Démétrius Cydonès. Correspondance [Vol. 2] 8821000931, 9788821000935

Citation preview

STUDI

E

TESTI

208

DÉMÉTRIUS CYDONÈS CORRESPONDANCE

PUBLIÉE PAR

RAYM OND-J. LO ENERTZ O. P.

Π

CITTA D EL VATICANO BIBLIOTECA APOSTOLICA VATICANA

1960

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

STUDI

E

TESTI

---------------------------- 208 -----------------------------

DÉMÉTRIUS CYDONÈS CORRESPONDANCE

P U B L IÉ E P A R

R AYM O N D -J. LO EN ER TZ O. P.

II

CITTÀ D E L VATICANO BIBLIOTECA APOSTOLICA VATICANA

1960

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

IM P R IM I P O T E S T : E Curia gen. 0 . P ., die 27 octobris 1960. Pr. M ic h a e l B r o w n e O. P. Mag. Gen.

IM P R IM A T U R : E Vicariatu Civit. Vatic., die 22 decembris 1960. f Fr. P e t r u s Ca n is iu s

van

L ie r d e , E p . P orp h y r.,

Vic. Gen. Civ. Vat.

Ristampa anastatica Tipo-Litografia Dini s.n.c. - Modena 1988

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

PRÉFACE

Ce volume contient les 319 lettres de Démétrius Cydonès con­ servées dans son copie-lettres autographe, le cod. Y a t. gr. 101 (A ) et dans l ’apographe, cod. Urbin. gr. 133 ( U ) de la Bibliothèque Vaticane. Ce dernier, exécuté selon les directives et sous le contrôle de l ’auteur par son disciple et ami, le grammairien Manuel Calécas, revu et corrigé par l ’auteur, possède l’autorité d’un autographe et a servi de base pour l’édition des pièces qui manquent aujourd’hui dans A , en t o u t 1 ou en partie.2 L a publication de cette partie de la correspondance de Cydonès ne demandait aucun travail proprement critique, puisque l’objet que la critique s’efforce d’atteindre était donné au départ: le texte authentique, écrit par l ’auteur, revu et parfois remanié par lui. I l s’agissait seulement de le reproduire fidè­ lement. Nous avons décrit les deux manuscrits dans l ’Introduction.3 Il reste à dire comment nous avons résolu les petits problèmes posés par l ’édition de cette correspondance, qui nous est parvenue dans des conditions vraisemblablement uniques. Nous reviendrons ensuite sur la Préface du tome I er, pour expliquer comment deux pièces inauthentiques se sont glissées dans un des recueils dérivés de lettres de Démétrius Cydonès, et, malheureusement, dans le premier volume de notre édition. Le texte Malgré leur importance historique, qui est prépondérante pour le lecteur moderne, les lettres de Démétrius Cydonès, il ne faut pas l’oublier, ont été conçues comme une œuvre purement littéraire, et conservées et remaniées en vue de la publication. Nous conformant à la volonté de l’auteur, quand le ms. A porte des corrections nous 1 Ce sont les lettres 132-143 162-164 178-181 206 260 367-362 de notre édition. 2 Début des lettres 165 et 271 et fin des lettres 177 et 270. 3 R .-J. L o e n e k t z , Les recueils de lettres de Démétrius Cydonès (Studi e Testi, 131) Vatican, 1947, p. 1-48. Depuis la publication de ce volume (qui forme l’Introduction à notre édition, et que nous citerons sons ce titre dans la suite de cette Préface) les folios du ms. U ont reçu une numérotation nouvelle et correcte, au timbre-compteur, que nous citons au lieu de l’ancienne, fautive et pratiquement illisible.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Préface

VI

imprimons la rédaction défirdtive —

reproduite aussi par Manuel

Calécas dans la copie U — non pas le texte primitif, bien que celui-ci soit lisible encore et se rapproche davantage du texte historique, envoyé effectivement au correspondant, sans lui être nécessairement et absolument identique. Mais nous donnons ce texte primitif en apparat, et, en imprimant la rédaction corrigée, nous plaçons entre r 1 et L j tout ce qui est addition ou correction marginale ou inter­ linéaire.1 L ’orthographe de Cydonès et de Calécas est conservée quand ils étaient d’accord avec eux-mêmes, et entre eux, et avec l’usage de leur temps: c’est le cas pour les graphies, depuis lors re­ connues fautives, θρυλλώ, μίγνυμι, οίκτείρω, ετισα.

On a

fait

une

seule exception à cette règle: le iota su bscrip tu m , que l’auteur et son copiste négligent, est rétabli dans les augments et les term i­ naisons, où son absence rendrait plus difficile l’intelligence d’un texte qui l’est déjà suffisamment par lui-même. Les fautes d’orthographe proprement dites —

simples la p su s

calam i le plus souvent — sont rares chez Cydonès, plus rares encore

chez Calécas, si bien que, sans les admettre dans le texte, nous avons pu les signaler dans l’apparat2 pour souligner, non leur présence, mais leur rareté, et aussi la supériorité, sur ce point, du bon Calécas, maître d’école et grammairien, très inférieur à Cydonès comme écrivain, mais d’une sûreté incomparable en orthographe.3 Pour ce qui regarde la ponctuation, l’accentuation, la division ou la sépara­ tion de certains mots, nous n ’avons pas cru devoir conserver les particularités de l’auteur et de son temps. Aussi les fautes commises sur ces points sont-elles imputables à l’éditeur. L e s adresses

Les adresses grecques en tête des lettres sont celles données, soit par le ms. A , soit par un manuscrit dérivé. Pour la lettre 209 1 Noua ne faisons aucune distinction entre corrections marginales et cor­ rections interlinéaires. Les i j distinguent ce qui est surajouté, c’est-à-dire ajouté à des corrections et additions, celles-ci étant placées entre r L 2 II est juste de mentionner une omission. Cydonès et Calécas écrivent d’ordinaire άνδρία pour ανδρεία. Mais une fois (313,20) ils ont la forme cor­ recte. Nous l’avons réintroduite partout, sans signaler la correction dans l’apparat. 3 Ainsi par exemple au lieu de μέλει, μέλειν Cydonès écrit μέλλει, μέλλειν (172,8 174,19 249,30 268,49 287,8). Trois fois sur cinq Calécas s’aperçoit de la faute et la corrige. Il arrive à Cydonès d’accentuer la troisième personne de l’optatif aoriste singulier comme si c’était un infinitif (άριθμήσαι 167,17; xivrjaai 166,7) Calécas, en bon grammairien, rétablit la forme correcte.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Préface

vu

l’adresse est latine, parce qu’elle est en latin, de la main de Cydonès, dans le ms. A . Celui-ci contient aujourd’hui 96 adresses. Les manu­ scrits dérivés en ont fourni 38 autres. Les lettres 160, 216, 267, 350, 354 sont dépourvues d’adresse dans les manuscrits, mais les noms des destinataires se trouvent dans le texte. Nous les avons placés en tête, entre
pour l’adresse de la lettre 98, dont le destinataire est connu seulement parce qu’il est nommé dans le texte.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Préface

vm

n ’avait aucun souci de la chronologie. Il conservait, recopiait, pu­ bliait ses lettres comme Pline, « non servato temporis ordine », et aurait sûrement motivé sa manière d’ agir comme fait l ’épistolographe latin: « Non enim historiam componebam ». Lorsqu’on discerne des traces d’ordre chronologique dans un cahier du copie-lettres auto­ graphe, elles sont dues au fait que Cydonès conservait ensemble, probablement en liasses composées de feuilles volantes, les brouillons ou les copies des lettres expédiées durant une même période. Mais quand il les recopiait il n’hésitait pas, le cas échéant, à intervertir et à brouiller l’ordre, ni à insérer dans le nombre une lettre sensi­ blement plus ancienne. C’est très évidemment le cas des lettres 275, 325, 378, 389, 400. Une fois même c’est le contraire qui arriva: en recopiant, après environ douze ans, une série de lettres écrites en 1381-1382 Cydonès y mêla sans scrupule la lettre 222, qu’il venait de composer! A vrai dire ces anomalies sont rares, et la présence d’une lettre dans un cahier nous autorise à présumer qu’elle est de la même époque que ses voisines. Mais c’est une simple présomption, et quand aucun autre motif ne s’y ajoute la date reste hypothétique et, dans notre édition, est toujours suivie d’u n ?, qu’il aurait peutêtre mieux valu redoubler. - Les dates imprimées en tête des lettres ne sont pas, dans leur ensemble, assez précises pour qu’on puisse, en les groupant, construire une succession chronologique. Néanmoins pour certaines séries on peut établir, avec assez de vraisemblance, une telle succession. Nous nous y sommes essayés, en note, pour les lettres à Rhadènos,1 à Jean Lascaris Calophéros,2 au grand domesti­ que Démétrius Paléologue,3 au despote Théodore Paléologue4 et pour

une bonne partie de celles adressées à Manuel I I

Paléo­

logue.5

N ota tion s m arginales

Les lignes des lettres sont comptées en marge à partir de celle, considérée comme première, qui contient le numéro d’ ordre et l’adresse grecque. La date occupe toujours la troisième ligne. Le texte commence donc, selon que la lettre est datée ou non, avec la ligne 4 ou 3. Le chiffre grec qu’on lit parfois en regard de la pre­ mière ligne du texte est celui que la lettre porte dans le manuscrit

1 Notes 159,2 196,2 248,2 303,2. 2 Notes 167,2 269, 325,2. 3 Note 157,2. 4 Note 251,1. 5 Notes 203,2 271,2 302,2 348,2 374,2 410,2 429,2.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Préface

IX

de base, soit A , soit U.1 Les folios indiqués en marge sont ceux du manuscrit de base, généralement A . Dans les cas exceptionnels où U est à la base du texte, l ’indication du folio, au debut du texte, est précédé du sigle. Quand le début d’une lettre ne coïncide pas avec celui d’une page, le chiffre du folio est répété au commence­ ment, entre parenthèses.

L'apparat L ’apparat au bas des pages n ’est pas à proprement parler un apparat critique, (bien qu’il contienne parfois une ample moisson de variantes)

puisque l ’édition elle-même n’est pas

une édition

critique au sens ordinaire du m ot. Dans l ’apparat on trouvera tout d ’abord, quand il y a lieu, la liste des manuscrits consultés en plus de celui de base, avec les numéros d’ordre des lettres dans les manus­ crits, et les folios qu’elles y occupent. Les sigles sont ceux employés dans l ’Introduction et dans la Préface au tome I. L a lettre H dési­ gnant l’accord des manuscrits h h1 r s v il a fallu se contenter d’in­ diquer, moyennant un numéro d’ordre, la place que la lettre occupe dans le recueil de 13 lettres que ces cinq manuscrits nous ont trans­ mis. Quand un ou deux manuscrits du groupe se séparent de la majorité, leur leçon est notée séparément,

immédiatement

après

celle de la famille.2 A la place du manuscrit m, qui nous était inac­ cessible, nous avons cité l ’édition de Matthaei.3 Le ms. t, qui est détruit, a servi seulement pour les adresses, conservées dans le catalogue de J. Pasinus. Les manuscrits dérivés sont cités dans l ’ordre alphabétique des sigles, majuscules d’abord, puis minuscules. Mais U est cité en tête, étant une des bases de l’édition. Comme son copiste néglige systématiquement les adresses,

U n ’est pas men­

tionné spécialement parmi les anépigraphes dans l ’apparat de chaque lettre. L ’apparat contient principalement la recension primitive de A , désignée par le sigle A 1. Les corrections intermédiaires, faites, puis abandonnées par l ’auteur, sont rapportées sous les sigles A 2 et A 3. Les corrections faites par surcharge sont indiquées moyen­ nant la préposition ex, reliant les deux leçons. Le phénomène se produisant seulement dans A on n’a pas imprimé le sigle. D e même

1 Rappelons que la numérotation de A est incomplète et parfois inexacte;

Les recueils, p. 14-15. 2 Le sigle (s ?) signifie que la leçon du ms. s, parfois détérioré, est inconnue. F. M a t t h a e i , Isocratis, Demetrii Cydone et Michaelis Glycae aliquot epistulae, Moscou, 1776, p. 33-46.

3 Ch .

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

X

Préface

on n ’a pas noté les fautes que Manuel Calécas commit à l’occasion en écrivant TJ. Mais sa graphie est citée chaque fois qu’elle autorise la correction d’une faute d’orthographe ou d’un lapsus calam i de Cydonès. On a pris dans les autres manuscrits toutes les leçons qui ont la moindre chance de remonter à l ’auteur. Cydonès, on le sait, corrigeait et modifiait volontiers son texte, currente calam o, quand il se recopiait, et il ne prenait pas la peine de reporter ces change­ ments sur le manuscrit original. Ces variantes d’auteur élargiront la base sur laquelle nous avons établi, dans l’Introduction, les con­ clusions concernant la formation des recueils dérivés de lettres de Cydonès.1 Dans les manuscrits principaux des lettres de Cydonès les fautes de copie ne sont ni nombreuses ni graves. Celles que nous citons dans l’apparat serviront à illustrer la différence entre une variante d’auteur et une faute de copiste. A titre d ’exemple nous avons essayé d’être complets pour les lettres contenues dans le recueil H .

L ettres condam nées, recopiées, incom plètes

Manuel Calécas a omis de copier neuf lettres du ms. A , parce que Cydonès les avait, ou bien biffées, ou bien condamnées moyen­ nant les mots άργή ou εα θ ή τω .2 Sur le nombre il en est six que Cydo­ nès a recopiées ailleurs, sous une forme plus ou moins corrigée ou remaniée. Une — notre lettre 258 — est remplacée par une lettre équivalente, le n° 276. Pour deux des lettres recopiées (262 et 263) la recension nouvelle est assez proche de l’ancienne, et nous avons pu loger celle-ci dans l ’apparat, moyennant un système spécial de sigles, indiqué chaque fois au début. Dans le cas des lettres 235 328 368 401 nous avons imprimé d’abord la recension définitive, puis la primitive, sous le même numéro, affecté d’un astérisque. Deux lettres seulem ent3 sont condamnées par l ’auteur sans être remplacées ou recopiées: nos numéros 190 et 420. Ajoutons que le copiste de U a omis deux lettres, incomplètes dans A (210 et 433), et une pièce non-épistolaire, le prologue d’une œuvre polémique, que nous réimprimons dans l ’apparat de la lettre 428. Nous avons assigné aux lettres recopiées et remaniées la place des lettres eon-

1 Les recueils, p. 81-82. 2 Voir le tableau, Les recueils, p. 11. * Les recueils, p. 12, j ’ai écrit qu’il y en avait trois. Depuis j ’ai reconnu que la lettre 8 du cahier 7 (n° 401) remplace la lettre 6 du même cahier, biffée (n° 401**).

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Préface

xi

damnées, parce que, de la sorte, elles ont plus de chances de voisiner avec des pièces de la même époque.

Les notes Une correspondance autographe qui est à la fois une très belle œuvre littéraire et un document historique de première importance représente sans doute un cas unique dans le domaine des études byzantines. Par la force des choses sa publication nous amenait à joindre au texte et à l ’apparat une annotation succincte. Les notes sont de plusieurs espèces. Comme tous les écrivains byzantins Démétrius Cydonès évite autant qu’il le peut les noms propres. Pour faciliter l’intelligence du texte, la compilation et la consultation des tables, nous avons identifié en note le plus de personnages et de localités possible.1 Quand des mots comme βασιλεύς, βάρβαροι, πατρίς, revenaient plusieurs fois dans une lettre nous avons noté les noms propres correspondants la première fois seulement, ne les répétant que là où il fallait éviter des confusions.2 Quand πόλις désigne Con­ stantinople, au lieu de mettre le nom en note, nous avons imprimé le m ot avec majuscule. Quelques notes rappellent au lecteur, sans les justifier, les dates d’événements bien connus: élection, itinéraire, décès des papes, guerre de Ténédos et Chioggia, paix de Turin, grand schisme d’Occident. Mais quand il s’agit d’histoire byzantine on a toujours renvoyé aux sources. Fréquemment nous renvoyons le lecteur à d’autres lettres de la correspondance. Parfois ces renvois internes ont simplement permis de ne pas répéter la référence déjà donnée à une source littéraire ou historique. Le plus souvent ils invitent le lecteur à étudier et à comparer les passages parallèles, afin d’y découvrir la raison qui nous a fait identifier un personnage ou fixer une date. Quant aux notes qui renvoient aux sources litté­ raires et historiques, il faut en parler séparément.

Sources littéraires Si, en publiant une correspondance byzantine, on se contentait de renvoyer aux auteurs nommés, ou cités ad verbum, on aurait peu

1 Appliquant rigoureusement ce principe j ’ai dû parfois identifier en note des personnages qui n’avaient certes pas besoin de l’être, le fils d’Ariston, p. e., ou le disciple de Platon. Ces notes, qui n’apprennent rien au lecteur, ont du moins facilité la compilation des tables et en faciliteront l’usage. 2 Exemples typiques: lettres 64,34-35 et 241,42-43.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Préface

XIX

de travail et on ne rendrait guère service. Contrairement à ce que faisaient un Pétrarque ou un Coluccio Salutati, leur contemporain Cydonès ne cherchait pas à étaler son érudition classique, ni à éton­ ner le lecteur en citant les écrivains anciens les plus inattendus. Ses citations sont spontanées, souvent anonymes, et faites de mé­ moire. Parfois l’influence d’une lecture se trahit seulement par l ’emploi d’un m ot rare ou par une allusion à l’histoire ou à la m ytho­ logie.1 Si on parvient à dépister les sources littéraires de Cydonès, on contribue à l’histoire de la culture classique chez les Byzantins, et on permet au lecteur de discerner ce qui est propre à Cydonès et ce qu’il a en commun avec ses contemporains.2 Comme Cydonès est un des meilleurs écrivains de Byzance nous n ’avons reculé devant aucun effort pour découvrir les citations cachées et les traces d’in­ fluence littéraire. Grâce au concours de nos confrères, les R R . PP. Albert Kenzeler et Henri-Dominique Saffrey, nous espérons y avoir réussi dans une mesure assez large. - Dans nos renvois aux sources littéraires

de

Cydonès

une

particularité

a

besoin

d’ explication.

Plusieurs fois, après une référence à Homère, on en trouvera une à Platon ou à Lucien. Assurément Cydonès lisait l ’Iliade et l ’Odyssée. Mais il est normal que les vers cités par ses prosateurs préférés se soient présentés plus spontanément à sa mémoire.

L e s sources historiques

Quand Cydonès raconte un événement contemporain ou y fait allusion nous avons renvoyé en note aux témoignages parallèles, citant directement les sources quand c’était possible, et non les travaux modernes. Une édition de texte doit servir longtemps, et les bibliographies vieillissent vite. Les savants et amis qui pourraient s’étonner de ne pas voir citer telle de leurs études voudront nous excuser en constatant que, du moins, nous n’avons pas fait d’excep­ tion en faveur de nos propres articles. E n général une étude moderne est citée seulement quand elle comporte publication de documents ou qu’elle s’appuie très largement sur des sources inédites. Souvent 1 Par exemple άμφοτερόγλωσσος (226,14 et 428,10) vient de Plutarque, pour lequel Cydonès professait une grande admiration (v. lettres 293, 23-33 313,13 322,16), mais qu’il ne cite jamais. L ’adverbe άννποστόλως (376,23) trabit la lecture de Dion Chrysostome, dont Cydonès possédait certaines œuvres dans le cod. Urbin. gr. 123. L ’emploi de πευθήν (32,10) montre qu’il a lu le Phalaris I de Lucien, que j ’ aurais dû citer en note. 2 Un regard sur notre Index IV fera voir que Cydonès cite exclusivement les tragédies et les comédies qu’on étudiait à l’école.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Préface

χιη

même, en renvoyant aux documents ainsi publiés, nous avons ajouté une référence aux Archives ou à la Bibliothèque d’où ils proviennent, surtout pour les Archives Vaticanes. - Toutefois, quand il s’agit du x iv e siècle la documentation imprimée ne suffit pas. Il faut recourir à l ’inédit. Nous n ’avons pas manqué de le faire.

L e s A p p e n d ic e s

E n Appendice à ce volume nous publions 36 documents, presque tous inédits, qui aideront à replacer dans leur contexte historique certains personnages et faits que Cydonès mentionne dans ses let­ tres. H uit sont tirés des Archives Vaticanes, 26 des Archives de Venise, un des Archives de Malte, un de la Bibliothèque Vaticane. A vrai dire la plupart de ces pièces n ’intéressent la correspondance de Cydonès que sur un point particulier. Nous les avons néanmoins publiés en entier, les uns parce qu’ils sont très brefs, les autres parce qu’ils seront les bienvenus chez les historiens qui voudront exploiter la correspondance de Cydonès au point de vue de l ’histoire générale. La recherche et la sélection de ces documents ont demandé plus de temps et de travail qu’il peut paraître à première vue, et nous n ’au­ rions pas réussi à les découvrir tous sans l ’aide de plusieurs personnes dévouées et compétentes qu’il est juste de remercier: pour les Archi­ ves Vaticanes les B R . PP. Thomas Kàppeli et Vladimir Koudelka O. P ., ainsi que M. Anthony Luttrell, Oxford. Pour les Archives de Malte M. Anthony Luttrell et le R . P. Stephen Porte O. P. Pour les Archives de Venise M . Freddy Thiriet, Strasbourg, M. Manuel Manoussakas, Athènes, et M .elle Francesca-Maria Tiepolo de l’A r­ chivio di Stato, Venise.

D iv is io n en livres et ordre de l'édition

Ainsi qu’il est dit dans l’Introduction, Cydonès recopiait pério­ diquement ses lettres dans des cahiers, prenant soin d’ordinaire que chacun de ceux-ci se terminât par une lettre entière. Trois fois seu­ lement il a manqué à cette règle. Sa numérotation inachevée prouve qu’il considérait chaque cahier comme un tout, sauf pour les cas où une lettre commencée à la fin d’un cahier enjambait sur le début de l’autre: dans ce cas l ’unité comprenait deux cahiers.1 Il y avait donc là l’ébauche d’une division en livres. Bien que Cydonès ne l’ait pas achevée et que Manuel Calécas n ’en ait pas tenu compte, 1 Les recueils, p. 15-16, 36, 39, 42.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Préface

X IV

nous l’avons reprise, divisant les lettres du recueil A U en 25 livres, numérotés de X V I à X L . Quoique Cydonès ne se soit pas le moins du monde préoccupé de chronologie, les cahiers de son copie-lettres contiennent généralement des pièces écrites durant une même pé­ riode, qui s’étend sur un nombre restreint d’années. Cette circon­ stance, qui peut aider l ’historien dans la tâche délicate de la datation, imposait à l’éditeur le devoir strict de ne pas séparer les lettres réunies dans un même cahier. La succession des cahiers dans le manuscrit, à l’époque où Calécas le copiait — pour ne rien dire de l ’actuelle, qui est fa u tiv e1 — ne méritait pas le même respect; elle est parfaitement arbitraire. Aussi avons-nous traité chaque cahier ou groupe de deux cahiers comme une manuscrit distinct, et nous avons rangé les 25 livres de ce volume dans un ordre approximati­ vement chronologique, dont le tableau suivant donne une

Cahiers

Livres

Lettres

Dates extrêmes

15 22 27 3 16 17 8-9 10 4 26 13-14 2 5 21 20 23 18-19 25 11 12 6 7 1 28 24

xvi xvii xviii xix XX xxi xxii xxiii xxiv xxv xxvi xxvii xxviii xxix XXX xxxi xxxii xxxiii xxxiv XXXV xxxvi xxxvii xxxviii xxxix xl

132-143 144-161 162-181 182-195 196-205 206-217 218-230 231-240 241-255 256-263 264-283 284-293 294-308 309-318 319-326 327-333 334-356 357-362 363-368 369-381 382-395 396-412 413-427 428-439 440-450

1373-1375 1373-1381 (1372-1376) 1373-1379 1373-1379 1381-1383 1379-1382 1380-1382 1380-1383 1382-1383 1382-1383 1382-1384 (-1386?) 1383 (-1386!) 1384-1385 (1383-1388) 1383-1386 1383-1386 1385-1387 1385-1387 (1383?) 1386-1387 1387 1387-1389 1387-1389 1388-1389 1388-1390 (-1393?) 1391-1394 (1389-1396?) 1391-1394

idée.

Exceptions

1392 ss.

1361

1355-1363 1347-1352 1372 1377-1378

1 Les recueils, p. 5-6.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Préface

XV

Ce tableau montre la correspondance entre les numéros des lettres, les livres et les cahiers, et donne en plus les dates extrêmes des lettres datables, ainsi que celles qui font exception dans le cahier et le livre.1 Les tables Ce deuxième volume se termine par les tables générales de la Correspondance. Elles comportent sept Index, auxquels vient s’ajou­ ter, à la suite de cette Préface, une Bibliographie servant d’index. L ’Index I est une liste alphabétique des Incipit de toutes les lettres, suivis chacun du numéro d’ordre de la lettre. Une liste de ce genre figure déjà dans l’Introduction,2 où les Incipit sont suivis des numé­ ros assignés aux lettres dans l’Index général de la correspondance, dressé par M. G. Cammelli.3 Les deux listes ensemble pourront donc servir de concordance entre nos numéros et ceux de l’Index Cam­ melli. -

L ’Index I I contient les noms propres des correspondants

de Cydonès et des personnages contemporains nommés dans les lettres ou dans les notes. Il fallait inclure ces dernières, parce que souvent Cydonès mentionne, sans les désigner par leur nom, des personnages, qui sont identifiés en note. Les renvois au texte étant imprimés en caractères droits et ceux aux notes en italiques, on distinguera immédiatement les personnes nommées par l ’auteur de celles identifiées par l’annotateur. Les renvois donnés par lettres et lignes, une virgule séparant les deux chiffres, concernent les per­ sonnes mentionnées dans les lettres. Les renvois comportant un seul chiffre, celui de la lettre, distinguent les destinataires des lettres. Us sont donnés d ’abord, les renvois aux mentions viennent ensuite. Les chiffres en italiques signifient que le nom du correspondant est suppléé par l’éditeur. Quand les noms eux-mêmes sont imprimés, partie en caractères droits, partie en italiques, seule la première partie est fournie par les manuscrits. Mais quand le nom du cor­ 1 A côté des exceptions réelles il y en a d’apparentes, dues à l’imprécision et à l’incertitude des datations. Dans le tableau les principales sont notées, entre parenthèses, dans la colonne « Dates extrêmes ». 2 Les recueils, p. 123-134. 3 G. C a m m e l l i , Démétrius Cydonès. Correspondance, Paris, 1930, p. 134-202. Nos numéros 5 125 126 130 131 197 258 411 manquent dans Cammelli. Le numéro 77 de Cammelli est absent de notre édition, parce que c’est un fragment d’apologie, les numéros 215 et 261, parce qu’ils sont inauthentiques; Les recueils, p. 85-86; son numéro 333 est publié dans l’apparat à la lettre 428. Les numéros 307 et 352 de Cammelli (nos lettres 121 et 122) sont également à écarter de la correspondance de Cydonès, comme il sera dit plus loin.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Préface

XVI

respondant n ’est donné nulle part dans les manuscrits, il suffisait d’imprimer en italiques les renvois aux lettres. -

L ’Index I I I con­

tient les noms des personnages plus anciens que Cydonès figurant dans le texte, ou très clairement désignés. Ils appartiennent presque tous à l ’antiquité biblique, classique, chrétienne. L ’ère patristique est représentée par quelques noms seulement, et le moyen-âge tout entier par deux écrivains latins: Thomas d’Aquin et Eicoldo de Montecroce; encore ce dernier n ’est-il pas nommé. L ’Index I I I servira donc surtout aux historiens de la littérature et de la culture, curieux des sources de Cydonès. C’est pourquoi nous n ’avons pas voulu mêler les noms qu’il contient avec ceux des contemporains de Cydo­ nès, qui intéressent directement les historiens proprement dits du x iv e siècle. -

L ’Index I V complète le précédent en y ajoutant les

auteurs et les ouvrages antérieurs à Cydonès auxquels on renvoie en note. Les Index V et V I se passent de commentaire. Par contre, il faut parler plus longuement du septième et dernier.

Les tableaux chronologiques En parlant de la division en livres nous avons donné une des raisons qui interdisaient de présenter en ordre chronologique les lettres datables, nonobstant leur grand nombre. E n voici une autre, non moins grave: le manque de certitude et de précision dans la datation de beaucoup de pièces aurait fait de tout ordre prétendu chronologique un vrai trompe-l’œil. Voulant éviter ce procédé m al­ honnête nous avons suppléé dans une certaine mesure à l’absence d’ordre chronologique par notre Index V I I . Celui-ci se compose de 18 tableaux, dont chacun permet d’embrasser d’un seul regard les lettres de Cydonès écrites sûrement ou probablement en un lieu donné, durant une période de quelques années, inscrites avec le lieu en tête des tableaux. Si ces derniers voulaient être un simple moyen de trouver rapidement les lettres portant telle ou telle date — ce qui est la fonction propre d’un index — deux colonnes — la deuxième et la cinquième du tableau —

auraient suffi. L 'Index

epistularum chronologicus du tome I, que nous considérions comme provisoire, est ainsi construit. Mais nous avons tenté de faire mieux, en ajoutant, le cas échéant, le nom propre du destinataire et la destination (colonnes 3 et 4) ainsi que le livre auquel la lettre appar­ tient. D e plus, quand il s’agit de lettres parues dans le tome I, qui a son index chronologique propre, on a proposé quelquefois une date nouvelle, légèrement différente et généralement plus précise

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

■ '··-'.·*)$»

1 4 ' w»w s .*!.·■>»:

Préface

χνιι

que celle imprimée en tête de la lettre.1 Il va sans dire que les lettres, parfois nombreuses, portant des dates identiques, ont dû être ran­ gées à la suite l’une de l’autre, souvent au petit bonheur, suivant leur ordre dans le livre, qui n’a guère de chances d’être précisément chronologique. Toutefois, ayant essayé d’établir en note une suc­ cession chronologique pour certaines séries, ainsi qu’on a dit plus haut à propos des dates, nous avons naturellement tenu compte de ces séries en construisant les tableaux synoptiques. Ceux-ci contien­ nent donc une part d’arbitraire à côté d’un élément objectif.2 Mais dans un tableau de dimensions restreintes, que chaque lecteur pourra facilement refaire pour son compte, l’inconvénient est moins grave que si pareil mélange avait servi de base à l’ordre de l’édition. D e u x lettres inauthentiques

Les douze premières lettres du recueil O formaient un recueil à part (O1), ainsi qu’on l’a montré dans l’Introduction.3 Nous avons publié les deux dernières, d’après le ms. O , dans notre tome I, sous les numéros 121 et 122. Mais nous avons constaté depuis que la lettre O 11 — notre lettre 121 — n’est pas de Cydonès: c’est la lettre 147 de Synésius de Cyrène.4 Le recueil O1 des lettres de Cydonès s’arrêtait donc au numéro 10, dont l’authenticité est hors doute: c’est la lettre 420 du présent volume. Mais alors le témoignage du ms. O , attribuant à Cydonès la lettre O 12 — notre lettre 122 — perd sa valeur. Et pour le remplacer on ne peut pas invoquer celui du ms. 2671 de la Bibliothèque Nationale à Paris,5 car celui-ci dépend presque sûrement de O . En effet il contient deux lettres contenues également dans O : O 10 et O 12 (nos lettres 420 et 122) et le texte de la lettre 420 y comporte les variantes propres à O.6 Par ailleurs

1 Le cas le plus important est celui de la lettre 16, à Jean Cantacuzène. Je l’avais datée de 1343-1354, sans indication de lieu. Mais le παρ’ ήμϊν de la ligne 58 fait allusion assez clairement aux dispositions hostiles des concitoyens de Cydonès à l ’égard de Cantacuzène. La lettre est donc écrite à Thessalonique, après la lettre 11, avant la lettre 12, en 1342-1343. 2 Les chiffres des livres placés dans la première colonne permettront de discerner les séquences de numéros à l’intérieur d’un même livre, signe presque certain d’une succession sans motif chronologique. 3 Les recueils, p. 57-58, 77-79. 4 M. Antonio Gtarzya, Naples, qui prépare, avec sa conscience habituelle, la nouvelle édition des lettres de Synésius, m ’assure qu’il ne se pose aucune question d’authenticité à propose de la lettre 147. 5 Préface du t. I, p. x. 6 Texte publié d’après le ms. de Paris (p1), dans J. F r . B o is s o n a d e ,

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

X V III

Préface

on rencontre dans la lettre 122 (ligne 17) le vocable όφειλέσιον. Cette forme postclassique est attestée chez Eustathe de Thessalonique et chez Còme de Jérusalem,*1 mais on ne la trouve pas ailleurs dans la correspondance de Cydonès, qui dit οφειλή, et plus souvent χρέος. Or Cydonès est puriste, et les formes non classiques sont rarissimes chez lui. Ainsi par exemple, au lieu du terme technique σιτηρέσιον, formé comme όφειλέσιον, il emploie une périphrase.2 Il faut donc, jusqu’à preuve du contraire, considérer la lettre 122 comme l’œuvre d’un inconnu. Nous l’avons éliminée de nos calculs et de nos tables. Avant de terminer cette Préface nous remercions de tout cœur ceux qui nous ont conseillé, aidé, encouragé, supporté durant le travail. Qu’ils nous pardonnent de ne pas les nommer: la liste serait trop longue. Mais nous ne pouvons pas ne pas évoquer le souvenir d ’un grand mort, le regretté cardinal Giovanni Mercati, inspirateur de l’entreprise. Et parmi les vivants nous devons remercier très spécialement le Révérendissime P. Johannes Hoeck, abbé de NotreDame d’Ettal O. S. B., toute la communauté de son monastère, et l’Institut annexe d’Études byzantines. Sans l’hospitalité généreuse d ’Ettal et sa bibliothèque spécialisée, dont nous avons profité pen­ dant deux étés, entièrement consacrés à ce volume, celui-ci serait encore loin de son achèvement, et n’aurait peut-être jamais paru. Rome, Santa Sabina, le 26 octobre 1960. fr. R a y m o n d -J oseph L o e n e r t z ,

o

p.

