji w sprawie danego problemu.

ZNIESIENIE POCZUCIA IDENTYFIKACJI Pamięć stanowi sposób na zatrzymanie tego, co kochasz, tego, kim jesteś, tego, czego nie chcesz nigdy stracić. — Kevin Arnold Uwolnij się i uzyskaj nowe możliwości dzięki zniesieniu poczucia identyfikacji z ograniczającymi Cię przekonaniami. Czasami utożsamiamy się nadmiernie z pewnymi aspektami naszych doświadczeń życiowych, m.in. przekonaniami, ciałem, płcią lub rasą. Sama taka postawa bywa ograniczająca. Tymczasem potrafimy także identyfikować się nadmiernie z jeszcze bardziej ograniczającymi aspektami samych siebie, np z takimi schematami zachowania lub myślenia, które sprawiają, że stajemy się ofiarami, osobami zależnymi lub nieszczęśliwymi w jeszcze inny sposób. Organizacje terrorystyczne są znane z tego, że bardzo starannie opracowują swoją propagandę, aby doprowadzić do nadmiernej identyfikacji jednostki z wypaczonymi wartościami, przekonaniami i poglądami, które jej przekazują. Trudno się dziwić, że młode, jakby pogrążone w lunatycznym transie osoby są gotowe przymocować bombę do własnego ciała i poprzez samobójczą śmierć zabić niewinnych ludzi, aby ocalić swoje wykoślawione poczucie identyfikacji, które wcześniej w nich wykształcono. Wzorzec ten służy do znoszenia poczucia nadmiernej identyfikacji.

Krok 1. Stworzenie wspierającego przekonania Wypróbuj następujące przekonanie: Masz pewne „ja” funkcjonujące poza okolicznościami, w których się znajdujesz, poza znanymi Ci zdolnościami, zachowaniami, sposobami przejawiania kreatywności, mową, zmaganiami, a nawet poza Twoimi myślami.

Krok 2. Zniesienie poczucia identyfikacji z określonym językiem Zmień ramę wszystkich dotyczących Cię spraw, takich jak te wymienione przykładowo w kroku 1.

Biblia NLP

145

Wykorzystaj choćby zdanie: „Mam [wskaż to, co Ciebie dotyczy, np. talent], ale nie jestem [wymień to samo, np. talentem]”. Uwzględnij także myśli: „Nie jestem moimi myślami”.

Krok 3. Zniesienie poczucia identyfikacji poprzez trans Poprzez stan głębokiego odprężenia odczuj samego siebie jako coś więcej niż zbiór elementów z kroku 1.: „Jeśli stracę [wskaż co], istota mojego »ja« się nie zmieni”.

Krok 4. Zmiana własnego spojrzenia na samego siebie i na swoje cechy Zwróć uwagę na to, że możesz myśleć o swoich cechach jako pewnych funkcjach — jako sposobach uzyskiwania określonych wyników lub podążania własną drogą przez świat. Przyjrzyj się, jak odczuwasz własne „ja”, które jest czymś więcej niż tylko zbiorem pewnych funkcji.

Krok 5. Wsłuchanie się w swoją transcendentną tożsamość Wsłuchaj się w swoje poczucie szerzej pojmowanego „ja”, które istnieje także poza sprawami, z którymi się identyfikujesz. Zwróć uwagę na to, jak odczuwasz stan czystej świadomości, którą posiadasz w transie lub podczas medytacji. Wskaż słowo lub stwórz zdanie, które oddaje sedno tego doświadczenia, lub sprawdź, jaki symbol przychodzi Ci do głowy. Słowa lub symbole, które pojawiają się spontanicznie, mogą okazać się najbardziej wymowne.

Krok 6. Wzmocnienie swojego szerzej pojmowanego „ja” Zwróć uwagę na submodalności, jakie składają się na odczucie szerzej pojmowanego „ja”. Zintensyfikuj je w dowolny sposób, który zacieśnia ten związek oraz wzmacnia Twoją identyfikację. Przesuń szerzej pojmowane „ja” do centrum swojej egzystencji oraz umieść w jego środku swoją świadomość. Wyobraź sobie, jak to jest żyć z poczuciem szerzej pojmowanego „ja” oraz z tego poziomu podejmować wszelkie działania.

146

Biblia NLP

ROZWIĄZYWANIE WEWNĘTRZNYCH KONFLIKTÓW Jest bardzo ważne, abyśmy definiowali samych siebie nie tylko w kategoriach, kim jesteśmy, lecz również i kim nie jesteśmy. — Anthony Robbins, Obudź w sobie olbrzyma Wykonanie tego wzorca prowadzi do rozwiązania bardzo powszechnego problemu braku zgody między częściami. Kiedy walczysz ze sobą, czy coś zrobić, czy też z tego zrezygnować, albo gdy zwlekasz i zdaje Ci się, że kłócisz się sam ze sobą, wykorzystaj właśnie tę technikę.

Krok 1. Konflikt Wskaż wewnętrzny konflikt. Może to być coś, do czego masz ambiwalentny stosunek, albo określony sposób, w jaki sabotujesz własne działania lub uniemożliwiasz samoakceptację.

Krok 2. Wspomnienie Przywołaj wspomnienie sytuacji, w której doświadczyłeś wskazanego konfliktu wewnętrznego. Spójrz na niego z pozycji obserwatora.

Krok 3. Zajęcie stanowiska Zajmij pierwszą pozycję percepcyjną po jednej stronie konfliktu. Wejdź w doświadczenie. Z tej pozycji przyjrzyj się PRZECIWNEJ stronie konfliktu. Zwróć uwagę, czego w tym czasie doświadczasz za pośrednictwem poszczególnych zmysłów.

Krok 4. Dobra intencja Zajmując wciąż tę samą pozycję percepcyjną, poproś drugą stronę, aby wyraziła wszystkie swoje dobre intencje, w tym wszelkie przekonania i cele, jakie tylko potrafi przekazać stronie, po której się znajdujesz.

Krok 5. Zamiana Teraz wejdź w obręb drugiej części i tutaj powtórz kroki 3. i 4.

Krok 6. Powtórka Powtarzaj kroki 4. i 5. tak długo, aż obie strony dobrze się nawzajem zrozumieją. Pamiętaj, aby uwzględnić przekonania, wartości i cele. Biblia NLP

147

Krok 7. Metapozycja Przejdź do metapozycji, która znajduje się ponad częściami. Stąd poproś swoje części, aby zaproponowały takie rozwiązania lub cele, które według nich będą satysfakcjonujące dla obu stron. Zapytaj o obawy związane z wysuniętymi propozycjami oraz weź pod uwagę wszelkie problemy dotyczące ekologii. Prowadź burzę mózgów tak długo, jak uznasz za konieczne, by wypracować odpowiednio duży zbiór pomysłów.

Krok 8. Nowa część Zwróć uwagę na to, że nowy zbiór pomysłów jest zlepkiem wartości i wyższych intencji obydwu części. Jest także pewnym programem. Poczuj, jak by to było potraktować ów zbiór pomysłów jako samoistną część. Przyłącz ją do siebie i zaakceptuj jako ważną część.

Krok 9. Rzutowanie w przyszłość i sprawdzenie rezultatu Wyobraź sobie przyszłość, w której nowa część współtworzy osiągane przez Ciebie wyniki. Jeżeli zajdzie taka potrzeba, powtórz cały proces, aby rozwiać ewentualne obawy związane z ekologią lub rozwiązać inne problemy. Sprawdź rezultat w życiu codziennym. Jeśli okaże się to konieczne, wróć do wzorca.

GODZENIE SIĘ Z RODZICAMI Wszyscy wiedzą, jak należy wychowywać dzieci, oprócz tych ludzi, którzy je mają. — P.J. O’Rourke Autorem tego wzorca jest Robert McDonald. Odblokuj sporą dawkę energii, swoją kreatywność i rozwój osobisty, rozstrzygając kwestie, które dzielą Ciebie i rodziców. Możesz to zrobić W MYŚLACH, niekoniecznie w bezpośredniej obecności rodziców. Konflikt z rodzicami może mieć charakter do pewnego stopnia podświadomy, lecz nie staje się przez to mniej dotkliwy. Przykładem problemu, który tkwi głębiej, jest to, że wielu z nas przejęło podejście, jakie rodzic (lub inny opiekun) miał w stosunku do nas jako dzieci — a to nie tylko nas bezpośrednio ogranicza, lecz także utrudnia pełne korzystanie z zasobów, które od niego otrzymaliśmy. Wielu ludzi nadal walczy ze swoimi rodzicami — albo w rzeczywistości, albo z ich reprezentacjami w swoim wnętrzu. Niektórzy zauważają, że przekazują swoim dzieciom te same treści, tym samym tonem, jak robili to ich rodzice, lecz nie potrafią tego kontrolować. Chociaż obiecywali sobie wiele razy: „Nigdy nie będę taki jak mój ojciec” lub „Nigdy

148

Biblia NLP

nie będę taka jak moja matka”, raz za razem łapią się na schematach myślenia i zachowania identycznych z tymi, według których funkcjonowali ich rodzice. Pierwsza strategia, jaką zapewne zauważysz w zachowaniu klienta, który zwróci się do Ciebie z prośbą o pomoc w rozwiązaniu tego rodzaju problemu, polega na tym, że stara się on kontrolować odruchowe reakcje za pomocą siły woli. Czasami takie podejście bywa skuteczne, lecz ostatecznie nasze programowanie (błędnie przez niektórych nazywane genami) zwycięża. Klient nie może tego uniknąć tylko dlatego, że ciągle o tym myśli. Powinieneś zatem wyjaśnić najpierw swojemu klientowi, że jego rodzice robili to, co uważali za najlepsze w ramach posiadanych zasobów w dziedzinie edukacji, kwalifikacji, finansów czy wiedzy na temat rodzicielstwa. Rodzice traktowali dziecko (Twojego klienta), tak samo jak ich rodzice (dziadkowie Twojego klienta) traktowali ich samych. Chroniczny konflikt, toksyczny krytycyzm i surowa dyscyplina nie muszą być jednak spadkiem dziedziczonym z pokolenia na pokolenie. Najbardziej elegancki, a jednocześnie przynoszący spokój umysłu sposób, w jaki pomożesz klientowi przezwyciężyć trudną sytuację, opiera się na jego gotowości do wybaczenia rodzicom błędów, na które ci nie mieli wpływu.

Krok 1. Wskazanie na użytek niniejszego wzorca jakiegoś konfliktu z rodzicami Przypomnij sobie jakiś konflikt z rodzicem lub opiekunem (rodzicami lub opiekunami). Problem nie musi być aktualny. Wzorzec możesz wykonać, nawet jeśli Twoi rodzice (opiekunowie) już odeszli. Wybierz problem, który chciałbyś rozwiązać albo który Twoim zdaniem w jakiś sposób Cię ogranicza, np. absorbuje Twoją umysłową lub emocjonalną energię. W kolejnych krokach będziemy pracować z Twoimi wewnętrznymi reprezentacjami obojga rodziców. Jeżeli Twoja sytuacja jest nieco inna, wybierz osobę, która się Tobą opiekowała lub miała na Ciebie wpływ, oraz zastąp nią rodzica tej samej płci.

Krok 2. Wsłuchanie się w negatywne reprezentacje swojej matki Skup się na tych miejscach w swoim ciele i w przestrzeni umysłowej, w których znajdujesz uczucia i inne reprezentacje związane z konfliktem i negatywnymi aspektami postaci matki.

Krok 3. Zgromadzenie reprezentacji Wyobraź sobie, jak związane z konfliktem reprezentacje spływają z całego Twojego ciała i umysłu do lewej dłoni. Rób to tak długo, aż zgromadzisz wszystkie reprezentacje w swojej dłoni.

Krok 4. Stworzenie z reprezentacji określonego kształtu Zachęć reprezentacje, aby zachowywały się jak energia, która może połączyć się w trwały, widoczny kształt. Biblia NLP

149

Krok 5. Przełamanie stanu Wyrwij się z bieżącego stanu. W tym celu np. pomyśl o trasie jakiejś podróży albo zawiąż sznurówki.

Krok 6. Powtórzenie kroków od 2. do 5. dla negatywnych reprezentacji swojego ojca Wsłuchaj się w negatywne reprezentacje ojca, zgromadź je w PRAWEJ dłoni i stwórz z nich trwały kształt. Następnie wyrwij się z bieżącego stanu.

Krok 7. Ujawnienie dobrych intencji matki i ojca Zapytaj obraz swojej matki, jakimi dobrymi intencjami kierowała się, podejmując negatywne działania, które doprowadziły do powstania Twoich reprezentacji. Poszukuj metaintencji tak długo, aż poczujesz, że masz pełne o nich wyobrażenie. Intencje te mogły nie być racjonalne, masz jednak wiele wskazówek z okresu dzieciństwa, że Twoja matka kierowała się pozytywnymi pobudkami. Możesz ująć swoje pytanie następująco: „Co dobrego starałaś się robić dla mnie za pomocą tych zachowań i postaw?”. Powtórz ten sam zabieg z reprezentacją swojego ojca.

Krok 8. Podziękowanie częściom Zwróć się bezpośrednio do części: podziękuj im za uczestnictwo w wykonywaniu niniejszego wzorca i potwierdź, jak ważne są dla Ciebie ich dobre intencje.

Krok 9. Wzajemne docenienie się części Niech części staną naprzeciw siebie oraz wyrażą sobie nawzajem wdzięczność za uczestnictwo w wykonywaniu niniejszego wzorca i za swoje dobre intencje.

Krok 10. Połączenie części Powiedz częściom, że mogą się stać potężniejszą i konstruktywniejszą siłą, łącząc się w jedną całość. Zapytaj, czy tego chcą. Jeśli nie, rozwiąż wszelkie problemy związane z ekologią. Następnie złóż powoli ręce i pozwól obrazom stopić się w jedną całość. Trzymaj ręce złożone tak długo, aż upłynie dość czasu, aby zmiana mogła zajść. Wtedy otwórz ręce i odsłoń nową całość.

Krok 11. Przyłączenie do siebie nowej części Znajdź w ciele lub w przestrzeni umysłowej miejsce, w którym chciałbyś, aby nowa część się znalazła i została integralnym aspektem Twoich zasobów.

150

Biblia NLP

Dotknij miejsca, w którym będziesz przechowywał swoje nowe zasoby. Przenosząc obraz w określone miejsce, nie odrywaj ręki od wybranego miejsca, aby założyć kotwicę. Pozwól uczuciom ponieść Cię z powrotem przez dzieciństwo do łona Twojej matki oraz natchnąć Cię pozytywnymi emocjami. Teraz pozwól zasobnym uczuciom, które rezonują w całym Twoim ciele i umyśle, ponieść Cię przez życie i przywrócić do stanu z chwili obecnej w Twojej dorosłości.

Krok 12. Rzutowanie w przyszłość Nadal dotykając kotwicy, wejdź w przyszłość, tak abyś mógł ją sobie wyobrazić z nowymi zasobami.

Krok 13. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na wszelkie zmiany, jakie zachodzą w Twojej relacji z rodzicami, a także z autorytetami i z osobami, z którymi łączy Cię bliska więź. Obserwuj wszelkie sposoby, w jakie czujesz się wzmocniony przez nowe zasoby.

SZEŚCIOSTOPNIOWA TECHNIKA PRZERAMOWANIA Kiedy ktoś wbija mi igłę, staję się światowej klasy mięczakiem. Mój podświadomy umysł głęboko wierzy, że gdyby Bóg chciał, abyśmy mieli bezpośredni dostęp do naszego krwiobiegu, wyposażyłby naszą skórę w małe, wyraźnie oznaczone drzwiczki. — Dave Barry, autor Dave Barry’s History of the Millennium (So Far) Autorem tego wzorca jest John Grinder. Ujawnij podświadome zasoby, aby zmienić niekorzystny nawyk i utworzyć inne możliwe zachowania. Podobny cel ma również zaawansowany proces integracji części.

Krok 1. Wskazanie zachowania Wybierz zachowanie, które chciałbyś wyeliminować lub zmienić. Powinno ono być takie, abyś mógł o nim powiedzieć: „Muszę przestać [zachowanie]” lub „Chcę dalej [zachowanie], ale w nieco inny sposób”.

Biblia NLP

151

Krok 2. Ustalenie sygnału Poproś część odpowiadającą za dane zachowanie, aby dała Ci sygnał (np. przez uniesienie palca), który będzie oznaczał: „Tak”. Jeżeli część nie da Ci sygnału, przyjmij na razie, że u podstaw problematycznego zachowania leżą dobre intencje.

Krok 3. Ujawnienie dobrych intencji Poproś część, aby wywołała w umyśle dobre intencje zachowania, które chcesz zmienić.

Krok 4. Utworzenie innych możliwych zachowań Poproś kreatywną część, aby utworzyła trzy możliwe zachowania, które zaspokoją potrzeby wskazane w poprzednim kroku.

Krok 5. Uruchomienie sygnału po wybraniu zachowań Poproś część odpowiedzialną za problematyczne zachowanie, aby dała Ci sygnał, kiedy będzie usatysfakcjonowana tym, że istnieją trzy zachowania, które zaspokoją potrzeby wskazane w kroku 3. Jeśli owa część nie współpracowała przy kroku 2., zapytaj ją teraz, czy zechce się włączyć poprzez danie sygnału „Tak”. W przeciwnym wypadku przyjmij na razie, że już wymyśliłeś odpowiednie inne możliwości, które sprawdzisz w następnym kroku.

Krok 6. Rzutowanie w przyszłość i sprawdzenie ekologii a. Rzutuj w przyszłość utworzone zachowania, każde po kilka razy. Wykryj i zminimalizuj wszelkie trudności związane z ekologią. Jeżeli zachodzi taka potrzeba, wykonaj powtórnie cały wzorzec. b. Wypróbuj utworzone zachowania w rzeczywistych sytuacjach i sprawdź, czy zachodzi pożądana zmiana zachowania. Jeśli nie, przyjrzyj się ekologii (np. konfliktom między jakimiś Twoimi częściami) oraz wykonaj wzorzec ponownie, aby poprawić wyniki pracy nad zmianą.

Dodatkowa rada Jeśli ze względu na jakieś okoliczności albo dlatego, że chcesz przeprowadzić intensywniejszą burzę mózgów, wolisz wykonać taką wersję wzorca, która ma bardziej świadomy charakter (z mniejszą ilością tzw. nowego kodu), zapisuj dobre intencje (od kroku 2.) i alternatywne zachowania (w kroku 3.) tak szybko, jak tylko potrafisz, aż uznasz, że wyczerpałeś wszystkie pomysły. Gdy tylko

152

Biblia NLP

skończysz wykonywać podstawowy wzorzec, zapisz nowe zachowania i umieść notatkę tam (np. w kalendarzu czy na lodówce), gdzie będzie Ci ona przypominała o ich wdrażaniu.

PRZERAMOWANIE TREŚCI Ilu z was nie złamało prawa w tym miesiącu? Właśnie tego rodzaju społeczeństwo pragnę budować. Chcę gwarancji — poprzez fizykę i matematykę, a nie poprzez prawo — że potrafimy zapewnić sobie prawdziwą prywatność osobistej komunikacji. — John Gilmore Podnoś wyraźnie jakość życia swojego i innych dzięki stosowaniu jednej z najbardziej podstawowych metod zmiany perspektywy. Jak sobie zapewne przypominasz, w NLP rama stanowi sposób, w jaki ograniczamy to, co bierzemy pod uwagę. Nie jest możliwe przetworzenie każdej jednej informacji dostępnej w naszym świecie w celu podjęcia jakiejś decyzji. Dlatego wszystko, o czym myślimy, ma zawsze swoją ramę. W NLP aby zmienić daną ramę i w konsekwencji uzyskać lepszy wynik, dokonujemy przeramowania. Wykorzystajmy więc tę technikę, aby pomóc komuś, kto czuje się „wybrakowany”. Taka osoba powie Ci zapewne, że nienawidzi wstawać z łóżka rano, a jej samoocena jest fatalna ze względu na brak motywacji. Załóżmy zatem, że osoba ta musi zdać sobie sprawę, iż pracuje w niewłaściwym miejscu. Możesz ją wówczas zapytać, czy miałaby kłopoty ze wstaniem z łóżka, gdyby wybierała się właśnie na wakacje w swoje ulubione miejsce. Odpowiedziałaby pewnie, że nie miałaby problemu. Twoja odpowiedź mogłaby brzmieć: „Zatem nie chodzi o to, że nie możesz wstać z łóżka, ale o to, że wciąż tkwisz w tej podłej robocie”. Problem polega nie na tym, że osoba ta jest „wybrakowana”, lecz na tym, że musi zmobilizować swoje zasoby na rzecz zmiany pracy lub ścieżki kariery. Doszliśmy do tego wniosku dzięki takiemu rozszerzeniu ramy, aby objęła sytuacje, w których wstanie z łóżka nie nastręcza trudności. Oto inny przykład — w którym stwierdzamy na głos, że rama jest zła, a drugiej osobie pozwalamy zobaczyć, co jest z daną ramą nie tak. Palacz mówi, że jego zdaniem rzucenie palenia nie musi być równoznaczne z całkowitym odstawieniem papierosów; uważa, że nic się nie stanie, jeśli zaciągnie się raz na jakiś czas. Musi więc zobaczyć, że stworzył błędną ramę kontroli, która ma na celu ukrywanie zgubnego nałogu.

Biblia NLP

153

Jeśli powiesz: „Masz więc teraz pełną kontrolę nad ilością tytoniu, którą wypalasz”, prawdopodobnie palacz odpowie coś w rodzaju: „Wcale nie! Przyjmuję zasadę wszystko albo nic, w przeciwnym razie natychmiast zacząłbym znowu palić!”. Pomocne jest, kiedy druga osoba samodzielnie dokonuje przeramowania, ponieważ wówczas ma poczucie, że sama odpowiada za zmianę. Na użytek poniższych kroków posłużymy się Twoim schematem zachowania, na którym Ci nie zależy; możesz jednak przeramować, co zechcesz.

Krok 1. Wybór nielubianego zachowania Wybierz schemat zachowania, na którym Ci nie zależy.

Krok 2. Zidentyfikowanie części, która za nie odpowiada Zwróć uwagę na ten aspekt Ciebie, który wywołuje nielubiane zachowanie. Pomyśl o nim jak o części. Nazwij tę część.

Krok 3. Zidentyfikowanie dobrej intencji Odszukaj dobrą intencję, którą kieruje się dana część, wywołując nielubiane zachowanie.

Krok 4. Zidentyfikowanie ramy Jaka rama otacza intencję i zachowanie? Możesz to zobaczyć, gdy odkryjesz presupozycje, które stoją za poczuciem misji danej części, i jej zachowania służące owej misji. (W przykładach, które podaliśmy powyżej, jedna z osób myślała, że była „wybrakowana”, ponieważ miała trudności ze wstawaniem, a druga sugerowała, iż ma pełną kontrolę nad ilością wypalanego tytoniu, aby usprawiedliwić popalanie).

Krok 5. Zdjęcie ramy z danej części Jak poszerzyć punkt widzenia danej części? Spróbuj odkryć, jak zmienić submodalności, aby w tym celu wywrzeć odpowiedni wpływ. Możesz także zapytać, co dane zachowanie oraz intencje znaczą dla Ciebie. Wystarczy po prostu postawić pytanie typu: „Co jeszcze może to znaczyć?”.

Krok 6. Przeramowanie zachowania oraz intencji (treść) Znajdź sposób, choćby błahy, w jaki możesz pozytywnie zareagować na intencje danej części lub na dane zachowanie.

154

Biblia NLP

Krok 7. Przeramowanie użyteczności pod kątem różnych sytuacji (kontekst) Jak dane zachowanie mogłoby Ci służyć w różnych sytuacjach? Wyobraź sobie, jak odczułbyś, że jest ono dobre lub właściwe. Może się okazać, że powinieneś nadać zachowaniu inną formę albo nawet z niego zrezygnować — w zależności od tego, na czym ono polega. Być możesz odkryjesz także, że motywacje leżące u podstaw zachowania da się wyrażać na wiele różnych sposobów. Kiedy tylko nauczysz się zaspokajać potrzebę, z której wyrasta zachowanie, będzie Ci łatwiej je zmienić lub wyeliminować.

Krok 8. Integracja przeramowania Daj sobie pozwolenie na wykorzystanie nowego przeramowania. Nawet jeśli nie akceptujesz sposobu, w jaki intencja jest wyrażana w niektórych sytuacjach, możesz teraz lepiej przyswoić proces przeramowania, ponieważ podkreśla ono pozytywny aspekt zachowania. Zastanów się, na jakie konstruktywniejsze sposoby możesz wyrażać swoją motywację albo kierunkować zachowanie.

Krok 9. Sprawdzenie rezultatów przeramowania Jak się czujesz teraz, kiedy myślisz o zachowaniu? Co myślisz o części? Jeżeli patrzysz na siebie przychylniej albo czujesz się mniej skonfliktowany wewnętrznie, to dobry znak, że wzorzec się przydał. A jeśli udało Ci się wypracować rewolucyjny, pozytywny sposób na spożytkowanie motywacji leżących u podstaw zachowania, to jeszcze lepiej.

PRZERAMOWANIE KONTEKSTU Kiedy człowiek nauczy się rozumieć i kontrolować własne zachowanie równie dobrze, jak uczy się rozumieć i kontrolować zachowanie roślin uprawnych i zwierząt domowych, będzie miał pełne prawo uznać, że się ucywilizował. — Ayn Rand Osiągnij świadomość kontekstu, elastyczność umysłu i kreatywność. Dzięki temu łatwiej Ci będzie przenosić w różne konteksty zachowanie, stan, przekonanie czy inny aspekt Twojej osobowości.

Biblia NLP

155

Krok 1. Zidentyfikowanie stanu zasobnego Wybierz stan, zachowanie, przekonanie, emocję, przejaw zaangażowania albo jakiś inny aspekt samego siebie, który może się okazać pomocny w budowaniu świadomości kontekstu.

Krok 2. Zadawanie pytań dotyczących kontekstu Zapytaj samego siebie, w jakich sytuacjach dany aspekt mógłby się okazać pomocny. Gdzie stałby się wyrazem Twoich wyższych wartości lub własnych interesów?

Krok 3. Obrazowe wyobrażenie sobie samego siebie wyrażającego dany aspekt w typowym i właściwym mu kontekście Krok 4. Losowy wybór różnorodnych kontekstów i wyobrażenie sobie samego siebie wyrażającego dany aspekt w każdym z nich Wyobraź sobie, jakie rezultaty może przynieść wyrażenie danego aspektu w dowolnym kontekście. Czym one są? Na przykład jaki rezultat byś otrzymał, gdybyś przyjął postawę negocjacyjną i zrealizował ją w swoim związku? Jeżeli początkowo sprawia Ci to kłopot lub budzi Twój sprzeciw, zapytaj samego siebie, jaką inną, bardziej typową dla siebie formę nadałbyś wyrażaniu danego aspektu. Na przykład mógłbyś przeprowadzić negocjacje bardzo zręcznie, lecz w sposób wyrażający miłość. Inny przykład: jak by to było, gdybyś wykorzystywał bardzo zaawansowane umiejętności w dziedzinie NLP w pracy z porywaczem w więzieniu?

Krok 5. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach lub tygodniach zwracaj uwagę na wszelkie sposoby, w jakie myślisz bardziej twórczo o tym, które aspekty samego siebie wyrażać w różnorodnych sytuacjach. Czy jesteś bardziej elastyczny lub kreatywny? Czy masz głębszą świadomość tego, jak wykorzystujesz samego siebie jako zasób, aby osiągać zamierzone cele w różnych sytuacjach?

156

Biblia NLP

PRZERAMOWANIE PRZEKONAŃ I OPINII — PRZYKŁADY Sztywny w poglądach, zawsze w błędzie. — John Dryden Oto kilka przykładów przeramowania. Czytając poniższą rozmowę, zwracaj uwagę na to, jak prosta zmiana perspektywy może odmienić przekonanie lub opinię danej osoby. Przytoczony tekst stanowi transkrypcję rozmowy między dwojgiem moich przyjaciół, zarejestrowanej podczas jednego z treningów naszej grupy. Nagrywaliśmy wszystkie spotkania, dzięki czemu udało nam się pozyskać sporo świetnych materiałów. Oto jeden z nich. George: Nie potrafię sobie wyobrazić, jak można żyć w Chinach. Wszystko tam jest obrzydliwe! Natasha: Co masz na myśli, mówiąc „obrzydliwe”? Czy byłeś kiedyś w Chinach? George: Nie, ale czytałem artykuł dla turystów wybierających się do Chin. Zawierał całkiem sporo ostrzeżeń przed dziwnymi obyczajami Chińczyków. Natasha: Jakimi dziwnymi obyczajami? George: Choćby tym, że Chińczycy wszędzie plują — sobie nawzajem przed nosem, na ulicy, w restauracjach, w autobusie… Natasha: To prawda, wszędzie plują. A wiesz dlaczego? George: Tego nie wyjaśniono. Natasha: Byłam w Chinach i mieszkałam w Pekinie przez prawie rok. Po kilku tygodniach pobytu sama zaczęłam spluwać. George: DLACZEGO?! Natasha: Chyba ze względu na zbyt intensywny kontakt. (śmiech) George: Nie, na serio, dlaczego Chińczycy plują? To obrzydliwe. Z pewnością nie jest to coś, czego oczekują turyści. Natasha: Cóż, jestem pewna, że w artykule wspomniano o dużym zanieczyszczeniu powietrza w Chinach. Tak, odpowiedzialność za to niebezpieczeństwo ponosi chiński rząd, ale cierpi z tego powodu cały naród. W tak skażonym środowisku w gardle zbiera się całkiem sporo śluzu… Co Chińczycy mają z nim zrobić — połknąć? George: Czy w Chinach nie mają chusteczek higienicznych? Natasha: W Chinach żyje ponad półtora miliarda ludzi! Czy potrafisz sobie wyobrazić, ile dziennie zużywaliby w ten sposób chusteczek higienicznych? Po roku nie ostałoby się ani jedno drzewo! George: No dobrze, być może jest to uzasadnione… Obrzydliwe, ale uzasadnione. Domyślam się, że z tego samego powodu nie używają pieluch?

Biblia NLP

157

Natasha: Dokładnie tak! Wyobraź sobie wszędzie miliony zużytych pieluch. George: Dobrze, papier toaletowy to jedno. Ale w artykule napisano, że oni piją krew! I jedzą kości! Natasha: Zwierząt, George, a nie ludzi… George: Tak, oczywiście, ale dlaczego? Natasha: Z tego samego powodu co wcześniej — tak jest oszczędniej. Wyobraź sobie, ile zwierząt musieliby zabić, gdyby jedli wyłącznie te ich części, które my jemy… Nawiasem mówiąc, używają krwi do hot dogów i nie jedzą samych kości, lecz stosują je do zup, aby nadać im dodatkowy smak. George: Tak, wyobrażam sobie, że w ten sposób można sporo zaoszczędzić, a poza tym znika problem odpadów organicznych. Natasha: Dokładnie. Czy już zmieniłeś zdanie? George: Trochę. Ale wciąż to wszystko wydaje mi się dziwne. Chińczycy nie mają normalnych toalet… mają dziury zamiast muszli klozetowych, prawda? Natasha: Tak, ze względów higienicznych. W ten sposób nawet publiczne toalety są względnie czyste, ponieważ nie dotykasz ubikacji… Nie musisz się martwić tym, kto był przed tobą. Nawet wodę uruchamia się, naciskając nogą na pedał. George: No dobrze, jest tam sporo rzeczy nie tak obrzydliwych. Czy zauważyłeś proste przeramowania, jakich dokonała Natasha? Aby przekonać George’a, nie sięgała nawet po jakieś konkretne fakty — wykorzystała znane i popularne hasła związane m.in. z ochroną środowiska czy ograniczaniem ilości odpadów. A czy zwróciłeś uwagę na presupozycję, jaką Natasha podsunęła George’owi w środku tej krótkiej rozmowy?

ROZSTRZYGANIE WEWNĘTRZNEGO KONFLIKTU Jeśli zaśmiecone biurko stanowi odzwierciedlenie zaśmieconego umysłu, jakie znaczenie ma czyste biurko? — Laurence J. Peter Autorami tego wzorca są Richard Bandler i John Grinder. Podnoś nastrój, wzmacniaj motywację i utwierdzaj sukces dzięki rozwiązywaniu wewnętrznych konfliktów między stanami. Wywołuj częściej i skuteczniej stany zasobne poprzez pokonywanie nawykowych (automatycznych) stanów negatywnych. Robert Dilts, znany badacz NLP i master trener, wyjaśnia kwestię wewnętrznego konfliktu następująco:

158

Biblia NLP

W typowej sytuacji, jeżeli nie możemy osiągnąć danego celu z powodu zewnętrznego impasu, nadal koncentrujemy się na naszym celu, nie dopuszczamy do siebie żadnych „przeciwstawnych idei”, szukamy nowych dróg i wypróbowujemy nowe strategie, aby nasz cel osiągnąć. Jeżeli jednak konflikt ma charakter wewnętrzny, dyskusja przenosi się do wewnątrz i rozpoczyna się bitwa między dwiema częściami naszego „ja”. Jak wskazuje Freud, zewnętrzną frustrację dopełnia wewnętrzna frustracja. Dana osoba znajduje się między młotem a kowadłem i nie ma szans na zwycięstwo, kiedy walka toczy się między dwiema częściami tego samego „ja”.

Krok 1. Wykrycie przejawów niespójności w świadomej i podświadomej komunikacji Tę technikę stosuje się podczas pracy z klientem, który odczuwa wewnętrzny konflikt, ale ma niską świadomość jednego z przeciwstawnych stanów. Przyglądając się konfliktowi, obserwuj u danej osoby przejawy niespójności w świadomej i podświadomej komunikacji. Chodzi o to, aby zestawić to, co mówi, z tym, co pokazuje ciało. Na przykład jeżeli dana osoba okazuje złość, ale neguje to, że jest zła, zauważysz, iż mowa ciała przeczy deklaracjom słownym. Fizjologia typowa dla uczucia złości obejmuje: sztywność szczęki i napięcie warg, mrużenie oczu, napięcie w ramionach, a nawet niechęć lub napięcie w głosie.

Krok 2. Łączenie przejawów niespójności w pary przeciwieństw Pewne przejawy niespójności będą miały coś wspólnego z innymi; np. jeżeli dana osoba tak naprawdę nie jest zła, będzie miała rozluźnione ramiona i inne elementy fizjologii stanu nieodczuwania złości. Tego rodzaju obserwacje ułatwią Ci ułożenie stanów w pary przeciwieństw. Jeżeli po jednej stronie znajdują się napięte ramiona, to po drugiej będą ramiona rozluźnione. Powstanie zatem pewien zakres od silnego do słabego napięcia ramion. Utrzymująca się złość będzie się wiązała z silnym napięciem, a brak złości — ze słabym napięciem. Odkryj więcej przejawów niespójności między dwoma stanami i poukładaj je w pary przeciwieństw, tak jak w powyższym przykładzie. Aby znaleźć przejawy niespójności, szukaj wskazówek fizjologicznych. Dobry sposób na ich odkrycie polega na tym, aby poprosić klienta o wejście w ten stan, któremu mowa ciała zaprzecza. Załóżmy, że klient upiera się, że jest w stanie nieodczuwania złości. Wówczas możesz pomóc klientowi uspójnić się z tym stanem, prosząc, aby przypomniał sobie, w pierwszej osobie, jak to jest obserwować dziecko bawiące się z bardzo przyjacielskim psem. Kiedy klient zanurzy się całkowicie w stan nieodczuwania złości, dowiedz się, co dzieje się z każdą związaną z nim submodalnością. Innymi słowy, dowiedz się, czego klient doświadcza w tym stanie.

Biblia NLP

159

W ten sposób wychodzisz poza mowę ciała, aby uwzględnić submodalności, które klient potrafi opisać. Nie będzie to możliwe, jeżeli dana osoba nie jest spójna ze stanem, w którym według siebie się znajduje. Technika ta jest ważna, ponieważ kiedy ludzie nie są spójni, mogą mieć trudności z werbalizacją lub podawaniem szczegółów albo też, wręcz odwrotnie, mogą podświadomie się rozpraszać, aby nie zdawać sobie sprawy z wewnętrznego rozłamu. Podświadomy umysł bywa bardzo kreatywny, kiedy ma popełniać tego rodzaju oszustwa. Poukładaj przejawy niespójności w pary przeciwieństw za pomocą takich narzędzi, jak porządkowanie przestrzenne, porządkowanie symboliczne, systemy reprezentacji, role oraz kategorie Virginii Satir (np. obwiniająca, łagodząca czy kompromisowa). Jeśli nie znasz wyżej wymienionych narzędzi, trzymaj się tego, co jest Ci bliższe, np. jak klient umiejscawia przejawy niespójności w swojej przestrzeni mentalnej i jakie submodalności kojarzy z każdym stanem. Często najłatwiej jest dowiedzieć się, z jakimi odczuciami wiąże się dany stan. Kiedy klient opowiada, co dane stany oznaczają dla niego, zwróć uwagę, jakie przekonania zdają się nimi kierować. Myślenie o stanach jak o częściach pomoże znaleźć przekonania, które są wzmacniające lub ograniczające. Prawdopodobnie znajdziesz więcej niż kilka negatywnych lub ograniczających przekonań. Podsumujmy za pomocą przykładu: rozwiąż problem przygnębienia w jego przestrzeni, prosząc klienta o przypomnienie sobie niedawnej sytuacji, w której czuł się przybity, a także o wejście w ten stan na parę chwil. W tym czasie ujawnij submodalności i wszelkie inne aspekty, które wyróżniają ten stan. Na przykład zrób listę predykatów, słów kluczowych, wzrokowych wskazówek systemów reprezentacji oraz elementów fizjologii, którymi klient posługuje się w związku z danym stanem. Przyglądając się problemowi, który stanowił punkt wyjścia, odkryjesz więcej stanów wraz z ich aspektami, które będziesz mógł ustawić w pary przeciwieństw. W ten sposób dotrzesz ostatecznie do stanów, których nie dzieli dość różnic ani nie łączy dość podobieństw. W tym momencie zacznij tworzenie par od nowa. Z drugiej strony niektóre stany, takie jak przygnębienie i pasja, będą ze sobą rywalizowały, czyli tak dalece nie będą przystawały do siebie i tak bardzo będą niespójne, że nie będą mogły zostać zestawione w żadne tego rodzaju przeciwieństwa, z jakimi tutaj pracujemy.

Krok 3. Zintegrowanie niespójnych elementów Umieść każdy stan tam, gdzie jest jego miejsce; np. umieść przygnębienie i zadowolenie w tylko im właściwych miejscach (tj. w odpowiednich lokalizacjach przestrzennych). Następnie zgrupuj w tych lokalizacjach podobne stany. a. Połącz przeciwności. Niech klient pogrupuje doznania związane z poszczególnymi stanami. W tym celu musi skoncentrować się na kinestetycznym aspekcie danego stanu, wywołując go — a nie obrazy wzrokowe, dźwięki czy pojęcia — na pierwszy plan. W ten sposób klient przesuwa całe uczucie (np. przygnębienie) w ograniczoną przestrzeń i doświadcza go jako czegoś, co może kontrolować. Dzięki te-

160

Biblia NLP

mu stany i uczucia stają się mniej przytłaczające, a w kliencie rodzi się poczucie siły i nadziei. b. Zanim pójdziesz dalej, upewnij się, że klient znajduje się w bardzo pozytywnym stanie. Powinien intensywnie odczuwać pewność siebie. Upewnij się, że wszystkie pozytywne stany klienta razem wzięte są silniejsze i liczniejsze niż inne przeciwieństwa. Niech klient zajmie metapozycję i stamtąd połączy przeciwieństwa, tak aby móc utworzyć nowe rozwiązania.

PRZEKSZTAŁCANIE POPEŁNIONYCH BŁĘDÓW W KONSTRUKTYWNE DOŚWIADCZENIE Największym błędem jest przekonanie o tym, że istnieje tylko jeden właściwy sposób słuchania, mówienia i rozmawiania — albo budowania związku. — Deborah Tannen Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Uaktualnij zachowanie, którego nie poddałeś nigdy powtórnej ocenie i które jest nieoptymalne lub wprost dysfunkcjonalne.

Krok 1. Wybór zachowania, które należy uaktualnić Wybierz powtarzający się schemat zachowania, które przynosi negatywne wyniki; np. przyciąganie ludzi, którzy naruszają Twoje granice (jak ktoś, kto pojawia się na Twoich urodzinach pijany, wszczyna bójkę — i ostatecznie wszystko skupia się na nim, a nie na Twoim święcie).

Krok 2. Ujawnienie ograniczających przekonań, które należą do danego zachowania • Jakie przekonania sprzyjają pojawianiu się danego zachowania albo powstrzymują Cię przed wyborem innych zachowań lub wyznaczaniem odmiennych celów? Niech za przykład posłuży przekonanie o tym, że należy ciągle pytać o powody, zamiast wypracowywać rozwiązanie, takie jak stanowcze oddzielenie się od osoby, która narusza Twoje granice.

Biblia NLP

161

Krok 3. Analiza negatywnych wyników, jakie przynosi dane zachowanie • Wskaż jeden negatywny wynik danego zachowania, który jest reprezentatywny dla większości pozostałych negatywnych wyników danego zachowania. Innymi słowy, wskaż przewidywalny, typowy rodzaj negatywnego wyniku. Niech przykładem będzie dzień zrujnowany przez osobę, która nie przestrzegała ustanowionych przez Ciebie granic.

Krok 4. Porównanie rzeczywistych negatywnych wyników z jeszcze gorszymi wynikami potencjalnymi Pomyśl o czymś, co jest jeszcze gorsze i co mogło się wydarzyć na skutek Twojego zachowania, ale nie miało miejsca.

Krok 5. Zidentyfikowanie pozytywnych konsekwencji, które wyniknęły z negatywnych wyników wskazanych w kroku 3. Chociaż negatywne doświadczenia, które wskazałeś w kroku 3., były niefortunne, zapytaj samego siebie, jakie pozytywne wyniki danego zachowania potrafisz zidentyfikować. Na przykład być może odkryłeś, który z Twoich przyjaciół jest najbardziej spostrzegawczym obserwatorem, ponieważ się zorientował, co się dzieje. A może dzięki danemu doświadczeniu zdobyłeś sporą wiedzę i kiedy tylko ją zastosujesz, przełoży się ona na ogromną mądrość, którą wykorzystasz do podniesienia jakości życia swojego i innych ludzi.

Krok 6. Wyrażenie dobrych intencji, które leżą u podstaw negatywnego zachowania Wybrany schemat zachowania, chociaż przynosi negatywne wyniki, opiera się na swego rodzaju dobrych intencjach. Ustal, czym są owe dobre intencje, i znajdź sposób, aby je wyrazić. Warto je zapisać. Wymyśl dobre intencje, którymi mogą się kierować w relacjach z Tobą inni ludzie — nawet jeśli intencje te przyniosły negatywne wyniki albo pokrzyżowały plany w sposób, którego szczególnie nie lubisz.

Krok 7. Odkrycie pozytywnych znaczeń negatywnych wyników • Jakie wnioski możesz wyciągnąć z negatywnych wyników, które pojawiły się wskutek funkcjonowania niezasobnego schematu zachowania?

162

Biblia NLP

Na przykład być może zdałeś sobie sprawę z tego, że posiadasz pewne bardzo dobre zasoby, które — użyte we właściwym celu — dobrze Ci służą. Albo odkryłeś, że masz ograniczoną wytrzymałość i tolerancję na momenty, kiedy inni ludzie naruszają Twoje granice, którym należy się z Twojej strony szacunek i asertywna ochrona. Być może uświadomiłeś sobie, że mądrość ta, raz wykorzystana w praktyce, będzie w przyszłości bronić Cię przed dotkliwym cierpieniem.

Krok 8. Ponowne przeżycie negatywnych zdarzeń, lecz w pozytywnym stanie Zanurz się całkowicie w poczuciu mądrości, a odsuń na razie na bok beznadzieję czy cynizm. Zdaj sobie sprawę z tego, że jest to pozytywny stan. Wyobraź sobie, że bierzesz go ze sobą i idziesz przez wspomnienia negatywnych doświadczeń, patrząc na nie z nowej, zasobnej perspektywy.

Krok 9. Ocena i przyswojenie wiedzy uzyskanej z niniejszego wzoru Weź całą dobrą energię związaną z pozytywnym stanem i to, czego się nauczyłeś z tych doświadczeń, oraz wyobraź sobie, że przenosisz to wszystko do takiego miejsca w umyśle, gdzie przechowujesz mądrość. Oznacz te zasoby w taki sposób, abyś miał do nich łatwy dostęp, kiedy tylko znajdziesz się w sytuacjach, w których będą Ci one potrzebne. Wówczas zasoby te pozwolą Ci uniknąć negatywnych skutków, za to umożliwią osiągnięcie doskonałych wyników.

Krok 10. Sprawdzenie rezultatu W ciągu nadchodzących dni lub tygodni obserwuj, jak zmienia się problematyczne zachowanie. • Na przykład czy znalazłeś lepsze sposoby na to, aby unikać negatywnych wyników, które zazwyczaj przynosiło dane zachowanie? Być może zaobserwujesz takie strategie jak: skuteczniejsze radzenie sobie z oczekiwaniami innych ludzi, bardziej realistyczne ocenianie tego, co jesteś w stanie zrobić, wyczuwanie czynników ryzyka na tyle wcześnie, by podjąć działania zapobiegawcze, bardziej obiektywny sposób reagowania poprzez podchodzenie do danej sytuacji z dystansu.

Biblia NLP

163

HIERARCHIA KRYTERIÓW Cały ten pomysł z motywacją to pułapka. Zapomnij o motywacji. Po prostu działaj. Trenuj, zbijaj zbędne kilogramy, badaj poziom cukru we krwi — i rób to bez motywacji. A wtedy wiesz co? Kiedy już zaczniesz to robić, pojawi się motywacja i ułatwi ci bycie konsekwentnym. — John C. Maxwell, autor Talent nie wystarczy Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Rozwiązuj konflikty wewnętrzne, abyś mógł stale wybierać pożądane zachowania. W tym wzorcu wykorzystuje się poziomy logiczne i własne zasoby w takiej kombinacji, która wymaga pewnego wyjaśnienia. Zachęcamy Cię do starannego przeanalizowania opisanej tu techniki. Dzięki niej nauczysz się ustalać dla siebie wyższe kryteria, aby wywoływać pożądane zachowania, mimo oporu, zakłóceń i pokus, które dotąd sabotowały zazwyczaj Twoje wysiłki. Wzorzec hierarchii kryteriów pomaga w rozwiązywaniu problemów natury fundamentalnej. Konflikt wewnętrzny często powstaje wskutek nieuwzględniania przez wyższe poziomy logiczne poziomów niższych. Dzieje się tak, ponieważ pragnienia bywają podsycane na więcej niż jednym poziomie. Kiedy więc poziomy dążą do sprzecznych celów, możemy sami zacząć paraliżować realizację wyższych intencji poprzez zwlekanie, pomieszanie priorytetów czy inne zachowania przynoszące skutki przeciwne do zamierzonego.

Przyjrzyj się następującemu przykładowi Jeśli sensem Twojego życia jest pomaganie innym ludziom i w tej dziedzinie budujesz karierę zawodową, Twoja motywacja okazuje się mieć swoje źródło na poziomie tożsamości (jednym z poziomów logicznych). Ponadto chcesz jednocześnie wykorzystywać umiejętności i wiedzę oraz działać według ustalonych schematów zachowań. Pragnienia te napędzają na co dzień Twoje działania zawodowe. Przykład ten wskazuje na trzy różne poziomy logiczne, które kierują zachowaniami: poziom tożsamości (zawodowo pomagasz ludziom), poziom umiejętności/wiedzy (wykorzystujesz je w udzielaniu pomocy innym) oraz poziom zachowania (fakt udzielania pomocy). Co się jednak stanie, gdy zechcesz mieć lepszą pracę, wyższe zarobki i większe osiągnięcia, a tym samym wziąć na siebie większą odpowiedzialność w danej dziedzinie? Powiedzmy, iż odpowiedź jest taka, że musisz uzupełnić swoje wykształcenie oraz otrzymać odpowiedni certyfikat lub stopień naukowy. Być może jesteś w stanie stwierdzić, że cel ten jest powiązany z Twoim poziomem tożsamości, lecz nie wystarczy, by Twoje rozumienie owego celu miało charakter wyłącznie intelektualny i świadomy.

164

Biblia NLP

Jeżeli chęć uzupełnienia wykształcenia jest najsilniej powiązana z poziomem umiejętności/wiedzy, masz problem. A to dlatego, że poziom tożsamości jest obecnie zajęty podtrzymywaniem zachowań koniecznych w Twojej codziennej pracy. Owa dominacja tożsamości (poziom tożsamości dominuje nad poziomem zachowania) sprawia, że zaczynasz odwlekać podjęcie nauki, a bieżąca praca pochłania lwią część Twojej energii i kreatywności. Wzorzec hierarchii kryteriów powstał po to, aby pomóc łączyć wyższy poziom logiczny (np. poziom tożsamości) z ważnym zamierzonym celem (np. uzupełnienie wykształcenia). W ten sposób powstaje silna podświadoma zachęta, która sprawia, że stajesz się bardziej kreatywny i podejmujesz z większą łatwością kolejne działania. Jak się wkrótce przekonasz, potęga niniejszego wzorca wyrasta z mądrej integracji wielu różnych zasobów. Oprócz poziomów logicznych we wzorcu tym wykorzystuje się procesy porządkowania przestrzennego oraz wyszukiwania kontrprzykładów. Wzorzec hierarchii kryteriów także pogłębi Twoją świadomość systemów reprezentacji oraz strategie uczenia się. W rękach doświadczonego praktyka NLP technika ta staje się szczególnie elastyczna i znajduje szerokie zastosowanie.

Krok 1. Przygotowanie kartki papieru Na ułożonej poziomo kartce papieru narysuj pięć obszarów i nadaj im niżej wymienione nagłówki. Na górze kartki zostaw miejsce na dwa elementy: „Zachowanie” i „Kryterium dominujące”. Kolumna 1: „Zdolność” Kolumna 2: „Przekonanie” Kolumna 3: „Tożsamość” Kolumna 4: „Tożsamość”

Krok 2. Zapisanie pożądanego zachowania Na górze kartki zapisz zachowanie, które chcesz urzeczywistnić, ale od którego z jakichś powodów się powstrzymujesz; np. zdobywanie odpowiednich kwalifikacji tak długo, jak jest to konieczne.

Krok 3. Zapisanie czynników motywujących W pierwszej kolumnie, „Zdolność”, wypisz czynniki, które najbardziej Cię motywują do pozytywnego zachowania. Uwzględnij przede wszystkim czynniki związane z umiejętnościami, posiadanymi zasobami i wiedzą, które składają się na Twoją zdolność do postępowania w określony sposób i z niej wynikają; np. dostanie się na prestiżowe studia uzupełniające, robienie wspaniałej kariery, posiadanie ładnego domu. Zapisz strategie, metaprogramy oraz submodalności, które mówią Ci, że dane kryterium jest motywujące; np. wizja wspaniałej kariery idzie w parze ze szczerą ekscytacją odczuwaną w splocie słonecznym. Biblia NLP

165

Wśród spraw, które składają się na pozytywne uczucie, znajdują się pożądana zmiana i pragnienie prestiżu. Jeśli będzie to konieczne, zajrzyj do części poświęconej metaprogramom.

Krok 4. Zapisanie czynników zniechęcających W drugiej kolumnie, „Przekonanie”, wypisz czynniki, które powstrzymują Cię przed pożądanym zachowaniem. Uwzględnij przede wszystkim myśli, przekonania, nastawienie i wartości; włącz nawet te, które wydają Ci się irracjonalne. Uwzględnij także wszelkie opory i obiekcje, które się pojawiają i odwodzą Cię od pożądanego zachowania, nawet jeśli nigdy dotąd nie ujmowałeś ich w słowa. Poprowadź samego siebie przez ten proces, kiedy jesteś odpychany od pożądanego zachowania, i przeanalizuj go tak, jakby to był formalny proces podejmowania decyzji. Szukaj strategii, metaprogramów i submodalności, które kierują decyzjami. Szukaj kryteriów, na których decyzje się zasadzają. Na przykład: „Nie uczę się tak długo, jak powinienem, ponieważ to jest stresujące i brakuje mi na to czasu”. Inny przykład: „Kiedy się uczę i zadzwoni telefon, odebranie go wydaje mi się ważne, chociaż wiem, że prawdopodobnie będzie to znajomy, który oderwie mnie od nauki”. W kategoriach submodalności można to opisać następująco: „Dzwonek telefonu znajduje się w centrum mojej uwagi (słuchowe) i wzbudza uczucia (kinestetyczne) ulgi i podekscytowania, które stanowią atrakcyjną alternatywę dla uczenia się. Wywołuje to poczucie (kinestetyczne) konieczności natychmiastowej reakcji, więc nie udaje mi się pomyśleć (wewnętrzny dialog) o ograniczeniu tego zachowania. Nie wyobrażam sobie samego siebie, jak wyłączam dzwonek (wizualny)”.

Krok 5. Zapisanie kryteriów dominujących Starannie przemyśl swoje kryteria dla pożądanego zachowania z pierwszej kolumny. Zastanów się, jak dzięki nim uświadamiasz sobie kryteria wyższych poziomów, w tym poziomu tożsamości. Zapisz wszelkie pomysły, które przyjdą Ci do głowy, w odpowiedniej kolumnie albo na osobnej kartce. Myśl tak długo, aż będziesz w stanie wybrać jedno kryterium, które jest najwyższe i najmocniejsze ze wszystkich. Zapisz je tuż pod zachowaniem oraz narysuj obok niego dużą gwiazdę lub je podkreśl. W poszukiwaniach właściwego kryterium może Ci pomóc pytanie: „Co jest dla mnie tak bardzo istotne, że chciałbym zawsze mieć na to czas, a przed zrobieniem tego nie powstrzymywałby mnie stres?”. Zapisz, której z Twoich osobistych wartości odpowiada dane kryterium wskazujące, że osiąga ona wyższy stopień ważności (np. zapobieganie psuciu się zębów to wartość, która sprawia, że nigdy nie zapominam umyć zębów dwa razy dziennie). Ujawnij strategie, metaprogramy i submodalności, które kierują tym kryterium. Na przykład „zapobieganie psuciu się zębów” jest reprezentowane przez obraz zepsutych zębów (wzrokowy obraz skonstruowany) i związane z nim

166

Biblia NLP

złe samopoczucie (kinestetyczny). Jeśli będzie to konieczne, zajrzyj do części poświęconej metaprogramom. Przyjrzyjmy się, jaką rolę odgrywają poziomy logiczne w przypadku wspomnianego studenta. Problem polega na tym, że kontekst jego sytuacji obejmuje przyjemne pokusy (telefony od znajomych) i bodziec awersyjny (konieczności poznania jakiejś dziedziny). W konsekwencji zachowanie tej osoby wydaje się niezgodne z jej tożsamością jako studenta, a nawet z wyższymi wartościami i wizją siebie. Konflikt ten rodzi się na najniższych poziomach logicznych (zachowania i kontekstu), dlatego można interweniować na dowolnych wyższych poziomach albo na tych samych. Studenci często interweniują na poziomie zachowania, wykorzystując proces zmiany zachowania do zwalczania pokus w swoim kontekście. Na przykład pewien student ustalił zasadę, że nie może opuścić miejsca do nauki, chyba że podciągnie się 20 razy na drążku. Podciąganie się na drążku służy jako bodziec awersyjny, który zmniejsza chęć uczącego się do wychodzenia do kuchni po przekąski. Student może więc cieszyć się również z korzyści ubocznych, czyli spadku wagi i wzmocnienia mięśni ramion. Wcześniej przekąski zbyt często odciągały go od nauki i przybierał na wadze. Interwencja polega na wykorzystaniu kontekstu (drążek i wymóg podciągania się na nim) w celu wpływania na zachowanie analogicznie do tego, jak wcześniej w wyniku problemu kontekst wpływał na zachowanie. Jednak w przeciwieństwie do problematycznej sytuacji zachowanie było podporządkowane tożsamości jako studenta i wygimnastykowanej osoby. Można by powiedzieć, że uczący się wpłynął z poziomu tożsamości na odniesienie sukcesu na poziomie zachowania. W tym przypadku nie nastąpiła bezpośrednia konfrontacja zachowania z przekonaniami o wartości uczenia się. Student wykorzystał poziom tożsamości — a raczej jego powierzchowną wersję, odwołując się do swojej budowy ciała i pragnienia bycia atrakcyjnym — aby zmobilizować się do pożądanego zachowania, którym było tak naprawdę uczenie się, a nie budowanie bicepsów. Nie ma większego znaczenia, skąd pochodzi motywacja, dopóki jesteś w stanie zaprojektować zachowanie, którego pragniesz. Zauważ również to, że dzięki zastosowaniu zasad procesu zmiany zachowania student zyskał możliwość wywarcia nacisku na swoje zachowanie na poziomie podświadomym. Zobaczysz w kolejnych krokach, jak projektować najskuteczniejsze zachowania — tutaj wybiegamy nieco naprzód.

Krok 6. Wpływanie na proces poprzez kotwiczenie treści zachowania z kryteriów dominujących Wróć do pierwszej kolumny, „Zdolność”, i zakotwicz tam treść zachowania. Nawiąż prawdziwą łączność z wykonywaniem danego zachowania w pozytywnym stanie (do pomocy wykorzystaj dominujące kryteria). Zakotwicz pozytywny stan.

Biblia NLP

167

Krok 7. Zastosowanie najwyższego z kryteriów dominujących W czwartej kolumnie, „Tożsamość”, wykorzystaj kryterium najwyższego poziomu, które znalazłeś poprzez zastosowanie go na poziomie tożsamości. W odniesieniu do przykładu ze zdobywaniem kolejnych kwalifikacji można by powiedzieć o poziomie tożsamości: „Moja tożsamość jako osoby, która zawodowo pomaga ludziom, rozszerza się i zyskuje jeszcze większe znaczenie, ponieważ uczestniczę w kursie, który sam wybrałem”. Na poziomie przekonań można by powiedzieć: „Wierzę w edukację przez całe życie i wierzę w umiejętności, które teraz opanowuję”. Przeprowadź burzę mózgów i przyjrzyj się temu, co zrobiłeś dotychczas, aby stwierdzić, jak Twoje dominujące kryterium ma się do Twojego poziomu tożsamości.

Krok 8. Zaprojektowanie pożądanego zachowania, aby zgadzało się ze wszystkimi poziomami kryteriów, oraz spełnienie założeń pożądanego zachowania Krok ten może być równoznaczny zarówno z radykalną zmianą kierunku, jak i z prostymi, drobnymi poprawkami w Twoim pożądanym zachowaniu. Najprawdopodobniej będzie on jednak polegał na dodawaniu wspierających działań i punktów widzenia, aby zachowanie spełniało wymogi ekologii i było maksymalnie motywujące. Skoncentruj się teraz na trzeciej kolumnie i narysuj linię pod tym, co dotychczas napisałeś. Zapisz tam zachowanie, które spełnia kryteria (a przynajmniej ich nie narusza) wszystkich kolumn. Być może zechcesz zacząć od poddania burzy mózgów wszystkich środków, po jakie możesz sięgnąć, aby poprawić lub wzmocnić pożądane zachowanie, tak aby spełniało kryteria wszystkich poziomów. W ten sposób znajdziesz główne zachowanie trzeciej kolumny oraz zbiór wspierających zachowań i koniecznych zmian, które pomogą Ci odnieść sukces. Pamiętaj, że w burzy mózgów konieczne jest otwarcie umysłu na wiele różnych możliwości. Być może zechcesz wziąć osobną kartkę papieru, spisać wszystkie swoje pomysły i wrócić do niej za jakiś czas, aby dodać nowe. A może zechcesz zadzwonić do przyjaciół lub mentora, aby omówić niniejszy krok. Aby upewnić się, że Twoje pomysły są zgodne z Twoimi kryteriami, możesz zadawać takie pytania jak: „Jakie możliwości mam do wyboru, aby wziąć udział w kursie, który (z pierwszej kolumny, »Zdolność«) podniesie mój dochód, umiejętności i prestiż oraz (z drugiej kolumny, »Przekonanie«) pozwoli mi kontynuować pracę, którą teraz wykonuję, która jest dla mnie ważna i z której się utrzymuję?”. Wybierz najlepszy pomysł z trzeciej kolumny.

Krok 9. Mapowanie i dostosowanie dominującego kryterium i ograniczającego przekonania Spójrz ponownie na dominujące kryterium, które zapisałeś ponad kolumnami.

168

Biblia NLP

a. Zwróć uwagę, jakie submodalności dają mu moc. b. Ponadto zapisz strategie, które się z nim wiążą. c. Obserwuj, jakie metaprogramy nadają temu kryterium kształt. (Metaprogramy są to programy wyższego rzędu, które wpływają na to, jak myślimy i postrzegamy; np. jedni ludzie skupiają się bardziej na tym, czego unikają, a inni na tym, czego chcą). d. Teraz weź z trzeciej kolumny swoje pożądane zachowanie, któremu ponownie się przyjrzałeś, a następnie dostosuj strategię, metaprogram i submodalności danego kryterium pożądanego zachowania, tak aby odpowiadały strategii, metaprogramowi i submodalnościom dominującego kryterium najwyższego poziomu. e. Zrób to samo z kryteriami z pierwszej kolumny (wartości i warunki, które legitymizują ograniczające przekonania). Polecenie to może się wydawać dziwne, ale pamiętaj, że harmonizujesz swoje pożądane zachowanie z kryteriami ze wszystkich kolumn, a dopasowanie to pomoże kierować Twoim pożądanym zachowaniem teraz, kiedy już nie prowadzisz wewnętrznej walki w związku z konfliktem kryteriów na różnych poziomach.

Krok 10. Sprawdzenie rezultatu W ciągu nadchodzących dni i tygodni obserwuj, czy wykorzystujesz pożądane zachowanie na tyle, by osiągnąć pozytywne wyniki, dla których je przewidziałeś, np. odpowiednie przygotowanie do egzaminu, którego zdanie pozwoli Ci dostać się na dobre studia uzupełniające. • W jakim stopniu Twoje interwencje przyniosły właściwe rezultaty i jak mógłbyś je ulepszyć? • Czy istnieją inne poziomy logiczne, na których powinieneś interweniować? Odkryj i rozwiąż wszelkie konflikty ekologii i im podobne.

Dodatkowa rada Dzięki niniejszemu wzorcowi możesz osiągnąć bardzo przydatny, głęboki wgląd w siebie, a także wypracować wartościowe, twórcze i świeże rozwiązania. Opisana technika pomaga również rozwijać zdolności, z których istnienia większość ludzi nie zdaje sobie sprawy. Gorąco zalecamy, abyś rutynowo wykorzystywał niniejszy wzorzec we wszelkich naprawdę trudnych i skomplikowanych sytuacjach, kiedy starasz się wspierać albo projektować zachowanie bardziej odpowiednie niż to, które pojawia się automatycznie. Jeśli będziesz mieć niniejszy wzorzec pod ręką i poprzyglądasz mu się od czasu do czasu, odkryjesz zapewne, że można dzięki niemu osiągnąć dużo więcej niż przy jednokrotnym wykorzystaniu. Analizowanie poziomów logicznych, opracowanych przez Diltsa, może sprzyjać wymyślaniu nowych pomysłów. Biblia NLP

169

• Jakiego rodzaju dodatkowe wsparcie lub interwencje mogą pomóc Ci utrwalić nowe zachowanie? Wykorzystaj swoje środowisko, aby utrwalić to, co osiągnąłeś. W utwierdzeniu nowego zachowania i w przypominaniu o nim pomogą m.in. plakaty, notatki na samoprzylepnych karteczkach i nagrania. Zapamiętaj powyższy przykład procesu zmiany zachowania. Wykorzystano w nim zasady procesu zmiany kontekstu i zachowania. Nie jest to oczywista strategia, ponieważ nie odnosi się bezpośrednio i otwarcie do pożądanego zachowania ani nie konfrontuje z niepożądanym zachowaniem. W pracy z klientem możesz śledzić szczegóły, zapisując je sobie, a jednocześnie kierując daną osobą tak, aby wchodziła w obszary reprezentujące każdy z elementów wypisanych na kartce. W oryginalnej wersji metody, czyli tej stworzonej przez Roberta Diltsa, dana osoba zajmuje wyznaczone miejsca na podłodze, które odpowiadają każdej z kolumn. Towarzyszy temu kotwiczenie i ujawnianie stanów. Częstym problemem jest dostrzeżenie, że kryteria, które powstrzymują przed pożądanym zachowaniem, pojawiają się na tych samych lub wyższych poziomach niż kryteria, które wspierają pożądane zachowanie. Kiedy tak się dzieje, ludzie nie wiedzą, jak odpowiednio poukładać te elementy. Myśl o tym nieustannie, a znajdziesz wyjście. Na przykład umieść kryteria tego samego poziomu logicznego jedno obok drugiego i pytaj siebie, czym się różnią. Początkowo może się okazać, że pożądane zachowanie jest bardziej odpowiednie dla Ciebie na dłuższą metę albo może przynieść lepszą wersję tych samych korzyści lub większą ich ilość. Ale jeśli będziesz wciąż pytał, dlaczego to ma znaczenie, dotrzesz do wartości na wyższym poziomie, nawet na poziomie tożsamości. Zbierz tyle odpowiedzi, ile potrafisz, i przyjrzyj się różnym sposobom na to, jak sprawić, aby stały się bardziej sugestywne — według wskazówek z niniejszego wzorca.

USPÓJNIANIE POZYCJI PERCEPCYJNYCH Mówi się, że nie można zabić żaby przez wrzucenie jej do gorącej wody. Kiedy wrzucisz żabę do gorącej wody, zwierzę szybko zareaguje: natychmiast wyskoczy, całe i zdrowe. Ale kiedy włożysz żabę do zimnej wody i będziesz podgrzewał stopniowo, aż woda zawrze, żaba, zanim się zorientuje, zostanie ugotowana. W bardzo podobny sposób złe nawyki wdzierają się w nasze życie. — anonim

170

Biblia NLP

Podnoś wyraźnie jakość swoich relacji z innymi ludźmi i z samym sobą dzięki naprawianiu złych nawyków percepcji. Wzorzec ten pomaga rozwiązać problem skłonności do grzęźnięcia w określonej perspektywie; np. osoba, która zawsze tkwi w drugiej pozycji percepcyjnej, miewa kłopoty z trzymaniem się swojej rzeczywistości i bywa szczególnie podatna na manipulację. Niniejszy wzorzec sięga jednak jeszcze dalej — koryguje kiepskie reprezentacje pozycji percepcyjnych. Kiedy ludzie odkrywają i skutecznie rozwiązują takie problemy, jak niespójność pozycji percepcyjnych czy zajmowanie niewłaściwej pozycji percepcyjnej, obserwują znaczącą poprawę w relacjach interpersonalnych, które od dawna sprawiały im wiele trudności.

Co się dzieje, kiedy pozycje percepcyjne nie są spójne? Oto wspaniały przykład. Powiedzmy, że ktoś jest nieco egocentryczny lub narcystyczny oraz ma trudności z tolerowaniem sytuacji, w której ktoś inny nosi droższe ubrania albo w jakiś sposób okazuje się ważniejszy. Jeżeli osoba ta wykorzystuje technikę pozycji percepcyjnych, może odkryć, że kiedy próbuje zająć drugą pozycję percepcyjną — czyli spojrzeć na siebie cudzymi oczami — wówczas słyszy coś, co nie jest tak naprawdę głosem drugiej osoby; słyszy raczej to, co wydaje się jej własnym głosem, który mówi, że ona jest gorsza, a ktoś inny od niej lepszy. Następnie dana osoba może dokonać kolejnego odkrycia. Myśli te dodają bowiem emocjonalnej energii usłyszanemu sądowi; są obciążone uczuciem nie do przyjęcia, że to straszne, iż ktoś inny ma np. lepszy samochód. Osoba ta bardzo się stara odepchnąć ogarniające ją uczucia i stara się wzmocnić swój prestiż w jakikolwiek dostępny dla niej sposób. Oznacza to, że osoba ta nie zdawała sobie dotąd sprawy, że jest kierowana przez głos oraz atakowana przez uczucia, które zgubiła w drugiej pozycji percepcyjnej. Problem sięga nieco głębiej. Dzięki zastosowaniu technik pozycji percepcyjnych dana osoba odkrywa, że jej myśli tak naprawdę nie należą do niej. Myśli o tym, że jest gorsza lub lepsza, były najlepszym rozwiązaniem, na jakie mogła wpaść, kiedy była dzieckiem poniżanym lub bardzo surowo ocenianym przez rodzica. Można by powiedzieć więc, że osoba ta w pewnym sensie odziedziczyła osądzający głos, który słyszy, po swoim rodzicu. Pierwotnie pochodził on z drugiej pozycji, od krytycznego rodzica, lecz później został przypisany przypadkowym ludziom, do których wcale nie należał. A uczucia? Uczucia przynależą do pierwszej pozycji percepcyjnej — i dobrze, ponieważ to, co wyobrażamy sobie w pierwszej pozycji, pochodzi z naszego wnętrza. Nieznośne uczucia danej osoby nie są jednak reakcją na to, że inni ludzie mają coś ładniejszego, lecz strachem dziecka, które boi się dużego, surowego rodzica. Myśli i uczucia tej osoby wyrażają postawę obronną lub ochronną. Mechanizmy te są zazwyczaj trwałe, ponieważ mają za zadanie nas chronić. Niestety, u wspomnianej osoby dość dawno już straciły rację bytu. Osoba ta nie wiedziała jednak, czym one są, dlatego się zgubiła, walcząc z tym, czym one się stały. A stały

Biblia NLP

171

się zamartwianiem się o to, kto jest najfajniejszy, kto ma najładniejsze rzeczy, kto jest lepszy, a kto gorszy. Strach przed rodzicem przekształcił się w strach przed każdym, kto jest ważniejszy, a następnie w walkę o prestiż — walkę, w której zdaje się uczestniczyć dorosły, lecz która tak naprawdę w rozgrywa się w przeszłości. Bardzo trudno jest zmienić wypaczoną percepcję, która tylko z pozoru stanowi problem dorosłości. Uspójnienie pozycji percepcyjnych może uchronić ludzi przed cierpieniem i odblokować proces dojrzewania, który się zatrzymał być może na całe dziesięciolecia. Piękno techniki uspójniania pozycji percepcyjnych polega na tym, że znacznie ułatwia pozbycie się uczuć i myśli, które nie należą do Ciebie. Kiedy jesteś spójny, wówczas aspekty nieuporządkowane wydają Ci się nie na miejscu. Sam chcesz je umieścić tam, gdzie powinny się znajdować: w przeszłości albo u osoby, od której pochodzą. Wielu praktyków NLP podczas pracy z klientami nie rozmawia z nimi o przeszłości. Podejście to jest skuteczne, ponieważ uspójnienie pozycji percepcyjnych następuje w teraźniejszości, dzięki czemu możesz się pozbyć myśli i uczuć, nie wiedząc, skąd one pochodzą. Większość z nich znajdowała praktyczne zastosowanie w związku z minionymi doświadczeniami. Nie przeminęła jednak z czasem i nadal podporządkowuje się określonym celom.

Jak się odczuwa spójne pozycje percepcyjne? Pozwól, że Ci to wytłumaczę. Wyobraź sobie, że słuchasz moich słów. Mając otwarte oczy i słuchając, zwracaj uwagę na to, że widzisz za pośrednictwem własnych oczu, czujesz za pośrednictwem własnego ciała i słuchasz za pośrednictwem własnych uszu. Wiesz, że każdy ze zmysłów należy do Ciebie, ze względu na miejsca, w których odbierasz bodźce. Ty jesteś centrum, a zmysły znajdują się na właściwych miejscach. To, co właśnie zrobiliśmy, jest wykorzystaniem prawdziwych doznań, jakich doświadczyłeś za pośrednictwem systemów reprezentacji, do których możesz sięgnąć, kiedy coś wizualizujesz lub wykonujesz ćwiczenie uspójniania pozycji percepcyjnych. Podsumowując: kiedy wszystkie Twoje systemy reprezentacji znajdują się w tej samej pozycji percepcyjnej, widzisz, słyszysz i czujesz wszystko we właściwych miejscach. Jeżeli wyobrażasz sobie samego siebie w pierwszej pozycji percepcyjnej, przypomina to sytuację, w której rzeczywiście jesteś w swoim ciele, patrzysz swoimi oczami. Stąpasz twardo po ziemi. Odczuwasz silny związek z rzeczywistością, a nawet masz wrażenie posiadania większej siły wewnętrznej. Zaczniesz uspójnianie pozycji percepcyjnych od znalezienia miejsc, gdzie brakuje porządku. Oznacza to, że będziesz sobie wyobrażał trudną sytuację. Następnie sprawdzisz każdą pozycję percepcyjną pod kątem widzenia, słyszenia i czucia. Kiedy będziemy wiedzieli, gdzie panuje bałagan, zastosujemy tam omawianą technikę. Zaczniemy od sprawdzenia, czy nie brakuje spójności w Twojej pierwszej pozycji percepcyjnej. Wyobraźmy więc sobie coś i przekonajmy się, czy będziesz miał to samo poczucie właściwie rozmieszczonych zmysłów jak w rzeczywistości. Sprawdźmy, czy podczas wizualizacji to Ty jesteś centrum właściwie rozmieszczonych zmysłów.

172

Biblia NLP

Krok 1. Wybór trudnej sytuacji Wskaż sytuację, która jest dla Ciebie trudna i która dotyczy jeszcze jednej osoby (np. kłótnię z kimś). Wyobraź sobie samego siebie w owej trudnej sytuacji.

Krok 2a. Pierwsza pozycja, zmysł wzroku Zastanów się, w jaki sposób widzisz i jak Twoja wyobraźnia reprezentuje wrażenia odbierane za pośrednictwem zmysłu wzroku. Czy Twoja wizja znajduje się dokładnie tam, gdzie znajdowałaby się, gdybyś faktycznie uczestniczył w danej sytuacji, czy raczej powiedziałbyś, że jest nieco odsunięta od miejsca, w którym powinna być?

Krok 2b. Pierwsza pozycja, zmysł słuchu Sprawdźmy zmysł słuchu. Wyobraź sobie dźwięki, jakie mógłbyś usłyszeć w trudnej sytuacji, którą stworzyłeś w myślach, lub dodaj odpowiednie wrażenia słuchowe. Czy odczuwasz je tak samo, jakby dochodziły do Ciebie w rzeczywistości? Wyobraź sobie, co druga osoba mogłaby Ci powiedzieć. Jeśli mówi to, co TY myślisz, albo wypowiada zdania, które są tak naprawdę TWOIMI opiniami o samym sobie lub TWOIMI obawami, oznacza to, że słyszysz własne myśli z innej pozycji percepcyjnej. Świadczy to dobitnie o braku spójności w tej pozycji percepcyjnej. W podobnych przypadkach ludzie mogą odczuwać wstyd albo pochopnie wnioskować, że inni ich osądzają. Rozwiązanie tego rodzaju problemu stanowi źródło niezwykłej siły, ponieważ w ten sposób można posiąść własne myśli, stąpa się mocniej po ziemi i odczuwa się znacznie większą pewność siebie. Uwzględnij również swoje myśli, tak jakbyś je słyszał. Zapytaj samego siebie, czy te myśli są naprawdę Twoje. Czy odczuwasz je tak, jakby rzeczywiście wypływały z Twoich wartości i z wnętrza Twojego umysłu, czy też jest w nich coś obcego, np. podobieństwo do cudzego stylu mówienia? A może niektóre Twoje myśli są tak naprawdę tym, co Ty myślisz, że druga osoba myśli? Dostosuj się tak, abyś słyszał własne myśli jako własne myśli. Jeżeli wdzierają się w nie cudze myśli lub obcy sposób myślenia, zmień to w myślenie o tym, co myśli ktoś inny. Jeśli słyszysz krytyczny głos, przekonaj się, jak to jest go posiąść. Sprawdź się, jak to jest umieścić ten głos w swoim gardle i wypowiadać jego osądy. Wielu ludziom wydaje się to krępujące. Rozpoznają w tych myślach głos jakiegoś złośliwego nauczyciela z czasów szkolnych albo łobuza, który nawet nie uczestniczy w danej sytuacji. Oznacza to, że myśli te powinny zniknąć i nigdy więcej nie dać się usłyszeć.

Krok 2c. Pierwsza pozycja, zmysł kinestetyczny To samo zrobimy z uczuciami. Czy doświadczasz emocji, napięcia czy jakichkolwiek innych doznań w wybranej przez Ciebie trudnej sytuacji? Jeżeli jesteś spójny, wszystkie pochodzą z tych miejsc w ciele, z których powinny. Jeżeli jednak Twój Biblia NLP

173

kinestetyczny system reprezentacji nie jest spójny, możesz mieć wrażenie, że Twoje uczucia pochodzą skądinąd. Mogą być one trochę oddalone lub bardzo oddalone — jak wtedy, gdy dokonujesz projekcji swoich uczuć na kogoś innego. Częstszy problem jednak polega na tym, że ludzie biorą cudze emocje za swoje. Przez to stają się podatni na manipulację. Oszuści, nałogowcy i inne osoby wywierające destruktywny wpływ lgną do tych nazbyt empatycznych jednostek. Problem współzależności dotyczy bowiem bycia na łasce cudzych uczuć.

Krok 3a. Trzecia pozycja (obserwator), zmysł wzroku Wciąż patrząc na trudną sytuację, wycofaj z niej własny punkt widzenia, tak abyś spoglądał jednocześnie na siebie i drugą osobę. Teraz znajdujesz się w trzeciej pozycji percepcyjnej. Umieść swój punkt widzenia jako obserwatora, tak abyście — Ty i druga osoba — znajdowali się w takiej samej odległości od niego. Ulokuj uczestników sytuacji na poziomie wzroku. Zwróć uwagę na wszelkie zmiany w swoich doznaniach z tej perspektywy. Sprawdź, czy w uzyskiwaniu właściwej perspektywy będzie Ci pomocne zbliżenie, czy oddalenie. Czy jest jeszcze coś, co wymaga dostosowania, choćby jedna z submodalności, np. czy to, co widzisz, jest ciemne albo zamazane?

Krok 3b. Trzecia pozycja, zmysł słuchu Teraz przychodzi kolej na zmysł słuchu. Czy z tego miejsca, w którym znajduje się Twój punkt widzenia, słyszysz, co się dzieje? Pamiętaj, że wszelkie myśli pochodzą od Ciebie jako obserwatora. Twoje reakcje nie należą do „ja” w pierwszej pozycji percepcyjnej, ale do obserwatora owego „ja” i obserwatora wszystkich innych uczestników danej sytuacji. Nie jesteś w stanie słyszeć myśli „ja”, które obserwujesz. Pozostaje Ci tylko zgadywać, co one zawierają. Możesz przeżywać to, co się dzieje, ale tylko jako obserwator — a zatem żywić empatię czy odczuwać inne emocje, ale wyłącznie w związku z tym, co obserwujesz. Jedno z rozwiązań, które szczególnie sprzyja uspójnianiu, polega na zebraniu tego, o czym Twoim zdaniem myśli druga osoba, a następnie na sprawieniu, by wyszło to z jej ust. Dzięki temu przestaniesz się rozpraszać, nie będziesz więcej zajmować się cudzymi myślami. Poćwiczysz za to wyobraźnię. W ten sposób umocnisz się na pozycji obserwatora i zobaczysz, jak słowa te wychodzą z ust od odpowiedniej osoby. Czy naprawdę brzmią one jak coś, co ona by powiedziała? Czy wyobrażasz sobie, że trafia to do Twoich uszu tak, jakbyś to słyszał, a nie jakbyś to myślał? Jeżeli tak jest, jesteś spójny w swojej (trzeciej) pozycji obserwatora i słuchacza.

Krok 3c. Trzecia pozycja, zmysł kinestetyczny Kiedy patrzysz z pozycji obserwatora na swoje „ja” oraz drugą osobę, znajdujących się we właściwej odległości do Ciebie, jednocześnie słuchasz z pozy-

174

Biblia NLP

cji obserwatora — a także myślisz jak obserwator, który ma pewien dystans do emocji powstających w danej sytuacji. Zwróć uwagę na to, co czujesz jako obserwator. Jeżeli doświadczasz silnych uczuć, które należą do kogoś innego uczestniczącego w danej sytuacji, umieść je z powrotem w tej osobie i poczuj, jako to jest naprawdę być obserwatorem. Jakich odczuć wobec danej sytuacji doświadczasz jako obserwator? Jeśli zachodzi taka potrzeba, dostosuj swoje uczucia, tak aby znalazły się we właściwych miejscach w Twoim ciele. Zwróć uwagę na to, jakie uczucia są najbardziej zasobne. Jakie uczucia są najlepszym wsparciem dla Ciebie jako spostrzegawczej, dociekliwej i kreatywnej osoby — osoby, która znajduje rozwiązania i dąży do doskonałości? Proces ten może naprawdę wyzwolić Twój podświadomy umysł jako siłę, która wzmacnia i pomaga rozwiązywać problemy. Wciąż zajmując pozycję obserwatora, pozwól sobie na odprężenie przez kilka chwil — i zrób nieco miejsca dla podświadomego umysłu, aby mógł skorzystać z obiektywnego punktu widzenia oraz przyjął płynącą z niego mądrość, w miarę jak ta staje się dostępna dla Ciebie. Dzięki temu, że doświadczenie to jest nowe, może ono uruchomić Twoje podświadome zasoby, ponieważ podświadomość zawsze szuka skojarzeń i łączy je w większe całości — aby pomóc Ci realizować wartościowy program, nawet jeśli początkowo nie wiesz, co z tego wyniknie. Teraz perspektywa obserwatora stanowi zasób, z którego możesz czerpać, kiedy tylko zechcesz. Nie jest to wyłącznie pozycja dająca świeże spojrzenie, lecz również bezpieczna pozycja, która pozwala odpocząć od silnych, osobistych uczuć, ponieważ towarzyszy jej dość zdysocjowany stan.

Krok 4. Powrót do pierwszej pozycji („ja”) Powróćmy do pierwszej pozycji percepcyjnej, aby dopracować jej spójność. Uwzględnij z powrotem własną perspektywę w danej sytuacji. • Czy po całej pracy, jaką wykonałeś w trzeciej pozycji percepcyjnej, zauważasz jakiekolwiek zmiany, kiedy przyjmujesz ponownie własną perspektywę? a. Pierwsza pozycja, zmysł wzroku Sprawdź każdy system reprezentacji. Czy widzisz własnymi oczami? Jeżeli pojawia się jakakolwiek oznaka braku równowagi czy spójności, napraw to, przywracając swoje normalne spojrzenie, patrząc swoimi oczami. Powinieneś teraz widzieć drugą osobę tak jak zwykle. Dostosuj wszelkie submodalności, takie jak jasność, ostrość czy rozmiar. b. Pierwsza pozycja, zmysł słuchu Jaki jest Twój głos? Mówiąc, pilnuj, aby głos wychodził z Twojego gardła. Oczywiście wewnętrzny dialog, myśli i osądy powinny rzeczywiście należeć do Ciebie i pochodzić z Twojego umysłu, emanować z Ciebie. Dopilnuj, aby Twoje myśli były sformułowane w pierwszej osobie, np. „Uważam tak” albo „Myślę owak”. Twoje myśli nie mówią niczego o Tobie, lecz pochodzą od Ciebie, są Twoje. Biblia NLP

175

Wrażenia słuchowe powinny trafiać bezpośrednio do Twoich wyobrażonych uszu. Jeżeli zachodzi taka potrzeba, dostosuj miejsce, w którym znajduje się zmysł, tak aby dźwięki brzmiały naturalnie i normalnie. c. Pierwsza pozycja, zmysł kinestetyczny Co się zmieniło w Twoich uczuciach? Czy Twoje uczucia pochodzą z tych obszarów Twojego ciała, w których powstają zazwyczaj?

Krok 5. Ostateczny sprawdzian Przeprowadź ostateczny sprawdzian i przekonaj się, czy odbierasz pierwszą pozycję percepcyjną jako spójną. Jeśli chcesz, wprowadź końcowe modyfikacje. Nie trać czasu, starając się doprowadzić rezultat do perfekcji. Nauczysz się tyle samo. Na tym kończy się niniejszy wzorzec. Wiemy, że modyfikacje czasami się rozrastają, dlatego spędź jeszcze kilka chwil w trzeciej pozycji percepcyjnej, jako obserwator, i przekonaj się, czy nastąpiła dodatkowa poprawa.

USUWANIE REAKCJI ALERGICZNYCH Powracającemu stanowi emocjonalnemu zawsze towarzyszy określona postawa ciała oraz stan fizjologiczny, z którym został wcześniej sprzężony. Kiedy zatem zostaje rozwiązany problem danego konstruktu emocjonalnego, równocześnie zostaje rozwiązany problem danego nawyku powstałego w ciele. — Moshe Feldenkrais Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Wzorzec ten jest uważany za środek służący redukowaniu bądź eliminowaniu objawów alergii. Pamiętaj jednak — NLP nie twierdzi, że leczy alergie. Robert Dilts, master trener i autor tego wzorca, pracował z bardzo wieloma ludźmi, aby wyłonić strategię, która pomaga łagodzić reakcje alergiczne.

Krok 1. Wyobrażenie sobie bycia wystawionym na działanie alergenu Przypomnij sobie sytuację, w której byłeś wystawiony na działanie alergenu. Postaraj się przywołać niektóre objawy. Dowiedz się, która submodalność decyduje o intensywności reakcji alergicznych.

176

Biblia NLP

Krok 2. Zakotwiczenie stanu pozbawionego reakcji alergicznych Wejdź w stan, który jest zdysocjowany od stanu alergii, a następnie go zakotwicz. Oto dobry sposób: a. Odpręż się nieco, odchylając głowę i kierując wzrok ku górze. Wyobraź sobie, że między Tobą a tym, na co jesteś uczulony, znajduje się szyba. Wyobraź sobie, że potrafisz latać i możesz spojrzeć na siebie z góry. b. Kiedy poczujesz się wolny od reakcji alergicznych i naprawdę odprężony, stwórz drugą, inną kotwicę.

Krok 3. Wzmocnienie kotwicy Wyobraź sobie stan całkowitej wolności od objawów alergii oraz idealny sposób, w jaki chciałbyś reagować na to, co dotąd wywoływało uczulenie, kiedy nie będziesz już miał alergii. Wyobraź to sobie ze zdysocjowanej perspektywy i opisz dość szczegółowo. Wykorzystaj submodalności, które podczas budowania nowego zachowania wskazałeś jako odgrywające kluczową rolę w reakcji alergicznej.

Krok 4. Zakotwiczenie kilku doświadczeń, które staną się punktami odniesienia o charakterze kontrprzykładów a. Zasocjuj się ze wspomnieniem. Przywołaj prawdziwe wspomnienie, w którym znajdujesz się blisko czegoś — tak blisko, jak to możliwe — co przypomina to, na co jesteś uczulony, ale nie wywołuje reakcji alergicznej. Na przykład jeżeli masz uczulenie na kocią sierść, wyobraź sobie skórkę króliczą albo pluszową zabawkę, która nie wywołuje reakcji alergicznej. b. Aby pomóc sobie pozbyć się ramy obejmującej alergię, zrób coś, co pokaże Ci, że Twój układ immunologiczny potrafi tolerować coś, czego wygląd sugeruje, że tolerowane być nie powinno. Możesz to osiągnąć, myśląc o przynajmniej jednej substancji, którą uważasz za toksyczną, ale na którą nie reagujesz alergicznie. Dzięki temu widzisz, że Twój układ odpornościowy potrafi chronić ciało bez wywoływania reakcji alergicznych. Dla osoby uczulonej na perfumy kontrprzykładem może być zapach benzyny. (Oczywiście nie zalecamy wdychania oparów benzyny poza wyobraźnią). Przydatne bywa także zidentyfikowanie jakiejś substancji, która jest potencjalnie jeszcze bardziej toksyczna niż ta wywołująca alergię, ale na którą ciało nauczyło się odpowiadać za pomocą bardziej adekwatnej reakcji immunologicznej. c. Zanim założysz kotwicę, upewnij się, że widzisz odpowiednią fizjologię. Powinna ona korespondować z pożądanym stanem. d. Czy reakcji alergicznej towarzyszą problemy związane z ekologią albo wtórne korzyści?

Biblia NLP

177

e. Możesz wspomóc przeprowadzany proces, wykorzystując reimprinting, przeramowanie, zmianę historii osobistej albo trzy kotwice, aby dodać zasoby.

Krok 5. Uruchomienie zdysocjowanej kotwicy Uruchom kotwicę pierwszą — kotwicę zdysocjowanego stanu. Jeżeli pracujesz z drugą osobą, poproś ją, aby wyobraziła sobie, że jest blisko alergenu lub ma z nim bezpośrednią styczność. Jednocześnie uruchom kotwice drugą i trzecią, związane z pożądanym stanem oraz kontrprzykładem. Przytrzymaj kotwice tak długo, aż zobaczysz, jak fizjologia drugiej osoby uniezależnia się od reakcji alergicznej.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu Jeśli nie ma niebezpieczeństwa wystąpienia zdrowotnych komplikacji, wystaw drugą osobę na działanie niewielkiej ilości alergenu. Stopniowo ją zwiększaj. Powtarzaj całą procedurę tak długo, aż typowe wystawienie na działanie alergenu przestanie wywoływać objawy uczulenia. Przed każdym kolejnym zwiększeniem ilości alergenu uruchamiaj jednocześnie pierwszą kotwicę, czyli kotwicę zdysocjowanego stanu, a także drugą i trzecią, czyli kotwice pożądanego stanu i kontrprzykładu. Możesz wzmocnić nową reakcję, wykorzystując kluczowe submodalności z kroku 1. Jeżeli pracujesz z drugą osobą, pozwól jej w pełni kontrolować, co się dzieje z alergenem. Jeśli pojawiają się jakieś obawy, skonsultuj się z odpowiednim specjalistą — nie pracuj poza obszarem swoich kompetencji i nie stwarzaj zagrożenia. Wzorzec ten przynosi długotrwałe rezultaty, czasami jednak być może trzeba będzie go powtórzyć, aby wznowić działanie. Kontakt z innymi alergenami może odnowić reakcję uczuleniową.

KALIBRACJA Oto moja prosta religia. Nie potrzeba żadnych świątyń, nie potrzeba skomplikowanej filozofii. Nasz mózg, nasze serce stanowią naszą świątynię, a filozofią jest dobroć. — Dalajlama Rozwijaj swoją umiejętność obserwowania wskazówek, które są ukryte w fizjologii i zachowaniach innych ludzi, oraz reagowania na nie. Kalibracja polega na łączeniu tego rodzaju wskazówek z wewnętrznymi reakcjami poznawczymi i emocjonalnymi.

178

Biblia NLP

Krok 1. Zrozumienie Poproś drugą osobę, aby pomyślała o pojęciu, które jej zdaniem zna i rozumie.

Krok 2. Obserwacja Obserwuj uważnie fizjologię drugiej osoby (jakbyś na chwilę stał się Sherlockiem Holmesem). Przyglądaj się m.in. ruchom jej oczu, wyrazom twarzy, gestom.

Krok 3. Dezorientacja Następnie poproś drugą osobę, aby pomyślała o pojęciu, które jest zagmatwane i niejasne. Znów przyglądaj się uważnie ruchom jej oczu i innym reakcjom.

Krok 4. Obserwacja Zwróć uwagę na to, co się zmieniło. Obserwuj zmiany w wyglądzie i zachowaniu drugiej osoby.

Krok 5. Wybór Poproś drugą osobę, aby wybrała jedno z pojęć i ponownie o nim pomyślała.

Krok 6. Obserwacja Obserwuj drugą osobę. Wypatruj zmian w wyglądzie lub zachowaniu korespondujących ze stanami zrozumienia lub dezorientacji, które widziałeś już wcześniej u tej osoby.

Krok 7. Zgadywanie Zgadnij, czy druga osoba wybrała pojęcie zrozumiałe, czy niejasne. Zapytaj ją, czy Twoja odpowiedź jest prawidłowa.

Krok 8. Więcej Poproś drugą osobę, aby pomyślała o innych pojęciach, które uważa za zrozumiałe lub zagmatwane. Przekonaj się, czy potrafisz zgadnąć, do której kategorii one należą. Zapytaj o poprawność swoich odpowiedzi.

Krok 9. Wyjaśnienie i obserwacja Wyjaśnij drugiej osobie jakieś pojęcie. Na podstawie obserwacji spróbuj stwierdzić, czy zrozumiała dane pojęcie. Sprawdź, czy potrafisz określić moment, kiedy u drugiej osoby następuje zrozumienie wyjaśnianego przez Ciebie pojęcia.

Biblia NLP

179

AUTOBIOGRAFIA Wierzę zatem, że jeśli człowiek poszukuje miłości, to ją w końcu znajduje, a wtedy skupia wokół siebie jeszcze więcej miłości. Wystarczy, by jeden człowiek był nam życzliwy, a wtedy inni również stają się życzliwi. Zaś kiedy jesteśmy sami, to coraz bardziej zasklepiamy się w naszej samotności. Dziwne jest życie. — Paulo Coelho Autorką tego wzorca jest Leslie Cameron Bandler. Zbuduj głęboką samoakceptację za pomocą hipnotycznego scenariusza. Wykorzystaj w tym celu wiele różnych perspektyw i kanałów zmysłowych. Na podstawie pomysłu, którego autorką jest Leslie Cameron Bandler, stworzyłem specjalną wersję na potrzeby niniejszej książki. Przeczytaj poniższy scenariusz na głos. Daj sobie dość czasu na wykonanie wszystkich kroków i pozwól sobie na całkowite zaangażowanie się w ćwiczenie. Zalecenie: przeczytaj głośno tekst scenariusza i go zarejestruj. Następnie odsłuchaj nagranie przed położeniem się do łóżka. Jeżeli wolisz słuchać cudzego głosu, poproś zaufanego przyjaciela o głośną lekturę. Jedno z najczęstszych pytań dotyczących scenariuszy autohipnozy brzmi: „Ile razy muszę zrealizować dany scenariusz?”. Odpowiedź jest bardzo prosta: tyle razy, ile będzie to konieczne, aby rezultaty były widoczne. Wzorzec ten ma ogromną moc. Dlatego sugeruję, abyś popracował nad nim gruntownie tylko raz, a następnie odstawił na kilka tygodni. Zapisuj w swoim dzienniku nowe spostrzeżenia i inne oznaki poprawy w Twoim życiu, których doświadczysz w tym okresie. Potęga autohipnozy wyrasta nie ze słów, które wypowiadasz według scenariusza, lecz z obrazów, które Twój umysł wytwarza długo po tym, jak sam scenariusz zostaje zapomniany.

WZORZEC AUTOBIOGRAFII — PEŁNY SCENARIUSZ SEANSU HIPNOTYCZNEGO „Zacznijmy od znalezienia miłego, przytulnego miejsca, gdzie możesz położyć się lub usiąść i odczuć wygodę, a jednocześnie spokój. Kiedy dostosujesz już ułożenie swojego ciała tak, aby było Ci jeszcze wygodniej, weź kilka głębokich oddechów, wolno i łagodnie, oraz próbuj coraz bardziej się rozluźniać. Robisz to ćwiczenie, aby przyjemnie spędzić czas i mieć lepsze zdanie o sobie, a nie

180

Biblia NLP

po to, by spełniać cudze zachcianki. Tych 12 minut masz dla siebie, wyłącznie dla siebie. Tylko Ty zasługujesz na 12 minut re-la-ksa-cji. Niektórzy ludzie uważają, że podczas 12 minut programowania neurolingwistycznego nie mogą się ruszać — ale nie Ty. Możesz się ruszać, możesz się przeciągać, możesz ciągle dostosowywać sposób, w jaki Twoje ciało ma ODPOCZYWAĆ, aby BYŁO CI WYGODNIEJ i abyś POCZUŁ SIĘ BARDZIEJ ZRELAKSOWANY. Myśli, które płyną w Twoim kierunku, szanują Twoje pragnienie spokoju i odprężenia, dlatego omijają Cię, a Ty zapewniasz je, że wrócisz do nich później. Troszkę później, po tym, jak doświadczysz wspaniałych uczuć bycia docenianym i akceptowanym przez bliskie Ci osoby. Nawet jeśli tego nie widzisz ani nie słyszysz, nosisz te uczucia w sobie. Kiedy potrafisz sobie wyobrazić lub przedstawić jakiegoś rodzaju bezwarunkową miłość, potrafisz też stworzyć obraz kogoś, kto kocha Cię takim, jakim jesteś. Może to być krewny, ojciec lub matka, brat, siostra, współmałżonek, dawny lub obecny przyjaciel, ktoś, kogo znasz, a nawet ktoś, kto zmarł dawno temu. Jeżeli nie potrafisz wyobrazić sobie nikogo bliskiego, pozwól, aby przyszło do Ciebie dowolne wspomnienie osoby, która pewnego dnia w jakiś sposób Ci pomogła, przez co poczułeś się doceniony i wart miłości. Daj swojemu umysłowi kilka minut na przejrzenie wspomnień i znalezienie odpowiedniego obrazu. Jednocześnie ciesz się nadal odczuciem, które towarzyszy temu procesowi i które pogłębia relaksację, jakiej zaczęły już doświadczać niektóre części Twojego ciała. Obraz, który znalazłeś, umieść na chwilę z boku, ze świadomością, że powrócisz do niego wkrótce. Teraz, kiedy silniej odczuwasz swoje naturalne pragnienie zamknięcia oczu, możesz także pozwolić ramionom poczuć ich naturalny ciężar. Poczuj, jak oddech kojąco pogłębia się i zwalnia. Doświadczasz bieżącej chwili i niemal słyszysz spokój w swoim umyśle. Odbierając te wszystkie wrażenia, wyobraź sobie szeroki ekran, taki jak w kinie — duży, biały ekran rozpięty przed Tobą — a na tym ekranie zobacz obraz lub film, który przedstawia Ciebie siedzącego przy starym, drewnianym biurku i piszącego autobiografię. Możesz wybrać, czy używasz pióra, czy ołówka, a może nawet gęsiego pióra i niebieskiego atramentu. Może piszesz swoją autobiografię na komputerze albo na maszynie… ale widzisz tam siebie, jak piszesz autobiografię z entuzjazmem, który towarzyszy opowiadaniu światu historii własnego życia. Historia Twojego życia jest pisana przez Ciebie. Obraz przedstawia spokój i odprężenie, a Ty cieszysz się odkrywaniem ukrytych skarbów Twojego życia, spadku, który po sobie zostawisz, nauczek, które dostałeś, oraz innych dobrych doświadczeń, które uformowały Cię takim, jakim jesteś dziś. Możesz także wybrać inne szczegóły obrazu samego siebie, jak siedzisz przy biurku i piszesz autobiografię. Możesz wybrać kolory w pokoju oraz dogodną temperaturę, która koi i rozluźnia, podczas gdy powierzchnia, na której się znajdujesz, naciska, aby podtrzymać Cię w przestrzeni. Mogą nawet mignąć Ci przed oczami słowa, dobre słowa, które widzisz, że piszesz. W miarę jak będziesz koncentrować się na tym obrazie, być może zapragniesz wyobrazić sobie, że naprawdę tam siedzisz, poruszasz palcami i piszesz autobiografię. I zaczynasz kogoś wyczuwać, tak jak Biblia NLP

181

w dzieciństwie, kiedy ktoś, kto bardzo Cię kocha, otwiera drzwi i wchodzi, a Ty wiesz na pewno, kto to jest. To samo uczucie może Cię ogarnąć teraz, kiedy pozwalasz obrazowi danej osoby przyjść do Ciebie i… Kiedy tak piszesz autobiografię, patrzysz w przeciwległy kąt pokoju i zauważasz kogoś stojącego tam po drugiej stronie szklanych drzwi. Znowu masz to przeczucie — że to jest właśnie ta osoba, o której pomyślałeś kilka chwil wcześniej. Osoba, która bardzo Cię kocha i która akceptuje Cię takim, jakim jesteś. Zauważasz, że ta osoba, która Cię kocha, patrzy na Ciebie, jak siedzisz przy biurku i piszesz autobiografię, a Ty, właśnie tu i teraz decydujesz się umieścić tę osobę w książce o swoim życiu. Doświadczając tej inspiracji, możesz teraz opisać tę osobę i napisać coś o niej: o tym, jak wspaniałe i cenne są bezwarunkowa miłość i czułość, które odczuwasz w towarzystwie tej osoby, o tym, jak bardzo sobie cenisz wspólnie spędzony czas. Tak długo jak potrzebujesz i chcesz, wolno Ci pozostać w stanie głębokiej relaksacji umysłu i ciała, a teraz… …kiedy tak myślisz o sobie, dajesz sobie kilka chwil na zdysocjowanie się od obrazu, myślisz o sobie siedzącym przy biurku i piszącym autobiografię, widzisz siebie w tym obrazie. Patrzysz z boku, z miejsca, gdzie stoi kochająca Cię osoba. Wyobrażasz sobie, jak to jest stać przy tej osobie, zza szklanych drzwi patrzeć na siebie, jak piszesz, siedząc przy biurku… Wyobrażasz sobie, jak stoisz na zewnątrz wraz z osobą, która kocha Cię bezwarunkowo, i jak oboje patrzycie na obraz Ciebie piszącego autobiografię, siedzącego w pokoju… …możesz powoli i pewnie eksperymentować dalej z tym uczuciem — wyjść z ciała i umysłu kochającej Cię osoby oraz ponownie do nich wejść, podczas gdy osoba ta stoi tuż przy Tobie i oboje patrzycie na człowieka, który w środku pisze autobiografię, na Ciebie i na Twoją autobiografię, pisaną przy biurku… Dzięki temu, że stajesz się kochającą Cię osobą, zaczynasz odkrywać przyjemność odczuwania miłości, coraz intensywniej postrzegasz wnętrze pokoju oczami tej osoby, czujesz szczególne uznanie, pewien szacunek i bezwarunkową miłość, którą osoba ta odczuwa i którą Cię obdarza… Wyobrażasz sobie, jak to jest być tą osobą przez krótką chwilę, jak to jest myśleć z miłością i czułością o Tobie, wiedzieć, że wszystko kręci się teraz wokół Ciebie i Twojego życia, kochać Cię takim, jakim jesteś, szanować Cię, doceniać Cię, cieszyć się tym, że jesteś jedyny w swoim rodzaju. Dzięki temu, że patrzysz na otoczenie jej oczami, zyskujesz obraz siebie widzianego z jej perspektywy, przez pryzmat pełnej akceptacji Ciebie oraz nadziei i oczekiwań związanych z Tobą. Możesz nawet nazwać te pełne miłości uczucia. Poświęć tyle czasu, ile uznasz za konieczne, na to, aby pojawiły się odpowiednie słowa i nazwały uczucia. W miarę jak pozwalasz im przyjść do siebie, wraz z czasem i przestrzenią, które są do tego konieczne, po prostu delektuj się uczuciem bycia docenianym i miłością, które teraz dobrze poznajesz. Tak dobrze, że łapiesz się na tym, że masz je w sobie, kiedy znów stajesz przy tej osobie, oboje patrzycie na Ciebie, jak piszesz autobiografię, przy biurku, w pokoju… …a Ty zaczynasz dryfować ponownie przez szklane drzwi, z powrotem do swojego ciała, w Ciebie, który pisze, który potrafi napisać wszystko o tym do-

182

Biblia NLP

świadczeniu, który ma chęć dodać je do książki o własnym życiu. Myślisz o podzieleniu się ze światem tą bezwarunkową miłością i uznaniem, tą radością, którą stopniowo przyjmujesz w swojej niepowtarzalności, wyjątkowości. Tą radością, która płynie z pełnego rozumienia siebie, doceniania siebie, kochania siebie naprawdę, coraz bardziej i bardziej w nowy sposób. W miarę jak wycofujesz się w siebie, w Ciebie, który pisze autobiografię, czujesz coraz intensywniej, jak trzymasz pióro lub ołówek albo jak uderzasz w klawisze i pozwalasz pisaniu przepływać przez siebie z łatwością i z całkowitą swobodą. W ten sposób wszystko, czego doświadczasz, przelewa się z Ciebie do książki, a Ty tworzysz bogaty opis nowych uczuć, wspomnień związanych z poznaniem bezwarunkowej miłości poprzez wybraną osobę, odprysku przyszłości z pełną radością z Twojego unikalnego jestestwa. Piszesz o wyobrażonych wspomnieniach jako prawdziwych doświadczeniach, rzeczywistych wydarzeniach, przez które prowadzi Cię podświadomy umysł za pomocą intensywnych uczuć szacunku dla siebie, intensywnego doznania prawdziwej samoakceptacji, wiedzy, którą niesiesz ze sobą, a która robi miejsce dla Twojej wspaniałości we wszystkich zmysłach. W tym momencie pisanie warte roku pracy wypełnia się, a więc na koniec miękko i delikatnie zamykasz oczy, oddychasz głęboko, coraz głębiej, wolno, coraz wolniej, oraz odczuwasz satysfakcję, która sprawia, że na Twoje usta wkrada się nieznaczny uśmiech. Teraz, kiedy zaczynasz odliczać w kierunku stanu pełnej rześkości i pobudzenia, wyciągasz ramiona w przód, w miarę jak odliczasz do pięciu, kiedy to całkowicie się rozbudzasz, otwierasz i zamykasz dłonie, poruszasz głową i delikatnie wyciągasz szyję, a gdy dochodzisz do pięciu, otwierasz oczy, aby poczuć się całkowicie rześkim i pobudzonym”. Na koniec tego ćwiczenia zwróć uwagę na zmiany, które w tej chwili odczuwasz w ciele i umyśle. Jak wysoko się cenisz w tym momencie? Poświęć kilka chwil na to, aby doświadczyć, jak ważne jest to uczucie, jak wspaniale jest je wykorzystywać i czynić je nieodłączną częścią życia, które przeżywasz, własnego życia, życia, które opisałeś w trwającej wciąż autobiografii…

Dodatkowa rada Na końcu sesji daj klientowi kilka minut na odpoczynek w ciszy, a następnie omów możliwe przyszłe konsekwencje zmiany. Podczas posesyjnej rozmowy pozwól klientowi mówić przez większą część czasu (w chwilach ciszy zachęcaj do mówienia) oraz notuj ewentualne ukryte programy lub blokady mentalne. Podczas następnej sesji odnieś się do tych kwestii, lecz nie ujawniaj klientowi swoich spostrzeżeń. Osobiście zalecam zakończyć sesję wzbudzeniem u klienta gotowości dostrzegania małych, ale znaczących różnic w jego samoocenie oraz w podejściu, jakie mają do niego inni ludzie.

Biblia NLP

183

SPÓJNOŚĆ Czy kości twoich grzechów są dość ostre, aby przeciąć twoje usprawiedliwienia? — J. O’Barr, The Crow Spójność — która pojawia się wtedy, gdy części Ciebie pozostają ze sobą w zgodzie — odgrywa w NLP ważną rolę, ponieważ wzmacnia nasze zasoby. Z najbardziej podstawową spójnością mamy do czynienia wtedy, gdy w harmonii ze sobą są nasze zmysły; jeżeli brakuje wśród nich zgody, mamy do czynienia z wewnętrzną sprzecznością. Ze spójnością na większą skalę mamy do czynienia wtedy, gdy w harmonii ze sobą są części nas samych. Jak sobie zapewne przypominasz, funkcjonują one w nas jak współgrające ze sobą małe osobowości albo zbiory motywujących pobudek. Pojęcie ekologii odnosi się właśnie do wzajemnie się wspierających części lub elementów całego systemu. Można zatem mówić o spójności, jeżeli wszystkie części Ciebie współdziałają. Koherencja na jeszcze większą skalę pojawia się wtedy, gdy spójność wyznacza konstruktywny kierunek, który odpowiada naszym interesom. Najwyższy porządek spójność osiąga, kiedy udaje nam się uzgodnić wszystkie aspekty naszej osobowości, w tym nasze najwyższe wartości i aspiracje. Tego rodzaju maksymalna spójność przynosi prawdopodobnie największą satysfakcję, jakiej istota ludzka może doświadczyć. Osoba, która nie jest spójna albo która — można by rzec — jest NIEspójna, zazwyczaj mówi rzeczy, które raczej do siebie nie pasują, zachowuje się w sposób, który nie odpowiada jej słowom, albo jej cele nie pokrywają się z tym, co stara się robić. Jeśli przyjrzysz się temu problemowi wspólnie z daną osobą, zdradzi ona zapewne głębsze i bardziej oczywiste przejawy niespójności, głębszą dysharmonię. • Osoba ta może mieć ambiwalentny stosunek do celów, które w swoich deklaracjach pragnie osiągnąć. • Może czerpać niemałe korzyści ze status quo, którego zmianę zapowiada. • Może przejawiać brak pewności w tym, co stara się robić. • Może w jakiś sposób nie akceptować tego rodzaju osoby, o której mówi, że chce spotkać; np. czuje złość na wszystkich przedstawicieli płci przeciwnej. • Może mieć problemy natury neurologicznej lub psychicznej, które nie w pełni zaakceptowała albo których nie nauczyła się kontrolować. • Może zaprzeczać istnieniu poważnych problemów, które ma z alkoholem lub innymi używkami. Tego rodzaju listę można by wydłużać w nieskończoność, ponieważ niespójność miewa bardzo różne przyczyny.

184

Biblia NLP

Jeżeli udzielasz konsultacji komuś w jakiś sposób niespójnemu lub jesteś jego coachem, być może zechcesz wykorzystać te strategie NLP, które pomogą danej osobie rozwiązać problem wewnętrznej dysharmonii. Proces uzgadniania swoich części nazywamy reintegracją. Spójność stanowi podstawę programowania neurolingwistycznego: umożliwia powrót do zdrowia oraz osiągnięcie osobistej doskonałości.

LECZENIE FOBII Ten, kto nie walczy na co dzień z jakimś lękiem, nie poznał sekretu życia. — Ralph Waldo Emerson Autorami tego wzorca są Richard Bandler i John Grinder. Eliminuj nierzeczywiste, nawykowe lęki (np. lęk przed podróżą samolotem), które ograniczają ludzi. Wzorzec ten może służyć nawet zaleczaniu traumy albo ograniczaniu lub eliminowaniu objawów stresu pourazowego. Znany jest również jako wzorzec wizualno-kinestetycznej dysocjacji, ponieważ wykorzystuje się w nim właśnie technikę dysocjacji: obsadza się daną osobę w roli obserwatora, aby mogła zmienić swoją reakcję na problematyczny bodziec. Lęki, nazywane również fobiami, bywają irracjonalne, lecz męczą ludzi latami, i to nieustannie. Psychologia proponuje wiele sposobów pracy z fobiami; czasami problem rozwiązują leki. Znany jest nawet udokumentowany przypadek, w którym poprzez uderzenie przedniej części głowy udało się wyeliminować lęk przed spotkaniami towarzyskimi. My jednak nie zalecamy bicia nikogo po głowie — wówczas w pokrzywdzonym fobię może zacząć wzbudzać Twoja osoba. Eliminowanie fobii jest ważne, ponieważ powstrzymują one ludzi przed wykonywaniem czynności, które ci muszą podjąć. Ponadto ludzie, których dręczy lęk, nierzadko wolniej reagują, gdy znajdują się w niebezpiecznej sytuacji. W pierwszej chwili zdanie to może zabrzmieć dziwnie: przecież należałoby się raczej spodziewać, że niespokojne osoby będą reagować na niebezpieczną sytuację bardzo szybko, jak na najwyższy priorytet. Jednak zbyt duży niepokój wewnętrzny ostatecznie spowalnia nasze reakcje na bodźce. Oznacza to, że dana osoba może nie radzić sobie dobrze z groźnymi sytuacjami. To z kolei potęguje jej strach — w konsekwencji powstaje błędne koło. NLP przychodzi z pomocą ludziom cierpiącym z powodu fobii. Naukowcy niedawno odkryli, że wirtualna rzeczywistość może wywoływać takie same lęki jak prawdziwa sytuacja, tymczasem praktycy NLP wykorzystują wyobraźnię w terapii od zawsze. Nie bez znaczenia jest fakt, że Twoja wyobraźnia jest darmowa; ma nawet własne oprogramowanie. Biblia NLP

185

Podczas wykonywania niniejszego wzorca wykorzystasz trzecią pozycję percepcyjną oraz pewne podstawowe kroki z innej, nowej techniki — terapii linii czasu. Uwaga: działaj ostrożnie. Wzorzec ten został opracowany tak, aby działał łagodnie. Jeżeli jednak podejrzewasz, że dana osoba ma zaburzenia psychiczne, zapytaj odpowiedniego specjalistę, czy wzorzec ten może spowodować destabilizację. Pojawiający się we wzorcu element koncentracji na negatywnym wspomnieniu może w skrajnych przypadkach przyczynić się do wywołania powtórnej traumy.

Krok 1. Wybór bodźca lub sytuacji i zajęcie trzeciej (zdysocjowanej) pozycji percepcyjnej Poproś osobę, z którą pracujesz, aby wybrała bodziec lub sytuację, na które reaguje wzmożonym niepokojem lub lękiem. Niech wyobrazi sobie, że siedzi wygodnie w fotelu kinowym i zaraz zacznie oglądać film przedstawiający pewne zdarzenia z jej życia. Niech wyobrazi sobie, że w filmie wyświetlanym od końca wyszukiwana jest chwila poprzedzająca pierwszy napad lęku, który dotyczy danej sytuacji. Nadrzędnym celem tego kroku jest pomóc danej osobie doświadczyć, jak to było, kiedy nie miała problemu. Na tym polega zaleta wykorzystywania trzeciej pozycji percepcyjnej (dysocjacji, patrzenia z pozycji obiektywnego obserwatora): może być ona wykorzystywana do tworzenia cennego stanu zasobnego. Chociaż nie jest to konieczne, niniejszy krok może także pomóc danej osobie uchwycić, jak powstał problematyczny schemat reagowania.

Krok 2. Wyświetlenie filmu: najpierw normalnie, a potem od końca Poproś drugą osobę o obejrzenie rozgrywającej się sytuacji ze zdysocjowanej pozycji. Następnie niech obejrzy film od końca, do momentu, w którym wszystko się zaczęło.

Krok 3. Ponowne wyświetlenie filmu, tym razem w wersji czarno-białej Teraz poproś drugą osobę o zmianę filmu z kolorowego na czarno-biały i o ponowne obejrzenie. Niech tym razem, kiedy film się skończy, osoba ta zatrzyma obraz i wyciemni go, tak jak kończą się filmy.

Krok 4. Przejście do pierwszej pozycji percepcyjnej i wyświetlenie filmu od końca, w kolorze Teraz niech druga osoba przejdzie do pierwszej pozycji (i patrzy własnymi oczami). Poleć jej, aby obejrzała film (jakby sama w nim grała), lecz tym razem od końca do początku.

186

Biblia NLP

Krok 5. Powtarzanie aż do odczulenia Powtarzajcie powyższe kroki, aż dana osoba pozbędzie się reakcji lękowej. W skrócie można ująć te kroki następująco: niech wróci do kina, obejrzy film od końca, zmieni na czarno-biały i obejrzy od początku do końca. Wreszcie niech zajmie pierwszą pozycję percepcyjną i obejrzy kolorowy film od końca do początku, kiedy to obraz zatrzyma się i wyciemni.

Krok 6., opcjonalny. Stworzenie dogodniejszych warunków dla procesu za pomocą takich strategii, jak zmiana submodalności Jeżeli podstawowa wersja niniejszej metody okazuje się nie dość skuteczna, możesz ją zmodyfikować za pomocą takiej strategii, jak dodatkowa dysocjacja. Na przykład możesz polecić drugiej osobie, aby w wyobraźni przeszła do kabiny projekcyjnej oraz spojrzała na samą siebie siedzącą w kinie i oglądającą film. Możesz także wykorzystać inne submodalności — jak wiesz, ludzie się różnią pod względem tych, które wywierają na nich największy wpływ. Kolejna strategia, którą można połączyć z niniejszym modelem, polega na wywołaniu stanu zasobnego i podtrzymywaniu go podczas oglądania filmu ze zdysocjowanej pozycji. Wywołać stan zasobny można poprzez myślenie o chwili, kiedy miało się poczucie bezpieczeństwa i odczuwało się pewność siebie. Jeżeli dane wspomnienie lub jakiś bodziec bardzo łatwo wywołują reakcję lękową, można je zakodować poprzez zmianę poszczególnych elementów w symbole lub kontury, tak aby ciało nie wyobrażało sobie prawdziwego impulsu, na który odpowiada. Można także zmienić elementy wspomnienia tak, aby stały się zabawne. Na przykład można zmienić osobę, która budzi lęk, w małego króliczka w papierowym kapeluszu i obdarzyć zwierzę dziecięcym głosem. Jeżeli zajdzie taka konieczność, rozważ wykorzystanie Swish Pattern jako uzupełnienia wzorca leczenia fobii.

Krok 7. Ponowna asocjacja; sprawdzenie ekologii poprzez rzutowanie w przyszłość; decyzja, czy potrzebna jest dodatkowa praca, aby utrwalić rezultat Kiedy druga osoba na myśl o trudnej sytuacji nie będzie już silnie odczuwała fobii, sprowadź ją z powrotem do teraźniejszości: niech uświadomi sobie własne otoczenie i sprawdzi ekologię. • Co myśli o tym, jak będzie się czuć bez reakcji lękowej, teraz, kiedy może poczuć, jak to jest się nie bać? • Jakie wymyśla obrazy przyszłości? Jeżeli dana osoba nie czuje się całkowicie spójna w obliczu pozytywnych rezultatów, jakie osiągnęła, być może trzeba będzie popracować z jej częściami. Pomoże to uchronić ją przed autosabotowaniem sukcesu oraz wesprze w wymyślaniu skuteczniejszych i bardziej twórczych sposobów na życie bez dawnej fobii.

Biblia NLP

187

INSTALOWANIE PRZYJEMNOŚCI Kłamstwa są niezbędne ludzkości. Prawdopodobnie są równie ważne jak pogoń za przyjemnością, a nawet są przez tę pogoń dyktowane. — Marcel Proust Odbuduj swoje szczęście. Wielu z nas straciło poczucie szczęścia. Być może dlatego, że wciąż jeszcze nie otrząsnęliśmy się z czegoś, co psychicznie nas przytłoczyło. Albo dlatego, że zaczynamy zbyt dużą wagę przykładać do błahych spraw — a wtedy nasze szczęście umiera powoli i niepostrzeżenie. Bez względu na przyczynę problemu wzorzec ten może odegrać zasadniczą rolę w odbudowaniu poczucia szczęścia. Może także pomóc pewniej trzymać się wyznawanych wartości, które wpływają na to, jak pogłębia się życiowe szczęście.

Krok 1. Stworzenie listy szczęścia Sporządź długą listę rzeczy, które dają Ci szczęście. Jeżeli pomyślisz o szczęściu jako doznaniu, jakie towarzyszy chwilom, kiedy świadomie doświadczasz przyjemności, otworzy się przed Tobą cały wachlarz miłych doznań, którymi możesz się cieszyć. Na Twojej liście może się znaleźć wszystko: od emocjonującego sportu do atmosfery skupienia.

Krok 2. Wybór jednego elementu z listy szczęścia Wybierz jeden, szczególnie przyjemny element z listy szczęścia. Musi to być coś, co ma wyraźny związek z doznaniami zmysłowymi. Gorąca kąpiel w pianie, ziołach i soli to przykładowa czynność, która angażuje szereg submodalności.

Krok 3. Stworzenie mapy mentalnej wartości związanych ze szczęściem Możesz to zrobić w głowie, my zalecamy jednak utrwalenie mapy na kartce papieru. W samym środku umieść element wybrany z listy szczęścia. Zadaj sobie pytanie: „Jaka wartość i jakie znaczenie zmieniają tę przyjemność w szczęście?”. Od wybranego doświadczenia narysuj linię, a na jej końcu zapisz odpowiedź. Na przykład: „To jest czas na opanowanie stresu w trosce o własne zdrowie — wiem, że później poczuję się zrelaksowany i stanę się elastyczny. To także symbol klasy i luksusu”. Podawaj tego rodzaju odpowiedzi tak długo, aż poczujesz się usatysfakcjonowany przeprowadzonym rozpoznaniem.

188

Biblia NLP

Krok 4. Nałożenie drugiej warstwy na mapę mentalną Do jednej z odpowiedzi zadaj kolejne pytanie: • „Jaka wartość i jakie znaczenie sprawiają, że odpowiedź ta jest dla mnie źródłem przyjemności?”. Od danej odpowiedzi narysuj linię, a na jej końcu zapisz nową odpowiedź. Wymyśl tyle odpowiedzi, ile zechcesz. Powtórz to samo dla każdej odpowiedzi z pierwszej warstwy, aby uzyskać drugą warstwę — jedną wokół drugiej.

Krok 5. Doznawanie intensywniejszego stanu szczęścia Przez kilka chwil relaksuj się oraz przyswajaj treści, które zapisałeś, a które kierują Twoim stanem przyjemności. Jest to zmysłowa przyjemność, która dzięki Twoim wartościom znajduje przedłużenie w szczęściu.

Krok 6. Wniesienie intensywniejszego poczucia szczęścia w inne czynności Wzmocnij swój przyjemny stan i wejdź w niego. Wyobraź sobie inne przyjemne czynności, a także pomyśl, jak by to było, gdybyś przeniósł w nie ten przyjemny stan.

Krok 7. Powiększenie strefy przyjemnych działań Pomyśl o innych doświadczeniach, które opierają się na doznaniach zmysłowych i w których mógłbyś zakotwiczyć przyjemny stan. Wyobraź sobie, że wykonujesz te czynności, znajdując się w przyjemnym stanie. Zwróć uwagę na to, jak może się zmienić jakość Twojego zaangażowania w dane czynności oraz jakiego rodzaju pozytywne cechy (np. kreatywność) emanują z Ciebie. Wyobraź sobie, jak może się pogłębić Twoje zaangażowanie w naukę, pracę czy interakcje z ludźmi.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na wszelkie sygnały, które świadczą o tym, że odbierasz czynności, sytuacje i relacje interpersonalne, odczuwając konstruktywną przyjemność. Wracaj do tego wzorca, aby wykorzystując otrzymane dotąd wyniki, doskonalić swoje umiejętności. Dzięki wykorzystywaniu tego wzorca znacznie bardziej oczywiste się stanie, gdzie tak naprawdę warto go używać, kiedy już będziesz się nim posługiwał biegle.

Biblia NLP

189

BADANIE PRZYCZYN I SKUTKÓW Kiedy staramy się ze wszystkich sił, nigdy nie wiemy, jaki cud staje się w naszym lub cudzym życiu. — Helen Keller Litera L w skrócie NLP (ang. Neuro-Linguistic Programming) reprezentuje element linguistic, czyli „lingwistyczny”, w naszej pracy bowiem wykorzystujemy często językowe modele i techniki. Kiedy przychodzi do nas klient, który zdaje się mieć trudności z uchwyceniem impulsów lub przyczyn wywołujących niepożądane schematy zachowania lub myślenia, wykorzystujemy narzędzie lingwistyczne nazywane spójnikami. W języku spójniki są to pojedyncze słowa lub złożone struktury, które łączą wyrazy i zdania, określając relacje między nimi i tworząc skojarzenie między jednym stwierdzeniem a drugim. Milton H. Erickson, kiedy wywoływał u danej osoby trans, często posługiwał się spójnikami, aby łączyć za ich pomocą mgliste pojęcia lub fakty z hipnotycznymi sugestiami i w rezultacie tworzyć między nimi skojarzenie. Oto kilka przykładowych słów i wyrażeń pełniących role spójników: chociaż, i, jeśli, kiedy tylko, podczas/podczas gdy, ponieważ, zanim/po czym, w przeciwnym razie, zatem. Oczywiście istnieje więcej spójników, ale w NLP nie wykorzystuje się wszystkich. Aby pomóc klientowi dokładnie określić, co takiego powstrzymuje go przed zachowywaniem się w taki sposób, jaki chce, albo zmusza go do zachowywania się w taki sposób, w jaki nie chce, zwyczajnie poproś tę osobę, aby wskazała skutek i dodała spójnik. Na przykład przychodzi do Ciebie klient, ponieważ chce rzucić palenie, ale nie potrafi wskazać, co dokładnie jest źródłem nałogu. Możesz wówczas go poprosić o wypowiedzenie pewnego stwierdzenia i dokończenie zdań: • „Palę, kiedy…” — wskazuje miejsce lub czas związane z impulsem — „Palę, kiedy piję kawę”. • „Palę, jeśli…” — odsłania uwarunkowania emocjonalne — „Palę, jeśli jestem smutny/skupiony/zdenerwowany/szczęśliwy” itd. • „Palę, ponieważ…”, „Zanim zapalę…/Po tym, jak zapalę…”, „Palę, kiedy tylko…” itd.

190

Biblia NLP

ZASTOSOWANIE POZIOMÓW LOGICZNYCH Człowiekowi może nie udawać się wiele razy, ale nie stanie się przez to nieudacznikiem, dopóki nie zacznie winić kogoś innego. — John Burroughs Koncepcja poziomów logicznych została opracowana przez Roberta Diltsa, jednego z najpłodniejszych badaczy i master trenerów NLP. Dilts stworzył ją jako wytyczne do procesu interwencji. Zamiast skupiać się na fizjologii, zachowaniu czy stanach emocjonalnych, każe nam koncentrować się bezpośrednio na strategiach, submodalnościach, przekonaniach i tożsamości. Poziomy logiczne pomagają zachować wobec nich dystans.

Zastosujmy poziomy logiczne do fobii i sprawdźmy, na czym polega niniejsza technika Pierwszy poziom logiczny dotyczy tego, gdzie, kiedy i w czyjej obecności pojawia się fobia. Jest to poziom środowiska — kontekstu danego zachowania. Nie można tak naprawdę zrozumieć zachowania bez kontekstu. Zdarzają się przecież sytuacje, w których fobia NIE występuje; istnieją osoby, przy których fobia się nie pojawia. Czym szczególnym cechują się związane z nią momenty, miejsca i ludzie? Drugi poziom logiczny stanowią konkretne zachowania. Drugi poziom logiczny to poziom zachowania. Podczas definiowania lub identyfikowania danego zachowania pomaga on wskazywać jego poszczególne cechy, a omijać pułapkę niezrozumienia jego charakteru, przez którą ludzie często grzęzną w neurotycznym nieładzie. Trzeci poziom logiczny stanowią zdolności i strategie. Za pomocą jakich umiejętności dana osoba radzi sobie z fobią? Jeśli wpada w panikę na pokładzie samolotu, jakie umiejętności wykorzystuje, aby konstruktywnie skanalizować negatywną energię? Jak powstrzymuje się, aby nie krzyczeć ani nie biegać tam i z powrotem w przejściu między fotelami? A może uwalnia się od negatywnej energii poprzez całkowicie chaotyczne działania? Im więcej dana osoba posiada zdolności, które służą jej jako zasoby w radzeniu sobie z fobią, tym bardziej złożone i funkcjonalne okażą się jej zachowania. Chaos wydaje się bardziej skomplikowany niż określona struktura, a to dlatego, że ta druga musi się opierać na złożonych zasadach i zdolnościach, aby zachować porządek. Z pozoru zwykle zdolności i strategie są uporządkowane; wydają się łatwiejsze do zrozumienia. W rzeczywistości są złożone i aby móc zrozumieć ich strukturę, trzeba je zbadać i przeanalizować. Czwarty poziom logiczny stanowią przekonania i wartości. Co klient potrafi Ci powiedzieć o swoich uświadomionych wartościach, które kierują tym, Biblia NLP

191

co robi ze swoją fobią? Sama fobia może mu się wydawać w znacznym stopniu sprzeczna z wartościami. Chodzi tu jednak o coś więcej. Chodzi o to, jak klient reaguje na tym właśnie wyższym poziomie logicznym. Dobrym punktem wyjścia jest po prostu zadanie pytania osobie, z którą pracujesz, dlaczego robi to, co robi. Nie pytaj o samą fobię, ale o to, co klient robi, aby sobie z nią radzić, jak unika potencjalnie problematycznych sytuacji lub jak tłumaczy swoje zachowanie samemu sobie i innym ludziom. Kiedy uzyskasz odpowiedzi, później będziesz mógł wskazać wartości danej osoby. Zapytaj klienta, co stara się osiągnąć bądź też co, jego zdaniem, należy do jego obowiązków lub za co odpowiada w danej sytuacji. Wtedy już zauważysz, że klient posiada swoje własne wartości oraz wartości, które zostały mu wpojone przez rodziców i innych ludzi. Wszystkie wartości z kolei współistnieją z przekonaniami tej osoby — co do tego, skąd pochodzą jej wartości, oraz tego, co by się stało, gdyby nie miała swoich wartości albo nie postępowała według nich. Piąty poziom logiczny stanowią tożsamość i misja. Jak Twój klient postrzega samego siebie? Jak fobia wpływa na jego tożsamość? Jak jego tożsamość wpływa na fobię? Kwestia ta jest szczególnie interesująca, ponieważ fobia nie pojawia się w próżni. Tożsamość danej osoby stanowi swego rodzaju środowisko dla fobii. Klient może powiedzieć: „Cóż, jestem bardzo zamknięty w sobie i nie mówię nikomu o swoim problemie. Nigdy nie polecę samolotem, ponieważ nikt nie powinien widzieć mnie w tym stanie. Powiem krewnym, że pomagam choremu przyjacielowi i w związku z tym nie przyjadę do nich na święta”. Jeden ze sposobów dostania się na poziom tożsamości polega na postawieniu klientowi pytania, kim się czuje, kiedy zmaga się z fobią, albo jaką rolę wówczas odgrywa (np. rodzica, wzoru do naśladowania, pracownika, pasażera samolotu). Szósty i ostatni poziom logiczny stanowią duchowość i cel. Poziom ten dotyczy stosunku klienta do metafizyki. Jak ją rozumie, w co wierzy w sprawach duchowości i wszechświata, co go prowadzi? Jest to rozszerzona wersja dwóch poziomów logicznych, które poprzedzają ten poziom. Dwa poprzednie poziomy logiczne dotyczyły przekonań i wartości oraz tożsamości i misji. Poziom duchowości i celu istnieje, ponieważ każdy z nas zwykle w coś wierzy. Nawet ludzie niereligijni wyznają na ogół pewne wartości, które wykraczają poza nich samych i określają ich miejsce w świecie. Najczęściej kształtują one zachowanie tych osób w równie dużym stopniu, jak wiara wpływa na zachowanie wyznawcy. Jeżeli jednak omawiany poziom nie ma nic wspólnego z metafizyką, przynajmniej pomaga podsumować sposób, w jaki przekonania i tożsamość współpracują, aby tworzyć nowy poziom znaczenia.

Czy tego wszystkiego nie jest aby za dużo do przemyślenia jak na jedną błahą fobię? Cóż, założę się, że i tak myślisz o tych sześciu poziomach logicznych częściej, niż Ci się zdaje. Jednak celowe ich wykorzystanie pomoże uzyskać dystans oraz zadać parę pytań, aby pogłębić rozumienie — rozumienie, które naprowadzi na

192

Biblia NLP

adekwatną odpowiedź. Nie musisz poświęcać pełnej godziny na postawienie wszystkich pytań, które dotyczą każdego jednego poziomu. W miarę zdobywania doświadczenia będziesz coraz lepiej wiedział, jakie pytania komu zadawać, oraz wypracujesz skuteczne podejście.

REDUKOWANIE PRZYJEMNOŚCI Uzależnienie jest objawem niedojrzałości. Znam ludzi, którzy uważają, że to choroba… Jeśli masz guza mózgu, jeśli masz raka, owszem, jesteś chory. Twierdzenie, że nałóg to choroba, nie jest uczciwe wobec prawdziwych chorób istniejących na świecie. — C.C. Deville Wyrwij się ze szponów uzależnienia, kompulsywnych zachowań i obsesji dzięki osłabieniu przyjemności, jaką Ci one dają. Wzorzec ten służy do pracy nad zachowaniami wynikającymi z rzeczywistych potrzeb, które przybrały charakter nałogu.

Krok 1. Wskazanie nadużywanej przyjemności Wskaż coś, co musisz ograniczyć lub wyeliminować.

Krok 2. Określenie poziomów metastanów, które sprawiają, że dana przyjemność ma znaczenie Pośrodku czystej kartki papieru zapisz czynność, która sprawia Ci przyjemność. Narysuj wokół niej kółko. Pomyśl o niej i zapytaj: „Jakie pozytywne znaczenie i wartości przypisuję tej przyjemności?”. Zapisz w skrócie wszystkie odpowiedzi wokół narysowanego kółka. Pomyśl o każdej z nich jak o pewnego rodzaju stanie, który reprezentuje doznanie i znaczenie dotyczące wskazanej przez Ciebie przyjemności.

Krok 3. Powtórzenie kroku 2. w celu dotarcia do jeszcze wyższych poziomów Przy wszystkich odpowiedziach zapytaj o to samo i zapisz wokół nich kolejne odpowiedzi, których udzielisz.

Krok 4. Doznanie pełnej przyjemności Zbierz wszystkie odpowiedzi i ułóż je w pełny profil swego rodzaju poczucia szczęścia kierującego Twoim zachowaniem, któremu się przyglądasz. Biblia NLP

193

Krok 5. Zmniejszenie znaczenia przyjemności oraz intensywności jej doznawania Określ, które znaczenia są najważniejsze i popychają Cię do nadużywania przyjemności. Zrób to, umieszczając rękę kolejno nad poszczególnymi zestawami odpowiedzi. Przy każdym zestawie odpowiedzi zapytaj: „Gdybym usunął ten zbiór metastanów, w jakim stopniu zmniejszyłoby to odczuwaną przyjemność?”. Rób to tak długo, aż wyraźnie zobaczysz, które znaczenia wyolbrzymiają wagę przyjemności, a które po prostu są nierozerwalnie z nią związane, tzn. odgrywają bardziej zasadniczą lub podstawową rolę w jej prawdziwym znaczeniu. Na przykład podstawową wartość związaną z jedzeniem stanowi zdrowie, a nie zajmowanie rąk (jedzeniem) podczas oglądania telewizji.

Krok 6. Rzutowanie w przyszłość przyjemności o mniejszym znaczeniu i mniejszej intensywności Pomyśl o czymś, co może zmniejszyć przyjemność, jaką czerpiesz z danej czynności; np. zobacz, jak tyjesz wskutek przejadania się. Wyobraź sobie samego siebie podczas wykonywania danej czynności i powiedz np.: „To tylko jedzenie. Mogę się cieszyć nim jako pokarmem dla ciała, lecz niczym więcej”. Kiedy przyjdzie Ci do głowy innego rodzaju przyjemność lub znaczenie, wyobraź sobie czynnik negatywny w postaci np. przybierania na wadze. Jeżeli wskazane przez Ciebie zachowanie jest czymś, co musisz wyeliminować, powiedz coś takiego: „Metamfetamina to tylko sposób na to, abym czuł się bardziej radosny i pobudzony. Potrafię sprawić, aby mój umysł wypełniły zdrowsze pomysły”. Oczywiście zadaniem niniejszego wzorca nie jest zastępowanie kuracji, która jest konieczna w przypadku uzależnienia lub zachowań kompulsywnych, lecz doraźna pomoc.

Krok 7. Stworzenie innych źródeł stanów związanych ze znaczeniem najwyższego metapoziomu, zdefiniowanych w krokach 2. i 3. WEJDŹ w metastan wyższego poziomu, który jest kombinacją wszystkich znaczeń najwyższego poziomu, jakie znalazłeś w krokach 2. i 3. W pełni doznaj przyjemności związanej z owym stanem. Zaproś twórczą część siebie, aby pokazała Ci inne sposoby doznawania tej przyjemności oraz stworzenia znaczenia, z którego te przyjemności pochodzą. Wywołaj w sobie poczucie, że naprawdę można wieść życie wypełnione daną przyjemnością, bez jej nadużywania.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu Sprawdź, na ile skutecznie niniejszy wzorzec redukuje wybrane zachowanie do odpowiedniego poziomu oraz jak pomaga Ci doznawać przyjemności i tworzyć znaczenia poprzez poszukiwanie zdrowych możliwości.

194

Biblia NLP

ROZWIJANIE WRAŻLIWOŚCI SENSORYCZNEJ Nic, co jest takie samo, nie jest takie samo. — Principia Discordia Kiedy nauczysz się uważnie obserwować innych ludzi, zauważysz, że zachodzą w nich minimalne, podświadome zmiany. Większość z nich ma charakter mimowolnych ruchów lub drobnych reakcji fizjologicznych. Oficerowie śledczy są dobrze wytrenowani w wyłapywaniu najdrobniejszych zmian w ludzkiej fizjologii. Potrafią stwierdzić, czy dana osoba kłamie, po prostu na podstawie odcienia, jaki przybiera jej skóra (np. zarumienienie się, nawet na sekundę, jest bardzo widoczne). Możesz wspierać swoją wrażliwość sensoryczną poprzez obserwację wzrokowych wskazówek systemów reprezentacji, choć czasami te nie wystarczają lub wprost mają się nijak do osoby, z którą się komunikujesz. Zmiany w fizjologii, które zauważasz u innych, można rozumieć jako swoiste ciągłe przedziały: • kolor skóry: jasny – ciemny, • napięcie mięśniowe: symetryczne – niesymetryczne, • tempo oddychania: wolne – szybkie, • miejsce oddychania: przeponowe – piersiowe, • kształt dolnej wargi: kontury widoczne – kontury niewidoczne, • rozwarcie źrenicy: powiększona – pomniejszona, • koncentracja wzroku: skupiony – rozbiegany.

DARZENIE MIŁOŚCIĄ SAMEGO SIEBIE Sukces to po prostu kwestia szczęścia. Zapytaj któregokolwiek nieudacznika. — Earl Wilson Autorami tego wzorca są Suzie Smith i Tim Halborn. Wzmocnij swoje „ja” i podnieś samoocenę dzięki doskonaleniu umiejętności doceniania samego siebie i darzenia siebie miłością.

Biblia NLP

195

Krok 1. Przeszukanie wspomnień pod kątem przyjemnych doświadczeń Znajdź wśród swoich przyjemnych wspomnień kogoś, kto bardzo się o Ciebie troszczył i kto miał na Ciebie pozytywny wpływ. Nie może to być ktoś, kto nadużył swojej władzy nad Tobą lub wpłynął na Ciebie niekorzystnie. Osoba ta ma służyć Ci za wzór w tym, jak darzyć miłością.

Krok 2. Opisanie cech wybranej osoby Aby uzyskać pełne wyobrażenie o wszystkich elementach, które Twoim zdaniem składają się na bycie kimś, kto kocha, opisz cechy lub przymioty wybranej osoby — zwłaszcza te, które czynią ją właśnie kimś, kto kocha.

Krok 3. Praca w drugiej pozycji percepcyjnej, z perspektywy kochającej osoby Wyobraź sobie, że unosisz się nad wybraną osobą i przyjmujesz jej punkt widzenia. Zobacz samego siebie jej oczyma. Z tej perspektywy opisz samego siebie. • Jakie przymioty dana osoba ceni w Tobie? Zwróć uwagę na to, jak poszerza się Twoja wizja samego siebie jako osoby kochającej i kochanej.

Krok 4. Zakotwiczenie stanu bycia docenianym Wykorzystaj obraz, słowo, dotyk lub inny bodziec, aby zakotwiczyć stan bycia docenianym.

Krok 5. Przyjęcie daru miłości Wsłuchaj się w swoje doznania, kiedy czujesz, jak wybrana osoba Cię kocha. Wyobraź sobie, że przyjmujesz uczucie jako pewną formę energii. Doświadcz pełni swoich uczuć, kiedy dana osoba patrzy na Ciebie z miłością. Doświadcz także własnych uczuć, jak doceniasz samego siebie. Zajmij się wewnętrznym dialogiem i tym, jak odzwierciedla on powyższe perspektywy. Zwróć uwagę na wszelkie sposoby, w jakie Twoje bieżące doświadczenia zmieniają to, jak odbierasz świat wokół Ciebie w tym wspomnieniu.

Krok 6. Zakotwiczenie stanu miłości Odfiltruj wszelkie zakłócenia ze stanu bycia kochanym, wzmocnij go oraz zakotwicz za pomocą odpowiedniego bodźca. W ten sposób kotwiczysz stany kochania i bycia kochanym, które są także związane z przymiotami, jakie sam cenisz w sobie i jakie cenią w Tobie inni ludzie. Bez pośpiechu ciesz się nowymi pomysłami i nowym spojrzeniem na samego siebie.

196

Biblia NLP

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu i rzutowanie w przyszłość Uruchom kotwicę bycia kochanym. Rzutuj w przyszłość, wyobrażając sobie sytuacje, w których pomocna będzie łączność z miłością własną. Pamiętaj, że w sytuacjach z przyszłości nie musisz zawsze zdobywać uznania. W rzeczywistości przecież w niektórych momentach pojawią się ludzie, którzy nie będą Cię doceniali. Wyobraź sobie, że znajdujesz się wśród takich ludzi, ale masz niezachwiane poczucie bycia kochanym. Pomyśl, o ile trudniej jest manipulować kimś lub zastraszać kogoś, kto ma silne poczucie bycia kochanym — które Ty dodatkowo wzmacniasz.

ZWALCZANIE SZKODLIWYCH SKŁONNOŚCI Za wszystko, co warto mieć, trzeba zapłacić, a ceną jest zawsze wysiłek, cierpliwość, miłość, poświęcenie. Żadna waluta ani żadne obietnice nie zastąpią złota, jakim jest prawdziwa praca. — John Burroughs Skłonność to tendencja, która jeszcze nie stała się nawykiem. Występuje ona wtedy, kiedy trzymasz się pewnego schematu myślenia i nie potrafisz się go pozbyć albo gdy zaczynasz się zachowywać w określony sposób i łapiesz się na tym „za późno”. Wzorzec ten pomaga pozbyć się danej skłonności poprzez przekształcenie przymusu w awersję; innymi słowy, pomaga zmienić konkretne zjawisko lub specyficzne działanie, które „lubisz”, w takie, których „nie lubisz”. Zanim wypróbujesz niniejszy wzorzec, przypomnij sobie, co wiesz o submodalnościach.

Krok 1. Wskazanie problematycznej skłonności Pomyśl o tym, co lubisz robić lub nad czym lubisz się zastanawiać, ale wolałbyś nie znajdywać w tym przyjemności. Czy potrafisz to zdefiniować w jednym zdaniu twierdzącym?

Krok 2. Ujawnienie submodalności, które tworzą obraz aktualnej skłonności (obraz A) Myśląc o problematycznej skłonności, ujawniaj submodalności przedstawiającego ją obrazu mentalnego. Przyjrzyj się zwłaszcza tym kluczowym, m.in. rozmiarowi, światłu czy odległości. Biblia NLP

197

Krok 3. Ujawnienie submodalności, które tworzą obraz awersji (obraz B) Teraz pomyśl o tym, czego nie lubisz, i ujawnij submodalności tego obrazu. Ponownie przyjrzyj się szczególnie tym kluczowym.

Krok 4. Zamiana submodalności Submodalności obrazu B wykorzystaj w obrazie A. Jeżeli np. obraz B odsunięty był na lewo i miał metr wysokości, przesuń obraz A w to samo miejsce i powiększ go lub zmniejsz do takiego samego rozmiaru co obraz B. Zrób to samo ze wszystkimi kluczowymi submodalnościami.

Krok 5. Szczelne zamknięcie nowych submodalności Wyobraź sobie, że możesz „opieczętować” obraz A taki, jakim jest teraz, za pomocą submodalności skopiowanych z obrazu B, tym samym zamykając szczelnie nowe submodalności w obrazie A.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu • Co się zmieniło, gdy teraz myślisz o tym, co kiedyś lubiłeś robić lub nad czym kiedyś lubiłeś się zastanawiać? Jeśli czujesz, że wciąż lubisz robić X lub zastanawiać się nad Y (treść obrazu A), cofnij się o kilka kroków i ujawnij więcej kluczowych submodalności.

Krok 7. Rzutowanie w przyszłość Wyobraź sobie realny i konkretny moment w bliskiej przyszłości, w którym mógłbyś odczuć pokusę zrobienia X lub myślenia o Y (treść obrazu A). Czy odczuwasz awersję?

TWORZENIE ŁAŃCUCHA STANÓW Zdobądź odporność na negatywne stany. Stwórz automatyczną reakcję, która wywoła w ich miejsce pozytywny i zasobny stan.

Krok 1. Wybór stanu niezasobnego Na użytek niniejszego wzorca wybierz jakiś stan niezasobny. O ile nie jesteś początkującym praktykiem NLP, wybierz taki stan, który sprawia trudności, kiedy starasz się zmienić go w stan pozytywny lub zasobny. Powinien to być rów-

198

Biblia NLP

nież taki stan, który — gdy już się w nim znajdujesz — na ogół tylko pogarsza Twoje samopoczucie.

Krok 2. Wskazanie pozytywnego kierunku Biorąc pod uwagę idealny stan, do którego chciałbyś dojść, zastanów się, co mogłoby wyznaczyć pozytywny kierunek wyjścia z negatywnego stanu. Na przykład jeżeli porażka wywiera na ogół za duży wpływ na Twoją samoocenę oraz sprawia, że zaczynasz się oskarżać i w siebie wątpić, idealnym stanem może być taki, któremu towarzyszy pewność siebie i poczucie niezależności. Zatem właściwym kierunkiem może być coś w rodzaju: „świadomość wewnętrznych zasobów, takich jak zdolności, umiejętności, talenty i konstruktywny dialog wewnętrzny” oraz „wspomnienia odniesionych sukcesów”.

Krok 3. Wydzielenie kolejnych kroków prowadzących do pozytywnego stanu Biorąc pod uwagę idealny stan oraz wybrany kierunek, stwórz kolejne kroki, które połączą negatywny stan ze stanem pozytywnym.

Krok 4. Zakotwiczenie poszczególnych kroków Odczuj każdy kolejny krok jako coraz pozytywniejszy stan. Zanurz się całkowicie we wszystkich stanach i zakotwicz je, każdy na innym kłykciu; posłużą one jako impulsy wywołujące odpowiednie stany.

Krok 5. Połączenie pojedynczych stanów w łańcuch a. Uruchom kotwicę pierwszego stanu i zanurz się w nim całkowicie. b. Kiedy znajdziesz się w tym stanie, uruchom następną kotwicę, aby przejść do kolejnego stanu; jednocześnie przez kilka sekund trzymaj dalej pierwszy „wyzwalacz”. c. Puść pierwszą kotwicę. d. Powtórz ten proces pięć razy. e. Wykonaj kroki od a do c, przechodząc kolejno od negatywnego do pozytywnego stanu. Nie staraj się przyspieszać tego procesu. W pełni koncentruj się na każdym stanie.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na korzyści, jakie odnosisz z przeprowadzonego procesu. Sprawdź, czy teraz łatwiej Ci jest wychodzić z negatywnego stanu, nad którym pracowałeś za pomocą niniejszego wzorca, czy też przede wszystkim próbujesz uniknąć wejścia w negatywny stan.

Biblia NLP

199

MODEL PRAGMAGRAFICZNY Nie rozpamiętuj przeszłości. Wykorzystuj minione zdarzenie, aby zilustrować jakąś myśl, a następnie puść w niepamięć. Tak naprawdę nie ma znaczenia nic poza tym, co robisz teraz, w danej chwili. Od tego momentu możesz się stać zupełnie inną osobą, pełną miłości i zrozumienia, gotową do podania pomocnej dłoni, wspierającą oraz pozytywną w każdej myśli i każdym uczynku. — Eileen Caddy Autorami tego wzorca są Robert Dilts i Todd Epstein. Rozwiąż problem działań kompulsywnych — a więc działań, do których podjęcia czujesz się zmuszony, chociaż wiesz, że nie powinieneś im ulegać. Wśród nich mogą się znaleźć m.in. nałogi, wyrwanie się z czymś, co wydawało się, że tylko rodzice mogliby powiedzieć, jedzenie w celu poprawienia sobie nastroju, włączanie telewizora, kiedy masz dużo papierkowej roboty. Znacznie trudniej jest zmienić kompulsywne zachowanie, kiedy odczuwany przymus jest bardzo silny. Dlatego niniejszy wzorzec daje możliwość zapobiegania danemu zachowaniu, zanim przymus stanie się nazbyt intensywny, poprzez pomoc w odpowiednio wczesnym uświadomieniu go sobie, kiedy ma on jeszcze subtelny charakter. Wzorzec ten pozwala osłabić związek między przymusem a impulsami, które go wywołują, oraz zastąpić go dążeniem do konstruktywnego celu.

Krok 1. Stworzenie mapy fizycznej lokalizacji stanów Wskaż fizyczne lokalizacje: (A) „Przymusu”, (B) „Pragnienia”, (C) „?” oraz (D) „Kreatywnego wyboru”.

Krok 2. Zajęcie miejsca „Przymusu” Wybierz kompulsywne zachowanie. Stań w miejscu, do którego przyporządkowałeś „Przymus”. Doświadcz uczuć, które Ci towarzyszą, kiedy się zachowujesz w określony sposób. Jak to jest, kiedy „musisz” zachowywać się tak, a nie inaczej?

Krok 3. Cofnięcie się do miejsca „Pragnienia” Fizycznie się cofnij i zajmij miejsce „Pragnienia”. Miejsce, gdzie się znajdujesz, jest uczuciem, które pojawia się w Tobie tuż przed tym, jak „Przymus” (A) włamuje się do Twojej świadomości.

200

Biblia NLP

Krok 4. Cofnięcie się do miejsca „?” (impuls) Ponownie fizycznie się cofnij, tym razem do miejsca „?”. Jest to impuls, który pojawia się tuż przed „Pragnieniem” (B). Być może wcześniej nie byłeś tego świadomy, ale jest to doznanie, które wyzwala „Pragnienie”. Mogą nim być np. myśli. Z kolei uczucia lub myśli są wywoływane przez jakąś sytuację, np. jak w przypadku palacza, który zawsze zapala papierosa, kiedy tylko wsiądzie do swojego samochodu.

Krok 5. Precyzyjne wskazanie submodalności, które tworzą „?” Zwróć uwagę na submodalności, które mają największy wpływ na wzrost intensywności „?” (C). Znajdź także takie submodalności, które osłabiają uczucie związane z „?”.

Krok 6. Zajęcie miejsca „Kreatywnego wyboru” Zajmij miejsce „Kreatywnego wyboru”. Zajmij się uczuciami, które wypływają z tego stanu. Być może znalazłeś się w tym stanie, kiedy przyglądałeś się submodalnościom, które osłabiają „?”. Pomyśl również o innych doświadczeniach „Kreatywnego wyboru”. Zwróć uwagę na to, które submodalności wywierają niewielki wpływ lub nie mają go wcale. a. Określ jasno submodalności. Doświadcz tych submodalności, które szczególnie intensyfikują uczucie związane z „Kreatywnym wyborem”. Zauważ, które submodalności nie odgrywają żadnej roli. b. Zwróć uwagę na submodalności, które są wspólne dla „Kreatywnego wyboru” i „?”. Zauważ, które submodalności intensyfikują „?” oraz „Kreatywny wybór”.

Krok 7. Praca nad submodalnościami w miejscu „?” Wróć do miejsca „?”. Ujawnij submodalność wzmacniającą „?” (np. jasny i duży) oraz taką, która osłabia „Kreatywny wybór”. Zwróć uwagę, jak popycha Cię to w pewien sposób do miejsca „Pragnienia”. Stopniowo wzmacniaj submodalność „Kreatywnego wyboru”. Jeśli jest np. ciemny i mały, niech stanie się jasny i duży. Jednocześnie osłabiaj powoli intensywność submodalności „?”. Kontynuuj, aż ich intensywności zmienią się tak, że „?” stanie się słaby, a „Kreatywny wybór” bardzo intensywny. Zrób to, przechodząc z miejsca „?” do „Kreatywnego wyboru”.

Biblia NLP

201

Krok 8. Wielokrotne powtórzenie kroku 7. Opuść miejsce „Kreatywnego wyboru” i wykonaj ponownie krok 7. — najszybciej, jak potrafisz. Powtórz przynajmniej pięć razy.

Krok 9. Sprawdzenie rezultatu Sprawdź rezultaty, tj. zajmij miejsce „?” i odkrywaj, w którym kierunku pragniesz się poruszać. Zwróć uwagę na to, co się dzieje, kiedy próbujesz wrócić do dawnych uczuć i zachowań o charakterze kompulsywnym.

GROMADZENIE ZASOBÓW Właściwe osądy wyrastają z doświadczenia. Doświadczenie wyrasta z błędnych osądów. — Jim Horning Kiedy dążysz do własnych celów, „konsumujesz” czy też wykorzystujesz swoje zasoby. Mogą one mieć w zasadzie dowolną postać. Zasobem jest więc np. potencjał intelektualny (m.in. wiedza), ciekawość, kreatywność lub wytrwałość. Zasobem jest też cecha fizyczna, np. odporność lub siła. Zasobem może być namacalne dobro, jak choćby pieniądze lub biuro, ale i pomoc ze strony innych ludzi, takich jak nauczyciele, mentorzy czy przyjaciele. Dążąc do celu, powinieneś jednak uważać, aby nie wpaść w pewną pułapkę. Pracując nad osiągnięciem jakiegoś celu, kiedy patrzysz w przyszłość, widzisz ją zwykle bardzo subiektywnie. Najprawdopodobniej czynisz „realistyczne” przewidywania w oparciu o to, co wiesz o sobie, swoich zdolnościach, swoim środowisku i — co najgorsze — o swojej przeszłości. Oceniasz, jak zamierzony cel wpłynie na Ciebie i otaczających Cię ludzi. Aby zachować obiektywizm przy określaniu realnych zasobów, które już posiadasz i które będziesz musiał zwiększyć lub dopiero pozyskać, zadaj sobie następujące pytania: 1) Czego dokładnie chcę, dążąc do danego celu? 2) Jeżeli do tego samego celu zmierzałaby inna osoba, jakich zasobów potrzebowałaby, aby osiągnąć go szybko i sprawnie? 3) Ponadto wykorzystaj ramę „tak jakby”: Kiedy patrzę na siebie z punktu widzenia X (kogoś, kto mnie lubi), jakie dostrzegam u siebie mocne strony i najważniejsze zasoby? 4) Zidentyfikuj zasoby, nad którymi będziesz pracował — uwzględniając odpowiedzi na pytania 2. i 3.:

202

Biblia NLP

• Nad którymi z tych zasobów muszę popracować, aby je uzyskać/aby móc je wykorzystać? • Kto może mi pomóc zaspokoić tę potrzebę jeszcze w tym tygodniu?

ZAAWANSOWANY PROCES INTEGRACJI CZĘŚCI Sukcesu nie mierzy się tym, co człowiek osiągnął, ale przeszkodami, które napotkał, oraz odwagą, z jaką walczył z przytłaczającymi przeciwnościami. — Charles Lindbergh Uzyskaj spójność i osiągnij sukces dzięki pogodzeniu skonfliktowanych części oraz ich integracji.

Krok 1. Zidentyfikowanie konfliktu i wydzielenie odpowiedzialnych za niego części Wybierz konflikt wewnętrzny i zidentyfikuj części, które się ze sobą nie zgadzają w danej kwestii. Na przykład jeżeli masz kłopot z oszczędzaniem pieniędzy, zidentyfikuj tę część, która chce wydawać bez ograniczeń, oraz tę, która jest oszczędna.

Krok 2. Umieszczenie na dłoniach odpowiednich reprezentacji wydzielonych części • Jak każda część mogłaby wyglądać i co mogłaby mówić? • Jak mogłaby gestykulować i się poruszać? Stwórz konkretne wyobrażenie obu części. Umieść je na dłoniach. Zdecyduj, na której dłoni znajdzie się każda z części, w zależności od tego, jaki masz do nich stosunek.

Krok 3. Zrozumienie pozytywnych intencji obu części Poproś obie części, aby opowiedziały Ci o swoich pozytywnych intencjach w zaistniałym konflikcie. Rozluźnij się. Niech pomysły wyłaniają się swobodnie. Zastanów się, który z pomysłów wydaje się najważniejszy. W tym celu możesz zadać danej części pytanie: „Co dobrego pragniesz osiągnąć za pomocą swojego zachowania?”. Biblia NLP

203

Krok 4. Rozdzielenie zasobów między obie części Zwróć uwagę na to, jakie podobieństwa łączą pozytywne intencje obu części. Zapytaj każdą część, jakie zasoby tej drugiej mogłaby wykorzystać. Pracuj z częściami tak długo, aż obie uzyskają dobre wyobrażenie o powyższej kwestii. Stwórz obraz każdego zasobu. Wyobraź sobie, jak z jednej dłoni do drugiej przepływa energia, i powiedz: „Daj drugiej części wierną kopię swoich zasobów (sporządź listę zasobów do skopiowania)”. Wyobraź sobie, jak obraz każdego zasobu przepływa wraz z energią od jednej części do drugiej. Zrób to raz dla każdej części. Zwróć uwagę na zmiany, jakie zachodzą w zachowaniu i wyglądzie każdej części. (Proces ten nazywa się skrośnym mapowaniem submodalności).

Krok 5. Stworzenie obrazu zintegrowanych, wspólnych zasobów Stwórz obraz połączonych zasobów obu części i umieść go pośrodku między swoimi dłońmi.

Krok 6. Obrócenie części tak, aby stały twarzą w twarz ze sobą; obserwowanie zachodzących zmian Spraw, aby obrazy w dłoniach zwróciły się do siebie twarzą w twarz. Ułóż swoje dłonie jedna naprzeciw drugiej. Niech Twoja wyobraźnia modyfikuje te obrazy, odzwierciedlając, w jaki sposób się one zmieniają.

Krok 7. Zintegrowanie części poprzez złożenie dłoni Zbliżaj dłonie w takim tempie, w jakim zachodzi integracja dwóch części w jedną, która wyraża dobre intencje i posiada zasoby każdej z nich. Jeżeli pracujesz z drugą osobą, wypowiedz powyższe zdanie i umieść swoje dłonie w tej samej pozycji co ona. Następnie wykonaj rękami ruch nieco szybszy niż druga osoba. Zachęć części i pozwól im stopić się ze sobą nawzajem. Zintensyfikuj obraz integracji.

Krok 8. Wsparcie procesu integracji poprzez głębokie jej przeżycie oraz włączanie w ciało Kiedy złożysz ręce, doznaj w pełni towarzyszących temu uczuć. Pozwól obrazowi ewoluować tak, aby odzwierciedlał zmiany zachodzące w Twoich uczuciach i zasobach. Włącz w ciało obraz i energię, kładąc dłonie na klatce piersiowej.

204

Biblia NLP

WZMACNIANIE SUBMODALNOŚCI Czasami trzeba wszystko rzucić — oczyścić siebie. Jeżeli jesteś nieszczęśliwy z jakiegokolwiek powodu […]. Jeżeli cokolwiek cię przygnębia, pozbądź się tego. Wtedy odkryjesz, że kiedy jesteś wolny, ujawnia się twoja prawdziwa kreatywność, twoje prawdziwe „ja”. — Tina Turner Wzmacniaj słabsze submodalności i twórz bogatsze reprezentacje, aby skuteczniej rozwiązywać problemy oraz być bardziej twórczym. Mózg korzysta z reprezentacji znajdujących się w różnych obszarach pamięci, które może przestawiać i którymi może manipulować jako posiadanymi informacjami. Wzmocnione submodalności udoskonalają ten aspekt inteligencji. Ponadto możesz się stać bardziej przekonujący w mowie i w piśmie, jeśli wykorzystasz swoją wzbogaconą świadomość submodalności do tworzenia lepszych i zróżnicowanych punktów odniesienia dla submodalności.

Krok 1. Wskazanie względnie słabej modalności, którą należy wzmocnić Pomyśl, który ze swoich systemów reprezentacji preferujesz.

Krok 2. Opisanie czegoś lub wyobrażenie sobie tego w oparciu o preferowany system reprezentacji Na przykład jeśli jesteś wzrokowcem, możesz pomyśleć o pobliskim parku i wskazać tyle szczegółów, ile tylko potrafisz. Ponadto opisz go za pomocą słów. Uwzględnij różne submodalności, np. kolor.

Krok 3. Przestawienie się na system reprezentacji, który należy wzmocnić Powiedzmy, że chcesz ulepszyć słuchowy system reprezentacji. W powyższym przykładzie mógłbyś sobie przypomnieć wszystkie występujące w parku dźwięki, m.in. ćwierkające ptaki, bawiące się dzieci i skrzypiące huśtawki. Podobnie jak wcześniej w przypadku zmysłu wzroku, uwzględnij różne submodalności, m.in. głośność, ton i odbijające się dźwięki (echo i pogłos, jaki odbija się od ścian); to wszystko opisz także słowami.

Biblia NLP

205

PRÓG WRAŻLIWOŚCI Nasze pokolenie myśli bardzo realistycznie; jednocześnie uwielbia narzekać i nie chce się zmieniać. Gdyby bowiem się zmieniło, nie miałoby na co narzekać. — Tori Amos Próg wrażliwości stanowi granicę między dwoma stanami umysłu: znośnym i nieznośnym. Czasami, aby zmienić jakieś zachowanie, musisz jednocześnie wywołać przykre bodźce i stany zasobne, pilnując, aby te drugie zwyciężały w każdej „bitwie progowej”. Temu właśnie służy niniejszy wzorzec. Aby go wykonać, potrzebni są klient i dwaj praktycy NLP. Pomoc drugiego praktyka NLP jest konieczna, ponieważ gdy Ty będziesz się koncentrować na odreagowaniu klienta i uruchamiać kotwice, Twój partner za pomocą psychodramy będzie odkrywał impulsy wyzwalające niepożądane zachowanie.

Krok 1. Identyfikacja stanu niezasobnego i najsilniejszego związanego z nim bodźca Popracuj z klientem wcześniej, aby dokładnie poznać ciąg zdarzeń, które zachodzą tuż przed tym, zanim osoba ta zacznie się zachowywać w niepożądany sposób lub znajdzie się w niepożądanym stanie. Pytając klienta o wewnętrzne zdarzenia, zwracaj uwagę na wzrokowe wskazówki systemów reprezentacji. Twój partner będzie ich potrzebował, aby później wywołać niepożądane stany. Dodatkowo zapisz scenariusze komunikacji werbalnej, jeżeli te odgrywają ważną rolę w wywoływaniu niepożądanych stanów. Na przykład jeżeli klient zgłasza problem nieproporcjonalnej lub niestosownej złości na syna, sprawdź, czy jej przyczyną nie jest aby coś, co mówi syn — i zapisz to. Gdy okaże się, że usłyszenie pytania: „Tato, daleko jeszcze?!” stanowi impuls, zanotuj tonację zdania, a także porządek samych słów (submodalność cyfrowa). Skup się wyłącznie na nawykowym stanie lub zachowaniu.

Krok 2. Przełamanie stanu Aby wyrwać klienta z bieżącego stanu, zadaj kilka neutralnych pytań. Poproś, by pochodził sobie przez chwilę albo wykonał inne ruchy, zapominając o kroku 1.

Krok 3. Kotwiczenie stanów zasobnych i ułożenie ich w warstwy A teraz pracuj z klientem i zakotwicz jak największą liczbę stanów zasobnych. Wykorzystaj problematyczny stan jako podpowiedź w odpowiedzi na pytanie: • Jaki stan byłby właściwym jego przeciwieństwem?

206

Biblia NLP

Weź pod uwagę takie stany poprawiające samopoczucie, jak opanowanie czy wdzięczność. Układaj kotwice warstwami, wykorzystując po jednej głównej kotwicy dla każdego pozytywnego stanu. Tworzenie kotwic warstwowych stanowi zwyczajny proces kotwiczenia, przy czym za każdym razem wywoływany jest inny stan. W rezultacie kiedy uruchamiasz główną kotwicę, klient momentalnie przechodzi przez wszystkie nawarstwione na danym impulsie stany pozytywne. Ostrożnie wybierz miejsce założenia głównej kotwicy oraz jej charakter. Upewnij się, że nie spowoduje ono wewnętrznego konfliktu w dalszych częściach sesji. Nie bierz pod uwagę typowych miejsc kotwiczenia, takich jak wierzch dłoni, ramię czy kolano. Oczywiście stosuje się je w NLP — nie wiesz jednak, jakie doświadczenia fizyczne i psychiczne zebrał na swoim koncie klient, zanim się poznaliście. Zakotwicz więc główny impuls tam, gdzie jesteś pewny, że nie zakłóci go żaden wewnętrzny proces. Sprawdź działanie kotwic warstwowych, kilkukrotnie na przemian uruchamiając kotwicę główną i przełamując stan. Nie spiesz się przy wykonywaniu tego kroku. Pracuj wolno i starannie, utrzymuj wysoki poziom wrażliwości sensorycznej oraz zwracaj uwagę na każde odreagowanie, jakie obserwujesz u klienta. Uważaj szczególnie, jeżeli odreagowanie pojawia się wtedy, gdy uruchamiasz główną kotwicę. Będzie to bowiem oznaczało, że nierozważnie ją wybrałeś! Odreagowanie na tym etapie oznacza, że główna kotwica wywołuje jakiś konflikt wewnętrzny w kliencie. Jeżeli zdarzy się taka sytuacja, wróć do kroku 2., zostań przy nim przez jakiś czas, porozmawiaj z klientem o czymś innym niż temat sesji, a następnie wykonaj ten krok ponownie. Nie przejmuj się: nawet najlepsi praktycy NLP borykają się z podobnymi trudnościami, dlatego powinieneś je potraktować jako sprawdzian swojej elastyczności i spróbować je pokonać. Dzięki tego rodzaju sytuacjom coraz skuteczniej będziesz przeprowadzać procesy zmian.

