Diccionario Auxiliar Espa�ol Latino

  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

JOSE JUAN DEL COL

DICCIONARIO AUXILIAR ESPAÑOL-LATINO

para el uso moderno del Latín

Instituto Superior “Juan XXIII” Bahía Blanca 2007

JOSE JUAN DEL COL

DICCIONARIO AUXILIAR ESPAÑOL-LATINO

para el uso moderno del Latín

Diccionario auxiliar español-latino para el uso moderno del latín - Bahía Blanca : Instituto Superior Juan XXIII, 2007. 1250 p. ; 23x17 cm.

ISBN 978-950-9771-34-5

BAHIA BLANCA

Instituto Superior Juan XXIII 2007

Iesu Christo, Verbo divino, veritatis ac vitae fonti perenni, hoc recentis latinitatis lexicon auctor ex animo et perlibenter dedicat.

© Instituto Superior Juan XXIII, Bahía Blanca, 2007 Vieytes 286 B8000AEF Bahía Blanca (Buenos Aires), Argentina Tel. +54 - 291 - 456-2117 E-mail: [email protected]

Queda hecho el depósito que marca la Ley 11.723 Reservados todos los derechos.

Impreso en la Argentina - Printed in Argentina

Impreso por Sapienza Industria Gráfica, Undiano 84, Bahía Blanca Cuidado de la edición: Adrián Mandará

Composición y armado: Zulma Iglesias / Daniel Cirio

PROLOGO

Con el presente diccionario deseo ofrecer una ayuda a quienes cultivan o aspiran a cultivar el uso del latín como lengua viva.

Sé perfectamente que hay quienes rechazan de plano o miran de reojo la enseñanza o estudio del latín al que consideran idioma definitivamente muerto. Más animadversión experimentan varios hacia el uso del latín como lengua viva, viendo en esto una utopía.

No entro en semejante discusión. Solo remito a mi trabajo ¿Latín hoy?, publicado en Roma a nombre del Instituto Superior Juan XXIII en el año 1999. En ese libro puntualizo signos de renacimiento del latín, tanto en el ámbito escolar curricular como en el ámbito extraescolar, en varios países de Europa (Austria, Bélgica, Suiza, Polonia, Suecia, Finlandia, Holanda, Alemania ...) , en los Estados Unidos de América e incluso en algún país africano (Senegal y Nigeria, en Africa Occidental).

La problemática del latín se centra en su inadecuada didáctica. Por tal motivo se propicia hoy una didáctica del latín que, como dice Antonio Traglia, lleve a un conocimiento profundo del mismo, no solo a través de la lectura y estudio de los autores, sino también a través de la “producción”(cf Mir y Calvano, p. V). En mi estudio ¿Latín hoy?, después de afirmar que “la más moderna didáctica de las lenguas reconoce como básico el principio que para aprender una lengua es indispensable usarla: usarla asiduamente” (p. 124), advierto que “omitir las referencias a la lengua nativa del alumno y transferir cada vez más su actividad mental a la lengua que se quiere hacerle aprender, se ha vuelto un axioma del aprendizaje práctico” (ib.). No es el caso de que me explaye aquí sobre esto. Remito, pues, nuevamente a mi libro, cuyo texto íntegro se puede encontrar en Internet (www.juan23.edu.ar. Hacer clic en “Institucional” y luego en “Publicaciones” en el recuadro “Nuestro Rector”. El primer libro que aparece es justamente ¿Latín hoy?).

La elaboración del presente diccionario me requirió, si bien con varias interrupciones, unas décadas de consultas y recolección de datos. Los libros y revistas de que me valí son los que constan en la bibliografía.

Se trata de un trabajo de recopilación. No acuñé neologismos ni giros latinos. Tan solo, en varias ocasiones, apliqué el recurso de una estricta analogía para añadir voces derivadas de otras indicadas por tal o cual autor, máxime si eran voces de origen griego.

En la recopilación practiqué cierta selección, dejando de lado neologismos que no me parecían adecuados o que solo encontraba excepcionalmente, como traenus o traenum para “tren”; posta (-ae f) o postae (-arum fpl) para “correo” y postalis, e para “postal”; sportum (-i n) para “deporte” y sportivus, a, um para “deportivo” (cf Perugini, s. v. treno, posta, postale, sport, sportivo); turista (cf Vox Latina fasc.159, p. 39; fasc. 161, p. 397), patriota (cf ib., fasc. 159, p. 61) ...

Hago notar que para gran parte de los lemas, las fuentes utilizadas fueron varias. Así, v. gr., para “publicidad” fueron las siguientes: Lexicon Recentis Latinitatis, Perugini, Mir y Calvano, Vox Latina fasc. 87, Bacci, Blánquez Fraile, Pittàno, Chiesa, Iúvenis 95 V 12 y 95 VII 3.

Obviamente, un diccionario y especialmente un diccionario que mira a “aggiornare” con neologismos o nuevos giros un idioma que exhibe tanta prestancia literaria e histórica como es el latín, reclama a tal efecto enriquecimientos cuidadosos y que debieran llevarse a cabo sin solución de continuidad, dado el constante y extraordinario avance científico-técnico de nuestra cultura y consiguientemente de nuestra habla.

El mío es un modesto aporte, pero hecho con el mayor esmero que me fue posible. Se añade a otros dos aportes míos en favor de la causa latina. Son ellos: - el nº 3 de “Cuadernos del Instituto Superior Juan XXIII”, que lleva por título: Latinae voces locutionesque cum Hispano sermone comparatae (Bahía Blanca, Instituto Superior Juan XXIII, 1981; 29 p.); - el libro titulado Vivae Latinitatis voces locutionesque e scriptis Magisterii Ecclesiastici collectae et cum sermone Hispano comparatae con el correspondiente Supplementum libri cui titulus “Vivae Latinitatis voces locutionesque”. Index cunctarum vocum in praefato libro relatarum (Bahía Blanca, Instituto Superior Juan XXIII, 1994; 337 y 23 p., respectivamente).

Con todas las fallas y lagunas que sin duda tiene, este diccionario para el uso moderno del latín es el primero del género para hispanohablantes. Por lo menos, no me consta la existencia de otro semejante en España o América Latina. Ojalá otros autores, con más competencia que yo, encaren trabajos similares en favor de un idioma que fue universal ayer y que todavía a mediados del siglo pasado fue propuesto como lengua científica internacional; que es el sustrato de nuestro propio idioma y demás idiomas romances; cuyo estudio es altamente formativo en sí y por los valores que vehiculiza y enfatiza; que es considerado capaz de aportar hoy notables beneficios a la cultura científico-técnica y al mismo ámbito empresarial. Incluso hay quien lo ve como un hermano de Internet, capaz por ende de tender puentes y demoler barreras. En el artículo de Internet titulado Lingua Latina in Interrete triumphat (el latín triunfa en Internet), se pone de relieve justamente esto: “Sin duda, la capacidad para facilitar la comunicación y tender puentes entre distintas culturas es el rasgo definitorio del latín e Internet. Dos hermanos que, aunque se lleven entre sí unos cuantos años, no pueden ocultar ser hijos de un mismo padre: la demolición de las barreras entre las gentes de todo el orbe.”

