Codicum Syriacorum Specimina ad Illustrandam Dogmatis de Coena Sacra nec non Scripturae Syriacae Historiam 9781617196171, 1617196177

Citation preview

Codicum Syriacorum Specimina ad Illustrandam Dogmatis de Coena Sacra nec non Scripturae Syriacae Historiam

Analecta Gorgiana

667 Series Editor George Anton Kiraz

Analecta Gorgiana is a collection of long essays and short monographs which are consistently cited by modern scholars but previously difficult to find because of their original appearance in obscure publications. Carefully selected by a team of scholars based on their relevance to modern scholarship, these essays can now be fully utilized by scholars and proudly owned by libraries.

Codicum Syriacorum Specimina ad Illustrandam Dogmatis de Coena Sacra nec non Scripturae Syriacae Historiam

Specimens of Syriac Manuscripts

Franciscus Dietrich

1 gorgias press 2010

Gorgias Press LLC, 954 River Road, Piscataway, NJ, 08854, USA www.gorgiaspress.com Copyright © 2010 by Gorgias Press LLC Originally published in All rights reserved under International and Pan-American Copyright Conventions. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, scanning or otherwise without the prior written permission of Gorgias Press LLC. 2010

1

ISBN 978-1-61719-617-1

ISSN 1935-6854 Extract from (1855)

Printed in the United States of America

D o g m a Tridentinum, quo statuitur substantiae commutatio in materie sacramenti altaris, stabilitura quidem ab Innocentio tertio, sed saeculo nono ortum esse, ecclesiae autem prjimaevae jiexaßoXTiv iliam vulgarem nomine quidem at minime re eandem fuisse, ab omnibus qui esse dogmatum incrementum et proeessum concedunt, ratum habetur. Paschasius enim Radbertus primus docuit, panem et vinum saerae ooenae non amplius esse panem et vinum, sed mysterio ita fieri corpus et sanguinem Domini, ut verum ejus corpus a fidelibus acceptum idem esset, quod natum a Maria, crucifixum et sepultum est.

„Corpus Christi et sanguis,

inquit, virtute spiritus in verbo ipsius ex p a n i s v i n i q u e s u b s t a n t i a e f f i c i t u r " , unde singulari loco explicandum censebat, cur color et sapor in sacramento minime permutaretur 1 ). Inter doctrinae hujus argumenta post locos S. Scripturae multos aliquot ctiam historias veteres attulit, quibus probaretur „ h a e c , apparuisse."

corpus scilicet et sanguinem dominicum, saepe visibili specie

Tale miraculum primum s. Basilio contigisse, alteram Gregorio Magno, tertium ana-

choretis duobus deserti Scetici teste Arsenio, quartum Plecgilso Anglosaxoni, ut in gestis Anglorum legatur; gravissimum autem est tertium Arsenii celeberrimi

monachi Aegyptii auctoritate nixum,

cum quod conversum et retjovorsum panem continet ita ut miraculum duplex sit., tum quod sacerdoti orthodoxo maxime ad sententiam oppositam refellendam, nimirum ut duo quidam qui panem et vinum modo typum et figuram corporis sanctissimi dicerent, oculorum obtutu orisque gustu convincerentur, sit concessum. lisdem quidem miraculis etiam Paschasii advcrsarii, ut Aelfricus, qui Ratramnum presse sequitur, utuntur nihil aliud agentes, nisi ut verum Domini corpus etsi spirituale accipi in sacramento evincerent, sanctitatemve et efficaciam mysterii commendarent 2 ).

Manifestum tarnen est,

narra-

tiones illas Paschasii placitis favere, et aegerrime modo cum Ratramni et Aelfrici doctrina, corpus Christi in s. coena exhibitum spirituale et ab ilio quod a Maria natum est diversum esse, con4} In libello ejus de c o r p . et s a n g u . Domini cap. 4 § 1 et 3 p r i o r a l e g u n t u r , p o s l e r i o r a cap. -13. Miraculorum q u a t u o r e x e m p l a m o x c o m m e m o r a n d a cap. t i ; q u a e s u n t in Martenii et D u r a n d i Vet, script, ampliss. collectione T o m . IX., P a r . 4733, p . 392 s q . 432. 434 s q q . S i r m o n d i editio c u m sex c o d d . m a n u s c r . u n u m t a n t u m Plecgilsi m i r a c u l u m offert. — 2) Aelfricus in Homiliis cathol. anno 994 flnitis a n g l o s a x o n i c e a Tliorpio A. 1834 editis T. II, 272 h a b e t Arsenii d e infantis s a n g u i n e n a r r a t i o n e m , et d e i n d e de digito Gregorii p r e c i b u s a femina viso. Basilii a u t e m historiam in Hom. d e Sanctis n o n d u m i m p r e s s i s , s e d in codice Cottoniano Jul. E. 7 a m e i n s p e c t i s , fol. 1 6 b attulit. 1

ciliari p o s s e .

Quid q u o d fuerunt, qui praesertim o b c o m m u n e m miraculorum istorum relationem

et u s u m c o n t e n d e r e i , nullam omnino diiferentiam essentialem e s s e Paschasium inter et Ratramnum ejusque sectatores,

o p t i m e q u e e o s convenire in sententia catholica hujus diei,

altaris substantiam corporis Domini 3 ).

effici in sacrificio

Q u o d sino d u b i o non probatur, c u m laudare et in u s u m

s u u m adhibere tale miraculum etiam is potuerit,

qui aliam veritatem

praesentiae

professus,

id

q u o d miraculo factum e s t , quotidie fieri no d o c e r e t , reverentia prohibebatur. At historias illas q u a e apud m o n a c h o s o m n e s ortae e s s e videntur, Paschasii disertis verbis circumscripti

et argumentis

expositi

viam certe dogmatis a

et comprobati

muniisse,

a m i c o s s u o s in quorum ore et memoria erant, e o d u x i s s e , vix est q u o d dubites. narrationi ad certum quondam docendi p e r s u a d e n d i q u e finem c o m p o s i t a e ,

rectaque

Imo cum

omni

sive inventa sit,

sive

aucta et mutata, idea subsit m o v e n s et c o n f o r m a n s , n o n video q u o m o d o assertio c o n s e q u e n s effugi p o s s e t h a e c c e , conceptionem certe sententiae d e transsubstantiatioue e o tempore apud

quosdam

a c c i d i s s e , q u o tales historiae effingebantur aut divulgabantur. O p e r a e igitur pretium mihi visum e s t , in fontes et praesertim aetatem narrationum istarum inquirere.