Krok 4. Psychodrama w celu odtworzenia stanów niezasobnych Zrób teraz miejsce swojemu partnerowi: niech pracuje z klientem, aby odtworzyć scenariusze, które zawierają impulsy wywołujące niezasobne stany i zachowania. Przekaż swojemu koledze notatki dotyczące wzrokowych wskazówek systemów reprezentacji oraz inne przydatne informacje, które może wykorzystać w niniejszym kroku.

Krok 5. Uruchomienie kotwic warstwowych Podczas gdy Twój partner pracuje z klientem, uruchom kotwice! Zrób dokładnie to samo co na koniec kroku 3., kiedy sprawdzałeś skuteczność kotwic warstwowych, i uruchom je wszystkie. Bądź skoncentrowany i utrzymuj wysoki poziom wrażliwości sensorycznej, ponieważ proces ten jest długi i trudny dla całej Waszej trójki. Biblia NLP

207

Krok 6. Kontynuacja do odreagowania Odreagowania są to drobne, podświadome wyładowania, które sygnalizują Tobie jako praktykowi, że klient w jakiś sposób zareagował emocjonalnie na to, co dzieje się w danym momencie sesji. Kiedy przestaniesz je zauważać, będzie to oznaczało, że klient przekroczył próg wrażliwości, a jego umysł jest teraz ukierunkowany na wykorzystywanie stanów zasobnych w odpowiedzi na zdarzenia, które wcześniej wywoływały niepożądane reakcje.

Krok 7. Rzutowanie w przyszłość stanów zasobnych Przede wszystkim przełam stan. Pozwól klientowi odpocząć przez parę chwil, a następnie ponownie uruchom kotwice i rzutuj w przyszłość nowe możliwości.

NISZCZYCIEL DECYZJI Przy podejmowaniu mniej ważnej decyzji za korzystne uznawałem zawsze rozważanie wszystkich za i przeciw. Jednak w kwestiach zasadniczych, takich jak wybór partnera czy zawodu, decyzja powinna pochodzić z podświadomości, z jakiegoś miejsca w nas samych. Przy ważnych decyzjach dotyczących życia osobistego moim zdaniem powinniśmy podporządkowywać się głębokim, wewnętrznym potrzebom naszej natury. — Sigmund Freud Wzorzec ma wielu autorów. Zastąp decyzje ograniczające — decyzjami konstruktywnymi, aby poprawić swój nastrój i udoskonalić osiągane wyniki. Możemy postrzegać nasze zachowania i uczucia jako konsekwencje wielu decyzji, jakie podejmujemy w naszym życiu. Mają one charakter świadomy lub podświadomy. Innymi słowy, czasami jesteśmy świadomi podejmowanych decyzji (co odpowiada poziomowi świadomej niekompetencji), a innym razem nieświadomi (co odpowiada poziomowi podświadomej niekompetencji). Decyzje te mają głęboki wpływ na nasz rozwój i sposób funkcjonowania — zwłaszcza jeżeli zapadły, jeszcze zanim nauczyliśmy się mówić. Mogą one dotyczyć natury świata, ludzi i nas samych. Większość z nas ma pewne nawyki, które przeszkadzają w osiągnięciu sukcesu oraz pozbawiają poczucia szczęścia ze względu na sposób, w jaki wpływają na nasz stosunek do świata, do innych, a nawet do samych siebie. Decyzje, które wywołują tak niekorzystne skutki, zwykle pojawiają się wtedy, gdy czujemy się czymś przytłoczeni. Zdarza się to, kiedy jesteśmy dorosłymi ludźmi, ale

208

Biblia NLP

okazuje się szczególnie problematyczne, jeżeli przypada na okres dzieciństwa. A to ze względu na wpływ tych decyzji na nasz rozwój oraz ze względu na to, jak głęboko są one zakorzenione jako procesy, które zaszły w okresie przedmownym. Kiedy podejmujemy decyzje, zanim posiądziemy wiedzę niezbędną do ich powzięcia, zostajemy z destrukcyjnymi sposobami odnoszenia się do świata, do ludzi, a nawet do samych siebie. Zaburzone relacje, niska samoocena i autosabotaż często biorą się właśnie z tych niemądrych decyzji. Możemy myśleć o wszystkich naszych wyborach razem wziętych jak o mapie mentalnej naszego świata. Ona bowiem służy nam do poruszania się po rzeczywistości oraz kierowania relacjami z innymi ludźmi.

Krok 1. Wskazanie i wyjaśnienie ograniczającej decyzji Pomyśl o jakimś negatywnym schemacie swojego postępowania. Opierając się na wstępnym komentarzu do niniejszego wzorca, wyraź słowami leżącą u podstaw tego schematu decyzję, która kierowała nim w sposób zaburzony. Nie przejmuj się, jeżeli decyzja ta okaże się irracjonalna. Decyzje podjęte na wcześniejszych etapach życia wydają się szczególnie nielogiczne. Zastanów się nad taką decyzją i ją objaśnij. Aby sobie pomóc, zapytaj samego siebie m.in. Kiedy wydaje Ci się, że podjąłeś daną decyzję? W jaki sposób wpływa ona na Twoje życie?

Krok 2. Podjęcie pozytywnej decyzji i jej zakotwiczenie Podejmij konstruktywną decyzję, która będzie oznaką wyraźnego postępu względem ograniczającej decyzji. Wzmacniaj konstruktywną decyzję tak długo, aż przyjmie odpowiedni kształt. Na przykład: decyzja powinna być konkretna. Wzmacniaj ją poprzez przekształcanie pozytywnych uczuć, jakie w związku z nią masz, w stan pozytywnej decyzji. Wzmacniaj pozytywny stan tak długo, aż będzie odpowiednio intensywny. Zakotwicz go.

Krok 3. Asocjacja z ograniczającą decyzją i jej zakotwiczenie Cofnij się wzdłuż swojej linii czasu do momentu, który pamiętasz jako pierwszy, gdy postąpiłeś według ograniczającej decyzji. Spójrz na ten moment ze zdysocjowanej perspektywy. Zasocjuj się z tym punktem w czasie i doświadcz tej chwili, w której podjąłeś ograniczającą decyzję. Zakotwicz towarzyszący jej stan.

Krok 4. Cofnięcie się do doświadczeń w poszukiwaniu tego pierwszego Cofnij się do tych momentów na swojej linii czasu, kiedy Twoje zachowanie było podporządkowane ograniczającej decyzji. Wróć do punktu, w którym faktycznie podjąłeś decyzję. Jeżeli już dotarłeś do najwcześniejszego wspomnienia w kroku 3., pomiń niniejszy etap. Biblia NLP

209

Krok 5. Poruszanie się do przodu i powrót do pozytywnej decyzji Idź wzdłuż swojej linii czasu do przodu, do swojej ważniejszej decyzji i ponownie zanurz się w towarzyszącym jej pozytywnym stanie.

Krok 6. Poruszanie się wstecz do chwili poprzedzającej pierwszą ograniczającą decyzję Cofnij się, mijając moment podjęcia ograniczającej decyzji, do punktu, który poprzedza ją o zaledwie kwadrans. Asocjując się z tą chwilą, miej przy sobie pozytywny stan.

Krok 7. Ponowne przeżycie pierwszej ograniczającej decyzji przy jednoczesnym korzystaniu z nowych zasobów Ponownie przeżyj tamtą sytuację i ograniczającą decyzję, znajdując się w stanie towarzyszącym pozytywnej decyzji. Zwróć uwagę na to, jak zmienia się Twój odbiór tej sytuacji i samego siebie.

Krok 8. Szybkie przejście do teraźniejszości, integracja doświadczenia i rzutowanie w przyszłość Szybko przemieść się wzdłuż swojej linii czasu do chwili obecnej. Zatrzymaj się tutaj i daj sobie chwilę na przyswojenie tego, co się właśnie stało. Rzutuj w przyszłość. Zobacz, jak sytuacje, w których dotąd postępowałeś pod dyktando ograniczającej decyzji, mogą się potoczyć, kiedy masz w zanadrzu nową perspektywę i nowy stan.

WZORZEC GODIVA CHOCOLATE Potrafię naładować baterie człowieka, a później to powtórzyć. Jednak o motywacji możemy mówić tylko wtedy, kiedy dany człowiek ma swój własny generator. Wówczas nie potrzebuje zewnętrznej zachęty. Taki człowiek po prostu chce działać. — Frederick Herzberg Podnieś swoją motywację dzięki połączeniu doznania intensywnej przyjemności z pożądanym zachowaniem.

210

Biblia NLP

Niniejsza część jest doskonałym miejscem, aby wprowadzić także taką koncepcję pracy nad zmianą, która sprawi, że Twoja praktyka stanie się znacznie łatwiejsza i wydajniejsza — a jest to koncepcja nieprzeszkadzania klientowi! Wywołanie intensywnej przyjemności w drugiej osobie jest najbardziej eleganckim rezultatem, który udowadnia, jak niniejsza koncepcja sprawdza się w prawdziwym życiu. Im więcej bowiem mówisz podczas pierwszych etapów transu (por. krok 2.), tym mniej skuteczny staje się wykonywany wzorzec. Musisz dać swojemu klientowi dość czasu, aby sam się przekonał, że czystą przyjemnością jest samo to, co czuje, i że tak naprawdę wcale nie potrzebuje do osiągnięcia tego celu żadnego fizycznego przedmiotu. Stosowaniu niniejszej metody przyświecają dwa cele. Po pierwsze, ma ona za zadanie ułatwić Ci pracę z klientem nad niezdrowymi nawykami. Jeżeli bowiem dana osoba zazna takiej samej przyjemności, lecz bez pierwotnego impulsu (np. papierosów, czekolady lub cyberpornografii), to zaufa, że jesteś w stanie go usunąć i zastąpić czymś, co sama potrafi kontrolować. Drugim celem niniejszej metody jest to, aby klient wszedł w trans jak najgłębiej — samodzielnie. Ludzie łatwo się rozpraszają. Wbrew krążącym mitom hipnoza nie daje pełnej kontroli nad zmysłami drugiej osoby. Uważaj, aby nie mówić za dużo, zwłaszcza na wczesnych etapach transu. Nawet jeśli chcesz dobrze oraz mówisz wolno i cicho, wciąż musisz pozwolić klientowi wejść w trans głębiej o własnych siłach. Kiedy źródło przyjemności zostanie klientowi przypomniane, jego podświadomy umysł wykona całą ciężką pracę za Ciebie: od razu wprawi tę osobę w trans, ponieważ potrzeba ponownego doświadczenia czegoś bardzo przyjemnego jest automatyczna. Nie zakłócaj więc naturalnego procesu, skoro możesz go po prostu wykorzystać, aby sesja zakończyła się sukcesem.

Krok 1. Wskazanie źródła intensywnej przyjemności Pomyśl o jedzeniu albo czymś innym, za czym mocno tęsknisz i z czego czerpiesz ogromną przyjemność. (Twórca niniejszego wzorca pomyślał pewnie o czekoladkach Godiva7). Im większy przymus odczuwasz, aby doświadczać danej przyjemności, tym lepiej.

Krok 2. Wyobrażenie sobie wywoływania danej przyjemności Wykorzystaj wszystkie systemy reprezentacji, aby wyobrazić sobie doświadczanie danej przyjemności. Wzmocnij submodalności, które nadają jej przekonującą intensywność. Będzie to pierwszy obraz.

7

Producentem czekoladek jest działająca obecnie na skalę światową belgijska firma Godiva Chocolatier, która liczy sobie ponad 80 lat i której nazwa upamiętnia legendarną postać Lady Godivy, uosobienia śmiałości, wrażliwości i pasji — przyp. tłum.

Biblia NLP

211

Krok 3. Wyobrażenie sobie zachowania, które ma zostać zintensyfikowane Wskaż zachowanie, które naprawdę chcesz zintensyfikować. Wyobraź sobie samego siebie, kiedy postępujesz w określony sposób, i stwórz zdysocjowany obraz tej sytuacji. Będzie to drugi obraz.

Krok 4. Sprawdzenie ekologii Wyobraź sobie, jak by to było odczuwać przymus zachowywania się w taki sposób, który chcesz zintensyfikować. • Jakie byłyby tego konsekwencje? • Czy potrafisz podać powody, dlaczego mogłoby Ci to nie odpowiadać? Dostosowuj należycie swój obraz lub docelowe zachowanie, aż przejdzie bez zarzutu przez sprawdzian ekologii.

Krok 5. Umieszczenie pierwszego obrazu za drugim Wykorzystaj wyobraźnię, aby umieścić pierwszy obraz (obraz kompulsji) za drugim obrazem (obraz pożądanego zachowania). Teraz pierwszy obraz jest ukryty za drugim.

Krok 6. Zrobienie dziury w drugim obrazie w celu zobaczenia pierwszego Pozwól sobie zobaczyć fragment pierwszego obrazu — zrób w tym celu małą dziurę w drugim obrazie. Poszerz ją tak, abyś dobrze widział pierwszy obraz. Poddaj się całkowicie ekscytacji, która ma swoje źródło w pierwszym obrazie.

Krok 7. Usunięcie dziury Zasłoń pierwszy obraz, likwidując zrobioną dziurę, tak abyś ponownie widział wyłącznie drugi obraz.

Krok 8. Powtórzenie procesu (przynajmniej trzy razy) Powtórz kroki 6. i 7. przynajmniej trzy razy — albo powtarzaj tak długo, aż poczujesz, że połączyłeś związaną niegdyś z kompulsją ekscytację z pożądanym zachowaniem.

Krok 9. Sprawdzenie rezultatu W ciągu nadchodzących kilku dni obserwuj, czy masz lepszy stosunek do pożądanego zachowania, i sprawdź, czy się ono intensyfikuje. Jeśli nie, przekonaj się, czy pomoże Ci powtórzenie całego procesu.

212

Biblia NLP

DOSKONALENIE SŁUCHOWEGO SYSTEMU REPREZENTACJI Uważne słuchanie czyni cuda po stronie zarówno słuchającego, jak i mówiącego. Gdy ktoś słucha nas w sposób życzliwy, nieoceniający i pełny zainteresowania, pokrzepia nas na duchu. — Sue Patton Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Udoskonalaj swój słuchowy system reprezentacji, aby lepiej odbierać dźwięki, ich znaczenia i związane z nimi subtelności. W ten sposób rozwiniesz umiejętności modelowania i komunikowania się. Możesz ćwiczyć tę strategię także za pomocą nagrań, ale pamiętaj o zarejestrowaniu również swojego głosu. Aby uczynić ten wzorzec jeszcze bardziej przydatnym, odsłuchaj kilka razy nagrania swojego głosu, aby się do niego przyzwyczaić.

Krok 1. Wysłuchanie dźwięku Zwróć uwagę na dźwięk brzmiący lub powtarzający się w Twoim otoczeniu. Wsłuchuj się w ten dźwięk przez około 10 sekund.

Krok 2. Powtórzenie dźwięku Spróbuj za pomocą własnego głosu odtworzyć ten dźwięk tak dokładnie, jak tylko potrafisz. Jeżeli powtórzenie danego dźwięku nastręcza Ci jakichś trudności, postaraj się jak najlepiej naśladować wybrany jego aspekt, np. rytm, szczebiotliwość, chropowatość czy jakąkolwiek inną jego submodalność.

Krok 3. Porównanie Postaraj się wykonać ten krok wspólnie z partnerem. Porównajcie, jak odtwarzacie wybrany dźwięk.

Krok 4. Wewnętrzne reprezentacje Zapytaj partnera, jakie wewnętrzne reprezentacje wykorzystał i pod jakimi względami według niego jego głos przypomina (lub nie) wybrany dźwięk. Udziel odpowiedzi na te same pytania.

Krok 5. Ocena submodalności Spójrz na listę submodalności. Posłuchaj wybranego dźwięku, mając każdą z nich w pamięci, pojedynczo i po kolei. Biblia NLP

213

Czy potrafisz dodać którąś z submodalności do swojej imitacji wybranego dźwięku? Listę submodalności znajdziesz w dodatku B. W tej części ćwiczenia wspólnie z partnerem porównajcie Wasze opinie, by sprawdzić, w jakich zakresach poszczególnych submodalności — na skali od 0 do 10, gdzie 0 oznacza „nie dotyczy” , a 10 wskazuje na najwyższy poziom, czyli 100% — znajduje się wybrany dźwięk. Podczas dyskusji uwzględnijcie, co przyjęliście za punkt odniesienia dla oceny submodalności. Weźcie na przykład głośność: głośniej lub ciszej niż co? Albo zastanówcie się nad chropowatością: bardziej chropowaty niż James Brown czy gładszy niż Enya?

Krok 6. Powtórka Powtórz znów wybrany dźwięk. Zwróć uwagę na wszelkie zmiany na lepsze oraz na to, jak pogłębiła się Twoja świadomość. • Jakie submodalności wywarły największy wpływ na Twoją wnikliwość? Wspólnie z partnerem porównajcie odpowiedzi.

DOSKONALENIE WZROKOWEGO SYSTEMU REPREZENTACJI Ten, kto nie czyta dobrych książek, nie ma żadnej przewagi nad tym, kto nie umie czytać. — Mark Twain Podobnie jak metoda doskonalenia słuchowego systemu reprezentacji wzorzec ten pomaga wyczulać wzrokowy system reprezentacji na subtelności i wyostrzać percepcję. W ten sposób można także rozwijać zdolność odróżniania submodalności, które są niezbędne podczas pracy z technikami programowania neurolingwistycznego, oraz odświeżać kreatywność i umiejętności rozwiązywania problemów. Wzrokowy system reprezentacji bazuje na pamięci. „Wizualizacja” jest uczonym terminem na określenie tego, że pamiętasz, jak coś wygląda.

Krok 1. Weź cebulę i postaw ją przed sobą W wielu tradycyjnych, klasycznych instrukcjach dotyczących wizualizacji znajdziesz wskazówkę, aby wyobrazić sobie pomarańczę lub banana. Naszym zdaniem nie jest to sprawdzian wyobraźni i nie wnosi żadnej wartości wyobrażanie sobie czegoś, co widziało się w przeszłości 10 000 razy. Zwykle nie bierzesz

214

Biblia NLP

cebuli, aby przyjrzeć się jej intensywnie. Jeśli już, robisz to raczej z pomarańczą na chwilę przed tym, zanim ją obierzesz i zjesz. Skoncentruj się teraz na cebuli i postaraj się uchwycić obraz całości: wygląd cebuli, kolory, cienie itd.

Krok 2. Zamknij oczy i wyobraź sobie tę samą cebulę Zamknij oczy i zatrzymaj w umyśle obraz, jaki widziałeś przed chwilą. I tyle. Jest to łatwe i nie wymaga prawie żadnego wysiłku, aby zobaczyć coś, a potem zamknąć oczy i przypomnieć sobie to w tej samej chwili.

Krok 3. Otwórz oczy i ponownie starannie przyjrzyj się cebuli To, co robisz teraz, jest potwierdzeniem tego, że obraz w Twojej głowie odpowiada mniej więcej obrazowi, który dociera z otoczenia do Twoich oczu. Powodem wykonywania niniejszego kroku jest to, że w dalszej części wzorca będziemy przetwarzać mentalny obraz w taki sam sposób, w jaki podświadomie manipulujesz innymi obrazami, które wpływają na Twoje emocje. Ponadto przekona Cię to, jak potężną moc i kontrolę może mieć Twoja wyobraźnia.

Krok 4. Zamknij oczy powtórnie i wyraźnie powiększ cebulę Teraz manipulujesz obrazem. Twój mózg jest lepszy od każdej wersji Photoshopa i znacznie szybszy niż dowolny procesor czterordzeniowy Intela w najbardziej eleganckim komputerze Mac. Zamknij oczy i wyobraź sobie (ciągle tę samą) cebulę. Jednocześnie powiększ ją dwukrotnie. Możesz po prostu przyciągnąć obraz bliżej siebie; kiedy coś znajduje się bliżej, wydaje się większe. Oto bardziej skomplikowane zadanie: znów dwukrotnie powiększ rozmiar cebuli. Teraz cebula znajdzie się prawdopodobnie znacznie bliżej Ciebie, niemal dotknie Twojej twarzy. Jeżeli nie jest dość blisko, aby Twoje oczy zaczęły łzawić, jeszcze raz powiększ dwukrotnie jej rozmiar!

Krok 5. Przywróć cebuli normalne rozmiary i zmień jej kolory Otwórz oczy i spójrz ponownie na cebulę. Zamknij oczy i wyobraź sobie ten sam obraz, jaki widziałeś przed chwilą. Cebula ma znów normalne rozmiary. Patrząc na obraz mentalny, wyobrażaj sobie, jak cebula zmienia kolory. Niech dzieje się to losowo i szybko. Wybieraj dowolne kolory, jakie tylko chcesz, i przez mniej więcej 30 sekund zmieniaj kolory cebuli co sekundę. Wyjdź poza zwyczajne kolory, takie jak niebieski, czarny, żółty, biały, zielony czy czerwony. Wypróbuj np. fioletowy, khaki, beżowy, cynamonowy, koralowy, lawendowy, pomarańczowy, różowy, żółtozielony, fiołkowy, purpurowy, turkusowy, mandarynkowy, wiosenną zieleń, szafir, łososiowy, różany, rdzawy czy jasnoniebieski. Biblia NLP

215

Krok 6. Przywróć cebuli normalne kolory i zmień jej strukturę Ponownie otwórz oczy i przyjrzyj się cebuli. Zamknij oczy i wyobraź sobie normalny obraz. Tym razem będziesz manipulował strukturą cebuli, czyli jej właściwościami fizycznymi. Wyobraź sobie, jak cebula się wydłuża, staje się cienka i długa. Wróć do normalnego obrazu. Wyobraź sobie, że cebula staje się pulchna i gąbczasta. Wróć do normalnego obrazu. Wyobraź sobie, że cebula przybiera kształt ósemki: jest pulchna na górze i na dole, a bardzo cienka pośrodku. Wróć do normalnego obrazu. Wyobraź sobie, że cebula ma dużą dziurę w środku — tak dużą, że możesz przez nią patrzeć. Wróć do normalnego obrazu. Wyobraź sobie, że ktoś ugryzł cebulę, a ona przypomina teraz logo firmy Apple. Wróć do normalnego obrazu. Wyobraź sobie, że cebula staje się płaska, zupełnie płaska. Wróć do normalnego obrazu. Możesz kontynuować tego rodzaju eksperymenty dopóki, dopóty wystarczy Ci wyobraźni.

Krok 7. Powtórka Kluczowym elementem rozwijania dowolnej umiejętności jest powtarzanie. Jeśli Twoje umiejętności wizualizacji nie są tak zaawansowane, jak chciałbyś, żeby były, powtarzaj niniejszy wzorzec codziennie lub co dwa dni.

STAN POGŁĘBIONEJ ŚWIADOMOŚCI Człowiek jest częścią większej całości, którą nazywamy Wszechświatem — częścią ograniczoną w czasie i przestrzeni. Odbiera sam siebie, swoje myśli i uczucia, jako coś odseparowanego od otoczenia — jako swoiste złudzenie optyczne własnej świadomości. Złudzenie to jest pewnego rodzaju więzieniem dla nas, ograniczającym nas do osobistych pragnień i uczuć, jakimi darzymy kilka najbliższych nam osób. Naszym zadaniem jest wyrwanie się z tego więzienia poprzez poszerzanie kręgów naszego współczucia i obejmowanie nimi wszystkich żyjących stworzeń oraz natury w całym jej pięknie. — Albert Einstein

216

Biblia NLP

Wzorzec ten pogłębia Twoją świadomość Twoich stanów i tego, jak wpływają one na Twój punkt widzenia. Jest ona bardzo przydatna w niemal każdym aspekcie programowania neurolingwistycznego, jak i w życiu w ogóle. Każdy wysiłek, jaki podejmujesz na rzecz wzmacniania pewnych stanów czy schematów myślenia lub zachowania, odwołuje się do Twojej ich świadomości, abyś mógł uzyskać rozeznanie, które jest konieczne w tym wzorcu.

Krok 1. Przypomnienie sobie stanów z danego dnia Przypomnij sobie cały swój dzień i zapisz najważniejsze stany, w jakich się znajdowałeś do chwili obecnej.

Krok 2. Stworzenie reprezentacji stanów Narysuj kółka, które będą reprezentowały poszczególne stany. W kółkach narysuj schematyczne twarze przedstawiające Twoje samopoczucie. Mogą to być bardzo proste rysunki twarzy, np. z zadowoloną lub skrzywioną miną.

Krok 3. Opisanie stanów Oceń intensywność każdego stanu za pomocą liczb od 1 do 10. Pod spodem zapisz główne reprezentacje wewnętrzne i zmiany w fizjologii, jakie się pojawiają, kiedy jesteś w danym stanie. Za pomocą asterysku (*) oznacz główne impulsy wywołujące dane stany. Na przykład: jeżeli dziś rano ktoś potraktował Cię niegrzecznie, co tak naprawdę wyzwoliło Twoje odczucia? Jeżeli spojrzysz na tę sytuację przez pryzmat submodalności, być może okaże się, że impulsem stał się jakiś element tonu głosu danej osoby. Pamiętaj, aby uwzględnić również znaczenia komunikatów, a nie wyłącznie doznania zmysłowe. Może więc impulsem stało się coś, co dana osoba zasugerowała za pomocą tonu głosu, a nie ton sam w sobie?

Krok 4. Sprawdzenie rezultatu Przekonaj się, czy niniejsze ćwiczenie rozwija Twoją umiejętność wykrywania zmian w Twoich stanach, dostrzegania ich subtelności oraz zauważania, jak Twoje myśli i okoliczności je wywołują.

Biblia NLP

217

ROZPOZNAWANIE WSKAZÓWEK NIEWERBALNYCH Ktoś musi podejmować ryzyko: małpy, które stały się ludźmi. A małpy, które ludźmi się nie stały, wciąż skaczą po drzewach i stroją do tamtych miny. — Lincoln Steffens Ćwicz rozpoznawanie wskazówek niewerbalnych oraz orientowanie się, że i Twoja twarz wyraża emocje, które właśnie przeżywasz — nawet wtedy, gdy nie starasz się ich pokazywać. Umiejętność ta pomoże Ci działać tak, jakbyś praktycznie czytał w myślach. Ludzie są w stanie dostrzec nadzwyczajną liczbę sygnałów niewerbalnych. Szacuje się, że istnieje ponad 1500 wskazówek co do interpretowania nastroju danej osoby. Udoskonalisz swoją umiejętność czytania innych ludzi, wypróbowując ją na sobie i czyniąc wnikliwe obserwacje wzajemnych zależności 90 mięśni swojej twarzy. Powtarzaj niniejsze ćwiczenie wielokrotnie przez kilka dni, aż przechodzenie przez z góry określone emocje przestanie Ci nastręczać jakichkolwiek trudności.

Krok 1. Wstępne obserwacje w lustrze STAŃ przed lustrem albo sięgnij po lustro i przyjrzyj się starannie swojej twarzy. Patrz uważnie. Oglądaj swoją twarz nawet pod kątem najdelikatniejszych i najdrobniejszych rysów. Weź pod uwagę następujące elementy: • skóra twarzy, ogólnie — jej kolor, grubość i jędrność, • uszy — nie ich wielkość, ale kształt, • małżowina uszna, • czoło, • brwi, • oczy, • powieki, • rzęsy, • nos, • nozdrza, • policzki, • kości policzkowe, • usta,

218

Biblia NLP

• żuchwa, • włosy, • zmarszczki, • znamiona.

Krok 2. Delikatny uśmiech W trakcie obserwowania swojej twarzy uśmiechnij się najdelikatniej, jak tylko potrafisz, prawie niedostrzegalnie. Uśmiechaj się coraz wyraźniej, aż zobaczysz uśmiech.

Krok 3. Wywoływanie w sobie różnych emocji Nie starając się wyrażać ich w żaden sposób na twarzy, wywołaj w sobie emocje, których listę znajdziesz poniżej. Przywołaj odpowiednie wspomnienia, które wzbudzą po kolei poszczególne emocje. Przeznacz około pięciu sekund na wejście w dany stan, obserwuj swój wyraz twarzy przez dwie sekundy do trzech, mniej więcej w sekundę wyrwij się z danego stanu, przejdź do następnej emocji — i zrób to samo. Kluczem do sukcesu podczas wykonywania niniejszego ćwiczenia jest szybkie tempo. Kiedy wyrywasz się ze stanu, warto wziąć głęboki wdech przez nos i jednoczesne spojrzeć w górę, a następnie wypuścić powietrze i przejść do kolejnej emocji. Kiedy wywołujesz wspomnienia — z wyjątkiem ostatniego, które ma wiązać się z zaskoczeniem — nie korzystaj ze zmysłu słuchu, ponieważ słuchanie wymaga czasu, co z kolei może uruchomić strumień innych wspomnień. Jeśli jesteś osobą bardzo wrażliwą, być może zechcesz wykonać niniejsze ćwiczenie z przyjacielem. Oto lista emocji: • strach, • radość, • złość, • akceptacja, • smutek, • niecierpliwość, • obrzydzenie, • zaskoczenie.

Krok 4. Powtarzanie do osiągnięcia biegłości Następne kroki wymagają, abyś był dobry w tym, co robiłeś w poprzednich krokach, więc powtarzaj kroki od 1. do 3. wielokrotnie przez parę dni, zanim pójdziesz dalej. Biblia NLP

219

Krok 5. Ćwiczenie wyrażania skrajnych emocji Tym razem będziesz wykorzystywać inny zestaw emocji, a mianowicie takich, które znajdują się na przeciwległych biegunach, a których klasyfikacji dokonał Arystoteles. Aby się przygotować, napij się wody. Tym razem będziemy działać wolniej. Przeznacz od ośmiu do dziesięciu sekund na pierwszą emocję, od pięciu do siedmiu sekund na przejście, potem od ośmiu do dziesięciu sekund na przeciwstawną emocję, a następnie pięć sekund na uspokojenie się i wyrwanie się ze stanu. W ten sam sposób postępuj z kolejnymi parami emocji, aż przejdziesz przez wszystkie. Tym razem będziesz przeżywać intensywniejsze emocje, więc wykorzystaj wszystkie zmysły, w tym zmysł słuchu. Dzięki temu wiele się dowiesz o samym sobie. Powtarzaj tę część ćwiczenia przez kilka następnych tygodni. Poprowadzi Cię ona od tego, co tylko wydaje Ci się, że zapewne przekazują Twoje miny, wprost do właściwego rozumienia. Oto lista przeciwstawnych emocji: • złość i spokój, • przyjaźń i wrogość, • strach i zaufanie, • wstyd i bezwstydność, • grzeczność i niegrzeczność, • pożałowanie i uwielbienie, • sprzeciw i akceptacja, • zazdrość i wdzięczność.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu W ciągu kolejnych dni i tygodni po zakończeniu całego procesu zwracaj uwagę na to, jak rozwija się Twoja świadomość publicznej tożsamości oraz umiejętność odczytywania subtelnych sygnałów niewerbalnych w wyrazach twarzy innych ludzi.

WYGASZANIE ZACHOWAŃ KOMPULSYWNYCH Każde działanie musi wynikać z przynajmniej jednej z siedmiu przyczyn: przypadku, natury, przymusu, nawyku, rozumowania, złości lub apetytu. — Arystoteles

220

Biblia NLP

Kompulsja jest to nieprzezwyciężone pragnienie zachowywania się w określony sposób — zwłaszcza takie, które pojawia się wbrew świadomej woli. Kompulsje nie są tym samym co nawyki. Te drugie da się do pewnego stopnia świadomie kontrolować; ponadto oprócz nawyków niekorzystnych istnieją nawyki korzystne. Tymczasem kompulsja nie podlega świadomej kontroli (dlatego mówimy, że pojawia się wbrew woli danej osoby), a więc jest z zasady niekorzystna. Wzorzec ten pomaga wygaszać zachowania kompulsywne — od obgryzania paznokci po strach przed porzuceniem.

Krok 1. Wskazanie kompulsji Wskaż kompulsję, którą dana osoba chce wyeliminować. Powinno to być takie zachowanie, które wynika ze swego rodzaju zewnętrznego impulsu. Nawet obgryzanie paznokci może wynikać z zewnętrznego impulsu: jest nim poczucie, że paznokcie osiągnęły określoną długość, albo po prostu to, że istnieją.

Krok 2. Zidentyfikowanie impulsu uruchamiającego kompulsję Określ, jakie okoliczności lub czynniki uruchamiają kompulsywne zachowanie.

Krok 3. Zidentyfikowanie dwóch najsilniejszych submodalności danego impulsu Przyjrzyj się różnym submodalnościom systemów reprezentacji dotyczących danego impulsu. Na przykład do obgryzania paznokci popychają zazwyczaj zarówno doznania bardzo konkretne, które wiążą się z paznokciami, jak i te o bardziej subtelnym i specyficznym charakterze, np. mrowienie czy ciśnienie w palcach w związku z odczuwaniem paznokci czy byciem świadomym ich istnienia.

Krok 4. Zintensyfikowanie wybranych submodalności do skrajności Niech osoba, z którą pracujesz, wykorzysta swoją wyobraźnię, aby nadać wybranym submodalnościom maksymalne natężenie. Jeżeli ma poczucie, że paznokcie wystają, niech wyobrazi sobie, że wyrastają bardzo długie. Jeżeli jest to kwestia ciśnienia w palcach, niech wyobrazi sobie, że zbliża się eksplozja.

Krok 5. Powtarzanie aż do wyraźnego wygaszenia Niech osoba, z którą pracujesz, przywróci submodalności do normalnego poziomu, a następnie zintensyfikuje do skrajności. Powtarzajcie niniejszy krok tak długo, aż dana osoba zacznie zdradzać oznaki tego, że proces jest nudny, banalny lub w jakiś inny sposób stracił swoją moc.

Biblia NLP

221

Krok 6. Polecenie dodatkowej pomocy Nie próbuj wykonaniem wzorca zastąpić terapii problemu psychiatrycznego, takiego jak narkomania. Zaleć danej osobie z potencjalnie szkodliwym zachowaniem, aby uzyskała opinię profesjonalisty dotyczącą możliwej terapii.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu Przekonaj się, czy dana osoba rzadziej przejawia kompulsywne zachowania, za to jest gotowa do dodatkowej pracy lub w inny sposób wykazuje poprawę. Jeśli to konieczne, powtórzcie cały proces.

Dodatkowa rada Możesz wykorzystać dodatkowo inne wzorce NLP stosowane w pracy nad kompulsywnymi czy obsesyjnymi zachowaniami. Przykładem takiej metody może być przerywanie: kiedy dana osoba odczuwa potrzebę zachowania się w określony sposób, powinna wykonać zupełnie inną czynność, która przerwie działanie bodźca wywołującego kompulsję. Przykładem może być wciągnięcie brzucha, czemu towarzyszy złożenie dłoni i mocne ich naciskanie. Kolejną metodą jest zatrzymywanie myśli. Polega ona na wywołaniu myśli, która jest bardzo „głośna”, oraz zastąpieniu nią myśli kompulsywnej i jej przerwaniu. Pomocne bywają także terapia pól energetycznych (np. technika emocjonalnej wolności) oraz terapia poznawczo-behawioralna (np. desensytyzacja za pomocą ruchu gałek ocznych). Dla osób z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi korzystne może się okazać pojęcie ich mechanizmu oraz rozpoczęcie terapii, która pomoże zrozumieć, że zaburzenia są napędzane w dużej mierze przez dysfunkcję mózgu, widoczną na tomogramie. Obejrzenie zdjęcia tomograficznego stanowi część tego rodzaju leczenia.

TWORZENIE POZYTYWNYCH OCZEKIWAŃ Trzeba jeszcze mieć w sobie chaos, aby móc zrodzić tańczącą gwiazdę. — Friedrich Nietzsche Moja pierwsza lekcja w Hypnotherapy College dotyczyła oczekiwań. Najpierw zaczęliśmy omawiać, czego sami spodziewamy się po kursie. Następnie nasz wykładowca wskazał na to, co on uważa za najważniejsze, a mianowicie na oczekiwania klienta. Tak naprawdę nie ma znaczenia, kim jesteś, ile masz

222

Biblia NLP

wzrostu albo jak duże masz doświadczenie w terapii, hipnozie czy programowaniu neurolingwistycznym. Nie ma znaczenia to, czy pochodzisz z danego kraju, czy przyjechałeś z zagranicy, czy się jąkasz. Klient ma pewne oczekiwania, a Ty musisz dopilnować, aby zostały one spełnione. Myśl ta nie dotyczy wyłącznie aktywnych zawodowo hipnoterapeutów. Nawet jeśli po prostu interesujesz się hipnozą albo uczysz się jej tylko na własny użytek, aby poczuć się lepiej, aby komunikować się w bardziej przekonujący sposób czy aby osiągnąć jakikolwiek inny cel — wiedz, że koncepcja ta znajduje zastosowanie w wielu dziedzinach życia. Aby stworzyć pozytywne oczekiwania w drugiej osobie (np. kliencie, dziecku czy współpracowniku), działaj zdecydowanie. Nawet jeżeli nie jesteś do końca pewny, czy to, co robisz, jest właściwe, w hipnozie nie ma to znaczenia. Nie możesz nikomu zrobić krzywdy. Mała sztuczka polegająca na działaniu w taki sposób, jakbyś doskonale wiedział, co robisz, oraz koncentracja na kliencie, a nie na własnych myślach i wspomnieniach… właśnie tak tworzy się poczucie pewności. Nie chciałbym, aby hipnotyzowała mnie nerwowa i niepewna siebie osoba! A Ty? A jeśli druga osoba także działa pewnie, odpowiada na Twoje sugestie i zdaje się wprost czytać w Twoich myślach, to proces będzie znacznie prostszy, o wiele przyjemniejszy i prawdopodobnie również bardziej skuteczny. Jeżeli sam nie jesteś przekonany, że POSIADASZ konieczne umiejętności oraz że jesteś najlepszą osobą, którą można wybrać do rozwiązania danego problemu, kiedy klient stanie w Twoich drzwiach, będziesz zbyt zdenerwowany, aby odpowiednio go obsłużyć. Znam to z autopsji. Właśnie dlatego wiele sesji z klientami odbyłem za darmo — nie podałem im jednak przyczyny. Kilka pierwszych sesji było nieskutecznych, ponieważ zamiast na kliencie wciąż skupiałem się na własnych uczuciach i wspomnieniach; później dopiero zacząłem zmuszać się do koncentracji NA kliencie zamiast na tym, co powiem czy zrobię za chwilę. Dopilnuj więc, aby Twój klient wiedział, że otrzyma pożądane rezultaty. Pamiętaj, aby mówić to każdą komórką swojego ciała. Obserwuj oczy klienta. Unikaj „hmmm” czy „no cóż…”. Korzystaj z metamodelu, aby zaprzeczać spekulacjom czy obiekcjom, lecz nie reaguj bezpośrednio na żadne słowo wypowiedziane przez klienta. Nawet jeśli powie: „Nie wierzę w hipnozę”, zgódź się z tym. Ja sam powiedziałbym wtedy: „Nie jesteś jedyny — ja też w nią nie wierzę. Uważam, że jest to po prostu narzędzie, którym można się posłużyć, aby sobie pomóc. Nic więcej. Z zupełnie innej beczki: jak ci się dzisiaj spało? O, to ciekawe… A dokładnie w tym momencie, w którym poczułeś się senny i nieco oderwany od rzeczywistości, o czym pomyślałeś? Czy jakieś wspomnienia sprawiły, że wyciszyłeś się, w miarę jak coraz bardziej się odprężałeś?”. Możesz wykorzystać wszystko, co podsunie Ci klient. Jeśli będziesz się spinał, myśląc: „O rety, on powiedział to czy tamto…”, skażesz się na niepowodzenie. Wykorzystuj wszystko, co mówi klient, przytakuj, mów, że to prawda i że się z tym zgadzasz. W ten sposób umysł klienta nie będzie miał żadnych powodów do niezgody. Innymi słowy — zachowaj spokój. Jeśli postąpisz według Biblia NLP

223

tych kilku rad, stworzysz poczucie pozytywnych oczekiwań w swoich klientach. Będą oni czuli się komfortowo i łatwiej im będzie Ci zaufać. A tego właśnie chcesz — zaufania. Poprzez uczciwe, pewne i spokojne działanie staniesz się godny zaufania. Jeśli przyjmiesz te założenia za punkt wyjścia, wyraźnie zwiększysz swoje szanse na przeprowadzenie wspaniałej sesji terapeutycznej. W przeciwnym razie możesz wypowiedzieć 10 000 sugestii hipnotycznych, ale żadna nie zadziała. Czy udało mi się sprawić, że oczekujesz pozytywnych rezultatów swojej najbliższej sesji? Mam nadzieję.

PRZEŁAMYWANIE OGRANICZAJĄCYCH ZALEŻNOŚCI Po dwudziestce nie przejmujemy się tym, co świat o nas myśli; po trzydziestce martwimy się tym, co świat o nas myśli; po czterdziestce odkrywamy, że świat nie myślał o nas wcale. — anonim Jedna z najważniejszych metod uwalniania się od problematycznych schematów myślenia polega na wypracowywaniu jaśniejszego wyobrażenia o tym, jak funkcjonuje umysł — na wypracowywaniu umiejętności bardziej wyrafinowanego i dokładnego rozpoznawania systemów reprezentacji oraz naszych myśli, a także sposobów, w jakie tworzą one sprzężone ze sobą schematy. Jak już wiesz, programowanie neurolingwistyczne w dużej mierze służy ich odblokowywaniu oraz rozwijaniu bardziej elastycznych postaw. Kiedy tylko opanuje się pracę ze wzorcem przełamywania ograniczających zależności, okazuje się on bardzo szybką metodą. Jeżeli Ty i Twój klient z pewnym wyprzedzeniem wyznaczyliście poprawnie sformułowany cel oraz wskazaliście problematyczne schematy myślenia, które przeszkadzają w jego osiągnięciu, pozostaje Wam tylko pracować po kolei nad każdym z nich za pomocą niniejszej techniki. Warto pamiętać, że o skuteczności tego wzorca decyduje zaangażowanie ciała. Klient musi się poruszać, by pobudzić w ten sposób więcej zmysłów. Im aktywniej uczestniczy on w procesie zmiany, tym lepsze i trwalsze będą otrzymane rezultaty. Jeżeli zamieszasz posłużyć się metodami, które wymagają, aby klient się poruszał i był aktywny, najlepiej wytłumacz mu wcześniej poszczególne kroki. W tym wzorcu na przykład korzystnie będzie zawczasu zadecydować, w których miejscach na podłodze znajdą się kotwice. Niech klient przejdzie przez te miejsca, zanim przystąpicie do pracy. Dzięki temu wszystko pójdzie płynniej. Miej także w pamięci, że kiedy wykorzystujesz metody aktywne — czyli wzor-

224

Biblia NLP

ce wymagające od klienta ruchu — mów wolniej. Nie przyspieszaj niczego, ponieważ druga osoba musi ciągle organizować i reorganizować swoje myśli i ruchy, a będąc w transie, potrzebuje na to więcej czasu niż w stanach normalnego pobudzenia. Nie jest to wzorzec właściwy na pierwszą sesję z klientem. Najpierw zdobądź pewne zaufanie i pracuj nad innymi sprawami, nawet jeżeli ten wzorzec wydaje się najlepszym narzędziem do rozwiązania problemu, który przedstawił klient. A to dlatego, że niniejszy wzorzec może automatycznie i przypadkowo wyrywać klienta ze stanu. Ruch wymaga skupienia. Jest to również powód, dlaczego powinieneś pozyskać zaufanie klienta, a także uprzednio wyjaśnić mu poszczególne kroki. Dzięki temu konieczność przemieszczania się z jednego miejsca w drugie stanie się mniej obca, za to bardziej komfortowa i logiczna.

Krok 1. Wskazanie problemu i zidentyfikowanie typowego dla niego kontekstu Wskaż problem, który pojawia się zazwyczaj w określonych sytuacjach lub okolicznościach. Zastanów się, co w danym kontekście prowadzi do owego zachowania. Zapisz występujące wówczas czynniki, takie jak pora dnia, typ ludzi czy rodzaj presji.

Krok 2. Zakotwiczenie na podłodze Wejdź w stan związany z problemem i zakotwicz w wyznaczonym miejscu na podłodze. Poświęć parę chwil na zapoznanie się ze stanem i jego submodalnościami.

Krok 3. Zakotwiczenie stanu zasobnego Określ, jaki stan zasobny ułatwiłby likwidację problemu. Wybierz następne miejsce na podłodze i wyobraź sobie, że wchodzisz w nim w dany stan. Zakotwicz tam stan zasobny. Zwróć uwagę na jego poszczególne cechy charakterystyczne.

Krok 4. Przeniesienie stanu zasobnego do miejsca problemu Wróć do miejsca, gdzie zakotwiczyłeś problem, tym razem jednak wejdź w stan zasobny i go wzmocnij. Zatrzymaj obraz problematycznego schematu zachowania, przyjmując jednocześnie fizjologię towarzyszącą stanowi zasobnemu.

Krok 5. Dodanie bodźców podczas powrotu do stanu zasobnego Tupnij prawą nogą. Przyłóż lewy palec do podbródka. Spójrz w górę, mówiąc: „hmmm”, jakbyś pogrążał się w myślach. Jednocześnie cofnij się do miejsca, w którym założyłeś kotwicę stanu zasobnego. Biblia NLP

225

Krok 6. Nakreślenie wzrokiem kształtu leżącej ósemki przez systemy reprezentacji przy jednoczesnej koncentracji na problematycznym schemacie Myśląc o problemie, skupiaj się na każdym kolejnym systemie reprezentacji; przesuwaj wzrok w kierunku odpowiedniego systemu reprezentacji wzdłuż linii leżącej ósemki (przypominającej symbol nieskończoności).

Krok 7. Wyrwanie ze stanu; zwrócenie uwagi na przejawy zasobności w stanie lub w pomysłach; sprawdzenie ekologii Wyrwij się ze stanu. Zwróć uwagę na wszelkie zmiany, w tym na sposób, w jaki odbierasz dany problem. Poszukaj świeżych pomysłów lub bardziej zasobnego stanu. Zapytaj samego siebie, czy masz jakiekolwiek obiekcje wobec odbierania danego problemu z bardziej zasobnego miejsca albo wobec porzucenia problematycznego schematu na rzecz bardziej owocnego zachowania.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu W ciągu najbliższych dni zwracaj uwagę na zmiany zachodzące w problematycznym schemacie zachowania i w tym, jak go doświadczasz. Przekonaj się, czy Twoje zachowanie jest pod jakimkolwiek względem bardziej owocne.

WTÓRNA KORZYŚĆ I OSOBISTA EKOLOGIA Wykorzystuj swoje talenty, wyróżniaj się i nie myśl odchodzić z tego świata, dopóki światu nie będzie żal, że odchodzisz. — Samuel Johnson O osobistej ekologii możesz mówić wtedy, gdy dążąc do celu, uwzględniasz własne potrzeby, ambicje i wartości; stanowi ona ważny punkt podparcia dla Twoich planów, ponieważ zapewnia Ci wewnętrzną spójność. Jeżeli którakolwiek część Ciebie czuje się nieswojo w obliczu danego celu, oznacza to, że powinieneś dodać, odjąć lub udoskonalić te aspekty swoich zamierzeń, które wymagają dostosowania. Kiedy jesteś w pełni gotów — czyli kiedy wszystkie Twoje motywy do działania są całkowicie spójne — oznacza to, że wybierasz znacznie lepszy punkt wyjścia do tego, aby odnieść sukces.

226

Biblia NLP

Możesz także spojrzeć na tę samą kwestię z drugiej strony: • Co takiego w aktualnym status quo może dawać Ci powód do tego, aby niczego nie zmieniać? • Czy Twój podświadomy umysł może mieć jakieś powody do pokrzyżowania Ci planów? Dążąc do określonego celu, koniecznie powinieneś się odnieść do wszelkich tego rodzaju problemów. Ponieważ każdy człowiek, bez względu na to, jak silną ma wolę lub jak bardzo jest odważny, ma swoje powody do tego, aby nie realizować jakichś planów. Rozstrzygnięcie tego typu kwestii teraz uspójnia siły Twojej osobowości w drodze do sukcesu w przyszłości.

EKOLOGIA SYSTEMU Nawet ci, którzy są potężni i brutalni, nie pokonają tych, którzy są mali, lecz bezpieczni. Tak jak tygrys, który pożera ludzi, nie połknie jeżozwierza. — Liu Ji (generał z XIV w.) Zacząłeś już myśleć w kategoriach osobistej ekologii. Pojęcie ekologii jednak dotyczy także innych osób, a nawet całych systemów; przez „systemy” rozumiemy m.in. rodzinę, szkołę, firmy oraz organy władzy. • Czy Twój cel, na aktualnym etapie, szkodzi Twoim relacjom z innymi osobami czy jakimikolwiek systemami? • Co możesz z tym zrobić? • Zadaj sobie pytanie pomocnicze: „Gdybym mógł w tym momencie dostać to, czego pragnę, czy sięgnąłbym po to?”. Być może odpowiedź jest oczywista, ale niniejsze pytanie ma zmobilizować Cię do zastanowienia się nad ewentualnymi złymi stronami bądź niedociągnięciami, które dotyczą tego, do czego dążysz. Pytanie: „Gdybym mógł w tym momencie dostać to, czego pragnę, czy sięgnąłbym po to?” może zainspirować Cię do rozbudowania celu. Oczywiście nie chodzi tutaj o doprowadzenie do paraliżu wskutek analizy, zadbaj jednak o to, aby Twój cel był starannie przemyślany. Zaangażuj swój umysł w wyznaczony cel tak, jakbyś już go osiągnął, i otwórz się na nowe sposoby jego udoskonalania. Zweryfikuj swoje zamierzenia, zanim zaczniesz inwestować w nie liczne zasoby. Sposobami na uspójnienie siebie z najwyższymi celami są: przyjęcie wobec nich elastycznego podejścia, w razie konieczności powtórne ich opracowanie, Biblia NLP

227

a także nieustanne ich doskonalenie. Pracujesz teraz nad jednym z podstawowych elementów programowania neurolingwistycznego, czyli nad ekologią, o której mówi się wtedy, gdy wszystkie części Ciebie zgadzają się z obranym celem, a Twoje pragnienia, wartości oraz potrzeby są spójne i zwrócone w jednym głównym kierunku.

ROZPOZNAWANIE SYTUACJI NARUSZANIA METAMODELU Język nie jest abstrakcyjną konstrukcją naukowców ani autorów słowników, lecz czymś, co wyrasta z pracy, potrzeb, więzi, radości, sympatii i gustów licznych pokoleń ludzkości oraz co ma szerokie i głębokie podstawy blisko życia. — Noah Webster Autorami tego wzorca są Richard Bandler i John Grinder. Za pomocą tego wzorca ćwiczysz podstawową umiejętność, która ułatwia modelowanie i zapewnia adekwatny sposób komunikacji. Aby znaleźć pełne objaśnienie metamodelu, a także sytuacji jego naruszania w języku, zajrzyj do dalszych części książki, które są poświęcone temu zagadnieniu.

Krok 1. Identyfikacja sytuacji naruszania metamodelu podczas rozmowy Posłuchaj tego, co ktoś do Ciebie mówi, pod kątem sposobów naruszania metamodelu, takich jak nadmierne uogólnienia lub pominięcia czy też nieuprawnione presupozycje. Zwróć uwagę na to, czy potrafisz stworzyć kompletne reprezentacje zmysłowe tego, co mówi druga osoba. Podczas mapowania reprezentacji zmysłowych prawdopodobnie odkryjesz, że brakuje Ci niektórych elementów. To z kolei skusi Cię zapewne do uzupełniania luk poprzez wyjście poza daną reprezentację zmysłową czy też przez wykorzystanie swojej wyobraźni. • Z jaką dokładnością potrafisz powiedzieć, do czego się odwołuje druga osoba i co ma na myśli? Aby poznać więcej rodzajów naruszeń metamodelu, zajrzyj do dalszych części książki, które są poświęcone temu zagadnieniu.

228

Biblia NLP

Krok 2. Zadanie pytania dotyczącego konkretnego przypadku naruszenia metamodelu Na przykład gdy dwa pomysły, które do siebie nie przystają, są traktowane tak, jakby tworzyły jedną całość (złożona równoważność), wówczas zapytaj: „W jaki sposób protesty przeciwko wojnie dzielą kraj?”. Być może Twój rozmówca nie wie o tym, że narody są zawsze podzielone w różnych kwestiach i taka jest od wieków uroda polityki, lub też wie o tym, ale obawia się, iż tym razem doprowadzi to do wojskowego zamachu stanu. Jeżeli Twój rozmówca jest zirytowany lub posuwa się do manipulacji, podczas gdy Ty zadajesz pytania dotyczące metamodelu (pytania, które mają wyjaśnić sytuacje naruszania metamodelu), sprawdź, czy potrafisz dociec, przed czego dowiedzeniem się lub zrobieniem dana osoba próbuje Cię powstrzymać. Możesz zacząć od bezpośredniego pytania, dlaczego się denerwuje (czy też reaguje w określony sposób). Nie trzeba dodawać, że powinna to być sytuacja, w której jesteś bezpieczny i w której niewiele stracisz, jeśli zrazisz do siebie rozmówcę. W końcu to tylko ćwiczenie.

Krok 3. Kontynuacja do uzyskania pełnego i poprawnego rozumienia komunikatu rozmówcy Krok 4. Sprawdzenie rezultatu Sprawdź rezultat: powiedz, jak rozumiesz słowa rozmówcy, i przekonaj się, czy się z tym zgadza. Możesz także sprawdzić rezultat poprzez zastanowienie się, czy wiesz, jak należy właściwie odpowiedzieć. Weźmy oczywisty przykład: czy po tym, jak ktoś objaśnił Ci drogę, dotarłeś do miejsca przeznaczenia?

WYKORZYSTYWANIE METAMODELU W WYBRANYM CELU Jeżeli język jest nieprecyzyjny, to, co ktoś mówi, nie jest tym, co ktoś ma na myśli; jeżeli to, co ktoś mówi, nie jest tym, co ma na myśli, praca, którą należy wykonać, leży odłogiem; jeżeli leży ona odłogiem, moralność i sztuka upadną; jeżeli sprawiedliwość zaginie, ludzie pogrążą się w bezradnym zagubieniu. Zatem nie może być przypadkowości w tym, co ktoś mówi. Jest to ważne ponad wszystko. — Konfucjusz Biblia NLP

229

Autorem tego wzorca jest Tad James. Przeprowadź jak najskuteczniej zmianę na lepsze, wykorzystując listę ułożonych w ściśle określonym porządku pytań, które składają się na ten wzorzec; podczas ich zadawania pojawiają się presupozycje.

Omów z kimś osobisty problem (za pomocą poniższych pytań) Podczas rozmowy zadawaj następujące pytania w określonym porządku. Wypowiadaj je tak, jak chcesz, aby wpasować się w sytuację i dostosować się do drugiej osoby. a. „Co twoim zdaniem stanowi prawdziwy problem?” b. „Jaka jest jego przyczyna?” c. „Dlaczego wysiłki, które dotąd podejmowałeś w celu rozwiązania tego problemu, spaliły na panewce?” d. „Jak by to było, gdyby problem został rozwiązany (skąd wiedziałbyś o tym)?” e. Uwaga: W tym momencie przyjmujemy pozytywną ramę, która popycha w stronę stanu rozwiązania. „Co chcesz zmienić w związku z tym problemem?” f. „Kiedy sprawisz, że problem ten przestanie cię ograniczać?” g. „Jak wiele znasz sposobów na rozwiązanie tego problemu?” h. „Wiem, że już zacząłeś się zmieniać i widzieć sprawy inaczej”.

Sprawdź rezultat Obserwuj zmiany w fizjologii, postawie i zachowaniu danej osoby. Weź pod uwagę wszelkie zmiany, które pojawią się w życiu tej osoby w nadchodzących dniach i tygodniach.

DENOMINALIZACJA Zachowanie istoty ludzkiej jest czasami pewną formą obrony, metodą nieujawniania motywów i myśli, podobnie jak język może być sposobem ukrywania myśli i powstrzymywania się od komunikacji. — Abraham Maslow Zyskaj znacznie większą kontrolę nad swoim umysłem i życiem, rozwiązując problem naruszania metamodelu nazwany nominalizacją, która polega na usunięciu aktora ze sceny.

230

Biblia NLP

Kiedy mówię: „Mam obowiązek iść z wizytą do moich głupich krewnych”, nie wskazuję, kto nałożył na mnie ten obowiązek. Jeżeli zechcę dodać sobie siły, mogę powiedzieć: „Zamierzam sprawić radość mojej mamie i pójść z wizytą do moich głupich krewnych” albo „Stwierdziłem, że nie warto narażać się na takie cierpienie”. Jest jeszcze lepiej, jeżeli możesz to powiedzieć szczerze: „Zamierzam przeżyć z moimi krewnymi coś całkowicie nowego i poszerzającego moje horyzonty”. Nominalizujemy, kiedy przekształcamy czasowniki w rzeczowniki. Jeżeli mówisz np. o relacji, zdaje się ona mieć swoje własne życie. • Gdzie się wówczas podziewają Twoje (i drugiej osoby) przywództwo i wizja?

Krok 1. Wskazanie dowolnej nominalizacji we własnych myślach Pomyśl o sytuacjach, w których czujesz się słabszy, np. przytłoczony, sfrustrowany czy zastraszony. Znajdź nominalizację w sposobie, w jaki mówisz o tego rodzaju momentach.

Krok 2. Denominalizacja poprzez przekształcenie przynajmniej jednego rzeczownika w czasownik Znajdź sposób na to, aby przekształcić przynajmniej jeden rzeczownik w czasownik. Dzięki tej zmianie posadzisz kogoś na miejscu kierowcy. Im trudniejsze lub bardziej wymagające będzie to zadanie, tym lepiej. A jeżeli zmusi Cię to do przyjęcia w jakiś sposób odpowiedzialności, stanie się szczególnym wyzwaniem.

Krok 3. Powiedzenie tego samego, lecz bez nominalizacji Zbadaj sposoby mówienia o danej sytuacji bez nominalizacji, za to poprzez wykorzystywanie czasownika (czasowników), które udało Ci się zidentyfikować. Zamiast: „Ta praca zabija moją duszę” powiedz raczej: „Jestem bardzo silnie zmotywowany do znalezienia innej pracy, i to szybko. Rozsyłam wici i rozpowiadam wszystkim, których spotykam, aby mieli oczy i uszy otwarte na ciekawe propozycje z mojej branży”.

Krok 4. Sprawdzenie rezultatu • Czy czujesz, że znajdujesz się w stanie, w którym masz poczucie, że jesteś silniejszy, że więcej znaczysz i że mocniej stąpasz po ziemi?

Biblia NLP

231

WYBACZANIE Nie mów swoim przyjaciołom o ich złych nawykach towarzyskich; wykorzenią nawyki, a tobie nigdy nie wybaczą. — Logan Pearsall Smith Przestań rozpamiętywać urazy, które osłabiają Twoją twórczą energię.

Krok 1. Asocjacja z wyższymi wartościami i poczuciem własnej wartości Uwzględnij w tym stanie poczucie nienaruszalności lub godności wszystkich ludzi.

Krok 2. Odczucie różnicy między istotą człowieczeństwa jednostki a jej zachowaniem Krok 3. Złość na krzywdzące zachowania niektórych ludzi Twoja złość nie jest wymierzona w człowieczeństwo, które chronimy prawami człowieka. Czujesz złość, której przyczyną są pewne zachowania, zwłaszcza te naruszające owe prawa.

Krok 4. Odczucie ich człowieczeństwa — w tym ludzi, którzy zachowują się w sposób krzywdzący Krok 5. Rozszerzenie stanu, aby objął poczucie uniezależnienia się, oraz połączenie go z krzywdzącymi zachowaniami Na razie wywołaj w sobie poczucie uniezależnienia od własnego stosunku do krzywdzących zachowań i wyobraź to sobie. Może on polegać m.in. na rozmyślaniu nad nimi lub na nadmiernym skupianiu się na tym, jak powinny zostać ukarane. Niniejszy krok oczywiście nie ma za zadanie ograniczać Twoich zdolności, zaangażowania czy odpowiedzialności w zakresie przeciwdziałania tego rodzaju zachowaniom.

Krok 6. Nawiązanie łączności z tą częścią siebie, która jest w stanie zareagować na krzywdzące zachowania Może to być Twój dar mowy i umiejętność jego ciągłego pielęgnowania. Może to być Twoja świadomość i zrozumienie granic, które są naruszane przez

232

Biblia NLP

krzywdzące zachowania, aby wyrządzić szkodę. Może to być Twoja gotowość do obrony tych granic pod pewnymi warunkami.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu Sprawdź, czy ten proces złagodził Twoją niechęć i pogłębił umiejętność wybaczania. W nadchodzących dniach lub tygodniach zwracaj uwagę na to, jak ujawniają się zmiany w Twojej umiejętności wybaczania.

USPÓJNIANIE „JA” Najprawdziwsza mądrość to niezachwiana determinacja. — Napoleon Bonaparte Gdy Twoje „ja” jest spójne, oznacza to, że Twoje wartości, przekonania, tożsamość i życiowe cele współgrają ze sobą, a Ty sam zmierzasz w jednym, ściśle określonym kierunku. Wzorzec ten pomaga osiągać taki stan lub go przywracać — przywracać, ponieważ wielu ludzi żali się, że z różnych powodów utraciło poczucie spójności. Proces uspójniania „ja” wywołuje cudowny efekt kuli śnieżnej, w którym im bardziej jesteś spójny, tym lepsze osiągasz rezultaty w życiu i tym łatwiej Ci jest być spójnym ze względu na pozytywną informację zwrotną, wzmocnienie i wsparcie, które z tego wynikają. We wzorcu tym wykorzystuje się poziomy logiczne Roberta Diltsa, których lista znajduje się w dodatku C.

Krok 1. Wskazanie zasobu • Co pomogłoby Ci w tym, abyś stał się bardziej spójny w zakresie Twoich wartości, przekonań, tożsamości i życiowych celów? • Co sprawiłoby, że odczułbyś większą determinację i większy optymizm? Dobrymi kandydatami będą takie stany jak: spokojna determinacja, kreatywna radość i docenianie systematycznego dążenia do mistrzostwa w wybranej dziedzinie.

Krok 2. Stworzenie kotwic w postaci przestrzeni wizualnych dla poszczególnych poziomów logicznych Wskaż przestrzenie wizualne dla sześciu elementów, które staną się kotwicami, czyli środowiska, zachowania, przekonań i wartości, zdolności, tożsamości oraz duchowości.

Biblia NLP

233

Krok 3. Skupienie się na poszczególnych przestrzeniach oraz sprawdzenie, jak przyczyniają się do poczucia spójności Zacznij od najniższego poziomu (środowiska) i przemieszczaj się w górę. a. Skup się na przestrzeni środowiska. Zapytaj: „Kiedy i gdzie chcę wyrazić X (zasób, który wskazałeś)?”. b. Skup się na przestrzeni zachowania. Zapytaj: „Jakie zachowania pomogą mi wyrazić X w danym czasie i miejscu (określonych w poprzednim kroku)?”. c. Skup się na przestrzeni zdolności. Zapytaj: „Jakie zdolności pomogą mi wyrazić X w postaci danych zachowań, w danym czasie i miejscu?”. d. Skup się na przestrzeni przekonań i wartości. Zapytaj: „Jakie przekonania i wartości pomogą mi wyrazić X za pomocą danych zdolności, w postaci danych zachowań, w danym czasie i miejscu?”. Pytasz zarówno o to, jakie przekonania i wartości dadzą Ci wsparcie oraz skierują Cię w stronę najwyższych celów, jak i o to, co jest ważnego i cennego w zdolnościach z poprzedniego kroku. e. Skup się na przestrzeni tożsamości. Zapytaj: „Jakiego rodzaju osoba ma tego typu przekonania i wartości? Kto wyraża X?”. f. Fizycznie wejdź w przestrzeń fizyczną. Zapytaj: „Jaki jest mój nadrzędny cel w życiu? Jaka jest moja życiowa misja?”. Poświęć trochę czasu na zwerbalizowanie tych myśli, lecz nie wikłaj się w tworzenie doskonałej „deklaracji programowej”.

Krok 4. Wzmacnianie stanów związanych z każdą kolejną przestrzenią i zabieranie ich do następnej Zacznij od najwyższego poziomu (duchowości) i przemieszczaj się w dół. a. Wzmocnij duchową przestrzeń poprzez zintensyfikowanie i wzbogacenie stanu. Zabierz ten stan ze sobą do przestrzeni tożsamości. b. Wzmocnij poczucie tożsamości. Zwróć uwagę na to, jak pomaga Ci w tym stan duchowości, kiedy jednocześnie doświadczasz poczucia tożsamości oraz najwyższych wartości lub duchowości. Weź stany tożsamości i duchowości ze sobą oraz wejdź w przestrzeń zdolności. c. Wzmocnij poczucie zdolności. Zwróć uwagę, jak stany duchowości i tożsamości wspierają poczucie zdolności. Weź ten stan ze sobą i wróć do przestrzeni przekonań i wartości. d. Wzmocnij poczucie przekonań i wartości. Poczuj, jak stany duchowości, tożsamości i zdolności wspierają Twoje przekonania i wartości. Zabierz ten stan do przestrzeni zachowania. e. W przestrzeni zachowania wzmocnij swój potencjał podejmowania działań. Zwróć uwagę na to, jak duchowość, tożsamość, zdolności oraz przekonania i wartości wspierają Twoje działania.

234

Biblia NLP

Zauważ, jak stan duchowości łączy Cię ze wszechświatem i ludzkością. Odkryj, jak Twoje poczucie tożsamości umieszcza zachowanie w kontekście tego, kim jesteś jako osoba. Zobacz, jak Twój stan zdolności dodaje sił Twojemu potencjałowi działania, a także jak Twoje przekonania oraz wartości nadają znaczenie i wagę temu zachowaniu. Wreszcie zabierz wszystkie poziomy do Twojej przestrzeni środowiska. f. W przestrzeni środowiska zbadaj, jak wszystkie poprzednie poziomy wspierają Twoją umiejętność zarówno harmonizowania się z kontekstem zachowania, jak i czerpania z niego zasobów. Mogą być one równie ulotne jak inspiracja, ale i tak konkretne jak obawa przed zdenerwowaniem szefa.

Krok 5. Czas na integrację Nie spiesz się. Pozwól sobie odczuć, jak wszystkie poziomy zlewają się w jeden superstan. Zwróć uwagę na wszelkie nowe spostrzeżenia, pomysły lub scenariusze, które przychodzą Ci do głowy. Przechodząc przez nowe doświadczenie, miej otwarty umysł, tak aby Twoje myśli mogły swobodnie przez niego przepływać.

Krok 6. Rzutowanie w przyszłość Wyobraź sobie, że idziesz przez życie w superstanie. Zwróć uwagę, na jakie sposoby w przyszłych scenariuszach przejawia się Twoja większa spójność.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na wszelkie sposoby, w jakie jesteś bardziej bezpośredni i bardziej zdeterminowany w dążeniu do istotnych celów bądź w ich wyznaczaniu lub zmienianiu.

OKRĄG DOSKONAŁOŚCI Doskonałość w każdej dziedzinie można osiągnąć wyłącznie dzięki pracy przez całe życie; nie da się nabyć doskonałości po niższej cenie. — Samuel Johnson Autorami tego wzorca są John Grinder i Judith DeLozier. Za pomocą tego wzorca wywołuje się stany sprzyjające osiąganiu wysokich wyników. Pomaga on pogłębiać świadomość wewnętrznych doznań oraz zachowań, które wspomagają wzbudzanie dowolnego pozytywnego stanu; pomaga także odczytywać wskazówki udzielane przez innych ludzi. Technika ta sprowadza się do stworzenia wewnętrznej kotwicy dla stanu doskonałości. Biblia NLP

235

Krok 1. Wybór stanu zasobnego Wskaż stan zasobny, w którym chciałbyś z własnej woli się znaleźć, np. kreatywność.

Krok 2. Wybór odpowiedniego momentu na wywołanie danego stanu Pomyśl o momencie, w którym bardzo intensywnie odczuwałeś dany stan.

Krok 3. Stworzenie symbolu dla stanu doskonałości Wyobraź sobie, że przed Tobą na ziemi znajduje się okrąg. Jeżeli wolisz, możesz wybrać konkretny kolor, symbol bądź inny wzrokowy lub słuchowy sygnał, który skojarzysz ze stanem doskonałości.

Krok 4. Wejście w stworzony symbol i przywołanie wspomnienia WEJDŹ w okrąg lub inny wybrany przez Ciebie symbol. W pełni zasocjuj się z danym stanem i wzmocnij go, przywołując określone doświadczenie. Przeżyj wspomnienie w pierwszej pozycji percepcyjnej.

Krok 5. Obserwowanie wewnętrznych schematów skojarzonych z danym stanem Zwróć uwagę na schematy myślenia i zachowania, które stwarzasz, a które są skojarzone z danym stanem. W tym celu skoncentruj się i skieruj uwagę na wszystkie istotne wewnętrzne reprezentacje, cechy charakterystyczne submodalności, wzorce oddychania, uczucie napięcia oraz wszelkie inne doznania.

Krok 6. Wzmocnienie danego stanu Wzmocnij i wzbogać stan poprzez zintensyfikowanie submodalności we wszystkich systemach reprezentacji — w tym takich elementów, jak czystość i siła przekonywania Twojego wewnętrznego głosu, a także jasność i rozmiar obrazów.

Krok 7. Cofnięcie się i wyrwanie się ze stanu WYJDŹ z kręgu lub innego wybranego przez Ciebie symbolu i wyrwij się ze stanu.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu Wypróbuj okrąg doskonałości, który stworzyłeś, wchodząc do środka. Jak łatwo docierasz do danego stanu?

236

Biblia NLP

Krok 9. Powtórka Powtarzaj kroki od 1. do 7. tak długo, aż osiągniesz łatwość wywoływania danego stanu.

Krok 10. Uwzględnienie odpowiednich sytuacji Pomyśl o sytuacjach, z którymi poradziłbyś sobie lepiej, gdybyś był w danym stanie. Wyobraź sobie, że aby się do nich przygotować, poprzez rzutowanie w przyszłość, zabierasz w nie swój okrąg doskonałości.

INSTALACJA ASERTYWNOŚCI Podstawowa różnica między byciem asertywnym i byciem agresywnym polega na tym, jak nasze słowa i zachowanie wpływają na prawa innych ludzi i ich samopoczucie. — Sharon Anthony Bower Asertywność stanowi bardzo ważną cechę, a mimo to często wpadamy w sidła nawyków i stajemy się zbyt bierni lub zbyt agresywni. Miewają one podświadomy charakter, dlatego często nie zauważamy, ile tracimy i jak wiele złych doświadczeń wynika z małej asertywności.

Krok 1. Analiza nieasertywnego zachowania Ustal, co dana osoba robi zamiast zaznaczenia swojej obecności w określonej sytuacji. Oprócz zachowania odkryj także łańcuch myśli i innych wewnętrznych reprezentacji, które pojawiają się tuż przed nieasertywnym zachowaniem oraz w jego trakcie. Uzyskaj dobre pojęcie o tym, do której pozycji percepcyjnej przynależą myśli o charakterze werbalnym (dialog wewnętrzny). • Na przykład w jakim stopniu myśli danej osoby są cudzymi myślami, a także w jakim stopniu osoba ta stara się uprzedzić to, co ktoś inny może pomyśleć? Tego rodzaju sytuacje świadczyć mogą o problemach niespójności pozycji percepcyjnej — co przy okazji stanowi wskazówkę dla Ciebie, abyś zwrócił uwagę na sprawy, którymi być może zechcesz się zająć za pomocą innych wzorców, zanim przystąpisz do dalszej realizacji niniejszego procesu. W przypadku silniejszych doznań sensorycznych przyjrzyj się również ich submodalnościom. Patrzysz na to, co popycha daną osobę w kierunku nieasertywnego zachowania. Nie zakładaj po prostu, że submodalności muszą należeć do grupy tych Biblia NLP

237

kluczowych (m.in. rozmiar czy umiejscowienie). Może to być jakikolwiek typ w dowolnej modalności. Zbadaj starannie submodalności w tym kroku, ponieważ może to zaważyć na rezultatach całego procesu.

Krok 2. Ocena czynników hamujących asertywne zachowanie Zwróć uwagę na wszelkie sposoby, w jakie impuls do bycia asertywnym jest hamowany. Jednym ze sposobów na ich znalezienie jest po prostu wymienienie dwóch lub trzech asertywnych zachowań, które mogą znaleźć zastosowanie w danej sytuacji. Następnie zapytaj: „Co się dzieje, kiedy myślisz, żeby tak zrobić?”. Druga osoba prawdopodobnie opisze wówczas dominujący system reprezentacji (np. kinestetyczne doznanie odczuwania strachu w żołądku) oraz wskaże towarzyszące mu myśli. Pomóż drugiej osobie wyrazić te myśli i rozbuduj je w konkretne przekonania; np. „Gdybym o to poprosił, oznaczałoby to, że jestem w potrzebie, a tego rodzaju ludzie budzą wstręt”. (Zwróć uwagę na nominalizację dotyczącą wstrętu: w kim budzą wstręt i dlaczego?) Wyjaśnij sposoby, w jakie hamowanie asertywności może okazać się pożyteczne.

Krok 3. Spisanie sposobów, w jakie asertywne zachowania mogą być użyteczne Wybierzcie przynajmniej jedno asertywne zachowanie i sporządźcie listę sposobów, na jakie może być ono pożyteczne. Upewnij się, że Wasza lista odwołuje się do jak najszerszego spektrum wartości, które są ważne dla danej osoby. Ponadto dopilnuj, aby na liście znalazła się jak największa liczba zarówno egoistycznych motywów, jak i możliwych korzyści, jakie asertywne zachowania danej osoby przyniosłyby poszczególnym ludziom lub całym grupom, które ona szanuje. Na przykład jeżeli troska o siebie sprawi, że dana osoba stanie się bardziej produktywna, będzie ona mogła zrobić więcej dla świata na dłuższą metę. Ponadto będzie mniej płaciła za usługi medyczne, przez co będzie mogła przeznaczyć więcej środków na to, co lubi najbardziej. Pamiętaj, aby uwzględnić przyjemność płynącą z doświadczania asertywnego stanu, czyli uwolnienia się od poczucia winy czy innych przyczyn nieśmiałości. Podczas wykonywania niniejszego kroku pamiętaj o wykorzystywaniu każdego elementu, tak aby sprzyjał pewności siebie danej osoby w zakresie asertywności i ją ułatwiał. Następną kwestią, którą należy rozważyć, jest moralność i etyka. Osoba, z którą pracujesz, może mieć inne części, które sprzeciwiają się strumieniowi myśli o uczynieniu siebie ważnym w czyichś oczach. Pozwól tym częściom przemówić i wykorzystaj wzorzec negocjacji wewnętrznych, aby dopilnować, że nie zakłócą dalszego przebiegu procesu.

238

Biblia NLP

Krok 4. Pogłębienie stanu asertywności Zwróć uwagę danej osoby na sposoby, w jakie zaczyna wchodzić w stan asertywności. Dotyczy to wszystkich systemów reprezentacji, w tym myśli. Zadaj stymulujące je pytania, takie jak: „Co widzisz/słyszysz/czujesz?”. Ujawniaj również submodalności i utrzymuj wysoki poziom wrażliwości sensorycznej. Zauważ, które systemy reprezentacji są najbardziej ekspansywne i które wartości wyrażane za pomocą myśli są najbardziej przekonujące. Zacznij rzutowanie w przyszłość, np. prosząc daną osobę, aby wyobraziła sobie, że zachowuje się asertywnie i że wyraża ten stan, który podnosi ją na duchu. • Jakiego rodzaju postawę ciała przyjmowałaby dana osoba, jaki wyraz nadawałaby swojej twarzy, jakie wykonywałaby gesty? Jeżeli utrzymujesz wysoki poziom wrażliwości sensorycznej, zauważysz wszystkie wymienione elementy oraz będziesz potrafił je skomentować: przekażesz klientowi informację zwrotną i udowodnisz mu, że proces zmiany już zaczął przynosić rezultaty. Uwzględnij wyobrażenia ludzi reagujących bardzo naturalnie i przychylnie na dane zachowanie, aby zmniejszyć strach danej osoby, za to stworzyć pozytywne oczekiwania na poziomie podświadomości. W asertywności bardzo istotną rolę odgrywa głos, niech więc dana osoba wyobrazi sobie natężenie i ton głosu oraz proces dopasowywania, które pomogą jej pozyskać życzliwość innych ludzi oraz pozwolą na formułowanie asertywnych próśb. Niech przywoła pozytywne uczucia, które towarzyszą asertywnemu stanowi i zachowaniu. Wspieraj mocno te odczucia i pomagaj danej osobie je wzmacniać. Wykorzystaj submodalności, które wywarły największy wpływ na tego konkretnego klienta.

Krok 5. Przejście wzdłuż linii czasu połączone z podaniem przykładów asertywnych zachowań Poproś klienta, aby przeszedł wzdłuż swojej linii czasu, myśląc o wielu przykładach asertywnego zachowania — w tym o momentach, w których wyrażał choćby jakiś jego aspekt. Na przykład klient może czuć się źle, ponieważ powiedział coś potulnie, ale gdyby użył właściwych słów, to… Niech mocno się na tym skupi. Celem niniejszego procesu jest zmiana bieżącej koncepcji „ja” danej osoby na koncepcję asertywną. W ten sposób klient będzie miał większe oczekiwania wobec siebie, aby zachowywać się asertywnie, będzie bardziej gotowy na to, aby zachowywać się asertywnie, i będzie lepiej przygotowany do tego, aby zachowywać się asertywnie. Będzie także przekazywał asertywne wskazówki (np. za pomocą mowy ciała), które zaszczepią podobne oczekiwania w innych ludziach. Dzięki temu będą oni reagowali w sposób, który wzbudzi większą asertywność w kliencie.

Biblia NLP

239

Krok 6. Zmniejszenie obrazów nieasertywnego zachowania Skieruj świadomość danej osoby na jej obrazy braku asertywności. Obrazy te mogą przedstawiać wspomnienia i lęki. Poproś ją, aby przesunęła te obrazy za obrazy asertywne. Niech wypełni nieasertywne obrazy właściwościami obrazów asertywnych; np. jeżeli asertywne obrazy są bardziej żywe i kolorowe, niech klient zmodyfikuje nieasertywne obrazy tak, aby uzyskały te same właściwości. Niech zrobi to samo z innymi modalnościami i submodalnościami, takimi jak ton głosu czy towarzyszące myśli. Niech przesunie nieasertywne odczucia w to samo miejsce, gdzie znajdują się odczucia asertywne, i zmodyfikuje nieasertywne odczucia tak, aby pasowały do głównych aspektów odczuć asertywnych. Niech kontynuuje dostosowywanie, aż poczuje, że jej postawa jest spójna z postawą asertywną — chociaż nieasertywne elementy wciąż mogą być przetwarzane.

Krok 7. Rzutowanie w przyszłość Wróćcie do rzutowania w przyszłość. Poproś daną osobę, aby wyobraziła sobie, że zachowuje się asertywnie w wielu różnych sytuacjach. Upewnij się, że wnosi ona asertywny stan do danej sytuacji i że przyszłe obrazy mają właściwości stworzonych obrazów asertywnych.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu Niech w ciągu nadchodzących dni lub tygodni klient informuje Cię o wszelkich zmianach w jego zachowaniu, które mają coś wspólnego z asertywnością, albo o tym, co sam uważa za ważne.

ANALIZATOR KRYTYKI Bądź tym, kim jesteś, i mów, co myślisz, ponieważ ci, którzy będą mieli coś przeciw, nie liczą się, a ci, którzy się liczą, nie będą mieli nic przeciw. — dr Seuss Technika ta pozwala przyjmować krytykę bez zbytniego brania jej sobie do serca; opiera się na pomyśle, że słowa nie stanowią rzeczywistości. Jeżeli krytyka uruchamia w Tobie reakcję łańcuchową, która kończy się złością, wstydem lub przyjęciem postawy obronnej, zapamiętaj, że tego rodzaju cierpienie nie jest konieczne. Wzorzec ten pomaga kontrolować podobne reakcje. Lęk przed krytyką należy do najbardziej paraliżujących. Jak duże znaczenie ma opanowanie umiejętności przyjmowania krytyki, widać w naszej najbardziej

240

Biblia NLP

elementarnej potrzebie — bycia lubianym. Status społeczny oraz relacje interpersonalne odgrywają w naszym życiu bardzo ważną rolę, ponieważ ludzie są istotami społecznymi. Potrzebujemy tego rodzaju więzi z dwóch głównych powodów: przetrwania i przyjemności. Nie odczuwasz prawdziwej radości, kiedy bawisz się sam, prawda? Największą radość odczuwasz wtedy, gdy dzielisz szczęście z innymi ludźmi, np. kiedy zwyciężasz jako członek zespołu, a nie jednostka. Czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego tak jest, że na boisku mężczyźni płaczą i obejmują się nawzajem? A czy widziałeś zawodnika, który płacząc, obejmowałby samego siebie? Aspekt przetrwania w życiu społecznym jest także oczywisty: aby żyć, potrzebujemy towarzystwa innych ludzi oraz ich usług. Potrzebujesz więc sklepikarza, mechanika, lekarza, kierowcy autobusu, techników z firmy elektrycznej itd. Ale potrzebujesz także swojej rodziny, aby udzielała Ci wsparcia i troszczyła się o Ciebie; potrzebujesz współmałżonka, aby czuć bliskość i miłość, które są również podstawowymi ludzkimi potrzebami. Potrzebujesz innych ludzi. Nikt nie jest samotną wyspą. Relacje interpersonalne stanowią wspaniały dar, w pewnej kwestii jednak nie pozostawiają wyboru: nie sposób przebywać wśród ludzi, jeżeli nie umie się przyjmować krytyki. Tak, niektórzy będą Cię krytykować nie dla Twojego dobra, ale po to, aby się dobrze poczuć. Ale nie wszyscy. Wielu ludzi wykaże się wyczuciem, a być może i odwagą, aby powiedzieć Ci, co robisz źle (w ich opinii) oraz jak wpływają na nich Twoje wybory, bierna lub aktywna postawa czy wyrażane emocje. Przyjmowanie krytyki i radzenie sobie z nią dojrzale to jedna z najważniejszych umiejętności w życiu, która podnosi samoocenę i szacunek do samego siebie.

Krok 1. Wskazanie sytuacji złej reakcji na krytykę Za pierwszym razem wykonaj całe ćwiczenie w wyobraźni. Wypracowana w jego trakcie reakcja może w przyszłości stać się swego rodzaju odruchem, który będzie Ci przychodził szybko. Następnie dojdziesz do poziomu, na którym będziesz reagował w określony sposób podświadomie, a Twój umysł będzie do tego stopnia wolny, że osiągnie jeszcze większe mistrzostwo. Wyobraź sobie sytuację, w której zostałeś skrytykowany, co było bolesne, a Ty albo nie zadbałeś o swoją reakcję, albo nie byłeś zadowolony z rezultatów, jakie przyniosła Twoja odpowiedź.

Krok 2. Stworzenie stanu poczucia bezpieczeństwa Stwórz stan poczucia bezpieczeństwa. Odsuń drugą osobę od siebie tak daleko, aż poczujesz się komfortowo, być może o dodatkowy metr, a być może w miejsce tak odległe, że przestaniesz ją widzieć (np. na Księżycu). Stwórz pole siłowe albo umieść twardą osłonę z pleksi między sobą a drugą osobą. Kiedy poczujesz się bezpiecznie, zakotwicz to doznanie. Biblia NLP

241

Krok 3. Udzielenie odpowiedzi z podaniem uzasadnienia Wyobraź sobie, że mówisz do drugiej osoby coś w rodzaju: „[Imię], dziękuję, że mi to mówisz”. Dobierz słowa tak, aby pasowały do sytuacji. Jeżeli jest to oficjalna relacja biznesowa, być może zechcesz powiedzieć coś takiego: „[Imię], dziękuję, że poświęciłeś czas na omówienie ze mną tej kwestii. Twoje spostrzeżenia i pomysły są dla mnie bardzo ważne, podejdę więc bardzo poważnie do informacji zwrotnej, jaką od ciebie otrzymałem”. Jeśli z kolei jest to relacja miłosna, spróbuj powiedzieć coś takiego: „Kochanie, naprawdę się cieszę, że ufasz mi tak dalece, że dzielisz się ze mną tą myślą. Moja wizja naszego związku jest taka, że możemy być wobec siebie otwarci, dawać sobie jeszcze większe wsparcie i spędzać razem naprawdę miłe chwile. Być może będę musiał poświęcić trochę czasu i włożyć nieco wysiłku, zanim w stu procentach osiągnę to, czego oczekujesz, ale będę się starał i będę słuchał. To moje uroczyste przyrzeczenie”.

Krok 4. Skierowanie prośby o więcej informacji Jeżeli poprosisz o więcej szczegółów, pokażesz drugiej osobie, że szanujesz jej słowa i że potrafisz przyjąć krytykę. Poza tym im więcej wiesz, tym lepiej możesz zareagować — bez względu na to, czy będziesz musiał zaprotestować, negocjować lub bić się w piersi. Możesz wykorzystać np. takie zdanie: „Opowiedz mi o tym więcej”, albo zapytać o coś, czego do końca nie rozumiesz.

Krok 5. Wyobrażenie sobie odpowiedzi: konkretnej, lecz nie wzbudzającej obaw Wyobraź sobie, że druga osoba podaje Ci pewne szczegóły. Ćwicz reagowanie na to, co mówi ta osoba, jakbyś oglądał film, który pokazuje szczegóły danej sprawy z perspektywy Twojego rozmówcy. Zmniejsz obraz, aby nie stał się przytłaczający czy kłopotliwy. Dzięki temu zyskasz pewien dystans lub obiektywizm, lecz pozostaniesz otwarty na to, co słyszysz.

Krok 6. Parafraza Ważnym elementem procesu komunikacji jest sparafrazowanie tego, co się usłyszało. Poćwicz teraz tę umiejętność. Powtórz własnymi słowami to, co powiedziała Ci druga osoba. Najlepiej jest zebrać te elementy, które uważasz za najważniejsze. W ten sposób przekażesz drugiej osobie, co Tobie wydaje się istotne, a jej pozwoli się zorientować, co jeszcze należy podkreślić, kiedy będzie wyjaśniała swoje pomysły i obawy. Możesz zacząć np. takim zdaniem: „Chcę się upewnić, czy dobrze cię rozumiem, więc pozwól, że powiem, co dotąd wydało mi się istotne”. Możesz skończyć czymś w stylu: „Czy dobrze myślę?” albo „Czy to właśnie jest najważniejsze?”.

242

Biblia NLP

Krok 7. Osiągnięcie porozumienia Być może nie będziesz w stanie oddać tego w wyobraźni, lecz przygotuj się na to, że w świecie rzeczywistym będziecie przez chwilę dreptać w miejscu. Druga osoba będzie prawdopodobnie chciała coś dodać albo niektóre kwestie powtórzyć. Ci, którzy nie czują się upoważnieni do krytyki, powtarzają niektóre punkty wiele razy, więc w im większym stopniu możesz takiej osobie pomóc poczuć się uprawnioną do krytyki, tym więcej czasu zaoszczędzicie. Jeżeli druga osoba doda kolejne punkty, podsumuj je tak samo jak w kroku 6. Jest to dobry moment, aby wskazać na to, czego dokładnie Twój rozmówca oczekuje od Ciebie albo od sytuacji. Niektórzy ludzie zaczynają krytykować, zanim zdadzą sobie z tego sprawę, zwłaszcza jeżeli zakładają, że nie otrzymają tego, czego pragną. Ujawnienie potrzeb drugiej osoby może ją uspokoić oraz wzbudzić w niej bardziej twórcze nastawienie, a nawet większą gotowość do współpracy. Kiedy Twój rozmówca poczuje się usatysfakcjonowany Twoim poziomem zrozumienia, będzie to sygnałem, że doszliście do porozumienia.

Krok 8. Stworzenie reprezentacji własnego rozumienia Prawdopodobnie Ty i Twój rozmówca rozumiecie daną sytuację w odmienny sposób — a przynajmniej macie nieco inne priorytety, czyli przypisujecie największe znaczenie częściowo odmiennym sprawom. Na górze po lewej stronie swojej mentalnej przestrzeni wizualnej stwórz reprezentację, która pokazuje Twoje rozumienie danej sytuacji; powinna zawierać doznania wzrokowe, dźwięki, słowa i odczucia. Niech pokazuje nie tylko szczegóły, lecz także Twoje priorytety, pragnienia, przekonania i wartości. Bardzo pomocna jest wizualizacja przynajmniej jednego idealnego wyniku. Uwydatnij ten system reprezentacji, który pomaga Ci uzyskać najbardziej klarowną reprezentację. Jeżeli jest to np. dialog wewnętrzny, obrazy mogą się okazać mniej ważne.

Krok 9. Porównanie reprezentacji samego siebie i swojego krytyka Jak film, który zrobiłeś o rozumieniu sytuacji przez krytyka, ma się do stworzonej przez Ciebie reprezentacji swojego rozumienia i swoich priorytetów?

Krok 10. Udzielenie odpowiedzi według swojego rozumienia — z klasą Odpowiedz krytykowi, wskazując na te kwestie, z którymi się zgadzasz. Możesz zacząć zdaniem: „Zgadzam się z pewnymi ważnymi punktami…”. Tym razem połóż większy nacisk na to, czego oczekuje druga osoba, a z czym możesz się zgodzić i przy czym zamierzasz współpracować. Następnie wskaż na to, z czym się nie zgadzasz. Możesz zacząć zdaniem: „Jednak w paru miejscach zupełnie się z tobą nie zgadzam. Jeśli chodzi o [nazwij kwestię], myślę, że…”. Jest to dobry moment nie tylko na to, aby powiedzieć, przy czym nie zamierzasz współpracować, lecz także na to, aby zaproponować własny scenariusz. Biblia NLP

243

Posługuj się językiem, który pasuje do sytuacji. Strategiczną decyzją jest to, czy nadasz swojej wypowiedzi łagodniejszy, czy bardziej stanowczy ton.

Krok 11. Znalezienie rozstrzygnięcia Poprowadź dyskusję w kierunku rozstrzygnięcia. Może ono przyjąć rozmaite formy: od zadowolenia drugiej osoby, że się z nią zgodziłeś, przez potrzebę wynegocjowania zobowiązań, do „zgody na niezgodę” i przekazania sprawy odpowiednim organom.

Krok 12. Przeniesienie na poziom relacji Zapytaj drugą osobę, co pomogłoby jej myśleć lepiej o Waszej relacji — bez względu na to, czy jest to relacja zawodowa, miłosna, czy jakakolwiek inna. Powiedz, jakie są Twoje potrzeby w tym względzie. Porozmawiajcie o nich w duchu nadziei i optymizmu odnośnie do Waszej wspólnej przyszłości. Zakończ rozmowę wyrażeniem wdzięczności dla drugiej osoby za to, że otwarcie z Tobą porozmawiała, a nie za konkretne szczegóły.

Krok 13. Sprawdzenie rezultatu Przyglądaj się, czy z czasem wzmacnia się Wasza relacja i ulepsza Twoja umiejętność reagowania w taki sposób, który spełnia oczekiwania drugiej osoby — w tym jej potrzebę odczuwania, że traktujesz ją serio i postrzegasz jej potrzeby jako uzasadnione i poważne. Przekonaj się, w jakim stopniu druga osoba potrafi zrobić to samo dla Ciebie. Jeżeli występują jakieś problemy, oceń je. Jeżeli uważasz, że druga osoba ma skłonność do manipulacji i chce Cię wykorzystać, będziesz musiał zmienić ramę strategiczną na taką, która obejmuje swego rodzaju wybiegi, ograniczenia i sposoby zdobywania większej siły w celu ochrony własnych interesów.

POZBYWANIE SIĘ WYMÓWEK Nie ma rzeczy niemożliwych: do wszystkiego można w jakiś sposób dojść. Jeśli tylko mamy dość silną wolę, zawsze znajdziemy odpowiednie środki. Często stwierdzenie, że coś jest niemożliwe, to zwykła wymówka. — François de La Rochefoucauld Autorem tego wzorca jest Michael L. Hall. Wzorzec ten pomaga skończyć napoczęte sprawy poprzez zmianę podświadomych wymówek w poczucie spójności; kładzie kres odwlekaniu.

244

Biblia NLP

Krok 1. Podanie wymówki Wybierz coś ważnego, co chcesz osiągnąć, ale co wciąż odwlekasz. Pomyśl, co się dzieje, kiedy przymierzasz się do podjęcia działań, które są konieczne do osiągnięcia danego celu. • Co innego robisz, zamiast podjąć działania? • Jakie odczucia i myśli pojawiają się tuż przed tym, zanim zboczysz z drogi do celu? • Czy potrafisz zidentyfikować świadome wymówki? Być może to nie wymówki, ale Twoje myśli odwodzą Cię od osiągnięcia celu. Na użytek niniejszego ćwiczenia nazwiemy je jednak wymówkami. Jeżeli prowadzący do odwlekania schemat postępowania nie jest świadomy, prześledź w wyobraźni po kolei całą sekwencję zdarzeń i poszukaj subtelnych myśli, obrazów i odczuć, których wcześniej raczej nie zauważałeś. Szukaj mglistych, irracjonalnych pomysłów lub doznań, które ujęte w słowa wydają się głupie. Mogą to być te, które wymykają się świadomości, o ile nie szuka się ich celowo. Stare, nawykowe, irracjonalne schematy myślenia mają na ogół najmniej świadomy charakter, a jednak pochłaniają sporo energii. Poznaj swoje wymówki nie tylko jak coś, co rozumiesz, lecz także jako stan, który możesz poczuć. Przyjrzyj się submodalnościom, które nadają mu moc do odciągania Cię od zamierzonego celu.

Krok 2. Ocena schematu funkcjonowania wymówki Odpowiedz na następujące pytania: • Czy to jest rzeczywiście wymówka? • Czy chcesz zachować tę wymówkę? • Czy ona jest Ci do czegoś potrzebna? • Czy ona w ogóle Ci służy? • Czy ona podnosi jakość Twojego życia lub wzmacnia Cię, abyś stawał się lepszą osobą? • Jeżeli istnieje jakaś część lub jakiś aspekt tej wymówki, który być może musisz lub chcesz zatrzymać, co to takiego? • Jakie aspekty tej wymówki mogą służyć jakiemuś Twojemu pozytywnemu celowi? (Znajdź ukryty program).

Krok 3. Zachowanie wartości wymówki Powyższe pytania pomogą Ci dotrzeć do wartości schematu funkcjonowania wymówki. Możesz zachować korzyści, a jednak zmienić schemat, tak abyś osiągnął wreszcie swój cel. Biblia NLP

245

• Zacznij od zidentyfikowania jakiegoś aspektu wymówki, który jest wartościowy; np. starasz się żonglować zbyt wieloma sprawami i boisz się, że zaniedbasz inne ważne kwestie. Wyobraź sobie, że możesz wyjąć tę wartość ze schematu funkcjonowania wymówki i przenieść w inne miejsce. Wówczas sam schemat funkcjonowania wymówki stanie się bezużytecznym, pustym szkieletem.

Krok 4. Odrzucenie starej wymówki Wejdź w stan silnego „NIE!”. Wydobądź z siebie głębokie, wewnętrzne: „Do diabła, nie!”. Przypomnij sobie moment, w którym absolutnie się sprzeciwiałeś czemuś, co było całkowicie, bez reszty nie do przyjęcia dla Ciebie. Im bardziej byłeś wtedy oburzony, tym lepiej. Wzmocnij stan „Do diabła, nie!”. Rozszerz go tak, abyś poczuł go w całym swoim ciele, nawet w rękach i nogach. Zakotwicz stan. Wyobraź sobie pustą wymówkę tuż przed sobą i wejdź na nią w stanie „NIE!”. Tupnij na wymówce z całą siłą swojego „Do diabła, nie!”. Potrzymaj ją w rękach, a następnie rzuć nią o podłogę. Rozdepcz wymówkę na kawałki.

Krok 5. Sprawdzenie reakcji przeciwko wymówce Wyobraź sobie pożądane działanie. Zwróć uwagę na to, co się dzieje, kiedy myślisz o dążeniu do celu. Zauważ, co czujesz, widzisz i myślisz. Zwróć uwagę na wszelkie wymówki, które chowają się w zakamarkach Twojego umysłu. Sprawdź, w jaki sposób mogą przeszkadzać Ci w życiu, miłości czy sukcesie. Popracuj na pozostałymi schematami funkcjonowania wymówek; zacznij od kroku 2.

Krok 6. Rzutowanie w przyszłość Przypomnij sobie intensywny stan „Do diabła, nie!” i to, jak stanowczo zastosowałeś go do wymówek. Wyobraź sobie najbliższy w przyszłości moment, w którym zechcesz popracować nad swoim celem w taki sposób, jakiego dotychczas konsekwentnie unikałeś. Wyobraź sobie samego siebie (w zdysocjowanym obrazie, jakbyś patrzył na siebie z boku) w chwili, którą wybrałeś, aby rozpocząć działanie. W tym momencie zacznij rozbijać wymówkę. Powiedz: „Do diabła, nie!”. Wejdź w stan maksymalnej otwartości i żarliwości oraz wyobraź sobie, jak rozpoczynasz działanie. Jeśli czujesz, że masz rzeczywiście na to ochotę, zacznij działać od zaraz!

Dodatkowa rada Za pierwszym razem wykonaj ten wzorzec wolno, a następnie powtórz go, jednocześnie przyspieszając proces. Za pierwszym razem również zajmij się

246

Biblia NLP

słabszymi wymówkami, aby po prostu przećwiczyć wzorzec. Nie podejmuj od razu wielkich wyzwań. Upewnij się, że całe Twoje ciało i cały Twój umysł są zaangażowane w pracę nad zmianą. Jeśli czujesz skurcz w żołądku, kiedy przypominasz sobie wymówkę, to oznacza, że ćwiczenie przyniosło oczekiwany rezultat! Jeżeli na myśl o podjęciu działania czujesz jakikolwiek dyskomfort lub wahanie, oznacza to, że wciąż gdzieś zalega jakaś wymówka. Wejdź głęboko w siebie i postaraj się rozpoznać to odczucie. Aby lepiej je zrozumieć, ujmij je w słowa. Popracuj nad nim za pomocą niniejszego wzorca.

PODSTAWOWY WZORZEC WZBUDZANIA MOTYWACJI Kiedy negatywne uczucia są tłumione, pozytywne uczucia również zaczynają być tłumione, a wtedy miłość umiera. — John Gray Technika ta pokazuje, jak połączyć różne wyobrażenia, oczekiwania, kryteria, submodalności i skojarzenia w prostą strategię pomagającą ludziom skuteczniej się inspirować i motywować do podejmowania działań, które doprowadzą ich do pożądanych celów.

Krok 1. Wyobrażona radość z kluczowego osiągnięcia Wyobraź sobie, że osiągnąłeś jedno z największych w życiu marzeń oraz jak cieszysz się nim w pełni. Odbierz widoki, dźwięki i odczucia związane z Twoją radością.

Krok 2. Wzmocnienie i zakotwiczenie danego stanu jako stanu przyjemnej motywacji Wzmocnij przekonujące i motywujące aspekty danego doświadczenia. Zrób to, dostosowując submodalności takie jak jasność i rozmiar. Jest to stan przyjemnej motywacji. Zakotwicz go.

Krok 3. Rzutowanie w przyszłość Uwzględnij wszystkie te uczucia, wyobrażając sobie samego siebie, jak podejmujesz kroki, które rzeczywiście poprowadzą Cię ku wymarzonemu celowi. Aby wzmocnić ten stan, uruchom dodatkowo kotwicę stanu przyjemnej motywacji.

Biblia NLP

247

Krok 4. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na to, czy jest Ci łatwiej podejmować działania na rzecz realizacji tego czy innego marzenia lub osiągania pożądanych celów.

WYWOŁYWANIE AMNEZJI Zbyt wielu rodziców utrudnia swoim dzieciom życie, starając się nazbyt gorliwie uczynić je dla nich łatwiejszym. — Johann Wolfgang von Goethe Amnezja jest narzędziem bardzo przydatnym w czasie pracy z klientem. Milton H. Erickson zazwyczaj wywoływał amnezję już przy pierwszym kontakcie. Technika ta opiera się na założeniu, że jeśli klient zapomni (a dokładniej: umysł klienta zepchnie dany odcinek czasu do podświadomości) pewną część pracy nad zmianą, zmniejszy się ryzyko, że zakłóci on jej rezultaty na poziomie świadomości. Na przykład jeżeli podczas sesji rozmawialiście o tym, że klient się upija, ponieważ chce być bardziej akceptowany przez innych ludzi, użyteczne byłoby wykorzystanie amnezji po tym, jak stworzycie dla niego nowe i zdrowe zasoby, które pozwolą mu zyskać większe uznanie ze strony otoczenia. W ten sposób klient żyje sobie dalej, lecz jego umysł zapomina, dlaczego ma ochotę się upić w danym momencie. Skoro nie ma istotnego powodu, to i inne możliwości stają się lepiej widoczne. Jeżeli klient pamiętałby, dlaczego się upija, huśtawka emocji mogłaby znów spowodować, że nadużyje on alkoholu niezależnie od rezultatów sesji. Amnezję możesz wywołać za pomocą łatwej metody dezorientacji: „…i zastanawiam się, czy pamiętasz, że kiedy wszedłeś przez te drzwi, jako pierwszą postawiłeś prawą nogę, oraz czy mógłbyś zapomnieć o tym, aby zapomnieć o tym, że kiedy wyjdziesz przez te drzwi, znowu jako pierwszą postawisz prawą nogę”. Jest to bardzo prosta sugestia, która służy powiązaniu wejścia do pokoju z wyjściem, a w konsekwencji zepchnięciu dzielącego je odcinka czasu do podświadomości.

248

Biblia NLP

SZCZEPIENIE PRZECIWKO WIRUSOM MYŚLOWYM Jestem tak dobrym kochankiem, ponieważ często ćwiczę sam. — Woody Allen Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Wzorzec ten pozwala stworzyć obronę przeciwko destrukcyjnym (toksycznym) schematom myślenia, nazywanym przez Diltsa wirusami myślowymi.

Krok 1. Wyznaczenie poszczególnych przestrzeni na podłodze; wejście w każdą z nich połączone w wywołaniem odpowiednich stanów a. Przestrzeń neutralna Wejście w obiektywny stan, z którego można spojrzeć na cały proces. b. Przestrzeń dotychczas ograniczających przekonań Doświadczenie ograniczającego lub dziecinnego przekonania, którego już nie ma; np. wiary w świętego Mikołaja. c. Przestrzeń wczesnego wątpienia Doświadczenie czasu, kiedy pojawiło się zwątpienie w ograniczające lub dziecinne przekonanie, którego już nie ma. d. Przestrzeń muzeum starych przekonań Dotarcie do wszystkich dawnych ograniczających lub dziecinnych przekonań. e. Przestrzeń wzmacniającego przekonania Refleksja na temat przekonania, które jest funkcjonalne i ekologiczne. Odczuwanie wzmocnienia, które pochodzi z tego przekonania. f. Przestrzeń otwarcia na przekonanie Nawiązanie łączności z czymś, na co wcześniej brakowało otwartości, a co teraz można przyjąć; wywołanie poczucia otwartości na przekonanie. g. Przestrzeń uświęcona Wzbudzenie spójnego i głębokiego doznania łączności z życiową misją.

Krok 2. Sprawdzenie przestrzeni Poproś drugą osobę, aby z przestrzeni metapozycji weszła w każdą przestrzeń. Wzmocnij stany lub ponownie zakotwicz te, których nie wywołują odnośne przestrzenie.

Biblia NLP

249

Krok 3. Przetworzenie toksycznej myśli a. Poproś drugą osobę, aby przywołała toksyczne przekonanie, które wykorzystacie w niniejszym procesie. b. Niech się zanurzy, wraz z danym przekonaniem, w poszczególne stany w powyższej kolejności. c. Niech powtarza tę sekwencję tak długo, aż będzie gotowa złożyć toksyczne przekonanie w przestrzeni muzeum starych przekonań (krok 1., podpunkt d). d. Niech zajmie metapozycję i stworzy wzmacniające przekonanie, które wypełni miejsce po starym i toksycznym. Nowe przekonanie musi być funkcjonalne i ekologiczne.

Krok 4. Wejście w poszczególne przestrzenie z nowym przekonaniem Poproś drugą osobę, aby wykonała powyższą sekwencję kroków, lecz tym razem z nowym przekonaniem. Jeżeli poczuje dezorientację, niech zajmie metapozycję i wyjaśni przekonanie tak, aby mogło ono funkcjonować w stanie, w którym pojawiła się dezorientacja.

Krok 5. Rzutowanie w przyszłość oraz sprawdzenie ekologii nowego przekonania Poproś drugą osobę, aby przeniosła nowe przekonanie w wyobrażone przyszłe sytuacje; poszukajcie ewentualnych problemów ekologicznych, którymi należałoby się zająć. Ulepszcie daną myśl w każdy konieczny sposób.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu Niech w nadchodzących dniach i tygodniach dana osoba zwraca uwagę na wszelkie sposoby, w jakie nowe przekonanie wpływa na jej postawy oraz osiągane rezultaty. Niech obserwuje ograniczenia lub problemy oraz ulepsza przekonanie, jeżeli zachodzi taka potrzeba.

250

Biblia NLP

UJAWNIANIE CHARAKTERU DANEJ RELACJI To, co ludzi łączy, jest jak róży kwiat, jak długo kwitnąć będzie, nie wie żadne z nas. Miłość wymaże z pamięci to, co było złe, że miłość może być twoją, przekonasz w końcu się. Kiedy już ją poczujesz, do westchnień pierś się rwie, kiedy utracisz, już lepiej w śmierci pogrążyć się śnie. Więc miej nadzieję, że twoim jest ten szczególny kwiat, jeśli to, co wybrałeś, kochasz i o to chcesz dbać. — Rob Cella Autorem tego wzorca (pod nazwą „przymiotniki opisujące cechy”) jest Robert Dilts. Wzorzec ten pomaga identyfikować przymiotniki, które opisują różne cechy. Tego rodzaju przymiotniki są nośnikami podstawowych cech charakterystycznych różnego rodzaju relacji; tworzą pary, np. „prześladowany” implikuje istnienie „prześladującego”. Dotarcie do sedna dwustronnej relacji otwiera drzwi do zrozumienia jej dynamiki i tego, jak obie strony przyczyniają się do powstawania utartych schematów wspólnego funkcjonowania, w tym schematów dysfunkcjonalnych.

Krok 1. Wskazanie trudnej osoby lub kłopotliwej sytuacji Wskaż osobę, z którą komunikowanie się sprawia Ci trudności, lub sytuację, która przeszkadza Ci być kreatywnym i skutecznym w uzyskiwaniu pożądanych rezultatów — sytuację, w której czujesz, że utknąłeś.

Krok 2. Wybór charakteryzującego określenia w trzeciej pozycji percepcyjnej Wyobraź sobie, że siedząc w fotelu na sali kinowej, obserwujesz daną sytuację. Pozwól swojemu umysłowi wymyślić słowo, które celnie oddaje jej istotę; np. „obstrukcyjny” lub „narcystyczny”.

Krok 3. Umieszczenie samego siebie na ekranie oraz w danej sytuacji Obserwuj swoje zachowanie i wskaż słowo, które celnie oddaje istotę Twoich reakcji oraz charakteryzuje Twój związek z daną sytuacją lub osobą; np. „aktywny” lub „łatwowierny”.

Biblia NLP

251

Krok 4. Wyizolowanie przymiotników opisujących cechy Pomyśl o dwóch słowach lub frazach, które wskazałeś, np. „obstrukcyjny” i „aktywny” albo „narcystyczny” i „łatwowierny”. Zastanów się, w jaki sposób dwa słowa odpowiadają sobie. W efekcie wyizolowania przymiotników opisujących cechy docierasz do istoty dwustronnej relacji.

WZORZEC ZAKOCHIWANIA SIĘ Jeden z największych problemów w kontaktach z innymi bierze się z faktu, że ludzie nawiązują te kontakty po to, aby coś zyskać: próbują znaleźć kogoś, kto pomoże im dobrze się czuć. Tymczasem jedyny sposób na trwały związek to postrzeganie tego związku jako miejsca, w którym możesz coś dać, a nie miejsca, do którego udajesz się, by coś wziąć. — Anthony Robbins, autor Obudź w sobie olbrzyma Technika ta pokazuje, jak zaskakująco łatwo jest potęgować uczucia miłości i czułości wobec ukochanej osoby oraz rozszerzać w nieskończoność tak dobrze znaną i ujmującą bliskość. Tego rodzaju ekscytujące rezultaty osiąga się za pomocą niczego innego jak tylko kotwiczenia.

Krok 1. Wyjaśnienie, co chce się czuć w stosunku do wybranej osoby Na użytek niniejszego ćwiczenia wskaż osobę, która ma dla Ciebie szczególne znaczenie. W myślach lub na papierze sporządź listę uczuć, jakie chciałbyś żywić w stosunku do wskazanej osoby. Chociaż dynamika w Waszej relacji mogła spowodować pewne oddalenie, odzyskanie cennych uczuć pomoże wzmocnić więź. Zwykle pracuje się nad wskazaną relacją po to, aby przywrócić dawne uczucia. Jest to podejście oddolne, ponieważ kładzie nacisk na somatykę (fizjologię).

Krok 2. Wywołanie stanu miłości i koncentracja na nim Przenieś uczucia, które zidentyfikowałeś, do stanu miłości. Wzmocnij stan miłości, pracując nad submodalnościami, które odgrywają najważniejszą rolę w jego wywoływaniu. Jeżeli stan miłości będzie rozwijać się właściwie, odkryjesz, że łatwiej przychodzi Ci wybaczać drugiej osobie jej błędy i przewinienia, o ile jest to konieczne.

252

Biblia NLP

Krok 3. Wzmocnienie stanu miłości za pomocą przyszłych doświadczeń Wzmocnij stan miłości poprzez wyobrażanie sobie przyszłych doświadczeń, którymi wspólnie się cieszycie, czując silną więź. Już teraz dodawaj do przyszłych doświadczeń obrazy, dźwięki i odczucia, aż uzyskasz w całym swoim ciele poczucie bycia zakochanym.

Krok 4. Zakotwiczenie Kiedy stan miłości będzie dość intensywny, zakotwicz go.

Krok 5. Sprawdzenie kotwicy Powtórz kroki 3. i 4. (zwykle 10 do 12 razy wystarczy), a następnie sprawdź kotwicę. Zrób to, na zmianę wyrywając się ze stanu, a następnie uruchamiając kotwicę. Jeżeli kotwica działa, powinieneś poczuć pełną miłości łączność z wybraną osobą. Jeżeli nie jesteś zadowolony z osiągniętych rezultatów, prawdopodobną przyczyną jest to, że nie zasocjowałeś się w pełni w kroku 3. albo że wybrałeś problematyczną kotwicę.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu Odkryj sposoby, w jakie możesz wykorzystywać niniejszy proces, aby wzmacniać wybraną relację. Na przykład uruchom kotwicę, zanim zaczniesz pracować z bliską Ci osobą nad komunikacją. Zwróć uwagę, jak odkrycia te wpływają na Waszą relację.

Dodatkowa rada Przemyśl starannie, z kim będziesz pracował. Relacja z osobą, która ma skłonność do manipulacji, poniża lub wywiera destrukcyjny wpływ, nie jest właściwa. Jeżeli odkryjesz, że kiedy wchodzisz w interakcję z daną osobą, stan miłości szybko się ulatnia, najprawdopodobniej dzieje się tak dlatego, iż pewne aspekty Waszej interakcji wywołują negatywne stany, które okazują się silniejsze od stanu miłości. Wówczas będziesz musiał zmienić kotwice, aby wywołać stanyantidota; np. jeżeli nagle zaczniesz przyjmować pozycję obronną, zechcesz zapewne, aby dana interakcja wywołała otwarty, jasny stan, w którym będziesz mógł wykazać się zrozumieniem, ale i utrzymasz łączność z własną rzeczywistością. Aby uzyskać dodatkową pomoc, zajrzyj do wzorca wyznaczania granic oraz wzorca instalowania asertywności.

Biblia NLP

253

UNIKANIE SUGESTII WYWOŁUJĄCYCH SKUTKI ODWROTNE DO ZAMIERZONYCH Niepewność to przeciwieństwo tego, co spodziewane. — Merle Shain • „Nie będziesz już więcej palił”. • „Uniezależniłeś się od papierosów”. • „Jesteś niepalący” itd. Wszystkie te sugestie będą zachęcały daną osobę do robienia właśnie tego, co chciałbyś, aby robić przestała, czyli do palenia! A to dlatego, że nasz umysł nie potrafi zaprzeczyć negacji. Ten przykład znasz na pewno: nie myśl o różowych słoniach. Więc o czym myślisz? O RÓŻOWYCH SŁONIACH! Jeśli chcesz, aby Twój klient o czymś nie myślał, po prostu nie wspominaj tego w żadnych sugestiach, a już na pewno nie w formie zdań przeczących. Zamiast „niezależny od papierosów” czy „niepalący” użyj sformułowania bardziej afirmującego, które sankcjonuje lepszą wersję rzeczywistości. Powiedz drugiej osobie, że ma np. „czyste płuca”, „czysty oddech”, „lekki oddech”, lub wykorzystaj inne inspirujące metafory, jakie tylko zdołasz wymyślić. Odbyło się niemało spraw sądowych, ponieważ „specjaliści od grzebania w przeszłości” zainstalowali w swoich klientach nieistniejącą traumę! „Czy pamiętasz, jak zostałaś zgwałcona, kiedy miałaś sześć lat, i była to twoja najpilniej strzeżona tajemnica…?” — tego rodzaju zdanie stanowi sugestię dla mózgu, aby ten wymyślił historię gwałtu, i uwierzył, że sytuacja ta naprawdę miała miejsce! Niestety, zjawisko to przyczyniło się do powstania smutnego rozdziału w historii psychoterapii i medycyny sądowej w latach osiemdziesiątych. Nie wykorzystuj tego rodzaju stwierdzeń, zwłaszcza w pracy z klientami znajdującymi się w somnabulicznej fazie hipnozy, ponieważ jest to stan szczególnej podatności na sugestie.

STRATEGIA POPRAWNEGO PISANIA Ci, którzy sami nie potrafią się uczyć, zaczynają uczyć innych. — Oscar Wilde Strategia ta pomaga doskonalić umiejętność poprawnego pisania. W tym wzorcu często wykorzystuje się wewnętrzną modalność wzrokową. Nawet jeże-

254

Biblia NLP

li sam uważasz siebie raczej za słuchowca lub czuciowca, wypróbuj tę metodę i sprawdź, czy jest skuteczna i w Twoim przypadku. Wiele można by mówić o osobach, które uparcie trzymają się swojego ulubionego kanału zmysłowego i niemal odmawiają wykazywania się elastycznością w tym zakresie, ale temat ten zostawiamy do sporów i dyskusji w internecie. Nie daj się złapać w pułapkę — nawet jeśli najczęściej wykorzystujesz modalność słuchową, wciąż możesz z powodzeniem stosować strategie, które bazują na modalności wzrokowej, jak choćby strategia poprawnego pisania.

Krok 1. Spojrzenie na wybrane słowo Spójrz na słowo znajdujące się na kartce papieru lub na ekranie, zapisane poprawnie.

Krok 2. Odprężenie Z zamkniętymi oczami przypomnij sobie dobrze znane, relaksujące doświadczenie. Kiedy tylko silnie doznasz tego wrażenia, otwórz oczy i spójrz na dane słowo.

Krok 3. Wyobrażenie sobie danego słowa Spójrz w górę i w lewo, wyobrażając sobie poprawnie zapisane słowo.

Krok 4. Oczyszczenie umysłu Szybko otwórz oczy, a następnie je zamknij. Wstań, poruszaj się trochę, jeśli masz taką potrzebę.

Krok 5. Wyobrażenie sobie danego słowa i zapisanie go; sprawdzenie poprawności Spójrz ponownie w górę i w lewo na mentalny obraz danego słowa. Zapisz je tak, jakbyś je przepisywał z tego obrazu. Sprawdź swój zapis z poprawnym zapisem. Jeżeli popełniłeś błąd, wróć do kroku 1.

Krok 6. Wyobrażenie sobie danego słowa i zapisanie go od końca; sprawdzenie poprawności Zwróć wzrok ponownie w górę, na mentalny obraz danego słowa. Tym razem zapisz je od końca, od strony prawej do lewej. Sprawdź zapis. Jeśli popełniłeś błąd, wróć do kroku 3.

Dodatkowa rada Wyobraź sobie dane słowo w kolorze, który do niego najlepiej pasuje. Być może wyraz „niedorzeczny” powinien być fioletowy? Kiedy budujesz w myślach Biblia NLP

255

dane słowo, kształtuj po kolei każdą literę, wybierając czcionkę, która wyraźnie się różni od typowych krojów. Jeżeli występuje jakaś litera (kombinacja liter), przy której popełniasz błąd, to wyobrażając sobie dane słowo, wyraźnie ją powiększ i rozjaśnij w stosunku do pozostałych liter. Kiedy wyobrażasz sobie dane słowo, buduj je sylaba po sylabie. Wyobrażając sobie dane słowo, pilnuj, aby odpowiadało ono Twojemu mentalnemu obrazowi. Możesz eksperymentować, np. ustaw litery w koło i spraw, aby wypełniły całe Twoje pole widzenia. Po znajdujących się przed Tobą literach przesuń palcem i wyobraź sobie, że w ten sposób malujesz je na płótnie.

UJAWNIANIE STRATEGII UCZENIA SIĘ Uczenie się to zaczątek bogactwa. Uczenie się to zaczątek zdrowia. Uczenie się to zaczątek duchowości. Właśnie w uczeniu się i poszukiwaniu cudowny proces bierze swój początek. — Jim Rohn Uczenie się jest procesem nabywania nowych schematów myślenia oraz zdolności ruchowych. W programowaniu neurolingwistycznym strategia uczenia się to zbiór uporządkowanych kroków, które prowadzą do opanowania czegoś. Oczywiście istnieje wiele strategii uczenia się, niektóre jednak nie są szczególnie skuteczne. W NLP skuteczne uczenie się bazuje na pętli informacji zwrotnej bądź modelu TOTE. Aby zdefiniować daną strategię, musimy określić i uporządkować systemy reprezentacji, które wykorzystuje dana osoba w celu efektywnego przyswajania określonego materiału. Co ważniejsze, powinniśmy zidentyfikować, który system reprezentacji jest wówczas wykorzystywany najintensywniej. Proces ten zasadniczo przypomina modelowanie, lecz na znacznie mniejszą skalę niż w przypadku innych umiejętności. Ludzie różnią się pod względem tego, które strategie uczenia się są dla nich najbardziej użyteczne, ponieważ… ludzie po prostu są różni! Nie dziwi mnie to, że w szkole średniej świetnie poradziłem sobie z literaturą, a prawie oblałem matematykę. Moja nauczycielka literatury posługiwała się językiem, który był dla mnie zrozumiały; mówiła, używając przede wszystkim predykatów wzrokowych, oraz wykorzystywała przeróżne metafory, aby wytłumaczyć jakieś zagadnienie. Z kolei nauczycielka matematyki była bezwzględnie czuciowcem; opowiadała o liczbach w najnudniejszy możliwy sposób, a jedyne wyjaśnienie, jakim opatrywała dane prawo arytmetyki, brzmiało: „tak to właśnie jest”. Jednak to do moich obowiązków należało wypracowanie strategii uczenia się, któ-

256

Biblia NLP

ra pomogłaby mi w matematyce. Najwyraźniej nie udało mi się to, ponieważ o mały włos nie oblałem tego przedmiotu. Tymczasem moja najlepsza przyjaciółka z czasów szkoły średniej miała dokładnie odwrotne preferencje: zachwycała się lekcjami matematyki i z niecierpliwością czekała na kolejne skomplikowane problemy trygonometryczne, a przy tym powszechnie znany był jej wstręt do lekcji literatury. Miała całkowicie odmienną strategię uczenia się niż ja. Nasz wspólny problem polegał na tym, że wykorzystywaliśmy TĘ SAMĄ strategię (każde z nas własną) do dwóch różnych przedmiotów. Ja stosowałem do matematyki swoją strategię, która sprawdzała się w literaturze, a moja przyjaciółka stosowała do literatury swoją strategię, która sprawdzała się w matematyce — co okazywało się błędnym podejściem. Celem programowania neurolingwistycznego jest ujawnianie jak największej liczby skutecznych strategii uczenia się, abyś zawsze mógł zachowywać elastyczność, wybierać odpowiednie strategie uczenia się i przechodzić od jednej do drugiej, w zależności od tego, która okaże się skuteczniejsza w konkretnym przypadku. Rozwijanie świadomości i umiejętności ujawniania własnych skutecznych strategii uczenia się nazywa się w NLP uczeniem się typu II, czyli uczeniem się, jak się uczyć. Im więcej wiesz o własnych skutecznych strategiach uczenia się, tym lepiej będziesz wykorzystywał swoje zdolności, a także zmieniał je i doskonalił. Wzorzec ujawniania strategii uczenia się pomoże Ci odkryć składnię, którą stosujesz, aby skutecznie się czegoś nauczyć. Możesz go wykorzystywać, aby zarówno modelować strategię uczenia się drugiej osoby, jak i wykonywać go samodzielnie.

Krok 1. Wskazanie przedmiotu, którego opanowanie nie nastręczało trudności Wybierz dowolny przedmiot, w którym jesteś dobry. Jeżeli z jakichkolwiek powodów znacznie łatwiej przychodzi Ci nauka np. literatury (tak jak i mnie w szkole średniej), zapisz właśnie ten przedmiot. Równie dobrze może to być matematyka, historia, geografia czy język obcy — ważne jest jednak, aby skupić się tylko na jednym z nich. Jeżeli nie możesz znaleźć konkretnego przedmiotu, w którym jesteś dobry, zastosuj metodę porcjowania odgórnego, aby sięgnąć do pomniejszych umiejętności. Przyjrzyj się swojej przeszłości pod kątem tego, czego nauczyłeś się szybko i bez wysiłku.

Krok 2. Sporządzenie listy celów • Jakie stawiałeś sobie cele w związku z danym przedmiotem? • Jakie zakładałeś wyniki, kiedy zabierałeś się za naukę danego przedmiotu?

Biblia NLP

257

Krok 3. Przeprowadzenie procedury dowodowej • Jaka procedura dowodowa pozwalała Ci stwierdzić, że osiągnąłeś cel związany z danym przedmiotem? Na przykład jeżeli najlepiej szła Ci matematyka, skąd wiedziałeś, że udało Ci się osiągnąć wybrany cel? • Czy było to zdanie jakiegoś egzaminu, czy po prostu rozwiązanie problemu matematycznego w określonym czasie?

Krok 4. Sporządzenie listy podjętych działań • Jakie konkretnie kroki podejmowałeś, kiedy zaczynałeś pracować nad osiągnięciem danego celu? • Czy zrobiłeś coś szczególnego w związku z danym przedmiotem, czego nie robiłeś, aby osiągnąć inne cele dotyczące uczenia się?

Krok 5. Rozwiązanie problemów Kiedy się uczymy, zawsze pojawiają się problemy i wyzwania, które mogą zakłócać naszą pracę. • Co robiłeś, aby rozwiązywać pojawiające się co chwilę problemy, które psuły Twój doskonały tryb uczenia się?

Krok 6. Wskazanie najczęściej wykorzystywanego systemu reprezentacji Spójrz na odpowiedzi, jakich udzieliłeś na pytania w powyższych krokach, i sprawdź, czy potrafisz wskazać, który system reprezentacji wykorzystywałeś najczęściej.

Krok 7. Ujawnienie składni systemu reprezentacji Wykorzystaj poniższe pytania, aby ujawnić tę strategię, którą faktycznie stosowałeś. Zajrzyj oczywiście do odpowiedzi, jakich udzieliłeś na pytania w poprzednich krokach, ponieważ większą część przygotowań masz już za sobą. • Co pobudzało Cię do skutecznej nauki? • Czy widziałeś, słyszałeś, czułeś lub w jakiś inny sposób wyczuwałeś przyczynę? • Być może mówiłeś coś do siebie (słyszałeś cyfrowy wewnętrzny głos)? Jeśli tak, jaka była treść tego komunikatu? • Jak przedstawiałeś w myślach swój cel w związku z uczeniem się danego przedmiotu? • Czy wizualizowałeś sobie samego siebie jako obeznanego z tematem lub zdającego doskonale egzamin?

258

Biblia NLP

• Czy wizualizowałeś sobie samego siebie jako zasocjowanego lub zdysocjowanego (tj. czy widziałeś swój zeszyt, czy też widziałeś samego siebie patrzącego na zeszyt)? • Czy pamiętałeś swój cel jako obraz minionych sukcesów? • Czy opowiedziałeś samemu sobie o swoim celu? Jeśli tak, jak brzmiały Twoje słowa? • Czy czułeś cel albo odczuwałeś pewność, że dany cel niedługo się urzeczywistni? Jeśli tak, jak to się przejawiało w Twoim ciele? • Skąd wiedziałeś, że robisz postępy (procedura dowodowa)? • Czy odbierałeś zewnętrzne wizualne informacje (fizycznie) lub wewnętrzne wizualne informacje (w wyobraźni)? Co dokładnie to było? • Czy musiałeś usłyszeć, że robisz postępy (np. od nauczyciela, który gratulował Ci wykonania zadania, lub od rodziców, którzy byli dumni z tego, że dostałeś najwyższą notę)? Czy było to coś, co powiedziałeś sam do siebie, czy coś, co powiedział do Ciebie ktoś inny? • Jakie działania podjąłeś, aby osiągnąć dany cel? • Czy analizowałeś, organizowałeś, reorganizowałeś, rozmawiałeś ze sobą, wizualizowałeś, dotykałeś, odczuwałeś, dyskutowałeś, słuchałeś, ruszałeś, rysowałeś, obserwowałeś, robiłeś notatki albo odczuwałeś jakieś emocje? Czy była to jakaś kombinacja wymienionych elementów? • Jaka była składnia lub kolejność Twoich działań w odniesieniu do rzeczywistego procesu osiągania danego celu? • Jak reagowałeś na powstające co chwilę problemy? Aby odpowiedzieć na to pytanie, możesz wykorzystać powyższą długą listę (analizowałeś, organizowałeś, reorganizowałeś itd.). • Jakie inne pytania mógłbyś sobie zadać w celu dopracowania tej strategii, tak aby stała się maksymalnie precyzyjna i adekwatna do rzeczywistości?

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu Zwracaj uwagę na wszelkie przejawy ulepszania Twojej umiejętności uczenia się przedmiotu, który wybrałeś.

STRATEGIA WALTA DISNEYA Disneyland nigdy nie będzie skończoną całością. Będzie się rozrastał, dopóki światu starczy wyobraźni. — Walt Disney Biblia NLP

259

Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Wzorzec ten pomaga wykorzystywać strategię twórczego myślenia, jaką stosował słynny autor kreskówek Walt Disney.

Krok 1. Wyznaczenie czterech fizycznych miejsc dla poszczególnych stanów Zacznij od metapozycji i teraz ją zajmij. Trzema pozostałymi głównymi pozycjami będą: 1) marzyciel, 2) realista, 3) krytyk.

Krok 2. Zajęcie miejsca nr 1 — marzyciela Przypomnij sobie moment, kiedy łatwo wpadałeś na nowe, świetne pomysły. Przeżyj ponownie to doświadczenie.

Krok 3. Zajęcie miejsca nr 2 — realisty Przypomnij sobie moment, kiedy miałeś bardzo realistyczne podejście i opracowałeś klarowny plan, który byłeś w stanie wcielić w życie. Przeżyj ponownie to doświadczenie.

Krok 4. Zajęcie miejsca nr 3 — krytyka Przypomnij sobie moment, kiedy skrytykowałeś jakiś plan, lecz w konstruktywny sposób; kiedy będąc w pozytywnym, niemal natchnionym stanie, przedstawiłeś uwagi krytyczne, które zostały wcielone w życie. Przeżyj ponownie to doświadczenie. Dzięki temu miejsce nr 3 będzie odpowiednio oddalone od pozostałych i nie zakłóci stanów w nich zakotwiczonych.

Krok 5. Wskazanie celu, który szczerze pragnie się osiągnąć Zajmij miejsce nr 1, czyli marzyciela. Wyobraź sobie z trzeciej pozycji percepcyjnej (obserwacyjnej, zdysocjowanej), że osiągasz zamierzony cel. Spróbuj to przeżyć i pomyśleć o tym w niezobowiązujący sposób.

Krok 6. Zajęcie miejsca nr 2, czyli realisty; asocjacja ze scenariuszem, który przedstawia osiągnięcie wskazanego istotnego celu Przyjmij po kolei perspektywy wszystkich osób, które odgrywają jakieś role w Twoim pomyślnym scenariuszu. Następnie przeżyj poszczególne zdarzenia,

260

Biblia NLP

które prowadzą do sukcesu, jakbyś oglądał rozrysowane kadry filmu (seria obrazków, które pojawiają się w kolejności chronologicznej, jak te wykorzystywane w pracy nad filmem).

Krok 7. Zajęcie miejsce nr 3, czyli krytyka Czy czegoś brakuje? Czy coś idzie nie tak? Zmień krytyczne uwagi w pytania skierowane do marzyciela (Twojego „ja”, które właśnie obserwujesz).

Krok 8. Powrót do miejsca nr 1 Zrób burzę mózgów, aby znaleźć odpowiedzi na pytania krytyka.

Krok 9. Kilkukrotne powtórzenie całego procesu Kiedy będziesz w pełni zadowolony z osiągniętych efektów, zakończ, kierując myśli na coś całkowicie innego, na to, co lubisz robić i w czym jesteś dobry. Robiąc to, przejdź ponownie przez wszystkie trzy miejsca.

Krok 10. Dalsze powtórki Powtarzaj kroki 5., 6., 7. i 8. tak długo, aż Twój plan będzie całkowicie pasował do każdego miejsca.

Dodatkowa rada Warto czasami wykorzystywać perspektywy realisty, marzyciela i krytyka w innych wzorcach NLP. Pamiętaj jednak, aby nie identyfikować się z żadną z tych postaw. Pielęgnuj wszystkie punkty widzenia jako swoje zasoby, ale nie systemy przekonań. Nie chcesz przecież być ciągle marzycielem, ciągle realistą ani, co gorsza, ciągle krytykiem. Pragniesz wolności i elastyczności w wykorzystywaniu wszystkich trzech perspektyw — w zależności od tego, która z nich najlepiej służy wyznaczonemu przez Ciebie celowi. Walt Disney był znany z tego, że nie oceniał zwariowanych pomysłów. Nawet najdziwniejsze historie i najbardziej zaskakujące koncepcje mogą się przyczynić do powstania nowego, udanego pomysłu. Nie kładź więc krzyżyka na żadnej swojej myśli. Aby wymyślać zaskakujące pomysły, możesz stosować strategię „Po!” autorstwa Edwarda de Bono. Po prostu przyjmij perspektywę marzyciela, pomyśl o problemie czy wyzwaniu, przed którym stoisz, i powiedz: „Po!”, czemu towarzyszyć będzie najdziwniejsza wizualizacja, jaką tylko potrafisz stworzyć. • Po! A gdyby tak każdy człowiek na świecie mógł opanować wszystkie koncepcje i metody programowania neurolingwistycznego w cenie jednej książki, a nie pięciu certyfikowanych szkoleń… O, poczekaj chwilkę, to mi nasuwa pewien pomysł! Biblia NLP

261

• A gdyby tak istniało jedno źródło zbierające wiele skutecznych metod NLP? Już istnieje — właśnie trzymasz je w rękach! Oto co znajdziemy w głowie pana Walta Disneya: „Kocham Myszkę Miki bardziej niż jakąkolwiek kobietę, którą znam”.

ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW Jest pięć sposobów na zwycięstwo. Wiedzieć kiedy walczyć, a kiedy z walki zrezygnować. Umieć wykorzystywać różnice w liczebności wojsk. Sprawić, by wszyscy żołnierze od najniższego do najwyższego rangą mieli wspólny cel. Być gotowym do ataku na nieprzygotowanego wroga. Mieć zdolnego dowódcę oraz władcę, który się nie wtrąca. — Sun Tzu Autorami tego wzorca są Richard Bandler i John Grinder; rozbudował go Robert Dilts. Wzorzec ten pomaga rozwiązywać konflikty, a jednocześnie składać zobowiązania do osiągania celów oraz przestrzegania wartości wyższego rzędu.

Krok 1. Wyjaśnienie konfliktogennych kwestii w kategoriach rozbieżności i poziomów logicznych Zastanów się nad głównymi przyczynami konfliktu. Pomyśl o nich jak o rozbieżnościach, które układają się w pary przeciwieństw. Na którym poziomie logicznym przede wszystkim pojawia się konflikt? Na przykład częstą przyczyną konfliktów w związkach są pieniądze. Tego rodzaju konflikt toczy się zwykle na poziomie zachowania, ponieważ problem dotyczy tego, co robić, a czego nie robić.

Krok 2. Zajęcie metapozycji Zajmij metapozycję, która wykracza poza zaangażowane w konflikt pozycje.

Krok 3. Określenie pozytywnych intencji, które leżą u podstaw rozbieżności; doprowadzenie do nawiązania łączności między nimi a. Określ pozytywne intencje, którymi kieruje się każda strona konfliktu. Powinieneś zauważyć, że im bardziej oczywiste są przyczyny, tym wyższy jest

262

Biblia NLP

poziom, na którym rozgrywa się konflikt. Nierzadko się okazuje, że intencje wcale nie są sprzeczne, zwłaszcza jeżeli spojrzy się na nie w kategoriach korzyści na poziomie systemu. Jako przykłady obaw, które pojawiają się na poziomie systemu, można wymienić radzenie sobie ze stresem czy też posiadanie szczęśliwej rodziny. Myślenie obejmujące dłuższą perspektywę również na ogół koncentruje się na wyższych poziomach logicznych; np. edukacja dziecka odwołuje się, częściowo, do tożsamości rodziców jako dobrych opiekunów. b. Niech strony konfliktu rozpoznają i uznają nawzajem swoje pozytywne intencje. Pomóż im zrozumieć, że nie oznacza to, iż przyjmują logikę i wnioski drugiej strony ani że idą na kompromis w kwestii, w której się nie zgadzają.

Krok 4. Doprowadzenie do zgody na wyższym poziomie intencji Zajmując wciąż metapozycję, porcjuj oddolnie, dopóki nie odkryjesz intencji, co do której obie strony się zgodzą. Metapozycję łatwo jest uzyskać, gdy zajmie się trzecią lub czwartą pozycję percepcyjną.

Krok 5. Wymyślenie innych możliwości, aby zrealizować wyższą intencję Sprawdźcie wspólnie, czy istnieją dla skonfliktowanych pozycji inne możliwości, które pozwoliłyby zrealizować wyższą intencję. Ogólnie rzecz biorąc, pomysły rewolucyjne są lepsze niż wypracowanie zaledwie kompromisu czy znalezienie płaszczyzny porozumienia. Pomysł zatem może być, ale nie musi, bardzo innowacyjny, lecz nierzadko bywa przysłonięty przez konflikt. Kiedyś pewna para zdała sobie sprawę z tego, że ma wspólną długoterminową wizję, ale nie dysponuje odpowiednimi środkami ani scenariuszem do jej realizacji. Partnerzy dostrzegli, że będą w stanie się zgodzić na choćby i największe wyrzeczenia, pod warunkiem że będą wyraźniej wyrażali swoje oczekiwania finansowe. Postanowili więc przyjąć bardziej precyzyjne założenia i określić miesięczne cele związane z oszczędzaniem, które są konieczne do osiągnięcia celów długofalowych. Aby osiągnąć miesięczne cele związane z oszczędzaniem, zgodzili się na wszelkie konieczne poświęcenia krótkoterminowe.

Krok 6. Uzyskanie zobowiązania do realizacji planu Tak jak w powyższym przykładzie, pomóż stronom konfliktu zobowiązać się do podjęcia konkretnych decyzji, które są spójne z ich planami i wartościami wyższego rzędu. Pomóż wyszczególnić środki, które pozwolą wcielić decyzje i plany w życie. Zminimalizuj wszelkie obawy dotyczące ekologii. Aby usunąć wszelkie przeszkody z drogi prowadzącej do obopólnej zgody, możesz oczywiście wykorzystać wzorzec służący sprawdzeniu ekologii.

Biblia NLP

263

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu Przyglądaj się stronom konfliktu, aby przekonać się, w jakim stopniu sprawdzają się ich nowe zobowiązania i uzgodnienia. Jak zwykle zajmij się ewentualnymi obawami dotyczącymi ekologii. Sprawdź, jakie dodatkowe wyższe wartości i role mogą pomóc wzmocnić podjęte decyzje i wspomóc ich realizację.

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMU WSPÓŁZALEŻNOŚCI Kontrolujemy pięćdziesiąt procent naszego związku. Wpływamy na całość. — anonim Technika ta pomaga myśleć i działać bardziej niezależnie poprzez eliminowanie zachowań, które wynikają z zależności od drugiej osoby.

Krok 1. Pomyśl o osobie, z którą Twoim zdaniem jesteś zbyt mocno związany Na użytek niniejszego wzorca najlepsza będzie osoba, która w jakiś sposób nie potrafi o siebie zadbać (np. nie panuje nad nałogiem) albo nie umie kontrolować szkodliwych zachowań (np. grubiaństwo).

Krok 2. Przyjmując metaforyczną perspektywę, odczuj więzy łączące Cię z daną osobą Przyjrzyj się submodalnościom, za pomocą których tworzysz reprezentacje łączących Was więzów. Być może zechcesz zacząć od doznań w ciele i zobaczyć, jakie obrazy się z nich wyłonią. W podobnych przypadkach ludzie często widzą liny lub gest trzymania się czyjejś spódnicy.

Krok 3. Wyobraź sobie, że nie jesteś przywiązany do danej relacji; sprawdź ekologię więzów i wszelkie leżące u ich podstaw pozytywne intencje a. Wyobraź sobie, że więzy te rozpadają się lub rozpuszczają i całkowicie uwalniają Cię z danej relacji. Zwróć uwagę na wszelkie obiekcje lub dotyczące ekologii obawy, które się pojawiają. Zauważ wtórne korzyści, których źródłem są wyraźnie negatywne aspekty danej relacji (np. kopanie czy poniżanie).

264

Biblia NLP

b. Przyjrzyj się pozytywnym intencjom każdej części siebie, która nie zgadza się na eliminację więzów.

Krok 4. Nazwij pożądane cele i zobowiązania, które dotyczą danej relacji a. Połącz uzyskane informacje w jasne stwierdzenia pożądanych celów i metacelów danej relacji oraz relacji interpersonalnych w ogóle. b. Jasno wskaż, co wnosisz do danej relacji, a co poświęcasz, aby podtrzymać więzy.

Krok 5. Stwórz własne idealne „ja”, które utrzymuje bardzo wartościowe relacje interpersonalne a. Stwórz obraz i poczucie idealnego „ja”, w którym osiągasz twórcze, pożądane cele i podejmujesz bardzo poważne zobowiązania, a jednocześnie odnosisz znaczące korzyści w postaci konstruktywnych, wartościowych relacji, w tym bogatą, pozytywną i spokojną relację dla Ciebie najważniejszą. Zwróć uwagę na wszystkie swoje negatywne reakcje na użyte słowa: bogaty, pozytywny i spokojny. Wyobraź sobie idealne „ja” całkowicie opanowane i zmotywowane przez te słowa. Wyobraź sobie, jak wszelkie negatywne założenia ich dotyczące stają się suche i kruche, a następnie się rozpadają. Na przykład skojarzenie określenia „spokojny” z „nudnym” mogłoby zostać otoczone wyraźnymi granicami jako koncepcja, która przyczepiona do idealizowanej osoby opada jak suchy liść. W tym kroku zrób użytek z tego, co zyskałeś w kroku 4. b. Umieść obraz idealnego „ja” w odpowiednim miejscu w swojej przestrzeni mentalnej lub pola widzenia.

Krok 6. Stwórz więzy z idealnym „ja” i wyobraź sobie, że czerpiesz korzyści z owego „ja” a. Stwórz więzy z idealnym „ja”. Obserwuj siebie, jak czerpiesz korzyści. Uodpornij się na związane z tym niedogodności. Powróć do własnych zmysłów i wyobraź sobie więzy łączące Cię z drugą osobą, którą wskazałeś w kroku 1. Wyobraź sobie stopniowe rozpadanie się więzów i ponowne ich tworzenie z Twoim idealnym „ja”. Zobacz wszystkie korzyści, które zidentyfikowałeś we wcześniejszych krokach, jako coś, co idealne „ja” stworzyło poprzez przedsiębiorcze, asertywne i wytrwałe zachowanie. Zwróć uwagę na wszelkie negatywne skojarzenia z tymi słowami: przedsiębiorcze, asertywne i wytrwałe. Niech uschną i opadną tak jak poprzednie. b. W pierwszej pozycji percepcyjnej odczuj korzyści. Skup się na wzmacnianiu swojej integralności. Zasocjuj się z idealnym „ja” i wyobraź sobie, jak odczuwasz wszystkie korzyści konstruktywnych i bezpiecznych relacji, które Cię Biblia NLP

265

inspirują i wzbogacają Twój świat. Zwróć uwagę m.in. na uznanie i wsparcie ze strony innych ludzi. Zauważ, że pochodzą one z samej relacji, a nie od Ciebie, kiedy pozwalasz naruszać własne granice. Zwróć uwagę na to, jak dobrze czują się inni ludzie przy Tobie, kiedy masz jasne granice, jesteś asertywny, przedsiębiorczy i wytrwały w realizacji marzeń. c. Delektuj się pozytywnymi doznaniami, które wiążą się z tymi korzyściami. Daj sobie trochę czasu, aby nasiąknąć płynącymi z wyobrażeń najlepszymi doznaniami. Delektuj się nimi tak, jak delektujesz się gorącą kąpielą.

Krok 7. Wzmocnij dokładnie swoje granice w taki sposób, który potwierdza Twój realistyczny obraz danej osoby i Twoją integralność jako dorosłego człowieka a. Niech Twoje pozytywne doświadczenia popchną drugą osobę w kierunku jej idealnego „ja”. Wyobraź sobie, że każdy Twój asertywny, przedsiębiorczy i wytrwały gest oraz każde pozytywne, wspierające doświadczenie, które dzielisz z drugą osobą, emitują falę delikatnej siły. Wywierają wpływ na drugą osobę, którą wskazałeś na użytek niniejszego wzorca. Każda fala popycha drugą osobę w kierunku jej idealnego „ja” — idealnego „ja” z zawsze pozytywnymi zachowaniami i jasnymi granicami. b. Uniezależnij swoje przywiązanie od tego, czy druga osoba dokonuje konstruktywnych wyborów. Zwróć uwagę na własne przywiązanie do myśli, że dana osoba MUSI zdecydować się na asocjację z idealnym „ja”. Pozwól, aby to przywiązanie zyskało wyraźny kontur, uschło i opadło. Dzięki temu druga osoba będzie mogła podejmować decyzje samodzielnie, niezależnie od Twojego dotychczasowego zaprzeczania czy magicznego myślenia. c. Wyobraź sobie wewnętrzną siłę, a jednocześnie poczuj w pełni przywiązanie do drugiej osoby, które ma charakter współzależności, oraz związane z tą osobą własne fantazje. Wyobraź sobie wewnętrzną siłę jako swoje idealne „ja” i pozwól drugiej osobie być tym, kim naprawdę jest, a nie Twoją fantazją. Pozwól sobie nie wiedzieć, jakiego wyboru dokona druga osoba. Zwróć uwagę na to, jak głęboko w Tobie tkwi przywiązanie do wyobrażenia drugiej osoby. Poczuj w pełni dyskomfort wynikający z tego, że nie wiesz, jakiego wyboru dokona druga osoba, oraz swoje przywiązanie do poprzedniego wyobrażenia o danej osobie. d. Uniezależnij się od swojego głębokiego przywiązania o charakterze współzależności. Pozwól swojemu dyskomfortowi, który wynika z tego, że nie wiesz, co zrobi druga osoba, oraz przywiązaniu do poprzedniego wyobrażenia o niej stopniowo się ujawniać, stawać się kruchymi, odstawać i opadać. Pozwól swojemu idealnemu „ja” wypełnić powstałą wyrwę uzdrawiającą energią, która zamyka i przywraca Cię do normalnej formy.

266

Biblia NLP

Krok 8. Sprawdź rezultat a. Przy okazji najbliższych interakcji z daną osobą zauważaj wszelkie zmiany w tym, jak kontrolujesz własne granice i w jakim stopniu jesteś połączony ze swoją rzeczywistością. b. Obserwuj, czy Twoje pozytywne podejście i zachowanie pomagają ujawnić się innemu obliczu danej osoby. c. Zauważ, jak rezygnacja z posługiwania się wyobrażeniem drugiej osoby pomaga Ci podejmować bardziej realistyczne decyzje dotyczące odnoszenia się do niej. d. Obserwuj wszelkie sposoby, w jakie wzbudzasz i doceniasz korzyści płynące z innych relacji.

IDENTYFIKOWANIE METAPROGRAMÓW Tak naprawdę ulegamy wyłącznie perswazji naszych pragnień, naszych lęków, a nade wszystko naszej próżności. Zdolny propagandzista tylko je rozbudza i wzmacnia. — Eric Hoffer Technika ta pomaga lepiej się dostosowywać do metaprogramów innych ludzi i dzięki temu podnosić skuteczność własnego stylu komunikacji. Niniejszy wzorzec odgrywa bardzo ważną rolę w sprzedaży, przywództwie i coachingu — jako umiejętność nawiązywania dobrego kontaktu, ulepszająca percepcję i rozumienie innych.

Krok 1. Ocena wykorzystywanych metaprogramów Przeanalizuj sposób komunikacji drugiej osoby pod kątem metaprogramów, jakie ona wykorzystuje. Jeżeli jest to konieczne, zajrzyj do sekcji poświęconej metaprogramom.

Krok 2. Dostosowanie się do cudzego stylu wykorzystywania metaprogramów W rozmowie z drugą osobą wykorzystuj te same metaprogramy co ona.

Biblia NLP

267

Krok 3. Pokonanie ograniczeń wynikających z własnego stylu wykorzystywania metaprogramów Zwróć uwagę na to, jak Twoje dominujące metaprogramy mogą się przyczyniać do tego, że nie zauważasz czegoś, co dotyczy wykorzystywania metaprogramów przez drugą osobę. Wykorzystaj obserwacje do tego, by pogłębić komunikację z rozmówcą.

Krok 4. Sprawdzenie rezultatu Zwróć uwagę na wszelkie sposoby, w jakie wykorzystywanie przez Ciebie metaprogramów zaobserwowanych u drugiej osoby polepsza Twój kontakt z nią, a także Twoje umiejętności współodczuwania oraz rozumienia jej perspektywy, motywacji i sposobu myślenia.

KWESTIONOWANIE OGRANICZAJĄCYCH METAPROGRAMÓW Zdolny dowódca podporządkowuje sobie wojsko nieprzyjaciela bez walki; zdobywa miasta nieprzyjaciela bez oblężenia; obala królestwo nieprzyjaciela bez długich operacji na polu bitwy. — Sun Tzu Technika ta pomaga rozwiązywać problemy komunikacji poprzez ujawnienie braku harmonii między wykorzystywanymi metaprogramami.

Krok 1. Zidentyfikowanie metaprogramów oraz wszelkich przypadków niewłaściwego ich wykorzystania Zidentyfikuj metaprogramy, jakie wykorzystuje dana osoba. Zauważ przypadki naruszania lub niewłaściwego stosowania metaprogramów. Zwróć uwagę na wszelkie sposoby, w jakie Twój preferowany metaprogram może wchodzić w konflikt z metaprogramem danej osoby. Nie pozwól się rozproszyć treścią rozmowy, ponieważ uniemożliwia ona wyjście na poziom „meta”.

Krok 2. Ocena skuteczności Oceń skuteczność wykorzystywania przez daną osobę określonych metaprogramów w aktualnych warunkach. Czy korzysta ona z metaprogramów adekwatnych do zawartości i celów komunikacji?

268

Biblia NLP

Krok 3. Wezwanie do zmiany podejścia i wykorzystywania lepszego metaprogramu Zaproponuj danej osobie, aby zastanowiła się nad wykorzystaniem w określonej sytuacji takiego metaprogramu, który Ty uważasz za skuteczniejszy, lub aby efektywniej wykorzystywała własny metaprogram. Jeżeli osoba ta zna język programowania neurolingwistycznego, możecie pracować na bardziej technicznym poziomie.

Krok 4. Sprawdzenie rezultatu Aby sprawdzić otrzymany rezultat, należy przeprowadzić rozmowę z wykorzystaniem ulepszonego zestawu metaprogramów. Czy pomaga on dochodzić do lepszych wniosków lub uzyskiwać inne korzyści?

ZMIANA METAPROGRAMÓW Niewielu ludzi jest otwartych na cudze przekonania, ale większość jest podatna na perswazję. — Johann Wolfgang von Goethe Wzorzec ten pomaga poszerzać zasięg i zwiększać elastyczność metod korzystania z metaprogramów poprzez kierowanie naszej uwagi w taki sposób, który sprzeciwia się nieco wykorzystywanemu aktualnie metaprogramowi lub poza niego wykracza. Na przykład jeżeli zazwyczaj wykorzystujesz model „od”, w danej chwili należałoby wykorzystać model „do”.

Krok 1. Zidentyfikowanie typowych metaprogramów; określenie, w jaki sposób przyczyniają się one do powstawania kiepskich wyników Przypomnij sobie wszystkie metaprogramy — w tym celu zajrzyj do poświęconej im części. Spośród nich wybierz zarówno te, które wykorzystujesz zazwyczaj, jak i te, którymi posługujesz się najmniej swobodnie. Przypomnij sobie typowe sytuacje, w których zwykle osiągasz najmniej zadowalające wyniki. Dzięki temu dobrze poznasz własne schematy korzystania z metaprogramów w niewłaściwych dla nich sytuacjach, nadużywania metaprogramów, a także stosowania metaprogramów w odpowiednich dla nich sytuacjach, lecz w błędny sposób. Zanotuj zebrane informacje. Pamiętaj, że metaprogramy są tylko pewnymi skłonnościami, które można zaobserwować, lecz spośród których żadna nie jest niezmienna ani trwała. Kiedy zauważysz cechę wyróżniającą dany metaprogram, Biblia NLP

269

spójrz na nią w kontekście jego kontinuum. Większość metaprogramów charakteryzuje się bowiem dość dużą skalą możliwych przejawów. Mając tego świadomość, zauważysz, że większość ludzi, których spotykasz (o ile nie wszyscy), prawie nigdy nie reprezentuje w tej dziedzinie skrajności. Warto zapamiętać, że określona tendencja może się zmieniać, powinna się zmieniać i faktycznie się zmienia w zależności od kontekstów, w jakich ktoś się znajduje, a także od jego nastrojów. Niech ilustracją będzie metafora: być może na ogół trzymasz się z dala „od” węży, ale jeśli masz do wyboru spotkanie z aligatorem i spotkanie z wężami, pójdziesz raczej „do” węży… Jest to oczywiście skrajna metafora, która ma na celu powstrzymanie Cię „od” przypinania ludziom etykietek na podstawie losowo wybranego metaprogramu, który zauważyłeś w sposobie komunikacji.

Krok 2. Przeanalizowanie innych możliwych strategii wykorzystywania metaprogramów Przy każdym metaprogramie, który udało Ci się zidentyfikować, zanotuj, w jaki sposób można by ulepszyć schemat jego wykorzystywania. Metaprogram, z którego korzystasz zbyt intensywnie, może nasunąć Ci pomysł częstszego sięgania po więcej różnych metaprogramów. Metaprogram, który wykorzystujesz niewłaściwie, może się sprawdzać w pewnych kontekstach, lecz w innych bardziej skuteczna okaże się odmienna strategia. Zastanawiając się nad korzystaniem z różnych metaprogramów, weź również pod uwagę radykalnie odmienne od tych, do których się przyzwyczaiłeś. Rozważ także metaprogramy przeciwstawne, takie jak te z przykładu z „od” i „do”.

Krok 3. Rzutowanie w przyszłość potencjalnych strategii; wybór nowego podejścia Wykorzystaj maksymalnie wyobraźnię, wymyślając różnorodne sytuacje, w których mógłbyś zastosować odmienne strategie. Przede wszystkim wyobraź sobie sytuacje, które prowadziły do zaistnienia kiepskich wyników. Spróbuj wykorzystać w wybranej sytuacji różne strategie, aż znajdziesz taką, która zaowocuje najskuteczniejszymi sposobami odbierania rzeczywistości lub reagowania na nią. Zmiana metaprogramów jest zmianą tak wysokiego rzędu, że wyjście poza własny aktualny styl może wymagać sporo wysiłku. W rezultacie możesz wybrać albo odmienny metaprogram, aby częściej go stosować na co dzień, albo odmienne strategie do różnego typu sytuacji, w których masz zamiar od teraz osiągać lepsze wyniki, albo i jedno, i drugie.

Krok 4. Sprawdzenie ekologii Kiedy już wybierzesz nowe podejście, oceń je pod kątem ekologii. Przyjrzyj się wszystkim poziomom logicznym (patrz: dodatek C). Wyraź zgodę na zainstalowanie nowego podejścia i sprawdź, czy jakaś część Ciebie nie jest temu przeciwna. Ulepszaj plan tak długo, aż będziesz zadowolony z ekologii.

270

Biblia NLP

Krok 5. Zainstalowanie nowej strategii; zaplanowanie powtórnej oceny Wyraź zgodę na zainstalowanie nowej strategii na pewien czas, pamiętając, że w dowolnym momencie możesz ją odinstalować lub udoskonalić. Możesz nawet to zaznaczyć w kalendarzu, aby pamiętać o zweryfikowaniu nowego podejścia lub jego udoskonaleniu.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu Do dnia wyznaczonego w kroku 5. oceniaj rezultaty, jakie osiągasz za pomocą nowej strategii. Jeśli zachodzi taka potrzeba, udoskonal nową strategię. Wyznacz kolejną datę ponownej oceny.

METODA ANALOGICZNEGO OZNACZANIA Jako przywódca […] zawsze staram się wysłuchać, co każda osoba uczestnicząca w dyskusji ma do powiedzenia, zanim ośmielę się wygłosić swoje zdanie. Nierzadko moja opinia stanowi po prostu konsensus stworzony na podstawie tego, co usłyszałem podczas dyskusji. Zawsze mam w pamięci dogmat: przywódca jest jak pasterz. Podąża on za stadem; tym, którzy są najzwinniejsi, pozwala wybiegać naprzód, a pozostałym pozwala spokojnie iść, chociaż nie wiedzą, że dowodzi nimi z tylnych szeregów. — Nelson Mandela Autorami tego wzorca są, zainspirowani pracą Miltona H. Ericksona, Richard Bandler i John Grinder. Najlepiej znana jako sposób zagnieżdżania poleceń w wypowiadanych komunikatach, metoda analogicznego oznaczania polega na takim znakowaniu wybranych elementów wypowiadanych komunikatów, aby przyciągały większą uwagę podświadomości. W tym celu wykorzystuje się zwykle modulację głosu, zmianę jego tempa i tonu, a także mowę ciała. Bandler i Grinder obserwowali te zabiegi podczas pracy hipnoterapeutycznej Miltona H. Ericksona. Inny wariant zastosowania omawianej metody stanowi prymowanie, które przypomina nieco zagnieżdżanie poleceń, lecz ma bardziej ogólny i mglisty charakter: pomaga wywołać określony stan lub oswoić z czymś, aby zwiększyć szanse na to, że dana osoba dokona określonego wyboru albo zrobi coś w pożądanym kierunku. Biblia NLP

271

Na przykład prymowanie dotyczące poczucia bezpieczeństwa ulepsza umiejętność danej osoby do reagowania w mniej obronny czy agresywny sposób.

Krok 1. Wybór sytuacji, do której chcesz zastosować metodę analogicznego oznaczania Wybierz typową sytuację, w której chcesz się skuteczniej komunikować i w której technika prymowania lub wykorzystanie zagnieżdżonych komunikatów mogą się okazać pomocne.

Krok 2. Ustalenie przekazywanej treści Zapisz to, co chciałbyś zakomunikować, a co mogłoby wywołać w drugiej osobie niepotrzebną postawę obronną. Gromadź komunikaty tak długo, aż uzyskasz kilka, o których możesz powiedzieć, że Twoim zdaniem mogą zostać przekształcone na treści zagnieżdżone. Pamiętaj, aby Twoje podejście było etyczne. Nie wolno Ci manipulować drugą osobą, zwłaszcza w sposób, który nie leży w jej najlepiej pojętym interesie.

Krok 3. Przygotowanie komunikatów Stwórz zdania, które mogłyby stać się naturalnie brzmiącymi elementami Twojej rozmowy z daną osobą, a które zawierają ukryte polecenia lub słowa służące prymowaniu. (Jeśli to konieczne, powtórz materiał na temat wykorzystywania oznaczania analogicznego przez Miltona H. Ericksona).

Krok 4. Ćwiczenie Zanim przejdziesz do praktyki, przećwicz przekazywanie opracowanych komunikatów. Wypróbuj je, wykorzystując różne sposoby oznaczania analogicznego, czyli modulację głosu, zmianę jego tempa czy tonu, a także mowę ciała.

Krok 5. Zastosowanie Kiedy uznasz, że potrafisz zrealizować swój zamiar w sposób maksymalnie naturalny, zastosuj metodę w praktyce.

Krok 6. Ocena rezultatów Zwróć uwagę na sposób reagowania danej osoby. • Czy zauważyłeś jakiekolwiek krępujące momenty lub zakłopotane spojrzenia? • Czy dana osoba zareagowała w jakiś sposób, który świadczyłby o tym, że Twój zabieg był pomocny?

272

Biblia NLP

Krok 7. Ćwiczenie i doskonalenie stosowania metody analogicznego oznaczania Praktykuj i doskonal umiejętności wykorzystywania metody oznaczania analogicznego tak długo, aż będziesz w stanie robić to bez uprzedniego przygotowania. Wielu ludzi odkrywa, że stosuje tę technikę, choć wcale nie zdaje sobie z tego sprawy.

KLASYCZNA METODA DEZORIENTACJI Komunikacja pracuje na korzyść tych, którzy pracują nad nią. — John Powell Autorem tego wzorca jest Milton H. Erickson. Dezorientacja służy do wyrywania z różnych stanów i do wywoływania stanu świadomości wewnętrznej — bardzo głębokiego stanu, który sprzyja wprowadzaniu w stan hipnozy, powtórnemu przetwarzaniu, introspekcji i cierpliwości. Klasyczna metoda dezorientacji, w takiej formie, w jakiej przedstawił ją pierwotnie Milton H. Erickson, polega na posługiwaniu się mglistym bądź w inny sposób dezorientującym językiem, który ma na ogół angażować świadomy umysł w jego interpretowanie. Jeden z przykładów danych przez Ericksona polegał na mówieniu do pacjenta: „Prawidłowo można pisać tylko od prawa do lewa, prawidłowo nie można pisać od lewa do prawa, a pisanie nie jest prawidłowe ani pismo nie jest prawe, kiedy pisze się od lewa, chociaż od lewa ręka może pisać, nie będąc prawą, i lewa ręka może pisać prawidłowo od prawa do lewa, o ile nie od lewa do prawa”. Innym przykładem zastosowania metody dezorientacji byłoby nagłe przerwanie w połowie zdania, wyciągnięcie ręki i dotknięcie pacjenta w ramię, w wielu miejscach, a następnie zapytanie: „W które ramię zostałeś dotknięty więcej razy niż wtedy, kiedy zostałeś dotknięty ostatnio?”.

Krok 1. Wybór sytuacji, w której chcesz zastosować metodę dezorientacji Wybierz przynajmniej jedną sytuację komunikacyjną, w której mógłbyś z powodzeniem wykorzystać metodę dezorientacji. Określ, w których momentach technika ta mogłaby się przydać. Pamiętaj, że sprzyja ona wprowadzaniu w stan hipnozy, powtórnemu przetwarzaniu, introspekcji i cierpliwości.

Biblia NLP

273

Krok 2. Zbudowanie komunikatów, które opierają się na metodzie dezorientacji Zbuduj konkretne komunikaty z wykorzystaniem przynajmniej jednej strategii dezorientacji. (Jeżeli to konieczne, powtórz materiał o stosowaniu metody dezorientacji przez Ericksona).

Krok 3. Ćwiczenie Zanim zastosujesz strategie dezorientacji, przećwicz je.

Krok 4. Zastosowanie Zrealizuj strategie dezorientacji zgodnie z planem.

Krok 5. Ocena rezultatów Oceń reakcję drugiej osoby. Czy wszystko poszło zgodnie z planem?

Krok 6. Ćwiczenie i doskonalenie stosowania metody dezorientacji Ćwicz i doskonal stosowanie metody dezorientacji.

ZASTOSOWANIE PRAWA ODWROTNEGO SKUTKU Życie nie przestaje być zabawne, kiedy ludzie umierają — tak jak nie przestaje być poważne, gdy ludzie się śmieją. — George Bernard Shaw Umysł ludzki funkcjonuje według pewnych zasad, naturalnych praw. Jedną z najważniejszych reguł, którą wszyscy powinniśmy znać, jest hipnotyczne prawo odwrotnego skutku. Mówi ono po prostu, że im bardziej starasz się skoncentrować na tym, co masz zrobić, tym trudniej Ci to przychodzi albo tym gorzej Ci idzie. Na przykład: im bardziej mężczyzna stara się świadomie wywołać erekcję i ją utrzymać, tym bardziej się usztywnia (nie chodzi o penisa, ale o podejście mężczyzny). Albo: im usilniej ktoś zmusza się świadomie do zaśnięcia (za pomocą racjonalnych argumentów, perswazji itd.), tym bardziej się rozbudza.

274

Biblia NLP

Odwrotny skutek…Wkładasz coraz większy wysiłek, a otrzymujesz rezultat odwrotny od zamierzonego.

Dlaczego prawo odwrotnego skutku ma hipnotyczny charakter? Ponieważ działa w podświadomości. Próbując przeforsować jakiś logiczny wniosek — np. „w tej chwili muszę mieć erekcję” albo „muszę teraz zasnąć, bo w przeciwnym razie jutro rano się spóźnię” — zmuszasz do podporządkowania mu się tę część umysłu, która rozumie go przeciwnie. Podświadomość nie wykonuje bezpośrednich rozkazów, to nie jest wojsko. Mówisz: „Chcę mieć erekcję, ponieważ jej nie mam”, a Twoja podświadomość koncentruje się na fakcie, że… nie masz erekcji, i podąża w tym kierunku. Zagmatwane? Pewnie. Omawiane prawo działa również w przeciwnym kierunku. Można więc formułować sugestie, które opierają się na prawie odwrotnego skutku. Aby osiągnąć pożądane rezultaty, musisz jednak zawsze wykorzystywać pośrednie sugestie, a nie bezpośrednie rozkazy.

