De corpore et sanguine Domini

Citation preview

CORPVS ÜCHRISTIANORVM CONTINVATIO

MEDIAEVALIS

XVI

gue

m un

Hope

Theoloqu

Library

SCHOOL OF THEOLOGV AT CLAREMONT California

NR, ai ree PES re

sd a^

aa Toma;

CORPVS CHRISTIANORVM

Conrinuatio

Medéaeualis

XVI

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XVI

PASCASIVS RADBERTVS DE CORPORE ETSANGVINE DOMINI

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXIX

PONTIFICII

PASCASIVS RADBERTVS icd ea

y

C44

DE CORPORE

de

ET SANGVINE DOMINI CVM EPISTOLA

APPENDICE AD

CVRA

FREDVGARDVM

ET

STVDIO

BEDABESPAULUS O. S. B.

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXIX

PONTIFICII

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PVBLICAE ÍNSTITVTIONI ATQVE OPrTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

VORWORT Pascasius Radbertus gehórt zu den groBen Theologen des Frühmittelalters. In der Vermittlung und Entfaltung des patristischen Erbes nimmt er eine Schlüsselposition ein. Diese Feststellung gilt besonders für seine Eucharistielehre, die er in der Schrift De corpore et sanguine Domini niederlegte und dann im 26. Kapitel seines Mattháus-Kommentars sowie im Brief an Fredugard modifizierte. Die bisherigen Ausgaben weisen zahlreiche Nachlássigkeiten oder gar Entstellungen auf. Soll Radberts Werk das Interesse finden, das ihm gebührt, bedarf es zunáchst eines kritisch gesicherten Textes. Die vorliegende Ausgabe wurde vor vielen Jahren von Herrn Prof. Josef Rupert Geiselmann angeregt. Besonders wegen der vielen Handschriften, die zu untersuchen waren, zogen sich die Vorbereitungen lánger als erwartet hin. Nach Vollendung der Arbeit móchte ich meinen Beuroner Mitbrüdern für ihre Anteilnahme und mancherlei Hilfe herzlich danken. Vor allem fühle ich mich Herrn Dr. Hermann Josef Frede für wegweisenden Rat und vielfáltige Anregung verpflichtet. Auch den Bibliotheken, die mir Auskünfte und Photographien ihrer Handschriften zur Verfügung stellten, insbesondere der Bibliothéque Nationale in Paris und der Bayerischen Staatsbibliothek in München, und nicht zuletzt dem Hochwürdigsten Herrn Abt Eligius Dekkers, der meine Arbeit in das Corpus Christianorum aufnahm, sei herzlicher Dank gesagt.

EINLEITUNG 1. Der Verfasser. In fast allen Handschriften wird der Traktat De corpore et sanguine Domini Radbert zugeschrieben. Von seinem Leben soll hier nur kurz und im Zusammenhang mit seinem Werk die Rede sein, vgl. die ausführliche Biographie von H. PELTIER, Pascase Radberi, Abbé de Corbie, Amiens 1938. Radbert, der sich fach der Sitte seiner Zeit den Namen Pascasius beilegte, wurde gegen Ende des 8. Jahrhunderts in der Umgebung von Soissons geboren. Náhere Zeit- und Ortsangaben fehlen. Im Marienkloster zu Soissons erzogen, wurde

er selbst spáter Mónch in Corbie. Aus Bescheidenheit und im Verlangen, sich ganz der wissenschaftlichen Tátigkeit und dem Unterricht der jungen Mónche zu widmen, verzichtete er auf das Priestertum und blieb sein Leben lang Diakon oder, wie er sich nennt, Levit. Radberius lewita ergeben die ersten Buchstaben der 15 Verszeilen des Akrostichons Regis adire, das er an den Aníang seines Buches De corpore et sanguine Domini setzt. Der Kodex 297 von Corbie, jetzt Paris, Bibliothéque Nationale lat. 12299 (— C) faBt zu Beginn des Prologs, der auf das Akrostichon folgt, Radberts Gesinnung in die Worte : Pascasius Radberlus lewita, monachorum ommwm

peripsema. In den Jahren 842 bis 847 war Radbert Abt in Corbie. Nach dem Verzicht auf dieses Amt widmete er sich wieder ganz seinen wissenschaftlichen Studien und entfaltete eine groDe schriftstellerische Tátigkeit. Als sein Todesjahr wird das Jahr 859 angenommen.

2. Datierung des Traktates. Im Jahre 822 gründet die Abtei Corbie das Tochterkloster

wird im Korvey an der Weser. Warin, ein Schüler Radberts,

Jahre 826 daselbst Abt. Dieser bittet seinen früheren Lehrer um eine gründliche und faDliche Darstellung der Hauptlehren der Eucharistie für den Unterricht seiner Mónche und nicht zuletzt zur Unterweisung der Sachsen. Dieser Bitte kommt Radbert nach. Der Prolog gibt sichere Anhaltspunkte für die Abfassungsus .. zeit von Radberts Werk. In ihm bemerkt er : Arsenü dieser ist Wer (*). fide ro fert m exiliu ... jraefatus autem pater Arsenius, der im Exil lebt, wührend

Radbert sein Buch De

zur corpore et sanguine Domini schreibt ? Ein spáterer Zusatz : Corbie von 297 Kodex ten erwáhn schon genannten Stelle im ge rtelan verfüh s, ardu Adel scilicet pater, autem praefatus rd gemeint, Zeit zu der Annahme, mit Arsenius sei Abt Adalha (1) Vgl. Prolog an Watin 5.12.15.

VII

DE CORP. ET SANG. DOMINI

der 826 starb und zwischen 8r4 und 821 im Kloster Noirmoutiers in der Verbannung lebte, so daB Radberts Buch wáhrend dieser Jahre geschrieben sei. Doch im Jahre 1677 fand J. MaBILLON (!) das E$itaphium. Arsenit (?) wieder, von dem man wuBte, daB Radbert es verfaft habe, das aber ver-

schollen war. Darin beschreibt er das Leben seines Abtes Wala unter dem Pseudonym Arsenius. Auch Walas Zeitgenossen werden unter Decknamen genannt. Nur so war es Radbert móglich, die Miüstánde am kaiserlichen Hof ungeniert zu geiDeln und die Vorwürfe Ludwigs des Frommen gegen seinen Abt Wala zu entkráften. Dieser war vom Kaiser von 831 bis 833 an den Genfersee verbannt worden. Also muB Radberts Buch De corpore et sanguine Domini wáhrend dieser Jahre geschrieben worden sein, d.h. nicht vor 831 und nicht spáter als 833. 3. Inhalt und Komposition. De corpore et sanguine Domini ist das bedeutendste und spáter am meisten verbreitete Werk Radberts ; es ist der erste ausführliche Traktat über das Sakrament des Abendmahls. Im Prolog, den er dem Buch vorausschickt, nennt er seinen früheren Schüler, im AnschluB an Gregors des GroDen Dialoge, Placidius bzw. Placidus (?). In der spáteren Widmung seines Traktates an Kaiser Karl den Kahlen erwáhnt Radbert, daf

er ihn einst verfaDt habe Placidio meo, Warino abbati (5). Wie im Prolog vermerkt schrieb er sein Buch bewuft in volkstümlichem Stil (?), damit es jeder verstehe. Neben philosophischen Begründungen finden sich in ihm allegorische Schriftauslegungen und aszetische Anweisungen, mit christlicher Mystik verwoben. Nicht selten spricht Radbert den Leser persónlich an, vgl. X 115, XV 45, XVII 35, XX 95, XXI 120 und 240, XXII 175. Die Einteilung in 22 Kapitel làDt keinen logischen Zusammenhang erkennen, und so erscheint das Buch eher als eine Zusammenstellung verschiedener Abhandlungen denn als Werk aus einem GuD. Radbert steht in seiner Lehre von der Eucharistie ganz auf dem Boden der Tradition. Doch hált er sich nicht sklavisch an seine Vorlage, sondern durchdenkt das Übernommene und schreibt es zumeist mit eigenen Worten nieder. Diese Tatsache erschwert oft das Auffinden der eigentlichen Quellen in Radberts Buch. Wohl gibt er am Rand der entsprechenden Ab(1) Vgl. PErTIER ec.2.O. 98. (2) Vgl. PL 120, 1557-1650.

(3) Vgl. GR-M dial 2, 5 (86, 1). (4) Vgl. Prolog an Katl 13/14. (3) Vgl. Prolog an Watin 37.

EINLEITUNG

IX

Schnitte mit den Anfangsbuchstaben der Namen der Schriftsteller die Ouellen an, aus denen er geschópft hat (!). Auch zàáhlt er im Prolog die Quellen náherhin auf, die er benützt hat: Cyprian, Ambrosius,

Agustinus, Hilarius,

Isidor,

Iohannes

(Chrysostomus), Gregor, Hieronimus, Ysius wnd Beda (2). Tatsáchlich finden sich aber am Rand des Buches nur folgende Anfangsbuchstaben : AM, AG, HIL, YS und HIE, und zwar

in den ersten Kapiteln ófter, im Verlauf des Traktates jedoch spárlicher, und das schon in den áltesten Handschriften. Ob die Kopisten diese Randnotizen übersehen oder weggelassen haben, oder ob Radbert selbst auf die Quellenangaben im Verlauf des Buches mehr oder weniger verzichtete, ist nicht zu entscheiden. Diese Quellenverweise sind in unserer Ausgabe an den Rand gesetzt. Darüber hinaus wurden nicht bezeichnete Quellen zum groDen Teil bestimmt. Wo die Quelle nicht gefunden wurde, mag der Verfasser gelegentlich ein heute verlorenes Werk benützt haben. Nachtrágliche Zusátze in Radberts Buch, von denen gleich gesprochen wird, sind fast ausschlieDlich wórtliche Zitate. 4. Mehrere Auflagen von Radberts Buch. Die zahlreichen Handschriften — es sind über 120 erhalten — lassen sich mehreren Typen, die aus verschiedenen Editionen hervorgegangen sind, zuordnen. Nur die r. und 2. Auflage des Buches wurde von Radbert selbst besorgt. Die Bearbeiter der 3. Auflage, einer Kombination von Elementen der r. und

2., und

der 4. Auflage,

die durch

den Einbau

mehrerer Wundererzáhlungen charakterisiert wird, konnten nicht identifiziert werden. Von der ri. Auflage war schon die Rede. Es ist das Buch, das Radbert auf Bitten des Abtes Warin von Korvey in den Jahren 831 bis 833 geschrieben hat. Die r. Auflage besteht aus dem Akrostichon Regis adire, dem Prolog bzw. der Widmung an Warin und dem Traktat De corpore et sanguine Domini. Die 1. Auflage wurde am meisten kopiert und hat die weiteste Verbreitung gefunden, wie die vielen vorhandenen Handschriften zeigen. Zuweilen láBt der eine oder andere Kopist das Akrostichon oder den persónlich gehaltenen Prolog (1) Vgl. Prolog an Watin 95/95. (2) Vgl. Prolog 87/88 ; Mit Ysitius ist Hesychius von Jerusalem gemeint, dessen Levitikuskommentar eine wichtige Quelle für Radbert war. Von der lateinischen Fassung dieses Kommentats sind nach A. SreGMuND, Die Über lieferung der griechischen christlichen Literatur, München-Pasing 1949 — Abhandlungen der bayetischen Benediktiner-Akademie 5, 87, nur wenige Handschriften bekannt. Zwei davon standen Radbert in Corbie zur Verfügung ; in einer davon trágt das Werk den Titel : Isius super leuiticum, vgl. G. BEckER, Catalogi Bibliotbecarum antiqui,

Bonn 1885, 189, Nr. 79/210. E. DEKKERS machte mich dankenswerter Weise auf

diesen Sachverhalt aufmerksam.

X

DE CORP. ET SANG. DOMINI

an Warin oder beides weg, der Traktat selbst bietet jedoch immer den Text der r. Auflage. Die 2. Auflage ist ein Geschenk Radberts an Kaiser Karl den Kahlen zu Weihnachten 843 oder Ostern 844. Anstelle des Akrostichons Regis adire, das dem Prolog an Warin voraus-

ging, verfaBt Radbert für den Kaiser das Gedicht Awdenter ^on Wunc. Als weiteres Charakteristikum der 2. Auflage ist der Widmungsbrief an Karl den Kahlen zu nennen, der an die Stelle des Prologs an Warin tritt. Darin legt Radbert dem Kaiser dar, daB andere ihm zum Fest Gold und Silber schenken, er wolle ihm eine geistige Gabe anbieten, da er sein

Interesse für geistige Dinge kenne. Dabei

verheimlicht

er

nicht, daD er den folgenden Traktat einst für seinen Schüler,

Abt Warin, verfaBt habe. Im übrigen ist der Widmungsbrief dem Prolog an Warin nachgebildet ; doch ist alles weggelassen, was irgendwie die Leute am Hof verletzen kónnte, so etwa der Passus über die Verbannung des Arsenius, des Abtes Wala.

Der Traktat ist mit einem besonderen Verzeichnis der 22 Capitula versehen, die in der r. Auflage nur im Text stehen. Im I4. Kapitel fügt Radbert der Wundererzáhlung von Plecgil zwei weitere Wunderberichte hinzu, die nun mit $awca de pluribus statt dem bisherigen wnum e pluribus eingeführt werden. Dazu kommt ein làngerer Zusatz im r9. Kapitel. AuDerdem ist der Text an zahlreichen Stellen leicht überarbeitet. In ihrer Gesamtkonzeption ist die 2. Auflage nur in einer einzigen Handschrift erhalten und zwar in Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2855 (— K). Sie gehórte bis 1681 der Kathedralbibliothek von Le Puy, wo sie Dom EsTIENNOT im Jahre 1677 für J. MABILLON kollationiert hatte (!). 1681 wurde sie von den Kanonikern in Le Puy mit 48 anderen Handschriften an J.B. COLBERT geschickt. In der von E. BALUzE angefertigten Liste, die von L. DELISLE veróffentlicht wurde (?), trágt sie die Nummer 40 mit der Inhaltsangabe : Radbertus de corpore et sanguine Domini. Hildefonsus Toletanus de perpetua uirginitate sanctae Mariae. Hier wird nur der erste und der letzte Traktat der Handschrift genannt. L. DELISLE identifizierte die Handschrift von Le Puy, die in der Sammlung von COLBERT die Nummer 3682 hatte, mit Paris lat. 2855. P. SABATIER hatte die Identitát der Pariser Handschrift mit dem Colbertinus aus Le Puy, über dessen Bibliotheksheimat er ohne Zweifel nicht Bescheid wufte, nicht erkannt, obwohl er Dom ESsTIENNOTS

Kollation in Hànden hatte. Deshalb spricht er irrtümlich von (1) Eine Notiz darüber findet sich in Paris, Bibliothéque Nationale lat. 12300 fol. 235v. (2) L. DzrisrE, Le Cabinet des manuscrits de la bibliotbique impériale Y, Paris 1868,

511-512.

EINLEITUNG

XI

zwei Handschriften dieses Typs wie noch PELTIER (!). Die von Dom EsriENNOT in Le Puy festgestellten Varianten finden sich jedoch genauestens in der Pariser Handschrift und an ihrer Identitát kann es keinen Zweifel geben (?). Die 3. Auflage verbindet das Akrostichon Regis adire und den Prolog an Warin aus der r. Auflage mit dem Traktat einschlieDlich der Capitula in der Fassung der 2. Auflage. Folgende Handschriftengruppen bezeugen ganz (r. Gruppe) oder teilweise (2. - 6. Gruppe) die 3. Auflage : Ij ganze Arras, Bibliothéque Municipale 775 (744) (— 4) (3) Paris, Bibliothéque Nationale lat. 12299 (— C) Paris, Bibliothéque Nationale lat. 11750 Tours, Bibliothéque Municipale 313

2.) ohne die Capitula : Berlin, Deutsche Staatsbibliothek Phill. 1691 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Vatic. lat. 466 Paris, Bibliothéque Nationale lat. 13786 (Akrostichon fehlt) 3.) ohne den Zusatz im 19. Kapitel : Wolfenbüttel, Herzog-August-Bibliothek Aug. 49 17.14 4.) ohne die Zusátze im 14. und 19. Kapitel : Oxford, Library of Trinity College 51

5.) ohne die Capitula und ohne die Zusátze im 14. und r9. Kapitel : Oxford, Bodleian Library Laud. Misc. 86 London, British Museum Royal 7 C VIII Oxford, Bodleian Library B.N.C.rr Rouen, Bibliothéque Municipale 1409 Rouen, Bibliothéque Municipale A 438 (537) Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2473 Oxford, Library of Merton College 18 Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Reg.

lat. 288 (Akrostichon fehlt) Góttingen, Universitátsbibliothek Theol. 92 (Akrostichon fehlt) 6.) als Exzerpt : München, Bayerische Staatsbibliothek clm 4654.

J. SiR&woND benützte für seine Ausgabe vom jahre 1618 die Berliner Handschrift Phill. 1691 als Vorlage und übernahm somit die 3. Auflage von Radberts Buch. Die 4. Auflage erweitert die 3. Auflage durch eine gróDere Anzahl

neuer Zusátze

in den Kapiteln VI, IX, XIV,

XXI

(1) Vgl. a.2.O. 103-104. (2) R. BrocH verhalf in dankenswerter Weise mit ihrem Brief vom 13.12.1967 zur Klàrung des Sachverhaltes. (3) Beschreibung der Handschtiften folgt auf S. XXXII-XXXV.

XII

DE CORP. ET SANG. DOMINI

und XXII. Sie ist in folgenden Handschriften erhalten: Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2857 (— N) Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2404 (— Z) Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Reg. lat.

73 (5 W).

Die Zeugen der 2. bis 4. Auflage gehen jeweils in den gemeinsamen Zusátzen weitgehend zusammen und lehnen Sich in den übrigen Textvarianten eng an den Text der 2. Auflage an. 5. Die Handschriften. Für die vorliegende Ausgabe wurden i20 Handschriften nach Mikrofilm und 7 Editionen verglichen, um ein Bild von der Überlieferungsgeschichte des Textes zu bekommen. Von den áltesten und besten Vertretern der verschiedenen Handschriften-Gruppen wurden 18 für die Textherstellung herangezogen und 3 Editionen berücksichtigt. Vielleicht konnten nicht alle Textprobleme gelóst, auf jeden Fall aber die bisher letzte Ausgabe von Radberts Buch aus dem Jahre 1733 weitgehend verbessert werden. P Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2854. Blatt 1-61 2. Hálfte des 9. Jahrhunderts Bibltothéque Nationale, Catalogue

général

des

manuscrits

latins Bd. 3, ed. J. PoncHER, Paris, I952, 165-166.

Beschreibung : Die Handschrift besteht aus ursprünglich 2 Teilen, 6r Blátter von 235 x 165 mm und r1 Blátter von 230 x 150 mm ; 22 Langzeilen ; die 2. Teilhandschrift stammt aus dem rr. Jahrhundert. ^ Die Schrift ist schóne karolingische Minuskel. Überschriften und Initialen sind durch Unzialschrift hervorgehoben. Am

Rand befinden sich zahlreiche Notizen aus der Zeit des Ko-

pisten und aus dem 15. Jahrhundert. Wortakzente und Interpunktionszeichen wurden, ebenfalls erst spát, beigegeben. Die signatur CI. Puteani am oberen Rand von Blatt 1 verrát den früheren Besitzer des Kodex ; in der kóniglichen Bibliothek trug er die Nummer 4356. Die Handschrift stammt aus Nordfrankreich. Inhalt : Blatt 1 - 52 Traktat Radberts mit dem Akrostichon

und dem Prolog an Warin (— 1. Auflage) ; Blatt 52 - 61 Augustins sermo 52 De sancta Trinitate ; Blatt 62 - 72 Exzerpte aus Sulpicius Severus, Gregor von Tours und Alkuin über das Leben des Martin von Tours und aus Pseudo-Augustinus. P ist die álteste und beste unserer Handschriften. M. MANr-

TIUS,

Geschichte dev lateimischen Literatur des Mittelalters

;-

München r19rr, 410, sagt : Die Ausgabe an Warin wird überliefert am besten in. Paris. 2854. Einige Beispiele aus dem

EINLEITUNG

XIII

r. Kapitel von Radberts Buch mógen die Güte von P autzeigen : 57 ueteris testamenti miracula P] ueteris ac noui testamenti miracula 75 habuit P] unde habuit 81 deinde P] et deinde 102 quoniam uoluisse fecisse fuit P] quoniam uoluisse eius fecisse fuit

An den Beispielen lassen sich die spáteren Versuche ablesen, den Text von P zu veréinfachen, zu glátten und verstándlicher zu machen. Bei aller Qualitàt seines Textes weist P aber auch zahlreiche Fehler auf. 147 Schreib- bzw. Flüchtigkeitsfehler finden sich nur in P, also in keiner der anderen Handschriften.

Davon

wurden 35 von 1. Hand, 93 von 2., zumeist spáter Hand verbessert. 19 Fehler blieben stehen, z.B. folgende : I 105 igitur] enim igitur P IV 33 debeat] decebat P VI 12 qui autem] quia autem P VII 25 illud corpus] aliud corpus P

VIII 86 diuinitus] diuinitas P. XIV 124 cum digno moderamine] cum digne moderamine d

Aufer solchen individuellen Fehlern hat P 88 Fehler mit anderen Handschriften gemeinsam. Darauf komme ich unten

zurück, wenn diese Handschriften beschrieben werden.

AuBer den Korrekturen offenkundiger Fehler finden sich in P noch ror eigentliche Textkorrekturen, zumeist von spáter Hand. Es handelt sich um Lesarten, die sich vor allem in den

im 16. Jahrhundert entstandenen Editionen wiederfinden. So stimmt die Ausgabe, die Johannes Vlimmer (— w) im Jahre i561 besorgte, 62 mal mit diesen Korrekturen in P überein. O London, British Museum

Royal 8 B XI. 9. Jahrhundert G.F. WARNER - J.P. GirsoN, British Museum. Catalogue of Western Manuscripts in the Old Royal and King's Collections 1, London 1921, 223. Beschreibung : 145 Blátter, 220 x 113 mm, 20 Langzeilen. Die Handschrift ist in karolingischer Minuskel in Frankreich geschrieben, die Text- und Kapitelsüberschriften und die Anfangsbuchstaben jedes neuen Satzes in Unzialschrift. Für die Unziale wurde eine oxydierende Tinte benützt, die das Lesen erschwert. Das heute mit der Zahl 60 signierte Blatt wurde falsch eingebunden; es gehórt hinter Blatt 56. Am unteren Rand von Blatt 56v ist von spáter Hand darauf hingewiesen. Blatt 145 nennt sich der Schreiber mit folgenden Worten : Quis istum librum legat, precat pro anima. Sisían me

XIV

DE CORP. ET SANG. DOMINI

scripsit. Amen. Am unteren Rand desselben Blattes findet sich der Name des alten Eigentümers und die Verkaufsnotiz vom 21. Mai des Jahres 1600 : Liber Henrici Jackson? Oxoniensis, Collegii Corporis Christ. MDC. Maui XXI. liberat. Inhalt : Blatt 1 - 143 Traktat Radberts mit Prolog an Warin, das Akrostichon fehlt ; 143 - 145 Exzerpt aus einer Homilie auf Iudas den Verráter. O ist wie P einer der besten Zeugen der r. Auflage. Beide Handschriften gehen auf denselben Archetyp zurück, wie Fehler und Lesarten, die nur sie gemeinsam haben, zeigen : Prolog an Warin 68 inpudenter adtingere] inpudentem adtingere PO VIII 44 eandem ... escam] easdem ... escam PO* VIII 144 a domini bonitate] ad domini bonitatem P*O XX 69 ad celestia] a celestia P*O

Ihrem Text nach gehóren zur Gruppe PO noch die folgenden Handschriften, die allerdings teilweise die Ausstattung aus den spáteren Auflagen übernommen haben ; es lassen sich folgende 3 Untergruppen feststellen : I.) Paris, Bibliothéque Nationale lat. 13107. r3. Jahrhundert, Bibliotheksheimat L'Église de Paris; rro Blátter, 240 x 185 mm ; Radberts Traktat mit dem Prolog an Warin steht auf Blatt 18 - 38, das Akrostichon fehlt wie in O. 2.) Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2731. rr. Jahrhundert ; 201 Blátter, 230 x 160 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt

49* - 122, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin, wie in P ; aus der 2. Auflage wurden die 22 Capitula übernommen. Paris, Bibliothéque Nationale lat. 16363. 12. Jahrhundert ; 42 Blátter, 200 x 105 mm

; Radberts Traktat steht auf Blatt

IO - 38v, vorausgeht der Prolog an Warin, das Akrostichon folgt am SchluB. Paris, Bibliothéque Nationale lat. 13172. 12./[13. Jahrhundert, Bibliotheksheimat Corbie; r31 Blàtter, 250 x 165 mm ; auf den Bláttern 127" - 131v und 37 - 40" stehen die erhaltenen Reste des Traktats. 3.) Prag, Universitátsbibliothek 1814. Papierhandschrift, geschrieben 1375/77; 190 Blátter, 295 x 220 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt 73 - 84 ohne Akrostichon und Prolog. St. Florian, Stiftsbibliothek XI 258. r5. Jahrhundert; 180 Blátter ; Radberts Traktat steht auf Blatt 117 - 147» ohne Akrostichon und Prolog. E London, British Museum

Royal5 F XII. r2. Jahrhundert G.F. WARNER - J.P. GirsoN, British Museum. Catalogue of Western Manuscripts in the Old Royal and King's Collections rbondon-1921; 124:

EINLEITUNG

XV

Beschreibung : Die Handschrift záhlt 94 Blátter von 258 x 163 mm, mit 29 Zeilen auf der Seite.

Inhalt : Blatt 1 Lanfranc, De corpore et sanguine Domini

conira Beringariwm. Blatt 25 Guitmund, Confessio de sancta Trinitate. Blatt 29 Capitula in librum beati Rabani. Blatt 30v Prologus Rabawi in librum de corpore e sanguine Domin. Blatt 31» - 69» Radberts Traktat und damit verbunden Augustins sermo 52 ; darauf folgt das Kolophon : Explicit liber beati Rabani de corporé et sanguine Domini. Das Akrostichon fehlt. Blatt 69v Ambrosius, De benitentia. Radberts Traktat ist wie in P in 22 Kapitel aufgeteilt. Vor jedem dieser Kapitel, die mit auffallend groDer Unziale beginnen, ist Platz für eine Überschrift freigelassen, die aber nur

mit der Kapitelszahl ausgefüllt wurde. Vorausgestellt ist jedoch eine Einteilung in 57 Capitula, die von spáterer Hand an den entsprechenden Stellen des Textes am Rand beigefügt wurde. Von den verschiedenen Kapitelsverzeichnissen, die sich in den Handschriften finden, wird noch eigens zu sprechen sein. Das Kapitelsverzeichnis in E und den zur gleichen Gruppe gehórenden Handschriften verbindet die 57 Kapitelsüberschriften des Traktats mit 8 weiteren, die sich auf Augustins sermo über die Trinitát beziehen. Wie auch das Kolophon, behandelt es also die beiden Schriften als Einheit. Die damit auf 65 angewachsenen Capitula werden allerdings durch die Bemerkung uc usque de eucharistia wieder voneinander geschieden. Wie schon in P folgt Augustins sermo 52 De sancta Trinitate auf den Traktat, aber nicht mehr als selbstándiges Stück ; er

als ist mit dem Werk Radberts so verbunden, daB das Ganze

Einheit erscheint, wie das Exflicit es auffaDt. E ist im übrigen ein treuer Zeuge des PO-Textes, wie folgende Beispiele erhárten : XVII 5 habuit om. POE XXI 83 sumuntur POE] sumimus ceff. XXII 83 mittebant POE] mittebatur cett.

: Auch gibt es Fehler, die nur POE gemeinsam haben IX 182 de om. POE X 67 non om. POE XII 15 creare om. POE

Gruppe Für unsere Ausgabe wurde E als Reprásentant einer mit at Trakt rts Radbe die , wühlt ausge von Handschriften Kapiein nden, Augustins sermo 52 De sancía Trinitate verbi vorausschicken telsverzeichnis von 65 (57 -- 8) Überschriften

us Maurus zuund das Ganze nicht Radbert, sondern Raban

nd. schreiben ; sie alle haben ihre Heimat in Engla

XVI

DE CORP. ET SANG. DOMINI

Textlich gehóren zu dieser Gruppe folgende Handschriften, teilweise allerdings mit anderer Ausstattung : London,

British Museum

Harley 3061.

rr. Jahrhundert,

aus S. Maria in Abingdon, gehórte früher S. Martin in Lówen ; Blatt 1 - 35 : 65 Capitula, Prolog an Warin, Radberts Traktat mit

Augustins

sermo

52, unvollstándig ; das

Akrostichon

fehlt. Salisbury, Cathedral Library 130. 12. Jahrhundert; 49 Blátter, 250 x 200 mm ; Blatt 1 - 33v : 65 Capitula, Prolog an Warin, Radberts Traktat mit Augustins sermo 52; das Akrostichon fehlt. Cambridge, St. John's College A 17. r4. Jahrhundert ; 159 Blátter, 350 x 225 mm ; Blatt 135 - 157" : 65 Capitula, Prolog an Warin, Radberts Traktat mit Augustins sermo 52 ; das Akrostichon fehlt. Edinburgh, National-Library of Scotland ADV. Ms. 18. 4. 3. 12. Jahrhundert ; Blatt 84 - 120v: Prolog an Warin, 65 Capitula, Radberts Traktat mit Augustins sermo 52 ; das Akrostichon fehlt. Cambridge, Library of Trinity College Ms. O. 9. 33. Aus dem Jahre 1424 ; 143 Blátter, 285 x 200 mm ; Blatt ror" - 133v : 65 Capitula, Prolog an Warin, Radberts Traktat mit Augustins sermo 52 ; das Akrostichon fehlt. Darmstadt, Landes- und Hochschulbibliothek 700. Anfang des 12. Jahrhunderts, aus St. Laurentius in Lüttich ; 74 Blátter, 215 x 144 mm ; Blatt 1v - 7o : Prolog an Warin, 65 Capitula, Radberts Traktat mit Augustins sermo 52 ; das Akrostichon fehlt. Cues, Handschriftensammlung des Hospitals 59. Aus dem Jahre 1445, aus Wesel; 48 Blátter, 370 x 260 mm ; Blatt 33 - 48" : Prolog an Warin, 57 Capitula, Radberts Traktat ; Akrostichon und Augustins sermo 52 fehlen. Paris, Bibliothéque Nationale lat. 13407,1. Ende des r6. Jahrhunderts,

aus St.- Germain-des-Prés;

80 Blátter, 250 x

175 mm ; Blatt 4 - 79v : 65 Capitula, Prolog an Warin, Radberts Traktat mit Augustins sermo 52 ; das Akrostichon fehlt. London, British Museum Royal8 D III. r3. Jahrhundert, aus Ramsey Abbey ; 177 Blátter, 250 x 175 mm ; Blatt 76» 85 : diese Handschrift übernimmt die 22 Capitula der 2. Auf-

lage, die aber auf 26 erhóht werden, weil Kapitel 8 in 5 Abschnitte aufgeteilt ist; es fehlen Prolog, Akrostichon und

Augustins sermo. London, British Museum Arundel 18r. r2. Jahrhundert ; I6 Blátter, 270 x 165 mm ; Blatt 18 - 28v : unvollstándiger Traktat Radberts.

T Tours, Bibliothéque Municipale 20.

IO. Jahrhundert

EINLEITUNG

XVII

A. DoRANGE, Catalogue descriptif et raisonné des Manuscrits

de la Bibliothóque de Tours, 'Tours 1875. Beschreibung : 143 Blátter, 231 x 151 mm, 3r Langzeilen. Die Handschrift ist in zierlicher karolingischer Minuskel geschrieben. Jeder Satz beginnt mit einer Unziale, die etwas ausgeschmückt ist, w&hrend der erste Buchstabe jedes Kapitels durch die GróDe der Unziale hervorgehoben ist. Inhalt : Auf Blatt 1 - 2 stehen die ersten 6 Psalmen Davids; Blatt 2* - 34» Traktat Radberts mit Akrostichon und Prolog an Warin ; Blatt 35 - 52 Exegetica ; Blatt 52 - 143 eine Geschichte Frankreichs. T bietet den Text der r. Auflage, unterscheidet sich aber von den bisher beschriebenen Handschriften durch eigene Varianten. Zur Gruppe T gehóren folgende Handschriften, die sich in 4 Untergruppen gliedern : r. Wien,

Nationalbibliothek

lat. 5086.

r5. Jahrhundert ;

295 Blátter ; der unvollstándige Traktat Radberts steht auf Blatt 169 - 198, begleitet nur vom Prolog an Warin ; aus der 2. Auflage wurden die 22 Capitula übernommen. 2.) Heidelberg, Universitátsbibliothek Sal. IX/14. Geschrieben 1200/1210, aus Salem ; 124 Blátter, 184 x 131 mm ; Radberts

Traktat steht auf Blatt 54* - 123", begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek Theol. et Philos. Fol. Nr. 189 —

Pg.34.

12. Jahrhundert, aus Zwie-

falten ; 96 Blátter, 220 x 145 mm ; Radberts

Traktat steht

auf Blatt 43" - 95", begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. 3.) Wien, Nationalbibliothek lat. 982. Anfang des rr. Jahr-

hunderts, von der Reichenau ; 143 Blátter, 262 x 183 mm ;

Exzerpte aus Radberts Traktat stehen auf Blatt 71v - 76r.

rr. Jahrhundert ; Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2856. 82 Blátter, 200 x I40 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt

I - 507, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Engelberg, Stiftsbibliothek 147. 12. Jahrhundert ; 51 Blátter, 140 x i10 mm ; Radberts Traktat mit dem Prolog an Warin steht auf Blatt 2Y - 51 ; aus der 2. Auflage wurden die

a 22 Capitula übernommen ; im Traktat und in den Capitul chon. Akrosti das fehlt ebenso ; fehlen die Cap. 3, 7, 13 und 16 Wolfenbüttel, Herzog August - Bibliothek Helmst. 580. Trak12. Jahrhundert ; 98 Blátter, 220 x 160 mm ; Radberts

und tat steht auf Blatt 1 - 33", begleitet von dem Akrostichon dem Prolog an Warin. ; Torino, Biblioteca Nazionale E V 37. 12./13. Jahrhundert be183, 147 Blatt auf 209 Blátter ; Radberts Traktat steht gleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. 2

C.C. XVI

XVIII

DE CORP. ET SANG. DOMINI

4.) Vendóme, Bibliothéque Municipale 44. rr./12. Jahrhundert; rii7 Blátter, 280 x 192 mm ; der unvollstàndige Text von Radberts Traktat steht auf Blatt 115 - 117v, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Ottob. lat. 257. 12. Jahrhundert; 63 Blátter; Radberts Traktat steht auf Blatt 1 - 60v, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Rossiano 519. I4. Jahrhundert ; 31 Blátter, 262 x 173 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt 1 - 28v, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Angers, Bibliothéque Municipale 321. 15. Jahrhundert ; 164 Blátter, 300 x 220 mm ; ein unvollstándiger Text von Radberts Traktat steht auf Blatt 151v - 164 ; ebenso fehlt das Akrostichon und der Prolog an Warin. F Prag, Bibliothek des Metropolitankapitels C 108. rr. Jahrhundert A. PATERNA - A. PopLaHa, Souwpis Rukopisu kmnihovny Metropolitni kapitoly Prazské 1, Praha 19ro, 307. Beschreibung : Die Handschrift záhlt 141 Blátter von 250 x 160 mm, mit 23 Zeilen auf der Seite.

Die Schrift ist karolingische Minuskel. Auf Blatt r eine reich verzierte Initiale, wahrend die übrigen Initialen der Handschrift einfach gehalten sind. Inhalt : Blatt 1iRadberts Traktat mit dem Prolog an Warin ; das Akrostichon fehlt, ebenso ein Kapitelsverzeichnis. Blatt 77 ltem de eadem ve contra quendam uaniloquum ; es handelt sich um die Widerlegung der Lehre vom corfus triforme aut iripartitum in der Eucharistie, die Amalar von Metz (f 850) vertrat. Blatt 85 Augustins sermo 52 De sancía Trinitate. Blatt 96 Viktor von Tunnuna De $aenitentia. Blatt 127 Ambrosius De sacramentis. Blatt 135 Ambrosius De paradiso. F ist ein treuer Zeuge für den Text, den die àltere Handschrift Paris, Bibliothéque Nationale nouv. acq. lat. 295, aus dem ro. Jahrhundert bietet ; diese enthált den Traktat Radberts jedoch nur lückenhaft. Bei dem Text handelt es sich um einen Seitenzweig der P-Überlieferung. Die weiteren Handschriften dieser Gruppe bleiben unberücksichtigt : Paris, Bibliothéque Nationale nouv. acq.1lat.295. ro.Jahrhundert ; 74 Blátter, 180 x 125 mm ; Radberts lückenhafter

Traktat steht auf Blatt 1*- 71*, begleitet von dem Akrostichon, dem Prolog an Warin und 23 Capitula (Kapitel 14 ist geteilt). Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit B. P. L. 1822. II. Jahrhundert,

aus Moissac;

rir6 Blátter, 150 x 85 mm;

Radberts Traktat steht auf Blatt 2 - 113Y, begleitet von dem Prolog an Warin.

EINLEITUNG

XIX

Paris, Bibliothéque Nationale lat.2077. 1r. Jahrhundert, aus Moissac ; 179 Blátter, 350 x 230 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt 121v, 124 - 150, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2425. 12. Jahrhundert, aus Fontenay ; 153 Blátter, 350 x 480 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt 136 -151", begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin., Paris, Bibliothéque Nationale lat.2927,2. r3. Jahrhundert; 60 Blátter 210 x 135 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt a - 126, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an arin. L Laon, Bibliothéque Municipale II4. 9. Jahrhundert Catalogue général des manuscrits des bibliothéques publiques des départements x, Paris 1849, 99. Beschreibung : L záhlt 4o Blátter mit 26 Langzeilen. Die Handschrift ist mit zierlicher Minuskel beschrieben. Nach der Notiz am oberen Rand von Blatt 1 Liber samctae Mariae Laudunensis ecclesiae. Si quis ei abstulerit, ram. Dei incurrat gehórte sie der Bibliothek der Kathedrale von Laon. Am Ende auf Blatt 40Y findet sich nochmals der Besitzvermerk Leber sanctae Mariae Laudunensis ecclesiae. Inhalt : Blatt r - 40* Traktat Radberts, begleitet vom Prolog an Warin und den 22 Capitula. Das Akrostichon fehlt. L stammt vom gleichen Archetyp wie H (siehe unten). Zu der Gruppe L gehóren : Kóln, Dombibliothek 7r. rir. Jahrhundert; 174 Blátter; Blatt 129 - 174 Radberts Traktat, aber unvollstándig, der Prolog an Warin und 22 Capitula ; das Akrostichon fehlt. 12. Jahrhundert ; Torino, Biblioteca Nazionale D VI3. mit dem Traktat Radberts 192 230 Blátter; Blatt rr7Y Capitula. 22 und Warin an Prolog dem hon, Akrostic H Trier, Stadtbibliothek

588/1543. Mitte des ro. Jahrhunderts M. Krurzn, Beschreibendes. Verzeichnis der. Handschriften der Stadtbibliothek zu Trier, Trier 1900, Heft 5 S. 42. Beschreibung : H besteht aus 93 Bláttern in einem Format von 175 x 260 mm und 24 Langzeilen. Die Handschrift wurde in karolingischer Minuskel wahrscheinlich in Mettlach geschrieben. Die Trierer Stadtbibliothek besitzt den Kodex nach der Notiz am unteren Rand von Blatt 1 seit dem Jahre 1827 ex dono D. Hermes. Auf demselben Blatt findet sich in Urkundenschrift folgende Widmung : Dedit Liofsimus abba indigmus et peccator hunc librum ro S4 vemedio animae suae sancto Euchario illique seruientibus.

XX

DE CORP. ET SANG. DOMINI

quis illum abstulerit ei fratres in hoc conturbauerit anathematis iaculo in aduentu Domini perpetualiter feriatur. In Ex miraculis S. Liutwini (!) wird das Leben des Abtes Liofsinus kurz beschrieben. Von Geburt Englànder war er Architekt, Dichter und Buchkünstler. Unter Erzbischof Egbert von Trier (977993) war er eine Zeitlang Abt von Mettlach. Nach seiner Absetzung verbrachte er seinen Lebensabend in Echternach, wohin er die Handschrift H mitnahm. Von ihr machte er eine Abschrift,

die er mit einer áhnlichen

Widmung

den gast-

freundlichen Mitbrüdern schenkte. Diese Kopie ist erhalten in dem Prachtexemplar, Paris, Bibliothéque Nationale lat. 8915. H selbst vermachte Liofsinus dem Kloster des hl. Eucharius (jetzt St. Matthias) zu Trier. Am unteren Rand von 1v steht der Besitzvermerk : Codex monasteri sancti Mathie apostoli. Zu beiden Handschriften vgl. C. Nordenfalk (?). Im AnschluDB an die Widmung des Abtes Liofsinus folgt in Minuskelschrift ein Hymnus von 8 Strophen zu je 4 Zeilen auf Papst Gregor den GroBen I» sanctis suis Deo quam mirabili. Die Vermutung liegt nahe, daB Liofsinus, der als Englànder Papst Gregor besonders zugetan war, auch der Verfasser des Hymnus ist. Widmung und Hymnus wurden nachtráglich auf das leere Blatt r eingetragen. Blatt rv lautet der Titel von Radberts Traktat Collectio cuiusdam de corpore et sanguine Domini. Bei KEurzR ist der Titel durch die Einbeziehung der letzten Worte des Hymnus entstellt. Inhalt : Blatt 1 - 49* Traktat Radberts, begleitet von dem Prolog an Warin und den 22 Capitula, das Akrostichon fehlt ;

Blatt 5o Responsorien, Versikel und Antiphonen zum Fest Papst Gregors; Blatt 51 - 82v Confessionale; Blatt 83 - 9r Confessio peccatoris ; Blatt 91v - 93" Beichtspiegel. Wegen zahlreicher Rasuren und Korrekturen ist der Text nicht immer gut zu lesen. H geht mit L auf den gleichen Archetyp zurück. H sind folgende Handschriften zuzuordnen : Paris, Bibliothéque Nationale lat. 8915. Ende des ro. Jahrhunderts, aus Echternach ; 124 Blátter, 387 x 273 mm ; Blatt

I- I24Y : Traktat Radberts mit dem Prolog an Warin und 22 Capitula. Charleville, Bibliothéque Municipale 202. Ende des 12. Jahrhunderts,

Bibliotheksheimat

Signy;

137

Blátter,

292

x

I95 mm ; Blatt 111 - 137 : Traktat Radberts mit dem Prolog an Warin und 22 Capitula. München, Bayerische Staatsbibliothek clm 14353. 12./13. (1) Ed. H.V. SauERLAND — Monumenta Germaniae historica, Scriptorum r5, 2, Hannover 1888, p. 1265. (2) C. NonpENFALK, zÁbbas Leofsinus in Acta Atchaeologica Vol. IV fasc. r, Kopenhagen 1935, 49-85.

EINLEITUNG Jahrhundert, aus S. Emmeram

XXI

in Regensburg ; 117 Blátter ;

Blatt 38v - 69*: Traktat Radberts mit dem Prolog an Warin und 22 Capitula. Marburg, Westdeutsche Bibliothek Górres 8 — lat. Qu 669. aus dem Jahre 1513, Bibliotheksheimat St. Matthias in Trier ; 72 Blátter, 270 x 188 mm ; Blatt r - 69 : Traktat Radberts mit dem Prolog an Warin und 22 Capitula. Firenze, Biblioteca Mediceo-Laurenziana Conv. Sopp. 50r. I3. Jahrhundert, aus S. Maria Novella ; 11o Blátter, 240 x

160 mm ; Blatt 1v - 36v : Traktat Radberts mit dem Prolog an Warin und 23 Capitula (verzáhlt). Genf, Universitátsbibliothek lat. 42. 14. Jahrhundert ; 201 Blátter, 270 x 195 mm ; Blatt 152 - 176v : Traktat Radberts mit dem Prolog an Warin und 22 Capitula.

V Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Vatic. lat. 5767. 9. Jahrhundert G. Mzncari, M. Tulli Ciceronis de re publica làbri ; Prolegomena de fatis bibliothecae monasterii S. Columbani Bobiensis, Città del Vaticano 1934, 34-36. P. Corruna, La Precarolina et la Carolina a Bobbio, Milano

I943 — Fontes Ambrosiani 22, 136.138-139 und Tafel 69. Beschreibung : Die in rotem Leder gebundene Handschrift zàáhlt 136 Blátter von 160 x 120 mm und r5 Langzeilen. Sie besteht aus 17 Lagen zu je 8 Bláttern ; die Lageziffer steht am unteren Rand der letzten Versoseite. Auf Blatt r steht der dreizeilige Hexameter eines Priesters Theodor, der eine Bücherstiftung machte. Er lautet : hunc tibi christe deus librum theodorus offert mercedem tribue(ns misero sw.Iin.) pro munere tali hoc lector repetas et tu cum legeris oro. Am oberen Rand von Blatt 2 findet sich die Notiz : Liber sancti columbani de bobio 126 ; die Handschrift ist im Katalog von I461 unter der Nummer 126 aufgeführt. Im Jahre 1618 schenkte Abt Carisius von Bobbio 28 Handschriften der Vatikanischen Bibliothek (!?. In dem Dankschreiben Pauls V. werden die übersandten Bücher aufgezáhlt,

darunter Penatii de corpore et sanguine domini in 89 ex membranis tomus unus. V ist in karolingischer Minuskel geschrieben. Die relativ wenigen Korrekturen stammen zum Teil von Rather von Verona, zum Teil von Gezo von Tortona. Die Kennzeichnung bestimmter Abschnitte im Traktat geht auf Gezo zurück, vgl. unten S. XXV. Inhalt : 1v - 136 Radberts Traktat, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Auf Blatt rv bzw. 2T

(1) Vgl. O. SeEsAD, Handschriften von. Bobbio in der Vatikanischen und. Ambrosianischen Bibliothek — Centralblatt für Bibliothekswesen 15, Leipzig 1896, 1.

XXII

DE CORP. ET SANG. DOMINI

beginnt unvermittelt das Akrostichon und der Prolog. Auf Blatt 7 Incipit textus libri. Blatt 136v endet ohne Explicit der Traktat. . Am Rand stehen von anderer Hand Capitula, die zum groDen Teil mit den 99 Capitula der Handschrift R und ihren Verwandten übereinstimmen. Eines dieser Capitula am unteren Rand von Blatt 80v paBt weder zum Text von Blatt 80Y noch zum Text von Blatt 817; es gehórt zum Text von

Blatt 65r. Blatt 65 mun daher einmal hinter Blatt 80 gestanden haben. Die damit verbundene textliche Umstellung ist in R und den Verwandten noch vorhanden. In Kapitel 22 wurden die Blátter 131 und 132 schon vor ihrer Signierung vertauscht. Die dadurch entstandene Textverschiebung findet sich ebenfalls in & und den Verwandten.

V ist der àlteste Zeuge eines Seitenzweigs lieferung.

der P-Über-

R Paris, Bibliothéque Nationale lat. 12300. r7. Jahrhundert Beschreibung : R záhlt 293 Blátter. Eine Notiz am unteren Rand von Blatt 2387 nennt als früheren Besitzer der Hand-

schrift : Biblioteca S. Germani a pratis. 1656. Inhalt : In R sind Marténe's Vorarbeiten zu seiner Ausgabe vom Jahre 1733 aufbewahrt : Kollationen mehrerer Handschriften, darunter auf Blatt 85 - 99v der verlorengegangenen Handschrift Lobbes III zu der Ausgabe von Sirmond ; auf Blatt 238 - 268 wird sie dazu noch abgeschrieben. 99 Capitula und der Prolog an Warin gehen der Kopie voraus. Das Akrostichon folgt dem Traktat. Die Abschrift endet abrupt mit Kapitel XXI r5o (2). Pascasius Ratherius nennt sich auf Blatt 240 der Schreiber des Prologs. Rather (2), der hier als Verfasser von Radberts Traktat erscheint, lebte im ro. Jahrhundert, war Mónch von Lobbes und Bischof von Verona. Im Jahre 958 schrieb er ein Buch aus drei Teilen, das den Gesamttitel De corpore et sanguine Domini trug. Es ist nur noch bruchstückhaft erhalten. Im r. Teil bringt er ein Excerptum ex dialogo confessionali (3), in dem auch über die Eucharistie gesprochen wird. Den Dialog beendet der Hinweis, daB anschlieBend cafstulatim quaedam excerpta ex opusculis super hoc cuiusdam. Paschasii Radberti folgen. In Wirklichkeit folgt im 2. Teil des Buches der voll(1) Für den Rest des Traktats und das Akrostichon übernehmen wir die Kollation von Marténe und bezeichnen die Varianten mit RM. (2) Vgl. die ausführliche Biographie von A. VocEr, Ra/berius von Verona, Jena 1854.

(3) Ed. P.H. BArrEniNr, Raberii episcopi Veronensis opera, Vetona 1765, 249-296

(— PL 136, 393-444).

EINLEITUNG

XOCHLT

stándige Traktat Radberts. Im 3. Teil stehen eine Ermahnung und eine Anzahl Gebete. Eine Besonderheit inR ist das Kapitelsverzeichnis. Rather stellt Radberts Traktat 99 Capitula voran. In R sind versehentlich die 98. und 99. Überschrift über die Ermahnung

bzw. über die Gebete aus dem 3. Teil seines Buches geraten, zu denen sie keine Beziehung haben ; auDerdem folgen die Capitula 92 - 97 im Verzeichnis mit 92 95 96 93 94 97 aufeinander. " In R finden sich drei groBDe Textumstellungen. Auf IX 13 folgen zunáchst XI 19 - XII 64, dann X 20 - XI r9 und schlieBlich IX r4 - X 20. Die in R umgestellten Texte füllen in der Handschrift V die Blátter 73 - 80 — 1o. Lage, 65 - 72 — 9. Lage und 57 - 64 — 8. Lage. Der Schreiber von R kopierte also die Lagen 8 - ro der Handschrift V in der umgekehrten Reihenfolge. DaB V tatsáchlich einmal diese verkehrte Reihenfolge hatte, wurde oben gezeigt (S. XXII). Im 22. Kapitel findet sich in R dieselbe textliche Umstellung wie in V. Rather nahm an V Korrekturen vor, die er in seinen Text

übernahm und die von anderen übernommen

wurden. Bei-

spiele : III 33/34 erudiendo ... pascendo] eruditi ... pasti R.X A?Cgm VII 25 illud] 4- est PX A?C VII 34 putas] 4- facit R.X A?*Cm VIII 71 offertur] offert RX A*Cm VIII 9o contemtu] pro contemtu £X A*Cm

X Brussel, Koninklijke Bibliotheek 5576 - 5604. 12. Jahrhundert J. VAN DEN GHEYN, Catalogue des manuscrils de la. Bibliothéque Royale de Belgique 1, Bruxelles 1901, 194-199. Beschreibung : Die Handschrift zàhlt 213 Blátter von 215 x 148 mm und 26 Langzeilen. Am unteren Rand von Blatt 2Y steht die Notiz aus dem 15. Jahrhundert : Pertinet monasterio Gemblacensi. J. MABILLON sah die Handschritt auf seiner Reise durch Belgien noch in Gembloux und berichtet darüber (!). - 32 Inhalt : Blatt 2 - x Ambrosius, De mysteriis ; Blatt 11

Ambrosius, De sacramentis; Blatt 32 - 47 Ambrosius, De Nabuthe israelita ; Blatt 48 - 94 Radberts Traktat, begleitet vom Prolog und 99 Capitula, das Akrostichon folgt am SchluD ; Blatt 48 Incipit prologus ; Blatt 49* I ncipiunt capitula huius libri ; Blatt 52 Incipit liber Ratberti de corpore et sanauf guine Domini ; Blatt 94Y Versus eiusdem ; Blatt 95 - 132 , Eusebius aus Exzerpte und Homilien die Eucharistie bezogene IL, Venedig (1) Acta Sanctorum ord. $. Benedicti, Saeculum IV. Pars Praef. XV.

1758,

XXIV

DE CORP. ET SANG. DOMINI

Hilarius, Augustinus, Gregor, Ambrosius,

Basilius,

Heriger,

Rather

und

Haimon;

Leo, Beda, Cyrill,

Blatt

133 - 157

Rabanus Maurus, De ecclesiasticis obseruationibus ; Blatt 157 -

165 Berengar von Tours, ofuscula ; Blatt 166 - 187 Lanfranc, De corpore et sanguine Domini ; Blatt 187 - 213 verschiedene Briefe. Wie R hat X 99 Capitula, záhlt aber nur 97. In den Kapiteln 9 - 12 und in Kapitel 22 entspricht der Text dem durch Umstellungen verdorbenen von R. Als naher Verwandter der verschollenen Handschrift Lobbes III wurde X in unserer Ausgabe zusátzlich zu R berücksichtigt. Zur Gruppe RX gehóren : Namur, Musée Archéologique : Fonds de la Ville 7r. Aus dem Jahre 1438, aus Walcourt ; 242 Blátter, 200 x 210 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt 132 - 160, begleitet von dem

Prolog an Warin, 99 Capitula und dem Akrostichon. Douai, Bibliothéque Municipale 349. 12. Jahrhundert, aus Marchienne ; 95 Blátter, 270 x 180 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt 1 - 31, begleitet von dem Prolog an Warin. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Reg. lat. 408. Anfang des 12. Jahrhunderts ; 154 Blátter, 235 x 167 mm ; aus Radberts Traktat steht auf Blatt 96v - 97 ein Exzerpt aus dem r4. Kapitel als Relato Ratheri?. Ebenso in Vat. lat. 5051 auf Blatt 52. Bruchstückhaft ist Rathers Kapitelsverzeichnis in zwei weiteren Handschriften erhalten. Die Capitula r - 7 finden sich in Valenciennes 843 (625) auf Blatt 127v (!) ; die Capitula 75 - 99 in München, Hauptstaatsarchiv, Hochstift Freising Lit. 3b, wo 93 - 97 ebenfalls umgestellt sind (?). G Bamberg, Staatliche Bibliothek Patr. 68 (Q. VI. 44). Blatt rx - 128 IO./Ir. Jahrhundert Katalog der Handschriften der. Kóniglichen Bibliothek zu Bamberg I, 1, ed. H. FiscHER, Bamberg 1903, 439-441. Beschreibung : Die Handschrift besteht aus ursprünglich 2 Teilen ; 128 Blátter mit 28 Langzeilen und 40 Blátter mit I9 Langzeilen ; 227 x 150 mm ; die 2. Teilhandschrift stammt aus dem 13. Jahrhundert. Beide Handschriften gehórten der Bamberger Dombibliothek, wo sie im Jahre 1610 zusammengebunden wurden und die Signatur A. 132 erhielten (?). (1) Vgl. F. WzrGLE, Zwei Pragmente von Ratbers Excerptum ex dialogo confessionali — Archiv für Urkundenforschung 15, Berlin 1958, 136-144. (2) Vgl. Ders., Razber Fragmente — Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken 32, Rom 1942, 238-242.

(3) Vgl. F. LgrrscpuH, Fbrer durcb die Kóniglicbe Bibliotbe& zu Bamberg, Bamberg 1889, 56.

EINLEITUNG

XXV

Inhalt : Blatt 1 - 104 Gezo De corpore et sanguine Christi ; Blatt 104 - 105 De uita beati Afollonii; Blatt 105 - 106v De uestimentis sacerdotalibus ; Blatt 1o6v - 123 Expositio missae ;

Blatt 129 - 168 Glossen zur Apokalypse. Gezo, Abt von Tortona, schrieb Ende des 10. Jahrhunderts

ein Werk De corpore et sanguine Christi. Darin hat er das Buch Radberts (Blatt 20v - 61v) ohne den Prolog an Warin, aber mit dessen 22 Capitula und dem Akrostichon (Blatt 5Y) übernommen. Er teilt sein Werk in 70 Kapitel, von denen 14 - 35 die Kapitel Radberts sind. Die Handschrift V war seine Vorlage. In ihr kennzeichnete er zahlreiche kleinere oder gróDere Abschnitte jeweils mit .d. (- dimitte) und .p. (— perge), um die er Radberts Traktat kürzen wollte. Die Zeichen sind zum groDen Teil verblaDt. Als Kopie von V hat G die Textverschiebung im 22. Kapitel. Von der groBen Textumstellung, die Rather in den Kapiteln 9 - I2 der Handschrift V noch vorfand, ist in G keine Spur. Die Vermutung liegt nahe, daB Gezo, der in V Radberts Traktat studierte und aus ihm eine Auswahl traf, die Ursache

der groBen Umstellung erkannte und sie behob ; dabei vergab er, das Capitulum am unteren Rand von Blatt 8ov, das nach dem Einbinden der Lagen in der richtigen Reihenfolge nicht mehr zum Text paDt (vgl. oben S. XXII), zu streichen. Die kleine Umstellung in Kapitel 22 berichtigt er nicht, übergeht aber die dadurch unverstándlichen Worte beim Ubergang von Blatt 131 zu Blatt 132 in seiner Kopie. Gezo übernahm zum Teil den von Rather korrigierten V-Text. Einige Beispiele aus dem r. Kapitel sollen das veranschaulichen : 8 nascuntur] sunt V?RXGIBMA?Cgm 48 uini] 4- maneat V?RXGA*Cm 75 commemorem] 4- unde V*RXGIBMA'*Cgm 87 uera] 4- sit V?RXGA?*Cm

Gezo selbst nahm am V-Text Korrekturen vor, die nur in

seinem Text Eingang fanden. Beispiele aus dem 8. Kapitel : 3 periculosius est V?G 127 terribile ualde V?*G 233 quidam om. V?G 247 non est dubium V*G

Zum Schluf seien die Abschnitte aufgeführt, die Gezo aus Radberts Traktat auslàDt : II

III

18 unde

-

27 obcaecatur

33 unde 8o unde

-

6r quia 87 contemptu

5 unde - I3 speciem 76 hinc - 78 ecclesiis

XXVI IV

VI VIII

IX

XII XIV XV

XVI XVII

XVIII XIX XX XXI

DE CORP. ET SANG. DOMINI 26 sed - 33 debeat 55 unde - 78 nutriatur 45 non - 63 repromissa 4 hoc - r8 illo 37 unde - 58 diaboli 97 unde - 121 igitur 123 unde - 127 futurorum I29 ex - I32 perdere I41 hinc - 152 est 162 ubi - 164 est 177 illudque - 186 scribitur I9I de - 192 melchisedec 201 hinc - 203 crucis 205 et - 206 domine 250 non - 250 imbueret 12 unde - r4 tuas 62 unde - 64 nobis 73 cuius - 74 prosperabuntur 94 haec - 100 quod 146 dicunt - 156 potius 159 hoc - 166 inuenitur 175 hoc - 176 aeternum 39 quam - 42 uestro 44 hinc - 48 et 53 de - 63 domino 7o tunc - 76 licet I21 nam - I34 quod 23 nam - 25 quod 28 cuius - 31 manasse 120 licet - 120 audiat 124 eo - 128 diaboli 165 uerumtamen - 168 conspexerat 170 ceterum - 175 praestiterit 5ite6sancti I2 idcirco - r4 inuisibilia 5 quia 7 praedicatur I5 unde - i8 caritatem 3S0] (O6 minus 28 unde - 29 accepimus 31 quia - 33 uenumdatur 26 ad - 38 percipientes 41 quia - 41i meruimus I6 unde - 26 transformemur 89 quia - 9o nominantur 7 unde —7:est 3ex - r3 inuocabo I9 in - r9 neque 40 noui- peccata

EINLEITUNG

XXI

XXII

XXVII

55 necnon - 58 altare 79 nam -, 82 electa 86 hinc - 99 instituit IO5 dicens - 108 comedimus 117 ubi - 119 angelorum 123 quia - 128 contemplantur 3 patet 5 unde 93 Sic - 95 ut 112.6t. - 13 3 patesceret

AuBer G bieten folgende Handschriften Gezos Werk : Firenze, Biblioteca Mediceo-Laurenziana Plut. 23 dextr. 5. II. Jahrhundert, aus Santa Croce ; 194 Blátter. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Vatic. lat. 4931. r2. Jahrhundert ; 208 Blátter (!). Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Ottob. lat. 943. 17. Jahrhundert ; 313 Blátter. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Vatic. lat. 3x1. I4./15. Jahrhundert ; 81 Blátter. r3. Jahrhundert; 185 Madrid, Biblioteca Nacional241. Blátter.

I Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Barb.lat. 541. rir. Jahrhundert

Beschreibung : / záhlt 103 Blátter von 255 x 185 mm und

28 Langzeilen. Inhalt : Blatt 1 Ambrosius De qwita et consecratione episcoporum ; Blatt 12 Leos epistola 12 Ad Mauros episcopos ; Blatt 18v - 54Y Radberts Traktat, vorausgehen die 22 Capitula, am SchluB folgen das Akrostichon und der Prolog an Warin; Blatt 55 Ambrosius De mysteriis et de sacramentis ; Blatt 84 Abusus tempore Cypriani ; Blatt 93 Excerpta Conciliorum et Pairum ; Blatt 95 Septem ecclesiastici gradus. Auf Blatt 54Y endet der Prolog an Warin abrupt mit coram in Zeile 79. Der Rest des Blattes ist unbeschrieben. I hat im 22. Kapitel von Radberts Traktat dieselbe Textumstellung wie V. Wie in den beiden Schwesterhandschriften B und M, die für unsere Ausgabe ebenfalls berücksichtigt wurden, haben auf den Text von 7 verschiedene Überlieferungszweige eingewirkt. Dabei ist der EinfluB von T vorherrschend. Zu I gehóren folgende sieben Handschriftengruppen : 1.) Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Vatic. 160 x lat. 3472. 13. Jahrhundert, aus Brixen ; 56 Blátter, et begleit 53, I Blatt auf steht t Trakta ts Radber iii mm; Warin. an von dem Akrostichon und dem Prolog Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Barb. ein 2.Mal Radberts (1) Auer in Gezos Werk enthált diese und die folgende Hs. Traktat, vgl. unten S. XXX.

XXVIII

lat. 442.

DE CORP. ET SANG. DOMINI

r5. Jahrhundert ; 71 Blátter, 190 x134 mm ; Rad-

berts Traktat steht auf Blatt 1 - 6r, begleitet von dem Akro-

stichon und dem Prolog an Warin und 24 Capitula (Akrostichon und Prolog sind als Kapitel 1 und 2 gezáhlt). 2. Darmstadt, Landes- und Hochschulbibliothek 797. Ca. I400, aus S. Barbara in Kóln ; 221 Blátter, 203 x 138 mm ;

Radberts Traktat steht auf Blatt 25 - 49v, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Wien, Osterreichische Nationalbibliothek 4906. r5. Jahrhundert ; 121 Blátter ; Radberts Traktat steht auf Blatt 78 -

II3, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. 3.) Graz, Universitátsbibliothek MS IIrzr. r2. Jahrhundert, aus Seckau ; 123 Blátter, 250 x 180 mm ; Radberts Traktat

steht auf Blatt 75 - 119, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog. Vorau, Stiftsbibliothek 335. 13./14. Jahrhundert; 143 Blàtter, 240 x I95 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt 114 - 143, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Schlágl, Stiftsbibliothek 95 Cpl. (4535) 77. 15. Jahrhundert ; 292 Blátter ; Radberts Traktat steht auf Blatt 138 - 159, be-

gleitet von dem Prolog an Warin. 4.) Prag, Universitátsbibliothek 476. ri2./13. Jahrhundert; 142 Blátter, 250 x 170 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt IIO-I42", begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin und 23 Capitula (Cap. r4 ist geteilt). Prag, Metropolitankapitel C rr6. 14. Jahrhundert ; 344 Blátter, 220 x

155 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt r -

36",begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin und 23 Capitula (Cap. 14 ist geteilt). Prag, Universitátsbibliothek 1990. Aus den Jahren r472I473 ; 205 Blátter, 215 x 160 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt rr7v - r48, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin und 23 Capitula (Cap. 14 ist geteilt). 5.) Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek 215. r2. Jahrhundert ; 164 Blátter; Radberts Traktat steht auf Blatt rr7 - 163,

begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin.

Wien, Osterreichische Nationalbibliothek 863. Anfang des I3. Jahrhunderts; r44 Blátter, 120 x 193 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt 51v - 140, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Melk, Stiftsbibliothek 136. 15. Jahrhundert ; 273 Blátter, 300x220 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt 187v- 212, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. München, Bayerische Staatsbibliothek clm 14357. rs. Jahrhundert, aus St. Emmeram/Regensburg ; 68 Blátter ; Exzerpte aus Radberts Traktat stehen auf Blatt 66 - 68. 6.) Eton, Library of Eton College B. K. 6. 1o. Ende des rr. Jahrhunderts ; 145 Seiten, 205 x 150 mm ; Radberts Traktat

EINLEITUNG

XXIX

steht auf Seite 1 - 82, begleitet von dem Prolog an Warin und 22 Capitula. Oxford, Bodleian Library Bodl. 859. r5. Jahrhundert; 395 Blátter, 121 x 95 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt 227 - 246, begleitet von dem Prolog an Warin und 22 Capitula. Subiaco, Biblioteca dell abbazia 299. r4. Jahrhundert ; nicht durchgezáhlt, riqo x i110 mm ; Radberts Traktat steht

auf Blatt 126 - 145 des 14. Teilstücks, begleitet von dem Prolog an Warin und 23 Capitula (Cap. 9 ist geteilt). 7.) Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Vatic. lat. 4588. 16. Jahrhundert ; 105 Blátter; Radberts Traktat steht auf Blatt rv und 14 - 105, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Vatic. lat. 3471. 16. Jahrhundert ; 76 Blátter; Radberts Traktat steht auf Blatt 1 - 69, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Vatic. lat. 5087. Aus dem jahre 1446; 166 Blátter; Radberts Traktat steht auf Blatt 86 - 118, begleitet von 22 Capitula. Firenze, Biblioteca Mediceo-Laurenziana Plut. 18. r9. IS. Jahrhundert; 226 Blátter; Radberts Traktat steht aut Blatt 163 - 197v, begleitet von dem Akrostichon. B Bamberg, Staatliche Bibliothek Patr. i14 (B. VI. 5). Anfang des r1. Jahrhunderts Katalog der Handschriften. der. Kóniglichen. Bibliothek. zu Bamberg I, x, ed. H. FrscHER, Bamberg 1903, 501-502. Beschreibung : Der rote Lederband záhlt 68 Blátter von 212 x 162 mm und 20 Langzeilen. Die beiden ersten Blátter sind mit 1 und ra signiert. Auf Blatt rar steht am oberen und unteren Rand die alte Signatur K 6; am unteren Rand daneben, vóllig verblaBt : Codex monasterii sancti michaelis in. monte rope bambergam. Eine Notiz aus dem 17. Jahrhundert am oberen Rand von Blatt 1! zeigt den spáteren Besitzer an : Conuentus Bambergensis ord. braed. Die Initialen des Akrostichons auf Blatt 1v, des Prologs aut Blatt rar und des 1. Kapitels von Radberts Traktat sind durch reiche Verzierungen ausgezeichnet. Inhalt : Blatt ir Inhaltsverzeichnis aus dem r5. Jahrhundert ; Blatt 1v - 63 Radberts Traktat, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin ; Blatt 1v Inciprunt uersus Paschasii de corpore et sanguine Domini nostri Iesu Christi ; Blatt 63 - 67 In natali S. Cyprian.

B ist eine Schwesterhandschrift zu / und M ; im 22. Kapitel

findet sich dieselbe Textumstellung wie in Z, der Text ist wie dort von T' beeinfluBt.

XXX

DE CORP. ET SANG. DOMINI

Zu B gehóren zwei Handschriftengruppen : I.) Bamberg, Staatliche Bibliothek Lit. 140 (Ed. II. 16). r2. Jahrhundert ; 187 Blátter, 209 x 153 mm ; Radberts Traktat steht auf Blatt 114 - 150v, begleitet von dem Prolog an Warin. 2.) Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Vatic. lat. 4931. i2. Jahrhundert; 208 Blátter; Radberts Traktat steht auf Blatt 23 - 57, begleitet von dem Akrostichon, dem Prolog an Warin und 22 Capitula. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Ottob. lat. 943. r7. Jahrhundert; 313 Blátter ; Radberts Traktat steht auf Blatt 31 - 77, begleitet von dem Akrostichon, dem Prolog an Warin und 22 Capitula. M München, Bayerische Staatsbibliothek clm 4608. rr. Jahrhundert C. HALM, Catalogus codicum latinorum. Bibliothecae Regiae Monacensis

I, 2, Monachii 1871, 180-181.

Beschreibung : Die Handschrift záhlt 239 Blàátter zu 27 Langzeilen. Am oberen Rand von Blatt ra! findet sich die Notiz : Iste liber est momasterW mosiri Benedictumpeiren. In Benediktbeuren trug die Handschrift die Signatur 108. Die Initialen des Akrostichons, des Prologs an Warin und des r. Kapitels von Radberts Traktat sind durch besonders reiche Verzierungen hervorgehoben. Inhalt : Blatt 1a Inhaltsverzeichnis ; Blatt rav Kaufurkunde

aus dem Jahre 1074; Blatt rav - 50 Radberts Traktat, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin ; Blatt rav Versus Pascasii de corpore et sanguine Domini nostri lesu Christi. Blatt 3v Incipit textus libri ; Blatt 50 Explicit liber Pascasii de corpore et sanguine Domini nostri Iesu Christi. Blatt 50v - 238 zumeist Martyriumsberichte. . M ist wie die Schwesterhandschriften 7 und B von der Uberlieferungslinie 7 beeinfluBt, hat aber die fehlerhafte Textumstellung im 22. Kapitel nicht. Zu M gehóren 5 Handschriftengruppen : I.) München, Bayerische Staatsbibliothek clm 17112. 12. Jahrhundert, aus Scháftlarn ; 133 Blátter ; Radberts Traktat steht

auf Blatt 1Y - 50v, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. München, Bayerische Staatsbibliothek clm 21516. 12. Jahrhundert, aus Weihenstephan ; 173 Blátter ; Radberts Traktat

steht auf Blatt 1 - 27, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. 2.) St. Gallen,

Stiftsbibliothek 681.

rr. Jahrhundert ; 228

Seiten ; Radberts Traktat steht auf Seite 57 - 202, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Bonn, Universitátsbibliothek 281. 12. Jahrhundert ; 123

EINLEITUNG

XOCXT

Blátter ; Radberts Traktat steht auf Blatt 26 - 56, begleitet

von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. 3.) Salzburg, Stiftsbibliothek a VI r5. rr. Jahrhundert ; I29 Blátter, 170 x 215 mm; Radberts Traktat steht auf Blatt 32" - 76, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Admont, Stiftsbibliothek £662. . r2. Jahrhundert; r41i Blàátter ;Radberts Traktat steht auf Blatt 35Y - 84, begleitet

von dem Akrostichon ünd dem Prolog an Warin. München, Bayerische Staatsbibliothek clm 23599. 13. Jahrhundert ; 150 Blátter ; Radberts Traktat steht auf Blatt 20 -

89v, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. 4.) London, British Museum Royal 5 A VII. Ende des r2. Jahrhunderts ; 164 Blátter, 225 x 163 mm ; Radberts Traktat

steht auf Blatt r07 - 160, begleitet von dem Prolog an Marion 5.) Wien, Osterreichische Nationalbibliothek 864. rr. Jahrhundert ; 121 Blátter ; Radberts Traktat steht auf Blatt 2 -

54, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Klosterneuburg, Stiftsbibliothek 817. Aus dem Jahre 1380; 157 Blátter, 250 x 170 mm

; Radberts Traktat steht auf Blatt

4 - 32*, ohne das Akrostichon und den Prolog an Warin.

K Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2855. Blatt 1 - 62: ro. Jahrhundert Bibliothóque Nationale, Catalogue général des mamuscrits latins Bd. 3, ed. J. PoRcHER, Paris, 1952, 166-167. Beschreibung : Die Handschrift besteht aus ursprünglich 3 Teilen, Blatt 1v - 62v, Blatt 63v - 68 und Blatt 69 - 160v von 205 x I45 mm und 22 Langzeilen ; die 3 Teilhandschriften stammen aus dem ro. Jahrhundert. Blatt 1 ist am áuferen Rand beschádigt ; das erste Wort Audenter des Akrostichons für Kaiser Karl wurde verstümmelt und spáter durch /doneae ergánzt. Die Schrift ist karolingische Minuskel; Überschriften und Initialen in Unzialschrift. Wenig Korrekturen, gut lesbar. Inhalt : Blatt 1v - 62v Traktat Radberts mit dem Akrostichon Audenter non nunc, dem Prolog für den Kaiser und dem Verzeichnis der 22 Kapitelsüberschriften (— 2. Auflage, vgl. oben S. X). Der Text hat die von Radbert vorgenommenen Erweiterungen im 14. und r9. Kapitel und ist von Radbert durchgehend überarbeitet. Am Schlu ist das Akrostichon der 1. Auflage nachgetragen. Blatt 62v Hieronymus Ad Lucianum (ep. 71), Fragment. Für die Gesamtkonzeption der 2. Auflage ist K zwar der einzige Zeuge, aber keineswegs mit deren Originalausgabe identisch. Wie schon der Nachtrag des Akrostichons der

JCXPXTI

DE CORP. ET SANG. DOMINI

I. Auflage zeigt, ist die Handschrift auch von einem bestimmten Überlieferungszweig der 1. Auflage abhángig. AuDer dem von Radbert bearbeiteten Text der 2. Auflage bietet K zahlreiche Lesarten, die ihm mit dem von L vertretenen

Über-

lieferungszweig gemeinsam sind. Der gleiche Text wurde die Grundlage für die 3. und 4. Auflage. A Arras, Bibliothéque Municipale 775 (744). 9. Jahrhundert Catalogue général des manuscrits des bibliothéques bubliques des départements 4, Paris 1872, 298. Beschreibung : 4, in Corbie geschrieben, záhlt 140 Blátter zu I8 Langzeilen. Die Schrift ist karolingische Minuskel. Blatt 1 ist beschádigt und leer. Am oberen und unteren Rand von Blatt 2 findet sich die Notiz Bzbliothecae monasteri sancti Vedasti atrebaten. 1628. B. 118. Vor Kloster S. Vaast zu Arras kennt G. BECKER(!) einen Katalog aus dem 12. Jahrhundert, der unter der Nummer 148 Paschasius de corpore Christi aufführt. Inhalt : Auf Blatt 27 steht nur in groDer Unziale : I» nomine sanciae et vndiwiduae Trinitatis incipit liber Ratberti Paschasi de corpore ei sanguine Domini mostri lesu Christi. Incipit prologus Ratberti Paschasii. Blatt 2v das Akrostichon mit dem Prolog an Warin. Blatt 67 23 Capitula (verzáhlt). Blatt 6v Incipit liber de sacramentis. Blatt 74v Explicit liber de sacramento Christi corporis et sanguinis. Blatt 75 - 84 auf die Eucharistie bezogene Exzerpte aus Hilarius, Augustinus, Leo, dem Liber Vitae patrum und aus Beda. Blatt 84 - roo Radberts Brief an Fredugard. Blatt roo - 105v sermo Isidori,

verbessert in Eusebii Emissemi. Blatt 106 - ro8 Ambrosius De Trinitate (de fide). Blatt 108 - 140 Lanífranc De corpore et sanguine Domini (von spáterer Hand). A bietet Radberts Traktat nach dem Text der K-Überlieferung. Gegen Anfang des rr. Jahrhunderts wurde der Text an zahlreichen Stellen nach der Fassung korrigiert, die Rather und Gezo aus dem V-Text hergestellt hatten, vgl. oben S. XXIII und XXV. A ist Zeuge der 3. Auflage, vgl. oben S XE C Paris, Bibliothéque Nationale lat. 12299. rr. Jahrhundert L. DELISLE, Inventaire des manuscrits latins de Saint-Ger-

main-des-Prés, Bibliothéque de l'École des Chartes 29, 1868. Beschreibung : Die Handschrift hat 64 Blátter von 280 x 200 mm und 25 Langzeilen. Sie wurde in Corbie in karolingischen Minuskeln geschrieben. Die Initialen zu Beginn des (1) Vgl. G. BEckzEn, Ca'alogi Bibliotbecarum antiqui, Bonn 1885, 254-256.

EINLEITUNG

XXXIII

Prologs und der ersten vier Kapitel sind reich verziert, zum

Teil mit Tiersymbolen. Blatt r schmückt eine Federzeichnung auf violettem Hintergrund ; dargestellt sind 2 Mónche, der eine beim Schreiben, der andere reicht das vollendete Buch dem Klosterpatron

Petrus. Am oberen Rand steht die Notiz : Liber sanct? Petri Corbeae, quem qui furatus fuerit, anathema sit. In Corbie trug die Handschrift dieNummeri297. Von hier kamsie überS.-Germaindes-Prés, wo sie mit der Nummer 826 signiert wurde, nach Paris.

Inhalt : Auf Blatt 1 füllt den noch freien Raum das Akrostichon und folgender Titel zu Radberts Traktat : I» nomine sanctae et Àndiuiduae Trinitatis àncipit liber Ratberti Paschasit Lewitae de corpore et sanguine Domini. Incipit brologus sequenHis operis. Blatt 1Y - 3 Prolog an Warin. Blatt 3 folgen die 22 Capitula. Blatt 3v Incipe liber de sacramentis. Blatt 44Y Explicit liber de sacramento Christi corporis e sanguinis. Blatt 44Y - 64 wie in A auf Blatt 75 - 108. Bei C handelt es sich um eine vollstándige Kopie der korrigierten Handschrift von Arras (4?). Nur der Traktat Lanfrancs fehlt. C wurde aufgenommen, weil Marténe sie als führende Handschrift für seine Ausgabe von 1733 benützte. Zur Gruppe AC gehóren folgende Handschriften : Paris, Bibliothéque Nationale lat. 11750. 12. Jahrhundert ; Blatt 205Y - 250 : Radberts Traktat, begleitet von dem Akro-

stichon, dem Prolog an Warin und 22 Capitula ; es folgen Váàterexzerpte und der Brief an Fredugard. Tours, Bibliothéque Municipale 313. 12. Jahrhundert, aus Soissons ; 218 Blátter, 205 x 150 mm ; Blatt 148 - 196 : Radberts Traktat, begleitet von dem Akrostichon, dem Prolog an Warin und 23 Capitula (verzáhlt) ; Blatt 196 - 201v : Váterexzerpte ; Blatt 202 - 213 : Epistula ad Fredugardum ; Blatt 213 - 217 : sermo Eusebii Emisseni ;Blatt 217Y - 218Y : Ambrosius De Trinitate (de fide). London, British Museum Royal7 C VIII. r2. Jahrhundert; 106 Blàátter, 315 x 215 mm ; Blatt 1 - 24 : Radberts Traktat (unvollstándig); Blatt 24 - 28 : Váterexzerpte ; Blatt 28 35* : Epistula ad Fredugardum ; Blatt 35" - 37 : Ambrosius De Trinitate (de fide) ; sermo Eusebii Exmisseni fehlt. 12. Jahrhundert, Rouen, Bibliothéque Municipale 1409. aus Jumiéges ; 136 Blátter, 268 x 200 mm ; Blatt 61 - r10:

Radberts Traktat, begleitet von dem Akrostichon und dem

Prolog

an Warin ; Blatt

rro

- II6

: Váterexzerpte ; Blatt

116v - r29 : Epistula ad Fredugardum ; Blatt 129 - 131: Ambrosius De Trinitate (de fide); sermo Eusebii Emisseni fehlt. 12. JahrRouen, Bibliothéque Municipale A 438 (537).

hundert, aus S. Ouen ; 9o Blátter, 220 x 140 mm , Blatt r1 -

50 : Radberts Traktat, begleitet von dem Akrostichon und 3

CC

XVI

XXXIV

DE CORP. ET SANG. DOMINI

dem Prolog an Warin ; Blatt 50 - 56 : Váterexzerpte ; Blatt 56 - 68 : Epistula ad Fredugardum ; Blatt 68 - 69v : Ambrosius De Trinitate (de fide) ; Blatt 69v - 74 : sermo Eusebii Emisseni. Oxford, Library of Trinity College 51. r2. Jahrhundert ; 118 Blátter, 240 x 150 mm ; Blatt 13- 40v : Radberts Traktat, begleitet vom Prolog an Warin und 23 Capitula (c. 14 geteilt); Blatt 40v - 47 : Epistula ad Fredugardum ; Blatt 47 - 48 : Ambrosius De Trinitate (de fide) ; Akrostichon und sermo Eusebii Emisseni fehlen. Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2473. 14. Jahrhundert ; 168 Blátter, 270 x 180 mm ; Blatt 50 - 73 : Radberts Traktat,

begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin ; Blatt 73 - 75* : Váterexzerpte ; Blatt 75v - 80 : Epistola ad Fredugardum ; Blatt 80v - 81v : Ambrosius De Trinitate (de fide) ; sermo Eusebii Emisseni fehlt. Oxford, Library of Merton College r8. I4. Jahrhundert ; 229 Blátter, 330 x 230 mm; Blatt 15v - r6v : Epistula ad Fredugardum (unvollstándig) ;Blatt 17 - r9: Wunderberichte ; Blatt r9v - 27v : Radberts Traktat (unvollstándig), begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin. Cambridge, Library of Trinity College Ms. O.9.33.(!) Aus dem Jahre 1424 ; 143 Blátter, 285 x 200 mm ; Blatt 2 - 25v : Radberts Traktat, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin; Blatt 25v - 29 : Váterexzerpte; Blatt 29 - 36 : Epistula ad Fredugardum ; Blatt 36 - 36v : Ambrosius De Trinitate (de fide) ; sermo Eusebii Emisseni fehlt. Oxford, Bodleian Library B.N.C.ir. r5. Jahrhundert; 1I9 Blátter, 263 x 182 mm ; Blatt 17Y - 41 : Radberts Traktat, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin ; Blatt 41 - 45 : Epistula ad Fredugardum ; Váterexzerpte; Capitula, sermo Eusebii Emisseni und Ambrosius De Trinitate fehlen. Berlin, Deutsche Staatsbibliothek Phill. r69r. r2. Jahr-

hundert ; 87 Blátter, 200 x 120 mm ; Blatt r - 36 : Radberts

Traktat, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin ; Capitula fehlen. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Vatic. lat. 4660. 12. Jahrhundert ; 77 Blátter, 230 x144 mm ; Blatt I8Y - 54v : Radberts Traktat, begleitet von dem Akrostichon

und dem Prolog an Warin ; Capitula fehlen. Paris, Bibliothéque Nationale lat. 13786. 16. Jahrhundert, aus St.-Germain-des-Prés ; 206 Blátter, 185 x 125 mm ; Blatt II8 - 205 : Radberts Traktat, begleitet von dem Prolog an Warin ; Akrostichon und Capitula fehlen.

(1) Die Hs. enthált zweimal Radberts Traktat, vgl. S. XVI.

EINLEITUNG

Wolfenbüttel,

Herzog-August-Bibliothek

XXXV

Aug.

49 17.14.

IO./rr. Jahrhundert ; 118 Blátter, 205 x 155 mm ; Blatt 2 - 65: Radberts Traktat, begleitet von dem Akrostichon, dem Prolog

an Warin und 22 Capitula. Oxford, Bodleian Library Laud. Misc. 86. Ende des 11. Jahr-

hunderts ; 55 Blátter; Blatt 2Y - 55 : Radberts Traktat, begleitet von dem Akrostichon und dem Prolog an Warin ;

Capitula fehlen. ; Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Reg. lat. 288 (3.). 12. Jahrhundert ; 1o1 Blátter, 266 x180 mm ; Blatt 65 - 87* : Radberts Traktat, begleitet von dem Prolog an Warin ; Akrostichon und Capitula fehlen.

Góttingen, Universitátsbibliothek Theol. 92. Aus dem Jahre 1489 ; 226 Blátter, 280 x 210 mm ; Blatt 182 - 210 : Radberts Traktat, begleitet von dem Prolog an Warin ; Akrostichon und Capitula fehlen. München, Bayerische Staatsbibliothek clm 4654. 12. Jahrhundert, aus Benediktbeuren ; 127 Blátter. Blatt 43V - 47 : Kapitel XIV des Traktates (Exzerpt).

N Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2857. Blatt 1r - 143 : 12. Jahrhundert Bibliothéque Nationale, Catalogue général des mamuscrits latins Bd. 3, ed. J. Poncuzn,

Paris, 1952, 168-169.

Beschreibung : Die Handschrift besteht aus ursprünglich 2 Teilen, Blatt 1 - 143 und Blatt 144 - 191 von 220 x I25 mm und 25 bzw. 29 Langzeilen. Beide Teilhandschriften stammen aus dem 12. Jahrhundert. Am oberen Rand von Blatt r1 befindet sich der Besitzvermerk : Iste liber est sanctae Mariae de Borneto (Bournet, Diózese Angouléme). Bevor die Handschrift in die kónigliche Bibliothek kam, wo sie mit der Nummer 4357 signiert wurde, war sie im Besitz von Cardinal Mazarin. Inhalt : Blatt 1 - 78v Radberts Traktat, begleitet von dem Akrostichon, dem Prolog an Warin und 22 Capitula. Auf Blatt 1 beginnt unvermittelt das Akrostichon. Daran schlieBt sich Incipit rologus Paschasii diaconi in libro de corpore et sanguine Domini. Nach den Capitula folgt auf Blatt 3v : Incipit liber Paschasii diaconi de misterio corporis e sanguinis Domini nostri Iesu Christi. Blatt 78v : Explicit liber paschasui de sacramento corporis et sanguinis Domini. Blatt 78v - 99 Radberts Brief an Fredugard. Blatt 99 - 143 Glossen zu Worten der HI. Schrift. N ist Zeuge der 4. Auflage von Radberts Traktat, vgl. oben S. XI. Zu den Zusátzen der 2. bzw. 3. Auflage fügt N weitere in VI 51 - 108, IX 20 - 61, IX 196 - 403, XIV 71 - 119, XXI 260 - 308 und XXII 180 - 202 hinzu. Diese Zusátze stammen

XXXVI

DE CORP. ET SANG. DOMINI

nicht von Radbert, vgl. die Dissertation von F. SARDEMANN (!). Weitere Zeugen der 4. Auflage sind folgende Handschriften : Z . Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2404. rr. Jahrhundert ; 46 Blátter, 255 x 170 mm ; Blatt 1 - 36»: Radberts Traktat,

begleitet von dem Prolog an Warin und 22 Capitula ; Blatt 36" - 46" : Brief an Fredugard. W

Città del Vaticano,

Biblioteca

Apostolica

Vaticana

Reg.

lat. 73. 1i2.Jahrhundert; 65 Blátter, 180 x iti mm ; Blatt I - 32Y : Radberts lückenhafter Traktat; Blatt 32v - 447 : Brief an Fredugard. Da auDer N nur Z und W die genannten Zusátze haben, werden deren Varianten in diesen Stücken angegeben.

Die Ausgaben Von den zahlreichen Ausgaben, die von Radberts Buch im Lauf der Jahrhunderte erschienen sind, wurden sieben für die vorliegende Ausgabe kollationiert und drei berücksichtigt. Dazu gehóren die ed?tio princeps und die zuletzt erschienene Ausgabe von Marténe, die bei Migne, PL r20, 1255 - 1350, abgedruckt ist.

g — Die Ausgabe von Hiob Gast von Hagen

Die editio brincebs wurde von dem Lutheraner Hiob Gast von Hagen im Jahre 1528 besorgt. Sie besteht aus 5o Bláttern und hat ein Format von 200 x 145 mm. Das Titelblatt trágt

folgende Aufschrift : Ex uetustiss. orthodoxorum patrum Cypriani, Hilarii, Ambrosii, Augustini, Hieronymi, Isichii e Pascasii de genuino Eucharistiae negocii intellectu et usu libellus, ex dvwimis scripturis ab disdem dexterrime conflatus. Contra omnes uesano Sacramentario

spiritu uertiginosos (qui cum ibsi Patrum opinionibus bertinacissime innitantur) lane Achilleum Telum. Nwper ex peruetusto exemplari, bonis auibus, in. fanaticorum omnium inlernitiem depromptus. Haganoae ber Joan. Secerium. Anno MDXXVIII. Auf der Rückseite des Titelblattes steht die Widmung : Clariss. uiro D. loanni Brentio braeceptori atque amico suo ! Bei Hiob Gast zàhlt der Traktat, dem der Prolog an Warin vorangestellt ist, zwar 22 Kapitel, doch ist das 22. Kapitel des Traktats weggelassen. Dafür ist Kapitel 21 in zwei Kapitel aufgeteilt. Am Text wurde an zahlreichen Stellen willkürlich geándert. Auf Blatt 29" verrát der Herausgeber seine Arbeitsmethode und seine Gesinnung. Dort übernimmt Radbert aus (1) Der tbeologischbe Lebrgebalt der Schriften des Paschasius Radbertus, Matbutg 1877,

44-

EINLEITUNG

XXXVII

Cyprian wórtlich ein làngeres Zitat, das sich Gast nicht zu àndern traute. Deshalb warnt er am Rande, man solle keinen

AnstoD nehmen an den hàufigen Vokabeln celebrare, offerre, consecrare eic. Cyprian und Radbert hátten sie nicht in dem Sinne verstanden, in dem sie mifbráuchlich die Papisten verstünden. Gerade diese und áhnliche Termini merzte Gast sorgfáltig aus. Am Ende steht ein schwulstiges Nachwort. g geht in seinen Varianten oft ganz allein mit der Handschrift H zusammen. Auch im Übergehen des Akrostichons stimmt g mit H überein. Das handliche Buch wurde im Jahre 1540 katholischerseits abgedruckt,

ohne

daB

man

die willkürlichen

Anderungen,

die Gast im Interesse seiner neuen Glaubensauffassung am Text vorgenommen hatte, bemerkte. Sie wurden erst im Jahre 1550 von Nikolaus Mameran bei einem Vergleich mit Handschriften festgestellt, wie schon der Titel seiner Ausgabe, die auch das Akrostichon aufnimmt, verrát :

Paschasii de corpore et sanguine Domini liber omni precio superior, omni Christiano homini pernecessarius, antea. Hagenoae perfide ac dedita opera deprauatus el. día corrupte aeditus ut nullus umquam alius magis ; nunc pristinae suae integritati ex uetustissimis exemplaribus scriptis diligenti et exacta. collatione facta vestitutus ber Nicolaum Mameranum Lucemburgensem. Cum cognitione et approbatione Theologorum. Vniuersitatis Coloniensis. Cum gratia et Priwilegio Caesareo ad decennium. Coloniae Henricus Mameranus excudebat 1550. Die Ausgabe wurde kollationiert, aber in der Edition nicht berücksichtigt.

4 — Die Ausgabe von Johannes Vlimmer Auch Johannes Vlimmer hatte erkannt, daB Hiob Gast Radberts Werk über die Eucharistie ferfide, fraudulenter ... de industria geándert hatte. Das veranlaDte ihn, das Buch neu herauszugeben. Er benutzte dazu eine Handschrift aus der Bibliothek St. Laurentius in Lüttich (heute Darmstadt, Landesund Hochschulbibliothek 700) und die zu unserer Gruppe E (vgl. S. XVI) gehórende Handschrift London, British Museum Harley 3061, sowie weitere Handschriften. Bei der Drucklegung kam ihm jedoch Mameran zuvor und er konnte seine Ausgabe erst im Jahre 1561 in Lówen erscheinen lassen. Das Buch hat 78 Blátter in einem Format von I48 x 9gr mm. Der Titel lautet : D. Paschasii de corpore et sanguine Domim liber, ad multorum ueterum exemplarium fidem, emendatus : opera Ioannis Vlimmerui, prioris canonicorum regularium

Louanij apud D. Martinum. Es folgen eine Einleitung und Widmung

Louanii 1561. an Abt Robert

XXXVIII

DE CORP. ET SANG. DOMINI

Tevelin von St. Vimoutiers, das Kapitelsverzeichnis mit 22 Überschriften und das Akrostichon Regis adire, versehentlich Legis gedruckt. Der Prolog an Warin fehlt. Daran schlieDt sich der Brief an Fredugard. Am SchluD folgen eucharistische Abhandlungen von Fulbert und Johannes Chrysostomus. Weitere Ausgaben J.A. FucHTE, Beati Paschasii Ratberti liber de sacramento eucharistiae quatuor exemplarium. collatione inter. quae unum peruetustum M.S. emendatus et a multis mendis repurgatus, Helmstedt 1616. Fuchte benützte auDer den Editionen von Gast, Mameran

und Vlimmer die Handschrift Wolfenbüttel, Herzog-AugustBibliothek Helmst. 580. J. SiRMOND, S. Paschasii Radberti Abbatis Corbeiensis opera. Quorum pars multo maxima nunc primum prodit ex Bibliotheca monasterii Corbeiensis, Paris 1618, pag. 1551 - 1619. Sirmond benützte als Grundlage für seine Ausgabe die Handschrift Berlin, Deutsche Staatsbibliothek Phill. 169r. 7?» — Die Ausgabe von Edmund Marténe Im Jahre 1733 erschien die bisher letzte Ausgabe von Radberts Traktat im 9. Band der Amjlissima Collectio auf den Seiten 367 - 470, besorgt von dem Mauriner Edmund Marténe, unter dem Titel : Paschasii Ratperti Corbeiensis abbatis liber de corpore ei sanguine Domini. Secundis eius curis expolitus et auctus, nunc demum ad manuscritos codices et antiquas editiones recognitus. Die vorbereitenden Arbeiten für diese Ausgabe hatte P. Sabatier schon vollendet, als er von deren Weiterführung Abstand nehmen mute, um seine ganze Zeit und Kraft der Herausgabe der Altlateinischen Bibel zu widmen. Die Arbeit führte Marténe zu Ende. In der Einleitung zu seiner Ausgabe

zàhlt

er die Handschriften

auf, die Sabatier

kollationiert

hatte : Aniciensis — Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2855 Puteanus — Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2854. Bibliothecae regis Christianissimi tres : 4070 — Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2404 (— 4074 — Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2473. 4357 — Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2857 (— Colbertini duo : 939 — Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2077. 3682 — Paris, Bibliothéque Nationale lat. 2855 (— Reginae Sueciae duo :

(&- HX). (2 P).

Z).

NN). Fb.

(1) Zu dem Irrtum Sabatier's über die Identitàt der Handschrift von Le Puy und Colbert 3682 vergleiche oben S. X-XI.

EINLEITUNG

XXXIX

1547 — Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana

Reg. lat. 288. 1544 (Druckfehler für 1554) — Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Reg.lat. 73 (— W). Vaticanus n. 3472 — Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana Vatic. lat. 3472. Laudunensis — Laon, Bibliothéque Municipale i14 (— L). Turonensis Maioris monasterii — Tours, Bibliothéque Muni-

cipalezgo (— T).

^

Turonensis alter S. Martini — Tours, Bibliothéque Municipale 313. Remensis S. Remigii : beim Brand von 1774 vernichtet. Rothomagensis S. Audoeni — Rouen, Bibliothéque Municipale A 438. S. Germani a Pratis tres : 462 — Paris, Bibliothéque Nationale lat. 11750. 647 — Paris, Bibliothéque Nationale lat. 13407. alter non multo antiquior — Paris, Bibliothéque Nationale lat. 13786. Corbeiensis monasterii duo : 297 — Paris, Bibliothéque Nationale lat. 12299 (e Gy: 36r — Paris, Bibliothéque Nationale lat. 13172. Florentinus codex fratrum minorum monasterii sanctae crucis

Plut. 23 Firenze, Biblioteca Mediceo-Laurenziana — dextr. 5. AuDerdem konnte er noch die heute verlorengegangene Handschrift von Lobbes III benutzen, vgl. Abschrift und Kollation

in R (oben S. XXII). Von früheren Ausgaben berücksichtigte

Marténe die von Mameran, Vlimmer und Sirmond. Von den

Varianten

trifft er eine Auswahl.

Er bevorzugt die Hand-

schrift C. Unkritisch übernimmt er auch Fehler, die nur Chat;

wie folgende Beispiele zeigen :

Prolog an Warin 9 subuectus] subuectum A?*Cm 1, 8 quae] -- uel 4?Cm 7, 31 caro ipsa] caro ipse A?*Cm 9, 65 igitur] agitur 4?Cm Prolog an Warin 25 noster] nostrarum Cm 5, 66 spe] specie Cm 8, 220 religio] regio Cm

Da sich Marténe vor allem auf C stützt, bietet seine Aus-

der gabe das Werk nach der 3. Auflage. Zusátzlich ist aus Prolog der und 2. Auflage das Akrostichon Audenter non nunc lich für den Kaiser Karl den Kahlen übernommen. SchlieB Aufla4. (— N rift Handsch der aus noch e übernimmt Martén ge) die weiteren Zusátze. Aus der heute verlorengegangenen die Handschrift Lobbes III fügt er, allerdings lückenhaft, im g Ordnun en echend entspr Text dem 99 Capitula in der

AL

DE CORP. ET SANG. DOMINI

Apparat bei. Zum Schluf stehen Rathers Ermahnung und Gebete. Migne, PL 120, 1255 - 1350, druckt Marténe's Edition ohne weitere Zugaben ab. In unserer Edition sind am Rand mit »» die Seiten bei Marténe, mit PL die Seiten bei Migne angegeben. t&

Die Akrosticha wurden von L. TRAuBE, Paschasii Radberti carmina — Monumenta Germaniae, Poetae Carolini aeui 3, Berlin 1886, 52-53,

d die Prologe von E. DÜMMLER, Efistolae uariorum — Monumenta Germaniae, Epistolae Carolini aeui 4, Berlin 1925, 132136, neu ediert. Die beiden Ausgaben wurden verglichen und

berücksichtigt. Die Beziehungen der besprochenen Handschriften und Ausgaben zueinander mógen durch den Versuch eines Stemmas noch veranschaulicht werden. Spátere Kapitelseinteilungen Der 1. Auflage seines Werkes gab Radbert nur Überschriften zu den 22 Kapiteln mit. Erst für die 2. Auflage stellt er ein besonderes Verzeichnis dieser Überschriften zusammen. Es wurde spáter teilweise von Kopisten der r. Auflage übernommen (!). Zugleich war es Grundstock für zwei spátere Kapitelsverzeichnisse. Unsere Handschrift E stellt mit 8 verwandten Handschriften (vgl. oben S. XIV) Radberts Traktat 57 Capitula vor-

an ; 8 weitere beziehen sich auf den damit verbundenen sermo

52 Augustins über die Trinitát. Ich biete das Kapitelsverzeichnis nach £, verbessert nach den übrigen Handschriften der Gruppe. Die Abschnitte von E? sind in der Ausgabe nur zu c. I angegeben.

65 Capitula I. Quod natura omnium creaturarum non ex se est neque ex sese creat, sed in uoluntate dei omnium rerum natura con-

dita est. (I 3)

2. Non enim artifex deus omnium rerum naturas ita condidit ut suum uelle ab his auferret, sed ut ita essent ut uoluntas

dei decreuerat. (I 31)

(1) Vgl. den Apparat zu den Capitula auf S. 10. (2) Initium cap. sec. numerationem editionis.

P 3e

E

O

bees

1007 T

dunes

London Harley 3061

eoe

EIC

EAT

F

E

12.

p:

14.

I6.

Bebe

eL

u

g

17.

I8.

I. Auflage

n

;

a

Y

[ Á

|

P sd

.

»-

". h

á

!

j

,

"

]

e E

. i

" »

i

Z

e

; MM ]

1

1

1

|

-

- qe

4

;

PL

i

PI sa

ME.

LARES

ETPLMDMLDLLODP

9

a ,

M

On

Li

-^ :

.

T I

7

P

year E M E

,

-

T

.

1

"

—————————————— 3

À. , -

e

»

-

Y

A

-

as

".

v

e

dn

Va

e

;

Id 1

-

|:

:

i-r.

J;

Í T

-

]

b.

*

t ,

-

»

1

i

|

j

i

i

EgE

J

? ETU

-

EINLEITUNG 39:

XLI

Quod sicut in potestate dominus fecit in caelo et in terra quaecumque uoluit, ita et in eadem praeceptum constituit, ut eius non alia esset caro quam quae nata est de Maria

uirgine. (I 46)

. Quod si quis ueram speciem panis carnem Christi non credit, minime

. .

.

. IO.

JI

I2. I3. I4.

YE

I6.

I7.

uerum

deum

esse illum crederet, si eum in

formam serui suspensam cerneret in cruce. (I 61) Quod uirgo Maria non in sua potestate habuit ut pareret deum sine coitu, sed in uirtute dei. (I 83) Quod non per oculum exterioris hominis sed per fidem debes credere quod uera Christi sit caro quae in pane consecratur. (I rro) (II 3) Quod hoc misterium nullus nisi per fidem discernere possit. Quod per ignorantiam ad hoc misterium omnis alienigena uel mercennarius id est qui uirtutem huius misterii ignorat, non sit dignus ut praesumat accedere ad sancta sanctorum. (II 18) Quare hoc misterium sacramentum dicitur et cur misterium. (III 2) Nam sicut infans animam adhuc in utero reclusus recipit nesciente matre, ita et panis consecratus formam hominis qui conceptus est de Spiritu Sancto et Maria uirgine. (50) Nam si hoc misterium uera sit caro et uerus sanguis, interroga Christum. (IV 3) Quod hoc misterium et ueritas et figura dicitur. (IV 25) Quid significat immolatio agni. (V 3) Qualiter nos in Christo et Christus in nobis maneat. (VI 3) Quod tribus modis corpus Christi appellatur. (VII 2) De similitudine hydriae et farinae etlechitus olei. (VII 33) Quomodo tam subito in caelum offertur caro Christi, dicit stultus, in eo loco ubi sacerdos dicit in Canone : Iube haec

perferri per manus angeli tui in sublime altare tuum in conspectu diuinae maiestatis tuae, et ab ipso porrigitur Christo. (VIII 3) IS. Qui sint qui hoc misterium possident corpus Christi. (55) IQ. Quod bis reus dicitur qui indigne audet communicare cor-

pus Christi. (VIII 78) Quod non omnes sunt sancti qui sancti uocati sunt, sed quia ibi incipit uindicta irae dei. (VIII 214) 2I. Quid sit lignum uitae aut quid fructus illius significet. (238) 22. Cur Christus qui semel passus est in cruce, adhuc hodie immolatur. (IX 4) 23. Quod Christus non solum spiritaliter sed et carnaliter manet in nobis et nos in illo. (IX 103) 24. Sanus sensus quod dicit, nemo ascendit in caelum nisi qui de caelo descendit. Hoc sunt omnes electi qui sunt eius membra, ipsi ascendunt in illo, quia Christus et nos unum sumus corpus, ille caput et nos membra. (IX 126) 20.

XLII

DE CORP. ET SANG. DOMINI

25 . Quod nos non sicut iudaei carnaliter sed spiritaliter hoc misterium capere debemus. (IX 146) 26. Quod hoc misterium utrumque et caro et panis esse dicitur et de uino quod ex multis liquatur uuis. (X 2) 27. Quo tipo legitur Ioseph inebriasse se uino in hora qua Christus passus est. (X 55) (121) 28. Vbi Melchisedech in figura Christi obtulit panem et uinum. 29. Quod Haelias hoc cibo uel potu ab angelo sit pastus quadraginta diebus et noctibus. (X 131) 30. Vt quid aqua cum uino miscetur, dum in caena domini factum non legitur. (XI 2) Sri Quod non in merito sacerdotis hoc misterium consecratur et quod nullus maius uel minus percipit sacerdotum qui ministrant. (XII 4) 32 Quod sacerdos non sit creator huius sacramenti sed ipse Christus. (XII 26) 33- Quamuis sacerdos omnibus tribuat hoc misterium, tamen non aequaliter sumunt. (XII 73) 34- Quod sacerdos, licet indignus sit, tamen misterium tam magnum uiolare uel sordidare non potest, et quia non suum est quod offert, sed omnium, ita nec illius preces tantum sed omnium circumastantium. (XII 87) 99" De adulteris presbiteris sub figura loquitur dominus. (112) .De colore et sapore carnis et de cruore hominis occisi. (XIII 3) 37. Quod adhuc mali et perfidi ruminant intrinsecus, qualiter esse possit, ut caro hominis cruda uoretur uel cruor biba-

tur. (XIII 25)

38. Qualiter superna pietas aliquando probis aliquando dubitantibus, ut uel sic crederent, ueram carnem uel cruorem

ostendit. (XIV 2)

39. Quod quidam presbiter ob magnum desiderium promeruit non solum, ut Christum cerneret, sed in ulnis strinxit et

osculum dedit. (XIV 120) 40. Quod hoc misterium nullius meritis consecratur nisi illius, cuius nutu reguntur omnia et sunt. (XV 2) 4X; Quod non alium calicem accipimus et offerimus adhuc hodie nisi quem ipse in suas sanctas accepit manus in caena. (XV 35) 42. Quod non aliam carnem comedimus quam quae in cruce pependit, et alium non bibimus sanguinem quam qui de eius latere fluxit. (XV 91) 43. Quod quantitas in hoc misterio non sit consideranda sed meritum et uirtus. (XVII 3) 44- Quod bonus bonum, malus uero malo suo accipit bonum, id est eucharistiam. (XVIII 3) 45. Quare ante passionem corpus suum discipulis dedit, utique propter hereticos. (XVIII 26)

EINLEITUNG

XLIII

46 Quod nec caro sine cruore nec sanguis sine carne communicatur. (XIX 3) 47- Quod infelix sit qui ea non credit quae latent in hoc sacramento. (XIX 96) 48. Quod apostoli non ieiuni communicauerunt ad uesperam, cur ita. (XX 4) (20) 49. Quantum sit inter cibum communem et hoc sacramentum. 50. Quod quidam errando dicunt quod Christus post futuram resurrectionem regnaturus sit cum omnibus sanctis in mundo mille annis. (XXI 3) 51. Quod Christus et conuiua sit et conuiuium. (XXI 87) 52. Vbi Iacob desiderabat hunc cibum et uestimentum. (105) 53. Quod magnum bonum in hoc sit sacramentum, Zacharias admirans ait. (XXI 152) Quod omnis ecclesia Christi uirgo nominatur et sit. (172) 54. 55. Sic unumquemque admonet, ut sit probus, castus ante communionem. (XXI 226) 56. De agno et hedo, qualiter unicuique immolantur in hoc misterio. (XXII 3) 99 Dicit aliquis : non sum ausus communicare, quia peccator sum ; et iccirco per neglegentiam fit, ut sit stropha diaboli. Huc usque de eucharistia. (XXII ror) 58. Nunc uero qualiter sit trinitas in unitate et unitas in trinitate et de baptismo Christi in Iordane et quia haec omnia ad eucharistiam pertinent, gaudeamus quia pro nobis est. 59- Quamuis timide tamen dicam quasi separabilem trinitatem.

60. Quod ii tres, pater, filius et spiritus sanctus, non simul, sed seorsum ueniunt. 61. Vtrum aliquid facit pater quod non facit filius aut filius quod non facit pater. 62. Quod filius sit natus de uirgine, non pater; natiuitatem tamen filii et pater et filius operatus est. 63. Quod filius sit passus, non pater ; passionem autem filii et pater et filius operatus est. 64. Quod filius resurrexit, non pater; pater autem et filius resurrectionem operatus est. 65. Quod nihil in operibus suis fecit filius sine patre. Expliciunt capitula.

RX und ihre Verwandten haben ein Verzeichnis von 99 Capitula, in X verzáhlt zu 97, in der Handschrift Namur 71 zu 98. Diese Capitula sind nach jenem Text gestaltet, der durch falsche Aufeinanderfolge der Lagen verdorben war (siehe oben S. XXIII). Martene làBt daher die zum Text von zwei falsch eingebundenen Lagen gehórenden Kapitel aus, so daB Kapitel

XLIV

DE CORP. ET SANG. DOMINI

$8 52 bei ihm fehlen. In unserem Apparat macht sich die alte Textumstellung dadurch bemerkbar, daB bei der Angabe der

Kapitel auf 1 - 29 die Zahlen 43 - 52, 38 - 42 und 30 - 37 folgen. Von diesen Kapitelsüberschriften stimmen 61 mit den am Rand von V eingetragenen wórtlich überein ; in diesen Fállen ist das Blatt von V in unserem Verzeichnis angegeben.

99 Capitula

H

.

Quod dei uoluntas causa sit omnium creaturarum, et ideo

neminem mouere debere, quod uera sit caro Christi et uerus sanguis quem de altari sumimus. . Quod non sit aliud quod sumimus in eucharistia nisi caro de intemerata uirgine nata et sanguis qui fluxit de latere Christi. . Quod nihil magis Christus ecclesiae suae contulerit et cetera.

. Quare non demutatur caro Christi et sanguis in uisu et gustu. (147) . Cn Quod hoc mysterium nullus fidelium debeat ignorare, quia etiam si bonae uitae sit qui accipit, dubietas mentis excludit, ne ad eius sacramenti intellegentiam perueniatur. . Quid sint sacramenta et quare dicantur. . Vtrum sub figura an in ueritate hoc mysticum calicis sit sacramentum. (267) . Quod non omnis figura sit umbra uel falsitas. (287) . Quid sit inter figuras legalium hostiarum et dominici cor0) w:o 1o poris et sanguinis sacramentum et quod agnus et manna et omnia huiusmodi figuram gesserint eiusdem sacramenti. IO. Quid sit digne percipere corpus et sanguinem domini. TOES Quid sit quod in eucharistia sumunt uel indigni uel digni. T2; Quibus modis dicitur corpus Christi. I3. Quod illi soli eo digne uescuntur qui sunt in corpore eius. I4. Quod illud sit ueraciter corpus quod natum est de intemerata Maria. I5. Nihil in praesenti saeculo dampnabilius quam corpus domini indigne percipere. I6. Quid caeca cogitatio sibi interius dicat. 1 Non esse aliud altare, ubi Christus pontifex adsistit quam corpus suum. I8. Quod dubitare non debeamus de angelorum praesentia. IQ. De iuda et quod consecrata domino non aliorum sit cibus nisi qui sunt in domino, quia hi soli uisuri sunt dominum. 20. Quod iudicium sit sacramenti. (487) 2I. Quod nec dei ueretur praesentiam nec frequentiam formi-

EINLEITUNG

XLV

dat angelorum qui se sic ad communionem ingerit, quasi nullus sit qui eius conscientiam uideat. (497) 22. Quod aeneum altare istud nostrum significat, ubi caelestem

sumimus panem, et qui ad illud indigne accesserit, nisi corrigi festinat, ab angelis altaris utique custodibus interemptus in aeternum peribit. (49Y) 23. Quod ad istud altare, si quis indigne accesserit, iudicium dampnationis excipit. (50Y) 24. Quod qui sunt causa peccati in plebe, primi excipiant supplicium in ultione. (527) 25. Quid sint inbecilles multi et qui secundum apostolum pro indigne sumpto sacrificio dormiunt. (537) 206. Cur non aperte infirmantur et dormiunt, id est corporaliter, qui indigne communicant. (547) 27. Quod thesaurizat sibi iram contempnenter accedens et peccata magis accumulat. (557) 28. Quod illud, id est male praesumendi de eucharistia delictum, a nemine possit dimitti. (55) Cur iteratur haec cotidie oblatio. . Cur dominus aquam in uinum mutauerit. . Quod licet prius uinum et aqua commisceatur, post nisi sanguis bibatur. . Quod spiritus noster atque anima una substantia est. . Vere credendum, quod in catholica ecclesia nihil maius a bono, nihil minus a malo percipitur sacerdote. . Vt quid perferri in sublime altare rogatur. . Quod non inefficax sit ex se facere quod uult qui cuncta fecit ex nihilo.

. Quod qui hoc non credit, impio deterior est. . Quid fides instituit, quid Christus indulsit. . Quod iure speciem uini tenet in sensu, dum spiritaliter sanguis potatur in mysterio. . Quare in eo saporem aut colorem panis non attendimnus.

. . . .

Quod cibus iste manibus angelicis defertur et refertur. Qualiter accipientium praeparanda sunt corda. (71Y) Cuiusmodi re aqua in calice misceatur. Vt quia cotidie labimur, cotidie pro nobis sit immolanda

hostia salutaris.

. Quod non solum Christus per concordiam uoluntatis, sed etiam per naturam sit in nobis corpus ipsius sumentibus. . Quomodo accipiendum illud domini : qui manducat carnem meam et bibit sanguinem meum, in me manet et ego in eo. 46. Quam uerissime, qui corpus eius sumimus, ipse in nobis esse ueraciter dicitur. haec duo sacramenta, id est baptismi et communioQuid 47nis, efficiant. (60v)

XLVI

DE CORP. ET SANG. DOMINI

48. Quod saepe communicando mors Christi sine intermissione sit nuntianda, donec ipse ad iudicium ueniat. (617) 49. Quare cotidie haec hostia immolatur. (617) 50. Quod hoc frumento carnis Christi corpus Christi, id est ecclesia, adipem habeat. (637) 51. Cur in pane et uino hoc mysterium celebratur. (647) 52. Quare panis caro Christi uocatur. (647) 53- Quod licet sacerdos in conscientia malus esse conuincatur, non suum est quod offert, sed omnium preces et uota per omnem canonis textum commendat. (81v) 54. Quod licet leprosus sit, qui munda praebet, munda sunt saepe quae accipiuntur, quia non caro et sanguis est leprosi sed Christi, quae nullius ualet inmunditia sordidari. (827) 55- Quod uirtus consecrandi sit in eo quod habet ille qui est ordinatus, id est in sacerdotio, et ideo non reordinantur

heretici etiam sacerdotes uel criminosi quique depositi, quia sicut non nisi unum baptisma, ita non nisi unum est sacerdotium quod non quidem perdiderunt, sed non ministrandi interdictum et officium paenitendi sumpserunt.

(827)

56. Quod peruerso prosint. (837)

magis

noceant

haec

sacramenta

quam

57- Quod licet adulteri et homicidae sint sacerdotes, tamen si legaliter non deponantur, non cogitandum, quid sint, sed quid dent. (83v) 58. Vt quid haec colorem aut saporem in sacramento minime permutant. (867) 59. Quod haec saepe uisibili specie apparuerint. (88v) 60. Miraculi intimatio super idem sacrosanctum mysterium.

(907)

61. Exemplum de manna. (92v) 62. Non dubitandum de specie,

dum uirtus Christi totum interius praestat. 63. Fatendum quod illud quod apostoli acceperunt, quando

Christus eis dixit:hoc est corpus meum, idem nos, non aliud

64. 65.

66.

67.

68. .

accipimus, si digne accipimus. Quod sacerdos deum in consecratione quorumlibet inuocat, sed Christus benedicit, frangit et tribuit. (977) Vtrum hoc corpus post consecrationem panis iure queat uocari. (997) Vtrum plus ex eo habeat qui maius an qui minus acceperit. (1oor) Cur hoc mysterium ante passionem discipulis traditur. (ro2Y) De iuda. (102v) Vt quid in sanguine Christi fragmen corporis admiscetur et quod non solum anima, sed et corpus hoc mysterio pascitur. (104Y/1057)

EINLEITUNG

XLVII

70. Exemplum de cybo mortali ad inmortalem. (107v) 71. Quare generaliter nunc a ieiunis misterium sacrae communionis celebratur, cum dominus post caenam apostolis hoc tradiderit. (108v) 72. Non obseruandum in hoc quod quidam dicunt, ne com73: 7475:

.

77: 78.

7980. 8r. 82. 83. 84.

. . . . .

. .

. .

. .

.

misceatur ille cibus diuinus cum isto mortali, donec digeratur. (1097) Quod non nutriat cibus diuinus, nisi quod ex deo est. (109Y) Friuolum esse quod'quaeritur, utrum in stercora redigatur. (rrov) Quod iste Stc cibus non nisi filiorum dei sit. (1117) Quare ieiuni communicamus. (1117) Quod non in calice aliud sumimus quam sanguinem Christi. (rr2*) Quid sit quod dominus ait : non bibam ammodo de hoc genimine uitis, donec illud bibam nouum in regno patris mei. (113Y) Quid sit : transfer calicem istum a me. (1147) Quam graue sit communicantem in imis iacere. (II5Y) Quid sit, cum illud bibam nouum in regno dei. (1177) Quare Isaac benedictionem dederit Iacob frumenti et uini. (r19Y) Quod sine hoc sacramento nulla alia proficiat benedictio. (120v) Quod si quis ingratus diuina respuat corporis et sanguinis Christi mysteria, nihil sit quod illi in hac uita melius tribuat deus. (1217) Quod non sit nisi electorum cibus. (1227) Quod in uino nostri germinis castitas corrumpitur, ab isto uero uirgines procreantur. (122Y) Quomodo uiuere debeat qui communicare debet (123Y) Quod nihil felicius bono, nihil infelicius malo. (1257) Quod grauius sit peccatis sordescentibus, si impudenter ad communionem accedant. (125Y) Deploratio inmunde uiuentium et communicare praesumentium. (1267) Si ulla differentia sit in hoc mysterio iusto et paenitenti reconciliato. (127Y) Quod quem criminalia non grauant, si communicare neglegit, exterminium meretur. (1297) Non aestimandum quod aut iustus aut paenitens peccator aliud accipiat quam Christi carnem et sanguinem. (13r) Quare prius agnus dei canitur quam comedatur. Quod melius sit feruenti animo paenitentiam post naufragium innocentiae agere et sic uel hedum mystice in conuiuio domini sumere quam ab illo diutius abstinere. Quod qui per se innocens iustis in perceptione est agnus, paenitentibus non absque figurae mysterio sit misericordi-

XLVIII

DE CORP. ET SANG. DOMINI

ter, ne eos a sua communione

97. Quod

(1347)

nulli periculosius

respuat, saltem uel hedus.

communicent

quam

luxuriosi.

98. Quod desides et in saeculi actibus remorantes non digne pasca comedunt. (134Y) 99. Quod nisi ad caelestia festinantes de agni carnibus iure non comedunt. (135Y)

BIBLIOGRAPHIE Quellen (mit Abkürzungen) : AG bapt

doctr

ep 31-123 Fau

Joh mor

Ps quaest Ev

Ser ser Denis

ser Guelf

Augustinus (T 430) De baptismo libri 7 M. PETSCHENIG, CSEL 5r (1908) 143-375; zitiert nach Buch und Nummer De dóctrina christiana libri 4

J. ManriN, CC 32 (1962) 1-167 W.M. GREEN, CSEL 80 (1963) Epistulae 31-123 A. GOLDBACHER, CSEL 34, 2 (1898)

Contra Faustum Manichaeum libri 33 J. ZvcnA, CSEL 25 (1891) 249-797 In Iohannis Evangelium tractatus 124 R. WiLLEMs, CC 36 (1954) De moribus ecclesiae catholicae et de moribus Manichaeorum libri 2 PL 32, 1309-1378 ; zitiert nach Buch und Nummer Enarrationes in Psalmos E. DEkkzns, J. FRArPoNT, CC 38-40 (1956) Quaestionum Evangeliorum libri 2 PL 35, 1321-1364 Sermones 51-396 PL 38-39 Sermones, die M. Denis herausgab G. MoniN, Miscellanea Agostiniana I, Rom 1930, I-164 Guelferbytana ex collectione Sermones I, Rom niana G. MoniN, Miscellanea Agosti

1930, 439-585 .

PS-AG ser

Pseudo-Augustinus Sermones supposititii

PL 39, 1735-2354

AM ep myst

Sacr

Amalar

Ambrosius (f 397) Epistulae 91 PL 16 (1845) 876-1286 De mysteriis O. FALLER, CSEL 73 (1955) 87-116 ; zitiert nur nach Nummern De sacramentis O. FALLER, CSEL 73 (1955) 13-85; zitiert nach Buch und Nummer Amalarius Mettensis (T 850) Liber officialis

LM.

HawssENs,

Amalari

episcop opera C. C. XVI

BIBLIOGRAPHIE liturgica omnia, Tom. 2, Rom 1948 — Studi e Testi 139 Ambrosiastri qui dicitur commentarius in epistulas paulinas H.I. VocErs, CSEL 8r (1968)

AMst

BED

hom

Beda (t 735)

|

Homeliarum Evangelii libri 2 D. Hunsr, CC 122 (1955) 1-378 Canon Missae Romanae

Canon

L. EIzENHÓFER,

Pars

r, Traditio

textus,

Rom 1954 — Collectanea Anselmiana, Series minor, I CHRY

sacer

PS-CLE I

Chrysostomus (T 407) De sacerdotio libri 6 PG 48, 623-672 Pseudo-Clemens I. Epistulae 5 P. Hiuscurvus, Decretales Pseudo-Isidorianae,

GY.ep CYR ep synod

Leipzig 1863, 30-66 Cyprianus Carthaginensis (f 258) Epistulae W. HARTEL, CSEL 3,2 (1871) Cyrillus Alexandrinus (f 444) Epistola Synodica E. Scuwanrz,

EUS-G

GR-M dial

Acta Conciliorum Oecwmneni-

corum 1,5, Berlin 1924-1926, 236-244 sogenannter Eusebius Gallicanus 74 Homilien (2. Hálfte des 5. Jh) Magna Bibliotheca Veterum Patrum, Kóln I618, Tom. 5, 544-738 Gregorius Magnus (t 604) Dialogorum libri 4 U. Mon1CcA, Fonti ber la storia d'Italia 57, Rom 1924

Ev

GR-T mir

HES HI ep

Homiliae in Evangelia 40, libri 2 PL 76, 1075-1312, zitiert nach Homilie und Nummer Gregorius Turonensis (f 594) Libri 8 miraculorum B. KnuscH, MG Script. rer. Merov. 1 (1885) 451-820 Hesychius Hierosolymitanus (T nach 451) Commentarius in Leviticum PG 93, 787-1180 Hieronymus (f 420) Epistulae I. HrLBERG, CSEL 54 (1910) — ep 1-70 ; 55 (1912) — ep 71-120; 56 (1918) — r21-154

BIBLIOGRAPHIE Commentariorum

nom

in

LI Hiezechielem

libri

I4 F. GronrE, CC 75 (1964) De diversis locis homiliae ro G. MoniN, CC 78 (1958) 503-559 Commentariorum in Esaiam libri 18 M. ADRIAEN, CC 73-734 (1963) Liber interpretationis Hebraicorum nomi-

num ^

P. bpE LAGARDE, CC 72 (1959) 57-161 Ps hom quaest HIL tn

IR

IS ety off

PS-IS ser

LEO ser

Nynian

In Psalmos homiliae 73 G. MoniN, CC 78 (1958) 1-447 Hebraicae quaestiones in libro Geneseos P. pÉE LAGARDE, CC 72 (1959) 1-56 Hilarius Pictaviensis (T 367) De Trinitate seu de fide libri 12 PL ro, 25-472 Irenaeus Lugdunensis (T um 202) Adversus haereses libri 5 A. STIEREN, S. Irenaei episcopi Lugdunensis quae supersunt omnia, Leipzig 1853 Isidorus Hispalensis (T 636) Etymologiarum sive Originum libri 20 W.M. LiNpsAY, Oxford 19r1 De ecclesiasticis officiis libri 2 PL 83, 737-826 Pseudo-Isidorus Sermones 4 PL 83, 1217-1228 Leo I. (t 461) Sermones 96

PL 54, 137-4068

Miracula Nynie episcopi K. STRECKER, MG Poet. lat. med. aevi 4,2,2,

' Berlin 1923, 944-961 PAU-Diac Greg Paulus Diaconus (t 799) Vita beatissimi Gregorii papae urbis Romae H. GnisAR, Zeitschrift für kath. Theologie 1r (1887) 162-173 ; interpolierte Rezension

PL 75, 41-59

PEL I. sen

Pelagius I. (T 561) Verba seniorum

PL 73, 851-992

Raban

Ratramnus

Rabanus Maurus (f 856) Epistulae 9 PL rr2, 1507-1576 Ratramnus Corbeiensis (T 868) De corpore et sanguine Domini

LII

BIBLIOGRAPHIE J.N. BAKHUIZEN VAN DEN

BRINK, Amster-

dam 1954 Sedulius

Sim ep

Syrus

Sedulius (5. Jh) Paschalis Carminis libri 5 J. HvEMER, CSEL ro (1885) 1-146 Simplicius (T 483) Epistulae 21 A. THIEL, Ejistolae Romanorum Pontificum genuinae, Braunsberg, 1868, 175-214 Epistula 3 — Collectio Avellana 56 O. GÜNTHER, CSEL 35 (1895/8) Miraculum Syri Pictaviensis episcopi B. MowsnrirIUS, Samnciuarium Sanctorum II, Paris 1910, 545

sew

Vitae

Ausgaben :

8

HioB GaAsT Ex vetustiss. orthodoxorum bairum Cypriani, Hilarü,

Ambrosii,

Augustini,

Hieronymi,

IsichWi et Pascasii de genuino Eucharistiae negocii intellectu et usu libellus, ex divinis scripturis ab disdem dexterrime conflatus, Hagen 1528 BRASSICANUS (seu Kohlburger) S. Eucheri Lugdunensis episcopi libellus (beigedruckt ist Radberts Traktat nach der Ausgabe von H. Gast), Basel 1531 GUILLAUME LE RAT Radberts Traktat nach der Ausgabe von H. Gast, Rouen 1540 Ausgabe von Genf 1541 Ausgabe von Lówen 1541 NIKOLAUS MAMERANUS PaschasW De corpore et sanguine Domini liber, Kóln 1550 Rabanus (statt Paschasius Radbertus) De Sacramento Eucharistiae, Kóln 1551 J. CosrER De veritate corporis ei sanguinis Domini nosiri Iesu Christi in Eucharistiae Sacramento, Lówen 155r J. VLIMMER

D. Paschasii De corpore et sanguine Domini liber, Lówen 1561

M. DE LA BIGNE Paschasi Ratberti liber de corpore et sanguine Christi in. Eucharistia, Bibliotheca Sancto-

BIBLIOGRAPHIE

LIII

rum Patrum, Paris 1575, Tom. 4, 157-214 (31589 31609 *1624 91644 91654) J.A. FucuTÉ

r

Beati PaschasWi Ratberti liber de Sacramento Eucharistiae, Helmstedt 1616, 1-192 J. SrRMoND S. Paschasii Radberti Abbatis Corbeiensis ofera, Paris 1618, p. 1551-1619 : L4ber de Sacrafnento corporis ei. sanguimis Christi ; p. 1619-1630 : Ejistola ad. Frudegardum MAGNA BIBLIOTHECA veterum Patrum et antiquorum Scriptorum ecclesiasticorum Paschasii Ratberti Abbatis Corbeiensis de corjore et sanguine Christi liber, Kóln 1618, Tom. 9, 119-138 MaAxIMA BIBLIOTHECA veterum Patrum et antiquorum Scriptorum ecclesiasticorum Paschasii Ratberti Abbatis Corbeiensis de corpore el. sanguine Christi liber, Lyon 1677, Tom. r4, 352 ss

0

C)

E. MARTÉNE Paschasii Ratberti Corbeiensis Abbatis liber de corpore et sanguine Domini, Amplissima Collectio, Paris 1733, Tom. 9, 367-470 J.-P. MQicNE S. PaschasW Radberti opera ommia, Paris 1852 — Patrologiae cursus completus, Tom. I20 ; p. 1267-1350 : Liber s. Paschasii Radberti de corpore et sanguine Domini ; p. 13511366 : S. Paschasii Radberti Epistola de corpore et sanguine Domini ad Frudegardum

Literatur :

K. ApAM,

Die Eucharistielehre

des hl. Augustin,

Paderborn

1908 — Forschungen zur Christlichen Literatur- und Dogmengeschichte 8, 1. Heft. —, Zur Eucharistielehre Augustins, Tübingen 1931 — Theologische Quartalschrift 112, 490-536.

W. AvuER, Das Sakrament der Liebe im Müattelalter. Die Ent-

wicklung der Lehre des Altarsakramentes in der Zeit von 800-1200, Mergentheim 1927. J. Baca, Die Schrift des Paschasius Radbertus de corpove et sanguine Domini, Wien 1873 — Die Dogmengeschichte des Mittelalters r, 172-182. J.C. BAnm, Geschichte der rómischen Literatur im karolingischen. Zeitaller 3. Sup. Bd., Karlsruhe 1840, 462-471. F. BArx und C. LAMz2OT, Priéres à l'usage du prétre de Pascase

LIV

BIBLIOGRAPHIE

Radbert, Gembloux 1946 — La dévotion à l'Eucharistie et le 7? centenaire de la Féte-Dieu. P. et H. BArLrLERINI, Rather episcopi Veronensis opera, Verona 1765, 296. P. BArirroL, Etudes d'histoire et de théologie positive, l'eucharisite, la présence véelle et la transsubstantiation, Paris $1920.

A. BÉRAUDY, Les catégories de pensée de Ratramne dans son enseignement eucharistique, Lille 1963 — Corbie abbaye royale, volume Lille, 157-180. S. BIRKLE,

du 139? centenaire,

Rhabamus

Maurus

facultés catholiques

und seine Lehre von der Eu-

charistie, Brünn 1903 (Separatdruck aus Studien und Mitteilungen aus dem Benediktiner- und dem Zisterzienser-Orden). S. BoNaNo, The divine Maternity and. the Eucharistic Body 4n

the Doctrine of Paschasius Radberius mariologicae I (1951) 379-394.

: Ephemerides

J. BniNKTRINE, Zur Lehre der mattelalterlichen Theologen über

die Konsekrationsform

der. Eucharistie..

Von. Paschasius

Radbertus bis zu Hugo von St. Cher : Theologie und Glaube

45 (1955) 188-207.

P. BRowE, Die eucharistischen Wunder des Mittelalters, Breslau

1938 — Breslauer Studien zur historischen Theologie, Neue Folge Band 4. K. BunDAcH, Der Gral, Stuttgart 1938 — Forschungen zur Kirchen- und Geistesgeschichte 14, 328-359 (vgl. die Rezension von M. Cappuyns in Bulletin de théologie ancienne et médiévale 5, Lówen 1937-1940, nr. 1147). O. CasgL, Das Mysteriengedáchtnis der Mefliturgie im. Lichte der Tradition : Jahrbuch für Liturgiewissenschaft 6 (1926) 177-185. R. CEILLIER, Histoire générale des auteurs sacrés et ecclésiastiques, Paris 1862, 12, 535-540. E. CnHorsv, Pascase Radbert. Etude historique sur le 9e siócle el sur le dogme de la Céne, Genf 1889. J. ConBrET, Histoire dogmatique, liturgique et archéologique du sacrement de l'eucharistie,

2 Bde., Paris 1886.

E. DÜMMLER, Die handschriftliche Überlieferung der lateinischen Dichtungen aus der Zeit der Karolinger, Hannover 1879 — Neues Archiv 4, 301-305. J. EnNsr, Die Lehre des hl. Paschasius Radbertus von der Eucharistie. Mit besonderer Berücksichtigung der Stellung des hl. Rhabanus

Maurus

und des Ratrammus

zu derselben,

Freiburg 1896 (vgl. die Rezension von Hauck in Theol. Literaturzeitung 22 (1897) 588). J.F. FanEv, The Eucharistic Teaching of Ratram of Corbie, Mundelein 1951.

R.G. FoNTAINE, Subsistent Accident in the Philosophy of Saint

BIBLIOGRAPHIE

LV

Thomas and in his Predecessors, Washington 1950 — Catholic University of America, Philosophical Series 125: J. GEisELMANN, Die Eucharistielehre der Vorscholastik, Pader-

born 1926 — Forschungen zur Christlichen Literatur- und Dogmengeschichte r5, 1.-3. Heft. —, Studien zu frühmittelalterlichen Abendmahlsschriften, Paderborn 1926. ; —, —,

Zur Eucharistielehre der Frühscholastk, Münster 1930 — Theol. Revue 29. Isidor von Sewila und das Sakrament der Ewucharistwe,

München 1933. —, Die Abendmahlslehre am. der Wende der christhichen Spátantike zum. Frühmittelalter. Isidor von Sevilla und das Sakrament der Eucharistie, München 1933. Zur frühmittelaltevlichen Lehre vom. Sakrament der. Eucharistie, Tübingen 1935 — Theologische Quartalschrift II6, 323-403. J. n& GHELLINCK, Littérature latine au moyen-áge. 1. Depuis

—,

les origines jusqu'à la. fin de la renaissance carolingienne, Paris 1939 — Bibliothéque catholique des Sciences reli-

gieuses 85. —, Le Mowvement théologique du 12€ siécle, Bruges 1948 — Museum Lessianum Section historique IO. C. Gr1ozzo, La dottrina della comversione eucaristica in Pascasio

Radberto e Ratramno, Palermo 1945.

M. GRABMANN,

Die Geschichte der Scholastischen Methode. Bd.

I : Die scholastische Methode von 4hren ersten Anfángen n der Váterliteratur bis zum. Beginn des 12. Jahrhunderts, Freiburg 1909, 198-201.

N.M.

HàmiwG,

Charakter,

Signum,

Signaculum.

Die

Ent-

wicklung bis nach der karolingischen Renaissance, Freiburg

I955 — Scholastik 30, 481-512. A. HARNACK, Lehrbuch der Dogmengeschichte, Tübingen 19ro, Bd. 3, 308-316.

M. HausHER, Der hl. Paschasius Radbertus. Eine Stimme diber

die hl. Eucharistie vor rooo Jahren, Mainz 1862 (vgl. die Rezension von J. HErELE in : Theologische Quartalschrift, Tübingen 1863, 359-365).

HisrorRE

LITTÉRAIRE

DE LA FRANCE, Tom. 5, Paris 1866, p.

287-314. L. Hónpr, Die Confessio Berengarii von 1059. Eine Arbeit zum frühscholastischen Eucharistietraktat, Freiburg r952: Scholastik 37, 370-394. F. Horsóck, Der eucharistische und. der mystische Leib Christi in ihren. Beziehungen zueinander nach der Lehre der F rühscholastk, Rom 194r.

M. JacouiN, Le De corpore et sanguine Domini de Pascase

LVI

BIBLIOGRAPHIE Radbert, Paris 1914 — Revue des sciences philosophiques et théologiques 8, 81-103.

C. JovRNET, La messe, présence du sacrifice de la croix, Fribourg

1957. W. KAHLES, Radbert und. Bernhard. Zwei Ausprágungen christlicher Frómmigkeit, Diss. theol., Münster 1938. V.L. KENNEDY, The Moment of Consecration and the Elevation of the Host, Toronto 1944 — Mediaeval Studies 6, 121-150. N.R. Kzn, English Manuscripts owned by Johannes Vlmmerius and Cornelius Dwyn : Library, series 4, 22 (1941/42) 205207. K.F. Kónrzen, Rhabanus' Streit mit Paschasius Radbertus dber

die Abendmahlslehre, Leipzig 1879 wissenschaftliche Theologie 22.

-»

Zeitschrift

für

M. LzPiN, L'idée du sacrifice de la messe d'aprés les théologiens depuis l'origine jusqu'à nos jours, Paris 1926. H. pe LuBAac, Exégése médiévale 2, 1, Paris 19601 — Théologie

42, 199-209. Corpus mysticum. L'eucharistie et l'église au moyen áge, Paris *r9g49 — Théologie 3. J. MaarLzLOoN, S. Paschasi; Radbert$ elogjwm historicum, Venedig 1738 - Acta Sanctorum Ord. S. Benedicti,

—,

Saeculum 4, 2, 126-142.

—, De controversiis eucharisticis saeculi non?, Venedig 1738 — Acta Sanctorum Ord. S. Benedicti, Saeculum 4, 2, prae-

fationis caput 1-2, pag. I-XLIV. —, Vita brevis S. Paschasii Radberti, Venedig 1738 — Acta Sanctorum

Ord.

S.

Benedicti,

578.

—, De stercoranistis, Venedig 1738 —

Saeculum

4,

2,

577-

Acta Sanctorum

Ord.

S. Benedicti, Saeculum 4, 2, praefationis caput pag. XXIXXIX. M. MaurriUs,

Geschichte der lateimischen Literatur des Müittel-

alters I, München 19rr, 409-410. G. MATHON,

Pascase

Radbert

et l'évolution

de lhumanisme

carolingien, Lile 1963 — Corbie abbaye royale, volume du r3? centenaire, facultés catholiques Lille, 135-155. G. MoniN, Les dicia d'Herigevr sur l'Eucharistie, Maredsous 1908 — Revue Bénédictine 25, 1-16. L.A. Munaronr, Gezomis Abbatis Derthonensts liber de corpore et sanguine Christi : Anecdota 3, Neapel 1763 — Raccolta delle opere minori di L.A. Muratori 21, 3, 167-211. A. NAcLE, Ratrammus wnd die hl. Eucharistie. Zugleich. eine dogmatiüsch-historische Würdigung des ersten. Abendmahlssireites, Wien 1903 - Theologische Studien der LeoGesellschaft 5. B. NEUNHEUSER, Ewucharistie in Mittelalter und Neuzeit, Frei-

burg 1963

—

Michael

Schmaus

und Alois Grillmeier,

BIBLIOGRAPHIE

LVII

Handbuch der Dogmengeschichte Bd. 4, Sakramentenlehre, Faszikel 4b.

H. PzrrIER, Radbert Paschase, Paris 1937 — Dictionnaire de

théologie catholique 13, 1628-1640.

—, Pascase Radbert, abbé de Corbie, Amiens 1938. L.]. RóckERT, Der Abendmahlsstreit des. Mittelalters, Jena 1858 — Zeitschrift für wissenschaftliche Theologie 1.

F. SanpEMANN, Der theologische Lehrgehalt der Schriften. des Paschasius Radbertás, Marburg 1877. J. ScaNrrzzzR, Berengar von Tours, sein Leben und seine Lehre.

Ein Beitrag zur Abendmahlslehre des beginnenden. Mittelalters, Stuttgart 1892 (2. Abschnitt : Entwicklung der Abendmahlslehre von Paschasius bis Berengar, S. 127-

245).

R. ScaurTE, Die Messe als Opfer der Kirche. Die Lehre frühmittelalterlicher Autoren. dber. das eucharistische Opfer, Münster 1959 — Liturgiewissenschaftliche Quellen und Forschungen 35. C.E. SugEDv, The Eucharistic Controversy of the Eleventh Century against the Background of the Pre-Scholastic Theology, Washington 1947. E. SrErrz, Radberi, Leipzig 1905 - Realencyklopádie für protestantische Theologie und Kirche, 393-402. D.SrToxE, A. History of the Doctrine of the Holy Ewucharist, L.

London 1909, r, 216-222. TRauBE, PaschasW Radberti Carmina, Berlin 1886 — Monumenta Germaniae, Poetae Latini aevi Carolini 3, I,

38-53.

F. VERnNET, Eucharistie du 9e siécle à la fin du 11? siécle, Paris 1913— Dictionnaire de Théologie catholique 5, 1209-1233.

A. Voczr, Ratherius von. Verona und das zehnte J ahrhundert, Jena 1854, 1. Teil, 235-237. A. WiruanRr, Analecta Reginensia, Vatikanstadt 1933 — Studi e Testi 59 : 3. Catéchéses celtiques, 29-112 1I. Un. développement patristique sur l'Eucharistie dans la lettre de Pascase Radbert à Fredigard ,267-278. Maredsous —, Une source carolingienne des catéchéses celtiques, 1. 350-35 45, ctine Bénédi Revue — I933

EuG. ZIMARA, Zu vorscholastischen Anschawungen über die 6. 440-44 (1941) 19 s Thoma charistie : Divus

VERZEICHNIS DER SIGEL 1. Auflage : Bamberg Patr. 114 (B. VI.5), Blatt 1-65 (x1. Jh). London, B.M. Royal s.F.XII, Blatt 31V-69v (12. Jh). Prag, Kapitelsbibl. C 108, Blatt 1-77 (11. Jh). Bamberg Patr. 68 (Q.VI.44), Blatt 20V-61v (10./11. Jh). "Trier, Stadtbibl. 588/1545, Blatt 1-49v (1o. Jh). Rom, Vatic. Batb. lat. 541, Blatt 18V-54v (11. Jh). Laon 114, Blatt 1-40v (9. Jh). München clm 4608, Blatt 1av-50 (11. Jh). London, B.M. Royal 8 B XI, Blatt 1-143 (9. Jh). Paris, B.N. lat. 2854, Blatt 1-52 (9. Jh).