Anecdota nova, Parisiis, 1844, p. 324. L ’adresse est formulée comme dans O, et l’omission signalée à la ligne 7 dans O se retrouve dans p1. 1 Le Greek Lexicon of the Homan and Byzantine Periods de E. A . Sopho­ cles, Cambridge, 1914, renvoie par erreur à Còme Indicopleuste. Je dois la référence vraie (P. G·., t. 97, col. 476 B) à M. Jean Gouillard, Paris. 2 Voir notre Index V I, s. v. τροφή.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

B IB L IO G R A P H IE

Actes de Ghilandar (Actes de l’Athos, V ) I, Actes grecs, ed. L . Petit, Sanktpeterburg, 1911 = Vizantijskij Vremennik, 17 (1910) Priloienie (cité Chilandar). - I 130. Actes de Kutlumus (Archives de l’Athos, II) ed. P. Lemerle, Paris, 1945 (cité Kutlumus). - I 79 II 147. Annales Bagusini anonymi (Monumenta spectantia historiam Slavorum meri­ dionalium, t. 14, Scriptores, t. I) Zagabriae, 1883. - II 350 353. Άθηνά, 56 (1952) 199-214 v. Laourdas. Archivum F F . Praedicatorum, 3 (1933) 5-55 v. Loenertz; 23 (1953) 163-198 v. Kaeppeli. A tti della Società Ligure di Storia patria, t. X I I I , Genova, 1884, p. 67-336 v. Belgrano.

B altjzius St .-M ollat G., Vitae paparum Avenionensium, 4 voli. Paris, 19161927. - I 22 II 39. B a s s i D ., Sette epigrammi greci inediti, Rivista di filologia e d’istruzione clas­ sica, 26 (1898) 385-398. - I 60 II 193. B e l g r a n o L . T ., Prim a serie di documenti riguardanti la colonia di Pera, A tti della Società Ligure di Storia patria, t. X I I I , Genova, 1884. - II 386. Bibliothèque de l’École des Chartes, 58 (1897) 78-125 (cité B. É . Ch.) v. Mas Latrie. B uchon J. A ., Becherches et matériaux pour servir à une histoire de la domi­

nation française aux X I I P X I V ‘ et X V e siècles dans les provinces démem­ brées de l’empire grec à la suite de la quatrième croisade, Paris, 1841. - I 188 194 195.

Bullarium Franciscanum, t. V I et V II , ed. C. Eubel, Romae 1902 et 1904. II 429 430. Bullialdus Ism ., Notae ad Ducam v. Ducas ed. I. Bekker. Byzantiniseh-Nèugriechische Jahrbücher, 7 (1928-1929) v. Spyridon. Byzantinisehe Zeitschrift, 5 (1896) v. Lambros; 30 (1920-30) 496-501 v. Mer­ cati A .; 46 (1953) 18-46 v. Nicolas Cabasilas. C a m m e l l i G., Manuele Grisolora (I Dotti Bizantini e le origini dell’umane­ simo, I) Firenze, 1941. - I 192 II 301. Cant. v. Ioannes Cantacuzenus. Catalogus codicum astrologicorum Graecorum, V II et V i l i , 3, Bruxelles, 1908 et 1912. - I 174. Ce s s i R ., Amedeo di A caia e la rivendicazione dei domini Sabaudi in Oriente, Nuovo Archivio Veneto 113, N. S. n° 77, t. 37 (1919) 5-64. - I 70 194 II 285 303 364. Ch a l c o c a n d y l e s , Laonicus, Historiarum Demonstrationes, ed. E . Darkó, 2 voli. Budapest, 1922-27. - I 15 II 38 66 105 106 147 265 279 287 294 350 407.

b

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Bibliographie

XX

Chilandar v. Actes de Ch.

Chronieon breve de Graecorum imperatoribus ab anno 1341 ad annum 1453 e codice Vaticano graeco 162 ed. E .-J . Loenertz, E. E. B. Σ., 28 (1958) 204-215. - II 18 109. C ic o g n a Emman., Inscrizioni Veneziane, t. V I, Venezia, 1858. - II 405 406. C o d in u s C u r o p a l a t a (Pseudo-) ed. J. Goar, Parisiis, 1646. - II 79; ed. I. Bekker, Bonn, 1839. - II 57. Commentaria in Aristotelem Graeca, t. X , Berolini, 1885. - II 263. C o r n e l iu s FI., Ecclesiae Venetae, 14 voli., Venetiis, 1749. - II 428. C o x e H. 0 ., Catalogus codicum graecorum Bibliothecae Bodleianae, Oxford, 1853. - II 47. Cronicon Siculum (Società Napoletana di Storia patria. Monumenti storici. Prima serie. Cronache) ed. J. de Blasiis, Napoli, 1887. - I 14 52 102.

D a n ie l e d i Ch in a z z o , Cronica de la guerra de Veneciant a Zenovesi (Deputa­ zione di Storia patria per le Venezie. Monumenti storici, N. S. vol. X I) ed. V. Lazzarini, Venezia, 1958. - II 38 107. D e n n is G. T ., S. J., The capture of Thebes by the Navarrese (6 March 1378) and other chronological notes in two Paris Manuscripts, Orientalia Christiana Periodica, 26 (1960) 42-50. - II 120. Diplomatarium Veneto-Levantinum, t. II (Monumenti storici publicati dalla E . Deputazione Veneta di Storia patria. Serie prima. Documenti, I X ) ed. G. M. Thomas, Venezia, 1899 (cité D .V .-L .). - I 57 68 125.

D oelger Fr., A us den Schatzkammern des heiligen Berges, München, 1948. I 24 57. D ucas Michaelis Ducae nepos, Mistoria Byzantina, ed. I. Bekker, Bonn, 1834 (Notes d’Ismaël Boulliau, pp. 528-633). - I 156 164 II 2. D u c a s , Ristoria Turcobyzantina, ed. B. Grecu, Bucarest, 1958. - II 38 66 98 105 106 108 227 350 407.

Échos d’Orient, 30 (1931) 339-354 et 36 (1937) 157-174 v. Laurent (cité É. 0 .). *Εκκλησιαστική ’Αλήθεια, 21 (1903) 380-382 v. Gedeon. ’ Ελληνικά, 2 (1929) 333-384 v. Evstratiadis; 13 (1954) 241-225 et 14 (1955) 40-86 v. Laurent. E m m a n u e l E a u l , Epistulae, ed. E .-J . Loenertz, E. E. B. Σ., 26 (1956) 130163. - II 144.

Έπετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών (cité E. E. B. Σ .) 4 (1927) 211-248 v. Goudas; 285-311 o. Ktenas; 5 (1928) 100-129 v. Ktenas; 25 (1955) 207210 v. Ees gestae Theodori Palaeologi; 26 (1956) 130-163 v. Emma­ nuel Eaul; 28 (1958) 204-215 v. Chronicon breve de Graecorum impera­ toribus. E u b e l C., Hierarchia catholica medii aevi, t. I ed. 2, Munster i. W ., 1913. - II 63 428. E v m o r ph o po u lo s A ., ’ Επίσημα Βυζαντινά γράμματα, Ό êv Κωνσταντινουπόλει έλληνικός φιλολογικός Σύλλογος, 25 (1893-1894) 161-168. - II 4. E v s t r a t ia d is S., Ιστορικά μνημεία τον ’Ά θω , ’ Ελληνικά, 2 (1929) 333-384. — I 79. Εύχολόγιον sive Eituale Graecorum, ed. J. Goar, Lutetiae Parisiorum, 1647. II 242. Ευχολόγιου τό μέγα ed. N. Papadopoulos, Athènes, 1927. - II 242.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Bibliographie F r o is s a r t , Jean, Chronique, ed. 1872. - II 79.

Kervyn de Lettenhove, t.

XXI

16, Bruxelles,

G e d e o n Μ ., ’Αναγνώσεις εκ τού ώρολογίου τής των 'Ακοίμητων μονής, Εκκλησια­ στική ’Αλήθεια, 21 (1903) 380-382. - II 443. G e d e o n Μ., Πατριαρχικοί πίνακες, Constantinople, 1890. - I 170. G e o r g iu s Sp h r a n t z e s , Chronicon, P. G., t. 156 (1866) col. 1025-1080. - I 175. G e o r g iu s S t e l l a , Annales Genuenses 1298-1409 (L. Muratori, Rerum Italica­ rum Scriptores, t. 17) Mediolani, 1730, col. 945-1226. - II 88 98 107. G e r l a n d E ., Neue Quellen zur Geschichte des lateinischen Erzbistums Patras, Leipzig, 1903. - II 450. Giornale Ligustico, 1 (1874) 86-87 v. Luxoro etc. Greg. v. Nicephorus Gregoras. G o u d a s Μ ., Βνζαντιακά έγγραφα τής êv ”Αθωι Ιερός μονής τοϋ βατοπεδιου, E. Ε. Β. Σ., 4 (1927) 211-248. - I 79 118 135. H a l e c k i Ο., Un empereur de Byzance à Pome (Travaux historiques de la Société des Sciences et des Lettres de Varsovie, V III) Warszawa, 1930. - I 15 70 104 106 184 II 9 18. H u n g e r H ., Johannes Chortasmenos, ein byzantinischer Intellektueller der spaten Palaiologenzeit, Wiener Studien, 70 (1957) 153-163. - II 4. I a c o b u s Z e n o , Vita Caroli Zeni, ed. G. Zonta, Rerum Italicarum Scriptores, t. X I X , parte vi, Bologna, 1941. - II 38 84. I o a n n e s C a n t a c u z e n u s , Historiarum libri iv, ed. L . Schopen, 3 voli. Bonn, 1828, 1831, 1832. - I 1 3 6 11 24 31 32 35 41 43 46 49 55 79 90 96 98 110 120 123 162 171 174 II 25 57 144 175 193. I s id o r e G l a b a s , Lettres, ed. S. Lampros, Νέος Έλληνομνήμων, 9 (1912) 343414. - II 254. D er Islam , 18 (1929) 60-115 v. Taeschner-Wittek. Iu s Graecoromanum edd. Ioann, et Panag. Zepi, t. I, Athenis, 1931. - I 70. J o r g a N ., Philippe de Mézières (1327-1405) et la croisade au X I V e siècle (Biblio­ thèque de l’École des Hautes Études, 110) Paris, 1896). I 62. K a e p p e l i Th., Deux nouveaux ouvrages de fr. Philippe Incontri de Péra O. P., Archivum FF. Praedicatorum, 23 (1953) 163-194. - I 62. K T E N A S Chr., Σιγιλλιώδη καί άλλα πατριαρχικά έγγραφα τής εν Ά θ ω ι ιερός... μο­ νής τοϋ Δοχειαρίον, Ε. Ε. Β. Σ., 5 (1928) 100-129. — I 57. K t e n a s Chr., Χρυσόβουλλοι λόγοι τής εν Ά θιοι Ιερός... μονής τοϋ Δοχειαρίον, Ε. Ε. Β. Σ „ 4 (1927) 285-311). - I 57. Kutlumus v. Actes de K. L a m b r o s S., E in Proômium zu einem Chrysobull von Demetrios Kydones, Byzantinische Zeitschrift, 5 (1896) 339-340. - II 18. L a m pr o s S., ’Ενθυμήσεων ήτοι χρονικών σημειωμάτων συλλογή πρώτη, Νέος Έλλη­ νομνήμων (cité N. Ε.), 7 (1910) 113-313. - I 137. L a m pr o s S., ’Ιωάννης ε' Παλαιολόγος και ό Πατριάρχης Κόκκινος, N. Ε. 9 (1912) 343-414. - II 254.

Συμβολή εις τήν ιστορίαν των εν Αέσβω δυναστενόντων Γατελούζων, N. Ε. 6 (1909) 39-48. - II 79 191.

LAM PROS S .,

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

X X II

Bibliographie

L ampeos S.-A mantos K ., Βραχέα Χρονικά (Μνημεία τής 'Ελληνικής 'ιστορίας, 1), Athènes, 1932-1933. - I 31 49 71 141 145 174 175 178 II 2 38 66 76 77 83 105-108 156 209 320 406-407. L a o u k d a s B ., '0 Γαβριήλ Θεσσαλονίκης, Άθηνά, 56 (1952) 199-214. — II 455.

L aurent Y ., La correspondance de Démétrius Oydonès, Échos d ’ Orient 30 (1931) 339-354. - I 153. L a u r e n t V ., Écrits spirituels inédits de Macaire Choumnos ( f c. 1382), fon­ dateur de la «N ea Moni » à Thessalonique, Ελληνικά, 14 (1955) 40-86. II 254. L a u r e n t V ., L e métropolite de Thessalonique Gabriel (1397-1416/19) et le cou­ vent de la Νέα Μονή, Ελληνικά, 13 (1954) 241-255. - II 455. L a u r e n t V ., Notes de chronographie et d'histoire byzantine, Échos d’ Orient, 36 (1937) 157-154. - I I . L a u r e n t V ., Une nouvelle fondation monastique des Ohoumnos: la Nea Moni de Thessalonique, Revue des Études Byzantines, 13 (1955) 109-127. - II 254. L a z z a r in i V ., Dispacci di Pietro Cornare (Monumenti storici publicati dalla R. Deputazione Veneta di Storia patria. Serie I. Documenti, X X ) Venezia, 1939. - II 107. L e m e r l e P., Le juge général des Grecs et la réforme judiciaire d'Andronic I I I , Mémorial Louis Petit, Bucarest, 1948, p. 292-316. - II 403. L éonce M achéras , Chronique, ed. R. M. Dawkins, Oxford, 1932. - I 184 188 190-192 II 421. Liber iurium rei publicae Genuensis, t. II (Patriae Historiae Monumenta, IX ) ed. Here. Ricottius, Augustae Taurinorum, 1857. - I 79 85 II 38 294. I Libri commemoriali della republica di Venezia, t. II (Monumenti storici publi­ cati dalla R. Deputazione Veneta di Storia patria. Serie I. Documenti, III) [ed. R. Predelli], Venezia, 1878. - I 68. Libro de los f echos et conquistas del principado de la Morea (Publications de la Société de l’ Orient latin) ed. A . Morel-Fatio, Genève, 1885. - I 186 195. II 428. Lo P a rc o F ., Gli ultimi oscuri anni di Barlaam, Napoli, 1910. - II 431. L o e n e r t z R .J., Les missions dominicaines en Orient et la Société des Frères Pérégrinants, Archivum F F . Praedicatorum, 3 (1933) 5-55. - I 78. L u x o r o A .-P i n e l l i -G e n t il e G .-A sten g o A ., Documenti riguardanti alcuni dinasti dell’Arcipelago, Giornale Ligustico, 1 (1874) 81-90 et 217-221. II 79.

Μακεδονικά, 3 (1955) 1-19 et 4 (1957) 35-46 v. Theocharidis; 3 (1955) 290-307 et 4 (1956) 35-46 v. Manuel Paléologue. M a n u e l C a l é c a s , Correspondance, ed. R. J. Loenertz, Studi e Testi, 152, Vati­ can, 1950. - II 25 266 301 303 384 397. M a n u e l P a l é o l o g u e , Entretiens avec un^professeur mahométan, ed. C. B. Hase, Notices et extraits des manuscrits de la Bibliothèque impériale, t. V III, Paris, 1810, p. 309-382, cité d’après P.G ., t. 156 (1866) col. 111-174. - II 384. M a n u e l P a l é o l o g u e , Discours aux Thessaloniciens assiégés, ed. B. Laourdas, Μακεδονικά, 3 (1955) 290-307. - II 166 238. M a n u e l P a l é o l o g u e , Épitre à Cabasilas, ed. R .-J. Loenertz, Μακεδονικά, 4 (1956) 35-46. - II 264 287 313 329. M a n u e l P a l é o l o g u e , Épitre à André Asanès sur les songes, ed. J. Fr. Boissonade, Anecdota nova, Parisiis, 1844, p. 239-246. - II 4.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Bibliographie

xxm

M a n u e l P a l é o l o g u e , Discours sur la guérison de l'empereur, ed. J. Fr. Boissonade, Anecdota nova, 223-238. - I 115.. M a n u e l P a l é o l o g u e , Lettres, ed. É . Legrand, Paris, 1893. - I 112 II 25 88 103 162 163 166 170 171 194 195 213 219 221 256 285 336 361 384 387 388 413 417. M a n u e l P a l é o l o g u e , Oraison funèbre de son frère Théodore, ed. S. Lampros, Παλαιολόγεια καί Πελοποννησιακά, t. I l l , Athènes, 1926, p. 11-119. - Π 77 106 144 145 156 175 398. M as L a t r ie L . comte dè, Documents concernant divers pays de l'Orient latin, Bibliothèque de l’École des Chartes, 58 (1897) 78-125. - I 194 195 II 303. M as L a t r ie L . co m te de, Histoire de Vile de Chypre sous le règne des princes de la maison de Lusignan, t. II, Paris, 1852. - I 188. M a t t h a e i Ch . Fr., Varia Graeca, Moscoviae, 1811. - I 179. Mémorial Louis Petit v. Lemerle. M e r c a t i A ., Giovanni Ciparissiota alla corte di Gregorio X I (nov . 1376 -die. 1377), Byzantinische Zeitschrift, 30 (1929-30) 496-501. - I 67 II 32. M e r c a t i G ., Notizie di Procoro e Demetrio Ciclone, Manuele Caleca e Teodoro

Meliteniota ed altri appunti per la storia della teologia e della letteratura bizantina del secolo X I V (Studi e Testi, 56), Vatican, 1931. - I 11 27 67 71 73 78 130 II 20 21 354 361 326. M e r c a t i G., Se la versione dall’ ebraico del codice Veneto V I I sia di Simone A ta ­ mano, arcivescovo di Tebe (Studi e Testi, 30) Borna, 1916. - I 125 II 10 24 431 433. M ic h e l P a n a r e t o s , Chronique, ed. S. Lampros, N. E., 4 (1907) 257-295. - I 174 II 18. M ik l o s ic h F r .-M ü l l e r J., Acta et diplomata graeca medii aevi, voli. I -II I, Vindobonae, 1860, 1862, 1865 (cité M .-M .). - I 24 55 57 79 102 104 118 125 130 171 173 176 II 25 27 49 72 78 108 128 254 269 300 403.

Νέος Έλληνομνήμων (cité N. E.) v. Isidore Glabas, S. Lampros, Michel Panaretos. N ic e p h o r u s G r e g o r a s , Byzantina Historia, t» I et II ed. L. Schopen, t. III ed. I. Bekker, Bonn, 1829, 1830, 1855. - I 1 3 6 11 25 31 32 41 43 46 55 70 90 96 II 57. N ic o l a s C a b a s il a s , Lettres, ed. P . Enepekides, Byzantinische Zeitschrift, 46 (1953) 18-46. - I 153 159. N ic o l a u s d e M a r t h o n o , Liber peregrinationis ad loca sancta, ed. L . Le Grand, Eevue de l ’ Orient Latin, 3 (1895) 566-669. - II 451. Notae ad Ducam v. Bullialdus. Nuovo Archivio Veneto, N . S. (cité N .A .V .N .S .) 37 (1919) 5-64 v. Cessi

Orientalia Christiana Periodica, 26 (1960) 42-50 v. Dennis. Paroemiographi = Corpus Paroemiographorum Graecorum, edd. E . L . a LeutschF. G. Schneidewin, 2 voli., Gottingae, 1839 et 1851. - I 37 57 63 89 99 103 II 223 266 311 320 328 337 402. Patrologia Graeca (cité P .G .), 161 voli., ed. J. P. Migne, Paris, 1857-1866. T. 151 (1865) col. 693-716 (tome synodal de 1368) - I 24 130 165 II 22; t. 151, col. 717-763 (tome synodal de 1351) - I 86 II 334; t. 151, col. 1192-42 (Pro­ chore Cydonès, D e essentia et operatione, sous le nom de Grégoire Acindyne) - II 20; t. 152 (1866) col. 1241-53 (tome synodal de 1341) - I 86;

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Bibliographie

XXIV

t. 154 (1866) col. 1037-1170 (Eicoldo de Montecroce, traduit par Cydonès) II 259; t. 156 (1866) v. Georgius Sphrantzes et Manuel Paléologue. P h il o t h é e K o k k in o s , Vie du 'patriarche Isidore, ed. A . Papadopoulos-Kerameus, 2 itija dvukh vselenskikh patriarkhov X I V y ., Sanktpeterburg, 1905, p. 52-151. - I 77. B a c k l M., D ie grieehischen Augustinusübersetzungen (Miscellanea Francesco Ehrle, I = Studi e Testi, 37) 1-38. - I 55.

B alles G. A .-P otles Μ., Σύνταγμα των θείων καί Ιερών κανόνων, t. V , A th è­ nes, 1854, - II 79. B a y n a l d u s Ο., Annales ecclesiastici, t. V II (ed. I. D . Mansi) Lucae, 1752. I 141 II 18 57 67 431.

Recueil des Historiens des Croisades (cité B . H . C.), Documents arméniens, t. I I, Jean Dardel, Chronique d’Arménie, Paris, 1906. - I 186 190.

Res gestae Theodori Ioannis f. Palaeologi, ed. E .-J . Loenertz, E. E. B. Σ ., 25 (1955)

207-210. - Π 213 370 376.

Revue de l’Orient Latin, 3 (1895) 566-669 «. Nicolaus de Marthono. Revue des Études Byzantines, 13 (1955) 109-127 v. Laurent. Rivista di filologia e d’istruzione classica, 26 (1898) 385-398 v. Bassi. B u b ió i L l u c h A ., Diplomatati de l’Orient Català (1301-1409), Barcelona, 1947. - I 103 139 187 189 II 111 120.

Sitzungsberichte der k. preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, 1888, 2, p. 1417-22 (cité S. k. p. A . W .) v. Zachariae von Lingenthal. S m e t J., The L ife of Saint Feter Thomas by Philippe de Mézières, Eome, 1954. I 61 186. (Lavriotis), ΆναγραφαΙ εγγράφων τής μεγίστης Λαύρας τοϋ άγιον ’ Αθανασίου εν “Αθφ, Byzantinisch-Neugriechische Jahrbücher, 7 (1928-

SPYR ID O N de Lavra

29) 388-429. - I 79. S t o ja n o v ió L j ., Stari srpski rodoslovi i letopisi, Zbomik za istoriju, jezik i knjizevnost srpskog naroda, Ser. I, 16 (1927). - I 175. Σύλλογος, 'O iv Κωνσταντινουπόλει Ελληνικός φιλολογικός, v. Evmorphopoulos. Synaxarium ecclesiae Constantinopolitanae, ed. H. Delehaye, Acta Sanctorum Novembris, Propylaeum, Bruxelles, 1902. - II 94 142. T a e s c h n e r F r .-W it t e k P ., D ie Vezirfamilie der Gandarlyzade (14.-15. Jhdt.) und ihre Denkmâler, Der Islam, 18 (1928) 60-115. - II 246. T h e in e r A .-M ik l o s ic h F r ., Monumenta spectantia ad unionem ecclesiarum Grae­ cae et Romanae, Vindobonae, 1872. - I 127. T h e o c h a r id is G. I., Δύο νέα έγγραφα άφορώντα ε’ις την Νέαν Μονήν Θεσσαλονί­ κης, Μακεδονικά, 4 (1957) 315-351. - II 254. T h e o c h a r id is G. I., Ή Νέα Μονή Θεσσαλονίκης, Μακεδονικά, 3 (1955) 1-19. - I 254. T h i r i e t , Freddy, Bégestes des délibérations du sénat de Venise concernant la Bomanie. I. 1329-1399, Paris-La Haye, 1958. - II 405 406. 4

W ., Carmina Graeca medii aevi, Leipzig, 1874. - II 320. W iener Studien, 70 (1957) 153-163 v. Hunger.

W

agner

v o n L in g e n t h a l K . E ., Prooemien von Chrysobullen von Demetrios Kydones, Sitzungsberichte der k. preussischen Akademie der Wissenschaften

Z a c h a r ia e

zu Berlin, 1888, 2, p. 1417-22. - I 15 50 112 II 285. Z a m b a u r E . d e , Manuel de Généalogie et cie Chronologie pour l’histoire de l’Islam, Hanovre, 1927. - II 6 98.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

■,, ,

.

ρ

ρ

ι

ι

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

CODICES A

Borna, Biblioteca Vaticana, cod. Vat. gr. 101.

B

= London, British Museum, cod. Burneyan. 75.

H = Consensus codicum h h1 r s v. L

= Firenze, Biblioteca Laurenziana, cod. Laurentian. L I X 24.

M = Meteora, Μονή τον Βαρλαάμ, cod. 202. Ο = Napoli, Biblioteca de’ Girolamini, cod. Oratorian. X X I I -I . P

= Paris, Bibliothèque Nationale, cod. gr. 1213.

U = Borna, Biblioteca Vaticana, cod. Urbin. gr. 133. U 1 = Borna, Biblioteca Vaticana, cod. Urbin. gr. 80. h et h1 = Borna, Biblioteca Vaticana, codd. Barb. gr. 181 et 584. i

= Borna, Biblioteca Vallieelliana, cod. Vallicellian. gr. F 83.

m = Moskva, Bibliotheca publica, olim Sancti Synodi, cod. 437 alias in 4° X I I I . r

= Oxford, Bodleian Library, cod. Baroccian. gr. 90.

s

= W ien, Oesterreichische Nationalbibliothek, cod. theol. gr. 260, alias 261.

t

= Torino, Biblioteca dell’ Università, cod. olim. B .V .33, crematus,

v

= Borna, Biblioteca Angelica, cod. Angel, gr. 25, alias C.4.3.

SIGNA rAddita1 a scriptore. LSuperadditaj a scriptore. [Delenda] non deleta a scriptore. ab editore.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

-

* Λ .

τ’» '"ÌÌVì^TOSS

D E M E T E II C Y D O N II E P IS T U L A E L IB E E X V I

132 1.

EMMANUELI PALAEOLOGO AU G., CONSTANTINOPOLIM

Lesbi, 1373-1374

ΈμοΙ βουλομένω γράφειν, οϋτω τον χρέους επείγοντος ώς ουκ ενόν άλλως τα προς υμάς τους θειοτάτους βασιλέας άφοσιοϋσθαι, πολλοί συνεβούλευον σιωπάν και μη λέγειν προς δργιζόμενον βασιλέα· είναι δε την οργήν δτι δη την Μιτυλήνην εϊδον, άπειρημένον μοι, καί έπλευσα παρά ανδρα & δνναιτ αν δ βασιλεύς εγκαλεΐν. εγώ δ’ εκείνους μεν ώς παν τό τ εμδν καί το σόν άγνοονντας άπεπεμφάμην, μήτ εμαυτόν λέγων είναι των μή και περί τα τυχόντα τη τοϋ βασιλέως γνώμη χρωμένων, τόν τε ανδρα παρ’ δν άφικόμην ουδεπώποθ’ υπεύθυνον δόξαι τω βασιλεΐ, οϋδ’ οϊον τοΐς όμιλοϋσι μεταδοϋναι των εγκλη­ μάτων. άλλ ούδ’ ό βασιλεύς, έλεγον, πικρός καί οϊος ευθύς, εϊ τι καί τοιοντον ήμάρτητο, βλέπςιν επί την δίκην, άλλα τοΐς νόμοις καιρόν όρίζων άε'ι πάρεδρον Γεαυτώ1 την φιλανθρωπίαν ποιείται, ταύτην αντω τοϋ χρυσοϋ στεφάνου μάλΧον ηγούμενος πρέπειν. διά τοϋτ εκείνους μεν \αλλοις ταυτί συμβουλεύσοντας έπεμψα, αυτός δε τα είωθότα ποιων γράφω προς τον πραότατον βασιλέα, σο'ι μεν υγείαν καί τρόπαια παρά των εχθρών, εύνοιαν δε παρά τών υπηκόων ευχόμενος, εμαυτω δέ συγγνώμην παρά σοϋ τε καί τοϋ τών δλων κυρίου, εϊ τι τοΐς τα εμά βιαζομένοις καιροις παρά την εκείνου γνώμην επείσθην. "Ον χρή τής εμής μεμνημένον εύνοιας, ής παρά πάντα τον χρόνον δν αύτφ συνεγενόμην πεπείραται, καί ώς ονδεις αύτώ τής περί εμοϋ κρίσεως καί τοϋ προς τά κοινά χρήσθαί μοι πώποτ εμέμψατο—μάλλον μεν τή περί εμοϋ κρίσει καί ευδοκιμεί, δν εχρήν έλέσθαι δοκών—μηδέ νϋν έτέραν με γνώμην έχειν περί τών αύτοϋ πραγμάτων νομίζειν, άλλ’ οϊεσθαι τον αυτόν είναι, εύφημοϋντα μεν δπουπερ άν παρώ καί τους τών νϋν δυσχερών μεμνημένους έπιστομίζοντα,

J,f. 155v

ΐ. 156

βίβ' 5

ίο

15

20

25

Liber X V I , epp. 132-143. U 162-173, f. 155^-166 = codicis A fase, olim 15, deperditus. 132 15 εκείνους: εκείνοις cod.

132 2 Emmanueli: ep. 133,6; post hanc epistolam legenda est ep. 192, et fortasse ep. 120, ubi, lin. 3, scribendum erat «Lesbi, 1373-1374». 6 βασιλέας: Ioannes V et Emmanuel II Palaeologi. 6 δργιζόμενον: ep. 117,8-9. 7 Miτυλήνην: ep. 117,11. ανδρα: Franciscus I Grattilusius, Lesbi dominus; ep. 117,13. 18 κυρίου: Ioannes V Palaeologus. 19-24 cf. t. I, p. 16,18-19.

i

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

2

Liber X Y I

ου δ’ αυτόν άδικεΐσθαι νομίζω μηδαμώς ύφιέμενον, άλλα πάσας νπερ των εκείνω διαφερόντων παντός ρήτορος όξύτερον φωνάς άφιέντα, τοσοΰτον ώστ εΐ καί λόγων ήσαν μισθοί μάλλον αν μοι περί στεφάνων ή συγγνώμης νυν είναι τον λόγον, αλλά ταύτην μεν αυτός τε τά δίκαια ποιων δώσει, καί συ δι ών 30 δόξει φιλάνθρωπος συμβουλεύσεις, άναμιμνήσκων ώς δεηθέντι μοι την εξοδον συνεχώρησεν καί ώς ονκ αν δικαίως εγκαλοίμην τοις συγκεχωρημένοις χρησάμενος, ΐν οντω θαρρήσας επανέλθω προς τους δεσπότας, όψόμένος μεν υμάς ήδέως, όφθησόμένος δε άλύπως. ου γάρ | άπογνούς υμών αντί τής με­ γάλης Πόλεως καί υμών την Μιτυλήνην είλόμην, άλλ’ όκνών εν οίς έξην προς 35 ανδρα φίλον αχάριστος φαίνεσθαι’ πεισθείς δ’ οίς ήξίωσε προς καιρόν επάνειμι προς την πατρίδα, εάν καί υμείς επιτρέπητε.