Kilka przykładów „Myślę, że możesz się skoncentrować na innych aspektach doświadczenia seksualnego, podczas gdy twoje ciało zaczyna kierować krew do penisa. Tak naprawdę im bardziej się skupiasz na sprawianiu przyjemności partnerce, tym bardziej się usztywniasz…” Jest to zdecydowana sugestia, która została skierowana do klienta cierpiącego z powodu… zgadnij! „Możesz mieć wrażenie, że kiedy jesteś w stanie hipnozy, potrafisz otworzyć oczy, a jednocześnie może Ci się wydawać dziwne i niezrozumiałe, że im bardziej się starasz, tym gorzej ci idzie, a to dlatego że nie odczuwasz konieczności spieszenia się, aby zadbać o te wszystkie sprawy, które zostawiłeś ZA sobą, za to wciąż możesz sobie wyobrazić nad sobą ten krystaliczny widok… Rzucam ci wyzwanie: podejmij tę żałosną próbę otwarcia oczu, mimo że im bardziej się starasz, tym gorzej ci idzie, podczas gdy wciąż masz wrażenie spokoju, świeżości i odprężenia… Nie musisz się spieszyć… Spróbuj, a potem odpuść…” „A więc mówisz mi, że wzbiera w tobie złość i w ułamku sekundy przeradza się we wściekłość, a ty nie masz kontroli nad tym, co wydaje się tak trywialne, nie masz kontroli nad swoimi emocjami, swoim ciałem, swoim poczuciem integralności i spokoju… Zastanawiam się, czy potrafisz się zmusić do odczuwania złości właśnie teraz, czy potrafisz wzbudzić ją w sobie na zawołanie, chociaż im bardziej się starasz, tym gorzej ci idzie, i chociaż znacznie łatwiejsze wydaje się pozostanie spokojnym i opanowanym oraz chłonięcie świata zamiast przeciwstawiania się mu… Bez spełnienia i szczęścia niewiele w życiu zostaje, a twoja próba wywołania w sobie złości wydaje się najtrudniejszym zadaniem na Biblia NLP

275

świecie… Nawet nie potrafisz sobie przypomnieć, kiedy czułeś ją pierwszy raz, chociaż bardzo, bardzo się starasz, ale kiedy zmęczysz się staraniem, odpuść sobie… Istnieją łatwiejsze drogi…” Przeanalizuj starannie hipnotyczne prawo odwrotnego skutku, ponieważ znajduje ono wiele różnych zastosowań. Zastanów się, gdzie można go wykorzystywać. Im intensywniej się zastanawiasz…

METODA ZAGNIEŻDŻONYCH PĘTLI Wszyscy jesteśmy zbudowani z historii. Nawet kiedy nas pogrzebią, to właśnie historie będą żyć dalej. Być może nie wiecznie, ale przez jakiś czas. Jest to, moim zdaniem, swego rodzaju nieśmiertelność. Posiada ona, co prawda, swoje granice, ale cóż ich nie ma. — Charles de Lint Autorem tego wzorca jest Milton H. Erickson. Wywieraj wpływ na innych i przekonuj ich, po prostu opowiadając historie. Jest to jedna z najlepszych — o ile nie NAJLEPSZA — metoda hipnozy konwersacyjnej. Aby ją wykorzystać, nie potrzeba indukcji hipnotycznej, pstrykania palcami ani niczyjej zgody. Ponadto metoda zagnieżdżonych pętli jest bardzo łatwa do opanowania i stosowania. Można ją wykorzystywać w niemal dowolnej sytuacji, w której chcesz zastosować sugestie hipnotyczne w niezauważalny dla nikogo sposób (w przeciwnym razie klęska gwarantowana) i bez konieczności wprowadzania drugiej osoby w stan hipnozy. 1) Możesz stosować metodę zagnieżdżonych pętli, rozmawiając ze swoimi dziećmi, kiedy kładziesz je spać, oraz instalując pozytywne sugestie, na których skorzystają i dzieci, i cała rodzina. 2) Możesz ją stosować podczas rozmowy z przełożonym o podwyżce (a dokładniej rzecz ujmując: za jej pomocą nakazać szefowi, kiedy ma Ci dać podwyżkę). 3) Możesz ją stosować podczas rozmowy z podwładnymi, aby ich zmotywować oraz rozbudzić w nich kreatywność. 4) Możesz ją stosować podczas szkoleń (tak jak latami robił to Richard Bandler w historiach, które opowiadał). 5) Możesz ją stosować w tekstach pisanych (tak jak od czasu do czasu robię to ja). 6) Listę zastosowań metody zagnieżdżonych pętli można wydłużać w nieskończoność.

276

Biblia NLP

Opisywana metoda jest jedną z wielu, które stworzył i wykorzystywał przez wiele lat Milton H. Erickson, a które dziś uznawane są za klasyczne techniki. Stosując metodę zagnieżdżonych pętli, budujesz napięcie, tak jak podczas zwyczajnego opowiadania historii. Tworzysz pięć historii, które będą interesujące dla słuchaczy (oczywiście powinieneś ich znać). Zaczynasz kolejne historie, przechodząc w odpowiednim momencie od jednej do drugiej. W piątą historię włączasz sugestie hipnotyczne i ją kończysz, a następnie dokańczasz pozostałe historie w odwrotnym porządku, niż je zaczynałeś. Scenariusz ten ilustruje klasyczne zastosowanie metody zagnieżdżonych pętli — co zostało szczegółowo opisane poniżej. Niniejsza metoda jest niezwykle skutecznym narzędziem wywierania wpływu na ludzi z wielu powodów: 1) Nasz umysł nie lubi niedokończonych wątków, dlatego aby zamknąć otwartą pętlę, rozpoczyna tzw. poszukiwania transderywacyjne. Podczas gdy umysł słuchacza szuka jednego zakończenia, osoba stosująca metodę zagnieżdżonych pętli zaczyna coraz więcej historii, przytłaczając w ten sposób umysł słuchacza w próbach śledzenia wątku. Cały proces ma oczywiście charakter podświadomy. 2) Przykuwająca uwagę treść oraz zabawne szczegóły historii dezorientują słuchacza i sprawiają, że jego umysł zaczyna się oddalać od ogólnej struktury, a przybliża do konkretnych szczegółów. Innymi słowy, następuje porcjowanie odgórne. Podczas gdy Ty będziesz się zbliżać do piątej historii, umysł Twojego słuchacza będzie stopniowo stawiał coraz mniejszy opór sugestiom i szybciej je zaakceptuje. 3) Nie pojawia się znak: „Uwaga!”. Kiedy wywołuje się stan hipnozy, niektórzy ludzie przyjmują postawę obronną i strzegą podświadomego umysłu jak drogocennej fortecy. Hipnoterapeuci muszą długo i ciężko pracować, aby pokonać tego typu opory — co pochłania wiele energii i czasu. Podobnego rodzaju opory można przełamać poprzez opowiadanie historii w zwyczajnym, luźnym stylu (chyba że dana osoba ma ważny powód, aby Ci nie ufać), nawet bez wypowiadania słowa „hipnoza”, a tym bardziej bez pstrykania palcami. 4) Podejmowanie prób zamknięcia pętli ma charakter nawykowy. Nasz umysł dość szybko wychwytuje różne schematy. Kiedy tylko jedna pętla zostaje zamknięta (piąta historia), umysł słuchacza oczekuje, że kolejne historie również zostaną zakończone, dlatego jest w stanie podwyższonej gotowości do ich wychwytywania. Gdy następna pętla zostaje zamknięta (czwarta historia), umysł słuchacza zapomina wszystkie sugestie i pozwala im wchłonąć się w podświadomość wraz z historiami. Dla umysłu znacznie ważniejsze jest zamknięcie pętli niż zajęcie się sugestią, która została między nie wsunięta. Biblia NLP

277

Krok 1. Wyznaczenie poprawnie sformułowanego celu Musisz jednoznacznie rozstrzygnąć, co chcesz osiągnąć i z kim. Musisz znać swój cel oraz wiedzieć, czego potrzebują, oczekują i pragną Twoi słuchacze. Jeśli uzyskasz te informacje, będzie Ci łatwiej stworzyć odpowiednie historie i sugestie. Zadaj sobie takie pytania jak: • Na kogo chcę wywrzeć wpływ? • Co i komu chcę zasugerować? (Nie zapisuj jeszcze sugestii, lecz wyłącznie swój cel). • Kim dokładnie są moi słuchacze? Czy nie lepiej będzie, kiedy popracuję z tylko jedną osobą naraz? • Jakie są ich potrzeby? Co wiem o ich oczekiwaniach i pragnieniach? Gdybym mógł je podsumować jednym słowem, jak nazwałbym to, czego chcą? • Jakiego rodzaju historie zainteresują ich najbardziej? (Jeżeli odpowiesz na poprzednie pytania, poznasz odpowiedź i na to). • Kiedy nadejdzie najlepszy moment, aby usiąść z nimi i porozmawiać w spokoju? • Czy już mi ufają, czy muszę dopiero pozyskać ich zaufanie (i oczywiście nawiązać z nimi dobry kontakt)?

Krok 2. Wymyślenie niebezpośredniej sugestii Omawiamy metodę hipnozy konwersacyjnej, w tym przypadku znacznie skuteczniejsze jest więc stosowanie sugestii pośrednich. Zdanie typu: „i czujesz nieodpartą potrzebę posprzątania swojego pokoju” jest bardzo bezpośrednim komunikatem. Sugestię pośrednią wprowadza np. „i wiesz, kiedy wysprzątałem swój pokój, poczułem się naprawdę świetnie, tak jak i ty poczułbyś się po wysprzątaniu swojego”. Biegłe opanowanie metody zagnieżdżonych pętli wymaga czasu (jak osiąganie mistrzostwa w każdej innej dziedzinie), dlatego zacznij od pojedynczych sugestii. Z czasem, kiedy nauczysz się wykonywać poszczególne kroki bez konieczności specjalnego ich przygotowywania, będziesz mógł zacząć podsuwać więcej sugestii naraz.

Krok 3. Stworzenie pięciu historii oraz odpowiednich sygnałów Przy tworzeniu historii obowiązuje zaledwie parę zasad: 1) Historie muszą być ciekawe (zwłaszcza że w tym przypadku wykorzystujemy ich aż pięć). Jeśli okażą się nudne, Twoi słuchacze pozasypiają. 2) Zastosowanie tej metody przyniesie lepsze rezultaty, jeżeli wykorzystasz historie zaczerpnięte z życia, z własnej przeszłości. Nie opowiadaj niczego, co dotyczy w jakiś sposób człowieka, którego próbujesz do

278

Biblia NLP

czegoś przekonać — będzie on miał własne wspomnienie danego zdarzenia. Nie próbuj także obsadzać tej osoby w jakiejkolwiek roli w Twojej historii, ponieważ zabieg ten jest zbyt oczywisty. Jeżeli nie ma innego wyjścia, po prostu wymyśl całą historię. 3) Naucz się opowiadać historie w ciekawy sposób. Zanim je na kimś wypróbujesz, nagraj samego siebie. Dopracuj opowiadanie historii, tak aby ani w treści, ani w formie ich podania nie znalazło się nic, co może rozdrażnić słuchaczy. Zadbaj o to, aby Twoje historie były wciągającymi i ekscytującymi opowiastkami. 4) Długość historii nie powinna mieć znaczenia, mimo to nie wypowiadaj 100 słów, kiedy wystarczy pięć. Opowiadaj zwięźle, lecz w sposób interesujący, uwzględniając wszystko, co jest Ci potrzebne. Jeżeli to koniecznie, powtórz wybrane kwestie o kluczowym znaczeniu. Kiedy już wybrałeś pięć historii, podziel każdą z nich punktem zwrotnym — chwilą, w której będziesz mógł urwać wątek, a która jednak nie zdradzi zakończenia.

Krok 4. Rozpoczęcie pierwszej historii Teraz nasuwa się podchwytliwe pytanie: jak sprawić, by ludzie chcieli Cię słuchać? Trudno jest radzić, co dokładnie należy zrobić, ponieważ każda sytuacja jest odmienna. Twoje zadanie jest najłatwiejsze wtedy, gdy po prostu sprawujesz kontrolę nad otoczeniem; np. kiedy jesteś trenerem prowadzącym szkolenie albo ojcem, który kładzie dzieci do łóżka. Metodę zagnieżdżonych pętli możesz także stosować na spotkaniach biznesowych, podczas których zachodzi na ogół szereg interakcji między Tobą a słuchaczem. Pamiętaj jednak, że musisz pozwolić drugiej stronie od czasu do czasu dojść do głosu. Osobiście zawsze wprowadzam początek pierwszej historii, mówiąc: „Wiesz co, muszę ci coś powiedzieć — coś, co właśnie mi się nasunęło, a co odzwierciedla prawie dokładnie to, co powiedziałeś…”. Inna propozycja brzmi: „Pozwól, że opowiem ci pewną historię…” albo jeszcze lepiej: „Czy opowiadałem ci już kiedyś o tym, jak skakałem z mostu?…”. Pierwsze zdanie ma kluczowe znaczenie, ponieważ służy wciągnięciu słuchacza w historię. W im większym stopniu świadomy umysł drugiej osoby będzie zajęty ciekawymi opowieściami, tym skuteczniej przyciągniesz i utrzymasz jej uwagę.

Krok 5. Dodanie kolejnych historii i otwarcie następnych pętli Dobrym (a nawet bardzo dobrym) pomysłem jest zapamiętanie kolejności, w jakiej opowiada się historie. Sam robię to za pomocą palców prawej ręki — do każdego z nich „przyczepiam” jedną opowiastkę. Zaczynam od kciuka, a w wyobraźni przedstawiam sobie słowo kluczowe „przyczepionej” do niego historii. Biblia NLP

279

Na przykład kiedy w pierwszej historii pojawia się małpa, widzę, jak zwierzę to gryzie mnie w kciuk. Gdy w drugiej historii pojawia się pielucha, widzę jak palcem wskazującym owiniętym pieluchą uderzam małpę, która z kolei gryzie mój kciuk. Ten absurdalny obraz niezawodnie przypomni mi kolejność historii. Stosując metodę zagnieżdżonych pętli, opowiadasz pierwszą historię do pewnego momentu, a następnie przerywasz ją za pomocą jakiejś frazy przechodniej i przechodzisz do początku drugiej historii. W tym celu możesz się posłużyć praktycznie czymkolwiek: „I policjant zapytał mnie o mojego wuja, który, jak wiesz, jest stolarzem. Tak przy okazji, nigdy ci o tym nie mówiłem, ale pracowałem u niego przez kilka miesięcy, kiedy miałem siedemnaście lat. Tamtego lata, tuż po moich urodzinach, wuj poczuł się tak źle, że musiałem w rzeczywistości wykonywać całą pracę za niego. W domu pewnego klienta…”. Historia z policjantem pozostaje niedokończona, a zaczyna się epizod z chorym wujem stolarzem. Kiedy docierasz do piątej historii, nadchodzi czas na kolejny krok.

Krok 6. Zagnieżdżenie sugestii w piątej historii Tutaj tkwi sedno sprawy. Opowiadasz piątą historię od początku do końca, lecz w jej połowie, tuż po punkcie zwrotnym, podsuwasz kilka sugestii. Jest to tak proste, że nie uwierzysz — dopóki nie spróbujesz. „No i jak myślisz, jak byś zareagował w takim momencie? Założę się, że nabrałbyś chęci, szczerej chęci, która skłoniłaby cię do tego, żebyś to zrobił. Pewnie odrabiasz zadanie domowe jak najszybciej, jeszcze tego samego dnia, w którym je dostałeś, aby mieć je za sobą — właśnie tak, dokładnie tak samo podszedłem do swojego zadania…” Druga osoba nie zdaje sobie sprawy z tego, co się dzieje. Twoje poprzednie historie już przytłoczyły jej umysł, więc sugestie nie podlegają analizie. Zamknij pętlę piątej historii (zakończ opowiadanie) gładko, tak jakbyś wcale jej nie przerywał.

Krok 7. Zamknięcie wszystkich pętli Nie pozostawiaj umysłu drugiej osoby w zawieszeniu, gdy ten próbuje domknąć poszczególne pętle. Sam je zamknij, oczywiście w odwrotnej kolejności, niż je otwierałeś. Po skończeniu piątej historii czeka Cię droga powrotna do czwartej historii, ponieważ właśnie w jej punkcie zwrotnym zaczęła się piąta historia. Zamykaj pętle, aż skończysz pierwszą historię. Jeśli chcesz wzmocnić efekt dezorientacji w czasie, możesz podrzucić kilka pytań. Po skończeniu pierwszej historii wypowiedz zdanie typu: „A tak przy okazji, wspomniałeś, że interesujesz się XYZ. Opowiedz mi o tym”. (Oczywiście XYZ musi być czymś, o czym dana osoba rzeczywiście Ci opowiedziała, zanim zastosowałeś metodę zagnieżdżonych pętli).

280

Biblia NLP

HISTORIA ILUSTRUJĄCA ZASTOSOWANIE METODY ZAGNIEŻDŻONYCH PĘTLI Oto przykładowa historia, która ilustruje zastosowanie metody zagnieżdżonych pętli. Podczas lektury miej w pamięci, że technika ta działa najskuteczniej, kiedy stosuje się ją w opowiadaniu na głos. Zatem wyobraź sobie, że kieruję do Ciebie następujące słowa: Wiesz, to niesamowite, przez kilka ostatnich dni nikt nie zapytał mnie o tę metodę, a ona jest tak niezwykła, tak skuteczna. Wszyscy ludzie ciągle opowiadają jakieś historie. Jedni robią to naprawdę dobrze, a inni robią to dobrze, ale nie otrzymują pożądanych rezultatów, nie udaje im się wpłynąć na słuchaczy lub też ponoszą klęskę w obu przypadkach… No i widzisz, teraz, gdy kieruję do Ciebie te słowa, przypomina mi się pierwszy raz, kiedy przeczytałem pewną powieść, która wywarła na mnie głęboki wpływ. Nie wiem, czy kiedyś o niej słyszałeś ani czy ją znasz — to Buszujący w zbożu. Jest to naprawdę piękna historia, która oddziałuje na czytelnika na wiele różnych sposobów. Mnie poruszyła na dwa sposoby, dokładnie tak, jak się spodziewałem — ale na tym nie koniec. Po pierwsze, zacząłem zauważać wokół siebie ludzi, którzy zachowują się dokładnie tak jak to dziecko z tej historii… Tylko kto ją napisał… Poczekaj, pozwól mi pobudzić moje neurony… Kto ją napisał? Chyba J.D. Salinger. Ciekawe, co to jest „J.D.”: jakiś skrót, a może imię? Tak czy inaczej, jak mówię, przeczytałem w życiu całkiem sporo powieści. Jedne były dobre, inne nie. Mogłoby się wydawać, że dobra powieść musi mieć tylko dobrą fabułę — ale tak nie jest. A przynajmniej ja tak uważam, bo, widzisz, moim zdaniem każda historia powinna być sprawdzianem naszych przekonań — wszystko jedno jakich: czy tych, w które głęboko wierzymy, czy tych, które wyznajemy tylko przez chwilę — dla mnie liczy się to, że zostaje im rzucone wyzwanie. W przeciwnym razie jaki sens miałoby wydawanie 40 złotych na książkę, która liczy 300 czy 400 stron (ile stron może teraz mieć przeciętna książka?). Przecież ona nie ma nic wspólnego z rzeczywistością… Tak jak podświadomość nie ma nic wspólnego z rzeczywistością. To jest fikcja, o czym pewnie wiesz, ale pozwól, że powiem Ci, co o tym myślę. Uważam, że podświadomość to bajka, no bo nikt nie potrafi wskazać, gdzie dokładnie w naszym mózgu ani nawet w układzie nerwowym, który obejmuje przecież całe nasze ciało, no wiesz, nie potrafi wskazać, gdzie ona jest. Czy możesz dotknąć swojego nosa palcem prawej ręki i powiedzieć mi, czy tam jest podświadomość? A może znajduje się w brwiach? Szyi? Plecach? Żołądku? Trzustce? Na dłoni? „Tu sroczka kaszkę warzyła…” Moja babka droczyła się ze mną w ten sposób, kiedy byłem już dość duży (szczerze mówiąc, miałem 22 lata). Ciągle mi powtarzała, że za mało jem, chociaż widywaliśmy się może raz w tygodniu. Była wspaniałą kobietą. Nawet jako mocno starsza pani opowiadała dowcipy, i to pikantne! Zadziwiające, jakie to jest śmieszne, kiedy własna babcia opowiada takie Biblia NLP

281

dowcipy… Zresztą to jest nie tylko zabawne, ale też kojarzy się z młodością, wdzięcznością i spokojem… A teraz pomnóż to jeszcze przez dwa, kiedy babka opowiada niesamowicie zabawne dowcipy. Tak czy inaczej, brakuje mi jej. Więc powiedziałem już, że podświadomość nie ma nic wspólnego z rzeczywistością, no wiesz, po prostu nic. Nie można jej wskazać. Nie można jej włożyć do beczki… (stary, dobry metamodel spiskowania). To nominalizacja… Tak naprawdę podświadomość to proces, albo i więcej — to zespół procesów, które się na nią składają. Innymi słowy, wszystkie procesy, które zachodzą w Twoim układzie nerwowym, a których nie jesteś świadomy w tym konkretnie momencie, ponieważ kiedy czytasz ten tekst, w tym samym czasie nie zwracasz uwagi na szereg innych rzeczy — ponieważ wiesz, że kiedy czytasz ten tekst, musisz najpierw pozwolić oczom zobaczyć litery i ułożyć je w słowa, które ja wcześniej napisałem, a następnie pozwolić swojemu głosowi wewnętrznemu przekształcić je w słyszalną rozmowę, która toczy się gdzieś w Twoim umyśle. To już świadomość. A gdybyś oprócz tego jeszcze zauważał to, że mrugasz, to, że Twój oddech staje się coraz głębszy, i swojego przyjaciela — okaże się, że nie zostanie Ci zbyt wiele świadomych możliwości… Dlatego to wszystko znajduje się „pod” świadomością. Nie zwracasz raczej uwagi na to, co dzieje się poza obszarem Twojej skupionej uwagi, kiedy czytasz moje słowa i starasz się je zrozumieć, dlatego jak sądzę, zapewne ważne jest dla nas, aby starannie przesiewać naszą listę lektur. Czytaj tylko te opowiadania i powieści, które warto przeczytać. Czytaj to, co stanowi wyzwanie dla Twoich przekonań. No i znowu to powiedziałem, prawda? Wyzywanie… Czytaj opowiadania i powieści, które pobudzają do myślenia o tym, czy sposób, w jaki interpretujesz rzeczywistość, jest faktycznie rzeczywistością. Harry Potter przysłużył się w ten sposób wielu dzieciom. A Jerome David Salinger zrobił dokładnie to samo w Buszującym w zbożu. O, tak, właśnie o to chodziło. „J.D.” oznacza „Jerome David”. Ach, przypomniałem sobie. No, dobrze. I teraz… Napisał wiele książek, ale właśnie ta przykuła moją uwagę. Buszujący w zbożu to wspaniała powieść, naprawdę, przeczytaj ją, jeśli tylko możesz. Wciąż pamiętam głównego bohatera, Holdena Caulfielda, siedemnastolatka, który opowiada tę całą historię. Chłopiec głęboko przeżywa przejście z dzieciństwa w dorosłość. Skłonił mnie do myślenia nad wieloma sprawami, wiesz… Co ciekawe, nie każdy czyta historie i nie każdy, kto czyta historie, czyta te właściwe. A nawet ci, którzy piszą opowiadania i powieści, zastanawiają się, dlaczego ich dzieła są czytane rzadziej niż tych, którzy piszą z pozoru jeszcze mniej ciekawe książki… Tymczasem dzieje się tak, ponieważ język tych drugich skuteczniej wpływa na ludzi. A moim celem w tym tekście, który czytasz, było pokazanie jednej z wielu metod wywierania wpływu na innych za pomocą kilku historii w postaci zagnieżdżonych pętli. Mogę tylko przypuszczać, że dostrzegasz skuteczność i moc łatwej do opanowania oraz zastosowania metody. Prawda?

282

Biblia NLP

INTONACJA Kolejną co do ważności, po określeniu właściwego celu, jest umiejętność rozpoznania, kiedy pociągnąć za spust. — David Letterman Oto największy sekret perswazji: intonacja. Jest to technika, której nikt nie potrafi dostrzec, ponieważ ukrywa się ona za zwyczajnym sposobem prowadzenia rozmowy. W NLP wyróżnia się trzy rodzaje intonacji.

Pytanie Kiedy zadajesz pytanie, intonacja końca zdania zazwyczaj się podnosi. Wypowiedz głośno dowolne pytanie, a zauważysz, że całe zdanie charakteryzuje się jednostajną intonacją, ale pod koniec, tuż przy znaku zapytania, miewa na ogół intonację rosnącą.

Stwierdzenie Kiedy jednak wypowiadasz stwierdzenie, całe zdanie ma zazwyczaj taką samą intonację. Tu i ówdzie nieco się ona podnosi lub trochę opada, lecz zdanie takie łatwo jest odróżnić od pytania czy polecenia. Jeżeli chcesz działać perswazją, możesz rozpocząć samymi stwierdzeniami, aby później dopiero przejść do pytań i poleceń.

Polecenie Największy błąd, jaki ludzie popełniają, kiedy chcą nakłonić do czegoś drugą osobę, to wydawanie polecenia w tonie nieznoszącym sprzeciwu. Takie podejście jest niewłaściwe po prostu dlatego, że nikt nie lubi, kiedy mówi mu się, co ma robić! Kiedy formułujesz polecenie, intonacja na końcu zdania zazwyczaj opada. Aby było ono skuteczne, używaj „grzecznych” form hipnotycznych, np. „Chciałbym cię prosić (zwykła intonacja) o złożenie tutaj podpisu (obniżenie głosu)”.

METODA UKRYTYCH POLECEŃ (I) Planując reklamę, planuj sprzedaż. — Leo Burnett Autorem tej techniki jest Milton H. Erickson; została ona ujęta w formie wzorca przez Richarda Bandlera i Johna Grindera. Biblia NLP

283

Podobnie jak w przypadku opisanej wcześniej metody analogicznego oznaczania ukryte polecenia to mniejsze komunikaty wstawione do większych. Zwykle wyróżnia się je właśnie za pomocą analogicznego oznaczania. Niniejszy wzorzec oraz kolejny — metoda ukrytych poleceń (II) — poszerzają możliwości ćwiczenia tego aspektu komunikacji. Przykładami sposobów umieszczania ukrytego polecenia w komunikacie są cytat i pytanie. Poniżej znajduje się kilka przykładów ukrytych poleceń oznaczonych w tekście tzw. cudzysłowem niemieckim: • „Ktoś mi kiedyś powiedział: »Twoja ręka zaczyna się unosić, a ty wcale tego nie zauważasz«”. • „Znam człowieka, który naprawdę rozumiał, że »możesz być szczęśliwy«, jeśli tylko »postarasz się o to«”. • „Powiedziałem osobie, która jako ostatnia siedziała na tym krześle: »Weź głęboki oddech i zaśnij«”. Za pomocą analogicznego oznaczania można wyróżnić polecenie ukryte w zdaniu, które zdaje się zawierać coś przeciwnego niż polecenie; np. „Nie musisz »zamykać oczu ani brać głębokiego oddechu«”.

Krok 1. Wybór sytuacji, do której chcesz zastosować ukryte polecenia Wybierz typową sytuację, w której chcesz się skuteczniej komunikować i w której technika prymowania lub ukryte polecenia mogą się okazać pomocne.

Krok 2. Opracowanie treści, która zostanie zakomunikowana Zapisz to, co chciałbyś zakomunikować, a co mogłoby wywołać w drugiej osobie niepotrzebną postawę obronną. Gromadź komunikaty tak długo, aż uzyskasz kilka, o których możesz powiedzieć, że mogą zostać przekształcone na ukryte polecenia. Pamiętaj, aby Twoje podejście było etyczne. Nie wolno Ci próbować manipulować drugą osobą, zwłaszcza w sposób, który nie leży w jej najlepiej pojętym interesie.

Krok 3. Przygotowanie komunikatów Stwórz zdania, które mogłyby stać się naturalnie brzmiącymi elementami Twojej rozmowy z daną osobą, a które zawierają ukryte polecenia. Pamiętaj, ukryte polecenia są zazwyczaj bardzo krótkimi zdaniami lub fragmentami zdań, które przekazują to, co chcesz. (Jeśli to konieczne, powtórz materiał na temat wykorzystywania analogicznego oznaczania przez Miltona H. Ericksona).

Krok 4. Ćwiczenie Zanim przejdziesz do praktyki, przećwicz przekazywanie opracowanych komunikatów. Wypróbuj je, wykorzystując różne ukryte polecenia. Dodaj ana-

284

Biblia NLP

logiczne oznaczanie (patrz: s. 271), tj. modulację głosu, zmianę jego tempa czy tonu, a także mowę ciała.

Krok 5. Zastosowanie Kiedy uznasz, że potrafisz zrealizować swój zamiar w sposób maksymalnie naturalny, zastosuj metodę w praktyce.

Krok 6. Ocena rezultatów Zwróć uwagę na sposób reagowania danej osoby. Czy zauważyłeś jakiekolwiek krępujące momenty lub zakłopotane spojrzenia? Czy dana osoba zareagowała w jakiś sposób, który świadczyłby o tym, że Twój zabieg był pomocny?

Krok 7. Ćwiczenie i doskonalenie stosowania metody ukrytych poleceń Praktykuj i doskonal swoje umiejętności wykorzystywania metody ukrytych poleceń tak długo, aż będziesz w stanie robić to bez uprzedniego przygotowania. Wielu ludzi odkrywa, że stosuje tę technikę, choć wcale nie zdaje sobie z tego sprawy.

METODA UKRYTYCH POLECEŃ (II) — WERSJA ZAAWANSOWANA Nie ma dwóch takich samych osób […]. Nie ma dwóch takich osób, które rozumieją to samo zdanie w ten sam sposób […]. Dlatego w relacjach z ludźmi staraj się nie dopasowywać ich do tego, jacy twoim zdaniem powinni być. — Milton H. Erickson Autorem tej techniki jest Milton H. Erickson; została ona ujęta w formie wzorca przez Richarda Bandlera i Johna Grindera. Wzorzec ten przedstawia bardziej zaawansowany sposób wykorzystywania ukrytych poleceń, który wykracza poza opisane wcześniej metody analogicznego oznaczania oraz ukrytych poleceń (I). Niniejsza technika polega na ukrywaniu poleceń w wybranych segmentach, które są rozmieszczone w pewnych odstępach od siebie w dłuższym fragmencie danego komunikatu. Podstawę dla niniejszego wzorca stanowi analogiczne oznaczanie rozumiane raczej jako podprogowa wskazówka niż jako prostsza wersja metody ukrytych poleceń. Biblia NLP

285

Podświadomy umysł łączy w całość elementy ukrytego polecenia i odbiera określony komunikat — zwłaszcza wtedy, gdy słuchacz znajduje się w stanie podatności na sugestie. Oto przykład: „Możesz »zaufać twojemu podświadomemu umysłowi« i mieć pewność, że nigdy nie będzie musiał »ujawniać twojemu świadomemu umysłowi« niczego, o czym nie chcesz, abym wiedział, »w tej chwili«. Ten niewygodny przypadek, który twoim zdaniem rujnuje twoje życie, jest częścią twojej przeszłości. Możesz »wrócić w przyszłym tygodniu« i »opowiedzieć o wszystkim, co chcesz, spokojnie i swobodnie«”. Zwróć uwagę, że możesz złożyć w pewną całość słowa, które wywierają najsilniejszy wpływ i odnoszą się do danego stanu, oraz w ten sposób sprawdzić, jakiego rodzaju prymowanie tutaj zachodzi. W powyższym przykładzie masz więc: zaufać, mieć pewność, ujawniać, niczego, w tej chwili, do przeszłości, wszystkim, chcesz, spokojnie i swobodnie. Ponadto we wspomnianej całości w centrum stoi konkretne „ja”: możesz, twojemu, chcesz, twoim, twojej, możesz, chcesz. W celu wywołania stanu świadomości wewnętrznej zastosowano podwójną negację oraz wyrażenie, które wiąże się z poczuciem natychmiastowości: nigdy nie będzie musiał ujawniać, niczego, o czym nie chcesz, w tej chwili. Nastąpiła także manipulacja czasem i osobistą siłą poprzez koniugację oraz sugestię istnienia alternatywy, aby zastąpić przyszłym tygodniem to, co jest częścią przeszłości. Zostaje również podważone rozumienie przez daną osobę jej problemu: „[niewygodny przypadek], który twoim zdaniem rujnuje twoje życie, jest częścią twojej przeszłości […] w przyszłym tygodniu […] o wszystkim […] spokojnie i bezpośrednio”. Możesz wykorzystać metamodele jako filtry, aby pomóc sobie podczas burzy mózgów, kiedy będziesz tworzyć jeszcze subtelniejsze ukryte polecenia (jak te, które przedstawiliśmy wyżej), a także aby przeanalizować pracę takich mistrzów jak Milton H. Erickson i uczyć się od nich. (Możesz, wykorzystać, pomóc sobie, będziesz tworzyć, przeanalizować, uczyć się od, mistrzów). Oprócz przypadków celowego wykorzystania negacji zwyczajna zmiana ramy na taką, którą tworzą wyłącznie pozytywne stwierdzenia, stanowi doskonały sposób, aby wejść w sposób myślenia sprzyjający tworzeniu ukrytych poleceń — ponieważ zmusza Cię to do zauważania wszystkich składników swojego tekstu, które dotąd traktowałeś jako oczywiste. (Celowo, zmiana, stwierdzeń, doskonały, tworzeniu, traktowałeś). Subtelne ukrywanie komunikatów przynależy raczej do obszaru prymowania niż rzeczywistego wydawania poleceń.

Krok 1. Wybór sytuacji, do której chcesz zastosować ukryte polecenia (Jeśli chcesz, możesz wykorzystać materiał z poprzedniego wzorca ukrytych poleceń, aby szybko przejść przez kroki 1., 2., a nawet 3.). Wybierz typową sytuację, w której chcesz się skuteczniej komunikować i w której technika prymowania lub ukryte polecenia mogą się okazać pomocne.

286

Biblia NLP

Krok 2. Ustalenie przekazywanej treści Zapisz to, co chciałbyś zakomunikować, a co mogłoby wywołać w drugiej osobie niepotrzebną postawę obronną. Gromadź komunikaty tak długo, aż uzyskasz kilka, o których możesz powiedzieć, że mogą zostać przekształcone na ukryte polecenia. Pamiętaj, aby Twoje podejście było etyczne. Nie wolno Ci próbować manipulować drugą osobą, zwłaszcza w sposób, który nie leży w jej najlepiej pojętym interesie.

Krok 3. Przygotowanie komunikatów Stwórz zdania, które mogłyby stać się naturalnie brzmiącymi elementami Twojej rozmowy z daną osobą, a które zawierają ukryte polecenia. Pamiętaj, że musisz podzielić polecenia na mniejsze fragmenty, które umieścisz w kilku różnych częściach swojej wypowiedzi. Musisz uwzględnić analogiczne oznaczanie, tj. modulację głosu, zmianę jego tempa czy tonu, a także mowę ciała, aby podświadomy umysł mógł połączyć fragmenty w całość.

Krok 4. Ćwiczenie Zanim przejdziesz do praktyki, przećwicz przekazywanie opracowanych komunikatów.

Krok 5. Zastosowanie Kiedy uznasz, że potrafisz zrealizować swój zamiar w sposób maksymalnie naturalny, zastosuj metodę w praktyce.

Krok 6. Ocena rezultatów Zwróć uwagę na sposób reagowania danej osoby. Czy zauważyłeś jakiekolwiek krępujące momenty lub zakłopotane spojrzenia? Czy dana osoba zareagowała w jakiś sposób, który świadczyłby o tym, że Twój zabieg był pomocny?

Krok 7. Ćwiczenie i doskonalenie stosowania metody ukrytych poleceń Praktykuj i doskonal swoje umiejętności wykorzystywania metody ukrytych poleceń tak długo, aż będziesz w stanie robić to bez uprzedniego przygotowania. Wielu ludzi odkrywa, że stosuje tę technikę, choć wcale nie zdaje sobie z tego sprawy.

Biblia NLP

287

RAMA ZGODY Wychodzę z założenia, że główne zadanie przywództwa polega na tym, aby tworzyć jeszcze więcej liderów, a nie naśladowców. — Ralph Nader Problem długotrwałej różnicy zdań czy przeciągającego się konfliktu między dwiema osobami można często rozwiązać dzięki przeniesieniu dyskusji na wyższy poziom logiczny (patrz: dodatek C). W tym wzorcu wykorzystuje się poziomy logiczne, aby ułatwiać osiągnięcie porozumienia; przydaje się on podczas mediacji, a także w pracy z grupami.

Krok 1. Pozyskanie informacji na temat metamodelu Poniższe podpunkty pomogą Ci stworzyć metamodel postaw wszystkich stron konfliktu oraz pozyskać informacje potrzebne do dopasowywania i do nawiązania dobrego kontaktu — metody te będą Ci potrzebne jako wiarygodnemu agentowi zmiany. a. Poproś każdą osobę, aby sprowadziła własne argumenty do celu, który pragnie osiągnąć. b. Poproś także o podanie konkretnych wartości i przekonań, które leżą u podstaw celu. c. Zapytaj każdą osobę, co jest dla niej najważniejsze i najcenniejsze we wskazanych wartościach i przekonaniach. d. Postaw dodatkowe pytania, które pomogą stworzyć poprawnie sformułowany metamodel.

Krok 2. Zidentyfikowanie elementów wyższych poziomów logicznych w argumentach i pokazanie tego; próba wypracowania na tej podstawie rozwiązania problemu a. Zwróć uwagę na te elementy, które są wspólne dla podanych argumentów, oraz zidentyfikuj, które z nich pojawiają się na wyższych poziomach logicznych (patrz: dodatek C). b. Określ postawy stron konfliktu w kategoriach ich argumentów wyższych poziomów. c. Sprawdź, czy Ty lub pozostałe strony konfliktu potraficie zaproponować rozwiązanie, na które wszyscy się zgodzą.

288

Biblia NLP

Krok 3. Jeżeli krok 2. nie jest możliwy do wykonania — wzbudzenie bardziej produktywnego stanu i przejście do motywów wyższego poziomu Jeżeli jest jeszcze za wcześnie na porozumienie, weź pod uwagę następujące kwestie. Po pierwsze, na im wyższy poziom porozumienia zwróciłeś uwagę stronom konfliktu, tym mniejsza wyda się im różnica zdań. Po drugie, im bardziej podkreślasz dojrzałość i mądrość porozumienia, tym lepszy przygotowujesz grunt dla stanu dojrzałości i mądrości — a więc i tym mocniej prymujesz ten stan, z którego strony konfliktu będą mogły skorzystać w celu rozwiązania problemu. Pomóż im wypracować możliwe rozwiązania poprzez wykorzystywanie zasobów. Odwołaj się do tego, co łączy na poziomie wyższym niż ten, do którego się odwoływałeś w kroku 2.

Krok 4. Uzyskanie jasnych opisów wyższych celów od stron konfliktu Niech wszystkie strony konfliktu powiedzą o swoich metacelach, czyli celach wyższego poziomu niż wskazane dotąd. Proces ten został zapoczątkowany w kroku 1., ale nie przełożył się na szczegółowe cele.

Krok 5. Potwierdzenie porozumienia istniejącego na wyższych poziomach; stworzenie sfery konfirmacji; powtórna próba rozstrzygnięcia konfliktu Wprowadź strony konfliktu w sferę konfirmacji, aby potwierdzały istnienie porozumienia na wyższych poziomach. Jeżeli jest to możliwe, poszukaj konkretnych elementów porozumienia, które pomogą rozstrzygnąć konflikt.

Krok 6. Kontynuacja Kiedy osiągniecie porozumienie, pójdźcie krok dalej, aby sprawdzić jego trwałość. Możesz wspólnie ze stronami konfliktu wyznaczyć w tym celu linię czasu.

Biblia NLP

289

KIEROWANIE PROCESEM POSZUKIWAŃ TRANSDERYWACYJNYCH Znaczy się… w tych naszych czasach… kiedy istnienie zależności między seksem a ciążą zostało udowodnione… — Homer Simpson Proces poszukiwań transderywacyjnych stanowi naturalne zjawisko, które łatwo zaobserwować u dzieci, kiedy się bawią lub uczą; bardzo dobrze widać je również u dorosłych, gdy medytują lub pogrążają się w marzeniach. Kierowanie procesem poszukiwań transderywacyjnych jest stosunkowo proste w teorii, lecz nieco bardziej skomplikowane w praktyce. Ujmując je w kategoriach perswazji i wywierania wpływu, można powiedzieć, że polega ono na zwiększeniu skali procesu poszukiwań transderywacyjnych u drugiej osoby poprzez zadawanie jej pytań, na które musi odpowiedzieć, „przeszukując” umysł. „Nie potrafię stwierdzić na pewno, jaki jest kolor twoich oczu…” Brązowy. W tym przypadku nie zachodzi proces poszukiwań transderywacyjnych, ponieważ jest to informacja, którą każdy człowiek może z łatwością pozyskać. „Kiedy powiedziała, że cię kocha, w którą stronę skierowała oczy?” — to przykład pytania inicjującego proces poszukiwań transderywacyjnych, ponieważ nikt zazwyczaj nie zwraca uwagi na to, w jakim kierunku wędrują oczy rozmówcy (oczywiście chyba że ktoś się zajmuje NLP). „Przypomnij sobie najbardziej ekscytujące w twoim życiu wydarzenie, które zaszło przynajmniej pięć lat temu” — wymaga głębszych poszukiwań transderywacyjnych, ponieważ nasza pamięć przechowuje istotne doświadczenia z kilku ostatnich lat w kolejności ich ważności. Jeżeli jednak wcześniej poprosisz o poszerzenie ramy czasu, zostanie uwzględniona większa liczba wskazanego rodzaju zdarzeń — zostaną wówczas przeprowadzone naprawdę głębokie poszukiwania w celu udzielenia odpowiedzi. Skąd wiadomo, że ktoś zaczyna proces poszukiwań transderywacyjnych? Przejawy poszukiwań transderywacyjnych są takie same jak w przypadku stanu hipnozy. Aby kogoś zahipnotyzować, nierzadko inicjuje się poszukiwania transderywacyjne, które przebiegają od zewnątrz do wewnątrz. Aby wyprowadzić kogoś ze stanu hipnozy, również wykorzystuje się taki proces, lecz w przeciwnym kierunku, czyli od wewnątrz na zewnątrz, Na końcu służących do tego zdań umieszcza się wskazówki dotyczące fizycznych doznań. Do przejawów zarówno stanu hipnozy, jak i poszukiwań transderywacyjnych na ogół zaliczają się:

290

Biblia NLP

1) Zmiana tempa oddychania — zazwyczaj oddech jest głębszy i wolniejszy. 2) Zmiana odcienia koloru skóry — ogólnie rzecz biorąc (wszak ludzie mają różne kolory skóry), zmiana zachodzi od odcienia ciemniejszego do jaśniejszego lub bardziej błyszczącego. 3) Zmiana wielkości warg — dolna warga zazwyczaj nieco się powiększa; górna warga może unieść się lekko oraz sprawiać wrażenie bardziej suchej. 4) Zmiana ruchów oczu — powieki naturalnie się przymykają albo oczy stają się szkliste bądź też koncentrują się na pewnym punkcie, ale w bardzo wolnym tempie. 5) Mniejsze tempo ruchów ciała, jak w filmie wyświetlanym w zwolnionym tempie. 6) Wolniejsze reakcje na bezpośrednie polecenia — w pewnym przypadku, kiedy powiedziałem: „rusz prawym palcem”, upłynęły cztery minuty, zanim ten ruch nastąpił. 7) Mniejsza wrażliwość na ból — nie sprawdzaj tego, jeżeli dana osoba nie znajduje się w stanie całkowitej hipnozy… ponieważ nigdy nie wiadomo, jak silnego ma brata. Aby wykorzystać omawiane zjawisko w dziedzinie perswazji, należy najpierw rozpoznać, czy dana osoba w określonym momencie prowadzi poszukiwania transderywacyjne. Jeżeli tak jest, masz łatwe zadanie — po prostu wykorzystaj zdania typu „prawda czy fałsz”: • „Czyż nie jest to prawdą, że…” • „Czy nie zgodziłbyś się z tym, że…” • „Jak często tak naprawdę rozumiesz…” Jeżeli zostaniesz przyłapany na zbyt agresywnej perswazji, wykorzystaj technikę typu „pamiętać, aby zapomnieć”. Nawet osoby oporne wobec poszukiwań transderywacyjnych — te, które bronią swojego umysłu jak drogocennego zamku — nawet one nie są w stanie nadążyć za binarnym kodem zapominania czy prostymi pytaniami inicjującymi poszukiwania transderywacyjne. Praktyczne zastosowania metody kierowania poszukiwaniami transderywacyjnymi są właściwie nieograniczone. Można bowiem kierować tym procesem u każdego oraz w dowolnym czasie i miejscu. Nawiasem mówiąc, dzieci są mniej podatne na tego rodzaju działania. Zachodzący u nich proces poszukiwań transderywacyjnych jest tak szybki, że to Ty możesz mieć trudności z nadążaniem, co może się skończyć tak, że sam ulegniesz wpływowi…

Biblia NLP

291

IDENTYFIKOWANIE HIERARCHII WARTOŚCI Siła i mądrość to wartości, które nie są przeciwstawne. — Bill Clinton Wartości stanowią uczciwą odpowiedź na pytanie: „Co jest dla mnie najważniejsze?”. Wartości definiują i doprecyzowują intuicję czy też poczucie, co jest właściwe, a co nie. Wartości wyznaczają nadrzędny kierunek podejmowania decyzji. Brak znajomości własnych wartości oraz ich hierarchii może się stać przyczyną niemałych kłopotów. Frustracja, destrukcyjne zachowanie, autosabotaż, a nawet przestępstwo — to tylko kilka przejawów prostego, lecz podświadomego problemu, jakim jest niespójność ze swoimi najwyższymi wartościami. Brak znajomości swoich najwyższych wartości lub ich ignorowanie nie prowadzi zawsze za kratki. Przypomnij sobie te sytuacje, w których podejmowanie decyzji okazywało się trudne, oraz te, w których nie wymagało prawie żadnego zastanowienia. Jeśli znasz swoje najwyższe wartości oraz wiesz, co jest dla Ciebie najważniejsze — i w jakiej kolejności — decyzje podejmują się same. Tobie pozostaje tylko wskazać działania i strategie, które są zgodne z Twoimi wartościami. Dzięki temu oczywiście czujesz się wewnętrznie spójny, zadowolony i pewny siebie. Zidentyfikuj wartości, które obecnie wyznajesz, oraz hierarchię, jaką one tworzą.

Krok 1. Wejście w stan odprężenia Podczas pracy nad strukturami wyższego poziomu, takimi jak przekonania czy wartości, zawsze warto się znajdować w stanie odprężenia oraz mieć pozytywne oczekiwania. Nie występują tutaj bowiem żadne silne uczucia negatywne, a przejście przez nagłą burzę emocjonalną może wywołać konflikt oraz utrudnić badanie prawdziwych wartości, jakie wyznajesz. Po kolei. Zrób wszystko, co trzeba, aby odprężyć się i wyciszyć. Jeżeli pracujesz z klientem, wywołaj u niego lekki trans i wykorzystaj wybrany scenariusz relaksacji: odpowiednia będzie relaksacja progresywna, ale pamiętaj o tym, aby obudzić klienta, zanim pójdziesz dalej. Podczas pracy z niniejszym wzorcem klient powinien być całkowicie rozbudzony, a nie znajdować się w stanie hipnozy.

Krok 2. Stworzenie listy wartości poprzez udzielenie odpowiedzi na trzy pytania Trzy pytania, które służą ujawnieniu istniejących wartości, brzmią następująco: • Co jest dla Ciebie najważniejsze?

292

Biblia NLP

• Gdybyś obchodził dzisiaj osiemdziesiąte urodziny oraz świętował je z krewnymi i przyjaciółmi, za jakie słowa o Twoim życiu byłbyś najbardziej wdzięczny gościom? • Jeżeli musiałbyś zrezygnować ze wszystkiego, co masz, lecz mógłbyś zachować jeden element swojego dotychczasowego życia, co by to było? Przeczytaj „Dodatkową radę”, która znajduje się dalej. Znajdziesz tam (bardzo długą) listę często spotykanych wartości. W ten sposób być może pozyskasz kilka pomysłów.

Krok 3. Określenie hierarchii wartości poprzez zestawienie wartości i ich ocenienie W tym kroku weź wszystkie wartości, jakie wybrałeś w poprzednim, oraz ustaw je według hierarchii ważności. Zrób to, biorąc każdą wartość po kolei i zestawiając ją z pozostałymi. Czy „zdrowie” jest dla Ciebie ważniejsze niż „dostatek” (prawdopodobnie tak)? Wtedy „zdrowie” wskakuje na miejsce, które znajduje się wyżej na liście niż „dostatek”. A czy „zdrowie” jest ważniejsze dla Ciebie niż „wiara”? Jeżeli tak, wędruje ono jeszcze wyżej. W ten sposób bierzesz każdą wartość i porównujesz ją z pozostałymi, które znajdują się na Twojej liście. Proces ten wymaga czasu i cierpliwości. Ale kiedy go skończysz, opanuje Cię jedyne w swoim rodzaju uczucie — upragniony spokój wewnętrzny.

Krok 4. Przeprowadzenie sprawdzianu ekologii W wielu naszych wzorcach ostatnim krokiem jest „Sprawdzenie rezultatu”. W tym przypadku wolimy przeprowadzić sprawdzian ekologii, ponieważ tak naprawdę nie ma innego sposobu na weryfikację własnych wartości. Albo uważasz daną wartość za słuszną, albo nie. Twoje aktualne wartości i hierarchia, jaką tworzą, mogą jednak okazać się nieszczególnie przydatne do Twoich bieżących celów. Wartości i ich hierarchia bywają zmienne. Przeprowadź sprawdzian ekologii, zadając takie pytania jak: „Czy jakiekolwiek wyzwania w moim życiu wydają się logiczne teraz, kiedy patrzę na listę?”, „Czy istnieje lepszy sposób organizacji moich wartości, aby pasowały do moich bieżących potrzeb?”.

Dodatkowa rada Oto lista powszechnych wartości życiowych: zdrowie, miłość, wolność, ofiarność, zabawa, kreatywność, rodzina, rozwój, pasja, ostrożność, czułość, spełnienie, zdecydowanie, mądrość, służba, talent, prostota, cnota, niezawodność, przyjaźń, szacunek, determinacja, oryginalność, otwartość, rozważność, długowieczność, przywództwo, bliskość, hojność, elegancja, wiara, wdzięk, entuzjazm, doświadczenie, niepowtarzalność, wytrwałość, Biblia NLP

293

dominacja, przewodzenie, zaangażowanie, bezpieczeństwo, równowaga, piękno, troska, odwaga, zachęta, kondycja fizyczna, zwinność, uczynność, gościnność, mistrzostwo, wpływ, skromność, dobra organizacja, pokój, siła, prywatność, rozsądek, realizm, spokój, współczucie, bezwzględność, zaufanie, młodzieńczość, zadziwienie, punktualność, produktywność, wytrwałość, intuicja, niezależność, prężność, dyscyplina, samorealizacja, urok, pewność, świadomość.

GENERATOR NOWYCH ZACHOWAŃ Jeżeli pragniesz zdobyć jakiś przymiot, zachowuj się tak, jakbyś go już posiadał. — William James Wykształć nowe, bardziej adekwatne do sytuacji zachowanie — spójną, ukierunkowaną na cele strategię. Swoją skuteczność wzorzec ten zawdzięcza potędze części.

Krok 1. Zidentyfikowanie problemu oraz potrzeb tej części, która pomoże go skutecznie rozwiązać W oparciu o wskazany problem wymyśl z drugą osobą tę część, która jest jej potrzebna. Pod pojęciem „części” rozumiemy funkcjonalny zbiór spójnych strategii, np. asertywność. Możecie nazywać daną część ze względu na pełnioną przez nią funkcję, np. część asertywna.

Krok 2. Przywołanie części do odegrania roli; wzbudzenie właściwego stanu oraz zestawu zasobów Wywołaj odpowiedni stan, który będzie wspierał daną część, i wzmocnij łączność danej osoby z konkretnymi zasobami, które będą potrzebne do tego, aby część spełniła swoje zadanie. Doskonała strategia, jaką warto tutaj uwzględnić, polega na poproszeniu danej osoby, aby przypomniała sobie wszystkie sytuacje, w których wyrażała w jakiś sposób wskazaną część, nawet fragmentarycznie. Pamiętaj o tym, że ponowne przeżywanie dawnych sytuacji powinno angażować wszystkie systemy reprezentacji.

294

Biblia NLP

Krok 3. Stworzenie scenek w trzeciej pozycji, w których dana część zostanie wyrażona Poproś daną osobę, aby stworzyła w myślach szczegółowe scenki, w których dojdzie do głosu wskazana część, oraz spojrzała na nie z trzeciej (zdysocjowanej) pozycji percepcyjnej.

Krok 4. Przeprowadzenie sprawdzianu ekologii Upewnij się, czy żadna inna część danej osoby nie sprzeciwia się temu, co pojawia się w scenkach. Pamiętaj, aby pod kątem części, która protestuje, sprawdzić wszystkie systemy reprezentacji. Może to być odpowiedni moment na wykorzystanie sygnałów dawanych palcami, gdy klient jest w transie.

Krok 5. Przetworzenie scenariuszy w celu wyeliminowania jakichkolwiek obiekcji; wzmocnienie motywacji Poproś daną osobę o przetworzenie filmu (zdysocjowanych obrazów mentalnych z kroku 3.), tak aby uwzględniał wszelkie pojawiające się wątpliwości i je rozwiewał. Następnie kieruj ciągle uwagę danej osoby na rosnące poczucie spójności i motywacji.

Krok 6. Realizacja scenariuszy w pierwszej pozycji i zakotwiczenie stanu Poproś daną osobę o przeżycie nowych scenariuszy w pierwszej (zasocjowanej) pozycji percepcyjnej. Niech zakotwiczy stan.

Krok 7. Poinstruowanie podświadomości co do stworzenia bardzo skutecznej części Poinstruuj podświadomość danej osoby, aby wyodrębniła w scenkach zasady i motywy działania oraz skonstruowała część, do której w razie potrzeby będzie miała dostęp. W ten sposób podświadomość zostaje poinstruowana co do zbudowania bardzo skutecznej, wydajnej, pojętnej i eleganckiej części oraz do przekazania jej narzędzi i do zezwolenia jej na płynne wykonanie wyznaczonego zadania.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu i udoskonalenie części Poproś daną osobę, aby w sytuacjach, które wydarzą się w przyszłości i w których będzie potrzebna dana część, zwracała uwagę na wszelkie oznaki zmian na lepsze — w szczególności na sposoby, w jakie wyraża daną część. Zanotuj wszelkie sposoby, w jakie można wzmocnić daną część i ją udoskonalić w przyszłości poprzez ten proces lub inne odpowiednie wzorce. Biblia NLP

295

Dodatkowa rada Pracując nad generowaniem nowego zachowania, wykorzystuj te części, które są naturalne dla danej osoby. Jeżeli ktoś jest bardzo nieśmiały i odczuwa lęk społeczny, lepiej nie zaczynać pracy nad zmianą od generowania towarzyskiej części. Wywoła to tylko niepotrzebne poczucie niepokoju oraz wewnętrzne konflikty. W takim przypadku najlepiej jest najpierw wykorzystać wzorce służące zmianie zachowań, np. Swish Pattern lub kotwiczenie; dopiero potem, kiedy dana osoba będzie miała neutralne odczucia względem sytuacji towarzyskich, można zacząć pracować nad generowaniem towarzyskiej części. Ponadto nie myl technik generowania zachowań z umiejętnościami uczenia się. Teraz staramy się wzmacniać naturalne zdolności, a nie tworzymy zupełnie nowych od zera. Za pomocą omawianej tu techniki nie nauczysz nikogo lepiej grać w tenisa, ale możesz z pewnością pomóc komuś stać się bardziej asertywną i bardziej pewną siebie osobą, kiedy wychodzi na kort (czy gdziekolwiek indziej, gdzie cechy te mają znaczenie). Z kolei umiejętności uczenia się wymagają uruchomienia pełnego procesu modelowania.

AKTYWNE ŚNIENIE Czasami trzeba wszystko rzucić — oczyścić siebie. Jeżeli jesteś nieszczęśliwy z jakiegokolwiek powodu […]. Jeżeli cokolwiek cię przygnębia, pozbądź się tego. Wtedy odkryjesz, że kiedy jesteś wolny, ujawnia się twoja prawdziwa kreatywność, twoje prawdziwe „ja”. — Tina Turner Gromadź pomysły, odpowiedzi, rozwiązania oraz informacje poprzez aktywne śnienie. Wzorzec ten czerpie z potęgi śnienia i snucia marzeń, która wzmacnia naszą kreatywność; zaczyna się od wskazania ogólnej intencji, a następnie przechodzi do wywołania konkretnego stanu, który pozwala kontrolować cały proces.

Krok 1. Wskazanie intencji oraz umieszczenie jej w biernej przestrzeni mentalnej Wymyśl intencję uzyskania pomysłu, odpowiedzi, decyzji lub rozwiązania problemu; niech będzie ona bardzo ogólna. Na przykład jeśli chcesz rozwiązać

296

Biblia NLP

problem, nie wyszczególniaj warunków, które pozwolą Ci zakwalifikować coś jako rozwiązanie.

Krok 2. Dotarcie do stanu świadomości zewnętrznej „niewiedzy” podczas spaceru Idź na dziesięciominutowy spacer i skoncentruj się na tym, co widzisz na zewnątrz. Skup się na otaczających Cię dźwiękach, aby wyciszyć dialog wewnętrzny. Wzmocnij stan odprężenia i na chwilę odsuń na bok wszystkie zmartwienia.

Krok 3. Dostrzeżenie tego, co pojawia się na pierwszym planie Podczas spaceru dostrzegaj to, na czym spontanicznie się koncentrujesz i co automatycznie przyciąga Twoją uwagę, w dowolnym systemie reprezentacji.

Krok 4. Zajęcie drugiej pozycji percepcyjnej Bierz pod uwagę poszczególne elementy, które przykuwają Twoją uwagę, i w drugiej pozycji percepcyjnej doświadczaj ich po kolei, identyfikując się z nimi. Jak by to było być tym czymś? Bez względu na to, czy jest to drzewo, wiatr, czy skała, zwróć uwagę na poszczególne atrybuty, jakbyś sam je posiadał. Przeanalizuj m.in. odczucie upływającego czasu, swoją perspektywę i wysokość, a także wpływ różnych czynników na Ciebie.

Krok 5. Przyjrzenie się efektom z metapozycji Zajmij metapozycję, z której przyjrzysz się wszystkim informacjom, jakie zebrałeś w drugiej pozycji percepcyjnej na temat wybranych elementów. Przypomnij sobie intencję, którą wskazałeś w kroku 1. Przyjmij nowe informacje, zrozumienie i doświadczenia w kontekście pierwotnej intencji. Zaufaj podświadomemu umysłowi i daj mu trochę czasu na to, aby wszystko przetworzył oraz uczynił nowe spostrzeżenia.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu W ciągu kilku najbliższych dni pytaj samego siebie, czy cokolwiek zmienia się odnośnie do Twojej intencji, którą wskazałeś w kroku 1. Kiedy Twoje wysiłki przyniosą pożądane rezultaty, wypróbuj niniejszy wzorzec także w odniesieniu do innych kwestii.

Biblia NLP

297

RADZENIE SOBIE Z EMOCJONALNYM CIERPIENIEM Wielu z nas przez całe życie ucieka od poczucia, które wyrasta z fałszywego przekonania, że nie potrafimy znieść cierpienia. Tymczasem wszyscy znosicie cierpienie. Wciąż jednak nie potraficie poczuć tego, czym jesteście poza cierpieniem. — św. Bartłomiej Pokonaj problem nazbyt emocjonalnych reakcji, aby odzyskać kontrolę, obiektywizm i panowanie nad sobą. Strategia ta jest również znana pod nazwą „emo-wzorzec”; szczególnie przydaje się bardzo emocjonalnym osobom, których reakcje bywają nieproporcjonalne lub nieadekwatne do kontekstu. O skuteczności niniejszej techniki decydują submodalności i analiza kontrastywna.

Krok 1. Wskazanie sytuacji, w której pojawia się nadmiernie emocjonalna reakcja; zidentyfikowanie kluczowych submodalności kinestetycznych Wskaż sytuację, w której reagujesz emocjonalnie, co powoduje, że odpowiadasz zbyt gwałtownie lub za słabo, tracisz dystans, doznajesz emocjonalnego cierpienia (np. silnego lęku) lub tracisz panowanie nad sobą. Zasocjuj się z tym doświadczeniem. Zwróć uwagę na to, które submodalności kinestetyczne są związane z Twoją reakcją. Być może zauważysz np. ucisk w ciele lub wzrost ciśnienia krwi, gorąco lub zimno, napięcie lub przygnębienie.

Krok 2. Odnalezienie najistotniejszych różnic między submodalnościami danego stanu i stanu podobnego, który jest pozytywny Pomyśl o takim stanie, który wykazuje pewne podobieństwo do reakcji emocjonalnej, nad którą pracujesz, musi on jednak być pozytywny. Na przykład pobudzenie jest podobne do niepokoju, ale może mieć pozytywny charakter. Konstruktywna motywacja i pasja, które mobilizują do osiągania dobrych wyników, mogą przypominać w pewien sposób zazdrość, ale mieć jednocześnie pozytywny charakter. Poczuj submodalności kinestetyczne pozytywnego stanu. Podpowiedź: nie musisz wymyślać pozytywnej sytuacji, aby wywołać pozytywny stan. Najważniejsze jest to, jakie podobieństwa łączą pozytywny stan ze stanem problematycznym.

298

Biblia NLP

Kiedy jednak pomyślisz o pozytywnym stanie, może Ci on pomóc przypomnieć sobie przynajmniej jedną sytuację, w której go doświadczasz — abyś mógł zasocjować się z nią i przeanalizować submodalności kinestetyczne, które jej dotyczą.

Krok 3. Zidentyfikowanie kluczowej submodalności, która łączy oba stany Przeanalizuj wszystkie submodalności, których doświadczyłeś w obu stanach. Zwróć uwagę na to, jaka submodalność najsilniej łączy oba stany — która je najbardziej do siebie upodabnia. Nazwiemy ją kluczową submodalnością. Kiedy przemieszczasz się między dwoma różnymi stanami, submodalność ta właściwie się nie zmienia.

Krok 4. Powtórzenie całego procesu dla wzrokowego i słuchowego systemu reprezentacji Wykonaj niniejszy wzorzec kolejno dla wzrokowego i słuchowego systemu reprezentacji. Uwzględnij te same reakcje, które wykorzystywałeś we wcześniejszych krokach.

WZORZEC JEDNOŚCI Wszystko ma swój czas, i jest wyznaczona godzina na wszystkie sprawy pod niebem: Jest czas rodzenia i czas umierania, czas sadzenia i czas wyrywania tego, co zasadzono, czas zabijania i czas leczenia, czasu burzenia i czas budowania, czas płaczu i czas śmiechu, czas zawodzenia i czas pląsów, czas rzucania kamieni i czas ich zbierania, czas pieszczot cielesnych i czas wstrzymywania się od nich, czas szukania i czas tracenia, czas zachowania i czas wyrzucania, czas rozdzierania i czas zszywania, czas milczenia i czas mówienia, czas miłowania i czas nienawiści, czas wojny i czas pokoju. — Księga Koheleta 3, 1 – 8 Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Odczuwaj symptomy w całkowicie nowy sposób. Wejdź w nowy stan dobrego samopoczucia dzięki uzdrawiającym mocom Twojego ciała i umysłu. Niniejszy wzorzec wymaga zaawansowanych umiejętności. Jeżeli chcesz go Biblia NLP

299

wypróbować na samym sobie, sugeruję, abyś poprosił bliskiego przyjaciela albo kompetentnego praktyka NLP o przeprowadzenie Cię przez ten proces.

Krok 1. Wejście w kontemplacyjny lub uduchowiony stan Krok 2. Wyobrażenie sobie w trzeciej pozycji doświadczenia idealnego stanu zdrowia Wyobraź sobie, że Twoje ciało jest całkowicie zdrowe, myślisz trzeźwo oraz odczuwasz równowagę emocjonalną i siłę fizyczną. Spójrz na siebie w tym stanie z trzeciej pozycji percepcyjnej.

Krok 3. Obserwowanie symptomów oraz związanych z nimi odczuć i ocen Skup się na symptomach wspomnianego stanu i zaobserwuj, gdzie dokładnie w Twoim ciele odczuwasz ich obecność. Zwróć uwagę na to, jakie doznania emocjonalne towarzyszą tej świadomości. Zidentyfikuj uczucia i opinie.

Krok 4. Całkowite wejście w świadomość symptomów; przelanie odczuć i reprezentacji do lewej ręki; stworzenie obrazu Podnieś swoją świadomość symptomów — wraz z jej aspektami emocjonalnymi i ocennymi — do poziomu maksymalnego lub możliwie intensywnego. Pozwól tym odczuciom i reprezentacjom przepływać do Twojej lewej ręki, podczas gdy otwierasz dłoń. Doświadcz tego przepływu odczuć za pomocą wszystkich systemów reprezentacji. Pozwól obrazowi symptomu i związanym z nim odczuciom stworzyć obraz w Twojej lewej ręce.

Krok 5. Podziękowanie symptomom i ujawnienie ich pozytywnych intencji Podziękuj symptomowi za to, że się ujawnił i zaofiarował. Zapytaj symptom, co stara się Tobie zakomunikować. Poznaj jego pozytywne intencje i cel. W cichym, biernym stanie słuchania otwórz swój umysł oraz zauważ, jakie wewnętrzne komunikaty do Ciebie dochodzą. Podpowiedź: jeżeli nie dochodzą do Ciebie żadne pozytywne intencje, być może masz myślowego wirusa, który przejawia się w postaci danych symptomów. Aby to sprawdzić, nawiąż łączność z tym aspektem siebie, który jest siedliskiem stanu danych symptomów. W tym celu można np. grzecznie powiedzieć symptomom, że nie jest się już ich domem i że nadszedł czas, aby przekształciły się w czystą i pożyteczną energię. Jeżeli jakaś część Ciebie jest przywiązana do tych symptomów, dostrze-

300

Biblia NLP

żesz, jak dochodzi do głosu. Wtedy też będziesz mógł ją zapytać o pozytywne intencje, które doprowadziły do tego, że dany aspekt Ciebie stał się siedliskiem symptomów lub im sprzyjał. Jeśli tak właśnie jest, nie obawiaj się — będziemy nad tym pracować.

Krok 6. Podziękowanie symptomom i wyrażenie uznania dla ich komunikacji Kiedy już poznasz pozytywne intencje, podziękuj symptomom za to, że się z Tobą porozumiewają. Wyraź uznanie dla nich za to, że były one zaangażowane w realizację pozytywnych intencji, które odsłonił dany aspekt Ciebie.

Krok 7. Koncentracja na wewnętrznym uzdrowicielu oraz związanych z nim obszarach ciała i odczuciach Skieruj uwagę na ten aspekt samego siebie, który pragnie zdrowia i dobrego samopoczucia. Będziemy go nazywać wewnętrznym uzdrowicielem. Zwróć uwagę na to, w którym dokładnie miejscu Twojego ciała aspekt ten najprawdopodobniej się znajduje. Przyjrzyj się odczuciom, które pojawiają się w danym obszarze Twojego ciała w związku z obecnością tego aspektu.

Krok 8. Przelanie odczuć związanych z wewnętrznym uzdrowicielem do prawej ręki; wyłonienie się obrazu; podziękowanie aspektowi Przenieś odczuwanie wewnętrznego uzdrowiciela na wyższy lub intensywniejszy poziom. Pozwól przepłynąć swoim odczuciom do prawej ręki oraz wyłonić się obrazowi uzdrawiającego aspektu. Podziękuj temu aspektowi za jego obecność oraz łączność z Tobą.

Krok 9. Zapoznanie się z pozytywnymi intencjami wewnętrznego uzdrowiciela Zapytaj wewnętrznego uzdrowiciela, jakie pozytywne intencje ma teraz wobec Ciebie. Wejdź w otwarty i chłonny stan umysłu oraz odbierz wszystkie dostępne w tej chwili komunikaty.

Krok 10. Docenienie komunikacji i pozytywnych intencji ze strony symptomów Skupiając się na symptomie, podziękuj mu również za porozumiewanie się z Tobą. Okaż wdzięczność za jego zaangażowanie w realizację pozytywnych intencji.

Biblia NLP

301

Krok 11. Połączenie dwóch części oraz zachęcenie ich do wzajemnej akceptacji Wyobraź sobie teraz, że Twój obraz symptomu oraz obraz wewnętrznego uzdrowiciela zwracają się do siebie twarzami. Poproś je, aby weszły w stan zrozumienia i uznania oraz aby poznały nawzajem swoje wartości, lecz zachowały przy tym własne perspektywy. Zachęcaj je, aż poczujesz, że każda część akceptuje pozytywne intencje drugiego stanu.

Krok 12. Zachęcenie stanów do stworzenia relacji opartej na współpracy w służbie większej wizji oraz ich własnych, pierwotnych wyższych intencji Teraz wyjaśnij stanom, że muszą współpracować w nowy, wartościowy sposób, aby stworzyć wartość, która wyraża ich wyższe intencje. Pomóż im odkryć wspólną w duchowym wymiarze misję. Pokaż, jak wspaniale jest być członkiem zespołu, budować zaufanie i zacząć realizować wspaniałą wizję.

Krok 13. Uzyskanie zgody od obu części Dostrzeż zdolności i zasoby obu części oraz to, co mogą wnieść do wizji i do realizacji wyższej pozytywnej wizji każdej części. Doprowadź do ekologicznej i spójnej zgody ze strony obu części na to, by stworzyć dobrze współpracujący zespół, który je wspiera w dążeniu do indywidualnych i zbiorowych celów.

Krok 14. Wizualizacja uzdrawiającej energii podczas integrowania obu części Wróć do kontemplacyjnego lub uduchowionego stanu oraz poczuj przypływ energii, która stanowi idealny kolor i perfekcyjną jakość do uzyskania przez Ciebie harmonii i równowagi. Dostosuj energię tak, aby miała doskonałą dla Twojego uzdrawiającego doświadczenia intensywność, częstotliwość i jakość. Wyobraź sobie, jak Twoje dotąd niezrównoważone energie zostają porwane przez ten prąd i zmienione w czystą, przydatną energię. Obróć dłonie tak, aby znalazły się naprzeciw siebie, a następnie zacznij je powoli zbliżać. Zachęć wewnętrznego uzdrowiciela i aspekt symptomu do pozytywnej integracji. Obserwuj, jak się łączą, skąpane w uzdrawiających i równoważących energiach. Zobacz, jaki nowy obraz się z tego wyłania.

Krok 15. Potwierdzenie istotności nowej jedności Powiedz sobie, że łącząc ważne aspekty samego siebie, tworzysz osobistą jedność. Dostrój się do swoich motywów, które są spójne z osobistą jednością

302

Biblia NLP

i które mówią Ci, że to jest właśnie to, czego naprawdę pragniesz. Nie spiesz się. Przyjrzyj się, na czym polega owa spójność, ponieważ wyznacza ona nowy poziom prawdziwej zgodności. Podpowiedź: jeżeli zauważysz w tym procesie cokolwiek niespójnego lub nieekologicznego, możesz ponownie zacząć pracę od kroku 3., aby rozwiązać zalegające problemy. Zbierz wszystkie kłopotliwe sprawy razem jako symptom na użytek tego wzorca.

Krok 16. Przyjęcie nowych energii; przejście wraz z nimi wzdłuż linii czasu do początku swojego przeznaczenia, a następnie poruszanie się do przodu Przyjmij obraz zintegrowanych aspektów do serca i dostrzeż jakość energii lub aury emanującej z nowej części. Zobacz, jak jest emitowana jako innego rodzaju uzdrawiająca energia, którą możesz wchłaniać wraz z innymi uzdrawiającymi energiami, które czujesz. Pozwól, aby energie te przeniosły Cię do przeszłości, do momentu poprzedzającego Twoje przyjście na świat. Poczuj się tak, jakbyś znów się znajdował w łonie matki, oraz doświadcz charakterystycznej dla tego okresu dynamiki, poprzez rodowód, który doprowadził do Twoich narodzin, do początku czasu, gdzie zapisane było Twoje przeznaczenie. Z tego punktu w czasie pozwól, aby siły wszechświata sunęły do przodu, unosząc Twoje uzdrawiające i równoważące energie przez życie, przez Twój rodowód, aż do chwili obecnej. Zauważ, że siły te wnoszą energię do potęgi Twojego umysłu, tworząc całkowicie zdrowy, fizycznie sprawny, jasny i spokojny stan, w którym możesz się delektować życiem. Obserwuj, jak ta fala energii wpływa w Twoją przyszłość.

Krok 17. Podzielenie się własnym doświadczeniem i jego metaforą z bliskimi osobami; prośba do innych o podzielenie się uzdrawiającymi doświadczeniami i jego metaforami Nie spiesz się. Podziel się swoim doświadczeniem z innymi ludźmi, o których wiesz, że są w stanie rozmawiać o procesie powracania do zdrowia z dość spójnej perspektywy. Poproś te osoby, aby podzieliły się z Tobą krótką metaforą, która ich zdaniem reprezentuje ich doświadczenie zdrowienia, oraz odwdzięcz się tym samym.

Biblia NLP

303

WZORZEC SCORE Cały problem z tym światem polega na tym, że głupcy i fanatycy są zawsze pewni siebie, a mądrzejszych ludzi nękają wątpliwości. — Bertrand Russell Rozwiązuj problemy skuteczniej, organizując posiadane wiadomości w bardziej użyteczny sposób. Istotą tego wzorca jest model elastycznego i wielostronnego sposobu myślenia SCORE; słowo score w języku angielskim oznacza wynik. Tego rodzaju myślenie pomaga rozwiązywać zaistniałe problemy i gromadzić potrzebne informacje. Nazywa się ono myśleniem wielopłaszczyznowym, a pozwala rozważać różne sprawy z więcej niż jednej perspektywy naraz. Dzięki temu można wykorzystać szereg punktów widzenia i stylów rozumowania. Elastyczność w myśleniu stanowi wspaniałą zaletę. Model SCORE opiera się na koncepcji, że aby skutecznie podejmować decyzje, musimy przynajmniej rozumieć symptomy, przyczyny, cele, zasoby i skutki, które dotyczą danej sytuacji. Wzorzec ten pomaga rozwijać podstawową umiejętność z dziedziny NLP — określania aktualnego stanu, pożądanego stanu oraz ich łączenia za pomocą odpowiednich zasobów.

Krok 1. Zebranie informacji Zacznij od zebrania potrzebnych informacji według modelu SCORE, na który składają się: a. Symptoms, czyli symptomy Symptomy są najlepiej widocznymi aspektami danej sytuacji, które sprawiają, że postrzegamy ją jako problem. Kiedy rozpoznasz najwyraźniejsze symptomy, pójdź krok dalej i spytaj samego siebie, jakich symptomów mogłeś jeszcze nie zauważyć. Wyjaśnij sam sobie, w jaki sposób identyfikujesz te symptomy lub przedstawiasz je symbolicznie, a także jak je oceniasz. b. Causes, czyli przyczyny Przyczyny stanowią splot czynników, które doprowadziły do zaistnienia problematycznej sytuacji oraz które ją podtrzymują. Przyczyny mogą nie być widoczne od razu, a więc prawdopodobnie będziesz musiał je tropić, stawiać dotyczące ich hipotezy, a także weryfikować swoje wnioski. Przydatna bywa świadomość, że może istnieć wiele przyczyn, że nie wszystkie wchodzą w grę w każdym momencie oraz że mogą układać się w określoną sekwencję lub wywoływać efekt domina. Ważne może się okazać również odszukanie ekologicznych aspektów przyczyn. Wykonaj więc krótki sprawdzian ekologii.

304

Biblia NLP

c. Outcomes, czyli cele Cele wskazują na wyniki, których pożądasz, i priorytety, którymi się kierujesz. Mogą nimi być zarówno położenie kresu negatywnej sytuacji, jak i uzyskanie nowej, wysoce wyrafinowanej ekologii i wizji. d. Resources, czyli zasoby Zasoby stanowią wszystko to, co Ci towarzyszy w osiąganiu celu. Mogą nimi być m.in. informacje, dobra wola, wewnętrzne, podświadome zasoby, kapitał, spostrzeżenia, a także wszystko inne, co wspiera Twoje wysiłki (nawet jeśli Ty dostrzegasz sam wysiłek). e. Effects, czyli skutki Skutki to następstwa wszelkich Twoich działań — bez względu na to, czy osiągnąłeś zamierzony cel, czy nie. Zaliczyć do nich można bezpośrednie wyniki Twoich wysiłków, a także ich efekty pośrednie, które możesz nazwać także efektami ubocznymi lub nieprzewidzianymi konsekwencjami. Skutki stają się zasobem, kiedy je przyjmujesz jako informację zwrotną oraz tworzysz pętlę łączącą skutki, zasoby w postaci informacji zwrotnej, nowe strategie oraz cele. Strategie mogą być odbierane jako symptomy, kiedy są destrukcyjne lub nieefektywne; jako przyczyny, gdy odgrywają jakąś rolę w powstawaniu określonej sytuacji; jako cele, kiedy wyrastają z nowych informacji i pomysłów; jako zasoby, gdy są atutami w dążeniu do pożądanych celów. Strategie bywają także celami pośrednimi, które ludzie chcą osiągać na drodze do doskonałości, aby móc realizować większe, długoterminowe zamierzenia.

Krok 2. Dokonanie nowych obserwacji Weź wszystko, czego się uczysz dzięki stosowaniu modelu SCORE, aby poczynić nowe obserwacje i wypracować nowe strategie — tak jak opisano powyżej. Uwzględnij wszelkie sposoby, jak może to pomóc Ci: • lepiej wizualizować lub definiować pożądane cele, • lepiej się orientować w tym, na jakim etapie rozwoju się znajdujesz oraz zyskać pełniejszy ogląd dynamiki i ekologii danej sytuacji pod kątem potencjalnych lub istniejących już zasobów, • rozpoznać, jakie nowe strategie wypracowujesz dzięki świeżym spostrzeżeniom.

Krok 3. Sprawdzenie rezultatu Wykorzystaj w praktyce nowe spostrzeżenia i strategie. Obserwuj rezultaty. Wykorzystaj rezultaty jako dodatkową informację zwrotną w dalszym ulepszaniu własnych strategii. Zawsze miej oko na rozwiązania i zasoby, które znajdują się poza Twoją aktualną ramą. Właśnie tam często zachodzą przełomowe zmiany, ponieważ większość ludzi i organizacji podchodzi do problemów przez jakiś czas wyłącznie Biblia NLP

305

w granicach swoich ram. A wtedy albo otrzymują ograniczone rezultaty, albo dana sytuacja się zmienia, lecz nie idzie za tym aktualizacja danej ramy. Ponieważ Twoja rama jest, w pewnym sensie, decydującym elementem Twojej strategii, musi być brana pod uwagę.

ŚLEDZENIE ŻYCIOWYCH PRZEMIAN Umysł jest dla siebie / Siedzibą, może sam w sobie przemienić / Piekło w Niebiosa, a Niebiosa w piekło. — John Milton Niniejszy wzorzec wykorzystuje archetypy, aby pomóc nam pogodzić się z istotną zmianą albo odczuwanym zagrożeniem, a także aby wykorzystać nową relację z korzyścią dla naszego dobrego samopoczucia. Strategia ta opiera się na takich technikach NLP, jak porządkowanie przestrzenne, składnia somatyczna oraz przymiotniki opisujące cechy, oraz odnosi je do modeli postaw przyjmowanych wobec tego, co nieznane lub niebezpieczne.

Krok 1. Zidentyfikowanie najważniejszej, aktualnie zachodzącej przemiany Zidentyfikuj przemianę, w obliczu której aktualnie stoisz. Nazwijmy ją Smokiem. Zastanów się nad różnymi jej aspektami. Mogą to być zmiany zachodzące m.in. w Twoim statusie, relacjach interpersonalnych lub środowisku.

Krok 2. W przestrzeni: zakotwiczenie Smoka (zmiany) oraz umieszczenie wokół niego archetypów według instrukcji Wybierz kotwicę przestrzenną dla archetypu Smoka. Rozmieść poniższe archetypy tak, aby stworzyły koło otaczające Smoka. a. Niewinny Jeszcze nie odbiera świadomie obecności Smoka. b. Sierota Postrzega Smoka jako przytłaczające niebezpieczeństwo. c. Męczennik Doświadcza obecności Smoka pod postacią prześladowań. d. Wędrowiec Jest przeciwny Smokowi i go unika. e. Wojownik Postrzega Smoka jako postać przeciwnika, z którym należy walczyć.

306

Biblia NLP

f. Czarodziej Postrzega Smoka jako potężne, ale posiadające własne znaczenie i przeznaczenie zjawisko, a nawet jako potencjalny zasób.

Krok 3. Określenie, w miejscu którego archetypu odczuwa się obecność Smoka Wejdź w obiektywny stan (metastan) i odkryj, z perspektywy którego archetypu Ty odczuwasz obecność Smoka. Jeżeli zadanie to sprawi Ci trudność, przejdź kolejno przez pierwszą i drugą pozycję percepcyjną, a następnie zajmij trzecią — która w istocie jest pozycją obiektywną, a jednak znajduje się na tyle blisko, aby dało się z niej wszystko zauważyć.

Krok 4. Zajęcie miejsca wskazanego archetypu i zbadanie jego składni somatycznej ZAJMIJ fizycznie miejsce, które przyporządkowałeś wskazanemu archetypowi. Przyjrzyj się jego składni somatycznej, czyli m.in. postawie ciała, gestom i ruchom, a także tonowi głosu i mimice, które wiążą się ze wskazanym archetypem. Nie spiesz się. Ważne jest, aby pracować powoli.

Krok 5. Przejście przez miejsca pozostałych archetypów oraz zajęcie tego, które jest najodpowiedniejsze W ten sam sposób przejdź przez miejsca wszystkich archetypów, odkrywając, co odczuwają one, kiedy się znajdują naprzeciwko Smoka. Kiedy skończysz okrążenie, zajmij to miejsce, które według Ciebie najlepiej oddaje relację między Tobą a Smokiem. Zauważ, że kolejność archetypów podpowiada Ci, jakie etapy będzie miał proces zmiany.

Krok 6. Przetwarzanie doświadczeń podczas zajmowania metapozycji Wróć do metapozycji. Zastanów się nad odkryciami, jakich dokonałeś, i wnioskami, które wyciągnąłeś na podstawie tego doświadczenia.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na to, jak ewoluuje Twoje podejście do wskazanej przemiany. Ustaw wszystkie archetypy tam, gdzie będą dla Ciebie widoczne, wyróżniając aktualny. Będzie Cię to pobudzało do zastanawiania się, jak rozwijać najbardziej zasobne postawy i strategie wobec procesów przemian w kontekście tego i następnego wzorca.

Biblia NLP

307

IDENTYFIKACJA ARCHETYPU PROCESU PRZEMIANY W czasach radykalnych przemian przyszłość należy do uczniów. Uczeni zazwyczaj odkrywają wtedy, że są przygotowani do życia w świecie, który już nie istnieje. — Eric Hoffer Kontynuuj (poprzedni) wzorzec śledzenia życiowych zmian poprzez określenie, który archetyp procesu przemiany dominuje obecnie w Twoim rozwoju. Zanim zrobisz niniejsze ćwiczenie, wykonaj wzorzec śledzenia życiowych przemian.

Krok 1. Wybierz trzy elementy, które reprezentują istotę Ciebie Spośród poniższych kategorii wybierz trzy, a następnie w granicach każdej z nich wskaż po jednym elemencie. Muszą one reprezentować to, czym chcesz być i czym zawsze będziesz. Nazwiemy to Twoją istotą. a) Zwierzęta b) Postaci historyczne c) Postaci mityczne d) Rośliny e) Zjawiska naturalne f) Samochody g) Części ciała h) Inne

Krok 2. Omów w małej grupie krok 1. Niech każdy członek Twojej małej grupy opowie o wybranych przez siebie trzech symbolach. Wykorzystajcie schemat: „Jestem jak [coś], ponieważ [powód]…”.

Krok 3. Wskaż archetyp bohatera Spośród poniższych przykładów wskaż archetyp bohatera reprezentujący osobę, którą się stajesz podczas niniejszego kroku w swoim rozwoju osobistym. a) Mądry mężczyzna/mądra kobieta b) Matka/ojciec c) Czarodziej d) Królowa/król e) Uzdrowiciel, nauczyciel, gawędziarz itd.

308

Biblia NLP

Niech każdy członek Twojej małej grupy przedstawi własnego bohatera symbolicznego za pomocą schematu: „Chcę być bardziej jak [symbol], ponieważ [powód]…”.

Krok 4. Wskaż archetyp procesu przemiany Twój archetyp bohatera wiąże się nierozerwalnie z pewnym archetypem procesu przemiany. Spośród poniższych przykładów wybierz symbol, który reprezentuje pierwowzór tego procesu. a) Oświecenie b) Powtórne narodziny c) Zmartwychwstanie d) Metamorfoza e) Transformacja f) Ewolucja g) Transcendencja h) Olbrzymi krok naprzód i) Inny symbol Niech każdy członek Twojej małej grupy przedstawi własny symbol za pomocą schematu: „Następny etap w mojej ewolucji będzie przypominał [symbol], ponieważ [powód]…”.

Krok 5. Stwórz metaforę, w której poprzez archetyp procesu zmiany stajesz się archetypem bohatera Spójrz ponownie na trzy archetypy, które wybrałeś. Stwórz metaforę, która silnie działa na wyobraźnię, jak rozrysowane kadry filmu albo pasek komiksu. W tej metaforze istota Ciebie musi się przemieniać w wybrany główny archetyp poprzez archetyp procesu przemiany.

Dodatkowa rada Poproś członków grupy o to, aby przedstawili metaforyczne historie własnych procesów przemian.

Biblia NLP

309

LECZENIE RAN Jedynym lekarstwem na żal jest działanie. — George Henry Lewes Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Otrząśnij się z żalu poprzez pocieszenie i ukojenie.

Krok 1. Nawiązanie łączności z poczuciem straty Zwróć uwagę na swoje odczucia rozłąki, smutku lub żalu. Jeżeli będzie to właściwe (co zależy od sytuacji i znajdujących się w niej ludzi), zacznij myśleć o osobie, którą straciłeś.

Krok 2. Wejście w stan obiektywny i zasobny Następnie przejdź w myślach do metastanu. Stwórz zasobny stan mądrości i równowagi. Nie spiesz się i prawdziwie się z nim zasocjuj.

Krok 3. Pomyślenie o dwóch istotach odgrywających role aniołów stróżów Pomyśl o dwóch osobach, które chciałbyś, aby stały się Twoimi aniołami stróżami. Muszą to być mentorzy, którzy w pewnym sensie zawsze będą częścią Ciebie.

Krok 4. Stworzenie hologramu osoby, którą się straciło Za pomocą rąk i wyobraźni „wyrzeźb” naturalnych rozmiarów hologram osoby, której Ci brakuje. Wyobraź sobie, że tworzysz ją w idealnym stanie. Zwróć uwagę na bolesne lub negatywne myśli czy wspomnienia w związku z daną osobą. Następnie włóż negatywne wrażenia w kosze przywiązane do balonów i oddal od siebie, wypuszczając w powietrze.

Krok 5. Ożywienie obrazu osoby, którą się straciło Wyobraź sobie, że możesz przyciągnąć duchową energię, aby sprowadzić daną osobę do siebie — w postaci hologramu, ze zdolnością mówienia własnym głosem.

310

Biblia NLP

Krok 6. Przyjęcie danej osoby jako mentora oraz zwizualizowanie daru od niej Przeżyj to z jej perspektywy. Zwróć uwagę na to, jak dana osoba może się stać Twoim nowym mentorem. Zapytaj tę postać: „Jaki dar życzysz sobie dać mnie?”. Przejdź do drugiej pozycji percepcyjnej: spójrz na samego siebie oczami danej osoby i poczekaj, aż wyłoni się odpowiedź. Zwizualizuj symbol reprezentujący dar.

Krok 7. Zwizualizowanie daru od danej osoby z własnej perspektywy Przejdź z powrotem do pierwszej pozycji percepcyjnej (patrz własnymi oczami). Odpowiedz na to samo pytanie: „Jaki dar życzysz sobie dać mnie?”. Wyobraź sobie symbol reprezentujący Twój dar dla danej osoby.

Krok 8. Stworzenie więzów między sercami Wymieńcie się darami. Wyobraź sobie, że Wasze serca zostają delikatnie połączone wieczną, srebrną wiązką energii.

Krok 9. Podzielenie się doświadczeniem z drugą osobą Uczcij dar i jego miejsce w Twoim życiu, dzieląc się tym doświadczeniem z kimś, komu ufasz. Na razie wyobraź sobie, jak mógłbyś podzielić się tym darem, zachowując go przy sobie. Zapytaj o obserwacje swojego nowego mentora, który może stać się zasobem, pomagając Ci dzielić się darem i jego wartością.

Krok 10. Włączenie nowego mentora do grona pozostałych mentorów Poczuj, jak Twój nowy mentor łączy się z Twoimi innymi mentorami oraz jest przez nich serdecznie witany.

Krok 11. Przeniesienie mentorów oraz swojego daru do sytuacji straty w celu kontynuowania procesu leczenia ran Przenieś swój dar i swoich mentorów, w tym aniołów stróżów, w sytuację straty. Daj sobie trochę czasu, aby poczuć pochodzącą od nich energię ukojenia i zrozumienia, która kształtuje Twoje poczucie równowagi, wiedzę i rozwój jako osoby.

Biblia NLP

311

UPRZEDZANIE POCZUCIA STRATY Na śmiech śmiechem, płacz płaczem niech ludzkie oblicza / Odpowiedzą. — Horacy Rozwiąż problem lęku przed przyszłymi stratami, pozbywając się obaw. Wzmocnij swoją odporność, by łagodzić cierpienie oraz szybciej otrząsać się ze strat, które pojawią się w przyszłości — nawet tak skrajnych jak utrata sprawności fizycznej.

Krok 1. Skoncentrowanie się na potencjalnej stracie, której trudno stawić czoła i która czasem zajmuje myśli Skup się na przyszłej stracie lub potencjalnej stracie, która czasami absorbuje Twoje myśli. Może się ona wiązać z jakąś osobą, rzeczą lub sytuacją.

Krok 2. Zbadanie tych spraw, które akceptuje się jako przemijające; uwzględnienie własnych przekonań i wartości, a także wspomnień o pójściu dalej po doświadczeniu akceptowalnych strat Pomyśl o tych rzeczach, które doceniasz, mimo że przemijają. Skup się na tych, których tymczasowy charakter akceptujesz najpełniej. Zwróć uwagę na to, dzięki czemu postrzegasz je w sposób pozytywny i zrównoważony oraz jak sobie radzisz z ich przemijaniem. Być może nawet czekasz na to, aby niektóre z nich zastąpić czymś innym np. w związku z rozwojem technologii. Zwróć uwagę na to, jak Twoje przekonania i wartości wspierają Twój zrównoważony stosunek do wybranych rzeczy i ich nietrwałości. Zauważ, jak oddajesz ich tymczasowy charakter za pomocą submodalności. Dodaj do tego prawdziwe doświadczenia, kiedy ruszyłeś naprzód, doznawszy strat, na które byłeś przygotowany lub które przyjąłeś spokojnie. Zwróć uwagę na swoją wdzięczność za to, co dana osoba, sytuacja albo rzecz dla Ciebie znaczyła.

Krok 3. Mapowanie równoważących reprezentacji na przewidywaną stratę; obserwowanie samego siebie idącego dalej przez życie po otrząśnięciu się ze straty Mapuj równoważące reprezentacje (którym się przyjrzałeś w poprzednim kroku) na przewidywane straty (z kroku 1.), które mogą być trudniejsze do zaakceptowania. Możesz to zrobić, choćby dostosowując submodalności związane z bolesną stratą tak, aby pasowały do tych submodalności o najbardziej równoważącej mocy, które wskazałeś w poprzednim kroku.

312

Biblia NLP

Wyobraź sobie samego siebie po pogodzeniu się ze stratą z kroku 1. Stwórz odpowiedni obraz i spójrz na samego siebie z trzeciej (zdysocjowanej) pozycji, jak kreatywnie poruszasz się naprzód po zaakceptowaniu straty. Zwróć uwagę na swoją wdzięczność wobec osoby, sytuacji lub rzeczy, którą straciłeś, oraz uczcij wspomnienia i dary.

Krok 4. Rzutowanie w przyszłość doświadczania i wyrażania darów Stwórz przyszłość jeszcze bogatszą w zasoby. Poświęć trochę czasu na wyobrażanie sobie przyszłych sytuacji, w których czujesz i wyrażasz dary od osoby, rzeczy lub sytuacji, którą straciłeś. Proces ten może przybrać formę dzielenia się z kimś życiowymi doświadczeniami albo rozwijania cennej umiejętności, która wywodzi się z daru, jaki przyniosła Ci dana osoba, rzecz lub sytuacja.

Krok 5. Ulepszenie ekologicznej integralności — w razie konieczności Sprawdź, czy istnieją jakieś części Ciebie, które się sprzeciwiają tworzeniu zasobnej przyszłości. Wykorzystaj te obiekcje, aby wzmocnić przyszłość, jaką właśnie kreujesz.

Krok 6. Zainstalowanie reprezentacji przyszłości na linii czasu Spójrz na linię czasu z perspektywy metastanu. Zainstaluj na właściwym jej odcinku reprezentację przyszłości.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu Nie musisz czekać do czasu pojawienia się projektowanej straty. Aby sprawdzić skuteczność niniejszego wzorca, możesz go zastosować w odniesieniu do strat, które wydarzą się w najbliższej przyszłości — nawet jeśli nie będą one tak poważne jak ta, którą wybrałeś teraz.

Dodatkowa rada Możesz powtarzać niniejsze ćwiczenie, aby coraz lepiej radzić sobie z wybraną teraz kwestią oraz ze stratami w przyszłości. Możesz np. zakotwiczyć stan zasobny straty w kroku 2., a następnie wykonać wzorzec, począwszy od kroku 3., po wywołaniu stanu zasobnego i przypomnieniu sobie submodalności, które najskuteczniej pomagały w procesie mapowania na nową stratę. Możesz też wykorzystać to ćwiczenie, aby wejść w bardziej zrównoważony stan, gdy zmagasz się z potencjalną stratą, oraz pozostać bardziej obiektywnym, kiedy pojawi się ryzyko faktycznej straty.

Biblia NLP

313

Tego rodzaju obiektywizm może czasami uchronić przed stratą — jak wtedy, gdy ktoś ocala związek lub zachowuje pracę za sprawą okazywanej dojrzałości, troski i równowagi. Dzięki takiej postawie możesz być odbierany jako osoba mniej skoncentrowana na sobie, za to bardziej serdeczna dla innych ludzi.

TROSKA O SIEBIE Nie poczytuj nigdy tego za pożyteczne dla siebie, co cię kiedyś może zmusić do złamania słowa, opuszczenia drogi wstydu, do nienawiści względem kogoś, do podejrzeń, przekleństw, obłudy, pożądania czegoś, co by wymagało murów i zasłon. — Marek Aureliusz Przyspiesz proces dojrzewania i zwiększ siłę emocjonalną, czerpiąc ze swoich zasobów jako dorosłego człowieka — i rozwiąż problem niezakończonego rozwoju emocjonalnego. Najważniejszym elementem tego wzorca jest to, co NLP nazywa zasobem bycia dobrym opiekunem.

Krok 1. Stworzenie tabeli niezaspokojonych w dzieciństwie potrzeb emocjonalnych oraz odpowiadających im cech, które były rodzicom (opiekunom) niezbędne, aby te potrzeby skutecznie zaspokoić Na wyobrażonej tablicy lub na kartce papieru narysuj linię biegnącą przez środek. Po lewej stronie sporządź listę emocjonalnych potrzeb, które nie zostały zaspokojone, kiedy byłeś dzieckiem. Po prawej stronie sporządź listę cech, które były Twoim rodzicom (opiekunom) niezbędne, aby zaspokoić te potrzeby.

Krok 2. Zbudowanie modelu idealnego rodzica (opiekuna) oraz wsparcie tego modelu dodatkowymi pomysłami Wykorzystaj spisane cechy do zbudowania w myślach modeli idealnych rodziców (opiekunów). Poczuj obecność idealnych rodziców (opiekunów) za pomocą wszystkich systemów reprezentacji. Dodaj, co tylko wiesz o byciu dobrym rodzicem (opiekunem) i o tym, czego Ci brakowało. Kiedy myślisz o doskonałych rodzicach (opiekunach), może Ci przyjść do głowy dowolna liczba pomysłów. Jak by to było: otrzymywać pomoc przy zadaniu domowym, przekazywaną w naprawdę wspierający sposób, być przyjaźnie uczonym, jak odpowiednio się zachowywać, albo też być często przedmiotem szczerej troski i upragnionego zainteresowania?

314

Biblia NLP

Krok 3. Zwizualizowanie rodziców (opiekunów) przekazujących dar opiekuńczości Zwizualizuj sobie doskonałych rodziców (opiekunów) w akcji — jak świetnie sobie radzą z sytuacjami, które dla innych okazałyby się trudne. Zobacz ich jako rodziców (opiekunów) zaradnych i odnoszących sukcesy. Jeżeli pracujesz z grupą studentów albo masz przyjaciół i znajomych, którzy interesują się tym zagadnieniem, omów je z nimi, aby wzmocnić stworzony przez siebie model albo na czas wykonywania niniejszego wzorca, albo na inny moment, na przyszłość.

Krok 4. Cofnięcie się po linii czasu do dnia narodzin; przekazanie bogatych zasobów bycia dobrym opiekunem rodzicom (opiekunom) Na swojej linii czasu przemieść się do dnia, w którym przyszedłeś na świat. Obserwuj to doświadczenie jako osoba dorosła, mając przy sobie wszystkie zasoby, które dotąd stworzyłeś — w tym ciągle się pogłębiające rozumienie bycia dobrym opiekunem. Pozwól, aby moc i magia wszystkich tych zasobów, które masz przy sobie, przepełniły Twoich rodziców (opiekunów) doskonałymi zdolnościami opiekuńczymi. Zobacz, jak cała energia zasobu, kłębiąc się, przepływa z Twojej przyszłości do tego momentu, a następnie nagle się w nim zatrzymuje, przyciągnięta jako wir ich mocy do Twoich rodziców (opiekunów). Nawet jeśli nie masz teraz kontaktu z nimi lub wychowywałeś się bez jednego (lub bez żadnego) z nich, stwórz rodziców (opiekunów) na użytek tego kroku.

Krok 5. Obserwowanie życia, które toczy się dalej i w którym uczestniczą magicznie doskonali rodzice (opiekunowie) zaspokajający potrzeby swojego dziecka Patrz, jak Twoje życie biegnie dalej, wzdłuż Twojej linii czasu, lecz razem z magicznie doskonałymi rodzicami (opiekunami). Obserwuj, jak zaspokajają oni Twoje potrzeby, przekazując w ten sposób swoje magiczne, a jednak ludzkie dary.

Krok 6. Ponowne skalibrowanie wcześniejszych negatywnych doświadczeń Zwróć szczególną uwagę na negatywne sytuacje i zobacz, jak zaradnie pokonują je teraz Twoi rodzice (opiekunowie). Niech dobre wyniki przyczyniają się do budowy Twoich pozytywnych umiejętności i cech charakteru, w miarę jak się dzięki nim rozwijasz.

Biblia NLP

315

Krok 7. Przejście wzdłuż linii czasu do teraźniejszości, w stanie przyjmowania bezwarunkowej miłości Wywołaj stan odczuwania bezwarunkowej miłości ze strony rodziców (opiekunów) oraz powiedz podświadomemu umysłowi, że może uogólnić te doświadczenia, niosąc Cię naprzód coraz szybciej i szybciej aż do teraźniejszości.

Krok 8. Integracja i rzutowanie w przyszłość Trzymaj nadal kotwicę stanu odczuwania bezwarunkowej miłości. Pozwól sobie przyswoić te doznania, podczas gdy Twój impet niesie Cię w kierunku przyszłych doświadczeń. Owe przyszłe doświadczenia pokazują, że dzięki pogłębionemu rozwojowi osobistemu będziesz wykorzystywać wspaniałe zasoby w dużo lepszych celach.

Krok 9. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach lub tygodniach obserwuj wszelkie sposoby, w jakie polepszają się Twoje relacje i zachowania o charakterze opiekuńczym albo w jakie Twoje osobiste granice spełniają coraz lepiej swoje zadanie.

PRZEBUDZENIE DO WOLNOŚCI Mądrość kończy się wtedy, gdy zaczynamy roztaczać wizję tak olbrzymią, że dążąc do realizacji marzenia, gubimy je po drodze. — William Faulkner Autorem tego wzorca jest Richard Clarke. Udzielaj wsparcia i przyjmuj wsparcie, aby poprzez rozwój osobisty móc się przebudzić — w wykonywanym w parach ćwiczeniu. Wzmocnij w ten sposób własne wizję, misję i ducha. W niniejszym wzorcu, wraz z drugą osobą, wydobędziecie to, co w Was najlepsze, wchodząc na zmianę w rolę Budzącego. Aby jak najlepiej wypełnić to zadanie, wyraź swoją spójność oraz wierność własnym przekonaniom. Uspójnij się oraz nawiąż łączność ze swoją wizją i misją jako katalizatorami, które pomogą innym wzmocnić ich wizje i misje. Wyzwól się z przestarzałej moralności i sposobu oceniania, które hamują rozwój osobisty, a zacznij pielęgnować własny punkt widzenia, który pozwala Ci dostrzegać nieograniczone możliwości drugiej osoby oraz jej niewinność w robieniu tego, co uważała za najlepsze w przeszłości. W ten sposób Wasz kanał komunikacji pozostanie otwarty, tworząc warunki sprzyjające zasobności, pozytywnej mocy osobistej i czynieniu świeżych spostrzeżeń.

316

Biblia NLP

Krok 1. Wejście w role Budzącego i Poszukującego; udzielenie instrukcji Zacznij w roli Budzącego, a druga osoba niech wejdzie w rolę Poszukującego. Udziel jej następujących instrukcji: „Przywołaj jakiś własny nieproduktywny schemat myślenia lub zachowania. Jaka jest jego struktura? Zwróć uwagę na nieproduktywne przekonania, które są związane z tym schematem, takie jak: »Ach, muszę robić dobrą minę do złej gry i udawać, że jestem pewny siebie, aż do kolejnego poważnego rozczarowania. Tego rodzaju sukces jest zarezerwowany dla innych ludzi, ale nie dla mnie«. Przypomnij sobie jak najwięcej sytuacji, w których pojawił się ten schemat. Znajdziesz ich pewnie wiele w całym swoim życiu. Niektóre przykłady mogą być mało wyraziste albo składać się na splot wielu powtórzeń, które ułożyły się w większy schemat związany ze stratą, niewykorzystanymi okazjami lub porażkami. Upewnij się, że rozumiesz konsekwencje działania według wskazanego schematu: w jaki sposób wpływa on na twoje życie?”. Podsuwaj drugiej osobie kolejne wskazówki: • Jak by to było uwolnić się od tego schematu? • Jakiego rodzaju rezultatów możesz się spodziewać w przyszłości? • Z drugiej strony do czego służy ci dany schemat? • Czy w czymś ci pomaga? „Pamiętaj, aby uwzględnić wszelkie »podstępne«, dysfunkcjonalne sposoby, w jakie dany schemat ci »pomaga«. Na przykład sprawdź, czy schemat ten pomaga ci unikać wyzwań, lęku lub odpowiedzialności. Rozważ nawet te sposoby, w jakie być może pomaga ci manipulować innymi ludźmi lub unikać krytyki. • A może schemat ten daje ci po prostu poczucie posiadania dobrze znanego »ja«, którym tak naprawdę wcale nie musisz być?”. A teraz poproś Poszukującego, aby podzielił się z Tobą, Budzącym, tym, czego się dowiaduje. Jako Budzący wysłuchaj wszystkiego z szacunkiem i otwartością, okazując Poszukującemu pełną akceptację.

Krok 2. Rozpoczęcie i zadanie pytania „dlaczego?” Jako Budzący powiedz Poszukującemu (wciąż wyrażając szacunek i uznanie): „Masz pełne poparcie z mojej strony w swobodnym poszukiwaniu, ponieważ to poszerza i wzmacnia ciebie oraz twoje znaczenie w świecie. Masz pełną swobodę, aby robić, co tylko chcesz, ze swoim schematem. Możesz go zachować, ale jako Poszukujący zapytaj także, dlaczego miałbyś nadal pielęgnować ten schemat”.

Biblia NLP

317

Krok 3. Przyjrzenie się reakcji Poszukującego na pytanie „dlaczego?” Poproś Poszukującego, aby przyjrzał się swojej wewnętrznej reakcji na pytanie „dlaczego?”. Niech podzieli się z Tobą swoimi obserwacjami.

Krok 4. Powtórka kroku 2. Powtórz Poszukującemu stwierdzenie i pytanie Budzącego, tak jak w kroku 2. Sprawdź, jak zareaguje tym razem. Zrób to z otwartym umysłem i w taki sposób, który pozwala Poszukującemu za każdym razem znajdywać nową odpowiedź. Prawdopodobnie wyłonią się z tego różne aspekty Waszych doświadczeń, dzięki czemu pogłębicie wiedzę o samych sobie i o własnych możliwościach.

Krok 5. Kolejne powtórki kroku 2. Wykonaj krok 4. jeszcze kilka razy, przynajmniej trzy.

Krok 6. Zmiana ról Zamieńcie się rolami: Ty wejdź w rolę Poszukującego, a druga osoba niech wcieli się w Budzącego.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach lub tygodniach obserwuj wszelkie nowe sposoby, w jakie odczuwasz wskazany schemat funkcjonowania — w tym jak pozbywasz się go lub go modyfikujesz. Sprawdź, czy na co dzień uzyskujesz lepsze rezultaty dzięki swojej zasobności i nowej perspektywie, która wyrasta z tego, że części Ciebie współdziałają bardziej harmonijne i są bardziej skłonne do wymieniania się wiedzą. Zarezerwujcie trochę czasu, aby wspólnie to omówić w ramach niniejszego ćwiczenia.

DŁUGOWIECZNOŚĆ Nikt nie może się cofnąć i zacząć od nowa, ale każdy może zacząć dziś i stworzyć nowe zakończenie. — Maria Robinson Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Wzmocnij pozytywne przekonania i wzbogać swoje zasoby na niemal każdą okoliczność. Zainstaluj bezpośrednio przekonania i strategie związane z modelem życia pełnej sił witalnych starszej osoby. Nie jest to zaawansowany wzorzec,

318

Biblia NLP

mimo to radzę Ci poczekać, aż zyskasz pewność siebie i odpowiednie umiejętności w posługiwaniu się innymi narzędziami NLP, takimi jak kotwiczenie czy przemieszczanie się między pozycjami percepcyjnymi.

Krok 1. Wyobrażenie sobie własnej linii czasu Wyobraź sobie, że Twoją przeszłość, teraźniejszość i przyszłość reprezentuje linia, która przebiega przed Tobą, od lewej do prawej. Wskaż znajdujące się przed Tobą fizyczne miejsce, które możesz zająć podczas wykonywania niniejszego wzorca.

Krok 2. Rozpoczęcie w metapozycji Spójrz na linię czasu z metapozycji (obiektywnej lub transcendentnej perspektywy). Pamiętaj, aby przyporządkować jej fizyczną lokalizację.

Krok 3. Wejście w pozytywną przyszłość Zacznij od wejścia na linię czasu — tam gdzie znajduje się teraźniejszość. Zwróć się twarzą ku przyszłości. Zobacz, jak linia czasu przyszłego biegnie w nieskończoność. Wzbudź stan odprężenia fizycznego i psychicznego, a następnie zacznij się poruszać w stronę przyszłości. Wyobraź sobie, że idziesz w pozytywnym kierunku, w pozytywnym stanie. Skoncentruj myśli konstruktywnie (czyli na tym, do czego dążysz, a nie czego chcesz uniknąć) na swoim zdrowiu jako czymś, co z czasem wzmacnia się na wiele różnych sposobów. Dodaj kolejne elementy do wyobrażenia o zdrowiu w przyszłości. Uwzględnij: 1) wyobrażenie wpływu, jaki możesz wywierać, oraz tego, nad czym faktycznie masz kontrolę, 2) odczucie, że zasługujesz na doskonałe zdrowie, 3) pozytywną reprezentację we wszystkich modalnościach sensorycznych, 4) koncepcje i obrazy tego, że cenią Cię inni ludzie, że szanuje Cię społeczeństwo oraz że Twój wiek i doświadczenie są atutami, 5) poczucie istnienia wyższego porządku, który doprowadził do powstania Twojego życia i który nadal je wspiera, 6) wzrokową reprezentację fizycznej postawy — oraz towarzyszącej jej mowy ciała — jako wyprostowanej, harmonijnej i ekspresywnej.

Krok 4. Sięgnięcie do dawnych zasobów Zwróć się twarzą ku przeszłości. Skoncentruj myśli na wszystkich odczuciach oraz doświadczeniach witalności i dobrego samopoczucia, które stworzyłeś dotąd w tym wzorcu, a następnie zacznij się poruszać w kierunku przeszłości. Nawiąż łączność z dawnymi zasobami — zwłaszcza z doświadczeniami przypominającymi Ci o Twoich umiejętnościach i przekonaniach, które wspierają Biblia NLP

319

Cię w dążeniu do zamierzonych celów oraz w tworzeniu nowych, pozytywnych przekonań i podejmowaniu właściwych działań. Zwróć uwagę na szczególne osoby, które pomogły Ci stworzyć te zasoby — w tym także Twoją umiejętność właściwego ufania i wierzenia innym ludziom. Nie spiesz się. Delektuj się każdym momentem na linii czasu, w którym odczuwanie zasobów i ich kształtowanie się są szczególnie warte uwagi. Nawiąż pełną łączność z tymi doświadczeniami, rozkoszuj się nimi i przeżyj je ponownie. Być może nie zawsze będziesz mógł przypomnieć sobie ich szczegóły, ale podążaj za dobrymi odczuciami, które przynależą do tego rodzaju przeżyć, a pomogą Ci dotrzeć do pozytywnego stanu i prawdopodobnie nawet połączyć się z większą liczbą wspomnień o zasobach, na których się koncentrujemy.

Krok 5. Przeramowanie i zintensyfikowanie negatywnych wspomnień jako właściwych Oto co powinieneś zrobić, kiedy napotkasz negatywne wspomnienia podczas spaceru w kierunku przeszłości. Jeżeli dane wspomnienie nie przedstawia żadnej wartości dla Twoich zasobów (pamiętaj jednak, że negatywne doświadczenia często mają olbrzymią wartość), wystarczy je obejść i kontynuować spacer. Jeśli jednak uważasz, że dane wspomnienie może okazać się cenne, wykonaj następujące kroki: a. Zejdź z linii czasu i zajmij metapozycję, opuściwszy pozycję, która służy do ponownego przeżywania danego wspomnienia. b. Określ, jaki zasób pomógłby Ci czerpać z napotkanego doświadczenia. Może to być coś tak prostego jak zyskanie dystansu poprzez myślenie o gorszych doświadczeniach, które inni ludzie przetrwali i po których się otrząsnęli. A może to być coś tak wyrafinowanego jak spojrzenie na ten moment z perspektywy dorosłego człowieka w celu określenia, jakie zasoby są tam dostępne, i zabrania ich ze sobą. Nawet jeśli jest to wspomnienie czegoś, co zrobiłeś źle, weź pod uwagę fakt, że Twoje odczucia wobec niego stanowią pomost do wyznawanych przez Ciebie wyższych wartości. Masz zatem szansę na całkowite uspójnienie się z nimi. c. Dostrzeż, co negatywne doświadczenie wniosło do pozytywnych doświadczeń. Być może tak się właśnie stało, ponieważ negatywne doświadczenie okazało się swego rodzaju ostrzeżeniem albo miało ono uczynić Cię twardszym, bardziej wrażliwym lub świadomym. Pamiętaj, aby przeanalizować to pod kątem poziomów logicznych (patrz: dodatek C) w celu odkrycia zależności, które mógłbyś w przeciwnym razie przeoczyć. d. Pomyśl o ukrytych motywach pozytywnych, które stały się częścią negatywnego zdarzenia. Nawet jeśli ktoś zachował się źle, zwracaj uwagę na pozytywne intencje lub pobudki, z których możesz czerpać i które w przyszłości możesz wykorzystać w sposób konstruktywny. e. Znajdź elementy humorystyczne w danej sytuacji. Humor zazwyczaj rodzi się tam, gdzie następuje nieoczekiwana zmiana perspektywy, a ludzie pra-

320

Biblia NLP

gną tego, co niespodziewane i różnorodne. Pomoże Ci to pielęgnować poczucie humoru oraz umiejętność wprowadzania innowacji. f. Kiedy znajdziesz przynajmniej jeden skuteczny sposób przeramowania, wróć do linii czasu i negatywnego doświadczenia. Wyobraź sobie, jak przeżywasz je ponownie z poszerzonej perspektywy. g. Na początku tego kroku pomyślałeś o przynajmniej jednym zasobie, który mógł Ci pomóc poradzić sobie z dawnym doświadczeniem. Teraz przypomnij sobie taki moment, kiedy byłeś najsilniej połączony z tego rodzaju zasobem. Znajdź ten punkt na linii czasu i tam wejdź. Zasocjuj się w pełni z owym doświadczeniem, a następnie poczuj je jako pewien rodzaj energii i sprawdź, pod postacią jakiego koloru się przejawia. • W jaki sposób wibruje? • Jakie inne submodalności zauważasz w poszczególnych modalnościach sensorycznych? • Jak to jest, kiedy przebiega przez Twoje ciało jako uzdrawiająca energia? h. Skieruj tę wiązkę energii w tył linii czasu, na dawne negatywne doświadczenie, oraz trzymaj ją tak długo, aż zaczniesz zauważać w nim pozytywne zmiany. Sprawdź, jakie zasoby uwalnia ta energia. Kontynuuj dopóki, dopóty nie dotrzesz do najwcześniejszego wspierającego wspomnienia.

Krok 6. Stworzenie wiru zasobu Zwróć się ponownie twarzą ku przyszłości. Powoli zacznij się poruszać w stronę przyszłości oraz przeżyj ponownie pozytywne wspomnienia. Zgromadź je i zabierz ze sobą w przyszłość. Pielęgnuj wrażenie obecności przy Tobie wszystkich wspierających Cię osób i konstruktywnych sytuacji. Wzmocnij stan zasobny. Omiń negatywne doświadczenia, które stają na Twojej drodze. Nie umniejszają one w żadnym stopniu Twoich pozytywnych wspomnień.

Krok 7. Połączenie zasobów z przyszłym celem w momencie jego doświadczania Wsłuchaj się w pieśń, która ujmuje zarówno Twój stan zasobny i wspierające wspomnienia, jak i Twoje zdrowie i witalność. Wejdź w ducha tej pieśni, podążając ku przyszłości. Kontynuuj, aż dojdziesz po linii czasu do przyszłego celu. Doświadcz wszystkich zasobów, które niesiesz ze sobą, a także swojego celu oraz optymalnego do jego osiągnięcia stanu. Połącz reprezentacje zmysłowe w jedno pozytywne doświadczenie. Zauważ i w pełni poczuj spójną łączność między przyszłością a powiązanymi z nią na różne sposoby ludźmi i zasobami z przeszłości, a także między wszystkimi zdarzeniami z dotychczasowego życia oraz witalną i zdrową przyszłością.

Biblia NLP

321

ZMIANA HISTORII OSOBISTEJ Historia to bajki, na które wszyscy się zgadzają. — Voltaire Modyfikuj negatywnie zakodowane wspomnienia, aby nie przeszkadzały Ci one realizować Twojego potencjału. Wzorzec ten sprawdza się szczególnie dobrze w odniesieniu do osoby lub sytuacji, która Cię irytuje, tj. na którą reagujesz w niezasobny sposób. Zanim wykorzystasz tę technikę, uświadom sobie, że być może konieczne będą pewne modyfikacje, które pozwolą ją dopasować do Twoich indywidualnych potrzeb i umiejętności. Elastyczność podejścia do tego wzorca ma fundamentalne znaczenie.

Krok 1. Dotarcie do negatywnie zakodowanego wspomnienia po stworzeniu sygnału wyjścia Stwórz sygnał wyjścia, który pozwoli Ci przerwać wykonywanie wzorca, jeżeli uznasz, że z jakichś powodów nie zmierza on w dobrym kierunku. W tym celu umieść przed sobą jakiś szczególny, lecz nie pasujący do tego miejsca przedmiot. Jeżeli nagle zechcesz zatrzymać proces, chwyć przedmiot, aby uruchomić sygnał „wróć do poprzedniego stanu”. Zakotwicz w tym przedmiocie mniej więcej neutralny stan. Dotrzyj do minionego negatywnie zakodowanego doświadczenia za pomocą wszystkich systemów reprezentacji, zajmując pierwszą (zasocjowaną) pozycję percepcyjną. Zakotwicz stan związany z danym doświadczeniem, wykonując nietypowy gest.

Krok 2. Nieprzyjemne poszukiwania transderywacyjne Jak sobie zapewne przypominasz, poszukiwania transderywacyjne mają miejsce zawsze, kiedy wchodzisz w swój umysł i szukasz jakichś znaczeń lub wspomnień. Proces ten może wywoływać trans. Z „nieprzyjemnymi poszukiwaniami transderywacyjnymi” masz do czynienia wtedy, gdy prowadzisz „poszukiwania transderywacyjne wewnątrz poszukiwań transderywacyjnych”. Na przykład kiedy szukasz znaczenia danego negatywnie zakodowanego doświadczenia, zakotwiczasz to odczucie i uruchamiasz następny proces poszukiwania transderywacyjnego dla kolejnego wspomnienia, które stanowi źródło podobnej reakcji emocjonalnej. A potem robisz jeszcze raz to samo, zbierając w ten sposób coraz więcej i więcej negatywnie zakodowanych doświadczeń. Dlatego o procesie tym mówi się, że jest „nieprzyjemny”. Aby go sobie ułatwić, możesz spisać odszukane wspomnienia, a przy każdym z nich zanotować swój przybliżony wiek. Wykonując „nieprzyjemne poszukiwania transderywacyjne”, dodawaj kolejne doświadczenia do kotwicy. Kontynuuj tak długo, aż proces ten spowolni się i będzie Ci trudno znaleźć więcej odpowiednich wspomnień.

322

Biblia NLP

Krok 3. Przejście do odpowiedniego najwcześniejszego wspomnienia oraz wyrwanie ze stanu Zatrzymaj proces poszukiwań i w myślach przejdź bezpośrednio do najwcześniejszego wspomnienia. Ponieważ przy każdym doświadczeniu zanotowałeś wiek, będzie to łatwe. Pozostań tam. Wyrwij się ze stanu, który towarzyszy nieprzyjemnym poszukiwaniom transderywacyjnym. Ponieważ stan ten dotyczy poszukiwań transderywacyjnych, najlepiej się z niego wyrwać, wykonując jakiś ruch, np. wstając i się otrząsając.

Krok 4. Sporządzenie listy bieżących zasobów Teraz pogrupujemy razem pewne dobre elementy Twojej tożsamości, którą w tej chwili masz i której chcesz się trzymać. Zapytaj samego siebie: „Jakiego rodzaju zasoby posiadam dziś, a jakich żałuję, że nie miałem w przeszłości, ponieważ wówczas tamto zdarzenie potoczyłoby się inaczej, na moją korzyść?”.

Jako osoba dorosła lub „starszy Ty” masz pełno dostępnych zasobów. Pomyśl o wielkoduszności, cierpliwości, odporności, samoobronie, sarkazmie, poświęceniu, kunktatorstwie, wewnętrznej sile czy też o czymkolwiek innym, co w sobie nosisz. Każdy zasób, jaki tylko może Ci pomóc — bez względu na to, czy jest mały, czy też duży — powinien się znaleźć na tej liście.

Krok 5. Zakotwiczenie bieżących zasobów Zakotwicz po kolei towarzyszące poszczególnym zasobom stany. Wejdź w nie głęboko, a następnie załóż nową kotwicę dla wszystkich razem wziętych. Wybierz gest, który jest całkowicie odmienny od tego, który wykorzystałeś do zakotwiczenia negatywnie zakodowanego doświadczenia.

Krok 6. Przyrządzenie „emocjonalnie pożywnej” sałatki z kotwic Jako „emocjonalnie pożywne” określamy te zasoby emocjonalne, które Cię wzbogacają. Weź kotwicę negatywnie zakodowanych doświadczeń oraz nową kotwicę (zbiór bieżących zasobów) i ułóż je w warstwy. Jednocześnie pozwól pierwszemu negatywnie zakodowanemu doświadczeniu wpłynąć do Twojego umysłu, zagarnąć wszystkie zasoby, które zakotwiczyłeś (druga kotwica), i zrzucić je na to wspomnienie. Jak potoczyłoby się minione zdarzenie, gdybyś dysponował wtedy tymi wszystkimi zasobami? Zmień treść doświadczenia w taki sposób, jaki jest dla Ciebie korzystny. Kiedy skończysz z pierwszym doświadczeniem, przyspiesz. Przejdź do następnych wspomnień. Ich kolejność nie ma znaczenia, a nieprzechodzenie przez nie w porządku chronologicznym może nawet pomóc. Jeżeli uznasz, że czujesz się zdezorientowany przez wzorzec, pamiętaj, że dezorientacja tak naprawdę sprzyja jego skuteczności.

Biblia NLP

323

Krok 7. Przerwa Wyrwij się całkowicie ze stanu w sposób, jaki uznasz za stosowny. Na tym etapie możesz się poczuć zmęczony, ale skoncentruj się jeszcze na chwilę, aby upewnić się, że wzorzec zaczyna działać. Jest to dobry moment na to, aby coś zjeść lub napić się zimnej wody. Oderwij się od tego, co dzieje się wokół Ciebie.

Krok 8. Delektowanie się wewnętrznym spokojem Wewnętrzny spokój osiągasz wtedy, kiedy wybaczasz i zapominasz. Teraz, kiedy kończysz niniejszy wzorzec, sprawdź, czy aby nie istnieje gdzieś jakiś „ukryty skarb”, który — jeżeli nie zostanie teraz odpowiednio przetworzony — może zacząć przeszkadzać. Spokojnie pomyśl o negatywnie zakodowanym dotąd wspomnieniu. Z obiektywnego punktu widzenia zapytaj samego siebie, czy dane wspomnienie, kiedy na nie patrzysz, oznacza dla Ciebie coś więcej niż nauczkę. Jeśli tak nie jest, to najprawdopodobniej właściwie zastosowałeś opisaną technikę. Jeżeli jednak uważasz, że doświadczenie to posiada wciąż negatywny ładunek, możesz je uczynić przedmiotem tego wzorca lub innego w przyszłości.

Krok 9. Rzutowanie w przyszłość Niniejszy krok pozwala przenieść to, co dobre, z przeszłości — w przyszłość. Rzutuj w przyszłość wydarzenie, które prawdopodobnie będzie miało miejsce. Uruchom kotwicę zasobów i przećwicz je w myślach kilka razy. Przy każdej odbywanej w myślach próbie weź pod uwagę odmienny przebieg zdarzeń, tj. rzutuj w przyszłość daną sytuację tak, abyś mógł się jej przyjrzeć pod różnymi kątami. Dzięki temu przygotujesz się do reagowania w sposób skuteczny i elastyczny. Ponadto kształtuj w wyobraźni przebieg każdej wersji na swoją korzyść. Umiejętność spontanicznego reagowania na zjawy z przeszłości daje poczucie swobody i siły. Większość ludzi uważa, że dzięki niniejszemu wzorcowi ich nowe reakcje stają się spontaniczne, a zarazem skuteczne.

Krok 10. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na to, czy podchodzisz z większym spokojem do kwestii związanych z danym doświadczeniem, albo czy częściej myślisz o sprawach, które są dla Ciebie naprawdę ważne, a rzadziej o negatywnych zdarzeniach z przeszłości.

Dodatkowa rada Możesz dodać pewien element do niniejszego wzorca, jeśli dotyczy on osoby, która irytuje Twojego klienta. Pomóż mu zrozumieć intencję drugiej strony. W ten sposób klient dostrzeże wyraźniejszą granicę między rzeczywistością własną a tą drugiej osoby.

324

Biblia NLP

Większość ludzi, którzy przychodzą do praktyków NLP, ma kłopot właśnie z tą umiejętnością — umiejętnością jasnego określenia, gdzie kończy się ich świat, a gdzie zaczyna świat kogoś innego. Jej brak jest przyczyną szeregu innych problemów, do których rozwiązania używa się technik NLP. Jeden z nich stanowią z pewnością negatywne reakcje, z jakimi ludzie się spotykają, ponieważ nie tolerują, kiedy inni myślą czy mówią o nich źle. Podczas pracy z klientem możesz dać mu pewne instrukcje, które pomogą mu wykonać wzorzec. Pamiętaj, aby wypowiadać takie słowa, jakich użyłem, kiedy uruchamiałem dwie kotwice: „Przenieś stan zasobny (kiedy uruchamiasz pozytywną kotwicę) do stanu negatywnego (kiedy uruchamiasz negatywną kotwicę)… i zauważ… jak się zmienił… teraz…”. Kiedy sprawdzasz działanie kotwic, zwróć uwagę na zmiany w fizjologii klienta, dzięki którym rozpoznasz zmiany zachodzące w jego stanie.

PODSUMOWYWANIE DNIA Jeśli tworzysz gest, tworzysz nawyk. Jeśli tworzysz nawyk, tworzysz postać. Jeśli tworzysz postać, tworzysz przeznaczenie. — André Maurois Autorem tego wzorca jest Alexander van Buren. Korzystając z potęgi Generatora Nowych Zachowań, wykształć codzienny nawyk zachowywania się w taki sposób i przyjmowania takich postaw, które są jeszcze skuteczniejsze i bardziej satysfakcjonujące.

Krok 1. Przyjrzenie się swojemu dniowi z życzliwego stanu Stwórz stan samoakceptacji i miłości do siebie. Zacznij się przyglądać swojemu dniowi od początku, jakbyś oglądał poświęcony mu film.

Krok 2. Znalezienie trudnego momentu i zatrzymanie kadru Kiedy napotkasz kłopotliwy moment — zwłaszcza taki, w którym nie podobało Ci się zachowanie własne lub cudze — zatrzymaj obraz.

Krok 3. Zidentyfikowanie zasobów z całego dnia Zidentyfikuj zasoby z reszty dnia. Weź to, co sprawdziło się w ciągu dnia, i pomyśl przez chwilę, jak można by to wykorzystać jako zasób w kłopotliwym momencie, w którym zatrzymałeś kadr. Biblia NLP

325

Krok 4. Wykorzystanie poziomów logicznych i własnych zasobów do stworzenia preferowanych celów i procesów Określ, co nie sprawdziło się w trudnym momencie. Porównaj to doświadczenie z takim, które byłoby wtedy bardziej zasobne. Zapamiętaj zasoby, które wskazałeś w kroku 3. Wykorzystując poziomy logiczne, zadawaj następujące pytania: a. Duchowość: • Jakie wrażenie zrobiłem na osobach, które uczestniczyły w danej sytuacji? • W jaki sposób wolałbym na nie wpłynąć? Innymi słowy, jakiego zachowania żałuję, a jak powinienem był się zachować? b. Tożsamość: • Kim byłem w danej sytuacji? • Jakiego typu osobą wolałbym wówczas być? c. Wartości: • Co było dla mnie ważne w danej sytuacji? • Co innego wolałbym wówczas cenić? d. Przekonania: • Czego byłem pewny? • Jak mogłyby przejawiać się dotyczące mojego postępowania zrozumienie lub pewność, które wolałbym wówczas mieć? (Mogą mieć one charakter intelektualny, emocjonalny lub intuicyjny; mogą także odnosić się do stopnia prawdopodobieństwa, tj. przejawiać się w formie przekonania, że coś ma duże szanse się wydarzyć). e. Zdolności: • Jakie umiejętności wykorzystałem w danej sytuacji? • Jakiego rodzaju zdolności wolałbym wówczas wykorzystać? f. Zachowanie: • Jakie konkretne działania podjąłem? • Jakie działania wolałbym wówczas podjąć?

Krok 5. Odegranie sceny z uwzględnieniem preferowanych celów i procesów; modyfikacja do uzyskania poczucia satysfakcji Odegraj trudną sytuację. Uwzględnij przy tym wszystkie wskazane poprawki i zasoby. Powtarzaj jak pętlę daną scenę, modyfikując ją przy każdym powtórzeniu, aż będziesz z niej całkowicie zadowolony. Scena powinna Cię wprawić w dobre samopoczucie, podczas gdy oglądasz samego siebie, jak osiągasz pozytywne rezultaty za pomocą zachowania i podejścia, z których możesz być dumny.

326

Biblia NLP

Kiedy scena przejdzie podstawowy sprawdzian ekologii, będzie to oznaczało, że jesteś gotowy do wykonania następnego kroku.

Krok 6. Przejście do kolejnego trudnego momentu Oglądaj dalej film o swoim dniu, aż znajdziesz kolejny moment, który zechcesz zatrzymać. Wówczas powtórz kroki od 2. do 5.

Krok 7. Przyjrzenie się najbardziej pozytywnym chwilom dnia Kiedy dojdziesz do końca dnia, poproś swój umysł, aby szybko wyświetlił film, pokazując Ci tylko najlepsze chwile — w tym ulepszone wersje w miejsce pierwotnych trudnych momentów.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach obserwuj, czy potrafisz radzić sobie w nowych sytuacjach za pomocą zasobów, które generujesz podczas codziennych sesji.

Dodatkowa rada Możesz szybko się przyjrzeć swojemu dniowi i wskazać z wyprzedzeniem wyłącznie jedną scenę lub tylko parę momentów, nad którymi będziesz pracował, jeśli zależy Ci na czasie. Jeżeli wykonujesz ten wzorzec przed pójściem spać, zrób to na siedząco, abyś nie zasnął.

ROZPRASZANIE NEGATYWNYCH EMOCJI Kto nieskalany, kogo żywot prawy / temu łuk na nic ani oszczep mauryjski, / tego grotami zatrute z kołczanu / nie tkną pociski. — Horacy Przemień błędy, jakie popełniłeś, ze źródeł wstydu i oskarżeń na źródła nauki i wsparcia.

Krok 1. Wskazanie błędu Wskaż błąd, co do którego jesteś bardzo zmotywowany, aby więcej go nie powtórzyć. Biblia NLP

327

Krok 2. Wyjaśnienie, dlaczego coś było błędem Przemyśl kryteria, na podstawie których stwierdziłeś, że coś było błędem; np. jakich wartości wówczas nie uwzględniłeś? Cofnij się myślami do minionej sytuacji i przyjrzyj się, czy sprzeciwiłeś się wtedy jakiejś wyższej wartości.

Krok 3. Dotarcie do związanych z błędem negatywnych odczuć oraz ich zintensyfikowanie Dotrzyj do negatywnych odczuć, które łączysz z danym błędem. Intensyfikuj je tak długo, aż zyskają naprawdę duże natężenie oraz wzmocnią jeszcze Twoją motywację, aby nie powtarzać więcej danego błędu. Wykorzystaj wszystkie kluczowe submodalności, z którymi dotąd skutecznie pracowałeś. Szczególnie skoncentruj się na submodalnościach kinestetycznych — ponieważ chcemy wzmocnić odczucia bezpośrednio, a nie pośrednio, poprzez bardzo dokładne przypominanie sobie zdarzenia, które je wywołuje.

Krok 4. Wyciągnięcie wniosków z popełnionego błędu Skieruj uwagę na wszystko, co możesz wynieść z popełnionego błędu. Zmień dyskomfort w uczucie przejęcia i pragnienie wyciągnięcia wniosków. Stonuj jednak owo przejęcie, tak abyś się uczył, ale bez ulegania panice. Naprawdę warto opanować umiejętność kontroli tego rodzaju odczuć — zwłaszcza o negatywnym charakterze — aby móc je konstruktywnie przekształcać w pasję i pragnienie. W celu skutecznego uczenia się na błędach patrz na nie przez różne „okulary”. a. Historia błędu: • Co doprowadziło do jego zaistnienia? • Jak przebiegała cała sekwencja zdarzeń, od samego początku? b. Psychodynamika: • Jakie części przyczyniły się do zaistnienia błędu oraz jakie były ich pozytywne intencje? c. Sposób zachowania: • Jakich korzyści wtórnych dostarczyły schematy zachowania lub myślenia, które przyczyniły się do zaistnienia błędu, np. zaspokojenie potrzeby bycia ratowanym, popieranym, obdarzonym uwagą czy pomszczonym? Na koniec pomyśl o tym, w jaki sposób skorzystasz na wyciągnięciu wniosków z popełnionego błędu.

Krok 5. Zredukowanie negatywnych emocji i zastosowanie zasobów do popełnionego błędu — w tym wniosków, jakie można z niego wyciągnąć Skieruj uwagę na emocje, które towarzyszą procesowi. Wydobądź na pierwszy plan negatywne emocje. Wyobraź sobie dużą skrzynię z ciężkim wiekiem.

328

Biblia NLP

Włóż negatywne emocje do skrzyni. Wydobądź na pierwszy plan pozytywne wnioski, zabierz je ze sobą i unieś się ponad własną linią czasu w kierunku chwili, kiedy popełniłeś błąd. Napełnij to doświadczenie wnioskami, które z niego wyciągnąłeś, i przeorganizuj tak, aby stały się aktywnymi zasobami w niniejszym scenariuszu. Kiedy będziesz usatysfakcjonowany osiągniętymi efektami, spraw, aby inne podobne błędy uwidoczniły się na linii czasu. Przejdź wzdłuż niej, kierując wyciągnięte wnioski do każdego z tych momentów, tak jak to zrobiłeś przy pierwszym wskazanym błędzie.

Krok 6. Sprawdź rezultat Ponownie skoncentruj się na błędzie, który wskazałeś w kroku 1. Przyglądając mu się jeszcze raz, zauważ, czy wciąż odczuwasz w związku z nim negatywne emocje. Jeśli tak jest, sprawdź, jakie wnioski i zasoby możesz wykorzystać, aby temu zaradzić. Może nawet pojawić się problem o charakterze ekologicznym. Wykorzystując swoje zasoby, odtwarzaj scenę jak film, z trzeciej (zdysocjowanej) pozycji percepcyjnej, aż z satysfakcją stwierdzisz, że jest to całkowicie pozytywne doświadczenie.

Krok 7. Ponowne sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach obserwuj, czy Twoja praca nad wskazanym błędem prowadzi do zasobnych zachowań i otwiera przed Tobą nowe perspektywy. • Jakie nowe rezultaty uzyskujesz? • Czy masz lepszy stosunek do sytuacji, w których zdarzyło Ci się popełnić błąd? Czy na nowo liczysz na jakiś schemat funkcjonowania w swoim życiu?

FUNDAMENTALNA PRZEMIANA W życiu nie chodzi o to, aby być szczęśliwym — ale o to, aby się liczyć, aby być produktywnym, aby być przydatnym i w ten sposób zaznaczyć, że w ogóle żyło się na tym świecie. — Leo Rosten Autorem tego wzorca jest Connirae Andreas. Znajdź nowe wewnętrzne źródło, które wyłania się z praktycznego, a jednocześnie duchowego lub pogłębionego doświadczania życia. Odkrywając koronny stan w każdej części, pokonuj swoje istotne ograniczenia. Biblia NLP

329

Wzorzec ten został bardziej szczegółowo opisany w książce Fundamentalna Przemiana8 autorstwa Connirae Andreas. Koronny stan, którego dotyczy niniejsza technika, stanowi cenny kompas, który pomoże Ci się orientować, czy podążasz właściwą drogą i czy Twoim punktem wyjścia jest sfera duchowości lub pogłębionej refleksji. Kiedy stajesz w obliczu konfliktu, znacznie łatwiej jest wyobrazić sobie pozytywne podejście i cel, jeśli masz łączność ze stanem koronnym. Może to sprowadzać się do czegoś tak prostego jak sprawdzenie, czy strategia, jaką stosujesz w radzeniu sobie z danym konfliktem, zgadza się z Twoim wewnętrznym źródłem, czy też wydaje się raczej czynnikiem spychającym Cię z właściwej drogi, czyli np. udawaniem lub wyrządzaniem niepotrzebnej krzywdy. Jest to zaledwie jeden z przykładów rozumowania, które może stworzyć bardzo wartościowe wewnętrzne źródło Twojego życia i wiele wnieść do Twojej filozofii postępowania. Uwaga: wzorzec ten składa się z wielu kroków i opiera się na dość abstrakcyjnych i zaawansowanych pojęciach. Warto jest przeczytać jego treść wcześniej, by się upewnić, że rozumie się całość, zanim przystąpi się do jego wykonywania. Nie trzeba jednak rozumieć, czym dokładnie jest doświadczenie stanu koronnego; jest to coś, co najlepiej pojmuje się poprzez znalezienie się w nim.

Krok 1. Wybierz część, z którą będziesz pracować a. Wskaż jakąś kwestię, którą odczuwasz jako część samego siebie, oraz konkretne motywy, które kierują w jakiś sposób ograniczonym zachowaniem — zachowaniem niewystarczającym do rozwiązania danego problemu. Jeśli chcesz, możesz zacząć po prostu od zachowania, doznania lub reakcji. Na użytek niniejszego ćwiczenia nadaj danemu schematowi zachowania, odczuwania lub reagowania nazwę. Zanotuj ją. Będziemy określać ją mianem Twojej części. b. Poznaj lepiej daną część jako zbiór zachowań, odczuć lub reakcji. Pomyśl o tym, co zazwyczaj uruchamia wskazany schemat. Zapytaj samego siebie, jakie miejsca, momenty i ludzie przyczyniają się zazwyczaj do jego pojawienia się. Zapisz kilka podstawowych haseł. c. Doświadcz danego schematu pod kątem tego, jak jest on w Tobie wywoływany. Wskaż konkretny moment, kiedy pojawił się ten schemat. W myślach wejdź w tę sytuację i przeżyj ją ponownie. Zwróć szczególną uwagę na to, jakie submodalności tworzą Twoje nastawienie, które kieruje Twoją reakcją w danej sytuacji. d. Dotrzyj do części. Pamiętaj, że Twoje zachowania, odczucia i reakcje związane ze wskazaną kwestią składają się na stary schemat, którego świadomie nie planowałeś ani nie pielęgnowałeś. Dlatego spójrz na nie raczej tak, jakby pochodziły od danej części Ciebie i wiodły wspólne „życie” pod jej postacią. Odkryj, jak dana część „żyje” w Tobie jako doznanie cielesne. 8

C. Andreas, T. Andreas, Fundamentalna Przemiana. Sięgając do wewnętrznego źródła, tłum. M. Marganiec, Pro-Neo, Warszawa 2009.

330

Biblia NLP

• Gdzie w ciele odczuwasz ją najintensywniej? • Opisz te odczucia. Jaki głos wewnętrzny je wyraża? Usłysz lub wymyśl słowa, które wyrażają lęki lub motywy danej części. Jakie obrazy mentalne się pojawiają? Mogą to być symbole lub sceny, które napełniają lękiem bądź motywacją. Przeprowadź ten proces z życzliwym nastawieniem oraz zaproś daną część, aby zanurzyła się głębiej w Twoją świadomość. e. Podziękuj części za to, że weszła w Twoją świadomość i Ci towarzyszy. Powiedz jej, że niecierpliwie czekasz na to, aby móc poznać i zrozumieć jej cele oraz włączyć ją w bardziej spójne i satysfakcjonujące życie, jakie wspólnie wiedziecie.

Krok 2. Zacznij wzorzec pogłębiania celu: dowiedz się, czego pragnie Twoja część, i podziękuj jej a. Zapytaj część, czego pragnie w związku ze wskazaną kwestią. Bądź łagodnie bezpośredni i otwarty, pytając: „Czego pragniesz? Jaki jest najwyższy cel danej kwestii? Jak służy ona tobie i mnie?”. Zanotuj odpowiedź jako zamierzony cel. b. Podziękuj części. Wyraź wdzięczność za otrzymaną odpowiedź. Jeśli podoba Ci się cel wskazany lub zasugerowany w odpowiedzi, powiedz o tym. Jeśli jest inaczej, podziękuj części za to, że towarzyszy Ci w drodze do odkrywania większej spójności i satysfakcji w życiu. Możesz to powiedzieć, ponieważ jesteś zaangażowany w dążenie do tego celu i masz ogromne, niewykorzystane jeszcze zasoby, aby go osiągnąć. Możesz mieć tę pewność — pochodzi ona z zaangażowania. Nie jest to pewność gwarancji, która pochodzi z zewnątrz; jest to pewność wewnętrzna, którą pielęgnujesz, aby być bardziej zasobnym, kreatywnym, zmotywowanym i szczęśliwym. Uwaga: pojęcie „wzorzec pogłębiania celu” zostało stworzone na użytek niniejszej książki. Andreas opisuje ten etap (od kroku 2. do 4.) za pomocą odrębnych nazw na każdy krok.

Krok 3. Kontynuuj wzorzec pogłębiania celu poprzez odnajdywanie coraz głębszych celów, aż wejdziesz w stan koronny a. Zapytaj część o głębszy cel. Zapytaj część: „Co ważnego trzeba będzie mieć oprócz celu, kiedy już go osiągniesz i w pełni doświadczysz?”. Zanotuj odpowiedź i podziękuj części, tak jak poprzednio. b. Powtarzaj krok 3a, szukając głębszych celów, aż dotrzesz do stanu koronnego. Nazwij go na podstawie głębokiego celu, który go wywołał. Połączenie celu i stanu będziemy nazywać celem stanu koronnego. (Chociaż Andreas mówi o „stanie koronnym”, my posługujemy się pojęciem „cel stanu koronnego”, aby znieść podział na stan koronny i cel, ponieważ wzorzec ten może dotyczyć więcej niż jednego celu, który wywołuje stan koronny). Biblia NLP

331

Powtarzaj krok 3., za każdym razem odkrywając nowy cel. Może to nie być oczywiste w pierwszym momencie, ale każdy kolejny cel zbliża Cię do stanu koronnego. Można by powiedzieć, że przechodzisz do coraz głębszych celów. Zapisuj każdą kolejną odpowiedź. Kiedy dotrzesz do stanu koronnego, zaznasz zogniskowanego w jednym miejscu i pogłębionego spokoju. Doświadczenie to można porównać do powrotu do domu. Kiedy ludzie tam dochodzą, zazwyczaj odczuwają głęboką pewność, że już tam są, nawet jeśli jest to trudne do opisania słowami.

Krok 4. Zakończ wzorzec pogłębiania celu: ciesz się stanem koronnym i rozważaj go; nazwij cel stanu koronnego Kiedy wejdziesz w stan koronny, ciesz się nim niespiesznie. Doświadczenie to jest samo w sobie uzdrawiające. Zwróć uwagę na to, że Twój stan koronny został wywołany, kiedy pojawił się Twój ostatni, najnowszy cel. Od tego momentu będziemy się posługiwali połączeniem Twojego stanu koronnego i danego celu; nazwiemy je celem stanu koronnego. Nadaj mu krótką nazwę związaną z celem, który wskazałeś. W to miejsce, gdzie w tekście pojawia się sformułowanie „cel stanu koronnego”, wstawiaj krótką nazwę lub frazę określającą Twój cel.

Krok 5. Rozpocznij wzorzec wyłaniania wewnętrznego źródła Spójrz na stan koronny raczej jak na źródło niż rezultat; odwróć kolejność swoich celów. a. Rozpocznij wzorzec wyłaniania wewnętrznego źródła, myśląc o stanie koronnym nie jako rezultacie walki, ale raczej początku lub punkcie wyjścia. Twoim częściom może się wydawać, że musisz pokonać wiele przeszkód, zanim dotrzesz do stanu koronnego. Wyobraź sobie więc, że proces ten przebiega w przeciwnym kierunku. Wyobraź sobie, jak przekształcasz go tak, aby Twój stan koronny stał się początkiem lub punktem wyjścia Twoich działań. b. Zacznij wzorzec wyłaniania wewnętrznego źródła, Następnie obserwuj, jak Twój cel stanu koronnego poszerza Twoje doświadczenie. Od tego momentu tam, gdzie widzisz „(cel stanu koronnego)”, pamiętaj, aby wypowiedzieć nazwę albo frazę określającą cel, który w danym przypadku połączył Cię z celem stanu koronnego. Zapytaj część: „Kiedy już osiągniesz (cel stanu koronnego) jako swój początek, jako swój sposób istnienia w świecie, jak odczuwanie (celu stanu koronnego) poszerza twoje doświadczenie w tej chwili?”. Po prostu obserwuj reakcję. c. Niech cel stanu koronnego odwróci kolejność wszystkich celów, jakie odnotowałeś, jeden po drugim, od ostatniego, najnowszego wstecz. Zapytaj część: „Czy potrafisz dostrzec, jak twoje doświadczanie (celu stanu koronnego) jako sposobu istnienia wzbogaca (cel)?”. Tutaj „cel” odnosi się do ostatniego, najnowszego celu z kroku 3a. Wykonaj ten krok dla wszystkich celów wstecz, aż dotrzesz do pierwszego z nich.

332

Biblia NLP

d. Poszerz swoje doświadczenie pierwotnego kontekstu za pomocą celu stanu koronnego. Teraz, kiedy już uwzględniłeś cel, zapytaj część: „Jak posiadanie (celu stanu koronnego) jako sposobu istnienia wzbogaca twoje doświadczenie (krótko opisz sytuację wskazaną w kroku 1.)?”. Uwaga: „wyłanianie wewnętrznego źródła” jest pojęciem ukutym na użytek tego wzorca. Andreas posługuje się terminem „odwrócenie łańcucha intencji ze stanem koronnym”, ale nie pasuje on do metafory docierania i wyłaniania wewnętrznego źródła, związanej z pojęciem głębi. Ponadto niniejszy proces uwzględnia szereg poziomów świadomości, co również implikuje poruszanie się w głąb.

Krok 6. Kontynuuj wzorzec wyłaniania wewnętrznego źródła: przemieść część w górę, do swojego aktualnego wieku a. Wskaż wiek części. Zapytaj część: „Ile masz lat?”. Zanotuj wiek. Nawet jeśli część powstała jakiś czas temu, i tak powinna być młodsza od Ciebie. Zazwyczaj jest to wiek wskazujący na okres dzieciństwa. b. Uzyskaj zgodę od części, aby poruszać się w górę, w kierunku Twojego aktualnego wieku. Zapytaj część: „Czy chciałabyś doświadczyć wspaniałych rzeczy, które wynikają z poruszania się naprzód, w stronę (podaj Twój aktualny wiek), podczas gdy doświadczasz (celu stanu koronnego)?”. Jeśli odpowiedź brzmi: „nie”, pracuj nad stanem, aby rozwiązać wszelkie problemy. Być może trzeba będzie rozstrzygnąć kwestie ekologiczne. c. Przesuń część w górę, do swojego aktualnego wieku, mając jednocześnie pełny dostęp do celu stanu koronnego. Podtrzymując łączność z celem stanu koronnego, wyobraź sobie, jak część, natchniona doświadczeniem celu stanu koronnego, przemieszcza się w czasie do przodu, aż dotrze do teraźniejszości.

Krok 7. Zakończ wzorzec wyłaniania wewnętrznego źródła: włącz część w swoje ciało, jeśli znajduje się ona poza nim a. Kiedy część znajdzie się już w teraźniejszości, obserwuj, w jaki sposób ją przedstawiasz. Teraz, kiedy część znajduje się w teraźniejszości, natchniona doświadczeniem celu stanu koronnego, zwróć uwagę na to, w jaki sposób ją przedstawiasz. Gdzie ta część się znajduje: wewnątrz Twojego ciała czy poza nim (być może jest w Twoim polu widzenia albo ma postać przede wszystkim wrażenia kinestetycznego)? b. Włącz część do swojego ciała, jeśli znajduje się poza nim. Jeżeli część znajduje się poza Twoim ciałem, zachęć ją, aby weszła w nie, gdzie poczuje się zupełnie jak w domu. Przywitaj ją serdecznie i obserwuj, jak dzięki temu pełniej doświadczasz celu stanu koronnego. Biblia NLP

333

c. Rozprowadź po całym ciele wynikające z tego doznania. Zachęć część i towarzyszące jej doznanie, aby rozeszły się po Twoim ciele, aby każda komórka wypełniła się ich energią. • Czy pierwotnie wskazany obszar Twojego ciała odbiera to doznanie w bogatszy sposób? Odczuwając tę swoistą ekspansję, wiedz, że zmieniasz ją w doświadczenie, po które możesz zawsze sięgnąć i które będzie Ci służyło jako emocjonalny kompas, gdy będziesz wybierać nowe kierunki działania.

Krok 8. Wzorzec wyłaniania wewnętrznego źródła II: powtórz krok 5., ale z częścią, która dorosła; tym razem możesz wykonać ten krok szybko a. Rozpocznij wzorzec wyłaniania wewnętrznego źródła, myśląc o stanie koronnym nie jako rezultacie walki, ale raczej jako początku lub punkcie wyjścia. Zapytaj część: „Kiedy już osiągniesz (stan koronny) jako swój początek, jako swój sposób istnienia w świecie, jak odczuwanie (stanu koronnego) wzbogaca twoje doświadczenie w tej chwili?”. Po prostu obserwuj reakcje. b. Niech cel stanu koronnego zmieni kolejność wszystkich celów, jakie odnotowałeś, jeden po drugim, od ostatniego, najnowszego wstecz. Poproś część: „Zwróć uwagę na to, jak twoje doświadczanie (stanu koronnego) jako sposobu istnienia wzbogaca (cel)?”. Tutaj „cel” odnosi się do ostatniego, najnowszego celu z kroku 3a. Wykonaj ten krok dla każdego celu wstecz, aż dotrzesz do pierwszego celu. c. Poszerz swoje doświadczenie pierwotnego kontekstu za pomocą stanu koronnego. Teraz kiedy przeanalizowałeś każdy cel, zapytaj część: „Jak posiadanie już (stanu koronnego) jako sposobu istnienia wzbogaca twoje doświadczenie (krótko opisz sytuację wskazaną w kroku 1.)?”.

Krok 9. Dodatkowe wzorce pogłębiania celu i wyłaniania wewnętrznego źródła: ujawnij wszelkie części, które sprzeciwiają się Twojemu stanowi koronnemu jako stylowi bycia; przeprowadź je przez stosowne wzorce a. Przeprowadź protestującą część przez wzorce związane z pogłębianiem celu i wyłanianiem wewnętrznego źródła, czyli kroki od 2. do 7. Zapytaj sam siebie, czy istnieje jakaś część, która sprzeciwia się teraz Twojemu stanowi koronnemu jako sposobowi bycia. Jeżeli istnieje część, która się buntuje, poczuj ją i zapamiętaj, że jest to cenna część Ciebie. Przeprowadź ją przez odpowiednie wzorce, jak w krokach od 2. do 7. b. Powtórz krok 9a dla wszelkich pozostałych części, które się buntują. Zrób to samo dla wszelkich pozostałych części, które dotyczą wskazanej kwestii. Jeżeli

334

Biblia NLP

któraś z części doprowadzi do innego celu stanu koronnego, zapisz to. Wykonaj ten krok, jeśli masz czas poszerzyć niniejsze ćwiczenie. Pomyśl o wszelkich pozostałych częściach, które są związane z daną kwestią. Przeprowadź każdą z nich przez krok 5., czyli część wzorca związaną z wyłanianiem wewnętrznego źródła, tak jak w części zasadniczej. Uwaga: zdarza się, że za pierwszym razem wzorzec fundamentalnej przemiany zabiera sporo czasu, dlatego możesz zechcieć ominąć krok 9. do momentu, w którym osiągniesz biegłość w posługiwaniu się tą techniką.

Krok 10. Opcjonalny rozwój — dla dodatkowych celów stanu koronnego Uwaga: wykonaj ten krok, jeśli uzyskałeś dodatkowe cele stanu koronnego (tj. cele, które połączyły Cię z Twoim stanem koronnym) w kroku 9. Zdarzy się to wtedy, gdy zidentyfikujesz dodatkowe części i przeprowadzisz je przez wzorzec pogłębiania wewnętrznego źródła, tak jak robiłeś to dla pierwszej części podczas kroku 2. a. Poczuj swoją linię czasu. Uzyskaj dostęp do świadomości swojej linii czasu. Poczuj, że jest to strumień wszystkich Twoich doświadczeń, z którego wyłania się osoba, jaką jesteś teraz. b. Zabierz ze sobą cele stanu koronnego, kiedy tak unosisz się wstecz do momentu, zanim zostałeś poczęty. Spójrz na notatki i przywołaj w świadomości dodatkowe cele stanu koronnego, które pozyskałeś w kroku 9. Zabierz ze sobą każdy z nich, kiedy tak unosisz się wstecz do momentu, zanim zostałeś poczęty. c. Skieruj strumień swoich celów stanu koronnego do tego punktu w czasie. Przyciągnij swoje cele stanu koronnego do tego punktu w czasie, jakby jego nieograniczona energia przepływała przez niego i budowała, a wciągnięta w pęd czasu, zaczynała się poruszać naprzód z czasem. Twój stan koronny wykracza poza wszystkie cele. Nie zależy od nich. Jest źródłem spostrzeżeń, harmonijnych działań i twórczej postawy. Zwróć uwagę na to, że Twój stan koronny jest doświadczeniem uniwersalnym, wpływającym do Twojej linii czasu. d. Idź naprzód wzdłuż linii czasu z celami stanu koronnego. Zejdź w ten moment, łapiąc falę swojego stanu koronnego, unosząc się na niej do przodu i wciąż mając przy sobie, w świadomości, cele stanu koronnego. Niech cele stanu koronnego przepływają przez Twoje doświadczenia życiowe. e. Doświadcz korzyści dla linii czasu. Kiedy poruszasz się do przodu po linii czasu, zwracaj uwagę na to, jak cele stanu koronnego wzbogacają Twoje życie. f. Doświadcz korzyści dla swojej przyszłości. Niech fala energii stanu koronnego przepływa przez Twoją teraźniejszość i w stronę przyszłości. Zwróć uwagę, jak energetyzuje to i wzbogaca Twoją przyszłość. g. Powtórz kilkukrotnie, za każdym razem szybciej. Powtórz kilkukrotnie i coraz szybciej proces związany z linią czasu — od 10b do 10e. Za każdym razem, kiedy kończysz jedną rundę, a zanim rozpoczniesz kolejną, zasocjuj się z teraźniejszością. Biblia NLP

335

Niniejszy wzorzec powtarzanej i przyspieszanej podróży przez linię czasu utrwala stan koronny i sprawia, że staje się on łatwo dostępny, wydobywa pozytywne wspomnienia na pierwszy plan, abyś mógł podnieść samoocenę i wzbogacić zasoby, a także zwiększa motywację i polepsza nastrój w obliczu przyszłości. Nie trzeba dodawać, że rezultaty będą stawały się widoczne, w miarę jak będziesz się rozwijał poprzez wykorzystywanie omówionych sposobów oddziaływania na swoją filozofię i strategie życiowe. Wzorzec ten stanowi połączenie różnych elementów Swish Pattern, wzorca kotwiczenia i wzorca linii czasu. Może również obejmować wiele innych procesów, ale to nie jest miejsce na zajmowanie się teoriami. Zostawiamy akademickie dyskusje innym.

Krok 11. Delektuj się stanem koronnym; pomyśl o wartości, jaką stworzyłeś; zrób przerwę Stworzyłeś dostęp do stanu koronnego. Ma on szczególną wartość. Poświęć trochę czasu, aby zastanowić się nad nim. Radzimy, abyś zrobił sobie przerwę i przeanalizował proces oraz jego wyniki w trakcie spaceru lub wykonywania jakiejś innej przyjemnej aktywności fizycznej.

MAPOWANIE UMYSŁU Aby skutecznie się komunikować, musimy zdać sobie sprawę z tego, że różnimy się w tym, jak rozumiemy świat oraz jak z tego korzystamy w komunikacji z innymi ludźmi. — Anthony Robbins, autor Obudź w sobie olbrzyma Rozwijaj umiejętność modelowania za pomocą strategii mapowania umysłu. Umiejętność ta znacząco polepszy Twoją zdolność rozumienia świata, zarówno cudzego, jak i własnego, a dzięki temu pomoże Ci wywierać wpływ na Twoje otoczenie. Mapując umysł, będziesz szukał kluczy do subiektywnych doświadczeń innych ludzi oraz je porządkował. Można to zrobić w mniej niż trzy minuty, niewerbalnie, za pomocą wzrokowych wskazówek systemów reprezentacji.

Krok 1. Przygotowanie Wybierz partnera, z którym wykonasz niniejsze ćwiczenie. Ustalcie, że będziecie tworzyć mapę umysłu i że — aby współpraca przebiegała płynnie — druga osoba będzie wykonywała Twoje instrukcje, bez udzielania odpowiedzi werbalnych. Wykonując kolejne kroki, zwracaj uwagę na ruchy oczu partnera. Być może zechcesz robić notatki, aby móc potem je przejrzeć.

336

Biblia NLP

Kiedy sam zajmuję się ujawnianiem wzrokowych wskazówek systemów reprezentacji, pomagam sobie palcami: • pierwszy dla Wz (wzrokowe zapamiętane), • drugi dla Wk (wzrokowe konstruowane), • trzeci dla Sz (słuchowe zapamiętane), • czwarty dla Sk (słuchowe konstruowane), • piąty dla K (kinestetyczne). Następnie wyobrażam sobie najważniejsze punkty wokół głowy drugiej osoby, kiedy ta do mnie mówi. Na przykład jeżeli jej oczy wędrują w lewo i w górę (Wz), wyobrażam sobie unoszący się w tym miejscu punkt. Potem rysuję strzałkę między tym punktem a pozycją oczu itd. W ten sposób jestem w stanie nawet przewidzieć ruchy oczu danej osoby.

Krok 2. Zgromadzenie wskazówek wzrokowych zapamiętanych Poproś drugą osobę, aby przywołała przyjemne wspomnienie, a następnie skupiła się na jego wzrokowym aspekcie. Sprowokuj ją do sięgnięcia po wskazówki wzrokowe zapamiętane za pomocą takich zdań jak np.: • „Czy widzisz siebie wczoraj? Opisz swoje ubranie”.

Krok 3. Zgromadzenie wskazówek wzrokowych konstruowanych Poproś drugą osobę, aby stworzyła wrażenie wzrokowe, którego nie pamięta, za pomocą zdań typu: • „A teraz wyobraź sobie samego siebie z niebieskimi brwiami. Co by się stało, gdyby w pokoju przestała działać siła grawitacji i wszystko dookoła zaczęło się unosić w powietrzu?”.

Krok 4. Zgromadzenie wskazówek słuchowych zapamiętanych Poproś drugą osobę, aby przypomniała sobie słuchowy aspekt wspomnienia: • „Posłuchaj przez chwilę swojej ulubionej piosenki. Jak ona brzmi w twoim umyśle?”.

Krok 5. Zgromadzenie wskazówek słuchowych konstruowanych Poproś drugą osobę, aby stworzyła wewnętrzne wrażenie słuchowe, wyobrażając sobie coś, czego nigdy wcześniej nie słyszała: • „Wyobraź sobie, że BMW testuje motocykle i w tym celu prosi stu motocyklistów, aby wszyscy naraz wjechali na swoich maszynach w głęboki na metr dół z wodą. Jak to brzmi?”.

Biblia NLP

337

Krok 6. Zgromadzenie wskazówek kinestetycznych konstruowanych Pominęliśmy wskazówki kinestetyczne zapamiętane, ponieważ ludzie na ogół nie potrafią od-tworzyć kinestetycznego wspomnienia, a raczej tworzą dane wrażenie na podstawie wzrokowych lub słuchowych wskazówek związanych z danym wspomnieniem. Wypróbuj choćby taką podpowiedź: • „Wyobraź sobie, że staczasz się z lodowca w lekkim ubraniu”.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu Rozwijając umiejętność w omawianej dziedzinie, sprawdzaj, jak wnikliwie potrafisz obserwować i przewidywać ruchy oczu drugiej osoby oraz na ile dobrze pamiętasz, które z nich są powiązane z jakimi strategiami.

Dodatkowa rada Kiedy ćwiczysz posługiwanie się jakimś wzorcem lub narzędziem z praktykiem NLP, lepiej będzie, jeśli kilka razy przejdziesz przez cały dany proces jako klient, a następnie odczekasz parę dni, zanim zamienicie się rolami i to Ty zajmiesz miejsce praktyka NLP. Warto tak postąpić, zwłaszcza że zazwyczaj ulegamy silnej potrzebie dokończenia wszystkich kroków lub systematycznego przejścia przez cały wzorzec — kosztem przeoczenia niewerbalnych wskazówek u naszego klienta. Jeżeli ćwiczysz wykonywanie wzorca z praktykiem NLP, pracujcie raczej nad prawdziwymi problemami, a nie wymyślajcie ich. Przełoży się to na Twój rozwój osobisty, pozwoli stworzyć „laboratorium”, które wierniej oddaje rzeczywistą sytuację, oraz pokaże Wam, że wzorzec naprawdę działa.

INTEGRACJA NIEOKREŚLONEGO STANU Jeżeli nie zaczniesz szukać tego, czego pragniesz, nigdy tego nie zdobędziesz. Jeżeli nie poprosisz, odpowiedź będzie zawsze brzmiała „nie”. Jeżeli nie zrobisz kroku naprzód, będziesz ciągle tkwić w tym samym miejscu. — Nora Roberts Pomóż klientowi opisać stan, w jakim się znajduje. Czasami ludzie po prostu nie potrafią nawiązać łączności ze swoim stanem, aby go scharakteryzować.

338

Biblia NLP

Mówią wtedy m.in. „Nie jestem pewny, co czuję”, „Mój stan wydaje mi się mglisty”, „Czuję się niewyraźnie” (wskazując również na to, że męczą się fizycznie lub psychicznie). Wzorzec ten pomaga uzyskiwać od klientów jaśniejsze opisy stanów — co pomoże Tobie jako praktykowi NLP wskazywać poprawnie sformułowany cel dla danej sesji.

Krok 1. Ustawienie palca około 30 cm od oczu klienta Zajmij miejsce dokładnie naprzeciw klienta. Ustaw prawą rękę około 30 cm przed oczami klienta, z palcem wyciągniętym w bok (ale nie w kierunku żadnego z Was).

Krok 2. Prowadzenie oczu i schemat mrugania Poproś klienta, aby przez chwilę głęboko oddychał, a następnie zamknął i otworzył oczy według rytmu wyznaczanego przez ruch Twojego palca. Zacznij bardzo wolno; poruszaj palcem od 90 stopni do 45 stopni (ruch ku dołowi) i z powrotem.

Krok 3. Zmiana ruchów według instrukcji oraz wyrwanie ze stanu Powtórz opisany ruch od pięciu do sześciu razy, w coraz szybszym tempie, aż ponownie osiągniesz normalny rytm mrugania. Następnie kontynuuj ruch, ale przesuń rękę w stronę wskazówek wzrokowych konstruowanych (w górę, w lewo), a następnie zapamiętanych (w górę, w prawo). Celem niniejszego kroku jest pobudzenie mózgu drugiej osoby poprzez kontrolowane ruchy oczu. Teraz pozwól klientowi przeciągnąć się i swobodnie poruszać, kilka razy mrugnąć szybko oczami i normalnie oddychać.

Krok 4. Zadawanie pytań według instrukcji Zadaj poniższe pytania; czekaj na odpowiedź tylko dwie sekundy. Jeżeli klient nie odpowie od razu, podsuń mu ewentualne odpowiedzi (przykłady podano w nawiasach). Mów w rytmie takim samym jak rytm mrugania.

Pytania: 1) „Jakie byłoby najlepsze odczucie, którego chciałbyś doświadczać w tej chwili?” (np. ciekawość, pasja, spokój, ekscytacja, decyzyjność, odprężenie, bezpieczeństwo). 2) „Skąd wiedziałbyś, że właśnie to czujesz? Co byłoby twoim wewnętrznym dowodem na to, że naprawdę czujesz X (wskazany stan)?” 3) „Co by się stało, kiedy poczułbyś X?”

Biblia NLP

339

4) „Jeżeli czułbyś X, w jakich sytuacjach stan ten byłby dla ciebie najbardziej przydatny?” (np. w pracy, z dziećmi, ze współmałżonkiem, tuż po przebudzeniu). 5) „W jakich sytuacjach nie byłoby pożyteczne czuć X? Jakie doznanie mogłoby zastąpić X?”