Paris, B.N. lat. 12300, Blatt 85-99V.2358-268 (17. Jh). Tours 20, Blatt 2V-34Y (10. Jh). Rom, Vatic. lat. 5767, Blatt 1V-136 (9. Jh). Brussel, Kon. Bibl. 5576-5604, Blatt 48-94 (12. Jh). 2. Auflage : Paris, B.N. lat. 2855, Blatt 1V-62v (10. Jh). 3. Auflage :

Atras 775 (744), Blatt 2-74Y (9. Jh).

Paris, B.N. lat. 12299, Blatt 1-44 (11. Jh). 4. Auflage : Paris, B.N. lat. 2857, Blatt 1-78v (12. Jh). Rom, Vatic. Reg. lat. 73, Blatt 1-32v (12. Jh). Nuz NN OXà XxXxHWB'vorgr-mnouht Paris, B.N. lat. 2404, Blatt 1-36v (11. Jh).

Ausgaben : Hiob Gast, Hagen 1528. Johannes Vlimmer, Lówen 1561. Edmund Marténe, Patis 1735. Ludwig Traube, Berlin 1886 (Akrosticha). ms RowErnst Dümmler, Berlin 1925 (Prologe). Die Edition bietet den Text der 1. Auflage. Erweiterungen und Korrekturen, die Radbert selbst in der 2. Auflage für Kaiser Karl den Kahlen votnahm, stehen in Klammern ([. ]). Gleicher Wortlaut in den beiden Prologen ist kursiv gespertt gesetzt. Spátere Erweiterungen in der 4. Auflage sind in Kleindruck beigefügt. *Oock *

ABKÜRZUNGEN CSEL

UND VERWENDETE

ZEICHEN

capitulum Corpus Christianorum, Series Latina, Turnhout Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Wien Jahrhundert Monumenta Germaniae Patrologiae Series Graeca, ed. Migne Patrologiae Series Latina, ed. Migne Pseudo Zeile

addit omittit omittit (steht statt eines ausgelassenen Wortes) transponit

in matgine (Alternativ-Lesart) im Text Verbesserungen und Erweiterungen in Radberts 2. Auflage Erklàrende Ergánzungen, die nicht von Radbert stammen Vor der Angabe mehrerer Zitate bezieht es sich auf jedes dieser Zitate und verweist mehr oder weniger auf reine Anspielungen

(CARMEN AD WARINVM ABBATEM» REGIS ADIRE SACRAE QVI VIS SOLLEMNIA MENSAE, ALMIFICVM CHRISTI CORPVS CONTINGERE VOTIS, DELICIAS VESCI, ROSEVM POTARE CRVOREM, BACHICA NOSTRA VELIM, PVERO QVAE MISIMVS OLIM, s; ET NIVEOS CASTO CONDAS IN PECTORE FLORES. RVSTICA FORTE ANIMO SORDENT SED MELLA MANABVNT 'TANTVM QVAE CALAMVS CHRISTI DE FONTE MINISTRAT, VNDE PVER POSSIT SALTIM RESTINGVERE SITIM, S1 LIBEAT DIGNE SECTARI IVSSA TONANTIS. 10 LIBERTAS ETENIM FIDEI NVMQVAM ABNEGAT VLLI EXIMIOS VITAE FRVCTVS DE CESPITE CARNIS. VITA, SALVS, PAX, LVX, SAPIENTIA DENIQVE CVNCTIS INDE MANAT PER EON CAELI SVB CARDINE QVADRO. 'Iv QVOQVE MVNERIBVS SI DIGNVS VIXERIS ISTIS, 1; ACCIPIES PALMAM REGNI VIRTVTE BEATVS.

PE 1261 m 377

PL 1262

4/6 demonstrat librum De fide, 1 cf. Sedulius, Paschalis operis Praef. (175). spe et caritate quem olim Watino dedicauerat (cf. L. Traube, Mon. Germ., Poetae 8 cf. 7 cf. Ouidius, Tristia V r, 57. Lat. aeui Catolini 5, 1, Berlin 1886, 40). Vetgilius, Ecloga 5, 47. 1 anteponitur : uersus paschasii (pascasii M) de corpore et sanguine domini nostri iesu christi T M ; uersus paschasii de corpore christi (s fime Jibri) K ; incipit uersus paschasii tatberti ad placidium discipulum G ; uersus eiusdem (n fine libri) X ; incipiunt uersus paschasii de corpore et sanguine iesu chtisti B ; incipiunt uersus eiusdem libri (n fine libri)I ; uetsus paschasii de corpore et sanguine domini 7; catmen d. paschasii in suum de corpore et sanguine domini librum 24; in nomine sanctae et indiuiduae trinitatis incipit liber ratberti paschasii de corpore et sanguine domini nostri iesu christi. incipit prologus ratberti paschasii (sequantur tegis... uersus) AA ; s. paschasii ratberti liber de corpore et sanguine domini C? 2 uis] s in ras. 3 Lit. V. regis] legis z OBFL HR g (15) beatus oz. deliciis B* ; — 4 3 delicias uesci] et pretium mundi IN contigere G bacchica P? 4 77 ; bachicha T? ; bachia M* 7 ; btachia P* ; munera Kme

RM

D et] ut IN .

AA C N ; bella T

neueos Z*

in oz. IN*

manebunt M* X ; meabunt z

6 forte] fronte I

quem

melle

? tantum quae] hic tantum

$ — sitim pueti possint restringere (restingere 74" ; u;iste tamen K TIBAM extinrestinguere 77) saltem 74 C IN zz ; — sitim possis flammasque (flammas T) 10 etenim] enim restringere X RM guere (extingere K) mortis T I B MKnz 13 manat pet eon] fluit testot 11 — fructus uitae T ulli] illi 24* IN UNES pet eon P!] per eum P? z z ; cunctis Vane pes manat] meat z ACN 15 quadro] J- locatis X RM caeli] -- semper V? G y**G X RM I uersus expliciunt -beatus] C 44 accipias

2

(CARMEN AD KAROLVM CALVVM»

[Audenter non nunc gelida de rupe Camenae Vt ueniant, petimus : uerum te, Sophia uirgo, Fulgentis niueum quae seruas culmen Olimpi, Aurea lux mundum inradians cui uertice surgit ; Et Phoebae

PL 1259 375

radios faties gratissima mittit,

Componit humeros ignitis purpura gemmis, Deprecor, ut precibus digneris cedere nostris, Regis et ad solium pro maiestate uerendum Incessu properes grauido uultuque modesto. 1o Vt coram steteris, nitido sic ore loquaris : Rex uirtute potens, Sophiae quem splendor adornat, Karole cui nomen serie descendit auita: En offert famulus deuoto pectore munus Abbas Radbertus, placide quod diua potestas 15 Accipias necnon oculis et pectore cernas, Quid habeat seu quid calamo signante peroret ; Non terrenum aliquid, sed caeli mystica promit. Nam corpus Christi roseam seu sanguinis undam In lucem retegit quae sint mysteria, monstrans : 20 Legerit, ut quisquis deuota mente fidelis, Visibili specie caelorum archana pauescat.] 1 cf. Vergilius, Aeneis 8, 345. Aeneis

ri, 614.

1 audenter] idoneae K? 7

4 cf. Iuuencus, Euang. lib. 5, r5.

non] nunc K? 7

PL 1260

574

10 4f.

(PROLOGVS AD WARINVM ABBATEM» Pascasius Radbertus Placidio suo salutem, dilectissimo filio PL

5

et uice Christi praesidente, magistro monasticae disciplinae 1265 alternis successibus ueritatis condiscipulo. m578 Noui igitur nec ambigo tua experimento disciplinarum so- PL lertia, quod Arsenius noster quem nostra nunc nobis saecula 1:264 Hieremiam

IO

alterum

tulerunt

ab illo, in fidei te mihi com- PL

miserit ratione. Propter quod a primaeuo indefessus curaui 1265 te rapere deinter undas, sed fateor tibi magis melotam patris supra uerticem profuisse. Qua denique subuectus tui te congratulor euasisse. Mei quoque iucundor non in uacuum cucurrisse. Praefatus autem pater, uti iustitiae fauentibus moris est, exilium fert pro fide, illo ut utar comici, quia jlenus rimarum 2 ;f. Benedictus, Regula 2, 2 (CSEL 75 ; 19). — 8/9 cf. GR-M dial 2, 7 (9o, 20). 13 Terentius, Eunuchus r, 2, 25.

10/11 cf. Phil. 2, 16 ; Gal. 2, 2.

1anteponitur : collectio cuiusdam de corpore et sanguine domini.incipit prologus H ; paschasius radhbertus de corpore et sanguine christi. incipit prologus L? ; incipit prologus L* X ; incipit prologus paschasii diaconi in libro de corpote et sanguine domini NN ; in nomine sanctae et indiuiduae trinitatis incipit liber ratberti pascasii (paschasii CT) leuitae de corpore et sanguine domini. incipit prologus sequentis opetis C ; incipit prologus paschasii radberti ad placidium discipulum suum de opere subsequenti zz ; incipit prologus tabani in librum de corpore et pascasius ... (96) sanguine domini E ; liber sancti columbani de bobio V? pascasius ... (4) condiscipulo] dilectissimo filio placidio et prologus oz. G K 4 uice chtisti praesidenti magistro alternis monasticae disciplinae successibus pascasius tadbertus condiscipulo salutem L H ; dilectissimo filio placidio et uice christi praesidenti magistro monasticae disciplinae alternis successibus uetitatis condiscipulo paschasius robbertus leuita monachorum omnium petipsima IN ; paschasius et tadbertus leuita (p.r.l. 4 C) monachorum omnium peripsema dilectissimo filio uice chtisti praesidenti (-te /4*) magistro monasticae disciplinae alternis successibus pascasius tadbertus placidio ueritatis condiscipulo (cum discipulo 44*) 4 C z tatberto T B M* ; rupetto £g; paschasius O T B suo salutem oz. E I dilecTVWBMXRg plaidoO tatbertus L, V. M? X Rn ; ratherius R praesidenti E F V?* 2 christi ozz. P* tis simo ... (3) condiscipulo oz. g ambigit Scumdiscipuo T ^ 4nouitL H.4* N ^ igitur om. TI IBXd Igi

... sollettuam ... sollertiam X R ; tuam ... sollertiam et T F B M ; tu autem

tiam et I ; tuarum ... solertiam et g

tuo E

B — nostra nunc nobis quem R V* ;om.T ietemiam O* E F? » ; om. L. H ; 4- ras. 5 lit. N

expetimenta O tunc I tulerit R.

disciplinatum

6 iheremiam IN ; ab illo] olim P?

"indemihiow.B .te]item F fideP*EF inom.O TIBMg meundis R JN? inter B* g 8 te] uitem R ; — etipere te IN fessu I M ^ subuectum quia qua] H E super 9 I melotim ; g R X H? T lotem tui] tibi F ; ozz. 4? tui te] tute E X ; tuicione te H? 4A? C z ; subuecto F E H* X A* C zm O? me mei] I H TL gratulor 10 te] tecum £g Cm 12 praefatus ... (17) tu tamen] iucundor] J- me B? quoque] que L H iustitiam P* eu aed patet] 4- scilicet adelardus 44? C quia L H JA* 13 auxiest om. O fouentibus V/? ; facientibus O* B* ; om. N OEV T ; quo-

lium F tum R

pro fide] prouidel

^ utom.T

comico B

quia] qui

4

(PROLOGVS AD WARINVM ABBATEM»

ueritatem sciens silere noluit. Vnde adhuc suspecti, quid Dei 15 dispensatio ex eo ulterius uelit, quem iam inspicimus promissionibus meritorum hinc inde diuinitus actitari. Tu tamen non es secutus 2wuenilia ut adsolent desideria qui diutinis premuntur inuiti disciplinarum compedibus, sed radicatus fide Christi ultroneus moribus et uita cotidie ad 20 meliora Domino iuuante proficis. Neque ut frequenter tibi obieceram supra glaciem scribens ad solem posui, sed in soliditate fidei et caritate Christi interius spiritu solidante semina uitae seul. Vnde, uotorum fili, censura fidei et dilectionis gratia etiam 2; inter mundi turbines, praesertim dum noster suis discordiarum anfractibus pene labitur orbis, effusa super magnates contentione imperii diuino arbitrio, quorum lite multum diuque concussus tandem occulta quae a principio per partes hinc inde concreuerant, delictorum habenis ubique concupiscentiarum

jo refusis, iam sua

SVMMOS

FERIVNT

FVLGORA

MONTES,

ita ut

nihil nostras nisi confusio undique per singula horarum spatia repercutiat aures. Tamen non supersedi te unicum ac specialem ne diuinis dumtaxat, quamuis clausus in custodia, curarem cluere uotis 3; et ad inmortalia aeternorum licet sermone inelimato, pulsum a lacte annuis angoribus, ut gliscas felicius, inuitarem. Quod ideo placuit communius stilo temperari subulco et ea quae de sacramento sanguinis et corporis tibi exigis necessaria tui 17 cf. 2 Tm. 2, 22. 19 cf. Col. 2, 7 ; cf. Sactamentatium Gregorianum (6o n. 95, 2). 80 Horatius, Catm. II 1o, 11.12.

14 nolui F adhuc] -- sumus R ; — suspecti sumus quid| quod z — dei oz. I 165 dispositio O inspicamus | 16 hic E; huncI indeoz.I

acgitari 74? ; agitari X R C zz d ; actitare O*

H* V* ; — ut assolent iuuenilia I, H. tut I

19 radicatus] J- in L?

O*;obiecturamg

^ super

R ; — solidante spiritu B

i7securus]

iuuenalia P* O L.*

18 diutius P I ; diuinis g

20 deo P 4

T1 B Mg

TFI BM 4!CNgzd quem iam] quoniam O accitati T I B M 44! g ; ptaemuni-

21 obiceram B ; obiecteram

posuit X* ; apposui H

semina uitae seui] seminante sequi DP*

22 spiritum

23 uitae] uiua L seui] seminaui g 240 fli F B M g; filii z gratiam O* 25 turbines] J- tecum nunc ago H? nostrarum C zz 26 orbem R* magnatos L H 44* N contentioni L* 24 impetio 74* IN diuini arbitrii IN diuini B g diuque] diutius I ; 4- ipse otbis I 28 tandem] 4- patent E? 7d;-- patent T quem F pattes] patet O hic F 29 concteuerunt B delictorum] debitorum I habens L* H ; ab eius] utique ET — 30 repulsis E sua summos feriunt] fertur summos passim sua g sua] 4- ctudelitate malignis H? ferunt] . ut]et F 31confessio LL H 32 repercutit ELS 33 super sed IN ; -- a X* ?; -.- ne Z - ne unicum ac specialem temo 6 unicum] inimicum R ne] quin T I B M g 34 in custodia 074. /À*

cluete] eluete IN z d ; acuete B ; induere I

85immottaliumI

ine-

liminato O pulsus g 36 geliscas H* ; discas E inuitare E V?] 37 communi.T V/z ; communiter X R.4? C ; communibusg — temperare T I B.M £ ea oz. T* 37/38 de sacramento ... necessatia oz. g 88 sacramento] 4dominici B z; d - cotpotis et sanguinis F B cotpoftis] J- christi H T exiis O* necessatia] J- quae TF I B.M tui] tibi F?

579

(PROLOGVS AD WARINVM ABBATEM» praetextatus

amore

ita tenus

perstringere, ut

5

ceteri quos PL

4o necdum unda liberalium attigerat litterarum, uitae pabulum 1:266 et salutis haustum planius caperent ad medelam et nobis operis praestantior exuberaret fructus mercedis pro sudore, quia pecunia uerbi, sicuti plenius nosti, quantos repleuerit suis sumptibus auditores, tantis copiosius in sese amplificatur 4; meritorum opibus. Ideo uelim non puerili animo ista perlegas, uerborum ad alia pretiosorum amore ductus, sed sic sedeas ad hanc mensulam paupertatis ac si ad ferculum Salomonis. Ambiunt ergo eum electorum sexaginta foríes ex fortissimis supernorum. Vbi si 5o quis superciliosus aut inuidus uel indignus accesserit usquam, eorum tutus loquor praesidio, ista non absque periculo contempni, quoniam wntwscuiusque ensis super femur uibrat, tam ut talium retundat audaciam, quam ut regis excubias custodiant contra hostes. Qui etsi minus est in eloquio, nihil prae55 stantius in materia, qua digne credentibus uita praestatur incorruptibilis et aeterna. Hinc ergo ne putes me tibi, fili, fabulam de Maronis salsura

contexere, dum, ne in 6o intelligibili bis, inter

immo crede post lac infantiae nihil magis cauenhis offendas, nihilque felicius, si digne ad ea gustu pertingas. Qui si recte sapias, quotienslibet recumangelorum frequentiam et sanctorum omnium

48/52 cf. Ct. 5, 7-9. 39 praetextatus O L| H JA C IN z;] praetextatur P V/X R ; praetextantur FT B M; praetexantur E T g; praetexta d — amore]a morte I — perstringere] perstringe I ut]et OK — 40unda]unde N ; umbra X ;illa O — attigerant N ; attingerat 1g 41 plenius R ; -- tecum 44d C N z d medelem E* opetis] 4- est P* ; oz. B merces fructus] 4- atque X R 4? C z 42 exhubetet IN ; exuberatent I

343/44 Czzd — quanto 1 secuti M ; sicut 43 pecuniam R* 44A? C m amplificatut] fic zz ras. copiosus IL 44 tantos F — sumptibus suis M* 46 uelim] 4- ut O ; amplicatur B* ; ampliatur B* ; — meritorum amplificatur g 47 petlegas] plagas L — ista perlegas animo £g non] ne I TBMg — ductus amore H g — ad hanc ...(48) ac si oz.O ^ mensulam] insulam g — 48 49 ubi ... (50) accesserit] serit I salemonis H? ; solomonis £g pauper L. H nusquam uel indignus oz. O 50 uel] aut g ; ^ accesserit uel indignus E loquat totus O? L, H* 51 eorum] terum O? ; erum O* ; 4- ut H? FN 52 51/32 contemnit /4? C IN z; ; conterem R H? ; loco N* ; locorum F IN?

uibra R ; uibratus 74? C zz ; iubeat unusquisque g quoniam] quam R retundant P? T F I B M N ; tecundat O ; 53 talium] alium LL, IN* [0] tetundat R

audacia L? ; audacium zz

audaciam ... custodiant ozz. I

53/

etsi] 64 qui] quia H? B 4 C N z ; quod P? g 54 custodiat H 74? C z 55 in oz. H? praestantius] 4- est T' g nihil] multum £g et X* ; si g 97 tibi] ibi et oz. I JA* IN 56 incotruptibiliter R qua] quia E G

fili oz. F

de om. H*

motanis

O

salsutam

IN* ; falsuta H B

- cauendum manihil ... (59) offendas oz. F 58 post] p 72 ras. O g felicius] offendis O* 59 his] eis B cauendum] -J- quam B g gis O 60 qui] quae TFIBMg;ubiL H.ACN md ea]istag --quel;--quamg quotienslibet] quandocumque tibi placet illud sacrosapio L H AC IN z sanctum celebrare uel participare mysterium id est quotienslibet T ; quotiens rectum I ; 4- quandocumque tibi placet illud sacrosanctum celebrare uel patticipare misterium F

tecumbetre O? I ; recubuetris E

6

(PROLOGVS AD WARINVM ABBATEM»

epulas, quia conuiuium est regis aeterni, admisceris. Vbi spon- m sus et sponsa dulcibus deliciarum fruuntur muneribus et rex 380 totius creaturae cotidie ingreditur, ut uideat discumbentes, si 65 uestem in qua renati sunt, habeant nuptialem. Vnde quia, karissime, talia periculosius est praesumere opesque deliciarum Christi fedare uitae criminibus et quae sancta sunt, inpudenter adtingere, uelim caueas ad haec una cum 1miqua gerentibus introire. Immo laua 2nfer innocentes PE 7o manus, quia iam sacris es officiis mancipatus, ut sine periculo 1267 possis accedere ad commissa et cum fidutia contingere uitae pascua quibus sane refectus et usque ad finem uitae digne nutritus ualeas peruenire ad /ocum. tabernaculi admirabilis usque ad domum Dei 1n woce exultationis et confessionis, ubi 1 sonus est aepulantis. I Noli ergo paruipendere tantam gratiam, sed de hoc exiguo lectionis intellige, quanta sit uirtus uitam aeternam inpraesentiarum accipere et angelicis escis cotidie saginari. Quoniam etsi a Deo plena sunt omnia, nos quoque coram oculis diuinae 8o maiestatis semper uersamur et perfidis ubique nullus tutus est locus, tamen plurimum coram sanctis altaribus frequentiam angelorum uultumque Dei contemplantem diuina obsequia PL obseruare oportet et uereri. Haec autem ut securius tua perlegat infantia, placuit, karis- 1268 8; sime, catholicos ecclesiae doctores in principio adnotare, ex quibus pauca de pluribus quasi lac teneritudinis eliquauerim,

63/65 cf. Mt. 22, 11-12.

69/70 cf. Ps. 25, 4.6.

93/75 cf. Ps. 41, 5.

62 epulis B? 4? C — quia] quag X conuiui T* est oz. V? -- aeterni admisetis I 63 etg om. g 64 cotidie oz. g 65 renati sunt] renatis O* ;4* nati B 66 — karissime quia E IN — periculo suisg — 67 — fedare christi F* faedere M* —— ctiminibus uitae g ^ quae sancta] quam sacra R 68 —suntsancta TI BMg . inpudentem P O 69 — cum iniqua una H* gerentibus] agentibus H ; -- non TI BMg introibo F I immo laua] immolaui 24? C* I ; immola C? ^ -— interinnocenteslauag 70 manus] 4- meas I sacris] sanctis R* es om. L — officiis es T H g officiis] sacrificiis B 71/72 — uitae pascua contingere F 72 refectis E* etom.l 9*3 peruenire] -- usque g ?4 usque] uidelicet g et confessionis oz. I v4/46 — sonus ubique I5 est o5. 1 — v6 de] ex B hoc em.g "*? lectiones L.* praesentia T ^ 78 escis o». I quoniam] quam R* ; quomodo g ?9aoz. TF H** V*IBMXRg — sunt plena B quoque] que Z ; 4- plena F oculis ... (96) prologus oz. I oculum R* 80 et] 4- quia H? perfidus R* ubique nullus] ullus nusquamg — tuus O ; - esttutusg — S81locus]-- ei F — frequentia F — 82 multumque R contemplante zz obsequia oz. T BM g 83 obseruari T uerereri V/* 84 -- petlegat infantia tua F 86 ex]et M ^ 86 paucos B plurimis H — eliquauerimus T 44 C N z regis g

(PROLOGVS AD WARINVM ABBATEM)

7

Cyprianum scilicet, Ambrosium, Agustinum, Hilarium, Isidorum, Iohannem, Gregorium, Hieronimum, Ysitium et Bedam 90

p

A

quorum doctrina et fide imbutus melius possis ad altiora proficere. Nostro quidem stilo nunc sensum eorum commendans, nunc uero propriis eorum uerbis utens, quae apta erant meo studio temperaui. Interdum autem quae manifesta non dubium uidebantur, uera ratione firmaui et contra quaeque in eiusdem libri margine litteras doctorum quos praemisi, ex initio nominis e regione figere curaui. Propter quod lege securus et perfice quae monui deuotus. Explicit prologus. 8? caprianum C* ;ciprianum E .4 C? scilicet] licet R* ^ augustinum O E ; — isidorum augustinum ilatium F — hylatium H M X N ; ilarium O B ; — hilarium ysidoaugustinum iohannem hieronimum gregorium isidorum L H 44 C N z rumTBMN

;om.P* E;

— isidorum hilarium augustinum iohannem hieroni-

mum gregorium (— 4) T V BM X R g ; — ieronimum iohannem hilatium gregorium E; — iohannem gregorium hieronimum isidorum 7 — 88 ioannem R g hyeronimum R ; hieronymum g zz ; iheronimum NN ; ieronimum O* ; geroniysicium E L H* N; hysicium F; ysichium H?; isicium O 4 C gm; et mum F commendas 90 nunc] nec R* isichium g — et bedam oz. E* ^ bedam oz.g uerbis oz. F ; 4- et exemplis NN ^ apta] ptroptius R* 91nunc]nec R* L* manifesta] J- et B non] nec g — temperauistudiog alta E. 92 meo oz. F ueta ra93 dubium] dubia B z ; dubie E| 92/93 non dubium] nondum F 4 margines IN* — doctores E tione] ueneratione O — 94 eius T M ; huius B g

95 nominisefegione]nostris regionem R* — 96 quae] quod B — explicat prologus explicit] finit X ^ praefatio O X ; 4- raberti abbatis cotIL om BLISH g

beiensis ad placidum abbatem de sancti ticharii X ; -- pascasii ad ratbertum B.

;

C. C. XVI

8

(PROLOGVS AD KAROLVM CALVVM» [Domino praecellentissimo regi humilis et exiguus Pascha-

sius Radbertus, uester etsi indignus abbas ac leuita Christi,

monachorum

omnium peripsema, plurimam salutem, rex in-

clite, uobis.

Hinc inde, ut condignum est, ad superuentura Dominici diei festa missuri sunt auri argentique et uasorum diuersi generis munera necnon et uariae supellectilis uestium ornamenta atque falerata equorum ceterorumque animalium quaeque praecipua. Inter quos nimirum etsi ultimus fide deuotus, IO

quia monuistis et mea, ut opto, uos delectant, decreui non

PL I259 m

5374/5

PL 1260

ignaui ponderis metalli maiestati uestrae munus offerre, sed libellum, quamuis exiguum corpore, magnum tamen de sacramentis sacrae communionis quem dudum Placidio meo Warino abbati deuoto, fideli uestro,consecrans ideo sic commwniws

uolui szz]o temperare subulco, ut ea quae de sacramenio corporis et sanguinis Christi sunt mecessaria rescire, quos necdum wunda liberalium attigerat literarum, uitae pabulum et salutis haustum $lanius caperent ad medelam. Nunc autem dirigere curaui uobis, 20 quatinus nobis ojeris praestantior per uos exuberaret [ructus mercedis bro sudore, cum per uos ad plurimos peruenerit commendatus et gratia nobis responderit oblati muneris, quia $ecunia werbi, sicuti plenius, domine mi rex, osíis, quantos repleuerit suis sumbtibus tantis copiosius im sese amlificatur 25 auditores, meritorum opibus. Qua de causa uelim mom leui amimo sta erlegat uestrae solertiae magnitudo, uerborum ad alia pretiosorum amore ductus, sed sic super hanc intendat pruden30 tia uestra mensulam paupertatis ac si ad ferculum Salomonis quod ambiunt ex foriissimis supernorum ciuium electorum sexaginia fories. Vbi profecto sz quis suberciliosus aut inuidus uel indignus accesserit usquam, eorum tutus loquor jraesidio de quibus ista absque periculo contempni, quo35 est sermo, 1on niam Wwniuscuiusque ensis hinc inde wibrat, tam ut talium retundat audatiiam, quam ut regis excubias custodiamt comiva hostes. Qui eisi minus est im eloquio, multo praestantius in materia qua digme 40 credenttibus | uita — praestatur ||incorruptibilis — et 15

aeterna. 3, 0 EIC Of 45 13.

30/38 cf. Ct. 5, 7-9.

9/6 — diei dominici z $8 atque ozz. zz 9 quas zz 11 — uestrae maiestati "n sed] scilicet zz 14 deuoto] 4- et z 1* rescire] 4- ras. 5 Li. K 19 cutaui] non timui zz 36 uibratut zz 38 custodiat zz

PL 1261

(PROLOGVS AD KAROLVM Idcirco non »e uobis contexere

$wtes,

CALVVM»

9

augustorum carissime, fabulam

de Maronis

salsura,

immo

cauendum,

m 376

^e ullus in his offendat, quia nzhil felicius, si digne 4j3ad ea gustu inlielligibili quisque fertingat. Vbi ss recte sapo, quottenslibet quicumque recumbit inter ea de quibus agitur, nter angelorum frequentiam et sanciorum ommnium epulas uersatur: quia comuiuiwm PL aeterni vegis est ad quod ingreditur, 4bt sponsus et 1262 et 5 o sponsa dulcibus deliciarum fruuntur muneribus vex totius creaturae cotidie ingreditur, ut uideat discumbentes, si uestem in qua renati sunt habeant nupiialem. Quapropter non $arutpendere debemus tantam gratiam, sed cogitare, qualiter possimus cum fidutsa 55 aeternae «42íae pascua contingere. Hinc ergo, praestantissime rex, de hoc exiguo lectionss eloquio placeat diligenter intendere, quamta stt wirius in eisdem misticis sacramentis uitam aeternam inpraesenHarum accipere et angelicis escis Christi in corpore G6ocotidie sagimari, quomiam, etsi a Deo plena sunt omnia mosque coram oculis diuinae maiestatis semper wersamur et perfidis ubique nullus tutus est locus, tamen blurimum coram sanctis altaribus frequentiam |angelorum |uultumque |Det |contem65 blantem diuina obsequia obseruare oportet et uereri taliaque mente et animo instantius perscrutari. Et «t haec diligentius uestra $erlegatsagax intellegentia, licet humilia uideantur, prostratis imploro precibus, quatinus uestro examine comprobatus codex, etsi iamdudum ad pluri7o mos peruenit, deinceps securius haberi possit, quia non de nostro ista edidimus, sed catholicorum patrum docírinam stilo commemndaueritatis calamo conscriptam ostro uimus. Quod si dignitas uestra ea quae deuotus offero, dignanter acceperit meaque taliacumque grata fuerint, illut Maronis 75; in fine cantabo:

Awrea mala decem

misi, cras altera mittam.

Explicit praefatio.] 51/53 cf. Mt. 22, 11-12.

76 Vergilius, Ecloga 5, 71.

64uultum zz — con63 coram] contra K 42non]nez;d ^ 56exiguaez ?2 consctipta K 67 digentius K 66 anima z d templantem] -- ac 7 73 offerro K*.

(CAPITVLA» [Incipiunt capitula. m I. Christi communionem uerum corpus eius et sanguinem 38r esse non dubitandum. Quodhoc mysterium Christinullusfidelium debeat ignorare. . Quid sint sacramenta uel quare dicantur. . Vtrum sub figura an ueritate hoc mysticum calicis fiat .

sacramentum. Quid sit inter immolationes ueterum figurasque legalium

et inter sacramentum dominici corporis et sanguinis. Cv. €x sO9 . Quid sit autem digne ad uitam percipere corpus et sanguinem christi. . Quibus modis dicitur corpus Christi. cosaQuod in hac communione aut iudicium percipitur aut praemium. 9. Quid necesse fuerit quod semel gestum est Christum cotidie immolari uel quid boni tribuant haec mysteria digne accipientibus. IO. Cur in pane et uino hoc mysterium celebratur. II. Cur in calice aqua misceatur. 12. Vtrum plus aliquid habeat hoc mysterium quotiens a bono an minus quippiam quam Veritas repromittit, si a malo conficiatur ministro.

22 capitula enuserant L HGIKAACNum;os.POETFVBMXRg incipiunt capitula] in H? ; capita libri paschasii de corpore et sanguine domini 4 ; incipit textus libri I ; -- operis sequentis H ; -- sequentis operis G 1 communionem] commune H uerumque H -- et sanguinem eius I z -- non esse 4 non dubitandum oz. AA C z non oz. G 2 christi om. l debet IN 3 quod G 4an] d inlACNzuz mysticum ... sacramentum] mysterium uefa cato et uetus sanguis christi fiat z calicis oz.

ACm 6 quod G sit]jintersit Gz — emulationes H K — uetetesG — £fgutasque] sazerum Vl adponit A et; oz. I 6 numerum Vll adponit A quid] quod G ; qualiter nos in christo et christus in nobis maneat et quid z autem digne] autem I ; digne

G K NN ; oz. 4

et sanguinem oz. 4

ri

numerum NI adponit A quibus ... christi] quod tribus modis corpus christi appelletur z dicatur I christi] 4- et sanguis ex misterio immolari IN 8 numerum YX. adponit A -- aut ptaemium percipiatur z 9 numerum X. adponit . AC quid ... accipientibus] cur christus qui semel passus est in cruce adhuc hodie immoletut in altari z

om.HI

quid] quod G

cotidie] J- in mysterio 44 C zz

est] 4- in re 4 C z

christum

uel ... accipientibus oz. 44 C zz

uel] et de exemplis IN tripudiant K percipientibus I 10 numerum XI adponit JA cut ... celebratur] quod hoc mysterium utrumque et caro et panis

ess e dicatur et de uino quod ex multisliquaturuuisz — 11 uerum XII adponit A cut ... misceatur] cut aqua uino misceatur cum in caena domini factum non legatur z miscetur JN 12 numerum XIII adponit A utrum ... ministro] quod non in merito sacerdotis hoc mysterium consectetur et nullus magis uel minus percipiat sacerdote qui ministrat z -- habeat aliquid I 7- hoc mysteriumhabeatH an]autI -— quippiam minus H ^ quam uetitas repromittit om. A Cm repromittat FI ^ si] quotiens 4 C z conficitur 4 C IN z

(CAPITVLA)

II

13. Vt quid haec colorem aut saporem in sacramento minime permutant.

I4. Quod haec saepe uisibili specie apparuerint. I5. Quibus uerbis hoc mysterium conficiatur. 16. Vtrum hoc corpus post consecrationem panis iure queat uocari. IZ. udi plus ex eo habeat qui maius an qui minus acceperit. 18. Cur hoc mysterium ^ante passionem discipulis traditur. I9. Vt quid in sanguine Christi fragmen corporis admiscetur. 20. Quare generaliter nunc a ieiunis mysterium sacrae communionis celebratur, cum dominus post cenam apostolis hoc tradiderit. 21. Quid sit quod dominus ait : Non bibam amodo de hoc genimine uitis, donec illud bibam nouum in regno patris mei. 22. Si ulla differentia sit in hoc mysterio iusto et penitenti reconciliato.] 21 Mt 26, 29.

ut ... permutant] tametsi nihil eiusmodi oculis 13 munerum XMII adponit A ut quid haec] cut catnalibus appareat uirtute tamen fidei haec ueraciter sumi 4 LHACNz

Cm haec 4

inom./A

insactamento] haec sacramenta IN ; sacramenta 442

haec oz. L. H ; — saepe 14 numerum XN adponit A permutent I 15 numerum apparuerunt I ; 4- et de exemplis eorum qui uiderunt IN

quibus ... conficiatur] quod hoc mysterium nullius meritis conXVI adponit A 16 ministerium L* secretut nisiillius cuius nutu omnia reguntur et sunt z utrum ... uocati] quod quantitas in hoc mysterio non numerum XN adponit JA sit consideranda sed meritum et uirtus ; — uocati]J- etsanguisuinum IN — 1? uttum ... acceperit] uim et rationem huius sacranumerum XN adponit A menti corporis et sanguinis domini prorsum a rationis sensu esse teconditam 4 cipe 18 numerum XYX. adponit A qui]quam K . an]autI.4 C s 19 numerum ttaditur] quare ante passionem corpus suum discipulis dederit z XX adponit A C — ut ... admiscetur] cotpotis et sanguinis domini perceptionem admisceatur G* I K fracmentum G nobis ad salutem esse necessatiam z quate ... tradiderit] quare coenatis corpus suum 20 numerum XXI adponit A generaliter oz. /4 C z; ; ^ nunc a ieiunis dederit cum nos ieiuni sumamus ieiuniis K JA hoc mistetium sactae communionis celebratur generaliter IN 21 G tradidit K om. hoc I o». tradiderit ... cum I celebretur quid ... ait] quomodo illud intelligendum christi 7 numerum XXI. adponit JA 22 numerum ammodum G ; modo IL quod] quid L* quid] quod G reconciliatio H* G K* ; -4- expliciunt si ulla] an aliqua z XXIII adponit A capitula H G .4 C N m ; om.

.A C m

WitJA quida ig x

-

M

Aor. PTYI pe

K.

$a ageeeib fO 93 seed ra 3n

j ms t Di.quer 193,060 9:3)À

d

n fu

aon

nw

edsegi

XE c ric wiciutin ;

k

4

-

' b TT

M

M

«

n

"

-

]

DM

tui

ertt

TT

E V ORES Ever

MPINUR

disi moli

Kf"

tur

qi

fh»

CE

oon Cu

.

S58.

»

i (^

apeetdb

weak «que ab 59 41

p taddirwineés

Meupgasn

oup [ies

PAL

F2 E " "02

"mx.

hi e"

^ 114

n p sand

Aat,

«icuecondug qux

*

Pme

I

| pitdamaes Jycuniscrebete

d

* u

Li

aA

odi cfeonM Wage e

mni

|

à

i

$ i 32:4 URS Nu ITO

11

c»

Aa,

Lo

a.

Vibo

wm bd voome $i :

"fu

]

cel

binae

[d

í

1 aetas necs

]

-

nz

'

CT

]

,

'

"i d

*!, cui te^

WT

i

MS

e^t DELI

n

AS) am

PN "960 fad

E

ZU

ea

VS

*auofeet ài Mem 20d at 3

is. eo i ,Wee TY Jer

TTA

dt ZnOE

cbr fn yid e eias.

dn Aetas e

ELS

ida Mal]

LEAL "te gecAge ace

4agon wp z te

-— t

—— :

vicis

DM

ad "cionis

ki ee

TVr5 M weite!

Decr — PasturwWüssambis Males

olip9

TASSE

IS D

TH

Yuef my IUDLM Vn

rivus

randi tts

ETT

"uo

ka uo wmm

^ 4c "T4

ho

ape Ms

ires s

201

À vcaad sin

a

INCIPIT TEXTVS

LIBRI

[incipit liber de sacramentis]

I. Christi communionem uerum corpus eius et sanguinem esse non dubitandum. Quisque Catholicorum recte Deum cuncta creasse de [ex]

PL 1267 m

nihilo corde credit ad iustitiam et ore confitetur ad salutem,

numquam

poterit

dubitare

posse quasi contra naturam

aliquid rursus

aliquo

ex

aliud, immo

382

fieri

iure naturae, quod

necdum erat. Nam natura omnium creaturarum non ex se est neque ex sese creat rursum omnia quae nascuntur naturalia

AG

rerum IO

nascentia,

sed uoluntate

Dei omnium

rerum

natura

condita est. Propterea si recte quisque sapit, non naturam causam dicit esse rerum, sed omnium naturarum et ex natura sui generis denascentia uoluntatem Dei esse confitetur. Porro uoluntas

Dei tam efficax est et omnipotens, ut eius uelle solum fieri sit,

15

20

ac per hoc uoluisse illum fecisse est. Vnde nimirum omnium rerum et naturarum causa sola uoluntas Dei iure creditur. Ideoque quotienslibet in saeculo uidetur quasi contra naturam aliquid euenire, quodammodo non contra naturam est, quia potissimum rerum natura creaturarum hoc habet eximium, ut a quo est semper eius obtemperet iussis. Vt sicut uelle 7/9 cf. AG Fau 26, 3 (751, 4-7) ;mot 2, 5 (1346).

4 cf. Rm. 1o, 1o.

EL H BR £5; incipit textus libri de corpore christi Tit. incipit textus libri oz. diaconi de misterio O ; incipit liber de sacramentis K 44 C ; incipit liber paschasii ratberti de corpore corpotis et sanguinis domini nostri iesu christi IN ; incipit liber sedis episcopi I*) et sanguine domini X ; incipit liber paschasii (J- apostolicae placidum discipuad ratberti paschasii libello de ; I domini sanguine et de cotpote in eucharistia 7 ; domini sanguine et corpore de abbas tatbertus Ium G ; pascasius z domini sanguine et corpore de radberti incipit liber paschasii

corpus eius et 1 chtisti ... (2) dubitandum] quod christi communio uerum -- commuchristi ozz. IN sanguis non dubitandum sit B ; oz. EIXRx non dubi2 esse oz. K* C eius ozz. H g uetam IN nionem christi C de] orum] -- dum F catholic T quis ; » g N B quisquis 3 £ oz. tandum 6 posse] £ 07Z. rufsus E ut 4poterit] 5 G creditur 4 exKACNm iure immo -- non H?

D* N

immo oz. H* ; alitet fiat quam erat immo H?

iute] uete E ; om. H quae] 4- uel 4? C z

nascentia]

J- dicuntur E

? etat] -.- conueniat H* GI nascuntur] sunt V?

sed] --ex

T FT BMKg

-— quisque si tecte IN HKAACm TL sio. natutatum P* L? recte quisquis — ; Cm A denascentium E* V?

natuta oz. K

a O? ; GIBM XR g; nascentium E? 44? C 4 s ; nascenti

15 mirum H 14 dei oz. O sam E credatur I^ — 17 ideo quoque P* u

sempet IN

11

— quisque recte T L* H K 13 denascentia] 12etom.I

id est prouenientia I1? -- denasci dicitur de ipsa nasci B in zarg. ; ^-

uoluntas dei R*

-—

fufsus SseIBNg 9 BM X R A4* Cgm

creatatum B X? 4? C z

eius] ei G

dei] 4- cau-

iure] uere E ; recte 16 naturae IL 19 natura] et naturarum causa sola habet] -- et

obtemperat g ^ iussit G

TF K

20 — eius

sicut] si cum R

PL 1268

I4

DE CORP. ET SANG. DOMINI I

Dei eius profecto est esse, ita quoque quicquid eam rursus Dei uirtus esse decreuerit, iure aut crescendo augeatur aut nascendo licet pro nostris offensis diminuatur aut mutando in aliud omnino quod non erat, praetermisso naturae ordine 25 conuertatur,

rectissime

confitemur.

Hinc

ergo

pulchre

a

quodam poetarum nostrorum dictum est : Subditur omnis Imperii natura tuis, rituque soluto, (et) Transit in aduersas iussu dominante figuras. 3o Quoniam extra potentiam Dei nihil est, idcirco omnia potest. PL Neque

enim

sic condidit

naturas, ut suum turarum

omnium

artifex

Deus

rerum :269

uelle ab his auferret, quia omnium

substantia

in eadem

Dei

uoluntate

crea- m

subsistit

et 383

uirtute a qua causam habet, non solum ut subsistat quicquid 55 est, sed etiam

ut sic sit, sicut ipsa Dei uoluntas decreuerit

quae causa est omnium creaturarum. Alioquin nec subsisteret ulla creaturarum exsistentia nisi in eius uoluntate a quo totius eius esse manat. Et ideo natura creaturae quotiens mutatur aut augetur 4o uel subtrahitur, non ab illo esse diuertitur in quo est, quia

sic est et sic fit, ut ille decernit in quo est. Patet igitur, quod nihil extra uel contra Dei uelle potest, sed cedunt illi omnino omnia. Et ideo nullus moueatur de hoc corpore Christi et sanguine, 45 quod in misterio uera sit caro et uerus sit sanguis, dum sic ille uoluit qui creauit : Omnia enim quaecumque uoluit Dominus fecit n. caelo et im terra. Et quia uoluit licet figura panis et 22/29 Sedulius r, 85-87 (22).

46/44 Ps. 134, 6.

21 — eius dei M* eius] est H* ; oz. G ; - scilicet naturae T? TEX.) esse oz. F quoque] 4- quia Z4? C eam] idem H? ; -- naturam T 7 uoluntas dei g 22 iure] ut g ; oz. L.* aut, ozz. I augeatut aut nascendo om. F 23 nascendo] dectescendo I B licet ozz. g 24 erat] -- aut H? ptaetermisso] praetermissio 44* C* ; pretermissa D* [/* 25 conuetrtatur] 4- dei uoluntatem esse I B ; -- fietig; — rectissime fieri E confiteamut B X; confitetur IL, H R z; -- hoc diuina scriptura LH? 29 omnis] om-

nibus g ; ozz. B? 28 imperiiG tuis] eius G etsD*. T7* ^k MS Ki] 07. cett., edd. 29 aduersis P* 80 extra] ex utraque R potentia R? 31 neque] numerum ladpon. X R. ; Y1 E? in marg. ; nec K enim ozz. L, pontifex LH 32hi]eis/ GIBMXRgz 33 substantia P /* B* IN g] subsistentia

cett., edd.

— uoluntate dei H K . 34 uirtutem G

quam R*

causa I g 36 est

85 ut oz. G* sit Zp ras. M — uoluntas dei T decreuerat P* F -- ulla subsisteret g 37 uoluntate] £- esset H? quaH . 38totumg p*

manet

-- suum g

E ; maneat

diuertit g

I*

389 augeatur

M*

41 fit] sit G ; sint R*

40 uel] aut

X*

esse]

discernit E ; decreuit E? zn

marg. quod] quoniam E 42 dei uoluntatem I ; — uoluntatem dei V/ G B MXRg caedit G omnino] oz. L. H-K 44* ; — omnia omnino 74? C zz 43 omnia oz. X* 44 moueturg . 4binoz.K ministerio K* et 0zz. g - sanguissit T — 46 — uoluitille E 4 C N z ; — uoluit ipse O dominus om.L HK.ACzm 4vquiO* c» €a sic esse licet in figura panis et uini g infigura PTIBMKACNgz

DE CORP. ET SANG. DOMINI I

AM

5o

I5

uini haec sic esse, omnino nihil aliud quam caro Christi et sanguis post consecrationem credenda sunt. Vnde ipsa Veritas ad discipulos : Haec, inquid, caro mea est pro mundi wita. Et ut mirabilius loquar, non alia plane, quam quae nata est de Maria

et passa in cruce

et resurrexit

de sepulchro.

Haec,

inquam, ipsa est et ideo Christi est caro quae fro mundi wita adhuc hodie offertur, et cum digne percipitur, uita utique 5 5 aeterna in nobis reparatur. Quod si minus alicui quae dicimus credibile uidetur, adtendat uniuersa Veteris Testamenti miracula quae contra naturae ordinem ob fidei firmitatem a Deo gesta sunt, et uidebit luce clarius quod Deo nihil inpossibile sit, dum omnium esse 6 Oo Dei uoluntas est, et quicquid uoluerit Deus, hoc singula fiunt. Ad uero,

si quis ista non

credit, si uidisset Christum

in

cruce in speciem serui, quomodo Deum illum intellegeret, nisi per fidem prius credidisset ? Ita et in hoc corpore, ubi species alia monstratur, quomodo carnem Christi uideat, nisi PL 6 A per fidem ueracius [prius ueraciter] credat ? Cogitet ergo, si mare Rubrum olim habuit in natura diui- 1270 AM dendi se, ut populus per medium sicco uestigio transiret, aut si habuit omnis illa Aegyptiorum aqua ex se, licet per Moysen, Mw84 conuertendi in sanguinem et cetera ? An in uoluntate Dei fuit, 1 o ut impios permulceret ad fidem et monstraret in specie coloris

50/53 Io. 6, 51. cf» Phil 2; 7.

62 59 cf. Lc. 1, 37. 51/52 cf. AM myst 53 (112, 50-54). 68/69 cf. Ex. 7, 17.20; Ps. 77, 4466/61 cf. Ex. 14, 16.21-22.

GX

48 uini] -- maneat V?

R 4? Cz

— haec] hic z

sic] si X* ; sit E 4 ; sint I;

49 sanguinis nihilque 4? C zz — etsanguisom.g esseom.E G4 om.V?G 50 sunt] est g — unde] -«- et R post] potest C* ; per R* I* [CR 52 loquor M* Bi et ut] numerum ll adpon. X R inquid] 4- igitur JN — ad53 est] oz. 1 ; — cato est g v de sepulchro] a mortuis g ets 072. £ 55 et oz. I quotidie £g 54 adhuc oz. g huc hodie pro mundi uita I uobis P O*

-— in nobis aetetna H z

56 quae] quod P?

E T

FI B R* » ; quam

uideantur g — attendant I — 5? ueteris P O E] incredibile N A4? Cm 60 dei] diuina 59 esse oz. H* 58 — luce uidebit T -- ac noui ceZ/., edd.

61 ad uero] mizerum fiunt] sunt zz haec P? H R?g ctedit] -- fidem non percipit, infidelis est, ista] ita G III adpon. E? zn marg. infideli deterior, iudaeo scilicet, cui a moyse dicitur : et erit uita tua pendens ante 62 cruce] 4- sic uidisse G oculos tuos et non credes uitae tuae. quod H? deum ozz. O H ; specie PP T FIBM A* Cgum uidens uidit H? e7 de/. H? prius] plus 63 — prius pet fidem F illum oz. 44* IN — illum deum g uetracitet K 44 C IN z 65 fidem] -- prius F K .4 C N K ; christi T* in natura] per naturam B ; naturam I ; innature g ; 4 potentiam 66 cogitate E 68 omnis] - uestigio transiret sicco g 67 populus] 4- israel H? Oo? se licet] ex se om. g aqua] 4- hoc H? om.O ; —illaomnis H — alia R 69 potestas data sit H? TFIBMqgum ; moysen] J- uim P? silice E

£4; - uoluntas dei H

conuertendi] 4- se

T

FI

BM gn»;

cetera signa F ; 4- scilicet signa M*

- se conu.

90 impius O*

et cetera] om. O I ; set et

monsttauit E

16

AG 75

8o

DE CORP. ET SANG. DOMINI I

eius, quod omnis eorum doctrina et morum aspersio uersa esset in sanguinem ? Deinde in Euangelio aqua perhausta de fonte habuit potentiam se in uini demutandi saporem ? Et ut de innumeris pauca commemorem, habuit ignis ille Babilonius, ubi tres pueri missi sunt, per naturam ne caleret ? An in uoluntate Dei fuit, ut fieret tamquam spiritus roris flantis, ut refrigerium magis quam incendium praestaret sanctis ? Cogitet ergo quisque, panes ill in heremo quinque aut septem si habuerunt substantialiter ex se, ut tot homines satiarent, deinde tot sportas replerent ? An in gratia fuit, quod factum est, Creatoris ? Minuendo enim multiplicabantur. Necnon etiam et Maria uirgo habuit, ut uirgo pareret sine coitu Deum,

85

90

an in uirtute Dei ?

Et ut apertius dicam, caro nostra uel animalium numquid non terra ? Immo terra, quia dictum est : Terra es et in lerram 1bis. Quamuis [quamquam] ergo terra uera caro, licet corruptibilis, quae si seruauerit iura legis et mandatorum Dei praecepta, uestietur adhuc inmortalitate. Per ista quae exponimus, etiam quamuis caro, tamen incorruptibilis erit. Quae uelim diligenter adtendas, o homo, et tum per omnia quaecumque naturaliter uidentur esse uel quae contra 93/44 cf. Io. 2, 6-10. 75/48 cf. Dn. 3, 19-24.49-50. 49/82 cf. Mt. 14, 15-21 ; 15, 32-58. 83/84 cf. Lc.1, 27.35. — 86/89 Gn. 3, 19. — 88/89 cf. 1 Cot. 15, 55. 7*1 — docttinaeorum

O V/GGIBM X Rg — aspetsio] oz. E* ; aspersa E? in zarg. uera F V* R N* | 2est T sanguine OF VV X IN 13 euangelio] 4- si Ip2op epe Iepsiecis hausta I B g ; — de fonte hausta g fonte] -- unde C? z

74

mutandi

E*

*5

commemorem]

GIBMXR.4Cgzz -ileignis babylonicus IN ; babylonis G in quo I?

*6 missi] metsi I

natufta g in]exg dei oz. G *$8 praestaret] -- in G

cogitet X? ; -- unde

V?

nec K

calescetet E ; arderet C? z7me& ; -- an

K . AC z ** totis ozz. E flans zzm8 ; flantes $49 panis E* illi] ille P* ; oz. X R in

heremo ozz. X* ; — quinque in hetemo H

(81) deinde oz. G* tot oz. H*

-- scilicet

V GIBM XR - ille babylonius ignisg ubi ... (76) naturam ozz. g ubi oz. I* ;

80 si oz. K

habuetint I

Ut

Sisatiarent] --et TL HV GGIBMXRKACNgem sportulas I B gratia] J- di V GBMXRg; -— fuit

quod factum est dei | 82 quod factum est oz. g — cteatotis] cteantis omnia VGIBMXRg multiplicabuntur R 83 necnon] smuerum YN adpon. E?in marg. etiamom. TL HV GIBMXRK.ACgz - uirgo mariaE uirgo] ozz. F ; 4- scilicet unde X?

habuit] 4- ex natuta g

85 uel] et F

86 non]23- deJBM K* AN g tetra] J- est E quia] de qua g 8? quamuis] quamquam K 4 C IN ergo] enim g terra] J- est g ueta] uero O* ; sit V? G X R A? C z ; — catositg cato] 4- est IBN 4 8S licet ozz. R? incorruptibilis B*; -- sit H*1 BM; --estW G XR . quae] oz. 4? Cggum; -- scilicet cato M? siom.F mandatorum ozz. T ; — ptaecepta mandatorum

dei V GI BM X R ; — praeceptorum dei mandata g 89 uestitur C* ; uestigetur g adhuc] 4- per G istam quam F 90 etiam] et g z ; oz. A? C z ; - et etiam R 91 erat z; 92 quem IN o oz. K A* tum]tu FIN; tunc G ; cum K JA* ; oz. E A* Cum 93 — naturaliter quaecumque H — esse uidentur IN uidentur ozz. I* quae] quaecumque IN ; qua z ; oz. O* FI

DE CORP. ET SANG. DOMINI I naturam

facta

leguntur

ab

initio

creaturae,

17 enucleatius,

95 Obsecro, considera, utrum ex sese in sua natura fiant singula,

uel quae demutantur in aliud quam [quod] non erant, utrum per ordinem sui iuris, ut sint mirabilia, aut certe, quod magis fateberis, et illa quae sunt quasi naturalia, et ista quae quasi contra naturam ueniunt, prorsus omnia in uoluntate 1oo Dei esse et in sapientia singula pro utilitate rationabilium procreari. Et ideo causam omnium existentium uoluntatem Dei recte fatemur, nec ifimerito, quoniam uoluisse fecisse fuit. Vnde quotienscumque aliquid fit ex aliquo, uirtute uoluntatis fit et in sapientia eius, qualiter fiat, praeparatur. Neque HIL:o;igitur uoluntas sine uirtute neque uirtus sine sapientia quippiam efficit, quia uoluntas Dei uirtus et sapientia est. Ideo quicquid uult, ita fit ut uult, et in nullo fallitur, quia in sapientia sua omnia uult, immo ipsa sapientia eius uoluntas est et propterea nihil mali, nihil quod non possit, uult. AM 110 Vnde quia sic uoluit, ut caro eius esset et sanguis hoc mysterium,

IIS

in nullo dubites, si Deum

credis, sed uera fide

habeas in animo, quod haec est caro illa quae oblata est fro mundi wita, quam qui digne comederit, mortem non uidebit in aeternum. Nihil enim Christus ecclesiae suae maius aliquid in mysterio reliquit quam hoc baptismique sacramentum, necnon et Scripturas Sanctas in quibus omnibus Spiritus Sanctus qui pignus totius ecclesiae est, interius mystica salutis nostrae ad inmortalitatem operatur.

112/114 Io. 6, 51.58.

116/117 cf. Eph. r, 13-14.

uttum] uerum G 93 utrum ... (96) erant ozz. O 96 singula] J- quae augentur aut minuuntur I B non ozz. H quam] quod I K A C N gum mutantut IN g uel quae] aut T iutis] 4- ita sint 97 suis T R* ; — iutis sui g etat g ; - transeant H? aut ... (98) mirabilia] mutabilia E ut oz. E H?; -- scilicet fiant I? 98 fatebaris O? H ; fatebere B g & —— ista] quod oz. E naturalia oz. T*

94 enucleatius] intentius E fiunt E in] ut F

justa 7z

4l

99 contta ozz. F

100 rationabilium] -- fatemur R

102 recte oz. F causa L et ideo] ideo ergo £g BMK.ACNNgu; c eius uol. G uoluisse] -- eius

est I B

103 unde] -- quoniam ita est I

fit] sit G ; oz. OI;

101 procreati

nec] 4- in R* fuit zn ras. IN ; — exaliquo fit

uoluntatis] aliquo] aliqua T F ; aliquid P* ex ... (104) fit oz. R* Bg fiat] fit L* in sapientia] sapientiae £g 104 fit] sit G ; oz. g -F eius I B 105sine,oz.L H* ^ 106 quippiam ... sapientia oz. P* neque] 4- enim P et] est IN dei oz. g quia] 4- ergo E z quippiam] quicquam H fit] sit G — fit ita R 107 ideo quicquid uult oz. g est] uirtus F 108 eius uoluntas ozz. K* ; — uoluntas quia] 4- et I uult] uidelicet 7 essent F ut] etg 110 sic] sicut L 109 propterea] promptam T eius g FL H iiised]et L| H — ueram fidem — hoc mysterium et sanguis I maius] magis V/ I 114 nihil] mezerum YI adpon. X R. VGIBMXRNg baptismique] et baptismi E aliquid ow.g — 115 mynisterio P* MXHRg totius oz. IN* H ecclesiae esttotius — R* sanctis 117 H L. oz. et 116

18

DE CORP. ET SANG. DOMINI I

Sed in his denique nihil incredulis mirabile, credentibus 120 uero nihil melius, nihil mirabilius nihilque locupletius in hoc saeculo praebetur, non ut mirabile

uisui pareant oculorum,

sed [4- ut] in fide et in intellectu diuinis redoleant mysteriis et in eisdem aeternitas mortalibus et participatio Christi in unitate corporis concedatur. 12; Hac igitur de causa longe ab omnibus quae facta sunt a saeculo miraculis distat hoc mysterium, quia illa omnia ideo facta sunt, ut hoc unum

credatur, quod Christus est Veritas,

Veritas autem Deus est. Et si Deus Veritas est, quicquid Christus promisit in hoc mysterio, utique uerum est. Et 1deo 130 uera Christi caro et sanguis quam qui manducat [4- et bibit] digne, habet uitam aeternam in se manentem. Sed uisu corporeo

et gustu propterea

non

demutantur,

quatenus

fides

exerceatur ad iustitiam et ob meritum fidei merces [4- in eo] iustitiae consequatur. 155

Alia namque Christi miracula hoc unum passionis confirmat

sacramentum. Et ideo non ob miraculum ista mutantur exterius in speciem, sed interius, ut fides comprobetur in spiritu. Verissime confitemur, ut quia £ustus ex fide uiuit, habeat iusti- m

tiam fidei 14 o manentem, quantotius cum bonis 127 1 Io. 5, 6.

TIT.

in mysterio et per fidem uitam in se suscipiat 586 qua securior adhuc mortalis inmortalitate pastus PL ad inmortalia festinet, ubi non pedibus sed fide 1272 operibus peruenitur. 130/131 cf. Io. 6, 54.

138/139 Rm. r1, 17; cf. 4, 15 ; Hbr.

119 denique oz. g ; — nihil denique E incredulis] J- est H? ez de/. H? mitabilius G X R ; miserabilius IN ; mirabile ... (120) melius nihil ozz. P* 120 nihil mirabilius ozz. IN nihilque] nihil E K 121 praebetur] praestatur I, B in marg. ; profertur T ; uidetur g mirabilia I B IN uisu z4* pateat T' ; appareant E 122 sed] --ut K- AC IN z ing oz. BL* IX R*Cgum tedoleat T 123 eisdem] eiusdem R - mottalibus aeternitas H eta] uelcE 124 corpotis] J- eius g ; — concedatur corporis B 125 hanc O* K* 126 mitacula R ; -- mirabilius IN

- omnia illa H C* z

ideo oz. R*

127 unum] omnium O* ; omnino O? quod|quiaV/ GIBMXRg c- uetitas est g 128 ueritas, ozz. H — uetitas deus V GIBMXRg est ozz. X* 129 christus] deus H R* ; — promisit christus g promisit] commisit FH utique oz. 2 ; — uerum est utique B 130 uera christi] uetax H ; -- est HI B; 7- est chtisti z sanguis] 4- est g manducat] 4- et bibit K 4 C IN z ; — digne manducat O H 131 digne oz. g — in se aeternam IN ; — in se manentem (-- et H?) aeternam H — sed] mumeruwz IV adpon. X R; V E? in marg. 132 propterea oz. I mutantur []/* fides oz. F 133 merces] 4- in eo KACN—zZz 134 consequantur R ; exaequatut g 135 namque] quoque z christi ozz. R confirmant E T L H ;4 C z ; miraculum g 137 — in speciem exterius g specie B fide H? comptobatur O* ; -- quod H? ; -- quae G in]ut N spititum R 138 confitetur G ; confiteamut IN ;

conptobemurt g — quia iustus ex fide uiuit ut E 139etoz.l H — suscipiatinse E T ^ 140 qua] quam G ; quia P V/* B* tatem F1 141 quantotius ozz. H mortalia O*

fidem]se immottali-

DE CORP. ET SANG. DOMINI I

I9

Constat igitur modis omnibus, quia, sicut in paradyso lignum uitae fuit ex quo iugis subsisteret status hominis, si 145 mandata seruasset, et inmortalitas, ita prouisum est in ecclesia hoc mysterium salutis, non quod eidem ligno hoc esset in natura, sed re uisibili uirtus inuisibilis intrinsecus operabatur. Ita siquidem et in isto communionis sacramento uisibili diuina uirtus ad inmortalitatem sua inuisibili potentia, 15o quasi ex fructu ligni paradysi, nos et gustu sapientiae sustentat et uirtute, quatinus /per hoc inmortales in anima, quamdiu ex hoc digne sumimus, demum in melius transpositi ad inmortalia feramur. Ad hoc ergo Verbwm caro factum est et habitawit n mobis, ut HIL

155 per Deum Verbum carne. factum. caro roficeret àn Deum Ver-

bum. Quae nimirum caro Verbi fit esca in hoc mysterio cybusque fidelium, dum uere creditur esse caro fro mundi wita, neque aliud aliquid quam caro corporis Christi ex qua Christus manet in nobis, ut et nos per eam transformemur in illo qui 16o nihil aliud factus est quam Deus caro dignatione sua, ut habitaret in nobis. Si ergo habitat in nobis et nos membra corporis eius maneamus in illo, iustum est, quia in illo sumus, ut ex eo uiuamus. Et ideo carne Verbi pascimur et potamur sanguine. Haec, inquam, firmitas fidei nostrae, haec unitas et uitae Vbi si naturae ordo requiritur, succumbit 165 communicatio. ratio et tamen manet extra humanam

rationem facti ueritas,

150cf. Gn.5,2. . 154/161 cf. HIL tti 1, 144 cf. Gn. 2,9 ; 5, 22.24 ; Apc. 2, 7. 161 f. 160/161 cf. Io. 1, 14. 157 Io. 6, 51. 154 Io. 1, 14. 11 (33A). Eph. 4, 25; 5, 30; 1 Cot. 6, 15 ; Rm. 12, 5.

143 igitur] ergo E XRKACgum

— omnibus modis T' IN

quia] quod

TL

HV

GI BM

144 uitae ozz. C z ; — fuit uitae IN in patadyso oz. O mandata] 145 — et inmottalitas si mandata setuasset IN subsistere I 146 hoc] et 074. g et inmottalitas] immortalitatis E ; ozz. I -F deigz eidem] idem g ; eiusdem quod] quo T — salutis mysterium 5 sed R operabatur] operari putabatei T 147 sed] —- in g ligni esset natura F

uisibiliter R ; inuisibili G — 149 — isto]hocl 148in om, C tur H?. sapientiae] 150 lignum O suam P? T IN uittus diuina V GIBM XR g inmottales ... (152) hoc] quod E inmortale K 151 et ozz. H* -- nos F - sumimus digne 74* 152 — digne ex hoc F animo O in ozz. I* etgo 153 feramus R* ; transferamur IN — 154 huc 4* transposita G 155 — carne uetut om. g in nobis oz. X* habitabit 74* om. X*

gum ; cato I; — factum RK AC EL H BX carne] carnem P? O! 157 dum] deum G cibique L H* G ; cibus F 156 fit] sit R. g catnem g illo] ttansformamut E ; teformemur F 1589 — et ut E 188 ex] et E 160 factum E ; — est factus M* quia O ilum L HIBMKACNgm AC IN z ; 161 et] ut inhabitatet LL dignationem R* cato ozz. X* iustum] 162 manemus T FIB Xg»4 utet H? — membra] 4- sumus G 163 uiuamus] sumamus R ex] in E ut] qui O ; oz. T* -- enim E potaTL H V GIBMRK ACgm pascimur] uescimur carnem 44*

bum G

mur]

J- in V G

164 haec]

Jess TFLHVGIBMXRKACgum

haecy] -- est T* ; — unitas est R* requiratut [N ; exquititur g om. F DO SENE uetitatis H*

165 si -- communicatio uitae g 166 humana ratione succumbet £g

20

DE CORP. ET SANG. DOMINI I-II

ita ut in ratione fidei uis deitatis et potestas efficax modis omnibus credatur, quia dubietas mentis, licet bonae uitae sit

qui accipit, excludit, ne ad huius sacramenti intelligentiam 170 pertingat. IT. Quod hoc mysterium Christi nullus fidelium debeat ignorare. Sacramentum dominici corporis et sanguinis quod cotidie m in ecclesia caelebratur, nemo

fidelium

ignorare debet, nemo 587

; nescire quid ad fidem quidue ad scientiam in eo pertineat, quia nec fides in mysterio sine scientia recte defenditur nec scientia sine fide, quae necdum capit, quandoque ut percipiat enutritur. PL Ac per hoc tanti sacramenti uirtus inuestiganda est et disci- 1275 1o plina Christi fides erudienda, ne forte censeamur ex eo indigni,

saltim si non satis discernimus illud nec intellegimus mysticum Christi corpus et sanguis quanta polleat dignitate quantaque praemineat uirtute et discernatur a corporeo gustu, ut praestantius sit omni sacrificio Veteris Testamenti. Hoc sane 15 Si quis ignorat non discernit, et ideo timendum, ne per ignorantiam, quod nobis prouisum est ad medelam, fiat accipientibus in ruinam. Vnde Dominus in Leuitico : Qw? comederit de sanctificatis, inquid, fer ignorantiam, addat quintam ariem cum eo quod 20 comedit et dabit sacerdoti dn sanctuario, ne contaminabis sancti-

ficata filiorum Israel quae offerunt Domino, ne forte sustineant

11/14 cf. x Cot. 11, 29.

167 rationem R* modis H g

eum I B

18/23 Lv. 22, 14-16.

deitas

E R*

168 sit] est C ; oz. X

huius] uim F

-— omnibus

169 exclusit F ; excluditur uita IN ; 4-

intelligentia F

1 numerum N adpon. X R quare dicantur H* ? ; ozz.

efficax] 4- dei uoluntatis g

quod ... (2) ignorate] quid sint sacramenta uel

EX R

hoc ozz. H?

christi ozz. I

nullius G

7 debeat fidelium g 2 ignotati O 9$ sacramentum] 4- itaque z et] acWGIBMXR 4 — (debet) ignorate V GIBMXR debeat P* F I^ M ; om. g 5$ scire /4* R ; nescire quid ad zn ras. X ^ quid] quod I* 6 in 07m. lNN * c quandoque ut percipiat enutritur quae necdum capit g quae] -4- quia E z nondum L H K A C z capit] capta X R 9 ac] ergo g tanta R ; ozz. K* sacramenti] mysterii I g disciplinam G ; disciplinae H*IBg 10 fide F ; oz. E erudienda] enutrienda K ne] nec T — ob hoc censeamut z censemutr g ex oz. /4?amg) indigne R* g 11 saltim] salute P? ; oz. g zu discernimur R mysticum oz. I 12 — corpus christi B R quanto X* 13 corpoteo] corporea O ; corpore 1 14 — sit praestantius £ Z7 sit ozz. O omnis G 15 quis (s ex a) P timendum] -est K nec 16 pro nobis 74* ; oz. T* — 18 unde ... (27) obcaecatur oz. G comedetis R* - inquit de sanctificatis g sactificatis R? 19 addet H

20nec O!?ÍTL HV

IBMXRKACNgzum ; neque F

bit O? T I K g ; contaminabitis 21 quae] quod E

H 74? C IN zz ; contaminabunt z

offeruntur 4 ; offertur R*

contamina-

sactificata R?

DE CORP. ET SANG. DOMINI II NS 25

30

55

40

45

2I

iniquitatem delicti su cum sanctificata comederint. Et addidit : Ego Domnus qui sanctifico eos. Ac deinde : Sancta sanctorum sunt. Vbi profecto mysterium corporis Christi et sanguinis designatur ex quo non habet potestatem edendi non solum omnis alienigena, inquilinus et mercennarius, uerum nec qui per ignorantiam tanti mysterii obcaecatur. Per ignorantiam autem illud percipit qui uirtutem eius et dignitatem atque circumstantiam ipsius sacramenti penitus ignorat, qui nescit uere, quod corpus et sanguis sit Domini secundum ueritatem, licet in sacramento accipiatur per fidem. Hic quidem mysterium accipit, sed nescit mysterii uirtutem. Vnde Salomon, immo per eum Spiritus diuinus iubet : Cum sederis ad mensam potentis, ut comedas cum principe, dalagenter adiende quae adponuniur coram. ie, quoniam talia te oportet praeparare, id est mortificationem Christi in corpore circumferendo cotidie praedicare. Diligenter ergo intelligere et spiritalia sacramenta palato mentis et gustu fidei digne percipere quasi legaliter quintam partem ad ea quae prius fer tgnorantiam. comederat, superaddere est, dum diuina intelligibiliter ?ntertor homo noster per Christi gratiam excipit et per ea uirtute fidei Christo concorporatur. Alioquin quomodo lex iuberet ad ea quae comederat aliquis fer ignorantiam quintam superaddere fartem, cum iam [-- illa] non superessent quibus ulterius addi quippiam pos23/47 cf. HES 22, 14-16 (1071A-B). 23/24 Lv. 24, 9. 36/3? cf. 2 Cot. 4, 1o. 33/36 Prv. 25, 1-2 sec. LXX.

41 cf. 2 Cot. 4, 16 ; Rm. 7, 22 ; Eph. 5, 16.

26/29 Lv. 22, 10. 39/41 cf. Lv. 22, 14.

42/43 cf. Phil. 5, 21 ; Eph. 3, 6.

eos] 23 qui] quae ZA* ; qua 74? addit g comedetit g 22 sactificata R? -- et sanguinis 24 sunt] est £ deinde] J- inquit R uosOT F M* R uerum] 26 omnis ozz. O - omnis solum E 25 habent g christi O H 28 autem oz. g qui] quae Z4* ; oz. R nec] oz. H ; etiam H? sed IN 30ignoret O* — ueteoz. K?; — quod 29 sacramenti ozz. /4? C et]|acI accipiatur] 31 in oz. L et sanguis 077. g — cotpus quod F* uere IN -- uittu— uirtutem mysterii nescit g 32 hic] id I -- mysterium K* ? tem mystetii B K ; -- uittutem K*?

mysterium G*

uirtutem] ueritatem

-- diuinus — spititus diuinus per eum IN 33 unde ... (61) quia oz. G j5) 34 potentis] — cum sedetis inquit 7 diuinitus F ; sanctus g spiritus O quoniam 35 coram] ante WIBM X Rg principe] potente g diuitis K ... (39) percipere] quoniam ante te quoniam talia oportet praepatate. diligente etgo et tu intellige spiritalia passionis chtisti sacramenta palato mentis et gustu nem fidei digne discerne quoniam talia te oportet praeparare id est mottificatio te E opottet — g ptaedicate quotidie do circumferen tuo corpore in christi

intellege M* 38 ergo oz. IN 3v — praedicare cotidie I 86 praepare O* 41 intelligibiliter] sacramenta quasi per quincomederet F* 40 ca]eam I acci42 — gratiam christi V IM XR g que sensus corpotis intelligendo £ ea in uittute H ; eam uirtute L, V? I ; eam uirtutem l/* B pit H ; suscipit T 43 conpatatut O ; cotporatur 2 ; incotporatut 77 christi FT* MXRg 45 CNz 4 K illa -iam] —— ;addereg F* t superaddete 44 F comederet z C A possit SR eum super ; P superentur superessent]

388

22

ns 5o

5;

6o

65

7»

DE CORP. ET SANG. DOMINI II

set ? Non enim superadditur ipsius rei quae iam non est, sed ei PL utique quod actenus est. 1274 Vnde bene Septuaginta super ipsum addi qw?ntam iubent. Quinta igitur pars illius tunc recte a nobis superadditur ei quod prius fer ignorantiam accipiebatur, si quinque sensus corporis intus ad intelligibilia spiritaliter conuertantur, quia si recte sapimus uel recte percipimus, diuinus Spiritus qui in nobis est, etiam et per eandem gratiam ampliatur eosdemque sensus nostros ad ea percipienda instruit et componit ita sane, ut non solum gustum interius ad mistica perducat, uerum et uisum atque auditum necnon odoratum et tactum ita tenus inlustrat quodammodo, ut nihil in eis nisi diuina sentiantur nihilque nisi caelestia. Terribile satis est quod communicatur. Vnde quam bene dicitur : Addat quintam eius partem super ewm uel, sicut ali codices habent, cum. eo et dabit sacerdoti, quia omnem sanctificationem mystici sacrificii et efficaciam, quomodo sensibilis res intelligibiliter uirtute Dei per uerbum Christi in carnem ipsius ac sanguinem diuinitus transferatur uel qualiter per haec communicantes ad spiritalia nutriuntur siquidem Christo qui uerus et summus sacerdos est, catholice totum tribuere oportet totumque eius uirtuti atque ipsius potentiae designari, nempe quia ipse liberat ab omni ignorantia et remouet nos a carnalibus huius uitae. Neque itaque sinit terrenum aliquid aut uile ibidem suspicari, sed mystica et spiritalia in his sapere, ita ut nostri 48/39 cf. HES (1071C-1072B).

220914:

02/83 cf. x Cot. 6, 19; 2 Tm. r, 14.

60 Lv.

46 superadditus F* ipsius P*] ipsi N ; illius O T F* L V* K AA4* ; illi P? E PFPHV'IBMXR4'Cgum 4*quodque ETHVIBMXRKAC Ngum 48 ipsam zz quintam] 4- partem O TIBM N gum 49 illius] illis I quod] quae E T H 50 — cotpotis sensus O T 51 conuertuntut IN qua C 52 uel certe F qui ozz. E 03etom.T FH X?g gratiam 074. £ ampliatur] impleatur 44* ? ; applicatur T F eosdem g 56 atque auditum] atque odoratum IN* ; auditumque NN! ; et auditum g tactum] ^ talitet usque adeo M? tenus o7.4 . inlustret T I B ; —— quodammodo illustrat z 9? quodammodo oz. g diuinum g sentiatur K* g ; sentiant E B8 coelesteg; J- et quod X* R 4? C z ; -- quod X? 59 terribile ... communicatut om. l quod] oz. X? ; quo g communicantur K* ; communicetur X? ; conmunicamus 9 . quam oz.lK? 60 eius ozz. E I X* ; — pattem eius T IN 61 — habent codices T

quia] qui I B z ; 4- aduertat P? I B z

omnem]

--

itaque G 62 efficaciam] -- scilicet debemus scire T? 63 sensibiles IL, H* ; sensibus O uirtutem G 64 catne E ac]et TFL H diuinitus ozz. H ; - transfertur diuinitus g uel oz. T F 65 per haec] pet hoc z ; oz. X? communicantes] -- per haec M X R ad spiritalia] a spiritalibus F nuttianturt

E H*

GIBXRACNz

siquidem] oz. G A4? C ; -- et T

66 est ozz. P O 67 totumque eius uirtuti ozz. G | uirtuti] -- tribuere V/ M X R ; -- annotate F? I B ac potentiae g 68 designare F? V? XR AC gm; deputare G quia o7. g 69 — uitae huius B uitae ozz. X* ; -- illecebris

FWGIBMXR

A? Cgusm ; -- passionibus H?

70 nec I

utique 74? C z ; oz. X*5 ; — sinit itaque I; — sinit enim g ibidem oz. I ; ibidem ... (72) corporis oz. L*

ita H* G* N;

sinit] sint G

DE CORP. ET SANG. DOMINI II-III

23

corporis sensus ad ea interius sanctificandi auidius transferantur, si quomodo dicere possit praeminentior pars hominis : Cor neum et caro mea exultauerunt in. Deum, wiwwm.

7; Recte igitur in Deum wuiwwum totus homo exultat, quia, licet

YS

ab omnibus Christi caro et sanguis cotidie comedatur, ipse tamen agnus uiuus et integer permanet. Non enim moritur, mors ei ultra non dominabitur, sed tamen in mysterio cotidie ueraciter immolatus in ablutionem delictorum comeditur. so Vnde ilico in eadem legis sententia infertur : Ego Dominus qui sanctifico eos. Sanctificat autem eos, qui per haec competenter ad Deum sanctificantem tendunt et cum deuotione modo quo oportet ea percipiunt, quia sanctificationis causam et non contaminationis renatis in Christo ista proposuit. 8; Alioquin portabit iniquitatem delicti sui, ut lex ait, qui sazctificata contaminauerit comedens fer ignorantiam uel indigne

m 389

PL 1275

appetens ea ex contemptu.

NS

Hinc ergo erudire oportet eos qui percipiunt uitae sacramenta, ne forte, si quis desidiose salutaria ignorat fidei rudigo menta, et ipse a Domino penitus ignoretur. III. Quid sint sacramenta uel quare dicantur. Sacramentum igitur est quicquid in aliqua celebratione diuina nobis quasi pignus salutis traditur, cum res gesta uisibilis longe aliud inuisibile intus operatur quod sancte acci5 piendum

sit. Vnde et sacramenta

dicuntur aut a secreto, eo

quod in re uisibili diuinitas intus aliquid ultra secretius efficit

v3 cf. Acta apost. apocrypha (ed. C. Tischendorf) p. XLV. 115. 74 Ps. 85, 5. 85/87 cf. 80/81 Lv. 22, 16. 80/87 cf. HES (1072B-C). **|18 Rm. 6, 9. 12. 25, Mt. cf. 90 14-16. 22, Lv. 1/18 cf. IS ety 6, 19, 39-40. 74 uiuum] tuum M transferuntur R* 92 sanctificanda P? ; sacrificandi R caro et sanguis g christi quotidie -— F T s hominibu 76 £g enim 95 igitur] 7? uiuus] uiuit T

comedantut I ; 4- et bibatur JN

motitur] J- et R IN M ; damnabitur R*

F H

enim] 4- iam IN z

*8 ei] illi O H I B g; enim P*; enim illi B!

dominatur

79 immolatus 4m£]-atur T F H I IN g /&* ; -amus P* ; 4- et

. peccatorum I

comeditur] -- fidelium R

80 unde

ablutione 82 81eos] uos T F.M subinfertur IN ; dicitur g ...(87) contemptu ozz. G 83 modoque R em deuotion I ntem significa ; H* ti sanctifica antem] sanctific TL. H VIBMXRK praecipiuntg ^ causa — percipiunt ea E quod g ptaeista] 4- ras. 2 if. T renatis] reatus I 84 non oz. E ACgum 86 contaminauit M ; — comederit ut ozz. T* 85 portabat B* posuit O 87 ex contemptu] uel negligens ex c. H? indigne oz. F contaminans £g sactamenI 88 erudiri T H?1IBX?*RKAACNNgum ; — oportet eruditi 90 a oz. G ; fidei oz. T ; — fidei ignorat g 89 per desidiam z tum T ignoratur LI* — penitus a domino H quid ... dicantur] utrum sub figura an uetitate R X 3 numerum Nl adpon.

R hoc misticum calicis fiat sacramentum H* ? ; o. BOHAUX

2 — dicuntur G quid sint O gesta ... traditum £g nae F sancte 7n 4 — operatur intus T diuinitatis in re] re B* ; iure R TUER C etliciat eHit 6

-— sacramenta

3 diuiquicquid] 4- est g est igitur I uisibilis] inuisibilis G (4) intus om. H* 6 5 unde ... (13) speciem oz. G ras. R. ultro intus oz. IN LL. H* ; diuinitus g C.C. XVI

24

DE CORP. ET SANG. DOMINI III

per speciem corporalem, aut a consecratione sanctificationis, quia Spiritus Sanctus manens in corpore Christi latenter haec omnia sacramentorum mystica sub tegumento uisibilium pro 1o salute fidelium operatur. Magis igitur uis diuina ex hoc mentes credentium ad inuisibilia instruit ac si uisibiliter ea monstraret quae interius praestat ad effectum salutis : Per fidem enim ambulamus el mon ber speciem. Sunt autem sacramenta Christi in ecclesia baptismus et 15 chrisma, corpus quoque Domini et sanguis quae ob hoc sacramenta. uocantur, quia sub eorum specie uisibili quae uidentur secretius uirtute diuina caro consecratur, ut hoc sint interius

S

in ueritate quod exterius creduntur uirtute fidei. Est sacramentum iuris in quo post electionem partium iurat 20 unusquisque quod suo pactu decreuerit. Vnde et sacramentum dicitur quod secretius fides inuisibilis per consecrationem inuocationis Dei uel alicuius sacri teneatur ex eo quod foris uisu uel auditu uox iurantis sentitur. Fit ergo et Christi natiuitas atque omnis illa humanitatis 25 dispensatio magnum quoddam sacramentum, quia in homine uisibili diuina magestas intus ob consecrationem nostram ea quae fiebant secretius potestate sua inuisibiliter operabatur. Vnde mysterium uel sacramentum, quod Deus homo factus est, iure dicitur. Sed mysterium Grecum est, eo quod secretam 3o et reconditam in se habeat dispositionem.

Est autem et sacramentum in Scripturis diuinis ubicumque Sacer Spiritus in eisdem interius aliquid efficaciter loquendo 0/:3]5c.3.22. 8/10 cf. Io. 14, 16-17 ; Eph. 1, 22-23 ; 5, 23.30 ; 1 Cot. 12, 6.11.27. 12/13 2 Cor. 5, 7. 19/20 cf. IS ety 9, 5, 55. 24/29 cf. Eph. 5, 8-9 ; Col. r, 2623s exoLnm- 5. 16. 29/30 cf. IS ety 6, 19, 42. 32/33 cf. 1 Cot. 12, 6.11.

4 per speciem ozz. E corporale E aom.T F M* consectationes (e exi) F 8quia] qui BM* zz ;qua ET F M?.N — in cotpore manens IN 9 mystica] mystetia H? 10 igitur] ergo E — diuina uis F mentis H* 11 extruit T acsi]quamsi TL HBM? K AC INgz ; quamI —— inuisibiliter F 12 per fidem] perfuse g 13 pet oz. M g 14 ecclesia] -- catholica g et o7. X* R ; et chrisma oz. g 15 sacramenta 7n ras. X 16 quae 4m8] qua P? gut uidetur T HAV? GIBXR A? Cz 17 secretus R* cato] oz. T ; 4- et sanguis FH? ut|iec Kr eper IS ED hec O? sit I B 18 ueritate] uirtute [/* creditur | B; -inGIB — fidei uirtute g 19 est] -«- et IBMKACNqguzm ;-- etian G iuris] 4- iurandi H? post (st zz ras.) V^ partium zz ras. E 20 — unusquisque quod suo pactu dectreuetit iurat O suae patti E pactoP? TFL H*V*GBMXRKACNgum; pacto suo I etom.V?*GIBMXRg 22 tenetur T F fortis] oz. g ; - uel G 23 sentiatur I* 24 fit ex fuit F'? — chtisti et F. — illa omnis I humanitas L* 25 in ... (26) magestas ozz. g 26 uisibili ozz. X* ob consecrationem] obsecrationem P* F B* X* /4* IN 27 uisibiliter K operatur G* 28 uel oz. g factus ozz. K 29 iure] 4- igitur G dicitur] datur H grecum] gcm 7 ; gentium G ; secretum IN ; dictum T est] 4- ideoque dicitur R 30 — habeat in se L, H K JA C IN z ; habet P* dispensationem R ; expositionem G 31 autem] etiam g et oz. H 32 eis g

PL 1276

DE CORP. ET SANG. DOMINI III

25

operatur. Sed sacramento Scripturarum erudiendo diuinitus introrsus pascimur et pascendo ad operationem et disciplinam 55 Christi erudimur. Sacramento uero natiuitatis et humanitatis

eius et nos redimimur ad ueniam et Scripturae aperiuntur ad intelligentiam et uia per eum nobis monstratur et potestas largitur, ut /n adoptionem filiorum ex seruitute transeamus. Porro baptismi sacramento intrandi ad eandem adoptionem 4o ostium credentibus panditur, ut deinceps in membris Christi per eandem renascentiam liberati a malo unum corpus efficiamur. In quo nimirum baptismo et deinceps Spiritus Sanctus in animam renascentis diffunditur, ut uniuersa Christi ecclesia

uno Spiritu percepto uiuificetur et corpus unum efficiatur. 4; Quia sicut omnia membra corporis nostri una uiuificantur et reguntur anima, ut ex conpage membrorum unum corpus fiat, ita totius ecclesiae membra uno Sancto reguntur et uiuificantur Spiritu, uti unum corpus Christi efficiant. Quia s? quss spiritum Christi non habet, hic mon est etus. ;» Nemo igitur dubitet quod unusquisque nostrum utero matris adhuc clausus accipiat licet occulte animam, ut sit homo

in animam

wiuentem

ita interdum,

ut mater

nesciat

quando per eam in illo priusquam exeat uita ingrediatur. Sic plane nemo dubitare debet, quod in aluo baptismi, priusquam 5; infans a fonte surgat, Spiritus Sanctus in eum qui renascitur adueniat etsi non uideatur, quia non minus est diuina uirtus prouida et praestabilis ad regenerationem sacrae adoptionis 37/38 cf. Io. 1, 12 ; Rm. 8, 15 ; Gal. 4, 5 ; Eph. 1, 5. 49/42 ;f. Rm. 12, 5 ; Eph. 48/49 Rm. 8, 9. 45/48 cf. 1x Cot. 12, 12-13. 43/44 cf. Eph. 4, 4. 5. 30. 52 Gn. 2, 7.

55/56 cf. Io. 5, 5.

eruditi X R 24? C g z 33 sacramentum P* O* E V* X* ; sacramenta R* ad] pascendo] pasti X R 24? C z 34 introrsum T diuinitus oz. E inhumani35 sacramenta T' et] oz. zt ; — chtisti et disciplinam F et.F redimut T ; redimus F 36 et nos ozz. g tatis G ; — eius et humanitatis 7 3? uiam G ; uia ... (38) üt] potestas uiae nobis monstratur quag — — nobis pet eum 39 porro] 4- in E in] ad E 38 ut] et O* eum] id I TOEDK AG 40 panditur] aperitur I intrandi] intendi I. —» sacramento baptismi O -— ut per eandem liberati a malo renascentiam deinceps in membris christi g christi vil Ese TEES De 7: effunditur F tenascentium £g 43 anima E -- unumque cotpus g ; —- et unum corpus 4 44. — petcepto spititu I z 07H. E membra oz. V G X R ; — cotpotis nostri membra g 4 45 sicut] sunt DP* compagine T' 46 reguntur anima] geruntur omnia P* nostti] christi T 48ut OL — spititu reguntur et uiuificantur F 4? una O* fiant F efficiantur I B R. IN — chtisti corpus T g H G K A? C IN z; ; quatenus g eius] 4- sicat P? TFIBMwv; hic ozz. H* 49 christi] dei IN ; domini g

TFLHWV?*IBM* X*KRACNg OE 50 dubitat — igitur sicut nemo £g accipiet I, H* ; accipit g I mattis adhuc clausus 51 G dubitatur ; 4 7: - animamlicetocculteg — ut...(52) animam oz. 1 — 82 ita ut interdum mater prius IL 53ilum H?IB 4*g5 nesciat quando uita ingreditur in illum £g ingrediantur

G ; ingreditur EXC

aliquo G —— baptismo H* K*

B4 in oz.

55 eum] eo G

NN

alueo z ; alio zA* $

5? ptestabilis] spiritalis F

26

DE CORP. ET SANG. DOMINI III

quam fuit prius in natiuitate carnis, ut uiuificaret sata hominis membra, licet concepta sint ex delicto. Qua de re fit non 6o dubium nobis argumentum, quod Deus scrutator omnium et praestabilis semper proficuam dispenset gratiam, ne quod disposuit inmutetur. Si inter paterna interdum stupra et materni criminis flagitia ex libidine sata uiuificat hominis membra, quanto magis ubique praesens Spiritus Sanctus, 65 quia replet orbem terrarum, offert ut omnibus per fidem renascentibus se promptus ingerat, quatinus per eum membra Christi unum sentiant et ex omnibus unum fiat corpus. Ceterum sacramento corporis ac sanguinis tantundem pasci- PL mur in uia et potamur, ut ex eo nutriti unum efficiamur. Quo 1277 7o nimirum uegetati gustu ad inmortalia et aeterna praeparemur, quatinus spiritaliter iam angelica gratia saginati in eo uiuificemur. Operatur autem nobis in his omnibus sacramentis Spiritus diuinus, siquidem in Scripturis sanctis corda nostra inlustrat, 7; quia neque qui blantat neque qui rigat est aliquid sed qui incrementwm dat Deus. Hinc sane Ezechiel ait : Quia spiritus witae erat 4n rotis. Et Iohannes : Qui habet inquit aures audiendi audiat quid Spiritus dicat ecclesiis. Ceterum in Christo idem cooperatur Spiritus, quia conceptus creditur de ipso et Maria 8oo uirgine. Simili quoque modo et in baptismo per aquam ex 59 cf. Ps. 50, 7. 60/61 cf. 1 Cor. 2, 1o. 65 cf. Sap. 1, 7. 66/67 cf. Rm. 1223:6:: 155555 Philifs; 127 67 ;f. Rm. 12, 5 ; Eph. 4, 4. 975/76 1 Cot. 5, 7. 76/*7 Ez. 1, 21. 7/58 Apc. 2, 7. 79/80 cf. Lc. 1, 55. 80/81 cf. Io. 5, 5.

98 hominis] omnia F ; — hominis sata uiuificatet g 89 sit K -- ex delicto sint conceptag ex]in 4 C z fit] sit R ; — non dubium sitg 60 — deus praestabilis scrutator et omnium proficua semper dispensat gratia g 61 prestabiliter R ptoficua.. gratia OV GIBMXR ACgm 62 immutentut d? si] -- autem IN ; 4- ergo R inter] ing ; — interdum intet paterna F et matetna F ; maternique g 63 ex] et F* uiuificatur I* ; -cantur I? hominis] omnia F* ; —— membra hominis g z 64 ubique oz. E -—- Spiritus sanctus qui ubique praesens z — 65 quia] qui P? O? F2 I? I Bg ; »- et O? se offert F I B ut] in F* ; ut in IN* 67 christi ozz. X R sentiant] sint iam T F ; sentiant ... unum oz. V'* unum] un zz ras. I -- corpus fiat Ig 68ac] et O FL HIBMK.ACgum ;om.F* sanguinis] 4- christig tantum depascimur K 69 — in uiapascimur] ^ portamur H* nuttriti] J- in christo L HK AC N z unum] J- cum chtisto g 70 gustu oz. T ad].et O* ; et ad T .F et ozz. O* [* » et aeterna ozz. IN praepatamuft FLHIBM*K.A Cm; -ptraeparemutetaeternag — "1angclica] in euangelica F ; — gratia saginati angelica g uiuificeturt g *3 autem] 4- in P? G 74 diuinius F ; sanctus g sanctis] sacris g 95 — estaliquid neque qui rigat I IN qui]quae;4 C ^ 76 deus]dicitur C ^hinc...(78)ecclesiis oz. G ^ ezechihel V/ M ; hezechiel R ; hiezechiel T ; hiezechihel X ; iezechihel H

-- quia

spiritus inquit g ^ 77 iohannes] iesus R - inquit habet B* inquit ozz. E audiendi oz. I *8 idem] id est G R *9 operatur O ; coopetatot X* ; cooperabatut z spiritus] -- sanctus g —- de ipso et matia uirgine creditur I et]ex T maria]--semper LL H KA Cz — 80similiter V GIB.X | modo om.VGIBMXR pet aquam ... (81) christi] omnes quidem per aquam regeneramur ex illo et ipsius uirtute christi g -- omnes ex illo I

DE CORP. ET SANG. DOMINI III-IV

25

illo omnes regeneramur, deinde uirtute ipsius Christi corpore cotidie pascimur et potamur sanguine. Vnde nec mirum Spiritus Sanctus qui hominem Christum in utero uirginis sine semine creauit, etiam si ipse panis ac uini substantia carnem

85 Christi et sanguinem inuisibili potentia cotidie per sacramenti sui sanctificationem operatur, quamuis nec uisu exterius nec gustu saporis conpraehendatur. Sed quia spiritalia sunt, fide et intellectu pro certo, sicut Veritas praedixit, plenissime sumuntur. IV. Vtrum sub figura an ueritate hoc mysticum calicis fiat sacramentum.

Quod in ueritate corpus et sanguis fiat consecratione mysterii, nemo qui uerbis diuinis credit dubitat. Vnde Veritas ait : ; Caro enim mea uere est cybus et sanguis meus were est potus. Et ut discipulis non recte intellegentibus claresceret de qua dicebat carne uel de quo sanguine, manifestans insinuat : Qui manducat meam carnem inquit et bibit meum sanguinem, in me m manet ei ego in illo. Ergo si uere est cybus et uera caro, et si 39z io uere est potus utique et uerus sanguis. Alioquin quomodo uerum erit quod dicit :Panis € ego dabo caro mea est fro mundi wiia, nisi uera sit caro ? Vtique et fanis qui de caelo descendit uerus panis. Sed quia Christum uorari fas dentibus non est, uoluit in 15; misterio hunc panem et uinum uere carnem suam et sanguinem consecratione Spiritus Sancti potentialiter creari, creando

87/89 cf. lo. 6, 63. 5 Io. 6, 55.

2/9 To. 6, 56.

11/12 Io. 6, 51.

12/13 Io. 6, 55.

$81 generamut 74* 82 nec] non O? ; non est G mirum P*3] minus P?; c^-sPO GK?*guzu 83 quia L*? christum oz. H . $4 -— ipse etiam XR

non H? R;-sic

-

si etiam G

ac]Jet HI . X?

sioz.

PALO: XRgzu;--sel

substantiam

catnem] J- tamen H*

-- in K ; 4ipse]

OOEFHIBMXRKNagmwu;-rsi 85 inuisibili] -- sub I*

X*

7 quo-

8$ — saporis ^ operetur T F spiritualiter R an] 4- in utrum ... (2) sacramentum ozz. E .X R 3 numerum Nl adpon. X R. calicis fiat sacramentum] uera mysterium O g 4 TFIBMKACNgum sacramentum 2 — sacramentum fiat IN cato et uerus sanguis christi fiat z 4 consectationem R* fiat] 4- in K? 3 et sanguis et corpus H 072. £ 5 enim ozz. R* I B unde] nam g dubitet M* uerbis] umbra R 8 — cat-- tecte non F 6 disciplinis R* -- potus est g cibus est g -- inquit meam carnem X* IN ;inquiens meam catnem g nem meam T F I B estom. X* 9illo]eo Xg - sanguinem meum T I X* inquit oz. T F 12 nisi uera sit uetus] 4- est g utique et] utque /* 10 potus] corpus E 14 13 uetus] -- est H M? N g et 072. g utique] -F quia H? in ras. K

86 —sanctificationemsuig tidie potentia g 4 gustu R conptaehendatur] J- interius g

uotare H? ;uocati G

— dentibus fas E H I /4? C? g ; — dentibus non est fas B

15 -— sanguinem et catnem suam g ; in] ut G ; — hunc in mysterio £ creandi G 16 consecrationem R g et sanguinem oz. I

28

DE CORP. ET SANG. DOMINI IV

uero cotidie $ro mundi wita mystice immolari, ut sicut de uirgine per Spiritum uera caro sine coitu creatur, ita per eundem ex substantia panis ac uini mystice idem Christi corpus et 20 sanguis consecretur. De qua uidelicet carne ac sanguine :

2;

3o

5;

4o

Amen, amen inquid dico uobis : nisi manducaueritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non. habebitis witam aeternam 1n uobis. Vbi profecto non aliam quam ueram carnem dicit et uerum sanguinem licet mystice. Vnde quia mysticum est sacramentum, nec figuram illud negare possumus. Sed si figura est, quaerendum quomodo ueritas esse possit. Omnis enim figura alicuius rei figura est et semper ad eum refertur, ut sit res uera cuius figura est. Nam figuras Veteris Testamenti umbras fuisse, nemo qui Sacras Litteras legit ambigit. Hoc mysterium aut ueritas est aut figura ac per hoc umbra est. Aut certe quaerendum hoc totum utrum ueritas dici queat sine falsitatis umbra, quamuis mysterium huiuscemodi res appellari debeat. Sed figura esse uidetur dum frangitur, dum in specie uisibili aliud intelligitur quam quod uisu carnis et gustu sentitur, dumque sanguis in calice simul cum aqua miscetur. Porro illud fidei sacramentum iure ueritas appellatur. Veritas ergo dum corpus Christi et sanguis uirtute Spiritus in uerbo ipsius ex panis uinique substantia efficitur, figura uero dum sacerdos [sacerdote] quasi aliud exterius gerens [gerente] ob recordationem sacrae passionis ad aram quod semel gestum est, cotidie immolatur agnus. 17 10:56, 5 T: S SIDEIO, AT

1817/9 Dci 35. 21/23 Io. 6, 55. 40/41 cf. 1 Cot. 11, 24.

29 cf. Col. 2, 17 ;Hbt.

1v mystica R spiritum JN pus christi R

18 spiritum] -- sanctum B g cogitu I eandem M* ; 419 ac] et B IN ; ac uini ozz. LL mystice] 4- species H? — — cor20 sanguinis O* - consectetur et sanguis I ; consectatut

IL?g ac]et O? FH Bg sanguine] J- ait IN 21 inquid ozz. IN 22 habetis G aetetnam ozz. T M g ; — in uobis aetetnam X* IN 23 nobis 74* 24 uerum] uerbum G* 25 quia] quam F 26 -— negare illud g ; negaret K* ; generare G possimus F* sed ... (33) debeat oz. G si ozz. O* H* I* M* X* C* ; si figura est ozz. g quaerendum] J- est OEH R IN g 27 uetitas ... enim oz. g ; -- esse uetitas IN — est alicuius tei figura H rei] regi O* 28eam P? F H? A4* C N gum ; aliud I B ita ut g 30 litteras] sctiptutas R ; - legit litteras F

est H Crest

hoc] 4- ueto X R A? C zs ; -- autem H

-- aut figuta

314ac]et TFL HVIBMXRKACgzm aut] ut T quaerendum] E zu totum] tantum F 33 — huiuscemodi misterium F debeat]

decebat P 34 figutam zz — uideturese TL HV GIBMXRKACgzm in ozz. K* uisibiliter /* ? 352aliudzsras.V ^ quam]qui F* —quod 07z:. T ; quod uisu zz ras. F usu catnis 07z. g 36 — in calice sanguis F - cum aqua simul g cum] ozz. O* ; et O? B 3? fide P O* uetitatis VGXR;-ra.5lHtX — ergo] J- est H? 38 dum oz. E* — chtisti corpus E spititus] -- sancti H* 39 uero oz. T 40 sacerdote ... gerente K JA C z ; a sacerdote ... gerente IN

exterius] J- sentitur IN

41 — quod

semeladaram T — aram] F uenitet F? V*»GIBM X Rgz& — est] -- dumque N 42 immoletur M* ; — agnus immolatur K /4 C z; ; immolat agnum P? T H? me

PL 1278

DE CORP. ET SANG. DOMINI IV

29

Sed si ueraciter inspicimus, iure simul ueritas et figura dicitur, ut sit figura uel caracter ueritatis quod exterius sentitur,

45 ueritas uero quicquid de hoc mysterio interius recte intellegitur aut creditur. Non enim omnis figura umbra uel falsitas. Vnde Paulus de unico Dei Filio ad Hebraeos loquens ait : Qus cum sit splendor gloriae et figura substantiae eius portansque omnia 595 uerbo wiriutis suae purgationem beccatorum. faciens. Quibus 5o profecto uerbis duas in Christo substantias declarat et utrasque ueras. Nam cum dicit : Qu cum sit splendor gloriae, diuinitatis consubstantialem praedicat. Cum uero figura uel caracter substantiae eius, humanitatis designat naturam, ubi corporaliter plenitudo inhabitat diwinitatis et tamen in utroque ;;unus et uerus Christus Deus catholice commendatur. Vnde unam rem sumit ad demonstrationem duarum substantiarum quam figuram substantiae et caracterem nominauit. Quia sicut per caracteres uel figuras litterarum infantia nostra prius pertingit gradatim ad lectionem, deinde ad spiri- PL 6o tales scripturarum sensus et intelligentiam, sic ex humanitate 1279 Christi ad diuinitatem Patris peruenitur et ideo iure figura uel caracter substantiae illius uocatur. Quid enim aliud sunt figurae litterarum quam caracteres earundem, ut per eas uis et potestas ac spiritus prolatione oculis demonstretur "beste 65 itaque formatur Verbum caro, ut per carnem nostra infantia ad diuinitatis intelligentiam nutriatur. Verumtamen neque caracteres litterarum falsitas neque

47/49 Hbr. 1, 3.

43 si oz. figuralis G

K*

53/54 Col. 2, 9.

—

63 cf. Io. 1, 14.

figura et ueritas H

exintetius

K* ; extrinsecus £g

44 sit] sicut O* 45 uero]

-- est

figura vel] GM X R IN

falsitas] 4uel oz;. M* omnis ozz. T 46 non] muzerum VIII adpon. X — loquens g M* B O dei filio — 4v R. adpon. VY nuzzerum unde] est R ozz. g 49 ad hebraeos H g — quicumque T* K* — 48 portansque ... (49) faciens 7 faciens peccatorum Í

et cetera R

faciens] 4- sedet ad dexteram maiestatis in excelsis IN ; 4-

51 ueras] uetitas I

diuinitati /?

G X R 24?

52 consubstan-

litatem EIS tiale F ; consubstantialitatem I. H* I B M K A* N g u ; constantia s EF* ; declarat IN eius substantialitatem 74? ; consubstantialem .A* — praedicatu

catacter] 4- tunc K figura uel] figuralis G ; figuram uel characterem g et oz. R IN inhabitet —— H do plenitu inhabitat — 54 53 eius ozz. K 4A* oz. G nuttiatut (78) ... unde I christus deus -— 55 utraque IN substantiarum] 4- id est figuram H? 56 — ad demonstrationem duarum sumit g BS catactetes] catacterem LH K A* IN zz et] uel 5$ substantiae] J- eius JN 59 nostta ozz. E figutas] -- ras. 25 Iz. T vel] ad O* ; ac O? ; et F di 1e 60 scripturae g pertingit] -- ras. 2 Hf. X ; — gradatim pertingit g 4 62 figurae F* T uere iute] 61 L/* is humanitat £g s intellectu ; L O* P* s potestate et I ius uis] R X ea 63 uocatur] nominatur ETFIBMXRgwum; probaprodatio 64 ac oz. H? potestatesque F nostram L. H* g ut] et O* 65 itaque] quoque g tione O* ; probatio O? 66

-—

ad intelligentiam

diuinitatis infantia g

nutritut

K* ; nuttiantur

oz. X R 67 neque aliud... (68) falsitas oz. P* ; neque aliud... (68) potest

X*

30

DE CORP. ET SANG. DOMINI IV

aliud quam litterae neque Christus homo falsitas dici potest neque aliud quam Deus, licet figura uel caracter substantiae diuinitatis iure dicatur, quia nostram infantiam per se ad spiritalia interius intelligenda prouehit et sensibus nostris, ut ea quae in illo sunt capiamus, uisibilem se ostendit. Sed quia illum secundum carnem caelos oportuit penetrare, ut per fidem illuc in illo renati confidentius appeterent, reliquid uisibilem [uisibile in] figuram et 75) nobis hoc sacramentum caracterem carnis et sanguinis, ut per haec mens nostra et caro nostra ad inuisibilia et spiritalia capescenda per fidem uberius nutriatur. Est autem figura uel caracter hoc quod exterius sentitur, sed totum ueritas et nulla adumbratio quod 8 o intrinsecus percipitur ac per hoc nihil aliud hinc inde quam ueritas et sacramentum ipsius carnis aperitur. Vera utique caro Christi quae crucifixa est et sepulta, were illius carnis sacramentwm quod per sacerdotem super altare in uerbo Christi per Spiritum Sanctum diuinitus consecratur. Vnde ipse Dominus 85 clamat : Hoc est corpus meum. Et ne mireris o homo neque requiras naturae ordinem. Si AM carnem illam uere credis de Maria uirgine in utero sine semine potestate Spiritus Sancti creatam, ut Verbum caro fieret, uere crede et hoc quod conficitur in uerbo Christi per Spiritum 90 Sanctum corpus ipsius esse ex uirgine. Vbi si rationem quaeris, quis explicare poterit aut uerbis conprehendere ? Immo scias quaeso, quia ratio in uirtute Christi est, scientia in fide, causa in potestate, effectus uero in

73 cf. Hbr. 4, 14. 2410/31042. 3:5 T)PtEo 7, 23; Hbf. £516. 81/83 AM. myst 53 (112, 53-54). 85 Mt. 26, 26 ; Mc. 14, 22 ; Lc. 22, 19 ; 1 Cot. 11, 24. 86/90 cf. AM. myst 53 (112, 47-52). 87/88 cf. Lc. 1, 55. 88 cf. Io. 1, 14.

68 litterae ... (69) quam oz. V^ neque] 4- enim F XR uel]idest ILL H K AC z substantiae 077. g

69 neque] 4- christus *0 nostra infantia K

c- pet se infantiam interius ad spiritalia prouehit intelligenda g ——*1 — intelligenda interius T I B M intelligenda oz. V X R uehit V X R 72 illo] eo z uisibile I se oz. I $33 illud R* *4 confidentius] 4- sequi P TFIBMgwu appeteremus X? R ; tenderent H?; uel aptaremur V7? ZR

49 — hoc nobis I

uisibile in K 4A C IN z ; uisibile E mg

et]

uel-T: v6et]lac TLHMKACNNg sanguis P* hoc M* ; -- mensuram R* . 7nostta oz. g | capienda O *S uberius]liberius / figura uel] figuralis G uel] et g hoc] 4- est P* 939 obumbratio L IN 81 uera] JF est R 82 — christi cato 44 C IN z sepulta] 4- est I g uerum T' I B MN g ume -- carnis illius K carnis] corpotis H? 83 quod a ctedente in uerbo christi diuinitus per spiritum sanctum reuera esitatur g 84 consecretur V/* M* 86 moreris K*? sed si G z 88 - spiritus sancti potestate F fietet] J- et F 89 — esse ex uirgine uere crede et hoc quod conficitut in uerbo christi per spiritum sanctum corpus ipsius g credere G* ficitur G 90 esse] est R*; esse ... (92) conprehendete zs ras. B?; 91 fatione g explicare memotiter poterit g poterat G* 92 quia] qua C* ; quoniam R* 93 ueto oz. O

DE CORP. ET SANG. DOMINI IV-V uoluntate, quod potentia diuinitatis contra naturam 95 nostrae rationis capacitatem efficaciter operatur.

3I ultra

Idcirco habeatur scientia in doctrina salutis, teneatur fides

in misterio ueritatis, quoniam in his omnibus jer fidem ambulamus et non per speciem. V. Quid sit inter immolationes ueterum figurasque legalium et inter sacramentum Dominici corporis ac sanguinis. Immolationem illam agni figuram fuisse passionis Christi et nostrae communioni$ recte nullus fidelium ignorat. Sed ; quantum sit inter illud et hoc sacramentum seu inter cybum qui de caelo descendit, necnon et aquam quae de petra fluxit atque inter istud spiritale ac diuinum [diuinumque] commercium quaerendum arbitror, praesertim cum beatus apostolus clamet : Quod omnes patres nostri eamdem escam. spiritalem xo manducauerunt et omnes eundem. otum. spiritalem. biberunt. Vbi si eandem perceperant escam et eundem jotwm, quid necesse fuit immutari quod ipsum erat aut dari quasi aliud, si nihil amplius est ? Ex quo fatendum sic eandem fuisse quam nunc percipimus

15 escam eundemque polum. sicut eandem fuisse petram de qua manarunt aquae, ubi Christus apostolo teste praedicatur. Eadem quippe fuit esca, quia manna spiritaliter percipientibus typus fuit escae corporis Christi et aqua illa quae de petra

20

fluxerat potus et figura sanguinis. Siquidem in praefiguratione idem, sed non idem in adim97/98 2 Cor. 5, 7.

9/? cf. Ex. 16, 12-15 ; 17, 6; Nm. 8 cf. Ex. 12, 5-11 ; Is. 53, 7 ; 1 Cot. 5, 7. 16 1 Cor. 1o, 4. 15/16 cf. Ps. 77, 20. 9/10 1 Cot. 1o, 5-4. 20, 7-11.

diuinitatis ozz. E quod] quia 44? C z ; 4- quia H? 94 uoluntate] J- et O? efficitur I ; tationem F* ; — capacitatem rationis g 95 — rationis nostrae T pet I? 97 quoniam] quam R* quod G quid ... (2) sanguinis oy. E X R 1 numerum YX. adpon. X R sint L* H* ; intersit 4

inter oz. I

emulationes L* ; emulationem H

intet 2 et om. T — legaliumque figuras O uterum K* ; ueteres G esse IB igni G 3 illam oz. H ac]etOTFLHIBMNgwum oz. B defluxit 6 quae] qui G D sit oz. X* nullius G 4 — nullus recte M* ac spiritali P* ; — diuinum ac spiritale g 7 illud E B K » ; illum T E

om. L| H* ; diuinumque H? K A C zs

$8 — reor quaerendum g — 9 clamat

et omnes eundem] eundemque H 10 manducauerunt] J- non R* G* R* petce11 ubi] unde I spiritalem oz. I ; — biberunt ubi si spiritalem g potum] 4- spiritalem pere L/* ; perceperunt D?; -— escam perceperant I

13 si oz. V* Gg — 12 immutare R quid] qui V* ; quod biberunt P? - eandem escam fuisse eundemque potum sicut g 14 fatendum ex ? R*? ras. O — 15 — petram fuisse K percipimus] cipi quam nunc petcipimus I 1? eandem P* F* FT* testante T apostolo teste — F O 16 manauerunt chtisti ozz. F R esse escae] 18 T magna manna] -- esca fuit B IN 20 idem,] -- et umbra (uerba IN*) corpotus] typus X? 19 fluxit erat H sed non idem oz. I potis atque exemplaria erant (e lin. 22/253) A4* C N m adimpletione E TFLHV:GBMXR'KACNgum

BIZ 1280

32

DE CORP. ET SANG. DOMINI V

pletionem ueritatis, quia quod tunc adumbrabatur in designatione futurorum, imago ueritatis et umbra corporis atque exemplaria erant, nunc autem mysterium impletae ueritatis. Et facta est eucharistia ex resurrectione caro Christi quae 25 prius per agnum uel per eandem e caelis escam figurabatur credentibus adfutura. De hoc uere pane Dauid cecinerat in parabolis : Panem angelorum manducauit homo. Ahoquin esca illa, licet de caelo uenerit, et potus quia corporeus erat, angelis non congruebat, 3o sed ille utique panis et potus qui per haec praesagabatur. Christus ergo cybus est angelorum et sacramentum hoc uere caro ipsius et sanguis quam spiritaliter manducat et bibit homo. Ac per hoc unde uiuunt angeli, uiuit et homo, quia totum spiritaliter est et diuinum in eo quod percipit homo. 35; Patet igitur quod et agnus ille legalis et manna et omnia huiusmodi quae figuram gesserunt carnis ac sanguinis Christi, quod passus semel in pascha et cotidie super altare mane ac uespere immolatur, non nisi figuram istius habuere mysterii. Et si qua in his uirtus sacrandi latuit, totum ex ista gratia 4 o fidei qua fruimur praefulsit. Quam profecto illi per haec quasi promissam suspirantes participabantur tantundem per fidem et de figuris sacramentum ueritatis intelligebant. 21/22 cf. Hbr. 10, 1 ; Rm. 5, 14.

22/23 cf. Hbr. 8, 5 ; 9, 23-24 ; Col. 2, 17.

24

[jb Mast aere 25 cf. Ex. 12, 3-11; 16, 12-15. 26 cf. Gal. 5, 22. 27/28 DS 228r 31/32 cf. Io. 6, 55.65. 33 cf. Ps. 77, 25. 35 cf. Ex. 12, 3-11 ; 16, 12-15. 39 cf. 1 Pt. 5, 18.

21 quod]

qui F ; quae H? ; oz.

C?

adumbrabantut

FH? ; adumbrabat

R ;

adumbratur O* — 22 et umbra ... (23) erant ozz. /A* C zz (ef. supra lin. 20) —23 implere I ; ozz. g 24 et] ex qua B* ; ozz. H*V GX R A? C g carnis Fi? (ms) 25 e caelis escam] aecclesiae escam IN ; aecclesiam C zz

26 — credentibus figu-

rabaturg ^ credentibusoz.l ^ adfuturtam O4 — 27 deex? R? FH*VW*GIBMXC?N gum panis R* cecinit TIBMgwu

psalmis P? ; 4- dicens IN

28 licet ozz. I

— uero P? E T in prouerbiis

de] eg

29 cot-

poteus] cotpus eius H congruebant Fi? (mg) 30ileoz. TFIBMg; — utique ille K 4 C z quae pef haec pfaesagabantur H? (m8) ^ praesagiebatur P? z ; praefigurabatur E 31 ergo] erat g estoz. OTMg ueta ACNzm 32 quam] quae H? 44? C z ; quod H? (ms) 33 — homo et bibit IN unde oz. I etoz. ET V GIBMXRg quia... (34) homo ozm.P*OE 34 — spiritualiter totum H spiritale P? F? H?(m?) GI BMK A CiNum ; - est spititale g est oz. X* . — quodin eo H? quod oz. M* 38 et oz. I K* IN legales O* ; legatis B* manna] magna T 36 huiuscemodi I ac] et O Bg 34 quod] qui H? A4? passus] 4- est X ; — semel passus F pascha] cruce H? (mg) et oz. H? mane et uespere ozz. H*? ac]et TH*IBMg — 38immolabatut1B.A4 C IN nonom.K figutam... (40) fidei] figuram gratia fidei H* ; umbra gratiae H? — habuere istius F habere L* ; habuerit T I B M ; habuerunt g

39 sacrandis g ; sacranda z

istius IN 40 — fidei gratia g profulsit O* ; profluxit O? (m&) ; refulsit IOSPISNeranteia 41 promissum I; promissa K? g participantut M K ; -- hac H? 42 figura G ueritas G

395

PE 1281

DE CORP. ET SANG. DOMINI V

33

Nos uero longe patribus hanc gratiam repromissam iam suscepimus

et susceptam

4 ipsa pascimur et potamur, A

matibus adumbratam,

»o

ueneramur,

uenerantes

autem

ex

non figuris quidem legalium enig-

sed his detectis et euacuatis sola ueri-

tate fruimur et ueram carnem Christi et sanguinem in mysterio sumimus. Vnde Saluator : Caro inquit mea were est cybus et sanguis meus uere est bolus. Hanc qui manducat carnem et hunc qui bibit sanguinem, habet ditam. aeternam. Ceterum Dominus ad Iudeos : Paíres uestri inquit manducauerunt manna 4n deserto ei mortui sunt. Numquid et nos qui ista comedimus, temporaliter non moriemur sicut et illi? Moriemur autem, sed non sicut

5; illi in anima, quia illi carnalia manducantes mortui sunt in aeternum. Nos autem dum nihil carnale in eo sapimus, immo spiritales totum spiritaliter intelligentes in Christo manemus. Idcirco de his qui recte percipiunt clamat ipse : Qui manducat hunc $anem wiuet in aeternum. Non enim a nobis propter 6o hanc uitam, ne moriamur temporaliter, sed propter aeternam caro Christi et sanguis sumitur spiritaliter. Ad quam nimirum uitam nec illi sunt ingressi qui prius digne in figura ista percipiebant, donec ueniret gratia nobis et illis pariter repromissa. Vnde patet quia multum interest, quamuis eadem esca 6 A idemque potus ab apostolo praedicetur, quia idem necdum in re sed in spe ac figura, ubi promissio ueritatis inerat. De qua spiritalis intelligentia atque fidei sacramenta. illis licet futura inperciebantur, ita ut nec illis deesset in spiritu, quid 49/50 Io. 6, 55. 9$ cf. Io. 6, 63.

52/53 Io. 6, 49. 60/61 cf. Io. 6, 49-51.

50/51 Io. 6, 54. 58/89 Io. 6, 58.

53/54 cf. Io. 6, 5o. 65 1 Cot. 10, 4.

iam partibus H* ; — hanc patribus g 7 43 longe] 4- ante G z ; -- a O? 48 pascimur et susceptum IL et om. g 44 suscipimus H g om. T legalium] -- et F non ... (63) treptomissa oz. G potamur] pascamur E HIBMXRK.AACNgum; -— adumbratam aenigmatum £g enigmatum E egtacule 44 christi] 4- carnem (sic) g deiectis T' g 46 adumbrata E H? IN hanc] est o7. g 50 meus] -- est B* 49 — mea inquit T I B.M om. T -F quidem H

catnem] J- meam

T

et oz. I

— bibit sanguinem hunc g

uestti ozz. T ; — inquit 52 iudeos] 4- ras. 2 Zi. I quioz. T HIBMg sed oz. R autem] utique I ; sane z 54 morimur, T I B.M g uestti g illig ozz. I B 55 quil sicut] ut B ; 4- et IN - in anima sicut illi g carnaliter

LL H I K

AC N z

56 catnale oz. V. X R ; — in eo carnale I

— totam F* i spititale I X R K? A4? C N 4 P8 m immo oz. L 60 ne] me B* ; ptopter] preter E 59 uiuat Z4* manemus in christo FT 62 sanguinis 74* 61 — et sanguis christi B propterea R* nunc R* eaI patiter patet] 64 K oz. patitet H* L* illi 63 IN illi] 4- statim - nec idem dum IN* ; potus] potius 74* 65 isdemque IN dem ozz. X* spe] 66 in te] iure IN necdum] 4- erat F? I B -— necdum idem IN?

68 futura] figuta L ; ac]et T LH —— 61 sacramentum I B* IN specie C* zz -— nec ut F* in figura H — impercipiebantur 74* M* ; imptecipiebatur F quod PH*IBMgw deessent F ; decent R*

34

DE CORP. ET SANG. DOMINI V-VI

iam spe potarent, nec nobis, quid de ipsis recolendo ad fidei firmitatem et uitam percipiendam copiosius proficiat. Nos tamen et illos spiritalis perceptio uiuificat, quia bzbebant illi de spiritali consequenti eos etra, significans quod Christus post eos uenturus esset. Bibimus quoque et nos spiritaliter ac comedimus spiritalem Christi carnem in qua uita aeterna esse t"VA creditur. Alioquin sapere secundum carnem mors est et tamen ueram Christi carnem spiritaliter percipere uita aeterna est. VI. Quid sit autem digne ad uitam percipere corpus et sanguinem Christi. Hoc sane Christus exponit : Qui manducat inquit meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego 1n 1llo. Hoc ergo manducare illius carnem et sanguinem bibere, si in VA est Christo maneat et Christus in illo qui percipit digne, manere possit. Ille igitur in Christo manet qui renatus ex aqua et spiritu nullo mortali crimine reus tenetur, et Christus in eo utique, qui aperuit illi ianuam fidei, in Spiritu Sancto consecratus et 7o

Io

[ut] membrum est [esset] in eius corpore et templum Spiritus

I5

Sancti. Quia s? quis Spiritum Christi non habet, hac non est eius. Qui autem eius non est, uere nec in illo nec in corpore eius esse potest. Et qui non manet neque uita Spiritus uiuit in corpore, in illo utique nec Christus est neque in Christo potest esse, quia omnino Christus uita est. Hic autem mortali cri91/45 cf. x Cor. 10, 3-4 ; Io. 6, 54.63.

95/16 cf. Rm. 8, 5-6.

3/4 Io. 6, 56. 3/6 cf. AG Joh 26, 18, 1-6 (268). 3 10:255 9 cf. Apc. 5, 20. 10 cf. Eph. 5, 30; 1 Cot. 6, 19. 11 Rm. 8, 9. 15 cf. Io. 14, 6. 69 spe Mme] saepe T F I B* M*** ?0 percipiendum

O* F*

portarent

O

quod P? H?I X?gz — illisH

*1 nos... uiuificat ozz. G*

tamen

7728] autem

4A Cm** spiritales O* zz | bibant I /4* ; — illi bibebantg 72 illi de] illud F consequente E T F H*(m)IBMXRgz significante FI? 74 -— catnem christi H ; 4- licet realem g uita creditur aeterna g esse o. g 75 credimus I 76 estoy. GI B.M 1 numerum X adpon. X R quid sit] qualiter nos in christo et christus in nobis maneat et quid sit 7 ; quid ... (2) christi ozz. E .X R.— autem digne] autem TIM;digne N ;om.Bg»u — chtisti corpus et sanguinem g ; et sanguinem 07. H 3inquiens g ; ozz. H - catnem meam H K 4 — sanguinem meum TSSET illo] eo I IN hoc ... (18) illo oz. G B est oz. P -- manducare etgo £g illius] eius H ; — catnem illius F UteSiE E? 6 manens O? et] ut IN digne] -- ut F? H*I B ? ille ozz. ;A* ex] et K* $ nulli P* O* FWVX.* -— utique in eo K ; utique manet in eo g — utique] -- manet F 9 aperit H? — illi ozz. X* ; — ianuam illi O fidei] 4- qui H? — in oz. g consecratur H ; consectato O? E T J4* IN ; consecrante I B M g z et] ut K.A*NNz 10membroO?; —estm.g est]esset K A* IN zz ; eius O templum] 4- est T I B M 2A? C zz ; -4- satagit esse g ; templo spiritus sancti effecto O? 11 — non est hic B M 12 quia P -— non eius R ; — non est eius g

- eius cotpote g eius oz. L| H* 13 — potest esse R qui] 4- in illo 4? C g z manet] -- in eo H? N ; -- in eum I nec V XR uita ozz. H* ; -— spititus uita I - in eius uiuit corpore IN cotpore] J- eius H? 14 — nec utique F

— in chtisto ille E

c- est chtistus g

18 — esse potest H

neque] 4- ipse H? ; 4 ille 4? C z ;

PL 1282

DE CORP. ET SANG. DOMINI VI

35

mine reus a uita longe alienatur. Hinc quoque est quod ait :

Qui manducat meam carnem el bibit meum manet et ego 1n illo. Alioquin nisi prius in me illo, carnem meam manducare non potest 20 bibere. Et quid est quod manducant homines ?

m

sanguinem, vn. me 397 maneat et ego in neque sanguinem

Ecce omnes indifferenter quam saepe sacramenta altaris percipiunt. Percipiunt plane, sed alius carnem Christi spiritaliter manducat et sanguinem

bibit, alius uefo non, quamuis

buccellam de manu

2; Sacerdotis uideatur percipere. Et quid accipit, cum una sit consecratio, si corpus et sanguinem Christi non accipit ? Vere quia reus accipit 2ndigne sicut apostolus Paulus ait dicium sibi manducat et bibit non probans se prius nec divudicans corpus Domains. Ecce quid manducat peccator et quid bibit ? Non utique ;o

sibi carnem utiliter et sanguinem, sed iudicium, licet uideatur cum ceteris sacramentum altaris percipere. Et quare ? Quia non se probat nec diiudicat corpus. Cogitat enim infidelis digna et sancta quod indignus possit accipere, non aliud quidem 3; adtendens nisi quod uidet, neque intelligens nisi quod odore sentitur. Nequaquam igitur credit aut intelligit quale uel quantum iudicium sumit. Nempe quia simul omnes ex uno edere uisibiliter cernit, nec si aliqua sit ultra uirtus in eo satis ex fide sapit. Propter quod illi uirtus sacramenti subtrahitur 4o et in eodem ob praesumptionem iudicium reatus duplicatur. Vnde apostolus : Probet se homo prius et sic de pane illo edat uel de calice bibat. Quibus duobus seruatis uideat utrum digne 17/18 Io. 6, 56. 1 Cot. 11, 28-29.

18/20 cf. AG Joh 26, 18, 6-8 (268). 41/42 1 Cot. 11, 28.

23 cf. Io. 6, 63.

27/29

-— sanguinem meum 17 — carnem meam T I B M g 16 quoque oz. g alioquin ...(19)illo oz. F* — 29 — bi18illo] eo1I B Mg ; eum T IBRg manducent £g 21 quod] quot H?; quid K* bere meum sanguinem H - indifferenter ecce omnes H* ; — ecce indifferenter omnes H?

22 sacta-

percipiunt] serum XI adpon. X R altaris] mensae domini g mentum B 25 sacerdotis] ministri 24 non] nunquam L? 23 et sanguinem bibit om. £g c- chtisti et g benedictio ] consecratio 26 JN O* accepit g ecclesiae accipit indigne — F* qui 29 E verum IN accepit H sanguinem apostolus oz. T B M; ELHVGXRKAQCzm; - indigne accepit IN 28 se pius F* ; paulus oz. I X R g -- paulus apostolus O L H K .A Cm

utiliter om. 1 30quidaoz.O Kg — 3isibioz.K De dte supetius L* 32 altaris] illud g ; — percipere — et sanguinem utiliter F ^ liceat N* corpus] 4- domini F* Is; — probat se B 33 — se non £g altatis O | c quod digna et sancta G* o. enim — O* cogitet C; /4? pus — dominicor nec IN ; 4- illud JN R* non nisi] 38 G oz. non M* 34 posset um iudit ad sumi — 37 um KACNg IBMXR odote] ote TLHVG cium £g

ex] oz. O* ; de O?

38 uisibiliter ozz. H* ; — cernit uisibiliter g ;

39 ex oz. H — 40et TI B M g - uirtus ultra ne H TS dE T2 — ptius homo I g 44 se] J- ait g ; —- homo ait R iudicii N om. R* TFHVG 42ud]ec edat oz;. .À C* -- edat illo I prius ozz. B indigne g ^ o».g uideat IN oz. duobus um IBMXRKA'Cg

PL 1285

36

DE CORP. ET SANG. DOMINI VI

accipere possit, uidelicet ut diiudicet corpus Domini quid est quantumue sacramentum qualisque uirtus sacramenti, quia 4; diuinum ac spiritale est. Deinde semetipsum probet, utrum in corpore Christi uel si Christus in eo maneat. Alioquin nisi et illud spiritaliter iudicet et semetipsum ad percipiendum idoneum probet, iudicium sibi manducat, quia bono male utitur. Vnde non illud ad uitam, sed in eo iudicium ad poenam so sumit. Et ut ea quae diximus, certioribus exemplis approbemus, referemus de quodam infideli qui nom diiudicans corpus Domini nec seipsum secundum apostolum probans haec misteria indigne praesumsit accipere, quid sibi inde contigerit. 5; Beato namque Syro, Tycinensium primo episcopo, missarum solempnia celebrante in ecclesia beatorum martyrum Geruasii et Prothasii quam ipse dedicauerat, dum copia filiorum eius quos uerbi semine iuxta

6o

65

7o

75

apostolum

Deo

genuerat, deuota

sanctis

misteriis

interesset,

quidam Iudeus audenter ingressus maligno instigante spiritu corpus 598 Dominicum suscipere eumque in sterquilinium proicere molitus est. Qui inter turbas fidelium sacram eucharistiam de manu pontificis percipientium ad manus uiri Dei perueniens ausu nefario, immundo ore corpus suscepit Dominicum quod ut reiciendi os aperuit, digna ultione perculsus sine effectu uerborum cunctis audientibus et uidentibus clamare caepit. Volebat labia iungere nec ualebat. Cupiebat uerba edere, sed lingua rigida loquendi officium non praebebat et quasi ignitum iaculum in ore portans immensis torquebatur doloribus. Resonabat omnis illa ecclesia ineptae uocis clamoribus et de tam egregii uirtute miraculi Christi fidelium laetabatur conuentus impleturque illud : Derisores ipse deridet et quod apostolus ad Galatas Scribens ait : Nolite errare, Deus non irridetur. Quae enim. seminauerit homo, haec et metet. Illud quoque quod in Euangelio ipsa Veritas promittit dicens : Qua mensura mensi fueritis, vemetietur uobis. Tudeus ergo hic incredulus nec audierat nec legerat ista praeconia Scripturarum qui putauit Christo Sanctoque Spiritui stropham inducere. Quem uir Dei suo conspectui praesentari praecepit atque aduenienti dixit : Incredula et perfidiae mens plena, quare tam iniqui hostis 46 cf. Eph. 5, 30 erc.

I Cot. 11, 28. 451195 Ps:558510.

47/48 cf. 1 Cot. 11, 28-29. 52 1 Cot. 11, 29. 53 cf. 55/102 ;f. Syrus 545. 97/88 cf. 1 Cot. 4, 15. 0 cf. Sap. *1 Gal. 6, 7-8. *3 Mt. 7, 2.

43 — ut uidelicet H quid est] id est quid sit T? 44 quantumque TIBM g sacratum X* qualis T B* ; -- sit B uirtus] uis g quia] qua G* 45 -— est ac spiritale I spiritale] speciale B utrum] J- ipse V?^ G X R &; S ISMIDSeSSIUE 428677 46 si oz. I 4 et; oz. TFIBMg spirituale H et,]-- perz4* semet V — 49utatur K nonom. X* R uitam] 4- est P? 56 protasii J7 58 deuote z 60 suscipere] sumere zz 63 reiciendi] 4causa Z? z; opetuit zz 64 et uidentibus ozz. IN* 66 praebeat W/* 68 de oz. N | 90 galathas IN W? *5 sanctoque oz. W* *6 praesentari 071. Z* ; c ptaecepit uenite Z? atque] eique z

DE CORP, ET SANG, DOMINI

VI-VII

37

implesti consilium, ut aestímares corpus Christi uilissimum ? Ecce quod clandestínus persuasor te míserum illexít ut faceres, cunctís fo fidelíbus suis díuina uírtus ostendit, PL Iudeus autem nimío dolore superatus uoces emittere absque sermo- 1284 níbus non cessabat habens ín gutture malitiae suae cruciatum, quía.

secundum sanctissimi uaticinium Symeonís sicut incredulis est pernicáes ac ruina, íta, fidelíbus euís uita, et exaltatío est Verbum Deí, Nam 45 subtiliter aspicientíbus mirabili líbratione corpus Domínícum ín ore

uidebatur Tudei dependere, fta, ut nec linguae subter compagí ínsideret

nec desuper íámmundo adhaereret palato. Postulantíbus autem cunctis fidelibus pro eíus mísería, uir Domini Syrus manum propriam tetendít et sanctae eucharistiae máísterium a sacrilego abstraxit ore dicens ; go ecce nunc, áncredule, liberatus es, de cetero caue huiusmodí símíile ne

facias et ne ulteríus repetere haec praesumas, ne deterius tíbi alíquid

símíle contingat. Iudeus ergo pedíbus eíus aduolutus clamabat se Chrísto Domíno credíturum, 9i sacrí eum baptismatis unda perfunderet ac pío eius

95 conuentui eum copularet, Confitebatur quoque qua intentione Domíni- fm cum corpus percípere temere praesumpsisset, Prioris etiam culpam 599 íncredulítatis ac deínceps uerae fidei firmitatem se habiturum, Tíbí — inquít beatus pontifex Syrus — Deus omnipotens Pater refero gratías, quí iudaícam etíam perfidiam non dedignaris corrigere, ed ad tuí 100 Vnígeniti fidem ampla píetate íllam conuertís. Baptízato autem illo multí etíam ex Iudeis in Christum credentes cum eo sacro eunt renati

baptismate ac Chrísti fidelibus spírítalique coetui sunt uníti, Hanc autem ultíonem cunctís díuínítus ostensam huic nostro opusculo ideo ínseruímus, ne quís infidelis antequam corpus Domini díiudi105 cet quíd sit, aut rnortali crímíine reus, priusquam Chrísto per penitentíam se ipsum probans ín pace reconcilictur, de hoc fane edere et de calíce bibere texnere ac neglegenter praesumat, Haec pro assertione sacrae cormmuníonís dícta, sufficiant, nunc ad propositum redeamus,

VII. Quibus modiís dicitur corpus Christi. Tríbus sane modís in Scripturis Sacris corpus Christi appellatur, Profecto quia generalis Christi ecclesia corpus evus est,

ubí Christus caputetomnes electi membra dicuntur ex quibus

82/84 cf. Lc, 2, 54.

104/105 zf. x Cot, xx, 29.

106/107 7f. 1 Cot. 11, 22.

3/4 Eph. 1, 22-25 ; $, 25.50.

79 quod] quís » —— cunctís] -- audíentíbus IN* —— $4 exultatio IN* — 88 míise$6ut]et W^ — subtiliter Z^ — 91 haec praesutmas om. 7 rabiliz ;om.Z* 95 conuentu IN 94. sí ... (95) eum om. W 93 clamabat om. 7 9v fideí om. Z* — 1904 antequam ... (105) crímíne arr. N* que]que z quíbus ... chtístí] quod tríbus modis corpus 41 numerum XY adpon, X K..— chtístí appellatur 4; om. E. X K. — dicatur I Bg — chtísti] -- et sanguis ex ^ chtfístí corpus K . 2 chtísti místetío íimrmolatí lN ^— 2 ^ modis sane IN om. H*

ecclesiae I; om. F*

chrístí H*? —— 4 ^ caput chrístus C^

-. eíus est corpus K

cius oz. H* ;

38

DE CORP. ET SANG. DOMINI VII

; wnwn colligitur cotidie corpus 2n wirum perjecium et mensuram plenitudinis Christi. Corpus autem Christi sponsa, uidelicet Dei ecclesia iure dicitur iuxta illud quod apostolus ait : Et erunt duo in carne wna. Hoc inquid sacramentum magnum. est in Christo et 4n 1o ecclesia. Quod si Christus et ecclesia in carne una sunt, utique unum, corpus ubi sponsus caput, singuli autem electi ajfer alterius membra. Ex quibus [quo] uidelicet quisquis tollit membrum Christi et facit membrum meretricis aut certe per PL quodlibet graue delictum membrum diaboli, hic profecto iam 1285 15 non est in corpore Christi, quia factus est alterius membrum. Idcirco ei iure non licet edere de hoc mystico corpore Christi. Quod sane corpus ut uera caro Christi sit, fro mund wita cotidie per Spiritum Sanctum consecratur ex qua non habent potestatem edere qui ex aduerso sunt. Vescuntur autem eum 20 condigne qui sunt in corpore illius, ut solum corpus Christi 400 dum est in uia, ipsius carne reficiatur et discat nihil aliud esurire quam Christum, nihil sitire nisi Christum, nihil aliud sapere quam Christum, non aliunde uiuere, non aliud esse quam corpus Christi. 2; Ceterum illud corpus quod natum est de Maria uirgine, in quod istud transfertur, quod pependit in cruce, sepultum est in sepulchro, resurrexit a mortuis, $eneirawit caelos et nunc pontifex factus 4m aetermum. cotidie ?nlerpellat bro nobis. Ad 5/6 Eph. 4, 4.13.

* cf. Eph. 5, 25.29

11/12 Rm. 12, 5 ; cf. Eph. 4, 4.15. OA Ebt^13 r0. 39 75. Mt* T) 16. Hbt. 4, 14; 6, 20 ;Rm. 8, 54.

b -— quotidie colligitur g T'*

sunt X* R 6 christi ozz. E v on. R et oz. IN 9 — magnum N ing ozz. g 10 in carne oz. 11 corpus] 4- sunt R ubi]unus

G | quibus] quo

— sitchtristi

mensuram]

K-4 C N zz

-- non licet ei T

EV

tollat B*

17 utoz.I

GBXR A? Cz

secundum B. quo O? H N qui] quia T' ; quid 74* PXORES

18/19 2/28

4- aetatis H? V/* IN ; 4-

-— iute ecclesia I iute ozz. R* 8 illud sacramentum IN est] 4- ego autem dico T utique] 4- et K? ; — unum utique IN T F M g ; unum I B — capud sponsus I

om. H 14 grave ozz. F* -- delictum graue X membrum oz. X* factum IL -— membrum chtisti ozz. X

9/10 Eph. 5, 32.

cotidie] unum V/ X R ; om. G ; — cotpus cotidie

et|lin H?*GXRA*CNz

i2ex]et

8 Eph. 5, 51.

13 cf. 1 Cot. 6, 15. 1* Io. 6, 51. 26/2? cf. Gal. 3, 13; 1 Cot. 15, 4.

sit] it I

13 membra,G

per

peccatum H 15 quia... alterius F 16 idcirco...

cato ozz. O

christi ozz. /A* ;

uita] 4- quia I

18 sanctum] - edere non habent potestatem IN 19 aduersa O* uescuntur] nazzerum XII adpon.

eaEFLgz;ceoTHMX'KA?CNm;exeoIB

20 quae /A*

— chtisti ut solum corpus illius I ut] 4- non T* christi] 4- quod est ecclesia N — 21uia]uita H* G* R* — reficitur M* discat ozz. F* nihil... (22) sitite nisi christum oz. E — 22 nihil sitire...(23) christum oz. IN* sitire] sentite /IBXR nisi]quam H 23 -— sapete aliud T quam christum om. L H K 4A* uiuere] 4- nisi de christo IN 286 ceterum] numerum XIV adpon. X R illud] aliud P ; oz. L* ; J- est X R A4? C uirgine ozz. 17* 26 quod] quo O* T H* ; quit /4* istud] illud E z pendit H* est om.g | ?$ nuncom.l H . 28 -— interpellat quotidie R interpellans IN

DE CORP. ET SANG. DOMINI VII

39

quem si recte communicamus mentem dirigimus, ut ex ipso et 3o ab ipso nos corpus eius carnem ipsius illo manente integro sumamus. Quae nimirum caro ipsa est et fructus ipsius carnis, ut idem semper maneat et uniuersos qui sunt in corpore pascat.

Si enim hidria farinae uel inletitus olei seu panes secundo crescunt et non minuuntur dum satiant, quid putas caro 55 Christi ? Arbor quidem ligni uitae Christus nunc in ecclesia est cuius imago in paradiso arbor illa fuit. Idcirco scire conuenit quod ueritas hinc conpletur quam prius figura praemisit. Nam Si homini ex illa semper Dei seruatis mandatis edere licuisset, numquam mori potuisset [mortalis esset]. Sic itaque ex hoc 4oligno corporis quicumque spiritaliter comedunt, si mandata obseruauerint, numquam in spiritu mortales erunt. Alioquin praecidendi sunt, ut melius reinserantur. Vnde et lignum uitae iure dicitur, quia sicut illud inmortalitatem corporis sumptum praestitisset, ita istud immo solidius 4; uitam praestat cum obseruatione mandatorum Dei aeternam. De quo in laude sapientiae : Lignum witae est his qui adpraehenderint eam. Et in Apocalypsi Iohannes : Qu wicerit dabo ei edere de ligno uitae quod. est in paradiso Dei mei. Quia profecto non aliis largitur etiam in mysterio quam uincentibus. ;»» Sed quoniam de tribus uocabulis corporis Christi diximus, restat etiam intelligere Scripturas Sanctas doctrinamque Christi quam saepe tipice corpus Christi interpretari debere, ut unum corpus ex omnibus perficiatur. Quia haec sunt dotalia, haec mystica, ut Christus et ecclesia unum corpus 33/34 cf. 3 Rg. 17, 16 ; Mt. 14, 20 ; 15, 57. 35/36 cf. Gn. 2, 9 ; Apc. 2, 7. 38/ 89 cf. Gn. 2, 17. 40 cf. Io. 6, 65. 42 cf. Rm. 11, 22-23. 46/47 Ptv. 5, 18.

47/48 Apc. 2, 7.

