Variae Lectiones Veteris Testamenti: ex immensa manuscriptorum editorumque codicum congerie haustae et ad Samaritanum textum, ad vetustissimas versiones, ad accuratiores sacrae criticae fontes ac leges examinatae 9781463231019

Citation preview

Variae Lectiones Veteris Testamenti

Kiraz Manuscript Archive

11

Kiraz Manuscript Archive is a series of monographs and reference works that focus on the ancient and medieval production of manuscripts, both in the East and the West.

Variae Lectiones Veteris Testamenti

ex immensa manuscriptorum editorumque codicum congerie haustae et ad Samaritanum textum, ad vetustissimas versiones, ad accuratiores sacrae criticae fontes ac leges examinatae

Volume 1

Giovanni Bernardo De Rossi

2012

Gorgias Press LLC, 954 River Road, Piscataway, NJ, 08854, USA www.gorgiaspress.com G&C Kiraz is an imprint of Gorgias Press LLC Copyright © 2012 by Gorgias Press LLC Originally published in 1784-98 All rights reserved under International and Pan-American Copyright Conventions. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, scanning or otherwise without the prior written permission of Gorgias Press LLC.

2012

ISBN 978-1-61143-267-1 Reprinted from the 1784-98 Parma edition.

Printed in the United States of America

VTCTORIO AMEDEO III SARDINIAE REGI PIO

o

FELICI

AUGUSTO

JOH. BERN. DE-ROSSI

^ ^ u o d olim exoptabam summopere, AUGUSTISSIME

REX, quum decern abhinc annis lucubratiunculam de vana judaeorum expectatione tuo nomini nuncupabam, ut illustrior aliquando suppeteret probandae voluntatis meae gratique animi occasio, hoc tempore mihi vi-

deor assequutus. Nec enim officio satisfactum existimaban! tenui illa opella, non sat quum duobus post annis vigintiquinque imperii tui urbes totidem diversis ac peregrinis Unguis tibi augustisque filiis nuptis gratulantes introduxi. At vero ea est nunc suscepti operis dignitas , ut nihil a me suscipi potuisse putem gravius, nihil illustrius, nihil quod magno Regi possim ofFerre fidentius. Quid praestantius, aut religioni gloriosius, aut retundendae hodiernorum incredulorum pervicaciae efficacius, quam pietatis nostrae libros singulari Dei providentia apud judaeos asservatos produci, vetustas excuti quotquot aetatem ferunt, sacri textus membranas, innúmeros mss. codices divinae revelationis testes undique colligi ac conferri, sacrorum fontium integritatem vindicari, pristinam dignitatem restitui, veras lectiones ostendi ? Aut cuinam potius quam tibi illud inscribendum putarem , in quo quum multa eniteant insignissima decora , virtutesque plane eximiae, tum nulla est religione splendidior ? Est haec vetus ac domestica laus SÄBAUDAE

do mus, quam tu aemular is studiosissime ,

cujusque non ego Vetera aut aliena, sed propria saque luculentissima ac recentissima argumenta suppedito. Non persequar hic quo ardore ad sacra studia

m ad orientates litteras, in quibus maximum illis praesidium situm est, me incitaveris, qua benignitàte , quibus expressioribus benevolentiae notis eorum primitias primaque juvenilia tentamina exceperis, quae certissima mihi dederis si ve in patria degenti, sive ab ea avulso amoris ac beneficentiae pignora. Quae tua, o REX, dementia nuperrima fuit, ut non modo prodeunti huic meo foetui auspicia tua, enixe ea ine et humillime efflagitante, concederes, sed et ecclesiasticis praeterea stipendiis auctorem majus quid, ut ecclesiae ac reipublicae prosit, audentem ac conantem supra vires, libéralissime cumulares ! Quo praeclaro benefacto tuae virtutis dignissimo ( cui et singulare aliud clementissimi FERDINANDI nostri nepotis tui optimi ac dulcissimi uno eodemque ternpore accessit ) illud in primis factum est, ut in diuturna hac , injucunda, salebrosa ac laboriosissima provincia animus pene dejectus assurgerei, novaque haec Collatio et promoveretur citius , et ederetur absolutior , deinde vero ut ea non inviderei Anglicae tot illustres moecenates , quibus in fronte superbit , tot nationis proceres, qui tanto animorum aestu tantoque aere munifìce effuso illam promoverant. Quod ergo multis nominibus tibi jam debebatur opus, quod

officii institutique ratio postulabat tibi consecran, tua nunc munificentia nobilitatum , auctum , promotum , potiori jure ego tibi debeo, eoque quo par est, obsequentissimo animo ac devinctissimo dico ac consecro. Testetur hoc apud posteros, testetur apud tot exteras dissitasque nationes, quae illud cohonestant, quantum tu in deliciis habeas sacras litteras , quantum religionis et Italiae decus, quantum tuorum studia humilesque conatus ! Testetur haec potissimum apud immortales Superos naturae humanorumque casuum moderatores , efficiatque apud ipsos, ut diu ad ipsius religionis tutelam imperiique foelicitatem te sospitem servent atque incolumem. Quid enim mihi exoptatius quam ut consequar laboribus, precibus , vita ipsa, si opus sit, ut faustissimi ac pretiosissimi tui dies producantur longius et protrahantur ad seram aetatem!

X

PROLEG OMENA HISTORICO-CR1TICA. PROLEGOMENON

PARS

I

OPERIS OECONOMIA ADHIBITIQUE COLLATION IS FONTES.

§. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV XVI XVII XVIII XIX XX XXI XXII XXIII XXIV XXV XXVI XXVII XXVIII XXIX XXX XXXI XXXII

ö^ , peris

institutum, praestantia, usus Sacrón fontium integritasnon labefactatur, sed. demonstratur Variae lect iones fontium puritati et auctoritaii non derogant Variarum lectionum ac *nendorum origo . . . . Antiqua, sacroriim 'codicum conditio. * T . . .. . Immutation.es in sacra autographa pub. auctoritate introductae JEsdrina recensio. Annquorum codicum divisto ac dissidium Crit. seq. temporum masoretharum potiss. in sac. códices curae Conditio hodierna sacri textus. . . . . . . Fontes sacrae criticae. Mss. códices ac yaria eorum genera Aerae codicum. Earum cum Christiana comparado. Incerta codicum acias. Ejus eruendae subsidia. . Mss. codicum antiquitas ejusque criteria. . . . . Undi antiquissimorum codicum hehr, summa rari tas ? . Antiquiores utriusque collationis códices » . • Mss. codicum praestantia• • • • • Mss. codicum correctio . Mss. códices hispanici , germanici, italici. . Codices' collationis Kennicottianae. . . Mss. códices auctoris et exteri ab eo collati. Mss. códices antiqui a seribis memorati, sed deperditi Codices editi seu editiones • Clavis codicum . . Samaritanus textus. Ejus integritas Samaritani textus auctoritas Versiones antiquae • Versiones Grecae et Chaldaicae Vulgatus, Syrus, Arabs, Persa, Samar, interpres. Novi Foederis, Patrum, Rabbinorum testimonia, . Loca parallela, contextus analogia Sacrorum criticorum conjecturae et judicia. . . .

Pag. in IV

ib. V FI VII VIII

ib. IX XI XII XIII XIV XV XVI XVII XVni XIX

ib. XXI XXII XXIII XXIV XXVI XXVII XXVIII XXIX XXX XXXI XXXIII XXXIV XXXV

XXXIII XXXIV XXXV XXXVI

Far. ìect. judaeor. Orient, et Occident., ben Ascer, Illustriores judaeorum critici. Todrosius

XXXVII

Lon\anus

Far. kctionum hctoritas ac critic, de Us ferendum judicium. Critic at

leges

a judasis

servatele.

xxxvi

XXX VII ben

Naphtali.

XXX v i l i XXXIX

ac Not\ius

XXXVIII Inedita Noryi Praefatio. XXXIX Variarum lectioitum delectus XL Variarum lectio num. praestantia. XLI Operis ratio et oeconomia XLII Hujus Collatlonis emolumenta PROLEGOMENON

XL

* • • . . . . . . . .

PARS

XLI X l i i i

XLI I XLV XL VI

II

DE AUCTORITATE FONTIUM VARIARUMQUE LECTIONUM CANONES CRITICI.

II

CLAVIS, SEU DESCRIPTIO COLLATORUM MSS. EDITORUMQUE CODICUM SAGRI TEXTUS. I

Mss. codices Kennicottianae

II

partibus Kennicottiani collati

HI

servati, codices et in hoc sub

in variis

Europae

breviter descripti, s u p p l e d , emendati. ab auctore selectis in locis iterato opere suppled.

Mss. codices Bibliothecae Catalogi,

Collationis

quibus

auctoris producuntur,

per numeros digesti.

LIX XCV

generalis .

.

.

IV V VI VII VIII IX X

Mss. . dices extefi selectis in locis ab auctore collati. . Catalogus mss. cod• sacri text, per urbes et biblioth. dispositus. Codices editij seu editiones sacri textus Biblioth. auctoris. Editiones sacri textus in exteris Bibliothecis collatae. . Mss. cod. samar. text, in variis Europae Biblioth. servati. Mss. cod. versionum et com. sacri textus Biblioth. auctoris . Mss. codices versionum exterarum BiblioiheCsSfVSi. i i ; ^ *

XI

Addenda.

XCVII CXXVI CXXXVI CXXXIX CLIII

CLV Ctfft CLIX

CLX

III

GENESIS, I II III

EXODUS,

LEVITICUS.

Genesis » . Exodus L e v i t i c u s . . . . . . . . . . . . . . . .

3 4.8 86

IV

SYLLABUS ILLUSTRIUM

VIRORUM

QUI NOMINIBUS SUIS IN ANTECESSUM DATIS OPUS HOC COHONESTANT AC BENEVOLE PROMOYENT.

I I I

PROLEGOMENA HISTORICO-CRITICA.

Hi

PROLEGOMENON PARS OPERIS

I

OECONOMIA

COLLATIONIS

§• Opens

instìtutum,

i prestanti*,

ADHIBITIQUE FONTES.

rigirìi 5 codices antiqui cum re-r centioribus , samaritani cum hebraeis, versiones cum textu com-

Q uid hoc opere intendam, cui oxoniensis Collatio meaque mss. codicum hebraeo-biblicorum suppellex occasioned potissimum dederunt, titulus ipse satis demons strat. Producuntur hic variae lectiones V . T . ex immensa mss. editorumque codicum congerie, idest ex mille quadringentis septuaginta et amplius sacri textus codicibus, et ad samaritanum text u m , a d . vetustissimas versiones, àd accuratiores sacrae criticae fontes expenduntur, Sacra itaque apographa quae aetatem ferunt, ac pietatis nostrae libri singulari Dei providentia, ut Justinus i n q u i t , apud judaeos etiamnum asservati conferuntur , eorumque lectiones ab interitu vindicantur. Excutiuntur vetustiores membranae quae juxta Anastasium sinaitam officiunt corruptrici pru-

ponuntur amice, de hebraeis volumimbus veterum librorum fides, quod Hieronymus optabat, examinatur, revelationis ejusque fontium integritas et auetoritas idoneis ac luciilentis testibus asseritur, Dei triplicisque -diversis* simae gentis et ecclesia^, judaicae, samaritanae, christianae in iis servandis religio panditur, hebraica Veritas ostenditur. Vulnera si quae sunt ab injuria temporum vel amanuensium incuria ss.'codici' inflicta, sanantur, antiqua sacri textus restituier dignit a s , v e r a a falsis discerniintur, humana a divinis, authentica ab apocryphis, menda a veris lectionibus. Hoc est paucis suseepti operis institutum, quo nullum pnto potuisse suseipi praestantius, nullum quod esset aut sacris studiis utilius , aut religioni gloriosius.

IV

P R O L E G

§• Sacrorum fontium ctatur,

sed

' i integritas non labefa— demonstratur.

Sacri textus integritatem dico demonstrari. Etenim quum ea sita sit in revelationis substantia , in fidei morumque doctrina , in historiae veritate, tantum abest, ut ex instituta generali sacrorum codicum collatione evertatur, ut potius luculentissimo testimonio demonstretur, novumque.ad revincendos revelationis hostes invictissimum suppeditet argumentum. Quodnam enim luculentius argumentum ad eorum pervicaciam retundendam, aut efEcacius, perfectissima quotquot supersunt, mssv codicum tarn diversae dissitaeque aetatis, nationis , scriptoris, conditionis in rerum summa ac veritate consensione ? Si vero de minoribus historiae adjunctis et rebus l o q ii er i s , errata ipsa pro viribus tollentes ab hominibus illata , qtiod sacrorum criticorum munus e s t , et fbntes ostendentes, trade tollantur, pristinam sacri textus integritatem non labefactamtis, sed restituimus. Monemus haec quae patent per se , ut a metu pios qiiosdam homines liberemus, qui variarum lectionum, editione offendi putant sacrorum libromm integritatem et auctori-

0 ME

N O N

tatem, ansamque dari incredulis eam negandi, christianis vero de ea dubitandi. §•

m

Var. lectiones fontium puritati auctoritati non

et

derogant.

Monemus autem potissimum ut eos redarguamus, qui in e x tremum aliud delapsi variis lectionibus abutuntur, ut hodiernos revelationis fontes corruptos clamitent, ac si minora quaeque menda totidem sint gravissimae corruptiones, quae fontes illos a sua dignitate ac puritate dejiciant. Si enim semel alicujus libri v e l auctoris integritati et au-' ctoritati obstant variationes ac leviora errata , quinam , quaeso , erit liber et auctor integer, quinam revelationis fons aut s c r i ptura infallibilis et authentic a ? A u t quomodo corruptus appellari potest v e l debet textus in summa ac veritate rerum incorrupt us * fallibiles judaeorum scribae et amanuenses » aut quod auctoribus adstiterat supremum numen, immensae ne descriptorum hominum cohorti a d f u i t , ne in describendo errarent ? Miraris ne sacros libros per annos ultra ter mille ad nos transmissos ac descriptos tot amanuensium opera, humani quidpiam esse passos , minoris momenti maculas contrax i s s e , paullulum nunc a Mosis ac prophetarum autographis variare ? Scribarum sane incuria multa menda peperit. Litteras illi y maxime affines» confundunt, ex uno in alterum locum, praesertim si idem verbum repetatur, transili unt, rapido properantes cursu v e r b a , versus omittunt, alio intenti, ubi eadem occurrunt, ali ter describunt, memori ter saepe versus absolvunt, saepe anomalis analoga inadvertenter sub__

(1) Dissert, gentr• 7. (1) Opmcula hebraeO'Sam. p- 6I©Ì

(3) Aug. in Isai. v i i , Hieron. in. Hier. x v i l .

P A R S

VI

stituunt , glossas demum, scholia , notas tamquam veras lectiones accipiunt, et in textum obtrudunt. Haecque menda criticorum imperitia et audacia adhuc auget v q u i vel verba quae credunt superflua , delent, vel ex analogia et parallelis locis, vel mendosis exemplaribus corrigunt, mutant, interpolant, et in correctione quae sibi vident u r , addunt aut detrahunt, qui scribunt , inquit Hieronymus , non quod inveniunt, sed quod intelligunt , et dum alienos errores emendare nituntur, ostendunt suos. Atque ejus quod dicimus , non unum aut alter um , sed infinita in codicibus, quos aetas ad nos demandavit , prostant exempla. §• .Antiqua

V

sacrorum coiicum

conditio.

V i x e sacrorum auctorum raanibus libri delapsi sunt, quod hoc fatum subiere. Vix edebantur , quod millies a doctis , ab indoctis , privatim , publice , in J u d a e a , extra Judaeam , a judaeis, proselytis, exteris, a palaestinis , chaldaeis , aegyptiis , diligenter, indiligenter describebantur, ipsaque descriptorum codicum menda ac variationes diversa tot describentium nationum

P R I M A pronunciatio adhuc augebat. V a riae enim omnes , ut observar Hieronymus epist. ad Evagrium, legebant ac pronunciabant , ut alexandrinus judaeus vix textum a palaestino lectum vel dictatum intelligeret, cujus quidem rei fìdem facit amplissimam insignis ilia, quae modo in veteribus interpretibus conspicitur, propriorum nominum diversitas. Quid etiam in sacros codices non potuisse putas tot judaeorum vicissitudines, persecutiones , exilia? Judaei ipsi dolent in captivitate babylonica , deficiente linguae sanctae usu , imminutum sacrarum pandectarum Studium et intelligentiam , plurima earum exemplaria periisse ac fuisse distracta, pauca mansisse incorrupta , coactum Esdram sacros libros restituere et emendare, n In ti captivitate prima, inquit Kim11 chius praer. in Josuam , pen rierunt libri sancti et depor11 tati sunt, et sapientes biblicar11 rum rerum gnari mortui sunt, il et viri synagogae magnae, qui il legem antiquo decori restitue11 runt, repererunt in exemplari11 bus discrepantias, in quibus m¡H li jorem numerum pro eorum sci11 enti a , vel judicio sunt sequuti. li In iis vero locis, quae intelii ligere et extricare non pote11 rant, unam lectionem scripse-

P R O

L E G

O M

E

NON

vn

« runt sine punctis , vel earn 11 scripserunt tantum ad margi11 nem , non in t e x t u , sicque n scripserunt aliter in textu, ali11 ter ad marginem ir. Haec eadem repetit Elias levita in prae-

remoti ora ilia tempora sint referenda . §. VI

fatione i l l ad l i b . Masoreth,

À fortuitis hisce mutationibus , quae vel a temporum injuria vel ab amanuensium oscitanza et inscitia, vel ab exemplarium copia et dissensu emanabant, distinguendae sunt eae , quae fiebant publica auctoritate. Sacri auctores acta sua variis saepe temporibus , nulloque interdum servato rerum vel temporum ordine scribebant, eaque saepe successores, discipuli, public! scribae ac magistratus colligebant, et digerebant. In hac recensione , quae a sacris scriptoribus vel publica saltern synagogae auctoritate fiebat, acta ilia modo fuisse abbreviata, modo suppleta, nonnulla in iis addita , emendata, omissa , mutata , hodierna sacrorum librorum conditio manifestissime evincit. Ita sacra autographa in discipulorum vel synedrii manibus novam veluti formam induebant. Multa sane quae in Pentateucho

et

fere eadem Ephodaeus, subdens in locis, in quibus orta fuerat 11 confusio et jactura , illos re•>i liquisse keri et kediv, sibin que videri jacturam hanc coeii pisse jam tempore templi i l , n quum diminutum est studium; it adeo vero negligenter obserii varum illud et meditaberis in ii eo diu «

legem,

noctuque exquiretit

, et illud et de

ore

ejus,

ii ut de libro Pentateuchi scriii ptum sit j quod eum fortuito ii Elcias sacerdos magnus repeii rerit n ( l ) . Equidem antiquitus valde jam dissensisse inter se sacri textus exempla , multaque m ea menda irrepsisse, dissensus ipse ac ratio sam. textus et antiquarum versionum luculenter ostendit, ac null us dubito, quin multae quae modo extant, codicum discrepantiae , nonnullaque, menda ab ipso sam. textu vel priscis interpretibus probata, ad

Imtnutationes in sacra autographa publico, auctoritate introductae.

(i) En auctoris verba ex ms. et inedito ejus mro rronn isd by a n ]ryrr aiyrfr ran Matassi ephod cap. vii "ICLK ' rflülpm TN ~n"i mpm 'man trcn rrpVi wjed a n r m mm c^p ram . . DTDm npn in^n Vefam Tosnn vhy "10X3D Nim . rrra wp:r mini pan a n Vnnn n?n icsnn o «uns

PROLEGOMENON

vin

Jeguntur, non Moses sed Josae simul congessit, supplevit, absolvit ^ quod aperte testatur antiquissimus syrus interpres , qui ad Pent, cai com eum dicit compositum a Mose, sed dispositum et absolutum a Josue filio Nun ejus ministro ( i ) . Moses vero nonnisi ex praeextantibus actis videtur Genesim consarcinasse, primaque ipsa capita antiquiorem, itnmo primaevam orbis aetatem sapiunt, ac simplicitatem primorum hominum, Quodque de creatione conjicimus, forte conjiciendum est etiam de historia diluvii. Nec enim video , cur ob crebras quae in ea occurrunt, repetitiones , scribis potius Mosis acta digerentibus jllam tribuat Simonius, quam scriptori Mose antiquiori, aut quare ex membranarum et actorum confusione paullo inversum si quis extat, ac perturbatum rerum ordinem » non ex retentis qualia supererant, antiques monumentis repetat Astruc, vii Esdrina

recensio.

Sed inter sacros scriptores criticis curis addictos nemo Esdra celebrior scriba veloci in lege Mosis, vel ut Artaxerses loquitur , scriba legis D e i caelorum (1)

v OJ

(*)

1 Esd -

^

cap. Vii é et l i ,

( 2 ) , qui sacros ora nes codices ac libros in unum collegit, recognov i t , supplevit, nonnullaque in iis vocabula propter vetustatem, ut Huetii verbis utar ( 3 ) , et desuetudinem ignota trita et usitata voce mutavit. Mutavit et antiquas Mosis litteras, novamque ac piane diversam in sacros codices formam invexit, ut falso olim crediderint nonnulli Esdram amissos libros in integrum restaurasse ac restituisse , gravissimeque eum corrupti depravatique textus accusarmi samaritani. A c mutationes quidem in judaico textu ab Esdra factas fuisse samaritanis non negant judaei et christiani. Illud negant esse totidem sacri textus corruptiones, quum ipsae sint vel verae emendationes ex mss. codicibus ac criticae legibus factae , vel justae mutationes a sacro scriptore, qualis erat Esdras , et ex publica supremi consessus , cujus erat membrum, auctoritate introductae, quas Dositheanis leviores fuisse in eorum chronico samaritani ipsi non dissimulant. §. Antiquorum

Vili

codìc. divisìo

ac

dissidium.

A t vero esdrina recensio priores codices non extorsit, qui ex-

^oAw^oo

uo&oiie

(j) Demonstr. evangel, p. 19; edit. Vea.