Me place hacer constar que emprendí la ardua tarea de este diccionario accediendo, gustoso, a un pedido que, allá por la década de 1960, me hiciera un Hermano en la Congregación Salesiana, el P. Gregorio Conrat, Ecónomo de la Editorial Don Bosco de Buenos Aires. En realidad, él simplemente me había pedido compilar un pequeño léxico latino, para añadirlo luego como Apéndice al Diccionario de la Lengua Latina del P. Salesiano Luis Macchi (Buenos Aires, Editorial Don Bosco, 5ª ed., 1958), del que estaba prevista una nueva edición. Sería algo así como el “Piccolo Lessico del linguaggio tecnico, scientifico, sportivo moderno” que figura, como Apéndice al Dizionario Italiano-Latino de Oreste Badellino (Torino, Rosenberg & Sellier,

edizione speciale, 2ª reimpr., 1964). Pero, como trahit sua quemque voluptas (Virgilio, “Eglogas”, II, 65; a cada cual lo arrastra su propia afición), me complacía en ir anotando, constante y seguidamente, cuantos vocablos y expresiones de latín moderno encontraba en revistas y libros. Y así, el “pequeño léxico” llegó a convertirse en el actual, más bien voluminoso.

Me agrada hacer constar, por último, que el punto final a este trabajo, lo puse, casualmente, en la fiesta litúrgica de San Juan Bosco de este año 2007. Fue una feliz coincidencia, no solo por tratarse del fundador de la Familia Salesiana, a la cual me honro en pertenecer , sino porque Don Bosco, a quien la Iglesia llama “Padre y Maestro de la Juventud”, fue también un auténtico humanista. En 1884, León XIII, eximio latinista, refiriéndose a una súplica escrita en latín por el mismo Don Bosco, le comentó al cardenal Nina: “Me gusta el latín de don Bosco. No es ciceroniano, pero es correcto y sencillo y, al mismo tiempo, pulcro”. Cuando el Cardenal se lo contó a don Bosco, le preguntó si había estudiado literatura. “Sí -le respondió don Bosco-. He leído todos los clásicos latinos y con los mejores comentarios”. Y le dio una retahíla de obras y autores (cf Memorias Biográficas de San Juan Bosco, Madrid, Central Catequística Salesiana, 1988; vol. XV, p. 374 y vol. XVII, p. 123).

Bajo los auspicios de don Bosco, confío, pues, el presente “diccionario auxiliar español-latino para el uso moderno del latín” a la comprensión y benevolencia de los eventuales usuarios, agradeciéndoles de antemano las observaciones, críticas y sugerencias que tuvieran a bien hacerme. Bahía Blanca, 31 de enero de 2007.

Pbro. Lic. José Juan Del Col, sdb Rector del Instituto Superior Juan XXIII

BIBLIOGRAFIA

Aduléscens (Commentaríolus nubeculatus Latine scriptus).

ALBERT Sigrides, Cottidie Latine Loquamur (Textus de rebus cottidianis hodiernisque), Saraviponti-Saarbrücken, 1987.

ALBERT Sigrides, Cottidianum Vocabularium Scholare (Theodisco-Latinum, LatinoTheodiscum, Francogallico-Latinum, Latino-Francogallicum), Saraviponti -Saarbrücken, editio secunda, 2001.

ALBERT Sigrides C., Emissiones 5. Deliberationes de variis thematibus, Saraviponti 2005.

ALBERT Sigrides C., Emissiones 6. Deliberationes de variis thematibus, Saraviponti 2005. BACCI Antonius, Lexicon vocabulorum quae difficilius Latine redduntur, Roma, Societas Libraria “Studium”, 1963. BADELLINO Oreste, Dizionario Italiano-Latino, Torino, Rosenberg & Sellier, 1961.

BLÁNQUEZ FRAILE Agustín, Diccionario Español-Latino, Barcelona, Editorial Ramón Sopena, 1960.

BLÁNQUEZ FRAILE Agustín, Diccionario Latino-Español, Barcelona, Editorial Ramón Sopena, 4ª ed., 1961.

CALONGHI Ferruccio, Dizionario della Lingua Latina, vol. I Latino-Italiano, Torino, Rosenberg & Sellier, 3ª ed., 1960.

CASTIGLIONI Luigi - MARIOTTI Scevola, Vocabolario della Lingua Latina, Torino, Loescher Editore, 1966. CHIESA Antonio, Dizionario Italiano Latino (integrativo antico e moderno), Bologna, Tipografia Compositori, 1966.

Diccionario Ilustrado VOX Latino-Español, Español Latino, Barcelona, Biblograf, 20ª ed. (reimpresión), 1996. EGGER Carolus, Lexicon nominum locorum, Officina Libraria Vaticana, 1977.

EGGER Carolus, Latine discere iuvat, Città del Vaticano, Libreria Editrice Vaticana, 4ª ed., 1986. EICHENSEER Caelestis, Libellus textualis phonocasetae septimae “Dialogorum de rebus recentioribus”, Saraviponti, editio secunda, 2004.

FORCELLINI Aegidius, Lexicon totius Latinitatis, Bolonia, 1965.

HELFER Christian, Index verborum Latinitatis recentissimae selectus.

Iúvenis (Commentaríolus nubeculatus Latine scriptus).

KYKKOTIS I., English-Modern Greek and Modern Greek-English Dictionary, London, Third Edition reprinted 1963.

Latinitas (Commentarii linguae Latinae excolendae provehendae quarto quoque mense e Civitate Vaticana prodeuntes). Lexicon Medicum Anglicum-Russicum-Gallicum-Germanicum-Latinum-Polonum, Warszaw, Polish Medical Publishers, 1971.

Lexicon Recentis Latinitatis (editum cura Operis Fundati cui nomen “Latinitas”), Libraria Editoria Vaticana in Urbe Vaticana; vol. I A-L, 1992; vol. II M-Z, 1997. LEWIS Charlton T., A Latin Dictionary for Schools, Oxford at the Clarendon Press, reprinted, 1964. Lingua Latina in Interrete triumphat (el latín triunfa en Internet).

LUCIANO Luigi, Vocabolario Italiano-Latino, Bologna, Casa Editrice Prof. Riccardo Pàtron, 1962. MARIANO Cosimo, Nuovo Dizionario Italiano-Latino, Milano-Roma-Napoli-Città di Castello, Società Editrice Dante Alighieri, 18ª ed., 1964.

MARTINEZ FIGUEROA Pedro, Lingua latina non mortua est in interneto (Cien términos computatrales aprestados por Dracón, seudónimo de Konrad M. Kokoszkiewicz). MIR Josephus Maria, Nova Verba Latina, Barcinone in Aedibus Librariis Claret, 1970.

MIR J. - CALVANO C., Nuovo Vocabolario della Lingua Latina (Italiano-Latino LatinoItaliano), European Language Institute, Castelfidardo (Ancona) e Arnoldo Mondadori Editore, Milano, 1986.

“Nuntii Latini”, Finnish Broadcasting Company (Radiophonia Finnica Generalis), 17.12.2004 - 26.5.2006. PABON José M., Diccionario Manual Griego-Español, Barcelona, Biblograf, 4ª ed., 1969. PACITTI Guerino, Piccolo Lessico (per un congresso internazionale dedicato al latino), Roma, Angelo Signorelli Editore, 1966.

Palaestra Latina (Trimestres litterarum latinarum commentarii Caesaraugustae a sociis claretianis editi).

PAVANETTO Cletus, Elementa linguae et grammaticae Latinae, LAS-Roma, 5ª ed., 2001.

PERUGINI Angelo, Dizionario Italiano-Latino, Libreria Editrice Vaticana, 1976.

PITTÀNO Giuseppe, Dizionario latino-italiano italiano-latino, Edizioni Scolastiche Mondadori, 3ª ed., 1965.

SPRINGHETTI Aemilius, Lexicon Linguisticae et Philologiae, Romae apud Pontificiam Universitatem Gregorianam, 1962.

