Civics 12 [12]

Citation preview

‫مدنﻲ زده ک‪７‬ې‬ ‫د پوهن‪ ３‬وزارت‬

‫دولسم ！ولگی‬

‫مدنﻲ زده ک‪７‬ې ‪ -‬دولسم ！ولگی‬ ‫‪1398‬‬

‫ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪＋‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪４‬ان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫ﻣدﻧﻲ زده ک‪７‬ې‬ ‫دوﻟسﻢ ！ﻮﻟگی‬ ‫‪١٣٩٨‬‬

‫أ‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫زده ړ‬

‫مضمون مد‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د مد‬

‫زده ړ د ديپار نت د در‬

‫تابونو مؤلف‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د اډيټ د پار نت غړي‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫دولسم‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د اپ ال‬ ‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫د پوهن وزارت د اړ و او عامه پوهاوي ر است‬ ‫هجري شم‬ ‫ابل‬ ‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غړوون و ه‬ ‫وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫قانو‬ ‫ب‬

‫چلند‬

‫ي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫به د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد‬ ‫اداره او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫د وون او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د‬ ‫وهن وزارت د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو‬ ‫ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه‬ ‫وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او‬ ‫ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫د با يفيته در‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫هي ول ه ه او‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او‬ ‫هاند ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫و‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن‬ ‫د نن ور‬ ‫ي‬ ‫او ور اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫ه درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ها‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫وه‬ ‫و ي خ لوا‬ ‫وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له‬ ‫د معياري او رمختل‬ ‫او سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬

‫ج‬

‫سرﻟﻴـــکــﻮﻧــﻪ‬ ‫لﻮﻣ‪７‬ى ＇پرکی‪١.....................................................................................................‬‬ ‫د ＇پرکﻲ مﻮخ‪٢ .......................................................................................................３‬‬ ‫دولت تﻪ اړتﻴا‪٣............................................................................................................‬‬ ‫د دولت ډولﻮنﻪ‪٧..........................................................................................................‬‬ ‫زمﻮږ د دولت جﻮړ＊＀‪١١ .............................................................................................‬‬ ‫قانﻮن‪١٧ ...................................................................................................................‬‬ ‫اساسﻲ قانﻮن‪٢١ ...........................................................................................................‬‬ ‫د ＇پرکﻲ لن‪６‬ﻳز‪٢٦ .....................................................................................................‬‬ ‫دوﻳﻢ ＇پرکی‪ :‬سﻴاسﻲ مشارکت‪٢٧ ...................................................................................‬‬ ‫د ＇پرکﻲ مﻮخ‪٢٨ .......................................................................................................３‬‬ ‫سﻴاسﻲ مشارکت ＇ﻪ شﻰ دئ‪٢٩ ........................................................................................‬‬ ‫د سﻴاسﻲ مشارکت ډولﻮنﻪ(طرﻳق‪٣٣ .................................................................................)３‬‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ گ‪６‬ون‪٣٩ .........................................................................................................‬‬ ‫د ＇پرکﻲ لن‪６‬ﻳز‪٤٢ ........................................................................................................‬‬ ‫درﻳﻢ ＇پرکی‪ :‬ن‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬اړﻳک‪٤٣ ......................................................................................３‬‬ ‫د ＇پرکﻲ مﻮخ‪٤٤ .......................................................................................................３‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮالﻮ اړﻳکﻮ وسﻴل‪٤٥ ................................................................................................３‬‬ ‫اقتصادي اړﻳک‪٤٩ .....................................................................................................３‬‬ ‫سﻴاسﻲ اړﻳک‪٥٣.........................................................................................................３‬‬ ‫فرﻫنگﻲ اړﻳک‪٥٧ .......................................................................................................３‬‬ ‫ن‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل ( جﻬانﻰ شدن)‪٦١..........................................................................................‬‬

‫د‬

‫د ＇پرکﻲ لن‪６‬ﻳز‪٦٦ ......................................................................................................‬‬ ‫＇لﻮرم ＇پرکی‪ :‬د بشر حقﻮق‪٦٧......................................................................................‬‬ ‫د ＇پرکﻲ مﻮخ‪٦٨ .......................................................................................................３‬‬ ‫د بشر د حقﻮنﻮ تارﻳخچﻪ‪٦٩ ............................................................................................‬‬ ‫د بشري حقﻮنﻮ ن‪７‬ﻳﻮالﻪ اعﻼمﻴﻪ‪٧٥ ........................................................................................‬‬ ‫د افغانستان د بشر د حقﻮنﻮ خپلﻮاک کمﻴسﻴﻮن‪٧٩.........................................................................‬‬ ‫د ＇پرکﻲ لن‪６‬ﻳز‪٨٢ .......................................................................................................‬‬ ‫پﻨ‪％‬ﻢ ＇پرکی‪ :‬دمﻮکراسﻲ( ولسﻮاکﻲ)‪٨٣ .............................................................................‬‬ ‫د ＇پرکﻲ مﻮخ‪٨٤ ......................................................................................................３‬‬ ‫د دمﻮکراس‪ ９‬تعرﻳف او ماﻫﻴت‪٨٥.........................................................................................‬‬ ‫د دمﻮکراس‪ ９‬مﻮخ‪ ３‬اصﻮل او وسﻴل‪٨٩ ............................................................................... ３‬‬ ‫دمﻮکراسﻲ پﻪ افغانستان ک‪٩٣ ......................................................................................... ３‬‬ ‫د ＇پرکﻲ لن‪６‬ﻳز‪٩٨.........................................................................................................‬‬ ‫شپ‪８‬م ＇پرکی‪ :‬رسن‪٩٩.................................................................................................９‬‬ ‫د ＇پرکﻲ مﻮخ‪١٠٠........................................................................................................３‬‬ ‫لﻪ عمﻮمﻲ افکارو او رسنﻴﻮ سره أشناشئ‪١٠١................................................................................‬‬ ‫د رسنﻴﻮ ډولﻮنﻪ‪١٠٥..........................................................................................................‬‬ ‫رسن‪ ９‬او ولسﻮاکﻲ‪١٠٩......................................................................................................‬‬ ‫د بﻴان ازادي او رسانﻪ ﻳﻲ اخﻼق‪١١٢........................................................................................‬‬ ‫د ＇پرکﻲ لن‪６‬ﻳز‪١١٥..........................................................................................................‬‬

‫ه‬

‫لﻮم‪７‬ی ＇پرکﻰ‬ ‫دولت‬ ‫په دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬ﻻندې لﻮ ستﻮنه لﻮلئ‪:‬‬ ‫دولت ته اړتﻴا‪،‬‬ ‫د دولت ډولﻮنه‪،‬‬ ‫د دولت جﻮړ＊ت‪،‬‬ ‫قانﻮن‪،‬‬ ‫اساسﻲ قانﻮن‪،‬‬ ‫زمﻮږ اساسﻲ قانﻮن‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫د ＇پرکﻲ مﻮخ‪３‬‬ ‫د دې ＇پرکﻲ په لﻮستلﻮ سره به په ﻻندې پﻮهنﻴزو او مهارتﻲ مﻮخﻮ باندې برﻻسﻲ پﻴدا ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫د دولت پر مفهمﻮم باندې به وپﻮه‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫د دولت د مﻮجﻮدﻳت اړتﻴا به درک ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د دولت له دندو سره به بلدشئ‪.‬‬ ‫د افغانستان د دولت پرجﻮړ＊ت باندې پﻮه شئ‪.‬‬ ‫د درې گﻮنﻮ قﻮاوو له مفهﻮم سره به آشناشئ‪.‬‬ ‫اجرائﻴه قﻮا به وپ‪５‬ژنئ‪.‬‬ ‫مقننه قﻮا به وپ‪５‬ژنئ‪.‬‬ ‫قضائﻴه قﻮا وپ‪５‬ژنﻲ‪.‬‬ ‫د قانﻮن په مفهﻮم باندې به پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫د دولت مفهﻮم به تﻮضﻴح ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د دولت مﻮجﻮدﻳت ته به اړتﻴا تشخﻴص او بﻴان ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫د دولت د ډولﻮنﻮ نﻮمﻮنه به واخﻴستی شئ‪.‬‬ ‫د دولت دندې به تشخﻴص او فهرست ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د افغانستان د دولت جﻮړ＊ت به تﻮضﻴح ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د دولت درې گﻮن‪ ３‬قﻮې سره ب‪５‬ل‪ ３‬ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د اجراﻳﻴه قﻮې دندې به تﻮضﻴح ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د مشرانﻮ او ولسﻲ جرگﻮ دندې به فهرست ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫قانﻮن به تعرﻳف ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د قانﻮن ډولﻮنه فهرست ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫په اساسﻲ قانﻮن ک‪ ３‬به خپل‪ ３‬دندې و＊ﻮدلﻰ شئ‪.‬‬ ‫د اساسﻲ او عادي قﻮانﻴنﻮ ترمن‪ ＃‬به تﻮپﻴر وک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د ！اکنﻮ مفهﻮم به بﻴان ک‪７‬اى شئ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻮست‬

‫دولت ته اړتﻴا‬ ‫ت‪５‬ر کال ﻣﻮ د ！ﻮﻟﻨﻴز ﻧظﻢ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزو بدﻟﻮﻧﻮﻧﻮ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې ﻧابرابرۍ او ！ﻮﻟﻨﻴزو ستﻮﻧزو پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫تر ﻻسﻪ ک‪７‬ل‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬دوﻟت ﻟﻪ دغﻮ ！ﻮﻟﻮ سره ﻧژدې اړ‪４‬ک‪ ３‬ﻟري‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی درس پﻪ ﻫﻤدې عﻨﻮان‬ ‫پﻴﻞ کﻮو‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫دولت ＇ه شﻰ دى؟‬ ‫ول‪ ３‬دولت ته اړتﻴا لرو؟‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې ﻟﻪ خپﻠﻮ دوستاﻧﻮ سره ﻳﻮ ‪＄‬اى د ﻣ‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻟپاره کﻮم ＊کﻠﻲ ‪＄‬اى تﻪ د تفرﻳح پﻪ خاطر وﻻړ شئ‪،‬‬ ‫و بﻪ وﻳﻨئ چ‪ ３‬د دې پروگرام سرتﻪ رسﻮل‪ ،‬د ﻳﻮﻟ‪ ７‬ﻣقرراتﻮ ﻟﻪ رعاﻳتﻮﻟﻮ پرتﻪ‪ ،‬ﻣﻤکﻦ ﻧﻪ دي‪ ،‬پﻪ دې‬ ‫ﻣعﻨا چ‪ :３‬د دوستاﻧﻮ ﻣﻮخ‪ ３‬باﻳد ＇رگﻨدې وي‪ ،‬ﻫغﻮ تﻪ د رس‪５‬دو ﻻرې ﻣشخص‪ ３‬شﻲ‪！ ،‬ﻮل وگ‪７‬ي‬ ‫باﻳد پﻪ ﻣﻨظﻤﻪ او ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره پﻪ ﻫﻤغ‪８‬ۍ تﻮگﻪ کار وک‪７‬ي او ﻟﻪ خپﻞ سرۍ ＇خﻪ ‪＄‬ان وژغﻮري‪.‬‬ ‫سرب‪５‬ره پر دې دغﻪ کﻮچﻨی او ساده پروگرام بﻪ تاس‪ ３‬تﻪ دا درو＊ﻴﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮازې ﻣقررات او قﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫ﻻزم ﻧﻪ دي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬داس‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮک باﻳد ستاس‪ ３‬پﻪ گروپ ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮد وي چ‪ ３‬د قﻮاﻧﻴﻨﻮ د عﻤﻠﻲ‬ ‫کﻮﻟﻮ ＇ارﻧﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬د گروپ د ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬او اﻣر کﻮﻟﻮ ﻣسؤوﻟﻴت پر غاړه واخﻠﻲ؛ چ‪ ３‬د ﻣخاﻟفتﻮﻧﻮ‬ ‫د را＇رگﻨد‪４‬دو او گ‪６‬وډۍ ﻣخﻪ وﻧﻴﻮل شﻲ‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬دغﻪ کﻮچﻨی او ساده سﻴﻞ(تفرﻳح) ﻟﻪ قﻮاﻧﻴﻨﻮ او ﻣقرراتﻮ‪ ،‬ﻣشرتابﻪ او ﻻر＊ﻮد پرتﻪ ب‪ ３‬ﻧظﻤﻪ‬ ‫وي‪＇ ،‬رﻧگﻪ ک‪５‬داى شﻲ چ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ دوﻣره ﻟﻮى واﻟﻲ او پﻴچﻠتﻴا سره ﻟﻪ قاﻧﻮن او ﻻر＊ﻮد پرتﻪ ﻧظﻢ او‬ ‫پاﻳ‪＋‬ت وﻟري؟ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ وﻳﻠﻰ شﻮ چ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ دوﻟت تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ده چ‪ ３‬اﻧساﻧﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ډ‪４‬ره ﻟﻪ پخﻮا ＇خﻪ دغﻪ ډ‪４‬رې ﻣﻬﻤ‪ ３‬اړتﻴا تﻪ ﻣتﻮجﻪ وه‪ ،‬د کﻮچﻨﻴﻮ او ﻟﻮﻳﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ پﻪ جﻮړ‪４‬دو ﻳ‪ ３‬پﻴﻞ‬ ‫ک‪７‬ى و‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬دوﻟت ﻣﻮجﻮد ﻧﻪ وي‪！ ،‬ﻮل کاروﻧﻪ وراﻧ‪８５‬ي‪ ،‬خﻠک بﻪ د دې وس وﻧﻪ‬ ‫ﻟري چ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬ور‪＄‬ﻨ‪ ９‬اړتﻴاوې پﻮره ک‪７‬اى شﻲ‪ .‬اوس چ‪ ３‬پﻪ دې پﻮه شﻮ چ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ دوﻟت تﻪ اړتﻴا‬ ‫ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ دا ﻫﻢ ضروري ده وپﻮﻫ‪８５‬و چ‪ ３‬خپﻠﻪ دوﻟت ＇ﻪ شﻰ دى؟ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ﻣفﻬﻮم سره دوﻟت د‬ ‫اجراﻳﻲ سازﻣاﻧﻮﻧﻮ ﻫغﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ ده چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ادارې واک ورتﻪ ورک‪７‬ل شﻮى وي‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫د دوﻟت کﻠﻤﻪ دوه ډوﻟﻪ استعﻤال ﻟري‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی‪ :‬د درې عﻨاصرو‪＄( :‬ﻤک‪ ،３‬خﻠکﻮ او حکﻮﻣت) ﻣجﻤﻮع‪ ３‬تﻪ دوﻟت واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ دغﻪ استعﻤال‬ ‫ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ کﻠﻤ‪ ３‬سره ﻣترادف دى او حکﻮﻣت د ﻫغﻪ ﻳﻮ جز گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دوﻳﻢ‪ :‬دﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد د حاکﻤﻪ ارگاﻧﻮﻧﻮ او ادارو ﻣجﻤﻮعﻪ (ﻣقﻨﻨﻪ قﻮه او اجراﻳﻴﻪ قﻮه) ده چ‪ ３‬دوﻟت پﻪ دې‬ ‫استعﻤال ک‪ ３‬د حکﻮﻣت د کﻠﻤ‪ ３‬سره ﻣترادف دى‪ .‬اﻟبتﻪ د دې کﻠﻤ‪ ３‬ﻣطﻠب پﻪ ﻫر ‪＄‬اى ک‪ ３‬د کﻼم‬ ‫ﻟﻪ ﻣحتﻮا ＇خﻪ ترﻻسﻪ ک‪５‬داى شﻲ‪.‬‬ ‫د دولت تشکﻴلﻮونکﻲ عناصر په ﻻندې ډول دي‪:‬‬ ‫‪ -١‬خلک ﻳا ！ﻮلنه‬ ‫د دوﻟت پﻪ تشکﻴﻠﻮوﻧکﻮ بﻨس＂ﻴزو عﻨصروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬و‪７－‬ي ﻳا اﻧساﻧﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ده چ‪ ３‬دوﻟت تشکﻴﻠﻮي او‬ ‫پرتﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ دوﻟت ب‪ ３‬ﻣعﻨا دى‪.‬‬ ‫‪ -٢‬خاوره ﻳا ‪＄‬کمه‪:‬د خاورې ساحﻪ ﻳا ‪＄‬ﻤکﻪ د دوﻟت ﻳﻮ بﻞ عﻨصر دی‪ .‬د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد خاوره ﻫغﻪ‬ ‫جغرافﻴاﻳﻲ ！اکﻠ‪ ３‬ساحﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮاد خﻠک پﻪ ک‪ ３‬ژوﻧد او حکﻮﻣت کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -٣‬حکﻮمت‬ ‫د سﻴاست پﻪ عﻠﻢ ک‪ ３‬حکﻮﻣت د ﻫغﻪ وساﻳﻠﻮ (ابزار) پﻪ تﻮگﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د دوﻟت ﻟﻪ خﻮا پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻧظﻢ د ！ﻴﻨگ‪＋‬ت‪ ،‬د کﻮرﻧﻲ او بﻬرﻧﻲ اﻣﻨﻴت د راوستﻠﻮ‪ ،‬د خﻠکﻮ د ژوﻧد د ＊ﻪ ک‪５‬دو او خﻴر＊‪５‬گ‪３２‬‬ ‫پﻪ خاطر ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫فرمانرواﻳﻲ‪ :‬د دوﻟت ﻟﻮړ ترﻳﻦ قدرت‪ ،‬قاﻧﻮن ا‪＋４‬ﻮدوﻧکﻰ او د قاﻧﻮن اجرا کﻮوﻧکﻰ دى‪ .‬د قدرت‬ ‫د عﻤﻠﻲ ک‪５‬دو پﻪ خاطر د حاکﻤﻴت حﻮزه تردې اﻧدازې پﻮرې ده چ‪ ３‬د ﻧﻮرو دوﻟتﻮﻧﻮ پﻪ حقﻮقﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻣداخﻠﻪ وﻧﻪ ک‪７‬ي‪ .‬ﻧﻦ ورځ دغﻪ اصﻞ ﻣﻨﻞ شﻮى دى چ‪ ３‬د دوﻟت حاکﻤﻴت د خﻠکﻮ ﻟﻪ غﻮ＊تﻨﻮ او‬ ‫ارادې ＇خﻪ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠی دى‪ ،‬پﻪ دې دﻟﻴﻞ سره سﻴاسﻲ رژﻳﻤﻮﻧﻪ خپﻞ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ د خﻠکﻮ استازي بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره د دوﻟت د ډ‪４‬ر غﻮره او ﻣﻬﻢ عﻨصر پﻪ ﻫکﻠﻪ چ‪ ３‬دوﻟت تﻪ حقﻮقﻲ او سﻴاسﻲ‬ ‫ﻣاﻫﻴت ورکﻮي‪ ،‬خبرې وک‪７‬ئ او د خپﻞ بحث پاﻳﻠﻪ ﻧﻮرو تﻪ واوروئ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫که چ‪５‬رې په ﻳﻮه ！ﻮلنه ک‪ ３‬حکﻮمت نه وي‪ ،‬هغه ！ﻮلنه له کﻮمﻮ ستﻮنزو سره‬ ‫مخامخ ک‪８５‬ي؟‬ ‫＇رﻧگﻪ ﻣﻮ چ‪ ３‬د دوﻟت د تشکﻴﻠﻮوﻧکﻮ عﻨاصرو پﻪ درﻳﻤﻪ ﻣاده ک‪ ３‬وﻟﻮستﻞ چ‪ ３‬حکﻮﻣت د دوﻟت‬ ‫دﻧﻨﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻧظﻢ د ！ﻴﻨگ‪＋‬ت‪ ،‬د کﻮرﻧﻲ اوبﻬرﻧﻲ اﻣﻨﻴت د راوستﻮ او د خﻠکﻮ د ژوﻧد د ＊ﻪ ک‪５‬دو‬ ‫او خﻴر ＊‪５‬گ‪ ３２‬پﻪ خاطر راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮى دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ پﻪ ﻫره ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬باﻳد ‪＄‬ﻴﻨ‪＇ ３‬اﻧگ‪７‬ي‬ ‫ارگاﻧﻮﻧﻪ ﻣﻮجﻮد وي چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ ﻣؤسسﻮ کاروﻧﻪ و＇اري او ﻻر＊ﻮوﻧﻪ ورتﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ خپﻞ کاروﻧﻪ‬ ‫پﻪ وخت سرتﻪ ورسﻮي او د خﻠکﻮ ډول‪ ،‬ډول اړتﻴاوې پﻪ ＊ـﻪ تﻮگﻪ پﻮره ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ واقعﻴت ک‪３‬‬ ‫حکﻮﻣت پﻪ خﻠکﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬خﻠکﻮ تﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ کﻮي‪ ،‬اداره کﻮي ﻳ‪ ３‬او ﻟﻪ کﻮرﻧﻴﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫ضرروﻧﻮ او زﻳاﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ساتﻲ‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬حکﻮﻣت ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ ！ﻮﻟﻨﻴزو‪،‬‬ ‫اقتصادي او سﻴاسﻲ چارو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬گ‪６‬وډي او ب‪ ３‬ﻧظﻤﻲ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪８５‬ي او ！ﻮﻟﻨﻪ د گ‪６‬وډۍ‪ ،‬ﻣطﻠق‬ ‫اﻟعﻨاﻧ‪ ،９‬ب‪ ３‬قاﻧﻮﻧ‪ ،９‬ب‪ ３‬فرﻫﻨگ‪ ،９‬ظﻠﻢ‪ ،‬خﻮد سرۍ او ‪＄‬ان غﻮ＊تﻨ‪ ３‬خﻮا تﻪ ‪＄‬ﻲ‪ .‬د خﻠکﻮ ‪＄‬ان‪،‬‬ ‫ﻣال او ﻧاﻣﻮس پﻪ خطرک‪ ３‬ﻟﻮ‪８４‬ي‪ .‬اﻧارشﻴزم ( گ‪６‬وډي) پر ！ﻮﻟﻨﻪ باﻧدې واکﻤﻨ‪ ９‬پﻴدا کﻮي‪.‬‬ ‫د دولت د دندو په هکله ＇ه پﻮه‪８５‬ئ؟‬ ‫کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ دوﻟتﻮﻧﻪ پﻪ ﻣختﻠفﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ شان ﻧﻪ دي‪ ،‬خﻮ بﻴا ﻫﻢ سره ورتﻪ دﻧدې ﻟري چ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ＇خﻪ ﻳادوﻧﻪ کﻮو‪:‬‬ ‫د دوﻟت د ادارې ﻟپاره د قﻮاﻧﻴﻨﻮ او ﻣقرراتﻮ وضع کﻮل‪.‬‬ ‫د قﻮاﻧﻴﻨﻮ د اجرا ﻟپاره د ﻣسؤوﻟﻴﻨﻮ ！اکﻞ‪.‬‬ ‫د قاﻧﻮن پراجرا باﻧدې ＇ارﻧﻪ او ﻟﻪ قاﻧﻮن ﻣاتﻮﻧ‪＇ ３‬خﻪ ﻣخﻨﻴﻮی‪.‬‬ ‫د دﻳﻨﻲ او ﻣﻠﻲ ارز＊تﻮﻧﻮ ساتﻨﻪ ﻟﻪ ﻣختﻠفﻮ ﻻرو ＇خﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪＊ :‬ﻮوﻧ‪％‬ﻲ‪ ،‬پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻪ او ډﻟﻪ‬ ‫ﻳﻴزې رسﻨ‪.９‬‬ ‫د کﻮرﻧﻲ اﻣﻨﻴت ！ﻴﻨگ‪＋‬ت‪.‬‬ ‫د اساسﻲ قاﻧﻮن او ﻧﻮرو قﻮاﻧﻴﻨﻮ تطبﻴق‪ ،‬ﻟﻪ خپﻠﻮاک‪ ،９‬ﻣﻠﻲ حاکﻤﻴت او ﻟﻪ ‪＄‬ﻤکﻨ‪ ９‬بشپ‪７‬تﻴا ＇خﻪ‬

‫‪5‬‬

‫دفاع کﻮل‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬ﻣﻮ ووﻳﻞ چ‪ ３‬دوﻟتﻮﻧﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻪ دﻧدې ﻟري اﻣکان ﻟري چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬دوﻟتﻮﻧﻪ پﻪ ＊ﻪ‬ ‫تﻮگﻪ ﻫغﻪ سرتﻪ وﻧﻪ رسﻮﻟﻰ شﻲ‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬دوﻟتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ساﻟﻤﻪ اداره او کﻠکﻪ ＇ارﻧﻪ کﻮي او خپﻞ ‪＄‬ان د خﻠکﻮ‬ ‫پﻪ وړاﻧدې ﻣسؤول بﻮﻟﻲ‪ ،‬خپﻠ‪ ３‬ورسپارل شﻮې دﻧدې د وﻟس د ﻳﻮه ＊ﻪ خدﻣتگار پﻪ تﻮگﻪ سرتﻪ رسﻮي او‬ ‫خپﻞ ‪＄‬ان ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ جﻼ ﻧﻪ بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د ﻧﻮو دوﻟتﻮﻧﻮ او پخﻮاﻧﻴﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ د دﻧدو پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻪ خپﻞ گروپ سره ﻣذاکره وک‪７‬ئ او د خپﻠ‪３‬‬ ‫ﻣذاکرې پاﻳﻠﻪ ﻧﻮرو تﻪ واوروئ‪.‬‬

‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.........................................................................................................................‬‬ ‫‪.........................................................................................................................‬‬ ‫‪.........................................................................................................................‬‬ ‫‪.........................................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬د دوﻟت د راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪５‬دو اړتﻴا پﻪ ＇ﻮکر＊ﻮک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬دوﻟت تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬کﻪ چ‪５‬رې پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬دوﻟت ﻧﻪ وي‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -٤‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻳعﻨ‪ ３‬خاورې د اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ خپﻞ ﻧظر ＇رگﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬د دوﻟتﻮﻧﻮ اصﻠﻲ ﻣﻮخ‪ ３‬او دﻧدې کﻮﻣ‪ ３‬ﻣﻮضﻮعگاﻧ‪ ３‬تشکﻴﻠﻮي؟‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د خپﻠﻮ دوستاﻧﻮ پﻪ ﻣرستﻪ د دوﻟتﻮﻧﻮ د دﻧدو د زﻳات‪５‬دو د ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮکر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫د دولت ډولﻮنه‬ ‫ﻣخک‪ ３‬ﻣﻮ زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬دوﻟت د بشري ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د افرادو ﻟﻪ ﻫغﻪ گروپ ＇خﻪ عبارت دى چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه‬ ‫！اکﻠ‪＄ ３‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻨظﻢ ډول سره ثابتﻪ او ﻫﻤ‪５‬شﻨ‪ ９‬استﻮگﻨﻪ غﻮره ک‪７‬ي او ﻟﻪ ﻳﻮه خپﻠﻮاک سﻴاسﻲ‬ ‫قدرت ＇خﻪ پﻴروي وک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻟﻪ شکﻠﻮﻧﻮ سره أشﻨا ک‪８５‬و‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ خﻠک‪ ،‬د ژوﻧد کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻣختﻠف‪ ３‬طرﻳق‪ ３‬ﻟري‪ .‬اﻣکان ﻟري چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪ ３‬گ‪６‬ه او‬ ‫ﻣشترکﻪ عقﻴده وﻟري او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣﻮاردو ک‪ ３‬تﻮپﻴرسره وﻟري‪ .‬ﻟﻪ دې تﻮپﻴروﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬دا دى چ‪３‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ خﻠک ډول ډول دوﻟتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮد دي‪ ،‬تجربﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫کﻮم ﻻملﻮنه د دولت د مختلفﻮ شکلﻮنﻮ باعث شﻮي دي؟ په دې هکله په خپل‬ ‫！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬خبرې وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ت‪５‬رو زﻣاﻧﻮ ＇خﻪ تر اوسﻪ پﻮرې دوﻟتﻮﻧﻪ ﻳﻮ (واحد) شکﻞ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬د سازﻣان‪ ،‬د خپﻠﻮاک‪ ９‬د درج‪３‬‬ ‫او د ادارې د ډول ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮ شان ﻧﻪ دي‪ .‬باﻳد پﻮه شﻮ چ‪ ３‬دغﻪ تﻮپﻴروﻧﻪ د تارﻳخﻲ پ‪＋５‬ﻮ‪ ،‬جغرافﻴاﻳﻲ‬ ‫ﻣﻮقعﻴت‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ او ﻧژادي ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬د پرﻣختگ د کچ‪ ، ３‬اقتصادي ＇رﻧگﻮاﻟﻲ او داس‪ ３‬ﻧﻮرو پﻪ‬ ‫سبب ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راغﻠﻲ دي‪ ،‬خﻮ د دې تﻮپﻴروﻧﻮ سره سره دوﻟتﻮﻧﻪ پﻪ درﻳﻮ برخﻮ و‪４‬شﻠﻰ شﻮ‪.‬‬ ‫‪ -١‬د خپﻠﻮاک‪ ９‬د درج‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪.３‬‬ ‫‪ -٢‬د ترکﻴب ﻟﻪ ﻣخ‪.３‬‬ ‫‪ -٣‬د حکﻮﻣت د شکﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪.３‬‬ ‫د دولت و‪４‬ش د خپلﻮاک‪ ９‬له نظره‪:‬‬ ‫د خپﻠﻮاک‪ ９‬ﻟﻪ ﻧظره دوﻟت اﻣکان ﻟري چ‪ ３‬خپﻠﻮاک وي او ﻳا د خپﻠﻮاک‪ ９‬ﻣاتﻮوﻧکی( ﻧاقض اﻻستقﻼل)‬ ‫وي‪.‬‬ ‫خپلﻮاک دولت‪ :‬ﻫغﻪ دوﻟت تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ او کﻮرﻧﻴﻮ چارو ک‪ ３‬د کﻮم بﻞ دوﻟت‬ ‫تابع ﻧﻪ وي‪＇ ،‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬وغﻮاړي پﻪ کﻮرﻧﻴﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ چارو ک‪ ３‬خپﻞ قدرت او حاکﻤﻴت پﻠﻰ کﻮي‪.‬‬ ‫ناقض اﻻستقﻼل دولت‬ ‫دا ﻳﻮ کﻤزورى دوﻟت دى چ‪ ３‬د ت‪７‬ون ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬او ﻳا پرتﻪ ﻟﻪ ت‪７‬ون ＇خﻪ د ﻳﻮه پﻴاوړي دوﻟت تابع وي‪ .‬کﻪ‬ ‫＇ﻪ ﻫﻢ د پﻴاوړي دوﻟت د حاکﻤﻴت حدود چ‪ ３‬پﻪ کﻤزوري دوﻟت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬عﻤﻠﻲ کﻮي‪ ،‬پﻪ ﻫغﻪ ت‪７‬ون‬ ‫ک‪ ３‬چ‪ ３‬د دواړو دوﻟتﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻻسﻠﻴک ک‪８５‬ي ！اکﻞ ک‪８５‬ي او ﻳا ﻫﻢ پرتﻪ دکﻮم ت‪７‬ون ﻟﻪ ﻻسﻠﻴک‬ ‫＇خﻪ‪ ،‬عﻤﻠﻲ ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ اصﻞ ک‪ ３‬ﻧاقض اﻻستقﻼل دوﻟت د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ د ﻟرﻟﻮ د حق ＇خﻪ‬ ‫‪7‬‬

‫پﻪ بشپ‪７‬ه تﻮگﻪ ب‪ ３‬برخ‪ ３‬وي‪ .‬د بﻬرﻧ‪ ９‬خپﻠﻮاک‪ ９‬د ﻧﻪ ﻟرﻟﻮ سر ب‪５‬ره ﻧاقض اﻻستقﻼل دوﻟتﻮﻧﻪ د کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫خپﻠﻮاک‪ ９‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟکﻪ‪ :‬د وسﻠﻪ وال ‪＄‬ﻮاک او سﻴاسﻲ گﻮﻧد ﻧﻪ درﻟﻮدل‪ .‬د فﻠزي سکﻮ او کاغذي پﻴسﻮ د‬ ‫ﻧشر ﻣحدودﻳت‪ ،‬د پﻮر ﻟﻪ ﻣحدودﻳتﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣعاﻣﻠ‪ ３‬او داس‪ ３‬ﻧﻮرو بﻨدﻳزوﻧﻮ سره ﻣخاﻣخ وي‪.‬‬ ‫د ترکﻴب له مخ‪ ３‬د دولتﻮنﻮ د و‪４‬ش په اړه ＇ﻮمره پﻮه‪８５‬ئ؟‬ ‫د دوﻟتﻮﻧﻮ د و‪４‬ش پﻪ ﻫکﻠﻪ دوﻳﻤﻪ طبقﻪ بﻨدي چ‪ ３‬باﻳد وﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻮ‪ ،‬پﻪ بسﻴطﻮ او ﻣرکبﻮ شکﻠﻮﻧﻮ باﻧدې د‬ ‫دوﻟتﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ دي‪.‬‬ ‫‪-١‬بسﻴط ﻳا مرکزي دولت‪ :‬ﻫغﻪ دوﻟت تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د اجراأتﻮ ﻟپاره ﻳﻮازې ﻳﻮ سﻴاسﻲ ﻣرکز‬ ‫وﻟري‪ .‬بسﻴط دوﻟت اﻣکان ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻮ برخﻮ ＇خﻪ جﻮړ شﻮی وي‪ ،‬خﻮ دغﻪ برخ‪ ３‬ﻫﻴ（کﻠﻪ‬ ‫ﻫﻢ د کﻮم ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي دوﻟت ﻳا واکﻤﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم ﻧﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ پﻪ بسﻴطﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫اواﻣرو‪ ،‬صﻼحﻴتﻮﻧﻮ او د واکﻤﻨ‪ ９‬عﻤﻠﻲ کﻮل د ﻣرکزي دوﻟت دﻧده او ﻣسؤوﻟﻴت دى او د دوﻟت ﻧﻮرې‬ ‫تشکﻴﻠﻮوﻧک‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرکزي دوﻟت ＇خﻪ ﻣتابعت کﻮي‪ .‬افغاﻧستان‪ ،‬اﻳران او ترکﻴﻪ د بسﻴط دوﻟت‬ ‫ﻣثاﻟﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره ﻟﻪ ﻣشﻮرې ＇خﻪ وروستﻪ د پﻨ‪％‬ﻮ بسﻴطﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ فﻬرست ترتﻴب ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-٢‬مرکب دولتﻮنه ‪Compositstates‬‬ ‫ﻣرکب دوﻟتﻮﻧﻪ ﻳعﻨ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻣرکزي قدرت پر ﻣحﻮر باﻧدې د ＇ﻮ حاکﻤﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ ﻳﻮ ‪＄‬اى ک‪５‬دل او ﻫغﻪ‬ ‫ﻣﻮرد ﻧظر شخص ﻳا بﻨس＀ تﻪ چ‪ ３‬د غ‪７‬و ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ ﻟﻮړ ﻣقام اشغاﻟﻮي د خپﻞ سﻴاسﻲ قدرت او‬ ‫اختﻴاراتﻮ د ﻳﻮې برخ‪ ３‬سپارل‪.‬‬ ‫د ﻣرکبﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ ډوﻟﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫د ﻣرکبﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ عبارت دي ﻟﻪ‪ :‬کاﻧفدراسﻴﻮن او فدرال ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ ﻣعرفﻲ‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -١‬کانفدراسﻴﻮن‪ :Confederation‬ﻫغﻪ خپﻠﻮاک ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي چ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬او بﻬرﻧ‪９‬‬ ‫خپﻠﻮاک‪ ،９‬سﻴاسﻲ او حقﻮقﻲ بﻨس＂ﻮﻧﻮ پﻪ ساتﻠﻮ سره‪ ،‬د ﻳﻮه ت‪７‬ون ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ﻣتحد ک‪８５‬ي‪ .‬د‬ ‫ﻳﻮواﻟﻲ د ت‪７‬ون سره سﻢ د خپﻠﻮ حاکﻤﻮ صﻼحﻴتﻮﻧﻮ ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬صﻼحﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣشترک‬ ‫او ﻣرکزي بﻨس＀ تﻪ ورسپاري‪ .‬دغﻪ ﻣرکزي بﻨس＀ د ‪ Diete‬پﻪ ﻧاﻣﻪ سره ﻳادﻳ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻳﻮه اجرائﻴﻮي‬ ‫بﻨس＀ حﻴثﻴت ﻟري چ‪ ３‬د خپﻠﻮ غ‪７‬و ﻫ‪５‬ﻮادو پﻪ استازﻳتﻮب او ﻳا کﻠﻪ چ‪ ３‬د دوى گ＂‪ ３‬وغﻮاړي‪ ،‬تصﻤﻴﻢ‬ ‫ﻧﻴسﻲ‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬دوﻟتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬ﻣﻮخ‪ ３‬د سﻮﻟ‪！ ３‬ﻴﻨگ‪＋‬ت‪ ،‬د اﻣﻨﻴت ！ﻴﻨگﻮل او د غ‪７‬و ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫‪8‬‬

‫گ‪６‬ه دفاع ده‪ .‬د کاﻧفدارسﻴﻮن غ‪７‬ي ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻣعﻤﻮ ًﻻ ﻳﻮ غﻴر ثابت او ﻧاپاﻳدار اتحاد شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د ړﻧگ‪５‬دو خﻮا تﻪ ‪＄‬ﻲ او ﻳا دا چ‪ ３‬د ﻳﻮه فدرال دوﻟت ب‪２‬ﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ غﻮره کﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د سﻮﻳس‬ ‫کاﻧفدراسﻴﻮن دوﻟت چ‪ ３‬ﻟﻪ ړﻧگ‪５‬دو ＇خﻪ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮه فدرال دوﻟت ب‪２‬ﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ غﻮره ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د فدرال دولت په هکله ＇ﻮمره پﻮه‪８５‬ئ؟‬ ‫د فدرال اصطﻼح د ﻻتﻴﻦ د ‪ Feuds‬ﻟﻪ کﻠﻤ‪＇ ３‬خﻪ اخﻴستﻞ شﻮې ده او د قرارداد ﻳا ﻣﻮافقت ﻧاﻣ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻣعﻨا ده‪ .‬د اساسﻲ حقﻮقﻮ پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغﻮ ﻣرکبﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪،‬‬ ‫اﻳاﻟتﻮﻧﻪ او ﻳا خﻮد ﻣختاره سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ک‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬وي او دغﻪ دوﻟتﻮﻧﻪ د ﻳﻮه فدرال اساسﻲ قاﻧﻮن پﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫سره ت‪７‬ل شﻮي دي او ﻳﻮ واحد دوﻟت جﻮړوي‪.‬‬ ‫فدراﻟﻲ دوﻟت د سﻴاسﻲ‪ ،‬اقتصادي او دفاعﻲ ﻣﻮخﻮ د ﻻستﻪ راوړو پﻪ ﻣﻨظﻮر ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راغﻠﻰ دى‪،‬‬ ‫تر＇ﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬دﻧدې‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د بﻬرﻧﻲ سﻴاست چارې‪ ،‬د ﻧظاﻣﻲ ‪＄‬ﻮاک ساتﻞ او تﻨظﻴﻤﻮل‪ ،‬ﻣاﻟﻲ‬ ‫ﻣساﻳﻞ او داس‪ ３‬ﻧﻮر د ﻣرکزي دوﻟت ﻟﻪ خﻮا طرحﻪ او کﻨ＂رول شﻲ او ﻧﻮرې ﻣسئﻠ‪ ３‬دې غ‪７‬و ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫تﻪ پر‪＋４‬ﻮدى شﻲ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ برس‪５‬ره د خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ ﻣرستﻪ د درﻳﻮ فدراﻟﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ فﻬرست‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د شکل له مخ‪ ３‬د دولت په هکله ＇ﻮمره پﻮه‪８５‬ئ؟‬ ‫دوﻟت د شکﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ سﻠطﻨتﻲ او جﻤﻬﻮري باﻧدې و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‬ ‫‪ -١‬سلطنتﻲ ﻳا پاچاهﻲ دولت‪ :‬ﻫغﻪ دوﻟت تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬سﻠطان ﻳا پاچا ﻳ‪ ３‬پﻪ سر(رآس)‬ ‫ک‪ ３‬قرار وﻟري‪ ،‬واک ﻳ‪ ３‬زﻳات وي او اکثره پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ ﻣﻴراثﻲ تﻮگﻪ ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻧقﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬سﻠطﻨتﻲ‬ ‫دوﻟت ﻫﻢ ﻣختﻠف شکﻠﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣطﻠقﻪ او ﻣشروطﻪ سﻠطﻨت ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫الف‪ :‬مطلقه سلطنت‪ :‬ﻫغﻪ دى چ‪ ３‬پﻪ راس ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پاچا قرار ﻟري د پﻼر ﻧﻪ زوی تﻪ اﻧتقاﻟ‪８５‬ي‬ ‫او ﻣﻴراثﻲ ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ .‬پاچا ！ﻮل واک او اختﻴار پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻟري او د درې گﻮﻧﻮ قﻮو ( اجرائﻴﻪ‪ ،‬ﻣقﻨﻨﻪ او‬ ‫قضائﻴﻪ) پﻪ سر ک‪＄ ３‬اى ﻟري پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬پخﻮاﻧﻲ سﻠطﻨتﻮﻧﻪ اکثره ﻣطﻠقﻪ وو‪.‬‬ ‫ب‪ :‬مشروطه سلطنت‪ :‬دا ډول دوﻟت د اساسﻲ قاﻧﻮن او پارﻟﻤان ﻟروﻧکی دى‪ .‬پﻪ دې ډول دوﻟت‬ ‫ک‪ ３‬د ﻣطﻠقﻪ سﻠطﻨت پر خﻼف د پاچا اختﻴارات د قاﻧﻮن ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣحدود‪８４‬ي او تصﻤﻴﻤﻮﻧﻪ د خﻠکﻮ‬ ‫د استازو ﻟﻪ خﻮا ﻧﻴﻮل ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې سﻴستﻢ ک‪ ３‬پاچا پﻪ واقعﻴت ک‪ ３‬ﻳﻮ سﻤبﻮﻟﻴک حﻴثﻴت ﻟري‪،‬‬ ‫عﻤﻠﻲ واکﻤﻨﻲ د صدراعظﻢ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫‪9‬‬