P

A

R

S

P

tra Palaestinam in Assyria, Babilonia, A e g y p t o legebantur, hisque codicibus tribuendum potissimum videtur antiquorum apographorum dissidium. A d hos,codices rfefèrendi*, I. ° codices qui cuthaeorum vel samaritanorum manibus jampridem terebantur, 2. ° israelitici, et assyriaci, qui cum samaritanis consentiebant -, ab israelitis enim et assyriis hebraeis illos samaritani acceperant, 3 . ° aegyptii, unde forte desumpta graeca L x x interpretum versio, quae cum samaritanis et israeliticis codicibus congruit, et ab esdrinis valde recedit, 4 . 0 babylonii judaeorum qui reversi non sunt. Plerique namque judaei et illustriores in Babylonia remane serunt, incertumque est quod notat Josephus A l b o , Esdram ante discessum codices emendasse, atque illegitimos omnes secum detulisse, ne cum emendatis confunderentur ( l ) . Ita duplex èvasit codicum genus, quod adhuc hodie perdurar, israeliticum alterum , antiesdrinum , inemendatum, ad quod spectat codex sa-

» ». » » » v » »

( 1 ) Ikkarim sect, i l l cap. x x i l . ( z ) a T e m p o r e i l t e m p l i fùerunt judaeis bin i P e n t a t e u c h i m s s . , unus litteris assyriacis et l i n g u a sancta s e c u n d u m libros rectos qui s u n t apud n o s , h i c q u e est quern disposuit et correx i t Esdra« s c r i b a , vielens q u o d corrupts v e l confusa fuerant exemplaria . partim culpa ac n e g l i c e r n i a p a t r u m n o s t r o r u m t e m p l i I , de quibus dictum est et ollitus es legis Dei tut, partim ob scissuras quae i n illos irrepserunt i n captiv.

Tom.

1

R

I

M

A

tx

mariticus, et L x x interpretum versio, alterum judaicum, palaestinum , esdrinum, reforraatum, quod sistunt codices hebraici. Tempore autem Esdrae ae i l templi duo diversa inter judaeos, non inter solos samaritas, vel israelitas , invaluisse sacrorum codicum genera non difitetur auctor libri Meor enaim, qui prae* terea eo progreditur ut in Palaestina ipsa post esdrinam emendationem vulgares apud populum codices samariticis litteris conscriptos et ab esdrino dissidentes putet extitisse, quorum unus graece vertendus ad Ptolomaeum missus sit, in eo uno errans quammaxime, quod vulgares hos codices , israeliticos, samaritanos, ex conjectura quam a Philone ac male intellectis ejus verbis acceperat, chaldaice translatos fuisse opinetur ( 2 ) . I X

Criticae sequentium

temporum masoretiia-

rum potissimum in sacros codices curae.

Succedente tamen tempore judaei omnes esdrinum codicem se» b a b y l o n i c a . H u n c q u e librum rectum quem ille » s c r i p s i t , dedit sacerdotibus e t viris synedrii peri l tractantibus legem ut nos e d o c e r e n t . A l t e r vcio » P e n t , liber paullulum h i e vel illic diversus, qui » spargebatur in p k b e , et scriptus erat litteris h e » braicis , seu transfluvialibus, quae relictac s u n t » i d i o t i s , translatus autem lingua aramaea vel clial» d a e a , quae erat t u n c sermo e o r u m c o m m u n i s .

» R. A/.ar. de Rubeis Imre b'wa cap. v. £ 38 .

b

X

P

ROLEG OMENO

qmiti sunt, solique samaritani israeliticum servarunt. Uterque in antiqua sua conditione , forma , integritate , quod divinae de nobis providentiae est opus, ad nos pervenit, exceptis iis mutationib u s , quas tot rerum ac temporum vicissitudines necessario debebant inferre. &c quamdiu res judaeorum floruerunt, stetitque urbs , templum , synedrium , sacerdotium, floruere sacra studia et esdrimis textus intemeratus permansit. Sed capta ac diruta Hierosolyma, solo aequato tempio, sublata auctoritate, captivis abductis judaeis, dispersis sacerdotibus, magistratibus, scribis, sacri codices pati et ipsi debebant ac nationis sequi conditionem ac casus . Successere tempora traditionum, quibus videlicet judaei traditionibus potius vacabant, quam sacrae criticae. Miscnica ac talmudica aetas criticum Studium neglexit, et allegoriis intenta sacri textus menda et varias lectiones adauxit. Longo post haec tempora intervallo, reflorescente lingua sancta, eaque a doCtissimis grammaticis excitata et ad certas leges composita, refloruisse etiam visa sunt sacrorum librorum studia, sequutique recentiores masorethae, quorum labores, ac criticae in sacrum contextum luciibrationes cujüsvis nunc ma-

N

nibus teruntur. Quamquam porro judaei labefactatam sacri textus conditionem a masorethis pristino decori restitutam praedicent, non videntur tarnen corticem et ortographiam excessisse , nec curasse , ut textum emendarent, varias omnes antiquiorum codicum, graviores praesertim lectiones colligerent, in dubiis quaenam verior esset, quaererent, quod primi illi antiquissimi critici fecerant , sed tantummodo ut textum qualem acceperant, ejusque libros , sectiones , versus, verba recenserent et conser va rent, aut ad marginem ablegarent quae ipsis videbantur corrigenda. Hinc recte eorum critica J'D sepes legis dicitur, non emendatio. Plerasque graviores codicum discrepantias illos omisisse, samar, textus, antiquarum versionum, optimorum etiam codiciim auctoritate stipatas , nec quidquam de iis definiisse , ex nostra hac collatione constat apertissime , et si utilis est masora ad dignoscendam sacrorum verborum ortographiam et codicum statum quoad litteras plenas ac deficientes, aliaque ejusmodi, in quibus ejus auctoritate, ubi opus est, utimur, etiam in his ita saepe manca, imperfecta, interpolata est, varia , discors, antiquis aliquando melioris notae codicibus contra-

PARS

P R I M A

XI

?» multitudinem variarum lectio?» num illos occupasse, se suos»» que omnes sicut oves errare, ?» nec esse qui doceat et judicet ?» secundum normam, sacri tex?» tus dìscrepantias singulis die?» bus continuari et augeri, ejus Conditio hodierna saetí textus. ?» editores ambulare in tenebris, A t q u e haec quum ita sint , ?» non esse qui indaget aut quaeperperam quispiam contenderei ?» rat eas auferre, neminem possat raasoretharum curis emenda- ?» se emendare quod a diebus tos sacros codices, hodiernamque ?» antiquis perverterunt scribae masoram sacri textus mendis ac ?? et typograpbi, palpare nos tandiscrepantiis mede ri. Post -tot re- ?» quam coecos in obscuritate diformatofum studia, tot insignes ?» versitatum, rogans D e u m , ut ac celeberrimos labores , nemo , ?» teitìpus acceleret, quo amonon dicam ex christianis criti- ?» veantur tenebrae et perplexicis, sed ex superstitiosioribus ju- ?» t a t e s ( l ) . Haec Norzius, qui daeis masorethici textus ejusque in multis locis receptum textum integritatis tenacissimis difitetur ut mendosum , deserta masora , plura in hodierno textu contine- ex mss. codicibus vetustisque ediri minoris momenti errata ex sa- tionibus emendai, non dissennioribus criticae fbntibus, ex mss. t e n t e correctore et editore illius praesertim codicibus emendanda, B i b l i o r u m , qui auctoris quereplures varias dubiasque lectio- las repetit, et emendationes in nes ex eorumdem fontium aucto- textum recipit. Conferantur Lonritate dirimendas» Norzius, sum- zanus, rabbini ejus libri appromus ille judaeorum criticus, qui batores, Menasse ben Israel, et Todrosium , Chaiimum , L o u z a - recentior editor Pent, amstelod. num aliaque suae gentis in sacra anni 1 7 51 , qui in praefatione critica lumina longo post se in- conqueritur quod multae cornitervallo r e l i q u i t , dolet in ine- ptelae et errores irrepserint in ledita praefatione sui Commentarli gem sanctam. Sed quid testibus ?? sacros libros qui in confinibus egemus ? Ànnon menda ipsa te?» suis sunt, repletos esse erro- stantur, quae in hodierno textu ?» ribus, in Commentario vero reperiuntur , suisque locis in no-

ria, ut illi uni qualis hodie extat, perperam fidendum s i t , judicandumque de sacri textus l e ctione, nec fidant doctiores ipsi judaeorum critici.

(1) A d Prov. cap. v i i

Isaiae HV i ,

ix

Rcg. x v n l 1 9 , Ezech. x l i

PRO LEG

XII

stra hac collatione notamus? Alinoli infinitae ipsae marginales emendationes ilium mendosum prima etiam fronte evincunt, ostenduntque judaicam olim nescio an superstitionem dicam, vel imbecillitatem, non audendi manifesta errata corrigere ? Annon demum fatentur omnes critici fontem hodiernarum editionum vel vulgati textus esse Biblia veneta R. Jacobi Chaiim an. 1515, banc autem editionem mendosam esse, ex mendoso codice haustam, insignia ac manifestissima in sacrum textum et secutas omnes vel fere omnes editiones mgnda invexisse, ac singulares lectiones nulla codicum auctoritate firmatas ? §• Fontes

x1

sacrae criticae. ac varia eorum

Mss. codices, genera.

Quinam porro sunt legitimi sacrae criticae fontes, ex quibus sacri textus lectiones et emenclationes erui certo poterunt ? Ex doctiorum criticorum sententia et usu sunt hi mss. codices, editioaies, praesertim antiquae, 1 samaritanus textus, antiquae versiones, loca parallela, contextus vel historiae analogia, novi foederis, ac veterum sive ecclesiae, sive synagogae scriptorum testimonia, criticae conjecturae, masora demum de qua quid sentiamus supra di-

0

MENON

ximus, et infra iterum, quantum sat est, dicemus, generales sacrae criticae canones tradituri. Primarius ergo fons sunt codices mss.. Etenim quum autographa perierint, ac nullibi hodie supersint, quae aetatem ferunt apographa, eorumdem locum tenent, sacrarumque lectionum testes sunt idonei ac luculenti. Varia est mss. codicum divisio, diversaeque classes. Alii a judaeis, a rabbanitis scripti, ut sunt plerique , a cbristianis alii, vel a karaeis, qui sunt paucissimi, nec Mardochaeo teste in tractatu de hac secta a rabbaniticis dissidentes. Multi voluminum forma ad synagogarum usum ac publici, alii communi forma librorum compact! et privati. Nonnulli sine punctis et cum litterarum coronulis ad publica exaranda Volumina descripti, eorumque exemplaria ac norma, alii communes privatis studiis consecrati, variae formae, aetatis , nationis, provinciae, ex varii generis apographis et in variorum usum delineati, membranacei, chartacei, bombycini, quoad volumina, etiam in corio, antiqui, recentiores, ma! sorethici, amasorethici, seu a masora recedentes , accurati, mendosi, cum masora magna, vel textuali, versionibus , comme ntariis, vel cum nudo textu, cum

F

A

R

S

targum alternis versibus, vel versione interlineari, vel ad marginerà ac laterali columna, variis colu.mnis, vario librorum ordine ac canone , vario etiam modo quoad poeticos libros exarati, bemistice, vel integra linea, variis litteris , quadratis , rabbi nicis, qnadratis hispanicis, germanicis, italicis, unde hispanici, germanici , italici vel intermedii dicuntur. A l i i denique cum epigraphe, et certa anni et scribae designatone, alii diibiae aerae et scriptoris incerti. §.

XII

Aerae coclicum. Earum cum Christiana. comparatio.

Aera autem codicum sive mss. sive editorum plerumque est ab orbe condito, qua a multis seculis communiter utuntur judaei. U t judaica supputatio minor est ac serior Christiana annis a . 4 0 , totidem addendi, ut alteram cum altera componas nostrumque annum invenias. A t vero saepe solent scribae et editores in epigraphis millenaria seponere, ac minorem tantum annorum numerum notare. Annus hie dicitur annus minoris supputationis, cui ut integra aera habeatur, tot superaddenda sunt millenaria, quot ab orbe condito intercessèrunt. Quum ergo legis Kennicottia-

P

R

I

M

A

XIII

num cod. 2 scriptum anno 6 4 , subintellige 5 0 6 4 , ut plenius habet cod. meus 3 , primus ex meis codicibus qui cum aera occurrat. Huic aerae si annos addis 2 4 0 , habes aeram nostrani a creatione 5 3 0 4 , si quatuor millenaria demis quae Christum praecesserunt, habes annum Christi utriusque codicis 1 3 0 4 . A c brevior adhuc est et expeditior ratio , si subintellectis millenariis utriusque aerae, minorem annum, vel supputationem judaeorum statini in minorem Christi, additis 2 4 0 , redigas. Ita annus judaicus 64 erit annus noster 3 0 4 7 judaicus decurrens 543 noster 7 8 3 , ille supra quinque millesimuffl, hie supra millesimum. Nota tamen judaxci anni initium cadere in mensem septembris, ac proinde annum nostrum praecedere aliquot mensibus , adeo ut primi menses novi judaeorum anni semper incidant in postremo.» decurrentis vel exeuntis christiani. Sic primi menses an. 544 pertinent adhuc ad incompletum nostrum 1 7 8 3 . U t ergo adamussim et accurate redigantur anni, quaelibet aera codicis quae ca~ dit in initium anni, ea ad finem praecedentis anni christian! est referenda , vel addendi tantum anni 2 3 9 . Sed hoc a christianis criticis ac bibliographis ne-

XIV

P R O L E G O M E N O N

gligitur , qui plerumque solum codicum incertae aetatis cum coannum cum anno comparant, ut dicibus indubiae aerae comparanostrum eruant, atque integrarti no . Qui sunt x i i l , x i v , x v sesummam 1 4 0 judaico adjungunt. culi , facili negotio, aut non adNonnulli codices in Oriente exa- eo difficili dignoscuntur. Major, rati, ut K e n n . 6 , 2 1 , 25 , se- immo tota difficultas est de coquuntur aeram contractu um vel dicibus antiquioribus. Ut ergo seleucidarum, quae aeram Chri- eorum aetatem definías, illos comsti superat annis 3 1 2 . Totidem para cum codicibus certae aerae igitur detrahendi, ut Christia- sec. xiil et x i l . Si codicem anna m elicias . Alii codices , ut tiquiorem, vel antiquiores in eo K e n n . 1 5 4 , mei 5 , 3 3 1 , an- notas deprehendis, illum ad x i l , nos numerant a destructione tem- vel etiam x l seculum amanda, pli , quam statuunt judaei in an. eoque remotiorem aetatem ilab orbe condito 3 8 2 8 . Hos ita- li statue, quo remotiora exhibet que in supputationem assume, ut antiquitatis vestigia ac criteria. Ita factum a me in definienda inveniatur aera creationis. meorum vel, exterorum codicum §. XIII aetate. Itálicos codices fere omIncerta codicum aetas. Ejus eruennes inspexi, attenteque considedae subsidia. ravi binos , quos inter ipsos repeQuum abest aera codicis, aut ri antiquioris et certissimae aeest suspecta, vel manifeste falsa, rae , videlicet Bononiensem S. Salex conjectura supplenda est ae- vatoris an. 1 1 9 3 , et Romanum tas . Quod ut accurate fiat, di- maronitarum anno 1 2 1 6 . Caeligenter codicis conditio , scri- sennatem et Mediceum cum iis p t i o , character, membrana, ac confero, et remotioris antiquitacommunia antiquitatis criteria exa- tis notas ac characteres depreminanda sunt , quae quamquam hendo. Eos ergo ad x l seculum in hebraea palaeographia sint in- refero , ac merito italicorum omcerta , aut non aeque certa ac nium codicum exterarum bibliosunt in graeca et latina, non ad- thecarum antiquissimos praedico. modum tamen in conjicienda co- Idem de meis ferendum judicium. dicum aetate nos sinunt aberra- Habeo prae manibus quatuordere- Multum autem in re hac ju- cim codices sec. x u l certae aevat usus, multorumque codicum rae , cum quibus incertos cominspectio, ac praesertim diligens parem, tanto temporis interval-

P

A

R

S

lo externoque habitu et antiquitatis notis ab iis, quos antiquiores statuo , disjuncti ac remoti, ut eorum plerosque, nisi certissima ex prima manu obstaret inscriptio, ad seriorem aetatem ac saltern ad xiv seculi initium a mandarem. Tantum abest, ut in praeceps judicium ferar, et ad conjiciendam majorem quam par sit, codicum antiquitatem me externa eorum conditio mearumque rerum amor abripiat. Itaque quos ineunti vel medio x i l seculo tribuo, ii non modo majorem omnibus his , sed et Bononiensi S. Salvatoris, ac Maronitico antiquitatem praeseferunt, quos x l , majorem codicibus x i l . In codicibus autem 6 3 4 , 5 0 3 , collatis cum hisce singulis , item cum Caesennate, Mediceo, Vindobonensi, Reuchliniano, remotioris, quin immo remotissimae aetatis indicia conspicio, ut conjicere non dubitem altérum, quod est antiquius, esse posse sec. v n l , alterum i x . §. Mss.

XIV

coiicum antiquitas ejusque

criteria.

U t antiquus quodammodo dici queat hebraicus codex, esse debet saltern x n l seculi vel ineuntis xiv ì recentiores namque sunt codices sec. xiv exeuntis , et x v , recentissima ac nullius vel

P

R

I

M

A

exigui usus tot quae in synagogis prostant post x v seculum conscripta Pentateuchi vel Estheris volumina, nisi certo constet ex antiquis apographis ea esse derivata . Codices x i l seculi ii vere antiqui, immo quoad hebraicos antiquissimi etiam dici me~ rentur, horumque aliqua copia ad nos pervenit. Qui x i l seculum excedunt, remotissimi aevi dicendi sunt, rarissimi, veraque aetatis et bibliothecarum xei¡iTr Xia . Hae autem sunt in genere ex conditione ipsa superstitum codicum remotae antiquitatis notae, scriptura rudior, inelegans, intermedia, nec ea tamen italica, vel rotundior, membrana antiqua, flava, crassa, mollis, vetustate corrosa , atramèntum evanescens, exaesum, litterae obsoletae, rescriptae, plagulae mutilae, suppletae , ex aliis recentioribus consarcinatae, masora nulla vel rarissima, nullae in orationis serie majusculae, minusculae , inversae, suspensae litterae , nullae initiales minio et auro ornatae, nullum vel rarissimum ad marg. ken, lectiones marginales in textum receptae, tetragrammaton nomen Jeoah pro Adonai saepe adhibitum, matres lectionis retentae, plenae dictiones frequentes, nullum vel exiguum inter libros ac sectiones

XV1

PROLEGOMENON

spatiutn, puncta quaedam ad implenda spatia inserta, libri nonnulli ac psalmi non divisi, sed connexi, libri poetici a prosaicis distincti , et per hemistichia exarati, lectiones denique a masorethicis saepe dissidentes, saepe cum samar, textu, cum antiquis versionibus, cum veterum testimoniis conspirantes. Conferantur haec cum notis ac descriptione antiquiorum codicum utriusque collationis. Sed singula haec criteria per se ac seorsim sumpta lubrica sunt, fallacia , suis exceptionibus obnoxia, recentioribus saepe codicibus communia. Simul ergo accipienda ac consideranda sunt, et ex eorum veluti conjunctione vel consensione judicandum, et ut aequum judicium fiat, antiquiores codices certae aetatis in subsidium, ut diximus, semper vocandi. §.

XV

Undi antiquissimorum codicum summa rarkasì Pauci supersunt antiquissimi codices hebraici $ qui vero ad graecorum, latinorum, syrorum, coptorum antiquitatem ascendant, nulli. Plures nobis invidit abrìpuitque aetas, longe plures judaeorum superstitio, ac talmudistarum praescriptum in tractatu Sopherim , quo cautum e s t , ut

n libri ( sacri ) ac philacteria, ìi eorumque integumenta, si atti trita sint, sepeliantur a . Gravissimae majorum sanctioni obsequens quaelibet synagoga, publicum codicum absconsioni ac sepulturae locum destinai, dictum gheni^à, quo a privatis quibuslibet libri omnes afFeruntur laceri, corrosi, mutili, usui non amplius, vel aegre inservientes, fragmenta , folia , plagulae , ne distrahantur in prophanos usus, divinaque nomina prophanentur. In hoc ergo loco singula primum deponuntur, unde nos plura optima fragmenta extraximus ; deinde v e r o , eo evacuato ut aliis excipiendis fiat locus, in fovea vel puteo sepeliuntur ad hunc usum in sepulcretis effosso. Ita constantissimam hanc multorum seculorum consuetudinem religiosissime adhuc hodie servant hebraei:, nec inverosimile est,.quod nonnulli conjiciunt, huic perdihcbr. tionis loco a superstitiosioribus nonnullis damnatos etiam multos ex antiquis codicibus, ob id unum quod amasorethici, inemendati, illegitimi haberentur. A d haec minus exculta a judaeis studia ac scientias , rarioresque pro* pterea ante xil seculum fuisse sacros codices opinor , contra post hoc tempus vel circa illud d o ctiorum interpretum fama ac ce-

P

A

R

S

lebritate insigniter adauctos. Plerique enim codices post ea tempora conscript! eorum commentariis insigniuntur. Hae aliaeque ejusmodi videntur esse caussae, cur paucissimi ad nos antiquissimi hebraici codices devenerint . Qui nullos plane devenisse putant, ii facto ipso ac superstitum aliquot codicum conditone refutantur, qui cum codicibus certae aerae x i l seculi collati manifestas remotioris antiquitatis exhibent notas . Quod si indubia est aera codicis Vindobonensis et ad aeram contractuum necessario referenda, habemus jam codicem sub initium x l sec. certo exaratum, cum quo ceteros componamus. Obiter animadverte quo rariores sunt vetustissimi codices, eo insigniorem esse numerum ac copiam codicum sec. x i l et x u l , qui ex prioribus illis , et ex autographis, quae ad plura praecedentia secula ascendunt, sunt descripti eorumque locum tenent. §.

x vI

Antiquiores utriusque collationis codices.

P

R

I

M

A

XVII

vel 1 0 1 9 . Si incerta est aetas, palmam illi praeripiunt 536 et 162-, seu Malatestianus ac Mediceus, qui inter exteros itálicos codices videntur reliquis antiquiores et x l seculi. Prior tarnen est posteriori paullo antiqnior. Hos excipiunt codices sec. x i l , inter quos agmen ducit 1 5 4 Reuchlinianus anni 1 1 0 6 , 193 Mediolanensis , 2 0 1 Norimbergensis , 2 1 0 Parisiensis regi.us > 2,24 Regiomontanus , 366 Sangermanensis i l , conscript! sub in. sec. xil , 2,93 Toletanus CL. Bayeri an. 1 1 4 4 , 531 Bonon. S. Salvat. an. 1 1 9 3 , 326 Paris, an. 1 1 9 8 . E x meis codicibus v u l , ut ego conjicio, seculi est 6 3 4 , ix vel x 5 0 3 , x l 2 6 2 , 2 7 4 , sub fin. x l vel in. x i l i o , 3 4 9 , 3 7 9 , 6 1 1 , seculi x i l 56, 1 5 9 , 248, 350, 378, 552, 645, 649,

555,614,

701,704,734,775,

exeuntis x i l vel ineuntis x u l 31 , 226,

549,

593,641,656,713,

787 . Certae aerae sec- x u l , cum quibus praecedentium codicum notas comparare potui, eorumque aetatem statuere , quatuordecim sunt apud me, videlicet 2 3 , 3 3 ,

Admissa igitur aerae fide re- 6 0 , 2 5 6 , 3 0 4 , 3 3 1 , 3 8 0 , 4 6 3 , lataque, ut diximus, ad aeram 6 4 8 , 6 6 7 , 7 6 5 , 7 8 2 , 7 8 9 , 8 2 6 , contractuum, ex Kenn. codici- annorum 1 2 5 5 , 1 2 6 0 , 1 2 6 5 , bus reliquis omnibus antiquita- bini I 2 7 7 , 1 2 7 8 , 1 2 7 9 , bini te praestat 5 90 , seu Vindobo- 1 2 8 0 , 1 2 8 3 , 1 2 8 4 , 1 2 9 0 , 1 2 9 6 , nensis, qui inciderei in an. 1 0 1 8 , 1 2 9 8 . Ex exteris meae collatioTom.

