Die Schriften: Band 3 Contra imaginum calumniatores orationes tres 9783110865394, 9783110059717

Citation preview

BONIFATIUS KOTTER

D I E S C H R I F T E N DES J O H A N N E S VON DAMASKOS III

PATRISTISCHE T E X T E U N D STUDIEN IM AUFTRAG DER

PATRISTISCHEN KOMMISSION DER AKADEMIEN DER WISSENSCHAFTEN IN DER BUNDESREPUBLIK DEUTSCHLAND H E R A U S G E G E B E N VON

K. A L A N D U N D W. S C H N E E M E L C H E R

BAND 17

WALTER D E G R U Y T E R · B E R L I N · N E W YORK 1975

D I E S C H R I F T E N DES J O H A N N E S VON DAMASKOS H E R A U S G E G E B E N VOM

B Y Z A N T I N I S C H E N I N S T I T U T DER ABTEI S C H E Y E R N III

Contra imaginum calumniatores orationes tres

B E S O R G T VON

P . B O N I F A T I U S KOTTER O. S. B.

W A L T E R D E G R U Y T E R · B E R L I N · N E W YORK 1975

Gedruckt mit Unterstützung der Deutschen Forschungsgemeinschaft

CIP-Kur^titelaufnahmt

der Deutseben

Bibliothek

Johannes [Sammlung] Die Schriften des Johannes von Damaskos. 3. Contra imaginum calumniatores orationes tres. (Patristische Texte und Studien; Bd. 17) ISBN 3 11 005971 1

© Copyright 1975 by Walter de Gruyter Sc Co., vormals G. J . Göschen'sche Verlagshandlung — J . Guttentag, Verlagsbuchhandlung — Georg Reimer — Karl J,Trübner — Veit & Comp., Berlin 30 Alle Rechte, insbesondere das der Übersetzung in fremde Sprachen, vorbehalten. Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist es auch nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus auf photomechanischem Wege (Photokopie, Mikrokopie, Xerokopie) zu vervielfältigen. Satz und Druck: Walter de Gruyter St Co., Berlin 30 Bindearbeiten: Lüderitz & Bauer, Berlin 61 Printed in Germany

VORWORT

Anders als vorgesehen, daß nämlich zur Abrundung der Pege gnoseos ( = Patrist. Texte u. Stud. 7 und 12) nach der Expositio fidei der Liber de Haeresibus mir anderen häresiologischen und polemischen Schriften erscheinen soll, wird hiermit der Band mit den sogenannten Bilderreden der Öffentlichkeit übergeben. Diese Umstellung ist veranlaßt vom offenbar regen Interesse der Fachwelt gerade an diesen Schriften unseres Kirchenvaters, wie dies aus Publikationen der letzten Jahre und aus mehrfachen brieflichen Auskunftsersuchen aus dem In- und Ausland an unser Institut hervorgeht. Die Ausgabe ist nach demselben Prinzip angelegt wie die Dialektik im ersten Band dieser Damaskenosausgabe (Patrist. Texte u. Stud. 7), wonach die Textanordnung das Verhältnis der fortschreitenden Bearbeitungen zur vorausgehenden sichtbar machen soll. Zum Abschluß dieser Arbeit sei zuvörderst gedankt dem, der in Gnaden den Entschluß zum Beginnen und die Kraft zum Vollbringen gab, meiner klösterlichen Gemeinschaft und ihrem Abt Bernhard Lambert, die durch meine Freistellung für die Edition diese ermöglichten, Altabt Dr. Johannes Hoeck, der vor langen Jahren mit den Grundstock zu dieser Ausgabe legte, sie immerfort mit Rat und Tat begleitete und besonders bei der Durchsicht der Einleitung wertvolle Hinweise aus seinem weiten Wissen und erfahrenen Urteil gab. Ich danke Frl. Lene Reichhold, die in Treue und Hingabe in allen Stadien an der Arbeit beteiligt war, besonders am Lesegerät und an der Schreibmaschine. Ein ehrendes Denkmal sei auch noch gesetzt dem längst heimgegangenen Mitbruder P. Rupert Datz für die Erstellung des Kollationsbuches in seiner exakten Handschrift. Dank sei auch gesagt jenen hilfsbereiten Herrn, die ihre Sprachkenntnisse zur Verfügung stellten wie dem ebenfalls längst abberufenen Prof. Dr. Georg Graf, sowie Dr. P. Irenäus Totzke von Niederaltaich. Aufrichtig danke ich auch allen Bibliotheken und ihren Leitern, die in zuvorkommender Weise ihre Handschriften zur Verfügung stellten und so erst die Grundlage für

VI

Vorwort

die Ausgabe schufen. Dank sei der Patristischen Kommission für die bisherige Finanzierung der Arbeit, Prof. D. Kurt Aland als dem für die Ausgabe zuständigen Herausgeber und der Deutschen Forschungsgemeinschaft für die Ermöglichung des Druckes. Dank schließlich dem bewährten Verlag für die fachmännische Beratung und harmonische Zusammenarbeit in der Drucklegung. Scheyern, den 10. April 1975

P. Bonifatius Kotter 0. S. B.

INHALTSVERZEICHNIS Vorwort Abkürzungen 1. Zitierte Literatur a) antike Autoren und Väter b) Sekundärliteratur 2. sonstige Abkürzungen und Zeichen Einleitung

V IX IX IX XIII XV 1

1. Die Bilderreden des Johannes von Damaskos a) die geschichtliche Umwelt: der Bilderstreit b) Autor und Titel c) Anlaß und Adressat d) Chronologie e) die Bilderlehre des Johannes von Damaskos in der Auseinandersetzung mit den Thesen der Ikonoklasten f) Entfaltung der Bilderreden g) das Florileg

8 23 24

2. Die Überlieferung der Bilderreden a) Handschriften b) Ubersetzungen c) Drucke d) Filiation der griechischen Handschriften; Stemma

34 34 40 42 48

3. Die Ausgabe a) Text, Textanordnung, Zugaben zum Text b) die Apparate c) numerische Synopse, zugleich Seitenweiser d) Sigel

57 57 58 59 62

Der Text der Bilderreden Indizes

1 1 4 5 6

65 201

1. Bibel

201

2. Väter

206

3. Analytischer Index

209

1. ABKÜRZUNGEN F Ü R Z I T I E R T E L I T E R A T U R

a) Antike Autoren und Väter ACO = Acta Conciliorum Oecumenicorum 1—4, Straßburg 1914; Berlin 1924—1971. Ambr. = Ambrosius Mediolanensis, inc. dom. sacr. = de incarnationis dominicae sacramento, in s. Ambrosii opera, P. 9 ed. Ο. Faller [Corp. script, eccl. lat. 79] Wien 1964, S. 223 ( = MPL 16, 817); Ital. = epistula in universam Italiam (pseud.), in M. Aubineau, Jean Damascene et l'epistula de inventione Gervasii et Protasii attribuee ä Ambroise, in Anal. Boll. 90 (1972) 1—14. Anast. Ant., sabb. = Anastasius Antiochenus, fragmentum de sabbato: MPG 89,1405. Anast. Αρ., a. Max. = Anastasius Apocrisiarius, acta Maximi Confessoris 1. 2: MPG 90, 109. Apoll., fr. in Ez. = Apollinarius Laodicenus, fragmenta in Ezech.: A. Mai, Nova patr. bibl. 7, 2. Roma 1854, p. 82. Arc. C., v. Sym. = (Arcadius Constantiensis) La vie ancienne de S. Symeon Stylite le Jeune (521—592), publ. par P. van den Ven. Τ. I. I I [Subsidia hagiogr. 32, 1. 2.] Bruxelles 1962—1970, text grec t. I 1—224. ASS = Acta Sanctorum . . . collegit I. Bollandus cet., Antwerpiae 1643. Ath. — Athanasius Alexandrinus, Ar. = orationes tres adversus Arianos: MPG 26, 12; qu. Ant. = quaestiones ad Antiochum (pseud.): MPG 28, 597; v. Anton. = vita Antonii: MPG 26, 837. Barb. = Jo. Dam., laudatio s. Barbarae: MPG 96, 781. Barl. = [St. John Damascene] Barlaam and Joasaph, with an English Translation by G. R. Woodward and H. Mattingly. London 1967 ( = MPG 96, 860). Bas. = Basilius Caesariensis Cappadociae, ep. = epistulae. Lettres, texte etabli et trad, par Y . Courtonne [Coll. des Univ. de France] T. 1—3. Paris 1957—1966 ( = MPG 32, 220; deutsch v. W. D. Hauschild in Bibl. der griech. Lit. I I I = Briefe. 2. T. Stuttgart 1973) hom. = homiliae variae: MPG 31, 164; hom. in Ps. = homiliae in Pss: MPG 29, 209; Is. = commentarius in Is. 1—16 (dub.): MPG 30, 117; Lac. = homilia dicta in Lazizis (pseud.): MPG 31, 1437; Spir. = liber de Spiritu saneto, 2. ed. par Β. Pruche [SC 17 bis] Paris 1968 ( = MPG 32, 68). C CP (553), anath. = Concilium Constantinopolitanum anno 553, oecum. quintum, anathemata 1—13, in E. Schwartz, Drei dogmatische Schriften Justinians [Abhandl. d. Bayer. Akad. d. Wiss., Phil.-hist. Abt., N. F. 18] München 1939, S. 90 (cf. Mansi 10, 1045). C CP (681), act. = Concilium Constantinopolitanum annis 680 et 681, oecumenicum sextum, actiones: Mansi 11, 208.

χ

Abkürzungen

Chrys. = Jo. Dam., oratio in laudem s. Jo. Chrysostomi: MPG 96, 761. Chrys. = Joannes Chrysostomus, exp. in Job = specimen expositionis in J o b : MPG 64, 504; exp. in Ps. = expositiones in Psalmos quosdam: MPG 55, 35; horn, in Col. = homiliae 1—12 in Col.: MPG 62, 299; hom. in Heb. = homiliae 1—34 in Heb.: MPG 63, 9; hom. in I Tim. = homiliae 1—18 in I Tim: MPG 62, 501; leg. = de legislatore (pseud.): MPG 56, 397; pan. Macc. fr. = fragmentum panegyrici in Maccabaeos: MPG 49/50, 627; pan. Melet. = panegyricum in Meletium: MPG 49/60, 515; prod. Jud. = de proditione Judae 1—2: MPG 49/50, 373; stat. = ad populum Antiochenum de statuis 1—21: MPG 49, 15. Clem., str. = Clemens Alexandrinus, stromata hrsg. v. O. Stählin [GCS 15. 17 Clem. 2. 3] Leipzig 1906. 1909 ( = MPG 8, 685).

=

C Nie. (787), act. 4 = Concilium Nicaenum anno 787, oecumenicum septimum, act. 4: Mansi 13, 1; vgl. dazu Anm. 47. C Trull., can. = Concilium Trullanum anno 692, quinisextum dictum, canones 1—102: Mansi 11, 936; vgl. dazu V. Laurent, L'oeuvre canonique du concile in Trullo (691—692), source primaire du droit de l'eglise Orientale, in Rev. des fit. Byz. 23 (1965) 7—41, hier S. 21. Cyr. = Cyrillus Alexandrinus, glaph. Gen. = glaphyra in Genesim I — V I I : MPG 69, 13; Thds. = de recta fide ad Theodosium: ACO I 1, 1 p. 42 ( = MPG 6, 1133); thes. = thesaurus de trinitate: MPG 75, 9. Cyr. H., catech. = Cyrillus Hierosolymitanus, catecheses illuminandorum 1—18, in Cyrilli opera, vol. 1 ed. G. C. Reischl, vol. 2 ed. J . Rupp. München 1848. 1860. Declar. = Jo. Dam., declaratio fidei: MPG 95, 417. Dial. = Jo. Dam., dialectica, in Die Schriften des Johannes von Damaskos I. Institutio elementaris. Capita philosophica (Dialectica), hrsg. v. B. Kotter [Patrist. Texte u. Stud. 7] Berlin 1969, S. 47—146. Dion. Ar. = Pseudo-Dionysius Areopagita, c. h. = de caelesti hierarchia, ed. par R. Roques, G. Heil, M. de Gandillac [SC 58] Paris 1958 ( = MPG 3, 120); d. n. = de divinis nominibus: MPG 3, 585; e. h. = de ecclesiastica hierarchia: MPG 3, 369; ep. = epistulae 1—10: MPG 3, 1065. Doct. Patr. = Doctrina Patrum de Incarnatione Verbi, hrsg. v. F. Diekamp. Münster 1907. Dorm. I — I I I = S. Jean Damascene, Homelies sur la Nativite et la Dormition. Texte grec, introduction, traduction et notes par P. Voulet [SC 80] Paris 1961 ( = MPG 96, 700). Eus. = Eusebius Caesariensis, d. e. = demonstratio evangelica, hrsg. v. I. A. Heikel [GCS 23 = Eus. 6] Leipzig 1913 ( = MPG 22, 13); h. e. = historia ecclesiastica, hrsg. v. E. Schwartz und Th. Mommsen [GCS 9, 1. 2 = Eus. 2, 1. 2] Leipzig 1903. 1908 ( = MPG 20, 45; ed. G. Bardy: SC 31. 41. 55. Paris 1952—1958);

Abkürzungen

XI

v. C. = de vita Constantini, hrsg. v. I. A. Heikel [GCS 7 = Eus. 1] Leipzig 1902, S. 1 ( = MPG 20, 905). Expos. = Jo. Dam., expositio fidei, hrsg. v. B. Kotter: Die Schriften des Johannes von Damaskos II [Patrist. Texte u. Stud. 12] Berlin 1973 ( = MPG 94, 789). GCS = die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten drei Jahrhunderte, Leipzig und Berlin 1897 ff. Geo. ΑΙ., v. Chrys. = Georgius Alexandrinus, vita Joannis Chrysostomi, in Jo. Chrys., opera graece ed. E. Savilius 8 (1612) 167. Germ. = Germanus I. Constantinopolitanus, ep. dogm. 1—4 = epistulae dogmaticae: MPG 98, 148; syn. haer. = de synodis et haeresibus: MPG 98, 40. Gr. Naz. = Gregorius Nazianzenus, carm. = carminum libri duo: MPG 37, 397; or. = orationes: MPG 35, 396 — 36, 664; or. 27—31 = orationes theologicae, in Gregor v. Nazianz, Λόγοι θεολογικοί. Die fünf theologischen Reden. Text u. Übers, mit Einl. u. Kommentar hrsg. v. J. Barbel [Testimonia 3] Düsseldorf 1963 ( = MPG 36, 12). Gr. Nyss. = Gregorius Nyssenus, deit. = de deitate Filii et Spiritus sancti: MPG 46, 553; hom. opif. = de hominis opificio: MPG 44, 125; or. catech. = The Catechetical Oration ed. J. H. Srawley [Cambridge Patristic Texts] Cambridge 1903 ( = MPG 45, 9); Thdr. = de Theodora martyre: MPG 46, 736. Haer. = Jo. Dam., liber de haeresibus: MPG 94, 677. Hier. H., cruc. = Hieronymus Hierosolymitanus, dialogus de cruce: MPG 40, 865 ( = Abdr. v. Imag. III 125). Jacob. = Jo. Dam., tractatus contra Jacobitas: MPG 94, 1436; Kap. 2—8 griech. hrsg. v. F. Diekamp in Theol. Quartalschr. 83 (1901) 596—599. Jeiun. = Jo. Dam., de sacris ieiuniis. MPG 95, 64. Imag. I—III = Jo. Dam., orationes I—III pro sacris imaginibus = die vorliegende Ausgabe. Instit. = Jo. Dam., institutio elementaris ad dogmata, ed. B. Kotter; v. Dial. p. 19—26. Jo. Mal., chron. = Joannes Malalas, chronographia, ed. L. Dindorf, Bonn 1831 ( = MPG 97, 65); lib. IX—XII ed. A. Schenk Graf von Stauffenberg, Die römische Kaisergeschichte bei Malalas, Stuttgart 1931, S. 1—78. Jo. Mosch., prat. = Joannes Moschus, pratum spirituale: MPG 87, 2852. Leont. B., Nest, et Eut. = Leontius Byzantinus, contra Nestorianos et Eutychianos: MPG 86, 1268. Leont. N., serm. = Leontius Neapolitanus, sermones 1—3: MPG 93, 1565. Manich. I = Jo. Dam., dialogus contra Manichaeos: MPG 94, 1505. Mansi = J. Mansi, Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, Florenz 1759 ff. Meth., res. = Methodius Olympius, de resurrectione mortuorum, hrsg. v. G. N. Bonwetsch [GCS 27] Leipzig 1917, S. 219 ( = MPG 18, 265). MPG = Migne, Patrologiae cursus completus, series graeca. Paris 1857—1866. MPL = id. series latina. Paris 1844—1855.

XII

Abkürzungen

Nat. J. Chr. = Jo. Dam., homilia in nativitatem domini, ed. S. Eustratiades in Νέος ΤΤοιμήν 3 (1921) 23—42. Natura = Jo. Dam., de natura composita contra Acephalos: MPG 95, 112. Nestor. = Jo. Dam., dissertatio adversus Nestorianorum haeresim: MPG 95, 188. Nie. Anc., elect. = Nicetas Ancyranus, de electionibus, in Documents inedits d'ecclesiologie byzantine. Textes edites, traduits et annotes par J. Darrouzes [Arch. Or. Chret. 10] Paris 1966, S. 238—248. P. Eust. Plac. = passio Eustathii Placidae: ASS Sept. VI (1757) 123 ( = MPG 105, 376). Plato, Crat. = Plato, Cratylus, in Piatonis opera ed J. Burnet [Script, class, bibl. Oxon.] t. 1 Oxford s. a. Polychr., fr. in Ez. = Polychronius, fragmenta in Ezech.: A. Mai, Nova patr. bibl. 7, 2. Roma 1854, p. 92 ( = MPG 162). SC = Sources Chretiennes, Paris 1943 ff. Sentent. = Jo. Dam., de recta sententia: MPG 94, 1421. Sever. = Severianus Gabalensis, cruc. = in crucem (dub.), in Jo. Chrys., opera graece ed. H. Savilius 5 (1612) 898; dedic. = in dedicationem crucis (dub.), in J. Zellinger, Studien zu Severian von Gabala [Münsterische Beitr. zur Theol. 8] Münster i. W. 1926, S. 129 bis 137; cf. MPG 56, 499; in pelvim = in lavationem pedum s. feria V, in A. Wenger, Une homelie inedite de Severien de Gabala sur le lavement des pieds, in Rev. des Et. Byz. 25 (1967) 225—229. Socr., h. e. = Socrates scholasticus, ecclesiastica historia ed. R. Hussey t. 1—3. Oxford 1853 ( = MPG 67, 29) Sophr. H. = Sophronius Hierosolymitanus, mir. Cyr. et Jo. = miracula Cyri et Joannis: MPG 87, 3424; v. Mar. Aeg. = vita Mariae Aegyptiae (pseud.): MPG 87, 3697. Steph. Bost., fr. = Stephanus Bostrensis, fragmenta, in G. Mercati, Stephani Bostreni nova de sacris imaginibus fragmenta e libro deperdito Κατά "Ιουδαίων [StT 76] Rom 1937, S. 202—206 ( = Theol. Quartalschr. 77 [1895] 663—668). Sym. Styl. J., imag. = Symeon Stylites Junior, de sacris imaginibus: MPG 86,3220; cf. A. Mai, Nova patr. bibl. 8, 3. Thdr. Lect., h. e. = Theodorus Anagnostes, Kirchengeschichte, hrsg. v. G. Ch. Hansen [GCS 54] 1971; cf. MPG 86, 216. Thdt., h. rel. = Theodoretus Cyrrhensis, historia religiosa: MPG 82, 1284; davon Kap. 26 in H. Lietzmann, Das Leben des heiligen Symeon Stylites [TU 32, 4] Leipzig 1908, S. 1—18. Thphn., chron. = Theophanes Confessor, Chronographia, rec. C. de Boor, vol. 1. Leipzig 1883; die für unsere Zeit einschlägigen Teile deutsch in L. Breyer, Bilderstreit und Arabersturm in Byzanz [Byzant. Geschichtsschreiber 6] Graz, Wien, Köln 1957. Trinit. = Jo. Dam., de saneta trinitate: MPG 95, 9. Trisag. = Jo. Dam., epistula ad Jordanem archimandritam de hymno trisagio: MPG 95, 21. TU = Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur. Leipzig, Berlin 1882 ff.

Abkürzungen

XIII

V. Dan. = Vie et recits de l'abbe Daniel, de Scete, ed. p a r Μ. L. Clugnet, in Rev. Or. Chret. 5 (1900) 49—73. 254—271. 370—406. V. E u p r a x . = Vita E u p r a x i a e : A S S Martii I I (1668) 727. Volunt. = Jo. Dam., de d u a b u s in Christo voluntatibus: M P G 95, 128.

b)

Sekundärliteratur

Barnard = L. W . Barnard, The E m p e r o r Cult and t h e Origins of t h e Iconoclastic Controversy, in Byzantion 43 (1973, erschienen 1974) 13—29. Baumeister, Bestattungssitten = Th. Baumeister, Vorchristliche Bestattungssitten u n d die E n t s t e h u n g des Märtyrerkultes in Äygpten, in R o m . Qu Sehr. 69 (1974) 1—6.

B a u r = Chr.Baur, Der heilige Johannes Chrysostomus u n d seine Zeit. I. I I . München 1929—1930. Beck = H.-G. Beck, Kirche und theologische Literatur im byzantinischen Reich [ H A W X I I 2,1] München 1959. Beck, Ikonoklasmus = H.-G. Beck, Die griechische Kirche im Zeitalter des Ikonoklasmus, in H a n d b . der Kirchengesch., hrsg. v o n H . Jedin I I I 1. Freiburg 1966, S. 31—61. Bilz = J . Bilz, Die Trinitätslehre des hl. J o h a n n e s von D a m a s k u s [Forschungen z. Christi. Literatur- u n d Dogmengeschich. 9, 3] P a d e r b o r n 1909. Bl.-Debr. = F. Blaß, G r a m m a t i k des neutestamentlichen Griechisch, bearb. von A. Debrunner [Göttinger theol. Lehrbücher] 12. Aufl. Göttingen 1965. Bornert = R. Bornert, Les commentaires byzantins de la divine liturgie du V I I e au X V e si£cle [Arch. Or. Chret. 9] Paris 1966. Catal. Brit. Mus. = British Museum. General Catalogue of printed books. London 1931 ff. Catal. Paris. = Catalogue general des livres imprimes de la Biblioth^que Nationale. Paris 1897 ff. Dekkers = E. Dekkers, Les traductions grecques des ecrits patristiques latins, in Sacris erudiri 5 (1953) 193—233. Delehaye, militaires = H . Delehaye, Les legendes grecques des saints militaires. Paris 1909. Diekamp, Hippolytos = F . Diekamp, Hippolytos von Theben. Münster i. W . 1898. Dieu = L. Dieu, Le »Commentaire de saint J e a n Chrysostome sur Job«, in Revue Hist. Eccl. 13 (1912) 640—658. Dobschütz = Ε . von Dobschütz, Christusbilder. Untersuchungen zur christlichen Legende [TU 18, 1. 2] Leipzig 1899. E h r h a r d = A. E h r h a r d , Überlieferung u n d Bestand der hagiographischen u n d homiletischen L i t e r a t u r der griechischen Kirche von den Anfängen bis zum E n d e des 16. J a h r h u n d e r t s . Τ. I (die Uberlieferung) [TU 50. 51. 52] Berlin 1937—1952. Favale = A. Favale, Teofilo d'Alessandria (345 c. — 412). Scritti, Vita e D o t t r i n a [Biblioteca del »Salesianum«] Turin 1958. Gero = St. Gero, Byzantine Iconoclasm during t h e Reign of Leo I I I with Particular Attention to t h e Oriental Sources [Corpus script, christ. oriental. 346 = Subsidia 41] Louvain 1973. Gordillo = M. Gordillo, Damascenica [Orientalia Christiana vol. 8, 2. Nr. 29] R o m 1926.

XIV

Abkürzungen

Grabar, Iconoclasme = A. Grabar, L' iconoclasme byzantin. Dossier archeologique. Paris 1957. Grabar, Martyrium = A. Grabar, Martyrium. Recherches sur le culte des reliques et l'art Chretien antique. I. II. Paris 1943—1946. Gregoire = J . Gregoire, La relation eternelle de l'Esprit au Fils d'aprfes les ecrits de Jean de Damas, in Rev. Hist. Eccl. 64 (1969) 713—755. Grumel = V. Grumel, La Chronologie [Traite d'fitudes Byzantines 1 = Bibl. Byzantine] Paris 1958. HAW = Handbuch der Altertumswissenschaft. München 1929 ff. Hemmerdinger = B. Hemmerdinger, Saint Epiphane, iconoclaste, in Studia Patristica X [TU 107] Berlin 1970, S. 118—120. Holl = K. Holl, Die Schriften des Epiphanius gegen die Bilderverehrung, in K. Holl, Gesammelte Aufsätze zur Kirchengeschichte II. Tübingen 1928, S. 351·—387. Hurter = H. Hurter, Nomenciator literarius theologiae catholicae, ed. 3. Τ. 1—5. Innsbruck 1903—1913. Janin, C. = R. Janin, Constantinople Byzantine [Arch. Or. Chret. 4 a ] 2 m e ed. Paris 1964. Janin, G. = R. Janin, La Geographie ecclesiastique de l'Empire Byzantin. P. 1, t. 3. Paris 1953. Koch = L. Koch, Zur Theologie der Christusikone, in Benedikt. Monatschrift 19 (1937) 375—387; 20 (1938) 32—47. 168—175. 437—452. Koch, Kaiserbild = L. Koch, Christusbild — Kaiserbild. Zugleich ein Beitrag zur Lösung der Frage nach dem Anteil der byzantinischen Kaiser am griechischen Bilderstreit, in Benedikt. Monatschrift 21 (1939) 85—105. Kruse = H. Kruse, Studien zur offiziellen Geltung des Kaiserbildes im römischen Reiche [Studien zur Gesch. und Kultur des Altert. 19, 3] Paderborn 1934, Nachdruck London, New York 1968. Kustas = G. L. Kustas, Studies in Byzantine Rhetoric ['Ανάλεκτα Βλατάδωυ 17] Thessalonike 1973. Ladner, Image = G. B. Ladner, The Concept of the Image in the Greek Fathers and the Byzantine Iconoclastic Controversy, in Dumbarton Oaks Papers 7 (1953) 1—34. Ladner, Kunst-Lehren = G. B. Ladner, Der Bilderstreit und die Kunst-Lehren der byzantinischen und abendländischen Theologie, in Zeitschrift f. Kirchengesch. 3. F. I ; 50. Bd. (1931) 1—23. Legrand, 17. s. = έ . Legrand, Bibliographie hellenique ou description raisonnee des ouvrages publies par des grecs au dix-septiöme si&cle. Τ. 1—5. Paris 1894—1903, Nachdruck Brüssel 1963. Lietzmann = H. Lietzmann, Das Leben des heiligen Symeon Stylites [TU 32, 4] Leipzig 1908. Lossky = V. Lossky, Le Probleme de la »Vision face ä face« et la Tradition patristique de Byzance, in Studia Patristica I I [TU 64] Berlin 1957, S. 512—537. Maas = P. Maas, Die ikonoklastische Episode in dem Brief des Epiphanios an Johannes, in Byz. Zeitschr. 30 (1929/30) 279—286. Menges = H. Menges, Die Bilderlehre des hl. Johannes von Damaskus. Münster 1938. Ostrogorsky, Studien = G. Ostrogorsky, Studien zur Geschichte des byzantinischen Bilderstreites [Historische Untersuchungen 5] Breslau 1929; dazu die Besprechung von F. Dölger in Göttingischen gelehrten Anzeigen 1929 Nr. 8, S. 353—372, hier 357—360. 370s.