Krok 5. Stan ciągłego zmęczenia Jeżeli klient wciąż odczuwa zmęczenie i ma wrażenie przyćmionego umysłu, zadaj następujące pytania pomocnicze: • „Czy był jakiś moment w przeszłości, w którym pamiętasz, że czułeś X?” • „Skąd wtedy wiedziałeś, że czujesz X?” • „Czy mógłbyś mi pokazać, jak byś wyglądał, gdybyś czuł X w tej chwili?” • „Jak to było doznawać tego uczucia? Czy możesz go doświadczyć teraz?”

Dodatkowa rada Uważaj, aby nie przysunąć ręki zbyt blisko klienta, a tym samym nie sprawić, że poczuje się on niekomfortowo. Różni ludzie mają odmienne strefy komfortu. Jeżeli istnieje ryzyko ataku epilepsji (np. choroba występuje w rodzinie klienta), wstrzymaj się z wykonywaniem ćwiczeń, które wiążą się z ruchami oczu. Poproś klienta, aby skonsultował z lekarzem, czy tego rodzaju ćwiczenia będą dla niego odpowiednie. Pytania z pierwszego zestawu powinny być zadawane dość szybko; tak samo powinny być udzielane odpowiedzi. Jeżeli dasz klientowi czas na zastanawianie się, prawdopodobnie zahamuje go autokrytycyzm. Jeżeli klient jest wzburzony, niniejszy wzorzec nie będzie dla niego odpowiedni. Rozważ wówczas zastosowanie techniki tworzenia łańcucha stanów lub zmiany zakotwiczeń.

POSZERZENIE MOŻLIWOŚCI WYBORU Nie możemy naprawdę stanąć w obliczu życia, dopóki nie staniemy w obliczu faktu, że zostanie nam ono zabrane. — Billy Graham Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Wzbudź motywację poprzez wykorzystywanie potencjału momentów wyboru. Można by powiedzieć, że pojawiają się one, wtedy gdy, świadomie lub nie, podejmujesz jakiegoś rodzaju zobowiązanie.

340

Biblia NLP

Podstawową właściwością momentu wyboru jest to, że symbolicznie lub dosłownie sprawia on, iż trudno jest się wycofać, np. kiedy podpisujesz umowę, składasz przysięgę małżeńską lub stawiasz zakład. Niniejszy wzorzec pomaga również identyfikować i wykorzystywać pomniejsze momenty wyboru, które dopiero zbiorczo wywierają duży wpływ na nasze życie.

Krok 1. Przyjrzenie się swojemu dniowi Przez jakie momenty wyboru przeszedłeś i jakie decyzje podjąłeś? Jakie cele zamierzałeś wówczas osiągnąć? Biorąc pod uwagę te wybory, których rezultaty widać dziś, jak oceniasz skuteczność swoich decyzji?

Krok 2. Przepłynięcie z powrotem do danego momentu wyboru i spojrzenie na niego z trzeciej (zdysocjowanej) pozycji percepcyjnej Krok 3. Wskazanie momentów wyboru Wybierz dwa lub trzy najważniejsze momenty wyboru (lub więcej, jeśli masz na to czas). Biorąc pod uwagę każdy z nich, pomyśl kolejno o trzech innych decyzjach, jakie mogłeś wówczas podjąć. Wyobraź sobie, że wybrałeś inaczej i postąpiłeś odmiennie.

Krok 4. Wyobrażenie sobie prawdopodobnych wyników każdego wskazanego wyboru Krok 5. Wyobrażenie sobie doświadczania każdego wskazanego wyboru Krok 6. Sprawdzenie rezultatu W ciągu najbliższych kilku dni obserwuj, czy Twoja wnikliwość w ocenianiu własnych wyborów poprawiła się i czy osiągane przez Ciebie rezultaty są w jakiś sposób lepsze. Ćwicząc niniejszy wzorzec, staraj się pogłębiać świadomość projektowanych wyników. Zauważysz zapewne, że towarzyszą temu, pojawiające się podświadomie, liczne projekcje, czasami na nasze nieszczęście. Podejmij decyzję, że wykorzystasz niniejszy wzorzec przy dokonywaniu kluczowych wyborów, które zazwyczaj sprawiają Ci trudność, jak np. podważanie sensowności Twoich wysiłków na rzecz własnego dobrego samopoczucia. Ćwicz również doskonalenie umiejętności przewidywania wyników. Zastanów się, jak mógłbyś udoskonalić ten wzorzec.

Biblia NLP

341

PIERWSZY PLAN I TŁO Kończ każdy dzień raz a dobrze. Zrobiłeś, co mogłeś zrobić; zapomnij jak najszybciej o błędach i bzdurach, które się wkradły. Jutro będzie nowy dzień; zacznij go pogodnie oraz w zbyt dobrym nastroju, aby twoje dawne potknięcia mogły go zakłócić. — Ralph Waldo Emerson Autorem wzorca jest Robert Dilts. Wywołuj stany zasobne w ludziach, którzy mają skłonność do skupiania się na negatywnych lub paraliżujących aspektach własnej sytuacji. Technika ta wykorzystuje to, że doświadczenia negatywne i doświadczenia zasobne mają zazwyczaj wiele wspólnego. Wydają się one całkowicie odmienne, ponieważ na pierwszym planie w naszej świadomości znajdują się dzielące je różnice. Tymczasem niniejszy wzorzec stanowi dobry przykład tego, jak wywoływać stany zasobne poprzez sięganie do stanów niezasobnych. Warto go wykorzystać w pracy z ludźmi, którzy nazbyt głęboko ugrzęźli w negatywnej rzeczywistości, ponieważ opiera się on na zmysłowych reprezentacjach wspólnych dla stanu problematycznego i stanu idealnego. Niniejszy wzorzec wyróżnia się tym, że nie skupia się ani na pierwszym planie, ani kluczowych submodalnościach, tak jak choćby Swish Pattern. Z tej też przyczyny należy pracować wolno i systematycznie, wykonując kolejne kroki i obserwując u klienta wyładowania emocjonalne w reakcji na przeprowadzany proces. Technika pierwszego planu i tła pozwala zapobiec ścieraniu się dwóch doświadczeń pierwszego planu. Wielu użytkowników tego wzorca uważa go za subtelne, niemal magiczne przeżycie. Z mojej osobistej praktyki wynika, że klienci, którzy przeszli przez ten proces, odkrywali, iż było to jedno z najbardziej podnoszących na duchu doświadczeń, jakie znają. Kiedy klient odwraca uwagę od ograniczającej lub wprost ciasnej ramy i przyjmuje zasobną perspektywę, widać to w jego oczach i sylwetce. Jedną z natychmiastowych korzyści, jakie przynosi ten wzorzec, stanowi odprężenie — przy czym jest ono dopiero zapowiedzią wspaniałych rezultatów, które się pojawią.

Krok 1. Wskazanie ograniczającej reakcji Wybierz dającą się jasno zdefiniować sytuację, w której Twoja reakcja ma charakter odruchowy i ograniczający. Przykładem takiej sytuacji może być lot samolotem wywołujący napady paniki.

342

Biblia NLP

Krok 2. Dostrzeżenie pierwszego planu i tła świadomości a. Dostrzeżenie pierwszego planu świadomości Wyobraź sobie wskazane doświadczenie i zwróć uwagę na to, co znajduje się na pierwszym planie Twojej świadomości. • Jakich aspektów jesteś najbardziej świadomy w momencie, kiedy reagujesz w ograniczający sposób? Pasażer, który wpada w panikę, może być świadomy np. dźwięku silników zwiększających obroty podczas przygotowania do startu. Sprawdź wszystkie systemy reprezentacji i submodalności pod kątem tego, co wyróżnia się na pierwszym planie. b. Dostrzeżenie tła świadomości Skieruj uwagę na to, co znajduje się w tle Twojej świadomości. • Czego zazwyczaj nie jesteś szczególnie świadomy podczas odruchowej reakcji niezasobnej? Musi to być coś, co pojawia się nie tylko we wskazanej sytuacji, lub coś, czego mógłbyś doświadczyć w takiej sytuacji, w której reagujesz w sposób bardzo zasobny. Zazwyczaj ludzie skupiają się na najprzyjemniejszych doznaniach cielesnych, takich jak kolor wnętrza czy delikatne bodźce odbierane stopami.

Krok 3. Wskazanie kontrprzykładu Znajdź dobry kontrprzykład dla niezasobnej reakcji. Niech to będzie taki moment, w którym mogłeś zareagować w sposób ograniczający, lecz tak się nie stało; np. wspomnienie podróży samolotem, ale bez napadu paniki. Jeżeli brakuje Ci odpowiedniego kontrprzykładu, znajdź sytuację, która będzie do niego najbardziej zbliżona; np. jeżeli jechałeś autobusem lub tramwajem i nie odczułeś niepokoju, będzie to właściwy kontrprzykład ze względu na podobieństwa między wnętrzem samolotu a tym wymienionych środków transportu (siedzenia, obecność innych ludzi, długość wnętrza, odgłosy silnika, trącanie). Zasocjuj się z tym doświadczeniem.

Krok 4. Przyjrzenie się pierwszemu planowi i tłu kontrprzykładu a. Przyjrzenie się pierwszemu planowi kontrprzykładu Odkryj te aspekty wskazanego doświadczenia, których jesteś najbardziej świadomy, tj. które znajdują się na pierwszym planie. Zintensyfikuj pozytywne doświadczenie i je zakotwicz. (Nazwiemy je kotwicą A1). Doznaniami pierwszego planu mogą być np. dziwny głos wewnętrzny, zdysocjowany obraz otoczenia lub pragnienie, aby silnik zwiększył obroty, ponieważ będzie to równoznaczne z poruszaniem się do przodu.

Biblia NLP

343

b. Przyjrzenie się tłu kontrprzykładu Dotrzyj do cech, które znajdują się w tle obu sytuacji (tj. do wspólnej płaszczyzny). Mogą nimi być zarówno doznania cielesne (np. na podeszwach stóp), jak i podobieństwa zewnętrzne.

Krok 5. Skojarzenie cech pierwszego planu i tła kontrprzykładu oraz połączenie tego stanu z pierwszym planem sytuacji wyjściowej Stwórz silne połączenie między cechami tła i pierwszego planu w sytuacji, którą podałeś jako kontrprzykład. Możesz to zrobić, skupiając się na cesze tła i uruchamiając kotwicę zasobu A1. Następnie połącz ten stan z pierwszym planem sytuacji wyjściowej. W tym celu możesz wykorzystać następującą sugestię: „Im większą uwagę zwracasz na to, co czujesz na stopach, tym intensywniej odczuwasz to, jak twój dziwny głos wewnętrzny staje się głośniejszy i wyraźniejszy. I kiedy twoja świadomość przesuwa się w kierunku wnętrza autobusu i jego zwiększających obroty silników, coraz łatwiej utrzymujesz obraz wnętrza samolotu”. Jak widzisz, łączymy wspólną przestrzeń i pozytywny stan z pierwszym planem sytuacji, w której reagowałeś w sposób ograniczający.

Krok 6. Skupienie się na wspólnej płaszczyźnie Wróć do wyjściowego doświadczenia i skup się na wspólnej płaszczyźnie, którą odkryłeś w kroku 4b; np. możesz się umieścić z powrotem w samolocie w chwili, kiedy silniki zwiększają obroty, i skierować świadomość na podeszwy stóp i kolor wnętrza. Jeżeli to nie polepszy ograniczającej reakcji, wypróbuj jedną z poniższych strategii: • Opcja 1. Znajdź lepiej pasujący i bardziej wymowny kontrprzykład oraz powtórz wzorzec od kroku 2a. • Opcja 2. Wróć do kroku 2b i wzmocnij połączenie między elementami wspólnej przestrzeni i cechami tła kontrprzykładu.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu Skup się na cechach pierwszego planu z wyjściowej sytuacji z kroku 1. Powinieneś wejść w pozytywny stan pochodzący z doświadczania kontrprzykładu. Możesz wykorzystać np. taką instrukcję: „Teraz możesz się posadzić na fotelu w samolocie oraz skierować całą uwagę na dźwięk silnika i doznanie przyspieszenia samolotu”.

344

Biblia NLP

OSŁABIANIE MOCY TRUDNYCH WSPOMNIEŃ Należy się wystrzegać pouczania młodych ludzi, że tradycyjnie rozumiany sukces stanowi główny cel życia. Najważniejszą motywacją w edukacji i w życiu jest przyjemność płynąca z pracy, przyjemność płynąca z jej owoców oraz świadomość znaczenia, jaką one mają dla całej społeczności. — Albert Einstein Autorką tego wzorca jest dr Maralee Platt. Uwolnij się od trudnych wspomnień i przekształć je w źródła mądrości.

Krok 1. Wskazanie wspomnienia, które czasami dręczy Krok 2. Przyjrzenie się submodalnościom, które dostrzega się w danym wspomnieniu Krok 3. Wykorzystanie pojedynczego kadru jako symbolu wspomnienia i jego zmiana Wskaż pojedynczy kadr z wyświetlanego w myślach filmu o danym wspomnieniu. Wykorzystaj ten kadr jako symbol, który będzie reprezentował całe wspomnienie. Następnie odepchnij go w najdalszy zakątek świadomości oraz zmień na czarno-biały. Zwróć uwagę na to, że w kadrze tym jesteś młodszy. Zmniejsz go znacząco i ujmij w ramę.

Krok 4. Umieszczenie obrazu po lewej stronie i wyciągnięcie wniosków Wyciągnij lewą rękę, chwyć mały obraz i umieść po swojej lewej stronie. Jeżeli zazwyczaj przechowujesz wspomnienia po prawej stronie, wykonaj ten ruch prawą ręką. Wyciągnij wszystkie możliwe wnioski ze wspomnienia, które jest reprezentowane przez mały obraz. Możesz nie wiedzieć, co dokładnie składa się na nie, ale w niniejszym wzorcu nie jest to istotne. Wystarczy mieć świadomość, że czerpie się mądrość z danego obrazu. Wyobraź sobie, jak przepływa ona do Twojego osobistego skarbca mentalnego.

Biblia NLP

345

Krok 5. Umieszczenie obrazu za sobą A teraz odepchnij obraz za siebie, symbolicznie mówiąc swojemu ciału i umysłowi, że doświadczenie to masz już za sobą i że należy ono do przeszłości.

Krok 6. Uogólnienie Poinstruuj umysł, aby zrobił to samo ze wszystkimi aspektami trudnego wspomnienia.

Krok 7. Docenienie dobrych wspomnień i umieszczenie ich za sobą Poświęć trochę czasu dobrym wspomnieniom: dużym, jasnym, w pełnym kolorze. Umieść je po swojej prawej stronie. Ciesz się nimi, a następnie również odepchnij je za siebie.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach obserwuj, czy dane wspomnienie straciło na sile. Zwracaj uwagę na wszelkie sposoby, w jakie uwalnia się Twoja kreatywność oraz rozwija się Twoja zdolność do cieszenia się życiem i do tworzenia lepszej przyszłości.

FRAKTAL SOMATYCZNY Wykorzystuj każdą okazję, aby ćwiczyć umiejętności komunikacji: dzięki temu, kiedy pojawią się ważne okoliczności, nie braknie ci talentu, stylu, precyzji, jasności i emocji potrzebnych do wywarcia wpływu na innych ludzi. — Jim Rohn Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Ćwicz wyczuwanie struktury głębokiej oraz przekonaj się, jak pożyteczne są te umiejętności i ten sposób myślenia. Wzorzec ten opiera się na składni somatycznej.

Krok 1. Wybór kształtu Wykonaj ten wzorzec wspólnie z drugą osobą. Wybierz prosty kształt, np. trójkąt lub cyfrę 8, ale go nie ujawniaj.

346

Biblia NLP

Krok 2. Narysowanie palcem konturu Druga osoba ma zamknięte oczy, a Ty rysujesz palcem kontur.

Krok 3. Włączenie kolejnych części ciała w celu stworzenia bardziej złożonego ruchu Kontynuuj ten ruch i zacznij włączać w niego kolejne części ciała. Zacznij powoli, np. od nadgarstka, i stopniowo rozszerzaj ruch, aż maksymalnie zaangażujesz weń swoje ciało. Badaj różne możliwości, jakbyś tworzył swego rodzaju nowy taniec. Nie zmuszaj swojego ciała do dokładnego imitowania kształtu, który wskazałeś na początku. Pozwól raczej działać ciału tak, jakby wykonywane przez nie ruchy stawały się zalążkami innych, nowych.

Krok 4. Poproszenie drugiej osoby o odgadnięcie wyjściowego konturu Poproś drugą osobę, aby otwarła oczy i postarała się odgadnąć kształt struktury głębokiej (kształt, od którego zacząłeś), który doprowadził do powstania Twojego fraktala somatycznego (rezultatu przekształcenia się Twojego ruchu początkowego w ten bardziej złożony). „Fraktal”, o którym mówimy, stanowi metaforę złożonego sposobu wyrażania czegoś lub wynik ukrytego schematu działania (kształt wyjściowy). Poinstruuj drugą osobę: „Zwróć uwagę na to, że musisz sięgnąć do swego rodzaju intuicji, aby odnaleźć strukturę głęboką, która prowadzi do bardziej złożonego ruchu. Spróbuj zrozumieć, jak intuicja ta żyje w tobie i w jaki sposób możesz do niej dotrzeć”.

Krok 5. Zamiana ról Zamień się rolami z drugą osobą. Wykonajcie całe ćwiczenie jeszcze raz.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach obserwuj wszelkie sposoby, w jakie dostęp do tego rodzaju intuicji staje się coraz łatwiejszy i bardziej pożyteczny. Zwróć uwagę na to, jak ważną rolę ów metaforyczny sposób poszukiwania struktury głębokiej może odgrywać na co dzień i jak duże może mieć znaczenie.

Biblia NLP

347

FRAKTAL ZASOBU Tym, czego człowiek naprawdę potrzebuje, nie jest stan wewnętrznej równowagi, lecz raczej wewnętrzna walka, dążenie do osiągnięcia wartościowego dlań celu czy realizacji swobodnie wybranego zadania. Tym, czego potrzebuje, nie jest rozładowywanie za wszelką cenę wewnętrznych napięć, lecz wezwanie do wypełnienia potencjalnego sensu. — Viktor Frankl, Człowiek w poszukiwaniu sensu Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Rozwijaj kreatywność w zakresie rozwiązywania problemów albo po prostu cieszenia się życiem poprzez tworzenie synestezyjnych (czyli angażujących różne systemy reprezentacji) wyrazów optymalnych stanów.

Krok 1. Wejście w stan zasobny Wskaż stan zasobny i wejdź w niego.

Krok 2. Rozpoczęcie odpowiednich ruchów Znajdź w sobie pewien rodzaj ruchu lub schemat ruchów, który wydaje się wyrażać w jakiś sposób wskazany wcześniej stan zasobny. Być może znajdziesz całą sekwencję ruchów, a może dany ruch rozwinie się w coś, co przypomina taneczną improwizację. Pozwól sobie robić to na swój własny sposób, wolny od ocen czy uprzedzeń.

Krok 3. Zróżnicowanie ruchów Ostrożnie i uważnie wprowadzaj delikatne i subtelne zmiany w swoim schemacie ruchów. Obserwuj, jak wpływa to na Twoje doświadczanie stanu zasobnego. Sprawdź, w jaki sposób łączy Cię to z jego głębszą strukturą.

Krok 4. Przeniesienie ruchów Przenieś schemat i charakter ruchów na inne części ciała. Na przykład jeżeli zacząłeś od ruchu ręki, skieruj go do góry, w stronę ramion i szyi. Jeżeli nie tańczysz zbyt często, wykonuj to ćwiczenie szczególnie ostrożnie.

Krok 5. Zaangażowanie w ruch jeszcze większych obszarów ciała Zaangażuj w ruch jeszcze więcej części swojego ciała, a najlepiej całe ciało. Niech charakter danego ruchu objawi się nawet w Twoim wyrazie twarzy.

348

Biblia NLP

Krok 6. Wykorzystanie innego systemu reprezentacji Powtórz wszystko, wykorzystując inny system reprezentacji. Dotąd wykorzystywałeś kinestetyczny system reprezentacji w czterech wymiarach (dodając czas poprzez wyrażanie go ruchem). Możesz więc teraz zmienić go na wzrokowy system reprezentacji, płynąc przez wspomnienia i tworząc obrazy, które oddają wskazany stan zasobny. Możesz go wyrazić za pomocą słuchowego systemu reprezentacji, śpiewając, wystukując rytm albo przypominając sobie lub wymyślając otaczające Cię dźwięki. Możesz też dodać słowa, impresyjnie i poetycko, lub opisać dźwięki płynące z wyobrażonego otoczenia. Wykorzystaj swoją kreatywność na jak najwięcej różnych sposobów.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na wszelkie sposoby, w jakie wykorzystujesz inteligencję i kreatywność, angażując różne systemy reprezentacji (synestezyjnie) naraz, w celu rozwiązywania problemów, bycia twórczym lub po prostu intensywniejszego doświadczania świata.

UZGADNIANIE POZIOMÓW LOGICZNYCH Wizja stanowi sztukę dostrzegania tego, co jest niewidzialne dla innych. — Jonathan Swift Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Odkryj swoje wartości i wizję oraz zacznij działać w zgodzie z nimi — dzięki wykorzystywaniu siły metafor i poziomów logicznych. Pomóż swojemu zespołowi odnosić sukcesy, budując razem z nim wspólną tożsamość. Jeżeli zajrzysz do dodatku C poświęconego poziomom logicznym, zorientujesz się, w jaki sposób zostają one wykorzystane w niniejszym wzorcu.

Krok 1. Wskazanie miejsca Na użytek niniejszego wzorca wybierz środowisko, w którym Ty i Twój zespół będziecie dążyć do wspólnego celu. Kiedy tylko zaczniesz wykonywać niniejszy wzorzec, wskaż miejsce, które dla członków zespołu jest neutralne, a jednocześnie zawiera nieuświadomione kotwice negatywne.

Biblia NLP

349

Krok 2. Udzielenie odpowiedzi na pytanie o „czynności” Poproś każdego członka zespołu, aby odpowiedział na pytanie: „Co pragnę zrobić lub osiągnąć w tym miejscu?”. Zachęć do podawania szczegółów.

Krok 3. Udzielenie odpowiedzi na pytanie o „umiejętność i zdolności” Poproś każdego członka zespołu, aby opisał narzędzia, umiejętności, zdolności i zakres kompetencji, które jego zdaniem najlepiej mu pomogą w osiągnięciu zamierzonego celu w tym miejscu. Członkowie zespołu nie muszą od razu mówić o tym głośno; każdy z nich może najpierw opracować własną listę i podzielić się nią z resztą grupy dopiero w momencie, kiedy poczuje, że jest na to gotowy.

Krok 4. Udzielenie odpowiedzi na pytanie o „wartości i przekonania” Poproś każdego członka zespołu, aby opisał wartości, postawy i przekonania, które kierują ich pragnieniem, aby wykorzystać wskazane zasoby i w ten sposób osiągnąć zamierzone cele w tym miejscu.

Krok 5. Udzielenie odpowiedzi na pytanie o „tożsamość” Poproś każdego członka zespołu, aby wyjaśnił, kim jest jako jednostka, która ma określoną motywację i przekonania kierujące jej sposobem wykorzystywania umiejętności i innych zasobów w celu podjęcia pożądanych działań w tym miejscu.

Krok 6. Udzielenie odpowiedzi na pytanie o „wizję” Poproś każdego członka zespołu, aby opisał wizję, którą pragnie urzeczywistnić i która nadaje jego tożsamości dodatkowy wymiar — osoby o określonym podejściu i przekonaniach, które kierują jej sposób wykorzystywania umiejętności i zdolności w stronę podejmowania konkretnych działań oraz uzyskiwania rezultatów w danym miejscu.

Krok 7. Przyjrzenie się elementom wspólnym dla różnych wizji Omówcie, co łączy Wasze indywidualne deklaracje wizji. • Co mają wspólnego? Pamiętaj, abyście przyjrzeli się im pod kątem tych części wspólnych, które nie są oczywiste.

Krok 8. Umieszczenie odpowiedniego stanu na poziomie tożsamości Dotrzyj do pozytywnego stanu, który wiąże się z daną wizją i dzieleniem się nią.

350

Biblia NLP

W tym stanie powróć do poziomu tożsamości, doświadczając wizji oraz jednocześnie poczucia tożsamości i misji.

Krok 9. Przejście na poziom tożsamości Z tym poczuciem wizji, tożsamości, przekonań i wartości wróć do przestrzeni zdolności. Przyjrzyj się, jakimi zdolnościami dysponujecie jako zespół — zdolnościami, które wykraczają poza Wasze indywidualne tożsamości.

Krok 10. Przejście na poziom zachowania; przyjrzenie się znaczeniu na tym poziomie Przenieś poczucie wizji, tożsamości, przekonań, wartości i zdolności z powrotem na poziom zachowania. Zaobserwuj, jak wszystkie Wasze zachowania, nawet te z pozoru banalne, wpływają na wszystkie wyższe poziomy logiczne — którym przyglądaliście się aż do poziomu wizji — i jakie znajdują w nich odzwierciedlenie. A teraz zapytaj: • „Jakie działania możemy podjąć wspólnie?”.

Krok 11. Przyjrzenie się pełnym rezultatom z poziomu miejsca Zbierz wszystkie poziomy, którym się przyglądaliście, w wybranym na początku miejscu. Poczuj, jak zgromadzone spostrzeżenia, sposoby rozumienia i odczucia przekształcają tę przestrzeń i misję oraz je wzbogacają.

Krok 12. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i miesiącach obserwuj wszelkie sposoby, w jakie wzorzec ten wpłynął na cały zespół lub przysłużył się jego rozwojowi oraz w jakie ulepszył Twój indywidualny wkład w pracę grupy.

UKRYTE POLECENIA W PYTANIACH Prawo bycia wysłuchanym nie idzie zawsze w parze z prawem do bycia traktowanym poważnie. — Hubert H. Humphrey Autorem tej techniki jest Milton H. Erickson; została ona ujęta w formie wzorca przez Richarda Bandlera i Johna Grindera.

Biblia NLP

351

Kiedy ukryte polecenia pojawiają się w pytaniach, zyskują wartość dodaną w postaci prymowania stanu większej otwartości i ciekawości. Ponadto forma pytania pomaga lepiej zakamuflować polecenie. Oto przykłady: • „Zastanawiam się, czy czujesz się całkowicie swobodnie podczas rozmowy ze mną?” • „Czy wiesz, że możesz pozwolić po cichu swojemu podświadomemu umysłowi ujawnić się i porozmawiać ze mną?”

Krok 1. Wybór sytuacji, do której chcesz zastosować strategię ukrytych poleceń Krok 2. Ustalenie przekazywanej treści Zapisz to, co chciałbyś zakomunikować, a co mogłoby wywołać w drugiej osobie niepotrzebną postawę obronną. Gromadź komunikaty tak długo, aż uzyskasz kilka, o których możesz powiedzieć, że mogą zostać przekształcone na treści zagnieżdżone. Pamiętaj, aby Twoje podejście było etyczne. Nie wolno Ci manipulować drugą osobą, zwłaszcza w sposób, który nie leży w jej najlepiej pojętym interesie.

Krok 3. Przygotowanie komunikatów Stwórz pytania, które mogłyby stać się naturalnie brzmiącymi elementami Twojej rozmowy z daną osobą, a które zawierają ukryte polecenia. Pamiętaj, że ukryte polecenia są na ogół bardzo krótkimi zdaniami lub fragmentami zdań, przekazującymi to, co chcesz zakomunikować. (Jeśli to konieczne, powtórz materiał na temat wykorzystywania ukrytych poleceń przez Miltona H. Ericksona).

Krok 4. Ćwiczenie Zanim przejdziesz do praktyki, przećwicz przekazywanie opracowanych komunikatów. Wypróbuj je, wykorzystując różne ukryte polecenia. Dodaj analogiczne oznaczanie, czyli modulację głosu, zmianę jego tempa czy tonu, a także mowę ciała.

Krok 5. Zastosowanie Kiedy uznasz, że potrafisz zrealizować swój zamiar w sposób maksymalnie naturalny, zastosuj metodę w praktyce.

Krok 6. Ocena rezultatów Zwróć uwagę na sposób reagowania danej osoby. Czy zauważyłeś jakiekolwiek krępujące momenty lub zakłopotane spojrzenia? Czy dana osoba zarea-

352

Biblia NLP

gowała w jakiś sposób, który świadczyłby o tym, że Twój zabieg był pomocny? Praktykuj i doskonal umiejętności wykorzystywania strategii ukrytych poleceń tak długo, aż będziesz w stanie robić to bez uprzedniego przygotowania.

METODA PODWÓJNEGO WIĄZANIA Angielski to język, który najlepiej służy kaznodziejom, ponieważ pozwala mówić tak długo, aż wymyśli się, co powiedzieć. — Garrison Keillor Autorem tej techniki jest Milton H. Erickson; została ona ujęta w formie wzorca przez Richarda Bandlera i Johna Grindera. Polepszaj współpracę z innymi ludźmi w różnorodnych sytuacjach. Podwójne wiązanie jest podstawowym wzorcem komunikacji, który wymaga od Twojego rozmówcy, aby zaakceptował daną presupozycję. Po tym nadchodzi moment wyboru. Przykładem najbardziej klasycznej i najprostszej wersji podwójnego wiązania jest zdanie: „Płaci pan gotówką czy kartą?”.

Krok 1. Zdefiniowanie kontekstu sytuacji komunikacyjnej Pomyśl o sytuacji, w której chciałbyś zintensyfikować współpracę ze strony drugiej osoby. Sytuacjami, które świetnie się do tego nadają, są sprzedaż i coaching. Jednak odpowiednia będzie także nawet tak prosta sytuacja działania perswazją jak przekonywanie dziesięcioletniego synka, by poszedł spać o 22.00, zamiast oglądać kolejną bajkę. Zbuduj jasny obraz tego, jak rozpoznasz, że dana osoba jest skłonna do współpracy. Innymi słowy, wyznacz szybki i poprawnie sformułowany cel komunikacji z daną osobą w określonym kontekście.

Krok 2. Zidentyfikowanie presupozycji Wskaż podstawową presupozycję, która zmobilizuje Twojego rozmówcę do współpracy. Pamiętaj, aby nie było to ukryte polecenie, ale raczej wniosek, do którego dojdzie druga osoba po tym, jak zastosujesz podwójne wiązanie podczas Waszej rozmowy. Oto kilka przykładów: „masz zamiar to kupić”, „potrzebujesz tego”, „zapewne podejmiesz tę decyzję, odnosząc się do swoich wyższych wartości”, „możesz pokazać, na co cię stać, osiągając tutaj słuszny cel”.

Krok 3. Uzgodnienie sytuacji i presupozycji Wyobraź sobie, jak porozumiewasz się z różnymi ludźmi w tego rodzaju sytuacjach. Biblia NLP

353

Pomyśl, w jaki sposób możesz sprawić, aby Twoi rozmówcy zgodzili się z podstawowymi presupozycjami — tymi, które stworzyłeś w kroku 2. Najbardziej eleganckie sposoby są w dużej mierze lub całkowicie podświadome. Wyobraź sobie, że rozmawiasz z ulicznikiem, który zazwyczaj pokazuje, na co go stać, przyjmując postawę twardziela. Wówczas możesz za pomocą różnych metod kotwiczenia i hipnotyzowania przeprowadzić proces prymowania, aby dana osoba potwierdziła swoją dojrzałość, wchodząc w rolę pozytywnego przywódcy w sytuacji, w której bez jego interwencji mogłoby dojść do aktów przemocy. Zwróć uwagę na to, że ostatnie zdanie oddala ulicznika od przemocy. Zamiast mówić: „Nie rób tego”, dzięki presupozycji pokazujesz, że nie jest on uzależniony od sytuacji i może sam zadecydować, czy pomoże, czy też nie. Ponadto zdanie to, odwołując się do marzeń danej osoby o bohaterstwie, implikuje przekonanie, że jest wartościowym człowiekiem.

Krok 4. Stworzenie wiązania Kiedy tylko ugruntujesz presupozycję, stwórz wybór, który będzie się na niej zasadzał. Na przykład: „Możesz nadal napędzać błędne koło zemsty, w którym zabija się coraz więcej ludzi po różnych stronach różnych konfliktów, tak jakby na świecie nie było miejsca dla wszystkich, albo możesz uciec i się schować, a jednak zastanawiam się, co masz zamiar zrobić, aby zawrócić ich z tej drogi i ocalić kilka istnień. Niech piękne dziewczyny stają się jeszcze ładniejsze, niech impreza trwa dalej. To nie jest kwestia tego, czy to masz. Pokazałeś, na co cię stać. Ale jaki krok zamierzasz następnie wykonać? Być może wykorzystasz jedną z tych swoich szybkich gadek, aby trochę namieszać im w głowach i sprawić, żeby pomyśleli o czym innym. A może lepiej spraw, żeby pomyśleli o życiu, jakie mogliby wieść, gdyby nie kręcili się ciągle na tej karuzeli. Sam nie wiem”.

Krok 5. Sprawdzenie rezultatu Wypróbuj to podejście w wybranej sytuacji i zwracaj uwagę na to, czy — w miarę doskonalenia umiejętności — osiągasz coraz lepsze rezultaty.

Dodatkowa rada Umiejętności komunikacyjne nie opierają się na magicznych sztuczkach czy wyuczonych na pamięć technikach. W NLP staramy się przekuć praktyczne ćwiczenia na prawdziwą praktykę, pracując nad tym, aby tego rodzaju umiejętności komunikacyjne przenosić na poziom podświadomej kompetencji. Wówczas każda okazja do ich ćwiczenia staje się kolejnym krokiem na drodze do mistrzostwa. Zamiast uczyć się na pamięć różnych technik, ćwicz je w wyobraźni. Tuż po tym, jak zacząłem się zapoznawać z koncepcjami NLP, każdego dnia odbywałem długie, zmyślone „podróże”. Ćwiczyłem wyłącznie w swojej głowie, tworząc tysiące możliwych sytuacji, w których musiałem być przekonujący i wywie-

354

Biblia NLP

rać wpływ. Jakie korzyści daje przeprowadzenie próby w wyobraźni? Pozwala spowolnić cały proces. W prawdziwym życiu ludzie nie będą czekali, aż wymyślisz presupozycję, która pomoże Ci stworzyć podwójne wiązanie. Mogą oni nawet stać się podejrzliwi, jeśli będziesz korzystać z technik, których nauczyłeś się na pamięć. Twoi rozmówcy będą jednak zachowywać się jak zahipnotyzowani, jeśli nie będziesz wykorzystywać tych idei i koncepcji świadomie oraz jeśli będziesz je wyrażać własnymi słowami niemal mimowolnie… jakby były od zawsze naturalnym elementem Twojego sposobu komunikowania się.

DWUZNACZNOŚĆ Problem z komunikacją tkwi w… złudzeniu, że zakończyła się pomyślnie. — George Bernard Shaw Autorem tej techniki jest Milton H. Erickson; została ona ujęta w formie wzorca przez Richarda Bandlera i Johna Grindera. Naucz się wykorzystywać dwuznaczność, aby motywować i leczyć. Milton H. Erickson był geniuszem w wykorzystywaniu tej techniki w celu wywoływania transu oraz kierowania pracą podświadomego umysłu podczas terapii. Niniejszy wzorzec skupia się na takim wykorzystaniu dwuznaczności, które prowadzi do wywołania lekkiego transu podczas poszukiwań transderywacyjnych. Dlatego nie wykonuj tego ćwiczenia podczas obsługiwania jakiegokolwiek urządzenia czy robienia czegokolwiek, co może być niebezpieczne. Jeżeli jesteś obeznany z hipnotyczną komunikacją, możesz wypróbować niniejszy wzorzec na drugiej osobie, aby poćwiczyć i aby uzyskać od niej informację zwrotną. Możesz także nagrać wzorzec i wypróbować go na sobie.

Krok 1. Wymyślenie dwuznacznego zdania, odnoszącego się do etapów hipnotycznej komunikacji Zapisz lub wypowiedz zdania, które poprowadzą daną osobę przez hipnotyczną komunikację, a przynajmniej przez następujące jej etapy: ułożenie ciała, nakierowanie uwagi, wejście w siebie, skupienie na problemie, wzbudzenie danego stanu, głębsze odprężenie, wejście w trans. Przykładowe zdanie o ułożeniu ciała brzmi: „Usiądź, proszę, z nogami na podłodze i z rękami na podbrzuszu oraz oddychaj powoli”. Bardziej dwuznacznie mogłoby brzmieć: „Kiedy tutaj siedzisz, możesz rozplątać nogi i znaleźć taką pozycję, którą twój umysł woli, abyś doświadczał, podczas Biblia NLP

355

gdy sam układa twoje ręce do odpoczynku, a one odczuwają, jak oddajesz nawet jeszcze więcej swojego ciężaru krzesłu, podczas gdy ono podtrzymuje cię tutaj w równowadze… teraz”.

Krok 2. Udoskonalenie zdania, aby stało się bardziej hipnotyczne Przećwicz to jeszcze raz i uwypuklij te dwuznaczne elementy, które wzmacniają doświadczenie odprężenia i transu. Wypróbuj różne sformułowania.

Krok 3. Opracowanie dwuznaczności dla konkretnych sytuacji To samo wypróbuj dla rzeczywistej sytuacji. Dzięki temu uchronisz siebie i Twój plan przed tym, że druga osoba poczuje, iż nie ma się na czym oprzeć.

Krok 4. Zmodyfikowanie wypracowanych pomysłów na użytek procesu prymowania Do swoich komunikatów dodaj jeden lub dwa elementy, które będą nakłaniały daną osobę do działania w taki sposób, jaki preferujesz. Pamiętaj, że prymowanie polega na wywoływaniu stanu, który tylko pobudza do myślenia lub działania w określony sposób. Tym różni się od bezpośredniego polecenia. Na przykład: „Wiem, że najmilsze wspomnienia większości ludzi są związane z wakacjami z rodziną. Nigdy nie zamieniliby tych wspomnień na jakiekolwiek związane z pracą, tak wysoko je cenią”. W tym przypadku podczas naszej prezentacji nie mówimy bezpośrednio o danej osobie, przeprowadzamy u niej jednak proces prymowania, powołując się na szereg wartości związanych z wakacjami, w tym na więzy rodzinne. W rezultacie pieniądze stają się mniejszą przeszkodą, zwłaszcza jeśli mamy dobrze zorganizowaną prezentację, która zawiera wiele podobnych elementów prymowania.

PRESUPOZYCJE Słowa są, oczywiście, najsilniejszym narkotykiem zażywanym przez ludzi. — Rudyard Kipling Autorem tej techniki jest Milton H. Erickson; została ona ujęta w formie wzorca przez Richarda Bandlera i Johna Grindera. Naucz się nadawać swojemu sposobowi porozumiewania się większą moc perswazyjną — za pomocą presupozycji. Presupozycja jest zasadniczo pewnym założeniem, które wyraża się wprost lub tylko je sugeruje. Słuchacz może ją przy-

356

Biblia NLP

jąć, zdając sobie z tego sprawę, ale niekoniecznie. W rzeczywistości ludzie nie odbierają świadomie wielu własnych presupozycji. Dlatego niektóre dyskusje bywają tak denerwujące. Przykładowa presupozycja, której sam bardzo często używałem w pracy z klientami podczas hipnoterapii, brzmiała: „Zanim wejdziesz głębiej (w hipnozę), chciałbym, abyś zauważył, że twój oddech wydaje się coraz głębszy…”. W zdaniu tym zawarte są dwie presupozycje: 1) że klient już znajduje się w stanie hipnozy, 2) że jego oddech już wydaje się coraz głębszy. Nawet jeśli klient świadomie neguje jedną, druga i tak zostanie zaakceptowana. Milton H. Erickson potrafił umieścić w swoich komunikatach szereg presupozycji, które nierzadko były naprawdę dobrze ukryte.

Krok 1. Wskazanie presupozycji Wyobraź sobie, że za chwilę podczas rozmowy wywołasz trans. Wymyśl przynajmniej pięć rzeczy, które możesz założyć co do danej osoby i jej doświadczenia, a które mógłbyś wykorzystać w celu zrelaksowania tej osoby, nawiązania z nią dobrego kontaktu, uleczenia jej i wywołania u niej transu. Na przykład: „pozwala ci to pełniej odczuć odprężenie, rozchodzące się od twoich ramion” (przy założeniu, że dana osoba już się relaksuje i że odprężenie faktycznie rozchodzi się od jej ramion oraz umożliwia odbieranie wrażeń, które można zinterpretować jako odprężenie, i pogłębianie świadomości, że wywoła to dalsze odprężenie) albo na wyższym poziomie logicznym: „W ciągu dnia, kiedy ty będziesz robić swoje, twoja podświadomość będzie nadal leczyła cię i wzmacniała” (przy założeniu, że podświadomość zna te cele oraz już leczy i wzmacnia).

Krok 2. Ukrycie presupozycji w zdaniach Ułóż zdania, które — jak pokazałem w kroku 1. — zawierają presupozycje. Dostaniesz dodatkowe punkty, jeśli uda Ci się poprzedzić każde z nich dodatkowo jednym zdaniem lub dwoma, które wprowadzą daną presupozycję i uczynią ją bardziej dyskretną. Na przykład: „Kiedy robisz wdech, czujesz, jak twoje ramiona bardzo delikatnie się rozciągają, a z wydechem pozwalasz im poczuć ich naturalny ciężar. Dzięki temu pełniej doświadczasz odprężenia, rozchodzącego się od twoich ramion, na twoje ręce, aż po końcówki twoich palców”.

Krok 3. Nadanie konwersacyjnego brzmienia zdaniom i ich wprowadzeniom Zbierz zawierające presupozycje zdania i wykorzystaj je w celu wywołania transu za pomocą hipnozy konwersacyjnej.

Biblia NLP

357

Krok 4. Ćwiczenie Wypróbuj zdania z presupozycjami na ochotniku lub nagraj je i wypróbuj na sobie. Obserwuj drugą osobę pod kątem przejawów transu. Zwróć uwagę na to, jak Twoje stosowanie presupozycji może sprzyjać temu, aby to, co zakładasz, faktycznie miało miejsce lub stało się punktem wyjścia dla innego zachowania.

METAFORA Kiedy starsi mówią do młodszych, to tak jakby umarli próbowali przemawiać do żywych. — Willa Cather Autorem tej techniki jest Milton H. Erickson; została ona ujęta w formie wzorca przez Richarda Bandlera i Johna Grindera. Ćwicz posługiwanie się metaforami, aby osiągać cele terapeutyczne. Metafora polega zasadniczo na symbolicznym wykorzystaniu zdarzeń lub przedmiotów, aby reprezentowały one coś innego. Czarnoksiężnik z Krainy Oz metaforycznie przedstawiał toczącą się w Stanach Zjednoczonych na początku XX wieku debatę wokół oparcia waluty wyłącznie na złocie. Przemiana Franza Kafki stanowi metaforę zaprzeczania „ja”, które stopniowo się przystosowuje do życia w okrutnym społeczeństwie kapitalistycznym. W coachingu i psychoterapii uzdrawiające metafory przechodzą przez filtry świadomości i trafiają wprost do podświadomych zasobów. Z kolei metafory zawarte w historiach takich jak ta o sierotce Marysi mogą być wykorzystywane do pomocy dzieciom w pokonywaniu lęków i stawianiu czoła środowiskowym wyzwaniom.

Krok 1. Wybór sytuacji, w której można zastosować uzdrawiającą metaforę Pomyśl o sytuacji z własnego lub cudzego życia, która wywołuje lęk lub powoduje trudności w zakresie adaptacji. Może ona dotyczyć osoby dorosłej lub dziecka.

Krok 2. Wskazanie tego, co ma kluczowe znaczenie dla odzyskania zdrowia Zanotuj podstawową koncepcję, która może wywrzeć uzdrawiający wpływ lub okazać się przydatną w danej sytuacji. Zanotuj także kilka pomysłów wspierających.

358

Biblia NLP

Krok 3. Stworzenie metafory jako elementu historii Pomyśl o zdarzeniu, które stanowi element dłuższej historii, a jednocześnie przypomina daną sytuację, nie mówiąc o niej wprost. Na przykład dziecko, które boi się ciemności, można przedstawić w historii o księciu: musi on dostać się do zamku, aby zostać królem, ale najpierw czeka go przejście przez ciemny las, który jest pełen goblinów i wiedźm.

Krok 4. Wykończenie uzdrawiającej metafory Znajdź sposób na to, aby rozbudować historię i dojść do rozwiązania, które będzie miało uzdrawiające znaczenie. Na przykład możesz zainteresować dziecko, opowiadając mu o podróży księcia przez ciemny las, podczas której bohater jest cały czas przekonany o tym, że dźwięki, jakie słyszy, oznaczają, iż zaraz zostanie zjedzony przez gobliny lub zmieniony w ropuchę przez wiedźmy. Książę może się natykać na różne stworzenia, których w pierwszej chwili nie rozpoznaje, a które potem okazują się ptakami czy zającami. (Za pomocą metafory mówisz, że lęki w rzeczywistości nie dotyczą czegoś złego, a tak naprawdę mogą się okazać nieszkodliwe lub nawet miłe).

Krok 5. Przećwiczenie historii Ćwicz opowiadanie historii, aż będzie płynęła gładko.

Krok 6. Opowiedzenie historii Opowiedz historię o osobie, która ma ją usłyszeć.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu Obserwuj, czy Twoja historia wywiera pozytywny wpływ na osobę — w kontekście sytuacji, która była dla niej kłopotliwa.

WSPÓLNY ZASÓB Jeśli masz jednego prawdziwego przyjaciela, posiadasz więcej, niż ci się należy. — Thomas Fuller Autorami tego wzorca są Robert Dilts i Robert McDonald.

Biblia NLP

359

Wykorzystując różne pozycje percepcyjne, podnoś jakość stanów zasobnych, aby coraz intensywniej je odczuwać i coraz lepiej je poznawać. We wzorcu tym wykorzystuje się nową — czwartą pozycję percepcyjną oraz wywołuje wyczuwalne wrażenie łączącego ludzi podobieństwa, które wynika z przejścia przez pozostałe trzy pozycje percepcyjne. Będziemy czerpać z zasad porządkowania przestrzennego, psychogeografii i składni somatycznej. (Aby dowiedzieć się więcej, zapoznaj się z zagadnieniem poznania ucieleśnionego).

Krok 1. Wskazanie zasobnego doświadczenia i wyrażenie go za pomocą ruchów ciała Za pierwszym razem wykonaj to ćwiczenie z kimś w parze. Wybierz niedawne doświadczenie, które uważasz za zasobne. Spójrz na nie z pierwszej pozycji percepcyjnej (własnymi oczami). Sprawdź, jakie ruchy ciała w jakiś sposób oddają stan zasobny.

Krok 2. Zajęcie miejsca naprzeciwko partnera i rozpoczęcie naśladowania jego ruchu Stań naprzeciwko partnera i ciągle wykonuj własne ruchy. Następnie, zajmując nadal pierwszą pozycję percepcyjną, zacznij naśladować ruchy ciała partnera.

Krok 3. Przejęcie doświadczenia i ruchów partnera Zamieńcie się miejscami. Zajmij drugą pozycję percepcyjną i oglądaj sytuację oczami partnera. Wykonuj ruchy partnera, jakbyś nim był. Obserwuj, jak zmienia to Twój sposób odczuwania wykonywanych ruchów.

Krok 4. Zestawienie ruchów Z trzeciej pozycji percepcyjnej (zewnętrznego obserwatora) poczuj, co upodabnia, a co odróżnia ruchy Twoje i partnera.

Krok 5. Spojrzenie w tym samym kierunku i połączenie dwóch schematów ruchu, które wiążą się ze stanem zasobu, w pole „my” Wróć do pierwszej pozycji percepcyjnej. Obróć się tak, abyś stanął ramię w ramię z partnerem. Wykonuj ponownie własne ruchy zasobu. Poproś partnera, by wykonywał swoją wersję ruchów. Jednocześnie wprowadzajcie małe modyfikacje do Waszych ruchów, aż połączycie za ich pomocą Wasze dwa stany zasobne. Jak to jest odczuwać wspólną przestrzeń? Nazwiemy ją czwartą pozycją lub polem „my”.

360

Biblia NLP

Krok 6. Powtórka z inną parą, ale z polami „my” Wasza dwójka ma teraz za zadanie znaleźć inną parę i powtórzyć wzorzec. Tym razem zacznijcie od ruchu, który stworzyliście wspólnie. Kontynuujcie łączenie par w większe zespoły, aż cała grupa zajmie czwartą pozycję percepcyjną.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu Przyjrzyj się razem z grupą polu „my”. W nadchodzących dniach i tygodniach obserwuj wszelkie sposoby, w jakie wzorzec ten rozwinął Twoją zdolność do współodczuwania, nawiązywania dobrego kontaktu i posługiwania się intuicją.

TWÓRCZE PRYMOWANIE Rozwiązanie zaproponowane przez Rasę Galatiltyte Niniejsza część jest poświęcona budowaniu trwałej i konstruktywnej więzi z klientem — na której będzie bazowało Wasze wzajemne zaufanie oraz oprze się Twój autorytet. W tym celu należy stworzyć pozytywne stany, oczekiwania i cele.

Prymowanie Cenną umiejętnością, którą teraz opanujesz, jest prymowanie, czyli pobudzanie pewnego rodzaju pamięci. Jego podstawę stanowi wzmacnianie w danej chwili określonego stanu bez względu na to, jak został on zakotwiczony. Prymowanie często odwołuje się do pamięci mimowolnej, czyli takiej, która ma charakter podświadomy. Ciekawy przykład działania pamięci mimowolnej można znaleźć w zabiegu zwanym product placement, który polega na tym, że reklamodawcy płacą za pokazanie ich produktów np. w filmie. Wydają na to dużo pieniędzy, ponieważ wcześniejsze zetknięcie się z określonym produktem w odpowiednim kontekście prymuje u danej osoby pozytywniejszy stosunek, gdy ta natknie się na ów produkt później, nawet jeśli nie będzie pamiętała, że w ogóle go widziała. Programowanie neurolingwistyczne posługuje się terminem „prymowanie” na określenie wywoływania lub pogłębiania określonego stanu; często dotyczy podświadomych, mimowolnych wspomnień. Zaczynamy prymować określony stan u klienta, tworząc warunki, które ułatwią mu wejście w ów stan. Na przykład wyrażenie pozytywnych uczuć i przekonań odnośnie do tożsamości klienta oraz udzielenia mu pomocy w tym, by łagodzić poczucie zagrożenia, prymuje jego elementarne poczucie bezpieczeństwa. Ono z kolei pomaga wywołać w kliencie bardziej twórczą postawę oraz wyższą gotowość do współpracy.

Biblia NLP

361

Badania nad stymulacją podprogową w celu prymowania poczucia bezpieczeństwa okazały się prawdziwym przełomem. Politycy i oszuści wiedzą jednak od dawna, że atakowanie elementarnego poczucia bezpieczeństwa sprawia, że ludzie stają się skłonni do podejmowania pewnego rodzaju pochopnych decyzji, które ułatwiają zadanie manipulatorom. Jeżeli zaś nikomu nie jest śpieszno choćby do wojny, może to uderzyć w opracowany plan i go zniszczyć. Gdy klient doświadcza poczucia bezpieczeństwa, zasobnych wrażeń, mistrzostwa czy innych pozytywnych stanów podczas pracy z Tobą, wówczas sam zmieniasz się w bodziec je wywołujący. Takie prymowanie oznacza, że klient za każdym razem, kiedy Cię widzi, łatwiej i szybciej wchodzi w stany zasobne. Dzięki temu Twoja praca może z czasem stawać się coraz wydajniejsza w tym aspekcie. Jest to rodzaj subtelnego, ogólnego kotwiczenia. Opisane dalej doświadczenia zilustrują proces prymowania na wiele różnych sposobów.

WYRAŻANIE ZROZUMIENIA Rozwiązanie zaproponowane przez Rasę Galatiltyte Z punktu widzenia klienta jest oczywiście istotne, by czuć, że jest się rozumianym. Do najważniejszych kwestii, które powinieneś wychwycić, należą jednak najpoważniejsze zmory i traumy danej osoby. Gdy klient wspomina coś, co jest szczególnie ważne, wówczas powinieneś sięgnąć do swojego doświadczenia życiowego oraz przekazać danej osobie sygnał, że zakonotowałeś to, lecz nie osądzasz jej ani nie bronisz się przed tym w żaden sposób. Musisz być wyczulony na tego rodzaju chwile otwarcia się ze strony klienta. Nie we wszystkie sprawy, które poruszy, będzie się angażował emocjonalnie. Wciąż jednak będzie na Ciebie spoglądał i obserwował Twoje reakcje. Jeżeli umknęła Ci jakaś treść, spojrzenie klienta powinno stanowić sygnał, że masz dostroić się do znaczenia tego, co właśnie padło. Jeżeli dostrzeżesz taką istotną chwilę otwarcia, możesz wykorzystać w odpowiedzi jeden z poniższych elementów: 1) Wciągnij powietrze, nieznacznie rozciągając górną część pleców oraz odchylając głowę do góry z lekko rozchylonymi ustami i nieco uniesionymi brwiami. 2) Zrób wydech. W połowie wydechu powiedz coś, co przekaże komunikat „wiem, o co chodzi”, np. • „Ach, ci adwokaci…” • „Stracone lata, prawda?” • (nieznacznie potrząsając głową) „Przerażające jest, jak wielu ludzi w naszych czasach boryka się z tym” — albo nasze ulubione:

362

Biblia NLP

• „A to ciekawe!” Należy oczywiście zareagować szczerze. Jeżeli nie wiesz, czego tak naprawdę dotyczy dane doświadczenie klienta, okaż, jak ważne jest dla Ciebie to, by dowiedzieć się, na czym ono polegało oraz jaki wywarło wpływ. Zresztą prawdopodobnie, tak czy inaczej, będziesz musiał poznać znaczenie owego doświadczenia — w tym m.in. jak przekłada się ono na bieżące przeżycia klienta.

PODSYCANIE ZACIEKAWIENIA Rozwiązanie zaproponowane przez Rasę Galatiltyte Na pewno nie chcesz za pomocą mowy ciała komunikować klientowi niechęci, nadmiernego dystansu czy przymusu do czegokolwiek. Prawdopodobnie najlepszym antidotum na tego rodzaju skłonności jest okazywanie zaciekawienia tym, co klient mówi na wszystkich poziomach — zwłaszcza jeżeli jest ono opanowane i stałe. Oto składniki potrzebne do osiągnięcia celu.

Składniki oraz typowa przemiana 1) Pytania, które nie brzmią podejrzanie. Mają one, przynajmniej z pozoru, charakter pytań zdroworozsądkowych. Pamiętaj, że znajdujesz się we wczesnej fazie nawiązywania łączności ze swoim klientem. 2) Okazywanie zainteresowania i wyważonej ciekawości za pomocą mowy ciała np. przez pochylanie się w przód, kiedy klient mówi coś, co ma szczególny wymiar emocjonalny bądź głębsze znaczenie. W ten sposób pokazujesz, że cechuje Cię wrażliwość, a także pomagasz klientowi otwierać się, ponieważ uwaga drugiej osoby stanowi istotne wzmocnienie tego rodzaju zachowania. 3) Pytania dotyczące ukrytych znaczeń. Mogą one zaczynać się „roboczą tezą”, która przybiera formę pytania; np. • „Potrafię wyobrazić sobie, że kiedy to powiedziała, mogłeś naprawdę…” (czemu towarzyszy niewielki zagarniający gest w stronę żołądka — Twoje ruchy powinna cechować powściągliwość, aby nie wydawały się teatralne ani nieskoordynowane). • „A jakie inne możliwości mogły ci przejść przez myśl w tamtej chwili?” 4) Zakończenie pytania w taki sposób, który okazuje zrozumienie dla odczuwanych przez klienta bólu i braku swobody.

Biblia NLP

363

Odpowiedź klienta daje praktykowi NLP wyobrażenie o poziomie elastyczności sposobu funkcjonowania danej osoby i głębokości jej wglądu w siebie. Gdy klient nie dostrzega dla siebie żadnych możliwości (jak w zdaniu: „Sprawiła, że poczułem się tak/zrobiłem to”), wówczas terapeuta wydobywa to i umieszcza w kontekście, który jest daleki ocenie czy psychoanalizie. Zauważ, że owa „robocza teza” jest w istocie pewnym przewidywaniem, że klient musi mieć określone odczucia, oraz metodą łączenia go z określonymi odczuciami przez prymowanie u niego gotowości do udzielenia wnikliwszej odpowiedzi, niż uzyskalibyście, upodabniając się do gadających głów, co eliminuje ludzkie uczucia z coachingu. Jest to szczególnie ważne dla wzbudzenia uzdrawiającego stanu w samym sobie. Za każdym razem, kiedy tylko poczujesz, że zaczynasz się wdzierać w świat klienta, nazbyt się dystansujesz albo dokonujesz oceny, opisane doświadczenie jest jednym z najszybszych i najprzydatniejszych sposobów na powstrzymanie się od zakłócenia procesu pracy nad zmianą. Zaciekawienie ewidentnie sprzyja twórczemu i elastycznemu myśleniu.

PROMIENIOWANIE DOBRĄ ENERGIĄ Rozwiązanie zaproponowane przez Rasę Galatiltyte Prawie każdy chce być bohaterem, lecz osoby, które czują się usunięte w cień, pragną tego jeszcze mocniej. Z jakich innych powodów powstawałyby komiksy, których bohaterowie nie mogą ujawnić swojej tożsamości, choć bardzo tego chcą, by móc komuś zaimponować? Możesz wykorzystać omawiane tutaj doświadczenie w pracy z dowolną osobą, lecz spełni ono szczególną funkcję w zdobywaniu zaufania osób, które są samotnikami, nie wykorzystują w pełni swoich możliwości lub czują się niedoceniane. W ich przypadku to podstawa. Dzięki niniejszemu doświadczeniu pokażesz klientowi, że dostrzegasz jego poświęcenia oraz pozytywne intencje.

Słuchaj i obserwuj: 1) Co stanowi przyczynę stresu Twojego klienta? Łatwo jest dostrzec stresory zewnętrzne, Ty jednak słuchasz uważnie, aby odkryć to, w jaki sposób klient uwewnętrznił prawdziwe lub wymyślone oceny jego osoby pochodzące od innych ludzi, w tym autorytetów lub „towarzystwa”. 2) Gdzie u klienta leży źródło chęci i sił? Zwróć uwagę na to, co klient robi, aby poradzić sobie z daną sytuacją — nawet jeżeli robi to w sposób destruktywny lub nazbyt pasywny. Postaraj się wy-

364

Biblia NLP

tropić wartości, którymi się kieruje, a także to, do których przykłada największą wagę. Na przykład kobieta, która leczy się z narkomanii oraz stara się odzyskać prawo do opieki nad dziećmi, może sprawiać wrażenie, że nie robi tego, co powinna — prawdopodobnie jednak ona sama uważa, że bardzo się stara, lecz nie jest to doceniane. To może być prawda. Zdarza się, że wychodzenie z nałogu okazuje się prawdziwą próbą dla cudzej cierpliwości, co stanowi bolesną sytuację dla kogoś, kto pragnie powrócić do życia w społeczeństwie. Możesz odkryć, że owa kobieta jest przerażona tym, na co będą narażone jej dzieci, z powodu strasznych zasłyszanych opowieści oraz informacji o opiece zastępczej. Będzie to zapewne przejaw miłości owej kobiety do jej dzieci oraz troski o nie. 3) Zwróć uwagę, jak dobrze (lub kiepsko) klient świadomie łączy swoje wyższe wartości z podejmowanymi wysiłkami. • Czy CZUJE, że kierują nim owe wartości, czy też koncentruje się na przejawach niesprawiedliwości bądź zagrożeniach w swojej sytuacji, co osłabia jego motywację? Często da się to przewidzieć, ponieważ tego rodzaju osoby roztaczają wokół siebie opresywne poczucie zmęczenia i znużenia. 4) Zwróć uwagę, w jakim stopniu klient postrzega swoje wysiłki jako wyraz własnego pragnienia, aby podjąć ważne wyzwanie. Niepożądaną alternatywą jest nadmierne skupianie się na zagrożeniu i niesprawiedliwości, co przekłada się na zmęczenie i znużenie. Jeżeli łapiesz się na tym, że zaczyna Cię irytować niedojrzała postawa klienta, przypomnij sobie, że ten często znajdował się w obliczu właśnie zagrożenia i niesprawiedliwości, bywał w impasie oraz przeżywał skrajne emocje, o ile nie traumy, które go bardzo głęboko zraniły. Być może też klient ma trudności poznawcze z powodu doznanych krzywd, zaburzeń psychicznych bądź uzależnienia. Chociaż może to zachęcać do wyciągnięcia magicznej różdżki NLP i wyczarowania natychmiastowych rezultatów, nigdy nie miej nikomu za złe, że rzuca Ci wyzwanie, które zagraża Twojemu ego. Czasami zaburzenia funkcji poznawczych albo toczenie wewnętrznych walk może sprawiać wrażenie, że klient nie chce współdziałać lub nawet celowo utrudnia pracę. Kiedy jednak dodatkowo się wtrąci „ja” coacha lub terapeuty, sytuacja może się okazać szczególnie skomplikowana. Zdarza się, że nawet najmniejszy przejaw urażonego ego uruchamia błędne koło, w którym praktyk NLP i klient tworzą relację opartą na negatywnym sprzężeniu zwrotnym. Możesz odrzucić ten ocenny stan, dostrzegając w kliencie kandydata do długofalowego leczenia funkcji poznawczych — do którego praktycy NLP mogą wiele wnieść dzięki temu, że tego rodzaju świeże spojrzenie przejawia się w odpowiednim przygotowaniu, a następnie traktowaniu prawdziwych sytuacji i ludzi za pomocą czegoś więcej niż tylko odpowiednich gier komputerowych. Możesz wzbudzić w sobie więcej szacunku do klienta, angażując go na tym poziomie.

Biblia NLP

365

Aby dopełnić doświadczenie, bezustannie łącz wysiłki klienta z jego wyższymi wartościami jako motorem działania. W tym celu wyraź szczere uznanie za to, jak klient ciężko pracuje i wytrwale walczy. Ważne jest, aby się nie roztkliwiać: nie ma tu miejsca na przesadę ani udawanie. Powściągliwy i obiektywny komentarz wywrze silniejszy wpływ niż emocjonalna reakcja. Następnie powiedz, że widzisz, jak klient kontynuuje działania, aby nadal realizować wyższe wartości, które dostrzegasz. Możesz także połączyć to z czymś, co chcesz, aby się wydarzyło i z czym Twoim zdaniem klient prawdopodobnie się zgodzi. Możesz powiedzieć np.: • „Niewiele rzeczy jest tak trudnych jak leczenie z nałogu… • …zwłaszcza jeżeli straciło się tak wiele. • Nie wspominając już o wykonywaniu tych wszystkich dodatkowych zadań, takich jak chodzenie na spotkania, napięty harmonogram zajęć. • Jesteś w centrum uwagi, co może naprawdę rozpraszać ludzi i sprawiać, że czują się zniechęceni. • Twoja miłość do twoich dzieci musi być niezwykle silna, skoro daje ci tyle energii do działania. • Naprawdę musimy popracować nad umiejętnościami radzenia sobie ze stresem, abyś była w formie… • …i abyś mogła pokazać pracownikowi opieki społecznej oraz sędziemu, do czego naprawdę dążysz. • Jak zawodowy biegacz nie może się osłabiać przez nazbyt dotkliwe pragnienie… • …tak i my musimy dopilnować, że będziesz w formie”. Porusz ten wątek — zwłaszcza na pierwszym etapie pracy z klientem. Szukaj możliwości wprowadzenia opisanego tutaj doświadczenia. Wzmocni to motywację zarówno Twoją, jak i klienta oraz pomoże w tym, by najważniejsze cele były ciągle widoczne i równie ważne.

POZYTYWNY WKŁAD Rozwiązanie zaproponowane przez Rasę Galatiltyte • A gdyby tak założyć, że klient nie mógłby zrobić nic złego? Przyjmowanie takiej perspektywy nie zawsze jest dobrym pomysłem, stanowi jednak umiejętność, którą warto doskonalić, ponieważ pozwala ona prymować u klientów większą chęć współpracy oraz twórcze podejście do znajdywania rozwiązań. Doświadczenie to przypomina złożony ruch figury szachowej, który zaczyna się od odpowiedniego jej ustawienia.

366

Biblia NLP

Próbuj wykorzystywać omówione tutaj elementy podczas całej sesji z klientem, który Twoim zdaniem może dzięki nim skorzystać. Zresztą będzie to pożytek nie tylko dla niego — skorzysta na tym również Twoja praktyka. Za każdym razem, kiedy klient mówi coś, co budzi w Tobie chęć zaprotestowania, skorygowania lub negatywnej oceny, wykorzystaj jedną z poniższych możliwości — połączenia stwierdzenia klienta z: 1) określoną potrzebą, 2) daną wartością, 3) pozytywnym lub negatywnym uczuciem — lub… 4) konstruktywnym celem. Za każdym razem, kiedy decydujesz się na któreś połączenie, zastanów się, które wybrałbyś jako drugie — w ten sposób proces zmiany nabierze rozpędu w kierunku właściwego celu na krótszą lub dłuższą metę. Na przykład jeżeli klient mówi o przełożonym „prawdziwy palant”, możesz to połączyć z następującym uczuciem: „Wydajesz się gorzko rozczarowany. Wiem, że nie chcesz, aby cokolwiek zakłócało twoją radość pracy i pełne zaangażowania wykonywanie obowiązków”. Jeżeli decydujesz się na tego rodzaju rozwiązanie, oznacza to, że potrafisz działać z pewnym wyprzedzeniem, ponieważ dostrzegasz, że wydobycie danego uczucia na pierwszy plan pokaże nie tylko to, iż odczytałeś mowę ciała klienta i zareagowałeś adekwatnie do niej, lecz także iż zaplanowałeś połączyć owo uczucie z wartościami i marzeniami klienta. Ten sądził bowiem, że po prostu jest zły, lecz Twoje słowa „gorzko rozczarowany” trafniej odzwierciedlają jego mowę ciała, a także prymują u klienta gotowość do nawiązania łączności z tym, co jest przyczyną rozczarowania. Możesz nie wiedzieć, co dokładnie nią jest — najprawdopodobniej jednak dotyczy celów zawodowych klienta, jego ambicji związanych z odgrywaną przez siebie rolą i wkładem w rozwój firmy albo pragnieniem klienta, aby dawać z siebie wszystko (czytaj: oddziaływaniem przełożonego przez wywoływanie stresu). Posługując się ogólnymi czy mglistymi sformułowaniami w drugiej części wypowiedzi („radość pracy i pełne zaangażowania wykonywanie obowiązków”), zostawiasz klientowi miejsce, by wypełnił je własną treścią. W tych rzadkich sytuacjach, kiedy być może szukasz za daleko, klient sam Ci powie. W celu wydobycia na pierwszy plan możesz zwyczajnie poprosić daną osobę, aby Ci o tym opowiedziała. Jeżeli natychmiastowe tworzenie tego rodzaju połączeń sprawia klientowi pewne trudności, możesz zapytać o to bardziej bezpośrednio oraz wyręczyć go w tym. Stawianie klienta w sytuacji, w której ten, starając się tworzyć połączenia, gubi się i błądzi, może zakotwiczyć stan dezorientacji i bezradności oraz zakłócić rozwój dobrego kontaktu między Wami; będzie także stratą cennego czasu — a przecież im więcej czasu stracisz podczas szybkiej terapii, tym mniej skutecznie pracujesz (i tym mniej zarabiasz, ponieważ płacą Ci za rezultaty, a nie od godziny).

Biblia NLP

367

Badania nad pamięcią pokazują, że mówienie z uczuciem „mam to na końcu języka”, kiedy występują trudności z werbalizacją wspomnienia, nie wzmacnia jego siły, nawet jeśli trafia ono ostatecznie do świadomości. Poza tym ważniejsze jest posuwanie terapii naprzód niż ćwiczenie z klientem wyrażania spraw, które nie są do końca uświadomione. Nie ma niczego złego w podsuwaniu słów klientowi, dopóki ten mówi Ci, jak mają one zostać dopasowane, tak aby wierniej odzwierciedlać jego wewnętrzny świat. W miarę zdobywania doświadczenia będziesz z coraz większą łatwością proponował właściwe słowa. Dzięki temu praca nabierze tempa i stanie się jeszcze wydajniejsza. Kiedy klient zaczyna Ci opowiadać o swoich marzeniach i potrzebach, oznacza to, że droga do wyznaczania istotnych celów w ramach Waszej współpracy stoi otworem. Strategia ta jest znacznie wydajniejsza niż „staranie się”, aby „wyzwolić” klienta z uczucia złości — która zresztą okazała się jedynie powierzchowną emocją, Teraz przyjrzyj się, jakiego rodzaju cele wchodzą w grę — przy pełnym zainteresowaniu ze strony klienta: 1) Wchodzenie w bardzo twórczy, pozytywny stan podczas kontaktów z przełożonym oraz wykorzystywanie określonych strategii w celu zmiany sytuacji. 2) Wzbudzanie maksimum pewności siebie oraz wykorzystywanie w najwyższym stopniu posiadanych zasobów w celu zdobycia bardziej sprzyjającej pozycji i lepszego przełożonego. 3) Pozbywanie się przełożonego przez sprawne wykorzystywanie zwyczajów obowiązujących w miejscu pracy oraz przyćmiewanie szefa — a także… 4) Osiągnięcie takiej pewności siebie i takiego zgrania ze stawianymi celami, że przełożony nie może niczego zarzucić i w konsekwencji przestaje zagrażać wynikom osiąganym przez klienta. (Możliwa jest także kombinacja powyższych rozwiązań). Twoja ocena klienta oraz jego wiedzy o samym sobie pomoże Ci wybrać właściwe cele.

UJAWNIANIE KULTYWOWANYCH WARTOŚCI Rozwiązanie zaproponowane przez Rasę Galatiltyte Głębokie doświadczanie szczerze wyznawanych wartości wydaje się przeżyciem jedynym w swoim rodzaju: inspiruje, dodaje energii i pobudza do działa-

368

Biblia NLP

nia. Aby pomóc w tym klientowi, należy wsłuchiwać się uważnie w podteksty, które implikują istnienie różnych wartości oraz do nich prowadzą. Niniejsza wersja sprowadza się do głębokiego przeżycia, które nie tylko ma prymować u klienta gotowość do zasobnego wchodzenia w szczere doświadczenie własnych wartości, lecz także służy wywołaniu intensywnego odczucia, dzięki któremu terapia nabierze rozpędu. Kiedy tylko klient stworzy odpowiednie połączenia, możesz zacząć wiązać jego wartości z rzeczywistymi potrzebami i celami. Jest to kluczowy moment terapii — jej prawdziwy punkt zwrotny, który podnosi skuteczność każdej interwencji. Na przykład dzięki temu, że sposób wyrażania wizji czy pomysłów jest wypełniony szczerze wyznawanymi wartościami, klienci mogą się nauczyć, jak komunikować się w znacznie bardziej przekonujący sposób. Podczas spotkań z klientem wypracuj sobie jak najlepsze wyobrażenie o wyznawanych przez niego wartościach. Nie daj się zwieść prymitywnym czy negatywnym stwierdzeniom padającym z ust klienta. Nawet wygłoszenie opinii w sposób najbardziej niewybredny może posłużyć jako informacja o wyższych wartościach klienta. Co więcej, jego poziom świadomości oraz irracjonalności funkcjonowania może dostarczyć niezbędnych wskazówek co do wpływu ewentualnych zaburzeń funkcji poznawczych, huśtawki nastroju, przeżytej traumy, słabych więzi z matką tuż po urodzeniu, a nawet wyraźnych symptomów choroby psychicznej. Pewne żydowskie małżeństwo wykazało się umiejętnością takiego myślenia wobec młodego człowieka, który dręczył je antysemickimi zaczepkami. Para dostrzegła, że ten starał się rozpaczliwie wywalczyć sobie pozycję i poczucie własnej wartości przez związanie się z większą od niego siłą, która daje mu poczucie mocy. Małżeństwo to odkryło również, że potrafi dotrzeć do tego człowieka oraz wydobyć z niego intensywną i niezaspokojoną potrzebę rozwojową emocjonalnej troski. Ostatecznie para spełniła to pragnienie, adoptując go. Nie chodzi o to, by dowodzić, że każdy fanatyk potrzebuje odrobiny miłości od ludzi, których nęka. Większość tych, którzy identyfikują się żarliwie ze źródłami odczuwalnej siły, boryka się z problemami rozwojowymi i poznawczymi, na które można spojrzeć w kontekście zdrowia psychicznego. Niniejsza historia pokazuje, że poszukiwane wartości są połączone z potrzebami. Jeżeli te mają charakter pierwotny ze względu na takie problemy, jak np. słaba więź z rodzicami we wczesnym dzieciństwie, to praca będzie prawie na pewno musiała się zacząć na podstawowym poziomie. Istnieje też pewne prawdopodobieństwo, że będzie wówczas konieczny psychoterapeuta o ogromnej cierpliwości oraz rozległej wiedzy o tym, jak pracować nad zaburzeniami poznawczymi i rozwojowymi. Tak czy inaczej, gdy tylko stworzysz zbiór wartości, które dają się „wydobyć” w pracy z klientem w związku z jego bieżącymi problemami, wówczas będziesz gotowy do zrobienia następnego kroku. Pamiętaj jednak, że wartości mają ostatecznie charakter uniwersalny, dlatego ich wskazanie prawdopodobnie nie będzie trudne. Na tym etapie należy się zorientować, wyrażanie których z nich frustruje klienta oraz do których być może nie potrafi w pełni dotrzeć. Pomóż mu połączyć jego wartości z uczuciami lub zachowaniami, które stanowią problem. Oto doskonałe sposoby na to: Biblia NLP

369

1) Zapytaj klienta, co najbardziej pragnie osiągnąć. 2) Następnie zapytaj go o wartości, które owe cele mogłyby wspierać. Pomóż klientowi znaleźć odpowiednie słowa i pomysły, jeżeli ten nie jest pewny, jak o tym mówić. Na przykład mężczyzna, któremu powiedziano, aby skontaktował się z psychologiem, jeżeli chce zostać na stanowisku, był bardzo zły, ponieważ czuł się zmuszony do podjęcia terapii. Wcześniej zachowywał się zbyt szorstko wobec współpracowników, mówiąc rzeczy, które brzmiały wrogo, krytycznie i kontrolująco. Klient twierdził, że chce móc swobodnie się wyrażać na swój własny sposób, że niektórzy współpracownicy są głupi i że naprawdę zależy mu na tym, aby dawali z siebie wszystko (w tym m.in. nie wchodzili mu w drogę), a także iż pragnie, by firma dobrze prosperowała. Mężczyzna ten, z niewielką pomocą, połączył te elementy z następującymi wartościami: 1) swoboda wypowiedzi oraz zgoda na różnorodność postaw, 2) szczerość w przekazywaniu informacji zwrotnej oraz odporność w jej przyjmowaniu, 3) realizacja potencjału ludzi, 4) owocna współpraca, 5) umożliwienie każdemu wykonywania jego pracy bez przeszkadzania — oraz… 6) zysk. Psycholog ma teraz sześć „uchwytów”, za pomocą których może wydobyć więcej zachowań oraz zobowiązań zgodnych z powyższymi wartościami. Każdy potencjalny cel może zostać ujęty w kategoriach co najmniej jednej wartości, takiej jak choćby wolność, opanowanie, potencjał, współpraca, niezależność, zysk, … [miejsce na Twoje wartości]. Wspomniany klient, z niewielką pomocą, był również w stanie zrozumieć, dlaczego przełożony uznał, że warto wysłać go na konsultacje z psychologiem — ponieważ „słabsi psychicznie” pracownicy nie radzili sobie z jego stylem bycia. Ponadto udało mu się dostrzec, że funkcjonują oni lepiej, kiedy stosuje wobec nich swego rodzaju manipulację, czyli jest wobec nich nieco łagodniejszy. Jeżeli masz dzieci, powiedz, czy syn lub córka nie nauczą się więcej, kiedy „pozwolisz” im zawalić jakieś szkolne zadanie, niż gdy wkraczasz do akcji i wykonujesz za nich połowę (lub 99%) pracy? Oczywiście, że chcesz, aby ośmiolatek miał same piątki, lecz zdobycie oceny nie jest tak ważne jak sam proces, przez który dziecko musi przejść samodzielnie, by uzyskać wiedzę, która umożliwi otrzymanie najlepszego stopnia. Uwaga na marginesie: jedną z podstawowych umiejętności życiowych, którą możesz pomóc dziecku zdobyć, jest umiejętność przekształcania porażki w informację zwrotną. My, adepci programowania neurolingwistycznego, znamy wartość tej sztuki — ponieważ patrzymy wstecz na nasze porażki, a także na przychodzące po nich fałszywą pogardę wobec samych siebie czy niesprawie-

370

Biblia NLP

dliwy krytycyzm i nie chcemy przeżywać tego samego jeszcze raz. Wówczas dobrym pomysłem okazuje się przekształcenie porażki w informację zwrotną. Czy jednak zastanawiałeś się nad zainstalowaniem u swoich dzieci chęci uczenia się na błędach, jakby to było najcenniejsza umiejętność w życiu? Ów klient pochodził z Nowego Jorku; ostatnio został przeniesiony do Denver. Psycholog współczuł mu nieco, zdając sobie sprawę z tego, że ludzie ze Wschodniego Wybrzeża są zazwyczaj nierozumiani przez mieszkańców zachodniego krańca Stanów Zjednoczonych. W tym kontekście osiągnęli jednak porozumienie: zmiana kulturowa jest ważnym wyzwaniem, nawet jeżeli wydaje się niedogodna. Stała się ona także swego rodzaju grą, w której trzeba nauczyć się działać na obcych dotąd zasadach, w tym np. nie odnosić się do innych ludzi w nazbyt bezpośredni i spontaniczny sposób.

WZORZEC SCORE W TAŃCU Problemem nie jest to, co robisz. Problemem jest to, co robisz, kiedy nie robisz tego, co robić powinieneś. — Wyatt Woodsmall Autorką tego wzorca jest Judith DeLosier, która stworzyła go w oparciu o model SCORE Roberta Diltsa i Todda Epsteina. Rozwiązuj problemy, doskonaląc swoją intuicję i pogłębiając mądrość ciała poprzez ruch. Wzorzec ten służy wzmocnieniu związku między umysłem a ciałem w taki sposób, że pomaga dotrzeć do głęboko ukrytych zasobów i je uruchomić, a przez to stworzyć drogę, która samorzutnie się układa i wiedzie ku odpowiedniemu stanowi zasobnemu. W niniejszym wzorcu pomyślimy o wyzwaniu jak o czymś, co funkcjonuje w przestrzeni problemu. Kluczowe elementy, jakie w tym celu rozważymy, zawierają się w skrócie SCORE, co w języku angielskim oznacza „wynik”. Są to: symptomy (ang. Symptoms), przyczyny (ang. Causes), cele (ang. Outcomes), zasoby (ang. Resources) oraz skutki (ang. Effects). Poprosimy Cię, abyś wyraził samego siebie w ruchu i tańcu — z tym że mamy tu na myśli osobistą formę ekspresji, której nie dotyczy stres związany z występami przed innymi ludźmi. Niech to będzie uzewnętrznienie tego, co znajdujesz w samym sobie i co możesz wyrazić w dowolny sposób, tak jak zechcesz.

Krok 1. Wskazanie problemu Wskaż problem, który chciałbyś rozwiązać. Wybierz taki, który wydaje się, że będzie wymagał rozszerzonej ramy lub pogłębionej obserwacji, aby można było go rozwiązać.

Biblia NLP

371

Krok 2. Stworzenie czterech przestrzeni Przejdź do metapozycji i wskaż fizyczne miejsce dla każdego elementu: • symptom, • przyczyna, • cel, • pożądany skutek. W kolejności tych elementów dostrzeż pewien porządek chronologiczny. Pamiętaj, że symptom oznacza coś, co sygnalizuje Ci, że problem istnieje. Pożądany skutek odnosi się do długofalowych rezultatów, które wynikają z osiągnięcia celu.

Krok 3. Znalezienie schematu ruchu wyrażającego symptomy WEJDŹ w przestrzeń symptomu (wskazanego problemu) i dotrzyj do doznań, które się z nim wiążą. Znajdź w sobie taki schemat ruchów, który w jakiś sposób odzwierciedla to doświadczenie.

Krok 4. Znalezienie schematu ruchu wyrażającego przyczyny WEJDŹ w przestrzeń przyczyny. Odkryj, jak odczucia i ruchy, które się wiążą z przestrzenią symptomu, mogą Cię poprowadzić do rozpoznania przyczyny jego istnienia. Znajdź ruchy, które wyrażają stan towarzyszący przyczynie.

Krok 5. Wyrwanie się ze stanu, przejście do przestrzeni celów i znalezienie schematu ruchu, który wyraża pożądane cele Wyrwij się ze stanu i zajmij metapozycję. Następnie wejdź w przestrzeń celu. Stwórz w pełni zasocjowane doświadczenie stanu, który jest związany z rozwiązaniem problemu — doświadczenie stanu, którego pożądasz. Odkryj i wykonaj ruchy, które go wyrażają.

Krok 6. Znalezienie schematu ruchu wyrażającego skutki osiągnięcia pożądanych celów Wejdź w przestrzeń pożądanych skutków. Sprawdź, jak to jest w pełni odczuwać rezultaty płynące z pożądanego celu. Poświęć dość czasu, aby głęboko przeżyć to doświadczenie.

Krok 7. Przejście przez wszystkie przestrzenie i odkrycie tańca, który łączy wszystkie ruchy od przyczyn do skutków a. Zajmij miejsce, które przyporządkowałeś przyczynie, a następnie powoli przejdź przez wszystkie cztery przestrzenie.

372

Biblia NLP

b. Zwróć szczególną uwagę na to, jak Twoje ciało potrafi intuicyjnie połączyć miejsca symptomu i celu. c. Powtórz przejście kilka razy, aż uznasz, że taniec tworzy jedną całość, która przenosi Cię od przestrzeni przyczyny do pożądanego skutku.

Krok 8. Odkrycie brakującego zasobu Przejdź do metapozycji i przyjrzyj się, czego Twojemu tańcowi może brakować. Sprawdź, czy masz poczucie, że brakuje Ci jakiegoś zasobu, na który może ono zwrócić Twoją uwagę.

Krok 9. Znalezienie ruchu, który odpowiada brakującemu zasobowi, oraz włączenie go do ekspresji ruchowej Przejdź przez wszystkie przestrzenie, by odszukać odpowiedni ruch dla brakującego zasobu i dodać go do tańca.

Krok 10. Powtórka w celu pełnego przyswojenia ekspresji ruchowej Powtarzaj ruchy we wszystkich kolejnych przestrzeniach, aż uznasz, że są całkowicie osobistą ekspresją ruchową, która przynależy do Ciebie.

Krok 11. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach zwracaj uwagę, czy przychodzą Ci do głowy nowe rozwiązania wskazanego problemu albo czy uzewnętrzniasz je spontanicznie w jakiś sposób. Kiedy znajdziesz się w trudnej sytuacji, obserwuj, jak Twój sposób bycia wyraża fizycznie więcej Twoich zasobów poprzez mowę ciała lub sposób, w jaki kierujesz wewnętrzną energią i emocjami.

DEZINTEGRACJA SYSTEMÓW PRZEKONAŃ Istnieją dwa sposoby na prześlizgnięcie się przez życie: wierzyć we wszystko lub wątpić we wszystko. Oba sposoby chronią nas przed myśleniem. — Alfred Korzybski

Biblia NLP

373

Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Ulepsz automatyczne reakcje, które powstają, kiedy różne systemy reprezentacji wywołują negatywny stan. Wzorzec ten pozwala wydzielić części negatywnego schematu działania, który ma charakter synestezyjny, aby można było zająć się nimi bezpośrednio. Wiele problemów wynika z tego rodzaju reakcji. Większość ludzi, którzy atakują krzywdzącymi słowami lub przemocą, odkrywa, że podlega kontroli impulsów pochodzących z różnych systemów reprezentacji. W takich przypadkach są to najczęściej silne myśli niewerbalne (dialog wewnętrzny), które — ujęte w słowa — stają się tylko trochę słabsze, oraz nagły przypływ emocji (kinestetyczny system reprezentacji).

Krok 1. Wskazanie sytuacji i stanu Wybierz sytuację, w której reagujesz w sposób szybki, automatyczny i negatywny. Im bardziej irracjonalna jest Twoja reakcja, tym lepiej. Pomyśl o ostatniej niedawnej sytuacji, w której szybko wszedłeś w bardzo negatywny stan.

Krok 2. Wyklarowanie reprezentacji werbalnej na poziomie przekonania Zwróć uwagę na wszystkie myśli, które pojawiły się w Twojej głowie tuż przed zdarzeniem, w jego trakcie oraz po nim. Znajdź myśli, które były najsilniej związane z daną sytuacją i Twoim zachowaniem. Zauważ, jaką rolę odegrały one w kierowaniu Twoim zachowaniem. Przyjrzyj się także temu aspektowi myśli, który można by najtrafniej opisać jako przekonania, i go wyraź. Jeżeli znalezienie przekonań sprawia Ci trudność, przejdź do następnego kroku i wróć tutaj podczas ostatniego kroku, a oprócz tego później wykonaj ten wzorzec jeszcze kilka razy.

Krok 3. Zidentyfikowanie materiału ze wszystkich systemów reprezentacji Co się działo w Twoim umyśle podczas zdarzenia? Zwróć uwagę na to, co zobaczyłeś (na wszelkie reprezentacje wzrokowe, które Twój umysł przypomniał sobie lub stworzył), co usłyszałeś (na wszelki materiał słuchowy, który przypomniałeś sobie lub stworzyłeś) oraz co czułeś (w tym wszelkie odczucia, które przypomniałeś sobie lub stworzyłeś). Zrozum to w pełni.

Krok 4. Rozmieszczenie materiału według wzrokowych wskazówek systemów reprezentacji Na podstawie wzrokowych wskazówek systemów reprezentacji umieść każdą reprezentację we właściwym jej miejscu w Twoim polu świadomości.

374

Biblia NLP

Krok 5. Stworzenie skuteczniejszej reakcji Przeprowadź burzę mózgów, aż uzyskasz skuteczniejszą reakcję. Wyobraź sobie, jak ponownie przeżywasz wybraną sytuację, lecz reagujesz skuteczniej. Zwróć uwagę na wszystko, co mogło utrudnić tę reakcję — uwzględnij kwestię ekologii i resztę materiału z systemów reprezentacji, którego nie rozmieściłeś według wzrokowych wskazówek systemów reprezentacji.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu Kiedy pojawią się podobne sytuacje, obserwuj, jak dobrze na nie reagujesz. Powtarzaj to ćwiczenie w miarę potrzeb.

INSTALACJA KRYTERIÓW Zwlekanie to sztuka podążania za dniem wczorajszym. — Don Marquis Poznaj dogłębnie wartości, jakimi się kierujesz, aby móc wnieść więcej spójności do tej dziedziny życia, która wydaje Ci się niezrozumiała. Pokonaj takie problemy, jak niezdecydowanie i odwlekanie, które wynikają z niejasności lub niespójności Twoich kryteriów.

Krok 1. Wskazanie dziedziny życia, w której wartości wydają się niejasne Wskaż taką dziedzinę swojego życia (np. kariera, finanse, relacje z ludźmi), w której Twoje decyzje lub działania nie opierają się na trwałym fundamencie wartości ani kryteriów.

Krok 2. Stworzenie hierarchii kryteriów a. Najpierw pomyśl o błahej czynności, którą mógłbyś wykonać, ale na której Ci nie zależy. Zapytaj samego siebie, co byś osiągnął, gdybyś się od niej powstrzymał. W ten sposób zazwyczaj oszczędza się czas. Pamiętaj, aby wskazać w odpowiedzi kryteria w kategoriach pozytywnych. b. A teraz zapytaj, co mogłoby Cię zmobilizować do wykonania wskazanej czynności. Zwróć uwagę na to, co uważasz za istotne w danej pobudce. Na przykład jeśli powiedziałeś, że staniesz na krześle, aby wymienić żarówkę, oznacza to, iż prawdopodobnie uznałeś jasność w swojej kuchni oraz związane z tym

Biblia NLP

375

możliwości widzenia i działania za ważniejsze niż dwie minuty poświęcone wskazanej czynności. Niniejszy wzorzec można na razie podsumować następująco: rozpoczyna się od wskazania błahej czynności, na którą nie masz ochoty, a potem wymaga określenia wartości, która powstrzymuje Cię przed wykonaniem wskazanej czynności, oraz znalezienia warunku, pod jakim mógłbyś jednak podjąć działanie. Na tym etapie myślisz więc o warunku, który może zmienić Twoje podejście. c. Pomyśl o warunku, który powstrzymałby Cię przed zmianą podejścia. d. Wskaż wartość, która znalazłaby zastosowanie w takiej sytuacji. Na przykład prawdopodobnie nie wymieniłbyś żarówki, gdybyś miał coś pilnego do skończenia w określonym terminie, lecz nie musiał tego robić w kuchni. W takim przypadku wartościami byłyby np. konieczność zadbania o własne finanse, pragnienie uniknięcia aresztu lub chęć przybycia na spotkanie o umówionej godzinie. Spróbuj krótko opisać wskazaną wartość oraz podsumować ją jednym słowem; np. „przybycie o umówionej godzinie” można zastąpić pojęciem „punktualność”. e. Powtórz dotychczas wykonane kroki. Za każdym razem, kiedy wskazujesz kryterium swojej decyzji o podjęciu lub zaniechaniu określonego działania, wymyśl także warunek, który mógłby ją zmienić. Następnie wskaż wartość leżącą u podstaw decyzji.

Krok 3. Wypełnienie kontinuum Poprzez wykonywanie po kolei wymienionych kroków tworzysz kontinuum kryteriów od najmniej istotnego do najważniejszego. Rób to tak długo, aż uzyskasz pewność, że zidentyfikowałeś najważniejsze kryterium. Będzie je cechowało to, że nie podważysz go żadnym warunkiem.

Krok 4. Rozpoznanie submodalności Przyjrzyj się różnicom dzielącym submodalności charakterystyczne dla najwyższych i najniższych kryteriów. Zauważ, jak reprezentujesz różne wartości, np. doskonałość, zdrowie czy uczciwość. Szczególną uwagę skieruj na submodalności analogowe, które się zmieniają, gdy opisujesz kryteria za pomocą submodalności kluczowych.

Krok 5. Potwierdzenie właściwego miejsca każdego kryterium oraz związanych z nim submodalności Każde kryterium przeanalizuj pod kątem tego, czy należy przesunąć je w górę, czy też w dół, oraz w którym miejscu hierarchii powinno się ono znaleźć. Zmień submodalności każdego kryterium tak, aby pasowały do tych, które charakteryzują kryterium znajdujące się niżej w hierarchii. Poprzez przystosowa-

376

Biblia NLP

nie submodalności zakoduj każde kryterium pod względem jego ważności w hierarchii.

Krok 6. Ponowne przyjrzenie się kryteriom, ze szczególnym uwzględnieniem wartości i miejsca Zajmij metapozycję i oceń swoją hierarchię wartości. Zapytaj, jak te wartości Ci służą i czy właściwie funkcjonują w obecnym porządku. • Na ile skutecznie pomagają Ci podejmować zasobne decyzje i odczuwać spokój umysłu? Zwróć uwagę na wszelkie kryteria, które musisz przenieść w inne miejsce lub zmienić w dowolny inny sposób.

Krok 7. Wskazanie kryteriów do zamiany miejscami Określ, które kryterium chcesz zmienić i gdzie zamierzasz je umieścić. Zastanów się, jaki porządek wartości zmotywuje Cię do podążania w tę stronę, w którą pragniesz pójść.

Krok 8. Przyjrzenie się submodalnościom w oparciu o ostateczne miejsca kryteriów Stopniowo przesuwaj wskazane kryterium na właściwe miejsce na utworzonym kontinuum. Weź pod uwagę to, jak istotne powinno być dane kryterium, i zastosuj submodalności, które uważasz za odpowiednie. Zwróć uwagę na to, jakie submodalności pojawiają się w kryteriach, które znajdują się powyżej i poniżej. Zakoduj kryterium, któremu wyznaczyłeś nowe miejsce.

Krok 9. Zakończenie kroku 8. Kontynuuj, aż uznasz, że Twoja hierarchia kryteriów rzeczywiście pomaga Ci kierować się ku najbardziej zasobnym zachowaniom i decyzjom.

Krok 10. Rzutowanie w przyszłość Wyobraź sobie zdarzenie, w którym Twoje nowe kryterium odgrywa ważną rolę, oraz sobie samego siebie w danej sytuacji i w pełni ją przeżyj.

Krok 11. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na to, z jaką łatwością docierasz do stanów zasobnych, które są Ci potrzebne w trudnych sytuacjach.

Biblia NLP

377

KRYTERIA KINESTETYCZNE Nie oszukuj się, że ważne sprawy mogą poczekać do jutra; można je tylko odłożyć na zawsze albo zająć się nimi natychmiast. — Mignon McLaughlin, The Neurotic’s Notebook Pokonaj przeszkody w postaci kryteriów, które stają Ci na drodze, i zacznij wreszcie działać.

Krok 1. Wskazanie sposobu zachowania, który jest pożądany, ale nie wykorzystywany Zidentyfikuj sposób zachowania, którego dana osoba pragnie, lecz z jakichś powodów nie wykorzystuje. Przyporządkuj go do miejsca nr 1. Może to być również coś, czego dana osoba chce zaprzestać, np. palenie papierosów, obgryzanie paznokci, krzyczenie na dzieci.

Krok 2. Zidentyfikowanie kryteriów, które są potrzebne do uruchomienia pożądanego zachowania Poproś daną osobę o jasne wskazanie wartości i metacelów, które leżą u podstaw jej pragnienia podjęcia określonego działania. Zapytaj, dlaczego chce się zachowywać w określony sposób, a następnie dlaczego ten cel sam w sobie jest dla niej tak ważny. Szukasz teraz kierunku motywacji „do”. W tym kroku dana osoba rozpoczyna pracę nad zmianą. Przyporządkuj to do miejsca nr 2.

Krok 3. Zidentyfikowanie kryteriów, które powstrzymują przed pożądanym zachowaniem Teraz skupcie się na kryteriach, które nie pozwalają danej osobie zachowywać się w określony sposób. • Co ją powstrzymuje? Zidentyfikujcie wartości i metacele, które wspierają NIEpodejmowanie pożądanego działania. Przyporządkuj to do miejsca nr 3. Spróbujcie zidentyfikować wartości, które znajdują się na poziomie wyższym niż te wskazane w kroku 2. Pamiętaj, że hierarchię ustala osoba, z którą pracujesz, a nie Ty według swojej logiki czy wyznawanych wartości. Zakładamy, że tego rodzaju wartości lub kryteria istnieją, ponieważ tłumią one wartości, które dana osoba wyznaje w związku z pożądanym zachowaniem.

378

Biblia NLP

Krok 4. Wygenerowanie kryteriów wyższego poziomu, które wspierają uruchamianie pożądanego zachowania Określcie, jakie kryteria wyższego poziomu mogą uchylać na rzecz pożądanego działania te z miejsca nr 3. Na przykład jeśli wartości z miejsca nr 3 (np. odprężenie) uniemożliwiają rzucenie palenia, zapytaj osobę, z którą pracujesz, jakie kryteria są od nich ważniejsze. Przykładowa odpowiedź może wyrażać m.in. pragnienie uniknięcia raka płuc.

Krok 5. Zakotwiczenie stanu Wzmocnij stan związany ze zwycięstwem pozytywnych wartości i go zakotwicz. Nie musisz przeprowadzać pełnego procesu kotwiczenia: wystarczy, że przypomnisz dany stan osobie, z którą pracujesz, i poprosisz ją, aby zintensyfikowała kluczowe submodalności oraz założyła kotwicę kinestetyczną bez wyjaśniania, co nią jest.

Krok 6. Nasycenie niższych poziomów pozytywnym stanem Niech dana osoba przytrzyma kotwicę i — będąc w pozytywnym stanie — zajmie miejsce nr 3. Następnie, znajdując się nadal w pozytywnym stanie, niech przejdzie do miejsc nr 2 i nr 1. Kiedy dana osoba zajmuje kolejno wskazane miejsca, poproś ją, aby wymyślała coraz to nowe sposoby, jak będzie pilnować tego, by podejmować pożądane działanie. Gdy wysunie jakiś dobry pomysł, poproś ją, aby wyobraziła sobie, że zachowuje się w określony sposób, oraz aby dostosowała submodalności do tych, które charakteryzują najwyższe kryterium z kroku 4. Dołóż wszelkich starań, aby pozytywny stan był naprawdę przekonujący, kiedy dana osoba będzie przechodzić do niższych poziomów. Ważne jest, aby mocno nasycić je pozytywnym stanem.

Krok 7. Sprawdzenie ekologii; wprowadzenie koniecznych poprawek Rzutujcie w przyszłość twórcze pomysły i przeprowadźcie sprawdzian ekologii, aby się zorientować, czy konieczne są dodatkowe poprawki.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach przekonaj się, w jakim stopniu wykonanie tego wzorca pomogło danej osobie zachowywać się w pożądany sposób.

Biblia NLP

379

WIRUJĄCE IKONY Mój alfabet zaczyna się od „yuzz”. Jest to litera, którą wykorzystuję, kiedy zapisuję „yuzz-a-ma-tuzz”. Na pewno was zadziwi, co można znaleźć, kiedy przekroczy się granicę „Z” i zacznie się myszkować. — dr Seuss Autorami tego wzorca są Nelson Zink i Joe Munshaw. Chroń się przed negatywnymi stanami lub od nich uciekaj, rozwiązuj problemy i bądź kreatywny. We wzorcu tym wykorzystuje się potęgę wyobraźni, aby stworzyć cenny metastan. Technika ta bywa również określana mianem „uogólnienia synestezyjne”.

Krok 1. Wskazanie stanów negatywnego i pozytywnego Zidentyfikuj dwa rodzaje stanów. Pierwszy stan powinien być tym, w którym się znajdujesz (teraz lub czasami), a który uważasz za niepożądany. Jeżeli wykonujesz ten wzorzec po raz pierwszy, wybierz raczej słaby stan. Kiedy opanujesz wzorzec, popracuj nad stanami silniejszymi i bardziej niepokojącymi. Drugi stan powinien być czymś bardzo pożądanym, co można potraktować jako antidotum na negatywny stan. Na przykład stanem negatywnym może być: „poirytowanie, kiedy słyszę piskliwy dźwięk”, zaś antidotum: „słyszenie muzyki w każdym na pozór pozbawionym harmonii zestawie dźwięków”.

Krok 2. Uzyskanie wzrokowej reprezentacji stanów negatywnego i pozytywnego Wejdź w negatywny stan i stwórz jego wzrokową reprezentację. Zwróć uwagę na to, gdzie znajduje się negatywny stan w Twoim polu zmysłowym, oraz przyjrzyj się submodalnościom. Pamiętaj, aby przeanalizować zwłaszcza te kluczowe w głównych kanałach zmysłowych, czyli wzrokowym, kinestetycznym i słuchowym. Kluczowe submodalności wskażą Ci najelegantszą drogę do owocnej pracy nad zmianą. Zrób to samo z pozytywnym stanem.

Krok 3. Stworzenie symbolu stanu negatywnego Jeżeli pracujesz z drugą osobą, poproś ją, aby stworzyła ikonę lub symbol dla wzrokowych reprezentacji negatywnego stanu. Możesz sformułować tę prośbę następująco: „Stwórz prosty obraz, który reprezentuje negatywny stan, np. karykaturę lub ikonę”.

380

Biblia NLP

Krok 4. Stworzenie symbolu stanu pozytywnego Zrób to samo z pozytywnym stanem.

Krok 5. Obracanie obrazów jeden wokół drugiego połączone z przyspieszaniem do skrajnej prędkości Poproś daną osobę, aby zaczęła obracać obrazy jeden wokół drugiego, jakby były dwiema planetami, które znajdują się nawzajem w swoich polach grawitacji. W ten sposób obrazy będą bez przerwy zamieniać się miejscami. Niech dana osoba przyspieszy ten ruch, aż osiągnie zawrotną prędkość.

Krok 6. Połączenie dwóch obrazów w jeden Poproś daną osobę, aby pozwoliła dwóm obrazom połączyć się w jeden. Niech opisze nowy obraz. Nie wolno dać się złapać w pułapkę nadmiernej szczegółowości: chodzi tutaj o to, aby dać ogólne wyobrażenie o obrazie i sprawnie nad nim pracować. Podążaj za opisem, ale szybko przejdź do kolejnego kroku.

Krok 7. Opowiedzenie historii Zacznij opowiadać historię. Wybierz jakąkolwiek historię ze swojego życia lub z innego źródła, które uznasz za stosowne. Celem opowiadania historii jest wyrwanie ze stanu. Jeżeli posiadasz dodatkowe, zaawansowane umiejętności (np. związane z modelem Miltona), użyj ich — pod warunkiem że są adekwatne do sytuacji.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach przekonaj się, czy dzięki niniejszemu procesowi pozytywny stan stał się łatwiej dostępny i w jakim stopniu wykonanie tego wzorca zredukowało częstotliwość pogrążania się w negatywnym stanie. Sprawdź, czy osoba, z którą pracowałeś, zaczęła wykorzystywać coraz bardziej kreatywne sposoby radzenia sobie z sytuacjami dotychczas wzbudzającymi negatywny stan albo coraz bardziej zasobne metody unikania negatywnego stanu lub wychodzenia z niego.

Dodatkowa rada Ogólnie rzecz biorąc, programowanie neurolingwistyczne służy zmienianiu stanów według tego, co jest odpowiednie i korzystne dla osiągnięcia danego celu. Radziłbym Ci (zwłaszcza w tym miejscu książki), abyś spróbował zrozumieć, jak niniejszy wzorzec działa w trzeciej lub czwartej pozycji percepcyjnej. Mechanizm ten bardzo trudno jest wyjaśnić opisowo, tymczasem wiele szkoleń z zakresu NLP prowadzi się niestety tylko po to, aby rozdać uczestnikom certyfikaty, a nie ćwiczyć umiejętności. Biblia NLP

381

Jeżeli jesteś zainteresowany wartościowymi kursami, skontaktuj się ze mną. Nie, nie sprzedaję ich, ale uczestniczyłem w tak wielu szkoleniach, że nauczyłem się odróżniać naprawdę dobre od tych, które są organizowane wyłącznie dla pieniędzy.

PODSTAWOWY PROCES TWORZENIA ŁAŃCUCHA PRZEKONAŃ Jestem starym człowiekiem i przeżyłem wiele trudnych momentów, lecz większość z nich nigdy nie miała miejsca. — Mark Twain Zmieniaj przekonania niezasobne w przekonania zasobne.

Krok 1. Ustalenie składni somatycznej a. Wskaż przekonanie ograniczające i znajdujące się na przeciwległym biegunie przekonanie zasobne. b. Zidentyfikuj kroki, które prowadzą od jednej skrajności danego przekonania do drugiej. c. Przejdź krok po kroku od stanu przekonania ograniczającego do stanu przekonania zasobnego. Zwróć uwagę na zmiany, jakie w tym czasie zachodzą w doznaniach kinestetycznych i mowie ciała.

Krok 2. Wykorzystanie werbalnych przeramowań do pomocy przy zmianie Wypróbuj szereg różnych werbalnych przeramowań, które pomogą Ci zmienić wskazane przekonania. Zwróć uwagę, które z przeramowań wywierają najlepszy wpływ oraz dają konstruktywną i zasobną perspektywę.

Krok 3. Przyporządkowanie przeramowań do każdego kroku Przejdź krok po kroku proces zmiany przekonania i zdecyduj, które przeramowanie jest najbardziej przydatne w jakim kroku.

382

Biblia NLP

Krok 4. Przećwiczenie zamiany Przejdź krok po kroku proces zmiany kilka razy i uwzględnij przy tym wrażenia kinestetyczne oraz przeramowania, które przyporządkowałeś do poszczególnych kroków. Kontynuuj, aż uznasz, że przejście jest łatwe i gładkie.

Krok 5. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na to, czy jest Ci łatwiej myśleć w sposób elastyczny oraz wykorzystywać pozytywne ramy i zasobność Twoich przekonań w odniesieniu do wyzwań, przed którymi stajesz.

ZAAWANSOWANY PROCES TWORZENIA ŁAŃCUCHA PRZEKONAŃ Motywację poprzedza zrozumienie. — Lee J. Colan Wykonaj wzorzec tworzenia łańcucha przekonań w bardziej zaawansowanej formie wraz ze swoim Przewodnikiem.

Krok 1. Stworzenie czterech miejsc Wybierz miejsca dla każdego z poniższych przekonań: 1) negatywne/niezasobne przekonanie (miejsce nr I); 2) nieco negatywne/niezasobne przekonanie (miejsce nr II); 3) nieco pozytywne/zasobne przekonanie (miejsce nr III); 4) pozytywne/zasobne przekonanie (miejsce nr IV).

Krok 2. Wyrażenie ograniczającego przekonania z miejsca nr I a. Zarówno Poszukujący, jak i Przewodnik stoją w miejscu nr I („negatywne/niezasobne przekonanie”). b. Poszukujący wyraża negatywne przekonanie; np. „Nie potrafię spędzać czasu z rodziną, ponieważ zawsze powielam stare sposoby zachowania, które naprawdę mnie martwią. Nie mogę sobie z nimi poradzić”. c. Przewodnik zajmuje drugą pozycję percepcyjną oraz identyfikuje pozytywne intencje lub presupozycje, które leżą u podstaw wskazanego przekonania; np. „Cenię emocjonalną stabilność oraz skuteczność, która z niej wynika. Szanuję Biblia NLP

383

ludzi z mojego otoczenia, którzy przyczyniają się w konstruktywny sposób do mojego rozwoju osobistego”.

Krok 3. Wejście w pozytywny, zasobny i mądry stan z miejsca nr IV Poszukujący i Przewodnik zajmują miejsce nr IV („pozytywne/zasobne przekonanie”); wchodzą w pozytywny, zasobny i mądry stan, lecz nie próbują jeszcze stworzyć pozytywnego przekonania.

Krok 4. Powrót do miejsca nr I Poszukujący i Przewodnik wracają do miejsca nr I („negatywne/niezasobne przekonanie”).

Krok 5. Przewodnik pomaga Poszukującemu odczuć przekonanie z miejsca nr II a. Przewodnik zajmuje miejsce nr II („nieco negatywne/niezasobne przekonanie”) oraz wykorzystuje zidentyfikowane pozytywne intencje i presupozycje w celu stworzenia mniej negatywnego przekonania. Musi ono odzwierciedlać owe pozytywne intencje i presupozycje; np. „Zapobiegasz kontaktom z toksycznymi osobami, aby uniknąć negatywnych emocji”. Zwróć uwagę, jak stwierdzenie to pozwala przejść od „nie potrafię” do wskazania intencji („Zapobiegasz…”) oraz od postawy podporządkowania losowi („zawsze”) do podejścia czynnego („aby uniknąć”). Rama jest negatywna („toksyczne osoby” i „negatywne emocje”), ale już nie w takim stopniu jak pierwotne przekonanie, ponieważ wnosi elementy intencjonalności i aktywności, tj. sygnalizuje wewnętrzne miejsce kontroli oraz poczucie ważnej tożsamości i potrzeb. b. Przewodnik zachęca Poszukującego, aby zajął miejsce nr II i odczuł to przekonanie. c. Jeżeli Poszukujący uważa, że nad przekonaniem trzeba jeszcze popracować, Przewodnik przerabia przekonanie i próbuje jeszcze raz. Na przykład pozytywna presupozycja być może powinna zostać dostosowana tak, aby dokładniej odzwierciedlać motywy Poszukującego. Przewodnik może zająć miejsce nr IV, aby wzmocnić pozytywny stan, a dzięki temu stać się skuteczniejszym.

Krok 6. Przewodnik pomaga Poszukującemu odczuć przekonanie z miejsca nr III a. Przewodnik zajmuje miejsce nr III („nieco pozytywne/zasobne przekonanie”), a także tworzy przekonanie, które jest w jakiś sposób konstruktywne oraz opiera się na pozytywnych intencjach i presupozycjach Poszukującego; np. „Samodzielnie wykorzystujesz uzyskane zasoby, w tym także te od rodziny, aby wyznaczyć swoje granice oraz pielęgnować je z myślą o dobrym samopoczuciu”.

384

Biblia NLP

b. Przewodnik zaprasza Poszukującego do siebie, aby wypróbował nowe przekonanie. c. Jeżeli przekonanie trzeba poprawić, Poszukujący prosi Przewodnika, aby ponownie nad nim popracował.

Krok 7. Przewodnik pomaga Poszukującemu odczuć przekonanie z miejsca nr IV a. Przewodnik zajmuje miejsce nr IV („pozytywne/zasobne przekonanie”) i tworzy pozytywne przekonanie, które opiera się na pozytywnych intencjach i presupozycjach Poszukującego; np. „W miarę jak rozwijać się będzie twoja umiejętność wykorzystywania uzyskanych zasobów, w tym tych od rodziny, poszerzać będziesz grono ludzi, z którymi możesz się stykać, a jednocześnie korzystać będziesz w pełni ze swoich granic i coraz lepszego samopoczucia”. b. Przewodnik zaprasza Poszukującego do siebie, aby wypróbował nowe przekonanie. c. Jeżeli przekonanie trzeba poprawić, Poszukujący prosi Przewodnika, aby ponownie nad nim popracował.

Krok 8. Poszukujący dzieli się tym, czego się nauczył Poszukujący dzieli się z Przewodnikiem wnioskami, które wyciągnął ze swojego doświadczenia.

Krok 9. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na coraz większą łatwość, z jaką przychodzi Ci myśleć elastycznie, oraz na coraz większą częstotliwość, z jaką wykorzystujesz pozytywne ramy i zasobność swoich przekonań co do wyzwań, w obliczu których stajesz.

ŁAGODZENIE Mądry umysł mniej żałuje tego, co czas zabiera, niż tego, co zostawia. — William Wordsworth Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Stwórz doświadczenie wewnętrznego „dobrego rodzica” poprzez wniesienie swojej mądrości jako człowieka dorosłego do własnej linii czasu. Biblia NLP

385

Krok 1. Wyobrażenie sobie trzech linii czasu Wyobraź sobie trzy linie czasu: • jedną dla siebie, • jedną dla Twojego rodzica, • jedną dla babki/dziadka.

Krok 2. Stworzenie własnych zasobów Zajmij trzecią pozycję percepcyjną: spójrz z duchowej perspektywy na rodzinę jako pewien system oraz uświadom sobie, że stanowisz część większej całości. Pomyśl o zasobach lub darach w postaci błogosławieństwa, metafory i wizji, które pomogłyby Twojej rodzinie. Nie musi to być niesamowity wiersz — wystarczy zwykłe stwierdzenie, w którym wyrazisz, jakiej emocji według Ciebie najbardziej Wam brakuje.

Krok 3. Przekazanie zasobów babce/dziadkowi Wyobraź sobie, że uginając się pod ciężarem mądrości i wdzięczności, przenoszonych z przyszłości do teraźniejszości, płyniesz wzdłuż swojej linii czasu wstecz, do momentu narodzin babki/dziadka i okresu wczesnego dzieciństwa wybranej osoby. Następnie wyobraź sobie, że trzymasz babkę/dziadka jako dziecko i dotykasz je z eteryczną delikatnością siły wyższej. Przekaż błogosławieństwo i metaforę.

Krok 4. Doświadczenie zasobów z pozycji babki/dziadka Wywołaj swoją wizję, a następnie zajmij drugą pozycję percepcyjną (odczuwaj jak babka/dziadek) i zobacz, jak przekazujesz wizję samemu sobie jako babce/dziadkowi. Wyobraź sobie, że czujesz kontakt fizyczny i otaczającą troskę oraz że przyjmujesz błogosławieństwo i metaforę.

Krok 5. Przekazanie zasobów swojemu rodzicowi jako babka/dziadek Schowaj otrzymane zasoby i dary w swoim sercu jako babka/dziadek i zacznij się poruszać w górę linii czasu, do momentu narodzin i okresu dzieciństwa Twojego rodzica (dziecka Twojej babki/Twojego dziadka). Zajmij pozycję babki/dziadka i okazuj łagodność swojemu rodzicowi, przekazując błogosławieństwo, metaforę i wizję. Wykorzystaj drugą pozycję percepcyjną, aby proces ten przebiegł maksymalnie gładko i naturalnie.

Krok 6. Doświadczenie zasobów z pozycji rodzica Zasocjuj się z pozycją percepcyjną swojego rodzica. Wyobraź sobie, że trzymany w objęciach odczuwasz otaczającą Cię łagodność oraz przyjmujesz błogosławieństwo, metaforę i wizję.

386

Biblia NLP

Krok 7. Przekazanie zasobów samemu sobie jako rodzic Przyjmij uzyskane zasoby do serca. Zacznij się przemieszczać naprzód przez linię czasu rodzica do własnych narodzin i dzieciństwa. Z pozycji percepcyjnej rodzica otocz łagodnością samego siebie i przekaż błogosławieństwo, metaforę i wizję.

Krok 8. Doświadczenie zasobów z własnej pozycji jako dziecka Wróć do własnej pozycji percepcyjnej, ale jako dziecko. Wyobraź sobie, że delikatnie trzymany w objęciach jesteś otoczony łagodnością przez rodzica oraz przyjmujesz błogosławieństwo, metaforę i wizję.

Krok 9. Powrót do teraźniejszości z darami Kiedy tak przemieszczasz się naprzód, Twoja linia czasu ulega ponownej kalibracji ze względu na zasoby, które na niej niesiesz. Błogosławieństwo, metafora, wizja i troska tworzą na Twojej linii czasu nowe wspomnienia i nadają jej nową jakość. W momencie wejścia w swoją teraźniejszość nadal posiadasz dary, które otrzymałeś; wiesz, że są one od dawna przekazywane z pokolenia na pokolenie w Twojej rodzinie.

Krok 10. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach wypatruj przejawów tego, że korzystasz z otrzymanych darów.

METAZMIANA Niewielu ludzi jest gotowych dać porażce drugą szansę. Ponoszą oni porażkę raz i koniec. Dla większości ludzi gorzka pigułka porażki okazuje się doświadczeniem ponad siły. Jeżeli jesteś gotowy zaakceptować porażkę i wyciągnąć z niej wnioski, dostrzec w niej zawoalowany dar i pozbierać się, masz to, co jest niezbędne do okiełznania jednej z największych sił, które poniosą cię do zwycięstwa. — Joseph Sugarman Przeprowadzaj zmiany na skalę całej osobowości poprzez ich przenoszenie na metapoziom.

Biblia NLP

387

Kroki 1. – 4.: kroczenie w górę Krok 1. Wskazanie zachowania, które ma zostać zmienione Na użytek niniejszego wzorca wybierz nieprzyjemne lub bezproduktywne zachowanie, które chciałbyś zmienić.

Krok 2. Zidentyfikowanie intencji leżących u podstaw zachowania Określ, co pomaga podtrzymywać problematyczne zachowanie. Pamiętaj, że mogą to być motywy, jakimi kieruje się pewna część Ciebie, która ma pozytywne intencje, lecz która w celu ich realizacji podejmuje nieskuteczne lub niezasobne decyzje. Przyglądaj się rezultatom, które — choć są mniej oczywistymi celami danego schematu zachowania — stanowią źródło pośrednich zysków (wtórnych korzyści).

Krok 3. Zidentyfikowanie celów związanych z zachowaniem Powtarzaj następujące pytanie, aż Twoje odpowiedzi zaczną się układać w pętlę: „Co pragniesz osiągnąć, czego doświadczyć lub co uzyskać poprzez to zachowanie?”. Następnie zacznij pytać: „Czego spodziewasz się po tym rezultacie? Co jest dla ciebie jeszcze ważniejsze?”, aż odpowiedzi ponownie utworzą pętlę.

Krok 4. Zidentyfikowanie metacelów w formie wyższych stanów Szukasz metacelów. Zorientujesz się, że je zidentyfikowałeś, kiedy w odpowiedziach na pytania będą się pojawiały stany. Gdy wyższe stany zaczną się układać w pętlę, będzie to oznaczało, że zakończyłeś wykonywanie pierwszej części niniejszego wzorca.

Kroki 5. – 9.: kroczenie w dół Krok 5. Opisanie najwyższego, transcendentnego metastanu Opisz stan, w którym znalazłbyś się, gdybyś osiągnął wszystkie wyższe stany wyrastające z metacelów. Wykorzystaj każdą modalność sensoryczną, w tym dialog wewnętrzny.

Krok 6. Wejście w transcendentny metastan Maksymalnie wzmocnij transcendentny stan i wyobraź sobie, że wchodzisz w niego tak, jakbyś wchodził w przyszłość, w której osiągnąłeś metacele.

388

Biblia NLP

Krok 7. Pełne doświadczenie metastanu Wzmacniaj dalej metastan i doświadczaj go w pełni, jakbyś wchłaniał go całym ciałem w postaci wszechogarniającej energii.

Krok 8. Doświadczenie metastanu jako sposobu istnienia w świecie Wróć do swojej obecnej sytuacji życiowej. Rzutuj w najbliższą przyszłość, uwzględniając metastan, który ogarnia wszystko, czym jesteś i co robisz. Poczuj, jak wyrażasz go za pomocą wszystkich swoich działań i stylu bycia.

Krok 9. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach obserwuj, jak doświadczenie to wpływa na Twój sposób przeżywania codzienności oraz jak zmienia się ta dziedzina Twojego życia, w której występowało niepożądane zachowanie.

REIMPRINTING Nie uczymy się przez osmozę. — wykładowca uniwersytecki autora niniejszej książki Aktualizuj swoje głębsze przekonania i zachowania poprzez zmianę wzorów do naśladowania: koryguj wpływ tych negatywnych oraz wzmacniaj oddziaływanie tych pozytywnych. Niniejszy wzorzec nosi nazwę „reimprinting”, ponieważ wiele problemów (w tym objawy chorobowe, trudności z nauką i fobie) jest wywoływanych przez wpływy, którym ulegamy w okresach kluczowych dla naszego rozwoju (tzw. okna rozwoju). Przedstawiona tutaj koncepcja nie wyklucza wpływu genów, substancji toksycznych ani innych czynników, które stanowią bezpośrednią przyczynę biologiczną wielu tego rodzaju problemów.

Krok 1. a. Wybierz zachowania, symptomy lub przekonania, które chciałbyś zmienić. O ile nie jesteś początkującym praktykiem NLP, wybierz takie zachowania lub przekonania, które wydają się głęboko zakorzenione. b. Posuń się w przód na swojej linii czasu i spójrz w przyszłość. c. Zwróć uwagę na to, jak przejawia się wskazany przez Ciebie przedmiot zmiany zarówno w fizycznych działaniach, jak i w formie przekonań. d. Powoli zacznij się cofać. Zatrzymuj się w każdym miejscu, które jest w jakiś sposób związane z przedmiotem zmiany. Biblia NLP

389

e. Podążaj dalej wstecz, aż dotrzesz do najwcześniejszego doświadczenia, które jest związane z przedmiotem zmiany (pierwotne doświadczenie imprintingu). f. Wejdź w stan związany z przedmiotem zmiany oraz doświadczeniami, w których się przejawiał. g. Znajdując się w tym stanie, wyrażaj słowami przekonania, które wyrastają z doświadczeń związanych z przedmiotem zmiany. h. Mów w pierwszej osobie, np. „Nie zasługuję na ochronę i współczucie”. i. Cofnij się w czasie do momentu poprzedzającego doświadczenie, do którego dotarłeś w kroku 1e (czyli tuż przed pierwotnym doświadczeniem imprintingu). j. Zwróć uwagę na to, jak w efekcie zmienia się Twój stan. Zorientujesz się, że cofnąłeś się w czasie wystarczająco, kiedy znajdziesz się w całkowicie innym stanie — takim, który nie nosi ani śladu imprintingu, ani wyrastających z niego przekonań.

Krok 2. a. Płyń w kierunku teraźniejszości, ale zachowaj (zdysocjowaną) perspektywę obserwatora. b. Patrząc w przeszłość, zwracaj uwagę na to, jak doświadczenia imprintingu wpłynęły na Twoje życie — w jaki sposób przyczyniły się do powstania zarówno tych zachowań, symptomów lub przekonań, które wybrałeś na użytek niniejszego wzorca, jak i wszelkich innych, jakie potrafisz wskazać. c. Porozmawiaj ze sobą tak, jakbyś był narratorem filmu dokumentalnego o sobie. Mów w trzeciej osobie (on/ona). Opisz, co zaobserwowałeś w swoim życiu. d. Pomyśl o tym, mając w pamięci pozytywne intencje lub wtórne korzyści. W jaki sposób zachowania, symptomy i przekonania, które wyłoniły się z doświadczeń imprintingu, odzwierciedlały próbę (na jakimś poziomie) poradzenia sobie z tymi doświadczeniami? Nawet jeśli efekty były kiepskie, spróbuj odkryć pozytywne intencje lub presupozycje. Prawdopodobnie uzyskasz najlepsze rezultaty, jeżeli najpierw poszukasz subtelnych odczuć, a następnie ubierzesz je w słowa. Jeżeli zauważysz, że irracjonalne podejście wywarło silny wpływ na Twoje życie, będzie to oznaczało, że znalazłeś coś szczególnie istotnego. Pamiętaj, że postawy mogą mieć różną postać: od zupełnie prostej po bardzo skomplikowaną. Mogą się przejawiać poprzez proste reakcje (np. unikanie odpowiedzialności) lub doświadczenia związane z lękami (np. zdarzenie, które sprawiło, że uwierzyłeś, iż za każdym razem, kiedy spróbujesz coś zrobić, zostaniesz ostro skrytykowany). Z drugiej strony postawy nierzadko przybierają formy bardziej złożonych sposobów kierowania innymi ludźmi (czy raczej manipulowania nimi), ponieważ służą m.in. mechanizmowi zaprzeczania; np. „Muszę ostrożnie aranżować rozmowy, abym nie musiał się konfrontować z żadnymi przekonaniami ani pomysłami, które ujęłyby w ramę problemu fakt, że palę marihuanę; brak motywacji i utrata jasności umysłu nie mogą być z tym łączone”.

390

Biblia NLP

Krok 3. a. Skup się na osobach, które odegrały ważną rolę w doświadczeniach imprintingu (mogą one, ale nie muszą wyraźnie dotyczyć innych ludzi). Zwróć szczególną uwagę na sposoby, w jakie „chłonąłeś” (modelowałeś) style bycia lub postawy tych osób, aby umieć sobie poradzić z pewnymi sytuacjami w charakterystycznie dysfunkcjonalny sposób. b. Uwzględniaj po kolei każdą osobę: asocjuj się z jej punktem widzenia (druga pozycja percepcyjna) oraz przeżywaj z jej perspektywy jedno lub dwa spośród najważniejszych doświadczeń imprintingu, w których uczestniczyła. Opisz te doświadczenia z punktu widzenia danej osoby. Postaraj się jak najwierniej oddać jej styl mówienia. Zastosuj formę pierwszej osoby liczby pojedynczej (ja, mój). c. Zejdź z linii czasu, zajmij obiektywną pozycję (trzecią pozycję percepcyjną) i wskaż pozytywne intencje, które leżą u podstaw zachowania danej osoby.

Krok 4. Weź pod uwagę po kolei wszystkich ludzi, którzy uczestniczyli w Twoich doświadczeniach imprintingu (o ile tacy istnieją), oraz wykonaj w związku z każdą z tych osób następujące czynności: a. Wskaż zasoby, których dana osoba potrzebowała w tamtym momencie, którymi nie dysponowała, a które możesz jej teraz w jakiś sposób dostarczyć. b. Znajdź na swojej linii czasu moment, kiedy przeżyłeś bardzo ważne doświadczenie szczególnej obfitości wskazanych zasobów. (Na przykład osoba zmagająca się z uzależnieniem od narkotyków może przypomnieć sobie uczestnictwo w programie 12 kroków, które było bardzo udane i zaowocowało okresem nieprzyjmowania środków odurzających i lepszego funkcjonowania). c. Wejdź w ten punkt na linii czasu. d. Wzmocnij stan obfitości i poczuj go jako swego rodzaju energię. e. Zakotwicz ten stan. f. Wyobraź sobie, że możesz przekazać konieczne zasoby w przeszłość, za pomocą linii czasu, każdej osobie, która ich potrzebuje. g. Kiedy uznasz, że nawiązałeś odpowiednią łączność, cofnij się do doświadczenia imprintingu oraz zasocjuj się z pozycją osoby, która przyjęła potrzebne jej zasoby. h. Przeżyj ponownie doświadczenie imprintingu, lecz z perspektywy danej osoby, która tym razem dysponuje potrzebnymi zasobami. Możesz wzmocnić w tej osobie stan związany z otrzymanymi zasobami po jego wywołaniu. i. Zostań w tym samym punkcie na linii czasu, lecz zajmij własną pozycję percepcyjną. j. Zwróć uwagę, jak zmieniło się dane doświadczenie, gdy odpowiednie zasoby były pod ręką. Biblia NLP

391

k. Poczuj, jak wzbogacone doświadczenie wzbudza w Tobie bardziej zasobne przekonania i postawy. l. Wyraź to słowami, w pierwszej osobie. m. Powtórz dwa ostatnie kroki z każdą osobą, którą wskazałeś jako odgrywającą ważną rolę w doświadczeniach imprintingu.

Krok 5. a. Wróć do swojej teraźniejszości, do obiektywnej pozycji. b. Spójrz wstecz na doświadczenia imprintingu oraz (tak jak robiłeś wcześniej w przypadku wybranych osób) wskaż, jakie zasoby mogły wówczas okazać się cenne dla Ciebie. c. Doświadcz tych zasobów i wejdź w stan, jaki one wzbudzają. d. Zakotwicz ten stan w momencie, kiedy będzie najintensywniejszy. e. Wskazawszy potrzebne zasoby i wszedłszy w odpowiedni stan, płyń wstecz do momentu poprzedzającego pierwotne doświadczenie imprintingu. f. Przekaż potrzebne zasoby swojemu młodszemu „ja” w danym punkcie linii czasu. g. Wyobraź sobie, że przemieszczasz się wzdłuż linii czasu od owego punktu w kierunku teraźniejszości i doświadczasz po kolei wszystkich zmian, jakie wprowadziłeś podczas wykonywania niniejszego wzorca (reimprinting).

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na to, jak wzorzec reimprintingu wpłynął na zachowania, symptomy lub przekonania, które wybrałeś na jego użytek.

PODSTAWOWY PROCES MODELOWANIA W DRUGIEJ POZYCJI PERCEPCYJNEJ Obietnice, jakie składa ten świat, to w większości mrzonki. Najlepszy i najbezpieczniejszy kierunek, jaki można obrać, to zaufać sobie i stać się wartościowym człowiekiem. — Michał Anioł

392

Biblia NLP

Rozwijaj umiejętność modelowania doskonałości. Do wykonania tego wzorca są potrzebne cztery osoby: Osoba Modelowana, Badany, który wchodzi z nią w interakcje, Osoba Modelująca oraz Obserwator.

Krok 1. Rozpoczęcie rozmowy Badany i Osoba Modelowana rozmawiają przez 4 – 5 minut. Osoba Modelowana wybiera temat. Osoba Modelująca zajmuje drugą pozycję percepcyjną i naśladuje Osobę Modelowaną poprzez skupienie się na najsubtelniejszych ruchach jej mięśni.

Krok 2. Wejście Osoby Modelującej Osoba Modelująca zajmuje miejsce Osoby Modelowanej i kontynuuje rozmowę z Badanym, jakby sama była Osobą Modelowaną.

Krok 3. Przekazanie informacji zwrotnej Osoba Modelowana i Obserwator udzielają jasnej informacji zwrotnej Osobie Modelującej oraz komentują, na ile dokładnie naśladuje ona Osobę Modelowaną.

Krok 4. Rozpoczęcie nowej rozmowy Osoba Modelująca wychodzi. Badany i Osoba Modelowana rozmawiają na inny, nowy temat około 5 minut. Tym razem to Badany wybiera temat.

Krok 5. Ponowne wejście Osoby Modelującej Osoba Modelująca wraca, ponownie zajmuje miejsce Osoby Modelowanej i kontynuuje rozmowę z Badanym. Badany stara się poruszyć w rozmowie te same tematy na tyle, na ile jest to możliwe w ciągu 5 minut.

Krok 6. Przekazanie informacji zwrotnej Badany, Obserwator i Osoba Modelowana przekazują Osobie Modelującej informację zwrotną, w jakim stopniu zharmonizowała się z Osobą Modelowaną.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących tygodniach i miesiącach omawiajcie postępy, jakie robią uczestnicy ćwiczenia w uczeniu się modelowania i nawiązywania dobrego kontaktu.

Biblia NLP

393

INTUICYJNE MODELOWANIE W DRUGIEJ POZYCJI PERCEPCYJNEJ Ale zawsze się tak dzieje: jest to całkiem bez różnicy, czy człowiek postępuje źle czy dobrze, bo jego sumienie nie ma rozumu ani na lekarstwo i tak czy siak go się czepia. Gdybym miał psa, który nie byłby mądrzejszy od ludzkiego sumienia, zwyczajnie bym go otruł. Zajmuje to więcej miejsca niż wszystko razem wzięte, co siedzi w człowieku, a pożytku nie daje żadnego. — Mark Twain, Przygody Hucka Podejmij bardziej zaawansowane działania na rzecz rozwoju swojej umiejętności modelowania. Do wykonania tego wzorca potrzebne są trzy osoby: Osoba Modelowana oraz dwie Osoby Modelujące.

Krok 1. Demonstracja danej umiejętności Osoba Modelowana pokazuje prostą umiejętność, która może być modelowana, np. krok taneczny lub charakterystyczny gest.

Krok 2. Modelowanie danej umiejętności Osoby Modelowane wchodzą na kilka minut w stan „niewiedzy” w drugiej pozycji percepcyjnej.

Krok 3. Opisanie wewnętrznego stanu Osoby Modelujące opisują dokładnie, jakie ich zdaniem doznania towarzyszą wykorzystywaniu modelowanej umiejętności, w oparciu o dane zgromadzone w drugiej pozycji percepcyjnej.

Krok 4. Porównanie rezultatów Osoby Modelujące porównują swoje modele.

Krok 5. Wspólne opisanie poszczególnych cech danej umiejętności Wszystkie trzy osoby współpracują, aby opisać najważniejsze składniki danej umiejętności.

394

Biblia NLP

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących tygodniach i miesiącach omawiajcie postępy, jakie robią uczestnicy ćwiczenia w uczeniu się modelowania i nawiązywania dobrego kontaktu.

PODSTAWOWY PROCES MODELOWANIA W TRZECIEJ POZYCJI PERCEPCYJNEJ W głowie masz mózg. W butach masz nogi. Możesz się skierować w każdą stronę, jaką tylko chcesz. Jesteś samodzielny. Masz wiedzę. To ty jesteś tym człowiekiem, który decyduje, dokąd iść. — dr Seuss Rozwijaj umiejętność modelowania poprzez wykorzystywanie trzeciej pozycji percepcyjnej. Do wykonania tego wzorca potrzebne są trzy osoby: Osoba Modelowana i dwie Osoby Modelujące.

Krok 1. Demonstracja umiejętności Osoba Modelowana pokazuje wybraną umiejętność.

Krok 2. Zebranie informacji na użytek modelowania Osoby Modelujące zajmują trzecią pozycję percepcyjną; z niej obserwują Osobę Modelowaną i zbierają informacje. Osoby Modelujące powinny zgromadzić wszelkie przydatne informacje z różnych poziomów, m.in. fizjologii, systemów reprezentacji, wzorców językowych i metaprogramów.

Krok 3. Opisanie wewnętrznego stanu Na podstawie dokonanych obserwacji i zebranych informacji Osoby Modelujące zapisują, czego ich zdaniem doświadcza wewnętrznie Osoba Modelowana.

Krok 4. Porównanie modeli Osoby Modelujące porównują swoje modele.

Biblia NLP

395

Krok 5. Wspólne opisanie danej umiejętności jako modelu Wszystkie trzy osoby współpracują, aby opisać najważniejsze składniki wybranej umiejętności.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących tygodniach i miesiącach omawiajcie postępy, jakie robią uczestnicy ćwiczenia w uczeniu się modelowania i nawiązywania dobrego kontaktu.

PODSTAWOWY PROCES MODELOWANIA STANÓW DOSKONAŁOŚCI Ludzie są jak witraże. Kiedy świeci słońce, mienią się i lśnią. Gdy nastaje ciemność, prawdziwe ich piękno może się objawić tylko wówczas, gdy płonie wewnętrzne światło. — Elisabeth Kübler-Ross Modeluj stany doskonałości. Do wykonania tego wzorca potrzebne są trzy osoby: Osoba Modelowana i dwie Osoby Modelujące.

Krok 1. Demonstracja wzoru doskonałości Osoba Modelowana wchodzi w stan doskonałości.

Krok 2. Naśladowanie Osoby Modelowanej Pierwsza Osoba Modelująca zajmuje drugą pozycję percepcyjną i dokładnie naśladuje Osobę Modelowaną.

Krok 3. Modelowanie z zadawaniem pytań „jak?” i „dlaczego?” Druga Osoba Modelowana dokładnie naśladuje Osobę Modelowaną. Zadaje pytania „dlaczego?”, aby ujawnić przekonania, wartości, metaprogramy, metacele, oraz pytania „jak?”, aby ujawnić cele, a także dowody i działania (elementy modelu TOTE).

396

Biblia NLP

Krok 4. Demonstracja stanu przeciwnego Pierwsza Osoba Modelująca wybiera doświadczenie reprezentujące stan przeciwny do stanu doskonałości, który jest modelowany, np. stan problemu.

Krok 5. Powtórzenie kroków 2. i 3. Osoby Modelujące powtarzają kroki 2. i 3.

Krok 6. Porównanie Osoby Modelujące porównują swoje modele — to, co Osoba Modelowana pokazała, oraz to, co jest tego przeciwieństwem; przyglądają się, co łączy, a co różni ich opisy.

Krok 7. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących tygodniach i miesiącach omawiajcie postępy, jakie robią uczestnicy ćwiczenia w uczeniu się modelowania i nawiązywania dobrego kontaktu.

METAMODEL Zachowanie istoty ludzkiej jest czasami formą obrony, sposobem uzasadnienia własnych motywów i myśli, tak jak język bywa sposobem ukrywania myśli i udaremniania komunikacji. — Abraham Maslow W programowaniu neurolingwistycznym metamodel języka pomaga zadawać pytania, które mają na celu wyjaśnienie m.in. pominięć, uogólnień czy zniekształceń. Jeżeli w wypowiedzi występują błędy, mówi się o naruszeniu zasad składni. W gramatyce pojęcie „składnia” odnosi się m.in. do poprawnej organizacji wyrazów w zdaniu; w NLP „składnia” to poprawne rozmieszczenie pojęć w wypowiedzi. Każdy powinien znać metamodel, ponieważ naruszenia zasad składni przyczyniają się do powstawania różnego rodzaju problemów, które przyjmują postać zarówno błahych utarczek słownych w codziennych kontaktach, jak i politycznych konfliktów na skalę międzynarodową. Dzięki pytaniom dotyczącym metamodelu możemy wyjaśniać jego naruszenia oraz czynić nasz sposób myślenia bardziej przejrzystym. Te same pytania pomagają nam dostrzegać, kiedy

Biblia NLP

397

naruszenia składni szkodzą cudzemu sposobowi myślenia, dzięki czemu mamy szansę lepiej kontrolować nasze mapy mentalne i percepcję rzeczywistości. Metamodel sprawia, że jesteśmy mniej podatni na manipulację. Oto fragment wypowiedzi, w którym pojawia się wiele pominięć: Niegdyś założono nasze państwo, żeby każdy człowiek mógł być wolny. Obecnie każdy walczy z każdym i wszystko być może pójdzie na marne. Zdania te są trochę niejasne. Kto założył państwo? „Wolny”, ale w jakim sensie? O jakiej walce mowa? Co pójdzie na marne i co to właściwie oznacza? Oto ta sama myśl przekazana przez Abrahama Lincolna: Osiemdziesiąt siedem lat temu nasi ojcowie powołali na tym kontynencie do życia nowy naród, który narodził się w Wolności i poświęcił realizacji idei, że wszyscy ludzie zostali stworzeni równymi. Obecna wielka wojna domowa pokaże, czy ten bądź jakikolwiek inny naród, który zrodził się w takich okolicznościach i poświęcił takiej idei, może przetrwać9. Tę wypowiedź cechuje wyraźnie większa precyzja. Załóżmy jednak, że nie jest to przemowa, ale referat na temat prawa konstytucyjnego. Wówczas np. słowo „wolność” domagałoby się znacznie obszerniejszego wyjaśnienia. Czym dokładnie jest wolność? Dla kogo? W jakich okolicznościach? Nie trzeba dodawać, że każdego roku na całym świecie niezliczone procesy sądowe, dokumenty państwowe czy materiały tworzone przez działaczy na rzecz praw człowieka rozszerzają znaczenie słowa „wolność”. Metamodel pomaga analizować wypowiedzi, ponieważ wskazuje na różnicę, jaka dzieli dwa rodzaje struktur, tj. strukturę głęboką i strukturę powierzchniową. Pierwsza obejmuje wszystko, co mówisz, druga — wszystko, co wiesz na ten temat. Na przykład jeżeli powiem, że nigdzie w tym mieście nie mogę zjeść przyzwoitej sałatki, mogę mieć na myśli choćby to, że wszystkie są zbyt kaloryczne; a może zajrzałem tylko do trzech restauracji w najbliższej okolicy i na tej podstawie wydałem opinię. Będzie to część mojej struktury głębokiej. Jeżeli ktoś jej nie zna, może wykorzystać własną. Załóżmy, że mój przyjaciel lubi sałatki z dużą ilością grzanek, żółtego sera i boczku, ociekające tłustym sosem. On poleciłby mi zapewne restaurację, w której podaje się tego rodzaju dania. Tymczasem ja przeraziłbym się ich kalorycznością i zacząłbym się zastanawiać, co mój przyjaciel miał na myśli. Cóż, gdybyśmy obaj odwołali się do metamodelu, od razu zrozumielibyśmy się nawzajem, a cała sprawa wyjaśniłaby się w ciągu zaledwie kilku sekund. Kolejną cechą struktury głębokiej jest to, że w swoich naprawdę głębokich częściach stanowi ona zbiór reprezentacji zmysłowych, które pojawiają się ra9

Fragment orędzia gettysburskiego Abrahama Lincolna cytuję za: A. Pratkanis, E. Aronson, Wiek propagandy. Używanie i nadużywanie perswazji na co dzień, tłum. J. Radzicki, M. Szuster, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 62 — przyp. tłum.

398

Biblia NLP

zem jak w reakcji chemicznej. Wyłaniają się one, łączą i przybierają formę myśli, opinii i decyzji, które my następnie ubieramy w słowa. Wówczas pojawia się struktura powierzchniowa. Nie jesteś w stanie wyrazić słowami wszystkich wrażeń, które Cię popychają do wypowiedzenia się. Właśnie dlatego musisz mieć nawyki (czyli strategie) pomijania, uogólniania i zniekształcania, aby móc zbudować skuteczny komunikat — tj. aby móc powiedzieć coś, co ma sens, ale co jednocześnie nie jest zbyt długie. Szczególnie skłonne do manipulacji osoby, aby osiągnąć zamierzony rezultat, ukrywają własną strukturę głęboką za fałszywymi pominięciami, uogólnieniami i zniekształceniami. Jeżeli ktoś chce, aby rząd jego kraju kierował się określonymi przekonaniami religijnymi, ale wie, że koncepcja ta nie zyska szczególnej popularności, może „pominąć” Biblię i kreacjonizm oraz „zniekształcić” ideę poprzez nazwanie jej naukowym terminem, np. inteligentnym projektem. W efekcie człowiek ten może wdrażać swój religijny program i nawet pociągnąć za sobą trochę ludzi. W Stanach Zjednoczonych sędziowie Sądu Najwyższego wiedzą, jak stawiać pytania, które przypominają te dotyczące metamodelu, i wykorzystywać je do analizy prawnej argumentacji. W przypadku wspomnianego przykładu technika ta pozwoliła sędziom powstrzymać część szkół przed zmuszaniem nauczycieli przedmiotów ścisłych do omawiania „inteligentnego projektu” jako koncepcji naukowej. Nauczyciele mogli więc odetchnąć z ulgą, ponieważ się przekonali, że ktoś pilnuje porządku i zadaje właściwe pytania. Jeżeli dziewczyna zaczyna oskarżać swojego chłopaka o przyglądanie się innym kobietom i staje się bardzo zazdrosna, pytania dotyczące metamodelu mogą ujawnić, że nie ma ona żadnych prawdziwych dowodów, a tylko jej umysł podświadomie odebrał kilka sygnałów, które wywołały przykre uczucie. W tym przypadku strukturą głęboką może być potrzeba ucieczki od wewnętrznego bólu oraz pragnienie skupienia na sobie większej uwagi. Rzeczywiście, oskarżanie kogoś o coś zdecydowanie zwraca uwagę zainteresowanego. Niestety, oskarżenie nie tylko opiera się na błędnej składni, lecz także przyciąga uwagę, która nie jest przyjemna, a nawet może okazać się bardzo trudną próbą dla związku. Jeżeli chłopak odwoła się do metamodelu, dziewczyna zyska szansę na to, aby dostrzec, że tak naprawdę potrzebuje czegoś innego. Jeżeli chłopak zna koncepcje NLP, zwróci uwagę na dziewczynę w taki sposób, który nie pogłębi jej zazdrości, a pomoże umacniać związek. Gdyby jednak chłopak nie dysponował konstruktywnymi strategiami, a jego struktura głęboka bazowała na negatywnych doświadczeniach, może on zacząć się denerwować i wywyższać. Na kolejnych stronach podam Ci przykłady pytań dotyczących metamodelu dla wszystkich najważniejszych sposobów naruszania składni (tj. błędnej składni).

Biblia NLP

399

UOGÓLNIENIA Uogólnienie pojawia się wtedy, gdy ktoś na podstawie pojedynczego doświadczenia formułuje regułę, a następnie stosuje ją do wszystkich podobnych zdarzeń. Niektórych uogólnień jednak wcale nie zauważa. Kiedy dana osoba mówi: „Na przyjęciu wszyscy byli dla mnie niemili!”, możesz ją zapytać: „Dla kogo jeszcze byli niemili?”. Gdy odpowiada: „Wszyscy się znali i tylko wobec mnie byli złośliwi”, wiesz, że nie ma pojęcia, czy ktokolwiek inny czuł się tam niekomfortowo. Gdy powiesz: „Aha, czyli zmartwiło ich twoje przyjście, a ucieszyli się, kiedy wychodziłaś”, dana osoba być może zacznie myśleć o wyjątkach i poda choćby jeden, mimo że nadal będzie się wydawała przywiązana do myśli o niechęci, która ją spotkała. Wówczas błędna dotąd składnia będzie mogła odzwierciedlić bardziej adekwatną mapę wewnętrzną, tj. dana osoba zda sobie sprawę z tego, że istniały wyjątki od stworzonego uogólnienia. W efekcie dana osoba uzyska nowy zasób: wiedzę o tym, że istnieją ludzie, którzy ją lubią.

KWANTYFIKATORY UNIWERSALNE Kwantyfikatory uniwersalne są uogólnieniami typu „wszystko albo nic”. Kiedy dana osoba mówi: „Za każdym razem, kiedy wyświadczam komuś przysługę, na samym końcu obrywam”, możesz powiedzieć: „Zastanawiam się, co takiego jest w tobie, co sprawia, że zawsze właśnie tak się to kończy. No bo wiesz, że nie wszyscy ludzie za każdym razem kończą tak jak ty”. Twój rozmówca może wówczas zauważyć: „No, cóż, masz rację, muszę przestać pomagać ludziom, którzy są nieobliczalni, ponieważ cecha ta wpływa na życie wszystkich innych stykających się z nimi osób”. Będzie to oznaczało, że dana osoba znalazła uniwersalne źródło, które choć częściowo uwiarygodniło kwantyfikator. Osiągnięcie tego typu rezultatu jest lepsze niż znajdywanie wyjątków od ogólnej reguły.

UKRYTE PERFORMATYWY Ukryte performatywy wyrażają pewne reguły, lecz nie wskazują, kto je ustalił. Szereg ukrytych performatywów można wskazać np. w zdaniu skierowanym przez pielęgniarkę do dziewczynki, która poważnie skaleczyła się w twarz: „Teraz już nigdy nie wygrasz żadnego konkursu piękności”.

400

Biblia NLP

Pierwszy sugeruje, że dziewczynce powinno zależeć na tym, aby wygrywać w konkursach piękności. Drugi nie jest bezpośrednim stwierdzeniem, lecz implikacją, że dziewczynka będzie do końca swojego życia uważana przez innych ludzi za brzydką. Trzeci ukrywa się w tonie głosu pielęgniarki, który mówi dziewczynce, że sama jest sobie winna (aby to usłyszeć, musisz być na miejscu). Jeżeli uwzględnisz kontekst kulturowy miejsca rozmowy, okaże się, że kolejny ukryty performatyw wiąże się z myślą, że dziewczynka nigdy nie znajdzie mężczyzny, który ją pokocha. Przyjrzyjmy się bliżej pierwszemu ukrytemu performatywowi, czyli temu, że dziewczynce powinno zależeć na wygrywaniu konkursów piękności. Możesz oczywiście odpowiedzieć pielęgniarce następująco: „Ty idiotko, to tylko niewinna, wrażliwa, cudna, mała dziewczynka, która ma nieograniczone możliwości i jest zbyt mądra na to, aby tracić czas w towarzystwie różnych laluń, które usiłują zostać królowymi piękności. Dołożę wszelkich starań, żebyś straciła pracę za to, że jesteś taką nieczułą istotą”. Postawa taka jest jednak nieco konfrontacyjna… Być może więc warto zareagować tak: „Kto uważa, że tej dziewczynce powinno zależeć na wygrywaniu konkursów piękności?”.

OPERATORY MODALNE Operatory modalne przekształcają preferencję w konieczność. Były one przedmiotem szczególnego zainteresowania Alberta Ellisa, twórcy terapii racjonalnoemotywnej. Za pomocą operatorów modalnych ludzie potrafią sami sobie przysporzyć cierpień, ponieważ kiedy nie osiągają tego, co osiągnięte być „musi”, odnoszą wrażenie, że zaszła straszliwa niesprawiedliwość dziejowa. Z kolei postawa ta rozprasza ich oraz uniemożliwia znalezienie twórczych rozwiązań i cieszenie się życiem takim, jakim jest. Jeżeli klient mówi: „Muszę mieć tę kobietę, ale ona woli mojego przyjaciela”, możesz odpowiedzieć: „Wygląda na to, że stanie ci się coś naprawdę przykrego, jeżeli nie będziesz jej mieć. Opowiedz mi o tym”. Klient może wówczas stwierdzić: „Cóż, właśnie to jest naprawdę przykre: jeżeli nie będę jej mieć, będzie to naprawdę przykre”. A wtedy Ty możesz powiedzieć: „A więc jeżeli nie będziesz jej mieć, będzie ci naprawdę źle, będziesz miał złamane serce”. Na co klient może przytaknąć: „To prawda, nie poradzę sobie z tym”. Wówczas możesz zająć się wyjątkiem od stworzonej przez klienta reguły i zapytać: „Zastanawiam się, ile miesięcy minie, zanim odzyskasz poczucie humoru”. Podświadomy umysł musiałby mieć niesamowicie ścisłą kontrolę nad klientem, aby nie pozwolić mu znaleźć wyjątków. Biblia NLP

401

Możesz dolać oliwy do ognia i stwierdzić: „Zakładam, że to wiesz, bo w przeszłości musiałeś leczyć złamane serce”. Dowcipne cytaty bawią nas, ponieważ igrają z naszymi wewnętrznymi przypadkami naruszenia składni. Zastanów się nad cytatem z Oscara Wilde’a: „Jest tylko jedna sytuacja gorsza od tej, kiedy o nas mówią, a mianowicie sytuacja, w której o nas nie mówią”.

POMINIĘCIA Pominięcia polegają na tym, że usuwa się coś ze swojej wypowiedzi. Jeżeli ktoś mówi nazbyt mgliście lub próbuje manipulować innymi, przyczyną tych zjawisk mogą być właśnie pominięcia. Kiedy ktoś mówi: „Ależ wszawy dzień”, możesz zapytać: „Co w nim jest takiego wszawego?”. Jeżeli Twój rozmówca stwierdzi, że ma wszy, zrozumiesz, że dla niego dzień jest DOSŁOWNIE wszawy — ponieważ określenie „wszawy” pochodzi od słowa „wesz”. O ile nie musisz wiedzieć, skąd Twój rozmówca ma wszy, uzyskujesz więcej informacji, niż potrzeba. Proste pominięcia polegają na usunięciu ze zdania pewnych informacji. Nie sposób mówić długo bez dokonywania licznych prostych pominięć. Zresztą nawet gdybyś zawarł w swojej wypowiedzi wszystkie szczegóły, trwałaby ona zbyt długo, a Ty zyskałbyś miano straszliwego ględy. Pominięcia są zatem konieczną częścią codziennej komunikacji. Przykładami pominięć są nieuszczegółowione rzeczowniki i czasowniki. Sprawiają one, że zaczynasz się zastanawiać, o czym mówi druga osoba. Jeżeli wpływowy lokalny przestępca powiedziałby: „Nie chciałbym patrzeć, co dzieje się z twoją rodziną, jeżeli nie zapłacisz nam, abyśmy zaopiekowali się twoją przyjemną restauracyjką w naszej części miasta”, mógłbyś odpowiedzieć: „Ile płacę i na kogo mam wystawić czek? Och, a może przyjmujecie tylko nieznaczone banknoty?”. Być może nie był to najlepszy przykład. Wyobraźmy więc sobie, że ktoś mówi Twojemu przyjacielowi: „Prowadziłem samochód, a teraz mam poważną ranę na głowie”. W drodze do szpitala Twój przyjaciel mógłby zapytać: „Ale co się właściwie stało?”. Może nie był to wypadek samochodowy. Może był to napad? Czy nie wyraża się jasno, ponieważ coś ukrywa, czy też dlatego, że nie tylko zranił się w głowę, ale i uszkodził sobie mózg? Jeśli tak jest, można powiedzieć, że strukturę głęboką stanowi rana sama w sobie. Miejmy nadzieję, że nie jest ona ZBYT głęboka. Poważnie rzecz biorąc, należy pamiętać, że strukturą głęboką może być wszystko: od manipulacji, przez mechanizmy obronne, po czystą fizjologię. Weźmy jeszcze jeden, tym razem zwyczajny, oczywisty przykład. Twój pracownik mówi: „W tym miesiącu będziemy mieli małe opóźnienie w dostawie towaru dla klienta”. Możesz wówczas zapytać: „Jak duże będzie to spóźnienie?”.

402

Biblia NLP

Kiedy uzyskasz tę informację, będzie Ci łatwiej rozstrzygnąć, czy sytuacja jest pilna i jak postępować z klientem. W przeciwnym razie mogłoby Cię spotkać przykre zaskoczenie. Pracodawcy i inne osoby będące liderami jakichś zespołów często otrzymują od podwładnych dość mętne opisy niefortunnych zdarzeń. Wówczas pomocne okazują się pytania dotyczące metamodelu.

NIEOKREŚLONY WSKAŹNIK ODNIESIENIA Nieokreślony wskaźnik odniesienia jest to rodzaj pominięcia, a dotyczy bliżej niesprecyzowanej zbiorowości lub nieustalonej grupy „oni”. Jeżeli ktoś mówi: „Wszyscy wiedzą, że jesteś kłamcą”, możesz odpowiedzieć: „Kto u diabła mówi coś takiego o kimś takim jak ja?”. Za pomocą tego rodzaju odpowiedzi stawiasz drugą osobę pod ścianą i wzywasz do ujawnienia źródeł. Być może ktoś rzeczywiście uważa Cię za kłamcę. A może skłamałeś w jakiejś sprawie. Dlaczego jednak wszyscy mieliby tak myśleć? Czyżby Twój rozmówca rozsiewał plotki o Tobie? Twoje pytanie, które dotyczy metamodelu, co najmniej pokaże rozmówcy, że nie jest on w stanie onieśmielić Cię tanią zaczepką. Jeżeli odpowiesz: „Wszyscy wiedzą, że wszyscy jesteśmy kłamcami”, druga osoba będzie musiała wykazać, że Ty jesteś szczególnego rodzaju kłamcą, dlatego ludzie o Tobie rozmawiają. Im więcej szczegółów poda Twój rozmówca, tym mniej przekonujący będzie się stawał, aż wszystkie jego stwierdzenia zostaną obalone ze względu na słabość dowodów. Jeżeli jednak dana osoba powie: „Cóż, uważa tak prokurator generalny, a to jest nakaz przeszukania twojego biura i domu”, wteeeeedy być może powinieneś wybrać się na Kajmany, gdzie odłożyłeś na tajnym koncie wszystkie nieujawnione dochody, i wybrać nowe miejsce, w którym chciałbyś od teraz mieszkać.

POMINIĘCIA PORÓWNAWCZE W pominięciu porównawczym ten, kto mówi, nie wskazuje, do czego coś porównuje. Kiedy sprzedawca mówi: „Ten motocykl zużywa o połowę mniej paliwa”, zapewne będziesz chciał się dowiedzieć: „O połowę mniej od czego — od mojej deskorolki?”.

Biblia NLP

403

ZNIEKSZTAŁCENIA Zniekształcenia opierają się na prawdziwych wrażeniach zmysłowych, ale zmieniają je w taki sposób, że prowadzą do błędnych wniosków. Kiedy zniekształcenia przybierają skrajną formę, psychologowie mówią o urojeniach. Jeżeli ktoś mówi: „Całą drogę na stację benzynową jechał za mną jakiś biały samochód: ktoś ma chyba obsesję i mnie śledzi”, zaczniesz się pewnie zastanawiać, czy aby kierowca białego samochodu nie jechał po prostu na tę samą stację. Zbiegi okoliczności bardzo często stają się punktem wyjścia do zniekształceń. Kiedy ktoś słyszy, że dwa zjawiska zachodzą w tym samym czasie (np. zamknięcie dwóch fabryk w danym mieście), i na ich podstawie tworzy ogólną regułę, może powiedzieć: „Całe miasto bankrutuje, uwierzysz? Przeprowadzam się do Brukseli”. A Ty możesz wówczas stwierdzić: „Przeprowadzam się do Brukseli, ponieważ otwarto tam sześć nowych fabryk. Niedługo zostaniemy zdominowani! Dwie z nich otworzyli Pakistańczycy. Jedźmy, póki ktoś jeszcze mówi tam po angielsku”. Być może ten przykład był zbyt sarkastyczny. Lepiej poznaj bliżej daną osobę, zanim dasz się ponieść temu, czego się uczysz — w przeciwnym razie skończysz sam jak palec, zgorzkniały, bezdomny i zmarznięty. Och, właśnie dokonałem zniekształcenia…

NOMINALIZACJA Z nominalizacją mamy do czynienia wtedy, gdy przekształcamy czasownik lub przymiotnik w rzeczownik. Nie oznacza on jednak konkretnego, namacalnego przedmiotu, ale ma charakter abstrakcyjny. Innymi słowy, musi się odnosić do tego, czego nie da się wrzucić na taczki. Jeśli się nad tym zastanowić, sama nominalizacja jest przykładem nominalizacji. Wśród innych przykładów wymienić można: precyzję, prawość, wyższość, doskonałość, przeznaczenie. Nominalizacje występują dość często w starszych tekstach filozoficznych i psychologicznych — co może wydawać się dziwne, ponieważ filozofowie i psychologowie od wieków wypowiadają się w tej kwestii krytycznie. Omawiane zjawisko jest szczególnie niepożądane, kiedy liczny zbiór nominalizacji lub ich sekwencja są omawiane tak, jakby były czymś konkretnym, namacalnym i oczywistym. Może to prowadzić do różnych dziwacznych wniosków. Oto przykład. Ktoś mówi, że ateiści wierzą w świat, w którym toczy się nieustanna walka, a wygrywają najsilniejsi. Struktura głęboka w umyśle mówiącego mogła powstać mniej więcej tak: ateizm to ewolucja, ewolucja to darwinizm, darwinizm to darwinizm społeczny, darwinizm społeczny to przetrwanie najsilniejszych, co z kolei jest równoznaczne z brakiem współczucia dla ludzi w potrzebie. Stąd u ateistów bierze się taka koncepcja świata.

404

Biblia NLP

Darwinizm społeczny jest jednak koncepcją należącą do dziedziny filozofii polityki, a swoją nazwę — „darwinizm” — zyskał wyłącznie ze względu na skojarzenie z naturalną selekcją stanowiącą część teorii ewolucji. Na obu końcach tego ciągu luźno powiązanych skojarzeń znajdują się całkiem słuszne uogólnienia: większość ateistów wierzy w ewolucję, a zwolennicy darwinizmu społecznego postrzegają świat jako miejsce, gdzie mogą przetrwać tylko najsilniejsi. Jednak te dwa ogniwa są połączone ze sobą całkowicie niedorzecznymi nominalizacjami. Czasownik „ewoluować” zostaje zastąpiony rzeczownikiem „ewolucja”. Następnie rzeczownik ten zostaje skojarzony z pojęciem „darwinizmu społecznego” wyłącznie dlatego, że Darwin jako pierwszy zaczął mówić o ewolucji. Przeskok do darwinizmu społecznego jest możliwy tylko dzięki podobieństwu słów. Właśnie to mamy na myśli, kiedy mówimy, że ludzie żyją w wyimaginowanym świecie, ponieważ traktują słowa jako rzeczywistość. U podstaw nominalizacji często leży ukryty program. (Ludzie, którzy mają ograniczony wgląd w siebie, mogą nawet nie zdawać sobie sprawy z tego, że działają według jakiegoś programu). Osoba, która powiedziała, że ateiści wierzą w świat, w którym zwyciężają najsilniejsi, pragnęła poczuć się lepszą od ludzi niewierzących, a wymyśliła tę koncepcję w odpowiedzi na badania, które dowodzą, że lekarze ateiści robią więcej dla biednych ludzi niż ci wierzący. Odpowiednikami słowa „nominalizacja” poza słownikiem NLP są „reifikacja” i „urzeczowienie”.

CZYTANIE W MYŚLACH Czytanie w myślach jest irytującym zniekształceniem. Pojawia się ono wtedy, gdy ktoś stwierdza, że wie, co myślisz — i z jakiegoś powodu jest to zazwyczaj coś raczej nieprzyjemnego. Kiedy powiesz swojemu rozmówcy, że dokonuje projekcji, prawdopodobnie nie zrozumie. Gdy wyrazisz swoje zdanie, może zacząć kłócić się z Tobą, jakby to on wiedział, co myślisz, a Ty nie. Skoro rozmówca uważa, że kłamiesz, cóż jeszcze można dodać? Rozumiesz zatem, jak irytujący bywa ten rodzaj zniekształcenia. Dość skrajnym przykładem jest sytuacja, kiedy Twój szef mówi, że poprosiłeś o dzień wolnego, aby móc sprzedać konkurencji tajemnice firmy; wówczas pewnie zaczniesz rozglądać się za inną pracą albo zapragniesz, aby przełożony Twojego szefa sprawdził stan jego zdrowia psychicznego. Większość przypadków okazuje się jednak bardziej subtelna. Załóżmy, że masz przyjaciela, z którym często się widujesz i któremu wyświadczyłeś trochę przysług. Jest to osoba, którą naprawdę lubisz. Powiedzmy, że nie przyszedłeś na organizowane przez niego przyjęcie, a teraz Twój przyjaciel martwi się tym, że już Ci na nim nie zależy. Biblia NLP

405

Wiesz, że przyjaciel jest w błędzie i że zauważy to, kiedy poczuje się lepiej. Oznacza to, że nie musisz jego wyrzutów brać do siebie. Możesz mu więc odpowiedzieć: „Masz rację, gdybym cię lubił, nie pozwoliłbym, żeby ten autobus wjechał w mój samochód. A przynajmniej wyszedłbym ze szpitala wbrew zaleceniom lekarzy, aby dotrzeć na twoje przyjęcie. Kroplówka byłaby świetnym tematem rozmów”. Poważnie rzecz biorąc, jako prawdziwy przyjaciel chcesz, aby bliska Ci osoba wiedziała, że nastąpiło coś, czego nie mogłeś uniknąć — bez względu na to, czy był to wypadek, egzamin, czy cokolwiek innego.

ZNIEKSZTAŁCENIA ZALEŻNOŚCI PRZYCZYNOWO-SKUTKOWYCH Zniekształcenia zależności przyczynowo-skutkowych bywają zdradliwe. Pojawiają się wtedy, gdy komuś się wydaje, że zna przyczynę, ponieważ dwa zdarzenia zaszły jednocześnie — tak jak kogut, który uważa, że dzięki pianiu sprawia, iż słońce wschodzi. Musi mieć rację. Przecież dzieje się to codziennie. Zniekształcenia zależności przyczynowo-skutkowych często dotyczą emocji. Ludzie mówią, że ktoś ich zdenerwował, jakby sami nie ponosili odpowiedzialności za własne uczucia. Oczywiste jest, co mają na myśli, czasami jednak posuwają się za daleko. Jeżeli ktoś posługuje się zniekształceniami zależności przyczynowo-skutkowych jako środkiem manipulacji (jak w przypadku szantażu emocjonalnego), możesz powiedzieć: „Zadziwia mnie władza, jaką mam nad każdą twoją emocją”. Możesz też po prostu stwierdzić powtórnie, że robisz to, co robisz, z całkowicie słusznych powodów, a drugiej osobie zostawić rozwiązanie jej problemu. Jeżeli bowiem zignorujesz próbę manipulacji, za to zwrócisz uwagę na dojrzałe i właściwe zachowanie drugiej osoby, będzie miała dla siebie więcej szacunku, a Wasza rozmowa przebiegnie w lepszej atmosferze. Dobrze jest wydobywać z innych to, co w nich najlepsze. Można by powiedzieć, że mamy tutaj do czynienia z poziomem meta względem metapoziomu, ponieważ kiedy tworzysz strategię, która służy Twojemu dobremu samopoczuciu lub wyższym wartościom, robisz coś więcej, niż tylko udzielasz rezolutnych odpowiedzi, aby pokazać innym, że są nielogiczni. Wchodzisz na wyższy poziom. Ważne jest, aby go rozumieć i wykorzystywać, a nie udzielać ciętych ripost, które zrażą innych do Ciebie. Niniejsza część ma za zadanie pomóc Ci pogłębiać świadomość owego metapoziomu, nie zaś prowokować do myślenia, że w prawdziwym świecie musisz być sarkastyczny lub przyjmować konfrontacyjną postawę.

406

Biblia NLP

PRESUPOZYCJE Presupozycje są to ukryte w wypowiedziach założenia. Kiedy ktoś Cię pyta, czy przestałeś bić swoją żonę, sugeruje, że ją bijesz. Przez to z kolei wskazuje, że masz żonę. Możesz wówczas powiedzieć: „Powinieneś to wiedzieć, chyba że nie rozmawiałeś ostatnio ze swoją matką?”. Jednak nie zalecalibyśmy tego. Być może lepiej odpowiedzieć: „Nigdy nie biłem mojej żony, ale słyszałem, że kiedy raz się zacznie, trudno przestać. Czy zastanawiałeś się nad poszukaniem pomocy w grupie wsparcia?”.

ZŁOŻONA RÓWNOWAŻNOŚĆ Złożona równoważność łączy dwa pojęcia lub koncepcje, które nie pasują do siebie. Na przykład jeżeli Twoja klientka jest bardzo przygnębiona kłótnią z synem, może powiedzieć: „Nie wiem, jak mogłam mu powiedzieć, że jest leniwy. Będzie miał uraz do końca życia”. Możesz wówczas odpowiedzieć pytaniami o stresujące sytuacje, przez które przeszedł syn, o to, jak się po nich otrząsnął, a nawet o sposób, w jaki przyczyniły się one do kształtowania się charakteru chłopca. Możesz także omówić sposoby rozwiązania problemu i budowania lepszego porozumienia co do zakresu odpowiedzialności syna oraz konsekwencji jego dobrego i złego zachowania. Możesz powiedzieć o tym, jak tworzyć bardziej spójne zasady, które mają obowiązywać w domu, oraz jak wszyscy na tym skorzystają. Jeden z najlepszych sposobów na wyeliminowanie złożonej równoważności polega na konstruktywnym, rzeczowym i wielostronnym podejściu do problematycznej kwestii, jak w powyższym przykładzie.