I

PROLEGOMENON

XV HI

nis antiquiores sunt 1 0 Liburnensis an. et 38 Patavinus an. 12-54. Dubia enim ac falsa videtur aera cod. 92, Hafniensis. XVII Mss- codicum

praestantia.

Ii praestantiores codices, qui antiquiores, et accuratiores, aut ex antiquioribus et accuratioribus descripti, qui probatiores lectiones tuentur, et cum vetustioribus interpretum textibus magis cohaerent. Ex consensu hoc cum veteribus exemplaribus superstitum codicum antiquitatem ac praestantiam ego potissimum dime-, tior, bonaeque vel antiquae notae codices appello, qui cum samaritano textu et priscis versionibus consenriunt, quique intactum veluti antiquum textum referunt, nec a recentioribus judaeis , vel ad recentioris eorum criticae praescripta reformatum. Quicumque enim sit codex, a quocumque, quacumque aetate , diligentia, modo, charactere exaratus, si lectiones servat cum antiquissimis interpretum codicibus conformes , is vel antiquus est, vel ex antiquo descriptus. Si tamen codex est antiquior, diligentius, a doctiore scriba, in gratiam doctioris viri, ex melioris notae codice, ad synagogae

denique tisum, et ad publicorum exemplarium normam descriptus, eo major est ejus praestantia et auctoritas, eoque illustrius testimonium, quod fert depromptae lectioni. Quum vero consensionem urgeo antiquorum textuum, ne credas me illos ut emendatissimos omnique macula defaecatissimos putare. Aliter supra statui ubi de antiqua sacrorum codicum conditione egi. Sunt menda quae a remotissimis temporibus videntur in antiquos codices etiam interpretum aetate superiores, et in ipsum sam. textum irrepsisse, quae nunc eorum auctoritate confirmantur, ac moneo deinceps magnam hic a critico cautelam adhibendam esse in distinguendis accuratis ac veris veterum codicum lectionibus, nec minus vetustissimos illos quam recentiores codices ad sanioris criticae leges esse exigendos. Ne ergo putes, propterea quod bonum vel optimum codicem appellem, quod statim ac sine judicio ejus lectiones probem, aut tibi probandas proponam. Bonae notae lectio est, cui analogia contextus, ac samar, textus vel veterum interpretum suffragatur auctoritas , bonae ac praestantis notae codex qui illam servat, quamquam mendosa haec esse possit, ac mendosus codex.

PARS x v r 11 Mss.

codicum

correctio.

Ita codicis correctio non tam ex diligentia scriptoris et apographi cum autographo perfecta convenienza est dimetienda, quam ex accurata et optima conditione exemplaris, unde est desumptus. Ceterum tot codices recentiores diligentissime et ad amussim ex masorethicis ac recentioribus codicibus descripti, ii omnium prestantissimi haberentur rneliorisque notae. Correctior itaque c o d e x , qui ex antiquiori ac praestantiori haustus, qui textum habet emendatiorem , idest in textum receptas marginales emendationes, et ab eo depulsas tot mendosas lectiones textuales, qui accuratiores ac veriores lectiones complectitur, graviori vetustissimorum interpretum exemplarium ceterorumque communium sacrae criticae fontium auctoritate confirmatas. Nam si de interpretum fide constat in exscribendo textLi, eorumque lectio vera translati apographi lectio est, non libera interpretatio, lectio codicis accurati, antiqui, reliquorum fontium gravissimo praesidio suflfulta , quis accuset m e , quod earn masorethicae praeferam, ac potions rationis habeam codicem, qui illam servat ? Sed aliter sen-

PRIMA

XIX

tiunt judaei, apud quos plus valet auctoritas masorae quam codicum sacri textus , et ex solo consensu cum inasora de ipsorum codicum correctione, praestantia , auctoritate judicant. Aliter christiani critici nonnulli masorae addictissimi ejusque laudatores eximii, quibus quidquid tnasoram non sapitj mendosum ac pravum est, soli masorethici codices accurati, optimi, amasorethici omnium pessimi. Quid illis veterum interpretum consensionem laudas , anctoritatem codicum quos praeseferebant, fere bis mille annorum, samaritanum textum tam venerandae vetustatis, repugnantium codicum antiquitatem singularem, auctoritatem principum editionum, gravissima veterum testimonia, parallela loca, historiae vel syntaxis analogiam ? Masora, divinissima illa sacri textus sepes, una audienda §.

xix

Mss. codices hispanici, italici•.

germanici,

E x his patet jam quid seutiendum putem de codicibus hispanicis, germanicis, italicis, qui videlicet hispano, germanico, italo charactere sunt exarati. Per hispanum characterem perfecte quadratum intelligo, simplicem, eie-

XX

PROLEGOMENON

gantem, qualis in impressis hodiernià Bibliis cernitur, per germanicum tortuosum , inflexum , acutum, rudem, qualis in Basileensibus Munsteri editionibus. Qui mediam inflexionem tenet, intermedins dicitur, vel italicus. Mixtus tamen aliquando est character variaeque quoad nonnullas litteras formae, ut ad quod genus referas, incertus haereas, et hispanicus quidem deflectit interdum, maxime in antiquioribus codicibus, a sua elegantia, et ad formam accedit intermediam, quod in uno eodemque scriptore aliquando conspicitur. Sic in pervetusto cod. meo 7 o i n quern Kennicottus refert ad initium sec. ; x i l , sub in. ac dimidium codicis character est luculentus, eieg a n s , sub finem rudior ac paullulum deflexus , quamquam sit ejusdem manus. Hinc character intermedins antiquus, et ad quadraturn vergens, ad hispanum referri potest, ac recentior ipse paull o rotundior, qui italicus proprie dicitur, propius et ipse ad hispanicam formam accedit. Hispani codices quadratic ergo lit— teris simplicibus, elegantibus, ac majori non modo calligraphiae , sed et diligentiae ac correctionis laude ad apographi fidem sunt descripti. Initiales litteras habent ceteris aequales, raro màjores,

targum, non textui, vel singulis versibus subjunctum , sed a latere ac minori charactere dispositum , textum ipsum plerumque ad masorae leges exactum ac raro ab ea discrepantem. G e neratim ergo sunt masorethici, unde judaei hispanos codices usque ad tertium caelum evehunt, et cèteris omnibus accuratiores et praestantiores praedicant. Masora ipsa ab hispanis potissimum judaeis profluxit, ejusque fons praecipuus est codex Hillelianus inter hispanos celeberrimus, ad quem cod. omnes correctos fuisse testantur Zacutus ac Ganzius. Fontem autem hunc hispanorum codicum suas exceptiones Imbuisse , nec in omnibus sectatores hispanos scribas, patet vel ex solis celeb. Josue versibus cap. x x l tanta nunc sacrorum criticorum consensione acceptatis , qui in Hilleliano cod. deerant, in pluribus hispanis adsunt, etiam in iis, qui ex Hilleliano exemplari desumpti sunt, ut est meus 4 1 3 Nota tamen hispanos codices antiquissimos, ut est ex meis 7 0 1 aliique pauci, saepius a masora recedere , et amasorethicas multas lectiones complecti, ac de M e diceo sec. x i observât Kennicottus , quod plures in eo diversitates fuissent, si recentior manas quaedam verba non immutasset.

F A R S Codices germanici rudioribus, inelegantibus , deflexis , ac contor tis litteris , plerumque etiam negligenter sunt scripti. Habent initiales litteras generatim majores et ornaras, chaldaicam paraphrasim al ternis versibus , frequentiores matres lectiones ac litteras plenas, egregias saepe lectiones, quae in hispanis codicibus non comparent, multas variations ac textum saepe a masora vel masorethico textu dissidentem, et cum sam. textu, et vetustis interpretibus conspirantem. Qua mobrem inter amasorethicos codices primum obtinent locum. Hinc textus qui ob erebras masorethicas marginis emendationes est in hispanis codicibus saepe hiulcus, inemendatus, integrior ac defaecatior in germanicis comparer , quaerentique critico quidnam in antiquissimis codicibus ante invectam hodiernam masoram legeretur, majoris emolumenti ac critici usus sunt codices germanici, minoris, si antiques excipis, hispani, constatque hoc ex ipsa collatione, in qua germanici multo majorem suppeditant insigniorum variantium numerum. Sunt et peculiares lectiones codicum hispanorum ac ger manor um, quos judaeorum critici ac scribae notant , nosque suis locis afFerimus,

PRIMA

XXI

quae tamen cum utrisque codicibus sine interdum communes, certa distinctions criteria ac notae haberi nequeunt. Qui intermediae inflexionis sunt itàlici, mediani etiam viam tenent, vel pro diversitate typorum, ex quib'us sunt hausti, pròpius ad unum vel alterum codicum genus accedunt. x x Codices cottationis Kennicottianae.

In très classes mss. codices divìdo, in Kennicottianos, meos, et exteros a Kennicotto omissos, a me autem selectis in locis examinatos. Codices qui a Kennicotto vel ejus jussu in variis Europae, vel extra Europam partibus sive in integrum, sive in selectis textibus collati sunt, et in ejus Bibliis Oxonii nuper irapressis producuntur, Kennicottianos appello, iisque, iisdem religiose retentis numeris, primum in hac mea collatione locum destino. Ex Kennicottianis mihimetipsi vendico, qui ex judaeorum manibus in meas devcnerunt , quorumque multo plcnior et absolutior modo a me exhibetur collatio. Sunt autem hi 4 0 9 , 4 1 0 , 4 1 4 , 52? > 524, 5 5 4 , 5 5 6 , 5 6 5 , 5 6 6 , 5 7 o T 573,574,580,5 8 x,58 3^ 584, qui nunc sunt mei 3 , 5,11,

PROLEGOMENON 3 0 4 , 3 0 5 . 4 1 1 , 4 1 3 , 5 7 9 , 6 2 9 , ne insumpsi, quibus studns eos 649,677,699,701,715,716, e judaeorum manibas extorsenm, 7 3 5 , 7 8 a . Hisce demptis, mss. qua aeris profusione saepe sat codices Kenn. recensionis sunt notam nationis auri sacram f a quingenti octoginta et unus, qui mem devicerim , quibus artibus. infra describuntur. Porro quum in illorum superstitionem , qui vel iis describendis editis criticorum sacros codices christians, sancta lucubrationibus ac Brunsianis sup- prophanis renuebant vendere , plementis usus sim, quae hie si- vel avos , tritavos, sacrumque stitur descriptio absolutior, emen- majorum usum objiciebant, detredatior , quoad inscriptions sin- ctabantque alienare peculium A b gularesque lectiones auctior est rahae et Isaac, haereditatem sanhabenda, quoad italicos vero , -ctam Israel, testamentum J a c o b . quos ipsemet fere omnes inspe- Sed labor, patientia, aurum omx i , perpetuo suppleta . Supple- nia vincunt, factumque intra pautur et collatio ipsa codicum quo- cos annos contra omnem meam ad octoginta octo, quos iteratis atque omnium spem, ut quadrinstudiis selectioribus in locis con- genti septuaginta novem mss. cotuli et excerp si, Nota quod Kenn. dices sacri textus, plerique non codices usque ad num. 2 5 4 , item modo oblivioni, sed et perditiocod. 2 9 0 , 3 8 9 , 6 1 5 , 6 8 5 , in nierepti, in meam potestatem veintegrum collati sunt, reliqui in nerint, praeter ducentos quadraginta et amplius editos longamlocis tantum selectis. que mss. commentariorum seriem. §. X X I Perbrevem eorum indicem secunMss. codices auctoris, et exteri dum sacrorum librorum ordinem ab eo collati. dispositum sub titulo Apparatus Kennicottianis codicibus or- hebraeo-biblici edidi-, sed novo dine subjicio quos ego possideo, ac diligentiori instituto codicum in hujus operis gratiam unice a examine, accuratior alter ac píeme comparatos. Testem appella- nior hic editur per números ge*l>at Deum suamque conscientiam neralis catalogi, sub quibus proHieronymus laborum , quos in ducuntur, digestus. Inter eos anaddiscenda lingiia hefcraèa impen- tiqui et bonae notae multi, non* derat, ego appello eorum, quos nulli remotioris antiquitatis, quos in extruenda mea hac qualicum- superius memor a v i . Quamquam que sacrarum fontium collectio- autem diligenter collati sint, sin-

PARS guli quoad varias lectiones quae hie illustrantur , insigniores et antiquiores in integrum, non ita tarnen puto omnes exhaustos, ut nulla elapsa sit lectio, quod et de Rennicottianis dieendum. Experimento enim didici, repetita collatione codicis novas aliquando detectas fuisse varias lectiones quae primum effugerant. IIlud unum sat est sancteque adfirmo, quae afferuntur codicum lectiones , accuratiore qua fieri potuit, diligentia fuisse excerptas, easque reapse illis codicibus contineri, quibus tribuuntur. Mss. meos codices excipiunt exteri a Kennicotto praetermissi, a me si ve mei opera selectis in locis collati ac decerpti, qui ascendunt ad centum et decern . Ita mss. codices mei meaeque collationis sunt quingenti octoginta novem , quos si cum codicibus Kennicottianis componis ac septemdecim samaritanis, fit summa collatorum mss. codicum sacri textus mille centum octoginta septem, sicumeditis, mille quadringentorum septuaginta quinq u e , ea videlicet summa codicum , quae in nullius unquam textus, libri, auctoris vera lectione probanda colligendaque lectionis varietate hucusque est adhibita, nec facile adhibebitur in posterum . Siqui in opens de-

P R I M A

xxm

cursu novae acquisitions, quod inverosimile non est, prioribus accedent , suum et ipsi locum in ceteris voluminibus habebunt. Praeter hos quamplures alii utique supersunt codices, in Asia praesertim , Africa , Hispania x Polonia aliisque regionibus, qui utiliter possunt conferri. Sed pierisque collatis codicibus, praecipuis , antiquioribus , dici potest facta generalis collatio editaeque omnes vel fere omnes variae gravioris momenti lectiones. §.

x x

I I

Mss. codices antiqui a scribis sci deperditi.

memorati,

Ad horum porro superstitum codicum oras, item a masora, a criticis , praesertim a Todrosio , Elia Levita, Lonzano, Norzio producuntur antiqui nonnulli codices eorumque lectiones. Codices hi maxima apud judaeorum scribas ac criticos auctoritate pollebant, ac tanta, ut in rebus dubiis consulerentur, publica ex illis describerentur volumina, eorumque vel minimae discrepantiae notarentur ad marginem diligentissime. Antiqui ergo, aut saltem singulares et accuratissimi habebantur. Ejusmodi sunt codex Esdrae , ben Naphtali, seu Babylonicus , Assyriacus , ben Ascer Aegyptius interdum, Israe-

xxir

P R O L E G O M E N O N

liticus, Palaestinus, HierosolyX X I I I mitanus dictus, Hillelianus, HieCodices editi, seu editiones. rychuntinus* Sinaiticus, SanbuMss. codicibus proxime ack i , quibus ex cod. meo 185 anni 1 3 0 4 addendi sunt cod. R . cedunt e d i t i , antiquae potissiIsaaci, Maphteach, Sindar, R . mum editiones , quae quum ex Jacob, antiquus, anonymus, cod. mss. codicibus haustae sint, quamR . N a t h a n , R . Menachem, cod. plures varias bonae notae lectioJacobi filii Isaaci scriptoris ejus- nes suppeditant, maximaeque sunt dem codicis 1 8 5 , vel apud eum in re critica auctoritatis et usus. extans, ex 721 codex R . Iehu- Quae cum masora vel hodierno d a e , duarum sororum aliique mul- textu masorethico congruunt, apti tiobis ignoti ac modo deper- pellari solent masorethicae, quae diti, quorum plerique sola Pen- dissentiunt, amasorethicae. Ejustateuchi volumina videntur com- modi sunt plerumque antiquae , prehendisse. Saepe etiam afferun- quae factae sunt ante tempora tur códices integrae provinciae R . Jacobi Chaiim ejusque Biblia ac nationis, ut códices hispani1, rabbinica an. 152,5 , quae o m g a l l i , germanici, italici, hiero- nium prima masoram exhibent. solymitani, catalani, arabes. G e - Paucae masorethicae praecesserunt neratim mss. isti códices sive pri- paucissimae subsecutae amasorevati ì ì c spéciales, sive pubi ici thicae. Posteriores enim editioac generales in plenis potissimum nes fere omnes Chaiimi textum ac deficientibus litteris discrepa- exprimunt, quaeque in nonnulbant. In his ergo ubi dissident, lis accedunt mss. codicum collavariaeque lectioni patrocinantur, tiones et emendationes » eaè mieorum auctoritate utimur. Plura noris momenti s u n t , quae non de hisce codicibus Elias L e v i t a , t o l l u n t , sed potius confirmant Hottingerus, Waltonus , W o l - illarum consensionem cum masofius, Carpzovius, ac variae qui- ra . E x quibus nam codicibus haudem lectiones codicum ben As- stae sint antiquae editiones, non cer , ac ben Naphtali, item o - vacat inquirere. À d h u c post tot rientalium atque occidentalium codicum collationes singulares leimpressae muitoties conspiciun- ctiones in illis apparent , etiam tur in Bibliis rabbinicis ac po- in chaimica ipsa, in nullis huclyglottis londin., ut inferius ani- usque codicibus repertae. Illud tenendum quae cum masora v e l madvertemus.

F A R S

raasorethico textu conspirant, plerumque haustas ex codicibus hispanicis, vel italicis, quae discrepant, ex germanicis, sed collatis interdum quoad librorum ordinem äc loca nonnulla hispanicis. Nec enim putandum editores uno tantum codice, sed pluribus, iisque variae aetatis et generis saepe usos fuisse, sacrumque contextum aliquando ex masora diversorumque codicura auctoritate emendasse. Jam vero ne quid novae hujus collationis splendori ae perfectioni deesset, ducentas quadraginta duas diversas sacri textus editiones undique collegi , inter quas antiquiores omnes, rariores, praestantiores, nonnullae quoque maximi pretii et usus hucusque ignotae. Inter illas triginta sec. x v , et sexaginta et amplius ante prima masorethica Biblia curatae rarissimae ac mss. ipsis codicibus aequiparandae. Meis editionibus e x teras quadraginta sex addo , partim a Kennicotto, partim a m e , quoad nonnullas in integrum , quoad plerasque in selectioribus tantum locis examinatas. Quae vero apud me extant, diligenter collatae sunt in iis locis , in quibus dissentiunt vel dissentire solent, pro diversa ratione ac conditione textus, quem sequuntur, iterum plerumque conTom. I

P

R

I

M

A

XXV

sideratis ns , quas Kennicottus aliique contulerant. Quod non frustra susceptum fuisse ostendunt variae nonnullae lectiones in kennicottianis Bibliis omissae , a me autem repertae, etiam in illis editionibus quae fuerant in integrum collatae. Itaque editiones, quae pro hoc opere conferuntur , sunt ducentae octoginta octo , ex quibus ducentae triginta in Kenn, collatione intactae. Ne autem mireris etiam recentissimas editiones inter illas locum habere ^ nam etiam hae non modo in litteris plenis ac deficientibus, in numeris, et generibus , sed etiam in nonnullis verbis , immo in integris versibus , ut Josue x x l , diferunt inter s e , ut ex collatione constat. Haec de editionibus , inter quas agmen ducunt bina Psalteria, alterum cum commentario an. 1 4 7 7 , alterum cum nudo textu in forma minori circa eundem annum vulgatum, cujus nunc primum notitiam ac descriptionem cum eruditis communicamus. Qui subsecutus est bononiensis Pentateuchus an. 1 4 8 2 , sonc. Prophetae i 4 8 6 , neapoL Agiographa 1487 integrum Bi~ bliorum corpus conficiunt, seorsìm cum variorum commentariis a variis typographis, variis temporibus ac locis editum, quod

PROLEGOMENON

XX VI

statim sonciniana Bibl. an. 1488 exceperunt, prima integra Biblia uno volumine excusa. Confer, quae díximus D e hebr. typogr. origine, et D e nonnullis antiquissimis editionibus. Editorum codicum indicem post mss. infra suppeditamus brevioribus notis stipatum. Q u i plura de iis desiderai , adeat Lelongii , W o l f i i , Maschii Bibliothecas. XXIV

Claris

codicum.

