De gradibus comparationis linguarum Sanscritae Graecae Latinae Gothicae: Commentatio ab amplissimo philosophorum ordine in academia Ludoviciana praemio publico ornata quam eiusdem ordinis consensu et auctoritate [Reprint 2020 ed.] 9783112342244, 9783112342237

Citation preview

DE

GRAD1BUS COMPARATIONIS LINGUARUM

SANSCRITAE GRAECAE L A T I N A E GOTHICAE. C O m E K T A T I O A B AMPLISSIMO PHILOSOPHORUM ORDINE IN ACADEMIA LUDOVICIANA PRAEMIO PUBLIC« ORNATA QUAM EIUSDEM ORDINIS CONSENSU ET AUCTOKITATE EDIDIT

FRANCISCUS WEIHRICH DR. PHIL.

ÌIÌ GrISSAE PBOSTAT APUD J. BICKBBUM. MDCCCLXIX.

VIRIS ILLUSTRISSTMIS

JOANNI AUGUSTO VULLERS ET

LUDOVICO LANGE HOC QUALECUNQUE EST PII GRATIQUE ANIMI DOCUMENTUM ESSE VOLUIT

DISCIPUL US.

V

CONSPECTUS. LIBER PRIOR. DE SIGNIFICATIONS E T TJSU. CAP. I. QUID SII C01PAEAT10 ET Q.DID SlfiNIFlCENT GRADES COIPAKATIONIS. A. De vi ac natura comparandi deque primaria signifìcatione § 1—6 B. De comparativi et superlativi discrimine 7 C. De signifìcatione primaria et translata 8 . . .

p«ft1 9 12

CAP. IL MAE ORATIOMS FAKTES COMPAEATIONES AMITTAM. Praemittenda 9. 10 A. Comparatio derivata 11—16 . (a) Derivatio genuina 11—13 . (b) Derivatio adulterina 14—16 . B. Comparatio quae dicitar anomala 17—19 C. Comparatio declinata 20—23 . .

. . . .

. . .

14 15 15 20 23 27

.

CAP. i n . DE l'SU GRADUUM COMPABATIONIS. Praemittenda 24 A. De rei quacum comparate constructione 25—33 . . . (a) de casibus comparationis 26—28 (b) de praepositionibus comparativis 29 (c) de particulis comparativis 30—33 B. De graduum intentione et definitione 34—36 . . . . C. De graduum usu 37—47 (a) de positivo ad analogiam graduum usurpato 38. 39 . (b) de usu graduum 40—47 (a) comparativi 41—44 . . . . . . . (ß) superlativi 45—47

.

30 30 31 36 36 41 43 43 45 45 49

VI

LIBER POSTERIOR. DE FORMATICENE GRADUUM. CAP. I. GRADC8 C0MPARATI0NI8 PER SUFFIXA FORMATI.

„ . Praemittenda 48 A.

53

Suffixa simplicia 49—60

.

.

.

.

.

.

.

.

(a) superlativi 49—51

.

.

.

.

.

.

.

.

54 54

(b) comparativi 52—60 B.

57

Suffixa simpliciter composita 61—84

.

.

.

.

.

.

75

(a) superlativi 61—63

75

(b) comparativi 64—70

80

( c ) superlativi 71—83

88

Conspectus guffixorum simplicium et simpliciter compositorum 84 C.

Suffixa bis composita 85—89

99 100

C A P . II. GRADU8 COMPOSITIONE FACTI. Praemittenda 90

102

A.

Adiectiva cum praefixis adverbialibus composita 91

.

.

.

B.

Vocabula composita, quorum prior pars adiectivo gradationem in-

O.

Adiectiva ad vim augendam secum ipsis composita 93

dicante cotitinetur 92

103 103

.

.

104

CAP. III. COMPARATI!) PKRIPRM8TICA. Praemittenda 94 A.

Gradua adverbiales cum positivo coniuncti 95

B.

Superlativi elativi circumscriptio 96—100

104 .

.

. 1 0 4 106

(a) adverbia magnitudinem et excellentiam designantia 97

.

106

(b) nomina cum genetivo suo plurali coniuncta 98 .

.

106

.

( c ) voces, sub quibus amplitudinis et praestantiac notiones subiectae sunt 99 (d) geminatio gradus absoluti 100

107 107

VII

In transcribendis Uteris Sanscritis Curtii rationem secutus sum, cuius conspectum infra apponendum censebam.

if

a

5TT

a

off

k

T r

?

i

3

i

37 ^ k' k'h

Hf kh

*

IT g

5T g

V

gh

?T j ST 9

t

37 g'h 3T n r cr sh

u

a t

*£ V St *

77 t

th

$ &i

6

srt"

^

rT t

cr p

ET th

qr P b

3" 4 UT 9

V dh n

ST 1

cT

v

ST •

5

h

5T b VT bh TT m

Anusv&ram forma n et visargam forma h describendam curavi.

LIBER DE

PRIOR.

SIGNIFICATIONE

E T

TTSTT.

C A P . I. QUID SIT COMPARATIO ET QUID SIGNIFICENT GRADUS COMPARATIONIS. A. 1. Comparationis quae sit propria vis et significatici., quaestio est, quam iam qui primi in arte grammatica versabantur perscrutari studebant. Dionysius quidem Thrax comparativum et superlativum gradum hisce verbis interpretatur : ovyxQirtxòv âè èou TÔ %rjv ovyxoiotv s%ov èros TCQOÇ '¿va òf.iotoytvrj, olov ^Ay^ilIsùg dvÓQSiÓTSQOs iwv TQOÎÎOV . . . VTISQD-srixòv âé èoxi 10 xai' ènitaaiv HO G TIQOQ n ollovç naQalafd^avófievov èv avyxçiaei (Bekkeri Anecd. p. 635), ubi in scholiis haec adduntur : vitSQ•&STIXOV de ¿011 TO VTtÈQ TKXVTCCÇ E%OV Ttjv VUSQ^SOlV ¿V ÓjUOlOyevéoiv . . . snayyèllstai yàq [xaì] tò vmQ&stixòv avyxqioiv, ¿lia fieiÇova" %ò yàç vntQ^àllov trjç ovyxQÎoewç èfiq>aiv£i (1.1. p. 855). Qua cum explicatione conferenda sunt, quae ab aliis grammaticis exposita inveniuntur, in quibus similis doc?, trina servata est. Neque aliter Latinae grammaticae auctores Graecorum technicorum pedissequi de hoc genere iudicant, qui quidem cum eam diligentius tractent quaestionem, quae l

2 est de vocabulis comparationem admittentibus, quasi in transcursu tantum significationem attingunt. Ac princeps quidenn eorum Priscianus (III p. 83, 3 H) : Derivantur, inquit, comparativa a nominibus adiectivis quae sumuntur ex accidentibuts substantiae nominum. accidentia autem sunt, quae ex qualitatie aut quanlitate animi vel corporis vel extrinsecus forte evenientium trahuntur, quae possunt incrementa vel deminutiones accipere:, sine quibus substantia intelligi per quae coniparatio nascitur, potest : ea vero, nisi prior ilia intelligatur, esse non possunt. si enim dicam 'homo' vel 'lapissubstantiavn demonstravi, cuium significatio nec augeri potest nec minui, si aliquid accidens proferam, tunc habet locum comparatio, ut homo prudens e\t prudentior, lapis niger et nigrior . . . Neque aliena sunt ab hac doctrina, quae cum idem Priscianus aliis locis (III 5, vol. II p. 85; p. 93, 10; p. 94, 15; vol. I l l p. 160, 6 H), turn alii Latinorum technographi 1 ) docent. Sed in eius generis definitionibus, etsi usum vulgarem concedimus esse eis comprehensum, tamen neglectum est, quod veram lucem ad compafationis significationem propriam et primariam intellegendam solum afferre potuit. Neque enim animadvertebant grammatici latius patuisse suflixorum comparativorum usum in formandis quondam vocabulis, quam ipsis visum est, qui solam comparativam motionein respexisse satis habebant. 2. Atque idem cadit in eos, qui recentioribus temporibus in pertractanda cuiuslibet linguae grammatica antiquorum technicorum pedissequi exstiterunt. Neque enim recte intellexerunt significationem comparationis ei, qui ut in omnibus quaestionibus, sic in hac grammaticae parte indaganda e grammaticorum Graecorum et Latinorum rivulis suos agellos irrigasse contenti sub comparationis gradibus earn vim et sententiam esse subiectam putant, ut notio adiectivi positivi aucta et amplificata indicetur, h. e. maior \el maxima quasi copia et moles qualitatis eius, quae absoluto gradu expressa ») Charisius II p. 156, 20 K ; 157, 8 ; 189, 25. 57, 15. Donatus II 2, vol. IV p. 374, 17 H.