JAK WYKORZYSTYWAĆ METAMODEL DO CELÓW TERAPEUTYCZNYCH? Twórcy wywiadu motywującego opracowali dwie bardzo pomocne techniki, które mogą być stosowane w pracy z metamodelem. Z powodzeniem służą one celom terapeutycznym oraz chronią relację między terapeutą a klientem. Techniki te przydają się również w coachingu. Dzięki nim to nie terapeuta, ale klient wypowiada konstruktywne i dojrzałe stwierdzenia; to z kolei eliminuje jego opór, a jednocześnie wzbudza w nim pragnienie jeszcze szybszego powrotu do zdrowia. Biblia NLP

407

Pierwsza technika to podkreślanie negatywów. Kiedy klient powie coś, co narusza zasady poprawnej składni, możesz to podkreślić poprzez celowe wyolbrzymienie. W ten sposób kierujesz na to uwagę klienta oraz pomagasz mu w skuteczniejszym tworzeniu modelu świata. Na przykład jeżeli osoba uzależniona od narkotyków mówi: „Nie muszę być zupełnie czysty; mogę sobie pozwolić na odrobinę koki od czasu do czasu”, możesz powiedzieć: „To oznacza, że teraz w pełni kontrolujesz ilość kokainy, jaką przyjmujesz”. Jeżeli klient przeszedł przez leczenie odwykowe, od razu rozpozna Twoje zdanie jako niedorzeczne i będzie musiał powiedzieć coś w stylu: „Cóż, chyba przemawia przeze mnie nałóg”. Zwróć uwagę na to, że nie powiedziałeś tego Ty, ale Twój klient, który zmaga się z problemem. Ty posłużyłeś się tylko techniką wywiadu motywującego i pokazałeś danej osobie jak w lustrze, co powiedziała, w taki sposób, aby nie była w stanie tego obronić. W tego rodzaju sytuacjach stwierdzenie praktyka NLP może być nieco przesadzone, nie powinno jednak zawierać nawet cienia sarkazmu. Musi ono zostać wypowiedziane z poważną miną oraz w łagodnym i rzeczowym tonie. Nie może więc mieć formy: „Zatem wydaje ci się, że potrafisz kontrolować, ile kokainy zażywasz, tak?”. Powinno być ono bowiem wyłącznie bezpośrednim stwierdzeniem faktu: „To oznacza, że teraz w pełni kontrolujesz ilość kokainy, jaką przyjmujesz”. Zdanie to należy wypowiedzieć płynnie i wyraźnie, a nawet nieco w tonie podawania nowej informacji. Wówczas klient może Cię poprawić i uświadomić, a o sobie pomyśleć, że jest spostrzegawczy i ma coś wartościowego do powiedzenia. W ten sposób odczuje, że samodzielnie dochodzi do własnych wniosków oraz kontroluje swoje myśli i może je skierować w pozytywną stronę. W konsekwencji klient zaczyna myśleć w sposób bardziej elastyczny. Opisany zabieg jest bardzo pomocny, ponieważ dzięki niemu to klient staje się autorem mądrzejszego stwierdzenia oraz odczuwa mniejszą potrzebę stawiania oporu, dostrzega bowiem, że nie próbujesz włożyć mu w usta swoich słów. Za każdym razem, kiedy czujesz, że naciskasz osobę, z którą pracujesz, prawdopodobnie warto sięgnąć po technikę wywiadu motywującego. Pierwsza książka, w której opisano tę metodę, nosi tytuł Wywiad motywujący. Jak przygotowywać ludzi do zmiany10. Druga technika wywiadu motywującego, która jest wspaniałym narzędziem w pracy z metamodelem, nazywa się podkreślaniem pozytywów. Polega ona na uwydatnianiu tego, co w wypowiedzi klienta jest szczególnie konstruktywne. W ten sposób wzmacnia się pozytywny sposób myślenia u klienta i wyraża dla niego uznanie. Jeżeli dana osoba mówi: „Zdałem sobie sprawę, że moja żona odeszła ode mnie, ponieważ byłem uzależniony od narkotyków”, możesz powiedzieć: „Masz szczególny wgląd w siebie, który wymaga wykazania się niemałą odwagą w obliczu tak dotkliwej straty”. Czy nie lepiej powiedzieć tak niż: „No nareszcie się zorientowałeś, że byłeś zwykłym palantem”? 10

W.R. Miller, S. Rollnick, Wywiad motywujący. Jak przygotowywać ludzi do zmiany, tłum. A. Pokojska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010 — przyp. tłum.

408

Biblia NLP

Pozytywne podejście wzmacnia najlepsze cechy klienta, daje nadzieję i przekazuje siłę, które mogą zadecydować o jego trzeźwości lub pogrążeniu się w nałogu, a nawet o życiu lub śmierci. Nie oznacza to, że ponosisz pełną odpowiedzialność za każdy wybór, jakiego dokonuje klient, kupujący lub pracownik. Chcę Ci jednak przypomnieć, ile dobrego możesz wnieść do życia innych ludzi poprzez dokonywanie istotnych spostrzeżeń i opanowywanie metod NLP.

MODEL MILTONA Każdy człowiek ma własną mapę świata, która jest tak unikatowa jak odcisk jego palca. Nie ma dwóch takich samych osób […]. Nie ma dwóch takich osób, które rozumieją to samo zdanie w ten sam sposób […]. Dlatego w relacjach z ludźmi staraj się nie dopasowywać ich do tego, jacy twoim zdaniem powinni być. — Milton H. Erickson Na początkowych etapach rozwoju programowania neurolingwistycznego jego twórcy wzorowali się na słynnym hipnoterapeucie i lekarzu, dr. Miltonie H. Ericksonie. Obecnie jest on legendą w dziedzinie psychoterapii, a zwłaszcza hipnozy klinicznej.

DLACZEGO W NLP WYKORZYSTUJE SIĘ HIPNOZĘ? Przede wszystkim zrozum, że hipnoza ma do zaoferowania znacznie więcej, niż pokazują stereotypy, z którymi pewnie się zetknąłeś. Nie sprowadza się ona do pokazów scenicznych, podczas których jeden każe drugiemu zachowywać się jak kurczak, ani też nie polega na uśpieeeniu kogoś i zaprogramowaniu go, aby przestał palić. Programowanie neurolingwistyczne dotyczy przede wszystkim modelowania, dlatego zaczerpnęło z hipnozy wiele istotnych rozwiązań. Język i metody stosowane przez Miltona H. Ericksona odgrywają ważną rolę w wielu różnych formach perswazji i sposobach radzenia sobie ze stresem, a także w leczeniu zaburzeń zdrowia psychicznego. Wiele technik nie ma nic wspólnego z wchodzeniem w głęboki trans.

MILTON H. ERICKSON Milton H. Erickson (1901 – 1980) był doktorem medycyny i psychiatrą, który specjalizował się w hipnozie medycznej i terapii rodzin. Ciekawostki o jego Biblia NLP

409

nietypowych i nowatorskich metodach psychoterapeutycznych są wciąż często i chętnie opowiadane. Nieprzypadkowo książka Jaya Haleya Niezwykła terapia, która zawiera wiele fascynujących historii o pracy słynnego terapeuty, stała się bestsellerem. Milton H. Erickson był pionierem krótkich metod terapeutycznych; ukuł nawet określający je termin — „terapia krótkoterminowa”. W swojej pracy terapeuta łączył i wykorzystywał liczne znane sobie koncepcje, m.in. teorię systemów, terapię behawioralną oraz podświadomy umysł (który postrzegał jako kreatywną i niezależną siłę). Znaczna część pracy Miltona H. Ericksona polegała na wydobywaniu podświadomych zasobów i wykorzystywaniu ich do celów terapeutycznych. Ludzie, z którymi pracował, często nie mieli pojęcia, co robił ani jak robił, ale zauważali niesamowitą poprawę jakości życia i złagodzenie występujących objawów. Milton H. Erickson odegrał ogromną rolę w rozwoju psychoterapii w latach 50. Jako siedemnastolatek Milton H. Erickson zachorował na polio. Choroba miała bardzo ciężki przebieg, a proces rehabilitacji okazał się niezwykle trudny. W pracy nad odzyskiwaniem zdolności poruszania się oraz zmaganiach z chronicznym bólem Erickson sięgał po różnorodne techniki psychologiczne i transowe. Związane z sytuacją życiową intensywne zainteresowanie psychologią zaowocowało później stopniem naukowym z tej dziedziny, który Erickson uzyskał na uczelni medycznej. Milton H. Erickson swoją umiejętność dostrzegania takich schematów komunikacji, których inni ludzie nie widzieli, przypisywał swojej dysleksji, a także temu, że nie posiadał słuchu muzycznego i był daltonistą. Ze względu na uznanie, jakie terapeuta zdobył w dziedzinie hipnozy, Gregory Bateson i Margaret Mead zwrócili się do niego z prośbą o analizę nakręconych na Bali filmów, które przedstawiały stany transu. Później Bateson konsultował z Ericksonem także wzorce komunikacji. Właśnie przez Gregory’ego Batesona słynny hipnoterapeuta poznał Richarda Bandlera, Johna Grindera i Jaya Haleya. W późniejszym okresie Bandler i Grinder zaczęli modelować Ericksona.

CO TO JEST HIPNOZA? Trudno jest sformułować znaczenie terminu „hipnoza”, ponieważ może ona przyjmować różnorodne formy i nawet specjaliści podają odmienne jej definicje. Dobry roboczy opis mówi, że hipnoza jest to stan odmiennego sposobu odbierania rzeczywistości, który może przybierać formy intensywnej koncentracji lub głębokiej zadumy. Hipnoza różni się od transu tym, że jest wywoływana przez hipnotyzera, zazwyczaj do celów terapeutycznych. Niektórzy teoretycy jednak podkreślają łatwowierność osób hipnotyzowanych oraz naiwne podporządkowywanie się słyszanym wskazówkom bez względu na to, czy przejawia się zachowania świadczące o byciu w transie, czy nie. Dlatego część z nas mówi o języku Ericksona, a nie tylko o hipnozie. Z kolei hipnoza sceniczna, nazywana również hipnozą estradową, może polegać zarówno na faktycznej hipno-

410

Biblia NLP

zie, jak i na wykorzystaniu i przedstawieniu jej elementów w celach wyłącznie rozrywkowych. Kiedyś Richard Bandler i John Grinder odbyli zabawną rozmowę na temat definicji hipnozy. Spierali się o to, czy wszystko jest hipnozą, czy też nic nią nie jest. W ten sposób nie tylko wskazali na ważne jej elementy, ale i wykorzystali jako technikę uczenia poprzez wprowadzenie publiczności w stan hipnozy. Najważniejszym wnioskiem, który płynął ze wspomnianej rozmowy, było to, że transu nie należy traktować w kategoriach istnienia lub nieistnienia, lecz opisywać wyłącznie pod kątem intensywności, i że cały proces komunikacji wpływa na umysł, wywołując pewnego rodzaju sztuczne doświadczenia. Dwie kwestie mogą się wydawać mylące. Po pierwsze, wpływanie na podświadomy umysł nie zawsze sprowadza się do hipnozy — ponieważ bodźce podprogowe i stan hipnozy nie są tym samym. Po drugie, NLP zapożyczyło takie elementy, które wcale nie wiążą się z głębokim transem ani zjawiskami towarzyszącymi hipnozie lub które ewentualnie idą w parze z transem krótkotrwałym i lekkim.

CO TO JEST TRANS? Człowiek w transie nie jest świadomy w powszechnym rozumieniu tego słowa — jest świadomy co najwyżej tego, że ma wyostrzoną uwagę, lecz od bieżącej chwili nie odciągają go żadne myśli, sądy czy zaduma. Taki stan pozwala hipnoterapeucie wywierać większy wpływ na podświadomy umysł, ponieważ świadomość nie może stanąć na przeszkodzie ani podważyć rozwiązań, których z jakichś powodów nie chce przyjąć. Być może sytuacja ta wygląda tak, jakby mogła wywołać problem w ekologii danego człowieka. Kiedy jednak poważny problem zostaje rozwiązany przez podświadomość, wówczas świadomy umysł zazwyczaj się zgadza. Dzieje się tak, ponieważ świadomość, która zwykle pełni funkcję strażnika, wchodzi w tę rolę wskutek podświadomego przystosowania. Kiedy podświadomość jest spójna i czerpie z właściwych zasobów, świadomy umysł przestaje uzewnętrzniać podświadome problemy. Nie oznacza to, że starannie przemyślaną lub głęboko zakorzenioną opinię czy tradycję można łatwo zmienić za pomocą hipnozy. Narzędzie to nadaje się raczej do rozwiązywania problemów, które nie mają wyrazistej świadomej struktury — do zaburzonych schematów funkcjonowania o podświadomych źródłach. Może się wydawać, że przyczyną kłopotów jest świadomy umysł. Dzieje się tak jednak tylko ze względu na to, że świadomość tworzy preteksty dla podświadomych motywacji, aby chronić spójne poczucie tożsamości dla dobra danej osoby. Innymi słowy, odpowiedzialność spada na świadomy umysł, ale nie on jest prawdziwym winowajcą. Trans jest zjawiskiem, którego nie da się jednoznacznie zaklasyfikować. Ciągle bowiem znajdujemy się w transie — lecz o bardzo różnym natężeniu. Czasami potrafimy trzeźwo myśleć i szybko reagować na nasze otoczenie, ale i niekiedy

Biblia NLP

411

pogrążamy się w zadumie, marzymy, a nawet zupełnie odpływamy myślami. Nie musisz poddawać się indukcji transu przeprowadzonej zgodnie z regułami sztuki, aby doświadczyć hipnozy. Milton H. Erickson słynął z tego, że wywoływał i wykorzystywał trans poprzez hipnozę konwersacyjną.

DOŚWIADCZANIE KRÓTKOTRWAŁEGO TRANSU Możesz w tej chwili doświadczyć krótkotrwałego transu, którego JESTEŚ świadomy, i możesz również w tej chwili z niego wyjść. Nie wykonuj tego ćwiczenia, kiedy prowadzisz samochód lub robisz coś niebezpiecznego (np. kroisz warzywa), lecz odłóż je na później. Jeżeli jednak jesteś na nie gotowy, kontroluj je: usiądź lub połóż się i uczestnicz w nim w taki sposób, jaki jest dla Ciebie dogodny, np. uświadamiaj sobie, że kiedy wdychasz powietrze, Twoje ramiona delikatnie się rozciągają, a podczas wydechu odczuwasz ich naturalny ciężar. Dzięki temu opanowuje Cię odprężenie, które się pojawia, gdy wydychasz powietrze i kiedy czujesz, jak powierzchnia, na której się znajdujesz, naciska na Ciebie i podtrzymuje Cię w przestrzeni. A w ten sposób z kolei łatwiej jest poczuć, jak inne mięśnie pozwalają Twojemu ciężarowi opadać na tę powierzchnię — w tym także mięśnie z tyłu Twojej szyi, które się delikatne rozciągają. Wiem, że czasami myślisz o tym, co robisz w trosce o własne zdrowie — nawet o tych czynnościach, które wykonujesz bardziej lub mniej konsekwentnie. Zatem niewiele więcej wysiłku kosztuje pomyślenie o tym, jak chciałbyś wyglądać za 20 lat. Twoja wyobraźnia pozwala Ci stworzyć doskonały obraz: widzisz samego siebie, jak wykonujesz pożądane czynności oraz cieszysz się zainteresowaniem ze strony innych dowcipnych i aktywnych osób. Twój podświadomy umysł może nadal stwarzać takie doskonałe warunki, podczas gdy Ty idziesz naprzód przez życie i cieszysz się innymi działaniami, np. uczysz się NLP. Tak, możesz uczynić kreatywność swoim programem, który poprzez działanie w tle będzie współtworzył Twoje doskonałe życie. Na początek zwróć uwagę na swoje otoczenie, rozbrzmiewające w nim dźwięki i na inne odczucia. I kiedy tak patrzysz swoimi oczami, zobacz kolory wokół siebie. Ponieważ to Cię pobudza, weź głęboki oddech, przeciągnij się i odzyskaj pełną łączność ze swoim otoczeniem.

412

Biblia NLP

HIPNOZA KONWERSACYJNA Milton H. Erickson był orędownikiem koncepcji, którą w NLP nazywa się hipnozą konwersacyjną. Słynny hipnoterapeuta, zamiast przeprowadzać pełny proces indukcji oraz oczekiwać od pacjenta, aby w jakiś sposób się skoncentrował, wprowadzał pacjentów w stan transu poprzez z pozoru zwyczajną rozmowę. W dziedzinie hipnozy mówi się o hipnozie naturalistycznej. Właśnie to tajemnicze i prowokacyjne podejście modelowali Richard Bandler i John Grinder. Pacjent może nie być świadomy, że zostaje poddany tego rodzaju hipnozie, lub nawet może tego nie pamiętać, dlatego nazywa się ją także hipnozą ukrytą. Bandlera i Gridnera zafascynowało to, że potęga podświadomego umysłu może być wykorzystywana w tak z pozoru bezceremonialny sposób.

KORZYŚCI PŁYNĄCE Z MODELU MILTONA Jak już wspomniano, wiele korzyści przyniosła NLP hipnoza w wykonaniu Miltona H. Ericksona; jeszcze więcej korzyści dała jednak praca wybitnego hipnoterapeuty, która nie polegała na hipnozie — a przynajmniej nie wiązała się z dłuższymi stanami transu. Ze względu na różnorodność elementów oraz elastyczny charakter model Miltona można wykorzystywać na różne sposoby w niemal każdej sytuacji komunikacyjnej — w tym w sprzedaży, psychoterapii, nawiązywaniu dobrego kontaktu, wyrywaniu ze stanu, wywoływaniu krótkich i przydatnych stanów transu, radzeniu sobie ze stresem czy w autohipnozie. Przyjrzymy się więc całemu zestawowi technik, które składają się na model Miltona, w tym m.in. poszukiwaniom transderywacyjnym. Jak sobie zapewne przypominasz, nawiązywanie dobrego kontaktu odgrywa w NLP bardzo ważną rolę, ponieważ wspiera proces komunikacji. Metody Ericksona w tej dziedzinie — które opierały się w dużej mierze na wywoływaniu krótkotrwałego transu — stanowią jedne z podstawowych elementów NLP.

POSZUKIWANIA TRANSDERYWACYJNE Poszukiwania transderywacyjne przypominają nieco proces wyszukiwania, jaki możesz przeprowadzić na komputerze, z tą różnicą, że polegają one na znajdywaniu nawet najluźniejszych połączeń. W tym celu wykorzystywana jest tzw. logika rozmyta. Ludzki umysł świetnie sobie radzi z logiką rozmytą. Jest w tym tak dobry, że potrafi nie tylko wskazywać luźne powiązania, ale i przypisywać im większe znaczenie, niż powinien. Dzięki temu ogromnym zaufaniem cieszą się nawet ci, którzy nieumiejętnie stawiają tarota. Dzieje się tak dlatego, że umysł osoby, której

Biblia NLP

413

karty są czytane, buduje znaczenie na podstawie słów tarocisty: wydobywa różne wspomnienia i przywołuje sytuacje, które odpowiadają ogólnym stwierdzeniom wypowiadanym przez osobę czytającą karty. Może to być bardzo przekonujące doświadczenie. Mimo to nasze zdolności do przeprowadzania poszukiwań transderywacyjnych są nam naprawdę potrzebne. W procesie decyzyjnym gromadzimy odpowiednie informacje, które pochodzą z naszych zmysłów, a poszukiwań transderywacyjnych potrzebujemy do tego, aby zgromadzone informacje połączyć i na tej podstawie coś postanowić. To dzięki poszukiwaniom transderywacyjnym potrafimy szybko obracać nieprawdopodobnymi ilościami życiowych doświadczeń, a także wykazujemy się elastycznością w naszych reakcjach, w czym nie może się z nami równać żadna nowoczesna maszyna. Jedną z zalet poszukiwań transderywacyjnych z punktu widzenia NLP jest to, że kiedy się one pojawiają, wywołują krótkotrwały trans. Osoby prowadzące hipnozę estradową tak naprawdę nie robią nic innego, jak właśnie wywołują w ochotnikach krótki trans, a następnie przekształcają go w stan koncentracji, zainteresowania i łatwowierności (czy też naiwności). To samo zjawisko można zaobserwować w prezentacjach produktów. Z kolei psychoterapeuci stosują podobną technikę, aby pomagać klientowi uwalniać się od uprzedzeń i być bardziej otwartym, choć mogą nie mieć pojęcia, że to robią.

SPOSOBY NARUSZANIA METAMODELU Koncepcje Miltona H. Ericksona stoją w całkowitej sprzeczności z założeniami metamodelu. O ile metamodel służy do pozyskiwania konkretnych informacji, o tyle techniki słynnego terapeuty kierują ludzi na wyższe poziomy abstrakcji, do ogólniejszych wartości. Erickson bardzo często posługiwał się mglistym językiem, który szczególnie sprawdzał się w kształtowaniu określonych stanów i kierowaniu zasobami pacjentów. Wszelkie sposoby naruszania metamodelu można znaleźć w tekstach przedstawiających pracę hipnoterapeutyczną Miltona H. Ericksona. Kiedy opanujesz kolejne wzorce związane z modelem Miltona, sam zauważysz, że stanowią one przeciwieństwo założeń metamodelu.

414

Biblia NLP

DOPASOWYWANIE BIEŻĄCEGO DOŚWIADCZENIA Powiedzieliśmy już całkiem sporo o nawiązywaniu dobrego kontaktu, a jako kluczowy jego element wskazaliśmy dopasowywanie. Za przykład posłużyło nam dopasowywanie oddechu, czyli oddychanie w tym samym tempie co druga osoba. Tymczasem to, co mówisz, również stanowi bardzo ważny zasób dla tego procesu. Kiedy dopasowujesz się do bieżącego doświadczenia rozmówcy, po prostu włączasz je w swoje wypowiedzi. Dzięki temu to, co mówisz, staje się jednocześnie mniej zauważalne i bardziej wiarygodne. W ten sposób powstaje swego rodzaju impet, który zwiększa siłę tego, co jeszcze powiesz. Na przykład: „Kiedy czujesz powierzchnię, na której się znajdujesz, oraz słyszysz mój głos, odprężenie, jakie zaczynasz odczuwać, pozwoli ci wziąć z łatwością powolny oddech”.

DOPASOWYWANIE I PROWADZENIE Kiedy przygotujesz odpowiedni grunt za pomocą dopasowywania, będziesz mógł nie tylko HARMONIZOWAĆ stan drugiej osoby poprzez dopasowywanie, lecz także PROWADZIĆ ją do osiągnięcia dowolnego stanu, który jest konieczny do tego, co robisz. Tak samo jak w poprzednim przykładzie, w którym ustanowiliśmy lekki, powolny oddech i zachęciliśmy do głębszej relaksacji. Zwróć uwagę na to, że nie nakazujemy drugiej osobie się odprężyć, ale pogłębiamy stan odprężenia poprzez wspieranie fizjologii relaksacji. Ponadto dopasowujemy i prowadzimy jednocześnie, ponieważ ustawiliśmy lekki, powolny oddech za pomocą tego jednego, jaki już wzięła druga osoba. Oznacza to, że był to dopiero początek prowadzenia, kiedy to zwiększa się świadomość stanu, który chce się zintensyfikować. Zjawisko to nazywa się rozniecaniem: dany stan zostaje wzmocniony tak, aby zaczął górować nad innymi stanami, które w pewnym sensie rywalizują z nim o dominację w danej osobie. Wraz ze wzmacnianiem stanu można intensyfikować prowadzenie, tak jak w zdaniu: „W miarę jak pogłębia się twoje odprężenie, pozostałe mięśnie, które odczuwają jakieś napięcie, chłoną to odprężenie, sprawiając, że powietrze, jakie wdychasz, wypełnia coraz bardziej twoje ciało”.

Biblia NLP

415

SPÓJNIKI Milton H. Erickson w ramach stosowanych technik dopasowywania i prowadzenia wykorzystywał również słowa zwane spójnikami (np. i, oraz, a także). Łączył dopasowywanie z prowadzeniem w taki sposób, że wszystkie elementy zdawały się do siebie pasować, dzięki czemu jego polecenia stawały się szczególnie skuteczne. Przyjrzyj się następującemu przykładowi: „Kiedy uczestniczysz w tym szkoleniu i zastanawiasz się jak >>wykorzystasz skutecznie zdobytą wiedzę, słyszysz mój głos, który przekazuje ci niezbędne informacje >>abyś mógł osiągnąć doskonałość”. W powyższym przykładzie dopasowywanie dotyczy tego, że uczestniczysz w szkoleniu i zastanawiasz się, w jaki sposób na nim skorzystasz. Fragment o zastanawianiu się może uruchomić poszukiwania transderywacyjne czegokolwiek, nad czym się zastanawiasz, oraz wszelkich sposobów, w jakie szkolenie może stanowić dla Ciebie wyzwanie. Wywołanie wątpliwości, jakie masz na własny temat, oraz przekazanie ukrytego polecenia, że „wykorzystasz skutecznie zdobytą wiedzę”, zapoczątkowuje z kolei proces zmiany zakotwiczeń, a jednocześnie pogłębia trans. Stwierdzenie, że „zastanawiasz się” służy również dopasowywaniu Twojego bieżącego doświadczenia. Potem powiedziałem: „słyszysz mój głos, który przekazuje ci niezbędne informacje”, co także wiąże się nadal z dopasowywaniem. Zakończyłem słowami: „abyś mógł osiągnąć doskonałość”. Wskazanie celu podawanych informacji nie przypomina prowadzenia, ale — jak zapewne zauważyłeś — w rzeczywistości jest poleceniem osiągnięcia doskonałości. W tym przypadku prowadzenie zawiera się w prostym stwierdzeniu dotyczącym przekazywanych informacji. Wiesz już dobrze, że nie tylko uczę Cię prostej techniki, ale pokazuję Ci, jak można łączyć szereg różnych metod. W miarę zdobywania doświadczenia praktycy NLP rozwijają tak wszechstronne umiejętności, że mogą powierzać sporą część swojej pracy podświadomemu umysłowi. Kiedy praktycy NLP słuchają nagrań swojej pracy, nierzadko są zaskoczeni tym, jak wiele technik stosują naraz. Mówię to, abyś uwierzył, że tak też się stanie w Twoim przypadku. Pamiętaj, że Milton H. Erickson zmagał się z licznymi upośledzeniami, chronicznym bólem oraz opóźnionym rozwojem z powodu polio. Tak, był niezwykle inteligentny, ale bardzo wielu ludzi, których nie cechuje porównywalna błyskotliwość, opanowało te techniki. Nie żebym miał kogokolwiek oceniać.

416

Biblia NLP

DYSJUNKCJA Dysjunkcja może się kojarzyć ze spójnikami, ale polega przede wszystkim na wskazywaniu przeciwieństw lub dawaniu wyboru w granicach ukrytego polecenia lub stwierdzenia, które służy prowadzeniu. Na przykład: „Nie wiem, czy poświęcisz całą swoją uwagę temu fragmentowi, czy pomyślisz o innych przydatnych informacjach z własnego doświadczenia, czy też odprężysz się i będziesz się uczyć w stanie głębokiej relaksacji”. W tym przykładzie wszystkie trzy wskazane postawy są pożądane, chociaż zdanie zaczyna się tak, jakbym chciał powiedzieć: „Nie wiem, czy poświęcisz całą swoją uwagę temu fragmentowi, czy nie”. Implikowane „nie” mogłoby wywołać różne odczucia, które są związane z postawą obronną lub zwątpieniem we własne umiejętności koncentracji i skupiania na czymś uwagi. Wówczas jednak rozpoczynają się poszukiwania transderywacyjne, które sprzyjają transowi i otwartości umysłu. W dalszej części przykładowego zdania zachodzi jednak nieoczekiwana zmiana kierunku i pojawia się całkowicie odmienne stwierdzenie: „czy pomyślisz o innych przydatnych informacjach z własnego doświadczenia”. Zamiast wzmagać czujność, zmiana ta może pogłębiać trans, ponieważ również pobudza do poszukiwań transderywacyjnych. Określony porządek tego sformułowania pełni podobną funkcję, ponieważ po prostu przyjmuje postać możliwości, które mniej lub bardziej dopasowują doświadczenie danej osoby. Dwie możliwości, które pojawiają się w zdaniu jako ostatnie, stanowią przykład zastosowania Ericksonowskiej techniki utylitaryzacji. W tym przypadku jest to utylitaryzacja skłonności umysłu do poszukiwania. Przypominamy podświadomości — ponieważ zaraz je rozpocznie — aby wydobywała przydatne doświadczenia albo by się uczyła, podczas gdy uwaga świadomego umysłu zostaje odwrócona. Możesz wypróbować tę technikę na ochotnikach zwerbowanych spośród swoich przyjaciół. Wyjaśnij im, że chciałbyś, aby Ci powiedzieli, czy zauważają, że dajesz im trzy możliwości, które w rzeczywistości wcale nie są opcjami do wyboru. Możesz nadać temu formułę zabawy, a przyjaciele mogą się uczyć wraz z Tobą.

DOROZUMIANE PRZYCZYNY Technika ta przypomina nieco wcześniej opisane metody, ponieważ dopasowywanie i prowadzenie również opierają się na prostym połączeniu: polega ona na wykorzystywaniu słów, które opisują implikację, czyli na wskazaniu za ich pomocą na to, że jedna rzecz powoduje kolejną.

Biblia NLP

417

Mogę powiedzieć: „Kiedy tak przyswajasz sobie te wszystkie wiadomości, wiesz, że z czasem Twój umysł przetrawi je i przekształci w przydatną wiedzę. To, że zdajesz sobie sprawę z istnienia podświadomego umysłu, daje Ci czas, abyś się odprężył i cieszył nauką”. Zdania te nie mają szczególnego sensu, prawda? Masz tyle czasu, ile masz; to, że zdajesz sobie sprawę, iż masz podświadomy umysł, wcale nie daje Ci czasu. Stworzyłem jednak dorozumianą przyczynę (że w jakiś sposób samo istnienie podświadomego umysłu daje czas na odprężenie). Miała ona za zadanie pomóc adeptowi NLP uczyć się skuteczniej poprzez włączanie w ten proces większej dawki luzu. Ludzie, gdy się uczą, odczuwają niepokój, dlatego może on sprawić, że naprawdę docenią różnicę, kiedy w procesie tym pojawi się odprężenie. Teraz pojawia się dorozumiana przyczyna: że niepokój sprawi, iż się odprężysz. Pozwól, że powtórzę to, co już powiedziałem, a Ty zobacz, jak działa dorozumiana przyczyna: „Ludzie, gdy się uczą, odczuwają niepokój, dlatego może on sprawić, że naprawdę docenią różnicę, kiedy w procesie tym pojawi się odprężenie”. Słowa, które zwykle pojawiają się w dorozumianych przyczynach, to: ponieważ, kiedy, podczas gdy, jak, po, często, przed, w trakcie, a następnie, poprzez. Zanim zaczniesz opanowywać nowe wiadomości w stanie odprężenia, być może zechcesz usiąść w jeszcze wygodniejszej pozycji. Kiedy uświadomisz sobie otaczające Cię dźwięki, zdasz sobie sprawę, że relaksacja to potężna siła koncentracji i nauki. Podczas gdy słuchasz przykładów dorozumianych przyczyn, Twój podświadomy umysł jest zajęty tworzeniem znaczenia, że świadomy umysł zrobi cokolwiek zechce, w miarę jak będziesz się uczył jeszcze więcej.

PYTANIA O POTWIERDZENIE Pytania o potwierdzenie (np. „czyż nie?”) umieszcza się zazwyczaj na końcu zdania: w ten sposób świadomy umysł zostaje zaangażowany do pracy, a zasadniczy komunikat może ominąć go w tym czasie i trafić do podświadomości. Pytania o potwierdzenie wywołują poszukiwania transderywacyjne, dlatego sprzyjają wywoływaniu transu. Firmy farmaceutyczne wykorzystują tę technikę w swoich reklamach, aby odsunąć informację o skutkach ubocznych stosowania leków na dalszy plan. Jest to przykład niewłaściwego wykorzystania cennego narzędzia. Oto kilka przykładów zdań zakończonych pytaniami o potwierdzenie: „Kiedy myślisz o tych sukcesach, pozwalasz swojemu umysłowi sięgnąć do najwcześniej-

418

Biblia NLP

szych wspomnień o nich, prawda? Masz wspomnienia dotyczące szczególnych rzeczy, które potrafisz robić, czyż nie? I te solidne fundamenty wczesnych etapów nauki i pierwszych sukcesów stanowią część twojego samopoczucia, nieprawdaż?”.

PODWÓJNE WIĄZANIA Kiedy wykorzystujesz podwójne wiązania, które mają terapeutyczny lub motywacyjny charakter, dajesz drugiej osobie do wyboru dwie formy dokładnie tej samej presupozycji. Na przykład możesz powiedzieć: „Wspomnienia sukcesów mogą się pojawić na twoje zawołanie lub przepłynąć samodzielnie przez twój podświadomy umysł — nie wiem, który sposób wybierze twoja podświadomość”. Mgliste stwierdzenie wyraża niepewność co do wyboru, jakiego dokona podświadomość, między wskazanymi możliwościami. Zabieg ten osłabia wrażenie przymusu, wywołuje poszukiwania transderywacyjne w celu pogłębienia transu oraz sprawia, że posiadanie dwóch możliwości staje się mniej stresujące. Między innymi na tym częściowo polega wykorzystywanie języka w taki sposób, który mniej przypomina rozszyfrowywanie informacji, a bardziej przepływanie przez nie.

UKRYTE POLECENIA Ukryte polecenia to pewne stwierdzenia, które stanowią część większych zdań. Zapewne zaczniesz coraz częściej zauważać ukryte polecenia, ponieważ słyszysz je podczas niniejszego szkolenia. Czy usłyszałeś te, które właśnie wykorzystałem? Powiedziałem: „zaczniesz coraz częściej zauważać ukryte polecenia” oraz „słyszysz je podczas niniejszego szkolenia”. Posłuchaj, jak wypowiadam ponownie całe zdanie: „Zapewne zaczniesz coraz częściej zauważać ukryte polecenia, ponieważ słyszysz je podczas niniejszego szkolenia”. Tym razem pewnie usłyszałeś ukryte polecenia, prawda? Jeżeli >>będziesz ćwiczyć stosowanie tej techniki, nagle odkryjesz, że >>potrafisz >>wykorzystywać ukryte polecenia w wielu różnych sytuacjach.

Biblia NLP

419

OZNACZANIE ANALOGOWE Milton H. Erickson zmieniał sposób mówienia, gdy wypowiadał ukryte polecenia, które chciał przekazać podświadomości. Stosował ten zabieg tak, aby nie były one zbyt oczywiste, a jednocześnie mogły funkcjonować jako samodzielne jednostki wywierające wpływ. >>Możesz to robić, kiedy >>w swoich wypowiedziach posługujesz się perswazją, >>aby wywierać wpływ na innych ludzi.

UTYLITARYZACJA Utylitaryzacja jest to technika, która otworzyła całkowicie nowe perspektywy przed leczeniem zaburzeń zdrowia psychicznego i pokonywaniem problemów w życiu osobistym. Proces utylitaryzacji ma miejsce wtedy, gdy przekształcasz istniejący zasób w narzędzie, które służy osiągnięciu ważnego celu. Utylitaryzacja przynosi zaskakujące rezultaty, kiedy zjawiska z pozoru bardzo niekorzystne lub niepożądane zostają zutylitaryzowane lub podporządkowane nowym celom. Często negatywne zachowanie okazuje się bowiem zaledwie dysfunkcjonalną próbą osiągnięcia dobrego celu: jak w przypadku dziecka, które źle się zachowuje, ponieważ chce skupić na sobie uwagę. Kiedy Milton H. Erickson pracował w szpitalu psychiatrycznym, przebywał tam pewien pacjent, który uważał się za Jezusa Chrystusa. W okresach, w których tracił kontakt z rzeczywistością, pocierał dłonią o dłoń. Tak się złożyło, że w szpitalu znajdował się warsztat stolarski, w którym chorzy mogli wykonywać różne prace. Pewnego dnia Erickson podszedł do wspomnianego pacjenta i powiedział: „Proszę pana, podobno jest pan stolarzem”. Jezus był cieślą, dlatego terapeuta wiedział, że pacjent odpowie twierdząco. Milton H. Erickson dał owemu pacjentowi papier ścierny i klocek drewna oraz zachęcił do pracy. W rezultacie chory, zamiast pocierać ręce, szlifował drewno. Z czasem pacjent oswoił się z tym doświadczeniem zmysłowym, zaczął wykazywać coraz większe zainteresowanie, a jego umiejętności się rozwijały. W efekcie chory, którego uznawano za przypadek beznadziejny, zaczął wykonywać meble. Co takiego zutylitaryzował Erickson? Zutylitaryzował dwa główne symptomy choroby — symptomy, które większość innych specjalistów próbowałaby wyeliminować, czyli złudzenie bycia Jezusem Chrystusem oraz długie okresy utraty kontaktu z rzeczywistością, podczas których chory bezproduktywnie zacierał dłonie.

420

Biblia NLP

Terapeuta wykorzystał symptomy choroby, aby połączyć pacjenta z takimi wartościowymi zasobami, jak tożsamość, motywacja, zaangażowanie i doświadczenie, a także z namacalnym zasobem w postaci warsztatu stolarskiego. Następnym razem, kiedy będziesz zaniepokojony, rozproszony lub po prostu zirytowany czymś, co robi ktoś inny, przyjmij kreatywną postawę i sprawdź, jakie twórcze formy utylitaryzacji potrafisz wymyślić. Wspólnie z osobami, które podzielają Twoje odczucia, przeprowadź burzę mózgów, aby znaleźć jeszcze więcej pomysłów i praktycznych sposobów na wcielenie ich w życie. Technikę utylitaryzacji możesz stosować również w pracy z trudnymi dziećmi.

ZAGNIEŻDŻANIE Zagnieżdżanie polega na umieszczaniu jednego elementu w drugim. Może ono dotyczyć np. jednej historii, która pojawia się w drugiej. Celem stosowania techniki zagnieżdżania jest wywołanie transu i otwarcie umysłu; ponadto wzmacnia ona oddziaływanie metafor lub fragmentów edukacyjnych, które znajdują się w opowiadanej historii. „Kiedy uczyłem się hipnozy, jeden z nauczycieli opowiedział nam pewną historię ze swojego pobytu we Włoszech. Oglądał wtedy tak wiele dzieł sztuki i architektury oraz tak dużo się uczył, że miał pewien sen. Znajdował się w dużym kościele katolickim i nagle, na promieniu słońca, który lśnił i rozchodził się promieniście przez ogromny, piękny, kolorowy witraż, zstąpiła Matka Boska. Opowiedziała o dawaniu życia, o niesamowitej radości, jaką odczuwa w związku z tym, że stanowi część historii, o nowym ruchu, który obiecuje lepszy świat, oraz o tym, że ból związany z rodzeniem dziecka i surowe warunki były niczym w porównaniu serdecznością ludzi”. Wspomnienia zostały przedstawione tak, jakby opowiadał o nich ktoś, kto znajduje się we śnie relacjonowanym przez kogoś, kto przebywa w obcym kraju, a wszystko to znalazło się w historii o moim szkoleniu. W efekcie powstały cztery poziomy: moja historia (o szkoleniu), historia nauczyciela (o pobycie we Włoszech), sen (o ogromnym kościele) i jeszcze jedna historia (o wspomnieniach Matki Boskiej). Moja historia posłużyła jako pojemnik na kilka metafor, które dotyczą przeprowadzania zmian w życiu mimo dyskomfortu, jaki może im towarzyszyć. Najważniejszą metaforą był poród.

Biblia NLP

421

ROZBUDOWANE CYTATY Rozbudowane cytaty stanowią pewien rodzaj zagnieżdżenia, a elementami zagnieżdżanymi są cytaty. Przykład, jaki podałem w części poświęconej wzorcowi zagnieżdżania, stanowi wzbogaconą wersję rozbudowanego cytatu, ponieważ w każdej warstwie historii znajduje się ktoś, kto opowiada. Chociaż przytoczona historia ma cztery poziomy, zawiera tylko jeden zagnieżdżony cytat, a jest nim to, co nauczyciel opowiada o wspomnieniach Matki Boskiej. Nawet najprostsza forma zagnieżdżonego cytatu może pogłębić trans. Opowieść, którą słyszy się z trzeciej czy czwartej ręki, jest mniej wiarygodna niż ta zasłyszana u źródła. Kiedy jednak ludzie, na których się powołujesz, są godni zaufania i ciekawi oraz hipnotycznie wypełniają umysł, Twoja historia może się stać naprawdę frapująca.

LITEROWANIE SŁÓW Poprzez literowanie istotnych słów można przyciągnąć do nich uwagę drugiej osoby oraz pogłębić t-r-a-n-s.

POSTULAT KONWERSACYJNY Kiedy ktoś prosi Cię, abyś podał mu sól, rzeczywiście prosi Cię o to, abyś podał mu sól, lecz zwraca się do Ciebie w miły sposób. W NLP mówi się wówczas o postulacie konwersacyjnym. W hipnozie pozwala on uniknąć napotkania postawy obronnej ze strony drugiej osoby oraz wywołuje w niej podświadome pragnienie, aby postąpić według usłyszanego zdania. Oto kilka przykładów: • „Czy potrafisz sobie wyobrazić, jak to robisz?” • „Czy zachęciłbyś ten obszar do odprężenia?” • „Jak łatwo zgadzasz się na to, aby twój podświadomy umysł zrobił to za ciebie?” Możesz wykorzystywać tę strukturę na co dzień, np. w prowadzeniu interesów. Pytanie: „Czy jest pan gotowy skorzystać z naszych usług?” nie zdziała cudów w umyśle potencjalnego klienta, ale stanie się elementem perswazyjnego komunikatu i atrakcyjnej oferty.

422

Biblia NLP

NIELOGICZNOŚĆ WYBIÓRCZA Kiedy wywołujesz określony stan lub tworzysz jakąś metaforę, możesz przypisać uczucia przedmiotom. Zabieg ten nosi nazwę „nielogiczność wybiórcza”. Pozwala on nie tylko rozbudować daną metaforę czy wzmocnić wybrany stan, lecz także sprzyja pogłębianiu transu i otwieraniu umysłu. Oto kilka przykładów: • „Twoje krzyże chciałyby wchłonąć i przechować całe wzburzenie, które odczuwasz, i wprowadzić do twoich pól energii stan równowagi”. • „A gdyby tak twój odtwarzacz multimedialny mógł ci przekazać całą wiedzę i wszystkie pomysły na sukces, jakie kiedykolwiek odtwarzał?” • „Kaktus rośnie spokojnie na suchej pustyni”.

DWUZNACZNOŚĆ Podejście Miltona H. Ericksona do pracy w stanach transu opierało się m.in. na wykorzystywaniu możliwości, jakie daje dwuznaczność sformułowań. Niejednoznaczność zdania może pogłębić trans, ponieważ uruchamia proces poszukiwań transderywacyjnych. Dwuznaczność wypowiedzi może także przyciągać uwagę danej osoby do wskazanego tematu w sposób dla niej nieuświadomiony oraz pogłębiać trans, pozwalając wydobyć to, co w danej chwili jest potrzebne. Wywołaj właściwy stan, a ujawnisz pożądany materiał. Może to prymować u danej osoby stosowne myśli, zaangażowanie oraz gotowość do działania.

DWUZNACZNOŚĆ FONETYCZNA W celu tworzenia dwuznaczności można wykorzystywać podobieństwo brzmienia łączące wybrane słowa. Przez to, że dane słowa brzmią podobnie, rodzi się niepewność co do ich znaczenia. Przykładami ilustrującymi dwuznaczność fonetyczną mogą być następujące zdania: „Nie możesz tego zrobić jako pierwszy” (brzmi jak: „pieszy”); „Czujesz to napięcie w łydce, w udzie, w biodrze” (brzmi jak: „czujesz to na pięcie”).

Biblia NLP

423

DWUZNACZNOŚĆ SYNTAKTYCZNA Dwuznaczność syntaktyczną można stworzyć poprzez naruszenie reguł składni — w rozumieniu gramatycznym. Owo zjawisko przejawia się w tym, że znaczenie danego stwierdzenia nie jest jasne, ponieważ składnia nie spełnia swojej funkcji, czyli nie wyjaśnia jego sensu. Przykładem ilustrującym dwuznaczność syntaktyczną może być następujące zdanie: „Zadowolenie z życia gwarantuje zadowolenie z siebie”. Czy Twoim zdaniem mam na myśli, że „zadowolenie z życia” jest gwarancją „zadowolenia z siebie”? A może jest odwrotnie i to „zadowolenie z siebie” jest źródłem „zadowolenia z życia”? W przytoczonym przykładzie dwuznaczność syntaktyczna wynika z tego, że zarówno „zadowolenie z życia”, jak i „zadowolenie z siebie” mogą pełnić funkcję podmiotu lub dopełnienia. W efekcie zostaje uruchomiony proces poszukiwań transderywacyjnych, a że oba wskazane elementy zdania dotyczą poczucia satysfakcji, w odbiorcy zostaje także wywołany stan zadowolenia. Jeżeli chcesz, aby klient wszedł w jakiś stan i przyjął określony kierunek działania, pomoże Ci w tym niniejsza technika.

DWUZNACZNOŚĆ ZAKRESU Kiedy masz do czynienia z dwuznacznością zakresu, zastanawiasz się nad tym, jak odnoszą się do siebie pewne części zdania. Na przykład: „Autorzy artykułu opisują metody zmiany sposobu zachowania oraz techniki postępowania w życiu codziennym”. Co jest przedmiotem zainteresowania autorów artykułu? Czy opisują oni ZARÓWNO metody, które mają służyć zmianie sposobu zachowania, JAK I różne techniki postępowania, które są przydatne na co dzień? A może autorzy analizują wyłącznie metody, za pomocą których można zmieniać ZARÓWNO zachowanie, JAK I daną technikę postępowania w życiu codziennym? Zwróć uwagę na to, jak dwuznaczność zakresu wywołuje poszukiwania transderywacyjne, które mają na celu odnalezienie właściwego znaczenia, a także jak wzbudza stan zainteresowania poruszoną kwestią.

424

Biblia NLP

DWUZNACZNOŚĆ INTERPUNKCYJNA Dwuznaczność interpunkcyjna również służy uruchamianiu procesu poszukiwań transderywacyjnych. Jednym ze sposobów na stworzenie dwuznaczności interpunkcyjnej jest przemieszanie dwóch zdań. Na przykład: „Kiedy odczuwasz swego rodzaju radość z nauki fizycznie doświadczasz spokojnego pobudzenia”. W podanym przykładzie brak znaków przestankowych sprawia, że nie wiadomo, do którego ze zdań składowych przynależy określenie „fizycznie”: czy chodzi o fizyczne odczuwanie radości, czy też o fizyczne doświadczanie pobudzenia. Można również dodać nienaturalne pauzy… jak… te… kiedy przeprowadzasz… poszukiwania transderywacyjne, które Cię popychają… do podjęcia próby czytania w myślach. Pauzy te pomogą Ci także dostosować swój oddech do oddechu rozmówcy. Innym przykładem dwuznaczności interpunkcyjnej jest niedokańczanie, które… I kiedy Ty rozpoczynasz poszukiwania transderywacyjne, ja wprowadzam nowe pojęcie.

METAFORY Podświadomość bezustannie poszukuje rozwiązań, jednak nasze mechanizmy obronne i przeżyte traumy czasami uniemożliwiają nam połączenie poszczególnych elementów w większą całość. Ewolucja potoczyła się w tę stronę, że przetwarzamy nasze codzienne doświadczenia podczas tzw. fazy REM snu, lecz traumatyczne lub inne wzbudzające uczucie niepokoju przeżycia mogą ten proces zakłócać. Bez względu na to, co stanowi przyczynę tego problemu, jednym ze sposobów jego rozwiązania jest metafora. Budowanie metafory polega na tworzeniu historii lub idei, która coś symbolizuje. Na przykład możesz napisać opowiadanie o znanym wydarzeniu historycznym, ale zmienić prawdziwych bohaterów w różne mitologiczne lub nadprzyrodzone istoty. Wiele znanych historii to tak naprawdę metafory sytuacji politycznej w danym okresie i w określonym miejscu na świecie. Jeszcze więcej historii opowiada o miłości. Przypominają one na wiele sposobów nasze życie uczuciowe, dlatego możemy rozpoznawać w nich samych siebie.

Biblia NLP

425

Milton H. Erickson położył ogromne zasługi w dziedzinie wykorzystywania metafor w procesie leczenia. Metafora omija bowiem świadomy umysł i pomaga podświadomości przetworzyć problematyczne kwestie. Metafory pomagają nam radzić sobie ze sprawami, których nie przetworzyliśmy samodzielnie. Historie takie jak ta o sierotce Marysi można opowiadać dzieciom, aby pomóc im pokonywać problemy np. moczenia nocnego. Książka Mój głos podąży za Tobą. Terapeutyczne przypowieści Miltona H. Ericksona stanowi doskonałą pozycję w biblioteczce każdego, kto jest zainteresowany modelem Miltona i zagadnieniem metafory. Jednym ze sposobów na to, by nauczyć się tworzyć metafory, jest ich czytanie — dlatego właśnie polecam wymienione tytuły. Oczywiście opcji jest znacznie więcej. Możesz też np. zacząć budować metafory poprzez wybranie trudnej kwestii oraz nadanie jej formy choćby w historii o zwierzętach. Bez względu na to, co stanowi źródło problemu, spróbuj przekształcić je w coś, co ma podobne znaczenie emocjonalne. Na przykład jeżeli problem dotyczy odzyskania poczucia własnej wartości po porażce, historia może opowiadać o zwierzętach, które w poszukiwaniu wody doszły do wyschniętego wodopoju i ruszyły w dalszą drogę. O uzdrawiającym charakterze metafory decyduje to, że jest w nią wpisany konstruktywny komunikat. W opowieści o poszukiwaniu wody zwierzęta mogłyby reprezentować kogoś, kto jest wolny od problemu niskiej samooceny i podejmuje kolejne próby znalezienia nowych możliwości. Uczucie pragnienia nie powstrzymuje zwierząt, przeciwnie, zachęca je do dalszych wysiłków. Ponoszenie porażki również nie powinno powstrzymywać ludzi, lecz motywować ich do nabywania kolejnych umiejętności i poszukiwania nowych wyzwań. Woda staje się więc metaforą jednocześnie sukcesu i poczucia własnej wartości. Ludzie, jak już wiemy, mają własne części — zatem mogą być one reprezentowane w danej historii przez jej różnych bohaterów. Jedno ze zwierząt może powiedzieć: „Beznadzieja. Nie ma sensu iść dalej. Pozostaje nam zostać tutaj i czekać na deszcz”. Z kolei zapoczątkowany tym zdaniem dialog może stanowić komunikat dla podświadomości, aby przekształcała głos zrezygnowania w taki, który jest pełny motywacji.

426

Biblia NLP

KATEGORIE KOMUNIKACYJNE SATIR Jestem sobą. Na całym świecie nie ma drugiej takiej samej osoby jak ja. Wszystko, co pochodzi ode mnie, jest autentycznie moje, ponieważ ja o tym decyduję. Wszystko, co mnie dotyczy, należy do mnie: moje ciało, moje uczucia, moje usta, mój głos, wszystkie moje działania zarówno wobec innych, jak i wobec samej siebie. Należą do mnie moje fantazje, sny, marzenia, lęki. Należą do mnie moje zwycięstwa i sukcesy, wszystkie porażki i błędy. Ponieważ cała należę do siebie, mogę samą siebie bardzo dobrze poznać, a jednocześnie kochać siebie i przyjaźnić się ze wszystkimi swoimi częściami. Wiem, że istnieją takie aspekty mnie samej, które są dla mnie zagadką, a także i takie, których zupełnie nie znam. Jednak dopóki będę podchodziła do siebie życzliwie, mogę śmiało, pełna nadziei szukać rozwiązań tych zagadek i sposobów na lepsze poznanie samej siebie. Bez względu na to, jak wyglądam, jak brzmi mój głos, co mówię, co robię, co myślę i co czuję w danym momencie — to wszystko autentycznie mnie wyraża. Jeżeli później niektóre części tego, jak wyglądałam, jak brzmiał mój głos, co myślałam i co czułam, okażą się niedopasowane, mogę się pozbyć tego, co mi nie odpowiada, zatrzymać resztę oraz wymyślić coś nowego w miejsce tego, co właśnie wyeliminowałam. Widzę, słyszę, czuję, myślę, mówię i robię. Mam narzędzia konieczne do przetrwania, do bycia blisko z innymi ludźmi, do bycia produktywną, a także do odkrywania sensu oraz porządku świata ludzi i rzeczy poza mną. Należę sama do siebie, a więc mogę sama sobą kierować. Jestem sobą i jestem w porządku. — Virginia Satir

Biblia NLP

427

Virginia Satir to jedna z pierwszych terapeutek rodzin. Podobnie jak Milton H. Erickson była modelowana na użytek programowania neurolingwistycznego, a jej praca stała się jednym z trzech głównych wzorów dla NLP. Virginia Satir urodziła się w 1916 roku. Była uznaną psychoterapeutką. Do najlepiej znanych książek jej autorstwa należą Terapia rodziny11 oraz Rodzina. Tu powstaje człowiek12, w których opisała swoją pracę w dziedzinie terapii rodzin w sposób przystępny dla zwykłego czytelnika. Virginia Satir napisała również wspólnie z Richardem Bandlerem i Johnem Grinderem książkę pt. Zmieniamy się wraz z rodzinami. O zdrowej komunikacji13. Na podstawie badań klinicznych Virginia Satir stworzyła model pracy nad zmianą; jest on wykorzystywany również przy wprowadzaniu zmian w organizacjach. Virginia Satir zauważyła, że ludzi można przyporządkować do pięciu kategorii. Każdą z nich charakteryzują odmienne style komunikacji, mowa ciała i podejście. Są to następujące kategorie komunikacyjne: obwiniający, łagodzący, obliczający, rozpraszający i kompromisowy. Zostały one włączone do teorii NLP.

OBWINIAJĄCY (OSKARŻANIE) Obwiniający zrzucają winę na innych ludzi i wydają się zawsze gotowi do zrobienia tego w sposób surowy lub autorytatywny. Kiedy dzieje się źle, zaczynają oskarżać; ponadto przypisują innym również własne myśli i odczucia. W NLP osoby, które reprezentują obwiniający styl komunikacji, nazywa się „skunksami”, ponieważ roztaczają wokół siebie krytycyzm. Obwiniający, tak jak wszystkie pozostałe kategorie komunikacyjne, mają charakterystyczną dla siebie mowę ciała. Kiedy są w nastroju do obwiniania, wskazują palcem na innych ludzi oraz przyjmują postawę stanowczą i kontrolującą. Obwiniający zazwyczaj stosują taktykę dezorientacji, aby łatwiej przypisywać komuś winę, lecz nie napotykać z jego strony silnego sprzeciwu. Osoby reprezentujące tę kategorię komunikacyjną osiągają swoje cele poprzez naruszanie zasad metamodelu, m.in. nadmierne uogólnianie, łączenie idei, które do siebie nie pasują, oraz wygłaszanie stwierdzeń, których nie sposób udowodnić. Obwiniający bywają bardzo osamotnieni, ponieważ ich zachowanie odrzuca innych. Najlepsze stosunki mają z tymi, którzy reprezentują bardzo po11

V. Satir, Terapia rodziny, tłum. O. Waśkiewicz, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000 — przyp. tłum.

12

V. Satir, Rodzina. Tu powstaje człowiek, tłum. Ł. Ochmańska, M. Trzebiatowska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000 — przyp. tłum.

13

R. Bandler, G. Grinder, V. Satir, Zmieniamy się wraz z rodzinami. O zdrowej komunikacji, tłum. D. Golec, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999 — przyp. tłum.

428

Biblia NLP

dobną postawę. Nie walczą z nimi, ponieważ wspólnie kierują winę na te same osoby lub grupy ludzi, przez co tworzą swego rodzaju więź. W głębi ducha obwiniający mogą nie mieć takiej pewności siebie ani poczucia bezpieczeństwa, jak się wydaje. Oskarżanie innych służy m.in. kompensowaniu własnych słabych punktów, takich jak lęk przed osądem czy niska samoocena, z której wyrasta potrzeba ustawiania się w jednym rzędzie z większymi autorytetami, co z kolei uzasadnia strategię oskarżania w imię wyższego porządku. Osoby reprezentujące omawianą kategorię komunikacyjną na ogół oskarżają w imię pewnych systemów, np. rodziny, wspólnoty religijnej, pracodawcy czy grupy o wspólnych poglądach politycznych. Jako pracodawcy czy przełożeni czasami obwiniają w imię zysku; może to być strategią prowadzenia polityki biurowej.

ŁAGODZĄCY (ZJEDNYWANIE) Łagodzący również zrzucają winę na innych ludzi, lecz robią to dyskretniej. Znacznie bardziej przejmują się tym, jak są postrzegani, dlatego szereg ich zachowań stanowi sposób ucieczki od konfliktu, niepożądanego zainteresowania lub winy. Obwiniający na ogień odpowiadają ogniem, tymczasem łagodzący podkładają ogień pod czyjś dom, a następnie razem z jego właścicielem ubolewają, że straż pożarna przybyła na miejsce tak późno. Mowę ciała łagodzących można rozpoznać po dłoniach skierowanych w górę i częstym wzruszaniu ramionami; nierzadko się garbią. Łagodzący ukrywają swoją postawę za takimi naruszeniami metamodelu, jak zniekształcenia zależności przyczynowo-skutkowych, operatory modalne i nieuszczegółowione czasowniki. Osoby, które należą do tej kategorii komunikacyjnej, pozyskują sobie współczucie za pomocą postawy „o, ja biedny”. Kiedy występuje jakiś konflikt, ukrywają się — przynajmniej poprzez okazywanie obojętności. Łagodzący często bywają niezdecydowani.

OBLICZAJĄCY (SUPERRACJONALNOŚĆ) Styl komunikacji ludzi, którzy należą do kategorii tzw. obliczających, jest na ogół pozbawiony emocji. Ukrywają oni swoje uczucia za dużą liczbą słów, a swoim wypowiedziom nadają niekiedy filozoficzne lub naukowe brzmienie. Biblia NLP

429

Kiedy ktoś inny się emocjonuje, oni postępują tak, jakby chcieli się stać przeciwwagą — zachowują się chłodniej, spokojniej, w sposób bardziej zrównoważony. Obliczający nie tylko ukrywają się przed własnymi emocjami, lecz także lekceważą cudze, ponieważ nie nauczyli się radzić sobie z uczuciami, bez względu na to, do kogo one należą. Obliczających określa się w materiałach szkoleniowych mianem „Pan Chłodny” lub „Mr. Spock” (Mr. Spock to postać science fiction z planety, gdzie wszyscy mają być doskonale logiczni). Osoby, które reprezentują tę kategorię komunikacyjną, często splatają przedramiona — zwłaszcza kiedy sytuacja zaczyna w coraz większym stopniu dotyczyć ich osobiście — oraz przyjmują neutralną postawę ciała. Niektórzy ludzie o superracjonalnym stylu komunikacji wpisują się w stereotyp mózgowca, poruszają się niezgrabnie oraz wykonują gesty, które uchodzą za nieco ekscentryczne lub nieświadome czy też nieuświadomione. Może się wydawać, że kierują całą swoją energię w stronę głowy, a ich ciało służy przede wszystkim podtrzymywaniu pracy mózgu. Osoby reprezentujące kategorię tzw. obliczających miewają trudności z budowaniem bliskich związków, ponieważ utrzymują zbyt duży dystans. U wielu diagnozuje się zaburzenia ze spektrum autyzmu, m.in. zespół Aspergera. W kontekście metamodelu obliczający ukrywają się za uogólnieniami oraz nieokreślonymi wskaźnikami odniesienia.

ROZPRASZAJĄCY (CHAOTYCZNOŚĆ) Oto kolejna kategoria osób, które potrafią zmieniać się jak kameleon. Są postrzegane jako połączenie cech obwiniającego, obliczającego i łagodzącego. Istnieje jednak pewna cecha, która łączy wszystkie te kategorie komunikacyjne, a jest to manipulacja poprzez rozpraszanie. Rozpraszający wywołują w drugiej osobie dezorientację lub zwyczajne zmęczenie. Osoby, które reprezentują chaotyczny styl komunikacji, poprzez utrudnianie prowadzenia bezpośredniej rozmowy uczą innych, aby nie obarczali ich żadną odpowiedzialnością za nic. Jeśli jest im to potrzebne, rozpraszający intuicyjnie pogłębiają dezorientację u rozmówcy. Ludzie należący do tej kategorii komunikacyjnej bywają dość męczący, zwłaszcza jeśli mają słabo rozwinięte umiejętności interpersonalne albo jeśli cierpią z powodu zaburzeń funkcji poznawczych. Często intensywnie gestykulują, aby za pomocą ciała przekazać myśli i emocje, lecz na poziomie podświadomości zabieg ten może służyć dostarczaniu rozmówcy nadmiernej ilości bodźców w celu pogłębienia jego dezorientacji. Z perspektywy metamodelu rozpraszający za często zmieniają temat, nadmiernie uogólniają i nie określają wskaźników odniesienia.

430

Biblia NLP

KOMPROMISOWY (PŁYNNOŚĆ) Piątą kategorię komunikacyjną stanowią kompromisowi. Osoby te są bardzo spójne i rzeczowe. Nigdy nie dramatyzują, jeśli więc trzeba wskazać winnego, robią to w sposób obiektywny i sprawiedliwy. Gdy dochodzi do konfrontacji z ludźmi, którzy reprezentują inne style komunikacyjne, większość prawdziwych typów kompromisowych wykazuje się szczególną umiejętnością twardego stąpania po ziemi, konsekwentnego realizowania własnych strategii oraz dbania o swój interes. Kiedy kompromisowi wyrządzą komuś przykrość, dzieje się tak dlatego, że ich styl komunikacji zakłóca próby manipulacji ze strony rozmówcy, który reprezentuje odmienną kategorię. A cóż innego sprawia ludziom większą przykrość niż to, kiedy ktoś przeszkadza im w manipulacji? Kompromisowi na ogół trzymają dłonie skierowane w dół, jakby starali się ciągle uspokajać otoczenie i podporządkowywać wszystko zdrowemu rozsądkowi. Właśnie ze względu na swoje podejście osoby reprezentujące ten model komunikacji często pełnią funkcję mediatorów. Predestynuje je do tego umiejętność dostrzegania argumentów obu stron konfliktu.

ELASTYCZNOŚĆ Ważnym elementem modelu Satir jest założenie, że ludzie muszą elastycznie dobierać swoje style komunikacji, a nie zamykać się w tylko jednym z nich. Dzięki temu będą bowiem potrafili coraz lepiej przystosowywać się do różnych sytuacji oraz skuteczniej rozwiązywać konflikty interpersonalne. I na pewno dzięki większej elastyczności będą mieli mniej problemów osobistych. Mimo że styl kompromisowy wydaje się najlepszy, może on okazać się problemem, jeżeli jest jedyną kategorią komunikacyjną, w której dobrze się czujesz. Skuteczny mediator wie, że o sukcesie (lub klęsce) negocjacji decyduje umiejętność poruszania się między różnymi modelami komunikacji. Ta sama zasada dotyczy każdego człowieka, bez względu na jego ulubiony styl. Na przykład poprzez przyjęcie stylu obwiniającego można pomóc drugiej osobie rozwiązać problem, w jakim utknęła, ponieważ taki sposób komunikacji okaże się właściwym środkiem do wyrwania jej z negatywnego stanu. Styl ten może także pomóc wyrównać szanse, kiedy druga osoba jest zbyt arbitralna.

Biblia NLP

431

NAWIĄZYWANIE DOBREGO KONTAKTU A KATEGORIE KOMUNIKACYJNE Jeżeli zrobisz to umiejętnie, zdobędziesz szacunek obwiniającego — dzięki temu, że będziesz się zachowywać tak jak on. Strategia ta wymaga jednak zaawansowanych umiejętności. Musisz bowiem wejść w styl obwiniający bez prowokowania drugiej osoby do przyjmowania postawy obronnej. Innymi słowy, dopasowywanie się do oskarżającego modelu komunikacji polega na tym, że przyjmujesz równie krytyczną postawę jak druga osoba, lecz NIE wzbudzasz w niej poczucia, że musi z Tobą walczyć czy podejmować inne działania, aby nie dać się zranić. Ubolewanie nad tym samym, nad czym ubolewa obwiniający, stanowi doskonałą strategię. Pamiętaj jednak, że po dopasowywaniu przychodzi prowadzenie. Wówczas, kiedy tylko uda Ci się nawiązać dobry kontakt, oskarżyciel będzie znacznie bardziej otwarty na Twój wpływ. Dla większości ludzi problemem w nawiązaniu dobrego kontaktu z obwiniającym okazuje się to, że czują się zbyt poruszeni lub zdenerwowani, aby chcieć to zrobić. Jednak osoby, które reprezentują oskarżający model komunikacji, nierzadko miewają sporą władzę w danej organizacji, dlatego okazywanie im niechęci może być poważnym błędem. Najlepiej jest bowiem rozmowy z obwiniającym postrzegać jako pretekst do ćwiczenia umiejętności z zakresu NLP, a nie wystawiać się na cios. Która propozycja bardziej Ci odpowiada? Dobry kontakt z łagodzącymi nawiązuje się dość łatwo, ponieważ szczerze pragną oni zainteresowania i zrozumienia. Trik polega na tym, aby wykorzystać to w celu połączenia łagodzących z ich obowiązkami. Warto zacząć od najwyższych wartości — tj. na ogólniejszym lub bardziej abstrakcyjnym poziomie — a następnie przemieszczać się w dół, do konkretów. Osoby, które reprezentują chaotyczny model komunikacji, są bardziej otwarte na nawiązywanie dobrego kontaktu, niż można by przypuszczać. Jak zwykle należy zacząć od tego, aby im nie zagrażać. „Niezagrażanie” osobie, która reprezentuje daną kategorię komunikacyjną, polega na tym, że nie reaguje się wprost na sposób, w jaki człowiek ten reaguje, aby się bronić przed zranieniem. Rozpraszającym nie mówi się prosto w nos tego, od czego próbują Cię odciągnąć. Jako praktyk NLP jesteś przecież przyzwyczajony do żonglowania różnymi koncepcjami, a nawet do stosowania tej samej techniki dezorientacji, jaką wykorzystuje Twój rozmówca. Trik z osobami reprezentującymi chaotyczny styl komunikacji polega na tym, aby ściśle trzymając się faktów, postawy i strategii, które są dla Ciebie ważne, iść okrężną drogą. Podążaj za rozpraszającym tam, gdzie Cię prowadzi, ale przez cały czas podsuwaj mu myśli, że to, co musi zostać zrobione, leży w jego absolutnie najlepszym interesie. Proces ten przypomina nieco ujeżdżanie konia. Rozpraszający zazwyczaj męczy innych, ale i Ty możesz go zmęczyć, jeżeli sprawisz, że wszystkie jego wysiłki wciąż będą go zawracały do tego samego

432

Biblia NLP

punktu — do planu, który starasz się przemycić. Zatem na jednym poziomie dopasowujesz się do rozmówcy, na innym rozniecasz stan uległości. Jeżeli dodasz do tego język ericksonowski, staniesz się mistrzem chaotycznego stylu komunikacji. Kompromisowi szanują innych kompromisowych, a ponieważ dzięki swoim umiejętnościom z zakresu NLP również potrafisz dostrzegać obie strony medalu, najłatwiej Ci będzie nawiązać dobry kontakt i uzyskać porozumienie z osobami reprezentującymi właśnie ten styl komunikacji. W przypadku nieporozumienia pamiętaj, aby dobrze się zapoznać ze wszystkimi faktami oraz dobrze znać strategie uczestników sytuacji. Oczywiście możesz wykorzystać wszystko, czego się dotąd nauczyłeś o nawiązywaniu dobrego kontaktu. Teraz uzyskałeś dodatkowe wiadomości na ten temat: dzięki temu, że poznałeś kategorie komunikacyjne Satir, wiesz więcej nie tylko o tym, co należy robić, ale i o tym, czego należy unikać. Jeżeli nie jesteś pewny, jak zacząć interakcję, najlepiej przyjmij płynną postawę kompromisowego — ponieważ on zawsze rozumie własne stanowisko w danej kwestii. Jedyną obawą jest to, że kompromisowy może dać się przekonać do przejścia na drugą stronę. Styl ten motywuje jednak rozmówcę, aby zechciał nawiązać dobry kontakt. Jeżeli Twój rozmówca ma mniejsze zdolności interpersonalne lub odczuwa stres, może przyjąć taki styl, który jest u niego mniej rozwinięty — lecz przez to bardziej ewidentne się stanie, do której kategorii komunikacyjnej w danej chwili należy. Wówczas będziesz mógł pozyskać potrzebne wskazówki. Należy koniecznie pamiętać o tym, że kiedy widzi się osobę znajdującą się w bardziej stereotypowym, manipulacyjnym lub irracjonalnym stanie, w którym bywa nieco rzadziej, nie wolno się ograniczać poprzez przyjęcie założenia, że to się nie zmieni. Ludzie, którzy to rozumieją, mają większą łatwość wydobywania z innych tego, co mają najlepszego. A to w sposób znakomity ułatwia życie.

METAPROGRAMY Ludzie podróżują, aby zachwycać się wysokimi szczytami gór, potęgą fal morskich, długością rzek, bezkresem oceanów, kolistym ruchem gwiazd, a mimo to obok siebie przechodzą obojętnie. — św. Augustyn

Biblia NLP

433

Niniejsza część jest poświęcona najbardziej praktycznemu odkryciu programowania neurolingwistycznego, a mianowicie: metaprogramom. Różne źródła przedstawiają je w odmiennych porządkach. Ja postanowiłem jednak omówić metaprogramy w taki sposób, w jaki przekazywano mi je podczas szkoleń, w których uczestniczyłem. Jeżeli zawarty tutaj przegląd zachęci Cię do zgłębienia tematu, sięgnij po książkę NLP Mastery: The Meta-Programs („Mistrzostwo NLP: metaprogramy”).

Czym są metaprogramy? Podczas różnych szkoleń z programowania neurolingwistycznego słyszy się takie stwierdzenia jak: • „O metaprogramach można myśleć jak o pierwotnych programach, które rządzą procesami zachodzącymi w ludzkim umyśle”. • „O metaprogramach nie należy myśleć jak o rzeczownikach — wbrew temu, co sugeruje ich nazwa”. • „Zamiast opisywać, czym są ludzie, metaprogramy pomagają zrozumieć, jak ludzie funkcjonują w określonym kontekście”. Spróbujmy jednak sformułować naprawdę prostą definicję: Metaprogramy są to predyspozycje. Dana osoba może mieć skłonności do zachowań, które znajdują się na jednym albo na drugim końcu ich kontinuum; dość rzadko jednak spotyka się skrajne ich postacie w czystej formie. Predyspozycje danej osoby ujawniają się cały czas, a jej postawa zmienia się bezustannie, w zależności od środowiska i bieżących okoliczności. Jak ocean podlega rytmowi przypływów i odpływów w związku z odległością danego punktu na Ziemi względem Księżyca, tak zachowania danej osoby podlegają wpływowi oddziałujących na nią bodźców. Jeszcze łatwiej będzie zrozumieć ideę metaprogramów, gdy przyjrzymy się z bliska jednemu z nich. Niech będzie to przykładowo metaprogram, który dotyczy różnych sposobów odbierania przez ludzi otoczenia oraz reagowania na nie. Na jednym końcu kontinuum tych zachowań znajdują się ci, który zdają się przede wszystkim na intuicję. Osoby te oceniają sytuacje w znaczącym stopniu na podstawie tego, co czują instynktownie, oraz zazwyczaj temu ufają — na dobre i na złe. Na drugim krańcu znajdują się ci, którzy wierzą głównie zmysłom — a więc m.in. temu, co widzą, słyszą i odczuwają. Osoby te przedkładają namacalne dowody pochodzące ze świata zewnętrznego nad intuicję, która rodzi się w ludzkim wnętrzu. Istota metaprogramów pozwala na odrzucanie skrajności (unikanie sztywnego klasyfikowania sytuacji lub osób w czarno-białych kategoriach) oraz na dostrzeganie zamiast nich wielu odcieni szarości, które często występują w granicach kontinuum danego zachowania albo zmieniających się złożonych okoliczności.

434

Biblia NLP

Skąd się wzięła koncepcja metaprogramów? Idea ta jest rezultatem ciągłych, sumiennych badań w dziedzinie programowania neurolingwistycznego. Metaprogramy stanowią nie tylko treść publikacji na temat NLP, lecz także największy wkład tej dziedziny w rozumienie, czym ludzie różnią się od siebie. Jako pierwsi rozwijaniem omawianej koncepcji zajęli się Leslie Cameron Bandler, Roger Bailey oraz Ross Stewart.

Jak działają metaprogramy? Najpierw przytoczę wyjaśnienie znów rodem z typowego szkolenia z programowania neurolingwistycznego. Metaprogramy pełnią funkcję pomostu między mózgiem i układem nerwowym a procesami mentalnymi, które rządzą podejściem przyjmowanym przez daną osobę oraz jej zachowaniem; stanowią pewną konstrukcję, poprzez którą dana osoba jest w stanie odbierać i przetwarzać informacje pochodzące ze źródeł wewnętrznych lub zewnętrznych, a następnie wypowiadać się i adekwatnie reagować. Sięgnijmy teraz po metaforę, aby mieć pewność, że rozumiemy, czym są metaprogramy: wyobraź sobie dwa miasta, które oddziela góra nie do pokonania; są one całkowicie odcięte od siebie. Gdyby jedno miasto symbolizowało mózg i układ nerwowy, a drugie — procesy myślowe, odebrane wrażenia oraz podjęte działania, to metaprogramy stanowiłyby tunel, który biegnie przez górę, łącząc miasta oraz ułatwiając przepływ informacji między nimi.

1. PORCJOWANIE ODDOLNE I PORCJOWANIE ODGÓRNE Ludzie zazwyczaj myślą, komunikują się oraz uczą (na przykładach) za pomocą różnych rozmiarów porcji informacji. Z procesem tym wiążą się zasadniczo dwie strategie; trzecia ma niewielkie znaczenie. Niektóre osoby wolą zaczynać od ogólnego spojrzenia i stopniowo zawężać pole koncentracji. Na przykład kiedy planują urlop, wybór miejsca, w którym go spędzą, jest uwarunkowany ogólną lokalizacją, w zależności od tego, czy uwielbiają przebywać nad oceanem, czy też wolą bawić się na śniegu. Osoby te mają generalny pomysł, który uważają za atrakcyjny, i z czasem dopracowują szczegóły. Taka postawa stanowi filozoficzną formę poznania. Inni zaś wolą zaczynać od najdrobniejszych szczegółów i z nich dopiero konstruują coraz szerszy ogląd. Kiedy tego rodzaju osoby planują urlop, ważne będą dla nich detale, takie jak: Czy na miejscu jest oferowana obsługa hotelowa? Czy w pobliżu znajdują się tanie wypożyczalnie samochodów? Czy można wykupić bezpieczne i tanie połączenie lotnicze do wybranego miejsca? Taką postawę nazywa się naukową formą poznania. Trzecia grupa woli się posługiwać metaforami i porównaniami. Taka postawa stanowi poetycką formę poznania. Biblia NLP

435

W programowaniu neurolingwistycznym metamodel jest przykładem porcjowania odgórnego. Zadajemy konkretne pytania i udzielamy odpowiedzi tak długo, aż dotrzemy do struktury głębokiej. Z kolei tzw. model Miltona stanowi przykład porcjowania oddolnego. Posługujemy się mglistym językiem i czasami dezorientującymi pytaniami, aby wywołać trans, przełamać schemat myślenia lub zachowania oraz dotrzeć do umysłu podświadomego. Dążąc do rozstrzygnięcia, czy wolisz perspektywę ogólną, czy też szczegółową, weź pod uwagę następujące kwestie: • Jak podejmujesz decyzję, kiedy masz wybrać miejsce na urlop? • Czy decyduje ogólna lokalizacja i geografia miejsca, czy też Twój wybór jest uwarunkowany szczegółami (np. opieka nad dzieckiem, opinie o ośrodku, dokładna lista dostępnych rozrywek do wyboru)?

Osoby, które wolą spojrzenie ogólne: • Z łatwością przypominają sobie momenty, kiedy się nudziły, podczas gdy ktoś nalegał, że przedstawi nieistotne — ich zdaniem — szczegóły. • Bardziej interesują się zasadami rządzącymi daną sytuacją oraz globalnym jej oglądem. • Uważają, że należy dbać o duże sprawy, a drobiazgi załatwią się same.

Osoby, które wolą spojrzenie szczegółowe: • Pamiętają zazwyczaj chwile, kiedy irytowały się na kogoś, kto przedstawiał jakieś mgliste wizje i nie potrafił ich doprecyzować. • Wolą trzymać się konkretów w danej sytuacji. • Często uważają, że należy skupić się na detalach, one zaś same stworzą większą całość.

Osoby, które przetwarzają informacje za pomocą metafor: • Zazwyczaj myślą o jednym w kategoriach czegoś innego. Jest to tzw. myślenie lateralne, które stanowi wspaniałe narzędzie pobudzania kreatywności. Możesz je wykorzystywać z łatwością, najpierw porcjując oddolnie, a następnie w drugą stronę, odgórnie, choćby za pomocą pytania: „Co jeszcze można podać jako przykład?”.

Porcjowanie oddolne w celach negocjacyjnych Możesz wypracowywać zgodę, porcjując oddolnie. Zamiast kłócić się bez końca o te same „porcje informacji”, przejdź na wyższy poziom i zacznij od tego, w czym obie strony się zgadzają.

436

Biblia NLP

Porcjowanie odgórne w celach motywacyjnych Jeżeli chcesz zmobilizować swojego kilkunastoletniego syna do zrobienia zadania domowego, posprzątania pokoju oraz pomocy w domu, masz szereg różnych możliwości. Możesz np. zrobić to, co większość rodziców, czyli prosić, krzyczeć lub błagać: „Czy zrobisz wreszcie to, co do ciebie należy?”. Kiedy czujemy się przytłoczeni, często odwlekamy różne sprawy. Czy kiedy odnosisz wrażenie, że masz tysiąc zadań do wykonania i mało czasu na odpoczynek, a podejmowane działania nie przynoszą Ci żadnej satysfakcji, odczuwasz motywację silniejszą czy słabszą?

2. PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE Ogólnie rzecz biorąc, istnieją dwa sposoby przetwarzania i porównywania informacji, które otrzymujemy po raz pierwszy. Możemy albo szukać tych elementów, które potrafimy dopasować do tego, co już wiemy, albo odnajdywać to, co jest dla nas nowe — odmienne. Niniejszy metaprogram odgrywa szczególnie ważną rolę w tworzeniu naszego nastawienia do świata, w którym żyjemy, oraz naszego ogólnego sposobu myślenia. W określeniu tego, czy myśląc i obserwując, szukasz podobieństw czy różnic, pomogą Ci następujące pytania: • Kiedy zaczynasz nową pracę, w sposób naturalny raczej zauważasz zadania, które są podobne do tych, które wykonywałeś wcześniej, czy też dostrzegasz przede wszystkim nowe obowiązki? • Gdyby zdarzyło Ci się spotkać brata lub siostrę bliskiego znajomego, czy raczej zwróciłbyś uwagę na to, w czym są podobni, czy też natychmiast dostrzegłbyś to, w czym się różnią? • Widzisz cztery frunące ptaki: trzy poruszają się w tym samym tempie, a czwarty macha skrzydłami bez wyraźnego rytmu. Który związek zwraca Twoją uwagę jako pierwszy?

Osoby, które widzą podobieństwa: • Interesują się tym, w jakim stopniu to, co nowe, przypomina to, czego już doświadczyły. • Często cenią przewidywalność i bezpieczeństwo oraz znajdują komfort w pewnej rutynie. • Na ogół opierają się zmianom i widzą w nich zagrożenie. • Zasadniczo mają raczej konserwatywny światopogląd. • Nierzadko czują się dobrze w tej samej pracy przez wiele lat, ciesząc się stabilizacją, którą im daje. • Mają skłonność do upierania się przy swoim. Biblia NLP

437

Osoby, które widzą różnice: • Koncentrują się na różnicach między tym, co nowe, a tym, co znają z doświadczenia. • Cenią zmiany oraz świeżość i różnorodność doznań; szybko się nudzą w sytuacjach, które są trwałe. • Zauważają ten jeden obraz, który wisi krzywo. • Szczególnie korzystają na nowych doświadczeniach. • Odczuwają ekscytację na dźwięk takich pojęć jak „przeprojektowywanie” czy „restrukturyzowanie” oraz na myśl o nieuchronnych zmianach, które za sobą pociągają. • Z drugiej strony łatwo się denerwują nudnymi sytuacjami i frustrują zjawiskami, które są przewidywalne.

Osoby, które widzą podobieństwa — z pewnymi wyjątkami: • Najpierw zauważają analogie, a następnie koncentrują się na różnicach. • Lubią pewną stabilizację, lecz potrafią poradzić sobie z nagłą zmianą. • Dość łatwo się przystosowują; wiodą raczej stabilne życie.

Osoby, które widzą różnice — z pewnymi wyjątkami: • Często dostrzegają najpierw różnice, lecz zaraz po tym skupiają się na podobieństwach. • Lubią pewną różnorodność, lecz nie głębokie zmiany. • Znajdują przyjemność w reorganizowaniu, która dość często popycha je do znalezienia nowej pracy czy mieszkania oraz do zaangażowania się w nowe związki, a także pozwala w ten sposób zaspokoić potrzebę zmiany.

Osoby, które widzą jednocześnie podobieństwa i różnice: • Zazwyczaj w równym stopniu pragną zmian i stabilizacji. Oczywiście naszym celem nie jest sprawdzanie Twojego ilorazu inteligencji — chcemy tylko, byś się przekonał, czy najpierw widzisz, w czym A, B, C i D są podobne do siebie, czy też w jaki sposób E różni się od nich… Możesz takiemu samemu sprawdzianowi poddać inne osoby — ale nie uprzedzaj ich, że to robisz. Po prostu zapytaj: „Co widzisz?”. Każdy rozumie tak postawione pytanie. Strategia, którą wykorzystuje dana osoba, aby udzielić odpowiedzi, ujawni predyspozycje do zauważania podobieństw lub różnic.

438

Biblia NLP

3. STRUKTURYZOWANIE INFORMACJI WEDŁUG SYSTEMÓW REPREZENTACJI Nasze mózgi myślą czy też tworzą myśli, otrzymując informacje za pośrednictwem zmysłów, a następnie przekazując przetworzone dane z powrotem otaczającemu światu. „Widzimy” obrazy, „słyszymy” dźwięki oraz „odczuwamy” dotyk. W programowaniu neurolingwistycznym kanały zmysłowe nazywa się systemami reprezentacji; to one budują zręby naszych myśli. Co Twoim zdaniem byłoby Ci najbardziej pomocne np. w opanowaniu od podstaw języka obcego? Które zmysły zaangażowałbyś w największym stopniu: wzrok, słuch, dotyk? Gdybyś miał się nauczyć włoskiego słowa casa, czy usłyszenie go oraz jego polskiego tłumaczenia (dom) ułatwiłoby Ci zapamiętanie w większym stopniu niż zobaczenie obrazka zatytułowanego „Casa”? Istnieją dwa sposoby na rozstrzygnięcie, z którego kanału zmysłowego głównie korzysta dana osoba: 1) Zwracanie uwagi na kierunek, gdzie wędruje jej spojrzenie, kiedy mówi. 2) Wychwytywanie predykatów (przymiotników, czasowników, przysłówków), którymi posługuje się najczęściej. Kiedy spojrzenie idzie w górę, wskazuje to zazwyczaj na wizualizowanie; gdy idzie w dół, w stronę prawą — korzystanie z kinestetycznego systemu reprezentacji; a gdy porusza się po linii poziomej oraz w dół, na lewo — sięganie po informacje związane ze słyszeniem.

Osoby, które wykorzystują kanał wzrokowy: • Zazwyczaj siedzą prosto i kierują wzrok w górę, kiedy wizualizują. • Mówią wysokim głosem i oddychają górną częścią klatki piersiowej. • Posługują się predykatami związanymi ze zmysłem wzroku, np. widzieć; patrzeć; jasny; spojrzenie; świtać; odsłaniać; mglisty; wyraźny; wyobrażać sobie; oczy; zerkać; rzucić okiem; mieć klapy na oczach; stworzyć obraz; zilustrować; naszkicować; krótkowzroczny; pokazać; odczytać; ciemny; przejrzeć; przejrzysty; widok, który raduje serce; gołym okiem; ogólne spojrzenie; nasycić czymś oczy; widok. • Patrzą na rozmówcę i chcą, by ten patrzył na nie. • Są na ogół szczupłe.

Osoby, które wykorzystują kanał słuchowy: • Wodzą spojrzeniem w poziomie, kiedy sięgają do potrzebnych informacji.

Biblia NLP

439

• Oddychają środkową częścią klatki piersiowej w sposób rytmiczny, jednostajny. • Posługują się predykatami związanymi ze zmysłem słuchu, np. dźwięk; słyszeć; mówić; opowiadać; słuchać; cisza; dialog; ton; głośność; głośny; cichy; cytować; trzask; stały; zrzędzić; melodia; wysłuchiwać; wzmacniać; wsłuchać się; nastawiać uszu; dzwoni w którymś kościele; na inną melodię; coś gra; uszy bolą słuchać; nasłuchać się; głośno i wyraźnie; słyszeć na własne uszy; niesłychane; słyszana rzecz; wypowiadać się; słowo w słowo. • Często wykazują się ponadprzeciętnymi zdolnościami w zakresie wysławiania się i komunikacji. • Mają skłonność do zwracania ucha w stronę rozmówcy w celu uniknięcia kontaktu wzrokowego. • Są często średniej budowy ciała.

Osoby, które wykorzystują kanał dotykowy: • Kierują wzrok w dół, kiedy sięgają do potrzebnych informacji. • Posługują się predykatami związanymi ze zmysłem dotyku, np. twardy; mocny; ciepły; zimny; chwytać; czuć; lity; dotykać; przyjmować; nieczuły; ocierać się; sprowadzać się do; kontrolować siebie; wziąć się w garść; mieć styczność; masa (czegoś); rozgryźć kogoś; coś wisi na włosku/w próżni; iść w parze; wstrzymać się; wyłożyć karty na stół; odczuwać głód wiedzy; „nie unoś się”; opanować się; trafić w czyjąś czułą strunę; coś komuś wypadło z głowy; urwanie głowy; nie tykać (czegoś). • Zwykle oddychają głęboko. • Mówią oraz poruszają się w sposób rozmyślny i powolny, obficie gestykulując.

Osoby, które wykorzystują kanały słuchowy i wzrokowy: Niektórzy ludzie korzystają jednocześnie z kanałów słuchowego i wzrokowego. Oznacza to, że szczególną wagę przykładają do słów — przez co, praktycznie rzecz biorąc, żyją w świecie słów. Przeważnie nie zauważają obrazów, dźwięków czy wrażeń dotykowych. Mówi się o nich: „mózgowcy”.

Rada dotycząca komunikacji Aby nadawać na tych samych falach co druga osoba, warto posługiwać się językiem odzwierciedlającym kanał zmysłowy, który ta wykorzystuje. Kiedy rozmawiasz z kimś, dla kogo jest ważny zmysł wzroku, posługuj się jak najczęściej obrazami. Wskazuj na szczegóły dotyczące oglądu danej sytuacji oraz istotne elementy wizualne. Tego typu osoba, np. decydując się na kupno samochodu, będzie bardziej zainteresowana jego kształtem, kolorem i tym, jak

440

Biblia NLP

sama będzie wyglądała za kierownicą, niż jakością zawieszenia czy określonym rodzajem zestawu stereo. Podobne strategie dotyczą osób, które wykorzystują systemy reprezentacji słuchowy i dotykowy, pozwalają bowiem porozumiewać się z nimi „ich językiem”. Jeżeli nie uda Ci się dopasować do stylu rozmówcy, nie zdziw się, że nie zrozumie tego, co starasz się przekazać. Osoby, które wykorzystują tylko jeden system reprezentacji, i to maksymalnie, często sprawiają wrażenie, że dosłownie nie są w stanie usłyszeć ani zrozumieć, co do nich mówisz, jeżeli komunikujesz się z nimi za pomocą języka, który odwołuje się do innych kanałów zmysłowych.

4. ZGODA I NIEZGODA Dzięki metaprogramowi nr 2 „Podobieństwa i różnice” wiemy, że ludzie odnoszą się do świata, w tym do siebie nawzajem, różnie. Są więc tacy, którzy w kontaktach z innymi szukają wspólnej płaszczyzny i obszarów porozumienia — krótko mówiąc, szukają tego, w czym się zgadzają. Są i tacy, którzy zdają się dążyć do kłótni i widzą przede wszystkim to, w czym nie zgadzają się z rozmówcami. Czy w relacjach z innymi ludźmi, zwłaszcza podczas wymiany zdań na temat ważny dla Ciebie bądź w sytuacjach konfrontacji, słyszysz głównie to, co stoi w sprzeczności z Twoją opinią? Czy też odsuwasz na bok obszary niezgody, a skupiasz się na kwestiach, na które Ty i rozmówcy patrzycie tak samo?

Osoby, które dążą do zgody: • Cenią współpracę i efekt synergii oraz szukają dróg do nich. • W większym stopniu koncentrują się na wspólnej płaszczyźnie, która łączy ludzi, niż na odmiennych opiniach, które różnią. • Cenią własne zdanie, lecz nie w takim stopniu, by wywoływać podziały wśród rozmówców. • Wypatrują pozytywów w przebiegu rozmowy oraz przyjmują podejście: „szklanka jest do połowy pełna”.

Osoby, które dążą do niezgody: • Nie potrafią nic poradzić na to, że widzą przede wszystkim jaskrawe różnice dzielące ich opinie oraz zdanie rozmówców. • Na ogół uważają, że ich opinia w danej kwestii jest jedyną właściwą, oraz są gotowe jej bronić, czasami kosztem relacji z rozmówcą. • Nierzadko lubią ostre dyskusje i kłótnie, a nawet delektują się nimi. • W tych dziedzinach, w których nie zgadzają się z rozmówcami, przyjmują perspektywę: „szklanka jest do połowy pusta”. Biblia NLP

441

5. STAN ŚWIADOMOŚCI ZEWNĘTRZNEJ I STAN ŚWIADOMOŚCI WEWNĘTRZNEJ Podczas przetwarzania informacji część osób ma skłonność do koncentrowania się na wewnętrznej sferze własnej subiektywności (stan świadomości wewnętrznej), część zaś — głównie na świecie zewnętrznym (stan świadomości zewnętrznej). Kiedy oglądasz film, czy przede wszystkim odbierasz zdarzenia, wtedy gdy te się rozgrywają (za pośrednictwem zmysłów wzroku, słuchu, kinestetycznego), czy też dopiero odzwierciedlasz je w swoim wnętrzu (stan świadomości wewnętrznej) i łapiesz się na tym, że starasz się rozpracować fabułę lub rozszyfrować ukryte znaczenia? Czy ważne są dla Ciebie dowody pochodzące ze świata zewnętrznego, czy też najbardziej liczą się własne myśli dotyczące danej kwestii?

Osoby, które przetwarzają informacje wewnątrz siebie (stan świadomości wewnętrznej): • Przede wszystkim zamykają się w sobie oraz skupiają się na własnych myślach i uczuciach. • Są w pewnym sensie głuche i ślepe na świat zewnętrzny. • Czasami izolują się i chowają we własnym świecie. • Rzadko utrzymują kontakt wzrokowy, za to dość często wpatrują się w przestrzeń przed sobą.

Osoby, które przetwarzają informacje na zewnątrz (stan świadomości zewnętrznej): • Odbierają głównie bodźce zewnętrzne, które trafiają do zmysłów. • Okazują zainteresowanie za pomocą mowy ciała, kontaktu wzrokowego oraz gestykulacji. • Niewiele informacji czerpią z wnętrza, za to dużą wagę przykładają do źródeł zewnętrznych.

Rada dotycząca komunikacji Posługuj się językiem, który pasuje do świata wewnętrznego lub zewnętrznego, w zależności od tego, w jakim stanie znajduje się dana osoba. Miej świadomość różnic między wartościującym językiem stanu świadomości wewnętrznej oraz opisowym językiem stanu świadomości zewnętrznej. Emocje osób w stanie świadomości zewnętrznej odzwierciedlają środowisko, zaś emocje tych w stanie świadomości wewnętrznej nie mają wiele wspólnego z otoczeniem.

442

Biblia NLP

6. PERCEPCJA I INTUICJA Gromadzimy informacje na dwa sposoby: za pomocą zmysłów oraz za pomocą intuicji (niniejszy metaprogram stanowi rozbudowaną wersję metaprogramu nr 5). Osoby, które wykorzystują zmysły, aby koncentrować się na wpływie świata zewnętrznego, skupiają się na faktycznych i namacalnych doświadczeniach. Dzięki stanowi świadomości zewnętrznej przyjmują nastawienie, które wysoko ceni praktyczność oraz opieranie się na tym, co z pewnością można zmierzyć i zważyć. Osoby, które gromadzą informacje intuicyjnie, bazują na przeczuciach oraz instynkcie. Na tej podstawie czynią pewne założenia i pozostają otwarte na różne możliwości. W związku z tym, że podchodzą do zaistniałych sytuacji w sposób abstrakcyjny oraz z szerokim spojrzeniem, często wypowiadają się jak racjonaliści i wizjonerzy, intensywnie wykorzystując wówczas stan świadomości wewnętrznej. Gdybyś miał zadecydować, czy wejść w nowy związek z kimś, kto Cię zaintrygował, jak rozstrzygnąłbyś, czy pasujecie do siebie? Czy rozważyłbyś starannie np. to, czy umiecie z sobą rozmawiać, czy jesteście bałaganiarzami, czy pedantami, jakiego rodzaju wartości oboje cenicie? Czy też może oparłbyś swoją decyzję na pewnego rodzaju wewnętrznym odczuciu zgodności z charakterem i motywacjami drugiej osoby? Można określić, czy dana osoba wykorzystuje niniejszy metaprogram, zadając takie pytania jak: • „Czy skupiasz się na konkretnych informacjach, które otrzymujesz, czy też ważniejsze dla ciebie są ukryte w nich znaczenia oraz intencje?” • „Czy wolisz gołe fakty i namacalne dowody dotyczące danej sytuacji, czy też ufasz swojemu instynktowi i podążasz za przeczuciem?” • „Co cenisz najwyżej: to, o czym wiesz, że istnieje, czy możliwości, które ewentualnie przyniesie przyszłość?”

Osoby, które polegają na intuicji: • Najbardziej ufają swoim wewnętrznym sądom i nierzadko lekceważą spostrzeżenia zewnętrzne. • Uwzględniają spostrzeżenia zewnętrzne na późniejszym etapie. • Często uważają się za ludzi pomysłowych, obdarzonych wyobraźnią. • Niekiedy lekceważą informacje pochodzące ze środowiska zewnętrznego, jeżeli te stoją w sprzeczności z intuicją. • Czasami uważają ludzi, którzy ufają zmysłom, za drętwych i nudnych. • Potrafią wyobrażać sobie różne możliwości; dobrze sobie radzą ze złożonymi zagadnieniami; umieją doceniać koncepcje estetyczne i teoretyczne; uwielbiają angażować energię w to, co twórcze i symboliczne. Biblia NLP

443

• W komunikacji często posługują się etykietkami oraz językiem wartościującym.

Osoby, które polegają na zmysłach: • Wolą się opierać na faktach oraz określonych znaczeniach. • Czasami ignorują przeczucia, które stoją w sprzeczności z tym, co odbierają z otoczenia. • Uważają się za realistów, ludzi praktycznych, twardo stąpających po ziemi. • Myślą o tych, którzy ufają intuicji, jak o ludziach niepraktycznych i bujających w obłokach. • Posługują się głównie językiem opisowym, który skupia się na doznaniach zmysłowych.

Rada dotycząca komunikacji Twoja komunikacja z osobami ufającymi zmysłom będzie skuteczniejsza, jeżeli skupisz się na danych percypowanych oraz będziesz szczegółowy, rzeczowy i konkretny. Z kolei w kontaktach z osobami wierzącymi intuicji warto podkreślać różne możliwości oraz posługiwać się językiem, który dotyczy abstrakcji oraz przeczuć.

7. WIDZENIE CZARNO-BIAŁE I WIDZENIE W ODCIENIACH SZAROŚCI Jedni czują się pewniej, kiedy operują jasno określonymi kategoriami (lub mają w tym większą wprawę). Innym zaś łatwiej przychodzi sprawne poruszanie się wśród odcieni szarości, które znajdują się między czernią i bielą. Pomyśl o jakimś głośnym procesie sądowym, o którym być może mówiono w telewizji albo pisano w prasie — czy z łatwością wydajesz wyrok na oskarżonego, czy zaczynasz rozważać, jakie okoliczności mogły się przyczynić do tego, że dana osoba postąpiła w określony sposób? Widzenie w czarno-białych barwach przychodzi łatwo każdemu w sytuacji, którą cechuje szczególnie wysoki poziom stresu i której uczestnicy odczuwają potrzebę albo ucieczki w poczucie bezpieczeństwa, albo walki o przetrwanie.

Osoby, które widzą tylko w czerni i bieli: • Potrafią dokonywać jednoznacznych podziałów. • Są zmotywowane do szybkich reakcji oraz mają skłonność do przyjmowania postawy oceniającej. • Posługują się jasnym i precyzyjnym językiem.

444

Biblia NLP

• Czasami odczuwają pokusę wypowiadania się w sposób dogmatyczny. • Zazwyczaj komunikują się w sposób świadczący o perfekcjonizmie.

Osoby, które widzą w odcieniach szarości: • Potrafią postrzegać rzeczywistość w znacznie subtelniejszy sposób. • Są zwykle bardziej tolerancyjne i empatyczne. • Bywają niezdecydowane. • Odnoszą się do różnych fragmentów danego zakresu, a w swoje wypowiedzi wplatają bardzo wiele przydawek. • Często korygują własne opinie, w miarę jak zauważają coraz to nowe możliwości.

Rada dotycząca komunikacji Kiedy już określisz, którego z omówionych metaprogramów dana osoba używa najchętniej, nadaj swoim wypowiedziom taki kształt, aby odpowiadały wykrytemu u niej stanowi.

8. OPTYMIZM I PESYMIZM To, czy w obliczu nowego doświadczenia dana osoba najpierw dostrzega ryzyko i zagrożenie, czy czuje ekscytację oraz skupia się na nowych możliwościach i czekających ją przygodach, determinuje, czy jej umysł podąży w stronę scenariuszy najlepszych, czy też tych najgorszych. W pierwszym przypadku dominują strach, pesymizm i podejście negatywne; w drugim — nastawienie ma charakter pozytywny, optymistyczny, pełen nadziei. „Optymizm” i „pesymizm” są to określenia na sposoby, w jakie ludzie postrzegają otaczający ich świat, w zależności od tego, czy ich myśli są zakorzenione w rzeczywistości, czy nie. Załóżmy przykładowo, że wygrałeś konkurs i otrzymałeś bilety na dziewiczy rejs nowo wybudowanym statkiem: czy Twój umysł wypatruje ryzyka i ewentualnych niebezpieczeństw (czy masz głowę pełną alarmujących obrazów Titanica?), czy odczuwasz ekscytację na myśl o przygodzie oraz szansie odkrycia czegoś nieznanego i niezbadanego?

Osoby, które mają pesymistyczne nastawienie: • Oczekują najgorszego. • W związku z tym mają szczególne zdolności w dziedzinach m.in. przeprowadzania kontroli jakości, rozwiązywania problemów, wykonywania korekty. Biblia NLP

445

• Łatwo wpadają w poczucie bezradności i beznadziei, kiedy ich pesymistyczny stan sięga zenitu.

Osoby, które mają optymistyczne nastawienie: • Spodziewają się najlepszego. • Potrafią skutecznie przedstawiać wizje oraz motywować ludzi do ich realizacji. • Zwykle czują się „naenergetyzowane”. • Miewają trudności w stanowczym i uczciwym radzeniu sobie z kłopotami, kiedy ich optymistyczny stan sięga zenitu.

9. NAJLEPSZY SCENARIUSZ I NAJGORSZY SCENARIUSZ W tym metaprogramie — ściśle związanym z metaprogramem nr 8 — przyjmujemy następujące rozróżnienie: o ile optymizm i pesymizm dotyczą ogólnej postawy wobec bieżącego położenia, o tyle pojęcia „najlepszy scenariusz” i „najgorszy scenariusz” odnoszą się do zdarzeń, które mogą się rozegrać w przyszłości. Metaprogram nr 8 opisuje procesy mentalne, które zachodzą w obliczu aktualnej sytuacji; zaś niniejszy metaprogram dotyczy tych, które odnoszą się do tego, co dopiero może się zdarzyć. Wyobraź sobie następujące położenie (być może znajdujesz się w nim obecnie): pracujesz w środowisku bardzo stresującym, wywierającym negatywny wpływ, co bardzo Ci doskwiera, lecz przynajmniej pensja jest dość przyzwoita i mieszkasz w pobliżu, więc nie masz kłopotów z dojazdem. • Czy czujesz motywację do znalezienia nowych — lepszych możliwości, czy też obawiasz się, że nowa praca, którą znajdziesz, będzie tylko gorsza? • Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem: lepsze zło znane niż nieznane? Niniejszego metaprogramu — oprócz wspomnianej różnicy — dotyczą opisy zawarte w poprzedniej części, „Optymizm i pesymizm”.

10. PEWNOŚĆ I NIEPEWNOŚĆ Metaprogram ten dotyczy trwałości naszego podejścia: czy jesteśmy zdecydowani obstawać w nim, czy też nie. Jedni podchodzą do swoich idei, przekonań, myśli i wartości odważnie i bez wahania (pewność), konstrukty mentalne innych ludzi zaś okazują się bardziej elastyczne i otwarte na wpływy koncepcji, emocji oraz doświadczeń osób z otoczenia (niepewność). • Kiedy zaczynasz badać własne koncepcje, podejście do sukcesu i porażki, życia osobistego i zawodowego, miłości i współczucia

446

Biblia NLP

— czy wydają Ci się one trwałe i głęboko wpojone, czy nie jesteś do nich szczególnie przywiązany? • Czy wierzysz w Boga? • Jakie jest Twoje zdanie w sprawie kary śmierci? • Czy uważasz, że nauczyciele w szkole powinni mieć prawo do stosowania kar cielesnych? • Czy jest choć jeden dzień w roku, w którym materace nie są na wyprzedaży? • Co sądzisz o aborcji? • Czy po przebudzeniu zrywasz się od razu, czy najpierw otwierasz oczy? • Czy umiesz płakać pod wodą? • Co wpływa na kształt Twoich opinii na te i inne ważne tematy — w taki czy inny sposób? • Czy jest coś, co wiesz o sobie w sposób niebudzący wątpliwości? • Czy jest z kolei coś, o co siebie podejrzewasz, ale co do czego nie masz całkowitej pewności? • Co sprawia, że w pierwszym przypadku odczuwasz całkowitą pewność, a w drugim trochę Ci jej brakuje?

Osoby, które są pewne własnych konstruktów mentalnych: • Zazwyczaj idą przez życie nieugięte w swoich przekonaniach i opiniach.

Osoby, które nie są pewne własnych konstruktów mentalnych: • Mają skłonność do rewidowania swoich przekonań i opinii w świetle nowych doświadczeń oraz informacji.

Rada dotycząca komunikacji Słuchając drugiej osoby, szukaj pojedynczych słów i całych fraz, które wskazują na jej stopień niepewności i wahania albo sygnalizują zmianę zdania. Będą to oznaki stanu niepewności. Osoby znajdujące się w stanie pewności posługują się wyrażeniami typu: „niezaprzeczalny”, „niewątpliwie”, „absolutnie”, które świadczą o silnych przekonaniach. Ci, którzy stosują „metaprogram pewności”, posługują się również takimi słowami jak „musieć” i „nie móc”, aby podkreślić kategoryczność swoich sądów; ci zaś, którzy znajdują się w stanie niepewności, wykorzystują np. „móc” czy „chcieć”, aby zostawić miejsce na ewentualną zmianę.

Biblia NLP

447

11. KONCENTRACJA UWAGI Zamknięcie się na bodźce, które docierają z otoczenia, nosi nazwę selekcji bodźców. Proces ten zmniejsza liczbę informacji z zewnątrz, którym dana osoba pozwala wpływać na siebie. W tym kontekście możliwe postawy zamykają się w kontinuum między zupełnym brakiem selekcji bodźców a eliminowaniem niemal wszystkich. • Pomyśl o różnych miejscach, w których Twoim zdaniem możesz skutecznie uczyć się lub czytać — czy potrafisz to robić właściwie wszędzie, czy też wolisz miejsca, które są raczej ciche i odosobnione, dzięki czemu pozwalają się bardziej skupić? • Czy osoba, która rozmawia, podczas gdy Ty oglądasz interesujący Cię film, działa Ci na nerwy? • A co myślisz o psie sąsiada, który bez przerwy szczeka, kiedy Ty starasz się uczyć do ważnego egzaminu? Odpowiedzi na powyższe pytania pozwolą Ci zyskać rozeznanie, czy podczas nauki dążysz do selekcji bodźców, czy nie. Każdy ma własny próg wytrzymałości na dekoncentrowanie i rozpraszanie. Przekroczenie tego progu może skutkować zmęczeniem fizycznym, podenerwowaniem, a także wyostrzaniem się mechanizmów obronnych. Przebywając w tych samych warunkach, ci, którzy selekcjonują docierające do nich bodźce, zazwyczaj będą się czuli znacznie bardziej pobudzeni niż ci, którzy nie selekcjonują bodźców.

Osoby, które nie selekcjonują bodźców: • Zazwyczaj orientują się doskonale, co dzieje się wokół nich. • Mają skłonność do nieoceniania różnych elementów danej sytuacji według adekwatności czy ważności, dlatego często nie eliminują informacji, które są nieistotne. • Wobec powyższego odbierają otoczenie jako złożone i pełne zakłóceń. • Wykazują się wysokim stopniem zrozumienia dla innych dzięki wrażliwości na cudze reakcje emocjonalne. • Cenią spokój, równowagę i wyciszenie, co znajduje odzwierciedlenie w języku, jakim się posługują.

Osoby, które selekcjonują bodźce: • Zazwyczaj wybiórczo dopuszczają do siebie różnorodne informacje. • Podświadomie oceniają elementy środowiska, aby ograniczać potrzebę zwracania uwagi na wszystko, co znajduje się wokół.

448

Biblia NLP

• W skrajnych przypadkach mogą uchodzić za ludzi do przesady nieuważnych, a nawet niegrzecznych — właśnie ze względu na stopień zamknięcia na bodźce zewnętrzne. • Często nie zważają na reakcje emocjonalne otaczających ludzi i mogą sprawiać wrażenie, że nie liczą się z innymi. • Cenią to, co jest ekscytujące i nowe, i wyrażają to w swoim sposobie komunikacji.

12. DLACZEGO I JAK Umysł może podążać w dwojakim kierunku myślenia: może się koncentrować albo na tym, dlaczego coś się wydarzyło, albo na tym, jak coś zaistniało — co pociąga za sobą określone konsekwencje. Wracasz po wieczorze spędzonym poza domem i znajdujesz błotniste ślady na dywanie w salonie. Czy natychmiast zaczynasz się zastanawiać, dlaczego ktoś upatrzył sobie właśnie Twój dom, czy też początkowo skupiasz się nad tym, jak intruzowi udało się wejść? Twój syn dostał ocenę niedostateczną ze sprawdzianu z matematyki. Zdarzyło się to już drugi raz. Czy wyobrażasz sobie, jak to mogłeś inaczej zmotywować dziecko jeszcze przed sprawdzianem, jak to mogłeś wynająć korepetytora lub kupić dodatkowe podręczniki? Czy zadręczasz siebie (i syna) pytaniami: dlaczego to przydarza się ciągle MOJEMU dziecku? Koncentrowanie się na powodach („dlaczego”) bądź na środkach („jak”) może przesądzić o wynikach, jakie osiąga się w życiu. Ci, którzy skupiają się na środkach („jak”), osiągają więcej w krótszym czasie, ponieważ nieustannie doskonalą różne rozwiązania (jak możemy to zrobić lepiej? jak mogliśmy to zrobić lepiej?). Osoby, które koncentrują się na powodach („dlaczego”), czasami wpadają w stan przygnębienia, mimo że nie usprawiedliwia tego żadne wydarzenie zewnętrzne. Ciągle tylko pytają siebie (zazwyczaj smutnym i płaczliwym głosem wewnętrznym): dlaczego to zawsze zdarza się MNIE? Warto zauważyć jednak, że niniejszy metaprogram nie jest tym samym co metaprogram „Optymizm i pesymizm”. Nie chodzi bowiem o szukanie ciemnej strony życia czy czegokolwiek innego. Najważniejsza tutaj jest informacja, którą sam sobie przekazujesz, kiedy zastanawiasz się nad danym zdarzeniem czy określoną sytuacją. Zawsze przecież zadajesz sobie pytania, nawet podświadomie — zasadnicza kwestia jednak brzmi: czy zaczynają się one od słowa „jak”, czy od słowa „dlaczego”?

Osoby, które najpierw pytają „dlaczego”: • Mają skłonność do racjonalizowania poprzez podejmowanie prób zrozumienia motywów lub przyczyn.

Biblia NLP

449

• Są podatne na stres, ponieważ nieustannie trapi je nieznajomość powodów zaistniałych sytuacji. • Zazwyczaj mają filozoficzne podejście do świata.

Osoby, które najpierw pytają „jak”: • Chcą zrozumieć, jak coś się stało bądź jak wpływa to na otoczenie. • Poświęcają mniej uwagi i energii motywom, które wchodziły w grę. • Wypowiadają się jak pragmatycy.

13. PRZYCZYNA I SKUTEK Rozważając zaistniałą sytuację lub dane okoliczności — zwłaszcza takie, które wiążą się z jakimiś problemami bądź trudnościami — jedni pragną zrozumieć, jak coś się stało (czyli chcą poznać przyczyny), inni zaś skupiają wysiłki na mierzeniu się z konsekwencjami zdarzeń. • Czy znajdując się w określonej sytuacji, odczuwasz potrzebę dotarcia do tego, co dokładnie ją wywołało? • Czy pragniesz odkryć, gdzie to się zaczęło? • A może bardziej frapuje Cię odszukanie rozwiązań w okolicznościach, w których się znajdujesz lub które na Ciebie oddziałują? • Rozważ następującą sytuację: pewnego dnia rano po tym, jak niespokojnie i w pośpiechu zacząłeś dzień, przyjeżdżasz do pracy i widzisz, że ktoś bezczelnie zajął Twoje miejsce na parkingu! Jaki kierunek działania w pierwszej chwili uznajesz za najważniejszy? • Czy szukasz innego miejsca parkingowego, aby móc się zabrać za rzeczy, które masz dziś do zrobienia? Czy Twoją misją staje się odnalezienie winnego i odkrycie, dlaczego przywłaszczył sobie to, co należy do Ciebie?

Osoby, które skupiają się na przyczynach: • Muszą wiedzieć, skąd się wzięła zaistniała sytuacja, jakie jest jej źródło. • Uważają, że są w stanie skuteczniej kontrolować coś lub to doskonalić, pod warunkiem że zrozumieją tego przyczyny. • Mają skłonność do przyjmowania filozoficznego podejścia do świata.

Osoby, które skupiają się na skutkach: • Dążą do zajmowania się konsekwencjami, które wynikają z zaistniałej sytuacji, oraz szukają możliwych z niej wyjść.

450

Biblia NLP

• Zazwyczaj czują się pewniej, kiedy istnieje plan, według którego można dane położenie opanować. • Przetwarzając dostępne informacje, przyjmują bardziej praktyczną postawę.

14. STATYCZNOŚĆ I PROCESUALNOŚĆ Sposób, w jaki ludzie postrzegają rzeczywistość, determinuje to, jak idą przez życie. Jedni rozumują w takich kategoriach, jak stałość, wieczność i pewność (statyczność), a inni skupiają się na zmianach, ruchu i rozwoju (procesualność). Ogromna większość ludzi postrzega świat w sposób statyczny, a konkretna postać tego metaprogramu zależy w dużym stopniu od wykształcenia danej osoby. Metaprogram związany z procesualnością reprezentuje bardziej wyrafinowany sposób postrzegania świata i myślenia o nim. • Kiedy zastanawiasz się nad tym, co jest rzeczywiste — co przychodzi Ci do głowy? • Czy skupiasz się na tym, co jest wyryte w kamieniu i się nie zmienia, czy widzisz to, co jest w ciągłym ruchu i ulega przemianom? • Czy wierzysz w kosmiczne zasady lub prawa, które rządzą wszechświatem, czy uważasz, że to, co się dzieje, nie podlega żadnemu planowi i jest kwestią przypadku? • Co myślisz o takich pojęciach, jak los czy przeznaczenie? • Czy wierzysz, że każde zdarzenie ma swoją przyczynę i że nie ma zbiegów okoliczności?

Osoby, które patrzą przez pryzmat statyczności: • Żyją w świecie, który według nich jest pełny namacalnych zjawisk: ludzi, przedmiotów, miejsc… • Posługują się językiem bogatym w rzeczowniki. • Myślą o procesach jak o rzeczach. • Postrzegają otoczenie jako niezmienne i przypisują stałą tożsamość ludziom i przedmiotom, mówiąc np. „Julia jest denerwująca” lub „Piotrek jest głupi”. • Łatwo zaczynają oceniać i przyjmują osądzającą postawę.

Osoby, które patrzą przez pryzmat procesualności: • Żyją w świecie pełnym nieustannego ruchu i przepływu energii. • Posługują się językiem bogatym w czasowniki oraz określenia zachowania lub funkcji.

Biblia NLP

451

• Często interpretują otoczenie w kategoriach zachodzących procesów. • Są bardziej wyrozumiałe i tolerancyjne w kontaktach z innymi ludźmi.

15. KANAŁ CYFROWY I KANAŁ ANALOGOWY Przyjmujemy informacje w dwojakiej postaci: werbalnej i niewerbalnej. Kategoria werbalna zawiera symbole, które zostały stworzone po to, by można było się komunikować. Przykładami są: muzyka, matematyka, język i sztuka. Kategoria niewerbalna obejmuje wszelkie dostrzegalne wskazówki, które są przekazywane przez naszą fizjologię: m.in. ułożenie ciała, sposób oddychania, napięcie, ruchy oczu. Obie kategorie, dostarczając wielu danych, mają swoich zwolenników. Osoby, które spotykały się często z hipokryzją — z ludźmi, którzy mówili jedno, a robili drugie — z czasem mogą zacząć wyraźnie faworyzować interpretowanie informacji niewerbalnych. • Kiedy rozmawiasz z drugą osobą, co dociera do Ciebie z większą siłą: informacja, która jest Ci przekazywana, czy sposób, w jaki jest to robione? • Czy podczas rozmowy koncentrujesz się bardziej na słowach, których używasz, czy dbasz o ton swojego głosu i jego głośność, kontakt wzrokowy oraz gestykulację? • Gdyby trzeba było wybierać między interpretowaniem przekazywanych informacji na podstawie właściwości używanego w tym języka a interpretacją na bazie sposobu, w jaki są przekazywane, która możliwość byłaby dla Ciebie bardziej dogodna? Która okazałaby się dla Ciebie ważniejsza?

Osoby, które wolą przekaz werbalny: • Zwracają baczną uwagę na to, co dokładnie ktoś mówi. • Często robią karierę w dziedzinie prawa, pisarstwa i polityki, w których liczy się odpowiedni dobór słów. • Nierzadko interesują się językoznawstwem. • Bywają niewrażliwe na wskazówki przekazywane za pomocą zachowania.

Osoby, które wolą przekaz niewerbalny: • Uważają przede wszystkim na to, jak ludzie się komunikują, oraz skupiają się m.in. na głośności głosu, jego tonie czy wysokości. • Trudniej dają się przekonać za pomocą samych słów, ponieważ bardziej ufają temu, co komunikuje fizjologia rozmówcy.

452

Biblia NLP

• Często robią karierę jako aktorzy, sprzedawcy oraz pracownicy służby zdrowia. • Wyciągają czasami pochopne wnioski co do treści przekazywanych przez rozmówcę lub jego intencji. • Nierzadko skupiają się szczególnie na obserwowaniu ludzi, uważając, że zachowanie dostarcza najbardziej wiarygodnych informacji.

Osoby, które przyjmują podejście bardziej zrównoważone: • Mają skłonność do przetwarzania informacji za pomocą obu opisanych metod w tym samym stopniu.

16. EMOCJONALNE NASTAWIENIE Przedmiotem szczególnego zainteresowania niniejszego metaprogramu jest stres — zarówno w postaci skrajnego i powracającego poczucia zagrożenia, jak i w formie skrajnego i powracającego przeciążenia. W obliczu tego rodzaju stresu niektórzy ludzie wycofują się i starają się go uniknąć, inni zaś odważnie konfrontują się i są gotowi zmagać się z nim. O ile reakcja na stres może mieć źródło w świadomym umyśle i być wywoływana przez oznaki poczucia zagrożenia czy przeciążenia, o tyle podlega całkowitej kontroli podświadomego umysłu. Niniejszy metaprogram przygotowuje ciało i umysł do wejścia w stan podwyższonej gotowości — do tego, by albo podjąć walkę, albo uciekać. Przypomnij sobie jakąś sytuację, w której szczególnie silny stres przyjął formę np. bardzo wymagającego zadania lub wyzwania, albo okoliczności, które wywołały w Tobie dotkliwe poczucie braku bezpieczeństwa. • Czy wycofałeś się, aby uniknąć tej sytuacji, która pojawiła się na horyzoncie, czy też stawiłeś czoła stresowi i zmierzyłeś się z nim? • Czy tego rodzaju sytuacje sprawiają, że boisz się i odczuwasz niepokój, czy też wzbudzają w Tobie determinację i koncentrację? Niniejszy metaprogram, podobnie jak wszystkie inne, stanowi pewne kontinuum. Na jednym jego krańcu znajdują się ci, którzy przyjmują postawę skrajnej bierności; na drugim — ci, którzy osiągają wysoki poziom agresji.

Osoby, które wybierają walkę: • Zazwyczaj lubią tak naprawdę wyzwania i napięcie, a także towarzyszące im możliwości. • W stanie skrajnym lub przy braku głębszej refleksji potrafią zachowywać się gwałtownie i groźnie, w sposób niekontrolowany. • Mogą uchodzić za budzące postrach lub przebiegłe. Biblia NLP

453

Osoby, które wybierają ucieczkę: • Bezustannie starają się unikać konfrontacji czy wyzwań. • Wysoko cenią spokój i harmonię; pytają: „Dlaczego nie możemy wszyscy być ze sobą po prostu w dobrych stosunkach?”. • Dają się łatwo wykorzystywać, aż do przesady, albo usilnie próbują przypodobać się nadmiernie innym ludziom.

Osoby, które przyjmują podejście bardziej zrównoważone: • Można ogólnie opisać jako asertywne. • Nauczyły się z własnego doświadczenia ani nie walczyć, ani nie uciekać, lecz raczej wykorzystywać umiejętności w takich dziedzinach, jak prowadzenie negocjacji czy wypracowywanie kompromisu. • Są uważane za emocjonalnie zrównoważone i zdrowe.

Emocje Niniejszy metaprogram ma również wiele wspólnego z tym, czy dana osoba okazuje przeżywane emocje. W tym kontekście reakcje na szczególnie stresujące sytuacje zazwyczaj ujawniają się w dość oczywisty sposób — w zmianach: • ukrwienia skóry, • tempa oddychania, • ułożenia sylwetki oraz stopnia rozszerzenia źrenic. Reakcja na stres, która nie znajduje wyrazu emocjonalnego, sprawia, że dana osoba wydaje się niewzruszona i zimna. Asertywna osoba umie kontrolować swoje emocje i nie pozwala im wpływać na swoje zachowanie w stresujących sytuacjach.

Bierna agresja Zachowanie polegające na biernej agresji (co jest negatywną cechą osobowości) rozpoznaje się zazwyczaj na podstawie bezustannego mieszania się widocznych (i czasami kłopotliwych) sygnałów, które składają się na negatywne podejście — w tym: • bezradności, nawet jeśli nie ma zewnętrznej przyczyny; • paraliżującego kunktatorstwa — kiedy dana osoba unika zwyczajnych, codziennych obowiązków, zwłaszcza tych, które wymagają kontaktu z innymi ludźmi; • niechęci — często jest wyczuwalna, lecz rzadko daje się zauważyć, jeżeli nie spojrzy się uważnie na wyraz twarzy danej osoby; • celowego unikania lub niewypełniania otrzymanych zadań.

454

Biblia NLP

Wymieniamy tutaj typ biernej agresji, aby okazjonalne wykorzystywanie mechanizmu reakcji walki lub ucieczki nie myliło się z chorobą umysłową. To, że Jan nie posprzątał swojego biura, mimo że wielokrotnie mu o tym przypominałeś, nie oznacza, że okazuje on bierną agresję. Być może reaguje ucieczką, z różnych powodów, podczas interakcji z Tobą.

17. WEWNĄTRZ I NA ZEWNĄTRZ Oceny rzeczywistości dokonujemy głównie na dwa sposoby: z perspektywy swojego doświadczenia (od wewnątrz) oraz nie biorąc własnej osoby pod uwagę (od zewnątrz). Niniejszy metaprogram jest związany z tym, gdzie umiejscawiamy punkt orientacyjny dla dokonywanej oceny: w nas czy poza nami. Czy mając do podjęcia ważną decyzję (np. czy zakończyć związek, którego formuła się wyczerpała), przykładasz dużą wagę do rad i opinii innych osób, czy też ważysz samodzielnie wszystkie za i przeciw, aby ostatecznego wyboru dokonać samodzielnie?

Osoby, które skupiają się na sobie (wewnątrz): • Oceniają rzeczywistość na podstawie tego, co same uznają za ważne. • Same potrafią się zmotywować oraz wybrać własną drogę. • Czasami biorą pod uwagę informacje otrzymane od innych ludzi, ale ostatecznie podejmują decyzje samodzielnie. • Utożsamiają się z wyznawanymi wartościami, z własnymi przekonaniami, myślami i emocjami.

Osoby, które skupiają się na innych (na zewnątrz): • Biorą pod uwagę dane pochodzące z cudzych opinii. • Oczekują motywowania przez innych ludzi oraz pozwalają im wpływać znacząco na własne decyzje. • Pozbawione cudzego wsparcia, czują się często zagubione i przytłoczone. • Są narażone na ryzyko zostania lizusami.

18. ASOCJACJA I DYSOCJACJA Pojęcie asocjacji dotyczy takiego przetwarzania informacji, które pozwala nam na pełne przeżycie emocjonalne. Taki sposób myślenia i oceniania może być odczuwany, jakbyśmy zostali przeniesieni do rzeczywistości jakiegoś filmu oraz doświadczali wszystkiego osobiście — co nie jest nam dane, gdy oglądamy

Biblia NLP

455

ten sam film z pewnego dystansu, choćby na DVD. Wszystkie doznania są niezwykle żywe. Ten tryb przetwarzania informacji przypomina ich doświadczanie. Dysocjacja oznacza, że rozważając coś lub oceniając, dystansujemy się emocjonalnie. Patrzymy na sprawę z lotu ptaka, jakby cudzymi oczami. „Wychodzimy” z danej sytuacji, dzięki czemu możemy obserwować dostępne informacje. Wyobraź sobie następującą sytuację: w Twoim miejscu pracy wykryto kradzież sprzętu biurowego. Nie wiadomo jeszcze, kto jest winny; prowadzący śledztwo przesłuchują wszystkich. Czy w takiej sytuacji odczuwasz napięcie i stres ze względu na powagę sytuacji, czy też obserwujesz ją spokojnie, na chłodno, bez napięcia?

Osoby, które się asocjują: • Przeżywają dane doświadczenie i są szczególnie wrażliwe na wszelkie widoki, dźwięki i odczucia. • Reagują emocjonalnie, lecz w bardzo różny sposób: od stanu łagodnego do rozbuchanego. • W miarę jak wzrasta emocjonalna asocjacja, okazują to coraz bardziej w swoim wyglądzie. • Zazwyczaj teoretyzują i mają predyspozycje do pracy z faktami i liczbami. • Czasami fizycznie posuwają się naprzód, aby doświadczyć intensywniej danego zdarzenia.

Osoby, które się dysocjują: • Doświadczają bardzo łagodnego wpływu emocji lub prawie nie odczuwają go wcale. • W rozmowie raczej krążą wokół danego doświadczenia, zamiast mówić o nim. • Działają w większym stopniu racjonalnie niż emocjonalnie. • Mają skłonność do przyjmowania postawy, która jest bardzo otwarta i wyraża troskę o innych ludzi, ponieważ zazwyczaj „widzą ich z boku”, z bardziej obiektywnej perspektywy. • Uchodzą za uduchowione i towarzyskie. • Są niezwykle skuteczne w rozwiązywaniu problemów, ponieważ najpierw zajmują pozycję obserwatora oraz patrzą na sytuację, nie traktując jej osobiście. • Niekiedy fizycznie cofają się o krok, aby zdobyć pewien dystans wobec danej sytuacji oraz zobaczyć więcej z tego, co się dzieje.

456

Biblia NLP

19. ODCZUWANIE I MYŚLENIE Metaprogram ten wiąże się ściśle z poprzednim. Stając w obliczu danej sytuacji, jedni ludzie chłoną ją wszystkimi zmysłami, które są rozbudzone, oraz odczuwają to doświadczenie. Na drugim krańcu kontinuum znajdują się ci, którzy zazwyczaj dystansują się emocjonalnie do bieżących warunków oraz zaprzęgają swoje zdolności poznawcze w myślenie o danej sytuacji i jej ocenianie. • Czy jesteś osobą, która zawsze, w dowolnej sytuacji ma wyostrzone zmysły? • Czy zauważasz wszelkie obrazy, dźwięki, zapachy i inne doznania płynące z Twojego otoczenia? • Czy smakowanie czegoś, tak jak w przypadku innych zmysłów, rozbudza w Tobie emocje? • A może bezustannie oceniasz swoje położenie, angażując w to logikę i rozum? • Czy zazwyczaj przede wszystkim uaktywnia się Twoje myślenie, a w mniejszym stopniu zaczynają działać zmysły?

Osoby, które są „uczuciowcami”: • Są szczególnie świadome tego, co odbierają ich zmysły, oraz chłoną otoczenie, które dostarcza wielu bodźców. • Mają skłonność do posługiwania się językiem opisowym, emocjonalnym, metaforycznym. • Na poziomie emocji ulegają głębokiemu wpływowi otoczenia. • Cenią kreatywność. • Zachowują się spontanicznie.

Osoby, które są „myślicielami”: • Mają bardzo pozytywny stosunek do logicznego myślenia oraz lubią otoczenie, które do niego pobudza. • Zazwyczaj posługują się językiem filozoficznym i analitycznym. • Bezustannie wszystko oceniają i analizują otaczający je świat. • Cenią rozum i logikę. • Okazują się bardziej przewidywalne.

Biblia NLP

457

20. AKTYWNOŚĆ, REFLEKSYJNOŚĆ I BIERNOŚĆ Jedni przetwarzają informacje zazwyczaj bardzo szybko oraz instynktownie (tryb aktywny), drudzy działają nieco wolniej, metodycznie, z rozmysłem (tryb refleksyjny), a jeszcze inni wykazują ograniczoną chęć czy też niewielkie zdolności w tej dziedzinie (tryb bierny). Kiedy znajdujesz się w nowej sytuacji: czy masz skłonność do bardzo szybkiego, instynktownego angażowania się, czy też raczej najpierw z dystansu przyglądasz się temu, co się dzieje, oceniając ludzi oraz zaistniałe warunki? Czy zazwyczaj czekasz, aż ktoś Ci powie, co dokładnie należy zrobić, jakie zadania masz wykonać itp., czy też bierzesz sprawy w swoje ręce od razu, nie dbając o to, co leży w zakresie Twojej odpowiedzialności? Czy częściej przyjmujesz podejście aktywne niż bierne?

Osoby, które przyjmują postawę aktywną: • Wchodzą w rolę ludzi czynu. • Bezpośrednio i szybko wywierają wpływ na zaistniałą sytuację oraz ją zmieniają. • Nierzadko najpierw działają, a potem się zastanawiają. • Często są ludźmi przebojowymi albo odgrywają rolę pionierów. • Popełniają szereg błędów, lecz zazwyczaj odnoszą większe sukcesy.

Osoby, które przyjmują postawę refleksyjną: • Mają skłonność do analizowania zaistniałej sytuacji oraz jej zgłębiania, zanim zaczną działać. • Mogą więc uchodzić za bardziej bierne w swoim podejściu. • Postępują według przekonania, że tylko głupcy porywają się z motyką na słońce. • Wchodzą w rolę „sędziów”. Zdrowe i korzystne podejście polega na wypośrodkowaniu między powyższymi modelami zachowania. Ludzie, którzy reagują w sposób bierny, nie analizują swojego położenia ani nie podejmują żadnych działań, lecz starają się wszystko wokół ignorować lub tego unikać.

21. SPOSÓB PRZEKONYWANIA W miarę zdobywania doświadczenia w ocenianiu przyjmowanych informacji uczymy się przypisywać znaczenia różnym naszym przeżyciom oraz wyrabiamy sobie o nich zdanie. W ten sposób z kolei opanowujemy rozmaite metody,

458

Biblia NLP

które pomagają nam rozstrzygać, w jakim stopniu jesteśmy przekonani o wartości danego zjawiska. Czy potrafimy określić, co dokładnie sprawia, że coś uznajemy za wiarygodne? Jedni dają się przekonać o wiarygodności na podstawie tego, że coś odpowiednio wygląda; inni szukają czegoś, co właściwie brzmi; a jeszcze inni muszą poczuć, że coś ma sens. • Co przekonuje Cię o wiarygodności? • Co sprawia, że wierzysz? • Dlaczego decydujesz się na taki, a nie inny kierunek działania? • Jakie czynniki wpływają na Twoje decyzje? • W jaki sposób oceniasz własne pomysły? • Co przekonuje Cię najbardziej: to, co widzisz, słyszysz, czujesz? • Co utwierdza Cię w tym, że dokonałeś właściwego wyboru? Przypomnij sobie sytuację, w której kupiłeś coś za namową sprzedawcy. • Czy przekonujące były słowa osoby sprzedającej? • Czy może zadecydowały ton jej głosu oraz szczerość, jaką w nim usłyszałeś? • A może dałeś się przekonać, ponieważ poczułeś, że wszystko Ci odpowiada: cena, wartość, wygląd ogólny, poszczególne cechy produktu? Pomyśl teraz o decyzji dotyczącej np. znalezienia nowej pracy. Na to, że dana okazja jest tą właściwą, składa się wiele czynników. W jaki sposób bada się różne aspekty jakiejś pracy, aby określić swoją zdatność do niej? Jakiego rodzaju informacje są ważne przy podejmowaniu decyzji? Jakiego typu bodźce wywierają największy wpływ? Ile razy trzeba rozważyć wszystkie za i przeciw, zanim poczuje się pewność, że podjęta decyzja jest właściwa? Trzeba tu wskazać dwie podkategorie. Do pierwszej należą osoby, które przekonuje reprezentacja, do drugiej — takie, które przekonuje demonstracja. W niniejszym metaprogramie kluczowe role odgrywają dwa czynniki. Po pierwsze: w jaki sposób ważne informacje są odbierane oraz internalizowane: wzrokowo, słuchowo, kinestetycznie, słuchowo-cyfrowo. (Ostatni tryb dotyczy konkretnych, identyfikowalnych symboli w postaci słów i języka). Po drugie: jak przebiega proces, kiedy następuje przejście od niezobowiązującej myśli do pełnego przekonania.

Osoby, które potrzebują dowodów wzrokowych: • Podejmują decyzje na podstawie okoliczności, które wyglądają właściwie. • Działają, kiedy czynniki wzrokowe wydają się atrakcyjne. • Ulegają znaczącemu wpływowi pomocy wizualnych, takich jak tabele, diagramy czy ilustracje. Biblia NLP

459

Osoby, które potrzebują dowodów słuchowych: • Podejmują decyzję, kiedy coś dobrze brzmi. • Działają, kiedy elementy dźwiękowe są przyjemne i pociągające.

Osoby, które potrzebują dowodów słuchowo-cyfrowych: • Bazują na konkretnych reprezentacjach językowych (rozmowa z samym sobą), dzięki którym zdobywają pewność i przekonanie co do określonego kierunku działania. • Wypatrują szczegółów i twardych faktów oraz argumentów. • Ulegają wpływowi takich źródeł, jak broszury, informacje prasowe, książki oraz raporty.

Osoby, które potrzebują dowodów kinestetycznych: • Działają, kiedy dokonywany wybór wywołuje odpowiednie doznanie wewnętrzne oraz wydaje się właściwy. • Cenią okazje wymagające aktywnego uczestnictwa.

22. KIERUNKOWANIE EMOCJI Ujawniając przeżywane emocje, niektórzy ludzie skupiają się na jednym konkretnym obszarze, inni zaś kierują emocje w wiele różnych stron. Niniejszy metaprogram dotyczy kanalizowania emocji oraz sposobu ich przekazywania. Gdybyś pracował nad bardzo ważnym dla Twojej firmy dokumentem, którego opracowanie zajęło wiele godzin, i nagle straciłbyś go nieodwracalnie z powodu awarii prądu (zawsze pamiętaj o robieniu kopii!), czy każdy, kto zbliżyłby się do Ciebie, zderzyłby się z Twoją agresją i złością, czy też byłbyś w stanie skierować emocje tylko na zaistniałą sytuację, a otaczających Cię ludzi, którzy nie są niczemu winni, traktować w sposób opanowany i zrównoważony?

Osoby, które kierują emocje w jedno miejsce: • Potrafią się opanować, tak aby ich emocje płynęły w określoną stronę. • Dobrze sobie radzą w łączeniu emocji z określonym zdarzeniem lub daną osobą, które je wywołały, i nie pozwalają, by emocje wpływały na niezwiązane z nimi dziedziny życia.

Osoby, które kierują emocje w różne strony: • Pozwalają, aby silne wrażenia ubarwiały każdą dziedzinę życia. • Bywają niestabilne emocjonalnie.

460

Biblia NLP

• Wydają się niezdolne do opanowania się, jeżeli są w stanie silnego pobudzenia. Stan równowagi w ramach omawianego tutaj metaprogramu przekłada się na zdrowe i adekwatne do sytuacji reakcje emocjonalne, które są skierowane na dany kontekst. Niezdrowa skrajność może się przejawiać w stanach chorobowych, takich jak rozszczepienie osobowości.

23. INTENSYWNOŚĆ WYRAŻANYCH EMOCJI Niniejszy metaprogram może mieć formę odwagi lub nieśmiałości w wyrażaniu emocji. Przybiera on postacie zarówno surgencji (wysokie natężenie emocji), jak i desurgencji (niskie natężenie emocji) oraz przekłada się na intensywność emocji przeżywanych przez daną osobę. W granicach kontinuum niniejszego metaprogramu mieszczą się takie postawy, jak nieśmiałość, płochliwość, powściągliwość, a także — bliżej przeciwległego krańca — odwaga, pewność siebie, nieustępliwość. Gdyby Cię poproszono o przygotowanie prezentacji lub wykładu dla kilkusetosobowej publiczności, czy opanowałyby Cię strach i niepokój, czy też potrafiłbyś poczuć pewność siebie i zachować całkowity spokój w obliczu czekającego Cię zadania? Inaczej niż w przypadku metaprogramu nr 20 „Aktywność, refleksyjność i bierność” tu najważniejsza okazuje się niezachwiana wiara we własne siły.

Osoby, które cechuje surgencja: • Szukają doświadczeń, które dostarczają silnych wrażeń (m.in. horrory, rollercoastery, akrobacje spadochronowe), oraz delektują się nimi. • Często przeżywają strach i szok. • Lubią być w centrum zainteresowania, co tylko zachęca je do podejmowania jeszcze większego ryzyka. • Nierzadko zapominają o zdrowym rozsądku. • Zachowują się beztrosko i radośnie; bywają przy tym gadatliwe, pobudzone i bezpośrednie w rozmowie.

Osoby, które cechuje desurgencja: • Cenią bezpieczeństwo i przewidywalność. • Trzymają się zasad i wykazują się raczej niewielką kreatywnością. • Unikają skupiania na sobie uwagi, nierzadko popadają w codzienną rutynę. • Doprowadzone do ostateczności są podatne na paranoję oraz pozwalają czasem traktować się jak popychadła.

Biblia NLP

461

• Zachowują się w sposób powściągliwy oraz introspektywny, dźwigając na swoich barkach troski całego świata.

24. KIERUNEK „DO” I KIERUNEK „OD” Istotę niniejszego metaprogramu stanowi kierunek, w którym poruszają się ludzie względem tego, co w jakiś sposób cenią, lub tego, co nie stanowi żadnej wartości. Istnieją dwa podejścia, które można przyjąć względem określonych wartości. Część ludzi porusza się w kierunku (do) pożądanych wartości, część zaś koncentruje się na oddalaniu się od tego, co niepożądane. Owe modele postępowania można także ująć w kategoriach takich wartości, które przyciągają, i takich, które odpychają. Pierwsze motywują daną osobę tak, że ją wabią w stronę pożądanego położenia. Drugie pobudzają do działania poprzez odwodzenie danej osoby od położenia, które jest nieciekawe czy nieprzyjemne. Przypomnij sobie jakiś plan działań, które podjąłeś, aby się rozwijać. Być może była to nauka w celu uzyskania stopnia naukowego, a może chciałeś opanować język obcy albo grę na instrumencie? • Jaka była pierwotna motywacja, która popchnęła Cię do działania? • Czy widziałeś w myślach obraz tego, czego pragnąłeś — obraz siebie jako osoby lepiej wykształconej lub mogącej więcej zarabiać, by cieszyć się życiem na wyższym poziomie? • Czy też motywował Cię strach przed konsekwencjami nierozwijania się, czyli życia w zapomnieniu, bez dokonania niczego znaczącego? • Czy kierunek i rozmach działania wyrastały z silnego pragnienia otrzymania, czy raczej uniknięcia czegoś?

Osoby, które dążą „do”: • Postępują tak, aby przybliżać się do tego, czego chcą. • Dążą do zamierzonych celów, które wabią je ku przyszłości. • Są gotowe do pościgu za tym, co upragnione. • Delektują się procesem realizacji, osiągnięciami i faktem otrzymywania. • Potrafią dokonywać wyborów, które sprzyjają dążeniu do zamierzonych celów, lecz napotykają pewne trudności z rozpoznawaniem tego, czego powinny unikać.

Osoby, które odwracają się „od”: • Postępują tak, aby oddalać się od tego, czego nie chcą. • Unikają niezamierzonego celu w taki sposób, że w kierunku przyszłości pcha je to, co budzi w nich niesmak.

462

Biblia NLP

• Nierzadko zmagają się z ustaleniem priorytetów i dążeniem do celów. • Przyjmują postawę ucieczkową. • Łatwo zniechęcają się nieprzyjemnymi sytuacjami. • Dają się szczególnie skutecznie motywować za pomocą nacisków i kar.

25. BEZPIECZEŃSTWO PRZESZŁOŚCI I POTENCJAŁ PRZYSZŁOŚCI Niniejszy metaprogram jest bardzo bliski — zarówno w sensie bezpośredniego sąsiedztwa, jak i podobieństwa treści — poprzedniemu metaprogramowi, ponieważ wiąże się z poczuciem bezpieczeństwa, które daje przeszłości, oraz potencjałem, który oferuje przyszłość. Jedni bowiem czerpią spokój i pewność z tego, że podążają wydeptaną ścieżką. Są to osoby, które cenią wypróbowane podejście; mawiają nierzadko: „Lepsze jest wrogiem dobrego”. Po drugiej stronie medalu, a właściwie na przeciwległym krańcu kontinuum niniejszego metaprogramu, znajdujemy ludzi, którzy delektują się podążaniem rzadziej uczęszczanymi drogami. Często ogłaszają: „Kto nie ryzykuje, ten nie ma”, odważnie rozpoczynając nowe przedsięwzięcie. • Czy zdarzyło Ci się wrócić z pracy do domu inną drogą tylko po to, by zyskać nową perspektywę? • Czy należysz do tych, którzy w restauracji zazwyczaj zamawiają dania tego samego rodzaju, ponieważ są Ci one znane i wiesz, że wielokrotnie Ci smakowały? • Gdy masz podjąć decyzję, czy pytasz siebie: „Co takiego zrobiłem poprzednio i czy to się sprawdziło?”, czy też: „Jaka jest najciekawsza droga, którą mogę podążyć, nawet jeśli nie mam pojęcia, jak sprawdzić, by wyszło mi to na dobre?”?

Osoby, które szukają bezpieczeństwa w przeszłości: • Wolą to, co jest swojskie, i znajdują spokój w tym, co jest im znane. • Raczej nie podejmują ryzyka, a stawiają na to, co jest sprawdzone. • Nie radzą sobie dobrze ze zmianami — wolą zachowywać status quo. • Mają skłonność do zadomawiania się w warunkach, które nie są do końca zdrowe, aby uniknąć ryzyka związanego z wprowadzaniem koniecznych zmian.

Osoby, które szukają potencjału w przyszłości: • Czują się szczególnie pobudzone, kiedy doświadczają czegoś nowego i odkrywają nieznane terytoria. Biblia NLP

463

• Lubią ekscytację, która towarzyszy ryzyku, a podążając za nową przygodą, nierzadko zapominają o zdrowym rozsądku. • Dobrze sobie radzą ze zmianami, a nawet ich oczekują. • Czasami wystawiają się niepotrzebnie na ryzykowne sytuacje wskutek nazbyt impulsywnego zachowania.

26. DOSTĘPNE MOŻLIWOŚCI I WYPRACOWANE PROCEDURY Istnieją dwie główne strategie wykonywania instrukcji bądź wypełniania zadań: część ludzi woli postępować według wypracowanych procedur, część sprawdza dostępne możliwości. • W jaki sposób zabrałbyś się do kupowania samochodu? • Czy przygotowałbyś listę wszystkich cech, które chciałbyś, aby Twoje auto miało, a następnie zacząłbyś szukać pojazdów spełniających te kryteria? • Czy może zrobiłbyś ogólny przegląd wszystkich ofert, które przykuły Twoją uwagę, bez względu na szczegółowe dane, a następnie zawężałbyś wybór?

Osoby, które działają według dostępnych możliwości: • Są skuteczne w znajdowaniu nowych sposobów działania. • Nierzadko czują się sfrustrowane, kiedy muszą postępować według ścisłych procedur. • Bezustannie szukają sposobów ulepszania istniejących już metod. • Cenią innowacyjność i kreatywność.

Osoby, które działają według wypracowanych procedur: • Lubią taki model pracy, który opiera się na jasno zdefiniowanych elementach i procedurach. • Są szczególnie skuteczne, kiedy działają według określonego z góry, uporządkowanego scenariusza. • Nie wykazują się motywacją ani kreatywnością w tworzeniu własnych procedur pomagających wypełniać zadania.

27. OSĄDZANIE I OBSERWACJA Ludzie przystosowują się do swojego życia oraz do informacji, które na nie wpływają, na dwa główne sposoby: albo opracowują plany, aby porządkować, kształtować i kontrolować swoje życie, rozstrzygać, co im się podoba, a czego

464

Biblia NLP

nie lubią, oraz jak to ewentualnie zmienić (osądzanie), albo starają się rozumieć życie takim, jakie ono jest, jak mija, oraz płynąć z jego prądem (obserwacja). • Czy wolisz wieść życie spontaniczne, czy też czujesz się pewniej, mając jakiś plan, który wyznacza drogę od punktu A do punktu B? • Mając do wykonania określone zadanie, czy rzucasz się chętnie w wir pracy i dostosowujesz strategię działania na bieżąco, czy też potrzebujesz jasno wytyczonego planu działania, zanim cokolwiek zaczniesz? Odpowiadając na tego rodzaju pytania, prawdopodobnie odkryjesz oznaki, które wskażą na Twój preferowany tryb działania. Zastanów się, w jaki sposób niniejszy metaprogram może znaleźć zastosowanie np. przy podejmowaniu decyzji o tym, by nabrać kondycji. • Czy wówczas pójdziesz na siłownię bez konkretnego planu, aby po prostu poćwiczyć albo wziąć udział w zajęciach, które tego dnia przypadają Ci do gustu, czy też poprosisz o pomoc instruktora i zaczniesz realizować strategiczny plan treningów, przygotowany specjalnie, tak abyś mógł osiągnąć zamierzony cel?

Osoby, które mają w naturze osądzanie i kontrolowanie: • Chcą i starają się sprawiać, aby życie dostosowywało się do nich. • Zazwyczaj żyją, tak jak chcą, po swojemu. • Lubią jasno zdefiniowane elementy oraz uporządkowane ramy, w których wiodą swoje życie.

Osoby, które obserwują rzeczywistość: • Zazwyczaj poddają się biegowi życia (płyną z prądem), obserwując je i przyjmując takim, jakie jest. • Rzadko cokolwiek oceniają krytycznie, częściej dają się swobodnie unosić zdarzeniom. • Zwykle robią to, co wydaje się im słuszne w danej chwili, zamiast przyjmować długofalowy plan. • Lubią pozostawiać sobie możliwość wyboru oraz mieć pole manewru.

28. KONIECZNOŚĆ, MOŻLIWOŚĆ I PRAGNIENIE Język, którym posługują się ludzie, wywiera ogromny wpływ na sposób, w jaki odbierają oni świat, oraz na doświadczenie, jakie wskutek tego powstaje. W dziedzinie językoznawstwa tzw. operatory modalne są to określone słowa, którymi posługuje się dana osoba, a które określają jej stosunek do otoczenia i do funkcjonowania w nim. Biblia NLP

465

Operatory modalne odzwierciedlają mapę mentalną, którą dana osoba buduje z czasem oraz którą wykorzystuje, idąc przez życie. Ponadto słowa te wskazują także rodzaj motywacji, która rozstrzyga o ludzkim zachowaniu oraz podejmowanych decyzjach. Ponadto operatory modalne wskazują na ograniczenia mapy mentalnej danej osoby odnośnie do tego, co kwalifikuje jako przymusowe, niemożliwe czy zabronione. Operatory modalne pojawiają się, kiedy dana osoba mówi do siebie, aby się zmotywować — kiedy przekazuje sobie określone komunikaty, aby pobudzić się do działania. Słowa te przede wszystkim wyrażają pragnienie, konieczność, możliwość oraz brak możliwości. Zatem język, który wypracowuje dana osoba, aby ujmować osobiste strategie motywacyjne, mówi wiele o zachodzących w jej wnętrzu procesach, które polegają na wymianie zgromadzonej energii na określone zachowania czy decyzje. Zastanów się, jakich słów Ty używasz, aby zmotywować się do działania. • Jakie czynniki wpływają na Twoje decyzje oraz w jaki sposób je podejmujesz? • Na przykład: dlaczego czytasz tę książkę? • Albo: dlaczego starasz się spłacać co miesiąc ratę kredytu? • Jakim językiem się posługujesz, aby wytłumaczyć to, co Cię motywuje? Jeżeli odpowiadasz na tego rodzaju pytania, podając określone powody, będą one związane z Twoimi pragnieniami, możliwościami i obowiązkami. Jeżeli zaś nie wskazujesz żadnych powodów, być może funkcjonujesz w trybie konieczności — uważasz, że nie masz wyboru. Steve Andreas, jeden z twórców i trenerów NLP cieszący się powszechnym uznaniem, sformułował następujące ważne wnioski dotyczące operatorów modalnych: Ponieważ wybieranie spośród dostępnych możliwości, w zgodzie z naszymi potrzebami i pragnieniami, stanowi podstawę naszego przetrwania i szczęścia, nawet najdrobniejsze ograniczenie czy zredukowanie tych umiejętności znacząco zmniejsza naszą zdolność do prowadzenia satysfakcjonującego życia. Każde nasze przekonanie o własnych możliwościach będzie zawierało odpowiedni operator modalny, podobnie jak wiele ograniczeń będzie zasadzało się albo na operatorze modalnym konieczności, albo na negacji innego operatora modalnego. Na tym właśnie polega różnica, którą operatory modalne nie tylko ujmują, lecz także tworzą, kiedy prowadzimy dialog wewnętrzny. Może się okazać, że ma ona fundamentalny charakter, ponieważ rozstrzyga o tym, czy ktoś żyje w ciągłym przekonaniu, że jest niezdolną do działania, bezbronną ofiarą zdarzeń, czy też funkcjonuje w świecie, który rozbudza oczekiwania, a także otwiera możliwości zaspokojenia potrzeb i pragnień. Praca na poziomie operatorów modalnych oraz przekonań, w których są one zagnieżdżone, ma zazwyczaj dużo szerszy zakres niż praca z zawartością jednego

466

Biblia NLP

ograniczenia; z tego powodu zmiany, które przynosi, zostają uogólnione w znacznie większą skalę14.

Osoby, które funkcjonują w trybie konieczności: • Zwykle używają takich słów, jak: „muszę”, „nie mam wyboru”, „powinienem”. • Przyjmują jako punkt wyjścia przymus i obowiązek. • Często postrzegają życie jako nieuchronne brzemię i uważają, że nie mają sił, aby je zmieniać. • Odbierają swoje położenie jako los lub dolę oraz miewają skłonności do zachowywania się i rozumowania w ten sposób.

Osoby, które funkcjonują w trybie możliwości: • Posługują się takimi słowami, jak: „mogę”, „mógłbym”, „jestem/będę w stanie”. • Często mają optymistyczne spojrzenie na swoje życie. • Robią to, co uważają za słuszne, i tworzą odpowiednie do tego powody. • Poszukują nowych dróg, które zwiększają wachlarz dostępnych możliwości. • Są głęboko przekonane o tym, że w dużym stopniu kontrolują swoje życie, a to daje im siłę do działania.

Osoby, które funkcjonują w trybie braku możliwości: • Posługują się sformułowaniami takimi jak: „nie mogę”, „nie wolno mi”, „nie powinienem”, które wyrażają ograniczenia i restrykcje. • Przyjmują podejście, w ramach którego niektóre możliwości zostały sklasyfikowane jako nieakceptowalne i zakazane. • Nierzadko reagują na zaistniałą sytuację w sposób bierny, co w danej chwili zmniejsza ich wrażliwość lub chęć do współpracy. • Często same narzucają sobie ograniczenia psychologiczne (na wzór ograniczeń fizycznych, takich jak np. brak możliwości chodzenia po wodzie).

Osoby, które funkcjonują w trybie pragnienia: • Używają słów takich jak: „chcę”, „pragnę”, „postanawiam”.

14

S. Andreas, Modal Operators [online], http://www.steveandreas.com/Articles/modalop01.html [dostęp: 3 stycznia 2011 r.] — przyp. tłum.

Biblia NLP

467

• Często przyjmują swoje położenie oraz dostępne możliwości pozytywnie, z wdzięcznością. • Przyjmują podejście, które zostawia miejsce na wybór oraz odpowiedzialność za obrany kierunek i drogę, którą się podąża. • Motywują się oraz pobudzają poprzez dialog wewnętrzny, chyba że ich cele okazują się całkowicie nierealistyczne — to jednak wywołuje rozczarowanie i frustrację. Warto oczywiście pamiętać o tym, że niniejszy metaprogram, tak jak wszystkie inne, stanowi pewne kontinuum obejmujące bardzo różne zachowania. Ludzie nigdy nie trzymają się ciągle tylko jednej skrajności czy jednego trybu. W życiu tej samej osoby różne style zachowania będą się nakładać, tak jak i tryby funkcjonowania, w zależności od zaistniałych warunków.

29. GŁÓWNY PRZEDMIOT ZAINTERESOWANIA Ludzie kierują swoją uwagę na różne przedmioty, w zależności od osobistych preferencji. Kiedy zapytamy jakąś osobę o ulubione gatunki muzyki, potrawy czy miejsca, w których spędza urlop, najprawdopodobniej zobaczymy, jak uruchamia się w niej niniejszy metaprogram. Główne przedmioty zainteresowania można podzielić na następujące kategorie: • przedmioty (co), • ludzie (kto), • informacja (dlaczego), • miejsce (gdzie), • działanie (jak), • czas (kiedy). Gdybyś miał podjąć nowe studia według określonego programu: • Jakie szczególnie ważne elementy według Ciebie złożyłyby się na w pełni wartościowy program studiów? • Jakiego rodzaju materiał chciałbyś, aby był wykładany, oraz przez jakich wykładowców, aby studia okazały się cenne i przydatne? Powyższa strategia selekcji tego, co przedstawia dla Ciebie jakąś wartość, pozwala wyłonić czynniki, które liczą się dla Ciebie najbardziej i które uważasz za wyjątkowo istotne. Niektóre osoby uznają daną chwilę za szczególną w zależności od tego: • Z kim ją przeżywają. • Gdzie się rozgrywa. • Co składa się na nią. • Jakiego rodzaju działania się pojawiają.

468

Biblia NLP

• Jakiego rodzaju informacje czerpią z niej. • Kiedy ma ona miejsce.

Osoby, dla których najważniejsi są ludzie: • Najbardziej interesują się tym, kto coś robi. • Często odnoszą się do tego, co inni myślą, czują, mówią, robią. • Dają się łatwo wciągnąć w plotkowanie, nierzadko w niezdrowym stopniu. • Dobrze funkcjonują w towarzystwie, lecz kiedy zostają same, czują się opuszczone.

Osoby, dla których najważniejsze jest miejsce: • Zawsze myślą w kategoriach lokalizacji. • Przypisują duże znaczenie środowisku, w którym się znajdują. • Często poświęcają wiele uwagi lokalizacji i wystrojowi m.in. domu czy przestrzeni w pracy.

Osoby, dla których najważniejsze są przedmioty: • Kierują uwagę na to, co tworzy otoczenie. • Szczycą się zarówno tym, co materialne, np. domami czy samochodami, jak i tym, co nienamacalne, np. statusem społecznym, sławą, władzą. • Często koncentrują się na wymiarze materialnym jako środku osiągnięcia szczęścia. • Z chęcią dbają o posiadane rzeczy, lecz poświęcają mniej uwagi pielęgnowaniu relacji interpersonalnych.

Osoby, dla których najważniejsze jest działanie: • Interesują się przejawami aktywności oraz bezpośrednim przeżywaniem. • Mają dużo energii życiowej oraz odnoszą się krytycznie do lenistwa. • Bardzo się denerwują, kiedy się nudzą lub gdy nie mają niczego ciekawego do zrobienia. • Potrafią się zainteresować dowolną dyscypliną sportu, pod warunkiem że mogą w nim aktywnie uczestniczyć.

Osoby, dla których najważniejszy jest czas: • Postrzegają go jako cenne dobro, którego nie wolno marnować. Biblia NLP

469

• Skupiają się na trwaniu danego doświadczenia oraz umiejscawianiu go w kontekście temporalnym. • Często pytają, kiedy coś się zdarzyło i jak długo trwało. • Są zawsze punktualne. • Denerwują się, gdy ktoś się spóźnia.

Osoby, dla których najważniejsza jest informacja: • Chcą uczyć się tego, co wartościowe, oraz szukają sposobności, aby wykorzystywać to w praktyce. • Interesują się pogłębianiem swojego rozumienia świata oraz doskonaleniem posiadanych umiejętności — w ramach rozwoju osobistego.

30. PERFEKCJA, OPTYMALIZACJA I SCEPTYCYZM Ludzie myślą i czują na różne sposoby, dlatego też odmiennie podejmują decyzje dotyczące celów, do których zmierzają w życiu. Jedni wyznaczają sobie zadania i dążą do ich perfekcyjnego wykonania; drugim przychodzi bardziej naturalnie optymalizacja; jeszcze inni zaś starają się unikać wyznaczania jakichkolwiek celów. • Gdybyś miał się zdecydować np. na trening przygotowujący do półmaratonu, czy narzuciłbyś sobie bardzo wysokie wymagania i nie satysfakcjonowałoby Cię nic poza ukończeniem biegu w gronie pierwszych 10%? • Czy raczej skłaniałbyś się ku trenowaniu na tyle, na ile Cię stać, w ramach czasu, jakim dysponujesz, oraz zadowoliłbyś się samym udziałem w biegu, bez względu na osiągnięty wynik? • A może jesteś takim typem człowieka, który nie zastanawiałby się wcale nad tego rodzaju wysiłkiem, ponieważ uznałbyś, że po prostu poniesiesz porażkę i tylko będziesz się wstydzić?

Osoby, które przyjmują podejście perfekcjonistyczne: • Nigdy nie są zadowolone ani z tego, co robią, ani z tego, co osiągają. • Często się frustrują, stawiając sobie poprzeczkę nierealistycznie wysoko. • Zwykle skupiają się przede wszystkim na rezultacie; pozbawiają się radości oraz przeżywania podjętego wyzwania jako części procesu prowadzącego do owego rezultatu. • Mają skłonność do surowego oceniania samych siebie i innych ludzi, kiedy wysokie oczekiwania nie zostają spełnione.

470

Biblia NLP

• Mogą rozmyślnie zwlekać: stanowi to ich mechanizm obronny przed kiepskim wykonaniem danego zadania (lepiej nie próbować wcale, niż postarać się i ponieść porażkę). • Często dobrze zaczynają projekty, lecz potem rozpraszają się i frustrują z powodu niedociągnięć lub dają się przytłoczyć drobiazgami.

Osoby, które przyjmują podejście optymalizujące: • Traktują dążenie do swoich celów bardziej pragmatycznie. • Po prostu pracują najlepiej, jak potrafią, wykorzystując dostępne materiały, umiejętności i czas, oraz nie przejmują się niczym poza tym. • Często dzielą drogę dążenia do celu na mniejsze części, aby móc w tym czasie cieszyć się kolejnymi etapami sukcesu. • Cenią w równym stopniu radość, którą czerpią zarówno z samego dążenia do celu, jak i z otrzymanego rezultatu czy osiągniętego celu. • Dobrze sobie radzą, płynąc z prądem, i zazwyczaj osiągają dobre wyniki, ponieważ nie przejmują się nadmiernie tym, aby otrzymany rezultat był idealny. • Są narażone na ryzyko pominięcia ważnych problemów oraz istotnych ograniczeń wskutek przyjmowania optymistycznego podejścia w skrajnie nierealistycznej postaci.

Osoby, które przyjmują podejście defetystyczne: • Wolą unikać stawiania sobie celów i dążenia do nich; patrzą na nie przez okulary pesymizmu. • Niewiele myślą o swojej przyszłości; nie umieją podejmować konstruktywnych kroków w jej stronę. • Unikają uczestnictwa w tym, co może im pomóc się rozwijać, oraz związanych z tym strategii, ponieważ spodziewają się, że to, co najgorsze, i tak się wydarzy.

Osoby, które przyjmują podejście realistyczne: • Ujmują zamierzone cele wyłącznie za pomocą informacji i faktów. • Skupiają się mniej na marzeniu oraz wizualizowaniu osiągania celów, a bardziej na samych faktach, które tego dotyczą. • Wszystko to robią, bazując przede wszystkim na własnych doznaniach zmysłowych. Niniejszy metaprogram okazuje się szczególnie przydatny, kiedy trzeba ustalić stopień wytrwałości i determinacji danej osoby. Pomaga nam określić, na jakim etapie może ona się poddać oraz uznać, że poniosła porażkę w dążeniu do Biblia NLP

471

celu. Pomaga nam także zrozumieć proces, w ramach którego dana osoba przede wszystkim wyznacza sobie cele, a także jak do nich dąży oraz w jaki sposób rozpoznaje i mierzy sukces w ich osiąganiu. Niniejszy metaprogram uruchamia się wtedy, gdy tylko dana osoba zostaje poproszona, aby opowiedzieć o osobistym celu, który udało się jej osiągnąć. Bez względu na to, które podejście przyjmuje dana osoba, często postrzega samą siebie jako jednego jedynego realistę. Tłumaczy to fakt, że wykorzystuje ona własną „realistyczną strategię”, aby określić, co jest „realne” — przy czym „realistyczna strategia” odnosi się do modelu świata danej osoby.

31. STRATEGIA KUPOWANIA WARTOŚCI Kiedy ludzie zastanawiają się, czy coś kupić, lub już to kupują, zwykle wchodzą w grę cztery wartości, które znajdują się wówczas na pierwszym planie. Są to: cena, jakość, czas i wygoda. • Który z wyżej wymienionych czynników, lub które z nich łącznie, bierzesz pod uwagę w pierwszej kolejności, kiedy zastanawiasz się nad dokonaniem zakupu? Podczas kupowania różni ludzie koncentrują się na odmiennych aspektach tego procesu. Są tacy, którzy tworzą kombinację powyższych czynników, aby pomóc sobie w podjęciu decyzji. Kiedy jednak owe wartości znajdą zastosowanie w procesie kupowania, często się okazuje, że nie przystają do siebie. Zdarza się i tak, że dana osoba najpierw skupia się na jednej wartości, np. wygodzie, lecz później odkrywa, że inne czynniki, choćby cena oraz/albo jakość, wpływają na decyzję zakupową w większym stopniu, niż sama by się spodziewała.

32. ODPOWIEDZIALNOŚĆ Ludzie na różne sposoby myślą, czują i zachowują się w obliczu idei odpowiedzialności. Jednych odpowiedzialność przyciąga, dlatego chcą brać ją na siebie. Dążą więc do tego oraz myślą o zachowaniu, odczuciach oraz sposobach wypowiadania się w kategoriach bycia odpowiedzialnym. Inni nie chcą brać na siebie odpowiedzialności, nie interesują się nią wcale. W tej grupie osób wspomniana idea wywołuje silne uczucie dyskomfortu, a nawet cierpienia. Ludzie, którzy reprezentują tego rodzaju postawę, uciekają od odpowiedzialności oraz stale oddalają od siebie wszelką winę, aby nie musieć się z nią zmagać. Uważają nawet, że ich podejście, odczucia i postępowanie są skutkiem cudzych działań oraz zaistniałych sytuacji. • Kiedy zastanawiasz się nad ideą przyjmowania i ponoszenia odpowiedzialności w życiu zawodowym i osobistym, jakiego rodzaju emocje budzą się w Tobie?

472

Biblia NLP

• Czy zdarzyło się, że zostałeś kiedyś obwiniony za coś, co wypadło bardzo źle, a jeśli tak, jak się wtedy czułeś? • Z drugiej strony czy potrafisz podać przykład sytuacji, w której bycie odpowiedzialnym okazało się pozytywnym doświadczeniem dla Ciebie — w której poczułeś się dobrze jako osoba uznana za wiarygodną, za taką, na której można polegać? Nasza zdolność do odpowiadania za kogoś lub za coś wskazuje na pewną fundamentalną cechę. Możemy bowiem ujmować ową zdolność na dwa sposoby: • odpowiedzialność za siebie — oraz • odpowiedzialność wobec innych. Pierwszy sposób wskazuje na odpowiedzialność własną, która polega na przyjmowaniu i ponoszeniu odpowiedzialności za swoje czyny — za to, nad czym sprawujemy bezpośrednią kontrolę i na co mamy wpływ. Drugi sposób dotyczy stosunków międzyludzkich, czyli tego, jak odnosimy się do innych — jak komunikujemy się z nimi i jak ich traktujemy. Dotyczy to naszej „strefy wpływów”, czyli tego, co potrafimy pośrednio zmieniać i kształtować.

Osoby, które przyjmują postawę nadmiernej odpowiedzialności: • Wchodzą w rolę opiekuna. • Są skuteczne w rozwiązywaniu problemów, potrafią współczuć oraz pragną polepszać zaistniałe warunki na rzecz innych ludzi. • Czasami wchodzą w relacje współzależności z tymi, którzy są z natury nieodpowiedzialni. • Bywają winne temu, że narzucają obowiązki innym, a jednocześnie wysyłają komunikaty, które podważają ich niezawodność.

Osoby, które przyjmują postawę ograniczonej odpowiedzialności: • Nie potrafią przyjąć ani zaakceptować własnych działań, języka i emocji. • Często zdają się na innych w tym, aby zaopiekowali się nimi i wzięli za nie odpowiedzialność. • Nierzadko postrzegają siebie jako niezdolne do zaopiekowania się innymi. • Czasem przyjmują sposób myślenia ofiary, co może przejawiać się w tym, że stają się wymagające oraz obwiniające. • W skrajnych przypadkach uważają innych ludzi za odpowiedzialnych za własne szczęście oraz uważają, że świat jest im coś winien.