N e perpetuo repeteretur mss. codicum tituli, et in immensum opus excresceret, totidem arabicis numeris eos in collatione exprimo. Sed generalem numerorum ac codicum clavim praemitto, in qua uniuscujusque codicis forma, titulus, contenta, character, inscriptio, scriptor, aetas, conditio , praestantia, singularia, urbs ac bibliotheca, in qua servatur, numerus et o r d o , quem in ea obtinet, ut facilis cuique critico pateat ad codícem aditus variasque ejus lectiones pro lubitu per se ipsum comprobet, brevissime aperiuntur. Singulares etiam l e ctiones describo, in quibus servandis ex collatione hucusque instituía priorur» quatuor librorum Pentateuchi codex vel unicus e s t , vel fere unicus, sive potius loca indigito, in quibus

lectiones illae reperiantur. H e braicas inscriptiones omnes latine religiosissime v e r t o , et quoad insigniores aliquas et antiquiores verba ipsa autographa amanuensis exhibeo. Quandoquidem autem singulos codices r e censens , retineo ex judaeorum canone ac consuetudine titulos nonnullos, qui quamquam triti s i n t , et criticorum omnium ore consecrati , cuipiam videri possunt novi et obscuri, nota, quod per prophetas priores intelliguntur Josue, Judices, libri Samuelis ac R e g u m , per posteriores Isaias, Jeremias , E z e c h i e l , x i l minores, per agiographa Psalmi, Proverbia, Job, Canticum, R u t h , T h r e n i , Ecclesiastes, Esther, Daniel, Esdras, Nehemias, Paralipomena^ per v meghilloth sea volumina Canticum, R u t h , Thren i , Ecclesiastes, Esther, per aphtaroth sectiones prophetarum , quae sectionibus Pentateuchi respondent , et in sy nagogis leguntur , per machazor judaicarum precum compendium , quod pro ritu diversarum nationum ac synagogarum diversum est, italicum, germanicum, hispanicum etc. Si liber minores tantum preces vel quotidianas complectitur, dicitur ordo precum. Äliquando vero diversum librorum ordinem in codice servatum innuo. T a l -

P A R S

P

mudicus ordo prophetarum est, quum Jeremias primus occurrit, deinde Ezechiel, tertio Isaías, In agiographis ordo vel canon talmudicus est Ruth Psalm i , Job , Proverbia , Ecclesíastes ,. Canticum, Threni, Daniel , Esther, Esdras, Paralipomena, masorethicus et codicum hispanorum Paralipomena, Psalm i, Job,, Proverbia, R u t h , Canticum, Ecclesiastes, Threni, Esther, D a n i e l , Esdras , germanicus Psalmi, P r o v . , j o b y v meghilloth, Daniel, Esdras , ac Chronica , seu Paralipomena. Mss. codicum descript ioni eorumdem catalogum subjicio per urbes ac bibliothecas digesturn, ut pateant statim codices cujuslibet urbis, vel in qualibet urbe collari, ac numer i , sub quibus in opere designantur, et syllabum editionum notulis nonnullis ut supra dixi, ad rariorumillustrationeminstructum. Atque ut in selectis locis producuntur identidem etiam mss. mei codices versionum et commentariorum sacri textus, et iiisigniores aliquot exterarum bibliothecarura, operae pretium duxi breviorem eorum indicem ad calcem attexere. XXV

R

I

M

A

XXVII

cipiunt antiquissimi, inter quos samaritanus textus primum occupat locum. Invictissimum est argumentum, quod sacrorum fontíum íntegrítati ac divinitati suppeditat codex samariticus in hune usque diem servatus a gente per tot seculorum intervallum, seu per annos fere bis mille quingentos a judaeis separata, eorumque mimicissima. Nam congruit codex hic in rerum summa cum hebraico, quin immo idem est cum eo totidem, vel fere totidem litteris, figuris tantum, ut inquit Hieronymus praef. in lib. Reg., et apicibus discrepans. Sa ne saniaritanos non minori studio ac tenacitate, quamjudaeos, ac majori etiam in conservando antiquo Mosis textu ductos fuisse multa sunt quae suadent , i 0 haec eadem generalis consensio samaritanorum codicum cum judaicis, quamquam nec samaritani a judaicis, nec judaici a samaritanis periti sint, consensio samar, codicum, qui supersunt, cum testimoniis quae ex samar, textu, vel ex versione graeco-samaritana suorum temporum ab antiquis ecclesiae patribus producuntur, 3 0 samaritanorum religio, quae non moSamaritanus textus. Ejus integrità*. do Mosis textum ut divinum et Sacros codices hodie super- sanctissimum colit ac veneratur , stites sive mss., sive editos, ex- sed eum solum colit, ac quam-

PRO LEG

XX F III

0

libet homiiium auctoritatem et traditionem, quoslibet alios libros mosaicis superadditos rejicit, 4 0 antiquae Mosis ac mosaicorum librorum litterae ab illis tenacissime in eorum textu retenta e ac servatae, etsi chaldaicus sermo apud samaritas communis et usitatus, chaldaicas potius formas posceret, quam samariticas obsoletas j 5 0 quod nulla unquam puncta, accentus, nihil Immani vel humanae inventionis in sacrum contextum invexerint, 6 0 quod summi sacerdotes qui in judaica gente desierunt, in samaritana perdurent, Pentateuchi ac divinae legis custodes, 7 0 quod vix olim deprehenso Dositheo corrupti vel immutati sacri textus r e o , sumraus samaritarum sacerdos homines misen t , qui sacrilegum corruptorem carceri 3 corruptum vero exemplar igni traderent ( l ) , 8 0 quod Esdram ob immutatum characterem emendatumque textum, atque addita in eo vel immutata nonnulla, samaritani facti hiíjus intollerantissimi corrupti textus in eorum Chronico accusent, et ut corruptorem cum Dositheo comparent, ejus scripturam in aeternum maíedictam in datis ad Scaligerum Epistolis propterea appellantes. •

m

• •

1

"

1

» — . — . • • , .

--

-

•

MENON §.

x x v i

Samaritani textus

auctoritas.

Sed sinamus ut propter leviora dissidia et pro acerrimo, quo ducuntur , odio samaritani hebraeum, hebraei samaritanum textum rejiciant ac diris devoveant. A liter sentit ac judicat moderatus criticus christianus, qui animo a praejudiciis libero , et a partium studio semoto utrunique textum expendit. E g o hebraeum codicem et samariticum tamquam bina diversa unius ejusdemque autographi exemplaria considero, unum antiquum, israeliticum, antibabilonicum, antiesdrinum, inemendatum, quod est samaritanum , alteram Judaicum, palaestinum, esdrinum, reformatum , quod est hebraeum . Idem in utroque Mosis textus in revelationis ac doctrinae v e ntate consentiens, integer, divin u s , authenticus. Suae utrique variationes, menda , naevi , qui integritati et auctorita.ti non o b stant. Patres samaritano textu ut vero textu Mosis utuntur, ejus lectiones auctoritatis gratia producunt, et judaicis opponunt atque ubi opus est, praeferunt. Liberum est criticis alter utr um textum , alterutram lectionem sequi, ac non modo elapso seculo M o —

1 « i—11

(a) Coa£ inter cctcrof Àbralj. Ecchell. not, ad Ebei Jesu p. i Gl seq.

P

A

R

S

lines aliiqae, sed et nostra hac aetate Houbigantius, Kennicottus, anonymus bcnedictinus auCtor dilucidationura in sam. Pentateuchura, samaritanas lectiones saepissime hebraicis anteposuere. Quae igitur intercedunt discrepantiae , generatim pro totidem variis uiiius et ejusdém textus lectionibus habendae sunt ex sacrae criticae legibus definiendae, ac maxirai faciendus est samar, textus, quum eura antiquae versiones et antiqui vel optimi mss. codices judaici confirmant, potissimum quum antiquior sit babylonica càpti vitate, qua judaei Faedatos suds codices fuisse non diiîtentur, sitque a tot mendosis textualibus lectionibus totque litterarumquisquiliis masorethicis quae in jndaico comparent, vel plane immunis, vel multo expurgatior. Hinc singulas variationes alicujtis momenti, minoris aliquando quam instituti nostri ratio patiatur, quas sam. textus confirmet auctoritas , diligentius in hac nostra collatione persequimur. I n gravioribus tamen discrepantiis et additamentis caute procedendum e s t . Nam earurn plures totidem videntur interpolationes ac glossae ad historiae expositionem ac conciliationem a samaritanis scribis libere invectae , ob qua» vix a celeberri-

P

R

I

M

A

XXIX

ma interpolatione loci Garizim, a qua multo studio samaritas Kennicottus aliique purgare nituntur, eos defendi posse autum o , prudenterque litem olim diremisse Ptolomaeum, quum dissentientibus de hac re coram eo judaeis ac samaritanis, n ex leit g e , inquit Josephus, et suc1) cessione sacerdotum decrevit it aedificationem templi hieroso1» lymitani auctoritate legis morí saicae confirmatam esse » . Sacros ergo codices una cum traditione Ptolomaeus examinavit, antequam samaritas damnaret§.

XXVII

Versiones antiquae .

Priscae versiones vices nunc gerant vetustissimorum codicum, ex quibus sunt haustae, tantoque praestantiores habendae earum lectiones, quanto propius illarum codices ad sacrorum autographorum tempora accedebant. Versiones variarum lectionum mss. codicum quos repraesentant, fontes esse legitimes ac luculentos collatio ipsa superstitum codicum et samaritani textus ostciidit, in quibus lectiones illae etiamnum servantur. Antiquas intelUgo et ex hebraeo fonte immediate peritas. Buxtorfius tenacissimus ma-« sorethici textus defensor a Capello non require bat nisi mss.

XXX

PROLEGOMENON

codicum auctoritatera cum versionibus conjunctam, quae hoclie producitur. Nam nulla aut fere nulla variatio ex interpretibus affertur, quae mss. codicum auctoritate non sit praemunita, nulli interprétés, qui codicum lectiones non confirment. Utor ergo vetustis interpretibus et samar, textu, tamquam lapide lydio, ut lectionum praestantiam et auctoritatem dimetiar. Lectiones versionum quae superstitum codicum habent praesidium, multi faciendae sunt, censendaeque generatimi ex exemplari depromptae, quod interpres habebat ab oculos. Contra quae mss. fide destituuntur, dubiae sunt, infirmaeque per se auctoritatis, quum dubii simus, bum ex archetypo codice eas hâuserit interpres, an vero arbitrio indulserit, ipsumque codicum silentium posterius potxus videtur arguere, nisi gravis conjectura critica aliter suadeat, historiaeque analogia ac Veritas . Caute itaque colligendae veterum interpretum lectiones , nec quidquid in iis diferre animadvertimus, ad lectionis varietatem trahendum est. Cautius vero p r a e f e r e n d a e n e c antequam constet eas vere ex mss. iisque probatissimis sacri textus codicibus esse derivatas, ac gravissimum habere in iis qui s u per-

simi , praestantioris notae testimonium. Ita anceps et infirmus est versionum usus, si solae spectentur, maximus, si cum mss. sacri textus conjungantur. Editis antiquarum versionum textibus londinensium Polyglottorum utimur, a quibus mss. saepe dissentiunt. Quis enim hoc sibi laboris assumat, ut editos textus cum mss. omnibus conferat? Nec instituti nostri est, qui varias hebraicorum codicum lectiones suppeditandas, non versionum aggredimur. Interdum tamen discrepantes mss. interpretum codices, variasque eorum lectiones in londinensibus Polyglottis editas, immo vero inéditas etiam nonnullas ac pretiosas versiones afferimus ac notamus. Textus autem ipsos versionum consulimus, non latinas eorum interpretations plerumque mendosas, menda ipsa saepissime innuentes , ne criticis errandi causam dent, et ex iis, quod a plerisque factum est, de interpretum lectionibus judicent. XXVIII Versiones

graecae,

et

chaUaicac.

Antiquior versio est L x x . Quum absolute L x x nomfnamus, Vaticanum codicem intelligimus; sed ubi a Vaticano Alexandrinus difert, diligeiiter monemus. Optimus quid'em sacrae criticae

P

A

R

S

P

fons} cave tamen ne credas perfecte qualis extat, suum codicera referre, aut omnes variationes pro variis codicum lectionibus habendas. Nonnulla de suo addiderunt et mutarunt auctores, nee codicibus satis accuratis videntur usi. In hanc vero versionem glossemata et interpolationes posteriori aetate intrusas àgnoscunt critici omnes, ipsique ejus defensores ac patroni non difitentur hinc inde corruptam fuisse, et duas vel tres id entidem versiones in unam coaluisse. Immanes etiam discrepantiae, quae in hac versione extant, ac frequens cum samar, textu consensus , ostendunt non ex judaico, pala estino, esdrino codice earn fuisse adornatam , sed potius ex israelitico et aegyptio, qui ab esdrino dissentiebat ( I ) . Lxx interpretum versioni graecas alias ubi fa vent, Aquilae, Symmachi, Theodotionis aliorumque subjicimus, item ineditam Pent, veneti divi Marci ex hebraicis codicibus ab hellenista quodam sec. xil vel xijI elabotatam. Àntiquae sunt cbaldaicae paraphrases, ac magna propterea in re critica earum auctoritas. Sed quae modo extant, sunt et ipsae recentiori

R

I

M

A

XXX

i

aetate interpolatae et ad masorethicum textum accommodatae. Saepe tamen pro varietate codicum, textus, scriptoris, aetatis in mss. editisque antiquis codicibus discrepant , et cum, antiquioribus amasorethicis mss., cum samar, textu, cum priscis interpretibus congruunt, ut ex hac nostra collatione patet, in qua varias mss. paraphrasium lectiones accurate ex mss. nostris codicibus recensemus. Quum simpliciter targum vel chaldaeus producitur, earn paraphrasim intellige, quae in londin. Polyglottis una cum sacro textu ac reliquis versionibus extat, Onkelosi videlicet in Pentat. , Jonathanis in prophetas, anonymi in agìographa. Reliquae sub suis nominìbus afferuntur. §. Vulgatus

,

Syrus, Sam.

xxix Arabs

, Persa

,

ititerpres.

Vulgato etiam interprete ut legitimo utor emendandae lectionis fonte idoneoque teste hebraicorum codicum , unde est haustus. Crebro tamen litteram deserit, soloque sensu contentus addit, ac detrahit, ut quid vere in suo exemplari legerit, non semper certo erui queat. Vulgati

Tychscnius ac Maschiiis discrcpantias repe(i) Vel ex hierosolymitano vttlgari , «t -vult Vili. ex codicibus hcbraeo-giaecis, seu graecis litAzarias, cum sam. conspirante, non sacro ac pu- tunt teris csaracis. blica, ut aureae ejus litterae innuunt. Conf- §.

XXX

li

PROLEGOMENON

nomine clementìnam intelligo edi- betur, saepissime utramque coftationem in ecclesia receptam, quam- paro et dissensum adnoto, non quam ubi difert, sixtinam quo- Pocockii notas variasque lectióque profero, et mss. quandoque nes secutus, sed cpolitanran exemcodices, inter quos Brugenses, plar , quod apud me extat. I n Toletanus, et bini ex meis. Ali- reliquis libris modo hebraeum, quando ad antiquam italam, in- modo syrum, modo graecum seterdum ad puram hieronymia- quitur arabs, ut minor proptenam appello , in psalmis vero rea sit in illis hujus versionis ad Psalterium romanum , seu usus et auctoritas. Recentior est vaticanum , et ad veronense a altera hebraeo-mauritana , quam Blanchinio editum. Quum syrae exhibet Pentateuchus ab Erpe-1 versionis fidem et auctoritatem nio anno 1625 publici juris fainterpono, quod fit frequentissi- ctus. N o n destituitur tamen vame , simplex intelligatur ex he- riis lectionibus optimae frugis, b'raeo deprompta et in Polyglot- adeoque inter fontes sacrae critis excusa. Versio haec antiquis- ticae suum obtinet locum. Sam. insima ordinerai ipsum verborum terpres religiose suo textui adhaesacri textus et litteram presse se- ret , nec proinde seorsim afferctatur, et ex versionibus omni- tur, nisi selectis in locis, in quibus antiquis purior ac tenacior bus samar, codices dissentiunt, imhabetur. In aliquibus locis edi- pressumque textum deserit. Nontum cum vetustissimo ms. A m - nullas etiam lectiones suppedito inbrosiano syro-estranghelo con- editae versionis arabico-samaritanae tuli , in selectis aliis celeberri- codicis Barberini, nonnullas erumum syrum hexaplarem inedi- ditionis gratia rutilianae, seu rutitum ejusdem Bibliothecae, cujus lianis typis Romae a T u k i o copto descriptionem ac specimen olim episcopo vulgatae. Arabicis veredidi. Per arabem absolute in- sionibus , ubi favet, persicam subtelligo arabicam versionem in Po- jicio Jacobi Tawosi in commemolyglottis editam , quam Saadiae rato cpol. Pentateucho et anglicaesse, saltern quoad Pentateuchum, nis P o l y glottis excusam, quae etsi constat ex collatione cpol. Pen- recentior sit, ex hebraeo tamen font a t e u c i an. 1 5 4 6 . U t vero utra- te est concinnata; nec ubi a suo que editio, parisiensis ac cpo- fonte seu a L x x interpretibus dilitana saepe dissentii, et purior scedit, atque ulli variae lectioni in postrema Saadiae textus ha- patrocjnatur, copticam negligo.

P A » S §. Novi foederis,

XXX

patrum , testimonia.

rabbinorüm

Novi foederis testimonia, ubi variam lectionem confirmant, maximi facienda sunt. Perspicuum lenim est , inquit Hieronymus, illa magis vera esse exemplaria quae cum novi Testamenti auctoritate concordane Saepe observat Hieronymus ubi Lxx ab hebraeo textu dissentiunt, apostolos uti, non Lxx , sed hebraeo, atque hunc illis praeferire. Nota tamen scriptores novi Testamenti non semper litteram sectari, eorumque testimonia videri alicubi seriori aetate ad graecam versionem accommodata. Patribus sua stat in re critica auctoritas, quum de hebraei textus lectione testantur suorum temporum , non ex versione aliqua, sed ex textu ipso vel ex Origenis Hexaplis petita, sua origenianis hexaplaribus notis graecisque scholiastis, sua vetustissimis judaeorum scriptoribus , qui textus litteram sectantur ejusque verba integra referunt, non contracta. Dolendum enim est priscos synagogae doctores littera deserta rimandis allegoriis totos dedisse se, quas ut elicerent, vocales ac consonas litteras mutabant pro lubitu, addebant, detrahebant, dictiones subTom. /

P R I M A

XXXIII

stituebant ejusdem soni, vocabula in duo dividebant. Allegoricae autem istae expositiones quod magis adhuc dolendum est, allegoricas lectiones in codices invexerunt, et amanuenses nonnulli vel inconsulto , vel ex ignorantia Talmudis auctoritate fret i , illas pro veris sacri textus verbis ac lectionibus descripserunt. Ex hoc fonte lectiones nonnullae quae modo auctoritate plurium codicum confirmantur, videntur manasse. Recentiorum etiam rabbinorum testimoniis utor aliquando, quum sacrum textum interpretantes aliter eum producunt, et codicem prae oculis habuisse videntur certe ita legentem. Quod tum eruitur, quum varia lectio mss. codicum ceterorumque fontium praesidio fulcitur. Secus infirmissima est et nulla auctoritas, et vel lapsum auctorem, vel ejus verba interpolata dicenda sunt. Kimchius, cujus tanta est apud judaeos in sacra critica auctoritas, ut aliquando ex eo uno de sacrarum lectionum veritate judicent, gravissime memoria lapsus est in suo libro Radiami in multis aiFerendis textibus, qui cum non reperiantur in hodierno textu , iis usi sunt Marinus, Capellanus, Rennicottus, ut illius integritatem everterent, non animadvertentes versus illos non qui-

PROLEGO

JCKXIV

dem conceptis verbis, paullo tarnen aliter in eo reperiri, et quidem sine ullo codicum dissensu, ut Kimchium in iis producendis lapsum fuisse dubitandum non sit ( i ) . §.

Loca parallela,

X X X I

contextus analogia.

Loca parallela eruendae ventati tum potissimum inserviunt, quum de gravi et essentiali discrepantia est sermo. Quum vero agitur de diverso, elocutionis modo diversisque verbis , quae in eundem sensum collimant, exigua vel nulla est horum locorum auctoritas , quia sacri seriptores eadem diversis saepe verbis scripserunt. Immo vero parallela loca frequentissime amanuensibus vetustisque interpretibus errandi caussam dederunt, ac propterea in quamplurimis lectionibus , non emendationum , sed potius mendorum fontes sunt habenda. Atque haec locorum confusio ex parallelismo orta jam pridem a judaeorum criticis animadversa est, qui saepe in mss. codicibus eam désignant marg. nota remque hanc luculentius pertractavit scriba cod. ( 1 ) Extant autem hi versus etiam in testa Neapol. editionis ari. 1490 Kimchiani libri, ut falsum sit, quod assetit Capellanus in Mali rabb. infido p. 308, Samuelem ejus editorem ausum non foisse illos de medio tollere, sed ad calcem libri rejecisse, falsum quod subdit Flavignius apudeuii-

MENON mei 1 9 6 , qui fusissimum elenchimi sistit per singulos libros digestum locorum affinium, quae solent ab amanuensibus confundí et permutar^ Plura nos parallela loca indicamus -, reliqua critici ex concordantiis supplere poterunt. Analogiam contextus vel syntaxis, ubi favet, notamus. Suum enim in, dijudicandai variae lectionis vefifate usum habet , ac quidem tantum apud multos..críticos, ut ex ea una definiant. Sed hi non animadverrtunt anomala saepe auctores ipsos sacros scripsisse, sacrique textus verba , orationem, stylum , ordinem aliaque ejusmodi cujusvis scriptoris aetati, condition i , genio, doctrinae fuisse consentanea , ut nihil sit absonum magis, quam a sacris autographis anomalías , repetitiones, inversiones auferre , et emendare , eaque accommodare grammaticorum praeceptis serius inventis. Igitur anomaliis scateni sacri lib r i , quae in analogas lectiones crebro ab amanuensibus inconsiderate mutantur. Anomalis namque analoga substituí facillimum est, analogis anomala difficilliraura \ unde saniores critici anodem Capellanum illos tersus in hac sola editione comparuisse. Nam praeter edit. 1490 eos in teztu legunt editio altera Neapol. 1 4 9 1 , CPolitana I f 13 , et antiqua primaria httjus libri Htteris qiu-r dtatis sine anno et loco.

P A R S malas lectiones, obscuras, difficiles analogis , planis , facilioribus praeferunt. Aliter sentiendum de analogia ac veritate historiae, quae maximutp in dignoscenda lectionis veritate pondus habet, anteponique a criticis et solet, et debet. §. Sacror.

XXXII

criticorum conjecturas „ et juiicia.