Quarum cum duo fere Mabillonii studio constent, q u a e enim e vita Basilii et Gregorii

afferuntur, horum biographis Amphilochio et P a u l o D i a c o n o saeculi noni scriptoribus

debentur4),

reliquum est ut aetas tertiae et quartae, q u a e Arsenii et Plecgilsi nominibus insignitae sunt,

in-

vestigetur.

Prioris fons, ut non Paschasius s e d inter alios Aelfricus diserte profitetur, est in V i t i s

patrum,

q u e m librum vix dici potest quanti aestimaverint et quam varie digestum et c o m p o s i t u m

habuerint

veteris ecclesiae

scriptores.

dicatur, n o n d u m animadversum e s s e

Alteram ibidem

legi,

m o d o quod

Plecgilsus ibi

Plegus

videtur5).

Yitae patrum non satis accurate dictus est liber, qui monachorum A e g y p t i o r u m m o r e s et dieta religiosa continet, qui liber, m o d o H i e r o n y m o m o d o Rufino m o d o aliis tributus, graece compositus est et graecis c o d i c i b u s , librisque impressis latine servatus e s t 6 ) .

Inter 'An:o nml? V5^0

.otri t i - ^ 3

p ò » ^ ¿ ì k t i cn-i. 3"2) j i o j c

Pi

O " »alio

. ¡ t C - 0 Ì!aio

h. e. Et aperti sunt oculi intellectus eorum, et cum . ^ n n S - i ^¿ìo?

orT1

.jioio

giSn».o

c a l a m i pen V ì ^

ìli»!

ìj^

esset tempus mysterii, p o n e r e t u r q u e panis in mensa sacra, videbatur illis tribus tanquam pucr super

24) Komae tantum unicus codex est, sextus eorum quos Assemanus ex oriente attulit, descriptus ab eo in Bibl. Or. I, 608, cf. 868, alios codd., apographa illorum, habes in A. Mai Coli. Nova T. V. p. 48. Londini plus quinquaginta libri manuscripti vitas sententiasque p a t r u m Aegyptiorum continentes assei v a n t u r , tales enim sunt 1) e codicibus a Richio eo allatis nr. 7190; 2) e codd. a Tatlamo congestis nr. 42-169. 1273. 12TB. 1 ì-577— 14579. 14582. -14S83. 4460S—-14838; 3) e cod. a P o c h o n e curatis 17172 — ^»jgic>? ì i ^ o s *

Ufj-^i

H a e c enim v e r b a r e m a n -

VI!

H i s t o r i a (historiae?)

d e f r a t r i b u s m o n a c h i s d e s e r t u m A e g y p t i h a b i t a n t i b u s , q u a m v e l q u a s [composuit] . . . . discipulus

domini

Evagrii.

J a m cum inter discípulos Evagrii qui libros c o m p o s u e r i n t ,

nemo

notus sit nisi P a l l a d i u s , qui etiam in r u b r o historiae L a u s i a c a e ab ipso c o n s c r i p t a e discipulus beati Evagrii dicitur fol. 1 1 8 a ,

prius illud opus Palladio adjudicatum esse in h o c codice autumaverim.

45j

Accedit, q u o d E b e d j e s u in catalogo suo „ P a l l a d i u s , ait et Hieronymus scripserunt librum Paradisi et colloquium seniorum cum consiliis, q u a e tribus tomis digesta s u n t . "

Q u a m q u a m q u a e sequuntur

non omnia r e v e r a s c r i b e r e potuit, insertae enim sunt relationes Palladio j ú n i o r e s , et libelli toti diversi auctoris ut fol. 2 7

a

—29"

Institutio de monastica vita q u a e Evagrii e s s e diserte pronuntiatur.

epigraphe autom prioris operis fol. 11 7 b H i e r o n y m i

n o m e n legimus, quod nonnisi ad

ultimara a verbis Benedictus deus incipientem referri potest.

Evagrius autem ne Paradisi

In

partem quidem

auctor e s s e potest, quia ipse singulari q u o d a m libri capite, q u o d in cod. n o s t r o est fol. 6 9 b col. 1 , insigni laude cumulatur. Tertius

denique

codex

14648

qui Arseniana illa h a b e t fol. 2 8

b

— 29b,

constans

omnino

foliis 1 3 5 , titulum typis impressum in tegumento fert De m o n a c h i s Aegyptiis s y r i a c e , in catal. addit. Hieronymi

Vitae P a t r u m ,

q u o d opus in codice legitur fol. 1 b — 1 2 4 " .

In r u b r o ipso fol.

1b

nullus Historiarum m o n a c h o r u m auctor profertur, S y r o s q u e non g r a e c u m textum sed Iatinam v e r s i o n e m , q u a e Hieronymi e s s e diu c r e d e b a t u r , est autem Rufini, s e c u t o s e s s e , a d m o d u m dissimile est veri.

J a m v e r o cum H i e r o n y m i nomen etiam a b E b e d j e s u Paradiso antepositum sit, opus intelli-

gendum videtur sive g r a e c u m , sive syriacum ad Hieronymi Origenismum cxpungentis r e c e n s i o n e m revisum et c a s t i g a t u m ,

qua emendatione primus ille Vitarum liber proprie paradisus dictus indigere

videbatur, quia a b Origenis q u o d a m amico compositus erat. d e m f e r e verbis cod. 1 2 1 7 3 v^T1' ^

fol. 1 1 7 " legitur:

'T'r-0!

v

Epigraphe ipsa est fol

i S ? n ; ÌÌ.1W.

^ i o p i V^s K

i

1 2 4 b q u a e iis-

ì^U ^iaJo^ì Ego Hieronymus

pi

peccator,

44) Minus r e c t e igitur in c a t a l o g o a c c e s s o r i o Mus. Brit. p. 79 aetas c o d i c i s o c t a v u m aut n o n u m s a e c . dicitur. — 48) F o r t a s s e s c r i p t u m erat in c o d i c e plerumque

^ h w ?

quae c o m p o s i t a e sunt a Palladio, c u j u s n o m e n r a r o

r - ^ - s scriptum r e p e r i , ut e s t in c o d . 1 2 1 7 4 fol. 1 8 1 b .