‫فعالﻴت‪ :‬د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره د ﻣطﻠقﻪ او ﻣشروطﻪ سﻠطﻨت ترﻣﻨ‪ ＃‬د تﻮپﻴروﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ د ﻣشﻮرې ﻧﻪ وروستﻪ‬ ‫د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬ﻧظرﻳﻪ ﻧﻮرو تﻪ واوروئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬جمهﻮري دولت‪ :‬ﻫغﻪ دوﻟتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬واکﻤﻨان ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣﻴراثﻲ تﻮگﻪ ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا ！اکﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬جﻤﻬﻮري دوﻟتﻮﻧﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي او جﻤﻬﻮري دوﻟتﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ دوه ډوﻟﻪ وي‪ :‬رﻳاستﻲ او صدارتﻲ‪.‬‬ ‫الف‪ :‬رﻳاستﻲ جمهﻮرﻳت‪ :‬ﻫغﻪ دوﻟت تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د اجراأتﻮ صﻼحﻴت ﻟﻪ جﻤﻬﻮر رﻳﻴس سره وي کﻮم چ‪ ３‬د‬ ‫درې گﻮﻧﻮ قﻮاوو ( اجرائﻴﻪ‪ ،‬ﻣقﻨﻨﻪ او قضائﻴﻪ) پﻪ سر ک‪ ３‬ﻣﻮقعﻴت ﻟري‪ .‬ﻟکﻪ د افغاﻧستان جﻤﻮري دوﻟت‪.‬‬ ‫ب‪:‬صدارتﻲ جمهﻮرﻳت‪ :‬ﻫغﻪ دوﻟت تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د چارو واک پﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ صدراعظﻢ سره وي‪،‬‬ ‫د جﻤﻬﻮر رﻳﻴس واکﻮﻧﻪ پﻪ ک‪ ３‬ﻟ‪ ８‬وي او ﻳﻮ سﻤبﻮﻟﻴک حﻴثﻴت ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ د پاکستان جﻤﻬﻮري دوﻟت‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د خپﻠﻮ ﻣﻠگرو پﻪ ﻣرستﻪ ﻟسﻮ جﻤﻬﻮري ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ فﻬرست ک‪７‬ئ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻮروتﻪ‬ ‫واوروئ‪.‬‬ ‫د لﻮست تکرار‬

‫‪..........................................................................................................‬‬ ‫‪..........................................................................................................‬‬ ‫‪..........................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬د دوﻟت د شکﻞ اختﻼف بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ﻣرکب دوﻟت تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د ﻣرکبﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ ﻳﻮازې ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬فدرال دوﻟت تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬ﻟﻪ ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬د جﻤﻬﻮر رﻳﻴس د ！اکﻨﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ سﻤﻪ ده ﻫغﻪ د (√) پﻪ عﻼﻣﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬د جﻤﻬﻮر رﻳﻴس ！اکﻨﻪ د خﻠکﻮ راﻳﻮتﻪ د ﻣستقﻴﻤ‪ ３‬ﻣراجع‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې تر سره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ب‪ :‬د جﻤﻬﻮر رﻳﻴس ！اکﻨﻪ د خﻠکﻮ راﻳﻮ تﻪ د غﻴر ﻣستقﻴﻤ‪ ３‬ﻣراجع‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې ترسره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ج‪ :‬د جﻤﻬﻮر رﻳﻴس ！اکﻨﻪ د خﻠکﻮ د راﻳﻮ د اخﻴستﻠﻮ ﻟﻪ ﻻرې صﻮرت ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫د‪ :‬د جﻤﻬﻮر رﻳﻴس ！اکﻞ دخﻠکﻮ راﻳﻮ تﻪ د ﻣستقﻴﻤ‪ ３‬او ﻳا غﻴر ﻣستقﻴﻤ‪ ３‬ﻣراجع‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې تر سره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫ﻣطﻠقﻪ سﻠطﻨتﻲ دوﻟت ﻟﻪ ﻣشروطﻪ شاﻫﻲ دوﻟت سره پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫درﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫زمﻮږ د دولت جﻮړ＊＀‬ ‫د ﻣخﻪ ﻣﻮ د دوﻟت ﻟﻪ شکﻠﻮﻧﻮ سره أشﻨاﻳﻲ پﻴدا ک‪７‬ه‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د افغاﻧستان د دوﻟت ﻟﻪ‬ ‫جﻮړ＊ت سره بﻠدتﻴا پﻴدا ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫د افغاﻧستان دوﻟت ﻟﻪ حقﻮقﻲ ﻧظره رﻳاستﻲ ﻧظام ﻟري او د جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻧظره د اجرائﻴﻪ قﻮې (حکﻮﻣت)‬ ‫ﻣقﻨﻨﻪ قﻮې ( ﻣﻠﻲ شﻮرا) او قضائﻴﻪ قﻮې ＇خﻪ تشکﻴﻞ شﻮى دى‪ .‬د ！ﻮﻟﻮ پﻪ سر ک‪ ３‬جﻤﻬﻮر رﻳﻴس چ‪３‬‬ ‫د پﻨ‪％‬ﻮکﻠﻮﻧﻮ ﻟپاره ！اکﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻧظام د ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ( ３‬رﻫبرۍ) پﻪ سر ک‪＄ ３‬اى ﻟري او پﻪ ！ﻮﻟﻮ سﻴاسﻲ‬ ‫او اداري بﻨس＂ﻮﻧﻮ باﻧدې د ﻧاظر او اداره کﻮوﻧکﻲ حﻴثﻴت ﻟري‪ .‬دجﻤﻬﻮر رﻳﻴس ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬صﻼحﻴتﻮﻧﻪ او‬ ‫دﻧدې پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫د ﻣﻠﻲ شﻮرا پﻪ تصﻮﻳب‪،‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د سﻴاست اساسﻲ کر＊ﻮ ！اکﻞ‪ ،‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د وسﻠﻪ واﻟﻮ ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ‬ ‫سرﻣشري؛ د ﻣﻠﻲ شﻮرا پﻪ تصﻮﻳب سره د جگ‪７‬ې اعﻼﻧﻮل او ډزبﻨدي‪ ،‬د وزﻳراﻧﻮ ‪ ،‬ﻟﻮى ＇ارﻧﻮال ‪ ،‬د‬ ‫ﻣرکزي باﻧک‪ ،‬سرې ﻣﻴاشت‪ ３‬او ﻣﻠﻲ اﻣﻨﻴت د رﻳﻴساﻧﻮ ！اکﻞ او د ﻫغﻮى د ﻟرې کﻮﻟﻮ او استعفا ﻣﻨﻞ‪،‬‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د سﻴاسﻲ استازو د اعتﻤاد ﻧاﻣ‪ ３‬ﻣﻨﻞ‪ ،‬د قاﻧﻮن ﻟﻪ حکﻤﻮﻧﻮ سره سﻢ د‬ ‫ﻣجازاتﻮ بخ‪＋‬ﻞ او کﻤﻮل‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ صﻼحﻴتﻮﻧﻮ سرب‪５‬ره جﻤﻬﻮر رﻳﻴس ﻧﻮرې کﻮﻣ‪ ３‬دﻧدې او صﻼحﻴتﻮﻧﻪ ﻟري؟ د ﻳﻮې‬ ‫ډﻟ‪ ３‬استازي دې ﻣﻮضﻮع زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د اجرائﻴه قﻮې ( حکﻮمت) سره آشنا شئ‪ :‬وﻟس ﻣشر د حکﻮﻣت رﻳاست پرغاړه ﻟري او‬ ‫وزﻳران د ﻫغ‪ ３‬سﻴاسﻲ او اداري ﻫﻤکاران ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي د اجرائﻴﻪ او ﻣجرﻳﻪ قﻮې پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻳاد‪８４‬ي او ﻫغﻪ‬ ‫قﻮا ده چ‪ ３‬د ﻣقﻨﻨﻪ قﻮې د قﻮاﻧﻴﻨﻮ او پ‪４７‬ک‪７‬و‪ ،‬د دوﻟت د چارو د ادارې او د بﻬرﻧﻲ او کﻮرﻧﻲ سﻴاست د‬ ‫سرتﻪ رسﻮﻟﻮ او اجرا کﻮﻟﻮ ﻣسؤوﻟﻴت ور پﻪ غاړه دی‪ .‬حکﻮﻣت ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ‪ ،‬فعاﻟﻪ او کاري قﻮا ده؛ پﻪ دې‬ ‫ترتﻴب سره د ﻳﻮه دوﻟت پرﻣختگ ﻣخک‪ ３‬تردې چ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻪ بﻠﻪ خﻮا پﻮرې اړه پﻴدا ک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ دې قﻮا‬ ‫پﻮرې اړه ﻟري‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د پراختﻴا او پرﻣختگ د طرحﻮ ！ﻮل پﻼﻧﻮﻧﻪ د پﻴﻞ ＇خﻪ تر ختﻤﻪ پﻮرې پﻪ‬ ‫دې قﻮا پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬د پارﻟﻤان ﻟﻪ خﻮا ډ‪４‬ر ＊ﻪ تصﻮﻳب شﻮی قاﻧﻮن او د قضاﻳﻲ ﻣحکﻤ‪ ３‬ډ‪４‬ره عادﻻﻧﻪ‬ ‫پر‪４‬ک‪７‬ه کﻪ چ‪５‬رې د دې قﻮې ﻟﻪ خﻮا عﻤﻠﻲ ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬ﻫ‪ ＆５‬اثر او گ＂ﻪ بﻪ وﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ چ‪ ３‬حکﻮمت کﻮم‪ ３‬دندې لري؟‬ ‫د حکﻮﻣت ﻟﻪ ﻣﻬﻤﻮ دﻧدو ＇خﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دا دي‪.‬‬ ‫د اساسﻲ قاﻧﻮن او ﻧﻮرو قﻮاﻧﻴﻨﻮ د حکﻤﻮﻧﻮ او د ﻣحکﻤﻮ د قطعﻲ پر‪４‬ک‪７‬و عﻤﻠﻲ کﻮل‪.‬‬ ‫د خپﻠﻮاک‪ ９‬ساتﻨﻪ‪ ،‬د ‪＄‬ﻤکﻨ‪ ９‬بشپ‪７‬تﻴا ＇خﻪ د فاع او پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د افغاﻧستان د گ＂ﻮ او‬ ‫حﻴثﻴت ساتﻞ‪.‬‬ ‫‪11‬‬

‫د ！ﻮﻟﻨﻴز اﻣﻦ او ﻧظﻢ تآﻣﻴﻨﻮل او د ﻫر ډول اداري فساد ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړل‪.‬‬ ‫د بﻮدﻳج‪ ３‬ترتﻴبﻮل‪ ،‬د دوﻟت د ﻣاﻟﻲ وضع‪ ３‬تﻨظﻴﻤﻮل او د عاﻣﻪ شتﻤﻨ‪ ９‬ساتﻞ‪.‬‬ ‫د پرﻣختﻴاﻳﻲ‪ ،‬صحﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬تعﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬اقتصادي او تکﻨاﻟﻮژﻳکﻲ پروگراﻣﻮﻧﻮ طرح او تطبﻴق‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د حکﻮﻣت ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬دﻧدې د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬پﻪ ﻣرستﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ملﻲ شﻮرا‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دې ﻣﻮ ووﻳﻞ چ‪ ３‬زﻣﻮږ دوﻟت د درﻳﻮ قﻮو ﻳعﻨ‪ ３‬اجرائﻴﻪ قﻮا ( حکﻮﻣت) ﻣقﻨﻨﻪ قﻮا (پارﻟﻤان) او‬ ‫قضائﻴﻪ قﻮو ＇خﻪ تشکﻴﻞ شﻮی دی چ‪ ３‬ﻫره ﻳﻮه ﻳ‪＄ ３‬اﻧتﻪ ﻣشخص‪ ３‬دﻧدې ﻟري‪.‬‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ چ‪ ３‬ملﻲ شﻮرا ＇ه شﻰ ده؟‬ ‫ﻫغﻪ ډﻟﻪ خﻠک چ‪ ３‬پﻪ ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د قﻮاﻧﻴﻨﻮ د وضع ک‪５‬دو‪ ،‬تصﻮﻳب او د ﻫغﻮ پر اجرا باﻧدې د ﻧظارت پﻪ‬ ‫خاطر د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا د ﻣستقﻴﻤﻮ‪ ،‬پ＂ﻮ او عﻤﻮﻣﻲ رآﻳﻮ د اچﻮﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې ！اکﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻣﻠﻲ شﻮرا ورتﻪ و‪４‬ﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬د درې گﻮﻧﻮ قﻮو د تفکﻴک ﻳعﻨ‪ ３‬جﻼ واﻟﻲ ﻟﻪ اصﻞ ﻧﻪ پﻴروي کﻮي‪ ،‬پارﻟﻤان‬ ‫تشکﻴﻠﻮي چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻣﻠﻲ شﻮرا‪ ،‬پﻪ اﻳران ک‪ ３‬ﻣجﻠس او د اﻣرﻳکا پﻪ ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫د کاﻧگرس پﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ سره ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ﻣﻠﻲ شﻮرا ﻳا د افغاﻧستان قاﻧﻮن جﻮړووﻧکی ﻣجﻠس د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳﻮ خﻮرا‬ ‫ﻣﻬﻢ ﻣﻠﻲ او سﻴاسﻲ بﻨس＀ دى چ‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻣﻮده پس د ‪ ١٣٨٣‬ﻟﻤرﻳز کال پﻪ اوړي ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻠ‪ ３‬بﻴا د‬ ‫ﻣﻠﻲ حاکﻤﻴت او د افغاﻧستان د خﻠکﻮ د ارادې ＇رگﻨدووﻧکﻲ تر عﻨﻮان ﻻﻧدې خپﻞ سﻴاسﻲ ژوﻧد پﻴﻞ او‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د قاﻧﻮن گذارۍ پرگدۍ باﻧدې ﻳ‪ ３‬ډډه وﻟگﻮﻟﻪ‪ .‬ﻣﻠﻲ شﻮرا ﻟﻪ دوو ﻣجﻠسﻮﻧﻮ ﻳعﻨ‪ ３‬وﻟسﻲ جرگ‪ ３‬او‬ ‫ﻣشراﻧﻮ جرگ‪＇ ３‬خﻪ جﻮړه شﻮې ده‪ .‬د وﻟسﻲ جرگ‪ ３‬او ﻣشراﻧﻮ جرگ‪ ３‬استازي د دې ﻟپاره چ‪ ３‬د ﻣﻤﻠکت‬ ‫پﻪ ﻣساﻳﻠﻮ ک‪＊ ３‬ﻪ تصﻤﻴﻤﻮﻧﻪ وﻧﻴسﻲ او ＊‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ې وک‪７‬ي‪ ،‬ﻫر ﻣجﻠس ﻟﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪＇ ＃‬خﻪ ﻳﻮ کس د‬ ‫رﻳﻴس پﻪ تﻮگﻪ د ﻳﻮې تقﻨﻴﻨﻲ دورې ﻟپاره‪ ،‬دوه کسﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي او دوﻳﻢ ﻧاﻳب پﻪ تﻮگﻪ‪ ،‬دوه کسﻪ ﻫﻢ د ﻣﻨشﻲ‬ ‫او د ﻣﻨشﻲ د ﻧاﻳب پﻪ تﻮگﻪ د ﻳﻮه کال ﻟپاره ！اکﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣﻠﻲ شﻮرا ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬صﻼحﻴتﻮﻧﻪ دا دي‪:‬‬ ‫(‪)١‬‬ ‫د قﻮاﻧﻴﻨﻮاو ﻳا تقﻨﻴﻨﻲ فرﻣاﻧﻮﻧﻮ تصﻮﻳب‪ ،‬تعدﻳﻞ او ﻳا ﻟغﻮه کﻮل‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻴزو پرﻣختﻴاﻳﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬اقتصادي او تکﻨاﻟﻮژﻳکﻲ پروگراﻣﻮﻧﻮ تصﻮﻳبﻮل‪.‬‬ ‫د دوﻟتﻲ بﻮدﻳج‪ ３‬تصﻮﻳب او د پﻮر اخﻴستﻨ‪ ３‬او ﻳا بخ‪＋‬ﻨ‪ ３‬د اجازې اخ‪５‬ستﻞ‪.‬‬ ‫د اداري واحدوﻧﻮ تشکﻴﻠﻮل ﻳا د ﻫغﻮ تعدﻳﻞ او ﻟغﻮه کﻮل‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ت‪７‬وﻧﻮﻧﻮ تصدﻳقﻮل او ﻳا ﻟﻪ ﻫغﻮ سره د افغاﻧستان د ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪５‬دو فسخ کﻮل‪.‬‬ ‫د ملﻲ شﻮرا اساسﻲ دندې‪ :‬د ﻣﻠﻲ شﻮرا اساسﻲ دﻧدې پﻪ درﻳﻮ برخﻮ و‪４‬شﻠﻰ شﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫قاﻧﻮن جﻮړول‪ ،‬د ﻣجرﻳﻪ قﻮې ﻟﻪ ک‪７‬و وړو ＇خﻪ ﻧظارت او د خﻠکﻮ استازﻳتﻮب‪.‬‬ ‫‪...........................................................................................................................................‬‬ ‫(‪ )١‬قاﻧﻮن د ﻣﻠﻲ شﻮرا د دواړو ﻣجﻠسﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬ﻣصﻮب‪＇ ３‬خﻪ عبارت دی چ‪ ３‬د جﻤﻬﻮر رئﻴس ﻟﻪ خﻮا تﻮشﻴح شﻮی وي‪ .‬تقﻨﻴﻨﻲ فراﻣﻴﻦ‬ ‫ﻟﻪ کﻠﻲ او ﻻزﻣﻲ قﻮاعدو ＇خﻪ عبارت دي چ‪ ３‬د وﻟسﻲ جرگ‪ ３‬د رخصت‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬د حکﻮﻣت ﻟﻪ خﻮا وړاﻧدﻳز شﻮي او جﻤﻬﻮر رئﻴس‬ ‫تﻮشﻴح ک‪７‬ي وي‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫‪ -١‬قانﻮن جﻮړول‪ :‬ﻣقﻨﻨﻪ قﻮا د قاﻧﻮن جﻮړوﻟﻮ بﻨس＀ دی‪ .‬قﻮاﻧﻴﻦ د زﻳات شﻤ‪５‬ر خﻠکﻮ پﻪ‬ ‫ژوﻧداﻧﻪ باﻧدې اغ‪５‬ز کﻮي‪ ،‬د ﻣﻠﻲ شﻮرا غ‪７‬ي د خﻠکﻮ د استازو پﻪ تﻮگﻪ د اساسﻲ قاﻧﻮن ﻟﻪ حکﻤﻮﻧﻮ‬ ‫سره سﻢ د قﻮاﻧﻴﻨﻮ د پﻴشﻨﻬادي طرحﻮ د تصﻮﻳب‪ ،‬رد او ﻳا ﻟغﻮه ک‪５‬دو او د خﻠکﻮ د غﻮ＊تﻨﻮ او اړتﻴاوو‬ ‫پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره‪ ،‬د استازو د قاﻧﻮﻧﻲ طرح‪ ３‬د وړاﻧدې کﻮﻟﻮ صﻼحﻴتﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د اجرائﻴه قﻮې د چارو ＇ارنه‪ :‬د اجراﻳﻴﻪ قﻮې د ک‪７‬و وړو ﻧﻪ ＇ارﻧﻪ کﻮل‪ ،‬د ﻫر وﻟسﻲ‬ ‫ﻼ د ﻫغﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬و طرﻳقﻮ‬ ‫تقﻨﻴﻨﻲ بﻨس＀ د دﻧدو بﻨس＂ﻴز زړی (ﻫستﻪ) جﻮړوي‪＇ .‬ارﻧﻪ ﻳا ﻧظارت اص ً‬ ‫او ﻣشرحﻮ حکﻤﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨ‪ ３‬سره چ‪ ３‬پﻪ اساسﻲ قاﻧﻮن او د جرگ‪ ３‬د داخﻠﻲ دﻧدو‬ ‫پﻪ اصﻮﻟﻮ ک‪＄ ３‬اى ک‪７‬اى شﻮي دي ﻟکﻪ‪ :‬استﻤاع‪ ،‬استجﻮاب‪ ،‬استﻴضاح‪ ،‬عﻤﻮﻣﻲ غﻮﻧ‪６‬ې‪ ،‬ﻣاﻟﻲ‬ ‫＇ارﻧﻪ ( ﻧظارت) د ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ د ＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ خاطر د ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي کﻤﻴسﻴﻮن جﻮړول‪ ،‬د ！ﻮﻟﻴزو حسابﻮﻧﻮ‬ ‫＇‪７５‬ﻧﻪ‪ ،‬تقﻨﻴﻨﻲ ﻧظارت‪ ،‬د ﻣقررﻳﻮ ﻣﻨﻞ ﻳا ردول‪ ،‬تر سره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د خلکﻮ استازﻳتﻮب‪ :‬د ﻣﻠﻲ شﻮرا غ‪７‬ي د افغاﻧستان د خﻠکﻮ د استازو پﻪ تﻮگﻪ دﻧده ﻟري چ‪ ３‬د‬ ‫خپﻠﻮ ﻣﻮکﻠﻴﻨﻮ د غﻮ＊تﻨﻮ او اړتﻴاوو ＇خﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣجﻠسﻮﻧﻮ او غﻮﻧ‪６‬و ک‪ ３‬استازﻳتﻮب وک‪７‬ي‪ .‬د دوى‬ ‫شکاﻳتﻮﻧﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ي او د ﻫغﻮ پﻪ ﻟرې کﻮﻟﻮ او تآﻣﻴﻨﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻫ（ﻪ او ﻫاﻧد وک‪７‬ي‪ .‬ﻟکﻪ ＇رﻧگﻪ‬ ‫چ‪ ３‬د ﻣخﻪ وﻟﻮستﻞ شﻮل‪ ،‬ﻣﻠﻲ شﻮرا ﻟﻪ دوو جرگﻮ ＇خﻪ جﻮړه شﻮې ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣشراﻧﻮ جرگ‪ ３‬او‬ ‫وﻟسﻲ جرگ‪＇ ３‬خﻪ عبارت دي‬ ‫مشرانﻮ جرگه‪ :‬د غﻪ جرگﻪ ‪ ١٠٢‬غ‪７‬ي ﻟري چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول ！اکﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫرې وﻻﻳتﻲ شﻮرا ＇خﻪ ﻳﻮ کس د ﻧﻮﻣﻮړې شﻮرا پﻪ ！اکﻨﻪ د ＇ﻠﻮرو کﻠﻮﻧﻮ ﻟپاره‪.‬‬ ‫د ﻫر وﻻﻳت د وﻟسﻮاﻟﻴﻮ د شﻮرا گاﻧﻮ ﻟﻪ غ‪７‬و ＇خﻪ ﻳﻮ تﻦ د ﻧﻮﻣﻮړو شﻮرا گاﻧﻮ پﻪ ！اکﻨﻪ د درﻳﻮ‬ ‫کﻠﻮﻧﻮ ﻟپاره‪.‬‬ ‫پات‪ ３‬درﻳﻤﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬د پﻮﻫﻮ او تجربﻪ ﻟروﻧکﻮ اشخاصﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬دوه کسﻪ د ﻣعﻠﻮﻟﻴﻨﻮ او‬ ‫دوه کسﻪ د کﻮچﻴاﻧﻮ استازي د جﻤﻬﻮر رﻳﻴس ﻟﻪ خﻮا د پﻨ‪％‬ﻮ کﻠﻮﻧﻮ ﻟپاره ！اکﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬جﻤﻬﻮر رﻳﻴس د دغﻮ‬ ‫اشخاصﻮ ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ پﻨ‪％‬ﻮس سﻠﻨﻪ ( فﻴصده) ﻟﻪ ＊‪％‬ﻮ ＇خﻪ ！اکﻲ‪.‬‬ ‫ولسﻲ جرگه‬ ‫د وﻟسﻲ جرگ‪ ３‬غ‪７‬ي د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ ‪ ٣٤‬وﻻﻳتﻮﻧﻮ ＇خﻪ د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا د ﻣستقﻴﻤﻮ‪ ،‬أزادو‪ ،‬پ＂ﻮ او‬ ‫عﻤﻮﻣﻲ راﻳﻮ اچﻮﻧ‪ ３‬پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪！ ３‬اکﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬وﻟسﻲ جرگﻪ ‪٢٤٩‬غ‪７‬ي ﻟري چ‪＇ ٦٨ ３‬ﻮک‪ ９‬ﻳ‪３‬‬ ‫＊‪％‬ﻮتﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې شﻮې دي‪.‬‬ ‫د ولسﻲ جرگ‪＄ ３‬انگ‪７‬ي صﻼحﻴتﻮنه‪ :‬د ﻫر ﻳﻮه وزﻳر د استﻴضاح پﻪ ﻫکﻠﻪ تصﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮل‪،‬‬ ‫د پرﻣختﻴاﻳﻲ پروگراﻣﻮﻧﻮ او دوﻟتﻲ بﻮدج‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ تصﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮﻟﻮ‪ ،‬د ﻣقررﻳﻮ تاﻳﻴدوﻟﻮ او ﻳا ردوﻟﻮ‬ ‫＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫‪13‬‬

‫فعالﻴت‪ :‬ﻫره ډﻟﻪ دې ﻟﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ غ‪７‬و سره د استﻴضاح پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث وک‪７‬ي او د دوى استازي دې پاﻳﻠﻪ‬ ‫ﻧﻮرو تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬وﻳﻼی شﻮ چ‪ ３‬د ﻣﻠﻲ شﻮرا اﻫﻤﻴت پﻪ دې ک‪ ３‬دى چ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻣﻠت د ارادې بﻴاﻧﻮوﻧک‪ ３‬او د‬ ‫قاﻧﻮن جﻮړوﻟﻮ د صﻼحﻴت دﻧدې ﻟري‪ ،‬د خﻠکﻮ استازﻳتﻮب او د اجرائﻴﻪ قﻮې د ک‪７‬و وړو او فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ ＇ارﻧﻪ‬ ‫کﻮي‪ .‬د حکﻮﻣت د قدرت د ﻣحدودوﻟﻮ ﻟپاره ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬د ﻣﻠﻲ شﻮرا ﻟﻪ خﻮا پﻪ وخت او ﻣﻮقع‬ ‫سره د صﻼحﻴتﻮﻧﻮ عﻤﻠﻲ کﻮل او د طرحﻪ شﻮو وساﻳﻠﻮ او دﻧدو پﻪ ＊ﻪ او باکﻴفﻴتﻪ تﻮگﻪ اجرا کﻮل پﻪ سﻴاسﻲ‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴزو او فرﻫﻨگﻲ چارو باﻧدې د خﻠکﻮ ر＊تﻴﻨی حاکﻤﻴت ！ﻴﻨگﻮي‪.‬‬ ‫قضائﻴه قﻮه‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬داس‪ ３‬خﻠک شتﻪ چ‪ ３‬د ﻫغ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ حقﻮﻧﻮ باﻧدې ت‪５‬رى کﻮي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ستاس‪ ３‬پﻪ ﻧظر‪ ،‬کﻪ چ‪５‬رې پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪＇ ３‬ﻮک د چا پﻪ حقﻮﻧﻮ باﻧدې ت‪５‬رى وک‪７‬ي‪＇ ،‬ﻪ حاﻟت‬ ‫را ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪８５‬ي؟‬ ‫د دغﻪ حقﻮﻧﻮ ب‪５‬رتﻪ تر ﻻسﻪ کﻮل د کﻮم ارگان ﻟﻪ خﻮا عﻤﻠﻲ ک‪８５‬ي؟‬ ‫ﻫر دوﻟت چ‪ ３‬غﻮاړي ﻫ‪５‬ﻮاد اداره ک‪７‬ي او د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬خﻠک ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬او ！ﻮﻟﻨﻴزې خﻴر ＊‪５‬گ‪ ３２‬تﻪ‬ ‫ورسﻮي‪ ،‬کﻪ چ‪５‬رې دغﻪ دوﻟت د عداﻟت د ！ﻴﻨگ‪＋‬ت او ﻟﻪ قاﻧﻮن ﻣاتﻮﻧ‪ ３‬سره د ﻣبارزې کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻳﻮ‬ ‫پﻴاوړی ‪＄‬ﻮاک وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ ３‬ﻧﻴﻤگ‪７‬ى بﻪ وي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پاﻳ‪＋‬ت بﻪ ﻫﻢ و ﻧﻪ ک‪７‬ي‪ .‬د عداﻟت‬ ‫د اجرا کﻮﻟﻮ ﻣسؤوﻟﻴت او ﻟﻪ قاﻧﻮن ﻣاتﻮﻧ‪ ３‬سره ﻣبارزه پﻪ ﻫر دوﻟت ک‪ ３‬د قضائﻴﻪ قﻮې پﻪ غاړه ده‪ .‬د دې‬ ‫قﻮې شتﻪ واﻟﻰ د قﻮاﻧﻴﻨﻮ د اجرا ضاﻣﻦ دى‪ .‬قضائﻴﻪ قﻮا د دوﻟت درﻳﻢ رکﻦ دى چ‪ ３‬د دوو کساﻧﻮ ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫د شخ‪７‬ې د ﻣساﻳﻠﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د عداﻟت د ！ﻴﻨگ‪＋‬ت پﻪ خاطر د قﻮاﻧﻴﻨﻮ د تفسﻴر او تطبﻴق‬ ‫دﻧده پﻪ غاړه ﻟري‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ پر حقﻮﻧﻮ باﻧدې ت‪５‬رى ک‪８５‬ي‪ ،‬د دغﻮ حقﻮقﻮ‬ ‫بﻴا ترﻻسﻪ کﻮل د قﻮاﻧﻴﻨﻮ د تطبﻴق پﻪ وسﻴﻠﻪ د قضائﻴﻪ قﻮې ﻟﻪ خﻮا تر سره ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حاﻟتﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫د قاﻧﻮن د تطبﻴق ＇خﻪ ﻣﻮخﻪ پﻪ ＊ﻪ ډول سره د حق تثبﻴتﻮل او د عداﻟت تآﻣﻴﻨﻮل دي‪ .‬پﻪ بﻠﻪ ژبﻪ قضائﻴﻪ‬ ‫قﻮا او ﻣحکﻤ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي سﻴستﻢ ک‪ ３‬د عداﻟت ساتﻨدوﻳان او د حق او باطﻞ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د‬ ‫تشخﻴص وسﻴﻠﻪ بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ قضائﻴﻪ قﻮا او د قﻮاﻧﻴﻨﻮ پﻪ عادﻻﻧﻪ تطبﻴق کﻮﻟﻮ باﻧدې پﻪ ډډه ﻟگﻮﻟﻮ سره‬ ‫ده چ‪ ３‬د ﻳﻮه دوﻟت اتباع خپﻞ حقﻮق د قﻮاﻧﻴﻨﻮ او ﻣقرراتﻮ د تطبﻴق ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻧظﻢ ساتﻠﻮ‬ ‫ﻟپاره جﻮړ شﻮي دي‪ ،‬ډاډﻣﻦ واوسﻲ او پﻪ سﻴاسﻲ او وﻟسﻮاکﻲ سﻴستﻢ باﻧدې خاص اعتﻤاد کﻮي‪ .‬کﻪ‬ ‫چ‪５‬رې پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬عدل او اﻧصاف او اﻣﻨﻴت حاکﻢ ﻧﻪ وي ﻫ‪！ ＆５‬ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ او سﻴاسﻲ‬ ‫پروگرام بﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬برﻳاﻟی ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره پﻪ ﻣشﻮره باﻧدې د قضائﻴﻪ قﻮې دﻧدې خﻼصﻪ ک‪７‬ئ او بﻴا ﻳ‪ ３‬د خپﻞ استازي‬ ‫پﻪ واسطﻪ ﻧﻮرو تﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪14‬‬

‫د ه‪５‬ﻮاد له قضائﻴه قﻮې سره آشنا شئ‬ ‫قضائﻴﻪ قﻮا د افغاﻧستان د اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮرﻳت ﻳﻮ خپﻠﻮاک رکﻦ دى چ‪ ３‬ﻟﻪ سترې ﻣحکﻤ‪ ،３‬د‬ ‫استﻴﻨاف ﻣحکﻤﻮ او ابتداﻳﻲ ﻣحکﻤﻮ ＇خﻪ تشکﻴﻞ شﻮې ده‪ .‬ستره ﻣحکﻤﻪ د افغاﻧستان د قضائﻴﻪ‬ ‫قﻮې پﻪ سر ک‪ ３‬د قضائﻴﻪ قﻮې د عاﻟﻲ ترﻳﻦ ارگان پﻪ تﻮگﻪ ‪＄‬اى ﻟري او ﻫ（ﻪ کﻮي چ‪ ３‬عداﻟت پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３‬پﻠﻰ ک‪７‬ي او ﻫ‪（５‬ﻮک وﻧک‪７‬اى شﻲ چ‪ ３‬د ﻧﻮرو حقﻮق تر پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې ک‪７‬ي‪ .‬ستره ﻣحکﻤﻪ ﻟﻪ ﻧﻬﻮ‬ ‫غ‪７‬و ＇خﻪ ترکﻴب شﻮې ده چ‪ ３‬د جﻤﻬﻮر رﻳﻴس ﻟﻪ خﻮا د وﻟسﻲ جرگ‪ ３‬ﻟﻪ تصﻮﻳب وروستﻪ ！اکﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬جﻤﻬﻮر رﻳﻴس د ﻧﻬﻮ غ‪７‬و ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د سترې ﻣحکﻤ‪ ３‬د رﻳﻴس پﻪ تﻮگﻪ ﻣقرروي‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬قضائﻴﻪ قﻮا ﻣﻮجﻮده ﻧﻪ وي ‪ ،‬خﻠک ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ‬ ‫ک‪８５‬ي؟‬ ‫ستره محکمه له ﻻند‪４‬نﻴﻮ دﻳﻮانﻮنﻮ ＇خه‬ ‫تشکﻴل شﻮې ده؟‬ ‫‪ -١‬د عﻤﻮﻣﻲ جزا دﻳﻮان‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د عاﻣﻪ اﻣﻨﻴت دﻳﻮان‪.‬‬ ‫‪-٣‬د ﻣدﻧﻲ او عاﻣﻪ حقﻮقﻮ دﻳﻮان‬ ‫‪ -٤‬سﻮداگرﻳز ﻳا تجارتﻲ دﻳﻮان‪.‬‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ چ‪ ３‬ستره محکمه کﻮم‬ ‫صﻼحﻴتﻮنه او دندې لري؟‬ ‫ستره ﻣحکﻤﻪ د قﻮاﻧﻴﻨﻮ د تفسﻴر او قضاﻳﻲ چارو پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬صﻼحﻴتﻮﻧﻪ او دﻧدې ﻟري چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬عبارت دي ﻟﻪ‪:‬‬ ‫‪ -١‬د قاﻧﻮن ﻣطابق د حکﻮﻣت ﻳا ﻣحکﻤﻮ د غﻮ＊تﻨ‪ ３‬پر اساس‪ ،‬ﻟﻪ اساسﻲ قاﻧﻮن سره د قﻮاﻧﻴﻨﻮ‪ ،‬تقﻨﻴﻨﻲ‬ ‫فرﻣاﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ت‪７‬وﻧﻮﻧﻮ او ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ﻣﻴثاقﻮﻧﻮ د ﻣطابقت ＇‪７５‬ل او د ﻫغﻮ تفسﻴرول‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د حکﻮﻣت ﻟﻪ ﻻرې ﻣﻠﻲ شﻮرا تﻪ د قضائﻲ چارو د تﻨظﻴﻢ پﻪ ساحﻪ ک‪ ３‬د قاﻧﻮن د طرح‪ ３‬وړاﻧدﻳز‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د قضاﻳﻲ روﻳ‪ )١(３‬د ﻳﻮواﻟﻲ تآﻣﻴﻨﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ سرب‪５‬ره ﻧﻮر کﻮم ﻣطاﻟب د سترې ﻣحکﻤ‪ ３‬پﻪ دﻧدو او صﻼحﻴتﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫شاﻣﻠ‪８５‬ي؟‬ ‫د قضائﻴه قﻮې اهمﻴت‪ :‬د جگ‪７‬ې او کﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ﻟپاره قضاوت او اﻧصاف کﻮل‪ ،‬د‬ ‫ضرورت پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬د خﻠکﻮ د ﻣاﻟﻮﻧﻮ او أن چ‪ ３‬د ﻫغﻮی د ‪＄‬اﻧﻮﻧﻮ د تصرف حق ﻟري‪ .‬ﻟﻪ دې‬

‫‪15‬‬

‫‪.........................................................................................................................................‬‬ ‫(‪ )١‬قضاﻳﻴﻪ روﻳﻪ‪ :‬د ﻫغﻮ راﻳﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د سترې ﻣحکﻤ‪ ３‬د عﻤﻮﻣﻲ ﻫئﻴت ﻟﻪ خﻮا صادره شﻲ او د ﻣحکﻤﻮ ﻟپاره پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ‬ ‫ﻣﻮاردو ک‪ ３‬د عﻤﻞ کﻮﻟﻮ ﻣعﻴار وي‪.‬‬

‫اﻣﻠﻪ ده چ‪ ３‬قضاوت د اسﻼم پﻪ سپﻴ（ﻠﻲ دﻳﻦ ک‪ ３‬ستر اﻫﻤﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ دې اساس قضائﻴﻪ قﻮا خطرﻧاک رساﻟت او درﻧدې دﻧدې ﻟري‪ .‬ﻟﻪ داس‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻴزو او فردي حقﻮقﻮ ﻣﻼت‪،７‬‬ ‫پر افرادو او عاﻣﻪ حقﻮقﻮ باﻧدې د ت‪５‬ري او د ﻫغﻮی د ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پ‪５‬ژﻧدل‪ ،‬د ﻣجرﻣاﻧﻮ او ت‪５‬ري کﻮوﻧکﻮ ﻣحاکﻤﻪ‬ ‫او سزا ورکﻮل د دې ارگان د دواﻣداره ﻫ（ﻮ ＇خﻪ دي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ وﻳﻠی شﻮ چ‪ ３‬قضائﻴﻪ قﻮا د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د‬ ‫ادارې پﻪ چارو او د حکﻮﻣت د سﻴاسﻲ اقتدار د تثبﻴت د ستﻨﻮ او د ﻧظﻢ او اﻣﻨﻴت پﻪ ！ﻴﻨگ‪＋‬ت ک‪ ３‬ب‪ ３‬ﻣثﻠﻪ‬ ‫او ！اکﻮﻧکی ‪＄‬ای ﻟري‪ .‬ﻟﻪ دې کبﻠﻪ باﻳد دوﻟت د قاضﻴاﻧﻮ اﻣﻨﻴت او ﻣعاش تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ي؛ د ﻫغﻮى ﻣادي‬ ‫او ﻣعﻨﻮي ستﻮﻧزې ورحﻞ ک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬غرﻳبﻲ س‪７‬ي تﻪ د ب‪ ３‬ﻻرې ک‪５‬دو شراﻳط برابروي او د قاضﻴاﻧﻮ‬ ‫د عداﻟت کﻮﻟﻮ پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬خﻨ‪ ６‬گر‪＄‬ﻲ‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬دغﻪ قﻮا ﻟﻪ ساﻟﻤﻮ او روغﻮ اشخاصﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻧﻪ وي جﻮړه شﻮي او ﻳا دا چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬چارې ﻧاپاکﻮ او غﻴر ﻣسﻠکﻲ اشخاصﻮ تﻪ وسپارل شﻲ‪ ،‬پﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ظﻠﻢ او فساد رواج ﻣﻮﻣﻲ او د خﻠکﻮ حقﻪ حقﻮق تر پ‪＋‬ـﻮﻻﻧدې ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬دوﻟت د‬ ‫کﻤزورتﻴا خﻮا تﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪:‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د قضاﻳﻴﻪ قﻮې پﻪ اړه ک‪ ３‬خپﻞ ﻧظر ＇رگﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د لﻮست تکرار‬