53/54 cf. Eph. 1, 22-235; 4, 4; 5, 23.50 ;Rn. 12, 5.

eius] 4- quod FI B 30 nos oz. et ab ipso oz. O 29 communicantes £ 31 ipsa] illo] ipso E H* I ipsius] J- ac sanguinem IN nos sumus J B inlecitis O ; lechitus 33 uel] nec g 32 corpote] -- eius IN ipse 44? C z seu] se ETFLHVGIBMXRK?A?*CNgwum ; olei inlechitus K* putas] 4- facit satiant] faciant T 34 comminuuntut K panis F Tet 36 scire oz. T ; — conc- est in ecclesiag 35lignum T M XRAA?*Cm permisit R* ; figuram H* hinc] hic I B 37 quid K* uenit scire O M illa] scilicet atbore K? ; omni F* a8 SIC CUSICULUE dE ptaeuenit £g 39 moti posset T LH V GI B.M X R ; mot-- setuatis dei g oz. F* umquam 41 seruauetrint £g 40 mandata] 4- dei IN talis esset K 4A C zz 42 praecidendi] praecipiendi K IN* in oz. T R* ; J- inaeternum T IB Mg feinserantut ex ? R? ut melius oz. F* — inmottalitatem illud F illud ozz. IN

43 unde... dicitur oz. X R inmottalitalem O? ; mortalita-

48 obseruationem G R* ita ozz. K cum obseruatione mandatorum dei IN 44 iohannis L H G* IR est oz. IN 49 etiam] ptofecto] 4- est P P* 50 quoniam] quomodo R* mystetio] ministerio T* L, H* idiam N ;om.l saepe] se K ; 4- doceat 52 quam] quem F* ; quae g cotpotis ozz. F* -- intetptetari cotpus — chtisti corpus H tipice] 4- dixit K? M? 53 corpus oz. debete] -- diximus P? F? I B interpretate R* christi g christi et 54 haec] ac F quia] 4- ueto g efficiatut £g T DB*Mg ecclesiae H? (mg) praestitit I 44 corpoti I tem I — aetetnam dei] 4- animabus £g 46 aeternam] in aeternum IL, H 48 paradisi uicetit] J- inquit IN g

7

CC XVI

PL 1286

40 55 solidius

DE CORP. ET SANG. DOMINI VII-VIII confirmetur.

Alioquin

quomodo

auderet

apostolus m

adserere Christi ecclesiam de carne et de ossibus eius constare ? 4o1

Vtique hoc sacramentwm uelint nolint inimici magnum 1n Christo et n. ecclesia, quod erunt duo 4n. carne una. Et s1 una caro Christus et ecclesia, iam unitas naturae amborum plenius 6o commendatur.

Quapropter illo integro agni carnes nostra ut

tollat peccata mundi accipiamus, quatinus per hoc Christus in nobis maneat et nos in ipso renati unum efficiamur.

VIII. Quod in hac communione aut iudicium percipitur aut praemium. Nihil inpraesentiarum periculosius quam laetaliter peccare et a Christi corpore coram interni iudicis oculis decidere. ; Deinde nihil damnabilius, antequam corrigatur, propter perfidiam humanam cum Iuda a mysterio sanctae communionis pedem non retrahere. Vnde a primordio huius celebritatis iudicium male accipientibus minatur, dum continuo fosí buccellam de manu Domini perceptam Iwdam diabolus per1o 4,4511. Vbi mox ostenditur futurum in ecclesia iudicium, quia sancta sanctorum sunt. Si quis ea, lapsus de corpore Christi, factus membrum meretricis uel diaboli, práàesumpserit, nec dubium quin ob id iudicium excipiat et cum Iuda culpae societur obnoxius, tam quia corruit quam quia in conscientia 1; dampnatus ausus est, sine paenitentia et correctionis uenia sancta mysteria temerare. Nec praesentiam igitur diuinae magestatis ueritus, dum 56 Eph. 5, 3o. 57/88 Eph. 5, 32. B8 Eph. 5, 51. 60 cf. Acta apost. apoctypha (ed. C. Tischendorf) p. XLV. 115. 60/61 cf. Io. 1, 29. 61/62 ;f. Io. 6, 56. 03 0/18 PEXIT (23:010 Gotibor r7 17/1 Cot. 11, 29. 4Ic/ "T Gora 25725 Gralos t 8'cf 1 Coto 1354297 9/10 Io. 135, 27.

11 Lv. 24, 9.

B5 solidius ozz. IN.

firmentut g

12 cf. 1 Cot. 6, 15. audeat R ; auditet O*

B6 assete O* 7A* ;

dicere g ; ozz. zz desoz.ETINg eius ozz. P* consistere bri magnum] -J-estF?V GXRK? A? Cum 98 in, oz. B ecclesia] -- est IN g ety] etgo g si] sic O? 59 christus] 4- est IN et om. I;* 74* natutae 071. IN* ; — ambotum naturae T I B M g 60 commendantur I* — illius O* ;

illam integram agni carnem I B — carnes] J4- qui H? — nostra oz. I B ; — peccata ut tollat nostra g ut ozz. H 61 mundi ozz. O IN 62 in ozz. IN* 1 muwuerum XN adpon. X R quod...(2) praemium oz. E X R inom. K petcipiatur G ; — aut praemium percipiatur g z/ 3 periculosius] 4- est V? G 4 a om. g - corpote christi O oculos P* O 5 antequam] -- quis X RA?*Cum

62a oz.O0

ministto IN* ; ministerio IN?

* rettadete K* ? ;

trahere G* primordiis F 9 inuasit F ; persuasit B* 10 futuram O* T* qua O* 11 quis] 4- ergo z ea lapsus] elapsus E z christi] J- et IN. 12 factus] 4- est G praesumpserit] J- accipere IN ne G* ; non « 13 quin] qui in F ; oz. E ob id] ob g ; nobis F ; oz. K accipiat F ; petcipiat g iudae H* N* culpa T M ; culpam H? — 14sociatur T V* B M X*; sortiatut L, H K A* obnixius O IN* cottupit F quam oz. P* quia] qua G* in|Xaw Ata 15 paenitentiae I et] 4- cum F* correptionis JTRPNSS 16 — temerate mysteria g 1? nec] non K ; et quia IN igituf om. l.4 CIN m uetetut H ; uetus

-- uetitus maiestatis g P*

non ueftitus est IN ; uetitus est X? ;

DE CORP. ET SANG. DOMINI VIII

41

cogitat nihil amplius quam quae uidentur. Nec intelligit miser quod numquam caro Christi nisi de manu eius et sublimi ara, 20 ubi Christus pontifex futurorum bonorum pro omnibus adsistit, iure accipitur. Vnde sacerdos, cum haec incipit immolari, inter cetera : Jube inquit haec perferri ber manus angeli tui 4n sublime altare tuum 1n conspectu diwinae maiestatis tuae. Et cogitas o homo aliunde illud accipere quam de altare, ubi sublimius 25; transpositum consecratur ?

Sed fortassis ad haec «caeca cogitatio dicit : Et quomodo in caelum ante conspectum diuinae maiestatis tam subito PL offertur, cum

hic aut panis aut caro licet dicatur, in manu 1287

sacerdotis uisibiliter semper teneatur ? Hoc quippe est, felix m 3o 0 homo, quod sacramentum uel mysterium uocatur. Si enim 4o2 totum uisibile fieret, nullum in eo mysterium uel secretum esset, nulla fides, nulla uis spiritalis, nulla alia res quam quae oculis et gustui subiaceret. Nunc autem longe aliter uirtus diuina interius operatur, quia fer fidem ambulamus et non per 55 speciem. Habet enim fides praemium meritorum, ut quicquid per fidem tibi sapuerit, hoc interius totum praebeat. Vnde scriptum legimus : Dedisti eis Domine $anem de caelo habentem omne delectamentum et omnem saporem. Alioquin nisi per fidem et 20 Hbr. 9, 11. 22/23 Canon (36, 100-102). 167201: 7/3410. 6921:

34/38 2 Cot. 5, 7.

38/39 Sap.

18 — nihil cogitat g quam quae] quamquam H* C* 19 eius] christi H* ? sublimi ara] sublimiota K* ; sublimiori altare K*? 20 hominibus H JN 21iure] uere g— unde ... (29) teneatur] ac cum catne astitit I/ ; ozz. .M* una omnia christi sanguine parta bona quatum sola fides capax est. Quisquis igitur citra fidem hoc sacramento communicat, letaliter peccat, hoc est mortem, non uitam, quae hoc sacramento non nisi fortiter credentibus elargitur, sibi manducat. Non igitur rationi sub isthoc sacramenti huius miraculo anxie se torquendi (qui scilicet reuera christi corpus praesentialiter sub specie panis et cum] dum T I B.M sanguis sub figura uini contineri queat) laxentur habenae g haec oz;. T ; 22 inquit ozz. O GIBM A*CNum immolare T LLV» manus] 4- sancti H? X? proferti R* ; — perferri haec T — haec inquit H 24 illud] aliud K* IN* ; ozz. 7A* 23 conspectum T F H? V* Bu 4A? Cum altari

HIBMXRKACNum ET ILL

sed] nzzerum XN adpon. X R. AA C N z ; transfertur G

et oz. I hac B!

sublimus R ; sublimis I

dicatur ;m&] uideatur T F I B M z*9* — manus ELI

Te

TEFIBM

26

28 effertur LL H K 29 tam ozz. T licet oz. I B panis] paganis IL*

- teneatur semper uisibiliter

29sacerdoti H? ;

[tenetur L H 24*

sed

est infelix o homo P? F ; est o homo X? ; est felix homo E T L H V hoc R I B M K AA* ; est infelix homo 4 ; est homo G ; — est o felix homo X* R ; 31in — est o infelix homo 74? C z;; — o homo felix estg ; — felix homo est IN

32 fides] -- aut fidei merces g eo om. E quam quae] qua qua H* ; quamquam C*

-- tes alia g spiritaliter R sub33 gustu G 4* IN? g

iacerent T F M — 34 — quia per fidem ambulamus et non pet speciem longe 86 etenim IN fidem] 4- operatur T* aliter uirtus diuina interius opetatut g 31 praebet H* ; praebeatur H? g TIB Mg ut]et N* — — tibi perfidem om38legimus]est H —— habentem oz. B unde ... (58) diaboli ozz. G nem [/* 39 saporem] J- suauitatis H

42

DE CORP. ET SANG. DOMINI VIII

4o intelligentiam, quid praeter panem et uinum in eis gustantibus sapit ? kt ideo populus ille carnalis manna fastidiuit, quia inibi non nisi carnalia quaesiuit. Ceterum quibus omnem saporem et omne delectamentum praebuit, eandem de caelo escam quam 45 nunc percipimus, spiritalis et typica illa perceptio in ore sapuit. Hinc apostolus faíres nostros eandem. comedisse escam spiritalem testatur, sed nom 4n pluribus eorum beneplacitum fwisse Deo, profecto quia fastidientes spiritalia carnaliter sapiebant. Non quidem patres nostri spiritalia praegustantes, sed infideles plane patres Phariseorum de quibus Dominus dicebat, quod mortui sint 1n deserto. Illi utique mortui sunt in quibus beneplacitum non fuit Deo, isti uero mori non potuerunt spiritaliter comedentes, quia eis esca illa caelestis saporem et delectamentum inmortalitatis praebuit. Simili itaque modo nunc in ecclesia cybus iste quibusdam 5A uita est, quibusdam uero poena et subplicium peccati. Porro illis uita est, quibus Christus est uita, illis uero mors qui per carnem et ignorantiam membra sunt diaboli. Vnde, homo, disce aliud gustare quam quod ore carnis sen6 o titur, aliud uidere quam quod oculis istis carneis monstratur. Disce quia Deus spiritus inlocaliter ubique est. Intellige quia spiritalia haec sicut nec localiter sic utique nec carnaliter ante conspectum diuinae maiestatis in sublime feruntur. Cogita igitur si quippiam corporeum potest esse sublimius, cum sub65 stantia panis et uini in Christi carnem et sanguinem efficaciter interius commutatur, ita ut deinceps post consecrationem 42 cf. Nm. 11, 4-6. 46/48 1 Cor. 10, 1.3.5. 6, 55.48 B7/0f.. losa 25155:049 61: Phibor; 2:

51 Io. 6, 49. 55/56 cf. Io. 61:c/. 10-45 2492! Cot: 53; 17.

62/63 cf. Canon (36, 100-102). 40 praeter] propter K* in om. T 41 sapituf g 42 inibi ozz. I 44 omnem V/* easdem P O* 45 spiritaliter R. ; spiritualem E z 7- his illa ipsa perceptio spiritalis et typicag etiam z tipicam E uelilla F ; uelipsa T ; uel illa ipsa M ; illa ipsa B g 47 testatut ozz. IN* pleneplacitum 24 C ; 4scimus K? 48 fastidientem 1/* catnalia T* 50 -— pattes plane F BisuntO ETFVIBMXRNgz itaque TBMg 52 — deo non fuit QUED -- moti ueto £g 93 spiritaliter] J- simul et realiter g Ineis iam 7- esca eisg 7- illa esca I $4 inmortalis L* 55 itaque oz. V X R iste] ille E 56 uitae P* poena] 4- est g 5? illius O* c- illis est uita R — christus uitaest EV IBMXRg mots] 4- est H 59 unde] -- num illud R* ; —- est illud R? ohomoTFIBMqzgnu quam oz. B* catnes L* ; -- sunt E* ; -— sentitur carnis R sentitur] gustatur X* 60 aliud] 4- ueto g istis ozz. OI B ; — catneis istis K carnis E 61 quia]

quod E intelligere L*? 62 - nec sicut F* nec] non I — sicut G necs ozz. IL, 63 in sublime feruntur] a credente manducantur g fertur R* 64 igitur ozz. /A* IN

si] sic G

sublimis I ; -- quam g

cum substantia] constantia L, H* ; substantia enim FH? — sanguinem et carnem F efficacius E ; efficitur R*

tatur interius g

benedictionem g

cum] 4- sibi R*

65 in oz. K* 66 — commu-

DE CORP. ET SANG. DOMINI VIII

43

iam uera Christi caro et sanguis ueraciter credatur et non aliud quam Christus panis de caelo a credentibus aestimetur. Putasne aliud esse altare ubi Christus pontifex adsistit 7o quam corpus suum per quod et in quo Deo Patri uota fidelium et fides credentium offertur ? Quod si ueraciter corpus Christi altare

illud caeleste

sanguinem putabis. 75 Ceterum

quam

creditur,

iam

de ipso Christi

de angelorum

non

aliunde

corpore

carnem

sumere

et

[4- te]

praesentia dubitare omnino

PE 1288

405

non

debes, quia ad hoc secundum apostolum Paulum administra-

torii spiritus positi sunt 2n ministerio pro his qui hereditatem accipiunt salutis. Idcirco inter angelorum frequentiam, quam terribile sit indigne ad communionem accedere, debet quisque 8o cogitare. Immo quam terribile sit ipsum corporis ac sanguinis sacramentum, ubi plenissime uirtus Christi accipitur et neque ab alio quam ab ipso Christo pontifice porrigitur, licet uisibilis sacerdos adsistere et singulis tribuere uideatur. Quia quod iste per ignorantiam omnibus indifferenter tribuit, Christus 8; uirtute maiestatis suae interius, cui ad remedium cuique ad iudicium tribuatur, diuinitus discernit. Quis enim carnem ipsius et sanguinem nisi ab ipso iure percipit cuius est caro ? Et ideo alius accipit mysterium ad iudicium dampnationis, alius uero uirtutem mysterii ad salutem. Nam is qui cum Iuda 76/48 Hbr. 1, 14. 69 cf. Hbr. 9, 11. 86 cf. 1 Cot. 11, 29.

68 cf. Io. 6, 51. WEIDEO; 1. Aa

8150 Dc: 67:9:

—- a credentibus 68 panis] 4- uiuus g creditur O 67 uera] ueto P* F* T al69 puta ne T ; numerum XVII adpon. X R. aestimatur I de caelo I 71 fidem 4? C z — suum corpus H 70 quam] quod E tate oz. T* TI B Mg X 934de 72 —. noniam offert X R 74? C z ; offeruntur IN g om. O

— corpote chtisti V/? G X R

sumere] 4- te

K A C N z ; — tesumete

74 potabis O* ; putabit E M ; putabitur I B ; putandum est g ; puta 4; Er2 $5 ceterum] iterum R ; numerum XVIII -- de angelorum praesentia (T7/.) « ceterum ... pfaesentia] atque huic tanto sacramento quo, ut supra adpon. X R. adtigimus, christi morte adquisita bona distribui manifestum est, praesenter paulum oz. I g 76 — paulum apostolum K dé oz. T* adstare angelos g administratorum R* ; administerii T'

in ministratorio P* ;

7: spiritu R.

*8 capiunt TIBM gz pro his] propter eos in ministerium IN* ; ozz. I B frequentia g angelorum o. 74* aeternae salutis HI? OVGIXR ac] 80 cotpus C* — accedere ad communionem E H I 49 sit] sic G 82 alio] uirtus oz. E. — et... (82) pottigitur ozz. F* 81 ubique F et O tri$3 sacerdos] minister g portigitur ozz. E ipso] illo IN illo R* pet H? exterius -iste] $4 IN quam quia] I porrigere et 4buere] omnibus] x ignorantia O ignorantia P* ; pro ignorantia E FLHK; suae] oz. V G X R ; -FinI; 85 — suae uirtute maiestatisg hominibus H — atque diuinitus discernit cui ad temedium cuique ad iudi-

-- omnibus IN*

cium

diuinitas P

diuinitus H GX

cuique]

tribuatur g

decernit

qui F

cui K? OE

catnes I

88 aliud G ; -4- quidem g

86 tribuatuf...

(88) iudicium

TFLVGIBMXRK.A

87? — et sanguinem ipsius JN — dampnationis iudicium I

o. R*

decetnit

CNN ; —

et] ac V^ $89 uirtute

g P* F V* ;ad uittutem 5 — uirtutem ... salutem] ad premium salutis is qui] cum is g numerum XYX. adpon. X R.

nam]

44

DE CORP. ET SANG. DOMINI VIII

9o contemtu suo et uitio criminis reus tenetur, cum Iuda utique

S

condemnatur, et qui cum Petro ac cum ceteris fideliter ac deuote participatur, cum Petro quoque et cum ceteris apostolis in corpore consecratur. Hoc ergo iudicium in natale calicis mox excipitur, ut doceatur quod contemptoribus immineat si 9; dampnati a conscientia pedem de mensa Domini non retraxerint. Vnde Dominus in Leuitico ad Moysen : Loquere [-- inquit] ad Aaron et ad filios eius ut caueant ab his quae consecrata sunt filiorum. Israel, ef nom contaminent nomen sanctificatorum. Ego

1oo Dominus, dic ad. eos inquit et ad $osteros eorum : Omnis homo qui accesserit de stirpe uestra ad ea quae consecrata sunt quae obtulerunt fibt Israel Domino in. quo est immunditia, beribit coram Domino. Ego sum inquid Dominus. Vbi non solum sacerdotes tangit et ministros altaris uerum 10; etiam omnem de stirpe uerae fidei licet ultimus in ecclesia m habeatur, ut hanc legis sanctionem in commune custodiant. 4o4 Alius quippe Israel carnalis nomine tenus appellatur, alius uero uere uidens Deum de cuius nimirum stirpe nemo inmun- PL dus debet accedere ad ea quae consecrata sunt filiorum Israel, 1289 110 quia nemo nisi mundus a letali crimine digne potest ea sumere. Si quis autem indigne, id est in cuius anima est inmunditia 97/132 cf. HES 22, 1-3 (1065C-1066C). 97/103 Lv. 22, 1-5. 97/106 cf. HES (1065 C.1066A.B.). 107/108 cf. Gn. 32, 28-30 ; 1 Cor. 1o, 18. 108/115 cf. HES (1066B). 108 cf. HI nom (75, 21) ; quaest 32, 28-29 (40/41).

90 pro contemptu X R A4? C z itaque M* K A* 91 ac] aut H ac ceteris I B g ; 4- fidelibus I ; 4- apostolis g 92 participantut IN quoque ozz. I etlaclVGIXRg cum, oz. T IBMNg coapostolis JN 93 in corpore consecratur] in unum corpus cum christo huius sacramenti participatione per fidem transmutatut g consectantur JN iudicium] -F in dominica

caena G

in natali 44? C u zz ; in natal T'm£ N ; in exordio I B ; oz;. T? ; in san-

guinis christi calice g

GIBMRKA?CNgum

94 accipitur F* ;qui.ÁA*

ut|:et O*«

wEquid* EXIIMIE2 EIAS Z8

contemtofti H ; im ras. /A?

95 dam-

nati zz a om. E - pedem de mensa domini non tetraxerint conscientia E* a conscientia] ac scientia g de] a. .O tetraxetit H* ; retraxerunt F 97 unde ... (121) igitur ozz. G loquere] J- inquit K 4 C INzz; J- aitg — 98ad or. K* quae] qui I consectati T 99 contaminetut 74* IN sanctificatorum] -- mihi L H K AC N z 100 — inquit ad eos g 101 consecrati B* quae ozz. O* 102 domino oz. I. H 103 sum oz. H inquid oz. H g dominus] 4- dic ad eos inquit et ad postetos eorum IN 104 sacerdotis O* et ministros altaris oz. g altatis] tangit F* uerum] 4- et R* 105 omne H* ultimarum C 106 — habeatur in ecclesia g hunc F* communi O*? custodiunt O* 107 aliis 74* istael ozz. I carnales O* alius] israel g 108 uero ozz. P* uete| ur T FIBMgz; oz. P? EK — stirpe nimirum JN 109 — debet immundus I -- accedere debet F israel oz. FF LV M X R K A*g 110 nisi ozz. K* letali] letalia O* ; mottali C z ea oz. F 112 autem] 4- sumit TI B Mgz; — indigne sumit JRB est, oz. X*

DE CORP. ET SANG. DOMINI VIII

45

peccati, peribit coram Domino. Hunc igitur, ut Septuaginta interpretes ediderunt, Deus auersatur et ab omni repellit 11; communione spiritus. Vnde postea si Domini resuscitante misericordia in Christi corpore talis quilibet forte reinsertus fuerit et per paenitentiam uiuificatus, debet non minus de contemptu quam de prioris culpae reatu, quia salutaria uitae mysteria sumpsit ad iudicium, medullitus corde ingemescere 120 et ad uberiorem amoris gratiam eo quod euaserit inardescere. Haec igitur quae consecrata sunt Domino non aliorum est cybus nisi qui sunt in Domino, quia hi soli uisuri sunt Dominum.

Vnde

illorum

iure consecrata,

id est filiorum

Israel,

dicuntur. Nec putes legislatorem Deum de his tantum quae in lege : sacrabantur [consecrabantur] ista sancxisse, praesertim cum illa nihil aliud fuere quam wmbra futurorum. Vnde terribilius est ad ea inmundum accedere, ubi sacerdos est ille qu fotestatem habet corpus et animam perdere in gehennam. Ex quo in 13o fine concluditur : Ego Dominus, ac si patenter dicat : Ego sum scrutams corda ei renes, ego sanctificans digne accipientes, ego qui solus fotestatem habeo animam perdere male acciplentium. Et quisquis accedis hunc adtende et timeas pontificem, non S eum quem fallere te putas, sed illum cui cuncta patent, et 13; timeas percipere non uirtutem Spiritus Sancti sed iudicium sacramenti. 119 f. 116/117 cf. Rm. 1r, 25. 113 Septuag., cf. HES /.c. ad Ps. 50, 13. 127/132 cf. HES (1066C). 127 Col. 2, 17 ; cf. Hbt. 8, 5 ; 10, 1. 1 Cot. 11, 29. 134 cf. 130/131 Ps. 7, 10 ;Apc. 2, 25 ; cf. Hbt. 2, 11. 128/129 Mt. 1o, 28. Prv. 16, 2.

135 cf. 1 Cot. 11, 29.

igitur] ergo E 113 peccati] J- ad hoc altare accesserit L, ; -F accesserit IN aduersatur F H I X IN 114 interpretes oz. I dint CHENSIFNOPZ EE: repellat M* ; — communione repellit B N;— repellit ab omni F postea] potestas Z ; 115 communionem R I repellit spiritus communione 116 in fesuscitante] J- gratia et T F IB Mgwu domino g -- si postea F fore 4 ; — teinsettus forte christi corpore oz. T ; — cotpote christi I B Magu

-- non minus... non] nisi R* debet oz. IN* H — 117 fuerit oz. O quia] culpa O 118 prius O* ; corporis T (120) inardescere debet IN? alienorum JN 121 quae] 4- enim G gemiscere C 119 cordi K qui H doin ozi. X* sunt] sibi I 122 qui] quod z4* est] sunt H? g iuti iure] — G oz. futurorum (127) ... unde 123 g deum ; O* minum] domino 125 nec] ne H ; israel oz. H id est] idem L g ; 4- consecrata E Ig 126 sacrantur P* ; sacrabantut deum] domini I haec putas latorem legis 2 fuerint B R? ; oz. R* 127 illa oz. H* K 4 C IN z terribile H V? GI;-- ualde V? G — 128accede L* — —est sacerdos indeP* ex ... (132) perdere 129 habet] J- et IN M* . - habet potestatem E I in ras. V. — 131 pat patenter] 130 F inquit ; g R* X finem in om. G C* ; accipienaccipiente 4 E P? sum 4ego] N AC HA renes] 4- deus L 132 — solus qui H — animas F I g tem C? ; accipientibus L. H* K 4*

P* ; consectabantut

133 et si quis TFIBMg

adtende et] adtendens male'4 1; — quisquis ergo G5 time TFV?GIBMKACNgum et] ut H? ; 4- hunc z

fallete] stellere O* ; stillere O? ; — tefallereg — tu J2 134 eum] enim 44 C z cuncta] tanta R — et... non] ne percipias G cui oz. P V* putes K

135 spiritus sancti ozz. LH

46

DE CORP. ET SANG. DOMINI VIII

Iudicium autem sacramenti est, ut habeat reus prioris culpae delictum deinde contemptus sui, peccatum superbiae uel sacrilegii contra

Deum,

quia

ausus

est

sancta

contingere

quod non licet nisi mundis. Hinc igitur patet quod grauius est talis quilibet quod excipit facinoris quam quod prius admiserat. Nam Iudas donec buccellam acciperet, quamuis mente saucius, interdum tamen a Domini bonitate leniter crebroque nunc cum aliis, nunc solus 14 A monetur. Sed postquam indignus mystica praesumpsit, 24uasit eum diabolus et qui prius nutabatur ut accepit, continuo foras exuit. Hinc quoque in libro Samuhelis, cum de peccato sacrificii filios suos Eli moneret, dictum legimus : Non est enim bona 150 fama filii quam audio de uobis. Si peccauerit uir in wirum, placari ei potest Deus. S? autem peccauerit in Deum, quis orabit $ro eo ? Id est, quem apud Deum pro se interuenientem inueniet, qui Deum totius creaturae contempnens in eius iniuriam ad sanctificata, immo nunc ad corpus et sanguinem ipsius 15 A indignus accedit ? Talis profecto nec Dei ueretur praesentiam nec frequentiam formidat angelorum, sed sic se ingerit, quasi nullus sit qui eius conscientiam uideat. HIE Propter quod Dominus, cum peccata Hierusalem et abominationes quae fiebant in templo, per uisionem ostenderet, inter 140

145/146 Io. 12, 27.

cf. Ez. 8, 1-18.

146/147 Io. 15, 50.

149/152 1 Rg. 2, 24-25.

158/159

158/223 cf. HI Ez. 9, 2-7 (103, 425-108, 569).

137 iudicium] nzzerum XX. adpon. X R. — iudiciiautem sacramentum ;4* ; iudicii sacramentum H*** ; iudicium sacramenti H? (me 138 contemptu H* peccatum] 4- id est I superbiae] 4- uidelicet g 139 sancta] sacta T 140 — quae non licet nisi mundis contingere g non ozz. /A* licebat K mundus TusoM AS 14i hinc...(152)estoz. G huic H* igituroz.g grauioris XR A4*Cz est om. I XR talis quislibet K* IN ; talis cuilibet R ; tali

cuilibet X 74? C z ; tale quodlibet K? ; — quod talis quilibet g; — quod talis quislibet IN? 142 excipit] plus accipit g quod oz. g prioris I amiserat H* K ; ammisetat I IN ; admisetit g donec]priusquam 7 B ; antequam g — 144 ad domini bonitatem P* O ; ad domini bonitate F ; — crebro a domini bonitate

leniter nunc solus nunc cum aliis arguitur g leuiter R cum oz. O N* 145 mente monetut K indignius LL mysticus R* interuasit F 146 et om. H

cun

nutabat E H? I B K JA C* NN uz ; mutabatur P? R ; intrabat C?

TIBMgz

LHg

147 — foras continuog

150 —filiifamaI

— de uobis audio T om. X* autem 077.g

149 enim ozz.

ut]

OI IN ; — enim est

- quam deuobisaudiofilii HH ^ quam] J- ego O deus

151 placare I IN ; placere O* ei ozz. O? 152 eo] eum K* ? IN* quem] 4- enim G

— pto

se apud deum H 153 deum] dominum 74? Cz; ; -- ac dominum IN contemnes R* ; contempnis G 154 nunc oz. G — 165 talis] nuzerum XXI adpon. XR profecto] quippe I - angelorum formidat frequentiam nec dei ueretur praesentiam g -- potentiam nec pftaesentiam I IN 156 formidet F* /4* ; -F sanctorum H sic] -- in IN* ; 4- ras. 8 Zi. X 1507 -— uideat eius conscientiam g uideat Z5 ras. O ; uidet T 158 dominus] -- res. 4 iz. T hie-

zechel R

159 uisionem] 4- iezechielis prophetae IN

495 PL 1290

DE CORP. ET SANG. DOMINI VIII

47

16o cetera dicuntur sex wiri de wia portae swberioris aduenisse. Et ecce unusquisque eorum 7» manu sua ferebat «as interfectionis, ubi Septuaginta securem adtulisse dixere, de qua Dominus : Ecce securis ad radices arborum, uidelicet ad cogitationes singulorum, fos(ta est. In. quorum medio wir unus uestitus lineis 165 el atramentarium habebat scriptoris ad renes suos, qui profecto ingressi steterunt quxta altare aeneum quod erat in atrio templi. Per quod nimirum praesens altare, quo cybum uitae et stipendium militiae nostrae sumimus, manifestissime designatur, quia illud aliud interius infra sancta sanctorum aureum fuisse 17 legimus. Ex quo illud intelligibile demonstratur altare, ubi orationes omnium et uota offeruntur singulorum a summo pontifice Christo Domino. Et ideo ad illum mundo corde pertingere, ad istum uero mente simul et corpore absque ulla inmunditia debemus, quia 17; sacramentorum uota in illo pro nobis offeruntur altare. Quo nimirum Christus concordiam uidet omnium, fidem conuenit

singulorum. Illudque Deo Patri haec precantur per manus angeli gloriosius deferri, et ex illo coram nobis in isto uisibili, necdum ad illum corporeo ingressu possumus introire, ueris18o sima. caro Christi et sanguis cotidie ministratur. Idcirco signanter iuxta illud aeneum quod erat in atrio HIE stetisse dicuntur, quia ad illud interius qui semel intrauerint 160/164 cf. HI Ez. (104, 443-445-448-450). 160/161 Ez. 9, 1-2. 166/170 cf. HI Ez. (104, 457-460). 164/166 Ez. 9, 2. 10.

172 cf. Hbr. 9, 11. 3 Rg. 7, 48-50. cf. HI Ez. (104, 460-465).

177/148 cf. Canon (36, 100).

163 Mt. 5, 169/170 cf.

181/185

162 ubi... (164) est oz. G ; ubi... dixere et oz. L* G* 160 aduenisse ozz. g —- posita est uidelicet ad radicem H IN 163 secutis] 4- ait om. H* cognationes DP*

cogitationes singulorum FE X*

164 uestitut ] ; J- etat R

proquo F sctiptotis ozz. I 165 habeat K ; -— sctiptotis habebat F 167 attio] templi H* steterit R* 166 introgressi H? ; in I fecti O? quo] quod L R ; per quod H quod] hoc R. per] numerum X XII adpon. X R 168

— sumimus nostrae militiae F

169 illud ozz. G* ; — aliud illud z

in-

170 demonstratur] designatur I ; 4- singulorum g intra terius ozz. H* 173 — ad illud ideo singulorum] fidelium I B I offeruntur 171 — fidelium pettinEF L2 HIBMXR A*CNgum illud..istud ad oz. F* H debemus] -- accedere IN ulla] illa O* 174 simul oz. F gere] -- et K* ? qui R* ; qua G ; quia... offeruntur] uel aliter (X X I)quia sancta sanctorum r (offesunt quae in illo pro nobis per spiritum (sanctum I) sanctorum proferuntu altari E T F H? B X? A? C INguz ;om.1 175 offerentur B* runtur I) ]Bme

concotdiam] cum corde F* ; cum corda Mm£ ; 177 conuenite E H ; intuetut g IN g s C 4 fidemque corda F? ] Be illudque... (186) scribitur oz. G HIBMX* KACNwum TL iluuque P? ministrum illudque... (178) et] talia itaque quae sunt in corpote christi bona per precatur F K? ; precamur R haec] hic K ; oz. E I ecclesiae praefectum g TIBM . cotam oz. etom. offerri IN 178 gloriosus R A? C m ; om. E 176 christus] -- ipse F? I B

XR

isto] 4- nobis X*

uisibili] 4- inuisibilia porriguntur g ; 4 quia H?

IBMKACNqgum;--quFXR iNgm;adillo P* ; 4- interius

IB

i/9iludP?EL*H*IBMXRA*C

introire] -- ubi E F? ] B

uetissime O*

quod] O 180 — christi caro K — 181 signantur X* g — illud] 4- altare intrauetit LL H K interius] 24- atrium H 182 illud] aliud V R qui F* ACNm

m 496 PL 1291

48

DE CORP. ET SANG. DOMINI VIII

numquam

mortem

patientur. Ad istud uero quod in atrio

est, id est in praesenti

saeculo,

si quis indigne

accesserit,

185 iudicium dampnationis excipit. Ad hoc ergo unusquisque illoHIE rum in manu sua uas interfectionis tulisse scribitur. Vnde e gloria Domini quae adsumpta fuerat de cherub, stetit ad limen domus, ut ingredientes plenius dinosceret. Et clamawit ad wirum qui indutus erat lmeis et atrameniariuwm. scriptoris 190 habebat 4n. lumbis suis. Quem profecto uirum Christum intelligimus uestitum in habitu pontificis de quo scriptum est : Tw es sacerdos 4n aeternum secundum ordinem. M elchisedec. Et habet atramentariwm scriptoris ad venes suos, ut omnium peccata describat et sanctorum a peccatoribus numerum Eo A segreget, maxime dum ad altare ueniunt. Et ideo bene iuxta illud stare perhibetur, ut milites ad stipendia uitae percipienda accedentes diuinitus discernat. Cui cum 27» medio candelabrorum aureorum adsisteret, dictum

est : Transit ber mediam Hierusalem et signa Tau swper frontes 200 gementiwm, et. dolentiwm |super cunctas. abominationes quae fiunt 4n medio eius. Hinc quoque alibi de ipso : Et ambulabo inquid :w4er eos ei ero illorum Deus. Quorumuis? Illorum utique super quos signatum est signum crucis. Mortificationem scilicet Jesu ?n corpore suo circumferentes qui non solum sua 20; Sed aliorum cotidie delicta lugent et possunt dicere cum propheta : Szgnatum est super nos lumen uultus tui Domine. Ceterum

ad eos in quorum

184/185 cf. 1 Cor. 11, 29.

manibus

185/186 cf. Ez. 9, 1.

uasa

interfectionis

187/190 Ez. 9, 5.

187/192

cf. HI Ez. (105, 465-473). 190/191 cf. Hbr. 4, 14. 192 Ps. 109, 4 ; Hbt. 5, 6. 192/195 cf. HI Ez. (104, 453-456). 194/195 cf. Mt. 25, 32. 198 Apc. 1, 135. 199/201 Ez. 9, 4. 201/202 Lv. 26, 12. 204. 2 Cor. 4, 10. 206 Ps. 4, 7. 183 numquam]

4- ulterius

T

FIL

HVIBMXRK

A*CNNgum

; 4- alterius 4*

motte 44 C* patiuntur T ; patietur LL H K AC iN z ad] mamerum XXIII adpon. X R. quod] quia F 185 excipiet O huc 44* unusquis Jae illorum] eotum H 187 gloriam R* cherubin IN 188 domos L* dinoscere G ; dinoscetent g exclamauit M R 189 lineis] lenius IN* 190 suis oz. g 191 de... (192) melchisedec oz. G 192 ordinem oz. N* 193 habet] et zz ras. O ; habeat K* ; habebat

suos]eiusI; oz.g

a oz.R* numerum R* bentur H* auteotum

ut]et F*

L, H*

I K? N

omnia l; J- incredulitatis

atramentum

I

g —194 describit T*

| -.numeruma peccatotibus N? — numerum ozz. IN* ; — segteget 195 — dum ad altate maxime IN — ad ow. V* 196 perhi197 diuinitus ozz. T I B Mg discernit O* 198 in ozz. G* 07. LH ; -- assistetet auteotum

g

199 frontem

E

200 et

dolentium oz. F cunctis abominationibus H? I 201 hinc... (203) ctucis om. G seipso TFIBMKgz;illo IN 202inquidoz. FH inter...illorum] in medio eorum ero eorum g et eto] eroque H dominus P?O ETFLWVB MRKACwum quotum nisi E T F I B M ; quotum N gz 203 itaque ZÁ* ; uidelicetg -- est signatumg signum] 4- thau id est signum z 204 scilicorum g iesu] 4- scilicet X* circumferentium g 205 — delicta sed aliorum cotidie F sed] 4- et H cotidie] quoque z delicta oz. T ; — plangunt delicta g et... (206) domine oz. G ut possint z 206 est om. K sui R* 207 -— interfectionis uasa I

DE CORP. ET SANG. DOMINI VIII

210

HIE 215

220

HIE

225

230

49

erant, fit ilico uox propheta audiente : Transite post eum fer ciuitatem ei percutite. Non barcat oculus uester neque masereamini. Senem, adolescentulum et uirginem, pbaruulum et mulieres interficite usque ad 4nternicionem. Omnem inquid super quem wideritis Tau ne [non] occidatis e a sanctuario meo incifite, siue ut Septuaginta, a sanctis meis, id est a sacerdotibus et ministris 497 altaris, non quod sancti sint, sed quia pro ministerio sancti uocantur in populo, ut qui sunt causa peccati in plebe, primi excipiant supplicium, quia £emvpus est ui vudiciwm a domo PL Domini incipiat. Sed ne putares sine causa iuxta altare stetisse, 1292 fit ad eos uox diuina quae utinam in nobis ne compleatur : Contaminate domum et implete atria interfectis, quia nulla est religio ubi offensio peccati offerentes contaminat. Et ideo iure unde peccatum, inde iudicium incipit, quia peccato mortuus contaminat prius atria templi et profanat sancta, dum inmundus ea contingit. Neque fit error iudicii, ubi iudex est et disscriptor suorum militum Verbum Dei Patris, Christus Iesus, $eneirabilior omni gladio amcWpi, discretor quoque cogitationum. ei. medullarum, periingens usque ad. diuisionem animae et spiritus. Vnde apostolus de his qui indigne sumunt von. dovwudicantes corpus Domini : propterea. inquit Zmbecilles fiunt et dormiunt multi. Dormiunt ergo inde multi non somno pacis sed somno mortis, quia ministerio eorum qui ad hoc positi sunt, angelo208/213 Ez. 9, 5-6.

21* cf. Ez. 9, 2. 227 Hbt. 4, 12.

— ilico] aliquo R*

208 erat G* R?

212/217 cf. HI Ez. (107, 547-553). 216/217 1 Pt. 4, 17. 225/ 219/223 cf. HI Ez (108, 560-562.567). 219 Ez. 9, 7. 228/230 1 Cot. 11, 29-30.

petcutite ozz. I ; 4- ut g 210 semen P? ; .- et O

paruulos £g

gines E

uideris M* ; uidebitis P?

209 et oz. I M*

pet oz. O

post ozz. R.*

miseramini R* ; miseremini non] 4- enim C uitetom.H Ng adolescentem I, H g

211 interficite]

ne] nec L*

; non

percutite

»i12vuiderit

IN

Ps

a om. P* O*

AC IN z

I BK.

septuaginta] -- ponunt NN ; 4- transtulerunt I B ; 4- Scilicet 213 ut oz. F* sacerdotibus] 4- meis I a sanctis] nzzerum XXIV adpon. X R dicunt E? sancti uocentuf Det quia oz. O 214 sunt O? et] uel O -— incipiat a domo domini 216 incipiant F P O* E 4; sanctificántur T

(dei IN) E IN putates]

-

ne oz. X*

GIBMXRKACNgzm

231 diT LL HV

-- eos H?

stetisse iuxta altate F

218

—

diuina uox H

intet219 atrium H compleantur R* ne] non H V? G A? C IN z 220 religio zz] regio C z7ix* quia] 4- ibi P? fectionis P* ; infectis IN* offerentis X* R ; J- non C?

cium g ODER tigerit G 224 du dei Oo? ceptor G om.P* X*

221 — unde peccatum iure inde incipit judi-

22223ltatia R — templum mortuos IL peccatag O* ; peccatis O? conea oz. E. M* ; — contingit ea g 9233 — ea inmundus M? terror H ^ iudicium g ; 4- tibi fit om. E neque fit] nec sit g uerbum] 4- enim descriptorum F - suorum et descriptor est g disomnium R penetrabili g 225 iesus oz. E oz. G* ad uisionem K* Z4* ; 226 pertingit F TI BM gx discretorque 228 unde] sxzerum OV GX Ru 229 et]| ac ; diuisionem P?

XXV adpon. X R — iudicantes g — 229 sunt F K g w somnos oz. O T g - multiindeg ^ non]in G ministeriorum

qui ad hoc iz ras. K

G* ; ministerium

qui ad] quia O*

L ; misteria

230 ergo] igitur F 231 quia] qui a O*

F* ; mystetio

angelorum ozz. P* O E

I

eorum

50

DE CORP. ET SANG. DOMINI VIII

rum perimuntur. Inbecilles uero fiebant qui uariis langoribus ideo cruciabantur quidam, ut corrigerentur, quidam uero, ut

iam inciperent torqueri et metu eorum ceteri sanarentur. 23; Alioquin plagae et infirmitates numquam in populo Christi tantum crebrescerent, praesertim cum in his qui ex Aegypto in figura sanctae Dei ecclesiae egrediebantur,lectum sit nullum fuisse infirmum. Nam et ideo lignum uitae dicitur quod hanc uirtutem diuinitus acceperit. Si quis ex eo manducaret, 24o sanitate corporis ad inmortalitatem firmaretur. Quanto magis ex hoc praestatur, non ne moriatur in carne, sed ne ledatur quisque a diabalo, dum eum uirtus sanguinis defenderit ? Sed forte ad haec : Si propterea inquit ónfirmantur et dormiunt multi, cur non aperte, praesertim cum magis illi punian24; tur qui Dei correptione iudicantur indigni ? Nimirum quia fides renatorum exercenda erat et probanda nec non et doctrina praeceptorum homo erudiendus. Tamen nec dubium quin fidelis uitam, contemptor uero mortem accipiat. Alias si semper in peccantibus aperta ultio fieret, terror homines con25o pesceret, non fides uel religio ad probitatem morum imbueret. Vnde secundum apostolum, cum aliquis infirmatur, prius adhibenda est confessio peccati, deinde oratio plurimorum, post sanctificatio unctionis, quia inpossibile est per medicinam sanari ullius artis quem diuina ultio premit. Etsi medicina est 25; vA Sectanda, tamen hoc prius agendum Christiano. Quoniam si 237/238 cf. Ps. 104, 57. 243/244 1 Cor. 11, 30.

238 cf. Gn. 2, 9; 5, 22.

241/242 cf. Ex. 12, 235.

251/253 cf. Iac. 5, 14.

232inbecilli T; inbecillos OF — quia TF H?IBMKAACIiNgzuz 233 cruciabuntur H* ^ quidem T* ;oz. V? G — cottigentur P* 234et]| ut TF IBM Ngzu metueotum oz. F* X235 plagae] gaeznras. P ^ infirmitasI ^ ino. IH christi E?(mg) ; dei E 2336in]de T FIBM gx qui] que I/* X* K ; qua H* 237 sancta 7Á* ; 077. g ; — dei ecclesiae sanctae X* rediebantur K 238 et] sIOZ T ; - si. A? C;om.FIBMg

dei ozz. g deo O* ;

-- lignum uitae ideo g 239 accepit T IN ut'siups T EE EPSpISG DBBSMEX: RKA?*CNgum;etsiO? 240 sanitatem F* I, corpus O* formaretur P O?(me)

F

241 non oz. O? G

—

nenonTFIBMKgzo;-solunI

242 -— a diabolo quisque g a om. G eius X* sanguinis] carnis et sanguinis domini NN ; corporis et sanguinis christi H? g 243 sed] mamerum XXVI adpon. X R forte ad haec] ne forte ad haec quaeratur 74? C zz -- inquis si proptereaIN inquit oz. ETLHVGIBMXRKACgm 244 cut] id est quare T? apte R* ; -- sed H* praesertim... (245) qui ozz. V'* -— cum magis pftaesertim X* cum oz. IL, H magis oz. H* ; — illi magis TFIBMgnz 245 correctione IN — indigne iudicantur H indigne O** T;* FEI* 246 fide P*OF et; oz. R* g 247 nec] non I ; non est V*^ G 248 infidelis L* V* G* B* ^ uero oz.g accipiant N — aliaL; alia sunt G ; id est aliter T? ; -- autem B ultior G tertot] J- ipse I hominis

249 in ozz. X* peccantis O* M* X* 250 non... imbueret

om. G non] ne H fideles X* religio] regio P* H* 251 prius oz. K 253 sanctificationis unctio R sanctificationem O? per medicinam oz. B* 254 illius H G IN? artus H? — premit ultio g 255 -— sectanda est E T agendum] 4- est TIB M g ; J- omni Ez quoniam] quomodo R* etsiI

408

DE CORP. ET SANG. DOMINI VIII

5I

in angelis prauitas est inuenta et astra non sunt munda coram PL eo, quanto magis homo inmundus probatur nisi confessione et 1295 bonis operibus cotidie purgetur. . Verumtamen quia saepe grauius peccantibus diuina patien26 o tia licet praesumant indigne, parcit ad tempus et expectat ad penitentiam, non ideo securitas subripiat, quia thesaurizat sibi contemnendo :ram $n die irae et peccata in Deum magis accumulat. Certus sit enim, quia ultores angeli nec semel indigne communicanti parcerent, nisi bonitas Christi in cuius 265 iudicio pendent omnia et cui commissum est, ut signum ponat suorum in frontibus, gladium suspenderet et remoueret interdum momentaneam mortem. Vnde postea resipiscentibus duplex in penitentia debet esse luctus uel quia male gessit uel quia demum ad iudicium male 27 o praesumpsit. Quod sane delictum nullo alio nisi Christo interueniente donabitur. Vnde in lege ob [pro] hoc quia in sanctificatis deliquit, aries per quem intelligitur Christus offerri iubetur, ut apud Deum Patrem Deus homo fontifex n aeternum interpellare per fidem credatur atque ipsum pro se moribus 275 et uita cotidie reindutum per fidem offerat. Alioquin qui ?n Deum beccawit, quis orabit bro eo, nisi Deus qui ideo nostras infirmitates adsumpsit, ut conpatiatur nobis et per eum donet ueniam ex delictis etiam in Deum admissis ? Verumtamen [om.] nec hoc dicimus, ut idoneus aliquis pro nobis in istis non 269 ;f. 1 Cor. 11, 29. cf. Rm. 2, 4-5. 259/264 Ib..4, 185 15, 19,525, 5. 256 cf. 274/ 274 cf. Rm. 8, 54 ; Hbt. 7, 25. 243 Hbr. 6, 20. 271/222 cf. Lv. 5, 15. 246/ 215/226 x Rg. 2, 25. 235 cf. Sactamentatium Gregorianum (6o n. 95, 2). 213 cf. Hbt. 4, 15 ; 5, 2.

256 patuitas IN*

257 eo] deo G

- inuenta est R

si non 4A C IN? z ; sine IN* ; 4- cotidie F

probetur O?

nisi]

258 — cotidie confessione et bonis

operibus T I B M ; — quotidie confessione et bonis fidei purgetur operibus g potentia 259 uerumtamen] numerum X XVII adpon. X R. cotidie oz. H*

C4 — qua X* — 262 sibi oz. P* O E 261subrepat P H*[4* 260pascitP* - magis contempnens O ; contemno P* ; contemptio P? ; contemptor P355, sit ozz.X ; certum enim est g 263 accumbat G HI K. AC IN z indeum quia... (264) patcerent] illos ne semel quidem indigne communi-- enim sit E 266 — 265 — ponat signum £g cantes hoc minatum iudicium euasutos £ suspenderent M* seruorum T FI B M ; —inseruotum g suorum ponat IN 268 inde 26? momentaneum O* remoret O* et temouetet 077. g R 44? C X quis -male] 269 /A* potentia G /? tesipiscenti TFIBMg 290 praesumit IN ; praesumpserunt g gesserunt g ^ adiudicium o». H D ob]abTIM; X$uindeTIBMg quod] nuzerum X XVIII adpon. X R. 272 — christus quia] qui O? T H:GIBMg ad B ; perN ;pro HK AC m pet se creditur IN* ? 274 per fidem oz. £ offerte O intelligitur E T 296 peccat H I IN ; peccabit g in oz. M* 295 — offerat pet fidem H. R* F

eo] ipso I

nisi] non R*

deo O* ; oz. X R ; — nosttas infirmitates

pet 277 - infirmitates nostras H TL VGIBMKACNgwum ido donetur I/* ; — ueniam donet g eum] pet eundem L* ; oz. V? G ; 4- patet g uerumtamen oz. K 4A C N m amissis H dilectis IN 248 ex] et F in istis] iniustis g 4 279 aliquis] quisque £

52 280

DE CORP. ET SANG. DOMINI VIIT-IX

debeat

sed Christo

interuenire,

totum

debemus

adscribere

qui suas etiam iniurias libenter remittit et pro delinquentibus

in se, sicut prius in cruce fecerat, etiam se Patri offerendo

idoneus exorator interuenit. IX. Quid necesse fuerit quod semel gestum est Christum 499 cotidie immolari uel quid boni tribuant haec mysteria digne accipientibus. Iteratur

A

IO

autem

cotidie haec

oblatio, licet Christus

semel

passus in carne per unam eandemque mortis passionem semel saluauerit mundum, ex qua morte idem veswrgens ad uitam mors ei ultra non. dominabitur, quia profecto sapientia Dei Patris necessarium pro multis causis hoc prouidit. Primo siquidem, quia cotidie peccamus, saltim peccatis sine quibus mortalis infirmitas uiuere non potest, quia licet omnia peccata donata sint in baptismo, infirmitas tamen peccati adhuc in carne manet. Vnde Psalmista : Benedic anima PL mea Domino, qui bropitiatur omnibus iniquitatibus twis, qui 1294 280 cf. Lc. 23, 34. dc ALbra72751928: Rm. 6, 9.

4/8 cf. x Pt. 5, 18.

6::/31033

5 LIS ETT:

6/7

12/14 Ps. 102, 2-3.

280 — totum christo TIBMR g 281 quia O perm 282 - fecetat in cruce g cruci P* 283 exoratur l/* 4 numerum XXIX adpon. necesse sit christum semel obferri hoc est pro nobis peccemus et quantum boni christus qui semel passus est fuit H G

— etiam suas E pro] ita etiam se quotidie g

X R. quod G quid... (3) accipientibus] quod pro peccatis nostris oblatum et mortuum quotidie peccatotibus intercedere coram patre quia quotidie digne adcedenti hoc per mysterion tribuatur g ; cur in cruce adhuc hodie immolatur in altari « ; oz. E X R

est] 4- in te C? z

christum ozz. I

2 immolati] -J- et de

exemplis IN uel ozz. IN quod O* H* boni ozz. B 3 percipientibus I ; om. H 4 -— haec oblatio cotidie I ; haec oblatio in conspectu patris intetcessione pro peccatis nostris filii eius summi ac ueri pontificis quotidie g b passus... semel ozz. X* carnem G ; ctuce] B* — eademque P O* V* GI 6 setuauetit I

? mons H* ; mots... dominabitur] mortem sibi ultra dominari non

permittit N — iliIR damnabitur R* qui P* 8 — pro multis causis necessatium g — hoc pto multis causis HT -- multis pro I 9 primo] pro moysi O* quidem OT FIBMg;-rut H? saltim] -- in TFIBMg; -F- ueniam det FI?

10 sine] sint G

quia] qui G

11 peccato R* ; -- nobis

N

condonata R sunt IN* z -- tamen infirmitas g 12 peccandi I B g — (62) unde otamus dimitte nobis debita nostra quia si dixerimus quod peccatum non habemus ipsi nos seducimus et ueritas in nobis non est (12) unde etiam psalmista ait benedic anima mea domino qui propiciatur omnibus iniquitatibus tuis qui sanat omnes infirmitates tuas et ideo quia cotidie labimur cotidie nobis christus mystice immolatur et passio christi in mysterio traditur ut qui semel motiendo mortem uicefat et peccata mundi sua morte tulerat cotidie recidua delictorum pet haec sacramenta corporis et sanguinis sui peccata felaxet IN unde] 4- dicit I unde psalmista... (14) tuas ozz. G g 13 meo B* domino] 4- et noli obliuisci omnes retributiones eius H? omnibus... (14) tuas] et reliqua X ; omnibus iniquitatibus meis israel R ; 4e sequenti fransmutatione in

X R uide pag. XXIII

DE CORP. ET SANG. DOMINI IX

53

sanat omnes 4nfirmitates tuas. Et ideo quia cotidie labimur, 1;cotidie pro nobis Christus mystice immolatur et passio Christi in mysterio traditur, ut qui semel moriendo mortem uicerat, cotidie recidiua delictorum per haec sacramenta corporis et sanguinis peccata [peccata per haec corporis et sanguinis sacramenta | relaxet. 20

Quod totum in nobis Christum facturum prospiciens ille magnus /ucerna, ardens et lucens, Iohannes uidelicet Baptista quo imfer matos mulierum maior nemo surrexit, mox ut eum ad se uenientem conspexit, digito eum demonstrans Diuino tactus Spiritu exclamat : Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Et nos ergo in eum credentes corde 25 et ore ipsum esse qui peccata mundi tollit confitentes cum eodem plusquam pvopheta Christi precursore alacres in eius laudibus proclamemus : Ecce agmus Dei, ecce qui tollit peccata munda. Ecce innocens et ab omni peccato àmmunis utpote qui os quidem de ossibus Adam et carnem de carne Adam, sed mullam de carne peccatrice traxit maculam 30 culpae. Ecce qui qustus intev beccatoves, mitis 4ntev àmpios, hoc est quasi agnus intev lupos appavens etiam peccatores et àmpios dustificandi habet potestatem.

Quomodo autem peccata mundi tollat, quo ordine vustificet àmpnos apostolus Petrus ostendit qui ait : Non corruptibil avgento uel auro 35 vedempti estis de wana westra comuersatione paternae traditionis, sed jvetioso sanguine quasi agni incontaminati et immaculati Iesu Christi. m Et in Apocalipsi lohannes apostolus : Qui dilexit nos, inquit, et lauit 410 «os a peccatis mostris in sanguine suo. Non solum autem lauit nos a feccatis nostris im sanguine suo, quando sanguinem swwum 1n cruce pro 4o nobis dedit uel quando unusquisque mostrum n misterio sacrosanctae passionis illius, baptismo ablutus est aquae, uerum etiam. cotidie tollat peccata mundi lauatque mos a peccatis nostris cotidie n sangwine suo, cum eiusdem beatae passionis ad altare memoria veplicatur, cum panis et uini creatura in sacramentum carnis el sanguinis eius aneffabilà Spiri45 tus sanctificatione transfertur. Sic quoque corpus et sanguis illóus nom infidelium manibus ad perni-

16/17 cf. 2 1o:51429. BED hom Io, 16. cf. GR-M

Tm. 1, 10 ; Hbr. 2, 14. 20/21 Io. 5, 35. 21/22 Lc. 7, 28. 23/24 24/25 cf. Rm. 1o, 1o. 291/410. 19720. 26 Lc. 7, 26. 27/54 31 cf. Mt. 28 Gn. 2, 235. 2v/1O. 1:920: r1, 15, 4-56 (105-106). 46/48 37/38 Apc. 1, 5. 34/36 1 Pt. 1, 18-19. 33 cf. Rm. 4, 5. dial 4, 60 (223, 13-14).

15 pro... (16) traditur] christi intercessione opus est ac passio eius 14 labitur L -- christus pto in sactamento corpotis et sanguinis sui credentibus tradenda g et...(16) traditur -immolaturt mystice H — immoletur M* TIBM nobis 17 recidua 16 primo ut X R 44? C ; numerum X XXXIII adpon. X R om. H — peccata pet haec corpotis et sanguinis sacramenta K g E ; rescidui G credentes] 24 peccatum IN z7m& 19 relaxat P* g sui corporis C? zz confitentes IN* ; — corde credentes W zz

28 os] omnes|Z* ; ossa Z?

34 et

baptismoque Z W'zz — — aquae ablutus 41 illius] 4- in Z* lauitnos oz. 77 -— tollit peccata mundi cotidie IN — 43 beatae ozz. IN* est IN*

54

$0

DE CORP. ET SANG. DOMINI IX

ciem ipsorum funditur et occiditur, sed. fidelium ove suam swmitur n salutem. Cuius recte figuram agnus 1n lege Paschalis ostendit qui semel PL populum de Aegyptiaca seruitute liberans in memoriam eiusdem libera- 1295 lionis per omnes annos immolatione sua populum eundem sanctificare ualebat, donec ueniret ipse cui talis hostia testimoniwm dabat, oblatusque

Patri pro nobis in hostiam odoremque suauitatis misteriwm suae passionis oblato agno n creaturam panis winique transfervet, sacerdos factus in aeteynum secundum ordinem Melchisedec, accedens per semetipsum ad. 55 Deum ad intevpellandum ro nobis. Quia ergo redemptor noster hoc totum quod tempore passionis suae semel gessit, adhuc usque hodie cotidiana eiusdem beatae passionis commemoratione peragit, hanc inprimis praecipuam esse causam puto, quare nos sacrosanctae mortis eius recordationem sacratissimum 60 corpus et sanguinem ipsius cotidie super altaris aram immolantes assidue replicamus.

Vnde oramus : Dimitte nobis debita nostra. Quia si dixerimus quod beccatum non habemus, ipsi nos seducimus et ueritas non est n nobis. Secundo igitur, ut sicut fuit aybor wiiae in paradiso, ita 65 sancta Dei ecclesia quae jfaradisus deliciarum, in Canticis appellatur, habeat in se mysterium uitae quod in eodem ligno figurabatur, ex quo qui edunt seruantes mandata uitae nequaquam possunt mori in aeternum. Quodsi ueluti Adam 79 inoboedientes a diabolo rursus peccato mortis peremti fuerint, sicut ille de paradiso remouentur a sanctis altaribus et a ligno uitae, scilicet à corpore et sanguine Christi, qui est uerum paradysi lignum, cutus folium non defluet ei omnia quaecumque faciet pbrosberabuntur. Remouentur autem ne sumant de ligno 75 uitae et male uiuant ut moriantur, immo ut resipiscant a malis suis et per penitentiam reconciliati, Christi per hunc 48 cf. Ex. 12, 3-11. 52 cf. Eph. 5, 2. 53/854 Ps. 109, 4 ; Hbtr. 7, 17. 54/85 cf Elbt.». 25: 62 Mt. 6, 12. 63/64 1 Io. rz, 8. 66/67 cf. Gn. 2, 95; 3, 22-229: t/945€ 1250 7012 859752 'Tm. 2, 25-26.

69 f. Io. 6, 5o.

93/44 Ps. 1, 5.

25/76 cf.

47 sed] siz 49 eiusdemque Z 51 ipsa N* ; oz. Z* 53 ablato Z transfettet 7728 ; transferetur z79* 62 unde...(64) nobis oz. G oramus ozz. I -- debita nostra dimitte nobis I quia] qua O* 63 quod] quia FH? ; ozz. H* g - nos ipsos I uetitas ozz. H* 64 — innobisnonestOETEFHWV IBMXRC?gzm 65 igitur] agitur 44? C zz ; quoque fit IN fuit ozz. G* ; - atbot uitae fuit JN 66 dei oz. I canticis canticorum £g 6? habet I uitae ozz. I* 69 possunt] posuit P* ; potuit P? ; — moti possunt T quod Z 70 inoboediens a diabola P* peccato moti R* interempti g fuerant R* 71 ille] -- uero R -- remouentut a paradiso R paradiso] 4sic L ; 4- remotus est H? as om. HIBMg 72 — asanguine et a corpote H christi] domini I qui... (74) prosperabuntur ozz. g qui est] quem O 73 cuius... (74) ptospetabuntur oz. G 7*4 ne] non ut IN sumantur R* *b5 et] sed B utet H . motiantur] 4- et V* immo] in uno g utg] et IN* ;utsig ; om.I 76 et] ut T penitentiam] agnitionem peccati et confessionem fideig ^ christo T F H B.M .A* N g

411

DE CORP. ET. SANG. DOMINI IX

55

cybum rursus reinserantur uisceribus et feliciter deinceps uiuant in aeternum. Hoc quippe agunt sacerdotes Christi in ecclesia et monstrant 8o quod futurum est in illo ultimo examine, quando separabuntur iusti ab iniustis. Sed hic sicuti Adam expulso spes mansit redeundi ad uitam per penitentiam, ita praecisis a ligno uitae patet facultas, si uelint redire ad ueniam. Vbi cum penitentia intercesserit, certa spes percipitur, quia iam uitae admixtus 85 mori non poterit, si reconciliatus maneat in Christo. Tertio, ut quicumque digne hanc uitam sumant, renati unum efficiantur, ut sicut iam per baptismum Christo induun- pi tur, ita Christus in eis per hoc sacramentum corporaliter 1296 maneat, ut sint credentes unum

in Christo et Christus in eis

maneat, quatinus illud compleatur quod ipse ad Patrem orat : Non ro his autem rogo inquid tantum sed pro his qui credituri suni per uerbum eorum in me, ui omnes wnum sini sicul tu Pater in me et ego 4n le, ut et ipsi sinl in nobis. Haec itaque unitas non sicut heretici uolunt, sola uoluntate HIL Patrem et Filium praedicatur, et sicut laborant ex eo inter 9A quod ait : Ego et Pater unum sumus. Templtant igitur ad wunanai9o

mitatis illud conferre consensum, ut unitas uoluntatis 1n his sit,

non

sicut

naturae

muliitudimis

credentium.

in Hierusalem

87 cf. Eph. 4, 4; Rm. 80/81 cf. Mt. 13, 49. Vc Rn 115022 Phil x) 8: 91/99 cf. 91/93 Io. 17, 20-21. 87/88 cf. Gal. 5, 27. T1245 TGotT 104 7: 98/99 Act. 4, 52. 96 Io. 1o, 30. HIL tri 8, 5.10 (240B.C, 242C). teinsetatut [L 9? rursus oz. V G ; — teinsetantut iterum X R bus] eius visc. F ; — uisc. eius H? ; -- patadisi id est ecclesiae IN

feliciter ozz. I

— uiuant deinceps F B*

christi oz;. T R ; — in ecclesia christi B* hic] hoc L ; ox. H 81 iustis G* Tmg

uiscetiet] ut G

79 sacetdotes] ministri uerbi g monstrant] adae IN

id est ostendunt remansit M* IN

penitentiam] agnitionem commissae inobedientiae g 82 redeunda M* ; oz. F* uitae oz. L| H ; -- sumpto hoc sacramento corporis et sanguinis ligni O* 865 $84 in re cesserit E $83 penitentia] J- ex fide in christum g chtisti g 86 tertio] -- etiam passio christi manet H ; pet fidem manet g potuerit K sumunt E T F H? hanc] ad F IN — hanc uitam digne g reparatur IN christum T M X christum ut]et K 87 unam O* IBMA*CN&gum induunt I B g 4 ; christum induerunt IN ; in chtisto E

unum per hoc sacramentum corporaliter in eis sit N per pet hoc sacramentum corporaliter oz. E I 89 ut...(9o) spititaliter B sacramentum ozz. K quatinus] -- in eis JN 90 manet L* 0m. /A* FIBMgz cumimpleatur P* ; impleatur O T" - aittantum rogo g — inquit rogo E om.FHI sed] -- et I X tantum ozz. T tantum inquit H* IN

MA?Cgm

93 inj ozz. IN*

88 ita] et E

—

— cotpotaliter in eis g hoc sacramentum 07. g maneat oz. O EI — in; -— compleatur illud H orat]ait Hi ^ 91 autem — inquit oz. H? R ; — his]eis T F HI B g

ut et ipsi sint in nobis] qualiter sint in nobis GN 4; — in haec... (100)

ipsi] J- unum P? unum qualiter in christo unum efficimur g 94 haec] numerum XXXXIIII adpon. X R. nobis unum sint I

95 et sicut laborant ex eo] nam H? ; ex solam uoluntatem g quod oz. G unanimitas L.* ; unitatis H X? ; humanitatis 96 igitur] enim g ; o7z. IET? eog

97 illud oz. H?

N 8

ut] et O* X*

98 in hierusalem ozz. g

C. C. XVI

56

DE CORP. ET SANG. DOMINI IX

dicitur cor unum et anima una fuisse. Sed nos Patrum uestigia 100 sequentes credere oportet, quod Deus ex Deo substantialiter genitus, naturaliter hoc est quod Pater ac per hoc unitate naturae Pater et Filius unum esse probantur. HIL Necnon et C/ristus hodie in nobis non solum ber concordiam uoluntatis, sed etiam per naturam in nobis sicut et nos in illo 10; recte manere

dicitur. Nam

si Verbum caro factum est et nos

uere Verbum. carnem. 4n. cybo dominico sumimus, quomodo Christus in nobis manere naturaliter jure non estimatur qui et naturam carmas nostrae inseparabilem sibi homo matus Deus adsumpsit et naturam carnis suae ad maturam aeternitatis sub 110 sacramento hoc nobis communicandae carmis admiscuit ? Et ideo per hoc omnes in Deo Patre et Filio ac Spiritu Sancto m wnwum sumus, quia Pater in. Christo et. Christus 4n nobis esse 412 probatur. Hinc igitur est, quod et nos in Christo naturaliter unum corpus efficimur. Et si quis Patrem in Christo naturali115 ter confitetur, confiteatur se naturaliter — quia Verbum caro est — unum esse in illo, ut naturalis unitas per sacramentum appareat ueritatis. Hinc ergo dicit : Qwi manducat carnem meam et bibit sanguinem meum, in me manet et ego in eum [eo]. Vere igitur sicut per naturam Deitatis Deus Pater in Filio 120 est, ita Filius Deus homo per humanitatem carnis in nobis esse iure dicitur ac per hoc mediator Dei et hominum praedica103/113 HIL tri 8, 15 (246A). 105 Io. 1, 14. 111/112 cf. Io. 17, 21. 116 Io. r, 14. 117/118 Io. 6, 56. 1241 Tm32555:

115/

99 — esse cot unum et anima una g animam unam O? -- una anima M* patrum] -- fidei integritatis g 100 oportet] indubitanter debemus JN deus] chtistus siquidem G 101 hoc, oz. X R. ac pet hoc ozz. I pet hoc unitatem P* O* V ; per hanc unitatem G ; pet unitatem X R 102 esse om. G 103 necnon et christus] christus quoque G et] est R* ; ozz. H in nobis oz. H? G - non solum per concordiam uoluntatis sed etiam per naturam

hodie in nobis g

manete fecte J 072. £

104 in nobis ozz. I IN

dicimur I X*

106 uero g

-— catnem

uerbi

(cato G) factum

et oz. H

nam] serum

/ ; uerum

105 recte ozz. IN* ; —

XXXXVN adpon. X R

et

K* ; ueram K? ; 4- factum 4? C z ;

V G X R dominico sumimus quomodo] dicimus quod. 107 — innobischristus TL HV GIBMXRKACNz manere] 4- dicitur H* iuta J4* ? aestimantut G* ; aestimetur I, I g quia L, H g ; oz. M* 108 natura G -. nosttae carnis | ^ 109 suae aetetnitatis IN 111 ac] etg 112 pater... esse] pater in filio christo et in spiritu sancto unum existit et christus in patre (-- et filio IN*) et spiritu sancto unum permanens in nobis etiam pet assumptae carnis naturam unum esse IN 113 est om. C 114 efficitur F H* et] ut H? Si... (115) se] pet christum in patre IN 115 confitetut ozz. O* confiteatur ozz. E se] sese T ; esse et nos B 116 factumest ETL GIBMRgz - unum est IN esse oz. IN — pto sactamento F 117 appareat ozz. I uetitas L.* G ; unitatis I* 118 — meum sanguinem E M* meam O* eo P? H*IBMR?Kzz ; ilo g 119 uere] nuzeruz XXXXVI adpon. X R 120 ita] -- et zz -- deus filius E homo] pet naturam H ; oz. I humanitatem] unitatem z7m& 121 — esse iure in nobis N ; — uere in nobis esse g — iure] uere T G B M ; ueraciter I dicitut zv ras. O

dei] 4- ras. 15 Ef. L

DE CORP. ET SANG. DOMINI IX

57

tur. Quia per eum communionem unitatis habemus ad Deum, dum ipse in Patre manens et in nobis quoque manere dicitur. Qua de causa unum nos esse in ipsis superioribus Pater a 12; Filio secundum humanitatem

exoratur.

Ecce duo ista sacramenta quid efficiunt! Per baptismum ergo renascimur in Christo et per sacramentum corporis ac sanguinis Christus in nobis non solum fide, sed etiam unitate carnis et sanguinis manere probatur. Et ideo iam membra 130 Christi eius carne uescimur, ut nihil aliud quam corpus eius, unde uiuimus, et sanguis inueniamur. Hinc igitur est, quod nemo ascendit 4n [ad] caelum, misi qui de caelo descendit, quia. cum illo per haec mysteria unum sumus. Iteratur autem hoc mysterium et ob commemorationem 15; passionis Christi, sicut ipse ait : Haec quotienscumque agitis 4n, meam commemorationem. facite. Quotienscumque ergo. hunc panem swmitis el bibitis hunc calicem, mortem Domini adnunHabitis donec ueniat. Non itaque sic accipiendum 'donec mors Christi ueniat', quia 2a» ultra mom moritur, sed donec ipse 140 Dominus ad iudicium ueniat. Interdum autem semper mors

est Christi pro saeculi uita posteris nuntianda, ut discant qua caritate suos dilexit qui pro eis mori dignatus est. Cui omnes uicem debemus rependere caritatis, quia ad hoc ^os jrior dilexit, cum essemus gehennae fili, ut diligeremus eum a 14; morte iam liberati. 129/130 cf. Eph. 5, 30; Rm 12, 5 ; 1 Cot. 6, 15 ; 12, 27. D AEDh A2

Bm

139 Rm. 6, 9. ESO. 45219? 122 apud g

1250512015

141 cf. Io. 6, 51. 144 ;f. Eph. 2, 3.

nos oz.

et ozz. I

126 ecce] nuzeruz XX XXVII adpon. X R.

143 cf.

quoque ozz. IN*

E; — esse nos IN

133

135/138 1 Cor. 11, 26.

141/142 cf. Eph. 5,2 ; Apc. 1, 5.

123 dum] dominum g

O* ; quia K*

132 Io. 5, 135.

428 I COO TOS T2

superius LL

—- ista duo T

124 quo

H G K AA C N

quae G* ?

effi-

ciuntur P R 127 renascuntur P* pet oz. F* sactamenta B* ac] et EXg 128 sanguinis] 4- sui H ; 4- eius g unitatem G 129 catnis] cotpotis H

eu] acp

quod] quia F

hep

-— chtisti membra

i132in]jad

KA C IN y

I B

131 sanguinis O* 74*

nisiquide caelo descendit oz. K?

-» descendit de caelo T I B M X g ; -- chtistus filius dei qui ideo adscendit

in altum captiuam ducens captiuitatem ut dona daret hominibus cuius corporis imolatione et sanguinis effusione peccati quod contra nos erat chirographo dispuncto coelestia bona a patre reparata hoc sacramento nobis obferuntur g 133 - mysteria haec X* - unum mystetia K* mysteria... (134) hoc oz. G 134 autem] ergo F etom.Olg ob] ad I 135 hoc I 136 facietis2 ; -F et 44? quotiens G etgo oz. ,À C ; — huncetgo T 137 sumimus H* bibetis g domini ozz. T* adnuntiatis O? 138 non... (139) ueniat 0m. X*

ita L ; utique P ; enim I

sic] sit 4

accipiendum

est I B IN

donec] ne E 139 qui I z ultra non moritur] non motitut (- et IN?) 140 interdum] zazzerum non o7z. R. mots illi ultra non dominabitur IN sempet ozz. G autem] 4- et I B interim g 4 XXXXVIII adpon. X R — chtisti pto seculi uita posteris nuntianda est (est nuncianda 4) 141 est ozz. K - dignatus est mori T ; 142 caritate] -- deus P? z qua] quia O* F* £u

J- utg

144 — dilexit prior E

145 — iama motte H

iamom.g

PL 1297

58

DE CORP. ET SANG. DOMINI IX

Dicunt etiam quidam, quod et ideo cotidie celebratur, ut qui de Iudaeis credidissent, haberent per hanc gratiam assueti diebus singulis Domino hostias immolari, quo possent suae [sua] religionis uota celebriter offerre et omnium ueterum m 15o sacrificiorum atque holocaustomatum huius mysterii praeferre 413 ueritatem. Sed licet ita uideatur, tamen plenior et perfectior sententia est quam praemisimus, quia non minus pro nobis quam pro illis in ecclesia hoc mysterium celebratur. Haec quippe figura praecessit in Melchisedech sicuti fides 15; in Habraham, sed quia lex quasi sed?us paries se iniecit, potius in omnibus legum sacrificiis ueritas huius mysterii adumbrabatur. Quibus profecto remotis quod praedictum

erat, secundum ordinem. Melchisedech Christus uere pontifex successit sacerdotiwm habens in aeternum. Hocitaque Abraham 160 in Melchisedech fide conspexerat et ideo decimas ei obtulisse legitur [dicitur] atque benedictionem ab ipso percepisse. Vnde rex ille Melchisedech rex iustitiae uel Salem et sacerdos dicitur,

ut per eum Christus cuius typum ille gessit, euidenter rex et sacerdos monstretur. Alioquin mortalium quis rex iustitiae 16 A iure queat uocari, cum nullus nisi iustitia fidei saltim iustus inuenitur ? Idcirco teneamus nos ad istum pontificem et sacerdotem Christum et in illo maneamus, quia per hoc quod ille in nobis est et nos in illo, etiam et ipsi omnes sacerdotes dicimur et 154/155.159/161 cf. Gn. 14, 18-20 ; 15, 6 ; Iac. 2, 21-23. 155 Eph. 2, 14. 156/ 157. Col42; 17; Hbt; 8, $5 1091. 158/159 Hbt. 6, 20 ; 7, 24. 162 cf. Hbt.

7, 1-2.

165 cf. Rm. 3, 22.

167/168 cf. Hbtr. 4, 14.

146 dicit I ; numerum XXXXIX dicunt... (153) celebratut ozz. g 0m. O IN

IB

celebretur I B

immolare

P ; posset H*

169/170 cf. Apc. 5, 10.

adpon. X R dicunt... (156) potius oz. G ; -- quidam etiam X* quod] quae F* et

148 — immolati hostias

E H? V?I B X R A? CN 149 sua K AA C z

T M ; — immolare hostias

quod L H ; quae

omnino C

TF

possunt

150 holocaustorum

JN ;

J- sactis I B ; -- umbrae H? ; —- figutis IN ; 4- figutis postpositis 44? C zz ; 4legitimis E huius] 4- sacri F? proferre O T 151 ueritatem Mm] uoluntatem T M*** ; uirtutem I Bme tamen ozz. R* et] atque E 132 qua H R* 153 ilius O* — 154 haec ... (157) adumbrabatur oz. H ^ quippe] igitur

K — 188 in oz. M*

— sese P?5;

157 adumbtratur P T F M K A* IN g christus...(160) melchisedech o.I RAACINz

166 omnibus] 4- certe G — sacrificii IN*

profecto ozz. I quod] quae F uero P* O* F* I, GK ; uerus O?

159 ad sacerdotium F* ? ; sacerdotum G* M*

158 HV X

inoz.L HBK

AIO m] hoc... (166) inuenitur ozz. G 160 ei] illi IN 161 legitut] dicitur K ipso] eo H 162 ille] -- se L* . — melchisedech ille 7 rex... et 07. g uel] id est X saltem B* ; salem et oz. O - sacetdosque H 163 christus oz. V I. X R ille ozz. g euidenter] et uident 74* 164 mon-

straretur idem g fidei g

T ILL HIBM gu inmortalium L* ? qui F* ; -- melchisedec 165 nullus] paulus K*? nisi] sine IL, H ; — saltim nisi iustitia iustitiae fide T V I B M X ; iustitiae fidem R fide PX OSEE:

166 inueniatur H? I X R. g

om. Oo

167 idcirco] 4- igitur G

ETIBMSX*g et, oz. T G* dicimur et sumus zz ras. K

omnes] 4- et 7

justum B*

169 est

Bg ; — sacerdotes omnes

PL 1298

DE CORP. ET SANG. DOMINI IX 170

rT75

HIE 180

185

190

59

sumus. Fecit enim, regnum, nostrum. sacerdotes Deo et ideo gens samcía, sacerdotwwm, regale, bopulus adquisitionmis ab apostolo praedicamur. Hoc igitur notum, quia nos in ipso et ille in nobis per hanc gratiam concorporatur, transfigurans nos in corpore claritatis suae, ut cum ipso et in ipso sit nobis regnum pacis — hoc quippe Salem interpretatur — et sacerdotium aeternum. Hinc quoque propheta canit : Lauda Hzerusalem Dominwnm, lauda Deum tuum Sion. Qui bosuit fines tuos pacem et adipe frumenti saciat te. De quo nimirum frumento caelestis illa Hierusalem saginatur. Et notandum quod hoc frumentum, corpus uidelicet Christi, adipem habeat et non solum adipem, sed et omnes dilitias, ita et potus sanguinis. Vnde quod de petra tipice manauit, nunc mel, nunc oleum, nunc aqua, nunc quoque potus dicitur, quia quicquid praegustare spiritaliter potueris, hoc totum ibidem inuenies. Et hinc est quod /radunt Iudaet, quod manna, quando comedebant carnaliter, secundum wolunlatem uniuscuiusque sic sapiebat unicuique m ore, uerbi causa si pyrum, si mala, si wuam, si banem, si carnes desiderasset seu 414 alia quaecumque, omnia manna praestabat in ore desiderantis. Haec illi carnalia semper quaerentes, nos uero fatemur fide, quod spiritalia et aeterna potius non solum ista, sed et illa in cordibus fidelium praestabant. Vnde per haec confidenter oportet credere, si quis digne perceperit, quod uitam percipiat 170 Apc. r, 6. 171. 1-Pt.-2,:9. 173 cf. Eph. 5, 6. 173/174 cf. Phil. 5, 21. 175 cf. Hbr. 7, 2. 176/178 Ps. 147, 12.14. 179/188 cf. HI Ps hom 147, 14 (338, 66-72). 181 cf. Sap. 16, 20. 183 cf. Dt. 32, 153 ; INm. 20, 11. 186/187 cf. Sap. 16, 21.

170 enim 4] ozz. 53* — nostegnum et TIBM K?C? g m8 z; — nostrum zn ras. F2. snosietedaiC 171 — regale sacerdotium g adquisitiones O* — 172 notum] id est cognitum T9? ; 4- sit R ; oz. I

nos ozz. /ÀÁ* ; —

inipso et nos

et IN 193 concorporamur X ; est corporatus IH 175 hoc... (176) aeternum om. G sal I* ; tex salem IN et] quod significat H? ; id est IN? ; oz. H* g 176 in aeternum F ; -- uel regnum pacis g qui canit G 179 fructu X* saginatur] designatur G 180 et] mezerum L adpon. X R. quod] 4- sicut IN? hoc ozz. O* frumento V* G* X R 181 christi ozz. X* et, 072. DIZGEXURSRES 182 ita ozz. V * sanguis IN* quod oz. X* deoz.POE petraex? N? — typice Mm£ ; mystice TI B M*&* — 183aquam lV* — nunc, 188 ibi T FT poteris L, H I IN 184 — spiritaliter praegustareg oz. K 186 quod] quia H? 0m esse R5 Ico os et 07. £ BMg comedebamus

K*?;

comedebatur

K?

18? sic] sue

B* ; suo

B?; om.

H?

unicuique 077. g causa] gratia F I g 188 malum L* carnem I siue O desiderassent R.K 44* IN ; — seu alia quaecumque desidetasset FT — desyderantisin ote sapiebat manna g ^ sapiebat 189 — quaecumque alia g querentes] 190 carnaliter T M g ; — sempet carnaliter I B TIBMgwu et aeterna ozz. X* 191 quod] quia F quere i1 ras. K ; quaerebant H? 193 quia potius oz. H — 192 praestabit IN ; praestantg et; om. LIC percepit T ; precepetit R. ; 4si quis digne hoc mysterium percepetit FH?

eag

| quod] quae F*

60 199

200

DE CORP. ET SANG. DOMINI IX

inmortalitatis et dilitiis fruitur [fruetur] cum omni delectamento in spe positus aeternorum. Sed quia iuuante Christo, quid boni haec misteria digne ea percipientibus tribuant, ostendere curauimus, perutile multis in posterum arbitror, si ea juae uerbis diximus, exemplis quibusdam certa reddamus. Haec igitur subsequentia libenter, quaeso, perlege quorum quaedam ex dictis beati ac praecellentissimi uiri Gregorii, Romanae sedis antistitis, excerpsimus atque uti isdem egregius doctor in suis scriptis reliquit, huic nostro opusculo inseruimus, ut tanto auctore in medium

PL adducto firmius uerba nostra roborentur. Iudei cuiusdam uitrarii filius, cum apud Christianos pueros ad 1299 205 studia litterarum exerceretur, quadam die dum missarum festa in basilica beatae Dei genitricis semperque uirginis Mariae celebrarentur et populus ex more ad Eucharistiam de manu sacerdotis percipiendam accederet, ad participationem gloriosi corporis et sanguinis Domini cum aliis infantibus coeuis suis praedictus infans Iudeus accessit. Quo 210 dum propinquaret, diuina, ut estimo, prouidentia sibi reuelante, uidit super altare mulierem quandam honestae admodum formae in cathedra sedentem paruulumque puerum super genibus suis tenentem qui propria manu sacram communionem sacerdoti porrigebat, ut et ipse plebi fideliter accedenti distribueret. Qua et idem Iudeus puer percepta 215 gaudens ad domum reuertitur ac patri operi suo intento inter amplexus et oscula quae acceperat, cum gaudio refert. At ille Christo Domino ac suis legibus inimicus felle amaritudinis commotus ait ei : Si cum infantibus Christianorum religioni communicasti, ad ulciscendam Moysaicae legis iniuriam oblitus paterna pietate parricida in te durus 220 existam. Et apprehensum puerum in os fornacis ardentis proiecit adiectisque lignis quo uehementius ureretur, institit. Sed non defuit illa misericordia quae tres quondam Hebreos pueros in Caldaico camino 415 proiectos nube rorulenta resperserat. Ipsa enim et hunc inter medios ignes et prunarum moles iacentem penitus consumi non passa est. Quod 225 cum audisset mater quod scilicet filium communem crudelis pater deli-

berasset exurere, cucurrit ad liberandum eum. Sed cum uidisset incendia

ab ore fornacis patulo huc illucque flamma dominante respergi, ornatum capitis ad terram proiecit discissaque cesarie se miseram clamitans ciuitatem uocibus impleuit. Ouod cum Christiani ciues quid actum 230 fuerit didicissent, concurrerunt omnes pariter ad tam iniquum spectaculum retractisque ignibus ab ore fornacis inueniunt puerum quasi super plumas molissimas decumbentem. Quo extracto admirantur 194 f. Sap. 16, 20; Ps. 77, 25. cf. Dn. 3, 19-24. 194 inmortalem

074. E

V/

GX R

195 spe] se G

204/246 cf. GR-T mit rz, 9 (494). delitias g

222/223

fruatut P? H? /4? C 7 z; ; fruetut K ;

aeternorum] 4- (et P?) a deo detur (datur B* ; det I) in

(— P?)ipso (se B ; — sperantibus se I) sperantibus sic (si I) sic fiat amen (— B) P*TIBM S 19$ posterum oz. IN* 198 credamus IN* 201 dictis IN 206 semper zz 20? accipiendam 7;z 210 uidet z 212 genua sua IN 217 ac] et z 219 patetnae pietatis JN? 224 non ozz. IN* 224 dispetgi zz 229 — impleuit uocibus IN* 230 — pariter omnes JN 232 pet zz recumbentem zz

DE CORP. ET SANG. DOMINI IX

255

240

245

250

255

61

omnes illesum clamoribusque locus ille repletur et sic magnalia Domini ab omni populo benedicuntur. Conclamant etiam, ut auctorem sceleris huius in ipsas proicerent flammas. Proiectum autem ita totum ignis absorbuit, ut uix de ossibus eius paruum quid relinqueretur indicium. Interrogantes autem infantulum Christiani quale ei umbraculum fuisset, ait : Mulier illa quae in basilica ubi panem de mensa accepi, in cathedra sedebat paruumque infantem in sinu gestabat, haec me pallio suo, ne ignis uoraret, operuit. Esca etiam illa quam de manu sacerdotis acceperam, in tantum me iuuit, ut ne spiraculum quidem ignis sentire me putarem. Vnde indubitatum est beatam ei Mariam apparuisse. Agnita ergo infans fide catholica credidit in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti ac salutaribus aquis ablutus una cum genetrice sua denuo est renatus. Multi quoque Iudeorum hoc exemplo in PL urbe illa ad fidem conuersi sunt. Si ergo haec misteria illi qui absque fide et nondum sacro baptismate 1300 renatus inter membra Christi deputatus est, ad tantum munimen salutis suae profuerunt, quanto magis indubitanter credendum est fidelibus et iam membra corporis Christi quod est ecclesia cuius ipse caput est, per regenerationem effectis, cum digne ea percipiunt, saluti corporis et animae suae haec sacramenta proficere ? Beati etiam Gregorii, summi antistitis, sicut promisimus exempla ad medium deducamus. Qui refert, quod quidam, dum ab hostibus caperetur, longe transductus est. Cumque diu teneretur in winculis eumque uxor sua ex eadem captiwitate nom vecipevet, extinctum. putauit. Pro quo iam uelut mortuo sacras hostias hebdomadibus singulis omnipotenti Deo, ut animae eius uincula soluerentur, curabat offerre. Cuius totiens

uincula soluebantur in captiwitate, quotiens ab eius coniuge oblatae m 260 fuissent hostiae pvo animae eius absolutione. Nam longa post tempora 416

veuersus ammirans ualde suae indicauwit uxori, quod diebus certis hebdomadibus singulis eius wincula soluebantur. Quos widelicet dies eius uxor atque horas discutiens tunc eum vecognouit absolutum, cum pro eo sacrificium meminerat oblatum. Hinc ergo, mi dulcissime, certa consideratione 265 collige, oblata a nobis sacra hostia quantum ualeat soluere in nobis ligaturam cordis, si oblata ab altero potuit in altero soluere uincula corporis. Sed quia te sacris altaribus mancipatum ad haec sacrificia offerenda scio, ut deuotior et promptior hanc hostiam immolare assidue studeas, audi, obsecro, eiusdem uenerabilis uiri Gregorii exemplum,

quod ideo

270 praesenti paginae subscribo, quatenus in ara cordis temetipsum mactare sacrificium ardentius accendaris. 250/251 cf. Eph. 1, 22.25 ; 4, 15 ; 5, 3C-

254/266 GR-M Ev 57, 8 (1279B-C).

241 — quiptoicete flammas debeant zz 235 proiecerent Z ; proicetet I7 244 spiritu Z 242 non dubitatum JN dem spiraculum ignis me sentire IN 255 teneretur 251 est ozz. IN dum N* 244 sic etgo IN unam Z hebdo261 reuersus] J- aduersus non IN* 259 quotiensque IN* om. Z* promptiof 7778; pfaepata268 ut om. 7 262 huius; N* madisque zz

tior z;t**

assidue Z*

270 pagina zz

291 uehementius Z*

62

DE CORP. ET SANG. DOMINI IX

Narrat enim predictus doctor, quemdam Cassiwm nomine fuisse episcopum cui mos erat cotidianas Deo hostias offerre, ita ut pene nullus dies witae eius transiret quo non. omnipotenti Deo hostias i$mmolaret. cwm. sacrificio ualde concordabat wita. Nam cuncta quae habebat Cuius 2775 in eleemosinis tribuens, cum ad horam offevendi sacrificii uenisset, uelut lotus in lacrimis defluems semetipsum cum magna cordis contritione primitus sacrificium »acíabat. Quadam autem nocte eius presbitero per wisum Dominus astitit dicens : 280 Vade et dic episcopo : age quod agis, operare quod operaris. Non cesset pes tuus, non cesset manus tua. Natale apostolorum wenies ad me et vetribuam tibi mercedem tuam. Surrexit presbiter, sed quia e uicino iam apostolorum matalitius dies imminebat, tam propinqui exitus sui diem episcobo suo munciare pertimuit. Aliaque nocte Dominus vediit, eius atque eadem |ussionis uerba 285 inobedientiam |uehementer |increpauit vetexuit. Tunc presbiter surrexit ut pergeret. Sed vursus infwmitas cordis facta est. impedimento indicandae veuelationis. Ammonitione quoque itevatae iussionis obduruit pergeve et quae uwiderat manifestare neglexit. Sed quia magnam mansuetudinem contemptae gratiae maior sequi solet PL 290 iva windictae, tertia wisione Dominus appavens iam uerbis uerbeva 1301 addidit et tam diástvicta caede mactatus est, ut àn eo duritiam cordis emolis-

sent wulneva corporis. Surrexit evgo eruditus ex werbeve, perrexit ad episcobum eumque iam ex more paratum iuxta beati Iwuenalis martyris sepulchrum ad offerendum 295 sacrificium consistere reperit. Secretum a circumstantibus petiit seque evus pedibus strauit. Cumque eum ubertim flentem episcopus ad se leuare wix potuisset, lacrimarum causas cognoscere studuit. Ille wero velaturus ordinem wisionis prius uestimento ex hwmeris deuoluto detexit plagas covporis, ut ita dicam testes ueritatis et culpae. Monstrawit quanta, animad300 uevsione districtionis membra. illus accepto werbeve, lWworve inflicto, sudauerant. Quae mox wt episcopus widit, exhovruit et. qui sibi talia faceve presumpsisset, cum magnae obstupefactionis wocibus inquisiuit, At ille vespondit haec se pro ipso fuisse perpessum. Excreuit cum. terrore ammüvatio, sed mullas iam $vesbitev inquisitionis eius moras ducens 305 secretum. veuelationis aperuit eique wisionis Dominicae pev ea quae audierat uerba, narrauit dicens : Age quod agis, operare quod operariis. Non cesset manus tua, non cesset pes twus. Natale apostolorum wenies ad me, et vetribuo tibi mercedem tuam.

Quibus auditis episcopus in oratione se cum magna cordis contritione 272/346 GR-M Ev 257, 9-10 (1279C-1281B). 242 fuisse] tunc z 293 -— offerte hostias IN 274 quo non] quid N* 245 concotdebat IW/* 2/49 assistit zz 281 natale] -- ras. s iz. IN 283 sui] sibi zz 285 eodem Z* uisionis Z — retexuit uetba IN 28? quoque] que z 288 uisionis Z 290 irae uindicta zz 298 cotpotis] -- et zz 299 animaduetsionis districtione 77 302 presumsisse Z 303 tremore z 305 uisionis] iussionis Z 307 natali zz 308 retribuet Z 309 — cum magna cofdis contritione se 77 magno IN* consttictione Z

417

DE CORP. ET SANG. DOMINI IX

63

310 prostrauit et quà oblaturus sacrificium ad horam tertiam uenerat, hoc pro extensae orationis magnitudine ad horam nonam usque protelauit atque ex illo iam die magis magisque ei aucta sunt lucra pietatis factusque est tam fortis in opere quam certus ex munere. Quippe qui eum cui ipse debitor fuerat, ex promissione iam caeperat habeve debitorem.

Hinc autem consuetudo fuerat ammis singulis natalicio apostolorum die Romam pevgeve. Itaque ex hac veuelatione suspectus uenire uxta movem noluit. Eodem evgo tempore sollicitus fuit, secundo quoque anno uel tertio in mortis suae expectatione suspensus, quarto, quinto ei sexto similiter. Qui desperare iam de ueritate veuelationis poterat, si werbis 320 fidem werbera mon. fecissent. Cum. ecce anno septimo usque ad expectati natalis sacras wigilias àncolumis peruenit, sed lenis hunc in wigiliis calor attigit atque ipso die natalicio filüis swis se expectantibus missarum solempnia implere se posse vecusauit. Illi uero qui de eius erant pariter egressione suspecti simul ad eum omnes uenerunt, sese unanimiter ad352 A stringentes, ut die eodem nequaquam acquiescerent missarum. solempnia celebrare nisi pro eis apud Deum isdem antistes swus Yntercessov accederet. Tunc ille compulsus in episcopii oratorio missas fecit et manu sua corpus Dominicum pacemque omnibus tribuit qui cuncto ministerio oblati sacrificii peracto, ad lectum. rediit. Ibi iacens dum. sacerdotes suos ac

315

550 ministros circumstetisse se cerneret,

quasi uale ultimum

dicens, de ser-

uando eos uinculo cavitatis ammonebat et. quanta debuissent concordia inter se uniri praedicabat. Cum. subito inter ipsa sanctae exhortationis uerba woce terribili clamawit dicens : Hova est. Mox assistentibus vpse suis manibus linteum dedit quod ex more morientium sibi contra faciem anima ad gaudia 535 tendevetur. Quo tenso spivitum emisit. Sicque sancta illa aeterna perueniens a carnis corruptione soluta, est. Quem itaque, charissime, quem wir iste n morte sua imitatus est nisi eum quem in wita sua fuerat contemplatus ? Dicens enim. hova, est, de corpore exiit, quia et Iesus peractis omnibus, cum dixisset consummatum 340 est, inclinato capite tradidit spiritum. Quod igitur Dominus ex potestate, hoc egit famulus ex wocatione. Ecce cotidie hostia illa cwm eleemosinis et lacrimis oblata, quantam cum redemptore nostro concordiam habuit ! Hanc itaque et tu, uir Dei, in quantum praeuales, cum caritatis feruore et cordis contritione nostris flacari precibus quá 345 offerre stude. Vult enim omnipotens Deus scit quia portari a nobis non possit iratus. Singulariter autem. ad, absolu-

331 cf. Eph. 4, 5.

340 Io. 19, 30.

346/301 GR-M Ev 37, 7 (1279A).

315 huic IN? z; ; 4- quoque ipse oz. Z* 313 cui] qui z 312 iam oz. Z 318 - juxta motem uenire IN suspensus 77 316 relatione IN JNIPS 320 — fidem uetitate] J- ras. 2 Jf. IN 319 de oz. IN* quarto] 4- et IN $26 suus oz. z 323 implere oz. IN* uerbera] uerba W7 uetbis zz quasi] tes 77 circumstan 330 z ubi 329 77 missam 327 episcopi 7 334 in336 ueniens IN* 332 unite zz — ultimum uale z quos 7 346 portate J/* 340 quid Z* uitatus 77

PL 1302

m 418

64

DE CORP. ET SANG. DOMINI IX

tionem nostram oblata cum lacrimis et benignitate mentis sacri altaris hoslia suffragatur, quia is qui in se resurgens a, mortuis iam mon moritur, adhuc pev hanc in suo misterio pvo nobis iterum patitur. Nam quotiens 959 €i hostiam suae passionis offerimus, totiens nobis ad absolutionem nostram passionem illius veparamus. Hac enim hostia animae purgantur, peccata soluuntur, uitia pelluntur, demones fugantur, uirtutes acquiruntur, salus animarum et corporum possidetur, totus mundus saluatur. Sed quia quantum uiuis corporibus profuerit, aliquantulum prolixe 955) ex dictis beati Gregorii ostendimus, necesse est, ut quantum defunctorum animabus prosit demonstremus. Refert enim iam sepe dictus doctor Gregorius quendam fuisse presbiterum qui ob necessitatem corporis sui a medicis ammonitus est, ut i» Angulanis teymis quo aquae wapores nimios faciunt, lauari consuescevet. Quas termas dum d?e qua360 dam, ex more fuisset (mgvessus dmuenit quendam, incognitum. wivum ad suum. obsequvwm prepavatum qui sibi de pedibus calciamenta abstrahevet,

565

2e.

575

380

385

uestimenta susciperet ut exeunt? e caloribus sabana pvebevet atque omne wünisteriwm. cum magno famulatu peragevet. Cumque hoc sepwwus faceret, isdem, presbiter die quadam ad balnea aturus intra semetipsum cogitans dixit : Vàvo 2llà qui mihi solet tam. deuotissime ad lauandwum obsequi, ingratus apparere non debeo, sed aliquid me mecesse est ei vo munere povtave. Tunc duas secum oblationwm coronas detulit. Qui mox ut beruenit ad locum, hominem inuenit atque ex more eius obsequio dn omnibus usus est. Laut itaque et cum iam uestitus woluisset egredi, hoc quod secum detulerat, obsequenti sibi wivo pro benedictione obtulit petens, ut benigne susciperet quod caritatis gratia ei offerret. Cui alle maerens afflictusque vespondit : Mihi 4sta, quave das pater ? Iste banis sanctus est, ego hunc manducare non possum. Me etenim quem wides, aláquando loci huius 419 dominus fui, sed pvo culpis meis hic post moriem deputatus sum. Si PL autem mhi prestare alàquid uis, omnipotenti Deo pvo me offer hunc banem 1505 ut pro peccatis meis interuenias. Et tunc exauditum te esse cognosce, cum hic ad lauandwm. ueneris et me minime inuenevis. In quibus uerbis disparuit et is qui esse homo uidebatur, euanescendo innotuit quia. spiritus fwit. Isdem. uero presbiter hebdomada. continua sese pro eo in lacrimis afflixit, salutarem hostiam cotidie obtulat et bost veuersus ad balneum eum iam minime inuenit. Qua ex ve quantum prosit animabus fideliwm. immolatio sacrae. oblatonis etiam post mortem facile ostenditur, quando hanc et ipsi mortuovum, spiritus a wuentibus petunt et signa àndicant quibus pro ea absoluti wideantur. Denique s? insolubiles culpae mon fuerint, ad absolutionem 848 Rm. 6, 9. 358/380 GR-M. dial 4, 42.57 (299, 8-9 ; 315, 11-317, 3). 392 GR-M. dial 4, 59-60 (322, 18-325, 4).

385/

34? benignitatem W zz 349 per hanc oz. Z 335 dicti z 359 lauare zz dum] cum zz 362 ut] et IN 364 isdem oz. zz ad] a Z* 365 ueto VE solet ozz. IN* ; — tam deuotissime solet IN? obsequii Z 367 corona IN* IJ

374 pro oz. IN*

383 — mortuorum ipsi IN*

316 cum] 4- in IN?

384 pro ea] postea zz

3*4 his N W ; hucz

DE CORP. ET SANG. DOMINI IX-X

65

$rodesse in minimis efiam mortuis uwictima sacrae oblationis potest. Sed sciendum nobis est quia illis sacra uictima mortuis prodest qui uiuendo obtinuerunt, ut etiam post mortem ipsa. bona adiuuent quae hic pro ipsis ab aliis fiunt. Intev haec autem pensandum est quod tutior uia sit, ut bonum. quod quisque post mortem suam sperat agi per alios, agat dum wit ipse. Beatius quippe est liberum exire quam post uincula libertatem

quaerere. Debemus itaque nosmetifsos Deo, dum uiuimus 2» cordis compunctione mactare, quia qui passionis Dominicae misterin celebramus, 295 debemus imitari quod. agimus. Twunc ergo uera pro nobis Deo hostia erit quam offerimus, cum nos ipsos hostiam fecerimus. Igitur dum per indulgentiam temporis spatium habemus, dum iudex nos sustinet, dum conuersationem nostram is qui culpas examinat, expectat, conflemus in lacrimis duritiam mentis nostrae, formemus in proximis gratiam benigni40 o tatis et fidenter dico quia salutari hostia, post mortem non indigebimus, sí dum in hac conualle lacrimarum uiuimus, Deo hostia ipsi fuerimus. Haec

pro

assertione

sacrae

oblationis

dicta

sufficiant,

nunc

ad

propositum redeamus.

VA

IO

X. Cur in pane et uino hoc mysterium celebratur. Igitur in pane ideo celebratur, quia Christus est panis qui de caelo descendit. Sed sicut panis longe aliud ab isto pane intelligitur, ita longe aliud caro a mortali iam nostra carne secernitur. Caro itaque per passionem et uera caro redemptionem suae conditionis explet. Panis uero uictum ad aeternitatem renatis inmortalitatis praebet. Atque ideo nec mirum, si caro Christi panis dicitur, dum et caro sub specie panis uisibili nihil aliud quam caro porrigitur, sed caro, quia in eadem carne passus in ueritate creditur, panis uero, quia gramum frumenti cadens in lerra et nos ex ipso nihil aliud quam frumentum per fidem genuit. Vnde per hoc se ipsum suis 393/396 GR-M. dial 4, 61 (323, 22-524, 3). 10-15). 9/10 cf. 1 Pt. 4, 1. 2/2:f.lo.6, 50-51.

396/401 GR-M

dial 4, 62 (325,

11 Io. 12, 24.

ex398 conuersionem zz oblationes W/* 386 in minimis] innumeris 7z pectet W* cut... celebratur] quod hoc mysterium utrumque 3 numerum LI adpon. X R. EX R et cato et panis esse dicitur et de uino quod ex multis liquatur uuis 4 ; oz. 2 pane] 4- haec celebretur H? g — hoc misterium in pane et uino O 3 estoz. K* ; » panisesat TFLHVGIBMXRACNzgm oblatio IN ab...(4) — H panealiud abisto -— FIBMgw PT —illepanis ; illeN Jpanis] 4 longe] 4- iam 24! ; -4- in 4? C z pane] -- terreno IN aliud oz. F* - carne nostra [ mottalia M* ; — nostta iam mortali g a om. £ tedemptioni meto O* et..tedemptionem oz. T perom.O B itag 4" — immortalitatis aeternitatem] aeternam uitam F 6 explicet R^ M* 8 cum atque] numerum LII adpon. X R renatis IN — immortalitatem I? qui G ; 4- chtistus sed] 4- ideoz 9 uisibilis FI X R g et ozz. O* Cm GI B 11 terram T H V? 10 eandem catnem K — - in ueritate passus I Z g ipsum se suis — 12 MRACwum

420

PL 1304

66

DE CORP. ET SANG. DOMINI X

membris ex se natis uitam praebuit et praestando nihil nobis aliud quam panis aeternus fuit. Nihil enim ad figuram manifestius, nihil ad mysterium euidentius. Granwm quippe frumenti Christus 2n terram cecidit, sed multa grana de se genuit quae nimirum grana nihil aliud quam frumentum quod in horreum coaceruatur. Vnde mira in ipso nostrae naturae unitas praedicatur. Nam omnes noui20 mus, quod panis unus ex multis naturaliter granis efficitur. Ex quo nostra in Christo commendatur unitas et figura ueritatis in mysterio approbatur. Ad hoc quippe illud unum *^oriuum. est in terra, ut ex eius adipe et pinguedine nos fecundaremur, quia, ut ipse ait, nzs? moriuwm. fuerit, bsum. solum

25 manet. Nunc uero quia mortuus resurrexit, snultwm iam frucium affert in credentibus. De quo nimirum fructu unus panis efficitur, quia Christus et ecclesia unum corpus esse probatur. Vnde dictum est : Et erunt duo 1n carne una. Recte ergo hoc mysterium in pane celebratur, quatinus per hoc altius designe3o tur quod in eo geratur. Simili modo et in uino quod ex multis liquatur uuis et de multis in unum confluit granis quae nimirum grana uirtutum ex illa creuerunt uite quae dixerat : Ego sum witis uera, uos autem $almites. Non potest ergo palmes a sevpso, misi in wite 35 manserit, facere fructum. Idcirco uinum quod bibimus, sanguis est eiusdem uitis qui de latere eius fluxit. Nam uitis et palmes unum sunt corpus et ideo unum ferre uidentur fructum, quia uua quam palmes adfert, de radice profluxit uitis. Hinc quo14 cf. Eph. 4,25; 5, 30; Rm. 12, 5.

17/18 cf. Mt. 5, 12 ; 15, 30.

21 cf. Eph.

4:451 Coto; T7.; G2l.3,.28. 23 cf. Ps. 80, 17. 24/26 Io. 12, 24-25. 24 cf. Eph. t, 25 ; 5, 30. 28 Gn. 2, 24 ; 1 Cot 6, 16; Eph. 5, 31 err. 33/35 Io. 15, 1.475. 35/36 cf. Io. 19, 34. 15 ministerium G

— 16 quidem L. H K ; — frumenti quidem 74* ; — christus qui-

dem frumenti 74! ; — christus quippe frumenti 74? ; — christus frumenti quippe C terra L? G4 Cg | 17 — dese granag seom.L* nihil] J- sunt; 18 frumentum] 4- fuit G— quod oz. F — hotte H* ; — coaceruatut in horreum g mite g 19 ipsa L H* ^ - unitas natutae 2 — nouimus omnes H — 20 unius O* ; de fransmutatione in X R uide pag. XXIII ^ — granis naturaliter H efficiatur X? R 21 — unitas nostra in christo commendatur g — — unitas commendatur ^ uetitas L:* — 22 in ministerio H* — probatur N — 23exom.K fecundaremus L ; fecundemurt V G X R? ; fecundentur R* 24quiz; ut] etG;om.O mnisi]-- granum] 256 maneret OTF LV MAACza nuncueto

inras. H — iamozm.HNNg 26 — in credentibus affert I in| -- seP? E H* Nujom.Fg fructum L -- panis unus g 24 et] in F probantur H? 28 dicitur I et oz. O E* u igitur T 29 — in pane hoc mysterion g celebramus IN designatur M* K 80quid EL VIBM X*RK.AAC Nm geratur 478 ; generatur P E F H 4 81 et oz. H — uino] uno G* g loquatur P* ; liquitur F uuis] uiuis K* 74* 32 in unum oz. /A* defluit IN 33 ex... uite] exhilatauerunt uitem H -- creuerunt ex illa g creuete R* dixit H autem oz. L g 34 a] sane in E ; ex z 35 -— fructum facere H g ^ uinum] unum G 36 effluxit IN uites, O 3* — corpus sunt z -- uidentur ferre H I g -- fructum ferte uidentur KACN:zm 38 una T* R ; uuam I quam] quod R — uitis profluxit I

DE CORP. ET SANG. DOMINI X

67

que et Christus uua dicitur quam uiri exploratores, apostolo4orum scilicet et prophetarum chorus, suis ad nos humeris fortiter gestantes detulerunt. Vnde Paulus egregius praedi- 421 cator : Pretto inquit empti estis, portate Dewm qn corpore uestro. De qua denique uua, dum proelo praemitur passionis, sanguis effluxit salutis. Hinc Moyses canit in cantico, quod consti4; tuerit populum suum Dominus swper excelsam terram, wt comederet fructus agrorum. et suggeret mel de petra oleumque de saxo durissimo et sanguinem wuae biberent meracissimum. De quo nimirum sanguine omnis inebriatur Christi ecclesia. Et PL ideo speciem uini iure tenet in sensu, dum spiritaliter sanguis 1305 5o potatur in mysterio, quia hinc laetificamur spiritali laetitia ad gaudium. Hinc uero redimimur de morte ad uitam et praetio salutis nostrae interius saginamur. De quibus duobus Dauid cecinerat in mysterio, quod fanis confirmat cor hominis et uinum laetificat utique laetitia spiri5; tali. Propter quod in eadem substantia iure celebratur hoc mysterium salutis, quia Christus est panis qui de caelo descendit, et uinum quo laetificat corda credentium. De quo nimirum Ioseph meridie, qua hora Christus passus est, inebriatus legitur mystice cum fratribus suis. Vnde et nos 6osi adhuc aquam tantum non sapimus, intus inebriamur et 44/4* Dt. 32, 15-14. — 48 cf. Ps. 42 1 Cot. 6,20. 39/41 cf. Nm. 13, 24-26. 53/54 Ps. 103, 15. — 56/2? cf. Io. 6, 50-51. — 88/89 cf. Gn. 43, 25.54. DONE 60/63 cf. It. 31, 12.

quam... (42) uestro oz. G una R* ; — dicitur uua g 39 et christus ozz. G 41 — detu40 -— scilicet apostolorum H uiti] ueri F V/ X R 4? C z paulus unde] J- et V X R detulere 7 ; detulerint R lere gestantes g

paulus estis]

egregius praedicator] apostolus g ; — egregius praedicator paulus H inquit] 4- magno P? R 42 — empti estis inquit precio om. I

deum] christum H ; dominum christum LKACNz

-F glotificate et R

43 denique] nimirum

uestro] christum H*

uua] una R* ;

GX R

V/

passionibus

ptelio R* ; paulo C* y palo:C* ; id est torculari T'me

0m. G

hinc... (48) et oz. G 44 fluxit g G* deus 4 minus populum suum H R g surgeret

R

44 biberet

— canit moyses .X terram] petram H

O I C? g u x

48 omnes

O* ; —

45 - do46 et] ut I inebtriatur

et] numerum XXXVII ecclesiae 74* — chtisti inebriatut g omnis z 50 sanguis] uerus christi sanguis £g 49 ideo] 4- autem G adpon. X R -- laetilaetificatur G* hinc] huic R* quia] qua O F portatur /* redimitur H* I ; ueto] ergo I B ; om. g 51 hinc] huic R* tia spiritali I 52 - saginamur interius g ptetium O* redimimus F*; redimus FP? de... panis] unde psalm53 de...(63) domino oz. G satagimur X* ^ in misterio] ministerio | cecinit B.M I H* T oz. duobus g ait panis ista 54 confitmet

H

O ; —

cot hominis

confirmat

F

-— hominis

cort E*

laetitia 85 — ptopter in eadem substantia quod E* - spiritali laetitia B utique £ 56 — panis substantiam L* eandem substantiam X R in oz. P* laetificantur T F LH 57 quo] quod E V* qui ozz. P* KJ ACIN estt c» pas58 — meridie ioseph ;laetificatur B* VIBMXRKACN/gxm legitur 4) (— suis fratribus cum mystice -— C oz. est 59 g sus est christus sapiamus tantum ozz.g ; -- non tantum I 60 — si nos IN inebriatus £g z et gaudemus] ebriamur I intus oz. E ; — inebtiamur interius g us gaudentes g -

uinumque

gZ

uinum

oz.

N*

laetificet ubique

O

—

68

DE CORP. ET SANG. DOMINI X

gaudemus de bonis Domini swfer frumento, wino et oleo, quo perfusi sumus laetitita aeterna et gaudio exultationis in Domino. Nos enim non solum uinea Domini, sed et uindemia eius 65 sumus. De qua nimirum uinea Christus in Canticis : Vinde-

7o

miawi inquit myrram cum unguentis meis, manducawi banem meum, cum melle meo et bibi uinum cwm lacte meo. Sed non prius panis comeditur quam myrra in nobis mortificationis turgescat et unguentum boni odoris naribus respargatur. Tunc itaque $anem cum. melle quod de fetra quae Christus est fluxit, comedimus,

tunc itaque uinum

suauitatis cum

lacte

bibimus. Propter quod, quia in istis duobus haec mystica tegebantur, rectum fuit, ut in his diuinum fieret sacramentum, 75

8o

quatinus

totum spiritaliter intelligere mens satageret, ubi nihil carnale sentire licet. Vnde idem panis Christus qui de caelo descendit, in hoc mysterio accipitur, sicut et caro quae in cruce pependit, cum integer deinceps Christus perseueret, licet ab omnibus cotidie edatur. Et fit panis quidem ad uitam et firmitatem animi, caro uero ad unitatem naturae nostrae et redemptionis praemium. Vnde ipse ait : Caro mea est fro mundi uita et sangwis uere qui pro uobis effundetur in remissionem beccatorum. Hinc sane quod sapientia Dei Patris maluit hoc mysterium 64/65 cf. AM sact 5, 16 (64, 51).

65/6 Ct. 5, 1. 70 cf. Dt. 32, 15 ; Ps. 80, 17 ; 1 Cor. 1o, 4. 96 cf. Io. 6, 50-51. 98 cf. Acta apost. apoctypha (ed. C. Tischendorf) p. XLV. 115. 81 Io. 6, 51. 81/82 Mt. 26, 28.

61 super] de 24? quo] quod L 62 perfusimus P* aeterna] spiritali g 64nonoz.E et]exIB;om.F L* .66meisoz.I ^ manducaui]-- autem T LHWVGIBMXRKACN 69meumoz.g cum...uinumoz.D* ^ uinum] "meum HIg . non]nosG* ;oz.PO E z 68 — comeditur panis F — — in nobis mottificationis myrrha g mortificationem O ; -— turgescat mottificationis I 69 — unguentumque naribus adspergatut boni odoris natis G* spargaturt L;, H *0 tunc... (76) licet ozz. G quod] que F* quae] quod R*; -uel TM . *1 profluxit O comedimus] -- cum in ipso credimus duas naturas diuinam et humanam 44? C z;— itaque] utique T LL H V?MK 4A C z ;utaquae X R 7 bibimus cum lacte g lacte] melle E 72 bibimus] -- cum pet sacram doctrinam intelligimus uinum sanguinem eius esse TG T67] 33 proptet... (74) sactamentum] cum in istis duobus mystica quae teguntutf diuina fore sacramenta sentimus g quia] qui H* in oz. M* 74 recte R inom.TIM - sacramentum fietet T' 75 totum] tantum I - mens satagat intelligere ubi nil licet sentire carnale g carnaliter [.* unde idem] iure itaque G idem oz. E *6 sentiret l/* ; — licet sentire I — chfistus panis de coelo descendens g ^ christus] uiuus F de oz. M ?8 cum ozz. B — christus deinceps O T petrseuetat B? hominibus T B.M 99 fit] sit GI - animique firmitatem g 80 — nostrae naturae pretiumque redemptionis humanaeg et 0zz. 4 81pretium TFL HIBMKACINz m& 7; est oz. B* R ; — pto mundi uita est K 82 uete ozz. g qui] est IN* ; oz. H*

nobis P B* M* R* N*

temissione P E

83 hic T ; - est

Hu;-saneest GIBMK AAACN? gz quod] quia F ; ozz. R ; — sapientia dei patris quod E - mysterium hoc in speciem panis hac uini permanere uoluit G hoc] hortum g

422

DE CORP. ET SANG. DOMINI X

69

in speciem panis ac uini permanere quam in colorem ac sapo85; rem carnis et sanguinis demutari, quia nec hoc est iam quod uidetur, nec fieret illud amplius, ut esset caro et sanguis quam ut percipitur. Nos enim in eo illum panem qui de caelo descendit, comedimus. Et ideo dicitur : Comedi $anem cum melle meo, quoniam in illo diuinitatis dulcedo et humanitas 9o praedicatur.

Idcirco sicut in isto saporem panis aut colorem PI

non adtendimus ita namque si mutaretur in carnem, nihil amplius caro Christi esset quam est quia totum spiritale est quod comedimus. Immo durius esset contra consuetudinem humanam licet cars; nem

salutis,

tamen

carnem

hominis

Christi

in speciem

et

colorem ipsius mutatam et uinum in cruorem conuersum accipere. Inde et illi adhuc rudes discipuli carnaliter sapientes

dicebant : Durus est hic sermo cum diceret : N?s? manducaueris carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem |mom 1oo habebitis uitam 1n uobis manentem, et non poterant sustinere utique, quia carnaliter ea intelligebant. Sic itaque et ille carnaliter sapit qui ideo non credit carnem Christi esse et sanguinem, quia speciem et colorem exterius non mutauit. Vnde orandum ut ipse per se Christus ueniat et comedat IO vA janem cum melle suo in nobis et winum cum lacte bibat, quia nisi Christus Deus et homo uere intellegatur et 4nwm sanguis eius cum. lacie doctrinae admisceatur, non potest infirma 87/88 Io. 6, 50-51. 88/89 Ct. 5, 1. 92/93 cf. Io. 6, 635. 98/100 Io. 6, 55. — 104/105 ; 110/111 cf. AM myst 57(114, 9o.91). 84 specie S5etJac

TF HIBMR?gu - uini TIBMg demutate IN quia] 86 nec n ras. A? -- amplius illud O pita DA DUE SET illum] in illo L* ; in

98 Io. 6, 6o. 105 Ct. 5, 1.

ac panis O ac saporem oz. H* qui E iam ozz. 1 ; — quod iam T Sv? utozm. F*VGEXR praeciillum L? pane R 88 panem]

fauum z7zm& ; -- meum G M* 89 quoniam] quod 4 C IN z ; quia I ; quem R* diuinitas G humanitatis T F L. I M R K JA* N ; diuinitas g 90 praedi-

catur] J- et G ; muzerum XXXIX. adpon. X R

om. T 92

91 non ozz. B* IN

-— chtisti cato z

— in isto sicut R in isto namque] quoque 24? C g z ; om. 1 carne H* IN

christi] J- et E

totum]

4- simul carnale et g

93

quod] que F* 94 est M ; 4- quod O 95 — carnem tamen IN g christi 97 undeOL H X* K AC IN accipetet O 96 — coloremque g oz. H* 98 — cum diceret — frudes adhuc O illexrs et oz. B* X* £m nisi manducauetitis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem non habebitis uitam in uobis (98) dicebant durus est hic sermo (ror) et quia carnaliter ea quem diceret O* ; quem dixerat O? intelligebant sustinere non poterant g 101 quia] uitam] -- aeternam I 100 habetis G manducauetis K ideo] deo O ; oz. G X* K? ; 102 — ideo qui L V K* 44* eam I -riliiH -— non ideo T I — non ctedit carnem christi esse et sanguinem ideo X? R 104 103 exterius ozz. R. esse oz. E -- catnem credit g BMzg — pet seipse F ut]et T orandum] 4- est P? I R. ; oz. T unde] 4- et V* comedet H* ; — panem cum melle -- christus pet se g pet se ozz. IN* ueti et ozz. M* 106 christus] ipse2 105 qua M* suo in nobis edatg sanguis ^4(m£)? ; sanguinem K* ; sanuinum] 4- et L* ; 4- id est G Hg 107 doctrinae] J- eius g — firma 74* ; guinis E H? I JA N g ; sanguini K* -. mens infirma g

1306

70

DE CORP. ET SANG. DOMINI X

mens capere lucem ueritatis et mysterium uel quod diuinum est agnoscere. Vbi mira unitas in hoc sicuti in aliis quibusi1 libet locis Christi et ecclesiae declaratur, dum quod nos in illo gerimus et ille in nobis se agere monstratur. Nam dum nos recte panem cum melle comedimus et uinum calicis cum lacte potamus, tunc et ipse ea se in nobis sumere testatur, quia per haec nos in suum corpus traicit et unum in illo efficimur. 15

Pro talibus igitur et huiuscemodi

negotiis, fili carissime,

prouide sane in pane et uino sine ulla decoloratione substantiae hoc mysterium interius ui et potestate diuina peragitur, ut et uirtus fidei eniteat in intellectu et doctrina fluat hinc inde in operatione sacramenti et ueritas resplendeat de praefiguram 120 tione mysterii. Nam Melchisedech prius in figura ista obtulerat panem. et 425 uinum. Ideo necesse fuit, uerus rex pacis et pontifex noster secundum ordinem illius eadem offerret, quatinus per hoc figurarum ueritas claresceret et qui esuriunt sustitiam el sitiunt 12; duobus istis in uia interdum satiarentur. Siquidem pane qui pro omni cybo quam saepe in Scripturis ponitur et cum omnibus escis congruere uidetur, esuries temperaretur, potu uero sanguinis sitis quasi caelesti rore madesceret et per hoc amplius homo ad 1usticiam refectus in fortitudine cybi caelestis 13o constantius desudaret.

Hoc quippe potu ac cybo Elias de manu angeli pastus quadraginta diebus per quos praesens saeculum designatur, 109/110.114 cf. Eph. 4, 4; Gal. 3, 28 ; 1 Cot. 12, 27. 121/122 cf. Gn. 14, 18. 122/123 cf. Hbr. 7, 1-2 ; 6, 20. 124 Mt. 5, 6. 131/133 cf. 3 Rg. 19, 7-8.

108 — lucem capere H g ueloz.FLHIg quid G 109 agnosceret O* ; cognoscere g - in hoc unitas g sicuti] J- ec LL K AC IN z 110 christus (Qi et oz. X* R ecclesiae] -- unitas FI* declaretur K* ; designatur IN nos oz. T 1 B.M X* g ; — gerimus nos in illo IN 111 et oz. I -— se in nobis g seozm.H? XR. 4*Cm monstrat P TIBMgu cumul BMg 113 potamut VF G X* R eaJjaL ; om. H ; —seea V* se in ozz. H* ; se om. I R sumete] re O* 114 haec] hoc TIBMACNgz — cotpus suum I

cot l/ X R ; — ttaiicit corpus ut unum cum illo mortti-

ficata carne efficiamur g - et nos in illo unum H unum] uinum I* 116 sane] 4- quod IN et| in uino] 4- quia H M? decoratione P* 117 hoc] -- nimitumg uim R* et, ozz. I 118 fidei ozz. I B in oz. Kg fluant L* 119 operationem E sacramenti... praefiguratione oz. L. H uetitatis R* de]jin GX R A? Cz 121 nam... (134) quod oz. G — in figura ista prius H obtulit E 122 ideoque H? fuit] erat H ; 0m.O;--utP^^ETFHIBMZICRKNgum 123 illius oz. F* eandem Jo offerre I 124 hanc iguram T 1B Mg -- etsitiuntiustitiam VI. X R 128 interim I g sociarentur O sedquidem P* F qui ozz. IN* 126 — in scripturis petsaepe g et] ut g 127 congrue H* esuriens F* g 128

adesceret H* ilaresceret K? ^ 129 rectus K . fortitudinem I cybo K*? caelesti P O L V K 4A* 130 constantius] amplius T 1B Mg . 131quippelitaque H ; — cibo quippe ac potu E ac]ec TIBMg 132 sexaginta R praesens] 4- et K*? -- saeculum ptaesens B IN designantur F* IN

DE CORP. ET SANG. DOMINI X

9

in fortitudine usque ad montem Dei dicitur peruenisse. Ex PL quo patenter innuitur, quod cybus iste manibus angelicis defer- 1307 155 tur et refertur per quem nostra infirmitas diuinitus releuatur qui nonnisi solis amicis et fratribus porrigitur. Vnde sponsus adhortatur in Canticis : Comedite amici et bibite el inebriamini carissima. Quia profecto talis esca et potus numquam digne sine ebrietate Spiritus Sancti degustatur. Hinc 140 quoque Dauid ebrius gratanter in persona nostra canit Parasti in conspectu meo mensam aduersus eos qui tribulant me. Inpinguasti in oleo capud mewm et calix meus inebrians quam praeclarus est. Praeclarus itaque, quia omni ueritate fulgore clarius resplendet et luce Sancti Spiritus inlustratur ac per 14 A hoc fidelium inebriat mentes. Quo nimirum haustu illi ebrii erant hora diei tertia super quos se idem Spiritus plenius diffuderat. Idcirco et nostra accipientium praeparanda sunt corda, ut tali epulo refecti ad altiora in fortitudine transeamus. Nemo igitur 15 o digne accipit nisi qui transit. Vnde et Pascha transitus appellatur. Pascha autem nostrum immolatus est Christus. Ad quod qui uult uenire et uidere hanc uisionem, transeat et ipse cum Moyse sicut et Christus transiuit de hoc saeculo, ut totus iam spiritalis spiritalia ista quam digne percipiat.

cf. 5 Rg. 19, 8. 150 cf. Ex. 12, 11. 153/154 cf. Io. 15, r.

J- eius HI?

133 fortitudine] domino

151-1. €0£, 5,17.

dei oz. E

152/153 cf. Ex. 5, 3.

XXXX.

ex] numerum

— defertur angelicis g

134 cybus oz. H ; 4- cette G

135 et refettur ozz. P* ,A* IN ; -- ad nos G

G

diuinitus ozz. F*

148/149

145/147 cf. Act. 2, 15-17.

141/143 Ps. 22, 5.

137/138 Ct. 5, r1.

adpon. X R

defertur] 4- a et] ac 44? C z

136 solus O*

teleuetur M* ; reuelatur K*

137

comedite] -- inadoratur R ; — in canticis adhortatur g unde] uelut g et] ac g 138 qui g et bibite ozz. g amici] -- mei P? I B g quiens g numquid

I

139 digne oz.

sine oz.

H*

-- sancti

T* ; -- in T

140 — in persona nostra gratandegustantur IN sanctus IN* spiritus F 142 inpinguascanit] c zn ras. 3 Jit. T nostra] 4- ebrius H* ter TIBMg utique P? 4? Cguz ; «- calix P? id3estoz.g tiin oleo capud meum oz. G omnium R

uetitatis 4? ; J- ac

H ; J-etV?G XR»

fulgoris T I B

- spititus etom.g resplendeat P* ; resplendit D* 144 clarus P Mg die /4* ; — supet quos die tertia g 146 hora oz. g illustratus g sanctilg - plenius spiritus H idem] eidem G Smp se idem] id est R* 148 idcitco] nuzerum XX XXI adpon. X R. spiritus] 4- sanctus T FBMg» accipiendum L IN* ; ad accipiendum nostta] J- ideo G et ozz. M* 149 — epulo tali g —— epula IN patanda G H N? gm ; in adcipiendo £ fortitudine] 4- eius H?

transeas L.*

itaque

FL

HK.A CNz

150

152 — c christus immolatus est H 151 autem oz. E T interpretatur I L ipsum ^ ow.g ipse et H transeat etipse — g uidere uisionem hanc — de hoc saeculo transiuit K et om. X R 153 moysen P* V* G /4* quam digne] 154 spiritalis ozz. O — spiritalis /4* ; oz. E ; — ista spiritalia g percipiant L,* condigne T FI BM gz; digne X R 9

CC. XVI

DE CORP. ET SANG. DOMINI XI

72

XI. Cur in calice aqua misceatur. Plane aqua in sanguine quare misceatur, dum in natale m [natali] calicis factum fuisse non legimus, illa permaxime causa 424 est, quia de latere Christi ubi passio completur, sanguis ; pariter et aqua manauit. Quod recte mysterium apostoli plene intellegentes fiendum in [4- hoc] calice censuerunt, ut nihil deesset nobis in hoc sacramento ad commemorationem passionis quod tunc extitit in cruce in consummationem nostrae redemptionis. :9 Nam postquam emisit spiritum, ueniens unus militum accepit lanceam et aperuit latus eius, unde quasi de uiuo fonte manauit sanguis et aqua. Et hic est uerus calix, quia ueraciter passus pro salute nostra non minus sanguinem pretii quam undam baptismi fudit. Et quod tunc de carne fluxit, hoc PL I I nunc credentes in calice bibunt. Caro quidem datur in cybum, sanguis et aqua uere in potum, ut quod simul de latere mana- 1308 uit, hoc totum noster homo his duobus renouatus bibat, ut si

quam peccati maculam post fontem traxit, habeat in hoc undam ueniae qua diluatur et praetium suae redemptionis 20 quo unusquisque redemptus de die in diem rursus renouetur. Sed et plures dixerunt aquam ideo admisceri debere, ut 4/5; 9/12 cf.10.19,50.33.34 ;Apc.21,6.

13cf.xPt.2,21.

15/16 cf.10.6,55.

1 numerum XLII adpon. X R cur] -- hoc G cut... misceatur] ut quid aqua cum uino miscetur dum in coena domini factum non legitur 7 ; J- cum uidelicet in exordio ipsius mysterii id est in cena factum fuisse non legimus B ; oz. IISEXOUR:

calicem IN?

2 natali calicis

K 44 C z zz ; acceptione calicis X R ;

nataliciis T F I B.M ; ipsa domini coena minimeg ^ 3factum oz. G* — fuisse] -- a christo X Rz — nonoz.lg legitur z; legatur g ista R; oz. T* ^ permaxima TLHBMKACNqgum -estcausaR 4 —completur passio g — 5 tectum H* ; om. g -- apostoli mysterium I plane I X* K ; bene g 6 faciendum 4 Gi

in]--hocK.A C Nz consuerunt E I* B* ; sueuerunt G* ; consueuerunt * deessent F* ; -- exeo X R ; — nobis in hoc sacramento deessetg 8

existitg in ctuceoz.g consummatione N g 10spiritus P* ^ uenietis K* ; om. G accepit ozz. G g 11 lancea V? G g et om. V? G g -- latus eius aperuit g -- de uno quasi E de] ex I uiuo X*3]uno TFILL HIBMAN £4; uino X? fronte 74* manauit g et] 4- ideo G

12 manauit] J- exiuit L, ; — sanguis et unda qui R 13 passus oz;. 1 ; — pto nostta passus

salute g pro salute] propter peccata I minus] 4- quam JE (QEedp dne ess — fudit in baptismi typumg et ozz. R. ne] calice X 18 in,] de M* K 16 — in potum uete X* simul] similiter I 17 totum 7-8] tantum E ztx* -— tfenouatur G ; teuocatus T uiuat F* ut si] nisi 18 peccati] J4- et F*?; -— maculam peccati H fonte G

4* 14 unda quae F* catquod] quae F* homo noster IN T G ut oz. R* contraxit H?

hoc unda ueniae T F* M ; hac unda ueniam F? I B ; hac unda et sanguine g

19 qua diluatur oz. g

quam

O*

diluatur Mm£ ; diluantur O ; deluatur

T L H* R ; deleuatut M*s* ; deleatur I B ; -- omnibus iniquitatibus suis sanatis omnibus infirmitatibus suis R. 4? C zz ; 4- omnibus iniquitatibus suis X* ; 4-

omnibus iniquitatibus suis sanatis omnibus iniquitatibus suis .X? ; de sequenti transmulatione in X R. uide pag. XXIII — suae] siue P* ; oz.g — redemptionis] -- lauacrumque £g 20 unusque l/* ; quisque 2 redemptus] 4- est X? remouetur C* 21 et oz. T H - aquam dixere plures I - ideo

DE CORP. ET SANG. DOMINI XI

73

simul in Christi sanguine baptismus et pretium salutis fluat, non jam quasi duae res, sed una, sanguis uidelicet fiat. Nam et sanguis in corpore ut crescat his duobus pascitur. Ex quo patet quod satis prouide ob dispensationem salutis 25 nostrae diuina sapientia hoc simul de suo latere produxit, ut unde mulier quae deceperat priorem Adam, creata est, inde rursus ecclesia formetur cuius Christus in cruce peccata tulit. Quo constat quia omnes in se leuauit, dum causas omnium 50 pertulit in cruce. Idcirco ecclesia quae in illo simul fuit, iure de latere dicitur manasse. Quae bene per aquam, sicut Cyprianus sanctissimus ait, designatur. Vnde et in Apocalypsi angelus aquas populos esse interpraetatur. Et ideo recte prouisum est quia simul cum sanguine fluxit, 55 ut in hoc mysterio ueri sanguinis admisceatur, quatinus et nos 425 in illo simus, ut per hoc salutis sacramentum diuinis obtutibus ilico uniti mystice offeramur. Nam s? winum sine aqua. offeratur, sanguis Christi incipit esse sine nobis. Sv autem aqua sola, iam plebs widetur esse sine Christo. Quando autem. utrumque 40 myscelur ei coniungitur, tunc vecte mysteriwm ecclesiae spiritaliter perficitur. Nulli igitur liquores sic se couniunt quomodo uinum et aqua, profecto quia illud ex aqua per uitem sicut Christus ex carne per Mariam nascitur, sed longe excellentius uinum 45 quam aqua. Quas denique aquas Dominum idcirco commu26/34 cf. Io. 19, 34. 21 cf. Gri 2, 21-22; 5, 6; 28/30 cf. 1 Pt. 2, 24. 31 cf. 37/41. 32/33 cf. Apc. 17, r5. 37/41 CY ep 65, 15 (711, 23-712, 2). 45/46 cf. Io. 2, 1-11.

aquam O admisci P* O* L|. H* V G X* R ; admiscete T 22 simul] semel R ; similiter G in oz. L sanguinem G baptisma g et| a LL salutis fluat] redemptionis fluens g ; 4- et H 23 non... sanguis] ut non iam c- quasi iam non iam] nam G duae sed una sanguinis substantia E sanguis] 4- et aqua g ; — uidelicet sanguis et aqua B duas F ; duo 24* r

uidelicet] 4- et aqua T I.M nam...(25) quod oz. G 24 sanguis in dispositioptouidet C* 25 satis] -- itaque G corpote] corpus £g simul] similiter hoc] haec z 26 sapientia] misericordia I nem O c- ptioinde G 29 ut om. O suo latete] latere christi g G cu28 formaretut FH? G unde O adam] -- a quo B tem deceperat g omnis T R* ; — in se omnes 29 quo] quod L H* ius... (31) manasse oz. G -— omnium causas in cruce BM N?g lauauit O* R* ; lauit O? T HI K simul] — simul in illo g 30 protulit F ; — in cruce pertulit g » pertulit B -- designatur latere] 4- eius JN 31 — dicitur de latere H I g similiter I cyptianus ozz. F* ; -- martyr g ; — sanctus sicut cyptianus sanctissimus ait LI, et signatur O ait oz. V* 32 sanctissimus oz. H* B cyptianus O — esse populos L H K 33 aquas oz. O angeli O* om.HK.AACINzm 35in sanguine] J- aqua H? 34 simul] similiter G ; -- aqua F? ACNzz 37 illico uniti P? O* H* V* GR 386 sumus P* O* g om. Gg; - hocinz AA ;ilicouniti H?

X C zz ; X unitig

^ offeramus K ; offeratur T* ; offerantur G*

si ... (39) chtisto oz. G* 38 sine] 4- christo IN* offeratur] sumatur g 42 se communiunt N* ? R K; 40 et coniungitur 077. g solum H

se conueniunt

O ; sibi conueniunt

T F I B M g

quoniam I

excellentius] 44 - nascitur per mariam H g oet IN quas] numerum XXX. adpon. X R ; om. N aquam L* M mutasse 2 ; communicasse E uinum H?*

43 uite G ;

46 -- est IN idcitco] 4- in

74

so

55

6»

65

DE CORP. ET SANG. DOMINI XI

tasse legimus, ut insipientia nostra euacuata uinum iocunditatis in nobis exuberaret. Hinc sponsa in Canticis : Introduxit me rex 1n cellam winariam el ordinauit in. me caritatem. Ac deinde : Exultabimus et laetabimur 4n te memores uberum tuorum. Exultant ergo fideles, dum se intellegunt ad tantam unitatem Christi sociatos per gratiam et ad tantam flagrantiam caritatis prouectos. Et ideo quam bene in hoc mysterio nostra figura per aquam admittitur, ut unusquisque in illo Christi sanguine susceptum se intellegat et in melius transmutatum. Vnde licet prius mystice uinum et aqua commisceatur [commisceantur], post consecrationem tamen non nisi sanguis bibitur, quia in illo prius ex aqua baptismatis suscepti rursus eum esuriendo et sitiendo cotidie potamus. Nec dubium quin sub hoc mysterio illam bibimus aquam de qua Dominus : Qwi biberit aquam inquit quam ego dabo ei, fiet 4n eo fons aquae salientis in witam aeternam. Propterea non inconuenienter etiam ob hoc ibidem aqua consecratur, non quod aqua permaneat, sed uertitur in sanguinem, ut significet quid fides percipiat. Nam tria sunt quae testimonium dant, quod Christus est Veritas : Spiritus, sanguis et aqua. Nimirum quia postquam emisit spiritum, de fonte pectoris sui contra naturam manauit felix unda baptismi et sanguis redemptionis, quibus non nisi

7 o unum

salutis opus mystice consecratur, ut corpus nostrum et

anima ac spiritus integer ad uitam in Christo seruetur. Vbi nemo dubitat quod et caro nostra ex hoc paretur ad uitam,

47/48 Ct. 2, 4. 48/50 Ct. 1, 5. 61/62 Io. 4, 153-14. 66/67 cf. 1 Io. 5, 6.8 ; Io r4 667/68 cf. Io. 19, 30.34. 69,7 Eph. 075,1 Cols T7504. 90/71 (JOE L UE T E5023.

46 in sapientia O F* R C 7 ; inscipientia H* 4? — exubetaret in nobis g exumbtrant R*

nostra 077. g euacuat K hinc] hic 24* ; 4- quoque IN

— in canticis sponsa N* 48 me] J- aitg ^ uinatia L|. H* et oz. I 49 uberum] uerborum R tuorum] 4- supet uinum L

in, oz. O* R* 50 exultabunt I/*

humanitatem L, H ; — chtisti unitatem g

52 catitati /A* ;

claritatis O ; ueritatis G 53 aquam] quam L 54 in...(55) se] pet illud christi sanguinem adceptum se patti g - se susceptum C? zz B5 se oz. C* mutatam M unde] rmazzerum XXXI adpon. X R ; -- est F unde licet] uidelicet H B* ; licet B? licet ozz. IN 56 uinum] unum B* commiscetut FH? ; commisceantut K 74 C zz ; misceatut g

B1 consectationem] celebrationem

£ 7 bibitur sanguis E 58 ex om. G aquis F 59 sitiendo] 4- iustitiam H? — putamus I* 60 super I hoc ozz. X* bibamus ET L HI BMgz 61dominus] - dicit] ^ -—inquitaquam T? IL HV GM? XRK A Ce inquitoz. T* ; — quam ego dabo ei inquit F eis IN* 62 aquae ori. IN* 63 inuenienter [/* ob] in F* aqua oz;. g consecrator O* non quod oz. g 64 quod] quae F* uettitut... (65) petcipiat] petcipitur G uertatur FH?g z 65 quid] quod F X* 66 ttes sunt qui TF IB Mg testimonium ozz. C* 67 spiritus ozz. 7A* - aqua et sanguis F L, H X 68 pectoris] pectori L* ; lateris H? 9*0 unum] uinum I nostrum ozz. ,A? C Ngm et om. X R 7*1 anima] J- nostra g ac] et I integta X R - serue(n)turin christo T X* — seruentut X ^ *2dubitet IL; Hz — etom. T TES reparetur P^ TH* GIBMXRK?ACINgum ; patetetur P*

PL E30)

DE CORP. ET SANG. DOMINI XI

75

qua totus homo redimitur. Caro quidem carne pascitur spiritaliter, quia Verbwm caro factum est, anima uero Christi san- m 426 72 guine reparatur. Omnis itaque anima teste Scriptura 9n sanguine est, ut ubi habet in corpore sedem et per quem ipsa, ut aiunt, uiuificat corpus, inde a Christo et ipsa habeat uitam aeternam in se manentem. Sed quia spiritus noster atque anima una sub8o stantia est, licet spiritus;aut mens dicatur, ea pars quae praeminet in homine ex qua spiritalis interdum appellatur, dum praeoccupauerit suis legibus totum hominem et uiuificatur a Deo. Anima uero inferior eius portio qua corpus animatur et homo animalis dicitur. Animalis autem homo non percipit ea 85 quae sunt Spiritus Dei. Hac de causa in hoc sacramento forsitan aqua admittitur, ut tria haec tribus istis sacrentur mystice rebus. Constat igitur quia, etsi tria prius ponuntur, non nisi caro et sanguis postea recte creditur dans indicium, quod animalis 90 homo totus debeat transire in spiritum et spiritalis fieri. Omnis namque anima in sanguine est. Quod typice dictum accipimus, quia omnis uita eius, ut beate uiuat, in Christi sanguine PL reparatur. Quam bene ergo in sanguine, quia per quem habet 1310 cognationem ad carnem iustum erat, ut per eum haberet ad uitam. Et ideo in uia duobus istis dumtaxat regressum 95

IOO

pascimur

et potamur,

44 Io. 1, 14. P33762772;

96 Lv. 17, 11.

ut totus

homo

noster,

qui duabus

constat substantiis, integre reparetur. Hinc quoque Dauid : Sitiwit in ie anima mea, quam multiplicier tibi caro mea. Sitiuit ergo totus homo ut de carne et anima transiret ad spiritum, quatinus spiritalis totus in Deo esset.