9 q u i d i l i g e n t i a m a d h i b u i t 4 6 ) et s c r i p s i t h i s t o r i a s h o r u m p a t r u m s a n c t o r u m , a b o m n i b u s q u i l e g u n t in h o c l i b r o u t o r e n t p r o me.

precor

Quanquam haec verba per se spoe-

tata solum scribam indicare potuerunt. Quae cum ita sint nonnisi hoc lucrati sumus, codices syriacos nulli scriptori, qui Palladio junior sit, tribui. Ex iis autem quae supra disputata sunt de Daniele Pharanita constat, ea quae hie retulisse dicitur, a Palladio, circa 431 mortuo, scribi non potuisse

Multo post id accidisse statuendum foret,

si codices syriaci quorum duo posteriores pro vetustis admodum habentur propter contenta sua a tanta vetustate excludcrentur.

Jam igitur singulos codicum trium libellos recensebo, conspectumque

ipsius operis addam, undo apparcbit, idem fere opus idque bipartitum ab iis exhiberi. Codex 1 4 5 7 9 quatuor libros paraeneticos continet 1) fol. 2 b — 6 2 b plures Evagrii monachi libellos, de quibus alio loco disscram, et excerpta dabo 2 ) fol. 6 3 " — 7 0 ° Macarii sermones inc. „Quicunque malum, Ì1

quod

3) fol. 7 0 " — 7 9 b -.mila..»

nos delet, dissipare vull"

- " - " i „sancii domini Joannis 46 ") episcopi Constantinopolitani, (sermo) primus

f? Ì

qui est ìiVa^fD V i ex interpretatione epistolae ad Corinthios secunda. " quod apostolus clamavit dicens. Ilis accedit

4)

Incip.: Audivistis hodie

fol. 7 9 b — I 9 0 a fînem codicis

V » ' ^ hoc ordine: Incipit praefatio fol. 7 9 b — 8 1 a !otn

?

^sìls

cadem quae est in Paradiso graeco

EuXoYTto? o ï s ô ç et in primo Vit. Patr. libro: B e n e d i c t u s d e u s q u i v u l t o m n e s salvos

fieri.

homines

Turn vero non narrationes Paradisi sive primi Vitarum P. libri sequuntur, quarum

prima est de Johanne Lycio, sed ilia pars quae vulgo praefationc caret, cujus prima historia est de senibus duobus ad Eucharistum et Mariam tanquam virtutis exemplaria missis, incipicns

,_»>£

ìai^fl h i é " 1 U s u i D u o p a t r e s p e t i e r u n t a d e o , ut ostenderet sibi, ad quam mensuram pervenerint 4 7 ).

Haec pars p r i m a a fol. 8 1 a — 1 1 1 b procedit, ubi his verbis finitur l < H b : ^

46) — n u n q u a i n genter

e s t elaboravit-,

c i r c u m s c r i b i t u r ut e s t in c o d . 1445

crilXJS

sed sluduit,

c u r a m in

aliqua re p o s u i t ,

i-^»— !-J_do

- ¿ a - Z } . — 46") N o r n e n h o c p l e r u i n q u c s c r i b i t u r

to!

quo verbo adverbium

curam

adhibuit

.1

, sed

et

cum

comparavit; ' m > In «

dili-

cod.

neque

14579 Junius

n e q u e J o v i n i u s e s s e p o s s i l , c u m tale n o i n e n i n t e r e p i s c o p o s Const, n u n q u a m o c c u r r a t , et i d e m n o m e n c o d . 44582 fol. 2 5 8 " > i m l j c u .

l e g a t u r , n o n d u b i u m e s t , J o a n n e m C h r y s o s t o m u i n i n t e l l i g i , q u i s o e c u l o VII d e m u m

Chrysoslomi venit.

C o d e x n o s t e r i g i t u r e v e t u s t o d e s c r i p t u s est.

med.,

adno

Nomen ejus

[ , 24 et i n f r a in c o d . o? N a r r a v i t

quidam,

tres

a m a n t e s qui erant monachi, unus e o r u m elegit ut reconciliaret litigan-

t e s 4 8 ) haec a l t e r a p a r s fol. 1 1 1 b — 1 4 8 a complectens cujus secunda narratio est de Sancto Paulo in fine additamcntum accepit, fol. 1 4 3 h — 1 4 8

qui in Thebaide habitabat,

a

enim integra Pauli

monachi vita inserta est, incipiens „ D e patre P a u l o variis temporis vicibus quaestiones obortae sunt inter monachos et coenobitas qui erant in loco Agapeti." catur verbis

VMJÌO

U r " " ? fol. 1 4 8

a

Tum tertia p a r s novo Rubro indi-

col. 2 , quod statim excipitur verbis

Joannis; initium ipsum est:

1

f l s o ^

in r e g i o n e L y c i T h e b a i d i s l o c i b e a t u m m a g n u m q u e J o a n n e m 4 9 ) p r i m a e Paradisi narrationis.

Mores

^ J - Ä S L » ' -ÌCTIO^SO!

m f & a i o n S ; ai.sna..Lo "Wscn

Lt.}* V i d i i b i

quod est principium

H a e c t e r t i a p a r s a fol. 1 4 8 " — 1 6 5 " porrecta e o d e m fero ordine

decurrit quo Rufinianus noster liber p r i m u s ,

u s q u o a d caput ultimum d e

monasteria e a lustrantes passi sunt, q u o d hie est fol. 1 6 4 a — 1 6 5 a libellum et Paradisum g r a e c u m e u n d e m esso.

octo periculis

quae

ita ut perspicuum sit, h u n c

Qui finis q u u m constet,

s e q u i t u r , reliqua inde a

fol. 1 6 5 a — 1 9 0 a q u a r t a m q u a n d a m partem efficere, licet nullo r u b r o interposito, ne spatio quidem vacuo relieto.