TONDINI H. - MARIUCCI Th., Lexicon novorum vocabulorum, Roma-Parigi-TournaiNew York, Desclée & C., 1964. Vocabula computatralia (en Internet).

Vox Latina (Commentarii periodici quater in anno editi). Diccionarios principalmente consultados para la parte española

ALONSO Martín, Enciclopedia del Idioma, Madrid, Aguilar, tomo I A-CH, 1ª reimpr., 1968; tomo II D-M,1958; tomo III N-Z, 1958.

El Pequeño Larousse Ilustrado, Coedición Internacional, 7ª ed., 2000.

REAL ACADEMIA ESPAÑOLA, Diccionario de la Lengua Española, tomo I A/G; tomo II, H/Z, 22ª ed., 2001.

ADVERTENCIAS

En los lemas, he privilegiado las voces iniciales con sus sinónimas, prefiriendo en lo posible las más cortas. También di la precedencia a las locuciones más cortas.

En muchos lemas aparecen distintas voces y locuciones consignadas en una u otra fuente. De tal manera resalta la ductilidad y flexibilidad del latín. El lector, a su vez, tiene la posibilidad de elegir la opción u opciones que prefiera. Acentuación

Todas las palabras de dos sílabas tienen el acento tónico o prosódico sobre la penúltima. Tal acento no se marca. En cambio, todas las palabras de tres o más sílabas llevan marcado el acento ortográfico sobre la penúltima, si es larga (v. gr. bā); sobre la antepenúltima, si es breve (v. gr. cĕ). En latín, el acento no cae nunca sobre la última sílaba ni antes de la antepenúltima.

En algunos diccionarios, como el de Mir y Calvano, el acento ortográfico es en todos los casos una tilde como rayita oblicua que baja de derecha a izquierda. Ej: orígo, coctúra, antiquíssima , exprímitur... En otros diccionarios, se emplea este acento para las palabras esdrújulas o sobresdrújulas; se emplea, en cambio, una tilde como rayita horizontal para las palabras graves, cuya penúltima sílaba sea larga. Ej: orīgo, coctūra, tribūnal, clināmen, etc. Este diccionario trae la segunda modalidad, pero solo cuando parezca oportuna.

Para la acentuación, al indicar el genitivo de un vocablo, se señala la sílaba larga o breve, según los casos, y siempre que parezca oportuno. Ej: caput, pǐtis; diadema, ătis; munus, nĕris ... ; imménsitas, ātis; pallor, ōris; praeceptrix, īcis ...

Como simple recurso didáctico, se indica el genitivo “-us” de los vocablos de la cuarta declinación para que no se confundan con vocablos de la segunda declinación. En los demás casos, se indica o se omite libremente la desinencia del genitivo.

Un detalle que puede llamar la atención: el dativo de áliquis, en este diccionario se escribe álicui, siguiendo el ejemplo de Mir y Calvano; otros autores, como Pavanetto (cf p. 67, nota 3), prefieren escribir alícui, tomando “-cui” como bisílabo y no como monosílabo.

En los vocablos derivados del griego, se contempla en el presente diccionario, tanto la pronunciación característica del latín, como la propia de aquel idioma: “geométria” y “geometrīa”, “democrátia” y “democratīa”, “theosóphia” y “theosophīa”, etc. Algún autor, como Perugini, adopta por regla ordinaria la pronunciación griega. Los más, al parecer, prefieren la pronunciación estilada en latín. Nótese que también en castellano hay varias voces de doble acentuación autorizada: “antinomia” y “antinomía”, “cardiaco” y “cardíaco”, “demoniaco” y “demoníaco”, “simoniaco” y “simoníaco”, “utopia” y “utopía”, etc.

Cabe advertir, finalmente, que los signos ortográficos son optativos. Responden a una finalidad didáctica. Letras iniciales

Por más que en latín esté difundida la costumbre de escribir con inicial mayúscula los adjetivos derivados de nombres propios, en este diccionario ellos aparecen con inicial minúscula, en sintonía con la modalidad de los idiomas romances. Y así, pasteuriano (y no Pasteuriano) more purgare, para la traducción de “pasteurizar”; cartesianismus (y no Cartesianismus) para “cartesianismo”; voltiana (y no Voltiana) mensura para “voltio”, etc.

Con inicial minúscula aparecen también escritos los nombres de sistemas filosóficos o literarios, como asimismo los de movimientos políticos y sociales . Ej.: marxismus, nazismus, hellenismus, latínitas, sexcentismus, gallicismus ...

Aparecen igualmente con inicial minúscula nombres de religiones y sus seguidores, como también nombres de miembros de órdenes o congregaciones religiosas. Ej: islamismus o relígio islámica, islamíticus; anglicanismus o anglicanorum relígio; frater o sodalis franciscalis; iesuita o sodalis societatis Iesu; sodalis o socius salesianus ...

Los ejemplos recién aducidos provienen de autores de nota, como Chiesa, Mir y Calvano, Badellino, Perugini. En esos mismos autores, sin embargo, la norma de la inicial minúscula no es taxativa. En este diccionario la inicial mayúscula queda reservada para los nombres propios o los nombres comunes usados como propios, tales como los nombres de naciones y pueblos. Y así, por ej., Italia, ae; Itali, orum, pero itálicus, a, um. Género

En la mayoría de los sustantivos que tienen un género masculino y otro femenino, se hace constar tan solo la forma del masculino. Por otra parte, la forma del femenino suele ser fácil obtenerla de acuerdo a las normas morfológicas del latín. Ej: alumnus, i m vénditor, ōris m

alumna, ae f vénditrix, īcis f

Tabla de las abreviaturas abl abrev ac adj adv Aeron Agr Anat aprox Arm Arq Astron Autom Biol Bot Cinem coloq Com dat Dep dep Der Der Can despect dim Econ Electr Electrón Esgr etc. excl f fpl fig F. C. Filol Filos Fís Fisiol fm Fonét

ablativo abreviatura acusativo adjetivo adverbio Aeronáutica Agricultura Anatomía aproximadamente Armamento Arquitectura Astronomía Automovilismo Biología Botánica Cinematografía coloquial Comercio dativo Deportes deponente Derecho Derecho Canónico despectivo diminutivo Economía Electricidad Electrónica Esgrima etcétera exclamativo femenino femenino plural figurado Ferrocarril Filología Filosofía Física Fisiología femenino y masculino Fonética

Fotogr gen Geol Geom Gram hab Heráld Impr indecl indic inf Inform intr Ling Liturg Lóg m Mar Mec Med mf Mil mn mpl Mús n npl nom Opt Pat pl poét Pol por ej por ext pp prop Psicol Quím Radio Radiotecn

Fotografía genitivo Geología Geometría Gramática habitante/s Heráldica Imprenta indeclinable indicativo infinitivo Informática verbo intransitivo Lingüística Liturgia Lógica masculino Marina Mecánica Medicina masculino y femenino Milicia masculino y neutro masculino plural Música neutro neutro plural nominativo Optica Patología plural poético Política por ejemplo por extensión participio pretérito proposición Psicología Química Radio Radiotecnia

Rel Ret Sin sinc sing sobrent subj sust Teat Tecnol Telec Teol tr TV v. v. gr. Zool

Religión Retórica sinónimo/s sincopado singular sobrentendido subjuntivo sustantivo Teatro Tecnología Telecomunicación Teología verbo transitivo Televisión véase verbi gratia, por ejemplo Zoología

A

abacería: condimentária, ae f. Sin: taberna condimentária.

abanico: flabellum, i n. Sin: flabéllulum. Uso: - plegadizo, plicátile vel plicábile flabellum; agitar el -, v. abanicar.

abacía: abbátia sive abbatīa, ae f.

abaniquero: (el que hace abanicos) flabellorum ópifex (-fĭcis m) vel ártifex (-fĭcis m) // (el que los vende) flabellorum ínstitor vel vénditor (-oris m). Sin: flabellorum propōla.

abacial: abbatialis, e.