133 2. AMICO, CONSTANTINOPOLIM

Lesbi, 1373-1374

eSy' Οϊδα ώς ονκ άρνηση φιλεΐν με καί ώ ς καν πολεμήσαις, εϊ τις τουναντίον U, 5 επιχειρήσειε λέγειν. ώστ’ ούκ άν ουδ’ αυτός όκνοίην, εϊ τι καί πόνου δεόμενον έπαγγέλλοιμι. πέμπω τοίνυν τώ νέω βασιλεϊ νέαν επιστολήν, ήν βούλομαι διά σου τούτω δοθήναι. λαβών τοίνυν ταύτην άνάγνωθι, καν ή κατά νόϋν, δπως κάκεΐνος δεξάμενος άναγνώσεται φρόντίσον, εκ τών τότε περί αυτόν φαινομένων στοχαζόμένος δπως περί την επιστολήν διετέθη—δεινοί γάρ υμείς ίο εκ τών έξωθεν τά πράγματα κρίνειν, πάντα τόν βίον ταΐς σκιαις ταύταις έσχολακότες—κάν εϊ μη λίαν άηδώς τοις γράμμασιν ήξίωσεν έντυχειν, πεισον αυτόν, ώς ου παντάπασι μεμίσηκεν ημάς καί τοις γράμμασι δειξαι. λέγω δε τούτο ούχ δτι νϋν ενταύθα κακή τύχη χρώμένος οϊομαι τοις τού βασιλέως γράμμασιν άμεινον πράξειν. συν Θεώ γάρ είπεϊν έξεστί μοι μένοντι μετά τόν is άρχοντα παρά πάντων τών εν τη χώρα τιμάσθαι. δ καί νϋν γίνεται, πάντων πεισθέντων ώς εγώ τώ γαμβρω τού βασιλέως καί τού άδελφοϋ προτιμότερος, τούτο δέ κάκεΐνος είπεϊν δημοσία πολλάκις ούκ ώκνησεν. ου τοίνυν μεμ\φό- ί· μένος τοις παροϋσι τών είωθότων άναμιμνήσκομαι. άλλ’ επείπερ ούκ ενδεία βίου τής πατρίδος έξήλθον, αιδώς δε φιλίας την άποδημίαν μοι ταύτην πεποίη133 6 βασιλεϊ: Emmanuel Ioann, f. Palaeologus, imperator salutatus 1373.I X . 25: « Τφ αύτφ μηνί κε' πρόβλησεν βασιλέαν τόν Μανουήλ εν τφ παλατίω τών ’Αετών»; S. Lampros-K. Amantos, Βραχέα Χρονικά, η° 47 (ρ. 81) 49; « Θέμα γεγονός

ini τή Αναγορεύσει κυρίου Μανουήλ τοϋ υίοϋ τον βασιλέως ’ Ιωάνναν τοϋ Παλαιολόγου, ετει ,ςωπβ’ , μηνί Σεπτεμβρίω κ ε... »; Notae ad Ducam (Bonn), ρ. 555, ex codi­ cibus Florentinis Laurentianis X X V I I I 13 et X X V I I I 16. επιστολήν: ep. 132. 14 γράμμασιν : cf. ep. 192 t 15 άρχοντα: Franciscus I Gattilusius; epp. 117,13; 132,7. 16 γαμβρφ: Francisco Gattilusio nupsit Maria Andronici f. Palaeologina, soror Ioannis V Aug.; epp. 117,13.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Epistulae 132-134

3

κεν, ήν τών τώ βασιλεϊ δοκούντων έδοξα προελέσθαι, τούτου χάριν άπηχθή- 20 σθαί με τφ βασιλεΐ πάντες οϊονται, καί την εις την πατρίδα επάνοδον ον ραδίαν εξειν με τοϋ λοιποϋ. βούλομαι τοίνυν τάς τοϋ βασιλέως διαλλαγάς τοίς ταϋτα λέγουσιν άντιστήναι. άν γάρ εκείνος γράψη καί δείξη μη χαλεπώς έχων, οι των χειρόνων μάντεις ληρήσουσιν, άμα δε καί αυτός θάττον δψομαι την πα­ τρίδα, μηδέν νφορώμένος, τούτο' μοι τά προς βασιλέα βούλεται γράμματα, καί 25 ών εΐπον δεόμεθα παρά σου. νομίζω δέ σε μη λίαν δυσχερέσιν έπιχειρήσειν. σοί τε γάρ είσιτητόν παρά βασιλέα καί ημΐν ονδεν μέγα προς την αρχήν έξημάρτηται. ενδόντος γάρ ημΐν τοϋ βασιλέως εξήειμεν, ωστ ονχ υπέρ παντελώς άπηχθημένου δέηση, γράφε τοίνυν ημΐν τά διωκημένα, καί εί τι περί των ήμετέρων έξωθεν ή αυτός συννοεΐς ή των φίλων άκούοις, ιν έχωμεν δ τι περί 30 ημών αυτών βουλευώμεθα. προ πάντων δ’ εν οίς αυτός εϊ φράζε, εϊης ’Ε γ ώ τον Π η γω νίτη ν ονκ εστιν δτε μη σοφόν ανδρα κρίνων νΰν μάλλον 5 τή δόξη προσέθηκα, όρων αυτόν τό σοί a w είναι πάντω ν προελόμενον ώ ν π ρ ό τερον είχεν. εύρε γάρ άτεχνώ ς ώ αννών και το ϊς ονσι προσθήσει και την ψυχήν άμείνω ποιήσει, συ γάρ δη τή μεγαλοψυχία μεν τά δντα ανξεις το ϊς νπηκόοις, τή δε τή ς ψυχής αρετή παράδειγμα σαυτόν παρέχεις το ϊς συν κόσμω ζήν β ο υ λομένοις. το ύ τα γάρ ή Γμέν

1 φήμη

τρέχουσα περί σοϋ π ασι κηρύττει, οϋτος

ίο δε δμνυσι πολλφ κατόπιν τω ν π ραγμ άτω ν ταύτην Ιέναι. εγ ώ δε χαίρω μεν μάντις ασφαλής τή ς σής γενόμένος φ ύσεως—πάντες γάρ ΐσασιν ω ς εις μ έγά τι καί καλόν ταύτην

προϋλεγον αεί τελευτήσειν—εβουλόμην δε κάπί

π ραγμ άτω ν εκβεβηκυίας μοι τάς μαντείας ίδεΐν,

τω ν

Ιν έχω παρά τή ς δψεως

δ τι καί περαιτέρω τω ν δρωμένων προείποιμι. τήν γάρ σήν φύσιν εν το ϊς π α ρ-

15 ονσιν ου πείθομαι στήσεσθαι, άλλ’ άεί δραμεϊσθαι προς τό μάλιστα δυνάμενον ευδαίμονα τόν μ ετασχόντα ποιήσειν. επεί δ’ ετέραν ό καιρός νυν ημάς άγει, περί μεν τή ς ομιλίας εύξόμεθα τ φ Θ εφ ταύτην δούναι, πάντω ς, δίκαιος ών επιθυμίας αγαθής ου στερήσει, μένοντες δέ σοι τήν επί παν αγαθόν επίδοσιν συν-

U S U 237, f. 238-238*.

148 1 Μιχαήλ: Ioannis V Palaeologi filius tertio genitus, cuius primus me­ minit Urbanus papa V in litteris ad patrem datis; ed. 0 . Raynaldus, Ann. eccl., ann. 1366 v {1366.V I I .1) ex Archivo Vaticano, Reg. Vat. 248, f. 114v-117. 0 . Halecki, Un empereur, p. 367 n° 8 (1367.X I . 6) ex Arch. V at., Reg. Vat. 249, f. l v-2. Michaël Panaretus, Chronicon, ad ann. 6882 (1373.X I . 11), Νέος Έλληνομνήμών, 4 (1907) 288-289. Chron. hrev. cod. Vat. gr. 162, f. 80, in Ε.Ε.Β.Σ. 28 (1958) 207 n° 10 et 208 n° 12. 2 Zagoram: « 'Ex τοϋ χρνσοβούλλου δπερ

έποιήσατο δ βασιλεύς 'Ιωάννης δ Παλαιολόγος τφ νίφ αύτον κνρφ Μιχαήλ, δονς αύτφ διά τούτον κλήρον βασιλείας τήν Ζαγοράν ». His verbis inscribitur in codice Vati­ cano Urbinate 80 prooemium (auctore Demetrio Cydonio) litterarum Ioannis V Palaeologi Τών πρός τήν φύσιν χρεών, editum in B .Z. 5 (1896) 339-40, ex co­ dice Burneyano 75. Zagora illius aevi hominibus dicebatur Moesia seu Bulgaria. 11 μάντις: in epistula missa una cum chrysobullo laudato in nota ad lin. 2 ! 16 έτέραν: Lesbum, anno 1373, aut in Italiam, anno 1376?

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Epistulae 147-150

19

ευξόμ εθα καί τ ο ΐς διά τα ύ τη ν επαίνοις προσθήσομεν καί α υτοί, αν δε τ ι καί τ φ Δ ισ ν π ά τω εν ο ίς υπέρ σ ο ϋ π ρ ά ττει λ υσιτελεΐν ώ ς έκέλευσας δυνηθώ μεν, τω ν

20

υπέρ α υ τώ ν π ο νούντω ν ουχ ή ττ ο ν σπ ουδάσομ εν, ου διδόναι, λαμβάνειν δέ μάλλον εν τ ο ύ τ ω χάριν νομ ίζοντες.

149 6.

EMMANUELI RAUL METOCHITAE, IN PELOPONNESUM

Constantinopoli, 1374-1375 f 153

'Ω ς εοικεν εγκαλεΐν μεν επ ίστα σα ι, άφ ώ ν δ 5 άν επί τ ο ις α ύ το ις α νέγκ λητος ?' δόξα ις ούκ οΐσθα. ου γά ρ άν α υτό ς σ ιω π ώ ν εγράψου σ ιγή ς τ ο ύ ς επειδή πολλά- 5 κις γράψ αντες ου τώ ν ίσω ν ετυχ ον σεσιω π ηκ ότα ς. και ώ ς εοικε καινήν τινα τα ύ τη ν τέχ νη ν επί το ύ ς φίλους ε ξ εύρες, δπ ω ς άμα τε τρυφ αν εξείη σοι μή πονοϋντι και π ροσεγκ α λ εϊν ώ ν α υτό ς υπεύθυνος εΐ. προς μεν ΓοΰνΊ το ύ ς άλλους τα υ τ ι σοφ ιζόμ ένος ίσ ω ς α υτό ς ά ρ γώ ν μ έχρι τίνο ς το ύ ς εκείνων π όνους καρπώση. εμέ δε μ ή νόμ ιζε πείθειν ώ ς ου βλακεύω ν καί κ αταφ ρονώ ν έμ οϋ [π λ ά ττεις à ίο λ έγεις1, έπεί καν νιφάδας σοι πέμψω γρ α μ μ ά τω ν ούδέν τ ι μάλλον κίνηση, άλλα καί τ ό τ ε τώ ν φίλων ο ίς βούλει γρ ά φ ω ν 'εμ οί1 π ροσοίσεις τη ν σιγήν, και τ α ίς π α ρ ’ εκείνω ν μέμψ εσιν επί τ ο γράφειν μ ε κινείν Α ξιώ σεις, δ πεπεισμένος σε δράσειν Ιδού προς πολλοίς οίς επέσταλκα πάλιν γρά φ ω , καί βονλοίμ ην μεν άν γράψ αντός σου α υτό ς ά γνο ώ ν τη ν σήν τέχνη ν εξελεγχθήναΐ" δέδοικα δε μ ή 15 ουχ οίός τε γένη π εριγενέσθαι σ α υ το ύ, άλλα πάλιν Γτώ ν α υ τώ ν 1 μέμψη, τα ύ τά δε α ίτη σ η ς · ό μ ω ς όπ ότερόν σοι ποιείν κέκριται, Γάν μ εν σ α ίς τιμ ηθώ μ εν επ ισ τολ α ΐς Ί, καί φιλήσομεν, καί γράψ ομεν δτα ν εξή. :αν δέ τό είωθός σ ιγ ή σ η ςΛ, καί Γτο ύ το υ σ οι 1 χάριν είσόμεθα, άν μ όνον ούκ εγκαλής.

150 7. EMMANUELI RAUL METOCHITAE, IN PELOPONNESUM

Constantinopoli, 1374-13751 153)

Ο ύ μικρόν ή μ ίν άπό τώ ν μικρώ ν εκείνων ονειδώ ν εγένετο κέρδος, έδεξάμεθα ζ' γά ρ τή ν γεννα ία ν επιστολήν, ής τ ο ύ μ ήκ ους μάλλον ήν θαυμάσαι τ ό κάλλος. 5 π ά ντω ς δέ μ ικ ρόν ή π ροσρήσεσι μ όναις δριζομένην έπεμψας άν, εί μ ή δι ώ ν 149 U 238, f. 238τ-239. 5 δόξαις ex δόξας, euprascriptis at A 10-11 πλάττεις â λέγεις: τά τοιαντα σοφίζη Α 1 12 προσοίσεις μοι τήν Α 1 16 τών αυτών: ταυτά μεν Α 1 18-19 αν δέ... σιγή ay ς: Ισως δέ σοι τής σιωπής Α 1 150 U 239, f. 239-239ν. 149 2 Metoehitae: ad quem ep. 150, quae ad istam alludere videtur. Peloponnesum: ep. 30. 150 2 Metoehitae: ad eundem ac ep. 166, inscripta Metoehitae. 4 δνειδών: ep. 149.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Liber Χ Υ Π

20

αυτός ενεκάλουν επί τήν απολογίαν κεκινημένος ήναγκάσθης δσον σοι δεινό­ τα το ς και τέχνης έγκειται δειξαι. άτεχνώ ς γά ρ μ ετά Δημ οσθένους ταύτην έπήλθες. καί το ν τ’ ήν κοινή ψήφος δσοις εκοινώνουν τή ς άναγνώ σεω ς. άλλά ίο ρήτορι μεν ετέρω μόνοι προς το πείθειν ήρκεσαν αν οί λόγοι, σύ δ’ ϊνα π α νταχόθεν ημάς ίλης καί πείσης ΓοΓς αυτός γνοίης ενδοϋναΔ το ις καλοις λόγοις καί δώρα προσέθηκας, πράγμα τούς μεν δικαστάς τω ν θρόνων κατάγον καί σννηΓγόρους αυτούς ποιούν το ις διδοϋσΟ, επί δε φυγήν τούς πριν διώκοντας τρέπον Γκαί το ις φενγονσι πρότερον

1 σιω πή

νικάν παρεχόμενον. ϊσθι τοίνυν

15 ήμ ώ ν εκατέρωθεν το ις τ ε λόγοις τοις τε δώροις περιγενόμενος τοσοϋτον ώ σ τ ε καί ημάς ήμϊν αύτοϊς ήδη μέμφεσθαι δτι προήχθημεν γράψασθαί σε σιγής,

1

ύπισχνούμεθα δέ σοι Γτο ν λοιπού καί γράμ ματα πέμπειν, τούς εκεϊσε στελλο­ μένους

ευρίσκοντες.

άλλα μή

τούτοις

έπαρθείς

καί το ϋ τ

εγκεϊσθαι τα ΐς

σννθήκαις νομίσης το σιγώ ντά σε τούς ήμετέρους λόγους καρπώσεσθαι. δέδοκται

20 γάρ έπεσθαι σοι, κ&ν αυτός μή γράφης, ούχ έξεις δπω ς δικαίως μέμψη το ις μίμουμένοις τά σά. μ άτην δε καί τά δώρα πέμψεις, τούτοις οίόμενός μ ε κινήσειν.

151 8.

THEODORO MELITENIOTAE, CONSTANTINOPOLIM

Constantinopoli, 1372-1376 ν'

Ούκ οίδ’ δ τι παρ’ εμού προηδικημένος εν κοινφ συλλόγω κακώ ς μ ε

5 προύθυμήθης είπεϊν. αυτός γάρ ύβριζόμην δτε τόν Π ρόχορον ήλαυνες, ούδ’ αυ­ τόν ούδεν οϋδέποτέ σε ήδικηκότα. καίτοι ει γ ε καί μ ετ’ αλήθειας ήν τά εγκλή­ μ ατα, δίκαι άν εποίεις δι εμέ κακείνου φειδόμένος, εί μή παντελώ ς λόγος άλλως ήν προς εμέ πλάττη φιλίαν, νϋν δέ καί χω ρίς έμοϋ δι εαυτόν έκεινος ούκ επιτήδειος ήν τοια ντα άκούειν, άνήρ καί βιούς κρειττον μέμψεως, καί λόγων

ίο εϊνεκα τούς έφ’ εαυτόν πάντας θαυμαστόν δσον υπερβαλλόμενος, καί τη περί τό θειον δόξη — 7καν δνσχεραίνηςΛ — το ις μέν άκροις άμιλληθείς, το ις δέ κ εκαντηριασμένοις τήν συνείδησιν τούτοις, καί λόγοις καί γράμμασιν εμφράξας τά στόμ ατα, αλλά μήν εί μ ή τε τουμόν εν λόγω ποιούμενος μ ή τε τήν εκείνου δυσωπούμενος αρετήν ήσυχάζειν εβούλου, τή ς γοϋν σαυτοϋ δόξης έδει φροντί-

15 σαι, μή σ ο ι τ iva μέμψιν τό το ις κοινή δοκοϋσιν άντιλέγειν ενέγκη, καί λάθης κατηγόρους κτησάμενος ους τ ή δημηγορία τέρπειν προείλου. κοινή γάρ Γόο|α1 καί τώ ν αυτόθι σνναθροισθέντων καί τώ ν τήν Π όλιν οίκούντων καί πάσιν 150 11 οίς... ένδονναι: άποψηφίσασθαι Α 1 13 συνηγόρους... διδοναι: συνηγορεϊν βιαζόμενον αντί τον δικάζειν Α 1 14 καί... πρότερον: τοις δέ δικαζομένοις Α 1 151 Ü 240, f. 239ν-241. 150 8 μετά Δημοσθένονς: cf. ep. 166,4. 151 5 Πρόχορον: Demetrii frater; ep. 38,1.2. 12 cf. 1 Tim. IV 2. γράμμασιν: Libros De essentia et operatione, sub nomine Gregorii Acindyni editos in P. G., t. 151, col. 1191-1242, Prochoro vindicavit G. Mercati, Notizie, 1-18.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

ί·

Epistulae 150-151

21

δσοις ενεστι νους, προς τα νέα τα υτί μηδέν τω ν εκείνου λόγω ν Ισχυρότερον είναι, :και τον εκείνα μη επαινούντο ούκ αμαθή μάλλον ή άναίσθητον κοινή πάντες οϊονταιΛ. δ δη σοι μη φυλαξαμένω την λαλιάν εκείνην συμβέβηκεν. 20 ούδείς γάρ τω ν εκ εί καθημένων άναστάς ου κατηράτο τ ω φθάνω δι δν πάντες τη δόξη τω ν βελτιόνων έπιβουλεύουσιν κ ά γώ τη υστεραία τά βασίλεια τω ν λόγω ν τούτω ν εϋρον εμπεπλησμένα, πάντω ν όμνύντων μ ηδέποτε μ ή τ άδικω τέρω ν μ ή τ’ άναισχυντοτέρων λόγων άκοϋσαι. άλλοι δε κα'ι την άκαιρίαν π ρ οσετίθεσαν, κα'ι το μ ηδαμ ώ ς κήδεσι τά ς

τοιαύτας

αδολεσχίας προσήκειν, κα'ι

25

καιρόν επιδείξεω ς τά ς τω ν άλλων δυστυχίας ποιείσθαι. γελοϊον γάρ ϋβρεσι καί δυσφημίαις τω ν οίχομένων οϊεσθαι τούς εφ’ όμοίοις άλγοϋντας παραμυθεϊσθαι, Γοΐς παρόντες μάλιστα 1 το ΐς τω ν τεθνηκότω ν επαίνοις ελά ττω π οιούμ εν τά πένθη, εγ ώ μεν οϋν Χε ΐ σοι δυσμενής 1 ετύγχανον ών, ούκ άν εϋρον δ τι χεΐρόν σοι συνευξάμενος μάλλον άν ήμυνάμην ή

ΓτοΊ τούς άριστούς ^ ε 1 τω ν 30

άνδρών ζώ ντα ς μεν φρίττειν, κατηγορείν δε ο ’ι χομένων οΰς περιόντας ελέγχειν ούκ είχες, επε'ι δ’ οϋπω την προς σε φιλίαν καταλϋααι διανοούμαι, δίκαιος άν εΐην συμβουλεύειν â και σο'ι πραχθέντα συνοίσειν νομ ίζω , κάμο'ι μηδεμίαν αηδίαν προς σε Χτοϋ λοιπού 1 προξενήσειν.

Δ έομ α ι δη σου προς Θεού καί

τή ς κοινής εύσεβείας, μάλιστα μ εν άπέχεσθαι κα'ι το ύ Π ροχόρου κάμοΰ, καί

35

μηδέν περί ημ ώ ν λέγειν μ ή τε δεξιόν μ ή τε φαύλον, άλλ’ ω ς περί μ ή π ω γενο μ ένω ν οϋτω διανοεΐσθαι, καί ώ σπερ περί εκείνων ούδέν άν είπες, οϋτω καί περί ημ ώ ν σιωπάν, εί δ’ ανάγκη σοι τον έτερον λέγειν κακώς, εκείνον μέν έα, τρ έπου δέ επ’ εμέ, καί τρύφα το ΐς κατ’ εμού λόγοις, ε ϊ σοι σχολή, ένθα σοι καί την γλ ώ ττα ν τό περί τον βίον εμόν πλημμελές ευπορώ τέραν ποιήσει, καί τούς

40

συνερούντας ίσω ς εύρήσεις. νύν δ’ δράς δσον τό τον Π ρόχορον μ ετά τον τάφον πειράσθαι δάκνειν αισχρόν, δν ζώ ν τ α καί δυνάμενον φ θέγγεσθαι οι πριν εκείνον φανήναι θρασείς ώ σπερ κολοιοί μ έγαν αίγυπιόν ύποδείσαντες, φεύγοντες επα­ τάγουν. εί δέ την εκκλησίαν προΐσχη, καί διδάσκαλος ώ ν διδασκάλων — Γτούθ’ f. 154 δ δη καλή 1

— φοβή την αξίαν \ τη σιω π ή προδίδόναι, ώ ς δη μ άτην δόξω ν άν 45

σιγάς ημών προβεβλήθαι, ου δεις σε κωλΰσει βουλόμενον έπιδείκνυσθαι. μόνον τούς νόμους τηρώ ν ά γω νίζου. παράνομοι δ’ άν δ διδάσκαλος αντί το ύ πείθειν ύβρίζω ν, δ γυναικών καί τώ ν δι ασθένειαν μη δυναμένων άμύνασθαι πάντες ισασιν Χδν\ λαβών τοίνυν τούς εκείνου λόγους — άνήρ γάρ ούκ άφωνος ετελεύτα

-

καί συν εις την τώ ν αποδείξεω ν ίαχΰν, ε ί τι δύναιο άντίθες έκείνοις a φής αύτός

50

είναι σοφώτέρα, καν οι Χτά Λ τοιαϋτα κρίνειν δεινοί τώ ν εκείνου τά σά π ροτιμ Γή σ ω σ ιΊ, θαρρών απαιτεί τον στέφανον, έσ τω δ’ εί βούλει καί χρυσούς ώ σπερ εν

rro tç1 Παναθηναίοις. τό τε πάντες τον μέν Πρόχορον ερούσι κακώς, σέ δέ

28 οίς... μάλιστα: οϊς μόνον Α 1 29 εϊ σοι δυσμενής: εί μή σοι φίλος Α 1 31 βονλόμενος φρίττειν Α 1 47 παρανομεί codd. 49 δν: είναι Α 1 51-52 προτιμώσι Α 1 52-53 ώσπερ τών εν Α 1 53 παναθηναίοις στεφανουμένων Α 1 18 νέα: Gregorii Palamae doctrina. 43 cf. Soph., A j. 168-169. σκαλος: Theodorus Meliteniota; G. Mercati, Notizie, 172-173. 52-53 cf. Dem ., De cor. 116 (X V I I I

44 διδά­

266).

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Liber X V II

22

δικαίως προσεροϋσι διδάσκαλον, εί δε τοϋ πείθειν άμελήσας ϋβρεσι μόνον καί

55 βλασφημίαις οισεσθαι την νίκην ελπίσεις, εγ ώ μεν άμείψασθαί σε το ις όμοίοις όκνήσω. ου γάρ αυτός άσχημονών άλλον άσχημοσύνης άπαλλάττειν ελοίμην μιμήσομαι δε καν το ν τω τον Π ρόχορον, δς ύβρίζοντα τον Έ φ εσ ον άνθυβρίσαι μεν ον προείλετο, γελάσας δε μόνον προς την σύνοδον είπεν τοιοϋτον ύμϊν πρέπειν άρχιερέα, αίσχρολογεΐν μάλλον η θεολογείν έπιστάμενον. εγώ μεν

60 δπερ εφην σιγήσομαι, άρκοϋσαν έχειν παρά σου δίκην οίόμένος το νυν μεν υπέρ το ϋ λαβείν τι κατά τή ς αλήθειας δημηγορείν σε, μ ετά μικρόν δε τά ς εναν­ τίας άφησειν φωνάς, δταν αϊσθη τω ν εναντίων δντα τα κέρδη, δ σε πολλάκις πεπονθότα μάλλον ή δεδρακότα πάσιν ή πείρα παρέατησεν. δρα δε « μη καί Τ ρώας εγείρησι θεός άλλος », καί διαλέγεσθαι καί διδάσκειν άμελήσαντες 65 ώ σπερ συ, επί τον βίον τραπώ σι καί λέγωσιν έφ οίς άποπνίγη. οΐσθα δε τό

« όποιον κ εϊπησθα ». πλήν δσον εκείνοι καί αληθέστερα δόξουσι λέγειν, δσον καί τδν Π ρόχορον εις αρετής λόγον ουδείς αν άνάσχοιτο σοί παραβάλλει.ν. λέγω γάρ ούν τούτο θαρρούντως, δτι καί πάντας έχω συμφθεγγομένους.

152 9. AMICO SE DICENTI θ'

Έ γ ώ μόνω τω τον Θεόν Λ ό γ ω ταυτήν οϊομαι δεϊν παρά πάντων άποδί-

(f·

δοσθαι την τιμήν, ώ σ τε πάσης μεν έννοιας πάσης δε αίσθήσεω ς πάσης δε πείρας 5 αυτόν άξιοπιστότερον είναι, τους δε τω ν ανθρώπων λόγους συμβαίνοντας μεν

το ις πράγμασιν αποδέχομαι, εκείνων δε άντιφθεγγομένων νθλον άλλως η γού­ μαι

τα ρήματα, καν τοις 'Ο μήρου μέτροις καν τή Δημ οσθένους δεινότητι το ύ ­

τους τις Γκόσμω ν προενέγκη1· καί εικότω ς, δ μεν γάρ Θείος Λ ό γ ο ς αυτός τέ εστιν άλήθεια καί το ις άλλοις ου τή ς ουσίας μόνον, άλλα καί τή ς εν αυτοις

ίο αλήθειας αίτιος καί αρχή, άνθρωποι δε τά ς έαυτώ ν έννοιας το ις πράγμασιν έφαρμ όζοντες έκεΐθεν ώ σπερ έ ξ αιτίας έλκουσιν ών λέγουσι τη ν αλήθειαν, μη τοίνυν δυσχέραινε, εί φιλεΐν μ ε καί τιμάν υπέρ πάντας φάσκων καί πάνθ’ υπέρ έμοϋ πράξειν διατεινόμενος, έπειτ άκούοις λέγοντος προς τούς φίλους μη πάνυ τοι πείθεσθαι το ις υπό σοϋ λεγομένοις. τούτην γάρ ούκ έμήν τώ ν δε πραγμ άτω ν 15 είναι νόμ ιζε την φωνήν, δθεν αυτός άεί λαμβάνειν τον τή ς άληθείας έλεγχον ά ξιώ .

αν μεν ούν ϊδω καί σέ

| Γτο ϊς πράγμασι βεβαιονν τούς λόγους σπουδάζονται ί·

151 58 τοιοϋτον ex τοιοϋτος Α 59 πρέπειν άρχιερέα ex επρεπεν άρχιερεύς A επιστάμενον ex έπιστάμενος A 60 άρκοϋσαν λαμ Α 1 68 συμφθεγγομένους U: συμφεγγομένους A 152 U 241, f. 241-241ν. 8 κόσμων προενέγκτ): παραβάλλειν έθέλη Α 1 16 τοις... σπουδάζονται τούτων ούκ άφιστάμενον Α 1 το&τοις (ex τούτων) δι ών λέγεις συμβαίνοντα Α 2

151 57 ’ Εφέσου: Tbeodoretus; ep. 129,13. 58 σύνοδον: 1368.IV; P.Gr., t. 151, col. 693-715. 63-64 Horn. K 511. 66 Horn. Y 250.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

··'.’*ς.ζα·

r... ..

'\ ·' ' - ■■·.

Epistulae 158-160

''1"Γ,''ί*’

31

μέι> εύφρανεϊς ήλικιώταις δέ σννησθήση φίλων δε απόλαυσή το ϊς δε πολίταις avviar), τά τε άλλα αύτοϊς διηγούμενος και δη και τα ενταύθα σεμνά, ίσω ς δε και το ϊς κοινοις νόμοις δουλενσεις και προς τον γάμον λοιπόν σπείση, π ρ ό -

ίο

τερον το ϊς επί τούτον έλκουσιν επίτιμόν είω θώ ς. τα ντα δέ καί ημϊν ήδέα, μ έλλοντά γ ε καί σοι κατά γνώ μ ην ύπάρχειν. ει τ ελευθερίαν και φιλοσοφίαν και λόγους, και â πρότερον εν ημϊν αυτοΐς επηνούμεν, τω ν ήδέω ν τού τω ν π ροτιμ ήσα ς την επάνοδον έλοιο, σαυτόν μεν εύ ποιήσεις ελόμένος εφ’ οΐς οι μ έγιστοι τω ν παρ’ ήμιν επαινούνται, εμοί δε δείξεις δν ει λέγοιμι ποθείν ίσω ς ούκ ά π ι-

15

στή σεις, ώ ς οϋν ακριβώς είδώς δτι μοι τώ ν άναγκαιοτάτω ν την σήν εν τούτοις γνώ μ ην είδέναι γράφε το δόξαν, άποσεισάμενος την είωθυϊαν εν το ις τοιούτοις αργίαν, ήν είδώς οϋπ ω σοι μέμφομαι μή τολμήσαντι γράψαι. ώ ς ε ϊ γ ε τον λοιπού μ ετά τώ ν εκεϊθεν άφικνουμένων ου γράψεις, ούκ αργίας μ ε μόνον, άλλα και αχαριστίας κατήγορον ε ξ εις.

ϊνα τοίνυν άντ εγκαλούντος επαινετήν μ ε 20

λάβης, εύξάμενος πρότερον τ ώ Θ εώ βουλεύου μ ετά τώ ν είδότω ν δ τι χρή π ρ ά ττοντα άνδρα βέλτιστόν είναι ■ κύρου δε την κρατήσασαν γνώμην, τύχη δε αγαθή π ρά ττε τά δοκοΰντα συμφέρειν, καί ημϊν δέ, ώ ς τα μάλιστά σοι συνοίσοντα βουλομένοις, δήλου τα δεδογμένα.

160 — < Γ ε ω ρ γ ί ω ι> 17.

(f.