Unicum n o v a e partis vel additamenti indicium est intercedens partícula —soL,

q u a e p r o r s u s e o d e m m o d o atque in latinis codicibus i t e m novam sectionem inchoare solet. ejus verba sunt

l=ì r ^ ì

Dixit

Abba

80

Agathon

) quam

senlentiam

multa

Apophthegmata sequuntur monachorum Sceticorum et Nitrcnsium a i ) u s q u e ad totius ultima verba sunt

¡ ^ a i ìo-bt nv>S >o.\j*et in fine

sequentis columnae ultimae: .... ì - i wéìùìo p i s o l o ìì'->'. ~ » ì j u ì > ^ a ^ — Ì J - i Ad f i n e m

scribendo

sophi persici,

perductae

sunt

quae sunt n u m e r o

decern . . .

m e n s e Elul anni septingentesimi A.D. 4 6 9 .

in h o c v o l u m i n e E p i s t o l a e 97b

Amen.

^¿cj primae

C o m p l c t u s est

Philo-

hic

liber

o c t a g e s i m i et compositus Ed(essae)? . . . A.Gr. 7 8 0

Altera pars duodecim epistolas continens alia manu scripta mox commemorabitur.

=

Epi-

stolas tractatusvo omnes hujus Mar Jacobi, Ephraemi aequalis, qui Philosophus persicus dici consuevit, Curetonius editurus est.

Ex altera parte

Serie 4 specitninis loco ejusdem cod. 1 7 1 8 2 primum subjeci fol. 1 7 2 b : ^ooUio ^ » î l û o j o •1

^asCTiilo

.vi^a, fl ^ s g J o

Qui

>fì autem

toaviXL

n2ii

retromanent,

horum

afficiuntur, scinduntque gratiam.

fl

jio-'

causa

's) ^ooiïsiii contumeliâ patres

Minime c o n f i d e r e his possunt, p r o p t e r e a

eorum quod

cito r o t a e i n s t a r v e r t u n t u r , a t q u e qui a e d i f i c a n t et plantant, non multum.... Fol. 1 4 4 b Sectio quaedam voce •; ì^u'fi . o ^ t s i j ;

^ o u i ^ u fi Iii e o r u m finitur, tum: l a * ! » ^o-t* V ì ^ o

Nitricis frequentissima est, legilur v. c. in fine cod. 12(73 . .

Lsì-s! p'enai. ^ ^ t n

Hae sunt

i>oi ji> • n 1

adhortationes,

" -inaici*

initio et fine

cod. 14579 et alibi, ubi totum volumen vel codicem exprimit. Nomen mensis et . • ¡ » - et scribitur, prius praetulit Curetonius, fortasse quod ea forma in loco mox dicendo congruo habeatur. At cum forma literae Jod hie rotunda sit, ut in proximo et in - » t i i c i , finalis ea esse videtur, unde formam Tisri praetuli. — 77) In Athanasii Festival letters Preface p. XXIII. — 78) Historiam celeberrimi codicis concinnavi Curetonius ipse de eodem maxime meritus in libr. Athanas. supra laudato p. XVI—XXVI Praefationis. Ceterum contenta epigraphes non v e r botenus alioque ordine in medio codice repetuntur. Versionem ipsam Eusebii in Palaestina oriundam èsse ex singulari ejus dialecto probare studuit Leeius in translationis anglicae Theoph. praef. p. XVI sq. — 79) Punctum in codice supra positum possit quidem ad Daleth lineae superioris pertinere, a quo saepe remotius est, at cum Daleth omni plerumque puncto in vetustissimis mscr. sit destitutum, utpote supervacáneo dummodo Resch puncto superno diacritico distinctum esset, ad lineam secundam rèvocaverim et ad patres spirituales a vulgari usu discernendos, ut alibi est, adhibitum esse existimaverim. Pro Ì'-Pi..? utero, jsrìnV gratiam interpretatus sum.

19 q u a s s c r i p s i t i b i , d i l e c t e , o b J e s u m p e r s e c u t i o n e a f f e c t u m , et j u s t o s passos,

p r o p t e r e a ut s o l a t i o r e c r o a r e n t u r q u i h o d i e e x a g i t a n t u r .

persecutiones p j c n o i in codice

punctis caret omnibus, pluralis enim numerus Pronomine apposito j a m clare indicatus erat. Epigraphe fol. 1 7 3 b cujus plures Iiterae detritae sunt, ita restituenda videtur: ^aJ-i

l ^ L o ^ ^ m i o ^smsoZ

Scriptum

i i u

est anno o c t i n g e n t e s i m o

tertio (Edessao?), mense Canuno posteriore.

vicesimo

Nomen urbis non constat, ultima litera non

dubia est Aleph, Edessae autem nomen per Jod scribitur. Serie 6 offertur cod. 1 2 1 4 3 fol. 1 0 8 h : . x l I o ...wtoioLt)

jaj

i? 1 ^ • "»•*' ^-óo*. oin>(:)ìocri

im'.ri."; j i .is»; ^ 4 1 0 .jotn

-si

ft^"^

r-*?

Antece-

dents sententiae est vox prima, nova est: I n i t i u m q u i d e m f a c i l i u s e s t t o t o c o r p o r e ,

fortasse

tarnen multis a d e o res s u p e r v a c a n e a v i d e b a t u r , quia n u m e r o n o m i n u m

tantum-

modo consistit.

Verba ea sunt homiliae primae Chrysostomi in Matthaeum quae agit de genea-

Koc'toi. So/sì mupsaTepov etvat töv ak\m to xpooijuov Tct/a So itoXXoi; ovoptaTOV apö[j.bv elvat [lóvov iixrà toùto ... Chrys. explan, in N. T. Francof.

logia evangelio praemissa. v.n). rapieroòv S i à xòv a. M. 1 6 9 7 fol. 1 2 A.

Codex cnim 1 2 1 4 2 perg. in fol., duabus columnis scriptus et 2 4 1 foliis constans, ex duabus diversi

temporis

partibus

compactus

est.

Priore continentur:

liber Siracidis fol. 1 — 7 3

b

et

l'ragmentum Martyrologii fol. 7 4 a — 1 0 7 b , cujus partis junioris infra specimen exhibebitur; aiterà fol. 1 0 8 a — 2 4 1

Homiliae Chrysostomi

de Matthaei evangelio a secunda usque ad tricesimam

secundum, et cum hie libellus fortuito tantum eodem volumine compactus ab initio mutilus sit, finis tantum homiliae primae ut ex loco supra collato apparel.