Abkürzungen

XV

Psaltes = St. B. Psaltes, Grammatik der Byzantinischen Chroniken [Forschungen z. griech. u. lat. Grammatik 2. H.] Göttingen 1913. R = M. Richard, Repertoire des bibliothöques et des catalogues de manuscrits grecs, 2 m e ed. Paris 1958. Dazu auch Supplement I άβδον add. καΐ ζ 13 τύπωσιν F 14 ταϋτα ζ διαπρησίους ζ 15 έκεΐτο L 16 παν τοΟ λαοϋ Κ 17 άποβλέποντες CFz 18 Δήλον add. ώς ζ 20 τερατουργοϋντι C 22 κείμεναι τιμώμεναι]κείμεναι C κείμενοι ζ 23 θείας ένεργείας]θείαν F 118 1 i. m. adscr. ιβ' λίθοι έκ τοΰ Ίορδάνου L 3 "Ινα]ΐν* Β om. Fz εΙσιν]έστιν CF

94

Imag. I 1 8 . 1 9

1249

λίθοι ούτοι, διηγί), πώς εξέλιπε τό ύδωρ του Μορδάνου Θεία προστάξει καΐ διέβη ή κιβωτός κυρίου και πας ό λαός.« Πώς ούν ήμεϊς ουκ είκονογραφήσομεν τά σωτήρια Χρίστου του θεοΰ ήμών πάθη καΐ θαύματα, ϊν', δταν έρωτα με ό υίός μου, τί τουτό έστιν, έρώ, δτι ό Θεός λόγος άνθρωπος γέγονε και δι' αύτου ούχ ό 'Ισραήλ μόνος τόν Ιορδάνη ν διήλθεν, άλλ' ή φύσις άπασα πρός τήν άρχαίαν έπανήλθε μακαριότητα, δι' ού ή φύσις έκ των κατωτάτων της γης άνήλθεν ύπεράνω πάσης άρχής καΐ έν αύτω τω πατρικώ κεκάθικε θρόνω. (119) 'Αλλά ναί φησι* ΤΤοίει Χρίστου τό είκόνισμα καΐ άρκέσθητι ή και της τούτου μητρός της Θεοτόκου. "Ω της άτοπίας. ΈχΘρόν έαυτόν διαρρήδην των άγίων καθωμολόγησας · εϊ γαρ Χρίστου μέν εικόνα ποιείς, των άγίων δε ούδαμώς, δήλον ώς ούχΐ τήν εικόνα άπαγορεύεις, αλλά τήν των άγίων τιμήν, δπερ ούδεϊς των ά π ' αιώνος έτόλμησε ποιήσαι ή έγχειρήσαι τοιούτω τολμήματι. Του γάρ Χρίστου ώς δεδοξασμένου ποιών είκόνα τών άγίων ώς άδοξάστων δηλαδή άποπτύεις τό έξεικόνισμα και ψευδή τήν άλήθειαν δεικνύειν έπιχειρεϊς. »Ζώ γάρ έγώ,« λέγει κύριος, »καΐ τους δοξάζοντάς με δοξάσω«, και ό θείος απόστολος* »"Ωστε οΰκέτι εϊ δοϋλος, άλλ' υίός· εί δέ υίός, και κληρονόμος θεου δια Χρίστου.« και »εΐπερ συμπάσχομεν, ίνα καΐ συνδοξασθώμεν.« Ού κατά τών είκόνων ήρω τον πόλεμο ν, άλλ' ή κατά 6—8 cf. II 6, 3s; Expos. 89, 38—40 8 E x 13, 14 119 1—3 Expos. 89, 2 — 4 ; Gero 1 0 8 " l i s = 1 Sm 2, 30; I I I 33, 21s 13s Gal 4, 7 15 R m 8, 17; I I I 33, 22s; Grabar, martyrium II 336 ABCFKL 4 διηγοΰ CFz έξέλειπε C 5 κιβωτός add. τοΰ ζ 6 είκονογραφήσωμεν C 7 Χρίστου τοϋ θεοΰ post 7/8 θαύματα ζ ήμών om. CFz 8 Τνα Cz 10 ούχ ό] ούχΐ ζ 12 οΰ]ών C κατωτάτω ζ 14 κεκάθηκε A L 119 1 i. m. ό αίρετικός L c να{ om. ζ τό om. FCz 2 είκόνισμα]ε!κόνα ζ 2 καΐ om. Cz τούτου]τοΟ L 3 σεαυτόν F σαυτόν Cz 5 εΐκόναξ C άγίων δέ trp. CFz 7 όπερ — 8 τολμήματι A B arab.] om. rel. 8 γάρ Χρίστου trp. ζ 9 TTOIEIS εΙκόνας ζ τών add. δέ ζ 10 δηλαδή om. Cz άττοτΓτύε^ττροστΓτ- F άποττοιεΐς Cz άττεικόνισμα ζ 11 δεικνύειν έπιχειρεΤςΙάποκαλεϊ? ζ 12 καΐ1] άλλ' ή CFz 13 άλλά CFz 14 εϊ δέ υΙό? om. A B δέ om. F 16 άλλ' ή]άλλά CFz

1290/1252

Imag. I 19. 20

95

των αγίων. Φησΐ yoOv Ιωάννης ό θεόλογος καΐ επιστήθιος, »δτι όμοιοι αύτω έσόμεθα.« "Ωσπερ γαρ τω πυρί ένούμενος ό σίδηρος ού τ η φύσει, άλλά τ η ενώσει και πυρώσει και μεθέξει πυρ γίνεται, ούτω καϊ τό θεούμενον ού τ η φύσει άλλά τ η μεθέξει θεός γίνεται. Ού τήν σάρκα φημί του σαρκωθέντος υίοΰ του Θεου* εκείνη γάρ τη καθ' ύπόστασιν ένώσει και μεθέξει της θείας φύσεως άτρέπτως θεός έχρημάτισεν, ούκ ενεργεία χρισθεϊσα θεου ώσπερ των προφητών έκαστος, παρουσία δέ δλου του χρίοντος. "Οτι δέ τ η θεώσει Θεοί και οι άγιοι, »ό θεός«, φησίν, »εστη έν συναγωγή Θεών, εν μέσω δέ Θεούς διακρίνει«, δταν ΐσταται Θεός έν μέσω Θεών τάς άξίας διαιρών, ώς έρμηνεύων φησίν ό Θεολόγος Γρηγόριος. (I 20) Τω Δαυίδ έπηγγείλατο ό Θεός οΐκοδομήσαι αύτω ναόν διά του Ιδίου υίου Σολομώντος και κατασκευάσαι οίκον αναπαύσεως. Τούτον Σολομών φκοδόμησε και έποίησε | χερουβίμ, ώς φησιν ή βίβλος τών Βασιλειών, και περιέσχε τά χερουβίμ χρυσίω και πάντας τούς τοίχους κύκλω κολαπτούς ένέγλυψεν έν γραφίδι χερουβίμ καϊ φοίνικας τ ω έσωτέρω και τω έξωτέρω — ούκ είπεν έκ πλαγίων, άλλά 18 = 1 Jo 3, 2 18—26 cf. 167,11—15; 111 33,28—30; Expos. 55,25!; Menges 81.84 27s Ps 81,1; III 33, 23s 27—30 Gr. Naz., or. 40: 365B 3s I 20 1—27 cf. II15, 17— 22; Expos. 89, 9—15; Menges 137 1—16 cf. I l l 84, 15—17 = Leont. N„ serm. 3: 1597C 2—5 3—8 = 3 Rg 6, 23. 28s ABCFKL 17 γοϋν]γάρ ζ 18 γάρ]ό CFz 19 ό om. CFz σίδηρος om. ζ 20 πυρώσει/μεθέξει trp. C ούτω καϊ] ού F 21 καϊ om. C τό — 22 Ού AB arab.] om. rel. 22 uloü om., sed suppl. BC 23 τοϋ om. BC (Cc suppl.) ένώσει καϊ om. ζ 24 Θεός om. 2 Β 25 ώσττερ]άτε CF 26 δέ add. έστι C τή — 27 κα!]Θεός καϊ {κα!]ή C) θεοί Cz 27 ot om. Β 28 έν — διακρίνει om. CFz δταν]κα! δτι ζ 29 ώς]δ C 30 θεολόγος]θεϊος Fz θεορήμων C Γρηγόριος add. ΟΙ γάρ άγιοι καϊ ζώντες ττεπληρωμένοι ήσαν πνεύματος άγίου, καϊ τελευτησάντων αύτω ν ή χάρις τοϋ άγίου πνεύματος άνεκφοιτήτως Ινεστι καϊ ταϊς ψυχαΐς καϊ τοις σώμασιν έν τοις τάφοις καϊ τοΤς χαρακτήρσι καϊ ταϊς άγίαις είκόσιν αύτών, ού κατ' ούσίαν, άλλά χάριτι καϊ ένεργείσ. Όν δέ z; cf. ρ. 5082 I 20 1 οίκοδομείν F 2 Ιαυτω CF Σολομώντος pr. αύτοϋ Β om. CFz 2/3 κατασκευάσειν F 3/4 φκοδόμησε καϊ] οίκοδομών ζ 6 κύκλω add. καϊ ζ κολατττοίς F 6/7 Ιγλυψε Α έγκλυψεν Β 7 έν γραφίδι om. ζ χερουβίμ καϊ om. F τω om. CFz 8 έξωτέρω add. καϊ ζ

96

Imag. I 20; II 9; III 9

1252; 1292; 1329

»κύκλω« — άλλά και βόας και λέοντας καΐ ροΐσκους. Ού πολλω τιμιώτερον πάντας τούς τοίχους του οίκου κυρίου κοσμήσαι άγίων μορφαϊς καΐ έξεικονίσμασιν ήττερ άλογων καΐ δένδρων; Που ό διαγορεύων νόμος* »Ού ποιήσεις παν όμοίωμα;« 'Αλλ' ό σοφίας χύσιν δεξάμενος Σολομών ού θεόν είκονίζων έποίει χερουβίμ και ι ό ν τ ω ν καΐ βοών όμοιώματα — τούτο γαρ απαγορεύει ό νόμος — ούδ' ημείς θεόν είκονίζοντες ποιουμεν τό των άγίων εικόνισμα. "Ωσπερ γάρ τότε μέν αλόγων αιματι ήγνίζετο δ τε ναός και ό λαός καΐ σποδώ δαμάλεως, νυν δέ Χρίστου αιματι »του μαρτυρήσαντος επί Ποντίου Πιλάτου« και έαυτόν άπαρχήν τών μαρτύρων δείξαντος, ετι δέ καΐ τ ω τών άγίων αιματι ίερώ ή έκκλησία φκοδόμηται, ούτω τότε μέν μορφαΐς τε καΐ έκτυπώμασιν αλόγων ό του Θεου οίκος κατεκοσμεϊτο, νΰν δέ άγίων τών ναούς έμψύχους καΐ λογικούς έαυτούς είς κατοικητήριον θεοΟ ζώντος έν πνεύματι κατεσκευακότων. I 21 p. 107 II 8p. 74; III 8 φ. 80

(II 9; I I I 9) Kai δτι ταύτα ούτως εχει, άκουε· »Ού ποιήσεις σεαυτώ«, φησί, »γλυπτόν ούδέ παν όμοίωμα.« Ταύτα του Θεου προστάξαντος »εποίησαν«, φησί, »τό καταπέτασμα της σκηνής του μαρτυρίου εξ ύακίνθου καΐ πορφύρας καΐ 5 κοκκίνου νενησμένου καΐ βύσσου κεκλωσμένης, έργον ύφαντόν χερουβίμ«, και »εποίησαν τό ίλαστήριον άνωθεν της κιβωτού 10 τοίχους Haeres. (ps.) 773, 15s 13 Dt 5, 8; II 9, Is 18s Hbr 9, 12s 20s = 1 Tm 6, 13 25s Expos. 88. 22; Menges 97 II 9; III 9 1—26 Menges 127s l s Dt 5, 8; I 20, 13 3—6 Ex 37, 3 6s Ex 38, 5s I

ABCFKL

Π

DEFGH

III

D

9 άλλά om. CFz 10 πολλω add. ούν z τοϋ om. Cz 11/12 είκονίσμασιν CFz 12 που add. ouv C 13 'Αλλ' ό]άλλά z 14 ού Θεόν AB arab.] ούράνιον C ούρανόν rel. 15 έποίησε z βόων C όμοίωμα F 16 γάρ]δέ z άπογορεύει L ούδ']ούδέ C καΐ ούδ' F ε( δέ z 6εόν]Χριστόν ζ 17 είκονίζοντες add. καΐ z τά . . . είκονίσματα ζ είκόνισμα add. ούκ δρα τοϋτο πάντως εύσεβέστερον, δτι καΐ πνεύματος αγίου είσΐ πεπληρωμένα ζ 18 μέν άλογων om. ζ δ — 19 λαός]ό λαός τε καΐ ό ναός ζ 18/19 τε et ό λαός καΐ om. F νΰν δέ]οΰτω καΐ νΰν ζ 21 δείξαν Β 22 δέ καΙ]τε F Ιερω] έφ' φ CF έφ* ών ζ 23 οίκοδομεΐται ζ οΰτω]καΙ Fz om. C όρφαΐς C 25 τών ναούς om. ζ λογικούς add. ναούς ζ 26 ζώντος έν πνεύματι om. z κατασκευακότων ζ II 9; III 9 1 Kai — άκουε om. D " i 2 έαυτω E D " 1 φησί om. FH 5 νενησμένης EF 6 τό om. Ε της σκηβωτοϋ Ε

1292U1293;

Imag. II 9 . 1 0 ; III 9. 9a

1329

97

έκ χρυσίου καθαρού καΐ τους δύο χερουβίμ.« Τί ποιείς, ώ Μωσή; Σύ λέγεις· » 0 0 ποιήσεις σεαυτω γλυπτόν ουδέ παν ομοίωμα«, καΐ σύ καταπέτασμα κατασκευάζεις, »έργον ύφανιο τον χερουβίμ« και »δύο χερουβίμ έκ χρυσίου καθαρού«; Ά λ λ ' άκουε, τί ιτρός σε ό Θεράπων του θεού Μωσης τοις πράγμασιν άντιφθέγγεται. ΤΩ τυφλοί και μωροί, σύνετε των λεγομένων την δύναμιν »καΐ φυλάξασθε σφόδρα τάς ψυχάς υμών.« ΕΤπον, »δτι ομοίωμα ουκ εΐδετε έν τ η ήμέρςτ, ή έλάλησε κύριος is πρός ύμας έν Χωρήβ έν τ ω δρει έκ μέσου του πυρός, μήποτε άνομήσητε και ποιήσητε ύμϊν έαυτοϊς γλυπτό υ ομοίωμα, πασαν είκόνα«, καΐ »θεούς χωνευτούς ού ποιήσεις σεαυτω«. Ούκ είπον* Ού ποιήσεις είκόνα χερουβίμ ώς δούλων παρεστηκότων τ ω ίλαστηρίω, άλλ' »ού ποιήσεις σεαυτω θεούς 20 χωνευτούς«, καΐ || »ού ποιήσεις παν ομοίωμα« ώς Θεου ούδ' ού μή λατρεύσης »τη κτίσει παρά τον κτίσαντα«. 'Ομοίωμα μέν ούν θεου ούκ έποίησα ούδέ μην έτέρου τινός ώς Θεου ούδέ άνθρώπου (δεδούλωτογάρ τ η άμαρτία ή φύσις της άνθρω25 »έλάτρευσα τ η πότητος) ούδέ »έλάτρευσα τ η κτίσει παρά τον κτίσαντα«. κτίσει παρά τον κτίσαντα«. Ούτω και ύμεϊς ποιείτε. Πάσης δέ της κτίσεως ομοίωμα τη ν σκη νη ν κατεσκεύασα »κατά τον τύπον τον δειχ30 Θέντα μοι έν τ ω δρει« καΐ χερουβίμ σκιάζοντα τό Ιλαστήριον ώςθεώπαρεστηκότα. (II 10) Εΐδες, πώς άνεφά(III 9a) Είδες, πώς άνεφάνη ό σκοπός της γραφής τοϊς νη ό σκοπός της γραφής τοις συνετώς έρευνώσι* δει γάρ συνετώς έρευνώσι* δει γάρ 8s Dt 5, 8 9s E x 26, 31 10 E x 25, 18 13—17 Dt 4, lös 17. 19s E x 34, 17 20 Dt 5, 8 21. 25s Rm 1, 25 29s E x 25, 40; Hbr 8, 5 29—32 cf. Expos. 89, 11—13 II 10; III 9a 3—8 cf. III 87, 18s = Leont. N., serm. 3: 1601A 2—4; Germ. CP, ep. dogm. 149C 4s; 181A 1—4; 188 A 10s II

DEFGH

III

D

7 καΐ om. Η τούς]τά 8 Σ0 om. G σεαυτω — ούδέ]εαυτω G 9 κατοατέτασμα]ΐΓθΐεϊξ καΐ F σκευάζεις G 11 τοϋ — Μωσής]κυρίου Η τοϊς πράγμασιν om. II 12 ΤΩ om. Η λεγομένωυ]λόγων G 13 Tais ψυχαΤς E F H ήμών F 15 μήποτε]μήτε G 17 ποιήσεις σεαυτφ]ποιήσεται έαυτοϊς G έαυτω Ε 18 είπεν Η ποιήσεις add. σεαυτω Η 19 έαυτφ E G 20 θεούς D 1 1 1 ούδέ GH 21 'Ομοίωμα — 26 κτίσαντα om. Η 22 ούν om. E F ώς om. E F II10 1/2 άναφαίνει Ε III 9a 1 num. 9 a inserui, om. edd.; cf. p. 57 DrlG

7 Kotter, Johannes von Damaskos

Imag. II 10; III 9a

98 5

ίο

15

20

γινωσκειν, αγαπητοί, οτι εν παντΐ ττράγματι ή αλήθεια ζητείται καΐ το ψεύδος καΐ ό σκοπός του ποιοϋντος, εί καλός εστίν ή κακός. Έ ν μέν γάρ τ φ ευαγγελίω καϊ θεός καϊ άγγελος καΐ άνθρωπος καϊ ούρανός καϊ γη καϊ 0δοορ και πυρ καϊ άήρ και ήλιος καϊ σελήνη καϊ άστρα καϊ φως και σκότος καϊ σατανας καϊ δαίμονες και δφεις καϊ σκορπίοι καϊ θάνατος καϊ άδης και άρεταΐ καϊ κακίαι καϊ πάντα καλά τε καϊ κακά είσιν έγγεγραμμένα. Ά λ λ ' δμως επειδή πάντα τά περί αυτών λεγόμενα άληθη είσι καϊ ό σκοπός πρός δόξα ν Θεου έστι και

25

των υ π ' αυτου δοξαζομένων άγίων καϊ σωτηρίαν ήμών καϊ καθαίρεσιν καϊ αισχύνη ν του διαβόλου και των δαιμόνων αύτου,προσκυ30 νοϋμεν καϊ περιπτυσσόμεθα και καταφιλουμεν καϊ όφθαλμοίς καϊ χείλεσι και καρδία άσπαζόμεθα, ομοίως καϊ πασαν τήν παλαιά ν καϊ και35 νήν διαθήκη ν τούς τε λόγους των άγίων και έκκρίτων πατέρων, τήν δέ αίσχράν και 5—72 Menges 66s II

DEF(G)H

III

1293; 132911332

γινωσκειν, αγαπητοί, οτι εν παντί πράγματι ή άλήθεια ζητείται και τό ψευδός καϊ ό σκοπός του ποιοΰντος, εί καλός έστιν ή κακός. Έ ν μέν γάρ τω ευαγγελίω καϊ θεός και άγγελος καϊ άνθρωπος καϊ γη καϊ ύδωρ καϊ πυρ καϊ άήρ και ήλιος καϊ σελήνη και άστρα και φως καϊ σκότος καϊ σατανάς καϊ δαίμονες και όφεις καϊ σκορπίοι καϊ ζωή καϊ Θάνατος καϊ | φδης και άρεταΐ καϊ κακίαι καϊ πάντα καλά τε και κακά είσιν γεγραμμένα. Ά λ λ ' δμως επειδή τά περί αυτών λεγόμενα άληθη είσι καϊ ό σκοπός πρός δόξα ν θεου έστι καϊ σωτηρίαν ήμών καϊ δόξα μέν των υ π ' αυτου δοξαζομένων άγίων, αισχύνη δέ του διαβόλου καϊ των δαιμόνων αυτου, προσκυνουμεν καϊ περιπτυσσόμεθα καϊ καταφιλουμεν και όφθαλμοϊς καϊ χείλεσι καϊ καρδία άσπαζόμεθα, ομοίως καϊ πασαν τήν παλαιά ν καϊ καινή ν διαθήκη ν τούς τε λόγους των άγίων και έκκρίτων πατέρων, τήν δέ αίσχράν καϊ

36s cf. I 60, 2; II 20, 1—4 v. 1. D

Π 10 7 εί]ή G 7/8 et — κακός]καλώς ή κακώς Ε add. et καλώς ή κακώς F 8 Έν — II 14, 14 καϊ] ζητεί G (II 11, 1 Γινωσκ. — 24 καταισχ. post II 69) 9 γάρ]οΰν Η coll. post εΟαγγ. Ε 12 m/p — καϊ3 om. F 20 έγγεγραμμένα]έμγεγρ- Ε γεγρ- Η 25 αυτών Ε 26 καϊ add. ττρός D 1 1 30 καϊ pr. δέ Ε 32 χειλέσι Η 36 έγκριτων ΕΗ 37 δέ αίσχράν trp. EH καϊ add. βλαβερά ν καϊ Η

1293; 1332

40

45

so

55

60

65

70

μυσαράν και άκάθαρτον γραφή υ των καταράτων Μανιχαίων τε και 'Ελλήνων και των λοιττών αιρέσεων ώς ψευδή και μάταια περιέχουσαν καΐ πρός δόξαν τοΰ διαβόλου καί των δαιμόνων αυτου καΐ χαράν αυτών έφευρεθεΐσαν άποπτύομεν και άποβαλλόμεθα καίτοι γε καί δνομα θεου περιέχουσαν. Ούτως καί έν τω πράγματι τώνείκόνωνχρή έρευναν τήν τε άλήθειαν καί τόν σκοπόν των ττοιούντων καί, εί μέν αληθής καί ορθός καί προς δόξαν θεου και των αγίων αυτου καί προς ζήλο ν άρετής καί άποφυγήν κακίας καί σωτηρίαν ψυχών γίνονται, άποδέχεσθαι καί τιμαν ώς εΙκόνας καί μιμήματα καί ομοιώματα καί βίβλους τών άγραμμάτων και προσκυνεϊν καί καταφιλεϊν και όφθαλμοϊς καί χείλεσι καί καρδία άσπάζεσθαι ώς σεσαρκωμένου θεου ομοίωμα ή τής τούτου μητρός ή τών άγίων τών κοινωνών τών παθημάτων και τής δόξης του Χρίστου καί νικητών καί καθαιρετών του διαβόλου καί τών δαιμόνων και τής πλάνης αυτών, εί δέ θεότητος

βίβλους τών άγρ. 117, 5—7! II

DEFH

III

66—72 cf. I I

μυσαράν καί άκάθαρτον γραφή ν τών καταράτων Μανιχαίων τά αύτά ονόματα περιέχουσαν και προς δόξαν τοΰ διαβόλου καί τών δαιμόνων αυτου καί απώλεια ν ψυχών έφευρεθεΐσαν άποπτύομεν καί άποβαλλόμεθα. Ούτως καί έν τω πράγματι τώνείκόνωνχρή έρευναν τήν τε άλήθειαν και τόν σκοπό ν τών ποιούντων καί, εί μέν άληθής καί όρθός και πρός δόξαν θεου καί τών άγίων αυτου και πρός ζήλον άρετής και άποφυγήν κακίας καί σωτηρίαν ψυχών γίνονται, άποδέχεσθαι καί τιμαν ώς είκόνας καί μιμήματα καί ομοιώματα καί βίβλους τών άγραμμάτων καί υπόμνησιν καί προσκυνεϊν καί καταφιλεϊν καί όφθαλμοϊς καί χείλεσι καί καρδία άσπάζεσθαι ώς σεσαρκωμένου θεου όμοίωμα ή τής τούτου μητρός ή τών άγίων τών κοινωνών τών παθημάτων αυτου και τής δόξης του Χρίστου καί νικητών καί καθαιρετών του διαβόλου και τών δαιμόνων και τής πλάνης αύτών, εί δέ θεότητος , 1—30

59s 72—76 cf. I I I 25. 101

D

Π 10 39 τρισκαταράτων Ε add. καί τών Ε 42 μοτταίαν Ε 50 τε om. Η 56 καί add. ε!ς Ε σωτηρί(!) Η, °suppl. αν i. m. αύτοϋ F, hie cap. 11 ineip. edd.; v. p. 57 7»

99

Imag. I I 10; I I I 9a

40 τών om. Ε 41 λοιπών 52 άληθή(!) καί όρθώξ Η 71 καί om. F 72 αύτών]

100

Imag. II 10; III 9a

75

so

85

90

95

ιοο

los

της άύλου και άσωμάτου καΐ αοράτου καΐ άσχηματίστου καΐ άχρωματίστου εικόνα Tis τολμήσει ποιήσαι, ώς ψευδή άποβαλλόμεθα · και έάν Tis έπΐ δόξ-η καΐ προσκυνήσει καΐ τιμή του διαβόλου ή των δαιμόνων, καταπτύομεν καΐ πυρί άναλίσκομεν. Και έάν Tis ανθρώπων ή πετεινών ή έρπετών ή άλλης κτίσεως θεοποιήση είκόνα, άναθεματίζομεν τούτον. "Ωσπερ γαρ τα ίερά καΐ τους ναούς των δαιμόνων καθεϊλον οί άγιοι πατέρες καΐ έν τοις αυτών τόποις ναούς έ π ' όνόματι|| άγίων ήγειραν, και τούτους σέβομεν, ούτως καΐ τάς είκόνας των δαιμόνων καθεϊλον καΐ άντ' έκείνων ήγειραν εΙκόνας Χρίστου καΐ της Θεοτόκου καΐ τών άγίων. Kai επί μέν της παλαιάς ούτε ναούς έ π ' ονόματι ανθρώπων ήγειρεν ό Ισραήλ ούτε μνημόσυνον ανθρώπου έωρτάζετο — ετι γάρ υπό κατάραν ήν ή τών ανθρώπων φύσις καΐ ό θάνατος κατάκριση ή ν, διό και έπενθεΐτο, καΐ τό σώμα του

1293H1296; 1332

της άύλου και άσωμάτου εΙκόνα Tis τολμήσει ποιήσαι, ώς ψευδή άποβαλλόμεθα · καΐ έάν τις επί δόξη και τιμή καΐ προσκυνήσει του διαβόλου ή τών δαιμόνων, καταπτύομεν καΐ πυρί άναλίσκομεν. Kai έάν τις άνθρώπων ή κτηνών ή πετεινών ή έρπετών ή άλλης τινός κτίσεως θεοποιήση είκόνα, άναθεματίζομεν τούτον. "Ωσπερ γάρ τά ϊερά καΐ τους ναούς τών δαιμόνων καθεϊλον οί άγιοι πατέρες καΐ έν τοις αύτών τόποις ναούς έ π ' όνόματι θεου καΐ άγίων ήγειραν, και τούτους σέβομεν, ούτω καΐ τάς είκόνας τών δαιμόνων καθεϊλον και άντ' έκείνων ήγειραν είκόνας Χρίστου καΐ της τούτου μητρός και τών άγίων, και ταύτας σέβομεν. Kai έπΐ μέν της παλαιάς ουτε ναούς έ π ' όνόματι άνθρώπων ήγειρεν ό Ισραήλ ουτε μνημόσυνον έωρτάζετο — έτι γάρ υπό κατάραν ήν ή τών άνθρώπων φύσις και ό θάνατος κατάκρισις ήν, διό καΐ έπενθεΐτο, και ό άπτόμενος του σώματος του

86—97 cf. 111 87,34—41 = Leont. Ν., serm. 3: 1601Β 9—C7; Dobschütz 104*; Menges 149 98—118 sim. 1 21,2—6 106—108 Nm 19,11 II

DEFH

III D

Π 10

73 Tfjs om. Ε

77 ψευδές Η

80

ή]καΙ Η κοτταπτύομεν]αύτοΟ καΐ ττατοϋμεν Η 81 Kai2 — 86 τοϋτον om. Η 83/84 άλλη Ε 87 καΐ om. E F 87/88 δαιμόνων]εΙδώλων E F 88 καθηλαν Ε 91 ήγειραν]έττοίησαν E F 92 οΰτω D 1 1 100 ό om. Η 101 άνθρωπου om. Η III9a 84 Θεοποιήση]ποιήση sed s. scr. θεο D 1 1 1

1296; 133211333

Imag. II 10.11; III 9a. 10

101

τεθνηκότος άκάθαρτον έλογίζετο καΐ ό άπτόμενος αύτου —, νυν δέ, άφ' ού ή θεότης no τ η ημετέρα φύσει συνεκράθη οΐόν τι ζωοποιόν και σωτήριον φάρμακον, έδοξάσθη ή φύσις ημών και πρός άφθαρσίαν μετιΐ5 εστοιχειώθη. Διό και ό των άγίων θάνατος έορτάζεται καΐ ναοί αύτοϊς εγείρονται καΐ εΙκόνες άναγράφονται.