Probus IV p. 56, 31;

3 sit, designctur. Hoc enim uno probe comprehendere licet duas illas, quae de significatione comparationis vulgo feruntur, opiniones grammaticorum, qui argutius quam verius ita dissentiunt, ut alii intensivam, alii extensivam accidentis gradationem comparatione effici arbitrentur. Namque priores illi, si dicatur ' hie flos pulchrior est, quam ille ', id sic intellegi volunt, ut cogitetur hunc florem maiore quam ilium alterum copia pulchritudinis exstructum esse. Alteri porro, qui rem comparatam aliquantum plus qualitatis quam earn, quacum comparatur, sibi vindicare et adsciscere consent, florem pulchriorem super alterum pulchritudine sua eminere interpretantur. Quae explicationes etsi fortasse aptae videbuntur, quibus pueris graduum intellegentiam expedías, quam nihil tarnen contulerint ad significationem propriam et primariam enodandam, cum res ipsa arguit, tum viri docti quidam iam perspexerunt. Rem enim vel si per transennam quasi inspexeris, docere earn videbis ne posse quidem vne(tßoXrjv notionis attributivae sub formis comparativis subiectam cogitari, ut facile hoc uno exemplo demonstran potest : meliores homines virtuti student, in quo cum appareat comparativum a contrarli cogitatone proficisci, meliores non ei dicuntur, qui maiore bonitate praediti sunt, quam qui boni vocantur, immo vero ei, qui cum malis hominibus comparantur eisque opponuntur. Nihil enim nunc quidem dicam de difficultatibus, quibus in singulis graduum modis explicandis obstringi soleant eius generis grammatici, qui commodissimo deverticulo utuntur graduumque enallagen temere statuunt tali modo, ut vel positivum pro comparativo vel comparativum pro positivo vel superlativum pro comparativo usurpatum esse venditent. Ac cum iam N i t z s c h i u s ') recedendum sibi existimaverit a vulgari opinione et nonnullis gradus usurpandi rationibus diligentius et accuratius explanatis ad usum comparationis intellegendum multum praestiterit, tamen ne ipse quidem ad *) Nitzsch, G. tí., De comparativi modis, in editione dialog! Ionis. Lipsiae 1822, p. 47.

1»

4 prìmariam significationem evincendam aliquid emolumenti contulit. Aeque enim ac ceteri grammatici usum illum antiquissimum Indogermanicae aetatis non respexit, quo notiones comparatione effe et ae formis etiam comparativis designatae sunt. A talium autem formarum contemplatione C o r s s e n u s 1 ) exorsus est, qui Boppii rationes secutus huic generi sane multum lucis attulit. Sed cum et solius Latinae linguae formas tractaret et comparationis usum etiam ad eiusmodi formas pertinere opinaretur, a quibus alienus esse videatur, quaestionem hanc non ita reliquit vir clarissimus, ut non solum in tota comparationis ratione recte intellegenda, sed etiam in singularum huius generis formarum conditione explicanda melioris doctrinae scientiaeque lux non desideretur. 3. Quare, ubi de significatione primaria quaeritur, nostrum erit melioris explicationis periculum suscipere, quae non solum recentioris aetatis usum, qui in singulis Unguis receptus est, sed etiam priscum illum Indogermanicae aetatis, qui nisi cognatis Unguis accurate comparatis non cognoscitur, usum comprehendat. 4. Antea autem, quam significationem primam illam evincere studeamus, videndum est, quid sit comparatio per se spectata, quo facilius quaecunque sequuntur quaestiones expediamus. Ac primum quidem comparandi ea actio est, qua mens, quippe cuius proprium sit quaecunque sub sensus cadunt aut animo percipiuntur cogitare, primum rem comparandam percipiat segregetque ab eis, quae quasi circumiacent, deinde iuxta aliam rem vel ceteras omnes res, quibuscum aliquo vinculo cohaeret, collocet, turn, num quae discrepantiae inter duas illas res vel duo rerum genera existant, exquirat. Quodsi nullum discrimen in singulis cernitur, mens ita iudicat, ut aequitatem vel similitudinem rerum collatarum statuat, verum si differunt singula, mentis iudicium est discernendas et seiungendas esse res comparatas ita, ut singula, quibus ') Corsscn, W., Ueber steigerungs- und vcrgleiclmngssuffixe im lateinìBclieu in KZ III 241.

5 differentia efficitur, singulis opponantur. Hinc elucet omnem comparationem i u x t a p o n e n d o effici, quam actionem Latini verbo c o m p a r a n d i exprimunt, et co spectare, ut i u d i c i u r a praedicetur, quod Graeci verbo avyxQ ivsiv designant. Itaque etiam in ea comparatione, qua accidentium gradus conspiciuntur, iudicio ilio, quae est ovyxQtoig, res comparandi causa iuxta positae aut aequip aran tur aut discernuntur. A c prius illud iudicii comparativi gcnùs, quo res collatae aequabiles esse praedicantur, ob id ipsum, quod nulli accidentium gradus eo distinguuntur, alienum est et exclusum a nostra quaestione. Altera autem iudicii r a t i o , quae est comparatio ilia nostrae quaestionis propria, formas quasdam sibi vindicat ad exprimendas has conditiones proprie a lingua creatas. Quo in genere rursus ita distinguendum est, ut r e s , quacum alia quaedam ad discernendos accidentium gradus comparatur, aut nominetur, aut reticeatur, id quod plurimum valere videbimus in enucleanda primaria significatione. Etenim cum multae notiones ita comparatae sint, ut per se spectatae non intelleg a n t u r , collatae cum ali arum substantiarum vel accidentium notionibus intellegantur, apparet huius generis tacitam illam quam urgendam censui comparationem propriam esse. Cogitationes enim n o s t r a e , quae sunt de loco, t e m p o r e , numero comparativas tantum, ut ita dicam, notiones habent : quoniam locum interiorem, superiorem, citeriorem non cogitamus, nisi simul etiam exterioris, inferioris, ulterioris rationem habemus, nec tempus antiquum fìngimus, nisi ad recentiorem aetatem referimus, nec n u m e r o r u m ordinem concipimus, nisi cum unitatis notione comparamus. Cui rei consentaneum est omnes contrarias notiones e comparatione nasci, velut ' magnus parv u s ' . Quae cum ita sint, a priori conicere licet, quae notiones comparatione efficiantur, eas etiam formis comparativis designandas fuisse. V e r u m ex his notionum generibus, quae modo significavi, id unum formas oomparativas proprie sibi adsciscit, quod spectat ad s p a t i i rationes, i. e. loci et ordinis, et si quae paucae etiam ad temporis spatium sunt translatae. Derivabantur enim eisdem elementis, quibus gradus compara-