73 quam L G ; quia ueto o7. g

A CAN

84/85 1 Cot. 2, 14.

E 1 JA C N ums s

76 — nam omnis 9

-- ut ipsa H*

ut] ait P*

totius P* est oz. F*

90/91 Lv. 17, 11.

98

94 uerbum oz. iN* ** et] ut I

v8ipse V* B* XX

RK.A*IN

quam

— 79

— atque] et I spititus] christus 74* sed] numerum XXXII adpon. X R praeoccupa82 4A* oz. pats F* ut ; T autem aut] 80 g est substantia 83 inferiot] uiuificator O* -— hominem totum I uerit] 4- spiritus g

-F pats E

quia F*

$4 — quiaanimalis g — non os. K — «ea quae] aquae

— fotsitan in hoc sacramento $5 sunt ozz. R. ; — dei sunt spiritus M* Je 88 — si et R* mysticis H sactarentur T' 86 aqua oz. X R Tor 90 transite] it zr animabilis T iudicium E I* 89 sanguis] 4- tamen IN 92 eius] dictum oz. I 91 -— dictum typice M* fietet G 122 ozz. O* ; O? sit uiuat] g beate et uiuat bene — 1; bene beate] hominis £ reparatut... sanguine] est IN 93 reparanda est g — sanguine christi E 94 coquem habet] quamlibet I pet oz. F* — in sanguine ergo B in uia] dum 95 — regressum haberet B c pet ut K* gitationem L I R

duobus 96 quia P F N petegrinamur in hoc luteo domicilio g ; oz. 1s in te oz. K g inquit 4sitiuit] 98 V* om. ; N K? H* integer 97 g K* spiritaliter R. 100 spiritum] uitam L 99 ad] in tibi] et H ; om. I JN ideo homo deo] in totus oz. I

76

DE CORP. ET SANG. DOMINI XI-XII

Propter quod licet dixerim sanguinem ad animam pertinere, quodammodo simul caro et anima recte sitiunt et potantur sanguine, sicuti et pascuntur simul carne Christi, quia non carnaliter ista percipiuntur sed spiritaliter. Sitit igitur anima 165 talibus refrigerari, sitit et corpus. Comedit anima, comedit autem et corpus. Quia talis esca non minus pertinet ad animam quam et ad corpus, quibus usque ad finem uegetati anima inmortalis ad uitam transit, caro uero propter sententiam primi hominis ad terram redit. Sed quia Christo concorporata i10 per lauacrum et inmortalitatis alimonio enutrita semina uitae [-- percipit] numquam post finem saeculi in mortem detineri poterint [poterit], immo quod in capite praecessit, membris praestabitur. XII. Vtrum plus aliquid habeat hoc misterium, quotiens a bono, an minus quippiam quam Veritas repromittit, si a malo conficiatur ministro. Vere credere et indubitanter scire debemus infra catholicam ; ecclesiam : Vbi catholica fide hoc mysterium celebratur, nihil

a bono maius nihilque a nihilque aliud quam caro consecratur. Quia non in efficitur creatoris et uirtute

malo minus percipitur Christi et sanguis, dum merito consecrantis sed Spiritus Sancti, ut caro

sacerdote catholice in uerbo Christi et

103/104 cf. Io. 6, 65. 108/109 f. Gn. 5, 19. 109 cf. Eph. 3, 6 ; Phil. 5, 21. 112/113 cf. Col. r, 18 ;Eph. 1, 22 ; 4, 15.25 ; 5, 30. 9/10 cf. Lc. 1, 55. 101 propter]

J- ea G

102 simul] similiter G ; -- tamen

V? G ; -- et C z

sitiuit G* pottanturt ]/ — 103etozm.O H* pascantuft g 104 — carnaliter ista non X —— non carnaliter] nullo rationis sensu g - petcipiuntut ista g sitiuit I anima] -- mea I IN 105 sitit] sicut LL comedit] 4- et EXOS comedit anima... cotpus ozz. G* I R* autem ozz. G? B X g 106 quia] qui G* 107etoz.T F N*g ^ usque]utique T I B M ; igiturg uegetatis X R ; uegetata O? /4(m8)? C 7; animal /* animam mortalis G — 108 uero] o7m.lN 109 reddit F* R* sed]se G quiaoez.P^TFIBMmg christum concorpore P* concotpotati F* ; concotporaliter E ; corporata zz 110 et] 4 per V?G

vis

oo

alimonia PP

OE

TFIBM X*

enutrita] J- est R

KACNs|m;--sumit

H?

- poterunt detineri g capite] 4- christo g

poterit

A*

N z ; alimoniam V/ GX? R

- uitae semina g morte

O H?

HIBNgz

111 uitae] 4- percipit 112 detinere FHI* ;4* ;

R K JA C N a z ; poterunt

d munerum XXXIII adpon. X R utrum... (3) ministro] quod sacerdotis hoc mystetium consecratur et nullus magis uel minus dote qui ministrat z ; oz. E X R aliquid ozz. 4 C z; ; — habeat 2 an] at G* ; aut I quippiam quam uetitas reptomittit ozz. om.

P*

3 conficitut

H JN ; contiatur

P*

minister

E F I X?

non in merito percipit sacetaliquid O L I B A C zz 25

G ; ministerio

B* ;

mystetio O* 4 credere ozz. H? scire] credere I, H debemus] -- quod A ORUNL V intta d ^ ubi hoc mystetion infra catholicam ecclesiam catholica fide g 5 celebratur] -- quod E z 6 magis R* maius... malo oz. I nihilque] nihilue g ; nihil H* IN percipiatur z ; petcipi P? T H I B M $75 -P a E* ministro g —— 7 aliud] -- est M? catnem... sanguinem H? g ; -- petcipitur G 8 consectatot O* ; celebratur consecrari H ; celebratur consectetut 4 immerito H* I consecrandis X* ; consecratis I, H* ; -- sacet-

dotis I

9 et] J- in H

spiritu G

DE CORP. ET SANG. DOMINI XII

77

10 sanguis, non alia quam quae de Spiritu Sancto creata est, uera fide credatur et spiritali intelligentia degustetur. Si enim in merito esset sacerdotis, non ad Christum pertineret. Nunc autem sicut ipse est qui baptizat, ita ipse est qui per Spiritum Sanctum hanc suam efficit carnem et transfundit sanguinem. 15 Quis enim alius in utero creare potuit, ut Verbum caro fieret ? Sic itaque in hoc mysterio credendum est, quod eadem uirtute Spiritus Sancti per uepybum Christi caro ipsius et sanguis efficiatur inuisibili operatione. Vnde et sacerdos : Iube haec per[erri ber manus angeli tui dn 2 o sublime altare twwum in conspectu diuinae maiestatis tuae. Vt quid perferenda illuc ea deposcit, nisi ut intellegatur, quod in eius sacerdotio ista fiant ? Ipse enim factus est pontifex in aeternum secundum. ordinem Melchisedech teste apostolo ad «nterpellandum pro mobis offerens semetipsum Deo Patri. Ad hoc quippe 25 semel introiuit in. Sancta mon. in. sanguine alieno sed roprio sanguine. Vnde non ab alio recte percipitur quod proprium eius est, sed ab ipso summo pontifice. Neque ab alio caro eius creatur et sanguis nisi a quo creata est in utero uirginis, ut Verbum caro fieret. Verbo enim Patris dictum est : Crescite et multiplicamim:. 3o Et ecce adhuc hodie ex eo cuncta creantur animantia, non

noua sed ex eodem semine. Ita et caro Christi eodem uerbo 19/20 Canon (56, 100-102). d 7/2 10:312 0541 12/13 cf. Io. 1, 33. 25/26 Hbr. 9, 12.25. 23/24 Hbt. 7, 25. cf. 27 59, 14. Hbr. 6, 20. Cj RINCONTS 35 3-010: 13 147 30 Gn. r, 22.

22/23 28/29

fide oz. deom.O X . 1iuere PD* 10 alia quam] aliquam G 74* ; alia X* 12 sacerdotis] intelligentia] J- nullo rationis sensu g credantur F* IN* pet 13 est, oz. E IN* nunc] hunc g -- ad chtistum non g ministri 2 14et] -- uinum et aquam H? — ttansfudit G*; -- in P* T E om. H* I* /A* g uteto] 4alius ozz. IN* 15 qui N* H?IJA? CIN; 4 uinum in ut] potuerit C IN zz ; poterit /4* B cteate oz. P O E uirginali g quod] 4- de L, H* est oz. X* in hoc oz. B 16 utique I cum P*? 18 effüciturt IN ^ uisibili E* pet uerbum] prouerbium R* 17 spititu G unde... (22) fiant] unde nihil haesitan19 unde] nzzerum XXXIV adpon. X R dum sed firmiter credendum manu christi ipsius hoc nobis mysterion ueri corporis et sanguinis sui extra omnem rationis coniecturam realiter mediante manu ministri angeli] sancti ptaeferri I. IBMxz iube] 4- inquit O T P2 potrtigi g diui20 conspectum T L H V?I B angeli E H? X?» ; — angeli tui sancti I 21 preferenda quid] 4- in sublime T* maiestatis tuae ozz. V/* num L* O ; perferri X R 24? C m

illud R* ; ozz.

G; — ea illuc

FH

ea deposcit]

22 fiunt F quod] quae F* eadem poscit E X? NN ; eadem possit .X* 24 offerentis R* ; — semetipsum 23 — ad interpellandum ut apostolus ait g 25 semeloz.T FIBMg; -inttoiuitsemel O E -- patti deo E* offerens F fecic alio] alieno F* unde] 4- enim H?, eras. H? 26 sanguine ozz. G I g 97 eius oz. LA ; — est eius X* quod] quae F* ; sed I (27)alio] L? ; oz. L* 28 et -— eius cato H nec IN -— pontifice (-- eterno I*) summo I F* M* uetbum ; R. X adpon. XXXV muzerum uerbo] 30 B ] creatur sanguis cuncta om. H — cteatut P* L* ; — 31 etom. NN multiplicabimini O* ita et] ex oz. I 32 sed] se K non oz. H* animantia cteantur O christi ozz. X* et oz. H* itaque et R

I3II

78

DE CORP. ET SANG. DOMINI XII

fit caro, quia Verbum caro factum est et habitauit in. nobis. Vnde si ex illà benedictione tanta manat multitudo, quid 55 putas ex carne Christi ? Numquid inefficax est ex se qui tanta fecit ex nihilo ? Et sicut panes auxit quantitate substantiae quam natura non dederat, numquid inpotens est facere ex aliquo quod sine semine in utero creauerat ? Pullulat ergo illa ubertas carnis Christi et manet integer 4 o Christus, quia natura manente integra, etiam in creaturis ad iussum eius cuncta exuberant. Propterea licet semel dixerit : Germanet terra herbam uirentem, adhuc hodie ex eo quae per singulos nascuntur annos, omnia creantur. Sic itaque et in eo quod semel uoluit et deinceps carnem et sanguinem in hac 45 commemoratione iussit esse, fit quod iubetur. Quae si quis non credit, impio deterior est, quia ille quod non didicit, approbare non potest, iste quod in multis cognouit contra naturam fieri, etiam in carne Christi non credidit. Propter quod homo, si adtendis sacerdotem, adtende Christum

$0

55

Verbum Patris quod caro est et quod semel factum est, cotidie fieri non dubites, dum per hoc caro et sanguis cybus noster efficitur ad hoc quippe, ut et nos eius corpus simus. Vnde sacerdos non ex se dicit, quod ipse creator corporis et sanguinis esse possit, quia si hoc posset quod absurdum est, creator creatoris fieret, sed obsecrans per Filium Patrem per 33 Io. 1, 14. 36 cf. 2 Mcc. 7, 28. 96/37 cf. Mt. 14, 19-21. 39 cf. Acta apost. apoctypha (ed. C. Tischendorf) p. XLV. i13. 42 Gn. 1, 1r. 44/ 45 cf. x Cor. 11, 24-25. 49/50 cf. Io. 1, 14. 91 cf. Io. 6, 55. 52 cf. 1 Cor 10, 47;32, 27; Eph. rz, 22:235 COL Y, 18.24. 05/86 cf. Eph. 2, 18; S: T2 C Ebr 725. 33 quia] quo P? 7; -- cato IN* in carneg

efficax 74*

34 maneat G*

-— exseestlB

35 ex carne] cato T* I;

ex se] zn ras. O ; etse LL H* ; etse

ex aliquo H? 36sicut]| siV? GIB;quiH panisG auxit] quantitatem I 39 — non dederat natura N impossibile deus V* X R 38 quod] quo M* ; quae F -- cteauit in uteto tat] concreuerat IN ; creuetat IL 39 —ilaergo K q— ilaoz. V

4- ex nihilo z I est] 4g creaueGXR et

om. F 40 — manente natura B 41 iussum] uisum B ; usum I eius] est P* cuncta ozz. F licet] -- chfristus I 42 germinat ;4* C* herba X uitentem] -- et X* — quae ex eo hodie K quae] quod H? N ; ozz, H* ;

- omnia quae per singulos nascuntur annos creantur uerbo g 43 — annos nascuntur [ utique z 44 quod] 4- chfristus F semper TI BM g; -- uoluit semel F sanguinem] -- suum H? hanc commemotationem IL H 45 consecratione R fit] et fit I ; fitque g quod] quae F* iubentur 1553 46 quae] mumerum XXXNVI adpon. X R deterior est] deteriorem I, G quod|quaecF V GXR 41 dicit G iste] -- ueto H? quod] quae F agnouitg; didicit H — 48credt ETLIBMRACNmgm 49 attendas N* ? sacerdotem] ministrum g 50 quod] quae F* caro] 4- factum G 51 fieri] -- in mysterio 4 C IN z non] ne I cato] 4- christi F? J ; -F eius G sanguis] 4- eius H? -- nostet cibus M* 52 efficitur] -- aeternus 4? C N z ad hoc quippe oz. G et om. H G — corpus eius H g — simus eius corpus K 4A C N z 53 unde] 4- et F M unde... (63) chtisti ozz. g ex om. H* 54 quia] qua T B5 obsecras B* ; obsecrat R. 443 C z ; obsecramus 74? ? -- pattem pet (et I) filium H I

PL 1312

6o

65

7e

7;

DE CORP. ET SANG. DOMINI XII 79 quem ad eum accessum habemus. Rogamus autem hanc oblaHonem benedicam per quam nos benedicamur, adscriptam per quam nos omnes in caelo conscribamur, zaíam per quam ?n wisceribus. Christi censeamur, rationabilem per quam a bestiali sensu exuamur, acceptabilemque facere dignetur, quatinus et nos per hoc quia in nobis displicuimus, acceptabiles in eius unico Filio simus. V nobis, inquit, fiat corpus ei sanguis dilectissimi. Filii tui Domini nostri Iesu Christi. m Ecce quid fides instituit, ecce quid Christus indulsit, ut nobis 429 sit corpus et sanguis, quatinus per hoc nos in corpus Christi cotidie transferamur ! Prius autem quam corpus consecratione fiat, oblatio sacerdotis est, sicut ipse confitetur uel cunctae familiae offerentium ea. Sed in uerbo et uirtute Spiritus Sancti noua fit creatura in corpore creatoris ad nostrae reparationis salutem. Vnde iuxta sublimis aram altaris semper adsistere Scriptura teste probatur, ut ex eius immolatione corpus et sanguinem percipiamus. Ceterum sacerdos quia uices Christi uisibili specie inter Deum et populum agere uidetur, infert per manus angeli uota populi ad Deum et refert. Vota quidem offert et munera, refert autem impetrata per corpus et sanguinem et distribuit singulis, non quantum uisus exterior praebet, sed quantum fides capit. 56/63 Canon (30, 61-65).

58 cf. Hbr. 12, 25 ; Lc. 1o, 2o.

61/62 cf. 1 Pt. 2, 5. 65/66 cf. AG quaest Ev 2, 39 (1353). IX Cord lo 27. 66/68 cf. Canon (26, 35-36 ; 30, 54-55).

59 cf. Phil. z, 8. 65 cf. Eph. 5, 30; 69 cf. Gal. 6, 15.

70/71 cf. Hbr. 9, 11-12.

56 ad eum ozz. M* autem] ut H? ; 4- ut E ; ozi. L H* » ; ait V? G ; 4- inquit P? T F I B M ; — hanc oblationem inquit z 57 quem K* benedicamur...

(58) nos oz. P* B8 omnes oz. iN consctibimut O* ; consctibantur P* tatam] raptam R* ; J- id est iudicatam solidatam K? ; -- id est firmiter solidatam M? ; -J- fidelitef solidatam B? per quam oz. H* 59 christi... pet quam ozz. T quem O* 60 acceptabilique 74* facete dignetur] designato

L

digneris G 61 quia] qua X* ; quod H C? z ; oz;. C* in oz. R 44? C z displuimus L 62 in oz. E in eius ozz. F eius] tuo G — filio unico B* sumus T inquam JN 63 dilectissimi] domini R* domini] -- dei IN - chtisti iesu B* christi] J- salus mentis et corporis R 64 ecce] numerum XXXVII adpon. X R ecce... (65) sanguis] constat igitur solam fidem huius mysterii esse capacem ut nobis cotpus et sanguis christi uetacitet fiat g quid,] quod G christus] fides T ut] 4- in E ; de sequenti transzmutatione in X R uide pag. XXIII — 65 nos om. O H* — — cotidie in corpus christi H — 66 cotidie oz. E prius... (76) sanguinem o. g — ptiusquam autem F quam] -- christi 74? C zz ; ozz. IN* corpus] 4- in E 67 fit T* 68 offerentis

Ez

ean TF*^"LGIBMXR

A*CINum

;om.E

et] --inEG

BN? spiritu T* G 69 sit P E F 4; fiat M - creatoris corpore I 70 auram I/*? 9*1 exozm.G* I M | immolationem R— 72 percipiamur V/* 73quia]qui E G — uice F H* ; — christiuisibili uices B — uisibile T* — 74 dominum H etom.N* 75 quidem] inquit E 976autem]an G ^ imperata O* sanguinem] d- eius H distribuig ^ **?non|num.;4*? praebetoz.g

80

DE CORP. ET SANG. DOMINI XII esse conuincatur,

Vbi licet sacerdos in conscientia malus

8o non suum est quod offert, sed omnium praeces et uota per omnem Canonis textum commendat. Nam et finis orationis cunctorum

uocibus confirmatur,

ubi omnes Amen

uoce con-

sona dicunt. Idcirco non unius est quod pro multis offertur et multorum praecibus confirmatur. Nam et Dominus ait : 8; Quod ro multis effundetur in. remissionem. peccatorum. Si PL enim pro se tantum esset, eius merita Deus forsitan adten- 1515 deret. Nunc autem licet leprosus sit qui offert, munda sunt quae hauriuntur, quia caro et sanguis Saluatoris nullius inmunditia sordidatur. 9o Ex officio ergo sacerdotis ista et non ex merito praestantur. Idcirco licet reus sit, officium ministerii sacrum est et gradus sacerdotii a summo pontifice Christo conpensatur, ut nihil minus carnis et sanguinis habeat hoc mysterium a quouis indigno, tamen apostolicae propaginis consecrata exhibeatur, 95 quia non ex eo, sed ex officio a summo pontifice gratia quam 450 ipsa Veritas repromisit, impletur, ut nullo sacerdotium eius et pontificatus officium alicuius merito minoretur. Virtus enim consecrandi est in eo, quod habet is qui ordinatur. Et ideo reuertentes qui baptizati sunt prius, sicut nom rebapAG 82 Canon (42, 131).

85 Mt. 26, 28.

99/104 AG bapt r, 2 (146, 18-24).

99 ubi] zuzerum LIII adpon. X R. — ubi... (84) confitmatut] nihilque tefetre qualis minister sit. dei enim, non ministri bona distribuuntur qui licet in conscientia malus esse conuincatut, sacramenti uetitati plane nihil officit, quia non suum est nec sibi uni sumituft £g conscientiam G malus ozz. IN* esse oz. IN 81 omne L, V M* X* K? AA C ; quae T

S2 amen oz. L

-— consona uoce T

83 dicuntur K* unus P* est] 4- oblatio T F*? I B M pro oz. H* effertur K offertut... (85) multis oz. L 85 effundetur] offertur .H remissione [/* 86 pro... merita] in se ad ueritatem sacramenti quicquam situm esset eius inmunditiam g pro]per R* ; — tantum proseO K eius om. X* $* nunc] mwzerum LIV adpon. X R autem oz. T* offert] administrat g 89 sotrdidatur] a ex u IN ; sotdidantur P? H? Ig 90 ergo] ego O* ; om. H sacerdotis] ministri g -- etista I* ? 91 licet] 4- sacetdos IN ministerium JN* ; mystetii I sacratum K* gradus] gradum est 74* 92 sacerdotii] presbyterii g chtisto ozz. I 93 sanguis I7 94 indigno] -4- si F.HIBN;-FquR tamen apostolicae propaginis consecrata] quam ab apostolica propagine consecrata 7; quamquam ecclesiae ministro g ; oz. G apostolicae propaginis] apostolica successione K? propaginis] pro paganis L ; 4- gratia M? ; -- institutione I B consecrato F* I, K? /4 ; consectatio F? H I B K* NN z ; consectatum 748)? C ; -- institutione F? ; -- quamuis R exhibeatur] -- sacramentum enim consecrandi est (-- in eo IN) quod habet (4-

is 77) qui otdinatut K AA C INzzef. js. 988 95 non oz. M* ex] 3- eius TIB.M £u officio] 4- et X R A* C z 2... (96) tepromisit] quod a summo pontifice christo adcepit rei promissae ueritas g a summo pontifice] summi pontificis IN ; -- constituto FH?

96 promisit G

impleatur G*

ut]

-inO?

TFLHWV

IBMXRKACNgzzm wlo 4*; ilo NN sacerdotio 4* 99? — minofetur merito IN uirtus] merum LV adpon. X R. 98 enim oz. O* consecrandi] benedicendi mensae et calici g quod] quam g ; 4- id H? qui] 4- legittime a primoribus ecclesiae ad hoc g 99 reuertentes] competentes I ; sicut g ; -- ad unitatem catholicam H?

si cum C* ; iterum F

ptius sicut ozz. g

sicut]

DE CORP. ET SANG. DOMINI XII

81

100 fizantur )ta utique qui prius ordinati sunt, ursus non reordinanbur ad unitatem catholicam, si recesserint, redeuntes. Sed aut ministrant, si hoc ecclesiae wtilitas postulat aut si non, sacra-

mentum tamen ordinationis suae gerunt ei ideo eis manus dnter latcos non inponitur. I05

Manet igitur in eis sacramenti uirtus sibi inutiliter, etiam

rei dum consecrant. Satis tamen utilis potestas et ordinatio consecrandi illis qui gratiam perceptae benedictionis et administrationis fide, spe et caritate communicant. Neque peruerso ad salutem proficiunt haec uitae sacramenta de caelesti 1o fonte manantia, quoniam mulla participatio $ustitiae cum iniquitate sicut nec Iuc? cum tenebris. Tamen tales licet oderint, adulteri sint et homicidae et ex

parte diaboli plura admiserint, dum falce euangelica necdum praecisi sacrificant, 4o» cogitandum qui et quales sint, sed 101; quid dent uel qwid accipiat is qui cum fide communicatur, neque quis habeat uirtutem consecrandi, sed quid habeat. Nam sicut nomine Christi ipso teste etiam a membris diaboli PE daemonia pelluntur et uirtutes ab eis plurimae operantur, ita 1514 eiusdem uirtute in sacramento a malis corpus et sanguis 120 conficitur, licet dictum sit, quod Dews feccatores mon audiat. Quia et super aquam baptismi et super oleum et super eucha108 cf. x Cot. 15, 13. 108/111 AG bapt 4, 18-19 (244, 24-28 ; 245, 5). 111 cf. 2 Cot. 6, 14. 113 cf. Sap. 2, 24-25 ; cf. Sim ep 56, 1o (128, 12). 114 cf. Mc. 4, 29 ; Apc. 14, 15-20. 114/116 AG bapt 4, 16 (240, 18-19).

118 cf. Mt 7, 22.

120 Io. 9, 31.

110/ 113/ 117/ 120/126 AG bapt 5, 20 (285, 28-286, 9).

100 ita... (104) inponitur] tametsi a malis sint baptizati, ita hoc sacramentum non utique ozz. T I B propterea readsumatut, quod a parum bonis istud adcepetis g 102 trecessetunt B — aut] hoc H ; om. F 101 sioz. G rutsum C? M 104 eis] his L 103 egerunt E postulet H? z administrant si id H? 106 105 uirtus] 4- sed H? ponitur P* ; inponatur l/? I* ; imponuntur K* acceptae qui] J- per F IN 107 illi G consecrantut V/ G X R teis H? 109 uitae ozz. F* ; — sa108 neque] zuzerum LNI adpon. X R. TO MPXCS quoniam]quum R ; quo7 — nullae P* 110 manentia T cramenta uitae F? 112 tamen] nuzzerum cum] ad I* 111lucis P* ? LL H R K .A C z ; lumen E oderint] hodie sint IN ; omnes B ; oz. I - licet tales I LVII adpon. X R 4114 sactificant] nondum H 113 admiserunt R. K* sunt G M* R cogitant T ; J- est H? non] 4- est T mensae dominicae administrant g accipiant F? H* X R IN* ; accipit T uel] aut g 113 quid,] qui C* is] his I, H* G I K* ; ab his 2X RS tp

communicat V? G K? N? g; communicant quid] a quo IN consecrandi] benedicendi chtisti ozz. FT*

nia diaboli E* c inG sanguis]

a om. ,A* C*

qui oz. G

cum fide ozz. I

116 habet IL F X R N* 117 sicut] J- in H* 1 M IN?

diabolicis P? ; -- et

TITBMg ; — daemo-

118 plurimae oz. g — opetatus F* ; fiunt I — ita] -- ut H* ;

119 in sacramento] sacramenti R J- eius H?

120 licet... audiat oz.

a malis] aliis E ; animale g

G

audit L ; 4- sed H?

supet oleum... (123) sub aquag etom.LH 121 quia oz. IN ; 4- ergo G fiunt] sub euchatistia, sacramenta, ipse est qui operatur qui haec omnia agit et perficit g

82

DE CORP. ET SANG. DOMINI XII

riskiam et super capita eorum sacramento 125

130

255

140

haec omia

quibus manus

inponitur, in

celebrantur et fiwnt. Idcirco walent

eliam et ber homicidas, eo quod, etsi non habeant Spiritum 431 Sanctum, Deus est qui dat per ministerium eorum eundem Spiritum Sanctum et consecrat ex officio munus suae largitatis. Alioquin angustior est gratia Christi quam fraus et calliditas diaboli. Si enim Aortus ?lle diliciarum clausus potuit habere spinas aduersarii, multo magis exíra et in eos qui membra non sunt Christi, profecto emanat fons ipsius gratiae. Non igitur euacuatur quod ubique pollet neque alterius esse potest quod proprium Dei est, quia, etsi sunt qui dicant haec sui meriti esse, et fornicantur a Deo, nequaquam. illa exhonoranda sunt diuini iuris sacramenta, ut eorum illa esse putentur, cum Doma"us sub specie meretricis sinagogae : Protulisti inquid de auro m6eo el argento meo et fecisti tdbi imagines masculinas et fornicata es 1n eis. Deinde ait : Accefisti uestimenta mea uersicoloria. et operwisti idola tua. Oleum. quoque mewm ei incensum mewm posuisti ante faciem idolorum. Nam et panes meos quos dedi libi el. similaginem ost quae melle et oleo cibaut te. Profecto quia carnalis anima conuertit ad imaginem. fantasmatum. suorum omnia sacramenta ei uerba sacri eloquii,tlamen non sua haec suni neque amatorum suorum sed Dei, licet habeat formicationem 128/130 cf. Gn. 2, 8.10; cf. AG bapt 4, 1o (235, 25-26). 129/130 ;f. Rm. 5, 15. 133/180 AG bapt 3, 27 (221, 1-16.24-27; 222, 5-6.12-16). 135 cf. Ez. 16, 55. 135/140 Ez. 16, 17-19.

122 caput H manus oz. B* imponuntur K? in... (123) fiunt oz. I 123 omnia] 4- in sacramento pet angelos 74? C zz; ; -J- a deo pet angelos quo funguntut

£ H? ecce men cta

(X X X)X R

— fiunt et celebrantur H

ualet O ; — etiam ualent

124etoz.IR eo... (128) diaboli ozz. G eo quod] quia g ; administrata SIL 125 deus... (126) consectat] et se tamen X* R* ; ex se tamen X? ; tamen R? deus... (126) sanctum oz. VI deus] 4- enim H?; -- tag deus est] non deest tamen F? B misterium B K 126 conseP* ; consecrant l/ ; communicat g officio] -- quo funguntur X R;

-F eorum g

manus

T H

suae] 4- gratiam H?

largitatis] -- diuina exhi-

bet misericordia X R 127 esset B g —- chtisti gratia g 128 — ille hortus I 130 manat R igitur] ergo H ; enim I 131 euacuatur] J4- illud g altius T 132 quia oz. E dicunt B* N* haec] hic IN* ; oz. R* -- esse metiti I 133 fornicentur H? exoneranda l/* 134 illorum E illa ozz. H?

putantur M*

. 135 meretricis Eme] mulieris Etx* ; - dicat

TF T

BMg inquid] dicat H? 136 meo oz. H — meos oz. I1 B 137 mea] tua VGXR diuetsicolotia X R 74? C IN 138 quoque] que I B meum; 074. 8 meum, ozz. O 139 idolorum] -- tuorum TF IBMg nam] nunc I; necnon g ; oz. H? quos oz;. A? C dedit 74* 140 similaginem] -obtulisti IN? post quae] post quem K* ; postquam H? K? ; oz. g melle] 4meo K et oz. K* profecto] J- et X* 141 quia] licet g ; 4- licet T F? I BM 4; 4- etsi

X R Z4? C z ; -- quamuis V? G

catnalia IN*

conuettat

V? G ; conuertatur TIBMgz ad] 4- deum I* imaginum fantasmata IN suarum H* 142 omnia... (143) suotum oz. I et oz. F 7 haec sua non G - sunt haec K 143 nec IN — sunt sed dei neque amatorum suorum sunt g sed] omnia sacramenta et uerba sacri eloquii IN

DE CORP. ET SANG. DOMINI XII-XIII

83

suam seducta et seducens.' Vnde et Dominus sua haec esse pro145 testatur. Et ideo won debemus ipsis tribuere quae Dei sunt, neque quasi non agnita, reprobare, 3mmo quamwis apud fornacariam mulierem dona wiri legitimi recognoscere et uerbo ueritatis illam fornicationem. corrigere si ualeamus, quae propria est impudicae mulieris, non illa dona culpare quae propria sunt 150 Domini miserantis. Quia etsi sacramentum gratiae dat Deus eliam per malos, ipsam wero gratiam mon nisi ber se ipsum in qua est remissio peccatorum quam tribuit interdum etiam jer sanctos suos. Vnde nihil maius aut minus est a quolibet in ministerio, etsi adhuc in tenebris sit, dum et sacramentum praestatur ex officio et gratia, ex participatione et unitate columbae in qua fluit fons uitae et manat remissio peccatorum cuius sacerdos Christus et fontifex 4n aeternum. expiat et offert seipsum pro nobis cotidie ante conspectum diuinae maiestatis. XIII. Vt quid haec colorem aut saporem in sacramento minime permutant. Quod uero colorem aut saporem carnis minime praebet, uirtus tamen fidei et intelligentiae quae nihil de Christo dubitat, totum illud spiritaliter sapit et degustat. Quia ut dixi, qui

PL 1315

VA

150/153 AG bapt 5, 29 (287, 22-24).

156 cf. Ct. 6, 8.

llo.1,6 :2,.9.l1.

152 c7. Eph. 1,7

; Col. T, 14.

157 cf. Apc. 21, 6.

155 cf.

158 cf. Hbr. 6, 20;

T» 25.

et] seductam E L 144 - seducta uel seducens fornicationem suam £g T? F T prtotestetur unde] ut T FIBMg ul TFLHIBMK.A*mum 146 quasi 145 ipsis ozz. B* Bt M ; praestetur B* ; testatur O V G X R non agnita] non aginta (Feh/er) P E V* K ; non agente O ; non om. H* quamuis] quasi uis R* ; quam agenda T FL I B Mg; noxia X R A4? C m si si ualemus cottigete g — 148 H* O legitime 147 g quasi ; R? uis si proRACNwum HVGIBMX FL uadlemus T ualeamus] suademus illo F ; mulieres R* - mulieris inpudicae g 149 est ozz. F* ptie H 151 per] etsi] et P? 150 deilg sunt ozz. IN* ; — domini sunt B illi L se oz;. H ipsam uero gratiam] ipsam gratiam tamen R ; sed g -F se L* est oz. T F* M g ; — temissio pecca152 quo H IN? ipsum] 4- dat R peccatorum] -- inter F* .remissio] -- omnium V'*? torum est F? I B ttibuit oz. G . interdum oz. E* ; — etiam interdum g 4

LISBEM Kod G7

TFL HNV ministro C? z ; mysterio 156 gratiam M* tenebrae sint F de I

157 fluxit R

etiam] 4- et

ministerio] GIBMXKA C*g X 155intenebtis sit] columbae] columnae Bme ex] et G

154 nihil] non R

in oz. R C? N* z

manat] 4- et L ; — temissio manat B

cuius]

in] et oz. R 158 christi I; om. F* K; — et pontifex christus E quae H? -— cotidie pto nobis g offeret FI* expiat] excipiat I; qui piat g conspectum cotidie 159 — ante conspectum diuinae maiestatis cotidie E* ; — ante diuinae maiestatis E? utis XII] XII T ; —F ras. 12 Jit. L 4 numerum LNII adpon. X R. uirtute tamen fidei permutant] tametsi nihil eiusmodi oculis carnalibus adpateat

haec uetaciter sumi g 4 ; oz.

E X R

ut quid haec] cut LN

haec] hoc T?

in sacramento] haec sacramenta IN —— sacramenta aut sapotem oz. V'* quod uero] quamuisenim G —— uere M —— carnis] 3 — 1. H? ent 2permut D B — sapit dubitet F C 4 quae] quem R* G V? praebeat carius F* qui] dixit F* L g et] ac H sapit et ozz. E et degustat spiritaliter IN quae g

84

10

15

2o

2;

DE CORP. ET SANG. DOMINI XIII

uerbo cuncta creauit, haec uerbo una cum Spiritu Sancto cooperatur. Et ideo nihil dubitandum, ubi Deus Trinitas iure opifex creditur. Nihil enim in eo deest, ubi efficax uirtus eiusdem rei sentitur, ubi et plena similitudo exterius et uera uirtus agni atque caro eius immaculata interius uoratur. Nihil enim rationabilius, ut quia jam nos similitudinem mortis eius in baptismo accepimus, similitudinem quoque carnis eius sumamus et similitudine pretiosi sanguinis potemur, ita ut et ueritas non desit in sacramento et ridiculum nullum fiat paganis, quod cruorem occisi hominis bibamus. Auidius enim requiritur, quod latet et pretiosius est quod cum fide quaeritur. Ideo quoque sic debuit hoc mysterium temperari, ut et archana secretorum celarentur infidis et meritum cresceret de uirtute fidei et nihil deesset interius uere credentibus promissae ueritatis. Insuper et quod maius est, per PL haec secretius praestita ad illam tenderent speciem satietatis, I316 ubi iam non pro peccatis nostris cotidie Christus immolabitur, sed satietate manifestationis eius sine ulla corruptione omnes sine fine fruemur. Alioquin quomodo ferrent haec adhuc increduli, si iam discipuli olim ista sono uocis audientes ferre nequiuerunt ? Nam cum Saluator diceret : Qui manducat carnem meam et bibit sanguinem mewn, 1n me manet et cetera, tum inquiunt : Durus 455 est hic sermo et quis poterit sustinere eum ? Quanto magis adhuc 6 cf. Eph. 5, 9. 27/28 lo. 6, 56.

11/12 ;f. Rm. 6, 4-5. 28/29 Io. 6, 6o.

11/15 cf. AM sact 4, 20 (54, 60-65).

6 cuncta] christi T M ; christi pater g ; christi omnia I B haec uetba D* — sancto spiritu B M * et... (8) cteditur ozz. K* deus ozz. B -- jute opifex trinitas B 8in eo deest] in eodem est O L, K g ; in eodem est dubium z ; incredibile in eodem est IN

deesse I

9-etltexeEeS o oU

plene O*

et... (1o) interius ozz. P* IN 10 atque] et I -- uocatur interius g uocatur E ; uotaretut G 11 enim] igitur I ut.. nos] quam ut nos qui iam g — nosiam TFLHVGIBMXRKACN m similitudinis g; — mottis eius (ei l/)similitudinem V/ G X R 12 in ... similitudinem ozz. G* (acce)pimus... (XIV r)saepe] dees£ F (— 1i fol) similitudine IL.* ^ carnis] mottis

GXR

13 similitudinem

T H VVGIBMRK.ACz;

-- eiusg

pretiosi O(m8)? ; pretioso P* O I, potemus TH V^ GIBK;z 414*et, OFLEIU Gr AIO KA GEINLTZ 15 homines L* i6et]at P? — estom. X* 1* cumque IN requiritur B - tempetati hoc mysterium JN 18 ut om. I infidis FI*- (m8)? ; perfidis H? K? — 19 de uirtute fidei oz. /A* — et] ut AA4* interius ozz. g uere credentibus ozz. /4* 20 et ozz. H 21 sectetius] .-estg praestitam H 22 non ozz. T nostti I, christus ozz. T — immolatur V? B 23 sine] absque g omhnes] oris R* 24 sine oz. V'* frueremur K 25 — haecferrent I ; — haec adhuc ferrent g ferrent] 4- homines ad /* X R; -- homines V? G — siiam O(m&)?; suam O T*I

Tii ra

sono uocis 07z. g nequibant g 24 cum] 4- iam K 28 — meum sanguinem M g in me manet oz. T et]-ac E ESETVA GE BUMUCXURERS AC, ceteta] ego in tunc T GIBM ;om.g inquit P* ; — durus est aiuntg XR potest H -- eum sustinete g magis] J- ergo

OACzm

— 260lim] dei

-- meam carnem et cetera oz. 1 g eum (eo IN) O IN 29 etozm.V G R adhuc oz.

DE CORP. ET SANG. DOMINI XIII-XIV 30

85

insciiet perfidi ista durius ferrent et culparent Christianos fore inmundissimos, quod carnem hominis comederent et potarent sanguinem. Ac per hoc fieret execrabile quod per fidem debemus credere esse desiderabile et iam per intelligentiam non carnaliter sed spiritaliter degustare. Per fidem

35 enim ambulamus,

non ber speciem.

Quod si carnis species in his uisibilis appareret, iam non fides esset aut mysterium, sed fieret miraculum, quo aut fides nobis daretur aut a perfidis execratio communicantibus inportunior crassaretur. Haec igitur credentibus et iam fideli40 bus data sunt, signa uero et miracula, ut fidem percipiant, non credentibus. Vnde oportuit ista non permutari et credentibus de his nihil saltim ad modicum dubitare. XIV. Quod haec saepe uisibili specie apparuerint. Nemo qui sanctorum uitas et exempla legerit, potest igno33/34 cf. Io. 6, 65.

34/35 2 Cot. 5, 7.

carnes V/ G X R? ; oz. R* quod] qui g 34 fore] forte G 30 ferent P* 32 per et] ac V G X R ; — sanguinemque potatent £g homines R* 34 carnaliter] 4- pro imagina33etiam]esse IL, iam ox. H V? G fide L spiritaliter] specialiter B* ; -- pro ratione fidei sed oz;. /A* tione catnis g non tantum figuram aut umbram contingere sed rem ac ipsum uitae aeternae ambu350 — ambulamus enim B degustaret G ; gustate 4 pabulum g 34 fietet 072. g ; 36 apparet K* lamus] --etOTL HIBMKACNNgum aut fides nobis daretur aut ozz. g quo] quod H* G -- misterium T I B.M perfidis] J- nobis H —— communicantibus inpor38aom.ELVGXRKN ctassaretur 39 importunio H* ; importuna H* tuniof ctassatetut ozz. G 40 signa... (42) dubitare] incredulis uero signa et fidelibus oz. I om. I miracula ut aut fidem aut damnationem percipiant. unde ista non permutafi oportuit et a credentibus nihil uel saltem ad modicum suspensa fide dubitari g unde 41 credentes T perficiant X? ; proficiant X* R ut] -- per T B permutati et] permutaret C — 42 ad modicum] ad.. credentibus oz. IN*

modum

1

dubitati 4

quod... appatuetint] non nisi infideles 1 numerum LXX. adpon. X R. ; XIII T X R sub pane corpus chtisti realiter contineri et manducati ire inficicias g ; oz. E

uisibilias O K ^ appatuehaec oz. L, ; — saepe haec z quid M* runt O T ; -- et de exemplis eorum qui uiderunt IN —2 nemo... (1 68) ueritatis] quanquam possem aliunde ex histotiis pro adsertione ueritatis huius sacramenti si quis gesta exempla adduxisse plurima sed fotsan non ita habitura fidem ueluti in hoc perfidos canonicis scripturis urgeat. si igitur qui sunt reale corpus christi fidem sacramento subsistete et manducari negantes, infideles sunt et ethnici comedite, non habentes deo ipso qui porrigens ita simplicissime ait : adcipite et beatissimo hoc est corpus meum. nec item doctoti gentium et uasculo electionis domini corpus panem mysticum hunc quoque sanctus spiritus quem pet paulo ex sententiae quotum doctotes ecclesiae et patres omnes per adpellat. deinde quibus quoque sanis scripturis fundatae me supra subsctipturum pollicitus sum quicunque igitutf eundem illum spiritum sanctum non defuisse credendum est. hunc panem sumit, credens scripturae dicenti hoc est corpus meum, mysticum quis uefo inctesumit profecto ipsum corpus christi et cum christo fit unum. si et gehennam iudicium sibi sumit adcedit, domini corpus diiudicans non dulus —et corpotis christi membrum non est £g

exemplatiaque LL

exemplatia Fi K

nemo] 4- est K* ; -- enim XR

86

DE CORP. ET SANG. DOMINI XIV

rare quod saepe haec mistica corporis et sanguinis sacramenta aut propter dubios aut certe propter ardentius amantes uisibili specie in agni formam aut in carnis et sanA Christum guinis colore monstrata sint, quatinus de se Christus clementer adhuc

non

credentibus

fidem

faceret,

ita ut, dum

oblata

frangitur uel offertur hostia, uideretur agnus in manibus et cruor in calice quasi ex immolatione profluere, ut quod latebat I o in mysterio, patesceret adhuc dubitantibus in miraculo. Fecit enim hoc pietas diuina quibusdam iam credentibus et tamen PL adhuc dubitantibus, ut et ipsi fiduciam de ueritate perciperent 15Y7 et alii de miraculo ad fidem solidarentur et de Christi gratia per eandem fidem uberius participarentur. I» Nam quae Veritas repromisit, sine aspectu credenda sunt. Sed quia duricordes sumus, uoluit diuina mansuetudo in quibusdam omnibus satisfacere, ut ulterius de his iam nemo dubitet. Porro quod si nec ostensa creduntur nec ea quae m Veritas testatur, ex fide communicantur, quaerat quilibet ob 434 2 o satisfactionem sui quid expectet, quoniam nihil extra ueritatem est et quidquid Veritas habet, hoc ostensio per speciem, quando placuerit, repraesentat. Vnde credere oportet, quod et haec opportunissime ostensa sint, et nihil dubitare de his quae Veritas repromittit, quia quisquis extra Veritatem 9 I aliquid quaerit, nonnisi falsitatem inueniet et semetipsum, si ea quae a Christo dicta sunt non receperit, extra Veritatem secludit. Quod autem dixi saepe quibusque ardentius Christum amantibus haec praemonstrata fuisse, unum e [quibusque uisibili specie apparuisse pauca de] pluribus pandam. [Beato igitur Basilio diuina misteria publice agente, Hebreus $o 15 cf. Io. 20, 29.

30/43 cf. PL 73, 301D-3024A.

4ardentis H* — Bin uisibili forma T F HIBM»z 6 colorem L H* V? X KACNz suntOTFG*IBM *utom.L 8 frangeretur uel offertetut ] 4? C zz 9 calicem K IN quasi] quam si G proflueret V* X R 10 dubitantius L ; ozz. T in... (12) dubitantibus oz. L. H miraculum R* 11 enim oz. T* R ; — hoc enim X* tamen ozz. T 12 adhuc oz. R ut] ita ut H ; oz. F* et] etiam JN petcipiant IN ; petcipere I7 13 alio G et de] ut de V? G ; nosque 4d C IN z 14 participaremur V/ GK AAACN ; patticiparemus L, H zz 15 uetitas] 4- testatur et IN. 16 duricordeO? T F H GIBMKcuz;duticordis R? ; duriores X* simus H? 1? omnibus] hominibus F ; oz. T B de his ozz. X* ; — iam de his H iam oz. X R —

nemo dubitet HI nec,] TS PAOPEISINS pectetur F 23 et, om. E 24 repromisit 0m. AA C Nm

iam F* ; — nemo iam dubitet F? 18 dubitaret O quod oz. ne 74* nec,] neque I ea om. X R 19 communicatur E quaelibet?Ts 20 quid| quod TI BM expectat H? M* ; exnihil oz. T FIBM 21 haec H R* 22 repraehentat P* IN ostensae P* OT. sunt I de... (24) quia] permittit O V/ G.X R 25 quaetit ozz. F* inuenit 4 si] sic F* 26 ea a] de K

- sunt dicta I*

27 seclusit O F ; secludat M* ;

seducit I quibusque... (28) unum] quibusdam (quibus 24* ; quibusque K) uisibili (uisibile 77) specie (4- haec IN) appatuisse pauca K 4 C IN z quibusdam

Iz

28 hoc L

de P?K AAACN zx; exI

de sacerdote cui dei filius uisibiliter appatuit F ministeria K*

29 pendam P* ; -- XV

30 diuino ministerio 44 C Z W*

DE CORP. ET SANG. DOMINI XIV

87

quidam se sicut Christianus populo comniscuit. Officii ministerium et muneris explorare uolens widit infantem partiri in manabus Basilii. Et communicantibus omnibus uenit et ipse dataque est ei uere caro iacta. Inde accessit ad calicem sanguine reple55 tum, ut uere est, et ifsius factus est particeps. Atquz de utrisque seruans reliquias abiensque in domum suam, ostendit uxor suae ad confirmationem dictorum et narrauit quae fropris oculis widerat. Credens ergo ait : uere quia horribile et ammirabile est Christianorum misterium. In crastino uenit ad Bast40 liwm postulans se sime dilatione accipere quod in Christo est signaculum. Basilius autem sanctus non differens, sed consuetam eucharistiam uolenti ommes saluare offerens baptizawit eum. cum omni domo sua credentem. Domino. Sed et illud ex uita beati Gregorii addendum. Cum matrona 45 quaedam nobilis singulis diebus Dominicis oblationes facere consueuisset more ecclesiastico atque offerre, quadam die cum ad communionem sanctam inter alias uenisset, ut corpus Christi acciperet, i/// autem beatus fontifex offam Dominici corporis porrexit dicens : Corpus Domini nostri Iesu Christi omnium peccatorum, continuo sub50 prosit tibi in. remissionem ea communionem sacram vetraxat ab risit. Quod wir Dei uidens el super altare poswit, donec explicito ministerio sacro interrogauit eam, cur riserit. A4 lla : Recognoui,

culam oblationis meae

55

6o

65

inqui, poritun- 455

fuisse quam corpus Domini te appel-

lasse audiui, et ideo ris.

Tunc sanctus uir Gregorius loquens ad populum exhortatus est eos Deum exorare precibus ad corroborandam fidem mulieris, ut uisibili specie Dominus demonstraret quod oculis mentis illa. credere non ualebat. Quod cum oratum fuisset, surgens una cum dopulo mox cernentibus cunctis pallam reuoluit altaris. Coniuente etiam illa inuenit partem quam posuerat, in modum digiti auricularis sanguine superfusam. Tunc mulieri sacerdos inquit : Disce uerum esse quod Veritas ait, quia fanis quem nos offerimus, were est corpus Christi iuxta ipsius uocem et

sanguis uere est polus. Crede iam tandem quod aliud esse non

potest nisi quod diuina maiestas uoluit. Deinde sacerdos Christi continuo precibus egit, ut eadem caro et sanguis pristinam reciperet formam. Sicque factum est, ut omnes glorifi44/10 PAU-Diac Greg (52C-53B).

36 seruas 74*

uxotis /A*

63/64 cf. Io. 6, 55.

38 ait] ut

K — quia oz. IN Z W — terribile K*

AC 43 sua oz. K* 42 uolens K ; — offerens uolens omnes saluare Ks 46 more ecclesiastico oz. IN Z W sancti K 44 et ozz. IN dente K

pontifex] 4- patticulam et K? christi] domini N Z W' 60 palla 74? C B8 uisibili] 4- se zz 56 uitom.INZW 68ait]dicit NZ W NZW 10

PL 1318

cte48

49 porrigeret IN Z W 61 inuenit] 4- etiam CC. XV

88 7o

DE CORP. ET SANG. DOMINI XIV

carent Deum et infidelitas pelleretur feminae sacroque sancto communicata misterio sanaretur.]

Abbas autem Arsenius tantae sanctitatis et compunctionis gratia dicitur repletus fuisse, ut pro nimia lacrimarum exuberatione pannum ad tergendam faciem semper in sinu deferret. Hic etiam sepissime narrabat de quodam, Scithi habitante qw? erat magnus in actiua wita, 75 somplex autem in fide. Et errabat pvo eo quod erat idiota, et dicebat non esse naturaliter corpus Christi banem istum quem sumimus, sed figuram eius 6sse. Hoc autem duo senes audientes 8o

quod. dicevet hunc sevmonem,

scientes

quia magna. esset wita evus et conuersatio, cogitauerunt quia innocenter et simpliciter dicevet hoc. Et uenerunt ad ewm et dicunt ei : abba, sermonem audiuimus cuiusdam infidelis qui dicit quia Danis quem sumimus, non naturale corpus Christi, sed figura est eius. Senex ait eis : ego sum qui hoc dixi. Illà autem vogabant eum dicentes : non sic teneas, abba, sed sicut ec-

clesia catholica tradidit. Nos autem credimus quia panis ipse corpus 85 Christi est et calix ipse est sanguis Christi secundum ueritatem et non PL secundum figuram. Sed sicut in principio puluerem de terra accepit et 1519 flasmauit hominem ad imaginem suam et nemo potest dicere quia mon est mago Dei incompvrehensibilis, ita et banis quem dixit quia corpus meum, est, credimus quia secundum ueritatem corpus est Christi. 9o Senex autem. ait eis : nisi vem ipsam cognouero, non mühi satisfaciet petitio uestra. Illi autem dixerunt ad eum : deprecemur Deum hebdomada 436 hac de misterio hoc et credimus, quia Deus veuelat nobis. Senex uevo cum gaudio suscepit sermonem istum. et deprecabatur Deum dicens : domine, Iw cognoscis, quia non per malitiam incredulus sum in re hac, sed me pev 95 ignorantiam errem, veuela ergo mihi, Domine Iesu Christe, quod uerum est. Sed et illi senes abeuntes in cellas suas, vogabant et ibsi Deum in cellis suis dicentes : Domine

Iesu Christe,

veuela

seni misterium

hoc, wt cve-

dat et non perdat labovem swwm. Exaudiwit illos Dominus et hebdomada completa uenerunt. Dominico IOO die in ecclesia et sederunt ipsi tres soli super sedile de scirpo quod in modum. fascis erat ligatum, medius horam sedebat senex ille. Aperti sunt autem 1ntlellectuales oculà eorum, et quando positi sunt banes in altare, widebatur illis tantummodo tribus tamquam puerulus iacens super altave, et cum extendisset presbiter manum ut frangeret banem, descendit angelus 10$ Domini de celo habens cultrum in manu et sacrificauit pPuerulum illum,

71/119 PEL I. sen 18, 3 (978D-9804A). 27/22. T. 88/89 Mt. 26, 26.

84/85 cf. Io. 6, 55.

86/81 cf. Gn. rz,

69 sancta K 4 C z *0 misterio ozz. IN* *1gtatia] 4- dei IN 92 — repletus fuisse dicitur IN 33 tergendum zz 74 quodam] 4- sene z 96 naturaliter 777€ ; naturale z;*x* 7*8 hoc|haecZ ; hunc zz 80 et, oz. £N? eum] illum Z et, ozz. IN* 81 panem zz 82 eis oz. zz 88 dicit z 91 dominum zz 92 dominus zz 93 — suscepit cum gaudio istum sermonem zz 94 sum ozz. Z* hoc W/* ne ozz. IN? 100 ecclesiam 7 sirpo 7 101 facis Z W* 102 sunt ozz. Z*

DE CORP. ET SANG. DOMINI XIV

89

sanguinem uero eius excipiebat in calice. Cum autem presbiter frangeret in paruis partibus banem, etiam et angelus incidebat pueri membra per modicas partes. Cwm. ergo accessisset semex, ut acciperet sanctam. communionem, data est ipsi soli cavo sanguine cruentata. Quod cum widisset, pervtimuwit et clamauit dicens : credo Domine, quia panis qui in altavi ponitur, corpus twwm est et calix tuus est sanguis. Et statim facta est caxo illa in manu eius panis secundum misterium. Et sumpsit illud 4n ove gratias agens Deo. Dixerunt autem ei senes : Deus scit, humana natura quia mon potest 5

IIO

T

uesci carnibus crudis, et propterea transformauit corpus suum 1n banem et sanguinem swwum in winum his qui illud fide suscipiunt. Et egerunt gratias Deo de sene illo, quia non permisit Deus perire laborem |eius. Et veuevsi sunt omnes cum gaudio in cellas suas.

120

12

A

15 o

15

A

Nam [nonnumquam uero ad uotum desiderantibus christum haec praemonstrata leguntur sicut illud in gestis anglorum, quod] quidam $resbiter fuit [fuerit] religiosus ualde, Plecgils nomine, frequenter missarum sollemnia celebrans ad corpus S. Nini episcopi et confessoris. Qui cum digno moderamine sanctam Christo propitio duceret «fam, coepit omnipotentem Deum piis $wlsare fraecibus, ut sibi monstraret naturam corporis Christi atque sanguinis. Itaque non ex infidelitate ut adsolet, sed ex pietate mentis ista petiuit. Fuerat enim a puero diuinis legibus inbutus et propter amorem superni regis olim faíriae fines et dulcia liquerat arua, ut Christi mwsteria exul sedule disceret. Idcirco eius amore magis succensus cotidie $raetiosa munera offerens poscebat sibi praemonstrari quae foret species latitans sub forma panis et uini. Non quia de corpore Christi dubius esset, sed quia uel sic Christum cernere uellet, quem nemo mortalium ?am swper asira leuatum in terris passim conspicere potest. 120/159 Nynian 945-944 ; 957, 374-959. 449 ; €f. K. Strecker, Zu den Quellen für 130 cf. Vergilius, das Leben des hl. Ninian, Neues Archiv 43 (1921) 1-26.

Ecloga r, 5.

í

109 — accessisset ergo IN nam naturam IN?

111 exclamauit zz

110 cum oz. Z

117 — fide illud Z

120 nam] merum

115 huma-

LX adpon. X R. ;

nonnumquam ueto ad uotum desiderantibus christum haec praemonstrata (de122 — monstrata IN) leguntur sicut illud in gestis anglorum quod K 44 C N z plecfuerit K .d C IN z presbiter] puber R presbiter quidam fuit E 123 gilis G I? N ; plegilis E I* ; plegils z ; plecgisus R ; plaegis K ; pecgils T

124 sancti oz. X* celebras T — apud I nomine ... celebrans oz. R* digne qui] quae R niniae A C z ; nimiae L H ; menni G ; oz. T* plis oz. 126 dominum I cepit -E FE PEE 125 sanctam] 4- a L p TIBM

127 atque] ac IN ; et T

ex om. F

128 — ista poscebat ut assolet

TFIBM; pueritia 129 fuerit O* sed ex pietate mentis /.— ex om. LH liqueret 44* C ; 130 regni H*(m&) — imbutus legibus I -F illius F 132 — offerens mudiceret N* 131 sedulus H ; sedulo I reliquerat T — chtisti corpore T LV GIBMXRKAC G X R i34et]lFacV nera K PO E — conTH B.M —— 136 passim oz. i35 supra chtisti] eius E Nm posset X* spicere Eme] inspicere E** F?

PL 1320

m 457

90

140

DE CORP. ET SANG. DOMINI XIV

Venerat ergo d?es ut idem celebrans ie sollempnia missarum more solito jrocubwuit genibus. Te depraecor inquid omnipotens, pande mihi exiguo in hoc mysterio naturam corporis Christi, ut mihi liceat eum prospicere fraeseniem corporeo wisu et formam pueri quem olim sinus maíris tulit uagientem, nunc manibus contrectare. Qui dum talia praecaretur, angelus de caelo adueniens adfatur : Surge inquid $ropere, si Christum uidere placet, adest

145 jraesens corporeo uestitus amictu, quem sacra uerpera gessit.

150

Tum uenerabilis $resbiter bauidus ab imo uultum erigens uidit super aram Pairs Filium 4$uwerum quem Simeon infantem joriare suis ulnibus $romeruerat. Cui angelus inquit : Quia Christum uidere placuit quem rius sub specie famis uerbis mysticis sacrare solebas, nunc oculis inspice, manibus adtracta. Tum sacerdos caelesti munere fretus, quod dictu mirum est, ulnis

15

I

160

trementibus buerwm accepit et pectus proprium Christi Pectore iunxit. Deinde profusus in amplexwm dat oscula Deo et suis labiis pressit pia Jabia Christi. Quibus ita exactis praeclara Filii Dei membra restituit in uerticem altaris et repleuit caelesti pabulo Christi mensam. Tunc rursus humo prostratus depraecatus est Deum, ut dzgnaretur ?fse iterum wert? in pristinam speciem. Qua expleta oratione swrgems e terra inuenit corpus Christi n formam. remeasse $riorem, uti deprecatus fuerat. Et mira Omnipotentis dispensatio qui ob unius desiderium 147/148 cf. Lc. 2, 28. 137 uenit R dies] 4- rar. 6 E. L ut] et P? H? K? 7 ; cum V? G ; om. F* idem] diem IN ; 4- que F pie o». K? -- missatum sollemnia O I

138 procumberet Xms R inquiens omnipotens] 4- deus V? G conspicere T ] B M 141 forma O? nunc] non F* 143 dum] cum ueniens

Xm8 R ; — omnipotens inquit T F I B.M 140 — eum liceat H prospice l/* ; F* I . olimoz.I sinus] J- uirginis I I IN angelus] J- eum H? e caelo I

TILHVGIBMXRKACIRN:z ; -- eum

sic R

144 inquid

onm. R propere] 4- et z 145 corpore P* 146 tum] tunc TFI B M .A C Nm presbiter] puber R — imo] humo V* IN 144 patris... quem] summi patris unigenitum incarnatum puerum iesum quem senex iustus T quem] -J- senex B

148 ulnis O? ET FI?H?GIBM XKIN uz ; uulnis R

in-

quam M* 149 uerbisque H* 150 oculos O* ; — inspice oculis B conspice z ; et specie T -- adttacta (attractare H* IN*^) manibus TIL HV GI BM XRKACNz ióituncOTF HIBMN . — mitum (nimirum B*) dictu (dictum T L GI R K* 4) TLHVGIBMXRKACNz uulnisR* 132 pectori P? O? ETFLHV*GBMXRKACN«um 183 profusus] prorsus B? ? amplexu L 154 pia ozz. H* I* ; — labia pia R exactis] expletis O praeclari G fliiozz.z ; - deiüliiOETL HVGIBMXRK ACNzm;-deimembrafilii B* — 155 restuit B* uettieT ILL HVIBMEXR

KACNm caelestis M 156tum DLL HK AAACN z homo P O* HI z 157 est ozz. F* ut ozz. /A* ipse iterum uerti] ad ipsum cotpus conuertete G iterum] etiam H* 158 speciem] formam IN* qua] qui P? E z ; et O? aEG*ACum inuenit] J- iterum O 159 forma F L priore F uti] J- idem LH uti... et] o G 160 omnipotentis] 4-diOEFLHWV GXRKACNum

DE CORP. ET SANG. DOMINI XIV

165

17o

17;

18o

OI

ita se praebere dignatus est uisibilem et non in figura agni, ut aliis quibusque sub hoc mysterio, sed in forma pueri, quatenus et ueritas patesceret in ostenso et sacerdotis desiderium impleretur ex miraculo nostraque fides firmaretur ex relatu. Verumtamen non prius idem communicasse pueri corpus et sanguinem legitur quam rediret in prioris formae speciem, ne absurdum uideretur quod praesumserat, et fides uberius requiratur interius in eadem quod exterius uisu conspexerat. Hoc interim dixisse sufficiat de ostensione carnis Christi pro assertione ueritatis. Ceterum si quis ex eo non credit illud quod in Euangelio praedicatur, prioribus inquam illis deterior uidetur qui sub unius speciei gustu omnem saporem et omne delectamentum fide perceperant. Nec tamen illud tunc aliud monstratum, licet quicquid saporis et delectamenti est interius, sub uno eodemque colore totum manna praestiterit. Potior quippe uirtus rerum est quam species et fucatus color. Idcirco uirtus magis consideranda est quam color seu sapor exterius. Quia qui uniuersis uirtutem naturae dedit, hic huic sacramento diuinitus indulsit, ut sit caro et sanguis ipsius. Vt quod caro et sanguis Christi ecclesiae contulit, hoc totum sacramentum huius mysterii compleat et ad inmortalitatem suos inmaculatos clementer perducat. Carnales quoque et corruptibiles ad spiritalia et incorruptibilia perficit. Prop172/175 cf. Sap. 16, 20.

1*8 cf. Col. 1, 16.

181/182 cf. Iud. 24.

uisibilem] uisus O ; inuisibllem G — et ozz. 161 — uisibilem dignatus est R qui162 alius G HV XRKACINz figutam L in oz. H* G* 163 et GXRKACN m fornam L H* V busdam z sub] in I ueritas ozz. I. H

ostensio O* B* ; ostensione O? E

164 — firmaretut fides

165 uerumtamen... (168) conspexerat oz. G relatu] J- uerissimo R — legitur communicasse corpus — idem prius T B M . idem oz. I uberior H 167 quod] quae F 166 specie IN pueri et sanguinem I T*

168 quaereretur

/ X R

eandem L ; eodem

O!?Ó

EF I

BK? A*CNNum

TFL HV 169 hoc] muezerum LXI adpon. X R; haec quod] quae H christi] carnis] corporis O interim oz. T* GIBMXRKACNzm ceterum... (175) ptaestitetrit 170 cettione F* pet assertionem R* -FetI 171 — in euangelio quod g illud ozz. I -- non credit quod ex eo I om. G 172 uitedeterius g — illis inquam H — illis ozz. T inquam oz. g omnem,TF TM — - gustuspecieig ^ — sapotem omnem E specie tutg 173 percepetat M — 194 — est licet saporem et delectamentum H? W B* K*

. eodemO quicquid oz. H —— et]ac TIBMg — 1*5uno] t ex TFBM praec ptaestiterit totum manna I — manna totum E totumque g fuscatus O T H est oz. V * 176 porttior B* C* stiterat /A* ; praestitit F 178 exsiue g magna C zz - magis uirtus [ 177 ideo T GKN terior I IN

uniuetsis] 4- tebus F? I B ; 4- substantiis g

uirtutum T L M

179 — sanguis et hic] hoc T F? I B M g ; oz. F* dedit] dei T F* V. M sanguis] J- ipsius X* 180ut] et F? I K quod] quos X* ; qui F* caro 1 com- huius mysterii compleat sacramentum £g 181 totum] tutum M* 182 — clementer mortalitatem 17 et oz. F* pleant K* ; complaceat O

inmaculatos g — carnalibus quoque et corruptibilibus H* —— 183 incotruptibiles. perficiat V? G NN ; proficiat H? ; proficere etincorruptibilia oz. X R T faciat X R 4? C z ; prouehit F? I B ; prouehat g

PL 1321

92 18

5

A

DE CORP. ET SANG. DOMINI XIV-XV

terea ergo debuit spiritaliter celebrari, quatinus per hoc de uisibilibus ad inuisibilia feramur et quod adhuc latet, fide instantius requiramus. Nihilque dubitandum de specie, dum uirtus Christi interius totum praestat ex mysterio quicquid Euangelium repromittit ex diuinitatis oraculo. XV. Quibus uerbis hoc mysterium conficiatur. Nulli dubium quod sicut quando in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti ter mergimur in fonte, tunc utique baptizamur non in uirtute illius et potestate qui haec dicit, sed in uirtute Christi qui hoc praecepit : Ite, docete omnes gentes baptizantes eos in nomine Pairis et Filii et. Spiritus Sancti. Sic itaque et hoc sacramentum non meritis, non uerbis humanis, sed procul dubio diuinis efficitur et consecratur mandatis. Creatur enim ex aliquo ibidem non qualiscumque, sed noua salutis creatura, caro et sanguis Christi, ueluti in baptis-

IA

m

mo homines noua efficiuntur creatura et corpus Christi. 439 Idcirco non aestimandum est quod alterius uerbis, quod ullius meritis, quod potestate alicuius ista fiant, sed uerbo PL creatoris quo cuncta creata sunt uisibilia et inuisibilia. Cuius 1322 ergo potentia creata sunt prius, eius utique uerbo ad melius recreantur. Quia nemo creator alicuius rei aut recreator nisi unus Deus catholice praedicatur. Propterea ueniendum [-- est] ad uerba Christi et credendum, quod in eiusdem uerbis ista 5/6 Mt. 28, 19.

10/11 cf. Gal. 6, 15. 11 cf. Eph. 5, 30; 1 "Cot. 12, 27. 17/22 ;f. AM sact 4, 14 (52, 10-16).

13/14 cf. Col. x, 16.

184 celebrari] nullo rationis sensu manducati g per] de.X ^ pet hoc oz. T 186 requiramur B* K* — nihilque] nihilergo g ^ dubitandum] J- est R IN 188 promittit P O E ex] et T* ; — diuinitatis ex g diuinitatis] ueritatis ;m& diuinis oraculis F 1 uwzerum LXII adpon. X R. ; XIII T ; XVI F quibus... conficiatur] sactamenta non uirtute ministri sed dei cuius sunt ueraciter administrantur g ; quod

hoc mysterium nullius meritis consecratur nisi illius cuius nutu omnia reguntur etsuntz ;om.E XR

conficitur I/* /4 C zz ; confiteatur B

2 nulli] -- ueto

XR dubium] 4- est G quod] quin B 3 spiritu G tertio TFL HV. GIBMXRK.AC N ume z ; om.g mergitut TUELS Zen R fontem IB itaque O baptizatur L I 4illius ozz. I et] acg haec] hoc T 5 christiozz. 1 hoc]haec F IB praecipit Jg ; - dicens X R A4? C z TSo (6) sancti ozz. G 6 eos ozz. IN* et filii ozz. O* $ sic] sicut M* g ita R ; utique 4? Cu z;oz. TF GIBMg etom.LH nong]etg 8 sed] et g 9 enim] ergo 7A* ex aliquo ozz. /A* — ibidem ex aliquo 74? C IN z 10 creatura] J- et E* Cato... (11) cteatura ozz. X* g ueluti] -- cum G 11 noua efficiuntur creatura] noui efficiuntur /4* IN ; — noua creatura efficiuntur 74? ;

7- efficiuntur noua cteatuta X? est oz. /Á*

tis] uetbis O tantae 74* IN recreatot oz. H

et ozz. P*

uetbis] membris F*

12 idcirco... (14) inuisibilia ozz. G 13 ullius] 4- alterius X R zz

meti-

15 — priussunt I ^ uerbo oz.g ad] hac G 16 alicuius] rei] J- creator 74? C ; 4- nisi deus I B g aut] ac F aut creator G* ; creatuta

TI

BM g

17 unius G

unius dei

TIBMg ueniendum] -- est V?^GRKACINz 18 uerbumg ^ uetba christi] uetbi gratiam I in] ne B* ; oz. P eisdem I ^ ista]ita T F* M ; cius cotpus g

DE CORP. ET SANG. DOMINI XV

93

conficiantur [conficiuntur]. Reliqua omnia quae sacerdos 20 dicit aut clerus canit, nihil aliud quam laudes et gratiarum actiones sunt aut certe obsecrationes fidelium, postulationes, petitiones. Verba autem Christi sicut diuina sunt, ita efficacia,

ut nihil aliud proueniat quam quod iubent, quia aeterna sunt. Caelum inquit et terra transient, uerba, autem mea mon transi25 bunt, sed facient omnia ad quae missa sunt, quia Patris non nisi unum et substantiupgm et consubstantiale [-- ac] sempiternum est Verbum. Vnde sacerdos prius inter cetera etiam uerba Euangelistarum assumens ait : Qui pridie quam pateretur, accepit banem 3o 1n, sanctas ac wenerabiles mamus

suas, eleuatis oculis 4n. caelum

ad te Deum, Patrem suum omnipotentem, gratias tibi agens benedixit, fregit et dedit discipulis suis. Ecce usque ad istum locum uerba sunt Euangelistarum. Porro deinceps uerba sunt Dei potestate et omni efficientia plena: Accipite et manducate ex hoc 35 omnes, hoc est enim corpus meum. Sed ne forte putares, quod de illo uno tantum pane et in illa una hora hoc eum esse iusserit, secutus adiunxit et ait : Hoc facite 4n meam commemoraHonem. Vnde fatendum est, quod quicquid tunc illud fuit, quod apostoli ab eo perceperunt, hoc totum est istud, quia 29/32 ; 34/35 25 cf. 18.55, T1. 24/25 Mt. 24, 35. 20/22 cf. 1 'Tm. 2, r. 32/38 cf. AM. sacr Canon (32, 66-72) ; cf. Mt. 26, 26 ; Mc. 14, 22 ; Lc. 22, 19. 37/38 Lc. 22, 19. 4, 22 (55, 14-16).

reliqua] 4- uero IN g z/; - enim G 19 conficiatur g ; conficiuntur K 4 C IN z 20 aut clerus canit] coram ecclesia sacerdos] minister omnia ozz. IN g aliud] -- sunt R canit oz. T clericus z4* ? aut] ut E* ; uel I £ -- postulationes sunt ... obsecrationes oz. X R 21 -— sunt actiones O postuaut certe obsecrationes oz. g ; 4- hac G petitiones fidelium sunt g

22 sicut] sunt JN* ; ozz. IN? lationesque JN ; postulantes H;-FetV?GN efficientia T? ita] sic X? ; ozz. X* R ; -- sunt N;-etg sunt ozz. IN?

23 iubeat NN HM*

quia] quae H—

M) 24 inquam T'B M ; — et tetra inquit (inquam

transiet G* ; transibunt O F 4;

—

ttansibunt uerba autem

mea

non

280 omnia] ea INN ^ ad mea oz. K .A* transient (transierint g) T IBMg 26 — non nisi promissa C ; praemissa 77 quae] atque L 4* ; ad quem G consubstantiale] unum et substantiuum et consubstantiale est uerbum patris g -— 28 unde... (31) omnipotentem] quod inquit et g -acGKACNzm I* oz. ait H sumens 29 G um euangeliar I uerba euangelistarum 31 deum oz. z caelis H* HDIBM Ru ET sua] J--et 30 ac] et E - dedit- : OTIMg; tibiom.g; — agens tibiB | 32etozm. — tibigratias I usque usque ad istum locum] hucusque £ suis] 4- dicens g que F B euangelistaeuangeliarum G 33 — sunt uetba £g istam IN* om. M* 98 estoz.N 34 ex hocomnes oz.g — sunt uetba g rum... sunt ozz. T — unoillo 74* IN 36 de oz. H* ; in H*? putare H* enim ozz. Hg pane tantum IN

pane] 4- dixetit g

in oz. T1*

una o07z;.l ; — hora

--- ijussefit esse g eum] eos B ; enim g ; oz. T — esse hoc T una B TL H WGIBMXRK ACNzm adiunxit et] adiungens 34 secutus 07. g TFLHVGIBMXRK.A estoz. 38 unde] nezerum LXIII adpon. X R. 39 aposfuit] fui 4* ; fiat N* — illud tunc £g quod oz. I Com illum fuit istud I istud] est R. t perceperin T oz. eo ab K*? tolus quia] quod IN illud P H* ; illud istud T F B M g ; om.

94

DE CORP. ET SANG. DOMINI XV

4o idipsum est. Et si uelis audire quid est : Hoc est enim inquid corpus meum quod bro wobis tradetur. In hoc ergo uerbo creatur illud corpus, quia diuinum uerbum est et omnipotentia plenum, ubique praesens, ubique omnia complens. Et quod dicit ? Hoc est corpus meum quod 45 fro uobis tradetur. Crede o fili, quia ita est, quoniam 25se dixit, et factum, dubitare non potes, i$se mandauit ei creatum est. Praeceptum ergo posuit : [n meam commemorationem hoc facite. Et ideo quotienscumque fit catholice, uere hoc fit quod dictum est : Hoc est corpus meum. so. Simili modo posteaquam caenatum est. refert sacerdos uerba m Euangelistae, accipiens hunc fraeclarum calicem — et notan- 440 dum quod hunc quem offerimus, non alium — £n sanctas ac PL uenerabiles manus suas, item tibi gratias agens benedixit et dedit 1523

discipulis suis dicens. Audisne ubique, quod ipse gratias 5; egerit, quod benedixerit ? Et ideo licet nos gratias agamus Deo, ille est qui pro nobis gratias agit per se et nos tamen per illum et quia per illum eius gratiarum actio iure dicitur. Sic itaque licet sacerdos benedicat, ipse est qui benedicit ac frangit. Alioquin nisi eius esset benedictio, nulla sanctitas in 6o eo esset. Vnde in Exodo ad Aaron et filios eius : Inuocabitis nomen mewnm. swper filios Israel et ego benedicam eos. Sacerdos ergo inuocat, sed ipse benedicit et frangit, quia nisi ille fran40/41 ; 44/45 1 Cot. rr, 24. 45/47 cf. Ps. 32, 9 ; 148, 5-6. 4* Lc. 22, 19. 49 Mt. 26, 26. 50/54 Canon (32, 72-76). 60/61 Nm. 6, 27.

40adipsum R — uelis -- inquit N* ^ enimoz. TFLHVGIBMXRKA CNgum inquit ozz. H 42 in ... (45) ttadetut oz. C zz quia] quod JN uerbum oz.g ; — est uerbum R. 44 dicit] .- et quod didicit LL —45 o] hoc |/zns quoniam] quomodo g ; 4- et O 46 factum] -- est O dubitari FH? potest OL H R ipse oz. g mandaui T creata sunt E 47 posuit] 4- dicens z ^ hoc facite in meam commemorationem g hoc oz. I 48 quotiens LL, 1 ^ -— catholicefitg —fitj]sit G — 49 hoc est oz. IN 50 postquam K g caenatus I sacerdos] minister g 51 accipiens] J- et H? G X? hunc ... (53) uenerabiles] deinde et calicem in g — calicem praeclarum M* 52 offerimus] -- etIL HK AC IN z non] 4- et X? ; -- accipiens T aliud 4| 4- ab eo quod continet id quod continetur ostendens dicit eum accepisse ;/me 83 suas] -- accepit E ; 4- ab eo quod continet id quod continetur ostendens dicit eum accepisse X R 74? C zz item tibi ozz. H* tibi oz. L g 54 suis ozz. K* dicens ozz. G ; 4- accipite et bibite ex hoc omnes hic est enim sanguis meus qui pto uobis fundetut I B audis V? G 55 egit G quod] et F benedixit TFIBM ideo] deo X — nos licet T M g nos ozz. I 56 deo] dum E est] esse K*? egit IN ; ait O* nos oz. H B? eius oz. IN bS8sacerdos] ministerg ^ benedicat, O* ; benedixit G— ac] et TIL HIBM K .A CNgz 39 fregit G alioquin... (62) frangit ozz. H. ^ benedictio esset T nulla] non I; 4- sancta

sancta in eo g

T M ; — in eo sanctitas non I; — esset sanctitas

— in eo sanctitas IN ; — esset in eo sanctitas O

leuitico zz ; 4- dicit I B

et|--ad

FIBACNz

filiis P* I7

60 exodo] eius] 4- ait

XRz inuocabitis] -- ergo TFL, V GIBMXRKACNum 61 meum Orr eis dw sacetdos] numerum LXIIII adpon. X R ; minister g 62 ergo] autem E

DE CORP. ET SANG. DOMINI XV

6;

7o

7;

8o

85

95

geret hunc panem, paruuli omnes ieiuni remanerent. Hinc quoque propheta suspirans, quia necdum Christus uenerat, aiebat in Lamentationibus suis : Parwuló petierunt. panem nec erat qui frangeret eis. Et ideo hic solus est qui frangit hunc panem et per manus ministrorum distribuit credentibus. Dicens : Accipite et bibite ex hoc omnes, tam ministri quam et reliqui credentes. H?c est calix sanguinis mei, noui et. aeterni lestamenti, In hoc quippe uerbo sanguis efficitur quod antea [ante] uinum et aqua fuerat. Efficitur autem sanguis, sed ille utique quem discipulis tradidit, sanguis plane noui et aeterni testamenti. Quod testamentum numquam inmutabitur, quia aeternum est, numquam ueterescet, numquam irritum erit. Et hoc est testamentum haereditatis nostrae, per quod nobis diuina et caelestia traduntur. Hoc igitur est «nysterium fidei. De cuius nimirum sanguinis figura populus sanctificatus est ueteris testamenti. Sed in illo sanguine umbra erat, hic autem ueritas. Qu? fro uobis inquit effundetur et bro multis 4n remissionem peccatorum. Nam ubi Lucas dixit fro 4obis, ibi Matthaeus fro multis posuit. Vnde credendum, quod Christus utrumque dixerit, quia hic sanguis et pro apostolis et pro multis qw: credituri erant per uerbum. eorum, effusus est. Hic utique et non alius neque alicuius, sed sanguis Iesu Christi in hoc uerbo efficitur. Viget au65/66 Lam. 4, 4. 68/20 Canon (32, 76-78). 73/35 cf. Gal. 3, 17-18. 75 OC SERA SESS. 7? Canon (32, 78-79). v1/18 cf. Ex. 24, 8 ; Hbr. 9, 19-20. 79 81^ Dc322, 205 49/80 Canon (32, 79-80). cia ol. t2 5x7 EIbrz/8) $6 10)81; Mt. 26, 28. 83/84 Io. 17, 20. 64 quoque oz. IN hunc M* ; oz. R* ieiunii 44? B 63 panem oz. E 65 — suis aiebat — uenerat christus T V GIBMXRgxz nondum B fran66 nec] et non F T petiere g ; petierit R* in lamentationibus g hoc et ideo... (67) panem ozz. R* gerat P* ; -- in K*? ; — eis frangetet B ctedentibus] -- similiter et calicem (4- pottigit 67 tribuit g P* ; om. H quam ozz. H* omnes] 4- id est G 68 bibite] manducate I B eis g) G g 69 credentes] -- similitet et calicem praebet dicens accipite et et ozz. E* g bibite ex eo omnes I B

hinc C*

sanguis X

et oz. G ] A* ; — aeterni-

71 ante K A quod] quae F* sanguinis K* 40 uetbo ozz. V'* que F 92 — utique autem] ergo TLHWGIBMXRKACNgwum CNzz 74 quia] qui G $3 testamentum... (74) est oz. g et ozz. I A* ille R ueterascet E 4 z ; uetetiscit R* — 76 quod] quae F* — 76 — diuina nobis E £g ministerium L est oz. B ergo R ; — estigitut LL 7? — igitur hoc B nimirum] XR A? Cum huius] de] ing ; oz. I1; — nam in huius g 48 sactificatus sanguis T TLV GIBMXRK.A Cz ; om. H namque R

99 — sanguine illo FT

erit F*

hic] in hocg; - est

80 et pro multis oz. I g nobis R* tem est g 82 inde g posuit ozz. T suit pro multis O

T

B.M zu ; — au-

81 — poremissione l/* — credendum] 4- est IN

-- multis et pto 83 et, om. K .4A C IN utrumque christus PF — hinc O* -- etat effundendus 84 eotum] illorum g ; ozz. X* erunt K apostolis X* alicuius] et] est R ETIBMgo utique E2€; itaque hinc O Z alterius F ; 4- alterius ob H*

4 C z ; 4- alteri

K N ; — alterius alicuius z

85 hoc]

441

96

9o

IOO

MA

DE CORP. ET SANG. DOMINI XV-XVI

tem hoc uerbum et manet : Hic est enim calix sanguinis mei qui pro uobis fundetur et pro multis. Quapropter o homo, quotienscumque bibis hunc calicem aut manducas hunc panem, non alium sanguinem te putes bibere quam [4- eum] qui pro te et pro omnibus effusus est in remissionem peccatorum. Neque aliam carnem quam quae pro te et pro omnibus tradita est et pependit in cruce. Quia sic Veritas testatur : Hoc est corpus meum quod ro wobis iradetur. Et de calice : Hic enim sanguis meus est qui pro uobis effundetur in vemüssionem. peccatorum. Vnde sicut in remissionem fusus est peccatorum et traditus, ita adhuc hodie in remissionem comeditur et potatur delictorum, ut quia in terris sine cotidianis leuibusque delictis uiuere non possumus, ut praemisi, tali esca et potu refecti sine macula et ruga inueniamur

et non

solum hoc, sed etiam owmww

benedictione

caelesti quae in illis est, repleamur ac per hoc unum corpus cum illo et in illo maneamus, ubi Christus capud et nos omnes membra censeamur. XVI. Vtrum hoc corpus post consecrationem panis iure queat uocari. Quod panis etiam quamuis uera caro sit, hoc mysterium possit nominari, probat apostolus ubi dicit : Probet se homo el sic de pane illo edat et de calice bibat. Quia Christi caro et uera caro et tamen fanis uiuus qui de caelo descendit, iure catholice 927-2 Gral E2252.

cf Eph. 27.

93/94 Lc. 22, 19.

94/95 Mt. 26, 28 ; Lc. 22, 20.

100/101 Canon (36, 104-105).

99

101/103 cf. Rm. 12, 5 ; Eph.

12::23304495, 22:50 eir. 4/8 1 Cot. 11, 28.

6 Io. 6, 51.

86 hinc IN* enim oz. A? C — 8v effundetut TI BM gz; — et pro multis effundetur M* 88 quaproptet o homo oz. G bibitis P* 89 aut] et VGXR -- te sanguinemg te oz. H* ; — putes te F 90 bibere ozz. FT* quam] 4- eum KA C IN zz proptet te R. 91 remissione I/* neque... (95) peccatorum ozz. IN* 92 est ozz. H* quia] -- et IN? 93 sicut E F 94 — est enim (— H g) sanguis meus HI B X Rgz - est meus IN? 95 fundetur

I

remissione

L/* X

sicut]

4- tunc I z

96 remissione

DSRXS -— peccatotum fusus (effusus E) est E B -- et ttaditus est peccatorum g peccatotum ozz. I traditus] -- ras. 5 Iz. T ita] -.- et H 93 remissione V/ X 7 potatut et comeditut g -- delictorum et potatur H* quia] qui g 98 delictis] peccatis O - non uiuitur I 99 ut praemisi om. V?G praemissi IN* tali] alia T 100 sed oz. V'* 101 ac] ad L ; atque B 102inoz.B ^ -—etubichtistus est caput omnes membra censeamur g 4 numerum LXV adpon. X R ; XIIIII T ; XVII F utrum... uocati] corpus christi dari sub pane merito dici sacramentum siue mystetion g ; quod quantitas in hoc mysterio non sit consideranda sed meritum et uirtus z ; oz.

E X R ; -- et

sanguis uinum IN - jute panis H 8 etiam ozz. H* uera] cera L ; oz. I 4 nominati] uocari O dicit] ait OH probet] -- autem G g D — edatillo I et] -Fsic R? quia... (7) praedicatur ozz. G christi] de christo L et om. AA? C IN

et ueta cato ozz. X R

6 uiuuis P*

iute] fote I ; J- et B

PL 1324

DE CORP. ET SANG. DOMINI

XVI-XVII

97

praedicatur. Caro quidem secundum gratiam, panis uero secundum efficientiam. Quia sicut hic panis terrenus uitam subministrat temporalem, ita ille caelestis uitam praestat aeter10 nam et caelestem, quia uita est sempiterna. Denique et sanguis hic secundum efficientiam simili modo uinum typice potest uocari. Quia sicut uinum laetificat cor hominum sobrie potatum, ita longe locupletius hoc uinum sanguinis laetificat cor hominis interioris et inebriat mentem 1; amore spiritali. Vnde dictum est : Calix tuus ?nebrians quam praeclarus est. Et uimwm laetificat cor hominis. De quo nimirum uino sponsa in Canticis exultat, quod Christus in eam suam m ordinauerit

caritatem.

442

Ceterum secundum praemissam doctrinae ueritatem nihil 20 aliud quam caro Christi et sanguis iure creditur, quae non sapore carnis, sed spiritali dulcedine degustantur et fidei ratione intelliguntur. XVII. Vtrum plus ex eo habeat, qui maius an qui minus acceperit. Si enim figura istius sacramenti in manna illa caelesti praecessit, uere et huius rei ratio exinde aperte monstratur ; quod dicitur : Qui lus colligerat, non amplius neque qui minus parauerat, inuenit minus. Non est omnino quantitas uisibilis in hoc aestimanda mysterio, sed uirtus sacramenti spiritalis,

sicut nec quantitas hominis Christi metienda in corpore, sed uirtus in eo et diuinitas consideranda. Nam plus retulit mulier 9/10 cf. Io. 6, 51. 16 Ps. 105, 15.

12/13 cf. Ps. 102, 15. 14 cf. Eph. 5, 16. 17/18 cf. Ct. 2, 4. 21 cf. Io. 6, 65.

8 cf. Ex. 16, 8-15. (261).

5/6 Ex. 16, 18.

9 et cato quidem est G

$8 hic ozz. H*

15/16 Ps. 22, 5.

9/12 cf. Lc. 8, 45-48 ; AG Ioh 26, 5, 4-5

subministrat] -- et efficit g

9 aetet-

aeternam... (10) sempitetna] et efficit coelestem temporalem et nam et ozz. IN 11 simili modo] similiter JN nuits 10 et caelestem ozz. I aeternam g 13 uocati| appellari H typice] sanguis chfisti g 12 uinum] unum G tuus] est] I-et K. AC IN z 15 unde... (18) caritatem ozz. G epotatum M ea pP 17 christus ozz. E meusP?^TrL HVIBMXRKACNgum 18 ordinauetit caritatem] ordinaueritatem 74* HVIBMXRKACNgum ordinauetat L.* NN ; — caritatem otdinauetit B

19 praemissa O* ; pro-

iure oz.g ^ creduntur 20 et sanguis ozz. O missam E T I ; promissae F carnis] 4- et sanguinis g 21 sapotem P*O* E I7* N* P? g ; dicitur L, H — et fidei tatione intelliguntur et degustantur g — rationem R* utrum... acceperit] uim et 1 numerum LXNI adpon. X R. ; XVI T ; XVIII F tationem huius sacramenti corporis et sanguinis domini prorsum a rationis sensu TLIBMCRN?z anlat qui] cui F esse reconditam g 4 ; oz. E X R illo P^O ET H*.B* M3-Xms-R* illa caelesti ozz. 7A* 3 si... (6) minus oz. G &8 quod] ubi z 4 ptaecessetit E caelestis M* C? g u zz; ille 44? C* -— amplius habuit F non] 4- habuit TLHVIBMXRKACNgum; omnino]enim I ^ quantitatis G — uisibilis... (8) quanti6 est] -- autem G tas oz. X

7? spititales B*

eo zn ras. long. X

$8 mentienda K* ; metuenda L ; 4- est g

-etdiuinitasineo

H ^ diuinitatis G

nam] non F*

9 in

DE CORP. ET SANG. DOMINI XVII 1o illa in Euangelio quae fimbriam uestimenti eius tetigit, quam PL turba quae totum corpus pressit, quia plus eum mente con- 1325 cepit et fide credidit. Idcirco cogitandum est a nobis, non quantum dente praemitur, sed quantum fide et dilectione capitur. Non enim recte caro Christi sine diuinitate sumitur 15 nec diuinitas sine carne praestatur. Vnde in Euangelio regnum. caelorum simile dicitur thesauro abscondito quem. qui imuenit. homo, uadit et uendit ommia. et emit agrum. illum. Quia nec ager, corpus uidelicet Christi, 98

sine thesauro nec thesaurus diuinitatis sine agro carnis iure 20 comparatur. Qui quam bene in agro thesaurus absconsus dicitur, quia in carne Christi diuinitas corporaliter inhabitans etiam in hoc mysterio ab aspectu oculorum, ne caro uideatur, subtrahitur, ut fide auidius quaeratur, quaesita uerius inueniatur, inuenta

uero

carius habeatur

et habita

desiderabilius

25 fruatur. Quia in Christo omnis plenitudo corporaliter inhabitat sine dubio diuinitatis, idcirco necesse est, qui corpus eius comederit, de plenitudine diuinitatis illud fide percipiat. Vnde sanctus Euangelista : Et omnes nos inquid de plenitudine eius accepi3o mus. Alioquin nisi de plenitudine prius accipias nec ad modicum carnis peruenire possis, quia non thesaurus emitur 16/18 Mt. 15, 44.

21. 26/2? Col. 2, 9.

29/30 Io. 1, 16.

10 tetigerat K 24* IN 11 quae oz;. O* eum] enim P* I* 12 — et fide concepit g et] cum zz credidit oz. g cogitanda g - a nobis est z a nobis ozz. IN* ; 4- huius quantitas mystetii g a oz. I* 13 — capitur et dilectione g ; -l- et dilatatione (dilatione O ; dilectatione P?) P O 14 non] -F est F* ? — sine diuinitate cato christi E 16 -— thesauto dicitur E 17 abscondito] J- inagro P?^F HeIBXKC?^ gum inuenit] uenit I/* homo] --- abscondit et prae gaudio illius IN omnia] uniuersa F ; 4- quae habet I 18 — agrum illum emit O christus M* 19 thesauto] thesaurus F* ; -- diuinitatis I g ; -- id est diuinitate z nec... (20) thesautus oz. F* diuinitati I* sine agto carnis ozz. G agri M* catnis ozz. I iure ozz. R 20 qui quam bene] bene autem G qui] quia O* IN ; eto X R A4? C z ; om.g quam om. L absconditus F ; — dicitur absconsus g 21 habitans I 22 aspecto

V7* ; conspectu R* uerius] uetitas P

ne] nec

G

caro oz. A? C zm

23 fides

TIBMNg

inueniatur H*-?] iatut zn ras. O! ; inueniantur H? ; -- et F

24 ueto] cato G ; om. g catius] catnis F habeantur Fi* et 07Z. g 25 fruantut H* ; fruamur 74? C zz 26 omnis ozz. H -- inhabitat corporaliter R — sine dubio inhabitat g 24 idcitco... (28) plenitudine ozz. I. comedetit] -- ut G 28 de plenitudine oz. I illud] illi ut K ; illius T FI BM jmE8 5;m& » ejus g fide oz. IN unde...(29)accepimus oz. G — sanctus ozz. 2 29 iohannes euangelista testis I

omnis F* ; ozi. IN R. ; —» nos omnes LL H V X

K.A C m ; — nosinquit omnes T I BMg inquid oz. O de] exg ; oz. T* de plenitudine ozz. R. accipimus E IN* 380 — prius de plenitudine eius u plenitudine] -- eius P? E X* g nec... (31) possis ozz. I ad modicum] admodum NN 31 catnis] J- eius g possis] potest T* ; potes IT? F BM; poteris V/ G.X R 4*3 CN gm quia... (33) uenumdatur ozz. G quia... (32) thesaurum ozz. O quia]4- nec R — thesaurus non 7 — — ptoptet agrum sed ager emitur T

DE CORP. ET SANG. DOMINI XVII-XVIII

99

propter agrum, sed ager propter thesaurum ; nam thesaurus m PM Es ei diuinitatis cum eo et in eo credentibus uenum- 445 atur. 3; Et ideo fili, hoc mysterium dum communicas, dilata sinum mentis tuae, emunda conscientiam et percipe, non quantum mica exhibet, sed quantum fides capit. Quia in Christo plenitudo diuinitatis manet, in te autem de plenitudine non quanta est, sed quantum idoneus fueris, praestatur. XVIII. Cur hoc mysterium ante passionem discipulis traditur. Ante passionem autem hoc sacramentum ideo celebratum est, ut de legali pascha continuo, quia umbra remouenda erat, s ueritas [ueritatis lux] claresceret. Numquam igitur [om.] umbra potest desistere nisi radiante luce. Aliud uero Christus nouerat, quod et boni digne et mali PL indigne hoc mysterium, licet praesumptiue, accepturi essent. 1326 Voluit formam cunctis dare communicantibus, quid boni quid1o ue mali percipiant. Et ideo Iudas in figura omnium malorum ad percipiendum admittitur. Nam si post resurrectionem fieret, iam Iudas cum sanctis apostolis communicare non posset, quia iudicio aeterno iam dampnatus erat. Nam per hoc mysterium passio Domini et mors praedicanda 7/8 cf. x Cot. 4/5:7/2 Gol; 2939]: Hb£: 8, 55-10, t. 4 cf. Ez. 45, 21-25. 14 cf. 1 13 cf. Mt. 27, 5 ; Act. 1, 18. 10/11 cf. Io. 13, 26-27. 11, 27.20. Gore

26.

thesautus] thesaurum nam] non L 32 -— thesaurus nam thesaurum P* cre33 — cum eo et in eo id est plenitudo diuinitatis a credentibus g TX EDS PFOEL H*V XR ; uenumdatut K A C N 4t z] emundatur dentibus ozz. I

emitur P?

T

FI B.Mg u5*;? H* — 35 — dum hoc mystetiong — dilata sinum]

diligentissime FH

sinu zA* C*

36 mentes O* ; mortis P*

et munda

O

de 38 autem] -- non I* christo] christi IN* ; eo £g 37 mica] mea G 39 sed oz. H* plenitudine] plenitudo H cuf ... ttaditur] quate 1 numerum LXVII adpon. X R ; XVI T; XVIII P* B

ante passionem hoc christus sacramentum instituerit g ; quare ante passionem cotpus suum discipulis dederit 5»; o». E X R — — discipulis ante passionem H ideo] deo P* | 4 umbra] um 77 discipulus G* — 3 autem] -- domini C? ras.

M | temota LL H ; — erattemouenda I — erat] 4- ut F*C?m

Dbuetitas] ueti-

K.A C N z — clatescetet] resceret O* ; renasceret O? — igitur] enim [pe tatislux 6 desistere] desinere H(me? — 7 aliud...nouetat] est et aliud G;om.K.A Cm aliud 4m£] alium 4tx* ; aliter g ;ilud J ^ uero] nouerat namque dominus G 8 indigne] digne T* nouerat] uenerat M £g ueto christus — ; INN ergo

C ; 4 et acceptute O* ; -- ras.2 lit.K | essent] erunt R* ; erant R! ; 4- et 9 cunctis ozz. F* ; — date cunctis ideo A4? ; -- unde G ; — uoluitque H? R g

quid...(10) percipiant oz;. X ^ quodue — communicantibus dare E et] numerum LXVIII adpon. X R. percipiat P* 10 — percipiant mali g preTFIBMg 11 ad percipiendum oz. figuram FF? L HIK AA Cm -5 aetetno damnatus 12 iam oz. G admissus est H? cipiendum R* communicaret K* iudicio cum sanctis apostolis communicare non posset £ do-- pet hoc autem l/? G ; — pet hoc etiam g 14 nam... (15) etat ozz. F* praedicari G* ; praedicandi G* ; praedicanda corr. G! mini oz. F? Ix B

IOO

DE CORP. ET SANG. DOMINI XVIII

1; erat. Ideo magis congruit in ipso passionis articulo hoc tradere quam post resurrectionem, quia ad hoc immolatus est agnus, ut nos eius carnem comedamus. Vnde Paulus : Pascha nostrum immolatus est Christus. Itaque epulemur. Ceterum ipse transiebat iam de hoc saeculo ad Patrem, id 20 est de hac mortalitate ad inmortalitatem, fecit adhuc mortalis

quod nos post eum et in illo facturi eramus simili modo mortales, quatinus tali nos refecti pabulo et inebriati poculo, faciamus nos pro illo securi de inmortalitate quod ille pro nobis prior fecit mortalibus. Ad hoc quippe inmortalitatis 25 prestitit alimoniam, ut mortem non timeamus. Ad uero quod ultimum est, si post resurrectionem hoc dedisset, dicturi essent heretici, quod incorruptibilis iam Christus et in caelo positus non posset in terris eius caro a fidelibus uo- 444 rari. Nunc uero quod integer et incorruptibilis manet, dicimus 3o contra eos, quod in morte eius ista percipimus, ut usque ad finem saeculi omnes inde pascamur et tamen quod seminatum est, resurgens incorruptum permaneat. Ob hoc ergo granum frumenti [4- in terram] cecidit, ut multum fructum afferret. Si enim hoc ille concessit seminibus, multo magis id sibi 55 prestitit, ut et ipsum maneat incorruptum et deinceps multam alimoniam inmortalitatis praebeat ex sua fructificatione credentibus. Vnde qualis ille resurrexit, talia sunt et haec 17/18 1 Cor. 5, 7-8.

19'7/- 1o: 113,01.

31/32 cf. x Cot. 15, 42.

32/33 cf.

Io. 12, 24-25.

15 erat] 4- et V? G g -— hoc in ipso passionis articulo g — ipsa H* 16 quam] 4- postea L ad] in F est] -- ille H 17 — carnem eius nos K -- catnem eius R g comedimus T* ; edamus g paulus] apostolus X* g pascha] -- inquit g 19 ceterum] 4- quia H? 74? C z ipse oz. L transibat O? E H X R 74? C z/ ; transiens T I B M ; transiturus g z ; ozz. F* ;

-- iam de hoc saeculo transiens PF? iam ozz. g saeculo] mundo 7 20 hac] hoc E fecit] 4- quippe V?G 21 et... modo] factuti sumus g 22 et inebriati poculo oz. L. ^ inebtiatus X* 23nosozs. TFL HV GIBMXRK ACNzm de] 4- illius IN mortalitate I, quod] quo G* 24 — fecit ptior pro nobis g nobis] 4- ras. 9 Zt. T mottalis F H I 44? C mg z quippe oz.l ^ inmortalitatis] is Zn ras. 5 Ji. I 25 prestitit] pte z ras. T timeremus H* 26 ad... (38) petcipientes oz. G 24 incottuptibili (-liam K*)iam chtisto et in caelo posito E H? B K A C N z christi et in caelo positi g 28 — a fidelibus non posset in terris cato g — posse 74* — cato in tetris I eius ozz. I g carnem 44 C a|adebs uocati F g 29 quod] cum g incorruptus TLLHVIBMXRK.AACINz ; -— manet et incorruptus g 30 in oz. H percepimus O M* K JA* N g ut] et Ig 31 omnes oz. K tamen] ut 7? 32 est] 4- corruptibile g resurget I B M g ; resurgat V? ; resurgeret F? maneat K ;oz. TFIBMg ob]JabL K.4* ;ad HL.A23 C INzs ergo] ego P* ; igitur E 33 frumenti] J- in terram F?IK AC IN z ut] etI affert P* I ; afferet D? /4* ; afferat X R IN 34 ille ozz. g -- seminibus concessit T -- ptaestitit sibig 35et]id X K ACgz ;ad R;--id T VM et;...(36) alimoniam] ut tamen alimentum g — multa alimonia R* 36 sua] ueta g 39 surtexit T F* M ; surrexerit g

DE CORP. ET SANG. DOMINI XVIII-XIX

IOI

semina inmortalitatis quae inmortales faciant digne percipientes. 4» Etideo quotiens ista comedimus, mortem Domini adnuntiamus, quia de morte ista inmortalia meruimus, donec ipse ueniat uiuus et inmortalis, ut cum eo etiam et nos tali longe diuque refecti inmortalitatis cybo [-- ipsi] per eum inmortales

regnemus. PL XIX. Vt quid in sanguine Christi fragmen corporis ad- 1:327

miscetur. Patet sensus quod iam caro frangitur, quia sanguis est in calice qui de latere manauit. Et ideo quam recte caro sanguini 5 Sociatur, quia nec caro sine sanguine utique nec sanguis sine carne iure communicatur. Totus enim homo qui ex duabus constat substantiis, redimitur et ideo carne simul Christi et sanguine saginatur. Denique non, sicut quidam uolunt, anima sola hoc mysterio

1o pascitur, quia non sola redimitur morte Christi et saluatur,

uerum etiam et caro nostra per hoc ad inmortalitatem et incorruptionem reparatur. Carne [carni] quidem [-- nostrae] caro [4- Christi] spiritaliter conuiscerata transformatur, ut

40/44 cf. 1 Cot. 11, 26.

43 cf. Apc. 5, 10 ; 20, 4 ; 22, 5.

3/4 cf. x Cot. xo, 16; Io. 19, 34. 9/12 77 IR.4, 18) $5. $3125 34(15 OE7,5. 719) 11/12 cf. Io. 6, 54. 12/15 cf. HIL tti 8, 13 (246A).

38 immortalis

C

inmortalitatis quae ozz. K

inmortalis DP*

faciat

V ;

faciunt T F H* I B M g ; fiant E percipienter O* ; percipientibus L. H* I7 41 quia... meruimus oz. G quia] qua IN deom.O ;--eiusg istaom.F* mortalia O -- ueniat ipse C* zz 42 ueniat] 4- et F ea z1 ; ipso IN et, oz. O — diu longeque I 43 — inmortalitatis cibo refecti longe diuque £

refecti ozz. I*

immortalitati

cybo] -- ipsi K 4dC N z 44 tregnemur P* O* F*

pereum oz.

I* ; immortalis

TF

IBMg

C ; immottali

zz

inmottales oz. I

XR ; XVIIT; XX Fut ... admiscetur] christi nos 1 nunerum LXVIII adpor. catne reuera credentes uesci et sanguine potati licet nullo rationis palato g ; corporis simul et sanguinis domini perceptionem nobis ad salutem esse necessariam ; oz. E - fragmen in sanguine christi M* ; — corpotis fragmen in sanguine christi XR corpofis ozz. M* fragmentum G B? ; fragmenta B* ; frangimus F M? cato] -- christi 38iam oz. LH admisceatur T F H? I B K* zz ; om..M latere] 4- christi g 4calice] -- ras. x Zz. V. quia] qui /* ; quod E M* duo6 qui oz. g 9 — nec sanguis utique I sanguini] sanguis M* similiter G ; — chtisti simul I substantias L* 7 constans £g bust Es 10 redimitur mysterium B* 9 solo H* et] ac I christi oz. K g 12in11etjoz.O ^ haecl saluatot L ;saluatotis E etom.g 0L. £ cottuptione H* ; incorruptibilem B* ^ reparatur Em ; reparetur Etcarne carne] in carnem quidem caro] catni quidem nostrae caro christi K ACNzm con13 spiritalem F ; specialiter R. ; oz. I GI Mm X R gz F;cari V^ uiscerata oz. I

transformatur]

-- teste hilartio ut unum

simus (sumus 24*)

in eo (in eo in ras. zzin. A?) pez hoc mysterium naturaliter ACN:m inueniatut ozz. F* 74* ut ozz. IN

ut... (14)

102

DE CORP. ET SANG. DOMINI XIX

et Christi substantia in nostra carne inueniatur, sicut et ipse 15 nostram in suam constat adsumpsisse deitatem. Vnde orantes ad Deum cum propheta dicimus : Memorare meae substantiae. Nwmquid enim wane constituisti omnes filios hominum ? Quae igitur maior securitas hominis, quam ad suam substantiam orare et eam in Deum uenerari atque per 445 2o unitatem personae fidenter dicere : O Deus, mea substantia qui me constituisti et creasti! Numquid uane me creasti ? Non utique, licet uanitati subiciatur homo uiuens, quia Deus creator et Verbum Patris factus est homo. Vnde constat per hoc, quod et nos in illo et ille utique in nobis, dum

carne

25 spiritaliter se refudit [refundit], ut nos per hoc in incorruptione transformemur. Porro sanguis eius ut dixi potatur, quatinus anima quae in sanguine peccati est. renouetur, quia et Christi anima non in sanguine peccati, sed in sanguine carnis, etiam uti natura ;oest hominis, carnem humanam quam Christus susceperat, uiuificauit. Idcirco non recte caro sine sanguine communicatur, sed ut caro habeat relationem ad animam quae in sanguine Christi est, et anima uiuificatrix carnis per sanguinem relationem habeat in Deum atque ita totus homo sanetur. 5. Hinc quoque Dominus cum dixisset : Qui manducat carnem meam et bibit sanguinem mewm, habet witam aeternam, continuo

subiecit : Ef ego resuscitabo ewm 1n nowissimo die. Habet namque ideo dixit, quia mox anima carne soluta intrat in uitae 16/18 Ps. 88, 48. CTS ADDS

21/22 ;f. Rm. 8, 20; Ps. 38, 6. 35/37.40 Io. 6, 54.

14 christus O* ; christum B* sed con M*

et oz. G

nostra] uestra R.*

23 cf. Io. 1, 14.

inueniamur L, H

ipsa L ; ipsum H B IN z:

15 nostram]

24/28

sicut] 4- sub-

stantiam B IN? suaT Mg constat adsumpsisse] assumpsit I deitate M g 16 unde... (26) transformemut oz. G oramus TFIBMg ad deum] ad d in raa. M dominum O cum pet prophetam T F M g dicentes I B me memotate 4*] -- quae O?

TF*HIBMKgz

; 4- quaesit

X R ; 4-

quaeso F? 17 meae substantiae P! E F 74? C 4] meae sub substantiae P* ? ; mea substantiae O ; mea (in ea g) substantia T ILL HVIBMXRK.JAA*Ngz -- uane enim R* uane Zn ras. K omnes] ozz. E B ; -- ueto R* filias K*

2;

— hominum filias R

deoTIBMgz 21 quid F

me oz.L

19 — orare substantiam g

pet om. K

orate R ; ozz. IN

20 fideliter T M ; fiducialiter I B ; oz. g

22 subiciat K* C* ; subiaceat C? zz ; subdetur. H* ;

subdatur H? ; -- omnis P? T FIBMgwu 23 est om. zz 24 et, 0z7. g — utique ille g utique] 4- est 4 dum] J-inP?TPFIBMzgz carne] 4nostta F 25spitritaliter] praesentaturg ^ refundit B K A C N z ; retudit O* ; refuit F* ut] et I in oz. V incorruptionem P? EFL HBXR K A CNgum 26 transformamur I* 29 — utdixisanguiseius B — dixit E F* H X 28remouetur G 29 iam g utin H 30 carne humana L, H 31 uiuificatur IL, H R* ? catne IN* sine] siue G 32 ut cato] sup. Jin. ras. 5 lit. M habeat ozz. F* 33 carnis per sanguinem ozz. I carnis oz. T F BMg

— habeat relationem g — 34in]jaa TLHVGIBMXRKACNgwum itaque X* 35 hic B* N ; hunc G - cum dominus F - meam carnem et bibit meum sanguinem L M K. AC IN z 36 meum oz. F* habeat M habet uitam aeternam] in me manet F* 34 et oz. X* 38 saluta I,

DE CORP. ET SANG. DOMINI XIX

I03

promptuaria, ubi sanctorum animae requiescunt. Deinde quod PL 4o ad corpus pertinet, addidit : Ef ego resuscitabo ewm in nowissimo 1528 die, ut sicut integre creatus est homo, ita quoque redemptus integre praedicetur ac deinde in nouissimo ad integrum reparandus credatur. [Porro in calice quantum datur intelligi a sanctis patribus, 45 ideo simul corpus et sanguis per hanc partem iunguntur quia calix passionis Christi praefigurat misterium, sicut canitur in psalmis : Calicem salutaris accipiam et nomen Domin $nmwocabo. Per calicem namque salutis passio designatur. In qua nimirum passione simul caro Christi cum suo sanguine fuit. Idcirco iam immolato Christo per sacramentum diuinae ;» traditionis corpus frangitur ad escam populis et partitur fidelibus, sanguis uero in calice acsi in passione fusus spiritaliter consecratur. Pro nobis ostenditur ad potandum, Deo Patri a summo pontifice oblatus, quatenus eo precio quo ; redempti sumus de morte ad uitam et in corpore Christi aggregati, exuamur a culpis cotidianis leuibusque peccatis. Deinde eo ipso cibo potuque pascamur et potemur ad uitam, ut ex ipso per ipsum refecti conuisceremur in Christo, quate- m nus et ipsi cum eo unum inueniamur. Alioquin uitam in nobis 446 6» habere non possumus. Vnde ipse Saluator : N?sí manducaueritis inquit carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis uitam qn, uobis. Quapropter etiam nonnulli quaerunt, si qui baptizantur et praeuenti morte fuerint uelocius nec sinuntur carnem Domini 6; manducare neque eius sanguinem bibere, utrum uel quantum noceat aut si nihil noceat, praesertim cum mox renati in Christo unum cum eo corpus effecti, in adoptionem filiorum Dei uenisse uere creduntur. Vnde constat quia renati ad uitam mox translati per mortem carnis ad ipsam eandemque uitam 7o quae Christus est, sine ullius labe peccati, in ipso concorporati inueniuntur. Et ideo non obesse credimus, eos uiaticum non accepisse huius sacramenti ad uitam in uia, quia in nullo post perceptam uitam declinauerunt a uia, sed permanserunt in uita 54/85 cf. 1 Cot. 6, 20; 1 Pt. z, 18-19; 52 cf. Io. 19, 34. 59 cf. 1 Cot. 55/56 cf. Rm. 12, 5 ; 1 Cot. 10, 17 ; 12, 27. Io. 55,24 51 10.5, 14. 67 cf. Eph. 13. 12, Cor. 1 cf. 66/67 53. 6, Io. 60/62 Gal*2..28; 17: 10; 74/ 21. 5, Phil. ; 6 5, Eph. ; 6 14, ; 25 11, Io. cf. 70 14. 5, Io. 1 69 cf. T5. $5 cf. Io. 14, 6.

47 Ps. 115, I5.

42 nouis41 integre... redemptus oz. R* 40 et oz. 4 39 quod] atque R* 48 passio] —46 praefigurabat IN* 45 iungitur K simo] 4- die F I 56 leuibus IN* 53 consecratus K 44 C z in qua] inquam JN chtisti Z* IN — 70 coreius m sanguine — 65 IN* uitam in — 59 C 4 57 potamut og. IN Z W uia a 94 W* IN abesse 72 J4* K porati IN* ; concorporati uia CINZW m manserunt 4? sed permanserunt in uita om. 44*

NZW 1I

C.C. XVI

IOA4

DE CORP. ET SANG. DOMINI XIX

7; quae Christus est. Et ideo non defecerunt in uia, donec peruentum est ad ueritatem in qua sempiterna et uera est uita. Ceterum quantisper hic remanentibus ualde pernecessarius est ad uitam ille cibus caelestis et potus, quatenus sicut aluntur cibis terrenis ad tempus ut uiuant, sic alantur spiritaliter 8o renati per haec ad perpetuam uitam, ne deficiant (n wa, donec PL transeunt per mortem carnis ad perpetuam ubi nullus defectus 1329 est et sempiternam uitam.) Interim tamen iustum et pernecessarium est, ut redemptus alatur ad incorruptionem et potetur ad uitam. Propterea mox 8s Saluator intulit : Caro enim mea uere est cybus et sanguis meus uere est potus. Ac si diceret, quia generaliter Aomnes cybo et potu id permaxime ajpetunt, ut nom esuriant neque sitiant et ne moriantur, hoc utique communis iste non praestat cybus et potus, sed caro mea et sanguis, quia ?mmoríales et vncorruptibiles 9o facit, [-À- et] ideo uere cybus et potus nominantur. Constat igitur et liquet omnibus, quod in hac mortali uita sine cybo et potu non uiuitur. Sic itaque ad illam aeternam non peruenitur, nisi duobus istis ad inmortalitatem spiritaliter nutriatur. Et ideo bene simul in calice redduntur, quia de 95 calice uno passionis Christi haec duo nobis ad uitam manarunt. Sed infelix est animus qui hoc non satis credit et tamen non dubitat, quod cybo et potu uita humana sustentetur. Si enim in hoc mortali cybo tanta uis inest, ut cotidie uitam 447 labentem reparet et uires restituat, quid sentiendum de hoc 1o inmortali cybo et potu in quo uita aeterna prestatur et inmortalitas regnat? Veritas enim Deus et Christus Veritas est, 80 Mt. 15, 32. 85/86 Io. 6, 55. 1910::5:16/ 2c: To-*145.G

83/90 AG Ioh 26, 17, 1-5 (268).

101

75 nonoz.K ""*petnecessatium K — 978 sicut ... (79) uiuant ozz. IN Z W^ 81 transeant Jd C IN Z W z — perpetuam] 4- uitam IN Z W — 82 sed sempiterna uita

K*NZW S$3petnecessatiam B* — estoz. TLL H* V MXKAACNgm 84 aliter R* — corruptionem E* — mox saluator] mox salu 2 ras. B. —8b saluatur O* retulit g --omnes EIN acVGXR non R

meus F 07. I

enimoz.V G XR | meaozm.F* . S6estom.F* genetaliter] homines] omnes T — cibum et potum 24? C zz ; - obzz et] 87 idom.L maxime IL esuriunt B* K et oz. I ne]

88 itaque X

-- non ptaestat iste B

quia..(9o)nominanturt oz.

et ozz. P*

G — quia] qui

immortalis K* ; inmortalitatis /*

89 sanguis] 4-

BM gz;quitam V X R ;

90 faciunt P? ; -- et

KC AC IN z ;

— ideoque R uete] 4- est I* | et potus oz. O nominatur O? V?2IM R CE 91 constet E hominibus H 92 illam] -- uitam IN. 93 istis ozz.

B* ; 4- homo G 94 nutritur I - in calice simul z redduntur quia de calice ozz. E tedduntur] cteduntut GN — 95 — unocaliceT LH V GIBM XRKACgm uno 0zz. IN nos O 96 sed infelix] felix 4* animus] lr illius JN hoc] homo F* — satis non FVVGXRg 9? potu] 4- in JN sustentietur K* ; sustentut L/* IN* 98 si] muezerum LXX. adpon. X R./— in 07.H? ; — hocin O* — hocoz.L H . — cibo mortali F — cybo] — et potu R* £ tanti L*? est T I? BMg — 99 habentem V* rtepatatet C —— repatent uitesque testautentg — etjut FN — uitosK — quodG X sentiendum] sciendum I;--estER

100 — praestatur aeterna g — inmortalis O

101 regnat] 4-

sine fine mansurag enim] J-est IL KJ AC IN zz; — deusest PTFE V G IBMXRgwzu et oz. R — uetitas christus G T -- est uetitas B

DE CORP. ET SANG. DOMINI XIX-XX

I05

quia utique Deus. Propterea o homo si Veritas est, crede, caro Christi et sanguis quia uita est. Et ideo Veritas protestatur: Qui manducat meam. carnem et bibit meum sanguinem, habet 105 &4lam, aeternam

in se manentem.

Manentem

utique et non

labentem, quia in hac uita nemo uiuit, nisi uiuendo labatur in mortem. In illa uero semper in eodem statu manendo sine defectu uiuitur. Igitur si quis sequitur uitam [uiam], tenet ueritatem. Et 1iro qui ueritatem

tenuerit,

iam

uitam

habet

in se manentem,

quia Christus est wia, ueritas ei uita. Vnde et hoc mysterium nonnumquam uiaticum appellatur, quia si quis illo fruitur in uia, peruenit ad uitam quam iam in se habet, et falsitate nulla fallitur, quia ueritate Dominici corporis et sanguinis ad uitam 11; inlustratus uegetatur. PL XX. Quare generaliter nunc a ieiunis mysterium sacrae 1330 communionis celebratur, cum Dominus post cenam apostolis hoc tradiderit ? Sacramentum ergo fuit, quod Dominus post cenam apostos lis hoc tradidit. S?c enim illud implere ofortebat circa finem diei ad wesperam, ut hora ibsa sacrificii ostenderet iam finem saeculi aduenisse. Vnde Iohannes : F?Roli, nouwissima hova est.

Porro afostoli ideo ?eiwni iam mon erant, quia mecesse fuit, ut 104/105 Io. 6, 54.

111 Io. 14, 6.

5/4 CY ep 65, 16 (714, 14-16).

5/19 IS off 1, 18, 2-3 (754C-755 A).

? 1 Io.

2, 18.

102 quia... est ozz. G* quia] qui z deus] J-est TIBMgxz o om. T crede ozz. g 103 — quia cato chtisti et sanguis G z christi] J- et sanguis quia uita O* ; -- quia uita est O? protestatur] prestatur FH 104 — carnem meam TIXR — sanguinem meum T I B* R z 106 labantem IN 107 inyl»ad LIS TIONS ueto] 4- aeterna X* ? sempet] 4- et R sine defectu oz. g 108 defectum B* 109 — si quis igitur T uitam] uiam KACm teneat P? X 110 — tenuerit ueritatem K 4 C IN zz 7- habet uitam F iiduiaoz.T FIBMg -uitaetuerits TL H V GIBM XRK ACNgm et, om: Fu 112 — adpellatur uiaticum g illo] eo g 113 perueniet g quam iam] qui iam I*; quam I? —- habet in se g habeat G 115 illustratur —- illustratus ad uitam uegetatur aeternam g 114 domini 24* et IN 4 uegetatus /4* quate ... (3) tradiderit] quare sub uespeT; XXI F XR; XIX 1LXXIadpo. ram hoc chtistus sacramentum ordiri maluerit g ; quate coenatis corpus suum dederit cum nos ieiuni sumamus z ; ozz.

EX R

quate ozz. T*

generaliter

om. A C m ; - nunc a ieiunis hoc misterium sacrae communionis generaliter IN a om. T

ieiuniis P* ; ieiunus T

sacrae] hac re K

2 communio

O*

— hoc apostolis O' cum... tradiderit ozz. T I B .M celebretur H? I sic... oportebat 4ergo zPE] uero 4* — S hocom.IB X?R 3 tradidit O V G impleri illud oz. O ; — opottebat illud impleti I Sic]isip Nes om. R* 6 diei... finem] fidem B* - oportebat impleri T B M gu E4?Cm; finem oz. K

ipsius T I B M g um& ; om. L

*? — aduenisse finem saeculi 7

iohannes] iesus R unde... est ozz. G — aduenisse seculi g 8 ideo mei TFLHWBMXRK.ACANwgzd;--meiiam z

-iamieiuniI* OTF*HWVWGM*'"XRg erat D* B* ; -- ne F* jam g

filioli] 4Mmt] adeo

— iam oz. E F* L*? H* ; — non

106

DE CORP. ET SANG. DOMINI XX

pascha illud iypicum prius compleretur, deinde ad werum 1o paschae sacramentum. iransirent. Hoc enim 4n mysierio iunc factum est, ut et umbra finem acciperet ueritate ostensa et ipsi deinde ad ueram mox transirent nouitatem. Ex quo factum, quod iZeiuni corpus et sanguinem primitus minime percipere. Ceterum uniuersaliter in ecclesia omnes cum summa reli15 gione ieiuni communicare consueuerunt. 57c enim ber apostolos m jlacust Spiritus Sancto, ut in. honore tanti mysterii primitus 448 corpus Christi et sanguis sobrie acciperetur quam ceteri cybi. Ei ideo per omnem ecclesiam Christi ss ?síe satis decenter ac prouide inoleuit. 20 Neque obseruandum, sicut apocriphorum monumenta decernunt, donec ea degerantur in corpore, ne communis cybus accipiatur. Sed satis inuigilandum, ut antea quisque se praeparet et post acceptam gratiam nullus indignum se reddat. Spiritaliter enim haec accipienda et non carnaliter. Licet igitur 25 caro in carnem et uinum conuertatur in sanguinem, ueluti a natura

probatur,

tamen

altius haec consideranda

sunt, ubi

non modo caro aut sanguis Christi in nostram conuertuntur carnem aut sanguinem, uerum nos a carnalibus eleuant et spiritales efficiunt. 3o

Hoc sane in nobis nutriunt quod ex Deo natum est et non

quod ex carne et sanguine. Ded?! itaque Christus nobis fotesta11 cf. Col. 2, 17 ; Hbt. 8, 5 ; 10, 1. 15/19 AG ep 54, 8 (166, 20-167, 3). cf. PS-CLE I. (46-47). 24 rcf. To. 6, 65. 30/33 cf. Io. 1, 12-13.

20/21

9 — completretut prius X* -- pasche ad uerum E ueti g ; uesperum X* R 10 transierent IN* — — factum mystetio tunc I* — in oz. I1 M* X iietoz.P*O ostendensa G* — et]utz4* | ipseL ^ i2uerum G* | moxoz.g factum] CestETFHGIBMRKNgz 1i3quod]utquod R ;utz — minime] non F*IBMgz;om.T FP* petciperent H?* X R z ; petcepete P?OT ET? FI? H? V IB M*K* A*CNgz i4inoz.1 cum]conL* 15 consuetunt OL, G ; consueuete g ; consueuetrint R? ; consueuerit R* — sicut M* X -— placuit spititui sancto pet (pet zz ras. A?) apostolos TL HV GIBMXRKACINNgum ; -- otdinare TIBMgz — 16sancto] J- ordinate P^ honorem L HK AC INzuz — 49 sobtii F* 18 adeo P* satis] 4- mox F* 19 ac ptouide ozz. I 20 neque] zzzerum LXXII adpon. X R. ; 4- est R apoctiphorum] -- d L* monita TES 21 ea oz. E digerentur g ne] nec T K* ; non H communem cibum accipi H? 22satis] J- est H? — ante, H quisque oz. T I B.M g ;4semper E; — sequisque F K AC IN z ptaepatatet B* 23 nullis P* ; ne ullus £g se oz. K 24 enim] 4- sunt / G X R ; — haec enim sunt accipienda I B ; — haec sunt accipienda T M z; - haec accipienda sunt F H? K AA CIN ;-adcipiendasunthaecg ^ haecaccipienda] haccipienda L* ; haeccipienda L! et oz, H? carnaliter] carnem B* igitur] enim P* g 25 cato] panis P? E Iz uinum] sanguis g conuertetur M* ; conuettet G ueluti Mm8] uelut si T M g 26 probetur I B g tamen] tam g altius] alicuius JN — consideranda sunt haec TI BMgwu 24 modo om. g christi aut sanguis g aut] et I christi ozz. VG X R 28 aut sanguinem om. G* 30 hoc] mwzerum LXXIII adpon. X R - nuttiunt in (quod V) nobs TLHVGIBMXRKACNgzm natum est oz;. P* natus B* etom.H?g 34 quodoz. T et] aut L H K .A*N — itaque] namque z -— nobischristus TL HV GIBMXRACNgzm

DE CORP. ET SANG. DOMINI XX

I07

tem fios Det fieri. Verumtamen non ex uoluntate carnis neque ex uoluntate wiri sed ex Deo nascimur. Illa ergo natiuitas nostra quae ex Deo est, utique spiritalis est, quia Deus spiritus est. 5; Et ideo haec mysteria non carnalia, licet caro et sanguis sint, PL sed spiritalia iure creduntur. Vnde longe inferius uita nostra ista temporalis corporeo isto 1331 communi alitur cybo et potu. Longe uero excelsius ac praeminentius uita illa quae'absconsa est cum Deo qua contormes 4o illi et configurati sumus, illo saginatur cybo et potu, quam in Scripturis et de altare accipimus, et transuehit nos ad spiritalia, ut 1b1i uiuamus exinde, ubi uita nostra seruatur aeterna.

Ac per hoc qui sic accipit, digne accipit, et qui digne illud acceperit, habet [-- iam] uitam aeternam in se manentem. 4; Friuolum est ergo, sicuti in eodem apocripho libro legitur, in hoc mysterio cogitare de stercore, ne commisceatur in digestione alterius cybi. Denique ubi spiritalis aesca et potus sumitur et Spiritus Sanctus per eum in homine operatur, ut si quid in nobis carnale adhuc est, transferatur in spiritu et fiat 5o homo spiritalis, quid commixtionis habere poterit ? Quantum igitur distat uita illa aeterna ab ista mortali uita, tantum et iste cybus omnino praeminet ab illo communi, quo simul nobiscum etiam animalia uiuunt. Et ideo communis appellatur, quia omnium est, bonorum scilicet et malorum 33/34 cf. 1o. 3, 6 ; 4, 24. 35/36 cf. Io. 6, 65. cf. Rm. 8, 29 ; Phil. 3, 21. 44 cf. Io. 6, 54. Amalat epist. 6 (PL 105, 1338C).

38/39 cf. Col. 5, 5. 39/40 45/44 cf. PS-CLE I. (46-47) ; cf.

32 fieri] 4- his qui credunt in nomine eius B

uerumtamen] uidelicet quig — non om. V* . uoluptate T M 33 uoluptate T M N* — illa] in illa Mg; in illo T B Mnt ; om. I ergo] -- potestate g 84 est oz. L utique] -et T BMg; — Sspititalis est utique K 36 creduntur] intelleguntur

spititus] spiritualis I* 38 et oz. K* sunt B TL H V GIBMXRKACNgum 3* nostra 38 aliter isto]istiusg ; 4- et V?^G B TFIBMg G; oz. ista] sita 07. H 39 abscondita I excelsus G* ; excellentius g ueto] J- et I VOSGES cum] 4- chtisto in H?I qua] quia O* G B* IN fotmes P* 40 sumus] quem EFHBXRKACNgwum saginamur V/ GP I X R sunt P* K* altari E F 41 in...altare] pert uerbum de mensag — in] de TF IB M ; om. K

accipiamus X* ; accepimus T F ; -- qui H?g — et, LHIBKA*CNum 42 ut ibi] et ibi G ; ubi B nos] nostra H*? ; om. X* traiicit g 07m. g 43 ac... aetetna m ras. H— exinde] ex fide P? -- exinde uiuamus z K- AC IN zz habebit R. ; J- iam 44 accepit R* digne accipit os. T I BM gx 45 friuolum] nuzerum LX XIII adpon. manantem I aeternam ozz. T -- legiapoctiforum F FH? g sicuti] J- et X? etgo] igitur F XR 46 de stercore ne] desunt conere G in hoc mystetio ozz. g tut libro I B 44 spitidigestio L,; — alterius cibi digestione (-em £g) g 4 ne] ut IN in homine oz. 1; 48 et om. I IN -- sumitur et potus g tales B* IN* in 49 quis G si quid] sicut I. ut ozz. IN* — opetatut in homine g nobis] J- cotidie N* ; —

catnale in nobis g

carnales G

est ozz. G*

quid] 50 spiritalis] -- esca 4 HGIBRKACNgwum FL spiritum inB1 -— aeterna illa F haberi H? qui H* /4* ; quod T ; 4- ergo IN quomodo 52 — ettantum F uita o7z. g mottalig ; — uita mortali K* ?

F*

53 uobiscum R* ; — etiam nobiscum I

449

108

DE CORP. ET SANG. DOMINI XX

55 necnon

et animalium.

Ad uero iste non nisi filiorum Dei est

cybus, ut inde alantur unde uiuunt. Christo enim uiuimus cuius et membra sumus. Dispensatiue satis prouisum est, ut ex illo interdum pascamur, quatinus per hoc cum illo et in illo unum corpus inueniamur. 60 Verumtamen quod ieiuni communicamus, satis prouide, ut dum sobrietas flagrat in corpore, dum omnis feruor carnis conquiescit et omnes animi sensus ad intelligentiam et discernendi rationem fortius uigent, illo prius cybo interior noster homo inebrietur, quatinus deinceps quod praeminet in nobis 6; uegetatum celesti dulcedine, illud regat et gubernet quod inferius est, ne ad noxia et superflua se relaxet. Dignum igitur fuit, ut quod sublimius est, maiori honore potiretur, deinde

quod inferius, et tamen necessarium indulgentiae istius uitae perciperet, prius tamen ad celestia et aeterna [4- utroque] feli7o cius inuitati [inuitato]. Haec est namque uera et 20wa conspersio sinceritatis et ueri- PL tatis, ut simus azimi sine fermento malitiae et nequitiae. Nam 1332 in calice nihil aliud bibimus quam Christi sanguinem, ubi et nos per aquam admixti couniti sumus. In pane uero nihil 75 praeter corpus, ubi nos per Christi conspersionem iam membra sumus. Quae nimirum conspersio per aquam Sancti Spiritus fit. De qua Christus in Euangelio : Qu? credit inquit $n me, flumina de uenire eius fluent aquae wiwae. Et continuo Euange56/57cf.Eph. 5, 30 ; Rm. 14, 8 ; 1 Cot. 6, 15 ; 2 Cot. 5, 15. 58/59 cf. x Cot. 12, I2; Rin. 12; 5. 71/32 cf. 1 Cot. 5, 7-8. 75.81 cf. Eph. 5, 30; Rm. 12, 5 ; niGors6 n5. 74/80 Io. 7, 38-39. 55 ad] munerum LX XV adpon. X R. Q*

inde uiuant

FG

XR

ad] aut K* ?

56 alantur] -- unde alantur

uiuamus D* ; uiuus O*

57 simus L ; --

et EI2 dispensatiue] 4- ergo G B8 ex om. I in oz. O* H? illo oz. H 59 corpus ozz. I, H 60 uerumtamen] zueruz LXXVI adpon. X R. satis] -fit G ; — prouide fit z 61 fraglat X? 4 C omnes N* — 62quiescit T L, H VGIBMXRKACNgzm omnis T H B* gz ad... rationem] intelligentia et discernendi ratione T B Mg; - fortius intelligentia et discernendi tatione I

63 interior] teriot 7 ras. O? ; interius G

64 inebriatur R ; 4- ac

potu I quatinus... (65) tegat oz. H quod] quae F* 65 regnat M* gubetnetut O ; gubernit B* ; gubetnat g quod] qui G 66 ne] nec 4 C 7" noxa g telaxetut O ; relaxat B* igitur] ergo E 67 est in ras. V. maiore F g 4 c» potitetut (patt- edi/o) honote g 68 inferius] J- est I et tamen ozz. H? g necessatiam H ^ indulgentia E T V* M X Rz; indulgentiam L H V? GIBK.A C IN m ; — existius uitae indulgentia g 69 perciperent T F M ; petcipete T ad] a: PS Oro ESSE etom.OGB felicius inuitati] uttoque felicius inuitato K 44 C IN zz 90 inuitat E ; inuitatum g 4 ; teficeretur H? vViea]lac TIBMg etg]acg X 72azimi] 4- id estg nam] numerum LXXVII adpon. X R. 73 calicem T* ? 94 admixti] ad misticum IN ; J- et K?

aliud R

communiti

T I B M ; communoti

*75 ubi] J- et E? K

7 chtisti pet I

7ÁA* ?

pene L

nihil] 4-

conspersionem] 4- eius g z ;

c iam eius IN ; — iam membra eius H? 26 quae] quem V7* ; quid H? nimirum] enim mirum si H c- fit spiritus sancti g -- spititus sancti I B z 7*7 sit F christus] dominus g z inquit oz. T* N ; — in me inquit B* 78 uiui B*

DE CORP. ET SANG. DOMINI XX-XXI

I09

lista : Hoc autem dicebat de Spiritu quem accepturi erant. cre8o dentes in eum. Haec igitur conspersio de multis granis fecit unum corpus, corpus inquam sinceritatis et ueritatis, si tamen sumus azimi, id est absque fermento malitiae et nequitiae, ut digne hunc panem de hac aqua conspersum accipere possimus. m O mira Dei omnipotentis dispensatio, qui tantis instruimur 45o 8; disciplinis et fruimur [firmamur] exemplis, si non sit mens ingrata de tantis beneficiis et dubia de tam inmensis promissis ! Idcirco o homo, serua conspersionem gratiae. Quia licet triticum sis, nisi doctrina et uirtute Spiritus Sancti ad hanc unitatem et conspersionem fueris bene in farinam adtenuatus, 9 o deinde conspersus gratia et igne decoctus caritatis, non poteris ad soliditatem fidei firmari. Propterea sit tibi semper mola superior spes promissionis et mola inferior timor perfectae caritatis. Quibus duobus bene adtenuatus possis Spiritus Sancti gratia in Christi corpore uniri. Patet igitur quod haec mystica o; sunt. Et ideo fili, sic ista debes cogitare quasi celestia, sic contingere quasi diuina, sic accipere ut salutaria in quibus uita aeterna repromittitur, sic credere ut dicuntur, deinde sic uiuere, ut in Christo semper ueritate et sinceritate conspersus membrum eius inueniaris. XXI. Quid sit quod Dominus ait : Non bibam amodo de hoc genimine uitis et cetera usque in regnum Patris mei. Ex hoc ergo loco quidam aille annorum. fabulam astruunt, HIE quod Christus corporaliter sit regnaturus, quando [4- et haec] 1/2 Mt. 26, 29.

3/13 cf. HI ep 120, 2 (479, 10-24).

81 80 haec] nec LL erant] a ex t V^ dixit I 79 autem] aitg ; ozz. T IL 83 — accipere hunc TFI BM g $2 ut] ob quod tamen Em& ; tantum E conspetsio O* — possumus £g panem possimus de hac aqua conspersum Jn quia H? ; qua 44? C z ; pet quam V? G ; cuius R $84 qui tantis] quantis g 7 88 -— sancti qui I 8? consetua I 85 fruimur] firmamur K 44 C N z 89 bene oz. g spiritus sancto L* ; spiritu sancto L' spiritus et uirtute G c- cati90 — gtatia aspetsus g adtenuatus] J- ac H? farina LH BM g»)TLH WGIBMXRKACNgum tatis (-te M*) decoctus (ex- TI sempet tibi ozz. F* 91 firmare IN* - ad soliditatem non poteris I superiot... timor] inferior (interior v) timotis et superior T I BM gz om. E H* -- gtatia spiritus poteris IN ac tenuatus LL 93 duabus T I B M ; om. gu — fili quod haec mystica igitut ozz. R* 94 gratiam P* O F* G sancti I debet G ; oz. g o fili T 95 sint I quod] quia E R* sunt et ideo 2 4 diuitiae aeternae 97 uita] diuitia LL 96 ut] quasi 2 sit continge I sic credere... uiuete o7. g - repromittitur aetetna g repromittuntur H deinde oz.

K .4A* IN

98 uiuere ozz. IN*

christo]

-- sinceritate

T*

— conspetsus et sinceritate g — sinceritate et ueritate K quid ... (2) mei oz. E X R. XX T; XXII F— ; R X adpon. LXXNVIII 3 numerum 2 4 quid ... ait] quomodo intellegendum illud ( — illud intell. 7) christi g ; et ... tegnum] donec illud bibam nouum in regno TLVGIBMKACNgwum patris mei oz. H — 8 ex ... (13) donec illud bibam et cetera H — in oz. F annorum] anforam O* mille] ille O* ergo] igitur g inuocabo om. G quando] TI BM g 4 corporaliter ... noua oy. astruunt] J- dicentes K? IN z --Fethae K AC c

IIO

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI

; nouacorporaliter debeat comedere uel potarequae usquead consummationem saeculi non se facturum, ut aiunt, denuntiauit.

Nos autem catholice sensum ipsius Domini requirentes, non hereticorum nenias sequentes, sed eius qui ait : Accifie et comedite ex hoc omnes. Hoc est enim corpus meum. Et calicem 1o illum esse dicamus, de quo idem : Hic esí calix meus Nouwt Testamenti qui bro multis effundetur in remissionem peccatorum. De quo nimirum calice propheta ait : Calicem salutaris accipiam et nomen Domini inuocabo. Per quem itaque calicem passio Domini designatur. Vnde idem ad Patrem : Pater inquit 15 éransfer a me calicem istum, scilicet mortis passionem, ne per manus Iudaeorum fiat. Ac deinde : Pater, s? mom jotest hic

PL 1555

calix transire nisi bibam illum, fiat woluntas tua.

Propter quod et mos bene inoleuit, ut sanguis Christi num- 451 quam in catino, numquam in cratere neque in alio uase quam 2o in calice consecretur. Sed neque alio nomine, ut fieri solet in alis quibusque uasis nisi semper iuxta proprietates linguarum calix uocatur, ut exinde omnibus calix passionis Christi ad memoriam

reducatur.

Ex quo nimirum

calice, id est, ex

eadem morte sanguis et per sanguinem uita hauritur aeterna. 2; Quod cum bibimus, quid aliud quam mortem Domini adnuntiamus ? Idcirco necesse est, ut unusquisque prius moriatur huic saeculo. Quia sicut nemo nisi sepultus [consepultus] mortem adnuntiat, ita nemo exinde uitam sumit, nisi resurgens in 3o nouitate

uitae ambulet

et iam in Christo maneat.

Vnde

si

8/11 Mt. 26, 26.28. 12/13 Ps. 115, 15. 14/15 Lc.22, 42. 16/17 Mt. 26, 42. 23/24 cf. Yo. 6, 54. 25/26 cf. 1 Cot. 11, 26. 28/30 cf. Rm. 6, 4. 30/32 cf. HI ep 120, 2 (4806, 5). b debet L, quae] ut| autiz4 S ret g4* 8 sequamut 9 enim ozz. IN* g mus O? ; dicam E enim I meus oz. 13 pet] numerum LX

quod F?IBK ad]in B 6 facturam O* ; factorum M* 'O* denuntiant R* ; annuntiauit H ? requitentes] re T FP? LHVIBMXRKACNgum eius] eum H? 10 — esse illum E H —- dicamus esse T I B M g diciidem] -- ait R. ; — hic est ait (inquit IN g) H? IN g est] -H 11 pro oz. IN* remissione P 1 12 saluatoris I XIX. adpon. X pet... (14) patrem] et dominus g quem]

hunc T FP?^IBMnu;oz.V?G

ita F* ; utique

O V X R 4?

C z ; — calicem

domini eius utique passio V? G calicem oz. TIBM 14 designauit F idem oz. X R pater] numerum LXXIX adpon. R. 138 transfert DP* —- calicem istum a me F —- calicem hunc a me mottis scilicet g scilicet 072. X* 16 pater] 4- aitg -- transite calix iste g 18 et oz;. H B* morts IDs numquam in catino ozz. I IN 19incatino..neque oz. G cratera F R IBMmg neque] nunquam g 20 neque oz. X* ; -- in I ut ... (21) uasis ozm.G 91 uasis]uaszz ras. P iuxta] -- quod F* — proprietatem T F! T B.M £72 ;ptoptietas F* 22 uocetur I.X R. 24 sanguis] sanguinis T F H* I BMmg etom.R hautiatur F I N ; hauriuntut X* ? 25 quod O E] quae LV

G .A*;

qui

P*;

quem

P^ TFHIBMXRKCNgzum;

quid] quod P? quam] 4- in B* 27 ideo E huic] in G* ; in hoc G? 28 sicut ozz. F* consepultus K A C z;

AC m etiam R

mottem] 4- tecteP?

29 nuntiat TI B Mg» christo] J- percipere F*

quam

/4?

7- huic seculo motiatur g - nisi sepultus nemo F TFILLH*PVGIBMXRK

tresutgens oz. I ^ in] eius IN*

30 et

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI

III

uolumus ea cum Christo percipere, sursum in uitae ascendamus, utique in cenaculum magnum quia nisi magnus sit, non omnes capit. Ascendamus sum, quia qui deorsum iacent, non ista cum Christo,

cenaculum et stratum autem sursed fel dra-

35 conum infeliciter cum Iuda, ut sint in felle amaritudinis, bibunt.

Hinc quoque Paulus ait : Quae sursum sunt sapite, non quae super lerram. Non enim aliubi hic calix Now Testamenti quam sursum

accipitur.