τεθνηκότος ακάθαρτος έλογίζετο —, νυν δέ, άφ' οΰ ή θεότης τ η ήμετέρ«? φύσει άσυγχύτως συνεκράθη οίόν τι ζωοποιόν καΐ σωτήριον φάρμακον, δντως έδοξάσθη ή φύσις ημών καΐ πρός άφθαρσίαν μετεστοιχειώθη. Διό

(II 11) Γινωσκέτω ouv πας άνθρωπος, ώς ό την εικόνα τήν πρός δόξαν καΐ ύπόμνησιν του Χρίστου ή της τούτου μητρός της άγίας Θεοτόκου ή τίνος των άγίων καΐ πρός αίσχύνην του διαβόλου και της ήττης αύτου και τών δαιμόνων αύτου έκ θείου πόθου καΐ ζήλου γενομένην καταλύειν έπιχειρών και μη προσκυνών και τιμών και άσπαζόμενος ώς είκόνα τιμίαν καΐ ούχ ώς θεόν έχθρός έστι του Χρίστου καΐ της άγίας Θεοτόκου και

(III 10) Γινωσκέτω οϋν πας άνθρωπος, ώς ό την εΐκόνα I την πρός δόξαν και ύπόμνησιν του Χρίστου ή της τούτου μητρός της άγιας Θεοτόκου ή τίνος των άγίων, ετι δέ πρός αισχύνη ν του διαβόλου και της ήττης αύτου και των δαιμόνων αύτου έκ θείου πόθου καΐ ζήλου γενομένην καταλύειν έπιχειρών καΐ μη προσκυνών καΐ τιμών και άσπαζόμενος πόθω του είκονιζομένου ώς εικόνα τιμίαν καΐ ούχ ώς θεόν έχθρός έστι Χρίστου και της άγίας Θεοτόκου και

10

15

καΐ ναοί αύτοίς εγείρονται καΐ εΙκόνες άναγράφονται.

1111; III 10 1—31 cf. I 22, 9—11; I 36, 4—6; I 47,19s; II 2, 4—19; II 4 , 1 — 1 8 ; II 6, 1—17; II 10, 69—72; III 13, 1—3; Menges 116—121; Koch 440s 1—20 Barl. 280—282; Menges 108s II

DEF(G ab II 11, 1)Η

III

D

ΠΙΟ 109 άφ' — θεότηςίέφάνη Θεός ocrns Ε 110 φύσει add. 1 1 άσυγχύτως Η 111 συνεκράθη]συνανεκρ- D έκρ- Η τι]τό Η 114 καΐ om. Η άφθαρσίαν] άβανασία ν Η 114/115 με//τεστοιχ. D 1 1 117 αύτοί Ε I I 1 1 init. cap. cf. ad II 10, 72 1 Γινωσκέτω pr. τοϋ αύτοϋ (praecedit II 69, 1—9/10) G 2 cbs om. G ό om. Η 3 / 4 ύπόμν-]άνάμνησιν Η 5 τούτου]αύτού Η 6 άγίων add. ετι δέ Η 8 της ήττης] ήτταν D 1 1 11 γενο-] γεγενημένην F καταλύειν add. καΐ Ε 13 καΐ — 16 Θεόν om. Ε 15 ούχΐ G 16 Χριστο0]θεο0 GH 17 παναγίας Ε

Imag. II 11.12; III 10

102

των αγίων και εκδικητής του διαβόλου και των 20 δαιμόνων αύτου, εργω έπιδεικνύμενοζ τήν λύπη ν, δτι ό θεός και οί άγιοι αύτου τιμώνται και δοξάζονται, ό δέ διάβολος καταισχύνεται* 25 ή γάρ εΐκών Θρίαμβος έστι και φανέρωσις και στηλογραφία εϊς μνήμην της νίκης των άριστευσάντων και διαπρεψάντων και της αισχύνης 30 των ήττηθέντων και καταβληθέντων.

1296; 1333

των αγίων, εκδικητή? δέ του διαβόλου καΐ των δαιμόνων αύτου, εργω έπιδεικνύμενος τήν λύπη ν, δτι ό Θεός καΐ oi άγιοι αύτου τιμώνται καΐ δοξάζονται, ό δέ διάβολος καταισχύνεται* ή γάρ είκών Θρίαμβος έστι και φανέρωσις και στηλογραφία είς μνήμην της νίκης των άριστευσάντων καΐ διαπρεψάντων και της αίσχύνης τών ήττηθέντων και καταβληθέντων.

ΕΙδον πολλάκις ποθουντας, ίμάτιον του ποθουμένου θεασαμένους, ώς αύτόν τον ποθούμενον άσπασαμένους τό ίμάτιον όφθαλμοϊς τε και χείλεσι. 35 Χρή »άποδιδόναι πασι τάς όφειλάς« κατά τον άγιον Παυλον τον άπόστολον »τω τήν τιμήν τήν τιμήν« και »βασιλεϊ μέν ώς ύπερέχοντι«, τοις δέ άρχουσιν ώς δι' αύτών άποστελλομένοις, έκάστω κατά τό μέτρον του αξιώματος. III 11 p. 122 (II 12) Ού βασιλέων εστί νομοθετεϊν τη εκκλησία. "Ορα γάρ, τί φησιν ό θείος απόστολος* »Kai ους μέν εθετο ό θεός έν τη εκκλησία πρώτον άποστόλους, δεύτερον προφήτας, τρίτον ποιμένας και διδασκάλους, 5 προς τόν καταρτισμόν της εκκλησίας«, — ούκ είπε βασιλείς — και πάλιν »πείθεσθε τοις ήγουμένοις υμών και ύπείκετε* αύτοί γάρ άγρυπνουσιν υπέρ τών ψυχών υμών ώς λόγο ν άποδώσαντες.« και αύθις »μνηΤ

II12

1—5 = Nie. Anc., elect. 248, 15—19

32—34 Leont. Ν., serm. 3: 1600A 3—9; Menges 81 35—39 cf. II 12, 16s. 31—43 35—37 Rm 13, 7 37 = 1 P t 2, 13s II12 1—47 cf. I 66, 1—25 2—5 = 1 Cor 12, 28 + Eph 4, l i s 4 ποιμένα? καΐ διδ. Fid. II 560, 13s 5—19 Menges 142 6—8 Hbr 13,17 8—11 Hbr 1 3 , 7 II

DEF(G)H

ΠΙ

D

καταισχύνεται des. G 25 ή]ε! Η καταβληθέντων add. δαιμόνων D 1 1 Η 6 ύμών om. Η ύπείκειται Ε

Π11 23 τιμώνται καΐ om. F 24 28/29 διαπρεψάντων καΐ om. Η 30/31 II12 2 τί om. Η 3 πρώτον add. μέν ύπήκειτε Η 8 άποδώσοντες DF

1296H1297

103

Imag. II 12

μονεύετε των ηγουμένων ύμών, o h m s έλάλησαν ίο ύμΐν τον λόγον, ών άναθεωροΟντες την άναστροφήν ζηλοϋτε την πίστιν.« Ουκ έλάλησαν ήμϊν τόν λόγον βασιλείς, άλλά απόστολοι και προφήται ποιμένες τε και διδάσκαλοι. Τω Δαυίδ έντειλάμενος ό θεός οίκοδομήσαι αύτφ οίκον εφη προς αύτόν, οτι »ούκ oils κοδομήσεις μοι σύ οίκον, έπειδή άνήρ αίμάτων εί σύ«. »'Απόδοτε πασι τάς όφειλάς«, ό απόστολος άνακέκραγε Παύλος, »τφ την τιμήν την τιμήν, τ φ τόν φόβον τόν φόβον, τ φ τόν φόρον τόν φόρον, τ φ τό τέλος τό τέλος.« Βασιλέων εστίν ή πολιτική εύτα20 ξία, ή δε εκκλησιαστική κατάστασις ποιμένων καΐ διδασκάλων. Ληστρική εφοδός έστιν αύτη, αδελφοί. Ό Σαούλ τό ίμάτιον του Σαμουήλ εσχισε, καΐ τί πέπονθεν; "Εσχισε τήν βασιλείαν αύτου ό Θεός καΐ δέδωκεν αύ||τήν Δαυίδ τ φ πραοτάτω. Τόν Ήλίαν 25 Ίεζάβελ έδιωξε, και οί κύνες έλούσαντο εν τ φ αυτής αΐματι. Ήρφδης άνεΐλε τόν 'Ιωάννην καΐ σκωληκόβροτος γενόμενος έξέψυξε. Kai νυν ό μακάριος Γερμανός ό βίω καΐ λόγω έξαστράπτων έρραπίσθη και έξόριστος γέγονε, και ετεροι πλείστοι έπίσκοποι 30 καΐ πατέρες, ών ουκ οΐδαμεν τά όνόματα. Ού ληστρικόν τούτο; Ό κύριος, ότε πειραστικώς αύτφ οί γραμματείς καΐ οί Φαρισαϊοι προσήεσαν, ίνα παγιδεύσωσιν αύτόν λόγω, και έπηρώτησαν αύτόν, εί »εξεστι δούναι κήνσον καίσαρι«, προς ους άπεκρίνα35 το * »Άγάγετέ μοι νόμισμα.« Των δέ άγαγόντων εφη · »Τίνος εχει τήν είκόνα;« Των δέ φησάντων »καίσαρος« λέγει* »Άπόδοτε τά του καίσαρος καίσαρι καϊ τά Τ

II12

16—21 = Nie. Anc., elect. 248, 19—22

12s Dial. pro. 55s; v. 4 14s = 1 Par 28, 3 16—19 Rm 13, 7 16s cf. I l l 10, 35—37 22—24 cf. 1 Sm 15, 27s 24—26 cf. 3 Rg 19, 2; 22, 38; 4 Rg 9, 36 26s Mt 14, 10; Mc 6, 27; Ήρφδηί pro Leone III Thphn., chron. 407, 25 σκωληκόβροτοί Act 12, 23 31—43 cf. I l l 10, 35—39 34—38 Mt 22, 17— 21 par. DEFH 10 λόγου add. τοΟ θεού Η δν άνανθεωρούντες Ε 11 ζηλούτε]μιμεΐσΘε F 12 άλλ' DH 13 Τω]τόν Ε έντειλάμενο$ ό θεόϊΐέιταγγειλάμενοξ Η 15 σύ οίκον trp. Η σύ2 om. Η coll. 1 2 ante εί D 18 τω — φόρον om. Η 19/20 εύττραξία D 20 δ' F 22 τοϋ Σαμουήλ/εσχισε trp. DH 24 Ιδωκεν Η 25/26 αύτήξ αϊματι trp. EH 26/27 σκωληκόβροτος γενόμενοξ trp. Η 30 ιτατέρεξ] πρεσβύτεροι Η 31 δτε

om. Η αυτοίς Ε

33 εί om. EF

34 oös]cojtous DF

36 τήν om. F

37 λέγει add.

104

Ixnag. II 1 2 . 1 3

1297H1300

του θεου τ ω θείο.« Ύπείκομέν σοι, ώ βασιλεΰ, έν τοις κατά τόν βίον πράγμασι, φόροις, τέλεσι, δοσοληψί40 αις, έν οϊς σοι τά καθ* ή μας έγκεχείρισταΓ έν δέ τ ή έκκλησιαστικη καταστάσει εχομεν τους ποιμένας τους λαλήσαντας ήμϊν τόν λόγο ν καΐ τυπώσαντας τήν έκκλησιαστικήν θεσμοθεσίαν. Ου μεταίρομεν δρια αίώνια, ά εθεντο οί πατέρες ημών, άλλά κατέχομεν 45 τάς παραδόσεις, καθώς παρελάβομεν* εί γάρ άρξόμεθα τήν οίκοδομήν της έκκλησίας καΐ έν μικρώ καθαιρεϊν, κατά μικρόν τό παν καταλυθήσεται. (II 13) Κακίζεις τήν ΰλην καΐ ότιμον αποκαλείς. Τούτο και Μανιχαϊοι, άλλ' ή θεία γραφή καλή ν ταύτην ανακηρύττει· φησί γάρ· »Kai είδεν ό θεός πάντα, δσα έποίησε, καΐ Ιδού καλά λίαν.« 'Εγώ μέν ούν και 5 θεού ποίημα τήν ύλην καΐ καλήν ταύτην όμολογώ, σύ δέ, εΐ κακήν ταύτην λέγεις, ή ουκ έκ θεου ταύτην ομολογείς ή τών κακών αίτιον ποιείς τόν θεόν. "Ορα ούν, τί φησιν ή θεία γραφή περί της ύλης, ην σύ ότιμον άποκαλεΐς. »Kai εΐπε Μωσής προς πασαν ίο συναγωγή ν υίών 'Ισραήλ λέγων· Τούτο τό ρήμα, δ συνέταξε κύριος λέγων* Λάβετε παρ' ύμών αύτών άφαίρεμα τ φ κυρίω, πας ό καταδεχόμενος τ ή καρδία, οΐσουσι τάς άπαρχάς τ ω κυρίω χρυσίον, άργύριον, χαλκόν, ύάκινθον, πορφύραν, κόκκινον διπλούν is διανε||νησμένον καΐ βύσσον κεκλωσμένην και τρίχας αίγείας καΐ δέρματα κριών ήρυθρωδανωμένα καΐ Τ

II 12

38—47 = Nie. Anc., elect. 248, 23—29

43—47 persim. III 41, 4—10; cf. I 2, 16—22; I 68, 2—4; Menges 150 43s Prv 2 2 , 2 8 ; 1 2 1 , 2 3 s ; 1 2 2 , 1 3 s ; III 41, 5s; Expos. 1 , 2 7 ! ; Jacob. 1449,45s; Menges 149 II13 Is persim. I 16, 32—34; cf. II 14, Is; Expos. 94, 10; Menges 91s; Koch 39; Koch, Kaiserbild 99 3s Gn 1, 31 7 Expos. 92, 23s! 9—22 E x 35, 4—11 DEFH 38 σοι ώ βασιλεϋ]τοΐς βασιλεΰσιν Η 39 τόν om. Ε 39/40 δωσοληψίας Ε 40 σο»]α0τοϊ$ Η έγχείριστοα Ε 41 καταστάσει]παραδόσει EF 42 τυπώσανταξ add. ήμΐν Η 43 θεσμό-]νομοθεσίαν Η 46 καΙ]κάν D 46/47 καθαίρειν Ε καθα·ρειν Η 47 σμικρόν DE καταλυ-]καθαιρεθήσεται Η II13 2 καΐ add. οί Η 3 θεός add. τά Ε 5 καΐ om. Ε 6 λέγεις] άποκαλείς Η ούκ om. Ε 7 αίτιον ττοιεΐς trp. Η *Ορσ]άρα Η 8 Θεία om. Η 9 άποκαλεΪ5]·πΌΐεΐ5 Η 10 υίών pr. τών E F 11 αυτών om. Η 12 άφαιρέματα E F πας — 13 κυρίω om. Η 13 οΤσουσι]ύτΓοσι(Ι) Ε χρυσόν, άργυρον Η 16 κριών — 17 δέρματα om. E F

Imag. II 13. 14

1300

105

δέρματα ύακίνθινα καΐ ξύλα άσηπτα καΐ ελαιον της χρίσεως καΐ τό θυμίαμα της συνθέσεως καΐ λίθους σαρδίους και λίθους είς τήν γλυφήν, είς την έπωμίδα 20 και τόν ττοδήρη · καΐ πας σοφός καρδία έν ύμΐν έλθών έργαζέσθω πάντα, δσα συνέταξε κύριος, τήν σκηνήν.« (II 14) 'Ιδού δη και ή ύλη τιμάται ή καθ* ύμάς άτιμος. Τί γάρ τριχών αίγείων εύτελέστερον καί χρωμάτων; "Η ού χρώματα τό κόκκινον καί ή πορφύρα καί ή υάκινθος; 'Ιδού δή καί εργα χειρών άν5 θρώπων καί ομοίωμα χερουβίμ* καί αύτη δέ ή σκηνή άπασα είκώνήν. »"Ορα γάρ«, φησιν ό θεός τ φ Μωσή, »ποιήσεις πάντα κατά τόν τύπον τόν δειχθέντα σοι έν τω δρει.« Και δμως κυκλόθεν προσεκυνεΐτο ύπό παντός του 'Ισραήλ. Τί δέ τά χερουβίμ; Ού κατενώιο πιον ήσαν του λαου; Καί ή κιβωτός καί ή λυχνία και ή τράπεζα καί ή στάμνος ή χρυσή καί ή ράβδος, πρός ά βλέπων ό λαός προσεκύνει; Ού προσκυνώ τη ύλη, προσκυνώ δέ τόν της ύλης δημιουργόν, τόν ύλη ν δι' έμέ γενόμενον καί έν ύλη τήν κατοίκησιν is θέμενον καί δι' ύλης τήν σωτηρίαν μου έργασάμενον. »'Ο γάρ λόγος σάρξ έγένετο καί έσκήνωσεν έν ήμΐν.« Πασι δέ δήλον, ότι ή σάρξ ύλη και κτίσμα έστίν. Σέβω ου ν τήν ύλη ν καί δι' αΐδους άγω καί προσκυνώ, δι' ής ή σωτηρία μου γέγονε, σέβω δέ ούχ ώς θεόν, 20 άλλ' ώς θείας ένεργείας και χάριτος εμπλεων. ΤΗ ούχ Is! 6—8 Ex 25, 31 12—15 21; Menges 16, 17—21!;

II14 1—45 cf. I 16; Menges 84s; 92s Is cf. II 13, Ex 25, 40 9 χερουβίμ Ex 25, 18 10 κιβωτός Ex 25, 10; λυχνία 11 τράπεζα Ex 25, 23 στάμνος Ex 16, 33 ράβδος Nm 17, 23 = I 16, 4—7 16 Jo 1, 14 18—35 = 1 16, 14—32; cf. I 36, 7— 92s 19s Koch 443 20—26 Expos. 89,38—42 20—25 cf. I III 34, 6—13

DEF(G)H 18/19 λίθου σαρδίου Η 19 γλυφή ν] γραφή ν F 20 καί1 add. είς D 21 τήν σκηνήν]τή σκηνή F om. Η II14 1 δή καί (ή Ε) om. EH καί om. (?, i. marg.) F ή 1 om. D τιμδται] τιμία EF ή2]κα! Η τε καί Ε 2 αίγών FH 3 χρωμάτων]χρώμα Ε χρώματα Η 4 ή]ό F om. Ε ή υάκινθος]οί λίθοι Η 4/5 άνθρώπων om. Η 5 καί1 om. EF 6 δπασα]πδσα F om. Η 9 τοϋ om. EF add. λαοϋ Η Τί]Ιτι D 14 !ν redit G 15 μου]μοι F 17 Πδαι]έν παση(!) G ή om. Η 18 ούν om. Ε δι' a!6oüs]5t08i6ous(!) G 19 δέ om. Η 20 εμπλεων D] -εω F -εον rel.

106

Imag. II 14

25

30

35

ίο

«

1300

Ολη τ ό του σταυροϋ ξύλου τό τρισόλβιόν τε καΐ τρισμακάριστον; ΤΗ ούχ Ολη τό όρος τό σεπτού καΐ άγιον, ό του κρανίου τόπος; ΤΗ ούχ Ολη ή ζωηφόρος πέτρα, ό τάφος ό άγιος, ή π η γ ή της ημών άναστάσεως; ΤΗ ούχ Ολη τ ό μέλαν και τά των εύαγγελίων δέρματα; ΤΗ ούχ ύλη ή ζωοποιός τράπεζα ή τον άρτον ήμϊν της ζωής χορηγούσα; ΤΗ ούχ Ολη ό χρυσός τε και ό άργυρος, εξ ών σταυροί τε και πίνακες άγιοι κατασκευάζονται και ποτήρια; ΤΗ ούχ ύλη προ τούτων απάντων τό του κυρίου μου σώμα και αίμα; "Η πάντων τούτων άνελε τό σέβας και την προσκύνησιν ή παραχώρει τ η εκκλησιαστική παραδόσει και την τών εικόνων προσκύνησιν θεου και φίλων θεου ονόματι άγιαζομένων και δια τούτο θείου πνεύματος έπισκιαζομένων χάριτι. Et δια τόν νόμον τάς εικόνας απαγορεύεις, ώρα σοι καΐ σαββατίζειν καΐ περιτέμνεσθαι — ταύτα γάρ άπαραχωρήτως ό νόμος κελεύει — και πάντα τόν νόμον τηρεϊν καΐ μη έορτάζειν τό πάσχα κυρίου Ιξω Ιερουσαλήμ—• άλλά γνώτε, ώς, εάν τόν νόμον τηρήτε, Χριστός ύμας ούδέν ωφελεί — , ώρα σοι και την του άδελφου γυναίκα προς γάμον άγεσΦαι και έγείρειν σπέρμα τ ω άδελφφ και μη άδειν την φδήν κυρίου επί γης άλλοτρίας. 'Αλλ' ατταγε· »οΐτινες γάρ έν νόμω δικαιοΰσθε, της χάριτος ε ξεπέσατε. «| |

/ 20 φ. 95

25—29 cf. I 16, 22—26; I I I 35, 1—6 31s ή . . . ή 113,12s! 34s cf. 1 3 6 , 1 5 (προσηγορία); Koch 444 35—45 cf. 1 2 1 , 8 9 — 93; Menges 131s 35—38 = I 16, 38s. 84—86 40s Gal 5, 2 41s Dt 25, 5 — 7 43s Ps 136, 4 44s Gal 5, 4

DEFGH

21 τό post σταυροϋ G 22 τρισμακάρι//ον Η 23 ΤΗ om., ούχ Ολη post άγιον G 24 ττηγή add. της ζωής Ε της — αναστάσεως] τε ήμών ή άυάστασις G 25 τό]ό G 27 ήμών (Η coll. post ζωής) E H 28 ό om. D 2 τε om. E H 30 ύλης Ε απάντων om. Η 31 τούτων απάντων Ε 34 θεού]αύτού G άγιαζόμενον Ε καΐ2 (δια D) — 35 έπισκιαζομένων om. codd., supplevi ex I 16, 31/32 homoiotel. suspicatus 36 Αναγορεύεις Η σοι καΙ]καΙ σύ Η 36/37 σαββατίζειν add. τε G 37 ταύτα]τοϋτο Η 38 κελεύει]παρακελεύει G κευλεύει Η τηρείτε F H 41 ωφελήσει D E H 42 σπέρματα τ ω G 43 τήν — κυρίου]τφ κυρίω φδήν Η 44 άπαγε]άλλάγε G 45 εξεπέσετε D