ábaco: (tabla o cuadro para el cómputo) ábacos, i m. Sin: tábula calculatória // (Arq, parte superior en forma de tablero que corona el capitel) ábacos.

ab antiquo: antíquitus. Sin: ex antiquitate; ex omni antiquitate.

abad: abba vel abbas, ātis m. Sin: coenobiarcha. Uso: nombrar a uno -, abbatem áliquem dícere.

abasía: abasīa, ae f. Sin: ambulandi impoténtia vel difficultas.

abastecimiento: supplementum, i n. Sin: suppeditátio. Uso: - de cosas, de mercaderías, rerum supplementum; mércium suppeditátio; res vel merces in supplementum; - de víveres, commeatus, us m ; cuidar del - general, rerum ómnium commeatum comparare vel providere; proveer al - del ejército, commeatum exercítui providere; impedirlo, exércitum commeatu interclúdere.

abadejo: (bacalao) v. esta voz // (reyezuelo) régulus, i m. Sin: tróchilus. abadengo: tierras abadengas, bienes abadengos, privilegiária posséssio (-onis f). abadesa: abbatissa, ae f. Sin: antístita; sacrarum vírginum antístita vel moderatrix.

abadía: (monasterio) abbatīa, ae f. Sin: coenóbium; monachorum coenóbium vel domus // (dignidad) abbatis munus (-nĕris n) vel dígnitas (-atis f) // (casa parroquial) cúria, ae f.

abat-jour: umbráculum (-i n) lámpadis. Sin: lampas umbráculo instructa. abdicar: se abdicare. Sin: múnere se abdicare.

abajo: ¡- el rey!, rex péreat vel moriatur!; ¡la república!, res pública finem hábeat!

abdominal: abdominalis, e. Sin: ventralis, e.

abecé: (abecedario) v. esta voz // (rudimentos de una ciencia o escuela) elementa, orum npl. Sin: prima elementa; inítia, orum. Uso: aprender el -, prima elementa díscere; enseñar el - a alguien, áliquem elementa docere; no sé el -, pénitus rudis sum.

abalear, v. fusilar, tirotear.

abanicar: ventiliare flabellum vel flabéllulum; - a alguien, véntulum flabello movere vel fácere álicui // abanicarse, ventum vel véntulum sibi movere flabello.

19

abecedario abecedario: (alfabeto) alphabetum, i n. Sin: abecedárium // (serie de las letras de un idioma) litterarum ordo (-dĭnis m). Sin: lítterae, arum fpl // (cartel con las letras del alfabeto) tábula (-ae f) elementária. Sin: litterarum tabella vel tábula; tabella abecedária // (libro con las letras del -) litterarum vel abecedárius libellus // (lista en orden alfabético) index (-dĭcis m) in lítteras digestus. Sin: index litterarum órdine dispósitus.

de la tierra) terrae hiatus (-us m) // (profundidad) profundum, i n. Uso: - del mar, del océano, maris, océani profundum // (diferencia grande entre cosas, personas, etc.) hiatus, us m. Uso: - entre las áreas del llamado Norte desarrollado y las del Sur en vías de desarrollo, hiatus regionis sic dicti orbis septentrionalis progressi atque australis adhuc progredientis. abjuración: abiurátio, onis f.

abedul: betulla, ae f.

abjurar: abiurare (áliquid).

abeja: - domésticas, cícures apes, cicúrium ápium vel apum fpl.

ablación: ablátio, onis f.

abejaruco: apiastra, ae f. Sin: merops, ŏpis f.

ablativo: ablativus, i m. Sin: ablativus casus (-us m).

abejero: apiárius, ii m.

ablefaria: ablephária, ae f. Sin: palpebrarum defectus (-us m) vel deféctio (-onis f).

aberración: (error) error, oris m. Sin: erratum // (extravío, extravagancia) delirátio, onis f.

abléfaro: pálpebris carens.

abeto: ábies, ĕtis f. Uso: de -, abietárius, a, um; el que trabaja la madera de -, abietárius, ii m.

ablepsia: (oscurecimiento de la vista) oculorum calīgo (-gĭnis f) // (pérdida de la vista) cáecitas, atis f.

abigeato: abigeatus, us m. Sin: abáctio; furtum gregis.

abnegación: (sacrificio que uno hace de su voluntad o de sus intereses en servicio de Dios o del prójimo; dedicación) devótio, onis f. Sin: devovendi se stúdium // (renunciamiento) abstinéntia, ae f. Sin: abnegátio sui; se abnegandi stúdium // (desinterés, altruismo) sui derelíctio (-onis f). Sin: aliorum, non sui cómmodi stúdium; sui ( vel suae utilitatis) neglegéntia.

abiogénesis: abiogénesis, is f. Sin: nativa vel naturalis generátio; generátio nullo a parente profecta; a nullo vivente orta procreátio.

abismo: abyssus, i f. Sin: praeceps (- cípitis n); praecipítium, ii n ( en pl praecipítia, ium); praerupta, orum npl; vorāgo (-gĭnis f); locus praeceps vel praeruptus; gurges (-gĭtis m). Uso: fig, arrojar a alguien a un -, áliquem in praeceps iácere; caer, precipitar en un -, in praeceps deferri; in praecipítium delābi; conducir, empujar a alguien a un -, áliquem in praeceps ágere vel deferre; estar al borde de un -, in praecípiti stare // (resquebrajadura

abnegado: adj ábstinens, entis. Sin: aliorum, non sui cómmodi studiosus; non mercede animatus, ductus, impulsus. abocado: vino -, vinum lene, molle, suave.

abogacía: advocátio, onis f. Sin: forense 20

abrebotellas munus (-nĕris n).

// (acercarse una embarcación a otra, de intento) harpagones vel férreas manus in navem inícere // (fig, acercarse a uno para hablarle o tratar con él un asunto) álicui occúrrere. Sin: áliquem adire, convenire, cóngredi // (emprender o plantear un asunto difícil) rem vel causam attíngere. Sin: rem tractandam suscípere.

abogada: advocata, ae f. Sin: patrona; causae patrona; causarum actrix (-icis f). abogado: advocatus, i m. Sin: iuris consultus; causae patronus; causae vel causarum actor; actor; causídicus. Uso: - civil, civilis controvérsiae actor; - consistorial, advocatus sacri Consistórii; - criminal, causae criminalis actor; - defensor, defensor; - del diablo, v. promotor de la fe; - del Estado, advocatus fidei; - de la paz y la justicia, advocatus pacis atque iustítiae; - de oficio, advocatus officialis; - de pobres, advocatus plebis.

aborígenes : aborígines, um mpl.

abort (Inform) : interrúmpere (processum vel programma) // sust interrúptio, onis f. abortar: abortare. Sin: abortum fácere.

abortista: adj abórtui favens. Uso: cultura -, cultura quae abórtui favet // sust abortūs fautor (-oris m).

abolicionismo: motus (-us m) abolitórius.

abolicionista: adj abolitórius, a, um. Sin: ad motum abolitórium pértinens. Uso: movimiento -, motus abolitórius // sust abolitionis fautor vel propugnator, oris m.

abortivo: adj abortivus, a, um // sust abortivum, i n.