Ex analogìa ortae scribarum conjecturae a judaeis dictae pTDD sevirin , quae ad mss. codicutn oras notant u r , suisque locis a nobis exhibentur. Hae fiebant, quum codicum aberat auctoritas, ex simplici analogia syntaxis, quae sic postulabat, unde scribae conjiciebant verbum unutn pro alio stare , numerum sing, pro plurali , masciil. genus pro foeminino, aliaque id genus, quin auderent textum emendare, conjectaraque lectionem in eum recipere, quamquam amanuensíum oscitantia inscitiaque saepe deinceps acciderit, ut ea cam textuali confusa sit et e margine ad textum ipsum translata. Vetustis hisce judaicorum criticorum conjecturis nonnullas addimus interdum recentiorùm christianorum? historice eas referentes, non probantes, atque utras-

P R I M A

XXXV

que afferimus, non solas, ut ab auctoribus prodibant, sed cum codicum auctoritate conjunctas, ut quod olim sine auctoritate codicum, vel ea saltem dubia conjiciebatur, nunc in mss. codicibus auctoritatem constet habere. Ceterum solae conjecturae auctoritate destitutae nullum hie locum habent, quamquam suum usum eae habere possint, et habeant aliquando in re critica in lectionibus aperte mendosis. Caute tarnen et nonnisi extrema et evidenti necessitate criticis conjecturis indulgendum est, damnamusque tot criticorum temeritatem, qui liberrime quae sibi videntur, corrigunt et emendant, unum ingenium suum secuti. n Si ii ratio vel proprium judicium •>•> dominatur, apposite R. Jehu» da levita in Cosri , mutabit ti illa libros totos, primo in litii teris, postea in vocibus, exii inde in sententiis, tum in punti ctis et accentibus, et mutaii buntur sensus n . Hancque licentiam in liberiore quodam critico suae aetatis, quem non nominai , sed sapientem magnum appellat ejusque opus insigne, acriter damnat et fuse confutar Aben Esra. n Si licitom , inii quit is, hoc non est in verii bis auctoris prophani, quanii to minus in verbis Dei viven-

xxxr/

P

R

O

L

E

G

O

M

E

N

O

N

* tis 1» ( i ) . A conjectures di- alii ex plerisque foiitibus sentenstinguenda sunt sacrorum critico- tiam ferunt. Moderatus criticus rum judicia , quae fontium au- sit a partium studio remotus, nec ctoritati innituntur. E a non ne- magis inunam partem juret, quam gligimus , sed in iis afferendis in alteram. Solis versionibus non parci sumus, ne longius protra- fidat, nec fidat solimasorae . U~ hatur opus, variarumque lectio- trumque fontem conjungat , et nura delectui locum eripiamus ; varietatem lectionis in mss. manec operis vel instituti ratio f e r t , « gno numero reperiendam ex ut in tanto criticorum dissensu, « consensu cum antiquis versiotamqae multiplici ac diversa via i> nibus dijadicet » verba sunt definiendae veritatis in singulis non liberioris critici christiani, opinionibus examinandis, refutan- sed docti ac masorae studiosissid i s , approbandis vacemus. A b - mi judaei ( 2 ) . Variam lectionem sit ergo ut quae Morini, Hou- receptae non praeferat, nisi pribigantii, Kennicotti aliorumque mum mature singulos fontes exdelibamus judicia, nimis aliquan- penderit, nec ex analogia v e l do liberiora, probemus, aut quae conjectura, nisi evidens mendum alicubi nostra interponimus, po- et urgens cogat necessitas, id fastulemus ab aliis probari. ciat, sed ex auctoritate. Auctoritas sit maxima ac gravissima, §• x x x i i i n o n e x u n o v e ] altero eoque inVar. Uctìonum auctoritas ac crìtìcum firmo fonte, sed ex gravioribus, de iis ferendum judicium. e t e x e o r u m ? s i £ e r i potest, C O n In tanto, inquam , sacrorum sensione deducta. Consideret non criticorum dissensu. Alii enim modo qui codices aut fontes vaaliter seiitiunt, diversaque pror- riae lectioni faveant, sed et qui sus via in statuendo sacrarum le- contra earn faciant, receptamque ctionum pretio, et auctoritate in- lectionem confirment. Non urcedunt. Nonnulli versiones, alii geat lectionem antiquissimorum masoram , samaritanum alii t e x - codicum , nisi certo de ea contum ,rhebraeum plerique sequun- stet, nec magis quam par s i t , tur. H i ex u n o , ill! ex altero, vetustis interpretibus aut paralle( i ) Sub fin. libri T\admt. Parum abest quin conjiciam criticum ilium esse R . Parchon auctorem Mechabberòth sive inediti insignissimi lexici hebraeo-biblici, quod penes me extat. Congruunt enim conjecturae et exeinpla , saltern praecipna, et in gram, opusculo , quod lexicon claudit, rea-

pse opinatur hie auctor Jcrem. x x x i i i 2.6 Jacob poni pro Aaron , i Reg IT iR Absalom pro Sitlomone, Jud. x i v i f die septima pro die quarta . V. Hotting. Tin-s. philot. pag. zoS seq. ( i ) Jacobi Saraval primarii mantuanae synagogae rabbini ep. al Kenn. V. ej. Diss. gtn. ad cod. j f i .

F

A

R

S

lis locis tribu at r Ego generales cánones infra exhibeo, in quibus quid in hac re statuam, aut quam viam tenendam opiner, breviter pro re et opportunitate aperio. Eos legat criticus expendatque , antequam judícet, teneantque locum sententiae meae, quam in collatione cohibeo, ubi praecise et historice res agitur, doctorumque judiciis relinquitur dirimenda. Caute vero praeponderata varia lectione prudenterque examinata, si gravissima pro ea militet auctoritas ac verior jure videatur , nihil obstat quominus in textum recipiat. Quare enim christiano critico non liceat quod licet judaeo superstitioso ? Hoc antiqui editores Chaiimus, Lonzanus, hoc Norzius ac mantuanorum Bibliorum correctores fecerunt, qui tantum abest, ut contribulibus suis etsi masorethici textus quoad minimum apicem tenacissimis displicuerint, ut contra Biblia illa in summo apud judaeos pretio habeantur, et recentissimi editores Bibliorum liburnensium norzianas lectiones in ea receperint.

P

R

I

M

A

XXX

Vil

habeto nunc paucis quem generatim tenent . judaei. Plenas ac deficientes litteras , majusculas, minúsculas, inversas aliaque id genus minima quae nos negligimus, ii tanti faciunt, ut fere circa eas solas versetur sacra eorum critica, et alteram pro altera ponere maximum errorem duca ut perversaque verba Dei viventis. Mss. codices consulunt, ex quibus antiquiores recentioribus anteponunt, plures paucioribus, correctos mendosis, masorethicos amasorethicis, públicos ac sacros privatis ac communibus ? celebriores obscurioribus. Ad hispanos praesertim codices ut ceteris omnibus accuratiores saepe appellant, ac praeferunt germanicis et italicis. Non ita tamen constanter ut aliquando desertis hispanis germánicos aliosque non sectentur. In antiqua et maxima exemplarium dissensione et auctoritate nolunt ea corrigi. Unusquisque sui codicis lectionem sequatur , expectetque Eliam vel Messiam, qui rem dirimat. Hinc unaquaeque synagoga ac provincia suos codices ac peculiares eorum lectiones sequitur. Variam §. x x x i v lectionem quam olim amanuenses notabant ad marginem, in Criticete leges a judaeis servatae. Habes igitur modum, quem textum recipere editumqae texin aestimanda fontium et varia- tum emendare ex mss. codicibus rum lectionum auctoritate tencas * non dubitant. Omnia deiìniunt

xxxviii

PRO

LE G OMENON

ex sola fere^ auctoritate masorae, tantaque haec est, ut ad masoram mss. codices corrigant ac describant. Eam Talmudis et interpretum auctoritati praeponunt, cui in plenis ac deficientibus non innituntur. Hoc tamen non impedit, quominus interdum contra auctoritatem masorae mss. codices accuratiores sequantur. Ubi masora discors est, mendosa, interpolata, mss. ejus codices conferunt, ex quibus, et ubi opus est , etiam ex critica conjectura editum masorae textum emendant. Sed potissimum confugiunt ad doctiores criticos eorumque judicia, ex antiquis ad Meiri, ad Kimchium , ad Todrosium, ex recentioribus ad Lonzanum ac Norzium , qui tamen et ipsi in nonnullis lectionibus dubii haerent. Si incertos eos faciant auctorum dissidia, fontes ipsos qui prò utraque lectione militant, expendunt, ac prò majori eorum vi et auctoritate judicant. Kerì seu lectionem marginis testuali in genere anteponunt. Ad antiquas editiones provocant, inter quas ut reliquis omnibus accuratiorem maximi faciunt ulyssiponensem Pentat. anni 149 1 ceterosque sacri textus libros in Lusitania editos, ex recentioribus amstelodamenses , lombrosanam, norzianam. Auctoritatem

codicum saepe ratione et analogia confirmant, sed sam. textum ac versiones rejiciunt, illius discrepantias repetentes ex samaritarum audacia, harum ex interpretum arbitrio , ex litter arum confusione, ex punctorum defectu. Exiguum vel nullum est pondus graecae versionis L x x , quam interpolatam habent, maximum chaldaicarum paraphrasium, quas saepe ad textus explanationem assumunt, sed saepe etiam ad masorethicum textum castigant. X X X

v

Varias lectiones judaeorum et occiientalium, ben ben Naphtali.

orientalium Ascer,

Quod vero unaquaeque. provincia in exempLirium discrepancia suos codices sequatur , easque lectiones, quas illius provincile rabbini, synagogae, academiae acceptant, constat ex pervulgatissimis dissidiis judaeorum orientalium et occidentalium, item ben Ascer, et ben Naphtali in legendo sacro textu. Per orientales intellige babylonios , per occidentales palaestinos. Variae inter utrosque lectiones sunt ducentae et amplius ; versàntur circa solas litteras, earumque nulla in Pentateucho occurrit. Contra quae inter ben Ascer, et

P

A

R

S

F

bea Naphtali, criticos x l seca-» l i , intercedunt, sola puncta et accentus respiciunt, suntque 864 • Utrarumque lectionum indicem habes in Bibliis rabbinicis, plemorem in Polyglottis londinensibus ; sed eae sensum noti afficiunt, suntque momenti adeo exigui, ut paucissimae locum in nostra hac collatione habere queant. Judaei europaei sequuntur lectiones occidentalium et ben Ascer, hocque idem teste Maimonide faeiunt aegyptii, ad quos e Hierosolymis ascerianum exemplar pertransiit, quin tamen alteram lectionem rejiciant, aut damnent eos qui illam sectantur. Quamobrem non modo in Bibliis saepe utramque adnotant, ut alterutra deligatur, sed et in textu ipso impresso turn antiquarum , turn recentiorum editionum, adhaerent interdum lectioni orientali et ben Naphtali. Porro judaei ipsi occidentales et europaei dissentiunt adhuc inter se, et hispani unam, germani, itali, galli aliam lectionem tuentur, ut ex eorum çodicibus l i q u e t . Quod spectat autem ad orientales, seu babyìonios, soriani~ac nehardaei magnopere olim inter se discrepabant, eorumque dissensionis vestigia servai nota masorethica Bibliorum rabbin, ad Deut. x x x i l 6 , nonnulla Todrosius, plura co-

R

1

M

XXXIX

A

dex meus a, £4 in sectionibus apertis ac clausis, quarum aliquae tanta hinc inde auctoritate et usu confirmabantur, ut binae illae celebres et antiquissimae aeademiae incertae plane essent, quas sequerentur, expectarentque super hac re Messiae adventum ac judicium. Conferantur annotata ad hunc codicem. §. Illustrious

x x x V1

judaeorum critici.

Todrosius.

Merito norziani Commentar' rii editor Todrosium, Lonzanum, Norzium ut illustriores ac do~ ctiores suae gentis criticos commendat, meritoque ad eos in dirimendis plenis ac deficientibus aliisque sacrae criticae quaestionibus fidenter confugiunt judaei. Quum enim consuluerint plures antiquos et correctissimos mss. codices, eorum judicium saepe tutius et accuratius est, quam judicium masoretharum. Quum eos saepe in nostra hac collatione producamus, operae pretium ducimus nonnulla dicere de iis ac criticis eorum lucubrationibus a nobis subintellectis. Todrosius , piene R. Mejr levita filius Todros patria burgensis , incoiati! toletanus, litterarum compendio dictus niD^rt Hararnci, floruit sub in. sec. x n l , et juxta Scalsceleth et Juchasin obiit an. 1 2 4 4 .

XL

PRO

LEG 0 MEN

ON

signe sacrae criticae opus in Pentateuch um chaldaice edidit , inscriptum rninV J'D miDD V Liber masorae sepis legis, quod maximam apud judaeos auctoritatem et'celebritatem nactum est. A d illud frequenter appellai Lonzanus, qui ms. habebat, sed mutilimi, ut ipse innuit fol. 8 ad Gen. X L V I I ^ Norzius vero testatur in ms. sui operis praefatione se mare transfretasse ut librum hunc famigeratissimum, sed rarissimum reperiret, celebratque ut divinae clementiae beneficium , quod ei tandem ilium videre contigerit: t> nixd^ D'o» m m s >rroyi niirfr rt w i ^"r n"ann. Sed tantum opus diu ineditum delituit, donee polonus judaeus Jacobus levita, ras. consecutus quod possidebat doctus regiensis rabbinus, adhuc in vivis, Israel Bi~ niamin Bassani, illud Florentiae edidit in fol. min. anno 17JO. Ms. ex quo editum est , descriptum erat in Castro Forojulii, quod dicitur Portus romatinus, a Menachem Moscato an. 1585 ex exemplari, quod scriptum fuerat Hierosolymis a Mose fil. Jacob an. 1388 , ut diserte legi-

tur ad calcem ( 1 ) . Recusum deinde est Berolini, sedmendose, an. 1 7 6 1 . Nam merum berolin. editionis mendum est, quod legitur Exod. x v i l 4 »iOlDDÌ?i masons. Fiorentina legit WID^I sonanism idemque sed cum 2 norzianum exemplar. Sorianorum autem judaeorum, ac codicum dissidia supra memoravimus. Ex quibus mss. Todrosius opus suum concinnaverit, non indicat. I l lud unum constat ex praefatione eum usum fuisse mss. codicibus accuratis et antiquis, desertis recentioribus vetustos et g e nuinos secutum, et in iis sequendis, ubi discrepabant, se in majoretti eorum numerum juxta praeceptum Exodi x x n l 2 inclinasse. Celebris hujus critici ms. ego habeo commentarium in Psal. xix ineditum ac bibliographis omnibus ignotum.

(x) In Brunsio qui de hoc libro agit in not. ad Diss. gen. Kenn. p. 1 1 3 , multa emendanda, 1. quod annum postremi codicis priori , seu forojuliensi attribuat , 1. quod priora praef. verba transferens, O ' T O T l et gtav'ta vertat et desiderabitia , j. quod putidum mendum Berolin..editionis probet, et yerae Norziani eiemplaris ante-

ponat, 4. quod opus a Bartoloccio Eibl, ratlinT . iv p. zo, a le Longio Bill. S. p. 4 6 1 , 463 , a Wolfio T . I p. 7 4 6 , et i l p. f 36 , a Fabricy Titres prim. T . i l p. 3 74 , aliisque laudatmn secure adfirmet laudatum a nullo christianoiuin ante Kennicottum , quodrepetit in Annal. helmst. 178 j p. 2 1 8 . Conf. De typ. heb. ferr. p. y 3,

x x x v r1 Lon\anus ac

Nor\ius.

Todrosium excipit R. Menachem Lonzanus, cujus Or torà seu lumen legis, jam a duobus seculis judaeorum ac christiànorum criticorum manibus teritur.

PARS Collationem et correctionem instituit auctor super Bibliis bombergianis in 4. an. 1544» ut ipse monet in praefatione 7 ubi assent inter cetera crìtica subsidia adhibuisse se decern mss. codices , plerosque hispánicos , ex quibiis erant qui habebant annos 500 , vel 600. Omnium antiquiores videntur fuisse bini hierosolymitani, alter annorum ^40, alter sine anno antiquior, qui proinde erant x l seculi. Lonzani critica, quae solum et ipsa Pentateuchum respicit , prodiit primum in libro Sceté Jadoth 4. Venetiis 1 6 1 8 , de cujus raritàte et laudibus multa Simonius in Bibliotheca critica et Epistolis selectis ; seorsim vero, sed minas accurate, recusa est Amstelodami an. 1 6 5 9 . Praeter primariam editionem est etiam ad manus ms. exemplar, in nonnullis locis abbreviai um, in aliis plenius. Sed duos praecedentes críticos longe superávit R . Salomon Norzi, qui criticum commentarium in omnes V . T. libros accuratissimum composuit, una cum sacro textu editum Mantuae an. 1 7 4 2 typis et impensis medici Raphaelis Chaiim de Italia , non apud italos medici, ut vertít Kennicottus. Editores titulum illi praefixerunt

P

RI

XII

W nn^O Minchad s cai. Verus tamen titulus libri est Til,! Godér perei£ , reparatpr ruinae ex Isaiae LVIII 1 2 , ut patet ex ms. auctoris praefatione, quam editores non viderant nec noverant ( l ) . Quum praefatio haec inedita sit christianisque criticis ignota, et norziani operis historiam illustret, baud ingratam rem facturum me arbitrar lectori, si illius contenta sura mat im exponam. XXXVIII Ined.ita. Nor\ii praefarh ,

Haec ergo sunt norzianae praefationis capita praecipua . I 3 breviorem masorae historkm contexit, ejusque utilitatem ac Studium, primosque patres, et illustriores grammaticos qui Kimcbios praecesserunt, commendat. 2 ° de summa sacrorum codicum et masorae indiligentia et mendis vehementer conqueritur, eisque mederi suscepto opere intendit et conatur . 3 0 nullis se laboribus ac curis pepercisse testatur, itt opus absolutissimum redderet, et emendatüores coclices ac masoras , sacraque celebriorum scribarum Volumina obtineret et consuleret, praesertim ve~ ro ut celeberrimum ac perrarum

( 1 ) Extat Mantuae i n BiWioth. Coen ejusque excerpta humanitati debeo eruditi Abrahaim Cotogna,

Tom. I

J

KL1Í

PROLEGOMENON

Todrosii opus conferret. 4 0 innuens Todrosii criticam in solis Pentateuchi libris occupari, fatetur et ipse ingenue in iis solis quoad plena ac defectiva diligentiorem operam posuisse ( 1 ) , in quibus idcirco tutissimam lectionis normam suppeditat. 5 ° se in codicum discrepantia antiquiores ac plures semper secutum adfirmat, in Pentateucho vero sententiam et auctoritatem Todrosii . 6 0 gloriatiir se excepisse domí ac consultasse venerandum senem ac sapientem Menachem de Lonzano, multaque utiliter didicisse ab e o , maxime quoad nonnullos códices, quos ille Hierosolymis contulerat. 7 0 tu m ex critica conjectura, tum ex mss. auctoritate multas masorethicas observationes se emendare asserit, nec objurgatione, sed "laude dignum esse qui lectiones corrigit aperte mendosas. 8 0 redarguens iterum codicum ac publicorum seribarum incuriam , sperat se malum hoc suo opere ejusque usu reparaturum , cui propterea titulum dat Goder peretz, seu reparatoris ruinae. 9 0 pieraque se judicio submisisse subdit docti praeceptoris sui R . Mosis Franchitae Harrari, collectisque gravissimis sexaginta et am-

(1) mm -train Vn a

plius fontibus et auctoribus a d haesisse, quorum indicem promittit, sed vix tribus operibus , Talmude babylonico, hierosolymitano, et Medras rabboth inchoat. Tandem persolutis Deo gratiarum actionibus, eum rogat ut errata sibi condonet ac benigne acceptet substantiarum sacrificium, corporis incommoda, ac vitae ipsias periculum , cui ob gloriam divinae legis subjecit se pertransiens semitas marium, ut Haramae opus reperirei. Titulus operis , quem praefatio exhibet, et annus jam designatus D J Z Ì »ölStf. rvDl et foedus pads meae, seu 3 8 6 , Ch. 162,6, ostendunt auctoris mentem opus hoc edendi, nisi casu aliquo fuisset praepeditus, Hoc autem centum et sexdecim post annos praestitit Raphael Basila, qui criticas notas partim commentario ipsi inseruit, partim sub fin. voluminum addidit, quibus de variis lectionibus ex diversis Bibliis ab Hoogtio collectis judicium suum interponit, quamque veriorem putat, indigitat. Norzianae tamen emendationes ac singulares lectiones in Prov. ac Jobum jam ab an. 1 7 2 5 ad marg. mantuanae horum librorum editionis notatae fuerant, quae dicitur in fronte fa-

o Vim rvnona MA -npip-r rò ont» rraxn h» rrnc ^ m .

F A R S eta secundum eorrectiones , quas fecit in integra Bibita aquila ( nti^n inniiit Norzii n o men ) magna R. Salomon de Nor^i, lectorem monens ad calcem, ut omnia fuse in Commentario ipso inspiciat, qiiem faciat Deus ut totu m impressum una cum innovationibus suis respublica videat! XXXIX Variorum lectionum delectus. Quandoquidem autem selectam ego exhibere collationem aggredior, ex discrepantibus lectionibus eas tantum congero, quae gravioris aut ullius saltern momenti mihi visae sunt, quae sensum vel mutant, vel affieiunt, et praesidium aliquod habent non modo in mss. codicibus, sed etiam in samar, textu et in versionibus antiquis . Quamobrem non solum manifesta amanuensium menda criticis curis indigna , sed et quamplurimas alias diversas lectiones praetermitto, quae vel auctoritate destxtuunt u r , vel sunt minimi ponderis. Ad posteriorum classem referendae praesertim plenae ac déficientes , natae ex defectu vel redundantia matrum lectionis vav et jod, quae puram saepe ver-

P R I M A

XLllI

borum ortograpbiam respiciunt. Has neglexerunt auctores ipsi sacrorum librorum verba vel versus repetentes, sacrique critici antiquissimorum tempor um. In tota enim scriptura nullum extat de iis kerì et. cbediv, seu nulla antiqua textus emendatio, nullum notatum codicum dissidium, cujus rei ea una ratio est, inquit Elias levita, quod nunquam mutatur sensus dictionis per plenum ac defectivum ( r ) . Tantaque est in illis confusio codicum , tanta hinc inde eorum auctoritas, ut doctiores judaeorum saepe ignorantiam suam testent u r , et ad Eliae vel Messiae tempora earum solutionem amandent. Haud paucas tamen plenas ac defectivas produco, quae insigniores sunt, verbaque et numéros immutant. Referendae praeterea quae diversam propriorum nominum ortographiam, litteras majusculas, minusculas, inversas, suspensas, puncta, accentus, spatia respiciunt, synonima vocabula, praepositiones affines, articulum demonstrativum , notam accusativi casus, plerasque denique conjunctiones, ex quibus eas potissimum in Pentateucho deligo quae sam. textus fulciuntur praesidio. Singula haec aliaqne id

(i) Pracf. Ill sd üb. Masoreih Xzh'yh ì-ÓDl "lOfì "VDÎtt r^OT JlNTin renten nVîU •S ' V cymi.

XL IV

P

R

O

L

E

G

O

genus levissima in litteris, punctis, accentibus persequi res esset multorum voluminum, annorum , hominum , et si plane non inutilis, exiguae saltern utilitatis et usus. Puncta autem et accentus, quae serius invecta in sacrum textum creduntur, non eandem curam ac Studium criticum merent u r . Attamen nonnullas etiam punctorum vocalium variationes adnoto, nonnullasque contra institutum in litteris minimi mobilienti , quae vel erant in kennicottianis Bibliis intactae, vel editionum auctoritate firmatae , praesertim in Pentateuchi libris majori religione a judaeis servatis, ac minores discrepantias suppeditantibus. Keri , seu lectionera marginis, quae apertam prodit rov chediv, seu textualis emendationem, negligo. Sed ubi utraque lectio sacro contextui analoga est, suamque habet hinc inde auctoritatem, marginalem lectionem tamquam varilntem illustro, exhibens fontes ac codices, in quibus in textum recepta conspicitur. xt Variorum

Uctionum

praestantia.