Et quia noui testamenti

est, nonnisi

ab

innoualis qul sunt sine wetustate peccati communicatur. 4» Noui autem testamenti ob distinctionem ueteris dicit. De quo Moyses cum aspergeret populum de sanguine holocaustorum, medium eius in crateras et medium effudit super altare et ait : Hic est sanguis testamenti quod mandauit Dominus. Sanguis [4- tantum] testamenti, quia figura erat et umbra 4; huius mysterii. Per quod testatus est Dominus datwrwm se PL nobis. 15534 Christianus. est aspersus populus Cuius nimirum sanguine Et medium eius passim per crateras refunditur, quia mysticum est et morale ex Scripturis quod in eo percipimus. Deinde ;o medium eius super altare pro wultorum exhawrienda. peccata. Vnde nunc salutis potum sumimus, quoniam et sapientiam doctrinae ex illo habemus et redemptionis praetium inde pro 34/38 Dt 32, 55 ; cf. Mt. 26, 14-16.23-24 ; 34 cf. Io. 8, 25. 82.[;c. 22, X2. 39 34 cf. Mt. 26, 28. 36/3? Col. 5, 2. 35 Act. 8, 23. Io. 15, 26-27. 40/50 cf. AM ep 65 (PL 16, cf. Rm. 6, 4; 7, 6; 2 Cot. 5, 17 ;Eph. 4, 23-24. 44/45 cf. Col. 40/43 cf. Ex. 24, 6.8. 40/42 cf. AM (1222B). 1222-1224). 49/50 48/49 cf. AM. (1223 A). 46/46 cf. Lc. 1, 75. 2,175 Hbr. 8, 5.5 16, 1. 52 cf. Eph. r, 7 ; Col. 51 cf. Ps. 115, 15. 50 Hbr. 9, 28. cf. AM (1224C).

t; T4 eam 44? C z 31 uoluimus P* O* 33 magnum et ozz. F* ORB ascendamus] piet K ; 4- ras. 2 /iz. A 34quia]qua M* — qui] quae H* Qa

L H

32 uitae ... cenaculum oz. christi P* caE TF Ht GIB M X? A* Cgum autem 077. uerum LXXX adpon. X R. deorsum] 4- sunt et (—L) ; oz. /4* g

ista] musta P? 5 — cum christo oz. B — 35 fella LL

— 36 quoque

HGI BM A* IN TF alicubi P? O? 97 enim oz. I sunt ozz. B om. L quam... (38) testamenti oz. M | quam gu;aliubiL ;alibi E X R 4? C z 38 accipiatur T* ; accipimus F* quam] quia IN* sursum om. l sine] qui sunt ozz. H? 39 innouatatis /4* ; inuocatis F* quia ozz. F* -- testamenti autem X* 40 noui... (50) peccata oz. G ex H?; om. H* testamenti] J- est K* ; -- esse KS

dixit I

41 quo] 4- cum L ; 4- nimi-

fudit K! ; 42 in] pet M — ctateres K* aspergetet] 4- et L rum IN dominus] ad uos deus F sanguis] 4- noui T 43 ait] dixit H.—— fuit K* 465 huius] eius quia ozz. g noui T 44 sanguis] J- tantum K .J4 C N z ; TF IBM esttoz. 4? populus] paulus g per oz. H? g R*N ;om.I 49 — et quia] 4- per F refundit T ctateres O I 48 passim oz. H I g petmofale] immortale H — ex] et L' ; ing et] nt. E* morale est g HIBMgw F ET propter pro] O? ponitur -altare] 50 F cepimus peccata] commissa exhauriendis (-do IN) peccatis (-to IN) O? X R C? Nm — nunc] et unde]nunc P* 51 unde nunc] de quo utique G TIBMgwu 52habeamus K ^ inde pto nobis offerimus oz. g I | quoniam] quomodo R pro oz. I

II2

55

6o

IEREES

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI

nobis offerimus. Ergo quod tunc ille pro nobis semel fecisse legitur, hoc nos ipso iubente quotidie facimus. Necnon et in Salomone legimus, quod sapientia miscuerit in crateras uinum suum. Quod sane uinum illa moralis intel- 452 ligentia est de qua inebriantur animae fideles, et illud quod refunditur ad altare, quando dicitur : Iwbe haec perferri per manus angeli tui in sublime altare tuum, in. conspectu dvwinae maiestatis tuae. Ideo fit, ut sanguis Christi inde pro nostris exhauriendis cotidie delictis rursus in praetium sumatur redemptionis et interior homo noster per hoc plenius innouetur et couniatur

Christo non modo moribus et uita, uerum etiam et in unitate 65 naturae per corpus hinc inde, ut in illius forma inueniamur.

Neque enim hic sanguis integre percipitur nisi et moraliter mentem inebriet et spiritaliter de altare corporis Christi ob renouationem nos refundat, ubi profecto Christus conuiuium et conuiua noster simul esse uoluit. Per hoc ergo quod nos corpus eius sumus de carne et de ossibus eius, ille nobiscum illud bibit nouum in regno Patris, quia sanguis est nous testamentis. Nos uero quia corpus eius sumus et ille in nobis ut capud regnat, regnum Patris iure uocamur in quo nimirum Christus iam illud bibit nouum, quotiens 9310/28 E1512-72027/509, $2.2 85 WPEtf 32€ 18- — 044cf1:0222»

TO S To GOt 13, 24-258

55/56 cf. Ptv. 9, 1-2. 97 cf. Eph. 5, 18. 58/60 Canon (36, 100-102). 61/62 e AHbt:. oos Eph. 5, 75:Gol»x,- 14: 63 cf. 2 Cot. 4, 16. 64 cf. Sacramentarium Gregotianum (60 n. 95, 2). 68/69 cf. HI ep 120, 2 (480, 10). 70/71 cf. Eph931:235159505 1/ Gor 32227:

42 Mt. 26, 28.

72/43 cf. Eph. 1,2254, 15 ;

5, 25.

53 — tunc quod /. ille oz. H — legitur fecisse pro nobis semel I 54 hoc nos] huius tei memoriam manducando eius corpus et bibendo sanguinem g haec P O faciamus I M* 55 necnon... (58) altate oz. G et ozz. IN* legitur B*

$6 crateris O* FI* ; cratetes O? ; ctratetas O? ; cratera H? I B

uinum] unum L* moralis intelligentia] intellegenda O Dv -- fideles animae IN g et... (60) tuae ozz. g illud] 4- est LL quod] cum F 58 quando dicitur] illud uero quod petimus G dicitur] dicunt / ; datur R* iube] ubi 74* haec oz. IB. M ferri O* 59 manus] 4- sancti H? X? in sublime altare tuum oz. H* conspectum T H* TK AC z 61 ideo] adeo P* ;-LFergo R

fit] sitG R

nostris] nobis K

exhauriendus

BM

63

pet hoc ozz. É plenis I* couniatur 798 ; coniungatut T ILLIBM gu; 4 in H 64 uerum] sed z et 077. g inoz. THIBMgnz 65 naturae ozz. I; — ut pet cotpus hinc inde g 7 ut hinc inde z ut] et H ; oz. R in om. M* inueniam L 66 neque] merum LXXXI adpon. X R hinc JN integer R

et] ut J y^ oz. PF EH

mottaliter R ; inmortaliter

P E

67

mentem... spiritaliter ozz. E mente B ; — inebriet mentem g z et ozz. IN de altare corporis] pet spiritum g altari E T FL HI BM X? A* C* N um y altatis C* 68 renouationem] recordationem I ; J- in V? G nos] nobis H? ; nostram E tefundit L ; refundatur E H? V? G ubi] ut G* chtisti IN ; -- est g 69 conuiua] conuiuas F* ; conuiuam F? ; conuiuia I*

B* K* nostet simul oz. F ^ simul]similiter G — 70 nos oz. g —— sumus] sumimus H — de,oz. TF IBMgnzu "AregniP* ; regnum M — $2 testamento P* *3 — in ille /4* 7 patris regnum X* pattis ozz. IL

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI

II3

75 fideles infra ecclesiam istud digne percipiunt. Sicut enim patitur in suis et esurit et sitit et uestitur ac suscipitur, sic quoque bibit illud nouum in regno Patris, id est in ecclesia, quotiens

eum digne sui aut comedimus aut potamus. Nam de uinea illa quae tecit labruscas, felle amaritudinis 8o potatur quod est calix passionis. Ceterum in regno adoptionis de genimine uitis nouae bibit et uinea Sorech quae interpraetatur Electa. Rubentia enim musta in eo proelo crucis eliquantur, dum cotidie Christi sanguinem de altare sumimus. Idcirco quotiens nouum ex hoc uinum bibimus, in regno 35 Christus illud se bibere fatetur, cuius nos membra

sumus

et

qui bibimus. Hinc ergo conuiuium nostrum dicitur, quia Pascha nostrum. immolatus est. Christus. Conuiuae uero eo quod cum illo epulamur, transformati in nouitatem, quia corpus eius sumus, ex quo se in regno Patris illud nouum 9o bibere testatur. Alioquin eum in illo regno futuro hunc potum corporeo gustu et hanc escam non recte bibiturum nec percepturum credimus, sed sicut ipse sacerdos et auctor salutis instituit. Ex quo renouati sancti apostoli per aduentum Sancti Spiritus 81/82 79/82 cf. Is. 5, 1-2 ;Mt. 27, 34; Ps. 68, 22. 90/36 cf. Mt. 25, 55-45. cf. HI ep 120, 2 (480, 13-14). —88 cf. Eph. 5, 50 ;1 (OD 12527, 9 SV TI CORSASS ET. 94/95 cf. Ps. 103, 93 cf. Hbr. 2, 10. $89 cf. Eph. 1, 25 ; 5, 30 ; 1 Cot. 12, 27. 30:5; Tt 3.5 5 Act. 2, 4.13-19 ; Rm. 5, 5.

istud] illud O K ; — digne istud z infra] in IN* ; intra z 175 fidelem G bibit oz. R* ac]et H1 46 etg 07. g patitur] patiter R* ; pater K nam] 4- in H* 9*9 nam...(82)electa oz. G $8suiom.HI ins ozz. B 81 genimine] germine R 80 quod] quae F* fel z labruscas ozz. P* soteth O H ; uineam H* et]-- de Ng;z7 bibat K* — bibitnouaeg soreph T* — 82 electam V/* ; oz. H* ; — uitis electa siue uinea electionis intet-

--inaltaineoom.g ustaF* praetaturH? ^ rubentia...(83) cotidie om.H ti ptoelo crucis eliquantur (-entur G) dum cotidie christi sanguinem de eo sumimus elquantut] 4- etzz — 83 sanguine ... sumuntuft P O* E ; sanguis ... sumiV*G de altare] hoc sactamento g — altari E T F H GI B MR'KA?*Cum tur O?

sumitur [* ^ - idcirco quotiens christi sanguinem de altari sumimus totiens 84 quotiensin regno patris nostti cum illo nouum ex hoc uinum bibimus F? in... (86) bibimus — bibimus uinum F ex] et Mg ; om. 1B cumque I dei TFIBMgwu umB* ; —- pattis V? G K AC N z ; inftegnK om.E H S5 christi

N ; — illud christus X? ; — se bibere fatetur illud X*

— bibete se F

86 hinc... (93) instituit ozz. G et] etiam 44? C zz ; om. I K? g nos ozz. GI 81 conuiua L H K .A qui K* dicitur... (87) nostrum oz. g hic [* ueto]ergo H* .4* N —— eo quod] quod F* ; qui T F? B* M g ; quia I P* Cm 91 alio O H* quia] qui B* in nouitatem oz. R* 88 illo] o ex u P fututo] J- hoc N* — fututo regno B illo] eo E ; — regno illo H -— et hanc escam cotpoteo potum] 4- non X* — potum hunc IN recte AC N non]nec L H K gustug . 92 — escam hanc 44* C z 94 93 auctor] -- nostrae B nec] uel I bibiturum nec o. g 07i. H renouati] -- sunt P TFIBM XRg« quo] 4- enim P? T V*GIBMgwu c spiritus sancti I - apostoli sancti I g

PL 1555

II4

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI

9; de caelis et inebriati musto caritatis. Ex eo sane credimus

m

hunc calicem in ecclesia consecratum, quod ille Spiritus uerita- 455

roo

HIE

:e;

119

11;

tis in quo renouati sunt ex uetustate, induxerat eos in omnem ueritatem et confirmauerat in plenitudine doctrinae. Profecto ubi iam sicuti a Christo, ita sane ab eis et deinceps in nouitate Spiritus consecratur. Aliter autem eus cybus est inquit wí faciam uoluntatem eius qui misit me et ámpbleam opus eius. Ergo dum facimus uoluntatem Patris et impletur opus caritatis, Christus utique nobiscum bibit in regno ecclesiae suae sanguinem suum, quia ille capud et nos membra sumus. Hunc itaque cybum Iacob patriarcha esuriebat dicens: Sv fuerit Dominus mecum et dederit mihi banem ad. edendum ei uestimenium. ad. induendum. Quodquot ergo in Christo baptizantur, Christum induimur et panem angelorum comedimus. In quo nimirum mysterio benedixit Isaac eundem Iacob filium suum, quasi nulla alia esset benedictio quam frumenti et uini, scilicet in pane carnis Christi et in potu sanguinis quae de agro corporis nobis cotidie per officium sacerdotis maturescunt et comedimus. Hinc quoque idem ait : Def tib Deus de rore caeli et de pinguedine terrae abundantiam frumenti et uini. In rore quidem caeli, quia haec mysteria 97/98 cf. Io. 14, 26 ; 16, 15. 99/100 cf. Rm. 6, 4; 7, 6. 100/101 Io. 4, 34. 100/104 ;f. HI ep 120, 2 (480, 22-481, 2). 102 ;f. Mt. 12, 5o ;Eph. 6, 6 ; Hbr. 102505 1710: 23417. 104 cf. Eph. 1, 22-23 ; 4, 15 ; 5, 23.30 ; 1 Cot. 12, 27. 106/107 Gn. 28, 20. 107/108 cf. Gal. 5, 27. 107/109 ;f. HI ep 120, 2 (480, 20-21). 108/109 cf. Ps. 77, 25. 109/111 cf. Gn. 27, 27-28. 113/115 Gn. 27, 28.

98 etoz. R ;om.X

TIBMg

inebriati] 4- sunt H? 4? C z;

musta K*

sane] ergo

96 hinc calice G ; — hunc credimus in ecclesia calicem H

con-

secratum] 4- est R* quod quoniam OTFLHVGBM XR!gz ; quomodo R*; quae I ille oz. F* ; — spiritus ille R 97? in oz. TF IBMg renouati] renati T H* I ex]tet bs eos og. B.M 98 confirmauetit 44A? C ; confitmauit IN ; -- eos g plenitudinem TFLLWGIBMXK.AC Ngum -utptofecto G 99 sane ozz. X R etom.XR 100 spiritus] 4- sancti g 4; - consectatut spititus O consectetur /? G autem ozz. I inquit ozz. I B ; - dominus V?G 101 eius] -- qui in caelis est z - me misit E impleo K* opus] uoluntatem I* 102 faciamus K* uoluntatis N et oz. E implemus N g; adimpletur E T ; -- a nobis V? G 103 ubique H suae ozz. H g 104 capud] 4- nostrum est R nos ozz. M* 105 hinc V?G utique 44 C g z -- iacob patriatcha cibum F dicens... (108) comedimus ozz. G 106 — dominus mecum fuetit T -- dominus fuerit I mihi ozz. O* edendum] edum P* 107 ad] in O in christo

om.l,H £47

108 baptizamur P? O E F ; ad baptizandum H

;induuntut TTL,

HVIMXR

AC

comedunt

induunt B K IN TUVIBMXRgu;

— comedunt angelorum L, H K 4 C N z 109 in] nuzerum LXXXII adpon. XR mysterio... (110) suum] eum benedixerat ysaac pater suus V? G mysterium L ; mysteri K* eundem ozz. E 110 — filium suum iacob I nulla] in illo I — esset alia F I IN z quam oz. I 111 et uini scilicet in 7 ras. H? 112 sanguinis] J- eius g cotpotis] 4- christi K? ; -- eius H? V? G sacetdotis] presbyteri ecclesiae g

hic IN

og. IN*

idem oz. O

113 naturescunt L, ; 4- bibimus C? zz

114 de,] in K A ; oz. g

115 frumentiam P* ^ rorem L

pingue B tettae quia] qui L .A4* ; qua C*

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI

II5

diuinitatis ope conficiuntur. In pinguedine uero terrae, quia caro Christi de uirgine orta creditur. Vbi procul dubio Christianorum plenissima prestatur abundantia panis et uini, in quibus sine dubio uita fruitur angelorum. 120

Nec igitur, carissime fili, ista paruipendas uitae, ubi tanta

redolent sacramenta. Habes quam a longe tantus patriarcha sensit in filio flagrantiam huius mysterii. Ait enim : Ecce odor filii mei sicut odor agei pleni cui benedixit Dominus. Quia profecto in isto agro corporis Christi thesaurus absconditus 125 uernat floribus inmarcescibilibus et redolet suauitatem odoris. Quem. qui inuenit homo, uadit ei. wendit omnia quae habet et emit agrum istum. Vbi thesauri omnes sapientiae atque scientiae contemplantur. De quo sane agro panis uitae carnis et potus sanguinis credentibus cotidie exuberat et a fidelibus mes15 o suitur. In quo utique uerus lacob benedicitur et dominus fratrum suorum constituitur, quia nimirum sine isto nulla rerum alia proficit benedictio. Vnde beatus idem, Esau serus uenator ad benedicendum cum tardior occurrisset, benedictione hac iam fratri indulta 122/123 Gn. 27,27. £72 CS 2 1202 ge

124/12? cf. Mt. 13, 44.

429707-Colx2. 3.

130/131

117 — qui P*; -- haec; in] de z conficimur P* 116 opere IN dubio] 4- plebi 44? C z ubi... (119) angelorum oz. G creditur ofta g 119 -— fruitur sine dubio praestantut T ^— in oz. NN 118 plenissime I angelorum] -- quod non indigniter ac temere hoc fruimur H? uita £g 120 nec] uzerum X X1 adpon. O? g ; haec F* ; sacramentum adcedendum sit g prauiistam patuipendas uitam E 44? C IN zz neO V?G X R ; nongz — ubi tanta tedolent sacramenta uitae K? pendas R* ; paruipendenda sunt F ubi oz. T — ubi uitae P? V? G X?z — ubi tanta uitae H I B M g - fragrantia huius mysterii quam a longe tantus patriarcha 121 habet B* 122flaglantiam H* ; quama]quial*;quaml? ^ aow.K sensit in filio g fraglantiam F H?.A4C ; fragrantiam P? X* R 4 z — enim] ei P* — 123 flit ONE quia... (128) contemplantur oz. G cui] quem F* I N pleni oz. C suauitate F H I 4 C 125 inmatcescibilis P* 124 — uetnat absconditus g habebat K*? quae] quem X* homo oz. L 126 qui oz. F* Nau — sapientiae thesauri omnis I* ubi] in quo g 127 istum] ilum F I N 128 atque]et Eg omnis EIN thesauros E ; — omnes thesauri g contemplatur E

uitae ozz. B ; 4- id est cibus (— »)g 4

guis

MP

SUD REIS H*

-

VGM;

cato E ; om. V? G

129 san-

potus] 4- id est caro et V? G

et]acI

4A* IN ; — etcatnis L* ?

oz.

cotidie

V?G

domii

g

130 in] nuzerum LX XXIII adpon. metitur H I 44? C et a] etiam X* do-- dominusque g c- iacob uerus z itaque A* ; nimirum I XR minus ozz. IN* ; — fratrum suorum dominus IN?

suotum

07. £

133 beatus oz. g

qui £

isto] illo I

-- idem beatus M K

131 fratrum] frumentum R

132 profecit L ; proficiat M*

idem] isaac « ; oz. B? ; -- isaac

— cum setus uenator esau tardior benedicendus g ; — cum TFWV*GIBMg ei ad benedicendum esau maior filius V/? G ; dum (cum IN) esau serus uenatot

4 ad benedicendum H? N ; — cum ferus uenatof esau ad benedicendum tardius

— setus uenatoresau

dum H

T 1B M

seuus E ; senus /A* ; fetus

occurtisset] aduenisset H ; -- ac H ; -- et )m

— hac iam fratti benedictione g

hacom.O H

134 cum]

benedictionem F ;

frater /A* ; frui R

1336

116

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI

15; ait : Venit germanus twus fraudulenter. Ac deinde : Frwmento et uino stabiliwi eum. Quod est aperte dicere : Firmaui eum pane corporis Christi et uino sanguinis, in quibus illi aeterna maneat abundantia. T?bi autem, fili, ultra quid. faciam ? Quid igitur ? Tantus et talis Dei cultor si nihil inuenit filio 14» ultra quid praebeat, nisi eadem illi uotis imploret ? Putasne, quod absit, si fueris indignus tantae gratiae, ullis quod polleas bonis, ultra quam nihil amplius in hac uita prestatur ? Aut forte ideo paruipendes, quia in ore non tibi sapit, quod in spiritu ille longe presenserat in eo et frui desiderabat ? 145 Sed et hoc licet in spe refectus olim Abraham fuerat. Ideo benedictus Deo excelso dictus est. Qua denique benedictione post eum Deus Isaac perfuderat. Propterea et ipse filium suum Iacob eisdem ditabat bonis et prophetali eloquio implorabat quod omnibus erat repromissum. 10 Magnum igitur bonum et summae benedictionis archanum in hoc mystice Christi ecclesiae praeparatur, ubi et Christus est conuiua deliciarum et conuiuium. De hoc quippe bono Zacharias olim repromisso admirans ait : Et quid bonum etus est et. quid pulchrum eius nisi frumentum electorum et uimum 155 germinans wirgines ? Vbi notandum quod non nisi electorum est cybus ex quo bonum salutis ecclesiae et pulchritudo decoris prestatur. 135/136.138 Gn. 27, 35.57.

145/146 cf. Gn. 14, 19.

147/149 cf. Gn. 27, 27-29.

151/152 cf. 68/69.

135 ac]et E — deinde] J- ait

Tg — 13? pane] pace 1

VWGI*BMXR terna ozz. X*

146/147 cf. Gn. 26, 24. 153/155 Za 9, 17.

illi

PPOEFz]illa P* T

; om.g ; -aeternailla LL H K :A* C IN zz ; —aetetna illi 44? — ae138 manet H g fili mi IN ; — ultra fili mi K ; fili ozz. P O E

139 quid] szeruz LXXXIIII adpon. X R.— -— tantus igitur X* ^ sitantus et talis dei cultor V? G — et| ac E 149 — quid ulta] quod Gg» ptaeberet V?G nisi] -- ad F eandem N — impleret 1 B ; imploraret V? G — putas non G* 414ifuetit G — —tantaindignusg tanta gratia LL H K 4 C IN » z ; tanta £ ullis...(142) bonis oz. I ^ — quod polleas bonis ullis H? ^ quod] quae F* polleat H* IN g |142 — ultra bonis g — quam] qua X g ; quae R ; quod T aut] que R 143 ideo oz. T —patuipendens P* L* X R ; patuipendas O* K .A* ;patuipendis E* H?g ^ — noninore Hg ^ -—tibinon] 144 praesumpsertatH ineoom.T et oz. g desiderat O 145 et ozz. H JA* IN u hac BIS Biceb* -- tefectus in spe B fuerit E? B* g ; -- et V^ G ideo] 4que R ; om. IN

dictus] dictionem

146 benedictus] -«- a IN

benedictus R

C* ; oz.

144 deus oz. F?;

C?

excelsus I ; — dictus est excelso g

est oz. M

-- etiam

qua] quia T

V? G ; — isaac deus R*

iacob ozz. IN donis V GIBMXRK.A*Ngu Jr 150 magnum] fimi; R summum ]/* ptaeparabatur g ; reparatur X ubique I

bene148

plotabat H* ; prophetabat 151 - ecclesiae christi H et] etiam V? G ; om. T F

KAACNzm chtistus] ipse G 152 conuiuia B hoc] quo RM bono] homo ;4* 153 — reptomisso zacharias olim V? G —— repromisso E? ; repromissio P* L.* /4* IN* ; repromissionibus E quid] quod 7 Bg 154 est ozz. IN quid] qui J* ; quodg eius oz. TFL HV GI B.M X* RMg 155 uirginis H* 156 ubi] muzerum LX XXV adpon. X R.M notandum] 4- est RM cybus] 4- iste G 15? salutis] 4- bona g

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI

II7

Quia etsi cotidie sordescit, exinde reparatur, ut sponsa Christi sine macula et ruga talibus inueniatur respersa muneribus. 160 Alioquin dum cotidie peccamus licet in minimis, quomodo sine macula esse possumus ? Non ergo est inmaculata quam neui obscenitas dedecorat. Sed quia per haec purgatur iugiter, pulchrum eius est hoc corpus ex quo iam speciosa per lauachrum amplius pulchrescit, ut candore lilii et rubore san165 guinis in hoc mysterio decoretur. Bonum quippe ut ad uitam aeternam proficiamus, pulchrum uero dum inmortalitatis gloria uestimur, ut et interius fruamur uitae dulcedine et exterius fulgeamus nitidius de tanti beneficii gratia. Et uinum inquit germinans uirgines. Felix fructus ubertatis 17»ex quo uirginitas germinatur! Nam in hoc nostri germinis uino castitas corrumpitur, ab isto uero uirgines procreantur. Et ideo iure omnis ecclesia Christi uirgo nominatur, quia isto repleta uino nullum praeter Christum amare nouit, nullum esurire alium, nullum sitire, quoniam summum eius bonum 17; Christus est et summa pulchritudo uestis illa contexta deswper ex uellere Agni quae nuptialis alibi appellatur. Sed et caritatis uino inebriata iure omnis anima quae Christi potatur sanguine, uirgo dicitur. Habes, carissime, sanctorum uitae bonum quod nullum est

180 aliud. Habes pulchrum uenustatis quo tuas infantiae abluas foeditates. Exerce te in castitate, quoniam hic sanguis nihil

170/171 169 Za. 9, 17. 176 175 cf. Io. 19, 23.

163/164 cf. Eph. 5, 26. 158/161 cf. Eph. 5, 27. Apc. 14, 4. 1927. 2 Cor. xm, 2; Ce PEV- 20A. CRNID S22 1d» 181 cf. 1 'Tm. 5, 22.

158 quia] quae V? G

159 muneribus] mulieribus T

WGIBMKACNqgwum

est oz. X RM

161 — estergo T LL. H

quam] 4- delicti sordiditas FE

pet oz. H decorat F G obscenitas] obscuritas I 162 neui] 4- alicuius K 164 pulchre sit G pet] 4- ras. 2 Lit. K hoc oz. lg 163 -— est eius g 165 in... ut ozz. B sanguini L lilii] 4- est F* — 'tobore K ; pudore H ad uitam ut] aut g ; ozz. T* quippe] inquit FT decoretur] J- et I ueto] utique B? proficiamur H* 166 -— perficiamus aeternam g oz. B* uiinterius] in terris I* et oz. E 167 gloriam F* inmortalis L gtatia] iocunditate g 168 nitidi IN ; oz. g tae oz;. E ; — dulcedine uitae g nam] muezerum LX XXVI 170 germinantur F* ; generatur T 169 uirginis M* ptocteatur M* ueto om. G 171. ista) E^. hoc" adpon. X RM Istas POLES VGEUEE christi ozz. I omnes B* M* 172 et oz. V G X RM praeter ... (174) sitire] alium praeter christum amare 173 repleto I* ZXOSEINIS nouit

nullum

alium

sitit K? ; oz.

K*

amote

T

nullum

esutire oz.

T

sitit T 174 alium oz. g ; — nullum alium TI ^ nullumque L H 4 C N uz 175 chtistum G* ; oz. quoniam] J- ei H — eius] ei H ; — bonum eius P F —et m; estchtistus H. — 196 quae oz. I. nuptialis] -- est P* ? ^ uocaturg om. H

catitas F*

177 inhebrietas F* ; ebria

T F?

L H?

V

GI

BM X RM

bonum] 179 habes] —- igitur I portatur K* gz ; ebrii H* KACN 180 est 077. g nullum] nihil T M(m&)? quod] quo £ -- praeter H? tuos H* ; tuae sepulchrum H* habe B aliud] -- simile uel melius g castitatem I7 181 exerce te] exercere O H'VeG

P5 1357

455

118

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI

magis diligit quam in Christo uirgines, uirgines inquam, sed prudentes et pudicas, quia sunt et fatuae intus in animo, non habentes oleum secum Spiritus Sancti. Quem profecto si 185 quis non habuerit, hic non est Christi. Nam neque frumentum carnis sine uino sufficit sanguinis neque caro aut sanguis sine oleo Spiritus Sancti prodest nobis, immo magis officit. Ideo quisquis recte uult communicare, sic uiuat necesse est, ut templum Spiritus Sancti semper esse queat, quia sé quis 190 templum Dei wiolauerit, disperdet illum Deus. Hinc [4- quoque] Paulus ait : Nolite contristari Spiritum Sanctum in quo signata estis, profecto quia sine illo nulla Christi gratia habetur. Propterea et Iohel, cum penitentibus ueniam promitteret [repromitteret] : Respondit Dominus inquit et dixit populo suo : 195 Ecce ego milio uobis frumentum, uimum. et oleum, ei veplebimini PL in £o. In eo utique replebimini, licet tria promiserit [praemi- 1338 serit], quia caro et sanguis per eundem Spiritum Sanctum consecratur. Alioquin mihi nec caro est nec sanguis, sed iudicium quod percipio, quia sine donante nullum male praesumen456 20 o tibus donum ex Deo prestatur. Nam idem Spiritus donum dicitur, etsi septem ipsius dona dicantur quibus Christus et ecclesia repletur. Sed ille ad plenum haec omnia donorum possidet, ecclesia uero per partes 182/184 ;f. Mt. 25, 1-4. — 184/185 cf. Rm. 8, 9. — 186/187 cf. 1o. 6, 63. — 189 C/314G02::35 16:516, 195.2 Cot 46; h16. 189/190 1 Cor. 5, 17. 191/192 Eph. 4, 30. 194/196 Il. 2, 19. 198/199 cf. 1 Cor. 11, 29. 201/202 cf. Io. 4, 10 ; ANCt..2945385 Eph: 45 95 1S. 11, 2-3* i1S2diligis G* — 183 pudicas] J- et :N — quia] non quae F? ; J- et K? — — fatua (-ae K?) sunt et K et, oz. F anima F 184 secum oz;. I g ab spiritu sancto T F ; -- et perfectam in christum fidutiam £g quam g ; quod K? z profecto] -- spiritum JN — 185 qui I* non] 4- habet uel non T F habuerint IL, ; habet Mm& christus O 186 sanguis, D* RM sine] in * 187 oleo] deo z prodest] ptoficit V/ GI B.M X RM g efficit G

188 ideo] zzzerum LXXXVIII adpon. X RM quisquis] siquis I uiuat oz. g 189 ut] in g - sancti templum spiritus K -- semper templum spiritus sancti I -- sancti spiritus E sancti ozz. LL.H* 4 C IN zz sempet ozz. E.F quia] qua L* quis] qui I* 190 dei] domini K ; oz. IN ^ uiolauetrit] it sup.lin. V — deus] dominus N — hinc] unde F ; -- quoque K- AC N z 191 ait ozz. 7z conttistate E V?^G B X gum 192 profecto ozz. F* g quia] enim H? . illoJ ullo F* nulla ozz. F* - gratia christi H I B 193 repromitteret

K 4 C IN zz

194-— inquit dominus RM

et dixit ozz. F ; -- domi-

nus X . 195 frumentum] 4- et H V? G RM replimini X* ? in eis F I ; tertam B* tepromisetit H* ; praemiserit K 44 C IN 072. E

198 consecrantut l/? G

cet homini T? quae F ; oz. O

mihi] malo P?

T

196 in eo] 197 sanctum

FI Bgz ; molo M ; 4- scili-

-- nec cato mihi E est oz. IB nec] aut g percipit T FIBMgz; petcipitur X RM

199 quod] donante] 4spiritu P? TFIBMgz malum H — 200praestabatur zz 201 nam] nec I* -- et spititus donum dicitur si zz donum] 4- dei g etsi ... (202) dicantut oz. E 202 christus et] christi g et ecclesia repletur] ecclesia replet F* ; ecclesiam replet T' sed] 4- et RM z 203 — possidet dona g possidet] 4aT pattes] 4- qui F*

205

210

II9 DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI indiuidue, sicut eidem placuerit qui se diuidit in singulis et inpertitur omnibus. In eo tamen diuinitus adimpletur [adimplemur], quia sine illo anima cuiusque uacua inuenitur. Ideo hunc semper oremus, hunc desideremus iugiter, ut eius repleatur bonis desiderium nostrum et semper ab illo renouetur ac si aquilae vwwuentus nostra. Liquet ergo quod sine illo nihil est quod habetur, nihil quod percipitur, eo quod omnia dona uirtutum hoc uno claudantur.

215

220

225

Idcirco

si uolumus

celestibus

ditari

donis,

donum

Patris ac Filii et Spiritus Sancti qui ab eis consubstantialis procedit et coaeternus, ardenti animo petamus, ut per eum caritas in cordibus refundatur nostris atque in ipso renascentes cotidie ad uitam sanctificemur, quia quosque ille sanctificauerit sui roris aspersione, eos profecto Patrem et Filium inhabitare credimus. Hinc idem Filius ait : Ego et Pater ad eum ueniemus et mansionem apud eum [aciemus. Non quasi Pater misso Spiritu Sancto, sed signanter insinuans, quod ad eos tantum Pater et ipse ueniant, quos idem suae prouentu aspirationis sanctificauerit Spiritus, licet in omnibus sibi semper cooperatrix sit tota Trinitas. Qua de causa sicut nihil in hac uita felicius bono Christiano, memita nihil illo periculosius, si desertus a tanta gratia fiat 215 cf. Rm. 5, 5. 208/209 cf. Ps. 102, 5. 204/205 cf. 1 Cot. 12, 11. 225/226 cf. 1 Cot. 6, 15. 220 cf. Io. 14, 26. cf. Io. 14, 23. 204 indiuidua

L ; diuidue

E g

eisdem

F*

diuiditut

205 impertit B ; imparttitur £ 4 ; bipertitur E ; 4- in H* uacua] J- anima g animo M* 206 qui O Cm impleatur X ^ hinc, G ; -- semper F hinc; G 210 quod;] uestra B* 209 aquila T sicut V?G nihilque; F est] esse £ -- dubio absque IN hoc uno] in hoc hoc] haec F quod,] quae F

219

O*? ; diuisit F

adimplemur K 74 ideo]ineo H . 207 ac si] 208 bono IN sine] quia T ; oz. 2 211 quod, oz. F* N uno] uino I ; 4IN

B ; laudantut K claudatur H* ; claudentur O* ; clauduntur P* I dona T bonis T F ; IN M* ditari donis — ; G ditate /A* caelestis 212 si ozz. O sancti] spiritus et IN H et ac] 213 L domum

-- acquiramus nobis IN NN ; spiritum sanctum 1p id est spiritum sanctum 74? C zz ; ac spiritum sanctum 214 — animo atzA* om.TLH*VGIBMXRMK A*gmu — qui] quia -- nosttis donum K catitatis caritas] 215 IN pereum catitas — K denti ilem. ?Cz P?RM4 que quoscum ; GIg V? H quos 216 IN refundatur 218 ait] eos profecto] in eis perfecte E 217 suis K* sanctificauit £g eum He? diliget meus pater et t seruabi meum em sermon -F si quis diligit me 219ueniamus B* X 220 pater ego et pater] et H? ; -- unum sumus etN sancto] 4- non ubimisso] praetermisso E F V*GI BRMKACNgum filius testetur spititus ubi que ueniat cum filio quo uenerit spiritus sanctus cum aut quo uadat H? ^ insiuult spirat et uocem eius audis et nescis unde ueniat missus manifestat H? fuerit sanctus spiritus quo uenite se ubique 4nuant I* ; BM RM A* N gu; HI TL E uenit P* ipsi 221 quod] quae F* prouentum g IN? H? suae tu ptaeuen — ; IN* H* L. suae oz. ueniens O ionis aspirat spiritus cauetit sanctifi — 299 O ; praeuentu T L H K A CNgum 224 qua] numerum sit ozz. M* operatrix T' 223 G* si sibi] £ nihil sicut oz. I causa] 4- fit quod RM LXXXVIII adpon. X RM sertus M* ; desinens I X* H oz. illo 225 g est 4] felicius om. G

fit IN

12

C. C. XVI

I20

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI

brum

meretricis.

Et ideo carissime,

castwm

ie custodi, quia

hoc munus quo uirgines generantur, nimium non modo carnis luxuriam, uerum etiam mentis execrat desidiam et omne quod est, unde noster exterius homo possit maculari. 230 Quo uelim, quia ordinante Deo iam sacris adsistis altaribus, laua inter innocentes,

255

240

non

cum

Pilato

manus,

quia

excusatio prodest, ubi testis est conscientia iudex. Et si probaueris te primum, tum de pane illo et calice securus bibe. Sin autem da honorem Deo et corrige quantocius poenitudine cordis maculam erroris, si quomodo ualeas demum Christi altaria circumdare piis amplexibus et ad Sancta Sanctorum mente pura deuotior introire. Alioquin grauius est in sordibus adhuc sordescere et ad illicita Dei mysteria contempto Deo inpudenter accedere. Haec igitur ob cautelam tui dixerim, dilectissime fili, quia noui plerosque ueluti sues inmundae qui sub obtentu poenitentiae redeunt ad uolutabra tanto procliuius uitiorum, quanto facilius ad haec sine praeiudicio reatus sui accedunt, ista pedibus calcare. Qui nec quia semel eos Dei patientia sustinuit,

226 1 Tm. 5, 22. 221 cf. Za. 9, 17. 231 cf. Ps. 25, 6 ; Mt. 27, 24. 232/ 233 cf. 1 Cor. 11, 28. 234 cf. Io. 9, 24. 236 cf. Ps. 25, 6. 238 cf. Apc. 22, II. 241/242 cf. 2 Pt. 2, 22. 243/244 cf. Mt. 7, 6. 244 cf. Rm. 9, 22.

226 et] nuzerum LX XXIX adpon. X RM quia] quo AN* 22? nimirum P? TSSLIRUDe X 2S UIN oMuen? modo] solum g carnis ozz. T 228 execratuf TFH?IBM XG8)?27 dissidiam L H* 229 — exterius noster E exteriot V

GI B M X RM ; interius L ; interior H K AA C IN

£77 ; —— homo

exte-

fiof g -- maculati possit I 230 quo uelim quia] quae olim F* quo] quod C* uelim ozz. H deoozm.H iamom.g altaribus... (231) manus] administrandis sacramentis ne ulli adcedentium uitae impurioris aliqua uel labecula offensionis sis obcasio non enim tam corde puro et fide illibata porrigendum est tibi quam illis adcipiendum hoc sacrosancti corpotis et sanguinis domini Ssactamentumg altari ;4* 231 laua] leua L, K* - manus non cum pilato IN

232 accusatio E

conscientiae IL, RM /4 C IN 5/z

; J- et F ; —

iudex

conscientia X* si] cum P? z 233 tum] tuum O* ?; tunc F N; tu B; dum M* illo] -- ede F C? N z z ; 4- comede B et] --deFLHRMN calicem B securius bibetur G bibes l/ ; petcipiens uel ipse uel aliis administrans g 234 autem] 4- aliquo teatulo obnoxium te sensetis g deo] tantis mistetiis IN ; ozz. T 235 cordis] carnis 74* maculas g ualeas ozz. IN*

demum

oz. H

236 altare H ; dona et sacramenta g

— piis amplexibus hoc est fide contingere g sanctam IL 23* deuotiot] ditior E alioquin] 4- in L grauis [* ; leuius E ; melius B g est om. P* 238 et] quam E B g licita P ; illa g dei ozz. g contemptu G* 240 haec] mazerum XC adpon. X RX cautelam tui] caute iam tui P* ; causam tui iam P? dixeram H* ; -- o T dilectissimi O* G fili] ratperte M?;-rFmiH 241 noueram FH* plerosque] -- sacerdotalis ordinis IN —- qui ueluti sues inmundae I B g - qui sub optentu poenitentiae redeunt ad uolutabra tanto procliuius uitiorum ueluti sues inmundae H* sues] suis L inmundas RM z ; inmundos E X qui] quia F* ; quae O? sub om.POE 242 tedeant G — uitiorum tanto procliuius / B RM z 243 facilius] felicius (s ex t) .X ad haec] non g ; -- non B sine] sane P* — suifeatusg ^ acceditur B 244 qui nec] quin et C z ; qui X RM ; nec T I B

Mgu;om.V?G quia] qui F* V* ; -- enim V? G patientia] penitentia P ; sapientia T

eos] eo K*

PL

nulla 13539

deo L*

457

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI 24; dum

indigni uitae mysteria praesumerent,

I

ulterius ea quae

dicimus uera malunt credere. Verentur enim coram humanis obtutibus suam uerecundiam portare quam coram maiestate diuina et omnium supernorum praesentia temeritatis incurrere offensam. Quibus profecto cordis induratio, cum nec se corri250 gunt nec Dei uisitantur pietatis uerbere, iam poena peccati

est et contemptus superbiae. Sed Dominus quia eos continuo non punit, ut praetulimus, numquid non curat aut suas iniurias ita tenus inultas obliuiscitur? Nequaquam hoc dixerim, praesertim cum idem uideat 25; et ad iracundiam exinde amplius concitatur, eo quod prouocent eum fili sui ac filiae in iram quos angelorum gratis sociauerat ad mensam [mensae]. Hinc quoque est quod sequitur : Abscondam faciem meam ab eis et considerabo nowissima eorum. 260

Dequorum manifesta dampnatione etiam apostolus terribilem infert sententiam dicens : Ivvitam quis faciens legem Moysi, si sine ulla miseratione sub duobus uel tribus testibus moritur, quanto magis putatis deteriora mereri supplicia qui Filium Dei conculcarit et sanguinem. testamenti pollutum duxerit et in quo sanctificatus est, Spiritui gratiae contumeliam 265 fecerit ? Filium itaque Dei conculcare non immerito dicitur qui radicem omnium uirtutum caritatem per quam ipse etiam unigenitus Dei homo fieri dignatus est, neglegenter pessundat. Ac sic fraterno repletus odio, antequam illi in pace reconcilietur, haec sacrosancta sacrificia offerre presumit. Sed eius munus ab omnipotente Deo non accipitur, 270 nisi ante proximi discordia ab animo pellatur dicente Veritate : Si offers PL munus tuum ad altave et recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid 1540 aduersum te, velinque ibi munus twwum ante aliave et uade prius vecon- m 458 ciliari fratri tuo et tunc ueniens offeres munus tuum. 255/256 cf. Dt. 32, 19.

2358/2359 Dt. 32, 20.

286 GR-M dial 4, 62 (324, 15-325, 10).

261/265 Hbr. 10, 28-29.

269/

270/273 Mt. 5, 23-24.

246 PO E ea om. ptaesumerent] temerarent 7? G 245 indigne P T NN enim] 4ueruntur P malunt] nolunt V/? G .X RX ; mala K diximus I 247 — pottate uerecundiam coram] cotda K* ? ; oz. O magis H? V/? G B omnium] -- sancto248 — omniumque £g -- diuina maiestate g RMgz supernorum] -- ciuium 44? C zz ; -- spirituum 4 ——— praesentiam P O rum T 249 corde indurato I incurte L — incuttete temetitatis 9 Jg- JE ISGS uet-- uetbete pietatis g 250 dei] diuinae g ; ozz. M* indutrato H* 251 et peccatum H poena] paene 24* iam] nam F? bete oz. X* quia] qui G 252 dominus oz. H supetbia H? ; subiae L om. V? G 253 numquid] praemisimus E punit] ponit O* eos] ea H* ; oz. T -- haec V? G

non ozz. X*

sam M* ; mensa M? ; mensae

ipse z

267 sic] 4- a IN*

— itatenus

aut ozz. I* ; — suas iniutias aut F

inultas obliuiscitur iniutias g — ira tenus 254 hoc dixerim ozz. g uiscimur O* -— — inde amplius ad iracundiam g quod H?VeIX*tKONNgum;--etF 257 — quas G* ad iram I* ; ozz. g

T* ^ inultas] multas G I* RM — obli255 dixerimus H —— cum] 4- iam JN concitetur E F L amplius exinde T in iram] 256 ac] et T* Ig oz. F* ad mensam] mensociauetit gratis I

K A C IN z

263 conculcauit zz

269 omnipotenti zz

266 — etiam

243 offetas zz

122

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI

Qua in ve pensandum est, cum omnis culpa huius hostiae munere 275 soluatur, quam grauis est culpa discordiae pro qua nec munus accipitur. Debemus itaque, antequam hoc offeramus, ad proximum quamuis longe positum longeque disiunctum mente ire eique animum subdere, humilitate illum ac beniuolentia placare. Et ita. scilicet Conditor noster, dum tale placitum nostrae mentis aspexerit, a peccato nos soluit. Veritatis autem 280 uoce allestante didicimus, quia seruus qui decem milia talenta debebat, cum penitentiam ageret, absolutionem debiti a Domino accepit. Sed quia consevuo suo centum sibi denavios debenti debitum non dimisit, et hoc est

28s

290

295

300

305

2ussus exigi quod ei fuerat iam dimissum et in carcerem trusus est. Ex quibus widelicet dictis constat, quia si hoc quod n nos delinquitur, ex corde non dimittimus et illud vursus exigimur quod nobis iam. per penitentiam. dimissum fuisse gaudebamus. Ille igitur sui delicti bene ueniam postulat qui prius hoc quod in ipso delinquitur, velaxat. Quod quicumque facere spernit, si diuinam hostiam tractare temere presumpserit, Dominicum corpus conculcare dicitur, non quod ab ullo mortalium conculcari possit, sed quia male tractanti potius in conculcationem conuertitur. Sanguinem quoque testamenti noui uidelicet et eterni polluere non inconuenienter dicitur quicumque sociam angelorum castitatem spernens immundae luxuriae sordibus inquinatur et sic, antequam per humilem confessionem ac dignis fructibus penitentiae seu largis lacrimarum fluminibus abluatur, ad huius mensae participationem indignus presumit accedere. Spiritui etiam Sancto gratiae quam maximam uidetur contumeliam facere quicumque terrenam panis ac uini substantiam, dum eiusdem Spiritus uirtute et consecratione sanctificatur, in ipsam eandem carnem et sanguinem, quam beata Virgo eiusdem Spiritus uirtute et operatione concepit et peperit, dubitat posse conuerti. Vnde autem ueniam peccaminum consecuturus est qui Spiritus Sancti qui remissio omnium peccatorum est, iram contra se accendit, dum dubitat eum aliquid non posse operari ? Quam graui itaque pena isti tales Dominicum corpus et sanguinem male tractantes plectendi sunt, luce clarius patet, dum ab apostolo grauiora mortis supplicia promereri iudicantur. m

Propter quod et saepe hi tales interdum proponunt se ad 459

280/283 cf. Mt. 18, 24-55. 286/28: GR-M. dial 4, 62 (324, 13-15). 289/291 cf. Hbr. 1o, 29. 292 cf. Mt. 26, 28 ; Hbr. 15, 20. 801/302 cf. Lc. 1,55 i 2, 7.

275 pro qua] pet quam z W* ; discimus z

271 distinctum zz

debeat Z

282

278 ita ozz. IN*

-- denatios sibi zz

280 dicimus 283 iam oz. Z*

292 quoque] que z non oz. IN* 294 et oz;. IN? 300 spiritus ozz. Z* consecratione] operatione Z* sanctificatut... (301) operatione oz. Z* 309 — hi tales et saepe M* saepe in ras. long. K hi tales ozz. IN hi] in G talis O* — ptoponunt interdum T se om. Hu

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXI-XXII

I23

310 horam in melius conuerti cum summa deliberatione mentis, sed PL

iterum temptationis impetu peius ruunt.

1341

Idcirco tu si uis saluari et his ad uitam frui, uelim sic te

agas, ut Deum praesentem semper ubique intelligas et sic coram ipso uerseris, ut in nullo maiestatis eius oculos offendas, 315 quia si quis se putat ab eo uspiam dilitescere, nouerit eum omnino, quod offensum non effugiet qui ubique uirtute pollet, sed apud eum omnia recondita quae gessit et signata in thesauris eius inueniet. XXII. Si ulla differentia sit in hoc mysterio iusto et penitenti reconciliato. Patet igitur ex lege diuina, licet Christus immoletur agnus in ecclesia, quod pro differentia meritorum haec et praemia ; tribuantur. Vnde Dominus in Exodo, cum de Pascha loqueretur : Decima die mensis huius tollat wnusquisque agnum per familias et domos suas. Erit autem inquit agnus absque macula, masculus, anniculus, iuxta quem. ritum. tolletis hedum. Vbi Septuaginta : Erit uobis agnus inmaculatus. De agnis inquiunt 1o e hedis sumetis ewm. Ex quo profecto liquet, quia ob differentiam meritorum ista percipiuntur [praecipiuntur]. Si forte quis agnum non potuerit paupertate uitae assequi, id est uitam inmaculatam offerri, saltim hedum habeat qui semper in sacrificiis pro penitentibus mactatur. 317/318 cf. Dt. 32, 34. 2/47/. 11 Got52 7; 1-Ptst, 19.

6/10 Ex. 12, 3.5.

deliberatione] conuertere B* in ozz. A* in melius ozz. I 310 ora 74* 311 impetu] 4- in F? I B ; — ruunt libet it ras. X ; — mentis deliberatione g saluati] 312 tu oz. TIIN*;-situON? peius] postea H in peius g 313 — ubique frui] 4- mystetiis g his ad uitam] si uis uita FI lauari F* utet 1: 314 ipso oz. T* sic] si O* G* - sicque g semper F offenoculorum IN* - eius oculos obfendas maiestatis g ullo O* dilitescete] diu latere F eo] 4- in aliquo loco F 315 quis] qui I* sas B*

quod... pollet] nusquam effu316 — omnino quod offensum eum H? V? G gete posse quem coelum terra et abyssus tremunt ubi omnipotenti pollere uirtute g 317 — quae gessit recondita et in qui] quia J B effugiat T LI B.M IN thesauri 44* thesautis eius inueniet signata £g si. (177) ualeamus oz. g 1 numerum XCladpos. X RK ; XXI T; XXIH FP siulla]analiquaz ^ -sitdifferentia:IN — — si..reconciliato oz. E X RM petentiet K — 3patet..(;)undeom.G ^ 4pro differentia] prouidentia IN — et oz. 6 decima] 4 praemia] merita T — S tribuuntur T* F* — loquatur K HIB — inquit die mensis huius tollat unusquisque agnum per familias inquit H? 8 tolagnus ozz. IN* 4? domus P* O et domos suas erit autem /? G X* 9 septuaginta] 4- interpretes ETF V?*IBMXRMKACNum letis] -- et ptoex quo] ergo E 10et] -- deT F agnis] 4- immaculatis IN* LH si 11 praecipiuntur P? RA K A4* CN um ; ptaecipuuntur 44* fectu G* poterit T IN ; 4- pro P^ T F 4; 3- prae T3 12 quis] quasi K fotte] -- si G 13 offerre — immaculatam uitam I id est] idem F* paupertatem I — in sactificiis qui habebat C* PTLHW:GIBMXRMK* A4* Cum 14 mactetur RM sempet ozz. E LL

I24

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXII

De quo diuinae legis interpres beatus Hieronimus ait, quod Christus in domo ecclesiae dupliciter àmmolatur. Sd usta sumus inquit de agni carnibus uescimur, si beccatores et penitentiam agimus, nobis hedus occiditur. Non quod Christus hedus sit quos a. sinistris stare docuit, sed pro diuersitate meritorum unicuique 2o aut agnus aut hedus sit. Alioquin ex lege cur hedum simul cum :

agno iuberet tolli nisi ob meritorum distinctionem ? Vbi mox : Et seruabitis eum inquit usque ad quartam decimam

diem mensis huius immolabitque eum uniuersa multitudo filiovum, Israel ad. uesperam. Nec tamen aperte insinuat, si de 25 solo agno accipiendum est, quod de hedo iubeat. Sed ex hoc, 460 uti moris est in Scripturis diuinis, latenter ostendit, quod DP aliud est quod profecto perfectioribus mandauit, aliud uero 1342 quod lapsis et torpentibus ad indulgentiam prouidit. Idcirco de solo agno quid agendum aperte instituit, de hedo uero quasi 5o nolens edicere pressius reticuit. Quoniam aliud est quod ipse ubique uult perfectius, aliud autem [ 4- dum] interdum quod [quid] indulget. Vnde et alio loco de Pascha sic praecipitur : ut qui primo mense

Pascha facere non potuerit, secundo

faciat, id est, si

35 cum perfectis in primo mense quasi in prima gratia sine mortis reatu agnum edere non potuerit, saltim secundo mense, id est, in penitentia reatus sui hedum indulgentiarum percipiat. Ait enim ita : Homo qui fuerit inmundus super animam siue in uia 16/20 HI hom 7 (537, 30-34). 18/19 cf. Mt. 25, 35. 22/24 Ex. 12, 6. 33/34 cf. HI hom 7 (557, 27-28). 32/36 ; 38/39 Nm. 9, 10-11. 33/37 HI com. in Mt. 26, 26 (PL 26 (1845) 195C). 15 beatus ozz. M* quod ... (16) immolatur oz. I 16 domu letur H? 1v carnis M* K 24* ; carne T 18 agamus M* hedus

oz.

E* ; —

occiditur

edus I

non] nam

IN

/* immonobis ozz. P* christus

ozz. F*

quos] quod O* ; quem O? T F I B? M z ; qui B* ; qui hedos H? 19 diuersorum O 20sit|&it TL, V IMEK simul]similitet G 21 agno... (22) ubi om. K iubere X* tolli s ras. M ; oz. H ob] ex F distinctione F 22 obseruabitis RM -— inquit eum I B 23 immolabit F* 24 ad uesperum B;om.TI si] qui K 25 agno oz. M* est] sit H? I quid G X? K .A* N ; -- similiter 44? C zz ; — de quo F* — iubet H? 44?

timoris C* perfectum

LL H

in om. V GI

ueto] quero P* dum] 4- sit P?

T F V*

B

quod]

quia F?

B.M X RM K AA* N m ; om. T

28 et] ex O

prouidet IN z

GI B M RM u ; «- est

26 utique M*

29 alius T*

profecto]

mandat 4A C N zz

29 quod H

H K ; 4- esset X? IN

agenapette]

perspicue H* ; — instituit aperte IN 30 inolens C* edisserere E 4m& exptessius F? H? I B reticuit] recitauit I* ipsi O* 31 perfectis I autem ozz. O autem dum interdum quid K 74 C z — quod indulget interdum M - quod interdum T IN quod] quae F* 33 et oz. O de pascha oz. G ; — sic ptaecipitur de pascha F sic] sicut K ; oz. P? E a ptraecitut NN ; praecipit G qui] 4- in JN 34 — non potuetit facere M* potetit T ; potuetint L FH? ; potuerat RM ; 4- saltem H B secundo... (36) potuerit

om. F*

faciant. I2 EL

motis P*

esi] qui EIS

36 reatum O

I | indulgentia H ; intelligentiarum I maTH?IBMRM;--suamFL

cute TY o2 AEDS

saltim] -- in F?I

35 imperfectis H*

id]iexin L

38 ita ozz. I*

31 sui oz. fuerit ozz. G ani-

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXII 40

45

I25

procul 4n gente uestra, faciat phase Domino mense secundo. Aliter autem si aut inmundus in anima non fuerit aut procul pro torpore uiae a templo Spiritus Sancti non recesserit et phase Domino non fecerit, exterminabitur anima illa de populis suis, quia omnino nisi manducauerit carnem filii hominis, uitam nequibit aeternam habere, quoniam sacrificium Domino non obtulit tempore suo. Et ne putares quod de his forte diceret qui sunt extra Christum, addidit 2» gente uestra, quia omnes Chri-

5o

55

60

stiani quasi sub una generatione reputantur. Humilius est sane cum penitentibus hedum quam cum perfectioribus et sanctis Christum agnum comedere. Quod bene intelligens senior ille filius de agro reuersus, sed male contra dulcissimum patrem inuidia permotus obiurgat dicens : Tot annis seruio tibi numquam mandatum tuum praeteriens, et non dedisti mihi hedwm saltim, ut cum amicis meis epularer. Et quam iuste, quia profecto cecatus mente noluit intrare intus nec corde repenitere. Idcirco [ideo] prorsus ex omnibus bonis paternis nec hedum indulgentiarum meruit adquirere, dum uitulus repenitenti filio iuniori tenerrimus immolatur. Et quod grauius est, contumaci animo in patre refert iniurias quas ille ex sua carnalitate inpenitens [inpaenitenti] sibi cor [corde] contraxerat. Quapropter post naufragium quae secunda tabula est, fer- 461 uenti animo paenitentiam agamus, nimirum quia melius est, PL saltim hedum mystice infra conuiuium Christi, ubi agnus 1343 46/47 cf. Rm. 12, 5 ; 1 Cor. 46 Nm. 9, 10. 40/45 cf. Nm. 9, 15 ; Io. 6, 53-54. 61/62 cf. HI ep 139, 9 59 cf. Rm. 2, 5. 49/51 cf. Lc. 15, 25-30. 125527: (189, 4-5). 63/64 cf. x Cot. 5, 7; 1 Pt. rz, 19.

domino] J- in H ; oz. T phase] pasche G facit C? 39 uestra] nostra T aut] autem P^OG!ETFLHBM A*u; 40 aliter] muzzeruz X CII adpon. X RM fuerat IL non oz. P* in anima oz. IN inmundus oz. F* om. I uiae totpete O* ; corpore T 41 pto oz. 7 procul] 4- dubio K - sancti ae L HIBMK.AACINz PTFV*]uitaeO E V* GX RXz; ignaui 43 — omnino quia T z 42 illius T non oz. K spiritus K 4 C N 44 nequibunt — nequibit uitam IN! fli P B* nisi] si non H ; si L quoniam] quod IN — habete aeternam H K* .A* ; nequiuit L ; neque C* ? domino] deo O ; — non obtulit deo T

obtulit] -- in P? Iz

non ozz. G

47 omnis P G nostra I 46 addit I IN dicent I 45 suo oz. T* promotus 51 contra] 4- eum I* 50 mala H 49 christi FI* sub] b L 53 non] numquam T H 52 tuum ozz. .M obiurgatur H? P ; commotus F mihi oz. O T

hedum oz. V* ; — saltem hedum

V? I B .M X

profecto] pto peccato T zz 54 quam] quod 1* ; quidem I? om. G penitere 55 nec] ne T* K* intro I introire O ; oz. B 56 adquirere] accipere F? I B ex ozz. M* KJ AC N z ideo refertet ETFHIBMXRMKACNwum ; patti G 58 patrem ille] ipse

H ; oz.

V? G

ex] in H

carnalitate]

saltim

; oz. H* T* L, H ; oz. H? 59 E

calamitate Bme Mme ; --

inpenitens sibi cor] inpaenitenti sibi corde Mwe K A* N ; ex secundum FH? inpaenitenti sibi corde 74? C ; impenitenti corde (c ex a) impenitens sibi B corom.F

I X?

60 contraxerat] correxerat

quae] quia TL H V GBM post om.u intra RM z 63 misticum F?

T ; 4- alter cortexerat F — 61

X RMK A Cz

62 est oz. L. H*

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXII immolatur Christus, cum fratribus epulari dumtaxat, quia sumus rei et noxii, quam cum iurgio contra pium Patrem insolescere et ob inuidiam dedignari, ne ad ineffabile Patris gaudium saltim rogati ueniamus. Nec dubium quin diuinitus reconciliati quantocius per hanc humilitatis uiam usque ad pios paternos amplexus reascendentes, in hoc celesti conuiuio pro nobis non solum hedus indulgentiarum Christus immolabitur, uerum sua benignitate agnus seu uitulus, Verbi diuinitate saginatus, pro gaudio nostrae salutis mystice mactabitur. Alioquin quomodo inter agnos quos a dextris locabit, peccator uenia recepta ouis centesima restituetur nisi gratia unitus Christi iam in eo unum corpus inueniatur ? Verumtamen nec mirum, si in hoc mysterio Christus pro peccatoribus quasi hedus accipitur qui in lege quam sepe sub figura hircus immolatur. Vnde quia duabus constat substantiis, duo ex lege hirci simul in loco iubentur offerri. Quorum unus pro peccatis sorte Domino mactatur, alter uero uiuens adsumitur quem emissarium lex uocat. Et super eius capud omnes iniquitates filiorum Israel confitendo et uniuersa delicta atque peccata eorum inpraecabantur et sic ad heremum mittebant portans omnia peccata filiorum Israel in terram solitudinis. Ex quo profecto liquet quod Christus 9n simálitudine carnis peccati occubuit pro nobis et omnia maledicta legis et peccata nostra super se tulit et ad heremum ubi nonaginta et nouem oues in deserto reliquerat, festinus reuolauit. Non quod illinc 126

65

7o

7;

8o

85

$4 cf. Mt. 18, 12-13.

43 cf. Mt. 25, 55.

65/67 cf. Lc. 15, 28.

424 2Rm12, $5 I Cor. 19; 17.

91/48 cf. Lv. 4, 23 5 9, 5.15.

86/87 cf. Rm. 8, 5 ; Phil. 2, 7. 5-10.20-22. 88/89 cf. Mt. 18, 12.

$5 cf. Eph. 48/85 cf. Lv. 16,

87/88 cf. Gal. 3, 13 ; 1 Pt. 2, 24.

7. dumtaxat fratribus] -- ras. 15 t. K christum G 64 immolatus est C - gaudium patris T I B ineffabilem P O T7* 66 ob] in B* epulati T 69 pius G humiliatis 1 68 quantocius] tutius I 67 inueniamus G immo70 hedum C teascendens I* ; ascendentes F* amplexius E sua 71 uetum] J- etiam I; J- in F ; oz. K rabitur L* ; immoletur H?

benignitate]

om. K

— salutis nostrae E

72 saginatur E X* RM; signatus L B*

-- sed K?

mactatut X* ; mactetut H?

73ad P* V* B* A* ;

gratiae E K? x 74 receptis K* ; receptus K? locauit I ad dextetam T iam ozz. IN* $5 christi iam] christiani P* unius P* ; — chtisti unitus 7 v6 — (94) (-- uetumtamen I B) iustis... (112) praefigurabatur (76) uerumtamen...

(94)est

V

GI B X RM

mirum] mi zz ras. B

tut E

duobus F H* IN* ; dubiis K

tut T

$1 quem]

*? quia E

19 hircus G

*8 immolabi-

simul] -- uno V? G 74?

TL HV GIBMXKACNm — offetti iubentur in loco oz. B C m consuriueto ozz. T mactabatur K dominiNN ;deo H 80 peccato T' 4- missarum

G

emissarium] tei uix Bm&

uocatur B*

cuius H; — capud eius T RE 4 — 82 confitebantur F? VI B M X RM; 83 eotum...(84) peccata oz. X* et AA*? ; om..A? IN um confitebatur G mittebatur imprecabuntur H* ; inpraedicabantut L ; inplicabantur PF? I israel Ez 84 portantem TFLHVGIBMX!RMACNzm ; om. K terra H* I IN — S6 ex quo profecto] sed ex quo C(n8)? — profectu G om. P s9ilicP2OELHVGBMXRMNwnu;illeI 88 etg om. E* I

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXII

I27

9o hircus aut hic hedus iure credatur, sed quia pro nobis figuram carnis peccati adsumsit et de feccato damnauit 1n carne pecca-

ium, ut qui erant hedi a sómisiris iure locandi, sint oues jn

dexiris clementer restituti. Sic quoque et post lauacrum idem qui agnus est iustis, fit et peccatoribus hedus, quatinus per

9; hoc et ipsi iusti constituantur,

ut nemo

a carne

Christi et

sanguine extraneus deputetur nisi qui seipsum culpis exigen" tibus absciderit. Ecce qualis est ordo! Nam qui non manducat carnem 462 Christi neque bibit eius sanguinem, procul dubio nec uitam PL in se manentem. Et quicumque indigne comederit, non 13544 habet 100 uirtutem carnis sed iudicium sibi sumit. Porro si quis peccator est et jam peccare desiit, licet hedus, ei tamen caro Christi sacramentum efficitur, ut per hoc et ipse ad ueram innocentiam redeat et inter agnos a dextris connumeretur. Illi uero 10; qui semper deinceps post lauachrum protegente Deo in corpore manserunt, nullis obuoluti criminibus, digne accipiunt agni carnes et potantur sanguine. Verumtamen,

etsi ita loquimur, non estimandum, quod hic

aut ille aliud accipiat quam Christi carnem et sanguinem. 1i1o Quia sicut nec hedus dicitur nisi dispensatiue ob mysticam significationem, ita nec agnus nisi ut ille intelligatur uerus aduenisse agnus qui ex lege multotiens praefigurabatur, et uera mentis innocentia per eum cunctis patesceret. Ceterum quamuis hedus dicatur mihi pro qualitate meriti 115 et obfuscatione delicti, tanti est omnino pretii pro mundi uita, quanti est et caro Christi, nimirum quia nihil aliud est mihi 100/101. 98/100 cf. Io. 6, 53. 92/93 cf. Mt. 25, 53. 90/92 cf. Rm. 8, 5. 105/106cf.Eph. 5, 23.30 ;1 Cot. 12, 27. 104 cf. Mt. 25, 53. cf. COIa31, 29: 112 cf. Io. 1, 29. 115 cf. Io. 6, 51. c- peccatum damnauit] damnum RM 91 carnis ozz. H 90 hic oz. H I sunt V* G ; om. H 92 ut] et H G catne] 4- pto B* in carne O? H K 94 idem] id est I et] ut 1 si O* ; sic... (95) ut oz. G 93 restituit FH H* ? fit et c RM X agnus 4fit] O iustus RM quod quia H ; 96 depu— et sanguine christi T LH — nemo] 4- ergo V? G 95 ut] et 99 — sanguinem 98 ecce] -- autem V? G seipsum] se E tatut V? G 101 sibi] deizz ; — sumit 100 comedit IN* sanguinem] 4- qui H* eius I 104 a] ei] 4- sit M u ; om. IN 102 est] fuit RM ; oz. LL qui I* sibil 105 — post connumeretut] conuertetur I — ille O* 4* ad BESpes de in corpore] incortupti T I B M ; 4 deo] domino I lauacrum deinceps F 108 digni H ; -- mottis K? F aduoluti G* nullus 106 christi G z est G ; 4non] F si etsi] RM X adpon. XCIII uerumtamen] muzerum F T

est P?

FIBMxz

aestimandus G

quod] quia F ; -- aut

— estimandum nisi] uisi H* nec ozz. C 110 — nec sicut I* 109 — carnem christi E equt O? B. 114 mihi oz. I 112 et...(113) patescetet ozz. G 111 utom.P B tantum G 115 ob fuscationem H* V/ G X* RM A* C* meriti ozz. T pto... (116) B I est omnino — ; X* om. H*; is -; H* his est] -est ozz. -- est aliud IN 116 — mihi est aliud F nihil] nec K? ; ozz. K* mihi

V*BM*XK.4*;

om. T* I

-

mihiest V? G;

— quam cato christi est I

128

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXII

quam caro Christi. Sed ideo rursus hedus fit penitenti pro mysterio, ut maledicta facinorum et peccata expiet, sicuti et agnus leuiora quaeque. Hinc et prius canitur Agnus Dei 120 quam comedatur, quatinus per hoc fides incalescat, quia ipsius est caro immolata pro nobis, ut tollat rursus peccata mundi. Implet autem hoc sacramentum ad expiationem pro peccatis nostris ea quae demum contraximus, si nos cessemus ab 12; his et ita comedimus

ut iubemur.

In una scilicet domo

quae

est sancta Dei uiui ecclesia extra quam nulli fas est edere agni carnes. Neque crudum quid ex his aut coctum aqua, sed assum [assatum] tantwm 1gn? passionis Christi. Cum lactuctis agrestibus, absque fermento, id est [-- ut] im azimis sinceritatis et 13o 44erilatis eas comedamus absque fermento corruptionis. Deinde probet se unusquisque et ut praecipitur, sic se agat. Renes uestros inquit accingetis, quia haec sunt uitae semina quibus uirgines generantur. Vnde constat quod nulli periculosius ea contingunt quam luxuriosi et incesti. Propterea primum 13; hoc loco et lex castitatis in renibus quorum scrutator est Deus,

per seipsum adfigitur. Nam si qui uxoribus debitum reddunt, in lege non possunt ad Deum neque ad panes propositionum neque ad ulla legis consecrata, nisi prius saltim triduo uel eo amplius sanctificentur, accedere, quanto magis, si uolumus 14o panem illum qui de celo descendit, et agni Dei carnes digne

119 cf. Ordo Missae (Missale Roman.) Ex. 12, 3-4 ; cf. HI hom 7 (536, 15-19).

121/122 cf. Io. 1, 29. 125/126 127/128 cf. Ex. 12, 8-9. 129/130 HCor's. 8. 131:7/. 1/Got: T1, 28; 132 cf. Ex. 12, 11. 133 cf. Za. 9, 135 cf. Ps. 7, 10. 136/139 cf. Ex. 19, 10.11.15 ; Lv. 15, 18.24 ;22, 5 ; 1 Rg. 4-6. 136/142 cf. HI hom 7 (540, 126-132). 139/140 cf. Io. 6, 32.50.

;f. f. 17. 21,

117 ideo oz;. P* rufsus oz. T fit] sit F G IN. 118 secuti /* 119 hinc] numerum X CIIII adpon. X RM dei ozz. M* 120 — fides per hoc T K fideles incalescant F quies 121 est oz. T* ; — cato est IN immolati T ut] —- nobis ut K* ; 4- nobis K? 123 impleat H 124 ea ozz. H? A? C zz; censemus P* I, H* G 125 comedamus H? iubetur E ; iubemus L

domu [7* quem X* 126 est oz. IN* uiui ozz. IN* 127 quod G - aquacoctum N — assum P N]assatum K ;assssOETFLHWVGIBM XRMACum 128 ignis I ; igne V? G K? passiones P? O B F* L z cum zz ras. P agtestis /4* 129 absque fetmento oz. F? est] 4- ut KACNzm 131 probet se] prophetae se H* ; oz. H? et ozz. H? /A* ; — ut praecipitur et T sic] ita K? 132 uestras D* inquit oz. I quia] quae F* — sunt haec RM 133 unde] serum XCV adpon. X RM nullus O 134 contingit quam luxuriosus et incestus O tangunt N — primum om. F* 135 et ozz. I in zn ras. P 136 seipsam NN ; ipsum T ; semetipsum L H adfgitur] asttingitut H — quis G — in lege uxotibus debitum reddunt F? teddunt] -- illi F 137 in lege ozz. F* panes oz. V/* propositionem O* ; propositionis T 138 secreta IN 139 uolumus] -- ad I 140 dei ozz. H

PL 1545

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXII

129

comedere, necesse est ab omnibus peccati operibus uacare purificationemque mentis ad Deum dirigere.

Et calciamenta inquit habebitis in pedibus, ne dum sumus in

uia istius saeculi, a serpente mordeamur. Et baculum 2» mani145 bus de quo legitur in psalmo : Vérga tua et baculus tuus tpsa me consolata suni. Quibus ita praemissis sic ait : Comedetis illum

festinantes. Est enim phase, id est transitus Domini. Alioquin 15o

155

160

16;

desidia torpentes et hic in saeculi actibus remorantes non digne comedunt Pascha, uidelicet carnes agni. Et ideo satis timendum talibus, ne cum Aegyptiis nocte perimantur, dum sopore peccati praemuntur. Vastantur enim ab angelo quorum mentes agni sanguine non sunt respersae tam exterius in carne quam et intus in conscientia. Saluantur uero lumbis succincti et calciati pedibus, baculo Christi sustentati, ad patriam hinc quanto summo mentis ardore uel desiderio festinantes. Est enim phase, id est transitus Domini. Putas ergo, carissime, quod lateat Deum ullius conscientia, non dico si criminibus est obuoluta, uerum ignauia si torpeat ? Patet igitur quod nisi desiderio caelestis patriae ad superna ubi Christus in dexteram Patris, fide plenissima et spe certa necnon caritate non ficia festinus transeat, de agni carnibus iure non comedit, quia legem in hoc iubentis uiolat. Propterea quotiens ea percipimus adtollamus mentes in desiderium et per ardorem fidei festinemus ad tantam sacietatem uisionis, quia nimirum hic gustus est, illic autem 146/ 145/146 Ps. 22, 4. 143/144 cf. Ex. 12, 11 ; cf. HI Is 7, 20 (289, 52-55). 154/156 cf. Ex. 150/153 cf. Ex. 12, 23.29 ; Hbr. 1o, 22. 147 cf. Ex. 12, 11. 164/165 cf. 161 cf. 1 Cot. 15, 13 ; 2 Cor. 6, 6. 160 cf. Col. 5, 1. 2 DI Is. 66, 24.

diligere P* 142 putificationem F uacati L ; uocate F* 141 est ozz. X* habetis B* ; ha— habebitis (habetis IN) inquit 24* IN 143 calciamenti O* motdeantut 74* 144 — mordeamut a serpente T ne] nec F* G bentes B? 146 ita oz. H — illum oz. I 145 me oz. O* baculum] -- inquit IN alioquin] nzzerum XCVI adpon. X RM paschae T' 144 festinanter I 74? C zz 150 timendum] -149 uidelicet] -- et I 148 desidiam X* ; desiderio E T perimuntut zz ; nocte] morte G ne] nec P* K talibus ozz. H* est K dum oz. dum... (151) praemuntur oz. I primantur P* L ; opptimantur P? in ozz. /ÁA* 153 et oz. A C IN zm premantut zz 151 peccati ozz. H ?u 155

baculum L* ; baculoque P? z 154 calciati] ti ex me B? lumbi P* PTFLHVGIBMXRMKACNum quantocius G patrem

156 enim oz. V* M X* festinantes] sustinentes IL 158 non] -- te F nullius P* ; illius G ; eius E ; oz. O

157 deum oz. LL - obuoluta est

139 patet] merum XCVII adpon. X RM 160christus] J--est P ET F* LH IBKACNum ; -in dexteram patris est V? G ; — in dexteram pattis sedet Xx? certissima T' spe] sepe I/* et om. T dextera P? IL, H I B 4 ; 4- deiT OF

— si ignauia O

quod] 4- nemo IN

totpet I

ad superna ozz. T

162 come H* ; comedat I B -» non caritate H 161 necnon oz. H tantae 164 et oz. IN attollentes IN 163 eam RM 7; om. 4A? C

165 gustus] gestum I sacietatis uisionem T satiamur autem P* ; — sacietas satiabor autem inquit P?

ili L

in H?

-- sacietas

130

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXII

sacietas. Satiabimur, inquit propheta, dum manifestabitur gloria tua. Transit ergo Christus in nobis de hoc saeculo ad Patrem. Transeamus et nos in illo, quia cum illo simul omnes, si eius

m

170 membra connumeramur, una persona et unum corpus sumus. 464

rT5

180

Qui autem adhuc resident per desidiam super ollas carnium et neglegentiam, non cum illo [4- hinc] transeunt neque festinant ad patriam. Idcirco Pascha numquam rite celebrant, quia Pascha a transitu nominatur. Vnde uotorum fili, transeamus hinc festinantes succinctis mentibus et calciatis ?n fraeparatione Euangelii facis pedibus, ut ad illa resurrectionis gaudia quantocius uenire ualeamus [4- explicit liber paschasii radberti de sacramento corporis et pr sanguinis christi deo gratias amen.] Dic, rogo, hoc misterio Dominici corporis et sanguinis quid amabilius 1346 cum legitur, quid iocundius cum intelligitur, quid dulcius cum digne percipitur, quid pulcrius cum in decore suo sicuti est quandoque uidebitur ! Haec tibi, fili dilectissime, pro ostendenda dignitate tanti misterii pauca in presenti opusculo hactenus dicta sufficiant. Hoc

185 tamen te pro certo credere oportet, quia non

digne nec tanta, ut sunt, a

nobis explanari potuerunt. Nec mirum, cum ipsae etiam angelicae uirtutes in suae naturae subtilitate haec contemplantes admirentur et contremiscant ac uix haec penetrare preualeant. Cum ergo beatorum spirituum natura carnis pondere carens ad haec indaganda uix sufficiat, 190 quando sufficienter aut digne loqui poterit homo de Deo, mortalis de immortali, uisibilis de inuisibili, mutabilis de immutabili, opus de opifice, creatura de creatore, factura de factore, paruus de immenso, temporalis de eterno, humilis de altissimo, plasmatus ex limo de illo, 166 cf. Ps. 16, 15. 168cf. Io. 15, 1. 169/170cf.Eph. 5, 30; Rn. 12, 5 ; 1 Cor. 2915.5 0102015725312, 12:02: 20.2 7 17177. Bx-10,55. 174 cf. Ex. 12, 11. 176 c oEphi'6, 14-155 T. Pt. 1-15. 166 satiabitur LL H* V* I B M K .A* ;satiabor P? T F H? V?

ten

OF V GIB* M X*

V*IB*M X*

167 tua ozz. IN*

169 nos] non H*

connumeremur catnium H?

X RAN z ; 4- au-

inquit] ait ELE? IZ225G. B*UX?95 cumiO E* son Ps 168 transit] it 77 ras. H?

si] -J- inter IN ; oz. X RM

-— membra

ergo] autem H T eius E

170

M* 171 resident oz. T - et neglegentiam super ollas 172 et] -- pet IN non oz. NN* ; — cum illo hinc non JN?

illo] 4- simul

O ; -- hincIBMKAACNz

ttanseat G* ; transeant

G?

173 patriam] J- et RM -- numquam pascha I z 174 a transitu] transitus Iz nominantur I* ; dicitur M 175 unde] 4- si I* uotorum] sancto K2erionT

fili] filii H* ; fidelium K

176 calciamentis

T'*

ptaepa-

ratione euangelii pacis] one euangelii pacis ;7 ras. H?? 177 quantocius om. I peruenire ] IN ualemus O* ; -4- ipso ptaestante qui uiuit et regnat in saecula saeculorum amen P? T' ; -- amen L ; 4- explicit liber paschasii radberti de sacramento cotpotis et sanguinis christi deo gratias amen K ; Jexplicit liber de sacramento chtisti corporis et sanguinis 44 C ; -- amen (—B) explicit liber paschasii de corpore et sanguine domini nostri iesu christi B M ; -- amen explicit liber paschasii de corpore et sanguine domini I ; -- explicit liber de corpote domini quem ratbertus abba composuit O 185 tamen] tantum 7" te om. Z* 186 explanati] -- a nobis IN* ipse N Z 188 contremiscent IN* 189 sufficiant Z* 190 — poterit loqui IN 193 ex] de z

DE CORP. ET SANG. DOMINI XXII

I3I

195 nos omnipotentissima miseratione saluauit qui et opus creatricis omnipotentiae gratis fecit et opus gratiae saluatricis omnipotenter impleuit. Illic habens potestatem condendi et regendi creaturam suam, hic habens foftestatem ponendi et sumendi animam suam pro nobis unigenitus Dei Iesus Christus Dominus noster qui cum Deo Patre et 200 Spiritu Sancto uiuit et gloriatur ac regnat in Trinitate et unitate perfecta, Deus homo per omnia saecula saeculorum amen. Explicit liber Paschasii de sacramento cerporis et sanguinis Domini.

196 cf. Io. 1o, 18.

199 deo oz. IN 200 ac] et zz 201/202 explicit liber paschasii de sacramento cotpotis et sanguinis domini o. zz ; reliqua in m sunt Ratherii, cf. pag. XXXIX] EXIT

bun »LIIS

&

:

ven "E one one J"1 »

» is

3

'á dong

stri tta:

dE

"TT!

m1; 31 x9 eim

Aul e

(ai

-" LN Lx

[u$

5 i

e

" "e ET

;d

f

H

fü

obey:

hasta Mab altiio

i

ni ul qe

«xtate -

ttuftun ra

i

odes

ERR

Mn

KM

He

CMLOCUTI

ES iM &

(5

"4 "A wet

t

Acto

:

i

RAT um Lt *

"MM

B

3e

-—

LA ee

Bed M

-—

UEFJ pae

k

aaped ec oa

en. MEUM

cia E

equus

"uis

ü kam

etae

»sbsan ber 7TIC Ad

eto

!

i wty iste

:

EQ

2

.

4

ntn

ux

qu brfsmcadi A

4

tg cac

TA ^ 2 Coe

a Í: * ps denCOM

HAC

WP "

kt

deua; "m

deletis

Gus

-

-

is e

$i

TTD vpo^,

E

Mets s) ] d

P

m

»

-

Far

dign

wit, ioa MERI

|

APPENDIX

DER BRIEF AN FREDUGARD UND DIE VÁTEREXZERPTE

:E

D,umm.

o n ^ WINS 3X |

d Biss inq

dui

EINLEITUNG Radbert und Fredugard

Radberts Buch De corpore et sanguine Domini stieB gleich nach der Veróffentlichung (832) wegen seiner angeblich kapharnaitischen Auffassung auf grofDen Widerspruch und lóste breite Diskussion aus. Ratramnus, Mónch von Corbie, (T 868) verfaDte eine Gegenschrift mit dem gleichen Titel. (!) Ebenso wandte sich der Mainzer Erzbischof Rabanus Maurus (t 856) im Brief an Eigil von Prüm gegen Radberts Theorie von der Identitát des historischen und sakramentalen Leibes Christi. (?)) Radberts Freunde aber bemühten sich, dem feindlichen Ansturm zu begegnen. Zu ihnen gehórte auch Fredugard, Mónch von Saint-Riquier. (3) Er war persónlich mit Radbert bekannt, der zeitweise als Lehrer in Centulum (Saint-Riquier) unterrichtet hatte. Radbert stand schon in vorgerücktem Alter (T 859), als Fredugard ihm seinen Brief mit verschiedenen Anfragen nach Corbie sandte. Der Lehrer antwortete seinem Schüler und fügte als Anlage seine Erklárung des Abendmahls und ein lángeres Postskriptum bei. Die Antwort

Radbert senex (Z. 2) grüDt Fredugard seinen "Kampígenossen", entschuldigt sich wegen der verspáteten Antwort und klagt über Mangel an Zeit und Büchern.

Nach dem Hinweis, die Zweifel vieler kónnten nur durch den

Glauben an die Schrift gelóst werden, geht er (Z. 49) auf die speziellen Schwierigkeiten ein, die sich aus der Lehre Augustins über die £rofica locutio (De doctrina christiana 3, 16) ergáben. Diese Schwierigkeiten seien durch Augustins sermo ad. neophitos und Cyprians eistula 63 zu überwinden. Auch Augustins Lehre vom geschichtlichen und sakramentalen Geschehen (hodie, epist. 98, 9) kónne durch seinen gleichen Brief behoben werden (bis Z. 136). Dessen Ansicht stehe auBerdem nicht in Widerspruch zu Ambrosius, wie die Gegner (Ratramnus c. 57) meinen ; das bestátige auch Cyprian, Augustinus selbst und Eusebius (bis Z. 168). Nach kurzer Darlegung, da die wbertías beim Wunder der Brotvermehrung der sakramentalen uberías und Wirklichkeit

des Fleisches und Blutes Christi nicht widerspreche (bis Z. 180), erlàutert Radbert, daB Augustins Lehre in seiner efistula 98, 9 nicht im Gegensatz zur Tradition der Váter und der kirchlichen (1) Raframnus, De corpore et. sanguine Domini (ed. J.N. BAKHUIZEN BniN&, Amsterdam 1954). (2) PL 112, 1510D-1518D. (3) Siehe auch MG Poet. Lat. aeui Carol. 5, 2, 1 (1892) 271. 15

VAN DEN

C GCOCVT

136

DER BRIEF AN FREDUGARD

Lehre stehe. Leider müsse man feststellen : Non omnes continuo qui beatum Agustinum legunt, eum intellegunt (bis Z. 203). Augustins Lehre finde er auch bei Gregor dem GroDen (bis Z.. 223), bei Cyrill und den Bischófen des Konzils von Ephesus bestátigt (bis Z. 242). Zuletzt bemerkt Radbert, daB das

carnaliter de hoc sacramento sapere mit talia mysteria in Einklang zu bringen und 80 des Ratramnus, der Ambrosius sich in Anspruch nimmt ; bis Z. 247). wird nie genannt.

dem Begriff der spiriist (gegen die c. 59-62 De mysteriis 9, 58 für Der Name Ratramnus

AbschlieBend stellt Radbert fest, daB er momentan

seinem

Schüler zo ziemlich alles gesagt habe (Z. 248). Eine weitere Hilfe konne Fredugard in der erneuten Lektüre des Traktates (Iibellus noster, Z. 251) finden. Danach móge er wieder schreiben und ruhig kritisieren und Bedenken áuDern. Was den Traktat betreffe, wundere er sich, daB dessen Verstándnis Erwachsenen nicht leicht falle, obwohl er für den Schulunter-

richt gedacht sei. Hier gehe es offenbar nicht um menschliche Erkenntnis, sondern um jenen Glauben, der vom belebenden Geiste komme. Der linke Schácher habe sein Heil durch Unglaube verscherzt (bis Z. 266). Um Fredugards Verstándnis für die Eucharistielehre zu fórdern, schicke er mit dieser Antwort auch seine Erklárung des Abendmahls nach Mattháus (26, 26-29). Er bitte um sein Urteil. Den Brief und die Erklárung des Abendmahls móge er dem Traktat anfügen, damit die Autoritát der Vàter bekráftigt sei (vgl. Z. 271-274). Die Erklárung des Abendmahls

Diese Erklárung ist wórtlich dem r2. und letzten Buch seines Mattháus-Kommentars (PL 120, 890B-894A) entnommen,

an dem

Radbert

zeitlebens arbeitete ; Kapitel 26

schrieb er erst in spáten Jahren (vgl. die Einleitung zu Buch 12, PL 120, 875). Die Ansicht der Gegner und deren Einwürfe werden wie gewohnt mit unpersónlichen Wendungen eingeführt, obwohl er an einigen Stellen deutlich seinen Gegner Ratramnus meint. Die Erklárung des Abendmahls umfaft in der Ausgabe die Zeilen 275-459.

Das Postskriptum Nach Erkláàrung des Abendmahls erinnert Radbert zur Vertiefung der Studien an das Compendium von Váterzitaten, das Fredugard im Anhang seines Buches besitze (habes, Z. 766). Fortfahrend schreibt er : der Glaube ist ein Geschenk Gottes. Mit dem Wort Gottes mu man sich intensiv bescháftigen. Irrtum in der Eucharistielehre gehe auf Irrtum in der Christo-

EINLEITUNG

137

logie zurück, ganz abgesehen von der ziemlich allgemeinen Unwissenheit, die über das Sakrament herrsche (Z. 771-777). Sodann legt Radbert dar, daB die Eucharistie als Mysterium der Einheit aller Menschen zu gelten habe, mit Hilarius, Augustin, Cyprian, nochmals Augustin (sermo 131) und Leo apostolicus als Zeugen (bis Z. 803). Im folgenden geht er auf eine Frage Fredugards ein, die er bisher übersehen hatte oder die ihm neu gestellt wurde, welche Bedeutung nàmlich das von allen gesprochene Amen am Ende des MeDkanons habe, er gehe ja bis auf den hl. Petrus zurück (bis Z. 811). In der Weiterführung des Briefes sind es wieder Ambrosius und Augustin, die als erste für die wichtige Entsprechung der lex orandi und der lex credendi eintreten. Radbert nennt hier weder Ambrosius noch Augustin mit Namen, verweist aber auf weitere Zeugen : Gregor, Cyrill, das Konzil von Ephesus samt den dort versammelten griechischen Bischófen, und auf Agypten (bis Z. 825). Unter Bezugnahme auf Luk. 22, 15 spricht Radbert dann von der groDen Bedeutung der cena Domini im magnwm consiliwn Dei (Z. 826 ; vgl. Z. 779). Nach der Darlegung des Verháltnisses vom vorbildlichen Osterlamm zur veritas mysterii (bis Z. 852) kommt Radbert nochmals auf sein Hauptanliegen zurück : auf die Einheit zwischen den Mysterien Christi und der Eucharistie (bis Z. 879). Er weist auf die groBe Bedeutung des Viatikums hin (bis Z. 885), warnt vor der tórichten Lehre Amalars vom corpus tribertitum und erinnert an die Mahnung des Apostels (1 Cor II, 21), daD sich niemand

eine eigene cena

zurechtmachen

solle ; man halte sich daher an den apostolischen Glauben und an die Znstituta der Apostel. Das gezieme sich für alle, die zum ewigen Leben gelangen wollen. Ein kurzer GruD beschlieBt das Postskriptum.

Datierung des Briefes Das Datum des Briefes fállt in die Zeit, da Radbert in fort-

geschrittenem Alter an der Erklárung des Abendmahls nach Matthàáus arbeitete und sie vollendete. Man nimmt allgemein an, daB der Mattháus-Kommentar ca 856 abgeschlossen war. Der Brief an Fredugar wurde um dieselbe Zeit geschrieben.

Die Váterexzerpte Wahrend der Diskussion über seinen Traktat hatte Radbert mit dem Herausschreiben und Sammeln von Váterzitaten

begonnen. Der Brief an Fredugard erwühnt

diese Sammlung

: Ecce

138

DER BRIEF AN FREDUGARD

habes, amantissime, in calce libelli huius sententias catholicorum

Patrum brevitatis compendio adnotatas ex quibus addiscere possis, non meae temeritatis affatu talia olim uero cudisse, sed auctoritate divina et. sanclorum. Pairum ea pelentibus broposwisse (Z. 766). Was ist mit diesem /ibellus gemeint, dem das Compendium als Anhang beigegeben ist ? Sicher nicht der etwa vor ihm liegende Brief, denn die beiden Váterzitate, sermo Isidori

(corr. Eusebii Emisseni) und Ambrosius De Trinitate (De fide), die in den Handschriften auf den Brief folgen, kann man mit dem besten Willen nicht einmal ein kleines Compendium nennen. Schon zu Anfang des Briefes nennt Radbert ein Buch : In libello meo quem De sacramentis edidi (Z. 49). Hier ist labellus sein bekanntes Buch De corpore et sanguine Domini, dem er in der 2. und 3. Auflage den Titel De sacramentis gab (vgl. Ausgabe I 1). Ohne Zweifel ist an der anderen Stelle des Briefes dasselbe Buch gemeint, denn in einigen Handschriften findet sich tatsáchlich im AnschluB an Radberts Traktat eine kleine Reihe ausgewáhlter Váàterexzerpte. (1) Anlage und Inhalt Die Sammlung der Váterexzerpte hat in den Handschriften keine Überschrift. Im Anschluf an Radberts Traktat werden einfach rr Sentenzen aus Hilarius, Augustin, Iohannes Chry-

sostomus, Leo, Pelagius I. und Beda ziemlich unverbunden aneinandergereiht. Es finden sich lediglich in Majuskel angegeben Namen der Kirchenváter und mitunter des Buches, aus dem das Zitat genommen sei. Die 11 Exzerpte werden mit rómischen Zahlen nummeriert. 9 davon wurden spáter, allerdings in anderer Reihenfolge, die die beigefügte arabische Zahl angibt, in Radberts Brief an Fredugard übernommen. Es handelt sich um folgende Texte : Hilarius SNEFSI E) Augustinus : Nr. II - VII (2-3-8-9-4-5) Iohannes Chrysostomus : Nr. VIII (7) Leo : Nr. IX (6)

Pelagius I. Beda

PeNESUX eiN. ro

Die Nrn. I, II, III, IV, VI, VIII, IX und XI werden durch

Angabe des Verfassers und des Buches eingeführt, Nr. V durch Angabe des Verfassers im einleitenden Satz ; Nr. VIII nennt nochmals den Verfasser zu Beginn des Textes ; die Nrn. VII und X haben nur den Buchtitel. Das Compendium findet sich wieder in der Exaggeratio des Heriger von Lobbes (f 1r007), die ebenfalls eine Sammlung (1) Vgl. die Beschreibung der Handschriften S. XXXII-XXXIV.

EINLEITUNG

I39

eucharistischer Vátersentenzen ist. (!) Dabei fehlen in der Exaggeratio die Nrn. III und VI, wàhrend im Brief an Fredugard die Nrn. X und XI ausgeschieden sind. Datierung

Bald nach der Veróffentlichung seines Traktates (832) begann Radbert mit dem Sammeln von Váterexzerpten. Von der Existenz des ganzen Compendiums spricht Radbert als senex (Brief, Z. 2 und 766). Fredugard selbst habe schon als Schüler den Traktat von ihm erhalten (Z. 769) und bekomme nun für das reifere Alter die anspruchsvollere Sammlung der Vátersentenzen. Für die Zusammenstellung des Compendium n ipi die Jahre 844 bis ca 856 in Frage. 860 lebte er nicht mehr. Der Brief in zweiter erweiterter Auflage Schon A. WirMART, dem Herausgeber der Reginensia, war in Vat. Reg. lat. 73 (— W) und in Paris, Bibl. Nat. lat. 2404 (früher Regius 4070) (?) ein gegenüber der Migne-Ausgabe um 9 Vátersentenzen erweiterter Brief aufgefallen. Es sind Texte, die Radberts Compendium entnommen sind. Die Handschrift Arras 775 (744) (- A) endete ursprünglich auf Blatt ro6r mit einem kurzen Zitat aus Ambrosius. Ihm folgt auf den letzten Blàáttern bis ro8r ein Text, der eine erweiterte Antwort an Fredugard darstellt, die wegen ihres impulsiveren Stils und ihrer Zugehórigkeit zum veránderten Compendium (vgl. unten S. 140) nicht von Radbert stammt. Der Schreiber ist derselbe wie auf den vorausgehenden Bláttern, doch ist seine Schrift hier besonders

klein, fast immer

gedrángt und zuweilen schrág. Er làBt auffallend viele Worte aus und holt sie nach. Die übrigen absolut notwendigen Kor-

rekturen nahm aber eine zweite Hand (?) vor und zwar mit solcher Gründlichkeit, daB ein so guter Text entstand, als wáre

er vom Verfasser selbst korrigiert worden: die zweite Hand, von der auch die wenigen Korrekturen im ursprünglichen Brief stammen, bringt wichtige Interpunktionen an, kümmert

(1) Vgl. G. Moni, Les Dicta d'Heriger sur l' Eucbaristie, Matedsous 1908 — Revue Bénédictine 25, 1-18; J. va DEN GHExN, Catalogue des Manuserits de la Bibliotbóque Royale de Belgique Y, Brüssel 1901, 195-196 nt. 8-26 ; J.N. BAKHUIZEN vAN DEN Bnixk, Raframnus De corpore et sanguine Domini, Amsterdam 1954, 25-27. (2) A. WirMART, Analecta Reginensia, Vatikanstadt 1955 — Studi e Testi 59, 268-275 ; die Nummern 2404 und 4070 sind vertauscht. (3) Prof. B. Bischoff machte auf Anfrage hin in dankenswerter Weise aufmerksam, daB die Korrekturen in der erweiterten Antwort einer ersten und zweiten, vielleicht sogar einer dritten Hand zuzuweisen sind, die aber alle derselben Zeit angehóren.

140

DER BRIEF AN FREDUGARD

sich um besser lesbare Schrift, merzt grammatikalische Fehler aus und setzt in kráftigem Duktus fehlende Worte ein. Diese erweiterte Antwort nahm ein Redaktor, vermutlich ihr

Verfasser selbst, und fügte sie zusammen mit den genannten 9 Váterexzerpten in dem Brief Radberts vor dem Postskriptum ein. Dadurch entstand eine zweite erweiterte '* Auflage. Die folgende Übersicht stellt die Inhaltsangaben beider Auflagen einander gegenüber : Zeiie

1. Auflage

2. Auflage

1-274 Die Antwort 275-459 Die Anlage : Erklárung des Abendmahls 460-549 550-704 765-905 Das Postskriptum

Die Antwort

Die Anlage : Erklárung des Abendmahls Die erweiterte Antwort Das veránderte Compendium Das Postskriptum

Die Erweiterungen der 2. Auflage und ihr Redaktor An der erweiterten Antwort fàllt auf, daB der Redaktor in

der Einführung der Gegner die milde Sprache Radberts verlàBt. Er nennt sie pure Schwátzer (Z. 515) und Leute, die ohne Glauben gegen den Glauben reden. Hat der Redaktor die Antwort Radberts in echter Weise erweitert ? Hier darf positiv der vorletzte Abschnitt erwáhnt werden (Z. 515-526), wo er Radberts Lehre gegen die Kapitel 62 und 69 von Ratramnus verteidigt. Radbert selbst wendet sich nur gegen Kapitel, die vor dem 62. liegen. Die Zeilen 477481 stellen so eine gewisse Weiterführung der Radbertschen Beweise in den Zeilen 224-242 dar. Mit den Zeilen 527-549 setzt er die Beweise Radberts zugunsten der vovificatrix caro fort. Die noch übrigen Aussagen des Redaktors sind so kurz, da ihr Inhalt

nicht

ohne

weiteres

als auffallende,

echte Fort-

setzung der Beweisführung Radberts erkannt werden kann. An seine erweiterte Antwort schlieBt der Redaktor 9 Váterexzerpte aus Radberts Sammlung in geánderter Reihenfolge an. Ein Grund für die Umstellungen ist nicht ersichtlich. Aber für die Arbeitsweise des Redaktors bei der Übernahme der Exzerpte ist charakteristisch, daB er dem ursprünglich einen Papstzitat (Leo) ein weiteres von demselben Papst anreiht. Das erreicht er dadurch,

daB er vor der VIII.

Sentenz

die

Angabe Ex dialogo Basilii et Iohannis (Chrysostomt» einfach weglàDt und im einleitenden Satz den Namen Johannes streicht, so daD jeder Leser annehmen mub, es handle sich im

folgenden wie zuvor um ein Zitat aus Leo dem GroDen. DaD er aus dem VII. Exzerpt noch ein drittes Leo-Zitat machen

EINLEITUNG

IAI

konnte, láDt sich folgendermaDen rechtfertigen. Im Compendium ist für Text VII I» natali Innocentum kein Verfasser genannt und in alten Váterausgaben findet sich dieser Text nicht nur unter dem Namen Augustins, sondern auch unter dem Namen Leo (vgl. Maximus von Turin sermo 78, PL 57, 687, Admonitio).

Der Redaktor

bekam

damit

3 Leo-Zitate,

die direkt aufeinander folgen, mit einer einzigen einleitenden Verfasser- (Papa Leo) und Buchangabe (De Christi misterus). Wie schon Radbert (Z. 8o1) gibt er Papst Leo den Beinamen apostolicus (Z. 474). Der Redaktor verteilt die 9 Exzerpte auf folgende Váter : Hilarius : Nr. 1 Augustinus : Nr. 2-3-4-8-9 Leo : Nr. 5-6-7. Ferner fállt auf, daB der Redaktor,

dem daran lag, durch

seine neue Antwort und durch die umgestaltete Exzerptensammlung den Brief zu erweitern, nach diesen Einschüben den ursprünglichen Brieftext wieder aufnimmt, ohne den ersten Satz zu àndern, in dem Radbert bemerkt, das Compendium

kónne im Anhang seines Buches (De corpore et sanguine Domini) studiert werden (Z. 766). Oder hat der Redaktor 7» calce ltelli hwius als "im Anhang des Briefes" verstanden und deshalb das veránderte Compendium vor dem Postskriptum eingeschoben ?

Datierung der 2. erweiterten Auflage

Wenn für den Leser der 2. Auflage des Briefes der Hinweis Radberts auf die Wundererzáhlung des Pelagius (quid Egyftus, Z.. 821) nicht unverstándlich werden sollte, muDte der 2. Auflage des Briefes die 4. Auflage des Traktates vorausgegangen sein, in die diese Erzáhlung aus Radberts Compendium übernommen wurde. Einen neuen Anhaltspunkt für die Datierung der 2. Auflage gibt das Konzept der erweiterten Antwort auf den letzten Bláttern der Handschrift A aus Corbie (9. Jh). Der Schreiber arbeitete in der 2. Hàlfte des 9. Jahrhunderts. Da dieselben Handschriften, die die 2. Auflage des Briefes bezeugen, auch die 4. Auflage von Radberts Traktat enthalten, liegt die Vermutung nahe, daB beide Auflagen auf denselben Redaktor zurückgehen, zumal die 4. Auflage von Radberts Traktat sich von den früheren Auflagen auch nur durch eine gróBere Anzahl von Erweiterungen unterscheidet. Die Überlieferung In der r. und 2. Auflage von Radberts Traktat fehlen die Váterexzerpte und der Brief an Fredugard. Sie finden sich in

I42

DER BRIEF AN FREDUGARD

der 3. und 4. Auflage. In der 3. Auflage sind die Váterexzerpte das Bindeglied zwischen Traktat und Brief ; in der 4. Auflage sind sie zum Bestandteil der 2. erweiterten Auflage des Briefes geworden. Die bisherigen Ausgaben edieren den erweiterten Brief, verzichten aber auf die Váterexzerpte. Nur 19 der 120 Handschriften und Editionen des Traktates überliefern den Brief an Fredugard.

Handschriften der 3. Auflage Arras 775 (744), Blatt 757-100 (9. Jh). Paris, B.N. lat. 12299, Blatt 44"-59' (rr. Jh). Paris, B.N. lat. 11750, Blatt 240»-250* (12. Jh). Tours 313, Blatt 1967-2137 (12. Jh) London B.M. Royal 7 C VIII, Blatt 247-35" (12. Jh). Rouen 1409, Blatt r1ror-r29r (12. Jh). Rouen A 438 (537), Blatt 507-68r (12. Jh). Oxford, Trinity Coll. 5r, Blatt 40*-47' (r2. Jh), Compendium fehlt. Paris, B.N. lat. 2473, Blatt 737-80 (14. Jh). Oxford, Merton Coll. 18, Blatt 15*-16* (x4. Jh), unvollstándig. Cambridge, Trinity Coll. O.9.33, Blatt 25»-36r (15. Jh). Oxford, Bodl. Libr. B.N.C. rr, Blatt 417-457 (15. Jh). Handschriften der 4. Auflage Paris, B.N. lat. 2404, Blatt 36*-46» (xr. Jh). Paris, B.N. lat. 2857, Blatt 78*-99r (12. Jh). uu Rom, Vatic. Reg. lat. 73, Blatt 327-447 (12. Jh).

Ausgaben LU

S i

J. Vlimmer, J.A. Fuchte, jJ. Sirmond, J.-P. Migne,

Lówen r56r, Blatt 497-62". Helmstedt 1616, pag. 147-192. Paris 1618, pag. 1619-1630. Paris 1852, pag. 1351-1366 (PL r120).

Die Ausgaben nahmen die Edition von J. Vlimmer aus dem Jahre 156r zum Vorbild. Vlimmer schuf ein Mittelding, um nicht Monstrum zu sagen, zwischen der 1r. und 2. Auflage des Briefes. Dabei diente ihm C, eine Abschrift von A, als Vorlage. In C sind das Ambrosiuszitat und das Konzept des erweiterten Briefes (vgl. S. 139) nicht mehr voneinander geschieden. Vlimmer nimmt das Ganze ebenfalls vor dem Postskriptum in den Brief hinein (vgl. den Apparat zu Z. 460). Die Váterexzerpte blieben unberücksichtigt. Vlimmers Edition ist handschriftlich nicht zu rechtfertigen und hat schon manchem Leser Kopferzerbrechen bereitet.

EINLEITUNG

I43

Die Edition

Um Wiederholungen zu vermeiden, bringt die vorliegende Ausgabe die Sammlung der Váterexzerpte nicht als Anhang des Traktates, sondern als Teil der 2. erweiterten Auflage des Briefes an Fredugard. Dabei sind die Exzerpte X und XI im Traktat (c. XIV 71 - 119 bzw. c. IX 33 - 48) zu finden. Die übrigen 9 Vátertexte werden in der ursprünglichen Redaktion Radberts mit den Varianten des Redaktors der 2. Auflage geboten. Ihre geánderte Reihenfolge innerhalb der 2. Auflage wurde oben angegeben (S. 138). Die Ausgabe beschránkt sich auf je zwei Handschriften als Zeugen der 1. und 2. Auflage des Briefes, da die übrigen Handschriften keine anderen Lesarten bieten. AuDer den Ausgaben von Vlimmer und Sirmond wurde Migne, ein Abdruck von Sirmond, verglichen, weil er leichter zugánglich ist. Brief und Váterexzerpte sind nach der áltesten Handschrift A zu rezensieren. Für die erweiterte Antwort an Fredugard ist der korrigierte Text in 4 maBgebend (vgl. oben S. 139). Die Güte des Textes von A ist offenkundig. So werden in der Erklàrung des Abendmahls, einem Auszug aus Radberts Matthàus-Kommentar,

die Lesarten von A durch den Kom-

mentar bekráftigt. Auch in der Exzerptensammlung hat A den besseren Text, den die neuesten Váterausgaben bestátigen. Die Erweiterungen der 2. Auflage des Briefes erscheinen im Kleindruck.

VERZEICHNIS DER SIGEL Arras 775 (744), Blatt 75-100 (9. Jh). Paris, B.N. lat. 12299, Blatt 44Y-59 (11. Jh). Paris, B.N. lat. 2857, Blatt 78Y-99 (12. Jh). Rom, Vatic. Reg. lat. 73, Blatt 32Y-44 (12. Jh). J. Vlimmetr, Lówen 1561. J. Sitmond, Paris 1618. J.-P. Migne, Paris 1852. Rabia Vite e

EPISTOLA RADBERTI

PL

PASCASII AD FREDVGARDVM

I351

Dilectissimo fratri et commilitoni Fredugardo Pascasius senex tuus et monachorum omnium peripsema plurimam et sempiternam salutem ! Relictis litteris tuis, carissime, cum occuparer quorundam

; hospitum negotiis, minime potui adimplere mox quae mandasti. Interdum tamen tuo repletus amore et litterarum tuarum recreatus dulcedine cogitare non distuli, quia librorum nulla nobiscum pars est, in quibus inuenirem quod requiris, ut responderem cui negare non possum quae exigis, etiamsi 1o adimplere nequeo quae iniungis. Quaeris enim de re ex qua multi dubitant. Quam si forte ad plenum non intellegunt, utique credere debuerant uerbis Saluatoris qui non mentitur, uerax Deus cum ait : Nis? manducaueritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non 15 habebitis witam in wobis manentem.

Caro enim mea, inquit,

uere est cibus et sanguis meus uere est potus. Et ad discipulos, cum panem porrigeret : Accifite, ait, hoc est corpus meum quod, ro wobis tradetur. Similiter et de calice : Bibite ex hoo omnes, quia hic est sangwis meus Noui Testamenti 2o qui ro uobis et bro multis jundetur in remissionem peccatorum. Ergo cum ait : Hoc est corpus meum uel caro mea, seu : H?c est

sanguis meus, non aliam puto insinuasse carnem quam propriam et quae nata est de Maria uirgine et pependit in cruce, neque sanguinem alium quam qui fusus est in cruce et tunc 25 erat in proprio corpore. Nemo igitur qui sane sapit, credit Iesum aliam carnem aut sanguinem habuisse quam quae nata est de Maria uirgine et passa est in cruce. Ipsa namque eademque caro quocumque

13/16 Io. 6, 53.55. 19-20 ; I Cot. 11, 24-25.

17/22;29/30 Mt. 26, 26-28; Mc.

14, 22-24; Tc. 22,

22/95 cf. AM. myst 53 (112) ; cf. AG set Denis 5 (19, 7-9). paschasii ad fredugatTit. epistola ... fredugardum C] incipit epistula eiusdem cotpotis et sanguinis dum amicum quaestionem inferentem de misterio dominici domini z 5 ; s. paschasii sanguine et corpore de epistola i paschasi 5) (om. d. ; W IN. domini ad frudegatradberti abbatis corbeiensis epistola de corpore et sanguine 38 2etom.NW 57 4 N us paschasi ^ 4s; atdo ifrudeg dum i ; oz. A e catissim 7 5 perlectis ; W IN? C ^4? relectis 4 4 - salutem sempiternam 12 uerba 10 quae oz. i 9 recreatus 07z. 4 $i 5 mox oz. usi om. i 19 meus inquit oz. 4 $ i; c uete inquit INS 15 enim oz. IN W usi 4- et aeterni IN

20 effundetut z 5

92 carnem 077. 4 $i

23

noui] Rand) et ... (28) est oz. IN* (nachgetragen auf spáter verstümmeltem. matie W* W. IN alium -aut] 7 alium 26 24 profusus 4 $7

07A. i

146

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

modo sentienda est, ut credo, cum ait : Hoc est corpus meum 3o quod tradetur bro uobis, uel : Hic est sanguis meus. Et ne putares, quia in sacramento loquebatur, quod de alio diceret quam de proprio, in eodem mysterio demonstratiue dixit : Hoc est corpus meum. Nam cum ait 'meum' et *hoc est^, non qualecumque uult intellegi corpus, sed illud quod traden35 dum erat, ut ipse mox adiecit, et non alium sanguinem quam eum qui fundendus erat in proprio corpore 2» remissionem peccatorum. Alias autem, qualitercumque intellegatur, si alius esset sanguis et alia esset caro in hoc mysterio, non in eo remissio esset 4o peccatorum. Et si in eo uita non esset, nequaquam uitam refunderet. PL Alioquin non qualiscumque cibus nisi de uiuo Deo et aeterno 1352 uitam praestaret aeternam accipientibus se in salutem. Quoniam, ut ipse ait, qui non manducat hanc carnem neque bibit 4; hunc sanguinem, non habet uitam in se manentem. Et ideo sacramentum quod uitam tribuit, in se habet quod tribuit digne accipientibus se. Et si uita in eo est, caro uere uiuentis et sanguis est in quo uere uita aeterna est. Quapropter dicis te sic antea credidisse et in libello meo ;o quem De sacramentis edidi, ita legisse. Sed profiteris te postea in libro tertio de doctrina christiana beati Agustini legisse, quod tropica locutio sit, ut corpus Christi et sanguis esse dicatur. Quod si figurata locutio est uel scema potius quam ueritas, nescio inquis, qualiter illud sumere debeam. Deinde addis : ;; Et si credam ipsum esse quod assumpsit ex Maria uirgine, genetrice sua, e contrario etiam ipse egregius doctor hoc magnum facinus esse proclamat. Quo sane dictu horrorem percipientibus nimium uidetur incutere, si non credant illud esse in sacramento quod Veritas 6o esse testatur in aperto. Et si crediderint hoc ita esse, ut quidam 44/46 cf. Io. 6, 53. 49/50 cf. Prol. ad Karol. 12/13. cf. Ratramnus c. 33.34 (42).

51/57 cf. AG doctt 5, 16, 1-9 (91-92).

60/61

29 sentienda] ntien Zz ras. 3 7. A 30 — pro uobis quod tradetur W/* 7 pto uobis tradetur INN W? uobis] multis z s 7 381 ne] nemo W7* 32 quamquam IN 34 illud] illum W/7*; eum 4 C 35 ut ... (36) erat oz. IN* (nachgetragen auf spáter verstüzumeltezm Rand) — 36 eum og. u s i 38 intelligitur z s 7 89 — esset remissio IN 45 41 — fundetet uitam IN Wu si 42 domino z 5 7 43 uitam] 4- in se manentem JN W salute W quoniam ut] quomodo IN 45 uitam] -4- aetetnam z s i 4v siiom.usi 48 est] om. 4 5 i 49 quapropter] quod z 5 7 50 sed ozz. IN* 7 postea te 4 $ 7 51 augustini C IN usi 52 lotio Z4* 53 uel] et 4 5 7 55 quod] quem 4* ? 58 quod sane dictum z 5 7 dicto IN W . hottote 7 nimirum N W' 60 ita oz. ;4* ut ... (63) uorati oz. 74*

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

I47

credunt, nihilominus illud facinus incurrunt, eo quod falso credunt, quia non sic dictum est, ut fas sit eum dentibus uorari. Vnde tunc facinus est, si credat quis sicut illi tunc credi65 derunt quibus dicebat : Ns? manducaueritis carnem filii hominis. Et non potuerunt ferre, quia male sapuerunt. Et ideo si quis dicit hanc carnem et hunc sanguinem sic ipsam esse absque mysterio et sacgamento nec in figuram ex parte sumendam, ut illi tunc senserunt carnales carnaliter sapientes, totum

7o dissipat. Et ideo forte beatus Agustinus hoc ita sapere magnum facinus esse dicit. Alioquin quomodo ipse idemque tam egregius doctor contra se diceret, ut recolo, in sermonibus ad neophitos ? Hoc accipite, inquit, (» $ane quod jependW in 75 ligno ; et de calice : Hoc accipite, ait, 2n calice quod manauit ex latere. Non credo quod aliud pependerit in cruce quam caro neque aliud profluxerit de latere quam sanguis et aqua. Et si hoc ita est, hoc accipiunt credentes, id est carnem et sanguinem cui 8o admiscetur aqua, in quibus renati sunt sacramentis. Et ideo haec duo miscentur in calice, aqua in qua renati, et sanguis

in quo redempti sunt fideles. Et sicut sanctus testatur Ciprianus, nec aqua in calice debet esse sine sanguine nec sanguis sine aqua, quia per aquam po8; pulus ablutus unda baptismi significatur et per sanguinem Christus qui ex eo nos redemit. Ac per hoc intellegitur et formatur Christus et ecclesia unum corpus. Itaque nec Christus sine ecclesia fontifex in aeternum nec ecclesia Deo Patri sine Christo offertur. Haec quippe mystica 9o sunt sacramenta in quibus ueritas carnis est et sanguinis non alterius quam Christi et tamen in mysterio et figura. 65 Io. 6, 53.

66 cf. Io. 6, 6o.

4:105:522.205/ Col 88 cf. Hbt. 6, 20.

45/16 cf. Io. 19, 34.

86/81 cf. Eph. 1, 22-25 ;

1,0118:24:5-2:81515 Rm. 12, 5; 1 Cot. 10, 17; 12, 12-13.20.

62/63 cf. Raban epist. 5, 2 (1513B). cf. CX ep 65, 15 (711, 13-712, 10).

74/46 cf. AG ser Denis 5 (19, 7-9).

83/87

sicut IN W 62 qui N V . nonom.usi 61 - incurrunt facinus 4 5 7 si] sic N Wu usi esse NW 64 tunc, oz. u 5i est] -- credunt IN W 69 — cat68 figura z 57 67 ipsazu si tunc; ozz. C sicut ozz. /A* 71 — N desipit ; C 44? dissipit 70 7 5 z senserunt sapientes carnaliter nales qui -diceret] 73 — 57 4 egregius tam doctor — 9*2 — ss; W' IN augustinus C et *6ex]-- christi £57 — *8 latere] o chtisti 4 $7 — *9 — sanguinem NW 83 cyptianus 82 fidelis W* 81 — sanguis quoque 7 5 i carnem IN W baptismatis 84 — sine sanguine esse debet / 5; — 88 unde 74* NWausi 90 89 — sine christo deo patti s 5 7 $88 sine] in C* 86 quia IN usi tamen z $7 mystetio in $i u om. et, 91 usi W N oz. a sacrament

PL 1555

148

95

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

Nec igitur mirum, si figura hoc mysterium est et huius mysterii uerba tropica locutio appellatur, cum ipse Christus ab apostolo Paulo caracter wel figura dicitur, quamuis ipse sit Veritas. Ait namque : Nowsssime locutus est nobis, scilicet Deus Pater, in Filio suo, qui cum sit splendor gloriae et figura wel caracier, sicut alii codices habent,

swbstantiae eus.

Ecce, ut audis, ipse summa Veritas caracter appellatur et figura. Tamen in eo nihil fictum fuit, nihil uacuum a ueritate, 100 sicut nec caracteres uel figuras uacuas esse dicimus litterarum a ui et potestate earum, cum easdem figuras tropice litteras uocamus. De quo sane intellectu in eodem libello quem te legisse testaris, proprium capitulum edidi : Hoc mysterium ut et ueritas intellegatur nec tamen figura esse negetur. Quia inpraesentiarum sicut ex farte scimus quicquid scimus 105 de Deo, et ex farte teste Apostolo $rophetamus de futuro et de caelesti regno, ita ex parte praegustamus non palato oris, sed palato cordis et per fidem Christi corpus et sanguinem esse credimus. Quatenus ex eo uiuamus et in eo a quo et in quo et et renati, necessarium est in nouam IIO per quem redempti sumus creaturam transformati et innouati, ut ex hac noua creatura

IIS

I20

uiuamus. Dicit etiam beatus Agustinus cuius te commoueri sententia dixisti, de hac re ad Bonifacium episcopum in epistola sua : Sicut et nos, inquit, solemus loqui de die passionis Christi per singulas solempnitates Paschae : Hodie, inquimus, resurrectio Christi est quae ante plures annos semel facta est, licet per tot curricula annorum ipsa eademque reuoluta esse dicatur, ut et esse ipsa credatur et nonnisi in semel facta intellegatur. Et ideo uere non mentitur qui dicit : Hodie Christi resurrectio est, quia ipsa eademque est quodammodo propter reuolutionem temporis. Deinde addidit praefatus doctor, ut modum

125

loquendi intellegeremus, non quod sibi contrarius esse credatur aut praemissam sententiam suam ad neophitos uelit refellere, sed ut 94/97? Hbr. 1, 2-3.

105/106 1 Cor. 15, 9.

110/111 cf. 2 Cor. 5, 17; Gal.

G:ETS93 cf. AG doctt 5, 16, 1-9 (91-92). 102/104 Pasc. Radb. De corp. et sang. Domini c. IV. 113/136 cf. AG ep 98, 9 (530, 10-531, 8).

92 est ozz. C chtistus z 5

93 appellantur s 7 96 cum ozz. IN* 99 — fuit fictum IN a ozz. IN*

uocemus 4 $7 sanguinem]

libello] J- meo 257

-- christi [NN W^

98 — summa ueritas ipse 101tropicas IN / — 102 | 103 — ut hoc mysterium 4 s»; 108

111 ut] -J- et 2; om. i

nouam

IW/*

113

etiam] enim IN* z s; augustinus CN Wu si 114 bonificium W 115 et ozz. IN* loqui] dicere z 5 7 116 singulos C 118 esse ozz. IN 119 inox. NWusi 120 iure IN* 124 aut] et non nisi IN V 125 uenit 74* teferte s 7

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

I49

intellegere potuissemus, quod alibi tropice dictum esse monstrauerat. Neque mentitur, inquit, qus interrogatus fuerit, si eum, id est Christum, hodie responderit immolari, quia ex ipsa

similitudine rerum earum. quarum sacramenta sunt, accipiunt 130 omina. Alias autem nis? aliquam similitudinem haberent eiusdem rei cuius suni sacramenta, sacramenta mon essent.

Ergo dum immolatur ille qui 4am non moritur, neque mors illi iam ultra dominabitur, in sacramento fit. Vnde ait idem PL doctor : Secundum quendam modum sicut sacramentum corporis 1554

155 Christi corpus Christi est, sic sacramentum sanguinis. Christ sanguis Christa est. Ecce ipse in hoc contrarius sibi non est, ut quidam putant, neque beato Ambrosio cuius sententia haec plenissima est in eo libro quem de sacramentis edidit. Plenissima, inquam, et 14o uerissima in eo est libro quo ait, quia ipsa est caro Christi in sacramento et sanguis quae in cruce pependit et fluxit ex latere et quae de Maria uirgine sumpta est, et non alia, inquit, sed ipsa. Ita et beatus Ciprianus confirmat in eo opere ad populum 14; ubi de sacramento corporis Christi et sanguinis, ut praetuli, loquitur. uos secutus subtilissimus disputator praefatus pater Agustinus, ut dixi : Hoc accipite, inquit, ?n pane quod bependit in ligno et hoc accipite im calice quod manauit ex latere. Et alibi 150 de Iudeis : Hoc, inquit, postea biberunt in calice credentes quod fuderunt in cruce seuientes. Hinc quoque Eusebius Emissenus : Recedaft ergo, inquit, omne infidelitatis ambiguum, quandoquidem qui auctor est muneris, ibse etiam et testis ueritatis. Nam imwisibilis sacerdos 155 uisibiles creaturas in substantiam corporis et sanguinis sui uerbo 132/133 Rm. 6, 9.

141/142 f. Io. 19, 24.

149 cf. Io. 19, 34.

144 cf. CY 140/143 cf. AM myst 53 (112). 13? cf. Ratramnus c. 35 (42-43). 150/151 7-9). (19, 3 Denis ser AG cf. 147/149 10). 13-712, (711, 15 ep 65,

2 (1550) ;Set 77, 3, 4 (485) ; Ser 87, 11, 14 (558). — 152/168

cf. NG ser 352, 1, (1225.1228). EUS-G hom. 16 [de pascha 5], 2.3.8 (560-561) ; PS-IS set 4, 5.5.15 127 fuerat IN W. 126 possemus ; 7 130 nomina] nouam 129 eorum W*

ipse 24* 128 responderet IN W/ 131 sacramenta, ozz. 4Á* C IN W/

132 — non iam IN? ; — non motitut iam IN*

— ultta iam N W.

dominatur IN W

133 illi] ei

fit oz. 4A*

5z

jam oz. uw $ij

135 corpus chtisti oz.

136— est christi 4 5 7 140 uerissima] -l- senten141 et sanguis 07. 4 $ 7 eo est] eodem C — est in eo IN W. tia INN W ... ipsa] sanguis qui non W. IN ex de] 142 i s 4 oz. et fluxit ex latere 148 145 ut praetuli ozz. 4 $7 144 cyprianus IN W usi fluxit ex latere z 5 7

-estchtisti z 5 2. sic ... (136) est oz. /A* NW est ... (139) plenissima ozz. 4 s? 138 ambtosyo W

152 151 fuerunt W^* 149 ex] 4- chtisti 2 5 7 augustinus C N W usi 154 et testis] 153 auctor est] auctorem C* husebius W/* ; heusebius W^? testis est 4 5 Z

150

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

suo secreta potestate conuertit, iia dicens : Accipite et edite, hoc

160

est enim corpus meum ; et sanctificatione repetita : Accipite et bibite, hic esi sanguis meus. Ergo, inquit, ad nutum praecipientis Domini repente ex mihilo substiterunt excelsa caelorum, $rofunda fluctuum, uasta terrarum ; pari potentia in spiritalibus sacramentis uerbi enim $raecipit uirtus et vei seruit effectus. Et post pauca : Sacrum Dei tui corpus inspice ef sanguinem fide vespice, honore mirare, mente continge, cordis manu suscipe, maxime haustu interiori assume. Ac deinde : Nec dubitet quisquam primarias creaturas nutu potentiae, praesentia maiestatis im. Dominici corporis transire osse naturam, cum ipsum hominem wideat, artificio caelestis misericordiae Christi corpus effectum. Haec sanctorum fides, carissime, quamuis multi ex hoc dubi-

170

rT75

180

tent, quia ille integer manet, ut hoc corpus Christi et sanguis esse possit. Qui non crederent, si uidissent dwodecim cophinos fragmentorum et septem sportas, quinque aut septem panes esse. Non enim aliud erat in fragmentis et aliud in esu comedentium quam ipsi panes. Nam ex ipsa Christi benedictione manauit tanta ubertas. Et non aliud fuit quod comestum est et quod sublatum, nisi ipsi panes quinque aut septem. Quanto magis quia Verbwm caro factum est, pullulat Verbi caro et manat in sacramento ubertas carnis Christi ac sanguinis. Et non alia quam caro Christi est et tamen manet integer Christus. Nihil ergo dissentit in his omnibus, ut opinor, beatus Agustinus a reliquis sanctis Patribus qui in quam plurimis hoc ita esse, ut Saluator ait, senserunt et credunt quod credit sancta Dei ecclesia. Quia sic est, inquit idem egregius pater ad praefatum Bonifacium : Corpus Christi et sanguis sicut sacramentum fidei fides est. Nihil enim est credere aliud, ait, quam fidem 171/172 cf. Mt. 14, 19-20 ; 15, 56-57.

17* Io. rz, 14.

185/187? cf. AG ep 98, 9 (531, 7-12). 158 ergo] -- sicut 4 $7; 15? accipite] 4- inquit IN W^ 161 uetbi]jubiz 5; — enim om. $i 160 in oz. N W -- inquit sicut C? inspice oz. 4 $i 162 dei] domini z s 7 et om.usi praecepit IN W et ... (163) respice oz. C 163 — mente continge honora mirate z s 7 mirtatet 74* contingete 74 C* manus 44 C* suscipe] 4- et 4 5

156 suo] 4- et IN W

164 maxime]

-J- totum C?

haustu] 4- hominis C?

interioris 4 C

167

140 quia] — fides sanctorum IN W' 169 haec] 4- est IN W posse ozz. IN* 193 — in fragmentis erat quam ipsi ut]etzus; quod N W/;quomodoz5; esu] s in ras. A 174 panis C* panes et aliud in esu comedentium 7 s 7 176 — quinque panes z 57 177? quanto] -- ergo z 5i 175 — aliud non IN W. 181 179 manet oz. IN* ac] et 4 5 178 carnis oz. 4 5 i qui 7 186 — aliud est enim credere - omnibus his JN augustinus C IN W usi NW c- aliud credete z s 7

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

ISI

habere bropter fidei sacramentum, quia et ipsa responsio, quando interrogati confitemur Christum cottidie in mysterio immolari, ad celebrationem pertinet sacramenti, quod semel factum est, 19o quando immolatus est pro salute mundi in seipso. Ac per hoc, quia sic credimus spiritaliter fieri, nec istud est sine ipso quod

PL 1555

tunc gestum est sacramento, nec illud reiteratur in facto, ut

moriatur Christus, sed immolatur pro nobis cottidie in mysterio, ut percipiamus /n fane quod pependit in cruce, et bibamus

195 1. calice quod manawit de latere. Per fidem enim ambulamus et

non per speciem. Et ideo in spiritu spiritaliter ista credere debemus et non carnaliter, ne facinus incurramus. Quia sicut, ut ipse idem doctor ait, sacramentum. fidei fides est, sic corpus Christi et sanguis in hoc sacramento uera caro et sanguis est. 200 Nihil est autem, inquit, aliud credere quam fidem habere propter fidei sacramentum, quia el ipsa responsio ad celebrationem pertinel sacramenti. Ex quo datur intellegi, quia non omnes continuo qui beatum Agustinum legunt, eum intellegunt. Cuius rei sacramenta beatus Gregorius in Dialogorum libro 205 quarto ita confirmat dicens : Debemus itaque praesens saeculum

uel quia iam conspicimus defluxisse, tota mente contempnere, cottidiana Deo lacrimarum sacrificia, coltidianas carnis eus et

sanguinis hostias àmmolare. Haec namque singulariter wictima ab aeterno interitu animam 210 saluat quae illam nobis mortem Vmigenati per meysteriwm reparat. Qui licet surgens a, mortuis 1am non moritur et mors ei ulira non dominabitur, tamen in seipso inmortaliter atque incorruptibiliter uiuens ro nobis ilerum. in. hoc mysterio sacrae oblationis immolatur. Eius quippe ibi corpus sumitur, eius caro in $opuli 21; salute partitur, eius sanguis mon iam in manus infidelium, sed in ora fideliwm funditur. Hinc ergo bensemus quale sit pro nobis sacrificium quod, bro absolutione nostra passionem. unigeniti Filii semper mittatur. Quis enim fidelium habere dubium possit, in ibsa immolationis 220 hora ad sacerdotis uocem caelos aperiri, in illo Iesu Christi mys195 :/. Io. 19, 34. 212 Rm. 6, 9.

195/196 2 Cot. 5, 7.

187/188 cf. AG ep 98, 9 (530, 21-551, 3) 194/195 cf. AG ser Denis 3 (19, 7-9). 204/223 GR-M dial 4, 6o (325).

187 responsio] -- est IN — 191 si C* 195 de] ex IN 4 si; 4- chtisti & s

202/203 cf. 2 Ptt. 5, 15-16.

211/

188/189 cf. AG ep 98, 9 (531, 13-14). 197/202 cf. AG ep 98, 9 (531, 7-14).

192 est] J- in C? 198 ut oz.

— sacramentum IW^*

C? NW u si

idem om. 4 $i

— aliud inquit ;; ^ 202 continuo 200 — autem est JN ait] dicit z 5 7 204 beatus] 4- etiam 07. 4 $1 eum usi W IN C num augusti 203 07H. u $i hostias oz. iN* 208 C 74 catnes 207 usi NW . 206imom NW 220 ape5; 4 salutem 215 74* itatem inmortal 211 non oz. N* W. — 212 tite 74 C* 14

C. C. XVI

152

225

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

terio angelorum choros adesse, summis ima sociari, terram caelestibus iungi, unum. quid ex wisibilibus atque inwuisibilibus fieri ? Sed et de hoc sacramento sanctissimus Cirillus et centum quinquaginta qui in Epheso sunt congregati, ?nter cetera fidei documenta

: Necessarie,

inquiunt,

ef hoc adicimus.

Admun-

Hanies enim secundum carnem mortem unigeniti Filii Dei, id est Iesu Christi, et resurrectionem. eius et in caelis ascensionem 230

235

Qariter. confitentes incruentam. celebramus in ecclesvis sacrificii seruitutem. Sic eliam ad mysticas benedictiones accedimus el sanctificamur, participes sancti corporis eL pretiosi. sanguinis Christi omnium nostrorum redemptoris effecti. Non ut communem carnem percipientes, quod absit, nec ut uiri sanctificati el Verbo coniuncti secundum dignitatis unitatem aut sicut diuinam possidentis habitationem, sed uere uiwificatricem et ipsius Verbi propriam factam. Vita enim naturaliter ut Deus existens, quia PIS propriae carni unita. est, wiwificatricem. eam esse professus est. 1556 Et ideo quamuis dicat ad nos : Amen,

amen

dico uobis, Asi

manducaueritis carnem filii hominis et biberitis ejus sanguinem, 240 non iamen eam ut hominis unius ex nobis existimare debemus. Quomodo enim vuxta naturam suam uiwificatrix esse caro homanis Poterit ? Sed ut uere propriam eius factam. Quapropter, frater carissime, non recte sapiunt quicumque carnaliter de hoc sacramento non sane sapiunt, quia spiritalia 245 sunt in eo mysteria a quibus animalis quisque homo ieiunat, eo quod spiritali intellectu non capit neque uult credere quae non intellegit. Habes ad praesens, dilectissime, quae occurrere potuerunt. Quoniam pars animae meae mihi es, celare non debui quae 250 loqui ut oportuit minime potui. Tu autem uelim relegas libellum nostrum de hoc opere quem 226/229 cf. 1 Cot. 11, 26.

238/239 Io. 6, 53.

224/942 CYR ep synod (240, 6-18).

245 1 Cot. 2, 14.

243/241 cf. Ratramnus c. 59-72 (49-52).

221 summa imis JN terrena IN We n5; 222 quid oz. 4 s i 224 cyrillus NWwusi et] cum 4 $2; oz. IN W 225 quinquaginta] -- coepiscopi C? congregatis IN W/ 226 inquit IN W^ 228 — christi iesu 4 s 7 tresutrectio 74* coelos z s 7 229 -— sactificii in ecclesiis 4 s 7 232 nostrum A OBI 233 uitis C 235 et ... (23?) uiuificatricem ozz. IN* (nacbgetragen auf sbáter verstümmeltem Rand) 234 catnis IN unita 4? C] unitas /4* N W' ; unitus 4 $ 7 ptofessi sunt 24? C IN W 239 carnem] cat i7 ras. 4A 242 factam] J- qui propter nos filius hominis et factus est et uocatus 4 5 243 fratet oz. 4 5i; -- catissime frater IN 244 sacramento] mysterio z s 7 non 0m.usi c sapiunt sane z s 7 245 mysterio IN W ; sacramenta z s 7 246

— intellectu spiritali IN W' 4 celate es IN*

celatest W/*

s;

248 praeses 74*

249 — es mihiz 5s;

—

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

153

olim te legisse dicis. Et si quid in eo reprehenderis aut dubitaueris, remandare non pigeat. Quia etsi nil in eo legentibus dignum scripsi quem cuilibet 25; puero dedicaui, tamen ad intellegentiam huius mysterii plures, ut audio, commoui, quia dictum est, quod caro nihil $rodest,

ut sciant et intellegant digne cogitare de Christo, cuius iam corpus non corrumpitur, quia spiritale est. Et totum spiritale est quod celebratur in, hoc sacramento, qwia spiritus est qui 260 wtwificat, et operatur in eo credentibus et digne percipientibus uitam, non credentibus uero et indigne illud manducantibus uere iuditium dampnationis. Facit enim hoc corpus et sanguis, quod ipsum fecisse Christum in cruce legimus, dum uni eorum qui erant cum eo 265 in patibulo, confitenti paradysum praestitit, alteri uero, scilicet blasphemanti mortis 1uditium determinauit. Addidi autem huic responsioni nostrae expositum, quod de caena ex hoc mysterio in Matheo exposueram, ut et ex ipso considerare quaeas, quid intelligibilius credendum sit uel quid 27o in me cum caritate reprehendendum. Verumtamen,

quid horum censeas, quaeso, hanc epistolam

et hoc expositum in eodem libello adiungas, quatenus ex his lectori amplior augeatur sensus et confirmetur Patrum auctoritas. 275

In expositione Mathei (26, 26) Cenantibus autem eis accepit Iesus panem, benedixit ac fregit deditque discipulis suis et ait : Accipite et comedite, hoc est cor-

pus meum. Audiant qui uolunt extenuare hoc uerbum corporis, quod 28o non sit uera caro Christi quae nunc in sacramento celebratur in ecclesia Christi, neque uerus sanguis eius. Nescio quid uolentes plaudere uel fingere, quasi uirtus sit carnis et sanguinis 256/260 Io. 6, 65. 39-43.

^ 260/262 cf. Io. 6, 54; 1 Cot. 11, 29.

— 263/266 cf. Lc. 25,

276/218 Mt. 26, 26.

279 cf. Ratramnus c. 54 (47).

256 quia dictum est 253 remandate] relegete s» / ; relegate z 252 dicit I/* 257 iam] dum £5; om. IN W — 238 et ... (289) quod caro nihil prodest oz. 7 et] aut 260 credentibus] -«- autem 24* ; -- quidem 24? C est, oz. IN W patibulum 265 in oz. IN* 264 qui] J- eorum IN* IN W' ; — digne et AA* 269 responsionis I/* praestitit] -- tfegnum 4 5 7 paradisi 4 s NW 9240-— reprehendendum cum charitate 4 5 i 268 matthaeum 4 $4. etom.usi 295 in expositione 293 amplius 4 s his] hoc z 272 hoc] hunc 4 C mathei A C] expositio (expositum 57) paschasii radberti abbatis corbeiensis in illud matthaei, coenantibus autem eis accepit iesus panem benedixit ac fregit deditque mathei] discipulis suis et ait accipite et comedite hoc est corpus meum etc. 7 57 280 non ozz. 298 meum] 4- etc. 4 57 euangelii secundum mathaeum IN W^ sit ozz. IN* quasi] -- quaedam 42 C NW usi 282 uel] aut 4 5 7 IN*

154

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

in eo admodum sacramento, ut Dominus mentiatur et non sit PL

uera caro eius neque uerus sanguis in quibus uera mors Christi 1557 28; adnuntiatur, cum ipsa Veritas dicat : Hoc est corpus meum ; similiter et de calice : Bibite, inquit, ex hoc omnes. Hic est enim

sanguis meus Nowi Testamenti, non qualiscumque, sed qwi pro wobis effundetur in remissionem peccatorum. Nec itaque dixit, cum fregit et dedit eis panem : Haec est uel 290 in hoc mysterio est uirtus uel figura corporis mei, sed ait non ficte : Hoc est corpus meum. Et ideo hoc est quod dixit, et non quod quisque fingit. Vbi Lucas addidit : quod fro wobis tradetur uel, sicut alii 20;

codices habent, datur.

Sed et Iohannes ex persona Domini : Panis, inquit, quem ego dabo, caro mea est, non alia quam fro mundi wila. Ac deinde : Qui manducat carnem meam et bibit sanguinem meum, in me manet et ego 1n illo.

Vnde miror, quid uelint nunc quidam dicere, non in re esse 3oo ueritatem carnis Christi uel sanguinis, sed in sacramento uir-

tutem carnis et non carnem, uirtutem sanguinis et non sanguinem, figuram et non ueritatem, umbram et non corpus, cum hic species accipit ueritatem et figura ueterum hostiarum corpus. Vnde Veritas ait, cum porrigeret discipulis panem : 3o; Hoc est corpus meum et non aliud quam quod fro uobis tradetur. Et cum calicem : H?c est calix Noui Testamenti qui pro uobis effundetur in vemüssionem peccatorum. Necdum itaque erat fusus et tamen ipse porrigitur in calice sanguis qui fundendus erat. Erat quidem iam in calice qui 310 adhuc tamen fundendus erat in pretium. Et ideo ipse idemque sanguis iam erat in calice qui et in corpore, sicut et corpus uel caro in pane. Erat autem integer Christus et corpus Christi coram oculis omnium positum necnon et sanguis in corpore, sicut et adhuc hodie integerrimum est et manet qui uere daba31; tur eis ad comedendum et ad bibendum in remissionem peccatorum. 284/288 cf. 1 Cor. 11, 26. 285/288 Mt. 26, 26-28; Mc. 14, 22-24 ; Lc. 22, 19-20 ; 1 Cot. 11, 24-25. 293/294 Lc. 22, 19. 295/298 Io. 6, 51.56. 305/ 307 Mt. 26, 26-28 ; Mc. 14, 22-24 ; Lc. 22, 19-20 ; 1 Cot. 11, 24-25.

299 cf. Ratramnus c. 56 (48). 283 admodum]

tantummodo 7€

289 et dedit oz. IN W'

310/311 cf. Ratramnus c. 28 (41). sacramentum *

290 est] -- quaedam 44?

C

286 inquit oz. 4 s i NW usi

291 et non n

ras. JÀ 293 quod oz. IN — uelom. N W 296 est om. /A* quam] 4dabo z s i 298 illo] eo NW usi 299 quod N W — 300 uirtutem] --- quandam C? N W? 15i; -- quendam 4? C* W*

301 uirtutem] 4- forte 4? C N W ;

c foteusi 304 porrigit I/* 309 effundendus 7 s 7 310 tamen ozz. IN - idem ipseque 4 s 7 911 et, om. 5 i — caro uel corpus IN Wu s i 313 cotpote] 4- fuit 4 * 7

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

155

Dicat qui uult, si in alio aliquo remissio est peccatorum quam in Christo. Constat ergo quia non est. Et quia in hoc corpore ac sanguine remissio est peccatorum, uere Christi caro 320 est et sanguis. Vnde qui digne manducant et bibunt, uere uitam aeternam manducant et bibunt. Et integra manet uita. Et tunc erit unicuique corpus Christi et sanguis uita, si quod in sacramento sumitur in ipsa ueritate, sicut aliquando dixisse

me

memini,

spiritaliter

manducetur

et spiritaliter

325 bibatur, quia, sicut dicit apostolus, caro nihil prodest. Quanto magis panis sine spiritu qui cernitur! Sed sferitus est qui wuwaficat.

Haec idcirco prolixius dixerim et expressius, quia audiui quosdam me reprehendere, quasi ego in eo libro quem De 33o sacramentis edideram Christi, aliquid his dictis plus tribuere

uoluerim quam ipsa Veritas repromittit. Timentes forte, quod ipsi tunc timuerunt quibus loquebatur, ne partes facere uoIuerim et eius per singulos membra diuidere concisa uel dispertita, sicuti ili tunc putarunt qui scandalizati dicuntur et

PL

355 abierunt retrorsum. Quibus Saluator ait : Hoc wos scandalizat ? 1358

Si wideritis filium hominis ascendentem ubi erat prius ? Ac si diceret : Si hoc intellegere possetis, sciretis utique, quod qui integer ascendere potest, ubi erat prius, unus idemque Christus, consumi non potest per partes nec diuidi dentibus. 34o Hoc quippe uidere multum est, quia in spiritu est. Hoc cognoscere uel credere, quomodo unus Christus ascenderit filius hominis ubi erat prius, quis hoc sensu explicat ? Et quod descendit de caelo filius hominis qui est in caelo, quae hoc ratio capit ? Necnon et quod Verbum caro factum est, quae hoc uerba 34; elocuntur ? Vt quod incommutabile est, factum dicatur ? Vel

quomodo qui homo erat filius hominis in terram coram oculis eorum positus, in caelis esse dicatur ? Quomodo ergo de caelis uenit, unde nunquam abfuit ? Ascendit descendens, quia in

320/321 cf. Io. 6, 54.