abolir: - el gobierno monárquico, régiam potestatem dissólvere.

aborto: abortus, us m. Sin: abórtio, onis f. Uso: - eugenésico, abortus eugenéticus; provocado, abortus procuratus; - terapéutico, abortus curationis causā factus; hacer un -, abortum fácere; provocar un -, abortum evocare vel procurare; abortioni óperam dare.

abominable: abominábilis, e.

abominación: abominátio, onis f.

abono: (acción y efecto de abonar) laetaminátio, onis f // (sustancia con que se abona) laetamen, mĭnis n.

abotonadura: (acción de abotonar) v. abotonar // (botonadura, juego de botones) v. botonadura.

abordable: adíbilis, e.

abotonar: botonare. Sin: astríngere; néctere; glóbulis (vestem) astríngere, constríngere, néctere, conéctere, subnéctere, coërcere.

abordaje: (acción de atracar el barco a un desembarcadero o muelle) appulsus, us m // (acción de tocar una embarcación a otra, de intento) harpagonum iniéctio (-onis f). Sin: in navem incúrsio (-onis f), incursus vel concursus (-us m). Uso: entrar, saltar al -, in navem transcéndere.

abrasivo: abrasivus, a, um.

abrazadera: (aro o sortija de metal, que sirve para asegurar alguna cosa) ánulus, i m. Sin: círculus.

abordar: (arribar, atracar una nave) appéllere

abrebotellas: extráculum, i n.

21

abrelatas abrelatas: apérculum, i n. Sin: apérculum pýxidum; (instrumentum vasculorum vel capsellarum) apertivum.

natrum; máchina uncinandis chartis.

abrochadura, v. abrochamiento.

abrevadero: aquátio, onis f. Sin: aquárium.

abrochamiento: fibulátio, onis f.

abreviación: breviátio vel abbreviátio, onis f. Sin: compéndium. Uso: - de una sílaba, sýllabae corréptio.

abrochar: (cerrar o unir con broche o broches) infibulare vel infiblare. Sin: uncinare; fíbulā vel fíbulis retinere // (cerrar o unir con botones) glóbulis astríngere, constríngere, conéctere; v. abotonar.

abreviado: compendiárius, a, um.

abreviador: adj compendiárius, a, um // sust breviator vel abbreviator, oris m.

abrogación: abrogátio, onis f. Sin: abolítio.

abrogador, v. abrogatorio.

abreviar: breviare vel abbreviare. Sin: perstríngere; compéndio uti.

abrogar: abrogare; v. anular, rescindir.

abrogatorio: abrogatórius, a, um.

abreviatura: (compendio o resumen) compéndium, ii n // (representación de una palabra por medio de una o varias de sus letras) abbreviatura, ae f. Sin: signum compendiosum; nota compendiária; simplem nota; lítterae stenográphicae fpl. Uso: escribir empleando abreviaturas, notis scríbere; notis verba excípere.

abrojo: tríbulus, i m.

absceso: abscessus, us m. Sin: apostēma, ătis n vel apostēma, ae f; suppurátio. Uso: abscesos, suppurántia, ium npl; suppurata, orum npl. absentismo: offícii neglegéntia. Sin: múneris neglegéntia vel infrequéntia (-ae f).

abridor: (cápsulae) rescissórium vel scissórium, ii n.

ábsida o ábside: Arq absis vel apsis, īdis (ac -īda) f. Sin: absīda, ae f.

abrigo: epitógium, ii n. Sin: lacerna; superindumentum; amículum; súpparum, síparum, sípharum; súpparus, sípharus // (manteleta) mantum, i n. Uso: - de mujer, palla; - de piel, mastrūca vel mastrūga ; mantum pellícium // (lugar para resguardar de la lluvia, el viento, etc.) cásula. Uso: - en la montaña, cásula montana.

absolución: absolútio, onis f. Uso: - sacramental, absolútio sacramentalis; recibir la sacramental, sacramentáliter absolvi.

absolutismo: absolutismus, i m. Sin: absoluta potestas.

abril: mensis Aprilis; simplem Aprilis, is m.

absolutización: - de actitudes humanas, dominatus (-us m) humanarum voluntatum.

abrir: aperire. Uso: ¡abran los libros!, aperite libros!; evólvite libros!

absoluto: (independiente, ilimitado) absolutus, a, um // (que excluye toda relación) per se aestimatus. Sin: simplex, plĭcis; próprius.

abrochadora: uncinatórium, ii n. Sin: unci-

22

abyección Uso: velocidad -, pernícitas per se aestimata.

abstraído: in cogitatione defixus.

abstemio: abstémius, a, um. Sin: vinum non bibens; vinum recusans.

abulia: abulīa, ae f. Sin: voluntatis deféctio; ánimi languor; consílii inópia.

absolutorio: absolutórius, a, um.

abstruso: abdítior, ius.

abúlico: abúlicus, a, um. Sin: infirmae voluntatis; iners, ertis.

abstención: absténtio, onis f. Sin: abstinéntia; recusátio. Uso: - del voto, suffrágii omíssio.

abundancia: abundántia, ae f. Sin: cópia; affluéntia; afflúitas.

abstencionismo: absténtio (-onis f) recusatória.

aburguesamiento: ad médium cívium órdinem conformátio vel accommodátio (-onis f).

abstenerse: abstinere. Uso: - de votar: suffrágiis ferendis abstinere.

aburguesarse: ad médium cívium órdinem se conformare vel accommodare.

abstinencia: (virtud que consiste en privarse total o parcialmente de satisfacer los apetitos) continéntia, ae f. Sin: temperántia; moderátio // (privación de determinados alimentos) abstinéntia, ae f.

abusar: abūti (áliqua re ad áliquid). Sin: male (immódice, intemperate, immoderate) uti áliqua re. Uso: - del poder, auctoritate vel potestate abuti; - del cargo para algo, público múnere abuti ad áliquid; dejar alguien que otro abuse de él, se abutendum álicui permíttere.

abstracción: abstráctio, onis f. Sin: seiúnctio; separátio. Uso: hecha - de tal cosa, re postpósita, posthábita, omissa // (concepto abstracto) abstráctum, i n. Sin: cogitátio; res cogitata; notio abstracta. Uso: gran facultad de -, magna cogitandi vis vel facultas; las de los filósofos, philosophorum cogitationes ab omni rerum usu seiunctae; es solo una -, res est cogitatione tantum et mente concepta.

abusivamente: abusive, immódice, intemperanter, iniuste, perverse (según los varios sentidos).

abusivo: non legítimus. Sin: iniustus, illícitus, iniúrius. Uso: acepción - de una palabra, imprópria verbi significátio.

abstracto: abstractus, a, um. Sin: abstractus, sevocatus, seiunctus a sensibus; cogitatione seiunctus vel separatus; Ling incorporalis, e. Uso: ciencias -, recónditae subtilioresque disciplinae; recónditae artes; concepto -, universalis nótio; nótio adumbrata; cuestión -, infinita quáestio; en -, infinite; separatim cogitatione; ente -, quod est cogitábile tantum; nociones -, recónditae subtilioresque notiones; nombre -, nomen abstractum vel incorporale.

abuso: abusus, us m. Sin: malus, pravus, perversus, illícitus, non legítimus, immódicus usus (según los varios sentidos). Uso: - consumístico, pravus consumendarum rerum usus; - sexual, abusus sexualis; - de la libertad, licéntia; - de los placeres, libídinum intemperántia; - del vino, vini intemperántia.

abyección: (envilecimiento) ánimi abiéctio (-onis f). Sin: ánimus abiectus. Uso: vivir 23

acabóse acampada, v. acampar, campamento.