GEOKGIO NESCIO CUI

Π λη γώ ν ήδη μοι δοκεϊς, ώ φίλε Γ εώ ργιε, δεϊσθαι, προς δίς γράψαντα μηδε

158)

άπαξ

l Q'

τούτο ποιήσας. καίτοι καί τώ ν περί το ϋ γράφειν υπ οσχέσεω ν εχρήν σε

μεμνήσθαι, καί τή ς άλλης ανάγκης ή τούτο άπήτει. άλΧ ώ ς εοικε γονέω ν καί

5

φίλων καί πατρίδος σύ γ ε λαβόμενος, ημώ ν εξελάθου, ώ σπερ οϋς φααιν οί ποιηταί το τή ς Λ ή θ η ς πεδίον οίκεΐν. το μεν ούν τά οίκοι προτιμάν τώ ν επί τής ΐ. 1 5 8 ν ξένης, καν πλήθει καί μ εγέθει καί τή λοιπή σεμνότητι \ λείπηται τώ ν παρ' άλλοις, θαυμαστόν ούδέν. το γάρ « γλύκιον ουδέ ν έής πατρίδος » καί δ φησιν "Ο μηρος « δμηλικίην έρατεινήν » , καί πολλά τοιαϋτα παρά τε ποιηταις καί π α ρ-

ίο

οιμίαις υμνούμενα, μεγάλην υπέρ τώ ν το ϊς οίκείοις δουλευόντων έχει παρα ίτησιν. καί αυτός δέ, ε ϊ τι μέμνησαι, ταύτην σοι την λήθην αεί προύλεγον, καί ώ ς ούκ

ετ’ εθελήσεις εμοϋ μεμνήσθαι συγγενόμένος το ϊς οίκείοις, είω θός τι τούτο

τό πάθος είδώς καί φύσει τώ ν ανθρώπων κρατούν, ώ σ τ ούδέν θαυμαστόν, δπερ εφην, εί καί σύ τον κοινόν ούκ ε ξ έφυγες νόμον, άλλα το ϊς οίκείοις συνών

ίο

τώ ν άλλοτρίων άμνημονεϊς. εκεϊνό γ ε μην σφόδρα εύλαβητέον, μή τώ πάνυ 160 U 249, f. 248ν-249. 159 10 δουλενσεις: cf. ep. 171,17. 12-15 Propositum casti caelibatus coniuncti cum studiis litterarum et philosophiae Rhadenum velut indice prodit. 14 επάνοδον, cf. epp. 187,12; 170,13; 173,21. 160 3 δίς: epp. 162 et 175. 7 Piat., Civ. 621 a; Aristoph., Ran. 186. 9 Horn, ι 34. 10 Horn. Γ 175. 12 προύλεγον : cf. ep. 163,16.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

32

Liber X V II

[τώ πάνυ] τούτοις προσέχειν, καί χαίρειν οϊς αν έκ ά στοτε λέγοιεν, λάθης τκατά μικρόν 1 ούκ είκοσι καί τα δίς δέκα νομίσας, δπερ ούδ’ αν πάσαι πόλεις εις ταύτό συνελθοϋσαι γενέσθαι βιάσαιντο. το ϋ τ οϋν μόνον εν xfj μνήμη κατέχω ν, και

20 τή ν αλήθειαν ακίνητόν τι χρήμα πάντη νομίζων, αν εν το ϊς αλλοις ημών λήθην έχης, ονκ άνιάσεις. μάλλον μεν οϋν καί χαίρειν παρασκευάσεις, τήν ενταύθα ραθυμίαν δείγμ α το ν πολλοίς ά γαθοϊς συνείναί σε ποιούμενους, ά π α ξ τοίνυν γράφας, ώ ς αυτόν καθήμενος αεί τού τω ν εγνω κας άπολαύειν, τύχη αγαθή εμφοροϋ τω ν ήδέων.

161 18. ΙΟΑΝ Ν Ι CYPABISSIOTAE, ΚΟΜΑΜ

Oonstantinopoli, 1377-1378 lTi'

Π ερ ί μεν τή ς επανόδου σα υτώ διάλεξη, καί π ά ντω ς ενρήσεις δ δέον π ρ α χ -

(ί­

ο θήναι. ου γάρ αν σε εκφύγοι, τ ω ν επ τά σοφών σοι συσκεπτομενών, πείθομαι γά ρ ονκ ελάττους τώ ν εν Ά ρ ε ί ω πάγιο ^νϋν1 περιστήναί σε βονλευτάς, πάντα μάλλον ή νόστου μ νησθήναί σ ε συγχω ρονντας. περί μεν οϋν τού τον νικφη το σοί μάλλον συνοΐσον. ου μην εί καί εμοί γράψειν προσήκον δίκαιον ^ήν* σε βουλήν προτιθέναι, άλλ’ ε ξ ανάγκης γράψειν, ληρεΐν είπόντα τούς καί το ϋ τ ο

ίο ψυλάξασθαι παραινοϋντας. σύ δ ’ ώ ς εοικε καί τούτο τα ϊς εκείνων νπεθηκας ψήφοις, καί τό τε γράψειν δμώ μόκας δταν εκείνοι κελεύωσιν. ου γάρ αν το σ ο ύ τω ν ερχομένων έκεΐθεν ονδείς ονδεν έφασκε παρά σού Γμοι1 γράμ μα κομίζειν. δμω ς, εί καί μέχρι τοσούτου τ ώ ν σώ ν λογισμώ ν εκράτησεν ή τώ ν άνδρών δια­ λεκτική, το μεν ώ ς ου δίκαιον ετέροις σε χαριζόμενον ημάς άδικεΐν έάσω .

15 ίσω ς γά ρ νυν καν πολεμήσαις ήμΐν εκείνοις πειθόμενος. πέμ πε δε τελευταία γοϋν γράμματα, ώ ς δέδοκται μηκέτι γράψειν δηλονντα, ιν οΰτω γνόντες ώ ς κ αταπ εφρονήμεθα σιγήσω μ εν καί αυτοί.

Π ερ ί τώ ν εμών καινόν μεν ο ν δ έν είμί

δέ εν το ΐς είωθόσι, καί κάθημαι « είσορόων επί οϊνοπα πόντον », ζη τ ώ ν τις επί Τυρρηνούς, τις επί r Ρ ώ μ η ν1 πλευαειται. νυν μεν οϋν υπέρ καπνοϋ διά τούς

20 Βενετικούς τά πηδάλια πάντων, μ ετά δε τά ς Π λειάδων επιτολάς εξέσ τα ι τοΐς ναύταις καί ήμΐν μ ετ’ εκείνων πανταχόσε κομίζεσθαι. 161 U 250, f. 249ν. 11 όμώμοκας U: ώμόμωκας A superest ρ in margine. Quid A 1 habuerit non liquet.

19 ' Ρώμην U : in A

161 2 Cyparissiotae: ep. 35. A . Mercati, Giovanni Ciparissiota alla Corte di Gregorio X I (Novembre 1376-Dicembre 1377), B . Z. 30 (1929-30) 496-501. 18 Horn. A 350 (in vulgata); cf. ep. 109,22. 19-20 cf. Hes., Op. 45. 629. 20 Βενετίκους: infensi Graecis, sociis, Andronico IV imperante, Genuensium, quibuscum bellum gerebant (1376-1381); ep. 167,20-35. 21 κομίζεσθαι: de consilio emigrandi cf. epp. 154,44-45; 171,9-10; 187,24.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

L IB E R ΧΥΣΕΙ

162 1.

f. 284)

GEOBGIO

Ο ν π ω μοι τον καιρόν εκείνον ήκειν νομ ίζω εν φ τω ν ή μέλη μενών σννθη - αοιί κών εξέσ τα ι μοι μ έμφ εσθαί σοι. καίτοι καί νϋν βουλόμενόν μ ε κατηγορεΐν ουδείς αν είποι τον καιρόν παντελώ ς ύπερβαίνειν. â γάρ τό τ ε πράξεις το ΐς νϋν 5 γινομένοις δηλοϋται. τ ί γά ρ αν άλλο ψησαι τις την μακράν σιω πήν βοΰλεσθαί σοι, ή το παντελώ ς ημ ώ ν άπογνόντα καί τη ς από τώ ν γραμ μάτω ν χάριτος ά μ ελήσαι, ουδέ τα ϋ τα γο νν άξιοϋντα το ΐς μ ηκέτ όφθησομένοις χ α ρίζεσθα ι; όμ ω ς το μεν εγκαλεΐν σοι το ν μ η θελήσαι το ΐς ώμολογημένοις έμμεΐναι, ώ ς ου πριν άποβηναι πιθανόν μέλλον δόξειν, εάσω . τ ό τ ε πά ντω ς τή ς κατηγορίας άκούση, δτε

ίο

το ΐς εγκλήμασι καί τα παρά τώ ν π ραγμ άτω ν συναγω νίζηται. μάλλον δε ουδέ τό τ ε σου τό μή'παρ’ ημάς κινηθήναι κατηγορήσομεν, — οϋδένα γά ρ αδικείς π ροελόμενος την πατρίδα

- άλλ’ ότι μοι μόνον προλέγοντι γοητευθέντα σε παρά το ΐς

οίκείοις μενεΐν οϋκ ήθελες πείθεσθαι, το ϋ τ ϊσω ς προοίσομέν σοι. μάλλον δε καί τό τ ε έπαινεσόμεθα, δι ώ ν αυτός υπερβαίνεις όξυτέρους ημ άς δεικννντα άνδρός ήθους δυναμένους στοχάσασθαι. '. 284v νϋν δ ’ ώ π ά ντω ν όλιγωρότατε,

15

Ταϋτα μ εν οϋν, όπερ έφην, τό τ ε τηρείσθω .

|τ ί ου γράφ εις; εί γά ρ καί μηδέν τή ς φιλίας εκεί­

νης ενέμεινέ σοι, ϋφ ής επί το γράφειν εικότω ς αν εκινήθης, αλλά την γ ε αισχύ­ νην, όταν εις εμέ δέη βλέπειν, π ά ντω ς έχρήν σε φυλαττόμενον επιστέλλειν. ου γάρ έ ξ ω π ά ση ς ελπίδος ημάς π ο τ άλλήλοις συμμίξειν. όρεσι μ έν γά ρ τό π ε - 20 πηγέναι καί τό μ έγεθος ου σ υ γ χ ω ρ εΐ προς άλληλα κινηθήναι, άνθρώποις δ’ οϋκ άνέλπιστον άλλήλους τό όψεσθαι καί κοινή πολλά πράξειν. καί πολλούς κ α θημέραν όρώμεν από Φάσιδος επί Γάδειρα πλέοντας, καί συγγινομένους οϊς οϋκ αν π ο τ’ φήθησαν. ήν οϋν καί ήμΐν τό παράδοξον τοϋ το συμβή, καί ό αυτός ημάς δέξητα ι χώ ρος, τ ό τ ’ εγ ώ μέν γελάσομαι καί κακόν σε μ ετά παρρησίας

25

ερώ . σύ δ’ εγκαλυψάμενος οϊσεις ώχριώ ν τά ονείδη.

Liber X V I I I , epp. 162-181 = A , fase. 27, signatus x , f. 137-142; sed desunt in principio et in fine folia bina, cum epistulis 162-164 et 179-181, initio epistu­ lae 165, fine epistulae 178. Quae omnia supplevimus ex cod. U 278-297, f. 284300.

162 2 Georgio: ad quem epp. 175 et 160. 13 προλέγοντι: cf. ep. 160,12.

3-4 συνθηκών: cf. ep. 160,4.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Liber X V III

34

163 2. σοθ'

A M IC I M O R T U I F IL IO

Ο ϋ τω σοι φίλος δ πάντα δρ ιστός θείος τοΰ βασιλέως ώ σ τ ονδ’ αν τι τω ν αγαθώ ν π ρά ττω ν άνάσχοιο, ον μη κάν εκείνω μεταδοίης το ϋ μέρους, διά

U, (f.2

τούτο

5 και προσαγορεύων τούς φίλους êv τοΐς προς εκείνον γράμ μασι τούτο ποιείς, ήν σοι χάριν εϊσονται τη ς μνήμης οι φίλοι, τούτην κάκείνω βουλόμένος τούτους τή ς απαγγελίας είδέναι. π ά ντες γά ρ το ϋ άνδρός έρώσι, καί βούλοιν τ’ άν αύτοίς τι λέγεσθαι παρ’ αϋτοϋ. δ καί αυτός επαθον, λέγοντος δτι δη βονλοιο παρά σου κάμε προσειρήσθαι, καί άμα δεικνύντος τά γράμ ματα καί τουμδν δνομα το υ -

ιο τοις εγκείμενον έχοντα, καί προστιθέντος ώ ς αρα ήαθήση, ε ϊ σοι γράμμασι την πρόσρησιν άμειψαίμην. \ εγ ώ δε ήδιστα αν σοι καί προ τή ς εκείνου παραινέσεως f. 285 επιστείλας, επεί κάκείνω συνεδόκει προθυμότερον έφ δ μ ε παρεκάλει κεκίνημαι. καί γράφω άσφάλειάν τ έ σοι καί υγείαν ερχόμενος, καί ταλλα δι ώ ν έστι καί σώ ζεσθα ι καί εϋ πράττειν ίδια τε καί κοινή, μεμνήσθαι δε καί ημών, μάλλον

15 δε το ϋ σαυτοϋ πατρός, καί τη ν εκείνου περί εμέ γνώ μην οϊεσθαι καί σαυτόν μοι χρήναι τηρεΐν. τούτου γά ρ ούδέν εμαυτώ μ είζον εύξαίμην άν παρά σοϋ. οίσθα δε καί αυτός εκείνον, ώ ς πάντω ν μ ε τώ ν συγγενώ ν απλώς προετίμα.

164 3. 7TC'

A M IC O

N O B IL I

GENERE

NATO

Α υ τό ν σε καί όράν καί άκούειν έδόκουν, επιών σου τά γράμ ματα, σ ο ι τε

U, (f.

γάρ τον πρός τους φίλους έρω τα λαμπρόν δ Θεός άνήψεν êv τή ψυχή, ή τε

s επιστολή τούτου τοϋ πάθους μ εστή το ις άναγινώσκουσι κατεφαίνετο. ώ σ τε τή ς σής ήν μόνης καί διανοίας καί γλ ώ ττη ς τούτον τον τρόπον καί φιλεΐν καί το φίλτρον δημοσιενειν. καί ταύτην ούκ εγ ώ μόνος τήν ψήφον εξήνεγκα, αλλά καί δσοις εκοινώνουν τή ς άναγνώ σεω ς — πλείστοις δε εκοινώνουν, μηδένα βουλό μένος ανήκοον είναι ώ ν υπό τή ς σής κεκόσμημαι γ λ ώ ττη ς

— πάντες σε

ίο καί τή ς γνώ μ ης εθαύμαζον καί το τή ς επιστολής κάλλος τοΐς δμοίοις επαίνοις ήμείβοντο. αλλά καί εμε μεν τοιούτφ φίλφ χρώμενον εκάλουν εύδαίμονα, εα υτοΐς δε τήν σήν φιλίαν συνηύχοντο, ώ ς εί το ύ τη ς τύχοιεν ούδενδς τοϋ λοιπού δεησόμενοι. εμοί μεν οϋν το περί εμοϋ τοιαϋτα ψηφίζεαθαι ανδρα τοσοϋτον, καί ού τήν γνώ μην

|εν τα ΐς περί τώ ν δλων κρίσεσι πάντω ν δεϊν κρατεϊν πάντες f. 285'

15 έτοιμοι συγχω ρείν, μ είζον ή ς άν εϊποι τις ευτυχίας.

Ε ί δέ τινά σοι δει

κάμε τή ς γνώ μ ης καί τώ ν επαίνων αμοιβήν άντεισφέρειν, τά μεν ίσα λέγω ν ούδεν άν λέγειν αξιον δόξαιμι. μόνους γάρ τούς παρά τώ ν ίσων επαίνους άντα-

163 ep. 155, 2.

3 θείος: Constantinus Asanes, avunculus Ioannis V Palaeologi (?); v.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Epistulae 163-166

35

ξίους ήγητέον άλλήλοις. καλέσω δέ σοι προς τούς επαίνους πάσας μεν πόλεις πάντας δε άνδρας καί γυναίκας, καί ίδιώτας καί άρχοντας καί δούλους καί ελευθέρους, τούτοις ε γ ώ τω ν σώ ν επαίνων εκστήσομαι, ώ ς αν τω ν παρ’ εμοϋ 20 ρηθησομένων πλέον έροϋσιν. εί δέ τ ι καί αυτός δυναίμην τ ο ις υπέρ σου λόγοις είσφέρειν, π ά ντω ς ούκ όκνήσω το ύ τω τ ω χορω βοηθεΐν, οϊσπερ το ις κορυφαίοις προς ύψος άδουσιν οι ύποφωνοϋντες, δ πάντες ϊσα σί μ ε συνεχώ ς εν το ις κοινοίς συλλόγοις ποιοϋντα. ου γάρ εστιν δτε μνήμης περί σοϋ γενομένης ήνεσχόμην ά σοι συνήδειν σιγήσαι, άλΧ ών οϊδα τά κράτιστα, τα ϋτά σοι μ ετά παρρησίας

25

προσείναι φημι. αντιλέγει δε ούδείς. οι μεν γάρ αγαθοί α υτοί τ ε προστιθέασι το ις έπαίνοις, καί τούς άλλους την αρετήν τιμάν πείθουσι' το ις δε τ ώ φθάνω ρηγνυμένοις προς την φανερόν αλήθειαν ούκ εστιν άναισχυντεΐν. ώ σ τ άκοντες καί αυτοί συνηγοροϋσιν έφ οίς άποπνίγονται.

165 4.

T A R .C H A N I O T A E ,

T H E S S A L O N IC A M

Constantinopoli, 1376, aestate (f. 285ν)

Έ π α νή κ οντα τον 'Ραδηνόν πριν καί προσειπεΐν δπ ω ς έχεις ήρόμην. δ δε απα , f. 137 εύ ποιων \\ απερ εύξαίμεθ1 αν περί τω ν σώ ν άκούειν άπήγγειλεν, έρρώσθαι μέν 5 σοι το σώ μ α, τού τω δέ συμβαίνειν καί τα εκ τή ς ψυχής, ου χείρον δέ σοι καί τ α έξω θεν έχειν, τά τ ε άλλα καί δή καί τά προς την πάλιν, είδέναι γάρ σου πάντας την αρετήν καί κοινόν τ iva ταύτην νομίζειν τή ς πόλεω ς στέφανον, ωσθ" δταν τι δέωνται διαπράξασθαι τώ ν κοινών επί σέ πρώ τον έρχονται, ταύτη βέλτιον οίόμενοι πράξειν.

τούτο μέν οϋν ούκ εδεήθην άκούειν εκείνου διηγουμένου· σοϋ ίο

τε γάρ ήδειν πολλά τώ ν αγαθώ ν έγκείμενα τή ψυχή, τούς τ ε ήμετέρους πολίτα ς ίδια τ ε καί κοινή τήν τιμήν ώ σπερ τι χρέος ^αποδίδοντας11 τοις άγαθοΐς τώ ν άνδρών. προσετίθει δέ καί ώ ς μνημονεύοις εμοϋ καί μ ετά επαίνων, καί τινων εμέμνητο καί αυτός υπέρ εμοϋ σοι προς υπερβολήν είρημένων.

Τοις

μέν οϋν προτέροις ήσθημεν δσον είκάς τούς αγαθά περί φίλων πυνθ avoμένους.

15

οι δέ έπαινοι ήδεΐς μέν, άλλως τε καί παρά φίλων λεγάμενοι, καί ε ϊ σοι μηδέν εκ τού τω ν εϊπ ετο βλάβος ήβουλόμην άν σε μ είζω τής οϋσης περί εμοϋ δόξαν έχειν. ή γάρ ενταύθα απάτη έπεισεν άν σε μάλλον φιλειν δν ή γή τι διά τήν άγνοιαν είναι. ^τούτο δέ τά μ έγιστον ών βουλοίμην άν παρά σοϋ μοι γενέσθαί*. δρώ δέ πολλούς τούς περί τώ ν εμών σοι τάναντία ψηφιουμένους. οίς άθράοις 20 τε καί δόξαν έχουσιν άντιλέγειν ούχ ο ιός τε εση. καί δόξεις, δταν δέη κρίνειν, μηδέν έπαιειν περί άνδρών αρετής ή λευκή τις προς τού ς φίλους γίνεσθαι 165 12 αποδίδοντας: άπονέμοντας Α 1

21 δόξεις U: δόξης A

165 4 Έπανήκοντα: ν. ep. 157,21. ' Ραδηνόν: βρρ. 174,5; 182,33. λιν. Thessalonica. 7-10 cf. epp. 179,4-6; 180,11-13; 183,17-18. 11-12 πολίτας: Thessalonicenses. 22-23 λευκή... στάθμη·, epp. 113,15; 116,65.

7 πά­

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

36

Liber X V III

στάθμη, ίσω ς δε και κινδυνεύσεις τή ς εμής εύνοιας ούκ εις καλόν άπολαϋσαι, τω ν έμών ονειδών διά ταντην καί σώ ν γινομένων, διά τα ϋτα τω ν μεν έπαίνων άφελεϊν ανμβονλεύσαιμ αν σοι, γράφειν δ’ άντ εκείνων, αυτός τ ε γάρ οϋτω τά ς αδίκους γλ ώ ττα ς φυλάξη, κ ά γώ τούτω ν σοι μ είζω χάριν ή τ ω ν εγκω μίω ν ομολογήσω , επε'ι κα'ι ό 'Ραδηνός ου τοσοϋτον τή τω ν επαίνων εϋφρανε διηγήσει, δσον ήνίασεν ήμϊν ανευ σώ ν γραμ μάτω ν όφθείς.

166 - ' Ρ α ο ύ λ 5.

τώι

Μετοχίτηι

EMMANUELI RAUL METOCHITAE, IN PELOPONNESUM

Con8tantinopoli, 1374-1375 t Χ α ρ ίζεσ θ α ί σοι φήσας δτι δή σοι την προτέραν επιστολήν μ ετά Δ η μ οσθέ­ νους έφην γεγράψθαι, εν τή δευτέρα

:. 137)

Γταύτη1 την εμήν εβεβαίω σας ψήφον, ου

φαϋλόν με κριτήν λόγων δείξας. αΰτη γάρ εκείνην παρήει καί τ ώ κάλλει τής διανοίας καί τή τώ ν ονομάτων ώρα καί τφ μηδαμού τα ϋ τα συγχω ρειν ύπ’ άλλήλων πλέονεκτείσθαι, άλλά θαυμαστήν τινα συμμετρίαν αύτοΐς ένοράσθαι, τονθ" δ μάλιστα τούς παλαιούς τώ ν νέων διίστησιν. εκείνοι μεν γάρ ήδεσαν τοΐς νοήμασι συμμετρεϊν τά ονόματα, ημ είς δε λαλιάς μόνης φροντίζοντες ά ποκναίομεν δι ών λέγομεν ονς βονλόμεθα το ΐς ποιήμασι τέρπειν. τοιγαροϋν τοϋ λοιπού θαρρούντως επίστελλε, μ ή τ ειρωνευόμενος ω ς δή φίλων εύνοια δοκών επαινεισθαι, μ ή τ εμε κάλλους γραμ μάτω ν άπειρον δεικνύναι φιλονεικών. Τον δε σόν συγγενή ού μόνον ώ ς σοι προσήκοντα βουλοίμην αν εϋ ποιεϊν, αλλά καί ώ ς εμαυτοϋ φίλον και

ώς ανδρα χρηστόν και γενναΐον καί ώ ς Χπαρ

αξίαν1 συμφορά κεχρημένον, δ καί λίθον άν οίμαι \προς οίκτον κινήσαι. εϊπον δ’ άν καί άλλα πολλά, ών έκαστον ήρκεσεν αν εις κόσμον άνδρί βασίλευα ιν, rώ σπερ οϋτος1, άξιοϋντι συνεϊναι. άλΧ οϋτω πρόθυμος ών εις εκείνον ού και τήν δύναμιν έχω συναγωνιζομένην τή προαιρέσει. ής ανευ μικρά γένοιτ αν παρά τοϋ προελέσθαι μόνον ωφέλεια, τήν δε άσθένειαν ταντην σύ μεν άκούσας γελάση, και ίσω ς αίνιγμά με λέγειν έ ρ ε ϊ ς , τ ή κοινή δόξη πειθόμένος, ή μ ε παρά τ ώ βασιλεΐ καί τώ ν αδελφών πλέον δυνήσεσθαι προϋλεγεν. [έστι δε παντός μάλλον αληθές μ ηδ’ ότιοϋν παρ’ αύτφ δύνασθαί με1, ό γάρ χρηστός οϋτος αισχρόν νομίσας ώ ς έοικεν εις νέα π ράγμ ατα παλαιω χρήσθαι φίλα), h a μή τις αυτόν π τω χόν νπ ο λάβη, ού και τούς φίλους ώ σπ ερ ίμάτια και υποδήματα δυνάμενον εξαλλάττειν, καν τοΐς άνθρώποις τρυφά, καί δεϊν αύτώ νέων φίλων ηγείται, εμε δε ώσπερ τώ ν

σκεναρίων τά κατατετριμμένα

άπέρριψεν.

καίτοι

έγκαλεΐ μεν ούδέν

1 6 6 U 282, f. 286τ-287τ. 7 τ φ : τό codd. 11 τέρπειν τοΐς ποιήμασι Α 1 16 κινήσαι U: κινήσαι A 23-24 ώς έοικεν νομίσας Α 1

165 24

δνειδών. θ ρ ρ . 1 ,6 ; 3 4 ,2 5 - 3 4 ; 1 1 6 ,7 .

5 έφψ: ep. 150,8. 1 9 δΰ21 βασιλεΐ: Emmanuel Palaeologus, impe­ rator salutatus 1373.IX .25; ep. 133,6. 1 6 6 2 Emmanuel!... Peloponnesum: ep. 30.

ναμιν: cf. ep. 187,41-42, δυνήσεται.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

f. 137'

37

Epistulae 166-167

μάλλον μ εν ούν καί άνδρα καλεϊ καί το ϊς πειθομένοις σύμβουλον ούδενός χείρω νομίζει, μ εγίστη ν τ ε προς αρετήν έπίδοσιν το ϊς συνοϋσι την εμήν ομιλίαν η γ ε ί­ ται, καί σχεδόν πλείους καί μ είζου ς εμοί παρά τή ς αύτοϋ φωνής μαρτυρίαι

30

τω ν Σ ω κ ρ ά τει παρά τή ς Π υ θία ς άνηρημενών, τα ν τί δ’ δμω ς λέγω ν εμέ μεν έπαινεϊ, άλλους δ’ εύ ποιεί, κάκείνοις μεν κλήσεις καί είσοδοι παρ’ αυτόν καί πρόσοδοι καί ώ ν άν εϋξαιντο μ είζους. εμοί δ’ άντί πάντω ν άρκεϊν οϊεται τούς έπαίνους καί το Γπαρ’ αυτόν' καλού μεν ον

αετόν εκδοθήναι κανθάρω. άλλ’ έκ εϊ-

νος μεν καί ο ύτω ς εύ πράττοι, καί μ η λάβοι τον χρόνον διδάσκαλον το ϋ σοφόν είναι τον παραινέσαντα νέους μεν κτάσθαι φίλους, μή διά

35

τούτο δέ τω ν παλαιών

λήθην εχειν. εγ ώ δε γελώ , μηδέν εις τά εμαυτοϋ βλαπτόμενος διά τή ν αμέλειαν ταύτην. καί γάρ καί τώ ν φίλων τ ώ φίλτρω προστεθεικότω ν αισθάνομαι, καί οι τιμ ώ ντες τώ ν καταφρονούντων καί πλείους καί βελτίους πολλώ, κάν τοϊς αλλοις ονδενός ελαττοϋμαι τώ ν παρ’ εκείνφ δειπνούντων. εί δ’ ήξίουν άμύνασθαι, 40 καί τούτον τον πόλεμον Γπολλούς έχ ω πολεμειν ετοίμους υπέρ

εμού1, οι γάρ

βέλτιστοι τώ ν έν τ ή Π όλει καί το ϊς βασιλείοις αύτοϊς καί ώ ν τα ϊς ψήφοις οί νουν εχοντες έπονται, ήμϊν αφέντες συνάχθεσθαι το ϊς μή χρωμένοις έπιτιμ ώ σι, κ ά κείνων βλάβην τήν εμήν αχρηστίαν καλοϋσιν. πρόσεστι δε ή ησυχία καί τό σύν αυτή το ϊς σοφωτέροις καί δι ών εστι {τινα* βελτίω γίνεσθαι καθημέραν έξείναι

45

συνεϊναί με. ου δυνάμενον άπολαύειν άνδρα, αίσχιστον καί μόνον τώ ν νυν τιμώ ν ή προσόδων μεμνήσθαι. διά τα ϋ τα τ ώ Π αλαιολόγω δι’ έμοϋ μεν παρά βασιλέως βοήθειαν μή προσδόκα, ζή τει δέ τούς ίσχύοντας, καί παρ’ αυτώ ν τύχη αγαθή τήν το ϋ συγγενούς ελευθερίαν ώνοϋ.

167 6.

IO A N N I

LASCARI

Τώι

Καλοφέρωι

CALOPH ERO,

IN

ROM ANA

C U R IA

DEGENTI

C o n sta n tin o p o li, 1 3 7 6 -1 3 7 7 , h iem e

138

"Ε δει σε κελεύοντά σοι γράφειν πυκνά, καί ώ σπερ τινάς φόρους ήμιν τ α ξάμενον τά ς επιστολάς, καί αυτόν μένειν

ζ'

ΓοίΠ [οί] δυνατόν ήν ήμϊν επιστέλλειν. 5

νυν δε παραπλήσιον ποιείς ώ σπ ερ άν εί πτηνός ώ ν καί το ϊς πτερ οϊς όξύτερον το ϋ είω θότος χρησάμενος, επειθ’ ημάς έκέλευες βα δίζοντα ς έπεαθαι, προειπών δίκην άπολειφθεϊσιν. ου γάρ εχομεν δι’ ώ ν γράψομέν σοι, άγνοίφ τώ ν τόπ ω ν ου διατρίβεις. επεί καί νϋν ήσαν οίς ούκ έδόκουν νουν έχειν, γράφειν επιχειρών 166 36 παραινέσαντα: είπόντα Α 1 41 πολλούς... έμοϋ: άλλοι πολεμοϋσιν υπέρ 46 οΰ: διά ταϋτα Α 1 167 U 283, f. 288-289. 5 ol ex οϋ

έμοϋ Α 1

166 31 Πυθίας: Plat., Α ρ. 21 a. 31-34 cf. ep. 218,4-6. 34 αετόν: Aesop. 4 (Chambry). 36 παραινέσαντα: Quiet 44 ησυχία: epp. 115,4; 117,15-16; 187, 13-16. 167 2 Ioanni: ep. 37,2. Litterae Ioanni Lascari Calophero missae ab anno 1376 ad annum c. 1382 hoc ordine legendae sunt: 167 418 190 223 269. Curia: lin. 49.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Liber X V III

38 10

τώ μ ή δεξομένω . εγ ώ δε, δείσας μη δίκην σοι ''πάλιν1 λιπών την τά ξιν όφλήσω, γράφω, πάντας μάλλον ή σε την επιστολήν ηγούμενος άναγνώσεσθαι.

’Ί σ θ ι

τοίννν ημάς Ιδία μεν ύγιαίνοντας, νοσοϋντας δε μ ετά τή ς πολιτείας κοινή, περί ής « ούδέν » φασιν « ιερόν » . τό τ ε γάρ άρχαΐον κακόν, οι Τούρκοι, βαρύτεροι γεγόνασιν ήμίν, έπαρθέντες τη συμμαχία ήν τώ νέω βασιλεϊ κατά τον πατρός 15

συνεμάχησαν. ώ σ τ ε καί την Καλλίπολιν μισθόν τα ύτης λαβόντες και άλλα 'πολλά1 προσπαραλαβόντες τω ν ήμετερω ν καί προσέτ άργύριον δσον ονδ’ αν τις ραδίως άριθμήσαι πραξάμενοι, ονπω φασίν άξιόν τι τή ς βοήθειας κομίσασθαι, άλλά και έπ ιτά ττονσι πάντα και δ ει καί ημάς πάνθ’ ύπακούειν, ή τι τω ν π ροστετα γμ ένω ν μεμφομένονς δεδέσθαι. εις τοσούθ’ ήκονσιν εκείνοι μεν εξουσίας

20

ημ είς δε δουλείας, ταύτη δε καί ή τω ν Γ ενουβ ίσων προς τους Βενετικούς δια­ φορά προσετέθη. έκείνοις μεν γάρ ό βασιλεύς ύπ έσχετο δώσειν την Τένεδον δ τε παρ’ αύτοΐς ήν, τό δεσμωτήριο» άποδράς. εφθησαν δε οί Βενετικοί ταύτην άρπάσαντες. καί νυν τείχεσι καί σίτω καί σώ μ ασι καί δπλοις καί π&σιν οίς αν τις άνάλωτον εργάσαιτο φρούριον, 'τούτο τε και1 την νήσον άσφαλισάμενοι καί

25 φρουράν έγκαταλιπόντες ω χοντο, ήρος έπανήξειν τριήρεσι πολλαίς έλπιζόμενοι.

το ις δε Γενουβίσοις ούκ ανεκτόν την Τένεδον τω ν άντιτέχνων έχόντω ν αυτούς ήσυχάζειν. οιονται γάρ όντω ς τή ς θαλάσσης καί τω ν Π οντικώ ν κερδών ελαθήσεσθαι, δ χείρον αύτοΐς το ν καί τή ς πατρίδος έκπεσεϊν βιασθέντας. ώ σ τε καί ούτοι τριήρεσι καί νανσί καί μηχανήμασιν, καί πάσιν δσα το ις πολεμονσιν 30 έξεύρηται, πολιορκείν την νήσον διανοούνται, άναγκάζουσι δε καί τον βασιλέα

κοινώνεΐν αύτοΐς τού πολέμου, ή σννειδότα φασί το ις Βενετίκοις την άρπαγήν εκείνους αυτών άνθελέσθαι. καί την υποψίαν ό βασιλεύς φνλαττόμένος ώ μ ο λόγησε συμμαχήσειν. καί νύν εν τοσαύτη π τω χεία δπλα καί βέλη καί μ ηχανή­ μ α τα καί τριήρεις κατασκευάζεται καί μισθοδοτεΐν αναγκάζεται, δπερ αύτφ 35 καί τού πτήναι άδυνατώτερον.