6 tionis declinabantur, priscis linguae temporibus pconomina et nomina l o c a l i a , o r d i n a l i a , t e m p o r a l i a , velut : an-tara, ka-tara, adha-ra adha-ma, ut-tara ut-tama, pa-ra, para-ma, agra-ma, pra-thama, madh-ja, madhja-ma — «A-Ao-s aAAoZSQO-g,

NÒ-ITQO-S,

tato-g, al-ter,

vna-io-g, u-ter,

ex-timu-s, dex-timus

TiQÓ-zeQO-g,

l'a/a-ro-g,

infe-ru-s,

in-tìmu-s,

infi-mu-s, ul-timu-s,

— arc-par, hva-\mr,

ÓSV-TSQO-S

ÓQèa-rsQO-g, supe-ru-s, mari-timu-s, af-tuma,

,

VO-TIQO-S

ccyQo-reQos sum-mu-s, fini-timu-s,

midu-ma,

—

ex-teru-s, dei-ter,

hindu-m-ist-s,

spedu-m-ist-s. Iam vero cum alteram illud genus, quod contrariis notionibus constat itidemque comparatione tacita efficitur, tamen non assumat formam comparativam, habemus sane, quod quaeramus, quidnam illi notionum ad locum vel ordinem spectantium generi tam proprium sit, ut comparatio ipsarum tanquam effectrix etiam forma quasi exprimatur. Nec latet ratio huius rei. Etenim si quas in loci illis notionibus contrarias et inter se oppositas invenire tibi videris, ut ' infìmus summus, intimus extimus', tamen earum naturam longe alienarci esse ab illarum vi et sententia, quales sunt 'parvus magnus, bonus malus', luculenter evincere poterimus, ubi propriam localium illorum omnium vim et naturam perceperimus. Ac primum quidem ut exordiamur ab eis, quibus nulla contrariae notionis forma opposita est, adiectivum maritimus, quod superlativi suffixo formatum est nec aliud quidquam significat, nisi id, quod mari proximum est, ita e comparatione natum opinor, ut ea r e s , quae maritima diceretur, ad mare prope apposita cogitaretur, comparata scilicet cum omnibus eis rebus, quae non ita prope abessent. Ad eundem modum summum eum dico, qui proxime accedit ad notionem eius, quod est supra, comparatum cum eis, qui absunt ab hac loci notione et qui ipsi comparati cum ilio inferiores vocari possunt. Sic igitur apparet non oppositionem harum notionum propriam notam ac formulam esse, sed meram comparationem, eam quidem ita institutam, ut res, cui attribuitur eius generis accidens, prope ad notionem loci accedere praedicetur seiuncta ab eis, quibuscum confertur. Iam quid hoc est? Talium

7 vocabulorom formae et significationi si satisfecerimus, non poterit communis omnium intellectus hie sese non praebere, ut notio loci, ad quem pertinent, absoluta fingatur, qualitatis autem notio ita cogitetur, ut substantia, ad quam accidat, i. e. ea res, cni adiectivum comparativum attributum est, localem quandam conditionem obtineat inter earn rem, quacum comparator, et locum eum, a cuius nomine adiectiva ilia sunt derivata. Quae sententia ne argutior tibi, quam verior esse videatur, efficiam, ut, qua ratione homines primos lingua usos has conditiones sensu exteriore, quem dicunt, percepisse existimem, eadem hasce res tuis oculis intuearis. Itaque si A litera earn rem insigniamus, quae comparatili - , B litera earn, quaeum comparato, suo utraque loco ita colloccinda erit et ad notionem loci C referenda, ut infra significavi : B A C. Hanc autem vocabulorum formandorum rationem antiquissimum comparationis genus fuisse contendo, cuius ad analogiam posterioris aetatis collatio, qua in accidentibus varii gradus distinguuntur, accipienda videtur. Quod ut statuerem, duo me permoverunt. Etenim cum vocabula ilia loci conditiones designantia eandem formandi rationem sequantur, quam in linguis recentioribus gradus comparationis suscipiunt, consentaneum est putare etiam significationem eorum cum gradationis intellectu congruisse. Hue accedit aliud. Antiquissima enim aetate vocabula ilia orta esse inde sequitur, quod in forma eorum integra conservanda diversae linguae multo ex maiore parte conveniunt. Hinc igitur iure colligi potest hanc comparationem vetustissimam fuisse. Quae cum ita sint, eo iam pervenimus, ut significationem formarum comparativarum l o c a l e m — sit enim venia verbo — prisca ilia Indogermanica aetate fuisse arbitrari possimus. 5. Iam vero prisci homines non solum, quae ad spatium pertinent et sensu exteriore percipiuntur, sed etiam, quae sola mente cogitanti« - , qualitates addidicerunt. Ad novum hoc adiectivorum genus transituris primum nobis quasi antesignana quaedam recentioris generis vel praenuntia occurrunt

8 accidentia, quibus m e n s u r a e et m u l t i t u d i n i s extentiones d e s i g n a n t e , velut : mah-ijas mah-ishtha, kan-ijas kan-islitha, bhù-jas bhù-j-ishtha — /.uii^wv /.tsy-iaio-s, /.ts-tiov /.te-ìoio-g, nXs-ioJv nle-iozo-g — ma-ior maximus, min-or mim-mu-s, plus plurimus — ma-iz-a ma-ist-s, minn-iz-a minn-ist-s. Quod genus cum aeque ac localia ilia accidentia (inferus infimus) sensu exteriore percipiatur itemque formam comparativam habeat, recte videbitur ad analogiam prisci illius generis e comparando natum esse. Itaque sicut supra in locali ilio genere positivas formas non inveniri haud mirati sumus, etiam haec magnitudinis et multitudinis vocabula comparativa positivos proprios et genuinos respuere convenit. Unde colligere licet sub hoc quoque genere antiquitus localem,-quam statuimus, significationem subiectam fuisse. Apparetque formas lias comparatione effectas cum eis formis, quae positivi gradua vulgo appellante, nihil omnino commune habere, nisi notionem ab omni peculiari relatione solutam. Atque hinc etiam intellegimus, qui quis 'maior ' dici possit nec tamen comparetur cum eis, qui 'magni' omnino vocari possunt. Itaque cum res, quacum conferatur, non debeat eius modi esse, ut adiectivi notio positiva ad earn accidat, comparationis hoc imprimis proprium est, quod non curatur qualitas ipsa eius rei, quacum comparetur. Quibus expositis concedemus 'maiorem' hominem prisca aetate eum dictum esse, qui comparatus cum alio quodam sive magno ipso sive parvo ad notionem magnitudinis prope accedere videretur. Sequitur, ut adiectivum positivum non ita ad formas comparativas spectare putandum sit, tanquam hae ex ilio ductae sint. Immo vero sic formatum esse elucet, ut posteriore demum aetate quadam comparativis illis formis submissum sit. Nam aut ex alio prorsus etymo effluxit, modo synonymae notionis esset (multus parvus, sim.), aut ex eadem quidem radice, sed terminatione, quae multo magis composita est speciemque longe recentioris originis praebet, adscita emanavit (mah-at, /.ùy-a-s fuy-alo-, mag-nn-s, mik-il-s). 6. Aliud genus notionum est, quod ad m o r u m qualitates pertinet itemque secundum rationem vetustioris compa-

9 rationis accipiendum videtur, ut : çrêjas çrêshtha, g'jâjas g'jêshtlia, prêjas prêshiha — ¿/¿EIVO)V (XQHJTOÇ, (ÎEXTMV (ISLiioios, XOIOJV Iqtozoç, j{ËIQIOV %siqiatoç, ijaaoiv ìjxiOTOg — melior optimus, peior pessimus — batiza batista, vairsiza. Eodem enim modo, quo supra marîtimum eum dictum esse vidimus, qui mari proximus esset, etiam optimum eum vocatum esse ab antiquis, qui ad bonitatis similemve notionem prae aliis quibusdam prope accedere videretur, strenue adseveramus.