‫‪..........................................................................................................‬‬ ‫‪..........................................................................................................‬‬ ‫‪..........................................................................................................‬‬ ‫‪..........................................................................................................‬‬ ‫‪.........................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬قضائﻴﻪ قﻮا ＇ﻪ شی ده؟‬ ‫‪ -٢‬ستره ﻣحکﻤﻪ ﻟﻪ ＇ﻮ غ‪７‬و ＇خﻪ جﻮړه شﻮې ده؟‬ ‫‪ -٣‬د سترې ﻣحکﻤ‪ ３‬دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫‪ -٤‬د قضائﻴﻪ قﻮې ﻟﻪ صﻼحﻴتﻮﻧﻮ ＇خﻪ د پﻨ‪％‬ﻮ ﻣﻮادو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬کﻪ چ‪５‬رې پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬اﻣﻨﻴت حاکﻢ ﻧﻪ وي‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي؟‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د قضائﻴﻪ قﻮې د اﻫﻤﻴت او ضرورت پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮست‬

‫قانﻮن‬ ‫ﻟﻪ دې ﻣخک‪ ３‬ﻣﻮ ووﻳﻞ چ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ دوﻟت تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ .‬د افغاﻧستان اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮري دوﻟت د درﻳﻮ‬ ‫(اجرائﻴﻪ‪ ،‬ﻣقﻨﻨﻪ او قضائﻴﻪ) قﻮو ＇خﻪ جﻮړ شﻮى دى‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻟﻪ قاﻧﻮن سره چ‪ ３‬د‬ ‫دوﻟتﻲ ﻣؤسسﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ‬ ‫تﻨظﻴﻤﻮوﻧکﻰ دى‪ ،‬أشﻨا ک‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫دوﻟت د ﻣؤسسﻮ او ارگاﻧﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫ﻻزﻣﻪ ﻫﻤغ‪８‬ي راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻮي او د‬ ‫ﻣﻠت د خﻠکﻮ حقﻮﻧﻪ تآﻣﻴﻨﻮي‪.‬‬ ‫دغﻪ ﻫﻤغ‪８‬ي او د حقﻮﻧﻮ تآﻣﻴﻨﻮل‬ ‫د دې ﻻﻣﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬دوﻟتﻲ‬ ‫ارگاﻧﻮﻧﻪ او ﻣؤسس‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬دﻧدې‬ ‫پﻪ ＊ﻪ تﻮگﻪ سرتﻪ ورسﻮي او خﻠک خﻮﻧدي او ﻫﻮسا ژوﻧد وک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ ک‪８５‬ي‬ ‫چ‪ ３‬دوﻟت دغﻪ ﻫﻤغ‪８‬ي او د حقﻮﻧﻮ تآﻣﻴﻨﻮل د ＇ﻪ شﻲ پﻪ وسﻴﻠﻪ سره سرتﻪ رسﻮي؟ پﻪ دې ﻫکﻠﻪ پﻪ‬ ‫！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ سره خبرې وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ستاس‪ ３‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬خﻠک شتﻪ چ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ې دﻧده سرتﻪ رسﻮي‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ‪＊ :‬ﻮوﻧکﻲ د ‪＄‬اﻧگ‪７‬و ﻣقرراتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬درس ورکﻮي‪ .‬د ﻟﻴس‪ ３‬ﻣدﻳر‪ ،‬ﻣرستﻴاﻻن او ＊ﻮوﻧکﻲ‬ ‫د خپﻠﻮ دﻧدو ﻟﻪ ﻻﻳحﻮ سره سﻤ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬چارې سرتﻪ رسﻮي‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې د ﻣدﻳر‪ ،‬ﻣرستﻴاﻻﻧﻮ او سر‬ ‫＊ـﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ئ‪！ ،‬ﻮل بﻪ ‪＄‬ﻮاب درک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻣﻮږ د ﻫغﻮ قﻮاﻧﻴﻨﻮ‪ ،‬ﻣقرراتﻮ او ﻻﻳحﻮ‬ ‫سره سﻢ چ‪ ３‬د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬وزارت ﻟﻪ خﻮا راﻟ‪８５‬ل شﻮي دي‪ ،‬دغﻪ ﻫﻤغ‪８‬ي ﻣﻨ‪％‬تﻪ راوړو‪.‬‬ ‫دوﻟت د دوﻟتﻲ ارگاﻧﻮﻧﻮ او ﻣؤسسﻮ د ﻣختﻠفﻮ کاروﻧﻮ د ﻫﻤغ‪ ８‬کﻮﻟﻮ ﻟپاره قﻮاﻧﻴﻦ جﻮړ ک‪７‬ي دي او د‬ ‫دغﻮ قﻮاﻧﻴﻨﻮ پﻪ وسﻴﻠ‪ ３‬سره د دوﻟت او خﻠکﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳک‪ ３‬او ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ خپﻠﻪ د خﻠکﻮ ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫اړﻳک‪ ３‬تﻨظﻴﻤﻮي‪ .‬دﻟتﻪ پﻮ＊تﻨﻪ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬قاﻧﻮن ＇ﻪ شﻰ دى؟ قاﻧﻮن ﻳﻮ ﻟﻪ ډ‪４‬رو تارﻳخﻲ او پ‪５‬ژﻧدل‬

‫‪17‬‬

‫شﻮو ﻣفاﻫﻴﻤﻮ ＇خﻪ دى چ‪ ３‬پﻪ ﻫر ‪＄‬اى ک‪ ３‬ترې کار اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬خﻠک او د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻣختﻠف‪ ３‬ډﻟ‪３‬‬ ‫د دوى ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز ﻣﻮقف سره سﻢ د خپﻠﻮ ارز＊تﻮﻧﻮ‪ ،‬عقﻴدو او ﻧظرﻳﻮ د ساتﻠﻮ ﻟپاره ﻟﻪ دغﻪ ﻣفﻬﻮم ＇خﻪ‬ ‫کار اخﻠﻲ‪ .‬تاس‪ ３‬پﻪ خپﻞ ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧداﻧﻪ ک‪ ３‬د دې ﻟپاره چ‪＇ ３‬ﻪ باﻳد وک‪７‬ئ او ＇ﻪ وﻧﻪ ک‪７‬ئ‪ ،‬د دﻳﻨﻲ‪،‬‬ ‫اخﻼقﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴزو دودوﻧﻮ او ﻻر＊ﻮوﻧﻮ پر بﻨس＀ چ‪ ３‬د قﻮاعدو پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬عﻤﻞ کﻮئ‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬قﻮاعد‬ ‫اسﻼﻣﻲ ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬دي‪ ،‬ﻟکﻪ دا چ‪ ３‬رشﻮت حرام دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻣسﻠﻤان س‪７‬ى باﻳد چ‪ ３‬رشﻮت واﻧخﻠﻲ‪ .‬ﻳا دا‬ ‫چ‪ ３‬پر ﻫر ﻣسﻠﻤان کﻪ ﻧر وي او کﻪ ＊‪％‬ﻪ د عﻠﻢ طﻠب فرض دى‪ ،‬باﻳد چ‪！ ３‬ﻮل ﻣسﻠﻤاﻧان عﻠﻢ زده ک‪７‬ي؛‬ ‫اسﻼﻣﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ باﻳد د پاکﻮاﻟﻲ رعاﻳت وک‪７‬ي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬قﻮاعد ورو‪ ،‬ورو د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ک‪ ３‬راﻣﻨ‪＃‬‬ ‫تﻪ شﻮي او تثبﻴت شﻮي دي‪ ،‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬د جاﻣﻮ اغﻮستﻠﻮ‪ ،‬ډوډۍ خﻮړﻟﻮ‪ ،‬روغب‪ ７‬کﻮﻟﻮ او دخبرو‬ ‫کﻮﻟﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ‪ .‬د دې قﻮاعدو بﻞ ډول د دوﻟت ﻟﻪ خﻮا را ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻣقﻨﻨﻪ قﻮې او ﻧﻮرو ﻻرو ＇خﻪ‬ ‫！اکﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬د اجرا او رعاﻳتﻮﻟﻮ ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬خﻠکﻮ او دوﻟتﻲ ارگاﻧﻮﻧﻮ تﻪ ابﻼغﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫قاﻧﻮن ورتﻪ واﻳﻲ‪ .‬قاﻧﻮن ﻳﻮﻧاﻧﻲ کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬د ‪ Canon‬ﻟﻪ ﻟغت ＇خﻪ اخﻴستﻞ شﻮې ده او د قاعدې پﻪ‬ ‫ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻲ ژب‪＇ ３‬خﻪ عربﻲ ژب‪ ３‬تﻪ ورگ‪６‬ه شﻮې او عربﻲ شﻮې ده‪ .‬وروستﻪ بﻴا ﻟﻪ عربﻲ ＇خﻪ د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫او دري ژبﻮ تﻪ راغﻠ‪ ３‬ده‪ ،‬جﻤع ﻳ‪ ３‬قﻮاﻧﻴﻦ ده‪ .‬قانﻮن د حقﻮقﻲ قاعدې له هغ‪！ ３‬ﻮلگ‪＇ ３‬خه عبارت‬ ‫دی چ‪ ３‬د ه‪５‬ﻮاد د صﻼحﻴت لرونکﻲ ارگان له خﻮا وضع او په دوامداره تﻮگه په ！ﻮلﻮ باندې‬ ‫د تطبﻴق وړ وي‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد اساسﻲ قاﻧﻮن‪ ،‬قاﻧﻮن دا رﻧگﻪ تعرﻳف ک‪７‬ى دى‪ :‬قانﻮن هغه مصﻮبه ده‬ ‫چ‪ ３‬د ملﻲ شﻮرا د دواړو جرگﻮ له خﻮا تصﻮﻳب او د جمهﻮر رﻳﻴس له خﻮا تﻮشﻴح شﻮې وي‪.‬‬

‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ وﻳﻠﻰ شﻮ چ‪ ３‬قاﻧﻮن ﻫغﻪ ﻻزﻣﻲ او صرﻳح اواﻣر دي چ‪ ３‬پر ﻟﻴکﻠﻲ ډول د صﻼحﻴت ﻟروﻧکﻮ‬ ‫ﻣقاﻣاتﻮ ﻟﻪ خﻮا وضع او تدوﻳﻦ شﻮي وي او ﻣﻨظﻮر ترې د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د راتﻠﻮﻧکﻲ ژوﻧد ﻻر＊ﻮوﻧﻪ وي؛ ﻫغﻪ‬ ‫قﻮاﻧﻴﻦ چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻧافذ دي‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬عبارت دي ﻟﻪ‪ :‬ﻣدﻧﻲ قاﻧﻮن‪ ،‬سﻮداگرﻳز قاﻧﻮن‪ ،‬د‬ ‫قاچاقﻮ د ﻣخﻨﻴﻮي قاﻧﻮن‪ ،‬د ترافﻴکﻮ قاﻧﻮن‪ ،‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ پﻪ خﻼف د ﻣبارزې قاﻧﻮن‪ ،‬د ﻣدﻧﻲ ﻣحکﻤﻮ‬ ‫د اصﻮﻟﻮ قاﻧﻮن‪ ،‬د سﻮداگرﻳزو ﻣحکﻤﻮ د اصﻮﻟﻮ قاﻧﻮن‪ ،‬د گﻤرکﻮﻧﻮ قاﻧﻮن‪ ،‬د ﻧارﻳﻪ وسﻠ‪ ３‬قاﻧﻮن‪ ،‬د جزا‬ ‫قاﻧﻮن‪ ،‬د ترورﻳستﻲ جرﻣﻮﻧﻮ پر خﻼف د ﻣبارزې قاﻧﻮن‪ ،‬ﻧظاﻣﻲ قاﻧﻮن او‪......‬‬

‫‪18‬‬

‫د قانﻮن مﻮخه ＇ه شﻰ ده؟‬ ‫د قاﻧﻮن ﻣﻮخﻪ د ر＊تﻴﻨ‪ ３‬ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬تآﻣﻴﻨﻮﻟﻮ‪ ،‬د ﻧظﻢ د ！ﻴﻨگ‪＋‬ت پﻪ وسﻴﻠﻪ د خﻠکﻮ د ﻫﻮساﻳﻨ‪３‬‬ ‫ضﻤاﻧت‪ ،‬د گ‪６‬وډۍ ﻟﻪ خطر ＇خﻪ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ساتﻞ او ﻫﻮساﻳﻲ‪ ،‬د خﻠکﻮ د حقﻮقﻮ خﻮﻧدﻳتﻮب او د‬ ‫ظﻠﻢ ﻣخﻨﻴﻮى‪ ،‬د أزادﻳﻮ د حدودو ساتﻨﻪ‪ ،‬د خﻠکﻮ‪ ،‬طبقاتﻮ او دوﻟتﻮﻧﻮ پﻪ خپﻞ سر ﻟﻪ ﻣداخﻠﻮ ＇خﻪ‬ ‫ﻣخﻨﻴﻮی او د ！ﻮﻟﻴﻨز ﻧظﻢ ساتﻞ دي‪.‬‬ ‫فکر وک‪７‬ئ او ‪＄‬ﻮب ورک‪７‬ئ‬ ‫داس‪ ３‬فکر وک‪７‬ئ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻫ‪ ＆５‬قاﻧﻮن حاکﻤﻴت ﻧﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حاﻟت ک‪ ３‬ﻣﻤکﻦ ﻟﻪ‬ ‫ډ‪４‬رو ﻧاوړو پ‪＋５‬ﻮ سره ﻣخاﻣخ شئ‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪:‬‬ ‫د شپ‪ ３‬پﻪ اوه بج‪ ３‬غﻠﻪ ستاس‪ ３‬د گاوﻧ‪６‬ي کﻮر ﻟﻮ！ﻮي او ＇ﻮ کسﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ژوبﻠﻮي‪.‬‬ ‫د ډوډۍ اخﻴستﻠﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻧاﻧﻮاﻳﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ پﻪ ﻟﻴکﻪ وﻻړ ﻳ‪ ،３‬بﻞ س‪７‬ى ب‪ ３‬ﻟﻪ دې‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴکﻪ ک‪ ３‬ودرﻳ‪８‬ي‪ ،‬ب‪ ３‬ﻧﻮبتﻲ کﻮي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻫغﻪ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮبت ک‪ ３‬ودرﻳ‪８‬ي‪ ،‬تاس‪３‬‬ ‫تﻪ ب‪＄ ３‬اﻳﻪ غﻮسﻪ کﻮي او وﻫﻲ ﻣﻮ‪ ،‬أﻳا کﻮﻻی شئ پﻪ ﻫغﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬قاﻧﻮن ﻣﻮجﻮد ﻧﻪ وي‪ ،‬ژوﻧد‬ ‫وک‪７‬ئ؟ أﻳا ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬راتﻠﻮﻧک‪＇ ３‬خﻪ ډاډﻣﻦ ﻳاست؟‬ ‫د قاﻧﻮن پﻪ ﻧشتﻮاﻟﻲ او ﻳا ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ د ﻧظارت پﻪ ﻧﻪ کﻮﻟﻮ سره‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ زﻳاتﻮ ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ‬ ‫ک‪８５‬ي‪！ .‬ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ ﻧظﻢ‪ ،‬ﻫﻤغ‪８‬ۍ او اﻣﻨﻴت ＇خﻪ ﻣحروﻣﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ وﻳﻠﻰ شﻮ چ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ قاﻧﻮن تﻪ‬ ‫اړتﻴا ﻟري‪ .‬ﻫره ！ﻮﻟﻨﻪ چ‪ ３‬وغﻮاړي ！ﻴﻨگﻪ او دواﻣداره وي‪ ،‬باﻳد قﻮاﻧﻴﻦ وﻟري‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫغ‪！ ３‬ﻮل خﻠک‬ ‫خپﻞ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻫغﻮ قﻮاﻧﻴﻨﻮ ＇خﻪ پﻪ پﻴروي کﻮﻟﻮ ﻣﻠزم وگ‪２‬ﻲ او ﻫﻢ باﻳد داس‪＇ ３‬ﻮک ﻣﻮجﻮد وي چ‪３‬‬ ‫د قﻮاﻧﻴﻨﻮ د وضع کﻮﻟﻮ او اجرا کﻮﻟﻮ ﻣسؤوﻟﻴت پﻪ غاړه واخﻠﻲ‪ .‬دغﻪ پﻮرتﻪ ﻳاد شﻮي ﻣطاﻟب د دوﻟت‬ ‫ﻟﻪ دﻧدو ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪ .‬د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬داس‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ ﻧﻪ ده ﻟﻴدل شﻮې چ‪ ３‬ﻫغﻪ دې قاﻧﻮن‬ ‫وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ده چ‪ ３‬خﻠکﻮ ﻟﻪ پﻴﻠﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ‪＄‬ان د ک‪７‬و وړو ﻟپاره قﻮاﻧﻴﻦ او ﻣقررات‬ ‫وضع ک‪７‬ي دي او ﻟﻪ ﻫغﻪ سره سﻢ ﻳ‪ ３‬عﻤﻞ ک‪７‬ى دى‪ ،‬ﻧﻮ د ！ﻮﻟﻨ‪！ ３‬ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫قﻮاﻧﻴﻨﻮ وپﻮﻫ‪８５‬ي‪ ،‬پر ﻫغﻮ باﻧدې عﻤﻞ وک‪７‬ي او ﻟﻪ قاﻧﻮن ＇خﻪ ب‪ ３‬خبري عذرﻧﻪ بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ستاس‪ ３‬پﻪ ﻧظر‪ ،‬د دې ﻟپاره چ‪ ３‬خﻠک ﻟﻪ قاﻧﻮن ＇خﻪ خبر شﻲ‪ ،‬کﻮم کاروﻧﻪ باﻳد پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３‬سرتﻪ ورسﻮل شﻲ؟‬ ‫‪19‬‬

‫د قانﻮن له ډولﻮنﻮ سره آشنا شئ‬ ‫قﻮاﻧﻴﻦ پﻪ عام‪ ،‬خاص‪ ،‬داخﻠﻲ او خارجﻲ باﻧدې و‪４‬شﻞ شﻮي دي‪ .‬قﻮاﻧﻴﻦ د عادي خﻠکﻮ او دوﻟت ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫اړﻳک‪ ３‬تﻨظﻴﻤﻮي‪.‬‬ ‫عام قانﻮن‪ :‬د قاﻧﻮﻧﻲ قﻮاعدو ﻫغﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮې خﻮاتﻪ او ﻳا دواړوتﻪ ﻳ‪ ３‬دوﻟت وي‪ ،‬عام قاﻧﻮن وﻳﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي ﻟکﻪ‪ :‬اساسﻲ قاﻧﻮن د جزا قاﻧﻮن‪ ،‬ﻣاﻟﻲ قاﻧﻮن‪ ،‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال عﻤﻮﻣﻲ قاﻧﻮن او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫خاص قانﻮن‪ :‬د قاﻧﻮﻧﻲ قﻮاعدو ﻫغﻪ ！ﻮﻟگﻪ چ‪ ３‬د خﻠکﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳک‪ ３‬تﻨظﻴﻤﻮي‪ ،‬خاص قﻮاﻧﻴﻦ ﻳ‪３‬‬ ‫بﻮﻟﻲ ﻟکﻪ‪ :‬ﻣدﻧﻲ قاﻧﻮن‪ ،‬سﻮداگرﻳز قاﻧﻮن او ﻧ‪７‬ﻳﻮال خصﻮصﻲ قاﻧﻮن‪.‬‬ ‫د قﻮاﻧﻴﻨﻮ دغﻪ و‪４‬ش د ﻫغﻮ د اطرافﻮ پﻪ اعتبار شﻮی دی‪ .‬قﻮاﻧﻴﻦ د تطبﻴق د ساح‪ ３‬پﻪ ارتباط ﻫﻢ و‪４‬شﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫغﻪ قﻮاﻧﻴﻦ چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ﻣشخص اقﻠﻴﻢ ﻳعﻨ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬تطبﻴق شﻲ‪ ،‬ﻫغﻮ تﻪ داخﻠﻲ قﻮاﻧﻴﻦ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬اساسﻲ قاﻧﻮن او ﻣدﻧﻲ قاﻧﻮن‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ قﻮاﻧﻴﻦ چ‪ ３‬د ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻣشخص اقﻠﻴﻢ ﻳا تر پﻮﻟﻮ پﻮرې ت‪７‬ﻟ‪ ３‬ﻧﻪ وي ﻳعﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بﻬر تطبﻴق‬ ‫شﻲ‪ ،‬ﻫغﻮ تﻪ بﻬرﻧﻲ (بﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ قﻮاﻧﻴﻦ و‪４‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال عﻤﻮﻣﻲ او خصﻮصﻲ قﻮاﻧﻴﻦ‪).‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ ﻣرستﻪ دوه ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬د عام قاﻧﻮن او دوه ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬د خاص قاﻧﻮن بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د لﻮست تکرار‬

‫‪..........................................................................................................‬‬ ‫‪..........................................................................................................‬‬ ‫‪..........................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬قاﻧﻮن تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د قاﻧﻮن ﻣﻮخﻪ ＇ﻪ ده؟‬ ‫‪ -٣‬د قاﻧﻮن د قسﻤﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬عام قاﻧﻮن تعرﻳف او ﻟﻪ ﻣثاﻟﻪ سره ﻳ‪ ３‬واضح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬خاص قاﻧﻮن تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د قاﻧﻮن د اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪20‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫اساسﻲ قانﻮن ‪Constitution‬‬ ‫د ﻣخﻪ ﻣﻮ زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬دوﻟت د خپﻠﻮ ارگاﻧﻮﻧﻮ د ﻣختﻠفﻮ چارو د سرتﻪ رسﻮﻟﻮ ﻟپاره قﻮاﻧﻴﻦ جﻮړوي‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬د دې قﻮاﻧﻴﻨﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ د خﻠکﻮ حقﻮﻧﻪ او ﻣکﻠفﻴتﻮﻧﻪ تعﻴﻴﻦ او د دوﻟتﻲ ﻣؤسسﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳک‪ ３‬تﻨظﻴﻢ‬ ‫ک‪７‬ي‪ .‬د قﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﻪ جﻮړ‪４‬دو ＇خﻪ ﻣﻮخﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻧظﻢ ！ﻴﻨگ‪＋‬ت د ډاډ پﻴدا کﻮل او د خﻠکﻮ د گ＂ﻮ‬ ‫تضﻤﻴﻨﻮل دي‪ .‬پﻪ دي ﻣﻮرد ک‪ ３‬اساسﻲ قاﻧﻮن ستر رول ﻟري‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د قاﻧﻮن او د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ‬ ‫اساسﻲ قاﻧﻮن سره أشﻨا ک‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫ﻟﻴکﻞ شﻮى قاﻧﻮن د حقﻮقﻲ ﻣﻨابعﻮ پﻪ سر ک‪ ３‬قرار ﻟري چ‪ ３‬حقﻮقﻲ قﻮاعد جﻮړوي‪ .‬د قﻮاﻧﻴﻨﻮ پﻪ ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬ﻫﻢ د اﻫﻤﻴت او ارز＊ت ﻟﻪ ﻧظره سﻠسﻠﻪ ﻣراتب ﻟﻴدل ک‪８５‬ي؛ ﻟکﻪ‪ :‬اساسﻲ قاﻧﻮن او عادي قاﻧﻮن‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ پﻮ＊تﻨﻪ ﻣطرح ک‪８５‬ي چ‪:３‬‬ ‫اساسﻲ قانﻮن ＇ه شﻰ دى؟‬ ‫اساسﻲ قاﻧﻮن د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد د سﻴاسﻲ او حقﻮقﻲ جﻮړ＊ت ﻣعرفﻲ کﻮوﻧکی دى چ‪ ３‬د قﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﻣﻮر پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ قﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﻮرى ！اکﻲ‪ .‬اساسﻲ قاﻧﻮن ﻫغﻪ قاﻧﻮن تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د حکﻮﻣت‬ ‫＇رﻧگﻮاﻟﻰ‪ ،‬د واکﻤﻨ‪ ９‬حدود او د خﻠکﻮ غﻮره حقﻮق او دﻧدې ！اکﻲ‪ .‬د اساسﻲ قاﻧﻮن ﻣﻬﻤﻪ ﻣﻮضﻮع‬ ‫او ﻣحتﻮﻳات د حکﻮﻣتﻲ چارواکﻮ او رعﻴت ترﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ ﻣطاﻟعﻪ کﻮل او د دې دوو ډﻟﻮ دحقﻮقﻮ‪،‬‬ ‫اﻣتﻴازاتﻮ‪ ،‬واکﻤﻨ‪ ９‬او د صﻼحﻴتﻮﻧﻮ د حدودو ！اکﻞ دي‪ .‬پﻪ پخﻮا زﻣاﻧﻮ ک‪ ３‬اساسﻲ قاﻧﻮن پﻪ ﻟﻮﻳﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻟکﻪ‪ :‬پﻪ پخﻮاﻧﻲ ﻣصر‪ ،‬ﻟﻮﻳﻪ أرﻳاﻧا او چﻴﻦ ک‪ ３‬پﻪ تﻴت او پرک ډول تدوﻳﻦ شﻮی و او ﻳاد دې ډوﻟﻮﻧﻮ‬ ‫د ترکﻴب پﻪ شکﻞ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ دودﻳز (عرفﻲ) ډول وجﻮد درﻟﻮد‪ .‬خﻮ د اتﻠسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ ﻧﻪ را وروستﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫‪＄‬اﻧتﻪ ﻧﻮې ب‪２‬ﻪ غﻮره ک‪７‬ې ده او د ﻳﻮه داس‪ ３‬سﻨد شکﻞ ﻳ‪ ３‬اختﻴار ک‪７‬ى دى چ‪ ３‬اساسﻲ ترﻳﻦ اصﻮل او‬ ‫حاکﻢ قﻮاعد ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻞ ‪＄‬ان ک‪ ３‬را غﻮﻧ‪ ６‬ک‪７‬ي دي‪ .‬د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد اساسﻲ قاﻧﻮن ﻟﻪ ﻧﻮرو سره تﻮپﻴرﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻣعﻨا چ‪ ３‬ﻫر دوﻟت د خپﻠﻮ سﻴاسﻲ شراﻳطﻮ ﻟﻪ غﻮ＊تﻨﻮ سره سﻢ پﻪ خپﻞ اساسﻲ قاﻧﻮن ک‪ ３‬د درج‬ ‫شﻮو ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ حجﻢ تعﻴﻨﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اساسﻲ قﻮاﻧﻴﻦ ﻣختصر او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣفصﻞ وي‪.‬‬ ‫اساسﻲ قﻮاﻧﻴﻦ د ﻫغﻮى د ﻣتﻦ‪ ،‬شکﻞ او ﻣاﻫﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠفﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣدون‬ ‫(راغﻮﻧ‪ ６‬شﻮی)اساسﻲ قاﻧﻮن او غﻴر ﻣدون ﻳا تعاﻣﻠﻲ اساسﻲ قاﻧﻮن‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د اساسﻲ قاﻧﻮن ﻣحتﻮﻳات ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ﻣطاﻟبﻮ ＇خﻪ تشکﻴﻠ‪８５‬ي؟ د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬ﻟﻪ غ‪７‬و سره د‬ ‫ﻣشﻮرې ﻧﻪ وروستﻪ ﻳﻲ و＊ﻴاست‪.‬‬ ‫مدون ﻳا لﻴکل شﻮی اساسی قانﻮن‬ ‫د دستﻮروﻧﻮ او ﻣقرراتﻮ ﻫغﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه راغﻮﻧ‪ ６‬شﻮي ﻣتﻦ ک‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اى شﻮي وي او د‬ ‫ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي طرز اﻟعﻤﻞ او تشرﻳفاتﻮ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬د ﻳﻮه خاص ارگان ﻟﻪ خﻮا تصﻮﻳب‪８５‬ي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ زﻳاتره‬ ‫‪21‬‬

‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻳﻮه ﻟﻴکﻠﻲ سﻨد ﻟروﻧکﻲ وي چ‪ ３‬د ﻣدون اساسﻲ قاﻧﻮن پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ د اﻣرﻳکا د‬ ‫ﻣتحده اﻳاﻟتﻮﻧﻮ‪ ،‬سﻮﻳزرﻟﻨ‪ ،６‬ﻧاروې‪ ،‬بﻠجﻴﻢ او افغاﻧستان اساسﻲ قﻮاﻧﻴﻦ‪.‬‬ ‫غﻴر مدون ﻳا غﻴر مکتﻮب اساسﻲ قانﻮن‬ ‫دغﻪ قاﻧﻮن ﻟکﻪ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧاﻣﻪ ＇خﻪ ﻳ‪＇ ３‬رگﻨد‪８４‬ي پﻪ غﻴر ﻣکتﻮبﻲ ب‪２‬ﻪ وي‪ .‬ب‪５‬ﻠﻪ دې چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه‬ ‫ﻣجﻤﻮعﻪ ک‪ ３‬سره را غﻮﻧ‪ ６‬او ‪＄‬اى ک‪７‬ای شﻲ‪ .‬قﻮاعد‪ ،‬دستﻮروﻧﻪ‪ ،‬قﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬قضاﻳﻲ طرﻳق‪ ３‬د دوﻟت‬ ‫د رﻳاست فرﻣاﻧﻮﻧﻪ او د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬دود او دستﻮروﻧﻪ پک‪ ３‬شاﻣﻞ دي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬اﻧگﻠستان او‬ ‫بﻬﻮتان د دغﻪ ډول ﻣﻠﻲ وثﻴق‪ ３‬او ﻳا اساسﻲ قاﻧﻮن ﻟروﻧکﻲ دي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ﻣدون او غﻴر ﻣدون اساسﻲ قﻮاﻧﻴﻦ سره پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ او بﻴا دې د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازي د خپﻠ‪３‬‬ ‫اړوﻧدې ډﻟ‪ ３‬ﻧظر خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫په افغانستان ک‪ ３‬د اساسﻲ قانﻮن مخﻴنه ( تارﻳخچه)‬ ‫د افغاﻧستان ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی اساسﻲ قاﻧﻮن د ﻧظام ﻧاﻣ‪( ３‬ﻧظام ﻧاﻣ‪ ﾢ‬اساسﻲ) پﻪ ﻧاﻣﻪ د اﻣان اهلل خان پاچا پﻪ ﻫﻤت‬ ‫د ‪ ١٣٠٣‬ﻟﻤرﻳز کال پﻪ ﻟﻮﻳﻪ جرگﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ پغﻤان ک‪ ３‬راغﻮﻧ‪６‬ه شﻮې وه او ‪ ١٥٠٤‬استازو پک‪３‬‬ ‫گ‪６‬ون ک‪７‬ى و‪ ،‬تدوﻳﻦ او تصﻮﻳب شﻮ‪ .‬د دې ﻧظام ﻧاﻣ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬حقﻮق او أزادۍ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ‬ ‫ﻟپاره د تابعﻴت دﻣساوي حق‪ ،‬د شخصﻲ حقﻮقﻮ أزادي‪ ،‬شخصﻲ خﻮﻧدﻳتﻮب ( ﻣصئﻮﻧﻴت)‪ ،‬د ﻣرﻳﻲ‬ ‫تﻮب او د ﻳرغﻤﻞ پﻪ تﻮگﻪ د افرادو گﻤارﻟﻮ ﻟغﻮه کﻮل‪ ،‬د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬حق‪ ،‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ او خصﻮصﻲ‬ ‫ﻣدرسﻮ أزادي‪ ،‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ زده ک‪７‬و اجباري کﻮل‪ ،‬د شتﻤﻨ‪ ９‬خﻮﻧدﻳتﻮب او د ‪＄‬ﻮروﻧ‪ ３‬د ﻣﻨع کﻮﻟﻮ ﻟﻪ‬ ‫حقﻮﻧﻮ ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫د محمد نادر خان په سلطنت (‪١٣٠٩‬هـ ‪ .‬ل‪ .‬کال)ک‪ ３‬د افغانستان د دولت اساسﻲ اصﻮلنامه‬

‫دوﻳﻢ اساسﻲ قاﻧﻮن د ‪ ١٣٠٩‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻟﻮﻳ‪ ３‬جرگ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا چ‪ ٥٢٥ ３‬استازو پﻪ ک‪ ３‬گ‪６‬ون ک‪７‬ی و‪،‬‬ ‫د افغاﻧستان د اصﻮﻟﻨاﻣ‪ ３‬پﻪ ﻧاﻣﻪ سره تصﻮﻳب شﻮ‪ .‬پﻪ دې اصﻮﻟﻨاﻣﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮازې ﻳﻮه ﻣﻮضﻮع ﻧﻮې ده چ‪３‬‬ ‫ﻫغ‪ ３‬تﻪ دﻣﻮکراتﻴک او وﻟسﻲ رﻧگ ورکﻮي او ﻫغﻪ د افغاﻧستان د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ پارﻟﻤان ﻟﻪ تاسﻴس ＇خﻪ‬ ‫عبارت ده چ‪ ３‬د ( ﻣﻠﻲ شﻮرا او اعﻴان) دوه جرگ‪ ( ３‬ﻣجﻠسﻮﻧﻪ) ﻳ‪ ３‬درﻟﻮدل‪ .‬د دې اصﻮﻟﻨاﻣ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫کابﻴﻨ‪ ３‬د پارﻟﻤان پﻪ وړاﻧدې ﻣسؤوﻟﻴت درﻟﻮد‪.‬‬ ‫د محمد ظاهر شاه د سلطنت اساسﻲ قانﻮن چ‪ ３‬په ‪ ١٣٤٣‬لمرﻳز کال ﻳا په ‪١٩٦٤‬م‪ .‬ک‪ ３‬تصﻮﻳب شﻮ‬ ‫درﻳﻢ اساسﻲ قاﻧﻮن د ﻣحﻤد ظاﻫر شاه پﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬وروستﻪ ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬چ‪ ３‬د دې ﻧﻮي اساسﻲ قاﻧﻮن‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ باﻧدې ډ‪４‬ر غﻮر او بحث وشﻮ‪ ،‬د ‪ ٤٥٩‬استازو ﻟﻪ خﻮا ﻻسﻠﻴک ک‪７‬ای شﻮ او د پاچا ﻟﻪ تﻮشﻴح‬ ‫وروستﻪ ﻧافذ او د اجرا وړ وگر‪５＄‬د‪ .‬پﻪ دې قاﻧﻮن ک‪ ３‬د افغاﻧستان خﻠکﻮ تﻪ د دوى پﻪ سﻴاسﻲ‪ ،‬اداري‪،‬‬ ‫فرﻫﻨگﻲ او عدﻟﻲ ژوﻧداﻧﻪ ک‪ ３‬د زﻳاتﻮ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻮ وعدې ورک‪７‬ای شﻮې وې‪:‬‬ ‫‪22‬‬

‫د محمد داوود خان د جمهﻮرﻳت د ‪ ١٣٥٥‬لمرﻳز کال د سلﻮاغ‪ ３‬د ‪ ١٣‬م‪ ３‬ن‪ ３＂５‬تصﻮﻳب شﻮی‬ ‫اساسﻲ قانﻮن‪:‬‬

‫＇ﻠﻮرم اساسﻲ قاﻧﻮن د سردار ﻣحﻤدداوود خان پﻪ جﻤﻬﻮرﻳت ک‪ ３‬تدوﻳﻦ شﻮ‪ .‬د جﻤﻬﻮرﻳت پﻪ پﻴﻞ ک‪３‬‬ ‫ﻣحﻤد داوود خان د ﻫغ‪ ３‬بﻴاﻧﻴ‪ ３‬پﻪ ترڅ ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣٥٢‬ﻟﻤرﻳز کال د چﻨگاښ پﻪ ‪ ٢٦‬ﻣﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫واوروﻟﻪ‪ ،‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬پر بﻨس＀ وﻻړ اساسﻲ قاﻧﻮن د تصﻮﻳب‪５‬دو ژﻣﻨﻪ ک‪７‬ې وه‪ .‬دغﻪ ژﻣﻨﻪ دکﻮم دﻟﻴﻞ ﻟﻪ‬ ‫ﻳادوﻟﻮ پرتﻪ‪＇ ،‬ﻠﻮر کاﻟﻪ و‪＄‬ﻨ‪４６‬ده‪ .‬وروستﻪ پﻪ ‪ ١٣٥٥‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د اساسﻲ قاﻧﻮن ﻣسﻮده پﻪ جرﻳدو‬ ‫ک‪ ３‬خپره شﻮه‪ .‬د افغاﻧستان پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د ﻟﻮﻳ‪ ３‬جرگ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا د جﻤﻬﻮر رﻳﻴس‬ ‫！اکﻞ‪ ،‬د دوﻟت رﻳﻴس د جرم کﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻣﻠﻲ خﻴاﻧت‪ ،‬د وﻟسﻲ جرگ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا د تﻬﻤتﻲ ک‪５‬دو او د ﻟﻮﻳ‪３‬‬ ‫جرگ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا ﻣحاکﻤﻪ ک‪５‬دل ‪ ،‬د دې اساسﻲ قاﻧﻮن ﻣثبت ！کﻲ دي‪.‬‬ ‫د افغانستان دمﻮکراتﻴک جمهﻮرﻳت اساسﻲ اصﻮل د ‪ ١٣٥٩‬لمرﻳز کال د ثﻮر لﻮم‪７‬ۍ ن‪＂５‬ه‪:‬‬

‫د افغاﻧستان پﻨ‪％‬ﻢ اساسﻲ قاﻧﻮن‪ ،‬د افغاﻧستان د دﻣﻮکراتﻴک جﻤﻬﻮرﻳت د اساسﻲ اصﻮﻟﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻪ‬ ‫‪ ١٣٥٩‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د افغاﻧستان جﻤﻬﻮري دوﻟت د اﻧقﻼبﻲ شﻮرا ﻟﻪ خﻮا پﻪ (‪ ) ١٠‬فصﻠﻮﻧﻮ او ‪٦٨‬‬ ‫ﻣادو ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻮقتﻲ ډول تصﻮﻳب شﻮ او د اجرا وړ وگر‪５＄‬ده‪.‬‬ ‫شپ‪８‬م اساسﻲ قانﻮن د ډاکتر نجﻴب اهلل د جمهﻮري رﻳاست په زمانه ک‪ ３‬وضع شﻮ‪.‬‬

‫د ‪ ١٣٦٦‬ﻟﻤرﻳز کال پﻪ ﻟﻮﻳﻪ جرگﻪ ک‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣‬فصﻠﻮﻧﻮ او ‪ ١٤٩‬ﻣادو ک‪ ３‬تصﻮﻳب او د ډاکتر ﻧجﻴب اهلل‬ ‫ﻟﻪ خﻮا تﻮشﻴح شﻮ‪.‬‬ ‫اووم اساسﻲ قانﻮن ه‪（５‬کله نه تصﻮﻳب او نه تﻮشﻴح شﻮ‬ ‫د افغاﻧستان د ﻧﻮي اساسﻲ اصﻮﻟﻮ د ﻣتﻦ وړاﻧدﻳز پﻪ ‪ ١١٤‬ﻣادو ک‪ ３‬د (‪ )٥٠‬کسﻴز کﻤﻴسﻴﻮن پﻪ واسطﻪ‬ ‫د استاد برﻫان اﻟدﻳﻦ رباﻧﻲ پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬تدوﻳﻦ شﻮ‪ .‬خﻮ د جﻬادي‬ ‫تﻨظﻴﻤﻮﻧﻮ او د ﻣﻠت د ﻣختﻠفﻮ قشروﻧﻮ د ﻧﻴﻮکﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣتﻦ‬ ‫پﻪ ﻣسﻮده باﻧدې ﻳ‪ ３‬ﻟرﻟ‪ ،３‬تﻮشﻴح تﻪ وﻧﻪ رس‪５‬د‪.‬‬ ‫زمﻮږ د ه‪５‬ﻮاد اوسنی اساسﻲ قانﻮن‬ ‫د اتﻢ اساسﻲ قاﻧﻮن ﻣسﻮده د اساسﻲ قاﻧﻮن پﻪ ﻟﻮﻳﻪ جرگﻪ ک‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫د ‪ ١٣٨٢‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻟﻴﻨدۍ د ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻪ ‪٢٣‬ﻣﻪ او د ‪٢٠٠٣‬م‪.‬‬ ‫کال د دساﻣبر د ﻣﻴاشتﻲ پﻪ ‪١٤‬ﻣﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ داﻳره شﻮې وه‪ ،‬تر بحث‬ ‫ﻻﻧدې وﻧﻴﻮل شﻮه او د ‪ ١٣٨٢‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻣرغﻮﻣﻲ پﻪ ‪ ١٤‬ﻧ‪＂５‬ﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫تصﻮﻳب ک‪７‬ه او د جﻤﻬﻮر رﻳﻴس ﻟﻪ تﻮشﻴح وروستﻪ ﻧافذه شﻮه‪.‬‬ ‫‪23‬‬