en la -, turpiter vívere; in sórdibus vívere // (condición de humildad o inferioridad) humílitas, atis f.

acampador, v. campista.

acampar: téndere. Sin: sedem ad tempus statúere; tentória constitúere vel pónere.

acabóse (el): esto es el -, res redit ad restim.

academia: (establecimiento de enseñanza para ciertas carreras o profesiones) ludus, i m. Sin: schola. Uso: - de Bellas Artes, Ingenuarum Artium Schola; Pulchrarum Artium Academīa; - de esgrima, ludus gladiatórius // (casa donde los académicos tienen sus reuniones) academīa, ae f . Sin: sedes // (sociedad de doctos) collégium, ii n. Sin: coetus; socíetas; sodálitas; sodalítium; academīa; studiosorum collégium; doctorum coetus vel socíetas. Uso: - artística, academīa vel sodalícium artium; sodálitas ártium studiosa; - artístico-literaria, collégium incrementis litterarum et ártium ; - científica, academīa disciplinarum, doctrinarum, scientiarum; - literaria, collégium vel coetus sodálium litteratorum; sodalícium litterarum; sodálitas litterarum studiosa; - Argentina de Letras, Academīa Argentina lítteris fovendis; Real Española, Academīa Regalis Linguae Hispánicae provehendae; - de Ciencias Naturales, Academīa Disciplinarum Naturalium; Pontificia - de las Ciencias, Pontificia Academīa Scientiarum; Pontifícium doctrinis provehendis Collégium; Pontifícia doctrinis provehendis Socíetas; - de música, collégium músicum; fundar una -, academīam institúere, constitúere, cóndere // (junta solemne) sollemnis conventus (-us m). Sin: amplissimus consessus; académicus coetus.

acampsia: acámpsia, ae f. Sin: membri rigor. acanalado: (que tiene estrías) v. estriado. acanaladura, v. estría.

acanalar: (hacer en algo una o varias estrías) v. estriar.

acantilado: rupīna, ae f. Sin: locus praeruptus et directus. acantonamiento: copiarum státio (-onis f). acantonar: copias in castra pónere. acañonear, v. bombardear.

acaparar: coémere. Sin: pignerari, praestinare, praeoccupare; alicúius rei nimietate potiri // fig acapararse el favor de alguien, praeoccupare grátiam alicúius; gratiam sibi conciliare vel grátiam inire ab áliquo, apud áliquem, ad áliquem; acapararse el favor del pueblo, praeoccupare gratiam ad plebem vel apud plebem; acapararse todos los votos, ómnium suffrágia ad se rápere. acaparador: captator, oris m. Sin: lucrator; dardanárius; coëmptor; turpis rerum congestor.

académicamente: scholástico vel academicorum more.

acaramelado: (bañado de caramelo) crustatus, a, um. Sin: liquefacto sáccharo crustatus; sáccharo contectus vel condītus // fig mellītus, a, um. Sin: mellífluus; mollis, e.

académico: académicus, i m. Sin: sodalis collégii; academīae sodalis; sodalis académicus.

acaramelar: liquefacto sáccharo crustare.

acallar: - una controversia, controvérsiam compónere. 24

accidentalmente acardiotrofia: acardiotróphia sive -trophīa, ae f. Sin: cordis extenuátio; cor extenuatum; cor naturali vi carens.

acatólico: (adj y sust) acathólicus.

accesibilidad: accessibílitas, atis f.

acariasis: acariasis, is f.

accesible: (que tiene acceso) accessíbilis, e. Sin: adíbilis; intrábilis álicui // (de fácil acceso) accessu fácilis. Sin: fácilis áditu vel pérvius álicui (tratándose de lugar); ad quem fácilis est áditus (tratándose de persona) // (inteligible) comprehensíbilis, e // (fácil de entender) intellectu fácilis. Sin: ad intellegendum fácilis // (fácil de lograr) accessíbilis, e.

acariciar: mulcere, demulcere, permulcere. Uso: - voluptuosamente, palpare, palpari, attrectare, contrectare // (fig, tocar suavemente) mulcere, permulcere (v. gr. ánimum, el ánimo) ; blandiri (v. gr. áuribus, los oídos) // (fig, pensar en alguna cosa con placer) fovere (v. gr. spem, una esperanza). ácaro: ácarus, i m. Uso: los - de la roña, scabiei ácarus.

acceso: (entrada) accessus, us m. Sin: áditus, ingressus, intróitus, us m // (entrada al trato o comunicación con uno) admíssio, onis f // (arrebato, exaltación) ímpetus, us m (v.gr. ímpetus irae). Sin: aestus, us m // (acometimiento de una enfermedad) accéssio, onis f (v.gr., accéssio morbi). Sin: ímpetus, aestus, us m; vehementia // tiempo de -, v. access time.

acarrear: curru véhere.

acarpo: acarpus, a, um. Sin: frúctibus carens; stérilis. acartonado, v. apergaminado.

accesorio: adiunctus, a, um. Sin: secundárius; minor; parvus.

acatafasia: acataphásia sive -phasīa, ae f. Sin: sermonis perturbátio.

acatalepsia: acatalépsia sive -lepsīa, ae f. Sin: nulla cognoscendi fírmitas; cognitionum ómnium dubitátio.

accesorios: armamenta (-orum npl) additícia.

access time (Inform), tiempo de acceso: tempus (-poris n) accessūs; quantisper ad discum adītur.

acataléptico: acatalépticus, a, um. Sin: incrédulus; de rebus vel cognitiónibus ómnibus dúbitans.

accidentado: (escabroso, abrupto) iníquus, a, um. Sin: praeruptus // (víctima de un accidente) membris captus vel correptus.

acataposis: acatáposis, -is f. Sin: (imposibilidad de deglutir) nulla glut(t)iendi facultas; (dificultad de deglutir) glutiendi difficultas.

accidental: (no esencial) accidentalis, e. Sin: secundárius // (casual) fortuītus, a, um. Sin: casualis, e; qui (quae, quod) casu fit.

acatarrado, v. catarro.

acatarrar: catharrum concitare. Sin: destillationem excitare; pituītam ciēre, conciēre; v. catarro.

accidentalidad: casus, us m.

accidentalmente: accidentáliter. Sin: casu; casuáliter; fortuīto 25

accidente accidente: (suceso eventual) casus, us m. Sin: fortuītus vel necopinatus casus // (desgracia) calámitas, atis f. Sin: malum; infortúnium; casus; adversus (acerbus, miserábilis) casus. Uso: - automovilístico, casus vehicularis vel autocinéticus; calámitas vehiculária vel autocinética; - ferroviario, calámitas ferriviária; casus ferriviárius; - de gas, calámitas gasalis; - de trabajo, adversus casus in ópere; vulnus (fortuītus) in ópere vel in ópera; - de tránsito, de circulación, de carretera, casus viárius; sinister casus viárius; calámitas viária vel vehiculária // (privación repentina de sentido, de movimiento) v. síncope // Gram áccidens, entis n. Uso: - gramatical, áccidens grammaticale. Sin: definítio flexionalis // Filos, Teol áccidens, entis n.

acechar: explorare. Sin: observare; intr speculari. Uso: acechar, observar con disimulo, dissimulanter vel tecte speculari, observare, explorare, scrutari. acedera: rumex, mĭcis mf.

acederilla: óxalis, lĭdis (ac -lĭda) f.

acéfalo: (sin cabeza) acéphalus, a, um. Sin: cápite carens vel destitutus // (sin jefe) moderatore carens // (sin una autoridad suprema) supremo moderatore carens. aceitar: óleo úngere vel perúngere. Sin: óleo lubricare, perfúndere, subígere.