Biblia NLP

473

Osoby, które przyjmują zrównoważone podejście: • Potrafią właściwie i skutecznie odpowiadać za siebie i wobec innych. • Są zdolne do dojrzałego określania, kiedy dawać, a kiedy brać.

33. ZAUFANIE I NIEUFNOŚĆ Wcześniej omawialiśmy, w jaki sposób umysł ocenia i przetwarza otrzymywane dowody, a następnie tworzy określone podejście oraz wyciąga wnioski odnośnie do tego, czy dana osoba bądź sytuacja są wiarygodne, a więc czy należy dać się im przekonać. Niniejszy metaprogram dotyczy tego samego procesu w tym sensie, że znajduje zastosowanie szczególnie do tego, jak odnosimy się do innych ludzi. Jedni, kiedy spotykają kogoś po raz pierwszy, żywią do niego instynktownie pewną dozę zaufania; wierzą, że ludzie są na ogół dobrzy, porządni i wiarygodni — chyba że pojawi się dowód, który świadczy o czymś zgoła przeciwnym. Inni podchodzą do nowych kontaktów z pewną ostrożnością i nieufnością; spodziewają się, że ktoś może zawieść, dlatego przezorność stanowi środek samoobrony. • Kiedy poznajesz kogoś, czy już w pierwszej chwili chcesz się otworzyć i zareagować serdecznie na spotkanie bez uprzedzeń? • Czy pierwszą Twoją reakcją jest zaufanie do nieznanej dotąd osoby? • Czy też odnosisz się do nowej znajomości ostrożnie, z rezerwą? • Czy w pierwszej chwili nie ufasz innym ludziom, budujesz mur wokół siebie i trzymasz ich na zdrowy dystans, tak daleki, jak to możliwe? • Czy uważasz, że trzeba dużo czasu, byś poczuł się komfortowo i pozwolił innym ludziom wejść do Twojego życia w takim stopniu, by mogli na Ciebie znacząco wpływać?

Osoby, które są ufne: • Z łatwością otwierają się na obcych i witają ich serdecznie w swoim życiu. • Uchodzą za ciepłe, przyjazne i szczerze zainteresowane tym, kogo poznają lub z kim właśnie rozmawiają. • Czasami wpadają w pułapkę obdarzania ludzi zaufaniem zbyt szybko i zbyt spontanicznie, narażając się przez to na ryzyko wykorzystania przez innych.

Osoby, które są nieufne: • Odnoszą się z rezerwą do ludzi, których nie znają, starannie ich obserwując i oceniając motywy, zachowanie, język.

474

Biblia NLP

• Mogą uchodzić za chłodne i zdystansowane, a przez to wzbudzać w obcych uczucie, że nie są mile widziani, a nawet stwarzać wrażenie pewnego zagrożenia. • Swoją rezerwą często odpychają innych, przez co utwierdzają się w przekonaniu, że ludzie są na ogół nieprzyjaźni i niebezpieczni.

34. EKSTRAWERTYZM, AMBIWERSJA I INTROWERTYZM Jak wszyscy dobrze wiemy, życie potrafi z czasem nas wyczerpywać, jeśli nie dbamy o siebie odpowiednio. Stres, napięcie, terminy, odpowiedzialność — wszystko to sprawia, że czujemy się znużeni i wyczerpani. Ludzie mają różne, z punktu widzenia całej społeczności i poszczególnych relacji, sposoby na odnawianie swoich zasobów energii oraz odzyskiwanie witalności. Jedni ładują akumulatory, przebywając wśród innych ludzi, czerpiąc siłę z ich towarzystwa (ekstrawertyzm). Drudzy, kiedy czują się wyczerpani, odczuwają potrzebę wycofania się — pragną wówczas zamknąć drzwi albo uciec gdzieś od zgiełku i zamętu, aby pobyć sam na sam ze sobą. Po spędzeniu pewnego czasu w ciszy i w samotności znów odczuwają ożywienie (introwertyzm). Jeszcze inni łączą wybrane cechy obu postaw, w zależności od tego, jaką potrzebę odczuwają w danej chwili (ambiwersja). • Kiedy odczuwasz przytłoczenie oraz pragniesz zregenerować siły, uwagę i energię, jak reagujesz? • Czy szukasz towarzystwa, czy raczej wycofujesz się z niego, czy też robisz albo jedno, albo drugie w zależności od zaistniałej sytuacji?

Osoby, które przyjmują podejście ekstrawertyczne: • Kiedy pragną naładować akumulatory, szukają towarzystwa. • Czerpią z energii oraz z obecności innych ludzi; odczuwają ożywienie, przebywając w towarzystwie. • Lubią przyjęcia lub wydarzenia, podczas których gromadzi się dużo ludzi — uwielbiają energię tłumu. • Kiedy ekstrawertyzm przybiera skrajną postać, czasami stają się przylepne, wręcz przytłaczające. • Często odbierają przebywanie bez towarzystwa jako dotkliwą samotność.

Osoby, które przyjmują podejście introwertyczne: • Gdy odczuwają gwałtowne pragnienie odpoczynku i odprężenia, potrzebują przestrzeni i ciszy. Biblia NLP

475

• Odczuwają ukojenie i spokój, kiedy przebywają same — zwłaszcza gdy chcą się uwolnić od stresu i napięcia. • Kiedy introwertyzm przyjmuje skrajną postać, bywają nietowarzyskie i wydają się oderwane od rzeczywistości. • Często odbierają energię tłumu jako płytką i sztuczną.

Osoby, które przyjmują podejście ambiwertyczne: • Często oceniają każdą potrzebę naładowania akumulatorów w zależności od danej sytuacji. • Potrafią czerpać komfort psychiczny i siłę oraz regenerować się zarówno w towarzystwie, jak i w samotności, zależnie od zaistniałych w danej chwili warunków. • Dostrzegają i cenią korzyści płynące z towarzystwa i z samotności.

35. NIEZALEŻNOŚĆ, WSPÓŁPRACA I ZARZĄDZANIE • W jaki sposób ludzie odnoszą się do innych, zwłaszcza w środowisku, w którym pracuje się nad projektami? • Jak najchętniej odnoszą się do tych, z którymi współuczestniczą w danym doświadczeniu — tam gdzie pojawiają się relacje zawodowe? Jedni wolą zachowywać niezależność, drudzy cenią pracę w zespole, a jeszcze inni wykorzystują swoje zdolności kierownicze. Zidentyfikowanie naturalnego trybu funkcjonowania w kontekście niniejszego metaprogramu przynosi ogromne korzyści, gdy trzeba ocenić predyspozycje różnych ludzi do określonego typu pracy — samodzielnej, w zespole lub na stanowisku kierowniczym. Można wówczas także odkryć, w jakim stopniu potrafią dostosowywać się do relacji interpersonalnych. • Czy zwykle patrzą przez pryzmat sukcesu i rozwoju innych ludzi? • Czy motywuje ich pragnienie wspierania ich oraz/albo pomagania im? • Kiedy pracują nad jakimś projektem, czy mają dobre rozeznanie w zasobach, które są potrzebne, aby móc działać śmiało i skutecznie? Zapytaj siebie: • Czy poproszono Cię kiedykolwiek o nadzorowanie wykonywania jakiegoś zadania, co wymagało rozdzielenia pracy między grupę ludzi? • Czy w Twoim przekonaniu miałeś dobre wyobrażenie o tym, czego potrzebują ci, którzy Tobie podlegają, aby owocnie wykonać swoją pracę? • Czy łatwo Ci przychodziło udzielanie innym instrukcji oraz kierowanie ich wysiłkami, czy też wprawiało Cię to w pewne zakłopotanie?

476

Biblia NLP

Osoby, które są skuteczne w zarządzaniu: • Odpowiadają „tak” na wszystkie trzy postawione wcześniej pytania. • Umiejętnie zarządzają zarówno samymi sobą, jak i innymi ludźmi. • Mają pełną świadomość kierunku, który one same i inni ludzie muszą obrać, aby osiągnąć sukces, oraz nie napotykają żadnych trudności w odważnym dzieleniu się własnymi opiniami. • Często chcą przejmować kontrolę w środowiskach, gdzie pracuje się nad różnymi projektami, oraz oczekują, że inni ludzie przyjmą takie strategie, jakie same przyjmują.

Osoby, które są skuteczne w pracy samodzielnej: • Odpowiedzą na wcześniej postawione pytania: „tak”, „nie”, „nie”. • Mają świadomość, co należy zrobić, aby osiągnąć zamierzony cel, ale brakuje im motywacji do kierowania i zarządzania. • Potrafią same się motywować oraz przyjmują odpowiedzialność za swoje działania. • Mają duże zasoby samokontroli i dyscypliny.

Osoby, które są wykonawcami: • Odpowiedzą na wcześniej postawione pytania: „nie”, „tak”, „nie”/„tak”. • Często wolą, aby inni im powiedzieli, co trzeba zrobić. • Mogą nie czuć się pewne swoich opinii o zakresie koniecznych działań; być może po prostu nie mają intuicji, która pomaga rozpoznać właściwą strategię, albo w sposób naturalny przyjmują postawę bierną i czekają na instrukcje. • Zwykle nie mają problemu z wykonywaniem instrukcji, kiedy te zostaną już im przekazane.

Osoby, które mają pewne predyspozycje do skutecznego zarządzania: • Odpowiedzą na wcześniej postawione pytania: „tak”, „tak”/„nie”, „nie”. • Są przekonane o tym, że wiedzą, co inni muszą zrobić, aby zamierzony cel został osiągnięty, lecz wahają się, kiedy przychodzi im dzielić się opiniami oraz/albo sugestiami. • Czują się przestraszone lub onieśmielone wizją kierowania innymi ludźmi.

Osoby, które działają najskuteczniej jako członkowie zespołu: • Odpowiedzą na wcześniej postawione pytania: „czasami”, „czasami”, „czasami”. Biblia NLP

477

• Raz czują się dobrze w roli kierownika, a raz nie, w zależności od danego kontekstu oraz czynników, które wchodzą w grę w danej chwili. • Czasami czują się dobrze, dzieląc odpowiedzialność za prowadzenie grupy do sukcesu. • W pracy zespołowej lubią aspekt relacji międzyludzkich oraz energię, którą z nich czerpią. • Wysoko cenią rodzinę oraz wartość przebywania razem.

36. KATEGORIE SATIR JAKO MODELE KOMUNIKACYJNE Z pracy Virginii Satir wyłoniło się pięć stylów komunikacji. Terapeutka zauważyła, że porozumiewanie się ma wiele wspólnego zarówno z samymi przekazywanymi informacjami, jak i ze sposobem, w jaki są one przekazywane. Uważa się, że cztery z tych modeli komunikacyjnych nie są skuteczne ani nie pozwalają uzyskać szczególnie pozytywnych rezultatów. Są to: łagodzący (zjednywanie), obliczający (superracjonalność), rozpraszający (chaotyczność) oraz obwiniający (oskarżanie). Chociaż ogólnie nieproduktywne, owe cztery style komunikacji można wykorzystywać w sposób konstruktywny. Jako zdrowy model Virginia Satir wskazywała styl kompromisowy (płynność). Który z pięciu wymienionych stylów reprezentuje Twoją typową strategię komunikacyjną, którą wykorzystujesz w kontaktach z innymi ludźmi? Takie zachowania, jak przymilanie się, kojenie, uspokajanie oraz czynienie ustępstw składają się na postawę łagodzącą. Kiedy dana osoba uważa, że jedynym sposobem na dopasowanie się do otoczenia jest przypochlebianie, możemy powiedzieć, iż jest ona uzależniona od akceptacji i aprobaty innych ludzi.

Osoby, które przyjmują podejście łagodzące: • Obawiają się odrzucenia lub opuszczenia albo tego, że otaczający je ludzie skierują na nie swoją złość. • Stale posługują się językiem, który ma na celu zdobycie przychylności, zawsze starają się zyskać aprobatę, ciągle za coś przepraszają, za to nigdy nie pozwalają sobie na konfrontację czy niezgodę. • Reprezentują postawę, która zdaje się sugerować, że są one bezużyteczne i beznadziejne. Model obliczający dotyczy tych, którzy odcinają się od własnych emocji oraz starają się reagować na zaistniałe sytuacje w sposób logiczny i opanowany.

Osoby, które przyjmują podejście obliczające: • Są zdecydowane reagować w sposób rozmyślny i chłodny.

478

Biblia NLP

• Często odczuwają fizyczne zimno i suchość. • Nie podnoszą głosu; posługują się językiem abstrakcyjnym. • Nierzadko odnoszą się z ostrożnością i strachem do własnych emocji. Model rozpraszający dotyczy postępowania i reagowania w sposób nieprzewidywalny, który zaskakuje i szokuje zarówno daną osobę, jak i innych ludzi.

Osoby, które przyjmują podejście rozpraszające: • Często zmieniają style zachowania szybko, bez oznak to zapowiadających. • Są znane z tego, że mówią i robią rzeczy, które nie są w ogóle adekwatne do języka i działań innych ludzi. • Często odczuwają mdłości i inne fizjologiczne objawy paniki. • Mówią głosem, którego ton nie jest stały i zmienia się bez wyraźnego powodu. • Mogą sprawiać wrażenie, że zmagają się z zaburzeniami psychologicznymi, co sprawia, iż kontakty z nimi okazują się wyzwaniem. Postawa obwiniająca przejawia się w nieustannym wyszukiwaniu i dostrzeganiu problemów oraz wad, w dyrygowaniu innymi ludźmi, a także w próbach manipulowania oraz kontrolowania.

Osoby, które przyjmują podejście obwiniające: • Wierzą, że są lepsze niż wszyscy inni. • Przekazują komunikat, że wszyscy inni ponoszą winę za wszystko, co dzieje się źle. • Na ogół mają wrażenie, że nikogo nie obchodzą. • Często czują w ciele napięcie i stres, co wskazuje na wysokie ciśnienie krwi. • Zwykle mają głośny, mocny i szorstki głos. Określenie kompromisowy odnosi się do zdrowego modelu komunikowania się w sposób asertywny, w którym język i zachowanie cechują się bezpośredniością i prostolinijnością oraz pozostają w zgodzie ze szczerym i autentycznym stanem danej osoby.

Osoby, które przyjmują postawę kompromisową: • Wypowiadają się w taki sposób, że zostaje zachowana harmonia między ich działaniami, słowami, tonem głosu oraz postawą i gestami.

Biblia NLP

479

• Często okazują się łatwe w zrozumieniu oraz porozumiewaniu się; jawią się jako typ ludzi „dostajesz to, co widzisz”. • Budują związki, które są bezpieczne, dojrzałe oraz zdolne do osiągnięcia prawdziwej bliskości.

37. SPÓJNOŚĆ I NIESPÓJNOŚĆ Ludzie reagują na swoje otoczenie w sposób spójny lub niespójny, co wiąże się z wybranymi przez nich stylem bycia oraz energią, którą jest zużywana podczas tego procesu. Wyobraź sobie sytuację, w której ktoś z kręgu Twoich najbliższych znajomych zaczyna umawiać się z jakąś osobą i po jakimś czasie przedstawia ją całej grupie. Osoba ta jest Twoim zdaniem okropna i zadufana w sobie. • Czy początkowo, mając uśmiech przyklejony do ust, zachowywałbyś się grzecznie wobec niej, mimo że bardzo Cię drażni? • Czy też wyrażałbyś głośno dezaprobatę dla jej sposobu bycia oraz postawy?

O niespójności Osoba, która nie jest spójna albo która — można by rzec — jest NIEspójna, zazwyczaj mówi rzeczy, które raczej do siebie nie pasują, zachowuje się w sposób, który nie odpowiada jej słowom, albo jej cele nie pokrywają się z tym, co stara się robić. Jeśli przyjrzysz się temu problemowi wspólnie z daną osobą, zdradzi ona zapewne głębsze i bardziej oczywiste przejawy niespójności, głębszą dysharmonię. Osoba ta może mieć ambiwalentny stosunek do celów, które w swoich deklaracjach pragnie osiągnąć. Może czerpać niemałe korzyści ze status quo, którego zmianę zapowiada. Może przejawiać brak pewności w tym, co stara się robić. Może w jakiś sposób nie akceptować tego rodzaju osoby, o której mówi, że chce spotkać; np. czuje złość na wszystkich przedstawicieli płci przeciwnej. Może mieć problemy natury neurologicznej lub psychicznej, które nie w pełni zaakceptowała albo których nie nauczyła się kontrolować. Może zaprzeczać istnieniu poważnych problemów, które ma z alkoholem lub innymi używkami. Tego rodzaju listę można by wydłużać w nieskończoność, ponieważ niespójność miewa bardzo różne przyczyny.

Osoby, które reagują spójnie: • Zachowują się w taki sposób, który odzwierciedla ich wewnętrzny stan emocjonalny. • Działają np. w sposób zrównoważony, bez napięcia w cichym i spokojnym środowisku, które wzbudza podobne kojące emocje.

480

Biblia NLP

Osoby, które reagują niespójnie: • Zachowują się w taki sposób, który stoi w sprzeczności z ich myślami i odczuciami. • Postępują np. w sposób zrównoważony, bez napięcia, gdy tak naprawdę odczuwają stres i poruszenie. • Często gromadzą w umyśle wykluczające się wrażenia ze swojego otoczenia, które stoją w sprzeczności z ich działaniem.

38. RYWALIZACJA, WSPÓŁPRACA, POLARYZACJA I POZIOM META Wspominaliśmy już, że metaprogramy reprezentują pewne predyspozycje do określonego zachowania oraz sposobu reagowania, które mieszczą się w ramach danego kontinuum oraz zmieniają w czasie w zależności od kontekstu sytuacyjnego. W związku z tym m.in. przyjmujemy różne postawy wobec innych ludzi, informacji, przedmiotów, sytuacji. Style te można scharakteryzować jako nastawione na rywalizację, na współpracę, na polaryzację oraz związane z poziomem meta. • Gdyby firma, w której pracowałeś wiele lat, ogłosiła plan połączenia się z inną, czy nie miałbyś trudności, płynąc z prądem i otwierając się na nieuchronną zmianę? • Czy raczej sprzeciwiałbyś się zmianom wprowadzanym siłą w Twoim życiu zawodowym? • A może spojrzałbyś na fuzję z szerszej perspektywy — obejmującej oprócz faktów i szczegółów także przyczyny i czynniki, które doprowadziły do zmiany, oraz pozwalającej je rozważyć?

Osoby, które reagują w sposób nastawiony na rywalizację: • Przetwarzają myśli, doświadczenia i odczucia w kategoriach konkurowania i porównywania. • Często zadają takie pytania, jak: „Kogo uważam za numer jeden, za najlepszego, za najsilniejszego itd.?”. • Mogą okazywać pewną ekscytację w sytuacji, którą są w stanie przekształcić w rywalizację. • Myślą w kategoriach zwycięzców i przegranych.

Osoby, które reagują w sposób nastawiony na współpracę: • Pomagają ludziom ze swojego otoczenia we wspólnym przeżywaniu danego doświadczenia. Biblia NLP

481

• Często zadają takie pytania, jak: „Co mogę zrobić, aby to doświadczenie nabrało znaczenia w oczach jego uczestników?”. • Ze wszystkich sił starają się zapewnić, by wszyscy byli zwycięzcami (tzw. sytuacja win-win).

Osoby, które reagują w sposób nastawiony na polaryzację: • Decydują lub reagują, sprzeciwiając się temu, co zostaje im zaprezentowane, i w ten sposób zajmują przeciwległy kraniec spektrum danego zachowania. • Często reagują np. stresem i napięciem w spokojnym otoczeniu. • Wynajdują lub wymyślają powody, dlaczego zaistniała sytuacja nie jest realna albo nie może trwać dłużej, i dlatego wybierają przeciwny kierunek działania. • Lubią rywalizację, dlatego często zachowują się w sposób dążący do konkurowania.

Osoby, które działają na poziomie meta: • Oceniają zaistniałą sytuację na wyższym poziomie logicznym jako skutek pojawienia się refleksji na jej temat, a nie tylko reagując na nią. Im bardziej gotowi do przystosowania stajemy się w naszych strategiach działania, tym skuteczniej potrafimy się poruszać między różnymi modelami komunikacji i odczuwania, jeśli tylko zechcemy.

39. TOWARZYSKOŚĆ: STYL AKTYWNY, REFLEKSYJNY, BIERNY I MIESZANY Niniejszy metaprogram został omówiony już wcześniej (patrz: metaprogram nr 20) jako sposób reagowania na otaczający świat. Tutaj zajmiemy się podobnym metaprogramem w kontekście towarzyskości. Przebywając w grupie, ludzie reagują w następujące sposoby: aktywny (są czynni, przejawiają inicjatywę), refleksyjny, bierny lub w sposób łączący dwa style. • Jeżeli idziesz z kimś na wesele jako osoba towarzysząca i wiesz, że nie znasz nikogo spośród zaproszonych gości, czy z łatwością podchodzisz do obcych ludzi i zaczynasz rozmowę? • Czy też wolisz obserwować, co się dzieje, z bezpiecznej odległości, mając nadzieję, że podczas całego przyjęcia nikt nie zwróci na Ciebie uwagi? • A może oswajasz się z perspektywą poznawania nowych ludzi dopiero po tym, kiedy spędzisz trochę czasu, obserwując rozwój sytuacji i rozważając własne położenie? • Jak sądzisz, jaka byłaby Twoja naturalna reakcja?

482

Biblia NLP

Osoby, które w towarzystwie przyjmują postawę aktywną: • Natychmiast przystępują do działania. • Często reagują impulsywnie, nie wgłębiając się w zastaną sytuację. • Popełniają sporo błędów, ale także osiągają znaczące sukcesy. • Mówią, myślą i działają szybko. • Lubią osiągać wyniki, najchętniej kują żelazo, póki gorące. • Gdy nadadzą swojemu stylowi bycia zrównoważony charakter, okazuje się on skuteczny. • Ogólnie rzecz biorąc, same stanowią dla siebie punkt odniesienia.

Osoby, które w towarzystwie przyjmują postawę bierną: • W grupie są jawnie ostrożne do tego stopnia, że w perspektywie zaangażowania się w jej działania i uczestnictwa w nich ulegają paraliżowi. • Zwlekają aż do chwili, kiedy już nic nie da się zrobić. • Często uchodzą za chłodne, znudzone i nietowarzyskie.

Osoby, które w towarzystwie przyjmują postawę refleksyjną: • Lubią obserwować i oceniać grupę, zanim się zaangażują w jej działania. • Nie lubią zbyt długo siedzieć bezczynnie. • Często brakuje im poczucia bezpieczeństwa, czują się zagrożone. • Obawiają się błędów, dlatego są ostrożne w podejmowaniu jakichkolwiek działań. • Są narażone na ryzyko, że staną się pasywne wskutek niezdrowego zwlekania. • Rzadko bywają pionierami w biznesie. • Są najskuteczniejsze w środowiskach, które wymagają ewaluacji i refleksji.

Osoby, które w towarzystwie przyjmują postawę zrównoważoną: • W grupie są przekonane co do celów, do których dążą, oraz potrafią to robić ze zdrową dozą refleksji. • Są otwarte na informację zwrotną, zanim przystąpią do działania.

40. PRZEDMIOTY, SYSTEMY, INFORMACJE I LUDZIE Na ścieżce kariery, w pracy, w powołaniu i w innych ważnych dziedzinach naszej działalności mamy swoje preferencje odnośnie do tego, z czym lubimy pracować. Mogą to być: przedmioty, systemy, ludzie oraz informacje. Biblia NLP

483

Wyłaniając te czynniki z minionych sytuacji w miejscu pracy czy w innych środowiskach, które sprawiły, że dane zdarzenia dały Ci satysfakcję i stały się dla Ciebie ważne, uzyskasz wskazówki co do jednej z wymienionych kategorii, którą uważasz za najważniejszą.

Osoby, które cenią pracę z przedmiotami: • Posługują się językiem, który skupia się przede wszystkim na rzeczach, mniej na innych elementach otoczenia. • Koncentrują się głównie na zadaniu, które mają wykonać, mniej na ludziach czy emocjach. • Stawiają na wyniki oraz dążą do zakończenia wykonywanej pracy.

Osoby, które cenią pracę z systemami: • Skupiają się w pierwszym rzędzie m.in. na procesach, procedurach, synergii między różnymi elementami. • Zwracają raczej niewielką uwagę na ludzi i ich odczucia w porównaniu z tą, którą kierują na ważne w danej chwili systemy.

Osoby, które cenią pracę z ludźmi: • Są wrażliwe na cudze myśli, zdrowie i emocje. • Wchodzą w skuteczne interakcje z innymi oraz mają wysoko rozwinięte umiejętności interpersonalne. • Uchodzą za przyjacielskie oraz są chętne i gotowe do pomagania innym.

Osoby, które cenią pracę z informacjami: • Interesują się konkretnymi szczegółami i kryteriami, które wiążą się z danym projektem lub wykonywanym właśnie zadaniem. • Często mają z natury podejście analityczne oraz są skuteczne w pracy z faktami i liczbami.

41. ILOŚĆ I JAKOŚĆ Niniejszy metaprogram rzuca światło na charakterystyczne elementy, które ludzie wykorzystują, dokonując zestawień. Ujawnia się on wtedy, gdy dana osoba rozpoczyna proces decyzyjny, który ma doprowadzić do wybrania kierunku działania spośród co najmniej dwóch. Porównań takich dokonuje się na dwa pojemne sposoby: ilościowo lub jakościowo.

484

Biblia NLP

• Kiedy oceniasz lub ewaluujesz różne dziedziny swojego życia (np. zawodową lub towarzyską), na jakiej podstawie dochodzisz do wniosku, że są one zdrowe i stabilne? • Jeżeli pomyślisz np. o najpozytywniejszym doświadczeniu z życia zawodowego, czy umieszczasz daną firmę na czele rankingu za to, jak ceni pracowników oraz za sprzęt i udogodnienia, które udostępnia? • Czy też Twoje myśli kierują się raczej w stronę tego, jak radosne było tamto doświadczenie i jak wydajny czułeś się w tej pracy?

Osoby, które oceniają w sposób ilościowy: • Odpowiadają na postawione wcześniej pytania, odnosząc się m.in. do rangi, zajmowanej pozycji, porządku, wymiernych wskaźników. • Opierają się na wrażeniach zmysłowych (patrz: metaprogram nr 6), ponieważ ich świadomość skupia się na standardach zewnętrznych. • Zaczynają porównywanie od konkretnych danych, dlatego też posługują się rozumowaniem indukcyjnym (patrz: metaprogram nr 1).

Osoby, które oceniają w sposób jakościowy: • Posługują się językiem, który podkreśla jakość doświadczenia, np. przyjemny, straszny, lepszy, kiepski. • Koncentrują swoją świadomość na czynnikach wewnętrznych, wartościach, przypisywanych znaczeniach itp. • Zaczynają porównywanie na poziomie ogólnym, dlatego też posługują się rozumowaniem dedukcyjnym lub abdukcyjnym (patrz: metaprogram nr 1).

42. STRUKTURYZOWANIE WIEDZY Niniejszy metaprogram rzuca światło na to, jak dana osoba decyduje, czy jest w stanie coś zrobić, oraz skąd czerpie informacje konieczne do takiego rozstrzygnięcia. Zamiast zajmować się tym, jak ktoś odbiera oraz skąd „wie”, że coś jest prawdą, metaprogram wskazuje na źródła danych, które są wykorzystywane w celu podjęcia określonej decyzji. Jedni ludzie gromadzą informacje poprzez modelowanie, drudzy — poprzez konceptualizowanie, inni — poprzez obserwowanie, jak dane informacje są prezentowane; są też i tacy, którzy wolą ich bezpośrednio doświadczać albo biorą pod uwagę te uwiarygodnione przez obiektywny autorytet. • A w jaki sposób Ty zdecydujesz, że pójdziesz do nowej restauracji? • Czy porozmawiasz z ludźmi, którzy już tam byli?

Biblia NLP

485

• Czy zajrzysz do menu proponowanego przez tę restaurację i sprawdzisz ceny, aby samodzielnie ocenić jej wartość? • Czy — gdyby istniał świat doskonały, w którym można by założyć czapkę niewidkę — wolałbyś sam obserwować, w jakim stopniu są zadowoleni goście przebywający w danej chwili w restauracji? • Być może przekonałaby Cię dobra opinia znanego szefa kuchni o danej restauracji? A może jednak uważasz, że wszystko wyjdzie w praktyce, więc musisz po prostu sam spróbować? Osoby, które gromadzą informacje poprzez modelowanie, szukają tych, którzy mają zarówno odpowiednie podstawy merytoryczne, jak i zdolności do osiągania wyników w określonej dziedzinie. Ci, którzy zbierają informacje poprzez konceptualizowanie, zwykle prowadzą dogłębny dialog wewnętrzny oraz czynią siebie punktem odniesienia. Szukają danych poprzez m.in. studiowanie, dyskutowanie, dociekanie, rozmyślanie. Osoby, które czerpią informacje z odpowiednich pokazów, pozostają pod największym wpływem tego, co same zaobserwują i czego same doświadczą. Ci, którzy gromadzą informacje poprzez doświadczanie, są bardziej przekonani do tych, które mają na wyciągnięcie ręki — gdy istnieje możliwość interakcji z nimi poprzez zmysły. Grupa ta uznaje informacje za wiarygodne, jeżeli uda się ocenić je poprzez działanie. Osoby, które opierają się na opiniach autorytetów, aby zebrać informacje, przykładają ogromną wagę do zdania osób kompetentnych w danej dziedzinie. Jeżeli autorytet uwiarygodni dane i potwierdzi jako prawdziwe, to grupa ta również je za takie uznaje.

43. KONIEC I BRAK ZAKOŃCZENIA Kiedy ludzie przetwarzają informacje, nie zawsze czekają do końca tego procesu. Mogą bowiem występować pewne ograniczenia czasowe; czasami liczba informacji okazuje się niewystarczająca albo dane nie są całkowicie wiarygodne. Niniejszy metaprogram dotyczy tego, jak ludzie podchodzą do kwestii zakończenia lub jego braku; skupia się na wewnętrznym doświadczeniu zmagania się z czymś, co jest nierozstrzygnięte lub niekompletne. Jedni bowiem mają silniejszą motywację do kończenia tego, co rozpoczęte, drudzy zaś — słabszą. Jeżeli dane zdarzenie z jakichś powodów nie może zostać domknięte, część ludzi odczuwa większą swobodę w podążaniu dalej niż reszta. • Jeżeli zacząłeś wykonywać jakieś zadanie i niespodziewanie zostałeś zmuszony do jego przerwania i odłożenia na później, czy wywołuje to w Tobie uczucie frustracji oraz/albo podenerwowania, czy też jesteś w stanie skupić się na czymś innym bez większego stresu, nie przejmując się? • Kiedy oglądasz film, lecz zostajesz zmuszony do przerwania w połowie, jak się wtedy czujesz?

486

Biblia NLP

• Jeśli zastanowisz się nad tym, jak wypełniasz jakieś zadanie, kiedy odczuwasz większe zaangażowanie: na początku, na końcu czy w trakcie wykonywania czynności?

Osoby, które dążą do zakończenia: • Są bardziej skuteczne i entuzjastyczne na końcowych etapach realizowanego projektu. • Często chcą zgrabnie pozamykać wszystkie sprawy, które miały do załatwienia w danym dniu, i nie przekładać ich na jutro. • Rozumują w kategoriach pewników i niepodważalnych prawd.

Osoby, które nie dążą do zakończenia: • Są bardziej entuzjastyczne i skoncentrowane na początku oraz w trakcie prac nad projektem. • Często nie przejmują się brakiem zakończenia. • Czują się dobrze, czekając, aż to, co się zaczęło, osiągnie swój punkt dojścia.

44. PREZENTACJA W TOWARZYSTWIE Ludzi, którzy idą przez życie z określonym systemem dotyczącym odnoszenia się do innych osób albo grup, opisuje się jako m.in. prostolinijnych, przyjaznych, spontanicznych, naiwnych albo przebiegłych, zręcznych i akceptowanych społecznie w swoich zachowaniach oraz reakcjach. • Kiedy przebywasz w grupie lub miejscu publicznym, czy dbasz o swój wizerunek społeczny? • Czy starasz się nie wywierać negatywnego wrażenia na innych ludziach oraz pragniesz, aby dostrzegali oni Twoje maniery, życzliwość, rozwagę? • A może nie wpływają na Ciebie wcale cudze opinie, za to starasz się pozostać sobą w autentyczny, bezpośredni, uczciwy sposób? Tego rodzaju zachowania mogą kwalifikować albo do grona lekkoduchów, polityków oraz osób spełnionych towarzysko, albo do grupy tych, którzy są ordynarni, źle wychowani, bezpośredni oraz brutalnie szczerzy.

Osoby, które uchodzą za bystre i zręczne: • Uznają wrażenie, jakie zrobią na innych, za bardzo ważne. • Wysoko cenią m.in. dobre wychowanie, etykietę, konwenanse. • Nie są skore do ujawniania informacji o sobie oraz do dzielenia się myślami i odczuciami. Biblia NLP

487

• Często mają wysokie ambicje, dlatego wkładają wiele wysiłku w pięcie się po drabinie społecznej. • Są narażone na ryzyko zachowania egoistycznego, nieszczerego i zmierzającego do manipulacji.

Osoby, które uchodzą za szczere i prostolinijne: • Nie poddają się wpływowi tego, jak ktoś wypada w towarzystwie; uznają to za powierzchowne i hipokrytyczne. • Często mają niewielkie ambicje społeczne albo nie mają ich wcale; jeżeli ktoś je zawiedzie, czują się mniej dotknięte. • Mogą uchodzić za niewychowane czy nieokrzesane wskutek braku towarzyskiego wyrobienia. • Jeżeli ich sposób bycia przyjmie skrajną postać, są narażone na ryzyko zachowywania się w sposób niegrzeczny i niewłaściwy w sytuacjach publicznych. • Mogą stosować strategię zachowania aspołecznego.

45. WŁADZA, POCZUCIE PRZYNALEŻNOŚCI I OSIĄGNIĘCIA Niniejszy metaprogram dotyczy sposobu, w jaki dana osoba odpowiada na zachowania skierowane do niej przez tych, którzy zajmują pozycję mającą wyrażać dominację (np. apodyktyczność, sarkazm, obelgi); rzuca światło na styl, który dana osoba przyjmuje w kontekście sprawowania władzy czy wywierania wpływu. W jaki sposób sprawujesz władzę? Oceń motywy, którymi się kierujesz względem innych ludzi, uwzględniając własne zdanie na temat władzy (dominacja, rywalizacja, prowadzenie określonej polityki), poczucia przynależności (współpraca, relacje interpersonalne, maniery) oraz osiągnięć (cele, wyniki, rezultaty). • Na którym z wymienionych obszarów koncentrujesz uwagę? • Czy podoba Ci się wizja przyjmowania sprawozdań od innych osób oraz zarządzania nimi? • Czy bardziej atrakcyjna wydaje Ci się koncepcja współpracy z kimś o równym statusie? • Czy uważasz siebie za osobę, która woli zostawić innym zarządzanie i ponoszenie za to odpowiedzialności, a sama wykonuje jasno określone instrukcje i postępuje według procedur?

488

Biblia NLP

Osoby, które realizują strategię władzy: • Czerpią przyjemność i satysfakcję z dominowania, manipulowania, rywalizowania. • Pragną poczucia wyższości, które towarzyszy temu stylowi bycia. • Rozumują w kategoriach zwycięzców i przegranych. • Gdy niniejszy model działania przyjmie skrajną postać, kierują się nie tylko pragnieniem własnego sukcesu, lecz także cudzej porażki.

Osoby, które realizują strategię poczucia przynależności: • W relacjach interpersonalnych kierują się szacunkiem oraz chęcią współpracy. • Dążą do budowania i pielęgnowania zdrowych relacji interpersonalnych poprzez rozwagę i empatię. • Starają się, aby wszyscy byli zwycięzcami (tzw. sytuacja win-win).

Osoby, które realizują strategię dokonań: • Cenią nade wszystko rezultaty oraz dokańczanie wykonywanych zadań.

46. STRUKTURYZOWANIE WARTOŚCI Sposób, w jaki ludzie wartościują różne rzeczy, wyraża się w ich myślach, pomysłach, rozumieniu tego, co uważają za istotne. Znaczenie m.in. przedmiotom, osobom, doświadczeniom przypisują zaś poprzez proces oceniania. Wartości wyłaniają się wtedy, gdy myślimy o myślach o przypisywanych znaczeniach bądź ocenach. Innymi słowy, proces tworzenia wartości przebiega na poziomie, który znajduje się poza zwyczajnym myśleniem o ludziach, przedmiotach czy sytuacjach. Tutaj konieczne są bowiem myśli o myślach. W ten sposób ludzie wchodzą w stany znajdujące się poza i ponad innymi myślami, na których zasadzają się wartości — doświadczają oni wówczas m.in. troski, uznania, miłości, pasji. Wartości istnieją w pewnym sensie na dwóch poziomach. Pierwszy z nich to sam początek procesu myślenia opierający się na jednym z tych metaprogramów, który omówiliśmy wcześniej; drugi poziom dotyczy procesu myślenia o samej wartości oraz istotności danego zachowania, odczucia czy przebiegu komunikacji. Kiedy rozwiniemy tę koncepcję, okaże się, że ludzie wyznają swoje wartości (ich jakość i znaczenie), a zatem i wierzą w nie oraz pozwalają im wyraźnie wpływać na własne emocje i zachowania. Dana osoba ceni oczywiście każdy metaprogram, który notorycznie wykorzystuje: fakt, że używa go systematycznie, wskazuje na to, iż przypisuje mu jakąś wartość lub znaczenie.

Biblia NLP

489

• Kiedy myślisz o dowolnie wybranej, lecz ważnej dziedzinie swojego życia, np. karierze, rodzinie czy związku, co uważasz w niej za istotne bądź znaczące? Lista potencjalnych wartości jest trudna do stworzenia, ponieważ wszystko, co dana osoba uważa za istotne, przekształca ona w wartość. Mogą to być zarówno kwestie postrzeganej jako za podstawowe, takie jak przetrwanie, miłość czy przynależność, jak i choćby sprawność fizyczna, czas spędzony w samotności czy przyjaźń.

Rada dotycząca komunikacji Być może podczas rozmowy z drugą osobą przydatne okaże się trzymanie w pamięci następującego pytania: „Jakie motywujące wartości znajdują wyraz w samym języku, jakim posługuje się dana osoba, lub kryją się za nim?”. Zwracaj uwagę na słowa nazywające różne wartości oraz te, które sugerują znaczenie lub wskazują na istotność jakiejś kwestii. Ponadto wartości z istoty rzeczy wywierają wpływ na emocje danej osoby. Kiedy ktoś mówi o wyznawanych przez siebie wartościach, często można zauważyć, że jego stan emocjonalny odzwierciedla to, jak ważna jest dla niego dana sprawa. Odwoływanie się do wartości cenionych przez rozmówcę nadaje interakcji większą moc i sprawia, że wywiera ona większy wpływ. Ostatecznie istnieje przecież bardzo niewielu ludzi (o ile w ogóle tacy są), którzy nie reagują entuzjazmem i pozytywnym podejściem do wyznawanych przez siebie wartości.

47. UPÓR, ULEGŁOŚĆ I OPÓR Kiedy ludziom każe się coś zrobić (a nie prosi się ich o to), mogą oni zareagować na wiele różnych sposobów. Jedni zacinają się w uporze, drudzy odznaczają się uległością, a jeszcze inni stawiają opór. Posnujmy wspomnienia. • Czy potrafisz sobie przypomnieć przykładową sytuację, gdy w dzieciństwie zabroniono Ci jeść ciastek (czy wykonywać jakiejś innej kuszącej czynności) bez pozwolenia? • Jakie wrażenie wywarło to na Tobie? • Czy podporządkowałeś się temu posłusznie i bez wielkiego wysiłku, czy też atrakcyjność ciasteczek nagle wzrosła, tak że podkradałeś łakocie wbrew zakazowi?

Osoby, które się upierają: • Z trudem akceptują fakt, że ktoś każe im coś robić. • Atakują wszelkie informacje, z którymi się nie zgadzają. • Są asertywne i przekonane o słuszności własnych opinii.

490

Biblia NLP

• Miewają umiejętność trafnego odbierania informacji oraz — po ich przejściu przez różne wewnętrzne filtry przekonań — interpretowania przekazywanych instrukcji jako przejawów np. obrazy czy manipulacji.

Osoby, które się podporządkowują: • Natychmiast akceptują przekazywane instrukcje w sposób dojrzały i otwarty, z przekonaniem. • Jeżeli ich styl bycia przybiera skrajną postać, mogą padać ofiarą manipulacji i kontroli.

Osoby, które się opierają: • Często wyrażają sprzeciw wobec przekazywanych instrukcji — dla samego sprzeciwu. • Natychmiast się buntują, kiedy słyszą język, który oczekuje lub żąda współpracy. • Przyjmują wojowniczą postawę, która wyrasta z dumy, arogancji bądź lenistwa, a nie z logicznego myślenia oraz/albo wyznawanych wartości.

48. WARUNKOWOŚĆ I BEZWZGLĘDNOŚĆ Jeden z najbardziej podstawowych stanów świadomości dotyczy naszego podejścia do poczucia tożsamości. Nasze rozumienie, odbiór oraz definicja własnego „ja” odsłania zasadniczy obszar, gdzie oceniamy, przetwarzamy, różnicujemy informacje oraz przypisujemy im wartość. Owe sposoby rozumienia siebie znajdują się zwykle na poziomie, który leży poza naszym świadomym umysłem. W zrozumieniu niniejszej koncepcji okażą się pomocne następujące pojęcia i definicje: Samoocena odnosi się do tego, jak oceniamy naszą wartość i godność; może przybierać postacie od całkowitego zepsucia i bezwartościowości z jednej strony do przekonania o szczególnej istotności z drugiej. Niektórzy ludzie oceniają swoją wartość na postawie tymczasowych, zmiennych czynników bądź na bazie elementów bezwzględnych. Pewność siebie dotyczy stopnia, w jakim czujemy się przekonani o własnych umiejętnościach, talentach i dokonaniach; odnosi się do naszej wiary w swoje umiejętności oraz zdolności w różnych dziedzinach. Pewność siebie jest względna; przyjmuje postać zależną od pozytywnych oraz negatywnych kontaktów i doświadczeń w zakresie m.in. edukacji, relacji interpersonalnych, naszych przekonań. Skuteczność własna dotyczy naszego poczucia produktywności albo zdolności do wykorzystywania świadomości w celu skutecznego podążania przez życie oraz tego wszystkiego, co nam daje.

Biblia NLP

491

Sumienie dotyczy tego, jaką pozycję zajmujemy jako istoty moralne lub etyczne względem tego, co jest dobre, a co złe. Kiedy dana osoba nie umie rozróżniać owych konceptualnych reprezentacji swojego „ja”, prowadzi to do rozproszenia tożsamości, które może skomplikować poczucie, kim jest jako osoba. Kiedy dana osoba ma niską samoocenę, a jednocześnie stara się polepszyć własne postrzeganie siebie poprzez np. podnoszenie kompetencji czy rozwijanie umiejętności, nieuchronnie wchodzi w błędne koło — uzależniając swoją wartość od własnych osiągnięć. Zmieniające się warunki składają się na niestabilną i nieharmonijną ocenę własnej wartości. W konsekwencji dana osoba nigdy nie czuje się naprawdę i trwale pewna siebie. Gdy za często nie zdaje egzaminów, które sama dla siebie przygotowuje, może osiągnąć stan permanentnego oraz nieodwracalnego braku wartości i godności. Oprócz owego potencjalnego rezultatu opisane wcześniej procesy mogą prowadzić do skrajnych stanów nienawiści wobec siebie albo arogancji względem innych. To zaś prowadzi do przekonania, że ludzie nie są wartościowi po prostu dlatego, że są istotami ludzkimi, które mają wrodzoną i niepodważalną wartość, lecz że muszą oni pracować na prawo do bycia wartościowymi. Kiedy człowiek ma świadomość swojej przyrodzonej wartości jako istoty ludzkiej, ma także siłę, aby żyć w sposób wolny od samokrytycyzmu i hipokryzji. Fakt, że ktoś dostrzega przyrodzoną wartość, sprzyja powstaniu zrównoważonej istoty wartości i godności, która z kolei stanowi fundament zdrowego życia i zachowania. • Czy wierzysz, że masz wartość jako istota ludzka — wartość, która w żaden sposób nie zależy od tego, co osiągasz lub zdobywasz? • Czy Twoja samoocena jest zakorzeniona w wiedzy o tym, że powstałeś na obraz i podobieństwo swojego Stworzyciela? • Kiedy myślisz o sobie jak o kimś, kto ma wartość i godność, czy zwykle opiera się to na czymś, co zrobiłeś, bądź na czymś, co posiadasz?

49. PEWNOŚĆ SIEBIE Pewność siebie stanowi istotę naszej wiary w zdolności do wykonywania różnych rzeczy dobrze czy też nasze przekonanie o tym. O ile samoocena dotyczy tego, jaką wartość sami sobie przypisujemy jako ludzie, o tyle pewność siebie ma więcej wspólnego z emocjonalnym bądź doświadczalnym aspektem „ja”. Innymi słowy, pewność siebie odnosi się do tego, co potrafimy robić, a zatem uwydatnia zdolność do działania istoty ludzkiej, a nie aspekt bycia nią. Zastanów się nad tym, co idzie Ci dobrze, oraz nad tym, co do czego masz absolutną pewność, że potrafisz zrobić dobrze, i zapisz swoje spostrzeżenia. • Jaki jest poziom Twojej pewności siebie odnośnie do tego, w jakim stopniu potrafisz wykonywać wskazane czynności? • Jak Twoja pewność siebie dotycząca posiadanych kompetencji w określonych obszarach lub w zakresie wykonywanych zadań wpływa na Twoją ogólną pewność siebie w życiu?

492

Biblia NLP

• Prawdopodobnie (a przynajmniej: oby tak było!) potrafisz sobie przypomnieć chwilę, kiedy osiągnąłeś coś ambitnego? • Czy wpłynęło to na Twoje samopoczucie na dłużej, poza tamtą chwilą? • Czy zauważyłeś, że Twoja pewność siebie przełożyła się również na inne działania? Pewność siebie można znaleźć u dowolnej osoby wiodącej względnie zwykłe życie. Każdy normalny człowiek ma wiele rzeczy, o których wie, że potrafi je zrobić — od czynności najprostszych i podstawowych do tych szczególnie skomplikowanych i specjalistycznych. Osoby, które przyjmują postawę pesymistyczną, albo ci, którzy mają perfekcjonistyczne podejście do życia, mogą jednak nie zauważać wielu rzeczy, w których są dobrzy. To zaś tylko wzmacnia ich brak pewności siebie i radykalnie wypacza spojrzenie na to, co potrafią. Ludzie o małej pewności siebie będą często wyrażali wątpliwości oraz wahanie wobec swoich zdolności bądź opinii. Poprzez styl wypowiadania się będą uchodzili za nieśmiałych i wrażliwych. Z drugiej strony osoby, które mają zdrową pewność siebie, będą mówiły w sposób o niej zaświadczający oraz będą się posługiwały językiem stanowczym i asertywnym.

50. UMYSŁ, EMOCJA, CIAŁO I ROLA Różni ludzie mają odmienne wyobrażenia o swojej koncepcji „ja”; ponadto wskazują na różnorodne czynniki, określając tożsamość. Sposób, w jaki dana osoba definiuje siebie (jak to robi oraz jakie wnioski z tego wyciąga), odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu jej zachowań, emocji oraz języka. • Kiedy zastanawiasz się nad związanymi z Twoim życiem myślami, odczuciami, fizycznością, obowiązkami, rolami, jakie aspekty Twojej osobowości wydają Ci się najbardziej wymowne bądź szczególnie ważne? • Czy widzisz siebie przede wszystkim jako jednostkę, która ma emocje? • Czy raczej starasz się świadomie wybierać? Jesteś może „myślicielem”? • Czy jesteś świadomy swojego statusu albo swojego ciała? Ludzie określają samych siebie za pomocą różnorodnych kombinacji wymienionych elementów. Osoby, które przyjmują podejście zasocjowane (patrz: metaprogram nr 18), często definiują siebie na podstawie emocji, podczas gdy ci, którzy wolą się dysocjować, mają skłonność do odcinania się od swoich przeżyć. Osoba, która lubi sama decydować o sobie, na kontinuum zachowań związanych z uporem będzie zwykle umiejscawiała siebie w odniesieniu do siły własnej woli (patrz: metaprogram nr 47). I tak dalej.

Biblia NLP

493

51. WIERNOŚĆ PRZEKONANIOM Ludzie przyjmują odmienne strategie, aby żyć zgodnie ze swoimi ideałami oraz realizować wyznawane przez siebie wartości, a także na różne sposoby oceniają, w jakim stopniu im się to udaje. Świadomość własnego stylu bycia u danej osoby zestawiona z wyznawanymi przez nią wartościami stanowi źródło albo harmonii wewnętrznej i spokoju, albo wewnętrznego konfliktu i emocjonalnego rozdźwięku. • Kiedy porównujesz własny styl bycia i dokonywane wybory ze swoimi wartościami i przekonaniami, czy wzbudza to w Tobie odczucie, że podążasz właściwą drogą, czy że błądzisz? • Jakie emocje towarzyszą ocenie? • Czy zdarzyło Ci się zawieść czyjeś zaufanie lub rozczarować kogoś, kto na Tobie polegał? Jak się przez to czułeś? • Czy tamto zdarzenie uwypukliło znaczenie pozostawania wiernym swoim wartościom oraz temu, kim pragniesz być jako osoba?

Osoby, które żyją w zgodzie z wyznawanymi wartościami: • Cieszą się poczuciem wewnętrznej harmonii oraz spójności. • Mają wysoki stopień samoakceptacji oraz wewnętrznej równowagi. • Zachowują się w taki sposób, który odpowiada ich intencjom oraz językowi, jakim się posługują. • Czerpią siły z tego, że jeszcze więcej umysłowych i emocjonalnych zasobów poświęcają temu, by dążyć do realizacji swoich wartości.

Osoby, które zaniedbują własne wartości: • Przeżywają wewnętrzny konflikt oraz czują się rozdarte. • Często mają większe trudności w spojrzeniu na siebie w lustrze oraz zaakceptowaniu tego, co widzą. • Nie zachowują spójności między tym, co mówią, a tym, jak się zachowują. • Kierują dużo negatywnej energii do swojego wnętrza, osądzając się i walcząc ze sobą.

52. PRZESZŁOŚĆ, TERAŹNIEJSZOŚĆ I PRZYSZŁOŚĆ W większości kultur na świecie wyróżnia się trzy „strefy czasowe”, które odnoszą się do tego, co już się wydarzyło, do tego, co się właśnie dzieje, oraz do tego, co będzie miało miejsce w przyszłości. Owe trzy „strefy czasowe” w ujęciu językoznawczym nazywa się czasami gramatycznymi: przeszłym, teraźniejszym i przyszłym.

494

Biblia NLP

Dodatkowo wyróżnia się pojęcie bezczasu. Często reprezentacja jednej z tych „stref czasowych” wyróżnia się w świadomości na tle pozostałych. • Gdzie skupia się Twoja uwaga w pierwszej kolejności: na przeszłości, teraźniejszości czy przyszłości? • A może stworzyłeś bezczasowe podejście, które sprawia, że nie zwracasz uwagi na przemijanie?

Osoby, które skupiają się na przeszłości: • Mają świadomość minionych zdarzeń oraz znaczenia, jakie one dla nich mają. • Często posługują się językiem, w którym pojawia się wiele odniesień do przeszłości oraz form czasu przeszłego. • Cenią szczególnie historię oraz tradycję.

Osoby, które skupiają się na teraźniejszości: • Posługują się językiem, który jest bogaty w formy czasu teraźniejszego oraz w bieżące odniesienia. • Mogą zbyt intensywnie żyć teraźniejszością — do tego stopnia, że zaczynają ignorować konsekwencje podejmowanych działań bądź przyszłe cele.

Osoby, które skupiają się na przyszłości: • Posługują się językiem, który jest bogaty w formy czasu przyszłego oraz w odniesienia do przyszłości. • Mogą się nadmiernie skupiać na tym, co ma być, i zaniedbywać podejmowanie koniecznych kroków w teraźniejszości, które stworzą przyszłość, jakiej pragną.

Osoby, które nie skupiają się na czasie: • Nie mają świadomości jego przemijania.

53. „W CZASIE” I „PRZEZ CZAS” W większości kultur na świecie ludzie postrzegają czas historyczny oraz odległość od jednego zdarzenia do drugiego jako linię (czasu). Dzięki temu odbierają czas albo jako coś, co przez nich przepływa, a więc mają poczucie zanurzenia w nim, albo jako coś, co jest im dalekie, a więc żyją niejako poza czasem.

Biblia NLP

495

Pierwszy przypadek dotyczy strategii przetwarzania „w czasie” (doświadczania czasu w sposób zasocjowany), drugi zaś — strategii przetwarzania „poza czasem”. Jeżeli dana osoba odbiera czas jako coś, co jest poza nią, w pewnej odległości, to zajmuje „czystszą”, bardziej obiektywną pozycję względem niego. To zaś wiąże się ze sposobem, w jaki strukturyzuje ona wspomnienia.

Osoby, które przyjmują podejście „przez czas”: • Myślą o czasie jako czymś, co płynie w jednym kierunku wzdłuż pewnego kontinuum. • Odbierają czas jako coś, co wiąże się z określoną kolejnością, linią ciągłą, a więc co daje im świadomość trwania jednego zdarzenia w związku z innym. • Zwykle mają zdysocjowane wspomnienia. • Często strukturyzują informacje chronologicznie oraz dobrze się czują wśród systemów, zasad i procedur. • Wykonują obowiązki oraz podejmują decyzje w sposób zasadniczy i systematyczny.

Osoby, które przyjmują podejście „w czasie”: • Często lokalizują swoją przyszłość przed sobą, a przeszłość — za sobą. • Myślą o linii czasu jako przepływającej przez nie, więc same znajdują się na owej linii. • Na ogół wykorzystują zasocjowane wspomnienia oraz mają niską świadomość trwania zdarzeń. • Zazwyczaj przetwarzają informacje w sposób przypadkowy. • Często dają się uwięzić we własnym świecie oraz tracą wyczucie czasu.

54. KOLEJNOŚĆ I PRZYPADKOWOŚĆ W niniejszym metaprogramie zajmujemy się sposobem, w jaki sięgamy do wspomnień. Można wyróżnić dwie główne strategie: proces dostępu przypadkowego oraz uporządkowanego według kolejności. • Kiedy myślisz o przeszłości, czy przypominasz sobie zdarzenia w określonej kolejności, czy Twój umysł skacze ze wspomnienia na wspomnienie w sposób przypadkowy? • Kolejność nie musi wyznaczać porządku od starszego wspomnienia do nowszego.

496

Biblia NLP

Osoby, które wykorzystują strategię przypadkowego dostępu: • Z łatwością przeskakują z jednego wspomnienia do drugiego. • Przechowują wspomnienia bez wzajemnego ich powiązania, tak aby można było łatwo przechodzić między granicami oddzielającymi ludzi, miejsca, treści. • „Archiwizują” wspomnienia poprzez porównywanie wydarzeń, które miały miejsce w odmiennych okresach.

Osoby, które wykorzystują strategię uporządkowanego dostępu: • Przechowują wspomnienia w sposób linearny, wiążąc je ze sobą. • Bezustannie zadają sobie pytania typu: „Co się wtedy stało?”, „Co się zdarzyło chwilę wcześniej?”. • Nie poruszają się chaotycznie między niepowiązanymi wspomnieniami. • Mogą napotykać pewne trudności, starając się dotrzeć do wspomnień, ponieważ muszą zacząć w pewnym miejscu, to zaś często nie odnosi się bezpośrednio do wspomnienia, które chcą odszukać; następnie muszą poruszać się linearnie, aż zidentyfikują właściwe wspomnienie.

55. EGO I SIŁA Ego zostało zdefiniowane m.in. jako zbiór funkcji poznawczych i percepcyjnych, które służą celom adaptacyjnym, w miarę jak rozwijają się wraz z naszą zdolnością do reagowania na otoczenie. Inna definicja mówi, że ego stanowi mechanizm rozwiązywania problemów, który sprzyja uzgadnianiu naszych potrzeb ze środowiskiem zewnętrznym. Zakres, w jakim zdefiniowano inteligencję jako zdolność dokonywania trafnych sądów, wyjaśnia również w jakimś stopniu istotę siły ego. • Co przychodzi Ci do głowy, kiedy myślisz o jakiejś kwestii czy danym wyzwaniu (np. problem, rozczarowanie), które pojawiają się w życiu codziennym i powstrzymują Twoją zdolność do rozwijania się? • Jakie emocje wywołuje to w Tobie? • Czy wypracowałeś charakterystyczną dla siebie reakcję na zewnętrzne wpływy i wewnętrzne potrzeby? • Co dzieje się z Twoim umysłem oraz Twoimi emocjami (co na nie wpływa), kiedy stajesz w obliczu jakichś trudności? Sedno sprawy — tak jak w przypadku innych metaprogramów — stanowi kontinuum. Nikt nie reaguje w sposób sztywny, całkowicie konsekwentny w różnych warunkach czy kontekstach. Różni ludzie mają ego, które cechuje odmienna siła w zakresie reagowania na życie oraz tożsamość tego, co jest autentyczne. Ponadto ego tej samej osoby reaguje inaczej na różnych etapach życia. Zjawisko to ma zatem postać bezustannych przypływów i odpływów. Biblia NLP

497

Na jednym końcu opisywanego spektrum znajdują się osoby, które prawie wcale nie potrafią stawiać czoła rzeczywistości, nie umieją akceptować jej takiej, jaką ona jest, ani pozyskiwać potrzebnej energii, aby w niej funkcjonować. Na drugim końcu spektrum znajdują się ci, którzy biegle radzą sobie ze zdarzeniami zachodzącymi w życiu. Takie osoby potrafią działać bez wahania i bez negatywnych emocji, nie przyjmując sposobu myślenia ofiary losu.

Osoby, które mają niestabilne podejście: • Dają się łatwo wytrącić z równowagi najmniejszym problemom, które napotykają. • Często odbierają prawie wszystko jako niewiarygodny ból i wyzwanie oraz bezustannie martwią się tym i przejmują; czują się bezbronne oraz ciągle narzekają z tego powodu. • Zachowują się w sposób charakterystyczny dla dzieci. • Wykorzystują dziecinne mechanizmy działania, aby reagować na rzeczywiste lub zmyślone problemy (np. napady złości, huśtawka nastrojów, zniecierpliwienie).

Osoby, które mają stabilne podejście: • Wykazują się bardziej filozoficzną postawą wobec życia oraz dążą do wartościowych celów, mając świadomość faktu, że problemy pojawiają się i stanowią zwyczajny element codzienności. • Zachowują spokój i równowagę w obliczu wyzwań; nie tracą obiektywnego spojrzenia. • Gdy występują trudności, odruchowo szukają rozwiązań oraz poświęcają bardzo mało czasu na martwienie się czy przejmowanie nimi.

56. MORALNOŚĆ Ludzie reprezentują różne postawy w kwestiach m.in. etyki, moralności, uczciwości. Jedni zawsze mają świadomość obowiązku postępowania w sposób dobry i prawy; inni zaś wydają się całkowicie pozbawieni takiej potrzeby (rozmyślnie lub nie). W granicach kontinuum, związanym z niniejszym metaprogramem, na jednym krańcu znajdują się ci, którzy mają podejście moralne i biorą odpowiedzialność za ewentualne porażki etyczne. Po drugiej stronie są ci, którzy uważają za atrakcyjne podejście amoralne oraz nie mają żadnego poczucia odpowiedzialności, kiedy zachowują się w sposób, który rani bądź rozczarowuje innych ludzi. Każdy bez wyjątku popełnia błędy. • Co przychodzi Ci do głowy, kiedy myślisz o tym, co powiedziałeś lub zrobiłeś, a co naruszyło obowiązujące wartości — o tym, o czym wiesz, że nie powinieneś był mówić lub robić?

498

Biblia NLP

• Jak się czujesz, kiedy wiesz, że w tamtej sytuacji poniosłeś porażkę? • Podobnie kiedy stawiasz czoła sytuacji, w której ponosisz winę za nieuczciwe postępowanie, jaka jest Twoja pierwsza reakcja emocjonalna? • Co się w Tobie dzieje, kiedy wiesz, że nabroiłeś?

Osoba moralna: • Zwraca uwagę na to, czy zaistniałe sytuacje są właściwe, zwłaszcza na te, które ewidentnie sprzeciwiają się obowiązującym zasadom lub wyraźnie im odpowiadają. • Ma wysoko rozwinięte poczucie odpowiedzialności oraz czuje się osobiście zobowiązana do prawego postępowania w różnorodnych sytuacjach, w których się znajduje. • Potrafi zrezygnować z natychmiastowych, niezdrowych lub krzywdzących przyjemności i skupić się na tym, by na dłuższą metę pozostać uczciwą. • Jeżeli jej podejście przyjmuje skrajną postać, bywa surowa w ocenie siebie bądź innych ludzi. Osoba moralna kieruje się wyraźną wewnętrzną mapą moralną. Jest typem człowieka, który stara się pozostawać uczciwy zarówno w sytuacjach publicznych, jak i prywatnie, w samotności. Wierzy w prawe postępowanie, nawet jeżeli okazuje się ono trudne. Nagrodą dla tej osoby jest poczucie wewnętrznej harmonii, które rodzi się z możliwości spojrzenia na siebie w lustrze i zachowania spokoju wobec tego, co się widzi.

Osoba amoralna: • Często nie dostrzega prawdziwej winy albo dąży do jej zlekceważenia. • Zazwyczaj ignoruje obowiązujące zasady, etykę, moralność itp. • Wiedzie egoistyczne życie, lubi sobie dogadzać, niemal nie dba o to, kto i co wskutek tego cierpi. • Z czasem zyskuje reputację człowieka niewiarygodnego i niesolidnego. • Kiedy jej podejście przyjmuje skrajną postać, ma skłonności do socjopatologii i do czynów kryminalnych. Osoba amoralna jest zajęta przede wszystkim jednym — byciem numerem jeden. Dąży do przyjemności, właściwie nie zważając na konsekwencje; nie przejmuje się tym, co musi zrobić, aby ją osiągnąć. Często traktuje innych ludzi jak przedmioty, które można wykorzystywać na własnej drodze do narcystycznej nirwany. Istnieją także tacy aspołeczni i amoralni ludzie, którzy decydują się na działanie tylko wtedy, gdy mogą dzięki temu coś zyskać. Biblia NLP

499

57. STRUKTURYZOWANIE PRZYCZYN Niniejszy metaprogram dotyczy tego, jak dana osoba myśli o przyczynie danego doświadczenia lub zaistniałej sytuacji. • Skąd się one wzięły? • Czy to, czego doświadczamy, stanowi rezultat złożonego oddziaływania szeregu powiązanych ze sobą energii i schematów, czy też pojawia się przypadkowo, bez struktury ani porządku? • Czy życie — takie, jakim go doświadczamy — jest rezultatem jakiegoś kosmicznego losu bądź przeznaczenia, czy też nie ma żadnego wyraźnego schematu czy powodu, który można by odkryć? Niniejszy metaprogram stanowi rozszerzenie omawianego wcześniej metaprogramu nr 17 — w ramach którego ludzie myślą i czują, przyjmując jako punkt odniesienia albo samych siebie (wewnątrz), albo innych (na zewnątrz) — oraz czerpie także z metaprogramu dotyczącego odpowiedzialności (nr 32). • Kiedy zastanawiasz się nad jakimś związkiem, w którym kiedyś żyłeś, co sprawiło, że Ty i partner pojawiliście się nawzajem w swoim życiu? • Jak dostałeś pracę, gdzie jesteś obecnie zatrudniony? • Dlaczego mieszkasz tu, gdzie mieszkasz, w takich, a nie innych warunkach? • Dlaczego osoba, której ufałeś, zdradziła Cię i zawiodła? Rozważanie odpowiedzi na tego rodzaju pytania pomaga odkrywać nasze rozumienie oddziaływania przyczyn lub jego braku.

Osoby, które nie wierzą w przyczynowość: • Nie rozumieją świata w kategoriach konsekwencji ani przyczyn i skutków. • Wierzą, że zdarzenia po prostu zachodzą. • Odbierają świat jako funkcjonujący chaotycznie, bez żadnej inteligencji, która wpływałaby na ten proces.

Osoby, które wierzą w Absolut i linearne zależności przyczynowo-skutkowe: • Ufają, że żyją w pewnym systemie, który ma określone granice, gdzie wszystko dzieje się z jakiegoś powodu oraz jako następstwo czegoś innego. • Nierzadko interesują się takimi dziedzinami, jak matematyka, fizyka czy chemia, które operują na pewnikach i prawdach absolutnych. • Odbierają ogólny kierunek rozwoju świata oraz ludzkiej doli jako pozostający pod wpływem jakiejś postaci inteligentnego projektu.

500

Biblia NLP

Osoby, które wierzą w wielość zależności przyczynowo-skutkowych: • Uważają, że istnieje pewien otwarty system, w którym w prawie wszystkich okolicznościach bardzo wiele przyczyn (spodziewanych i nie) składa się na zaistnienie określonego efektu. • Mają zdolność i skłonność do rozumowania poza absolutną przyczynowością, choćby w kategoriach wyższych możliwości logicznych.

Osoby, które wierzą w osobowe zależności przyczynowo-skutkowe: • Mają świadomość sposobów, które wykorzystują, aby wywoływać różnorodne okoliczności oraz wpływać na nie. • Często w reakcjach biorą same siebie jako punkt odniesienia oraz przyjmują podejście zrównoważonej odpowiedzialności. • Jeżeli ich sposób działania występuje w skrajnej postaci, mogą brać na siebie za dużą odpowiedzialność.

Osoby, które wierzą w zewnętrzne zależności przyczynowo-skutkowe: • Dochodzą do wniosku, że czynniki pozostające poza ich kontrolą, są odpowiedzialne za wyniki, które pojawiają się w ich życiu. • Uważają, że pozostają na łasce przypływów życia i że jedyne, co mogą zrobić, to włożyć kamizelkę ratunkową oraz dać się unosić, bez względu na destynację czy cel, w kierunku którego są prowadzone.

Osoby, które reprezentują myślenie magiczne: • Odbierają wszystko jako skutki działania sił oraz/albo istot, które istnieją poza znanym nam światem i wymiarem. • Zasadzają swoje reakcje na przesądach oraz na próbach przypodobania się „siłom” (czymkolwiek one są) oraz ich obłaskawienia. • Uzależniają się od powtarzania różnych tajnych informacji, które rzekomo wpłyną na ich położenie oraz przyniosą polepszenie i rozwój.

Osoby, które wierzą we współzależności: • Nie wierzą w przyczynowość; wolą postrzegać tzw. przyczyny raczej jako swoiste współzależności. • Potrafią i chcą dostrzegać relacje, które mogą istnieć między różnymi przedmiotami, czynnikami, ludźmi itp., jednocześnie nie upatrując w tym przyczyn.

Biblia NLP

501

502

Biblia NLP

NOWE WZORCE, METODY I STRATEGIE

504

Biblia NLP

NOWY WZORZEC SZYBKIEGO UCZENIA SIĘ JĘZYKA OBCEGO Karol V powiedział, że człowiek, który zna cztery języki, jest wart czterech ludzi. Aleksander Wielki tak cenił naukę, że zwykł mówić, iż ma większy dług u Arystotelesa za dar wiedzy niż u swojego ojca za dar życia. — Thomas Babington Macaulay Strategia ta pomaga zapamiętywać bardzo szybko nowe słówka z języków obcych; wykorzystuje ona potęgę submodalności.

Krok 1. Wybór pięciu nowych słówek Wybierz pięć słówek, które chcesz zapamiętać z języka obcego, jakiego się uczysz. Ugruntuj intencję zapamiętania ich wszystkich w ciągu najbliższych 5 – 10 minut. Przeczytaj wolno kolejne słówka: wypowiedz je na głos i odczytaj ich tłumaczenia. Upewnij się, że rozumiesz znaczenia przetłumaczonych słówek.

Krok 2. Znalezienie substytutów Weź pierwsze słówko i je oswój. Oto jak to zrobić. Tak jak w poniższym przykładzie podziel w myślach słówko na sylaby. Wykorzystaj je do zbudowania mentalnego obrazu, który łatwo zapamiętasz, ponieważ jest nieprawdopodobny i w jakiś sposób dziwaczny. Sięgnij do własnych doświadczeń, aby znaleźć takie wyobrażenia i znaczenia, które są dla Ciebie ważne z tego względu, że dotyczą Twoich fantazji i upodobań. Oto co zrobiłem, aby np. zapamiętać włoskie słówko vuoto („pusty”): a) Rozbiłem słowo na sylaby „vu” i „oto”. b) Po hebrajsku (to mój język ojczysty) dźwięk „oto” oznacza „samochód”, więc wyobraziłem sobie wielkie volvo. c) W wyobrażonej scence otwieram drzwi owego wielkiego volvo od strony pasażera, a po drugiej stronie widzę meksykańskiego klauna-pielgrzyma (uwielbiam ich!), który krzyczy do mnie: „Twoje vu-olvo jest puste!”. Wykorzystałem tutaj stworzone przez siebie obrazy i ich znaczenia, aby połączyć „vuoto” z „pusty”. Wymyślanie tego rodzaju skojarzeń może początkowo sprawiać Ci pewne trudności, ale w miarę praktykowania staje się coraz łatwiejsze. Zatem ćwicz, a opanujesz tę umiejętność, jednocześnie ucząc się języka obcego.

Biblia NLP

505

Krok 3. Wykorzystanie submodalności Submodalności świetnie wspomagają techniki pamięciowe. Dla tych, którzy nie znają pojęcia „submodalności”, wyjaśnienie: są to różnorodne aspekty danego doświadczenia. Dla przykładu przyjrzyjmy się mojemu dziwnemu obrazowi przedstawiającemu volvo. Czy volvo może się powiększyć? Oczywiście, w mojej wyobraźni może być ono tak duże, jak tylko sobie tego zażyczę. Jego wielkość jest submodalnością zmysłu wzroku, tak jak np. głośność jest submodalnością zmysłu słuchu (albo, odpowiednio, wzrokowego i słuchowego systemu reprezentacji). Klaun może więc naciskać głośny klakson, aby przyciągnąć moją uwagę, wybić szybę i pokazać mi, że auto jest puste (znaczenie słówka vuoto). Wymyśloną przeze mnie scenkę mogą charakteryzować takie submodalności jak: jasność obrazu, bliskość samochodu i jego rozmiar, to, czy cały obraz jest kolorowy, czy też czarno-biały, czy przebrany Meksykanin ma wysoki głos, czy niski itd. Jeśli praca z submodalnościami nastręcza Ci jeszcze pewnych trudności, możesz wykonać niniejszy wzorzec bez nich.

Krok 4. Przyspieszenie Odtwarzaj wymyśloną scenkę tak szybko, jak tylko potrafisz, wiele razy z rzędu. Zaangażuj ciało. Poruszaj ramionami. Kiedy wypowiadasz nowe słówko, skieruj wzrok w górę i w lewo, a jednocześnie połóż dłoń na klatce piersiowej, maksymalnie powiększ stworzony obraz oraz nadaj mu jak najbardziej absurdalny i dziwaczny charakter. Następnie zrób to samo, lecz szybciej. Możesz odtworzyć cały ten schemat w znacznie większym tempie, niż Ci się wydaje, ponieważ mózg uczy się zaskakująco szybko. Ćwicz, aby ulepszać otrzymywane rezultaty. Powtarzanie odgrywa bardzo ważną rolę w procesie umieszczania opanowywanego materiału w pamięci długotrwałej. Poprzez trening, wyobrażanie sobie absurdalnego, asocjacyjnego obrazu oraz zwiększanie tempa za każdym kolejnym razem, osadzasz każde słówko w układzie nerwowym.

Krok 5. Stworzenie pięcioelementowych grup Kiedy już oswoisz się z wyobrażaniem sobie absurdalnych rzeczy, zrób to samo z pozostałymi słówkami, zebranymi po pięć, czyli przyjrzyj się danej grupie, stwórz absurdalny obraz dla każdego słówka z osobna, a następnie powtarzaj jedno po drugim, od pierwszego do piątego, kilkukrotnie, coraz szybciej. Dzięki temu zaoszczędzisz czas, a proces uczenia się stanie się ciekawszy. Postaraj się wymyślić NIEPOWTARZALNY obraz dla każdego słówka. Dzięki różnorodności Twojemu umysłowi łatwiej będzie je odróżnić.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu Po pierwszych 20 słówkach zarządź minutową przerwę: poprzeciągaj się albo zrób cokolwiek innego. Następnie zajmij się wyłącznie słówkami w języku obcym i wyobraź sobie absurdalny obraz, a potem także znaczenie każdego

506

Biblia NLP

z nich. Sprawdź, czy czujesz znaczenia nowych słówek bez tłumaczenia. Nie niepokój się, jeśli nie będziesz pamiętać wszystkich. Niech będzie to wyłącznie sygnałem, że powinieneś stworzyć bardziej osobiste, wyrazistsze, absurdalniejsze i dziwaczniejsze obrazy. Te słówka, które już udało Ci się opanować, będziesz pamiętać do końca życia.

RYTMICZNA NAUKA Życie nie toczy się w jednostajnym tempie: rządzi nim wyrazisty rytm. Siły tworzenia, niszczenia i trwania razem wirują i bezustannie oddziałują na siebie nawzajem. — Kabała Strategię tę możesz wypróbować i wykorzystać do własnych potrzeb, kiedy chcesz się czegoś nauczyć. Opiera się ona na mocy rytmu, który służy koncentracji uwagi i wzbudzaniu zaangażowania. Rytm żyje w każdej komórce ludzkiego ciała. Musi zatem istnieć głębszy powód naszej fascynacji i ekscytacji, kiedy muzyka silnie angażuje naszą uwagę. Jeśli piosenka nie ma chwytliwego rytmu, przestajemy się nią interesować. Strategia ta wykorzystuje naszą naturalną skłonność do wyszukiwania zamkniętego i powtarzającego się cyklu, czyli rytmu, w naszym przyswajaniu wiedzy. Jest to jednak coś bardziej skomplikowanego niż zwykłe przytupywanie czy wystukiwanie rytmu ręką.

Krok 1. Wyznaczenie rytmu, który będzie podtrzymywany np. za pomocą ruchu kciuka, głowy lub nogi, podczas uczenia się na pamięć określonej partii materiału Wykorzystaj typowy rytm rockowy, który jest nieco szybszy niż jedno uderzenie na sekundę. Jeżeli materiał okazuje się trudny do przyswojenia, wybierz wolniejszy rytm. Zacznij wybijać rytm, który opiera się na czterech uderzeniach, jak w większości piosenek: RAZ, dwa, trzy, cztery, RAZ… Trzymając rytm, prześledź w myślach fragment materiału, którego się uczysz. Jeśli jest on długi, wykorzystaj kilka sekwencji uderzeń (parę taktów). Zadbaj o to, aby w pokoju panowała cisza, w którą będą wchłaniać się takty i którą będą one kształtować. Cisza odgrywa ogromną rolę w muzyce i w teatrze; stanowi także element komunikacji, która dzięki niej staje się bardziej skuteczna. Oto przykład rytmicznej nauki. Jeżeli uczysz się anatomii krowy, być może zechcesz zapamiętać wszystkie elementy budowy okolicy skroniowej, czyli regio temporalis. Dawałoby to trzy zwykłe uderzenia oraz jedno puste dla zamknięcia taktu złożonego z czterech elementów: RE-gio-TEM-por-AL-is. Biblia NLP

507

Długie słowo lub zdanie może trwać dłużej niż takt; np. processus zygomaticus ossis temporalis mogłoby brzmieć: PRO-CES-sus-ZY-GO-MA-ti-CUS (takt, takt). Sylaby zapisane małymi literami są w „przedtakcie”, czyli pomiędzy głównymi uderzeniami. Zatem w podanym przykładzie występuje sześć pełnych uderzeń oraz dwa puste, potrzebne do zakończenia drugiego taktu. W sumie mamy osiem uderzeń, czyli dwa takty.

Krok 2. Porcjowanie odgórne Kiedy już zapamiętałeś dane pojęcie (takie jak choćby wyżej wspomniane regio temporalis), możesz porcjować odgórnie do poszczególnych struktur czy elementów je tworzących — podtrzymując rytm oraz uwzględniając dopełniające go chwile ciszy.

Krok 3. Sprawdzenie rezultatu Wybijaj rytm, ucząc się określonego zestawu słów lub pojęć, i rób to tak długo, aż opanujesz określony wycinek lub temat (np. dany obszar anatomiczny). Sprawdź, jaki wpływ ma niniejszy wzorzec na Twoją umiejętność uczenia się na pamięć.

Dodatkowa rada Jeżeli podczas nauki chcesz mieć włączoną muzykę, która nie jest zbyt szybka, wypróbuj na odmianę jej rytm. Być może podsunie Ci ona pomysły na jakieś rytmy; szczególnie pomocny okazuje się styl rhythm and blues. Jeśli jesteś muzykalny, do każdego elementu, który opanowujesz, możesz dodać niepowtarzalną melodię lub nawet poszczególne elementy połączyć w całą piosenkę albo zaimprowizowaną melodię.

METODA ŁAŃCUCHOWA (PRZYSPIESZONEJ) NAUKI Inni ludzie mogą pomagać nam, uczyć nas, prowadzić nas naszą własną drogą, lecz wnioski musimy zawsze wyciągać sami. — anonim Autorem tego wzorca jest Robert Dilts. Za pomocą tego wzorca instaluje się strategie skutecznej nauki. Opiera się on na tworzeniu struktury łańcucha — czyli na sposobie łączenia pojedynczych

508

Biblia NLP

doświadczeń (stanów przejściowych) w większą sekwencję, która prowadzi do stanu zasobnego. Istnieje wiele różnych sposobów tworzenia wzorców podobnych do tego, który znajdziesz poniżej, a który służy tutaj jako przykład.

Krok 1. Wybór sytuacji, w której nauka sprawiała trudność Pomyśl o czymś, czego chciałbyś się nauczyć, lecz sprawia Ci to trudność.

Krok 2. Wybór sytuacji, w której nauka stanowiła pozytywne doświadczenie Pomyśl o sytuacji, w której nauka okazała się przyjemnym doświadczeniem, a która ma jak najwięcej wspólnego z problemem, jaki wskazałeś w kroku 1. Na przykład jeżeli uczysz się czegoś na pamięć, sprawdź, czy jesteś w stanie przypomnieć sobie doświadczenie, kiedy nauczyłeś się czegoś na pamięć z bardzo dobrym skutkiem. Upewnij się, że wspomnienie, które wybierasz, rzeczywiście skończyło się tak, że opanowałeś coś naprawdę solidnie.

Krok 3. Wejście w stany związane z wybranym doświadczeniem pozytywnym Wejdź w stany, które przynależały do wskazanego doświadczenia pozytywnego. Przyjrzyj się ich elementom. Sporządź ich listę. Oto kilka przykładów, które mogą wchodzić w grę: poczucie wsparcia, poczucie wewnętrznego ładu, doświadczanie wewnętrznej strefy porządku, doświadczanie wewnętrznych skonstruowanych obrazów wzrokowych tego, czego się uczysz, lub operowanie nimi, ekscytacja, zaciekawienie i motywacja, dostrzeganie i słyszenie własnego zaangażowania się w naukę.

Krok 4. Rozmieszczenie stanów w porządku chronologicznym Teraz pomyśl o najwcześniejszych stanach i najpóźniejszych stanach jako pewnej sekwencji, która zaczyna się od takich odczuć, jak świadomość i zaciekawienie, a kończy bardziej złożonymi kombinacjami doznań zmysłowych, takich jak głębokie zaangażowanie czy mistrzostwo. Sporządź ich listę jako poszczególnych składników sekwencji, którą otwiera Twoje zetknięcie się z danym materiałem, a zamyka skuteczne z niego korzystanie.

Krok 5. Przekształcenie poszczególnych stanów w ułożone w odpowiednim porządku kamienie Wyobraź sobie rząd leżących przed Tobą kamieni. Przyporządkuj im w myślach wszystkie kolejne wyodrębnione kroki. Aby pomóc sobie zapamiętać stworzoną sekwencję, możesz umieścić przy każdym z nich notatkę albo pogrubić każdy z nich za pomocą markera. Biblia NLP

509

Krok 6. Zakotwiczenie poszczególnych kroków poprzez przejście przez nie Poświęć trochę czasu każdemu krokowi, tak aby zakotwiczyć je jako reprezentacje poszczególnych stanów przejściowych.

Krok 7. Utrzymanie sytuacji, w której nauka sprawiała trudność, podczas przejścia Przywołaj w myślach sytuację, w której nauka sprawiła Ci trudność. Myśląc o tym, wykonaj kolejno wyodrębnione wcześniej kroki. Jeśli jest to możliwe, powtórz tę sekwencję kilkukrotnie, zanim wrócisz do trudnego doświadczenia.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu Następnym razem, kiedy będziesz się uczył czegoś, co może sprawić Ci trudność, sprawdź, jak niniejszy wzorzec zmienił Twój sposób przeżywania tego rodzaju sytuacji.

APOZYCJA (OPOZYCJI) Przeszkody wcale nie muszą cię zatrzymywać. Jeśli natkniesz się na mur, nie odwracaj się od niego i nie rezygnuj. Zastanów się raczej, jak się na niego wspiąć, jak się przez niego przebić albo jak go obejść. — Michael Jordan Apozycja opozycji jest to sugestia hipnotyczna, którą się wykorzystuje, aby podnieść jakość transu albo wprowadzić klienta jeszcze głębiej w stan hipnozy. Mechanizm działania apozycji jest bardzo prosty: odwołujesz się do wybranego, typowego stanu fizycznego, w którym znajduje się klient, a następnie instruujesz całe jego ciało, aby weszło głębiej w stan hipnozy. Na przykład jeżeli zacząłeś stosować tzw. technikę lewitującej ręki, możesz wykorzystać apozycję opozycji, mówiąc: „i być może zauważasz, jak twoja ręka staje się coraz lżejsza, a twoje ciało jeszcze głębiej się rozluźnia”. Jeżeli pracujesz z danym klientem dłużej niż jedną sesję, możesz pociągnąć go za rękę w dół, nagle, lecz delikatnie, wypowiadając słowo „głębiej”.

510

Biblia NLP

DEFINIOWANIE PROBLEMÓW Jestem starym człowiekiem i przeżyłem wiele trudnych momentów, lecz większość z nich nigdy nie miała miejsca. — Mark Twain Technika ta pomaga znaleźć rozwiązanie problemu, w którym się ugrzęzło; pozwala także zająć się skłonnościami do takiego przedstawiania trudnej sytuacji, że wydaje się ona nie do pokonania. Kiedy sięgasz po dowolną technikę rozwiązywania problemów, pamiętaj o tym, aby znajdować się w stanie zasobnym. Nawet najlepsza strategia na nic się nie zda, jeśli nie będziesz w nastroju sprzyjającym szukaniu rozwiązań albo jeśli będziesz pod wpływem stresu. Fizyczny dystans, jeśli jest odpowiedni, może również pomóc wyciszyć umysł i wywołać kreatywny stan.

Krok 1. Analiza problemu za pomocą kryteriów metamodelu Zastanów się, jak definiujesz dany problem. • Jak pokrótce określiłbyś jego charakter? Przyjrzyj się definicji danego problemu pod kątem sposobów naruszania zasady poprawnego formułowania różnych pojęć, czyli braku precyzji, nadmiernych uogólnień i zniekształceń znaczenia, a także naruszania relacji przyczynowo-skutkowych oraz presupozycji. Zbadaj sposoby, w jakie definiujesz dany problem — jako coś, co pozostaje poza Twoją kontrolą, a może jako coś, co jest pojedynczą kwestią, a nie całym procesem? Co się stanie, kiedy ujmiesz problem za pomocą czasownika? Na przykład: „W jaki sposób lękasz się interakcji społecznych?”.

Krok 2. Zbadanie ekologii problemu Przyjrzyj się temu, w jaki sposób problem może Ci służyć. Szukaj czegoś, co być może go podtrzymuje i stanowi pobudkę określonego postępowania. Na przykład lęk społeczny może sprawiać, że obniżasz wymagania względem samego siebie. Dzięki temu, że zobaczysz, jak to się dzieje, być może skierujesz uwagę na problemy, przez które jest Ci trudno sprostać owym wymaganiom. Mając głębszą świadomość problemu, możesz za pomocą burzy mózgów poszukać jego rozwiązań i otrzymać pomoc.

Krok 3. Wskazanie presupozycji ukrytych w definicji problemu Poszukaj dysfunkcjonalnych presupozycji, które podświadomie wbudowałeś w definicję problemu.

Biblia NLP

511

• Czy presupozycje sprawiają, że problem wydaje Ci się nierozwiązywalny? • Czy stanowią warunek, który uzależnia rozwiązanie problemu od Twojej współpracy z osobą, która nie chce współdziałać? Zwróć uwagę, jak dalece presupozycje te są arbitralne i zbędne. Zmierz się z nimi.

Krok 4. Wykorzystanie ramy „jak gdyby” w celu znalezienia poprzez burzę mózgów innych możliwości ujęcia problemu Stwórz szereg scenariuszy „jak gdyby”, aby wymyślić nowe ujęcia swojego problemu. Jako że jest to burza mózgów, stawiaj raczej na ilość, nie na jakość. Wykorzystaj ten moment jako okazję do zakomunikowania granic, jakie stworzył Twój umysł. Na przykład: • „Co myślałbym o tym problemie, gdybym miał niesamowicie wysoką samoocenę?” • „A gdybym był bardzo agresywną osobą?” • „A gdybym miał współczucie, mądrość i uniwersalną zdolność do łączenia się z innymi, tak jak jakiś święty lub Budda?” Spójrz na swój problem przez pryzmat wymyślonych scenariuszy i zobacz, jak odmiennie się prezentuje.

Krok 5. Sprawdzenie rezultatu W najbliższych dniach sprawdzaj, jakie nowe zasoby i rozwiązania przychodzą Ci do głowy w związku z danym problemem. Wypatruj nowych zachowań i odczuć. • Czy dzięki niniejszemu ćwiczeniu stałeś się pod jakimkolwiek względem bardziej elastyczny w swoich schematach myślenia i zachowania?

STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW (I) Większość ludzi poświęca więcej czasu i energii na roztrząsanie problemów niż na ich rozwiązywanie. — Henry Ford Autorem tego wzorca jest Robert Dilts.

512

Biblia NLP

Wzorzec ten jest pierwszym z całej serii innowacyjnych strategii rozwiązywania problemów. Opiera się on na potędze metafor. Aby wykonać niniejszy wzorzec, musisz umieć bardzo dobrze się nimi posługiwać.

Krok 1. Wskazanie problemu i zajęcie odpowiedniej pozycji, w asocjacji z problematyczną sytuacją Rozważ problem, do którego pragniesz zastosować świeże podejście. Wybierz fizyczne miejsce przed sobą, które zajmiesz i w którym zakotwiczysz problematyczną sytuację. Zajmij wybrane miejsce i zasocjuj się z problematyczną sytuacją, przeżywając ją w pierwszej pozycji percepcyjnej (patrząc na nią własnymi oczami).

Krok 2. Zajęcie metapozycji Wskaż inne fizyczne miejsce, które posłuży Ci jako metapozycja. Z niej spojrzysz na problem z transcendentnej lub zdystansowanej perspektywy. Zajmij to miejsce.

Krok 3. Doświadczenie bogatego zasobu z zasobnej pozycji Pomyśl o zasobnej sytuacji, która nie ma związku ze wskazanym problemem. Sytuacja ta powinna Ci pomóc uzyskać dostęp do bardzo bogatego i sugestywnego stanu zasobnego. Na przykład może to być czynność, która daje Ci silne poczucie własnego „ja”, misji, kreatywności lub pasji. Zajmij nowe miejsce, które teraz służy Ci jako zasobna pozycja. Zasocjuj się całkowicie z zasobnym doświadczeniem.

Krok 4. Stworzenie metafory problemu, która wyrasta z zasobnej pozycji Stwórz metaforę przedstawiającą problematyczną sytuację. Innymi słowy, stwórz nowy, zmyślony problem, który stanie się symbolem Twojego prawdziwego problemu. Wymyślony problem powinien być inspirowany zasobną czynnością, jej kontekstem i Twoim stanem zasobnym. Na przykład jeżeli jako zasobną czynność wybrałeś jazdę na nartach, rzeczywisty problem, np. kłopoty z koncentracją, możesz ująć symbolicznie jako skrzyżowane narty; w tym momencie problem z nartami staje się metaforą (symbolem) problemu z koncentracją.

Krok 5. Wyobrażenie sobie procesu rozwiązywania przedstawionego w metaforze problemu; obserwacja wynikających z tego zmian Zachowaj dystans wobec problematycznej sytuacji i wyobraź sobie, jak rozwiązujesz metaforyczny problem. Na przykład problem ze skrzyżowanymi nartami możesz rozwiązać tak, że przywrócisz właściwe, równoległe ich ułożenie, Biblia NLP

513

koncentrując się na przełożeniu jednej narty, tak aby druga naturalnie odnalazła swoje miejsce. Zwróć uwagę, jak niniejsze rozwiązanie pociąga za sobą zmiany w Twoim stanie fizycznym, wewnętrznych strategiach, TOTE itd.

Krok 6. Zastosowanie z metapozycji przedstawionego w metaforze rozwiązania do problemu wyjściowego Teraz wróć do metapozycji. Przyjrzyj się, jak mógłbyś metaforyczne rozwiązanie, które właśnie wymyśliłeś (na użytek metaforycznego problemu), przełożyć na rozwiązanie rzeczywistego problemu. Na przykład koncentracja na ciele i kontrola nad jedną nartą, tak aby obie wróciły do właściwego ułożenia, może przypominać wyjaśnienie celów i powodów koncentracji na tym, czego się uczysz.

Krok 7. Wejście w miejsce problemu i sprawdzenie rezultatu Zajmij miejsce związane z problematyczną sytuacją i sprawdź, czy przełamałeś impas.

Krok 8. Powtórzenie z wykorzystaniem innych stanów zasobnych Powtórz cały proces, lecz tym razem wybierz inne stany zasobne i wykorzystaj je do rozwiązania tego samego problemu. W ten sposób uruchomisz wiele różnych zasobów i wypracujesz wszechstronne podejście do danej kwestii.

STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW (II) Żaden problem nie wytrzyma naporu nieustannego rozmyślania. — Voltaire Strategia ta pomaga zespołowi, który składa się z przynajmniej dwóch osób, rozwiązywać problemy poprzez tworzenie wspólnego przeświadczenia co do posiadania właściwego zasobu. Wzorzec ten opiera się na koncepcji, że jeśli wszystkie współpracujące osoby myślą w spójny sposób, żaden konflikt (który być może kiedyś je dzielił) nie zaszkodzi wspólnemu wysiłkowi na rzecz rozstrzygnięcia danej kwestii. Wzorzec ten można wykorzystywać nie tylko w zespołach współpracowników, lecz także w pracy z rodzinami, a nawet parami. Jeżeli istnieje problem, który muszą rozwiązać przynajmniej dwie osoby, nawet uspójnienie i obopólna korzyść czasem wystarczą, aby pojawiło się mnóstwo twórczych rozstrzygnięć

514

Biblia NLP

danej kwestii. Zastosowanie omawianej strategii może również wzmocnić więź łączącą dane osoby lub pomóc mediować w konfliktach między nimi.

Krok 1. Wskazanie zasobnego doświadczenia Pomyśl o tym, kiedy ostatnio doświadczyłeś czegoś, co mógłbyś określić mianem „zasobne”. Powinno to być zdarzenie, podczas którego byłeś w pełni spójny, czułeś się kompetentny, postępowałeś jak prawdziwy mistrz i osiągnąłeś zamierzony cel. Zasocjuj się z tym wspomnieniem. Zobacz to, co wtedy widziałeś. Usłysz to, co wtedy słyszałeś. Poczuj to, co wtedy czułeś. Ponadto zwróć uwagę, jakie tak naprawdę jest owo zasobne doznanie, które właśnie zdobyłeś. Uczucia można wyrażać za pomocą ruchu, zatem: skąd pochodzi i dokąd zmierza dane uczucie?

Krok 2. Odzwierciedlenie własnego sposobu doznawania wspólnego zasobu Stań naprzeciwko drugiej osoby. Za pomocą ruchu pokaż jej swoje zasobne doznanie. Zademonstruj jej, jak je odczuwasz. Nie mów; zobrazuj swoje zasobne doznanie wyłącznie za pomocą ruchów ciała. Pozostań zasocjowany z pozytywnym wspomnieniem.

Krok 3. Odzwierciedlenie reakcji drugiej osoby Pozostając w pierwszej pozycji (w asocjacji), odzwierciedlaj reakcję drugiej osoby na Twoje ruchy, tj. naśladuj jej ruchy.

Krok 4. Przejście do drugiej pozycji Zamień się miejscami z drugą osobą. Przejdź do drugiej pozycji i poruszaj się tak, jakbyś był drugą osobą. Upewnij się, że zauważasz ruch, jaki w sobie wzbudziłeś w kroku 2.; to się zmieni.

Krok 5. Przejście do trzeciej pozycji Przejdź do pozycji obserwatora (do trzeciej pozycji percepcyjnej) i bacznie obserwuj siebie oraz drugą osobę. W czym jesteście podobni? Co Was różni? Zwróć uwagę na podobieństwa i różnice w ruchach wyrażających zasobne doznania, które pokazujecie sobie nawzajem.

Krok 6. Powrót do pierwszej pozycji; patrzenie w tym samym kierunku Powróć do pierwszej pozycji, zupełnie zasocjowany z zasobnym wspomnieniem. Biblia NLP

515

Teraz razem z drugą osobą powinniście stanąć obok siebie i patrzeć w tym samym kierunku. Zacznijcie ponownie wykonywać ruchy przedstawiające zasobne doznanie (każdy własne). Róbcie to tak długo, aż znajdziecie jeden wspólny, podobny ruch: długi lub krótki, szybki lub wolny. Będzie to strefa „my”.

Krok 7. Dla zespołów: powtórka w parach Jeżeli wykonujesz niniejszy wzorzec z kilkoma zespołami, poleć im pracę w parach, a następnie je przemieszaj. Powtarzaj krok 7. tak długo, aż cała czwórka, szóstka, ósemka itd. osiągnie spójność we wspólnym ruchu, który stanie się źródłem zasobnego doświadczenia — dla każdego z osobna, a jednocześnie dla wszystkich naraz.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu Sprawdzenie rezultatu jest łatwe — a polega na rozwiązaniu danego problemu! Kiedy tylko stajesz w obliczu jakiegoś konfliktu, połącz siły z drugą osobą i wspólnie popracujcie nad danym problemem; potem stańcie, patrząc w tym samym kierunku, i spróbujcie znaleźć wspólny ruch. Jeżeli doznasz uczucia „wspólnie rozwiążemy ten problem”, będzie to oznaczało, że wykonanie niniejszego ćwiczenia przyniosło pomyślny rezultat. W przeciwnym razie należy je powtórzyć, być może z bardziej wyrazistym subiektywnym zasobnym doznaniem ze strony każdego uczestnika.

Dodatkowa rada Kiedy pracujesz z zespołami ludzi, których nie znasz osobiście, najpierw skoncentruj się na nawiązaniu dobrego kontaktu ze wszystkimi oraz na zbudowaniu swojej pozycji jako przywódcy. Jeżeli aktualny przełożony (szef, kierownik, nadzorca) jest obecny, pamiętaj, aby poinformować go wcześniej o stosowanej metodzie, która ma pomóc zintegrować grupę, a nie doprowadzić do przejęcia władzy czy jego obowiązków. Najlepszym sposobem na zapewnienie sobie od samego początku pozycji przywódcy jest przyjęcie strategii „jeden stoi wyżej”, wykorzystywanej od dawna przez różne Kościoły. Zauważ, że kapłan zawsze stoi wyżej niż wierni, ma odmienne, specjalne szaty, wygląda na osobę spokojną, która kontroluje sytuację, wykonuje celowe ruchy, a przez to, co mówi, przebija pewność siebie. Możesz postępować tak samo w dowolnym innym środowisku. W sytuacjach zawodowych ubieraj się tak, jakbyś był najbogatszy w okolicy i jakby dane miejsce należało do Ciebie. Stawiaj kroki w stałym rytmie, nie za szybko ani nie za wolno. Rozglądaj się wokół siebie, pewnie rozmawiaj z obcymi i nigdy, przenigdy nie przepraszaj. Nawet jeśli się spóźnisz, nie mów: „Przepraszam za spóźnienie, ale…”. Powiedz raczej coś w stylu: „Wiem, że się spóźniłem, więc lepiej od razu przejdźmy do rzeczy”.

516

Biblia NLP

WZORZEC DVP Niektóre umysły pozostają otwarte na tyle długo, że prawda nie tylko w nie wchodzi, ale i z nich wychodzi — przez istniejące w nich wyjście, bez zatrzymania się po drodze nawet na chwilę. — Elizabeth Kenny Autorem tego wzorca jest Robert A. Yourell. Angielski skrót DVP to: Distillation (destylacja, kwintesencja), Vision (wizja), Passion (pasja). Proces ten pozwala Ci przekształcić plątaninę reakcji i pomysłów w bardzo precyzyjne hasła — takie, jakie przygotowują sobie politycy i sprzedawcy, aby bardziej przekonująco komunikować się z innymi. Wzorzec ten stanowi doskonały sposób przygotowania się do sytuacji, w której uważasz, że masz za dużo do powiedzenia osobie skłonnej do manipulacji lub zbyt dużo emocji do opanowania, aby móc jaśniej się komunikować.

Krok 1. Wskazanie sytuacji i wyrażenie wszystkich swoich myśli o niej Pomyśl o sytuacji, która przypomina przykłady wymienione we wstępie do niniejszego wzorca. Wszystko, co myślisz o wskazanej sytuacji, przepuść przez umysł, zapisz albo powiedz głośno samemu sobie lub przyjacielowi, który pomoże Ci przy tym ćwiczeniu. W sposób szczególny uwzględnij te myśli, które chciałbyś zakomunikować — bez względu na to, czy tak naprawdę powinieneś to zrobić, czy nie.

Krok 2. Powtórzenie myśli w sposób lepiej zorganizowany i uporządkowany Zrób jeszcze raz to samo, ale tym razem pozwól myślom — kiedy już przepuściłeś je przez umysł — ułożyć się w sposób bardziej uporządkowany i lepiej odzwierciedlający Twoje priorytety.

Krok 3. Destylacja myśli poprzez opuszczenie nieistotnych szczegółów Zrób jeszcze raz to samo, ale tym razem wyeliminuj niepotrzebne detale.

Krok 4. Dalsza destylacja myśli Zrób jeszcze raz to samo, ale wyeliminuj więcej szczegółów, które nie są absolutnie konieczne do powiedzenia tego, co jest najważniejsze.

Biblia NLP

517

Krok 5. Destylacja myśli, aż do uzyskania pojedynczych haseł Powtarzaj proces destylacji, aż skrócisz to, co masz, do czegoś na kształt hasła, takiego jak „Żyj z pomysłem” firmy Tefal czy „Ty tu urządzisz” firmy IKEA. Możesz nawet przesadzić ze skracaniem, ponieważ na pewno nie będziesz miał żadnych problemów z urozmaiceniem komunikatu większą liczbą szczegółów.

Krok 6. Ćwiczenie improwizowania na bazie wypracowanych punktów Wyobraź sobie sytuację, w której chcesz przekazać swój komunikat. Na początek powiedz to, co chcesz, w sposób niezobowiązujący. Potem, gdy oswoisz się z tym, spróbuj uwypuklać różnorodne aspekty swojego komunikatu, improwizując na bazie kluczowych haseł, w których streściłeś przekaz. Pamiętaj o tym, aby ograniczyć się do absolutnie najważniejszych i przekonujących wątków.

Krok 7. Dalsze ćwiczenie, ale na wyższym stopniu trudności Wyobraź sobie osobę, której musisz przekazać swój komunikat. Każ jej próbować różnych manipulacyjnych sztuczek, jakby chciała się Ciebie pozbyć. W ten właśnie sposób dana osoba będzie prawdopodobnie manipulowała Tobą i nadużywała swojej władzy. Improwizuj na bazie opracowanych punktów, bez względu na to, co mówi druga osoba. Prawdopodobnie znasz tę osobę (albo tego rodzaju ludzi) na tyle dobrze, aby wyobrazić sobie szeroki wachlarz jej metod przerywania, zastraszania czy po prostu wygłaszania irytujących komentarzy.

Krok 8. Dodanie wizji i pasji Wywołaj pozytywne wizje i emocje, które łączysz z poszczególnymi punktami. Zastanów się starannie nad celami i wartościami, które leżą u podstaw Twoich haseł, oraz nad tym, co naprawdę czujesz. Masz pozytywne emocje, które sprawiają, że zależy Ci na przekazaniu danego komunikatu. Nawet jeśli była to przykra sytuacja i towarzyszyły jej negatywne emocje (m.in. zmęczenie byciem zastraszanym lub innymi sposobami naruszania granic), możesz wrócić do pozytywnej wizji, takiej jak szacunek dla osobistych granic, godność ludzka i owocne relacje, które prowadzą do osiągnięcia wspólnego celu. Upewnij się, że nawiązujesz łączność z pozytywną wizją i z dobrymi, inspirującymi emocjami, które z tego faktu wypływają. Napełnij swój głos tymi odczuciami i przećwicz przemawianie z emocjonalnej perspektywy. Ćwicz, aż będzie Ci to szło gładko, przekonująco i pewnie. Jeżeli napotykasz trudności, prześpij się z tym, ponieważ gdy Ty będziesz spać, Twoja podświadomość będzie pracowała nad tym wzorcem. Sen może zdziałać cuda. Kiedy skończysz wykonywać niniejszy wzorzec, Twój podświadomy umysł będzie wciąż pracował nad

518

Biblia NLP

tym, abyś jeszcze lepiej opanował opracowane hasła i swobodniej improwizował podczas ich przekazywania innym ludziom.

Krok 9. Więcej sesji treningowych w nadchodzących dniach W nadchodzących dniach trenuj, kiedy tylko będziesz mieć szansę puścić wodze fantazji, np. podczas zmywania naczyń lub jazdy samochodem. Tymczasem teraz ćwicz na głos, ponieważ w ramach niniejszego wzorca dobra pamięć ciała oraz doświadczenie własnego głosu i jego wibrowania budują Twoją osobistą moc i rozwijają zdolności. Ponadto posłuchaj kilku wspaniałych przemów w wykonaniu osób, które dobrze umiały przekazać głosem przekonujące emocje i wizje.

Krok 10. Sprawdzenie rezultatu Wykorzystując tę umiejętność w świecie rzeczywistym, zwracaj uwagę na to, jak ludzie Cię słuchają i reagują na Twoje wizje, emocje i hasła. Wykonuj niniejszy wzorzec odnośnie do innych ważnych sytuacji komunikacyjnych. Może to być jakiś konflikt lub sytuacja związana z kwestią przywództwa, a także konieczność przekazania delikatnego komunikatu trudnym ludziom.

Dodatkowa rada Kiedy ćwiczysz w myślach, pokaż podświadomemu umysłowi, że może być pewny siebie. Na przykład możesz sobie wyobrazić, że dana osoba niknie w wielotysięcznym tłumie słuchaczy, podczas gdy Ty przemawiasz na podium z mikrofonem w ręce. Potem przyjmij Nagrodę Nobla za swoją mowę. Kiedy słyszysz slogany reklamowe, pomyśl o tym, ile pracy wykonano, aby włożyć w nie tak krótki, lecz treściwy przekaz. Zwróć uwagę na to, jak spójne są z nim całe reklamy, a także wiele drobnych szczegółów produktu i sposobów jego prezentacji.

SZYBKIE PODNIESIENIE SAMOOCENY Poczucie własnej wartości to reputacja, którą wyrabiamy sobie u samych siebie. — Nathaniel Branden Technika ta pomoże Ci szybko podnieść samoocenę, która z jakichś powodów gwałtownie spadła; jest to doskonały sposób na otrząśnięcie się po porażce albo uwolnienie się od kogoś, kto wywiera toksyczny wpływ na Twoje poczucie własnej wartości. Biblia NLP

519

Krok 1. Wskazanie obrazu negatywnej samooceny Przypomnij sobie taką chwilę w życiu, kiedy myślałeś o sobie źle, a Twoje wady i słabości znajdowały się na pierwszym planie w Twojej głowie. Niniejszy krok jest jedynym nieprzyjemnym w tym wzorcu. Najsilniejszym wspomnieniem może być np. takie, w którym inni ludzie Cię zganili, co negatywnie wpłynęło na Twoje poczucie własnej wartości. Wejdź w to doświadczenie. Określ, gdzie w Twoim ciele umiejscowione są negatywne odczucia. Zintensyfikuj je i zwróć uwagę na wszystko, co się z nimi wiąże, m.in. ich rozmiar i kształt. Obserwuj także obrazy, które pojawiają się w tym czasie. Obraz, który najdobitniej symbolizuje wskazane doświadczenie, będzie Twoim obrazem-sygnałem. Wrócimy do niego później. Zwróć uwagę na wszelkie dźwięki towarzyszące negatywnemu obrazowi.

Krok 2. Dysocjacja od negatywnego doświadczenia Teraz wyjdziemy z negatywnego doświadczenia. Wstań, poruszaj się i otwórz oczy. Zrób coś jeszcze, aby wyrwać się z bieżącego stanu; np. pomrugaj szybciej oczami, poruszaj mięśniami twarzy, pomachaj prawą ręką, naciągnij lewą, pomyśl o tym, jak wygląda samochód dostawczy UPS. Wykonuj czynności, które wyrywają ze stanu, tak długo, aż uwolnisz się całkowicie od negatywnej samooceny.

Krok 3. Stworzenie wyobrażenia wysokiej samooceny Teraz stworzysz obraz reprezentujący silną, zasobną i pozytywną samoocenę, którą niedługo uzyskasz. Wyobraź sobie samego siebie ze stabilnym poczuciem własnej wartości. Wykorzystaj wszystkie główne systemy reprezentacji. • Jak byś wyglądał? (Opisz swój wyraz twarzy, chód, gestykulację i postawę ciała). • Jak brzmiałby Twój głos? • Jak reagowaliby inni ludzie, których ucieszyłoby Twoje poczucie własnej wartości? Kiedy proces nabierze już pewnego rozpędu, wyobraź sobie samego siebie w nowej sytuacji, pchanego przez poczucie własnej wartości. Zwróć uwagę na to, jak stymulujące i motywujące jest bycie w nowej sytuacji. Dodaj do tego poczucie, że rzeczywistość ta znajduje się w niedalekiej przyszłości; wypiera wszelkie wcześniejsze troski towarzyszące dawnym momentom gwałtownego obniżania się Twojej samooceny i Twojego samopoczucia. Stan ten jest ściśle związany z bieżącą chwilą i powstawaniem świetlistej przyszłości. Następnie wzmocnij submodalności tego stanu. Powiększ go i rozjaśnij. Nasyć kolory w swoich myślach. Włącz submodalności postawy i myśli, uświadamiając sobie własne zasoby, m.in. możliwości wyboru, wsparcie i kreatywność. Zwróć uwagę na to, jak atrakcyjne są stan i jego obraz. Połącz się z ową atrakcyjnością i pozwól jej przyciągnąć Ciebie. Przyjmij postawę, że potrzebujesz tego i że musisz to mieć. Wywołaj w sobie poczucie, że możesz to osiągnąć i że staje

520

Biblia NLP

się to już rzeczywistością, w jakikolwiek sposób. Do obrazu samego siebie dodaj tajemniczy uśmiech. Wyobraź sobie, że słyszysz, jak osoba na obrazie myśli: „Dobrze jest być mną”. Jeżeli znajdziesz jakiekolwiek negatywne uczucia związane z tym, że mówi to ktoś inny, odsuń je na razie na bok i obierz takie podejście, które pozwoli Ci doceniać to, że ktoś cieszy się z bycia sobą, i które pozwoli wszystkim korzystać z takiego poczucia oraz cieszyć się nim. Uwydatnij submodalności głosu, tak aby rozlegał się wokół Ciebie.

Krok 4. Ćwiczenie zmniejszania i powiększania obrazów samooceny Stwórz ramę mentalną wokół obrazu samego siebie z wysoką samooceną. Następnie zmniejsz go tak, aby stał się maleńkim obrazkiem w otwartej przestrzeni przed Tobą. Niech lśni dla Ciebie. Bardzo szybko weź ten lśniący mały punkcik w odległej przestrzeni przed Tobą i przywróć go natychmiast do poprzedniego rozmiaru; niech znów stanie się niezwykle plastyczny. Uwzględnij słowa „dobrze jest być mną”, postawę oraz prawdziwy głos w całym jego bogactwie. Na chwilę otwórz oczy, a następnie je zamknij i pomyśl o czarnym ekranie. Teraz zobacz ponownie obraz wysokiej samooceny. Znów pomniejsz go do lśniącego punkciku, a potem przywróć do pełnego rozmiaru. Na przemian, dość szybko zmniejszaj i powiększaj obraz.

Krok 5. Przygotowanie do zamiany obrazów miejscami Zmniejsz obraz wysokiej samooceny i umieść go dokładnie w środku okrutnego, zatrważającego obrazu, który wskazałeś w kroku 1. Zmniejsz szybko negatywny obraz do małego, szarego punkciku naprzeciwko Ciebie, a jednocześnie powiększ mały punkcik z obrazem poczucia własnej wartości do pełnych rozmiarów, tak aby całkowicie przykrył negatywny obraz. Wzmocnij submodalności pozytywnego obrazu. Powtarzaj Swish Pattern. Zacznij od pełnowymiarowego negatywnego obrazu i zmniejszonego do punktu obrazu poczucia własnej wartości. Wydawaj przy tym odgłos: „szszszszu”. Jednak nie rób tego, gdy przywracasz negatywny obraz. Kiedy zamieniasz go miejscami z pozytywnym obrazem, uwzględniaj także werbalne „Dobrze jest być mną”, rozlegające się z tego obrazu. Powtórz to; pstryknij przy tym palcami. Podczas przywracania pozytywnego obrazu pozwól dobrym odczuciom ogarnąć Ciebie i przez Ciebie przepłynąć.

Krok 6. Zamiana obrazów miejscami 10 razy Otwórz oczy i trochę się poruszaj. Zamknij oczy i wyobraź sobie czarny ekran — zaraz przystąpimy do zasadniczej zmiany. Zamień obrazy miejscami 10 razy tak szybko, jak tylko potrafisz. Zrób to z taką dawką emocji, entuzjazmu i determinacji, jaką jesteś w stanie z siebie wykrzesać.

Biblia NLP

521

Pamiętaj: negatywny obraz jest szarym migoczącym punktem. Przy zamianie obrazów miejscami syknij: „szszszszu” i pstryknij palcami. Kiedy jasny i kolorowy obraz poczucia własnej wartości będzie miał pełne rozmiary, usłysz dźwięk: „Dobrze jest być mną” i zobacz tajemniczy uśmiech. Za każdym razem, zanim zamienisz obrazy miejscami, otwórz oczy i zobacz pusty, czarny ekran. W trakcie wykonywania 10 powtórzeń sprawdź, jak najszybciej potrafisz dokonać zamiany.

Krok 7. Sprawdzian w obliczu niesamowitej przyjemności Pozytywna samoocena może wyraźnie podnieść jakość wszystkich dziedzin Twojego życia i sprawić, że staną się one znacznie przyjemniejsze. Właśnie do nich krok ten przyłącza Twój przekonujący obraz wysokiej oceny samego siebie. Poczucie własnej wartości wpływa bowiem na każdy szczegół Twojego życia. Ponieważ wspomnienia mają dużą moc, zaczniemy od przyłączenia pozytywnego stanu i obrazu do przeszłości. Następnie przejdziemy do nowych sytuacji, ponieważ dają one szanse na wywoływanie zasobnych stanów. Wreszcie zajmiemy się przyszłością, aby Twoje cele i plany stały się bardziej osiągalne. Wyciągnij ręce przed siebie i chwyć wyrazisty obraz wysokiej samooceny tak, jakbyś chwytał duże lustro. Chwyć go i podnieś. Zauważ coś nowego: za nim znajdują się setki tysięcy obrazów wysokiej samooceny! Obrazy te przedstawiają Ciebie odnoszącego sukcesy we wszystkim, co robisz w życiu. Jesteś na nich silny, zaangażowany, mocny, szczęśliwy, zachwycony, podekscytowany i zadowolony. Kiedy podnosisz obraz, wraz z nim zostają podniesione wszystkie pozostałe obrazy. Uśmiechnij się do siebie i podrzuć go wysoko. Wszystkie obrazy rozpościerają się w powietrzu, nad Twoją głową. Ułamek sekundy później spadają i ścielą się wokół Ciebie. Przed Tobą na ziemi znajdują się tysiące przyszłych obrazów. Po bokach leżą tysiące możliwości, które masz szansę wykorzystać. Za Tobą znajdują się kolejne tysiące obrazów, które pokazują siłę i energię, jakimi dysponowałeś już w przeszłości. Wszystko to prowadzi do lśniących punktów wzdłuż Twojej linii czasu w przeszłości. Wyobraź je sobie: wszystkie ujęte w migoczące, lśniące ramy, wołające o Twoją uwagę. Zanurz się w coraz intensywniejszym wewnętrznym stanie pewności siebie w podejmowaniu wyzwań. Stanowi temu sprzyjają wspomnienia o Twoich sile i energii. Oddal wszystkie negatywne obrazy samego siebie, które pozostały, za pozytywne obrazy. Niech pozytywne obrazy mają tak intensywne submodalności i dodane elementy, które migoczą, jaśnieją i próbują Cię sobą zainteresować, by całkowicie odwróciły Twoją uwagę od negatywów. Niech przerywają wszelkie negatywne lub zbłąkane myśli za pomocą: „Spójrz na mnie. DOBRZE jest być mną!”.

Krok 8. Rzutowanie w przyszłość Wyobraź sobie samego siebie budzącego się jutro i odkrywającego, że wszystkie obrazy nadal Cię otaczają, migocząc i wołając o Twoją uwagę. Zobacz same-

522

Biblia NLP

go siebie z tajemniczym uśmiechem na twarzy. Wyobraź sobie ludzi cieszących się tą Twoją cechą i tym, jak korzystnie na nich wpływasz.

Krok 9. Zakończenie wzorca Zrób, co tylko zechcesz, aby zakończyć wzorzec. Otwórz oczy. Pielęgnuj świeżą i żarliwą gotowość na resztę dnia lub wieczoru.

Krok 10. Sprawdzenie rezultatu Przywołaj jeden z negatywnych obrazów i sprawdź, czy nadal działa na Ciebie w jakiś sposób. Jeśli tak, możesz od czasu do czasu powtarzać niniejsze ćwiczenie. Jeżeli masz kłopoty z przywołaniem takiego obrazu, to nawet lepiej. Ponadto w nadchodzących dniach i tygodniach obserwuj wszelkie efekty podwyższonej samooceny. Mogą to być: szanse, które wykorzystasz, ludzie, którzy zareagują na Ciebie lepiej niż dotychczas, oraz odczuwanie silniejszej motywacji i większego optymizmu. Mogą to również być skuteczniejsze lub spokojniejsze przyjmowanie realistycznego podejścia do trudności lub negatywnych sytuacji oraz większa kreatywność w szukaniu rozwiązań.

MĄDRE ODŻYWIANIE SIĘ Niech zatem trawienie nadąża za apetytem. — William Shakespeare Jedną z podstawowych przyczyn objadania się stanowi niska świadomość tego, kiedy rzeczywiście jest się głodnym, kiedy po prostu ulega się pokusie, a kiedy traktuje się jedzenie jako antidotum na stres. Kolejny problem stanowi to, że chociaż właściwą strategią jest jedzenie w ciągu dnia kilku mniejszych posiłków, a nie trzech dużych, większość owych mniejszych posiłków zawiera dużo węglowodanów. Studenci i pracownicy umysłowi zużywają sporo krążącego we krwi cukru, ponieważ mózg do myślenia wykorzystuje zaskakująco duże jego ilości. Grupa ta musi jednak uważać, aby nie podjadać ponad swoje rzeczywiste potrzeby; powinna także unikać gwałtownych zmian poziomu cukru we krwi, których przyczynę stanowi jedzenie cukru rafinowanego oraz pokarmów bogatych w skrobię. Obecna epidemia tzw. diabesity — czyli zaburzeń, które polegają na współwystępowaniu cukrzycy (ang. diabetes) oraz otyłości (ang. obesity), a które nazywa się również syndromem X — jest bezpośrednio związana z nadmiernym spożyciem rafinowanych węglowodanów znajdujących się w choćby takich produktach jak gazowane napoje bezalkoholowe. Biblia NLP

523

Krok 1. Rozpoznanie, skąd wiadomo, że nadszedł czas coś zjeść Określ, skąd wiesz, że nadszedł czas coś zjeść. Uważnie przyjrzyj się uruchamianym wówczas systemom reprezentacji i submodalnościom. Uwzględnij wewnętrzne odczucia, takie jak napięcie, zamglenie umysłu czy drażliwość. Pamiętaj, aby wziąć pod uwagę także doznania w żołądku. Co czujesz, kiedy jest naprawdę pusty?

Krok 2. Rozpoznanie, co byłoby najlepiej zjeść Odnieś się do swojej wewnętrznej mądrości, co byłoby najlepiej zjeść, tj. co sprawiłoby, że po zjedzeniu tego poczułbyś się — na krótką metę — dobrze. Weź pod uwagę różne produkty, do których masz w tej chwili dostęp, oraz wyobraź sobie, że właśnie kończysz je spożywać. Zwróć uwagę na najsubtelniejsze odczucia. Możesz odkryć całą ich gamę: zdrowy i zrównoważony, ciężki i śpiący czy też bardzo usatysfakcjonowany, lecz poprzez obżarstwo. Próbuj różnych produktów tak długo, aż znajdziesz ten, dzięki któremu poczujesz się zdrowy i właściwie odżywiony. Zbadaj systemy reprezentacji i submodalności, które Ci mówią, że dany produkt jest idealny. Skąd wiesz, że czujesz się zdrowy i właściwie odżywiony? Jeżeli żaden produkt nie zapewnia Ci tego rodzaju poczucia, weź pod uwagę dodatkowe produkty, do których nie masz teraz dostępu.

Krok 3. Porównanie przed i po Porównaj doznanie związane z idealnym produktem — z tym, które miałeś, zanim go zjadłeś, tj. z doznaniem, które Ci mówiło, że nadszedł czas coś zjeść. • Które doznanie jest przyjemniejsze? Jeżeli doznanie „przed” wydaje się lepsze, prawdopodobnie powinieneś wypróbować więcej wyobrażonych produktów, aby znaleźć coś odpowiedniejszego, albo też powinieneś po prostu odczekać nieco dłużej, zanim zjesz idealny produkt.

Krok 4. Zestawienie z niezdrowym produktem Postaraj się zestawić odczucie, jakie Ci towarzyszy po zjedzeniu idealnego produktu, z odczuciem, jakie wystąpi zaraz po tym, kiedy zjesz coś znacznie mniej zdrowego, np. baton. Uważnie zbadaj różnicę między dwoma odczuciami. Wybiegnij kilka godzin naprzód, aby przekonać się, jakiego rodzaju odczucie „po” wiąże się z niezdrowym produktem. W tym samym celu wybiegnij także parę dni naprzód. • Jak te odczucia mają się do tych z kroku 3.?

524

Biblia NLP

Krok 5. Rzutowanie w przyszłość Kiedy znajdziesz właściwe produkty, dzięki którym poczujesz się zdrowy i właściwie odżywiony, sprawdź, ile jeszcze potrafisz wymyślić pokarmów związanych z podobnymi odczuciami. Wyobraź sobie, że wybierasz te produkty w przyszłości. Wzmocnij uczucia zdrowia i właściwego odżywienia oraz wyobraź sobie, jak z czasem rosną, dzięki temu, że je wybierasz. Wyobraź sobie samego siebie jako bardzo dziarską, aktywną i radosną starszą osobę, której towarzyszą doznania zdrowia i właściwego odżywienia oraz którą otaczają młodzi ludzie żądni uczyć się od niej mądrości.

Krok 6. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na to, jak niniejszy wzorzec przekłada się na Twoje decyzje żywieniowe. Poczuj, jak wpływają one na Twoje samopoczucie. Sprawdź, jak możesz wzmocnić ten wzorzec, tak aby przynosił Ci same korzyści — wywierał jak najlepszy wpływ na decyzje żywieniowe oraz dawał energię i jasność umysłu.

Dodatkowa rada Utrudnienie sobie dostępu do tych produktów, na które chcesz przestać mieć ochotę, jest bardzo łatwym zadaniem. Po prostu nie kupuj ich więcej! Omijaj je szerokim łukiem, kiedy się znajdziesz w supermarkecie, zwłaszcza w dziale ze słodyczami. Kolejnym dobrze znanym sposobem na pokonanie ochoty na słodycze są soki i koktajle owocowe. Nie mam dość miejsca w tej książce, aby wytłumaczyć tę kwestię szczegółowo, dlatego po prostu zachęcam: wypróbuj to rozwiązanie i przekonaj się, czy jest ono korzystne dla Ciebie. Nie kupuj soków zagęszczonych i zawsze czytaj etykietki. Nawet jeśli napisano „100% soku”, być może dodano małym drukiem „z koncentratu”. Następna wskazówka, która bardzo mi pomaga o poranku, mówi, aby wypić szklankę energetyzującego i pobudzającego soku ze świeżych pomarańczy (wyciskanego oczywiście). Daje prawdziwy zastrzyk energii, gwarantuję. Ostatnia rada brzmi: nie rezygnuj z pokarmów, które naprawdę uwielbiasz, ani ich nie unikaj. Jeżeli Twoim ulubionym daniem jest pizza, zjedz ją raz w tygodniu. Jeśli Twój umysł wie, że nie jesteś maniakiem na punkcie zdrowego żywienia (co samo w sobie również zagraża zdrowiu), będzie się stawał coraz cierpliwszy w ciągu tygodnia i pozwoli Ci zeszczupleć, ponieważ będzie pamiętał, że raz w tygodniu potrafisz odpuścić i delektujesz się ulubionymi smakami. Oczywiście nie wpadaj wtedy w przesadę — ale i nie stresuj się tą sytuacją.

Biblia NLP

525

WYZNACZANIE GRANIC Ludzie zawsze obwiniają zewnętrzne okoliczności za to, kim są. — George Bernard Shaw Osobiste granice oddzielają to, co jest dla nas akceptowalne, od tego, co jest dla nas nie do przyjęcia, w zakresie tego, jak się nas traktuje. Za zdrowe granice uważa się takie, które nas określają, lecz które są na tyle elastyczne, że pozwalają wchodzić w wartościowe interakcje z innymi ludźmi. Naruszenie granic następuje wtedy, gdy ktoś nie szanuje naszej godności, siły i samopoczucia; np. komentarz lub żart, który jest seksistowski, ale nie obraża kogoś wprost, może być uznany za nieznaczne przekroczenie granic. Ludzie, którzy mają słabo zaznaczone granice, czasami biorą na siebie cudze problemy. Zdarza się to, kiedy dana osoba uważa samą siebie za dobrego przyjaciela, a tak naprawdę pozwala się przytłoczyć cudzymi emocjami i kłopotami oraz daje się w nie wciągnąć. Dobry przyjaciel musi mieć siłę; powinien być wrażliwy, a jednak odporny, aby podać pomocną dłoń i udzielić wsparcia. Tak się jednak nie dzieje, jeśli ów „dobry przyjaciel” równie intensywnie odczuwa ból lub bierze na siebie odpowiedzialność za ulżenie w nim. Ludzie o słabych granicach nierzadko sami stają się ofiarami, a poprzez zamartwianie się problemami drugiej osoby tak naprawdę ją odpychają. Kiedy osoba ta jest niesamodzielna lub wywiera destrukcyjny wpływ, ludzi o słabych granicach nazywa się współzależnymi. Ludzie ci gubią się w szkodliwych schematach myślenia i zachowania. Niektórzy są nawet w pełni świadomi owego nawykowego autosabotażu. Czasami nie potrafią działać we własnym interesie, dopóki nie doprowadzą do tego, że partner zgodzi się z nimi lub przestanie żywić wobec czegoś wrogie (służące manipulacji) uczucia. Mają na ogół zaburzone pozycje percepcyjne, w których mieszają się własne myśli i postawy z cudzymi. Ludzie o słabych granicach zastanawiają się, dlaczego dana relacja nie polepsza się, skoro tak ciężko nad nią pracują — nie biorą pod uwagę tego, że tylko oni się starają. Z kolei osoby z nazbyt sztywnymi lub restrykcyjnymi granicami mogą w sposób nieuzasadniony żądać od innych, aby spełniali wygórowane oczekiwania. Wzorzec ten pomaga wyznaczać i wzmacniać osobiste granice, które są za słabe lub niewyraźne.

Krok 1. Wskazanie schematu świadczącego o istnieniu słabych granic Pomyśl o informacji na temat słabych granic i zjawiska współzależności. Spróbuj znaleźć u siebie schemat, który w czymś przypomina przynajmniej jeden z wymienionych elementów, lub też coś, co świadczy o słabości osobistych granic.

526

Biblia NLP

Krok 2. Stworzenie wyobrażonej przestrzeni potwierdzającej istnienie granic Wyobraź sobie fizyczną przestrzeń, która rozciąga się wokół Ciebie na mniej więcej pół metra. Wypełnij tę przestrzeń właściwościami podkreślającymi istnienie granic i wzmacniającymi je, m.in. własną postawą czy cechami charakteru. Rozważ takie właściwości, jak asertywność, spostrzegawczość, zaangażowanie, uczciwość czy umiejętność rozumienia mowy ciała innych ludzi. Pamiętaj, aby nie były to właściwości powszechne, lecz wyróżniające Ciebie. • Czym charakteryzuje się Twoja asertywność? • Co jest w niej pozytywnego? Uwzględnij w wyobrażonej przestrzeni wyłącznie pozytywne aspekty. Jeśli któraś z właściwości wydaje się słaba, nie staraj się na siłę nadawać jej znaczenia. Zakotwicz zbiorczy sens zgromadzonych właściwości.

Krok 3. Wyobrażenie sobie pola siłowego Wyobraź sobie, że Twoje granice otacza pole siłowe, które staje się tak gęste, że nic nie może się przez nie przedrzeć bez Twojej zgody. Określa Cię to jako jedyną w swoim rodzaju, odrębną całość — jednostkę, która potrafi wchodzić w interakcje z innymi ludźmi i z tego korzystać. Dopilnuj, abyś poczuł to w pierwszej pozycji percepcyjnej (w pierwszej osobie). Zakotwicz owo silne doznanie otoczenia granicami.

Krok 4. Spojrzenie z drugiej pozycji percepcyjnej, z bardzo wspierającej perspektywy Zajmij drugą pozycję percepcyjną. Wyobraź sobie, że widzisz samego siebie oczami osoby, która bardzo wspiera Twoje granice i która nie widzi świata poza Tobą — nawet jeżeli musisz ją wymyślić na użytek niniejszego wzorca. Odkryj, jak to jest z tej perspektywy wyrażać pełną aprobatę dla Ciebie jako unikalnej indywidualności i dla Twoich granic. Poświęć parę chwil, aby wyrazić to w jasny, szczery i pełen uczuć sposób. Rób, co tylko uważasz za konieczne, aby stało się to potężnym i prawomocnym zasobem.

Krok 5. Wzmocnienie swojej unikatowości w pierwszej pozycji percepcyjnej; rzutowanie w przyszłość tego stanu Z pierwszej pozycji percepcyjnej wzmocnij zasadność i moc tego wszystkiego, co czyni Cię unikalną, posiadającą granice indywidualnością, oraz doświadcz tego głęboko. Rzutuj w przyszłość ten stan jako sposób funkcjonowania w świecie i kierowania własnym życiem.

Biblia NLP

527

Krok 6. Wzbudzenie kreatywnych sposobów wyrażania swojej unikatowości i swoich granic poprzez poddanie ich sprawdzianowi Wyobraź sobie, jak stykasz się z kimś, kto w jakiś sposób nie szanuje Twoich granic. Pozwól stanowi, który jest związany z unikatowością „ja” i solidnymi granicami, pobudzić w sobie kreatywne reakcje. Możesz zatrzymać tę fantazję, aby dostosować swoją odpowiedź, lub stworzyć pętlę i próbować za każdym razem innych reakcji. Uważaj, abyś nie dał się złapać w pułapkę, którą stanowi próba zmieniania drugiej osoby lub przekonywania jej do czegoś. Jeśli dana osoba jest skłonna do manipulacji, nie zareaguje na to w konstruktywny sposób.

Krok 7. Rzutowanie w przyszłość Wyobraź sobie, że wraz ze swoimi zdrowymi granicami i unikatową tożsamością przenosisz się do przyszłości. Pozwól wyobrażonym scenariuszom się pojawiać, a sam ciesz się rzutowaniem pozytywnego stanu w przyszłość.

Krok 8. Sprawdzenie rezultatu W nadchodzących dniach i tygodniach zwracaj uwagę na wszelkie sposoby, w jakie wyrażasz swoją unikatowość — mimo żądań i manipulacji ze strony innych ludzi, które mają Ci przeszkodzić w wyrażaniu Twojego niepowtarzalnego „ja” oraz zaspokajaniu swoich potrzeb na własny, podkreślający Twoje niezależne „ja” sposób, jaki łączy Cię ze wspierającymi Cię osobami i wartościowymi zasobami. Obserwuj także wszelkie sposoby obrony swoich granic oraz ich wzmacniania, w tym pielęgnowanie własnych myśli niezależnie od cudzych sugestii i postaw.

WEWNĘTRZNY BOHATER Wszystkich wielkich mistrzów wyróżnia głównie moc, która pozwala im dodać drugi, trzeci, a może nawet czwarty krok z rzędu. Pierwszy krok wykonało wielu ludzi; z każdym kolejnym krokiem rośnie znacząco wartość tego pierwszego. — Ralph Waldo Emerson Autorem tego wzorca jest Robert A. Yourell. Wydobądź to, co najlepsze z ludzi, którzy nie są spójni ze swoimi wyższymi wartościami. Wzorzec ten jest szczególnie istotny w pracy z osobami, których

528

Biblia NLP

sposób zachowania może ściągnąć na nie kłopoty, np. przemoc, problemy z prawem czy postawy aspołeczne. Jednym z najczęstszych zabiegów, jakie wykonuje Robert A. Yourell, jest nawiązywanie dobrego kontaktu poprzez dostrzeżenie wewnętrznych zmagań drugiej osoby — w taki sposób, który pozwala podkreślić jej najwyższe wartości, wytrzymałość i siłę do parcia naprzód mimo przeszkód, jakiekolwiek by one były. Dzięki takiemu podejściu łatwiej jest zakotwiczyć stan spójności z wyższymi wartościami oraz prymować stan gotowości do działania w służbie wyższym wartościom, nie wywołując przy tym postawy obronnej. Technikę tę nazywam odnajdywaniem wewnętrznego bohatera. Każdy przecież chce być bohaterem i czuje, że kiedy druga osoba wyraża uznanie (w naturalny sposób) dla jego bohaterstwa i zmagań, oznacza to, że potrafi ona zajrzeć głęboko w czyjeś wnętrze. Trzeba więc to robić dyskretnie, w przeciwnym razie reakcja wyda się sztuczna. Oznacza to, że musisz naprawdę dotrzeć do rzeczywistych zjawisk, o których mowa, a nie wymyślać ich. Dzięki temu nie dasz się nadmiernie rozproszyć przez niewłaściwe zachowania drugiej osoby, jej dziwne cechy charakteru czy sposoby, w jakie urazi, zanim Ci zaufa. W rezultacie powstanie efekt „niesienia z prądem”, który pomoże wydobywać coraz więcej zalet Twojego klienta. Za pomocą tej techniki możesz sprawić, że niespójne (z wyższymi wartościami) zachowanie stanie się bardziej obce dla danej osoby, a przez to łatwiejsze do wyeliminowania. Niepowodzenie w tej dziedzinie jest przyczyną wielu konfliktów między coachami a klientami lub ich wzajemnej niechęci. Z tego rodzaju trudnościami borykają się często pracownicy socjalni oraz ludzie, którzy zajmują się przeciwdziałaniem przemocy domowej oraz problemem prowadzenia pod wpływem alkoholu. Podobna trudność pojawia się także wtedy, gdy nauczyciele pogłębiają nieumiejętność uczenia się u dzieci, ponieważ podchodzą do nich w niewłaściwy sposób.

Krok 1. Wybór osoby Wykonaj niniejszy wzorzec z osobą, która ma szczególnie ekspansywną osobowość i która popada w tarapaty lub prowokuje konflikty, ponieważ ma problemy z prawem, z kontrolowaniem własnych odruchów czy też wdaje się w potyczki z innymi ludźmi. Musi to być osoba, na którą jesteś w stanie wywrzeć wpływ, np. Twoje dziecko, podwładny lub klient, którego jesteś coachem.

Krok 2. Rozpoczęcie dyskusji, która jest związana z aktualnym problemem Porozmawiaj z daną osobą o problemie, który wymaga omówienia, ale zrób to w sposób okrężny. Zacznij od wzbudzenia w niej gotowości do podjęcia wysiłku na rzecz opanowania sytuacji albo po prostu pragnienia panowania nad Biblia NLP

529

własnym życiem, aby była w stanie dalej funkcjonować. Skup się na wewnętrznych zmaganiach danej osoby.

Krok 3. Wykorzystanie przeramowania w formie wywiadu motywującego Podczas rozmowy zwracaj uwagę na to, jakimi wyższymi wartościami kieruje się dana osoba, nawet jeśli postępuje według nich w sposób niemądry lub destruktywny. Komentując lub odpowiadając, podkreślaj elementy świadczące o jej odporności i sile, która pozwala wytrwać i się nie poddawać. Ponadto podkreślaj wszystkie przejawy tego, że wewnętrzne zmagania są spójne z wyższymi wartościami danej osoby. Szczególną uwagę skieruj na najwyższy poziom logiczny, czyli tożsamość. Możesz podkreślać to, co jest ważne, poprzez przytakiwanie, miny i dźwięki, które pokażą, że uderzyło Cię coś, co powiedział Twój rozmówca, a także poprzez inne metody, które lubisz stosować.

Krok 4. Reinterpretacja słów drugiej osoby w celu wzmocnienia jej spójności i zdolności do energicznego dążenia do celu Wykonując krok 3., jednocześnie reinterpretuj wypowiedzi drugiej osoby poprzez wypowiadanie słów, które podkreślają lub wydobywają ważne kwestie. Na przykład: „Naprawdę wybrałeś życie, bo podjąłeś działania, żeby wydobyć się ze złego samopoczucia” oraz: „Osoba, z którą jesteś w konflikcie, czuje się z jego powodu rozdrażniona, ale na pewnym poziomie musi ona zdawać sobie sprawę z tego, że jesteś rzecznikiem ludzi, którzy wiodą wartościowe życie”, a także: „Oczywiste jest, że jako osoba, która potrafi walczyć o to, w co wierzy, jesteś orędownikiem praw człowieka”.

Krok 5. Przygotowanie do prowadzenia Jeżeli masz duże doświadczenie w NLP, widzisz zapewne, że wykorzystywaliśmy dotąd zaawansowaną formę dopasowywania połączoną z prymowaniem. Jest to oczywiście przygotowanie do prowadzenia, znanego z wzorca dopasowywania i prowadzenia. Pomyśl o różnego rodzaju zachowaniach i celach, które w danej sytuacji mogłyby okazać się konstruktywne. Pamiętaj, że Twój klient może wymyślić coś jeszcze lepszego, przynajmniej w tym sensie, że będzie bardziej zmotywowany zrobić to coś po swojemu. Dopilnuj, aby cele i zachowania, o jakich myślisz, były w pełni spójne z wyższymi wartościami, jakimi kieruje się dana osoba, a jakie zaobserwowałeś u niej w kroku 3.

530

Biblia NLP

Krok 6. Prowadzenie drugiej osoby do konstruktywnych sposobów działania według wyższych wartości Komentując i reagując, wskazuj na to, że wysiłki podejmowane przez drugą osobę są spójne z jej wartościami, oraz mobilizuj ją do myślenia o celach, jakie pragnie osiągnąć. Być może wysunie ona mniej konstruktywne pomysły związane z kontrolowaniem innych, dążeniem do zemsty czy narażaniem się na cierpienie tylko po to, aby móc podkreślić, w jak złej sytuacji się znajduje (jest to typowe dla osób, które się zatrzymały w rozwoju na etapie nastolatka). Wówczas zaangażuj daną osobę w burzę mózgów dotyczącą takich sposobów bycia, które są bardziej spójne z jej wyższymi wartościami. Na przykład: „Dzięki temu znajdziesz się w gazetach, przez jeden dzień, co najmniej na siódmej stronie. Ale co takiego chcesz w ten sposób uzyskać na dłuższą metę?” albo: „Zastanawiam się, jak ktoś mógłby chcieć się zbliżyć do osoby, która wywołuje tego rodzaju trudności, oraz cokolwiek robić, aby nieco się rozchmurzyła i była bardziej fair w stosunku do innych”.

Krok 7. Wzmocnienie najlepszych reakcji Za każdym razem, kiedy druga osoba powie coś, co jest bliższe konstruktywnej lub zasobnej strategii czy postawie, wzmocnij to bardzo pozytywną reakcją. Nie udawaj, bądź szczery. Zwróć uwagę na to, że podane dalej przykłady nie tylko mogą wzmacniać, lecz także są opracowane tak, aby można było podtrzymywać dobry kontakt z osobą, która jest pełna urazy oraz ma skłonności do dominacji. Wzmocnienie nie dotyczy jednak 100% pozytywnej treści: ma ono na celu podkreślenie, że dane stwierdzenie klienta stanowi ruch w dobrym kierunku. Pamiętaj, że sekwencja takich ruchów we właściwym kierunku, choćby i najmniejszych, może się złożyć na poważną zmianę. Na przykład: „To naprawdę mogłoby posunąć sprawę naprzód!” albo: „Ha! Nikt się tego nie spodziewa. Nikt nie będzie wiedział, co powiedzieć” albo: „Zaczną sobie zdawać sprawę z tego, że miałeś co do tego rację, ponieważ zobaczą dowód na własne oczy!”. Możesz przetworzyć ton swoich odpowiedzi, tak aby pasowały do podejścia klienta, jakiekolwiek by ono było.

Krok 8. Przypieczętowanie umowy Doprowadź do porozumienia w kwestii tego, co Ty i dana osoba zrobicie z omawianym problemem. Jeżeli druga osoba jest gotowa tylko na mały kroczek, nie krytykuj jej; doceń to i odnieś się do niej z szacunkiem. Wówczas zaufa Ci na poziomie emocjonalnym i kiedy tylko zbada teren, wykona wspólnie z Tobą Biblia NLP

531

więcej kroków. Pamiętaj, że wprowadzasz daną osobę w „rzeczywistość” bardzo odmienną od tej, do której zdążyła przywyknąć. Tego rodzaju schematy myślenia czy zachowania jak u danej osoby rozwijają się przez całe życie.

Krok 9. Sprawdzenie rezultatu Obserwuj drugą osobę i rozmawiaj z nią w miarę rozwoju sytuacji, a także przyglądaj się, czy sprawdza się Twój styl prowadzenia dialogu z tzw. wewnętrznym bohaterem. Przekonaj się, czy potrafisz znaleźć nowe sposoby na nawiązanie dobrego kontaktu. Modyfikuj swój styl w miarę czynienia postępów przez drugą osobę, tak abyś ciągle mógł jej pomagać być kreatywną.

KONCENTRACJA UWAGI Przedmiotem samej oracji nie jest prawda, lecz perswazja. — Thomas Babington Macaulay

Wprowadzenie Czas psychologiczny odgrywa kluczową rolę w koncentracji, frustracji i współpracy w praktyce przywracania do zdrowia. Możesz sprawić, aby dane doświadczenie stało się bardziej przekonujące oraz „skondensowane” w czasie, ucząc się podkreślać (uwydatniać) pewne słowa w swoich wypowiedziach. Ćwicz tę umiejętność, badając, w jakim stopniu druga osoba śledzi Twoją wypowiedź. Być może będziesz musiał się znieczulić na ludzi, którzy koncentrują się bardzo uważnie na tym, co mówisz, zostawiając miejsce, abyś to powiedział. Być może odkryjesz również, że chcą się zgrać z Tobą oraz wnosić do rozmowy pomysły wynikające z rozumowania w ten sam sposób. • Wykorzystując niniejszą umiejętność, wypatruj u innych ludzi nieznacznego pochylenia w przód lub wysunięcia głowy, a także rzadszego mrugania oraz nieco szerzej otwartych oczu. • Samodzielnie wypróbuj dalej opisane warianty oraz odsłuchaj nagrań samego siebie. • Pamiętaj, aby najpierw nagrać siebie, jak mówisz normalnym głosem. Przedstawione metody okazują się szczególnie pomocne, kiedy masz wiele do powiedzenia, lecz musisz nie tylko pozyskać uwagę słuchaczy, ale i dopilnować, by naprawdę przyjęli do wiadomości zagadnienia, które przekazujesz.

532

Biblia NLP

Zmiana stron Wykonaj następujący eksperyment. Mówiąc, nieznacznie różnicuj siłę nacisku stopy na podłoże, gdy wypowiadasz kluczowe słowa, które wymagają podkreślenia. W ten sposób zmieniasz swój stan. Spróbuj wypowiedzieć następujące zdanie, akcentując istotne sformułowania oznaczone gwiazdką oraz zwiększając siłę nacisku odpowiednio lewej i prawej stopy na podłoże. „Na pierwsze* (lewa) kluczowe słowo zwiększ nacisk* (prawa) swojej lewej (lewa) stopy, a na drugie* (prawa) kluczowe słowo zwiększ nacisk* (lewa) prawej stopy* (prawa)”. Początkowo możesz się czuć nieco dziwnie, działanie to jednak automatyzuje się dzięki praktyce. Zwróć uwagę na to, że możesz wypowiedzieć kilka słów z rzędu bez ich akcentowania, a one nie umykają uwadze słuchaczy. Tak naprawdę bowiem ludziom łatwiej jest koncentrować się na tym, co mówisz, oraz rozumieć to, kiedy akcentujesz mniejszą liczbę słów. Nie musisz opisanego działania czynić swoim nawykiem podczas prezentacji, praktyka ta jednak może zmienić to, jak je przeżywasz. W prawdziwych prezentacjach przez cały czas uwzględniaj dodatkowo gesty, przenoszenie ciężaru ciała oraz zmiany miejsc, z których mówisz, aby wywołać wrażenie równowagi i symetrii.

George Carlin Kiedy mówisz, grupuj słowa w zwarte całostki. Nie układaj ich jednak w monotonny rytm. Przyspieszaj i zwalniaj, ciągle dostosowując słowa i rytm. Początkowo ćwicz tę umiejętność, mówiąc, gdy w tle gra muzyka, oraz starając się, by pojedyncze słowa padały na poszczególne wartości. Kiedy to opanujesz, niech dwa słowa padną na jedną wartość. (W ostatnim zdaniu dobrym przykładem pary słów na jedną wartość może być: „niech dwa”). Następnie spróbuj się zmierzyć z „triolami”: niech trzy słowa padają na jedną wartość. W miarę nabywania praktyki zauważysz, że tak naprawdę łatwiej i skuteczniej jest myśleć za pomocą sylab, a nie słów. Spróbuj przełożyć poniższe przykłady na uderzenia: Wartości są ponumerowane: „1. MYŚL-sy-la- 2. -BA-mi-i- 3. -JUŻ”. Jest to rytm typu: TA-da-da TA-da-da TA… RAZ no i DWA no i TRZY. Dwie triole i jedna cała nuta. Taki zestaw nazywam „George Carlin”, ponieważ był charakterystyczny dla stylu tego amerykańskiego komika. Jego monologi były tkane z rytmów, które były popularne w okresie mody na big-bandy i które dawały nonszalanckie brzmienie. Kiedy opanujesz tę umiejętność, odkryjesz, że kiedy mówisz, możesz trzymając się danego rytmu, przyspieszać i zwalniać. Posłuchaj George’a Carlina i zwróć uwagę, jak on to robi.

Biblia NLP

533

Pamiętaj, że często muzycy, w tym Eric Clapton, kiedy grają, tupią nogą lub kiwają głową do rytmu. Dzięki temu mogą wydobywać z instrumentów intensywne, ekscytujące dźwięki, które angażują publiczność. Ponadto wielu ludzi twierdzi, że znacznie łatwiej przychodzi im przyswajanie nowych informacji, kiedy towarzyszy temu rytm z występującymi na zmianę mocnymi i słabymi uderzeniami. Więcej o strategii rytmicznej nauki przeczytasz na stronie 507.

Wykrywacz czasowników Niniejszej metody nie należy stosować przez cały czas, warto jednak korzystać z niej w celu nadawania struktury swoim wypowiedziom. (Pamiętaj, że tego rodzaju praktyki składają się na podświadomą umiejętność oraz wyczucie, które wzmacniają wywierany przez Ciebie wpływ i sprawowaną przez Ciebie kontrolę, jakie osiągasz za pomocą słów). • Gdy MÓWISZ, wówczas AKCENTUJ tylko czasowniki z wyjątkiem czasownika „być”. • Być może ze zdziwieniem ODKRYJESZ, że nie BRZMI to tak dziwnie, jak MOŻNA by się SPODZIEWAĆ. Kiedy dzięki praktyce przyzwyczaisz się do tego, będzie Ci łatwiej improwizować oraz akcentować dowolne słowa, które podpowiada Ci intuicja.

Dieta przestankowa Ćwiczenie posługiwania się niniejszą metodą może Ci pomóc odciążyć z nacisku słowa, które nie powinny być akcentowane. • KIEDY akcentujesz NIEWŁAŚCIWE SŁOWA, możesz sprawiać WRAŻENIE, że lubisz prawić MORAŁY, a Twoja MOWA zabrzmi ŚPIEWNIE. Wypróbuj następujące zdanie zamiast poprzedniego: • Kiedy AKCENTUJESZ niewłaściwe słowa, możesz SPRAWIAĆ wrażenie, że lubisz prawić morały, a Twoja MOWA zabrzmi ŚPIEWNIE. Taki styl rzeczywiście sprawia, że wydaje się, iż mówisz krócej. Mniejsza liczba dźwiękowych „znaków przestankowych” pozwala uzyskać większy kontrast, a więc i wywołać większe zainteresowanie. Ludzki umysł może przyjąć sporo nieakcentowanych słów, dlatego ograniczając liczbę akcentowanych wyrazów, nie gubisz treści komunikatu. Przeciwnie, w ten sposób kwestionujesz czas psychologiczny, dzięki czemu łatwiej jest Cię słuchać i przyjmować to, co mówisz. Niniejszą metodę możesz wykorzystywać właściwie we wszystkim, co mówisz, czy to do mediów, czy to do klientów, podczas negocjacji, czy to w życiu osobistym. Posłuchaj ekspertów, którzy znają się dobrze na mediach, kiedy udzielają wywiadu. Ćwicz tę umiejętność, wykorzystując zagadnienia, które poruszasz zazwyczaj. Możesz przeprowadzać próby w myślach albo nagrywać siebie, aby doskonalić tę technikę, dopasowując ją do Twojej osobowości.

534

Biblia NLP

DYSKRETNA GESTYKULACJA Jedyny i największy problem z komunikacją polega na tym, że jej miejsce zajęła iluzja. — George Bernard Shaw Niniejsza metoda stanowi odmianę wzorca dopasowywania i prowadzenia, która jest znacznie subtelniejsza niż klasyczna jej forma. Pozwala bowiem na prowadzenie równoczesne z początkowym dopasowywaniem poprzez kontekstualizowanie słów klienta za pomocą subtelnych gestów w odpowiedzi na jego wypowiedzi i przeżycia. Jak szkolenia dla praktyków NLP, tak niniejszy wzorzec może Ci pomóc lepiej sobie uświadomić subtelniejsze reakcje na klientów, abyś mógł zarządzać własnym stanem oraz mową ciała w różne dyskretne sposoby, a dzięki temu — doskonalić warsztat osoby wspierającej powrót do zdrowia. Twoje gesty zyskają szczególne znaczenie, jeżeli nie będą ani zbyt powściągliwe, ani zbyt gwałtowne. Często klienci bywają nazbyt pobudzeni albo okazują się szczególnie wrażliwi na kwestie zaufania i osobiste granice. Przekonasz się, że jeżeli zaczniesz wykorzystywać niniejszą metodę, wielu z nich będzie dobrze reagowało na Twoje gesty. Być może zechcesz obejrzeć siebie na nagraniu wideo i zobaczyć, czy już stosujesz tę technikę podświadomie albo czy robisz to tak dobrze, jak Ci się zdaje. Ludzie gromadzą ogromne ilości informacji przekazywane przez innych za pomocą niecyfrowych elementów komunikacji (np. ton głosu czy mowa ciała). Dzięki ich „ściszeniu” wydobędziesz z niej subtelniejsze aspekty. • Ponadto poprzez skupianie się na wzmacnianiu własnego stanu uspójniasz się podświadomie w większym stopniu ze swoimi świadomymi gestami; Twój sposób komunikacji zatem staje się bogatszy i bardziej wyrafinowany.

Podejście Aby wypracować odpowiednie podejście, ćwicz stosowanie opisywanej metody w codziennych rozmowach, w których stawka nie jest wysoka. Zwracaj uwagę na własną mowę ciała. • Nie próbuj dopasowywać się do swojego rozmówcy. Pozwól sobie raczej na taką mowę ciała, jaką chciałbyś pokazać. Powściągnij ją jednak nieco — tak jakby woda spokojnie gotowała się na wolnym ogniu, a nie gwałtownie wrzała całą objętością. W tym celu wykonuj gesty dość blisko swojego ciała — nie pozwalaj im wykraczać dalej. Bez względu na to, czy reagujesz na coś, czy sam się wypowiadasz, Twoje gesty powinny być skromne, subtelne. Jeżeli masz skłonność do zamaszystej gestykulacji albo mówienia za pomocą rąk, opanowanie tej umiejętności może wymagać pewnego treningu. Kiedy jednak się przyzwyczaisz, będzie Ci łatwiej decydować, kiedy wykonywać obszerniejsze gesty i jak to robić. Dzięki temu nabiorą one większej mocy Biblia NLP

535

i dodatkowego znaczenia, ponieważ będą się bardziej wyróżniały na tle Twojej stonowanej gestykulacji. Ponadto nie będziesz uchodzić za egocentryka — wrażenie to bowiem towarzyszy zbyt licznym i intensywnym ruchom. Jeżeli zaś często siedzisz bardzo sztywno, będziesz musiał wydobyć swoje reakcje na zewnątrz i zacząć się zachowywać tak, aby gesty naprawdę przekazywały treść Twoich komunikatów. Kiedy się z tym oswoisz, włącz świadomość własnych wyrazów twarzy oraz ułożenia ciała. Subtelnie zmieniaj miny, np. nieznacznie i łagodnie unieś brwi lub otwórz oczy albo delikatnie przybliżaj się i oddalaj od rozmówcy, aby wyrażać stopień ekscytacji lub zażyłości podczas rozmowy. Następnie postaraj się pogłębić świadomość swojej niewerbalnej — wokalnej ekspresji, czyli śmiechu, westchnięć czy okrzyków. Ćwicz, używając głosu zamiast dźwięków wydobywających się z Twojego gardła czy nosa wskutek przepływu powietrza, takich jak sapanie czy chrząkanie. Zwróć uwagę, że kiedy się śmiejesz, możesz zaplanować swój śmiech jako czystą emisję głosu, nieco podobną do śpiewania. Pomyśl, jak to jest: zachować powściągliwość i zaśmiać się krótko, lecz czysto. Drugi etap praktyki polega na wybraniu reakcji, które pozwalają świadomie kontekstualizować to, co Twój rozmówca komunikuje. Na przykład sięgnij po swoją najbardziej pozytywną reakcję na to, co ktoś mówi, oraz w celu jej przekazania dostosuj subtelnie swoją mowę ciała i wyrazy twarzy. Działanie to można porównać do budowania tła muzycznego dla wypowiedzi rozmówcy — tyle że zamiast melodii pojawia się Twoje ciało. Jeżeli Wasza rozmowa ma charakter bardzo osobisty, możesz wzbudzić w sobie stan szczególnej empatii i zrozumienia oraz nasycić tym stanem swoją mowę ciała. Kiedy się z tym oswoisz, etap trzeci praktyki polega na wprowadzeniu siebie w stan, który — jako tło muzyczne bądź kontekst — wywrze dobroczynny wpływ na stan rozmówcy. Na przykład jeżeli Twój przyjaciel czuje się nierozumiany w jakiejś sytuacji oraz traktuje ją nazbyt poważnie, możesz zacząć emanować zrozumieniem i jednocześnie postawą wznoszenia się ponad przykre zdarzenie. Jeżeli Twój przyjaciel jest bardzo smutny, możesz okazać empatię połączoną z ulgą i spokojem, jakbyś sam przeżył podobną stratę oraz odnalazł spokój wewnętrzny, a jednocześnie czuł głęboko, co oznacza ból drugiej osoby. Etap czwarty stanowi włączenie omówionej metody we własną pracę z klientami. W tym celu musisz się wykazać wyczuciem, jakiego rodzaju prowadzenie będzie najbardziej owocne. Zamiast na siłę starać się kierować proces w odpowiednią stronę, pomyśl bardziej krótkoterminowo, choćby w kategoriach wywołania danego stanu w kliencie, co wzmocni uczucie, które utoruje drogę dla rozwoju. Na przykład jeżeli Twój klient obsesyjnie wraca do tego, że został zdradzony przez ukochaną osobę, możesz stworzyć przestrzeń, gdzie da upust swoim uczuciom, ALE jednocześnie wywołuj w nim stan, który wiąże się z tym, jak często zdrady się zdarzają, jak skomplikowani są ludzie, oraz z tym, że również Twój klient jest zdolny do zdrady. Tego rodzaju uwrażliwienie jest przydatne, ponieważ osoby z szerokim spojrzeniem na ludzkość oraz na siebie postrzegają takie doświadczenia jak zdrada w sposób mniej radykalny czy personalny.

536

Biblia NLP

Jakiego rodzaju stan po Twojej stronie może wspomóc poszerzenie spojrzenia po stronie drugiej osoby? Znajdziesz odpowiedź na to pytanie we wzorcu symbolicznego prymowania somatycznego, który stanowi rozbudowaną wersję metody, o której czytasz w tej chwili.

Dlaczego warto torować drogę do takiego stanu? Możesz np. zapobiec zemście, która kogoś zrani, w tym także samego klienta. Możesz pomóc mu podejmować obiektywne decyzje w krótszym czasie, niż ten, który byłby potrzebny, gdybyś tylko współczuł klientowi oraz oczekiwał od niego, że „otrząśnie się i zabierze się do roboty”. Będziesz także wspierać uzdrawiającą zmianę stanu, która może się stać częścią utylitaryzacji. Zmiany stanu mogą bowiem wywoływać głęboką ewolucję sposobu myślenia. Ludzie często skupiają się na tym, jak zmiana myślenia wpływa na ich stan. Nazywa się to myśleniem zstępującym. Podejście wstępujące zaś, które uwydatnia moc tego, jak pierwotne zasoby wpływają na nasz sposób myślenia, często odgrywa ważniejszą rolę. Pod pojęciem „pierwotne zasoby” rozumiemy starsze (z perspektywy ewolucyjnej) elementy układu nerwowego, których działanie ma głównie charakter podświadomy.

SYMBOLICZNE PRYMOWANIE SOMATYCZNE Skuteczna komunikacja to 20% tego, co wiemy, oraz 80% tego, co o tym myślimy. — Jim Rohn Chociaż istnieje wiele sposobów na przekazywanie lub wzbudzanie uczuć za pomocą gestów, niniejszy wzorzec uwydatnia styl, który odnosi się do pewnych powszechnie spotykanych doświadczeń o źródłach psychosomatycznych oraz do interpretacji emocji. Emocje są w jakiejś części warunkowane kulturowo — czasem nawet do tego stopnia, że istnieją psychologiczne i fizjologiczne ich przejawy, które w pewnych kręgach pojawiają się często, a w innych nie są tak oczywiste. Uwzględniając indywidualność klienta oraz daną kulturę, podejście do emocji można jednak łatwo zmieniać.

Biblia NLP

537

Podejście Podczas rozmowy z klientem bierz pod uwagę, jakie emocje wpływają na niego, lecz nie są wyraźnie uświadomione. Wśród nich wskaż te, które Twoim zdaniem szczególnie warto wyrażać. Na przykład klient może się starać być silny mimo doświadczenia poważnej straty, lecz Ty wiesz, że może się poczuć lepiej, jeżeli podzieli się ukrywanymi uczuciami i je ujawni. Powiedz coś, co pokaże Twoje zrozumienie sytuacji. W tym celu użyj mowy ciała oraz gestów wyrażających to uczucie, na którego ujawnienie zezwalasz. Powiedzmy, że znajdujesz się na etapie, w którym chcesz pokazać, co już wiesz i co rozumiesz, oraz posunąć rozmowę naprzód, w kierunku odkrycia, ile klient ma wsparcia i jak sobie radzi. Możesz zacząć od wspomnienia szoku związanego z tym, co się stało: skrzyw nieco twarz i odchyl trochę głowę do tyłu, jakbyś nagle został wystawiony na intensywne działanie światła lub ciepła. W ten sposób przekażesz wrażenie szoku oraz trudny charakter początkowego uświadamiania sobie straty. Ruch ten musi być nieznaczny, subtelny. Kiedy wypowiadasz słowo, które wyraża związek klienta ze stratą (np. to, co widział), możesz rozluźnić mięśnie twarzy, zachować umiarkowanie rozwarcie powiek oraz nieznacznie kiwnąć głową, aby pokazać gotowość do omówienia straty — a jednocześnie także to, że nie będziesz obarczać klienta odpowiedzialnością za swoje uczucia ani zmuszać go do formułowania okrężnych wypowiedzi. W ten sposób pracujesz równocześnie nad prymowaniem stanu wolności u klienta w odnoszeniu się do straty w dowolny — odpowiedni dla niego sposób. Dobrze jest robić to, swobodnie oddychając, pozbywając się napięcia — i mając nadzieję, że zapoczątkuje to również odprężenie w klatce piersiowej klienta. Może to prowadzić do nawiązania łączności z uczuciem żalu oraz z ciepłymi uczuciami dla osoby, z którą w danej chwili klient prowadzi rozmowę. Wówczas masz szansę połączyć to ze znaczeniem straty. (W ten sposób przechodzisz od szoku do znaczenia i wyzwania. W rezultacie znajdziesz się w lepszej pozycji do dalszej oceny i być może ogólniejszej uzdrawiającej rozmowy o osobie, która odeszła. Metoda NLP, która wymaga głębszej interwencji, może się okazać niewłaściwa na najboleśniejszym etapie doświadczenia traumy lub żalu). W tym momencie możesz wykonać delikatnie ochronny gest, jakbyś otaczał dłońmi serce, nieznacznie pochylając się przy tym na wysokości splotu słonecznego, aby okazać dojrzałą troskę. Delikatne przechylenie głowy w bok dodatkowo łagodzi ewentualne poczucie zagrożenia oraz przekazuje zrozumienie. Możesz powiedzieć: „Och (twarz skrzywiona, głowa odchylona, robisz wdech, aby móc za chwilę wypuścić powietrze), a więc widziałeś (otwierające cofnięcie, delikatne skinienie, odprężony wydech) ten straszny wypadek. Naprawdę (gest w stronę serca, delikatne pochylenie w przód na wysokości splotu słonecznego, głowa nieco w bok) trudno jest stracić kogoś, nie wspominając o… Cóż, czy możesz mi trochę powiedzieć o osobie, która jest przy tobie oraz udziela ci wsparcia? Wiem, że przywiozła cię córka”.

538

Biblia NLP

WZMACNIANIE ŚWIADOMOŚCI SOMATYCZNEJ Niniejszy wzorzec jest bardzo podobny do poprzedniego — symbolicznego prymowania somatycznego — służy on jednak udzielaniu pomocy osobie, aby czuła „przepływ” przez swoje ciało, aby wypełniała te obszary, które są być może słabiej uświadomione, mniej ożywione, bądź aby po prostu nawiązywała łączność z danym obszarem dla celów wzmacniania innego rodzaju świadomości. Proces ten może sprzyjać zmianie stanu, która stanowi istotną część procesu powtórnego przetwarzania.

Podejście Na przykład osoba, która miała trudne dzieciństwo może nie być szczególnie świadoma obszaru serca. Jeżeli jesteś na takim etapie relacji z klientem, że może on zacząć wypełniać ten obszar, porozmawiajcie, co to znaczy „odzyskać uczucia” albo „czuć się lepiej we własnym ciele”. Jednocześnie możesz delikatnie przeciągnąć rękami w górę, od brzucha, przez okolice serca, ponad mostek. Ponieważ klienci o trudnym dzieciństwie są często przestraszeni uczuciem pustki tam, gdzie znajduje się ich serce, opisanym gestem możesz pomóc im odzyskać świadomość danego obszaru. Oczywiście jest to tylko element szerszego wachlarza interwencji. Kiedy zaś np. rozmawiasz z kimś, kto ma skłonność do kontrolowania innych, aby w ten sposób ukrywać niską samoocenę, pomocne może się okazać połączenie tej osoby z doświadczeniem somatycznym, które stanowi część instynktownej reakcji na brak bezpieczeństwa. Uczucie to znajduje pewne odbicie w złości oraz w przekonaniu, że jest się usprawiedliwionym w karaniu tego, kto ową złość wywołał. Tego rodzaju mechanizm nierzadko napędza przemoc domową. Możesz porozmawiać z klientem o tym, jakie to zadziwiające, że ciało często wchodzi w całkowicie odmienny stan, kiedy tylko ktoś uderzy w czułe miejsce. Podczas takiej rozmowy możesz napiąć klatkę piersiową oraz wznieść pięści na jej wysokość, podkurczając odpowiednio ramiona. Ruchy te również powinny być umiarkowane, subtelne. Nie ma powodu, aby były gwałtowne, ponieważ kierujesz świadomością, a to można łatwo zrobić tylko za pomocą łagodnych gestów, które nie zwracają na siebie uwagi ani nie rozpraszają klienta w trwającym właśnie procesie zmiany. Z klientem, który jest bardziej świadomy tego, jak reaguje jego ciało, będzie łatwiej przejść do pracy nad tworzeniem alternatywnej reakcji. Jeżeli problem jest poważny, niniejszy wzorzec okaże się tylko jednym z elementów Twojej komunikacji z klientem i metod zastosowanych w pracy z nim.

Biblia NLP

539

WSŁUCHIWANIE SIĘ W ISTOTĘ (WARTOŚCI I MISJĘ) Dotychczas łączyłeś klienta z jego wartościami i wizjami. Być może nawet zapoznałeś go z techniką akcentowania odpowiednich słów, aby jego wypowiedzi zyskały bardziej przekonujące brzmienie. W ramach niniejszego wzorca pomożesz klientowi mówić z perspektywy jego wartości i pasji — w sposób, który charakteryzuje się oszczędnością, a przez to pozwala wywierać większy wpływ. Omawiana metoda okazuje się szczególnie pomocna tym, którzy mają dużo do powiedzenia o własnym problemie, zwłaszcza jeśli sprawiają wrażenie, że nie do końca poukładali go sobie w głowie. Niniejszy wzorzec najlepiej jest wykorzystywać w sytuacjach sporu lub do kierunkowania wysiłków na rzecz stworzenia jakiegoś planu dla siebie, np. ścieżki kariery. Nazwa metody pochodzi stąd, że koncentruje się na istocie (fundamentalnych wartościach i podstawowych pragnieniach) danego komunikatu, który przekazuje się sobie i innym.