825/324 To. 6, 65.

317/318 cf. AG set 99, 7 (598-599). 349 cf. AG ser Guelf 13 (485, 16-18).

335/336 Io. 6, 62.

844 Io. 1, 14.

328/335 cf. Rattramnus c. 89 (56).

348/

317 qui uult] similiter aliquis 4 » ; — 320 uere ... (821) bibunt oz. C — 325 331 aliaquid y* 330 — christi edideram z 5 ; apostolis IN W ssi uoluerim] -- et eius pet singulos IN* ; 4- aut aliquid W* ; J- aut aliud 44? N W? forte] — ne forte quod ipsi tunc timuerunt quibus loquebatur PALO usi 334 — tunc 333 dispersa 4 5 i 332 ne] quod z «7 ; om. A* Fr hoc 5i putauerunt IN W/ — dicitur N* — 336 prius] -- spititus est qui uiuiiliizsz ficat cato non prodest quicquam .N W' — 339 — dentibus nec diuidi per partes 340 est] -- qui uiuificat IN W' — 342 explicet » s 7 diuidentibus C* usi 344 coelo, 4 5 7 846 terta N W usi 7 5 4 et ut] 845 z ratio 343

156 550

355

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

nullo resoluitur Christus. Est qui erat, et quod est non erat. In omnibus ergo istis et in aliis quam plurimis locis excedit humanas mentes diuina potestas nec subiacet humanis sensibus ratio caelestis et diuina, quia natura inferior causam et rationem naturae potioris et inmensae non capit nec intellegit. Et ideo de talibus rebus quae diuina uirtus operatur, dubietas auferenda est et cunctatio remouenda, quia scientia earum in fide est, ratio in uirtute, effectus in rebus est ex potestate,

causa in uoluntate, ita ut nihil habeat homo quid conqueratur de singulis quae Deus dixit et uoluit, quoniam vbse dixit et facta sunt, ipse mandawit et creata sunt ut uoluit. 360 Sublimia quidem sunt et diuina in huiusmodi rebus sacramenta quae pro salute humani generis aguntur et cottidie mystice in hoc mysterio, ut tradita sunt apostolis, celebrantur. Et ideo in cenaculo hoc pascha agitur, quia nisi qui ascenderint, ista non capiunt, ut bibant et comedant quod effusum 565 est in remissionem peccatorum et tamen integrum manet. Hinc quoque ipsa Veritas : Bibite, inquit, quia /c est sanguis meus, qui pro multis effundetur 4n remissionem omnium peccatorum. ()uod si effusus est, iam quomodo nunc rursus effunditur ? Et si caro consumpta est, quomodo adhuc manet 579 integra et uoratur ? Ecce quod bibitur cottidie et effunditur et quod semel immolatum est, adhuc hodie immolatur. Non ergo immolatur nisi quod uiuum est. Bibitur quidem in remisSionem peccatorum et effunditur. Si autem quaeris quomodo effunditur, ut maneat quod 575 effusum est, intellege, quomodo caritas Dei diffusa est vn cordibus nostris et manet integra caritas, scilicet Spiritus Sanctus. Sic forte poteris cognoscere, quod ineffabile est quicquid Spiritus Sanctus operatur. Et si caritas Dei in nobis d/ffusa esí in se manens, uere 280 sanguis Noui Testamenti Dei diffunditur admodum in cordibus nostris in remissionem peccatorum. Quo effuso remittuntur in eo omnia peccata nostra, quoniam ipse fontifex Christus est, qui porrigit nobis hunc panem suumque corpus et effundit hunc calicem. Non enim discedit ab officio suo. Et si manet in 385 nobis, bibit eum etiam ipse nobiscum nouum, eo quod est in 358/359 Ps. 32, 9. 363 cf. Lc. 22, 11-15. 366/368 Mt. 26, 28 ; Mc. 14, 24 ; Ec 22420: 315/376 Rm. 5, 5. S83 EIbt3 TS ATL TONETIT384/385 cf. Io. 6, 56 ;Mt. 26, 29.

352 ratio] 4- et z 35D est oz. IN 956 — ex potestate est 4 5 7 85* quod usi 360sublima /4* — 362utoz.:; 3632getur /4* ^ 364 — comedant et bibant

N W

usi

efficiuntur 74* ? uum] unum z $7 381 nosttis 077. 4 $ 7

3867 omnium oz.

457; — peccatorum omnium IN W

369

990 uoratur] comeditur 4 5; ^ 37i quotidie; 5; 372 vi976 si IN W —- cognoscete poteris quod est ineffabile z 5 7 383 suumque] suum uidelicet z 5 ;

384 hunc] 4- in 5;

PL 1559

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

I57

toto corpore suo et in omnibus nobis, quia sine eo ipsum sumere non possumus neque de pane illo manducare uel de calice bibere. Nec mireris, frater, qui forte ista non credis, quia non nostra

sunt quae dicimus. Omnipotens est enim Dei Verbum et efficax ad omnia quae uult secundum multitudinem uirtutum suarum, cum sit ipse unus omnium uirtutum uirtus. Cuius uerba non alicuius quam unius Verbi quod ipse est, sunt uerba. Et ideo plena sunt ueritate, quia spiritus et uita sunt. 395 Nec habent aliud in se praeter quod ipsa per se profitetur Veritas. Accifite, inquit, hoc est corpus meum. Et de calice : Hic est sanguis meus. Poterant enim apostoli tunc, si non crederent uerba uitae et ueritatis, respondere uel quaerere, quomodo panis ille et 400 calix uini corpus et sanguis essent Christi, cum ipse integer Christus in corpore suo coram oculis eorum erat. Sed quia crediderunt quod dixerat, silentio confitentur et accipiunt ab ipso quae nobis postea tradiderunt. Tradiderunt autem non aliam quam ipsam eandemque cenam quam ipsi tunc man405 ducauerunt et biberunt. Vnde uolo perpendat fidelis animus, quid intersit inter illud typicum pascha quo agnus immolatus est in eadem cena et comestus, nec non et inter istud quod secundum ordinem Melchisedech in pane et uino continuo celebratur. De quo sane 410 pascha dixit eadem hora omnibus discipulis suis : Desiderio desideraui hoc pascha manducare uobiscum, antequam patiar. Quod si nihil amplius habet hoc mysterium praeter figuram corporis et sanguinis Christi et non hoc est quod ipse dixit, quid necesse habuit iterare in facto, quia iam hoc totum prae41 A figuratum erat in agno ? Vnde et Lucas duos calices datos esse discipulis in eadem cena commemorat, unum prius post agni commestionem, antequam panem acciperet, alium uero, postquam benedixit ipsum panem ac fregit et dedit discipulis suis. Similiter, inquit, 420 postquam cenauit dicens : Hic calix Nouuwm Testamentum est n sanguine meo qui bro uobis fundetur. Vbi datur intellegi, quia

399

390/391 cf. Hbt. 4, 12.

393/394 Io. 6, 65 ; cf. Io. 1, 14.

396/397 Mt. 26,

407 cf. Ex. 12, 5-11 ; Is. 53, 7 ; 1 Cot. 5, T. 26.28 ; Mc. 14, 22.24 ; Lc. 22, 19-20. 419/421 Lc. 22, 20. 410/411 Lc. 22, 15. 408/409 cf. Gn. 14, 18.

386 ipsum oz. « 5 i estu sz

387 de, om. /A C — 389 nostra] falsa IN I7 — 390— enim

392 uirtutum] 4- suatum IN W/

395 habet A C

396 ueritas on.

407 — et in 400 essetu 5; — 402 ab ipso om. 4 5 i 899et]uelz 5; N* 410 paschate 7 intet 072. 4 $5 1 408 nec non oz. 45i eadam cena 4 57 414 habuit] 411 — manducare hoc pascha z s 7 discipulis ozz. A C 4 s i fun421 — meo sanguine z 5 7 jam ozz. usi itetati 4? C fuit IN 457 quia] quod z s ; ditur W ; effundetur z 5 7

158

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

agnus ille legalis cum suo calice in figura praecessit passionis Christi. Deinde corpus et sanguis in calice ad expletionem factum est ueritatis, ut quod in Melchisedech praecesserat, 425 totum compleretur in Christo. Nam quod calix passionem Christi demonstret, nemo qui hoc Euangelium legit, ambigit. Et ideo aliquos mouet, utrumne duos calices Lucas uoluerit significare Iesum accepisse, an unum eundemque, quia anticipauerat de eo dicere, rursus bis eum commemoret. recapitulando 430 Ita quidem

nonnulli

sentiunt

non

duos

esse

calices,

sed

unum qui et ante diuidendus et postea bibendus commemoratur, datum esse discipulis. Sed alii melius, ut praemisi, duos porrectos adfirmant disci435 pulis, ut in uno eorum, id est in primo, passionem suam uoluerit exprimere, in alio uero fidelium suorum passionem praefigurare. Rursus ali contendunt in utroque calice illud ostendere quod in Veteri Testamento praeceptum est, ut qui pascha 440 primo mense agnum comedendo non ageret, in secundo mense pr in haedi comestione perageret, ac propterea duos calices 1360 discipulis Dominum tradidisse. Et astruunt uere in utroque calice quod utrumque intellegi debeat Testamentum ac per hoc unus eorum pertineat ad agnum, alius uero ad mysterium 445 corporis. Sed siue hoc siue illud quisque sentiat, nullus tamen eorum a uera fide inuenitur extraneus, tantum ut intellegat in hoc facto, quod de figura et umbra ueritatis benignissimus Iesus acciplens panem et calicem ad uerum transeat Paschae 450 sacramentum, ne apex iotae detruncaretur a lege, immo quia lapis angularis est, utrasque tenens et adimplens leges, ac si uerus Melchisedech panem offert et uinum quod erat sacramentum sui corporis praefiguratum ac sanguinis. Et notandum quod ait : Benedixit et fregit. In qua nimirum benedictione ac 455

fractione noua creatura efficitur, ut panis, in commemoratione mortis Christi Deo fide oblatus, caro eius uere dicatur. Simili-

ter et sanguis in eadem gratiarum actione qua Deo Patri gra426 cf. Mt. 20, 22 ; 26, 39.42. 439/441 cf. Nm. 9, 10-11. 448/449 cf. Col. 2 PEZIEIDE: 10, E: 4650 cf. Mt. 5, 18-19. 461 cf. Eph. 2, 20. 482 cf. Gn. 14, 18. 454 Mt. 26, 26 ; Mc. 14, 22. 485 2 Cot. 5, 17. 455/404 cf. x Cot. II, 24-26. 407/459 cf. Mt. 26, 27-28 ; Mc. 14, 23-24 ; Lc. 22, 20.

430 commemorat IN W' — 433 datus N W' s 434 ut] iam z4A* C praemissi C* N*; petmisi /4* — 436 pracfigurare] ig Zn ras. 4 — 440 — non primo mense agnum comedendo z 5 7 agno JÁ* secundo] -- autem I.N W 441 comestiones J/* 442 astruuntur [/* 443 — debeat intellegi z 5 7 453 ac] ete notandum] 4- est 4 5 7 454 ait] erat W* 486 -— oblatus fide IN uete dicatur] iure credatur z s 7 457 quam 57; quia 4 gratias oz. u 5 i

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

159

tias egit, creatur, ut uere sanguis credatur qui effusus est pro multis in remissionem peccatorum. Haec ideo posui, ut cognoscas, fili carissime, quia non solum passio Domini mysterium et sacramentum est salutis, uerum etiam Christi natiuitas et incarnatio, quia Verbwm cavo factum est et habitauwit dn nobis. Haec omnia, inquam, quae gessit Deus homo, sacramenta sunt diuini muneris et mysterium fidei nec tamen aliud sunt quam ueritas, 465 quia sacramenta dicuntur. Idcirco sacramentum corporis Christi et sanguinis, quamuis sacramentum dicatur, non aliud est quam ueritas et quod ipsa Veritas repromisit. Vnde beatus Agustinus : Sacramentum, inquit, fidei fides est. Ac deinde : Sic et corpus Christi atque sanguis in hoc sacramento 470 uera caro et sanguis est. N?hil est aliud, inquit, credere quam fidem habeve pvoptev fidei sacramentum. Et ideo quisquis de hoc dubitat, fidem se habere denegat, quia in fide Christi nihil aliud quam ueritas

460

esse potest.

Et sicut Leo testatur apostolicus : Hoc uere ove sumitur quod fide 475 creditur. Et ideo ait, sc communicare debetis, wt nihil prorsus de ueritate

corporis Christi et sanguinis ambigatis. Quod autem propria sit Christi caro et sanguis, testantur omnes PI catholici, testatur et Cyrilus cum suis centum quinquaginta co- 1361 episcopis in Epheso congregatis. Testatur infer cetera wiwificatricem 480 carnem esse e£ ipsius Verbi propriam factam, quae wita naturaliter wt Deus existit, quia propriae carni unita, est. Ergo ubi haec unitas est naturaliter, nulla diuisio est. Et si propria est et una Christi caro, utique ipsa est quae nata est de Maria, quia

462/4 63 Io. 1, 14.

468/423 cf. AG ep 98, 9 (531, 7-12). cf. CYR ep synod (240, 12-14).

444/416 LEO set 91, 5 (452B).

478/481

460 sententiae catholicorum patrum anzeponit si] -- ambrosius de trinitate (Ze fide 2, 10, 84-85 [CS EL 78, 87, 1-88, 11]) ait (ozz. 4) pati modo obedientiam filio obicere

solent atiani quia scriptum est et specie inuentus ut homo humiliauit semetipsum factus obediens usque ad mortem (PA//. 2, 7-8). et hominem praemisit et usque ad mortem dixit ut intelligeremus obedientiam mortis non diuinitatis fuisse sed humanitatis in qua officia nostra suscepit et nomina. didicimus (dicimus 5 7) itaque unam esse potentiam trinitatis quam nos in ipsa atque post ipsam docuit passionem. filius enim patitur per corporis sacramentum apostolis spititus sanctus infunditur in manus patris commendatur spiritus deus quoque patet maxima uoce signatut ideo] uideo W/*; beati ambtosii z 5 7 ; haec] hoc expositum IN W^ usi — fratet catissime in hac epistola ideo posui ut cognoscas IN W/ — 461 -— est et estaliud 4 s; et quod ipsa ueritas oz. IN* — 468 467 sacramentum 4 $7 498 centum] 4- et 4 s i 469 sacramentum IN I augustinus IN W usi 74?] unitas 44* IN W'; unita W'* oz. quia 481 — W' IN inquam -testatur] 479 c- est diuisio z 5 7 482 est, om. u 5 i; c natufaliter est IN I^ unitus 4 $7 483 utique ... (484) cato o. NW — ptoptia si 4 s;

160

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

Verbum cavo factum est, et quae pependit in ligno. Hoc ita credere in 485 sacramento, fides est. Et sacramentum fidei uera caro et sanguis est. Ac per hoc apostolo teste sicut nemo dicit Dominum Iesum si 2n Spiritu Sancto, ita nemo credit hoc ita esse nisi per Spiritum Sanctum, per quem haec fides data est et per quem hoc efficitur sacramentum, ut uera sit caro atque ipsa et non alia quam ipsa caro. Alias autem 490 sine Spiritu Sancto sicut nec cayo Christi prodest quicquam, ita nec hoc sacramentum carnis et sanguinis prodesse potest. Quia in his omnibus unus est opifex Spiritus Sanctus, unus et Christus qui conceptus de Spiritu Sancto ex Maria uirgine, unus et creator atque sanctificator corporis ac sanguinis ipse Spiritus. Sine quo nemo dicit 495 Dominum lesum in sacramento, nemo recte credit eadem ipsaque Sacramenta,

nemo

eandem

esse confitetur carnem

quae passa est et

propria atque una facta. Ex quo fidei sacramento fides est. Et si fides uera est, uera est et caro atque sanguis, ut sit fides quae per apostolum praedicatur : F?des est, inquit, sperandovrum substantia, verum. argumen$00 tum non apparentum, et tamen uera substantia, quamuis dicatur argumentum.

Et ideo quia non uidetur haec caro neque uita aeterna quae speratur, quia Verbi caro propria est, in fide substantia est quae iam creditur et communicatur et adhuc tamen hodie speratur. Et ideo rerum argu395 mentum non apparentum hoc magnum est, quia sperandorum substantia est. Quae omnino iam per haec in fide est, quin immo ipsa fides est. Et ideo uere quwi manducat hanc carnem digne et bibit hunc samgwinem,

iam

witam.

aeternam

bibit

et manducat

et Christus

in eum

manet per ueram carnem Verbi et per suum sanguinem sicut et nos 510 in illo per uerum quem assumpsit hominem. Quod si uere Deus homo est, ut credimus, uera et caro Christi in hoc fidei sacramento est, uera

et in nobis per hoc praestatur unitas et in corpore Christi uera adoptio. Ac per hoc, quamuis quisque manducet et bibat hanc uitam, integer manet et uiuit Christus uita qui est wa et ueritas atque wita. 484. Io. 1, 14. InGorsto

Ji Cot 14, 6.

486/487 cf. 1 Cot. 12, 3.

rns eEph54:

12,45.

490/491 cf. Io. 6, 65.

492/493 cf. 1 Cor. 8, 6; Lc. 1, 55.

499/500 Hbr.

rr, r.

507/509 cf. Io. 6, 54.56.

492 cf. 494/495 cf.

514 Io.

484/488 cf. AG ep 98, 9 (531, 7-12). 484 facta IN W | ctuce s 5i ita 44] itaque N W usi 489 alia /4] aliud NWusi 490 — cato christi non IN W^ 491 et sanguinis 077. 4 5 7 prodesse] -- non IN* 492 — et unus INN conceptus] J- est :N — 493 ex] et (IN W. 494 ac] et 457 495 ipsaz si — 496 — confitetur esse 57 — 49v — facta atque una 454i 498 uera est, oz. IN W 499 est oz. IN W . sperandatum » 5 i; — substantia sperandarum N* ^ 500apparentium 55; 502 quia oz.usi 508 creditur 4] credit :N W & s i 504 — non appatentium argumentum 4 s 7 505 magnum ozz. 4 $i spetandarum IN z $7 507 — digne hanc catnem z s 7 508 -— manducat et bibit z s ; eum] eo 2 5$ i 510 uerum] uerbum IN*

513 atque 7 5*7 tamen IN W^ etus:

manducat et bibit IN W/ 514 uita, ozz. ,ÀA* 45i

uitam] -- tamen 4 57; - integer et, 0m. u$ i atque]

quia W/* 5;

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

16I

515

Sed quidam loquacissimi magis quam docti, dum haec credere refugiunt quaecumque possunt, ne credant quae Veritas repromittit, opponunt et dicunt nullum corpus esse quod non sit uisibile et palpabile. Haec autem, inquiunt, quia mysteria sunt, uideri nequeunt nec palpari, et ideo corpus non sunt. Et si corpus non sunt, in figura 520 carnis et sanguinis haec dicuntur et non in proprietate naturae carnis Christi quae passa est in cruce et nata de Maria uirgine. Ecce quam bene dispufant contra fidem sine fide, ne credant quia PI fides non eorum est teste apostolo, quae widentur sed. quae nom widen- 1362 tur. Vnde quia non uidentur, mysteria sunt et sacramenta. Et ideo in 525 fide hoc sunt quod dicuntur et Veritas testatur. Propterea quia spevandorum sunt, non aliud iure quam caro et sanguis Christi creduntur. Alioquin praefata sancta Synodus Ephesiana cui contradicere nulli fas est plus quam Euangelio, quicquid in ea sancitum est, nunquam auderet abnegare quod abnegat nisi ex Euangelio et adfirmare uere 5530 wiwificatricem carnem Christi in hoc sacramento ef épsiws Verbi propriam factam.

Vita enim naturaliter,

inquiunt,

ut Deus

existens,

quia

propriae cayni unita est. Vnde

nescio,

si apertius

de his dici possit aut si manifestius,

ubi

totum quod Christus est, praedicatur non in figura, sed in re et in $55 proprietate atque in natura quae wita matwraliter ut Deus existit, Et ideo non uirtus tantum, sed proprietas naturae iure creditur. Ac per hoc isti qui negant hoc uisibile esse mysterium atque palpabile, non ob aliud, nisi ne credant et ne sit quod Veritas ait : Hoc est

corpus meum et hic est sanguis meus. Ascendant ergo hi ubi Christus 540 est in dextera Patris, et inuenient uisibile et palpabile, ipsum eundemque Christum quem requirunt. Nos autem, quia fer fidem ambulamus et non per speciem, credimus et communicamus interdum quod latet et est uerum in mysterio, quia omnino, si non lateret, fides et mysterium non esset. Vnde sit uisibile $45 et palpabile in Christo quod accipimus, et sit inuisibile in mysterio et in fide caro Verbi in Spiritu Sancto propria facta et una eademque

538/039 Mt. 26, 26.28 ; Mc. 14, 22.24 ; 523/026 cf. 2 Cor. 4, 18 ; Hbr. 11, x. 539/040 cf. Rm. 8, 34 ;Col. 5, 1 ; x Ptr. 5, 22. Lc. 22, 19-20; 1 Cot. 11, 24-25. 542 2 Cor. 5, 7.

517/521 cf. Ratramnus c. 62.89 (50.56).

530/832 cf. CYR ep synod (240, 12-14).

quae] 4521 christi] 4- et sanguinis z 5 7 51? — palpabile et uisibile z 5 7 524 ephesina 525 et] utu 5i 523 sed ... (524) uidentur oz. IN W. 532 unita /4?] unitas /4* IN W'; inquiunt oz. 4 5 ; 531 uitam IN* t5 534 — est 533 - si apertius de his dici possit nescio 4 s 7 unitus 4 5 7 539 hi ozz. /A* IN 538 — credant ne IN* 535 existat IN W christus 4 5 7 543 interim uisibilem et palpabilem z 5 7 540 dexteta] -- deis 5i WW 545 sit A] oz. IN Wu si 544 sit A] St .:NWu5i ety] 4- quod 4 5 7 u inuisibile] uisibile z 5 7

Cato z $i

162

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

quae passa est et non alia. Similiter et sanguis ad salutem quibus fruimur in uia, quia snediator Dei et hominum est Christus, ut per hoc cum illo et in illo unum inueniamur. 550

Sententiae catholicorum PatrumN,

N. breuitatis Conpendio adnotatae / I/1 Beati Hilarii in libro octauo De Trinitate. Eos nunc

qui intey Patrem

et. Filium

uoluntatis

ingerunt wnitatem,

interrogo, utrumne per maturae ueritatem hodie Christus n nobis sit an 555 pev concordiam uoluntatis ? Si enim uere Verbum cavo factum est et uere nos Verbum carnem cibo Dominico sumimus, quomodo non naturaliter manere in. nobis existimandus est qui et naturam carnis nostrae iam. inseparabilem sibi homo natus adsumpsit et naturam carnis suae ad naturam. aeternitatis sub 560 sacramento nobis communicandae carnis admiscuit? Ita emim omnes

unum sumus, quia et in Christo Pater est et Christus in nobis est. Quisquis evgo naturaliter Patrem in Christo negabit, neget prius non naturalitev uel se in. Christo uel Christum sibi inesse, quia n. Christo Pater et Christus in nobis unum in his esse nos faciunt. $65 — Si ueve igitur carnem corporis mostri Christus adsumpsit et uere homo ille qui ex Maria matus fuit, Christus est, nosque were sub mysterio carnem corporis sui sumimus et per hoc unum erimus, quia. Pater in eo est et ille in nobis, quomodo woluntatis wnitas adsevitur, cum

naturalis per

sacramentum proprietas pevfectae sacramentum sit. unitatis ? sjo. Non est humano aut saeculi sensu in Dei rebus loquendum neque per wiolentiam atque inpudentem. praedicationem. caelestium. dictorum. sanitati, alienae atque impiae intellegentiae extorquenda peruersitas est. Quae scripta sunt legamus et quae legerimus intellegamus et tum perfectae fidei officio fungemur. De naturali enim 4n nobis Christi ueritate $75 quae dicimus (nisi ab eo didicimus) stulte atque impie dicemus. Ipse

548 1 Tm. 2, 5. 549 cf. Eph. 4, 4; Col. 5, 15 ; Rm. 12, 5 ; 1 Cot. 10, 17; 12, 12-I3.20. 556 Io. 1, 14. 561 cf. Io. 17, 21-22 ; Gal. 5, 28. 572 cf. x Tm.

T 10,

573 cf. Rm. 15, 4 ; Apc. 1, 5.

553/569 HIL tti 8, 13 (246A).

570/584 HIL tti 8, 14 (247A).

548 uita 5 7 532 beati ... trinitate] beatus autem ilatius (hylarius W^) facundissimus doctot de hoc eodem sacramento dominici corporis et sanguinis in libro octauo de trinitate sic fatetur dicens IN W/ 555 ueritatis IN W 556 uere, 07. 4A* 55S iam ... (559) suae oz. IN* 561 esty ozz. IN* 562 -— prius neget IN

non oz. A? C IN W.

564 et] -- p I*

566 maria] -J- uirgine IN

ministerio /4* ^ carnem cotpotis sui] corpussuum INW — 9*1 uiolentam 74? Gà 574 fundemur IN W 015 nisi ab eo didicimus adZ. Hilarius dicemus] non dicamus IN W^

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

163

enim ait : Caro mea uere est esca et sanguis meus uere est botus. Qui edit carnem meam, et bibit sanguinem mewm, in me manet et ego n eum. De ueritate carnis et sanguinis non velictus est ambigendi locus. Nunc enim. et ipsius Domini professione et fide mostra uere cavo est et uere 580 sanguis est et haec accepta atque hausta id efficiunt, ut et nos 4n Christo et Christus àn nobis sit. Anne hoc ueritas mon est ? Contingat plane his uerum non esse qui Christum Iesum uerum egse Deum denegant. Est ergo n nobis ipse per carnem et sumus in eo, dum secum hoc quod mos sumus, in Deo est. Idem post pauca. Haec ergo witae mostrae causa est, quod, in mobis 585 carnalibus manentem ber cavnem. Christum habemus, wicturis nobis ber eum ea conditione qua wiwit ille per Patrem. Si ergo nos naturaliter secundum carnem per eum wiuimus, id est naturam carnis suae adepti, quomodo non naturaliter secundum Spiritum in se Patrem habeat, cum uiuat 590 ipse per Patrem ?

II/2 Agustini de corpore et sanguine Domini ex libro De uerbis Domini. Audiuimus weracem. magistrum, diuimum vredemptorem, hwmanwum saluatovem commendantem nobis pvetium nosirum, sanguinem. suum. Locutus est enim mobis de corpore et sanguine suo, quorum corpus dixit 595 escam, sanguinem potum. Sacramentum. fidelium agnoscunt fideles. Audientes autem. quid aliud quam qui audiunt ? Cum ergo commendans talem escam. et talem potum dicevet : Nisi manducauevitis carnem meam et biberitis sanguimem mewm, mon habebitis witam in uobis, et hoc diceret de uita, quis alus quam ipsa 600 uita? Evit autem illi homini mors, non wita qui mendacem putauerit witam. Scandalizati sunt discipuli eiws, nom quidem ommes, sed plurimi dicentes apud semetipsos : Durus est hic sermo, quis eum potest audave ?

576/507? Io. 6, 55-56.

582/083 cf. 1 Io. 2, 22 5 4, 15.

586/3590 cf. Io. 6, 57.

594/595 cf. Io. 6, 55. 592/393 cf. Mt. 22, 16 ; Act. 7, 35 ; 1 Io. 4, 14 ;1 Ptt. 1, 19. 602/603 Io. 6, 60-62. 599/600 cf. Io. 14, 6. 598/599 Io. 6, 53.

585/590 HIL tti 8, 16 (249A).

592/629 AG set 151, 1-2 (729-739).

eo NW me oz. W* meum oz. iN* 974 bibet /A* D76 edet 74* 588 — 579 — nosttafide INN W/. — 582ante .:N W.— 578 — est relictus IN W 885 idem post pauca oz. N W 584 secundum 44? N W' deum esse IN 586 uictuti IN W

588 suae] -- sumus 44? C

591 agustini ... ex] beatus etiam

de hoc augustinus quem adstipulatorem huius nostrae fidei sepe protulimus ait misterio

in INN W/

augustini C

592 audiuimus]

J4- fratres IN W/

593

599 uita] uia zr 597 qui] uitam NN W/ sanguinem] 4- uidelicet N W7 603 — potest eum IN non om. NN W. 600 — homini illi IN

164 Cum

EPISTOLA AD FREDVGARDVM auiem

hoc Dominus apud semetipsum cognoutsset et, murmura. cogitantibus mec sonantibus woce vespomdit, wt se auditos esse cognoscerent et talia cogitare desinerent. Quid evgo respondit ? Hoc uos scandalizat ? Si ergo widevitis filium hominis ascendentem, ubi evat prius ? Quid sibi wult: Hoc wos scandalizat ? Putastis quia de hoc corpore quod widetis, bartes facturus swm et 610 membra, mea. concisurus et uobis daturus ? Quid si ergo wideritis filium hominis ascendentem, ubi erat prius ? Certe qui integer ascendeve potuit, consumi non potuit. Evgo et de corpore ac sanguine suo dedit nobis salubrem refectionem et tam magnam. breuiter soluit de sua integritate quaestionem. Manducent ergo qui mandwucant, et bibant qui bibunt, eswriant et 615 sitiant. Vitam manducent, uitam bibant. Illud manducave vefici est. Sed sic veficeris, wt mom deficiat wnde veficeris. lllud bibeve quid est misi 605 cogitationis audisset,

wiuere

? Manduca

uitam, bibe uitam, habebis uitam et integra est wita.

Tunc autem hoc evit, id est, uita unicuique evit corpus et sanguis Christi, 620 s? quod im sacramento wisibiltey sumitur, im Vbsa ueritate spiritaliter manducetur, spiritaliter bibatur. Audiuimus enim ipsum Dominum dicentem : Spiritus est qui wiwuificat, caro autem non prodest quicquam. Verba quae locutus sum uobis, spiritus et wita sunt. 625 Sed sunt, inquit, quidam qui non credunt. Ibsi dicebant : Durus. est hic sermo. Quis eum potest audire ? Durus est, sed duris, hoc est incredibilis, sed àncvedulis. Sed wt docevet nos etiam ipsum credere doni esse, non meviti : Sicut, Ànquit, dixi wobis :

Nemo uenit ad me nis) cui datum fuerit a, Patre meo.

III/3 630 Item eiusdem beati Agustini in expositione beati Iohannis euangelistae sermone uigesimo sexto. In quo multa prosecutus est de his, et ostendit de apostolo, alios fuisse patres nostros qui eamdem. escam spiritalem manducauerunt eundemque potum. biberunt, alios eorum patres qui male his abusi mortui

622/624 Io. 6, 63-64.

625/626 Io. 6, 6o. — 629 Io. 6, 6s. — 633/638 1 Cor.

10, 1.3.4-

604 dominus oz. NN*; - apud semetipsum dominus IN? murmur N W/ 606 esse oz. IN 607 odetritis 74* 610 si ... (611) prius oz. W'*; auf verstunmeltem Rand. nacbgetragen 611 prius] -J- spiritus est qui uiuificat [NN W?? potuetit IN W' . 612 ac] -.- de IN W 616 illud ... est] si illud digne manducas feficetis IN W' 619 crit ozz. IN W' 620 — quod in sacramento uisibiliter sumitur si IN W

623 uerba] -- autem IN W/

625 ipsi] J- autem JN

627 sed duris oz. IN W sed oz. IN W docet W* 628 sicut oz. IN* 630 eiusdem ... (631) sexto] sequitur beatus augustinus post plurima IN W^ augustinus C 633 eundem 24 C* -— et eundem IN 634 potum] 4- spititalem JN usi IN -— sunt mortui IN

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

165

655 sunt. Sed patres mostri quibus nos similes sumus, spiritaliter in figura eundem

potum biberunt. Aliud illi, alàud mos, sed specie wisibili, quod

tamen hoc idem significaret in. wirtute spiritali. Et paulo post : Petra Christus im signum, wevus Christus im Verbo et carne. Hic est ergo panis de caelo descendens. Si quis ex ipso man640 ducawerit,

non

morietur

in aeternum.

Sed

quod pevtimet,

inquit,

ad

wiriutem sacramenti, non quod pertinet ad wisibile sacramentum. Et qui manducat intus, non foris ; qui manducat corde, non qui premit dente. Ego swm, ait, panis wwwus et ideo wiwus quia de caelo descend. De caelo descendit ei manna,

sed manna

wmbva evat. Ista wevitas est. Panis

645 quem ego dabo, cavo mea est. Hoc quamdo capit cavo, quod dixit panem carnem ? (Vocatur caro, quod non capat cavo.» Et ideo magis non capit cavo,

quia wocatuv caro. Hoc enim illi exhorruerunt.

Ac deinde ut intellegeres, quia in Spiritu Dei ista aguntur : Nox potest wiueve corpus Christi misi de Spiritu Christi. Norunt hoc fideles, 650 corpus Christi, si covpws Christi esse mom meglegamt. Fant corpus Chwvisti, s uolunt wiueve de Spiritu Christi. Inde est, inquit, quod exponens mobis Paulus apostolus ait : Vmwus panis, unwm corpus multi sumus. O sacramentum qietatis, o signum unitatis, o wnculum caritatis. Quà wult uiuere, habet ubi wiuat, habet unde wiuat. Accedat, credat, in-

655 corporetur, wt wiwificetur. Et paulo post : Itaque cibwm et potum. societatem wult intellegi corporis et membrorum suorum. Propterea, inquit, sicut ante nos hoc intellexerunt homines Dei, Dominus noster Iesus Christus corpus et sanguinem swwum. in eisdem rebus commendauit quae ad unum. aliquid vedi660 guntur ex multis. Namque aliud in wnum ex multis conficitur granis, aliud in unwm ex multis confluit acinis. Exponit autem ipse Dominus, quid sit manducare corpus eius et sanguinem bibere. Qui manducat, inquit, carnem meam. et bibit sanguinem meum, in me manet et ego in illo. Hoc evgo est manducare illam escam et 665 illum bibere potum, in Christo manere et illum manentem in se habere. Deinde ait : Sicut misit me uiuens Paler, et ego uiuo propter Patrem. Et qui manducat me, ipse wiuet propter me. 639/640 Io. 6, 5o. 653 1 Cor. 10, 17.

644 Col. 2, 17 ; Hbt. 8, 5 ; 10, 1. 643 Io. 6, 51. 663/664 Io. 6, 56. 666/667 Io. 6, 57.

652/

643/647 AG Joh 26, 15, 1-8 (266). 635/642 AG Joh 26, 12, 10-23 (265-266). 651/655 AG Joh 26, 13, 24-29 (266). 649/651 AG Joh 26, 15, 23, 10-12 (266). 657/661 cf. CY ep 65, 13 (712, 7-9) ;ep 656/657 AG Joh 26, 15, 27-28 (267). 666/667 AG Joh 657/665 AG Joh 26, 17, 6-18, 6 (268). 69, 5 (754, 6-11). 26, 19, 1-3 (268-269).

uiuus] cuius z4* 643 et ideo uiuus quia] qui IN W^ 641 uisibilem 24* 646 uocatut ... panis ... (647) exhorruerunt oz. 74* 644 — erat umbta IN 649 nisi ... (650) esse oz. IN W 648 ista ozz. IN* cato, add. /Augustinus

650 neglegantur IN W^ notunt ... (651) spiritu christi oz. .4* 659 rediguntur] redarguuntur 24*(m&) C*(ms) apostolus oz. C 669 qui oz. A* 664 — manducare est IN gtauis /4*

652 660

166

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

Viuimus ergo propter ipsum manducantes eum, id. est, ipsum accipientes, aeternam uitam, quam non habebamus ex mobis.

670

IV/8 Item Agustinus in titulo psalmi tricesimi tertii : Cum. fugeret Dauid persecutorem Saul.

Inquiens ita : Et effevebatur in manibus suis. Hoc uere quomodo fieri possit in homine quis intellegat ? Quis enim portatur in manibus suis ? Manibus enim aliorum potest portavi homo, manibus suis nemo portatur. 675 Quomodo intellegatur in ipso Dauid secundum litteram, non inuenimus, in Chvisto autem inuenimus. Fevebatur enim Christus in manibus suis, quando commendans ipsum corpus suum aM : Hoc est corpus meum.

Fevebatur enim illud corpus in manibus suis.

V[o Caelum mihi thronus, tevra autem scabellum pedum meorum.

Sanctus Agustinus in expositione eiusdem uersiculi ita dicit: Videte, fratres, quid mos iubeat adorare. Alio loco scripturarum dicitur : Caelum mühi sedes est, tevra, autem. scabellum pedum meorum. Evgo terram nos iubet adorare, cum dicat scriptura : Dominum Dewn tuwm adorabis et illi soli seruies ? Ef hic dicit : Adorate scabellum pedum eius. Amceps 685 factus sum. Timeo adorare terram, ne damnet me quà fecit caelum et terram. Suscipit enim Christus de lerra terram, quia caro de terra est. Et ipsam carnem nobis ad manducandam et ad salutem dedit. Nemo illam carnem manducat nisi prius adovauerit. Inuentum. est, quemadmodum adovetuv tale scabellum pedum Domini, et non solum mon peccamus 690 adorando, sed peccamus non adorando.

680

VI/A4 Item praefatus in sequenti sermone. Exponens quid dixerit de carne sua et sanguine : S? wideritis fiium hominis (adscendentem» ubi erat prius ? Et quid est hoc, inquit, ubi 67? Mt. 26, 26 ; Mc. 14, 22 ; Lc. 22, 19 ; 1 Cot. 11, 24. 679 ; 681/682 Is. 66, 1 ; Act. 7, 49. 683/684 Dt. 6, 15 ; 1o, 20 ; Mt. 4, 10; Lc. 4, 8. 684 Ps. 98, 5.

685 cf. Gn. 2, 4.

692/693 Io. 6, 62.

668/669 AG Joh 26, 19, 8-10 (269). 629/690 AG Ps 98, 9, 5-26 (1385).

672/678 AG Ps 35 set 1, 10, 1-8 (280-281). 692/697? AG Joh 27, 3, 7-15 (271).

668 accipientes] -- et IN W 669 habemus C 670 item] -- beatus IN W augustinus C IN W.— 642 et oz. IN uero IN W' 646 secundum om. NW 6?8cotpus] -- suum IN W. 679 — item beatus augustinus in expositione uetsiculi caelum mihi thronus est terra autem scabellum pedum meorum IN W

680 augustinus C

in oz. /A*

681 iubeat] 4- dominus IN W

alio

... (682) meorum oz. IN W' — 686 — sed suscepit IN W/— 68? manducandum IN W^ 691 item ... sermone oz. IN W 692 exponens] et IN W^ 693 adscendentem add. JAugustinus et quid ... (694) prius oz. IN W'

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

167

erat prius ? Hinc ergo soluit quod illos mouerat, hinc aperuit ? Illi enim 695 putabant evogaturum corpus suwm, ille autem. dixit se ascensurum, et utique integrum, ut uel sic intellegerent, quia gratia ejus non consumitur morsibus. Hinc quoque Dominus addidit : Spiritus est qui uiwificat, caro autem non prodest quicquam. Et quid est quod ait, quia caro mom prodest joo quicquam, et dicit : Nisi manducaueritis carnem meam. et biberitis sanguinem mewm, non habebitis n uobis uitam ? Et quid est, quod cavo non

prodest quicquam, sed spititus est qui wiuificat ? An wita aeterna non prodest quicquam ? Nel quid Christus nobis prodest, nisi ut habeamus uitam aeternam ? Ergo mon prodest quicquam caro ? Sed. quomodo illi

105 intellexerunt.

Inde sic dictum est : Cavo non prodest quicquam, quomodo dictum, est : Scientia inflat. Sola, sine caritate. Ideo adiunxit : Caritas uero aedáficat. Adde evgo scientiae caritatem et utilis erit scientia per caritatem. S$c et munc caro non prodest quicquam, sed, sola. Accedat ergo spiritus ad. car310 nem et prodest plurimum. Alioquin si caro nihil prodesset, Verbum cavo non. fieret. Quodsi per carnem multum profuit Christus, quomodo cavo nihil prodest ? Sed per carnem spiritus operatur salutem nostram. Ego autem dico et in eo, quod Verbum caro factum est, et in eo, quod hoc mysterium caro Christi est et sanguis accipientibus in salutem, 715 hoc quippe intellexit Petrus, cum ait : Domine ad quem ibimus ? Verba uitae aeternae habes. Ac si diceret, ut praefatus doctor exponit : (Vitam aeternam habes» in ministratione corporis twi et sanguinis. Et nos credidimus et cognouimus. Non cognouimus et credidimus quod das in carne, sed credidimus et cognouwimus. Quid credidimus et quid cognowimus ? Quia tu es Christus filius Dei, 420 id est quia ipsa wita aeterna tw es et non das in carne et sanguine tuo nisi

quod es. Quapropter nemo formidet, hoc mysterium carnem Christi naturalem dicere et dicendo ac credendo accipere. Non tantum $n sacramento, man725 quod et multi mali faciunt, sed usque ad spiritus participationem s maneamu membra tamquam corpore Domini in et bibamus ducemus et

698/699 Io. 6, 63. TELA.

cf. Io. 6, 63.

70? 1 Cot. 8, 1.

700/701 Io. 6, 55.

913 Io. 1, 14.

710/711 :f. Io. 125/126

717/520 Io. 6, 69.

715/716 Io. 6, 68.

726 cf. Eph. 4, 25 ; 5, 30 ;1 Cot. 6, 15 ; 12, 12.20.27 ; Rm. 12,5:

206/712 AG Joh 27, 5, 13-24 (271-272)698/205 AG Joh 27, 5, 1-11 (271-272). AG Joh 27,9, 17-20 (274). — *24/ 720/722 (274). 715/319 AG Joh 27, 9, 6-14 729 AG Joh 27, 11, 12-18 (276).

696 si C* 694 monuerat 44* IN W uitam aeternam habes add. zAugustinus quid 74? C

-F uiui N W

925 et om. IN

1$

716 701 in oz. W* quia ozz. 7A* 718 non ... (719) cognouimus oz. IN W

$20 quod, ZÁ* ; 4- ergo IN

721 quia] J- sapientia JN Ww

— $26 bibemus 74*

quod, 4* ; om. C IN W

in oz. IN W

724 non

dei]

tantum] notandum C

CC. XVI

168

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

et ut eius Spiritu uegetemur. Et in nullo de hoc sacramento scandalizemur, etiamsi multi modo mobiscum manducant et bibunt temporaliter. sacramenia, qui habebunt 4n fine aeterna tormenta. VII/s In natali Innocentum.

Jo

Recte ergo sub ava martyres collocantur, quia super aram Christus inponitur. Recte sub altario iustorum animae requiescunt, quia super altave corpus Domini offertur. Nec inmerito illic iusti windicta. sanguinis postulatur, ubi etiam pro peccatoribus Christi sanguis effunditur. Con7535 uenienter igitur et quasi pro quodam consortio ibi martyribus sepultura decreta, est ubi mors Domini cottidie celebratur, sicut ipse adt : Quotienscumque haec feceritis, mortem Domini annuntiabitis donec ueniat, scilicet

740

ui qui Propter mortem eius mortui fuerant, sacramenti eius mysterio requiescant. Non inmerito, inquam, consortio quodam llic occisis et tumulus constituitur, wbi occisionis Dominicae membra, bonuntur, ut quos cum. Christo wnius passionis causa deuinxevat, unius etiam loci religio copulavet. Et infra. Hoc est ibi vequiescere, ubi et hostia Christus est et sacerdos,

scilicet ut et propitiationem de oblatione hostiae consequantur et bene745 dictionem. functionemque sacerdotis accipiant. VIII/7 Ex dialogo Basilii et Iohannis (Chrysostomiy.

Ad quem Iohannes : Nam cum immolatum Dominum nostrum et incenso adstantem uideris sacerdotem atque inprecantem omnesque pariter pretioso illo imbui sanguine, adhuc te esse cum hominibus axbitraris et DO non continuo animo /ranslatus ?n caelos, omnemque de mente sensum carnis excludens, nuda anima sensuque mundissimo ea quae sunt in caelestibus contueris ? O miraculum, o Dei in nos beniuolentia ! Qui sursum

sedet ad dexteram

Patris,

sacrificii tamen

tempore

hominum

manibus continetur traditurque lambere cupientibus eum et cum uene755 ratione conplecti, fitque hoc totum sub oculis humanis. Vzdenturne tibi haec digna contemptu ? 731/133 cf. Apc. 6, 9-11.

9736/*3* 1 Cor. 11, 26.

$31/*485 PS-AG set 221 (2154).

744/156 cf. CHRY sacet 3, 4 (642).

v99 utozm.INNW — «30idemin C? in natali innocentum] beatus etiam leo papa (c papa leo W^) dum de christi misteriis tractaret inter cetera cur sanctorum martirum teliquiae sub altaris ata recondantur ostendit dicens IN W/ — 32 altari

NW NW NW NW W

| subC 4734 conuenientes 74* 9735 ergo IN — 936 ipse] apostolus *740ubi] unde N* 744 et, oz. W'* 746 ex ... (£4?) nam] tu autem *50translatum IN W . in]ad N 951 carnis ozz. IN* *53 ad] in "54 genetatione C 955 hoc oz. IN* uidenturne] J- carissime IN 9*56 contemptui N W

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

169

IXJ6 Leo in sermone septimi mensis. Twnc emim et. sacrificii munda, est oblatio et misericordiae sancta lavgitio, quando hi qui ista dependunt quid operentur intellegunt. Nam 76o dicente Domino : Nisi manducaueritis carnem filii hominis et biberitis sanguinem

eius, non

habebitis witam in. uobis, sic sacrae mensae

com-

municare debetis, ut nihil prorsus de ueritate covboris Christi et sanguinis ambigatis. Hoc enim ore sumitur quod fide creditur. Et frustra ab illis Amen vespondetur a. quibus contra id. quod accipitur, disputatur.

(Postscriptum)

165

Ecce habes, amantissime,

in calce libelli huius sententias

catholicorum Patrum breuitatis conpendio adnotatas, ex quibus addiscere possis, non meae temeritatis affatu talia olim puero cudisse, sed auctoritate diuina et sanctorum Patrum ea petentibus proposuisse. 770 Nunc autem exinde quia claruit, quod «on omniwm est fides, discant, quaeso, cum talibus credere, si adhuc nequeunt intellegere, quod Deo nihil est inpossibile ; discant et uerbis diuinis in omnibus adquiescere et in nullo de his dubitare, quia usque TI5 ad praesens nemo in his errasse legitur nisi qui et de Christo errauerunt, quamuis plurimi dubitauerint ignorantes inscii tanti mysterii sacramenta. Quin potius admiremur profundissimum Dei consilium quod magni consilii Angelus instituit, qui uult omnes homines saluos 780 fieri. Admiremur et laudemus atque intellegamus in his quod beatus Hilarius intellexit, quo artificio, ut ita loquar, nos Christus in se collegit uel quo mysterio unum in se nos esse naturaliter uoluit, non per concordiam solummodo uoluntatis,

sed per naturam carnis suae et sanguinis. Ait enim : Quomodo naturam 785 non naturaliter manere in nobis existimandus est, qui 760/761 Io. 6, 53.

171-2 Th. 372.

933 cf. Lc. 1, 57.

719 Is. 9, 5 (LXX).

4919/4380 1 'T'm. 2, 4.

758/164 LEO set 91, 5 (452B).

784/190 HIL tri 8, 15 (246A).

958 — est sacrificii 51 leo ... (158) enim et] sed attendendum quia tunc IN W depraehendunt $59 hic IN W sanctae 74* mundi IN* munda N W/ 762 debemus IN W operetur N W/ — $61 — eius sanguinem JN Ww NW afflatu 163 ambigimus N* ;ambigamus N?W/ ^ *66calices; — v68 me» si £$i;affectu IN W

769 puerum 5 7

dedisse IN W ; uidisse

5 7

$42 ne-

nisi... errauerunt oz. 74* v15 de his ettasse 4; deerasse s / queunus 44* ignorantes] et ignorauerint IN W' ; uel ignoraue916 errarunt 4? ; erraruit 74? v38 consilium quod 72 ras. A inscii] in sui J4* IN W'; om. u s^ tint 4 $2 «85 781 hylatius IN — 984 pet om. W* v9 — saluos fieti homines z 5 7 manete] -- christus z 5 7

170

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

carnis nostrae iam inseparabilem sibi homo natus adsumpsit et PL naluram.

carnis suae ad maturam

aelerniiatis sub sacramento 1365

nobis communicandae carnis admiscuit ? Itaque, inquit, omnes unum sumus, quia et in Christo Pater est, et Christus in nobis 790 est et cetera.

Similiter quoque et Agustinus testatur ac reliqui, quod eo modo ille in nobis est et nos per assumptum hominem in illo. Et si quis hoc destruere uelit, totum destruat necesse est sibi ad perniciem quod homo Deus fieri dignatus est in sacramento 795 ad salutem. Et ideo uerum

est quod Ambrosius ait sanctissi-

mus, quia ipsa eademque caro est et communicamus, quae nata est pependit in cruce. Hoc et beatus Vnde si quis hoc negat ita esse,

et sanguis quem accipimus de Maria et quae pro nobis martyr Ciprianus testatur. quia sacramentum uocatur,

8oo erit illi ut sanctus Agustinus testatur, »nors, nom wita qui men-

dacem $utauerit uitam. Hinc et Leo apostolicus ait : Hoc ergo ore sumitur, quod. fide creditur. Et frustra ab illis Amen vespondetur, a quibus contra id quod accipitur disputatur. Quod si quaeris, carissime, super quibus uniuersaliter ab 8o; omnibus Amen respondeatur in tota ecclesia Christi, respice in sacramentorum, instituente beato Petro, ut credimus, quid

orat sacerdos in Canone exceptis his quae post communionem

dicuntur. Ví fiat, inquit, corpus et sanguis dilectissima Filii tui

Domini nostri Iesu Christi. Qua prece expleta, consona uoce $810 omnes ÀÁmen dicimus. Sicque omnis ecclesia in omni gente et lingua orat et confitetur, quod hoc sit quod orat. Vnde uideat qui contra hoc uenire uoluerit magis quam credere, quid agat contra ipsum Dominum et contra omnem Christi ecclesiam. Nefarium ergo scelus est, orare cum omnibus 81; et non credere quod ipsa Veritas testatur et ubique omnes uniuersaliter uerum esse fatentur. Vnde quia ipse suum esse dicit corpus suumque sanguinem, non oportet, etsi oculis carneis non uidemus quod mente credimus, dubitare in aliquo. 192 cf. Amalat 3, 34 (365, 6-7). 795/798 cf. AM myst 53 (112) ; AG ser Denis 3 (19, 7-9). 498 cf. CY ep 65, 13 (711, 13-712, 10). 800/801 cf. 600/601 801/803 cf. 763. 807/810 cf. Canon (30, 64-65 ; 42, 131).

9786 factus 4 5 «8? suae] -- intellige queso 74? C — 788 communicando ZÁ* 791etoz.lN augustinus-d CIN W usi ac]etus; —"94in... salutem ozz. /A* 495 et om. u 5 i

9796 est om. 5 i

-- in nobis N*

mafia] J- uirgine IN 4 s i

79? communicamus]

sacramentotum]

4- celebratione z s 7; 4- libro IN?

-- et 74? C

est]

798 cyprianus IN W

«99 quia ... uocatuft ozz. /A* 800ciz*5i sicutu5i augustinns CINW usi non 72 ras. IN 802 ore oz. A C IN W | 805 respondetur 7A* 806 qui N*

807 qui 74*

809 domini] J- dei / . 810 — dicimus omnes amen IN WW $11 quod hoc sit quod otat oz. /Á* 812 uideat] ueniat C? magis quam] magisque W/ $15 ueritas] -- esse 74* ubique oz. IN* 81? suumque] — et suum 4 5$ $18 mente ozz. 4 5 i

EPISTOLA AD FREDVGARDVM 820

825

Ec

Audiuimus etiam quid Gregorius de hoc sentiat. Audiuimus quid et sanctus Cyrillus cum uniuersis coepiscopis in Epheso congregatis, quid Grecia cum eisdem, quid Egyptus et quid sanctus Hieronimus presbyter qui et ipsas sanctorum patrum uitas latino edidit sermone. Et ideo quamuis ex hoc quidam de ignorantia errent, nemo tamen est adhuc in aperto qui hoc ita esse contradicat quod totus orbis credit et confitetur. Quoniam ex magno Dei consilio, ut dixi, hoc ita esse sancitum est a Deo in cena, ut Saluator, quia eximium est, dicat

discipulis : Desiderio desideraui hoc pascha manducare uobiscum, antequam $atiar. Alias autem nisi esset in eo euidens 830 sacramentum,

nequaquam

diceret

: Desiderio

desideraut ;

quoniam maius est dicere, desiderio desideraui quam si diceret simpliciter : desideraui, quamuis et hoc magnum esset. Nam hoc genus locutionis in Scripturis diuinis nunquam nisi pro magno intellectu cum tali additamento ponitur sicut est 85 Vita wiuet et non morietur ; et de amico sponsi Iohannes : Qu: JE stat ei audit uocem sponsi, gaudio gaudet, et talia huiuscemodi. 1364 Et ideo non puto sine aliquo magno indicio ita dici debere, quanquam nemo recte se desiderare dicat nisi ex desiderio. Tamen quia nec unus apex iotae in Scripturis sacris superfluus 840 esse creditur, recte talis exaggeratio plus aliquid innuit quam si diceret : desideraui. Non enim de solo agno illo legali hoc dictum credere debemus, quia et illum iam retro cum eisdem more iudaico comederat, sed de ueritate tanti mysterii. Quoniam in illo wmbra 845 futurorum. et prophetia erat, in corpore uero Christi et sanguine, immo in ipso Christo ueritas. Ipse namque erat agnus A

828/829 Lc. 22, 15.

835 Ez. 18, 21.28; 35, 15.

835/836 Io. 5, 29.

839

cf. Mt. 5, 18; Lc. 16, 17. 842/844 cf. Mt. 26, 17-20 ;Mc. 14, 12-21 ; Lc. 22, 846/847 cf. Gn. 4, 4 ; Ex. 29, 844/845 cf. Col. 2, 17 ; Hbt. 8, 5 ; 10, 1. 718. 39 ; Nm. 28, 1-4.

821 820 cf. CYR ep synod (240, 6-18). 819 cf. GR-M dial 4, 6o (323). *Grecia! sf. E. Schwattz, Acta Conc. Oec. 1, 4, Berlin 1922-25, Catalogi Episco*Egyptus' cf. Pasc. Radb. De corp. et sang. Domini c. XIV porum : 255-257. 71-119.

gtegotrius] -- papa 4 $7 etiam] et 74* 819 audiuimus, ... sentiat oz. C 822 iheronimus IN W quid; ozz. /A* 821 — quid et C 820 cum ozz. /A* 82? est, oz. IN* 826 ita ozz. IN* 825 credidit IN. W 824 qui oz. JA* 828 discipulis] -- suis IN quia eximium est ozz. /A* — saluator ut IN W^ 831 quo$29 -— in eo esset /4* ; — in eo sacramentum esset euidens 74? C 832 — esset magnum z 5i desiderio ozz. C* niam ... desideraui ozz. IN W^ 836 iohannes om. 4 s i . et, ut N W 835 motitur 834 talia 74*

gaudet] J- ras. 5 Jit. A — alia huiusmodi

usi

838 se oz. A*

& s; — 839 ideo oz. .A?

839 sactis] sanctis W ; diuinis IN

842 — de solo enim IN W/ 44* 845 — et sanguine uere christi z s 7 ras. 4 lit. A

iudicio

840 quasi dicere

NW usi -— credere dictum IN — 844 illa ueritas] 4846 — uetitas chftisto z 5 7

172

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

quem Abel primus obtulit, quem Moyses dudum uespere offerri Deo in sacrificio praecepit.

mane

et

Erat autem in eadem cena agnus ille typicus, erat et uerus ;

850

oportebat autem de umbra transire ad ueritatem. Et ideo gaudio gaudet gratias agens Deo Patri, quia iam implebatur quod cum desiderio diu desiderauerat. Assumpserat enim hominem in Deum, quando Verbum caro factum est, ut per eum

855

860

essemus

in illo; sed ille necdum

se

admiscuerat per carnem et sanguinem suum nobis, ut singuli membra in illo unum essemus corpus. Quia etsi caro ni/nl prodest per se, Spiritus Sanctus est qui wiutficat corpus, ut in nobis omnibus unus sit Christus. In uno eodemque uiuificamur Spiritu et manemus in illo per hominem quem assumpsit, sicut et ipse per hoc mysterium corporis et sanguinis sui in nobis. Et ideo nostrae salutis summa, quia in isto consistit sacramento, desiderio diu desiderato adimpleuit, ut cum suis, ante-

865

870

quam pateretur, hoc uerum manducaret pascha, quatenus per hoc, antequam se daret in pretium, nos in illo et ipse in nobis unum essemus corpus. Et ideo in cruce cum illo seul crucifixi sumus, in baptismo simul consepulti et in resurrectione simul conresuscitati. Vnde ait apostolus : $7 consurrexistis cum Chrislo, quae sursum sunt sapite. Quapropter, carissime, nihil in hoc dubites mysterio, quod Veritas Christus de se largitus est nobis, quia etsi sedet in dexteram Patris in caelis, non dedignatur sub sacramento cottidie per manus sacerdotis acsi uera hostia non infideliter, sed fideliter immolari. Quia etsi non moritur neque mors iam ei ultra dominabitur, tamen in sacramento uere communicatur,

875 ut in nobis maneat naturaliter sicut et nos in illo.

Hinc est quod ait : Sicut misit me wiuens Pater et ego wiuo

853/854 851/832 cf. Mc. 14, 25 ; cf. Phil. 4, 19 ; cf. Lc. 22, 15. 851 Io. 5, 29. $56 cf. Eph. 4, 25; 5, 30 ; 1 Cort. 6, 15 ; 12, 12.20.27 ;Rm. 12, 5. qo: TS q4-

856/897 Io. 6, 63. — 859/860 cf. 1o. 6, 56.

861/862 cf. Lc. 22, 15. — 864/865

cf. x 'Tm. 2, 6; Eph. 4, 4; Col. 5, 15 ; Rm. 12, 5 ; 1 Cot. 10, 17 ; 12, 12.13.20.

865/867 cf. Col. 2, 12 ;Rm. 6, 4-6. 867/868 Col. 5, 1. 811 cf. Mc. 16, 19 ; Col. 5, 1 ; Hbr. 12, 2. 873/894 R1. 6, 9. 876/81? lo. 6, 57.

810 cf. Io. 14, 6. 875 cf. lo. 6, 56.

853/859 AMst 2 Cor. 8, 9 (81, 2; 259, 13) ;Hil tti 8, 13 (246A).

849 in eadem oz. C uerus] uetitas z 5 z 851 gaudet] 4- et C agens oz. TNNT iam ozz. IN 854 — necdum ille admiscuetat se z s 7 859 sanctus oz. IN W - omnibus nobis IN JW 858 uiuificatut z 5 859 maneamus JN* 861 nosttae ozz. IN* isto Zn ras. 2 lit. A 862 diu] sui 57 desideraui z 5 7 ; desidetauit 74* adimpleat 74* ? cum 077. IN* 863 hoc oz. A? C 864 in, ozz. 7A* 865 cruce] -- nos 4 5 2 $66 crucifiximus W/* ^ 86* contesutrexistis / — Svi dextera 457 — sacramentum IN* W.— Ss$3qui 457 neque om. .A*

EPISTOLA AD FREDVGARDVM

173

propter Patrem et. qui manducat me, tbse uiuet propter me. Ille autem uiuit propter Patrem, quia natus est Vnigenitus ex Patre et nos propter ipsum, quia manducamus ipsum. 88o

885

890

Et ideo, dilectissime, summopere cauendum, ut nullus Christianorum hinc sine uiatico exeat, id est sine corpore Christi et sanguine, ut Christum in se habeat sicut in fide, ita et in cibo carnis et sanguinis, quia beati mortui qui in Domino moriuntur. Tunc auteg in Domino morimur, si nos in illo et ille in nobis per hoc mysterium manemus. Interdum uero prouidendum, ne propter incuriam et mentis PL ignauiam nobis proueniant haec, quod absit, ad perniciem et 1565 ad damnationis cumulum quae tradita sunt in reparationem cum tanto desiderio aeternae salutis. Ad ultimum quaeso, ne sequaris ineptias de tripertito Christi

corpore,

non

salem

aut mel in eo admisceas,

quod

quidam uoluerunt, nec aliud quid adicias nec subtrahas, sed totum ut Christus instituit, ita esse credas et intellegas, quate-

nus per hoc ille in nobis concorporatus maneat sicut et nos in 895 illo per hominem Deum quem adsumpsit, cui iurauit Deus Pater : T'u es sacerdos in aeternum secundum ordinem M elchise- PL 1366 dech et non secundum deliramenta quorundam. Idcirco apostolorum sequenda est traditio, ne unusquisque nostrum suam. praesumat cenam ad manducandum. Eorum 900 itaque fides, eorum instituta sunt seruanda, quia ab omnibus iure communicantibus una exigitur fides, studium et sollicitudo consideratur, facta quaeruntur, ut semper hinc nos festini

905

Christum sequentes per caritatem et per desiderium aeternae uitae transeamus ad aeternam et perpetuam uitam. Vale carissime et diligentem te dilige. 878/819 cf. Io. 1, 14.

883/884 Apc. 14, 15.

884/885 cf. Io. 6, 56.

886/888

894 cf.Eph. 5, 6 ; 888/889 cf. 1 Cot. 11, 29 ; Lc. 22, 15. 6/31 601. 11531252. 898/899 cf. x Cot. 11, 21. Phil 3, 21. * $896 Hbr. 5, 6 ; Ps. 109, 4. 890 cf. Amalat 3, 55 881 ;f. Pasc. Radb. De cotp. et sang. Domini c. XIX 112. $91/892 cf. Alkuin epist. 9o (PL 100, 289) ; cf. B. Botte, La tradi(367, 9-12). tion apostolique de saint Hippolyte, Münster 1965, 56, 1 — Liturgiewissenschaft-

liche Quellen und Forschungen 39.

895 cf. 853.859.

811 et qui... (8:8) patrem oz. IN W

878 quiz 5;

883 (883) sanguinis ozz. 74* 891 — corpore christi usi 901 uere z 5 i sacet JÁ sequentes] J- ut IN W

882 habet W/*

sicut...

886 interim 885 maneamus z 5 7 et oz. C 896 892 quid] —- nec Z4* ; om. IN & s i IN 903 christum ozz. 4 5 2 902 hinc] simus IN W^ dilige] 4905 carissime] -.- ftedugarde IN W^

explicit epistula pascasii (paschasii I7) ad fredugardum amicum questionantem de dominicis sacramentis IN JW.

"n - sean fitn. DI2 "n repete " » "n fs

II ir

[2 distat bs

wsRi &vue

y» m BW DONE: T

j

vm v losrrom Sui?

"ENFES Sie

mo

iiadirnst- r

IW

t IT "a ursDT

abi riae

bia: E TE $n,

168

HILOS

t 1 sca e E

à

;

h

ip" feed

e

"7"

2

rs

dec Teo FPEM

r

ho

»

;

JA

To

LA

Hs

st

use LM

"d

"met

en Tos

woe

du; '

"1

P

t

Tore *

(toy

MESS

m * yd

WiuslM

jo eurn»

i

à

Mg E

»

n 2X6

;

!

"

Cf

PBIE

(dew

117911

E

"

ert

i

4

ps I

Ns

gue

Wd ;

ÓAuiMUS

"

1)

so

j

2: *

45

Iu: E

(nep

mese

^w c"

as

T €

nuü i B. SC

udi 25

m

On T &AdD

-

BH" c.

5.

E"

INDICES INpEex LocoRVM SACRAE SCRIPTVRAE INDEX AVCTORVM INpEx VERBORVM

ET RERVM NOTABILIVM

Numetris Romanis Capitulali bri De cotp. et sang. Domini designantur. Numetis Arabicis lineae designantur. carm. W Carmen ad Watinum carm. K Carmen ad Karolum Prologus ad Warinum Prologus ad Karolum Capitula "d ed COUAS Epistola ad Fredugardum

INDEX LOCORVM

SACRAE

Genesis (Gn.) : XII 42 XII 30

XIV cf. 86/87 F cf. 685 III 52 XIV cf. 86/87 XII cf. 128/130 Icf. 344 VII cf. 35/36 VIII cf. 238 IX ef. dió

VII ef. 38/359

3, 19 3,22 2312/25271. 3, 22-24 4,4

XI cf. 27 IX 28 X 28 Tief uso EXIIT 27 I 86/87 XI cf. 108/109 VIII cf. 238

XXII cf. 77/78

5515

VIII cf. 271/272

9, 5.15

XXII cf. 77/78

15, 18.24 XXII cf. 136/139 16, $-10.20-22 XXII vf. 78/85 175 1i XI 76. 9o/g1 XIX

cf. 27/28

II 23/24 VII 11

VIII 97/103 XXII cf. 156/139 II 26/27 II ef. 39/41. 60 — 1118/25. cf. 85/87 II 80/81 VIII 201/202

NEU r/122 0 EA f.

IX cf. 154/155

27, 27-28

XXI of. 146/147 XXI 122/123 XXI vcf. xog/111

2], 27-29

XXI cf. 147/149

27],29 27, 55.37

XXI cf. 130/131 XXI 155/136. 158

XXI 113/115

XXI 106/107

32, 28-350

VIII cf. 107/108

45, 25.54

X df. 58/59 :

X ef. 152/153

I cf. 68/69 XXII vf. 125/126 XXII 6/10

V.ef. 5. ef.25.6f.55 IX cf. 48 F ef. 407

12.6 12, 8-9 T2981

XXII 22/24

12.23.29 125025 14, 16.21-22 16, 5 16, 8-15 16, 12-15

XXII cf. 150/155 VIII cf. 241/242 I cf. 66/67 XXII cf. 171

17206 I9, 10.11.15 24, 6.8

4» 25

26, 12

408/409. 452

16, 18

Leviticus (Lv.) :

24, 9

IX vcf. 154. cf. x59/161 XXI cf. 145/146

Exodus (Ex.) 5, 5 75:397:20 12, 5-4 12, 5.5 12, 3-II

XV df. r1/18 F cf. 846/847

F cf. 846/847

IX ef. 66/67

14, 18-20

28, 28

24, 8 29, 39

I ef. 144 XU

27, 28

Exodus (Ex.) :

22, 1-3 2255 2 XO 22, 14 22, 14-16 22:16

14, 18

14, 9 15, 6 26, 24 27,27

SCRIPTVRAE

XXII cf. 127/128 X cf. 150 XXII cf. 132.

cf. 143/144. €f. 146/147. cf. 154/156.cf.174

XVII cf. 5

V.ef. 5[7. df. 25. 6f. 55 XVII 5/6 V cf. 7/8 XXII vcf. 136/139

XXI cf. 40/43

Numeti (INm.) : 6, 27 XV 60/61 9, IO

XXII 46

9,10-c11..—

XXII f. 53/36. 38/39 F cf. 439/441 XXII ef. 40/45

9, 15

II, 4-6

13,24-26

VIII cf. 42

| X cf. 39/41

20,711. — Vf. sf DOSE IX cf. 185 28, 1-4

F cf. 846/847

Deutetonomium (Dt.) :

6: 23 2215

F 683/684 F 683/684 IX cf. 185 X cf. 7o

32, 13-14.

X 44/47

IO, 20 32, I9 32320

XXI vcf. 255/256 XXI 258/259

32, 35 52, 34

XXI 34/55 XXI cf. 517/318

I Regum (Rg.) : 2, 24-25 VIII 149/152 225 VIII 275/276 21, 4-6 XXII cf. 136/159 III Regum : 3,48-;0 VIII ef. 169/170

17, 16

VII cf. 33/34

19, 8

X «f. 148/149

19, 7-8 Iob (Ib.) : 4, 18 155055 25005

X cf. 151/135 VIII cf. 256 VIII ef. 256 VIII cf. 256

178

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Sapientia (Sap.) : 4, 18 VI cf. 7o 16, 20 VIII 58/39 IX cf. x81.

Psalmi (Ps.) :

I, 5

Vi 7, 10

15, 5

IX 73/74

VIII 206

16, 21

XV df. 75

XXII cf. 166 XXII 145/146 X cf. 48. 141/143. 15/16

25, 4.6

W «f. 69/70

32, 9

XV «ef. 45/47 F 358/3559

41, 5 50, 7 58, 9

W ef. 75/15 III cf. 59 VI ef. 70

77. 2

V 27/28

TP 25

V 27/28. cf. 35 IX. f.

38, 6

62, 2 68, 22 77, 20

TT, 44

XIX vcf. 21/22

XI 98 XXI vcf. 79/82

V cf. 15/16

194 XXI vef. 108/109

I cf. 68/69

EXTR 22280110

85, 5

II 74

98, 5

F 684

88, 48

102, 2-3 102, 5

105, 15 103, 30 I04, 37

109, 4 R15 015

134, 6

XVI

DXGTULT. 22 140/30236

80, 17

XIX 16/18

IX 12/14 XXI cf. 208/209

X 53/54 XVI cf. 12/13.

16

XXI vf. 94/95 VIII cf. 257/238

VIII 192 IX 53/54F 896 XIX 47 XXI 12/135. cf. 51

I 46/47

I47, 12.14

IX 176/178

148, 5-6

XV ef. 45/47

Proverbia (Prv.) :

5, 18 9, 1-2

16, 2 20, I

23, 1-2

IX cf. 186/187

Isaias (Is.) : 5, 1-2

16, 15 2224 22-755

25, 6

cf. 194 XIV cf. 172/175

VIII 130/131 XXII cf.

135

VII 46/47 XXI cf. 55/56

VIII cef. x34 XXI cf. 170/171

II 33/36

XXI cf. 79/82

9, 5 (LXX) F 779

II, 2-3

XXI cf. 201/202

53, 7 $5, II -

V df. 3 F ef. 407 XV qf. 25

66, 1 66, 24

F 679. 681/682 XXII cf. 164/165

Ieremias (It.) : X cf. 60/63 215 12 Lamentationes (Lam.) :

4,4

XV 65/66

Ezechiel (Ez.) 1 8, 1-18 9;

9, I-2 9,2. 9, 3 9, 4 9, 5-6 917 16,17-319.

16, 55

: III 76/77 VIII cf. 158/159 VIII cf. 185/186

VIII 160/161 VIII 164/166. cf. 217 VIII VIII VIII VIII XII

187/190 199/201 208/213 219 155/140

XII cf. 135

18, 21.28 28, 15

F 855 IX ef. 66/67

33, 15

F 835

45, 21-25

XVIII cf. 4

Daniel (Dn.) : 3,19-24 IX ef. 222/223

3, 19-24.49-50. Ioel (1l.) : 25109

lef. 75/78

XXI 194/196

Zachatias (Za.) :

9, 17

XXI 153/155. 169. ef. 227 XXII cf. 153

Canticum Canticorum (Ct.) :

I, 3

XI 48/50

2,4

XI 47/48 XVI ef. 17/18

3. 7-9

W ef. 48/52 K cf. 30/38

$1

X 65/67. 88/89. cf. 105.

4, 15 6, 8

IX cf. 66/67

137/138

XII cf. 156

Sapientia (Sap.) : T7 III cf. 65 2, 24-25 XII cf. 115

II Machabaeorum (Mcc.) :

7, 28

XII cf. 36

Matthaeus (Mt.) : I, 16 VII ef. 25

3, IO

VIII 165

35X2 ADMTO 56

X cf. 17/18 F 683/684 X 124

5, 18 $,23-24

F cf. 450. cf. 839 | XXI 270/275

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Marcus (Mc.) : IV 14, 22

Matthaeus (Mt.) : 6, 12

IX 62

7,2

VI 75 XXI cf. 245/244

06

7,22 10, 16 10, 28

12, $0 15, 30 I5, 44 I3, 49 14, 15-21 14, 19-20 14, 19-21 14, 20 155.32

15, 32-358

15, 36-37 15, 37 18, 12

18, 12-15 18, 24-55

20, 22 225 LI 22, 11-12 22, 16 24, 55 25, 1-4 25, 12 25,32 25, 35

14, 22-24

XII cf. 117/118 IX cf. 31 VIII 128/129 XXI cf. 102 X cf. 17/18 XVII 16/18 XXI

14, 22.24 14, 25 gf.

124/127

1 27 I, 55

I ef. 79/82

F cf. 171/172

XII cf. 36/57 VII cf. 33/34 XIX 80

I cf. 79/82

1,57 I, 75 237

F cf. 171/172

VII ef. 33/54

XXII cf. 88/89 XXII vcf. 74 XXI cf. 280/285 F cf. 426 XXI cf. 176

2».28

2, 54 5, 22

4, 8

6, 19

W ef. 65/65. K cf. 51/55 F cf. 592/595 XV 24/25

VIII cf. 194/195

7, 28 8, 43-48

15, 28

XXII vcf. 18/19. cf. 73.

F cef. 842/844 IV 85 XIV 88/89 XV

XXI 8/9 F 276/278. cf.

16, 17 22, 7-18

F 17/22. 29/50. 285/288.

26, 26.28 26, 27-28 26, 28

F 596/397. 538/539

305/307

F cf. 457/459 X

81/82

cf. 29/32.

F 17/22. 29/30. 285/288.

305/307 F 596/397. 538/539 F cf. 851/852

F cf. 457/459 F 366/368 F ef. 871

XI]

26, 29

26, 39.42

385 F cf. 426 XXI 16/17

XVIII cf. 13 XXI cf. 231 XXI cf. 79/82 XV 5/6

Marcus (Mc.) : XII cf. 113/114 4. 29 I4, 12-21 F cf. 842/844

IV cf. 18. cf. 87/88 XII cf. 9/10. cf. 28 XXI

cf. 501/502 F cf. 492/493 Lcf. 59 F cf.775 XXIcf.45/46 XXI cf. 301/202 XIV cf. 147/148 VI cf. 83/84 II cf. 7 F 683/684

VIII cf. 81 IX 26 IX 21/22 XVII cf. 9/12 XII cf. 58

XXII cf. 49/57

XXII vf. 65/67

F cf. 839

F cf. 842/844

F cf. 363

22, I9

IV 85 XV ef. 29/32. cf.

XXI 32 F 410/A11. 828/829. cf. 851/852. cf. 861/862. cf.

888/889

22, 19-20

85; XV

81. 94/95 XXI ro/11. cf. 57. T2. €f. 292 F 366/ 6 368 C 21 XXI 1/2 F cf. 384/

I cf. 835/84 I cf. 85/84 III cf. 79/80

22, 11-13 22» 2 22; T5

454. 677

26, 26-28

28, 19

7, 26

10, 20 15, 25-50

XXI vcf. 182/184 II cf. 9o

cf. 29/32. €f. 34/35. 49

26, 42 2], 5 27,24 27,34

16, 19

85 XV

£f. 54/55 F cf. 454. 677

Lucas (Lc.) :

IX cf. 80/81

cf. 92/95. cf. 104 XXI cf. 75/76 25, 55-45 26, 14-16 23-24 XXI ef. 34/55 26, 17-20 26, 26

14, 23-24 14, 24

179

22, 20

22, 42 25, 54 25, 59-45

34/35. 37/38. 47. 93/94 XXI cf. 54 F. 293/294. 677 F 17/22. 29/30. 285/288.

305/307.

396/397. 538/

539 XV 81. 94/99 F 366/368.

419/421. cf. 451/459 XXI 14/15 VIII cf. 280 F cf. 265/266

r

Iohannes (Io.) : 1; I2 III cf. 57/58 I, I2-I13 XX qf. 50/353 I 154. cf. 160/161 IV cf. T9514 65. cf. 88 IX 105. 115/ i16 XI 74 XII ef. x5.

cf. 29. 33. €f. 49/50 XIX cf. 23 F 177. 344. 6f. 393/394. 462/465. 484.

180

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

Iohannes (Io.) : 558 1, 16 I, 29

zf/ad 710/711: 2743.

853/854.cf.878/879

XVII 29/30 VII cf. 60/61 IX. 23/24. 25. 27 XXII vf. 112. ef. 121/122

I, 55 2, I-II 2, 6-10

3, 3 5, 5

5, 6 5, 15 3, 17 3, 29 4, IO

4» 15-14 4, 24 4, 54 5,24 5» 35

6, 31 0522.

6, 33 6, 55

6, 48

6, 49 6, 49-51 6, 50

XII cf. 12/15

6,58 6, 6o

III cf. 55/56. cf. 80/81 VI VIj

6,60-62

IV 74

XX cf. 33/34

6:851

6, 51. 56

6, 53

cf. 875. cf. 884/885

6, 57

XI cf. 45/46 I ef. 73/74

F ef. 586/590. 666/667.

6, 62

6, 63

XIX ef. 54/55

XXII cf. 139/140 IV 12/15

VIII cf. 55/56 VIII ef. 55/56

V s2/55 VIII 51

V ef. 60/61

V. cf. 53/54 IX. ef. 69 X ef. 2/5. ef. 56/57. &f.

76. cf. 87/88 I s0/s3. 112/114. 157 IV 11/12. 17 VII 17 VIII cf. 68 IX cf. 141 X 81 XVI 6. cf.9/10 XXII sf. 115 F 643

F 295/298

IV 21/23 X 98/100 XIX cf. 60/62 XXII cf. 98/100

cf. 103/104 XIIIcf.33/34

XVI ef. 21 XX ef. 24. ef. 35/36 XXI cf. 186/187 F

6, 63-64

7,38-539

XX 77/80

9, 24

XXI cf. 234

8, 23

9331 IO, 18 IO, 30 Tu 2$ I2, 24 I2, 24-25 12, 47 E35 T 13, 26-27 13527 I3, 30 14, 6

VIII 9/10. 145/146 VIII 146/147 VI ef. 15 VIII cf. 57 XI

15,1. 4-5 16, 15

6, 55.56

XIV «f. 65/64. cf. 84/85 XIX «f. 85/86 F ef. 594/ 595 F 576/577

XIocyns

6 -X1boef 51

354/55

cf. 66/67 XIX cf. 70. ef. 7A/15- cf. xox. 111 F 514.

75/15 XIX sf. 11/12. 55/

F ef. 507/509 IV 5.V ef. 31/52. 49/50

XXI cf. 34 XII 120 XXII cf. 198 IX 96 VIII cf. 57 XIX cf. 7o XD X 24/26 XVIII cf. 32/35 IX cf. 6 X cf. 153/154 XVIII cf. 19 XXII ef. 168 XVIII cf. 10/11 XXI f.

14, 16-17 I4, 23 14, 26

6, 54.56 6, 55

F 622/624

F 629 F 715/716 F 717/20

761

37. 40. 104/105 XX cf. 44 XXI ef. 22/24 FE ef. 260/262. cf. 320/321

256/260. 325/327. 393/ 394. 490/491. 698/699. cf. 725/726. 856/857

6, 65 6, 68 6, 69

XXII ef. 40/45

F 13/16 I cf. 130/131V 50/51. ef.

III cf. 87/89 V ef. 32. cf.

VII cf. 40 X cf. 92/93 XI

F cf. 44/45. 65. 238/239. 598/599. -7oo/701. 760/ 6, 53-54 6, 53. 55 6, 54

F 555/336. 692/695

57. ef. T1]15.Vl ef. 25

XI 61/62 VIII cf. 61 XX cf. 33/34 XXI cf. 100/101 IX 20/21 VIII cf. 38/39

876/877

Icf. 112/114 V 58/59 X 98 XIII 28/29 F cf. 66. 625/626 | Fcf. 602/605

IX 132 IX cf. 6 F 855/836. 851 XXI cf. 201/202

XXII cf. 139/140F. 639/ 640 6, 50-51

Iohannes (Io.) : 6, 56 IV 7/9 VI 3/4. 17/18 VII cf. 61/62. IX 117/118 XIII 27/28 Fcf. 384/3585. 663/664. cf. 859/860.

cf. 599/600. cf. 870

IIIcf. 8/10 XXI vcf. 219 XXI vcf. 97/98. cf. 220

X 53/55 XXI vf. 97/98

175.20 17, 20-21 17327 17, 21-22

XV 83/84 IX 91/93 IX cf. 111/112 F ef. 561

19, 19, 19, 19, 19,

XXI cf. 175 IX 340 XI ef. 4/5. cf. 9[12 XI ef. 67/68 X ef. 55/56 XI ef. 26. cf.

25 30 50.33-54. 530. 34. 34

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Iohannes (Io.) :

20, 29

Ad Romanos (Rm.) :

:34 XIX cef. 3/4. cf. 52 F 75/16. «f. 141/142. 149. 195 XIV df. 15

12.16 14,8

15,4 15, 5

Actus Apostolorum (Act.) : 1, 18 XVIIIcf. 15

2,4

XXI cf. 94/95. cf. 201/

24 £0

2,13-18 . XXIef. 94/95 *

2, I4

4,52 555

7,49 8,25

X ef. 145/147 XXIcf. 201/202

F 679. 681/682 XXI35;

V ef. 24 I138/139

2, 4-5 255

VIIIcf. 259/264 XXIIef. 59

K vf. 5 VI cf. 57/58

5,8

6, 15

3,22

IX of. 165

IX cf. 53 Lef. 138/139 XXI ef. 94/95. cf. 215 F

5, 14

V cf. 21/22

S ELS

XII cf. 129/130

^4

XVIII

ds7/8 OXCXC

Tof

71/72

XXIIcf. 129/130 Iur GrSVIllo r2 VIELE cf. 12 IX ef. 129/130 XX cf. 225/226 XXII

X28

TIU 52/52: VÀR c EIO XXIcf. 189

X 42 XIX s. 54/55

XXI cf. 28/30. cf. 39. cf.

F 707

F cf. 492/493

II 77/78 IX 6/7. 139. 348

ON 00 oo Odl OQGNnH Mo , seuM

M

F 132/1233. 211/212. 873/

874

76 7222 8,3

XXI ef. 39. cf. 99/100 Il gf.41 XXII cf. 86/87. cf. 90/92

8, 5-6

V gf. 75/16

ir

TO, 1. MS NS A4

V o[10. 65. cf. 71/75

XOT

VII cf. 62 IX ef. 87. «f. Dar ROTG XIIUC ES

IO, 16

XXI

8, 15

III cf. 37/38

8, 29

XX cef. 39/40

IO, I8 11521 II, 24

274 F ef. 539/540

II, 24-25

I cf. 4 IX cf. 24/25 VII cf. 42 VIII cf. 116/117 IX vf.

II, 24-26

8, 34

VII cf. 27/28 VIII cf.

9, 22

XXI ef. 244

Yl I cf. 161 III cf. 40/42. cf. 67 VII 11/12. cf. 53/54 IX cf. 87. cf. 129/130.

£f. 133 X cf. 14 XV £f. 101/105. XIX cf. 55/56 XX ef. 58/59. «f. 15. &fcf. 46/47. «cf.

V 16. 65 X cf. 10

XIX f. 3/4

XIX df. 55/56. cf. 59

III 48/49 VI cf. 184/185

XIX cf. 21/22

F 633/638 VIII 46/48

10, 3-4 10, 4

8,9

9x» XCXII

XXI 87

XXII cf. 3/4. cf. 65/64 F cf. 407

cf. 169/170

99/100

6,9

1255

V cf. 3 X 151

XXI

ONv n NO

XIIIef. 11/12 F cf. 865/867

IO, IO II, 22-23 II, 23

XXI cf. 189 XXI 189/190

ef. 56/57. ef. 75. ef. 81

575/576

6, 4-5 6, 4-6

8, 20

XI 84/85 F 245

$57 4, 15 4, 15 $T

» 7T-8

4» 5 4, 13 5.5

III cf. 60/61

III 75/76

Ad Romanos (Rm.) : 1,17

IIIcf.66/67 XX qf. 56/5] F cf. 575 III cf. 66/67

33

5, 16

IX 98/99 F cf.592/595

1.4

75- €f. 169/170 F «f. 549. £f. 864/865

I ad Cotinthios (Cor.) :

202

2, 15-17 2,38

I8I

XXII cf. 75. cf. 169/170 F 652/653 VIIIcf. 107/108

F cf. 898/899

TV280/22640/41. —85 4X VÀ

40/41. 44/45 F 677 XII cf. 44/45. XXI &f. 54 F 17/22. 29/30. 285/

288. 505/307. 538/539

F 455/457

II, 26

IX 155/1538 XVIII cf. 14. cf. 4o[a1 XXI sf. 25/26 F cf. 226/227.284/

II,27 I1, 28

XVIIIcf. 7/8 VI 41/42. 53. cf. 106/107 XVI 4/5 XXI ef. 232/ 233 X XIIcf. 151

II, 28-29

VI 27/29. cf. 47/48

285. 736/737

I82

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

I ad Corinthios (Cor.) : II, 29 DIES DP /PASVISS 200: 104/105 VIILef. 1.cf. 8. ef. 86: c2 TIO. 1€/; 235 7. 184/185. cf. 269 XVIII

Ad Galatas (Gal.) :

4, 5

III ef. 57/58

6, 7-8

VI 71

5.4

6, 15

cf. 7/8 XXI cf. 198/199

11,29-30

II, 30

XXII cf. 100/101 F 260/ 262. 888/889 . VIII 228/230

VIII 243/244

II, 31-22

F cf. 886/888

$2.3

F 486/487. 494/495

1236.71 T22TT T2NI2 12, 12-153

12, 13 I2, 20

D2327

III cf. 9/10. cf. 32/33 XXIcf. 204/205 F cf. 492 XX cf. 58/59 IH ef. 45/48 XXII ef. 169/170 XIX cf. 66/67 XXII cf. 169/170 F cf. 726.cf. 856 II cf. 8/1o VIII cf. 4 IX cf. 129/130 X cf. 109/ LIOS YA! XIT cf. 52: cf. GSEEXSVSTA ETT OXEX 6f.

55/56 XXI ef. To[71. vf.

85. cf. 89. cf. 104 XXII

f. 46/47. €f. 105/106. cf. 169/170

13,9 139513 15,4 15, 42

F 105/106 XII cf. 108 XXII vf. 161 VIIcf. 26/27 XVIIIcf. 531/32

15, 53

I cf. 88/89

$37

15$ IT

34/55 XIII 34/35 F 195/ 196. 542

5,15

3:17 6, 6 6, 14 6, 16 11.2

XX cf. 56/57

I,I3-14 12522 1, 22-23

III ef. 8/1o VII cf. 3/4.

XXII cf. 161 XII cf. 110/111 XXI cf. 189 XXI cf. 172

Ad Galatas (Gal.) : 252 W cf. xo[11 22113 VII cf. 26/27 XV cf. 92 XXII cf. 87/88

3,1718 2122 3212/7

XII cf. 52 XXI cf. 104 F

T9825

3, 28

cf. 86/87

2n 2, I4 2, 18 DNO

X cf. 27 XV cf. 101/103 XXIsf. 70/71.cf. 89 IX sf. 144 IX 155 XII cf. 55/56 F cf. 451

3,6

II cf. 42/45 IX. cf. 175 XI

5, 8-9

894 III cf. 24/29

3, 9

3, 12

cf. 109 XIX cf. 7o F. cf. XIII cf. 6

XII cf. 55/56

3, 16

II cf. 41 XVI ef. 14

4, 5 44

IX ef. 531 III cf. 43/44. cf. 67 VII 5/6. cf. x1/12. ef. 53/54

Ic Eom ac E1233 SXucf212074 Mro9/rx0: E14 XV cf. roi/J103. XXII

4,8

4» 13

4, I5

423-24 4, 25

d. 15 F ef. 86/87. cf. 492.cf.864/865 XXI cf. 201/202

VII 5/6

VII cf. xx/i2 IX cf. 250/251 XI cf. 112/113

XXI cf. 72/73. cf. 104 — XXI f. 39

4, 30 552

I cf. 1681 X cf. 14 XI cf. 112/113 XXI 191/192 IX cf. 52. cf.141/142

5, 18

XXI4f.57

5.23

III cf. 8/10 VII vf. 5/4.

cf. 53/54 XV ef. 101/105

XXI cf. 72/73. cf. 104

— XV ef. 73/15

cf. 26 IX cf. 87/88 XXI sf. 107/108 [XO cf 1338 Xue, 12350 CJ109/110. 114 XIX »f. 59 F ef. 561

72/15

£f. 53/54 1X «f. 250/251

XXI cf.39 F cf. 110/111.

455

III cf. 57/58 XIX cf. 67

XL ef3i69 SXE: 6f. x52 XXI cf. 52. cf. 61/62 Icf. 116/117 XI cf. 112/113 XXI sf.

F ef. 523/526

III 12/13 IV 97/98 VIII

XII cf. 69 XV ef. 10/11 F ef. 110/111

Ad Ephesios (Eph.) :

II ad Cotinthios : 2:177 VIII cf. 61 4, 10 II cf. 36/37 VIII 204 4, 16 IL cf. 41 XXIcf. 65

4, 18

VIII cf. 4

5,25 5, 26

$27 5,29

$130

XXIIcf. 105/106 VIIdf.7 XXIcf. 163/164

XV «f. 99 XXI cf. 158/

161

VIIef.7

I cf. 161 III cf. 8/10. cf.

183

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Ad Ephesios (Eph.) : 40/42 VIcf. xo. cf.46 VII

6f.3/4. €f. 55/54. 56 IX

£f. 129/130. cf. 250/251 X icf aac] Forex oef. 112/113 XII ef. 65 XV cf. 11. cf. 101/103 XX cf.

56/57. ef. 75. cf. 81 XXI cf. To[ T1. ef. 85. ef. 89.

2» 31 3532

6, 14-15

1527 22 NT 2, 16 5, 21

4, 19

F 779/780

»16 $522

III 24/29 XXI cf. 181.

22$

IX i21 F 548

II ad Timotheum

IX cf. 16/17

cf. 169/170 F cf. 726. cf. 856

2; 22

I, I4

II 4f. 52/55

VII 8. 58 X 28

VII 9/10. 57/58

2,2526

226

:

IIO

W cf.17

| IX 4f. 75/16

Ad Titum (Tt.) :

XXI cf. 102 XXII cf. 176

5,5

XXI sf. 94/95

Ad Hebtaeos (Hbr.) :

I, 2-5 1, 3

IX ef. 77 XII cf. 59 VIII cf. 57 III cf. 66/67 I cf. 62 XXII cf. 86/87 W cf. xo[11

II cf. 42/43 IX cf. 173/

174 XI ef. 109 XIX vf.

7o XX df. 39/40 Fcf.894

F cef. 851/852

Ad Colossenses (Col.) : XI cf. 69 XII cf. 152 1514 XXI sf. 52. cf.61/62 XIV sf. 178 XVcf. 13/14 XI cf. 112/113 XII ef. 52 XII 07-52 III cf. 24/29 XXI cf. 127 W cf. 19 TV 52/545 X VIE 2 Ts 26/27 F cf. 865/867 IV cf. 29 V ef. 22/25 VIII 127 IX cf. 156/157

XVgd.

79 XVII

s.

4ls XX

d. 11 XXI g.

44/45 F ef. 448/449. «f. 644. cf. 844/845

IIA 2, IO 22 YI 2, I4 2T 4, 12

4, 14

F 94/97 IV 47/49

VIII 76/78 XXI cf. 95 VIII cf. 130/131 IX cf. 16/17 F 382 XVIII S 225/227.

E

390/391

ef.

IV c. 75 VII cf. 27/28

4, 15

VIII cf. 190/191 IX 7f. 167/168 F 3582 VIIIef. 276/277

$,2

VIII cf. 276/277

5,6 6, 20

VIII 192 F 896 VII cf. 27/28 VIII 275 IX 158/159 X «f. 122/ 123 XII 22/23. cf. 158

F cf. 88

], 1-2

IX cf. 162 X cf. 122/123

22 717 7,24 7.25

IX cf.175 IX 53/54 IX 158/159 VIIIgf.274 IX cf. 54/55 ". 23/24. €f. 55/56. cf.

72127

1

DX eor XH cf. 25/24

XXIef.55

539/540. «f. 867/868. cf.

TV: 20 5V8cf. 22/25 VIII cf. 127 IX cf. 156/ 157 XV sf. 79 XVIII cf. 4/s XX cf. 11 XXI s.

871

44l45 F «f. 644. f.

3,I

XO

5,2 5 5

XXI 36/57 XX df. 38/59

"ef. 160

Iad Thessalonicenses (Th.) : XI &f. 7o/71 3325 II ad Thessalonicenses : F 771 5,2 16

2,4

£f. 104 XXIIcf. 105/106.

Ad Philippenses (Phil.) : 1208

Iad Timotheum (Tm.) : I, IO F cf. 572 2;uT XV ef. 20/22

8,5

RB f.

9, II

9,1112 9, 12

844/845

VIII 20. cf. 69. cf. 82. cf. 172 F 382 — XII ef. 7o/71 XII 25/26 XXI cf. 53

9, 14 XII ef. 23/24 9,19-220 XV sf. 71/18 9,23-24 . V ef. 22/25 9, 25

XII 25/26

C. C. XVI

INDEX LOCORVM

184

Ad Hebtaeos (Hbrt.) : 9, 28 [ONCE XCXIUNS UNI. 53. cf. 61/62 IO, I IVSgc oo VRCÍ-E 8/22 VIII cf. 127 IX cf. x56/ 157 XV cf. 79 XVIII cf. A/S XX cf. 11 XXI sf. IO, 22 10, 28-29 IO, 29 0, 36

III X17

T1216 12.2 12522 I3, IO 25020

44/45 F 448/449. 644. 844/845 XXII ef. 150/153 XXI 261/265 XXI cf. 289/291 XXIf. 102

F 499/500. cf. 523/526 Icf. 138/139

IV cf. 74 F cf. 871 XII ef. 58 VII cf. 18/19 XXI cf. 292

Epistula Iacobi (Tac.) :

2,21-253.— 5, 14 DIPetri (BE). I, B5 I, 18-19 I,

v

9 25

»

A MNO H wv oH NMOMNMM

3; 4; 4;

IX cf. 154/155 VIII cf. 251/255

S. SCRIPTVRAE II Petri : er 3, 15-16

XXI cf. 241/242 F cf. 202/203

I Iohannis (Io.) : XII cf. 155 1,6 its IX 63/64 XII cf. 155 2X0 257 XXI cf. 102 2; 18 XOU, 20025 F ef. 582/585 5, I4 XIX 5f. 54/55. 4» 14 F ef. 592/595 4, 15 F cf. 582/585 4, 19 IX cf. 143 I:i27 XIX 10r 5,6 5, 6.8 XIcf. 66/67

Tudae (Iud.) :

24

XIV cf. 181/182

Apocalypsis (Apc.) : 1,5

F cf. 575

IX 27/38. cf. 141/142

170 VIII 198 Ic.:i44

XXII cf. 176

IX 34/36 XIX cf. 54/55 XXII cf. 5/4. cf. 65/64 F cf. 592/595 IV cf. 74 VII cf. 62 XII cef. 61/62 IX 171 XI cf. 13 XI cf. 28/30 XXII cf.

87/88 V ef. 57 IX cf. 4/5 XXI cf. 53 F cf. 539/540 X cf. 910 VIII 216/217

cf. 69

III 77/;8 VII

cf. 35/36. 47/48 VIII 130/131

VIsf.9

IX cf. 169/170 XVIII

cf. 45 F cf. 731/735

XXI cf. 172

F 883/884 XII cef. 115/114

XI cf. 32/35

XVIII cf. 43 XI ef. A/s. cf. 9/12 XII

cf. 157

XVIII ef. 43

XXI cf. 238

INDEX AVCTORVM "Acta apostolorum apocrypha

Augustinus

p. SLV ap. iR

X

Epistulae : 98, 9

378

F 185/189 F 197/202

md 39

F 468/475

Alcuinus Epistulae :

9o

F 891/982

Amalatius Liber officialis » E Eon di "Azabrosiastri commentarius F 855 F 859 $» 34 » 55

Ambtosius

r : 1 MINIM 65

XXI 40/50

F 649/651 26,13,23.10-12 26,13,24-29 F 651/655 F 656/657 26,17,1-; . XIX 85/9o 26,17,6-18, 6 F 657/665

26, 15, 27-28 26,18, 1-6. 26, 18, 6-8

VI 5/6 VI 18/20

26,19,1-3 26, 19, 8-10

FF 666/667 F 668/669

27,5, 1-31.

F 698/705

27,3, T-15

XXI 48/49 XXI 49/50

27,5, 15-24 27,9, 6-14. 27,9,17-20

F 692/697 F 706/712 "E755/719

FF 720/722

I 51/52

27, 11, 12-18. F 724/729

wi B 25

De moribus Manichaeorum :

22/25[90

F F 140/143 F 795/798

57

ef. 17/9

26, 5

In Iobannis Evangelium : XVII 9/12 26, 3, 4-5 26, 12, 10-23 F 635/642 26, 13; 1-91 5P .643/647

XXI 40/42

De zuysterüis :

53

"

F 484/485 Contra Faustum ::

X 104/105

X 110/111 De sacramentis :

2:5 ; ef. 1 7/9 : Enarrationes in Psalzuos : 33 S. 1, 10, 1-8. F 672/678 F 679/690 -266 79/69 98, 9, 5-2 libri : Evang. Quaestionum XII 65/66 2, 59

4, 14 4, 20 4:122

XIII 11/15 XV 32/55

XV 17/22

Sermones : 27543554. S7 CIUS T4

F 150/151 F 150/151

5, 16

X 64/65

99, 7

F 317/318

131, I-2

F 592/629

F 800/801

Augustinus "e 251237 4, IO 4, 16 4, 18-19

$5120 5, 29

XII XII XII XII

99/104 133/150 128/130 114/116

Epistulae : 54, 8

98, 9

Sermones a G. Morin editi : F 22/25 Denis 3 F 74/716 F 147/149 F 194/195

XII 108/111

XII 120/126 XII 150/155

De doctrina christiana :

3, 16, 1-9

F 150/151

35e» Ie

De baptismo :

F 51/57 F 93 XX 15/19

F 115/136

Guelf

i3

F 795/798 F 348/349

Pseudo-Augustinus Sermones : F 731/745 3s Vita s. Basilii

g

XIV 30/43

186

INDEX AVCTORVM Gregorius Magnus

Beda

Homeliarium Evangelii libri :

Dialogorum libri :

1,15,4-36 — IX z7/54

2,7 4» 42.57 4» 59-60

Benedictus

4, 60

Regula : D

W 2

Canon Missae Romanae 26, 35-36 XII 66/68

30, 54-55

XII 56/65 F 807/810 XV 29/32

32, 722-76

XV 34/35 —— XV 50/54

32, 78-79 32, 79-80

XV 77 XV 79/80

36, 100 36, 100-102.

36, 104-1065 42, 131

4, 62

XII 66/68

30, 61-65 30, 64-65 32, 66-72 32, 76-78

4» 61

XV 68/70

VIII 177/178 VIII 22/25

VIII 62/63 XII 19/20 XXI 58/60 XV 10o/101 XII 82 F 807/810

W 8/9 IX 358/3585 IX 385/392

IX 46/48 F 204/223 F 819

IX 395/396

IX 396/401 XXI 269/286 XXI 286/287

Homiliae in Evangelia :

35. 7

IX 346/551

37, 9-10

IX 272/346

37, 8

IX 254/266

Gtegotius "Turonensis Libri 8 miraculorum :

1, 9

IX 204/246

Hesychius Commentarius in Leviticum :

22, I-3 22, 14-16

VIII 97/132 II 23/87

Chrysostomus De sacerdotio libri :

5,4

F 747/756

Hieronymus Epistulae : 120, 2

Pseudo-Clemens I.

XXI 230/32

XXI 68/69 XXI 81/82

Epistola praeceptorum 46-47 XX 20/21

XXI 100/104

XX 45/47 Cyprianus

130, 9

Epistulae :

65, 13

XI 37/41 F 83/87 F 144

F 657/661 F 798

65, 16 69, 5

XX 57 F 657/661

VIII 212/217

VIII 219/223

Epistola Synodica : 240, 12-14.

XXI 107/109 XXI 151/152 XXII 61/62

Commentarius in Hiezechielem : 9, 2-7 VIII 158/223 VIII 160/164 VIII 166/170 VIII 181/185 VIII 187/192 VIII 192/195

Cyrillus 240, 6-18

XXI 3/13

F 224/242 F 820 F 478/481

De diversis locis bomiliae : 7 XXII 16/20

XXII 33/34

XXII 125/126 XXII 156/142

F 530/532

Corimentarius in Isaiam : Eusebius Gallicanus

Homiliae : 16 [de pascha 5] F 152/168

7, 20

XXII 143/144

Commentarius in Matthaeum :

26, 26

XXII 33/37

INDEX AVCTORVM Hieronymus :

187

Ovidius

Liber interpretationis Hebraicorum nominum :

Triszia :

MPsts om

carm. W 7

VIII 108

In Psalmos bozziliae :

147, 14

Paulus Diaconus

IX 179/188

Hebraicae quaestiones in Jibro Geneseos : 32, 28-29 VIII 108

Vita s. Gregorii : XIV 44/10

.

Hilarius : De Trinitate : TDI I 154/161 8, 5.10 IX 91/99 8, 13 IX 103/113 XIX 12/15

F 553/569

F 784/790 F 855 F 859

8, 14 8, 16

F 570/584 F 585/590

Horatius

Carina : Ilxo541x.32

$W.30

Pelagius I. Verba seniorum : 18, 5 XIV 71/119 Rabanus Maurus

Epistulae : 2012. Ratramnus

De corpore et sanguine Domini : c. 28 F 310/311 C. 33.34 F 60/61 €. 35 F 157 C. 54 F 279 c. 56 F 299

C. 59-72

c. 62.89 c. 89

Irenaeus

F 62/63

F 243/247 F 517/521 F 328/355

"Adversus baereses : 45:185 8.5.5525. 3:

XIX. 0/12

Isidorus Eitymologiae : 6, 19, 39-40 III 1/18 6, 19, 42 III 29/30

9, 3, 53

III 19/20

De eccles. officiis : I, 18, 2-3 XX 5/19

Paschalis Carminis libri 5 : Praef. catm. W 1 1, 85-87 I 27/29 Simplicius Epistulae : 56, 10

XII 113

Miraculum Syri Pictaviensis episcopi VI 55/102

Pseudo-Isidotus Sergones : 232.9205

Sedulius

F 152/168

' Terentius

Eunuchus : 1.525:25

Iuvencus

W 13

Evangeliorum libri :

2 IS

carm, K 4

"Aeneis : 1, 614 8, 343

Leo I. Sermones. :

91, 3

Vergilius

F 474/416 F 758/764 F 801/803

Miracula INynie episcopbi

XIV 120/159

catm. K 1o carm. K 1

Eclogae : 1,3

XIV 130

5, 71

K 76

$5; 47

catm.

W 8

INDEX

VERBORVM

ET RERVM

Aaron VIII, 98 ; XV, 6o. Abbas catm.K. 14; K 2.14 ; XIV, 71.

$0.83.(*) Abel F 847. Abesse F 348 ; quod absit XXI, 141; F 233.887. Abite XIV, 36.96 ; F 335. Abluere : baptismo ablutus est aquae IX, 41 ; salutaribus aquis ablutus IX, 244 ; tuas infantiae abluas foeditates XXI, 180; largis lacrimarum fluminibus abluaturt XXI, 296; ablutus unda baptismi F 85. Ablutio : in ablutionem delictorum comeditur II, 79.

Abnegare carm.W 1o; P 529. Abominatio VIII, 158.200. Abtaham IX, 155.159 ; XXI, 145. Abscindere XXII, 97. Abscondere XXI, 258.

F 714;

NOTABILIVM accipere in ruinam II, 16;

accipete per fidem Il, 31; accipere pet ignorantiamll, 50 ; mysterium accipit sed nescit mysterii uirtutem II, 32; Spititalitet accipete XX, 24; sancte accipere IIT, 4 ; digne accipere

C 9; Vl, 43; VIII, 131; IX, 55 X, E505

XXII,

XSVIEED

SP

RENUNS

42:44. 09/5

106; F 47; sobtie accipere

XX, 17 ; non carnalitet accipete XX, 24; indigne accipere VI, 43 ; XVIII,

8; male accipere VIII, 8.122. Accumulate VIII, 2635. Acinus F 661. Actio : gratiarum actio

XV,

Actiuus : actiua uita XIV, 74. Actus : in seculi actibus temorantes XXII, 148.

Actitare W 16.

Absconditus XVII, 17; XXI, 124. Absconsus XVII, 20 ; XX, 39. Absoluere IX, 263.384.

Adam IX, 28.29.69.81 ; XI, 27.

Absolutio IX, 260.346.350.385 ; X XI, 281; F 218.

267.293.698.708. Addiscere F 768. Additamentum F 834. Adducete IX, 203. Adeps IX, 178.181 ; X, 23. Adesse V, 26 ; XIV, 144 ; F 221. Adfati XIV, 143. Adfigere XXII, 136. Adfitmate F 434.529. Adhaetere VI, 87.

Absotbere IX, 236. Abstrahetre VI, 89 ; IX, 361. Absurdus XII, 54 ; XIV, 167. Abundantia XXI, 114.118.158. Abuti F 634. Accedete W 50.71 ; K 35 ; VIII, 79.101. 109.128.133.155.184.197; IX, 54.

208.209.214.326 ; XIV, 34.109;

OXOX0259:24299 0/7 OX XLI 2 EE 230.654.709. Accendete IX, 271; XXI, 304. Acceptabilis XII, 60.61. Accessus XII, 56. Accingere XXII, 132. Accipete carm.W 15; catm.K 15; KC 7452€ 07 I» 1095 LEDs 55V 2s. 20:545 VIL 6r5 VILD 21.24.79.91: 88.143.146.239.248 ; IX, 138.216. 288.241.300 ;X, 77.96.148 ; XL, 1o. Gyue PUTE e S LEO E EE» d S 40.48.86.109.152 ; XV, 29.34.51.68 ; IXOVIID-2720:2 05 XS

CATTST2S

NONO

11:522 -229115:70:00/: X X500 8215558269.275.281 ; XXII, 25.77.109 ; F 17. 43.74-75-79.129.148.149.156.15 7.276. 277.303.396.402.418.428.449.545.5 80. 724.745.764.196.803 ; uitam aetetnam inptaesentiatum accipere W 78 ; K 59; F cf. 669 ; accipere in salutem

21.57;

F 457.

ANddere IL; 19:22.45 ; LX; 2915 XIV; 44; XIX, 40; XXII, 46; F 54.123.

Adhibere VIII, 252. Adhotrtati X, 137. Adhuc W 14; I, 89; III, 51; IX, 12. 349; X, 60.97 ; XII, 155 ; XIII, 25. 29 EEXIV upOSMo UOS MENN MOI XXI, 238; XXI 171; E 510.369. 749.772.824 ; adhuc hodie I, 54 ; IX, 57 S XT, 33-7425 XVE2O GIU EIUS TAPA STI 504; adhuc mottalis I, 140; XVIII, 20. Adicere IX, 221; F 35.226.892. Adimplere XXI, 205 ; F 5.10.451.862. Adimpletio uetitatis V, 20. Adipisci F 588. Adite carm.W 1. Adiungete XV, 37; F 272.707. Adiuuate IX, 388. Administratio XII, 107.

Administratorii spiritus VIII, 76. Admirabilis W 73 ; XIV, 38. Admitari

IX,

232,261;

XXI,

155;

XXII, 787 ; F 778.780.

(*) Arabici numeri obliqui notant uerba interpositionum quas Pascasius Radbertus non fecit.

INDEX VERBORVM Admiratio IX, 304. Admiscere W 62 ; C 19; IX, 84.110; XeonisNXIbEo 925 SISXIDXUn 1d 1X9XS-

74; F 80.560.788.855.891. Admittere XI, 54.86 ; XVIII, 11.

Admittere (— perpetrare) VIIL, 142.278 ; XII, 113. Admodum IX, 211; F 283.380. Adnotare W 85 ; F 767. Adnuntiare (mortem domini) IX, 137 ; XVIII, 40 ;XXI, 25.29 ;FÉ 226.285. 757. Adolescentulus VIII, 210. Adoptio III, 38.39.57 ; XIX, 67 ; XXI,

80; F 512.

Adotate F 681.683-685.688-690. Adornate carm.K 11.

Adponete 1l, 55. Adptaehendere VII, 46 ; IX, 220. Adquiescete IX, 325 ; F 774. Adquitete IX, 352 ; XXII, 56.

Adquisitio IX, 171.

189

ET RERVM

in spe positus aeternorum IX, 195 ; gaudia aeterna IX, 336; laetitia aetetna X, 62; uita incorruptibilis et aetetna W $56; K 41; aeterna salus F 889 ; uita aeterna W 77; K 55.58 ; Ius n5 1355 0V2r22'* V5 91.00.7440: VII, 45 ; XL, 62.78 ;XVI, 9; XIX, 36.92.100.105 ; XX, 42.44.51.97 ; XXI, 24.366; XXII, 44; F 43.48.

321.5602.508.669.702. 704. 716. 717. 721.903.904; aeterna abundantia XXI, 157; panis aeternus X, 14; conuiuium tegis aeterni W 62 ; K 49 ; uiuus deus et aeternus F 42 ; sacet-

dotium aeternum IX, 176 ; aeternum testamentum XV, 69.72.74; XXI, 292 ; iudicium aeternum XVIII, 15 ;

aeternus interitus F 209 ; aetetna totmenta F 729 ; uetba aeterna XV, 25 ; in aeternum I, 114; V, 56.59; VII, 28; VIII 192.275; IX, 54.69.78. 159 ; XII, 22.158 ; F 88.640.896.

Adsctibere VIII, 280 ; XII, 57.

Affatus : temeritatis affatu F 768.

Adsetrete VII, 56; F 568.

Afferre VIII, 162 ; X, 26.38 ; XVIIL 33.

Adsistere VIII, 20.69.83.198 ; XII, 70; XXI, 230.

Adsolere W 17 ; XIV, 128. Adstate F 748. Adstringere IX, 324. Adsumere VIII, 187 ; IX, 109; XIX, 15 ; XXII, 80.91 ; F 559.565.786. Adtendere 1,. 56.92 ; IL, 35; VI, 55; VIII, 135 ; X, 91 ; XII, 49.86.

Adtenuate Adtingere Adtollere Adtractate

XX, 89.95. W 68. X XII, 163. XIV, 150.

Aduenite III, 56; VI, 76 ;VIII, 160; DIVA SE NSXONTISEXENTID ETT

Aduentus XXI, 94. Aduersatius XII, 129. Aduersus (adi.) I, 29 ; VII, 19 ; aduetsus (prop-.) X, 141; XXI, 272. Adulter XII, 112. Adumbtare V, 21.46 ; IX, 157.

Adumbtatio IV, 79. Aduoluere VI, 93. Aedificare F 707. Aegyptiacus IX, 49. Aegyptius I, 68 ; XXII, 150. Aegyptus VIII, 236 ; F 821. Aeneus VIII, 166.181. Aestimare VI, 78 ;VIII, 68 ; IX, roT. 210; XV, 12 ;XVII, 7; XXII, 108. Aeternitas I, 125 ; X, 6 ; natuta aetetnitatis IX, 109 ; F 559.787.

Aetetnus XXII, 193; spiritalia et aeterna IX, 191 ; celestia et aeterna

XX, 69; inmottalia et aeterna III, Jo; inmortalia aeternorum W 35;

Affligere IX, 371.380. Ager X, 46; XVII, 18-20.32; XXI, 112.123.124.127.128 ;XXII, 5o.

Agere K 47; VIII, 255 ; IX, 79.135.

229.280.306.341.390.395 ; X, 111;

CUESTA EBVOS 2036 7/5 ENCXSS 038515 XXII, 29.131; F 361.363.440.648. 815; gtatias agere XIV, 113.117 ; XV, 31.53-56 ;F 458.851 ; penitentiam agere XXI, 281; XXII, 18.62. Aggtegate XIX, 56. Agnoscete IX, 243 ; X, 109 ; XIL, 146 ; F 596. Agnus V, 3.25 ; IX, 23.27.31.48.53 ; XIV; 5.8.5 XXII, 6. 7.9.12.20.21.2529. 36.71.73.94.104.111.II2.119.152 ; F

407.415.417.4409.444.846 ; agnus

ille legalis V, 35 ; F 422.842 ; agnus ille typicus F 849 ; agnus incontaminatus et inmaculatus IX, 36; in figura agni XIV,

161; cotidie im-

molatur agnus IV, 42; immolatus est agnus XVIII, 16; licet Christus immoleturf agnus XXII, 5; agnus

immolatur Christus XXII, 65 ; Christum agnum comedere XXII, 49; de agni catnibus XXII, 17.161 ; agni (dei) carnes VII, 6o ; XXII, 107.126. 140.149 ; agnus uiuus et integer petmanet II, 77 ; ueta uirtus agni XIII, 10; ex uellere agni XXI, 176. Agtestis XXII, 128. JATUNG r2 5 TID Ss seo

67 EV 454375

VI, 16.27.71 ; VII, 8 ; IX, 34.96.1355. 217.238 ;X, 24.81 ; X1, 32 ; XII, 84. 137; XIV, 38.82.90; XV, 29.57;

190

INDEX VERBORVM

XXI, 1.8.12.36.43.113.122.135.153. 191.218; XXII, 15.357.146; F 13.17.21. 29.33.44.75.95.133.140.183.198.277.

290.304.2335.454.475.638.5716.643.652. 666.677.699.715.756.784.795.801.867. 876 ; aiunt XI, 77; XXI, 6; aiebat XV, 65. Alacer IX, 26. Alere : alantur spiritaliter renati XIX, 79; tedemptus alatur ad incortruptionem XIX, 84; inde alantur unde uiuunt XX, 56. Alias (zdw.) VIIL, 248 ; F 38.120.489. 829.

Alibi VIII, 201 ; XXI, 176 ; F 126.149. Alienate VI, 16.

Alienigena II, 26. Alienus XII, 25 ; F 572. Alimonia XVIII, 25.36. Alimonium XI, rro. Alioquin I, 36; II, 43.85 ; IV, 10; V, 28.75 ; VI, 18.46 ; VII, 41.55 ; VIII,

39.255.275 ; IX, 164; XII, 127;

XIII, 25 ; XV, 59; XVII, 3o ; XIX,

59;

XXI,

91.160.198.2537;

XXII,

20.73.147 ; F 42.72.527.710. Aliquando IX, 373; F 323. Aliquantulum IX, 354. Aliquis catm.K 17; C 12; I, 5.18.56. 103.114.158 ; II, 44.70 ; III, 2.6.22. 32.755 LV, 27:5 VI, 38:91; VIIT, 251. 279; IX, 366.376; XII, 1.58.97; XX V1251: 0X:V. 79.13216.84:5. XXL, 271.304 ;F 130.317.393.427.659.837. 840.

Aliter VIII, 35 ; XXI, 100 ; XXII, 40.

Aliubi XXI, 37. Aliunde VII, 25 ; VIII, 24.72. Alius W 46 ; K 28 ; I, 6.24.64.135 ; II, G1 OLIO 5 DV50o:8V, 12:5 Vibu23. 24; VIII, 89.107.144.169.205 ; IX, 189.209.284.389.390 ; X, 109 ; XII, SSSQU XV 127472362: 17 25MXVONS OL: XVIII, 7 ; XXI, 132.174.180 ; XXII,

27.30.31.33 ; F 38.39.97.293.395.418.

434-436.438.444.547 632.624.626. 660.661.674.681.892. (Aliud) quam I, 96 ; IV, 35.62 ; VIII, 59.60.69; XXI, 25 ; XXII, 109; F 26.31.35.317.350.596.599; non (aliud) quam I, 51 ; IV, 25; VII, 23. 49; VIII, 68; XII,

10; XV,

89;

F 22.77.173.179.296.305.404.467.489.

626 ; neque (aliud) quam I, 158 ; IV, 68.69 ; VIII, 82 ; XV, 91; XXI, 19;

F 24.78 ; nihil (aliud) quam I, 48.160 ; V 5c8075 Villi: 2322 SO V DEI emo S TXO 1205/X5 9.11.14.17/3 X115 7:5 X:V3 20. 220 VIUE2 0 XX Ua SEXCXSDI Sx 6/5

F 186.200.470.472;

nulla alia (res)

ET RERVM quam VIII, 32; XXI, rro; non (aliud) nisi VI, 34 ; VIII, x21 ; XIV,

65 ; FE175.538 ; neque (aliud) nisi XII, 27 ; XXI, 20 ; nullus alius nisi VIII, 270 ; non (aliud) sed XII, 26; XV, 84; F 142 ; longe aliud X, 3.4. Almificus catm.W 2. Altare : altate corporis christi XXI, 67 ; altare ... corpus suum VIII, 69 ; cotpus chtisti altare illud caeleste VIII, 72 ; praesens altare VIII, 167 ;

intelligibile altare VIII, 170.175; Sacramentum (-ta) altatis VI, 22.32 ; sacti altatis hostia IX, 347; palla altatis XIV, 60 ; ministri altaris VIII, 104.214 ; chtisti altatia X XI, 236; sactis adsistis altaribus X XI, 230; sactis altaribus mancipatus IX, 267 ; cotam (a) sanctis altatibus W 81; K 65 ; IX, 71 ; ad altate VIII, 195 ; IX, 43; XXI, 58.271; ante altare XXI, 272; de altare VIII, 24;

XX, 41; XXI, 67.85; in altare XIV, 102; in sublime altare VIII, 22: X 1I 0205 5XXT. 2595 mitvwaltas tfi XIV, 111; in uetticem altaris XIV, 155; iuxta altare VIII, 166. 217 ; iuxta sublimis atam altaris XII,

70 ; supet altare IV, 85 ; V, 57; IX, 211; XIV,

52.103; XXI, 42.50; F

732; supet altaris atam IX, 60 ; sub altatio F 732. AlterW 6 ; K 76 ; VII, 11.15 ; IX, 266 ; AIDenaT

6X

VSoUI2US XOXOUATISENXSXSLDS

80 ; F 91.265. Alternus W 3. Altus : ad altiora proficete W 89; ad altiora in fortitudine transeamus X,

149 ; altius designetut X, 29 ; altius XX, 26; altissimus XXII, 193. Aluus : in aluo baptismi III, 54. Amabilis XXII, 180. Amare XIV, 4.28 ; XXI, 175. Amantissime F 766. Amatitudo : felle amaritudinis commotus IX, 217 ; in felle amaritudinis XXI, 55 ; felle amatitudinis potatut XXI, 79. Amatot XII, 145. Ambigere W 4 ; IV, 30 ; F 427.476.578. 763. Ambiguum : omne infidelitatis ambiguum F 153. Ambire W 48 ; K 31. Ambo VII, 59. Ambrosius W 87; F 158.795. Ambulate VIIL, 201; XXI, 30; pet fidem ambulamus : III, 15 ; IV, 97; VIII, 34 ; XIII, 55 ; F 195.542. considetate

IQI

INDEX VERBORVM ET RERVM Amen IV, 21; XII, 82; XXII, 179. 201; F 238.764.802.805.810. Amictus : corporeo uestitus amictu XIV, 145. Amicus X, 156.157 ; XXII, 535; F 855. Ammonere IX, 331.358. Ammonitio IX, 287. Amodo C 21 ; XXI, 1. Amot W 59.47; K 29; VIII, 120; XIV, 130.131 ; XVI, 15; F 6. Amplexus : inter amplexus TX, 215; profusus in amplexum XIV, 155; piis amplexibus XXI, 236 ; usque ad pios paternos amplexus XXII, 69. Ampliate II, 53. Amplificare W 44 ; K 25. Amplius X, 86.128; XVII, 5; XXI, 164.255 ; XXII, 139; nihil amplius Vega SVIEEIOETS/20X5102 19x 0DE142;; F 412.

Amplus VI, 700 ;F 273. Anceps : penettabilior omni gladio ancipiti VIII, 225 ; anceps factus sum F 684.

Anfractus : discotdiarum anfractibus W 26. Angelicus : angelicis escis cotidie saginati W 78; K 59; angelica gtatia saginati III, 71 ; manibus angelicis X, 134; angelicae uirtutes XXII, 186. Angelus V, 29.35; VIL 231.256; XL 232; XIV, 104.107.145.148 ; XXI, 119 ; XXII, 151 ; cybus angelorum V, 31; panis angelorum V, 27; XXI, 108 ; angelorum frequentia W 61.82 ; K 47.64 ; VIII, 78.156 ;

angelorum chori F 221 ; angelorum praesentia VIII, 75 ; magni consilii angelus F 779; ultores angeli VIII, 265 ; pet manus angeli VIII, 22.178 ; XII, 19.74; XXI, 59; de manu an-

geli X, 131 ; ad mensam angelorum sociate XXI, 256 ; sociam angelorum castitatem spernens XXI, 293. Anglii XIV, 121. Angot W 36. Angulanae termae IX, 358. Angulatis F 451. Angustus XII, 127. Anima III, 52 ; V, 55 ; VIII, 112.132; IX,

12.99.258.260.335.351.356.382 ;

XI,

98.101.104-107;

XIX,

9.32;

XXI, 177.206 ;XXII, 58.40.42.198 ;

cotpus et anima ac spiritus XI, 71 ;

de carne et anima transire ad spiritum XI, 99; spiritus noster atque anima una substantia XI, 79; ad

diuisionem animae et spiritus VIII, 227; anima inferior eius portio XI, 85 ; anima in sanguine est XI, 76.91 ; XIX, 27.28 ; spititus sanctus in animam trenascentis diffunditur III, 45 ;

anima christi sanguine reparatur XI, 74; cato

et anima

recte sitiunt et

potantut sanguine christi XI, ro2; inmortales in anima I, 151 ; XI, 107 ; anima carne soluta intrat in uitae promptuatia XIX, 38; sanctorum animae XIX, 59; animae fideles XXI, 57; iustorum animae F 732; pats animae meae F 249 ; nuda anima Egsus Animaduersio districtionis IX, 299. Animal K 8; I, 85 ; XX, 53.55. Animalis : homo animalis XI, 84.89; F 245.

Animate XI, 85 Animus catm.W 277; F 750; leui animo K

; XII, 31. 6; X, 80; XXI, 270. puetili animo W 46; 27; mente et animo

K 66; habete in animo I, 112; in-

felix animus XIX, 96 ; animi sensus XX, 62; intus in animo XXI, 185 ; ardenti animo XXI, 214 ; contumaci animo XXII, 58; fetuenti animo

XXII, 62 ; fidelis animus F 406. Anniculus XXII, 8.

Annus IX, 50.315.317.320 ; XII, 45; XOU

NX TLI25 FOU. 018,

Annuus W 36. Ante C 18 ; VIII, 27.62 ; XII, 139.159 ;

XV, 71 ; XVIII, 1.5 ; XXI, 270.272 ; F 117.432.657.

Antea XV, 70 ; XX, 22; F 49. Antequam VI, 104; VIII, 5; XXI, 268.276.294 ; F 411.418.829.862.864. Anticipare F 429. Antistes IX, 201.253.326. Apetire IV, 81 ; VI, 63; IX, 305; XI,

11 ; XIV, 101; F 220.694 ; sctiptutae aperiuntur ad intelligentiam III, 56 ; qui aperuit illi ianuam fidei VI, 9. Apertum : in aperto F 60.824. Apettus : aperta ultio VIII, 249 ; apette VIII, 244; XVII, 4; XXI, 136; XXII, 24.29.

F 209; utero mattis adhuc clausus accipiat licet occulte animam III, 51 ; omnia membra corporis nostri una uiuificantur et teguntur anima III,

Apettius I, 85 ; F 433. Apex iotae F 450.859.

anima uiuificattix carnis XIX, 35;

Apostolicus : apostolicae

46 ; corpus et anima VIII, 129 ; IX, 252.353; carnalis anima XII, r41;

in Apocalypsi VII, 47 ; IX, 27 ; XI, 32.

Apoctiphus : apoctiphorum |monumenta XX, 20; in apoctipho libto XX,

45.

ptopaginis

192

INDEX VERBORVM

XII, 94 ;Leo apostolicus F 474.801. Apostolus C 20; VI, 41; VII, 8.55; VIIL, 46.228; XL 5; XV, 39.85; XVI, 4; XX, 2.4.8; XXI, 94.260.

307 ; F 325.562.398.498.867 ; beatus apostolus V, 8 ; apostolo teste V, 16 ; XII, 23 ; F 106.486.523 ; secundum apostolum VI, 53; VIII, 76.251;

iuxta apostolum VI, 58 ; pet apostolos placuit spititui sancto XX, 15; natale apostolorum IX, 281.307; apostolorum natalitius dies IX, 282. 316 ; ab apostolo praedicetur V, 65 ; IX, cf. 172; de apostolo F 632; apostolus petrus IX, 44 ; cum petro quoque et cum cetetis apostolis VIII, 92; iudas cum sanctis apostolis XVIII, 12 ; apostolus paulus VI, 27 ; F 94.652 ; apostolus ad galatas VI, 70;

iohannes

apostolus

IX,

37;

apostolorum sequenda est traditio F 898 ; apostolorum et prophetarum chorus X, 39. Appatete C 14; IX, 31.117.2423.290. 366; XIIL, 36; XIV,

1.29; F 500.

505,

Appellate

1V,033.37;

VI], 2;; VI,

LOB X671: 8X3 15015 EXIST S EXCRVS SHIGENIXERT2 E XOXOES ANIENSKUIETG:: F 93.98.

Appetete II, 87 ; IV, 74; XIX, 87. Apptobare VI, 51; X, 22 ; XII, 47. Aptus W 9r. Aqua C 11 ; IX, 358 ;XI, 51.57.38.45. 53.60-64.86; XX, 76.78.85; XXII, 127; F 80.81.83.84; Aegyptiorum aqua I, 68 ; aqua pethausta de fonte I, 75; aqua quae de petra fluxit V, 6.18 ; petra de qua manarunt aquae V, 16; IX, cf. 185 ; tenatus ex aqua

et spiritu VI, 7 ; baptismo ablutus est aquae IX, 41 ; salutaribus aquis ablutus IX, 244; in baptismo per aquam ex illo omnes tegeneramur III, 8o; aqua baptismatis XI, 58 ; aqua baptismi XII, 121; pet aquam admixti couniti sumus XX, 74 ; aquas populos esse XI, 33 ; si adhuc aquam tantum non sapimus X, 60; sanguis in

calice simul cum aqua miscetur IV, 36 ; XI, cf. 1.2.21 ; uinum et aqua XI, 45.56 ; XV, 71 ; sanguis et aqua XI,

5212530167 EE785 Aquila X XI, 209. Ata : ad atram IV, 41 ; supet atam XIV, 147; F 731; supet altaris aram IX,

60; de sublimi ata VIII, 19; iuxta sublimis aram altatis XII, 70; in ata cordis IX, 270 ;sub ata F 731. Arbitrari V, 8 ; IX, 198 ; F 749.

ET RERVM

Atbitrium W 27.

Arbor VIII, 165 ; atbor quidem ligni uitae christus VII, 35 ; atbot uitae in paradiso IX, 65 ; VII, cf. 36. Archanum : caelotum atchana catm.K 21; atchana secretorum XIII, 18;

summae benedictionis |atchanum XXI, 150. Ardens IX, 21.220 ; XXI, 214 ; atdentius IX, 271; XIV, 427. Atdot: summo mentis atdore XXII, 155 ; pet atdotem fidei XXII, 164. Argentum K. 6 ; IX, 34 ;XII, 156.

Argumentum III, 60 ; F 499.500.504. Aries VIII, 272. Ats VIII, 254. Arsenius W 5 ; XIV, 71.

Articulum : in ipso passionis atticulo XVIII, 15. Attifex deus I, 51. Artificium F 781; attificio caelestis miseficordiae F 167. Aruum : dulcia liquetat atua XIV, 1350. Ascendete IX, 132; XXI, 32.33; F 336.338.341.348.363.539.608.611.695. 695. Ascensio F 228. Aspectus XIV, 15 ; XVII, 22. Aspergete XXI, 41.47. Aspetsio : morum aspetsio I, 71 ; sui totis aspetsione XXI, 217. Aspicere VI, 85 ; XXI, 279. Aspiratio : suae prouentu aspitationis XXI, 222. Assatus XXII,

128.

Assequi XXII, 12.

Assertio : haec pto assertione sacrae communionis (oblationis IX) dicta VI,

107;

IX,

402;

pto

assertione

ueritatis XIV, 170. Assidue IX, 61.268. Assistete IX, 279.333. Assuetus IX, 147. Assumete VIII, 277; XV, 29; F 164; assumere (hominem) F 55.510.792.

855.859.895.

Assus XXII, 127. Astrum VIII, 256 ; XIV, 136. Asttuere XXI, 5 ; F 442.

Atramentarium VIII, 165.189.193. Atrium VIII, 166.181.183.219.222. Attestate X XI, 280. Attingere W 40 ; K 17 ; IX, 322.

Auctor IX, 202.234; XXI, 95 ; F 153. Auctotitas : auctotitate diuina et sanctotum patrum F 769 ; patrum auctotitas F 273. Audacia W 55 ; K 57. Audentet catm.K x ; VI, 59. Audete VII, 55 ; VIII, 15.139; F 529.

INDEX VERBORVM Audire III, 77; VI, 64.74 ; VIII, 150. 208 ; IX, 225.269.306.309 ; XIL, 120 ;

XIII, 26; XIV, 55.78.81; XV, 40. 54; F 98.256.279.328.592.596.597. 603.605.606.622.626.819.836. Auditor W 44; K 25. Auditus II, 56 ; III, 25. Auersati VIII, 114.

Aufette I, 32 ; F 176.555. Augete 1, 22.39 ; IX, 312; XII, 56;

F 273. x Augustinus W 87; F 51.71.113.148. 181.203.468.591.620.670.680.791.800. Augustus K. 42. Auidius II, 72 ; XIII, 16 ; XVII, 235.

Auitus catm.K 12. Aureus catm.K 4; K 76; VIII, 169. 198.

Auticulatis XIV, 62. Autis W 22 ; III, 77.

237.279.316.346.375.389 ; X, 53.151;

XI, 38.59.84.105 ; XII, 13.56.66.76. 87 ; XIV, 27.41.48.7 1.75.7 8.83.84.90. 91.102.106.115 ; XN, 22.24.71.79. 85 ; XVII, 58; XVIII, 55 XX, 79; 7.33.40.100.138.234.279.302 ; XXI,

XOT. 30540:025 9150197: 09E65 B: 130.200.251.267.276.312.574.405.477. 489.518.542.596.600.604.623.662. 676.679.682.695.698.713.771.829.849. 850.878.884.

Azimus XX, 72.82 ;XXII, 129. Babilonius I, 75. Bachicus catm.W 4. Baculus XXII, 144.145.154.

Balneum IX, 364.380.

Baptisma VI, 94.102 ; IX, 247 ;XI, 58.

Baptismus : simul in Christi sanguine

baptismus et pretium salutis fluat XI, 22; undam baptismi fudit XI, 14; de fonte pectoris sui contta naturam

manauit felix unda baptismi XI, 69 ; sacramenta Chtisti in ecclesia baptismus III, 14 ;baptismique sacramentum I, 115 ; supet aquam baptismi XII, 121; baptismi sacramento inttandi ad eandem adoptionem ostium credentibus panditur III, 39; in quo nimirum baptismo et deinceps

in animam

42; XV, 5.6; XIX, 65; XXI, 108.

Basilica IX, 206.238. Basilius XIV, 30.53.39.41; F 746.

passio IX, 43.57 ; beata dei genitrix

AutemW 12.84.92; K& 19; C6; I, 128; FIBI sepe TUI Cr4:21572 08 LV. 879/98, 23.44.54.56 ; VI, r.12.15.81.87.100. 103 ; VII, 7.11.19 ; VIII, 55.112.137. 151; IX, 4.33.38.74.91.134.140.235.

centis diffunditur

193

qui tenascitut adueniat III, 54 ; pet baptismum ergo tenascimur in christo IX, 126; in baptismo pet aquam ex illo omnes tegeneramur III, 8o ; baptismo ablutus est aquae IX, 41; pet aquam populus ablutus unda baptismi F 85; licet omnia peccata donata sint in baptismo IX, 11; similitudinem mortis eius in baptismo accepimus XIII, 12; in baptismo simul consepulti F 866 ;per baptismum Christo induuntur IX, 87 ; in baptismo homines noua efficiuntur cteatuta et cotpus Christi XV, 1o. Baptista IX, 21. Baptizate VI, 200 ;XIL, 13.99; XIV,

Beatus catm.W 15 ; VI, 05.56 ; IX, 391 ; XI, 92; XXII, 188; F 885; beata

Autum K 6 ; IX, 34 ;XII, 155. Ausus : ausu nefario VI, 62.

spititus sanctus

ET RERVM

frenas-

IIL, 42; in aluo

baptismi ... spititus sanctus in eum

IX, 206 ; beata matia IX, 242 ; beata

uirgo XXI, 806;

301; beatus petrus F

beatus apostolus V, 8 ; beatus

agustinus EF 51.71.113.181.203.468. 630 ; beatus ambtosius F 158 ; beatus basilius XIV, 30; beatus ciptianus F 144.798 ; beatus gregotius IX, 200. 253.355 ; XIV, 44.48 ; F 204 ; beatus hiertonimus XXII, x5; beatus hilarius F 552.781 ; beatus (iacob) XXI, 133; beatus iohannes euangelista F 630; beatus iuuenalis IX, 294; beatus pontifex syrus VI, 98. Beda W 88.

Bene II, 48.59 ; VIII, 195 ; XI, 51.55. 95; XVII, 20; XIX, 94; XX, 89. 95 ; XXI, 18.286 ;XXII, 50; F 522. Benedicete (— /audare) YX, 12.234; (— sanctificare) XII, 57; XV, 31.53. 55.58.61.62 ; XXI, 109.123.120.133. 146 ; F 276.418.454. Benedictio IX, 161.370 ;XII, 34.107 ; XV, 59.100 ;XXI, 110.132.134.146. 150 ; F 174.230.454. Beneficium XX, 86 ; XXI, 168. Beneplacitum VIII, 47.52. Benignitas IX, 347.399; XXII, 71. Benignus IX, 370 ; benignissimus iesus

F 448. Beniuolentia XXI, 278 ; F 752. Bestialis XII, 6o. Bibere C 21; IV, 8.22; V, 10.32.51.

71.73; Vl, 4.5.17.20.24.28.30.42. 107 ; IX, 118.157 ; X, 35.47.67-72-99. 105.137 ;XI, 15.17.57.60.61 ; XIII, 15.27 ; XV, 68.88.90 ; EIS Sec XX.

36.61.65.104; XX, 75; XXI, 1.17. 25.35.71.74.77.81.84-86.90.92.103.

I94

INDEX VERBORVM ET RERVM

233 ; XXII, 99 ; F 14.19.44.150.158.

194. 239. 286. 297. 315. 320. 321. 325. 364. 366. 370.372. 385. 388. 405. 432. 507.508. 613. 577. 598. 615-618. 621. 634.636. 665. 665. 700. 726. 728. 760. Bis F 430. Blasphemate F 266. Bonifacius F 114.185. Bonitas VIII, 144.264. Bonum (54557) C 9; VIII, 20; IX, 2.

196.388.390 ; X, 61 ; XVIII, 9 ; XXI,

142. 148. 150. 152. 153. 157. 165. 174. 179.208 ; XXII, 55. Bonus C 12 ; I, 142.168 ; VI, 48 ; VIII, 149.258 ; X, 69 ; XII, 2.6 ; XVIII, 7 ;

XX, 54; XXI, 224.

Breuitas : breuitatis conpendio F 767. Breuitet F 615. Buccella VI, 24 ; VIII, 9.143. CadereX, 11.16 ;XVIII, 55. Caecus: ceca cogitatio VIII, 26. Caecate : cecatus mente XXII, 54. Caedes IX, 291.

Caelestis : esca illa caelestis VIII, 55 ; caelesti pabulo XIV, 155 ; panis ille caelestis XVI, 9 ; in manna illa caelesti XVII, 5; in fortitudine cybi caelestis X, 129 ; XIX, vf. 78 ; in hoc

celesti conuiuio XXII, 69; altare illud caeleste VIII, 72 ; caelestis illa hierusalem IX, 179; quasi caelesti tote X, 128; de caelesti fonte manantia XII, 109; caelesti munere fretus XIV, 151 ; diuina et caelestia XV, 76 ; II, cf. 58 ; omni benedictione caelesti XV, xor; celesti dulcedine XX, 65 ; celestia et aeterna X X, 69 ; XVI, cf. 10 ; ista debes cogitate

quasi celestia XX, 95; celestibus ditati donis XXI, 2:2; desiderio caelestis patriae XXII, 159; caelestia dicta F 571; ea quae sunt in caelestibus F 752 ; decaelestitegno F I07 ; terram caelestibus iungi F 221 ; attificio caelestis misericordiae F 167; ratio caelestis et diuina F 352.

Caelum catm.W 15 ; I, 47 ; V, 28 ; VIII,

27.38 ; IX, 122 ; XIV, 105.145 ; XV, 24.30 ; XVII, 16 ; XXI, 95.114.115 ; F 220.347.685.871; caeli mystica catm.K 17 ; caelorum atchana catm. K 21; panis qui de caelo descendit IVOE2 50V TOf T6 SENATTESSE S681 EXODIS. 56.76.87; XVI, 6; XXII, 140; F 639.643.644 ; pet eandem e caelis escam V, 25; VIII, cf. 44; caelos oportuit penetrate IV, 75; VII, cf. 27; Chtistus et in caelo positus

XVIII, 28; in caelo conscribamur XII, 58; descendit de caelo filius

hominis F 345; translatus in caelos F 750; in caelis ascensio F 228 ; caelum mihi thronus F 679. cf. 681; excelsa caelorum F 159. Eo. carm. W 7; catm.K 16; K Cdledse XXI, 244. Calciamentum IX, 361; XXII, 145. Calciate XXII, 154. 176. Caldaicus : in caldaico camino IX, 222.

Calere I, 76. Calix Qu 11 ; IV, 56; VI, 42.107 ; IX, TEMO II. 142554 XI x 6.12. 15; XIV, 9.34.85.106.112; XV, $1.69. 86.88.94 ;XVI, 5.15 ; XIX, 4.44.47. 48.52.94 ;XX, 75 ; XXI, 9.10.12.15. 17.20.23.37.96.2353 ; HF 18.75.81.85. 149.150.195.286.306.308.309.311.384. 388.396.400.416.420.422. 425. 426.428. 451.438.441.443.449; mysticum calicis sactamentum

IV,

r; in natale

calicis VIII, 95 ;XI, 5 ; calix passionis Chtisti XIX, 46.d. 95; XXI, gf. 13.22.£f.80 ; F cf. 426. Calliditas diaboli XII, x27. Calot IX, 321 ; exeunti e caloribus IX, 362.

Calx : in calce libelli F 766. Camena carm.K 1. Caminus IX, 222.

Candelabrum VIII, 198. Candot : candote lilii X XI, 164. Canete : dauid ... canit X, 140 ; dauid cecinetat in parabolis V, 27 ; dauid cecinerat in mysterio X, $5 ; propheta canit IX, 176; moyses canit in cantico X, 44 ; cletus canit XV, 20; canitut agnus dei XXII, 119; canitut in psalmis XIX, 46. Canon : pet omnem canonis textum XII, 8r; ofat sacetdos in canone F 807. Cantare K 75. Cantica (Canticorum) : in canticis ; IX,

66 ;X, 65.157 ;XI, 47; XVI, 17.

Canticum (Moysis) : X, 44.

Capacitas : ultra nostrae rationis capacitatem IV, 95. Capere : W 41;K 19; II, 7; IV, 72 ; IX, 254; F 344.353.364 ; capit cato F 246.645.646 ; non potest infirma mens capere X, 108 ; quantum fides capit XII, 78; XVII, 57 ; quantum fide et dilectione capitur XVII, 14 ; (cenaculum) non omnes capit XXI, 55*

Capescere IV, 77. Capitulum C Z. F 103.

INDEX VERBORVM

ET RERVM

I95

Captiuitas IX, 256.259.