‫د اساسﻲ قانﻮن محتﻮﻳات‬ ‫زﻣﻮږ اساسﻲ قاﻧﻮن د ﻳﻮې ﻣقدﻣ‪ ،３‬دوﻟسﻮ فصﻠﻮﻧﻮ او ﻟﻪ ‪ ١٦٢‬ﻣادو ＇خﻪ تشکﻴﻞ شﻮى دى‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى‬ ‫فصﻞ د دوﻟت‪ ،‬دوﻳﻢ فصﻞ د ﻫ‪５‬ﻮاد د اتباعﻮ د اساسﻲ حقﻮقﻮ او دﻧدو‪ ،‬درﻳﻢ فصﻞ د جﻤﻬﻮر رﻳﻴس‪،‬‬ ‫＇ﻠﻮرم فصﻞ د حکﻮﻣت‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻢ فصﻞ د ﻣﻠﻲ شﻮرا‪ ،‬شپ‪８‬م فصﻞ د ﻟﻮﻳ‪ ３‬جرگ‪ ،３‬اووم فصﻞ د قضا‪ ،‬اتﻢ‬ ‫فصﻞ د ادارې‪ ،‬ﻧﻬﻢ فصﻞ د اضطرار د حاﻟت‪ ،‬ﻟسﻢ فصﻞ د تعدﻳﻞ‪ ،‬ﻳﻮوﻟسﻢ فصﻞ د ﻣتفرقﻪ حکﻤﻮﻧﻮ او‬ ‫دوﻟسﻢ فصﻞ د اﻧتقاﻟﻲ حکﻤﻮﻧﻮ پﻪ اړه بحث کﻮي‪.‬‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ چ‪ ３‬د اسﻼم د سپﻴ（لﻲ دﻳن په اړه زمﻮږ د اوسنﻲ اساسﻲ قانﻮن مﻮقف ＇ه شﻰ دى؟‬

‫د افغاﻧستان شرﻳف خﻠک چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻫجري قﻤري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د اسﻼم پﻪ سپﻴ（ﻠﻲ دﻳﻦ باﻧدې‬ ‫ﻣشرف شﻮل او دغﻪ اﻟﻬی وروستی قاﻧﻮن ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ وﻣاﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ ３‬تر اوسﻪ پﻮرې ﻳ‪３‬‬ ‫د ﻳﻮه ﻣﻠت پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻫغﻪ ﻟﻪ حکﻤﻮﻧﻮ ＇خﻪ سرغ‪７‬وﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ده ک‪７‬ې‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د تارﻳخ پﻪ اوږدوک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د دې‬ ‫ﻣقدس دﻳﻦ د ﻣفاﻫﻴﻤﻮ پﻪ ！ﻴﻨ‪＋／‬ت‪ ،‬خپروﻟﻮ او ﻣﻨﻠﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ستر خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫اوسﻨﻲ اساسﻲ قاﻧﻮن ﻫﻢ د دې حقﻴقت پﻪ پام ک‪ ３‬ﻟرﻟﻮ سره د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻮم د افغاﻧستان اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮرﻳت او‬ ‫د دوﻟت رسﻤﻲ دﻳﻦ ﻳ‪ ３‬د اسﻼم ﻣقدس دﻳﻦ ﻣﻨﻠﻰ دى او ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻫغﻪ پﻪ درﻳﻤﻪ ﻣاده ک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫په افغانستان ک‪ ３‬ه‪ ＆５‬قانﻮن نه شﻲ کﻮﻻى چ‪ ３‬د اسﻼم د سپﻴ（لﻲ دﻳن د معتقداتﻮ او احکامﻮ‬

‫مخالف وي‪ .‬چ‪ ３‬د دغﻪ صراحت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻧظام اسﻼﻣﻲ واﻟی پﻪ ﻣختﻠفﻮ حقﻮقی برخﻮ ک‪３‬‬ ‫شتﻮن ﻟري چ‪ ３‬د دې ﻫ‪５‬ﻮاد ！ﻮﻟﻮ غﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫر وخت ﻟبﻴک وﻳﻠی دی‪.‬‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ چ‪ ３‬زمﻮږ ه‪５‬ﻮادوال په اساسﻲ قانﻮن ک‪ ３‬کﻮم حقﻮنه لري؟‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد اړﻳک‪ ３‬ﻧظﻢ‪ ،‬قﻮاﻧﻴﻨﻮ او ﻣقرراتﻮ تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻧظﻢ او قاﻧﻮن ﻧﻪ‬ ‫وي‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻪ ‪６－‬ه وډه او پاشﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻧظﻢ او قاﻧﻮن ！ﻴﻨگ‪＋‬ت او د گ‪６‬وډۍ‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ پﻪ خاطر‪ ،‬دوﻟت ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬د ﻣﻬﻤﻮ ﻣساﻳﻠﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬د دوﻟت او ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ تر ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫اړﻳکﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ او د ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ د أزادۍ اﻧدازه ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ده چ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ اساسﻲ قاﻧﻮن ک‪３‬‬ ‫دغ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع تﻪ زﻳاتﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫الف‪ -‬د خلکﻮ سﻴاسﻲ حقﻮق‬ ‫د افغاﻧستان د ﻣﻠت ﻟﻮړترﻳﻦ سﻴاسﻲ حقﻮق د ﻫغﻮى پﻪ خپﻞ ！ﻮﻟﻨﻴز تقدﻳر( سرﻧﻮشت) باﻧدې حاکﻤﻴت‬ ‫دى‪ .‬د ﻣﻠت د سﻴاسﻲ حقﻮقﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ،３‬ﻟکﻪ‪ :‬د تابعﻴت حق‪ ،‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ عﻤﻮﻣﻲ چارو ک‪ ３‬د گ‪６‬ون‬ ‫کﻮﻟﻮ حق‪ ،‬پﻪ ！ﻮل ！اکﻨﻮ ک‪ ３‬د گ‪６‬ون او د راﻳ‪ ３‬ورکﻮﻟﻮ حق‪ ،‬د گﻮﻧدوﻧﻮ او غﻮﻧ‪６‬و د جﻮړﻳدو حق او ب‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫وسﻠ‪ ３‬د ﻣظاﻫرو او غﻮﻧ‪６‬و جﻮړ‪４‬دو حق او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪....‬‬ ‫‪24‬‬

‫ب‪ -‬د خلکﻮ مدنﻲ حقﻮق او آزادۍ‬ ‫ﻟﻪ ﻣدﻧﻲ حقﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻣﻮخﻪ ﻫغﻪ حقﻮق دي چ‪ ３‬س‪７‬ی پﻪ دې خاطر چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬غ‪７‬ى دى‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغﻮ‬ ‫＇خﻪ برخﻤﻦ ک‪８５‬ي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣدﻧﻲ أزادۍ او حقﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ژوﻧداﻧﻪ حق‪ ،‬د أزادۍ حق‪ ،‬شخصﻲ‬ ‫اﻣﻨﻴت‪ ،‬د قاﻧﻮن پﻪ وړاﻧدې د برابرۍ حق‪ ،‬د عداﻟت غﻮ＊تﻨ‪ ３‬او وکﻴﻞ ！اکﻨ‪ ３‬حق‪ ،‬داستﻮگﻨ‪％‬ﻲ‬ ‫خﻮﻧدﻳتﻮب‪ ،‬د واده کﻮﻟﻮ او کﻮرﻧ‪ ９‬د جﻮړ‪４‬دوحق‪ ،‬ﻟﻪ روغتﻴاﻳﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ ＇خﻪ برخﻤﻦ ک‪５‬دل‪ ،‬د‬ ‫کﻮچﻨﻲ پاﻟﻨ‪ ３‬حقﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻧﻮرو د حقﻮﻧﻮ رعاﻳتﻮﻟﻮ او ﻟﻪ داس‪ ３‬ﻧﻮرو ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫ج‪ -‬د خلکﻮ فرهنگﻲ حقﻮق او آزادۍ‬ ‫پﻪ فرﻫﻨگﻲ أزادﻳﻮ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬عبارت دي‪ :‬د ﻧر او ＊‪ ３％‬ﻟپاره پﻪ دوﻟتﻲ تحصﻴﻠﻲ ﻣؤسسﻮ ک‪ ３‬پﻪ وړﻳا‬ ‫ډول د ﻟﻴساﻧس تر کچ‪ ３‬زده ک‪７‬و حق‪ ،‬پﻪ جبري تﻮ‪－‬ﻪ د ﻣﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ زده ک‪７‬و ترسره کﻮل‪ ،‬د گ＂ﻮرو پروگراﻣﻮﻧﻮ‬ ‫طرح کﻮل او پﻪ ﻣﻮرﻧ‪ ９‬ژبﻪ د ﻫغﻮ د تطبﻴق او د زده ک‪７‬ې حق‪ .‬دوﻟت دﻧده او ﻣسؤوﻟﻴت ﻟري چ‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ‬ ‫ﻟپاره د زده ک‪７‬و د پرﻣخت‪ ，‬او تﻮازن د راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻮﻟﻮ حق‪ ،‬د کﻮچﻴاﻧﻮ د زده ک‪７‬و او پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ب‪３‬‬ ‫سﻮادۍ د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ پﻪ خاطر‪ ،‬واحد تعﻠﻴﻤﻲ ﻧصاب طرح او عﻤﻠﻲ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د‪ -‬د خلکﻮ اقتصادي حقﻮق‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اقتصادي حقﻮق‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻫر افغان ﻣﻠکف دى چ‪ ３‬د قاﻧﻮن ﻟﻪ حکﻤﻮﻧﻮ سره سﻢ دوﻟت تﻪ ﻣاﻟﻴﻪ‬ ‫او ﻣحصﻮل ورک‪７‬ي‪ ،‬د ﻣاﻟکﻴت حق ﻟﻪ ت‪５‬ري ﻧﻪ خﻮﻧدي دى‪ .‬ﻫر ＇ﻮک د خپﻞ کسب ﻣشروع کار د‬ ‫ﻻستﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﻣاﻟک دى‪ ،‬د کسب او کار د ！اکﻠﻮ حق‪ ،‬د أزاداﻧﻪ کارکﻮﻟﻮ حق‪ ،‬د ﻣساوي کا رپﻪ بدل‬ ‫ک‪ ３‬د ﻣساوي ﻣزد اخﻴستﻠﻮ حق‪ ،‬او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬د اساسﻲ قاﻧﻮن او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي تﻮگﻪ د اساسﻲ حقﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫ر‪１‬ا ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ دﻧده او وجﻴبﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ اساسﻲ قاﻧﻮن باﻧدې پﻪ ＊ﻪ تﻮگﻪ ‪＄‬ان پﻮه ک‪７‬ي‪ ،‬د ﻫغﻪ ﻟﻪ‬ ‫حکﻤﻮﻧﻮ سره سﻢ عﻤﻞ وک‪７‬ي او چا تﻪ اجازه ورﻧﻪ ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ سرغ‪７‬وﻧﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ستاس‪ ３‬پﻪ ﻧظر ﻧﻮر کﻮم ﻣﻮضﻮعات پﻪ سﻴاسﻲ‪ ،‬ﻣدﻧﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ او اقتصادي حقﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫شاﻣﻠ‪８５‬ي؟ ﻟ‪５‬ست ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د لﻮست تکرار‬

‫‪..................................................................................................‬‬ ‫‪..................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬اساسﻲ قاﻧﻮن تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬عادي قاﻧﻮن ＇ﻪ شﻰ دى؟‬ ‫‪ -٣‬د افغاﻧستان د‪ ١٣٠٩‬ﻟﻤرﻳز کال د اصﻮﻟﻨاﻣ‪ ３‬وﻟسﻲ او دﻣﻮکراتﻴک اړخﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد اوسﻨی اساسﻲ قاﻧﻮن ＇ﻮ فصﻠﻪ او ＇ﻮ ﻣادې ﻟري؟ او پﻪ کﻮﻣﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ ﻧافذ شﻮى دى؟‬ ‫‪25‬‬

‫‪-٥‬‬

‫دولت ملکف دى چ‪ ３‬په ه‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ‪ ،‬د ماشﻮمانﻮ د زده ک‪７‬ې‪ ،‬د ب‪ ３‬سﻮادۍ د له من‪％‬ه وړلﻮ په خاطر گ＂ﻮر‬

‫پروگرامﻮنه طرحه او عملﻲ ک‪７‬ي‪،‬‬

‫دا د اساسﻲ قاﻧﻮن پﻪ کﻮﻣﻪ ﻣاده ک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪ ،‬سﻢ ‪＄‬ﻮاب ﻳ‪ )√ ( ３‬پﻪ‬

‫عﻼﻣﻪ سره پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫اﻟف‪ ،٤٣ -‬ب‪ ،٤٤ -‬ج‪ ،٤٥ -‬د‪. ٤٦ -‬‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د افغاﻧستان د خﻠکﻮ د سﻴاسﻲ حقﻮقﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫د ＇پرکﻲ لن‪６‬ﻳز‬ ‫دولت په حقﻴقت ک‪ ３‬سﻴاسﻲ او رهبري کﻮونکﻰ قدرت دى چ‪ ３‬له حقﻮقﻲ پلﻮه درې‬ ‫گﻮنﻲ قﻮې ﻳعن‪ ３‬اجرائﻴه‪ ،‬مقننه او قضائﻴه قﻮاوې په بر ک‪ ３‬نﻴسﻲ‪.‬‬ ‫دولتﻮنه د شکل له مخ‪ ３‬په درې ډوله و‪４‬شل شﻮي دي‪ -١ .‬د واکمن‪ (９‬استقﻼل) له مخ‪.３‬‬ ‫‪ -٢‬د ترکﻴب له مخ‪ -٣ .３‬د حکﻮمت د شکل له مخ‪.３‬‬ ‫د افغانستان دولت د حقﻮقﻲ جﻮړ＊ت له نظره د رﻳاستﻲ نظام لرونکی دى چ‪ ３‬د افغانستان‬ ‫اسﻼمﻲ جمهﻮرﻳت په نامه ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬جمهﻮر رﻳﻴس د اسﻼمﻲ جمهﻮري دولت په سر ک‪＄ ３‬اى‬ ‫لري‪ ،‬دوه‪ ،‬لﻮم‪７‬ی او دوﻳم مرستﻴاﻻن لري‪.‬‬ ‫قانﻮن د انسان ک‪７‬و وړو ته د نظم ورکﻮلﻮ د ﻳﻮشان قﻮاعدو سﻴستم دی؛ په بله ژبه قانﻮن‬ ‫د ！ﻮلن‪ ３‬د وگ‪７‬و تر من‪ ＃‬د اړﻳکﻮ د تنظﻴم‪５‬دو محﻮر بﻮلﻲ لکه‪ :‬د جزا قانﻮن‪ ،‬مدنﻲ قانﻮن‪،‬‬ ‫سﻮداگرﻳز قانﻮن او داس‪ ３‬نﻮر‪.‬‬ ‫اساسﻲ قانﻮن هغه قانﻮن ته وﻳل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د حکﻮمت ＇رنگﻮالﻰ او د هغه د اختﻴاراتﻮ‬ ‫حدود او د خلکﻮ حقﻮق او دندې ！اکﻲ‪ .‬د ب‪５‬لگ‪ ３‬په تﻮگه‪ :‬د دولت شکل ( جمهﻮري ﻳا‬ ‫سلطنتﻲ‪ ،‬د پاچاﻳا جمهﻮر رﻳﻴس ) د قدرت حدود او داس‪ ３‬نﻮر‪.‬‬ ‫د افغانستان لﻮم‪７‬نﻰ اساسﻲ قانﻮن د نظام نامﻲ ( نظامنامه اساسﻲ ) په نامه ﻳادﻳ‪８‬ي چ‪ ３‬د‬ ‫شاه امان اهلل خان په همت په ‪ ١٣٠٣‬لمرﻳز کال ک‪ ３‬تدوﻳن او تصﻮﻳب شﻮ‪.‬‬ ‫＇رنگه چ‪ ３‬زمﻮږ ه‪５‬ﻮاد ﻳﻮ اسﻼمﻲ ه‪５‬ﻮاد دى‪ ،‬نﻮ ‪＄‬که زمﻮږ اوسنﻰ اساسﻲ قانﻮن هم‬ ‫دغ‪ ３‬حقﻴقت ته په پام سره د ه‪５‬ﻮاد نﻮم د افغانستان اسﻼمﻲ جمهﻮرﻳت او د دولت رسمﻲ‬ ‫دﻳن ﻳ‪ ３‬د اسﻼم سپﻴ（لی دﻳن قبﻮل ک‪ ７‬ى دى‪ .‬زمﻮږ د ه‪５‬ﻮاد د اساسﻲ قانﻮن په درﻳمه ماده‬ ‫ک‪ ３‬راغلﻲ دى‪ :‬په افغانستان ک‪ ３‬ه‪ ＆５‬قانﻮن نه شﻲ کﻮﻻى چ‪ ３‬د اسﻼم د سپﻴ（لﻲ دﻳن د‬ ‫معتقداتﻮ او احکامﻮ مخالف وي‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫دوﻳم ＇پرکی‬

‫سﻴاسﻲ مشارکت‬ ‫په دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬ﻻندې مطالب لﻮلئ‪:‬‬ ‫سﻴاسﻲ مشارکت ＇ه شی دی؟‬ ‫د سﻴاسﻲ مشارکت ﻻرې‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ ‪６－‬ون‬

‫‪27‬‬

‫د ＇پرکﻲ مﻮخ‪３‬‬ ‫د دې ＇پرکﻲ په لﻮستلﻮ سره تاسﻮ په ﻻندې پﻮهنﻴزو او مهارتﻲ‬ ‫مﻮخﻮ باندې برﻻسﻲ ک‪８５‬ئ‪:‬‬ ‫د سﻴاسﻲ مشارکت په تعرﻳف به پﻮه شئ؛‬ ‫د سﻴاسﻲ مشارکت له اهمﻴت سره به آشنا شئ؛‬ ‫د سﻴاسﻲ مشارکت ﻻرې او طرﻳق‪ ３‬به وپ‪５‬ژنئ؛‬ ‫په دې به پﻮه شئ چ‪！ ３‬اکن‪ ３‬د سﻴاسﻲ مشارکت له طرﻳقﻮ ＇خه ﻳﻮه طرﻳقه‬ ‫ده؛‬ ‫په دې به پﻮه شئ چ‪ ３‬سﻮله ﻳﻴزې مظاهرې د سﻴاسﻲ مشارکت له طرﻳقﻮ ＇خه‬ ‫ﻳﻮه طرﻳقه ده؛‬ ‫پﻮه به شئ چ‪ ３‬په سﻴاسﻲ چاروک‪ ３‬نظر ورکﻮل د سﻴاسﻲ مشارکت‪ ،‬ﻳﻮ‬ ‫ډول دى؛‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ د سﻴاسﻲ مشارکت د اهمﻴت په هکله به معلﻮمات ﻻسته راوړئ؛‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ د سﻴاسﻲ مشارکت په ډولﻮنﻮ باندې به وپﻮه‪８５‬ئ؛‬ ‫د نظام په سﻼمتﻴا ک‪ ３‬به د سﻴاسﻲ مشارکت رول درک ک‪７‬اى شئ؛‬ ‫سﻴاسﻲ مشارکت به تحلﻴل ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د سﻴاسﻲ مشارکت اهمﻴت به بﻴان ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د سﻴاسﻲ مشارکت مختلف‪ ３‬ﻻرې به تﻮضﻴح ک‪７‬ای شئ‪.‬‬ ‫له رسﻴنﻮ ＇خه به د خپلﻮ نظرﻳﻮ د ＇رگندولﻮ لپاره گ＂ه واخﻴستﻼى شئ‪.‬‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ د سﻴاسﻲ مشارکت اهمﻴت به تﻮضﻴح ک‪７‬ای شئ‪.‬‬ ‫په سﻴاسﻲ مساﻳلﻮ ک‪ ３‬به له مشروع ﻻرو ＇خه گ＂ه وک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د سﻴاسﻲ نظام په سﻼمتﻴا ک‪ ３‬به د سﻴاسﻲ مشارکت رول بﻴان ک‪７‬ای شئ‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫شپ‪８‬م ﻟﻮست‬

‫سﻴاسﻲ مشارکت ＇ه شﻰ دی؟‬ ‫ﻣخک‪ ３‬ﻣﻮ زده ک‪７‬ل‪ ،‬ﻫغﻪ اصﻮل او ﻣقررات چ‪ ３‬حکﻮﻣتﻲ ﻧظام د ﻫ‪５‬ﻮاد د اداره کﻮوﻧک‪ ３‬قﻮې بﻨس＀‬ ‫！اکﻠﻰ دى‪ ،‬د اساسﻲ قاﻧﻮن پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬اساسﻲ قاﻧﻮن د ！ﻮﻟﻮ ﻣقرراتﻮ د ！ﻮﻟگ‪ ( ３‬ﻣجﻤﻮع‪＇ )３‬خﻪ‬ ‫تشکﻴﻞ شﻮى دى چ‪ ３‬د دوﻟت شکﻞ او د ﻫ‪５‬ﻮاد درې گﻮﻧﻮ قﻮو عاﻟﻲ سازﻣان او ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره د ﻫغﻮ‬ ‫اړﻳک‪ ３‬او د دوﻟت پﻪ وړاﻧدې د خﻠکﻮ حقﻮق او أزادۍ ﻣشخصﻮي‪ .‬پﻪ دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬د سﻴاسﻲ‬ ‫ﻣشارکت‪ ،‬ډوﻟﻮﻧﻮ او د ＊‪％‬ﻮ ﻟﻪ ﻣشارکت سره أشﻨا ک‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫خﻠک کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣختﻠفﻮ ﻻرو ＇خﻪ پﻪ سﻴاسﻲ فعاﻟﻴت ﻻس پﻮرې ک‪７‬ي او پﻪ سﻴاسﻲ چارو‬ ‫ک‪ ３‬گ‪６‬ون وک‪７‬ي‪ .‬دﻟتﻪ دا پﻮ＊تﻨﻪ پﻴدا ک‪８５‬ي چﻲ‪:‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬وﻟ‪ ３‬ﻣﻮږ د خپﻞ ‪＄‬ان او ﻫ‪５‬ﻮاد د سرﻧﻮشت پﻪ ！اکﻠﻮ ک‪ ３‬د ﻣداخﻠ‪ ３‬حق ﻟرو؟‬ ‫اﻧساﻧان د خپﻞ ﻣادي او ﻣعﻨﻮي ژوﻧد د بشپ‪４７‬دو او ＊ﻪ ک‪５‬دو پﻪ ﻻره ک‪ ３‬د ﻳﻮ بﻞ ﻣرست‪ ３‬تﻪ اړتﻴا ﻟري‪.‬‬ ‫ﻳﻮازې د ﻣشارکت ﻟﻪ ﻻرې کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬اړتﻴاوې پﻮره ک‪７‬ي‪ .‬ﻣشارکت پﻪ کﻮﻣﻪ خاصﻪ طبقﻪ‬ ‫پﻮرې اړه ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ده چ‪ ３‬ﻣشارکت تﻪ د‬ ‫خﻠکﻮ را جﻠبﻮﻟﻮ ﻟﻪ ډ‪４‬رو پخﻮا زﻣاﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻣختﻠفﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪ ３‬د خﻠکﻮ پام ‪＄‬اﻧتﻪ را گر‪＄‬ﻮﻟﻰ و‪.‬‬ ‫د ﻣشارکت ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳﻮبﻞ تﻪ د خﻴر ＊‪５‬گ‪ ３２‬او ﻣرست‪ ３‬رسﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻣرستﻪ‪ ،‬دوستﻲ او‬ ‫پﻪ چارو ک‪ ３‬ﻟﻪ گ‪６‬ون کﻮﻟﻮ ＇خﻪ عبارت دى‪ .‬تاس‪ ３‬پﻪ خپﻞ ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧد ک‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬رو کاروﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻣشارکت ک‪７‬ى دى‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬تاس‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻮر او پﻼر سره د کﻮر پﻪ چارو ک‪ ،３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ سره‪ ،‬پﻪ درسﻮﻧﻮ‪ ،‬د کتاب پﻪ تﻤرﻳﻨﻮﻧﻮ او ستاس‪ ３‬د ِ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ پﻪ ورزشﻲ ！ﻴﻢ ک‪ ３‬گ‪６‬ون‬ ‫ک‪７‬ى دى‪ .‬تردې ‪＄‬اﻳﻪ پﻮرې تاس‪ ３‬د ﻣشارکت ﻟﻪ ﻟغﻮي ﻣعﻨا سره أشﻨا شﻮئ‪ .‬دﻟتﻪ پﻮ＊تﻨﻪ ک‪８５‬ي چ‪３‬‬ ‫سﻴاسﻲ فعاﻟﻴت ＇ﻪ شﻰ دى؟ د ﻫغﻮ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ ﻣجﻤﻮع‪ ３‬تﻪ چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ سرﻧﻮشت سره اړﻳکﻪ ﻟري‪،‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د حاکﻤﻴت بﻬﻴرتﻪ شکﻞ ورکﻮي‪ ،‬سﻴاسﻲ فعاﻟﻴت وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د سﻴاسﻲ ﻣشارکت تر ！ﻮﻟﻮ‬ ‫ساده ب‪２‬ﻪ گﻮﻧدوﻧﻮ‪ ،‬خﻠکﻮ او سﻴاستﻮﻧﻮ تﻪ د خﻠکﻮ ﻟﻪ راﻳﻲ ورکﻮﻟﻮ ＇خﻪ عبارت ده‪ .‬خﻠک د خپﻠﻮ‬ ‫دﻧﻴﻮي او اخروي ＊‪５‬گ‪２‬ﻮ پر بﻨس＀ خپﻞ استازي او ﻣشران ！اکﻲ‪＇ ،‬اري او ﻟرې کﻮي ﻳ‪ ３‬ﻫر ＇ﻮک‬ ‫د خپﻠ‪ ３‬پﻮﻫ‪ ３‬او اﻳﻤاﻧدارۍ پﻪ بﻨس＀ ﻣﻬﻤﻮ دوﻟتﻲ ＇ﻮکﻴﻮ تﻪ ﻻر پﻴدا کﻮي د سﻴاسﻲ ﻣشارکت تر‬ ‫‪29‬‬

‫！ﻮﻟﻮ ساده شکﻞ‪ ،‬گﻮﻧدوﻧﻮ‪ ،‬خﻠکﻮ او سﻴاستﻮﻧﻮ تﻪ د خﻠکﻮ راﻳﻪ ورکﻮل دي‪ .‬د سﻴاسﻲ ﻣشارکت ﻧﻮر ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫د اﻧتخاباتﻲ ﻣبارزو‪ ،‬د سﻴاستﻤداراﻧﻮ تر خپﻞ ﻧفﻮذ ﻻﻧدې راوستﻠﻮ‪ ،‬د اغ‪５‬زﻣﻨﻮ ډﻟﻮ او سﻴاسﻲ گﻮﻧدوﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫تشکﻴﻞ ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫د سﻴاسﻲ مشارکت د مراتبﻮ له سلسل‪ ３‬سره آشنا شئ‬ ‫د سﻴاسﻲ ﻣشارکت د ﻣراتبﻮ سﻠسﻠﻪ عبارت ده ﻟﻪ‪:‬‬ ‫د سﻴاسﻲ ﻳا اداري ﻣقام درﻟﻮدل‪.‬‬ ‫د سﻴاسﻲ ﻳا اداري ﻣقام ﻟ＂ﻮن‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮه سﻴاسﻲ سازﻣان ک‪ ３‬فعال غ‪７‬ﻳتﻮب‪.‬‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ غﻮﻧ‪６‬و‪ ،‬ﻣظاﻫرو او ﻧﻮرو ک‪３‬‬ ‫گ‪６‬ون‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮه سﻴاسﻲ سازﻣان ک‪ ３‬فعال (ﻣﻮثر)‬ ‫غ‪７‬ﻳتﻮب‪.‬‬ ‫پﻪ غﻴر رسﻤﻲ سﻴاسﻲ برخﻮ ک‪ ３‬فعال‬ ‫غ‪７‬ﻳتﻮب‪.‬‬ ‫پﻪ غﻴر رسﻤﻲ سﻴاسﻲ برخﻮ ک‪ ３‬ﻣشارکت‪.‬‬ ‫راﻳﻪ ورکﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣختﻠفﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪ ３‬د ﻣشارکت او سﻴاسﻲ ﻧفﻮذ اﻧدازه ﻣتفاوتﻪ وي‪！ .‬ﻮﻟﻨپﻮﻫاﻧﻮ او ارواپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ سﻴاسﻲ بﻬﻴر‬ ‫ک‪ ３‬د خﻠکﻮ د ﻣشارکت کﻮﻟﻮ او ﻣشارکت ﻧﻪ کﻮﻟﻮ پﻪ اړوﻧد پﻪ خپﻠﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣتفاوتﻮ ﻻﻣﻠﻮ ﻧﻮ تﻪ ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫کﻮرﻧ‪！ ،９‬ﻮﻟﻨﻴز اقتصادي وضعﻴت‪＊ ،‬ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزو رسﻨﻴﻮ‪ ،‬سازﻣاﻧﻲ او گروپﻲ ﻫﻮﻳت‪ ،‬ﻣدﻧﻲ او سﻴاسﻲ‬ ‫فرﻫﻨگ او داس‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ اشاره ک‪７‬ې ده‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬سﻴاسﻲ ﻣساﻳﻞ د اﻧسان د ژوﻧداﻧﻪ پر ﻣختﻠفﻮ برخﻮ‬ ‫‪،‬ﻟکﻪ‪ :‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز ﻧظام‪ ،‬ارز＊تﻮﻧﻮ‪،‬اقتصادي ﻧظاﻣﻮﻧﻮ او پراختﻴا باﻧدې ﻣستقﻴﻢ اغ‪５‬ز ﻟري او د ！ﻮﻟﻮ سرﻧﻮشت‬ ‫ورپﻮرې ت‪７‬ﻟی دى‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ ده چ‪ ３‬د ﻣﻠت ！ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ تﻪ باﻳد پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬برابره برخﻪ ورک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻴزه تﻮگﻪ وﻳﻼی شﻮ چ‪ ３‬سﻴاسﻲ ﻣشارکت د اﻧسان د سرﻧﻮشت پﻪ ！اکﻠﻮ ک‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻣداخﻠ‪＇ ３‬خﻪ‬

‫‪30‬‬

‫عبارت دى‪ .‬واقعﻲ ﻣشارکت د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ پ‪７‬اووﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ تصﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮﻟﻮ ＇خﻪ تر عﻤﻞ کﻮﻟﻮ او ﻟﻪ‬ ‫عﻤﻞ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ تر ارزﻳاب‪ ９‬او بﻴا اصﻼح کﻮﻟﻮ پﻮرې‪ ،‬پﻪ برک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫د سﻴاسﻲ مشارکت اهمﻴت‬ ‫خﻠکﻮ تﻪ زﻳات رول ورکﻮي‪.‬‬ ‫د تصﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮﻟﻮ د قدرت د ﻣرکزوﻧﻮ پراختﻴا‪.‬‬ ‫د بﻮرو کراسﻲ د بارسپکﻮل‪.‬‬ ‫د زﻳات پﻴﻮستﻮن ﻻستﻪ راوړل‪.‬‬ ‫د سﻴاسﻲ مشارکت په هکله د اسﻼم د سپﻴ（لﻲ دﻳن هداﻳت‪:‬‬ ‫اهلل پاک د واقعﻲ ﻣﻮﻣﻨاﻧﻮ د صفتﻮﻧﻮ پﻪ اړه فرﻣاﻳﻲ‪( :‬وا َْم ُر ُه ْم شﻮرى َبﻴ َن ُه ْم) (اﻟشﻮرى‪ )٣٨:‬ژباړه‪ :‬او د‬ ‫دوى کار د دوى پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پﻪ ﻣشﻮره سره دى‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ سﻴاسﻲ او ﻣصﻠحتﻲ چاروک‪ ３‬د دوى برخﻠﻴک‬ ‫د دوى پﻪ خپﻞ ﻻس ک‪ ３‬دى او ﻫ‪（５‬ﻮک ﻧﻪ شﻲ کﻮﻻى چ‪ ３‬د دوى کاروﻧﻪ د دوى ﻟﻪ خﻮ＊‪ ９‬پرتﻪ پﻪ‬ ‫زور او جبر سره پﻪ خپﻞ ﻻس ک‪ ３‬واخﻠﻲ‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې داس‪ ３‬وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د اسﻼم ﻟﻪ حکﻤﻮﻧﻮ سره ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣخاﻟفت ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬أﻳا د حضرت رسﻮل اهلل صﻠی اهلل عﻠﻴﻪ وسﻠﻢ د سپﻴ（ﻠﻲ ژوﻧداﻧﻪ ﻟﻪ خﻮى او عادت ＇خﻪ‬ ‫داس‪ ３‬ﻣثال راوړى شئ چ‪ ３‬د اصحابﻮ سره د ده د ﻣشﻮرې کﻮﻟﻮ ＊کارﻧدوى وي؟‬ ‫دلﻴل راوړئ‬ ‫وﻟ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ پر‪８４‬دي چ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوال ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اداره ک‪ ３‬برخﻪ واخﻠﻲ؟ پﻪ زﻳاتره‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻫغﻮى تﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ ３‬خﻠک پﻪ سﻴاست ک‪ ３‬گ‪６‬ون کﻮﻟﻮ تﻪ ﻧﻪ ﻫ（ﻮل ٍ‬ ‫پﻪ سﻴاست ک‪ ３‬د برخﻪ اخﻴستﻨ‪ ３‬اجازه ﻫﻢ ﻧﻪ ورکﻮل ک‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ ﻣﻮضﻮع دوه اساسﻲ عﻮاﻣﻞ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -١‬حکﻮﻣت پﻪ سﻴاست ک‪ ３‬د ﻣداخﻠﻲ کﻮﻟﻮ د ﻣحدودﻳت قدرت ﻟري‪ .‬تر ﻫغﻪ وختﻪ پﻮرې چ‪３‬‬ ‫ب‪ ３‬سﻮادي‪ ،‬عﻤﻮﻣﻲ ب‪ ３‬خبري‪ ،‬ضعف‪ ،‬د تشکﻴﻞ ﻧشتﻮاﻟی‪ ،‬د سﻴاسﻲ ﻣساﻳﻠﻮ پﻪ درک ک‪ ３‬د خﻠکﻮ‬ ‫ب‪ ３‬خبري او د دوى کﻤزورتﻴا ﻣﻮجﻮده وي‪ ،‬د حکﻮﻣت ﻟپاره دا کار ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ أسان دى چ‪ ３‬وک‪７‬اى‬ ‫شﻲ پﻪ سﻴاست ک‪ ３‬ﻣداخﻠﻪ ﻣحدوده ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪31‬‬

‫‪ -٢‬حاکﻤان اکثرا ً و‪４‬ر‪８４‬ي‪ ،‬ﻫس‪ ３‬ﻧﻪ چ‪ ３‬د دوى ارز＊تﻮﻧﻪ‪ ،‬گ＂‪ ３‬او غﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړې شﻲ‪ .‬پﻪ ！ﻮﻟﻴز‬ ‫ډول‪ ،‬ﻣستبد دوﻟتﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣختﻠفﻮ ﻻرو ＇خﻪ کار اخﻠﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬خﻠک پﻪ سﻴاست ک‪ ３‬ﻟﻪ گ‪６‬ون کﻮﻟﻮ ＇خﻪ‬ ‫ﻣﻨع ک‪７‬ي‪ .‬دا پﻪ دې ﻣعﻨا ده چ‪ ３‬سﻴاسﻲ کساﻧﻮ تﻪ پﻪ سﻴاسﻲ بﻬﻴر ک‪ ３‬ﻟ‪ ８‬چاﻧس ورکﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫د لﻮست تکرار‬

‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬د ﻣشارکت ﻟغﻮي ﻣعﻨا ＇ﻪ ده؟‬ ‫‪ -٢‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬د خپﻞ ﻣشارکت ＇ﻮ ﻣثاﻟﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬پﻪ سﻴاسﻲ ﻣشارکت ک‪ ３‬کﻮم فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ شاﻣﻞ دي؟‬ ‫‪-٤‬ستاس‪ ３‬پﻪ ﻧظر پﻪ ﻣختﻠفﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪ ３‬سﻴاسﻲ ﻣشارکت وﻟ‪ ３‬ﻣتفاوت دى؟‬ ‫‪ -٥‬ﻣستبد رژﻳﻤﻮﻧﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ﻻرو ＇خﻪ غﻮاړي چ‪ ３‬خﻠک پﻪ سﻴاست ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣداخﻠ‪＇ ３‬خﻪ ﻟرې‬ ‫وساتﻲ؟ پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬خپﻞ ﻧظر ＇رگﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د ﻣشارکت د ＊‪５‬گ‪２‬ﻮ ﻳا گ＂ﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫د سﻴاسﻲ مشارکت طرﻳق‪３‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر درس ک‪ ３‬ﻣﻮ زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬سﻴاسﻲ چارې د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ ژوﻧداﻧﻪ باﻧدې ﻣستقﻴﻢ اغ‪５‬ز‬ ‫ﻟري‪ .‬ﻧﻮ باﻳد د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻫر غ‪７‬ي تﻪ پﻪ سﻴاسﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ او د سر ﻧﻮشت پﻪ ！اکﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو سره برابر‬ ‫حق ورک‪７‬اى شﻲ چ‪ ３‬خﻠک وک‪７‬اى شﻲ ﻟﻪ ﻣختﻠفﻮ ﻻرو ＇خﻪ د خپﻠﻮ استازو حاکﻤاﻧﻮ او ﻣشراﻧﻮ پﻪ‬ ‫！اکﻠﻮ‪＇ ،‬ارﻧ‪ ３‬او ﻟرې کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬برخﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫أﻳا تاس‪ ３‬تر اوسﻪ پﻮرې پﻪ ！اکﻨﻮ ک‪ ３‬گ‪６‬ون ک‪７‬ى دى؟‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ دوﻟت ک‪ ３‬خﻠک ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ﻻرو ＇خﻪ کﻮﻻی شﻲ پﻪ ！اکﻨﻮ ک‪ ３‬برخﻪ واخﻠﻲ؟‬ ‫د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬خﻠک کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې طرﻳقﻮ د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻴاسﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬برخﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪！ -١‬اکن‪３‬‬ ‫پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪！ ３‬اکﻨ‪＇ ３‬ﻪ شﻰ دی؟ ！اکﻨ‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻣشروع حق دى؛ خﻠک پﻪ خپﻠﻪ اراده سره خپﻞ‬ ‫ﻣشر ！اکﻲ؛ فشار‪ ،‬جبر او زور ﻧﻪ شﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬د خﻠکﻮ غﻮ＇ﻪ اراده سﻠب ک‪７‬ي‪！ .‬اکﻨ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫د چارو پﻪ اداره ک‪ ３‬د خﻠکﻮ د گ‪６‬ون او د خپﻞ سﻴاسﻲ سر ﻧﻮشت پﻪ ！اکﻠﻮ ک‪ ３‬ﻣﻬﻤترﻳﻨﻪ وسﻴﻠﻪ ده‪.‬‬ ‫پﻪ بﻠﻪ ژبﻪ ！اکﻨ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻣقام‪ ،‬ﻣﻨصب او ﻣسؤوﻟﻴت ﻟپاره د عﻤﻮﻣﻲ راﻳﻮ ﻟﻪ ﻻرې د اشخاصﻮ د‬ ‫！اکﻠﻮ رسﻤﻲ بﻬﻴر دى‪！ .‬اکﻨ‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠفﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د وﻟسﻮاک‪ ９‬د بﻬﻴر ﻳﻮه ﻧﻪ جﻼ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬او د‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ﻣﻨﻞ شﻮو ﻣعﻴاروﻧﻮ ﻟروﻧک‪ ３‬برخﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬ﻟﻪ رعاﻳتﻮﻟﻮ پرتﻪ ﻧﻪ شﻮ کﻮﻻی چ‪ ３‬رژﻳﻢ تﻪ‬ ‫ﻣشروعﻴت وروبخ‪＋‬ﻮ او د وﻟسﻮاک‪ ９‬ادعا وک‪７‬و‪ .‬ﻧﻦ سبا د دې بحث پﻪ چﻮکاټ ک‪ ３‬دوه ډوﻟﻪ ！اکﻨ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ي اﻫﻤﻴت ＇خﻪ برخﻤﻨ‪ ３‬دي‪ .‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ جﻤﻬﻮري رژﻳﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د دوﻟت د رﻳﻴس ！اکﻨ‪ ３‬او بﻞ‬ ‫ډول ﻳ‪ ３‬د ﻣقﻨﻨﻪ ﻣجﻠس ( پارﻟﻤان) ﻟپاره د خﻠکﻮ د استازو ！اکﻨ‪ ３‬دي‪ .‬د دې دوو ډوﻟﻮ ！اکﻨﻮ اﻫﻤﻴت‬ ‫پﻪ دې ک‪ ３‬دى چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻮک د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮادوال پﻪ تﻮگﻪ کﻠﻪ چ‪ ３‬راﻳﻪ ورکﻮي‪ ،‬پﻪ واقعﻴت ک‪ ３‬د خپﻞ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سر ﻧﻮشت ک‪ ３‬برخﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫د ！اکنﻮ مهمترﻳن اصﻮل په ﻻندې ډول دي‬ ‫！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮادوال ＊‪％‬ﻪ وي او کﻪ ﻧر چ‪ ３‬قاﻧﻮﻧﻲ عﻤر ﻳ‪ ３‬پﻮره ک‪７‬ی وي‪ ،‬حق ﻟري چ‪ ３‬پﻪ ！اکﻨﻮ ک‪３‬‬ ‫گ‪６‬ون وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫！اکﻨ‪ ３‬د أزادو‪ ،‬عﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬پ＂ﻮ او ﻣستقﻴﻤﻮ راﻳﻮ اچﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻻرې ترسره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫راﻳﻪ ورکﻮوﻧکﻲ پﻪ ！اکﻨﻮ ک‪ ３‬د ﻣساوي حقﻮقﻮ د درﻟﻮدﻟﻮ ﻟﻪ حق ＇خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨ‪ ３‬سره پﻪ‬ ‫！اکﻨﻮ ک‪ ３‬برخﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪33‬‬