Κ α ί δ ταϋτα, καίτοι τοιαϋτα δντα, κουφά

πείθει λογίζεσθαι, τά ένδον εσ τί νοσήματα, ζή γάρ ετι τ ώ βασιλεϊ καί ό πατήρ 16 ήμετέρων χωρίων Α 1 17 άριθμήσαι U : άριθμήσαι A 29 πολεμονσιν άλλήλοις Α 1

27 κερδών ακον-

τες Α 1

13 ούδέν ιερόν: e ρ. 22,25. 14 « Τφ tÇomô' ετει (1376.V I I I .12), διά βοήθειας τών Τούρκων τον άμηρά Μονράτη, είσήλθεν εις την Κωνσταντινούπολή ό βασιλεύς κυρ Ανδρόνικος δ Παλαιολόγος, πατραλοίας ψυγάς ών, καί ίβαλεν εις άσφαλεστάτην φυλακήν πύργου τον Ά νεμό, Όκτωβρίω μηνί, τον πατέρα αύτοϋ καί τούς δύο άδελφούς αύτοϋ, τον κύρ Μανουήλ καί τόν κύρ Θεόδωρον... »; Lampros-Amantos, Βρ. Χρ., η° 15 (ρ. 3132) 15-19; cf. η» 47 (ρ. 81) 54-56; η° 52 (ρ. 89) 31-33; Chalc., t. I, ρ. 55,13-19 (Darkó). 20-21 διαφορά: bellum a Tenedo et Fossa Clodia dictum, 1376-1381. 21 Τένεδον: Lib. iur. r. pub. Genuen., t. II n° 250, p. 819-821 (1376.V i l i . 23). 22 « "Ετει ,ςωπδ' εφυγεν εκ φυλακής μονής τον Καυλέως Ανδρόνικος βλέπων μετά τής συ­ ζύγου καί τού νίοϋ αύτοϋ εκ τής Πύλεως εις τόν Γαλατάν » ; Lampros-Amantos, Βρ. Χρ. η® 47 (ρ. 81) 52-53; Chalc., 1 . 1, ρ. 55,6-13; Ducas X I I 4: ρ. 73,3-12 (Grecu). 23 άρπάσαντες: Anno ρ. Ch. η. 1376, mense Octobri; Daniele di Chinazzo, Croni­ ca de la guerra de Veneciani a Zenovesi, ed. V . Lazzarini, Venezia, 1958, p. 1920. Cf. Iac. Zeno, Vita Caroli Zeni, K R . Itt. SS., t. X I X , parte vi, p. 13-15.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

39

Epistulae 167-168

και oi αδελφοί, εΐργμένοι μ εν εν άφύκτοις. πλήν το ν δέους έλάττους δοκοϋαι καί ai Δ ιά ς φυλακαί. διά τα ΰτα οί άνθρωποι εσπέρας μεν καινότερόν τι, τή ς ά κ τΐνος φανείσης, προσδοκώσιν άκούσεσθαι, ημέρας δε χαλεπόν τι τούτοις οϊσειν

138ν χ ψ νύκτα, οϋτω πάντες ώ σπ ερ εν χειμώνι κινδυνεύουσι καταδνναι. | οί γάρ 40 μ ηδ’ ε ϊ τις αυτούς έφη Γκα05 αυτούς 1 δυνάμενοι ζην, τίνες αν γένοιντο π α ντα χόθεν πολέμοις περικλυζόμενοι;

Π ρ ος τα ΰ τα μία ή παρά τή ς εκκλησίας καί

τω ν εκ εί Χ ριστιανώ ν συμμαχία, ήν έλπίζοντες άπειρήκαμεν, δαίμονός τίνος, ώ ς εοικεν, ή μάλλον τω ν ήμ ετέρω ν αμαρτημάτων, άντιπραττόντω ν.

â καί ταύτην

κωλύει, καί σέ, ^καίτοΟ μηδενός π ώ π οθ’ άμαρτόντα τω ν επιχειρηθέντων, είς is το ϋ τ ά τυχή καί μηδέν άνύοντα δείκνυσιν. άλλ’ ονθ’ ημάς δίκαιον την ελπίδα προδόντας μόνον θρηνειν, ούτε σε τω ν ύπέρ τή ς πατρίδος πόνω ν Ιλιγγιάσαντα άποστήναι. άλλ’ άγαθόν νομίσας την εν τούτοις ψιλονεικίαν πρόσιθι τφ κοινφ πατρι καί περί τή ς τω ν παίδων καταστροφής διαλέχθητι,

— είς καιρόν

δε αύτφ σύνει — καί πειαον, ε ϊ τ ι και ελαττωθήναι δέοι, καταλύσαντα τά ς

so

εμφυλίους μικροψυχίας, το ις εχθρό ις τον Θ εού καί αύτοϋ τήν χεϊρα τή ς εκκλη­ σίας επαγαγειν, δ πατέρα μ εν αυτόν καί δεσπότην πάντω ν ποιήσει, πολλής δ’ αύτφ παρ’ άνθρώποις δόξης, μ είζονος δέ προς τόν Θεόν παρρησίας αίτιον εσται.

168 7.

D E M E T R IO

Τώι

μεγάλωι

PALAEOLOGO,

M AGNO

δομεστίκωι

D O M E S T IC O , T H E S S A L O N IC A M

L e s b i, 1 3 7 3 -1 3 7 4 1

138v)

r πόλιν καί τήν μ ετά τήν π ρώ την π ρώ την τ ή παρουσία κοσμήσοντα, ποιήσοντα 5 δε καί παρ’ ύμϊν δ καί ενταύθα, τά δέ εστιν νόμους ισχυρότερους π ό σ η ς χειρός Ή

μ εν φήμη καί μέχρις υμώ ν δραμεισθαι τόν βασιλέα, όψόμενον μεν τήν

άποφήναι, άδικίαν έλάσαι, λόγους εις μ έσον

ά γαγεΐν

κρυπτομένους καί τήν

άρχαίαν τούτοις άποδονναι τιμήν, δω ρεαίς το ις στρατιώ ταις ρώ σαι τά ς χεΐρας, πενίαν λϋσαι, φόρους άνείναι, καϊ διά πάντω ν εύ ποιήσαι πάντας, Ιδία τε καί κοινή, τού τω ν δέ π ά ντω ν ούκ άδηλον ώ ς τώ ν μ εν αύτφ σύμβουλος εση, τά δε

10

συμπράξεις, υπέρ δε τώ ν προθύμου μένω συνεύξη, σαυτου κέρδος ηγούμενος τήν τή ς πατρίδος ωφέλειαν, άλλα καί Ιδία π έπεισμ αί σε π αντός εύτυχέστερον άπαλλάξειν, άπό σοϋ π ρώ τον το ϋ π άντα άρ ιστού βασιλέω ς τώ ν δωρεών άρχομένου. σ έ τ ε γάρ άρετή πάντω ν κρατεϊν ούδε'ις αντιλέγει, και το ϋ βασιλέως 167 40 οϋτω: &γ Α 1 Ιλιγγυάσαντα A

47 προδόντας προσήκει Α 1

47-48 Ιλλιγγιάσαντα TJ

168 U 284, f. 289-290.

167 38 Διάς φυλακαί: Plat., Prot. 321 d. 42 εκκλησίας·. Romana ecclesia. 49 πατρι: Gregorius papa X I , qui 1376.I X . 13 Avenione recessit, Romam ingres­ sus est 1377.1.17; eius Vitae I et II, S. Baluze-G. Moliat, Vitae paparum Avenionensium, t. I, p. 426-427 et 440-441. 168 4 βασιλέα·. Ioannes V Palaeologus. 5 πόλιν: Thessalonica.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Liber X V III

40

15 είς τό τούς αγαθούς τω ν άνδρών εν ποιεΐν ούδείς ετοιμότερος, καί ή συγγένεια δε προσθήσει τα'ις δωρεαϊς. ώ γάρ και τούς μηδαμόθεν προσήκοντος εύ ποιεΐν φύσις, ούτος τ ί &ν δράσαι προς τούς έγ γ ισ τ α γένο υ ς; πάντω ν ονν τού τω ν επί σέ καί την σήν επιμέλειαν έλκόντων τον βασιλέα, δήλον ω ς ούκ ετι θανμάση τούς εν 'Ρ ώ μ η καί Νεαπόλει πλουσίους, άλλ’ αντί τον τά κ εΐ διηγεϊσθαι

ΓτοΖς

20 ήμετέροις ήμΐν περί τω ν σώ ν προς άλλους δώ σεις φιλοτιμεΐσθαι1. οϊδα Γ(5ε ω ς

— ό γάρ νϋν επί τα μικρά π όν­ Γπώς ου φιλοτίμηση 1 πάντω ν σοι πληρωθέντω ν; — άλλα και χεΐρα

συ σύ γ ε τά ς1 διεξόδους εμφράξεις τ ω πλούτο), τ ο ς καλών

και γνώ μ ην πάσιν άνοίξας, πάντω ν άφθόνως εμπίπλασθαι συγχω ρήσεις. Ο ϊδα μεν ούν ω ς εΐ παρών έτύγχάνον καί αυτός \ προ τώ ν άλλων &ν μετείχαν

ί·

25 χης θοίνης. επει δ’ άπωκισμαι τή ς τρα π έζη ς, δ λοιπόν γινέσθω , δταν ό μεν βασιλεύς εν τ ω διδόναι, σύ δε εν τω λαμβάνειν καί προξενεΐν χάριτας ής, μ έ μνησο καί τίνος φίλου, δν πολλά μεν εφίλεις πολλά δε επήνεις, πολλά δε συνέπλευσας πολλά δε συνεκινδύνευσας, ομοίως δ ’ α υτώ τό τε τώ ν ελπισθέντων άπέτυχες. υπέρ τούτου διαλέχθητι βασιλεΐ, καί πεϊσον μη ραδίως πιστεύειν

30 τοΐς λόγοις ώ ν τα ΐς π ράξεσι μέμφεται, μηδε τα ΐς τώ ν αχρήστω ν συκοφαντίαις άνέχεσθαι τούς χρησίμους τώ ν άνδρών ζημιοϋσθαι. τα ϋ τα γάρ συμβουλεύων κάκεϊνον άντευποιήσεις, άντ'ι πονηρών αγαθούς αυτώ rπροξένω ν1 διακόνους, κάμε τώ ν κρύβδην διαβολών απαλλάξεις, αίς έτος ήδη του τϊ δεύτερον παλαιών άπείρηκα. δεήση δε ονχ υπέρ παντελώ ς άπηχθημένου. ουδέ γάρ ό βασιλεύς

35 πάντα το ΐς κατηγόροις πιστεύει, αλλά τούς εκείνων τρόπους ούκ άγνοών νέμει τι και ήμΐν, καί την παλαιόν φιλίαν αΐδεΐται, καί προ το ύ τη ς τό μηδενί μ έ π οτέ βλάβης αίτιον

Γαυτ ώ 1 καταστήναι, δ μοι πάντες συνίσασιν. εί τοίνυν καί

παρά τή ς σής γλ ώ ττη ς τά δντα άκούσειε, πάσαν τή ς ψυχής εκβαλών υποψίαν καί δωρεών αξιώ σει, άς ύπισχνεΐται μεν αεί, δέδωκε δέ ούπω, κωλυόμενος

ίο ούκ οϊδα ύφ’ δτου. 169 — ' Ρ α δ η ν ώ ι 8.

RHADENO,

T H E S S A L O N IC A M

Constantinofo li, 1376, yrimo vere. V

'Ο μεν ήλιος, δν Γπαρ’ ημ ώ ν1 ε ξ ιών άπέλιπες κατιόντα, ήδη τέτραπται καί (f·

5 άνεισι πρός ΓΒορέαν1, ίσος τά ς νύκτας τα ΐς ήμέραις ποιεΐν έπειγόμένος, σύ δέ ούπω κινή, άλλ’ ετι τή ς τώ ν Μ ακεδόνων εχη σκιάς, καίτοι, εί μη ημώ ν γε, 168 18 τάν βασιλέα έλκόντων Α 1 19-20 τοΐς ήμετέροις... οϊδα: δώσεις έπΐ σαυτόν καί μείζω βλέπειν των κροίσου. σύ δέ εϋ οϊδα Α 1 32 προξένων: κομίζων Α ι 169 U 285, f. 290-291ν. 5 Βορέαν: άνατολάς Α 1 τάς άνατολάς Α 8

168 15 συγγένεια: θειον vocant fontes; ad ep. 28,2. 27-28 συνέπλενσας: in Italiam, 1369-1371; ep. 29,20. 29 άπέτυχες: cf. ep. 37,5. 33 διαβολών: t. I, p. 17,33; epp. 117,79; 135,31. 39 ύπισχνεΐται: ep. 139,9. 169 2 Bhadeno: v. ep. 159,2. 4 έξιών: cf. epp. 157,15 άπαλλάττεσθαι; 187,4 διασιοθέντα. 5 άνεισι: cf. ep. 173,20 ήρος.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Epistulae 168-169

41

τή ς γούν μ εγάλης Π ό λ εω ς ενεκα τρέχειν εχρήν, όψόμενον αυτήν το μεν εκ τον χειμώ νος γήρας άποτιθεμένην [ήδηΛ καί την κατήφειαν, άρχομένην δε ώ σπερ άνανεοϋσθαι, ήμερουμένης μεν αυτή τή ς κύκλω θαλάσσης, τω ν δε πανταχόθεν πλω τήρω ν μ ετ’ ευθυμίας εις αυτήν καταιρόντων καί τω ν παρ’ εκάστοις φυόμε­

10

νω ν τά ς αγοράς εμπιπλώντων, τω ν τ ε ένδον αγρώ ν και παραδείσων άρχομενών άνθεϊν, μ ετ’ ολίγον δε καί τ ή τω ν πετάλω ν σκιά τούς στενω π ούς καλυψόντων, ώ σ τ ε τούς διιόντας ου διά πόλεως, δι όρων δε μάλλον δοκείν ποιείσθαι τούς περιπάτους, δ καί αυτόν σε μέμνημαι πολλάκις είπόντα, δθ’ υπό το ΐς δένδρεσιν εποχοι τήν Π όλιν διήειμεν. άλλα σύ γ ε μ εθ’ ημ ώ ν και τώ ν τή ς καλλίστης Π ό ­

15

λεω ς χαρίτω ν καταφρονείς, προστιθε'ις και τον ’ Α ριστοτέλη καί τούς περί φι­ λοσοφίας λόγους τ ή νβρει. ούτω ς ημ ώ ν ύπερφρονεΐς, και τρυφής και προς π άντα σοι τή ν πατρίδα νομίζεις άρκεϊν και τούς ελπιζομένους οβολούς και τήν{έπί τούτοις 1 τώ ν αδελφών κοινωνίαν.

Έ γ ω δέ σε τή ς μεν πατρίδος εχ ό -

μενον επαινώ, έσ τω δέ τις τή ς εις αυτήν φιλίας καί δρος, καί μή νόμ ιζε ληρεΐν

20

τον είπόντα παν μέτρον αριστον είναι, εί γάρ προς πάνθ’ ήμίν νομιοϋμεν άπ ο139ν χρήν τά ς πατρίδας, ούδείς [μενΛ έμπορος εκείθεν κινήσεται α ξιώ ν παρά

| τής

αλλοδαπής πλούτον άθροίζειν, διδασκέτω δέ σε καί τα φυτά, μηδ’ αυτά σ υ γ χ ώ ­ ρου μένα παρά τώ ν γεω ρ γ ώ ν ου Γτήν άρχήνΛ έφυσαν μένειν, αλλά καί αυτά τή ς πατρίδος διοικιζόμενα, ε ϊ Γγ ε μή~* μέλλοι μηδένα δείξαντα καρπόν ώ σπερ γ ε -

25

γραμμένα μόνον έστήξειν. τώ ν δε χρημ άτω ν καί πολλών μεν δντων rεχρήν σε1 καταφρονείν, άνδρα φάσκοντα λόγω ν έραν. εί δε μικρά τ έ εσ τι καί μ ετά πολλών τώ ν μεν εν γ ή τώ ν δε εν θαλάττη κινδύνων μόλις δυνησόμενα τρέφειν τον έχοντα, π ώ ς είκός τού τω ν χάριν λόγω ν καί σοφίας ύπεροράν, ύφ ώ ν πολλούς ϊσμεν άρθέντας

[καί μ είζω πολλάκις

πά ση ς

εμπορείας κερδάναντας1; προσέθηκα 30

δ’ αν σοι καί τον ’Α να ξα γόρα ν, άσπορον τήν πατρώ αν γή ν υπέρ φιλοσοφίας άφέντα, εί μή σε ήδειν περί ώ ν φημι πεπεισμένον. ώ σ τ ούκ άλλοτρίοις το ΐς δέ σαυτοϋ λογισμούς χρησάμενος εύρήσεις

δ π ρά ξα ς ευδοκιμήσεις, τα ϋ τα δέ είπον

ούχ ω ς μεμφόμένος το ΐς νυν υπό σοϋ γινομένοις. μάλλον γάρ καί το πρότερον εκείνους βουληθήναί σε πεΐααι δι ώ ν ήλπισας ραον τον πατέρα σχήσειν π ειθό-

35

μενον καί το πάλιν μή δοκειν επείγειν εκείνον, άλλα τήν αυτού γνώ μ ην καί τον καιρόν περί μένειν, μ ετά νού σοι πεπράχθαί φημι, καί αυτός δέ σοι παρών ούκ άν άλλως συνεβούλευον τούτοις επιχειρειν. ου τοίνυν εχω ν οΐς πράττεις επίτι­ μ όν τι πεποίημαι τήν παραίνεσιν, άλλ’ Iva μ ή τώ ν περί τον πατέρα σοι χρόνον 16 προστιθε'ις ex προσθείς 26 εχρήν: εδει Α 1 30 καί... κερδάναντας: και & μεθ' έαυτών ούκ έλάττω καί τών εκ τής εμπορίας κερδών ήμίν ώφέλειαν οϊσει Α 1

16-17 φιλοσοφίας:βρρ. 159,11-14; 187,5; 170,40; 174,27; 177,15; 191,22. 18πα τρίδα: Thessalonica. άβολους: epp. 173,40; 177,14. 20 επαινώ: epp. 159,7-8; 173,36. 21 Pythag., Anr. Carm. 38; ep. 174,16. 27 λόγιαν: epp. 157,22; 169,13; 187,5; 173,22; 177,7.31. 30 cf. ep. 177,26-27. 31 ’Αναξαγόραν: Suid. A 1981 ex Philostr., Vit. A p. I, 13,2. 33 ευδοκιμήσεις: ep. 177,9. 35 πατέρα: epp. 170,14.39; 177, 4.13.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

42 40

Liber X V III

μακρότερον άπαιτούντων αυτός μάτην καθήμενος άναμένης όπ ότ εκείνος φι­ λοσοφήσει, ή καί, το ν κλήρου θά ττον τυχώ ν, ούχ ώ ς προς λόγους άφορμάς λα­ β ώ ν χρήση τοις δεδομένοις, άλλα τον πλονσιώτερον και μακαριώτερον

είναι

νομίσας φυγάς μεν γένη φιλοσοφίας, εκών δε μ νσα ς επί τον τυφλόν Π λούτον αύτομολήσης, τέλος ήγησάμενος το προστιθέναι τοις δβολοις. δ, φίλτατε, παθεϊν

45 ούκ αν σε βονλοίμην, άνατρέψαντα μεν ας ύπέθου λόγω ν άρχάς, φήμην δ’ οϋτω καλήν περί τω ν σώ ν ανιούσαν ήδη καί χεομένην ύπομείναντα περικόψαι, ελόμενον δε ταπεινά πράττειν καί φαύλα, εξόν σεμνά και μεγάλα.

E l δε λέγοι

τις ουδεν παρ’ ήμϊν τω ν καλών άθλον είναι, *καί διά τούτο μάτην οϊοιτο γίνεσθαι τους περί λόγους Ιδρώτας1, πρώ τον μεν ονχ ετέρων, αύτοϋ δε εΐνεκα μόνον το

so καλάν καί τά άγαθάν έπιτηδευτέον. εΐ δε δει τ ώ :κάλλειΛ καί θεατώ ν, Ικανόν ή 'Ρ ώ μ η θέατρον τοις άσκήσασιν εαυτούς, καί χρνσώ καί κρότοις επισταμένη τους τώ ν καλών ά γω νιστάς δεξιοϋσθαι. Χκαί τοϋ το πολλούς τώ ν ήμετέρων εστιν Ιδεϊν μαρτυροϋντας1.

170 — ' Ρ α δ η ν ώ ι 9.

KHADENO,

T H E S S A L O N IC A M

Constantinopoli, 1375-1376 θ’

*Ε τι τή ς επιστολής κειμένης εν τή χειρί τοϋ κομίζοντος ευθύς ήσθην είς τά

(f·

5 μ έγεθος Ιδών το ν βιβλίου, νομίσας ου μόνον περί ών εφρόντιζον εϊσεσθαι, άλλά

καί τη ν ακοήν εν πλείοσι τοις παρά σοϋ διηγήμασι τέρψειν. τώ ν μ εν γάρ άλλων τουτω νί καί Λ ακω νικά γραφόντων μόλις αν άνασχοίμην, τώ ν δέ φίλων δστις λαλίστερος οντος καί ήδίων εμοί. επεί δε καί λαβών άνεγίνωσκον, τ ά μεν άλλα ηδονής ονχ ήμάρτανον. εδόκουν γάρ σοι σννείναι καί τινα τώ ν εΐω θότω ν λέγειν ίο

τε καί άκούειν οίς άλλήλους ετέρπομεν. ζη τώ ν δε καί a πάνυ μαθείν επεθύμουν, εϋρισκον ονδέν σε σαφές περί εκείνων είπεΐν βονληθέντα, άλΧ είς άδηλίαν τους περί τού τω ν τρέψαντα λόγους καί διδόντα

| μόνον εΐκάζειν ε ϊ π ο τέ σε μ ετά i-

πάνυ πολύν χρόνον όψόμεθα. μάλλον δ' δσα γ ε εκ τώ ν λόγων καί παντελώ ς το ϋ τ’ άπογινώσκειν ήνάγκαζες. τά γάρ ήνίχ

ο πατήρ σοι τήν οικίαν μισήσει, τό τε σε

15 παρ' ήμϊν εσεσθαι προσδοκάν καί μ εθ’ ημών τώ ν συγκειμένων επιμελήσεσθαι,

π ώ ς ου δυσχερέστερον παντός αδυνάτου; τοϋτό τε ούν ήλαυνε τά ς ελπίδας, καί αυτός άπαγορεύειν καθαρώς συνεβούλευες, πάνυ ραθύμως κεχρημένος τώ λόγω καί, ώ ς αν τις εικάσαι μ ηδαμ ώ ς σε κινεϊσθαι βουλόμενον. Γτα ϋ τα τοίνυν1 1β9 40 άναμένης U: αναμένεις A 50 τψ U: τή A κάλλει: ώρα Α 1 170 U 286, f. 291ν-292τ. 18 ταϋτα τοίνυν: ταϋτ ’ ούν Α ι

169 43 Aristoph., PI. 90; ep. 173,41. 51 ' Ρώμη: quo Romana Curia rever­ sura erat 1376.IX.13-1377. I. 17; ep. 16 49; cf. ep. 177,37. 52 πολλούς: e. g. Simon Atumanus, Ioannes Lascaris Calopherus, Ioannes Cyparissiota. 170 2 Rhadeno: v. ep. 159,2. 9 είωθότων: epp. 159,13; 187,5-6; 171,9. 13 όψόμεθα: epp. 159,14; 187,12; 173,21. 14 οικίαν: leg. οίκείανί 15 συγκει­ μένων: epp. 159,13; 187,6; 171,15-16; 173,25; 191,22; 219,10.

V,

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Epistulae 169-171

43

καί την άπό τω ν άλλων ήμβλυνεν ηδονήν και τη ψυχή λύπην επήγεν, ταύτην εν τη το ϋ τ ί χρή δράν απορία κατέχοντα.

E l μεν οϋν τω ν ώμολογημένων έ π ι- 20

λαμβάνη καί τη ς γνώ μ ης σοι νυν επ’ άλλα τετραμμένης αίσθάνη, άλλος μ εν αν σοι τη ν ευκολίαν προήνεγκε καί προς τά ς μ ετά τω ν άνδρών π ρά ξεις ονκ επ ιτή­ δειον έφησεν είναι, εγ ώ δε — ού γάρ αν βουλοίμην δν μάλιστα φιλώ τούτον δοκεΐν όνειδίζειν — ερώ το κουφότατον και δ σοι την προαίρεσιν ούδαμόθεν κοχ­ λάσει. γράφε ω ς ούκέτι μ εθ’ ημ ώ ν εκείνα πράττειν διανοή, άλλ’ ετερα νικά

25

νυν παρά σοι, καί ουτω τύχη αγαθή, σύ μεν κατά χώραν μένε και το ϊς δόξασιν επιχειρεί' εγ ώ δε τή ς ομολογίας άφειμένος σκέψομαι το συνοϊσον. και μη σοι δοκείτω φορτικόν, εΐ σοϋ τώ ν εγνω σμ ένω ν κοινή νϋν ετερα προτιμ ώ ντος και αυτός περί ώ ν μέλλω πράττειν βουλεύσεσθαι λέγοιμι. σοϋ γάρ άφισταμένου ονδείς ούδ’ εμέ μένειν αν άναγκάσειε νόμος, προς μεν γάρ το συνδεδέσθαι άμφοτέρους

so

χρή συνδραμείν, τη ν δε λύσιν καί δ λοιπός ικανός ποιείν μόνος, ώ σπερ οίμαι καί την μ εν ειρήνην άμήχανον την αρχήν συστήναι μη τώ ν τα ύτης όρεγομένων ομονοούν τω ν, προς δε την τώ ν σπονδών σύγχυσιν καί εις μόνος διχονοών άρκέσειεν αν. εΐ δ’ αγανακτείς τώ ν συνθηκών λυομένων, καί φής ύβρίσθαι ε ϊ τις σε τά καλώς δεδογμένα λέγοι κινεϊν, καί διά τούτο πέρας επαγγέλλη το ϊς δεδογμένοις

35

εποίσειν — ω ς εγ ω γ ε συμβουλεύσαιμ αν σοι μ ηδαμ ώ ς εκείνων άφίατασθαι — μη λέγε μεν μόνον τα ϋ τα καί ύπισχνοϋ, δι ών δ’ άν γένοιτο παραλίμπανε, μηδε τύχη καί τή τώ ν χρόνων τριβή οίου περιέσεσθαι τώ ν πραγμ άτω ν, άλλά συντείνας σαυτόν πειρώ καθημέραν προς το τέλος παρασκευάζεσθαι. καί π είθε τον πατέρα μη τη ν αυτήν α ύτώ φιλοσοφίαν οϊεσθαι καί σοι σοφίαν Τγενή σεσθα ίί, άλλ’ εκείνον μ εν τά αυτού,

40

Γσε δε εάν 1 τά σαυτού βελτίω ποιείν, καί θάττον δ νύν αναβάλλε­

ται δράσαντα, τά χ ιστα παρ’ εκείνους σε πέμπειν οίς συγγενόμενος καί αυτός έπιδώ σεις κάκείνω τά ς εύχάς εκπληρώσεις.

171 - ' Ρ α δ η ν ώ ι 10.

BHADEN O, THESSALONICAM

Constantmopoli, 1375-1376, hieme 140)

Νίκανδρος είπών ω ς αυτίκα έξεισιν ήπειγε γράφειν. εγ ώ δε εβουλόμην μεν σιγάν προς σιγώ ντα . σιγήν γάρ εγ ώ καλώ το τοαούτω ν ερχομένων εκείθεν

*' 5

δι ενός σε μόνου φροντίσαι μ ε προσειπεΐν. δμω ς, οϋπω καιρόν νομίσας εχειν μοι το μνησικακεΐν, επιστέλλειν έπείσθην, καί ήδη γράφω, σοι μεν υγείαν ευχόμενος καί τάλλα δι ώ ν τις καλός κάγαθός γένοιτ αν, εμαυτον δέ σοι δηλών τώ ν είω θότω ν καί ών οϊσθα εχόμενον, το ύ τ ε εαρος καί τώ ν χελιδόνων σφόδρα

170 40 γενήσεσθαι σοφίαν Α1 171 U 287, f. 293. 1 τώ αύτώ A 170 27 συνοϊσον: consilium peregre proficiscendi de quo ep. 171,9-10? 171 2 Khadeno: y . e p . 159,2.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Liber X V III

U

ίο έπιθυμοϋντα, ïva μ ε τ αυτώ ν άποπτήναί μοι | γένοιτο. γράφε τοίνυν καί αυτός f· 140ν περί τώ ν σαυτοΰ, ε ϊ τι σαφέστερον καί βεβαιότερον έχοις διά τον χρόνον, καί πειρώ πείθειν οϋς δίκαιον μ η βιάζεσθαι, πλήν εϊ μ η κελεύοιεν άμελεϊν δι ών έσ τι γενέσθαι βελτίω . ή γά ρ προς τα ϋ τα φιλονεικία καλή καί δοκοϋσα Θ εώ . οϊμαι δε κάκείνους πείσεσθα ί σοι, βουλομένους σ ε π ά ντω ς εν το ΐς καλλίστοις

is ευδοκιμεί». τα ϋ τα δε λέγω έτι σε πεπεισμένος κύρια τηρείν περί ών πολλάκις εν ήμιν αύτοΐς διειλέγμεθα. ώ ς ε ϊ γ ε ετερα επελθόντα έκεϊνα μεν ήλασεν, αυτά δε κρατεί, δήλου, Ιν δ λοιπόν εύχώ μ εθα, κουφοτέραν σοι τήν δουλείαν γενέσθαι.

172 — ' Ρ α δ η ν ώ ι 11.

BHADENO,

T H E S S A L O N IC A M

1375-1376, hieme ια'

Τ ούτην σοι νόμ ιζε παρ’ ή μ ώ ν τελευταίαν ήξειν επιστολήν, τελευταίαν δε

(ί· 140ν

s τού τη ν οργή δίκαια ποιεί, ήν εσχον το ϋ δεινός παρ’ ημάς άνευ σ ώ ν γραμ μ άτω ν ελθόντος. ου γά ρ δή ψήσεις αυτόν λαθεϊν εξελθόντα, ώ καθημέραν συνήσθα καί μόλις νυκτός άπηλλάττου. τοϋ το φανερόν εξήνεγκας δείγμ α το ϋ μηδέν σοι λοιπόν μέλειν εμοϋ. εγ ώ τοίνυν τη μεν σιγή σ ε μιμήσομαι καί αυτός, τή ς δε μνήμης ού παντάπασιν έκβαλώ. μεμνήσομαι δέ σου ουκ άνευ τ ο ϋ μέμφεσθαι.

ίο βελτίω ν δ’ άν ήσθα, δπ ω ς επί το ΐς βελτίοσιν οί φίλοι μ εμνήσονταί σου ποιων.

173 12.

BHADBNO,

T H E S S A L O N IC A M

Oonstantinopoli, 1376, paulo ante 11.17 Φ'

Βουλόμενον αεί τώ ν σώ ν μ ε λέγειν εγκώ μ ια αυτός ουκ εας, επιτιμ ήσεω ς

5 ά ξια π ρά ττω ν. μ ή γάρ νόμ ιζε τοσούτω ν ερχομένων εκεΐθεν άνεύθυνον είναι (ΐ· 140ν σοι τό σιγάν, καί τα ϋ τα τοσα ϋτά μοι περί το ϋ γράφειν υπεσχημένα), καί Iva τούς άλλους παρώ , πρώ ην ήκέ τις οΐκέτης το ϋ Χ ρύσου, πολλοϊς μεν παρά πολλών γράμ ματα δούς, εμοί δε παρά σοϋ κομίζουν ουδέ». οϊδ’

Γό'τίΊ ψήσεις

ήγνοηκέναι τήν έξοδον, αλλά καί τοϋθ’ έτερον έγκλημα, ή γάρ Εκείνης1 άγνοια

ίο το ϋ μηδέν ήμ ώ ν σ ε φροντίζειν σημεΐον. καί δπ ω ς ουκ αγανακτήσεις π ρόσεστι τό 172 U 288, f. 293-293τ. 178 U 289, ί. 293ν-294ν.