Proces Gdy klient opisuje szczegóły swojego problemu, staraj się odzwierciedlać tylko najistotniejsze elementy tego, co mówi. Pamiętaj, aby uwzględniać przy tym swoje jak najlepsze wyobrażenie o tym, co dana osoba chce osiągnąć, znajdując się w określonym położeniu. Sprawdź, czy klient uważa, że dobrze to rozumiesz. Kiedy rozmawiacie na temat owych „najistotniejszych elementów”, udzielaj klientowi informacji zwrotnej w postaci bardzo krótkich zdań, które podsumowują właśnie te kluczowe stwierdzenia. Na tyle, na ile jest to możliwe, wydobywaj na pierwszy plan to, co uważasz, że będzie przydatne w dalszej pracy nad problemem. Uwzględniaj wartości i pragnienia, które klient uważa w danej chwili za najważniejsze. Sprawdź, czy potrafisz wspólnie z nim stworzyć hasło, które ujmuje istotę tego, na czym staracie się skoncentrować. Oto przykład: pewna klientka, której partner wykazuje cechy narcystyczne, zwróciła się z prośbą o pomoc do terapeuty, aby się przekonać, że nie jest bezradna w zaistniałej sytuacji i że właściwe przewodzenie pomoże polepszyć zachowanie męża i pogłębić jego zrozumienie dla żony. Psycholog miał pewne obawy, czy funkcjonowanie w tym małżeństwie będzie na dłuższą metę możliwe, nie chciał jednak naruszać prawa do wolności wyboru kobiety; poza tym nie znajdowała się ona w sytuacji bezpośredniego zagrożenia. Zgodnie z zawodowym i etycznym obowiązkiem powstrzymania się od ocen moralnych i działań wynikających z uprzedzeń terapeuta ograniczył się do ostrożnego rozeznania w zakresie motywacji klientki do przeprowadzenia zmian oraz jej świadomości tego, co dzieje się w małżeństwie. Następnie — ponieważ zaczęła się kształtować odpowiednia relacja terapeutyczna — psycholog wykorzystał opisywaną tutaj metodę, aby sformułować następującą informację zwrotną:

540

Biblia NLP

„Rozumiem, że naprawdę chcesz, aby Jerzy pokazywał ci, że słucha tego, co do niego mówisz, i aby zaprzestał intelektualnych gierek, w ramach których używa argumentów prawnych, gdy rozmawiacie o twoich uczuciach. Chcesz także, aby przestał kwestionować twoje wybory, jak choćby twoją relację z najlepszą przyjaciółką, Alicją”. Stwierdzenie to podsumowało około dwudziestopięciominutową wypowiedź klientki, kiedy opisywała swój problem — nie licząc rozmowy wprowadzającej. Kobieta uznała, że przytoczone zdania trafnie ujmują jej odczucia. Po kliku chwilach dalszej rozmowy terapeuta zaproponował jeszcze krótsze podsumowanie: „Przestań mnie zaczepiać”. Wywołało ono silną reakcję: klientka zaczerwieniła się i zaczęła płakać. Powiedziała: „O, Boże! Tak, o to chodzi. On NAPRAWDĘ ciągle mnie zaczepia. Bardzo się plątam, starając się nadążać za tym, co on mówi — a jednak wiem, że on czasami mną po prostu manipuluje! On rzeczywiście mnie ZACZEPIA”. Terapeucie udało się szybko pomóc klientce skierować złość w stronę pozytywnych działań. Pozostałą część sesji poświęcili wypracowywaniu sposobów reagowania na manipulacyjne zaczepki męża. Terapeuta pomógł klientce zachować łączność z wyznawaną przez nią wartością wydobywania z każdego człowieka tego, co najlepsze. Dzięki temu sesja nie utknęła na uczuciu rozgoryczenia ani na pragnieniu zemsty. Podsumowanie problemu oraz ujmujące go hasło pozwoliły kobiecie zachować łączność z jej podstawowymi pragnieniami. Terapeuta powiedział kobiecie, że skupianie uwagi na danym zachowaniu wzmacnia je, dlatego powinna koncentrować się maksymalnie na najprzyjemniejszych, nienarcystycznych działaniach męża; pomógł także znaleźć pewne sposoby na osłabianie uwagi kierowanej na zachowania męża służące manipulacji oraz podsunął lapidarne wypowiedzi, z których kobieta może w tym celu korzystać. Klientka wraz z terapeutą wymyślili takie zdania, jak: „Mówisz tylko po to, żeby mówić” oraz: „Porozmawiajmy wtedy, gdy zechcesz wykazać większe zrozumienie”. Ponadto kobieta postanowiła konfrontować się z mężem, kiedy ten nie zauważa jej punktu widzenia, za pomocą takich sformułowań, jak: „Wcale nie zrozumiałeś tego, co ci powiedziałam, prawda?”, pozostawiając pytanie bez dodatkowego komentarza. Zastosowana strategia spowodowała, że mąż klientki zdał sobie sprawę z tego, że tak naprawdę nie słuchał żony: był tak skoncentrowany na własnych poglądach, że nie pozwalało mu to przyjmować tego, co mówią do niego inni. Ponadto opisane działania pomogły klientce przekonać męża, aby poszli na terapię dla małżeństw — mimo że ten zarzekał się niegdyś, iż nigdy do tego nie dojdzie.

Biblia NLP

541

WSŁUCHIWANIE SIĘ W CIAŁO Liderzy umieją świetnie dobierać słowa, lecz na przekazywany przez nich komunikat składa się coś więcej niż wartość literacka, przekonujące idee czy zwięzłość. Mowa tych ludzi jest utkana z pasji w związku ze spełnianą misją. Słowa wypowiadane przez przywódców ucieleśniają ich wartości, wyrażając uczucia, które owe wartości rozbudzają. Ludzie ci jednak nie są jedynymi osobami, które ogrywają szczególną rolę w „wielkim świecie” bądź w różnych organizacjach. Każdy człowiek ma na co dzień wiele okazji do wykazywania się zdolnościami przywódczymi — przy czym przywództwo nie oznacza dominacji nad innymi, lecz polega na współdziałaniu i bazuje na zaufaniu. Na przykład dwie osoby żyjące w związku mogą przewodzić odpowiednio w tych jego dziedzinach, do których wnoszą szczególny wkład — przynajmniej wtedy, gdy partner potrafi docenić te dary. Gdy jedna osoba kieruje się zdrowym rozsądkiem, druga może wykazywać się kreatywnością. Gdy jedna osoba jest bardzo asertywna, kiedy trzeba wykonywać odważne ruchy, druga może wnosić więcej w delikatnych kwestiach, które wymagają subtelnych działań.

Proces Kiedy pomagasz klientowi połączyć się z jego wartościami, wykorzystując w tym celu metody zaczerpnięte z niniejszej książki, pomagasz mu także dostrzegać, jak owe wartości są wyrażane w jego ciele. Na przykład terapeuta zadaje klientce proste pytanie: „Skąd to wiesz?”, a następnie dodaje: „To znaczy skąd wiesz, że tak właśnie CZUJESZ. Gdzie to się znajduje w twoim ciele, skąd wiesz, że tam właśnie jest, wraz z wartościami, które temu przypisujesz, twoimi prawdziwymi wartościami?”. Klientka może wówczas odpowiedzieć: „No, dobrze. Wyobrażam sobie mojego szefa, który zgadza się zrealizować ten pomysł, i to, że dzięki niemu zyskamy spore zainteresowanie ze strony zarówno mediów, jak i poważnych kupców. Widzę, jak otwieramy nowe linie produkcyjne i zaczynamy działalność na skalę międzynarodową. Czuję prawie tak, jakby promień światła wychodził z mojego serca i zagarniał wszystko w górę, na nowy poziom”. Klientka przedstawia swoją ekscytację za pomocą kinestetycznego i wzrokowego systemu reprezentacji. Terapeuta zachęca kobietę, aby pozostała w łączności z tym uczuciem i obrazem, udając, że opowiada szefowi o swoim pomyśle. Dzięki temu klientka ćwiczy oddawanie głosu swoim uczuciom. Wcześniej je zagłuszała; nigdy dotąd nie pozwalała im ujawniać się w ten sposób. Obecnie zdaje sobie jednak sprawę, że po prostu nauczyła się tłumić swoje uczucia podczas komunikacji, aby nie narażać się na niebezpieczeństwo. Strategia ta miała pewne zalety z świecie korporacji, teraz jednak, kiedy kobieta ma okazję wykazać się inicjatywą, przestaje się sprawdzać.

542

Biblia NLP

Terapeuta zachęca klientkę do praktykowania nowej strategii, kiedy np. prowadzi samochód, oraz do jej nagrywania i dostrajania swojego podejścia, aż zacznie wykazywać się inicjatywą oraz zabierać głos wtedy, gdy zechce. Ponadto wspólnie wspierają ten cel poprzez pracę z technikami z dziedziny NLP w zakresie zarządzania stanami oraz wizualizowania.

PROTOKÓŁ KOMUNIKOWANIA WIZJI O protokole Zdecydowanie za często w związkach odgrywa rolę stereotyp mężczyzny, który — przytłoczony — wycofuje się lub złości, kiedy partnerka stara się poruszyć większą liczbę kwestii emocjonalnych niż ta, z jaką on jest w stanie jednorazowo sobie poradzić. Oczywiście, mężczyźni nie mają monopolu na tę cechę. Częściej jednak to kobiety napotykają trudności z radzeniem sobie z męskim podejściem do problemów, które skupia się na rozwiązywaniu problemów, a przez to, zdaniem kobiet, eliminuje potrzeby analizy i głębszego zrozumienia. Niniejszy protokół rozwiązuje ten problem bezpośrednio na kilku poziomach. Buduje ramę dla nowego podejścia, zapewnia przestrzenie mentalną i czasową, aby metoda zaczęła działać, oraz zakorzenia uczestników w sytuacji w taki sposób, że wyraźnie zmniejsza niepokój, który tak często zakłóca proces komunikacji.

Przykładowy protokół Ujmuj daną sytuację, wyjaśniając kobiecie, że mężczyzna ma w mózgu bardzo mały pęcherz emocjonalny. Kobiety uważają to za zabawne, szczególnie jeśli one same lub ich znajomi czasami w żartach narzekają na za mały pęcherz moczowy. Jeżeli rozmawiasz z mężczyzną, wyjaśnij mu, że kobiety zwykle nie są tak dobre w myśleniu ścisłym jak mężczyźni i miewają problemy z ujęciem kwestii emocjonalnych tak, aby dało się łatwo nad nimi pracować. Mężczyźni z kolei uważają to za zabawne, ponieważ wielokrotnie widują, jak ich partnerki lub inne kobiety zmagają się z jakimś zagadnieniem technicznym, np. zasadami działania pojazdu mechanicznego. Mamy nadzieję, że wybaczysz nam posługiwanie się stereotypami — bardziej jednak zależy nam na pokazaniu rozwiązań, które działają oraz pozwalają podtrzymać dobry kontakt i zachować impet w relacji terapeutycznej, niż na absolutnej poprawności politycznej. Takie ujęcie sprawdza się równie dobrze w pracy z parami homoseksualnymi, ponieważ obie płcie zwykle potrafią traktować z pobłażaniem własne grzeszki. Wobec swoich naburmuszonych klientów możesz jednak wprowadzić niniejszy protokół w bardzo neutralny sposób.

Biblia NLP

543

Wyjaśnij klientom, że niniejszy protokół pozwala poruszać bardzo trudne kwestie w sposób konstruktywny, który nie prowadzi do tego, iż rozmówcy zrażają się do siebie nawzajem czy przytłaczają, oraz że pozwala zapobiegać ujawnianiu się mentalności „pana Naprawialskiego”. Możesz opisać protokół w następujący sposób: Klient ma wskazać jeden najważniejszy problem emocjonalny, zamiast przytłaczać bądź wprawiać w zakłopotanie partnera, nakręcając całą spiralę kłopotliwych spraw — co zdarza się wtedy, gdy dana osoba myśli o problematycznej kwestii, wywołuje w sobie stan, który sprawia, że zaczyna myśleć o kolejnych kontrowersjach z nią powiązanych, werbalizuje je w chwili, kiedy przychodzą jej do głowy, a w konsekwencji właśnie przytłacza, wprawia w zakłopotanie oraz zraża partnera. Mając w pamięci ten jeden najważniejszy problem, poproś klienta, aby pomyślał, jaki byłby jego związek, gdyby dany problem został rozwiązany w sposób konkretny i twórczy. Następnie zasugeruj, aby dana osoba opisała wartości, które sprawiają, że określone rozwiązanie ocenia jako wartościowe. Pracuj z klientem, wymyślając różne możliwe kroki, które poprowadzą związek w stronę naszkicowanej wizji. Powinny być one realne, praktyczne oraz maksymalnie atrakcyjne; ponadto powinny zostać wypowiedziane w sposób jak najbardziej inspirujący. Następnie wskazane kroki należy przepracować, tak aby odpowiadały podejściu do życia oraz stylowi mówienia partnera. Krok ten może zostać odebrany jako przyjemnie wywrotowy przez klienta, który jest przyzwyczajony do swoistej frustracji czy poczucia daremności, ponieważ dotąd mylił bycie szczerym z ograniczaniem swoich wypowiedzi do własnego układu odniesienia. Wyłamanie się z owych nałożonych przez siebie i na siebie nawykowych ograniczeń może się jednak wydawać nieco podobne do oszustwa. Dlatego ważne jest, aby proces ten pozostał na swój sposób przyjemny — dzięki temu dana osoba nie straci woli do przeprowadzenia zmiany, co mogłoby się zdarzyć, gdyby sądziła, że oszukuje partnera. Następnie postaraj się wymyślić wspólnie z klientem pojedynczy krok, który pozwoli uwzględnić w planie zmiany całokształt związku. Powinno to być coś, co można zrobić niemal natychmiast. Pamiętaj, że poprzez wskazanie takiego kroku na końcu tworzenia planu klient zyskuje większe szanse na wymyślenie cennego rozwiązania, niż gdyby od tego zaczynał. Dzieje się to dzięki temu, że klient może się cofnąć o krok, aby — choć przez chwilę — spojrzeć z szerokiej perspektywy, myśląc o swoich długoterminowych pragnieniach oraz o najistotniejszych wartościach. Teraz poproś klienta, aby poćwiczył komunikowanie elementów planu w określonej kolejności: 1) Początek: „Wiem, że i ty wiesz, jak ważny dla mnie jesteś ty oraz jak ważne jest dla mnie posiadanie wspólnej wizji naszego związku. Oznacza to, że ja widzę nas (w tym miejscu można przedstawić wizję)”. 2) „Wiele to dla mnie znaczy, ponieważ cenię (tutaj zostaje wskazana co najmniej jedna wartość)”.

544

Biblia NLP

3) „Wiem, że możemy to osiągnąć np. poprzez (w tym miejscu można wymienić do trzech kroków)”. 4) „Bardzo chcę, byś wspólnie ze mną podjął wysiłek zbliżania się do tego celu poprzez (tutaj padają wstępne, bardzo proste kroki; klient prosi o łatwy gest, który jednak wiele dla niego znaczy w kontekście całokształtu związku; musi to być coś, co partner na pewno jest w stanie zrobić)”. Oto wzięty z życia przykład wypowiedzi klienta (prawdziwe imiona zostały oczywiście zmienione): „Wojtku, wiem, że mnie kochasz. Okazujesz mi to na wiele różnych sposobów. Nawet w drobnych rzeczach, takich jak przygotowanie niedzielnego śniadania. Wiem, że chcesz, by nasze rozmowy były łatwiejsze i prowadziły do konstruktywnych rozwiązań, bez wielu zbędnych utarczek”. Zwróć uwagę na to, że klientka o imieniu Elżbieta znacząco przeramowuje problem, uwzględniając perspektywę partnera. W przeciwnym razie mówiłaby zapewne, że naprawdę chce, aby ich rozmowy stały się bardziej owocne i aby on pokazywał, iż faktycznie rozumie i przyjmuje do wiadomości to, o czym ona mówi itp. „Uważam, że gdybyśmy poćwiczyli na siłowni parę razy w tygodniu, byłoby to dla nas bardzo korzystne, ponieważ żadne z nas nie chce, aby problemy związane z pracą i pieniędzmi nas osaczyły. Sam wiesz, kiedy w ten sposób podchodzimy do sprawy, mamy lepsze pomysły i jesteśmy bardziej wytrzymali”. Gdyby Elżbieta nie ujmowała problemu w kategoriach bliskich Wojtkowi, mówiłaby pewnie, że muszą spędzać więcej czasu razem i pracować intensywniej nad ich problemami; że ich życie intymne będzie lepsze, jeżeli on będzie miał lepszą kondycję — ona zaś boi się, że zrobi się kluchowata, i zdaje sobie sprawę z tego, że teraz jej ciało mu się nie podoba; że mogliby w samochodzie, jadąc na siłownię i wracając z niej, rozmawiać i w ten sposób zbliżać się do siebie; że naprawdę jest jej trudno samej mobilizować się do chodzenia na siłownię, dlatego aby ćwiczyć regularnie, potrzebuje wsparcia; że od jakiegoś czasu czuje się jakoś przygnębiona, dlatego chce, aby on miał bardziej pozytywne podejście i częściej podnosił ją na duchu, a wtedy ona poczuje się lepiej i będzie w stanie robić więcej itp. „Naprawdę byś mi pomógł, gdybyś rozplanował swoje spotkania, rezerwując środowe wieczory i sobotnie południa dla nas. Wiem, że sobotnie popołudnia i kilka wieczorów w tygodniu chcesz mieć w odwodzie na pracę. Co o tym sądzisz?” (Odprężona mina z nieznacznym uśmiechem, głowa nieco przechylona w bok). Pamiętaj, że niniejsza metoda nie ma na celu wyeliminowania rozmów o poważnych problemach, takich jak depresja, odchudzanie, wzajemne wsparcie, Biblia NLP

545

emocjonalny wymiar związku, jakość życia intymnego, obraz własnego ciała, skuteczne rozwiązywanie problemów oraz odpowiednie analizowanie problemów — o wszystkim tym, co zostało wskazane pomiędzy wypowiedziami dokonującej przeramowania klientki, w komentarzach, jako to, co mogła ewentualnie powiedzieć. Dotychczas podejście Elżbiety i reakcje Wojtka były katastrofalne. Niniejszy protokół ocalił wiele takich par, dając im pewien schemat, według którego mogły owocnie przepracowywać swoje problemy bez zaogniania sytuacji. Jeżeli uważasz związek za coś, co wymaga pielęgnowania w czasie, tak jak ciało sportowca lub umysł naukowca, to przepracowywanie problemu w sposób elegancki, krok po kroku, który ma w tle wartości i wizję, prawdopodobnie przyniesie pozytywne rezultaty. Kontrargumentem może być to, że do związków należy podchodzić całościowo, więc wyciąganie pojedynczego pragnienia nie ma się nijak do ekologii. Pamiętaj jednak, że owo pojedyncze pragnienie zostaje wskazane po spojrzeniu na całokształt związku i staje się priorytetem wśród wielu innych elementów, które mogłyby również przynieść korzyści parze. Sukces w jednej dziedzinie może pobudzić partnerów do dalszych działań; kolejne zwycięstwa będą wzmacniały wizję, do której oboje zmierzają. Z drugiej strony kiedy pierwszy krok się nie udaje, dzięki sposobowi, w jaki problem został wyizolowany i ujęty, znacznie lepiej widać, gdzie on leży albo jaki działa mechanizm. Na przykład jeżeli partner jest zbyt zdystansowany i wycofany, aby przyjąć choć jedną sformułowaną pozytywnie prośbę, zapewne potrzebuje wsparcia, które pozwoli zadbać o jego zdrowie psychiczne i zająć się daną kwestią. To samo będzie dotyczyło partnera, który jest zbyt „rozmiękczony” przez narkotyki bądź alkohol, aby podjąć odpowiednie działania, nawet jeśli wszystkie rozmowy przebiegały dotąd poprawnie.

ELIMINOWANIE UZALEŻNIENIA OD CYBERPORNOGRAFII Nie czekaj, aż wszystko się ułoży. Nigdy nie będzie idealnie. Zawsze będą istnieć wyzwania, przeszkody i warunki pozostawiające wiele do życzenia. No i co z tego?! Zacznij już teraz. Z każdym krokiem, który zrobisz, będziesz się stawał coraz silniejszy, coraz pewniejszy siebie i coraz bliższy sukcesu. — Mark Victor Hansen, autor książki Jednominutowy milioner Wzorzec ten jest kolejną odmianą Swish Pattern, tyle że przystosowaną do eliminowania uzależnienia od cyberpornografii — powszechnego problemu,

546

Biblia NLP

który wywiera ogromny wpływ na produktywność i spokój umysłu. Niniejszy wzorzec nie stanowi oceny zjawiska pornografii, lecz pomoc dla tych osób, które w związku z nim borykają się z problemem braku kontroli. Wzorzec ten nie zastępuje profesjonalnej pomocy. Jeżeli ta jest potrzebna, zachęcam do skorzystania z niej.

Krok 1. Stworzenie zasocjowanego obrazu niepożądanej kompulsji Przypomnij sobie, kiedy ostatni raz się masturbowałeś, oglądając pornograficzne strony internetowe. Wejdź w to doświadczenie, przeżywając je w pierwszej pozycji percepcyjnej. Oznacza to, że powinieneś zobaczyć to, co wówczas widziałeś. Usłysz to, co wtedy słyszałeś, i poczuj to, co wtedy czułeś. Wyobraź to sobie tak, jakby działo się w tej chwili. Jeżeli ten krok jest dla Ciebie nieprzyjemny, pomyśl, że jest to jedyny nieprzyjemny element w tym wzorcu. Zwróć uwagę, gdzie dokładnie w Twoim ciele rodzi się uczucie przymusu. Zintensyfikuj to doznanie tak, aby powiedziało Ci, gdzie dokładnie jest umiejscowione w Twoim ciele. Zwróć uwagę, jakie wówczas widzisz obrazy. Jakiś obraz może powracać częściej niż inne. • Jakie dźwięki łączą się z tym obrazem? Pamiętaj, aby uwzględnić w tym obrazie nośniki pornografii. Zapamiętaj ten obraz oraz towarzyszące mu dźwięki i doznania.

Krok 2. Wyrwanie się ze stanu Wyjdź z uczucia przymusu masturbowania się podczas oglądania pornograficznych stron internetowych. Aby wyrwać się ze stanu, wstań, poruszaj się trochę, otwórz oczy i pomrugaj trochę szybciej, poruszaj mięśniami twarzy, pomachaj prawą ręką, rozciągnij lewą rękę, podnieś prawe kolano, powiedz na głos datę swoich urodzin, pomyśl o przyrodzie, pomyśl o tym, jak wygląda samochód dostawczy UPS, pomyśl o tym, co jadłeś dziś na śniadanie.

Krok 3. Stworzenie zdrowszego obrazu samego siebie Teraz stworzysz silny, zasobny i pozytywny obraz samego siebie. Przywróci Ci on kontrolę nad samym sobą. Wyobraź sobie, jak byś wyglądał, gdybyś miał lepsze hobby, czyli odczuwał pozytywny przymus. Najlepszym sposobem na zniszczenie negatywnej kompulsji jest zastąpienie jej pozytywną, tak abyś mógł poczuć się spełniony. Możesz wybrać jakikolwiek pozytywny nawyk, który przychodzi Ci do głowy — najlepiej coś, co uwielbiasz robić, ale co zarzuciłeś z powodu kompulsywnego oglądania pornograficznych stron internetowych. • Co mówiłbyś? • Jak brzmiałby Twój głos? • Jak byś się ubierał, jak byś chodził, biegał, prowadził samochód? • Jak czułbyś się w nowych sytuacjach — odczuwania pozytywnego przymusu? Biblia NLP

547

Obraz ten jest obrazem Ciebie w niedalekiej przyszłości — osoby, która rozwiązała poważny problem dzięki zmianie negatywnej kompulsji w pozytywną. Osoby tej nie obchodzi, kto lub co wywołuje uzależnienie od pornografii. Osoba ta nie potrafi powiedzieć, dlaczego jej dawny nałóg należy do przeszłości, ponieważ teraz ma ulubioną pozytywną kompulsję. Nazwijmy ten obraz „Tobą w najbliższej przyszłości”, tworząc implikację, że zaczynasz już odczuwać swoje nowe „ja”. Zbuduj ten obraz dokładnie naprzeciwko siebie. Stwórz jasny, kolorowy, naturalnych rozmiarów obraz samego siebie jako osoby posiadającej bardzo wiele zasobów i umiejętności oraz mającej poczucie własnej wartości — osoby, która może podejmować najtrudniejsze wyzwania i zwyciężać. Poczuj samego siebie jako osobę, która w swoim życiu ma ogromny wybór i która ma godną podziwu umiejętność stwarzania jeszcze większej liczby możliwości. Zobacz samego siebie jako osobę, która posiada pozytywną kompulsję — tę, którą wskazałeś podczas wykonywania niniejszego wzorca. Spójrz na ten obraz i pozwól sobie odczuć jego przyciągającą moc. Połącz się z nim tak mocno, jak naprawdę pragniesz takim być — to ważne. Jeżeli masz z tym trudność, cofnij się i wzmocnij obraz. Powiększ go, rozjaśnij i nadaj mu większą moc. Gdybyś miał spojrzeć na obraz samego siebie w taki sam sposób, w jaki widzisz ludzi, których podziwiasz, co byś zobaczył? Wyobraź sobie wszystkich ludzi na świecie uzależnionych od pornografii, jak patrzą na Ciebie ze szczerym podziwem: na Twój szacunek do samego siebie, kontrolę nad samym sobą i wyrastający z nich sukces. Wyobraź sobie swoje pozytywne zainteresowania, które prowadzą Cię do lepszego stanu zdrowia, bardziej satysfakcjonujących relacji seksualnych i większego szacunku do samego siebie. Dodaj tajemniczy uśmiech do obrazu samego siebie. Wyobraź sobie, że słyszysz siebie, jak myślisz: „Dobrze jest być mną”. Wyobraź sobie ton swojego głosu. Poczuj atrakcyjność osoby, którą się stałeś. Poczuj atrakcyjność takiego samopoczucia. Wyobraź sobie, że słowa: „Dobrze jest być mną”, otaczają Cię, a Ty zanurzasz się w dobrych uczuciach, jakbyś mógł nimi nasiąknąć.

Krok 4. Utrwalenie nowego obrazu samego siebie Stwórz mentalną ramę otaczającą Twój obraz samego siebie z nową, pozytywną kompulsją. W otwartej przestrzeni przed sobą zmniejsz go do mikroskopijnych rozmiarów. Nie pozwól, aby był cicho! Niech skrzy się i błyska do Ciebie. Odsuń tę małą, skrzącą się kropeczkę daleko od siebie, a następnie przywróć jej pierwotny rozmiar tak szybko, jak potrafisz. Niech obraz znów będzie duży i kolorowy, niech ma naturalne rozmiary. Ciesz się obrazem (w tym swoim tajemniczym uśmiechem) oraz słowami: „Dobrze jest być mną” rozlegającymi się wokół Ciebie. Na chwilę otwórz oczy, a następnie je zamknij i pomyśl o czarnym ekranie. Ponownie zobacz zdysocjowany pozytywny obraz. Zmniejsz go znów, tak aby stał się małą kropeczką, migającą z oddali, naprzeciwko Ciebie. Następnie szybko przywróć obraz do normalnych rozmiarów. Kontynuuj zmniejszanie obrazu i jego powiększanie, angażując w tę czynność wszystkie swoje siły.

548

Biblia NLP

Krok 5. Rozpoczęcie procesu zmiany Zmniejsz z powrotem zdysocjowany obraz pozytywnej kompulsji oraz umieść go pośrodku niepokojącego obrazu, który odkryłeś na początku procesu.

Krok 6. Zamiana obrazów miejscami Zmniejsz szybko obraz negatywnej kompulsji do małej, szarej kropki przed Tobą, a jednocześnie szybko powiększ do pełnych, naturalnych rozmiarów małą kropkę obrazu zdysocjowanej pozytywnej kompulsji, aż przykryje cały obraz negatywnej kompulsji. Powiększ go i rozjaśnij; niech nadal rozbrzmiewają wokół słowa „Dobrze jest być mną” i niech tajemniczy uśmiech nadal widnieje na Twoich ustach. Ćwicz jednoczesne wykonywanie tych dwóch czynności. Umieść przed sobą obraz negatywnej kompulsji ze znajdującą się pośrodku migającą kropką (zdysocjowany obraz pozytywnej kompulsji). Teraz szybko zamień obrazy miejscami: zmniejsz szybko pierwszy, a jednocześnie powiększ małą kropkę do pełnowymiarowego obrazu pewnej pozytywnej kompulsji, wraz z towarzyszącymi jej dźwiękami i uczuciami. Aby zrobić to w tempie i z przekonaniem, warto jednocześnie wymówić „szszszszu!” i pstryknąć palcami. WAŻNE: Nie zamieniaj obrazów miejscami z powrotem! Po tym jak zamienisz obrazy miejscami, otwórz oczy oraz odbierz pozytywny obraz wraz z jego pełnymi kolorami i głośnymi dźwiękami, w tym z: „Dobrze jest być mną”. Otwórz oczy, pomrugaj przez chwilę, i ponownie je zamknij. Zobacz negatywny obraz z mrugającą kropką na nim, wymów „szszszszu”, pstryknij jednocześnie palcami i ponownie zamień obrazy miejscami, by wydobyć pozytywny obraz. Pozwól dobrym uczuciom przemieszczać się po Twoim ciele. Jesteśmy w połowie drogi.

Krok 7. Zmiana! Otwórz oczy, poruszaj się trochę, a następnie zamknij oczy. Wyobraź sobie pusty ekran. Zamień obrazy miejscami 10 razy tak szybko, jak potrafisz. Zrób to z mocą, z takimi emocjami, z entuzjazmem i z determinacją, na jakie tylko Cię stać. Wykorzystaj swoje pragnienie jako źródło siły, aby wyeliminować ze swojego życia negatywny obraz. Zdaj sobie sprawę, jak wiele ta kompulsja Ci odebrała, i w ten sposób wzbudź w sobie siłę. Pamiętaj: negatywny obraz — migająca kropka — zamiana obrazów miejscami wraz z pstryknięciem palcami — duży, kolorowy, pozytywny obraz, stereo, „Dobrze jest być mną”, tajemniczy uśmiech. Otwarcie oczu, zamknięcie oczu — pusty, czarny ekran — z powrotem do początku. Dobrze!

Krok 8. Wywołanie przyjemności Teraz włączymy nowy, przyjemny, przekonujący, zdysocjowany obraz pozytywnej kompulsji w Twoje życie. Wyciągnij ręce i chwyć wyrazisty, zdysocjowany Biblia NLP

549

obraz pozytywnej kompulsji tak, jakbyś chwytał duże lustro. Chwyć go i podnieś. Zauważ coś nowego: za nim znajdują się setki tysięcy zdysocjowanych obrazów przedstawiających wysoką samoocenę i pozytywną kompulsję! Ukrywały się tam przez cały czas, aby Cię zaskoczyć! Poczuj obrazy, które przedstawiają Ciebie odnoszącego sukcesy we wszystkim, co robisz w życiu. Jesteś na nich silny, zaangażowany, mocny, szczęśliwy, zachwycony, podekscytowany i zadowolony. Kiedy podnosisz obraz, wraz z nim zostają podniesione wszystkie pozostałe obrazy. Uśmiechnij się do siebie, weź rozmach i podrzuć go wysoko nad siebie. Wszystkie obrazy rozpościerają się w powietrzu, nad Twoją głową. Ułamek sekundy później spadają i ścielą się wokół Ciebie. Przed Tobą na podłodze znajdują się tysiące przyszłych obrazów. Wokół Ciebie znajduje się parę tysięcy więcej. Kiedy popatrzysz wstecz na swoją linię czasu ukrywającą się za Twoimi plecami, znajdziesz tam kolejne tysiące obrazów. Wyobraź je sobie: wszystkie ujęte w migoczące, lśniące ramy, wołające o Twoją uwagę! Wiedz już teraz, że podejmowanie wyzwań w przyszłości, kiedy Twój umysł będzie pamiętał tylko o tym, jak mocny i silny jesteś, będzie niesamowite. Sprawi Ci to jeszcze większą przyjemność, niż możesz sobie wyobrazić. Obrazy za Tobą rządzą na ziemi oraz przykrywają i ukrywają małe, słabe obrazy negatywne; panują nad nimi, kontrolują teraz Twoją przeszłość, mrugają, aby przyciągnąć Twoją uwagę, gdzie tylko spojrzysz. Kiedy próbujesz znaleźć negatywne wspomnienie, wszystkie mrugające obrazy pozytywne przerywają Twoje poszukiwania i krzyczą do Ciebie: „Popatrz na mnie! DOOOOOOBRZE jest być mną!”. Pobaw się trochę: podnieś jeden obraz, zobacz tajemniczy uśmiech, usłysz w stereo głos wokół siebie, zobacz, jak obraz rośnie i się rozjaśnia. Teraz wyobraź sobie samego siebie, jak budzisz się rano, jesz śniadanie oraz widzisz pozytywne obrazy na każdym kroku, mrugające i krzyczące o Twoją uwagę. Możesz teraz otworzyć oczy i rozejrzeć się wokół.

Krok 9. Sprawdzenie rezultatu i wzniesienie toastu Poczekaj chwilę (nie za długą) i pomyśl o swoim komputerze. Jeżeli możesz, usiądź przy nim. • Czy czujesz się zmuszony do masturbacji, czy do zrobienia czegoś innego? W nadchodzących dniach i tygodniach przyglądaj się, czy doświadczasz jakichś zmian w podejściu do korzystania z komputera. Jeżeli nie pamiętasz zbyt dobrze negatywnego obrazu albo pamiętasz go, lecz nie wytrąca Cię on z równowagi, będą to oznaki sukcesu. Jeżeli wciąż czujesz się zmuszony do oglądania pornograficznych stron internetowych, rozważ konsultacje u specjalisty.

550

Biblia NLP

ZWYCIĘŻANIE W WOJNIE WEWNĘTRZNEJ Wewnętrzna mowa, twoje myśli, mogą sprawić, że będziesz bogaty lub biedny, kochany lub niekochany, szczęśliwy lub nieszczęśliwy, atrakcyjny lub nieatrakcyjny, silny lub słaby. — Ralph Charell Rozwiąż problem, który dotyczy niemal każdego człowieka: problem wewnętrznych wojen. Toczą się one podczas wewnętrznych dialogów, które przeobrażają umysł w pole bitwy. Nierzadko rozmowy z samym sobą eksplodują żywymi wyobrażeniami jak najgorszych scenariuszy. Tego rodzaju wizualizacje stanowczo zbyt często przybierają postać samospełniających się przepowiedni. Typowa strefa wewnętrznej wojny obejmuje zmyślone kłótnie lub awantury z innymi ludźmi. Tego rodzaju wyobrażenia mają uwodzicielską moc, która absorbuje wewnętrzne zasoby, a jednocześnie kształtuje nawykowy schemat myślenia, który zaczyna obowiązywać nazbyt szybko. Co gorsza, taki schemat może zaszkodzić Twoim relacjom interpersonalnym, stanąć na drodze do sukcesu i zatruć Twoje nastawienie.

Krok 1. Przyzwolenie na jej przyjście Musisz sam przyłapać się „na gorącym uczynku” — dokładnie w momencie, w którym zaczynasz wewnętrzny dialog. Tylko wtedy niniejsza metoda Ci pomoże. Najprawdopodobniej przyłapiesz się na kłóceniu się w myślach z inną osobą, gdy będziesz wykonywać jakieś codzienne czynności, takie jak prowadzenie samochodu czy pranie. • Opisz tę sytuację. Kim jest druga osoba? • Co sprowokowało wewnętrzną kłótnię czy wewnętrzny konflikt? Nadaj drugiej osobie imię, zobacz jej twarz, wskaż miejsce, zdefiniuj sytuację, a także określ swój nowy cel.

Krok 2. Dysocjacja W tym momencie bardzo ważne jest, abyś zdysocjował się od silnych emocji. Musisz wyjść z konfliktu, aby przejąć nad nim kontrolę. Jeśli pozostaniesz zasocjowany (tj. zanurzony we własnych emocjach), tak naprawdę nie będziesz w stanie kierować sytuacją. Teraz, kiedy już się zdysocjowałeś, zająwszy trzecią pozycję percepcyjną, zobacz i usłysz samego siebie, jakbyś stał parę metrów od pola bitwy. Wciąż znajdujesz w strefie wewnętrznej wojny, lecz teraz zajmujesz pozycję mediatora, stoisz pomiędzy.

Biblia NLP

551

Krok 3. Osłabienie obrazu Spraw, aby obraz stał się mniej intensywny; niech głosy staną się łagodniejsze. Zrób wszystko, co przynosi Ci korzyści — bez względu na to, czy będzie to spowolnienie tempa rozmowy, używanie łagodniejszych słów lub życzliwszego tonu, czy też jakakolwiek inna zmiana, która przyniesie uspokojenie. Możesz spróbować nadać obrazowi przyjemniejszy i bardziej kolorowy charakter, uwydatniając brązy i zielenie. Możesz nawet dodać muzykę w tle. Ty tu rządzisz.

Krok 4. Wyjście z siebie Stań tuż za drugą osobą, tak abyś widział tył jej głowy oraz samego siebie mniej więcej z jej punktu widzenia. Z tej perspektywy wysłuchaj argumentów, które wysuwasz. • Czy Twoje słowa naprawdę odzwierciedlają rzeczywistość, czy też uważasz, że przesadzasz? • Jak mogłaby się poczuć druga osoba, gdybyś rzeczywiście wypowiedział te słowa? • Czy pomogłyby Ci one uzyskać to, czego naprawdę chcesz?

Krok 5. Pozbycie się obrazu Strefy wewnętrznych wojen właściwie nigdy nie są pożyteczne, bez względu na cel, któremu mają służyć. Oprócz sytuacji, w których naprawdę rozwijasz wartościową umiejętność albo ćwiczysz przeprowadzanie procesu skutecznej desensytyzacji, możesz się obejść bez tego nieekonomicznego schematu myślenia. Pielęgnowanie złego samopoczucia nie ma sensu. Pozbądź się obrazu. Zrobiłeś, co miałeś zrobić. Zrozumiałeś swoją pozycję, spojrzałeś na sytuację z obiektywnego punktu widzenia i już wiesz, jak druga osoba Cię widzi, kiedy angażujesz się w słowne przepychanki. Koniec. Niech obraz zniknie. Możesz sprawić, by obraz zniknął, po prostu zaciemniając go, powracając do zasocjowanego obrazu samego siebie i zaciemniając go ponownie, aż przestaniesz odróżniać, czego dotyczy kłótnia oraz kto w niej uczestniczy. Skoro czegoś nie widzisz, nie jest to prawdziwe — ta zasada jest tu kluczowa.

Krok 6. Uczucie wdzięczności Uczucie wdzięczności jest jedynym antidotum na sytuację, w której sam wprawiasz się w złe samopoczucie. Pomyśl o przynajmniej 10 sprawach, za które możesz poczuć wdzięczność. Wymień je, aby nie zgubić wątku. Pierwszy może być Twój wzrok i sprawne oczy, drugi — Twój bystry umysł, trzecie — Twoje przyjaźnie, czwarta — Twoja umiejętność doceniania siebie i innych. • Co jeszcze przychodzi Ci do głowy? Jeśli z łatwością wymieniłeś 10 spraw, nie przerywaj!

552

Biblia NLP

Pewna osoba powiedziała mi, że dotarła do 100 i tam utknęła. • Jak wiele dobrego może przynieść rozpoczęcie od strefy wewnętrznej wojny, a utknięcie na końcu w strefie wdzięczności i doceniania samego siebie?

ZMIANA PRZEKONAŃ — PODEJŚCIE LOGICZNE Rzeczywistość zostawia sporo miejsca wyobraźni. — John Lennon Jeżeli jesteś dobrym słuchaczem, być może zauważyłeś, że niektórzy Twoi przyjaciele wylewają na Ciebie swoje smutki przy każdej możliwej okazji. Dzieje się tak nie dlatego, że potrzebują oni współczucia albo chcą nadużyć Twojej przyjaźni; dzieje się tak dlatego, że umiesz słuchać, a rozmowa przynosi im chwilową ulgę w emocjonalnym cierpieniu, które sami sobie zadają. Tacy przyjaciele rozumują bardzo logicznie. Przekonują Cię z całą stanowczością, jak wielki jest ich problem. Udowadniają, jak bardzo ograniczone są ich możliwości wyboru. Nie chcą słuchać niczego, co mogłoby się sprzeciwić ich pokrętnej logice, a co gorsza: mają pesymistyczne podejście do swojej najbliższej przyszłości. Aby je złagodzić, mówią tak, jakby ich wartości i wewnętrzne poczucie spójności współgrały ze sobą, a cierpienie było konsekwencją tego, że starają się strzec swojej moralności, uczciwości i wspaniałomyślności. Są skłonni wierzyć, że to świat wyrządza im krzywdę, nie potrafią jednak dostrzec własnej odpowiedzialności w danym ciągu zdarzeń. Z dnia na dzień, im dłużej słuchasz tego typu przyjaciół, tym silniejsze masz wrażenie, że tak naprawdę nie starają się zmienić swojego położenia. Najpierw może Ci się zdawać, że wkrótce zmieni się ich podejście. Tymczasem to nie następuje. Mogą za to pojawić się u nich nieznane i niewyjaśnione słabość lub chorowitość. Lekarze będą mówili, że wciąż robią badania, ale nie mają pojęcia, co może wywoływać chorobę. „Przyjaciele” zaś będą ukrywali przed Tobą tę jedną rzecz, którą lekarz im przekazał: że nic złego nie dzieje się z ich ciałem. Potrzebują uwagi. Potrzebują troskliwych spojrzeń. Potrzebują emocjonalnego worka treningowego. Chcą się pozbyć ciężaru emocjonalnego, ale za dzień lub dwa znów go odczuwają. A przecież jesteście przyjaciółmi. Jeśli masz tylko jednego przyjaciela tego typu, to dobrze. Jeśli masz ich więcej, nadszedł czas, aby przyjąć inną strategię postępowania z nimi, ponieważ ostatecznie oni będą dobrzeć, a Ty będziesz się czuć coraz gorzej. Biblia NLP

553

Rozwiązanie jest prostsze, niż Ci się wydaje. Wymyślił je Arystoteles, stosował jednak w innym kontekście. Arystoteles obmyślił koncepcję „dedukcji”. Jej przeciwieństwo, czyli „abdukcja”, również została uwzględniona w tym modelu rozumowania. Dedukcja to często spotykany sposób myślenia wykorzystywany przez pesymistów, którzy sami ograniczają swoje możliwości, aby pogrążyć się jeszcze głębiej w swoim problemie. Logika ta, jeśli się ją obiektywnie przeanalizuje, okazuje się oczywista i absurdalna. „Jestem cudzoziemcem”. „Cudzoziemcy nie mają szans na dobrą pracę w tym kraju”. „Nigdy nie dostanę dobrej pracy w tym kraju”. Dedukcję ilustruje proste równanie: A=B B = C, zatem: A=C Gdyby to była matematyka, równanie byłoby poprawne. Istnieje jednak pewien problem. Każdy znak równości przekazuje tak naprawdę presupozycję. Wystarczy jedna błędna presupozycja, a całe to „rozumowanie” prowadzi do pesymistycznego uzasadnienia fałszywych wniosków. Problem polega na tym, że Twoi „przyjaciele” byli przekonani o prawdziwości wniosków, jeszcze zanim rozwiązali to „równanie matematyczne”. Zatem nawet jeśli starasz się zanegować, że B = C, i uważasz, że B = D, a nie C (czyli próbujesz wskazać nowy wniosek), pesymista znajdzie sposób, aby zachować ograniczenia, które sam na siebie nakłada. Środkiem zaradczym jest abdukcja, która pozwala podważyć założenia fałszywej logiki. „Jesteś wykształconą osobą i masz bogate doświadczenie zawodowe”. „Obcokrajowcy żyjący w tym kraju różnią się od siebie pod względem wykształcenia i doświadczenia”. „Dopóki masz lepsze wykształcenie i bogatsze doświadczenie niż inni obcokrajowcy, masz większe szanse dostania dobrej pracy w tym kraju”. A=B C = D < B, zatem: (B > C) = A Jeśli przeprowadzisz to rozumowanie w sposób przemyślany i dostosujesz je tak, aby pasowało do sytuacji pesymisty, z którym rozmawiasz, da mu to do myślenia. Jeśli wymyśli kolejną wymówkę, rozstrzygnij, czy ma ona rację bytu, czy też jest żałosną próbą przekonania Cię o tym, że dana osoba znajduje się w beznadziejnym położeniu. Jeśli masz do czynienia z drugim przypadkiem, obdarz rozmówcę pełnym zwątpienia spojrzeniem niedowiarka, a od razu zacznie inaczej śpiewać. W przeciwnym razie przeprowadź ten sam proces, lecz z innego punktu wyjścia.

554

Biblia NLP

Przyjaciele są po to, aby być razem na dobre i, co ważniejsze, na złe. Kiedy ktoś zachowuje się w sposób destruktywny, również Twoim zadaniem jest położyć temu kres i zawrócić tę osobę na drogę zdrowego postępowania. Jeśli jednak człowiek ten ogranicza Cię i tłumi Twoje możliwości, odepchnij go. Czasami strach przed utratą przyjaciela mobilizuje ludzi do wyraźnej zmiany na lepsze. Ale traktuj to jako ostateczność. Poza tym zawsze zabawniej jest rzucić sobie wyzwanie, które polega na wywołaniu w drugiej osobie takiego dyskomfortu w związku ze status quo, w jakim funkcjonuje, aby nie mogła się nie przebudzić i nie dostrzec swojej bezsensownej motywacji.

IDENTYFIKOWANIE ELEMENTÓW AUTOSABOTAŻU Gdybyśmy faktycznie zrobili wszystko to, co jesteśmy w stanie zrobić, szczerze zadziwilibyśmy samych siebie. — Thomas A. Edison Poniżej znajdziesz listę, którą zazwyczaj wręczam każdemu swojemu klientowi. Prowadzi ona do znalezienia odpowiedzi na bardzo niepokojące pytanie: „Dlaczego to zawsze przydarza się właśnie mnie?”. Jeżeli kiedykolwiek zastanawiałeś się, dlaczego tak ciężko Ci jest rozwijać się lub rozbudowywać swój biznes, prześledź tę listę. Zaznacz elementy, które najlepiej Cię charakteryzują. Noś tę listę przy sobie przez tydzień lub dwa i obserwuj, jakie schematy myślenia się powtarzają. Czasami sama świadomość funkcjonowania ograniczającego schematu myślenia wystarczy, aby go przełamać. Następnie stwórz plan działań, które doprowadzą do przezwyciężenia tych blokad — jedna po drugiej. Nie musisz wykonywać całego wzorca z powodu drobnej kwestii, jak choćby sporadyczna arogancja… Aby rozwiązać błahy problem związany z własnym zachowaniem, wystarczy wykorzystać dysocjację i rzutowanie w przyszłość. Działa ciężkiego kalibru zachowaj dla naprawdę poważnych kwestii — jak te: 1. agresja, 2. arogancja, 3. autosabotaż, 4. bezczynność, 5. ból, 6. brak celu, 7. brak energii,

Biblia NLP

555

8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47.

556

brak humoru, brak kontroli nad emocjami, brak kreatywności, brak pewności siebie, brak poczucia bezpieczeństwa, brak radości, brak samodyscypliny, brak zaufania, chaos myślowy, chciwość, cierpienie, depresja, dominacja, duma, egotyzm, frustracja, huśtawka nastrojów, ignorancja, impulsywność, ironizowanie, izolowanie się, kompromisowość, krytykanctwo, lekkomyślność, lenistwo, lęki, malkontenctwo, manipulacja, materializm, mściwość, nadmierna skłonność do analizowania, nadmierne przywiązanie do własnych opinii, nałogi, negatywizm, niecierpliwość, niedożywienie, nienawiść, niepokój, nieśmiałość, nietolerancja, Biblia NLP

48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87.

nieuczciwość, niewrażliwość, niewyrażanie emocji, niezdecydowanie, niska samoocena, obojętność, obsesje, oceniające podejście, oderwanie od rzeczywistości, okrucieństwo, opór, owczy pęd, perfekcjonizm, pielęgnowanie urojeń, płochliwość, poczucie beznadziei, poczucie bycia w potrzebie, postawa obronna, potrzeba przypodobania się innym, próżność, przeciętność, przywiązywanie się, racjonalizacja, reakcja zamiast akcji, represja, rozmyślanie o przyszłości, rozpacz, słabe zdrowie, sobkostwo, stres, tchórzostwo, uleganie złudzeniom, upór, uprzedzenia, uraza, użalanie się nad sobą, wewnętrzny konflikt, wewnętrzny przymus, wina, wstyd,

Biblia NLP

557

88. wyparcie, 89. zaborczość, 90. zaburzenia, 91. zagubienie, 92. zależność od innych, 93. zamknięcie się w sobie, 94. zawiść, 95. zazdrość, 96. złość, 97. znudzenie, 98. zwątpienie, 99. zwlekanie, 100. żebranina, 101. życie przeszłością.

PAMIĘTANIE O TYM, ABY ZAPOMNIEĆ Okres między siódmym a jedenastym rokiem życia to długi odcinek czasu tępienia zmysłów i zapominania. Mówi się, że tracimy powoli dar komunikowania się ze zwierzętami i że ptaki przestają siadać na naszych parapetach, aby porozmawiać. W miarę jak nasze oczy przyzwyczajają się do widzenia, zbroją się przeciwko cudom. — Leonard Cohen Jeżeli potrafisz zapominać i sprawiać, że inni ludzie zapominają (wszystko jedno co), znajdujesz się w bardzo dobrym punkcie wyjścia, aby w dowolnym stopniu zmieniać samego siebie. Wszystkie Twoje problemy, które układają się w listę nieużytecznych zachowań i destrukcyjnych schematów myślenia o podświadomym charakterze, mogą zostać rozwiązane za pomocą najprostszej ze wszystkich umiejętności, czyli zapominania. Procesowi zapominania przypisujemy zazwyczaj negatywne znaczenie. Kiedy coś wylatuje nam z pamięci, odruchowo postrzegamy ten fakt jako sygnał, że na czymś nam nie dość zależy, że nasz mózg funkcjonuje niewłaściwie albo że przede wszystkim w ogóle czegoś nie zapamiętaliśmy. Większość ludzi uważa, że proces zapominania nie podlega ich kontroli, jakby to była kwestia szczęścia czy zbiegu okoliczności albo też po prostu braków neurologicznych, związanych z konkretnymi obszarami pamięci. Czasami to jest prawda, lecz zazwyczaj nie to stanowi prawdziwą przyczynę.

558

Biblia NLP

Tymczasem możesz zapominać na zawołanie. Możesz zapamiętać, co tylko zechcesz, i na tak długo, jak masz ochotę, a następnie zapomnieć, jeśli tak postanowisz. Aby dowiedzieć się więcej na temat umiejętności zapamiętywania, zajrzyj do części poświęconej metodzie łańcuchowej (przyspieszonej) nauki. Jeżeli jednak nie jesteś jeszcze biegłym hipnoterapeutą, zapominanie będzie prawdopodobnie stanowiło nową dla Ciebie umiejętność. Ile razy słyszałeś zdanie: „Ech, po prostu o tym zapomnij”? Wypowiadając je, ludzie nakazywali Ci zapomnieć o czymś, co Ty chciałeś zapamiętać. Jeżeli nie jest to nic ważnego, nierzadko rzeczywiście usuwasz to z pamięci. Kiedy jednak uważasz, że ktoś nie traktuje Cię poważnie, nie podporządkowujesz się temu nakazowi. W rzeczywistości możesz dojść do tego wniosku samodzielnie: możesz pamiętać O TYM, ABY zapomnieć. Jeżeli zapominasz o drobnych sprawach (np. o zabraniu kluczy lub o tym, gdzie położyłeś zeznanie podatkowe), zapomnienie jeszcze jednego drobiazgu więcej nie nastręczy szczególnych trudności, prawda? A może zatem zapomnisz o tym, że wczoraj wieczorem Twoja żona Cię irytowała? Zapomnij o tym zdarzeniu całkowicie. Czy byłoby to użyteczne dla Twojego związku? Czy oszczędziłoby to późniejszych urazów? A gdybyś mógł zapomnieć o tym, że boli Cię głowa? Czy naprawdę myślisz, że nie potrafisz tego zrobić na zawołanie? Czy pamiętasz czas, kiedy bolała Cię głowa, lecz nagle musiałeś się skupić na czymś bardzo intensywnie albo zająć się czymś i po prostu zapomniałeś o bólu głowy? Ból głowy przestał Ci wówczas doskwierać, jakby rozpłynął się w niebycie — albo w niepamięci. Należy zapamiętać kluczową sprawę: jeśli zapominasz o bólu, ból PRZESTAJE ISTNIEĆ. Układ nerwowy jest tak wrażliwy, że jeśli tylko coś nie funkcjonuje należycie albo jakiś organ boli, wysyła mózgowi bardzo przykry komunikat. Ból stanowi reakcję, która ma zagwarantować, że Ty, jako pewna całość, dowiesz się, iż coś złego dzieje się z Twoim ciałem, oraz temu zaradzisz. Gdybyś nie odczuwał bólu żołądka, skąd wiedziałbyś, że Twoje ciało zmaga się z substancjami, które mu szkodzą? Gdyby Twoje ciało nie wywoływało bólu, ile musiałoby wycierpieć, zanim byś to zauważył? Ból jest przydatny. Ból nie jest Twoim przyjacielem, ale jest zaufanym posłańcem. Kiedy tylko wykonasz wszystkie czynności, które są konieczne, aby naprowadzić ciało na drogę do wyzdrowienia, możesz zapomnieć o bólu. A kiedy to zrobisz, przestanie on być dla Ciebie problemem, ponieważ przestaniesz o nim pamiętać. Wiele historii z czasów wojen opowiada o żołnierzach, którzy stracili rękę lub zostali zranieni kulą, lecz poczuli ból dopiero po skończonej walce, wiele godzin później. Na tym właśnie polega potęga umiejętności zapominania, zarówno na kilka chwil, jak i na całe życie — to użyteczna zdolność. Oczywiście należy korzystać z niej ostrożnie. Biblia NLP

559

Niektórzy ludzie stawiają sobie za cel zapamiętanie każdego najdrobniejszego szczegółu ze swojego życia. Szczerze mówiąc, uważam, że jest to bardzo poważny błąd. Po pierwsze, zniekształca się rzeczywistość już w momencie jej doświadczania (jeżeli jeszcze o tym nie czytałeś: jest to jedno z podstawowych przekonań NLP), zatem jak można sobie zagwarantować, że zapamięta się całe życie takie, jakim naprawdę jest? To niemożliwe. Zatem poprzez stawianie sobie za cel zapamiętanie każdego najdrobniejszego szczegółu, dobrego lub złego, ze swojego życia, tak naprawdę dokonuje się wyboru, którą wersję danego zdarzenia chce się zachować. Skoro tak właśnie jest, czy nie staje się oczywiste, że to, kim jest się teraz, opiera się na wyborach i zniekształceniach, których dokonywało się przez całe życie, często podświadomie? W hipnoterapii mówimy wówczas o życiu w kłamstwie. Wszyscy żyjemy w pewnego rodzaju kłamstwie. Lecz niektórzy funkcjonują w lepiej działającym kłamstwie (życiu). Zapominanie spraw, które nie są szczególnie ważne, ale które w swojej bieżącej wersji zmniejszają Twoje szanse na sukces lub zupełnie Cię ich pozbawiają, jest umiejętnością, którą warto opanować i doskonalić. Być może głęboko w swoim sercu wiesz, że kiedy bardzo się starasz zapomnieć o czymś, tak naprawdę tylko lepiej to zapamiętujesz. Zapomnij liczbę 365. Zapomnij ją teraz. W zeszłym roku zrobiłem tę sztuczkę z moją krewną. Ma teraz osiem lat, ale nawet w tym wieku nie potrafiła zapomnieć, ile dni liczy rok. Zatem ile? Widzisz? Nie potrafisz zapomnieć. Jeżeli mieszkasz w Stanach Zjednoczonych, spróbuj zapomnieć kombinację tych trzech cyfr: 911. Zapomnij ją teraz. Liczba ta ma dwie charakterystyczne, a zarazem bardzo trwałe kotwice: 911 (numer telefonu na policję) i 9.11 (dzień zamachu na World Trade Centre — ponieważ Amerykanie w datach najpierw podają miesiąc, a potem dzień). Czy zatem przydatne będzie zapomnieć, ile dni liczy rok? (Jeszcze raz: jaka to była liczba?) Nie. Czy przydatne będzie zapomnieć, że jeśli mieszkasz w USA i musisz wezwać policję, należy wybrać numer 911, albo jeśli słyszysz „9.11”, należy to połączyć z istotnym wydarzeniem? NIE. Nie jest to przydatne i właśnie dlatego ludzie tego nie zapominają. Jeżeli coś jest ważne, pozostanie w Twojej pamięci, zwykle samo z siebie. W przeciwnym razie (np. w przypadku materiału zawartego w grubych podręcznikach do biochemii, który musisz opanować do egzaminu) zapamiętanie musisz sobie postawić za cel. Możesz zaplanować, że coś zapomnisz. Możesz sobie postawić za cel, że chcesz o czymś zapomnieć. Jest to tak proste, że nie masz nawet pojęcia, iż w ciągu najbliższej godziny opanujesz tę umiejętność niemal do perfekcji. Zastanawiałem się, czy pokazać Ci, jak zapomnieć nawet o tym, że czytałeś ten tekst — ale to doprowadziłoby do powstania swego rodzaju błędnego koła. Ile razy przeczytałbyś ten artykuł, myśląc, że robisz to po raz pierwszy?

560

Biblia NLP

Pomaganie innym w zapominaniu Zanim zaczniesz marzyć o potężnych mocach hipnotycznych, rzucaniu dookoła sugestiami i sprawianiu, by ludzie zapominali, musisz przyjąć pewną istotną zasadę etyczną. Aby zacząć wywoływać stan zapominania, musisz otrzymać zgodę danej osoby. Musi ona zgodzić się na uczestnictwo w procesie komunikacji za pomocą hipnozy. Zagadnienie to ma charakter etyczny, ponieważ wiąże się z tym, że to Ty jesteś tym „jednym, który stoi wyżej”. Oczywiście możesz przekonywać ludzi, zmieniać ich zdanie i wpływać na różnorodne aspekty ich schematów myślenia, aby jednak to zrobić, trzeba zająć pozycję właśnie tego jednego, „który stoi wyżej”. Oznacza ona, że klient zgadza się na to, byś nim był. Pozycja ta nakłada na Ciebie szczególną odpowiedzialność. Jeżeli zawiedziesz zaufanie klienta, będzie to równoznaczne z wykorzystaniem go lub naruszeniem nietykalności cielesnej. Pomaganie innym w zapominaniu może być pożyteczne, kiedy: Terapeuta uzna, że w najlepiej pojętym interesie klienta leży zapomnienie treści pewnej części wykonanej pracy, tak aby za pomocą świadomego umysłu nie szkodził temu, co zostało osiągnięte. Jesteś sprzedawcą i chcesz, aby klient zignorował Twoich konkurentów. Jesteś rodzicem i chcesz, aby Twoje dziecko zapomniało o jakimś traumatycznym zdarzeniu lub o jakiejś nieszczęsnej kłótni w rodzinie, aby nie gromadziło nieużytecznych przekonań na przyszłość. „Jestem zły i dlatego moi rodzice na mnie krzyczą” nie jest właściwym nastawieniem, z którym powinien wyrastać sześciolatek. Poprzez sprawienie, aby dziecko zapomniało, i zaszczepienie nowego, pożytecznego nastawienia można wpłynąć dosłownie na całą resztę życia. Szkolisz adepta NLP, który jest równie zapalony do nauki, jak i zagubiony, a chcesz, aby zapomniał wszystkie bzdury, których został nauczony i które przyjął za prawdę absolutną. Zajmujesz się hipnozą estradową (sceniczną); możesz zechcieć pokazać moc hipnozy setkom ludzi… i sprawić, że zapomną, iż zapłacili 150 złotych za godzinne spotkanie. Pożyteczne przykłady można mnożyć w nieskończoność. A teraz przejdźmy do sedna sprawy. Jak sprawić, aby i Tobie, i innym ludziom udawało się zapominać, co tylko chcecie?

BINARNY KOD ZAPOMINANIA Zamiast wyszczególniać kolejne kroki, przytaczam transkrypcję prawdziwej sesji hipnotycznej. Możesz ją wypróbować w takiej formie, w jakiej została podana, lub opanować ją i włączyć jej elementy do swojej hipnoterapeutycznej praktyki. Biblia NLP

561

Binarny kod zapominania działa tak samo jak ten w komputerach, czyli opiera się na jedynkach i zerach — z tym że kiedy dajemy 0, tak naprawdę używamy –1. Zagmatwane? Nie martw się, dalej będzie gmatwać się jeszcze bardziej (dopóki nie zdradzę pewnego sekretu). A to dlatego że — widzisz — wszystko się zmienia, kiedy odkrywasz, że nawet gdy nagle wszystkie sprawy, co do których mógłbyś po prostu pamiętać o tym, aby po prostu pamiętać, zamiast zapomnieć o tym, aby pamiętać, kiedy chciałeś pamiętać o tym, aby zapomnieć, są tym, czym wcześniej nie były! Fragment ten łatwo zrozumieć, kiedy opanuje się binarny kod zapominania. Pomyśl przez chwilę o minionej sytuacji, o której warto by zapomnieć — choćby o wydarzeniu, po którym zostały Ci złe uczucia i nieprzyjemne myśli. Istnieje pewien proces neurologiczny, który jest kluczem, jestem tego pewien, a nazywamy go kluczem do zapominania. Możesz użyć tego klucza, kiedy po prostu wiesz — jeżeli starasz się przypomnieć sobie coś właśnie teraz, albo jeszcze lepiej: jeśli po prostu zatrzymujesz się i zaczynasz myśleć o konkretnej sytuacji (dowolnie wybranej), w której doznałeś tego uczucia — a więc kiedy musisz wiedzieć, że tuż przed tym, zanim zaczęła się ta określona sytuacja, nawet nie miałeś jeszcze tego uczucia! Jak to jest, że pamiętałeś o tym, iż pamiętasz to uczucie długo po tym, jak dane wydarzenie rozpłynęło się w przeszłości, w tym miejscu na Twojej linii czasu, które jest prawie zawsze ukryte? Przynajmniej możesz mieć taką nadzieję, ponieważ w przeciwnym razie byłbyś zdezorientowany, czy to Twoja przeszłość, czy też przyszłość leży tutaj przed tym, kim jesteś, o ile jesteś tą osobą. Wszystkie powyższe słyszalne dźwięki lub czytane litery mogą się wydawać dezorientujące. Ale przestaną być tak dezorientujące, kiedy rozważysz po kolei terminy zapominania i pamiętania oraz sprawy, które nie są jeszcze tym, czym być powinny, abyś mógł je zapamiętać tak, jak powinieneś je zapamiętać. Jednak dezorientacja, w tym oczywiście niniejszy przykład, stanowi fundament głębszego i trwalszego rozumienia tej bardzo użytecznej umiejętności. Nie wiem, czy już jesteś tego świadomy, czy też dopiero zaraz to sobie uświadomisz, ale jeśli pomyślisz o tym, co było, kiedy byłeś w tamtej sytuacji, albo inaczej: jeśli miałeś (albo może postanowiłeś) zapomnieć o tym, aby pamiętać, co to tak naprawdę było, zamiast tego pomyśl, jak naprawdę chciałbyś poczuć się w tamtej sytuacji. Być może nagle przypominasz sobie, co takiego chciałeś pamiętać, zamiast tego, czego nie potrafiłeś zapomnieć! W rzeczywistości uważam, że nie jest inaczej. Jeśli chcesz się poczuć bardziej zdezorientowany i obwinić mnie za to, nie krępuj się, ponieważ i tak wszystko Ci wyjaśnię. Bardzo jasno, nawet jaśniej niż to, jakie nie było to jeszcze przed chwilą. Pomyśl! Jeżeli nie pamiętasz, czym JEST to, czego nie chcesz pamiętać, nie jest oczywiste, że pamiętasz o tym, aby zapomnieć, czym jest to, czego nie powinieneś pamiętać, lub, z drugiej strony, jest bardzo jasne, że to, co zostało, jest tym, co masz pamiętać, co takiego chcesz dokładnie czuć wtedy, kiedy chcesz to czuć. Czyż to nie jest to, czego nie mówię? Teraz będzie lepiej…

562

Biblia NLP

Ponieważ teraz, z tym strasznym uczuciem, którego nie miałeś i którego — no cóż — nie będziesz mieć, lecz którego nie chciałeś mieć, a które niegdyś miałeś, dopóki nie potrafiłeś po prostu zapamiętać, co to było, ponieważ jeśli naprawdę pamiętałbyś, nie mogłoby to być logiczne, ponieważ jeśli faktycznie pamiętasz, czym jest to, co chcesz czuć, będziesz to czuć! Jak mógłbyś pamiętać o tym, czego nie potrafiłeś zapamiętać, aby nie zapomnieć o tym, aby pamiętać? Teraz, zanim przejdziemy dalej: co wolałbyś czuć w tamtej sytuacji, lecz nie to samo? Ponieważ jeśli pomyślisz o tym, czy pamiętasz, co takiego czujesz wobec czego-kolwiek, kiedy-kolwiek lub jak-kolwiek, jeśli wiesz, że czułbyś się raczej dobrze lub lepiej, ponieważ widzisz, zdarzają się momenty, kiedy pamiętasz o tym, aby czuć się źle, a wówczas mógłbyś zapomnieć o tym, aby pamiętać o tym, aby nie zapominać więcej o tym, aby pamiętać tę koncepcję. I naprawdę musisz zrobić właśnie to, ponieważ już pamiętasz dużo za dużo, więc po prostu to zapomnij! Słuchaj no, czy zamiast robienia tego, czego nie robisz już więcej, ponieważ pamiętałeś o tym, aby to zapomnieć, nie musiałeś zrobić czegoś innego? Zamiast tego? I zamiast tego, czym to nie jest, jeśli na przykład popatrzyłbyś na prawo na to, co jest na lewo, nie miałoby to znaczenia dla Ciebie, ponieważ to jest na Twoje prawo (wskaż na prawe ramię klienta), a co jest na moje prawo (wskaż na swoje prawe ramię), to jest na TWOJE lewo. Widzisz, to oznacza, że musiałbyś wziąć całą sprawę i przeciągnąć ją od środka, przez środek, pociągnąć i zrzucić. I kiedy zdecydujesz się zrobić z tego coś nowego, rozwinie się to w nowy model. I to może wydawać się dezorientujące, ale wcale takie nie jest, prawda? Zostaje Ci więc być w stanie wziąć właściwą rzecz i spojrzeć na nią z właściwej perspektywy, ponieważ jeśli już masz pomysł, którego nie chcesz, nie ma powodu, aby nie pamiętać o tym, aby to zapomnieć! A w przyszłości, kiedy nadejdzie czas, aby pamiętać, po prostu pamiętaj, aby czuć się DOBRZE! O ileż jest to teraz łatwiejsze! To będzie trudne do sprawdzenia, ponieważ musiałbym przypomnieć Ci to, co zapomniałeś. Ale mógłbyś włożyć to wspomnienie w kopertę i wysłać je do siebie, jeśli chciałbyś to sprawdzić! Tylko nie próbuj przywołać tego wspomnienia tuż po tej sesji.

Oto instrukcja krok po kroku: Przyjrzyjmy się systemowi, a następnie zobaczmy, jak go uruchomić: plus 1 — pamiętać minus 1 — zapomnieć plus 1 — nie zapomnieć (= pamiętać) minus 1 — nie pamiętać (= zapomnieć) plus 1 — pamiętać, żeby pamiętać (= pamiętać) Biblia NLP

563

minus 1 — pamiętać, żeby zapomnieć (= zapomnieć) plus 1 — zapomnieć, żeby zapomnieć (= pamiętać) minus 1 — zapomnieć, żeby nie zapomnieć (= zapomnieć) plus 1 — wiesz (= pamiętaj albo to, co zaraz nastąpi, jest prawdą) minus 1 — ale zamiast (= zapomnij albo usuń, co wystąpiło wcześniej) I tak dalej. Jest to bardzo łatwe do zrozumienia. Jeśli chcesz, aby druga osoba zachowała daną informację, wniosek lub sugestię, jaką jej dajesz, kończysz swój kod jako sumę plus 1 (lub więcej). Jeśli chcesz, aby jej umysł zapomniał jakieś zachowanie, schemat myślenia lub inne sprawy, kończysz „minus 1” (lub mniej).

Krok 1. Prześledź niniejszy przykład Obserwuj, jak posługujemy się tą szczególną matematyką. Najpierw przytoczymy tekst, a potem rozłożymy go na części. „A to dlatego że — widzisz — wszystko się zmienia, kiedy odkrywasz, że nawet gdy nagle wszystkie sprawy, co do których mógłbyś po prostu pamiętać o tym, aby po prostu pamiętać, zamiast zapomnieć o tym, aby pamiętać, kiedy chciałeś pamiętać o tym, aby zapomnieć, są tym, czym wcześniej nie były!” mógłbyś po prostu pamiętać — plus 1 po prostu pamiętać — plus 1 zapomnieć o tym, aby pamiętać — minus 1 pamiętać o tym, aby zapomnieć — minus 1 czym nie były — minus 1 suma = minus 1 Jeśli przez jakiś czas poćwiczysz tę metodę, okaże się ona bardzo łatwa. Kiedyś używałem kciuków jako wskaźników: prawy kciuk dla „plus 1”, a lewy dla „minus 1”. Gdy jeden był w górze, wiedziałem, że równanie nie jest zrównoważone, oraz miałem świadomość, w jakim kierunku wpływa na słuchającego: jeśli tylko mój prawy kciuk był w górze, oznaczało to „zapamiętać”, kiedy lewy kciuk był w górze, oznaczało to „zapomnieć”, a kiedy oba były w górze, oznaczało to, że zapanowała równowaga. Swoją sugestię hipnotyczną w systemie binarnym kończysz równowagą, jeśli tylko chcesz, aby dana osoba rozpoczęła bardzo głębokie poszukiwania transderywacyjne.

Krok 2. Spróbuj policzyć samodzielnie A teraz możesz wypróbować tę metodę samodzielnie. Oto kolejny fragment pierwszej części lekcji. Sprawdź, czy potrafisz ją rozpisać za pomocą binarnego kodu zapominania. „Teraz, zanim przejdziemy dalej: co wolałbyś czuć w tamtej sytuacji, lecz nie to samo? Ponieważ jeśli pomyślisz o tym, czy pamiętasz, co takiego czujesz wobec czego-kolwiek, kiedy-kolwiek lub jak-kolwiek, jeśli wiesz, że czułbyś się

564

Biblia NLP

raczej dobrze lub lepiej, ponieważ widzisz, zdarzają się momenty, kiedy pamiętasz o tym, aby czuć się źle, a wówczas mógłbyś zapomnieć o tym, aby pamiętać o tym, aby nie zapominać więcej o tym, aby pamiętać tę koncepcję. I naprawdę musisz zrobić właśnie to, ponieważ już pamiętasz dużo za dużo, więc po prostu to zapomnij!” plus 1, minus 1 = 0 (równowaga) plus 1, minus 1, plus 1 = plus 1 (= zapamiętać) minus 1, minus 1, minus 1 = nonsens, chyba że chcesz, aby dana osoba zapamiętała, że jesteś irytujący W binarnym kodzie zapominania istnieje zaledwie kilka zasad. Najważniejszą sprawą, którą należy mieć w pamięci, jest to, że powinieneś budować zrównoważony zestaw stwierdzeń oznaczonych „plus 1” i „minus 1”, a na końcu powinieneś uzyskać albo „plus 1”, albo „minus 1”, albo stan równowagi. Oznacza to, że wybieranie „minus 1” przez 10 minut nie przyniesie pożądanych efektów. Musisz stworzyć złudzenie równowagi, tak aby umysł danej osoby nie bronił się nadmiernie i nie usunął wszystkiego, co powiedziałeś. Przy prawie takiej samej liczbie stwierdzeń „plus 1” i „minus 1” śledzenie ich przebiegu okaże się trudne i skomplikowane dla każdego. Powiedz 10 razy „minus 1” i tylko raz „plus 1”, a wówczas Twoje zamiary staną się oczywiste. W tym tkwi moc niniejszej metody. Stosujemy ją w terapii w bardzo wielu przypadkach — od ulżenia w bólu do uwolnienia od traumy.

Krok 3. Stosuj metodę w praktyce zawodowej Wypróbuj metodę z klientami lub z przyjaciółmi, by rozwijać umiejętność pilnowania wyniku. Aby być skutecznym, nie trzeba wcale przyjmować skomplikowanego podejścia.

Krok 4. Sprawdź rezultat Sprawdź, jak dobrze niniejsza metoda sprawdza się w zarządzaniu problemami, z którymi borykają się Twoi klienci. Staraj się praktykować, wywołując zarówno zapominanie, jak i pamiętanie.

ZŁOŻENIE ZOBOWIĄZANIA Zrób chociaż raz coś, o czym inni mówią, że nie będziesz w stanie tego zrobić, a nigdy więcej nie będziesz zwracać uwagi na ich ograniczenie. — James Cook Biblia NLP

565

Oświadczenie intencji (tj. złożenie zobowiązania) jest niezwykle ważne, jeżeli chcesz, aby Twój klient dostrzegł natychmiastowe postępy i poprawę. Zobowiązanie powinno zostać złożone przez klienta na podstawie udzielonych mu przez Ciebie instrukcji. Po wywołaniu lekkiego transu spróbuj np. w ten sposób: „A teraz musisz podjąć stanowczą decyzję: czy naprawdę masz zamiar rzucić nałóg i czy na pewno nie możesz się doczekać chwili, kiedy staniesz się człowiekiem o czystych płucach? Czy masz już na tyle dość karmienia się tą trucizną, żeby uwolnić się od niej dokładnie tutaj, w tym pokoju? Jeśli zgadzasz się podjąć to zobowiązanie, ja też się zgodzę; aby potwierdzić, że tak jest, unieś mały palec u prawej ręki na TAK…”. Dzięki temu nieodwołalnie zainstalujesz w umyśle klienta nowy kierunek, w którym będzie podążać; zwróć uwagę, że kiedy rzutowałem w przyszłość, nie powiedziałem niczego, co wiąże się ze słowami „palić” ani „papierosy”, i przedstawiałem klienta jako „osobę o czystych płucach”, a nie „wolną od papierosów” czy „niepalącą”. Zajrzyj także do omówionego wcześniej wzorca unikania sugestii wywołujących skutki odwrotne do zamierzonych.

KWESTIONARIUSZ WEWNĘTRZNEGO SPOKOJU Odwlekanie — spisz cele (duże i małe), nad którymi zacząłeś już pracę, lecz jej nie kontynuujesz… W trakcie realizacji — spisz cele, nad którymi aktualnie pracujesz, lecz jeszcze ich nie osiągnąłeś… Marzenie — spisz cele, które chciałbyś osiągnąć, lecz jeszcze nie byłeś w stanie zacząć pracy nad nimi… Autosabotaż — spisz cele związane z osobistą zmianą, których nie byłeś w stanie osiągnąć (m.in. rzucenie palenia, częstsze ćwiczenia ruchowe)… Kryzys komunikacji — spisz toksyczne relacje, w które ciągle wchodzisz, np. z kolegą z pracy, członkiem rodziny/krewnym, przyjacielem, stewardessą…

566

Biblia NLP

MATRYCOWANIE Wprowadzenie Matrycowanie jest to sposób strategicznego planowania własnej pracy. Pozwala — poprzez wykorzystywanie narzędzi programowania neurolingwistycznego — generować natychmiastowe reakcje adekwatne do zachowania klienta. Oznacza to, że dla celów matrycowania możemy używać know-how z dziedziny NLP m.in. w postaci analizowania metaprogramów, które stosuje klient, bądź naprawiania pogwałceń metamodelu. Nawet jeśli nie w pełni jeszcze opanowałeś takie zagadnienia, jak choćby właśnie naruszenia metamodelu, wciąż warto wdrażać opisane dalej procesy.

Szybka powtórka: metaprogramy i metamodel Jeżeli potrzebujesz powtórki, przypominamy: metaprogramy są to pewne schematy poznawcze, którymi posługujemy się najczęściej w celu zarządzania własnymi procesami mentalnymi. Dzięki temu powstaje ważne połączenie między naszymi myślami a reprezentacjami, które NLP tak często wykorzystuje. Można by powiedzieć, że metaprogramy są to zasady, które rządzą naszymi schematami myślenia oraz podejmowania decyzji, a zwłaszcza tym, w jaki sposób dobieramy elementy z naszych wspomnień i z naszego otoczenia środowiska, aby owe schematy stworzyć lub uruchomić. Ściślej rzecz ujmując, metaprogramy konstytuują zasady doboru strategii (m.in. myślenia bądź zachowania), które wykorzystujemy, aby osiągać zamierzone cele. Jednym ze sposobów na rozpoznanie, jakim metaprogramem posługuje się dana osoba, jest dostrzeżenie, na czym się ona koncentruje, tak jak np. w metaprogramie „od” i „do”. Strategia „do” wskazuje, że dana osoba czerpie motywację oraz przyjmuje perspektywę, zmierzając w stronę tego, czego pragnie. Jeżeli np. jest na diecie, będzie dążyła do pożądanej wagi i właściwego żywienia. Z kolei realizując metaprogram „od”, ta sama osoba kładłaby nacisk na nieprzyjmowanie pokarmów zawierających tłuszcze, na unikanie potraw tuczących oraz na nieprzejadanie się. Metamodel zakłada, że byśmy mogli sprawnie funkcjonować, eliminujemy wiele informacji, które do nas docierają. Jeżeli proces ten jest zaburzony, może prowadzić do pojawienia się choćby takich problemów, jak nadmierne uogólnianie, które towarzyszy m.in. dewocji. Mamy wówczas do czynienia z tzw. naruszeniami metamodelu. Jedną z metod ich naprawiania jest zadawanie pytań, które wymagają udzielenia precyzyjnej odpowiedzi bądź które prowadzą do ujawnienia sprzeczności. Na przykład:

Biblia NLP

567

„Jeżeli ateiści są pozbawieni moralności, jak wytłumaczyć istnienie licznej grupy ateistów, którzy wnieśli tak wiele do rozwoju ludzkości?” albo: „Mówisz, że ona cię nienawidzi. Co dokładnie rozumiesz pod pojęciem »nienawiść«? O ile mi wiadomo, wczoraj wyświadczyła ci przysługę”.

Matrycowanie a skomplikowane problemy Matrycowanie polega na przyjęciu podejścia adekwatnego do stopnia komplikacji rozwiązywanych problemów, które wymagają raczej strategicznego działania niż realizowania jednej z powtarzalnych formuł. Stoi to w sprzeczności z powszechnym postępowaniem wielu praktyków NLP, którzy skupiają się na wybranym problemie oraz stosują konkretną technikę w celu jego rozwiązania. Takie podejście nie jest oczywiście błędne. Zręczne ujęcie mglistego problemu w konkretną i celną definicję nierzadko przynosi ogromne korzyści; są praktycy NLP, którzy potrafią to robić wprost doskonale. Wielu z nich także świetnie wybiera spośród znanych sobie technik te, które pomagają rozwiązać określony problem. Nie każdy człowiek jednak otrzymuje adekwatną pomoc, zwłaszcza jeżeli jego problem można porównać do drzazgi w małym palcu — nie ma powodu, aby ograniczać wkład NLP do roli pęsety. Niemało problemów, które w swojej pracy napotykają klinicyści i coachowie, jest naprawdę skomplikowanych. Część klientów uczestniczących w sesjach coachingowych może sprawiać wrażenie, że pogrzebała się w niezasobnych narracjach i opowieściach oraz bardzo się do nich przywiązała. Wielu — pracując z coachami nad osiąganiem sukcesów bądź nad innymi dziedzinami życia — boryka się z umiarkowanymi zaburzeniami psychicznymi, które albo nie zostały wyeliminowane podczas psychoterapii, albo okazują się na tyle niegroźne, że nie wymagają interwencji psychoterapeuty. Sposób, w jaki subkliniczne — czyli takie, którym nie towarzyszą żadne objawy — zaburzenia mogą niszczyć ludzkie życie, został pokazany w książce Shadow Syndromes („Syndromy cienia”) Johna J. Rateya. Klientów, którzy znajdują się w tego typu sytuacji, nazywa się klientami „strefy zmierzchu”, ponieważ mogliby skorzystać na psychoterapii lub terapii lekami, lecz niekoniecznie chcą sprawdzić tę drogę. Kiedy owi klienci mają odpowiednią motywację, ich problemy nie stoją na przeszkodzie coachingowi, mogą jedynie sprawić, że dana osoba będzie stanowiła większe wyzwanie dla coacha. Zresztą tego rodzaju problemy w pewnym stopniu dotyczą właściwie każdego człowieka, dlatego coachowie powinni się znać na psychopatologii w takim stopniu, by móc zrozumieć szczególnie zablokowanych bądź zagubionych klientów. Wiedza ta może znaleźć szerokie zastosowanie; np. może pomóc coachowi podejmować strategiczne działania oraz budować bardziej realistyczne wyobrażenie o tym, co trzeba robić.

568

Biblia NLP

Moja ulubiona matryca Odczuwam pewną pokusę, aby określić tę matrycę mianem „startowej” — ma ona tak fundamentalne znaczenie dla ujmowania problemów, nad którymi się pracuje. Matryca ta wydaje się na pierwszy rzut oka nieskomplikowana, w rzeczywistości jednak okazuje się nader elastyczna; można jej używać do formułowania bardzo skomplikowanych zagadnień, zwłaszcza jeżeli nadaje się jej formę mapy mentalnej. Możesz stosować niniejszą matrycę zarówno do przedstawiania w ogólnym zarysie potrzeb życiowych klienta, jak i do koncentrowania się na wybranym problemie. Matryca wspiera całościowe, strategiczne planowanie; pomaga wydobywać na pierwszy plan intencje, którymi się kierujesz, i kroki, które najlepiej podjąć w przyszłości. Zacznijmy od omówienia poszczególnych kategorii; następnie przyjrzyjmy się przykładowi. Cztery kategorie obejmują: 1. ZNACZENIE: np. piętno, koncepcja siebie, wizja jako źródło zamierzonych celów, metamodel. 2. KONTEKST: osoby, przedmioty, sytuacje zaistniałe w środowisku danego człowieka, które na niego wpływają. 3. ZACHOWANIE: konkretny sposób postępowania danej osoby oraz wszelkie plany, które wyraźnie i bezpośrednio akcentują jakieś działanie, takie jak np. zmiana zachowania; może obejmować cele związane z pożądanymi postępowaniem oraz nawyki; czasami dotyczy sposobów, w jakie problemy rozwojowe przyczyniły się do powstania ograniczających zachowań lub schematów działania. 4. FIZJOLOGIA: koncentruje się na tym, co wpływa na klienta pod względem biologicznym; może obejmować elementy związane ze stylem życia, np. treningi lub dietę. W im większym stopniu patrzy się na człowieka przez pryzmat psychologii ewolucyjnej oraz wewnętrznych napięć, które ona wywołuje, tym łatwiej przychodzi rozumowanie w kategoriach fizjologii. Jak już wiesz, programowanie neurolingwistyczne ma wiele do powiedzenia na temat obserwowania fizjologii klienta i wpływania na nią, połączonych z zarządzaniem stanami. Zarówno coachowie, jak i terapeuci obserwują, że łatwiej jest im uwzględniać fizjologię, kiedy włączają w swoją pracę techniki powtórnego przetwarzania, np. techniki emocjonalnego wyzwolenia (ang. Emotional Freedom Techniques — EFT) bądź EMDR.

Wypróbuj następujący scenariusz: Pomyśl o kliencie albo nawet o sobie. Na czystej kartce papieru (albo w programie komputerowym, który może posłużyć do wykonania mapy mentalnej) mniej więcej na środku umieść cztery wymienione wcześniej kategorie. Następnie Biblia NLP

569

będziesz do nich dodawać kolejne elementy, aż zbierzesz dość danych, aby móc przystąpić do opracowywania rozwiązania problemu. Oto przykład… Imię i pewne szczegóły zostały zmienione w celu ochrony prywatności klientki. Marta ma 30 lat; nienawidzi swojej pracy; kocha swojego męża, lecz nie cierpi sposobu, w jaki wplątują się w kłótnie; ma nieco nieufne, krytyczne podejście do innych ludzi; jest bardzo inteligentna; świetnie sobie radzi w sprzedaży, lecz zajmuje stanowisko poniżej swoich kwalifikacji, ponieważ pracodawca nie wykorzystuje w pełni jej możliwości; bardzo pragnie wyraźnie podwyższyć swój poziom życia. Marta ma trudności, kiedy wiele zadań i drobiazgów do załatwienia pojawia się na jej drodze, z powodu zespołu zaburzeń koncentracji. Konsultowała się w tej sprawie z psychologiem; niechętnie przyjmuje leki, ponieważ jest to dla niej nieprzyjemne. ZNACZENIE Marta często bywa rozdrażniona. Zatrudnienie poniżej kwalifikacji, przytłoczenie drobiazgami, które trzeba załatwić, oraz brak wyrozumiałości dla osób, które postępują przymilnie, nudno lub głupio — wszystko to sprawia, że kobieta czerpie z życia mniej satysfakcji. Kocha swojego męża, lecz on myśli i mówi w sposób raczej powolny i jednotorowy, co jest szczególnie trudne do zniesienia dla osoby, która reprezentuje myślenie hipertekstowe. Marta zdaje sobie jednak sprawę z tego, że mąż jest inteligentny, odnosi sukcesy, ma dobre serce. Coaching lub terapia będą musiały pomóc kobiecie znaleźć mocniej afirmujący życie oraz dynamiczniejszy sposób na to, aby być bardzo inteligentną osobą w świecie, który bywa głupi. KONTEKST Ważne jest tutaj to, że Marta pragnie ulepszyć swoje życie zawodowe — kontekst bowiem stanowi główną przyczynę skarg kobiety. Rezultaty podjętych działań będą widoczne w tej właśnie kategorii, lecz niekoniecznie tutaj posunięcia te zostaną zainicjowane. Zmiany w podejściu Marty („Znaczenie”) i jej strategiach działania („Zachowanie”) mogą się okazać kluczem, który uwolni jej możliwości zawodowe, albo pomogą przekonać pracodawcę do lepszego wykorzystywania jej doskonałych umiejętności w zakresie sprzedaży. ZACHOWANIE Problemy Marty w kontaktach z innymi ludźmi ujawniają się w tej kategorii w tym sensie, że nie ma ona dobrych relacji interpersonalnych w życiu osobistym oraz nie jest pewna, jak osiągnąć harmonię w małżeństwie. Oprócz pracy w kategorii „Znaczenie” ważne mogą się okazać strategie zmiany zachowania. FIZJOLOGIA Marta ma dużo młodzieńczej energii. Wydaje się jednak, że osłabiają ją problemy, z którymi kobieta się boryka. Niemniej Marta wnosi dużo energii do swojej pracy, do swojego związku oraz do działań, które podejmuje w domu. Zespół zaburzeń koncentracji ma oczywiście aspekt fizjologiczny, kobieta będzie więc musiała nauczyć się radzić sobie z nim, nawet jeżeli będzie się to sprowadzało do przyjmowania leków. Sposoby mierzenia się z zaburzeniami koncentra-

570

Biblia NLP

cji będą przynależeć do kategorii „Zachowanie”. Przyjmowanie leków i suplementów oraz inne działania w zakresie leczenia objawów fizjologicznych należą do niniejszej kategorii.

Jak wygląda plan działania Oto przykład planu dla takiej osoby jak Marta. Kobieta zwróciła się o pomoc do coacha. Ma za sobą psychoterapię, która okazała się pomocna, lecz teraz chce się skupić na dążeniu do sukcesu i zmianie stylu życia. Nadal oczywiście boryka się z pewnymi problemami emocjonalnymi oraz objawami zespołu zaburzeń koncentracji, które spędzają sen z powiek. ZNACZENIE Cele: Przejście od rozdrażnienia do radości i strategii. Osiągnięcie harmonii w kontaktach z mężem i z innymi ludźmi. Odczuwając przesyt rozpraszającym krytycyzmem i niecierpliwością, Marta prawdopodobnie wymyśli lepsze strategie uczynienia jej relacji interpersonalnych bardziej satysfakcjonującymi. Mniej zdekoncentrowana przez uczucie uciemiężenia i niedocenienia w pracy, kobieta zapewne będzie w stanie wypracować skuteczniejsze strategie również w zakresie rozwoju zawodowego. Metody: Pomocne okażą się : metafora, przeramowanie i inne techniki terapeutyczne. Powtórne przetwarzanie stanie się bardziej pomocne, jeżeli uda się dotrzeć do wcześniejszego doświadczenia, które pomogło Marcie stworzyć schemat budowania relacji z innymi ludźmi. Szczególnie pomocna w tym zakresie może się okazać praca z linią czasu. KONTEKST Cele: Przejście od przytłoczenia i niedocenienia do wartościowych wyzwań, które pozwolą Marcie wykorzystać jej talenty oraz zmotywują do rozwijania i tak już znakomitych umiejętności. Metody: Aby nastąpił postęp w coachingu lub terapii, czasami konieczne są zmiany w kontekście. W niniejszym przypadku wydaje się, że zmiana w kontekście jest jednym z celów, a nie zadaniem na krótką metę. Oznacza to, że nacisk na metody zostanie położony w innych kategoriach. Nie należy jednak zapominać o obserwowaniu pozostałych sklasyfikowanych elementów. ZACHOWANIE Cele: Uzupełnienie jej dążenia do sukcesu precyzyjnie wycelowanymi strategiami. Pierwsze dwie sesje pozostawiły silne wrażenie, że krótkofalowe działanie należy do kategorii „Znaczenie” oraz „Fizjologia”. Metody: Już na trzecim miejscu pojawia się obszar strategii radzenia sobie z zespołem zaburzeń koncentracji. Strategie te prawdopodobnie przyniosą również wiele dobrego w podejściu, które Marta zazwyczaj przyjmuje, oraz w jej uczuciach zasobności. Powinno to stworzyć konstruktywne sprzężenie zwrotne. Ważne jest również rozwijanie umiejętności w życiu intymnym. Niemniej Biblia NLP

571

schematy myślenia Marty, które wiążą ją z mniej zasobnymi sposobami budowania relacji z mężem, mają pierwszeństwo. FIZJOLOGIA Cele: Łagodzenie symptomów zespołu zaburzeń koncentracji oraz reagowanie na dawne bodźce emocjonalne ze stanu nowo nabytego mistrzostwa. Metody: Rozważenie terapii lekami (zwrócenie się do psychiatry), przyjmowania leków, treningów i wszelkich innych działań, które pomogą się mierzyć z fizjologicznymi objawami zaburzeń. Skierowanie Marty do źródeł informacji w tych dziedzinach. Przeprowadzenie procesu powtórnego przetwarzania, aby pomóc Marcie wywołać bardziej zasobny stan w miejsce stanu rozdrażnienia, w którym utknęła. Skuteczność technik z dziedziny NLP będzie zależeć w dużym stopniu od jednoczesnego z ich wykorzystywaniem zarządzania stanami.

DEKONSTRUKCJA DO MODALNOŚCI W coachingu i w terapii bardzo ważny jest impet. Z pojęciem „impet” wiążemy to, że owocny proces coachingowy lub terapeutyczny zachodzi w odpowiednim tempie. W programowaniu neurolingwistycznym ważną rolę bardzo często odgrywa zarządzanie stanami, te zaś są procesami szczególnie dynamicznymi. Dlatego rytm stawiania kolejnych kroków w ramach danej interwencji odgrywa zupełnie podstawową, kluczową rolę oraz musi zostać zachowany. Pomoże Ci to podążać w wielu kierunkach; będzie również stanowiło doskonały punkt wyjścia do przeramowania bądź powtórnego przetwarzania oraz element indukcji hipnotycznej. Podczas wykonywania niniejszego wzorca zadajemy proste pytanie: „Skąd wiesz, że…” oraz wprowadzamy klienta w doświadczanie modalności sensorycznych, które tworzą jego wiedzę. W ten sposób przekształca się wiedzę w coś, co może zostać zakwestionowane, rozwinięte, przeformułowane, wydedukowane oraz uczynione bardziej dynamicznym. Zabieg ten pomaga m.in. wskazywać nielogiczności, które klient może zacząć samodzielnie podważać, aby w ten sposób „przyjąć na własność” owo doświadczenie, bez sprzeciwiania się „programowi” realizowanemu przez terapeutę. Dekonstrukcja do modalności stanowi doskonałe wprowadzenie do wzorców związanych ze świadomością ciała, ponieważ zmysły są, cóż… zmysłami. Pomaga klientowi stawać się mniej przywiązanym do własnej narracji — co działa nieco jak olej na skrzypiący zawias. Dekonstrukcja do modalności jest jednym z tych wzorców, o których wspominałem we wstępie: stanowi fragment większej serii strategicznych posunięć. Dodatkowe pomysły, co zrobić z otrzymanymi rezultatami, zostały omówione dalej w niniejszej części.

572

Biblia NLP

Przykład I Klient: Czuję się tak, jakbym był urodzoną ofiarą losu. Terapeuta: Skąd to wiesz? Klient: Cóż, to zupełnie oczywiste, kiedy się ma takich przyjaciół, którzy… Terapeuta: Poczekaj. Chodzi mi o to, skąd wiesz, że czujesz się jak urodzona ofiara losu. W jaki sposób to odczuwasz? Klient: Czuję się okropnie, mam ochotę się poddać. Terapeuta: Gdzie to czujesz w swoim ciele? Gdzie znajduje się ośrodek tego odczucia, tej emocji, ich intensywności? Klient: Czuję, jakby mój żołądek się skręcał.

Przykład II Klient: Po prostu nie potrafię tego zrobić. Nie jestem w stanie stanąć z nim twarzą w twarz. To nie ma sensu. Terapeuta: Kiedy myślisz o tym, żeby to zrobić — a właściwie: żeby tego nie robić — jak odczułbyś to, gdybyś spojrzał na niego, starając się nadać temu sens? Powiedzenie: „a właściwie: aby tego nie robić” pomaga ubiec sprzeciw typu: „Ale ja nie potrafię tego zrobić”. W ten sposób zachowuje się impet rozmowy. Ponadto zwróć uwagę na zastosowane tutaj czasowniki oraz przemieszanie konstrukcji „jak odczułbyś”, „gdybyś” oraz „starając się nadać temu sens”. Klient: Zamknąłbym się w sobie. Szczerze go nienawidzę. Terapeuta: Kiedy już tak stoisz z nim twarzą w twarz i zamykasz się w sobie, gdzie znajduje się to uczucie? Gdzie odczuwasz je najsilniej? Klient: W całym ciele. Po prostu chciałbym się odwrócić i odejść. Terapeuta: A więc istnieje jakaś motywacja do działania, do wykonania ruchu, do ucieczki. Jak to odczuwasz? Klient: No cóż, pewnie wpadłbym w panikę. Albo tak, albo zacząłbym na niego wrzeszczeć. Terapeuta: Gdzie znajduje się ośrodek tego odczucia? W twoim sercu? W gardle? Klient: Przemieszcza się przeze mnie, od mojego serca.

REKONSTRUKCJA W WARTOŚCI Nasza kultura nie zachęca ludzi do otwartego mówienia o własnych wartościach ani nawet do szczególnej introspekcji. Instytucje społeczne, w tym szkoły, a także najważniejsze koncerny medialne zazwyczaj zachęcają bowiem do myślenia za pomocą klisz. Możesz naprawdę pomóc klientowi stworzyć całkowicie nową jakość szacunku dla samego siebie oraz uznania, kiedy połączysz odruchowe myśli i wysiłki danej osoby z najważniejszymi dla niej wartościami. Biblia NLP

573

Wówczas klient otrzymuje wartość dodaną: widzi, że może się stawać jeszcze bardziej spójny. Każdy praktyk NLP wie, że spójność przekłada się na znacznie większą kreatywność oraz energię do działania, niż dane było większości ludzi kiedykolwiek poznać. Kiedy dekonstruujesz doświadczenie klienta poprzez taki proces jak opisany wcześniej — albo jakiś inny sposób docierania do modalności sensorycznych — znajdujesz się w dobrym punkcie wyjścia do pracy nad rekonstrukcją w wartości.

Przykład Terapeuta: A więc naprawdę chcesz mu powiedzieć to wszystko — i wiesz, że mając taką, a nie inną osobowość, zacznie manipulować i tak naprawdę nie przyjmie twoich słów do wiadomości. Tak przynajmniej postępuje zazwyczaj. Opowiedz mi o wartościach, które powodują twoim pragnieniem, aby mu to wszystko wygarnąć. Klientka: No cóż, to jest naprawdę niepokojące, kiedy się wie, że on żyje w tym swoim małym światku, gdzie po prostu coś tam sobie dłubie, nie ponosząc żadnej odpowiedzialności. Szczerze pragnę do niego dotrzeć. Terapeuta: Domyślam się, że gdybyś do niego dotarła, on stałby się troskliwszą osobą, która robiłaby więcej dla świata. Klientka: Właśnie tak. Terapeuta: Och, a ty poczułabyś się zupełnie inaczej, bo mogłabyś po prostu mówić, co chcesz, oraz improwizować, kiedy ktoś pogrywa z tobą w ten sposób. Klientka: Tak. Chcę powiedzieć, że czuję się ograniczana przez takich ludzi jak on. Wydaje się, że mam w sobie coś, co przyciąga takich idiotów. Za każdym razem jestem bardziej zła niż poprzednio. Terapeuta: Domyślam się, że mogłabyś powiedzieć, że twoje pragnienie napotkania jakiegoś wyzwania tego rodzaju zmierza do czynienia świata lepszym miejscem. Klientka: Właśnie tak, o to chodzi — ale nie wierzę w cuda. Terapeuta: Czy więc wątpisz w swoją zdolność do przekazywania własnych wartości, czy też w jego zdolność ich usłyszenia? Klientka: Cóż, jestem pewna, że gdybym trochę nad tym popracowała, byłabym gotowa do powiedzenia tego, co chcę powiedzieć. Tyle że ten facet to naprawdę ewenement. Nie sądzę, że ktokolwiek w ogóle do niego dociera. Terapeuta: Czy to oznacza, że skierowanie twoich wysiłków na własne cele byłoby ważniejsze niż problem z osobowością tego faceta? Klientka: Właśnie tak, o to chodzi. To prawda. To powinnam zrobić. Terapeuta: Ponieważ widzę, że jesteś spięta i wydajesz się niezbyt zachwycona tą perspektywą, pomówmy chwilę o tym, co sprawia, że to cię nie inspiruje — ponieważ wiem, że bardzo się ożywiasz przy pewnego rodzaju wyzwaniach zawodowych. Zwróć uwagę na to, że zaczynamy wywoływać bardziej zasobny stan, porównując bieżące wyzwanie do czegoś, co klientkę kiedyś inspirowało, oraz przy-

574

Biblia NLP

pominając jej uczucie bycia zmotywowaną. Od tej chwili praca będzie dotyczyła pokonywania przeszkód, które pozwalają nie reagować na ludzi o pewnym typie osobowości, oraz tego, jak strategicznie radzić sobie z nimi, choćby za pomocą zwyczajów obowiązujących w miejscu pracy. Rekonstrukcja w wartości w niniejszym przypadku polega na tym, że klientka rozumuje w kategoriach podążania za swoimi wyższymi wartościami przy jednoczesnym skutecznym komunikowaniu się z innymi ludźmi. Dzięki temu praca nad zmianą dotyczy czegoś lepszego niż zwykłej zemsty czy obsesji.

DWUBIEGUN: PRZYSZŁOŚĆ – TERAŹNIEJSZOŚĆ Opisana tutaj metoda pomaga klientowi ustalić jasno priorytety oraz skoncentrować się na pracy nad własnymi problemami. • Zapytaj klienta, czy ma ochotę na pewien mały eksperyment, który nie zabierze wiele czasu. • Poproś klienta, aby wyobraził sobie, że minął właśnie rok (albo inny wskazany przez Ciebie okres), znajdujecie się w przyszłości, a Ty chciałbyś odbyć Waszą sesję owego dnia — tyle że w tej chwili. • Klient udaje więc, że zwraca się do Ciebie po pomoc w rozwiązaniu problemów, które mogą się pojawić za rok. Możesz improwizować, aby uwydatnić te wątki, na których klient skorzysta. Prawdopodobnym pożytkiem będzie to, że w kliencie zajdzie radykalna zmiana odnośnie do tego, czym są prawdziwe priorytety. Niektóre sprawy okażą się drobnostkami, które znikną w przeszłości, nie wywoławszy większych zmartwień, inne zaś, zaniedbane, zyskają szczególne znaczenie. Jeżeli pracujesz z klientem nad stworzeniem wizji pozytywnej przyszłości, możesz uwydatnić jego umiejętne posługiwanie się zasobami z roku, który — w Waszej wyobraźni — właśnie minął. Możesz jednak pomóc danej osobie również zdać sobie sprawę, że ma szansę skorzystać na wyznaczaniu istotnych celów. Jeżeli klient maluje ponury obraz przyszłości, możesz pomóc mu określić priorytety. Wówczas klient zauważy, że właśnie „zaoszczędził” rok i zaczyna pracować o ten rok wcześniej względem wyobrażonej teraźniejszości.

Biblia NLP

575

KOMUNIKOWANIE Z POZIOMU WIZJI Stosowanie tej prostej metody przynosi naprawdę wspaniałe rezultaty w związkach, w których partnerzy są zmęczeni sobą i stali się sobie obcy; jest to doskonały sposób na przekroczenie przepaści dzielącej płcie bądź temperamenty w przypadku właściwie dowolnych dwóch typów osobowości. Znasz już znaczenie bezpiecznej bazy dla prawie wszystkiego, co może się przydarzyć w związku. Wiesz także, iż spójność oznacza, że wartości danej osoby zgadzają się z jej postępowaniem — a przynajmniej że jest to dobra wersja uspójnienia. Opisane w tej części podejście w komunikacji polega zarówno na stworzeniu bezpiecznej bazy, jak i na uspójnieniu; dorzuca również trochę dobrego w tradycyjnym sensie sprzedażowym. Dalej będziesz uczył klienta nowego podejścia do komunikacji. Możesz także użyć tej metody do przekazywania istotnych spraw swoim klientom. Osobami, które reagują najlepiej na niniejsze podejście, wydają się te, które są napędzane przez wizję i wartości, oraz te, które myślą jak inżynierowie lubiący dobrze zorganizowane plany. Niemniej metodę można stosować w pracy z dowolnego typu ludźmi.

Co robić Poproś klienta, aby Ci opowiedział o problemie, który ma zakomunikować swojemu przyjacielowi (małżonce, pracodawcy itp.). Niech opisze, jak jest tym zaniepokojony. Zamiast starać się pojąć, co „naprawdę” dana osoba usiłuje powiedzieć, poproś ją, aby opisała, co by się stało, gdyby udało się jej dotrzeć do rozmówcy, a ten zareagował pozytywnie. Nie mamy na myśli krótkofalowego celu, który polega na polubownym zakończeniu rozmowy — mamy na myśli wartościowy rezultat, który osiągnęli ludzie w drodze współpracy nad określonym problemem. Na przykład jeżeli Twoja klientka jest zmęczona obchodzeniem się ze swoim mężem jak z jajkiem, zapytaj ją, na jakiej podstawie uznałaby, że problem ten został wspólnie rozwiązany. Wyjdźcie poza oczywiste odpowiedzi, takie jak ta, że może swobodnie wypowiadać swoje opinie. Niech klientka w ramach idealnego scenariusza na przyszłość opisze wybrane zachowania męża. Następnie zapytaj klientkę, jakie wartości i wizje wyrażałyby zamierzony cel. Wówczas kobieta może odpowiedzieć, że czułaby się swobodniej, że czułaby się bardziej kochana oraz że to, co chcą robić razem z mężem, wychodziłoby im lepiej, ponieważ istniałaby intensywniejsza (oraz skuteczniejsza) komunikacja między nimi. Małżonkowie współpracowaliby częściej, a więc i pojawiłoby się więcej konstruktywnego wysiłku, który przynosiłby widoczne rezultaty w ich życiu. Aby obraz ten stał się bardziej motywujący, poproś klientkę, aby opowiedziała Ci nieco o tych rezultatach, ponieważ będą one odzwierciedlać jej marzenia o związku w kategoriach stylu życia oraz działań, które pragnie ona podjąć.

576

Biblia NLP

Teraz pomóż klientce przełożyć to, co powiedziała, na zwięźle ujęte, konkretne wartości, które mają bardziej abstrakcyjny charakter. Mogą one przyjąć następującą postać: 1) swoboda wypowiedzi (świadomość, że druga osoba naprawdę będzie się starała dostrzec pozytywną intencję za tym, co się mówi); 2) wzajemny szacunek (świadomość, że wkład w związek zostanie doceniony i poparty); 3) konstruktywne współdziałanie (radosna współpraca); 4) spełnianie marzeń (gotowość do osiągania i doświadczania tego, czego się pragnie). W rzeczywistości nie ma znaczenia, czy kolejni klienci wskazują na prawie identyczne wartości w swoich związkach. Tego rodzaju potrzeby mają bowiem uniwersalny charakter. Wypowiedziane na głos brzmią często nieco jak założenia konstytucji. Teraz poproś klientkę, aby opisała cele na średni dystans, które będą spójne ze wskazanymi wartościami oraz długofalową wizją. Następnie niech powie, co jej zdaniem powinno się wydarzyć w najbliższym czasie, a zwłaszcza jak mąż mógłby jej pomóc w dążeniu do wskazanych celów. Mamy zatem wizję i wartości uspójnione z celami i zadaniami — połączenie obrazu całości z ujęciem wykonywanym z ziemi. Teraz pomóż klientce poćwiczyć inicjowanie rozmów z mężem. Zawsze wychodzi to lepiej, jeżeli dana osoba może zacząć od gotowego materiału. Wzmacnia to jej pewność siebie, pozwala nabrać impetu oraz pomaga kierować uwagą i dobierać przedmioty zainteresowania, ponieważ osoba ta wypowiada się w bardziej rzeczowy sposób. Wreszcie poproś klientkę, aby wypróbowała przećwiczoną metodę w kontaktach z mężem, a później popracujcie nad rezultatami, które dzięki temu uzyska. Na marginesie: mówimy tutaj o dość dobrze funkcjonującym związku. Jeżeli mąż jest osobą, która szczególnie często sięga po manipulację, nie zalecalibyśmy tej metody. Raczej skupilibyśmy się w większym stopniu na trenowaniu męża za pomocą technik modyfikacji zachowań.

POWTÓRNE PRZETWARZANIE Wprowadzenie Powtórne przetwarzanie odgrywa istotną rolę w osiąganiu jak najlepszych wyników w coachingu i terapii. Zrozumienie tego procesu jest szczególnie ważne, ponieważ stanowi on klucz do skutecznego stosowania wielu technik terapeutycznych, w tym szeregu wzorców z dziedziny NLP. Kiedy raz zrozumiesz powtórne przetwarzanie, dostrzeżesz, że ukrywało się ono — na widoku. Biblia NLP

577

Proces powtórnego przetwarzania zachodzi wtedy, gdy źle zakodowane doświadczenie (albo zestaw doświadczeń) kodujemy ponownie. Dzięki temu możemy częściej odnosić sukcesy, a rzadziej działać impulsywnie, ponieważ takie symptomy, jak panika, niepokój, problemy ze snem bądź natręctwo myśli, zostają osłabione. Najprościej można powiedzieć, że powtórne przetwarzanie pomaga nam eliminować symptomy oraz zwiększać skuteczność naszych działań po trudnych doświadczeniach. Ludzie w naturalny sposób przekształcają doświadczenie w sukces i tak też wracają do równowagi po trudnych przeżyciach. Znaczną część tego procesu przeprowadzamy w czasie snu paradoksalnego (faza REM). Jest to proces naturalny. Kiedy jednak nie zachodzi, możemy mieć poważne problemy ze zdrowiem psychicznym. Gdy jakieś doświadczenie jest zbyt trudne, nasze ciała nie są w stanie zakodować go właściwie. Wówczas rozregulowanie funkcji mózgu może skutkować niską jakością snu. To z kolei często prowadzi przez osłabienie odporności psychicznej do pełnoobjawowego zespołu stresu pourazowego (ang. Posttraumatic Stress Disorder — PTSD). Już wiesz, że programowanie neurolingwistyczne pomaga ludziom zmieniać tworzone przez nich reprezentacje, tak aby doświadczali ich oraz reagowali na nie skutecznie. Być może najlepiej znanym procesem, który w tym celu wykorzystuje minione doświadczenia, jest Time Line Therapy™ autorstwa słynnego master trenera NLP, dr. Tada Jamesa. W historii psychoterapii zdarzały się przypadki wyraźnego zmniejszenia niepokoju lub złagodzenia symptomów traumy, lecz dopiero wraz z pojawieniem się EMDR dziedzina psychoterapii jako pewna całość zaczęła myśleć o szybkim rozwiązywaniu tego rodzaju problemów jako metodzie względnie powszechnej; trwało to jednak wiele lat. Przed EMDR istniały inne podobne techniki, lecz nie zyskały one powszechnej akceptacji. Przykładami z dziedziny NLP mogą być: leczenie fobii oraz wzrokowa i kinestetyczna dysocjacja. Innym przykładem jest terapia pól myślowych (ang. Thought Field Therapy — TFT); stanowiła ona wczesną formę jednej z technik psychologii energetycznej.

Rozbiór procesu powtórnego przetwarzania Kiedy przystąpisz do dekonstruowania omawianego procesu, dostrzeżesz go w różnych tradycjach, w tym w religiach. Przykładowo: powtórne przetwarzanie wywołują niektóre techniki wywodzące się ze scjentologii. Jeżeli proces ten stanowi część doświadczenia religijnego, moc przypisuje się wierze (albo Bogu); może być ono wykorzystywane jako narzędzie indoktrynacji. Kiedy jednak pojawia się w psychologii energetycznej (m.in. w TFT albo EFT), moc dostrzega się w przepływie energii oraz ich równowadze. W miarę jak rozwija się wiedza o mózgu, naukowcy coraz lepiej rozumieją, jak omawiany proces przebiega na poziomie fizjologicznym. Rozumienie powtórnego przetwarzania przypomina nieco znajomość szyfru do zamka. Przez bardzo długi czas terapeuci pracowali nad takimi procesa-

578

Biblia NLP

mi jak emocjonalne oczyszczenie, wizualizacja czy hipnoza, tylko od czasu do czasu uruchamiając powtórne przetwarzanie; nie wiedzieli bowiem, jak wywoływać je wtedy, gdy było potrzebne dla osiągania bardziej przewidywalnych rezultatów. Celem niniejszej części jest pomóc Ci nie tylko rozpoznawać powtórne przetwarzanie, ale i tak ulepszać techniki, które wykorzystujesz, abyś mógł skuteczniej wywoływać wspomniany proces. Mówimy tu więc o powtórnym przetwarzaniu „na żądanie”.

Powtórne przetwarzanie w praktyce Proces powtórnego przetwarzania można przeprowadzać bardzo łatwo, wykorzystując jego najbardziej podstawowe elementy. EFT jest to technika, którą można stosować na sobie — i która może tutaj posłużyć za przykład. Powtórne przetwarzanie można także przeprowadzać jako znacznie bogatszy, bardziej urozmaicony proces terapeutyczny, czego przykład stanowi z kolei EMDR. Wreszcie powtórne przetwarzanie może być wywoływane jako część procesu, który ma jakiś inny cel. Z tym scenariuszem masz do czynienia, kiedy wraz z klientem wykonujesz jakiś proces i dzielisz go tak, aby powtórne przetwarzanie było tylko jedną z jego części. Naszą naturalną reakcją na szczególnie wstrząsające doświadczenia jest właśnie powtórne przetwarzanie. Wówczas trzeba po prostu czasu, abyśmy otrząsnęli się po trudnych przeżyciach i zaczęli znów czuć się tak jak niegdyś. Przeprowadzenie procesu powtórnego przetwarzania „na żądanie” może pomóc nam wrócić do równowagi szybciej — a także prawdopodobnie z większą wiedzą.

Wojny o wpływy Powinniśmy wskazać, dlaczego dotąd nie słyszałeś o tym zjawisku. Po pierwsze, wielu twórców wypracowywało pewne techniki intuicyjnie, nie zdając sobie w pełni sprawy z tego, że je wykorzystują. Oczywiście, to nic nowego. Od początku istnienia programowania neurolingwistycznego osoby, które modelowały terapeutów, były w stanie pokazać im takie elementy techniczne ich pracy, których modelowani nie byli świadomi. Milton H. Erickson wypowiedział słynne dziś słowa, że on sam nie rozumie dużej części tego, co robi. Virginia Satir nie zdawała sobie sprawy z tego, jak często posługiwała się np. odzwierciedlaniem, aby nawiązywać dobry kontakt z pacjentami. Podobnie wielu twórców różnych technik skupia się na innych ich elementach, nie doceniając jednak etapu powtórnego przetwarzania. Po drugie, wielu twórców odczuwa pokusę, aby obwarowywać swoje techniki, nadawać im nazwy i „posiadać je na własność”, nie uwzględniając tego, co wspólnego mają techniki z innymi metodami, które pozwalają osiągnąć podobne rezultaty.

Biblia NLP

579

Jak to jest? Powtórne przetwarzanie niekoniecznie musi dawać o sobie znać, nawet jeżeli pozostajemy bardzo czujni. Najlepszym sposobem na rozpoznanie, czy proces ten stał się naszym udziałem, jest to, że dotychczasowe symptomy zniknęły oraz że reagujemy na niegdyś kłopotliwe sytuacje w sposób zrównoważony. Gdyby miało być inaczej, jaki miałoby to sens? Czasami materiał, który podlega powtórnemu przetwarzaniu, jest intensywny, a osoba przeprowadzająca ten proces doświadcza emocjonalnego oczyszczenia. Niektórzy są przekonani, że spotkali kogoś zmarłego i że było to głęboko uzdrawiające. Są i tacy, którzy doświadczają tego podczas hipnozy. Jeżeli wie się, czego należy szukać, zauważy się zapewne, że myślenie stało się bardziej płynne. Wielu ludzi dzięki procesowi powtórnego przetwarzania jest w stanie łatwiej dostrzegać związki między własnymi doświadczeniami a problemami, z którymi się borykają. Osoby te mogą odczuwać, jak ładunek emocjonalny jakiegoś problemu rozprasza się. Terapeuta zaś może skierować ich uwagę na to, co się dzieje, tak aby dane doświadczenie stało się dla nich jeszcze cenniejsze. Szczególnie ważne jest prześledzenie tego, co było przed powtórnym przetwarzaniem, oraz tego, co nastąpiło później. Warto pozbierać takie informacje jak choćby częstotliwość i kontekst występowania symptomów (np. napadów paniki).

MYŚLENIE W KATEGORIACH FIZJOLOGII Programowanie neurolingwistyczne jest znane z tego, że myśli o fizjologii. Zwykle kiedy NLP mówi, aby spojrzeć na fizjologię danej osoby, sugeruje, aby zgromadzić wskazówki dotyczące jej stanu, spójności czy podświadomości. W porównaniu do czasów, kiedy powstawało programowanie neurolingwistyczne, wiemy znacznie więcej o układzie nerwowym oraz o tym, co sprawia, że ludzie cierpią z powodu różnych zaburzeń. Jest to bardzo istotny obszar wiedzy, który pozwala rozwijać nasze umiejętności — i nie chodzi tutaj wyłącznie o zainteresowania naukowców czy przekonywanie klientów. Na podstawie coraz to nowych zdobyczy w dziedzinie neurofizjologii doskonalimy czy nawet tworzymy różne techniki. Obecnie jesteśmy w stanie ocenić ich skuteczność, sprawdzając, na ile skutecznie „włączają” one te obszary mózgu, które zostały wcześniej „wyłączone”. Taka ocena nie tylko dostarcza przekonujących argumentów, lecz także pozwala badaczom podążać inną drogą weryfikacji metod terapeutycznych, która jest tańsza niż szeroko zakrojone procesy ewaluacji osiąganych wyników w czasie (chociaż ostatecznie właściwe funk-

580

Biblia NLP

cjonowanie i dobre samopoczucie są czynnikami podstawowymi). Przyjrzyjmy się więc kilku obszarom mózgu, które mogą ucierpieć wskutek traumy, oraz temu, jak to wpływa na człowieka: • problemy z pamięcią, które wynikają ze skurczenia się hipokampa; • problemy z przewidywaniem oraz z rozwiązywaniem problemów wskutek zredukowania funkcji płata czołowego oraz nadwrażliwości układu limbicznego; • ograniczone reakcje przyśrodkowej kory przedczołowej, co przekłada się na mniejszą kontrolę zachowań lękowych; kora przedczołowa ma mniejszą kontrolę nad ciałami migdałowatymi; może to również oznaczać niższą skuteczność myślenia oraz natręctwo wspomnień; • nadmierne pobudzenie mózgu, które zakłóca sen paradoksalny (fazę REM), wskutek hormonalnych i innych zaburzeń na osi nadnercza – przysadka; sen paradoksalny ma fundamentalne znaczenie dla właściwego funkcjonowania mózgu; bez tej fazy brak jest koordynacji, reakcji, kontroli złości, jasności myślenia, a ostatecznie samego życia. Osoby, które doświadczyły traumy, często opowiadają swoją historię w porządku chronologicznym. Raczej nie ujmują jej w formie całościowego obrazu ani nie nadają jej sensu filozoficznego; jeśli już, to w sposób bardzo prosty, nierzadko kłopotliwy. Osoby te bywają wtedy nużące, ponieważ muszą przedzierać się przez swoją historię krok po kroku, bez wizji całości. Przyczynę tego rodzaju problemów stanowią zaburzenia pracy mózgu. Po zakończeniu skutecznej terapii skany mózgu pokazują, że jego obszary niegdyś dysfunkcyjne zostają „włączone” albo „wyciszone” — w zależności od rodzaju zaburzenia. Pojawiające się dzięki temu zachowania, sukcesy w życiu oraz zdolność do komunikacji, które obserwujemy u wyleczonych ludzi, są bezcenne.

Morał historii Kiedykolwiek oceniasz klienta, myśl w kategoriach fizjologii. Dzięki temu uzyskujesz znacznie lepsze pojęcie o tym, z czym się mierzysz. Nie wystarczy tylko pomyśleć o schematach zachowania i myślenia oraz zamachać magiczną różdżką NLP. Wielu klientów, w których przypadku praktycy NLP poddają się lub o których myślą, że słabo angażują się w terapię, to ci, którzy potrzebują szczególnej pomocy właśnie ze względu na „wyłączenie” pewnych obszarów mózgu. Nie wolno nam przekreślać ani osądzać ludzi, których mózg nie funkcjonuje poprawnie: oni potrzebują nas wraz z naszymi umiejętnościami oraz uczciwością, która pozwoli ich skierować do właściwych specjalistów.

Biblia NLP

581

AKTYWNE SKŁADNIKI POWTÓRNEGO PRZETWARZANIA Kiedy poznasz aktywne składniki powtórnego przetwarzania, zaczniesz je dostrzegać w różnych technikach z dziedziny NLP, a także w innych kontekstach.

Wyznaczenie celu Wyznaczenie celu polega na skupieniu na czymś uwagi. Celem powtórnego przetwarzania może być wspomnienie, myśl, doznanie fizyczne lub emocja. W zależności od tego, jak głęboko ma przebiegać ten proces, pierwszy krok w jego stronę może zostać poprzedzony szeroko zakrojoną oceną sytuacji. W psychoterapii wielu klientów potrzebuje pewnego wprowadzenia, aby móc przejść przez dalsze etapy pracy. Dotyczy to zwłaszcza osób z dysocjacją albo poważnymi traumami z okresu dzieciństwa. W EFT oceny dokonuje się podczas pierwszego etapu pracy.

Zmiana stanu Kiedy dana osoba jest skupiona na własnym problemie, doświadcza zmiany, która polega na przejściu w bardziej zrelaksowany, pozytywniejszy stan. Można to osiągnąć na wiele różnych sposobów. W EFT podczas dana osoba dotyka punktów akupunkturowych oraz wykonuje odpowiednie ruchy oczami, jednocześnie wyznaczając cele. W bardziej skomplikowanych przypadkach mogą się pojawić trudności w przechodzeniu w pozytywny stan. Wówczas najprostsza wersja wspomnianej metody nie wystarczy. Niektórzy jednak wykorzystują EFT w pewnych zaskakująco trudnych problemach.

Zmienianie bodźców obustronnie stymulujących Jednym ze sposobów wspomagających zmianę stanu jest wykorzystywanie bodźców obustronnie stymulujących, takich jak ruchy oczu w EMDR (wykorzystywane także w EFT i TFT), dźwięki czy dotyk. Zasadniczo kierują one uwagę z jednej strony na drugą.

Koncentracja albo rozproszenie Wspieranie koncentracji, w której klient wyłącznie coś zauważa, nie odczuwając przymusu do zrobienia czegokolwiek, może pomóc przejść tej osobie w pozytywny stan. Terapeuci, którzy posługują się techniką EMDR, używają w tym celu takich sformułowań jak: „Śledź światło tam i z powrotem… Idź za nim… Gdzie cię ono prowadzi?”. W ETF klient jest skupiony na naciskaniu odpowiednich punktów i na bardziej skomplikowanym schemacie ruchów oczu, który zajmuje ich umysł.

582

Biblia NLP

Praca poznawcza Przy rozwiązywaniu szeregu problemów optymalne wydaje się pracowanie nad schematami myślenia. Dla terapeuty okazuje się to trochę za trudne do przełknięcia. Wygląda jednak na to, że stany, w jakich się znajdujemy, mogą wpływać na nasze myśli, tak jak nasze myśli mogą wpływać na nasze stany. Należy zauważyć, że wiele schematów myślenia zmienia się po tak prostym procesie jak EFT. Owocne może jednak się okazać wykonanie dodatkowo pewnej pracy poznawczej podczas powtórnego przetwarzania. W EMDR pomaga się klientowi znaleźć negatywne pojęcie, które reprezentuje błędnie zakodowane doświadczenie. Na przykład dana osoba może zdać sobie sprawę, że nosiła w sobie uczucie oraz podświadome przekonanie, że jest beznadziejna ze względu na to, jak czuła się w traumatycznej sytuacji. Ponadto pomaga się klientom tworzyć pozytywne pojęcie, które reprezentuje wychodzenie z tego negatywnego. Pozytywne pojęcie może mieć postać: „Teraz jestem dorosłym człowiekiem, a tamta zła osoba już odeszła”. Przejście do niego bywa tak proste jak zauważenie, że dane pojęcie staje się coraz bardziej wiarygodne, w miarę jak różne cele (np. traumatyczne wspomnienia czy negatywne przekonania) są namierzane i poddawane powtórnemu przetwarzaniu.

Badanie scyntygraficzne całego ciała i rzutowanie w przyszłość W ramach niektórych typów powtórnego przetwarzania (w tym EMDR) zwykle kieruje się klienta na badanie scyntygraficzne całego ciała, tak aby w pełni doświadczył, jak to jest być w pozytywnym stanie. Ponadto może to pomóc danej osobie wykryć ewentualne inne kwestie, które należy poddać powtórnemu przetwarzaniu. Rzutowanie w przyszłość — jako sposób projektowania tego, jak będą się przejawiać nowe schematy myślenia oraz odczucia — może pomóc wzmacniać pewność siebie i stanowczość klienta, a także wspierać go w wyznaczaniu ważniejszych celów.

Zdrowienie (na dłuższą metę) Jest to najbardziej zaniedbywana faza procesu powtórnego przetwarzania w metodach, które znam. Należy pamiętać, że wielu klientów zmaga się z przewlekłymi problemami psychicznymi wskutek PTSD, narkomanii, urazów głowy i innych zjawisk mających konsekwencje medyczne. Przyjrzyjmy się problemom ze spaniem. Jeżeli dana osoba nie jest w stanie się wyspać, nie wyzdrowieje całkowicie, a jej stan prawdopodobnie znów zacznie się pogarszać. Może ona sypiać po osiem godzin każdej nocy, nie śpiąc jednak zdrowo — ponieważ nieprzetworzony traumatyczny materiał uniemożliwia przechodzenie w sen paradoksalny. Trudne doświadczenia zazwyczaj powtórnie przetwarzamy w sposób naturalny w fazie REM. Gdybyśmy jednak zawsze byli w stanie to robić, zapewne nie potrzebowalibyśmy technik służących powtórnemu przetwarzaniu. Biblia NLP

583

Unormowanie snu jest jednym z priorytetów. Innymi drogami prowadzącymi przez działanie na organizm do zdrowia są: stabilizowanie lekami oraz kontrola samopoczucia, przeciwdziałanie efektom ubocznym przyjmowanych leków oraz rehabilitacja poznawcza, która pomaga klientowi odzyskiwać zdolność do efektywnego myślenia oraz przywracać prawidłowe funkcjonowanie mózgu. Jego zaburzenia mogą być spowodowane: niską jakością snu, zespołem bezdechu śródsennego, zawałami (nawet tzw. cichymi zawałami serca, którym nie towarzyszą żadne objawy) oraz pozornie nieznacznymi uderzeniami w głowę. Tak potrzebna rehabilitacja poznawcza jest obecnie jedną z najbardziej zaniedbanych dziedzin w zakresie ochrony zdrowia psychicznego.

TERAPIA LINII CZASU ORAZ POWTÓRNE PRZETWARZANIE W niniejszej części przyjrzymy się Time Line Therapy™ z perspektywy powtórnego przetwarzania. Dzięki temu zobaczymy, jak przebycie tego procesu wzdłuż linii czasu może pomagać ludziom poprawiać sprawność myślenia oraz skuteczniej reagować. Będziemy tutaj czerpać również z terapii poznawczo-behawioralnej. Niniejszy wzorzec nadaje się szczególnie do przyspieszania rozwoju osobistego, przepracowywania pomniejszych traum oraz do pracy nad trudniejszymi problemami. Dzięki przepracowaniu szeregu pomniejszych traum ludzie stają się bardziej rozluźnieni oraz zaczynają odnosić więcej sukcesów.

OGÓLNY ZARYS Wprowadzenie Najpierw przedstawimy przebieg procesu ogólnie, bez konkretnych przykładów, a następnie przyjrzymy się wybranemu przypadkowi. Szybko się zorientujesz, że niniejsza część stanowi podsumowanie Time Line Therapy™, które pokazuje, jak włączać powtórne przetwarzanie w proces terapeutyczny. Jeżeli nie znasz jeszcze Time Line Therapy™ , zachęcam Cię do dogłębnego jej opanowania. Linki i odesłania do wykwalifikowanych trenerów znajdziesz na naszej stronie www.NLPWeeklyMagazine.com.

Zły kod Terapia poznawcza może dodawać do tego pojęcia określenie dysfunkcyjny albo irracjonalny, zaś terapia EMDR — negatywny.

584

Biblia NLP

Tutaj jest mowa o złym kodzie, ponieważ uwydatnia to fakt, że wypracowujemy sobie podejście do świata i nas samych na podstawie naszych doświadczeń, zwłaszcza intensywnych, traumatycznych albo w jakiś inny sposób trudnych. Większość z nas zakodowało część tych doświadczeń w sposób niedojrzały, ponieważ kiedy miały one miejsce, nie byliśmy na nie gotowi. Niestety, podejście do świata i do nas samych staje się częścią naszej rzeczywistości — tak jak woda dla ryby — niepodważalną. Jak komputer nie kwestionuje kodu, który przetwarza, tak i my jesteśmy kierowani w jakimś stopniu przez irracjonalne decyzje, które podejmujemy pod przymusem. Miejsce, w którym decyzje te się znajdują, nazywamy pamięcią utajoną. My zaś mówimy o gęstej pamięci, która ma charakter podświadomy i niepodważalny. Jest to po prostu prawda. W istocie zły kod jest niemądrą perspektywą wyniesioną z doświadczenia, na które nie było się gotowym. Gdybyśmy byli w pełni przygotowani na dane doświadczenie, zyskiwalibyśmy prawdziwą mądrość i nie potrzebowalibyśmy związanej z nią terapii.

Dobry kod Jeżeli potrafisz się uczyć na własnych doświadczeniach, tworzysz na tej podstawie dobry kod. Kiedy powtórnie przetwarzasz zły kod w racjonalne albo poprawne myślenie, oznacza to, że przekształcasz zły kod w dobry.

Impulsy wywołujące kod Wiesz, czym są impulsy jako takie. W niniejszym wzorcu mówimy o impulsach wywołujących zły kod. Mogą nimi być dowolne sytuacje, które okazują się w jakiś sposób podobne do tej, która wygenerowała zły kod. Zdarzenia te nie muszą być identyczne — wystarczą podobne implikacje lub znaczenia.

Zdarzenie źródłowe Jak Time Line Therapy™, tak powtórne przetwarzanie wywiera największy wpływ, kiedy cofamy się do sytuacji, która pojawiła się jako pierwsza i wygenerowała zły kod. Na najprostszym poziomie dane doświadczenie podlega powtórnemu przetworzeniu za pomocą dowolnych narzędzi, które wydają się do tego najwłaściwsze. Pomagasz klientowi przejść od złego kodu do dobrego, wykorzystując te swoje umiejętności z zakresu terapii poznawczej, które nadają się do zastosowania w danym przypadku.

Echa zdarzenia źródłowego Echa zdarzenia źródłowego są to elementy, które przypominają zdarzenie źródłowe oraz wzmacniają zły kod albo powiększają jego ilość; wywierają większy wpływ niż samo zdarzenie źródłowe, ponieważ są bardziej przytłaczające bądź pojawiły się w na tyle wczesnym wieku, że przyczyniły się do kształtowania i wzmacniania złego kodu na wiele ważnych sposobów. Biblia NLP

585

Sukces w przyszłości Jest to coś, co lubię nazywać wyobrażonymi wspomnieniami w przyszłości. Są to więc przyszłe wyobrażenia, które pomagają klientowi rozbudzać nadzieję, wierzyć we własne umiejętności oraz nadawać sens podejmowanym działaniom.

Powtórne przetwarzanie zainicjowane przez stan Czasami powtórne przetwarzanie przebiega tak, jakby działała magia — przy niewielkim udziale poziomu poznawczego. Większa część pracy w tej dziedzinie może polegać na tym, by pomagać klientowi dowiadywać się, co i jak obierać za cel omawianego procesu, zamiast jak doskonalić swoje myśli o nim. Innymi słowy, to, co robisz, aby wywołać powtórne przetwarzanie, może nie wymagać włączania terapii poznawczej w celu przeprowadzenia głębokiej zmiany. Zależy to od klienta oraz od problemu, nad jakim pracujecie.

Umiejętności Bez względu na to, jakie umiejętności ma opanować Twój klient — np. w dziedzinie życia w związku albo troski o siebie — będzie je przyswajał najskuteczniej po tym, jak zdarzenie źródłowe oraz jego echa zostaną powtórnie przetworzone. Dzieje się tak, ponieważ trauma i uczucie przytłoczenia powodują trwałe „wyłączenia” pewnych obszarów mózgu, co z kolei wpływa na uczenie się i pamięć, zwłaszcza jeżeli w grę wchodzą delikatne kwestie.

TRENING Zły kod Twoja klientka mówi, że jej relacje z innymi ludźmi nie są satysfakcjonujące. W jakiś sposób ciągle się od nich odsuwa. Łapie się na tym, że krytykuje ludzi — mimo że tak naprawdę nie chce być taką osobą. Postawa klientki wydaje się nie tyle kwestią wyboru, ile temperamentu. Kiedy pomagasz kobiecie wyjaśnić jej położenie, ona zaczyna zdawać sobie sprawę z tego, że tak naprawdę nie ufa ludziom. Tłumaczysz klientce, że najlepszymi przykładami złego kodu są takie, które mają charakter irracjonalny, oraz pomagasz jej wydobywać zły kod jej nieufności do ludzi, który zdaje się mieć dość podstawową postać: „Nie potrafię nikomu zaufać”. Klientka widzi, że to ma sens: dotychczas wykorzystywała różne sposoby na zachowywanie dystansu wobec ludzi, ponieważ nie potrafiła im zaufać. Krytykowanie innych pomagało jej utrzymywać ten dystans oraz unikać ryzyka związanego z zaufaniem.

586

Biblia NLP

Dobry kod Najwcześniejsze wspomnienia, które klientka ma w związku z nieufnością wobec ludzi, pochodzą z dzieciństwa. Zawsze myślała raczej niezależnie, lecz jej rodzice byli bardzo religijni i krytycznie oceniali jej sposób rozumowania, który nie miał nic wspólnego z popieraną przez nich doktryną. Prowadzi Cię to do wniosku, że dobry kod klientki musi dotyczyć tego, iż będzie ona w stanie zaufać własnej ocenie innych ludzi oraz będzie w stanie zaakceptować w pełni fakt, że jest dorosłą osobą, niepodlegającą już kontroli rodziców. Kiedy pomagasz klientce wydobyć dobry kod, którym chciałaby zastąpić zły, zbyt proste okazuje się stwierdzenie: „Potrafię zaufać ludziom”. Wszak owa kobieta jest osobą sceptyczną i wie, że nie należy ufać wszystkim. Warto wówczas zasugerować następujące zdanie: „Ufam sobie w tym, że potrafię tworzyć wartościowe relacje”. Takie ujęcie problemu porusza coś w klientce, ponieważ przybliża ją do żalu, który nosi głęboko w sobie w związku z tym, że w dzieciństwie zawiodła się na bardzo surowych rodzicach. Kobieta stwierdza, że zasugerowane przez Ciebie sformułowanie jest całkiem dobre; rozumie, że może je udoskonalać. Podoba Ci się ten nowy kod, ponieważ reprezentuje sukces i elastyczność.

Impulsy wywołujące kod Prosisz klientkę, aby spojrzała wstecz na swoją linię czasu oraz wskazała niektóre spośród niedawnych zdarzeń, które wzbudziły w niej postawę dystansu i krytycyzmu wobec innych ludzi. Kobieta zdaje sobie sprawę z tego, że dotąd miewała trudności z odważnym wyrażaniem bardziej skrytych uczuć i dlatego tak rzadko się otwierała, to zaś znacząco wpływało przede wszystkim na najważniejsze dla niej relacje. Zapamiętujesz, że jest to istotna umiejętność, którą klientka musi opanować, aby podejmowany teraz przez nią wysiłek naprawdę przełożył się na lepsze życie. Warto, aby wykonała „Protokół komunikowania wizji” opisany w niniejszej książce. Impulsy, które wskazuje klientka, zdają się nie mieć szczególnego znaczenia. Jak powiedziała wcześniej, ważniejsze jest nastawienie, które przyjmuje w bardzo wielu sytuacjach. Najbardziej krytyczna staje się wobec tych ludzi, których nie zna za dobrze, oraz wobec tych, którzy dokonują błędnych ocen, zwłaszcza jeżeli nie liczą się z nią. Problemem jest nie tyle bycie krytycznym, ile zajmowanie się ocenianiem ludzi oraz noszenie w sobie dystansu względem innych, który jest zabarwiony nieufnością.

Zdarzenie źródłowe Teraz prosisz klientkę, aby cofnęła się wzdłuż swojej linii czasu oraz wskazała zdarzenie źródłowe. Można w tym celu wykorzystać wizualizowanie linii

Biblia NLP

587

czasu. Zastanawiając się nad minionymi wydarzeniami, klientka dociera do najwcześniejszego wspomnienia, kiedy czuła brak ufności. Zdaje sobie sprawę, że realizowany przez nią obecnie model krytycyzmu jest dokładnie tym, który przejęła od rodziców. Kobieta nosi w sobie rzeczywistość, w której dorastała. Potrafi jednak przypomnieć sobie pewne nieprzyjemne ścięcie z matką, które wywarło szczególnie silne wrażenie, kiedy była bardzo młoda oraz zaczynała zadawać za dużo pytań kłopotliwych dla rodziców. Jest to najwcześniejsze wspomnienie, które zawiera elementy krytycyzmu, nieufności oraz zawodu. Klientka była dzieckiem nad wiek rozwiniętym i dobrze sobie radziła z myśleniem abstrakcyjnym, którego rodzice nie potrafili zrozumieć. Jej zaufanie jako młodej osoby poszukującej prawdy zostało boleśnie zawiedzione.

Echa zdarzenia źródłowego Klientka widzi, że po zdarzeniu źródłowym zaistniało jeszcze wiele podobnych sytuacji, żadna jednak nie wywarła na nią szczególnie silnego wpływu. Najgłośniejszym echem odbiło się wydarzenie z czasów, kiedy była nastolatką i zdała sobie sprawę z tego, jak ważne jest dla niej rozpoczęcie samodzielnego życia. Była to potrzeba wynikająca nie tyle z samego pragnienia niezależności, ile przede wszystkim z troski o własne zdrowie psychiczne. Przynajmniej tak się jej wydawało.

Sukces w przyszłości Klientka postrzega sukces w przyszłości — tam gdzie wchodzi w grę rozwiązywany problem — jako pokojowe współżycie z ludźmi oraz docenianie własnych sił i umiejętności w zakresie realistycznej oceny innych. W dużym stopniu chodzi tutaj o zaakceptowanie prawdy, że sama potrafi właściwie oceniać innych ludzi. Wyobraża sobie, że będzie umiała postępować elastycznie oraz nie będzie pozwalała wyprowadzić się z równowagi osobom, które są niegrzeczne bądź ekscentryczne.

Powtórne przetwarzanie Wiedząc to wszystko, znajdujesz się w dobrym punkcie wyjścia do przeprowadzenia procesu powtórnego przetworzenia zdarzenia źródłowego. Wyznaczasz je jako cel wraz z odczuciami klientki związanymi z krytycyzmem, zawodem i brakiem bezpieczeństwa. Następnie przywołujesz zły kod i jego również obierasz za cel powtórnego przetwarzania. Jeżeli proces jest prosty, odkryjesz, że zły kod ma coraz mniejszą moc oddziaływania, a dobry kod zyskuje na znaczeniu na poziomie instynktownym. Jeżeli w zakresie powtórnego przetwarzania oraz pracy poznawczej nie masz odpowiedniego przygotowania czy praktyki, która podlegała superwizji, przeprowadzaj powtórne przetwarzanie wyłącznie w sytuacjach, które nie dotyczą poważnych dysfunkcji, problemów wykorzystywania bądź dysocjacji.

588

Biblia NLP

PRACA Z LINIĄ CZASU Praktyk NLP, który zna Time Line Therapy™, znajdzie szereg sposobów na to, by włączyć powtórne przetwarzanie w tę pracę. Prawdopodobnie potrafi rozpoznać, że proces już trwa, oraz wie, jak go wzmocnić. Wizualizacja linii czasu, która pojawia się jednocześnie jako bardziej świadome, werbalne przetwarzanie, staje się swego rodzaju bodźcem stymulującym dwustronnie, który sprzyja stanowi powtórnego przetwarzania. Naszym zdaniem jest to kluczowy powód, dlaczego Time Line Therapy™ pomaga tak wielu ludziom.

Od powtórnego przetwarzania do pracy z linią czasu Załóżmy, że poddałeś dany problem bezpośredniemu powtórnemu przetwarzaniu. Być może doszedłeś do tego dzięki pracy z linią czasu albo był to problem wyjściowy. Z tego miejsca możesz wykonać pracę z linią czasu za pomocą takich środków, jak bardziej zaawansowane rzutowanie w przyszłość.

Od pracy z linią czasu do powtórnego przetwarzania Możesz cofnąć się na linii czasu, aby znaleźć dodatkowe echa zdarzenia źródłowego. W ramach Time Line Therapy™ do zdarzenia źródłowego oraz jego ech podchodzi się m.in. w ten sposób, że wydobywa się dorosłe „ja” klienta, aby nawiązało kontakt z dzieckiem, albo poprzez wyobrażanie zasobów, które są na wyciągnięcie ręki. Alternatywę stanowi przeprowadzenie bezpośredniego powtórnego przetwarzania, a następnie sprawdzenie, jakie dodatkowe metody związane z linią czasu należy zastosować. Może to w znacznym stopniu przyspieszyć pracę z linią czasu oraz sprawić, że będzie ona częściej skuteczna dla szerszej grupy klientów.

Dalsza integracja z pojęciami Teraz, kiedy wiesz, jak negatywne pojęcia działają w procesie powtórnego przetwarzania, możesz je włączyć do pracy z linią czasu. Postaraj się określić, jaką rolę dane negatywne (lub ograniczające) pojęcie odegrało na linii czasu, oraz dokonaj ponownej kalibracji linii czasu jako rezultatu powtórnego przetwarzania, które pozwala klientowi w pełni zaakceptować pozytywne pojęcie. Kiedy pomagasz klientowi pozbyć się złego kodu, musisz wiedzieć, jaką ma on moc. W tym celu możesz poprosić daną osobę, aby powiedziała, jak wiarygodny jest ów kod na skali od 1 do 10. Musisz się upewnić, że klient rozumie, iż mówisz o wrażeniu wiarygodności. Nie może on oceniać kodu pod względem jego logiczności. Wszak pracujecie z kodem, który z gruntu jest nielogiczny. To samo dotyczy dobrego kodu. Kiedy klient zacznie nad nim pracować, być może powie Ci, że chociaż rozumie, iż jest on wiarygodny, nie odczuwa go w ten sposób. Gdy bowiem o tym pomyśli, coś na poziomie instynktownym sygnalizuje, że nie może całkowicie zaakceptować tego kodu. Wówczas klient pomoże Ci Biblia NLP

589

dowiedzieć się, o co chodzi, również poprzez ocenianie mocy instynktownego doznania na skali od 1 do 10. Możesz je nawet doprecyzować, prosząc o umieszczenie owego odczucia na skali między wskazaną oceną a 10. Jeżeli klient wskaże tylko 6, należy się zastanowić, co jest tego przyczyną. Obierz to za cel powtórnego przetworzenia.

Śledzenie i przetwarzanie mocy zdarzenia źródłowego Zdarzenie źródłowe wzbudza obawy z wielu różnych względów. Zapytaj klienta, co jest w nim najbardziej niepokojącego lub przykrego. Właśnie to chcesz namierzyć jako cel. Aby odkryć moc zdarzenia źródłowego, poproś klienta, aby ocenił owe niepokojące odczucia na skali od 1 do 10. Jeżeli powtórne przetwarzanie jest skuteczne, ocena spada. Jak sobie zapewne przypominasz, mówiliśmy o identyfikowaniu odczuć oraz pomaganiu klientowi w skutecznym uczestniczeniu w pracy nad zmianą m.in. za pomocą ekonomii mowy. Elementy te są bardzo przydatne podczas powtórnego przetwarzania.

WYZWANIA W ZAKRESIE POWTÓRNEGO PRZETWARZANIA Powtórne przetwarzanie stanowi obszerny temat, dlatego nie zdołamy omówić tutaj wyczerpująco każdego jego aspektu. Musimy jednak przyjrzeć się pewnym wyzwaniom, które mogą się pojawić. Oto najpowszechniejsze problemy: 1) Klient nie odczuwa osłabienia mocy oddziaływania zdarzenia źródłowego ani złego kodu. 2) Klient nie odczuwa wzrostu mocy oddziaływania dobrego kodu. 3) Klient odczuwa potrzebę rozwoju, ale utyka w przerabianiu ciągle podobnego materiału, co pokazuje, że tak naprawdę nie dokonuje powtórnego przetworzenia i zmierza donikąd.

Kiedy pojawiają się tego rodzaju problemy, najczęściej oznacza to, że trzeba się zająć następującymi kwestiami: 1) Klient potrzebuje przygotowania, które go wprowadzi do pracy bardziej zaawansowanej. Tę potrzebę wykazują zwykle klienci z ciężkimi traumami z okresu dzieciństwa oraz z dysocjacją. Zaleca się specjalistyczne leczenie. 2) Potrzebujesz dodatkowego treningu albo superwizji. 3) Klient musi się zwrócić do specjalisty.

590

Biblia NLP

4) Musisz improwizować przy użyciu swoich innych umiejętności z dziedziny NLP, aby zająć się problemami, które stanowią wyzwania w powtórnym przetwarzaniu. 5) Potrzebujesz przełomowego pomysłu — lepszego celu powtórnego przetwarzania, precyzyjniejszego ujęcia pozytywnych i negatywnych pojęć albo innego sposobu na wyłamanie się z bieżącego paradygmatu.

AKTUALIZACJA METAMODELU Jak już wiesz, metamodel pomaga nam omijać pułapki, które ograniczają lub zniekształcają rzeczywistość (np. pominięcia i uogólnienia). Ponieważ nie jesteśmy w stanie odebrać wszystkich płynących do nas bodźców naraz, musimy szczególnie uważać na destrukcyjne zniekształcenia, które przekładają się na nasze złe wyniki. Wiele napisano o metamodelu, przedstawiane rozwiązania jednak noszą często znamiona przesłuchania albo zawierają elementy sarkazmu. Na szczęście modelowanie znakomitych terapeutów dostarcza nam niezliczonych przykładów reakcji terapeutycznych na naruszenia metamodelu. Dalej pokażemy Ci cztery poziomy, z których możesz odpowiadać na jego pogwałcenia. 1) Poziom pierwotny: najczęściej opisywany w materiałach szkoleniowych z dziedziny NLP. 2) Poziom uzasadnienia: pozwala przemieścić się nieco wyżej poprzez koncentrację na stwierdzeniu z bardziej dynamicznego punktu widzenia. 3) Poziom meta: przenosi na jeszcze wyższy poziom poprzez przyjrzenie się mechanizmowi działania danego systemu. 4) Poziom momentu: chwyta byka za rogi; łączy pozostałe poziomy oraz dodaje pozycję autorytetu, terapeutycznego przewodnictwa; reakcja ta zaczyna się od swego rodzaju stwierdzenia problemu, co dobrze służy jako katapulta do tego, by być celnym i zdecydowanym, oraz kończy się co najmniej jednym zaleceniem co do działań na przyszłość. W praktyce częściej może się zdarzać dreptanie tam i z powrotem w celu podtrzymania dobrego kontaktu oraz osiągnięcia porozumienia — przytaczane przykłady są więc pod tym względem nieco uproszczone. Ponadto występują w nich pewne wpływy Ericksonowskie, co przejawia się choćby w tym, że reakcja na „poziomie momentu” często ujmuje daną sytuację w kategoriach „tu i teraz”, wydobywając ten element otoczenia lub sytuacji, który jest niepodważalnie prawdziwy i może wywołać lekki trans, oraz w tym, że implikuje, iż coś się dzieje, jakby to, co ma dopiero być zalecone, już w jakiś sposób zostało ustanowione. Na tyle, na ile jest to możliwe, reakcje na „poziomie momentu” powinny skutkować utylitaryzacją (Ericksonowskie dążenie do wydobywania wartości tego, co zdaje się symptomatyczne lub nierozwiązywalne). Biblia NLP

591

Używamy określenia „moment”, ponieważ: 1) takie sformułowanie, jak „moment w historii” ma na celu uchwycenie istoty dynamiki określonego czasu; 2) reakcja na tym poziomie traktuje moment jako swego rodzaju cechę mechanizmu, który ma zostać zutylitaryzowany, tak aby stworzyć punkt krytyczny, gdzie dana sytuacja ulegnie jakościowej zmianie. Przyjrzyjmy się poszczególnym poziomom z różnych punktów widzenia — czy też przez różne filtry. Są to: 1) DZIAŁANIE: skupianie przez jednostki uwagi na działaniach, podważanie ich zasadności oraz podstawianie czegoś bardziej twórczego; 2) KONTEKST: skupianie uwagi na sytuacji, kwestionowanie jej zasadności oraz podsuwanie bardziej wspierającej sytuacji; 3) SPRAWCA: skupianie uwagi na osobie, która dokonuje oceny lub narusza metamodel, oraz podważanie jej „prawa” do tego; może to stać się podstawą dla autorytatywnego, odpowiedzialnego podejścia do osiągnięcia dobrego celu; 4) ŹRÓDŁO: spojrzenie wstecz poprzez dany mechanizm, aby zobaczyć przyczyny oraz zakwestionować związane z nimi założenia; jest to szczególnie korzystne podczas szukania innych możliwości, które zmienią dany schemat na lepsze; 5) ISTOTA: spojrzenie na pogwałcenie metamodelu w kategoriach tego, w jaki sposób charakteryzuje ono daną osobę lub zaistniałą sytuację; kwestionuje zasadność nadmiernych uogólnień oraz daje szersze spojrzenie. Czytając o odpowiedziach na pogwałcenie metamodelu, zwróć uwagę, że reakcje na niższych poziomach wydają się kuszące ze względu na sarkazm typu „mam cię!”. Zauważ jednak, że może on powstrzymywać przed reakcją bardziej owocną, zmniejszającą stres. Wyobraź sobie, że wyłania się w Tobie najbardziej oświecone przywództwo — w sposób pewny, zdecydowany, lecz spontaniczny, samorzutny. Wyobraź sobie, że dzieje się to łatwo, w atmosferze cudownego mistrzostwa. Zakotwicz ten stan oraz uruchom jego kotwicę, czytając każdą z reakcji na „poziomie momentu”.

592

Biblia NLP

PIĘĆ PRZYKŁADÓW REAKCJI NA POMINIĘCIA Zwróć uwagę na to, że każda przytoczona dalej odpowiedź pełni określoną funkcję w zależności od tego, co się dzieje. Wszystkie zdania stanowią reakcje na pogwałcenie metamodelu: „On jest zwyczajnym nieudacznikiem”. Rozmawiasz z ojcem dwudziestoośmioletniego syna cierpiącego z powodu pewnego upośledzenia, które utrudnia mu osiągnięcie takiego sukcesu, jakiego można by się po nim spodziewać. Syn jest dość bystry. Rodzina nie całkiem jeszcze pogodziła się z tym, że cierpi on z powodu upośledzenia, wciąż więc walczy z synem i go poucza. Nazywanie syna „nieudacznikiem” jest — w kontekście metamodelu — pominięciem. Jak zapewne sobie przypominasz, pominięcia polegają na niepodaniu ważnej informacji. Tutaj określenie „nieudacznik” nie tylko nie zostaje w żaden sposób doprecyzowane czy uszczegółowione, ale i przez to, że jest rzeczownikiem, uprzedmiotawia opisywaną osobę. Zdanie: „On jest zwyczajnym nieudacznikiem” w naszych umysłach przetłumaczymy następująco: „Istotę tego człowieka stanowi to, że nic mu się w życiu nie udaje” bądź: „Jego istotą jest nieudacznictwo”. Oto kilka odpowiedzi uwzględniających opisane wcześniej poziomy reakcji oraz związane z nimi filtry.

Filtr działania Poziom pierwotny: Co dokładnie robi, że jest nieudacznikiem? Uzasadnienie: Czy to oznacza, że nigdy nie odniesie sukcesu? Metapoziom: Krytykowanie go pomaga ci wyrazić frustrację, prawda? Moment: Aby ocenić całego człowieka, musimy wziąć pod uwagę wszystkie jego cechy, a nie tylko popełniane błędy (jakiekolwiek by one były), zwłaszcza kiedy sami wpływamy w tak znaczący sposób na jego życie. Na podstawie naszych rozmów zebraliśmy następujące mocne strony oraz zdolności syna, a nawet trochę dobrych przykładów. Mamy nawet kilka sposobów na to, aby przekuć każdy z tych elementów na sukcesy w przyszłości… Zauważ, że w tej odpowiedzi wykorzystano język ocenny jako element dopasowywania do typu osoby, która uznaje członka rodziny za nieudacznika. Dzięki temu wprowadzasz więcej pomysłów, nie ryzykując, że rozmówca zamknie się na nie.

Filtr intencji Poziom pierwotny: Która z jego postaw sprawia, że jest nieudacznikiem? Motywacja: Co masz na myśli, mówiąc, że zawodzi go osąd? Metapoziom: Jeżeli wszyscy tak upraszczają jego osobowość, narażają go na większe ryzyko porażki, czyż nie? Biblia NLP

593

Moment: Wydaje się, że jego pożądane zachowania nie są jeszcze utrwalone. Naszym zdaniem po prostu rozwija się nieco wolniej. Znamy trzy sposoby, które możemy wykorzystać, aby stał się prawdziwym skarbem rodziny…

Filtr kontekstu Poziom pierwotny: Co dokładnie uczyniło go nieudacznikiem? Uzasadnienie: Zatem obecna sytuacja określa go jako człowieka już na zawsze? Metapoziom: Możesz oczywiście chronić zasoby swojej rodziny, spisując syna na straty. Moment: Widzimy trzy sposoby, jak aktualna sytuacja skazuje go na porażkę mimo jego silnych stron. Zdajemy sobie sprawę z tego, że obecnie boryka się z pewnymi problemami. Oto przeszkody, które możemy usunąć z jego drogi...

Filtr sprawcy Poziom pierwotny (osoba wypowiadająca zdanie): Co daje ci prawo definiowania go? Uzasadnienie: Wiesz o nim na tyle dużo, że nic innego nie charakteryzuje go lepiej niż stwierdzenie, że jest nieudacznikiem? Metapoziom: Ze sposobu, w jaki twoja mowa ciała zyskuje moc, wnioskuję, że nazywanie syna „nieudacznikiem” bardzo cię pobudza? Moment: Rozczarowania, których obecnie doznajesz, są bardzo głębokie. Jeżeli dołożymy do nich wszystkie jeszcze wcześniejsze, nie będziemy oczekiwać, że zaczniesz mu ufać od zaraz. Sporo woli eksperymentowania będzie wymagało samo wypróbowanie rozwiązań, które zacznę dziś przedstawiać.

Filtr źródła Poziom pierwotny: Co sprawia, że jest ofiarą losu? Na czym dokładnie polega jego wina? Uzasadnienie: A więc zawiedli rodzice i nauczyciele, a on uosabia ich porażkę? Metapoziom: Nie patrząc szerzej na jego położenie, unikasz zamieszania, prawda? Moment: Kiedy podobna sytuacja zaistnieje ponownie, będzie musiało się pojawić coś nowego, tak abyśmy mogli wziąć odpowiedzialność za wprowadzenie zmiany w jego życiu. Dokładnie rzecz biorąc, możemy zacząć od…

Filtr istoty Poziom pierwotny: Na jakiej dokładnie podstawie twierdzisz, że nieudacznictwo stanowi jego istotę lub naturę?

594

Biblia NLP

Uzasadnienie: To znaczy, że jego istotną cechą jest nieudacznictwo? Nic innego nie jest w nim równie ważne? Metapoziom: Postrzeganie jednej cechy jako istoty całego człowieka tworzy stabilniejszy, łatwiejszy do przewidzenia świat, w którym możesz żyć, czyż nie? Moment: Jego oblicze jako nieudacznika obecnie tak rzuca się nam w oczy, że będziemy musieli wprowadzić kilka zmian, aby nasze uprzedzenia nie podporządkowywały go działaniu samospełniającej się przepowiedni, bez względu na to, jak intensywnie może przy tym współpracować. Po pierwsze, musimy…

WYKORZYSTANIE PORCJOWANIA W FUNKCJI PERSWAZYJNEJ Nie powstrzymuje cię góra, która stoi przed tobą… ale kamyk w twoim bucie. — Muhammad Ali Terminy porcjować oddolnie lub porcjowanie oddolne oznaczają, że poruszasz się od szczegółu do ogółu. Terminy porcjować odgórnie lub porcjowanie odgórne oznaczają, że poruszasz się od ogółu do szczegółu. Porcjowanie oddolne pozwala odpowiedzieć na takie pytania jak: „Do czego to służy?”, „Czy to oznacza, że ty/ja/my/to…?”, „Jaka stoi za tym intencja?”, „Jaki mogłoby to mieć cel?”. Porcjowanie oddolne niekoniecznie oznacza, że musisz sięgać po najogólniejsze stwierdzenie, jakie możesz wygłosić na dany temat; oznacza tylko, że przechodzisz do stwierdzenia ogólniejszego, lecz niekoniecznie najbardziej generalnego. Porcjowanie odgórne pozwala odpowiedzieć na takie pytania jak: „W jaki sposób możemy to wykorzystać?”, „Czy to jest…?”, „Czy to oznacza, że moglibyśmy…?”. Porcjowanie odgórne niekoniecznie oznacza, że musisz sięgać po najmniej ogólne czy maksymalnie precyzyjne stwierdzenie, lecz raczej że przechodzisz do bardziej szczegółowego zestawu pojęć. Wzorzec perswazji „porcjowanie oddolne –> porcjowanie odgórne” można opisać jako pewne kontinuum. Cokolwiek mówisz lub słyszysz, można przedstawić jako punkt na skali „porcjowanie oddolne –> porcjowanie odgórne”; dlatego można zarówno porcjować oddolnie i generalizować, jak i porcjować odgórnie i uszczegóławiać. Aby wzmocnić dobry kontakt oraz wywołać poczucie zgodności i jedności między Tobą a drugą osobą, porcjuj oddolnie! Rzadko się zdarza, by ktoś się nie Biblia NLP

595

zgadzał z nominalizacjami. Kiedy mówisz: „Miłość jest wspaniała”, ilu ludzi temu zaprzeczy? To obszerne uogólnienie. Gdy jednak powiesz: „Twoja miłość jest wspaniała”, będzie to zachęta do dyskusji, a niekoniecznie do natychmiastowej zgody. Porcjuje się oddolnie, aby osiągnąć porozumienie; porcjuje się odgórnie, aby rozwiązać problem. Jak się je słonia? Na pewno pamiętasz ten żart… Po kawałku. Na tym właśnie polega porcjowanie odgórne: dana osoba przedstawia Ci problem i prosi o pomoc w jego rozwiązaniu. Jeśli będziesz porcjował odgórnie odpowiednio długo, druga osoba prawdopodobnie sama znajdzie rozwiązanie, podejmie decyzję i podziękuje Ci za to, że otworzyłeś jej oczy. Nie musisz wiedzieć WSZYSTKIEGO, musisz tylko wytrwale porcjować odgórnie. Porcjuje się oddolnie, aby wprawić kogoś w stan hipnozy; porcjuje się odgórnie, aby z niego wyprowadzić. Nie musisz być hipnoterapeutą, aby hipnotyzować innych. Już bowiem przez samo używanie określonych słów i mówienie do ludzi wywołujesz w nich stany transowe. Nie muszą zamykać oczu ani kwakać jak kaczki. Hipnoza jest wszystkim tym, co mieści się pomiędzy snem na jawie a lunatykowaniem. Wchodzimy w stan hipnozy i wychodzimy z niego wiele razy w ciągu dnia. Gdy ktoś znajduje się w stanie hipnozy, staje się bardziej podatny na sugestie, na wpływ otoczenia i oczywiście swojego wewnętrznego świata. Kiedy porcjujesz oddolnie, sprawiasz, że inni ludzie zaczynają myśleć o własnych intencjach, celach, filozofii i sensie — za pomocą nominalizacji (słów, które opisują coś, na co nie można wskazać palcem, np. miłość, wpływ, podświadomość) sprawiasz, że druga osoba wchodzi w siebie i zastanawia się nad znaczeniem tego, co powiedziałeś. Musi znaleźć sens, a owo wewnętrzne poszukiwanie znaczenia to nic innego jak trans! Czasami chcesz wyprowadzić drugą osobę ze stanu hipnozy. Jeżeli Twój rozmówca zbyt często robi przerwy w wypowiedziach, ma trudności ze słuchaniem i koncentracją albo odczuwa ból (jest to kolejna forma autohipnozy, która polega na obsesyjnym koncentrowaniu się na fizycznym doświadczaniu bólu), możesz wyprowadzić tę osobę ze stanu hipnozy poprzez porcjowanie odgórne. Kiedy zagłębisz się w szczegóły, zapanuje rzeczywistość, a świat ułudy zniknie. Zapewne pamiętasz, że wspominaliśmy już o porcjowaniu odgórnym w kontekście przynoszenia ulgi w bólu. Poprzez analizowanie fizycznego bólu w dowolnym miejscu w ciele zmniejszasz go i redukujesz jego znaczenie. Mózg przechodzi od „ojej, boli mnie ząb” do „ojej, czuję coś nieprzyjemnego w trzecim zębie od prawej, z przodu, tuż nad tą małą, białą kropką”. W hipnoterapii często wykorzystuje się porcjowanie odgórne, m.in. kiedy trzeba pokonać bóle fantomowe (takie, które dana osoba odczuwa, jakby były prawdziwe, chociaż nie mają fizycznych przyczyn ani przejawów, np. powstają w miejscu amputowanych kończyn).

596

Biblia NLP

DODATEK A SKRÓTOWY ZAPIS NAZW MODALNOŚCI W — wzrokowa Wz — wzrokowa zewnętrzna (fizyczna percepcja bodźców wzrokowych) Ww— wzrokowa wewnętrzna (w wyobraźni, oczyma duszy) S — słuchowa Sz — słuchowa zewnętrzna (fizyczna percepcja bodźców słuchowych) Sw — słuchowa wewnętrzna (wewnętrzny głos, myśli) St — słuchowa tonalna (ton, dźwięki, muzyka) Sc — słuchowa cyfrowa (słowa) Scw — słuchowa cyfrowa wewnętrzna (dialog wewnętrzny) K — kinestetyczna (doznania fizyczne) Ki — kinestetyczna instynktowna (wewnętrzne doznania typu motyle w brzuchu lub ucisk w żołądku) Kd — kinestetyczna dotykowa (dotyk, doznania na skórze) Ke — kinestetyczna emocjonalna (uczucia) Z — zapachowa Sm — smakowa

Biblia NLP

597

598

Biblia NLP

DODATEK B SUBMODALNOŚCI W dodatku tym omówione zostały najczęściej występujące submodalności, ich cechy charakterystyczne oraz oczekiwany wpływ.

SUBMODALNOŚCI WZROKOWE Film/nieruchomy obraz Czy dana myśl reprezentowana jest przez nieruchomy obraz przypominający fotografię, czy też przez ruchomy obraz na kształt wyświetlanego w głowie filmu? Większość ludzi, z którymi pracowałem, twierdzi, że fotografia jest mniej nacechowana emocjonalnie niż wyświetlany w głowie film. W tym drugim widzi się dane zdarzenie, jak zachodzi powtórnie, bez względu na to, czy uczestniczy się w nim, czy nie (stoi się z boku); słyszy się słowa, które wówczas padły; odczuwa się napięcie, które towarzyszyło wydarzeniu. Nieruchomy obraz jest częściej wykorzystywany do zrozumienia jakiegoś pojęcia lub do przypomnienia czegoś związanego z widzianym obiektem, np. twarzy, imienia lub daty.

Kolorowy/czarno-biały Czy dana myśl jest reprezentowana jako czarno-biały obraz/film, czy też jest kolorowa? W tym przypadku zakres mogą wyznaczać takie elementy jak intensywność kolorów (kiedy myśl jest przedstawiana w kolorach) albo „odcienie szarości” i „ostry kontrast między czernią i bielą” (gdy myśl jest czarno-biała).

Położenie nad/pod Kiedy myślisz, zawsze istnieje pewne miejsce, które możesz wskazać jako kierunek, gdzie znajduje się tworzony przez Ciebie obraz. Jeżeli trzymasz głowę prosto, a Twoim polem widzenia jest ekran, gdzie widać fotografię/film? Czy nad poziomem wzroku, co zmusza Cię do patrzenia w górę? Czy pod nim, co zmusza Cię do patrzenia w dół? Czy jest dokładnie w tym punkcie?

Umiejscowienie po lewej/po prawej Tak samo jak w przypadku submodalności nad/pod — gdzie na kontinuum od lewej do prawej znajdują się fotografia/film? Zazwyczaj jako pewne całości nie przemieszczają się, lecz działają jak telewizor. Byłoby Ci trudno oglądać Biblia NLP

599

fotografię/film, gdyby ktoś ciągle przesuwał obraz to w lewo, to w prawo. A zatem gdzie w Twoim polu widzenia, na ekranie, znajdują się fotografia/film? W jakim stopniu są przesunięte w lewo? Albo w prawo?