B. 7. Atque localem significationem primariam quam recte statuamus, cum eo probatur, quod et in taies comparativas notiones, quae de loci distantiis sensu exteriore perceptis exhibentur, et in eas, quae de spatii extentionibus itidem sensu exteriore perceptis, sed magis ad mentis actionem relatis cogitantur, et in tertium genus notionum, quod mera mentis actione efficitur et ad mores indeque translatas conditiones spectat, optimc quadrare vidimus, tum e singulis structurae syntacticae modis elucere postea, ubi de graduum usu quaeremus, facile cognoscemus. Attamen restât gravior quaestio hoc iam loco persolveuda. Quia enim innumerabiles formas primi homines creare debuerunt, si omnibus comparandi rationibus satisfacere vellent, quaeritur, quidnam lingua sibi voluerit, cum duas illas formas distinxerit, quarum altera propioris, altera proximae distantiae conditiones exprimerentur, quas Graeci ovovia avyxoixixòv et vtisq^STIXOV appellabant et Latini vocibus comparativi et superlativi gradus reddebant. Ac primum quidem si usum adultae et maturae linguae penitus inspexeiùs, duas has formas.ibi tantnm significatione vere distingui videbis, ubi interest significare, utrum id, quocum comparato, una re, an pluribus rebus constet. Itaque homines primi si dixerint arbor maior est flore, sic cogitabant, ut arborem a flore seiungerent et ad notionem magnitudinis admoverent sive arbori prae flore magnitudinem attribuèrent. Verum si dixerint arbor maxima pianta est, sic intellegebant, ut arborem ad magnitudinis notionem admotam a ceteris

10 singulis plantis disiungerent hoc modo, ut in ipsis ceteris illis plantis, quibuscum arbor confertur, varii gradua accidentia sive potius variae collocationes distingui possent. Ad analogiam autem prioris illius exempli, ubi comparativus positus est, etiam si dixerunt : arbor maior est ceteris plantis, obiectum comparationis plurali numero positum in unum tanquam comprehendebant neque distinctioni illi in singulis rebus, quibuscum comparatur, locum dabant. Quod genus optime exemplo desumpto e lingua Graecorum, qui etiam ad superlativum obiectum comparationis adponere solent, illustrari potest. Itaque oviog o nóXsfiog à^ioloyo'nsQog toiv nQoytytvtjf.ihoiv significat : hoc bellum dignum est, quod narretur, prae prioribus omnibus bellis in unum quasi comprehensis, in quibus non distinguuntur singula quaedam aliis digniora neque omnino quaeritur, mini ipsa haec priora bella digna-dici possint, quae narrentur. Contra oviog Ò nóXsf-tos à^ioXoyiJtaiog TIÒV HQOyeyeviftièvwv (Thuc. I I ) significat : hoc bellum dignum est, quod narretur, prae singulis prioribus bellis i. e. prae uno quoque e prioribus bellis, quorum alia aliis sunt digniora. At vero ubi eius modi distinctio, quam inter comparativum et superlativum factam esse diximus, non tam necessaria videbatur vel non tam clare apparebat, loquentes iam antiquitus hanc licentiam sibi sumpserunt, ut ex arbitrio quem volebant gradum usurparent. Sic enim primum in locali genere maritimus et ÒQÈaxSQog etsi ex eadem comparandi ratione exorta esse videntur, tamen alteram superlativi, alteram comparativi formam habet. Exstant porro in lingua Gothica formae nonnullae, quae formatae quidem ad superlativorum analogiam comparativi tamen significationem adsciscunt, velut auhuma aftuma fruma hleiduma iftuma innuma. Similiter ab India p r a t h a m a dicitur prior e duobus 1 ), a Graecis nquriog, ¿bxaiog similesque superlativi pro comparativis usurpantur 2 ), ') RV. 1, 145, 2. 2

Ragh. 8, 28.

£ak. 82, 7.

Cf. PW. 1013 sq.

) Qui usus apud postremae aetatis scriptores latius patuit.

Apocal.

21, 1. Heb. 10, 9. Mth. 21, 36. 1 Cor. 14, 30. Io. 15, 18 : el ò xótffios

11 2) a Latinis etiam interdum maximus ') pro maiore, proximus pro propiore dicitur. Inverso ordine linguae Sanscritae comparativus interdum significationem superlativi suscipit, ut sit e. g. < ; r è j a s optimus, g ' j à j a s excellentissimus, p r è j a s i amicissima. Quod praeterea satis magni momenti est, lingua Sanscrita in ordinalibus formandis non dare distinguere potuit, ubi termini inter comparativi et superlativi regiones ponendi sint : nam cum suffixo tja vel tija, quod comparativi proprium est, recte secundum numerum derivasset, d v i - t i j a , eodem modo, quo ceterae linguae ( d e v - T S Q O - s , alter, an-\>ara), tamen etiam tertium ita formavit : t r - t i j a , ubi cognatae linguae vel eandem normam secutae sunt (ter-tiu-s, \>ri-dja), vel superlativi formam praetulerunt ( T Q I - T O - S ) , et in quarto quoque nondum prorsus comparativi provinciam finiri arbitrata duplicem formam creavit, et superlativum k ' a t u r - t h a , et comparativum ( k ' a - ) t u r - j a vel t u r - i j a , cum ceterae omnes linguae superlativo locum dederint.

Sic igitur cum comparativum et superlativum non vere gradus duos designare, sed ad obiecti comparativi conditionem illam, quam dixi, spectare viderimus, restat alia quaestio, ad quam nunc transeundum nobis est. Etenim ut per se patet, in utroque genere infinita cogitari potest series locorum, quibus res, quae comparatur, ab altera, quacum confertur, seiuncta et ad notionem loci vel accidentis absoluti ad mota collocari possit. At vero loquentes, qui semper studcbant linguam ad vitae usum accommodare, aptam et accommodatam ad significandas illas conditiones formam invenire sciverunt. Rem enim, quae comparatur, ad loci notionem accedentem a re, quacum comparatur, ita disiunctam et remotam cogitabant, ut in universum tantum aut longius aut brevius spatium

l-jiag tutStT, yitadxeri, izvis pjni,

kunnei\>,

ore ini ei

ed. Elmsl. p. 343 et Jacobs. ') Tcrent. Ad. V 4, 27. s

) Quintil. X 7, 25.

itpùrov

mik fruman

v/tòv

iivis

fieftidijtiv-

fijaida.

Aelian. anim. II 38.

jabai

so

manaseds

Cf. Herm. ad Eur. Med.