‫راﻳﻪ ورکﻮوﻧکﻲ پﻪ ！اکﻨﻮ ک‪ ３‬د ﻳﻮې راﻳ‪ ３‬حق ﻟري‪ ،‬ﻳﻮازې د خپﻞ ‪＄‬ان ﻟﻪ خﻮا راﻳﻪ ورکﻮي‪.‬‬ ‫راﻳﻪ ورکﻮوﻧکﻲ پﻪ أزاده اراده پﻪ ！اکﻨﻮ ک‪ ３‬گ‪６‬ون کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ راﻳﻪ ورکﻮوﻧکﻮ او ﻧﻮﻣاﻧداﻧﻮ باﻧدې د ژب‪ ،３‬ﻣذﻫب‪ ،‬قﻮم‪ ،‬جﻨس‪ ،‬قبﻴﻠ‪ ،３‬استﻮگﻨ‪ ３‬او ！ﻮﻟﻨﻴز ﻣﻮقف پﻪ‬ ‫خاطر ﻫر ډول ﻣستقﻴﻢ او غﻴر ﻣستقﻴﻢ ﻣحدودﻳت ﻣﻨع دى‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې د ！اکﻨﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻟﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ‬ ‫اصﻮﻟﻮ ＇خﻪ کﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻣات او ﻳا تر پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې شﻲ‪！ ،‬اکﻨ‪ ３‬تقﻠبﻲ او غﻴر قاﻧﻮﻧﻲ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د تقﻠبﻲ ！اکﻨﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻪ خپﻠﻮ اﻧ‪６‬ﻳﻮاﻻﻧﻮ سره ﻟﻪ ﻣشﻮرې ﻧﻪ وروستﻪ خپﻞ ﻧظر ﻧﻮروتﻪ‬ ‫واوروئ‪.‬‬ ‫د نﻮماندانﻮ پ‪５‬ژندل‬ ‫د ﻧﻮﻣاﻧداﻧﻮ د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬ﻟپاره ﻣختﻠف‪ ３‬ﻻرې چارې ﻣﻮجﻮدې دي‪ .‬د پﻴژﻧدﻧ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬طرﻳقﻪ د ﻫغﻮ ﻣﻬﻤﻮ‬ ‫！کﻮ ＇‪７５‬ﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻧﻮﻣاﻧدان ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ وﻳﻨا وو او تبﻠﻴغاتﻮ ک‪ ３‬پﻪ ＇رگﻨده تﻮگﻪ بﻴاﻧﻮي‪ .‬دوﻳﻤﻪ طرﻳقﻪ د‬ ‫ﻫغﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ بررسﻲ ده چ‪ ３‬د ﻧﻮﻣاﻧداﻧﻮ ﻣخاﻟفان ﻳ‪ ３‬د دوى پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ‪ ،‬ﻣجﻠﻮ‪ ،‬بﻴاﻧﻴﻮ او‬ ‫ﻣختﻠفﻮ ﻣحفﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻴاﻧﻮي‪ .‬درﻳﻤﻪ طرﻳقﻪ د دوى د پﻠﻮﻳاﻧﻮ پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ ده ﻳعﻨ‪ ３‬دا چ‪ ３‬کﻮم ډول خﻠک او‬ ‫گروپﻮﻧﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ سره ﻟﻪ دوى ＇خﻪ ﻣﻼت‪ ７‬کﻮي او تبﻠﻴغ ورتﻪ کﻮي‪ ،‬پﻮستروﻧﻪ ورتﻪ چاپﻮي او‬ ‫پﻪ ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ باﻧدې ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬دوﻟت اجازه ورکﻮي‪ ،‬ﻧ‪＋‬ﻠﻮي‪＇ .‬ﻠﻮرﻣﻪ طرﻳقﻪ دا ده چ‪ ３‬ﻧﻮﻣاﻧداﻧﻮ تﻪ باﻳد‬ ‫پﻪ رادﻳﻮ او تﻠﻮﻳزﻳﻮن ک‪ ３‬د ﻣباحثﻮ زﻣﻴﻨﻪ ﻣساعده شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ دغ‪ ３‬ﻻرې خپﻞ کاري پروگراﻣﻮﻧﻪ خﻠکﻮ‬ ‫تﻪ وړاﻧدې او واوروي‪ .‬خﻠک باﻳد د خپﻞ ﻧظر وړ ﻧﻮﻣاﻧداﻧﻮ ＇خﻪ بشپ‪７‬ه پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ وﻟري‪ ،‬کﻪ چ‪５‬رې ﻫغﻪ‬ ‫وﻧﻪ پ‪５‬ژﻧﻲ او د ﻧﻮرو پﻪ تشﻮﻳق د رای اچﻮﻧ‪ ３‬صﻨدوقﻮﻧﻮ تﻪ وﻻړ شﻲ او راﻳﻪ ورک‪７‬ي‪ ،‬د دوى دا ډول ！اکﻨﻪ‬ ‫بﻪ ﻳﻮه ړﻧده ！اکﻨﻪ وي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د پﻮرتﻪ ﻳادو شﻮو ﻣﻮادو ＇خﻪ پرتﻪ د ﻧﻮﻣاﻧداﻧﻮ د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬ﻟپاره ﻧﻮرې کﻮﻣ‪ ３‬ﻻرې ﻣﻮجﻮدې دي؟‬ ‫ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره د ﻣشﻮرې ﻧﻪ وروستﻪ دې د ډﻟ‪ ３‬استازي د ډﻟ‪ ３‬ﻧظر ﻧﻮرو تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫د ！اکنﻮ طرﻳقه‬ ‫د ！اکﻨﻮ پﻪ وخت ک‪＇ ３‬ﻮ کسﻪ د جﻤﻬﻮري رﻳاست او ﻳا وﻟسﻲ جرگ‪ ３‬د استازﻳتﻮب ﻟپاره ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ﻧﻮﻣاﻧدوي‪ .‬د دوي صﻼحﻴتﻮﻧﻪ د استازﻳتﻮب ﻟپاره د ﻻزﻣﻮ شرطﻮﻧﻮ د درﻟﻮدﻟﻮ ﻟﻪ ﻧظره ＇‪７５‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫وروستﻪ ！ﻮل او ﻳا ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تاﻳﻴد او خﻠکﻮ تﻪ ورپ‪５‬ژﻧدل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ دې ﻧﻪ وروستﻪ‪:‬‬ ‫ﻧﻮﻣاﻧدان د خپﻞ ‪＄‬ان او ﻳا د جﻤﻬﻮري رﻳاست او ﻣﻠﻲ شﻮرا پﻪ ﻣقاﻣﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د خپﻞ کاري پﻼن پﻪ‬ ‫ﻣعرفﻲ کﻮﻟﻮ پﻴﻞ کﻮي‪.‬‬ ‫‪34‬‬

‫خپﻞ سﻮابق خﻠکﻮتﻪ ورپ‪５‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫خپﻞ ‪＄‬ان خپﻠﻮاک او ﻳا د اړوﻧد گروپ او گﻮﻧد استازى ﻣعرفﻲ کﻮي‪.‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ ３‬کﻪ چ‪５‬رې جﻤﻬﻮر رﻳﻴس شﻮم او ﻳا ﻣ‪ ３‬پارﻟﻤان تﻪ ﻻر وﻣﻮﻧده دا ډول کاروﻧﻪ بﻪ وک‪７‬م‪.‬‬ ‫د اسﻼم ﻟﻪ سپ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ ＇خﻪ دفاع کﻮم‪.‬‬ ‫پﻪ دوﻟتﻲ پُستﻮﻧﻮ ک‪ ،３‬پرﻫﻴز گار‪ ،‬تحصﻴﻞ کرده او وطﻦ دوست‪ ،‬تجربﻪ کاره اﻧساﻧان د دوى ﻟﻪ‬ ‫ﻣسﻠک سره سﻢ ﻣقرروم‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻮﻫﻨ‪ ، ３‬د ＊ﻮوﻧکﻲ د ژوﻧداﻧﻪ وضعﻴت او ﻣعاش تﻪ کﻠکﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮم؛ ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮې‬ ‫！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻮړتﻴا او ترقﻲ دﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ پﻮﻫﻨﻪ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫کﻮ＊） کﻮم چ‪ ３‬پخﻮاﻧ‪ ９‬فابر‪４‬ک‪ ３‬فعاﻟ‪ ３‬ک‪７‬م‪ ،‬د ب‪ ３‬کاراﻧﻮ ﻟپاره کار پﻴدا ک‪７‬م؛ د دوﻟت د کارﻣﻨداﻧﻮ ﻣعاش‬ ‫تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮم؛ چ‪ ３‬کارﻣﻨدان ﻫﻮسا ژوﻧد وک‪７‬ي او د رشﻮت او اداري فساد ﻧﻪ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ ﻟرې وساتﻲ‪.‬‬ ‫！اکنﻴز اخﻼق‬ ‫！اکﻨﻴز ﻧﻮﻣاﻧدان باﻳد ！اکﻨﻴز اخﻼق وﻟري‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ！اکﻨﻴز ﻧﻮﻣاﻧدان باﻳد د ‪＄‬ان پﻪ ﻣعرفﻲ ک‪５‬دو‬ ‫ک‪ ３‬ﻣباﻟغﻪ وﻧﻪ ک‪７‬ي؛ خﻠکﻮتﻪ د درواغﻮ وعدې ورﻧﻪ ک‪７‬ي؛ د ﻧﻮرو ﻧﻮﻣاﻧداﻧﻮ سپکاوى وﻧﻪ ک‪７‬ي؛ ﻟﻪ‬ ‫تحقﻴر‪ ،‬تﻬﻤت او تﻮﻫﻴﻦ ＇خﻪ ډډه وک‪７‬ي؛ د خپﻠ‪ ３‬خﻮ＊‪ ３‬ﻧﻮﻣاﻧد تﻪ د زﻳاتﻮ راﻳﻮ د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫پﻪ ﻧاوړه کاروﻧﻮ ﻻس پﻮرې ﻧﻪ ک‪７‬ي؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ وﻳﻠی شﻮ چ‪＊ ３‬ﻪ او ساﻟﻢ اﻧتخابات ﻫغﻪ وخت تر‬ ‫سره ک‪５‬داى شﻲ چ‪ ３‬خﻠک د خپﻠ‪ ３‬خﻮ＊‪ ３‬استازي پﻪ أزاده تﻮگﻪ و！اکﻲ او د خپﻠﻮ ﻣخاﻟفﻴﻨﻮ ﻧظرﻳ‪３‬‬ ‫وزغﻤﻲ او درﻧاوى ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ي‪ .‬ﻟﻪ خپﻞ ！اکﻨﻴز ﻣخاﻟف سره د د＊ﻤﻨ‪ ９‬احساس وﻧﻪ ک‪７‬ي او ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ‬ ‫سره د دوست‪ ９‬پﻪ فضا ک‪ ３‬راشﻪ درشﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د ډﻟﻮ غ‪７‬ي دې پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬ﻣشﻮره وک‪７‬ي‪ .‬د ！اکﻨﻴزو د ＊ﻮ او بدو اخﻼقﻮ فﻬرست دې‬ ‫ترتﻴب ک‪７‬ي او بﻴا دې د دوى استازي ﻫغﻪ ﻧﻮرو تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬رفران‪６‬وم ﻳا د خلکﻮ راﻳﻮ ته مراجعه کﻮل‬ ‫د رفراﻧ‪６‬وم کﻠﻤﻪ ( د خﻠکﻮ راﻳﻮتﻪ د ﻣراجع‪ )３‬پﻪ ﻣعﻨا او د سﻴاسﻲ ﻣشارکت ﻟﻪ طرﻳقﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه طرﻳقﻪ‬ ‫ده‪ .‬رفراﻧ‪６‬وم ﻫغﻪ طرﻳقﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ وسﻴﻠﻪ د خﻠکﻮ راﻳﻮ تﻪ پﻪ ﻣستقﻴﻤ‪ ３‬ﻣراجع‪ ３‬سره‪ ،‬عﻤﻮﻣﻲ‬ ‫عقﻴده ﻣعﻠﻮﻣﻮﻟﻰ شﻮ‪ .‬پﻪ بﻠﻪ ژبﻪ رفراﻧ‪６‬وم ﻣﻠت تﻪ د ﻳﻮې خاص‪ ３‬سﻴاسﻲ ﻣسئﻠ‪ ３‬د راجع کﻮﻟﻮ او د‬ ‫ﻫغ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ د عﻤﻮﻣﻲ رای گﻴرۍ او ﻣستقﻴﻢ تصﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮﻧ‪＇ ３‬خﻪ عبارت دی‪ .‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻟکﻪ استراﻟﻴا پﻪ اساسﻲ قاﻧﻮن ک‪ ３‬بدﻟﻮن راوستﻞ‪ ،‬فقط عﻤﻮﻣﻲ راﻳﻮ تﻪ د ﻣراجع‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې اﻣکان‬ ‫پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬ترسره شﻮ‪.‬‬ ‫ﻟري‪ .‬د اسﻼم پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی رفراﻧ‪６‬وم د حضرت عﻤر فاروق‬ ‫‪35‬‬

‫زخﻤﻲ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ د ‪＄‬ان پر ‪＄‬اى د ‪＄‬اى ﻧاستﻲ پﻪ خاطر ﻳ‪ ３‬د حضرت پﻴغﻤبر‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬عﻤر‬ ‫د پخﻮاﻧﻴﻮ ﻳاراﻧﻮ ＇خﻪ د شپ‪８‬و کسﻮ وړاﻧدﻳز وک‪ ７‬چ‪ ３‬د ده ﻟﻪ ﻣرگ ＇خﻪ وروستﻪ ﻟﻪ دوى ＇خﻪ‪ ،‬ﻳﻮﻳ‪３‬‬ ‫خﻠﻴفﻪ شﻲ‪ .‬عبداﻟرحﻤﻦ بﻦ عﻮف وظﻴفﻪ واخﻴستﻪ چ‪ ３‬د ﻣدﻳﻨ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬رفراﻧ‪６‬وم وک‪７‬ي‬ ‫او دا ﻣعﻠﻮﻣﻪ ک‪７‬ي چ‪ ３‬د خﻠکﻮ اکثرﻳت د چا پﻪ خﻼفت باﻧدې قﻨاعت او رضاﻳت ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ وﻳﻠﻰ شﻮ‬ ‫چ‪ ３‬د بشر پﻪ سﻴاسﻲ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی رفراﻧ‪６‬وم‪ ،‬ﻫﻤدغﻪ رفراﻧ‪６‬وم و‪ .‬رفراﻧ‪６‬وم د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره پﻪ‬ ‫شپاړسﻤﻪ ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د سﻮﻳس پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د خﻠکﻮ د ﻧظر د ﻣعﻠﻮﻣﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغی‪ .‬زﻣﻮږ‬ ‫اساسﻲ قاﻧﻮن پﻪ پﻨ‪％‬ﻪ شپ‪５‬تﻤﻪ ﻣاده ک‪ ３‬جﻤﻬﻮر رﻳﻴس تﻪ حق ورک‪７‬ل شﻮی چ‪ :３‬جﻤﻬﻮر رﻳﻴس کﻮﻻی‬ ‫شﻲ پﻪ ﻣﻬﻤﻮ ﻣﻠﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزو او ﻳا اقتصادي چارو ک‪ ３‬د افغاﻧستان د خﻠکﻮ ！ﻮل پﻮ＊تﻨ‪ ３‬تﻪ ﻣراجعﻪ‬ ‫وک‪７‬ي‪！ ،‬ﻮل پﻮ＊تﻨﻪ باﻳد د دې اساسﻲ قاﻧﻮن د حکﻤﻮﻧﻮ ﻣخاﻟفﻪ او د ﻫغﻪ د تعدﻳﻞ ﻣستﻠزﻣﻪ ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د رفراﻧ‪６‬وم د ﻣﻨفﻲ او ﻣثبتﻮ اړخﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬مظاهرې ﻳا ﻻرﻳﻮنﻮنه ＇ه شﻰ دي او له هغﻮ نه ＇ه گ＂ه اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫د سﻴاسﻲ گ‪６‬ون ( ﻣشارکت) ﻳﻮه طرﻳقﻪ ده چ‪ ３‬خﻠک پﻪ سر کﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣﻴداﻧﻮﻧﻮ او پﻪ عاﻣﻮ ﻻرو ک‪ ３‬د‬ ‫غﻮﻧ‪６‬و او ﻻرﻳﻮن پﻪ وسﻴﻠﻪ‪ ،‬د ﻟﻴکﻞ شﻮﻳﻮ او شفاﻫﻲ شعاروﻧﻮ پﻪ ورکﻮﻟﻮ سره‪ ،‬خپﻠ‪ ３‬غﻮ＊تﻨ‪ ３‬د حاکﻤﻮ‬ ‫ﻣقاﻣاتﻮ د ﻳﻮ اقدام‪ ،‬تصﻤﻴﻢ او سﻴاست ＇خﻪ د اعتراض پﻪ ترڅ ک‪＇ ３‬رگﻨدوي چ‪ ３‬دې عﻤﻞ تﻪ ﻣظاﻫره‬ ‫ﻳا ﻻرﻳﻮن واﻳﻲ‪ .‬د اساسﻲ قاﻧﻮن ‪ ٣٦‬ﻣادې د افغاﻧستان اتباعﻮ تﻪ حق ورک‪７‬ى چ‪ ３‬د روا او سﻮﻟﻪ ﻳﻴزو‬ ‫غﻮ＊تﻨﻮ د تاﻣﻴﻦ ﻟپاره ﻟﻪ قاﻧﻮن سره سﻢ ب‪ ３‬وسﻠ‪ ３‬غﻮﻧ‪６‬ې او ﻣظاﻫرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د ﻫغﻮ ﻣظاﻫرو ＇خﻪ چ‪ ３‬پﻪ تﻠﻮﻳزﻳﻮن ک‪ ３‬ﻣﻮ ﻟﻴدﻟ‪ ３‬دي ﻳﻮ ＇ﻮ ﻣثاﻟﻮﻧﻪ د ！ﻮﻟگﻲ د پﻼوي پﻪ‬ ‫واسطﻪ ﻧﻮرو تﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-٤‬د گﻮندونﻮ او انجمنﻮنﻮ همکاري‬ ‫پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬خﻠک پﻪ ﻣختﻠفﻮ غﻮ＊تﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣفﻬﻮﻣﻮﻧﻮ او عقﻴدو ژوﻧد کﻮي‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻪ باﻳد داس‪ ３‬ﻻرې پﻴدا‬ ‫ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻫغﻮى وکﻮﻻی شﻲ خپﻠ‪ ３‬عقﻴدې بﻴان ک‪７‬ي؛ ﻟﻪ ﻫغﻮ ﻧﻪ دفاع وک‪７‬ي او د قاﻧﻮن پﻪ چﻮکاټ ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻠ‪ ３‬او عﻤﻠﻲ ک‪７‬ي‪ .‬ﻫغﻪ ﻻرې چ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬د دې چارو ﻟپاره د ﻫغﻮ وړاﻧدوﻳﻨﻪ ک‪７‬ې ده‪ ،‬ﻫغﻪ د گﻮﻧدوﻧﻮ‬ ‫او اﻧجﻤﻨﻮﻧﻮ جﻮړول دي‪.‬‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ گﻮند ＇ه شﻰ دى؟‬ ‫گﻮﻧد ﻫغﻮ تشکﻴﻼ تﻮ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬غ‪７‬ي د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د جﻮړ＊ت پﻪ واک باﻧدې د کﻨ＂رول‪ ،‬د خپﻠﻮ او‬ ‫د ！ﻮﻟ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬د غﻮ＊تﻨﻮ د ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره پﻪ ﻫغ‪ ３‬اغ‪５‬زه اچﻮي‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د اساسﻲ قاﻧﻮن پﻪ ‪ ٣٥‬ﻣاده‬ ‫ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻮ او غﻮﻧ‪６‬و او سﻴاسﻲ گﻮﻧدوﻧﻮ د تشکﻴﻠ‪５‬دو پﻪ اړه داس‪ ３‬راغﻠﻲ دې‪:‬‬ ‫‪36‬‬

‫((د افغاﻧستان ！ﻮل خﻠک حق ﻟري چ‪ ３‬د خپﻠﻮ ﻣادي او ﻳا ﻣعﻨﻮي غﻮ＊تﻨﻮ د تآﻣﻴﻦ کﻮﻟﻮ ﻟپاره د قاﻧﻮن‬ ‫ﻟﻪ حکﻤﻮﻧﻮ سره سﻢ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ي‪ ،‬د افغاﻧستان خﻠک حق ﻟري چ‪ ３‬د قاﻧﻮن ﻟﻪ حکﻤﻮﻧﻮ سره‬ ‫سﻢ سﻴاسﻲ گﻮﻧدوﻧﻪ جﻮړ ک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ دې شرط چ‪: ３‬‬ ‫‪ -١‬د گﻮﻧد ﻣراﻣﻨاﻣﻪ او اساسﻨاﻣﻪ د اسﻼم د سپﻴ（ﻠﻲ دﻳﻦ د احکاﻣﻮ او پﻪ دې اساسﻲ قاﻧﻮن ک‪ ３‬د راغﻠﻮ‬ ‫ﻧصﻮصﻮ او ارز＊تﻮﻧﻮ ﻣخاﻟفﻪ ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د گﻮﻧد تشکﻴﻼت او ﻣاﻟﻲ سرچﻴﻨ‪＇ ３‬رگﻨدې وي‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ﻧظاﻣﻲ او ﻧظاﻣﻲ ډوﻟﻪ تشکﻴﻼت او ﻫدفﻮﻧﻪ وﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -٤‬ﻟﻪ بﻬرﻧﻴﻮ سﻴاسﻲ گﻮﻧدوﻧﻮ ﻳا ﻧﻮرو بﻬرﻧﻴﻮ ﻣﻨابعﻮ سره ت‪７‬ﻟﻰ ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫‪ -٥‬د قﻮم‪ ،‬سﻤت‪ ،‬ژب‪ ３‬او فقﻬﻲ ﻣذﻫب پﻪ بﻨس＀ د گﻮﻧد جﻮړول او فعاﻟﻴت کﻮل جﻮاز ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ جﻤعﻴت او گﻮﻧد چ‪ ３‬د قاﻧﻮن ﻟﻪ حکﻤﻮﻧﻮ سره سﻢ جﻮړ‪８４‬ي‪ ،‬د قاﻧﻮﻧﻲ ﻣﻮجباتﻮ او با صﻼحﻴتﻪ‬ ‫ﻣحکﻤ‪ ３‬ﻟﻪ حکﻤﻪ پرتﻪ ﻧﻪ ﻣﻨحﻞ ک‪８５‬ي))‪.‬‬ ‫گﻮﻧدوﻧﻪ د ﻧﻨﻨﻲ عصر پﻪ وﻟسﻮاک‪ ９‬ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ سازﻣاﻧﻮﻧﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧظر پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ عقﻴده‪،‬‬ ‫وﻟسﻮاکﻲ د گﻮﻧدوﻧﻮ ﻟﻪ سﻴاﻟ‪＇ ９‬خﻪ پرتﻪ بﻞ شﻰ ﻧﻪ دی‪ .‬د گﻮﻧدوﻧﻮ شتﻮن پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې پاﻳﻠ‪３‬‬ ‫او اغ‪５‬زې ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫د خﻠکﻮ غﻮ＊تﻨ‪ ３‬اور‪４‬دل ک‪８５‬ي او د ستﻮﻧزو د حﻞ ﻟپاره ﻻرې ﻟ＂ﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫سﻴاست کﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇ﻪ ﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ت‪５‬ر‪８４‬ي‪ ،‬خبرﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫گﻮﻧدوﻧﻪ او اﻧجﻤﻨﻮﻧﻪ ﻫغﻪ اطﻼعات چ‪ ３‬د سﻴاست کﻮوﻧکﻮ د چارو او ک‪７‬و وړو ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻس ک‪３‬‬ ‫ﻟري‪ ،‬د خﻠکﻮ غﻮږوﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬رسﻮي او د ＊ﻪ او وړ شخص پﻪ ！اکﻠﻮ ک‪ ３‬ﻣرستﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره خبرې وک‪７‬ئ‪ .‬د پﻨ‪％‬ﻮ گﻮﻧدوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬رسن‪９‬‬ ‫رسﻨ‪ ９‬ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د تبﻠﻴغاتﻮ د ﻳﻮ ﻣﻬﻢ عاﻣﻞ‬ ‫او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا پﻪ عﻤﻮﻣﻲ افکارو د ﻳﻮ اغﻴزﻣﻦ‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴز عاﻣﻞ پﻪ حﻴث پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ فﻮق اﻟعاده‬ ‫اﻫﻤﻴت ＇خﻪ برخﻤﻨ‪ ３‬دي‪ .‬ﻧﻦ ورځ ﻫغﻪ پر‬ ‫ﻣختگﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د اړﻳکﻮ د تکﻨاﻟﻮژۍ پﻪ برخﻪ‬ ‫ک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪ ،‬رسﻨﻴﻮ ﻟﻪ ﻫرې دورې ＇خﻪ‬ ‫اوس ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت ﻣﻮﻧدﻟﻰ دى‪＄ ،‬کﻪ خﻠک د‬ ‫‪37‬‬

‫پﻴغاﻣﻮﻧﻮ د ابﻼغ او استﻮﻟﻮ ‪ ،‬د افکارو د بﻴاﻧﻮﻟﻮ او د ﻣفاﻫﻴﻤﻮ د اﻧتقال ﻟپاره ﻟﻪ رسﻨﻴﻮ ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ‪ ،‬خﻠک‪ ،‬ډﻟ‪ ３‬او سﻴاسﻲ گﻮﻧدوﻧﻪ ﻟﻪ رسﻨﻴﻮ ＇خﻪ‪:‬‬ ‫د خارجﻲ او داخﻠﻲ خبروﻧﻮ او اطﻼعاتﻮ ﻟﻪ ﻻرې د خﻠکﻮ خبرتﻴا‪،‬‬ ‫د سﻴاسﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴزو ﻣسئﻠﻮ د تفسﻴر او تحﻠﻴﻞ ﻟﻪ ﻻرې خﻠکﻮ تﻪ د تفکر او ﻧظرﻳاتﻮ د زﻣﻴﻨ‪３‬‬ ‫برابروﻟﻮ‪،‬‬ ‫د خﻠکﻮ د پﻮﻫاوي‪.‬‬ ‫او د ！ﻮﻟﻨﻴزو ﻣﻮخﻮ او اساسﻲ پروگراﻣﻮﻧﻮ ＇خﻪ د خبرتﻴا او ودې پﻪ ﻣﻮخﻪ ﻟﻪ رسﻨﻴﻮ استفاده کﻮي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره پﻪ سﻴاسﻲ گ‪６‬ون د رسﻨﻴﻮ د ＊‪ ３‬او بدې اغ‪５‬زې پﻪ اړه بحث وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫د لﻮست تکرار‬

‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬د ＊‪！ ３‬اکﻨ‪ ３‬پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬رفراﻧ‪６‬وم تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ﻟﻪ ﻣظاﻫرو ﻧﻪ پﻪ کﻮم ﻣقصد کار اخ‪５‬ستﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -٤‬ﻟﻪ رسﻨﻴﻮ ﻧﻪ پﻪ کﻮم ﻣقصد کار اخ‪５‬ستﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -٥‬د سﻴاسﻲ گ‪６‬ون طرﻳق‪ ３‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د ﻫغﻮ گﻮﻧدوﻧﻮ پﻪ اړه چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د فعاﻟﻴت اجازه ﻟري‪ ،‬خپﻞ ﻧظر پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪３‬‬ ‫وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ＊‪％‬ﻮ گ‪６‬ون‬ ‫ﻣخک‪ ３‬ووﻳﻞ شﻮل چ‪ ３‬گ‪６‬ون پﻪ ﻣختﻠفﻮ شکﻠﻮﻧﻮ سره‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬پﻪ ！اکﻨﻮ‪ ،‬پﻪ راﻳﻮ اچﻮﻟﻮ‪！ ،‬ﻮل پﻮ＊تﻨﻮ‬ ‫(رفراﻧ‪６‬وم)‪ ،‬گﻮﻧدوﻧﻮ‪ ،‬اﻧجﻤﻨﻮﻧﻮ او ﻻرﻳﻮﻧﻮﻧﻮ او داس‪ ３‬ﻧﻮرو ک‪ ３‬صﻮرت ﻧﻴسﻲ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬تاس‪ ３‬پﻪ‬ ‫سﻴاسﻲ فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬اقتصادي او ！ﻮﻟﻴﻨزو چارو ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ ﻟﻪ گ‪６‬ون سره أشﻨا ک‪８５‬ئ‪.‬‬

‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫＊‪％‬ﻮ د بشري ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د بدن د ﻧﻴﻤاﻳﻲ برخ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ د ！ﻮﻟ‪ ３‬بشري ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻳﻮ اساسﻲ رکﻦ جﻮړ‬ ‫ک‪７‬ى دى چ‪ ３‬د پ‪７５‬ﻳﻮ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫرې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز جﻮړ＊ت ک‪ ３‬خپﻞ جﻮړوﻧکی رول‬ ‫ﻟﻮبﻮﻟﻰ دى او ﻧﻦ ورځ ﻫﻢ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬خپﻞ جﻮړوﻧکﻰ رول ﻟﻮبﻮي‪ .‬پﻪ دې ‪＄‬اى ک‪ ３‬پﻮ＊تﻨ‪ ３‬پﻴدا‬ ‫ک‪８５‬ي چ‪:３‬‬ ‫پﻪ فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ او اداري چارو ک‪ ３‬ﻟﻪ گ‪６‬ون ﻧﻪ د ＊‪％‬ﻮ ﻣحروﻣﻮل ＇ﻪ پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫پﻪ سﻴاسﻲ سازﻣاﻧﻮﻧﻮ او گﻮﻧدوﻧﻮ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ گ‪６‬ون دوى ﻟﻪ کﻮﻣﻮ حقﻮقﻮ برخﻤﻨ‪ ３‬کﻮي؟‬ ‫＊‪＇ ３％‬ﻨگﻪ کﻮﻻى شﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د راﻳ‪ ３‬او گ‪６‬ون حق ﻻس تﻪ راوړي؟‬ ‫راﻳﻪ ＇ﻪ ﻣعﻨا ﻟري؟‬ ‫＊‪％‬ﻮ د بشرﻳت د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠفﻮ وختﻮﻧﻮ او ﻣرحﻠﻮ ک‪ ３‬د خپﻠﻮ حقﻪ حقﻮﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫ب‪ ３‬برخ‪ ３‬شﻮې دي‪ .‬د اسﻼم د ستر پﻴغﻤبر ﻟﻪ بعثت ﻧﻪ د ﻣخﻪ پﻪ عربﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ او حتﻲ د ﻫغﻪ وخت‬ ‫پﻪ ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪％＊ ３‬ﻮ تﻪ د ﻣﻨاسبﻮ حقﻮﻧﻮ پﻪ ورک‪７‬ه ＇ﻮک قاﻳﻞ ﻧﻪ وو‪ .‬ﻟﻪ دوى سره د ﻳﻮې ﻣاﻟﻲ‬ ‫ﻣعاﻣﻠ‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ر چﻠﻨد ک‪５‬ده‪ ،‬خﻮ د اسﻼم د دﻳﻦ پﻪ خپر‪４‬دو سره د قرأن د ﻻر＊ﻮوﻧﻮ او سﻨتﻮ پﻪ ر‪１‬ا‬ ‫ک‪ ３％＊ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي عزت او ﻣﻨزﻟت ＇خﻪ برخﻤﻨ‪ ３‬شﻮې‪ .‬د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ورتﻪ خپﻞ‬ ‫‪39‬‬

‫حقﻮﻧﻪ ورک‪７‬ل شﻮل او د ﻧارﻳﻨﻪ وو سره ﻳﻮ ‪＄‬اى اوږه پﻪ اوږه پﻪ سﻴاست‪ ،‬اقتصاد او ＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ک‪３‬‬ ‫برخﻤﻨ‪ ３‬شﻮې‪.‬‬ ‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ ﻧﻪ وروستﻪ د فراﻧس‪ ３‬د اﻧقﻼب پﻪ جرﻳان ک‪ ３‬او د رﻧساﻧس پﻪ پﻴﻞ سره د‬ ‫＊‪％‬ﻮ د سﻴاسﻲ خﻮ‪＋＄‬ت ﻣخﻴﻨﻪ او د ﻫغﻪ اړوﻧد ﻧظرﻳات ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راغﻠﻞ د فراﻧس‪ ３‬اﻧقﻼب پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪３‬‬ ‫＊‪％‬ﻮ د ＊‪％‬ﻮ اﻧقﻼبﻲ کﻤﻴسﻴﻮن پﻪ جﻮړوﻟﻮ اقدام وک‪ ،７‬د عﻤﻮﻣﻲ ！اکﻨﻮ د ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫ک‪ ３‬ډ‪４‬ره اوږده ﻣبارزه وک‪７‬ه‪ .‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ خﻮ‪＋＄‬تﻮﻧﻮ غ‪７‬و د ！اکﻨﻮ ﻳا د رای حق ﻫﻢ د سﻴاسﻲ أزادۍ ﻧ‪３＋‬‬ ‫بﻠﻠ‪ ３‬او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬اقتصادي او ！ﻮﻟﻨﻴزې برابرۍ تﻪ د رس‪５‬دو ﻻره بﻠﻠﻪ‪ .‬زﻳاتره پﻪ اﻧگﻠﻴستان او اﻣرﻳکا ک‪ ３‬د‬ ‫＊‪％‬ﻮ ﻫ（‪ ３‬د راﻳﻲ د حق د ﻻستﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره ب‪７５‬ﻧ‪ ９‬وې او ﻧظر ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادو تﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳات تاوترﻳخﻮاﻟی‬ ‫راوپاراوه‪ .‬د ＊‪％‬ﻮ د ډﻟﻮ رﻫبراﻧﻮ پﻪ دې ﻻره ک‪ ３‬ډ‪４‬رې ستﻮﻧزې وﻟﻴدﻟ‪.３‬‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ چ‪ ３‬راﻳه ＇ه شﻰ ده؟‬ ‫راﻳﻪ پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬د ﻧظر او عقﻴدې پﻪ ﻣعﻨا ده‪ ،‬خﻮ پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د ﻳﻮه شخص ﻳا سﻴستﻢ د ！اکﻠﻮ پﻪ ﻣعﻨا‬ ‫ده‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ سﻴاسﻲ سﻴستﻢ ک‪ ３‬د ﻧﻮﻣاﻧد ﻫغﻪ چاپ شﻮې ورقﻪ ﻳا وړاﻧدﻳز دى چ‪ ３‬ﻟﻪ راﻳﻪ ورکﻮوﻧکﻮ‬ ‫ﻼغربﻲ ﻧ‪７‬ۍ د ＊‪％‬ﻮ د سﻴاسﻲ ﻣشارکت ﻣسآﻟﻪ د اسﻼﻣﻲ‬ ‫＇خﻪ ﻫﻴﻠﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻫغﻪ قبﻮﻟﻪ او ﻳا رد ک‪７‬ي‪ .‬اص ً‬ ‫زده ک‪７‬و ＇خﻪ تر ﻻسﻪ ک‪７‬ې ده‪＄ ،‬کﻪ د اسﻼم پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬دا ثابتﻪ ده چ‪％＊ ３‬ﻮ پﻪ سﻴاسﻲ‪ ،‬اقتصادي او‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴزو فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬گ‪６‬ون ک‪７‬ى دى‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬حضرت عاﻳشﻪ (ض) د صحابﻪ کراﻣﻮ د دوران ﻳﻮه‬ ‫ستره عﻠﻤﻲ ＇‪５‬ره او سﻴاستﻤداره ＊‪％‬ﻪ وه‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ سﻴاسﻲ ووټ حق د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬د اروپا پﻪ ډ‪４‬رو ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬وپ‪５‬ژﻧدل شﻮ‪ .‬پﻪ اﻧگﻠﻴستان ک‪ ３‬پﻪ ‪ ١٩٨١‬م‪.‬کال‪ ،‬پﻪ اﻣرﻳکا‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ‪ ١٩٢٠‬م‪ ،‬پﻪ اﻳ＂اﻟﻴا ک‪ ３‬پﻪ ‪١٩٢٥‬م‪.‬کال‪ ،‬پﻪ فراﻧسﻪ ک‪ ３‬پﻪ ‪١٩٤٤‬م‪.‬کال ک‪ ،３‬د سﻮﻳس ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻪ زﻳات ＊‪％‬ﻮ تﻪ د ووټ د حق پﻪ ورکﻮﻟﻮ ک‪ ３‬اقدام وک‪ ７‬او باﻻخره پﻪ ‪ ١٩٧١‬کال ک‪３‬‬ ‫د فدرال دوﻟت د ！اکﻨﻮ پﻪ ﻳﻮه عﻤﻮﻣﻲ ووټ اچﻮﻧﻪ ک‪％＊ ３‬ﻮ تﻪ د رای ورکﻮﻟﻮ حق تصﻮﻳب شﻮ‪ .‬ﻟﻪ دې‬ ‫تارﻳخ ﻧﻪ وروستﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﻣعاصر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻫغﻮى د پرﻣختگﻮﻧﻮ او بشري تﻤدن تﻪ د ﻻس رسﻲ ﻻ اﻣﻠﻪ‬ ‫د دې حقﻴقت تﻪ تسﻠﻴﻢ شﻮل چ‪ ３％＊ ３‬ﻫﻢ ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو سره پﻪ ﻣساوي ډول ﻟﻪ حقﻮﻧﻮ او شخصﻴت‬ ‫＇خﻪ برخﻤﻨ‪ ３‬دي‪ ،‬ﻳﻮ جﻨس ﻟﻪ بﻞ جﻨس ﻧﻪ اوچت ﻧﻪ دى‪ .‬پﻪ شﻠﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪＇ ３‬ﻮ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ د حکﻮﻣت‬ ‫رﻳﻴسان ＊‪！ ３％‬اکﻞ شﻮې او ﻫغﻮ خپﻠﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ رﻫبري کﻮﻟﻪ‪ .‬ﻟﻪ ﻫغﻮی ＇خﻪ کﻮﻻی شﻮ د اﻧدراگاﻧدي او‬ ‫ﻣارگرﻳت تاچر ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻮ‪ .‬د اروپا پﻪ سﻴاسﻲ سازﻣاﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ غ‪７‬ﻳتﻮب کﻢ و‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د ＊‪％‬ﻮ‬ ‫‪40‬‬