1252; 1301

Imag. I 21; I I 15

107

(I 21; I I 15) Ίστορουμεν Χριστόν τον βασιλέα καΐ κύριο ν ού γυμνουντες αύτόν του στρατεύματος* στρατός γάρ του κυρίου οί άγιοι. Γυμνωσάτω έαυτόν του οίκείου στρατεύματος ό επίγειος βασιλεύς και τότε τον έαυτου βασιλέα καΐ κύριον. Άποθέσθω την άλουργίδα και τό διάδημα καΐ τότε των κατά του τυράννου άριστευσάντων και βασιλευσάντων των παθών τ ό σέβας ττεριαιρείτω. Ei γάρ κληρονόμοι Θεου και συγκληρονόμοι Χρίστου και της Θείας δόξης και βασιλείας κοινωνοί έσονται, πώς ουχί και της επί γης δόξης συμμέτοχοι γένωνται οί φίλοι Χρίστου; »Ου λέγω υμάς δούλους«, φησίν ό Θεός, »ύμεϊς φίλοι μού έστε.« Της ούν δεδομένης αύτοϊς παρά της εκκλησίας τιμής στερήσωμεν αύτούς; "Ω Θρασείας χειρός. "Ω τόλμη ρδς γνώμης άνταιρούσης θεώ καί τοις αύτου άντιπραττούσης προστάγμασιν. Ού προσκυνείς είκόνι, μηδέ τ ω υίω του θεοΰ προσκύνει, »δς έστιν είκών του αοράτου θεου« ζώσα καί χαρακτήρ απαράλλακτος. 121 contin. ρ. 108 Ό ναός, δν ό Σολομών φκοδόμησεν, αλόγων αίμασιν ένεκαινίσθη και άλογων είκοσι ν έκαλλωπίσθη, λεόντων και βοών και φοινίκων και ροΐσκων. Νυν δέ 20 Χρίστου αΐματι ή εκκλησία έγκαινίζεται καί τών 1 2 1 ; I I 15 1—16 Menges 182s 1 ΜστοροΟμεν Bornert 170 1 3—7 cf. I 66, 1—25! 7s Rm 8, 17 8s cf. 2 Pt 1, 4 10 φίλοι Xp. Expos. 88, 2 10s J o 15, 14s 15 Col 1, 15 16 χαρακτήρ Hbr 1, 3 17—22 cf. I 20, 1—27 17—19 Expos. 89, 13—15 19—22 Expos. 13, 22—24 I

A(B)C(D)FKL

II

DEFGH

1 2 1 ; I I 15 1 Ίστορουμεν add. ouv z 2 στρατεύματος add. τού οίκείου F1 τοϋ 2 om. Η 3 de addit. ad άγιοι in vers. arab. cf. p. 40 αυτόν F 1 4 έπίγειος]έπΙ γης C F I I G 5 άποτιθέσθω F 1 τό διάδημα καί om. z 6 τοϋ om. E G τυράννων G βασιλευσάντων add. κατά G iterum exstat D 1 pro Β 7 περιήρηται Ε -ερείτω GHz 7/8 θεοΰ καί συγκλ. om. CG 9 κοινωνοί om. EFriH έσονται add. τών παθημάτων Χρίστου (Χριστώ F 1 ) κοινωνήσαντες I (cf. 1 Pt 4, 13) πώς — 14 προστάγμασιν om. z έπΐ γής]έπιγείου Η Θείας Ε δόξης add. κοινωνοί καί G 9/10 συμμέτοχοι γένωνται]κα\ βασιλείας κοινωνοί έσονται καί συμμέτοχοι Η μέτοχοι F 1 10 γένωνται]γίν- G χρηματίσουσι I φίλοι add. τοϋ G Ούκέτι ύμας λέγω C 11 Θεός]Χριστός Α κύριος Η 12 τιμής post αύτούς E F 1 1 στερήσωμεν]άπαμφιούμεν I αύτούς add. άπαγε G 13 τολμηρδς]πονηρδς C άνταναιρούσης Α άντεριζούσης D 1 θεοΰ D 1 1 τοϊς]τής Α 14 Ού]εΙ ού D 1 1 είκόνι]εΙκόνα Ε εΙκόνας CF T z pr. τ ή Η 14/15 τόν υίόν Η 15 θεοϋ^Χριστοϋ L προσκυνήσεις Η τοϋ — θεοϋ]τοϋ θεοΰ τοϋ άοράτου ζ 17 ό 2 om. G 20 Χρίστου αΐματι trp. Ε

108

Imag. I 21; II 15

125211253; 1301

άγίων αύτου καί τ η Χρίστου εϊκόνι καΐ των αγίων αύτου καλλωπίζεται. "Η πάσης ύλης προσκύνησιν άνελε ή μη καινοτομεί »μηδέ μέταιρε δρια αϊώνια, ά εθεντο οί πατέρες σου«, ού τά προ της ένσάρκου παρ25 ουσίας Χρίστου του θεου ημών λέγω, άλλά τά μετά τήν έπιδημίαν αύτου. Περί γάρ των έν τ η παλαιό: παραδόσεων μεμφόμενος ό θεός φησιν »"Εδωκα αύτοϊς προστάγματα ού καλά« κατά τήν σκληροκαρδίαν αυτών. "Ωστε »μετατεθείσης της ίερωσύνης έξ 30 άνάγκης καί νόμου μετάθεσις γέγονεν«. II16 φ. 111 Προσκυνώ Χρίστου εϊκόνι ώς σεσαρκωμένου θεου, της δεσποίνης τών απάντων της Θεοτόκου οία μητρός του υίου του θεου, τών άγίων ώς φίλων Θεου τών μέχρις αίματος άντικαταστάντων προς τήν άμαρτίαν καί Χριστόν μιμησαμένων τ η ύπέρ αυτού εκχύσει του αίματος τό οϊκεϊον αίμα υπέρ αύτών προεκχέαντος και τών κατ* ίχνος αύτου πολιτευσαμένων. Τούτων τάς άριστείας και τά πάθη άναγράπτους καθίστημι ώς δι' αυτών άγιαζόμενος και πρός ζήλον μιμήσεως άλειφόμενος. Kai ταύτα δι' αίδους άγω καϊ προσκυνήσεως * »ή γάρ της εικόνος τιμή πρός τό πρωτότυπον διαβαίνει«, φησΐν ό Θείος Βασίλειος. | Εί ναούς έγείρεις άγίοις Θεου, και τά τούτων εγείρε τρόπαια. Ούκ ήγείρετο πάλαι ναός 23s Prv 22, 28 27s Ez 20, 25 29s Hbr 7, 12 31—42 cf. I I I 23, Is; Germ. CP, ep. dogm. 2: 157D 4—161A 2; ep. dogm. 4: 172D—173A 31—35 Menges 87 32 cf. I I I 41, 17—19; I 56, 77s = Leont. N., serm. 3: 1608C 9s; Menges 105 33—38 Menges 98 34s Hbr 12,4 38—40 cf. I 31, 5s; II 6, 8; Expos. 88, 81s; 89, 45s 37 κατ' ίχνος 1 Pt 2, 21 41s Bas., Spir. 406,19s = 135, 6s; I 51, 8s; I I I 15, 8s; 111 41,54—56; Barl. 280; Expos. 89,7; cf. I 36, 4; I 65, ls; I I I 57, ls; Leont. N„ serm. 3: 1604C 9s; Diekamp, Hippolytos 1423; Menges 9s. 76. 88ss 42 πρωτότυττον I 9, 4 43—78 Menges 101s 43 Expos. 88, 53 44—48 sim. II 10, 98—118 I

ACDFKL

II

DEFGH

21 καί1 — 22 αύτοϋ om. FH om. Ε 22 ττάσας G ύλης]εικόνος D add. τήν Ε 24/25 παρουσίας]οΙκονομ!ας Η 25 άλλά add. καί Η 26 τη -τταλαιφΟαυτη Η 27 "Εδωκεν G 28 σκληροκ-]καρδίαν Ε 29 °Ωστε]ώς Ε 31 εΙκόνα ζ Θεοΰ om. ζ 34 μέχρι F 36 τοΰ add. Ιδίου ζ τό pr. τόν C pr. του ζ 37 έκχέαντος Fz έκχέαντα C 38/39 άναγράφων ζ 40 Καί — 41 προσκυνήσεω$ om. D 42 ·Π"ρός]έττ1 Cz φησΐν pr. ώς et ό θείος om. ζ 43 άγίοις] υΐοΐς Κ 44 ίγείρετο C 44/45 ναός έττ'^πΐ Α καί1

1253

Imag. I 21

109

έ π ' άνθρώπων όνόματι, ούχ έοορτάζετο των δικαίων ό Θάνατος, αλλ* έπενθεϊτο, καΐ ό άπτό μένος νεκροΟ ακάθαρτο; έλογίζετο, καΐ Μωσέως αύτοϋ. Νυν δέ των άγίων Ιορτάζεταΐ τά μνημόσυνα* έπενθήθη ό νεκρός του 'Ιακώβ, άλλ' ό Στεφάνου πανηγύριζεται θάνατος. "Η τοίνυν καΐ τάς πανηγυρικάς μνήμας των άγίων άνελε παρά τον παλαιόν νόμον άγομένας ή και τάς εικόνας παρά τόν νόμον, ώς συ φής, ούσας συγχώρησον. Ά λ λ ' αμήχανο ν μή έορτάζειν τά των άγίων μνημόσυνα· ό γάρ των άγίων άποστόλων καΐ θεοφόρων πατέρων χορός ταύτα προστάττει γίνεσθαι. Άφ* ου γάρ ό θεός λόγος σάρξ έγένετο όμοιωθεις ήμϊν κατά πάντα χωρίς άμαρτίας καΐ άσυγχύτως έκράθη πρός τό ημέτερο ν και αμετακλήτως την σάρκα έθέωσε διά της εν άλλήλαις της αύτου θεότητος καΐ της αύτοϋ σαρκός άσυγχύτου περιχωρήσεως, δντως ήγιάσμεθα. Και άφ' ου ό υίός του θεου και θεός ό απαθής ών τ η θεότητι τ ω προσλήμματι πέπονθε και τό ήμέτερον άπέτισεν δφλημα λύτρον έκχέας υπέρ ήμών άξιόχρεών τε καΐ άξιάγαστον (δυσωπητικόν γάρ πατρι καΐ αΐδέσιμον αίμα υίου), δντως ήλευθερώμεθα. Και άφ' ού κατελθών είς άδην ταϊς ά π ' αίώνος πεπεδημέναις ψυχαϊς ώς αίχμαλώτοις έκήρυξεν άφεσιν, ώς τυφλοϊς άνάβλεψιν, καΐ δήσας τόν Ισχυρόν τ ω Οπερέχοντι της δυνάμεως ανέστη τό εξ ήμών αυτω προσληφθέν άφθαρ46s Nm 19, 11 48s Gn 50, l i s 50—52 ή . . . ή 1 1 3 , 1 2 s ! 53—56 Menges 103 53s cf. I 38, Is 55 θεοφόρων τγ. χορός = Expos. 54, 29; Trisag. 33, 7s 56—73 Menges 96 57 Hbr 4, 15 59 Expos. 61, 4s! 61 περιχωρήσεως Expos. 51, 57 66—69 Expos. 73, 2—5 68s Is 61, 1; Lc 4, 18 69 Mt 12, 29

ACDFKL

45 έορτάζετο CFz 47 kocIJkccv C αύτοϋ ante Μωσέως z om. C 48 έορτάξεται] -ονται A add. καΐ z έττενθεΐτο z 49 άλλ' ό]άλλά AD 50 καΐ om. CFz 51 πάλαι AF 52 ούσας om. F 53 μή om. z τά — 54 γάρ]άττερ ό C 55 καΐ add. των F ταΰτα om. C 57 όμοιωθεΙς]καΙ ώμοιώθη CFz 58 άσυγχύτως]άσυγκρίτως F 59 άλλήλοις C 60 θεότητος add. τε CF της αύτοϋ2 om. CFz 61 ήγιάσθημεν z Kai om. Cz 62 τοΟ — θεός]θεού ό θεός F ών om. ζ 63 άττέτισεν]ύπέστησε L 64 τε om. ζ 66 ήλευθερώθημεν ζ 67 φδου F 68 αϊσχμαλώτοις L ώς — άνάβλεψιν om. CFz

110

Imag. I 21. 22

125311256

τίσας σαρκίον, όντως ήφθαρτίσμεθα. Ά φ ' ου τε δι' ύδατος και πνεύματος γεγεννήμεθα, όντως υίοθετήμεθα και κληρονόμοι θεού γεγενήμεθα. 'Εντεύθεν τούς πιστούς αγίους ό Παύλος καλεί. Εντεύθεν τον των αγίων ου πενθοΰμεν, άλλ' έορτάζομεν θάνατον. 'Εντεύθεν »ούχ ύπό νόμο ν, αλλ' ύπό χάριν έσμέν«, »δικαιωθέντες διά της πίστεως« καΐ Θεόν μόνον είδότες τον άληθινόν — »δικαίω δέ νόμος ού κείται« —, ούχ ύπό τά στοιχεία του νόμου έσμέν δεδουλωμένοι ώς νήπιοι, άλλ' εις άνδρα καταρτισθέντες τέλειον στερεάν τροφήν τρεφόμεθα, ού την προς είδωλολατρείαν. Καλός ό νόμος ώς λύχνος φαίνων έν αύχμηρώ τόπω, άλλ' εως ού ή ημέρα διαυγάση' ήδη δέ ανέτειλε φωσφόρος έν ταΐς καρδίαις ημών καΐ ύδωρ ζών της θεογνωσίας θαλάσσας έθνών έπεκάλυψε καΐ πάντες τον κύριον έγνωμεν. »Παρήλθε τά παλαιά, ιδού γέγονε τά πάντα καινά.« Φησΐν γουν ό Θείος απόστολος προς Πέτρον, τήν κορυφαίαν άκρότητα τών άποστόλων* »Ei συ Ιουδαίος ών έθνικώς ζής καΐ ούκ Ίουδάίκώς, πώς τά εθνη άναγκάζεις Ιουδαΐζειν«, και προς Γαλάτας γράφει * »Μαρτύρομαι παντί άνθρώπω περιτεμνομένω, δτι οφειλέτης έστίν όλον τον νόμον πληρώσαι.«| (I 22) Πάλαι μεν ούν μή είδότες θεόν έδουλεύομεν τοις μή φύσει οϋσι θεοϊς, νυν δέ γνόντες θεόν, μάλλον δέ γνωσθέντες υπό θεου πώς έπιστρέψομεν πάλιν 71s Jo 3. 5 72s Rm 8, 17; III 26, 81 74 e. g. Rm 1, 7 76—93 Menges 131s 76 Rm 6, 14 77 Rm 5, 1 77s Jo 17, 3 78 = 1 Tm 1, 9 79s Gal 4, 3 80 Eph 4, 13 81 Hbr 5, 14 82—84 cf. 2 Pt 1, 19 86s = 2 Cor 5, 17 89—91 Gal 2, 14; I I 1 4 , 35—45 91—93 Gal 5, 3 I 22 1—4 Gal 4, 8s ACDFKL 71 ήφθαρτίσθημεν Az ο0]δ z τε]τοϋ z om. C 72 άναγεγεννήμεθα F όντως υΐοθετήμεθα om. C 73 γεγενήμεθα]γεγόναμεν z 74 αγίους/ό Παϋλος trp. Κ καλεί ante cryious C 76 ούχΐ Κ 77 της om. F 81 ού — είδωλολ. om. Α τήν]τόν et είδωλ. add. όλισθον (όλίσθον L) ύφορώμενοι CFz 82 αΰστηρφ z 83 ή om. CDz δταυγάσει CL ήδη]νυν1 CF νυν ζ 85 ζών]τών z 85/86 καΐ πάντες]ττάντες δέ ζ 88 άττόστολος add. ΠαΟλος D L c niarg. κορυφαΤον ζ 89 έθνικώς add. κώς C repetens lin. 90 τά εθνη/άναγκάζεις trp. CFz 91 ΓοΛάτας adscr. i. m. ό αύτός ττρός ΓοΛάτας L° 93 πληρώσαι]τηρήααι C ποιήσαι Fz I 22 1 Πάλιν C μή]ούκ CFz έδούλευον D F 2 μή φύσει trp. Cz 3 θεοϋ]αύτοϋ C έττιστρέφομεν CFz πάλιν om. ζ

1256; 1301

Imag. I 22. 23; I I 1 6

111

έπί τά ασθενή και πτωχά στοιχεία; ΕΙδον είδος θεοΟ τό άνθρώπινον, »και έσώθη μου ή ψυχή.« Θεωρώ είκόνα θεου, ώς είδεν 'Ιακώβ, εΐ και άλλως και άλλως* εκείνος μεν γαρ άυλον, τό έσόμενον προμηνύουσαν άύλοις νοός όφθαλμοϊς, εγώ δέ του σαρκί όραθέντος μνήμης έμπύρευμα. Ή των αποστόλων σκιά τά σουδάριά τε και σιμικίνθια νόσους άπήλαυνε, δαίμονας έφυγάδευε· και πώς ή σκιά και ή είκών των αγίων ου δοξασθήσεται; "Η ττάσης υλης προσκύνησιν άνελε ή μή καινοτομεί »μηδέ μέταιρε όρια αιώνια, ά εθεντο οί πατέρες σου.«

II15 ρ. 107 (I 23) Ού μόνον γράμμασι την Εκκλησιαστική ν θεσμοθεσίαν παρέδωκαν, άλλά και άγράφοις τισι παραδόσεσι. ΦησΙ γοϋν ό θείος Βασίλειος έν είκοστω έβδόμω των προς Άμφιλόχιον περί του άγίου πνεύματος τριάκοντα κεφα-

(II 16) Ού μόνον δέ γράμμασι τον εκκλησιαστικών θεσμόν παρέδωκαν οί αύτόπται καΐ Οπηρέται του λόγου, άλλά καΐ άγράφοις τισι παραδόσεσι.

4—6 Gn 32, 31; Koch 452 8 Dial, α' 15s 9 μνήμης έμπύρευμα Gr. Naz., carm. s. I, nr. 11, v. 244: 1046A 8; Leont. Β., Nest, et Eut. 1268B 8 9—12 Leont. N., serm. 3: 1601CD; cf. 1 56,25—36 = Leont. N„ serm. 3: 1605C; Germ. CP, ep. dogm. 4: 185C 9—11 Act 5, 15; 19, 12; I 36, 5 12s ή . . . ή I 13, 12s! 13s Prv 22, 28; I I 12, 43s! I 23; I I 16 4 Lc 1, 2 5s άχράφοις παραδόσεσι I 68, 1—4; II 6, 13—16; I I 12, 44s; I I I 11, 5—7; I I I 41, 4. 45—52; Expos. 89, 57—59! cf. I I I 84, 5 = Leont. N„ serm. 3: 1597B 3; Menges 146; Studer 58 I

ACDFKL

II

DEFGH

4 τττώχω L 5 τό]κα! ζ 6 άλλη καΐ άλλη Α καΐ άλλως2 om. ζ ter F 7 προμηνύων Cz 8 δέ om. CFz του — 9 έμπύρευμα]τή του σαρκωθέντος μνήμη έμπυρσεύομαι ζ 9 μνήμης om. C έκπύρσευμα F έμπύρσευμα C Ή — άποστόλων]εΙ των άγίων ή C 10 σιμικίνθια pr. τά ζ νόμους, sed emend, i. m. L άπήλαυνε] άπήλαυνο ν C άπήλαυον καΐ ζ 11 έφυγάδευον C(ov i. ras. ?) Fz καΐ1 eras. vid. C ή 2 om. D 11/12 καΐ ή είκών/τών άγίων trp. F 13 αΙώνια om. Cz I 23 1 μόνον add. γάρ Cz 5 άγράφως C 6 ΦησΙν γοϋν]ώς φησιν CFz 7 θειος]άγιος ζ Βασίλειος add. τό σκεϋος της θεότητος (Θεοτ.]έκλογής ζ) έν φ ό πατήρ καΐ ό υΙός καΐ τό πνεϋμα τό άγιον φκησεν (ένφκησεν C, φκησαν Κ, ήκουσαν L) CFz i. m. adscr. Βασίλειος L έν add. τ φ Cz 7/8 είκοστφ έβδ.]κζ' ζ 9 περί — 10/11 κεφαλαίων]λόγων κεφαλαίω ζ II16 3 παραδέδωκαν Η 4 άπτόπται EG ύπηρέται add. γενόμενοι Η 5 καΐ om. Η

112

λαίων έπΐ λέξεως ούτως· »Των έν τ ή έκκλησίφ πεφυλαγμένων δογμάτων καΐ κηρυγμάτων τά μέν έκ της έγΐ5 γράφου διδασκαλίας εχομεν, τά δέ έκ της των αποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ήμΐν έν μυστηρίω παρεδεξάμεθα, άπερ αμφότερα την 20 αυτήν ίσχυν εχει πρός την εΰσέβειαν. Κα! τούτοις ούδείς άντερεί ούκοΟν, όστις γε κάν μικρόν γουν Θεσμών έκκλησίας πεπείραται· εΐ γάρ 25 έπιχειρήσαιμεν τά άγραφα των έθών ώς μη μεγάλην έχοντα τήν δύναμιν παραιτεϊσθαι, λάθοιμεν άν είς αύτά τά καίρια ζημιουντες 30 τό εύαγγέλιον.« Ταύτα του μεγάλου Βασιλείου τά ρήματα. Πόθεν γάρ ϊσμεν τον κρανίου τόπον τόν άγιον, τό μνήμα 35 τήζ ζωής; Ου παίδες παρά πατρός άγράφως παρειληφότες; Τό μέν γάρ έν τόπω κρανίου έσταυρώσθαι τόν κύρι-

478, 15—480, 9; Menges 146 J o 19. 17 I

ACDFKL

1256; 1301

Imag. I 23; I I 16

II

Πόθεν γάρ οϊδαμεν τόν κρανίου τόπον τόν άγιο ν; Πόθεν τό μνήμα τής ζωής; Ού παις παρά πατρός άγράφως παραλαβόντες; Τό μέν έν τόπω κρανίου σταυρωθήναι τόν κύρι-

13—17 Studer

61 2a

12—30 Bas., Spir. 32—62 Menges 147 37

DEFGH

I 23 11 λέξεων C 13/14 καΐ κηρυγμάτων om. C 14 έκ — 15 Ιχομεν om. L 14/15 άγράφου A 17 παραδοθέντα z 22 ούκοϋν om. z 23 γοΰν]τών F post Θεσμών ins. της F 23/24 έκκλησίας add. παρασαλεύσει βουληθείη Οπό τοϋ έχθροΰ C 25 έττιχειρήσωμεν F 26 εθνών ζ 27/28 παρατεΐσθαι L 28 μάθοιμεν Α άν add. έαυτούς z 29 ζημιοϋν Α 30 ΤαΟτα — 31 ρήματα om. F 33 τόν add. τοΰ ζ 35 Ού παΐδες]οϋπω ζ τταΐς CF 36 πατέρων Α έγγράφως Cz παρειληs θεόν. Kai πώς, είττέ μοι, ουκ αίσχύνη έμοί ώς είδωλολάτρη περί τών εΙκόνων καϊ του σταυρού έγκαλών; ( = MPG 93,1608D 1—4) F 68 δένδρα/άλση trp. AD ι προσκυνεΐν είχον trp. F 69 τούτοις]αύτοΙς D 1 1 70 ότι om. F 72 άνεωγμένοι F 75 ό pr. καϊ F 76 τόν άπόστολον . . . τόν άποστείλαντα AD 1 79 καϊ μονάδι om. D ^ τε om. F 157; II 53 1 Σχόλιον om. AD J F πιστός . . . 3 ή Bl.-Debr. § 245, 3 comparatio 1/2 τοϋ μακαρίου]άγίων A 2 αύτοϋ 11 1 D 4 δέ om. F ΣευηριανοΟ add. τών D έπισκόπου Γαβάλων trp. AD 1

160

Imag. I 58; II 54; III 62

1276177; 1313; 1364

(I 58; II 54; I I I 52) Σευηριανοΰ, επισκόπου Γαβάλων, από λόγου του eis τα έγκαίνια του σταυρου · Πώς ή εϊκών του έπικαταράτου ζωή ν ήνεγκε τοις ήμετέροις προγονοί;; ΚαΙ μετ' ολίγα· TTcos ουυ ή εϊκών του έπικαταράτου ήνεγκε τ ω λαω έν συμφορά χειμαζόμενα) σωτηρίαν; τΑρα ουκ ή ν άξιοπιστότερον ειπείν 'Εάν Tis υμών δηχθή, βλέψει eis τον ούρανόν άνω πρός τον θεόν καί σωθήσεται ή εις τήν σκηνή ν τοϋ Θεου; 'Αλλά ταύτα παριδών μόνον του σταυρου τήν εΙκόνα επηξεν. Δια τί ουν ταύτα έποίει Μωσής ό εΙπών τω λαω - »Ου ποιήσεις σεαυτώ γλυπτόν ουδέ χωνευτόν ουδέ παν ομοίωμα, όσα εν τ ω ούρανω άνω και δσα έν τ ή γ η κάτω καΐ δσα εν τοΐς ϋδασιν Οποκάτω της γης;« 'Αλλά τί ταύτα προς τον αγνώμονα φθέγγομαι; Είπε, ώ πιστότατε θεου Θεράπον* δ άπαγορεύεις, ποιείς; δ άνατρέπεις, κατασκευάζει; Ό λέγων· »Ου ποιήσεις γλυπτόν«, ό τον χωνευθέντα βοΰν κατελάσας, σύ δφιν χαλκουργείς; ΚαΙ τούτο ου λάθρα, άλλά άναφανδόν και πασι γνωστόν; 'Αλλ' εκείνα, φησίν, ένομοθέτησα, ϊνα έκκόψω τάς υλας της ασεβείας και τον λαόν α π α γ ά γ ω πάσης αποστασίας καΐ είδωλολατρείας · νυν! δέ χωνεύω τον δφιν χρησίμως είς προτύτίωσιν της αληθείας. ΚαΙ καθάπερ σκηνήν έπηξα και τά έν αύτη πάντα καί χερουβίμ ομοίωμα των άοράτων διεπέτασα είς τά άγια ώς τύπον και σκιάν των μελλόντων, ούτω και δφιν έστήλωσα είς σωτηρίαν τ ω λαω, ίνα διά της πείρας τούτων I προγυμνασθώσι του σημείου του σταυρου τήν εικόνα καί τόν έν αύτω σωτήρα καί λυτρωτήν. Καί δτι άψευδέστατος ό λόγος, άγαπητέ, άκουε του κυρίου τούτον βεβαιουντος καί λέγοντος· »Και καθώς Μωσής ύψωσε τον δφιν έν τ η έρήμω, ούτως δει ύψωθηναι τόν υίόν του άνθρώπου, !να πας ό πιστεύω ν έν αύτω μή άπόληται, άλλ* εχη ζωήν αίώνιον.«

9—12. 14 Ex 20, 4 Jo 3, 14s I

AD

II

DF

I 58; II 54; III 52 Sever., dedic. 134, 12—36; Menges 129 14 Ex 32, 20 15 Nm 21, 8 20 Col 2, 17 24—27