12 inter utramque intercedere indicarent. Quod ut exprimerent, formas auxiliares, adverbia mensurae dico, vfelut : dtìrèua — rtoll({), oiiyij) — longe, multo, paullo — filu, filaus, adhibenda sibi prorsus apte censuerunt. Ac potest hoc quoque genus localis illius significationis opiuionera nostram fulcire, praesertim cum exempla contemplemur, quali a sunt : Crasso et Antonio L. Philippus proximus accedebat, seil longo intervallo tarnen proximus (Cic. Brut. 47, 173). Proximus huic, longo sed proximus inter v allo, lnsequitur Salius (Verg. Aen. V 320). c. 8. Haec igitur sufficiant de comparativi et superlativi discrimine. Aliunde vero novimus linguam in antiqua illa intuendi ratione, qua omnes conditiones ad loci analogiam perciperet, non acquievisse, sed eas res, quae ad animum pertinerent, etiam animo i. e. sensu interiore comprehendisse. Quare lingua, cum veli et in aliis substantiarum accidentibus gradus quosdam distinguere, easdem illas antiquissimas rationes in qualitates proprias, quae animo percipiuntur, per metaphoram quandam transtulit et ex horum accidentium nominibus suffixorum comparativorum auxilio nova adiectiva derivavit, quae comparativus et superlativus vocantur. Hinc prima illa significatio comparationis e loquentium memoria sensim evanescere coepit, ut posterioris aetatis homines res pure cogitatas non amplius ad loci analogiam intuerentur, sed sicut mente comprehendebant, ita etiam ad animum referrent. Unde recentior significatio statuenda est, qua in variarum substantiarum accidentibus varios gradus amplitudinis internoscere posse loquentes sibi videntur. Nunc enim si dicimus : làc homo doctior est quam ille, non iam de vetere ilio locali intervallo cogitamus, sed ipsam accidentis notionem ampliorem et copiosiorem in hoc homine esse opinamur. Ac recentior haec significatio cum iam in comparatione anomala quam dicunt passim extiterit, longe lateque diffusa est per gradationem adiectivorum, quam novimus omnes.

13 Earn autem hoc modo ortam et adultam putamus. Primaria significatio propria fuit earum formarum, quae loci rationes notant et positivis carent. Superus enim is dicitur, qui ad id, quod est 'supra' accedit cum eo collatus, qui non tam prope accedit. Deinde vero notiones metaphysicae illae et ethicae, quarum genus comparatone anomala comprehenditur, ab initio eandem significationem habebant itemque positivis carebant. Maior enim et melior is est, ad quem comparatum cum eo, qui non est magnus vel bonus, notio magnitudinis vel bonitatis proprie accidat (h. e. vergleichsweise gross, eher gross). Sed eius modi notiones cum etiam nulla comparationis propriae ratione habita cogitari sensim coeptae essent, absolutam quoque formam vel ex eadem radice derivatam (magnus), vel aliunde petitam (bonus) postea sibi adsumpserunt. Quo facto cum is quoque melior diceretur, qui rectius bonus esse videretur, quam alius, qui ipse iam bonus esset, translata recentior significatio paullatim in linguam inducta est, qua melior etiam is appellabatur, qui prae aliis bonis bonus esset. In hanc partem interpretandum mihi videtur, id quod in formandis gradibus videmus, quod aliae formae derivatione, quam dicunt, primaria e radicibus, aliae secundaria e positivis formis ducuntur. Neque enim dubitari poterit, quin primariae formae ad analogiam vetustioris illius localis generis sensu primitivo factae sint, ( sicut e radicibus m a h l a g h — f-iüx yXvx ctx formata sunt : mah-îjas mah-ishtha, lagh-îjas lagh-ishtha — fiâaawv [irjx-iozog, yXvx-itav, wx-iaiog), positivis autem formatis (mah-at lagh-u — ftax-yo-, yXvx-v-, OJX-V-) secundariae formae recentioris significations vi inde effluxerint (mahattara mahat-taina, laghu-tara laghu-tama — fiaxQo'-rsços f-iuxQOTCITOS, ylvxv-TSQOS, wxv-TCTTOS). Iam vero formae sic distinctae sensim promiscue usurpatae vel antiquiores illae plane fere abiectae videntur esse. Duplex autem comparationis ilia significatio etiam in adulta et matura lingua integra conservata est, ad quam exprimendam gradus sive primaria sive secundaria formatione ducti nullo discrimine adhiberi solebant. Primum enim ex

14

antiquiore genere is graduum usus repetendus est, quo non adiectivi notio aucta, sed conditio vel potius collocatio substantiae propius ad id, quod adiectivo significatur, adgressa fingitur. Velut Horn. ^ 201 : xotqtoitQov (leieqxovee a izvis, patei airpai Sauiaumje sutizo vair\>i\> in daga stauos \>au J>ws nhqv Xiyio V/.ÛV, on yrj 2od0fitov àvsxzôieQOv è'atai èv r^iÈQq xiaso)ç rj aoi2). Particulae autem rj comparativae Hermannus 8 ) eam vim et sententiara tribuit primariam, ut eodem sensu, quo in interrogationibus disiunctivis usurpari soleret, etiam in comparationibus a priscis hominibus intellectam esse diccret, velut zovto ¡SeXttôv ¿ativ • rj txûvo ; hoc melius est : an forte illud ? Quod cum artîficiosius explicatum videatur, cum Nitzschio 4 ) in eo acquiescere poterimus, ut a disiungendi vi comparandi usum repetamus. Aliud particularum genus ab aequiparandi usu ad superandi significationem translatum est, quoniam sub utraque notione comparatio proprie subiecta est. Quo pertinent particulae Graeca OJÇ cum synonymis locutionibus ooaov, oïov, r;ms, OUZMÇ—WÇ, Latinae algue et quam. Aesch. Prom. 630 ¡ÀT] /uov nQoxijâov fxàaaov aiç ¿[toi yXvxv 5 ). Eur. Hippol. 536 OVIE yccç IWQÔÇ ort' aatywv VTTSQZSQOV ftèlos oïov TO tag ') Cf. Bhutrli. II 11 in Benfeyi Chrestom. p. 153, 11. Vetâl. in Lassenii Anthol. ed. Gildemeister p. 21, 1. ! ) Cf. Mire. 6, 11; 9, 43. 4 5 ; Luc. 5, 2 3 ; 10, 12; Rom. 13, 11; I Cor. 7, 9. 3 ) G. Hermann, Opusc. I 209. *) Nitzsch, 1. 1. p. 73. 6 ) Nitzscl, 1. 1. p. 76. Herrn. ad Vig. 720.

38 !AcpQoókas

itjotv

èx

"EQCOQ.

à

niooa

1

ovrcog

wg %òv TOLOVTOV avÓQa èv rigvraveuji

).

277

ftslavrsQOv

Plato Apol. p. 36 D ovx EO&', O TI /¿àllor atxsia&ai.

Ì]VTS

nqmei — Plaut

Merc. I I 3 , 1 nemo hominum neque fortunatior neque aeque forlunalus vivit quam ille. Cas. V 1, 6 nec fallaciam astutiorem ullus fecit poeta, atque ut haec est fahre facta a nobis. Men. V 2, 56 amicior mihi nullus vivit atque is est 2 ). T e r . Phorm. I V 2, 1 ego hominem callidiorem vidi neminem quam Phormionem. Etenim lingua consueta erat in aequandis rebus dicere : oviwg xaXòg ovrog oig ¿xelvog, tarn pulcher hic est quam ille, quibus in enuntiatis particulae comparativae tanquam modum indicant, quo alterum ad alterum refertur. I a m vero haud mirandum est, si eadem modalis quasi comparatio in superandi usura delata est, ut xalUcov log sxtlvog, pulchrior quam ille, diceretur. Quo in genere adverbia olov öaaov ovzojg — o)g tum potissimum usurpanti»', cum comparatio non e contrario fit, sed ad qualitatis gradus pertinet, ut pulchrior quam ille proprie significet : pulchrior est eo modo, quo ille pulcher. Ceterarum autem particularum allatarum propria fuisse videtur alia significatio etiam antiqui o r , e qua ipsa ilia modalis significatio sit repetenda. Nam ut supra comparationem nihil aliud nisi collationem localem esse vidimus, sic nunc optime convenit cum nostra opinione illud, quod Schoemannus 8 ) de hoc particularum genere exposuit. Is enim sub particulis comparativis vim localem vel, quae affinis est, temporalem antiquitus subiectam fuisse coniecit. Ac potuit re vera xaXliiov log sxsivog esse pulchrior, ubi ille adest (schöner, wo, wenn, sobald, sowie jener ist). Libentius autem cum viro doctissimo etiam rj illud huic generi adscriberem, si verum esse scirem, quod de origine huius particulae non sine aliqua audacia exponere instituit ab antiquiore forma j] eam repetens. ') Bekker, Horn, blätter p. 313 (monatsbericlite der beri. akad. 1862 p. 659). a ) Heindorf ad Hör. Sat. I 1, 46. 3 ) Schoemann, Ueber vergleiohungspartikeln in Hoeferi Zeitschr. f. d. wiszensch. d. spr. IV p. 131 sqq.