Si quis autem adhuc post institutum delectum quas sisto varias lectiones, exigui plane momenti reperit, aut ad vulgati tex-

M

E

N

O

N

tus emendationem parum idoneas, is animadvertat, I ° ei dolendum non esse, sed potius gratulandum, quod in gravioribus rebus superstites revelationis codices non discrepent, aut gravius discrepare non permiserit revelantis Providentia , cujus nutu omnia reguntur, i 0 mihi hoc non esse exprobrandum, qui quas mss. codices suppeditant, et in lis reperio, variationes exhibeo., 3 0 quod variationes quaelibet alicujus momenti in sacrosancto revelationis fonte graviores haberi debent, 4 0 attentione autem digniores, quas /non modo mss. codicum, sed et samar., textus, atque antiquarum versionum confirmat auctoritas, quales sunt quae hie comprehenduntur, 5 0 quod non ex primis Pentateuchi libris majori tenacitate asservatis, minusque variantibus judicandum est, sed ex integra collatione, et ex sequentibus potissimum libris prophetarum et agiögraphorum, in quibus graviores et insigniores discrepantiae occurrunt, 6° quod alii viri inducti, integra vel redundantia, vel deficientia verba, membra, periodi, mutata verba, conjugationes, numeri, genera, casus, personae, adverbia, praepositiones, mutatus ver bor um sensus, le via haec ac negligenda dici nequeunt, 7 0 quod sunt et-

P

A

R

S

P

R

I

M

A

XLV

none contineniur. Primo hoc volumine exhibentur Prolegomena, Clavis mss. editorumque codicum, Genesis, Exodus, Leviticus, I I Numeri, Deuteronomium, prophetae priores, seu Josue, Judices, libri Samuelis et Regum, ill prophetae posteriores, seu Isaias, Jeremias, Ezechiel, x i l minores, et ex agiographis, v volumina, idest Canticum, Ruth , Threni 0 Ecclesiastes, Esther, iv reliqua. agiographa, seuPsalmi, Proverbia, J o b , Daniel, Esdras, Nehemias, Chronica vel Paralipomeni . Singuli ordine libri ac capita percurruntur, selectaeqae ac graviores afferuntur variae lectiones ex mss. editisque codicibus mille quadringentis septuaginta quinque aliisque adhuc deinceps superaddendis decerptae. Primam ex Bibliis Hoogtii 1 7 0 5 , quae omnium accuratissima habentur, ac merito in collationum typum a Kennicotto aliisque criticis assumpta sunt, communis sacri textus lectio producitur, deinde lineola interposita varians, cui immediate fontes, ex quibus est hausta, subjiciuntur, eo quidem x L I ordine, ut primo veniant mss. codices kennicottiani, postea mei, Operis ratio et (¡economia. Opus hoc quod iv constat vo- exteri meae collationis, editi, samar. textus , antiquae versiones luminibus intra quadriennium eetc. succedane Ut pervium cuidendis , sistit collationem libroque opus ejusque usus reddatur, rum V . T . qui hcbraeorum ca-

iam variationes, quae integros versus eorumque intègritatem respiciunt, quales sunt bini Josue x x l 3 6 , 3 7 , 8 0 quod graviores yarias lectiones non suppeditant M i l l i i a c Westhenii novi Testamenti, vel prophänorum auQtorum collationes hucusque institutae, 9 0 quod in tanto variantium numero qui ad plura millia assurgit, plurimae non modo optimae, sed et melioris notae, quam editae iisque praeferendae producuntur, plurimae mani* festae editi textus emendationes, IO quod si vel in uno loco bodiernus textus ex collatione emendetur , suaeque integritati restituat u r , utiliter susceptus est labor institutaque mss. collatio, 11 0 tandem quod si nec unius loci emendationem suppeditet, haec ipsa vulgati textus confirmatio , haec ejus integritatis divinaeque de eo providentiae demonstratio, hoc , quod ex tot codicum ac generali fere collatione redundat, pietatis fideique nostrae solatium max imi semper a christiano est habendum.

XLVl

PROLEGOMENON

latina cuilibet lectioni ac textui sive hebraeo, sive ex aliis Unguis Orientis, additur interpret a d o , nullique obeli, nulla ad illam indigitandam diacritica signa adhibentur. Fontes omnes sacrae criticae, ut uno intuitu constet lectori qui mss. codices, quae versiones variae lectioni faveant, perpetuo distinguuntur, solis mss. codicibus totidem numeris expressis, qui praecise et paucis diuturnae ac laboriosissimae sacrorum codicum meditationis fructum exhibent. Ex mss. codicibus numerantur primo qui aperte, et sine correctione variam lectionem tuentur , deinde qui prima m a n u , tertio qui secunda, postremo qui dubiam illam habent. Primam codicis lectionem vocabulo primo indicamus, secundam nunc. Qui ergo codices praefixum prias vocabulum habent, ita olim legisse intelliguntur, sed nunc emendati et ad masoram reformati, contra qui posterius, antea hodiernam lectionem habuisse a posteriori manu in variantem mutatam. Omnia autem praestamus ea fide ac diligentia quae verum historien m decet, qiialem nos gerere profitemur, varias lectiones earumque testes producentes , ut criticus doctus ac moderatus judicis personam sustineat, testes ipsos exa-

minet, et de lectionis ventate et congruentia judicet, audita ut par est, altera parte, habitaque ratione testium et codicum, qui silent et pro vulgata lectione stant. Quotquot enim silent sive ex meis, sive ex kennic. in integrum collatis, sive ex editis in genere, ii cum hoogtiano textu plerumque legere censendi sunt. Quod idem dicendum est de versionibus antiquis ex hebraeo derivatis et in anglicanis Polyglottis cum eo connexis , videlicet de Lxx , vulgato , syro, chaldaeo et arabe , qui conferuntur in singula loca. Dico plerumque et in genere. Nam codices aliquando neutram lectionem sequuntur, aliquando mutili sunt, recentiores vero et masorethici ex sua natura raro dissentientes in iis tantum locis examinantur, in cjuibus discrepare praesumuntur , non in rarioribus lectionibus ac magis singularibus, quas perpauci antiquiores et amasorethici codices servant. §. Hujus

x

collationis

LI I emolumenta.

Haec autem sunt hujus meae qualiscumque collationis, si cum kennicottiana comparas , emolumenta . Dàtur hie nova collatio quingentorum nonaginta circiter mss. sacri textus codicum, qui

F A Fi S perpaucis exceptis in kennicottiana non comparent. E x kenn, codicibus praeter illos qui in meam potestatem devenerunt, alii octoginta octo supplentur. Distinctio variarum lectionum, quae sunt ex prima vel secunda manu , in kennic. Bibliis saepe neglecta, accuratior produci tur. Ducentae triginta et amplius editiones illic intactae conferuntur, inter quas centum viginti quinqué sec. XV et x v l . Conferuntur plenius quae illic si ve in integrum, si ve in selectis locis fuerant exäminatae. Antiquae versiones, quae inter praecipuos sacrae crîticae fontes sunt collocandae , in oxoniensi collatione praetermissae hie locum habent, editae cum mss. codicibus saepe comparantur , ineditae rarioris commatis eruuntur, tot putida codicum menda totque masorethicae ineptiae , quibus scatet anglica collectio , omittuntur , emendantur mendosae codicum collationes , accuratior suppeditatur eorumdem codicum descriptio, et quoad epigraphas, singularia, aliaque saepe suppletur, seorsirn describuntur codices samaritani , distinguuntur fontes variarum lectionum sub iisdem numeris a Kennicotto confasi, obscura in iis indicandis signa devitantur, variae lecciones cla-

rius ac plenius proponuntur, latina hebraicis vel orientalibus lectionibus ac textibus semper subjicitur interpretatio, loca parallela, analogia contextus, veter um testimonia r sacrorum sive judaicorum, sive christianorum judicia identidem exhibentur, quamplures denique variae lectiones gravioris momenti in kenn. B i bliis intactae et ignotae afferunt u r , ex quibus in primis tribus Pentateuchi libris hoc volumine contentis ducentae sexaginta circiter occurrunt . Ad eas vero quae in illis Bibliis producuntur, adeo insignia accedunt additamenta, ut saepe plures ad vai*, lect. confirmationem ex superadditis meis codicibus aiFerantur, quam ex universa Europa K e n n i cottus ipse attulerit. Neque haec animadverto, ut kennicottiano operi, praestantissimo sane sacrisque studiis utillimo, aut ut doctissimo anglo quidpiara detraham, qui nomen suum tam operosa totque annorum studio elaborata variantiùm collectio ne immortalitati consecravit. Sua stat et auctori laus et operi dignitas, praostantia, usus, ac critici, quibus cordi est minutas quasque sacri textus discrepantias, ac plenas praesertim vel deiìcientes litte— ras nosse , oxoniensi collatione indigent. Ego auctiorem quidem

xLviii

rmjLüLrUMum V PARS

quoad fontes, ac perfectiorem , sed selectam graviorum var. lectionum syllogem suppedito,quam post tot insignia additamenta ac tot tantosque conatus usquequaque perfectam esse nec operis ipsius natura pätitur, ñeque humana infirmitas. Itaque eam , quaecumque sit, sacri critici doctique lectores excipiant benigne , auctorisque studia, labores, sollertiara aequi bonique consu-

PRIMA.

lant. Illustribüs autem ex omni coetu, religione, provincia viris, qui benevole operis hujus mei editionem datis in antecessum nominibus promovent et cohonestant, publice hic gratias refero habeoque quammaximas, eorumque nomina , ut grata mecum mente ea etiam recolat docta posteritas, sub finem voluminis exhibeo sub suis unaquaeque regionibus et urbibus digesta.

XLIX

PROLEGOMENON PARS DE AUCTORITATE

II FONTIUM

VARIARUMQUE

LECTIONUM CANONES CRITICI. V

c

I Hodiernis apographis sacri textus, qtium ea n o bis servarit publica auctoritas triplicis diversae ecclesiae ac nationis, judaicae, samaritanae, christianae, earumque fidem yersiones antiquissimae fere bis mille annorum testentur, eadem habenda est fides quae autographis. I I Ex autographis enim ip~ sis et authenticis codicibus publica veluti manu, usu, auctoritate firmata profluxerunt, qua nulla firmior esse potest. I I I Profluxerunt autem, etsi longo seculorum ordine per tot scribas diversarum nationum, religionum, aetatum descripta, in revelationis, ac rerum summ a , et in historiae veritate optimé inter se consentientia. I V Nec quae in ea injuria temporum, amanuensium negligent i a , criticorum audacia intrusa sunt menda ac v a r i a t i o n s , ejus'ANON

Tom. I

dem revelationis substantiam taiig u n t , aut labefactant ejus integritatem. V Sacer ergo textus iis comprehensus integer e s t , divinus , authenticus , infallibilis auctoritatis ac fidei. V I Legitimi mendorum sacri textus eraendationis fontes sunt mss. codices, antiquae et optimae editiones, samaritanus textus, vetustissimae versiones , veterum testimonia, parallela loca, contextus analogia, masora, criticae conjecturae. V I I Quilibet tamen fons seorsim sumptus suas exceptiones patitur. C o d e x , editio, masora mendosa esse potest, versio, testimonium, conjectura libera, pârallelismus vel analogia suspecta et erroris origo. V I I I U t itaque certa fides emendationi fiat, fontes ipsi probentur, eaque non ex uno vel ë

X

PROLEGOMENON

altero, eoque infirmo^ sed ex gravissimis, et ex eorum si fieri potest, consensu vel plerorumque auctoritate hauriatur. I X Nec enim temere et sine gravi ratione et auctoritate deserenda est lectio communis, aut sine praevio serio examine de ea definiendum. X Nec omnis lectio quae prima fronte mendosa , falsa , absurda, contradictoria videtur,pro tali habenda, nisi primo de mendo ac falsitate manifeste constet. X I Ut aequum judicium fiat, non soli expendendi fontes qui pro varia lectione militant, sed et qui contra earn faciunt et in collatione silent. X I I Qui enim in collatione silent codices sive mei, sive K e n nicottiani in integrum collati , ii receptAm lectionem plerumque confirmant. X I I I Mss. codicum non attendenda copia, sed conditio, antiquitas, eorumque cum v e tustissimis interpretum codicibus consensus. X I V Vera lectio etiam in. uno codice servari potest contra fidem reliquorum omnium. X V Fieri etiam potest ut ser~ vetur in nullo, et ex critica conjectura et ex sacri contextus vel parallelorum locorum analogia sit eruenda.

X V I Quo magis codices cum priscis interpretum codicibus consonant , ac genuinas antiquorum exemplarium servant lectiones, eo praestantior est eorum conditio, gravior ac sanctior auctoritas. X V I I In investiganda autem veterum codicum lectione maximi ac praestantioris usus sunt codices qui textum suppeditant, qua*lis ante invectam hodiernam masoram legebatur, nec ejus emendationes sequuntur, dicti amasorethici. X V I I I Ejusmodi habendi codices qui chaldaicam paraphrasim alternis versibus conjunctam exhibent, ac generatim germanici et itali. X I X yuicumque îgitur sit codex, cujuscumque scribae, aetatis, characteris, conditionis, si servat veras lectiones codicum quos samar, textus et veteres interprétés repraesenrant, maximi habendus est, censendusque vel reapse antiquus, vel ex antiquo descriptus. X X Hinc recentioris codicis optima interdum est nota gravisque auctoritas , quia ex antiquo egregioque codice interdum haustus, quod ejus lectiones demonstrant. X X I Ita inemendati codices optimas saepe servant lectiones . Varia, lectio samar, textus, anti-

PARS

S E C U N D A

qmrara versiöijuiö, praestantium et accuratorum codicum praesidio suffulta, vera descripti apograph! lectio est, non oscitantis scribae depravatique exempli mendutn, X X I I Nihil ergo ex scriptoris indiligentia ac prava cödicis conditione detrahitur praestantiae et auctoritati variae lectionis, quae meliorum codicum ac fontium sacrae criticae suffragiis innititur. X X I I I Antiquiores tamen codices ceteris paribus recentioribas sunt praeferendi, emendati inemendatis, pauciores, sed diversi, pluribus sibi similibus. X X I V Major namque est auctoritas lectionis quae a codicibus probatur diversi generis, aetatis, provinciae, nationis. X X V Quum vero aeque boni sunt codices, aeque antiqui, recipienda lectio quae plurium auctoritati innititur graviusque habet praesidium in ceteris fontibus. X X V I Codices sine punetis ad publica ac sacra synagogarum exemplaria describenda exarati eorumque t y p i , praeferendi communibus ad privatum usurrt privataque studia conscriptis. X X V I I Publica ipsa Pentateuchi volumina quae vere antiqua vel ex antiquis descripta es-

LI

se liquet, privatis ejusdem aetatis libris debent anteponi. X X V I I I Contra quae fere infinita extant synagogarum volumina ad masorethica exempla descripta ac recentissimi aevi, infirmae fidei sunt, auctoritatis, et usus. X X I X Hoc idem statuendum de immensa copia voluminum libri Estheris. X X X Varia lectio quae ex hispano codice, masorethico, ad synagogae usum conscriptò, accurato, a docto vel in gratiam docti exarato, ex celebri vel optimo codice hausto petitur, majoris ponder is haben da , eoque illustrius quod pro se habet, testimonium . X X X I Prima codicis lectio quae cum aliis vel vetustissimi» interpretum codicibus congruità nòn oscitantis sCribae est, sed descripti autographi, quae a se» cunda manu, judicantis ac deliberantis correctorisX X X I I Utraque aestimanda T quum samar, textus vel antiquarum ^ersionum fide fulcitur, ad easque tamquam ad lapidem lydium probanda. X X X I I I Varia lectio mss, codicum ac version um consensio ne praemunita , vel quae summam in utrisque- habet auctoritatem, pro vera ac genuina haberi debet.

in

PROLEGOMENON

X X X I V Ea , contra quara versiones omnes aritiquae et samar. textus testantur, falsa existiman ac negligi. X X X V Ex duabus lectionibus hinc inde mss. codicum et "versionum auctoritate stipatis ea sequenda quae magis analoga est, auctoris stylo conformior, melioremque sensum gignit. X X X V I Quae stylo scriptoris est contraria, minusque cum antecedentibus ac consequentibus cohaeret, vel incongruum sensum efficit, deserenda. X X X V I I At vero quum in sacrorum librorum recognitione nonnulla in iis variis temporibus sint addita et mutata, magna hie adhibenda est cautio, nec quaevis lectio quae primi scriptoris stylum, mentem, aetatem non sapiat, statim repudianda. X X X V I I I Quaelibet etiam lingua et aetas suas habet anomalias et enallages, nec omnes nec semper grammatice scripserunt sacri auctores. Unde non temere rejicienda lectio anomala. X X X I X Immo anomala lectio plerumque verior. Facilliraum namque est anomalis analoga a scribis substituí, analogis anomala difficillimum. X L Quod tamen olim praestiterunt sacri critici ut interdum anomalis analoga, antiquatae et

inusitatiori ortographiae usitatam substituèrent, nihil vetat quominus in hodierno textu fiat, maxime si mss. codicum vel publica accedat auctoritas. X L I Aliter statuendum de analogia vel consensione doctrinae et historiae. Haec semper sequenda, praeferendaque lectio quae cum ea magis cohaeret. X L I I Obscurior lectio v e rior et ipsa plerumque est, clarior glossema librarli ac critici. Prior ergo anteponenda. X L I I I Keri , seu lectio marginalis quae manifesta est et justa textualis emendatio, praeïerenda est et in textum recipienda. X L I V Non solum enim censetur facta ex analogia et auctoritate codicum , sed et earn codices ipsi melioris et antiquioris notae plerumque servant in textu. X L V Quum vero K e r ì seu lectio marginis varia est mss. codicum lectio, de ea ex auctoritate fontium judicandum. X L V I Mss. codicibus comparandae sunt antiquae editiones. Quum ex mss. haustae , et recentiorum typi sint, maximi in re critica sunt faciendae. j X L V I I Maximi amasorethicae quae textum exhibent qualis ante masoretharum emendationes legebatur. X L V I I I Ex antiquis editio-

P J R S

S

nibus etnendandae mendosae lectiones quas in recentiores omnes masorethica Ghaiimi Biblia invexerunt. X L I X Textus hebraeus et samaritanus tamquam duo diversa unius ejusdemque textus exemplaria consideranda sunt, alterum Judaicum ab Esdra et judaeorum criticis sive antiquis, sive recentioribus emendatum, israeliticum alteram, antibabilonicum, inemendatum. L Sua utrique auctoritas , pra estantia, naevi, lectiories. L I Samaritani sicut antiquas litteras religiose servarunt, ita et antiquum Mosis codicem, qui cum in rerum summa cum hebraeo consentiat, integer dicendus e s t , divinus , legitimus sacrarum emendationum fons. L I I Maximi etiam in dijudicanda vera lectione confirmandaque sacri textus integritate usus et auctoritatis. L I I I Est enim antiquior captivitate babylonica qua foedati sunt judaici codices, servatus ab ea natione quae nullum religionis commercium habuit cum judaeis, immo vero perpetuum dissidium. L I V Sed anomaliarum emendationes, et glossae quae in samar. textu conspiciuniur, sapiunt samar, scribarum correctionem et

E

C

U

N

D

A

LIII

ingenium , cauteque a veris variis lectionibus sunt distinguendae. In iis infirma samar, codicis auctoritas. L V Antiquae versiones ex textu ipso immediate petitae, locum tenent antiquorum codicum, suum textum in genere repraesentant , idoneique sunt sacrae criticae fontes. L V I Ubi dissentiunt superstites codices, quinam sequendi sint, versiones apprime definiunt. L Y I I Quas interpretes antiquorum codicum sistunt lectiories y eo praestantiores habendae, quanto propius earum codices ad sacroram autographorum témpora accedunt. L V I 1 I Non omnes tamen versionum dxscrepantiae pro variis lectionibus habendae. Multae sunt ex interpretibus ipsis, qui aliquando ingenio indulgent, addunt, detrahunt , mutant, errant . L I X Quamobretn ex ceterorum fontium auctoritate lectiones versionum diligenter probandae. L X Nec vulgatis anteponendae , nisi certo constet eas ex ipso textu, seu ex niss. ejus apographis haustas fuisse, iisque probatae fidei. L X I Solus dissensus versionum mss. codicum sacri textus auctoritate destitutus ad lectio-

Lir

PROLEGOMENON

nis varietatem certo trahi nequit, dubiaque est lectio quae ex illo elicitur. L X I I Dissentiente textu et versionibus per se spectatis , ex patrura praescripto et ecclesiae usu generatim textus sequendus. Habet hie auctoritatem fontis, illae interpretum. L X Í J I Nec nos versionibus utentes eas fonti praeferimus , aut fontem ex rivulis, sed codices ex codicibus , apographa ex aliis apographis quae versiones referunt et servant, emendamus. L X I V Atque ut securius ad textus emendationem antiquae versiones deligantur, mss. earum codices antiquiores meliorisque not a e , ubi opus est, in auxilium vocandi. L X V Infirma enim fit versionum auctoritas , quum earum exeraplaria dissentiunt , infirma si liberiores sint, ac litteram deserant, si consentientes non habeant ceteros interpretes, si interpreten! mendoso códice usum esse constet. L X V I Mendosi etiam niterdum editi versionum textus, trtendosae latinae earuni interpretationes, ex quibus propterea de veris veterum interpretum lectionibus non est judtcaiiduni. L X V I I A d distimmendas ve-

ras codicum, quibus interprétés utebantur, lectiones utilis in primis est sam. textus, Lectiones a sam. textu confirmatae lectiones codicum sunt, non interpretum. L X V I I I Varia lectio quae ex antiquarum versionum inter se diversarum consensione petit u r , ea non ex interpretum judicio et arbitrio, sed ex archetypo codice dimanat. Nec enim interpres interpretem, sed textum ipsum descripsit ac vertit. L X I X Ita ex mss. codicibus h au sta ac vera varia lectio generatim censenda , quam superstites codices sacri textus confirmant , ea interpretis aut valde dubia, cujus nulla in mss. supersunt vestigia. L X X Ex duabus vel pluribus dissentientibus versionibus ea anteponenda quae antiquior, purior, sacri textus ejusque litterae tenacior , quae ex praestantioribus apographis deprompta, quae gravius habet in melioris notae codicibus praesidium. L X X I Versio graeca L x x est omnium antiquior et illustrior, sed valde nunc interpolata. L X X I l In insignioribus ejus discrepantiis ab hebr. textu hie sequendus. Haec est patrum, hacc ipsissima Christi, et apostolorum praxis, ut observât Hieronymus. L X X I I I Syrae versionis quae

PARS

S E C U N D A

et antiquissima est et purior, silique textus tenacior, potior babenda auctoritas. L X X I V Quum dissident inter se chaldaicae paraphrases, quae antiquioribus mss. continentur , nec ad masorethicum textum sunt reformatae, ceteris praeferendae. L X X V Arabs criticum usura et auctoritatem habet in iis libris , in quibas hebraeum textum sequitur, videlicet in libris Pentateuchi aliisque paucis. L X X V I Nullam ad textus emendationem in iis, in quibus sequitur Lxx et syrum. Quod de versione qualibet ex hebraeo non derivata dicendum est, quae si aliquando afièrtur, non auctoritatis sed eruditiouis gratia affercur. LXX VII Dissentiente porro in Pentateucho arabico textu cpolitano ac parisiensi, ille ut verus Saadiae textus ex hebraicis codicibus haustus sec. vul vel ix habendus est , hie interpolate . L X X V I I I Quum masora qualis extat, mutila sit, interpolata, recentìòr, in levioribus rebus occupata, aliquando discors ac melioris notae mss. opposita, magnae auctoritatis esse nequit. L X X I X Ubi tamen sibi ipsi constans est, et mss. codicum fidei innixa, sua stat masorae auctoritas.

ir

L X X X Stat autem potissimum in illis in quibus magnarci solertiam adhibuisse constat masorethas , videlicet in plenis ac defectivis, in versibus, sectionibus, litteris, anomaliis, parallelis locis recensendis. L X X X I i n his masorae auctoritas auctoritati Talmudis et judaicorum scriptorum generatim anteponenda, quia ilia opus est criticorum ex codicum fide judicantium , haec auctorum libere sacris lectionibus utentium. LXXX II In gravioribus lectionibus ac sensutn mutantibus parallelismus legitimus emendationum fons habendus, in minoribus mendorum. L X X X I I I Varia lectio ex solo parallelismo orta generatim suspecta est et mendosa . Quod turn intelligitur quum optimorum codicum ac fontium praesidio destituitur. L X X X I V Ut ergo emendatio ex parallelo loco recte fiat, si locus aperte mendosus non est, mss. codicum et versionum auctoritate confirmetur. L X X X V Ex duabus lectionibus vere parallelis inter se diversis et auctoritate codicum bine inde confirmatis, lectio primi scriptoris et antiquioris libri est praeferenda. L X X X V I Ilia magis vera

in

PROLEGOMENON

exemplaria quae cum novi Testamenti auctoritate concordant, ut inquit Hieronymus. LX XXVII Sed eorum probanda fides in iis textibus quos novi foederis scriptores ex hebraeis fontibus, non ex Lxx desumpserunt, qui ad litteram, non quoad sensum producuntur, nec ex graeco sunt interpolati. LXXXVIII Patres quum ad hebraea exemplaria provocant, eorum lectiones ostendunt sua aetate receptas. Videndum tamen ne hebraeorum exemplarium nomine graecas interpretationes ex illis haustas intelligant. L X X X I X Utiliter etiam antiqua sacri textus conditio ejusque lectiones ex vetustissimis judaeorum scriptis eruuntur. At vero cavendum ne memoriae ob-

PARS

SECUNDA,

temperent, et allegoricae expositiones cum veris var. lectionibus confundantur. XC Talmudistae dum allegoriis eruendis studentes praecipiunt non legas sic sed sic, quid in eorum codicibus legeret u r , ostendunt. Ita quod non legendum suadent , vera textus lectio est. XCI Criticorum judicia tanti valent, quanti auctoritas fontium quae pro iis militât. XCII Omnis emendatio ex auctoritate communium sacrae criticae fontium fiat, eaque gravissima . XCIII Non ex sola conjectura , nisi textus sit aperte falsatus ac mendosus, hocque urgens et extrema cogat necessitas.