III

D

158; II 54; III 52 1 Σευηριανοΰ — Γαβάλων om. A D J I F έπισκόπου 111 om. D 1/2 άπό λόγου τοΰ]έν λόγω A 2 σταυρου] σωτήρος D 1 pr. τιμίου και ζωοποιού D 1 1 1 3 Πώς — 4 όλίγα om. D 1 1 1 ύμετέροις D 1 1 5 Τ 111 οΰν om. F 6 Αρα add. οΰν D 7 ούρανόν add. καί F 8 τοϋ σταυροΰ/ τήν (εΙκόνα D " i ) trp. AD 1 1 1 9 ταύτη ν ποίει D " 10 έαυτω AD 1 12 τόν 111 111 11 1 om. D φθέγγομαι add. λαόν D ώ om. D 14 ό om. AD κατελάσας Di Sever.]-ολέσας D » · " ' καταλύσας AF 15 τοϋτον D " i άλλ* D 1 17 πάσης add. της AD 1 18 χωνεύω τόν]χωνευτόν F 19 χερουβίμ pr. τά F 22 προγυμνάσω D 1 1 1 24 άγαπητέ om. F κυρίου]Χριστού F add. τόν λόγον D 1 1 1 καί λέγοντος om. D 1 1 1 , suppl. D I I I C 26 έν αύτφ]εΙς αύτόν D ^ i F άπόλυται F εχει F

1277; 1313; 1364/65

Imag. I 59—61; II 55—57; III 53. 54

161

(I 59; I I 55. Σχόλιον) Σύνες, ώς διά τό άπαγαγεΐν εφη τον λαόν της είδωλολατρείας εύόλισθον και ετοιμον δντα ττρός τοΰτο μή ποιεΐν παν ομοίωμα ένομοθέτησε, και δτι είκών ή ν του πάθους του κυρίου ό υψωθείς όφις. (I 60; I I 56; I I I 53) "Οτι δέ ού καινόν εφεύρημα τό των είκόνων, άλλα άρχαΐον καΐ τοις άγίοις καΐ έκκρίτοις ττατράσιυ εγνωσμένον τε καΐ είθισμένον, άκουε* Γέγραπται έν τ ω βίω Βασιλείου του μάκαρος τ ω δι' Έλλαδίου, του αύτου μαθητού και διαδόχου της αύτου Ιεραρχίας, 5 ως παρειστήκει ό δσιος τη της δεσποίνης είκόνι, εν ή καΐ ό χαρακτήρ έγέγραπτο Μερκουρίου του άοιδίμου μάρτυρος· παρειστήκει δέ έξαιτών την Ιουλιανοί) τοϋ άθεωτάτου και άποστάτου τυράννου άναίρεσιν. Έ ξ ής εΙκόνος έμυήθη ταύτης τήν άποκάλυψιυ · έώρα γάρ ττρός μεν βραχύ άφανή τον μάρτυρα, μετ' ου πολύ δέ τό δόρυ ήμαγμένον κατιο έχοντα. (I 61; I I 57; I I I 54) Έ ν τ φ βίω Ιωάννου του Χρυσοστόμου οΰτως αύτολεξεί γέγραπται· Ήγάπα δέ ό μακάριος 'Ιωάννης τάς έπιστολάς του σοφωτάτου Παύλου άγαν. s Και μετ' όλίγα* | ΤΗν δέ και τό έκτύπωμα του αύτου άποστόλου Παύλου εχων εν είκόνι, ενθα άνεπαύετο διά τήν του σώματος άσθένειαν βραχύ τι - ήν γάρ I 59; II 55 2 cf. I 2, 121; I 7, 1 4 cf. 112, 4!; III 22, 4s 160; II 56; III 53 1—3 cf. II 20, 1—3; Koch 42s 3—10 cf. Jo. Mal., chron. 13: ed. Dind. 333, 18—334, 4; Delehaye, militaires 98; Menges 149 161; II 57; III 54 Geo. AL, v. Chrys. 192, 4. 10—14; 194, 21—24 = Doct. Patr. 330, 1—3; Schermann 78; Byz. Z. 27 (1927) 5 (Geo. Al.) 6—11 Doct. Patr. 330, 7

I

AD

II

DF

ΙΠ D

159; II 55 1 Σχόλιον om. AD J F ϋφη om. F 4 ήν om. F I 60; II 56; III 53 1 Ό τ ι pr. σχόλιον D " i 2 άλλ' D X I F τοϊξ έκκρίτοις άγίοις καΐ ττατράσι coll. Α έγκρίτοις F τε om. D 1 1 1 3 άκουε]ύπήρχε D 1 1 1 4 αυτού μαθητού trp. Α μαθητού add. τοϋ D 1 1 5 ώς pr. γεγραμμένα> F παρειστήκει add. φησιν F όσιος add. 1 1 1 1 1 1 Βασίλειος D τη om. Α δεσιτοίνης add. ήμών D καΐ om. F 6 ένγέγραΊΓΓθ F άοιδίμου om. A 7 τήν om. D 1 άθεωτάτου καΐ άποστάτου] παραβάτου καΐ F τυράννου om. D 1 1 8 ταύτη ν D 1 μέν om. D 1 1 1 I 61; II 57; III 54 1 Έν τφ β{φ]έκ τοϋ βίου Di i " F βίφ add. τοϋ DiF Ίω. 1 I I I pr. άγίου D pr. οσίου F ούτως — 2 γέγραπται om. A D F 3 σοφωτάτου add. όπτοστόλου F 6κα1οπι. F τοϋ αύτοΰ]τό τοϋ D 1 1 1 Παύλου om. Α 11 Kotter, Johannes von Damaskos

162

Imag.

I 61—63;

II 57—60;

III 54

1 2 7 7 j l 2 8 0 ;

1 3 1 3 ;

1 3 6 5

πολυάγρυπνος υπέρ φύσιν. ΚαΙ ήνίκα διήρχετο τάς έττιστολάς αυτού, ένητένιζεν αύτη καΐ ώς επί ζώντος αύτοϋ ούτω ττροσεϊχεν αύτω μακαρίζων αυτόν, και όλον αύτοϋ τον λογισμόν προς αύτόν είχε φανταζόμευος και διά της θεωρίας αύτω ομιλών. ΚαΙ μεθ' έτερα* Ώς δε έπαύσατο ό Πρόκλος λαλών, άτενίσας τ η είκόνι τοΰ αποστόλου και Θεασάμενος τόν χαρακτήρα αύτοϋ δμοιον του όφθέντος αύτω, βαλών μετάνοιαν τ ω 'Ιωάννη, είπε δακτυλοδεικτών την εικόνα* Συγχώρησόν μοι, πάτερ. °Ον είδον λαλοΰντά σοι, δμοιός έστι τούτω* ώς δέ ύπολαμβάνω, δτι και αυτός έστι ν. III 55 p. 168 (I 62; I I 58) Έ ν τ ω της όσίας Εύττραξίας βίω τόν δεσποτικόν δεδεϊχθαι αυτή χαρακτήρα άναγέγραττται υπό τής προεστηκυίας τής ττοίμνης. | (I 63; I I 59) Έν τ ω τής όσίας Μαρίας βίω τής Αιγύπτιας γέγραπται τ ή είκόνι τής δεσποίνης αυτήν εΰξασθαι και ταύτην προς έγγύην έξαιτήσασθαι και ούτω τυχείν τής εις τόν ναόν εισόδου. 164 φ. 165 (II 60) Έ κ του λόγου του Χρυσοστόμου, δτι παλαιας και καινής είς νομοθέτης, καΐ εις το ένδυμα τοΰ Ιερέως· 'Εγώ και την κηρόχυτον ήγάπησα γραφή ν εϋ5 σεβείας πεπληρωμένην εΐδον γαρ άγγελον έν είκόνι έλαύνοντα βαρβάρων στίφη. Εΐδον πατούμενα βαρβάρων φυλα και τόν Δαυίδ άληθεύοντα* »Κύριε, έν τ ή πόλει σου τήν είκόνα αυτών έξουδενώσεις.«

1 3 — 17

Koch

III

105!

I

9 D

173

A D

ούτως

H

D

A D

n i

14

1 1 1

1 6 2 ;

162; 7s P s

F

1

10 om. Έ ν

δεδεϊχθαι]δεδιδάχθαι μονής Aly. καΐ —

A D F

X I

F βίω

post

III 136, 5 — 9

II 59)

III

αύτόν2]αύτήν D i

15

add. Α

163;

II 59

cf.

III

135

II 60

=

12

έτερα]όλίγα

ότι

om.

δέ

D

II 59

τ φ

Α

om.,

1 2

D

D

είττε

φανταζόμενον

1 1 1

—

εΙκόνα]εφη

0aias]ayias

1 1

δεδεϊχθαι

I 63;

3 έξαιτήσασθαι

cf.

20

(F usque

αύτοϋ

II 58

II 58

72,

αύτη Έ ν

—

om. 2

δεσττοίνης

sed suppl.

i. m .

F

F F

D

1 1

βίφ

F

post

άναγεγράφθαι

yiyponrrai]iK add.

17

Θεοτόττου

τοΰ Α

A D ! F

τ φ

F

βίου της

A F 3

2

ττοίμνης]

όσίας

Ιττεύξασθαι

Μ. F

τ.

163

Imag. II 61. 62

1313H1316

(II 61) Του αύτου έκ της ερμηνείας της παραβολής του σπόρου · "Ενδυμα βασιλικόν εάν ύβρίσης, ού τον ένδεδυμένον υβρίζεις; Ουκ οΐδας, ότι, εάν εικόνα βασιλέως υβρί5 σης, εις τό πρωτότυπον της αξίας φέρεις την ύβριν; Ούκ οίδας, δτι, έάν τις εικόνα την από ξύλου και άνδριάντος χαλκού κατασύρη, ούχ ώς είς άψυχο ν ϋλην τολμήσας κρίνεται, άλλ' ώς κατά βασιλέως κεχ[ρημένος τ η υβρει;] Εικόνα δε όλως βασιλέως φέιο ρούσα την έαυτής υβριν είς βασιλέα ανάγει.

5

ιο

is

20

(II 62) Του αύτοϋ 'Ιωάννου του Χρυσοστόμου έκ του είς Μελέτιον, έπίσκοπον 'Αντιοχείας και μάρτυρα, λόγου και είς την σπουδήν των συνελθόντων, ού ή άρχή- Πανταχού της ίερας ταύτης αγέλης περιφέρων τους οφθαλμούς, και μετά βραχέα* ΚαΙ ή ν ευσεβείας διδασκαλία τ ό γινόμενον συνεχώς γάρ άναγκαζόμενοι της προσηγορίας εκείνης μεμνήσθαι και τον άγιον έκεϊνον εχειν έπϊ ψυχής παντός αλόγου πάθους καΐ λογισμού φυγαδευτήριον είχον τό δνομα, και ούτω πολύ γέγονε τούτο, ώς πανταχού και έν άμφόδω καΐ έν άγορα και εν άγροϊς τ ο ύ τ ω πάντοθεν περιηχεϊσθαι τ ω όνόματι. Ού προς τ ό δνομα δε τοσούτον έπάθετε πόθον μόνον, άλλά καΐ προς αύτόν τοϋ σώματος τον τύπον. "Οπερ ούν έν όνόμασιν έποιήσατε, τούτο καί έπΐ της εικόνος έπράξατε της εκείνου. Και γάρ έν δακτυλίων σφενδόναις και 11 έκπώμασι και φιάλαις καί έν Θαλάμων τοίχοις και πανταχού την είκόνα την άγίαν έκείνην έχάραξαν πολλοί, ώς μη μόνον άκούειν της άγίας προσηγορίας έκείνης, άλλά καί όραν αύτου πανταχού του σώματος τον τύπον καί διπλή ν τι να τής αποδημίας έχει ν την παραμυθίαν.

I I 6 1 non inveni; cf. Leont. N„ serm. 3 : 1604C 10—13; Menges 89 Is Mt 13, 24ss par. II 62 Chrys., pan. Melet. 516, 15—32 = C Nie. (787), act. 4 : 8C 4—D7

D

II 61 om., sed lac. D 1 1 , supplevi ex edd.; unde tarnen hae ? 11·

9 κεχ)ρημένος τ η Oßpet

164

Imag. II 63—66

1316

(II 63) Του αύτου eis τήν προδοσίαν του 'Ιούδα και eis τό πάσχα καΐ eis παράδοσιν των μυστηρίων και περί του μή μνησικακειν · Καθάπερ γάρ οί ζωγράφοι εν αύτφ τ ω ττίυακι και s ras γραμμή ττεριέχουσι καΐ σκιογραφοϋσι και την άλήθειαν των χρωμάτων έπιτιθέασιν, ούτως και ό Xpicrros έπο ίη σε ν. (II 64) Του άγίου 'Αμβροσίου, επισκόπου Μεδιολάνων, έκ της προς πάσαν την Ίταλίαν επιστολής · Trj νυκτΐ δέ τ η τρίτη έκ νηστείας μοι ήδη κατα5 πεπονημένου του σώματος ου καθεύδοντι, αλλ' έν έκστάσει δντι μετά τίνος προσώπου μοι κατεφάνησαν, δ προσεφκει τ ω μακαρίω Παύλω τω άποστόλω, αυτής τής έν είκοσι γραφής τον αύτου χαρακτήρα διδασκούσης σαφώς. (II 65) Μαξίμου του φιλοσόφου και όμολογητου έκ των περί αύτου πεπραγμένων μεταξύ αύτοϋ τε καΐ Θεοδοσίου έπισκόπου* Και έπΐ τούτοις άνέστησαν πάντες μετά χαράς και s δακρύων και εβαλον μετάνοιαν, καΐ εύχή γέγονε, καΐ έκαστος αύτών τά άγια εύαγγέλια και τον τίμιον σταυρόν και την εικόνα του θεοΰ καΐ σωτήρος ημών Ίησου Χρίστου καΐ τής δεσποίνη5 ημών της αύτόν τεκούσης παναγίας Θεοτόκου ήσπάσαντο τεθεικότες ίο και τάς ίδίας χείρας έπΐ βεβαιώσει τών λαληθέντων. (II 66) Του άγιωτάτου καΐ μακαριωτάτου άρχιεπισκόπου ΘεουπόΤιεως καΐ πατριάρχου 'Αναστασίου περί σαββάτου, καΐ προς Συμεών έπίσκοπον Βόστρης· 5 "Ωσπερ γάρ άπόντος μεν βασιλέως ή είκών αύτου άντ' αύτου προσκυνείται, παρόντος δέ λοιπόν αύτου II63 Chrys., prod. Jud. 1: 379, 26—29; Ladner 19 II 64 Ambr., Ital. 4: Aubineau 8.11; Koch 34 II 65 = 111131,4—9; Anast. Αρ., a. Max. II 18: 156A 11—B4 = C Nie. (787), act. 4: 40A 3—10; Schermann 77 (Maximus); Beck 442 II66 Anast. Ant., sabb. 1405A 6—B2 = C Nie. (787), act. 4: 56E 6—57A 8; Schermann 75; Weiß 100s 5—10 = III 127, 3—6

D

v. 1. vacat

1280; 1316

Imag. I 64; II 66. 67

165

περιττόν καταλιπόντα τόν πρωτότυπον προσκυνεί ν τήν εικόνα- ού μήν, έπει μή προσκυνείται διά τό παρεϊναι τόν δι' δν προσκυνείται, άτιμάζεσθαι ίο αυτήν Ιδεί. Καΐ μετ' όλίγα· "Ωσττερ γαρ ό παροινών είκόνι βασιλέως τιμωρίαν υφίσταται ώς αυτόχρημα βασιλέα άτιμάσας, καίτοι της εικόνος ουδέν ετερον ούσης ή ξύλον και χρώματα is κηρώ μεμιγμένα και κεκραμένα, τόν αυτόν τρόπον ό τόν τύπον τουδέ τίνος άτιμάζων είς αύτό εκείνο, ού τύπος εστίν, άναφέρει τήν ύβριν. 163 p. 162 (I 64; I I 67) Έ κ του Λειμωνάριου του άγίου πατρός ήμών Σωφρονίου, αρχιεπισκόπου 'Ιεροσολύμων "Ελεγεν ό άββας Θεόδωρος ό Αίλιώτης, δτι ην τις έγκλειστος είς τό όρος των έλαιών, αγωνιστής πάνυ * έπολέμει δέ αύτω ό δαίμων της πορνείας. Έν μια ούν, ώς έπέκειτο αύτω σφοδρώς, ήρξατο ό γέρων άποδύρεσθαι και λέγειν τ ω δαίμονι* »"Εως πότε ούκ ένδίδως μοι; Άπόστα λοιπόν α π ' έμου- συνεγήρασάς μοι.« Φαίνεται αύτω ό δαίμων όφθαλμοφανώς λέγ ω ν »"Ομοσόν μοι, δτι ούδενι λέγεις, δ μέλλω λέγειν σοι, και ούκέτι σοι πολεμώ.« ΚαΙ ώμοσεν αύτω ό γέρων, δτι »μά τόν ένοικουντα έν τοις ύψίστοις· Ούκ εΐπω τινί, δπερ λέγεις μοι.« Τότε λέγει αύτω ό δαίμων »Μή προσκύνησης ταύτη τ ή είκόνι, και ούκέτι σοι πολεμώ.« Είχε δέ ή είκών έκτύπωμα τήν δέσποιναν ήμών τήν άγίαν Μαρίαν τήν θεοτόκον βαστάζούσαν τόν κύριον ήμών Ίησοϋν Χριστόν. Λέγει ό έγκλειστος τ ώ δαίμονι* »"Αφες, σκέψομαι.« Τή ούν επαύριον δηλοΐ τ ω άββα Θεοδώρω τ ω Αίλιώτη οίκοϋντι τότε έν τ ή λαύρα Φαράν, καΐ ήλθε και διηγείται άπαντα. Ό δέ γέρων 13— 15 Kruse 50 164; II 67 (Sophr. Η. immo:) Jo. Mosch., prat. 2900B 1—D3 = C Nie. (787), act. 4: 60D 5—61B 6 (Sophr.); act. 5: 193A 2—C 12 1—20 = I I I 13, 3—20 I

AD

H D

(F ab II 67)

I 64; II 67 1 πατρός 1 ήμών et 2 άρχιεπ. om. A 3 ' Ελιώτης F 4 eis τό δρος]έν τω δρει D αύτόν F 6 λέγει D 1 7 λοιπόν om. F 8 Φαίνεται add. δέ Α 9 λέγεις — λέγειν] μέλλεις λέγειν δ λέγω F 11 κατοικοϋντα F δπερ D n F ( D " i in I I I 13) λέγεις]ε!πες F 13 σοι]σε F 14 τήν1 — 14/15 βαστάζουσαν]τής δεσποίνης ήμών της αγίας Μαρίας της Θεοτόκου βασταζούσης D 1 δεσποΐνην Α δέσποι1 1 ναν — τήν®]τήν παναγίαν F 15 Μησοΰν add. τόν D 17 Έλιώττ) F 18 λαύρη Α Φαρών A(?)D 1 · 1 1 διηγείται add. αύτοϋ D 1 1 πάντα D 1 1

166

Imag. I 64—66; II 67—69

128011281; 1316111317

λέγει τ ω εγκλειστώ · »"Οντως, άββα, ένεπαίχθης, δτι ώμοσας τ ω δαίμονι, πλην καλώς έπο ί η σας έξειπών. Συμφέρει δέ σοι μή έασαι εις την πόλιν ταύτην πορνεϊον, εϊς δ μη είσέρχη, ή ίνα άρνηση τό προσκυνεΐν τον κύριον και θεόν ημών ΜησοΟν Χριστόν μετά της ιδίας αύτου μητρός.« Στηρίξας οϋν αυτόν και ένδυναμώσας πλείοσι λόγοις άπήλθεν είς τον ίδιον αύτοϋ τόπον. Φαίνεται ουν πάλιν ό δαίμων τ ω εγκλειστώ και λέγει αύτώ' »Τί ενι, κακόγηρε; Ουκ ώμοσάς μοι, δτι ούδενι λέγεις; Και πώς πάντα έξεϊπες τ ώ έλθόντι πρός σε; Λέγω σοι, κακόγηρε, ώς επίορκος εχεις κριθή ναι έν τ η ημέρα της κρίσεως.« Άπεκρίθη αύτώ ό εγκλειστος λ έ γ ω ν »"Ο τι μεν ώμοσα, ώμοσα* και δ τι έπιώρκησα, || οίδα. Πλην τον έμόν δεσπότη ν και ποιητή ν έπιώρκησα - σου δέ ουκ άκούω.« (I 65; II 68. Σχόλιον) Όρας, δτι τήν τής εικόνος προσκύνησιν του είκονιζομένου είπε, και πόσον κακόν τό ταύτη μή προσκυνεΐν, καΐ πώς αυτό τής πορνείας προετίμησεν δ δαίμων; (I 66; II 69) Πολλών τοίνυν άνέκαθεν ιερέων τε καΐ βασιλέων I χριστιανοϊς θεόθεν δεδωρη μένων σοφία τε και θεοσεβεία και λόγω καΐ βίω διαπρεψάντων καΐ συνόδων πλείστων γεγενημένων άγίων και θεοπνεύστων πατέρων, τί μηδεΐς ταύτα δραν έπεχείρησεν; Ουκ άνεξόμεθα νέαν πίστιν διδάσκεσθαι. »'Εκ γ ά ρ Σιών έξελεύσεται νόμος«, προφητικώς εφη τό πνεύμα τό άγιον, »καΐ λόγος κυρίου έξ Ιερουσαλήμ.« Ουκ άνεξόμεθα άλλοτε άλλα φρονεϊν καΐ καιροίς μεταβάλλεσθαι καΐ τήν πίστιν τοις εξωθεν γέλωτα καΐ άθυρμα γίνεσθαι. Ούκ άνεξόμεθα βασιλικφ ύποκύπτειν θεσπίσματι τήν 69 167 I

AD

165; II 68 cf. III 13, 20—26 Is cf. I 21, 41s! 166; II 1—25 cf. I 21, 3—7; II 12. 1. 19—21. 38—43; II 16, 64—78; Menges 163— 3 v. i. 17 5 νέαν ιτίστιν III 41, 3s 6s Is 2, 3 10s cf. II 16, 77—81 II DF (G II 69, 1—9/10 γίνεσθαι)

19 έτταίχθη5 F 21 els δ]έν φ D " ε1σέρχη]είσέλθι^ F 22 τό om. F τόν — 23 Χριστόν]τφ κυρίω καΐ Θεφ ήμών ΊησοΟ Χριστώ AD 1 22/23 Ίησοϋν Χριστόν om. F 24 eis — 25 τόττον om. F 25/26 καΐ λέγει αύτφ]λέγων F 26 ?νι]έστι D 1 1 27 έξεϊπας Α 29 Ιγκλειστος] γέρων Α ώμοσα2]ο!δα Α 1 όμολογώ F 30 Πλήν — 31 έτπώρκησα om. AD I 65; II 68 1 Σχόλιον om. AF I 66; II 69 2 δεδωρημένων]δεδομένων D " coli ante θεόθεν F 4 τί μηδείς] πώς ουδείς G 5 ταύτα]αύτά D » 6 Έκ — 8/9 μεταβάλλεσθαι om. F 8 άλλοις τε G 9 καΐ1] κατά G τοις έξωθεν post (άθυρμα) παίγνιον Α άθυρμα]πα(γνιον AD 1 άθύρματα D 1 1 άθρυσμα G 9/10 γενέσθαι D 1 10 Ούκ — 16 άττεκτέννυτο om. F

Imag. I 66. 67; I I 69. 70

1281; 1317

167

έκ πατέρων πειρωμένω άνατρέπειν συνήθειαν ού γάρ ευσεβών βασιλέων άνατρέττειν εκκλησιαστικούς θεσμούς. Ού πατρικά ταύτα· ληστρικά γάρ τά βία και ού πειθοϊ γινόμενα. Και μάρτυς ή εν Έφέσω το δεύτερον γεγενημένη σύνοδος, μέχρι δευρο ληστρικήν δεδεγμένη την επωνυμία ν, βασιλική χειρί έκβιασθεϊσα, δτε Φλαβιανός ό μακάριος άπεκτέννυτο. Συνόδων ταύτα, ού βασιλέων, ώς ό κύριος εφησεν »"Οπου συναχθώσι δύο ή τρεις επί τ φ όνόματί μου, εκεί είμι εν μέσω αύτών.« Ού βασιλεϋσι του δεσμείν καί λύειν την έξουσίαν δέδωκεν ό Χριστός, άλλ' άποστόλοις και τοις τούτων διαδόχοις καί ποιμέσι καί διδασκάλοις. »Καν άγγελος«, φησί Παύλος ό άπόστολος, »εύαγγελίσηται ύμας π α ρ ' δ παρελάβετε· « καί το έξης σιωπήσομεν φειδοϊ την έπιστροφήν έκδεχόμενοι. "Αν δε ΐδωμεν την διαστροφήν άνεπίστροφον, τότε έπάξομεν καί το λειπόμενον άλλ' άπηύχθω τοΰτο. (I 67; I I 70) Εΐ τις είσέλθοι είς οίκον, έν φ ζωγράφος τοις τοίχοις ίστορίαν Μωσέως καί Φαραώ εγραψε χρώμασιν, είτα ερωτήσει τυχόν περί τών ώς επί ξηράν διοδευσάντων την θάλασσαν »Τίνες ουτοί είσιν;« Τί έρείς ερωτώμενος; Ούχί* »Oiuioi Ισραήλ;« »Τίς ό ράβδω παίωντήνθάλασσαν;« Ούχί* »Μωσης;« Ούτω καί, εί τις τον Χριστό ν εικονίσει σταυρούμενον, καί ερωτηθη* »Τίς οΰτός εστίν;« »Χριστός ό θεός, ό δι' ήμας σαρκωθείς«, έρεΐ. Ναί, δέσποτα, προσ14 ν. 17 17 συνόδων I I I 3, 15; v. s. 3. 14; I I 6, 15; Expos. 54, 41—46; Declar. 12: 435s; Sentent. 1432AB; Trisag. 37, 38 συνόδων ταΰτα cf. Thphn., chron. 409, 8 17—19 Mt 18, 20 19—21 Mt 18, 18 19 cf. I I 16, 68—70 21—25 cf. II 6, 18—21 21—23 Gal 1, 8s 24s cf. I I 6, 19—21; I I I 41, 51s; Menges 166s 167; I I 70 1—8 cf. 1 3 6 , 1 ! ; 1 1 1 2 3 , 1 ! 2—6 Expos. 84,78—80! 8s = 19 I

AD

II

DF

11 ου γάρ — 12 Θεσμούϊ om. D 1 1 17 Συνόδων — ώς]συνωδά τούτοις F 19 του om. F δεσμεύειν AF 20 ό Χριστός om. F 22 ΓΤαΰλος om. F εύα/γελίζηται F 23 σιωπήσομαι F -σόμεθα AD 1 24 έκδεχόμενος F Έάν δέ ίδω F άνεπίστροφον add. δπερ μή δω ό κύριος AD 1 25 έπάξομεν καΙ]έπάξω F άλλά Α άλλ' — τοΰτο om. F I 67; I I 71 1 εΐσέλθων(ΐ) F τοΤς]έν D i 1/2 τοϊς τοίχοις] είς τόν τοϊχον Α τοις — 2 Ιστορίαν]τόν τύπον F 2 χρώμασιν pr. έν F 3 ξηρδς διοδευόντων F 4 έρεΐς]έρεΙ ό A F 5 ουχ D 1 Ol om. AD 1 6 τόν om. F 7 καί έρωτηθη om. F 8 δι' ή μας om. F έρεΐ coll. ante Χριστός 1 (7) A post θεός D om. F 8/9 προσκυνοΰμεν ADi

168

Imag. I 67. 68; II 70. 71; III 56

1281184; 1317; 1365

κυνώ πάντα τά σά και πόθω έκκαεΐ περιπτύσσομαι, τήν θεότητα, την δύναμιν, τήν αγαθότητα, τόν περί έμέ ελεον, τήν συγκατάβασιν, την σάρκωσιν, την σάρκα. ΚαΙ ώσπερ άψασθαι σιδήρου πεπυρακτωμένου δέδοικα ού δια τήν του σιδήρου φύσιν, άλλα διά το ήνωμένον αύτω πϋρ, ούτω τήν σάρκα τήν σήν προσκυνώ ου διά τήν της σαρκός φύσιν, άλλα διά τήν καθ' ύπόστασιν ήνωμένην αύτη θεότητα. ΠροσκυνοΟμέν σου τά πάθη. Tis είδε θάνατον προσκυνούμενον, τίς πάθη σεπτά; 'Αλλ' όντως προσκυνοΟμεν τόν του θεού μου σωματικόν θάνατον και τά σωτήρια πάθη, προσκυνουμέν σου τήν εΙκόνα· πάντα τά σά προσκυνοΟμεν, τούς θεράποντας, τούς φίλους καί προ τούτων τήν μητέρα τήν Θεοτόκο ν. | (I 68; I I 71) Διό δυσωπώ τόν του θεού λαόν, τό έθνος τό αγιον, των εκκλησιαστικών άνθέξεσθαι παραδόσεων* ή γάρ κατά μικρόν τών παραδεδομένων άφαίρεσις ώς εξ οικοδομής λίθων θαττον άπασαν τήν οίκοδομήν καταρρήγνυσιν. Εΐη δε ή μας εδραίους, άκαμπεϊς, άκλονήτους διαμένειν, επί πέτραν όχυράν εστηριγμένους, ήτις εστίν ό Χριστός, φ πρέπει δόξα, τιμή και προσκύνησις σύν τ ω πατρΐ και τ ω πνεύματι νϋν τε και άει και είς τούς άπεράντους αιώνας τών αιώνων. 'Αμήν.