39 32. Quae cum ita sint, in hoc quoque genere notiones componendi opponendi, referendi distinguendi regnant repetendae illae quidem omnes a prima significatione comparandi, quam a locorum intuitione profectam esse statuimus. Notiones enim conferendi et seiungendi quamvis prorsus contrariae videantur, tamen ita arctissime inter se cohaerent, ut alteram sine altera fingere vix possis. In comparationis autem usu sic cogitari solent, ut altera utra praevaleat. Antiquitus enim in lingua Sanscrita notio separandi sive potius negandi, in linguis adultis vis conferendi obtinuit. At vero separativa illa vel negativa oppositio, quam iure etiam collationem vocamns, quanta vi linguae tanquam menti inhaereat, mirabili ilio usu itemque multum ad nostrana quaestionem conferente cern i t a , quo linguae nounullae, voi ubi comparationem propriam iam expresserunt, tamen ad negandi notionem designandam cum particula comparativa negationem iungunt, ut utriusque notionis ratio habeatur. Ac Graeci quidem ad particulam rj negationem ov apponunt, quem usum grammatici ei legi adstrictum dicunt, ut // ou usurpetur, ubi ad comparativum ftàlkov vel cum negatione coniunctum vel in enuntiato negativo positum referatur. Herod. IV 118 ¡ixsi ycÌQ ò IlsQoqs ovdév TI /.làXXnv èri fyièas i] ov xal v/iisag '). Simile quid Latini sibi sumunt, qui in altero comparationis membro item negationem cum particula comparativa sociatam passim usurpant. Cic. ad Att. 13, 2 mihi videtur diutius abfuturus ao nollem 2). ') Herrn, act Vig. p. 8U1. Interprr. ad Soph. Ai. 1237. Buttm. ad Demosth. Mid. p. 144 sq. ' s ) Doederlein, Didaktische erfahrungen und Übungen, p. 11 sq. Nec diversum est idioma illud, quod in Germanieoram seriptorum libris non semel invenitur. Keisersberg eschengr. 66 du, der da warlichen bist mein vatier, der mich mee lieb hast, weder ie kein leiblicher vatier seinen liebsten sun. Jesaia 43, 13 auch bin ich ehe denn nie kein lag war. Sirach 7, 21 sie ist edler weder kein gold. 24, 39 sein sinn ist reicher weder kein meer, und sein wort tiefer denn kein abgrund. L u t h e r , tischr. 151 des vatterunsers ist kein gleich unter alleil gebetten, ich bete es lieber denn keinen psalm. Schiller, sämtl. werke, Stuttg. 1840, p. 244 ( d e r könig der~) jede von

40 E x eodem fere Consilio exortum illud videtur, quod Latini particulae comparativae quam voculam praeferendi, h. e. separandi, prae addunt. Plaut. Most. V 2, 25 iam rninoris

omnia

alia

facis

Geli. X V I 1, 3

est. busque

verbis

prae

quae

comprehensa

quam

quibus

(sententia) est prae

modis

laxioribus

quam

me

ludificatus

paullo

illud

longiori-

graeeum.

33. Sed haec quidem hactenus. Restat iam, cum et casibus et solutis locutionibus per particulas effectis res comparatas conatrui posse vidcrimus, ut quaeratur, quae inter duos illos rem comparatam exprimendi modos intercedat. Atque linguae Sanscritae usus is est, ut casus eomparationis ubique admittantur, ubi constructionis perspicuitas eis usurpatis non turb a t a , quod si secus est, alia prorsus structura praeferri solet r ). Particula autem na cum solis illis formis quibus dixi ^réjas et varam coniungitur. In lingua Graeca genetivus comparativus pro ìj cum quolibet casu vel etiam cum praepositionibus coniuncto usurpari potest 2). Gotlii vero dativo ibi tantum utuntur, ubi soluta locutio nominativum aut accusativum cum particula comparativa coniunctum requirat, et particulas praeferunt, ubi res, quacum comparatur, obliquo casu alio posita est. Matth. 5, 20 managizo vair\>ai izvaraizos garaihteins \>au pize

bolcarje

neQiaasvat]

rj óixaioavvt]

vj.iwv

nletov

iwv

yQa/.i-

3

xal (DccQiacctwv ). Latini denique cum Gothis faciunt, nisi quod poetae plus licentiae sibi summit ablativumque pro fiazècov

mir auf gefangne silbe fürstlicher he zahlt, als er noch keine gute that bezahlte. an Körner 3, 130 ich habe tu meiner gesundheit ein weit besseres vertrauen, als ich seil langer teil nicht halte. Goethe, Tasso : leichter mère sie dir zu entbehren, als sie es jenem guten mann nicht ist. Quod dicendi genus non pro Gallicismo, ut nonnulli voluerunt, habendum videtur, sed ut in Gallorum lingua prorsus receptum est (je suis plus sage que lu ne crois), ita neque a Germanicae, neque ab ullius linguae indole alienum fuisse concedendum est, nec mirandum quod vel in media lingua Germanica invenitur : teie lieplichen er uns in im selben gelragen hät, noch lieplicher danne kein muoter nie ir kinl gelruoc Myst. I 402, 29. Cf. Grimm, W B V 468 sq. ') Cf. Boehtlingk-Koth, P W s. v. anjalra. ') Cf. K. W. Krüger, Spr. I 47, 27, 1. 3 ) Cf. V. d. Gabelentz u. Loebe, 1. 1. p. 244.

41 particula cum obliquo casu iuncta usurpant. placentù. 11 : Pane egeo iam mellìtis potiore

Hör. E p . I 10,

B. 34. Iam cum satis dictum sit de structura, eo progredì possumus, ut d e g r a d u u m i n t e n t i o n e e t d e f i n i t i o n e videamus, quam quaestionem ratio postulai ut antea absolvamus, quam ad singulos graduum usus exponendos transeamus. A c iam supra vidimus graduum defìnitiones et intentiones eo Consilio effectas esse, ut formarum quidam defectus compensaretur. Quod ut efficeret, lingua vocibus quibusdam auxiliaribus usa est aptis illis quidem et ad priscum comparationis intellectum accommodatis. Ut enim comparationem e locorum contemplatione exortum esse intelleximus, sic voces, quae spatii mensuram indicarent eiusdemque cogitandi diccndique generis propriae essent, ad gradus singulos accuratius definiendos adhibitae sunt. Lingua enim, ubi exprimere voluit hominem aliquem altero non maiorem solum, sed multo maiorem fuisse, id ita effecit, ut magnum intervallum inter homines comparatos interesse significarci. Quo fit, ut is, quocum c o m p a r a t o , eo longius a qualitatis notione abalienari dicatur. 35. Atque utuntur linguae aut casibus mensurae aut adverbiis quae augendi vel addendi vim habent. Inveniuntur enim apud Indos Instrumentalis durèna apud Graecos dativi mensurae n o i l y oliyqt fiaxQq) (.nxQip oaqi zooovrqi 2 ) vel accusativi extensivi noli) fiiya òXiyov xi vel adverbia xal èri ws on dig ooov j] 8 ), apud Latinos ablativi mensurae multo paullo aliquanto lange eo quo vel accusativi extentionis multum quantum

') Bhag. II 49 durèna avaram (longe inferius). ) Etiam dativi a nominibus substantivis declinati : Phaed. 100 E. 2

veipaXr [iei£av Plato

3 ) Cuius generis qui usus sit, propria commentatione explicare fcliciter studet Lentz, De graduum intentione in Z A W 1855 p. 217 sqq.