‫دﻧدې پﻪ گﻮﻧدوﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ فرﻫﻨگﻲ او عﻤﻮﻣﻲ روابطﻮ ک‪ ３‬ﻣحدودې وې‪ .‬د ＊‪％‬ﻮ استازﻳتﻮب پﻪ پارﻟﻤاﻧﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻫﻢ کﻢ و‪ .‬پﻪ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬د کارتر د حکﻮﻣت پﻪ ﻣﻬال پﻪ ﻳﻮوﻟس کسﻴزه کابﻴﻨﻪ ک‪ ３‬دوه ＊‪ ３％‬وې‪.‬‬ ‫د سکاﻧدﻧﻴاوي ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ عﻤﻞ ک‪ ３‬ﻳﻮاز‪４‬ﻨﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ رول ډ‪４‬ر اوچت‬ ‫دی‪ .‬د فﻨﻠﻨ‪ ،６‬سﻮﻳ‪６‬ن او ﻧاروې پﻪ کابﻴﻨﻮ ک‪ ３‬زﻳاتره غ‪７‬ي ＊‪ ３％‬وې‪.‬‬ ‫د اسﻼم پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻫﻢ داس‪ ３％＊ ３‬وې چ‪ ３‬د حکﻮﻣتﻮﻧﻮ رﻳاستﻮﻧﻮ تﻪ رس‪５‬دﻟ‪ ３‬وې او پﻪ سﻴاسﻲ‬ ‫ډگر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ستر رول درﻟﻮده‪ .‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ کﻮﻻى شﻮ چ‪ ３‬د ﻫارون اﻟرشﻴد د ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬زبﻴدې او‬ ‫گﻮﻫرشادبﻴگﻢ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳاد ک‪７‬و‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کابﻴﻨﻪ ک‪＇ ３‬ﻮ ＊‪ ３％‬وزﻳراﻧ‪ ３‬ﻣﻮجﻮدې دي؟‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ نه گ‪６‬ون به د ！ﻮلن‪ ３‬لپاره ＇ه پاﻳله ولري؟‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ د ＊‪％‬ﻮ ﻧﻪ گ‪６‬ون پﻪ سﻴاسﻲ تصﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮﻟﻮ ک‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬تﻪ ﻣﻬﻤ‪ ３‬پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫＊‪ ３％‬د حقﻮﻧﻮ او ﻣسؤوﻟﻴتﻮﻧﻮ ﻧﻪ ﻣحروﻣﻮي‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮى ﻧظرﻳات ﻟﻪ تگ ﻻرو او قﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﻪ جﻮړوﻟﻮ ﻧﻪ ﻟرې ساتﻲ‪.‬‬ ‫ﻫغﻮى پﻪ ﻣﻠﻲ بﻮدجﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ برخﻪ اخﻴستﻨ‪ ３‬او د سرچﻴﻨﻮ ﻟﻪ تخصﻴص ＇خﻪ‪ ،‬ب‪ ３‬برخ‪ ３‬کﻮي‪.‬‬ ‫！ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ پﻮﻫ‪ ،３‬وړتﻴا او ﻧظرﻳاتﻮ ﻧﻪ ب‪ ３‬برخ‪ ３‬کﻮي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ستاس‪ ３‬پﻪ فکر پرتﻪ ﻟﻪ ذکر شﻮﻳﻮ ﻣطاﻟبﻮ ﻧﻪ د ＊‪％‬ﻮ ﻧﻪ گ‪６‬ون بﻪ ﻧﻮرې کﻮﻣ‪ ３‬پاﻳﻠ‪ ３‬وﻟري؟‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ گ‪６‬ون زمﻮږ په ه‪５‬ﻮاد ک‪３‬‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ گ‪６‬ون زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻴاسﻲ بﻬﻴر ک‪ ３‬ﻟﻪ ډ‪４‬ره وختﻪ راﻫﻴس‪ ３‬پﻴﻞ شﻮى دى‪％＊ ،‬ﻮ د اﻣان‬ ‫اهلل خان د سﻠطﻨت پﻪ وخت ک‪ ３‬پﻪ سﻴاسﻲ فعاﻟﻴت ک‪ ３‬وﻧ‪６‬ه واخﻴستﻪ او د ﻣحﻤد ظاﻫر شاه د پاچاﻫ‪９‬‬ ‫او شاه ﻣحﻤﻮد خان د صدارت پﻪ وخت ک‪ ،３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ＊‪％‬ﻮ ﻣﻠﻲ شﻮرا تﻪ ﻻر پﻴدا ک‪７‬ه‪ .‬د ﻣحﻤد‬ ‫ظاﻫر شاه ﻟﻪ وختﻪ وروستﻪ د ＊‪％‬ﻮ رول زﻳات شﻮ او ﻟﻪ ﻫغﻪ ﻧﻪ پﻪ را وروستﻪ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬داس‪３％＊ ３‬‬ ‫ﻣﻮجﻮدې وې چ‪ ３‬د سفارت او وزارت پﻮستﻮﻧﻮ تﻪ رس‪５‬دﻟ‪ ３‬وې‪ ،‬خﻮ د بﻦ د پر‪４‬ک‪７‬ه ﻟﻴک ﻧﻪ وروستﻪ‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ ﻟپاره پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د گ‪６‬ون کﻮﻟﻮ ﻻره ﻫﻮاره شﻮه‪％＊ .‬ﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد د اساسﻲ قاﻧﻮن پر بﻨس＀ د‬ ‫ﻧﻮﻣاﻧدۍ او راﻳ‪ ３‬ورکﻮﻟﻮ حقﻮق تر ﻻسﻪ ک‪７‬ل‪ .‬پس ﻟﻪ ﻫغ‪％＊ ３‬ﻮ وک‪７‬اى شﻮل چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻴاسﻲ‬ ‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬فعاﻟﻪ وﻧ‪６‬ه واخﻠﻲ‪ .‬ﻫﻤدا اوس زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３％＊ ３‬فعال رول ﻟري او پﻪ ！ﻮﻟﻮ چارو‬ ‫ک‪ ３‬برخﻪ اخﻠﻲ‪ .‬د دوى ﻟﻪ ﻣﻨ‪＇ ＃‬خﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻴاسﻲ بﻬﻴر ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬د وزﻳراﻧﻮ او وکﻴﻼﻧﻮ‬ ‫پﻪ حﻴث ﻣﻬﻢ رول ﻟﻮبﻮي‪.‬‬ ‫‪41‬‬

‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬د اسﻼم ﻻستﻪ راوړﻧ‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ ﻟپاره ＇ﻪ شﻰ دي؟‬ ‫‪ -٢‬پﻪ اروپا ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره ＊‪＇ ３％‬ﻪ وخت د خپﻠﻮ حقﻮﻧﻮ د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ پﻪ ﻟ＂ﻪ ک‪ ３‬شﻮې؟‬ ‫‪ -٣‬راﻳﻪ او راﻳﻪ اچﻮﻧﻪ ＇ﻪ شﻰ دي؟‬ ‫‪ -٤‬أﻳا د اسﻼم پﻪ تارﻳخ ک‪％＊ ３‬ﻮ سﻴاسﻲ ﻧقش درﻟﻮد؟ د ﻣطﻠب د اثبات ﻟپاره د دوو دوﻟتﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬ﻫﻤدا اوس د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻴاسﻲ بﻬﻴر ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ گ‪６‬ون ＇ﻪ رﻧگﻪ وﻳﻨئ‪.‬‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫پﻪ فردي او ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ک‪ ３‬د ＊‪ ３％‬د رول پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫د ＇پرکﻲ لن‪６‬ﻳز‬ ‫مشارکت په اصطﻼح ک‪ ３‬د تصمﻴم نﻴﻮلﻮ نه د مخه د ﻳﻮ ＇ه په هکله مشﻮره کﻮلﻮ ته وﻳل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬په داس‪ ３‬ډول چ‪ ３‬د شخص ＇رگندونه او د مراقبت او ＇ارن‪ ３‬عملﻲ کﻮلﻮ امکان په دې‬ ‫تصمﻴم نﻴﻮلﻮ ک‪ ３‬مﻮجﻮد او د هغه د پاﻳلﻮ بدلﻮن امکان ولري‪.‬‬ ‫！اکل د خلکﻮ مشروع حق دى‪ .‬خلک په خپله خﻮ＊ه خپل مشر ！اکﻲ‪ .‬فشار‪ ،‬جبر او زور نشﻲ کﻮلﻰ‬ ‫چ‪ ３‬د خلکﻮ کلکه اراده له من‪％‬ه ﻳﻮسﻲ‪！ .‬اکن‪ ３‬په ه‪５‬ﻮادنﻴﻮ چارو ک‪ ３‬د گ‪６‬ون او برخ‪ ３‬اخﻴستن‪ ３‬او د‬ ‫دوى د سﻴاسﻲ راتلﻮنکﻲ په ！اکلﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه د ډ‪４‬رو مهمﻮ وساﻳلﻮ ＇خه شم‪５‬رل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫＊‪ ３‬او په زړه پﻮرې ！اکن‪ ３‬هغه وخت تر سره ک‪８５‬ي چ‪ ３‬خلک د خپل‪ ３‬خﻮ＊‪ ３‬استازي په خپله‬ ‫خﻮ＊ه و！اکﻲ‪ .‬د مقابل لﻮري نظرﻳﻮ ته غﻮږ ونﻴسﻲ او وﻳ‪ ３‬زغمﻲ‪ ،‬ﻳﻮ له بله سره د د＊من‪ ９‬احساس و‬ ‫نه لري او ﻳﻮ له بله سره ＊ه راشه درشه وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫＊‪ ３％‬د ！ﻮلن‪ ３‬د نﻴماﻳﻲ برخ‪ ３‬په تﻮگه کله چ‪ ３‬د ！ﻮلن‪ ３‬په سﻴاسﻲ ډگر ک‪ ３‬فعال رول ولﻮبﻮي‪،‬‬ ‫په ！ﻮلنﻴز پرمختگ ک‪ ３‬مهم رول لري‪ .‬که چ‪５‬رې د دوى د گ‪６‬ون کﻮلﻮ لپاره مناسب شراﻳط برابر نه‬ ‫شﻲ‪！ ،‬ﻮلنه به د خپل پرمختگ نﻴماﻳﻲ سرچ‪５‬ن‪ ３‬له ﻻسه ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د اسﻼم دﻳن په خپر‪４‬دو سره‪ ،‬د قرآنکرﻳم د ﻻر＊ﻮونﻮ او نبﻮي سنتﻮ په ر‪１‬ا ک‪ ３％＊ ３‬د با عزته‬ ‫او باحرمته مقام ＇خه برخمن‪ ３‬شﻮې او د ژوندانه په ！ﻮلﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ورته حقﻮنه ورک‪７‬ل شﻮل او په‬ ‫سﻴاست‪ ،‬اقتصاد‪＊ ،‬ﻮونه او روزنه ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬له نارﻳنه و سره اوږه په اوږه برخه واخﻴسته‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫درﻳم ＇پرکﻰ‬

‫ن‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬اړﻳک‪３‬‬ ‫په دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬ﻻندې لﻮ ستﻮنه لﻮلئ‪:‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮالﻮ اړﻳکﻮ وسﻴل‪３‬‬ ‫اقتصادي اړﻳک‪３‬‬ ‫سﻴاسﻲ اړﻳک‪３‬‬ ‫فرهنگﻲ اړﻳک‪３‬‬ ‫ن‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل‬

‫‪43‬‬

‫د ＇پرکﻲ مﻮخ‪３‬‬ ‫د دې ＇پرکﻲ په لﻮستلﻮ سره ﻻندې پﻮهنﻴزو او مهارتﻲ مﻮخﻮته رسﻴ‪８‬ئ‪:‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮالﻮ اړﻳکﻮ په مفهﻮم به پﻮه شئ‪.‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮالﻮ اړﻳکﻮ په اړتﻴا او اهمﻴت به پﻮه شئ‪.‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮالﻮ سﻴاسﻲ اړﻳکﻮ په اصﻮلﻮ باندې به پﻮه شئ‪.‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮالﻮ اقتصادي اړﻳکﻮ په اصﻮلﻮ باندې به پﻮه شئ‪.‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮالﻮ فرهنگﻲ اړﻳکﻮ اصﻮل به وپ‪５‬ژنئ‪.‬‬ ‫ن‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل به تعرﻳف ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮالﻮ اړﻳکﻮ مفهﻮم به تعرﻳف ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮالﻮ اړﻳکﻮ اړتﻴا او مفهﻮم به تشرﻳح ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮالﻮ سﻴاسﻲ اړﻳکﻮ ＇خه ‪＄‬ﻴن‪ ３‬مهم به ﻳ‪ ３‬تﻮضﻴح ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫د فرهنگﻲ اړﻳکﻮ اهمﻴت او زﻳان به تﻮضﻴح ک‪７‬اى شئ‪.‬‬ ‫ن‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل به تحلﻴل ک‪７‬اى شئ‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫د ن‪７‬ﻳﻮالﻮ اړﻳکﻮ وسﻴل‪３‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬رو درسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻮستﻞ چ‪ ３％＊ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ پرﻣختگ ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د وجﻮد ﻧﻴﻤاﻳﻲ برخﻪ‬ ‫جﻮړوي‪.‬پﻪ حکﻮﻣت او تصﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮﻟﻮ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ سﻴاسﻲ گ‪６‬ون ک‪５‬داى شﻲ چ‪ ３‬د ﻫغﻮی فعاﻟﻴت د‬ ‫ﻧﻮرو ساحﻮ ﻟپاره ﻳﻮ ﻣﻼت‪ ７‬وي‪ .‬ﻧﻦ ورځ تاس‪ ３‬پﻪ سﻴاسﻲ‪ ،‬اقتصادي او اجتﻤاعﻲ برخﻮ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ د ک‪７‬ﻧﻮ‬ ‫شاﻫدان ﻳاست‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬تاس‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ﻟﻪ وسﻴﻠﻮ سره بﻠد‪８４‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫کﻪ د ！ﻮﻟﻨﻮ پخﻮاﻧﻲ تارﻳخ تﻪ وگﻮرو‪ ،‬پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ زﻣاﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ د ！ﻮﻟﻨﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳک‪ ３‬ﻣﻮجﻮدې وې‪،‬‬ ‫خﻮ‪ ،‬ﻧﻪ د ﻧﻦ ور‪ ３＄‬پﻪ شان‪ .‬پﻪ دې ﻫکﻠﻪ پﻮ＊تﻨﻪ پﻴدا ک‪８５‬ي چ‪:３‬‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اړﻳک‪＇ ３‬ﻨگﻪ را پﻴدا شﻮې؟‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻳﻮﻧان د سﻴاسﻲ تارﻳخ پﻪ ﻣطاﻟع‪ ３‬سره ﻟﻪ قراردادوﻧﻮ او اتحادﻳﻮ سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬و چ‪ ３‬د ﻳﻮ‬ ‫ډول ﻧ‪７‬ﻳﻮال ساده و‪４‬ش د شتﻮن او ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬زﻣاﻧ‪ ３‬د سﻴاسﻲ واحدوﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻣﻨظﻤ‪ ３‬ﻫﻤکارۍ دﻟﻴﻞ‬ ‫ک‪５‬دﻟﻰ شﻲ‪ .‬پس ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ ک‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬د ﻫغﻪ وخت د ﻣطرح شﻮو ＇ﻠﻮرو‬ ‫اﻣپراتﻮرﻳﻮ ﻳعﻨ‪ ３‬روم‪ ،‬فارس‪ ،‬ﻫﻨد او چﻴﻦ ترﻣﻨ‪ ＃‬د سﻮداگرﻳزې راک‪７‬ې ورک‪７‬ې او کﻠﻪ بﻪ ﻫﻢ د سﻮﻟ‪３‬‬ ‫او جگ‪７‬و پر اړﻳکﻮ باﻧدې وﻻړې وې‪ .‬د اتﻤ‪ ３‬زﻳ‪８‬د‪４‬زې پ‪７５‬ۍ ﻧﻪ وروستﻪ کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻫغﻪ وخت د ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫پرﻣخ اسﻼﻣﻲ ﻟﻮى ﻫ‪５‬ﻮاد را ＇رگﻨد شﻮ‪ ،‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ د تارﻳخ پا‪１‬ﻪ بدﻟﻪ شﻮه او د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫پﻪ عﻼﻳقﻮ ک‪ ３‬پر سﻮداگرۍ او ‪＄‬ﻤکﻨﻴﻮ شخ‪７‬و سرب‪５‬ره د ارز＊تﻮﻧﻮ او اخﻼقﻮ پر بﻨس＀ ﻳﻮ ﻧﻮى ور‬ ‫پراﻧﻴستﻞ شﻮ‪ .‬ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ سره خپﻠ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬د برابرۍ او وروروﻟ‪ ９‬او ﻣرﻳﻴتﻮب د جغ ＇خﻪ د‬ ‫ﻣﻠتﻮﻧﻮ أزادوﻟﻮ پﻪ بﻨس＀‪！ ،‬ﻴﻨگ‪ ３‬ک‪７‬ې‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی س‪７‬ى چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ غ＀ کتاب‬ ‫وﻟﻴکﻪ او تر اوسﻪ پﻮرې د ＇‪７５‬وﻧکﻮ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬دى اﻣام ﻣحﻤد بﻦ حسﻦ شﻴباﻧﻲ د اﻣام ابﻮحﻨﻴفﻪ‬ ‫(رحﻤت اهلل عﻠﻴﻪ) شاگرد و چ‪ ３‬دوه عﻨﻮاﻧﻪ کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د کتاب اﻟسﻴر اﻟصغﻴر او کتاب اﻟسﻴر اﻟکبﻴر پﻪ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ ،‬خﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ اساسﻲ ستﻨ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻧﻮي سﻴستﻢ تر پﻴدا ک‪５‬دو وروستﻪ‬ ‫د ﻧﻨﻨﻴﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ پﻪ واسطﻪ پﻪ اووﻟسﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د ‪ ١٦٤٨‬م د (وستفاﻟﻲ) قرارداد ﻧﻪ وروستﻪ ک‪＋５‬ـﻮدل‬ ‫شﻮې‪ .‬چ‪ ３‬د فراﻧس‪ ３‬اﻧقﻼب ‪ ١٧٨٩‬م‪ .‬او د کﻨگرې ‪ ١٨١٥‬م‪ .‬سره ﻳ‪ ３‬وده وک‪７‬ه‪＄ .‬کﻪ د ﻧﻦ‬ ‫ور‪ ３＄‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ﻧظﻢ چ‪ ３‬بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮی دى‪ ،‬پﻪ دوو اساسﻲ اصﻮﻟﻮ د ﻣختﻠفﻮ او‬ ‫خپﻠﻮاکﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ شتﻮن ‪ ،‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ صحﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د برابرۍ پر اصﻞ ﻣﻨﻠﻮ باﻧدې وﻻړ دی‪.‬‬ ‫چ‪ ３‬د وستفاﻟﻲ ﻟﻪ قرارداد او د فراﻧس‪ ３‬ﻟﻪ اﻧقﻼب ﻧﻪ وروستﻪ د دوﻟتﻮﻧﻮ د ﻣﻨﻠﻮ وړ وگر‪５＄‬د‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬جگ‪７‬ې ﻧﻪ وروستﻪ‪ ،‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬د اغ‪５‬زﻣﻨﻮ پدﻳدو او عﻮاﻣﻠﻮ پﻪ اړه تحقﻴق‬ ‫او ﻫﻤدارﻧگﻪ عﻠﻤﻲ ﻣطاﻟع‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ او بﻬرﻧﻲ سﻴاست ک‪ ３‬پﻴﻞ او د ﻧﻦ ور‪ ３＄‬پﻪ شان ﻳ‪３‬‬ ‫‪45‬‬

‫دود پﻴدا ک‪.７‬‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬پﻪ عاﻣﻪ ﻣعﻨا د اړﻳکﻮ ﻟﻪ ﻫغﻮ ！ﻮﻟﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ﻧﻪ عبارت دي چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال‬ ‫دوﻟتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال سازﻣاﻧﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ﻟﻮبغاړي ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻟري‪.‬‬ ‫اوس ﻣﻬال (‪ )١٩٣‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ وجﻮد ﻟري چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره او ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ سازﻣاﻧﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو‬ ‫ډول‪ ،‬ډول ﻟﻮبغاړو سره ﻳﻮ اړخﻴزې او ＇ﻮ اړخﻴزې سﻴاسﻲ‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ او سﻮدا‪－‬رﻳزې اړﻳک‪３‬‬ ‫ﻟري‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان د شﻤال ﻟﻪ خﻮا د تاجکستان‪ ،‬ازبکستان او ترکﻤﻨستان ﻟﻪ‬ ‫جﻤﻬﻮرﻳتﻮﻧﻮ سره‪ ،‬د جﻨﻮب او جﻨﻮب شرق ﻟﻪ خﻮا د پاکستان ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮرﻳت سره ﻫﻢ سرحده‬ ‫او سﻴاسﻲ‪ ،‬اقتصادي‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز او فرﻫﻨگﻲ اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ ﻟرې وا！ﻦ ک‪ ３‬افغاﻧستان ﻟﻪ افرﻳقا‪،‬‬ ‫اﻣرﻳکا او استراﻟﻴا ﻟﻪ ﻟﻮﻳﻮ وچﻮ سره اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳک‪ ３‬او د ﻫغﻮى ثبات د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻧﻮرې اړﻳک‪ ３‬پﻴدا کﻮي چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬دا اړﻳک‪ ３‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‬ ‫چ‪ ３‬د دې اړﻳکﻮ تشکﻴﻠﻮوﻧکﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫پﻮه‪８５‬ئ د دوﻳم‪ ３‬ن‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬جگ‪７‬ې تر پاﻳه پﻮرې ن‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬اړﻳک‪＇ ３‬نگه ＇‪７５‬ل ک‪５‬دل‪３‬؟‬

‫ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬جگ‪７‬ې ﻧﻪ ﻣخک‪١٩٣٩ ３‬م‪ .‬کال د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ﻣطاﻟعات‪ ،‬د سﻴاسﻲ تفکراتﻮ‬ ‫پﻪ چﻮکاټ او ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ پ‪＋５‬ﻮ تحﻠﻴﻞ او تجزﻳﻪ د ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ او تارﻳخ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬پﻪ اساس ＇‪７５‬ل‬ ‫ک‪５‬دل؛ ﻣعﻤﻮ ًﻻ ﻳﻮ ﻣﻨظﻢ بﻬﻴر ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ درﻟﻮد‪ .‬ﻫر ﻳﻮه پﻮه د خپﻠﻮ ＇‪７５‬ﻧﻴزو او ذﻫﻨﻲ شراﻳطﻮ پﻪ بﻨس＀ د‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال سﻴاست د ﻣﻮضﻮع پﻪ باره ک‪ ３‬خپﻠ‪７５＇ ３‬ﻧ‪ ３‬او تحقﻴقات سرتﻪ رسﻮل‪ .‬د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ ！کﻰ دا دى‬ ‫چ‪７５＇ ３‬وﻧکﻮ د ﻫغﻮ پ‪＋５‬ﻮ او پر ﻣختگﻮﻧﻮ تر اغ‪５‬ز ﻻﻧدې چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ پﻪ ډ‪－‬ر ک‪ ３‬پ‪５＋５‬دﻟ‪ ３‬پﻪ‬ ‫اغ‪５‬زﻧاکﻪ تﻮگﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻞ ﻧظر ＇رگﻨداوه‪ .‬پﻪ بﻞ عبارت‪ ،‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ د ＇‪７５‬وﻧکﻮ ﻟﻴدﻟﻮرى او تحﻠﻴﻞ‬ ‫بﻪ ﻟﻪ سﻴاسﻲ پ‪＋５‬ﻮ ﻧﻪ اغ‪５‬زﻣﻦ وه‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬جگ‪７‬ې ＇خﻪ وروستﻪ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ＇‪７５‬وﻧکﻲ دې ﻧتﻴج‪ ３‬تﻪ ورس‪５‬دل چ‪ ３‬د ﻳﻮﻟ‪７‬‬ ‫！ﻴﻨگﻮ او تکراري چارو (رفتاروﻧﻮ) ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﻻس تﻪ راوړي چ‪ ３‬د عﻤﻮﻣﻲ قﻮاﻧﻴﻨﻮ او اصﻮﻟﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪３‬‬ ‫وکﻮﻻی شﻲ د سﻴاسﻲ واحدوﻧﻮ ک‪７‬ه وړه بﻴان او وړاﻧدوﻳﻨﻪ ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې ډول پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ک‪３‬‬ ‫(د عﻠﻤﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ اساس) روﻧق پﻴدا ک‪ ７‬او د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ＇‪７５‬وﻧکﻮ کﻮ＊） کاوه چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻪ عﻠﻤﻲ طرﻳقﻮ ＇خﻪ کار واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ دې ډول کﻮﻻی شﻮ وواﻳﻮ چ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬د اﻧساﻧﻲ عﻠﻮﻣﻮ ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ دي چ‪ ３‬ﻟﻪ پخﻮا زﻣاﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو رشتﻮ ﻧﻪ تﻮپﻴر پﻴدا ک‪７‬ی او خپﻠﻮاکﻪ ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ .‬تر دې حده پﻮرې چ‪ ３‬د دې رشت‪ ３‬د‬ ‫＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻟپاره پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪７５＇ ３‬ﻧﻴزې او عﻠﻤﻲ برخ‪ ３‬او ﻣرکزوﻧﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راغﻠﻲ دي‪ ،‬خﻮ دا پﻪ دې‬ ‫ﻣعﻨا ﻧﻪ ده چ‪ ３‬دا رشتﻪ ！ﻮﻟﻮ عﻠﻮﻣﻮ تﻪ اړتﻴا ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬برعکس د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ او سﻴاست پﻪ اړه ＇‪７５‬ﻧ‪３‬‬ ‫‪46‬‬

‫او ﻣطاﻟعﻪ ک‪５‬داى شﻲ‪ ،‬د ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻴزو عﻠﻮﻣﻮ د رشتﻮ ﻧﻪ ﻟﻪ گ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستﻠﻮ پرتﻪ ﻧاشﻮﻧ‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮالﻮ اړﻳکﻮ اصﻮل ＇ه شﻰ دي؟‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ اصﻮل کﻮﻟﻰ شﻮ داس‪ ３‬تعرﻳف ک‪７‬و‪ :‬د ！ﻮﻟﻨﻴزو عﻠﻮﻣﻮ ﻳﻮه رشتﻪ ده چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ‬ ‫ﻟﻮبغاړو د پ‪５‬ژﻧدﻟﻮ چارې سرتﻪ رسﻮي‪.‬‬ ‫ﻳا د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ اصﻮل ﻫغﻪ عﻠﻤﻲ رشتﻪ ده چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬او د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ﻣساﻳﻠﻮ پ‪５‬ژﻧدل ور د غاړې دي‪.‬‬ ‫د اوسنﻴﻮ ن‪７‬ﻳﻮالﻮ اړﻳکﻮ مساﻳل کﻮم مﻮضﻮعات تشکﻴلﻮي؟‬ ‫ﻧﻦ ورځ پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬ب‪ ３‬شﻤ‪５‬ره ﻣساﻳﻞ ﻣﻮجﻮد دي چ‪ ３‬ب‪５‬شکﻪ د ﻧ‪７‬ۍ راتﻠﻮﻧکی د دې ﻣساﻳﻠﻮ‬ ‫پﻪ صحﻴح حﻞ پﻮرې اړه ﻟري چ‪ ３‬خﻮرا ﻣﻬﻢ ﻳ‪ ３‬عبارت دي ﻟﻪ‪ :‬دجگ‪７‬ې پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د أراﻣ‪９‬‬ ‫راوستﻞ‪ ،‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮﻟ‪ ３‬ﻣسئﻠﻪ‪ ،‬د ‪＄‬ﻮاکﻤﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳک‪ ،３‬د ک‪７‬ک‪５‬چ‬ ‫راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪５‬دل‪ ،‬د درﻳﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ استعﻤارول‪ ،‬خپﻠﻮاک‪ ９‬غﻮ＊تﻮﻧکﻲ خﻮ‪＋＄‬تﻮﻧﻪ او اﻧقﻼبﻮﻧﻪ‪ ،‬سﻴﻤﻪ ﻳﻴز‬ ‫اختﻼفﻮﻧﻪ‪ ،‬سﻴاسﻲ سﻴاﻟ‪ ،９‬ﻫستﻪ ﻳﻲ وسﻠ‪ ،３‬پﻪ فضا ک‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬کﻮﻣ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع گاﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ سره ت‪７‬او ﻟري؟ د ډﻟ‪ ３‬ﻟﻪ غ‪７‬ﻳﻮ سره پرې خبرې‬ ‫وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ن‪７‬ﻳﻮال لﻮبغاړي‬ ‫پﻪ عاﻣ‪ ３‬ﻣعﻨا سره د ﻟﻮبغاړي اصطﻼح ﻫغﻮ ！ﻮﻟﻮ ﻣقاﻣاتﻮ‪ ،‬سازﻣاﻧﻮﻧﻮ ډﻟﻮ‪ ،‬حتﻲ اشخاصﻮ تﻪ کاروﻟی شﻮ‬ ‫چ‪ ３‬د ﻳﻮه عﻤﻞ سرتﻪ رسﻮوﻧکﻲ وي‪ ،‬ﻳﻮ رول ﻳا ﻧقش ﻳ‪ ３‬ﻟﻮبﻮﻟﻰ وي‪ .‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ پﻪ ت‪７‬او ک‪ ３‬کﻮﻻی‬ ‫شﻮ ﻫغﻪ ډﻟﻪ د ﻟﻮبغاړو پﻪ تﻮگﻪ ﻣعرفﻲ ک‪７‬و چ‪ ３‬ک‪７‬ه ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ سرحدوﻧﻮ ＇خﻪ أخﻮا غ‪５％‬دﻟ‪ ３‬وي‬ ‫او پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ چارو ک‪ ３‬فعاﻻﻧﻪ گ‪６‬ون وﻟري‪ .‬پر دې بﻨس＀ کﻮﻻی شﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ！ﻮل ﻟﻮبغاړي د‬ ‫دوﻟتﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ سازﻣاﻧﻮﻧﻮ او د ！ﻮﻟﻮ ﻧﻮرو ﻟﻮبغاړو تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې ﻣطاﻟعﻪ ک‪７‬و‪.‬‬ ‫دولت‬ ‫دوﻟت د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬او ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ حقﻮﻧﻮ اصﻠﻲ واحد دی‪ .‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ سﻴاسﻲ‪ ،‬حقﻮقﻲ‪ ،‬اقتصادي‪،‬‬ ‫فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬ﻧظاﻣﻲ او داس‪ ３‬ﻧﻮرو واحدوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ ده‪ .‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړ‪４‬کﻮ پﻪ ﻣطاﻟعﻪ‬ ‫او ＇‪７５‬ﻧﻪ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ گام د دوﻟتﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ ＇رﻧگﻮاﻟﻰ دى‪ .‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ سازﻣاﻧﻮﻧﻮ‪＇ ،‬ﻮ ﻣﻠﻴتﻲ‬ ‫شرکتﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو ﻟﻮبغاړو ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راتﻠﻮ ﻧﻪ ﻣخک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ ﻳﻮازﻳﻨﻰ ﻟﻮبغاړى‪ ،‬دوﻟت و‪ .‬ﻧﻦ‬ ‫ورځ د ﻧﻮرو ﻟﻮبغاړو ﻟﻪ شتﻮن سره سره بﻴا ﻫﻢ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ اساسﻲ رکﻦ دوﻟتﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬د سﻴاسﻲ‬ ‫اړﻳکﻮ پﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻧﻮر ﻣعﻠﻮﻣات پﻴدا ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬وﻟ‪ ３‬دوﻟت د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ پﻪ اصﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ دی؟ د ډﻟ‪ ３‬ﻟﻪ غ‪７‬و سره پﻪ دې اړه خبرې وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪47‬‬

‫د غﻴر دولتﻲ لﻮبغاړو په اړه په ＇ه پﻮه‪８５‬ئ؟‬ ‫ﻟﻪ دوﻟتﻮﻧﻮ ﻧﻪ سرب‪５‬ره ﻧﻮر ﻟﻮبغاړي ﻫﻢ شتﻮن ﻟري چ‪ ３‬د بﻬرﻧﻴﻮ اړﻳکﻮ پﻪ ډگر ک‪＊ ３‬ـﻪ رول ﻟﻮبﻮي‪ .‬پﻪ‬ ‫داس‪ ３‬ډول چ‪ ３‬ﻳﻮ پﻪ درﻳﻤﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د دوﻟت سره ＇ﻨگ پﻪ ＇ﻨگ ﻣطرح ک‪７‬ي دي‪ .‬پﻪ‬ ‫اوسﻨﻴﻮ شراﻳطﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻮبغاړو رول او د خپﻠﻮاک‪ ９‬غﻮ＊تﻮﻧکﻮ خﻮ‪＋＄‬تﻮﻧﻮ‪ ،‬اﻧقﻼبﻲ ‪－‬روپﻮﻧﻮ او سازﻣاﻧﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اتحادﻳ‪＇ ３‬ﻮ ﻣﻠﻴتﻲ شرکتﻮﻧﻪ او پﻪ دې ډول ﻧﻮر اﻫﻤﻴت ﻟري چ‪ ３‬حتی پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ چارو ک‪ ３‬د دې‬ ‫غﻴر دوﻟتﻲ ﻟﻮبغاړو اغ‪５‬زه پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬د رسﻤﻲ ( حکﻮﻣتﻲ) ﻟﻮبغاړو ﻟﻪ رول ﻧﻪ زﻳاتﻪ وي‪ .‬پﻪ‬ ‫داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د دوﻟت ک‪７‬ه وړه کﻮﻻی شﻮ‪ ،‬د حکﻮﻣتﻲ جﻮړ＊ت د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ او ﻫﻤدارﻧگﻪ‬ ‫د ﻣﻠﻲ گ＂ﻮ او حقﻮقﻲ ﻣسئﻠﻮ پﻪ چﻮکاټ ک‪ ３‬تجزﻳﻪ او تحﻠﻴﻞ ک‪７‬و‪ ،‬خﻮ دا ډول ﻣشخص چﻮکاټ ﻧﻪ شﻮ‬ ‫کﻮﻻی‪ ،‬غﻴر حکﻮﻣتﻲ بازﻳگراﻧﻮ تﻪ پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وﻧﻴسﻮ‪.‬‬

‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ اساسﻲ بﻨس＂ﻮﻧﻪ ＇ﻨگﻪ اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮي؟ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ﻧﻦ ورځ کﻮم ﻣﻮضﻮعات د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ﻟﻪ بحث سره ت‪７‬او ﻟري؟ فﻬرست ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬پخﻮا وختﻮﻧﻮ ک‪＇ ３‬ﻨگﻪ ＇‪７５‬ل ک‪５‬دې؟‬ ‫‪ -٥‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ﻟﻮبغاړي اصطﻼح ＇ﻪ ﻣعﻨا ﻟري؟‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د پﻨ‪％‬ﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ سازﻣاﻧﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫اقتصادي اړﻳک‪３‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ شتﻮن او د ﻫغﻪ دوام پﻪ تدرﻳج سره د‬ ‫！ﻮﻟﻨﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د پاﻳدارو اړﻳکﻮ شبکﻪ پﻴدا کﻮي چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي اوس بﻪ پﻪ اقتصادي‬ ‫اړﻳکﻮ پﻮه شئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫اﻧساﻧان د ﻫغﻮ ډول ډول اړتﻴاوو پﻪ خاطرچ‪ ３‬ﻟري ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره د اړﻳکﻮ ﻟرﻟﻮ تﻪ اړتﻴا ﻟري‪.‬‬ ‫اقتصادي اړﻳکﻪ ﻫﻢ د ﻫﻤدې اړتﻴاوو پﻪ اساس شکﻞ ﻧﻴسﻲ‪ .‬دا اړﻳک‪ ３‬کﻠﻪ ساده‪ ،‬د ﻣبادﻟ‪ ３‬تر حده او‬ ‫کﻠﻪ پﻪ پﻴچﻠﻲ تﻮگﻪ پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ صﻮرت ﻧﻴسﻲ پﻪ دې ‪＄‬ای ک‪ ３‬پ ِﻮ＊تﻨﻪ پﻴدا ک‪８５‬ي چ‪:３‬‬ ‫اقتصادي فعالﻴت ＇ه شﻰ دى؟‬ ‫د ژوﻧداﻧﻪ د اړﻳتاوو وړ شﻴاﻧﻮ تﻮﻟﻴد د‬ ‫ﻧسﻞ د تﻮﻟﻴد تر ＇ﻨگﻪ او ﻟﻪ ﻫغﻪ وړاﻧدې‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻴز ﻧظام د دوام ﻟپاره ضروري دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ پﻪ ﻫر ﻧظام ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬سرتﻪ‬ ‫رسﻴدﻟﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ د ژوﻧد د وساﻳﻠﻮ د‬ ‫ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي شﻮي چ‪３‬‬ ‫ﻫغﻪ د اقتصادي فعاﻟﻴت پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬دا‬ ‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ پﻪ دوو برخﻮ ک‪ ３‬سرتﻪ رس‪８５‬ي‪،‬‬ ‫د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮگﻪ‪:‬‬ ‫ پﻪ کرﻧﻴزو ‪＄‬ﻤکﻮ ک‪ ３‬د بزگراﻧﻮ کﻮ＊） او ﻫ（ﻪ‪.‬‬‫پﻪ فابرﻳکﻮ ک‪ ３‬د اﻧجﻴﻨراﻧﻮ او کارگراﻧﻮ فعاﻟﻴت‪ .‬دا د اقتصادي فعاﻟﻴت ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ ترڅ‬‫ک‪ ３‬تﻮکﻲ تﻮﻟﻴد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬د ＊ﻮوﻧکﻮ فعاﻟﻴت‪.‬‬‫ پﻪ دوﻟتﻲ ادارو ک‪ ３‬د کارﻣﻨداﻧﻮ فعاﻟﻴت‪.‬‬‫دا د اقتصادي فعاﻟﻴت ﻫغﻪ ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻰ‪ ،‬د خدﻣتﻮﻧﻮ پﻪ ﻧﻮم عرضﻪ‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اقتصادي اړﻳک‪３‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬ﻫغﻪ اقتصادي فعاﻟﻴت چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو سره پﻪ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬سرتﻪ رس‪８５‬ي د فرد او‬ ‫ﻧﻮرو تر ﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ دﻧﻴﻮﻟﻮ ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬اقتصادي اړﻳک‪ ３‬ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪،‬‬ ‫د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪:‬‬ ‫‪49‬‬