I et II explic.

III 54p. 161 (III 55) Έ κ της Φιλοθέου ιστορίας Θεοδωρήτου, έπισκόπου Κύρου, είς τόν βίον του άγίου Συμεώνος τοϋ Κιονίτου* Περί γάρ 'Ιταλίας περιττόν έστι καί λέγειν. ΦασΙ 5 γάρ ούτως έν 'Ρώμη τ η μεγίστη πολυθρύλλητον 12—15 cf. I 19, 18—22 13—21 Menges 81s. 84 15—21 Expos. 84,49—73 19 = 8s 19—21 cf. 111 41,17—20 168; II 71 Is = I 3, 11! 2—4 cf. II 12, 43—47!; Menges 150 3 κατά μικρόν I 2, 13! 5s πέτρα Xp. 1 Cor 10, 4; έπΐ πέτραν Mt 7, 25; III 41, 4 III 55 Thdt., h. rel. 1473A 4—7 = C Nie. (787), act. 4: 7 3 B 3 — 7 ; Lietzmann 8 , 1 0 — 1 4 I

AD (168: C)

II

DF

III

D

9 περιπτυσσόμεθα AD 1 10 έμέ]ήμδς Di 11 τήν σάρκα om. AD 1 12 δεδοίκαμεν AD 1 15/16 Προσκυνώ F 17 όντως]όμως Α προσκυνώ F 18/19 προσκυνώ F 19 πάντα pr. καί F προσκυνοΟμεν om. F 20 τήν 1 add. σήν A I 68; II 71 1 Διό δυσωπώ]δυσωποϋμεν δέ καί AD 1 2 άνθέξασθαι C άντέχεσθαι AF 3 μικρόν]σμικρόν D 1 1 add. ώς είρηται C 5 άκαμπεις add. καί C 6 δόξα pr. πδσα C 7 συν — πνεύματι om. F πατρΐ pr. άνάρχω C πνεύματι pr. dylep A pr. ζωοποιώ C τε om. CF 8 καί1 om. Α καί άεΐ om. D 1 άπεράντους om CF τών α!ώνων om. F

Imag. III 55—59

136511368

169

γενέσθαι τόν άνδρα, ώς έν άπασι τοις των εργαστηρίων προπυλαίοις εικόνας αύτώ βραχείας άναστήσαι, φυλακή ν τινα σφίσιν αύτοϊς καΐ άσφάλειαν ΙντεΟθεν πορίζοντας. (III 56) ΤοΟ αγίου Βασιλείου έκ της είς τον Ήσαίαν έρμηνείας· 'Επειδή είδε τον άνθρωπον κατ' εΙκόνα και όμοίωσιν θεού, μή δυνάμενος είς θεόν τραπήναι, είς την είκόνα του θεου την εαυτού πονηρίαν έκένωσεν ώσπερ εΐ τις άνθρωπος όργιζόμενος την εικόνα λιθάζοι, έπειδή τον βασιλέα ού δύναται, τό ξύλον τύπτων τό την μίμησιν εχον. (III 57; Σχόλιον) Ούτω και πας ό τιμών τήν είκόνα τό άρχέτυπον δηλονότι τίμα. (III 58) Του αύτού εκ της αύτής ερμηνείας* "Ωσπερ γάρ ό βασιλικήν είκόνα καθυβρίσας ώς είς αυτόν έξαμαρτήσας τον βασιλέα κρίνεται, ουτω δηλονότι υπόδικος έστι τ η άμαρτία ό τον κατ' είκόνα γεγενημένον καθυβρίζων. (III 59) Του άγίου 'Αθανασίου έκ των γραφέντων έκατόν κεφαλαίων πρός Άντίοχον τόν άρχοντα κατά πευσιν και άπόκρισιν κεφάλαιον λ η ' · Άπόκρισις* Ούχ ώς θεούς τάς είκόνας προσκυνου|μεν οί πιστοί, μή γένοιτο, ώσπερ οί "Ελληνες, άλλά τήν σχέσιν μόνον και τόν πόθον της ήμών αγάπης πρός τόν χαρακτήρα του προσώπου της εικόνος έμφανίζοντες. "Οθεν πολλάκις του χαρακτήρος λεανθέντος ώς ξύλον λοιπόν άργόν τήν ποτε είκόνα κατακαίομεν. "Ωσπερ ουν ό 'Ιακώβ μέλλων τελευταν »έπι τό άκρον της ράβδου του 'Ιωσήφ προσεκύνησεν«, ού τήν ράβδον τιμών, άλλά τόν ταύτην κατέχοντα, ούτως οί πιστοί ού δι' ετερόν τινα τρόπον τάς είκόνας άσπαζόμεθα, ώσπερ καΐ τά τέκνα ήμών και πατέρας πολλάκις καταφιλουντες, αλλ5 ίνα τόν πόθον της ημετέρας ψυχής έμφανίσωμεν ώσπερ γάρ και ό Ιουδαίος τάς του νόμου ποτέ πλάκας καϊ τά δύο χερουβιμ τά χρυσά και γλυπτά προσεκύνει ού τιμών τήν του λίθου καϊ χρυσίου φύσιν, άλλά τόν ταύτα έπιτρέψαντα κύριον. III 56 Bas., Lac. 1456C 3—8 = I 48, 2 v. 1. cd. F lin. 17—20 = Doct. Patr. 329, 4—10 cum III 57 2 Kerr' είκόνα Gn 1, 26 4s Kruse 50 III 57 Doct. Patr. 329, 11 (cum excerpto praeced.); cf. 121,41s! Ill 58 Bas., Is. c. 13 (267): 589A 15—B3 = Doct. Patr. 329, 17s III 59 Ath., qu. Ant. 621B 1—C 1 = Doct. Patr. 327, 16—328, 3 6s persim. Ill 86, 4s 8 Gn 47, 31; Hbr 11, 21 D III 57

1 Σχόλιον om. D

170

Imag. III 60—65

1368

(III 60) Του Χρυσοστόμου είς τον τρίτον ψαλμόν εις Δαυίδ και Άβεσσαλώμ · Έπινικίους μέν ανδριάντας ol βασιλείς τοις στρατηγοϊς νικήσασιν άνατιθέασι, νικηφόρους δέ τινας στήλας έπεγείρουσιν άρχοντες ήνιόχοις 5 και άθληταΐς και τω έπιγράμματι ώς στέμματι κήρυκα της νίκης την υλην έργάζονται. "Αλλοι πάλιν έν βίβλοις καΐ γράμμασι τούς έπαίνους τοις νικηταϊς γράφουσι την αυτών έν τ ω έπαίνω δύναμιν ίσχυροτέραν των έτταινουμένων δεϊξαι θέλοντες. Και λογογράφοι και ζωγράφοι καΐ λιθογλύπται και δήμοι και άρχοντες και πόλεις και χώραι τους νικητάς ίο βαυμάζουσιν. Ουδείς δέ φεύγοντος και μη πολεμήσαντος εικόνας εγραψεν. (III 61) Του άγιου Κυρίλλου 'Αλεξανδρείας έκ του προσφωνητικου προς τον βασιλέα Θεοδόσιον* Αί δέ εικόνες ώσπερ τά αρχέτυπα · δει γάρ ούτως αύτάς και ούχ έτέρως εχειν. (III 62) Του αυτού έκ των Θησαυρών Αί γάρ είκόνες άεΐ προς τά αρχέτυπα τήν έμφέρειαν Ιχουσιν. (III 63) Του αύτου έκ του πονήματος του »"Οτι δια πάσης της Μωσέως γραφής τό του Χρίστου μυστήριον ένσημαίνεται«, περί του 'Αβραάμ και τοϋ Μελχισεδέκ, έκτον κεφάλαιον* Δέον μοι τάς είκόνας γράφεσθαι προς τά αρχέτυπα. (III 64) Του αγίου Γρηγορίου Ναζιανζού έκ του περί υίου λόγου β ' · Αύτη γάρ είκόνος φύσις, μίμημα είναι του άρχετύπου καΐ ου λέγεται. (III 65) Του Χρυσοστόμου έκ τοΰ προς Κολασσαεϊς λόγου γ ' · Ή του άοράτου είκών και αύτη άόρατος, έπεί ούδ' άν είκών εΐη * τήν γάρ εικόνα, καθώς έστιν είκών, καΐ π α ρ ' ήμϊν άτταράλλακτον δε! είναι, οίον τον χαρακτήρα καί τής όμοιώσεως. |

60 Chrys., exp. in Ps. 3: 35, 10—21 61 Cyr., Thds. 1153D 2s = Doct. Patr. 326, 17—20 = ACO I 1, 1 p. 51, 14s 62 Cyr., thes. ass. IV: 52A 13s = Doct. Patr. 3 2 6 , 2 1 63 Cyr., glaph. Gen. II, Abrah. et Melch. 8: 104C l s 64 Gr. Naz., or. 30: 129B 7s = Doct. Patr. 326, 23—25; Ladner 18 65 Chrys., hom. 3 in Col.: 318, ab infra 1. 18—15

D

65

4 καί expunx. D c

1369/1372

Imag. III 66—68

171

(III 66) Του αύτοΰ έκ της προς 'Εβραίους έρμηνείας έπιστολής, κεφάλαιο ν ιζ' · "Ωσπερ έττΐ των είκόνων τύττον εχει τοΰ ανθρώπου ή είκών, ούχϊ την ίσχύν ώστε τό αληθές και ό τύπος κοινωνουσιν άλλήλοις· ό γάρ τύπος ίσος. (III 67) Εύσεβίου του Παμφίλου έκ της πέμπτης βίβλου των έν εύαγγελίοις αποδείξεων εις τό »"ΩφΘη ό θεός τ ω 'Αβραάμ παρά τ η δρυΐ τη Μαμβρή«· "Οθεν εισέτι και νυν παρά τοις παλαιοΐς πλησιοχώροις ώς άν θείος ό τόπος είς τιμήν των αυτόθι τ ω 'Αβραάμ έπιφανέντων θρησκεύεται και θεωρείται είς δευρο διαμένουσα ή τερέβινθος οΐ τε τ ω 'Αβραάμ έπιξενωθέντες έπϊ γραφής άνακείμενοι, δύο μέν έκατέρωθεν, μέσος δε ό κρείττων υπερέχων τή τιμή. Εΐη δ'άν ό δεδηλωμένος ήμΐν κύριος αυτός, ό ημέτερος σωτήρ, δν και οί άγνοουντες σέβουσι, τά θεία λόγια πιστούμενοι. Ούτος δη ούν αύτός έξ έκείνου τά τής εύσεβείας σπέρματα είς ανθρώπους καταβαλλόμενος, άνθρώπινον ύποδύς είδός τε και σχήμα, τ φ Θεόφιλε! προπάτορι 'Αβραάμ, δστις ή ν, έαυτόν έξέφηνε καΐ την του πατρός αύτφ παρεδίδου γνώσιν. (III 68) 'Εκ τής χρονογραφίας 'Ιωάννου 'Αντιοχείας του και Μαλάλα περί τής αίμορροούσης καί, ής έποίησε τ φ σωτήρι Χριστώ, στήλης· 'Από τότε καί ό βαπτιστής 'Ιωάννης δήλος έγένετο τοις άνθρώποις· καί άπέτεμεν αύτόν Ήρφδης | ό τοπάρχης είς τό βασίλειον τής Τραχωνίτιδος χώρας, έν Σεβαστή τ ή πόλει, προ όκτώ Καλανδών 'Ιουνίων έν ύπατεία Φλάκκωνος καί 'Ρουφίνου. Διά τοΰτο λυπούμενος ό Ήρφδης ό βασιλεύς ό Φιλίππου άνήλθεν άπό τής 'Ιουδαίας. Καί προσήλθεν αύτω γυνή τις εύπορος, οίκουσα την αύτήν Πανεάδα πόλιν, όνόμοττι Βερνίκη, βουλομένη ώς Ιαθεϊσα ύπό του Ίησου στήλην αύτφ άναστήσαι. Καί μη τολμώσα δίχα βασιλικής κελεύσεως τούτο ποιήσαι δέησιν δέδωκε τ φ βασιλεϊ Ήρφδη αίτουσα στήλην χρυσή ν τ φ σωτήρι Χριστφ έν τή αύτής πόλει στήσαι. "Ητις δέησις είχεν ούτως* »Σεβαστφ Ήρφδη, 66 Chrys., hom. 17 in H b r : 131, 9—11 67 Eus., d. e. V 9 : 232, 5—15 ( = Fabr. 234 c—d) 2s Gn 18, 1 68 Jo. Mal., chron. X : 236, 12—239, 17 ( = 17— 19 Staufenberg); Dobschütz 261*; Menges 148s D 66 1 post της inser. e!s την D c 2 κεφάλαιον scr. per compend. D, casus dub. 67 4 είσέτιίείς έστι D, sed manus rec. expunx. et i. m. adscr. εΙσέτι τταλαιοϊς expunx. D° 6 θεωρείται add. γε D° οΐ τε expunx., i. m. adscr. ol γάρ D° 9 άγυοοΟντεξ expunx., i. m. add. άγνώτεξ Dc 11 άνβρώττινον del., i. m. emend, άνθρώπειον D c 12 ήν]εΐη corrig. more consueto D c

172

Imag. III 68

137211373

τοπάρχη και θεσμοθέτη Ιουδαίων τε και Ελλήνων, βασιλεϊ Τραχωνίτιδος, δέησις καΐ ίκεσία παρά Βερνίκης αξιωματικής πόλεως Πανεάδος. Δικαιοσύνη και φιλανθρωπία και τα λοιπά των άρετών περιστέφουσι τήν ύμετέραν κορυφή ν. "Οθεν κάγώ τούτο είδυΐα (ήκον) συν άγαθαϊς ταϊς έλπίσι πάντων των τευξομένων ήτις ή του παρόντος προοιμίου κρηπίς· προϊών yap σε ό λόγος διδάξει. Έ κ παίδων ληφθείσα πάθη αίμορροίας οχετών είς ιατρούς άναλώσασά μου τον βίον καΐ πλουτον ΐασιν ούχ ευρον. Άκηκουϊα δέ του θαυμαζομένου Χρίστου τά ίάματα, ώς νεκρούς έξανίστησι, πάλιν είς φως ελκών και δαίμονας έκ βροτών άπελαύνων καΐ πάντας τους έν νόσω μαραινομένους λόγω θεραπεύων, κάγώ προς αυτόν ώς πρός θεόν εδραμον. Kai προσεσχηκυϊα τ ω περιέχοντι αυτόν πλήθει, δειλιάσασα, μή τον έκ του πάθους μολυσμόν άποστρεφόμενος όργισθή κατ' έμοΰ και πλείων μοι έπέλθη ή πληγή τής νόσου, καθ' έαυτήν έλογισάμην, δτι, εάν δυνηθείην άψασθαι του κρασπέδου του ίαματίου αύτου, σωθήσομαι. Οϋ και άψαμένη καΐ σταθείσης μου τής πηγής του αίματος γέγονα παραχρήμα υγιής. Αυτός δέ μάλλον ώς προγνοΰς τής έμής καρδίας τά βουλεύματα άνέκραξε · Ύίς μου ήψατο; Δύναμις ά π ' έμοΰ έξήλθεν.' Έ γ ώ ουν ώχριάσασα και στένουσα, τήν νόσον θρασυτέραν άποστρέφειν έ π ' έμέ λογιζομένη, προσπεσουσα αύτω τήν γήν έπλήρωσα δακρύων, τήν τόλμαν έξειπουσα. Αύτός δέ ώς άγαθός σπλαγχνισθεις έ π ' έμοί έπεσφράγιζέ μου τήν ΐασιν είρηκώς* 'θάρσει, θύγατερ, ή πίστις σου σέσωκέ σε· πορεύου είς είρήνην.' Οΰτω και ύμεϊς, σεβαστοί, τήν δέησιν τ ή δεομένη άξίαν παράσχετε.« Ό δέ βασιλεύς Ήρφδης άκηκοώς ταύτα δια τής δεήσεως έξεπλάγη τό θαύμα και φοβηθείς τό μυστήριον τής ίάσεως | είπε ν* »Ή είς σέ γενομένη ϊασις, ώ γύναι, μείζονος στήλης έστίν άξία. Πορευθεϊσα τοίνυν, οΐαν βούλει, άνάστησον αύτφ στήλη ν δοξάζουσα τον ίασάμενον.« Kai εύθέως αύτή Βερνίκη ή πρφην αίμορροουσα έν μέσω τής Ιδίας αύτής πόλεως Πανεάδος άνέστησε τ ω Kupicp και θεω στήλη ν χαλκήν έκ χαλκού θερμηλάτου μίξασα χρυσόν και άργυρον. "Ητις στήλη μένει έν ΤΤανεάδι τ ή πόλει Ιως νυν, ού πρό πολλού χρόνου μετενεχθεΐσα, άφ' ου ΐστατο, έν μέσω τής πόλεως είς άγιον τόπον, είς οίκον εύκτήριον. "Οπερ υπόμνημα εύρέθη έν τ ή αύτή πόλει Πανεάδι παρά Βάσσω τινί, γενομένω άπό 'Ιουδαίων χριστιανω, έν φ υπήρχεν ό βίος των βασιλευσάντων πάντων τής 'Ιουδαϊκής χώρας. 18—34 Mt 9, 20—22

D

68 levi ex Jo. Mal.

14 post Πανεάδοξ lac. ca 10 litt. D 17 τευξομένων super ω scr. η D c

16 ήκον om. D, supp-

137311376

Imag. III 69. 70

173

(III 69) Τής έβδομης βίβλου της εκκλησιαστικής ιστορίας Εύσεβίου τοϋ Γίαμφίλου περί της αίμορροούσης Πανεάδος · Έιτειδή τήσδε τής πόλεως έμνήσθημεν, ουκ άξιον ήγοϋμαι διήγησιν πάρελθε! ν και τοις μεθ' ήμας μνημονεύεσθαι άξίαν. Την yap αίμορροοΰσαν, ή ν έκ των ιερών ευαγγελίων τταρά του σωτήρος ημών του πάθους απαλλαγή ν ευρέσθαι μεμαθήκαμεν, ένθένδε έλέγετο όρμασθαι τόν τε οίκον αυτής επί της πόλεως δείκνυσθαι καΐ της υπό του σωτήρος είς αυτήν ευεργεσίας θαυμαστά τρόπαια παραμένει ν. Έστάναι γάρ εφ' ΰψηλου λίθου προς μεν ταϊς πύλαις του αυτής οίκου γυναικός έκτύπωμα χάλκεον, επί γόνυ κεκλιμένον και τεταμέναις επί τοΰμπροσθεν ταϊς χερσιν ίκετευούση έοικός, ου αντικρύ άλλο τής αυτής ϋλης άνδρός δρθιον σχήμα διπλοίδα κοσμίως βεβλημένον και την χείρα αύτη εκεί προτεϊνον, ού παρά τοις ποσιν επί τής στήλης ταύτης ξένον τι βοτάνης είδος φύειν, ώς μέχρι του κρασπέδου τής του χαλκού διπλοΐδος άνιόν, άλεξιφάρμακον πάντων τών νοσημάτων τυγχάνειν. Τούτον δέ τον ανδριάντα εικόνα του κυρίου ' Ιησού φέρειν ελεγον, εμεινε δέ καΐ είς ήμας, ώς και όψει παραλαβειν έπιδημήσαντα τη πόλει. Kai θαυμαστό ν ουδέν τους πάλαι έξ εθνών εύεργετηθέντας παρά του σωτήρος ημών τοιαύτα πεποιηκέναι, όποτε και τών αποστόλων αυτών τάς εικόνας, Πέτρου και Παύλου, και αύτου του σωτήρος διαχρωματιζομένας ίστορήσαμεν, ώς εΙκός, τών παλαιών άπαραφυλάκτως, οία εθνικής συνήθειας ούσης π α ρ ' αύτοϊς, τούτον τιμαν είωθότων τόν τρόπον. (III 70) Του αύτου έκ τής αύτής 'Ιστορίας ένάτου βιβλίου είς τόν βασιλέα Κωνσταντϊνον * Ευ μάλα τής έκ θεοϋ συ νησθη μένος βοηθείας, αύτίκα του σωτηρίου τρόπαιον πάθους ύπό χείρα Ιδίας εΙκόνος άνατιθέναι προστάττει, καΐ δη τό σωτήριον σημεϊον έν τη δεξιςί: κατέχοντα αύτόν, μάλιστα έστώτων έπΐ 'Ρώμης δεδημοσιευμένων τόπων στήσαντας αύτη ν δή ταύτη ν παραγραφή ν έν τάξει ρήμασιν αύτοϊς τ ή 'Ρωμαίων κελευσαι φωνή· »Τούτω τ ω σωτηριώδει, τ ω άληθεϊ ελέγχω τής ανδρείας, την πόλιν ύμών | άπό του τυράννου διασωθεϊσαν ήλευθέρωσα, ετι μήν και την σύγκλητον καΐ τόν δήμον 'Ρωμαίων τ ή αρχαία έπιφανεία καΐ λαμπρότητι έλευθερώσας αποκατέστησα.« 69 Ens., h. e. 7, 18: 672, 8—24; Dobschütz 197ss. 252*; Ζ ntl W 24 (1925) 51—56 70 Eus., h. e. 9, 10s: 832, 5—14 D 69 12 aCrrfj (emendavi cum Euseb.: τή γυναικί)]οώτήν D έκεΐ Dobschütz (252*) conic, έκείνη 70 3 συνησθημένος (sic Euseb.)] σννεκτθισμέυηξ (sed σ med. expunxit) D, corrigendo mutav. in συυησθη μένος D c 4 τροπαίου (Euseb. )]τροπαίου D 6/7 ιταραγράφειν D

174

Imag. III 71—73

1376

(III 71) Έκ τής εκκλησιαστικής ιστορίας Σωκράτους, βιβλίου πρώτου, κεφαλαίου ιη', περί του αύτου βασιλέως · Μετά ταύτα δέ ό βασιλεύς Κωνσταντίνος έπιμελέστερος ών τά περί χριστιανισμού άπεστράφη τάς Έλληνικάς θρησκείας, και παύει μεν τά μονομάχια, εικόνας δέ τάς ιδίας εν τοις ναοϊς άπέθετο. (III 72) Στεφάνου Βοστρηνου κατά 'Ιουδαίων κεφ. δ ' · 'Ημείς δέ τάς εικόνας των άγίων εις μνήμην των άγιων έποιήσαμεν, οίον 'Αβραάμ και 'Ισαάκ και 'Ιακώβ και Μωσέωςκαί 'Ηλίακαι Ζαχαρίου καί των λοιπών προφητών και άγίων μαρτύρων τών δι' αυτόν άναιρεθέντων, Ινα πας ό όρών αυτών τάς είκόνας μνημονεύη αυτών και δοξάζη τον δοξάσαντα αυτούς. (III 73) Του αύτου· Περί δέ εικόνων θαρρουμεν, δτι παν έργον γινόμενον έν ονόματι θεου καλόν και άγιόν έστι. ΤΤερΙ δέ ειδώλων και αγαλμάτων, άπαγε· κακά γάρ και αλλόκοτα και αυτά και οι ποιουντες αύτά. "Ετερον γάρ εστίν είκών άγίου προφήτου, καί ετερον άγαλμα ή ζώδον Κρόνου και 'Αφροδίτης 'Ηλίου τε και Σελήνης. Έπεί δέ και άνθρωπος κατ' είκόνα θεου γέγονε, προσκυνείται. Ό δέ δφις, έπειδή είκών έστι διαβόλου, άκάθαρτός έστι καί απόβλητος. Ει δέ τά χειροποίητα άποβάλλη, είπέ, ώ Ιουδαίε· Τί έστιν έπί γης άχειροποίητον, δ προσκυνείται; Μή ή κιβωτός του θεου άχειροποίητος ήν; Τό θυσιαστήριον και το ίλαστήριον καί τά χερουβϊμ και ή στάμνος ή χρυσή ή έχουσα τό μάννα καί ή τράπεζα καί ή σκηνή ή εσωτέρα καί πάντα, α "Αγια άγίων έκλήθησαν υπό του θεού; Ούκ ήσαν τά χερουβϊμ χειροποίητα, εικόνες αγγέλων; Τί λέγεις; Εί είδωλα αποκαλείς αύτά, τί λέγεις τ ω Μωσή προσκυνήσαντι καί τ ω 'Ισραήλ; Καί ή μέν προσκύνησις τιμής έστι σύμβολον. Καθώς καί ημείς οι άμαρτωλοί προσκυνουμεν τον μέν θεόν κατά τήν θεϊκή ν λατρείαν καί άξίαν προσκύνησιν δοξάζομεν καί τρέμομεν ώς ποιητήν καί χορηγόν ήμών, τούς δέ άγγέλους καί δούλους τοϋ θεου κατά τιμήν του θεοϋ ώς ποιήματα τοΰ θεοΰ καί δούλους αύτου* είκών γάρ έστιν δνομα καί όμοίωσις του έν αύτη γραφέντος. Διό καί γράμμασι καί χαράγμασιν άεί μνημονεύομεν τών του κυρίου παθημάτων καί τών άγίων προφητών τών έν νόμω καί εύαγγελίοις γεγραμμένων. | 71 Socr., h. e. 1 , 1 8 , 1 : 1108s 72 Steph. Bost., fr.: 205; Schermann 78; Ladner 15 73 Steph. Bost., fr.: 203b—206b