Haec pars posterior, priore longe

vetustior, diversa manu Saeculi VI scripta est, ut recte aelas ejus in Catalogo accessorio Mus. Brit. 1 8 5 0 edito definita est. Sequitur eadem serie ultima media codicis Vitas Patrum continentis 1 2 1 7 3 quod hodie est initium fol. 3 a :

Vi^ ^

,gisn»\ misericors autem

^ ¿ ¡ o it-»^« ooin

cnioji^a- (uCis ^ erat

et

respiciens

dare

• o -—zriSo join

^o

solebat;

liilarem

senis

quo

audito

donationem

pars prior de monachi» Aeg. fol. 3 — 1 1 7

. m i j i o ,_io

c o n v e n i e n s sibi. multi

ì^lco octio

E t hie s e n e x de p a r t e v e n i e b a n t ad s e n e m .

benedixit

pani

ejus...

sua Deus

Ita codicis

ab initio mutila olim, nunc duobus recentioribus foliis

suppleta, incipit ea manu scribi quae a fol. 3 a usque ad 1 8 1 continuo conspicitur.

Locum nostrum

esse libelli cujusdam veteris, incipientis „Duo patres petierunt a D e o " , cujus auctorem non fuisse Evagrium, et quem in „Vitas patrum" receptum esse, supra est demonstratum. quod undecimo duodecimove saeculo suppletum est: •oi^o] s i i l o t - ì

c,Ti W o

m e a m de p a n e .

ci^

on J J i

.o j j : oii» j i o j o sibi.

cum dant,

Aleph

.¡¡Jü) o i ^ a V a i

w^Aa.)

W

Ìotio

e x t r e m a lilera cum sequenti coaluit, cujus forma singularis et rara sine dubio tamen Aleph

Annus Graec. 8 3 3 est A. D. 311.

figurae

partem

Ili e f r a t e r

Jam sequuntur quae supra aliata sunt, et post b e n e d i x i t

p a n i e j u s in textu ipso haec: aivmN ^ s o ì ! W ceri fy» f S o 80) Vocis

_=. Ua-^i-s P~>

illum quem

accipimus

audivissent

rent

Atque

duo

in

jioìo (o^o-ijsvc

—-L"

iiöi-si ^ i ß v-i.iL n*ìSfiÉ..o CTi-^s! oòi ¡¿aio! pi . ¡ s C ^ ' errorem

ì t »n -• ^cnoL»^;

inscitià

in ci d i t ,

dicens,

revera

non esse c o r p u s Dei, sed f i g u r a m c o r p o r i s

ex p a t r i b u s h o c v e r b u m

quod dixerat,

et q u u m

esse. nosce-

Et hic ut p r a e c e d e n s locus Iegitur in libello ine. „ D u o patres petierunt a D e o " q u a e

praeciptia est pars „Vitarum p a t r u m Aegyptiorum."

Codex, qui totus u n a m a n u conscriptus est

et foliis 1 2 4 constat, saeculo sexto in Catal. access. Lond. recte adjudicatur.

Singula ejus contenta

vide s u p r a p. 1 0 sq. Tab. II. Serie 1. Cod. 1 2 1 4 2 fol. 1" ipsum codicis initium ita se h a b e t : . . . j i i a i ö J o VHÌ! ÌLI f u it a b a e t e r n o .

^ n W

¡^¡¿a i o ^ ,-io j s m i .

,-ìo vàiri s u o l ^»eno O m n i s s a p i e n t i a e s t a d e o ,

A r e n a m m a r i s e t g u t t a s [pluviae quis m e n s u s est?].

etapudeum

Versio est primi et

secundi versiculi Siracidis libri, qui integer continetur fol. 1 — 7 3 b ubi sequitur 7 4 " — 1 0 7 1 ' Martyrologii fragmentum a martyrio Cyprini et Justae virginis ineipiens, deinde Theoctistum, Pantal e o n e m , alios celebrans.

Inde p r o r s u s alium codicem, Chrysostomi versione perantiqua illustrem

adjunetum e s s e , supra p. 19 dictum est. —

Epigraphe Siracidis e fol. 7 3 sub saeculo X Tab. III

prometur. Serie 2. sinistra edidi e Cod. 1 2 1 3 5 fol. 5 0 b : ^ t a J ! -¿>1 p H - - ^ • ' ' Bo ^ ¿ i ß cium

.avo ^ ¿ o i i o j j i ó j ^ i o

sibi operis adjungit;

i 11 e c r e a t i o n e m

cum

Filio

e s t a t q u e is q u i p a r t i e i p e m

jjj

¡¿-a^.

P H

¡jicu»;

oöi

Qui

so-

^

n e c e s s e enim est alter alterum dignoscat; j a m communicavit,

posterior8'2)

eum fecit, n c q u e

igitur

ergo creatus

ojusdem

est.

insunt libro Cyrilli Alexandrini de trinitate, qui syriace versus est fol. 4 3 — 2 0 6 .

vero

naturae

Sin vero.

Haec

Antecedens codicis

pars saeculo post conscripta, partem Ezechielis p r o p h e t a e continens mox commemorabitur.

Illa

autem posterior p a r s parvis literis elegantissime exarata anno D. 6 1 1 d e b e t u r , ita enim ei iisdem duetibus fol. 2 0 6 subscriptum est: V L Ì ^ Ì . j i a j . ioetks ; j i s ^ m l S Z o

Scriptus

est

gl'ilo hic

über

c u n d o , m e n s e Elul et d u o d e c i m a e j u s , die

••.^aAo IjsnSiZ ftJuj p m i ^ L s anno

nongentesimo

posterior ab

83) Singulare e s t , q u o d terminatio .—A bis pei' s o l u m J o d omisso Nun

l e g i t u r , id tarnen esse potest s c r i b e n d i c o m p e n d i u m ; in notissimis e n i m vocabulis c e r t e c u m n o t a s scriba a d d i i , Nun finale i n t e r d u m s u p e r v a c a n e u m v i d e b a t u r , u t in Suffixo, sic legitur cod. 12173 fol. I09 b in titulo.

se-

Sabbathi.83)

81) Partis XIII d e hospitalitate cap. 12. — 82} Sic sentenlia flagitante posui. In codice i p s o alter nullo m o d o distingui potest. —

^LzL}

vicesimo

1

appendicemve

'' ? OCTOÌA? p r o .