Natężenie światła — submodalność kluczowa W przypadku większości ludzi (o ile nie wszystkich), z którymi pracowałem, ta submodalność okazała się jedną z najsilniejszych. Kiedy jedna konkretna submodalność odgrywa bardzo ważną rolę w kształtowaniu reakcji emocjonalnej, mówimy o submodalności kluczowej. Oznacza to, że kiedy zmieniasz tę submodalność (tak, możesz to robić) i sterujesz zakresem jej intensywności, powstaje nowa reakcja emocjonalna na obraz, z którym pracujesz. Natężenie światła określa, jak ciemne/jasne są fotografia/film. Przyciemnione? Jaśniejsze niż „rzeczywistość”? Zbyt ciemne, by dało się zauważyć jakieś istotne szczegóły? Proces zmiany submodalności natężenia światła można porównać do pewnego zabiegu przy kręceniu filmów: aby przyciągnąć Twoją uwagę do określonego elementu, reżyser zniekształca lub przyciemnia tło, a wyostrza przedmiot zainteresowania… Tak, to nic nowego! To samo przecież dzieje się w reklamach… Być może dlatego, że JEST to submodalność kluczowa, sięgamy po kluczyki do własnego samochodu lub kluczyki do samochodu z salonu, który oferuje nam jazdę testową… Dobrze, dość zabawy słowami. Przestaję kluczyć — jedźmy dalej…

Rozmiar — submodalność kluczowa Biorąc pod uwagę modalność wzrokową, określasz rozmiar w odniesieniu do swojego pola widzenia. Czy fotografia/film są wyolbrzymione, czy raczej małe i kształtne? Czy możesz spojrzeć ponad obrazem lub zajrzeć pod spód? A może widzisz to, co znajduje się wokół niego? Czy masz go tuż przed nosem, co nie pozwala Ci odbierać prawdziwych wrażeń z zewnętrznego świata? Czy jest zbyt mały, abyś mógł się zorientować, co dokładnie na nim się dzieje?

Jakość ostrości Jakość ostrości może stanowić element submodalności natężenia światła, ale może również wywierać wpływ innego rodzaju. Jeżeli to, co widzisz fizycznie, zaczyna się rozmywać, odczuwasz niepokój. Być może reagujesz nieco nerwowo. To samo dotyczy podejścia do fotografii/filmów w wyobraźni. Jeżeli coś jest dla Ciebie ważne, a staje się niewyraźne, doświadczasz tych samych emocji, które odczuwasz, kiedy zaczynasz fizycznie widzieć niewyraźnie.

600

Biblia NLP

Zmiana ostrości wpływa również na to, jak oceniasz wybrany scenariusz. Możesz go nagle zignorować, ponieważ zechcesz rozwiązać „problem z widzeniem”. Możesz też obsesyjnie starać się przywrócić mu wyrazistość — a przez to nadwerężyć zapasy energii i czasu oraz swoje relacje z innymi ludźmi. Na przykład możesz zaatakować kogoś, na kim Ci zależy, tylko dlatego, że „maluje pewien obraz”, który Ty widzisz w swojej głowie nie dość wyraźnie. Ludzie tworzą niewyraźne obrazy wtedy, gdy posługują się słowami, których znaczenie tylko oni dokładnie rozumieją. A ten niewyraźny obraz doprowadza Cię do szału, ponieważ chcesz zrozumieć, chcesz móc sobie z tym poradzić… Chcesz być przecież dobrym przyjacielem/ojcem/kochankiem…

Prędkość myśli Prędkość obrazów jest również ważna. Film to nic innego jak nieznacznie różniące się od siebie pojedyncze obrazy pokazywane z pewną szybkością — co tworzy złudzenie ruchu. Oczywiście, submodalność ta odnosi się wyłącznie do wewnętrznego filmu, a nie fotografii. Szybkość to siła napędowa akcji. Jest to również dość silna submodalność, chociaż sprawdza się znacznie lepiej, kiedy film ma odpowiednio duży rozmiar; małe filmiki nie są tak skuteczne. Przyspieszamy, aby motywować, a zwalniamy, aby odprężać się lub analizować. Na przykład wyobrażasz sobie samego siebie, jak siedzisz w wagoniku i jedziesz na rollercoasterze, jakbyś tam właśnie był (pamiętasz to rozróżnienie?), lecz jedyną różnicę stanowi to, że wszystko przebiega w zwolnionym tempie. Widzisz kolejno poszczególne obrazki; następują one po sobie wolno, jak w starych filmach (oddzielone czarno-białym paskiem)… Przedstawione w ten sposób zdarzenie nagle przestaje być tak przerażające — a nawet staje się nudne! Jak to się dzieje, że jazda na rollercoasterze przeżywana w pierwszej osobie okazuje się tak pozbawiona emocji i nudna? Akcja jest zbyt wolna, aby kierować Twoimi emocjami. Submodalność ta nosi nazwę „prędkość myśli”, ponieważ istnieje bardzo wiele przydatnych sposobów, jak możesz ją zastosować, aby skorzystać na tym natychmiast. Na naszych seminariach uczymy studentów, aby posługiwali się tą submodalnością automatycznie (ponieważ większość naszego myślenia i tak przebiega według pewnych schematów) — a rezultaty, jakie uzyskują, są zadziwiające. Dotyczą one m.in. stymulowania kreatywności, pobudzania motywacji, panowania nad złością czy rozwiązywania problemu narkomanii.

Pomniejszenie znaczenia poprzez zmianę ośrodka zainteresowania Wkrótce omówię najważniejsze filtry percepcyjne, ale na razie chcę się skupić na tej konkretnie submodalności, która jest dość silna. Poprzez pomniejszenie znaczenia wybranych szczegółów na fotografii/w filmie możesz nadać im zupełnie nową jakość.

Biblia NLP

601

Świetnym przykładem jest ten, który przytaczam podczas swoich seminariów: dwie osoby uczestniczą w tym samym przyjęciu, ale mają całkowicie odmienne zdania na jego temat. Pierwsza osoba koncentruje się na zadowolonych twarzach gości, a druga na małej plamce czerwonego wina, którą ma na koszuli. Pierwsza osoba bawi się świetnie, a druga myśli cały czas o pobrudzonym ubraniu. Przyjęcie toczy się wokół nich tak samo: w tym samym czasie, w tym samym miejscu odbywają się te same rozmowy. Różnica polega na tym, że osoby te skupiły się na innych aspektach swojego doświadczenia. Gdybyś później zapytał te osoby, jak bawiły się na przyjęciu (przy założeniu, że nie byłeś jego gospodarzem, aby nie musiały Cię okłamywać), jakich spodziewałbyś się reakcji? Pomniejszenie znaczenia wybranych szczegółów przez zmianę ośrodka zainteresowania oraz przez skierowanie uwagi na konkretny obiekt (nawet jeśli dzieje się to tylko w Twojej głowie) wyraźnie wpływa na całe doświadczenie.

Rama panoramiczna Submodalność ta wyznacza ciągłość w przedstawianiu fotografii/filmu, które znajdują się w jakiejś ramie (jakbyś oglądał coś na ekranie telewizora — który z definicji jest ograniczony przez pewne „ramy” — lub patrzył na wiszącą na ścianie fotografię, która również może mieć np. drewnianą ramę). Ciągłość ta zasadniczo wyklucza postrzeganie ram pojedynczych klatek czy zdjęć. Większość ludzi, których poznałem, uważa ujęcie panoramiczne (fotografia/film rozciągnięte na całe pole widzenia, bez wyraźnych granic) za bardziej realistyczne, a obraz otoczony ramą za bardziej metaforyczny. Co więcej, rzeczywiście zauważyłem, że wiele osób posługuje się obramowanymi fotografiami/filmami w celu planowania przyszłości, a ujęciami panoramicznymi w odniesieniu do licznych swoich wspomnień. Jeżeli u Ciebie wygląda to inaczej, nie ma w tym niczego złego! Z radością posłucham o Twoich odkryciach w dziedzinie submodalności.

Wymiary Kolejną bardzo istotną cechą charakterystyczną obrazu mentalnego jest liczba jego wymiarów. Lubię opisywać tę submodalność za pomocą porównania do kreskówek, które oglądałem jako dziecko (to prawda, nadal oglądam niektóre z nich, ale Ty też!). Zakres submodalności wymiarów zawiera się między dwoma wymiarami fotografii/filmu a trzema. Kreskówki, które w latach 50. tworzył Walt Disney, m.in. o Myszce Miki, powstawały w świecie dwuwymiarowym. Rysowano je na płaskiej powierzchni, a kiedy się je oglądało, łatwo było to zauważyć. Nie miały głębi, mimo że wykorzystywano w nich różne rozmiary, aby to złudzenie osiągnąć. Z kolei kreskówki trójwymiarowe cechują się wyraźną głębią. Kiedy się je ogląda, odnosi się wrażenie, że nie tylko jedno płótno rozciąga się od lewa do

602

Biblia NLP

prawa, lecz także iż akcja rozgrywa się „w przód i w tył”, czyli w stronę widza. Graficy, artyści i matematycy pracujący w 3D mówią wówczas o osi z. Submodalność ta jest zazwyczaj płaska, kiedy zgłębiasz tematy, które Cię nie interesują lub wprost nudzą. Być może odkryjesz nagle, że myślisz o matematyce, historii czy codziennym nakładaniu makijażu przez Twoją żonę jak o czarno-białej fotografii posiadającej ramę… i tylko dwa wymiary! Cóż, to prawda, że taki obraz może nudzić. Jeżeli submodalność ta ma głębię, zwykle jakby niknie ona we mgle, w ciemności albo gdzieś w dole jak w swego rodzaju leju. Możesz zaobserwować te zjawiska, zmieniając submodalność wymiaru w jednym ze swoich ekscytujących wspomnień tak, aby stało się nudne. Być może masz jakieś wspomnienie, które jest nazbyt ekscytujące — takie nadaje się znakomicie. W tym przypadku zmiana submodalności w dużej mierze przypomina działaniem szybkie leczenie fobii, w ramach którego kłopotliwe wspomnienie lub budzący strach scenariusz są tak przekształcane, aby więcej nie wywoływały negatywnego stanu.

Perspektywa „Spójrzmy na to z innej strony, dobrze?” „Musisz popatrzeć na to z szerszej perspektywy…” „Gdybyś przyjął mój punkt widzenia…” Wykorzystujemy perspektywy przez cały czas, wiele razy dziennie. Tak naprawdę nie ma dnia, w którym nie uruchamiałbyś bardzo wielu różnych punktów widzenia. A oto wskazówka: perspektywa, którą przyjmujesz, aby myśleć i aby wizualizować daną sytuację, może się okazać kluczowa dla jej zrozumienia i dla wniosków, jakie wyciągniesz. W wielu przypadkach wykorzystujesz submodalność perspektywy w celu podejmowania decyzji. Kiedy zmieniasz perspektywę, może to zaowocować tym, że zmienisz swój pogląd. Wszyscy mamy na swoim koncie spory, w których ostatecznie okazaliśmy się na tyle odważni, że spojrzeliśmy na sytuację z punktu widzenia naszego przeciwnika… i odkryliśmy, że on ma rację. Myliliśmy się, ponieważ przyjęliśmy pewną perspektywę, która nie pasowała do rzeczywistości. Istnieje wiele różnych sposobów na zgłębianie wzrokowej submodalności perspektywy. Na przykład możesz wybrać spojrzenie ogólne, jakbyś był ptakiem latającym po niebie i patrzącym na wszystko z góry… Możesz wyjść ze swojego ciała (oczywiście w wyobraźni), stanąć za rozmówcą i stamtąd spojrzeć na Waszą interakcję. Możesz przyjąć punkt widzenia bardziej oddalony lub bliższy, z góry lub z dołu… dowolną twórczą perspektywę, jaką tylko wymyślisz. Im więcej kątów, pod którymi rozpatrujesz poważną sytuację, tym więcej zyskasz możliwości oraz informacji.

Biblia NLP

603

Impulsy wzrokowe Nie jest to konkretna submodalność, a raczej wewnętrzna stymulacja wzrokowa; ma dość istotne znaczenie dla naszego zarządzania przedmiotami wspomnień. Impulsy wzrokowe to przykłady kotwic. Mogą nimi być dowolne elementy Twojego doświadczenia, np. cała twarz lub określone rysy twarzy. Pracowałem kiedyś z klientką, która w dzieciństwie została napadnięta. Od tamtej pory bardzo silnie reaguje na osoby, których twarz przypomina jej napastnika. Zupełnie obcy człowiek, który nie ma nic wspólnego z jej przeszłością, może napotkać nienawistne (i kłopotliwe) spojrzenia z jej strony tylko dlatego, że miał podobne oczy, nos czy fryzurę. Kotwice są bardzo ważne z dwóch powodów. Po pierwsze, w Twoim umyśle znajduje się wiele kotwic (dosłownie miliony). Po drugie, wiele z nich wywołuje podświadome procesy, które mogą zmieniać Twoje emocje, myśli i decyzje bez udziału świadomości.

SUBMODALNOŚCI SŁUCHOWE Rozmowa z samym sobą a głosy innych ludzi Głos, który słyszysz w głowie, bez względu na to, czy jest to Twój głos, czy cudzy (wyobrażony lub prawdziwy).

Faktyczna zawartość Kładziemy mniejszy nacisk na treść, ponieważ słowa, którymi się posługujesz, nie są tak ważne jak forma, w jakiej je przekazujesz. Składnia, którą dobierasz do swoich słów, może wiele powiedzieć o Twoich wewnętrznych doświadczeniach.

Sposób wyrażania emocji Emocja, która ujawnia się w głosie: rozzłoszczony głos i uwodzicielski głos nie brzmią tak samo.

Głośność Głośny — cichy: słaby głos nie robi takiego wrażenia jak mocny głos.

Tonacja Barwa Twojego głosu

604

Biblia NLP

Tempo/prędkość mowy Tempo lub prędkość, z jaką mówisz.

Umiejscowienie źródła Z którego miejsca w przestrzeni wydobywa się dany głos?

Harmonia/dysharmonia Czy jest to przyjemny, „rytmiczny” głos, czy też mowa pełna pauz i przerywników typu „mmm” lub „eee”? Tak, mówimy w ten sposób również do samych siebie.

Typowy/nietypowy Głos Draculi różni się od głosu Clintona. Czy głos ma nietypową, rozpraszającą uwagę cechę, czy też jest zwyczajny?

Modulacja Jest ona także związana z zawartością i kontekstem: w których miejscach wypowiedzi głos zmienia charakter? Czy jest jakiś tego powód?

Długość/trwanie Jak długo słyszysz ten głos? Czy posługuje się on długimi zdaniami, czy raczej krótkimi?

Słowa kluczowe Także związane są one z treścią, z tym że stanowią swego rodzaju cyfrowe „kotwice”, które wywołują w Tobie reakcje emocjonalne. Na przykład u wielu ludzi hasło „11 września” wywołuje szereg silnych emocji — różnych w przypadku nowojorczyka i taliba…

SUBMODALNOŚCI KINESTETYCZNE Temperatura Prawdopodobnie najczęściej zauważana submodalność: nasza temperatura „rośnie”, kiedy jesteśmy pobudzeni, a „spada”, gdy się nudzimy. Nieprzypadkowo, kiedy chcemy opisać pewne ludzkie postawy, mówimy, że „ktoś jest gorącej krwi” lub okazuje się „zimnym draniem”.

Biblia NLP

605

Ponieważ zachowanie jest wynikiem myśli, a wiele myśli to wnioski ze wspomnień… Czujesz to, co myślisz, według tego, co pamiętasz, a to wywiera pewien wpływ na odczuwaną ciepłotę ciała. Normalna temperatura ciała ludzkiego (36,6ºC) może się nie zmieniać, mimo że w środku jest Ci „gorąco” lub „zimno”.

Faktura Człowiek odbiera świat zazwyczaj w trzech wymiarach. Faktura jako submodalność kinestetyczna przypomina materiał, z jakiego uszyte jest wspomnienie. Gdybyś go dotknął, co byś poczuł? Szorstkość? Gładkość? Nierówności?

Poziom elastyczności Jest to również podejście mentalne, a nie wyłącznie namacalna właściwość. Czy możesz zmienić ruch emocji, jaką odczuwasz, czy też jest ona nazbyt „sztywna” i znajduje się „poza kontrolą”? Często jako przykład całkowitego braku elastyczności, w określonym kontekście i przedziale czasowym, podaje się tzw. wściekłość drogową.

Wibracja Czy naprawdę muszę to opisywać?

Ucisk Kiedy przypominasz sobie jakieś wspomnienie, może to wywołać pewien ucisk w Twoim ciele, zazwyczaj odczuwany ponad oczami lub poniżej dolnej wargi (zwróć uwagę na to, że wielu ludzi, którzy poświęcają sporo czasu emocjonalnym fantazjom, ma spuchnięte wargi; dolna warga bywa opuszczona).

Napięcie Napięcie jest odczuwane podobnie jak ucisk, lecz jest to jednoznacznie negatywne odczucie, które wywołuje potrzebę uwolnienia się od niego. Można je również opisać poprzez umiejscowienie w ciele.

Ruch Emocje się poruszają, dlatego można je porównać do energii w ruchu. W większości przypadków kiedy odczuwasz silną emocję, nie leży ona na swoim miejscu bez ruchu, lecz wciąż się porusza, w górę i w dół, w lewo i w prawo, w kółko, po łuku lub po niekończącej się sprężynie…

606

Biblia NLP

Gdy odczuwasz ruch, możesz również odnaleźć jego schemat. Podczas seminariów NLP często pracujemy z tą submodalnością, ponieważ jest ona bardzo skutecznym środkiem do uzyskania kontroli nad lękami i fobiami.

Oddychanie Schemat oddychania jest submodalnością kinestetyczną. Jak głęboko (skąd dokąd) lub też jak płytko oddychasz?

Ciężar Nie mam na myśli wagi Twojego ciała, ale ciężar doświadczenia. Czy odczuwasz je jako ciężkie? Nie do zniesienia? Lekkie?

Poskramialny Można opisać pewne odczucia jako „poskramialne”, co oznacza nie tylko, że nie są one szczególnie ciężkie i da się je opanować, lecz także iż możemy je zablokować w określonym miejscu, zazwyczaj między naszymi dłońmi. Dotyczy to tego rodzaju doświadczeń emocjonalnych, które możemy „włączać” i „wyłączać” niemal na żądanie i którym jesteśmy w stanie dać odpór. Smutne jest to, że w większości przypadków do odczuć „poskramialnych” zaliczają się miłość i pasja, lecz nie wściekłość czy złość.

Zmiana rozmiaru lub kształtu Jest ona związana z submodalnością ruchu, ponieważ czasami, w miarę jak dane wrażenie przemieszcza się przez Twoje ciało (lub wychodzi poza nie), zmienia ono rozmiar i kształt. Możesz być w stanie je „okiełznać”, jeżeli znajduje się tuż przy Tobie i wydaje się mniejsze niż szerokość ramion.

Kierunek W którą stronę to poszło? Dokąd zmierza? Z którego miejsca?

Impulsy Jak pewne słowa mogą wywoływać emocje, tak pewnego rodzaju dotyk może się stać kotwicą dla huśtawki nastrojów. Można to zaobserwować u ofiar gwałtu: pewnego rodzaju ruch i dotyk natychmiast wprawia je w trans oraz przywołuje przerażające doświadczenie wewnętrzne.

Biblia NLP

607

608

Biblia NLP

DODATEK C POZIOMY LOGICZNE Poziomy logiczne Diltsa, od wyższych, dominujących, do niższych: Duchowość lub strategiczna wizja — wiara w wyższe cele lub wartości, które nadają znaczenie tożsamości Tożsamość — znaczenie „ja”, które wyznaje dane wartości i ma określone przekonania Wartości i przekonania — wyższy poziom wewnętrznych zasobów, które kierują decyzjami i sposobami, w jakie wykorzystuje się własne umiejętności i wiedzę Umiejętności i wiedza — podstawowe wewnętrzne zasoby dla zachowania Zachowanie — fizyczne działania i schematy funkcjonowania, w tym nawyki i siła zasad zmiany zachowania Środowisko — kontekst i sposób, w jaki stymuluje on, kieruje, wspiera lub ogranicza zachowanie

Biblia NLP

609

610

Biblia NLP

DODATEK D ETYKA ZAWODOWA: WPROWADZENIE Rasa Galatiltyte Tak, warto przeczytać tę część. Większość ludzi — w tym praktycy NLP — uważa, że postępuje etycznie. Odnoszenie sukcesów i pokazywanie, że ma się dobre serce, nie jest równoznaczne z rozumieniem etyki, która jest potrzebna, aby zajmować się osobami zarówno w trudniejszej sytuacji, jak i w mniej skomplikowanym położeniu. Oto argumenty: 1) Zbyt wielu ludzi, którzy chcą dobrze, wpada w tarapaty. Większość z nas ma we własnej koncepcji etyki pewne „luki” — zagadnienia, o których nigdy wcześniej nie myśleliśmy. „Luki” te mogą jednak okazać się brzemienne w konsekwencje, kiedy znajdziemy się w opałach. 2) Niewinne nieporozumienia dotyczące kwestii etycznych oraz regulacji prawnych, które się z nimi wiążą, mogą pociągnąć za sobą poważne konsekwencje prawne. 3) Coachowie muszą mieć rozeznanie w prawie i w etyce. Istnieją prawa i zasady, które obowiązują coachów (albo do których mogą się oni stosować, w zależności od okoliczności), a których być może nie znasz. Ogólnie rzecz biorąc, coaching i szkolenia z programowania neurolingwistycznego poświęcają etyce niewiele uwagi (jeśli w ogóle). Zdarza się jednak, że trenerzy wpadają w tarapaty i trafiają czasem przed komisje etyki organów wydających licencje. Powinieneś wiedzieć, jak nie znaleźć się w takiej sytuacji. 4) Nawet jeżeli starasz się nie przyjmować klientów, którym Twoja działalność nie może pomóc, nie unikniesz raz na jakiś czas sytuacji, kiedy zaczniesz pracować z kimś, kto boryka się z bardzo poważnymi problemami, do pracy nad którymi nie jesteś przygotowany. Dlatego musisz mieć w odwodzie odpowiednie procedury i kierować się właściwymi zasadami, które pozwolą Ci zanalizować sytuacje tego rodzaju osób, a następnie wskazać im właściwego specjalistę i skierować je do niego. Wielu coachów robi to „spontanicznie”, co czasami ściąga na nich kłopoty. 5) Jeżeli nie ma się jasności co do pewnych zagadnień etycznych, można sprowadzić poważne problemy na swoich klientów. Złe wyniki w pracy z klientem mogą spowodować, że ten wycofa się i nie będzie chciał przyjąć pomocy, która będzie mu potrzebna w przyszłości — albo stanie się coś gorszego. 6) Tak wiele refleksji poświęcono samej etyce, a także temu, jak wytłumaczyć odpowiednie prawa terapeutom oraz innym osobom, których mogą one dotyczyć, że byłoby prawdziwym szaleństwem nie sięgać systematycznie do odpowiednich źródeł, aby orientować się, być na bieżąco oraz stosować właściwe zasady. Biblia NLP

611

Trochę historii Prawa, zasady i zalecenia w dziedzinie etyki od dawna ewoluują i nadal ulegają zmianom. Obecnie prawo i etyka dotyczące terapii są zupełnie inne niż te, które obowiązywały 40 lat temu. Ogólnie rzecz biorąc, mamy na myśli znaczące udoskonalenia w tych dziedzinach, a nie skutek działania bezmyślnej biurokracji. Czy wiesz, że standardy etyczne obowiązujące osoby, które pomagają innym odzyskać zdrowie, sięgają korzeniami do przysięgi Hipokratesa sprzed mniej więcej 2500 lat? Jak się zapewne domyślasz, ważnym bodźcem do prawnego uregulowania sytuacji wspomnianej grupy zawodowej stały się problemy związane z jej pracą. Działania, które służą dążeniu do tego celu, obejmują m.in. listy ostrzegające, rozmaite sankcje, kary, nie wspominając o odpowiedzialności cywilnej, która może skutkować sprawami sądowymi.

Organy wydające licencje Coachowie, w przeciwieństwie do terapeutów, nie odpowiadają przed organami, które wydają licencje. Jeżeli jednak właściwa instytucja uzna, że coach prowadzi psychoterapię, może pojawić się problem. Organy wydające licencje, przynajmniej w Stanach Zjednoczonych, nie szukają celowo coachów, którzy przekraczają granice swoich kompetencji. Niektórzy jednak czasami ściągają na siebie uwagę tych organizacji. Dzieje się to wtedy, gdy niezadowolony klient składa zażalenie do właściwego organu. Istnieje szczególnie duże prawdopodobieństwo, że klient złoży zażalenie do stanowego organu wydającego licencje, kiedy pojawi się m.in. spór o pieniądze bądź rozczarowanie otrzymanymi usługami albo kiedy uzna, że został w jakiś sposób pokrzywdzony, np. miało miejsce wykorzystanie seksualne. Kiedy coach lub terapeuta starają się wyprzeć kontaktów seksualnych z klientem, ten może się stać mściwy. Jedną z przyczyn rozczarowania klienta może być także to, że pobierasz szczególnie wysokie opłaty i w ten sposób rozbudzasz w nim szczególnie wysokie oczekiwania. Innym powodem rozczarowania klienta może być sytuacja, kiedy rozbudzasz oczekiwanie, że jesteś prawie psychoterapeutą, a później okazuje się, iż nie podejmujesz tych kluczowych działań, które terapeuta zapewne by przeprowadził. Najbardziej narażeni na popełnienie tego rodzaju błędów są ci coachowie, którzy jeszcze w okresie dzieciństwa zaczęli wypracowywać obronny styl reagowania oraz wykazywali skłonność do pielęgnowania fantazji o wysokich kompetencjach, aby bronić się przed wrażeniem bycia spychanym na margines oraz przed poczuciem niższości. Uwaga ta brzmi dość brutalnie, lecz podobne przypadki zdarzają się całkiem często.

612

Biblia NLP

Uważaj, aby nie sprawić wrażenia, że prowadzisz psychoterapię albo że leczysz choroby psychiczne. Organy wydające licencje zaczynają się interesować coachami, jeżeli uznają, że materiały promocyjne albo działania podejmowane przez jakąś osobę sugerują, iż wykonuje ona usługi licencjonowane przez daną instytucję. Jeżeli spojrzy się np. na prawną definicję psychoterapii w danym stanie, okazuje się, że taka sytuacja może zaistnieć. W niektórych stanach definicja psychoterapii jest bowiem mglista.

Choroby psychiczne jako ukryte miny Przedmiotem największego niepokoju coacha jest to, że będzie pracować z osobą, której ukryte zaburzenia psychiczne ściągną na niego problemy — o ile nie przełożą się na wynik jednoznacznie zły dla danej osoby. Coachowie powinni znać objawy zaburzeń psychicznych i emocjonalnych, które mogą się stać źródłem problemów — właśnie dlatego, że ta grupa zawodowa (uwzględniając zakres jej obowiązków zawodowych) nie stawia diagnozy dotyczącej zdrowia psychicznego, klienci zaś mogą nie ujawniać tego rodzaju zaburzeń, nawet jeśli są ich świadomi. Dlatego zawsze pytaj klientów o ewentualne wcześniejsze problemy ze zdrowiem psychicznym oraz ich leczenie, a także postaraj się określić, czy nie są to przypadkiem zaległe sprawy, których nie udało się wcześniej rozwikłać. Wszyscy coachowie powinni być przygotowani na to, by mieć możliwość zwrócenia się do zaufanych specjalistów od zdrowia psychicznego. Z drugiej strony współpraca z tymi specjalistami może powiększyć grono klientów coacha: terapeuci bowiem powinni kierować ludzi, którzy chcą skupić się na sukcesie i skutecznie do niego dążyć, do takich osób jak Ty — pod warunkiem że nie jest to jedna z ich specjalności.

Słowo do osób, które posiadają licencje Jak pokazują badania nad sztuką stawiania diagnozy, zdarza się, że osoby, które otrzymały licencje, miewają pewne słabe punkty; np. wielu terapeutów ma skłonność do faworyzowania wybranego modelu diagnozy, którą stawiają częściej niż przeciętny terapeuta. Obszarami, gdzie terapeutom często nie udaje się odpowiednio zająć się problemem lub odnieść się do niego, są: problemy ze spaniem, przemoc domowa, nadużywanie środków odurzających, upośledzenia procesów poznawczych, dysocjacja oraz uszkodzenia mózgu.

Komunikat do terapeutów brzmi: Należy poznać głębiej zagadnienia wstępnej oceny klienta oraz być w tej dziedzinie na bieżąco. Warto także śledzić zmiany w prawie.

Biblia NLP

613

Wskazówki etyczne zawarte w niniejszym dodatku Na kolejnych stronach znajdziesz pewne wskazówki etyczne. Jeżeli je przejrzysz, zaczniesz prawdopodobnie myśleć o wielu różnych sytuacjach, w których mogą one znaleźć zastosowanie i do których mogą wnieść pewną mądrość. Szkolenia dla coachów rzadko poruszają kwestie prawa i etyki (albo nie robią tego wcale), naszym zdaniem jednak zagadnienia te zasługują na Twoją uwagę. Mamy nadzieję, że przyjmiesz podane wskazówki i będziesz je konsekwentnie stosował.

KODEKS ETYCZNY DLA PRAKTYKÓW NLP Niniejszy kodeks etyczny został stworzony na wzór zespołów norm obowiązujących w największych amerykańskich organizacjach reprezentujących licencjonowanych psychoterapeutów. Jest jednak przeznaczony przede wszystkim dla coachów oraz doradców, którzy niekoniecznie należą do tego rodzaju instytucji. Aby działać w pełni profesjonalnie, trzeba koniecznie zrozumieć podane tutaj wskazówki — ponieważ pomagają one chronić własną reputację i bezpieczeństwo, unikać kłopotów, dbać o ludzi oraz chronić dobre imię coachingu i doradztwa, które czerpią z NLP, jako zawodów. Podane wskazówki nie uwzględniają każdej sytuacji, w której możesz się znaleźć, są jednak dość wyczerpujące: wyrastają z długich lat zawodowej praktyki milionów osób. Niniejsze wskazówki nie stanowią porad prawnych, jednak kodeksy, na podstawie których zostały wypracowane, zmieniały się wraz z ewoluującymi prawami, mającymi na celu ochronę ludzi i zapewniającymi przydatność praktykom, którzy tym prawom podlegają. Postępowanie zgodne z niniejszymi wskazówkami może Ci pomóc uniknąć takich problemów jak wchodzenie w kompetencje lekarza lub psychoterapeuty bez odpowiednich uprawnień bądź naruszanie granic osobistych klientów. Jeżeli tylko pojawia się potencjalny problem prawny, koniecznie skontaktuj się z prawnikiem oraz sięgnij po odpowiednie zapisy prawne i zakres odpowiedzialności. W razie wątpliwości zawsze lepiej jest dmuchać na zimne. W kontekście podejścia przyjmowanego przez wielu coachów niniejsze wskazówki mogą się wydawać surowe. Tam gdzie chodzi o coaching sukcesu między znającymi się osobami i nie pracuje się nad problemami ze zdrowiem psychicznym, pewne reguły można oczywiście rozluźnić, nie naruszając zasad etyki. Bardzo łatwo jest jednak zabłądzić na tym obszarze, dlatego zalecamy wszystkim coachom dodatkowe konsultacje oraz pogłębianie wiedzy właśnie w tym obszarze.

614

Biblia NLP

Kolejnym podobnym przykładem jest wymienianie imion i nazwisk klientów oraz przytaczanie ich opinii. W psychoterapii takie działanie jest uważane za nieetyczne. Uzyskiwanie od klienta odpowiedniej zgody uchodzi za narzucanie się, które na dodatek nie leży w najlepszym interesie danej osoby, ponieważ jest równoznaczne z ujawnieniem, że ma ona problemy ze zdrowiem psychicznym. Jak już wiesz, tego rodzaju problemy bywają często przyczynami piętnowania oraz dyskryminacji w tak ważnych dziedzinach jak zatrudnienie czy ubezpieczenie zdrowotne (w krajach, które nie gwarantują publicznej opieki zdrowotnej). W coachingu sukcesu opinie klientów nie budzą obaw, ponieważ nie implikują występowania upośledzenia czy zaburzeń psychicznych. Nasza rada brzmi: zawsze na pierwszym miejscu stawiaj dobro klienta oraz pilnuj, aby żadna opinia nie zawierała elementów, które mogłyby skutkować napiętnowaniem bądź dyskryminacją danej osoby.

I. ZAKRES PODSTAWOWYCH OBOWIĄZKÓW Praktycy NLP dbają o dobro klienta i jego prawa, a także etyczne i konstruktywne zastosowanie świadczonych usług. Kiedy klienci nie są fizycznie obecni podczas sesji (np. podczas sesji telefonicznych), praktycy NLP podejmują dodatkowe kroki, aby właściwie wypełnić swoje obowiązki. 1. Praktycy NLP nie dyskryminują nikogo oraz z taką samą sumiennością wykonują swoje obowiązki wobec wszystkich klientów, bez względu na ich: rasę, płeć, wyznanie, narodowość, wiek, orientację seksualną, ułomność oraz status społeczno-ekonomiczny i stan cywilny. Ponadto podejmują odpowiednie kroki, aby móc przyjmować klientów upośledzonych ruchowo. 2. Praktycy NLP rozumieją, że klienci im ufają, w związku z tym nie nadużywają ich zaufania. Ponadto rozumieją, że „podwójna relacja” czasami się komplikuje bardziej, niż można by się tego spodziewać, i przynosi złe wyniki bądź skutkuje podejrzeniem o nieetyczne postępowanie. Praktycy NLP unikają wchodzenia w bliższe relacje ze swoimi klientami, które w najmniejszym stopniu mogłyby wypaczyć osąd oraz stwarzać pokusę wykorzystania klientów. Kwestia ta jest szczególnie istotna podczas całej serii sesji, zaś nieco mniej — w przypadku pojedynczych sesji lub kilku sesji, które nie mają charakteru bardzo osobistego. 3. Wątpliwe etycznie jest trwanie w podwójnej relacji, czyli takiej, w której praktyk NLP i klient odgrywają dodatkowo inne role, np. są partnerami w interesach. Przed wejściem w kolejną relację praktyk NLP powinien odczekać, by minęło dość czasu od zakończenia sesji. Kiedy nie można uniknąć „podwójnej relacji” (np. w małym mieście), praktyk NLP przedsiębierze środki ostrożności oraz stawia odpowiednie granice, tak aby zagwarantować, że zachowa właściwy osąd oraz nie wykorzysta klienta. W każdym przypadku odradza się kontakty intymne oraz spotykanie się na gruncie prywatnym osobom, które są obecnie w relacji praktyk – klient oraz przez pewien czas później. Biblia NLP

615

Tam gdzie występuje duże prawdopodobieństwo zaistnienia „podwójnej relacji”, praktyk NLP bierze pod uwagę możliwość skierowania danej osoby do innego praktyka NLP. Przykłady „podwójnych relacji” dotyczą sytuacji m.in. pożyczania pieniędzy, wynajmu, prowadzenia interesów albo angażowania się w bliski, osobisty związek; mogą się odnosić do współmałżonka, partnera lub rodziny klienta. 4. Praktycy NLP szanują swoje zobowiązania zawodowe wobec klientów. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji nieporzucania lub zaniedbywania klientów, których sesje nie zostały zakończone. W tym celu praktycy NLP przestrzegają odpowiednich zasad, m.in. podają swoje dane kontaktowe, przekazują instrukcje, co należy zrobić w nagłym przypadku albo gdy praktyk NLP jest nieobecny, a także właściwie kończą prowadzone sesje. Działania te powinny również obejmować pozostawienie testamentu z instrukcjami, jak przechowywać, przekazywać i odpowiednio usuwać poufne informacje lub ważne nagrania. 5. Praktycy NLP przestają się spotykać z klientami wyłącznie z uzasadnionych przyczyn oraz robią to w sposób etyczny. Wśród przyczyn mogą się znajdować sytuacje, w których klient nie czerpie odpowiednich korzyści ze współpracy, brak jest powodów do kontynuowania współpracy, praktyk NLP doświadcza jakiegoś rodzaju trudności (np. choroba umysłowa) albo w danej relacji pojawia się poważny problem etyczny. Kończąc sesje, praktyk NLP pilnuje, aby skierowania do specjalistów oraz inne sprawy zostały niezwłocznie załatwione. 6. Praktycy NLP nie kontynuują sesji z klientem wyłącznie dla finansowych zysków, etyczne jest jednak przerwanie sesji, jeżeli opłaty nie są wnoszone. 7. Praktycy NLP nie są guru, a ich porady nie są niepodważalne, o ile nie dotyczą zachowania bezpieczeństwa oraz nagłych przypadków. Praktycy NLP szanują prawa swoich klientów do podejmowania suwerennych decyzji we wszystkich dziedzinach ich życia, w tym związków. Jednocześnie praktycy NLP pomagają klientom rozumieć konsekwencje dokonywanych wyborów oraz przekazują dość informacji, aby klienci mogli podejmować świadome decyzje co do NLP. Wśród tych informacji znajdują się takie, które dotyczą potencjalnych korzyści oraz ewentualnych zagrożeń związanych z NLP, ocenionych na podstawie sytuacji danego klienta. 8. Praktycy NLP przekazują klientom wszystkie podstawowe zasady współpracy z odpowiednim wyprzedzeniem. Wśród nich znajdują się takie, które dotyczą zakresu dostępności w nagłych przypadkach oraz innych okoliczności kontaktowania się między sesjami, a także takich spraw jak np. wysokość opłat oraz brak opłat za niewykorzystane sesje. W zbiorze podstawowych zasad znajdują się też kwestie, czy wydłużone sesje kosztują więcej oraz jak klient może zadecydować, czy zgadza się na dłuższe spotkanie. 9. Praktycy NLP otrzymują pisemną zgodę od klientów, zanim w jakikolwiek sposób zarejestrują sesję. Zgoda ta określa warunki, na jakich nagranie może być odtwarzane oraz kto będzie jego odbiorcą.

616

Biblia NLP

10. Praktycy NLP wyjaśniają klientom, że treść sesji jest poufna oraz że będą tego zawsze przestrzegali. W przypadku nakazu sądowego albo zachowania zasad bezpieczeństwa praktycy NLP są zwolnieni z zachowania poufności. Klienci powinni to wiedzieć wcześniej. 11. Praktycy NLP informują klientów o swoich kwalifikacjach i doświadczeniu, zanim zaczną świadczyć usługi. Informacja ta może mieć postać pisemnego podsumowania. 12. Jeżeli komunikacja ma przebiegać drogą elektroniczną, praktycy NLP informują klientów o ewentualnym ryzyku braku poufności, o tym, co robić, jeżeli nie ma odpowiedzi (może wystąpić problem techniczny), oraz w jaki sposób będą traktowane wyjątkowe sytuacje komunikowane drogą elektroniczną. 13. Jeżeli klient konsultuje się z innym specjalistą, np. lekarzem zajmującym się zdrowiem psychicznym, praktyk NLP przekazuje wszystkie przydatne informacje, kiedy zostaje o to poproszony przez klienta. Praktyk NLP nie zatrzymuje tych informacji ze względu na niewniesienie opłat przez klienta. Praktyk NLP współpracuje z innymi specjalistami na rzecz dobra klienta, kiedy otrzyma na to jego zgodę.

II. ZAKRES PRAKTYKI ORAZ KIEROWANIE DO SPECJALISTÓW Praktycy NLP nie pracują z klientami borykającymi się z problemami, do których rozwiązania praktycy NLP nie mają kwalifikacji ani umiejętności, a kiedy jest to konieczne, kierują klientów do odpowiednich specjalistów. 1. Praktycy NLP kierują klientów do specjalistów, którzy świadczą usługi w zakresie opieki medycznej lub psychoterapii, kiedy istnieje podejrzenie, że konieczne są diagnoza albo leczenie symptomów zaburzeń fizycznych lub psychicznych. 2. Praktycy NLP są świadomi ograniczeń własnych umiejętności, a także zdolności, czyli zakresu swojej praktyki. Dzięki temu, że wiedzą, kiedy i jak skierować klientów na leczenie ewentualnych zaburzeń fizycznych lub psychicznych, zapobiegają powstaniu ewentualnej szkody. 3. Praktycy NLP uczą się rozpoznawać symptomy, które mogą wskazywać na pewne zaburzenia fizyczne lub psychiczne, aby móc skutecznie i w odpowiednim momencie skierować klientów do specjalistów.

III. POUFNOŚĆ Praktycy NLP traktują poważnie prywatność swoich klientów. Rozumieją, że ci mogą im przekazywać osobiste informacje, którymi nie chcą dzielić się z nikim innym. Ujawnienie tego rodzaju wiadomości może bowiem zaszkodzić karierze zawodowej, związkowi i innym ważnym dziedzinom życia klientów. Biblia NLP

617

Poza nagłymi obawami o zachowanie zasad bezpieczeństwa praktycy NLP nie podejmują decyzji, które prowadziłyby do naruszenia prywatności klientów oraz nigdy nie pozwalają sobie na plotkowanie. Praktycy NLP mają szczególny obowiązek zachowania poufności, ponieważ „pacjentem” w relacji terapeutycznej może być w rzeczywistości więcej niż jedna osoba. Nadrzędna zasada mówi, że praktycy NLP szanują zaufanie „pacjenta” („pacjentów”). 1. Praktycy NLP są najbardziej znani z tego, że świadczą usługi coachingowe, które pomagają osiągać sukcesy i wspierają dobre samopoczucie, nie leczą jednak chorób psychicznych — praktyk NLP, nie próbując niczego wymuszać, może zwrócić się do klienta z prośbą o możliwość podania jego imienia i nazwiska oraz wykorzystania jego rekomendacji w kontaktach z innymi osobami oraz w reklamach, a także w nauczaniu oraz prezentacjach. Klient musi jednak jasno zrozumieć potencjalne konsekwencje i charakter wykorzystywania jego nazwiska oraz wyrazić zgodę wcześniej, na piśmie, w takiej formie, która zawiera te informacje. Zapobiegnie to poważnym nieporozumieniom w przyszłości. Praktyk NLP nie podejmuje tego rodzaju działań, jeżeli istnieje choćby cień wątpliwości co do obiektywności klienta — taki, który pojawia się, gdy klient czuje się zależny od praktyka NLP albo w jakiś sposób przypisuje mu szczególny autorytet. 2. Praktycy NLP strzegą prywatności swoich klientów, w tym ich imiona i nazwiska oraz wszelkie informacje, które ułatwiłyby ich zidentyfikowanie. Wyjątki stanowią: a) wymogi prawne, np. nakaz sądowy; b) potrzeba wykorzystania konkretnych informacji do obrony w sądzie (ujawnione zostaje tylko to, co jest konieczne w tym celu); c) wezwanie do zapłaty na drodze sądowej (ujawnione zostają tylko imię i nazwisko klienta, daty sesji, wysokość opłat do uregulowania, podpisany dokument, który pokazuje, że klient wyraził zgodę na dane opłaty oraz obowiązujące zasady, lecz nie zawiera informacji o problemach klienta oraz rodzaju świadczonych usług); d) sytuacje, na które klient wyraził zgodę. 3. Praktycy NLP przechowują utrwalone sesje klienta w sposób bezpieczny; mają świadomość ryzyka związanego z wykorzystywaniem jakiejkolwiek technologii oraz jej ograniczeń i podejmują odpowiednie kroki, aby zapobiec ewentualnym uchybieniom; przedsiębiorą szczególne środki bezpieczeństwa, kiedy przekazują informacje klientom lub przyjmują informacje od nich; likwidują nagrania, w tym sprzęt, na których się znajdują (m.in. nośniki pamięci), w sposób, który całkowicie zachowuje poufność. 4. Praktycy NLP pilnują, aby ich pracownicy, kontrahenci oraz personel zachowywali poufność i aby mieli oni dostęp do informacji jedynie w takim stopniu, jaki jest niezbędny do prowadzenia firmy, oraz w taki sposób, który klient rozumie i akceptuje.

IV. UCZCIWOŚĆ I KOMPETENCJE ZAWODOWE Praktycy NLP utrzymują wysoki standard kompetencji zawodowych oraz uczciwości.

618

Biblia NLP

1. Praktycy NLP przechowują zarejestrowane sesje na potrzeby: praktyki zawodowej; zachowania wszelkich zgód pisemnych; posiadania koniecznego źródła, jeżeli nastąpiła długa przerwa między sesjami; konsultacji z innymi specjalistami; rozliczeń finansowych, a także dla innych koniecznych celów. 2. Praktycy NLP szukają pomocy innego specjalisty, jeżeli jest ona konieczna do rozwiązania problemów, które mogą wpływać na jakość pracy lub obiektywność osądu. 3. Praktycy NLP jako nauczyciele lub prelegenci prezentują prawdziwe informacje z wiarygodnych źródeł. 4. Praktycy NLP pogłębiają zrozumienie konieczne do pracy z osobami reprezentującymi inne kultury. Identyfikują kulturowe i etniczne pochodzenie oraz związane z nimi potrzeby klientów, tak aby skutecznie świadczyć odpowiednie usługi. 5. Praktycy NLP na bieżąco zgłębiają wiedzę ze swojej dziedziny poprzez uczestnictwo w wydarzeniach o charakterze edukacyjnym. Ponadto systematycznie się szkolą, pogłębiając wiedzę z zakresu psychologii i zdrowia ze względu na różnorodność problemów, z jakimi borykają się klienci. 6. Praktycy NLP pielęgnują reputację osób uczciwych, prawych i etycznych. Nie napastują klientów, nie wykorzystują ich ani nie popełniają innych nielegalnych czynów. 7. Praktycy NLP nie świadczą usług, które leżą poza ich kompetencjami oraz poza legalnym zakresem ich praktyki. Bez odpowiednich kwalifikacji czy właściwych uprawnień praktycy NLP nie leczą chorób psychicznych i fizycznych ani tego nie oferują. O ile stan ludzi w tych dziedzinach może się polepszać jako rezultat stosowania NLP, o tyle sami praktycy NLP nie promują własnych usług jako form leczenia. Promowane usługi mogą zaś obejmować: szkolenie z dziedziny NLP, w tym stosowanie NLP na własne potrzeby, zarządzanie stresem, coaching (o ile nie stoją na przeszkodzie żadne obawy natury prawnej ani etycznej). 8. Praktycy NLP pilnują, aby umiejętności, które wykorzystują, zwłaszcza wobec nowych typów klientów, były odpowiednie z prawnego i etycznego punktu widzenia oraz były stosowane w sposób kompetentny, jako rezultat koniecznego wyszkolenia, superwizji, konsultacji bądź doświadczenia. 9. Praktycy NLP nie świadczą usług stojących w sprzeczności z psychoterapią, w której uczestniczą klienci. Praktyk NLP podchodzi ze szczególną ostrożnością do klienta, który uczestniczy w psychoterapii. Dana osoba może bowiem cierpieć na zaburzenie psychiczne, które wiąże szczególne potrzeby z relacjami interpersonalnymi, co może skutkować skupianiem się na wspomnieniach lub przyszłych celach albo może wywoływać świadomość emocjonalną bądź głęboką relaksację. Ogólnie rzecz biorąc, zaleca się praktykowi NLP skonsultowanie się z psychoterapeutą, zanim zacznie własne sesje. Może to być pożądane nawet wtedy, kiedy klient potrafi udowodnić, że jego stan jest stabilny i że dobrze znosi wymienione tu sytuacje, takie jak doświadczanie stanu podwyższonej świadomości. Biblia NLP

619

10. Praktycy NLP podejmują odpowiednie kroki, aby zapobiegać zniekształcaniu lub błędnemu wykorzystywaniu ich wiedzy i stosowanych technik, zwłaszcza przez media oraz osoby wpływowe. Dotyczy to takich dziedzin jak listy do redakcji, prywatne rozmowy oraz komunikacja z kolegami po fachu. 11. Praktycy NLP chcą wpływać na pojedynczych ludzi i na całe społeczeństwo w sposób maksymalnie pozytywny oraz chcą wzbudzać szacunek dla swojej pracy i chronić jej renomę, dlatego ostrożnie formułują wypowiedzi publiczne w określonych sytuacjach lub dla mediów. W ramach nieustannego dokształcania się praktycy NLP uczą się rozpoznawać oraz wykorzystywać racjonalną i etyczną retorykę, prowadzić dyskusje oraz posługiwać się dyskursem publicznym. Dotyczy to m.in. rozumienia oraz unikania błędów logicznych. 12. Praktycy NLP tylko wtedy przystępują do badań naukowych, kiedy mają do tego odpowiednie zaplecze, umiejętności i wiedzę. Praktycy NLP nie wypowiadają się publicznie na temat własnych badań naukowych, jeżeli nie są przygotowani merytorycznie do ich prowadzenia. Praktycy NLP pogłębiają wiedzę na podstawie badań oraz mówią o rezultatach cudzych badań, kiedy mogą to zrobić kompetentnie i wiarygodnie.

V. ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC UCZNIÓW Praktycy NLP nie nadużywają zaufania nie tylko klientów, ale i swoich uczniów. 1. Praktycy NLP stosują wskazówki etyczne w postępowaniu wobec uczniów, nie tylko klientów. Przekłada się to na niewykorzystywanie uczniów, niewchodzenie z nimi w „podwójne relacje”, które mogą zakłócać osąd, nieutrzymywanie kontaktów intymnych z uczniami oraz niewykorzystywanie ich seksualnie. 2. Praktycy NLP przedsiębiorą odpowiednie środki w celu zapobiegania temu, by uczniowie wchodzili w role osób, które są kompetentne do świadczenia usług oraz posiadają właściwe umiejętności, w rzeczywistości wykraczające poza ich zdolności i doświadczenie. Znajduje to odzwierciedlenie w zachowywaniu standardów oraz sprawdzaniu kompetencji związanych z nadawaniem certyfikatów oraz udzielanymi referencjami. 3. Praktycy NLP, który są nauczycielami albo superwizorami uczniów zdobywających dopiero doświadczenie, pielęgnują i rozwijają swoje umiejętności jako nauczyciele i superwizorzy oraz zwracają się o konsultację, jeśli ta jest potrzebna.

VI. ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC KOLEGÓW PO FACHU ORAZ INNYCH SPECJALISTÓW Praktycy NLP traktują kolegów po fachu grzecznie, z szacunkiem, uczciwie. Współpracują z nimi na rzecz dobra klientów oraz całego społeczeństwa.

620

Biblia NLP

1. Praktycy NLP szanują prywatność kolegów po fachu oraz zachowują wszelkie poufne informacje, którymi ci się z nimi dzielą — chyba że istnieje etyczny lub prawny powód ujawnienia tych informacji. 2. Praktycy NLP podejmują odpowiedni wysiłek w celu udzielenia pomocy kolegom, którzy są osłabieni z powodu wyczerpania bądź choroby psychicznej.

VII. ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC NLP Praktycy NLP wypracowują z wyprzedzeniem cele z dziedziny programowania neurolingwistycznego oraz szacunek dla związanych z nią profesjonalistów. 1. Praktycy NLP postępują w zgodzie z etyką zawodową niezależnie od zatrudnienia lub przynależności do organizacji. 2. Praktycy NLP wskazują osoby, które wniosły coś do powstania danej publikacji, proporcjonalnie do zasługi, zgodnie z tradycyjnymi praktykami redakcyjnymi. Dotyczy to podawania nazwisk osób, które wypracowały oryginalne koncepcje oraz wniosły w coś twórczy wkład. 3. Praktycy NLP biorą odpowiedzialność za marketing i promocję własnej pracy, ofert szkoleń oraz publikacji i pilnują, aby działania te były prowadzone właściwie i uczciwie. 4. Praktycy NLP rozumieją znaczenie działania na rzecz poszczególnych społeczności i całego społeczeństwa. Angażują się w akcje, które to wspierają, np. świadcząc usługi, które przynoszą niewielki zysk finansowy lub są bezpłatne. 5. Praktycy NLP rozumieją znaczenie postępowania zgodnie z prawami i regulacjami, które dotyczą NLP i które służą interesowi publicznemu, oraz zwalczania lub zmieniania tych, które tego zadania nie wypełniają.

VIII. ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC PRAWA Praktycy NLP akceptują i rozumieją swoją rolę w systemie prawnym oraz swój obowiązek zachowywania obiektywizmu i uczciwego postępowania. 1. Praktycy NLP, mając wątpliwości lub obawy co do jakiegoś przypadku lub praktyki, które mogą mieć reperkusje prawne, konsultują się z kompetentnym adwokatem, aby się upewnić, że dane postępowanie jest zgodne z prawem. Nigdy nie zakładają, że znają prawo, na podstawie zdrowego rozsądku, subiektywnego wrażenia, co jest uczciwe, bądź informacji, które nie pochodzą z odpowiednich organów albo których do końca nie rozumieją. 2. Praktycy NLP, którzy składają zeznania w ramach procesu, mówią prawdę i unikają wypowiadania mylących stwierdzeń. 3. Praktycy NLP rozumieją prawa, które mają wpływ na ich praktykę, bezpośrednio lub pośrednio, oraz podporządkowują się tym prawom.

Biblia NLP

621

4. Praktycy NLP nie wyrażają publicznie opinii zawodowych o stanie psychicznym lub emocjonalnym jakiegokolwiek człowieka, chyba że jasno stwierdzą ograniczenia swojej wiedzy o danej sytuacji oraz podkreślą, iż wygłaszają prywatną opinię. Ma to zapewnić odpowiednie zeznania oraz zapobiec wygłaszaniu stwierdzeń, które mogą prawnie zagrozić praktykowi NLP lub innym ludziom.

IX. USTALENIA FINANSOWE Praktycy NLP dokonują ustaleń finansowych z klientami oraz uczniami, które są zrozumiałe oraz odpowiadają powszechnie akceptowanym praktykom zawodowym i wymaganiom prawnym. 1. Praktycy NLP nie oferują ani nie przyjmują opłat za skierowanie do specjalisty. Chroni to przed utratą obiektywności, która mogłaby prowadzić do wykorzystywania klientów i działania na ich szkodę, oraz do postępowania po linii najmniejszego oporu przy kierowaniu ich do specjalistów. 2. Praktycy NLP nie wykorzystują finansowo swoich klientów. 3. Praktycy NLP podają z wyprzedzeniem swoje stawki oraz to, jak będą one naliczane. Pilnują, aby już na początku terapii klienci rozumieli takie kwestie jak opłaty za odwołane lub nieodbyte spotkania oraz odsetki, które zostaną pobrane ze względu na nieuregulowane płatności. Podają rzeczowe uzasadnienie wszelkich zmian w kwestiach finansowych. 4. Praktycy NLP zgłaszają z odpowiednim wyprzedzeniem klientom, którzy zalegają z opłatami, zamiar wstąpienia na drogę sądową albo ich wyegzekwowania. Jeżeli praktyk NLP zgłasza się do biura obrotu należnościami, unika ujawniania informacji klinicznych i wybiera etyczną firmę. 5. Praktycy NLP zazwyczaj nie przyjmują niepieniężnego wynagrodzenia, w postaci dóbr lub usług za wykonaną pracę, ponieważ może to wywoływać konflikt interesów oraz sprawiać, że klienci poczują się wykorzystani. To zaś może szkodzić relacji terapeuta – klient.

X. REKLAMA Praktycy NLP umożliwiają potencjalnym klientom podejmowanie świadomych decyzji odnośnie do świadczonych usług. 1. Praktycy NLP są uczciwi co do stopnia zaawansowania swoich umiejętności, kwalifikacji i doświadczenia. 2. Praktycy NLP uczciwie reklamują swoje usługi. 3. Praktycy NLP podają swoje imię i nazwisko, kwalifikacje oraz nazwę firmy w sposób, który nie wprowadza w błąd potencjalnych klientów ani nie wzbudza nieuzasadnionych oczekiwań.

622

Biblia NLP

4. Praktycy NLP w miarę możliwości prostują nieprawdziwe, mylące lub nieprecyzyjne informacje dotyczące własnych kwalifikacji, usług bądź produktów. 5. Praktycy NLP szczególnie uważają, aby wykorzystywać referencje tylko w taki sposób, na który klient lub były klient wyraża zgodę, oraz powstrzymują się przed nagabywaniem klientów oraz wykorzystywaniem referencji w sposób, który szkodzi interesom danej osoby. 6. Praktycy NLP nie używają NLP ani innych skrótów przed swoimi imionami ani po swoich nazwiskach, aby sprawić wrażenie, że mają licencję lub stopień naukowy, których w rzeczywistości nie posiadają.

Biblia NLP

623

624

Biblia NLP

DODATEK E 55 HIPNOTYCZNYCH FRAZ MILTONA H. ERICKSONA Odkrycie wad innych ludzi wymaga mniejszej siły charakteru niż ich tolerowanie. — John Petit-Senn Milton H. Erickson, prawdopodobnie najlepiej znany, odnoszący sukcesy i wzięty hipnoterapeuta wszech czasów (może oprócz Mesmera, który miał zaszczyt hipnotyzować królów), opracował własny sposób na takie formułowanie sugestii hipnotycznych, aby zdawały się nie mieć nic wspólnego z hipnozą. Erickson, mówiąc do pacjentów, zazwyczaj łączył szereg różnych sugestii hipnotycznych (później, po badaniach przeprowadzonych przez Bandlera i Grindera, okazało się, że stosował sugestie hipnotyczne w kontaktach z niemal każdym!). Najlepszy sposób stosowania i ćwiczenia hipnotycznych fraz Ericksona jest prosty: wystarczy wypowiedzieć jedną z nich i dokończyć, dodając potrzebną w danej chwili, własną sugestię. Pamiętaj, że nie są to magiczne sztuczki. Nie możesz po prostu podchodzić do obcych ludzi na ulicy i mówić czegoś w stylu: „i zastanawiam się, czy mogłabyś zastanowić się, jak by to było, gdybym był twoim chłopakiem…”. Zostaniesz pobity, skopany, podrapany — albo przydarzy Ci się coś jeszcze gorszego. Uważaj więc. Hipnotyczne frazy nie zadziałają, jeśli słuchacz uprzednio nie wyrazi zgody albo na interwencję terapeutyczną, albo na poddanie się hipnozie. Jedyną inną możliwość stanowi sytuacja, w której słuchacz jest kimś bardzo Ci bliskim, kto bezgranicznie Ci ufa i bardzo się o Ciebie troszczy. Może to być córka lub syn, mąż lub żona bądź też rodzice. Ale to również zależy od sytuacji oraz od sposobu, w jaki używasz hipnotycznych fraz. Zaczynajmy. Hipnotyczna fraza nr 1 „I możesz pomyśleć, gdybyś tylko chciał, że…” — frazę tę można skończyć na wiele różnych sposobów. Jeżeli np. pracujesz z klientem nad rzuceniem palenia, możesz wypowiedzieć to zdanie pod koniec sesji: „i możesz pomyśleć, gdybyś tylko chciał, że pozbyłeś się wreszcie nałogu wdychania dymu papierosowego. Gdybyś tylko chciał, możesz również pomyśleć, że zdarzenie to wydaje się tak odległe, jakby miało miejsce w innym życiu”. Szybka podpowiedź: kiedy pracowałem z różnymi ludźmi nad rzuceniem palenia, nigdy nie mówiłem: „już nie palisz”, ponieważ tego rodzaju zdania są równoznaczne z powiedzeniem komuś: „Pal, pal dalej!”. Zwykle parafrazowałem „palenie” za pomocą „wdychania dymu papierosowego”… które na co dzień słyszy się bardzo rzadko. W ten sposób wprowadzam nieznane sformułowanie, które wzmaga czujność drugiej osoby. Biblia NLP

625

Hipnotyczna fraza nr 2 „Czy możesz skierować uwagę na…” — wykaż się pomysłowością. Jest to fraza, która wspaniale służy indukcji hipnotycznej. „Czy możesz skierować uwagę na szum klimatyzacji, na ruch powietrza, na zapach świeżych kwiatów stojących na moim biurku, na obicie fotela, na którym siedzisz, na głębokość swojego oddechu? I czy zauważyłeś, że twoja koncentracja stopniowo się pogłębia, tak jak z każdym oddechem, który bierzesz, do twoich płuc wolniej dostaje się więcej powierza niż wcześniej…” Rozumiesz? Podczas gdy świadomy umysł drugiej osoby czeka na znak zapytania, aby móc udzielić odpowiedzi, jej podświadomy umysł przyjmuje sugestie i zaczyna działać zgodnie z nimi. Hipnotyczna fraza nr 3 „I możesz sobie pozwolić na to, aby być zadowolonym z…” — ach, jaki wspaniały sposób na zakończenie pracy z klientem w stanie transu. Była to jedna z moich ulubionych sugestii. „I możesz sobie pozwolić na to, aby być zadowolonym ze wszystkich spraw, które dzisiaj załatwiłeś. Wszystko odbywało się w gorączkowym tempie, prawda? Wejście w trans, wykonanie całej tej ważnej pracy poświęconej WYŁĄCZNIE tobie, zadbanie o siebie i pracowanie nad sobą, aby móc dać z siebie więcej samemu sobie, swojej rodzinie, swojej społeczności i swojemu krajowi, ale przede wszystkim — tak, przede wszystkim — aby wzmocnić własne poczucie życiowej misji. W porządku, możesz się uśmiechnąć, niektórzy ludzie uśmiechają się tuż po tym, jak zaczynam liczyć 1, 2, 3, 4, 5, ale ty możesz zacząć już teraz, kiedy czujesz, że całkowicie się budzisz, słysząc 5 (powiedz 5 z uśmiechem). I odliczając (z ekscytacją) 1, 2, 3, 4 iii 5! Całkowicie się budzisz! Całkowicie się budzisz! Wykonałeś wspaniałą pracę. Naprawdę świetna robota”. Dobrze, podałem kilka przykładów, teraz więc nadchodzi Twoja kolej na to, aby puścić wodze fantazji i wymyślić własne sugestie hipnotyczne, którymi dokończysz poniższe hipnotyczne frazy: Hipnotyczna fraza nr 4: „to mogłoby stać się sposobem na zaspokojenie twoich potrzeb, kiedy…”. Hipnotyczna fraza nr 5: „i zastanawiam się, czy potrafiłbyś się cieszyć takim doświadczeniem, które zaczyna się od…”. Hipnotyczna fraza nr 6: „nie zdziw się, kiedy znajdziesz się w…”. Hipnotyczna fraza nr 7: „i możesz zacząć się zastanawiać, kiedy…”. Hipnotyczna fraza nr 8: „oczywiście nie mam pojęcia, co dzieje się teraz w twoim umyśle, ale zgaduję, że zadajesz sobie pytanie, jak potężny wpływ miałoby wyobrażenie sobie, że…”. Hipnotyczna fraza nr 9: „pewnie ze zdziwieniem odkryjesz, ile przyjemności możesz czerpać z…”. Hipnotyczna fraza nr 10: „a teraz chciałbym, abyś przeżył nowe doświadczenie…”. Hipnotyczna fraza nr 11: „za pozwoleniem…”. Hipnotyczna fraza nr 12: „i najprawdopodobniej odkryjesz, jak to jest, kiedy…”. Hipnotyczna fraza nr 13: „tak więc wcześniej czy później, sam dokładnie nie wiem kiedy, ty…”.

626

Biblia NLP

Hipnotyczna fraza nr 14: „i zastanawiałem się, czy zdziwisz się, gdy…”. Hipnotyczna fraza nr 15: „w jakim stopniu zainteresowałbyś się, gdybyś dowiedział się, że…”. Hipnotyczna fraza nr 16: „być może nadszedł czas, abyś zaznał nieco radości na swojej drodze do…”. Hipnotyczna fraza nr 17: „teraz już wiesz, jak…”. Hipnotyczna fraza nr 18: „i być może nie miałbyś nic przeciwko temu, aby zauważyć, że…”. Hipnotyczna fraza nr 19: „i zastanawiam się, czy mogę cię poprosić o to, abyś ODKRYŁ coś…”. Hipnotyczna fraza nr 20: „i chciałbym, abyś zwrócił uwagę na doznania fizyczne, które pojawiają się w tej chwili w twoim ciele, począwszy od…”. Hipnotyczna fraza nr 21: „najpierw XYZ, ale zaraz potem ZYX…”. Hipnotyczna fraza nr 22: „a teraz, czy zacząłeś dostrzegać, że…”. Hipnotyczna fraza nr 23: „zastanawiam się, czy pozwoliłbyś sobie cieszyć się tym, jak naturalnie i łatwo…”. Hipnotyczna fraza nr 24: „po prostu się zastanawiam, czy sprawiłoby ci radość, gdybyś…”. Hipnotyczna fraza nr 25: „i ta sprawa, która przyciąga twoją uwagę, dokładnie wtedy, gdy…”. Hipnotyczna fraza nr 26: „czy zdziwisz się, kiedy dowiesz się, że…”. Hipnotyczna fraza nr 27: „i kiedy zauważasz, że…”. Hipnotyczna fraza nr 28: „i być może zaczniesz dostrzegać, że…”. Hipnotyczna fraza nr 29: „zastanawiam się, czy kiedykolwiek zauważyłeś, że…”. Hipnotyczna fraza nr 30: „czy zdziwisz się, kiedy dowiesz się, że twoje ramię nie znajduje się już blisko twojej twarzy, ponieważ…”. Hipnotyczna fraza nr 31: „i zastanawiam się, czy możesz zacząć pozwalać swojemu…”. Hipnotyczna fraza nr 32: „że tylko decyzja, którą podejmiesz zaraz, właśnie gdy…”. Hipnotyczna fraza nr 33: „najprawdopodobniej zauważysz kilka zmian w sposobie, w jaki…”. Hipnotyczna fraza nr 34: „teraz bardzo prawdopodobne jest, nie, w rzeczywistości najbardziej prawdopodobne jest to, że…”. Hipnotyczna fraza nr 35: „czy chciałbyś doświadczyć tego, co…”. Hipnotyczna fraza nr 36: „nie martw się, jeżeli nie wchodzisz w trans tak szybko jak inni, ponieważ, widzisz, niektórzy ludzie nie spieszą się, aby niespiesznie się cieszyć, a my mamy tyle czasu, o ile tylko poprosisz, i zanim się zorientujesz…”. Hipnotyczna fraza nr 37: „tak miło jest dostrzegać…”. Hipnotyczna fraza nr 38: „i będziesz wiedział, tak jak wiedziałeś wcześniej, że…”. Hipnotyczna fraza nr 39: „być może był to ten moment, kiedy odczuwałeś radość z tego, że…”. Biblia NLP

627

Hipnotyczna fraza nr 40: „i wydaje mi się, że już znajdujesz się w tym miejscu, gdzie…”. Hipnotyczna fraza nr 41: „daj sobie tę możliwość, aby…”. Hipnotyczna fraza nr 42: „być może szybciej, niżbyś się spodziewał…”. Hipnotyczna fraza nr 43: „i gdybyś chciał, mógłbyś…”. Hipnotyczna fraza nr 44: „i myślę o tym, jak szybko możesz pomyśleć o…”. Hipnotyczna fraza nr 45: „jest taka znana piosenka dziecięca, którą zapomniałem, ale może ty potrafisz ją sobie przypomnieć, o kotku, który wlazł na płotek…”. Hipnotyczna fraza nr 46: „to jest wprost niesamowite, kiedy dowiadujesz się, że…”. Hipnotyczna fraza nr 47: „teraz wiesz lepiej niż ktokolwiek inny, że…”. Hipnotyczna fraza nr 48: „dobrze jest wiedzieć, że… prawda?…”. Hipnotyczna fraza nr 49: „być może odczuwasz silny przymus, aby zachowywać się w sposób bardziej…”. Hipnotyczna fraza nr 50: „chciałbym, abyś docenił, jak wspaniały jest…”. Hipnotyczna fraza nr 51: „czy pamiętasz ten moment, kiedy…”. Hipnotyczna fraza nr 52: „i skoro sobie przypominasz, chcę, abyś przywołał jeszcze jedno słodkie wspomnienie…”. Hipnotyczna fraza nr 53: „a więc to jest tak, jakby wiedzieć, naprawdę wiedzieć…”. Hipnotyczna fraza nr 54: „i wiesz, że dowiesz się, naprawdę dowiesz się, jak to jest, kiedy…”. I ostatnie zdanie na tej liście, które jest także jednym z moich ulubionych: Hipnotyczna fraza nr 55: „czyż nie jest to wprost zabawne…”.

628

Biblia NLP

DODATEK F OGRANICZAJĄCE PRZEKONANIA Większa część pracy z klientami dotyczy zmian ograniczających przekonań. Dalej znajdziesz listę zdań i sformułowań, którymi ludzie często się posługują, kiedy ujmują w słowa to, czego ich uczono. Czytelnicy mojego bloga podsunęli te zdania i sformułowania jeszcze w 2001 roku. Od tego czasu zgromadziliśmy ich setki. Zaskakujące jest, jak skutecznie istoty ludzkie same potrafią sabotować własne wysiłki, kierując się jak najlepszymi intencjami. Rozdawaj niniejszą listę klientom, kiedy czekają na sesję, oraz proś ich, aby zaznaczyli, które zdania i sformułowania uważają za „prawdziwe” w swoim przypadku. Dzięki temu dowiesz się wiele o sobie i o swoich klientach. Ponadto owo zestawienie może posłużyć jako plan szybkiej pracy nad zmianą. Jestem pewny, że niektóre zdania i sformułowania mogą Ci się wydać dziwne — zwłaszcza te, które w poradnikach są często nazywane „mantrami”. Zamieść te, które Twoim zdaniem trudno jest uznać za ograniczające przekonania, na naszym (anglojęzycznym) forum internetowym (działa przy stronie: www. NLPWeeklyMagazine.com) i podyskutujmy o nich.

CZĘSTO SPOTYKANE OGRANICZAJĄCE PRZEKONANIA I „MANTRY” • Nie potrafię… • Bo ja zawsze… • Nie powinienem… • Dzieci i ryby głosu nie mają. • Lepiej dmuchać na zimne. • Czystość jest jedną z największych cnót. • Nie bądź dzieckiem. • Szanuj starszych. • Dla każdego coś miłego. • Daj mu palec, a on całą rękę chwyta. • Słuchaj mnie. • Dziel się z innymi. • Nie można zjeść ciastka i nadal go mieć. • Jesteś taki sam jak twój brat/twoja matka itp. • Co rzucisz za siebie, znajdziesz przed sobą. • Zawsze to robiliśmy w ten sposób. Biblia NLP

629

• Osoba taktowna dzieli się z innymi. • To oni mi to zrobili. • Nie zadawaj mi pytań, to nie będę kłamać. • Proszenie o cokolwiek jest przejawem egoizmu. • Należy być uprzejmym. • Im więcej, tym lepiej. • Rób tak, jak ci mówię, a nie jak robię. • Nie podważaj autorytetów. • Nie walcz. • Nie martw się tyle. • Nieszczęścia chodzą parami. • Wszyscy mnie nienawidzą. • Dobre dzieci siedzą cicho. • On mnie do tego zmusił. • Jeżeli nie masz nic miłego do powiedzenia, to lepiej się nie odzywaj. • Niegrzecznie jest zadawać pytania. • Jestem zwykłą ofermą. • Jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz; to wszystko moja wina. • Małpa widzi, małpa robi. • Nikt mnie nie docenia. • Co jednego otruje, drugiego uleczy. • Tylko słabi ludzie wybaczają. • Trzymaj się prosto i krocz z podniesionym czołem. • Poranek jest najlepszą częścią dnia. • Mają po prostu szczęście. • Traktuj ludzi tak, jak sam chcesz być traktowany. • Nigdy nie będziesz dość dobry. • To ty kazałaś mi to zrobić. • Nigdy niczego nie osiągniesz. • Zrozumiesz życie, kiedy będziesz mieć tyle lat co ja. • Trzeba kuć żelazo, póki gorące. • Praktyka czyni mistrzem. • Kto nie ryzykuje, ten nie ma. • Ciężka praca się opłaca. • Pracuj ciężko, a zasłużysz na to, co najlepsze. • Najpierw praca, później zabawa.

630

Biblia NLP

• Jeśli masz coś zrobić, zrób to dobrze. • Zdobądź wykształcenie, to jest najważniejsze. • Jeśli będziesz ćwiczyć wytrwale i długo, będziesz się stawać coraz lepszy. • Zdobywaj dobre oceny. • Żeby zdobyć pracę, trzeba zakombinować. • Aby odnieść sukces, należy zdobyć wykształcenie. • Praca kobiety nigdy się nie kończy. • Wszystko, co jest warte posiadania, jest warte wykonanej w tym celu pracy. • Nie bierz na siebie więcej, niż potrafisz udźwignąć. • Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje. • Ciężka praca jeszcze nikomu nie zaszkodziła. • Trzeba ciężko pracować, by przeżyć albo żeby gdzieś zajść. • Kto nie pracuje, ten nie je. • Jeśli pracuje się dość ciężko, odnosi się sukcesy. • Trzeba cierpieć, aby gdzieś zajść. • Nikt cię nie będzie rozpieszczać. • Zabawa to strata czasu. • Kto się poddaje, nigdy nie zwycięża; kto zwycięża, nigdy się nie poddaje. • Należy się poświęcać dla innych. • Kiedy coś robisz, zawsze zrób trochę więcej. • Pieniądze nie leżą na ulicy. • Ziarnko do ziarnka, a zbierze się miarka. • Oszczędzaj pieniądze na czarną godzinę. • Należy oszczędzać. • Pieniądze są źródłem wszelkiego zła. • Wszystko jest takie drogie. • Pieniądze są trudne do zdobycia. • Bogaci ludzie nigdy nie są szczęśliwi. • Łatwo przyszło, łatwo poszło. • Nie mogę sobie na to pozwolić. • Nie oczekuj zbyt wiele, bo się zawiedziesz. • Nie marnuj pieniędzy na głupie zabawki. • Nie jestem w stanie zapłacić wszystkich rachunków. • Jeśli nie chce ci się schylić po grosz, sam nie jesteś warty złamanego grosza. • Brakuje mi pieniędzy. • Pieniądze szczęścia nie dają. Biblia NLP

631

• Nigdy nie proś o pieniądze. • Dobrobyt jest domeną bogatych. • Bogaci ludzie są szczęśliwi. • Odkładaj część ze wszystkiego, co zarobisz. • Ten a ten jest obrzydliwie bogaty. • Nic nie ma za darmo. • Nie można mieć wszystkiego. • Pieniądz to twój jedyny przyjaciel. • Zabawa, radość i szczęście są zarezerwowane tylko na specjalne okazje. • Najlepiej jest nie okazywać bólu ani dyskomfortu. • Ty bekso! • Grzeczne dziewczęta nie uprawiają seksu, nie wracają późno do domu, nie spluwają, nie dzwonią do chłopców. • Dziewczęta nie robią… albo nie są… • Chłopaki nie płaczą. • Poczekaj, aż ojciec wróci do domu. • To męskie sprawy. • Kobiety są okropnymi kierowcami. • To typowe dla kobiet. • Gdy nie ma kota, myszy harcują. • Opiekuj się rodzeństwem. • Poczekaj, aż dorośniesz i będziesz mieć własne dzieci. • Kobiety to obywatele drugiej kategorii. • Nie wolno niegrzecznie odpowiadać starszym. • Zawsze noś czystą bieliznę. • Prowadzenie domu to obowiązek kobiet. • Dziewczęta dorastają, wychodzą za mąż i rodzą dzieci. • Seks jest brudny. Seks to zło. • Dobra żona słucha męża. • Zachowuj się jak dama. • Mężczyźni są jak dzieci. • Chłopcy koszą trawę, a dziewczęta myją naczynia. • Chłopcy bawią się w wojnę i w prowadzenie ciężarówek. • Rodzina stoi zawsze na pierwszym miejscu. • Ważni są pierworodni synowie, nie pierworodne córki. • Dziewczęta boją się wszystkiego.

632

Biblia NLP

• Liczy się to, jak dziewczyna jest ładna, a nie jak jest mądra. • Dziewczynki bawią się lalkami. • Myślę, że wymienię ją na nowy model. • Miłość nie trwa wiecznie. • Mężczyźni są silni. • Mężczyźni są głową rodziny. • Mężczyznom nie można ufać. • Ułożeni ludzie nie uprawiają seksu. • Nie wolno uprawiać seksu przed ślubem. • Czerwony jest odpowiedni dla prostytutek. • Najlepiej jest iść po linii najmniejszego oporu. • Aby być piękną, trzeba cierpieć. • Kobiety nie czerpią przyjemności z seksu. • Kobiety powinny siedzieć w domu i zajmować się dziećmi. • Kobiety wodzą mężczyzn na pokuszenie. • Jak dorośniesz, wyjdziesz za mąż. • Jeżeli będziesz się wyróżniać, nie będziesz mieć przyjaciół. • Nie bądź głupi. • Dlaczego nie możesz być tak bystry jak… • Co ty wiesz… • Jesteś bezużyteczny. • Ty głupku, ty bęcwale, ty palancie… • Siedź spokojnie, bądź cicho, nie wygłupiaj się… • Jeśli zadajesz głupie pytania, otrzymujesz głupie odpowiedzi. • Nie wyróżniaj się. • Jak na inteligentną osobę brak ci zdrowego rozsądku. • Zdobądź solidne wykształcenie. • Jesteś leniem. • Jesteś głupi jak but z lewej nogi. • Przecież wiesz lepiej. • Masz nieodpowiednie pochodzenie. • Nigdy niczego nie kończysz. • Zawsze możesz to zrobić lepiej. • Nie siedź za blisko telewizora. • Rób, co ci każą. • Czy ty w ogóle mnie słuchasz? Biblia NLP

633

• Albo robimy to po mojemu, albo wcale. • Zawsze słuchaj rodziców. • Zjedz do końca — w Afryce ludzie głodują. • Nie marnuj jedzenia. • Należy dla zdrowia zjadać jedno jabłko dziennie. • Życie jest parszywe, a na jego końcu czeka śmierć. • Papierosy hamują rozwój człowieka. • Kawa hamuje rozwój człowieka. • Nie nakładaj sobie więcej, niż jesteś w stanie zjeść. • Nie jedz słodyczy, bo będziesz mieć próchnicę. • Nie mów z pełnymi ustami. • Jedz, jesteś taka chuda. • Odżywiaj się zdrowo. • Jedz, co ci dają. • Jedz… a dożyjesz sędziwego wieku. • Zaziębiam się trzy razy w roku. • Życie jest krótkie. • Jesteś za gruba. Nikt się z tobą nie ożeni. • Trzeba zawsze zjeść śniadanie. • Jesteś tym, co jesz. • Jest się młodym tylko raz. • Chodź do kościoła w każdą niedzielę. • Chodzenie do kościoła przypomina torowanie sobie drogi do nieba. • Źli ludzie idą do piekła, dobrzy ludzie idą do nieba. • Wybaczaj i zapominaj… • Idź do diabła. • Bóg jest mężczyzną. • Religia stanowi podstawę życia. • Ksiądz ma zawsze rację. • Wszyscy jesteśmy grzesznikami. • Musimy zapłacić za nasze grzechy. • Nie pójdziesz do nieba, jeśli… • Będziesz się smażyć w piekle. • Musisz chodzić do kościoła i wierzyć w Boga.

634

Biblia NLP

DODATEK G KWESTIONARIUSZ WPROWADZAJĄCY Na następnej stronie znajdziesz kwestionariusz wprowadzający, który możesz dawać klientom przed pierwszą sesją. Aby zwiększyć szanse na to, że zrobi ona dobre wrażenie i okaże się skuteczna, weź pod uwagę następujące kwestie: • Niech poczekalnia ma profesjonalny wygląd; niech będzie cicha i przyjazna. • Pokaż klientom, że ich dokumenty są przechowywane bezpiecznie, a prywatność jest chroniona, np. poprzez założenie dobrze widocznych, solidnych zamków na każdej szafce, zamontowanie kamer, które filmują wyłącznie twarze recepcjonistów, umieszczenie jakiejś fizycznej bariery między przychodzącymi do biura a szafą z dokumentami. • Pomieszczenie, gdzie odbywają się sesje, powinno być niewielkie, ponieważ daje to poczucie bezpieczeństwa oraz stwarza atmosferę ciepła. • Zawieś na ścianie nie więcej niż dwa certyfikaty. Zbyt duża ich liczba obniża Twój status jako eksperta. Nikt nie może być przecież specjalistą w 30 dziedzinach. • Przyciemnij oświetlenie, ale nie tak, by pomieszczenie stało się mroczne. Warto postawić niewielką lampkę nocną przy oparciu fotela, na którym siada klient. • Noś elegancki strój oficjalny. Tego rodzaju ubrania traktuje się poważniej niż zużytą koszulkę w kwiaty… • Mów wolno i wyraźnie. Nigdy nie okazuj zniecierpliwienia, nie podnoś głosu ani nie zostawiaj klienta samemu sobie. • Pamiętaj złotą zasadę: to, co się dzieje podczas sesji, w pomieszczeniu lub poza nim, jest impulsem do wywołania głębszego transu. Szum klimatyzacji, śmiech sekretarki, plac budowy po przeciwnej stronie ulicy czy cokolwiek innego — wszystkie dźwięki i zapachy włączasz do swojego scenariusza. • Niniejszy kwestionariusz stanowi doskonały sposób do zachęcenia klienta, który przychodzi do Ciebie po raz pierwszy, aby „zagłębił się w siebie” oraz zaczął wchodzić w stan transu jakiś czas przed rozpoczęciem sesji. Wspieraj ten „przepływ” za pomocą technik związanych z modelem Miltona.

Biblia NLP

635





KWESTIONARIUSZ WPROWADZAJĄCY Drogi Kliencie, celem niniejszego kwestionariusza jest wyłonienie pełniejszego obrazu Ciebie jako człowieka. Wiedza ta — a także każda informacja, którą zechcesz mi przekazać — pomoże nam podczas sesji oraz znacząco skróci czas potrzebny do uzyskania przez Ciebie pożądanych rezultatów, ponieważ dzięki niej będę mógł lepiej Ci pomagać przy użyciu własnych kwalifikacji zawodowych. Oczywiście jeżeli praca z poniższymi pytaniami stanowi dla Ciebie przyczynę dyskomfortu, nie odpowiadaj na nie. Nie ma żadnego obowiązku ani konieczności wypełniania tego formularza. Udzielenie odpowiedzi na wybrane pytania może jednak stać się źródłem pewnych obserwacji dotyczących Twojego życia oraz zwyczajów, a tego rodzaju wiadomości, uwzględnione podczas sesji, zawsze przynoszą korzyści. Zanim rozpoczniemy współpracę, pragnę, byś jasno to zrozumiał: NIGDY nie udostępnię NIKOMU Twoich prywatnych informacji. Oprócz tego, że jest to sprzeczne z prawem, szanuję Twoją prywatność, a zasada poufności jest moim absolutnym priorytetem. Tylko Ty możesz udzielić zgody na pokazanie kwestionariusza oraz każdego innego dokumentu w moim biurze komuś jeszcze, poza Tobą i mną. Nawet moi pracownicy nie mają dostępu do Twoich prywatnych informacji. Na wypełnienie niniejszego kwestionariusza poświęć tyle czasu, ile chcesz. Możesz zabrać tę ankietę do domu, tak abyśmy nie przeznaczali naszych sesji na wypełnianie formularzy. Wówczas wykorzystam niniejszy kwestionariusz do odrobienia własnej „pracy domowej” przed naszą kolejną sesją, aby dołożyć wszelkich starań, byś z czasu, który spędzimy razem, wyniósł jak najwięcej. Moje utrzymanie i mój dochód zależą od sukcesów, które odnoszę z moim klientami, świadczą więc również o tym, jak ważny dla mnie jest Twój rozwój oraz Twoje lepsze samopoczucie. Jeżeli uznasz, że potrzebujesz pomocy przy jakimś pytaniu, nie wahaj się zadzwonić do mnie. Twoje komentarze i sugestie są dla mnie zawsze bardzo ważne.

636

Biblia NLP

INFORMACJE OGÓLNE Imię (Imiona): _____________________ Nazwisko: ______________________ Stan cywilny: † panna/kawaler, † zaręczona/zaręczony, † zamężna/żonaty, † rozwiedziona/rozwiedziony, † wdowa/wdowiec. Adres: ______________________________________________________________________ Trafiłeś tutaj dzięki: † przyjacielowi, † krewnemu, † reklamie, † lekarzowi, † innej osobie: ___________________________ Wykształcenie: † podstawowe, † średnie, † wyższe. Opis osób, z którymi mieszkasz, oraz ról, jakie odgrywają w Twoim życiu. ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Opisz swoje życie zawodowe. ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Jakiego rodzaju prace wykonywałeś w przeszłości? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Czy obecna praca Cię satysfakcjonuje? Jeżeli nie, z jakich powodów? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Biblia NLP

637

Ile kosztuje Cię życie codzienne (mieszkanie, jedzenie, przejazdy, dzieci itp.)? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Wypisz ambicje, jakie miałeś w przeszłości. ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Wypisz ambicje, jakie masz obecnie. ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________

DOTYCZY TERAPII Nad jakimi problemami chcesz pracować podczas naszych sesji? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Jak długo każdy z tych problemów występuje w Twoim życiu? Kiedy się pojawił i co się stało od tamtej chwili? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________

638

Biblia NLP

Jak oceniasz stopień trudności tych problemów? † przytłaczające, † poważne, † niezbyt poważne, † tylko denerwujące. Czy w przeszłości korzystałeś z pomocy specjalisty w związku z tymi problemami? † Nie. † Tak — opisz to: ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Zaznacz słowa, które opisują Cię jako osobę: † asertywna, † współczująca, † pełna żalu, † spanikowana, † pewna siebie, † zadufana w sobie, † niepewna siebie, † zagubiona, † interesująca, † pusta, † często w błędzie, † pozytywna, † uprzejma, † atrakcyjna, † inteligentna, † tchórzliwa, † zestresowana, † źle nastawiona, † przygnębiona, † pełna nienawiści, † rozumiejąca, † gotowa do dzielenia się z innymi, † winna, † znudzona, † niespokojna, † niekompetentna, † naiwna, † głupia, † płynąca z prądem, † niezawodna, † godna zaufania, † ambitna, † pełna urazy, † zatroskana, † apatyczna, † brzydka, † piękna, † zamożna. Wypisz i opisz swoje aktualne hobby i zainteresowania. ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Co zazwyczaj robisz w wolnym czasie? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Czy w szkole albo w późniejszym okresie życia zastraszano Cię lub wyśmiewano? ______________________________________________________________________

Biblia NLP

639

Czy łatwo zawierasz znajomości? † tak, † zależy od sytuacji, † jestem zbyt nieśmiały. Wymień i uszereguj pięć największych obaw: 1. 2. 3. 4. 5. W których stanach z wymienionych poniżej znajdujesz się co najmniej raz w tygodniu? † bóle głowy/migreny, † kłopoty finansowe, † utrata pamięci, † odurzenie, † myśli samobójcze, † nadwrażliwość żołądka, † nudności, † brak apetytu, † dolegliwości jelitowe, † koszmary senne, † zmęczenie, † upicie, † utrata koncentracji, † przygnębienie, † napięcie, † obawa przed samotnością, † ataki paniki, † problemy seksualne, † brak przyjaciół, † lęki, † nieśmiałość, † dezorientacja, † stres, † ból fizyczny/emocjonalny, † lęk przed odrzuceniem. Uzupełnij następujące zdania: Jestem

___________________________________________________________

Jestem także ______________________________________________________ Żałuję, że nie jestem _______________________________________________ Żałuję, że nie jestem także __________________________________________ Chciałbym mieć ___________________________________________________ Chciałbym mieć także ______________________________________________ Myślę, że mógłbym ________________________________________________ Nie ma szans na ___________________________________________________ Doceniam ________________________________________________________ Na koniec napisz, czego oczekujesz ode mnie jako swojego hipnoterapeuty oraz czego się spodziewasz po naszych sesjach. Czy jest coś, co Twoim zdaniem powinienem wiedzieć o Tobie, zanim rozpoczniemy współpracę, aby lepiej podporządkowywać nasze sesje określonym celom?

640

Biblia NLP

BIBLIOGRAFIA Andreas Connirae, Andreas Steve, Serce umysłu. Jak przezwyciężyć trudności, z którymi borykamy się na co dzień?, tłum. Krystyna Adamska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001. Andreas Connirae, Andreas Steve, Bennett Michael Eric, Wilson Donna, Submodalności. Niezwykła droga do Twojego umysłu, tłum. Cezar Matkowski, Sensus, Gliwice 2009. Andreas Steve, Jak pracowała Virginia Satir. Zapis sesji terapeutycznej z komentarzem, tłum. Anna Tanalska-Dulęba, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001. Andreas Steve, Przebudowa twojego Ja. Stań się tym, kim pragniesz być, tłum. Artur Chojecki, METAmorfoza, Wrocław 2003. Andreas Steve, Faulkner Charles, NLP. Nowa technika osiągania sukcesów, tłum. Wojciech Sztukowski, Anna Zawadzka, Onepress, Gliwice 2006. Bandler Richard, Sekret NLP, czyli poznaj siebie, uporaj się ze złymi nawykami i zacznij prawdziwie żyć, tłum. Bartosz Sałbut, Onepress, Gliwice 2010. Bandler Richard, Magia w działaniu. Sesje NLP Richarda Bandlera, tłum. Anna Zawadzka, Onepress, Gliwice 2008. Bandler Richard, Umysł. Jak z niego wreszcie skorzystać? (e-book), tłum. Anna Dunajska, Złote Myśli, Gliwice 2007. Bandler Richard, Grinder John, Patterns of the Hypnotic Techniques of Milton H. Erickson, M.D. Volume 1, Meta Publications, 1975. Bandler Richard, Grinder John, Reframing: Neuro-Linguistic Programming and The Transformation of Meaning, Real People Press, 1982. Bandler Richard, Grinder John, Struktura magii. Kształtowanie ludzkiej psychiki, czyli więcej niż NLP. Część 1, tłum. Joanna Krzemień-Rusche, Sensus, Gliwice 2008. Bandler Richard, Grinder John, Struktura magii. Kształtowanie ludzkiej psychiki, czyli więcej niż NLP. Część 2, tłum. Wojciech Sztukowski, Onepress, Gliwice 2008. Bandler Richard, Grinder John, Z żab w księżniczki. Jak za pomocą słowa przeobrazić swoje życie?, tłum. Danuta Golec, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001. Bandler Richard, Grinder John, Delozier Judith, Patterns of the Hypnotic Techniques of Milton H. Erickson, M.D. Volume 2, Meta Publications, 1977. Bandler Richard, La Valle John, Alchemia manipulacji, tłum. Michał Dadan, Onepress, Gliwice 2006. Bandler Richard, MacDonald Will, NLP Twoich zmysłów. Wiedza dla wtajemniczonych, tłum. Cezary Welsyng, Onepress, Gliwice 2009. Deering Anne, Dilts Robert, Russell Julian, Przywództwo Alfa. Narzędzia dla liderów biznesu, którzy oczekują więcej od życia, tłum. Mirosław Ciaś, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009. Dilts Robert, Changing Belief Systems with NLP, Meta Publications, 1990. Dilts Robert, Modelowanie z NLP. Sukces — jak go powtórzyć, tłum. Renata Sigrist, Wydawnictwo PINLP, Warszawa 2009. Dilts Robert, Od przewodnika do inspiratora, czyli coaching przez duże C, tłum. Beata Szczepaniak, Wydawnictwo PINLP, Warszawa 2006. Dilts Robert, Przywództwo z wizją. Kreowanie świata, do którego ludzie chcą przynależeć, tłum. Jerzy Moderski, Neuroedukacja, Lublin 2007. Dilts Robert, Roots Of Neuro-Linguistic Programming, Meta Publications, 1983. Dilts Robert, Strategies of Genius. Volume One, Meta Publications, 1994. Dilts Robert, Strategies of Genius, Volume Two, Meta Publications, 1994.

Biblia NLP

641

Dilts Robert, Zręczność językowa. Magia zmiany przekonań przez rozmowę, tłum. Beata Moderska, Neuroedukacja, Lublin 2008. Dilts Robert, Bonissone Gino, Skills for the Future: Managing Creativity and Innovation, Meta Publications, 1993. Dilts Robert, Delozier Judith A., Encyclopedia of Systemic Neuro-Linguistic Programming and NLP New Coding, NLP University Press, 2000. Dilts Robert, Epstein Todd A., Dynamic Learning, Meta Publications, 1995. Dilts Robert, Grinder John, Bandler Richard, DeLozier Judith, NLP. Studium struktury subiektywnych doświadczeń, tłum. Piotr Fraś, Wojciech Sztukowski, Anna Dragan, Monika Szczęsny, Onepress, Gliwice 2006. Dilts Robert, Hallborn Tim, Smith Suzi, Przekonania. Ścieżki do zdrowia i dobrobycia, tłum. Wojciech Sikorski, Natalia Włodarska, Ewa Kowalik, METAmorfoza, Wrocław 2005. Dilts Robert, McDonald Robert, Tools of the Spirit, Meta Publications, 1997. Faulkner Charles, Success Mastery With NLP/Cassettes, Nightingale-Conant, 1994. Grinder John, Bandler Richard, Trance-Formations: Neuro-Linguistic Programming and the Structure of Hypnosis, Real People Press, 1981. Grinder John, Delozier Judith, Turtles All the Way Down: Prerequisites to Personal Genius, Grinder, DeLozier & Associates, 1995. Haley Jay, Jay Haley On Milton H. Erickson, Bunner-Routlege, 1993. Haley Jay, Niezwykła terapia. Techniki terapeutyczne Miltona H. Ericksona, tłum. Małgorzata Majchrzak, Mirosław Przylipiak, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999. Hall Michael L., The Spirit Of NLP, Crown House Publishing, 2001. Hall Michael L., Belnap Barbara P., Tajniki magii. Zbiór 77 kluczowych wzorców, tłum. Wojciech Sztukowski, Onepress, Gliwice 2010. Hall Michael L., Bodenhamer Bob G., User’s Manual for the Brain, Volume II. Mastering Systemic NLP, Crown House Publishing, 2003. Havens Ronald A., The Wisdom of Milton H. Erickson: The Complete Volume, Crown House Publishing, 2005. James Tad, Shephard David, Magia wystąpień publicznych. Techniki, narzędzia i sztuczki NLP, tłum. Bogdan Solecki, Onepress, Gliwice 2010. Knight Sue, NLP at Work. How to Model What Works in Business to Make It Work for You, Second Edition, Nicholas Brealey Publishing, 2002. (Por.: Knight Sue, NLP w biznesie. Techniki skutecznego przekonywania. Wydanie II, tłum. Joanna Krzemień-Rusche, Onepress, Gliwice 2009). Linden Anne, Mindworks: An Introduction to NLP: the Secrets of Your Mind Revealed, 1998. Linden Anne, Spalding Murray, The Enneagram and NLP: A Journey of Evolution, Metamorphous Press, 1994. McDermott Ian, Shircore Ian, Manage Yourself, Manage Your Life: Vital NLP Techniques for Personal, Well-Being and Professinal Success, Piatkus Books, 1999. McMaster Michael, Grinder John, Precision: A New Approach to Communication: How to Get the Information You Need to Get Results, Metamorphosis Press, 1993. O’Connor Joseph, NLP Workbook: A Practical Guide to Achieving the Results You Want, Thorsons, 2001. O’Connor Joseph, Successful Selling With NLP: Powerful Ways to Help You Connect with Customers, Thorsons, 2001. O’Connor Joseph, Seymour John, NLP. Szkolenie menadżerów i trenerów, tłum. Elżbieta Kroszewska-Owczarczyk, Zysk i S-ka, Warszawa 2002. O’Connor Joseph, Seymour John, Wprowadzenie do programowania neurolingwistycznego, tłum. Bogdan Mizia, Zysk i S-ka, Warszawa 2008.

642

Biblia NLP

Overdurf John, Silverthorn Julie, Training Tances: Multi-Level Communication in Therapy and Training, Metamorphous Press 1995. Robbins Anthony, Nasza moc bez granic, tłum. Wanda Grajkowska, Wydawnictwo MEDIUM, Warszawa 1996. Robbins Anthony, Obudź w sobie olbrzyma… i miej wpływ na całe swoje życie — od zaraz!, tłum. Paweł Cichawa, Wydawnictwo StudioEMKA, Warszawa 1996. Robbins Anthony, Olbrzymie kroki, tłum. Paweł Cichawa, Wydawnictwo StudioEMKA, Warszawa 2001. Rosen Sidney, Mój głos podąży za Tobą. Terapeutyczne przypowieści Miltona H. Ericksona, tłum. Benedykt Krzysztof Peczko, Zysk i S-ka, Warszawa 1997. Valentino Albert J., Personality Selling : Using NLP and the Enneagram to Understand People and How They Are Influenced, Vantage Point Publishing, 1999.

Biblia NLP

643

TWÓRCY NLP Wyrazy uznania dla właściwych ludzi… Niestety, dziedzina programowania neurolingwistycznego nie uniknęła problemu kradzieży praw autorskich: jedna zadowolona osoba podzieliła się strategią, a ktoś inny ukradł jej własność intelektualną. W ciągu ostatnich 20 lat z tego właśnie powodu odbyło się wiele procesów sądowych i pojawiło się niemało trudności. Chcemy temu położyć kres. Zrobiliśmy co w naszej mocy, aby poznać dogłębnie dość skomplikowaną historię NLP oraz przyporządkować opisywane w niniejszej książce wzorce i techniki ich prawdziwym autorom. Większość entuzjastów NLP zna tylko kilka nazwisk twórców, chociaż wykorzystuje ich pomysły na co dzień. Nie należy jednak wykluczyć, że w książce pojawiły się błędy. Jeśli je zauważysz, proszę, poinformuj nas o tym. Naprawimy je w kolejnych edycjach książki i poprawimy na naszej stronie internetowej.

644

Biblia NLP

DODATKOWE ŹRÓDŁA Książki mojego autorstwa • NLP dla początkujących. Podstawowe pytania i odpowiedzi. ISBN: 9788324625567. Książka ta stanowi pełny kurs z dziedziny NLP dla początkujących, napisany prostym i rzeczowym stylem zrozumiałym dla każdego. Jeżeli dopiero zaczynasz się uczyć NLP, dzięki tej książce zdobędziesz solidne podstawy — i jeszcze więcej. Zgłębisz wszystkie fundamentalne zagadnienia ujęte w ponad 100 krótkich i praktycznych porcjach materiału. • Pain Away: Advanced Mental Techniques for Immediate & Long Lasting Relief. ISBN: 9657489059. „Większość ludzi nie wie, że istnieją bardzo skuteczne techniki, które służą kontrolowaniu i eliminowaniu bólu. Dotychczas znajdowały się one w rękach nielicznej grupy terapeutów oraz praktyków specjalistycznych technik tradycyjnych. Poddane skomplikowanym badaniom, zaczęły być stosowane z powodzeniem u bardzo wielu ludzi potrzebujących ulgi w bólu. Obecnie Pain Away przekazuje najlepsze z tych metod wraz z łatwymi instrukcjami oraz pomocnymi wiadomościami”. • NLP Mastery: The Meta-Programs (Practical & Illustrated Guide). ISBN: 9657489075. „Pełnowymiarowe szkolenie z zakresu metaprogramów”.

Na mojej półce Kiedy ktoś zwraca się do mnie z pytaniem: „Które książki należy przeczytać, aby jeszcze lepiej opanować NLP?”, prawie zawsze w odpowiedzi przesyłam niniejszą listę. Moim zdaniem są to najważniejsze tytuły wśród publikacji w naszej dziedzinie; powinny znaleźć się w biblioteczce każdego poważnego praktyka NLP. • Patterns of the Hypnotic Techniques of Milton H. Erickson, M.D., t. 1 i 2, Richard Bandler, John Grinder. • Struktura magii, cz. 1 i 2, Richard Bandler, John Grinder. • Mój głos podąży za Tobą. Terapeutyczne przypowieści Miltona H. Ericksona, Sidney Rosen (red.). • Therapeutic Metaphors: Helping Others Through the Looking Glass, David Gordon. • Phoenix: Therapeutic Patterns of Milton H. Erickson, David Gordon.

Biblia NLP

645

• Niezwykła terapia. Techniki terapeutyczne Miltona H. Ericksona, Jay Haley. • Zręczność językowa. Magia zmiany przekonań przez rozmowę, Robert Dilts. • Obudź w sobie olbrzyma… i miej wpływ na całe swoje życie — od zaraz!, Anthony Robbins. • NLP. Nowa technika osiągania sukcesów, Steve Andreas, Charles Faulkner. • Sekret NLP, czyli poznaj siebie, uporaj się ze złymi nawykami i zacznij prawdziwie żyć, Richard Bandler. • Richard Bandler’s Guide to Trance-formation: How to Harness the Power of Hypnosis to Ignite Effortless and Lasting Change, Richard Bandler. • Przekonania. Ścieżki do zdrowia i dobrobycia, Robert Dilts, Tim Hallborn, Suzi Smith. • Time Line Therapy and the Basis of Personality, Tad James, Wyatt Woodsmall. • NLP Coaching Card, Jamie Smart. • Ericksonian Hypnosis Cards-Salad: Do What You Love, Jamie Smart. • NLP Belief Buster Cards, Jamie Smart. • Persuasion Mastery: 500 Practical Lessons In The Psychology Of Sales, Stephan Thieme. Oczywiście istnieje jeszcze wiele innych książek — jeśli więc chcesz poznać więcej polecanych tytułów (a masz już za sobą lekturę wymienionych tutaj), zajrzyj na naszą stronę www.NLPWeeklyMagazine.com.

Ciekawe strony internetowe (w języku angielskim) • NLP Weekly Magazine — www.NLPWeeklyMagazine.com — darmowe czasopismo w postaci newslettera; co tydzień nowe artykuły; darmowe materiały do pobrania; podcasty i kilka niespodzianek… • NLP Weekly Forum — www.NLPWeekly.com — najpopularniejsza społeczność internetowa; można tam znaleźć wszystko o NLP; spotkaj tysiące podobnie myślących entuzjastów NLP z całego świata oraz ucz się razem z nimi. • NLP Coaching — www.NLPCoaching.com — ściągnij darmowy pakiet startowy i ucz się od twórcy Time Line Therapy™ dr. Tada Jamesa. Otrzymasz bardzo bogatą ofertę, jeżeli wymienisz moje nazwisko… • Salad LTD — www.SaladLTD.co.uk — hasło brzmi: „Rób to, co kochasz”, strona internetowa jest tego dowodem! Przeczytasz setki rad od twórców NLP Coaching Cards na: www.saladltd.co.uk/archive.htm. • Transformations — www.Transformations.net.nz — Richard Bolstad wniósł bardzo wiele do dziedziny NLP; szereg jego artykułów przeczytasz na: www.transformations.net.nz/trancescript/.

646

Biblia NLP

• NLP University — www.NLPU.com — witryna prawdopodobnie najpłodniejszego twórcy NLP, Roberta Diltsa, autora licznych wzorców i technik; możesz obejrzeć jego wideoblog na: www.nlpu.com/NewDesign/NLPU_Blogs.html. • NLP Audio Training — www.NLPaudiotraining.com — czyli „Zależy, jak o tym pomyślimy”; strona stworzona przez Rona Robinsona, mojego kolegę i przyjaciela; zawiera podcasty, które poprowadzą Cię przez procesy pożądanych zmian. • Peter Shallard — www.PeterShallard.com — „psychoanalityk dla przedsiębiorców”, mój kolega i przyjaciel, dzieli się wieloma inspirującymi pomysłami.

Biblia NLP

647

648

Biblia NLP

SKOROWIDZ A Absolut, 500 Active Ingredients Project, 39 agresywna postawa, 104 aktualizacja metamodelu, 591 działanie, 592 filtry, 592 istota, 592 kontekst, 592 naruszenia metamodelu, 591 poziom meta, 591 poziom momentu, 591 poziom pierwotny, 591 poziom uzasadnienia, 591 sprawca, 592 źródło, 592 aktywne składniki powtórnego przetwarzania, 582 aktywne śnienie, 296 druga pozycja percepcyjna, 297 stan świadomości zewnętrznej „niewiedzy”, 297 wskazanie intencji, 296 aktywność, 458 alergie, 40, 176 ambiwersja, 475, 476 amnezja, 248 amoralne osoby, 498, 499 analizator krytyki, 240 osiągnięcie porozumienia, 243 parafraza, 242 prośba o więcej informacji, 242 stan poczucia bezpieczeństwa, 241 sytuacje złej reakcji na krytykę, 241 tworzenie reprezentacji własnego rozumienia, 243 udzielenie odpowiedzi z podaniem uzasadnienia, 242 wyobrażenie sobie odpowiedzi, 242 Andreas Connirae, 329 Andreas Steve, 466 apozycja (opozycji), 510 archetyp bohatera, 308 archetyp procesu przemiany, 308, 309

Biblia NLP

asertywność, 237, 454 Ashby William Ross, 138 asocjacja, 455 astma, 41 autobiografia, 180 scenariusz seansu hipnotycznego, 180 autorytety, 486 autosabotaż, 143

B badania nad NLP, 39 badanie przyczyn i skutków, 190 Bandler Leslie Cameron, 180 Bandler Richard, 36, 42, 47, 58, 87, 117 Bateson Gregory, 38 behawioryzm, 35, 118 bierna agresja, 454 bierność, 458 binarny kod zapominania, 561 ból, 559 brak możliwości, 466, 467 brak zgody między częściami, 147 budowanie metafory, 425 budowanie modelu, 62 Buren Alexander, 325 być --> robić --> mieć, 73

C Cameron Leslie, 38 Causes, 371 cechy osobiste trenera, 67 cele, 73, 192 formułowanie za pomocą zdań twierdzących, 74 kontekst, 74 modalności sensoryczne, 75 podejmowanie działań, 77 spisanie celów, 77 umiejętności, które się ma i których brakuje, 74 wsparcie, 75 wyznaczanie, 74

649

cele pośrednie, 75 certyfikaty, 68 chaotyczność, 430, 478 Chomsky Noam, 35 choroby psychiczne, 613 ciało, 80 ciężar, 607 Clarke Richard, 316 coach, 611, 612 cyberpornografia, 546 cytaty, 422 czarno-biały, 599 czas, 469 czwarta pozycja percepcyjna, 129 czwarty poziom logiczny, 191 czynniki podświadome, 51 czytanie w myślach, 405

Ć ćwiczenie umiejętności nawiązywania dobrego kontaktu, 100 ćwiczenie umiejętności wywierania wpływu na drugą osobę, 101

D darzenie miłością samego siebie, 195 kotwiczenie, 196 opisanie cech wybranej osoby, 196 przeszukanie wspomnień pod kątem przyjemnych doświadczeń, 196 stan miłości, 196 dążenie „do”, 462 dążenie do zakończenia, 487 decyzje konstruktywne, 208 decyzje ograniczające, 208 definiowanie problemów, 511 presupozycje, 511 problem, 511 ramy „jak gdyby”, 512 dekonstrukcja do modalności, 572 dekonstrukcja w świadomość, 54 DeLozier Judith, 38, 41, 371 demonstracja, 459 denominalizacja, 230 desensytyzacja i powtórne przetwarzanie z wykorzystaniem ruchów gałek ocznych, 34 Design Human Engineering, 42

650

desurgencja, 461 dezintegracja systemów przekonań, 373 identyfikowanie materiału ze wszystkich systemów reprezentacji, 374 tworzenie skuteczniejszej reakcji, 375 wskazanie sytuacji i stanu, 374 dezorientacja, 273 DHE, 42 diabesity, 523 Dilts Robert, 59, 89, 249, 310, 318, 340, 342, 346, 348, 349, 359, 374, 385, 508, 512 Disney Walt, 260, 261 dlaczego, 449 długowieczność, 318 negatywne wspomnienia, 320 pozytywna przyszłość, 319 sięgnięcie do dawnych zasobów, 319 wir zasobu, 321 do (metaprogram), 60 dobre szkolenia, 65 dobry kod, 585, 587 dobry kontakt, 84, 432 dokonania, 489 dokonywanie wyborów, 86 dopasowywanie, 94 dopasowywanie bieżącego doświadczenia, 415 dopasowywanie i harmonizowanie, 94 dopasowywanie i prowadzenie, 415 dorozumiane przyczyny, 417 doskonalenie słuchowego systemu reprezentacji, 213 powtórzenie dźwięku, 213 słuchanie dźwięku, 213 submodalności, 213 wewnętrzne reprezentacje, 213 doskonalenie wzrokowego systemu reprezentacji, 214 cebula, 214 doskonałość, 235 doświadczanie, 486 doświadczanie krótkotrwałego transu, 412 doświadczenia życiowe, 85 dotyk, 440 dowody kinestetyczne, 460 dowody słuchowe, 460 dowody słuchowo-cyfrowe, 460 dowody wzrokowe, 459 druga pozycja percepcyjna, 129, 392

Biblia NLP

drugi poziom logiczny, 191 duchowość, 192, 609 DVP, 517 dwubiegun: przyszłość — teraźniejszość, 575 dwuznaczność, 355, 423 dwuznaczność fonetyczna, 423 dwuznaczność interpunkcyjna, 425 dwuznaczność syntaktyczna, 424 dwuznaczność zakresu, 424 opracowanie dwuznaczności dla konkretnych sytuacji, 356 wymyślenie dwuznacznego zdania, 355 dysharmonia, 184, 605 dysjunkcja, 417 dyskretna gestykulacja, 535 podejście, 535 dysocjacja, 456, 578 dysocjacja wzrokowo-kinestetyczna, 40 działania kompulsywne, 200 działanie, 469 działanie według dostępnych możliwości, 464 działanie według wypracowanych procedur, 464

E Effects, 371 EFT, 569, 582 ego, 497 ekologia, 35, 76, 82 ekologia systemu, 227 ekstrawertyzm, 475 elastyczność, 431 eliminowanie uzależnienia od cyberpornografii, 546 proces zmiany, 549 tworzenie zasocjowanego obrazu niepożądanej kompulsji, 547 tworzenie zdrowszego obrazu samego siebie, 547 utrwalenie nowego obrazu samego siebie, 548 wyrwanie się ze stanu, 547 wywołanie przyjemności, 549 zamiana obrazów miejscami, 549 Ellis Albert, 401 EMDR, 34, 40, 569, 578, 582 EMI, 41

Biblia NLP

emocje, 219, 454, 518, 537 intensywność wyrażanych emocji, 461 kierunkowanie emocji, 460 emocjonalne cierpienie, 298 emocjonalne nastawienie, 453 Emotional Freedom Techniques, 569 emo-wzorzec, 298 Erickson Milton H., 38, 41, 55, 190, 248, 273, 276, 351, 353, 355, 356, 358, 409, 420, 426 etapy rozwoju w dziedzinie NLP, 56 etyka zawodowa, 611 coach, 612 organy wydające licencje, 612 Eye Movement Desensitization and Reprocessing, 34 Eye Movement Integration, 41

F faktura, 606 fazy rozwoju w dziedzinie NLP, 56 modelowanie, 57 opanowywanie wzorców i ich praktykowanie, 57 podejmowanie poważniejszych wyzwań w pracy z klientami, 58 pogłębienie wiedzy o pochodzeniu modeli, 57 stosowanie NLP w celu osiągnięcia sukcesu, 57 zwrot ku podstawowym koncepcjom NLP, 57 Figley Charles, 39 film, 599 filtr działania, 593 filtr intencji, 593 filtr istoty, 594 filtr kontekstu, 594 filtr sprawcy, 594 filtr źródła, 594 fizjologia, 63, 580 wyjątkowość modelu, 63 fobie, 40, 185, 578 poziomy logiczne, 191 formułowanie celów, 74 fraktal somatyczny, 346 kształt, 346 fraktal zasobu, 348 schemat ruchów, 348 system reprezentacji, 349

651

frazy hipnotyczne Miltona H. Ericksona, 625 fundamentalna przemiana, 329 opcjonalny rozwój, 335 wzorzec pogłębiania celu, 331 wzorzec wyłaniania wewnętrznego źródła, 332, 333 wzorzec wyłaniania wewnętrznego źródła II, 334 fundamentalne przekonania NLP, 78

G Galatiltyte Rasa, 43, 45 generator Nowych Zachowań, 294 problem, 294 przywołanie części do odegrania roli, 294 scenariusze, 295 sprawdzian ekologii, 295 George Carlin, 533 gesty, 535 głosy innych ludzi, 604 głośność, 604 główny przedmiot zainteresowania, 468 czas, 469 działanie, 469 informacja, 470 ludzie, 469 miejsce, 469 przedmioty, 469 Godiva Chocolate, 210 sprawdzenie ekologii, 212 umieszczenie pierwszego obrazu za drugim, 212 usunięcie dziury, 212 wyobrażenie sobie wywoływania danej przyjemności, 211 wyobrażenie sobie zachowania, które ma zostać zintensyfikowane, 212 zrobienie dziury w drugim obrazie w celu zobaczenia pierwszego, 212 źródło intensywnej przyjemności, 211 godzenie się z rodzicami, 148 konflikt z rodzicami, 149 ujawnienie dobrych intencji matki i ojca, 150 Grandin Temple, 103 granice, 526 granice współzależne, 526 Grinder John, 37, 41, 87, 106, 117, 151 gromadzenie informacji, 443, 485, 486 gromadzenie zasobów, 202

652

H Harmonia, 605 harmonizowanie, 94, 102 stosowanie, 104 Hedberg Christopher, 37 hierarchia kryteriów, 164 dostosowanie dominującego kryterium, 168 kotwiczenie treści zachowania, 167 mapowanie dominującego kryterium, 168 projektowanie pożądanego zachowania, 168 stosowanie najwyższego z kryteriów dominujących, 168 wpływanie na proces, 167 zapisanie czynników motywujących, 165 zapisanie czynników zniechęcających, 166 zapisanie kryteriów dominujących, 166 zapisanie pożądanego zachowania, 165 hierarchia wartości, 292 hipnotyczne frazy Miltona H. Ericksona, 625 hipnoza, 410 hipnotyczne frazy, 625 hipnoza konwersacyjna, 413

I identyfikacja archetypu procesu przemiany, 308 archetyp bohatera, 308 archetyp procesu przemiany, 309 identyfikowanie elementów autosabotażu, 555 identyfikowanie hierarchii wartości, 292 lista wartości, 292 określenie hierarchii wartości, 293 sprawdzian ekologii, 293 stan odprężenia, 292 identyfikowanie metaprogramów, 267 ocena wykorzystywanych metaprogramów, 267 pokonanie ograniczeń, 268 impet, 572 impulsy, 607 impulsy wzrokowe, 604 informacja niewerbalna, 37 informacja zwrotna, 83 informacje, 470, 483, 484

Biblia NLP

instalacja asertywności, 237 analiza nieasertywnego zachowania, 237 asertywne zachowania, 238, 239 czynniki hamujące asertywne zachowanie, 238 pogłębienie stanu asertywności, 239 zmniejszenie obrazów nieasertywnego zachowania, 240 instalacja kryteriów, 375 submodalności, 376 tworzenie hierarchii kryteriów, 375 wskazanie kryteriów do zamiany miejscami, 377 wypełnienie kontinuum, 376 instalowanie przyjemności, 188 intensywniejszy stan szczęścia, 189 lista szczęścia, 188 powiększenie strefy przyjemnych działań, 189 tworzenie mapy mentalnej wartości, 188 wybór elementu z listy szczęścia, 188 integracja nieokreślonego stanu, 338 pytania, 339 stan ciągłego zmęczenia, 340 wyrwanie ze stanu, 339 zmiana ruchów według instrukcji, 339 integracja ruchów gałek ocznych, 41 integrowanie sprzecznych przekonań, 133 identyfikowanie wspólnej misji obu części, 136 metapozycja, 135 wskazanie najlepszego rozwiązania danego problemu, 134 wybór problemu, 134 wywołanie niezgodnego, przeciwstawnego przekonania, 135 zajęcie metapozycji przeciwległej, 137 zmiana zakotwiczenia stanu zasobnego, 136 intensywność wyrażanych emocji, 461 internalizowane, 459 intonacja, 283 polecenie, 283 pytanie, 283 stwierdzenie, 283 introwertyzm, 475 intuicja, 443 intuicyjne modelowanie w drugiej pozycji percepcyjnej, 394 istota NLP, 37

Biblia NLP

J jak, 449, 450 jak gdyby, 106 opowiedzenie wybranemu mentorowi o danej sytuacji i o danym przekonaniu, 107 postępowanie, jak gdyby rzeczywiście osiągało się zamierzony cel, 107 uporanie się z ewentualnymi obiekcjami, 107 wskazanie ograniczającego przekonania, 107 wybór celu, który budzi wątpliwości, 106 wybór wyobrażonego mentora, 106 wyobrażenie sobie, jak mentor dodaje otuchy, 107 jakość ostrości, 600 jakość szkolenia, 68 James Tad, 41 jedzenie, 523 język, 190 językoznawstwo, 35

K kalibracja, 178 kamienie milowe, 76 kategorie komunikacyjne Satir, 427 chaotyczność, 430 elastyczność, 431 kompromisowy, 431 łagodzący, 429 nawiązywanie dobrego kontaktu, 432 obliczający, 429 obwiniający, 428 oskarżanie, 428 płynność, 431 rozpraszający, 430 superracjonalność, 429 zjednywanie, 429 kategorie praktyków NLP, 48 kierowanie procesem poszukiwań transderywacyjnych, 290 przejawy poszukiwań transderywacyjnych, 290 kierunek, 607 kierunek działania, 60 kierunkowanie emocji, 460

653

kinestetyczny Swish Pattern, 116 asocjacja z danym uczuciem, 117 asocjacja z pozytywnym stanem i jego wzmocnienie, 117 mapowanie skrośne, 117 submodalności, 117 wzmocnienie uczucia, 117 kinestetyczny system reprezentacji, 114 klasyczna metoda dezorientacji, 273 komunikaty, 274 wybór sytuacji, 273 kodeks etyczny dla praktyków NLP, 614 odpowiedzialność wobec kolegów po fachu oraz innych specjalistów, 620 odpowiedzialność wobec NLP, 621 odpowiedzialność wobec prawa, 621 odpowiedzialność wobec uczniów, 620 poufność, 617 reklama, 622 uczciwość i kompetencje zawodowe, 618 ustalenia finansowe, 622 zakres podstawowych obowiązków, 615 zakres praktyki oraz kierowanie do specjalistów, 617 koherencja, 184 kolorowy, 599 kompromisowy, 431, 478, 479 kompulsja, 221 kompulsywne zachowanie, 200 komunikacja, 82, 83, 85, 108, 228, 353, 442, 490 percepcja i intuicja, 444 systemy reprezentacji, 440 komunikacja poprzez hipnozę, 41 komunikowanie wizji, 543 komunikowanie z poziomu wizji, 576 koncentracja uwagi, 448, 532 dieta przestankowa, 534 George Carlin, 533 wykrywacz czasowników, 534 zmiana stron, 533 konceptualizowanie, 486 konflikt z rodzicami, 148 konflikty, 262 konflikty wewnętrzne, 164 kongruencja, 52 konieczność, 466, 467 konsekwencje zdarzeń, 450 kontakt, 84 kontekst, 74, 81, 82

654

korzystne przekonania NLP, 78 kotwice, 91, 118, 119, 123, 604 kotwice kinestetyczne, 119, 120 kotwice słuchowe, 119 kotwice wzrokowe, 119 zmiana zakotwiczeń, 126 kotwiczenie, 40, 117, 118 bodźce, 122 czas działanie kotwicy, 122 kalibracja, 122 kotwiczenie stanu, 27, 122 niepowtarzalność kotwicy, 123 oddziaływanie na określone zmysły, 119 pokarmy, 120 przekształcanie reakcji bezwarunkowej w kotwicę, 120 scenariusz samodzielnego kotwiczenia, 123 wola, 121 wybór stanu, 122 wymyślanie kotwic, 121 wywołanie wybranego stanu, 122 kryteria kinestetyczne, 378 identyfikowanie kryteriów, które powstrzymują przed pożądanym zachowaniem, 378 nasycenie niższych poziomów pozytywnym stanem, 379 krytyka, 240 kultywowane wartości, 368 kunktatorstwo, 118 kwantyfikatory uniwersalne, 400 kwestionariusz wewnętrznego spokoju, 566 kwestionariusz wprowadzający, 635, 636 kwestionowanie ograniczających metaprogramów, 268 identyfikowanie metaprogramów, 268 kwintesencja, 517

L leczenie alergii, 40 leczenie astmy, 41 leczenie fobii, 40, 185 pozycja percepcyjna, 186 przejście do pierwszej pozycji percepcyjnej, 186 sprawdzenie ekologii, 187 wybór bodźca lub sytuacji, 186 wyświetlenie filmu, 186

Biblia NLP

leczenie ran, 310 hologram osoby, którą się straciło, 310 łączność z poczuciem straty, 310 wejście w stan obiektywny i zasobny, 310 lęk przed przyszłymi stratami, 312 lęki, 185 linearne zależności przyczynowoskutkowe, 500 linia czasu, 41 literowanie słów, 422 lody, 120 ludzie, 469, 483, 484

Ł łagodzący, 429, 478 łagodzenie, 385 doświadczenie zasobów z pozycji rodzica, 386 doświadczenie zasobów z własnej pozycji jako dziecka, 387 linie czasu, 386 przekazanie zasobów babce/dziadkowi, 386 przekazanie zasobów samemu sobie jako rodzic, 387 przekazanie zasobów swojemu rodzicowi, 386 zasoby, 386 łańcuch stanów, 198

M Mapa to nie „terytorium”, 79 mapowanie, 61 mapowanie skrośne, 117 mapowanie umysłu, 336 przygotowanie, 336 przyjemne wspomnienie, 337 wskazówki kinestetyczne konstruowane, 338 wskazówki słuchowe konstruowane, 337 wskazówki słuchowe zapamiętane, 337 wskazówki wzrokowe konstruowane, 337 wskazówki wzrokowe zapamiętane, 337 mapy mentalne, 79 marzenia, 296

Biblia NLP

matrycowanie, 567 fizjologia, 569, 570, 572 kontekst, 569, 570, 571 matryca „startowa”, 569 plan działania, 571 skomplikowane problemy, 568 zachowanie, 569, 570, 571 znaczenie, 569, 570, 571 mądre odżywianie się, 523 McDonald Robert, 148, 359 mentalna mapa świata, 79 mentalne symbole wzrokowe, 119 meta, 481 metafora, 358, 425, 435, 436 historie, 359 wybór sytuacji, 358 metamodel, 50, 229, 397, 567 aktualizacja, 591 cele terapeutyczne, 407 podkreślanie negatywów, 408 podkreślanie pozytywów, 408 reakcja na pogwałcenie, 593 sposoby naruszania metamodelu, 414 metaprogramy, 60, 267, 268, 433, 434, 567 aktywność, refleksyjność i bierność, 458 asocjacja i dysocjacja, 455 bezpieczeństwo przeszłości i potencjał przyszłości, 463 dlaczego i jak, 449 do, 60 dostępne możliwości i wypracowane procedury, 464 ego i siła, 497 ekstrawertyzm, ambiwersja i introwertyzm, 475 emocjonalne nastawienie, 453 główny przedmiot zainteresowania, 468 ilość i jakość, 484 intensywność wyrażanych emocji, 461 kanał cyfrowy i kanał analogowy, 452 kategorie Satir jako modele komunikacyjne, 478 kierunek „do” i kierunek „od”, 462 kierunek działania, 60 kierunkowanie emocji, 460 kolejność i przypadkowość, 496 koncentracja uwagi, 448 koniec i brak zakończenia, 486 konieczność, możliwość i pragnienie, 465 modelowanie, 60 moralność, 498

655

metaprogramy najlepszy scenariusz i najgorszy scenariusz, 446 niezależność, współpraca i zarządzanie, 476 od, 60 odczuwanie i myślenie, 457 odpowiedzialność, 472 odrzucanie skrajności, 434 optymizm i pesymizm, 445 osądzanie i obserwacja, 464 percepcja i intuicja, 443 perfekcja, optymalizacja i sceptycyzm, 470 pewność i niepewność, 446 pewność siebie, 492 podobieństwa i różnice, 437 porcjowanie oddolne i porcjowanie odgórne, 435 prezentacja w towarzystwie, 487 przedmioty, systemy, informacje i ludzie, 483 przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, 494 przyczyna i skutek, 450 rywalizacja, współpraca, polaryzacja i poziom meta, 481 sposób przekonywania, 458 spójność i niespójność, 480 stan świadomości zewnętrznej i stan świadomości wewnętrznej, 442 statyczność i procesualność, 451 strategia kupowania wartości, 472 strukturyzowanie informacji według systemów reprezentacji, 439 strukturyzowanie przyczyn, 500 strukturyzowanie wartości, 489 strukturyzowanie wiedzy, 485 towarzyskość: styl aktywny, refleksyjny, bierny i mieszany, 482 umysł, emocja, ciało i rola, 493 upór, uległość i opór, 490 „w czasie” i „przez czas”, 495 warunkowość i bezwzględność, 491 wewnątrz i na zewnątrz, 455 widzenie czarno-białe i widzenie w odcieniach szarości, 444 wierność przekonaniom, 494 władza, poczucie przynależność i osiągnięcia, 488 zasada działania, 435 zaufanie i nieufność, 474

656

zgoda i niezgoda, 441 zmiana, 269 metazmiana, 387 kroczenie w dół, 388 kroczenie w górę, 388 metoda analogicznego oznaczania, 271 przekazywana treść, 272 przygotowanie komunikatów, 272 metoda łańcuchowa (przyspieszonej) nauki, 508 metoda podwójnego wiązania, 353 kontekst sytuacji komunikacyjnej, 353 presupozycja, 353 tworzenie wiązania, 354 metoda ukrytych poleceń (I), 283 komunikaty, 284 opracowanie treści, 284 wybór sytuacji, 284 metoda ukrytych poleceń (II), 285 komunikaty, 287 przekazywane treści, 287 wybór sytuacji, 286 metoda zagnieżdżonych pętli, 276 cel, 278 niebezpośrednia sugestia, 278 przykład, 281 rozpoczęcie pierwszej historii, 279 stosowanie, 277 tworzenie historii, 278 wywieranie wpływu, 277 zagnieżdżenie sugestii w piątej historii, 280 metodologia NLP, 47 miejsce, 469 miłość, 252 misja, 192, 540 mistrz NLP, 55, 56 mity NLP, 34 modalności sensoryczne, 75 model, 51, 58 budowanie, 62 fizjologia, 63 model „być --> robić --> mieć”, 73 model Miltona, 409, 436 korzyści, 413 model pragmagraficzny, 200 mapa fizycznej lokalizacji stanów, 200 miejsce „Kreatywnego wyboru”, 201 Pragnienia, 200 Przymus, 200

Biblia NLP

model Satir, 61, 427 model świata, 80 modelowanie, 36, 50, 57, 58, 64, 336, 486 budowanie modelu, 62 czynniki podświadome, 51 gotowość do eksperymentowania, 51 mapowanie, 61 metamodel, 50 metaprogramy, 60 obserwacja, 50, 61 odtwarzanie, 61 składnia, 51 submodalności, 51 ujawnianie strategii, 61 modelowanie doskonałości, 43, 106, 393, 396 modulacja, 605 momenty wyboru, 340 moralność, 498 motywacja, 158, 210, 247, 340, 437 możliwości, 464, 466, 467 mózgowcy, 440 Munshaw Joe, 380 myślenie, 457 myślenie magiczne, 501 myślenie w kategoriach fizjologii, 580 myśliciele, 457

Neuro-Linguistic Programming, 33 nieasertywne zachowania, 237 nielogiczność wybiórcza, 423 nieokreślony wskaźnik odniesienia, 403 niepewność, 446 nieruchomy obraz, 599 niespójność, 480 nieufność, 474 nieuszczegółowione rzeczowniki i czasowniki, 402 niewerbalny sposób przyjmowania informacji, 452 niezależność, 476 niezgoda, 441 niszczyciel decyzji, 208 ograniczające decyzje, 209 pozytywne decyzje, 209 NLP, 24, 33, 578 praktyczny charakter, 34 nominalizacja, 404 nowy kod, 41 nowy wzorzec szybkiego uczenia się języka obcego, 505 przyspieszenie, 506 submodalności, 506 substytuty, 505

N

O

nadmierna odpowiedzialność, 473 najgorszy scenariusz, 446 najlepszy scenariusz, 446 napięcie, 606 naruszenie metamodelu, 228 nastawienie, 89 natężenie światła, 600 nawiązywanie dobrego kontaktu, 432 nawyki, 208 negatywne doświadczenie życiowe, 85 negatywne obrazy, 87 negatywne stany, 198, 380 negatywne zachowania, 97 negatywnie zakodowane wspomnienia, 322 negocjacje, 436 negocjacje wewnętrzne, 143 identyfikowanie części, 143 identyfikowanie metacelów, 144 negocjowanie zgody, 144 porozumienie między częściami, 144 przypieczętowanie umowy, 144 wybór zachowania, 143

obiektywizm, 298 obliczający, 429, 478 obraz zastępczy, 88 obserwacja, 61, 465 obwiniający, 428, 478, 479 ocena rzeczywistości, 455 ocenianie w sposób ilościowy, 485 ocenianie w sposób jakościowy, 485 od (metaprogram), 60 odbierane, 459 odbudowanie szczęścia, 188 odczuwanie, 457 oddychanie, 607 odnajdywanie wewnętrznego bohatera, 529 odnoszenie sukcesu, 85 odpowiedzialność, 472 odpowiedzialność własna, 473 odruchowa reakcja, 87 odrzucanie skrajności, 434 odtwarzanie, 61

Biblia NLP

657

odwracanie się „od”, 462 odzwierciedlanie, 99 ćwiczenie umiejętności nawiązywania dobrego kontaktu, 100 ćwiczenie umiejętności wywierania wpływu na drugą osobę, 101 odzwierciedlanie drugiej osoby podczas rozmowy, 100 wybór osoby, 100 odzwierciedlanie symboliczne, 103 stosowanie, 104 odzwierciedlanie zachowania, 101 odżywianie się, 523 ograniczające przekonania, 145, 629 ograniczające zależności, 224 ograniczona odpowiedzialność, 473 okazywanie przeżywanych emocji, 454 okrąg doskonałości, 235 stan zasobny, 236 symbol stanu doskonałości, 236 wzmocnienie danego stanu, 236 określanie tożsamości, 493 operatory modalne, 401, 466 opinie autorytetów, 486 opinie klientów, 46 opór, 84, 491 optymalizacja, 471 optymizm, 445, 446 organy wydające licencje, 612 osądzanie, 465 osiągnięcia, 489 oskarżanie, 428, 478 osłabianie mocy trudnych wspomnień, 345 docenienie dobrych wspomnień, 346 wspomnienia, 345 osoba, 81 osoba amoralna, 499 osoba moralna, 499 osobista ekologia, 226 osobiste granice, 526 osobiste umiejętności, 80 osobnik alfa, 104 osobowe zależności przyczynowoskutkowe, 501 oświadczenie intencji, 566 otrząśnięcie się z żalu, 310 Outcomes, 371 oznaczanie analogowe, 420

658

P pamiętanie o tym, aby zapomnieć, 558 pomaganie innym w zapominaniu, 561 panowanie nad sobą, 298 parafraza, 242 pasja, 517 pełnoobjawowy zespół stresu pourazowego, 578 percepcja, 82, 443 perfekcja, 470 perfekcja, optymalizacja i sceptycyzm, 470 perspektywa, 603 perswazja, 595 pesymizm, 445 pewność, 446 pewność siebie, 113, 491, 492 piąta pozycja percepcyjna, 130 piąty poziom logiczny, 192 pierwsza pozycja percepcyjna, 129, 138, 171 pierwszy plan i tło, 342 kontrprzykład, 343 ograniczające reakcje, 342 pierwszy plan i tło kontrprzykładu, 343 pierwszy poziom logiczny, 191 pisanie, 254 Platt Maralee, 345 płynność, 431, 478 poczucie identyfikacji, 145 poczucie nadmiernej identyfikacji, 145 poczucie przynależności, 489 poczucie tożsamości, 491 podejmowanie działań, 77 podejście defetystyczne, 471 podejście optymalizujące, 471 podejście perfekcjonistyczne, 470 podejście „przez czas”, 496 podejście realistyczne, 471 podejście „w czasie”, 496 podkreślanie negatywów, 408 podkreślanie pozytywów, 408 podmiana obrazów, 88 podobieństwa, 437 podstawowy proces modelowania stanów doskonałości, 396 Osoba Modelowana, 396 pytania „jak?” i „dlaczego?”, 396 podstawowy proces modelowania w drugiej pozycji percepcyjnej, 392 Obserwator, 393 Osoba Modelująca, 393

Biblia NLP

podstawowy proces modelowania w trzeciej pozycji percepcyjnej, 395 Osoba Modelowana, 395 podstawowy proces tworzenia łańcucha przekonań, 382 składnia somatyczna, 382 werbalne przeramowanie, 382 podstawowy wzorzec wzbudzania motywacji, 247 podsumowywanie dnia, 325 podsycanie zaciekawienia, 363 składniki, 363 typowa przemiana, 363 podświadome mistrzostwo, 48, 53 podświadome zasoby, 53 podświadomość, 53, 62 dekonstrukcja w świadomość, 54 podświadome mistrzostwo, 53 podświadome zasoby, 53 rekonstrukcja w podświadome mistrzostwo, 54 podwójne wiązania, 419 pogłębianie świadomości, 217 pogwałcenie metamodelu, 592 pokarmy, 120 pokazy, 486 polaryzacja, 481, 482 polecenie, 283 położenie nad/pod, 599 pomaganie innym w zapominaniu, 561 pominięcia, 402 pominięcia porównawcze, 403 pomniejszenie znaczenia poprzez zmianę ośrodka zainteresowania, 601 poprawne pisanie, 254 poprawnie sformułowane cele, 73 cele pośrednie, 75 kontekst, 74 modalności sensoryczne, 75 określenie własnego celu w kategoriach umiejętności, które się ma i których brakuje, 74 spisanie celów, 77 sprawdzenie ekologii, 76 sprawdzenie rezultatu, 77 ustawienie kamieni milowych, 76 wsparcie, 75 wyznaczenie konkretnego celu, 74 porcjować oddolnie, 595 porcjować odgórnie, 595

Biblia NLP

porcjowanie oddolne, 435, 436, 595 negocjacje, 436 porcjowanie odgórne, 436, 595 motywacja, 437 poskramialny, 607 postawa aktywna, 458 postawa refleksyjna, 458 postrzeganie świata, 451 Posttraumatic Stress Disorder, 578 postulat konwersacyjny, 422 poszerzenie możliwości wyboru, 340 momenty wyboru, 341 poszukiwania transderywacyjne, 322, 413 pościg, 462 powierzchowni praktycy, 49 powód istnienia NLP, 82 powtórne przetwarzanie, 577 aktywne składniki powtórnego przetwarzania, 582 problemy, 590 przeprowadzanie, 579 terapia linii czasu, 584, 589 wojny o wpływy, 579 wyzwania, 590 poza czasem, 496 pozbywanie się wymówek, 244 ocena schematu funkcjonowania wymówki, 245 odrzucenie starej wymówki, 246 sprawdzenie reakcji przeciwko wymówce, 246 wymówki, 245 zachowanie wartości wymówki, 245 poziom elastyczności, 606 poziom meta, 481, 482 poziomy logiczne, 191, 349, 609 czwarty poziom logiczny, 191 drugi poziom logiczny, 191 fobie, 191 piąty poziom logiczny, 192 pierwszy poziom logiczny, 191 szósty poziom logiczny, 192 trzeci poziom logiczny, 191 pozycja „Ja”, 138 pozycje percepcyjne, 128 czwarta pozycja percepcyjna, 129 druga pozycja percepcyjna, 129, 392 piąta pozycja percepcyjna, 130 pierwsza pozycja percepcyjna, 129 spójność, 131 stosowanie, 130, 132

659

pozycje percepcyjne trzecia pozycja percepcyjna, 129, 395 uczucia, 171 uspójnianie pozycji percepcyjnych, 170 pozytywne intencje, 96 pozytywne oczekiwania, 222, 223 pozytywne przekonania, 318 pozytywne wizje, 518 pozytywny wkład, 366 praca samodzielna, 477 praca w zespole, 476 praca z informacjami, 484 praca z ludźmi, 484 praca z przedmiotami, 484 praca z systemami, 484 pragnienie, 466, 467 praktycy NLP, 48, 52, 615 podświadomi mistrzowie, 48 powierzchowni praktycy, 49 praktycy z zaburzeniami osobowości, 49 praktyczny charakter NLP, 34 prawo niezbędnej różnorodności, 138 prawo odwrotnego skutku, 275 predyspozycje danej osoby, 434 presupozycje, 39, 356, 407 ukrycie presupozycji w zdaniach, 357 wskazanie presupozycji, 357 prezentacja w towarzystwie, 487 prędkość mowy, 605 prędkość myśli, 601 priorytety, 575 problem działań kompulsywnych, 200 problem lęku przed przyszłymi stratami, 312 problem wewnętrznych wojen, 551 problem współzależności, 264 procedury, 464 proces dopasowywania, 95 proces komunikacji, 83, 85 proces poszukiwań transderywacyjnych, 290 proces powtórnego przetwarzania, 578 proces zapominania, 558 procesualność, 451 product placement, 361 programowanie neurolingwistyczne, 33, 37, 42, 43, 45 programy szkoleniowe, 65 Projekt Czynników Aktywnych, 39 promieniowanie dobrą energią, 364 protokół komunikowania wizji, 543

660

prowadzenie, 415 próg wrażliwości, 206 identyfikacja stanu niezasobnego, 206 kotwiczenie stanów zasobnych, 206 przełamanie stanu, 206 psychodrama, 207 rzutowanie w przyszłość stanów zasobnych, 208 uruchomienie kotwic warstwowych, 207 prymowanie, 271, 361 przebudzenie do wolności, 316 Budzący, 317 Poszukujący, 317, 318 pytanie „dlaczego?”, 317 przedmioty, 469, 483, 484 przekaz niewerbalny, 452 przekaz werbalny, 452 przekonania, 89, 140, 145, 191, 318, 609 przekonania niezasobne, 382 przekonania NLP, 78 Cały proces komunikacji powinien zwiększać liczbę możliwości wyboru, 85 Jako osoby, które są zdolne do reagowania, potrafimy kierować własnym mózgiem i kontrolować osiągane rezultaty, 86 Każde zachowanie jest praktyczne i pożyteczne — w określonym kontekście, 81 Ludzie dokonują najlepszych wyborów, jakie są dla nich dostępne w danej chwili, 86 Ludzie dysponują wszystkimi zasobami wewnętrznymi, których potrzebują, aby odnieść sukces, 85 Ludzie potrafią się uczyć na podstawie pojedynczego doświadczenia, 85 Ludzie reagują według swoich wewnętrznych map, 79 Mapa to nie „terytorium”, 79 Nie istnieje porażka, tylko informacja zwrotna, 83 Nie możemy nie komunikować niczego, 82 Oceniamy zachowanie i zmianę w świetle kontekstu i ekologii, 82 Opór wskazuje na brak kontaktu, 84

Biblia NLP

Osoba i zachowanie to odrębne zjawiska. Jesteśmy czymś więcej niż tylko własnym zachowaniem, 81 Osoba, która jest najbardziej elastyczna, wywiera największy wpływ na dany system, 84 Osobiste umiejętności opierają się na rozwijaniu i porządkowaniu systemów reprezentacji, 80 Sposób, w jaki komunikujemy, wpływa na percepcję i recepcję, 82 Szanujemy model świata każdego człowieka, 80 Ten, kto ustala ramę komunikacji, kontroluje sytuację, 83 Umysł i ciało wpływają na siebie nawzajem, 80 Znaczenie komunikatu znajduje się w odpowiedzi, którą się otrzymuje, 83 Znaczenie powstaje w kontekście, 79 przekonania zasobne, 382 przekształcanie popełnionych błędów w konstruktywne doświadczenie, 161 analiza negatywnych wyników danego zachowania, 162 identyfikowanie pozytywnych konsekwencji, 162 odkrycie pozytywnych znaczeń negatywnych wyników, 162 ujawnienie ograniczających przekonań, 161 wybór zachowania, 161 przekształcenie porażki w informację zwrotną, 89 identyfikacja problematycznego przekonania (nastawienia), 89 odróżnienie reprezentacji pożądanej zdolności od obrazów wspomnień o porażce, 91 stworzenie obrazów pożądanej zdolności i zamierzonego celu oraz umieszczenie ich w skonstruowanej przestrzeni wizualnej, 90 tworzenie kotwicy dla pozytywnego doświadczenia, 91 ujednolicenie elementów porażki z elementami pozytywnymi, 91 uporządkowanie problematycznego przekonania w ramach systemów reprezentacji na podstawie pozycji oczu, 90 wywołanie pozytywnego stanu w związku z zamierzonym celem, 91

Biblia NLP

przełamywanie ograniczających zależności, 224 kotwiczenie na podłodze, 225 kotwiczenie stanu zasobnego, 225 problem, 225 wyrwanie ze stanu, 226 przełamywanie stanu, 112 przemiany, 306 przeprowadzanie procedury dowodowej, 92 przeramowanie, 157 przeramowanie kontekstu, 155 identyfikowanie stanu zasobnego, 156 kontekst, 156 przeramowanie treści, 153 identyfikowanie dobrej intencji, 154 identyfikowanie ramy, 154 integracja przeramowania, 155 przeramowanie zachowania oraz intencji, 154 wybór nielubianego zachowania, 154 przeszłość, 495 przetwarzanie informacji, 458, 486 przyczynowość, 500 przyczyny, 450 przyczyny doświadczenia, 500 przyjmowanie krytyki, 240 przypadkowy dostęp, 497 przyszłość, 495 przyszłość NLP, 64 przywództwo, 542 psychologia poznawcza, 35 psychoterapia poznawcza, 40 PTSD, 578 pytanie, 283 dlaczego, 449 jak, 450 pytania o potwierdzenie, 418

R radzenie sobie z emocjonalnym cierpieniem, 298 submodalności kinestetyczne pozytywnego stanu, 298 wskazanie sytuacji, 298 rama komunikacji, 83, 85 rama panoramiczna, 602 rama zgody, 288 identyfikowanie elementów wyższych poziomów logicznych, 288 informacje o metamodelu, 288

661

reagowanie na nakazy, 490 reakcja na pogwałcenie metamodelu, 593 filtr działania, 593 filtr intencji, 593 filtr istoty, 594 filtr kontekstu, 594 filtr sprawcy, 594 filtr źródła, 594 reakcja na stres, 454 reakcje alergiczne, 176 recepcja, 82 redukowanie przyjemności, 193 doznanie pełnej przyjemności, 193 nadużywana przyjemność, 193 określenie poziomów metastanów, 193 zmniejszenie znaczenia przyjemności, 194 refleksyjność, 458 reimprinting, 389 rekonstrukcja w podświadome mistrzostwo, 54 rekonstrukcja w wartości, 573 relacje, 251 reprezentacja, 459 Resources, 371 Robbins Anthony, 73 rozbudowane cytaty, 422 rozbudzanie systemu reprezentacji, 114 rozmiar, 600 rozmowa z samym sobą, 604 rozniecanie, 415 rozpoznawanie sytuacji naruszania metamodelu, 228 identyfikacja sytuacji naruszania metamodelu, 228 rozpoznawanie wskazówek niewerbalnych, 218 ćwiczenie wyrażania skrajnych emocji, 220 emocje, 219 uśmiech, 219 wstępne obserwacje w lustrze, 218 rozpraszający, 430, 478, 479 rozpraszanie negatywnych emocji, 327 błędy, 327 redukowanie negatywnych emocji, 328 wyciągnięcie wniosków z popełnionego błędu, 328 rozstrzyganie wewnętrznego konfliktu, 158 integrowanie niespójnych elementów, 160

662

pary przeciwieństw, 159 wykrycie przejawów niespójności, 159 rozumienie zachowania, 97 dotarcie do pozytywnej motywacji, która leży u podstaw negatywnego zachowania, 98 identyfikowanie negatywnego zachowania, 97 wyznaczenie przestrzeni części, 98 zakotwiczenie przestrzeni kontekstu, 98 rozwiązywanie konfliktów, 262 pozytywne intencje, 262 wyjaśnienie konfliktogennych kwestii, 262 zgoda na wyższym poziomie intencji, 263 zobowiązanie do realizacji planu, 263 rozwiązywanie problemów, 511, 513 rozwiązywanie problemu współzależności, 264 relacja, 265 więzy łączące z daną osobą, 264 więzy z idealnym „ja”, 265 własne idealne „ja”, 265 rozwiązywanie wewnętrznych konfliktów, 147 metapozycja, 148 wewnętrzny konflikt, 147 wspomnienie, 147 zajęcie stanowiska, 147 rozwijanie wrażliwości sensorycznej, 195 różnice, 438 różnicowanie ram przekonań, 138 pozycja „Ja”, 138 tworzenie siatki, 138 wyjście z siatki, 139 ruch, 606 rytmiczna nauka, 507 porcjowanie odgórne, 508 rytm, 507 rytuały, 119 rywalizacja, 481

S samoakceptacja, 180 samoocena, 195, 491, 520 Satir, 61, 427 Satir Virginia, 61, 62, 428 scenariusz seansu hipnotycznego, 180 sceptycyzm, 471

Biblia NLP

schematy myślenia, 224 SCORE, 304, 371 Causes, 304 cele, 305 Effects, 305 Outcomes, 305 przyczyny, 304 Resources, 305 skutki, 305 Symptoms, 304 symptomy, 304 zasoby, 305 zebranie informacji, 304 SCORE w tańcu, 371 cele, 372 odkrycie brakującego zasobu, 373 przyczyny, 372 skutki, 372 symptomy, 372 seans hipnotyczny, 180 selekcja bodźców, 448 siła ego, 497 składnia somatyczna, 346 skłonność, 197 skrajności, 434 skuteczność NLP, 39 skuteczność własna, 491 skutki zdarzeń, 450 słabe granice, 526 słowa kluczowe, 605 słuch, 439 słuchowy system reprezentacji, 213 spisanie celów, 77 spojrzenie ogólne, 436 spojrzenie szczegółowe, 436 sposoby naruszania metamodelu, 414 sposoby przyjmowania informacji, 452 sposób przekonywania, 458 sposób wyrażania emocji, 604 spójne pozycje percepcyjne, 172 spójniki, 190, 416 spójność, 52, 184, 203, 480 spójność trenera, 66 Sprawdzanie ekologii, 109 podejmowanie decyzji dotyczących sprawdzania swojej ekologii, 111 pytania, 110 wejście w obiektywny stan, 110 włączenie wzorca do swojej świadomości, 110

Biblia NLP

sprawdzenie ekologii, 76 sprzeczne i sprzężone przekonania, 140 metapozycja, 141 pozytywny fundament, 142 przekonania, 141 przekonania drugiej osoby, 141 sprzężone przekonania, 141 sprzeczne przekonania, 133 sprzężone przekonania, 140 stan podwyższonej gotowości, 453 stan pogłębionej świadomości, 216 stany, 217 stan świadomości wewnętrznej, 124, 442 skierowanie uwagi do wewnątrz, 125 systemy reprezentacji, 125 wyznaczenie granic swojego otoczenia, 124 stan świadomości zewnętrznej, 124, 442 stany doskonałości, 396 stany niezasobne, 198 stany zasobne, 115, 342 statyczność, 451 Stevens John O., 38 stosowanie NLP, 57 stosunki międzyludzkie, 473 strategia dokonań, 489 strategia kupowania wartości, 472 strategia poczucia przynależności, 489 strategia poprawnego pisania, 254 strategia przypadkowego dostępu, 497 strategia rozwiązywania problemów (I), 512 metafora problemu, 513 problem, 513 strategia rozwiązywania problemów (II), 514 zasobne doświadczenie, 515 strategia uczenia się, 256 strategia uporządkowanego dostępu, 497 strategia Walta Disneya, 259 asocjacja ze scenariuszem, 260 cel, 260 krytyka, 261 wyznaczenie czterech fizycznych miejsc dla poszczególnych stanów, 260 strategia władzy, 489 strategiczna wizja, 609 strategie, 191 strefy czasowe, 494 przeszłość, 495 przyszłość, 495 teraźniejszość, 495

663

stres, 453 strukturyzowanie informacji według systemów reprezentacji, 439 strukturyzowanie przyczyn, 500 strukturyzowanie wartości, 489 strukturyzowanie wiedzy, 485 stwierdzenie, 283 submodalności, 40, 51, 205, 599 submodalności kinestetyczne, 605 ciężar, 607 faktura, 606 impulsy, 607 kierunek, 607 napięcie, 606 oddychanie, 607 poskramialny, 607 poziom elastyczności, 606 ruch, 606 temperatura, 605 ucisk, 606 wibracja, 606 zmiana rozmiaru lub kształtu, 607 submodalności słuchowe, 604 długość/trwanie, 605 faktyczna zawartość, 604 głośność, 604 harmonia/dysharmonia, 605 modulacja, 605 rozmowa z samym sobą a głosy innych ludzi, 604 słowa kluczowe, 605 sposób wyrażania emocji, 604 tempo/prędkość mowy, 605 tonacja, 604 typowy/nietypowy, 605 umiejscowienie źródła, 605 submodalności wzrokowe, 599 film/nieruchomy obraz, 599 impulsy wzrokowe, 604 jakość ostrości, 600 kolorowy/czarno-biały, 599 natężenie światła, 600 perspektywa, 603 położenie nad/pod, 599 pomniejszenie znaczenia poprzez zmianę ośrodka zainteresowania, 601 prędkość myśli, 601 rama panoramiczna, 602 rozmiar, 600 umiejscowienie po lewej/po prawej, 599 wymiary, 602

664

sugestie wywołujące skutki odwrotne od zamierzonych, 254 sumienie, 492 superracjonalność, 429, 478 surgencja, 461 Swish Pattern, 27, 52, 87, 342, 546 błyskawiczna podmiana obrazów, 88 dodanie obrazu zastępczego, 88 określenie impulsu wywołującego negatywny obraz, 87 powtórzenie procesu, 88 rozpoznanie odruchowej reakcji, 87 sprawdzenie rezultatu, 88 symboliczne prymowanie somatyczne, 537 Symptoms, 371 systemy, 483, 484 systemy przekonań, 373 systemy reprezentacji, 37, 80, 374, 439 dotyk, 440 komunikacja, 440 mózgowcy, 440 słuch, 439 wzrok, 439 sytuacja win-win, 489 sytuacje naruszania metamodelu, 228 szczepienie przeciwko wirusom myślowym, 249 przetworzenie toksycznej myśli, 250 rzutowanie w przyszłość, 250 sprawdzenie ekologii nowego przekonania, 250 wejście w poszczególne przestrzenie z nowym przekonaniem, 250 wyznaczenie poszczególnych przestrzeni na podłodze, 249 szczęście, 188 szerzej pojmowane „ja”, 146 sześciostopniowa technika przeramowania, 151 rzutowanie w przyszłość, 152 sprawdzenie ekologii, 152 tworzenie innych możliwych zachowań, 152 ujawnienie dobrych intencji, 152 ustalenie sygnału, 152 wskazanie zachowania, 151 szkodliwe skłonności, 197 szkolenia NLP, 65 certyfikaty, 68 jakość szkolenia, 68 trener, 66

Biblia NLP

szkolenia z programowania neurolingwistycznego, 52 szósty poziom logiczny, 192 szukanie bezpieczeństwa w przeszłości, 463 szukanie potencjału w przyszłości, 463 szukanie pozytywnych intencji, 96 definiowanie problemu, 96 dotarcie do motywów zasadniczych, 97 odkrywanie motywów, 96 szybkie podniesienie samooceny, 519 ćwiczenie zmniejszania i powiększania obrazów samooceny, 521 dysocjacja od negatywnego doświadczenia, 520 tworzenie wyobrażenia wysokiej samooceny, 520 zamiana obrazów miejscami, 521

Ś śledzenie życiowych przemian, 306 identyfikowanie przemiany, 306 kotwiczenie Smoka, 306 Smok, 306 śnienie, 296 środowisko, 609 świadomość, 217 świadomość wewnętrzna, 124

T technika pierwszego planu i tła, 342 techniki emocjonalnego wyzwolenia, 569 techniki NLP, 47 temperatura, 605 tempo mowy, 605 teoria systemów, 35 terapia fobii, 40 terapia krótkoterminowa, 410 terapia linii czasu, 584 dobry kod, 585, 587 echa zdarzenia źródłowego, 585, 588 impulsy wywołujące kod, 585, 587 powtórne przetwarzanie, 588, 589 powtórne przetwarzanie zainicjowane przez stan, 586 praca z linią czasu, 589 przetwarzanie mocy zdarzenia źródłowego, 590 sukces w przyszłości, 586, 588 umiejętności, 586 zdarzenie źródłowe, 585, 587, 590 zły kod, 584, 586

Biblia NLP

terapia poznawczo-behawioralna, 52 terapia pól myślowych, 40, 578 terapia racjonalno-emotywna, 401 teraźniejszość, 495 TFT, 40, 578 Thought Field Therapy, 40, 578 Time Line Therapy, 584, 589 toksyczne schematy myślenia, 249 tonacja, 604 towarzyskość, 482 styl aktywny, 483 styl bierny, 483 styl refleksyjny, 483 styl zrównoważony, 483 tożsamość, 192, 493, 609 trans, 190, 411 doświadczanie krótkotrwałego transu, 412 trauma, 581 trener, 66 cechy osobiste, 67 reputacja, 69 spójność, 66 umiejętności, 68 treść komunikatu, 83 troska o siebie, 314 cofnięcie się po linii czasu do dnia narodzin, 315 kalibrowanie wcześniejszych negatywnych doświadczeń, 315 model idealnego rodzica, 314 tabela niezaspokojonych w dzieciństwie potrzeb emocjonalnych, 314 wizualizowanie rodziców, 315 trudne wspomnienia, 345 tryb aktywny, 458 tryb bierny, 458 tryb braku możliwości, 467 tryb konieczności, 467 tryb możliwości, 467 tryb pragnienia, 467 tryb refleksyjny, 458 trzeci poziom logiczny, 191 trzecia pozycja percepcyjna, 129, 395 tworzenie dwuznaczności, 423 tworzenie łańcucha stanów, 198 kotwiczenie, 199 łączenie pojedynczych stanów w łańcuch, 199 wskazanie pozytywnego kierunku, 199 wybór stanu niezasobnego, 198

665

tworzenie pozytywnych oczekiwań, 222 metamodel, 223 twórcze prymowanie, 361 typy praktyków NLP, 48

U uaktualnianie zachowania, 161 ucieczka, 454, 463 ucisk, 606 uczenie się, 256, 507 uczucia, 116, 171 uczuciowcy, 457 udzielanie wsparcia, 316 ujawnianie charakteru danej relacji, 251 izolowanie przymiotników opisujących cechy, 252 wskazanie trudnej osoby lub kłopotliwej sytuacji, 251 ujawnianie kultywowanych wartości, 368 ujawnianie strategii, 61 ujawnianie strategii uczenia się, 256 lista celów, 257 lista podjętych działań, 258 przedmiot, którego opanowanie nie nastręczało trudności, 257 przeprowadzenie procedury dowodowej, 258 rozwiązanie problemów, 258 składnia systemu reprezentacji, 258 układ kartezjański, 111 ukryte performatywy, 400 ukryte polecenia, 419 ukryte polecenia w pytaniach, 351 komunikaty, 352 ustalenie przekazywanej treści, 352 uległość, 491 umiejętności, 609 umiejscowienie po lewej/po prawej, 599 umysł, 80 unikanie sugestii wywołujących skutki odwrotne od zamierzonych, 254 uogólnienia, 400 uogólnienia typu „wszystko albo nic”, 400 uporządkowany dostęp, 497 upór, 490 uprzedzanie poczucia straty, 312 mapowanie równoważących reprezentacji na przewidywaną stratę, 312

666

potencjalna strata, 312 rzutowanie w przyszłość doświadczania, 313 uspójnianie „ja”, 233 uspójnianie pozycji percepcyjnych, 170 pierwsza pozycja, 173 spójne pozycje percepcyjne, 172 trzecia pozycja, 174 wybór trudnej sytuacji, 173 zmysł kinestetyczny, 173, 174 zmysł słuchu, 173, 174 zmysł wzroku, 173, 174 ustalanie priorytetów, 575 ustawianie kamieni milowych, 76 usuwanie reakcji alergicznych, 176 kotwiczenie, 177 uruchomienie zdysocjowanej kotwicy, 178 wyobrażenie sobie bycia wystawionym na działanie alergenu, 176 wzmocnienie kotwicy, 177 utylitaryzacja, 54, 420 uwalnianie się od problematycznych schematów myślenia, 224 uzależnienie, 193 uzgadnianie poziomów logicznych, 349 przejście na poziom tożsamości, 351 pytanie o „czynności”, 350 pytanie o „tożsamość”, 350 pytanie o „umiejętność i zdolności”, 350 pytanie o „wartości i przekonania”, 350 pytanie o „wizję”, 350 środowisko, 349

W w czasie, 496 walcz lub uciekaj, 63 walka, 453 wartości, 191, 292, 349, 368, 375, 494, 540, 573, 609 warunkowanie asocjacyjne, 118 warunkowanie instrumentalne, 40, 52 wchodzenie w stan, 117 wchodzenie w stany zasobne, 115 nazwanie najcenniejszych właściwości, 115 przywołanie wspomnienia stanu zasobnego, 115 wejście w stan zasobny, 115

Biblia NLP

wybór osoby, która ucieleśnia stan zasobny, 116 wybór trudnej sytuacji, 115 werbalny sposób przyjmowania informacji, 452 wewnętrzna spójność, 143 wewnętrzne wojny, 551 wewnętrzne źródło, 329 wewnętrzny bohater, 528 przeramowanie, 530 przypieczętowanie umowy, 531 wybór osoby, 529 wzmocnienie najlepszych reakcji, 531 wewnętrzny konflikt, 158 wiarygodność, 459 wiarygodność programowania neurolingwistycznego, 46 wibracja, 606 widzenie czarno-białe, 444 widzenie w odcieniach szarości, 444 wieczorne rytuały, 119 wiedza, 609 wielość zależności przyczynowoskutkowych, 501 wierność przekonaniom, 494 wirujące ikony, 380 historia, 381 tworzenie symbolu stanu negatywnego, 380 tworzenie symbolu stanu pozytywnego, 381 wskazanie stanów negatywnego i pozytywnego, 380 wirusy myślowe, 249 wizja, 517 wizualizacja, 128, 214 wizualno-kinestetyczna dysocjacja, 185 władza, 489 własny styl bycia, 494 wojny o wpływy, 579 wola, 121 wrażliwość sensoryczna, 61, 195 wskazówki niewerbalne, 218 wsłuchiwanie się w ciało, 542 wsłuchiwanie się w istotę (wartości i misję), 540 wsparcie, 316 wspólny zasób, 359 współczesne NLP, 41 współpraca, 477, 481

Biblia NLP

współrzędne kartezjańskie, 111 współzależności, 501 wszystko albo nic, 400 wtórna korzyść i osobista ekologia, 226 wybaczanie, 232 wybór wysokiej jakości programów szkoleniowych, 55, 65 wygaszanie zachowań kompulsywnych, 220 wskazanie kompulsji, 221 wyjątkowość modelu, 63 wykonawcy, 477 wykonywanie wzorców NLP, 26 wykorzystywanie metamodelu w wybranym celu, 229 wymiary, 602 wymówki, 244 wyolbrzymienie dominującej submodalności, 112 wyrażanie zrozumienia, 362 wyrywanie ze stanu psychofizycznego, 112 identyfikacja własnego bieżącego stanu, 112 wyolbrzymienie dominującej submodalności, 112 wywieranie wpływu, 277 wywoływanie amnezji, 248 wywoływanie określonego stanu, 113 definiowanie pożądanego stanu, 113 poszerzenie pożądanego stanu, 114 wywołanie pożądanego stanu, 113 wzmacnianie pożądanego stanu, 114 wywoływanie podświadomych reakcji, 108 wyznaczanie celu, 73, 74 cele pośrednie, 75 kamienie milowe, 76 kontekst, 74 modalności sensoryczne, 75 spisanie celów, 77 sprawdzanie rezultatu, 77 sprawdzenie ekologii, 76 wsparcie, 75 wyznaczanie granic, 526 druga pozycja percepcyjna, 527 pierwsza pozycja percepcyjna, 527 słabe granice, 526 wzbudzanie motywacji, 247 wzmacnianie submodalności, 205 wzmacnianie swojego „ja”, 195 wzmacnianie świadomości somatycznej, 539 wzorce NLP, 26

667

wzorzec DVP, 517 wzorzec jedności, 299 kontemplacyjny lub uduchowiony stan, 300 obserwowanie symptomów, 300 podziękowanie symptomom, 300, 301 potwierdzenie istotności nowej jedności, 302 wewnętrzny uzdrowiciel, 301 wizualizacja uzdrawiającej energii, 302 wzorzec pogłębiania celu, 331 wzorzec SCORE, 304 wzorzec SCORE w tańcu, 371 wzorzec wizualno-kinestetycznej dysocjacji, 185 wzorzec wyłaniania wewnętrznego źródła, 332 wzorzec zakochiwania się, 252 wywołanie stanu miłości, 252 wzrok, 439 wzrokowy system reprezentacji, 214

Y Yourell Robert A., 517, 528

Z zaawansowany proces integracji części, 203 identyfikowanie konfliktu, 203 tworzenie obrazu zintegrowanych, wspólnych zasobów, 204 zaawansowany proces tworzenia łańcucha przekonań, 383 tworzenie czterech miejsc, 383 zachowania kompulsywne, 220 zachowanie, 81, 82, 151, 191, 294, 609 zaciekawienie, 363 zagnieżdżanie, 421 zagnieżdżone pętle, 276 zależności przyczynowo-skutkowe, 406 zamiana odpowiedników, 104 zaniedbywanie własnych wartości, 494 zapamiętywanie słówek z języków obcych, 505 zapominanie, 558 zarządzanie, 477 zasada poprawnego formułowania, 511 zasoby, 202 zastosowanie NLP, 24 zastosowanie poziomów logicznych, 191

668

zastosowanie prawa odwrotnego skutku, 274 zaufanie, 474 zaufanie i nieufność, 474 zbieranie dowodów i przeprowadzanie procedury dowodowej, 92 kamienie milowe, 93 określenie, co chce się osiągnąć poprzez dokonanie oceny, 93 precyzyjne zdefiniowanie dowodów, 93 tworzenie ram czasowych, 93 wskazanie osoby, która ustanowi procedurę dowodową, a następnie ją przeprowadzi, 93 wskazanie sytuacji, które mogą się okazać kłopotliwe, 93 zapisanie celu procedury dowodowej, 93 zdania twierdzące, 74 zdolności, 191 zdolności przywódcze, 542 zestawienia, 484 zewnętrzne zależności przyczynowo-skutkowe, 501 zgoda i niezgoda, 441 Zink Nelson, 380 zjednywanie, 429, 478 złożenie zobowiązania, 565 złożona równoważność, 407 zły kod, 584, 586 zmiana historii osobistej, 322 emocjonalnie pożywna sałatka z kotwic, 323 lista bieżących zasobów, 323 negatywnie zakodowane wspomnienia, 322 poszukiwania transderywacyjne, 322 wewnętrzny spokój, 324 zmiana metaprogramów, 269 identyfikowanie typowych metaprogramów, 269 rzutowanie w przyszłość potencjalnych strategii, 270 strategie wykorzystywania metaprogramów, 270 zmiana nawyków, 151 zmiana perspektywy, 153 zmiana przekonania, 89 zmiana przekonań — podejście logiczne, 553 zmiana rozmiaru lub kształtu, 607

Biblia NLP

zmiana zakotwiczeń, 126 przełamanie negatywnego stanu, 127 przełamanie stanu zasobnego, 127 wskazanie problemu, 127 wywołanie pozytywnego stanu, 127 wzmocnienie kotwicy pozytywnego stanu, 128 wzmocnienie stanu zasobnego, 127 zakotwiczenie stanu zasobnego, 127 zwolnienie kotwic, 128 zmiany, 112 zmysły, 444 zmysł kinestetyczny, 173, 174 zmysł słuchu, 173, 174 zmysł wzroku, 173, 174 znaczenie, 79 zniekształcenia, 404 zniekształcenia zależności przyczynowo-skutkowych, 406 zniesienie poczucia identyfikacji, 145 szerzej pojmowane „ja”, 146 transcendentna tożsamość, 146

Biblia NLP

tworzenie wspierającego przekonania, 145 zmiana własnego spojrzenia na samego siebie, 146 zniesienie poczucia identyfikacji poprzez trans, 146 zniesienie poczucia identyfikacji z określonym językiem, 145 zobowiązania, 566 zrozumienie, 362 zwalczanie szkodliwych skłonności, 197 ujawnienie submodalności, 197 wskazanie problematycznej skłonności, 197 zamiana submodalności, 198 zamknięcie nowych submodalności, 198 zwyciężanie w wojnie wewnętrznej, 551

Ż życie w zgodzie z wyznawanymi wartościami, 494

669

670

Biblia NLP

Zwycięzcy, przywódcy, mistrzowie — ludzie posiadający siłę charakteru — wszyscy oni dobrze wiedzą, że jeśli ktoś próbuje i nie uzyskuje upragnionych wyników, to po prostu zachodzi sprzężenie zwrotne. Wykorzystaj tę informację, by precyzyjniej określić, jakie działania powinieneś podjąć, by osiągnąć oczekiwany efekt. Anthony Robbins, Nasza moc bez granic

Dziękuję Ci za przeczytanie tej książki! Swój komentarz (w języku angielskim) prześlij na adres: [email protected].