aceite: óleum, i n. Uso: - combustible, óleum ad comburendum aptum; óleum ad exardescendum fácile; - diesel, óleum diselianum; mineral, óleum metállicum; - vegetal, óleum hérbidum; óleum vegetábile; óleum e semínibus extractum; - de hígado de bacalao, óleum hepáticum; - de oliva, óleum ex olivis pressum; echar - al fuego, óleum flammae vel igni adícere.

acción: actio, onis f. Sin: actus, us m; ópera; factum. Uso: - católica, áctio cathólica; - clarividente, áctio próvida; - militar, áctio militaris; - políticas, actiones políticae; proletaria, áctio proletaria; - recíproca, áctio recíproca; - social cristiana, socialis áctio christiana; - violentas, actiones violentae; de conjunto, communis ópera; ómnium ópera; communis ómnium ópera; hombre de -, actor rerum // (Com, título) actio, onis f. Sin: charta actionária; títulus; sýngrapha; sýngrapha pecúniae. Uso: - bancaria, collocatae pecúniae sýngrapha; títulus collocatae pecúniae; - hipotecaria, hypothecária áctio; áctio pigneratícia; adquirir acciones de una sociedad, societatis sýngraphas émere.

aceitera: (alcuza) vas (vasis n) oleárium. Sin: vas ólei; ólei ampulla; ampulla oleária; lécythus; guttus // aceiteras (vinajeras, vinagreras) ólei acetique ampullae. aceituna: oliva, ae f.

aceleración: accelerátio, onis f. Sin: festinátio; properátio; motus citátior. Uso: períodos de -, aetates quibus res accelerantur.

accionariado: sócii (-orum mpl) pecuníarii óperis.

accionista: actionárius, ii m. Sin: actionis possessor; actionum consors vel detentor; párticeps negótii; sócius pecuniárius; collocatae pecúniae sýngraphae vel syngrapharum dóminus.

acelerador: Autom acceleratórium, ii n. Sin: incitatórium; acceleratrum; pedale accelerationis; pedale motórium; pedale adminículum. Uso: apretar el -, acceleratórium prémere. acelerar: accelerare.

acebo: ilex, ílicis f.

26

acertijo acelga: beta, ae f.

acepilladora: máchina (-ae f) runcinatória.

acento: (mayor intensidad con que se pronuncia determinada sílaba de una palabra, tónico) accentus, us m. Sin: vocis sonus; inténtio vocis; pronuntiandi sonus. Uso: - intensivo, accentus intentivus, intensivus, dynámicus; - prosódico, - tónico, accentus; accentus tónicus; vocis accentus; vocábuli accentus // (pronunciación particular) sonus, i m // (entonación especial) vox, vocis f. Uso: - airado, indignationis vox; - lastimero, vox miserábilis vel flébilis; el - de la verdad, vox veritatis // (modulación de la voz) modulátio, onis f. Sin: moderamentum vocis; voculátio. Uso: - melódico, músicum modulamen; - métrico, accentus métricus; - rítmico, accentus rhýthmicus // (signo que se pone sobre una vocal) accentus, us m. Sin: accentūs nota; accentūs index ; nota vocis. Uso: - escrito u ortográfico, accentus orthográphicus vel orthógraphus; - agudo, grave, circunflejo, accentus acutus, gravis, circumflexus; poner el - sobre ..., accentum pónere in + abl.

acepillar: (alisar con cepillo la madera o los metales) runcinare. Sin: rúncinā abrádere vel polire // (limpiar, quitar polvo con cepillo de certa, esparto, etc.) penículo mundare vel fricare. Uso: - un vestido, penículo vestem detergēre, excútere, mundare.

aceptación: acceptátio, onis f. Sin: accéptio; admíssio; probátio. Uso: simple -, acceptátio pura. aceptador: acceptator, oris m.

acequia: rívulus, i m. Sin: canalícula; canalículus.

acera: crepīdo, dĭnis f. Sin: viae vel sémitae crepīdo; fáscia gradíbilis. Uso: poner aceras, marginare vias.

acercarse: approximare intr. Sin: prope, propius, próxime accédere ad … // fig applicare se vel ánimum ad …. Uso: - más al pueblo (para comprenderlo y ayudarlo …), se própius ad multitudinem applicare.

acentuación: enuntiandi sonus (-i m). Sin: inténtio vocis; accentus, us m. Uso: reglas de -, prosódia sive prosodīa // fig commendátio; momentum álicui rei tributum.

acerería: chálybis officina (-ae f) vel fornax (-acis f). Sin: officina chalybéia ; ergastérium chálybi efficiendo.

acentuado: accentu distinctus vel notatus (-a, - um). Sin: accentu ictus; accentuatus.

acería, v. acerería.

acentuar: (dar acento prosódico a las palabras) acúere. Uso: - una sílaba, sýllabam acúere vel efferre; hay que - la penúltima sílaba, paenúltima sýllaba acuenda (est) // (poner el acento ortográfico) accentu sýllabam distínguere; sýllabae notam appónere // fig áliquid in lúmine pónere; álicui rei vim áddere.

acero: chalybéia, ae f Sin: chalybs, ўbis m. Uso: de -, chalybéius // fig fortíssimus, a, um.

acerola: tuber, ĕris n.

acertijo: (enigma o adivinanza que se propone como pasatiempo) aenigma, ătis n // (cosa o afirmación muy problemática) res ambigua vel obscura. Sin: quáestio ambigua. Uso: resolver un -, aenigma sólvere.

acepción: sensus, us m. Sin: significátio; verbi significátio; nóminis vis (ac vim, abl vi; pl vires -ium f). 27

acetato acetato: acetatum, i n.

arsénico, ácidum arsenici; - bórico, ácidum bóricum; - carbónico, ácidum carbónicum; cianhídrico, ácidum hydrocyánicum; - clorhídrico, ácidum hydroclóricum; - desoxirribonucleico, ácidum disoxyribonucléinicum; - fénico o carbólico, v. fenol; - lisérgico, ácidum lysérgicum; - muriático, ácidum salis vel muriáticum; - nítrico, ácidum nítricum vel nitri; argentum nítricum; - oxálico o sacárico, ácidum oxálicum vel sácchari; - salicílico, ácidum salicýlicum; - sulfúrico, ácidum sulp(h)úricum vel sulp(h)urosum; - tartárico, ácidum tartáricum vel tartarale.

acetileno: acetilene, is n. Sin: gásium acetilénicum. acetilsalicílico (ácido): ácidum (-i n) acetylsalicýlicum. acetona: acetonum, i n. Sin: acetónium; acetona; acēto, onis m.

acetre: (h)ámula, ae f. Sin: lustralis aquae sítula; lústricae aquae sitella; aquae benedictae sítula vel sitella, aquae lustralis (h)ámula.

acimut: azimutum, i n.

achaque: (indisposición) valetúdinis incómmodum (-i n). Sin: valetudo incómmoda // (enfermedad generalmente leve) invaletudo, dĭnis f. Sin: adversae vel infirmae valetúdinis incómmodum. Uso: los - de la vejez, senectutis incómmoda (-orum npl) vel molestiae (arum fpl).

acimutal: azimutalis, e.

acinesia: acinésia sive -nesīa, ae f; acínesis, is f. Sin: musculorum immobílitas.

acinético: ad acínesin (ad acinésiam sive acinesīam) pértinens.

achicador: Mar sentináculum, i n // (el que achica el agua en la sentina; el que saca el agua de las zanjas o subterráneos de las minas) sentinator, oris m.

aclamar: (dar voces la multitud en honor de alguien) acclamare álicui // (conferir por voz común algún cargo u honor) salutare vel consalutare áliquem (v. gr., ducem, por jefe).

achicar: (extraer el agua de una embarcación, dique, etc.) sentinare.

aclimatación: acclimatizátio, onis f. Sin: caeli vel loci assuetudo; caelo vel loco assuetudo.

achicoria: cichórium, ii n. Sin: cichorēum. Uso: - silvestre, indívia; íntibum vel íntubum; íntibus vel íntubus m f.

aclimatado: caeli solique naturae assuetus.

aciano: cýanus, i m.

aclimatar: caelo vel loco assuefácere // aclimatarse, caelo vel loco assuefíeri; solo caeloque assuéscere; caeli solique naturae assuéscere; ad caeli solique naturam assuéscere.

acianoblepsia: acyanoblépsia sive -blepsīa, ae f. acidez: acor, ōris m. Sin: acíditas.

aclimatizador, v. acondicionador.