‫ د کارگراﻧﻮ اړﻳکﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره د کار پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪.３‬‬‫ د کارگراﻧﻮ اړﻳکﻪ ﻟﻪ اﻧجﻴﻨراﻧﻮ سره‪.‬‬‫ د کارگراﻧﻮ اړﻳکﻪ د فابرﻳک‪ ３‬ﻟﻪ ＇‪＋‬تﻦ سره‪.‬‬‫ دا پﻪ فابرﻳکﻪ ک‪ ３‬د اقتصادي اړﻳکﻮ ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬دي‪.‬‬‫فعالﻴت‪ :‬د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬پﻪ ﻣشﻮره د اقتصادي اړﻳکﻮ‬ ‫درې ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫اقتصادي نظام‪:‬د ﻫغﻮ اړﻳکﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫تﻮکﻮ د تﻮﻟﻴد‪ ،‬ﻣبادﻟ‪ ３‬او خدﻣت پﻪ اړه د ﻫغﻮ ！اکﻞ‬ ‫شﻮﻳﻮ قﻮاعدو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا شکﻞ‬ ‫ﻧﻴسﻲ‪ ،‬اقتصادي ﻧظام ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړي‪.‬‬ ‫د سﻴاسﻲ اړﻳکﻮ اغ‪５‬زه په اقتصادي اړﻳکﻮ باندې‬ ‫تجارت زﻳاتره د سﻮداگرو او تجارتﻲ شرکتﻮﻧﻮ او دوﻟتﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د ﻫغﻮ قﻮاﻧﻴﻨﻮ او ﻣقرراتﻮ پﻪ اساس صﻮرت ﻧﻴسﻲ‬ ‫چ‪ ３‬د دوﻟتﻮﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا وضع شﻮي دي او ﻳا د ﻫغﻮ قراردادوﻧﻮ پﻪ اساس وي چ‪ ３‬د دوﻟتﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ت‪７‬ل شﻮي‬ ‫وي‪ .‬دوﻟتﻮﻧﻪ ﻫغﻪ تﻮکﻲ او ﻣﻮاد چ‪ ３‬صادرول او واردول ﻳ‪ ３‬ﻣﻨع ﻧﻪ وي‪ ،‬د ﻫغﻮ اﻧدازه د صدور او ورود طرﻳقﻪ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣﻮي او تجارت د دې قﻮاﻧﻴﻨﻮ او ﻣقرراتﻮ پﻪ حدودو ک‪ ３‬ﻣجاز گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د دې قﻮاﻧﻴﻨﻮ او ﻣقرراتﻮ وضع‬ ‫ک‪５‬دل د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد د بﻬرﻧﻲ سﻴاست تابع دي‪ .‬دوﻟتﻮﻧﻪ ﻫ（ﻪ کﻮي‪ ،‬سﻮدا‪－‬رﻳز ت‪７‬وﻧﻮﻧﻪ پﻪ داس‪ ３‬ډول تﻨظﻴﻢ ک‪７‬ي‬ ‫چ‪ ３‬ﻫغﻮی تﻪ ډ‪４‬ره گ＂ﻪ ور پﻪ برخﻪ او د بﻬرﻧﻲ سﻴاست سره ﻳ‪ ３‬ﻣﻮافق وي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دوﻟتﻮﻧﻪ پﻪ خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪３‬‬ ‫د گﻤرک پراﻧﻴستﻠﻮ تﻪ اقدام کﻮي چ‪ ３‬د غﻴر قاﻧﻮﻧﻲ تﻮکﻮ او ﻣﻮادو د صدور او ورود ﻧﻪ ﻣخﻨﻴﻮى وشﻲ‪.‬‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ قاچاقﻲ مﻮاد ＇ه شﻰ دي؟‬ ‫ﻫغﻪ تﻮکﻲ چ‪ ３‬د ﻣقرراتﻮ ﻟﻪ چﻮکاټ ﻧﻪ بﻬر وارد او ﻳا صادرشﻲ‪ ،‬قاچاقﻲ ﻣﻮاد گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي او عاﻣﻞ ﻳ‪ ３‬ﻣجرم‬ ‫گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻮ سره اقتصادي اړﻳک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻮ پﻪ داخﻠﻲ جﻮړ＊ت اغ‪５‬زه ﻟري او ﻣﻤکﻨﻪ ده د ！ﻮﻟﻨﻴز ﻧظام‬ ‫تعادل ﻟﻪ ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ ک‪７‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ！ﻮﻟﻨﻮ تر ﻣﻨ‪％‬ﻪ د اقتصادي اړﻳکﻮ تﻨظﻴﻢ او سﻤﻮن صﻮرت‬ ‫ﻧﻴسﻲ‪ ،‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬کﻮﻻی شﻮ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ دورو ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ خﻮراکﻲ تﻮکﻮ د صدور اجازه او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬دورو‬ ‫ک‪ ３‬د دې ﻣﻮادو ﻣﻤﻨﻮعﻴت پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬و‪ .‬خﻮراکﻲ تﻮکﻲ د بﻬرﻧﻴﻮ پﻴسﻮ د ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ د بﻬرﻧﻴﻮ تﻮکﻮ‬ ‫پ‪５‬رودﻟﻮ ﻟپاره صادر‪８４‬ي‪ ،‬خﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣﻮادو صدور پﻪ داخﻞ ک‪ ３‬د دې ﻣﻮادو د کﻤ‪＋‬ت او د بﻴﻮ د ﻟﻮړواﻟﻲ‬ ‫سبب شﻲ‪ ،‬دوﻟت د تعادل د ساتﻠﻮ ﻟپاره پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻫغﻮ صدور ﻣﻨع کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ وﻳﻠﻰ شﻮ چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻮ ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫اقتصادي اړﻳک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی د ﻫغﻮی ﻟﻪ بﻬرﻧﻲ سﻴاست ＇خﻪ اغ‪５‬زﻣﻨ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫د ！ﻮلنﻮ تر من‪ ＃‬اقتصادي اړﻳک‪ ３‬او د هغﻮ د پاﻳلﻮ په اړه ＇ه پﻮه‪８５‬ئ؟‬ ‫اقتصادي اړﻳک‪ ،３‬ﻟکﻪ د خﻠکﻮ او ！ﻮﻟﻨﻮ د اړﻳکﻮ پﻪ ＇‪５‬ر ﻳﻮازې د دوﻟت او خﻠکﻮ د غﻮ＊تﻨﻮ تابع ﻧﻪ دي‪،‬‬ ‫بﻠک‪ ３‬وروستﻪ ﻟﻪ ＇رگﻨد‪４‬دو ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ شخص کراﻳﻲ کﻮر تﻪ اړتﻴا‬ ‫وﻟري‪ ،‬د کﻮر ﻣﻮﻧدﻟﻮ ﻟپاره د ﻣعاﻣﻼتﻮ ﻻر＊ﻮد دفتر تﻪ ﻣراجعﻪ کﻮي‪ ،‬د دې شخص غﻮ＊تﻨﻪ داده چ‪ ３‬د کﻮر‬ ‫کراﻳﻪ ارزاﻧﻪ وي‪ ،‬خﻮ د ﻫغﻪ ﻣراجعﻪ د ﻳﻮ تقاضا کﻮوﻧکﻲ پﻪ تﻮگﻪ د تقاضا د اﻧدازې د زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻻﻣﻞ او پﻪ غﻴر‬ ‫ﻣستقﻴﻤﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د بﻴ‪ ３‬د ﻟﻮړ‪４‬دو سبب ک‪８５‬ي دا داس‪ ３‬پاﻳﻠﻪ ده چ‪ ３‬د کراﻳﻪ ﻧﻴﻮوﻧکﻲ غﻮ＊تﻨﻪ ﻧﻪ ده‪ ،‬خﻮ دا پاﻳﻠﻪ‬ ‫د ده ﻟﻪ ک‪７‬ﻧ‪ ３‬حاصﻠﻴ‪８‬ي‪ .‬د ！ﻮﻟﻨﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬را پﻴدا شﻮي اقتصادي اړﻳک‪ ３‬داس‪ ３‬پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ﻟري چ‪３‬‬ ‫شاﻳد د ﻫغﻮ خﻮ＊ﻪ ﻧﻪ وي او پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د دوى پر ضرر تﻤام شﻲ‪ .‬د دې برخ‪ ３‬اقتصادي اړﻳکﻮ سره د أشﻨاﻳﻲ‬ ‫ﻟپاره ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د ＇ﻮ ﻣفﻬﻮﻣﻮﻧﻮ تﻮضﻴح تﻪ اداﻣﻪ ورک‪７‬و‪.‬‬

‫ما زاد (اضافه شﻮى ارز＊ت) ＇ه شﻰ دى؟‬ ‫ﻳﻮه کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وﻧﻴسئ چ‪ ３‬غ‪７‬ي ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه کارخاﻧﻪ ک‪ ３‬د قاﻟﻴﻨﻮ پﻪ اوبدﻟﻮ بﻮخت دي‪ .‬د کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫ﻣشر د ﻳﻮې غاﻟ‪ ９‬د اوبدﻟﻮ ﻟپاره د اړتﻴا وړ ﻣﻮاد چﻤتﻮ کﻮي‪ .‬وروستﻪ ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو ﻣﻴاشتﻮ اوبدل شﻮې‬ ‫غاﻟ‪ ９‬پﻪ بازار ک‪ ３‬دخر＇ﻼو ﻟپاره تﻴار‪８４‬ي‪ .‬حتﻤا ً د غاﻟ‪ ９‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ بﻴ‪ ３‬او د اوسﻨ‪ ９‬بﻴ‪ ３‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬تﻮپﻴر‬ ‫ﻣﻮجﻮد دى‪ .‬د کﻮر سر پرست د ﻫغ‪ ３‬ﻣحاسب‪ ３‬پﻪ بﻨس＀ چ‪ ３‬خپﻞ ‪＄‬ان سره ﻳ‪ ３‬کﻮي‪ ،‬د کﻮرﻧ‪ ９‬د‬ ‫غ‪７‬ﻳﻮ ﻟگ‪＋‬ت چ‪ ３‬پﻪ تﻮﻟﻴد بﻮخت وو‪ ،‬د ﻣﻮادو بﻴﻪ د غاﻟ‪ ９‬د پﻠﻮرﻟﻮ ﻟﻪ بﻴ‪( ３‬قﻴﻤت) ＇خﻪ کﻤﻮی او‬ ‫ﻧﻮرې پﻴس‪ ３‬چ‪ ３‬د غاﻟ‪ ９‬د پﻠﻮرﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ (ﻟﻪ وجﻬ‪ )３‬ﻻس تﻪ راغﻠ‪ ３‬دي ‪＂－‬ﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫغﻪ ﻣقدار‬ ‫پﻴس‪ ３‬چ‪ ３‬د غاﻟ‪ ９‬د پﻠﻮرﻟﻮ ﻟﻪ ﻻرې ﻻستﻪ راغﻠ‪ ３‬دي د کﻮرﻧ‪ ９‬د غ‪７‬و د کار پاﻳﻠﻪ ده‪ ،‬خﻮ د ﻫغﻮی د‬ ‫کار ﻳﻮه برخﻪ ده چ‪ ３‬د کار د ‪＄‬ﻮاک د بﻴا تﻮﻟﻴد ( خﻮاړه‪ ،‬پﻮ＊اک او د کﻮرﻧ‪ ９‬د اړﻳتا وړ تﻮکﻮ او شﻴاﻧﻮ)‬ ‫ﻟپاره ترې کار ﻧﻪ دى اخﻴستﻞ شﻮی‪ .‬دې برخ‪ ３‬عاﻳد تﻪ چ‪ ３‬د کار د ‪＄‬ﻮاک د بﻴا تﻮﻟﻴد ﻟپاره ﻧﻪ ﻟگﻮل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻣازاد ( اضافﻪ شﻮی ارز＊ت) وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د مازاد انتقال او نا برابره مبادله‬ ‫اوس تاس‪ ３‬داس‪ ３‬ا！کﻞ وک‪７‬ئ چ‪ ３‬ﻫﻤاغﻪ غاﻟ‪ ９‬اوبدوﻧک‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬غاﻟ‪ ９‬ﻟﻪ اوبدﻟﻮ ﻧﻪ وروستﻪ د پﻠﻮرﻟﻮ‬ ‫ﻟپاره بازار تﻪ راوړي پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬بازار کساد(‪ )١‬ﻟري‪ ،‬پ‪５‬ر‪４‬دوﻧکﻲ(خرﻳداران) ﻫغﻪ پﻪ کﻤﻪ‬ ‫بﻴﻪ اخﻠﻲ‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړې کﻮرﻧ‪ ９‬پﻴسﻮ تﻪ اړتﻴا او خپﻠﻮ اړتﻴاوو د پﻮره کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫغﻪ خر＇ﻮي‪ ،‬وروستﻪ‬ ‫ﻟﻪ خر＇‪５‬دو ＇خﻪ وضعﻴت بدﻟﻮن کﻮي او پ‪５‬ر‪４‬دوﻧکﻲ ﻫغﻪ غاﻟ‪ ９‬پﻪ جگﻪ بﻴﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ بﻴ‪ ３‬ﻧﻪ چ‪３‬‬ ‫اخﻴست‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ده‪ ،‬خر＇ﻮي‪ .‬د خر＇ﻮوﻧکﻲ د کار د گ＂‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ‪ ،‬بﻠﻪ برخﻪ پﻪ ارزاﻧﻪ بﻴﻪ اخﻴستﻞ‪،‬‬ ‫پﻪ قﻴﻤتﻪ بﻴﻪ خر＇ﻮﻟﻮ پﻮرې اړه پﻴدا کﻮي‪ ،‬پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬ﻫغﻪ ‪＂－‬ﻪ چ‪ ３‬باﻳد تﻮﻟﻴد کﻮوﻧکﻲ تﻪ‬ ‫ورک‪７‬شﻲ‪ ،‬د دې فرد او ﻣؤسس‪ ３‬پﻪ ﻧصﻴب ک‪８５‬ي‪ .‬دا ﻫغﻪ ‪＂－‬ﻪ ده چ‪ ３‬د بﻴﻮ د بدﻟﻮن او د بازار د بدﻟﻮن‬ ‫_____________________________________________________________________________‬

‫‪51‬‬

‫(‪ )١‬کساد‪ :‬ب‪ ３‬رواجﻪ ک‪５‬دل‪ ،‬ﻳا د ﻳﻮه شﻲ ﻟﻪ رواجﻪ ﻟﻮ‪４‬دل او ﻫغﻪ تﻪ د خرﻳدار ﻧﻪ پﻴدا ک‪５‬دل‪.‬‬

‫پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻻس تﻪ راغﻠﻪ‪ ،‬پﻪ دې جرﻳان ک‪ ３‬د ﻣازاد ﻳﻮه برخﻪ‪ ،‬ﻟﻪ تﻮﻟﻴد کﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ ﻫغﻮ خﻠکﻮ تﻪ‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ پﻠﻮرﻟﻮ او اخﻴستﻠﻮ بﻮخت دي‪ ،‬اﻧتقال پﻴدا کﻮي‪ .‬دا کار د ！ﻮﻟﻮ تﻮکﻮ پﻪ اړه ک‪５‬داى شﻲ‪ ،‬صدق‬ ‫پﻴدا ک‪７‬ي‪ .‬د دې ﻟپاره چ‪ ３‬د راک‪７‬ې ورک‪７‬ې اړﻳکﻪ د ﻣازاد اﻧتقال ﻟﻪ پﻠﻮروﻧکﻲ ＇خﻪ تﻮﻟﻴد کﻮوﻧکﻲ تﻪ‬ ‫ﻻړ ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ تﻪ ( ﻧابرابره ﻣبادﻟﻪ) واﻳﻲ‪ .‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ پﻪ راک‪７‬ه ورک‪７‬ه ک‪ ３‬د ﻣازاد ﻳﻮه برخﻪ تﻮﻟﻴد کﻮوﻧکﻲ‬ ‫پﻠﻮروﻧکﻲ(خر＇ﻮوﻧکﻲ) تﻪ د بﻴﻮ د تﻮپﻴر پﻪ دﻟﻴﻞ پ‪５‬ر‪４‬دوﻧکﻲ تﻪ ﻣﻨتقﻞ شﻲ‪ ،‬دا اړﻳکﻪ د ﻧابرابرې ﻣبادﻟ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ﻫغﻪ وضعﻴت چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬د خﻠکﻮ شرکتﻮﻧﻮ تﻪ زﻳاتﻪ گ＂ﻪ رسﻴ‪８‬ي‪ ،‬اﻣکان ﻟري‬ ‫！ﻮﻟﻮ ﻫغﻮ کساﻧﻮ تﻪ چ‪ ３‬د پﻠﻮرﻟﻮ او پ‪５‬ر‪４‬دﻟﻮ پﻪ کار بﻮخت دي‪ ،‬دا وضعﻴت ﻣخ تﻪ راشﻲ‪ .‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ دې‬ ‫ډول وضع‪ ３‬تﻪ د ( ＊کار) ﻧﻮم ورکﻮي ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره د ﻧابرابرې ﻣبادﻟ‪ ３‬پﻪ اړه بحث وک‪７‬ئ‪ .‬د اقتصادي ﻣبادﻟ‪＇ ３‬ﻮ ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رتﻪ ﻧابرابره ﻣبادﻟﻪ د ﻳﻮې اوږدې ﻣﻮدې ﻟپاره د دوو جاﻧبﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬دوام پﻴدا ک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ تدرﻳج سره د‬ ‫ﻣبادﻟ‪ ３‬ﻳﻮ طرف شتﻤﻦ او بﻞ ﻳ‪ ３‬ﻧﻴستﻤﻦ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻧابرابرې ﻣبادﻟ‪ ３‬پﻪ اړه کﻮﻻی شﻮ‪ ،‬د اﻳران پﻪ وړاﻧدې د اﻧگﻠﻴستان د دوﻟت ﻣعاﻣﻠ‪３‬‬ ‫پﻪ ‪ ١٣٢٩‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ ﻟﻪ ﻣﻠﻲ ک‪５‬دو ﻧﻪ ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬و‪ .‬د اﻧگﻠﻴستان د دوﻟت اقداﻣﻮﻧﻪ د اﻳران پﻪ‬ ‫وړاﻧدې چ‪ ３‬د ﻧفتﻲ قراردادوﻧﻮ د ساتﻨ‪ ３‬پﻪ اﻧگ‪５‬زه ﻳ‪ ３‬صﻮرت ﻧﻴﻮه د ﻧابرابرې ﻣبادﻟ‪ ３‬ﻟﻪ ساتﻨ‪ ３‬ﻧﻪ د گ＂‪３‬‬ ‫اخﻴستﻨﻲ ﻳﻮه ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ده‪ .‬د کﻴﻮبا او اﻳران اقتصادي تحرﻳﻢ د سترو ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا د ﻧابرابرې ﻣبادﻟ‪ ３‬د‬ ‫ساتﻠﻮ ﻫ（ﻪ ده‪.‬‬ ‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬اقتصادي فعاﻟﻴت ＇ﻪ شﻰ دى؟‬ ‫‪ -٢‬اقتصادي اړﻳک‪＇ ３‬ﻪ شﻰ دي؟‬ ‫‪ -٣‬اقتصادي ﻧظام تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د اقتصادي اړﻳکﻮ پﻪ اړه ﻟﻨ‪ ６‬ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬د ﻣازاد د اﻧتقال او ﻣبادﻟ‪ ３‬پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د ﻣازاد (اضافﻪ شﻮي ارز＊ت) پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪52‬‬

‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫سﻴاسﻲ اړﻳک‪３‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د اقتصادي اړﻳکﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ل‪ ،‬اوس پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د‬ ‫دوﻟتﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ سﻴاسﻲ اړﻳکﻮ پﻮﻫ‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ پﻪ ＇‪７５‬ﻧﻪ او ﻣطاﻟعﻪ‬ ‫ک‪ ３‬اصﻠﻲ عﻨصر دوﻟت دى‪ .‬د دوﻟت‬ ‫د تعرﻳف پﻪ بﻨا ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر خﻠک چ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮه ！اکﻠ‪ ３‬جغرافﻴاﻳﻲ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫داﻳﻤﻲ تﻮگﻪ استﻮگﻦ وي او د داس‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫قﻮي دوﻟت ﻟروﻧکی وي چ‪ ３‬د قﻮاﻧﻴﻨﻮ پﻪ‬ ‫وضع او اجرا اقدام کﻮي او ﻟﻪ حاکﻤﻴت‬ ‫＇خﻪ برخﻤﻦ وي د ﻫغﻪ عاﻟﻲ ‪＄‬ﻮاک‬ ‫ﻫغﻮى ﻟﻪ داخﻠﻲ او بﻬرﻧﻲ ت‪５‬ري ﻧﻪ‬ ‫ساتﻲ‪ .‬دﻟتﻪ ﻳﻮه پﻮ＊تﻨﻪ پﻴدا ک‪８５‬ي چ‪ ３‬بﻬرﻧی سﻴاست ＇ﻪ شﻰ دى؟‬ ‫بهرنی سﻴاست‪ :‬بﻬرﻧی سﻴاست د ﻳﻮه دوﻟت ﻟﻪ ﻫغﻪ سﻴاست ﻧﻪ عبارت دى چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫سره ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣتقابﻞ عﻤﻞ ک‪ ３‬ﻟري‪ .‬پﻪ بﻞ عبارت‪ ،‬بﻬرﻧی سﻴاست د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد د داخﻠﻲ سﻴاست‪ ،‬پﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ د اقتصادي‪ ،‬اجتﻤاعﻲ او فرﻫﻨگﻲ ﻧظام تابع وي‪ .‬بﻬرﻧی سﻴاست د ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻣﻮخﻮ او ﻣﻠﻲ‬ ‫گ＂ﻮ اجرا کﻮوﻧکﻰ دى چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال ډگر ک‪ ３‬د دوﻟتﻮﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا سرتﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫په ن‪７‬ﻳﻮالﻮ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬د دولتﻮنﻮ مﻮخ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬دوﻟت د ﻫرې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د سﻴاسﻲ ﻧظام اصﻠﻲ برخﻪ شﻤ‪５‬رل شﻮې ده‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬استازى او د ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻮ پﻪ وړاﻧدې د ﻫغ‪ ３‬د ﻣﻨافعﻮ ساتﻮﻧکﻰ دى‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې اساس پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ‬ ‫اړﻳکﻮ ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻮ ﻣﻮخ‪ ３‬ﻫﻢ د دوﻟت ﻟﻪ خﻮا تعقﻴب‪８５‬ي‪.‬‬ ‫لﻮم‪７‬ۍ درجه اساسﻲ مﻮخ‪３‬‬ ‫د خاورې د تمامﻴت ساتنه‪ :‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬حفاظت او ساتﻨﻪ ﻣختﻠف‪３‬‬ ‫ﻣعﻨاوې ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻧﻪ د ساتﻨ‪ ３‬ابتداﻳﻲ شکﻞ د ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادو پﻪ وړاﻧدې د ﻫ‪５‬ﻮاد د سرحداتﻮ ساتﻨﻪ‬ ‫ده‪ .‬دوﻟتﻮﻧﻪ اجازه ﻧﻪ ورکﻮي چ‪ ３‬ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻫغﻮى پﻪ خاوره او ﻳا سرحد باﻧدې ت‪５‬رى وک‪７‬ي‪ .‬دا‬ ‫د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ساتﻨ‪ ３‬ﻫغﻪ شکﻞ دى چ‪ ３‬د خاورې تﻤاﻣﻴت ورتﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ سرحدوﻧﻮ ﻧﻪ ساتﻨﻪ د ﻫر‬ ‫‪53‬‬

‫دوﻟت د بحروﻧﻮ او ﻫﻮاﻳﻲ حرﻳﻢ ＇خﻪ عبارت ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻟﻪ اجازې پرتﻪ د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد د اﻟﻮتکﻮ‬ ‫ﻧﻨﻮتﻞ‪ ،‬د بﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد حرﻳﻢ تﻪ د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻫﻮاﻳﻲ حرﻳﻢ‪ ،‬ﻫ‪５‬ﻮاد او سرحدوﻧﻮ باﻧدې ت‪５‬ری گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫغﻪ دوﻟت ﻟﻪ غبرگﻮن سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي او حتی کﻠﻪ ﻧاکﻠﻪ د جگ‪７‬ې ﻻﻣﻞ ﻫﻢ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ملﻲ گ＂‪National Interests ３‬‬ ‫د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ساتﻨﻪ د سرحدوﻧﻮ او ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ ساتﻨﻪ پﻮرې ﻧﻪ ﻣحدود‪８４‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ډ‪４‬ر پراخ اړخﻮﻧﻪ ﻟري چ‪３‬‬ ‫ﻫغﻪ باﻳد وپ‪５‬ژﻧﻮ‪ .‬پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬د حﻴاتﻲ گ＂ﻮ او ﻣﻠﻲ گ＂ﻮ ﻟﻪ ﻣفﻬﻮﻣﻮﻧﻮ ＇خﻪ استفاده شﻮې ده‪ .‬ﻫرې‬ ‫！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻫر ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬د دوام او ساتﻨ‪ ３‬ﻟپاره اړﻳﻦ دي‪ ،‬ﻣشخص او ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي دي او ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻣﻠﻲ گ＂ﻮ‪ -‬حﻴاتﻲ گ＂ﻮ او ﻣﻠﻲ اﻣﻨﻴت پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬دغﻪ گ＂‪ ３‬او اﻣﻨﻴت ﻟﻪ خطر سره‬ ‫ﻣخاﻣخ شﻲ‪ ،‬د دوﻟت دﻧده ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ دفاع وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره ﻟﻪ ﻣشﻮرې ﻧﻪ وروستﻪ د حﻴاتﻲ ‪＂－‬ﻮ ﻳﻮ بﻞ ﻣثال بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫دوﻳمه درجه مﻮخ‪＄ :３‬ﻴﻨ‪ ３‬دوﻳﻤﻪ درجﻪ ﻣﻮخ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول بﻴاﻧ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د وجه‪( ３‬آبرو‪ ،‬عزت او اعتبار) تر ﻻسه کﻮل ＇ه شﻰ دي؟‬ ‫د دوﻳﻤ‪ ３‬درج‪ ３‬ﻣﻮخﻮ ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ ﻧﻪ ﻳﻮ ډول ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻴاسﻲ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬د پرستﻴژاو وجﻬ‪ ３‬د زﻳاتﻮاﻟﻲ‬ ‫ترﻻسﻪ کﻮل دي‪！ .‬ﻮل دوﻟتﻮﻧﻪ ﻫ（ﻪ کﻮي چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬درﻧاوى او ﻣقام ﻻس تﻪ راوړي‪ .‬دا‬ ‫ﻣاﻣﻮل (ارزو او ﻫﻴﻠﻪ)پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ صﻮرت ﻧﻴسﻲ‪ ،‬پﻪ ﻫر دوﻟت ک‪ ３‬د ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻟﻮړپﻮړو (‬ ‫دﻳپﻠﻮﻣاتﻴکﻮ) ﻣقاﻣاتﻮ پﻪ وړاﻧدې د تشرﻳفاتﻮ اجرا کﻮل‪ ،‬د دوﻟتﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د درﻧاوي او ﻣﻨزﻟت د شتﻮن‬ ‫ﻧ‪＇ ３＋‬رگﻨدوي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د تﻠﻮﻳزﻳﻮﻧﻲ رپﻮ！ﻮﻧﻮ پﻪ پام کﻲ ﻧﻴﻮﻟﻮ سره ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوتﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد د وﻟسﻤشر د سفر پﻪ وړاﻧدې د‬ ‫ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ رسﻤﻲ ﻣراسﻢ پرتﻠﻪ او د افغاﻧستان اﻫﻤﻴت پﻪ ﻣختﻠفﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪ ３‬ارزﻳابﻲ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫پراخ سﻴاسﻲ او پرتﻤﻴﻦ ﻣراسﻢ د ﻫغﻪ اﻫﻤﻴت ＇رگﻨدووﻧکﻲ دي چ‪ ３‬کﻮربﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫سره د اړﻳکﻮ پﻪ وړاﻧدې ﻟري‪ .‬د ﻧظاﻣﻲ ‪＄‬ﻮاک زﻳاتﻮاﻟﻰ او د ﻫغﻪ ＊ﻮدل د ﻣﻠﻲ وجﻬ‪ ３‬د زﻳاتﻮاﻟﻲ او ﻻس‬ ‫تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره د ﻫ（‪ ３‬ﻳﻮه بﻠﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د عقﻴدو رواجﻮل ( تروﻳج)‪ :‬د ‪＄‬اﻧگ‪７‬و ارز＊تﻮﻧﻮ او عقﻴدو رواجﻮل ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬درج‪ ３‬ﻣﻮخﻮ ＇خﻪ‬ ‫شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬دوﻟتﻮﻧﻪ د ﻫغﻮ د ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره ﻫ（ﻪ کﻮي‪！ .‬ﻮل ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻧﻮر دوﻟتﻮﻧﻪ خپﻠ‪３‬‬ ‫عقﻴدې او باوروﻧﻮ تﻪ رابﻮﻟﻲ‪ .‬د بﻬر ﻧﻴﻮ راډﻳﻮگاﻧﻮ او تﻠﻮ‪４‬زﻳﻮن چﻤتﻮ شﻮې خپروﻧ‪ ３‬او د ﻫغﻪ خپرول د‬ ‫دې غﻮ＊تﻨﻮ‪ ،‬ﻧ‪ ３＋‬او ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬دي‪ .‬ﻫر دوﻟت ﻫ（ﻪ کﻮي چ‪ ３‬د پروگراﻣﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻻرې د ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د‬ ‫‪54‬‬

‫خﻠکﻮ پﻪ افکارو او عقﻴدو اغ‪５‬زه وک‪７‬ي‪ ،‬ﻫغﻪ د خپﻠﻮ ﻣﻮخﻮ پﻪ بﻨس＀ ﻫداﻳت او رﻫﻨﻤاﻳﻲ ک‪７‬ي‪＄ .‬کﻪ‬ ‫د رسﻨﻴﻮ ﻟﻪ ﻻرې د خپروشﻮ ﻧظروﻧﻮ سره د ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻮ د خﻠکﻮ د ﻧظروﻧﻮ ﻳﻮ ک‪５‬دل پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ک‪３‬‬ ‫د ﻳﻮه دوﻟت سره ﻣﻮخﻮتﻪ پﻪ رسﻴدﻟﻮ ک‪ ３‬ﻣرستﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫پراختﻴا غﻮ＊تنه ( تﻮسعه طلبﻲ)‬ ‫پراختﻴا غﻮ＊تﻨﻪ ﻳﻮه ﻟﻪ ﻫغﻮ ﻣﻮخﻮ ＇خﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪ ３‬د اﻫﻤﻴت ﻟﻪ پﻠﻮه دوﻳﻤﻪ درجﻪ‬ ‫اﻫﻤﻴت ﻟري‪＄ .‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ‪＄‬ﻤکﻮ وﻟکﻪ ک‪５‬دو تﻪ سترگﻲ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬وي او پﻪ ﻧﻮرو‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادو ک‪ ３‬پﻪ پراختﻴا غﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻻس پﻮرې کﻮي‪ .‬پﻪ دې ډول دوﻟتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پراختﻴا غﻮ＊تﻨﻪ دوﻳﻤﻪ‬ ‫درجﻪ ﻣﻮخﻪ بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬پﻪ افغاﻧستان باﻧدې د پخﻮاﻧﻲ شﻮروي اتحاد پﻮ‪＄‬ﻲ ﻳرغﻞ‪ ،‬د کﻮﻳ＀ پﻪ‬ ‫خاوره د عراق پﻮ‪＄‬ﻲ ﻳرغﻞ او ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻳﻬﻮدﻳاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا‪ ،‬د خپﻠ‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬د پراختﻴا او ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ‬ ‫‪＄‬ﻤکﻮ غصبﻮل او پﻪ وﻟکﻪ ک‪ ３‬راوستﻞ د پراختﻴا غﻮ＊تﻨﻲ ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫بحث وک‪７‬ئ‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮخﻮ تﻪ د ﻻس رسﻲ وساﻳﻞ کﻮم دي؟‬ ‫دوﻟتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬د خپﻞ بﻬرﻧﻲ سﻴاست د ﻣختﻪ وړﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻪ ډول ډول وساﻳﻠﻮ او وس‪５‬ﻠﻮ‬ ‫＇خﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬دوﻟتﻮﻧﻪ کﻠﻪ گﻮاښ کﻮي‪ ،‬کﻠﻪ ﻫﻢ د ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادو او دوﻟتﻮﻧﻮ پﻪ ضد پﻪ تبﻠﻴغاتﻮ‬ ‫ﻻس پﻮرې کﻮي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬وختﻮﻧﻪ د (بشر د حقﻮﻧﻮ) ﻟﻪ وسﻴﻠ‪＇ ３‬خﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬ﻫغﻪ ﻻرې او وسﻴﻠ‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬دوﻟتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ﻣﻮخﻮ تﻪ د رس‪５‬دو ﻟپاره کاروي ﻟﻪ اقتصادي‪ ،‬ﻧظاﻣﻲ تبﻠﻴغاتﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ او‬ ‫دﻳپﻠﻮﻣاس‪＇ ９‬خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫اقتصاد ＇ه شﻰ دى او په ن‪７‬ﻳﻮالﻮ اړﻳکﻮ ک‪＇ ３‬ه اهمﻴت لري؟‬ ‫ﻧﻦ ورځ اقتصاد د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د سﻴاست ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ وسﻴﻠﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ کﻮﻻی شﻲ د‬ ‫تکﻨاﻟﻮژۍ او د تﻮکﻮ د ﻣبادﻟ‪ ３‬پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬ستﻮﻧزې راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪７‬ي او د ﻧﻮرو دوﻟتﻮﻧﻮ اقتصادي بﻬﻴر‬ ‫گ‪６‬وډ ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ اقتصاد ک‪ ３‬گ‪６‬وډي دوﻟتﻮﻧﻪ ﻟﻪ ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ کﻮي او دوﻟتﻮﻧﻪ ﻟﻪ دې ستﻮﻧزو‬ ‫＇خﻪ د خﻼصﻮن ﻟپاره اړ دي چ‪ ３‬د ﻣقابﻞ ﻟﻮري د دوﻟت غﻮ＊تﻨ‪ ３‬وﻣﻨﻲ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬وﻟ‪ ３‬اقتصادي وس‪５‬ﻠﻮ پﻪ پخﻮا وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬دوﻣره اﻫﻤﻴت ﻧﻪ درﻟﻮد؟ ﻻﻣﻞ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫تبلﻴغات‪PROPAGANDA :‬‬ ‫د سﻴاسﻲ‪ ،‬فﻠسفﻲ او ﻣذﻫبﻲ افکاروتﻮضﻴح‪ ،‬بﻴان رواجﻮل او داس‪ ３‬ﻧﻮر د خﻠکﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د‬ ‫جﻠسﻮ‪ ،‬کتابﻮﻧﻮ‪ ،‬د عﻠﻤﻲ او تحقﻴقﻲ رساﻟﻮ او د ﻫر ډول وساﻳﻠﻮﻧﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻠﻮ سره د ﻧﻮرو د‬ ‫عقاﻳدو او افکارو تر اغ‪５‬زې ﻻﻧدې راوستﻠﻮ تﻪ تبﻠﻴغ واﻳﻲ‪ .‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د خپﻞ بﻬرﻧﻲ سﻴاست پﻪ ساحﻪ‬ ‫‪55‬‬

‫ک‪ ３‬د خپﻠﻮ ﻣﻮخﻮ د پﻠ‪ ３‬کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫ（ﻪ کﻮي چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴزو رسﻨﻴﻮ ﻟکﻪ‪ :‬راډﻳﻮ‪！ ،‬ﻠﻮ‪４‬زﻳﻮن‪ ،‬ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ او‬ ‫ﻣجﻠﻮ ﻧﻪ پﻪ استفادې سره د ﻣختﻠفﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ د خﻠکﻮ او رﻫبراﻧﻮ ﻧظر د ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ ﻣطﻠﻮ بﻪ تﻮگﻪ‬ ‫＇رگﻨد او شکﻞ ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د تبﻠﻴغ د ﻣثبتﻮ اغ‪５‬زو پﻪ اړه پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول تﻮضﻴح ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫نظامﻲ وساﻳل‪ :‬دوﻟتﻮﻧﻪ د خپﻠﻮ ﻣﻮخﻮ د عﻤﻠﻲ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻪ ﻧظاﻣﻲ وساﻳﻠﻮ ﻧﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ گ＂ﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ -١‬ﻧظاﻣﻲ وساﻳﻞ پﻪ ﻣستقﻤﻴﻤﻪ ！ﻮگﻪ استعﻤاﻟﻮي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ﻳا ﻟﻪ ﻫغﻪ ﻧﻪ ﻳﻮازې د ﻳﻮ ﻣخﻪ ﻧﻴﻮوﻧکﻲ او گﻮاښ ورکﻮوﻧکﻲ عاﻣﻞ پﻪ تﻮگﻪ کار اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ اوسﻨ‪ ９‬پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې وراﻧﻮوﻧک‪ ３‬وسﻠ‪ ３‬جﻮړې شﻮي دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻪ ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪＇ ３‬خﻪ ت‪５‬ر‪４‬دوﻧکﻲ‬ ‫راک＂ﻮﻧﻪ (قاره پﻴﻤا) د اتﻮﻣﻲ خﻮﻟﻴﻮ سره‪ ،‬اتﻮﻣﻲ ﻣﻴکروبﻲ‪ ،‬کﻴﻤﻴاوي بﻤﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻫغﻮ استعﻤال ﻧﻪ ﻳﻮازې‬ ‫گ＂ﻪ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د وړوﻧکﻮ او باﻳﻠﻮﻧکﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ دواړو د تباﻫ‪ ９‬سبب ک‪８５‬ي‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬دا چ‪ ３‬د دې وسﻠﻮ‬ ‫ﻧﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨﻪ وړوﻧکﻰ او باﻳﻠﻮﻧکی ﻧﻪ ﻟري؛ دواړه تباه ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دوﻟتﻮﻧﻪ د جگ‪７‬ې ﻟﻪ ＊ک‪５‬ﻞ‬ ‫ک‪５‬دو ＇خﻪ ډډه کﻮي‪ .‬ﻟﻪ دې وسﻠﻮﻧﻪ د ﻣقابﻞ ﻟﻮري ﻟﻪ جگ‪７‬ې ＇خﻪ ډډه کﻮﻟﻮ‪ ،‬ډاروﻟﻮ او د گﻮاښ پﻪ تﻮگﻪ‬ ‫گ＂ﻪ اخﻠﻲ‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬پﻪ اتﻮﻣﻲ وسﻠﻮ باﻧدې د اسرائﻴﻠﻮ ﻣسﻠح ک‪５‬دل‪ ،‬ﻟﻪ غربﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ د‬ ‫ﻧظاﻣﻲ تجﻬﻴزاتﻮ پ‪５‬رودل او اتﻮﻣﻲ وسﻠﻮ تﻪ د ﻻس رسﻲ پﻪ خاطر د ﻫﻨد او پاکستان رقابت‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره بحث وک‪７‬ئ‪ ،‬د ذکر شﻮﻳﻮ ﻣطاﻟبﻮ ﻧﻪ عﻼوه ﻧﻮرې کﻮﻣ‪ ３‬ﻧظاﻣﻲ وسﻴﻠ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬بﻬرﻧی سﻴاست ﻣعرفﻲ ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ -٢‬د خاورې تﻤاﻣﻴت ＇ﻪ ﻣعﻨا افاده کﻮي؟ پﻪ ＇ﻮکر＊ﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ﻣﻠﻲ گ＂‪＇ ３‬ﻪ شﻰ دي؟‬ ‫‪ -٤‬دوﻳﻤﻪ درجﻪ ﻣﻮخ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬دي؟ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬ﻫدف تﻪ د رس‪５‬دو وسﻴﻠ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬دي؟ ﻳﻮازې ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د تبﻠﻴغ ﻳا پروپا‪－‬ﻨ‪ ６‬او پر دوﻟتﻮﻧﻮ باﻧدې د ﻫغﻪ د اغ‪５‬زو پﻪ باره ک‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻪ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪56‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫فرهنگﻲ اړﻳک‪３‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د سﻴاسﻲ اړﻳکﻮ پﻪ اړه پﻮﻫﻪ حاصﻠﻪ ک‪７‬ه‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻟﻪ فرﻫﻨگﻲ اړﻳکﻮ سره‬ ‫أشﻨاﻳﻲ پﻴدا ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫د ور‪＄‬ﻨﻴﻮ چارو پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬د خﻠکﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د فرﻫﻨگ اصطﻼح زﻳاتﻪ اور‪４‬دل ک‪８５‬ي‪ ،‬أﻳا تاس‪ ３‬کﻠﻪ د‬ ‫دې اصطﻼح د ﻣعﻨا پﻪ ﻫکﻠﻪ فکر ک‪７‬ى دى؟‬ ‫فرهنگ ＇ه شﻰ دى؟‬ ‫فرﻫﻨگ د پﻮﻫ‪ ،３‬باوروﻧﻮ (عقاﻳدو)‪ ،‬ﻣﻬارتﻮﻧﻮ او فﻨﻮﻧﻮ ﻫغﻪ ﻣجﻤﻮع‪ ３‬تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د‬ ‫خﻠکﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬شرﻳک او ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧسﻞ ﻧﻪ بﻞ ﻧسﻞ تﻪ اﻧتقاﻟ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫فرهنگﻲ نظام ＇ه شﻰ دى؟‬ ‫پﻪ ﻫره ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د گ‪６‬و عقﻴدو او ارز＊تﻮﻧﻮ ﻳﻮه ﻣجﻤﻮعﻪ ﻣﻮجﻮده ده چ‪ ３‬د ﻫغ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴز ﻧظام‬ ‫بﻨس＀ جﻮړوي او د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬خﻠک د ﻫغﻪ پﻪ بﻨا عﻤﻞ کﻮي‪ .‬دغﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ د فرﻫﻨگﻲ ﻧظام پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د ！ﻮلنﻮ ترمن‪％‬ه د فرهنگ د انتتقال له ډولﻮنﻮ سره آشنا شئ‬

‫فرﻫﻨگﻲ ﻣبادﻟﻪ‬

‫فرﻫﻨگﻲ اشاعﻪ (خپراوي)‬ ‫فرهنگﻲ اشاعه ( خپراوی)‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻮ تارﻳخ او فرﻫﻨگﻲ ﻧظاﻣﻮﻧﻪ د دې واقعﻴت بﻴاﻧﻮوﻧکﻲ دي چ‪ ３‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ د ！ﻮﻟﻨﻮ فرﻫﻨگ د‬ ‫！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د خﻠکﻮپﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي تﻤاس ک‪ ،３‬ﻟکﻪ‪ :‬جگ‪７‬ه‪ ،‬سﻮداگري او ﻣﻬاجرت ک‪ ３‬بدﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬د ！ﻮﻟﻨ‪３‬‬ ‫فرﻫﻨگ تﻪ د ﻧﻮرو ﻧظاﻣﻮﻧﻮ د فرﻫﻨگ عﻨاصر ورگ‪８４６‬ي؛ ﻣعﻨا گاﻧ‪ ３‬او ﻧ‪＋‬ﻲ د اﻧساﻧاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د ﻫر ډول‬ ‫تعاﻣﻞ‪ ،‬گ‪６‬ون او اړﻳکﻮ وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻧ‪ ３＋‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ اړﻳکﻮ‬ ‫ک‪ ３‬شتﻮن ﻟري‪ ،‬ﻣﻤکﻨﻪ ده چ‪ ３‬دا فرﻫﻨگﻲ عﻨاصر ﻟﻪ ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻧﻪ بﻠ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬تﻪ اﻧتقال پﻴدا ک‪７‬ي‪ .‬د‬ ‫ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬ستاس‪ ３‬خپﻠﻮان د حج د فرﻳض‪ ３‬د ادا کﻮﻟﻮ ﻟپاره بﻴت اهلل شرﻳف تﻪ ‪＄‬ﻲ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫بﻴت اهلل شرﻳف ﻧﻪ ب‪５‬رتﻪ راگر‪＄‬ﻲ او تاس‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻟﻴدو تﻪ ور‪＄‬ئ‪ ،‬ﻧﻮ ＊کاره ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇ﻪ ﻧﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻟﻴدﻟﻲ او اورﻳدﻟﻲ ﻳ‪ ３‬دي او د ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟﻪ خﻠکﻮ سره د ﻟﻴدﻧ‪ ３‬کتﻨ‪ ３‬پﻪ اړه‪ ،‬خبرې کﻮي‪ .‬ﻧﻦ ورځ‬ ‫‪57‬‬