D

72

1 κεφ. per compend. D

73

14 λέγει D, suppl. s

1377

175

Imag. I I I 74—77

(III 74) Του άγίου Γρηγορίου Ναζιανζού έκ του λόγου του κατά ' Ιουλιανοί/ του παραβάτου · Ου τά σύμβολα τής εττι τούτω πληγής αΐ είκόνες φέρουσιν έτι δημόσιαι προκείμεναι. (III 75) Τοΰ Χρυσοστόμου έκ της έρμηνείας τοϋ δικαίου Ί ώ β · »'Εν τούτοις ττασι τοις συμβεβηκόσιν αύτω ουκ εδωκεν αφροσύνη ν τ ω θεφ.« ΚαΘάπερ έπϊ των είκόνων, έττειδάν τι να γράφωμεν έν τη Ιστορική γραφή, » Ό δείνα άνέθηκε« γράφομεν, ούτω και ένταυθα, την εικόνα της ψυχής αύτου γράψας, ό γράψας τό βιβλίον ώσττερ εν χοινικίδι κάτωθεν ύπογράφων λέγει* »'Εν τούτοις πασι τοις συμβεβηκόσιν αύτω ούχ ήμαρτεν Ίώβ.« (III 76) Έκ του βίου του άγίου Κωνσταντίνου, βιβλίου δ ' · "Οση δε αύτοϋ ή ψυχή πίστεως ένθέου έστήρικτο δυνάμει, μάθοι άν τις και έκ τοϋδε λογιζόμενος, ώς έν τοις χρυσοϊς νομίσμασιν αύτός τήν αύτου εικόνα διεγράφετο, ώς άνω βλέπειν δοκεΐν άνατεταμένην προς θεόν εύχομένου τρόπον. Τούτου μεν ουν τά έκτυπώματα καθ' δλης τής 'Ρωμαίων γής, έν αύτοις δέ τοις βασιλείοις κατά τινας πόλεις έν ταϊς είς τό μετέωρον των προπύλων άνακειμέναις είκόσιν έστώς όρθιος έγράφετο, άνω μέν είς τον ούρανόν έμβλέπων, τ ώ χεΐρε έκτεταμένω, εύχομένου σχήματι. ΤΩδε μέν ουν αύτός έαυτόν έν ταϊς είκονογραφίαις εύχόμενον Ιστορεί. (III 77) Του αύτοϋ έκ του τρίτου βιβλίου· Ωδε μέν ούν ή βασιλέως έτελειούτο μήτηρ, αξία τε τιμής πλείστης των τε αύτής ενεκα θεοφιλών πράξεων του τε εξ αύτής φύντος ύπερφυους καΐ παραδόξου φυτοΰ, όν προς τοις άπασι και τής είς τήν γεννησαμένην όσιας μακαρίζει ν άξιον, ούτω μέν αύτήν θεοσεβή καταστήσαντα μή ούσαν τό πρότερον, ώς αύτω δοκεΐν έκ πρώτης τ ω κοινω σωτήρι μεμαθητεΰσθαι, ούτω δέ τ ω άξιώματι βασιλικφ τετιμηκότα, ώς έν άπασιν εθνεσι π α ρ ' αύτοΐς τοις στρατιωτικοϊς τάγμασιν αύγούσταν βασιλίδα άναγορεύεσθαι, χρυσοϊς τε νομίσμασι και τήν αύτής έκτυπουσθαι εικόνα. Τ

74 non inveni, neque ad Invect. I, p. 93 ( = MPG 35, 560), u t not. Lequien ad hunc loc. 75 Chrys., exp. in J o b 544C 8—D3; Dieu 654 2. 6s J b 1, 22 76 Eus., v. C. 123, 18—27 77 ibid. 97, 14—23 D

c?

4 γράφομεν om. D, sed sub asterisco suppl. D ( ) sed expung. D 7 μεμαθητεΟθαι D 8 εθνεσι add. καΐ D c γαρ D

75 77 5 μέν add. oüv, σϋτοΐς add. et exp.

176

Imag. I I I 78—82

137711380

(III 78) Τοΰ αύτου τετάρτου λόγου κεφαλαίου ξθ'· Οί δέ την βασιλίδα ττόλιν οίκουντες αυτή τ η συγκλήτω καί δήμω 'Ρωμαίων, ώς την βασιλέως έπέγνωσαν τελευτήν, δεινή και πάσης συμφοράς έττέκεινα τη άκοη δεδεμένοι πένθος άσχετον έποιουντο. Λουτρά δέ άπεκλείοντο και άγοραί πάνδημοι τε Θέαι καί πάντα, δσα έπί ραστώνη βίου τοις ευθυμουμένοις πράττειν εθος ήν. Κατηφείς δέ οί πάλαι τρυφηλοί τάς προόδους έποιουντο, όμου τε οί πάντες τόν μακάριον άνευφήμουν, τόν θεοφιλή, τόν ως άληθώς της | βασιλείας έπάξιον. Kai ου ταύτα βοαϊς έφώνουν μόναις, είς εργα δέ χωρουντες είκόνων άναθήμασιν, οίάπερ ζώντα και τεθνηκότα αυτόν έτίμων, ούρανου μέν σχήμα διατυπώσαντες έν χρωμάτων γραφή, υπέρ αψίδα δέ ουρανών εν αίθερίφ διατριβή διαναπαυόμενον αυτόν τ ή γραφή παραδίδοντες. (III 79) Του αύτου κεφαλαίου ογ'* Τούτω γουν έμφερώς ό τρισμακάριος πολυπλάσιος διά τής των παίδων διαδοχής άνθ* ένός έγίνετο, ώς είκόνων άναστάσει παρά πασιν έθνεσιν άμα τοϊς αύτου τιμασθαι παισίν. (III 80) Θεοδωρήτου, επισκόπου Κύρρου, και Πολυχρονίου έκ τής είς τόν 'Ιεζεκιήλ έρμηνείας· Καί ώσπερ οί 'Ρωμαίοι τάς βασιλικάς εικόνας γράφοντες τούς τε δορυφόρους περιιστώσι καί τά έθνη υποτεταγμένα ποιουσι, τόν δμοιον τρόπον κάνταυθα* επειδή ό βασιλεύς διά τής οπτασίας σχηματίζει τόν θεόν ώς έπί Θρόνου όχούμενον πάντων των έπί γής δείκνυσι τάς εικόνας τ ω τε σχήματι τό πρέπον άποδίδωσι κατά πάντων των του Θεου διδάσκων τήν δεσποτείαν. (III 81) Του αυτου»Kai σύ, υίέ ανθρώπου, λάβε σεαυτω πλίνθον καί θήσεις αύτήν πρό προσώπου σου και διαγράψεις έν αυτή δλην τήν 'Ιερουσαλήμ καί δώσεις έν αυτή περιοχή ν καί οίκοδομήσεις έν αυτή προμαχώνας και περιβάλεις έπί αυτήν χάρακα και δώσεις έ π ' αυτή παρεμβολάς καί τάξεις τάς βελοστάσεις κύκλω.« (III 82) 'Ερμηνεία· Εί σοι φοβερόν νενόμισται τό έξ έναντίας τ ω πλήθει διαλέγεσθαι καί προλέγειν τής πόλεως τήν πόρθησιν καί του ναου τήν κατασκαφήν καί 78 ibid. 146, 11—22 79 ibid. cp. 72(1): 147, 24—27 80 Apoll., fr. in Ez.: 82b 2—10 81 Ez 4, l s 82 Polychr., fr. in Ez.: 95a 3 (ab infra) — 95b 15 D 80 1 Kupou D §§ 13; 101

2 eis τόν om„ sed suppl. D

81

2 λάβε Bl.-Debr.

138011381

Imag. III 82. 83

177

τά έκ τούτων συμβησόμενα δεινά, έτέρως τούτο μήνυσον ώς κάκείνους σωφρονίζειν καΐ σέ δεικνύναι την έπιείκειαν. »Kai λαβών«, φησί, »πλίνθον διάγραψον την πόλιν.« Έπιγεγράφθω δέ τής πόλεως ή προσηγορία, ώστε γνωρίζεσθαι ταύτην ουσαν »την Ιερουσαλήμ«. Ποιήσας δέ την πόλιν περίστησον τ ω της γραφής σχήματι »χάρακα«, ϊνα εστί στρατοπέδου πλήθος. Αί δέ δυνάμεις κατά τάξιν πολεμικήν προσιέτωσαν · τούτο γάρ λέγει »παρεμβολάς« άντι του τάγματα στρατιωτικά παρεστώτα, μη μόνον περιπεφραγμένα δπλοις, αλλά τά μηχανήματα έπιφερόμενα, οίς καθαιρήσουσι τά τείχη ταύτα* τά τείχη γάρ ταύτα μηνύει »τάς βελοστάσεις«. Θαυμασιώτατα δέ μόνον τήν περί τήν πόλιν περίστασιν του πλήθους μηνύει, ινα προ των δεινών τ ω φόβω καταπλήξας άποστήση αύτής την παρανομίαν. | (III 83) Έ κ του μαρτυρίου του άγιου Ευσταθίου του καΐ Πλακίδα * 'Εξελθόντος αύτοΰ έν μια ημέρα κατά τό σύνηθες επί τά όρη θηρεΰσαι μετά του στρατοπέδου καΐ πάσης τής θεραπείας, ώφθη αύτω αγέλη έλάφων βοσκομένη. ΚαΙ διαστήσας κατά τό σύνηθες τόν στρατόν έποιειτο τήν κατ' αυτών δίωξιν. Παντός δέ του στρατού επί τήν σύλληψιν ασχολουμένου τών έλάφων ό υπερμεγεθέστατος πάσης τής αγέλης καΐ εύειδέστατος άποσπασθείς τής αγέλης ώρμησε κατά του δρυμου έν τοις δασυτέροις τόποις τής ύλης και δυσβάτοις χωρίοις. "Ον θεασάμενος ό Πλακίδας και έπιθυμήσας συλλαβέσθαι αυτόν, καταλιπών πάντας μετ' ολίγων στρατιωτών κατεδίωκεν αυτόν. Άτονησάντων δέ τών συνόντων μόνος προσεκαρτέρει τ ή διώξει. Κατάπρόνοιαν δέθεου μήτε του ίππου αύτου άτονήσαντος μήτε αύτοΰ προς τήν δυσχέρειαν του τόπου άποκνήσαντος έπι πολύ καταδιώκων μακράν εύρέθη του στρατοπέδου αύτου. Ό δέ ελαφος εκείνος καταλαβών άκρώρειαν πέτρας (υψηλοτάτης εστη έπάνω αύτής· Φθάσας δέ πλησίον ό στρατηλάτης,) μηδενός συνόντος αύτω, εστη περισκοπών πάντοθεν και έννοών, ποίω τρόπω λάβηται του έλάφου. 'Αλλ' ό πάνσοφος και οϊκτίρμων θεός, ό παντοίας οδούς έπι σωτηρία τών άνθρώπων έπινοήσας, άντιθηρεύει τούτον έν τ ή θήρα, ούχ ώς Κορνήλιον διά Πέτρου, άλλ' ώς Παυλον διώκοντα δια τής ίδίας επιφανείας. 'Επί πολύ δέ έστώτος του Πλακίδα καΐ ατενίζοντος μέν είς τόν ελαφον, θαυμάζοντος δέ αύτου τό μέγεθος καΐ άμηχανοϋντος περί τήν σύλληψιν δείκνυσι κύριος τεράστιόν τι τοιούτον ούκ άπεικός ούδέ ύπερβαϊνον τής αύτου δυνάμεως τό μέγεθος, άλλ' ώσπερ επί του 83 P. Eust. (Plac.) 124D 2 1 — F 21; cf. Grabar, Iconocl. 227 et fig. 160 D 82 8 έστ1]έττΙ D (είττη A. Mai) 83 14 ελαφος add. εφευγε et έκεΐνοξ add. δέ D c υψηλοτάτης — 15 στροττηλάτης om. D, supplevi e passione 12

Kotter, Johannes von Damaskos

178

Imag. III 83. 84

138111384

Βαλαάμ λόγον ένθείς τ η όνω ήλεγξεν αύτου την διάνοιαν, ούτως καϊ ενταύθα δείκνυσι τούτω επί μεν των κεράτων τοΰ έλάφου τον τύπον του άγίου σταυρου νπτέρ την λαμπρότητα του ηλίου λάμποντα, μέσον δέ των κεράτων την εικόνα του θεοφόρου σώματος, ου διά την ήμετέραν σωτηρίαν άναλαβεϊν κατεδέξατο* καΐ φωνή ν ανθρωπινή ν ένθείς τ η έλάφω προσκαλείται τον Πλακίδαν λέγων* »ΤΩ Πλακίδα, τί με διώκεις; 'Ιδού ενεκέν σου παρήν και έν τ φ ζώω τούτω ώφθην σοι. 'Εγώ είμι Ίησους ό Χριστός, δν άγνοών σέβη* αί yap εύποιίαι σου, άς σύ ποιείς είς τούς δεομένους, παρέστησαν ενώπιον μου, και ήλθον Ιμφανίσαι σοι έμαυτόν διά του έλάφου τούτου καϊ άντιζωγρήσαί σε καΐ συσχεΐν τοις δικτύοις της φιλανθρωπίας μου. Ού γάρ έστι δίκαιον, τόν έμοΐ προσφιλή διά των αγαθών έργων δουλεύειν δαίμοσιν άκαθάρτοις και είδώλοις νεκροϊς και κωφοϊς. Διά γάρ τούτο ήλθον έπΐ γής έν τω εΐδει τούτω, ώ νυν όρφς, σώσαι θέλω ν το των ανθρώπων γένος.« ( I I I 84) Του άγίου Λεοντίου Νεαπόλεως τής Κυπρίων νήσου προς 'Ιουδαίους, πέμπτου λόγου· Φέρε δή λοιπόν, φέρε προθύμως και τήν τής εκτυπώσεως των σεπτών είκόνων άπολογίαν ποιησώμεθα, δπως έμφραγώσι στόματα άνομων λαλούντων άδικα· νομική γάρ αύτη ή παράδοσις καΐ ούχ | ήμετέρα. "Ακουσον γάρ αύτου του θεου λέγοντος προς Μωσέα εΙκόνας δύο χερουβίμ γλυπτών και χωνευτών κατασκευάσαι σκιαζόντων τό ίλαστήριον. Και πάλιν τόν ναόν fδείξε ν ό θεός τω 'Ιεζεκιήλ, γλυπτά πρόσωπα, φησίν, είχε λεόντων καΐ φοινίκων καΐ άνθρώπων και χερουβίμ, άπό του εδάφους αύτου εως του φατνώματος τής στέγης. "Οντως φοβερός ό λόγος. Ό θεός ό έντειλάμενος τω 'Ισραήλ μή ποιήσαι γλυπτόν μήτε εΙκόνα μήτε ομοίωμα, δσα έστίν έν τω ούρανώ και δσα έστιν έπΐ της γης, αυτός προστάσσει τω Μωσή ποιήσαι γλυπτά ζώα χερουβίμ, και τω Ιεζεκιήλ πλήρη είκόνων και όνομάτων γλυπτών λεόντων και φοινίκων καΐ άνθρώπων δείκνυσι τόν ναόν ό θεός. Kai Σολομών έκ νόμου λαβών τό τύπωμα πλήρη πεποίηκε τόν ναόν χαλκών γλυπτών, βοών καϊ φοινίκων καϊ άνθρώπων καϊ ού κατεγνώσθη ύπό του θεου έν τούτω. Et τοίνυν έμου καταγινώσκειν θέλεις περί είκόνων, προκατάγνωθι του θεου του ταύτα ποιεΐν κελεύσαντος ώς ύπόμνησιν αύτου είναι παρ' ήμϊν. 24 Nm 22, 28 29—31 Act 9, 4s 84 Leont. N„ serm. 3: 1597B 1—C 9 = C Nie. (787), act. 4: 44B 1—C 10; cf. 1 16, 38—67; Schermann 77 4s Ps 62, 12 5 cf. I 23, 5s 6—8 Ex 25, 18— 20 8—10 Ez 41, 17—20 Iis Ex 20, 4 15—17 cf. I 20, 1—15; 3 Rg 6, 23—29 D ku· irp· D

c

10 αυτών D

84

1 i. m. adscr.

1384jl385

Imag. III 85—87

179

(III 85) Toö αύτοΰ, εκ toö πέμπτου λόγου · Πάλιν ή μας διαπαίζουσι περί του τιμίου σταυροΰ και της των Οεοτυπώτων εΙκόνων σημειώσεώς τε και προσκυνήσεως είδωλολάτρας ή μας καΐ ξυλοθέους όνομάζοντες οί πανάθεοι. ΕΙ δε ξυλόθεός εϊμι, ώς λέγεις, άθεε, και πολύθεος πάντως. Et δε πολύθεος, έχρήν με πάντως όμνύντα λέγειν Μά τούς θεούς, καθάπερ και σύ ενα όρων μόσχον ελεγες· »Ούτοι οί θεοί σου, Ισραήλ.« 'Αλλ' ουκ άξιωθείης τούτο παρά χριστιανών στομάτων άκοΰσαί ποτε, αλλ' είθισται άεί ή μοιχαλίς και άπιστος συναγωγή τήν πανσώφρονα Χρίστου έκκλησίαν ώς πόρνην διαγορεύειν. (III 86) Του αύτοΰ* Ούδέ γάρ παρ' ημών ώς θεοί προσκυνούνται οί των άγίων χαρακτήρες και εικόνες και τύποι. Εί γάρ ώς Θεώ προσεκυνοΰμεν τ ω ξύλω της είκόνος, έμέλλομεν πάντως και τοις λοιποΐς προσκυνεΐν ξύλοις καί ούχ ώς πολλάκις λεανθέντος τοϋ χαρακτήρος τ ώ πυρί τήν είκόνα κατεκαίομεν. Καί πάλιν, εως μέν έστι συνδεδεμένα τά ξύλα τοΰ σταυροΰ, προσκυνώ τον τύπον διά τον έν αύτώ σταυρωθέντα Χριστόν έπάν δέ διαιρεθώσιν εξ άλλήλων, ρίπτω αυτά και κατακαίω. Και ώσπερ ό κέλευσιν βασιλέως δεξάμενος έσφραγισμένην και άσπασάμενος τήν σφραγίδα ού τόν πηλόν έτίμησεν, ού τόν χάρτην ή τον μόλυβδον, άλλά τ ω βασιλεΐ άπένειμε τό σέβας καί τήν προσκύνησιν, ούτω καί χριστιανών παίδες τ ώ τύπω του σταυρου προσκυνουντες ού τήν φύσιν του ξύλου προσκυνοΰμεν, άλλά σφραγίδα καί δακτύλιον καί χαρακτήρα Χρίστου αύτοΰ βλέποντες δι' αύτοΰ τόν έν αύτώ σταυρωθέντα άσπαζόμεθα καί προσκυνουμεν. | (III 87) Τοΰ αύτοΰ· Καί διά τοΰτο Χριστόν καί τά Χρίστου πάθη !ν έκκλησίαις καί οίκοις καί άγοραϊς καί έν είκοσι καί έν σινδόνι καί έν ταμείοις καί έν ίματίοις καί έν παντί τόπω έκτυπώ καί διαγράφω, ίνα διηνεκώς όρών ταϋτα άναμιμνήσκωμαι καί μή έπιλάθωμαι, ώσπερ συ έπελάθου κυρίου του θεου σου άεί. Καί ώσπερ σύ προσκυνώ ν τό βιβλίο ν του νόμου ού τήν φύσιν τών δερμάτων καί του μέλανος προσκυνείς, άλλά τούς λόγους του θεου τούς έγκειμένους έν αύτώ, ούτως κάγώ τ η εΐκόνι του Χρίστου προσκυνώ, ού τ η φύσει του ξύλου καί τών χρωμάτων — μή γένοιτο —, άλλ' άψύχω χαρακτήρι Χριστοΰ προσκυνών δι' αύτοΰ αύτόν Χριστόν δοκώ κρατεϊν καί προσκυνεΐν. Καί ώσπερ 'Ιακώβ δεξάμενος παρά τών 85 non inveni; Schermann 77 6 Ex 32, 4 86 Leont. N„ serm. 3: 1597C 12—1600A 3 = C Nie. (787), act. 4: 44C 13—Ε 6 87 Leont. Ν., serm. 3: 1600B 8—C 15. 1601A2—CIO = C Nie. (787), act. 4: 45B 5—D 1. 45E 1—48C 3 2—5 cf. III 23, 1! 5s Dt 8, 14 11—15 Gn 37, 32—34 D 12*

180

Imag. III 87

138511388

αδελφών του Ιωσήφ τόν χιτώνα τόν ποικίλον ήμαγμένον, δτε έπίπρασαν τόν 'Ιωσήφ, κατεφίλησε πάντως τόν χιτώνα μετά δακρύων καΐ τοις όφθαλμοϊς τοις Ιδίοις τούτον εθηκεν ου τό ίμάτιον θρηνών, άλλα δι' αύτου τόν 'Ιωσήφ νομίζων καταφιλεΐν καΐ έν χερσΐν αυτόν κατέχει ν, ούτω καΐ χριστιανών παίδες εΙκόνα (Χρίστου) ή άποστόλου ή μάρτυρος κατασπαζόμενοι τ η σαρκΐ τη ψυχή νομίζομεν αυτόν εκείνον τόν Χριστόν ή τόν μάρτυρα αύτου άσπάζεσθαι. Ώς γοϋν πολλάκις είπον, ό σκοπός εξετάζεται έπΙ παντός άσπασμου καΐ έπ! πάσης προσκυνήσεως. Εί δέ έμοί εγκαλείς λέγων, δτι ώς θεώ προσκυνώ τ ω ξύλω του σταυρού, διά τί ούκ εγκαλείς τ ω 'Ιακώβ προσκυνήσαντι έπι τό άκρον της ράβδου του Ιωσήφ; 'Αλλά πρόδηλον, δτι ού τό ξύλο ν τιμών προσεκύνησεν, άλλά διά του ξύλου τ ω 'Ιωσήφ προσεκύνησεν, ώσπερ και ημείς διά του σταυρού τ ώ Χριστώ. ΈπεΙ καΐ 'Αβραάμ τοις πωλήσασιν αύτώ τόν τάφον άνδράσιν άσεβέσι προσεκύνησε και γόνυ εκαμψεν έπι τήν γήν, άλλ' ούχ ώς θεούς αύτούς προσεκύνησε. Και πάλιν ό 'Ιακώβ τόν Φαραώ ηύλόγησεν άσεβη και ειδωλολάτρη ν όντα καΐ τόν Ήσαυ έπτάκις, άλλ' ούχ ώς θεόν. "Ιδε, πόσους άσπασμούς και πόσας προσκυνήσεις άπέδειξά σοι γραφικάς τε καΐ φυσικάς μή έχούσας κατάγνωσιν. Έμέ δέ, έπάν ϊδης εικόνα Χρίστου ή της πανάγνου αύτου μητρός ή άγίου προσκυνουντα, αγανακτείς εύθέως και βλασφημείς και άποπηδας και ειδωλολάτρη ν με άποκαλεΐς και ούκ αισχύνη και φρίττεις και έρυθριας, όρών με καθ' εκάστη ν ήμέραν έν πάση τ ή οίκουμένη ναούς ειδώλων καταλύοντα καΐ ναούς μαρτύρων άνεγείροντα. Εί τά είδωλα προσεκύνουν, διατί τούς μάρτυρας τιμώ τούς καταλύσαντας τά είδωλα; Ei δέ τά ξύλα, ώς φής, δοξάζω, πώς τιμώ τούς άγιους τούς τά ξύλινα ξόανα τών δαιμόνων κατακαύσαντας; Εί δέ και τούς λίθους δοξάζω, πώς δοξάζω τούς άποστόλους τούς τά λίθινα είδωλα κατακλάσαντας; Εί τάς είκόνας τών ψευδωνύμων θεών σέβω, πώς δοξάζω και επαινώ και έορτάς επιτελώ τών τριών παίδων τών έν Βαβυλώνι άθλησάντων και τή εΐκόνι τ ή χρυσή μή προσκυνησάντων τ ή εϊδωλική; 'Αλλ' όντως πολλή τών άνομων ή πώρωσις, πολλή τύφλωσις. ΤΩ Ιουδαίε, πολλή ή άναί-| δειά σου και ή ασέβεια· άληθώς άδικεΐται ύπό σου ή άλήθεια. »'Ανάστα, ό θεός, δίκασον τήν δίκην σου·« κρίνον καΐ δίκασον ήμϊν έξ έθνους ούχ οσίου, άλλά άνοσίου καΐ άλλοτρίου και παροξύνοντας σε διά παντός.