ácido: adj ácidus, a, um // sust ácidum, i n. Uso: - acético, ácidum acéticum; - agarícico, v. agricina ; - amínico, ácidum amínicum; -

acloropsia: achlorópsia sive -ropsīa, ae f. Sin: víridis coloris cáecitas.

28

acordeón acmé: morbi discrimen (-mĭnis n). Sin: (morbi) crisis , apex, culmen; máxima morbi vis // fig apex, ápicis m. Sin: culmen; summus apex ; summum culmen.

áliquo).

acompañamiento: comitatus, us m // Mús músicus succentus (-us m). Sin: cóncinens (cómitans, sociata) música. Uso: bailar con musical, ad artis músicae concentum saltare.

acne o acné: ac(h)ne, es f.

acogida: accéptio, onis f. Sin: admíssio. Uso: - del otro, alterīus accéptio.

acomplejado: sibi diffīdens.

acondicionado: temperatus, a, um.

acolchado: adj tomento gossýpino fartus (-a, -um). Sin: coactis gossýpinis obductus // sust cúlcita, ae f. Sin: cúlcita plúmea; strágulum fartum.

acondicionador: - de aire, instrumentum áëri temperando. Sin: instrumentum áëris temperandi.

acolchar: tomento gossýpino farcire. Sin: coactis gossýpinis obdúcere.

aconfesional: constitutae religionis expers (-ertis).

acolia o acolía: achólia, ae f. Sin: nulla secernendae bilis facultas (supresión de la secreción biliar); secernendae bilis difficultas, deminútio vel imminútio (disminución de la secreción biliar).

acoplado: remulcum, i n. Sin: currus auxiliaris vel supplementárius.

acolchonar, v. acolchar.

acopio, v. montón.

acoplamiento: copulátio, onis f. Sin: coniúnctio; consociátio; iunctura. Uso: - en el espacio, copulátio extra-atmospháerica.

acolitado: acolythatus, us m.

acoplar: copulare. Sin: coniúngere; consociare.

acólito: (monaguillo) v. esta voz // (clérigo; ministro de la Iglesia, cuyo oficio es acompañar y servir en el altar al sacerdote) acólythus vel acólitus, i m. Sin: acolūthus vel acolūtus, i m.

acorazado: adj loricatus, a, um. Sin: cataphractus, aeratus, crustatus // sust loricata (navis). Sin: navis loricata, cataphracta, aerata, ferrata.

acometedor: oppugnator, oris m. Sin: provocator.

acorazar: loricare. Sin: aere (ferro, lamnis, brátteis) contégere.

acomodable: accommodábilis, e.

acordarse: (ponerse de acuerdo) consentire. Sin: convenire, congrúere, concordare cum áliquo.

acomodación: accommodátio, onis f.

acomodador: (persona que designa los asientos) designator vel dissignator, oris m.

acorde: Mús accordum, i n. Sin: concentus.

acompañado: comitatus, a, um (por alguien,

acordeón: accórdeon, ei n. Sin: phys(h)ar29

acosar acrobático: acrobáticus, a, um. Sin: ad funámbulum (vel ad funámbulos) áttinens.

mónice, es f; physharmónicum instrumentum vel órganum; órganum didúctile; harmónica didúctilis. Uso: - de boca, v. armónica.

acrobatismo: funambulorum ars, disciplina, spectáculum.

acosar (un jugador a otro, etc.): adurgere áliquem. Sin: insectari, adoriri, prémere áliquem; instare álicui ut + subj.

acrocéfalo: acrocéphalus, a, um.

acoso: oppugnátio, onis f. Sin: aggréssio; irrúptio; incursus, us m.

acrofobia: acrophóbia sive -phobīa, ae f.

acostumbrado: fuera de lo -, praeter sólita; más de lo -, plus sólito; ultra sólitum; según lo -, more sólito.

acromático: achromáticus, a, um. Sin: íridis colóribus carens.

acostarse: cubare. Sin: ir a -, cúbitum ire.

acromasia: achromásia, ae f. Sin: colorum deféctio vel defectus.

acotación, v. nota.

acromatismo: achromatismus, i m; v. acromasia.

acotiledóneas, v. criptógama.

acromatopsia: achromatópsia sive -topsīa, ae f; v. daltonismo.

acrasia: acrásia, ae f. Sin: córporis elementorum discrepántia.

acrómico: coloris expers vel carens.

acreditado: (que tiene crédito o reputación) fide dignus. Sin: auctoritatem consecutus // (autorizado oficialmente) públice missus.

acromio o acromion: acrómium, ii n. Sin: acromos vel acromus. acrónfalo: acrómphalos vel acrómphalus, i m. Sin: summa umbilīci pars.

acreditar: grátiam auctoritatemque álicui tribúere // Com acceptum ferre vel referre álicui. Sin: in acceptum referre álicui.

acróstico: adj acróstichus, a, um // sust acróstichis, ĭdis f. Sin: carmen acróstichum.

acreedor: créditor, oris (pecuniosus) m. Uso: - hipotecario, créditor hypothecárius; pigneratícius créditor.

acrotera, acrótera o acroteria: acrotéria, orum npl.

acribia: exquisita diligéntia.

acroterio: acrotérium, ii n.

acrílico: vitrum pléxicum vel pléxile.

acta: acta, orum npl. Sin: tábulae, arum fpl; lítterae, arum fpl; perscripta acta; perscríptio. Uso: actas de entrega o devolución, perscriptiones rerum traditarum vel redditarum; - de matrimonio, tábulae nuptiales; consignar en -, áliquid tábulis conscríbere; áliquid lítteris consignare; áliquid in tábulis consignare,

acrobacia: funámbuli ludus (-i m) vel exercitátio (-onis f) // fig res perdiffícilis.

acróbata: petaurista vel petauristes, ae m. Sin: funámbulus; petauristárius. 30

actor actividad: actívitas, atis f. Sin: áctio; ópera; indústria; návitas; opus. Uso: - apostólica, ópera vel indústria apostólica; opus apostólicum; - científica, ópera doctrinalis; agitátio studiorum; - comercial, mercatura; actividades cotidianas, óperae cotidianae; - económica, áctio oeconómica; - educativa, institutória rátio; - humana, humana návitas; - individual, áctio unīus cuiusvis; - industrial, res technicorum vel fabriles; - intelectual, mentis ópera ac labor; - nacional, labor nationis suae; - productiva, opus fructuosum; pública, ópera pública; - social, ópera vel návitas socialis; - voluntaria, voluntária ópera; - del espíritu, m