21 Plus centum annis recentior est prior codicis pars fol. 1 — 4 2 b Ezechielem ex versione Peschito continens, mutila ab initio; his enim verbis capitis 20" incipit, quae serie 3 delineata sunt ex

12135

fol. 1 :

iQ^É-joì V i je^ ¿¿LOÌ! V i .¡lof^o^. U r * : Ì="l -i-i-^ iJUse . . . > A c i s = ì^iìllì; ll'ii a ¡¿IL] Et a n n o u n d e c i m o p r i m o m e n s i s (die) a c c i d i t v e r b u m D o m i n i mihi dicens. Fili h o m i n u m , p r o p t e r e a q u o d T y r u s dicit de H i e r o s o l y m i s : E u g e f r a c t a e s u n t p o p u l o r u m p o r t a e , c o n v e r s a c q u e ad m e (Ez. 2 6 , 1, 2). Quod scripsi in codice Ì j J h - legi possit, quamquam literarum ^ infima pars periit, illurl autem scribendi compendium esse videtur utpote in voce saepissime obvia. Quae a sinistra apposita sunt ex ejusdem codicis 1 2 1 3 5 fol. 1 2 3 b haec sunt: i f ^ l ÌJ^f-o r" .n -uj/iVn o? ^ o j i ^ i o ^»j »S». jcsiJ v*» 10 E r g o p r in c o p s is e r i t s e c u n d u m v e s t r a m l o q u e l a m , h a e r e t i c i , n o b i s v e r o o m n i b u s u n u s ex S a n c t i s r e v e l a t i o n i s , sicut. . Verba ea ex medio fere Cyrilli libro modo dicto petita sunt, hue autem specimen folii 123 a me collocatum est, ut eluceret, folium istud quod juniore manu in vetere codice suppletum est, ejusdem temporis, fortasse ejusdem scribae esse, atque pars Ezechielem continens, unde conjicere licet, jam A. D. 726 diversos hosce libros in unum volumen adunitos esse, quod nunc habemus. Ad annum dictum codex autem disertis his verbis fol. 4 2 b refertur serie 4 propositis : Xj-Lf^ ir1!"1" . ö l i ü „_»> |o!71 : JITT0i£«0 ).J~I j 1 1 1 » mA O j'^ 1- 'D - - liDQJÜ .V2JL.O iOj, .^m ni -1 e" lOCL» i-lil^A^ C o m p l e t u s est hie liber Ezechielis o m n i u m q u e s o c i o r u m ejus, qui fuit u l t i m u s t o t i u s T e s t a m e n t i , in s a n c t o m o n a s t e r i o A s p a c l e s 8i ), q u o d e s t a p u d R e s a i n a m u r b c m , d i e p r i m o N i s a n i s , A. (Gr.) 1 0 7 3 j u s s u et g u b e r n a t i o n e D o m i n i C o n s t a n t i n i e p i s c o p i . Hinc conjicias libellum hunc olim omnes Prophetas ut tomum Vet. Testamenti tertium complexum esse. Quod autem Ezechiel ultimus dicitur prophetarum et totius Testamenti, id historia Canonis graeci partim illustrator. Etenim in hoc ecclesia prophetae minores ut unum volumen ro SoSexaTCpóoriTov Jesaiam praeibant, ut libri poetici propheticos ; ultimus majorum prophetarum plerumque quidem ut nunc in versionibus est Daniel, quem sequebatur Novum Teslamentum, sic apud Cyrillum, Athanasium et Epiphanium. At in Canone Epiphanii historicorum librorum numerus auctus erat libro Jobi ^ et mox sine dubio Danielis quoque libro, ita ut agmen prophetarum Ezechiele clauderetur 86 ). — Monasterium, ubi haec codicis pars absoluta est, in Mesopotamiae provincia Edessena quaerendum, ibi enim Resaina urbs sita est, quae ad Chaborae fluvii l'ontes exstructa et a Theodosio instaurata episcopos habuit, Constantinus anno Graecorum I 040 (A. D. 729) episcopus Edessenus ereatus esse a Dionysio in Chronico dicitur 8'). Serie 5 ad cognoscendum saeculum IX primum e cod. 14582 qui contine! Vitas patrum, Evagrio in catalogo Lond. adscriptas, consulto eundem locum fol. 3 b selegi, quem ex initio hodierno cod. 12173 supra p. 19 prolatum habes, incipiente!» a ®òio noster prorsus idem est, 84) Noraen p e r s i c u m esse v i d e t u r ut A s p a h a n nisi forsitan lat. s p e c u l a s u b e s t . Ab A s s e m a n o illud non c o m m e m o r a t u m est. — 8S) E p i p h a n . de p o n d . et m e n s . cap. 23. — 86) P l u r c s libros V. T. d i g e r c n d i m o d o s a p u d S y r o s r e c e p t o s A s s e m a n u s B. Or. T. III P. I p. i l a u d a t , q u o r u m ne u n u s quidem cuín n o s t r o conjsruit. — 87) Assera. B Or. T o m . I I , 40ü f o r t a s s e igitur is p r i u s Resainae t u n e E d e s s a e sedit.

22 c m o nisi quod post .aisnnS linea quarta porro habes verba quae in cod. 1 2 1 3 post locum delineatum sunt (omo. Tantum autem inter utramque vocerei in nostro est spatium ut litera Aleph facile olim adfuisse possit.

Sinistrum latus occupat epigraphes particula cod. 1 4 5 8 2 fol. 261 1 ' : JAJÖA! t j i o fcco i a ^ s ÌJJ_s A b s o l u t u s autem est anno