97 ; ille carnaliter sapit X, 102 ; spi-

Caput IX, 228.340 ; X, 142 ; XII, 122 ;

titaliter enim haec accipienda et non carnalitet X X, 24 ;F cf. 197 ; si quid

XXII, 81 ; Christus caput VII, 4. cf. Taube mos Xf 1121 XV, 102 ; XXI, cf. 73. cf. 104.

Caracter : figura uel catacter substantiae eius IV, 52. cf. 57.62.69 ; F cf. 94. £f. 97; figuta uel catacter uetitatis IV, 44; pef catactetes uel figuras litterarum IV, 58. cf. 65. cf. 67. F cf. 100; feliquid nobis hoc sacramentum uisibilem figuram et caracterem catnis et sanguinis IV, 76. cf. 78; summa uetitas catacter appelatut et figura F 98. Carcer XXI, 283.

Cardo catm.W 15.

F 245 ; augustorum catissime K 42 ; catissime W 66.84; IX, 337 ; XXI, 157;

F 4.169.804.

869.905 ; catissimi X, 158. Catitas IX, 142.371 ; XI, 48 ; XVI, 18 ;

F 270.575.576.379.707.708.905 ; in soliditate fidei et caritate christi W 22;uicem debemus rependere caritatis IX, 145 ; uinculum catitatis F 655 ; de setuando uinculo catitatis IX, 331; cum catitatis feruore IX, 344 ;

ad tantam flagrantiam caritatis XI, 52 ; fide spe et caritate XII, 108 ; igne decoctus caritatis XX, 9o; timof perfectae caritatis XX, 92 ; inebtriati musto catitatis XXI, 95 ; impletur opus caritatis XXI, 102; catitatis uino inebriata XXI, 176; catitas in cotdibus tefundatur X XI, 216 ; radi-

cem omnium uirtutum cafitatem XXI, 266; catitate non ficta XXII,

161. Carnalis : carnalis: anima

XII,

r4r;

alius quippe istael carnalis VIII, 107 ; populus ille carnalis VIIT, 42 ; catnalia quaesiuit VIIL, 43; spiritalia

catnalitet sapiebant VIII, 48; cat-

nalia semper

remouet nos a carnalibus huius uitae IL, 69; nos a carnalibus eleuant et

spiritales efficiunt XX, 28 ; carnales quoque et cortuptibiles ad spiritalia et incottuptibilia perficit XIV, 182 ; non fecte sapiunt quicumque catnalitet de hoc sacramento non sane sapiunt F 244; carnales catnaliter

sapientes F 69 ; in nobis carnalibus F 586. Carnalitas XXII, 59. Carneus : oculis carneis VIII, 60; F 818.

Carere XXII, 189. Carissimus : fili catissime X, rr15; XXI, 120; F 460; fratet carissime 179.226 ;XXII,

in nobis catnale adhuc est XX, 49;

quaerentes

IX, 190;

comedebant carnaliter IX, 186 ; cat-

nalia manducantes V, 55 ; haec mysteria non carnalia licet caro et sanguis sint sed spiritalia X X, 55 ; nec catnaliter ante conspectum diuinae maies-

tatis in sublime feruntur VIII, 62; nihil carnale sentire licet X, 75 ; nihil carnale in eo sapimus V, 56; non

carnaliter ista percipiuntur XI, 104 ;

non carnaliter sed spiritaliter degustare XIII, 34 ; carnaliter ea intellige-

bant X, 10r ; catnaliter sapientes X,

Caro (Christi historici) : L, 160; X, 85. 86.91.92; XIIL, 36; XIV, 5.54.67. 110.112.116.169 ; XVI, 21; XVII, 21.22; XVIII, 28; XIX, 29.30.49 ;

F. 22.26.77.237.480.481.483.490.503. 520.532.6539.686 ; uetbum caro I, 154; IV, 65.88; IX, 105.115;

XI,

74; XIL 15.29.33.50; FP 177.344.

462.484.556.710.713.853 ; de uirgine pet spiritum uera cato sine coitu creatut IV, 18; catnem illam uere credis de Matia uirgine in utero sine semine ... cteatam IV, 87 ; Christus

ex catne pet Mariam nascitut XI, 44 ; natutam carnis nostrae iam insepatabilem sibi homo natus adsumpsit F 559.786; catnem corporis nostti Chtistus adsumpsit F 565 ; carnem hominis Christi X, 95; passus in catne IX, 5 ; X, cf. 10; cato quae in ctuce pependit X, 77; Christus in similitudine catnis peccati occubuit XXII, 86 ; adnuntiantes enim secundum carnem mottem unigeniti F 227 ; quod tunc de carne fluxit XI, 14; cato itaque per passionem et ueta cato tedemptionem suae conditionis explet X, 5; figuram catnis peccati adsumsit et de peccato damnauit in carne peccatum XXII, 91; secundum catnem caelos opottuit penetrate IV, 73 ; cato Chtisti natutalis F 723. Caro (Christi in mysterio) cazm.W 11; 45.48.50.53.64.110.112.130.156L 158.165 ;Il, 64.76 ; III, 17.84; IV,

5.7-9.11.12.15.20.21.253.76.81.82 ; RUE

24.32.36.47.49.50.61.74.76 ;VI, 3.5. 17.19.23.31 ; VII, 10.17.21.30.51.34. $6.58-60; VIIL, 19.28.65.67.72.86. 87.180 ; IX, 44.106.110.117.129.130 ; X, 4.8.9.80.81.99.102 ; XI, 15.73.88. 105; XIL, 7.9.14.17.27.32.33.55.59-

196

INDEX VERBORVM

44.48:51:88:92:; CXII 2710.12-27 5 XIV, 179.180 ; XV, 10.91 ; XVI, s. 5-7.20 ; XVII, 14.15.19.31 ; XVIII, 17; XIX, 3-7.13.24.31-33.35.61.64. 85.89.102.104; XX, 27.55; XXI, 79. 11 I. 117. 128. 186. 197. 198. 300; XXII, 17.43.95.98.101.102.107.109. 116.117.121.127.140.149.161 ; F 34. 15.21.28.44.47.65. 67. 79. 90. 140. 178. 179.199.207.214.229.280.282.284.296.

297.300.301.312.219.369.456.47 0.477. 485. 489-491. 496. 498. 502. 507. 509.

511.520.526. 530. 546. 556. 560. 566.

576- 579. 584. 586. 588. 598. 645- 647.

665.687.688. 692. 700. 709. 714. 718. 721.760.784.788.796.855.885. Caro (nostra uel animaliuz)) Y, 85.87.90.

155 ; IL, 74; III, 58; IV, 55.77; V,

75 ; VIII, 58.59.241 ; IX, 12.29.108. I09.120.188.336 ; X, 4; Xl, 72.73. 94.98.99.102.108 ; XIII, 31; XIX, 11.12.14.38.69.81 ; XX, 25.28.31.32. 61 ; XXI, 227 ;XXII, 153.171.189 ; F 233.241.645-647.751; cato nihil ptodest F 256.325. cf. 490.623.698. 699.701.704.706.709-712.856. Carus XVII, 24. Cassius IX, 272.

Castitas X XT, 171.181.293 ; XXII, 1355. Castus catm.W

5; XXI, 226.

Cathedta IX, 211.239. Catholicus : fide catholica

IX,

243;

XII, 5; infra catholicam ecclesiam XII, 4 ; ecclesia catholica XIV, 84; ad unitatem catholicam XII, ror; catholicos ecclesiae doctores W 85 ; catholicorum patrum doctrina K 71 ; sententiae catholicorum patrum F 767; quisque catholicorum I, 5; omnes catholici F 478 ; catholice II,

665 1V3U 5s S XCIL,

XIV, 137/48;

POVIISIG CEXSXSDIST: Catinus XXI, 19. Causa-11,-823-;:1V,-95; VIII 2155 -IX,

58.297 ;XL, 5; F 357.585.741 ; qua de causa K 27 ; IX, 124 ; XXI, 224; hac de causa I, 125 ; XI, 85 ; uerbi causa IX, 187 ; sine causa VIII, 217 ; pro multis causis IX, 8; causa et ratio naturae potiotis F 352 ;omnium

retum et naturarum causa sola uoluntas dei I cf. 11.16. cf. 34. cf. 36. cf. IOI ; causas omnium pertulit in cruce XI, 29. Cautela : ob cautelam tui XXI, 240. Cauere W 58.68 ; K 45 ; VI, 90 ; VIII,

98 ; F 880. Cedete catm.K 7 ; I, 42. Celate XIII, 18 ; F 249. Celebrate : sacramentum dominici cor-

ET RERVM potis et sanguinis quod cotidie in ecclesia caelebratutr II, 4 ; IX cf. 146. £f. 153; mots domini cotidie celebratut F 736; inctuentam celebramus in ecclesiis sacrificii seruitutem F 229; passionis dominicae misteria celebramus IX, 394 ; hoc mysterium (sacramentum) celebratur C 1o ; X, 1. 22200-5955 *NS sS XOT: 35. 5 Ef 409 ; cotidie mystice in hoc mysterio celebrantur F 2362; in sacramento celebrare XII, 125 ; F 280 ; spititaliter celebrare XIV, 184 ; totum spiti-

tale est quod celebratur in hoc sacramento F 259; mysterium sacrae communionis

celebrate C 20; XX,

2 ; pascha rite celebrare X XII, 175 ; missarum sollemnia celebrare VI, 56 ;IX, 326. cf. 206 ;XIV, 125.157. Celebratio : celebratio

diuina III, 2;

celebratio sacramenti F 189.201. Celebtitas : a primordio huius celebritatis VIII, 7. Celebriter IX, 149. Cella XI, 48 ; XIV, 96.119. Cena XX, 2.4 ; F 268.404.407.41 7.827.

849.899.

Cenaculum XXI, 51.52 ; F 565. Cenate XV, 50; F 276.420. Censere II, 10; XI, 6; XII, 59; XV, 1035 E27. Censuta W 24. Centesimus XXII, 74; centum XXI, 282; centum quinquaginta F 224. 476,

Cernere carm.K 15 ; VI, 38 ; IX, 330;

XIV, 60.135 ; F 326. Certus VI, 41 ; VIII, 265 ; IX, 84.198. 261.264.313; XXII, 160; certe I,

97; IV, 515. VIL, 135 :XIV, 45 XV, 21; F 611 ; pto certo III, 88 ; XXII, 185.

Cesaries IX, 228. Cespes carm.W 11. Cessate VI, 82; IX, 280.307 ; XXII, 124. Ceterum III, 68.78 ; V, 51 ; VIIL, 43.75. 207 ; XII, 73 ; XIV, 170; XVI, 19; XVIII, 19 ; XIX, 77; XX, 14 ; XXI, 80; XXII, 114; ceteti W 39; K 8; VIII 234; XX 17; cum cetetis VI, 325 AVID Wo: o2Mebicetetae I69.-

XIIL

28; XXI,

2; F 790;

inter

ceteta VIII, 22.160 ; XV,28 ; F 225. 479; de ceteto VI, 90.

Cherub VIII, 187. Chotus : apostolorum scilicet et ptophetatum chotus X, 40 ; in illo iesu Christi mysterio angelotum choros adesse F 221.

INDEX VERBORVM Chrisma III, 15.

Christianus

VIIL, 255; IX, 204.218.

229.237; XIIL 30; XIV, 31.39; XXI, 47.117.224 ;XXII, 46; F 51. 881

Christus saepe; uide: caput, cato, cotpus, uerbum, uetitas, uittus, uita, uoluntas, sacramentum efc.

Ty,

mutauit X, 103 ; colorem aut sapotetm C155 Xlll 1.5 ; XIV, ef. 3775 in catnis et sanguinis colore XIV, 6 ; species et fucatus color XIV, 177;

sub uno eodemque colore XIV, 175. Columba : ex patticipatione et unitate columbae XII, 156. Comedete I, 115 ; II, 18.20.22.34.40.43.

76.79.86 ;V, 53.74 ;VII, 4o; VIII,

Cibate XII, 140. Circa eX ss

46.53 ; IX, 186 ; X, 46.68.71.88.95.

Citcumdare XXI, 256.

:

Circumferre : mortificationem Chtisti in corpore circumferendo Il, 36; VIII ef. 204. Circumstantia : cirtcumstantiam ipsius sacramenti II, 29. Circumstare IX, 295.330. Ciuis K 32 ; IX, 229. Ciuitas VIII, 209 ; IX, 229. Clamare IV, 85 ; V, 9.58 ; VI, 65.93;

VIII, 188 ; IX, 333 ; XIV, 111.

Clarescete F 771 ; uetitas claresceret X, 124 ; XVIII, 5 ; IV cf. 6. Claritas IX, 174. Clarus : luce clatius I, 59; XXI, 307 ; fulgore clarius X, 144. Claudere W 54; III, 51; XII, 128; XXILIwr.

Clementer XIV, 6.182 ; XXII, 95. Clerus XV, 20.

Cluere W 34. Coaceruare X, 18. Coaetetnus XXI, 214.

Coctus XXII, 127. Codex K 69 ; II, 61 ; F 97.294. Coepiscopus F 478.820. Coetus VI, 702. Coeuus IX, 209. Cogitate K 54; I, 66.79 ; VI, 55 ; VIII, IX,

364;

104:112.127 : X],305.5 PCLMS S mp XSVA 97; XVI, 27 ; XVIII, 17.40 ; XXI,

5.9.78.109.1313 ; XXII, 49.100.120. 125.130.141.146.149.162 ; F 173.175. 277-315.364.408.440.843. Comestio F 417.441. Comicus W 13. Commemotate I, 75 ; F 417.430.432. Commemotatio : cotidiana eiusdem beatae passionis commemoratione IX, 48 ;ob commemorationem passionis Christi IX, 134 ; in meam commemotationem facite IX, 136 ; XV,

Clamitare IX, 228. Clamor VI, 68 ;IX, 233. Clandestinus VI, 79.

18.23.63.80;

ET RERVM

XII,

r14;

XIVow7i9is EXSV.TE E21: 0X9X90 406105/5 F 7.257.605.606.

Cogitatio VIII, 26.163.226 ; F 605. Cognatio XI, 94. Cognoscere IX, 297.376 ; XIL, 47; XIV, 90.94 ;F 340.377.460.604.606. 718-720. Coitus I, 84 ; IV, 18. Colligere VII, 5; IX, 265; XVII, 5 ; F-782.

Collocare F 731. Color : in specie colotis eius I, 70 ; in colorem ac saporem carnis et sanguinis demutati X, 84 ; saporem panis aut colorem non adtendimus X, 9o ; in speciem et colorem ipsius X, 96 ; speciem et colorem extetius non

37.47; ad commemorationem passionis XI, 7 ; in hac commemotatione XII, 45 ; in commemoratione mottis Christi F 455. Commendate W 9o ; K 22.72 ; IV, 55 ; MIT? 60:::X; 21:5:2611, 681150 E1502:597.

659.677.

Commetcium : spititale

ac

diuinum

commercium V, 7. Commilito F 1. Commiscete XI, 56 ; XIV, 531 ; XX, 46.

Committere W 6.71 ; VIII, 265. Commixtio XX, 50. Commouete IX, 217 ; F 113.256. Communicate II, $9.65 ; VII, 29 ; VIII, 264; IX, 110.218; XII, 108.115; XIII, 58 ; XIV, 19.33.70.165 ; XVII,

SS XSVILRINEC

o UEXOU 610 TIGE ENS,

15.60 ; XXI, 39.188 ; F. 475.504.542.

$60.761.788.797.874.901. Communicatio I, 165. Communio K 15 ; C 1.8.20; I, 1.148 ; V, 4; VI, 108 ; VIII, 1.6.79.115 ; IX, 122.213; XIV, 47.51.109; XX, 2; F 807. Communis : in commune VIII, 106;

communis

... cybus et potus XIX,

88 ; XX,ef. 21. ef. 58. ef. 52. €f.55;

F cf. 232 ; communius W 57 ; K 14. Commutate XI, 45 ; substantia panis et uini in christi carnem et sanguinem efficaciter interius commutatur VIII,

66. Compages VI, 86; ex conpage membrotum unum cotpus fiat III, 46. Compatare XVII, 20. Compellere IX, 327.

198

INDEX VERBORVM

Compes : disciplinarum |compedibus W 18. Competenter II, 81. Complere VII, 57 ; VIII, 218 ; IX, 9o; XI, 4; XIV, 99.181 ; XV, 44; XX,

9; F 425.

Componete catm.K 6 ; II, 54.

Comprobare K 69 ; I, 137. Compunctio IX, 393 ; XIV, 71. Concedete I, 124 ;XVIII, 34. Concidete F 335.610. Concipete III, 59.79 ; XVII, 11 ; XXI, 302; F 492.

Concitate XXI, 255. Conclamate IX, 234. Concludere VIII, 130. Concotdare IX, 275. Concotdia VIII, 176 ; IX, 103.331.343 ;

F 555.785.

Concorpotati : christo concorporatut IL, 42 ; XI, cf. 109 ; XIX, cf. 70; nos in ipso et ille in nobis pet hanc gratiam concotporatut IX, 175 ; pet hoc ille in nobis concorporatus maneat F 894.

Conctescete W. 29. Conculcate XXI, 263.265.289.290. Conculcatio X XI, 290. Concupiscentia W 29. Concurtere IX, 230. Concutere W 27. Condemnatre VIII, 91. Condete carm.W 5; IL, 10.31 ; XXII, 197.

ET RERVM 25.115 ; XII, 67; XXII, 82; F 188.

229.265.402.496.811.825. Conflere IX, 398. Confluete X, 32 ; F 661. Conformis XX, 39.

Confusio W 31. Congratulari W ro. Congtegate F 225.479.821. Congtuete V, 29 ; X, 127; XVIII, 15.

Coniungete XI, 40 ; F 254. Coniux IX, 259. Connumerate XXII, 104.170. Conpati VIII, 277. Conpendium F 767.

Conpensate XII, 92. Conpescete VIII, 249. Conplectere F 755. Conpraehendere III, 87 ; IV, 92. Conqueti F 557. Conquiescere XX, 62. Contesuscitate F 867. Conscientia VIII, 14.95.157 ; XII, 79; XVII, 536; XXI, 232; XXII, 155. E577. Consctibere K 72 ; XII, 58. Consectate : libellum consectans K 14; consectata sunt filiorum Israel VIII, 98. cf. ror. ef. 121.125; legis consecrata XXII, 138 ; VIII, cf.

126; sub eotum specie uisibili . secretius uirtute diuina cato consectatut III, 17 ; ex substantia panis ac uini mystice idem Christi cotpus et sanguis

consectetur

IV,

20;

uera

Condignus K 5 ; VII, 20. Condiscipulus W 3. Conditio X, 6 ; F 587. Conditor XXI, 278.

cato Chtisti ... cotidie pet spititum

Conferre IX, 97 ; XIV, 180. Confessio : in uoce exultationis et con-

sanctum

consecratur VII, 18 ; cato

et sanguis pet eundem spiritum sanctum

consectaturf

XXI,

198; uere

peccati

illius carnis sacramentum quod per sacerdotem super altare in uetbo Christi pet spiritum sanctum diuini-

VIII, 252 ; confessione et bonis ope-

tus consectatut IV, 84 ; unum salutis

tibus VIII, 257 ; pet humilem confessionem XXI, 295. Confessor XIV, 124.

opus mystice consectatur Xl, 70; hoc sactamentum ... diuinis efficitur

fessionis

W

74; confessio

Conficere C 12.15 ; XII, 5 ; XV, 1.19;

conficitur in uerbo Christi pet spititum sanctum IV, 89 ; corpus et sanguis conficitur XII, 120 ; haec mysteria diuinitatis ope conficiuntur XXI, 116; in unum ex multis con-

ficitur F 660. Confidenter IX, 192. Confidentius IV, 74. Configurati XX, 40. Confitmare I, 135 ; VIL, 55; X, 54; XII,

82.84;

XXI,

98; F 144.205.

273 Confirmatio XIV, 37. Confiteti I, 4.15.25:139.; VL 95:5 IX

et consecratur mandatis XV, 8 ; spi-

ritaliter consectatut XIX, 55 ; non in metito

consectantis

XII, 8; uirtus

consectandi XII, 98. cf. 1316 ; tei dum consecrant XII, 106 ; dum catholice consecratur XII, 8 ; potestas et ordinatio consectandi XII, 107 ; deus ... consecrat ex officio munus suae largitatis XII, 126; sublimius transpositum consecratur VIII, 25 ; consecrata exhibeatur XII, 94; aqua

consecratur XI, 65 ; in calice consecretut. XXI, 20; hunc calicem in ecclesia consecratum XXI, 96; in nouitate spiritus consecratur XXI, 100; in spiritu sancto consecratus

INDEX VERBORVM VL 9; in cotporte consecratur VIII,

95Consecratio : cato Christi et sanguis post consecrationem credenda I, 49 ; sacramenta dicuntut ... a consectatione sanctificationis III, 7 ; per consecrationem inuocationis dei III, 21 ; ob consecrationem nostram III, 26 ; corpus et sanguis fiat consecratione mystetii IV, 5 ; consecratione spiritus sancti IV, 16; cum uná sit consecratio VI, 26 ; post consectationem iam uera Christi cato et sanguis VIII, 66 ; post consecrationem tamen non nisi sanguis XI, 57 ; cotpus consecratione fiat XII, 66 ; post consectationem panis iure queat uocari C 16 ; XVI, 1 ; spititus uirtute et consectatione sanctificatut XXI, 300. Consensus IX, 97. Consepelire XXI, 28 ; F 866. Consequi L, 134; V, 72; XXI,

202;

Conseruus XXI, 282. Considerate I, 95 ; XIV, 177 ; XVII, 9;

XX, 26; XXI, 258 ; F 269.902. Consideratio IX, 264.

Consilium VI, 78 ; F 778.779 ; magnum dei consilium F 826. cf. 779. Consistete IX, 295 ; F 861.

Consolari XXII, 146. Consonus : uoce consona XII, 82; F 809.

Consortium F 735.739. Conspectus VI, 76; X, 141; in conspectu diuinae maiestatis tuae VIII, XII, 20;

XXI,

59; ante con-

spectum diuinae maiestatis VIII, 27. 65 ; XII, 159. Conspetgere : hunc panem de hac aqua conspersum XX, 85; conspetsus gratia X X, 9o ; ueritate et sinceritate conspetsus XX, 98.

Conspersio : ueta et noua conspersio sincetitatis XX, 71 ; pet Christi conspersionem XX, 75.76 ; conspetsio de multis granis

X X, 80 ; setua con-

spersionem gratiae X X, 87 ; ad hanc et conspetsionem XX, unitatem 89.

Conspicere IX, 22.160 ; XIV, 156.168 ; F 206. Constantius X, 130. Constate : constat quia I, 143 ; XI, 29. 88; XIX,

68; XXI,

284; F 518;

constat quod XIX, 23.91; XXII, 133 ; constat c. ZAcc. c. inf. XIX, 15; constate de VII, 56; constate ex XIX, 7; constate c. AD]. XI, 97;

XXII, 78. 17

T0

131 ; XXII, 95 ; F 740.

Consubstantialis : diuinitatis consubstantialem praedicat IV, 52; patris non nisi unum et substantiuum et consubstantiale sempiternum est uetbum XV, 26; donum pattis ac filii et spiritus sancti qui ab eis consubstantialis procedit X XI, 213. Consuescete IX, 349; XIV, 46; XX,

151 Consuetus XIV, 41. Consuetudo IX, 215 ; X, 94.

Consumete IX, 224; F 339.369.612. 696. Consummare IX, 339. Consummatio

: in

consummationem

nostrae redemptionis XI, 8 ; usque ad consummationem saeculi X XI, 5. Consutgere F 867. Contaminare II, 20.86; VIII, 99.219. 220.222. Contaminatio II, 84.

F 744.

25;

ET RERVM

Constituete X, 44 ; XIX, 17.21 ; XXI,

Contemplati

W 82; K 64; IX, 338;

XXI, 128 ; XXIL, 187.

Contempnete W 51; K 55 ; VIII, 155. 262; IX, 289; XXI, 238 ; F 206.

Contemptot VIII, 94.248. Contemptus VIII, 117.138 ; XXI, 251 ;

F 756; indigne appetens ea ex contemptu II, 87 ; cum

iuda contemtu

suo et uitio criminis reus VIII, 9o. Contendere F 438. Contentio W 26. Contexete : fabulam de maronis salsuta contexere W' 58 ; K 43;

uestis

illa contexta desuper ex uellere agni XOXSTET Ye51 Continere F 754. Contingere

VI, 54.92; F 582; almi-

ficum Chtisti corpus contingere uotis carm.W 2 ; contingere uitae pascua W 71; cf. K 55 ; sancta contingere VIII, 139; inmundus ea contingit VIII, 223; contingere quasi diuina XX, 96 ; nulli periculosius ea contingunt quam luxutiosi XXII, 134 ; mente continge F 165. Continuo XVIII, 252; F Continuus

VIII, 8.146; XIV, 50.67; 4; XIX, 36; XX, 785; XXI, 203.409.750. IX, 379.

Contra W 54.95 ; K 38 ; I, 6.17.18.42.

57.93.99 ; IV, 94; VIII, 139; IX,

334; X,94 ; X1, 68 ; XII, 48 ; XVIII, 30; XXI, 304; XXII, 51.65 ; F 73. 522.764.803.812.815. Contradicere F 527.825. Contrarius F 124.137 ; e conttatio F 56. Conttahere XXII, 60.124. C. C. XVI

200

INDEX VERBORVM

Conttectate XIV, 142. Contremiscere X XII, 788. Conttristare X XI, xor. Conttitio : cum (magna) cotdis conttitione IX, 277.309.344. Contueti XIV, 60 ; F 752. Contumax XXII, 58. Contumelia XXI, 264.298. Conuallis IX, 401. Conuenire VII, 36 ; VIII, 176.

Conuenienter F 734. Conuentus VI, 69.95. Conuetsatio IX, 35.398 ; XIV, 79. Conuertete : conuertere in l, 25.69; X, 96; XX, 25.27; XXI, 291.302. 310 ; F 156 ; couettete ad II, 5x ; VI, 100 ; IX, 246 ; XII, 141.

coram sanctis altatibus

W 81 ; K 65 ;

cotam interni iudicis oculis VIII, 4 ; coram humanis obtutibus X XI, 246 ; cotam maiestate diuina et omnium

supernorum pfaesentia XXI, 247; coram oculis omnium (eorum) F 313. 346.401. Corona IX, 367. Coftpotalis : pet speciem corporalem III, 7 ; ubi corporaliter plenitudo inhabitat diuinitatis IV, 53 ; Christus in eis pet hoc sacramentum corporaliter maneat IX, 88 ; in carne Christi

diuinitas corporaliter —inhabitans XVII, 21; in Christo omnis plenitudo corpotaliter inhabitat diuinitatis XVII, 26 ; quod Christus cotpo-

faliter sit tegnatutus

Conuincere XII, 79. Conuiscerate XIX, 13.58.

corporaliter

Conuiua, conuiuium : Chtistus conuiuium et conuiua noster XXI, 68.

cf. 86/87. cf. 152 ; conuiuium tegis aeterni W 62; K 48; infra conuiuium Christi XXII, 635; in hoc celesti conuiuio X XII, 69. Coopetari III, 79 ; XIII, 7.

Coopetatrix XXI, 225. Cophinus F 171. Copia VI, 57. Copiosus W 44 ; K 25 ; V, 70. Copulatre VI, 95; F 742. Cot: cot meum

ET RERVM

et cato mea II, 74;

cot unum et anima una IX, 99; in cordibus fidelium IX, 192; cotda nostra inlustrat III, 74 ; corde credit

ad iustitiam I, 5; IX, cf. 24; scrutans cotda et renes VIII, 131; ad illum mundo corde pertingere VIII, 175 ; ptaepatanda sunt corda X, 148; duritiam cordis IX, 291; XXI, cf. 249; ligaturam cotdis IX, 266; infirmitas cordis IX, 286 ; cotdis maculam XXI, 235 ; in ata cotdis IX, 270 ; cum (magna) cordis contritione IX,

debeat

quando noua comedere uel

potate XXI, 4/5. Coftpoteus : uisu cotpoteo et gustu I, T3 MITAC c utn e UXSEXCIOET ANO XS NESCA illa ... et potus quia cotpoteus etat

angelis non congrtuebat V, 29 ; cogita igitur si quippiam corpoteum potest esse sublimius VIII, 64 ; cotpoteo ingressu VIII, 179 ; cotpoteo uisu XIV, 140; cotpofteo uestitus amictu XIV, 145; coftpoteo isto

communi alitut cybo et potu XX, 57. Corpus (Christi bistorici) F' 25.36.168. 258.311.401.609.695.891. Corpus (Christi im zzysterio) cati.W 2; catm.K 18 ; W 38; K 16.59; C 1.5-7. 16.19 ; L, 1.44.63.158 ; II, 5.12.24.30; III, 15.68.81 ; IV, 3.19.58.85.90 ; V, 2.18.22 ; Vl, 1.26.28.33.43.52.59.63. 78.85.96.104 ;VIL, 16.40; VIII, 70. 71.73.80.154.229 ; IX, 17.18.46.60. 72.127.130.180.208.328 ; XII, 53.62. 65.66.69.71.76.119 ; XIV, 3.47.49.54.

64.76. 82,84. 88. 89. 111. 116. 126.134.

139.158.165 ; XV,55.41.42.44-49.95 ;

277.309.344 ; medullitus corde inge-

DSNIIDSDISEXSVABIDEUS o 715 XSXCEESAS 2S)T-

mescere VIII, 119; in cotdis compunctione IX, 393; corde repenitere XXII, 55 ; ex corde XXI, 285 ;

EAE XSXOT ARTT T WS IEXENSIBNOO2075 112.124.137.163.289.306 ; XXII, 178.

inpenitens cot X XII, 59 ; panis con-

145.155.157.162.166.170.185.198.214.

firmat cot hominis X, 54;

231.263.277.279.285.290.291.302.504. 305.311-312.319.322.383.386.396.400.

Chtistus

est ... uinum quo laetificat cotda ctedentium X, 57 ; uinum laetificat cot hominum XVI, 12.14.16 ; catitas in cotdibus trefundatur nostris XXI,

215; F 375.580; manducate corde F 642; palato cotdis F 108 ; cotdis manu suscipe F 163. Coram carm.K 10; II, 55 ; VIII, 10s. 112.178.256 ; XXI, 514 ; cotam ocu-

lis diuinae maiestatis W 79 ; K 61;

180.202;

F

18.21.29.33.52.108.134.

413.423.445.453.466.469.476.494,512.

539.567.591.594.612.619.658.662.677. 678.717.733.762.808.817.845.860.881. Corpus (Chriszi mysticum) Y, 124.161; III, 8.41.44.48.67 ; VI, 10.12.13.46; TII 35-7: 11915 :20:24920:22: 8 $41; VIII, 4.11.93.116 ; IX, 114.174.250 ; IXolomeu ram ex15216505

XIX,

55.67; XX,

XS

VERRDEROdO

59.81.94; XXI,

INDEX VERBORVM 70.72.89 ;XXII, 75.105.170 ; F 87. 649.650.652.656.726.856.85 7.965. Corpus (bozznis uel im sensu translato) K 12 ; II, 36.50.72 ; III, 45.46 ; VII, 1.2.25.44.50.52 ; VIIL, 129.174.204. 240; IX, 2652.266.292.298.339.353. 364.3608 ; X 37.42 ; XI, 24.70.77.78. 83.105-107 ; XIV, 125 ; XVII, 8.11 ; XIX, 40; XX, 21.61 ; F 34.517.519.

565.

Cortectio VIII, 15. Cotteptio VIII, 245.

z

ET RERVM uetbo

creatotis

quo

20I

cuncta

cteata

sunt XV, 14 ; nemo cteatot alicuius fei aut tecreatot nisi unus deus XV, 16; deus cteatot et uerbum pattis factus est homo

XIX,

25 ; noua fit

creatura in corpore creatoris XII, 69; caro Christi et sanguis ... in uetbo efficitur creatoris XII, 9; sacerdos non ex se dicit quod ipse creatot cotpoftis et sanguinis esse possit quia si hoc posset quod absurdum est creator cteatoftis fieret XII,

Gortigerc avi 4990 Vills 522223. OX TE, 148 ; XXI, 234.249. Cortobotare XIV, 57. Cotruere VIII, 14. Corrumpere XXI, 171 ; F 258. Corruptibilis I, 88 ; IX, 34 ; XIV, 183.

Corruptio IX, 336; sine ulla corruptione XIII, 23 ; absque fermento cotruptionis XXII, 120. Cotidie W 19.64.78 ; K 51.60; C 9; II, 2237:710:75. 5 4III5882:8 55 VOR TTEA 305 IVOISgISEVIBIS 5.38728: V HITS E 80:205. 2/58.2725/51 TX5 12.4.9: 14.17.41.42,00. 146.342.380; X, 79; Xl, 59; XII,

50:668595 XTIT, 9225; XTV, 0132.5 XIX, 98; XXI, 54.62.85.112.129. 158.160.216 ; F 188.193.361.3570.736. 872. Cotidianus IX, 57.273 ; XV, 98 ; XIX,

53/55 ; unus et cteator atque sanctificator corpotis ac sanguinis F 493. Creatrix X XII, 195. Creatura

XXII,

192.197 ; natura om-

nium cfteatutatum non ex se est neque ex sese creat T, 7 ; natura creatutatrum hoc habet eximium ut a quo est semper eius obtemperet iussis I, I9 ; omnium creaturarum substantia in eadem dei uoluntate subsistit et uirtute a qua causam habet non solum ut subsistat quicquid est sed etiam ut sic sit sicut ipsa dei uoluntas decteuetit quae causa est omnium cteatutatum I, 32/36. cf. 37. cf. 39; in cteatutis ad iussum eius cuncta exubetant XII, 40; tex totius creatutae W 64 ; K 51 ; deum totius creatutae contempnens VIIL, 153; ab initio creaturae I, 94 ; noua fit ctea-

56; F 207. Counite XI, 42 ; XX, 74 ;XXI, 63. Cras K 76. Crastinus XIV, 39. Crassare XIII, 39. Crater XXI, 19.42.48.56.

tura in cotpote cteatoris XII, 69; F cf. 455 ; panis et uini creatura IX, 44, cf. 53 ; noua salutis creatura XV, IO. cf. 11 ; in nouam creaturam transformati ... ex hac noua cteaturta uiua-

Creare XI, 27; XIX,

mus

21.41; F 359;

deum cuncta cteasse de nihilo I, 5. cf. 46;

XXII,

cf. 194;

uetbo

cuncta

cteauit XIII, 6 ; XII, cf. 31.45 ; XV, cf. x4[15. cf. 46; natura omnium

cteaturatum non ex se est neque ex sese creat tutsum omnia I, 8 ; spiti-

tus sanctus qui hominem Christum in uteto uirginis sine semine creauit III,.84; IV, cf. 18. 2f..88; XIL, cf. 385 neque ab alio cato cius cfeatuf et sanguis nisi a quo creata est in uteto uirginis XII, 28; caro Christi et sanguis non alia quam quae de spititu sancto creata est XII, 10. cf. 15 ;

cteatut ... cato et sanguis Christi XV, 9. cf. 42; F cf. 458 ; consecratione spiritus sancti potentialiter creati creando ueto cotidie pro mundi uita mystice immolari IV, 16. Creator : digne loqui potetit ... cteatuta de creatote XXII, 192 ; in gratia fuit quod factum est cteatoris I, 82 ;

F rir;

uisibiles

creaturas

in

substantiam cotpotis et sanguinis ... conuettit F 155 ; primatias creaturas ... in dominici corporis transire posse natutam F 165. Crebrescere VIII, 236. Crebro VIII, 144. Credete W 55.58 ; K 40 ; I, 4.16.49.61. 63.65.111.119.127.157.168 ; III, ir. 18.40.79 ; IV, 4.46.87.89 ; V, 26.75 ; VI, 36.94.101; VIII, 67.68.71.72. 274; IX, 24. 89.91.98.100.147.193. 243.249; X, 10.26.57.102 ; Xl, 15. 89; XII, 4.11.16.46.48 ;XIII, 8.19.

33.59.41 ;XIV, 7.11.15.18.22.38.43. 59.65.84.89.92.97.111.1370 ; XV, 18. 45.67.69.82.85 ; XVI, 20 ;XVII, 12. 33; XVIIL 57; XIX, 43.68.72.96.

102 ; XX, 36.77.7997 ; XXI, 93.95.

117.129.218.246 ;XXII, 90.185; F 12.26.29.49.55.59-62.64.77.79.109. 119.124.150.171.183.186.191.196.200. 246.260.261.269.341.389.398.402.458.

202

INDEX VERBORVM

ET RERVM

470.475.484.487.495.503.511.515.6106.

Dammnabilis VIII, 5.

522.526.536.538.542.625.628.654.717719.724.763.772.802.806.813.815.818.

Damnate F 685 ; in conscientia dampnatus VIII, 15 ; dampnati a conscientia VIII, 95 ; iudicio aeterno iam dampnatus XVIII, r3; de peccato damnauit in carne peccatum XXII, 91. Damnatio XXI, 260 ; iudicium damp-

825.840.842.895.

Credibilis I, 56. (rescetevl22 50VID4234::0X35033:5 XT, 24; XII, 3o ; XIII, 19. Crimen W 67 ; III, 65; VI, 8.15.105 ; VIII, 9o.110 ; XXII, 106.158. Cruciati VIII, 235.

Cruciatus VI, 82.

VIII,

88.185 ; F 262;

ad

damnationis cumulum F 888. Darei20:6-:: DIIS 65 VASE V2 VII, 47; VIII, 38; IX, 40.51.334.

Crucifigere IV, 82 ; F 866.

Crudelis IX, 225. Crudus XIV, 116 ; XXII, 127. Cruentare XIV, 110. Cruor catm.W 5; X, 96; XIII,

nationis

15;

XIV, 9. Crux : pependit in cruce VII, 26; X,

77; XV, 92; F 23.77.141.194.798 ;

in ctuce I, 52.62 ; VIII, 282 ; IX, 39; XI, 8.28.30; F 24.28.151.264.521. 865 ; in proelo crucis XXI, 82 ; signum ctucis VIII, 205.

Cudete F 769. Culmen catm.K 5. Culpa VI, 96; VIII, 13.118.137 ; IX, 30.299.374.385.398 ;XIX, 56 ; XXI, 274.275 ;XXII, 96.

372; XI, 15.61.66.89 ; XII, 37.115. 125.139.150 ; XIII, 38.40 ;XIV, 33. 109.153.178 ;XV, 32.55 ; XVIII, 9. 26; XIX, 44 ; XX, 31 ; XXI, 45.106. 113.234 ; XXII, 55 ; F 202.277.289. 294. 296. 314. 416. 419. 421. 433. 488. 610.612.629.645.687.718.721.864. Dauid X39 1405 XLI -97 5: E3671.675.; de hoc uete pane Dauid cecinerat in patabolis V, 27; Dauid cecinetat in mystetio X, 53. Debete!K53:: 6/27

115 174

ETE S45 LV.

33; VIL 52; VIII, 76.79.109.117. 174.268.280 ; IX, 143.331.366.393. 395; Xl, 21.90; XII, 4.145 ; XIII,

17:33. XIV, 184 5:X

X95. XXE 5.

Culpare XII, 149 ; XIII, 50. Culter XIV, 105. Cultor XXI, 139. Cumulus F 888. Cunctatio F 555.

Debitor IX, 314.

Cunctus catm. W 12; I, 5 ; VI, 64.79. 87.103 ; VIII, 134.200 ; IX, 275.328 ; XII, 31.41.67.82 ; XIII, 6 ; XIV, 60; XV, 14; XVIII, 9 ; XXII, 113.

Decenter XX, 18. Decetnete K ro; I, 22.35.41 ; III, 20;

Cupere VI, 65 ; F 754. Cura erae o 4X pe XOT XIV, 55; XVIII, 1 ; XXII, 20. Curare W 7.34.95 ; K 19 ; IX, 197.258 ; XXI, 255. Currere W 11 ; IX, 226. Curriculum : per tot cutticula annorum F 118.

Custodia W 34. Custodite W 53; K 38; VIII, 106; XXI, 226. (Cybuselo soi SEV US:9. SVO SSeAT. AOL DEVIEEI US Ser122-107, 5 DUX OTT: I06/:0X$. 126.129.131.154/5 XI 835.; XII, 51 ; XVIII, 45 ; XIX, 57.78.85.

86.88.90.92.97.98.100; XX, 17.21. 38.40.47.52.56.63; XXI, 100.105. 156 ;F 16.42.556.656.8835. Cyprianus W 87 ; XI, 31 ; F 83.144.798. Cyrillus F 224.478.820. Daemones IX, 352. Daemonia XII, 118.

276.280.282 ; F 12.54.83.197.205.240.

249.443.475.762.837.842.

Debitum IX, 62 ; XXI, 281.282 ; XXII 136. Decem K 76 ; XXI, 280. XX, 20; F 736. Decidete VIII, 4. Decima IX, 160. Decimus XXII, 6. Decipete XI, 27. Declatate IV, 50 ; X, 110. Declinare XIX, 74. Decoctus XX, 9o.

Decolotatio : sine ulla decoloratione substantiae X, 116. Decorate XXI, 165. Decumbete IX, 232. Decus XXI, 157 ; XXII, 182. Dedecotate XXI, 162.

Dedicate VI, 5? ; F 255. Dedignari VI, 99 ; X XII, 66 ; F 871. Deducete IX, 254. Deesse V, 68 ;IX, 2215 XI, 7; XIII, 8.14.19. Defectus XIX, 81.108. Defendete II, 6 ; VIII, 242. Defette VIII, 178 ; IX, 367.370 ; X, 41. 134 ; XIV, 73. Deficere XIX, 75.80 ; F 617.

INDEX VERBORVM ET RERVM Defluete IX, 73.277 ; F 206. Defunctus IX, 355. Degerere (Zigerere cibos) XX, 21. Degustate : talis esca et potus numquam digne sine ebrietate spiritus sancti degustatut X, 139; cato Christi et sanguis ... ueta fide creda-

203

Deorsum XXI, 24. Dependete VI, 86 ; F 759. Deposcere XII, 21. Deptecati carm.K. 7 ; XIV, 91.93.1358. 156.159. Deputate IX, 248.374 ;XXII, 96. Detidere VI, 70.

turf et spiritali intelligentia deguste-

Detrisot VI, 70.

tuf XII, rir; uirtus tamen fidei et

Descendete catm.K 12 ; XIV, 104 ; qui

intelligentiae ... totum illud spiritaliter sapit et degustat XIII, 5 ; per intelligentiam non catnalitet sed spititaliter degustare XIII, 34 ; non sapote catnis sed spiritali dulcedine degustantur XVI, 21.

de caelo descendit IV, 15 ; V, 6 ; IX, 132 ; X, 3.56.76.88 ; XVI, 6; XXII,

Deinceps

K 70; III, 40.42; VI, 97;

VIII, 66; IX, 7715:X, 785 XII, 44 ; XV, 55 ; XVIII, 55 ; XX, 64; XXI,

99 ; XXII, 105. Deinde I, 75.81. ; 112925 S ITI .815; DV;

59 ; VI, 45 ; VIII, 5.138.252 ; XI, 49;

XII, 157 ; XIV, 66.155 ; XIX, 39.42. 57; XX, 9.12.67.90.97 ; XXI, 16.49. 1255 XXII. 121,5 E54. 123. 105-297. 423.469.648.666. Deintet W 8. Deitas I, 167 ; IX, 119 ; XIX, r5. Delectamentum VIII, 39.44.54;

IX,

194 ;XIV, 173.174.

Delectate K 1o. Deliberare IX, 226. Deliberatio XXI, 310. Deliciae catm.W 3 ; W 63.67; K 5o; IX, 66.182.194 ; XII, 128 ; XXI, 152.

Delictum W 29 ; II, 22.79.85 ; III, 59; VII, 14 ; VIII, 158.205.270.278 ; IX, 17; XV, 97.98. XXI, 62.286 ; XXII, 82.115.

Delinquere VIII, 272.281; XXI, 284. 287.

Deliramentum : secundum deliramenta quotundam F 897. Demonstrare IV, 64; VIII, 170; IX, 23.356 ;XIV, 58 ; F 426.

Demonsttatio IV, 56. Demonsttative F 32. Demum 1I, 152 ; VIII, 269 ; XXI, 235 ; XXII, 124.

Demutate I, 74.96.132 ; X, 85. Denarius XXI, 282. Denasci I, 15. Denegate F 472.585. Denique carm.W 12; W9; I, 119; IX, 385; X, 435 Xl, 455 CV E, 115 XIXS

9; XX, 47 ; XXI, 146.

Dens: dente premere XVII, 15; F 642 ; dentibus uorati IV, 14; F 62 ; diuidi dentibus F 339. Denuntiare XXI, 6. Denuo IX, 245.

140 ; F 343.548.659.643.644.

Desctibere VIII, 194. Desctiptot VIII, 224.

Desetete XXI, 225. Desertum V, 52 ; VIII, 51 ; XXII, 89. Desidetabilis XIII, 35 ; XVII, 24. Desidetare IX, 188.189; XIV, 1:20; XXI, 144.207 ; F 832.841 ; desiderio

desiderare EF 411.828.830.858.852. 862. Desidetium W 17; XIV, 160.165; XXI, 208; XXII, 155.159.164; F 410.828.830.8238.852.862.889.903. Desidia XXI, 228 ; XXII, 148.171. Desidiose II, 89. Designate II, 25.68 ; IV, 55 ; VIII, 168 ; X3 29:142 3 X1, 32:5 XEX35 485 X1,

14. Designatio V, 21. Desinere X XII, 102 ; F 606. Desistere XVIII, 6. Desperate IX, 319. Destruete F 793. Desudate X, 130. Desuper VI, 87 ; XXI, 175. Detegete V, 46 ; IX, 298. Deterior VI, 91; XII, 46 ; XIV, 171;

XXI, 262. Determinate F 266. Detinete XI, 112. Detruncate F 450.

Deuincire F 741. Deuoluete IX, 298. Deuotio II, 82.

Deuotus catm.K 13.20 ; W 96 ; K 9.14. 75; V1, 8 ; VIII, 92 ;IX, 268.365; XXI, 237. Deus saepe ; uide : causa, pater, ueritas, uirtus, uoluntas ez.

Dexteta : in dextera patris F 540 ; in dexteram patris XXII, 160; F 871;

ad dexteram patris F 753 ; in dextris XXII, 95 ; a dextris X XII, 75.104. Diabolus

VII, 14; VIII, 9.12.58.146.

242 ; IX, 7o ; XII, 115.117.128. Dialogus : ex dialogo Basilii et Iohan-

nis Chrysostomi F 746 ; in Dialogorum libro quarto F 204. Dicete C 3.7 ; I, 11.26.56.85.86 ; 1I, 6o.

204

INDEX VERBORVM

Z2 CEDE S E? 129 0:7 SIGNI NS ETEET SER 24.32.43.51.68.70 ; VI, 51.73.77.89 ; VIL, 1.4.8.43.50 ; VIII, 26.28.5 1.100. 124. 130. 160. 162. 182. 198. 205. 258.

279 ; IX, 62.99.105.117.121.123.146.

ET RERVM

Dilectissimus W 1 ; XII, 65 ; XX1,240 ; XXII, 183 ; F 1.248.808.880. IDilizeutcra qus NINOS TTE S8

diligentius K 67. Diligete IX, 37.142.144; F 905.

161.162.169.184.198.279.280.299.306. 338.338.339.356.365.400 ; X., 8.28.55.

Dilitescete XXI, 515.

39.88.98.1353 ; Xl, 21.31.80.84.101; ISIN OT ATSS2 58 SD2 921220589 XB

Diluere XI, 19. Diminuete I, 25.

27 ;XIV, 26.27.49.72.75.78.80.83.87.

$8.91.93.97.111.115.151.169 ;XV, 4. 20.44.45.49.54.57.68.81.82 ; XVI, 4. X5 XVII SeroT EXSNIDDIWU2 722915

XIX, 16.20.27.35.38.86 ; XX, 79.97 ; XXI, 1r0.40.58.86. 105. 136. 146. 178. 194.201.202.240.246.254.261.265.270. 289.293; XXII, 45.51.110.114.158. 280.51 32:33.49-52.62.6$:67-72«7594.100.113.114.118.120.126. 148. 156. 205.258.252.256.285.289.291.299.517.

524.525.528.354.357.345.347-358.590.

402.410.413.420.429.456.465.467.486.

494.500.517.520.525.533.575.594.598.

599.603.622.625.628.645.680.681.684. 692.695.700.706.713.716.724.760.808. 810.817.826.8230.8231.857.858.841.842. Dictum VI, 708; VIII, 149; IX, 200. 300.402;

XL, 91; XIV,

537; XXI,

284; XXII, 184; F 330.571. Dictus : quo dictu F 58. 262.274.288. 312, 316. 322. 325, 359.

264; X^ 132-146 :5X1, 20: XSDVO TAS AGETUR EST I SEXE GE XXII 6-23 SEU ExS: Differrte XIV, 41; E 7. Differentia C 22 ;XXII, r.4.10.

Diffundere III, 45 ; X, 147 ; F 375.379. 280.

Digestio XX, 46. Digitus IX, 23; XIV, 62. Dignantet K 73. Dignati catm.K 7 ; IX, 142 ; XII, 6o; XIV, 157.161 ; XXI, 267 ; F 794.

Dignatio I, 160. Dignitas K 73 ; II, 12.29 ;XXII, 183; F 234. Dignus carm.W 9.14; W 55.59.72; I0: 16:0/: 015 S AS TT2S IS pSDS OU Il, 39 ; V, 62; VI, 1.6.35.42.63; VIII,

EX

150: D3O9tS415 XIVUE 2/0 SX V/ETIDS 7, 38 ; XX, 43.66.85 ; XXI, 75.78.295; XXII, 106.140.149.181.185.190 ; F

47-254.257.260.320.507.756. Diiudicate VI, 28.33.43.52.104; VIII, 228.

Dilatate XVII, 35. Dilatio XIV, 40. Dilectio

W 24 ;XVII, 13.

182;

Dimittere IX, 62; XXI, 282.283.285. 286.

Dinoscete VIII, 188. Dirigere K 19 ; VII, 29 ; XXII, 142. Discedere F 584. Discere VII, 21 ; VIII, 59.61 ; IX, 141. 29D NPXIDIDE LT RENI ENG A SCORE XRTR

280; P 575.772.773.

Discernete II, 11.13.15 ; VIII, 86.197 ;

DOXONG2S Discindere IX, 228. Disciplina W 2.4.18; IL, 9; III, 34; XX, 85. Toiscipulus C; 185b S05 1V, 6.5 X, 97; 2XBE (B.E ecv pea c ONOWITIBE: gue

F 17.277.304.410.416.419.4353.434. 442.602.828. Discotdia W 25 ; XXI, 270.275. Discretotr VIIL, 225. Discumbete W 64 ; K 52. Discutete IX, 263,

Dies K 6 ; VIII, 262 ; IX, 148.205.261.

Hr oSnab MEX E2sS6:r02- 796.9 5f

XXI,

Disiungete XXI, 277. Dispatere IX, 377. Dispensate III, 6r. Dispensatio : dei dispensatio W 15; mira omnipotentis dispensatio XIV, 160;

XX,

84; ob dispensationem

salutis nostrae XI, 25 ; Christi natiuitas atque omnis illa humanitatis dispensatio III, 25. Dispensatiue XX, 57 ; XXII, 110. Disperdere XXI, 19o. Dispettire F 335. Displicete XII, 61. Disponete III, 62. Dispositio III, 50. Disputare F 522.764.805. Disputatof F 147. Dissentite F 181. Dissipate F 70. Distate I, 126 ; XX, 5r.

Distinctio X XI, 4o ; XXII, 21. Distribuere IX, 274; XII, 76 ; XV, 67. Districtio IX, 300.

Districtus IX, 291. Ditare XXI, 148.212. Diu W 27 ; IX, 255; XVIII, 43 ; F 852.

862. Diuersitas XXII, 19. Diuersus K 6. Diuerti I, 40.

INDEX VERBORVM ET RERVM Diuidete I, 66 ; XXI, 204; F 333.339.

432.

Diuinitas III, 6 ; IV, 51x.54.61.66.70.94 ; X, 89; XIV, 188 ; XVII, 9.14.15.19. 2052712852242 85 EXXII err 675 ROSE

us Diuinitus W 16 ; II, 64; III, 35; IV, 84; VIL, 103; VII, 86.197.239 ; X, 1295 XVn OU SXSX 1.0205 5 EXCXTIE

67. Diuinus II, 41.57;V,34; IV,45;X, 108;

XV,76; XX,96;F 234.252.360; diuina maiestas W 79 ; K 61 ; III, 26 ; VIII, 17.23.27.65 ; XII, 20.159 ; XIV, 66; XXI, 59.248 ; spititus diuinus II, 55. 52; 1Ib. 745 1X; 28.7 diuinus. tedemptotr F 592 ; diuina uirtus I, 149 ; IIS

65 VID $05 VIDEDUSA

GC R05545

uis diuina III, ro; diuina potestas F 351 ; ui et potestate diuina X, 117 ; uox diuina VIII, 218 ; uerba diuina IV, 4; XV, 22.42; F 775; diuina mandata XV, 8 ; diuina uota W 35 ; diuina obsequia W 82 ; K 65 ; ex lege diuina XXII, 3.15; diuinis legibus inbutus XIV, 129 ; auctoritate diuina

F 769; sctiptutae diuinae III, 31; XXII, 26; F 855; diuinum munus F 464 ; diuinum sacramentum X, 74 ; diuini iuris sacramenta XIL, 1:534; sacramentum diuinae traditionis XIX, 50; diuina mistetia l, 122; XIV, 50; diuina hostia XXI, 288; in celebratione diuina III, 5; diuinum commercium V, 7; diuina sa-

pientia XI, 26; diuina prouidentia IX, 210 ; diuina patientia VIII, 259 ; diuina mansuetudo XIV, 16; pietas

diuina XIV, rr; diuina ultio VIII, 254 ; diuinis obtutibus XI, 356 ; diuino arbitrio W 27. Diuisio VIII, 226 ; F 482. Diutuinus W 18. , Diuus catm.K. 14. Docere VIII, 94; XV, 5; XXII, 19; F 627. Doctor W 85.94; IX, 201.272.397;

F. 56.75.123.124.198.716. Doctus F 515. Doctrina W 89; K 71; L 71; IV, 96; VII, 51; VIII, 246; X, 107.118; XVI, 19; XX, 88; XXI, 52.98; B

sus Documentum : fidei documenta F 226. Dolere VIII, 200.

Dolor VI, 67.81. Domipati L, 29; IL, 78; IX, 7.227; F 133.212.874. Dominicus

IX,

305;

dominico

die

XIV, 99; singulis diebus dominicis

205

XIV, 45 ; ad supetuentura dominici diei festa K. 5 ; passionis dominicae misteria IX, 394 ; (sacramentum) dominici cotpotis et sanguinis C 5; II, 5; V, 2; XIX, 114; XXII, 180; corpus dominicum VI, 60.63.85.95 ; IX, 328; XXI, 289.306 ; F 166 ; offa

dominici corporis XIV, 48 ; in cybo dominico IX, 106 ; F 557; occisionis dominicae membra F 740. Domus W 74; VIII, 188.216.219 ; IX, 215 ; XIV, 56.45 ; XXII, 7.16.125. Donate VIII, 271.277; IX, 11 ; XXI,

199. Donec C 21 ; V, 65 ; VIII, 142 ; IX, 51. 138.139 ; XIV, 52 ; XVIII, 41 ; XIX, S BOIS EXON 2X SEEUCTSITO Donum

XII, 147.149; XXI, 200.201.

203.211.212: H. 028: Dotmitre VIII, 229.230.243. Dotalis VII, 54.

Draco XXI, 54. Dubietas I, 168 ; F 554. Dubitate C 1 ; I, 2.5.111 ; III, 50.54;

IV, 4; VIII, 75; XL, 72; XIL 51;

XIII, 4.7.42 ; XIV, 10.12.18.25.186 ; XV, 46; XIX, 97; XXI, 302.304 ; F 121.165.169.252. 471. 774. 776. 818. 869. Dubíius W 93; XIV, 4.134; XX, 86; F 219; non dubium quod III, 6o; XV, 2; nec dubium quin VIII, 15. 24713 XI 6o SEXOXID 67; ptocul dubio XV, 8 ; XXI, 117 ; XXII, 99 ; sine dubio XVII, 27 ; XXI, 119. Ducere W 47; K 29; IX, 304; PORVS 125 ; XXI, 264.

Dudum K 15; F 847.

Dulcedo X, 89; XVI, 21; XX, 65; XS mis E Dulcis W 65; K 50; IX, 264; XIV, 1205 XC 1.464. Dumtaxat W 34; XI, 95 ; XXII, 64. Duo IV, 50.56; VI, 42; VII, 8.58; IX, 126.367; X, 28.53.73.125 ;XL,

17.23.24.95.96; XIV, 78; XIX, 6. 93.95 ;XX, 95; XXI, 262; XXII, 18 ; F 81.416.428.431.434.441. Duodecim F 171. Duplex VIII, 268 ; XXII, 16. Duplicate VI, 40. Duticors XIV, 16.

Duritia IX, 291.399.

Durus IX, 219; X, 47.94.98 ; XIII, 28.

30; F 603.625.627.

Ebtietas X, 139. Ebtius X, 140.145.

Ecce VI, 21.30.78.90 ; VIII, 161.165 ;

IX, 23.24.97.30.126.320.342;

XII,

INDEX VERBORVM

206

2164 MXN ME OX MEXCNTME Ta SOS XXII, 98 ; F 98.137.570.622.766. Ecclesia W 85 ; L, 114.117.145 ; II, 4; III, 14.43.47.78 ;VI, 56.68 ;VII, 5. 7-10.35.54.56.58.59 ; VIII, 10.55.105. 237; IX, 66.79.153.260; X, 27.48. 1105; XI, 28.30.40; XIL, 5.102; XIV, 83.100.180 ; XX, 14.18; XXI,

75-77. 96. 103. 151. 157. 172. 202.203 ; XXII, 4.16.1326; F 87-89.184.229. 281.805.810.814.

Ecclesiasticus XIV, 46.

Edere (uesci) II, 25 ; VI, 38.41.106; VII, 16.19.38.48; IX, 68; X, 79; XVI, 5 ; XXI, 106 ;XXII, 56.126;

F 156.576. Edete (diuulgate) K 7: ; VI, 66 ; VIII, 114; F 50.103.139.230.823. Edicere X XII, 5o. Effectus III, 12 ; IV, 95 ; VI, 64; F 161.

356.

EBffette F 672. Efficacia II, 62. Efficax I, 14.167 ; III, 32 ; IV, 95 ; VIII, OSGEXILUIAS AX Vua AES O T. Hfficere I, 106 ; III, 6 ; IX, 126.251; INOE20:2:]:: 5 X:X029/5 XEXCI 10315. E.

168.232.580 ; unum corpus effici III, 41.44-48.69 ; VIL, 62 ; IX, 87.114 ; X, LIASECIDI ESSE X VONAGE BISENCEXS £f. 67 ; corpus Chtisti et sanguis uirtute spiritus in uerbo ipsius ex panis uinique substantia efficitur IV, 39; cato Christi et sanguis dum catholice consectatur ... non in merito consecrantis sed in uerbo efficitur cteatotis et uirtute spiritus sancti XII, 9 ;

ipse est qui per spititum sanctum hanc suam efficit catnem et transfundit sanguinem XII, 14 ; quod ea-

dem uirtute spiritus sancti per uetbum Christi cato ipsius et sanguis efficiatur inuisibili operatione XII, 18; hoc sacramentum ... diuinis efficituf et consecratur mandatis XV,

8 ; in hoc quippe uetbo sanguis efficitut XV, 70.71.85 ; in qua nimirum benedictione ac fractione noua cteatufa efficitur ut panis in commemoratione mortis Christi deo fide oblatus cato eius uere dicatut F 455 ; per spiritum sanctum ... hoc efficitur sacramentum ut uetsa sit cato F 488, Hfficientia XV, 34 ; XVI, 8.11. Eflluete X, 44.

Effugere

X XI, 516.

Effundere W 26 ; X, 82 ; XII, 85 ; XV, 80.84.90.95 ; XXI, 11.42 ; F 288.307.

364.367-370.373-375.381.383.458.734.

Egtredi VIII, 237 ; IX, 369.

ET RERVM

Egtegius VI, 69 ; IX, 201 ; X, 41 ; F 56. 72.184.

Hgressio IX, 324. Electio III, 19. Electus W 49 ; K 32 ; VII, 4.11 ; XXI, 82.154.156. Eleemosina IX, 276.342. Bleuate XV, 30 ; XX, 28.

Blias X, 131. Eliquate W 86 ; XXI, 82. Bloqui F 345. Eloquium W 54; K 39.57 ; XII, 142 ; XXI, 148. Emanate XII, 130. Emere X, 42 ; XVII, 18.31 ; XXI, 127. Emissarius XXII, 8r. Emittere VI, 81; IX, 335 ; XI, 10.68. Emolire IX, 291.

Emundare XVII, 56. Enigma V, 45. Enim I, 31.46.82.114 ; II, 46.77; III, 12500 V225:277:4016215 VBXSIQIDE NIBUS, 71; VII, 33 ; VIII, 30.36.86.149.265 ; IX, 170.223.272.338.345.351.356 ; X,

15.64.87;

XIL

r1.15.22.30.86.98.

128 ; XIII, 8.11.16.35 ; XIV, 11.129;

XV, 9.35.40.86.94; XVIL 5.14; XVIII, 34; XIX, 6.17.85.98.101 ; XX, 5.10.15.24.56 ; XXI, 9.37.66.75. 82.122 246 ;XXII,

38.147.151.156 ;

F 15.157.161. 173. 195. 219.227. 226. 241.263.286.3584.390.398.621.556.560.

$74-576.579.594.622.647.673.674.676. 678.686.694.758.763.784.842.853. Enitete X, 118.

Ensis W 52 ; K 36. Enucleatius I, 94. Enuttite II, 8 ; XI, 110. Eon catm. W 15. Ephesianus F 527. Ephesus F 225.479.820. Episcopium IX, 327.

Episcopus VI, 55; IX, 273.280.284, 293.296.301.309 ;XIV, 124 ; F 114.

Epistola F Z£. 114.271. Epulae W 62 ; K 48. Epulari W, 75 ; XVIII, 18 ; XXI, 88; XXII, 53.64. Epulum X, 149. Equus K 8. Ergo W 48.57.76 ;K 56; I, 25.66.79. 87.154.161 ; II, 38.88 ; III, 24 ; IV, 9. 37 5 V, 31; VI, 5.73.93 ; VIII, 93.185. 230; IX, 24,.66.117.127.136.243.247. 264.293.317.395 ;X, 28.34; XI, 50. 93.99 ;XII, 39.90 ; XIV, 38.95.109, 137.184; XV, 15.42.47.62 ; XVIII, 32; XX, 4.33.45 ; XXI, 3.53.70.86.

101.107.161.210;

XXII,

r57.168.

188; F 21.132.152.158.181.217.318.

INDEX VERBORVM 347.372.482.539.562.583.585.597.607. 610.612.615.639.664.668.682.694.704.

ET RERVM

207

Excetpete IX, 201.

Error VIII, 2235 ; XXI, 2355.

Excipere II, 42 ; VIII, 13.94.142.185. 216 ;XIV, 106 ; F 807. Exclamate IX, 23. Excludere I, 169 ; F 751. Exctescere IX, 303. Excubiae W 55 ; K 57. Excusatio XXI, 232.

Erudire II, 10.88 ; III, 353.55 ; VIII,

Execrabilis XIII, 32.

708.7109.731.801.814.

Erigete XIV, 146. Erogare F 695. Errare VI, 71 ; XIV, 75.95 ; F 775.776. 824.

247 ; 1X, 293.

Esau XXI, 133. " Esca W 78; K 59; L, 156 ; V, 9.11.15. 17.18.25.28.64 ; VIII, 44.46.55 ; IX, 240 ; X, 127.138 ; XI, 106 ; XV, 99; IEXUS moUXOXCLmXSXT492/5 E1576.

595.597.633.664.

Exectate XXI, 228.

Exectatio XIII, 38. Exemplat V, 23. Exemplum VI, 51; IX, 198.245.253. 269; XIV, 2; XX, 85. BExetcete.T, x33 5. VIT; 246; 1X5 205.5 IOCDUISI.

Esuties X, 127.

Exhautite XXI, 50.61.

Esutite VIL, 22; X, 124; X1, 58 ; XIX, 87 ; XXI, 76.105.174 ;F 615. Esus FP 173. Etenim carm.W 10 ; IX, 373.

Exhibere XII, 94 ; XVII, 57.

Etiam W 24; I, 83.90 ; II, 55 ; III, 84; VI, 96.99.101 ; VIL, 49.51 ; VIII, 278. 281.282 ; IX, 31.41.146.169.234.240.

253.383.386,388; XI, 63; XII, 40.

48.105.117.124.151.152 ; XIV, 61.78. OE ND 28. S XVT $215 XVTT E2255 DOVIUDIE 42 5 XI XOIBTAE209:020: ONE

53; XXI, 260.266.298 ;XXII, 186;

FE. 56.113.154.230.385.628. 734. 741. 819.

Etiamsi F 9.728. Etsi W 54.78 ; K 2.9.38.60.69 ; III, 56 ; VIII, 254 ; XI, 88 ; XII, 124.132.150. T5450 X:XIbams a2 ox XII x085

F 254.856.870. Euacuate V, 46 ; XI, 46 ; XII, 131. Euadere W 1o ; VIII, 120. Euanescete IX, 378.

Euangelicus : falce euangelica praecisi XII, 113. Euangelista XV, 28.33.51 ; XVII, 29; SCX USDIES63020 Euangelium I, 75 ; VI, 72; XIV, 171. 188:

X VIL e10.36: CX, TIUS ENXOXSEE

176 ; F 427.528.529. Euchatistia V, 24 ; VI, 61.89 ; IX, 207 ; XII, 121 ; XIV, 42. Euenite I, 18.

Euidens IX, 165 ; X, 16; F 829. Eusebius Emissenus F 152. Exaggetratio F 840. Exaltatio VI, $4.

Examen K 69 ; IX, 80. Examinare IX, 398. Exaudire IX, 376 ; XIV, 99. Excedete F 550. Excellens XI, 44. Excelsus X, 45 ; XX, 58 ;XXI, 146; F 159.

Exhonotare XII, 133. Exhotrtescete IX, 201 ; F 647. Exhortati XIV, 56. Exbhortatio IX, 332.

Exigere W 38; XIV, 154; XXI, 283. 285 ; XXII, 96 ; F 9.901. Exiguus W 76 ; K 1.12.56 ; XIV, 139. Exilium W 135. Eximius catm.W 1r;l, 19; F 827. Exinde VIL, 4 :XX592:5 X:X1,:22:29. 1992255. 5 HO771 Exirte III, 55 ; VIII, 147 ; IX, 339.362. 391; F 881.

Existentia I, 37. Existere I, 101 ; IX, 220 ; X1, 8 ; F 236. 481.581.585.

Existimare F 240.557.785. Exitus IX, 283. Exodus XV, 60 ; XXII, 5.

Exorate IX, 125 ; XIV, 57. Exotatot VIII, 283. Expectate VIII, 260 ; IX, 320.322.398 ; XIV, 20.

Expectatio IX, 318. Expellere IX, 81. Experimentum W 4. Expiate XII, 158 ; XXII, 118. Expiatio XXII, 125. Explanare XXII, 1786. Explete X, 6 ; XIV, 158; F 809. Expletio F 423. Explicate IV, 91 ; XIV, 52 ; F 342. Explicit W 96 ; XXII, 178.201. Explorate XIV, 32. Explotatot X, 39. Exponete I, 9o ; VI, 5 ; F 268.651.662. 692.716. Expositio F 275.630.680. Expositum F 267.272. Exptessius F 328. Exprimere F 436. Extendere IX, 311 ; XIV, 104.

208

INDEX VERBORVM

Extenuate F 279. Extetius I, 136 ; III, 18.86 ; IV, 40.44.

79 ; X, 105 ; XII, 77 ; XIII, 9 ; XIV,

168.178 ; XXI, 168.229 ; XXII, 152.

Extetminate XXII, 42.

Extinguere IX, 256. Extorquete F 572. Extra I, 30.42.166 ; XII, 129 ; XIV, 20. 24.26 ;XXII, 46.126. Extrahere IX, 232.

Extraneus X XII, 96 ; F 447. Exuberare W 42 ; K 20; XI, 47 ; XII, dr eX XT, 129. Exuberatio XIV, 72. Exuete XII, 6o ; XIX, 56.

Exul XIV, 151. Exultatio II, 74.75 ; Xl, 49.50; XVI, IT.

ET RERVM

Fauere W r2. Fecundate X, 23. Fedare W 67. Bel EX5 217 SXX, 35.79.

Felix W 36.59; K 44; VIII, 29; IX, 77; Xl, 69; XX, 69 ; XXI, 169.224.

Femina XIV, 69. Femur W 52. Ferculum W 48 ; K 30. Ferire W 30. Fetmentum XX, 72.82; XXII, 129. 130. Fette W 6.15; I, 155; VIII, 63.161. 186 X NGC Leg SEX TIL 25:96. 530; XIV, 141.185 ; XXII, 88; F 66. 676.678. Fetuens XXII, 6r. Feruor IX, 344; XX, 6r.

Exultatio W 74 ; X, 62. Exutere IX, 226.

Bestinate I, 141 ; XXII,

147.155.164.

Ezechiel III, 76.

Festinus XXII, 89.161 ; F 9o2. Festum K 6 ; IX, 205.

FabulaW 57; K& 42 ; XXI, 5. Facete I, 15.47.102 ; IV, 49 ; VI, 79:91 ;

Fideles

173.175.

125 In TS

LINGE

BITE EO:

V, 45 VI, 61.69.80.84,88.102 ;VIII,

VII, 15 ; VIII, 282; IX, 20.74.1536.

70; IX, 47.192.250.382; X, 145; XS esos Xd 39 EX Sea T.SEXSNGETIS

36.37.60.136 ; XIV, 7.10.45; XV, 25. 37.47 ; XVIII, 20.21.23.24.38 ; XIX, 90; XX, 80; XXI, 6.53.54.79.101.

28; XIX, 52 ; XXI, 57.75.129 ; F 82. 216.219.436.596.649.

170.302.327.359.363.396; X, 55; XII,

102.138.219.261.265.288.299 ; X XII,

34.39.42.196 ; F 263.332.564.609.685. 725-73T-

Facies carm.K 5 ; IX, 334; XII, 139; XIV, 73; XXI, 258. Facilis IX, 383 ; X XI, 243. Facinus VIII, 142 ; XXII, 118; F 57.

61.64.72.197. Factor XXII, 792. Factum I, 166; XV,

46; F 9o2; in facto F 192.414.448. Factura XXII, 192. Facultas IX, 85. Falerare K 8. Fallete T, 107 ; VIII, 134 ; XIX, 114. Falsitas IV, 32.46.67.68; XIV, 25; XIX, 115. Falsus F 61. Falx XII, 115. Fama VIII, 150. Familia XII, 68 ; XXII, 7. Famulatus IX, 363. Famulus catm.K 15 ; IX, 341.

Fidelis catm.K

20;

K

1:4; VIII, 9x.

248 ; IX, 214 ;F 406.875. Fidenter IX, 400 ; XIX, 20.

Fides : censura fidei W 24 ; mysterium fidei XV, 77 ; F 464; in mysterio et in fide F 546 ; fides in mysterio II, 6 ;

IV, 96; fidei sactamentum (-ta) IV, 37; V, 67; F 186.187.198.201.468. 471.485.497.511; disciplina Christi fides erudienda II, 1o ; fides tenatorum

exetcenda

VIII,

246;

nos

ex

ipso ... pet fidem genuit X, 12 ; pet fidem renascentibus III, 65; fidei rudimenta II, 89; fidei documenta F 225; (apostolorum) fides, eorum instituta sunt seruanda F 9oo ; XII,

cf. 64 ; F cf. 169 ; fide catholica IX,

243; XII, 5 ; ut impios permulceret ad fidem I, 70; ad fidem conuetsi sunt IX, 246 ; qui apetuit illi ianuam fidei VI, 9 ; doctrina et fide imbutus W 89;

uera fide habeas in animo, I,

Fantasma XII, r41.

III; EF cf. 447. cf. 497 ; tadicatus fide Christi W 19; pet fidem credere I, 63:055 VITEE Tc] T 052:745: EOGETISS S S

Farina VII, 55 ; XX, 89.

F 108 ; fide credere XII, 1x ; XVII,

Fas IV, 14 ;XXII, 126 ; F 62.528. Fascis XIV, 101. Fastidite VIIT, 42.48. Fateri W 8 ; I, 98.102 ; V, 14 ; IX, 190; XV, 38; XXI, 85 ; F 816.

12; HF 474.763.802; fidem habere propter fidei sacramentum F 186.

Fatuus XXI, 185.

200.470.472 ; in tatione fidei uis dei-

tatis et potestas efficax modis omnibus credatur I, 167; XVI, cf. 21; in fidei te mihi commiserit ratione

209

INDEX VERBORVM ET RERVM W 6 ; nec fides in mysterio sine scientia recte defenditur nec scientia sine fide quae necdum capit quandoque ut percipiat enutritur II, 6-8 ; IV, cf. 71; scientia in fide IV, 95 ; F 356; quid ad fidem quidue ad scientiam in eo pertineat IL, 5; quantum fides Captt b 7860 XSVRIAUST- (0953.5 uirtus fidei eniteat in intellectu X, 118 ; XIII, cf. 5 ; uittute figei II, 42 ; III, 18 ; XIII, 19 ; fides comptobetur

in spititu I, 147 ; habet enim fides praemium meritorum ut quicquid pet fidem tibi sapuetit hoc interius totum praebeat VIII, 56 ; per fidem et intelligentiam VIII, 39 ; in fide et in intellectu diuinis redoleant mysteriis I, 122 ; III, cf. 87 ; ex fide sapit VI, 39 ; gustu fidei II, 59 ; fides exetceatuf ad iustitiam I, 132 ; fides uel religio ad probitatem morum imbuit VIII, 250 ; iustus ex fide uiuit I, 138 ; pet fidem ambulamus III, 12 ;

EV3rgoort

VITE 1 325

(00D

34;

F 195.542 ; simplex in fide XIV, 75; fides cum bonis opetibus I, 141 ; fide plenissima XXII, 160; per ardorem fidei XXII, 164; in soliditate fidei W 22; XX, cf. 91 ; fitmitas fidei I, 58.164 ;V, 69 ; VI, 97 ; iustitia fidei I, 139; IX, 165; metitum fidei I, 133 ; libertas fidei carm.W 10; exilium fert pro fide W 153 ; fatemur fide IX, 190; petfectae fidei officio fungemur F 574; fide suscipere XIV, 117 ; fide petcipere XIV, 175 ; XVII, 28; XI, cf. 65 ; licet in sacramento accipiatur per fidem II, 31 ; ab omnibus iute communicantibus una exigitur fides F 9or ; fide spe et catitate communicant XII, 108. cf. 115; XIV, cf. 19 ; fides incalescat XXII, 120; quod cum fide quaeritur XIII, 17; XVII, cf. 23 ; quod adhuc latet fide instantius fequiramus XIV, 185. cf. 167; fide respice F 165 ; fide nostra uere cato est F 579; Christum in se habeat sicut in fide ita et in cibo F 882 ; per sacramentum ... in nobis non solum fide ... manere probatur IX, 128; totum ex ista gratia fidei qua fruimur praefulsit V, 40; fides est sperandotum substantia F 499; pet fidem illuc in illo renati confidentius appeterent IV; 74; in fide substantia est quae iam creditur et communicatut et adhuc tamen hodie speratut F 503. cf. 506. cf. 525; fides non eorum est quae uidentur sed quae non uidentur F 523; quod si

catnis species in his uisibilis apparetet iam non fides esset aut mysterium sed fieret miraculum quo aut fides nobis daretur XIII, 57 ; VIII, cf. 32 ; XIV, cf. 57. cf. 164; F cf. 644 ;data sunt signa ueto et miracula ut fidem petcipiant non credentibus XIII, 40 ; XIV, cf. 7. cf. 15 ; nemo credit hoc ita esse nisi pet spiritum sanctum pet quem haec fides data est F 488 ; pet fidem offerre VIII, 275; F vf. 456; ptaecessit fides in. Habraham IX, 154; Abtaham in Melchisedech fide conspexetat IX, 160 ; participabantut tantundem pet fidem V, 41 ;

de stirpe uerae fidei VIII, 105 ; non omnium est fides F 771 ; quam bene disputant contra fidem sine fide ne credant F 522 ; absque fide IX, 247 ;

fidem conuenit singulorum VIII, 176; si uerbis fidem uerbera non fecissent

IX,

2320;

sacramentum

iutis ... sactamentum dicitur quod secretius fides inuisibilis ... teneatur III, 21 ; fides (erga tegem) K 9. Fiducia W 71 ; K 54 ; XIV, 12. Figere W 95. Fieri III, 27.59;

VIII,

208.218;

IX,

287.312.389 ;X, 86; XI, 62 ;XIV,

34.68.112; XX, 11.32 ;XXI, 16.17. 20.61;

XXII,

94.117;

F 672.685;

considera utrum ex sese in sua natura fiant singula IL, 95 ; an in uoluntate

dei fuit ut fietet tamquam spiritus flantis I, 77; an in gtatia fuit factum est creatotis I, 82 ; quicuoluerit deus hoc singula fiunt

totis quod quid I, 60

; sic est et sic fit ut ille decernit IL, 41; eius uelle solum fieti I, 14 ;

ipse dixit et facta sunt F 359 ; quotienscumque aliquid fit ex aliquo uittute uoluntatis fit et in sapientia eius

qualiter fiat praeparatur I, 103-104 ; ex aliquo aliquid rursus fieri posse I, 5 ; quicquid uult ita fit ut uult I,

107 ; in multis cognouit contra natutam fieti XII, 48 ; quae contta natu-

ram facta leguntut I, 94 ; ab omnibus quae facta sunt a saeculo miraculis distat hoc mysterium Il, 1:25; illa omhia ideo facta sunt ut hoc unum ctfedatur quod Chtistus est uetitas I, 127; in uerbo et uirtute spiritus sancti noua fit creatura in cotpote creatotis XII, 69; quae nimirum conspersio per aquam spiritus sancti fit XX, 77; corpus et sanguis in calice ad expletionem factum est

uetitatis F 424 ;quotienscumque fit catholice uere hoc fit quod dictum

INDEX VERBORVM

210

est hoc est corpus meum

XV, 48;

quod in uetitate corpus et sanguis fiat consecratione mysterii IV, 5; ut nobis inquit fiat corpus et sanguis XII, 62 ; F 808 ; prius autem quam corpus consecratione fiat XII, 67; ut ... sanguis uidelicet fiat XI, 25;

catnem et sanguinem in hac commemotatione iussit esse fit quod iubetur XII, 45 ; tectum fuit ut in his diuinum

fietet sacramentum

X, 74; in

sacramento haec omnia celebrantur et fiunt XII, 125 ; fitque hoc totum sub oculis humanis F 755 ; ista fiant sed uetbo cteatotis XV, 15; sacetdos ... cteatot cteatotis fietet XII,

55; in natale calicis factum fuisse XI, 5 ; fiendum in calice censuerunt XI, 6; dum immolatur ille ... in

sacramento fit F 133; in mysterio tunc factum est XX, r1 ; utrum ... fiat sacramentum C 4 ; IV, 1 ; si post fesuttectionem fietet XVIII, 1:2;

credimus spiritaliter fieti F 191; si enim totum uisibile fieret VIII, 31 ;

sed fieret miraculum XIII, 57 ; pet hoc fieret execrabile XIII, 32 ; ridiculum

nullum

fiat XIIL,

r5; cato

uefbi fit esca I, 156 ; uetbum cato factum est I, 154.155 ; IV, 88; IX,

EOS: XS 74 XUI 419029:323: 80/5 E. 177.344.345. 462.484.556. 711.713. 854; nihil aliud factus est quam deus cato I, 160 ; deus homo factus III-28 5 XIX 23:5 X X1, 267; E794 ;

carnem ... ipsius uetbi propriam factam F 2236.242.480.497.531.546 ; fit ergo et Christi natiuitas atque omnis illa humanitatis dispensatio magnum quoddam sacramentum III, 24 ; pon-

ET RERVM tricis XXI, 225 ; imbecilles fiunt et dormiunt multi VIII, 229.232 ; si semper in peccantibus aperta ultio

fieret VIII, 249 ; neque fit ertor iudicii VIII 225 ; abominationes quae fiebant in templo VIII, 159.201. Figuta : transit in aduersas iussu dominante figuras I, 29; reliquid nobis hoc sacramentum uisibilem figuram et catacterem carnis et sanguinis IV, 75 ; in mystetio et figura F 91 ; figura hoc mysterium est F 92 ; licet figura panis et uini I, 47 ; in figura carnis et sanguinis F 519; in figuram ex parte sumendam F 68 ; quia mysticum est sacramentum nec figuram illud negate possumus IV, 25 ; nihil enim ad figuram manifestius X, 15 ;

figura esse uidetur dum frangitur dum in specie uisibili aliud intelligitut ... dumque sanguis in calice simul cum

aqua miscetur IV, 34; figura

ueto dum sacerdos quasi aliud extetius getens IV, 39 ; in hoc mystetio nostra figura pet aquam admittitur XI, 55; iudas in figuta omnium malorum XVIII, 10; figuta uel cafactet uetitatis quod exterius sentiturf IV, 44.78 ; omnis enim figura alicuius tei figura est et semper ad eum fefettur ut sit res uera cuius figura est IV, 27-28 ; sub figura an uetitate C 4 ; IV, 1 ; hoc mysterium aut uetitas est aut figura IV, 31 ; hoc

mysterium uetitas et figura F 104; simul uefitas et figura IV, 45; si figuta ... quomodo uetitas IV, 26 ; figura ueritatis in mysterio X, 21;

ad uitam X, 79; ipsius factus est patticeps XIV, 55 ;unum quid ex uisibilibus atque inuisibilibus fieri F 223; ex conpage membtorum unum cotpus fiat III, 46 ; ex omnibus unum fiat corpus III, 67 ; fiant cotpus Christi F 650 ; fiat homo spiritalis XX, 49; animalis homo totus debeat ... spiritalis fieri IX, 9o ; ne ... fiat accipientibus in ruinam II, 16; factus membrum metetricis uel diaboli VIII, 12 ; factus et alterius mem-

pet hoc figurarum uetitas claresceret X, 124; si nihil amplius habet hoc mysterium pfaetet figuram cotpotis et sanguinis F 412 ; hic species accipit uetfitatem et figura ueterum hostiatum corpus F 305; nec .. in hoc mysterio est uirtus uel figura cotpotis F 290.cf. 302 ; non esse naturaliter corpus Christi panem istum ... sed figuram XIV, 76.82 ; secundum uetitatem et non secundum figutam XIV, 86; totum quod Chtistus est ptaedicatut non in figura F 534; figuram cafnis peccati adsumpsit XXII, 90; summa uetitas catactet appellatur et figura F 99 ; figura uel caractet substantiae eius IV, 48.52. 57.61.69 ; F 94.96 ; pet caracteres uel figuras litterarum IV, 58.65 ; F roo. IOor; non omnis figura umbta IV, 46; figutas uetetis testamenti um-

brum VII, 15 ; fiat membrum mete-

bras

tifex factus in aeternum VII, 28; XII, 22 ; sacetdos factus in aeternum IX, 53; in eius sacerdotio ista fiant

XII, 22 ; resuttectio Chtisti est quae ... Semel facta est F 117.119. cf. 189; facta est euchatistia ex resurrectione cato Chtisti V, 24 ; fit panis quidem

fuisse IV,

29;

haec

quippe

INDEX VERBORVM ET RERVM

2II

figura ptaecessit in Melchisedech IX,

Firmus IX, 203.

154 ; X, cf. 121 ; figura istius sacra-

Flagitium III, 63. Flagrantia XI, 51 ; XXI, 122. Flagrate XX, 61. Flamma IX, 227.235. ElatesDt77 Flete IX, 296. Flos catm.W 5 ; XXL, 125. Fluctus F 160. Fluete V, 6.19 ;X, 36.71.118 ; XI, 14.

menti in manna XVII, 5 ; aqua illa quae de petra fluxerat potus et figura sanguinis V, 19 ; pattes nostti ... in figuta eundem potum biberunt F 655 ; agnus ille legalis cum suo calice in figura praecessit F 422; cuius fecte figutam agnus in lege paschalis IX, 48; immolationem illam agni

figuram fuisse V, 5 ; agnus(lle legalis

22.3.4 XL

en$s1i XX. 18.5 EPEAT:

et manna ... figuram gesserunt carnis

Flumen XX, 77 ; XXI, 296.

ac sanguinis Christi ... non nisi figuram istius habuere mystetii V, 56-58 ; non in figura agni XIV, 161 ; de cuius nimirum sanguinis figura XV, 78; sub figuta hircus immolatuf XXII, 78; figutasque legalium

Foeditas XXI, 181.

C 5; V, 1;

figutis quidem legalium

enigmatibus V, 45; figura erat et umbra huius mysterii XXI, 44; de figutis sacramentum uetitatis intel-

ligebant V, 42 ; in figura ista percipiebant V, 62; idem necdum in re sed in spe ac figura V, 66 ; in figura sanctae dei ecclesiae VIII, 237; de figura et umbra ueritatis F 448;

uefitas hinc conpletur quam prius figura praemisit VII, 57. Figutate V, 25 ; IX, 68; F 55. Filioli XX, 7. Filius W 2.24.57 ; 1X, 204.225.322 ; X.

115 ; XV, 45; XVIL 55; XX, 95;

XXI, 1r10.120.122.123.139.147.240 ; XXII, 50.57.175.182 ; filius (dei) IV, 47; IX, 95.102.111.120.125.244 ; XII, 55.62.65 ;XIV, 147.154; XV, 2.6; XXI, 213.217.218.268.265 ; F 96.218.227.553.720 ; filius hominis IV, 21 ; X, 99 ; XIX, 61 ; XXII, 45 ;

F 14.65.239.336.341.343.346.607.610. 692.760 ; filii (dei) III, 38; VI, 57;

IX, 144; XIX, 67; XX, 52.55 ; XXL, 256; filii hominum

XIX,

1:7; filii

Israel II, 21 ; VIII, 99.102.109.123 ; XV, 61 ; XXII, 25.82.84 ; filii Heli VIII, 149.150; filii Aaron VIII, 98 ; XV, 60. Fimbria XVII, ro. Fines IX, 177 ; XIV, 130.

Fingere XXII, 161 ; F 99.291.292. Finis W 72 ; K 75 ; VIII, 130 ; XI, 107;

111 ; XII, 81 ; XIII, 24 ;XVIII, 51 ;

IXOOIS16-tr )ES729-

Firmate W 95 ; VIIL, 240 ; XIV, 164;

XX, 85.91 ; XXI, 136. Firmitas : ob fidei firmitatem I, 58; firmitas fidei nostrae I, 164 ; VI, 97 ; ad fidei fitmitatem V, 70 ; ad uitam et firmitatem animi X, 79.

Folium IX, 73. Fons catm.W 7; L 75; Xl, 62 ; latus eius unde quasi de uiuo fonte manauit sanguis et aqua XI, 11 ; de fonte pectoris

sui XI, 68; emanat

fons

ipsius gratiae XII, 130; haec uitae sacramenta de caelesti fonte manantia XII, 1xxo ; in qua fluit fons uitae XII, 157 ; tet mergimur in fonte XV, 5 ; in aluo baptismi priusquam infans a fonte surgat III, 55 ; si quam peccati maculam post fontem traxit XI, 18.

Foras VIII, 147. Fotis III, 22 ; F 642. Forma IX, 211; XIV, 5.68.133.141. 159.162.166 ; XVIII, 9; XXI, 65. Formate

IV, 65; IX, 399; XI, 28;

F 86. Formidare VIII, 156 ; F 723. Fornax IX, 220.227.231. Fornicati XII, 123.136. Fotnicarius XII, 146. Fornicatio XII, 143.148. Forsitan XI, 85 ; XII, 86. Fortassis VIII, 26. Forte catm.W 6; II, 10.21.89; VIII, 116.243 ; XV, 55 ; XXI, 142 ; XXII, 11.45 ; F 11.71.2331.577.589. Fottis W 49 ; K 31.32 ; IX, 313; X, 41 ;

XX, 65. Fortitudo X, 129.133.149. Fragmen C 19 ; XIX, rz. Fragmentum F 172.175. Ftractio F 455. Frangete IV, 34 ; XIV, 8.104.106 ; XV, 32.59.62.66 ;XIX, 3.51; F 276.289.

419.454-

Frater X, 59.136 ; XXI, 131.134.271. 273; XXII, 64 ;F 1.243.389.681. Fraternus XXI, 267. Fraudulentet XXI, 155. Fraus XII, 127.

Fredugardus F 777. 1. Frequens W 20 ; XIV, 123.

Frequentia : inter angelorum frequentiam W 61.81 ; K 47.64; VIII, 78.156.

INDEX VERBORVM

212

Fretus XIV, 151.

Friuolus XX, 45. Frons VIII, 199.266. Fructificatio XVIII, 36. Fructus

catm.W

i1;

W

42;

K

21;

TOUS OS RVIIINo n 6X6 0209 6:25 22919415 XVIII, 35 ; XXI, 169.295. Frui W 65 ; K 50; V, 40.47 ; IX, 194; XLI

U24

XVID 2S

ENSXOE

SS

UEXSXIT IUHTOQTA4 107233255

EOGBXO

r2

F 448.

Frumentum IX, 178-180 ; X, 11.12.16. u5T6T X VIDDISE SS RCXCXCDSSTESDESS F 765.802. XIV, 176. IX, 352. F 670. catm.K. 5 ; XXI, 168. W 30; X, 145.

Functio F 745. Fundete IX, 47; XI, 14; XV, 87.96;

XIX, 52; F 20.24.36.151.216.308310.421. Fungi : perfectae fidei officio fungemut

F 574.

Futurus

Gladius VIII, 225.266. Gliscete W 36. Glotia IV, 48.51; VIII, Tr XSXTIS 67:5 Et96: Gloriati XXII, 200.

187; XXI,

Glotificate XIV, 68.

Gloriosus VIII, 178 ; IX, 208. Gradatim IV, 59. Gradus XII, 91. Granum X, 1i1.16.17.20.32;

XVIII,

32; XX, 80; F 660. Gratantet X, 140. Gratia W 24.76 ; K 22.54 ; I, 81 ; II, 42.

$352 DII I5612715 $V, 839743 -03:50 V.LET,

155.154.185.195.

Frustta Fucate Fugare Fugere Fulgere Fulgot

ET RERVM

120; IX, 147.173.289.371.399 ; XI, Sus EXTI 052107:1297.15015 0-153. ESGCDOLVETTa

eZoe

Sem XENON.

87.90.94 ; XXI, 141.168.192.225.264. 298; XXII, 35.74.179.196 ;F 696; gratiarum actio XV, 20.57; F 457; gratias agere XIV, 113.118 ; XV, 31. 53-56; F 457.851; gtatias referre

I, 98. Gratis catm.K

5; XXI,

256; XXII,

196.

Gratus K 74. V, 22.68;

VIII,

10.20.127;

IX, 80 ; XXI, 91 ; F 106.845. Galatae VI, 70. Gaudete IX, 215; X, 61; XXI, 286; gaudio gaudete F 856.851. Gaudium IX, 216.335 ; X, $1.62 ; XIV, 98.119 ; XXII, 67.72.177 ; F 836.851. Gehenna VIII, 129 ; IX, 144. Gelidus catm.K 1. Gemete VIII, 200. Gemma catm.K 6. Generalis Christi ecclesia VII, 5 ; genefalitet C 20 ; XIX, 86 ; XX, rz.

Generate XXI, 227 ; XXII, 1335. Generatio XXII, 47. Genetrix IX, 206.244; F 56.

Grauidus catm.K 9. Grauis VII, 14; VIII, 259 ; XXI, 275. 306.308 ; grauius est VIII, 141 ; XXI, 227.5 XXX T1,,58.

Grecia F 821. Grecus III, 29. Gregorius W 88 ; IX, 200.253.269.355. 357 ;XIV, 44.56 ;F 204.819. Gubernate XX, 65. Gustare VIII, 40.59. Gustus II, 55 ; IIL, 7o ; VIII, 35 ; XIV, 172; XXII, 165 ; gustu intelligibili W 59; K 45 ; gustu sapientiae I, 150 ; gustu fidei II, 39 ; gustu sapotis III, 87 ; corpoteo gustu II, 15 ; XXI, 92 ;

L

1325 1V5 05.35.

Guttut VI, 82,

Genimen C 21 ; XXI, 2.81.

Gens IX, 171: ; XV, 5; XXII, 39.46 ;

Habena W 29.

F 810. Genu IX, 212 ; XIV, 158.

Habere carm.K 16; W 65; K 52.70; C 12.17 ; I, 19.66.68.73.75.80.83.112. no1x28 e ELS:Oxo Bl» asoO

Genus K 6 ; I, 12 ; F 361.8335. (GietercsW69gE 9E» EDDIE SERVA Aou Byros GIC VIBIBI, 2 69:0 X$0157 UGcUp AX eerte SUD sek d OXIBVA 145 ; XXI, 317; F 192.463.

1V5222:96/: V5 0384S CS VIDE US 9270/25

VIL, 1:8; VIII, 36.38.106.129.132. 137.165.190.195 ; IX, 31.63.67.122. 147.159.181.275.314.343.397 ;

X,

Germanus XXI, 135. Germen XXI, 170. Germinate XII, 42 ; XXI, 155.169.170. Gertuasius VI, 56. Gesta anglorum XIV, 121.

100 ; XI, 18.77.78.93.94 ; XII, 1.56. 93.98.116.124.128.1343 ; XIV, 21. 105 ;XVII, 1.24 ;XIX, 32.34.36.257. 60.62.104.110.113 ; XX, 44.50 ; XXI

Gestate IX, 239 ; X, 41. Gignere VI, 58; IX, 1or ; X, 12.17. Glacies W 21.

271; XXII, 13.44.100.143.197.198 ; F —15.27.45.46.97.130.187.200.219. 248.294.357.395.412.414.47 1.472.586.

52.121.126.179.180.184.185.192.210.

INDEX VERBORVM 589.599.618.654.665.669.701.703.716. 717-729.761.766.882. Habitate I, 154.160.161 ; XII, 35 ; XIV,

74; F 462.

X, 58.146 ; XV, 56 ; XX, 6.7 ; XXI, 310 ; F 220.410. Horteum X, 18.

Hottibilis XIV, 58. Horror F 58.

Habitatio F 235. Habitus VIII, 191.

Hortus XII, 128.

Hactenus II, 47 ; XXII, 184. Hautite XII, 88 ; XXI, 24; F 580.

Haustus W 41; K& 138; X 145 ; F 164. Hebdomada IX, 257.261.379; XIV, 91:99;

213

ET RERVM

Hospes F 5. Hostia IX, 51.52.148.257.260.265.268. 273.274.342.347.350.351.380.395.396.

400.401; XIV, 8; XXI, 274.288; F

208.303.743.744.872.

:

Hebtaeus IV, 47 ; IX, 222 ; XIV, 5o.

Hostis

Hedus XXII, 8.10.13.18.20.25.29.57. 48.53.56.63.70.77. 90. 92. 94. 102. 1 IO. 114.317 ; F 441. Heli VIII, 149. Hetba XII, 42. Heteditas VIII, 77 ; XV, 75. Heremus I, 79 ; XXII, 83.88.

Huiuscemodi IV, 55 ; X, 115 ; F 856.

Hereticus

IX, 94; XVIII, 27 ; XXI,

8.

Hidria VII, 335. Hieremias W 6. Hieronimus W 88 ; XXII, 15 ; F 822.

W 54; K 58 ; VI, 77 ; IX, 254.

Huiusmodi V, 36 ; VI, 90 ; F 360. Humanitas III, 24.55 ; IV, 53.60 ; IX, 120:125005..589: Humanus XIV, 115; XV, 7; XIX, 3o. 97; F 351.561.592; humano sensu F 570; extra humanam fationem I, 166;contta consuetudinem humanam

X, 94; sub oculis humanis F 755 ; cotam humanis obtutibus X XI, 246 ; propter perfidiam humanam VIII, 6. Humertus catm.K 6 ; IX, 298 ; X, 40.

Hierusalem VIII, 158.199 ; IX, 98.176.

Humilis K 1.68 ; XXI, 295 ; XXII, 48.

179. Hilatius W 87 ; F 552.781. Hinc W 57; K 56; L, 25 ; II, 88 ; III,

Humilitas XXI, 277 ; XXII, 68.

36; VI, 16; VII, 57; VIII, 46.141.

148.201; IX, 113.117.131.176.185. 264.315 ; X, 38.44.50.51.83.139 ; XI,

47.97 ; XV, 65 ; XIX, 55 ; XXI, 56. 86.113.190.218.257 ;XXII, 119.155. 172.175 ; F 152.217.366.694.698.801. 876.881.902 ; hinc inde W 16.28; K

$5.36; IV, 80 ; X571185 XXI, 65, Hitcus XXII, 78.79.90.

Hodie IX, 105; F 116.120.128.554; adhuc hodie I, 54 ;IX, 47? ; XII, 31. 42 ; XV, 96; F 314.571.504. Holocaustoma IX, 150. Holocaustum XXI, 41. Homicida XII, 112.124. Homo I, 80.92.144 ; IL, 41.73.75 ; lIL, 25.28.52.58.65.85 ; IV, 22.68.86 ;V, 28.33.34; Vl, 21.41.72; VIL, 38; 7.273 ; VIII, 24.30.59.100.247.249.25 IX, 108.120.121.368.378 ;X, 54.95. 99.106.129 ; Xl, 17.73.81.82.84.90.

96.99.109 ; XII, 49; XIIL

r5.31;

XIV, 87 ;XV, 11.88 ; XVI, 4.15.14. 16 ; XVII, 8.17 ; XIX, 6.18.22.23.30.

34.41.61.86.102 ; XX, 48.50.64.87 ; XXI, 623.126.229.266 ;XXII, 58.43. 190.201 ; F 167.240.241.245.346.357. 510.548.558.565.600.658.675.674.749.

753.779-786.792.794.855.859.895.

Honestus IX, 211. Honor XX, 16.67 ;XXI, 234; F 165.

Hora W 31; IX, 263.276.310.333.338 ;

193.

Humo XIV, 156. Jacete IX, 224.329; XIV,

103; XXI,

34Iacob XXI, 105.110.120.148. Iaculum VI, 67. Iam W 15.50.70 ; II, 44.46 ; III, 71 ; V,

453.69 ; VIL, 14.59 ; VIII, 67.72.234 ; IX,

84.87.129.139.145.250.257.282.

290.304.312.314.319. 348. 356. 369.

380,51 X: 742255:85. 152.31 2415012333055 XIII, 11.22.25.33.56.39 ; XIV, 11.17. 65.135 ; XVIII, 12.13.19.27 ; XIX, 5. so.110.115; XX, 6.8.44.75 ; XXI, 30. 74- 99. 134. 162.230.250. 283. 285 ; XXII 75 102/5 EIT22 4125-206: 2 T. 215.25 7.309.311.368.414.903.506.508. 558.786.845.851.875. Iamdudum K 69. Ianua VI, 9. Idcitco K 42 ; I, 3o; IV, 96; V, 58; VII, 16.36 ;VIII, 78.181 ; IX, 167; X, 35.90.148 ; XI, 30.45 ; XII, 83.91. 123 ; XIV, 151.177 ; XV, 12; XVI, 12295 X1X7.53.50, XXG09o 2JEXT, 27.84.212.312 ;XXII, 28.55.175; F 328.466.898. Ideo W 37.46 ;K 14; L, 107.126 ; VI, 104; VIII, 233.261.276 ; IX, 269; 30. -2.9.102.122.; XE, (215 XITI, 17 ; XVIII, 3.15; XIX, 58.45; XX, 8;

XXI, 61.143.145.188.206 ; XXII, 55. 117; F 460; ideoque I, 17; et ideo

214

INDEX VERBORVM

ET RERVM

l, 39.44.53.101.129.1236.165; II, 15 ; IV, 61 ; VIII, 42.88.173.195.220.238 ; IX, r4.111.129.146.160.170 ; X, 357. 49.88; XI, 34.53.95; XII, 99.103.

23.57.64.70.78.121 ; F 128.132.188.

145 ; XIII, 7 ; XIV, 55; XV, 48.55.

doped

66 ;XVII, 55 ; XVIII, 10.40 ;XIX,

4-7.72.75.94-103 ;XX, 18.55.553.95;

XXI, 172.226 ;XXII, 149 ; F 45.66.

71.80. 120.196.238. 291. 310.354. 363.

394.427.471.475.502.504.507 519.524.

836.646.795.823.857.850.861.865.880. Idiota XIV, 75. Idolum XII, 158.139. Idoneus VI, 48 ; VIII, 279.285 ; XVII, 39.

leiunate F 245. lerunus.C 205; XV, 63; XX, 1.8.13. 15.60. lesus VIII, 204; IX, 339; F 26.276. 428.448.486.495 ;lesus Chtistus IX, 365; XII, 63; XIV, 49.95.97; XV, 85 ; F 220.228 ; Christus Iesus VIII,

225 ; F 585 ; Iesus Christus Dominus noster XXII,

799; Dominus

noster

lesus Christus F 658.809. Igitur W 4; I, 41.105.125.145 ; II, 49. scelus or sone SP RVIDMETES GI VIII, 17.64.113.121.141 ; IX, 65.96. 115.119.131.172.199.340.396 ; X, 2. 115.149 ; Xl, 42.88.104;

XII, 105.

130; XIII, 39; XIV, 50; XV, 77;

XVIII, 5 ; XIX, 18.91.109 ; XX, 24. 51.66.80.94 ;XXI, 120.139.150.240.

286 ;XXII, 3.159 ; F 26.92.565.735. Ignauia XXII, 158; F 887. Ignauus K r1.

Ignis L, 75 ; IX, 224.231.235.240.242 ; XX, 9o ; XXII, r28. Ignitus carm.K 6 ; VI, 67. Ignorantia IL, 15.19.27.28.40.44.50.68. 86 ; VIII, 58.84 ;XIV, 95; F 824. Ignorare C2 ; II, 2.4.15.30.89.90 ; V, 4 ; XXV EierT6s Ilico II, 8o ; VIII, 208 ; XI, 57. Illesus IX, 233. Illicite VI, 79. Illicitus XXI, 258. Illuc IV, 74 ; IX, 227 ; XII, 21.

Imago V, 22 ; VII, 36 ;XII, 156.141 ;

SRM LETS

Imbecillis VIII, 229.232. Imbuere W 89 ; VIII, 250; F 749. Imitari IX, 337.395 ; F 218.

Imminere VIII, 94 ; IX, 283. Immo W 58.69; K 43; I, 6.86.108;

II, 35 ; IV, 92 ; V, 56 ; VIL, 44 ; VIII, 80.154; IX, 73; X, 94; XL, i12; XIL 846.

146;

XXI,

187;

F 450.506.

Immolare C 9; II, 79 ;IV, 17.42 ; V,

538; VIII, 21 ; IX, 2.15.60.148.268. 274; X, x51; XIII, 22; XVIII, 16. 18; XIX, 50; XXI, 87 ; XXII, 5.16. e

73.

371.572.407. 747.

Immolatio C 5; V, 1.5; IX, 50.382 ; Xr XSbVPTOI Eo» 0: Immutabilis XXII, 791. Immutate III, 62 ; V, 12 ; XV, 73.

Impedimentum IX, 287. Imperium W 27 ; I, 27. Impetrare XII, 76. Impetus XXI, 511. Impius I, 70; IX, 30.31.33; XII, 46;

F 572.575.

Implere V, 23 ; VI, 69.78 ; VIII, 219; IX, 229.323; XII, 96; XIV, 165;

XX, 5; XXI, 101.102 ;XXII, 125. 197 ;'F-85. Implotare K 68 ; XXI, 140.148.

Impossibilis I, 59 ; VIII, 253 ; F 773. Impudicus XII, 149. Imum : ab imo XIV, 146 ; summis ima

sociati F 221. Inardescete VIII, 120.

Inbuere XIV, 129. Incalescere XXII, 120. Incarnatio F 462. Incendium I, 78 ; IX, 226. Incensum XII, 138 ; F 747.

Incessus catm.K 9. Incestus XXII, 134. Incidere XIV, 107. Incipetec 2772/5 0158272 V1; 65: VITIS 218212,21:221:224 SSDX 3 1465] 58.5 XIV, 125.

Inclinare IX, 340. Inclitus K 5. Incognitus IX, 360. Incolumis IX, 321. Incommutabilis F 345. Incomprehensibilis XIV, 88. Incontaminatus IX, 36. Inconuenientet XI, 65 ; XXI, 293.

Incotrporate F 654. Incottuptibilis W 56; K 40; l, 9o; XIV, 185 ; XVIII, 27.29 ;XIX, 89; E2327 Incorruptio XIX, 12.25.84.

Incorruptus Inctedibilis Incredulitas Incredulus

XVIII, 32.55. F 627. VI, 97. I, 119; VI, 7477.83.90 ;

XIII, 25 ; XIV, 94; F 627.

Incrementum III, 75. Increpate IX, 285, Incruentus : inctuentam celebramus in ecclesiis sacrificii seruitutem F 229. Incutia F 886.

INDEX VERBORVM Incuttere XXI, 248 ; F 61.197. Incutete F 59. Indagatre XXII, 189. Inde catm.W 13 ; IV, 8o ; VI, 54 ; VIII, 22:2:2201

8X9):

X Doo 118

XV.

24:5 XCVATI, 21.5 X:X5 56; XeX15:52. 61.65 ; F 651.706. Indefessus W 7. Indicare IX, 261.287.384. Indicium IX, 236 ; XI, 89 ; F 857. Indifferens VI, 21 ; VIII, 84. ^ Indigere IX, 400. Indignus W 50; K 2.35; Il, 10.86; VI, 27.34.53 ; VIII, 79.112.145.155. 184.228.245.260.264; | XIL 94; XVIII, 8; XX, 25 ; XXI, 141.245. 296 ;XXII, 100 ; F 261. Indiuidue XXI, 204. Indubitanter IX, 249 ; XII, 4.

108.

SXSVIID 225 XX

Inflate F 707. Infligere IX, 300. Infra VILI 169: XED- 45 X XI s XXII, 65 ; F 7435. Ingemescere VIII, 119. Ingerere III, 66 ; VIII, 156 ; F 553. Ingratus IX, 366 ; X X, 86. IngrediW 64 ; K 49.51 ; III, 53 ; V, 62 ;

VI, 59 ; VIII, 166.188 ; IX, 360. Ingressus VIII, 179. Inhabitare IV, 54 ;XVII, 21.26 ; XXI, 218. Inibi VIII, 42. Inicere IX, 155. Inimicus VII, 57; IX, 217. Iniquitas II, 22.85 ; IX, 15 ; XII, 111;

XXII, 82.

Indulgentia IX, 397; XX, 68 ; XXII, 28.57.56.70. Indulgere XII, 64; XIV, 179; XXI, 1245 X:X:017/32. Induftatio X XI, 249. Inebtiare X, 48.59.60.138.142.145 ; rans

Infitmus VIII, 238 ; X, 107.

Iniquus W 69 ; VI, 77 ; IX, 230.

Indubitatus IX, 242. Inducete VI, 75 ; XXI, 97. Indui VIII, 189; IX, 87; XXI, 107.

POVI

215

ET RERVM

08645

XXI, 57.67.95.177. Ineffabilis : ineffabili spiritus sanctificatione IX, 44 ; ineffabile est quicquid spiritus sanctus opetatur F 577; ineffabile patris gaudium X XII, 66. Inefficax XII, 55. Inelimatus W 35. Inenartabilis X XII, 194. Ineptia F 890. Ineptus VI, 68. Inesse V, 66 ; XIX, 98; F 565. Infans III, 55 ; IX, 209.218.239.243; XIV, 32.147.

Infantia W 58.84 ;IV, 58.65.70 ;XXI, 180. Infantulus IX, 237. Infelix XIX, 96 ; XXI, 35.

Inferior XI, 85; XX, 37.66.68.92; E252: Infette II, 80 ; XII, 74 ; XIX, 85 ; XXI, 260.

Infidelis VI, 33.52.1204 ;VIII, 5o; IX, 46: XIV, 815; B 215.872.

Infidelitas XIV, 69.127 ; F 1535. Infidus XIII, 18. Infitmate VIII, 243.251. Infirmitas VIII, 235.277 ; IX, 14; X, 135 ; mottalis infirmitas IX, 10; infirmitas peccati IX, 11; infirmitas cordis IX, 286.

Initium W 95 ; I, 94. Iniungete F ro. Iniutia VIII, 153.281 ; IX, 219; XXI, 255 ; XXII, 58. Iniustus IX, 81.

Inletitus (ex in lecito [3 Rg. 17,12] nominatiuus formatus) VIL, 33. Inlocaliter VIII, 61. Inlustrate II, 56 ; III, 74 ; X, 144 ; XIX, II5. Inmaculatus IX, 36; XIII, 10; XIV,

182 ; XXI, x61 ; XXII, 9.15. Inmatcescibilis XXI, 125. Inmensus VI, 67 ; XX, 86 ; XXII, 192 ;

F 555.

Inmetito : nec inmetito I, 102 ; F 733 ; non inmetito X XI, 265 ; F 739. Inmortalis I, 151 ; XI, 108 ; XVIII, 58. 41-45; XIX, 89.100; XXII, 191; F 212; ad inmottalia aeternorum

inuitate W 35 ; ad inmortalia et aeterna praepatati III, 7o ; ad inmortalia festinare I, 141.1523. Inmortalitas 1I, 89.118.140.145.149 ;

VII, 45 ; VIII, 54.240 ;IX, 194; X, 7; XI, 110; XIV, 181 ; XVIII, 20. 23.24.36.38.43 ; XIX, 11.953.100;

XXI, 166. Inmunditia VIII, 102.112.174 ; XII, 89. Inmundus VI, 62.87; VIII, 108.128. 223.257 ; XIII, 31; XXI, 241.294;

XXII, 38.40. Inmunis IX, 28. Innocens W 69; IX, 27; XIV, PX 210 E70; Innocentia XXII, 103.113. Innotescete IX, 378. Innouate XXI, 39.65 ; F 11r.

79;

Innuete X, 134 ; F 840. Innumetus I, 74.

Inoboediens IX, 70. G.C XVI

INDEX VERBORVM

216

Inoboedientia IX, 285. Inolescere XX, 19 ; XXI, 18.

Inpenitens X XII, 59. Inpertire V, 68 ; XXI, 205. Inpinguate X, 142. Inponete XII, 104.122 ; F 731. Inportunus XIII, 39. Inpotens XII, 37. Inprtaesentiarum W 77 ; K 58 ; VIIL 5 ; F 105. Inprecari XXII, 85 ; F 748. Inprimis IX, 58. Inpudens W 68 ; XXI, 239; F 571. Inquilinus II, 26. Inquinate XXI, 294. Inquirere IX, 302. Inquisitio IX, 304. InquitDus or El» roehDlo os pp VMSEOU V5/49:5215.V1I5.3.98.5 V BER o SV TI ro27

ET RERVM

Intellectuswilo 2212 SPRS USBRONCE SN F 102.246.834. Intellegentia K 67; I, 169; III, 37; IV, 60.66 ; V, 67 ; VIII, 4o ; XII, 11 ; PSI A159 52XSX E62e EN XGDAUS Ges EO

255.572.

Totellegete mWOrzi sw

mO2 ETT DS

IV, 6.55.45.71 ; V, 42.57 5 VL, 55.36 ; Mss; VDEDE82611190,272 X 043 75-20: 120611 X:1, 7625015S50 0D 2.105 XVI 22:5 XUXS. LAUS CXCXCOEUA mss XXII, 5o.x11.181; F 12.34.58.86.

104.119.123.126.202.203.247.257.337.

353-375-421.445.447.573.648.656.657.

"xA i D adu I de a 95. Intelligibilis W 60 ; K 45 ; IL, 41.51.65 ; VIII, 170; F 269. Intendere K 29.57 ; IX, 215.

97.100.103.202.211.229.245 ; IX, 37.

Intentio VI, 95.

91 ; X, 42.66 ;XI, 61 ; XII, 62.155 ; XIV, 53.63.138.144.148 ; XV, 24.40. UO XVII 2 grs XSNI GE REXOXI TS XXI, 14.100.169.194 ; XXII, 7.17.

Inter W 25.61.69 ;K 9.46.47; III, 62 ; IVif2:598 052 Bo OHS INDETD «23,78 9559: 202 ;1X,21.30.31.95.215.223.248.332. 3695; XIL 73:103; XIV, 47; -XV, 28; XXI, 231 ; XXII, 73.104 ; F 479.

22.132.143.166 ; F

15.74.115.127.

142.148.150.152.158.184.200.286.295.

366.396.419.468.470.499.625.628.640. 651.657.663.693.788.808 ; inquis F 54; inquiens F 672; inquimus F 116; inquiunt XIII, 28; XXII, 9; F 226.518.531; inquam I, 53.164; JUDVSTUETX SENSXOUI Sm XXI 2T F 139.463.739. Inradiate catm.K 4.

Inscius XIII, 30 ; F 776. Inseparabilis IX, 108 ; F 558.786. Insetete VI, 204 ; IX, 202.

Insidere VI, 86. Insinuate IV, 7 ; XXI, 220; XXII, 24 ; H2»; Insipientia XI, 46. Insistere IX, 221.

Insolescere X XII, 65. Insolubilis IX, 385. Inspicere W

15; IV, 45; XIV,

r50;

F 162. Instantius K 66 ; XIV, 186.

Instigate VI, 59. Instituere XIL, 64; XXI, 95; XXII, 29; F 779.806.8935. Institutum : (apostolorum) instituta F 900. Insttuere II, 54 ; III, 11 ; XX, 84. Integer L5.77/; V1T,/50160:; X917 85 XI,

71.97 ; XII, 39.40 ; XVIII, 29 ; XIX, 41.42 ; XXI, 66 ; F 170.180.312.314. 321.338.365.370.376.400.518.611.618. 696. Integtitas F 615. Intellectualis XIV, 102.

555. Intetcedete IX, 84. Intercessot IX, 326.

Interdum W 92 ; III, 52.62 ; VIII, 145. 266 ; IX, 140 ; X, 125 ; XI, 81 ; XII, 152; XX, 58; XXI, 309 ; XXII, 51 ; F 6.543.886.

Interesse C 5 ; V, 1.5.64 ; VI, 58; F 406.

Interfectio VIII, 161.186.207. Interficere VIII, 211.219. Interim XIV, 169 ; XIX, 85. Intetitus F 209. Interior homo II, 41 ; XVI, 14; XX, 65 ; XXI, 65. Intetius Wio225 ID117.157/5 11] 5527255

T

nocrg2220

IVA AS. 71852VIEN M827

66.85.169.182 ; X, 52.117 ; XIII, 1o.

I9; XIV, 168.174.187 ; XXI, 167; F 164. Intetnicio VIIT, 211. Intetnus VIII, 4. Intetpellare VII, 28; VIII, 274 ; IX,

45 ; XII, 23. Interpres VIII, 114 ; XXII, 15. Interpretati VIL, 52 ; IX, 175 ; X1, 55 ; XXI, 81. Intertogare IX, 237 ;XIV, 52; F 127. 188.554.

Interuenire VIII, 152.270.280.285 ; IX, 376.

Intra IX, 364. Intrare III, 39 ; VIII, 182 ; XIX,

XXII, 54. Intrinsecus I, 147 ; IV, 80. Inttoducete XI, 47.

58;

INDEX VERBORVM Introite W 69; VIIL, 179; XII, 25; XOT, 12235 Introrsus III, 354. Intus II, 51; III, 4.6.26; XXI,

XXII, fotis F Inuadete Inuenite

185;

54.153 ; manducare intus non 642. VIII, 145. VIII, 152.256 ; IX, 131.166.

185.221.360.268.377.381;

XIV,

25.

61.158 ; XV, 100 ; XVII, 6,17.23.24 ;

XIX, 14.59.71; XX, 59.99; XXI,

65.126.139.159.206.318 ; XXII, 75;

F 8.447.540.549.675.676.688.

Inuestigare II, 9. Inuidia XXII, 51.66. Inuidus W 50 ; K 335. Inuigilate X X, 22. Inuisibilis I, 147.149 ; III, 4.11.21.27. BEC EDVOU m XCIT, 385 EXTITISSE XV, 14 ; XXII, 191 ; F 154.222.545. Inuitate W 36 ; XX, 70. Inuitus W 18. Inultus XXI, 253. Inuocate XV, 60.62; XIX, 47; XXI,

n3. Inuocatio III, 22.

Inutilis XII, 105. Iohannes (Ev.) HI, 77; VIL, 47; IX, 37; XX, 7; F 295.630.855. Iohannes (Bapt.) IX, 21. Iohannes (Chrysostomus) W 88 ; F 746. 747. Iohel XXI, 193. Ioseph (Gn. 43,25) X, 58. Iota F 450.839. Ira VIII, 262 ; IX, 290 ; XXI, 256.304.

Iracundia XXI, 255. Irasci IX, 346. Ite I, 87; IX, 364; XV, 5 ; XXI, 277 ; F 715. Itridete VI, 71. Irritus XV, 74 ; XXI, 261.

Isaac XXI, 109.147: Isidorus W 87. Israel : filii Israel II, 21 ;VIII, 99.102. Lo0u229 V, Gre; XXII, 24.82.84 ; Israel catnalis VIII, 107. Itaque II, 7o ;IV, 65; VII, 39 ; VIII, 51578 IX, 94.138.159.316.337.343.369. 89354 X ssp or maron4ob eT ; XIL, 16.45. 3X Vstti2m X V Sur «8:; XVIII, UBP EXTX 1921: NPXDENT SEXOT, 13.105.265.306 ; F^ 88.205.289.308. 656.788.900.

Item XV, 55 ; F 630.670.691. ]terate IX, 4.134.288 ;F 414. Iterum IX, 349 ; XIV, 157 ; XXL, 511 ; F 2153.

Iubete II, 33.43.48 ;VIII, 22.272 ;XII, 19.45 ;XV, 23.56 ;XXI, 54.58.2823 ;

ET RERVM

217

XXII, 21.25.79.125.162 ; F 681.6835. Iucundate W 1o. Iucunditas XI, 46. Iucundus XXII, 181. Iudaicus VI, 99 ; F 843.

Iudas VIII, 6. 9Bs89.90.142 ; XVIII, IOTI25 XX Iudeus V, 325 Vi, 59.73.81.86.93.101; DX 2014:7:185: 204.209.214.245 ; XXI,

165050: Iudex VIII, 4.225 ; IX, 397 ; XXI, 232.

Tudicate VI, 47 ; VIII, 245 ; XXI, 308. Iudicium C 8; VI, 27.31.37.40.48.49 ; VIII, 1.8.10.13.86.88.93.119.155.185. 2316:2212223.2052269 ;9- UUXS 340 ; XVIIL, 15; XXI, 198 ;2X2X0I, exor; F 262.266. Iugis I, 144 ;XXI, 162.207. Iungete VI, 65; XIV, 153; XIX, 45; H222. Iunior XXII, 57. Tutate III, 19.25 ;F 895. Iurgium XXII, 65.

Ius : iura legis I, 88 ;per ordinem sui iuris I, 97; sacramentum iuris III,

19 ; diuini ijufis sactamenta XII, 124 ; iuteC 16 ; I, 6.16.22 ; III, 29 ; IV, 57.

43.61.70 ;VII, 7.16.45 ; VIII, 21.87. 125.221 ; IX, 107.121.165 ; X, 49.55 ; XXIa 20m IgE EXSV ISI MGE 05 9VID: 195: XEXs 105 0839X9056.; XXI, 73.172.177 ; XXII, 90.92.162 ;

F 526.536.901. Tussio IX, 285.288. Iussum catm.W

9; L, 20.29 ; XII, 41.

Iustificate IX, 31.33. Iustitia W 12; l, 4.133.134.138 ; IX, 162.164.165 ; X, 124.129 ; XII, 110. IustusC 22 ; I, 138.162 ; IX, 30.81.165 ; XI, 94 ; XIX, 85 ; XXII, 1.16.54.94.

95 ; F 732.755.

Iuuate W 20; IX, 196.241. Iuuenalis IX, 294.

Iuuenilis W 17. Iuuentus XXI, 209. Iuxta VII, 8; VIII, 166.181.195.217; IX, 294; XII, 7o; XIV, 64; iuxta naturam F 241; iuxta morem IX, 316 ;iuxta apostolum VI, 58 ; iuxta

proprietates

linguarum

XXI,

21;

iuxta quem fitum XXII, 8. Katolus catm.K

12.

Labes XIX, 7o. Labi W 26; VHI, 11; [UC rA ex DS 99.106 ;XXII, 28. Labium VI, 65 ; XIV, 154. Labor XIV, 98.118.

Labotatre IX, 95.

INDEX VERBORVM

218

Labtusca XXI, 79. Lac W 36.58.86 ; X, 67.71.105.107.113. Lacrima

IX,

277.297.342.347.379.399.

401; XIV, 72; XXI, 295; BF 207. Lactuca XXII, 128.

Laedete VIII, 241.

Laetalis VIII, 5.110. Laetati VI, 69; XI, 49. Laetificate : laetificat cot hominis XVI, I2.14.16 ; X, cf. 57 ; laetificamut spititali laetitia ad gaudium X, 50;

laetificat utique laetitia spiritali X, 54Laetitia X, 50.54 ; perfusi sumus laetitia aeterna et gaudio exultationis in domino X, 62. Laicus XII, 104.

Lambete F 754. Lamentationes (Ieremiae) XV, 65. Lancea XI, 11.

Langor VIII, 232. Lapis angularis F 451. Largiri III, 38 ; VII, 49 ; F 870. Latgitas XII, 126. Latgitio F 759. Largus XXI, 295. Latenter IIT, 8 ; XXII, 26. Latere V, 39; XIII, 16 ; XIV, 9.185 ;

XXII, 157; F 548.544. Latino sermone F 823. Latitare XIV, 133. Latus X, 36 ;XI, 4.11.16.26.31 ; XIX,

4; F 76.78.142.149.195. Lauactum XI, 110 ;XXI, 165 ; XXII,

93.105. Lauate W 69; IX, 37.38.42.359.365. 369.377 ; XXI, 251. Laudare IX, 176.177; F 780. Laus VII, 46 ; IX, 26 ; XV, 2o. Lectio W 77 ; K 56; IV, 59. IFectot Bi275. Lectum IX, 329.

Legalis C 5 ; II, 39 ; V, 1.35.45 ; XVIII, 4; F 422.842. Legere catm.K 20; W 95 ; I, 94; IV, 30; VI, 74; VIII, 38.149.170.237; IX, 161 ; X, 59; XI, 5.46 ; XIV, 2. 121.166; XX, 45; XXL 5455; XXII, 145.181; F 50.51.105.203.252.

254.264.427.573.775.

Legislator VIII, 125. Legitimus XII, 147. Lenis VIII, 144 ; IX, 321.

Leo F 757 ; Leo apostolicus F 474.801. Leptosus XII, 87. Leuate IX, 296 ;XI, 29 ; XIV, 156. Leuis K 27 ; XV, 98 ; XIX, 56 ; XXII,

119. Leuita K 2. Leuiticus II, 18 ; VIII, 97.

ET RERVM

Lex I, 88 ; II, 43.80.85 ; VIII, 106.125. 271; IX, 48.155.156.217.219; XI, 82 ; XIV, 129 ;XXI, 261; XXII, 5. 15.20.77. 79. 81. 87.112.155.157.158. 162 ; F 450.451.

Libellum K 12 ; F 49.102.251.272.766. Libenter VIII, 281 ; IX, 199. Liber (codex) W 94; L, Zif. ; VIII, 148 ; XX, 45 ; XXII, 178.201; F 7.51.129.

140.204.329.552.591. Liber (adi.) IX, 391. Liberales litterae W 40 ; K 17. Liberare II, 68 ; III, 41; VI, 90; IX, 49.145.226.

Liberatio IX, 49. Libertas catm.W 10 ; IX, 391. Libet catm.W 9.

Libido III, 65. Libratio VI, 85. Licet W 35 ; K 68 ; I, 23.47.68.88.168 ;

II, 51.75 ; III, 51.59; IV, 24.69; 3728-67. 50V -33 5 VTID E22 9150 VALIITS 28.82.105.140.260; IX, A4.10.151;

X, 76.78.94 ; XI, 55.80.101 ; XII, 41. 79.87.91.112.120.143; XIV, 140. 174; XV, 55.58; XVIII, 8; XIX,

22 ;XX,24.35.87 ; XX1, 145.160.196. 222: EXoXIIDEa YO2 S EU DIT oUI. Ligate XIV, 101. Ligatuta IX, 265. Lignum VII, 40; IX, 68.73.221; lignum uitae I, 144.146 ; VII, 55.45. 46.48 ;VIIL, 238 ; IX, 71.74.82 ; ex

fructu ligni patadysi I, 150 ; pependit in ligno F 75.149.484. Lilium XXI, 164. Limen VIII, 188.

Limus XXII, 193. Lineus VIII, 164.189. Lingua VI, 66.86 ;XXI, 21 ; F 811.

Linquere XIV, 130. Linteus IX, 334. Liquate X, 31. Liquet XIX, 91 ; XXI, 210 ; XXII, 1o.

86. Liquot XI, 42. Lis W 27.

Littera : caracteres uel figurae litterarum

IV,

58.63.67.68;

F

r1oo.101;

littetae doctorum ex initio nominis W 94 ; secundum litteram F 675 ; litterae (epistula) F 4; litterarum tuarum fecteatus dulcedine F 6 ; sacrae

litterae IV, 30; studia litterarum IX, 205 ; unda liberalium litterarum W 40; K 17. Liuot IX, 300. Localitet VIII, 62. Locate XXII, 73.92. Locuples I, 120 ; XVI, 15.

INDEX VERBORVM Locus W 73.81; K 65; IX, 233.368. 9/0

NOTIONE

VANS UEXIXUCS

XXII, 55.79.1535 ; F 350.578.681.741. Locutio : ttopica locutio F 52.95; figutata locutio F 53; hoc genus locutionis F 833. Longe I, 125 ; III, 4; V, 45 ; VI, 16;

VIII, 35; IX, 255 ;X, 3.4; XL 44;

XWVL 135 XVIIL 42 0X X5 37:385 XXI, 121.144.276.277 ; longe diuque XVIII, 42 ; longus IX, 260.

Loqui carm.K 10; W 51;

K 34;I 51 ;

I0 32 1Vi 475 Vl, 66; VH, 975

XIV, 56 ; XXII, 5.108.790 ; F 51.95. 115.123.146.250.332.570.594.625.781. Loquax F 515. Lucas XV, 81 ; F 293.416.428. Lucete IX, 21. Lucerna IX, 20. Luctum IX, 312.

XXI, 307. Luxutia XXI, 228.294.

Luxufiosus XXII, 134. 270.278.291.394 ; XXII,

14.72.80.

Macula IX, 29 ; XI, 18; XV, 99; XXI,

159.161.255 ; XXII, 7. Maculare XXI, 229.

Magistet W 2 ; F 592. Magnalia IX, 233. Magnates W 26. Magnitudo K 28 ; IX, 311. Magnus K 1:2 ; III, 25 ; VII, 9.57 ; IX,

20.977.289.302.309.363 ; XIV, 32.553.150;

74.

F 57.71.5086.

613.779.826.832 854.837. Maiestas catm.K

8;

54; XXI,

199.290.307 ;XXII,

50;

F 66.654.725. Malum( fructus) K.76 ; IX, 188. Manate catm.W 6.15; L, 38; V, 16; IX, 185 ; XII, 34.110.157 ; XIX, 95 ;

F 174.178 ; (de latere Christi) manauit XI, 5.12.16.31.68 ; XIX, 4; F 75. 149.195. Mancipate W 70 ; IX, 267. Mandate XV, 46 ; XXI, 45 ; XXII, 27 ;

F 5.359.

Mandatum I, 145 ; VII, 38.40 ; XXII, obseruatione mandatorum

dei

VII, 45 ; setuantes mandata uitae IX, 68 ; sacramentum ... diuinis efficitur et consecratut mandatis XV, 8. Manducate I, 130 ; IV, 8.21 ; V, 10.28.

32.50.52.55.58 ; Vl, 3.5.17.19.21.23. 28.50.48 ; VIII, 239 ; IX, 117.378;

X, 66.98; XIIL 27; XV, 354.89; XIX, 35.60.65.104; XXII, 43.98; F./13.44.65.239.261.297.320.321.5324. 387.404.411.507.508.513.598.615.616. 618.621.633.639.642.662-664.667.668. 687.688.700.725.728.760. 828.865.

877.879.899.

Mane ac uespete V, 57 ; F 847.

Manete I, 131.140.159.162.166 ; III, 8 ;

IV, 9; V, 57; VL, 4.6.7.15.18.46 ; VII, 30.52.62 ; IX, 12.81.85.89.90.

Madescete X, 128. Maetere IX, 371. Magis W 8.58; L, 78.97; III, 10.64 ; VIII, 240.244.257.262 ; IX, 249.312 ; XII, 129 ; XIII, 29 ; XIV, 132.177; XVIII, 15.34; XXI, 182.187.262 ; XXII, 139; F 177.326.515.646.812.

79; XXL,

WAETT, 1831227269: 280x598 75:76) 591T; 3.6.79.1319.151 ; XVIII, 7.10; XX,

52 ; mandatorum dei praecepta I, 88 ;

X, 108.144 ;XII, 111 ; XVIIL, 5.6;

IX,

219

Malitia VI, 82; XIV, 94; XX, 72.82. Malle X, 85 ; XXI, 246. Malus C 12 ; I, 109; III, 41; VI, 48;

cum

Luctus VIII, 269. Lugete VIII, 205. Lumbus VIII, 190 ; XXII, 155. Lumen VIII, 206. Lupus IX, 31. Lux catm.W 12; catm.K 4.19; L, 59;

Mactare

ET RERVM

W 8o; K 11.61;

III, 26 ; VIII, 17.23.27.63.85 ; XII, 20.159 ; XIV, 66 ; XXI, 60.247.314 ; F 166. Maior IX, 22.289 ;XIX, 18; XX, 67; maius C 17; L 114; XII, 6.154; XIII, 20 ; XVII, 1 ; F 851.

Maledictum XXII, 87.118. Malignus VI, 59.

105.107.118.123.129.168 ; X, 25.55.

100 ;XI, 79 ;XII, 39.40.1605 ; XIII, 28 ; XV, 86.102 ; XVII, 58 ; XVIII,

29.55 ; XIX, 105.107.110 ;XX, 44; XXI, 30.158 ; XXII, 100.106 ; F 15. 45.170.179.298.314.321.365. 369. 374. 376.379.384.009.514.557. 577. 586. 664.665 .726.785.859.875.885.894. Manifestate IV, 7 ; IX, 288 ; XXII, 166. Manifestatio XIII, 23. Manifestus W 92 ; VIII, 168; X, 15; XXI, 260; F 533.

Manna V, 17.35.52 ; VIII, 42 ; IX, 186.

189 ; XIV, 175 ; XVII, 5 ; F 644. Mansio XXI, 219.

Mansuetudo IX, 289 ;XIV, 16. Manus W 70; VI, 24.61.62.88 ;VIII,

9.19.22.28.161.177.186.207 ; IX, 46.

207.213.240.281.307.327.334 ; X,131.

134 ; XII, 19.74.105.122 ; XIV, 8.32. 104.105.112.142.150 ; XV, 30.53.67 ; XXI, 16.59.2531 ; XXII, 144; F 165. 215.672-674.676.678.754.872. Mare Rubrum I, 66.

INDEX VERBORVM

220

Margo W 94. Matia uitgo I, 85 ; III, 79 ; IV, 87 ; VII, 25; LX, 206; E 23.27.55.142.498. 321; Maria I, 52 ; IX, 242 ;XI, 44;

EF 483.566.797. Maro uide Vergilius. Martyr VI, 66; IX, 294; F 713:3.5135.

798.

Masculinus XII, 156. MateratEI-sssso cUDXO O25 XIV Masculus XXII, 8.

ETAT.

Materia W 55 ; K 39. Maternus III, 65. Matrona XIV, 44. Matthaeus XV, 81 ; F 268.275. Matutescere XXI, 115. Maximus VIII 1:95; XXI, 298; F 164. Medela W 41 ; K 19; II, 16. Mediator IX, 121 ; F 448. Medicina VIII, 253.254. Medicus IX, 358. Medius I, 67 ; VIII, 164.198.199.201 ; IX, 155.202.223.254; XIV, 101; XXI, 42.48.50. Medulla VIII, 226. Medullitus VIII, 119. Mel catm.W 6 ; IX, 183 ; X, 46.67.70. 89.105.112 ; XII, 140 ; F 891. Melchisedec VIII, 192 ; IX, 44.154.158. I60.162 ; X, x21; XII, 23; E 409.

424.452.896. Melius W 89; I, 120; VII, 42 ; XXII, 62 ; F 434 ; ad meliora proficis W 20 ; in melius conuerti XXI, 310; in

melius transpositi I, 152 ;in melius transmutatum

XI, 55; eius utique

uetbo ad melius recteantur XV, 15. Melota W 8. Membrum I, 161 ; III, 40.45-47.59.64. 6615 VI, 105; VII, 4.12-15 5; VII, a2.

58; IX, XL

129.248.250.300;

xr5;.XIL

nxg.129

X, 13;

XLV.

07,

155 ; XV, 105 ; XX, 57.75.99 ; XXI,

85.104.225 ;XXII, 170; F 333.610. 657.726.740.856. Meminisse IX, 264; F 324.

Memor XI, 49.

ET RERVM

2385 X, 1415; XIV, 1565 XXX1,:257. 296 ; F 761. Mensis XXII, 6.23.34-36.39; F 440. EISES Mensula W 47 ; K 30. Mensura VI, 73 ; VII, 5. Mentiri F 13.120.127.285. Metacus X, 47. Metcennatrius II, 26. Merces W 42 ; K 21 ; I, 135 ; IX, 282. 308.

Merere XVIII, 41; XXI, 263; XXII, 56. Meretrix VIL, 15; VIIL 12; XII, 135; XXI, 226. Mergi XV, 5.

Metidie X, 58. Meritum W 16.45 ; K 26 ; I, 135 ; VIII,

36; XII,

8.12.86.90.97.132;

1962 XV E7615: 114; F 628.

NOXTT-

XIII,

BelEmOSTE

Metallum K 11. Metete VI, 72 ; XXI, 129.

Metiri VI, 73; XVII, 8. Metus VIII, 234. Mica XVII, 37. Miles VIII, 196.224 ; XI, ro. Militia VIII, 168.

Mille X XI, 3.280. Minati VIII, 8. Minimus C r5 ; IX, 377.381.386 ; XIII,

2.5 ; XX, 15 ; XXI, 160; F 5.250. Minister C 12 ; VIII, 104.215 ; IX, 330 ;

XII, 3 ; XV, 67.68. Ministerium VIII, 77.214.231 ; IX, 328. 363; XII, 91.125.154 ; XIV,

31.52.

Ministrate catm.W 7 ; VIII, 18o ; XII, 102. : Ministratio corpotis et sanguinis F 717. Minotare XII, 97. Minuere I, 82 ; VII, 34. Minus W 54; K 38; C 12.17; I, 56; 111.56 51V II, 295 EX, i52 :1XLot5.

106 ;XII, 2.6.93.154 ; XVII, r.5.6. Mirabilis I, 51.97.119-121 ; VI, 85. Miraculum I, 57.126.135.136 ;VI, 69; XIII, 57.40 ; XIV, 10.153.164; F 752. Mirari IV, 86 ;F 163.299.589.

Memotare XIX, 16. Memoria IX, 43.49 ;XXI, 23.

Mirus III, 82 ; X, 7.18.109 ; XIV, 151.

Mendax F 600.800.

Miscere

Mens carm.K 20 ; K 66 ; I, 168 CRISIS, Illos onVENTI NI za NBI A8

VII, 145.174 ; IX, 347.399 ;X, 75. 108.145 ; XI, 80 ; XIV, 58.128 ; XVI

14; XVIL 11.36; XX, 85 ; XXI, 67. 228.237.277.279.310 ;XXII, 54.113.

142.152.155.1653.176 ; F 165.206.351. 750.818.886. Mensa catm.W 1 ; II, 34 ; VIII, 95 ; IX,

160; XX, 84; XXII, 76.186 ;F.92. Coo

VA

GI NEXT do

XXI, 55 ; F 8r. Miser VI, 79 ;VIII, 18 ; IX, 228.

Miserans XII, r50. Miseratio XXI, 261; XXII, 195. Misereri VIIL, 209. Misetia VI, 88. Misericordia

VIII,

i16;

IX,

222;

F

168.758. Missae IX, 327; missatum solempnia

INDEX VERBORVM

ET RERVM

221

VI, 45; IX, 322.325 ; XIV, 123.157 ;

Mottificatio II, 56 ; VIII, 205 ; X, 68.

missatum festa TX, 205. Mitis IX, 30. Mittere catm.W 4 ; catm.K 5 ; K 6.76 ;

Mottuus VII, 27 ; IX, 257.348.383.386.

D 05 eXWV2s25 2 XSXTC TOT193:220 5

XXII, 85 ; F 666.876. Moderamen XIV, 124.

XXI,

30. Modus' C. 7»; VIE 1:25" XIV," 61:101 ; F 123.134.792 ; simili modo III, 8o ; VIDISSE Ca T:2 V5 so5OVID T1 XVIII, 21 ; quocumque modo F 29 ; modis omnibus I, 143.167 ; modo quo opottet ; II, 83 ; non modo ... uerum (etiam) XX, 27; XXI, 64. 227 ; modo F 728. Mola XX, 91.92. Moles IX, 224. Moliri VI, 60. Molis IX, 232. Momentaneus VIII, 267. Monachus K 5 ; F 2. Monasticus W 2. Monete W 96 ; K 1o; VIII, 145.149.

Mons W 3o ; X, 133. Monstrate catm.K 1:9; I, 64.70; III, 11.57 ; VIII, 60 ; IX, 79.164.299 ;X, IIIGE SEV. 620.1745 8 X VLIIERS

F 126. Monumenta apocriphorum XX, 20. Motalis: mysticum est et morale ex Ssctiptutis quod in. eo petcipimus sane

uinum

illa

moralis intelligentia est XXI, 56. cf. Motdere XXII, 144.

Moti IL, 77; V, 53-55.60; VII, 39;

NITE. 507221024 9X 29361691757 85.139.142.884.348 ; X, 22.24 ; XIX, 98; 3X," 27:262 54EU 3326193-2 Y: 654.640.738.835.8753.883.884. Moss NUTS T7825 V5973,39 VIEDISSS T; 183.231.248.267 ; IX, 5-7.106.59.70. 137. 138. 140. 145. 418. 337. 374. 383. 388.390.400 ;X, 51 ; XI, 111 ; XIII, 11 ; XVIII, 14.25.50.40.41 ; XIX, ro.

$5.64.69.81.107 ; XXI, 15.24.25.28. 308: XSXSIIT 25 S Eo1320105 72401211: 227.266.284.456.600. 736-738. 800. 873.

Mortsus F 697. Mortalis I, 123.140; VII, 39.41 ; IX, 10.164 ; X, 45 XV; 155; 2GVIITI, 29: 22.24 ;XIX, 91.98; XX, 51; XXI, 290; XXII, 190; mottali crimine

reus VI, 8.15.105. Mottalitas XVIII, 20.

64; morum

aspetsio

I, 71;

more iudaico F 843. Mouete I, 44 ; F 427.694. Mox VIII, 10.94 ; IX, 22.301.333.367;

XIV, 60; XIX, 125 XXL

38.66.69.84;

XX,

22';-E. 5.55.