1 τΰ> αύτώ A

8 μέλειν U: μέλλειν A

171 10 άποτπψαι: in Italiam; ep. 187,24; cf. ep. 169,61. 11 σαφέστερσν: cf. ep. 170,11 ονδέν... σαφές. 12 οϋς δίκαιον: pater; ep. 169,35. 17 δουλείαν: coniugium; ep. 159,10. 172 2 Ehadeno: v. ep. 159,2. 5 δεινός: cf. ep. 171,5 (τοσούτων) et 173,7 (οΐκέτης τοϋ Χρύσου). 8 σιγή: ep. 171,5. 173 2 Ehadeno: v. ep. 159,2. δ τοσούτων: cf. ep. 171,5. 7 Χρύσου: cf. ep. 172,5 τον δεινός.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Epistulae 171-173

45

μηδε μετ' αλήθειας είναι σοι την απολογίαν, οΐς γάρ ψίλοις μάλιστα χρή, καί ών ίσως ουδέ τής ννκτός άπαλλάττη, οϋτοι πάντες έπέστελλον οΐς έφίλουν άστε τις αν σε φήσειε των έκείνοις πραττομένων αΐσθησιν Γαυτόν1 μή λαβεϊν; άλλα καί ό τα γράμματα κομίζων καί ίδεΐν σε ελεγεν δτ’ εξήει, και είπειν οι πορεύοιτο, επιστολήν τε βουλομενου 7σου1 διδόναι έτοιμος είναι λαμβάνειν. άλλος is μεν ούν αν εϊπεν συ την τοϋ κομιοϋντος άγνοιαν τό δε μηδέν σοι διαφέρειν τής σιγής αίτιον καταστήναι. έγώ δε, - ον γάρ αν βουλοίμην δν μάλιστα φιλώ, τού­ τον εγκλήμασι περιβάλλειν — λήθην μεν ημών σε λαβεϊν ή μηκέτι φίλεϊν ονκ αν είποιμι - μάλλον μεν ούν πάνυ μεμνήαθαι και φιλεϊν καί φιλήσειν ίσχυρισαίμην άν εϊπερ άλλο τι — αισχύνην δέ τινα τής σιωπής αιτιώμαι, ή δε εστιν ήρος 20 επανήξειν ήμιν έπηγγείλω, καί θαρρεϊν εκέλευες ως ούδενός σοι την γνώμην κινήσοντος" νϋν ίσως ετερα κρατεί παρά σοι, καί τής τών λόγων επιθυμίας , άλλα δοκοϋσιν ήδίω, ών τυχεϊν ονκ εστι μή μένοντα. οϋτ ούν ως επανήξεις ΐ. 141 βούλοι αν γράφειν, |δν φιλεϊς καί τιμάς άτοπον νομίζων εξαπατάν, καί τό δεδόχθαι μένειν, ώς αισχύνην οΐσον καί παρά τάς συνθήκας, λέγειν φυλάττη. 25 προς την άμφοτέρων τοίνυν Τάπο1φνγήν εν φάρμακον εύρες την σιωπήν, εμοί τε τό προσήκον τηρών καί σαυτόν τών τής ευκολίας εγκλημάτων εξάγων. Άλλ’ ώς εοικεν, ώ ορίστε, τοσοϋτόν μοι συγγενόμένος χρόνον, οϋπω την περί σε γνώμην έγνως, ώς ονκ αν βουλοίμην, τό εμαυτοϋ θεραπεύων ήδύ, τοϋ σοι σννοίσοντος άμελεϊν. εί μεν ούν εκείνο μόνον εσκόπουν, επετίμιαν αν σοι μή 30 καί διά πυράς παρ’ ημάς δραμεϊν έλομένω. επεί δε προ τών άλλων τής σής ώφελείας στοχάζομαι, πάντως τό ταύτην σοι προξενούν κάγώ σοι συνεύξομαι. ήκε τοίνυν ου μόνον ενταύθα, άλλα καί πανταχόσε κομίζου, εί τούτη σοι δοκεϊ βέλτιον πράξειν καί μένε πάλιν, εί τό μένειν προς τάγαθόν σοι συναγωνίζεται, καί μή νόμιζέ σοι τής μονής ήμιν ήδίω τήν επάνοδον έσεσθαι, έως άν σοι παρ’ 35 άμφοϊν ταύτό προσγίνηται κέρδος, μάλλον μεν ^ούν1 εγωγε τήν μονήν καί επαινέσομαι, άπραγμόνως σε βελτιοϋσαν. ώς ούν ούδετέρωθεν ημάς λυπήσων, μάλλον δε εκατέρωθεν καί ήδίους ποιήσων, γράφε τί ποτ έγνωκας χρήσθαι σαυτώ. επεί καί ή Άπόκρεως επί θύραις, πρόφασιν πάσαν περιαιρούσα. εϊη δέ σοι τήν περί τοϋ βίου ψήφον ύγια καί δικαίαν εξενεγκεϊν. δεινοί γάρ οι οβολοί προς εαυτούς 40 καθελκύσαι τήν τοϋ λόγου τρυτάνην, καί τον Πλούτον ή κωμωδία τυφλόν καί τούς αύτώ χαίροντας εκτυφλοϋντα πεποίηκεν. 35-36 ταύτό παρ’ άμφοϊν Α 1 20 ήρος επανήξειν: epp. 159,14; 170,13; 169,5. 22 λόγιαν: ep. 169,27. 23 άλλα: cf. ep. 170,25 ετερα. 25 συνθήκας: ci. ep. 170,15 συγκειμένων. 30 συνοίσσντος: ep. 159,23; 39 Άπόκρεως: 1376.11.17. 40 ψήφον: ep. 159,21 βουλεύου. όβολοί: epp. 169,18; 177,14. 41 Aristoph., PI. 90; ep. 169,43.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

46

Liber X V III

174 13.

Τώι

Ταρχανειώτηι

T A K C H A N IO T A E ,

T H E S S A L O N IC A M

Constantinopoli, 1376, aestate τφ μύθω1 Πηλέα. οί δ’ Ισχυρίζονται τής άνδρίας οϋπω και νϋν τοσοϋτον εύρήσθαι παράδειγμα· τήν δικαιοσύνην δέ τις είπών το σάν εδοξε σύμβολον εύρηκέναι. άλλοι δε ταϋτα αφέντες τής γλώττης εγκώμια λέγουσι, και τήν συν επιείκεια πειθώ καί τον μετά χάριτος δρόμον καί τήν συμπαραθέου15 σαν αεί τοϊς λεγομένοις αλήθειαν. « εφη γάρ τι » φασίν « καί τδ ρήμα πράγμα

γίνεται τοϊς άκούουσιν ». καί δλως ενός φασι σου νϋν πάντας Χεν πάσιν1 ήττάσθαι. ταϋτα τοίνυν καν ταις εκκλησίαις καν ταις άγοραις δμοίως δέ καί τοϊς βασιλείοις καθημέραν βοώμενα ούκ ελάττους τών εν τοις κήδεσι θρήνους παρά πάντων εγείρει, δσω γάρ ών τις εστέρηται μείζω, τοσούτω καί τώ τής 20 ανίας οξυτέρω βέλει κεντεΐται.

* 0 δέ νθλον άποφαίνει πάσαν παραμυθίαν,

δτι δ μέν χειμών καί δή πάρεστιν, τά δέ κύματα υπέρ κεφαλής, καί σκόπελοι πανταχοϋ αιγίδες τε ^λαμπροί? καί σκότος βαθύ καί ναυτών Γπρδς άλλήλονς1 203 U 180, f. 174ν-175ν. Cod. Yat. gr. 82, f. 404v (c). 5 άπευκτήν εκείνην... δόξασαν αποδημίαν c 6 επελάθοντο c 7 περιτρέχιον om. c εαω c 8 γιγνόμενος c πάντας: πάντα c 11 ήττάσθαι καί τον πηλέα c 12 το­ σοϋτον om. c 15 τι: τοι c 16 άκούουσι c νϋν om. c εν πάσιν om. c 17 καί: καν c 18-19 των... πάντων om. c 19 μειζόνων τοσοϋτο καί τό τής c

203 2 Emmanueli: epistulae ad eum missae ab autumno anni 1382 ad ae­ statem anni 1383 hoc ordine legendae videntur: 203 243 244 247 249 258 276 259 250 253 312 326. 6 αποδημίαν: epp. 243 et 247,11-12, unde apparet Emmanuelem clam ab Urbe recessisse.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Epistulae 202-204

81

φιλονεικία· δκνώ γάρ είπεϊν απειρία, δ δε κυβερνήτης τής νεώς πορρωτάτω, και δέος περί αυτή μή δϋσα και τάς υπολοίπους ελπίδας συγκαταδύση. τοσοϋτον τούς πολίτας μετά την σήν αποδημίαν πένθος κατέχει, εν ημάς ήδη καί 25 δή βαπτιζομένους άνέχει. πιστεύομεν τοΐς άγαθοΐς τω ν Ανδρών δε'ι χδν Θεόν δξύν επίκουρον παρεστάναι. διά τοϋτο και σοί τι παρά τής Προνοίας χρηστότερον ήξειν rελπίζομεν1. σε δέ τάς παρ’ εκείνης δωρεάς εις κοινόν πάσι προθήσειν ε ξ ών σοι πάντες συνίσασιν ούδε'ις αμφιβάλλει, ταύτην ήμΐν εν τω πίθω 99 μόνην ελπίδα ή τύχη κατέλιπεν, καί τοϋτο μόνον τοΐς τω ν πόλεων \ νόσημα- 30 σιν εύρίσκομεν φάρμακον, ώς τά γε άλλα ούδ’ απ’ ονείρων εστι παραμυθίαν ελπίσαι. ημών μεν ονν αν εϊη παρά Θεοϋ τά αγαθά σοι συνεύχεσθαι, σόν δέ συναγοονίζεσθαι ταις εύχαΐς καί πειράσθαι σαυτδν καί τούς φίλους έκσώζειν, κά'ι δ τις έφη τή Τροία τον "Εκτορα, τοΰτ’ αυτόν γίνεσθαι καί πατρίδι και γένει.

35

204 9.

A M IC O

ABSEN TI

N E S C IO

CUI

Constantinopoli, 1382-1383t 99)

Ούδέν θαυμαστόν άνδράσι φίλους ταύτό πάθος συμβήναι. οΐς γάρ όμοιο- ν' της τής φιλίας ήγήσατο, τούτοις ούκ εστι μή και προς ταύτά παρά τής φύ- 5 σεως άγεσθαι. ώστε καί αυτός εν εμαυτφ τό σόν πάθος ευρών {ήσθηνΛ, εκείνο καί τοϋ καλώς ημάς άλλήλοις ήρμόσθαι τεκμήριον ποιησάμενος. σοί τε γάρ ώς φής μετεμέλησεν, ό'τ’ ενταύθα διέτριβες μή πυκνός ποιουμένω τάς προς εμέ συνουσίας, εγώ τε ού παύομαι κατηγορών εμαυτοϋ, ει παρόν καθημέραν τώ ν σών ηθών δπολαύειν, εγώ δε τοΐς ήττον ωφελίμους προσέχων Τάφειλκόμην ίο οΐς μάλιστ εχρήν προσδεδέσθαι1. τούτου δε τ ί τις αν σφοδράς φιλίας καθαρώτερον ζητήσειε δείγμα; οι γάρ δταν άλλήλων εϊργωνται σφόδρα πληττόμενοι, δήλον ώς τής άλλήλων συνουσίας ούδεν προτιμήσουσιν. άλλ ώς εοικεν τό κατ’ εξουσίαν είναι τήν τώ ν ήδίστων άπόλαυσιν πολλούς τε Άλλους άμαρτειν ών ήρων εποίησεν καί ήμΐν τό πολύ τής ηδονής περιέκοψεν. τω γάρ τήν αυτήν 15 μεν οίκεΐν ολίγους δέ στενωποΐς άλλήλων διείργεσθαι, εξεΐναι δέ βουλομένοις καθημέραν παρ’ άλλήλους φοιτάν, έλάθομεν τών ήδίστων ύπεριδόντες. άλλα τήν μέν επ’ άλλήλοις λύπην ό τήν άγάπην νομοθετήσας ιάααιτο, καί δείξειεν άλλήλοις ημάς, δίκην ^αύτώ1 δεδωκότας τήν νϋν μετάνοιαν ών ήμελήσαμεν, Γκαΐί διδάξειεν άλλήλων εχεσθαι τοϋ λοιποϋ. έως δ’ αν τοϋ πνεύματος αμαρτάνω-

20

μεν, ai κώπαι τήν αποτυχίαν παραμυθείσθωσαν, καί έστω τά γράμματα συνεχή, ού μικρόν ήμΐν επί τοΐς φθάσασι παραμυθίαν δυνάμενα φέρειν. 203 24 αυτήν c δϋσα: καταδνσαι c 25 ήδη om. c 30 ή τύχη om. c 31 από ο 31-32 παραμυθίας έλπίς c 32 μέν om. ο 204 U 180®, f. 175ν-176. 6 ήσθην: ονδέν ετερον δτι μή τό κοινόν φίλτρον τούτου δυνατόν έλεγαν αίτιάσθαι Α 1 6-7 εκείνο δέ καί A a 19 ημάς καί Α*

203 34 Horn. Ζ 403; Plat., Cratyl. 392 d-e.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Liber X X

82

205 10.

θ'

V IR O

R E L IG IO S O

ΟΙδα ó'rt φιλοϋμαι παρά σοϋ καί μη γράφοντος. τής μεν γάρ γνώμης, δτι (*· 9 σοι βέβαια περί τούς φίλους, πολλαχόθεν εχων τάς μαρτυρίας, ούκ αν εικότως

5 διστάζοιμι.

ταϊς

δ’ επιστολαϊς πολλών δυναμένων κωλυμάτων συμβαίνειν

προς την τής φιλίας χρήσθαι κρίσιν ου δίκαιον είναι φημι. διά ταΰτα καί αυτός χάριν είδώς σοι τής γνώμης, τής σιωπής ίπ άλλα μετατιθείς την αιτίαν ουκ αχθομαι. οίδα γάρ ώς τήν των γραμμάτων φοράν άναπληροΐς ήμίν ταϊς ενχαϊς, αίς καί μάλισθ’ όταν υπέρ φίλων γίνωνται Θεός επινεύει, χρώ τοίνυν ταύταις ίο ύπερ ημών, οϋτω γάρ ήμϊν τε τον δικαστήν ϊλεω καταστήσεις, ού μεϊζον ονδέν αν ήμιν γένοιτο παρά σοϋ, καί σαυτώ τούς τής αγάπης αυξήσεις μισθούς, δ καί αύτώ σοι προ πάντων σπουδάζεται. 205

U 180b, f. 176. 8-9 ενχαϊς, aS μεϊζον ούδέν αν ήμϊν γένοιτο παρά σοϋ

αίς A 1

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

L IB E R X X I

206 1.

C IT I,

T H E S S A L O N IC A M

Constantinopoli, 1379-1380 176)

’Αδικείς, ώ ’γαθέ, πέτεσθαί με κελεύων. πώ ς γάρ ον τούτο ποιείς, μήκος 5πα' και κάλλος επιστολών αϊτών παρ’ εμού, δ μήτε πώποτε εκτησάμην, οϋτ’ ε ’ι

S

δτι μάλιστα μοι τούτο παρήν υπό τών καθημέραν εμπνπτόντων ήδυνάμην αν τφ πράγματι χρήσθαι; άλλά ταντα μεν παρά τών εφ’ ησυχίας μελετώντων 176ν λόγους καλούς και τικτόντων άπαιτών δικαιότερα πράξεις. \ δ δε βασιλεύς άνέγνω τε την επιστολήν διδόντος εμοΰ, καί κατά καιρόν, ώς εκέλευες· καί μετά την άνάγνωσιν άνεμίμνησκόν τε αυτόν τής σής εύνοιας καί δσην εν οίς ίο επέταττεν άεϊ προθυμίαν είσήγες, δσον τε εθρήνησας πταίσαντος, και ώς επανελθόντος εσκίρτησας. και προσέθηκα ώς νϋν βρόχου παντός βαρύτερον οϊει, εΐ τούτου μετά σάς μακράς διακονίας καί τούς ύπερ αύτοϋ πόνους άγανακτοϋντος αίσθάνοιο, καί νομίζοντας ήμελήσθαί τι παρά σου τών άρεσκόντων αύτώ. καί δ πάντα αριατος εκείνος καί τό μεν ψευδός ώς κρημνόν φυλαττόμένος τής is δε αλήθειας ώς ούκ εξόν άλλως ζήν άντεχόμενος, δργίζεσθαι μεν εφησεν ούδαμώς, λυπεΐσθαι δε ούκ ήρνήσατο, καί κοινήν ελεγεν αύτώ προς πάντας είναι τήν λύπην, ταύτης γάρ ού σε μόνον, άλλα καί πάντας τούς ήμετέρους πολίτας αξία πραξαι, οϋς φετο πολλών εινεκα τών παρ’ αύτοϋ προς αύτούς ύπηργμένων δραμεισθαί τε παρ’ αυτόν άκούσαντας τήν ελευθερίαν, καί συναγωνιεϊσθαι

20

τούτω προς τήν επάνοδον, πάντ άξιοϋντας καί δράσαι καί παθεϊν ύπερ τών αύτφ συμφερόντων, εϊ γ ε κύρια ποιεϊν απερ ώμνυσαν ήθελον δτε τας εύεργεσίας έλάμβανον. νϋν δ’ ούτως ούκ εκινοϋντο ώσθ’ ο μεν βάρβαρος δπως ο βασιλεύς

Liber X X I , epp. 206-217 = A , fase. 17, signatus ις', f. 106-112ν; sed deest folium unum in principio. U 181-194, f. 176-187.

206 Deest in A .

206 8 βασιλεύς: Ioannes V Palaeologus. 11 πταίσαντος: 1376.V i l i ; Lampros-Amantos, Βρ. Χρ., n° 15 (p. 21-32) 15-19; n° 47 (p. 81) 54-56; n° 52 (p. 89) 31-33. 11-12 επανελθόντος: 1379.V II.1; ibidem, n® 15 (p. 32) 19-22; n° 52 (p. 89) 34-38. 18 πολίτας: Thessalonicenses. 23 βάρβαρος: Murad, Orhani f., Tureorum Ottomanidum princeps; v. epp. 222,88; 224,37-39.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

84

Liber X X I

τα αύτοϋ κομιειται συνέπραττεν, ουκ άναμνησθείς τω ν προ μικρόν δια\ψόρων, ί· 25 και οι μηδενός ή μικρών όφείλοντες αύτώ χάριν και είσέφερον και συνεπολέμονν, μόνοι δε οΐ Θεσσαλονικεΐς καθήντο, και τά γινόμενα επυνθάνοντο, καί ουκ ετόλ μ ω ν έξιέναι, την πανσέληνον, ώ ς έοικεν, άναμένοντες, οϋς εδει καί προ τω ν άλλων παρεϊναι, νπερ τούς άλλους καί φίλουμένους καί τιμωμένους, ταύτην υπέρ τη ς αχαριστίας παραίτησιν εχειν οΐόμενοι, αν τον νπερόριον απόστολον 30 είπ ω σι και το τοις υπέρ τά ς νΑ λπ εις την ήμετέραν πρός αυτόν έννοιαν ουκ

άρέσκειν.

’ Ε μ ο ύ δε το μεν υπέρ π ό σ η ς παραιτεϊαθαι τή ς πόλεως ακαιρον

ηγουμένου, υπέρ δε σου μόνου τούς Σέρβους καί την ειρκτήν και τήν αρπαγήν τω ν δντων αίτιωμένου, και ώ ς συδ’ εφόδων ήν σοι λοιπόν,

ό βασιλεύς τούτο

μεν συνεχώρει καί μάλα μ όγις, ε ϊ τις δε τοσοντον εϊη πένης ήρώ τα ώ ς μηδέ

35 μέλανος εύπορεϊν μηδέ χάρτου προς απολογίαν υπέρ ώ ν ελλελοιπέναι δοκεϊ. ενταύθα ουκ ήν αναίσχυντεϊν, ουδέ μ ή τήν σιγήν αχαριστίαν καλείν. ω σ τ εγ ώ τό τε μέν έαίγησα — ου γάρ είχον και τή ς σιω πής πλάττειν αιτίαν — σοι δέ σ υ μ βουλεύσαιμ * άν τήν λύπην πειράσθαι λύειν τ φ βασιλεϊ. αϋτη γάρ μέχρι πολλοϋ παροφθεϊσα ίσω ς αν τι καί άλλοϊον ενέγκαι. επεί και ιατροί παραινονσι μηδέ

40 χών ελάχιστων άρρω στημάτω ν καταφρονεϊν, τούς γ ε φυλαττομένους τα μ έ ­ γισ τα . ράστην δέ σοι τήν θεραπείαν ή το ύ \βασιλέως επιείκεια καί φιλανθρωπία ποιήσει, δ γάρ καί τοις τα μεγάλα άμαρτοΰσι διηλλαγμένος, π ώ ς όργιείται τ ώ πάλαι μέν φιλοϋντι, καιρώ δέ τινι κωλυθέντι τήν εύνοιαν επιδείξασθαι; εί μέν ούν ουκ εδει μεγάλων άναλωμάτων τοις εν τή μεγάλη διατρίψουσι Π όλει, 45 ή σοι χρημάτω ν άρκοϋντας πόρουε συνήδειν, ουκ άλλο τ ί σοι προ τού δεύρο

δραμεϊν παρήνεσα αν. τά χ ιστα γάρ άν ου μόνον τήν λύπην εκοίμισας, αλλά καί δωρεάς τυχώ ν επανήλθες, επεί δ’ ή πενία κωλύει τήν συμβουλήν, δ λοιπόν δίκαιόν σε ποιειν, απολογίαν ών εγκαλή δικαίαν καί εύλογον εν γράμμασι πέμποντα. ταύτης γάρ 6 βασιλεύς προ έρμαιου λαβόμένος ουκ άνέξεται κρύ50 πτειν ένδον τήν είωθυΐαν πρός πάντας πραότητα, άλλ’ ώ σπερ σοι τον λυπούμε­

ν ον, οΰτω τά χιστα δείξει καί τον διηλλαγμένον.

206 27 πανσέληνον: Herod. V I 106-107. 28 φιλουμένους: cf. ep. 77,31. 30 τοις... *Αλπεις: Gemienses? 29 απόστολον: Venetum suspiceris; fortasse Carolus Zeno, cuius classis a die 24 Augusti ad secundum Septembris Tenedi stationem habuit A . D . 1379; Iacobus Zeno, Vita Caroli Zeni, E R . Itt. SS., t. X I X , 6, p. 17 n. 2; p. 22-23; p. 23 n. 3.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

ί·

Epistulae 206-207

207 — Τ ώ ι 2.

RHADENO,

85

'Ραδηνώι

T H E S S A L O N IC A M

Constantinopoli, 1381.V c. 106

ΟΙδά σε δηχθησόμενον υπό τή ς επιστολής ήν ό καλός σοι κομίζει Δ ω ρ ό - β' θεός, όμ ω ς, εΐ και το δήγμ α δίκαιον, και δει σε φέρειν άλγονντα, άλλ’ εγ ώ σε

5

μηδε προς βραχύ γοϋν ανεχόμενος άνιάσαι τό τ ε βέλος εξελεΐν προύθυμήθην καί εμαυτόν σοι τον προ τή ς πληγής δντα φίλον καθαρώς επιδείξαι, Ιν ε ϊ τι και τέτρω σα ι, ον πικρία, εύνοια δε κεκινημένον τον τρώ σα ντα γνοίης, καί άμα παρ’ α ντοϋ καί το ίαμα ενρης. την μεν σδν προτέραν επιστολήν μοι λύπη πεποίηκεν, ή την χεΐρα λαβοϋσα δ τι ήθέλησεν έγραψεν. ταύτην δ5 αυτός τω ν

ίο

λογισμώ ν επανηκόντων έξήνεγκα, πεισθείς μ εν Π υθα γόρα μη μικρής άμ αρτάδος εϊνεκα τον φίλον {δεινΛ εχθαίρειν είπόντι, μ ε μ φόμένος δέ τι καί έμαυτω , εί π α ίζω ν ώ σπερ είώθειν προς σε ελαθον άφορμάς εγκλήμασι δονς ώ ν σε τε ονκ εδει λαβέσθαι, παιδιάν τό ρηθεν ήγησάμενον, εμ έ τε, τά ς εκ τω ν εκ εί λεγο­ μένω ν τικτομένας προζιδόμενον αηδίας, έχρήν τό βήμα φυλάξασθαι. το ϋ λοιπού

15

τοίνυν έγ ώ μ εν εμαυτόν άμεμπτόν σοι τη ρή σω τά γ ε τοιαντα, συ δέ ϊσθι μ ε τή ς φιλίας εκείνης μηδέν μ ή τε μέχρι νϋν άφελόντα μ ή τε π ο τ άφαιρησόμενον, μ ηδ’ αν δτιοϋν αυτός περί τω ν έμώ ν ύποπτεύης. δ ε ι γάρ τά γ ε καλώς π α γέντα μένειν ακίνητα, καί τοϋ θ’ εύρήσεις επανελθών ώ σπ ερ παραθήκην σώ ν σοι τ η ρούμενον. ήκε δή, ον τού το μόνον σκοπώ ν δπ ω ς έμοί χαριή· πάλαι γάρ άν καί 20 αυτός παρ’ εμαυτόν σε εκάλουν, εί τούμόν μόνον εσκόπουν ήδύ. νϋν δ’ έπεί τό σοι συνοίσον πρό τή ς εμαυτοϋ τέρψεως τίθεμαι, έσ τω σοι τή ς επανόδου και­ ρός δτε σοι καιρόν έχει καί τό μ εθ’ ημ ώ ν διατρίβειν.

207 U 182, f. 177ν-178.

12 εϊνεκα δείν Α 1

δείν A 1 del. A*

207 2 Rhadeno: ν. ep. 196,2. 4 επιστολής: ep. 198 vel 11 Pythag., Aur. Carm. 7. 22 σννοίσον: cf. ep. 196,7.

potius 219.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Liber X X I

86

208 - Ά λ ο υ σ ι ά ν ω ι 3.

TH OM AE

D TJC A E

A L U S IA N O ,

CUM

IM P E R A T O R E

PEREGRE

DEGENTI

Constantino fò li, 1380-1382f ν'

" Ο τι μεν τή ς μακράς αποδημίας το κέρδος βασιλεύς αν είδείη καί υμείς,

(ί·

5 οίς ούδεν απόρρητον τω ν εκείνου, â δε ήμϊν δοκεΐ τοίς πολλοις, τον άρχοντα το ίς άρχομένοις αντί ψυχής είναι νομίζομεν, καν εκείνος μέχρι πολλοϋ τούτω ν άφίστηται ψυχή σώ μ α άπέλιπεν, καί οι χω ρισθέντες τεθνάσι καί κείνται, καί λοιπόν εις ούδεν αύτοίς εστι χρήσασθαι. άνιστάναι δέ τούς τεθνεώ τας ΓΘ εώ μεν ρά στ or1, άνθρώποις rôè êv τι τω ν παντάπασιν αδυνάτων1, ούκ οΐδα τοίνυν ίο τ ί π ο τ αν \ έτερον 6 βασιλεύς αντάξιον διαπράξαιτο τοϋ τω ν υπηκόων εκ βα - ί· λείν εαυτόν, ύφ’ ου κινδυνεύσουσιν αυτοί τε το παράπαν μ ηκ έτ είναι, καί ούτος μή εχειν δθεν κεκλήσεται

Γτοϋθ’ δπερ καλείται1, καί μη τοι νομίσης

έρω τα τή ς το ϋ βασιλέως δψεως καί τή ς πάντω ν υμ ώ ν συνουσίας τούτους μοι πεποιηκέναι τούς λόγους, εστι μεν γά ρ καί τοϋτο' δ τ ε γάρ βασιλεύς καλός καί

15 αγαθός καί οϊος ηδονήν τοίς όρώσιν ενθείναι, υμείς τε φίλοι, νυν ήμΐν αντί πάντω ν λειφθέντες. ω σ θ ’ υπέρ τοϋ λαβεΐν υμάς πάντα είκός ημάς μηχανάσθαι. άλλα Γτα ϋ τα μεν1 τρυφών βουλομένων. νϋν δε προς τήν ανάγκην όρώ ντες τον β α ­ σιλέα ποθονμεν. τού τη τοίνυν καί αυτός εϊκων, πείθε τοϋτον μή λίαν τώ ν άρχομένω ν άφίστασθαι, μή πολλάκις ύστερον αυτός μεν βοηθήσαι προέληται τούς

20 δε τευξομένους τή ς βοήθειας ούχ εύρη, εύτύχει.

209 - A s a n o 4.

5'

C E N T U R IO N I

Genturioni

A N D R O N IC I

P.

ASANAE

Z A C C A R IA

’Ιού ’ιού τή ς απάτης ήν υπό σοϋ πολύν ήδη χρόνον έξηπατώ μ ην. καίτοι σύ (fμ ε φίλον εκάλεις καί το ύ ς λογισμούς ώ σπερ σαυτοί ουτω κάμοί φανερούς είναι

5 εβούλου. νϋν δέ μ ε λαμπρώς παρεκρούσω, καί τώ ν σώ ν ούδενός ήσθημένον εξή λ εγξα ς. εγ ώ μεν γάρ ώ ς ούδεν έπισταμένω σοι τώ ν περί τούς λόγους, ούτω 208 ϋ 183, f. 178-178*.

9 δέ... άδννάτων: άμήχανον Α 1

12 τ οϋθ’ ... κα­

λεΐται: βασιλεύς Α 1 209 ϋ

184, f. 178*-180.