C L A Y IS S E U

DESCRIPTIO

COLLATORUM

MSS. EDITORUMQ. CODICUM SACRI

Tom. I

TEXTUS.

h

lìx

MSS. CODICES KENNICOTTIANAE COLLATIONIS IN V A R U S

EÜROPAE

BREVITER DESCRIPTI,

c

od. i Biblia, cod. ms. memb. fol. 2 v o l . , Bodlejan. Laud, A 172, 162. Praestantissimus codex quera p u tat Kenn. assurgere ad aetatem 800 annorum, parem ei cum Vindobonensi antiquitatem tribùens, etsi ob Kerì, quod h a b e t , et lineas masorae destinaras videatur certe recentior et ad x i l s e c u l u t n referendus. V . e t c ì . Scknurrer

De hebr. coi.

3

4

j

5

Biblia, memb. hisp. 4. 2 vol. sec. x i v , ib. Pocock. 3 4 7 , 348.

Biblia, mejnb.germ. fol. 1 vol. annorum 6 c o , ibid. Hunting. 11, 12.

Pentat., memb. germ. fol. maj. cum T a r g . alternis versibus, ibid. Laud. G 97 . Annorum forte 4^0. A d calc. Ge.neseos reperitur nomea scribae codicis Simcha. Unic. Gen. x i v 10.

Pent, cum T a r g . et vers. arab. versib. alternis, bombyc. fol, 2 vol. an. 1 4 4 8 , vel 1 4 4 7 , ib. Pocock. 3 9 5 , 396Litteris potius hisp., quatn germanicis. Epigr. : Absoluta est haec lex sub in. mensis nisan an. 1760

Biblia , memb.charact. ital. in 4. an. 1304, ib. Selden. A 4 7 .

l e g u n t u r : Ego Samuel fil- R. Jacob Serughial scripJt istos Danielis et Esdrae libros, quibas xxiv libri sacri absolvurttur.. absolutusque est codex in urbe Soriae an. tf-f.

EMENDATI.

Incip. Gen. x x x i v 21 , et explicit i l Chron. 1 x 4 . Codex bonae notae, in quo Jeremias praecedit Ezech. et Isaiam juxta ord. talmudicum , qui etiam servatur in Agiographis. Unic. Num. x x v l 1 8 , x x x v 8 .

in dirione

Poetico more conscriptos h a b i t Psal., P r o v . , Jobum , servatque in Agiographis ordinem hispaninn ac masorethicum. A d calcem vero haec

SERVATI

Poetice etiam hie conscribuntur, seu per heftiistichia. Psalmi, P r o v . , ac Job, et a Paralipomenis incipiunt Agiographa.

esto Isaac scriba oriun-

dus ex Rija , forte Riva Tridentina.

2

SUPPLETI,

aetate dific.

determinando, p. 2^ . Character Kennicotto hispanus, Brunsio intermedi us, v e l italicus e s t , atque ejusmodi videt u r e x specimine, quod ipse exhibet ad cale. Kenn. Dìtser. gen, ab eo recusae . Sed in antiquioribus codicibus hispanis, ut supra observaviimis et ex mss, ipsis constat, character vergit ad intermedium. Multae lie— terae vetustate detritae s u n t , novo atramento obductae, nullae ex prima manu init. litterae majores, nulla primitus masora , excepta finali. Incip. Gen. x x v i l 3 1 , et c o n t i n e t v a riationes a textu Hoogtiano 14000, quae confirmant vers, graecam in vocibus 109, syram in 9 8 , arab, in 8 2 , v u l g . in 88, chald. in 42. Sub fin. Nehem. deleta conspiciuntur haec v e r b a : Fortis

PARTIBUS

ae-

rae contractuum ( j u x t a Asseman. Ch. 1 4 4 7 ) in urbe Chamath, quae est super flum. Marud , v e l O r o n t e , scripsitque illam servus minimus et humilis El'tas fil. Jescuafil. Chelpon. C o d . sing.

g

Gen. v u l

11.

Pentatmemb. hisp. fol. min. sec. x v , ibid. Hunting. 6 9 . Afferuntur ad marg. cod. Z.inbuk i , et Hillelianus. Sing, lectio Exod. ill 17.

IX

9

M S S.

C O D I C E S

Annor. circiter memb. 4. an. 1 3 3 0 , ib. Hunting. 234. A a c a l c . Absolutus Comm. Isaiae . . . descripsique eum ego Judas fil. R. Josephi fil. Al-Aphnos .ad mei usum , et absolví scriptionem ejus mense tebeth an. sopo.

Jerem. Fragm., memb. 4. annor. 400. Servatur in cod. Bodl. 2. Continet Jerem. x x x l 33 ad x x x i l 1 4 , et x x x v l 23 ad x x x v i l 1 0 .

E^ech. cum 2 vers. lat. interlinean et marg., memb. 4. sec. x i v , ib. E Museo 159.

cm,I

29

Incip. a sinistra ad dext. et in fine habet Dis orat. domin., ut certe ab exjudaeo, seu christiano sit exaratus.

Voces init. simplice« nec majores , tnasora primitus nulla, Keri saepe in textu, nulla a prima manu puneta, et in plur. locis vetustas versiones confirmât. Kenn. codicem refert ad in. sec. x i l , sed juxta Brunsium scriptura codiçis non magna«1 ostendit antlquitatem , et recentior habetur ab Houbiga ntio. Sing. Psal. xxil 1 7 , xxv x x v i i I 8 . Vide et-

E^ech. et Prophetae min. , memb. hisp. 2 4 . in. sec. x v , • ib. Hun-

ting.

604.

Defic. ab Ezech. xv- 4 , deinceps.

et saepe

30

Prophetae et Agiographa, memb.

31

ital. 4 . , ib. Tanner 173 . Scriptus videtur sub in. sec. x n l • Cod. optira., qui deficit ad Jos. x 6 • Jeremias Isaiain praecedit, huncque sing, ordinem sequuntur Agiographa, Dan. Esd. Chron. Ruth Esth. Psal. Job Prov. Eccle. Cant. Threni. Agiographa , m e m b . 1 2 . sub dim i d . s e c . x i i l , i b . Hunt. J 9 1 . Chronica praecedunt Psalmos, libri poetici per hemistichia dividunt u r , et Saepe deficit codex. Character simplex et antiquus. Job, chart, rabb. 4. an. 1 4 8 5 ,

32

ib. Laud. L

1.

E p i g r . : Absolutus opera, mi liber hie . .. in grat. R. R. Abrah. sacerdotis, fititque die x mensis sivan an. 2 scriba Joseph fil. Eli.

33

Job

mei miniIsaaci fil. finis ejus . Dicit

c u m dupl. versione arabica , b o m b y c . ital. 4 . annor.

400, ib. Hunting. 5 1 1 34 3j 36

Altera ex 2 vers. arab. est R. Saadiae Gaon. Job j chart, rabb. fol. an. j 2 4 3 ,

Ch. 1483 , ib. Hunting. 7 2 .

Psaltmemb. g e r m . 1 2 . sec. x v e x e u n . , ib. Laud. A 4 3 . Psal., m e m b . g e r m . 4. in. sec.

xiv, ib. Laud. E 2 2 .

37

Sed juxta Bruns. recentior. Sing. Psal. x v n l J 2 j J3 , J 4 , j 5 Estheris Volumina sec. x v , xvi, xvil, ib. 56 Ecclesiastes et Esther cum nonnull. Aphtar.

it.,

}

memb. ital.

ib. Seld. sup. 106.

S u b fin. sec. x i v . Init. litterae maj. et aureae. A d calc. haec : Ego

j7

David fil. Isaaci sacerdotis absolvi luinc Pentat. v *ftlegh. et Aphtaroth.

Eccles. cum vers. arab., bomb, rabb. 8. an. 1 3 3 4 , ib. Po-

cock. 274.

70 71

71

Subscriptio: Absolutus est hie liber

feria nl hebdom., quae est xxil mensis scebat an. 164.6 contractuum in urbe Masjaf

( prope H a m a t , et Emes-

sam in Syria ) , sibique ipsi scripsit Ja-

58 j9 60 67

cob medicus fil. Jobi.

Eccle. Fragm. a cap. x 4 ad fin., chart, rabb. 4. sec. x i v , ib. Hunting. 6 1 6 . Cant, cum vers. arab., memb. hisp, 4. in. sec- xv. Def. ab vnl 5. ad fin., ib. Hunt. 496. Aphti Volum. in corio hisp. sub fin. sec.xiv, ib. Hunting. 6 1 7 . Biblia, memb. hisp. 4. an. 1476, Oxon. Bibhoth. Radcliv. Elegantiss. codex cum nonnull. Iitt. init. deauratis , et libris poeticis hemistice descriptis. Epigr.: Ego Mo-

ses fil. R. Jacob scriba (finis vel terminus meus sit in bonum ) scripsi, et punctis et masora instruxi, correxique hos xxiv libros uno volumine comprehensos, absolvique illud feria iv die 3 (forte 2 1 ) mensis Ab ann't 236

sex-

it millenarii in urbe Corunniae, consolidavique illud 37 quaternionibus vel plagulis.... in gratiam electissimi ju-

venis Isaaci fil. Don Salom. de Pra-

g.a. Ita interpretandae voces ' » s i s ah ,.,et p t m j i p , quae quid sibi velint, non conjicit Brunsius p. 365

novae edit. Dissert. gen.

Kenn.

Esther Volum. , ib. in Museo Ashinoelano sub fin. sec. xv. Pent, cum vers. lat., memb. fol. sec. x v , ib. Biblioth. Colleg. Corp. Christi W B 4 , 7 . Pretiosus cod. ob multas insignes, ac sing. var. lect. Conf. Gen. x x i l 1 , x x v i l 3 4 , xxxnl 1 , xxxiv 2 8 , 2 9 , Exodi xxxxx a , L e v . x i v 1 3 , Num. i v 4 7 , x x x 1 7 , x x x v 3 2 .

Prophetae prior.} memb. fol. in. sec. x v , ib. E 3 , 8 « Samuel Fragm. cum vers. lat. interlin. et Chronica, memb. S. in. sec. x v , ib. W D 1 , 5. Prophetae poster, cum vers, lat., memb. fol. exeun. sec. x i v , ib. W B 4 , 8. Omittitur Obadias. Haud paucas bonae notae variationes suppeditat.

73

74

Psalt. cum vers. lat. interlin., ac praeterea duplici alia, gallicana et romana in dua» bus aliis columnis, membr. fol. in. sec. x v , ib. W B 4 , 6. Prov. et Psal. 3 memb. fol. sec. xiv exeun., ib. W D 2 , 1 . Psalmi sunt cum vers. lat. scripti a sinistra dextrorsum .

7J

Pentat. cum Targ. ad marg., memb. fol. 2. vol. sec. x i v ,

Oxon. Bibl. Coll. Jesu n.

76

Singui. cod. lect. v i d e G e n . n l x i x eut. v M e g h - , A p h t . , et aeram 4600, C h . 840, sed aperte mendosam, n i vol. Agiographa et Prophetas, u b i iterum occurrunt Meghilloth , et eadem aera a p o c r y p h a .

S

227 Biblia, memb. semirabb. fol. an. 1287, ib. Palat. 9 . Script. Romae an. ^047. Chronica praecedunt Psalmos. V . Cat.Vat.p.11.

228 Biblia cum Targ. alt. vers., Com. Jarchi, et Addit. Esther chaldaice, memb. germ, maj. fol. max. an. 129J, ib. Urbin.

1.

C o d e x hie tantae molis , ut v i x ab uno homine asportari q u e a t , habet etiam Targum in Chron. edito emendatius, et in eo Jeremias Isai a m p r a e c e d i t . Epigr. Ego Isaac Barbis , vel fil. Simeonis Levitae masora. instruxi dimidium libri in grat. R. Elie\er fil. R. Samuel, et absolví an. so ss die xv caslev. V . Catal. Vatic. pag. 4 ' i •

229 Pent. Volum. in. sec. x i v , ib. Palat. i. 230 Prophetae poster., membr. fol, an. 1 3 1 2 , ib. Palat. 1 1 . Ita subscript. : Ego Abraham fil. Jo~ sephi Seraksanial scripsi scripturam hanc et compievi illam mense ab art. so72 in Soria in grat. discipuli clar'tss. R. Isaaci fit. Josue de Kalo. Male hie Brunsius Kennicottum emendat , quod annum notet 1507a pro q u u m ipse Brunsius annum ilium priorem in epigr. confirmet, seque ìpsum c o n d e m n e t . V . Cai. Vat. p. i j .

23 I Agiographa> memb. hisp. maj. fol. script, ante an. 5092, Ch. 133 2 , ib. Palat. 1 2 , 232 Pent. Apht., memb. germ. 4. in. sec. xiil, ib. Palat. 20. Defic. ab Exod. x x x 2 7 , et a Levit. x x 25 ad x x i l 3 . V . Catal. Vatic. pag. 1 8 .

233 Pent, cum Targ. vers, altern., memb. hisp. fol. an. 1 2 5 2 , ib. Palat. 448. Incip. Gen. v i l 1 1 , e t defic. a x 21 ad x i l I p . A d calc. absolutus an. s a z , V . Catal. Vat- p. 405.

234 Pent. Volumen, ib. Palat. 4 5 3 . 2 3J Agiographa a memb. hisp. fol. sec. x i i l , ib. Palat. 25. E r r o r e , u t p u t o , typogr. in r e perita edit. Kenn. Diss• gen. p. 429 dicitur exaratus mei. sec. iz. D e e o Catal. Vat. pag. 2 1 .

RNNMIMMMM 236 Pent, cum MegLttPsal. 137, 7 9 , memb. 4. sec. xiil exeun., ib. Pa/at. 4 3 7 . V . Ca/. Fa/r. pag. 3 9 9 . 237 Pent, cum Targ, Megh. Apht. Job J er,s memb. germ. foL 2 vol. in. sec. Xiil, ib. Palai. 4 3 9 , 440. Jerem. usq. ad x x x u l 6 , quem e x c i p . Isai. x x x i v 1 ad x x x v 5 . V . Catal. Vat. p. 4 0 0 .

¿38 Psalt., membr. rabb. 8. sec. xiy exeun., ib. Palat. 4 4 4 . Iricip. Psal. x l y I 9 , et saepe deinceps deficit. D e eo Cat. Vat. p.404.

239 Pent. Apht. Agiog., membran. hisp. sub fin. scci xiil, ib. Palat. 4 4 7 . Desunt Chronica. ExMesopotam. a d v e c t u s . V. Catal. Vat. p. 4015.

240 Propketae prior, et Agiogr. cum. Targ. et var. Commentariis, memb. ital. fol. maj. anno 1324, Romae Bibl, Angelica. Incip. Josue v i i 1 7 . Libri poetici exarantur hemistice. In varios libros varii Commentarii exhibentur R . D a v . K i m c h i , R. I s a i a e , A b E s rae , J a r c h i , Saadiae , R . Biniamini, N a c h m a n . , Mosis K i m c h i . Post varia opuscula grammatica occurrit R . Mosis bar Samuel Comm. in Cant, cam t e x t u , sed valde mutilus. Cod e x scriptus est a R . Menachem Tzemach an. mernb. fol. 389 Pent, integer in vol. 1 et 2, mutil. in 3 , 4 , 5 , hie in6 vol. sec. xiv, Manheim pedicatus 389 A , B , C , D , nes Sekel Levi jud. Bis sistitur sacer textus, cum punctis, et sine pun., sed raro devians . Post Chron. sequuntur Prov-, quae claudunt Agiographa T . v l .

380 Pent. Apht. Megh. cum Targ. Job •> et Somn. Mardochaei chald., memb. 8. an. 1 3 1 o,

E , memb. sec. xul exeun.,

Argentorati. V. Oberi. Misc. pag. 5 6 .

3 90 Pent. Megh. Apht., memb. fol. Basileae Biblioth. Univ.

Pferschen penes Low Simon Ulman jud.

Postrema duo folia sunt manu recent., et aeram habent 5 1 6 2 , Ch. 1402, sed codex est antiquior, et exeuntis sec. x u l .

Horn, die xvil mensis marchesvan an. soto a Creat. M. juxta supputationem , qua nos utlmur hie Bruxellis . .. Ego Isaac scriba fil. R. Eliae . . . in grat. R. Chaiim fil. sancii R. Chaiim.

3 9 1 Pent. Volum., memb. ex A e gypto Massiliam apportatum et a Buxtorfio emptum, in. sec. x v , ib.

Haec subscriptio cod. : Feria I he-

381 Ruth Cant., memb. sec. xiv, Grieshaber ap. Judaeos. 382 Pent. Vol., membr. cum opt. variat. in. sec. xiv, August. VindeL Biblioth. pubi. 383 Pent, cum Targ. Megh. Apht. Job. Jer. ad xxnl 6 , et Isai. xxxiv, x x x v , memb. sec. xul exeun., ib.

384 Pent, cum Targ. Megh. Apht. et Job,

memb. fol. sec. x i v ,

Stutgard. Biblioth. Consist.

Extat cl. Schellingii\odicis ejusq; var. lect. uberrima descriptio 8. Stutgard. 177 memb. hisp. 4. sub fin. sec. xiil, ib. n. 108. Desin. xl Chron. x x x i l i memb. fol. an. 1 4 9 9 , Mediolani Biblioth. com. de Firmian modo defuncti.

Hanc habet epigr.: Mejise secun¿0 an. szs9 o. Creat- M. die xxil mensis constitutum est tabernaculum hoc sanctum per manum Mosis f . R. Chaiim hispani, In cujus autem gratiam ego laboro ? an non in grat. potentis perfecti etc. Samuelis fil. Maimon

4 1 8 Biblia, memb. mutil. 8. 2 volum., ibid. Kenn. refert ad in. sec. x i l ; sed mihi, qui codicem habui olim prae manibus , visus est non adeo antiquus, nec nisi ad fin, sec. x i i l forte referendus.

4 1 9 Biblia, memb. 8. sec. xiv eun., ibid. 420 Prophetae, membr. germ. in. sec. xiil, Mediolani blioth, Ambros. B 30. 4 2 1 Prophetae > memb. hisp. 4. 13 56 , ib. C 1 4 9 .

ex-

fol. Bi~ an.

Sub fin. hujus codicis hanc epigr. reperi: Ego Chaiim fil• Jacob Nieto scripsi hunc librum in grat. clariss. Don, Salomon. Alvieies , scriptusque est anno : quoniam cognovit Deus lay poptilum mum, seu 116 , et super servis suis miserebitur. Hoc autem anno feria viI die xix ellul magnus terrae motus accidit , cecideruntque Hispali muri et domus multae , et ceciderunt poma , quae erant in summitate magnae turns, sicque accidit Ulyssipone et in aliis locis. Conf. Mariana De rebus Hispan. ad h. ann. Ex 3 hisce Ainbros. codicibus 420 , 4 2 1 , 4.2.2 f quos intactos putabamus , copiosam var. lect. segetem collegimus , quae suis locis afferetur.

M S S.

LXXX

CODICES

412 Job cum Com. R.Isaac Arondì, charta laevig. rabb. fol. an. 1476, ib. C 300. Haec ad cale. :

Fuitque

finis

ejus

hie Consentiae ( urb. Calabr. in reg.

N e a p . ) feria, iv die xvl mensis teveth an. 3236 opera Ephraim fil. Nissim , scripsique eum in grat. Mosis f . Jsaaci Jalmasisina.

423 Biblia, memb. 4. in. sec. x i v , Genuae penes Mosetn Jac. Foà. 424 Pent, cum Targ., memb. fol. an. 1446, Liburni penes Jud. Franco. Absolutus hie liber per man. intelligenlis R. Jacob scribae fiL R. Monsonego in grat. R. Air. fil. D. Samuel de Molina , absolvitque ilium feria v die iv mensis tisri an, s206 a Creat. M. in urbe Fe\.

4 2 j Bibita, membr. ital. 4. 4vol. an. 1 4 1 9 , ib. penes Jacob. Bonfil Jud. A d c a l c e m : Scripta sunt haec Biblia hie Avenione per man• minimi

Astruc ( mendose Bruns. hoc nomen

e x p r i m i t ) fuitque finis ejus die v mensis scebat an. 179 vi millenarii.