Moysaicus IX, 219. Moyses I, 68; VIII, 97; X, 44.155 ; XXI, 41.261; F 847. Mulier VIII, 210 ; IX, 22.211.238 ; XI, 2T NEXSIIS IerASTRPAOS- XODVS 7832625

XVII, 9. Multiplex XI, 98. Multiplicate I, 82 ; XII, 30. Multitudo IX, 98; XII, 34; par: E35 gm. Multotiens XXII, 112.

XXII,

Multum diuque W 27. Multus W 27 ; K 39; V, 64 ; VI, 101; VIII 230.244; IX, 8.197.245; X, 17.20.25.31.32 ; XII, 47.83-85.129 ;

XV, 80.81.853.87; XVIII, 233-35; XX, 80; XXI, 11.50; F r11.20.169. 340.367.459.6232.65 2.660.661.711.725. 728.

Mora IX, 304. quod

SENTI 56.5

motibus et uita W 19; VIII, 274;

Modicus XIII, 42; XIV, 108; XVII,

49;

294.316.334.360.368 ;XIV, 46.138 ;

DXGXS S TUBPCXEXSEAEES

Modestus catm.K 9.

XXI,

387 ; X,25 ; F 211.885. Mos W 1:2; VIII, 250; IX, 207.273.

Mundus (5ub57.) catm.K 4 ; W 25 ; I, so. 3331132157; LV3012217 59Vy. 15:68;

IX, 6.24.95.97.83.42.353;

X, 81;

XXII, 115.122 ; F 190.296.

Mundus (azg/.) VIII, 110.140.173.256 ; DODINOT S EUTST17$98. Munimen IX, 248. Munus catm.W 14 ; catm.K 15 ; W 65; K 7.11.23.50 ; IX, 318.366 ; XII, 75.

T9653 OCEVO221132. 151 ; 1-309159, 227.269.271-275 ; F 154.464.

MurmutF 604. Mustum XXI, 82.95. Mutabilis XXII, 791. Mutate I, 23.39.136 ; X, 91.96.103. Myrra X, 66.68. Mysterium catm.K 1:9; C 2.10.12.15. 185 D 011.122:120: 1465; D 011242232

32 ; III, 29 ; IV, 30.35.45 ; VIII, 31. 88 ; IX, 134.153 ; X, 1.15.29.85.117. 129 XD S SE XCILD 1:55:95 5 SIE E17. 37; XIV, 39.70:92.97.187; XV, 1;

OVID

SI XSVIE IUS 55. EXCVIDED Ao

x9 09:46: px

8.5

XOXS T0 SX XD 455.

122 ; XXIL, 118.180.184; F 103.255. 268.412.444.537.544.714.723.782.844. 860.885 ; per mysterium XVIII, 14;

F 210; secundum mysterium XIV,

222

INDEX VERBORVM

118 ; in mystetio C 22 ; I, 45.115.129.

139.156 ; II, 6.78 ; IV, 15.97 ; V, 47;

VII, 49 ; IX, 16.349 ; X, 22.50.53.77 ; OST5 579.3060 XE 26 8 XSEV 10212955 XVII, 7.22 ;XX, 10.46 ;XXI, 109.

165 ; XXII, 1.76 ; F 32.39.188.195. 213.220.290.362.543.545.869 ; in mysterio et figura F 91.92; figura mystetii V, 38 ; sub mysterio XI, 60 ; XIV, 162; F 566; mysterium uel quod diuinum

est X, 108; myste-

ET RERVM

Nattate IX, 272.306 ;XIV, 37.74. Nasci I, 8.9.23.51 ; VII, 25; IX, 21. 1085 Xoor5 5 XI qo XS AS IGUNSXC

30.33 ; F. 23.27.483.521.559.566.786. 797.878.

Natalis VIII, 95 ; IX, 281.307.321 ; XI, 21: 1577307 Natalitius IX, 283.315.322. Natiuitas III, 24.35.58 ; XX, 35 ; F 462. Natuta l, 7.9.11.12.16.19.28.32.39.66. 76.95.147 ; IV, 53.86 ; VII, 59; IX,

tium impletae uetitatis V, 23 ; mysterii uetitas IX, 150.156 ; mystetium

XII, 57.40; XIV, 115.126.139.178 ;

fidei XV, 77; F 464 ; mysterii uerba F 95 ; consectatione mysterii IV, 5 ;

XIX, 29 ; XX, 26 ; XXI, 65 ; XXII, 187.189 ;F 167.241.352.353.520.8365.

mysterium uel sacramentum III, 28 ; et sacramen-

536.558.559.588.784.785.787 ; natutae otdo I, 165 ; iute naturae I, 6 ; pet natutae ueritatem F 554 ; natura aeternitatis F' 559 ; contra natuftae

VIIL, 30; mystetium

tum F 461; mystetia et sacramenta

F 524; sactamenti eius mysterio F 738 ; absque mysterio et sacramento F 68; sacramentum huius mysterii XIV, 181; F cf. 777; (sancta) mystetia C 9 ;VI, 53.58 ; VIII, 16; IX,

2.133.196.247 ;XIV, 131; XX, 55; XXI, 115.2538; F 618; mysterium Sactosanctae passionis IX, 40.52;

passionis dominicae mysteria IX, 394 ; sanctae euchatistiae mysterium VI, 89; mysterium sanctae communionis C 20; VIII, 6; XX, r ; salu-

tatia uitae mysteria VIII, 119 ; XXI, 245 ; diuina mystetia XIV, 30 ; spititalia misteria F 245; mysterium uitae IX, 67; mysterium salutis X, 56; mysterium ecclesiae XI, 40;

mysterii uirtus II, 32 ; VIII, 89. Mysticus catm.K 17 ; II, 55.62 ; IV, 17.

19.24 ;VII, 54 ;VIIL, 145 ; IX, 15 ;

X5059173; X1, 37.56:70.861; XIV sc5150; XX, 94 ;XXI, 48.151 ; XXII,

63.72.1310 ; F 362; mystica salutis nosttae I, 117; mysticum Chtisti corpus et sanguis II, 11; VII, 16; mystica et spiritalia II, 71 ; sactamentorum mystica III, 9 ; mysticum (calicis) sacramentum C 4 ; IV, 1.25 ; mystica sacramenta K 58; F 89; mystica benedictio F 230. Nam catm.K 18 ; I, 7; IV, 28.51 ; VI,

84; VII, 57; VIII, 89.142.238 ; IX, 105.260.275.349 ;X, 19.36.111.121; XI, 10.23.37.66 ; XII, 81.84.117.139 ; DGIO XIV OT 201: 8X5 89/5 XVII, 9.32; XVIII, 11.14; XX, 72 ;

XXI, 79.185.201; XXII, 98.136; F 154.426.747.759.832 ; namque VI,

45; X, 91; XI, 91; XIX, 37.48 ;

XX, 71; F 28.95.209.660.846. Natis X, 69.

98.102.104.108.109.119;

X,

19.80;

ordinem I, 57 ; praetermisso naturae otdine I, 24 ; contra naturam I, 6.17. 18.94.99 ;IV, 94; XI, 68 ; XII, 48. Naturalis I, 8.93.98 ;IX, ror.107.113116 ; X, 20 ;XIV, 76.82 ; F 236.480.

482.531.535.557.562.563.568.574.

$87.589.725.783.785.875.

Naufragium XXII, 6r.

Necdum W 40; K 17; L 7; V, VIII, 179 ; XII, 115 ; XV, 64; F 854. Necessatius W 38; K 16; IX, XX, 68 ; F 110.226. Necesse C 9 ; V, 12 ; IX, 1.355.366 122; XVII, 27; XX, 8; XXI, 188 ; XXII, 141 ; F 414.793.

65; 308.

8; ; X, 27.

Necessitas IX, 357. Necnon catm.K 15 ; K 7; V, 6. Nefatius VI, 62 ; F 814. Negate IV, 26 ; F 9.104.537.562.799. Neglegens VI, 107 ; XXI, 267.

Neglegentia XXII, 172. Neglegere IX, 288 ; F 650. Negotium X, 115 ; F 5. Nemo II,4 ; III, 50.54 ; IV, 4.29 ; VIII, 1082r10; DX. 122/142 2 Xo 1495 X 3123: XSEVoR 27177. 87/512: MX VOIETÓ,s XIX, 106 ;XXI, 28.29 ;XXII, 95 ;

F 26.426. 486. 487. 494-496. 629. 674.

687.723.775.824.838. Nempe II, 68 ; VI, 57. Nenia XXI, 8. Neophitus F 74.125. Nequaquam VI, 36 ; IX, 69.325 ; XII, 135 ; XXI, 254 ; F 41.850. Nequite XIII, 26; XXII, 44; F 10. 518.772.

Nequitia XX, 72.82. Nescite II, 5.30.32 ; III, 52 ; F 54.281. 538.

Neuus XXI, 162.

INDEX VERBORVM Nihil W 31.54.58.59 ; K 44 ; L, 4.30.42. 48.59.109.114.119.120.160 ; Il, 57; IV; 805; V5 13.56.; Vll; 21.22; VIII,

3.5.18.127 ; IX, 130 ; X, 9.11.13.15. 17.75.91 ; X1, 6 ; XII, 5-7.56.92.154 ; XIII, 4.7.8.11.19.42; XIV, 20.23. 186; XV, 20.25; XVI, 19; XIX, 66; XX, 73.74 ;XXI, 139.142.181.

210.224.225 ; X XII, 116.194 ;F 159. 181.186.200.254.256.325.35 7.412.470. 472.475.710.712.762.775.856:869 ; nihilominus F 61. Nimirum K 9; IL, 15.156; III, 42.70; V, 61; VII, 31; VIII, 108.167.176.

245 ; IX, 179 ;X, 17.26.32.48.58.65.

145; XL 67; XV, 77; XVL

16;

XIX, 48; XX, 76; XXI, 12.23.47.

74.109.131 ; XXII,

62.116.165;

F

454-

Nimius VI, 81; IX, 359; XIV, 72; XXI 227:5:E158. Ninus XIV, 124. Nitidus catm.K xo ; XXI, 168. Niueus catm.W 5 ; catm.K 5. Nobilis XIV, 45. Nocere XIX, 66. Nolle W 14.76 ;VI, 71 ;VII, 57; IX, 317 ;XXI, 191 ; XXII, 350.54. Nomen carm.K. 12 ; W 95 ; VIII, 99. 107 ; IX, 243.272 ;XII, 117; XIV,

123; XV, 2.6.61 ;XIX, 47; XXL 13:205 E 130: Nominate IV, 57; XVI, 4; XIX, 9o; XXI, 1725 XXII, 174. Nonaginta nouem XXII, 88. Nonnullus XIX, 65 ; F 4351. Nonus IX, 311. Noscete W 4.45 ; K 24 ; X, 19 ; XVIII, 1; XXI, 175.241.315 ; F 649. Notare IX, 180; XV, 51; XXL, 156;

F 455.

Notus IX, 172. Nouitas XX, 12 ; XXI, 50.88.99.

Nouus

C 21; XIL 32; XV, 69.72;

XIX, 37.40.42 ;XX, 7.71; IXCXSDoS-

71.74.71.81.84.89.258.292 ;F 95.385 ;

noua cteatuta XII, 69 ;XV, 10.11;

F 110.111.455 ; nouum testamentum XXI, 10.57.58.40.72 ;F 19.287.306. 280.420.

Nox IX, 279.284 ;XXII, 150. Noxius XX, 66 ; XXII, 65. Nubes IX, 223.

Nudus F 751.

Nullus W 80; K 62; C 2; L 44.107. iuidpa.I1V995 Vy45V4.;

IX, VIIL, 231.32.157.219.237.270; 29.165.273.304 ;XI, 42 ; XII, 88.96. 110 ; XIII, 14; XV, 2.59 ; XIX, 73. 81.115 ; XX, 25 ; XXI, 110.151.175.

19

223

ET RERVM

174.179.192.199.231.314 ; XXII, 106 126.133; F 8.349.446.482.517.527. 727.114.880.

Numerus VIII, 194.

Numquam catm.W 10; I, 5 ; VII, 39. 41; VI, 19.183.235 0 25, 088 ;-LT, ITIGUXNVA

ASIA

SIDES us ENSIS

19 ; XXII, 52.173 ; F 548.528.855.

Numquid IL, 85; V, 53; XIL 35.57; XIDXO 17:2 158 ENCNIBE2IS2

Nunc catm.K 1r; W 5.90.91; K 19; C 20 ; V, 14.23 ; VI, 90.108 ; VII, 27.

35 ; VIII, 33.45.55.144.154 ; IX, 185.

402. 9X, 295 Xl, x5 5 XL, 12-875 XIV, 141.150; XVIII, 29; XX, 1;

XXI,

51;

F

280.299.568.553.578.

799.771. Nuntiare IX, 141.284.

Nuptialis W 65 ; K 53; XXI, 176. Nutate VIII, 146. Nuttite

W 73 ; II, 65 ; III, 69 ; IV, 66.

78 ; XIX, 94 ; XX, 30.

Nutus F 158.165.

Obcaecare II, 27. Obdurescetre IX, 288.

Obesse XIX, 72. Obfuscatio XXII, 115. Obicete W 21. Obiurgate XXII, 51. Oblatio IX, 4.367.382.386.402 ; XII,

$6.67 ;XIV, 45.54; F 213.744-758-

Obliuisci IX, 219 ; XXI, 255.

Obnoxius VIII, 14. Obscenitas XXI, 162. Obsecrate I, 95 ; IX, 269 ;XII, 55. Obsectatio XV, 21.

Obsequi IX, 365.370.

Obsequium W 82 ; K 65 ; IX, 361.368. Obseruate W 85 ; K 65 ; VII, 41; XX,

20.

Obsetruatio mandatorum dei VII, 45. Obstupefactio IX, 302. Obtemperate I, 20. Obtentus XXI, 241. Obtinere IX, 388. Obtutus : diuinis obtutibus XI, 36; coram humanis obtutibus XXI, 247. Obuoluere XXII, 106.158. Occidere VIII, 212 ; IX, 47 ; XIII, 15 ; XXII, 18 ; F 739. Occisio F, 740. Occultus W 28 ; III, 51. Occumbete XXII, 87. Occupate F 4. Occurtere XXI, 134 ; F 248.

Octauus Oculus i21; XIV,

F 552. catm.K 15; W 79; K 61; I, IV, 64; VIIL 4.33.60.209; 38.58.102.150 ; XV, 30; XVII, GIC

XVI

224

INDEX VERBORVM

225 XXI, 314; E 2313.340.401.755. 817. Odisse XII, 112.

Odor VI, 35; IX, 52; X, 69; XXI,

1255 II, 56. 48. W 59; K 44 ;XXI, 314.316.

Offensa I, 23 ; XXI, 249. Offensio VIII, 220. Offerte catm.K 15 ; K 11.22.75 ; I, 54. Ur25 dew ID. 05 5 5VILTES2 8771:«802I71.175.220.272.275.282 ; IX, 51.53. 149.160.258.259.264-267.27 3.276.294. 410.328.342.345.347.350.370.37 1.37 5.

390/996 5X Xo X Tio 20s OX DEa

SEXE,

24.68.75.80.83.87.158 ; XIV, 8.42. 46.64.132 ; XV, 52 ; XIX, 54; XXI, 53.269.270.273.276 ; XXIL, 13.44.79 ; F 89.452.456.723.847.848. Officere XXI, 187. Officium W 70 ; VI, 66 ; XII, 90.91.95. 072120:1565 SXV A pOUEXOXO o

F 384.574.

Olcqmavill-u 2» SX NN GIGS I42; XII, 121.138.140 ; XXI, r84. 187.195. Olim carm.W 4; I, 66 ; XIII, 26 ; XIV, 130.141 ; XXI, 145.155 ; F 252.769.

Olimpus catm.K 5. Olla XXII, 171. Omnino I, 24.42.48 ; VI, 15 ; VIII, 75 ; XVII, 6; XX, 52 ; XXI, 316 ; XXII, 43.115 ; F 406.544. Omnipotens I, 14; VI, 98; IX, 257. 274.345.375 ; XIV, 125.138.160 ;XV, 31; XX, 84; XXI, 269 ;XXII, 195. 196 ; F 39o. Omnipotentia XV, 45 ; XXII, 794.196, Omnis W 61.79 ;K 3.48.61 ; L, 7-9.12.

15.27.30-32.36.43.46.59.68.71.92.99. IOI.IO8.116.125.126.143.168 ; II, x4. 26.61.68.76 ; III, 9.24.45.60.65.67.73. S mou Vos271:46:48:90705 (V SWROSIOS SE: VI, 21.37.68 ; VII, 4.55 ; VIII, 20.38. 39.43.44.84.100.105.114.171.176.195. 211.225.265 ; IX, 11.13.14.28.60.75. 92. 111.142.149.156.169.181.189. 194.

230.233.234.324.328.339.362.368 ; X,

19.48.78.126.143 ; Xl, 29.76.90.92; XII, 43.58.80-82.123.142 ; XIII, 25 ; XIV, 17.33.42.43.50.68.119.172 ;X V

5.19.25.34.35.44.63.68.90.92.100.102 ; XVII, 17.26.29 ; XVIII, 10.31 ; XIX 17.91 ; XX, 14.18.54.61.62 ; XXI, 9. 22.33.97.126. 127. 149. 172. 177. 203. 205.211.222.228.248.266.274.308.217,

XXII,

350.367.382.386.391.392.410.463.477. 492.560.602.748.750.771.774-779.788. 810.815-815.858.900.

Odium XXI, 268. 1229022 Odotatus Offa XIV, Offendere

ET RERVM

— 46.55.82.84.87.141.169.194.

201 ;F 2.19.153.181.202.232.286.315.

Operati I, 118.147 ; III, 4.10.27.53.73. 86 ; IV, 95 ; VIII, 34; IX, 280.306 ;

PSP UDUSE NX SPESXOXSDE 260.354.378.712.759. Operatio III, 34; X, 119;

S05 RES XII, 18;

XXI, 301. Opetrire IX, 240 ;XII, 158.

Opes W 45.67 ; K 26. Opifex XIII, 8 ; XXII, 792; F 492. Opinati F 181. Opponete F 517. Opportunus XIV, 25. Oportet W 85 ; K 65 ; II, 35.67.83.88 ; IV, 73 ; IX, 100.195 ; XIII, 41 ; XIV 22; XX, 5 ; XXII, 185; F 250.817. 850.

Ops XXI, 116. Optare K ro. Opus W 41 ; K 20; I, 142 ; VIII, 258 ; IX, 215.313 ; XI, 70 ; XXI, 101.102 ; XXII 141.191.195.196 ;F 144.251. Opusculum VI, 103; IX, 202; XXII, 184,

Oraculum XIV, 188. Orate VALID sae o7 6S X9362:9095 X5 XcXDENRVSSO UEXIXGUIGano S XEXD 207; F 807.811.814. Oratio VIII, 171.252; IX, 309.311; XII, 81 ; XIV, 158. Oratorium IX, 327.

Orbis W 26 ; III, 65 ; F 825. Ordinate XI, 48; XII, 98.100; XVI, DnSSEXSXUM2 2o.

Ordinatio XII, 103.106. Ordo IX, 33.297 ;XXII, 98 ; natutae otdo I, 165 ; IV, 86 ; pet otdinem sui iutis Il, 97; ptaetermisso naturae otdine I, 24 ; contta natutae ordinem

I, 58 ; secundum otdinem Melchisedech VIII, 192 ; IX, 44.158 ; X, 125;

XII, 23 ; F 408.896. Oriri XXI, 117. Ornamentum K 7. Ornare IX, 227. Os (otis) catm.K 10 ; I, 4 ; VI, 62.63.67.

85.89; VIIL, 45.59 ; IX, 25.47.189.

220.927.231; XIV, 113; XXI, 145; F 107.216.47 4.802. Os (ossis) VII, 56; IX, 28.236 ;XXI,

7o. Osculum IX, 216 ;XIV, 155. Ostendere IV, 72; VI, 80.103; VIII, 10.159 ; IX, 34.48.197.355.383 ;XIV 18.23.36.165 ;XIX, 55; XX, 6.11; XXII, 26.183 ; F 438.632. Ostensio XIV, 21.169. Ostium III, 40.

INDEX VERBORVM

225

ET RERVM

Paruus IX, 236.239 ; XIV, 107 ; XXII,

Ouis XXII, 74.89.92.

192.

Pabulum W 4o; KS ZXSVITEIO 2/27

XHmVouTs

6

Pactus III, 20.

Paganus XIII, 15. Pagina IX, 270. Palatum VI, 87 ; palato mentis II, 38 ; palato cotdis F 108; palato otis F

107. Palla XIV, 6o. Pallium IX, 240.

e

Palma carm.W r5. Palmes X, 34.36.38.

Palpabilis F. 517.537.540.545.

Pascasius W 1; F Z/.1; paschasius K 1; XXII, 178.202. Pascha V, 37; X, 150.151 ; XVIII, 4. T75UXIX- 29-105 X X897 SEXSXSIS c8

33.34.149.173.174 ; F 116.363.407. 410.411.439.449.828.863. Paschalis IX, 48. Pasci I, 140.165 ; III, 34.68.82 ; V, 45 ; VII: 222: X00 12050X:],024-72:90:102]; XVIII, 31 ; XIX, 10.57; XX, 58. Pascua W 72; K 55. Passim XIV, 156 ; XXI, 48. Passio. G-18 ; L-1355 IV, 41; V53. 3 EX,

Pandete III, 4o ; XIV, 29.139.

5.15.41.48.52,56.57.135.350.351.394 ; ES ODENUDEASTIEENXSVIBITA: 3 :3290:575

Panis C ro.16 ; I, 47.79; III, 84; IV, II-I3.15.19.39 ; V, 27.30.59 ; VI, 41.

22.80;

Palpate F 519.

106 ;VII, 55 ; VIII, 28.358.40.65.68 ;

IX, 43.53.137.188.238.372.3760 ; X, 1-3. 6.8.10.14. 20. 26. 29. 53. 56. 66.68. 10.76.79.84.87.88.90.105.112.116.121. 125 ; XII, 56.139 ; XIV, 63.76.81.84.

XIX,

46.48.49.52.95 ; XXI, XXII,

14.15.

128; F 115.218.422.

426.455.4236.460.741. Patenter VIII, 130 ; X, 1234.

Pater (deus) C 2r; IV, 61; VI, 98; VIII, 70.177.224.273.282 ; IX, 8.52.

90.93.95.96.101.102.I1II.II2.II4.I119.

88,102.104.107.111.113.116.153.149 ;

123.124.243; X, 85; Xll, 24.30.50.

XV, 29.36.63.65.67.89 ; XVI, 1.5.5SUEXOXCU TA: 825IX XD TOGSEOSSETI. T1:8:129.1477:253.099 5 9 X XOD]/81577. 140; F 17.74.148.172.174.194.276.

XVIII, 19 ; XIX, 23.54 ;XXI, 2.14. 16.71.73. 77. 89.102.213.217.218.220.

289.295.504.312.326.383.387.399.409.

Are- 419.449 452.455. 0659.643-645. 52.

Pannus XIV, 72. Par F 160 ; patitet V, 65 ; IX, 230.323; XSIEU Ss 2209:749: Patabola V, 27. Paradysus I, 143.150 ; VII, 56.48 ; IX, 65.66.71.73 ; F 265. Parate IX, 294 ; X, 141 ; XI, 72 ; XVII,

6. Parcere VIII, 209.260.264. Parere I, 83.121 ;XXI, 302.

Parties IX, I55: Patticida IX, 219. Pats II, 19.40.44.49.60.75 ; IlI, 19 ; XI, 80; XIV, 61.107.108 ; XIX, 45 ; E 8; pet pattes W 28 ;XXI, 205 ;F 339; pattes facere F 352.609; ex patte XII, 115 ; F 68.105-107; pats animae meae F 249. Patticeps XIV, 35 ; F 251. Patticipate V, 41 ; VIII, 92:5: EXDV5 E14: Participatio I, 125 ;IX, 208 ;XII, 110.

156 ;XXI, 296 ;spiritus participatio FE 725 Partiri Xi, 225 XX

oue -Ee215) Patuipendete W 76 ;K 55 ;XXI, 120. 145.

Paruulus VIII, 210 ; IX, 212 ; XV, 65. 65.

SS

SD

7.

ION

E162 5122 05

221 ; XXIL, 65.66.160.168.199 ; F 89. 96.457.540.553.561.562.564.567.587. 589.590.629.666.753.789.851.871.876879.896. Pater (humanus) W 8.12 ; IX, 215.225. 3725 XXL 51:59: Paternus Ul, 625-IX5.35.219: X-XJIT,

$6.69.

Patere I, 41 ; V, 35.64 ; VIII, 134.141 ;

IX, 85 ; XI, 25 ; XIX, 5; XX, 94;

XXI, 307 ;XXII, 3.159. Patescere XIV, IO. 165; XXII, 115. PDags252y 7-27: VIE u82 IX, 5.224. BA49

XC

OS OMNE

EAE, XV, 29;

XXI, 75 ; F 28.411.496.521.547.829. 865. Patibulum F 265. Patientia VIII, 259 ; XXI, 244. Pattes : pattes catholici K 71 ; XIX, cf. 44; F 147.182.184.767.769.822 ; ca-

tholicorum patrum doctrina K 71; IX, cf. 99; patrum auctofitas F 273; patres nostti V, 9.43.52 ; VIII, 46.

49.50 ;F 633- 635.

Patria XIV, 130; XXII, 155.159.173.

Patriatcha XXI, 105.121. Patulus IX, 227. Paucus W 86 ; I, 75 ; XIV, 29 ; XXII, 184; post pauca F 162.585.

Pauescere catm.K 21. Pauidus XIV, 146.

Paulo post F 628.656.

INDEX VERBORVM

226

Paulus IV, 47; VI, 27; VIII, 76; X, 41 ; XVIII, 17 ;XXI, 56.191 ; F 94.

652. Paupertas W 48 ; K 3o ; XXII, 12. Pax carm.W 12; VI, 106 ;VIII, 230; IX; 175.178.928; X, 122 ; XXI, 268 ;

XXII, 176. Peccamen XXI, 303. Peccate VIII, 3.150.151.249.259.276 ; IX, 9; XXI, 160 ; XXII, 102 ; F 689. Peccatot VI, 3o ; VIII, 194 ; IX, 30.31; XII 120:5 UXSXCTT 37:72 57/7194: 1015

F 734.

Percutete VIII, 209.

Perdere VIII, 129.132 ; XIV, 98. Perducete II, 55 ; XIV, 182. Perfectus. VIL, 5:5 EX9 1505. XX,092/5 XXII, 27.31.35.49.200 ; F 569.573. Perferre VIII, 22 ; XI, 30 ; XII, 19.21 ;

XXI, 58. Perficere W 96 ; VII, 55 ; XI, 41 ; XIV, 183. Perfidia VI, 77.99 ;VIII, 5. Perfidus W 8o ; K 62 ; XIII, 50.38. Perfundere VI, 94; X, 62 ; XXL, 147. Pergere IX, 286.288.293.316.

Peccattix IX, 29. Peccatum IV, 49 ; VII, 6r; VIII, 56. 115.138.148.158.194.215.220.221.252. 262.5 1X5 10:11:12.18:24.25.27.28, 33.

38.39.42.63.70.351.376 ; X, 82; XI, 18:28;

ET RERVM

XII, 85.152-157:5

XI,

22;

XIV, 5o; XV, 80.91.95.96 ;XIX, 28.29.56.70 ;XXI, 11.39.50.250.279. 304; XXII, 80.83.84.87.91.118.121. 123.141.151 ; F 20.37.40.288.307.315.

317.319.365.368.373.381.382.459. Pectus catm.W 5; catm.K 15.15 ; XI, 68 ; XIV, 152. Pecunia W 45 ; K 23. Peius XXI, 511. PellereW 35 ; IX, 352 ; XII, 118 ; XIV,

69 ;XXI, 270. Pendere VII, 26; VIII, 265; X, 77; XV, 92 ; F 23.74.77.141.148.194.4864.

798.

Pene W 26 ; IX, 273.

Penetrabilis VIIL, 225. Penetrare IV, 75 ; VII, 27; XXII, 188, Penitentia VI, 205 ;VIIL, rs.117.261. 268; IX, 76.82.83; XXI, 241.281. 286.295 ;XXII, 17.37.62. Penitete C 22 ; XXI, 195 ; XXII, 1.14. 48.117.

Penitudo XXI, 254.

Penitus 1I, 29.90 ;IX, 224. Pensare IX, 389; XXI, 274; F 217. Peragere IX, 58.329.339.363; F 441;

hoc mysterium interius ui et potestate diuina peragitur X, 117. Petcellere VI, 64. Petceptio V, 71 ; VIII, 45. Percipete C 6.8 ; I, 54 ; IL, 7.28.39.52. 54.85.88 ; III, 44 ;IV, 80; V, rr.14.

17.34.58.62.70.76 ; VI, 1.6.22.25.32. 47.61.96 ; VIIT, 1.9.45.87.135.196 ; IX, 84.161.193.196.207.214.251; X, 87.154 ; Xl, 65.84.104.111 ; XII, 6. 26:72-107/; EXTII; 40 ; XIV, 12:173:

XV, 39 ; XVII, 28.36 ; XVIII, 10.11. 30.38; XIX, 75 ; XX, 13.69; XXI, 31.49.66.75.92.199.211 ; XXII, 11.37. 163.182 ;F 58.194.233. 260.

Perhaustus I, 73.

Pethibere VIII, 196. Peticulosus W 66 ; VIII, 5 ; XXI, 225 ; XXII, 135.

Periculum W 51.70 ; K 55. Betinierc VEI 0232 "AIXOCTOSNEXEXSTD, 150 Peripsema K 5 ; F 2. Perire VIIL, 102.113 ; XIV, 118.

Petlegere W 46.84 ; K 27.67 ; IX, 199. Petmanete IL, 77; X, 84; XI, 64; EXGVARIA AD SEXCEENO T Ae

Permaxime XI, 5 ; XIX, 87. Permittete XIV, 118. Permotus XXII, 51. Permulcere I, 7o. Permutare C 15 ; XIII, 2.41.

Pernecessarius XIX, 77.85. Pernicies VI, 83 ; IX, 46 ; F 794.887. Petotate catm.K. 16.

Perpendete F 406. Perpeti IX, 303. Perpetuus XIX, 80.81 ; F 904. Perscrutari K 66.

Petsecutot F 671. Perseuerare X 78. Persona X, 14o ; XIX, 20 ; XXII, 170 ;

F 295. Petstringere W 39. Petsuasot VI, 79. Pertimescere IX, 284 ; XIV, 110. Pertinete II, 5 ; XI, 101.106 ; XII, 12 ; XIX, 40; F 189.201.444.640.641.

Pertingete W 60; K 45 ; I, 170; IV, 59 ; VIII, 173.226. Perutilis IX, 797. Peruadere VIII, 9. Peruenite W 73; K 22.70; l, 142; TV31615 ^VI; 762; TX; 732712386:36755 X51555 OOV IIS 335 XCEXO07550303323Peruetsitas F 572. Petuetsus XII, 108. Pes Lxx 5 Vil; 93:3. ITE 97:93 9 DX92:8. 296.307.361; X XI, 245 ; XXII, 143.

154.176 ; F 679.682.684.689. Pessundate XXI, 267. Petere catm.K 2; IX,

295.370.384;

INDEX VERBORVM ZXIVIEDAS S UXVS 16555 OXXT, F 770. Petitio XIV, 91 ; XV, 22.

1234/5

Betta V 26925,18.72.; [X51 182 X, 46. 79; F 658. Petrus VIII, 91.92 ; IX, 34; F 715.806. Phariseus VIII, 5o. Phase XXII, 39.42.147.156. Phoeba catm.K 5. Pietas VI, 200 ; IX, 219.312 ;,XIV, 11. 128 ; XXI, 250 ; sacramentum pieta-

tis F 653. Piget F 255. Prenusib vr S T1502.

Pilatus XXI, 231. Pinguedo X, 23 ; XXI, 114.116. Pius VI, 94; XIV, 126.137.154 ;XXI, 236 ;XXII, 65.69. Placare VIII, 151 ; IX, 345 ; XXI, 278. Placere W 37.84; K 57 ; XIV, 22.144. 149; XX, 16; XXI, 204.279. Placidius W 1 ; K 15. Placidus catm.K 14.

Plaga VIII, 235 ; IX, 298. Planes DUIS 54:5 VI; 23:5: V Illo; XI, 2; XV, 72; F 582; planius W 41 ; K 18. Plantare III, 75. Plasmate XIV, 87 ; XXII, 193. Plaudere F 282. Plebs VIII, 215 ; IX, 214; XI, 59. Plecgils XIV, 122. Plectere X XI, 307. Plenitudo IV, 54; VII, 6; XVII, 26. 28-30.33.37.38 ; XXI, 98. Plenus W 13.43.79 ;K 23.60 ; III, 88 ; oe T/2: SV TIS gc VBEBET 81628855 TXoEusT

0X2 8046 8515 iso XE

9S

XV, 34.45; XXI, 63.118.123.202 ; XXII, 160 ; F 12.138.139.394. Plerique XXI, 241. Pluma IX, 232. Plures W 86 ;VIIL.47; XI, 21 ; XII, DISG XEVo 295 E! 1171255. Plurimus W 81; K 3.21.63.69 ; VIII, 252 ;XII, 118 ; F 2.182.350.602.710.

716.

PPlusiGhos-r7:5: DGIIS

1.5 OVID 1:59:15 F 330.528.840 ; plusquam IX, 26. Poculum XVIII, 22. Poena VI, 49 ; VIII, 56 ; XXI, 250.306. Poeta I, 26. Pollete II, 12 ; XII, 131 ; XXI, 141.316.

Polluere XXI, 264.292. Pondus K 11 ; XXII, 189.

Ponere W 2r; VIII, 77.164.231.265; TXORITZ:295 30 X5 120 X105 815XSLS 139; XIV, 52.61.102.111; XV, 47. Sx SOIT S5 XD LXUKTTS

198 ; F 313.347.460.740.834.

ET RERVM

227

Pontifex VI, 61.98 ; VII, 28 ; VIII, 20. 69.82.133.172.191.275 ; IX, 158.167; X, 122 ; XII, 22.27.92.95.158 ; XIV, 48 ; XIX, 54 ; F 88.582. Pontificatus XII, 97. Populus I, 67 ;VIII, 42.215.235 ; IX, 49.50.171.207.284 ; X, 45 ; XL, 35;

XII, 74.75 ; XIV, 31.56.60; XV, 78 ; XIX, 51; XXI, 41.47.194; XXII, 42 ; F 84.144.214. Porrigere VIII, 82 ; IX, 213; X, 9.136 ; XIV, 49 ; F 17.304.308.383.434. Potro!l35 SI11225:- 1V, 5605 VIIL-$6 ; XIV, 185; XV, 35 ; XIX, 27.44 ; XX, 8; XXII, ror. Porta VIII, 160. Portate II, 85 ; IV, 48; VI, 67 ; IX, 346.367 ; X, 42; XIV, 148; XXI,

247 ; XXII, 84; F 673.674. Pottio XI, 85. Portiuncula XIV, 52. Poscere XIV, 132. Posse catm.W 8 ; W 71.89; K 54.70; 1,5916:20:42:10905 12245 :735 91V 2220: 27.68.91 ; VI, 7.13.14.19.34.45 ; VII, 39; VIII, 53.64.110.151.179.205; IX, Io. 69. 85. 148. 184. 266. 297. 319. 323. 346.373.386 ; X, 34.100.107; XI, 112:: 5XTI; 3x53747054:328. 253 22: XATIS 29; XIV, 2.66.87.115.136 ;XV, 46. 98 ;XVI, 4.12 ; XVII, 31; XVIII, 6.13.28 ; XIX, 60 ; XX, 50.83.90.95 ; XXI, 16.161.229.290.302.305 ; X XII

12.34.36.137.186.190 ; F^ 5.9.66.126. 167.171.219.242.248.250.337-339.377. 387.398.473.491.516.533.605.611.612. 626.649.673.674.768. Possidetre IX, 353 ;XXI, 205 ; F 235. Post W 585; C 20; L, 49 ; III, 19 ; V, 75 ; VIII, 8.66.208.253 ; IX, 260.374.380. 383.388.390.391.400 ; XI, 18.56.111 ; XII, 140 ;XVI, 1 ; XVIII, 11.16.21. 201 XIX TOS XENO2 452555 XXE

147; XXII. 62:93.105.5 E |162.417. 585.807 ; postquam VIII, 145 ; XI,

10.67 ; F 420.638.656. Postea VIII, 115.268; XI, 89; F 5o.

150.403.432 ; posteaquam XV, 50. Posterus VIII, 10oo ; IX, 141.197. Postulare VI, 87 ; XII, 102 ; XIV, 40; SCXT, 257.5 E 1734. Postulatio XV, 21. Potate catm.W 5; I, 165 ; III, 69.82; V, 45.69 ; X, 50.113 ; XI, 59.96.102 ;. XCTITSE 027/22/5 05V 5 97/5 X VILUEOA, € XIX, 27.53.57.84; XXIl, 5.78.80. T2775 OXEXSDISQEO7. Potens catm.K 11 ; II, 234. Potentia I, 30.74.149 ; II, 68 ; III, 85 ;

IV, 94; XV, 15 ; F 160.166. agi

INDEX VERBORVM

228

Potentialiter IV, 16. Potestas carm.K

14; I, 167; IL, 25;

III, 27.37 ; IV, 64.88.95 ; VII, 19; VIII, 128.132 ; IX, 32.340 ;X, 117;

XII, 106; XV, 4.13.34; XX, 31; XXII, 197.198; F 101.156.551.356. Potior IX, 156.191 ; XIV, 176; XXI,

290; F 53.353.778 ; potissimum I, 19. Potiri XX, 67. Potus IV, 5.10; V, 1o.11.15.19.29.30. 50.65 ; IX, 182.184 ; X, 127.131.138 ; XI, 16; XIV, 65 ; XV, 99 ; XIX, 57.

78.86-88.90.92.97.100 ; XX, 38.40. 47; XXI, 51.91.111.128 ; F 16.576. 595.597.634.626.656.665. Praebere I, 121 ; VI, 66; VIII, 37.44.

$4; 1X, 362; X, 7.15; XII, 77;

XIII, 5 ; XIV, 161 ; XVIII, 36; XXI 140. Praecedete DX; 1545 X1 0x125 XViD) 4; F 422.424.

Praecellens K 1 ; IX, 200. Praeceptum I, 89 ; VIII, 247 ; XV, 47. Praecidete VII, 42 ; IX, 82 ; XII, 114. Praecipere VI, 76; XV, 5; XXII, 11.

32.131 ; F 158.161.439.848. Praecipuus K 9 ; IX, 58.

Praeclatus X, 145 ; XIV, 154; XV, 51; XVI, 16. Praeconium VI, 74. Praecursor IX, 26. Praedicare Il, 37 ; IV, 52; V, 16.65 ; IX, 95.121.172.3382 ; X, 19.90 ; XIV, TN MEETS XINCIDETSENSVIBBISU TA: XIX, 42; F 499.534.

Praedicatio F 571. Praedicator X, 41. Praedicere IIT, 88 ; IX, 157.209.272. Praefatus W 12; F 123.147.184.527.

691.716.

ET RERVM

Praesagate V, 20. Praesens III, 64 ; VIII, 167.184 ; IX, 2005 X^ 19259 NIIVOCAOS 145 3X VS 43; XXl, 315; XXII, 184; F 205. 248.775. : Praesentate VI, 76.

Praesentia VIII, 17.75.155 ; XXI, 248 ; F 166. Praesentite X XI, 144. Praesertim W 25 ; V, 8; VIII, 126.256. 244 ;XIX, 66 ; XXI, 254.

Praesidere W 2. Praesidium W 51; K 34. Praestabilis III, 57.61. Praestans W 42.54 ; K 20.39.56 ; II, 14. Praestate W 55 ; K 40; I, 78 ; III, 12; NZD 44:450 VILE 2 2 GRRUXON 186; 192.375 ; X, 15 ; Xl, 115 ; XII, 9o.

1555 XIII, 215; XIV; 175.187; XV QS EXSVITIDAGES 55:01 EX VARIES SS SENSN 88.100; XXL, 118.142.157.200; F 43.265.512. Praesumere W 66; VI, 53.91.96.107; VIII, 12.145.260.270 ; 1X,302 ; XIV, 167; XXI, 199.245.269.288.297 ; F 899.

Praesumptio VI, 40. Praesumptive XVIII, 8. Praeter VIIL, 40 ; XX, 75 ; XXI, 175; F 395.412. Praeterite X XII, 52. Praetetmittete I, 24. Praetextatus W 39. Praeualete IX, 344 ; XXII, 188. Praeuenirte XIX, 64. Prauitas VIII, 256. Precati VIII, 177 ; XIV, 143. Prelum X, 45 ; XXI, 82. Premered WIorSn OVILEIS C2 2405 EX 4375 XIV, 154 ; XVII, 11.15 ; XXII, 151 ; F 642.

Praeferre IX, 150; XXI, 252 ; F 145.

Presbyter IX, 279.282.286.304.357.364.

Praefiguratre

379; XIV, 104.106.122.146 ; F 822. Pressus XXII, 3o. Pretiosus W 47; K 28; IX, 36; XIII, ipEidOd VC quads Telvaciemrtse Pretium X, 42.51 ; XI, 13.19.22 ; XIX, 545; XXI, 52.62 ; XXII, 115 ; F 510.

XIX,

46;

XXII,

i12;

F 414.456.455.

Praefigutatio V, 20 ; X, 119. Praefulgete V, 40. Praegustate VIII, 49 ; IX, 184 ; F 107. Praeiudicium XXI, 243. Praeminere II, 13.73 ; XI, 80 ; XX, 58. 52.64. Praemittere W 94; VII, 57 ; IX, 152; XV, 99; XVI, 19; XXI, 196 ; XXII, 146 ; F 124.434. Praemium G8; IVIIIES 2:365 X368;

XXII, 4. Praemonstrate

593.864.

Prex carm.K. 7; K 68; IX, 345 ; XII, 80.84 ; XIV, 57.67.126 ; F 809. Pridie XV, 29. Primatius F 165.

À ptimaeuo W 7. Primitus IX, 278 ;XX, 13.16.

XIV,

28.121.133.

a Primotdio VIII, 7.

Praeoccupate XI, 82. PraepararecI; 2045 Il; 565 ILIA zo UXS GOTTISUXC T490 NONOUI DAS UNCX ETSIS

Primus

Praeparatio XXII, 176.

Princeps II, 34.

2b

VE

793; VIE,

215 5 EX5 49

suena OXOXd vog 5 OXOSODIS carbo

134 ;F 435.440.847.

INDEX VERBORVM Principium W 28.85 ; XIV, 86.

Propago XII, 94.

Prior VI; 96; VIII, 118:157; IX, 145 ; AXI, oom: GOXEbV5UTS 9: 166.1773 3 EXVETT,

Propetare catm.K 9.

24 ; prius I, 63.65 ; II, 40.50 ; 111, 58 ; 1V55 595. V9 29.0261:V/15 418128241; VII, 37 ; VIII, 142.146.222.251.255. 282; IX, 298 ; X, 68.121 ; XI, 55.58.

88 ; XII, 66.99.100 ;XIV, 149.165 ; XV, 15.28 ; XVII, 30 ; XX, 9.63.69 ; XXI, 27.972.287 ; XXII, ,119.138 ; F 336.338.342.417.562.608.611.688.

693.694.

Pristinus XIV, 68.157. Priusquam III, 53.54 ;VI, 105.

Probate

Vl,

28.53.41.45.48.563.106 ;

IVEiID246:290)/5 EXONTO2:13:38120) 5X5 2E Ul ur m NOXSVIISRA GS REXCXCN 6.

EXEXODUO SD ENSXSDIETAT. Probitas VIII, 250. Procedere XXI, 214. Proclamatre IX, 26 ; F 57. Procliuis X XI, 242. Procreate I, ox ; XXI, 171.

Procul XXII, 39.40 ; procul dubio XV, 8; XXI, 117 ; XXII, 99. Procumbete XIV, 138. Prodesse W 9; IX, 249.354.356.382. 386.387 ; XIV, 50; XXI, 187.232 ; F /256.325.490.491.623.699.702-704. 706.709-712.856. Producete XI, 26. Profanate VIII, 222. Profecto I52.5 D9215 1150245; 1V5€25: 5o; V, 40; VII, 3.14.48 ; VIII, 48.

Py5sr6ss1905 LX. 7:157:3X9 1158;; XI, 45 ; XII, 130.140 ;XXI, 68.98. 124.184.192.217.249 ; XXII, 10.27. 54.86. Proferre XII, 135. Professio F 579. Proficete W 20.90; I, 155 ; V, 70; IX, 252; XII, 109 ; XXI, 132.166. Proficuus III, 61. Profiteri F 50.237.395. Profluere X, 38 ; XIV, 9; F 78. Profundus F 159.778. Profusus XIV, 153. Proicere VI, 60 ; IX, 220.223.228.235. Prolatio IV, 64. Prolixe IX, 354 ; ptolixius F 328.

Prologus W 96. Promere catm.K 1:7. Promerete XIV, 148 ; XXI, 308. Promissio W 15; V, 66; IX, 314; XX, 92. Promittete I, 129 ; V, 41 ; VI, 72 ; IX, 258 EXITII Eoo: X6XS086:sX6XCIE8T:05: 196.

Promptuatium XIX, 39. Promptus IIT, 66 ; IX, 268.

229

ET RERVM

Properus XIV, 144.

Propheta VIII, 206.208 ; IX, 26.176; Xo405 XV. 645 XXX. 16:2 X312

XXII, 166. Prophetalis X XI, 148. Prophetare F r1o6. Prophetia F 845. Propinquare IX, 210. Prtopinquus IX, 283. Propitiate IX, 15. Propitiatio F 744. Propitius XIV, 125. Proponete II, 84 ; XXI, 309 ; F 770. Propositio XXII, 137. Propositum VI, 708 ; IX, 403. Proptietas XXI, 21; F 520.535.536.

599.

Proptius W 91 ; VI, $8; IX, 213 ; XII, 25.20.132.148.149 ; XIV, 57.152; F

22.25.32.36.102.236.2237.242.477.480482.497.503.530.532.5406.

Proptet V, 59.60 ; VIII, 5; XI, 108; EXIEVE40120 Geo VIloos o ESEUTaIX BT.

200.47 1.666-668.738.877-879.886. Propterea I, i1.109.132; VIII, 229. 2435 X1,062 €XT. AToXTVAEDI6: 1835 XV, T7 XLX,384:102/5 CX; 91 ; XXI, 147.195 ; XXII, 134.165 ; F 441.525.657.

Propter quod W 7.95 ; VI, 39; VIII, 2595 aX 573

XT

xoa

E49

XXI, 18.309. Protsus I, 99 ; XXII, 55 ; F 475.762.

Prosequi F 632. Ptosperare IX, 74. Prospicere IX, 20 ; XIV, 140. Prosternere K 68 ; IX, 310 ; XIV, 156.

Prtotegere XXII, 105. Protelare IX, 311. Protestati XII, 144 ; XIX, 103. Prothasius VI, 56. Prouehete IV, 71 ; XI, 52.

Ptouenite XV, 25 ; F 887. Prouentus XXI, 221.

Prouidentia IX, 210. Prouidere IX, 8; XXII, 28; F 886; ptouisum est I, 145 ; II, 16 ; XI, 34; XOXOL S Prouidus II], 57; X, 116; XL 25;

XX, 19.60. Prouocate XXI, 255. Proximus IX, 399 ; XXI, 270.276.

Prudens XXI, 185. Prudentia K 29. Pruna IX, 224. Psalmista IX, x2. Psalmus XIX, 47 ; XXII, 145 ; F 670.

Publice XIV, 30.

230

INDEX VERBORVM

Pudicus XXI, 183. Puer catm.W 4.8; L, 76 ; IX, 204.212.

214.220.222.231; XIV, 107.129.141.

147.152.162.165 ; F 255.769. Puerilis W 46. Puerpera XIV, 145. Puerulus XIV, 103.105. Pulcher I, 25 ; XXI, 154.165.166.180 ;

XXII, 182. Pulchtescere

X XI, 164.

Pulchritudo XXI, 157.175. Pullulate XII, 39 ; F 177. Pulsare XIV, 126. Puluis XIV, 86. Punite VIII, 244 ;XXI, 252.

Purgate VIII, 258 ; IX, 301 ; XXI, 162. Purgatio IV, 49. Putificatio XXII, 142. Purpura carm.K 6. Purus XXI, 237. Putate W 57; K 42 ; VI, 75; VII, 34; VIII, 69.74.125.134.217 ; IX, 59.242. 256 ; XII, 55.134 ; XV, 35.89 ; XXI,

140.262.315 ; XXII, 45.157; F 22. 31.137.3234.600.609.695.801.837. Pyrum IX, 188.

Quadraginta X, 132. Quadtrum catm.W 13. Quaetere IV, 26.51.91 ; V, 8 ; VIII, 43 ; IX, 190.392 ; XIII, 17 ; XIV, 19.25 ;

XVII, 25 ; XIX, 65 ; F 11.374.399. 804.902. Quaeso IV, 92; IX, 199; F 271.772. 890.

Quaestio F 613. Qualis VI, 36.44 ;IX, 237 ; XII, 114; XVIII, 57; XXII, 98; F 217; qualiter K 54 ; L, 104 ; I1, 64 ; F 54.

Qualiscumque XV, 9; F 34.42.287; qualitercumque F 38. Qualitas X XII, 114. Quamdiu I, 151. Quamuis W 34; K 12; I, 87.90; III, 860501V, 3215 V3t 64:5 Vb 245 VIII, 1435 XII, 146; XVI, 3.54 XX927615

XXII, 114; F 94.169.238.466.500. 513.776.823.832. Quando III, 55 ; IX, 39.40.80.186.383 ; XI, 39 ; XIV, 22 ; 102. XV, 2 ; XXI, 4.8; XXII, 190; F 187.190.645. 677.759.853; quandoque ll, 7;

XXII, 182; quandoquidem F r55. Quantisper XIX, 77. Quantitas XII, 36; XVII, 6.8. Quanto magis III, 64 ;VIII, 240.257; iIX20249. X10, 295 NSX5:242:262/5 XXII, 139; F 177.325. Quantotius I, 141 ; XXI, 234 ; XXII,

68.177.

ET RERVM

Quantus W 43.77; K 24.57; II, 12; V, 55 VL 37.44 ; IX, 265.299.331. 342.344.354,355.382; XII, 77; XVII,

13.36.37.39 ;XIX, 44.65 ; XX, 51;

XXII, 116.155.

Quaptopter K 55; VII, 60; XV, 88; XIX, 65; XXII, 61; F 49.243.723. 869. Quatre. GC, 3-20; HII, 15 VL 32:775 EX, 59:372. XI; 2; XX, 1 Quartus IX, 318; F 205 ; quattus decimus XXII, 22.

Quasi W 86; I, 6.17.98.150 ; IL, 39; ILI

VIII,

EV oSSVoaT2 406 VIRG

1:56; IX, 30.36.155.231.330 ;

X, 128 ; XI, 11.25 ; XII, 146 ; XIV,

9; XX, 95.96 ; XXI, 110.219 ; XXII,

29.35.47.77 ;F 282.329.735.

Quatinus K 20.68 ; I, 132.151 ; III, 66. 715 VIL. 6x: LX5290:270/: X5 129/745 123 ; XI, 55.100 ; XII, 60.65 ; XIV, OUn02 n84 XVII 22 EXEUNT Sf 58.78; XX, 58.64; XXII, 94.120;

F 109.272.863.893. Quemadmodum F 688. Queo!C 16: IVo325 EXST655 X VISe2

XXI, 189 ;F 269. Quicumque K 46 ; I, 46.95 ; VII, 40; IX, 73.86.1389; XXI, 288.293.299; XXII, 100 ; F 243.516. Quidem W 9o; 1l, 32 ; V, 45 ; VL, 34 ; VII, 55 ; VIII, 49; IX, 28.241; X,

JOB cd uon

Ubris

DE

XIX, 12 ; XXI, 115 ; F 309.360.372. 431.602. Quinque I, 79 ; II, 50 ; F 172.176. Quintus Il, 19.39.44.48.49.60; IX, 318.

Quippe V, 17; VIII, 29.107 ; IX, 79. 154.175.813.391 ; X, 16.22.131 ; XII, 24.52; XIV, 176 ; XV, 70; XVIII, 24 ; XXI, 152.165 ; F 89.214.340.715. Quippiam C 12 ; I, 106; II, 45 ; VIII, 64: :X172: Quisque W 95; K 8.45 ; Ll 3.11.79; VIII, 79.242 ; IX, 390 ; XIV, 27.28. 1625 XX, 225 XX, 21:206.2:65 8E 245.292.446.518. Quisquis catm.K 20; I, 21.34.60.107. 128 L2 ebVOrasi AVI or2 VIRO 36.135 50LX- 18415 XV 3002 1524:53:743 187; XV,38; XXI, 188; F 105.377. 471.528.562. Quodammodo I, 18 ; II, 57 ; XL, 102; Ent. Quodsi K 75 ; 1, 56 ; IX, 69. Quomodo 1I, 62.64 ; II, 43.62.75 ; IV, 10.26 ; VII, 55 ; VIII, 26 ; IX, 33.

1065 XL 42 XXIDe2s

235; XXII,

eXXI: or60; 75; F 72.241.341.346.

INDEX VERBORVM 347.368.369.574.575 399.557. 568. 588.672.675.704.706.711.784.

Quoniam W

52.78; K 55.60; I, 30.

lo25/Ll 250502975 SV 2555 XC NSOP STO

XV, 45; XXI,

IDesoss Vill; EXTV T2015

51.174.181 ; XXII,

30.44; F 43.249.358.382.826.831.844. Quoque catm.W 14; W 10.79; 1, 21 ; II25:80:5 5 287535 0V1559106:72:955

VIII, 92.148.201.225 ; IX, 46.125. 176.183.245.287.317 ; X, 38.140 ; XI, SC EXTII ro 37 5 EXCEV, Og GWEXHIeX2 182 ; XV, 64 ; XIX, 55.41 ; XXI, 56. 71611:05.25 7.299: XUXILIS: (03s Ene 27 366.698.791. Quotiens C 12; I, 39; IX, 259.349; GITE SXVITUD go GE NSGDAITAS775 84 ;XXII, 165.

Quotienscumque I, 105 ; IX, 135.136; XV, 48.88 ; F 736. Quotienslibet W 60 ; K 46 ; I, 17.

Recusate IX, 323. Reddere IX, 198; XIX, 94; XX, 235;

XXII, 136. Redemptio X, 5.80 ; XI, 9.19.69 ; XXI, 52.62.

Redemptor IX, 56.343 ;F 232.592. Redigere F 659. Redimere III, 36; IX, 35; X, 51; XI,

20.75; XIX, 7.10.41.55.83; F 82. 86.110. Redite VI, 208 ; IX, 82.83.284.329.403 ; XI, 109 ; XII, 101 ; XIV, 166 ; XXI, 242 ; XXII, 104. Redolete T, 122 ; XXI, 121.125. Reducete XXI, 25.

Refectio F 613. Refellete F 125. Referre IV, 28; VI, 51.98; IX, 216.

254.297.366 ; X, 135; XIL, 75.76; XV, 50; XVII, 9 ; XXII, 58. Reficete W 72 ; VII, 21 ; X, 129.149; SGVESOGORE VIE

Radbertus

catm.K

14; W

1; K 2;

XXII, 188 ; F Ziz. Radiare XVIII, 6. Radicatus W 19. Radius catm.K 5. Radix VIII, 165 ; X, 538; XXI, 265. Rapere W 8. Ratio W 7.95 ; L, 166.167 ; IV, 91.92. 9359 V.I,

215 EVITER 405 X3XS10315

F 543.552.553.356.

Rationabilis I, xoo ; XII, 59 ; XIII, r1.

Ratus XII, 58. Reascendete XXII, 69. Reatus VI, 4o ; VIII, 118; XXI, 245; XXII, 36.37. Rebaptizare XII, 99. Recapitulare F 430. Recedere XII, rox ; XXII, 41 ; F 152.

Recidiuus IX, 17. Recipere IX, 256 ; XIV, 26.68 ; XXII, 74;

Recognoscete IX, 263 ; XII, 147 ; XIV,

53.

Recolete V, 69 ; F 73. Reconciliate C 22 ; VI, 206 ; IX, 76.85 ;

XXI, 268.272 ;XXII, 2.68.

Reconditus III, 5o ; XXI, 517. Recordati XXI, 271. Recordatio IV, 40 ; IX, 59. Recteate XV, 16 ; F 7. Recreator XV, 16. Recte W 60; K 46; lL, 3.11.25.102 ;

15:6.49:51.52-75 ;71V5 165 V5 4:585

VII, 29; IX, 48.105 ; X, 28.112; XI, 5.34.40.89.102 ; XII, 26 ;XVII, 14 ; XIX, 4.31 ; XXI, 92.188 ; F 243. 495.731.732.858.840 ; rectum XS A: Recumbere W 60 ; K 46.

231

ET RERVM

2274200035858.

XXI, 145 ; F 616.617. Refrigerate XI, 105. Refrigetium I, 77. Refugere F 515. Refundere W 30; XIX, 25 ; XXI, 48. $8.68.215 ; F 41. Regalis IX, 171. Regenetare III, 81. Regenetatio III, 57 ; IX, 251. Regete III, 46.47 ; XX, 65 ; XXII, 197. Regio W 95. Regnate XVIII, 44 ;XIX, 101 ; XXI,

4.75 ; XXII, 200. Regnum catm.W 15; C 21; IX, r7o. 175 ; XVII, 16 ; XXI, 2.71.75.77.80. 84.89.91.105 ; F 107.

Regressus XI, 95. Reicere VI, 63.

Reinduete VIII, 275. Reinserete VII, 42 ; VIII, 116 ; IX, 77.

Reiterate F 192. Relatio XIX, 32.35. Relatus XIV, 164. Relaxate IX, 19 ; XX, 66 ; XXI, 287.

Relegere F 251. Releuate X, 155. Religio VIII, 220.250; XX

IX

149.218;

xAS B 742.

Religiosus XIV, 122. Relinquere I, 115; IV, 74; IX, 202. 236 ;XXI, 272 ; XXII, 89; F 4.578. Reliquiae XIV, 36. Reliquus XV, 19.69 ; F 182.791. Remandate F 253. Remanere XV, 65 ; XIX, 77. Remeate XIV, 159.

Remedium VIII, 85. Remetiti VI, 73.

252

INDEX VERBORVM

Remissio X, 82 ; XII, 85.152.157 ; XIV 50 ; XV, 80.91.95-97 ; XXI, 11.303; F 20.36.39.288.307.315.317.319.265.

367.373.381.459.

ET RERVM

Respondete K 22 ; IX, 303.372 ; XXI,

194;

F

9.128.399.605.607.764.802.

805.

Responsio F 187.201.267.

Remittere VIII, 281 ; F 381.

Restare VII, 51.

Remorati X XII, 148. Remouete II, 69 ; VIII, 266 ; IX, 71.74.

Restinguere carm.W 8. Restituere XIV, 155 ; XIX, 99 ; XXII, 74-95.

USPTSEXSVIIDISE CEU ge

Renascentia III, 41.

Renasci W 65 ; K&52 ; II, 84 ; III, 45.55. GSIODVICTA VIL dO VITIS 27s VIII, 246; IX, 86.127.245.248 ; X, 75 XIX, 66.68.80 ;XXI, 215; F 8o. 81.110.

Resurgere I, 52 ; VII, 27; IX, 6.348;

X025

ENS VATBINIS 2 2 TTE NONSE. 202

Resurrectio V, 24; XVIII,

11.16.26 ;

XXII, 177 ; F 116.120.228.866. Resuscitate VIII, 115 ; XIX, 57.40. Retegete carm.K. 19.

Renes VIII, 131.165.193 ; XXII, 132. 135»

Retexete IX, 286.

Renouate XI, 17.20; XIX, 28; XXI, 94.97.208. Renouatio XXI, 68. Reotdinate XII, roo.

Retrahere VIII, 7.95 ; IX, 231; XIV,

Repatrate I, 55 ; IX, 351; XI, 75.93.97 ; XIX, 12.43.99 ;XXI, 158 ; F 210. Reparatio XII, 69 ; F 888. Repellere VIII, 114. Rependete IX, 145. Repenitere XXII, 55.57. Repente F 159. Repercutere W 32. Reperite IX, 295.

Repetere VI, 91; F 157. Ieplerc N20 S24 SBISESIENDIISG Sd: IX, 233 ; XIV, 34.72.155 ; XV, 101 ; XXI, 195.196.202.207.267 ; F 6. Replicare IX, 43.61. Reptraesentare XIV, 22. Reprehendete F 252.270.329. Reptobate XII, 146. Repromittere C. 12:5: V 245.635 X11502: 96 ; XIV, 15.24.188 ; XX, 97; XXI, 149.153.193 ; F 331.467.516. Reputare XXII, 47. Requiescere XIX, 39 ; F 732.739.743. Requitete I, 165 ; IV, 86; XIII, 16; XIV, 168.186 ; XXI, 7; F 8.541. Res Il, 9.12.16.19.31.147 ; Il, 46.65; III, 3.6.59 ; IV, 27.28.33.56 ; V, 66 ; VIII, 32 ; IX, 382 ; XI, 25.87 ; XIII, 9; XIV, 90.94.3176 ;XV, 16 ;XVII,

Reticere X XII, 50.

$15 Rettibuere IX, 282.308. Retro F 843. Retrotsum F 335. Retundere W 55 ; K 57. Reuelare IX, 210 ; XIV, 92.95.97. Reuelatio IX, 287.305.316.319. Reuerti IX, 215.261.380; XII, 99;

PXSDVAETU SEXE ORIESS OS Reuolare XXII, 89. Reuoluete XIV, 60 ; F 118.

Reuolutio tempotis F 121. Reus VI, 8.16.27.105; VIII, 90.137; XII, 91.106 ; XXII, 65. Rex catm.W 1 ; catm.K 8.11 ; W $3.62. 65 ; K 1.3.24.37.49.51.56 ; IX, 162164 ; X, 122 ; XI, 48 ; XIV, 130.

Ridere XIV, 53.55. Ridiculum XIII, r4.

Rigare III, 75. Rigidus VI, 66. Rima W 13. Rite XXII, 173. Ritus I, 28 ; XXII, 8. Roborare IX, 203. Rogate IX, 91 ; XII, 56 ;XIV, 83.96;

XXII, 67.180. Roma IX, 316. Romanus IX, 200. Rorulentus IX, 223. Ros I, 77; X, 128 ; XXI, 114.115.217.

45 XXI, 132.274 ;F 11.114.129.151. 161.204.299.354.356.360.499.504.534.

Roseus catm.W 5 ; catm. K 18. Rota III, 77.

570.659.

Rubens XXI, 82. Rubot XXI, 164.

Rescire K 17. Residere X XII, 171. Resipiscete VIII, 268 ; IX, 75. Resoluere F 349. Resonate VI, 68.

Respergete IX, 223.227 ;X, 69 ;XXI, 1595 X XIlilbur So: Respicete F 163.805.

Resplendere X 119.144.

Rudimentum II, 89. Rudis X, 97. Ruere XXI, 511. Ruga XV, 99 ; XXI, 159. Ruina II, 17 ; VI, 84. Rupes catm.K r. Rursus, tutsum I, 5.8.21 ; IX, 70.77. 286; XI, 20.28.58 ;XII, xoo ; XIV,

INDEX VERBORVM ET RERVM 156; XXI, 62.285 ;XXII, 117.121; F 368.429.438. Rusticus catm.W 6. Sabanum IX, 362. Sacer catm.W 1; W 70; K 15; C 20; IN 22722 155: V5 29741129 5161.94;

101.108; VIL, 2; IX, 213.247.257.

265.267. 321. 347. 382. 386. 387. 402 ;

XII, 91.142; XIV, 51.52,145 ; XX, 1; XXI, 230; F 162.213.761.839 ; sacro-sanctus IX, 40.59; XIV, 69; XXI, 268. Sacerdos Il, 20.61.66 ; IV, 39.40.85; VI, 25; VIII, 21.29.83.104.128.192. 2153 ; IX, 53.79.162.164.167.169.170. 207.213.241.329 ;XII, 6.12.19.49.53. 67.73.79.90.157; XIV, 62.66.151. 165 ; XV, 19.28.50.58.61 ; XXI, 95. 112 ; F 154.220.743.745.748.807.872.

896. Sacerdotium IX, 159.171.175 ; XII, 22. 92.96. Sacramentum C 5.4 ; L, 169 ; III, rz.2.5.

15.20.73 ; IV, 75 5 V, 5.42 ; VL 44;

VII, 9.57 ; VIII, 30 ; IX, 88.110.116. 1265 X, 745 X], 7.85 ; X1, 1421155 ; XIV, 179 ; XV, 7; XVIII, 5 ; XIX, 75 ; XX, 4.10 ; XXII, 103.125 ; F 80. 129.151.192.204.224.244.560.450.465. 496.569.727.728.799.806.850.861; sacramentum mysterii XIV, 181 ; mysticum sacramentum IV, 2.25 ; mystica sacramenta K 58 ; XIV, 5 ; F 9o; sacramentorum mystica III, 9 ; mystetia et sacramenta F. 524 ; mystetii sacramenta F 777 ; mysterium et sa-

cramentum F 461; absque mystetio

et sacramento F 68 ; sacramenti eius

mysterio F 738; diuini iutis sacramenta XII, 134 ; sacramentum sctipturatrum III, 33.cf.31 ; sactamentum iuris III, 19 ; sacramentum natiuitatis et humanitatis III, 55. cf. 25. cf. 28 ; traditionis diuinae sacramentum XIX, 50 ; sacramentum gratiae XII, 150 ; sacramenti Christi III, 14 ; tantà sacramenta XXI, 121; spititalia sacramenta II, 38; F 160; uisibile sacramentum I, 148 ; F 641 ; figura

sacramenti XVII, 5 ; uitae sacramenta II, 88 ; XII, 109 ; F cf. 46 ; salutis sacramentum XI, 36; sacramenta diui-

ni muneris F 463; hoc baptismique

sacramentum I, 115 ; III, cf. 39 ; sacramentum ordinationis XII, 102 ; sa-

ctament(um dominici cotpotis et sanguinis) W38; K 15; C 5; iL dn

68 ; IV, 81.82 ; V, 2.31 ; VIII, 81 ; [XC

17.19.44.127.252;

XXII,

178.202.

233

F 134.135.145.452.466.488.491; sacrament(um) altaris VI, 22.32 ; sactamentum uefitatis V, 42 ; de sactamentis F 50.139.530 ; de sacramentis sacrae communionis K. 12 ; communionis sacramentum I, 148 ; iudicium sacramenti VIII, 136.137 ; passionis

sacramentum I, 136 ; sacramentorum uota VIII, 175 ; celebratio sacramenti F 189.202 ; operatio sacramenti X, 119 ; sacramenti sanctificatio III, 85 ;

sactamenti uirtus IT, 9.29 ; VI, 39.44 ; XII, 105; XVII, 7; F 641; sub sacramento F 560.787.871; in sacramento (GS

EI

1.14;

F 31.59.123.141.178.199.259.

CI. 1:9:0220

EXE,

280.283.300. 323. 469. 485. 495. 530. 620.724.794.874 ; fidei sacramenta V,

67 ; sacramentum fidei IV, 57 ; F 185. 187.198.201.468.47 1.485.497.511 ; sa-

ctamentum fidelium F 596; sacramentum pietatis F 653 ; sacramenti realisatio exprimitur per sequentia uer-

ba:

conficete,

consecrare,

cteare,

efficete, fieri, operari, peragete, transferte, transformate, transfundere. Sacrate V, 39; VIIL, 126; XI, 86;

XIV, 150. Sactatissimus IX, 59. Sacrificate XII, 114; XIV, 105. Sacrificium II, 14.62 ; VIII, 148; IX, 150.156.263.267.27 1.275.276.27 8.295.

310.329; XX, 6; XXI, 268 ;XXII, 13.44 ; F 207.217.229.755.758.848.

Sactilegium VIII, 139. Sacrilegus VI, 89. Saeculum W 5; L, 17.121.126 ; VIII, DAC DXOOUATS NO UT2 25020 ALT XVIII, 19:31; XX, 75 XXI, 6.28; XXII, 144.148.168.201 ;F 205.570. Saepe C 14; VI, 22; VII, 52; VIII, 259 ; IX, 356 ; X, 126 ; XIV, 1.3.27 ; XXI, 309; XXII, 77; saepius IX,

363 ; saepissime XIV, 73. Sagax K 67. Saginate W 78 ; K 6o ; IL, 71; IX, 179; X, $2; XIX, 8; XX, 40; XXII, 72.

Sal F 891. Salem IX, 162.175. Salire XI, 62. Wn48 ; K 3o ; II, 35 ; XXI, 55. Salomo

Salsuta W 57; K 43. Saltim catm.W 8; IL, xx ; IX, 9.165 ; XIII, 42 ;XXII, 13.36.53.65.67.158. Salubris tefectio F 612. Salus catm. W-12 ;W 1.41; K 3.18; I 4918.2465 1H, 5:10.12 IV, 965 VIII, 78.89 ; IX, 48.249.251.353 ; X, 13.22.25.36.70 ; 44.52.56.95 ; XL XIL

30:109;

XV,

10;

XIX,

48;

234

INDEX VERBORVM

XXI, 51.93.157 ;XXII, 72; F 3.43. 190.215.361.461.547.687.712.714.795.

861.889.

Salutaris II, 89; VIII, 1x18; IX, 244. 380.400; XIX, 47; XX, 96; XXI,

n2; Saluate IX, 6.353 ; XIV, 42 ; XIX, 10; XXI, 5312 ; XXII, 153.195 ; F 210. Saluator V, 49; XII, 88; XIII, 27; XIX, 60.85 ; F 13.183.335.593.827. Saluatrix XXII, 196.

Saluum facete F 779. Samuhel VIII, 148. Sanate VIIL, 234.254; IX, 14; XIV, jg d PX ewe Sancire VIII, 126 ; F 428.826. Sanctificare II, 23.72.81.82 ; VIII, 121 ; IX, 50 ; XV, 78 ; XXI, 216.222.264. 300 ;XXII, 139 ; F 251.233. Sanctificata IL, 18.20.22.85 ;VIII, 99.

154.271. Sanctificatio II, 62.85 ; III, 7.86 ; VIII, 253; DX, 45; EF157. Sanctificator F 494, Sanctio VIII, 106. Sanctitas XIV, 71 ; XV, 59. Sanctuarium II, 20 ; VIII, 212. Sanctus W 61.81 ; K 47.65 ; I, 78.116; IIl 4.74; VI, 58.83.89; VIL, 51;

VIII, 6.16.194.213.214.237 ; IX, 66. 71.171.832.386.372 ; Xl, 532; XII, 155; XIV, 2.41.47.56.109.124.125 ; XV, 30.52 ; XVII, 28; XVIII,

12;

XIX, 59.44; XXI, 94.179; XXII,

49.126 ; F 83.169.182.183.224.231. 827. 680. 758. 769. 795. 800. 820. 822 ; sancta W 68 ; VI, 34 ; VIII, 139.222 ; XIL, 25 ; sancta sanctotum Il, 25 ; VIII, 11.169 ; XXI, 256. Sane W 72; II, 14.54 ; III, 76; VI, 5; N ED acr SENTIDO 705 EXor 93-010)

XX, 30; XXI, 56.95.99.128 ; XXII, 48 ; F 26.58.102.244.409.

Sanguis (/m comiuneHione cums "carne! ef "corpore! uide ibi) Y, 69.72 ; IV, 36; VIII, 242 ; IX, 36.38.39.42 ;X, 35.

45-47-49.106.128 ; XI, 2.4.12.13.16. 22-24.54.35.38.54.5 7.64.67. 69. 74. 76. 89.91-93.101.103 ; XII, 25.26 ;XIV, 62.106.110 ;XV, 69-72.77.79.85.85. 86.89.94 ; XVI, 11.14 ;XIX, 27-29; XX, 73 ; XXI, 18.24.41.43.44.47.61. 66. 72.83. 103. 164. 177. 181. 263.292 ; XXII, 152 ;F 81.84.85.509.566.580.

421.457.458.733.734.749.

Sanitas VIII, 240; F 571.

Sapere suy 160 V5US GE OVII 2305 5VHITS 41:40 50EXOUIST5 UXOU GOREXCXH3056;

143; F 71.868; sane sapete F 26; tecte sapete

W 60 ; K 46; I, 11 ; II,

ET RERVM

52; F 245; spiritaliter sapere XIII, 5; ex fide sapere VI, 39; pet fidem sapete VIII, 37 ;male sapete F 66; catnaliter sapere VIII, 49; X, 97. 102; F 69.244; sapete secundum catnem V, 75. Sapientia catm.W 12 ; I, roo.104-106. 108.150 ; VII, 46; IX, 7; X, 85 ; XI, 26 ;XXI, 51.55.1237. Sapot C 15 ; I, 74 ; III, 87 ; VIII, 59.43. 54 ; X, 84.90 ; XIII, 1.5 ; XIV, 172. 174.178 ; XVI, 21. Satagete X, 75. Sattate D;:815 VIL 345. IX, 178; X; 125 ; XXII, 166. Satietas XIII, 21.25 ; XXII, 164.166. Satis II, 11.59 ;VI, 58 ; XI, 25 ; XII, 106; XIX, 96; XX, 1:8.22.57.60; XXII, 149. Satisfacere XIV, 17.90. Satisfactio XIV, 2o. Saucius VIII, 145. Saul F 671. Saxum X, 47.

Scabellum F 679.682.684.689. Scandalizate F 334.335.602.607.608. TES Scelus IX, 234 ; F 814. Scema F 55. Scientia IL, 5-7 ; IV, 93.96 ; XXI, 127;

F 355.707.708. Scilicet W 87 ; VIII, 204; IX, 72.225 ; X, 40; XX, 54; XXI, 15.111.278;

XXII, 125 ; F 95.265.576.737.744. Scire W 14 ; IV, 92 ; VII, 56 ; IX, 268.

346.387; XIL 4; XIV, 78.115; F

105.257.337.

Scirpus XIV, 100. Scithus XIV, 74. Scribere W 21 ; VI, 71; VIII, 57.186. I91 ; IX, 201; F 254.575.

Scriptor VIII, 165.189.193. Scriptura (sacra): teste scriptura XI, 76 ; XII, 71; cum dicat scripturaF 683 ; sacramentum scripturarum III,

33. cf. 31; pfaeconia sctipturatum VI, 74 ; alio loco sctipturarum dicitut F 681 ; in scripturis X, 126 ; XX, 41 ; ex sctipturis X XI, 49 ; spiritales

Scripturarum sensus IV, 60; sctipturae diuinae III, 31.56 ; XXII, 26; F 833; scripturae sacrae VII, 2; F 859 ; scripturae sanctae I, x16 ; III,

35 DUC Snc

Scrutate VIII, 151. Scrutator III, 6o ; XXII, 135. Secernete X, 5. Secludete XIV, 27. Secretus III, 5.6.17.21.27.29 ; VIII, 31 ; IX, 295.305 ;XIII, 18.21; F 156.

INDEX VERBORVM Sectari catm.W 9 ; VIII, 255. Secundum I1; 31:5 1V; 75: V5 79; VL, 53.83 ; VIII, 76.192.251 ; IX, 54.125. 158.186 ;X, 125 ; XII,25 ; XIV, 86. 86.89.113; XVI, 7.11.19; F 134. 227. 234.391.408.587.589.675.896.897. Secundus VII, 55 ; IX, 65.317 ; XXII,

34.36.39.61 ; F 440. Secutis VIII, 162.165. Secutitas VIII, 261 ; XIX, 18.

Securus W 84.96 ; K 70; I, 140 ; XVIII 23 5X X3[/42255 Sedete W.Ugm; Hy 345 1X5 2122895 XIV, 100.101; F 753.870. Sedes IX, 200 ; XI, 77 ; F 682. Sedile XIV, 100. Seducete TX, 65 ; XII, 144.

Sedule XIV, 131. Segtegare VIII, 195. Semel C 9 ; IV, 41 ; V, 57; VIII, 182. 263 ; IX, 1.4.5.16.48.57 ; XII, 25.41. 44.50 ; XXI, 53.244 ;F 117.119.189.

571.

Semen W 22; III, 84; IV, 87; VI, 5? ;

XI, 110 ; XII, 32.38 ; XVIII, 24.58 ; XXII, 132. Seminare VI, 71; XVIII, 31. Semper W 8o; K 62; I, 20; III, 61 ; I VEMOSEVIIUS2:385 VIIISE29:248* IX, 140.190.206 ; XII, 7o ; XIV, 73; SRIXO Tog XUXJ91.98/5 XX 2T. 189.207.208.222.315 ; XXII, 15.105 ; F 218.902.

Sempiternus XV, 26 ; XVI, 10 ;XIX, 70:82 «E25; Senex VIII, 210 ; XIV, 78.82.90.92.96. 97.101.109.115.118 ; F 2.

Senior XXII, 5o. Sensibilis II, 65. Sensus W 9o ; II, 50.53.72 ; IV, 60.71 ; SSMO EXINGO SEXEXOESEIENENOEG 255 XXI, 7; F 273.342.551.5 70.750.751Sententia II, 80; IX, 152; XI, 108;

XXI, 261; F 113.125.138.766. Sentite II, 57 ; III, 23.67 ; IV, 55.44.79 ; VI, 56; VIII, 59; IX, 242; X, 76;

XIII, 9 ; XIX, 99 ; XXI, 122 ; F 29. 69.183.431.446.819.

Separare IX, 80. Sepelire IV, 82 ; VII, 26 ; XXI, 28. Septem I, 80; XXI, 201; F 172.176. Septimus IX, 320 ; F 757.

Septuaginta II, 48 ; VIII, 113.162.215 ; XXII, 9. Sepulchrum I, 52 ; VII, 27 ; IX, 294. Sepultura F 735. Sequi W 17; IX, 100.289; XV, 37; XIX, 109; XXI, 8.257 ; F 147.691. 890.898.903.

Serere W 25 ; III, 58.65.

ET RERVM

235

Series catm.K 12. SermoW 35;K 55; VI, 81; X, 98;

XIII, 29 ;XIV, 78.80.93; F 73.603. 626.631.691.757.823. Serpens XXII, 144. Seruate catm.K 5 ; I, 88.145 ; VI, 42; VII, 38 ; IX, 68.330 ; XI, 71; XIV, 36 ; XX, 42.87 ; XXII, 22 ; F 9oo. Seruite X XII, 52 ; F 161.684. Seruitus III, 58 ; IX, 49; F 230. Serus XXI, 135. Seruus I, 62 ;XXI, 280. Seuite F 151. Sex VIII, 160. Sexaginta W 49 ; K 32. Sextus IX, 218. Siccus I, 67. Sicut(1) W.-435* K: 235: 11420:35:143 5 TIX695 III 45:885 IV,7.585. V5 15. 5454 V1527:88:5 VIII, 4312: VEI 162. 282; IX, 65.71.81.87.92.95.98.104. 119.135.154.202;

X,

3.77.90.109.

152 015X15521.42:30245 X115 (72:5 0107.99.111.117 ; XIV, 31.83.86.121 ; XV, 2.22:055 XV

8:12:52 TIS

855 XEXS

9.14.41.78 ; XX, 20.45 ; XXI, 28.75. 93.99.123.204.224; XXII, 110.118. 182; F 64.85.100.105.115.134.185. 197.234.293.211.314.222.325.334.474.

486.490.509.657.666.736.834.859.875. 876.882.894. Signaculum XIV, 41. Signanter VIII, 181 ; XXI, 220.

Signare catm.K 16 ; VIII, 199.203.206 ; XXI, 191.317. Significate V, 72; XI, 64; F 85.428.657. Significatio XXII, 111. Signum VIII, 203.265 ; IX, 384; XIII,

40 ; F 638.653. Silere W 14. Silentium F 402. Simeon VI, 83; XIV, 147. Similago XII, 140. Similis VI, 90.92; XVII, 16; F 6355 ; similiter IX, 319 ;F 18.286.419.456.

547.791 ; simili modo III, 8o ; VIII, S50: 6X. Ea TOS NEXUVALIS O]seSEV. Tong XVIII, 21. Similitudo XIII, 9.11-15 ; XXII, 86; F 129.130. Simplex XIV, 75.80 ;F 832. Simul IV, 36.45 ; VI, 57; VIII 174;

[X9324:

105; XIX,

XP.

16:22226.30:24: 102:

7.45.49-94;

XX,

55;

XXI, 69 ; XXII, 20.79.169 ; F 865. 866.867. Sinagoga XII, 155. Sinceritas XX, 71.81.98 ; XXII, 129. Sine W 70; l, 85; II, 6.7; III, 85; IV, 18.32.87 ;VI, 64 ; VIII, 15.217;

236

INDEX VERBORVM

IX, 10; X, 116.139 ; XI, 37-39 ; XII, 385 XIII, 23-245 XTV5 15-405 9X V5 98.99 ; XVII, 14.15.19.26 ; XIX, 5.

3/1:70:92:107/ :XSXC ESTA UEXOXSIDNEEITO: 131. 159. 161. 186. 192. 199. 206. 210. 243.261; XXII, 35 ; F 386.490.494. 857. Sinere IL, 70 ; XIX, 64.

Singularis IX, 346 ; F 209. Singuli W 31; I, 60.95.100 ; VII, 11;

VIII, 83.163.171.177 ; IX, 148.257. 262.315 ; XII, 43.77 ; XIV, 45 ; XXI,

ET RERVM

Sonare F 605. Sonus W 75 ; XIII, 26. Sophia catm.K 2.11. Sopor XXII, 151. Sordere carm.W 6. Sotdes XXI, 257.294. Sordescete X XI, 158.258. Sordidate XII, 89. Sorech XXI, 81. Sors X XII, 80.

Spatium W 51 ; IX, 397. Specialis W 33.

204 ; F 116.333.558.855. a Sinistris X XII, 19.92. Sinus IX, 239 ; XIV, 73.141 ; XVII, 55. Sion IX, 177. Siquidem I, 1:48; IL 65; II, 74;

Species catm.K 21 ; C 14; I, 62.63.70.

IV oORUDX OX EI Sitire VII, 22; X, 124 ; XI, 59.98.99.

303.542.636. Speciosus XXI, 165. Spectaculum IX, 230.

102.104.105 ; XIX, 174 ; F 616.

87; XXI,

76.

Sitis carm. W 8 ; X, 128. Sobtrietas XX, 61. Sobrius XVI, 15 ; XX, 17. SOCIATC BV ASI XD wsaes SX Xe EXOXUo Sens eio qe Societas F 656. Socius X XI, 293. Sol W 21. Solemnis : sacrae sollemnia mensae catm.W 1i; missarum solempnia VI, 45 ; IX, 323.325 ; XIV, 123.137.

137,5 LL 7: 35:365 1V5034:98/5: VAL,

35 ; X, 8.49.84.95.105 ; XII, 73.155 ;

XIII 21.55.536,; :X1V5. 3.5:21.29.58; 133.149.158.166.172.176.186 ; F 196.

Sperate 526.

IX,

390;

F 499.502.504.505.

Spernere XXI, 288.293. Spes V, 66.69; IX, 81.84.195 ; XII, 108; XX,92 ; XXI1, 145 ; XXII, 160.

Spina XII, 129. Spiraculum IX, 241. Spiritalis VI, 202; XI, 81r; spititalia sacramenta palato mentis et gustu fidei digne percipere II, 38 ; F cf. 160. cf. 244; pet haec communicantes ad

Solidus VII, 44.55. Solitudo X XII, 84. Solium catm.K 8. Sollicitudo F 9or. Sollicitus IX, 317.

spiritalia nutriuntut II, 65 ; mystica et spiritalia in his sapere II, 71 ; quia spititalia sunt fide et intellectu pro cetto ... plenissime sumuntur III, 87 ; spititales scripturarum sensus IV, 59 ; spititalia interius intelligenda IV, 71. cf. T1; Sspititale ac diuinum commetcium V, 7; VI, cf. 45 ; eandem escam spiritalem ... eundem potum spiritalem V, 9; VIIL cf. 47; F 633 ; spiritales totum spititaliter intelligentes V, 57; spititalis intelli-

Soluete I, 28 ; IX, 258.259.262.265.266.

gentianVoRGq

F 613.694. Solum I, 14; non solum ... sed VIII, 204 ; F 689 ; non solum ... sed et IX, 181.191 ; X, 64; non solum ... sed etiam I, 34 ;IX, 103.128 ; XV, 100;

spiritalis perceptio V, 71; VIII, cf. 45 ; de spititali consequenti eos petra V,72 ; bibimus quoque et nos spititalitet ac comedimus spiritalem Christi carnem V, 74 ; spititaliter sanguis potatut in mysterio X, 49 ; uis spiritalis VIII, 32 ; spititalia praegustan-

Solempnitas F 116. Solere IX, 289.360; XIV, DCXT. 205 EOUES: Solertia W 4; K 28. Solidate W 22 ; XIV, 13. Soliditas W 21 ; XX, or.

158.150;

3363525 XIX, 38.5 XXI0275:979

non solum ... uerum XXII, 7o ; non solum ... uerum et II, 55 ; non solum . uerum etiam VIII, 104 ; IX, 38;

XIX, 10; F 460; non solum .. uerum nec II, 25 ; solummodo F 7835. Solus I, 16 ; V, 46 ; VII, 20 ; VIII, 122.

132.144 ; IX, 94 ; X, 24.136 ; X1, 38 ;

XIV, 100.110 ;XV, 66 ; XIX, 9.10; XXII, 25.29 ;F 684.707.709.842. Somnus VIII, 230.

eX

c

kino

2467

tes VIIT, 49 ; spiritalia carnaliter sa-

piebant VIII, 48 ; quia spiritalia haec ... nec localitet ... nec carnaliter ... in sublime feruntur VIII, 62 ; spiritalia et aeterna TX, x91 ; laetificamut spititali laetitia ad gaudium X, 50. cf. 54 ; totum spiritale est quod comedimus X, 92 ; F cf. 258 ; totus iam spiritalis spiritalia ista quam digne petcipiat

INDEX VERBORVM ET RERVM X, 154 ; animalis homo totus debeat

transire in spiritum et spiritalis fieri XI, 9o. cf. 100; spititalia et incotruptibilia XIV, 185; inebriat mentem amore spiritali XVI, 15 ; quae non sapore carnis sed spiritali dulcedine degustantur XVI, 21; uirtus sacramenti spiritalis XVII, 7; F cf. 657 ; a carnalibus eleuant et spiritales efficiunt XX, 29; illa ergo natiuitas nostra quae ex deo est utiqbe spiritalis est XX, 34; haec mysteria non carnalia licet caro et sanguis sint sed spiritalia XX, 36; transuehit nos ad spititalia X X, 41; spiritalis esca et potus sumitut XX, 47; si quid in

nobis carnale adhuc est transferatur in spiritu et fiat homo spiritalis XX, 50. Spiritaliter IT, 5x ; IIL, 7x ; V, 17.32.34.

$7.61.73.76 ; VI, 23.47; VII, 40; VII, 55 ; IX, 184; X, 49.75 ; XI, 40. 73.104 ; XIII, 5.34 ; XIV, 184 ; XIX,

13.25.52.79.95 ;XX, 24; XXI, 67;

F 191.196.324.620.621.655. Spiritus (uentus) I, 77.

Spiritus (mens) I, 137 ; IV, 64 ; VII, 41 ;

VIII, 227 ; IX, 335.340.378.384 ;XI, 10.68.71.79.80.90.100 ; XX, 49 ; malignus spiritus VI, 59.

Spiritus sanctus W 22 ; III, 8.42.44.48. $5.64.78.79.82 ; IV, 16.18.58.84.88. 991: SVO GS: SENI NT o TOUTOG VILE

18 ; VIII, 61.115.135 ; IX, 23.44.111. 244; X, 139.144.146 ; XI, 67; XII, 9.10.15.17.68.124.126 ; XIII, 6 ; XV,

3.6 ; XX, 16.54.48.76.79.88.93 ; XXI 94.. 96.100.184. 187.189.191.197.201. 213.220.222.264.298. 300. 301. 303 ;

XXII, 41.200; F 196.259.326.340. 316.378.394.487.490.492-494.546.589. 622.624.648.649.651.698.702.709.712. 725.727.857.858 ;spititus dei XI, 85 ; spiritus Christi III, 49 ; VI, 11 ; spititus diuinus II, 33.52 ; III, 73 ; IX, 23; sacet spititus III, 32 ; spiritus uitae III, 76 ; spititus uetitatis X XI, 96 ; spititus sanctus ... pignus totius ecclesiae I, 116.

Spiritus (angelus) VIII, 77 ; XXII, 189. Splendor carm.K 11: ; splendor gloriae IV, 48.51 ; F 96. Sponsus, sponsa W 62 ; K 49 ; VII, 7.

11;

X, 137; XI, 47; XVI, 17; XXI,

158 ; F 855.836. Spotta I, 81; F 172.

Stabilire XXI, 126. Stare catm.K. 10; VIII, 166.182.187. 196.217 ;XXII, 19 ; F 856.

Statim XIV, 112.

237

Status I, 144 ; XIX, 107. Stetcus X X, 46. Sternere IX, 296 ; X XI, 32.

Sterquilinium VI, 60. Stilus W 57.90 ;K 15.72. Stipendium VIII, 167.196. Stirps VIII, 101.105.108. Stropha VI, 75. Studere IX, 268.297.345.

Studium W 92 ; IX, 205; F gor. Stultus F 575. Stuprum III, 62. Suauitas IX, 52 ; X, 71 ; XXI, 125.

Subdetre I, 27 ; XXI, 277.

Subiacete VIII, 33 ; F 351. Subicere XIX, 22.37. Subito VIII, 27 ; IX, 332. Sublimis VIII, 19.22.24.63.64 ; XII, 20. 705 XX. 67:5 X:X171$9/; Bi260: Subministrare XVI, 8.

Subtidere XIV, 5o. Subripere VIII, 261. Subsctribere IX, 270. Subsequi IX, 199. Subsistete I, 33.34.36.144 ; F 159. Substantia I, 35 ; III, 84 ; IV, 19.39.48.

50.53.56.57.62.69 ; VIII, 64; X, 55. T1265 X05 779:07/5 CUL3 65 XSE Xr 177200:29/ 5X: X109299 5 EXCXTuS Tag SE 97.155.499.500.503.505.

Substantialiter I, 80 ;IX, roo. Substantiuus XV, 26. Subter VI, 86. Subtilis VI, 85; F 147. Subtilitas XXII, 187. Subtrahere I, 40; VI, 39; XVII, 23; F 892. Subuectus W 9. Subulcus W 37 ; K 15. Succedere IX, 159.

Succensus XIV, 132. Successus W 5. Succingere XXII, 154.175. Succumbete I, 165. Sudatre IX, 301. SudorW 42 ; K 21.

Sufficete VI, 108 ; IX, 402 ; XIV, 169; XXI, 186 ; XXII, 184.189.190.

Suffragari IX, 348. Suggetere X, 46. Sumete I, 152 ; III, 88 ; IV, 56 ; V, 48.

63::0VI92505075 V1.2 1:445 VITIS 775. III.II9.168.228 ; IX, 47.74.86.106. 127: :X EmGa I EXTTISET2 SOSENDIIGE ST 113: XI, x45 3CXS wm; XXI 29. 51.62.85.289 ;XXII, 10.101.798; F 54.68.142.214. 323. 387. 474. 557. 567. 620.763.802. Summa : nostrae salutis summa F 86r. Summopetre F 880.

INDEX VERBORVM ET RERVM

238

Summus W 3o ; II, 66 ; VIII, 171 ; IX,

253; XII, 27.92.95 ; XIX, 54; XX, 14; XXI, 150.174.175.310 ; XXII, 155 ; F 98.221. Sumptus W 44 ; K 24.

Supellectilis K 7. Super W 26.52; K& 29; IV, 83 ; V, 37; VIII, 199.200.203.206.211; IX, 60. 211.212.232; X, 45.61.1346 ; XII, 121.122 ; XIV, 52.100.103.135.147 ; XV, 61; XXI, 37.42.50 ; XXII, 58. 81.88.171 ; F 731.732.804. Supetaddere II, 40.44.46.48.49.60. Supetate VI, 81. Superbia VIII, 138 ; XXI, 251. Supetciliosus W 50; K 33. Superesse II, 45.

Superior VIII, 160; IX, 124; XX, 9r. Supernus W 49; K 3r; XIV, 130; XXI, 248 ; XXII, 159.

Supersedere W 35. Superuenire K 5. Supplicium VIII, 56.216; XXI,

263.

308.

Supra W 9.21. Surgere carm.K 4 ; III, 55 ; IX, 22.282. 286.293; XIV, 59.144.158 ; F 211. Sursum XXI, 31.33.56.38; EF 753. 868. Sus XXI, 241.

Suscipere I, 139; V, 44; VI, 60.63; IX, 362.371; Xl, $4.58; XIV, 93. 117 ;XIX, 30; XXI, 76 ; F 163.686. Suspectus W 14 ; IX, 316.324. Suspendete VIII, 266 ; IX, 318. Suspicari II, 70. Suspirare V, 41 ; XV, 64. I, 150;

143.247-255.; EX; -1xe1515 X, Xl, 57; XII, 94.103.106.112.

XI A XEV SUE 3-127. 50X: V5056.5 6; XVIII, 31; XIX, 83.96; XX, 26.68.69.81 ; XXI, 205 ; XXII,

24.102.188 ; F' 6.91.99.104.179.212. 240.255.308.310.365.446.464.500.504.

637.753.824.839.874.

"Tamquam 1I, 77 ; XIV, 108.

'Tam ... quam W 52 ; K 36; VIII, 14; IX, 313; XV, 68 ; XXII, 152. 'Tandem W 28 ; XIV, 65.

'Tangere VIIL, 104 ;IX, 23; XVII, 1o. Tanto ... quanto X XI, 242. Tantum (adz.) VIII, 125.236 ; IX, 91 ; X, 60; XII, 86 ;XV, 36 ;XXI, 44. 221; XXII, 128 ; F 536.

Superfluus XX, 66 ; F 839. Superfundere XIV, 62.

Sustentate

VII, 95; i420 XVI,

XIX,

97; XXII,

154. Sustinere II, 21; IX, 397; XII, 29; XXI, 244-

'antummodo XIV, 103. 'Tantus catm.W 7; W 44.76 ; & 25.53 ; 11, 9:27; LX, 202.241.948; Xl, so. Sms XUI e24.258 XCTI DHRSEXCIEXON O87 XX, 16.52.84.86 ; XXI, 120.121.139. 141.168.225 ; XXIl, 115.164.183. 185 ; P 175.777.844.889. 'Tantundem III, 68 ; V, 41.

'Tatdus X XI, 154. 'Tau VIII, 199.212. 'Tegete X, 735. 'Tegumentum III, 9. 'Temerare VIII, x6. 'Temere VI, 96.107 ; X XI, 288.

'Temetritas XXI, 248 ; F 768. 'Tempetate W 37.92; K 15; X, 127;

XIII, 18. 'Templum VI, 10; VIII, 159.166.222 ; XXI, 189.190 ; XXII, 41.

'emporalis XVI, 9; XX, 37; XXII, 193; temporaliter V, 53.60 ; F 728.

'Temptare IX, 96. 'Temptatio XXI, 311. 'lempus VIII, 216.260; IX, 56.260. 317.397 ; XIX, 79 ; XXII, 45 ; F 122.

X 51100;

753.

Synodus Ephesiana F 527. Syrus VI, 55.88.98.

'Tendete II, 82 ; VI, 88 ; IX, 335 ; XIII,

Tabernaculum W 73.

2 Tenebrae XII, 111.155. Tenet XXII, 57.

'Tabula XXII, 62.

Tenere tires

'Tactus II, 56.

29.90;

'Talentum XXI, 280.

Talis W 53.66 ;K 37.66 ; II, 55 ; VIII, 155; IX, 51.301; X, 115.138.148 ; XdDor05s.106; XII 1125 XIV; 145;

XV, 99 ; XVIII, 22.37.42 ; XXI, 139. 159.278.306.309 ; XXII, 150; F 354. 597.606. 689. 768. 772. 834. 836. 840 ;

taliscumque K 74 ; talisquilibet VIII 116.141.

Tamen W

17.33.81 ; K 12.65 ; I, 9o.

1065 IL 77:395 21V, 54.5! Vjog32355

Li

2 S Voug6sSVIsu8s: BVAELT,

IX,

167.212.265;

X,

49;

XIV, 83; XIX, 109.110; F 451.

'Teneritudo W 86. Tenus W 39; II, 56 ; XXI, 255. Ter XV, s. Tergere XIV, 73. 'Tetmae IX, 358.359, T'erra T; 47:86.97:8III GSESEDXO 2281

X5 11:16.23.45. 5;X1, 109 5 XL; 4255 XIV, 86.136.158 ; XV, 24.98. XVIII,

28.35 ; XXI, 57.114.116 ; XXII, 84; F 160.221.346.679.682.685.686.

INDEX VERBORVM ET RERVM 'ettenus carm.K 17; II, 70; XVI, 8; XIX, 79 ; X XI, 299. "Terribilis II, $9 ; VIII, 79.80.127 ; IX,

333 ;XXI, 260.

'Tertot VIII, 249 ; IX, 303. Tertius IX, 86.290.310.318 ; X, 146; BS 'Testamentum XV, 75; XXI, 43.44. 263;

F 445;

nouum

testamentum

XXI, 11.57.38.40.72.292 ; F. 19.287. 306.380.420 ; uetus testameptum I,

575: 1L 145-1V,. 29 ;XV, 785: XXL

40 ; F 439 ; noui et aeterni testamentI XOVEGTONTAC 'Testari VIII, 47; X, 113; XIV, 19; XV, 95 ; XXI, 45.90; F 60.835.105. 47 4,477-47 9.525.791.798.800.815. "Testimonium IX, 41 ; XI, 66. 'Testis IX, 299 ; XII, 117 ; XXI, 262; F 154; teste scriptura XI, 76 ;XII, 71; teste apostolo V, 16 ; XII, 25; F 106.486.523 ; testis est conscientia

iudex XXI, 232. 'Textus I, 777. ; XII, 8r. 'Thesautizate VIII, 261.

W 64; K 51;

I, 58.117; Il, 67.

75 ; III, 47 ; IV, 51.79 ; V, 34-5957 ;

VIII, 31.57.153.280 ; IX, 20.506.185.

235.977.853 ;X, 75.92.155 ; Xl, 17.

73.82.90.96.99.100 ; XIII, 5 ; XIV, 175.181.187; XV, 39; XVI, rit; XIX, 6.34 ; XXI, 225 ; F 69.206.258. 386.414.425.034.755. 793. 805. 825. 893.

'Tractate

'Transducere TX, 255.

(Transferre II, 64.72; VII, 26; IX, 45.53; XII, 66 ;XIX, 69 ;XX, 49; IXeXer 1555 E750; Transfigurate IX, 1723. Transfotmare I, 159 ; XIV, 116 ; XIX, 13.26; XX1, 89 ; E rir.

Transfundere : ipse est qui pet spiritum sanctum hanc suam efficit carnem et ttansfundit sanguinem XII, 14. Transire I, 29.67 ; III, 38 ;VIII, 199. 208; IX, 274; X, 149.150.152.155 ;

XI, 90.99.108 ; XV, 24 ;XVIII, 19; NUDXP

oy M XOXO

TOU Paus XX

Tn

XXII, 161.168.169.172.175 ; F 166. 449.850.904.

'Iransitus X, 150; XXII, 174. 'Transmutare XI, 55.

147.156.

'Transponete I, 152 ; VIII, 25. 'Transuehete XX, 41.

'Tremere XIV, 152. Ttes I, 75 ; VII, 2.50 ; IX, 222 ; XI, 66. 86.88 ; XIV, 100.103 ; XXI, 196.262.

Thesautus XVII, 16.19.20.31.32 ; XXI, 124.127.317. 'Thrtonus F 679. Timere II, 15 ; VIII, 155.135 ; XVIII, 25; XXII, 150; F 531.332.685. Timor XX, 92. 'Titulus F 670. Tollere VIL, 12; IX, 24.25.27.33.41; XXII, 6.8.21.121. 'Tonate carm.W 9. 'Tormentum F 729. 'Torpere XXII, 28.148.158. 'Torpot XXII, 41. 'Torqueti VI, 67 ; VIII, 234. Vot9Dx9oSTer eXT4520 EaT72 'Totiens IX, 258.350. Totus

239

X XI, 288.290.307.

Ttibuere C 9 ; II, 67 ;VIII, 83.84.86 ; IX, 2.197.976.328; XIL, 145.152; XXII, 5 ; F 46.330. 'Tribulate X, 141. 'Triduum XXII, 158. Trinitas XIIL, 7; XXI, 225; XXII, 2005 EF 552. Tripertitus F 890. [Triticum XX, 87. Tropicus : ttopica locutio F 52.93; ttopice F ror.126. 'Irudete XXI, 283. Tum I, 92 ; XIII, 28 ;XIV, 146.151 ;

XXI, 235 ; F 575.

'Tumulus F 740. Tunc II, 49 ;V, 21; IX, 263.286.327. 907237010901 8 X TO TTODTaI

M TES:

14.40 ;XIV, 56.62.156.175 ; XV, 3. 38; XX, 10 ; XXI, 53.273; F 24.64. 69.192.522.332.334.398.404. 619. 758. 884.

'Tutba VI, 61; XVII, 11. 'Tutbo W 25. Tutgescere X 69. Tutus W 51.80 ; K 34.62 ; IX, 389. 'Tycinensis VI, 55.

Tradete C 18.20; III, 5 ; IX, 16.185. 340 ;XIV, 84; XV, 41.45.72.76.92. 94.96 ;XVIII, 2.15 ; XX, 5.5 ; F 18.

Typicus VII, 52; VIII, 45 ; IX, 182; X9 ; F 407.849. Sou SVIDEION ON Typus V, 18 ; IX, 165.

51;

Vacate XXII, 141. Vacuus W 1o; XXI, 206 ; F 99.100. Vadere IX, 280 ; XVII, 17 ; XXI, 126.

30.34.295.305.362.405.442.754.888.

Traditio : diuina

traditio

XIX,

apostolorum traditio F 898 ; paterna traditio IX, 35.

Trahere IX, 29 ; XI, 18. 'Iraicere X, 114. 20

272.

Vagire XIV, 141. C. C. XVI

240

INDEX VERBORVM

Valde IX, 261.275; XIV, 122; XIX, TTValedicere IX, 330. Valere W, 75; Vl, 66; IX, 51.265; XII, 123.148 ; XIV, 59; XXI, 255 ; XXII, 177; F 905. Vanus IX, 35 ; XIX, 17.21. Vanitas XIX, 22. Vapor IX, 359.

Varius K 7 ; VIII, 232. Vas K 6; VIII, 161.186.207; I9.21. Vastare XXII, 151. Vastus F 160.

XXI,

Vaticinium VI, 83.

Vbetr (subs?) XI, 49. Vber (adi. IV, 78; VIII, 120; XIV, 14.167.

Vbertas XII, 39 ; XXI, 169 ; F 175.178. Vbettim IX, 296.

Vbi W 49.62.74 ;K 32.45.49 ; 1, 65.75. 141.165 ; II, 24 ; IV, 23.53.91 ; V, 11. 16.66 ;VII, 4.11 ; VIII, 10.20.24.69. 81.104.128.162.170.220.225 ; IX, 85. 238 ; X, 75.109 ; XI, 4.71.76 ; XII, 5. 79.82; XIIL, 7-9.22; XV, 80.102; XVI, 4; XIX, 39.81 ; XX, 26.42.47.

73.75 ; XXI, 68.99.117.120.127.151. 156.222; XXII, 8.22.65.88.160; F 145.293.3236.338.342.421.482.533.539. 608.611.654.693.734.736.743.

Vbicumque III, 51. Vbique W 29.80 ; K 62 ; III, 64 ; VIII, 61 ; XII, 131 ; XV, 43.54 ; XXI, 315. 316 ; XXII, 31; F 815. Vegetare III, 7o ; XI, 107 ;XIX, 115 ; XX, 65 ; F 727. Vehemens IX, 221.285. Velle catm.W 1.4; W 15.46.68 ; K 15. 27; l, I4.15.20.32.42.46.47.60.92.

ET RERVM 281.307.310.316.324.377 ; X,

1525 CI 05

104.

X1 V73852 0747200599:

157 ;XV, 17.64; XVIII, 42; XIX,

68; XXI, 135.219.221.275 ; XXII, 67.177 ; F 348.629.737.812.

Venter XX, 78. Venumdare XVII, 33. Venustas X XI, 180. Vetax I, 65 ; II, 79 ; IV, 45 ; VIII, 67. 715 XI, 12 ; E'13.592. Vetber IX, 290.293.300.320 ; XXI, 250 Verbum (Patris) I, 154-156.165 ; IV, 65. 88 ; VI, 84; VIII, 224 ; IX, 105.106.

115 ; XL 74; XII, 15.29.33.50 ; XV,

2S EXMUNS o SS XCTI DIS FUSETIEO 2/47 235.344.390. 393. 462. 480.484,603.

609.6530.546.556.628.710.713.853. Verbum W 43.46.91 ; K 23.28; C 15 ; II, 65 ; IV, 4.38.49.50.83.89.91 ; VI, 47.64.60; IX, 92.187.198.203.285. 290.306.319.333.377 ; XII, 8.17.30.

32.68.142.147 ; XIII, 6; XIV, 149; XV, 1.7.12.13.15.18.22.24.28.353.42. 50.70.84-86 ; F' 12.93.155.161.279. 544-393.394-398.591.623.715.773. Verecundia XXI, 247. Veteti catm.K 8 ; W 85 ; K 65 ; VIII,

17.155 ; XXI, 246. Vetgilius Mato W 57; K 43.74. Metttas N12. 540 Kt 32:5. CT 451; 2128; 166 DI cac

TDI US SDVOEDf02 720.

32.37.43-45.79.81.97 ; V, 21-23.42. 46.66 ;VII, 57 ;IX, 65.117.151.299. 319 ; X, 10.21.108.119.124.143 ; XII, 147 ; XIII, 14.20 ; XIV, 12.20.85.89.

163.170 ;XV, 79 ; XVI, 19 ; XVIII, 5; XIX,

101.109.110.114 ; XX,

rr.

71.81.98 ;XXI, 96.98 ;XXII, 150; F /53.90.99.104.154.300.302.303.2323. 394.399.424.448.464.467.47 2.475.554.

rTo2.107-T105 IV) W4» Vis 69 SVIET,

574.578.582.620.644.762. 844.846.

57 ; IX, 83.94.845.869.375 ;X, 152 ; XII, 44 ; XIV, 16.32.42.66.135 ; XV, 40 ; XVIII, 9 ; XIX, 9 ; XXI, 251.69. 188.212.230.312; XXII, 31.139; F

850.

34.125.246.251.279.281.299.317.331. 3232.358.359.391.406.428.43 5.608.651. 654.656.779.783.793.812.892. Vellus XXI, 176. Velox XIX, 64. Venator XXI, 133. Vendete XVII, 17 ; XXI, 126. Venerabilis IX, 269; XIV, 146 ; XV,

30.53.

Venetati V, 44 ; XIX, 19. Venetatio F 754. Mena

tT, 265

V IEE 35:2787 DXO68235

XI, 19 ; XXI, 195.287.302 ; XXII, 74. Venire carm.K 2 ; L, 99 ; V, 29.63.73 ; VIIL 195; IX, 22.51.138-140.276.

Vetitas (Christus) C 12 ; I, 49.127 ; III, SO ECLVE AC AVID

EXON 7E XCIT S

96; XIV, 1i5.19.21.24.26.63; XV, 95; XIX, 76.101-103.111; XXI, 270.279 : F 59.95.98.285.304.331.366.

396.467.514.516.525.538.815.870.

Vetnare XXI, 125. Veto W 91 ; L, 61.120 ; III, 55 ; IV, 17.

39-45.52.93 ;V, 43; VL, 24; VIII, $2.56. 57. 89. 108. 173. 183. 232. 235.

248 ; IX, 190.297.323.379 ; X, 6.10. 25.51.80.127 ; XI, 74.83.108 ; XII, 1515 XIID 3-403 X: V.3:922106:120/* XVI, 7; XVII, 24; XVIII, 7.26.29 ;

XIX, 52.107 ;XX, 38.55.74; XXI, 72.87.116.166.171.205 ; XXII, 27.29. 80.104.153 ; F 261.265.418.436.444. 707.845.886.

INDEX VERBORVM Versati W 80 ; K 48.62 ; XXI, 514. Versicolot XII, 157. Vetsiculus F 680. Vertete I, 71 ; XI, 64 ; XIV, 157. Vertex catm.K 4 ; W 9; XIV, 155. Verum etiam XIX, 11; XXI, 64.228. Verum si XXII, 158. Verumtamen IV, 67; VIII, 259.278 ; ACTVou168. 20X:X5,732.60/5 SX, 576. 1085027 Vetus catm,.K 2;

W 93; Ca ; L, 1.45.

87.111.129.130 ; II, 66 ;IV, 9-15.18. 23.24.28.55.81 ; V, 47.76; VI, 97; VII, 17; VIII, 67.105 ; IX, 72.395 ; IXOS0223.122/22 319 o1222:5 03XLI TS AGLI o6: XT1V5 63:95:06 XV15955585 XIX, 76; XX, 9.12.71 ;XXI, 130. 246 ; XXII, 103.111.112 ; F 199.280. 281.284.447.449.452.470.485.489.498.

400.509-512.543.582.5853.638.795. 816.849.865.872. Meretibnsmo W5051V5510710: 15.82. S7 BILE E2TT:2 405 C VIS INE2s 2015 VIII, 108 ; IX, 106.119.158 ; X, 82. 106 ; XI, 16 ; XII, 4 ; XIII, 19 ; XIV,

34-55.58.64.65 ;XV, 48; XVIL 4;

XIX, 68.85.86.90 ;F 16.47. 48.120. 235.242.262.314.519.320.379.442.456. 458.474.507.510.529.556.565.566.5 76.

579.672.874.

Vetissimus I, 138 ; VIII, 179 ; F 140.

Vetrius XVII, 23. Vesci catm.W

5; VII,

19; IX, 130;

EXSIIRETU GreXSXSIDANEDET: Vesper V, 38 ; F 848. Vespeta XX, 6; XXII, 24. Vestigium I, 67 ; IX, 99. Vestimentum IX, 298.362 ; XII, 137; XVII, 10 ; XXI, 107. Vestite I, 89 ; VIII, 164.191 ; IX, 369; XIV, 145 ; XXI, 76.167.

Vestis

W 65; K 7.52 ; XXI, 175.

Veterescete XV, 74.

Vetus C 5; V, 1 i IX, 149; F 305; uetus testamentum I, 57 ; II, 14 ; IV,

29 ; XV, 78 ; XXI, 40; F 439.

Vetustas XXI, 39.97. Via IIL, 57.69; VII, 21; VIII, 160; IX, 389; X, 125 ; X1, 95 ; XIX, 7575.80.109.111.113 ; XXII, 38.41.68. 144 ; F 414.548. Viaticum XIX, 72.112 ; F 88r. Vibrate W 52 ; K 356. Vices W 2 ; XII, 73. Vicinus IX, 282.

241 XVII 1:8; XXI, 284.292; XXII, ET RERVM

149. Videre W 64; K 51; I, 58.61.64.113 ; VI, 35.42.64 ; VIII, 60.108.122.157.

176.212; IX, 210.226.288.301.373 ;

X, 152 ; XIV, 32.38.51.110.144.146.

149 ;XXI, 254; F 167.171.336.340. 607.609.610.680.692.748.812.818.

Videti W 95; K 68; I, 17.56.95 ; III, 16:56: IV, 345 VL, 25.51.80: VAI, 18.85; IX, 151.378.385 ; X, 37.86.

127 ; Xl, 39 ; XII, 74 ; XIV, 8.103. 107:1725 2 XIVID 2255 X'X129298.; XXII,

183;

F

58.502.518.523.524.

755Vigere XV, 85 ; XX, 65. Vigilia IX, 321. Vilis IL, 7o ; VI, 78. Vinatius XI, 48. Vincere VII, 47.49 ; IX, 17. Vinculum

IX,

331.391; F 653.

255.258.259.262.266.

Vindemia X, 64. Vindemiate X, 65. Vindicta IX, 290 ; F 735. Vinea X, 64.65 ; X XI, 79.81. Vinum C 10 ; I, 48.74 ; III, 84 ; IV, 15. 19.39 ; VIII, 40.65 ; IX, 44.53; X, 1.51.25.49.54.5 7.61.67. 71. 84.96.105. 106.112.116.122; Xl, 37.42.44.46. $365 OGEV IU117 13 AUN UTUS NIE, 12:15. 1617.5 8XX5 29 5 5X 12$ 6:84:

III.II5. 118. 136. 137. 154. 169. 171. 173.177.186.195.299 ; F 400.409.452. Violate XXI, 19o ;XXII, 162. Violentia F 571. Vir VI, 62.76.88 ;VII, 5; VIII, 15o.

160.164.189.190 ; IX,

200.269.337.

343.360,.365.370 ;X, 39; XII, 147;

XIV, 51.56; XX, 55; F 235.

Virens XII, 42. Virga XXII, 145.

Virginitas XXI, r7o. Virgo catm.K 2; I, 85; III, 80.85; [V 117:87:99 9$VE 2258: 3VIIED? 2105

IX, 206 ; XII, 28 ; XXL, 117.155.169. 171.172.178.182.227.301 ; XXII, 135 ; F 23.27.55.142.493.521. Virtus catm.W 15 ; catm.K 11 ; W 77;

Vicis IX, 1435.

IKE STA EIDETOS 105 10625165 15415. IV, 49; VI, 358.69; VIII, 85.239; IX, 352; XII, 118; XIV, 176-178; XOU CXXCE; 211.266.516 ;1XXII, 186; F 356.391.392.536 ; uirtus dei L 22.34.84; ll, 635; uirtus spititus sancti IV, 58 ; VIII, 155 ; XII, 9.16.

Victima IX, 386.387 ; F 209. Victus X, 6. Videlicet IV, 20; VI, 45 ; VIL, 7.12; VIII, 165 ; IX, 21.180.262 ;XI, 25;

Christi II, 67 ; III, 81 ; IV, 92 ; VIII, Sus XSRISOL IO SSRLVUREBT. SVO S; diuina uirtus I, 149 ; III, 17.56 ; VI,

68; XX,

88; XXI,

300.301 ; uirtus

242

INDEX VERBORVM

80 ;VIII, 55; XVIL «f. 9; F 554;

uirtus inuisibilis I, 147 ; uerbi uirtus

F 161i; in uirtute spiritali F 657; uirtus sactandi V, 39 ; uittus conse-

crandi XII, 97.116 ; uittus sacramenti II, 9; VI, 39.44 ;XII, 105 ; XVII, 7; F 641; mysterii uittus IL, 32;

VIII, 89 ; uirtus (corpotis et sanguinis) VIII, 242; XXII, xor; F 282.

290.300.301 ; uirtutem eius et dignitatem atque circumstantiam ipsius sactamenti II, 28 ; uera uirtus agni XIII, 10; efficax uittus tei XIII, 8 ; uirtus fidei II, 42 ; IIT, 18 ; X, 118;

XIIL, 3.19; uirtus fidei et intelligentiae XIII, 3; gftana uirtutum KC A Vis I, 167 ; III, 10; IV; 65; VIII, 32 ; X, 117 ; XIX, 98.99 ; F xor.

Visceta IX, 77 ; XII, 59. Visibilis carm.K 21 ; C 14 ; I, 147.148 ; THOSE OOTT 106-2 0: UT VES 4557267,515 VERS 85 VIEIDU29.33:82:178/5

X919;

XII, 75 ; XIII, 36; XIV, 1.5.29.58. 161.185 ; XV, 14; XVII, 6; XXII,

191; F 155.222.617.537.540.544.620. 656.641. Visio VIII, 159; IX, 290.298.305 ; X,

152 ;XXII, 165. Visitate X XI, 250.

Vita (tempotalis) W 67.72 ; 1, 168 ; II, 69; 1115-535 V5 605 EX; 6.274.275. 338; XIV, 2.44.79.125 ; XVI, 8; XIX, 91.97.98.106 ; XX, 37.51.68; EXOXSIDET 42.20224 SENSN eT 26 EUESIBS: s uita actiua XIV, 74; motibus et uita

W 19; VIIL, 275 ; XXI, 64; uitae patrum F 8235. Vita (manens) carm.W 11.12; W. 40. BIST

1G Gr SISET SOT OA

82 ; fons uitae XII, 157 ; pto mundi

(saeculi) uita I, 50.53.113.157; T2XI7/5 VITIS Ge

EX

IV,

STATS MENCNEB TUS

XXII, 115 ; mandata uitae IX, 68 ; uita (aeterna) W 55.77 ; K 40.55.58 ; 15415158 V5d2 2151 V MSIE 2cer I1Gs VIL 45; IX, 195; XI, 62.78.108 ; XVI, 9.10; XIX, 36.100.105 ;XX, 42.44.51.97 ; XXI, 24.165; XXII,

43 ; F 43.48.321.502.508.669.702.704. 716.721.904; uitae promptuatia XIX, 38.

Vitis

21505

33:54:30:38/9 0:19 04315

XXI, 2.81. Vitium VIII, 9o; IX, 352; XXI, 242.

Vitrarius IX, 204, Vitulus XXII, 57.71. Viuete catm.W 14; I, 158.165 ; III, 52 ;

V, 53.595 Vl, 15; VII, 25 ; IX, ro.

75.78.131.884.387.391.393.401;

92;

XV,

98;

XIX,

I08; XX, 42.53.56.98;

XI,

22.79.92.106. XXI,

188;

XXII, 80.200 ; F 47.109.112.1153.514.

586-589.618.649.651.654.666-668.855.

876-878. Viuificarte

TTUSBVIEIDER

F

III, 44.45.47.58.653.71;

V,

m SEXIES TASOUSUXSIINOUS que

260.527.622.655.698.702.857.

858.

Misusabr2soro NS S S TTIS 22:865 NIS SS 509719 EXC, 77: SEX (T4106; 168

TUS

ET RERVM

BDBINCT GE

1V5c701:8 V 501 152409:84:5 VIEBLS: 56577. 167.196.248 ; IX, 82.84.86 ; X, 15.51. 79.100 ; Xl, 71.72.92.95 ; XIX, 55. 57-59.62.68.73.74.76.78.80. 82. 84.95. IO3.IO9.I1IO.II4.114 ; XX, 39 ; XXI, 29.30.32.119.120.128 .167.179. 216. 312; XXII, 99; EF 15.41.45-47.236. 261.321.322.394.398.480.513,531.535. 599.600.616.618.619.624.701.761.800. 855 ; (salutaria) uitae mystetia VIII, 118 ; IX, 67 ; XXI, 245 ; uitae sactamenta II, 88; XII, 109; semina uitae W. 25; XL irr; XXI 1:52; Christus uita VI, 15.16 ; VIII, 57; XIX, 69.74.111; F 414.600.601.801 ;

lignum (atbor) uitae I, 144 ; VII, 55. 43.46.48 ; VIII, 238; IX, 65.72.75.

Viuificattix XIX,

55; F 235.237.241.

47 9.530.

aras EISE S91557705 2XS OEUISEXS DUTERNS XVI 6; XVIII, 42 ; XX, 78 ; XXII, 1265 E 42.572.645.

Vix IX, 236.296 ;XXII, 188.189. Vlcisci IX, 218. Vllus catm.W 10; K 44;

€ 22; 1, 37;

MIEDDU TTA SEXO TI GISRPXIIEISE2 28 XV, 135 XIX55705. XX 141.261. 289; XXII, 1.138.157. Vlna XIV, 148.151. Vlterius W r5; II, 45 ; VI, 91; XIV, 1) EXOXCIDA MSS

Vltimus K 9 ; VIII, 105 ; IX, 80.330; XVIII, 26 ; F 890. Vltio VI, 63.103 ;VIII, 249.254. Vltot VIII, 265. Vitra 10178: DUD2655 DV50945 5V3$ 0385: IX, 7.139 ; XXI, 138.140.142 ; F 135. 211.874.

Vlttoneus W 19. Vmbta IV, 31 ; XV, 79 ; XVIII, 4.6; XX, 11; XXI, 44; F 302.448.644. 850; figuras ueteris testamenti umbras fuisse IV, 29 ; non omnis figura

umbra uel falsitas IV, 46 ; sine falsitatis umbra IV, 32 ; imago uetitatis et umbra V, 22 ; umbra fututorum VIII, 127 ; F 844. Vmbtraculum IX, 237.

INDEX VERBORVM Vna cum W

68; IX, 244; XIII, 6;

XIV, 59. Vnanimitas IX, 96. Vnctio VIII, 253. Vnda carm.K 18; W 8; unda liberalium litterarum W 40 ; K 17 ; (felix) unda (baptismi) VI, 94; XI, 14.19. 69; F 85. Vnde carm.W 8 ; W 14.24.66 ; I, 15.49. 103.110 ; II, 18.233.48.59.80; III, 5. 20.28:825 TV. 4:25740:55:84.3 V5

VL,

41.49;

VII, 43;

VIII, 7.21.37.59.97.115.123.127.187. 221.228.251.268.271 ; IX, 12.62.1531. 161.182.192.242 ; X, 12.18.28.41.59. 76.81.104.137 ; XL, 11.27.32.55 ; XII, 19.26.34.53.70.144.154; XIIL 41; XIV, 22 ; XV, 28.58.60.82.95 ; XVI, ESLEEXSVIBID UT6:29 E XSV IBID TST9577 XIX, 16.23.60.68.111 ; XX, 7.37.56 ; XXI,

14.30.51.133.229.202 ; XXII,

$.33.78.133.175 ; E. 64.153.299.304.

320.348.406.416.468.524,533.544.617. 654.799.812.816.867. Vndique W 31. Vnguentum X, 66.69.

Vnicus W 35 ; IV, 47 ; XII, 62. Vnigenitus VI, 100 ; XXI, 266 ; XXII, 198 ; F 210.218.227.878. Vnire VI, 102 ; IX, 332; X1, 37 ; XX,

94 ;XXII, 74 ; F 237.481.532. Vnitas I, 124.164 ; VII, 59 ; IX, 94.97.

IOI.II6.122.128 ; X, 19.21.80.109; SES

OCDE

01:150:

X15

22055

XX, 88; XXI, 64; XXII, 200; F 234.482.512.553.568.569.655. Vniuetsalitet X X, 14 ; F 804.816. Vniuersus I, 57; IIL 45; VII, 32; XIV, 178 ; XXII, 253.82 ; F 820.

Vnus I, 127.155 ; III, 41.44-48.67.69;

IV, 55.56 ; VI, 25.57 ; VII, 5.9-11.55.

54.58.62 ; VIII, 164 ; IX, 5.87.89.92. 96.102.112.114.116.124.133 ; X, 20.

22.26-28.32.57.1314;

Xl,

10.23.70.

79 ; XII, 85 ; XIV, 28.160.172.175 ;

XV,

Vnusquisque W 52 ; K 36; III, 20.50 ; VIII, 161.185 ; IX, 40.187 ; XI, 20. SAXIEXOXIN a SOSOXSTIM SGT05120: ES

Vnanimis IX, 324.

33.49.64;

243

ET RERVM

17.26.56.101 ; XIX,

322.619.898. Vocabulum VII, 5o. Vocate C 16 ; III, 16 ; IV, 62 ; VIII, 3o. 2155 1X9 1655 X:V1, 2:12:58 X15 22. 75; XXII, 81; F 102.646.647.799. Vocatio IX, 341.

Voluntas (dei) I, 9.13.16.23.35.37.60.69. 76.99.101.103.105.106.108 ; IV, 94; X000 04:07-304-190/5 1995. 0832:2215 XOT Te X OT2EO2 9E/4525:.953«9:59568.783. Volutabrum XXI, 242. WVotate IV, r4; IX, 240; XIII, 1o; XVIII, 28 ; F 65.570. Votum catm.W 2 ; W 24.34 ; VIII, 70.

TT:175

DX

T4050 XT

XIII, 26; XIV, 64; XXI, 280; F 220.605.809.836. Vrbs IX, 246. Vrete IX, 221.

Vspiam XXI, 515. Vsquam W 5o ; K 34. Vsque ad W 72.74 ; VIII, 211.226 ; IX, DIA THADOD EXC TAS CUT TON SN VA 32:5 XVIII, 30 ; X-X1, 2.5 ; XXII, 22.

68 ; F 725.774.

Vterque IV, 50.54; XI, 39; XIV, 55 ; XV, 82; XX, 69 ; F 458.442.451.

Vterus III, 50.85 ; IV, 87; XII, 15.28. 38.

Vti W 13.91 ; VI, 49 ; IX, 368. Vtilis VI, 31 ; XII, 106 ; F 708. Vtilitas I, roo ; XII, 102. Vtinam VIII, 218.

Vulnus IX, 292. Vultus catm.K 9 ; W 82 ; K 64; VIII,

206 ; XIV, 146. Vua IX, 188 ; X, 31.58.39.45.47.

Vxot IX, 256.261.262; XIV, 36; XXII, 136.

59.67.95;

XX, 59.81 ; XXI, 211 ; XXII, 47.75. 79.125.170 ; F 87.222.240.264.358.

TASTS80z

DGDVor20/ CX; 1405 X XIP 175. Vox W 74; lll, 25 ; VI, 68.81; VIII, 208.218 ; IX, 229.302.333 ;XII, 82 ;

Warinus K 13.

341.392.595.417.429.452.444.483.492.

Ysitius W 88.

493.497.546.549.561.564.567.652.659661.741.782.789.839.856.858.865.901.

Zachatias

X XI, 155.

REGISTER ZU DEN

EINLEITUNGEN

(Seite 1-xr virt und 135-144)

HANDSCHRIFTEN-V

ERZEICHNIS

NAMEN- UND SACHVERZEICHNIS

HANDSCHRIFTEN-VERZEICHNIS ADMONT 662 : XXXI

HEBIDELBERG, Univ. Bibl. Sal. IX/14 : XVII

ANGERS 321 : XVIII

HEILIGENKREUZ

ARRAS

775

(744) (— .4): X1, XXXI,

XXXIII, LVIII, 129, 141, 142, 144

BAMBERG Lit. 140 : XXX Patr. 68 (— G) : XXIV, LVIII 114 (— B) : XXIX, LVIII

BERLIN Phill. 1691 : XI, XXXIV, XXXVIII BONN 281: XXX

BRUSSEL 5576-5604 (— X): XXIII XLIII, LVIII CAMBRIDGE, St. John's Coll. À 17 : XVI — Trinity Coll. O.9.35 : XVI, XXXIV, 142 CHARLEVILLE 202: XX

CUES 59: XVI

215 : XXVIII

KLOSTERNEUBURG 817 : XXXI

b.Wien

KÓLN, Dom-Bibl. ZILSOODX

LAON 14 (E L): XIX, XXXIX; LVIII LEIDEN B.P.L. 1822 : XVIII

LONDON, BM Arundel 181 : XVI Hatley 3061 : XVI, XXXVII Royal 5 A VII : XXXI 8 B XI (— O) : XIII, LVIIT 74 GOVILDES SSSCIROXSXCSTEDE 42 8D III: XVI SOC EACH CEEEED E: XIV, XXXVII, XL, LVIII MADRID, Bibl. Nac. 241 : XXVII

MARBURG,

Westd. Bibl.

Górres 8 : XXI

DARMSTADT 700 : XVI, XXXVII 797 : XXVIII

MELK 136 : XXVIII

DOUAI 349 : XXIV

MÜNCHEN, Hauptstaatsatchiv

EDINGBURGH, Nat. Libr. 18.4.3. : XVI ENGELBERG 147 : XVII ETON B.K.6.10. : XXVIII

FIRENZE, Bibl. Med.-Laur. Conv. Sopp. 5o1 : XXI Plut. 18.19 : XXIX 23. dextt.5 : XXVILUXXXIX GENF, Univ. Bibl. 42 : XXI

GOTTINGEN, Univ. Bibl. Theol. 92 : XI, XXXV GRAZ, Univ. Bibl. II 171 : XXVIII

Hochstift Freising Lit. 3b : XXIV — Staatsbibl. clm 4608 (— M) : XXX, LVIII 4654 : XI, XXXV

14553 : XX

14357 : XXVIII TILIIOUSONONON. 21516 : XXX 23599 : XXXI

NAMUR 71 : XXIV, XLIII OXFORD, Bodleian Libr.

Bodl. 859 : XXIX B.N.C. 11 : XI, XXXIV, 142 Laud. Misc. 86 : XI, XXXV — Merton Coll. 18 : XI, XXXIV, 142 — Trinity Coll. 51: XI, XXXIV, 142

HANDSCHRIFTEN-VERZEICHNIS

248

PARIS, BN lat. 2077 : XIX, XXXVIII 2404 (z- Zy* XIL XXXVI, XXXVIII, LVIII, 139, 142 2425 : XIX

STUTTGART 'Theol. et Philos. Fol. Nr. 189 : XVII SUBIACO 299 : XXIX

2473 : XI, XXXIV, XXXVIII, 142 27215 : XII, XXXVIII,

TORINO, Bibl. Naz. [SV IN XX:

2855 (—K) X,XXXLI, XXXVIII,

TOURS

LVIII 2856 : XVII OB TEE-ISINDRSEXSI[NCXCNOVE XXXVIII, XXXIX, LVIII, 142, 144 2927 : XIX 8915 : XX 11750 : XI, XXXIII, XXXIX, 142 12299 (— C) : VII, XI, XXXII, XXXIX, LVIII, 142, 144

12300 (— R): X Anm.r, XXII, XLIII, LVIIT I3172 : XIV, XXXIX 13407 : XVI, XXXIX 13786 : XI, XXXIV, XXXIX 16365 : XIV 18107 : XIV nouv. acq. lat. 295 : XVIII PRAG, Mettopolitankap.-Bibl. (uos Rp PES TVAE 116 : XXVIII — Univ. Bibl. 476 : XXVIII 1814 : XIV 1990 : XXVIII ROUEN : ÀÁ. 438 (537) : XI, XXXIII, XXXIX, 142 1409 : XI, XXXIII, 142

SALISBURY 130 : XVI SALZBURG, St. Peter a VI 15 : XXXI

SANKT FLORIAN XI258 : XIV

SANKT GALLEN 681 : XXX

SCHLÁGL 95.77 : XXVIII

EVs7:XVII

20 ( T): XVI, XXXDXJ EVI 315 : XI, XXXIII, XXXIX, 142 'TRIER, Stadtbibl. 588/1543 (— H): XIX, XXXVII, LVIII VALENCIENNES 843 (625) : XXIV Città del VATICANO, Bibl. Vatic. Vatic. lat. 466 : XI, XXXIV 511 : XXVII 3471 : XXIX 3472 : XXVII, XXXIX 4588 : XXIX 4931 : XXVII, XXX 3653 5 XSXODVA 5087 : XXIX

5767 (— V) : XXI, XLIV, LVIII Batb. lat. 442 : XXVII 541 (— I) : XXVII, LVIII Ottob. lat. 257 : XVIII 943 : XXVII, XXX Reg. lat. 73 (2 W2) XH, XXXV, XXXIX,

LVIII, 1239, 142,

144 288: XI, XXXV, XXXIX 498 : XXIV Rossiano 519 : XVIII

VENDÓME 44 : XVIII

VORAU 335 : XXVIII WIEN 865 : XXVIII 864 : XXXI 982 : XVII 4906 : XXVIII 5086 : XVII

WOLFENBÜTTEL Aug. 49 17.14 : XI, XXXV Helmst. 580 : XVII, XXXVIII

NAMEN- UND SACHVERZEICHNIS Abingdon, S. Matia XVI Adalhard VII Agypten 157 Akrosticha XL, LVIII Akrostichon ^ Regiy adire VII, IX-XI, XXXI Akrostichon Z4rdenfer non nunc X, XXXI, XXXIX

Amalar von Metz 157 Ambrosius IX, 135-139 Arsenius (Pseudonym) VII, VIII, X Auflagen des 'Traktates IX-XII,

X XXI,

XXXIL XXXV, XXXIX, 141, 142 des Briefes 139-143 Augustinus IX, 1235-138, 141 Augustins setmo 52 De /rinitate XV, XLI XXXVIAusgaben X (Editionen) XXXVII 142 Ballerini, P.H. XXII Anm.3 Baluze, E. X Bamberg, Michaelsberg X XIX Becker, G. IX Anm.2, XXXII Beda IX, 138 Benediktbeuten XXX, XXXV Bischoff, B. 139 Anm.3 Bloch, R. XI Anm.2

Bobbio XXI Bournet XXXV Brink, J.N. Bakhuizen Anm.r, 139 Anm.1 Brixen XXVII

van den :35

Capitula 22 : VIII, X, XI, XXXI

57 bzw. 65 : XV, XLI

99 (97) (98) : XXIL-XXIV,

XXXIX, XLIV Catisius von Bobbío XXI Centulum 135 Chrysostomus IX, 158 Colbert, J.B. X Colluta, P. XXI Compendium 136, 158, 139, 141 Cotbie VII, XIV, XXXII, 155 Cyptian X XXVII, 155, 157 Cyrill 136, 157 Dekkers, E. IX Anm.2 Delisle, L. X, XXXII

Dorange, A. XVI Dümmler, E. XXXIX, LVIII

Echternach XX Bgbert von Trier XX Bigil von Prüm 155

Ephesus, Konzil von 136, 137 Epitaphium Arsenii VIII Estiennot X, XI Eucharius XIX, XX

Exaggetatio des Hetiger von Lobbes 158

Excerptum XXII

ex

dialogo

confessionali

Fitenze, Santa Croce XXVII

S. Matia Novella XXI Fischer, H. XXIV, XXIX

Fontenay XIX Fredugard XXXIII-XXXV, 135-139 Fuchte, J.A. XXXVIII, 142 Gast, H. XXXVI, XXXVIII, LVIII Gembloux XXIII Genfersee VIII Gezo

von

Tortona

XXXVII, XXLo

EV.

XXXII Gheyn, J. van den XXIII, 139 Anm.1 Gilson, J.P. XIII, XIV Gregot der GroBe VIII, IX, XX, 156, IT

Halm, C. XXX Hetriger von Lobbes 138 Hesychius von Jerusalem IX Anm.2 Hieronymus IX Hilarius IX, 137, 158, 141

Isidor IX Jackson, H. XIV jumiéges XXXIII

kapharnaitische Auffassung 155 Karl der Kahle VIII, X, XXXI, XXXIX. Keufer, M. XIX, XX Koln, S. Batbara XXVIII

Korvey VII Leitschuh, F. XXIV Leo det GtoBe 137, 138, 140, 141

qe Puy X5-X] Levit VII Liofsinus XIX, XX Liutwinus XX

Lobbes III : XXII, XXIV, XXXIX Lówen, S. Martin XVI

Ludwig der Fromme VIII Lüttich, St. ^ Laurentius XXXVII

XVI,

250

NAMEN- UND SACHVERZEICHNIS

Mabillon, J. VIII, X, XXIII Mametan, N. XXXVII-XXXIX Manitius, M. XII

Matchienne XXIV Marténe, E. XXII, XXXIII, XXXVI, XXXVIII, XLIII, LVIII Mattháus-Kommentart 136, 137, 143 Mazarin XXXV Mercati, G. XXI

Messkanon 157 Mettlach XIX, XX Migne, J.-P. XXXVI,

144

XL, 139, 142-

Moissac XVIII Morin, G. 138 Anm.r

Saint-Ouen XXXIII Saint-Riquiet 134 Saint-Vaast in Arras XXXII Saint-Vimoutiers X X XVIII Salem XVII Sardemann, F. XXXV Sauerland, H.V. XX Scháftlatn XXX Seckau XXVIII Seebass, O. XXI Anm.1

Siegmund, A. IX Anm.2 Signy XX Sirtmond, J. XI, XXII,

XXXVIII,

XXXIX, 142-144 Sistan XIII Soissons VII, X XXIII Stil, volkstümlich VIII

Noitmoutiers VIII

Notdenfalk, C. XX Pascasius, siehe Radbett Patetna, A. XVIII

Pelagius I. 1358, 141 Peltier, H. VII, VIII Anm.r, XI Placidius bzw. Placidus VIII

Plecgil X Podlaha, A. XVIII Porchet, J. XII, XXXI, XXXV Prolog :an Watin VILIX, XI, XL, LVIHI an Katl den Kahlen VIII, IX, XL, LVIII Puteanus, Cl. XII Quellen-Angabe IX Radbert VII, 155-141

Ramsey Abbey XVI Rather von Verona MO XOU XXXII, XL Ratramnus 1235, 136, 139 Ànm.r, x40 Regensburg, S. Emmeram XXI, XXVIII Reichenau XVII X XXVIII

Saint-Germain-des-Prés XXXIII, XXXIV

Vátetexzetpte X XXIII, XXXIV, 156I41 Viatikum 137 Vlimmer, J. XIII, XXXVII-XXXIX, LVIII, 142-144

Vogel, A. XXII Wala, Abt von Cotbie VIIT, X Walcourt XXIV

Rabanus Maurus XV, 135

Sabatier, P. X, Sachsen VII

'Text-Umstellungen XXII-XXV, XXVII, XXIX, XXX, XLIV 'Theodor XXI ttopica locutio 135 Traube, L. XXXIX, LVIII Trier, St. Matthias XX, XXI

Warin, Abt von Kotvey VII, X Warner, G.F. XIII, XIV Weigle, F. XXIV Weihenstephan XXX Wesel XVI Wilmatt, A. 139 Ysitius IX

Zusátze

XVI,

XXII,

im Traktat IX-XII, XXXV im Brief 139-141 Zwiefalten XVII

XXXI,

INHALTSVERZEICHNIS Pascasius Radbertus

I. De corpore et sanguine Domini IDCSDOIT IC RUHK Oo. p ess Ue eerte acteur ui d s dux a drea loco eH c m IDaberdne des braktates ... 729. ree m Inbalt'und. Komposition «coser rg Mobrcce A UfaeH. our de EI IRUITR S sce m eS pn Tuestiandschrrften 4 oem of des enia Ene uscabon er. oe up dea ee n trien stre a TUE 6 GPILUIO 9L cuts deste US que chess Sata IIDIGOPODHIe oe Reo noirs etargocen ruv rst oe de Verzeichnis der Sigel ;Abkürzungen; Verwendete CIUSdNAs Doer EN mud o edd aq ar RAD ws IDIGNDOIEOII.

moet

made

rase

u pneis da RES

VII-XLVIII VII VII VIII IX XII XXXVI XL

qe

II. Epistola ad Fredugardum epe ees kem eren ute DicsuleitHülp 2. Sot Ree Ixdbert und Bredugard. —... e lur .. IDACEUDUWORUCO E e. dep EN UE E Ms t EXE S Die Erklàrung des Abendmahls ............. de Rea Das Poscslstiptum ovy egeo ios cree rmt Datieruns des Briefes.-. km hhng Die Vaterexzerple ..-- cem ee eren Inhalt... uad "Anlase PEE UL ITO IO ach A iUe Der Brief in 2. erweiterter Auflage ........... Die Erweiterungen der 2. Auflage und ihr ReOTRO TQUE ML EET (E SE DRE Datierung der 2. erweiterten Auflage ......... RR eue semerr Ine Oberlicferüng Meuzeichnis dér Sigel 2s seco rrt E ID DISGDHNEOILO DOCCT

Mutvivr

M

dr

LU EE

Index locorum Sacrae Scripturae ............ rns her Tarde c aUctoDuHl. 9. sees Index uerborum et rerum notabilium ........ Register zu den Einleitungen ........... ern Handschriften-Verzeichnis ........ Namen- und Sachverzeichnis .............

Imprimé pat les Usines Brepols S. A. — T urnhout (Belgium) Printed in Belgium. D 1969/0095/56

IL-LVII

LVIII I-I3I

135-143 135 I35 136 I36 137 137 138 139 139 I40 IA4I IA4I 144 I45-173 175-243 I77 185 188 245-250 247 2409

beIA [52]Cc Cn ex

Paschasius

De corpore

et

THEOLOGY LIBRARY

ONT SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREM

CLAREMONT, CALIFORNIA

[5

PRINTED IN U. S.A,