42 vel adverbia vel quam i), apud Gothos instrumentales obsoleti J>e 2 ) live s ) vel dativi mensurae vaihtai \amma 4 ) vel accusativus filu, qui etiam praepositionem und adsciscere potest, und

filus)

vel genetivi obsoleti forma in adverbii usum conversa filaus ) vel 6

adverbium hvan sive nudum sive cum filu et undfilu 36. iterata

sociatum 7 ).

Singularis quaedam intentio est, quae comparatione efficitur.

In

Unguis

enim

Graeca

Latina

Gothica

graduum vis interdum augetur additis eisdem voculis,

quae

ad comparationem analyticam formandam positivo addi solent liccli.ov

fiahara

/.isyiarov

£ì 2 0 3 ()ì]kfQoi 7 4 3 nlsìmov

/nàilon. xàxioiog.

Plaut. Amphitr. concipiet

metum.

niu jus

vul\>rizans

QSTS

avTÙiv;

sunt

vel

maxime

maxime

filu

magis

artes

qui

ovx

mais

—

£%&ioiog.

humanissimi.

siju\> \>aim ?

Phil. 1 , 23 und

xQeìaaov.

mag is

demum

G e l i . 1 3 , 1 6 bonas

hi

fialkov

—

E u r , M e d , 1 3 2 0 fièyiotov

1 1 , 1 4 5 lgitur

appetuntque, mais

nXstarov

B 2 2 0 ¡.làhoxa

mais.

Soph. èx&tOTt] ).

maiorem sinceriter —

in

sese cupiunt

Matth. 6,

(.làXXov butizo

ist

OC —

8

NOLHFI

26

óiacpèYÒQ

Quod dicendi genus etsi non sine quadam

sermonis abundantia effertur,

tamen ita explicandum est, ut

adverbium non tam arcte cum adiectivo cohaereat, sed magis ad praedicatum spectet.

Comparativum enim adverbium simile

quid significai, quod nostro vielmehr

assequimur, quo alteram

sententiam priori opponimus, superlativum autem nihil aliud sibi vult, nisi subiectum sibi hoc maxime vindicare, ut praedicatum superlativo expressum sibi tribuatur 9 ). ') poesis Plaut. p. 205 s

Reisig-Haase, p. 399. 405. Adiiot. 400 sq. Adde quae comicorum iocosa invenit nimio multo tanto iunctim ad comparativum apposita. Stich. II 2, 15. Bacch. I 2, 149. Cf. Holtze, Synt. pr. seriptt. Lat. sqq.

) Skeir. IV d.

Cf. Glimm, DG IV 753.

) Matth. 5, 47. 4 ) Cor. II 11, 5.

Mai-c. 7, 36.

) Marc. 10, 48.

Lue. 18, 39.

а

5

б

) Cor. II 7, 13.

') Rom. 11, 1 2 ; 11, 24. 1. 1. p. 178. ') Cf. Lentz 1. c. 9

Matth. 10, 25.

Cf. V. d. Gabelentz u. Loebe,

) Indi veteres idem fere aasequuntur,

cum iterata formatione sufflxis

43 C. 37. Haec igitur habui de structura rei comparatae deque graduum intentione, quae praemitterem quaestioni primariae nunc persequendae. Reliquum est enim, ut singulos graduum usus contemplemur. Cuius quaestionis materiam ita disponendam putavimus, ut primum positivum ad analogiam graduum usurpatum, deinde comparativi et superlativi usum tractaremus. (a) 38. Ae primum quidem cum adiectivum per se spectatum significare sciamus qualitatem ad substantiam aliquam accidere, tamen accidens non absolute ad substantiam adhaeret. Etenim si rei cuidam accidens aliquod attribuo, ita facio, ut simul cogitem hanc attributionem non valere, nisi alius rei vel actionis ratio habeatur. Itaque si hanc arborem magnam esse di cam, subintellegendum praemitto alias arbores exstare, quae non sint tanta magnitudine vel hanc arborem ipsam posse etiam minorem esse. Quare solet attributivi notio esse relativa. Iam vero cum haec ipsa relatio etiam comparativi propria sit itemque superlativi, hoc discrimen inter positivum adiectivum, li. e. absolutam accidentis formam et gradus ipsos interesse tenendum est, ut quod graduum formis aperte exprimitur, in positivi usu tacite praemittatur vel sponte intellegatur. Quae ratio quam vim in formanda illa loci vocabula prisca habuerit, cum supra viderimus, nunc quid in adultis et maturis Unguis valuerit, cognoscamus. 39. Atque in lingua Sanscrita positivus plane pro comparativo positus videtur interdum maximeque, ubi ipsam comparativi structuram adsumit. R. Gorr. 11-66, 29 nanu te . . prijàliam prànébhjó 'pi (carior ego quam vita). Quo in genere suffixa adnectant, ut prèshthatama garìjastara. Quod idioma cum etiam ceterarum linguaram posteriores aetates receperint, in ea parte tractabimus, qua de suffixis dupliciter compositis agetur. § 85 sqq.

44 d a r e perspicitur, quae sit ablativi comparationis vis. Nam cum supra e collocandi et separandi notione repetendam eam esse putaverimus, nunc ablativum eundem cum positivo sodatimi bene ita intellegemus, ut interpretemur adiectivum positivum prija rei, quae comparata, tribui, ubi ad rem, quacum comparator, subiectum comparationis referatur, h. e. collocetur iuxta eam et ab ea distinguatur : lieb neben vel vor dem leben x). Neque aliter linguae Graecae usus intellegendus est, quo positivus itidem signiücationem et structuram graduimi sibi adsciscit, si accidens sensu relativo cogitatur. Quo pertinent primum adiectivorum positivi, deinde verba quae adverbio comparativo (.tàXXov carere videntur, denique magnitudinis substantiva comparativi expertia. Herod. 9, 26 rjfikas dixaiov £%siv

TO STSQOV

kaov

owv

hi

XSQAG

èfif-tevai

RJIEQ

rj ànotéo$ai.

¿{.ICCQTU>\

(.itiavoovvti

^I^IJVALOVG.

—• A

117

ßovXof.I

— Luc. 15, 7 jjapa /; ¿ni

tvevqxovtaevvéa

¿YOJ

earai

Ini

dtxaioig

2

)-

— Passim etiam superlativi vim positivus habere videtur, vere autem ita explicandus est, ut proprio et praegnanti sensu adiectivum percipiatur. Pind. Nem. I l l 80 (140) a tiros wxi'S ¿v nsravolg.

—

Luc.

1, 4 2 tvkoyy/ufvrj

av

tv

yuvai^iv.