426 Pent., memb. 4. an. 1 2 5 6 , S"«?nis penes Judaeos. E p i g r . : Ego Elisaeus fil. Samuelis scripsi hos quinque libros legis ... et scripsi illos hie Toleti, correxique illos ex codicibus correctis ad opus masorethicum , quod composuit R. 'Meir Levita, inscripsitque illud M a s o r a s e p e s l e g i s , et absolvi illos mense sivan an. soitì ab O. C.

427 Pent, cum Targ., memb. fol. an. 1 4 1 9 , ibid.

Absolutumque opus minlsterii sancii, quod feci ego Jechiel fil. Joab . . • hie in urbe Salmonae ( in L o t h a r i n g i a ) an. si79 ab O. C.

428 Biblia s memb. hisp. fol. init. sec. x i v , ibid, penes Jehud. Galiki Jud. In hoc c o d . , quem iteratis curis nos quoque sei. in locis contulimus, primus post, prophet, est Jeremias, dein Isaias, et Ezechiel.

429 Num. et Deut. Frag., memb. fol. sec. xnl exeun., ib. Biblioth. Patrum August. 430 Pent. Volum. compact, cum vers, lat., fol. 2 vol. sec. xrv exeun., Romae Bibl. Conti. 431 Prophetae Agiog., memb. germ. fol. majori ante an. 1 3 5 6 , Romae BibI. card. Zeladae. Opt. cod. in quo Chronica Esdram praecedunt. Habet etiam masoram , et a quodam R. Jacob fil. Eliae Gallo venditus est an. ^ 1 1 6 , Ch. 13156. Cod. ipse scriptus est sec. x n l exeun.

432 Pent. Megh, Apht. cum Com. Jarchi, memb. germ, quoad text. fol. sec. x i v , ibid. Ad calc. dicitur acquisitus an. aoa, Ch. 144a. .

cod.

433 Pent. Apht. Megh.) mem bran. hisp. 4. min. an. 1 4 7 1 , ib. E p i g r . : Ego Judas fil. R. Samuel Atberak scripsi hunc Pent, et Apktaroth et v Megh. in grat. R. Abrah. fil. R. Jacob Samia in urbe Hispalensi anno ÌZ31 die vi adar secundi.

434 Biblia, memb. litt. quad, nitid. 4. 3 vol. sec. xiv, Romae Bibl. Casanat. FFF iv * Praeter masoram parvarn habet etiam magnani a cap. I ad x x l Gen. Explic. cod. lib. i l Parala x x n l 1 3 . A d supplendain Kennicottiänam Casanat. codicum descriptionem praeter annotata mea et Brunsiana utor quoque nova illorum codicum delineatione humanissime mihi suppeditata a doctissimo illius Bibliothecae theologo Fabricy , qui et de eorum nonnullis copiose et accurate jam egerat in erudii, libro Des

Tares primitifs.

V . T . i l p. 370 not.

De

h o c nostro

43J Pent. Apht. Megh., memb. fol. sec. x n l . Inc. Gen. iv 1 7 , ib. 436 Pent. Apht. Megh., memb. semirabb. 4. vel fol. min. an. 1 4 6 5 , ib. F F F iv 2 .

mwtimm'MNXEeozLATmNis A d cale. Esther : Cónforieiur Josuas scriptor, et roboretur lector. Die vii iiar absolvit hunc Pent, et Apht., et v Megh- art. 22s . Scriptus et absolutus est opera Josuae fit- Jo suae hodie die vil iiar art. zzs min. supput., scripsique hunc Pentat. cum v Meghill, et Apht, in grdtiam Eliae Medici fil. R. Isaaci. Hunc annum , quem Kenn, ac Brunsius d a n t , legi et ego in codice, legit et ci. Fabricy in sua descriptione. Sed Catal. Ca.sa.nat. assign at an. 1365 , ipseque Fabricy , ad quem iterum appellavi, accuratius epigrapham examinans reperit in anni designatione non rese, sed koph haberi, cujus tarnen cauda ita detrita e s t , ut vix appareat. Haec de I epigr., quae idcirco annum dat la*; , Ch. 13615. Clarius in secunda habetur "1, sea suspicatur is hie etiam caudam p; penitus evanuisse. Post Threnosexhibet Ps- 7 9 , et 1 3 7 , et defic. a Cant. I ad Eccle. i l l 1 3 .

4 3 7 Pent, cum Targ. Agiogr. Apht. et Com. Rasci in Pentat., memb. ital. fol. min. vel 4. sec. x n l , ib. E F iv 2 1 . Agiographa minoribus litt. q u a d . , et quoad poéticos libros hemistice exarata ad oram supra et infra inserta . Labitur Kennicottus codicem an. memb. ital. 4. vel 8. maj. an. 1 4 5 5 , ib. E F u i 12. Frons libri Genes, duabus minio auroque coloratis exornatur imaginibus , quibus Adam et Eva repraesentantur . In Agiographis praecedunt Chronica , haecque ad extremum Nehem. leguntur : Completimi et absoluliun est opus , laus Deo ,

M

LXXX1I

S S.

C

hodie feria tv , xlvitl numeratìonh ( post pascha ) an. zi s min. supput. hic Florentìae. V . F a b r i c y c . l . p- 413*

446

Fragm., Apht. Agiogr memb. fol. vel 4. maj. sec. x i l , ib. E F ni 16.

448

cum mas., memb. hisp. lucul. fol. maj. sec. xnl, ib. E F ni i q .

Pent.

Kenn. ad x i v sec. fin. amandat. Exhibet sub in. var. lect. ben A s c e r e t ben Napht., aliaque nonnulla ad S. Crit. pertinentia.

cum Targ. et Com. inédit. , membr. ital. 4. sec. x n l , ib. F F F iv 1 . 449 Agiogr. , membr. ital. 4. sec. x i v , ib. E F iv 22.

450

451

D

453

Pent.

Incip. a Psal. c x x x n l . Danielem e t Esdr. sequuntur Meghill. e t in fin. Thren. leguntur Psal. 1 3 7 , 7 9 . Parai. 11 desinit cap. x x x l 1 0 .

4J4

chart. rabb. 8. min. in. sec. x i v , ib. F F F iv 4. Sing. I Sam. x 21. 452 Prophetae, memb. ital. 8. min. sec. x n l , ib. E F iv 16. prior.,

Desin. Malach. i l a , et jnit. litteris auro depictis ornatur.

Isai.

E

S

Jer.I,

il

e t Proph.

3

min.,

Psal.

Job

Prover.

Ruth

Cant.

Eccle. 9 memb. semirabb. 8. sec. x n l , ib. F F F v 7 . D u o priores Psalmi d e s i d e r a n t u r , et desinit Eccle. x l 3 .

45 j

membr. ital. 12. min. s sec. x n l , ibid. F F F vil 7 . Incip. Ps. xxix 1 1 . 456 Psal., membr. ital. 12. min. sec. xnl exeun. vel in. x i v , ib. F F F iv 6. Psal.

In fronte habetur imago v e t u s t a te d e t r i t a , quae mihi visa e s t , quum codicem habui prae manibus, D a v i dem repraesentare. Initiales Psalmorum litterae rubrae s u n t , seu minio exaratae . Scriba est quidam C h a v i v .

4J7

Prov. Dan. Esdr., memb. rabb. 16. sec. xv, ib. FFF iv 7. 458 Pent. Volumen in corio non parvae molis sec. x v , ib. Job

Copiose Volum. hoc delineat cl. Fabricy in Diatriba. Speclm. meo Pom. cod. subjuncta p. 4^1 seq.

4J9

Penc>

Proph.prior.,

anni 1276,

memb. fol. Romae

Biblioth.

Angelica. Ego Joseph minimus fil. R. Jacob.. absolvi scribere variations prophetarum Deo aux'tliante die il mensis caslev an. so¡6 juxta supput., qua utimur nos hic in urbe Vaskae , vel Oskae . Si v e r o pro fWten quod est sup. r a s . , legebatur n x a i , fit aera s i 3 0 » Ch. 1370.

membr. rabb. nitid. 4. min. vel 8. an. 1381, ib. F F F v i 9.

Prophetae

C

C u m init. litteris m a j . , masora magna in priores tres l i b r o s , p a r v a in o m n e s .

Pent.)

Absolutus.. Toletl fer. ni die vii mensis etc. an, 514.1. Corrigendi erg o Kenn. ac Brunsius, qui an. assignant 5 1 7 1 , Ch. 1 4 1 1 .

I

memb. rabb. 8. sec. xiv exeun., ib. F F F iv j .

Deuc.

Fragili. D e u t . a x x i x 6 , e t A p h tar. litt.- germ. exaratae sunt x v seculi ; sed A g i o g r . , quae alio prorsus charactere, eoque hisp. constant, antiqiiioris sunt aetatis. Psalt. incip. a Psal. x x x v 2 7 . Job defic. a x x i x 23 ad x x x v i l ^ , e t ad cale, dicitur absolutus opera R . Isaaci fil. R. Joel. In nonnullis etiam deficiunt P r o v . , R u t h , E c c l e . , Nehemias. Paralipom. d e s u n t . Psalmoruni in primis paginae variis exornantur n g u r i s , sed recentioris a e v i .

447

O

460

Sam. Reges, memb. litt. quad, rudior. sec- x i v , ib.

Jud.

Incip. Jud, v l 29 et desin. i l R e g . xxil 17.

461

memb. rabb. 4. sec. 3 xil exeun., ib.

Prophetae

Inc. Josue v u l 3 . In hoc solo cod. servatur insignis lectio Habac. i l 4 ,

KENNICOTTIANAE 461 Josue Judìc. Sarti., memb. charact. quadr, rudi in 4. sec. xiv , ib.

COLLATIONIS

LXXXIII

stantissimae notae , ex cujus textu turn hebr., turn chald. plures egregias V . L. excerpsimus. Jeremias et Ezech. Isafam praecedunt.

Incip. Josue x i l a et desin. I Samuel x v a 8 .

472 Pent, cum Targ. et Com. Jarchi, memb. german, 4. sec. 463 Levic. Fragmen. a vii 34, et x i v , Romae Biblioth. ProNumer. ad iv 3 2 , membr. pag. Fidei. ital. 4. in. sec. x v , ib. 464 Pent.} membr. rabb. 4. min. 473 Prophetae prior. , memb. hisp. 4. sec. x i v , ib. sub fin. sec..xnl, ib. 474 Biblia, memb. ital. 4. sub fin. Fo!. postr. recent, manus hanc exx i l , vel in. xnl sec., ibid, hib. epigr. : Absolutus et obsignatus opera mìnimi in millibus Obadiae Je- n . XLII A 2 . sarvjort discip. medicifil.Jehudae , de Extat ad calc. Volum. Antiochi. Camerino , hic Fabriani die xv mentis marchgsvan art. szss a, Creat. Mundi, Pretiosus et opt. cod., quem et nos Ch. 149S • Incip. Gen. ix 2 3 , et de-sin. Deut. xxxiil 9 .

465 Pent., membr. rabb. Ibi. sec. xiv , ibid.

Incip. Gen. v 3 4 , et sub med. erìam est mutilus.

466 Pent. sine punctis sub init. et fin. mutilus, membr. rabb, 8. sec. xiv, ib. 467 Prophetae post. s memb. rabb. 4. sec. x i v , ib. Incip. Isai. xxxv I membr. hispan. 4. min. sub in. vel dim. sec. xnl. 202 Prov. sine punctis cum Comm. Gerson., memb. ital. nitid. 4. maj. an. 1 4 5 4 . S u b fin. : Atque hie explicit iste Comm. fuitque finis ejus die vl mensis tisri an. 214. min. supp.

203 Job sine punct. cum Comm. Gerson., memb. ital. nitid. 4. maj. sec. x v . 204 Psalt. sine punct. cum Comm. Kimchi, memb. ital. nitid. an. 148 j . A d c a l c e m : Et absolutum est opus et descriptio ejus, Fuit autem hodie feria 11 die xxv mensis ellul an. 24s , quod haec scripsi kic Mutinae . .. ego librarius Joel fil. Simeoriis Qermani.

Idem character e t s c r i b a cum duobus praecedentibus-

209 Psalt. Megkill. , memb. hisp. 12. in. sec. x i v . 2 1 0 Propk. prior, ac post. > memb. hisp. nitid. 4. 2 vol. sec. x v . 2 H Propk. prior, ac poster. , cum masora, memb. germ. fol. in. sec. x n l . Sub in. et dimid. char. hisp. centiori manu suppletus.

21 j Psal.

f

re-

memb. rabb. 4. an. 1 4 6 1 .

mBM&rmem Ego Msépk fit. Ri Joa.b Eliae scrìssi hoc Psalt. domino Danieli amico mèo, et absoluta est opera sancta hodie feria zi die x mensis iiar an. 2 2 1 .

2 IS

Eccle. Cant. Ruth Esch. Psal. cum versione ital. interlin., chart, ital. 4. in. sec. x v . Versio interlin. in Psal. producitur tantum usque ad Psal. x x x v l .

2 1 9 Pent., memb. ital. nitid. 4. ante an. 1 3 8 9 . A d cale. : Testar ego Jechiel fil. R. Scabtaei hodie die zi mensis adar primi an. st49 a Creai, mundi me vendidisse hunc Pentat. domino Matathtae fil. Saloni. Pisani. Complectitur e t -

22

Aum)ffis 231

membran. 233 Pent. Apht. Esth., hisp. 12. sec. x i v . Saepe cit. ad marg. V . L . codicis correcti. Unic. E x o d . v i l i 1 3 , ac f e r e unic. L e v . x i x 3 3 .

234 Psalt., memb. rabb. 16. a n ni 1 3 9 1 . Extant sub in. libror. imag. auro minioque elaboratae , ad calc. vero haec epigr. : Et finitum est opus sanctum quod feci in hoc Psal. ego Jekutiel fil. R. Immanuel, sub in. mensis ellul àn. si si ab O. C. hic in urbe Perusìae, scrìpsique illum in gr. excell. R. Nathanael fil. R. Abrahami.

Pent. , memb. ital. 4. min. sub fin. sec. xiil.

2 2 4 Psal. Prov., membr, hisp. 4. sub fin. xiil, vel in.xivsec. Cod. nitidus, accuratissima , heuiistice exaratus.

226 Proph. prior. ac post., memb. germ. fòl. exeun. sec. xil. Incip. Jos. I i ^ - Codex max. pret i i , antiquitatis , usus, in quo masora nulla , nullum K e r i . Jeremias autem primus post. Prophetarum occurrit.

2 2 7 Psal. et Cant. Ex. xv in Machaz., memb. rabb. 4. sec.xiv. 228 Threni , Cant. Exodi, Psal. occurr. in Machaz., membr. quadr. quoad Thren. 4. min. sec. x v . 229 Psal. in Ord. prec., membran. rabb. 16. sec. x v . 230 Pent, cum Targ. vers, altern. Megh. Apht. Job, membr. germ. fol. max. 3 column, sec. x i i l . Bina priora folia ac 4 postrema recent, atramente suppleta . Extat masora p a r v a , s e d r a r i o r , nec habet init. litt, majores , excep. libro JoV i . Unic. G e n . v 3 , Deut, x 7 .

Psalt., memb. rabb. hisp. 1 2 . in. sec. x i v . In hemistichià d i v i s u s , et sub cujusvis libri init. ornat. var. coloris insignitus.

iam nonnullas sectiones Isaiae.

Cum masora textuali. Unic. G e n . n i i p , 10, xlI 3 8 , L e v . x x v 1 7 , sed parum diligenter scriptus.

cm

2 4 1 , 242? 243 , 2 4 7 , 252 , 2 5 8 , 2 5 9 , 282 Estheris Volumina ^ memb, medioc. formae var.aet. pleraque sec.xv. 2 3 6 Psal. in Ord. precum, memb. rabb. 3 1 . sec. x i v , minio auroque fucatus. 2 3 8 Pent. Paralip., membr. hisp. 4. sec. x i v . 23?

Luculentus. Incip. Gen. x i l 3 4 .

240 Pent. Megh. Apht., membran. germ. fol. an. 1 3 4 2 . Habet litt. init. maj. et ornatas , masoram p a r v a m , librimi Esther primum inter sacra Volumina , hanc-

q u e epigr. : Ego Judas fil. R. Elie\er scripsi hunc Pentat. pro R. Baruch fil. R. Eliakim Levitae , et absolvi feria zìi die i t i caslev an. toz min• supp.

Cod. lucul. et unic. Deut. x i l 3 1 .

244 Psal. Prov. Job Megh., memb. germ. 4. sec. xiv vel in. xv. Incipit Psal. i x 6 , habetque etiam Pirkè a v o t h , et jud. preces.

24$ Pent, cum mas., memb. hisp. 4. min. sub fin. xiil vel in. xiv sec. Incip. Genes, x n l 1 4 » Num. i v 3 .

et desihit

M S S.

C O D I C E S

nt. cum Targ. vers, altern. Megh. Apht. y memb. germ, fbl. sec. x i l .

Nullum in toto codice masorae et Keri vestigium , nullae init. litt, majores. Incip. Gen. v i l 1 3 , et desin. ad Apht. diei v u l Paschatis. Unic. Ley. i l l 8 , Deut. x i i l m , xix 8 .

249 Prophetae priores , Megh. Psal. Frov., memb. germ, nitid. fbl. sec. x i v . 2 jo Pent. Esth. sine punct., memb. germ. 4. sec. xiil. Incip. G e n . i v 2 4 . Est Ttkon so-

pkerim , seu exemplar scribarum ad utraque conscribenda Volum. Pent, et Esther, sed script, indiligentissime. Unic. Gen. x i x 3 4 , Num. i v i y .

2 j i Pent. 3 chart, rabb. 4. min. sub in. xiv sec. Incip. Gen. x v i l 8 .

253 Pent, ac Proph. sect, nonnullae, et ordo prec., memb. 16. see. x v . 254 Psalt. et Cant. Exodi in Ma~ chaz., memb. rabb. 4. sub fin. sec. xiil vel in. x i v . 2 j 6 Psal. cum Comm. Kimchi , memb. rabb. hisp. fbl. anni 1 2 8 4 . Antiquus et optimus codex , qui incip. Psal. v i l 6 . Ad calcem: Ego Salomon fil. R. Immanuel scripst hunc librum, absolvique ilium mense sivan an. s «4+ a Cr eat. mundi juxta supputationem-). qua supput. hie Ta.ra.none •

2 J 7 Pent, cum Targ. , masora et Com. Jarchi, membr. hisp. fbl. sec. xxil exeun. Incip. Gen. I 1 1 , et desinit Deuter. x x x i i l .

260 V Megh. cum Sea. Pent. Prophetarum et Psal. occurr. in Machaz., membr. rabb, 4. sec. x v . 262 Pentat. Megh. Apht., membr. germ. fbl. sec. x l .

Fol. penult, haec legitur rythmepigr.: N »ISSN JfOW ON3m i ft 1BW 1BD3 3 M 3 m a i n i r »Sn r i v a p ' v *33 m v bnpb 131» ItfN I f p»«n2 13N*DKBD>1 KIH *I"7N 1D»p 3 nSnn INS n o i i v y a

lynibsb angrp roira

u n i x a n bs rrSa 13 i S ' l VV> W N l Wi* 'jma n p o n r a n n e a r

brim nnx I

Mfw by

Dicit qui auscultai eloquio, altìssimi Qui scribit in libro elegantiae legem Praeceptum Dei mei parum et mundum Coetui congregations filiorum Sion Facilitate, principis qui imperai nobis Caesaris Augusti Vespasiani I I In urbe Romae miraculo orbis Anno vigesimo captivitatis nostras : Quia in. eo, vel per earn exulavit ottt nis gloria nostra. Vir et mulier, senex et puer Emittite jugiter lacrymas sicut torrentem Super rugitu leonis et leaenae.

Sed character inscriptions est recentior, x i v , ut viaetur , s e c u l i , apparentque vestigia abrasionis antiquioris scripturae. Ea ergo vel confida prorsus est , vel ex antiquiori aliquo codice forte retenta et ad rythmum accommodata . Quidquid tamen de ea s i t , codex notas praesefert antiquitatis eximiae, membrana antiqua et rudis, litterae antiquatae , obsoletae, vetustate corrosae, alicubi rescriptae> aliquando dilatatae, non ad necessitateli!, sed ad eleg., iisque saepe absolvuntur lineae, ut in Kenn. a i o antiquissim o , masora nulla, nullum, aut vix ullum in toto codice K e r i , matres lectionis frequentes, crebrae lectiones cum Samar. T . et antiquis versionibus cònspiràntes. Initial, litterae majores, puncta litteris coaeva. Ante I Parascà nec unius lineae spat, relinquitur, nullum nec unius verbi in sect. NV'i, in ceteris integrae lineae , nullus sub fin. librorum numerus versuum. In Apht. character est minus obsoletus, et integr. nigredinem servat. Unic. Lev. IT 1 4 ,

mmmTBÈ£ÀÈ

AUCTORIS

V 8 , x l 40 , XIX 27 , Deuter- I 4 0 , n i 1 4 , v i a , cum Bibl. Sonc. Deut. XXXIV 2 .

263 Psal. Prov. Job Megh., memb.

2 7 0 Psal. cum mas,, memb. hisp. i i . an. 1 4 7 6 .

Lucul. c o d e x , qui habet ad cale, hanc subscript. : Absolutus est lìber

ital. cum init. litt. aur. 1 2 . sec. x i v . 264 Pent, cum Targ. altern, vers.,

Meghill.

Apht. et masora,

memb. germ. fol. max. column, sec. x n l .

3

Sub in. ac fin. recent, charactere suppletus. Unic. Exod. u l 1 2 .

265 Pent,

cum Targ. altern, vers.,

Megh. Apkt. masora, memb. germ, fol. max. 3 columnis sec. x n l .

Psalmorum auxilio ejus, qui cherubinos inhabitat , feria v die il mensis adar an. M. SZ36 per manum Samuelis Jil. Musaisc. 271

Gen. priora Capita cum Com.. Rekanati in Pentat., partim membr., part. bomb. rabb. 4. sec. x v . 2 7 2 Eccle. cum Comm. inedito R. Aben Tibbon, memb. germ, nitid. 4. an. 1 4 8 7 .

Postrema folia chartacea. Ad calcerai : Absolvi illum ego Menachem

f. Eliae de Rubeis die iil mensis iiar> xxvl aprilis, jevi il numer. omer , an.347 vi mìllenaru hic Ravennae. 273 Cant. Ruth Eccle. Esther Dan.

Incip. Genes, x n l 1 2 , et desin. Apht. n u n m o ^ S , hocque folio majoribus litteris ex masorae ductibus ac litterulis compositis , ut in cod. Romano Maronitarum , aliisque paucis , incipit subscriptio m 1 Ü/Din Hie , vel hunc Pent. R., quae per sequ. pag. extendebatur. Unic. Gen. x l I