millesimo

v i c e s i m o s e p t i m o G r a e c o r u m . qui est A. D. 81 S. Serie ultima minuta quaedam codicis 14583 in 4° exhibui specimina, cujus tegumento nunc inscriptus est titulus Palladius paradisus monachorum. Epigraphe folio ultimo 132 0^0 •••r^r,' i- 3 Ì " - ^1 î^s^ ^-»i t \ i ] ì ^ • •• ^ ÌJÌ .(-lji iitnaJ-o .(JclI ììoÌcti ¡¿qXilb j ' V Velut a u r o r a splendida qui a p p a r u i s t i ante solem magnum omnesque r e g i o nes c o l l u s t r a s t i : a n i m a m m e a m q u a e o b s c u r a t a est r e a t i b u s , t e n e b r i s q u e p e r v e r s i t a t i s o m n i s p a r v i p e n d i t p e c c a t u m , l u c e d i v i n a Tu i l l u m i n a , t e n e b r a s q u e m e a s d i s s i p a . Metrum neque in hac neque in anteriore orationis parte sentire potui. Ultimum ejus codicis rubrum fol. 3 0 5 b est: Finitus est macarismus ope Trinitatis sanctae Deus clemens esto omnibus quorum particeps fui. Serie 4 extrema accedit specimen codicis 1 4 5 0 3 , qui hymnos ecclesiasticos totius anni foliis 1 7 8 formae maximae complectitur, scriptus A.D. 1 1 6 6 quod enunciatur his verbis fol. i 78 b : 10°) Ì ^ o j A soa* ^jio < S ' a l a xiX«. j S -i i.o ^ i l a j - o l i i o l s i j o .IXL, Va^i-O soaijii lf~o ^ t t i j o •sLs F i n i t u s e s t (liber) a d j u m e n t o D o m i n i n o s t r i f e r i a s e x t a , s e c u n d o (die) m e n s i s E l u l b e n e d i c t i , a n n i m i l l e s i m i q u a d r i n g e n t e s i m i s e p t u a g e s i m i s e p t i m i G r a e c o r u u m . S c r i p s i t a u t e m et c o m p e g i t f u d i t q u e p r e t i u m h u m i l i s A b r a h a m u s . Cum pleraque minime distincte scripta sint, in rarioribus epigraphes additamentis dubia et obscura quaedam manent 101 ). Id enim saepe accidit, ut quamvis bene et diligenter codex ipse exaratus sit, in nota scribae calamus plus justo festinans linearum ductus mox complicaret mox curtiores redderet. Tab. V. Serie 1 vides codicem 1 4 4 9 $ foliis nunc 1 5 7 in 12° constantem, mutilus enim ab initio est, qui Anaphoras aliaque Liturgica continet, et Clementis, Eustathii, Severi quaedam. Vere anni 1 8 5 4 cum ego codicem inspicerem, plagulae quidem arcte junctae erant complures, hae vero libelli partes nondum in unum Volumen compactae, unde cum folia minuta vix distineri possent, difficilis erat transscribendi et delineandi opera. Finis fol. 1 5 7 a hic est:

99)

Dubia lectio e s t , i*i 1 sn> „ q u a e d e c e t " s u s p i c a t u s s u m , in codice ] • n s n ; esse

hic e s t : i. e.

tJ(

ji^io

so¡j)'

.^¿ai i I k N ( . I x n S ^ o ; • ' • A " ! iiuSu-sZ, f k S ^ intelligas:

^io!

XSI^S

^ ^ a i ,

at sine dubio s c r i b a

ejus h a b e s A s s e m . B. Or. Ill P. I p ii*!''

]LoJ

v»jio

•

n » ^

^1.mi°isn j'cn

j

e_j

Bio

^eai»

•

videtur.

Totus locus

j •

> j

^siÄs

¡ p Q j j i j ; J i o a s , _ i o o — 400) C o d e x q u i d e m ¡AiOjA h a b e r e videtur, q u o d vix d a r e voluit, q u a e s i n g u l a r i s est S y r o r u m d e n o m i n a t e diei Veneris.

Causam

624. — 4 0 ) ) Alteram e s t , q u o d post m e n s e m Elul i. e. S e p t e m b r e m s e q u i t u r ;

esse v i d e t u r , c a u s a m non a s s e q u o r , a e g r e enim ad a r b o r u m f r u c t u u m u b e r t a t e m r e f e r a s . Altera p h r a s i s est d u m m o d o lectio recta sit, in q u a

vulgo

vix enim ' . ' ' ' r > ? ad nomen p r o p r . t r a b e n d u m e s t , ita ut

pretium

ad ¿ ¡ M , dedicavit pertinere arbitratus sum

esse possit Renovavit.

27

• i^pn • ~

Ï®

100

•

ì ^ ^ ( » .ì- ^ O ^ S

j.T.jLli? j j j ^ i ^ l s ,-1-cl» ^jìd nitatis perfundentur Cepit

in s a e c u l o

finem hic c o d e x

|

. >^ 1

Qui ad eum se c o n v e r t u n t ; i n c o l a e q u e e j u s a m o r e trihoc abundanter,

sacerdotalis

a n n i MCCCCXLIV G r a e c o r u m ,

die q u i n t o

diebus Joannis,

et in (directione ejus) a f f l u e n t e r

(hebdomadis), t e r t i o m e n s i s p a t r i a r c h a e Antiocheni.

Elul

Cum his

verbis postremis liber dicatur sacerdotum, utpote officium ecclesiasticum continens, titulum authenticum Ì •

p; VsLs inde discimus.

Serie 2 lineas très ex interno codicis apposui, ut congruentia scripturae quae est in épigraphe annum 1 1 3 3 continente ejusque qua liber ipse decurrit, appareat. Sunt autem fol. 3 0 b hae: C^V-i *(ï

1

Laboriosum

^o ClJî71>

^OijJj»}-»? ^ i S i) , C.Tll-ili si^-o ï - o

103

) et t e m p o r a l e .

Extulitque vocem

omnibus

t e m p o r a l i s c u r r u n t et p e r f e c t i v i r t u t i b u s c o n s p i c i u n t u r .

-1.1

|nV

illis qui s t a d i u m

vitae

Quod antecedit, non me no-

tasse doleo, fortasse „certamen hujus vitae". Serie 3 et 4 Psalmorum versionem centum annis post descriptam salutamus.

Codicis enim

17111, folia 89 in 4° parvo complectentis, scriba A. D. 1 2 3 8 opus absolvit, ut est in epigraphe. Majorera tarnen folii 65 a , ante delinea-

Protuli inde duos locos quorum alter in codice prior est. tum in priore loco reliqui ; (sCa ^

ocri •

f'oj

•ìsi^

.¡ls }Jioio ÌUi)'

¿¡•Si'r'ì p i o

jioiols

palatum suum.

tiam Domini. cor meum.

isn ì - i . ; ^ . t

P r i m u m o f f i c i u m in v i g i l i a D o m i n i c a e

qui m i s e r t u s terrestres,

x^li" V t ^ f ? (1 ' 1

Ì^I

( r e s u r r e c t i o n i s ) . "")

U—'r-^

P e c c a v i in

te,

es p e c c a n t i u m , C h r i s t e , q u i r e s u r r e c t i o n e s u a h i l a r a v i t c o e l e s t e s Domine.