3—8 21 Gn 47, 31; Hbr 11, 21 24—26 Gn 23, 7. 9 Gn 33, 3 34—41 cf. II 10, 86—97 40s Dn 3, Iss 42, 1

18s cf. II 10» 26 Gn 47, 7. 10 27 43s Ps 73, 22 44s Ps

D

D, supplevi e Leontio

87 13 ττάυτω D (s eras, vid.) 16 Χριστού om. 28 "Ιδε cf. 81, 2 33 τη]/ή D 35 διατί sic D

1388

Imag. III 88. 89

181

(III 88) Τον αύτου· Εί μεν ουν, ώς πολλάκις εΐπον, τ ω ξύλω καί τ ω λίθω ώς θεώ ττροσεκύνουν, είπα άν κάγώ τω ξύλω και λίθω* »Σύ με έγέννησας.« Εί δέ τάς εικόνας των άγίων προσκυνώ, τους άγιους μάλλον, καΐ προσκυνώ τάς τών άγίων μαρτύρων άθλήσεις και τιμώ, πώς λέγεις είδωλα ταΟτα, ώ ανόητε; Τά γάρ είδωλα τών ψευδωνύμων, τών μοιχών και φονευτών καί τεκνοθυτών και μαλακών όμοιώματά είσι και ού προφητών ούδέ αποστόλων. ΚαΙ ίνα έκ μέρους παραστήσω σοι σύντομον καί πιστότατον ύπόδειγμα περί χριστιανικών καί 'Ελληνικών ομοιωμάτων, άκουσον. Εΐχον εν Βαβυλώνι οί Χαλδαΐοι όργανα παντοία μουσικά προς θεραπείαν ειδώλων δαιμόνων, εΐχον δέ και οί υίοί 'Ισραήλ άπό 'Ιερουσαλήμ όργανα, ά επί ταΐς ίτέαις έκρέμασαν καί αμφότερα όργανα και νάβλαι και κιθάραι και αύλοι ύπήρχον, άλλά τά μεν είς δόξαν θεού έγένοντο, τά δέ είς θεραπείαν τών δαιμόνων άντίμιμα. Ούτω λοιπόν καί έπί τών είκόνων και είδώλων 'Ελληνικών και χριστιανικών νόει, ότι εκείνα μέν είς δόξαν διαβόλου καί μνήμην κατεσκευάσθησαν, ταύτα δέ είς δόξαν Χρίστου καί αποστόλων καί μαρτύρων καί άγίων αύτου. (III 89) Του αύτου· "Οταν τοίνυν ίδης χριστιανόν προσκυνουντα τ ω σταυρώ, γνώθι, ότι διά Χριστόν τον σταυρωθέντα καί ού τήν φύσιν του ξύλου προσκυνεί. Έπεί πάντα άν τά ξύλα προσεκυνουμεν του άγρου, καί ώσπερ ό 'Ισραήλ προσεκύνει τά άλση καί τά δένδρα λ έ γ ω ν »Σύ μου εί θεός, καί σύ με έγέννησας.« 'Ημείς δέ ούχ ούτως, άλλά μνήμην καί γραφή ν εχομεν τών του κυρίου παθημάτων καί τών δι' αύτόν άθλησάντων έν ταϊς έκκλησίαις καί οΐκοις έχομεν πάντα δι' αύτόν ποιουντες, τον ήμέτερον κύριον. Καί αύθις, είπέ, ώ 'Ιουδαίε, ποία γραφή επέτρεψε Μωσεί προσκυνήσαι Ίοθόρ, τ ώ γαμβρω αύτου, ειδωλολάτρη δντι, καί 'Ιακώβ τ ω Φαραώ καί 'Αβραάμ τοις υίοίς Έμμώρ καί Δανιήλ τώ Ναβουχοδονόσορ ασεβεί δντι; Καί εί εκείνοι δίκαιοι καί προφήται ύμη I 3,8 ' Ρ ω μ α ί ω ν πόλιν, σύγκλητον, δήμον Κωνσταντίνος ήλευθέρωσε III 70,8ss σ α β β α τ ί ζ ε ι ν ό νόμος κελεύει I 16,85 σάρκωσις τήν έμήν φύσιν δοξάζει, της θείας φύσεως κοινωνόν άπεργάζεται I 4,59ss σαρξ Χρίστου ν. Χριστός Σ ε λ ή ν η ς ζψδον III 73,6 σ ι γ ά ν ουκ εΰλογον I 1,18 σ ι γ ή ν άγειν I 1,5 σ ί δ η ρ ο ς πεπυρακτωμένος, πυρί Ινούμενος πϋρ λέγεται θέσει, γίνεται ένώσει, πυρώσει, μεθέξει, ού φύσει I 19,19 s; III 33,10s, Απρόσιτος άφή, καυστικός ώς μετέχων φύσει καυστικού I I I 33, 28ss, αύτού ούχ άπτομαι I 67,12 σ ι τ ο δ ό χ ο ν I 53,9 ν. 1. Σ ι ώ ν προσκυνείται III 34,11 σκηνή Θεοϋ προσεκυνεϊτο κυκλόθεν I 14,8ss, — καΐ τά έν αύτη εΐκών, σκιά, ύπόδειγμα, τύπος, τύπου τύπος I 15,17. 29; II 22,1—3; 14,5s σκιά ή σκηνή I 15,17 σ κ ι α γ ρ α φ ε ί ή είκών τά μέλλοντα I 12,2 σ κ ι α γ ρ α φ ί α της καθ' ήμας λατρείας ό νόμος II 23,5s σκοπός είλικρινής I 3,4; ό της γραφής — II 10,23—29, είς I 6.1, τοις συνετώς έρευνώσιν άνεφάνη II 10,Iss;

— πάσης προσκυνήσεως έξετάζεται III 87,18s, του ποιοϋντος ζητείται, εΐ καλός ή κακός II 10,7 s, ού νικήσαι I 3,19, των είκόνων II 19,5 Σ ο λ ο μ ώ ν σοφίας χύσιν έδέξατο I 20, 14, τό ναού τύπωμα I I I 84,15s, πώς τόν ναόν ωκοδόμησεν, έκαλλώπισεν, ένεκαίνισεν II 15,17 ss, μορφάς είς θεού δόξαν έποίησεν I 56,38—44 σ π ά ν ι ο ν , τό — ού νόμος I 25,31s στάμνος είς μνήμην I I I 23,12, είκών Μαρίας III 22,4, αύτης σκιά κτλ. I 12,4; 17,12s σταυρός έν Μωσέως δυσΐ πληγαΐς προετυπώθη III 123,7; τοϋ — ή είκών έξ οίασοϋν ύλης I 55,2s; σταυρόν άσπαζόμεθα δεικνύντες τήν ψυχής πρός σταυρωθέντα διάθεσιν III 125, 12 s, προσκυνοΰμεν διά Χριστό ν έν αύτφ σταυρωθέντα I I I 86,7. 14; 87, 23 s; έν — ό σταυρωθείς τιμάται I 56,64—72; — λόγχη κτλ. ώς αίτια σωτηρίας προσκυνείται II 19,1—4, ούχ ώς ύλη I 16,17 s; σταυρού ή ύλη χρυσός, ξύλον I 16,25. 17, κατακαίεται III 86,8, έκτυπώματος καταλυθέντος πυρί παραδίδοται II 19, lOss; ό — έπ' έλάφου κεράτων III 83,25 Στεφάνου πρωτομάρτυρος ό θάνατος πανηγυρίζεται I 21,49, ό οίκος III 90,19. 37 σ τ ή λ η νικηφόρος ήνιόχοις έγείρεται III 60,4 σ τ ι γ μ ή έπίμωμος I 2,14 σ τ ο ι χ ε ί α πτωχά I 2,10 σ τ ρ ά τ ε υ μ α Χριστού ol άγιοι I 21,2 σ τ ρ ο φ α ΐ λόγων I 3,15s σ υ γ γ ι ν ώ σ κ ε ι ν II 1,30 σ υ γ γ ν ώ μ η ν διδόναι II 1,3 σ ύ μ β ο λ ο ν (πιστεύω είς) I 4,27ss Συμεώνος τοϋ θαυματούργου είκών III 92 σ υ μ μ ε τ ρ ί α , έν — τή καθ' ήμάς άνάγεσθαι I 32,6 σύνεσις πνευματική II 4,15 συνήθεια άληθής καΐ πατροπαράδοτος II 4,10

Analytischer Index σύνοδος I 66,17; των — ού βασιλέων τό δεσμεϊν καΐ λύει ν I 66,17 σ χ ή μ α τ α των άσχηματίστων προβέβληνται I I I 21,9, — νοοϋμεν, καθώς ώράθη I I I 24,22 σ χ η μ α τ ί ζ ε ι ν πώς τό άσχημάτιστον I I I 8,37 σ ώ μ α Ιχει σχήμα, περιγραφήν, χρώμα I I I 24,4s; — καΐ αίμα Χριστού Ολη I 16,27; — Χριστοϋ ούχ ώς Ιμάτιον I 4,64 s; — Χριστού ό θεοΟ λαός καΐ ή παράδοσις I 1,16 ss σ ω μ α τ ι κ ό ς , διά — θεωρίας έπΐ πνευματική ν ΙρχεσθαΓ έττΐ νοητά έκτός σωματικών έλθείν άδύνατον — Χρίστου χαρακτήρα θεωρούντες καΐ της θεότητος δόξαν έννοοΟμεν I I I 12, 21—30 σ ω τ η ρ ί α 6t* ύλης είργασμένη I 16, 7ss. 16; προσγίνεται I 2,3s; τήν — 6 θεός ένήργησεν έν Σινςχ, Ναζαρέτ, φάτνη κτλ. I I I 34,2—13 τ α π ε ι ν ή ή γνώμη μου I 3,3s τ α υ τ ί ζ ε σ θ α ι καθ* ύπόστασιν I I I 26, 59 s τ ά φ ο ς ό άγιος, ή πηγή της άναστάσεως, ύλη I 16,21 τ ε θ ν η κ ό τ ο ς τό σώμα άκάθαρτον έλογίζετο I I 10,106ss τ ε λ ε ι ό τ η τ ο ς λείπεσθαι I 2,13 τ ε ρ έ β ι ν θ ο ς ή Μαμβρή I I I 67,6 τ ι μ ή ή πρός άλλήλους προσκύνησις I 14,17s; τιμήν άποδιδόναι τιμίοις, μή άτίμοις I I 2,13s, κατά τό μέτρον τοϋ άξιώματος I I I 10,39, άμφιάσματι I 36,19; ή εΐκάνος — πρός πρωτότυπον διαβαίνει I 21,41s τ ο ί χ ο ς διηγούμενος άγώνας I 53,9 ν. 1.

τ ό κ ο ς ψυχών I I 1,21 τ ό π ο ς Θεοϋ προσκυνείται I 14,8; τόπον διδόναι καινοτομοϋσιν I I I 41,6s τ ρ ά π ε ζ α ή ζωής άρτον χορηγούσα ύλη I 16,23s, είκονίζει Μαρίαν I I I 36,5; ή της καρδίας — I I 1,24 τ ρ α π ε ζ ί τ η ς φρόνιμος I I 1,19 15*

227

τ ρ ι ά ς τρεις ύποστάσεις, μία θεότης I 4,35ss; τής — τό δνομα πού έν γραφή; I I I 11,2, ή είκών έν κτίσμασ ι ν ήλιος, πηγή, νοϋς, φόδον I I I 21,24—28 τ ρ ί β ο ς ένώπιος καΐ εύθεΐα I 3,8 τ ρ ό π ι ς I 2,1 τ ύ π ο ς , άσωμάτοις, άπλοίς ό θεός τύπους περιτίθησιν I I I 21,15; 25,4s; τύποι τών άτυπώτων είκότως προβέβληνται I I I 21,8; τύπον τού μέλλοντος προσκυνεΐν I I I 26,18ss; ή σκηνή τύπος I I , 22,1—3, τύπος τύπου I 15,29 ύάκινθος χρώμα I 16,81s ύ δ ω ρ είκών, σκιά βαπτίσματος

III

22,6; I 12,6

ύ ε τ ό ς ό έπΐ πόκον είκών Μαρίας I I I 22,3 υ ΐ ο θ ε τ ε ΐ σ θ α ι έν βαπτίσματι I 21,72 υ Ιός φυσικώς τόν πατέρα έκτυποϊ I 48,2 ν. 1., είκών φυσική πατρός I I I 18,32s — filius dei. υΙός ού πατήρ, γεννητός, ούκ έκπορευτός I I I 18,23. 32, αΐτιατόν, έκ πατρός ϊχει, εΐ καΐ μή μετ' αύτόν, τό είναι I 9,10ss, είκών φυσική τού πατρός παρηλλαγμένον τι έχει πρός πατέρα I I I 16,12—14, είκών άπαράλλακτος, κατά πάντα πατρί όμοία πλήν άγεννησίας καΐ πατρότητος I I I 18,19ss, τόν πατέρα έν έαυτφ δεικνύει I I I 18,7. 14; έν — τόν πατέρα καθορώμεν I I I 18,27, ώς έν εΐκόνι προσκυνοΰμεν Θεόν I I I 118, 5s; — έν άνθρώπου μορφή γενόμενος είκονίζεται I 51,4—7; υΙού τό αίμα δυσωπητικόν πατρί I 21,65; ν. λόγος ύ λ η ποίημα Θεοϋ, καλή I I 13,5, ούκ άτιμος I 15,15s, ή καθ' ύμδς άτιμος τιμία I 16,79, τιμοπ-at I I 14,1; ύλην μή κακίζειν ή άτιμο ν άποκαλεΐν, γραφή καλήν άνακηρύττει I I 13,1—3; — εΐ κακή, ή ούκ έκ θεού ή κακών αίτιος ό θεός I I 13,6s; δι' ύλης ό θεός τήν σωτηρίαν μου είργάζετο I 16,7; τ ή — χάρις θεία δίδοται I 36,14s; ύλην δι' αΐδοϋς άγω ώς θείας ένεργείας καΐ

228

Analytischer Index

χάριτος εμπλεων I 16,15ss; ΰλην ού προσκυνώ ως θεόν I 16,4. 8s; II 19,10; άτινα ύλη έστίν I 16,17—28; 36,8—13 ύ π α γ ω γ ή υπηκόων I 1,30 ύ π α κ ο ή ν έκπληροΰν II 1,30 ύπέρθεος Θεότης I 4,35 ύ π η κ ό ω ν ύπαγωγή I 1,30 ύ π ό δ ε ι γ μ α ή σκηνή I 15,17s ύ π ό μ ν η σ ι ς των γεγονότων ή κιβωτός I 17,13. 22 ύ π ό σ τ α σ ι ς , ή καθ' — ένωσις I 67,15 ύ ψ η λ ό ς φρονήματι ταπεινφ καταβήτ ω τηρησόμενος ύψηλόν I 36,30 s φ α ν η τ ι α σ μ ό ς II 1,6 φ α ν τ α σ ί α δι* αίσθήσεως γίνεται I 11,16 Φ ι λ ι π π ι κ ό ς ό βασιλεύς II 16,77 Φλαβιαυός ό μακάριος άπεκτέννυτο I 66,16; τοΟ άγίου — Αρχιεπισκόπου εΐκών III 101,8 Φλάκκων ό ύπατος III 68,6 φόβος άφόρητος I 1,24 φυλή, τά των — όνόματα έν έπωμίδι είς μνήμην III 23,14 φύσις, τό κατά — έν έκάστω πράγματι πρώτον III 18,3s χ α ρ ά γ μ α σ ι ν μνημονεύομεν Χριστού παθημάτων καΐ άγίων III 73,20s χ α ρ ά τ τ ε ι ν ν. είκονίζειν (I 8,59) χ ά ρ ι ς θεία ύλαις δι' είκονιζομένων προσηγορίας δίδοται I 36,14 s χείρ, τών άνθρώπων χειρών §ργον τά χερουβίμ II 14,4s; χείρας έ π ' εύαγγέλια κτλ. θεϊναι είς τήν λαληθέντων βεβαίωσιν II 65,6—10; 131, 6—9 χ ε ι ρ ο π ο ί η τ α άγια δι' ύλης τ φ άύλφ θεφ ή μας προσάγει II 23,2ss; τά πρότερα άγια, σκηνή καΐ τά έν αύτη —, προσεκυνεϊτο ύπό Μωσέως, 'Ααρών, λαού I 27,8s. 17s; II 22,9s; III 73,8—13 χ ε ι ρ ό τ ε υ κ τ α κιβωτός κτλ. I 15,14s χ ε λ ι δ ώ ν μία Sap ού ποιεί I 25,33 χ ε ρ ο υ β ί μ , τών — ώς περιγραπτών καΐ θείίο θρόνω δουλοπρεπώς παρεστώτων εΙκόνα ποιεϊν I 15,9s; — τό

Ιλαστήριον σκιάζοντα ώς θεώ παρεστηκότα III 9,31ss; τά — Μωσης σωματικώς καΐ ώς ώράθησαν εΐκόνισεν III 24,11s; 25,18s; — χερσί τεκταινόμενα I 15,5, Ιργον χειρών άνθρώπων II 14,4s, τά γλυπτά θεοϋ προστάγματι κατεσκευασμένα II 22,5; τά χρυσδ είκών III 36,11; ένώπιον λαού II 14,9s χ ι τ ώ ν Χριστού άνωθεν ύφαντός I 1,14 χ ρ ή σ ε ι ς γραφικάς καΐ πατρικάς παράγειν I 24,1s, δέχεσθαι I 26,1s; — ού βδελύσσονται τήν είκόνων προσκύνησιν I 24,3 χ ρ ι σ τ ι α ν ό ς πίστις έστίν III 41,40s; οί — σταυρόν άσπάζονται ούχ ώς θεόν III 125,12 Χριστός είς της τριάδος, δύο φύσεις, μία ύπόστασις II 3,16ss, ού μία φύσις, ού δύο ύποστάσεις I I 2,25 ss; Χριστού τό σώμα θεότητι καθ* ύπόστασιν ήνωται III 26,54s, θεός, γεγονός όπερ τό χρΐσαν, μεϊναν όπερ ήν φύσει, σαρξ έψυχωμένη, ήργμένη, ούκ άκτιστος I 16,llss; Χρίστου σαρξ όμόθεος έχρημάτισεν, άμεταβλήτως δπερ τό χρΐσαν γέγονεν, ταυτιζομένη τω λόγω καθ* ύπόστασιν I 4,66—77, θεοϋται ούκ ένεργείςι χρισθεΐσα θεού ώσπερ τών προφητών έκαστος, παρουσία δέ όλου τοϋ χρίοντος I 19,25s, ένώσει καθ' ύπόστασιν καΐ μεθέξει της θείας φύσεως άτρέπτως θεός έχρημάτισεν I 19,23s; Χριστού τήν σάρκα διά τήν ήνωμένην αύτη θεότητα I 67,14s, τήν σώματος άλουργίδα ούχ ώς Ιμάτιον ούδέ πρόσωπον τέταρτον, άλλ' όμόθεον προσκυνώ I 4,63—67, Ινσαρκος παρουσία ή έπιδημία II 15,24s; — σώμα καΐ ψυχή ν άνέλαβεν III 12,30 s, αίμα ύπέρ άγίων προεκέχεεν I 21,36, ταϊς έν φδου ψυχαΐς άφεσιν καΐ άνάβλεψιν έκήρυξεν, δήσας τόν Ισχυρόν άνέστη τό έξ ημών προσληφθέν άφθαρτίσας σαρκίον I 21,67—71; διά — ή φύσις άπασα πρός άρχαίαν έπανήλθεν μακαριότητα ύπεράνω πάσης άρχής καΐ

Analytischer Index έν θρόνω πατρικώ κεκάθικεν I 18, 11—14; — ή άλήθεια, ψευδή αύτήν δεικνύει ν I 19,10 s; Χριστού χιτών διαιρείται I 1,14; — σταυρωθείς σκιαγραφείται έν όφει I 12,4; I I I 22,4 s, διά βαπτίσματος υΙοθεσίας ήξιώθη κατά Θεόδωρον Μοψ. III 129,9 — Christi imago. Χριστόν διά τής els εΙκόνα τιμής τιμαν III 26,24s; Χριστόν καΐ τά πάθη έκτυπούν III 87,2 ss, cbs δεδοξασμένον I 19,8 ss; Χριστού τήν εΙκόνα θεωρούντες καΐ τήν θεότητος δόξαν ώς δυνατόν έννοοϋμεν III 12,22 s, ή έν Έδέσση εΐκών I 33,8, ό έν Πανεάδι άνδριάς III 68. 69, χαρακτήρα είκονισμένον Ιδόντες ώς έξ ούρανοϋ ήμϊν άτενίζοντα νομίζομεν I I I 133,9 s, ή μεγίστη έν Κύρου καΐ "Ιωάννου ναω είκών III 132,9; — ως άμνός ττροδρόμου δακτύλιο δεικνύμενος I I I 137,3s, ώς Ζεύς εΙκονιζόμενος III 130; Χριστού καΐ Θεοτόκου εΙκόνα ποιεΐν καΐ τιμδν

229

άνάγκη, άρκέσθητι, ούχΐ των άγίων I 19,1s; III 49,5s χ ρ υ σ ό ς καΐ άργυρος ό σταυρών, πινάκων, κρατήρων ύλη I 16,24ss Χ ρ υ σ ό σ τ ο μ ο ς 'Ιωάννης τή Παύλου εΐκόνι όμιλών I 61,6—11; cf. Ιωάννης χ ρ ώ μ α τό κόκκινον, ή πορφύρα, ύάκινθος II 14,3s; I 16,81; χρωμάτων τί εύτελέστερον I 16,80 χ ρ ω μ α τ ο υ ρ γ ε ϊ ν πώς τό άσώματον I 8,35 χ ω ν ε υ τ ά Ιχειν θεούς III 5,15 ψ α λ μ φ δ ί α ι ς τό πνεύμα μέλος έγκατέμιξεν I 47,16; διπλή III 12,34 ψ υ χ ή σώματι καλύπτεται III 17,4s, ού γυμνή, ώς ύπό παραπετάσματι καλύπτεται III 12,24s; θεαται, είκονίζεται ν. άγγελος (III 24,6); ψυχήν γράφειν I I I 75,4s, άμήχανον I 4,85s ώφέλεια σωματική καΐ ψυχική έκ τών άγΙων III 3,9s

w DE

G

Walter de Gruyter Berlin · N e w a r k Patristische Texte und Studien Im Auftrag der Patristischen Kommission der Akademien der Wissenschaften zu Göttingen, Heidelberg, München und der Akademie der Wissenschaften und der Literatur zu Mainz herausgegeben von Kurt Aland und Wilhelm Schneemelcher Groß-Oktav. Ganzleinen

Bisher erschienen: Martin Tetz

Eine Antilogie des Euterios von Tyana

(Hrsg.)

X LVI, 90 Seiten. 1964. DM 3 6 — (Bd. 1)

Walter C. Till

Das Evangelium nach Philippos

(Hrsg. u. Übers.)

VI, 96 Seiten. 1963. DM 36,— (Bd. 2)

Hans Dehnhard

Das Problem der Abhängigkeit des Basilius von Plotin Quellenuntersuchungen zu seinen Schriften De Spiritu Sancto V i n , 100 Seiten. 1964. DM 28,— (Bd. 3)

H . Dörries — E . Klostermann — M. K r o e g e r (Hrsg.) Manfred Hornschuh

Die 50 geistlichen Homilien des Makarios L X V m , 341 Seiten. 1964. DM 72,— (Bd. 4)

Studien zur Epistula Apostolorum VIII, 136 Seiten. 1965. DM 38,— (Bd. 5)

Aurelio de Santos O t e r o

Das kirchenslavische Evangelium des Thomas VIII, 193 Seiten. 1967. DM 42,— (Bd. 6) Preisändcmngen vorbehalten

w DE

G

Wilter de Gruyter Berlin · N e w a r k Patristische Texte und Studien Herausgegeben von Kurt Aland und Wilhelm Schneemelcher

P. Bonifatius Kotter (Hrsg.)

Reinhart Staats

Eberhard O b e r g (Hrsg.) R o g e r A . Bullard (Hrsg.)

Werner Strothmann

W o l f g a n g A . Bienert

Die Schriften des Johannes von Damaskos

Herausgegeben vom Byzantinischen Institut der Abtei Scheyern Etwa 8 Bände I. Institutio elementaris. Capita philosophica (Dialectica). Als Anhang: Die philosophischen Stücke aus Cod. Oxon. Bodl. Auct. Τ. I. 6. XVI, 198 Seiten. 1969. DM 48— (Bd. 7) Π. Expositio Fidei LV, 291 Seiten. 1973. DM 128— (Bd. 12)

Gregor von Nyssa und die Messalianer

Die Frage der Priorität zweier altkirchlicher Schriften, v m , 144 Seiten. 1968. DM 34— (Bd. 8)

Amphilochii Iconiensis. Iambi ad seleucum V m , 105 Seiten. 1969. DM 28,— (Bd. 9)

The Hypostasis of the Archons

The Coptic Text with Translation and Commentary. With a Contribution by Martin Krause. XII, 132 pages. 1970. DM 42— (Bd. 10)

Johannes von Apamea

XIV, 210 und VIII, 220 Seiten (syrischer Text). 1972. DM 98— (Bd. 11)

„Allegoria" und „Anagoge" bei Didymos dem Blinden von Alexandria XII, 188 Seiten. 1972. DM 58,— (Bd. 13)

Dieter Hagedorn (Hrsg.)

Der Hiobkommentar des Arianers Julian

E . Mühlenberg (Hrsg.)

Psalmenkommentare aus der Katenenüberlieferung

Erstmals herausgegeben XC, 409 Seiten. 1973. DM 92,— (Bd. 14)

Band I XXXIV, 375 Seiten. 1975. DM 118,— ISBN 3 11 004182 0 (Band 15) Preisänderungen vorbehalten

w DE

G

August Frhr. von Gall

Wilter de Gruyter Berlin · N e w a r k Der hebräische Pentateuch der Samaritaner 5 Teile. Quart. XVI, XCIV, 440 Seiten. 1914/18. Nachdruck 1966. Ganzleinen zus. DM 110,— I. Teil: Prolegomena und Genesis. Mit 4 Tafeln. — II. Teil: Exodus. — III. Teil: Leviticus. — IV. Teil: Numeri. — V. Teil: Deuteronomium nebst Nachträgen und Verbesserungen.

Mark Lidzbarski

Ephemeris für semitische Epigraphik Groß-Oktav. 3 Bände. 1902/15. Halbleder DM 300 — I. Band: 1900—1902. Mit 49 Abbildungen. IV, 371 Seiten. 1902. — II. Band: 1903—1907. Mit 1 Schrifttafel und 38 Abbildungen. VIII, 444 Seiten. 1908. — ΙΠ. Band: 1909—1915. Mit 15 Tafeln und 107 Abbildungen. VI, 322 Seiten. 1915.

Mark Lidzbarski

Das Johannesbuch der Mandäer 2 Teile. 1905—1915. Ganzleinen DM 140,— XXXVI, 256, 291 Seiten. Nachdruck 1966. Teil 1: Text. — Teil 2: Einleitung, Übersetzung, Kommentar.

Johannes Hempel

Die althebräische Literatur und ihr hellenistisch-jüdisches Nachleben Groß-Oktav. IV, 203 Seiten. Mit 71 Abbildungen und 6 Tafeln. 1968. Ganzleinen DM 36,— (Unveränderter photomechanischer Nachdruck der ersten Auflage Wildpark-Potsdam 1930. Mit freundlicher Genehmigung der Akademischen Verlagsgesellschaft Athenaion)

Preisändcrungea vorbehalten