10,

42

i. e. eam partem sibi elegit, quae sola vere bona dici possit. — Sic intellegimus Grraecos etiam recte dicere to VDCOQ ipvxoóv ¿au tvos handuns habandin galei\>an in gaiainnan xaXòv coi tau y.vkhjv eis T*jv C 4 ). — Graeci et Latini interdum rem quacum comparatili-, quae eadein est atque quae c o m p a r a t a , casu comparativo pronominis reflexivi adiungunt. Tliuc. 3 , 11 óvvazidTeQOi aùzoì avzwr èyiyvovro, fortiores erant, quam ipsi aliis temporibus fuerant. Ov. Met. 5, 18 iarn se formosior ipsa est, semetipsam vincit pulchritudine, pulchrior est, quam earn unquam vidi. 42. In comparatione relativa, qua res cum altera quadam comparatur, primum is usus late patuit, quo res ilia, quacum comparatur, non est addita, sed vel ex rei natura, vel ex sententiarum nexu intellegenda. Quo pertinet primum antiquissimus ille Indoeuropaeae aetatis usus adiectiva loci comparativa formandi, quae postea, ubi comparatio tacita ilia per se sentiebatur, in substantivorum vel adiectivorum positi vorum usum abierunt, ut para avara antara — allot SQOS óeviSQog voieyog OQEOTSQOQ — superus inferus dexter sinister — anpara hleiduma. Atque in singulis Unguis tacita comparatione hac multa adiectiva comparativa usurpantur. Indi enim praebent g'jàjas

') Cf. Boehtlingk-Roth, PW s. v. dura. *) Herod. 6, 108. — Joann. 13, 27. 8 4

) Verg. Aen. 8, 554.

Paul, ad Philipp. 2, 28.

Seneca Agam. 965.

) Quanquam non ubique hoc idioma tam constanter servatum est, lit non positivo quoque eandem relationem Ulfilas putirei exprimi posse. Io. 13, 27 palei laujis, lavei spraulo o ÌIOICIJ, noiijtìov ta%iov.

47 (dominus) 1), prèjas (coniux) 2), mahattara (illustrissimus, nobilissima, aulicus) s ) — Graeci oi nleioveg, ot ¿f.isivoveg 4) — Latini maiores (die vorfahren), meliores, seniores, iunior es — Gothi managizans 5). — Ubi vero comparativus adiectivi naturam servavit, plures notiones habet repetendas illas quidem omnes e tacita comparatione, quae ubique cogitari debet. Ac primum quidem comparatio interdum adeo in rei natura sita esse potest, ut comparativus plane pro positivo usurpatus esse videri possit. Comparativus enim navjas vel navijas fere nihil aliud significai, nisi quod est novum, recens 6). Res enim quam novam esse dico cum eis quae non sunt novae in unum comprehensis comparatur ideoque etiam rectius recentior nominatur. Non alio sensu etiam Graeci veaizsQog et xairórsQos

pro positivis usurpant.

Herod. 1, 27 «t ti

ttrt

Usitata praeterea notio comparativi est sic usurpati, ubi omittitur formula, qualis est : quam par est, unde comparativus vim particulae nimis adsciscit. Sàh. D 49, 5 na pathjam nèpathjam bahutaram anangótsavavidhau (festum et natura dei amoris non habent nimis vestis pretiosae convenientis). Interdum etiam subintellegenda talia sunt : quam sperare, exspectare poleras. Vetàl. 24, 1 kim artham asau bahutaram jàk'atè (quam ob rem ille plus sibi postulai, i. e. plus quam exspectes, etwas viel). — Herod. 3, vetoTtyov

tisqI

1 4 5 MaiavÓQÌcii

zrjv 'Ellada

(etwas

neues).

óè zal TVQccwqi rtv dóslg>eòg

vn0(Ae sa galevjands mile pus maizein fravaurht habaid dia TOOTO ó TictQadidovg /.té aoi ntLQova ¿¡.laQziuv e / a *'). 43. Reliquum est, ut comparationis relativae is usus illustretur, quo ad comparativum res, quacum confertur, apposita est. Quod cum magis ne quid desideretur quam ob ipsius rei gravitatem vel novitatcm huius commentationis ratio postulai, panca exempla sufficient. R V 1 0 , 176, 4 sahasac k'id maliijan (potestate quavis maior). —• T 217 XQEÌOOIOV sig ¿/.IEUEV. Soph. Ant. 75 ènei nXelwv xyovog, òv òtì /¿' ¿Qtoxeiv zolg y.azoj zwv tv-9-ctóe. — Cic. Or. 2 Phidiae simulacris, quibus nihil in ilio genere perfectius videmus, cogitare tarnen possumus pulchriora. — Matth. 10, 31 managaim sparvam batizans sijitJ) jus nolXcSv OVQOV&UOV DIAtzs ùfieJg. 44. lam cum eorum generum rationem consideraverimus, in quibus una cademque qualitas in una vel duabus rebus comparata est, transgredimur ad talium contemplationem, in quibus duae qualitates conferantur. Atque lit supra in genere ilio prisco locali vidimus tales notiones accidentium, quae in vicem collatac esse videantur, utramque comparativo expressam esse (inferior superior), sic etiam posteriore aetate notioni comparandi aptum est, si duae qualitates inter se eomparatae utraque comparativi formam induunt. AV 10, 8 , 8 param nèdìjó 'varam davljah (superius est propius, inferius remotius). R V 7, 86, 6 asti g'jàjàn kanìjasa upàrè (maior natu minori praestat). — Rom. 9, 12 sa rnaiza skalhinó\> \>amma minnizin ò fiel£an> dovlevoei z ¿Xàaoovi. Cor. I I 12, 15 svepau/i et ufarassau izvìs frijonds mins frijoda si xaì TieQioootéi>u>S

') Quanquam interdum comparatio tam recondita est tamque difficilis perspectu, ut nihil fere intersit, utrum comparativus, an positivus usurpetur. E t re vera Ulfilas Graeci comparativi loco passim positivo utitur. Tim. I

3, 14 jiota |)us mei ja venjands qiman al J)us sprillilo r avrà dot yqwpa èlniQov iX&eìv ttgog Quae quamvis incertae originis sit, potest quidem cum radice Latinae formae mel-ior cognata esse. Cf. Curtius, I. 1. 524. 1S ) Curtius, 1. 1. 181. 5 а

66 1. ixlox- (aìó-x-)

ala%-iaz-

xqot-v-s,

( C ) f o r m a e , q u a r u m r a d i x vocalis productione aucta est : 1. 2. 3. 4.

XaF*) uà, ?]d 3) àx4) {lux

Xta-iwv, Xqluiv rd-iojv tJk-hov fidaocov (cf. ¡.irjx-iaiog)

Xó-io-g /;ó-v-g (M-t—g (¿ax-QÓ-g.

I I A n o m i n u m q u o q u e stirpibus g r a d u s ducuntur. I n quibus e n a r r a n d i s p r a e m i t t e n d a sunt ea e x e m p l a , q u a e viri docti p u t a n t a substantivis in -og terminatis suffixo -og o p p r e s s o derivata esse. Q u a n q u a m equidem ab ipsis radicibus r e p e t e r e malim : 1. (nyog 2. alyog

(>Ty clly

(>ty-tov aXy-iwv

3. xÉQÓog 4. xijdog

xeQÓ xrjó

xe([d-iù)ì> xqó-uor.

{>ty-qXòg ùly-eivó-g

$ty-sdavo-g àhyeivòg

xtQÓ-aléo-g

E thematis adiectivorum e o d e m modo, quo I n d i e pàpa p à p l j a s duxerunt, Graeci quoque gradus derivaruut : xaxó-g xuXó-g

xax-iiov (xal-jo-g

òliyo-g

òhy-i(ov, òXiywv

xctl-Xo-g)

(>go- (()a-jo-, radi ci s (>cc, ciq) XeQ>;g 1

xaXX-iwv

iX-uov

5

)

l>(^-[j]wv °) x£(.^-'(uv

(XiQM-iw)

')•

) Verbum inde ductum est Xà- Cf. Et. M. 570, 47. Curtius, 1. 1. 32C. ) Theogn. 800. 853. 96. Theocr. 26, 32. 3 ) Scr. srad, svàd (aviaria ySouai)4 ) Scr. a