Sine dubio introilus est orationis praeparatoriae,

et

quae a peccatorum

confessione solet ordiri. Serie 3. denique prodit epigraphe ejusdem libri fol. 1 3 7 b : xuìì

rr"0

W

.14»

—i

^ii!

W^J» f

ì^^'. ì 1.

¿ol(*Ji)

oi^ì 108

) cecile

.^sicn "^-^sj R e n o v a t a s u n t q u a e d e t r i t a e r a n t h o r u m l i b r o r u m a e s t i v o r u m e t l i g a t a i t e r u m a n n o MDCIII G r a e c i a e , m a n i b u s f r a t r i s p e c c a t o r i s .

P r e c o r ab omni f r a t r e

C h r i s t u m a m a n t e , q u i o b v i u s h i c e s t , [ut oret pro me]. Liber aestivus, si recte legitur est sacerdotalis officii pars altera, quae liturgiam festorum aestivorum continet, oppositus parti hiemali quae a festo Adventus domini solebat inchoari.

105) Vox

quae

et

ILd legi p o t u e r i t , si significatici apta

adhaesit mihi. — 106) Aut in locis habitatis o m n i b u s , r i u m est ^ j S

Sed h a e c incerta sunt.

Vox L*L:f i

JJ j f

(tterum,

esset,

etiam)

107) Hic tituli s e n s u s q u i d e m c o n s t a i , v e r b o ejus ultima o b s c u r a sunt. tatum ex j f t ^ * n

at m i n u s liquet, q u i d sit q u o d antecedit

longius r e c e d i t a textu h e b r a i c o

e n i m est p l u r . vocis in simplicem

habitaculum,

at m o n a s t e -

affirmationem soluta

Primo obtutu opineris, • n ~

est.

esse

—

decur-

tale enim n o m e n v e s p e r a e P a s c h a t i s f e s t u m p r a e e u n -

tis f r u s t r a quaesivi. Forsitan lectio significami', ea n o c t e recitari S y r i s consueta, an P s a l m u s M i s e r e r e m e i ? — 108) Vox o j j o l i s c r i p t a est p r o in codice.

, q u a n o t a t u r c o m p a c t i o in u n u m v o l u m e n

et t e g u m e n t u m .

Sequentia

A n n u s foret MDCCCI1I media litera p r o Peh accepta, in c u j u s speciem i n c u r r i t w « ,

v i d e b a t u r , q u o d codices Nitrienses o m n i n o saeculo decimo tertio r e c e n t i o r e s n o n continent. veris n o m e n p r o p r i u m s c r i b a e , s e d sive Britannico e n i m cod. 14542

sivo

erasa

q u a e ideo

Post

erant

tenenda exspecta-

legeris, vix p r o b a b i l e n o m e n inde oritur. — 109) In Mus.

„ B a s i l i u s " h a b e t a n n u m 509 in e p i g r a p h a n o t a t u m ,

a n n u m 531 Daniel cod. 14445;

a. 534 epist. Paul. cod. 14479; a. 535 Acta conc. E p h . 14630; a. 542 Ezechiel cod. 17107: a. 545 Samuelis

libri

14431; a. 553 S e r m o n e s cod. 12166; a. 869 P h i l o x e n u s 14597; a. 580 J o a n n e s m o n a c h u s 17169; a. 584 C h r y s o s t o m u s 12160; a 588 S e v e r u s 12158; a. 595 Josua cod. 17102; a. 600 Evangelia cod. 14460.

29 Ut autem redeam ad id cujus causa haec librorum manuscriptorum specimina quae novem saecula percurrunt prolata sunt, probasse mihi videor, codices supra descriptos, dictum Arsemi continentes, scripturam prodere saeculi sexti, cujus excinplaria multis augeri potuissent l r a ). Cujus rei quae sint sequelae, jam in fine prioris hujus disputationis partis, expositum est. Ne tamen statuere v i d e a r , earn doctrinam quae sub narratione Arseniana latet, et in Vitis Patrum diserte catholicae nomine venit, in Syria communem jam

saeculo sexto fuisse aut

post mansisse, ultimo loco testimonium Georgii Mosuli metropolitae 960 mortui appono, qui de coena s a c r a ,

quae sunt ejus verba apud Assemanum docuit: „Quae quum ita sint, hie

quoque panis et vinutn corpus et sanguis non quidem natura, sed u n i o n e :

quumque ea

corpus et sanguinem aliqua ratione appellemus etiam sacramenta vocamus, ut palam fiat, eadem corporis et sanguinis mysteria e s s e ,

quod natura non sunt.

et sanguis esset nequaquam mysteria dicerentur. corpus et sanguis.

Si enim directe corpus

Quum autem mysteria

sint,

non igitur

Mysterium enim signum ejus e s t , quod n a t u r a l i t e r non inest".

MVS.

^

tol.111!

T - ^ V " »

V

. - ¿ . m r

M.ZÍf.Iraym.

a

V ^ V N .

r

^

V

. V . . .

A A . ^ 7 "

fíil. 17181.

V

^

- i t f x t .

Cod./46'4S. JOL.ZÖ. m.is.

^

—

^VACXVI-V

Cod. 17182.

m. IM*

t

J

o »

h

^

^

- p

M. m1.

a

w

"' - ^ » A ^ M.M7J.

V

v

—

^

W

c

^-»J^D

d

^

l

A

^

^

S

^

A

w

V

V

^

J

«

^

i

.5//

l

Cod./mZ. lfíi.JU? m jos1 ^ ^ o ^ ^ n c r , ^ .

Coi.iZiJâ.

m s f f

îol.ZOâ. M. 106.

i

»

61/

rtixni « « n a *

^

^

^

M.U*

n o ^ ^ d » H l .^^ a i^i S ^r »j «j . . .

Y — n - t

» í J ^ A

Coa

yi

IU83.

h »

M

m s 2

y

T ^ f f /o



J L ^ i

d j

4*¡CSK>

^

h ?

V

? , ¿

H

J L x

ZXçjJ

Coi. M.iW

J l I

¿ U *

J j

Uf-rt.t. M.13C1

f c

[ Il /ï-flkojl

l a »

t