ί Inscripta latine, manu Demetrii,

208 2 Thomae: testis adest dum in palatio Porphyrogeniti, Constantinopoli, conscribuntur pacta inter Ioannem V Palaeologum et legatos Genuensium, 1382.X I.2; A tti Soc. lig. stor. pat., t. X I I I , p. 133 n° xvii. Civitate Veneta do­ natus per procuratorem fidei iuramentum praestat 1383. X I . 25; Venezia, Arch. St., Privileggi, 1, f. 61. Iudex olim universalis Romanorum; M .-M ., Acta, t. II, p. 424 n° 597 (1400.V III). 4 βασιλεύς: Ioannes V Palaeologus? 209 2 Centurioni: huius nominis alter, Andronici f., Centurionis nep., Mar­ tini pron., postea (1404-1429) princeps Achaiae.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Epistulae 208-209

87

διελεγόμην, καί Θήρα τα πολλά σχολάζοντα βλέπων, πλήν κυνών καί θηρίων ούδέν σε πλέον έπεπείσμην είδέναι. σύ δε με ελάνθανες Δημοσθένει αννών και θηρευτικήν έξωθεν προστησάμενος ένδον υπό τοΐς προσωπείοις ώσπερ οι Σειληνο'ι ρητορικής άγαλμα περιφερών, ή γάρ επιστολή σοι ρητορεύοντος μάλλον ή λαγών διώκοντος ήν. άλλ’ ως έοικεν ου μελέτης ούδ’ άσκήσεως ήν ή τοσαντη δεινότης. ούτε γάρ αν αυτός σε παντελώς ήγνόησα λόγοις προσ­ κείμενον καί τούτους επιμελεία άθροίζοντα, συ τε φανερώς αν ήδίκεις τά μεν άλλα μοι των σαυτοϋ προτιθείς μόνην δε τήν σοφίαν ως τι των απορρήτων συγκρνπτων. ου τοίνυν ανθρώπινη τέχνη συ γε σοφός, το 'Ησιόδου δέ σοι σνμβέ1°7 βήκε· και ώσπερ \εκείνος εν 'Ελικώνι ποιμαίνων μετά τής δάφνης παρά των Μουσών καί τήν ποιητικήν εκληρώσατο, οϋτω και αυτός εν δρεσι και νλαις πλανώμένος Έρατοΐ ΓτινιΊ συνέτυχες ίσως ή Καλλιόπη, ύφ’ ών ήμίν ρήτωρ εξαίφνης και λογοποιός άνεφάνης. καί λέγεις ούκ ανθρώπινη μηχανή καί σο­ φία, άλλ’ οϊα τούς θεομάντεις είκός. ου μάτην αρα σύ γε τών πόλεων ύπερορών και βασιλέων Ισχύος καταφρονών και τών φίλων ημών αμελών καί τάς κοινάς έορτάς άτιμάζων επί τα δρη τρέχεις καί τα πεδία, οϊει γάρ ως έοικεν αυτόθι ταΐς Μούοαις επ’ ερημιάς συνέσεσθαι, καί καλούς ήμίν μετ εκείνων λό­ γους γεννήσειν. πρόσθες δή και μελέτην, εί δοκεί, τή παραδόξω ταύτη σοφία, οϋτω γάρ αν αυτήν καλλίω τή σπουδή καί τοΐς πόνοις έργάση, επεί και τούς φύσει καλούς τή παρά τής τέχνης επικοσμήσει καλλίω τήν εξ άρχής ώραν άποδεικνύναι φιλονεικοϋντας δρώμεν. και σύ δή τέχνη καί μελέτη φύσει γενναία βοήθησαν, ϊνα μή μόνον ευτυχής δι εκείνην, αλλά καί αγαθός διά ταϋτα παρά πάντων νομίζη. Κάγώ δέ σε τής τών κυνηγετών συμμορίας χωρίσας, έτοιμος έσομαι χοροϊς ρητόρων εγγράφειν, ως τή σή φύσει λόγων μάλλον ή κυνών προσηκόντων, καί ως ομότεχνον δε πλέον ή πρότερόν σε φιλήσω, τής φωνής ήμίν τήν σύμπνοιαν ίσχυροτέραν εργαζομένης. εί δε Λάκων εΐ καί τήν Λυκούργου βραχυλογίαν άσπάζη, ταύτην μεν προς άλλους επίδειξαι· εμοί δέ τήρει τήν λαλιάν, λαλίστερος καί τών κωμικών μειράκιων γινόμενος, οϋτω γάρ ου μόνον ούκ άποκναίσεις, άλλ’ επί πολυτελή με θοίνην μάλλον δόξεις καλείν. εγώ γάρ απλώς μεν καί τά βραχύτατα φθεγγομένου τής σής φωνής ήδέως ακούω, αν δε τω τών ονομάτων κάλλει καί μήκος προσή, ήδιον τούτης ή τής Όρφέως άκούσομαι λύρας, μελέτω σοι τοίνυν βιβλίων, καί τή τών παλαιών 107ν άναγνώσει τήν διάνοιαν \ καθημέραν εστία, κάκείνοις έοικότα λέγειν πειρώ. οϋτω γάρ τήν τε τοϋ γένους εύκλειαν τή παρά τών λόγων δόξη λαμπροτέραν έργάση, καί αυτός εν ανδρών συλλόγοις ούχ δσον είπε ϊν ύπερέξεις, εμοί τε τούς προτρεπτικούς επί τών έργων τιμήσεις, δς γε τήν μεν σήν εύδοκίμησιν ούκ εν έλάττονι τής έμαυτοϋ τίθεμαι, σοι ‘l·. τ'

215

Epistulae 294-297

έαυτώ τοσοϋτον χειμαζόμενος χρήσαιτο, ή πώς άν τοϊς πεπληγμένοις ομοίως ;καί αυτός1 πεπληγώς επιστέλλοι; τοϊς γάρ όδυνωμένοις παραμυθίαν, ου πληγάς, δει προστρίβειν. ταύτης μεν οϋν ίσως εσται καιρός, και είη γε, Σώτερ, παρ’ ου μόνου ταύτην ελπίζομεν. τό δε νϋν &λλ ουδέ πόρρωθεν τάς ελπίδας δρωμεν, Γοΰό’ εστιν δ προερών ώς εις ταύτας πόθ’ ήξομεν1. έστω μοι rot- 30 νυν, βασιλεύ, τοϋ μη γράφειν Γή βραχέα γράφειν1 συγγνώμη, τί γάρ άν τις ΐνοϋν1 εχων φθέγγοιτο, της τε γνώμης τεταραγμένης της τε χειρός τώ πάθει ναρκώσης; 295 2. V ir o

r e l ig io s o , cum p o m e t i s u i m a lis

Constantinopoli, autumno 30)

30ν

Ουχ ώς άποροϋντι πέμπομέν σοι των μηλών, ισμεν γάρ ώς κάν άλλους β' τούτοις αυτός επικλΰσαις, εΐ των δντων σοι βουληθείης αυτοις μεταδοϋναι. 5 βουλόμενοι δ’ ημών ΓσεΊ συνεχώς [σε] μνήμην εχειν, ταύτην άνανεοϋν τοϊς πεμφθεϊσι πειρώμεθα. δέχου δη και μέμνησο \ και εύχάς τη μνήμη προστίθει, αίς δ καρποδότης Θεός δυσωπούμένος μετάνοιας καρπούς αύτώ προσενεγκεΐν ημάς δώσει. 296 3.

DUABUS

A M IC IS ,

CUM

AGELLI

SUI

F R U C T IB U S

Constantinopoli, aestate vel autumno 30v)

Ταϊς διά πάντων συνημμέναις ταύτας καν τοις πεμπομένοις συνάπτειν ν' δίκαιον ήγηαάμην. έστω τοίνυν *ύμϊνΛ ώσπερ πάντα, οϋτω δη και ταϋτα κοινά, 5 εί μεν βούλεσθε, τών ολίγων ών εχομεν άπαρχάς, εί δε βούλεσθε, και τής εύ­ νοιας ήν ύμΐν δφείλομεν δείγμα, υπέρ δε τής τών δώρων δλιγότητος τό μι­ κρόν γήδιον δ γεωργούμεν άπολογήσεται. τοσούτου γάρ ήμϊν ετίμησεν ή τών ’ Ρωμαίων βουλή. 297 4.

A M IC O ,

C U I G R A T IA M

IM P E R A T O R IS

C O N C IL IA V IT

Constantinopoli 30v)

Συ μεν ούδέν γέγραφας υπέρ ών εβούλου σοι παρά βασιλέως γενέσθαι, δ' ίσως μη βουλόμένος όφείλειν μοι χάριν, εϊ τί σοι προς τούτο συμπράξαιμι. δ s δέ έμοί και σοι φίλος Πράγκος, είδώς δτι δει τούτω καί τής εμής γλώττης, εί 295 U 56, f. 42.

6 συνεχώς σε μεμνήσθαι Α 1

296 U 57, f. 42. 297 U 58, f. 42-42ν.

295 8-9 of. Matth. I l l 8. 297 4 βασιλέως: Ioannes V Palaeologusî

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Liber X X V I I I

216

μέλλοι τι συνοϊσόν σοι πράξειν 'Ηρακλής, ’ Ιό λέων προσελάμβανε σύμμαχον τοϋ προς την νδραν πολέμου, εγώ δ’ άκούσας ώς χαριοϋμαί σοι συναγωνισάμενος, άρπάσας ευθύς τοϋ πυράς έδραμον, τάς κεφαλάς έπικάων. εδει δε ίδρώιο τος, πολλαχόθεν πολλών άναφυομενών, άκούση δ’ Ισως ώς ου πυρ'ι μόνον, αλλά καί ξίφει κατά των κεφαλών εχρησάμεθα. το μεν οϋν Θηρών κεϊται καί τέθνηκεν. συ δ’ εχων παρά βασιλέως ααιερ εβούλου, εύνοια συνεχεΐ πειρώ την χάριν άμείβεσθαι, δι ήν τά τε δεδομένα μενεΐ σοι, καί άλλα μείζω πρόσληψη, τούτο γάρ σοι φράζειν εκέλευε βασιλεύς, ήμιν δε μηδεμίαν ϊσθι χάριν τών γενομέ15 νων, δτι μηδε σαυτφ υπέρ Γώνί σαυτφ βοηθεις. 298 5.

A M IC O

B O N IS

L IT T E R IS

E R U D IT O

'Ο μεν λόγος ήμιν ήνυσται. δει δε ΓαΰτωΊ φίλων, και ώτων κρίνειν είδότων. ταϋτα δε άμφω παρά σοι. τά μεν γάρ Γς, δπλοις και λόγοις μετ’ άρετής πεφραγμένου. αλλά Α 1 305 U 66, f. 49τ-50. 6 ών μοι Α ι

304 17 Pind., 01. II 157. 305 4 επιστολήν: ep. 303.

22 Horn, θ 170. 34 ασεβείς : Turei. 8 ανέλπιστων: cf. ep. 303,6-7.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Epistulae 304-305

■ 35ν

225

καί μνήμη μάλιστ αν αλγύνειε τούς ου τευξομένους. εμε δε καί aè συνελθεϊν ποτ άλλήλοις, ως γε εκ των Παρόντων1 λαβεϊν, Γοΰ1 των ραδίως σνμβησομένων. συ τε γάρ οϋτ αν μή πατρίδι νυν άμύνειν δσιον οίηθείης, ούτε βασιλέα καί φίλον, βονλόμενον κατέχειν, άπολιπεΐν ευαγές, εγώ τε πολλών επειγόντων, ών τά μεν και αυτός οΐσθα τα δε κα'ι νϋν επιγέγονεν, άποπλεΐν προθυμοϋμαι. κα( μοι μετά μικρόν τούτο πεπράξεται, si μή τις |ανυπέρβλητος εναντιώσεται τύχη, πειρώμαι τοίνυν λήθην έχειν των άνθελκόντων ήδέων, ών, πολλών όντων, εν τίθεμαι και το σόν. Γτούτο δε1 τή σιωπή πείθομαι μαρανθήσεσθαι· [αμα δε και σοι καλώς εξει, έκβαλόντι τής μνήμης ών ούκ εστι τυχείν1. εν μεν δη τούτο, καί ίσως ικανόν υπέρ τής σιγής παραιτεΐαθαι. έτερον δέ’ πολλοί ταϊς εντεύθεν εκεΐσε κάκεϊθεν δεύρο πεμπομέναις επιστολαϊς προ ημών εντυγχάνουσιν. καί τούτο δηλούται τω τε μετά μακράν χρόνον ήμϊν αυτός αποδιδόσθαι, καί τω μηδεμιάν την από τής σφραγϊδος ασφάλειαν ένοράσθαι, καί προσέτι τώ φθάνειν ημάς προ των επιστολών Γτάκεϊ παρ’ άλλων ακούον­ τας^. ώστε καί ταύτη μάταιον ^νομίζομεν1 γράφοντας τοΐς τυχούσι διαλέγεσθαι προ των φίλων άλλως τε καί των φανερωτάτων νύν νποπτευομένων, [καί ρήματος ενός άρκούντος κρημνίσαι τον γράφοντα. Περί μεν ούν τούτου ταύτη1. δ δε φής ώς ονδέν σε των τούς πολλούς θελγόντων άποστήσαι δυνήσεται τού προκειμένου σκοπού, γρίφον τι τούτο λέγεις, κάπί πολλά δυνάμενον έλκεσθαι. εΐ μεν γάρ σκοπόν δ νύν νπέθου σαυτω λέγεις, σύμφημι καί αυτός, εοικότα γάρ όρώ σε τούτω τω τέλει καί τά πρός τό τέλος άποδιδόντα. εΐ Ô’ εκείνο τό πόψαι ποτέ Γπροτεθέν σοι καλείς1, υπέρ οϋ καί τό μικρόν εκείνο γράμμα εξήνεγκας, ίσως αν ήπατώμην, εΐ μή σε ^νύν1 έώρων άλλοσε βάλλοντα. δμως, ΓωςΊ γε ΓενΊ τω παρόντι, καί τό μόνον εκείνου μεμνήσθαι καλόν, εκείνο μεν *ούνΛεις την ύστεραίαν άναβεβλήσθω. τό δε νύν, καιρού νομίσας είλήφθαι, 1μένε1, τούς δι ών εύ πράξεις Γείς δύναμιν1 θεραπεύων, *καί νόμιζε νύν ώσπερ εν πελάγει χειμαζομένω κινδυνώδες είναι τής νεώς εκπηδάν1. τούτο δέ σε Τκαί1 των ^πολλάκις1 παρ’ ήμϊν Γαύτοις1 είρημένων μή κωλυέτω μεμνήσθαι. οΐμαι γάρ εκείνων μηδ’ έν άξιον είναι λήθης.

10

15

20

25

30

35

10 παρόντων: πραγμάτων Α 1 ον τώ ν: των ον Α 1 10-11 συμβησομένων δοκεΐ Α 1 12 φίλον καί Α 1 16 τοϋτο δέ: d Α 1 17 άμα δέ κάμοί καί Α 2 έκβαλοϋσι Α 2 22 τάκεΐ... ακούοντας: παρ’ άλλων τά γεγραμμένα διδασκόμενους Α 1 27 τον σκοπού Α1 30 προτεθέν σοι καλείς: φής Α 1 32 ως γε έν: εν γε Α 1

11 πατρίδι: Thessalonica. βασιλέα: Emmanuel Palaeologus. 13 έπιγέγονεν: bellum civile, inter Andronicum IV , eiusque patrem Ioannem Y , Palaeologos, denuo exortum a. p. Ch. n. 1385; epp. 306,62; 308,18-28; 309,84. άπο­ πλεΐν: epp. 306,57-66; 309,18-95. 27 σκοπού: cf. ep. 303,30. 34 μένε: cf. ep. 303,37.

15

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Liber X X V I I I

226

306 — < Τ ώ ι β α σ ι λ ε ι > 13.

EM M ANU ELI PALAEOLOGO

A U G .,

T H E S S A L O N IC A M

Gonstantinopoli, 1385, ante VI.28

Eìaìv oì τών ενταύθα τά παρ’ ύμϊν χείρον έχειν φασί, δτι δη ήμϊν μεν τα (ί· 5 παρά τών εχθρών ηρεμεί καί τά έκ τών ωρών μετ’ άδειας έξεστι συγκομίζεσθαι, ύμΐν δε προς εκείνους συνεχής μάχη, καί τραύματα, καί τά εκ τών πολέμων κακά, εγώ δε έκείνοις ου πείθομαι, αλλά περιφανώς μαίνεσθαι ΓκαΙ τετυφώσθαι τους άνδρας1 φημί. Γεί μεν γάρ πολεμώ κρατήσαντες καί τούς επεμβαίνοντας έξελάσαντες τών δντων άδεώς άπελαύομεν, καλώς άν εΐχεν ευτυχίαν το πράιο γμα καλείν, καί πολλούς ήμϊν συνήδεσθαι τής αρετής άξιοϋν. εί δ’ άπαξ δουλεύσειν συνδεμένων ημών ως οικείων λοιπόν οι βάρβαροι φείδονται, πώς τά γε τής έκείνων φειδοϋς ήμϊν αν τις λογίσαιτο; άλλ’ οίμαι ληρούντων καί ούκ επισταμένων αίσχύνεσθαι τούτους είναι τούς λόγους'1, εί μη καν τή πάλη τον καταβεβλημένον ήδη καί κείμενον τον παλαίοντος έτι και πιέζοντος τον άντί15 παλον, καί πού τινας εχοντος καί περί τής νίκης ελπίδας, προτιμότερον εθέ­ λουαι λέγειν. το μεν γάρ ύμέτερον δυστυχία τιν'ι μάλλον εοικεν Γή1 κακία, τοϋτο ό’ σδδε'ις προφέρειν άξιοι τοϊς ελαττουμένοις. μάλλον μεν ούν άνδρών είναι δοκεϊ τό προς τήν τύχην μετ’ άρετής \ άγωνίζεσθαι, καί πολλούς ϊσμεν άπό ΐ· τούτου μόνου περιφανείς γενομένους, δτι τοϊς έξωθεν συμπίπττουσι τήν 20 *οϊκοθενΛ άντέστησαν αρετήν, και προ δουλείας θάνατον ειλοντο. καίτοι, εί καί τήν τελευτήν αυτών επαινοϋμεν, πώς είκός Γτούς μετά τον ζήν άγώνας αυτών καλεϊν δυστυχίαν; δμως, τό καθημέραν άγωνιζομένους πονειν δυστυ­ χία. δεδόσθω1, ή δε παρ’ ήμϊν ήσυχία, ούκ οΐδα εϊ τι τής τών ανδραπόδων τύχης διέστηκεν. Γε« γάρ δτι ζώμεν έτι και πνέομεν, και οϋπω τό μικρόν σι25 τίον ήμάς επιλέλοιπεν, εί τούτοις ύπερέχειν εκείνων οίόμεθα, αλλού κάκεΐνα ζή, καί καθημέραν εμπίπλαται, καί που καί παίζει, τας δφεις τών δεσποτών άποδράντα. [πλήνΛ καί όνηλατεϊ καί άχθοφορεϊ καί άροϊ καί ποιμαίνει, καί πάντα ύφίστατει δθεν αυτά μεν πονήσει ό δε κεκτημένος κέρδος εις τήν οικίαν είσοίσει. καν βλακεύη δε δ δεσπότης ούκ επιτρέπει, αλλά καί τον νώτον ξαίνει 30 πολλάς, καί δει, καί εΐργει. δεήσαν δε καν άπόδοιτο, πάλιν έτέροις δουλεύσοντα, καί δλως ούχ αύτοις, τοϊς δεσπόταις δε μόνον ζή. άλλ’ ούδείς αν οίμαι νουν έχων προ τής τών ελευθέρων δυσκολίας έλοιτο τήν τών ανδραπόδων άπραγμοσύνην. ούδεν γάρ δυστυχέστερον ανθρώπου προς ετέρων επιτάγματα 306 U 67, f. 60-52. 7-8 καί... άνδρας: τους ταύτην έχοντας τήν δόξαν Α 1 16 ή: ου Α 1 20 οϊκοθεν: ένδοθεν Α 1 21-23 τούς μετά... δεδόσθω: αυτούς άθλιους τών προ ταύτης νομίζειν Α 1 24-25 εί γάρ... αλλά: καί γάρ ώσπερ ημείς Α* 25 ύπερ­ έχειν τών άνδρών έκείνων Α 2 27 πλήν: άλλά Α 1

306 2 Emmanueli: ν. ep. 302,2.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Epistula 306

227

ζώντος, καί τούτων αύτσν χειρόνων, καί δι ών έπιτάττουσι τους ύπακούοντας άπολλύντων. ήμΐν Γόε1 νϋν έκείνοις ομοίως 'έχει τα πράγματα, το μεν γάρ δεσπόζειν των πολεμίων, τό δε δουλεύειν ημών πλειόνων δε τυγχάνουσι παρ’ ημών ή έπιτάττουσιν, έπιτάττουσι δέ τα βλαβερότατα μεν ήμΐν, έαυτοΐς δε ωφέ­ λιμα. οϋτω δε ήμΐν ήδη το ύπακούειν εν εθει, ώσθ’ ή μεν ελευθερία γέλως εϊ τις ύπομιμνήσκοι, εύχονται δε και οι σεμνότατοι την δουλείαν, και ταύτην φασί τών παρ’ ήμΐν νόμων λυσιτελεστέραν είναι τοΐς βιασθεΐσιν. [εί δ' οϋπω δεσμά καί πληγα'ι και το πόρρωθεν τών οικείων άπεμποληθέντας δουλεύειν, άλλα πρώτον μέν οι πλείονς ήμών καί τούτων χείρω πεπόνθασιν έπειτα, τί το κωλϋσον τών όμοιων κα'ι ήμάς πειραθήναι; έως γάρ αν επί τοΐς έχθροϊς ώμεν τό γε θαρρεΐν άνόητον παντελώςΊ. άλλ υμείς οϋπω δουλεύετε, άλλα κα'ι τοΐς επιχειροϋσι δουλοϋσθαι μεθ’ δπλων άμύνεσθε. εϊ δε καί πλείω τιτρώσκεσθε, άλλα τι βάλλετε καί αυτοί. Θεού δε ώς δίκαιον τοΐς άδικουμένοις άμύνοντος, ελπίς υμάς καί την τύχην εις τουναντίον τοΐς έχθροϊς περιτρέψειν. πόθεν τοίνυν την ετι δοκοΰσαν ήμΐν μένειν άδειαν τοΐς ύμετέροις άγώσι θελήσει τις παραβάλλειν, εί μη καί τούς ήδη τεθνηκότας τις προ τών πυρεττόντων εύδαιμονίζοι, δτι οι μεν έπ εδάφους μηδέν κινούμενοι κεΐνται, μήτ αυτοί πράγματα εχοντες μήτ’ αλλοις παρέχοντες, οι δ’ υπό τής φλογός ούκ έθέλουαιν ήρεμεΐν, άλλά καί ίατροϊς καί γονεϋσι καί φίλοις καί τοΐς έπιμελουμένοις είσίν έπαχ36ν θεΐς; άλλ' ώ μώρε, ονς μεν αίρή ούκέτ εισίν, άλλα κεΐνται \ καί τεθνήκασι, καί τό μη κένεϊσθαι φθοράς έστιν αύτοΐς τής εσχάτης τεκμήριον. οι δε βοώντες εκείνοι καί τό κλινίδιον συνταράττοντες καί τούς επιμελουμένους κακώς λέγοντες ετι ζώσι, καί μεγάλας εχουσι παρά τής φύσεως περί τής υγείας ελπίδας. Τούτοις ονν ΓμεΊ κελεύεις, Γώ βασιλεύ1, μένοντα σύνοικεϊν, άνθρώποις εξεστηκόσι μεν εοικόσι, σωτηρίαν δε παντελώς άπογνοϋσι καί ταύ­ την τής εφ' ήμέραν ήδονής άποδιδομένοις, τοΐς δέ έχθροϊς πολιτευομένοις, καν τινα τής αυτών κακοδαιμονίας αίσθανόμενον αΐσθωνται, τούτον ούκ όκνοϋσι κρημνίζειν; καί πώς οϊσω, τοσαύταις έμαυτόν τύχαις ύποτιθείς; ή γάρ δουλεύσω συμμαινόμενος τούτοις, ή τών έκ τής στάσεως κληρονομήσω κακών, ή τό γε τρίτον καί αφυκτον, τοΐς τών συκοφαντών έκκείσομαι στόμασιν, οι πλείους τών έν ήρι περί τό γάλα Χπεχομένων1 μυιών την Πόλιν νϋν 35 ήμΐν δέ: καί ήμΐν τοίνυν Α 1

47 ημάς A

58 άνθρώποις νοϋ μεν Α 1

35

ίο

45

50

55

βο

μεν

ex κα'ιΐ

57 μένοντα: cf. ep. 305,13 άποπλείν. 57-66 cf. ep. 309,18-95. 62 στάσεως: «...τφ ,ςωπζ’ ετει. ό δέ βασιλεύς κυρ’Ανδρόνικος έπέρασεν ε’ις Γαλατάν φυγάς· εΐτα άπελθών εις την Σηλυβρίαν διήγε μαχόμενος τφ πατρ'ι αύτοϋ. δς κα'ι εκστρατεύσας κατά τοΰ πατρός αυτόν εν τινι χώρα των παρά πόλιν Μελιτιάδα λεγομένην κείμενη μετά τον πολιτικού φοσσάτου. κα'ι ήττηθείς, στραφείς εις Σηλυβρίαν, κα'ι μετ’ όλίγας ήμέρας νοσήσας μικρόν, έτελεντησεν... » Lampros-Amantos, Βρ. Χρ. η° 15 (ρ. 32) 21-26; « Έκοιμήθη ούτος δ βασιλεύς κύρ ’Ανδρόνικος εν ετει ,ςω^γ', ίνδ. η', μηνί Ίουνίφ κη', ήμερα δ'... » Ibidem, η° 52 (ρ. 89) 39-40; cf. epp. 308,16-28; 309,87-89; 313,50; Ducas X I I 4: ρ. 73,1328 (Grecu). 64 Horn. B 469-471.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Liber X X V I I I

228

es περιίασιν. σύγγνωθι τοίνυν, προς Θεόν, εΐ πάντα σοι τάλλα πειθόμενος êv τοϋτο ούχ νπακούσομαι. 307 — Τ ώ ι π α τ ρ ι ά ρ χ η ι 14.

P A T R IA R C H A E

DOMNO

N IL O ,

κνρώι Νείλωι C O N S T A N T IN O P O L IM

1 3 8 4 .V III.6-1388.11.1

ià' Καί οι Μιτνληναϊοι πολίτην αυτών με πεποίηνται, κάγώ δ τι άν δύνωμαι (L 36ν) 5 τούτοις συμπράττω, έστι δ’ εκείνοις τε τον φίλτρου κάμο'ι τής προθυμίας αίτιον êv, ό τούτων μεν δεσπότης, εμοί δε φίλος, Φραντζίσκος, δς όσον αυτός έν τή νήσω, τοσοϋτον ήθέλησε κάμε Ισχνειν εν ταύτη. έως μέν ούν έκεϊνος έζη, οϋτοί τε παρ’ εμέ θαρρούντως, ώσάν εις σφών Γδεσπότην και πάντα1 επιμελούμενον, ήεσαν, κάγώ συνηγωνιζόμην αύτοϊς, εϊ του δέοιντο. εκείνου δε οίχομένου, δν ό ίο Θεός ήθέλησε τρόπον, έγώ προς τον εκείνου το προς τον πατέρα φίλτρον τηρών, ονδεν τής εξ έθους έπιμελείας περί τους Μιτνληναίους νφήκα. τοϋτο' με καί νυν πέπεικεν υπέρ τοϋ φέροντος την επιστολήν πρεσβυτέρου δεηθήναι τής σής κεφαλής, δς εστι μεν νησιώτης έκεϊθεν οίκονόμον rd’ αυτόν1 οι το πολι­ χνών Έρεσόν οίκοϋντες τής αυτών εκκλησίας χειροτονήσαντες, δόξαντα καλώς is ωκονομηκέναι τά πιστευθέντα, καί μείζονος προστήναι σχήματος άξιον έκρι­ ναν. τοϋ τοίνυν επισκόπου Μεθνμνης θανάτω πεπαυμένου τής λειτουργίας, επί τούτον ευθύς πάντες είδον, καί τούτον ειλοντο κληρονόμον τών περί την εκκλησίαν εκείνου φροντίδων, πολλαχόθεν αύτώ προσήκειν ταυτην την τιμήν οίηθέντες. δν έπεμψαν μέν παρά την σήν αγιότητα, τόν τε σόν θρόνον τά είκότα 20 τιμώντες, παρ’ ον μόνου | κυρίας αύτοϊς έσεσθαι τάς ψήφους ωήθησαν, καί ί· 37 δεόμενοι τήν ιερωσυνην παρά τής σής χειρός δοθήναι τάνδρί. γράφουσι δε κάμοί συναγωνίσασθαι τούτω, καί μάρτυρα παρά σοί γενέσθαι ής αύτώ σύνοιδα καλοκαγαθίας. εγώ δε τάς εις τήν ιερωσυνην φυλαττόμένος μαρτυρίας, ως όπέρ μεγίστων τε ουσας καί υπέρ ανθρώπων γινομένας, ού μάλα τά φαινόμενα 25 τοϊς ένδον συμφωνοΰντα προτεινομένων, καί άμα το πράγμα είδώς τοις τε πείθουσιν [καί τοϊς πειθομένοις1 πολλήν ο ίσον μέμψιν, τοϊς μεν εϊ τι γνώμης άμάρτοιεν τοις δ’ εί πεισθειεν τοις μη τα καλά συμβουλεύσασιν, μέγα δε καί τώ ποιμνίω βλάβος άποβησόμενον εκ τής τού προεατώτος αβελτηρίας, εβουλόμην ’’μεν1 σιγάν, μήτ έμαντώ μήτ αλλοις πράγματα παρέχειν βουλόμεμος. 30 τών δέ νησιωτών έγκειμένων καί τού αρχοντος δεομένου οϊς δυναίμην λόγοις 307 U 68, ί. 52-53''. Β 3, f. 181-182. i 12, f. m ^ - m . 1 Bit 5 τε: μέν Β 8 δεσπότην καί πάντα om. Β 10 τηρών: τηρώ καί σπουδάζων Α 1 15 ωκονο­ μηκέναι: οίκονομήσαι Α 'Β 26 καί τοις πειθομένοις: εϊ τι γνώμης άμαρτάνοιεν Α 1

307 1 Νείλωι: patriarcha 1380-1388.11.1. 6 Φραντζίσκος: ν. ep. 273,30 et η. 9 οίχομένου·. 1384.V I I I .6; ep. 273, loc. cit. 10 τον εκείνου·. Franciscus II Gattilusius, Lesbi dominus 1384-1404, ibid.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Epistulae 306-307

37ν

229

τόν πεμφθέντα συστήσαί σοι, εΐξαι δεομένοις δίκαιον ήγησάμην καί τή περί τον άνδρα προθυμία τούτων συναγωνίσασθαι, άλλως τε καί μέλλων àληθεύειν εν οϊς ερώ. έστ ι το (νυν δ άνθρωπος της μεν έξωθεν παιδείας καί τής Ελληνι­ κής ταύτης περιεργίάς ή κομψείας ούκ έμπειρος, άπαξ γάρ έκρινε μετά Παύ­ λου μηδέν πλέον είδέναι ή Ίησοϋν Χριστόν κα'ι τούτον έαταυρωμένον. δσα δε 35 εις θείους ύμνους καί την άλλην των εκκλησιών ευταξίαν καί κατάστασιν φέ­ ρει, τούτων κα'ι μάλα πολλήν εν μακρω χρόνω συνείληφε πείραν, κα'ι μην δημηγορείν μεν ούκ ήθισται, δτι μηδε στωμύλος τις έατι καί ταις πολιτικαΐς ϊέπιδείξεσιν1 ενστρέφεσθαι μεμελέτηκεν. τα γάρ αύτοϋ πράττων ες δεϋρο διήγαγεν, ήσυχη δέ τινας τυπώσαι προς αρετήν καί τί μέν ασκούντας τί δε 40 φυλαττομένους έστιν άρέσκειν Θεφ, και ταϋτα προ των Γλόγων1 εργοις παραδείξαι τοις μαθηταϊς, πάντες ικανόν αν φήσαιεν είναι, φ δέ πολλούς πλεονεκ­ τεί δ τρόπος έστιν αύτφ, απλούς ών καί σκηνής έλεύθερος πάσης, τοσοϋτον ένδον κρύπτων δσον πάσι προτίθησιν έξω, [ώστ’ ούκ αν ποτέ λάβοις αυτόν έκόντα ψευδόμενον1. κάλλιστον δ’ αύτοϋ τό έπιεικές καί τό μηδενί χαλεπόν 45 είναι των άδικεΐν Γαυτόν1 βουλομένων. τμάλλον^ γάρ αν αποστερούμενος οϋτος άνάσχοιτο, ή τις άλλος κερδαίνων ήσθείη. σωφροσύνης δε καί τής άλλης |κοσμιότητος καί τοϋ των ολίγων ών έχει τοις δεομένοις μεταδιδόναι μη καί παρέλκον ή τα παρά πάντων βοώμενα λέγειν. ταϋτα γάρ ώσπερ τι τούτου σύμβολον παρά τοις έκεί κεκράτηκεν είναι. ’Εγώ μεν οϋν â σύνοιδα τφ άνδρί 50 πολλάκις αύτφ συμμίξας καί διαλεχθείς εϊρηκα. πέπεισμαι δέ τήν σήν ακρί­ βειαν ούδέν των περί αυτόν διαφεύξεσθαι. τί γάρ αν έφ’ έκάτερα τόν τής ίερωσύνης διαφύγοι κανόνα; τοϋτο μόνον, ώσπερ έπωδόν προσθήσω τφ γράμματν πεισθέντι μέν σοι ταις έκείθεν Τύπέρ αύτοϋί μαρτυρίαις καί τήν ίερωσύνην ψηφισαμένω χάριν μέν εϊσονται πάντες τοϋ τήν έκείνων αΐρεσιν βεβαιώσαί’ 55 αυτός δέ πολλά τόν λαόν έκεΐνον δνήσει, ως οίκείφ καί πολίτη πάντων αύτφ μετ’ εύνοιας ύπακουόντων. εί δ’ έφ’ οϊς οϋτος ήρέθη δόξειεν έτερον, πέμπειν, δέδοικα μή τό μέν τής έπισκοπής άνομα τφ πεμφθηαομένω μόνον λειφθή, των δέ τής έπισκοπής αγαθών έτερος απόλαυση. αρχής γάρ τοις έντεϋθεν μή μεταδοϋναι πάλαι κέκριται παρά τοις έκεί. Γτοϋτο δέ ακριβώς είδώςΛ, άλλ’ ου 60 στοχαζόμενος λέγω. 31 σοι οτπ. Β 41-42 παραδείξαι: ύποδεϊξαι Α 1 46 μάλλον: ράον Α 1 οϋ­ τος αποστερούμενος Α 1 47 ή: εί Β 60 τοϋτο... είδώς: τοϋτο γάρ έπιστάμενος Α 1 τοϋτο: καί τοϋτο Α 2

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Liber X X V I I I

230

308 15.

EM M A N U EL! PALAEOLOGO

A U G ., T H E S S A L O N I C A M

Constantinopoli, 1385, ante VI.28

5

10

15

20

25

Ονκ oîôa rt γράφων μήτε σε λυπήσω μήτ εμαυτόν άνιάσω. τά τε γάρ εκεί λέγων πολεμίων εύχάς αντικρυς καί μονωδίας έρώ, των τε παρ’ ήμίν μεμνημένος άλλων χειρόνων μεμνήαομαι, εϊ γε πολλφ χείρον το παντελώς τοίς εχθροίς εϊξαντας δουλείαν όμολογήσαι του μήπω τούτο παθεϊν, άλλ’ W υπέρ ελευθερίας προς αύτούς άγωνίζεσθαι, καί μηδέ τήν των βελτιόνων προσδοκίαν άπεϊναι. διά ταϋτα εβουλόμην μεν σιγάν, τής από τον ταϋτα λέγειν αηδίας βουλόμένος άπηλλάχθαι. ειδώς δε σοι τήν των γραμμάτων οφειλών φοράν, καί μή θέλων χρέους άποστερεΐν σε, δ σοι καί ηδονήν ϊσως άποδιδόμενον οϊσει, γράφω, τής μέν μνήμης ών εφην αηδών άπεχόμένος, ευχόμενος δέ μόνον τώ λόγοις οϊς αυτός οϊδε τά ήμέτερα διεξάγοντι, σοι τε τά τών υπηκόων κατά νοϋν θέσθαι δούναι, καί ήμίν ποτ έγγενέσθαι τήν θείαν προσειπεΐν κεφαλήν, ήν πολλοϋ χρόνου ποθοϋντες, εί καί ποθ’ ήμίν έξέσται τον πόθου τυχεϊν άπο­ ρουμεν. Τοϋτο μέν ούν δοίη Θεός, φάρμακον ήμίν εσόμενον πολλών οδυνών, τά δ’ άλλα περιήκεν ήμίν αύθις ώσπερ καταβολή, το παλαιόν μεν αεί δε νέον κακόν, λέγω δέ τον τής φυσεως πόλεμον, εδει γάρ μηδέ τούτην ήμίν ήρεμεϊν, ϊνα πανταχόθεν βαλλώμεθα. περί τούτου μέν ούν ειδώς σοι πολλούς ήξοντας αγγέλους ου βούλομαι λέγειν, ϊνα μή δόξω πάλιν συμφοράς διηγείσθαι, δ φυλαττόμένος ελεγον μή βούλεσθαι γράφειν. τοϋτο μόνον είδέναι σε βούλο­ μαι, ώς πολλούς εδειξας μάντεις, οι λύπην έσεσθαι τώ βασιλεΐ προϋλεγον, αν αύτώ μή παρής. καί ή μαντεία δέ χείρων πάσης προσδοκίας εξέβη. υπέρ δόξης μέν γάρ πολλάκις Χπρός πολλούς1 6 βασιλεύς, νυν δέ πρώτως υπέρ Γτοΰ ζήνΛ προς τον υιόν ήγωνίσατο. ώστε καί τούς ουδέν τώ βασιλεΐ βλάβος εσεσθαι διά τήν σήν αποδημίαν τότε βοώντας, μηδ’ εκείνους λοιπόν εχειν άναισχυντεϊν, ώς αρα ή μηδέ τήν αρχήν 6 σάς αδελφός κατά τον πατρός καί βασιλέως σου γε παρόντος ένεωτέρισεν αν, ή τι τοιοντον τολμήσας ονκ εδωκε δίκην, έχεις τοίνυν τή παρά τών φίλων μαρτυρία καί τήν παρά τών εχθρών προσκειμένην. 308 U 69, f. 53ν-54.

18 νέον ex νεάζον

24 τοϋ ζην: τής ζωής Α 1

308 2 Emmanueli: ν. ep. 302,2. 11 χρέους: ci. ep. 299,11. 18 πόλεμον: ν. ep. 306,62 et η. 21 ελεγον: ep. 299,4-10. 22 βασιλεΐ: Ioannes V Palaeologus. 25 viòv: Andronicus IV Palaeologus (t 1385.V I .28); ep. 309,83-89. 26 αποδημίαν: v. epp. 203 et 243.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

:. 37T)

L IB E K X X I X 309 - Τ ώ ι β α σ ι λ ε ΐ Μ α ν ο υ ή λ 1.

EM M ANUELI

PALAEOLOGO

A U G .,

T H E S S A L O N IC A M

Constantinopoli, 1385, ante V I.28 113

" Ηιδειν καί αυτός δτι μετά λόγου τούς λόγους μετέρχη καί ώς ονκ αν ποτέ α'

την Θήραν αυτών προτιμήσαις πόνων όφελος πόλεσιν ενεγκεϊν δυναμένων. καί πώς γάρ Γάνη άλλως εχρήσω τω πράγματι, άνήρ το παν μέτρον μάλλον δείξας τοις εργοις ή τοίς λόγοις, ό τούτο πρώτως είπών; αλλά με το τής επιστο­ λής κάλλος επεισεν ύστερον άγνοήσαι δ πρότερον καλώς ήπιατάμην. τίς γάρ αν εκείνην Ιδών ονκ Γδΐ'*1 μεγάλης ασχολίας καί μελέτης ήγησαμένων εφησεν αυτήν συντεθεΐσθαι; ήν οϋτω καλήν ονδ’ αν πολλοί πολλών περί λόγους avaσχόμενοι πόνων έξήνεγκαν. σύγγνωθι τοίνυν, εί προς τήν ημών των πολλών αμβλύτητα βλέψας καί νομίσας καί σε μή αν όπλοις καί λόγοις άρκέσαι, ετόλμησα παραινειν εν πράγμασιν όξύτητος δεομένοις μή πάνυ λόγοις προσκεϊσθαι, Γοϋς ούκ εστι συλλέγειν, μή το παν τοϋ κάιροϋ τούτοις νέμοντα1, άλλως τε καί περί τή πατρίδι δείσας, Χμή τι τών εκείνης άμεληθείηΛ, ή πέπεισμαι μίαν σωτηρίας ελπίδα τάς σάς φροντίδας ύπάρχειν. άλλα περί μεν τούτων αυτός σαυτω βέλτιον διάλεξη, καί τοίς καιροίς διαιτήσεις ού χείρον ή τοις σώμασιν ’Ιπποκράτης. Ή δε περί τ οϋ μένειν καί μή κινείαθαι παραίνεσις καλή μέν καί άλλως, βασιλεΐ δέ καί ρήτορι μάλιστα προσήκουσα συμβουλή, ρήτωρ τε γάρ άν οϋτω πολλών καί καλών εύπορήσειε λόγων, Γσυμβουλεύων'1 ιπολίταιςι δειν τής τής πατρίδας άνέχεσθαι τύχης· καί βασιλεύς, φ το σχήμα σώζειν τάς πόλεις, τίνας άν αύτφ μάλλον προσήκοντος εκλέξαιτο λόγους,

5

ίο

15

20

Liber X X I X , epp. 309-318 = cod. A , fase. 21, signatus ιζ', f. 113-120. U 224232, f. 222-234.

309 U 2 2 4 , f. 222-224V. B 92, f. 240V-241. L 19, f. 13 0-131. H 10. m 8. 6 μέτρον άριστον L 7 πρώτον L H m 8 ήπιστάμην καλώς L H m 12 βλέπων καί νομίζων L H m 12-13 έτόλμησας Lvhh.1 16 σάς ont. LH (s?) 17 ου χείρον: ουχ ήτταν L H m 20 ρήτωρ: εκτωρ L H m τε: μέν L om. Hm καλών: πολών vhb1(sl?) 21 πολίταις A pallidiore atra­ mento, in marg.: om. B L H m τής semel L H (sî)m 1 L : τώ βασιλεΐ B H m anep. A

309 2 Emmanueli: v. ep. 302,2. 7-8 επιστολής·, cf. ep. 304,4-5. 18 μένειν: cf. epp. 305,13; 306,57.

15 πα­

τρίδι: Thessalonica.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

232

Liber X X I X

ή δι ών πείσει τους πολίτας παραμένειν τοΐς πόλεσι, καί μη προαφίστασθαι των κινδύνων, αλλά τοϋ παρ’ άλλοις αρχειν μείζον ήγεΐσθαι το μετ’ αύτοϋ κιν25 δυνεύειν; τοιαύτης τοίνυν καί αυτός άψάμενος συμβουλής, πολλήν μεν παρά τής ρητορικής είσηνέγκω δεινότητα, πολλήν δε καί ως βασιλεύς περί τάς πό­ λεις εύνοιαν ενεδείξω, τοίς S' αύτοΐς τούτοις ου τής των πολιτών μάλλον δόξης ή των σαυτώ συνοισόντων Γφροντίσας έφάνης’'. το γάρ άνδρών μή 'κενοϋσθαι' τάς πόλεις μεγίστην έχει βασιλενσιν rctχρέλειανΛ, ειπερ είναι δει τούτοις ών 30 αρξουσιν. απλώς μεν ούν ταϋτα λίγων, παντός ρήτορας δόξαις αν πιθανότερα λέγειν. !εχρήν μέντοι συμβουλεύονται καί τα τοϋ δεχόμενου την συμβουλήν προσλογίζεσθαι, καί ώς πολλάκις δ καθόλου ρηθεν συμφέρον εδοξεν είναι, τοϋτ επί τινων θεωρούμενον βλαβερόν αν κριθείη. |καί γάρ τις ουχ ύπακούσας ί· γονεϋσιν αντί τοϋ δίκην όφείλειν, δ πας βούλεται νομοθέτης, πολλάκις καί 35 στέφανον εϊληφεν εξήν γάρ ώς εοικεν εκείνα) Τ λέγειν μή νόμιμον είναι το τών πατέρων έπίταγμα καί τούτη δίκαιον άποδεικνύναι τήν δοκοϋσαν αυθάδειαν', καί τουναντίον άλλος πένητα θεραπεύσας άνθ’ ής προσεδόκησεν αμοιβής τήν τών άρπαζόντων ετισε δίκην, ίσως δτι τον παρά τών ίδόντων έπαινον τών τώ πένητι δοθέντων επρίατο. καί δλως εν ταίς συμβουλαίς ai λεγόμεναι πε40 ριστάσεις πολλήν έχουσιν επ’ άμφότερα τήν ίσχύν, ών εϊ τις βουλόμένος πείθειν καταφρονοίη, βούλοιτο δέ μόνον τοΐς απλώς λεγομένοις συντίθεσθαι καί ταϋτα πάσι λυσιτελήσειν πιστεύοι, πολλά αν καί μεγάλα βλάψαι τούς πειθομένους. ου γάρ ανθρώπους απλώς ό σύμβουλος, ’Αθηναίους δε ή Λακεδαι­ μονίους 'καί νέους ή γέροντας ή σοφούς ή ΙδιώταςΛ διδάσκει, καί δει καί τά45 κείνων ιδία σκοπεΐν, iva μή τά μεν καθόλου λίγων ευδόκιμη, τά δ’ επί μέρους καί ών εΐνεκα τούς λόγους ποιείται παραλιμπάνων, λάθη τά μέγιστα ζημιών οϊς προηρηται συμβουλεύειν. ταϋτα καί αοί τάς υπέρ τής πατρίδος προς εμέ παραινέσεις ουκ εα προχωρεΐν. ΟΙδα μεν γάρ 'καί αυτός1 δσια δράσων 24 αύτοϋ: αυτών Bm 25 τοιαύτης... άψάμενος: καί αυτός τοίνυν τοιαύτης άψά­ μενος Η 27-28 ου τής... έφάνης: ουχ ήττον (ήττιο Hm) τών πόλεων ή τών σαυτώ συνοισόντων έφρόντισας B L H m 28 φροντίσας έφάνης: προνοούμενος φαίνη Α 1 κενοΰσθαι: κεκενώσθαι Α 1 29 βασιλενσιν ωφέλειαν: βασιλεϋσι φιλοτιμίαν A 1B LH m τούτους vhh1 30-31 ταϋτα... λέγειν: περί τούτων λέγων καί δημοσθένους πιθανώτερος δόξεις B L H m 31 εχρήν... συμβουλεύοντα: ίχρήν δ' εν τούτοις Α 1 σνμβουλεύοντα καί aè ενθυμεϊαθαι Α 2 32 καί ως πολλάκις: πολλάκις γάρ B L H m 33-34 γονεΰσιν ουχ ύπακούσας B LH m 35-36 έξην... άποδεικνύναι: ίσως μεγάλου τίνος αι­ τίαν άγαθοϋ δυνάμενος δεϊξαι B L H m λέγειν... αυθάδειαν: εϊς τι βέλτιον άνενεγκεΐν τήν δοκοϋσαν αυθάδειαν Α 1 36 δοκοϋσαν εκείνην B H m 38 έπαινος vhh1 39 επρίατο. γένοιτο δ’ αν τι καί παρά τόπον καί χρόνον καί τρόπον κώλυμα τοΐς δοκοϋσι συμφέρειν συμβουλεύμααι. καί δλως B L H m 40 εχόυαιν επ' : εχουαι προς Η βουλόμένος: επιχειρών B LH m 43-44 'Αθηναίους... διδάσκει: ελληνας δέ ή ρωμαίους ή αίγυπτίους διδάσκει, ίσως δέ καί μέχρι σωκράτους ή πλάτωνος κάτειαι B L H m 45 δε επί B L H m 46 ποιείται τούς λόγους L H m 47 αοί: σέ L H σοΰ m 48 F i­ nem epistulae iuxta codices B L H m vide sub n° 309*

47 πατρίδος: Graecum imperium.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

233

Epistula 309

φιλών τε την πατρίδα και ταύτην άνέχων εις δύναμιν, καί μάλισθ’ δταν δέηται των βοηθησόντων. *άλλά δει τοίς υπέρ τούτου λόγοις προσκεϊσθαι « εί καί 50 ή πατρίς τούτο βούλεται » καί « εί τής συμβουλής των αυτή συμφερόντων ανέχεται, άλλα μή τον μεν τούτων σύμβουλον άτιμα καί εΐργει καί εξελαύνει, καί κίνδυνον προλέγει παρρησιαζομένω, τοίς δ’ υπέρ των πολεμίων μάλλον ή τον ταύτη συμφέροντος πολιτευομένοις ενδίδωσιν εαυτήν, κάί κολάκων καί καταπτύστων ανθρώπων μεστόν άποφαίνει το βήμα ». τοιαύτην γάρ 55 τις ου φεύξεται; ήν ό μεν τα βέλτιστα συμβουλεύων ούδέν ωφελήσει, εκκείσεται δε άλλως άπαιδεύτοις μέν γέλως, συκοφάνταις δέ δ τι βούλοιντο ό δέ κόλαξ καί ό δωροδόκος καί ό οίκότριψ καί το άνδράποδον μέν Χαυτού, άρξει δέ καί πάντων1 των αγαθών καί επιεικών καί ελευθέρων άνδρών, καί επιτάξει *μένΛ τούτοις δσα καί δούλοις, τοίς δέ κοινοΐς τής πό- βο λεως άγαθοΐς άναιδέστερον ή τοίς Ιδία διαφέρουσι καταχρήσεται, βία δέ καί άνοια καί άσελγεία πάντα ταράξας, έσχατον καί την πάλιν δλην, ώσπερ ναϋν απειρία καί πονηριά ναυτών καταδΰσαν, εις δουλείαν άγριον ωθήσει, δ νϋν 14 μή πάθοιμεν, Σώτερ, εί καί τά πράγματα μονονονχί |φωνήν άφιέντα το ^μέλλον1 πάθος κηρύττει, [οίςΛ καί τών εκ λογισμού το μέλλον δυναμένων όραν ούδείς 65 άντιφθέγγεται. τον τοίνυν τοιούτω κύκλω πραγμάτων καί συμφορών ενστρεφόμενον κελεύεις, ώ βασιλεύ, καθήμενον, καί τής καθημέραν άνεχόμενον παροινίας, έσχατον άναμένειν οπότε δουλεύσει, τούτο μόνον τής αισχύνης ποιούμενον φάρμακον το ταύτα συνδοκεΐν τή πατριόι; εγώ δ’ εί μέν ήν τις Γο πείθων1 ώς *αύτήΛμόλις ποτέ σωφρονήσασα καί τούς μαινομένους τούτους 7ο μισήσασα τών δικαίων καί το συνοϊσον αυτή ζητούντων άνθέξεται, παντός αν μάλλον οϊς λέγεις ύπήκουαα, καί εμαυτώ καί τή πόλει συμφέρουσαν νομίαας τήν συμβουλήν, εί δέ τής νόσου ταύτη πέρας ούδέν, άλλά δει τήν τελευ­ τήν μόνην [αύτήΛ νομίζειν απαλλαγήν έσεσθαι τών κακών, τί κατέχειν επιχει­ ρείς άνθρωπον παρ’ οϋ τοίς μέν πράγμασιν ούδέν δφελος έσται, αυτός δέ μόνον 75 τούτοις προσαπολεΐται, δόξαν άναισθησίας επιθήκην τών κακών προσκτησάμενος; προς ταύτα βλέπων, ώ βασιλεύ, Χκαί εί δυνατόν μένοντι λυσιτελείν τή πατρίδά, συμβούλευε, μάλλον δέ επίταττε, καί ώσπερ χρησμώ ταίς παραινέσεσι πειθόμενον έξεις, εί δέ Γτούτο μέν καν μάντις είπών δόξαι ληρείν1, δοκώ Τδέ1 τι λέγειν αυτός, καί συ χαλεπόν κρίνεις παραμένειν ον τις άδόξως άπο- so θανείται, σύγγνωθι, προς Θεού, τώ μετά δόξης αιρουμένω ζήν μάλλον ή μετ’ άδοξίας άποθανεϊν. τούτο γάρ καί εμέ καί πάντας χρή προσδοκάν, εις τήν νϋν οϋσαν τών πραγμάτων κατάστασιν άφορώντας. άλλως τε καί τοίς έξωθεν πολέμοις καί τής ένδον στάσεως νϋν προστεθείσης, ήν καί πρότερον τώ παντί λυμαινομένην, νϋν εις άήκεστον προήγαγεν ή κοινή πάντων ημών αμαρτία, 85 δτε φύσις μέν άγνοεΐται, συγγένεια δέ άνομα άλλως, τού δέ ζήν εις πόρος ή 65 κηρύττει τό πάθος Α 1

64 of. Dem ., 01. I 2(1 9).

70 δ πείθων Α 1

73 τής μέν νόσον Α 1

84 στάσεως·, cf. epp. 306,62; 308,17-28.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Liber X X I X

234

τών ομοφύλων καί πολιτών προδοσία, δ καί νϋν μικρόν δεήσαν πάντα άνέτρεψε, εί μη Θεός, κύριον ποιων δν υπέρ των γονέων εθηκε νόμον, τόν τε βασιλέα καί τούς άλλους αίσχίστης εξείλετο τελευτής, άρ έχει παραίτησιν ή φυγή, 90 καί ου πάνυ δειλός εγώ τοιαύτας δνσχερείας αποδιδράσκουν; êv δ’ ετι προσθειςλ οϊμαι δόξειν τι λέγειν και σοί. μή με πείθε κακά φέρειν ών αυτός άπεπήδησας. ούτε γάρ αυτός κουφοτέρων νϋν τούτων ή συ τότε πειρώμαι - τό γάρ κακόν καθημέραν χωρει — ούτ’ εγώ δικαιότερος τούτων άνέχεσθαι. ου μην ουδέ άνδρειότερος, ώ πάντας τούς νϋν νικών άρετή. εί τοίνυν άδάμας εΐξε, τί δει 95 μέμφεσθαι τφ κηρφ; 309* F IN IS

E P IS T U L A E

309

IU X T A

C O D IC E S

B LH m

Οΐδα μεν γάρ καί αυτός δσια δρόσων ψιλών την πατρίδα καί ταύτην άνέ- B, f . χων εις δύναμιν, καί μάλισθ’ όταν δέηται τών βοηθησόντων. ετερα δ’ εστίν 5 ύφ’ ών καί εγώ κωλύομαι ταύτην αυτή την λειτουργίαν είσφέρειν, â καί διεξελθείν χαλεπόν, καί περιγενέσθαι εκείνων άμήχανον. τούτων τοίνυν κρατουντών πολλή μοι πανταχόθεν συγγνώμη, εί μή δυναίμην τή πατρίδι την όφειλομένην χάριν εκτίνειν. êv μόνον είπών οίμαι δόξειν τι λέγειν καί σοί. μή πείθε κακά φέρειν ών αυτός άπεπήδησας. ούτε γάρ εγώ κουφοτέρων νϋν ίο τούτων ή σύ τότε πειρώμαι. - τό γάρ κακόν καθημέραν χωρει - οϋτ εγώ δικαιότερος εκείνων άνέχεσθαι. ού μήν ουδέ καρτερικώτερος, ώ πάντας τούς νϋν ανδρεία νικών, εί τοίνυν άδάμας εΐξε, τί δει μέμφεσθαι τώ κηρώ;

241

310 2.

KHADENO,

T H E S S A L O N IC A M

Constantinopoli, 1384, aestate exeunte

β'

Καλώς εξεϋρες δθεν λϋσαί με πείσεις δν περί τής σιγής έμαυτώ νόμον έθέ- f· H4V

5 μην. εμοί μεν γάρ επισχείν προς σε τήν τε χείρα τήν τε γλώτταν εκέκριτο,

καί ίσως ούκ έξω λόγου, σύ δ’ εμοί Σφιγγός δεόμενα προτείνας αινίγματα εις λόγους εμβάλλεις, ών τούτο μόνον εστίν όφελος τό μή [σιωπώνταλ νομίζεσθαί με τάς σάς ερωτήσεις άπαξιοϋν, καί τών διαφέρειν σοι δοκούντων όλιγωρεϊν. 309 87 άνέτρεψε πάντα Α 1 309* 5 ών καί B: ών L H m 6 εκείνων άμήχανον Β : αδύνατον LH m 8 τι λέγειν om. L H m 9 εγώ om. L H m 10 τό γάρ... χωρει orti. LH m 11 ov­ ài: ôè H καρτερ(ικώτερος) compendio v καρτέρ h καρτέ h1 310 U 225, f. 224v-226v. 8 με προς τάς A 1 άπαξιοϋν άποκρίνασθαι A 1

309 88 βασιλέα: Ioannes Y Palaeologus. 89 τελευτής: cf. ep. 308,23-25. 91 άπεπήδησας: epp. 203 et 243. 310 2 Rhadeno: v. ep. 248,2. 4 σιγής... νόμον: ep. 273,4-5; ef. ep. 303,5.

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

Epistulae 309-310

235

τοιοϋτος δε οϋτ àv προς άλλους οντε μάλιστα προς σε βονλοίμην δοκεΐν, ώς τά γε άλλα μάταια μεν αυτός έρωτας, μάταια δε ύπισχνή, κάγώ δε τοϊς όμοι­ 10 οις ένέξομαι, λέγειν τι περί των ενυπνίων τούτων επιχειρών, όμως, έπει μηδέν των σών εμοί παροπτέον, πειρατέον τι λέγειν καί προς ταυ την την παιδιάν. Λέγω τοίννν περί τής αποδημίας ής ήρου, ώς νυν àv ήκουες παρ’ αλλοις με διατρίβειν, εϊπερ ήρος ήμϊν ώς προσεδοκάτο εξ ’Ιταλίας επανήκεν δ Γάρσης. οϋτω γάρ αν πρότερον τάκεϊ πεπυσμένος ασφαλέστερου οίς εχρήν έπεχείρησα. 15 νυν δ’ εκείνος μεν έμεινεν εν Νεαπόλει, τύχης τίνος αύτω την εξοδον επισχούσης. γράμματα δε πέμψας έκειθεν, τον μετοπώρου την επάνοδον ήμϊν ύπισχνειται, και τοϋτ ισχυρίζεται πράξειν. πολλά δε καί θαυμαστά περί ημών. αύτω διωκημένα παρά τοϊς εκεϊ διηγείται, εκείνον ονν προσδοκώντες την ώραίαν άναμενονμεν. Θεού δε αυτόν σών ήμϊν άποδόντος, καί ήμεϊς ήν αν δ 20 Θεός άγη, ταύτης έξόμεθα. δ δε φής άλγεϊν, δτι μη δύνασαι παρών κοινωνήσαί μοι τής δδον, καί διά τοϋτ άξιοϊς μικρόν επισχεϊν, όπως εγγένηταί σοι παραιτησαμένω τον βασιλέα αννέπεσθαί μοι, εγώ μεν άληθεύειν σε πείθομαι, πρώτον μεν δτι τούτο πολλάκις είπών δήλος εΐ καί βουλόμένος' ούτε γάρ οίος 25

εξαπατάν το προς τούς φίλους τοϋτ ενδείκνυσθαι χείρον καί αίσχιον, έπειτα καί τοϋ δοκοϋντα λέγειν λαμπρώς παρά τών πραγμάτων γινομένης σοι μαρ­ τυρίας. ταϋτα γάρ μονονουχί φωνήν άφιέντα, ού σοι μόνον άλλα καί πάσι συμβουλεύει φεύγειν αύτά, εϊ τις μη παντάπασιν άναισθήτως έχοι προς τά νϋν καθημέραν συμπίπτοντα. ών πολλώ χείρω χρή νομίζειν έσεσθαι τά μετά μι­ κρόν συμβησόμενα. συ δε καί αλλας παρά ταϋτα λανθανούσας αηδίας \προστίθης. ας τών βαρβάρων μάλλον φυλαττομένω άναγκαίαν σοι φής την έξοδον γίνεσθαι. το γάρ καί συνοίσειν σοι την εμήν δμιλίαν δ φής, καί διά τούτο βούλεσθαί σε δραμεϊν παρ εμέ, εγώ μεν ού πείθομαι, είδώς τον αύτω μη άρκοϋντα ούκ αν ποτέ δυνηθέντα τοϊς χρωμένοις λυσιτελήσαί' έστω δε καί τούτο σοϋ λέγοντος, ή χαρίζεσθαι βουλομένου ή καί διά την φιλίαν άπατωμένου. δταν μεν ουν εις ταϋτα άποβλέψω, οϋτω παρ’ εμαυτώ ταχέως εξειν σε πείθομαι, ώσθ’ δταν περί τάς θύρας αϊσθωμαι ψόφου, σε παρεϊναι νομίζω καί μόνον ού ταΐν χεροϊν λαμβανόμενος περί τών είωθότων πυνθάνομαι. πάλιν δ’ δταν τον βασιλέα ενθυμηθώ, καί την τής δουλείας δμολογίαν, καί την 'Ησιόδου μέγα σινομένην τούς ανθρώπους αιδώ, καί ώς χαλεπόν προς δύναμιν άμα καί φιλίαν αρχοντος άγωνίσασθαι, ραον αν σε πτήναι ή τών εκεϊ πραγμάτων άπηλλάχθαι πιστεύω, καί μην ούδε βία το δλον [έσταιΛ, ού

"Ε δει καί τον θαυμαστόν βασιλέα τά δεσποτώ ν προς εμέ, κάμε τά Γτώ ν

(ί· 123

5 οίκετώ ν1 προς εκείνον ενδείξασθαι. καί διά τούτο χθες εγ ώ μεν εδεόμην έκείνου τυχειν καί τι 'μικρόν1 περί 'τώ ν1 κατεπειγόντω ν άκούσαί τε καί είπείν, ου καί τοίς μηδεπώ ποτ αύτώ δεδουλευκόσιν 'ίσω ς δ ε1 καί τά μ έγιστα βλάψασιν 'αύτός καί μή δεηθεισι πολλάκις1 μετέδωκεν. έκείνος δέ μοι μ ετά τήν τριακοντούτιν λατρείαν καί τούτο άνένευσεν, εργω διδάσκων ω ς αρα μάτην μοι

ίο τα παρελθόντα πάντα πεπόνηται, καί δει με λοιπόν 'ώ ς έοικε1 δίκην τής *μ α κρύς1 εύνοιας άπ αιτηθήναι. άλλ’ εκείνος μεν καί ούτω ς εύ πράττοι καί ύγιαίνοι καί τώ ν πολεμίων κρατοίη, καί πολλούς έχοι τούς εϋνους, ούχ ola νύν εγ ώ τή ς εις αυτόν εύνοιας άθλα κομιζομένους. τούτο γάρ εκείνοις 'μεν ’ί σως ζημίαν Lβασιλεΐ δε πάντω ςΑ δόξαν οϊσει μικροψυχίας', ώ καί το μή χάριτος

15 αρχειν καί μή νικάν οϊς άντιδίδωσι τούς εισφέροντας όνειδος άν ενέγκαι. εγώ δε 'καί1 μ ετά τήν | ϋβριν καί προσιέναι καί περί τώ ν μικρών εκείνων Γ πάλιν1 ί· 124 ούκ άίσχύνομαι δείσθαι, 'αγαπητόν νομίζων άν μ ετά πολλάς δεήσεις άνύη τις καί μικρόν παρά βασιλεΐ1.

Δ έ ξα ι δή καί αύτός τήν πρεσβείαν, 'άνδρί φίλω

837 42 το δε aè μή Α 1 47-48 τών τε... δίκαια: δίκαιά τε ποιονντων τών συγγε­ νών Α 1 49 κωλνσοντος ex κωλύοντας 51 άπαλλάξαι ex άπαλλάξεις ημάς προ τής αποδημίας ονς ποθείς Α 1 ίδείν: δψει Α 1 338 U 196, f. 191ν-192ν. 4-5 τών οίκετών: δούλων Α 1 7 μηδεπώποτ’ ex μηδέ ποτ ίσως δε: ή Α 1 8 πολλάκις: πολλάκις Α 1 13 γάρ ούκ Α 1 13-14 μέν ίσως... μικροψυχίας: μάλλον ή τούτο) συνοίσει Α 1 14 βασιλεΐ δέ πάντως: τοντω δ’ όμολογονμένοις Α 2

337 49 βασιλέως: Ioannes V Palaeologus. 331.50-52; 336,30.

51 αποδημίας: epp. 3 2 9 ,2 6 -2 9 ;

338 Cf. ep. 340. 4 βασιλέα: Ioannes V Palaeologus. ab anno p. Cb. n. 1355 c. ad annum 1386; cf. ep. 237,5.

8-9 τριακοντοϋτιν:

www.torrossa.com - For non-commercial use by authorised users only. License restrictions apply.

275

Epistulae 337-339

σνγκαμεϊν δίκαιον κρίνων \ καί πεΐσον τον βασιλέα τακτής τίνος μέρος ήμερος Γόρίσαι1 τή μικρά συνουσία, π ά ντω ς ου το Γ οργούς δψεται πρόσω πον δταν εις εμέ δέη βλέπειν, ουι5’ εφ’ οϊς ίσω ς ελαττούσθαι νομίζομεν ελέγχω ν άκονσεται, ούδ’ ά σ τ ε τ ω ν όφειλομένων απαιτήσαί τ ι χρησόμεθα δεδομένω καιρω. το ύ τοις γάρ ίσω ς νφ’ ημών ύποπτεύσας ενοχληθήσεσθαι Γτόν καιρόν ή τιά σα το 1. άλλα σύ γ ε υπέρ ημ ώ ν θαρρούντως εγγύησαι ω ς το ϊς λόγοις rμ έν1 ούδεν αηδές παραμίξομεν, ερούμεν

Γόεη μόνον δσα χρηστώ δεσπότη παρ’ οίκετών εϋνων

Γρηθήναι1 προσήκει. ίσω ς άκούσεταί τι καί τώ ν χ ρ η σ ίμ ω ν καί τούτο μη τώ ν παντάπασιν ανέλπιστων ήγείσθω . πολλών γάρ εί βούλοιτο τοιούτω ν μεμνήσεται, πολλάκις είρημένων αυτώ παρ’ εμού.

Γπ ροσέσται δε καί βραχύτης τή

ομιλία, καί τούτο προς ύδωρ, εί βούλοιτο. ούτε γάρ

ai περί τώ ν

κοινών

φροντίδες αυτού μήκεσιν ημάς επιτρέπουσι χρήσθαι, καί αυτόν οΐδα μη πάνυ τοι χαίροντα λαλιά, άμα δε καί αυτός περιττός ούκ άν βουλοίμην δοκείν, άλλως τε καί το ΐς ούχ ήδέω ς άκούουσιν1. ώ σ τ ε θαρρών άκρο’ά σθω . δήλον γάρ απάντω ν1 ώ ς ούδαμόθεν εσόμεθα λυπηροί, ολίγα

Γε ξ

δε είπόντες καί άκούσαντες

άπιμεν.

339 6 . A M ICO

CON S T A N T IN O PO LIT A N Ο

TH E SS A L O N IC A M

Comtantinopoli, 1383-1386 Ε ί μέν τ ί άοι ^άλλο1 τώ ν ώφελεΐν δυναμένων εκ το ύ τώ βασιλεί πεπλησιακέναι προσγέγο)>εν, αυτός άν είδείης. εγ ώ δ’ ούν ύπ εκείνου σφόδρα

Γσεη β ε -

βλάφθαι φημί, ου μόνον δτι σε τή ς πατρίδας καί ημών έκβαλών Γκέρδους τού παρά τή ς τώ ν φίλων1 συνουσίας,

Γ