‫فرﻫﻨگﻲ ﻳرغﻞ(تﻬاجﻢ)‬

‫د ！ﻮﻟﻨﻴزو رسﻨﻴﻮ ﻟﻪ شتﻮن سره سره چ‪ ３‬دا عﻨاصر ﻟﻪ جغرافﻴاﻳﻲ سرحدوﻧﻮ ﻧﻪ اخﻮا اﻧتقاﻟﻮي‪ ،‬د فرﻫﻨگﻲ‬ ‫عﻨاصرو ﻟ‪８５‬دول ﻟﻪ ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻧﻪ بﻠ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬تﻪ ډ‪４‬ر أسان شﻮي او پﻪ ور‪＄‬ﻨﻴﻮ چارو او＊تﻲ دي‪ .‬عﻠﻤﻲ‬ ‫کشفﻴات‪ ،‬د ژوﻧدﻳﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ پﻪ اړه عقﻴدې او ﻫغﻪ ﻣکتبﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻧﻮي أﻧدوﻧﻪ بﻴاﻧﻮي‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣطاﻟب دي‬ ‫چ‪ ３‬ﻫره ورځ د رسﻨﻴﻮ ﻟﻪ خﻮا اﻧتقاﻟ‪８５‬ي او پﻪ ﻣختﻠفﻮ فرﻫﻨگﻲ ﻧظاﻣﻮﻧﻮ اغ‪５‬زه اچﻮي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻧﻮي‬ ‫افکار چ‪ ３‬د فﻠﻤﻮﻧﻮ او ﻧﻤاﻳشﻨاﻣﻮ پﻪ چﻮکاټ ک‪ ３‬خپر‪８４‬ي‪ ،‬ﻣﻤکﻨﻪ ده چ‪ ３‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬فرﻫﻨگﻲ عﻨاصر‬ ‫بﻞ فرﻫﻨگﻲ ﻧظام تﻪ اﻧتقال ک‪７‬ي‪ .‬پﻮﻫان ﻟﻪ ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻧﻪ بﻠ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬تﻪ فرﻫﻨگﻲ ﻟﻴ‪８‬د‪４‬دو تﻪ چ‪ ３‬خپﻠﻪ تر‬ ‫سره ک‪８５‬ي د فرﻫﻨگ رواج‪５‬دل( ﻳااشاعﻪ) واﻳﻲ‪ .‬د فرﻫﻨگ اشاعﻪ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د فرﻫﻨگﻲ ﻧظام د بدﻟﻮن او‬ ‫تحﻮل ﻳﻮ ﻣﻬﻢ عاﻣﻞ دى‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻣعﻨا گاﻧﻮ ﻣتقابﻞ پﻴﻮستﻮن او ﻧﻮې عقﻴدې‪ ،‬د ﻧﻮرو عﻨاصرو او‬ ‫فرﻫﻨگﻲ ﻧظام د بدﻟﻮن ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د فرﻫﻨگ بدﻟﻮن پﻪ خپﻞ وار سره د ！ﻮﻟﻨﻴزو‪ ،‬سﻴاسﻲ او اقتصادي ﻧظاﻣﻮﻧﻮ ساحﻮتﻪ ﻫﻢ بدﻟﻮن ورکﻮي‪.‬‬ ‫فرﻫﻨگﻲ اشاعﻪ‪ ،‬کﻠﻪ د فرﻫﻨگ د غﻮړﻳدو او کﻠﻪ ﻫﻢ ﻳﻮه فرﻫﻨگﻲ ﻧظام تﻪ د بﻞ فرﻫﻨگ د جذب ک‪５‬دو‬ ‫ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬کﻮﻻی شﻮ د اسﻼم د فرﻫﻨگ ﻟﻪ اشاع‪＇ ３‬خﻪ پﻪ اروپا ک‪ ３‬د صﻠﻴبﻲ‬ ‫جگ‪７‬و پﻪ ﻣﻬال او ﻟﻪ ﻫغﻪ ﻧﻪ وروستﻪ ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬و‪ .‬د اروپاﻳاﻧﻮ او ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻟﻴدو کتﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫سﻮداگرۍ‪ ،‬جگ‪７‬و‪ ،‬اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮادو تﻪ د سفر او ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ عﻠﻤﻲ ﻣرکزوﻧﻮ تﻪ د ﻣحصﻼﻧﻮ‬ ‫ﻟ‪８５‬ل‪ ،‬ﻣخصﻮصا ً اسپاﻧﻴا او د افرﻳقا پﻪ شﻤال ک‪ ３‬د دې ﻻﻣﻞ شﻮ چ‪ ３‬د ابﻦ رشد‪ ،‬ابﻦ خﻠدون فﻠسفﻲ‬ ‫او ！ﻮﻟﻨﻴزې ﻧظرﻳ‪ ３‬او ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ک‪ ３‬د ابﻦ سﻴﻨا او ذکرﻳا رازي د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او‬ ‫روزﻧ‪ ３‬پرو‪－‬راﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻧظاﻣﻴﻪ اروپا تﻪ اﻧتقال شﻮل چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣسﻴحﻲ فرﻫﻨگ سره پﻪ ترکﻴب ک‪ ３‬د ﻫغ‪３‬‬ ‫فرﻫﻨگ پﻪ پرﻣختگ ک‪ ３‬اغ‪５‬زﻣﻨﻪ واقع شﻮل‪ .‬ﻟﻪ دې کبﻠﻪ وﻳﻠی شﻮ چ‪ ３‬د فرﻫﻨگ پﻪ ساحﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫ﻟکﻪ‪ ،‬سﻴاست او اقتصاد ک‪ ３‬ﻣختﻠف فرﻫﻨگﻮﻧﻪ سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪ .‬عﻨاصر ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ﻧﻪ پﻪ پﻮر اخﻠﻲ‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﻳﻮ بﻞ سره ﻳﻮ ‪＄‬اى ک‪８５‬ي‪ .‬د فرﻫﻨگﻮﻧﻮ ﻧﻮي شکﻠﻮﻧﻪ را＇رگﻨد‪８４‬ي‪ ،‬ﻳﻮ پر بﻞ غاﻟب‪８５‬ي‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬فرﻫﻨگﻮﻧﻪ‬ ‫د زﻣاﻧ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬فرﻫﻨگﻮﻧﻪ دوام پﻴدا کﻮي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره بحث وک‪７‬ئ‪ ،‬د سرﻳاﻟﻮﻧﻮ او فﻠﻤﻮﻧﻮ اثرات چ‪ ３‬د ！ﻠﻮﻳزﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻻرې‬ ‫خپر‪８４‬ي د خﻠکﻮ پﻪ فکروﻧﻮ او فرﻫﻨگﻲ عقﻴدو باﻧدې ＇ﻪ ډول اغ‪５‬زه ﻟري؟‬

‫‪58‬‬

‫فرهنگﻲ راک‪７‬ه ورک‪７‬ه ‪Coltural exchange‬‬ ‫！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻫغﻮ عقاﻳدو ﻟﻪ ورود سره چ‪ ３‬د فرﻫﻨگﻲ ﻧظام ﻟﻪ اصﻠﻲ عﻨاصرو سره تﻮپﻴر وﻟري‪ ،‬ﻣقاوﻣت‬ ‫کﻮي؛ پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻧﻮرو عﻨاصرو د بدﻟﻮن ﻣخﻪ ﻧﻪ ﻧﻴسﻲ او حتا پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ساحﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫فرﻫﻨگﻲ عﻨاصرو او عقﻴدو اخﻴستﻞ ﻫ（ﻮي‪ .‬پﻪ داس‪＄ ３‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ عﻨاصرو او فرﻫﻨگﻲ‬ ‫ﻧظاﻣﻮﻧﻮ ﻧﻪ پﻪ ارادي ډول ﻳا ﻫﻢ د ﻳﻮه پﻼن پﻪ چﻮکاټ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو فرﻫﻨگﻮﻧﻮ ﻧﻪ عﻨاصر ﻣﻨﻲ‪ .‬فرﻫﻨگﻲ‬ ‫اﻧتقال پﻪ ارادي او د پﻼن پﻪ بﻨس＀ پﻪ ﻫغﻮ ساحﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬فرﻫﻨگﻲ ﻧظام اجازه ورک‪７‬ي‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ‬ ‫ﻣبادﻟﻪ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬دا ډول فرﻫﻨگﻲ اﻧتقال دوه اړخﻴزه دى؛ پﻪ دې ﻣعﻨا چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬عﻨاصر اخ‪５‬ستﻞ‬ ‫او ورکﻮل ک‪８５‬ي ＊اﻳﻲ چ‪ ３‬فرﻫﻨگﻲ ﻣبادﻟﻪ ﻧا برابره ﻣبادﻟﻪ وي او ﻟﻪ ﻳﻮه فرﻫﻨگﻲ ﻧظام ﻧﻪ بﻞ فرﻫﻨگﻲ‬ ‫ﻧظام تﻪ ډ‪４‬ر شﻤ‪５‬ر عﻨاصر اﻧتقال شﻲ؛ د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮگﻪ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬د اسﻼم پﻴغﻤبر حضرت ﻣحﻤد‬ ‫(ص) فرﻣاﻳﻠﻲ دي‪ُ ( :‬ا ْط ُلبﻮ ال ِع ْل َم َو ل َْﻮ ِب ِ‬ ‫الص ْﻴن) ژباړه‪ ( :‬د عﻠﻢ پﻪ ﻟ＂ﻪ ک‪ ３‬اوسئ کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ چﻴﻦ‬ ‫ک‪ ３‬وي) ﻟﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻮ ﻧﻪ د فرﻫﻨگ اخﻴستﻞ‪ ،‬ﻣجاز بﻮﻟﻲ‪ .‬خﻮ دا پﻪ دې ﻣعﻨا ﻧﻪ ده چ‪ ３‬خﻠک ﻫغﻪ‬ ‫عقاﻳد چ‪ ３‬د تﻮحﻴد او د اسﻼم د فرﻫﻨگﻲ ﻧظام ﻣغاﻳر وي‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻮ ﻧﻪ دې واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬د غ‪７‬و پﻪ ﻣشﻮره د فرﻫﻨگﻲ ﻣبادﻟ‪＇ ３‬ﻮ ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ فرهنگﻲ ﻳرغل ＇ه شﻰ دى او د ！ﻮلن‪ ３‬په فرهنگ باندې ＇ه اغ‪５‬ز‬ ‫لري؟‬ ‫د فرﻫﻨگﻲ ﻧظاﻣﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د فرﻫﻨگﻲ عﻨاصرو اﻧتقال ﻫﻤ‪５‬شﻪ پﻪ أزاد چاپ‪５‬رﻳال دوه اړخﻴزه او پﻪ‬ ‫خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ﻧﻪ وي‪＊ .‬اﻳﻲ د عﻨاصرو د اﻧتقال بﻬﻴر داس‪ ３‬وي چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ ترڅ ک‪ ３‬د ﻳﻮه فرﻫﻨگﻲ‬ ‫ﻧظام پﻪ اصﻠﻲ عﻨاصرو ت‪５‬ري وشﻲ‪ .‬ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬د فرﻫﻨگ اﻧتقال ﻳﻮ اړخﻴزه‪ ،‬ب‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬خﻮ＊‪３‬‬ ‫اوجبري وي‪ ،‬د فرﻫﻨگﻲ ﻳرغﻞ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬اوس ﻣﻬال چ‪ ３‬صﻨعت پرﻣختگ ک‪７‬ی او د‬ ‫عﻨاصرو ﻟ‪８５‬دول د ＇پﻮ او تﻴﻠﻴفﻮن پﻪ ذرﻳعﻪ ﻧﻮې ب‪２‬ﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ غﻮره ک‪７‬ې ده‪ ،‬ﻧﻮ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟﻪ دې‬ ‫عﻮاﻣﻠﻮ ﻧﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻮ سره پﻪ ﻧﻮرو فرﻫﻨگﻮﻧﻮ باﻧدې پﻪ پراخﻪ تﻮگﻪ د ت‪５‬ري او تﻬاجﻢ اﻣکاﻧات‬ ‫ﻻس تﻪ راوړي دي‪ .‬د فرﻫﻨگﻲ راک‪７‬ې ورک‪７‬ې پﻪ خﻼف چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬فرﻫﻨگﻲ ﻧظاﻣﻮﻧﻪ پراختﻴا‬ ‫ﻣﻮﻣﻲ او د ﻫغﻮ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ د زﻳات‪ ３‬پراختﻴا ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬پﻪ فرﻫﻨگﻲ ت‪５‬ري ک‪ ３‬د فرﻫﻨگﻲ ﻧظاﻣﻮﻧﻮ‬ ‫اصﻠﻲ ارز＊تﻮﻧﻪ د گﻮاښ ﻻﻧدې را‪＄‬ﻲ او دا کار د ﻧظام د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻮ پﻪ ﻣعﻨا دى‪ .‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا‬ ‫ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ او د قفقاز ﻟﻪ ﻣﻨطق‪ ３‬سره د پخﻮاﻧﻲ شﻮروي د کﻤﻮﻧستاﻧﻮ ﻣقابﻠﻪ ﻳﻮ ډول فرﻫﻨگﻲ ت‪５‬ری‬ ‫‪59‬‬

‫و چ‪ ３‬ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ وسﻴﻠﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻧظاﻣﻲ ‪＄‬ﻮاک او تبﻴﻠغاتﻮ ＇خﻪ پﻪ استفادې سره ﻳ‪ ３‬غﻮ＊تﻞ پﻪ دې سﻴﻤﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د دﻳﻦ رﻳ‪ ３＋‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮسﻲ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره بحث وک‪７‬ئ او پﻴا د فرﻫﻨگﻲ ت‪５‬ري ﻣﻨفﻲ اړخﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د کن＂رول او هداﻳت فرهنگ ＇ه شﻰ دى؟‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬فرﻫﻨگﻲ اړﻳک‪ ３‬کﻠﻪ ﻧا کﻠﻪ دا اﻣکان ﻫغﻪ تﻪ پﻴدا کﻮي چ‪ ３‬د بﻠ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬فرﻫﻨگ تﻪ ﻻره‬ ‫او جﻬت ورک‪７‬ي او ﻫغﻪ د خپﻠ‪ ３‬خﻮ＊‪ ３‬خﻮا تﻪ سﻮق ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حاﻟت ک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻳﻮې‬ ‫！ﻮﻟﻨ‪ ３‬فرﻫﻨگ د بﻠ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا کﻨ＂رول او ﻫداﻳت شﻮى دى‪ ،‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د فرﻫﻨگ کﻨ＂رول د ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻮ‬ ‫ﻟﻪ خﻮا ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د اﻫﻤﻴت وړ دى چ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬کﻮﻻی شﻲ د فرﻫﻨگﻲ اړﻳکﻮ ﻟﻪ ﻻرې د بﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد خﻠک‬ ‫د ﻫغﻮی د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ داخﻞ ﻧﻪ پﻪ خپﻞ خدﻣت ک‪ ３‬وگﻮﻣاري‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬کﻨ＂رول او ﻫداﻳت پﻪ کﻮﻣﻮ شکﻠﻮﻧﻮ صﻮرت ﻧﻴسﻲ؟‬ ‫د لﻮست تکرار‬

‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬فرﻫﻨگﻲ راک‪７‬ه ورک‪７‬ه تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د فرﻫﻨگﻲ راک‪７‬ې ورک‪７‬ې او فرﻫﻨگﻲ ﻳرغﻞ تﻮپﻴر ＇رگﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬أﻳا د اسﻼم سپﻴ（ﻠی دﻳﻦ ﻟﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻮ ＇خﻪ د فرﻫﻨگ اخﻴستﻞ ﻣجاز بﻮﻟﻲ؟ دﻟﻴﻞ راوړئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د فرﻫﻨگﻲ تﻬاجﻢ ﻣثال وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬د کﻨ＂رول او ﻫداﻳت فرﻫﻨگ ＇ﻪ شﻰ دى؟‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د فرﻫﻨگﻲ تﻬاجﻢ د ﻣخﻨﻴﻮي د ﻻرو چارو پﻪ اړه خپﻞ ﻧظرﻳات پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫د ﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ن‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل (جهانﻰ کﻴدل)‬ ‫ﻟﻪ دې ﻣخک‪ ３‬تاس‪ ３‬د فرﻫﻨگﻲ اړﻳکﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ک‪７‬ل؛ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻟﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دﻟﻮ‬ ‫سره أشﻨا شئ‪.‬‬

‫ن‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل ＇ه شﻰ دی؟‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دﻟﻮ اصطﻼح پﻪ دې ورستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د اقتصادي‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬داخﻠﻲ او ﻧ‪７‬ﻳﻮال‬ ‫سﻴاست کﻮﻟﻮ پﻪ ساحﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ډ‪４‬رو کار‪４‬دﻧکﻮ اصطﻼحگاﻧﻮ ＇خﻪ پ‪５‬ژﻧدل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل پﻪ‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ سﻴاسﻲ‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ او ارتباطﻲ برخﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻰ ک‪５‬دل او د ﻣصﻨﻮعﻲ او قراردادي‬ ‫( ﻣﻨﻞ شﻮو) سرحدوﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړل دي‪.‬‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل پﻪ ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻮ سره تعرﻳف شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ -١‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دﻟﻮ پﻪ ﻣعﻨا‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل د أزادوﻟﻮ پﻪ ﻣعﻨا‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل د پراخ‪５‬دﻟﻮ پﻪ ﻣعﻨا‪.‬‬ ‫‪ -٤‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل د پﻮﻟ‪ ３‬ﻳا سرحد ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړل‪.‬‬ ‫پﻪ واقعﻴت ک‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل ﻳﻮ عﻤﻮﻣﻲ بﻬﻴر دى چ‪ ３‬د اﻧساﻧﻲ ژوﻧد ﻣختﻠف‪ ３‬برخ‪ ３‬تر خپﻞ اغ‪５‬ز‬ ‫ﻻﻧدې راوﻟﻲ‪.‬د سﻴاسﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬حقﻮقﻲ‪ ،‬تکﻨاﻟﻮژﻳکﻲ‪ ،‬سﻴﻤﻪ ﻳزو او ！ﻮﻟﻨﻴزو ﻧ‪＋‬ﻮ‬ ‫او عﻼﻣﻮ سره ﻣﻠگری دی‪ .‬ﻧﻮوﻳﻼی شﻮ چ‪ :３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل ﻫغﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز بﻬﻴر دی چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪３‬‬ ‫جغرافﻴاﻳﻲ قﻴدوﻧﻪ او بﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴزو او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ اړﻳکﻮ ﻳ‪ ３‬سﻴﻮری غﻮړوﻟی دی‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‬ ‫او خﻠک د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬او ‪ ６－‬فرﻫﻨ‪ ，‬پر ﻟﻮرې ﻣخک‪＄ ３‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪61‬‬

‫فعالﻴت‪ :‬ستاس‪ ３‬پﻪ فکر‪ ،‬أﻳا ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل اﻣکان ﻟري او کﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫د ن‪７‬لﻮال ک‪５‬دو اړخﻮنه‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل ﻣختﻠف اړخﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬اقتصاد‪ ،‬سﻴاست‪ ،‬فرﻫﻨگ او ！ﻮﻟﻨﻪ‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دﻟﻮ د اقتصادي اړخ پﻪ اړه پﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫د اقتصاد ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل د ﻟ‪８５‬د راﻟ‪８５‬د د وساﻳﻠﻮ او د اړﻳکﻮ د شبکﻮ ﻟﻪ پرﻣختگ سره سﻢ چ‪ ３‬د‬ ‫سﻮداگرۍ او د پاﻧگ‪ ３‬د پراخ اﻧتقال سبب شﻮ‪ ،‬پﻴﻞ شﻮل‪ .‬د اقتصاد د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دﻟﻮ برتري پﻪ‬ ‫شپاړسﻤ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﻼدي پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻴﻞ او پﻪ ﻧﻮﻟسﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬چ＂کﻮاﻟﻰ ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬د تکﻨاﻟﻮژۍ پﻪ ډ‪－‬ر ک‪ ３‬د‬ ‫پرﻣختگ او اقتصادي فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ د ورځ پﻪ ورځ پﻴاوړتﻴا د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ اقتصادي شبکﻮ سره ت‪７‬او ﻟري‪ .‬پﻪ‬ ‫شﻠﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻣخصﻮصا ً د ختﻴ‪ ＃‬بﻼک ﻟﻪ ړﻧگ‪５‬دو ＇خﻪ وروستﻪ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ﻣاﻟﻲ بازاروﻧﻮ پراختﻴا‬ ‫او پرﻣختﻴا‪ ،‬د ＇ﻮ ﻣﻠﻴتﻲ شرکتﻮﻧﻮ چ＂ک پرﻣختگ‪ ،‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ﻣاﻟﻲ ﻣرکزوﻧﻮ پراختﻴا او د کارگراﻧﻮ‬ ‫ﻣﻬاجرت دا ！ﻮل د اقتصاد او د اقتصادي ﻣسئﻠﻮ پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو دﻻﻟت کﻮي‪ .‬ت‪５‬ره پ‪７５‬ۍ د اقتصاد‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو او غﻮړ‪４‬دو پ‪７５‬ۍ وه‪ ،‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮداگرۍ کچ‪ ３‬پراختﻴا پﻴدا ک‪７‬ه‪ ،‬پراخ‪ ３‬فعاﻟﻪ او کﻢ‬ ‫ﻣصرفﻪ ارتباطﻲ شبک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو پﻪ پراختﻴا ک‪ ３‬شکﻞ وﻧﻴﻮ‪ ،‬د کﻤپﻴﻮ！ر او ﻣخابراتﻮ پرﻣختﻴا‪،‬‬ ‫دﻳجﻴتال او ﻣصﻨﻮعﻲ سپﻮږﻣکﻴﻮ ډ‪４‬ر رول پﻴدا ک‪ ،７‬پخﻮا ډ‪４‬ر تﻮکﻲ د سﻮداگرۍ کﻮﻟﻮ وړ ﻧﻪ وو‪ ،‬خﻮ‬ ‫ﻧﻦ ورځ ﻫغﻪ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮداگرۍ پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬قرار ﻟري؛ اطﻼعات ﻫﻢ پﻪ سﻮداگرۍ ک‪ ３‬شاﻣﻞ شﻮي‬ ‫دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬اداري او ﻣدﻳرﻳتﻲ ﻣشﻮرې‪ ،‬د ﻧرم افزارو ﻟﻴستﻮﻧﻪ‪ ،‬فﻠﻢ‪ ،‬کست‪ ،‬دﻳسکﻮﻧﻪ‪ ،‬تﻠﻮﻳزوﻧﻲ خبروﻧﻪ‬ ‫او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د سﻮداگرۍ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬شبک‪ ３‬د غ‪＋‬تﻠتﻴا او پراختﻴا ﻟپاره ستر‬ ‫گاﻣﻮﻧﻪ اخﻴستﻞ شﻮي دي‪ .‬برقﻲ (اﻟکتروﻧﻴک) سﻮداگرۍ خﻠکﻮ تﻪ تﻮان ورک‪７‬ي دی چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ‬ ‫ﻫرې سﻴﻤ‪ ３‬ﻧﻪ چ‪ ３‬وغﻮاړي د خپﻠ‪ ３‬خﻮ＊‪ ３‬تﻮکﻲ وپﻴري‪ .‬د اقتصاد پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو سره شرکتﻮﻧﻮ او‬ ‫＇ﻮﻣﻴﻠتﻲ باﻧکﻮﻧﻮ ﻫﻢ پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال اقتصاد ک‪ ３‬د پام وړ وﻧ‪６‬ه درﻟﻮده‪ .‬ﻣﻠﻲ دوﻟتﻮﻧﻪ ﻧﻮر ﻳﻮازې د سرحدوﻧﻮ‬ ‫د ساتﻨ‪ ３‬واکﻤﻦ ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د اقتصاد د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ،３‬ستر صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ وروستﻪ پات‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادو باﻧدې ﻟﻪ اقتصادي پﻠﻮه‬ ‫واکﻤﻦ ک‪８５‬ي او ﻫغﻪ د تﻞ ﻟپاره پخپﻞ ‪＄‬ان پﻮرې ت‪７‬ﻟﻲ ساتﻲ او صﻨعت ﻳ‪ ３‬ﻫ‪（５‬کﻠﻪ ﻫﻢ وده ﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪62‬‬

‫فعالﻴت‪ :‬ستاس‪ ３‬پﻪ فکر‪ ،‬شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ تﻪ وﻟ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو د اصﻠﻲ ﻟﻮرو‪ ،‬پرﻣختگ او غﻮړ‪４‬دو‬ ‫پ‪７５‬ۍ واﻳﻲ؟ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو د سﻴاسﻲ لﻮري په اړه په ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬خبرې وک‪７‬ئ‬ ‫د داخﻠﻲ ﻣساﻳﻠﻮ پﻪ حﻞ ک‪ ３‬د غﻴر فعاﻟﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ کﻤزورتﻴا‪ ،‬د کﻮرﻧﻴﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ ﻣساﻳﻠﻮ د پ‪５‬چﻠتﻴا او د‬ ‫سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو او ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ت‪７‬وﻧﻮﻧﻮ او اتحادﻳﻮ پرﻣختگ او د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ سازﻣاﻧﻮﻧﻮ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راتﻠﻞ‪！ ،‬ﻮل پﻪ ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻳﻮه ﻧﻮي سﻴاسﻲ ﻧظﻢ پﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪５‬دو باﻧدې دﻻﻟت کﻮي‪ .‬ﻧﻦ ورځ ﻣﻤکﻨﻪ ده حتا د دوﻟتﻮﻧﻮ د‬ ‫ﻣاﻟکﻴت حق‪ ،‬د ﻫغﻮ ﻣساﻳﻠﻮ پﻪ واسطﻪ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬ﻳا د بشر حقﻮﻧﻮ تﻪ د ﻧﻪ پاﻣﻠرﻧ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ شﻲ‪ .‬د ﻣﻠگروﻣﻠتﻮﻧﻮ د اﻣﻨﻴت شﻮرا ﻫﻢ حق ﻟري چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬سﻮﻟ‪ ３‬او اﻣﻨﻴت‬ ‫د ﻣساﻳﻠﻮ پﻪ اړوﻧد د دوﻟتﻮﻧﻮ واکﻤﻨﻲ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮسﻲ‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬شراﻳطﻮ ک‪ ３‬دوﻟتﻮﻧﻪ پﻪ عﻤﻠﻲ تﻮگﻪ اړ‬ ‫دي چ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال بﻨدﻳزوﻧﻪ وﻣﻨﻲ‪ .‬اصﻮ ًﻻ پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو سره ملﻲ گ＂‪ ３‬او ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬گ＂‪ ３‬د گ‪４６‬دو پﻪ حال‬ ‫ک‪ ３‬دي‪ .‬عقﻴده پر دې ده چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮې ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د سﻴاسﻲ قدرت د و‪４‬ش ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻫ‪ ＆５‬ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻣطﻠق‪３‬‬ ‫سﻴاسﻲ واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻧﻪ پات‪ ３‬ک‪８５‬ي؛ خﻮ د سﻴاست د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬سﻴاست دا دې چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫ستر قدرتﻮﻧﻪ پﻪ ﻫﻮ＊ﻴاراﻧﻪ تﻮگﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ！ﻮﻟﻪ سﻴاسﻲ وضعﻪ باﻧدې واکﻤﻦ شﻮي دي او خپﻠ‪ ３‬غﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ پﻪ سازﻣان باﻧدې د خپﻞ ﻧفﻮذ د عﻤﻠﻲ ک‪５‬دو ﻟﻪ ﻻرې د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ باﻧدې‬ ‫عﻤﻠﻲ کﻮي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو پﻪ اړه خپﻞ فکر د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬د غ‪７‬و پﻪ گ‪ ６‬ﻧظر ﻳا ﻳﻮواﻟﻲ سره بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫دن‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو فرهنگﻲ اړخ‬ ‫پﻪ فرﻫﻨگﻲ اړخ ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو اغ‪５‬زې فﻮق اﻟعاده ډ‪４‬رې او د پام وړ دي‪ .‬د اﻧسان پﻪ تارﻳخ ک‪３‬‬ ‫تﻞ فرﻫﻨگﻲ راک‪７‬ې ورک‪７‬ې شتﻮن ﻟري‪ ،‬ﻟﻮى ﻣذﻫبﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د اسﻼم سپ‪（５‬ﻠی دﻳﻦ چ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال دﻳﻦ‬ ‫دی‪ ،‬تﻞ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮې فراﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬او واحدې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د جﻮړ‪４‬دو دعﻮت ک‪７‬ی دى‪.‬‬ ‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ! فراﻣﻠﻲ ＇ﻪ ﻣعﻨا ﻟري؟‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣسئﻠﻪ پﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي دوﻟت پﻮرې اړه ﻧﻪ پﻴدا کﻮي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧﻪ پﻪ زﻳاتﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫پﻮرې اړه پﻴدا کﻮي‪ ،‬د فراﻣﻠﻲ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬ﻧﻦ ورځ ﻣطرح دي‪ ،‬پﻪ عﻤﻠﻲ تﻮگﻪ د‬

‫‪63‬‬

‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ارز＊تﻮﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ‪ ،‬د غربﻲ فرﻫﻨگ او ارز＊تﻮﻧﻮ دودول او پراخﻮل دي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬اﻟکتروﻧﻴک‬ ‫اﻧقﻼب‪ ،‬د اړﻳکﻮ د وساﻳﻠﻮ چ＂کﻪ وده ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې رسﻨ‪ ،９‬سپﻮږﻣک‪ ،９‬اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬او ﻫﻤدارﻧگﻪ د تﻮرﻳزم د‬ ‫وساﻳﻠﻮ چ＂ک‪ ３‬ودې د فرﻫﻨگ د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو اﻣکاﻧات برابر ک‪７‬ي دي‪ .‬خﻮ پﻪ دې ترڅ ک‪ ３‬غﻴر غربﻲ‬ ‫سﻨتﻲ او کﻮچﻨﻲ فرﻫﻨگﻮﻧﻪ د غربﻲ فرﻫﻨگﻮﻧﻮ پﻪ پرتﻠﻪ ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬اﻣکاﻧات ﻟري‪ .‬ﻫﻤدا عﻠت دى چ‪ ３‬دوى‬ ‫د ﻳﻮې ﻧابرابرې جگ‪７‬ې پﻪ وړاﻧدې شتﻮن ﻟري‪ ،‬د ﻳﻮه ﻧاﻣعﻠﻮم برخﻠﻴک پﻪ وړاﻧدې ﻳ‪ ３‬دروﻟﻲ دي‪ .‬ﻟ‪２‬ده‬ ‫دا چ‪ ３‬پﻪ فرﻫﻨگﻲ ډگر ک‪ ３‬تکﻨاﻟﻮژﻳکﻲ ﻧﻮ＊تﻮﻧﻪ او د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ رسﻨﻴﻮ را پﻴدا ک‪５‬دل د دې ﻣﻮجب شﻮل‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬د فرﻫﻨگﻲ سرحدوﻧﻮ ﻧﻪ ت‪５‬ر شﻲ‪ .‬اﻟکتروﻧﻴکﻲ وساﻳﻞ او وسﻴﻠ‪ ３‬د دې وس ﻟري چ‪ ３‬د ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫خﻠک د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻣختﻠفﻮ فرﻫﻨگﻮﻧﻮ سره أشﻨا ک‪７‬ي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ اﻣکان ﻟري چ‪ ３‬د‬ ‫ﻧ‪７‬ۍ زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ خپﻠ‪ ３‬فرﻫﻨگﻲ شتﻤﻨ‪ ９‬ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪７‬ي او پر ‪＄‬اى ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬غﻮﻟﻮوﻧکﻲ‬ ‫فرﻫﻨ‪ ，‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ژوﻧد تﻪ بدﻟﻮن او غربﻲ رﻧگ ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ستاس‪ ３‬پﻪ فکر‪ ،‬ﻧﻮر کﻮم ﻣﻮضﻮعات د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو ﻟﻪ فرﻫﻨگﻲ اړخ سره ت‪７‬او وﻟري؟ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو ！ﻮلنﻴز اړخ‬ ‫ژوره ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ کتﻨﻪ ﻣﻮږ تﻪ د دې تﻮان راکﻮي چ‪ ３‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ستﻮﻧزې ک‪５‬داى شﻲ پﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻼ‪ :‬ب‪ ３‬وزﻟﻲ (فقر) د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ！ﻮﻟﻨﻴزو ستﻮﻧزو＇خﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ اروپا او اﻣرﻳکا ک‪ ３‬ﻟﻴدل‬ ‫ډ‪４‬رې زﻳات‪ ３‬وي‪ ،‬ﻣث ً‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو ﻟﻪ ﻧظره دې ！کﻲ تﻪ ﻣتﻮجﻪ ک‪８５‬و چ‪ ３‬دا ستﻮﻧزه پﻪ ﻻتﻴﻦ اﻣرﻳکا‪ ،‬افرﻳقا او‬ ‫أسﻴا ک‪ ３‬زﻳاتﻪ تر سترگﻮ ک‪８５‬ي‪ .‬د ＊‪％‬ﻮ ！ﻮﻟﻨﻴزې ستﻮﻧزې‪ ،‬د قﻮﻣﻴت او تﻮکﻢ پاﻟﻨ‪ ３‬ﻣسئﻠﻪ او ﻧﻮرې داس‪３‬‬ ‫ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬دي چ‪ ３‬ﻫغﻮی تﻪ کﻮﻻی شﻮ اشاره وک‪７‬و‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻴز ﻧ‪７‬ﻳﻮال کﻴدو ﻧﻮر عﻨاصر د ﻣﻬاجرتﻮﻧﻮ چ＂کﻪ پراختﻴا‪ ،‬د تﻮرﻳزم صﻨعت‪ ،‬د ژوﻧداﻧﻪ د ب‪５‬ﻠگﻮ‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو او د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ‪６－‬و ﻣساﻳﻠﻮ ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫د ن‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو ＊‪５‬گ‪３２‬‬ ‫پﻪ ﻟ‪６２‬ه تﻮگﻪ وﻳﻠﻰ شﻮ چ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل دا ﻻﻧدې ＊‪５‬گ‪ ３２‬او خﻮﻧدوﻧﻪ ﻟري‪ :‬د اقتصادوﻧﻮ د بﻬﻴر‬ ‫پﻴﻮستﻮن‪ ،‬د اطﻼعاتﻮ او خبرتﻴا وو د پراخ‪５‬دو پﻪ وړاﻧدې د خﻨ‪６‬وﻧﻮ ﻟ‪５‬رې کﻮل‪.‬‬

‫‪64‬‬

‫د ن‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو زﻳانﻮنه‬ ‫پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د شغﻠﻲ اﻣﻨﻴت ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړل؛ د شتﻤﻨﻮ او خﻮارو خﻠکﻮ د ژوﻧد ترﻣﻨ‪ ＃‬د وا！ﻦ زﻳات‪５‬دل‪ ،‬د‬ ‫گ＂‪ ３‬زﻳات‪５‬دل‪ ،‬دوﻟتﻲ سﻮد چ‪ ３‬اﻣکان ﻟري د ﻣاده پرست‪ ９‬سبب شﻲ او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ستر ﻣادي قدرت ﻟري او پﻪ ﻧظاﻣﻲ‪ ،‬رساﻧﻪ ﻳﻲ‪ ،‬تکﻨاﻟﻮژﻳکﻲ او اقتصادي ډگروﻧﻮ ک‪ ３‬اوچت ﻻس‬ ‫ﻟري‪ .‬خﻮار ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د خپﻠﻮ ﻫﻴﻠﻮ ﻣﻮخﻪ گر‪＄‬ﻮي‪ ،‬د دوى شتﻤﻨﻲ پﻪ ﻣختﻠفﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ترې اخﻠﻲ (غصب‬ ‫کﻮي ﻳﻲ)‪ ،‬خپﻞ فرﻫﻨگ ورباﻧدې تحﻤﻴﻠﻮي او ﻧ‪７‬ۍ د ﻧظاﻣﻲ شخ‪７‬و او ﻻﻧجﻮ ډگر گر‪＄‬ﻮي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو پﻪ ﻫکﻠﻪ خپﻠ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻴزې ستﻮﻧزې پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫‪....................................................................................................‬‬ ‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬پﻪ شﻠﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬کﻮﻣﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ ﻟﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال اقتصادسره ت‪７‬او درﻟﻮد؟‬ ‫‪ -٣‬کﻮم ﻣﻮضﻮعات د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو د شکﻞ گﻴرۍ ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪ -٤‬کﻮﻣﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ د فرﻫﻨگ د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو اﻣکاﻧات برابر ک‪７‬ي دي؟‬ ‫‪ -٥‬ﻳﻮازې د ﻧ‪７‬ﻳﻮال کﻴدو د ！ﻮﻟﻨﻴزو ستﻮﻧزو ﻧﻮم واخﻠئ‪.‬‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪65‬‬

‫د ＇پرکﻲ لن‪６‬ﻳز‬ ‫ن‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬د سﻴاست د علم هغه برخه ده چ‪ ３‬په عمﻮمﻲ تﻮگه سﻴاسﻲ‪ ،‬حقﻮقﻲ او‬ ‫فرهنگﻲ مسئل‪７５＇ ３‬ي‪.‬‬ ‫په ن‪７‬ﻳﻮالﻮ اړﻳکﻮ ک‪ ３‬هر ه‪５‬ﻮاد د خپل بهرنﻲ سﻴاست د وړاندې بﻴﻮلﻮ لپاره له ډول‪ ،‬ډول‬ ‫وسﻴلﻮ ＇خه گ＂ه اخلﻲ‪ .‬هغه وسﻴل‪ ３‬چ‪ ３‬دولت ﻳ‪ ３‬د خپلﻮ مﻮخﻮ د وړاندې بﻴﻮلﻮ لپاره ترې‬ ‫کار اخلﻲ‪ ،‬کﻮﻻی شﻮ له اقتصاد‪ ،‬د فرهنگﻲ تبلﻴغاتﻮ او د دﻳپلﻮماس‪ ９‬او نظامﻲ ‪＄‬ﻮاک نه‬ ‫ﻳادونه وک‪７‬و‪.‬‬ ‫د انسانانﻮ ！ﻮل کﻮ＊‪＋‬ﻮنه دا دي چ‪ ３‬ژوندي پات‪ ３‬شﻲ او ژوند وک‪７‬ي؛ همدا وجهه ده چ‪３‬‬ ‫په هر نظام ک‪ ３‬د هغﻮ کارونﻮ چ‪ ３‬سرته رس‪５‬دلﻲ‪ ،‬لﻮﻳه برخه ﻳ‪ ３‬د ژوند د اړﻳنﻮ وساﻳلﻮ د پﻮره‬ ‫کﻮلﻮ لپاره ‪＄‬انگ‪７‬ې شﻮې ده چ‪ ３‬هغه د اقتصادي فعالﻴت په نامه ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫په ن‪７‬ﻳﻮال چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬ﻳﻮازې ملﻲ گ＂ﻮ او ﻳا ملﻲ امنﻴت ته پاملرنه‪ ،‬نه ک‪８５‬ي؛ بلک‪ ３‬نﻮرې‬ ‫مﻮخ‪ ３‬هم مخ ته بﻴاﻳﻲ‪ .‬د دولتﻮنﻮ خبرې او فداکارۍ زﻳاتره د مرست‪ ،３‬د سﻮداگرۍ او د‬ ‫تﻮکﻮ د راک‪７‬ې ورک‪７‬ې‪ ،‬پانگه اچﻮن‪ ３‬او د فرهنگﻲ مبادلﻮ د پراختﻴا په مقصد صﻮرت نﻴسﻲ‪.‬‬ ‫فرهنگ د پﻮه‪ ،３‬باورونﻮ (عقﻴدو) وړتﻴاوو (مهارتﻮنﻮ) او فنﻮنﻮ له مجمﻮع‪＇ ３‬خه عبارت دى‬ ‫چ‪ ３‬د ！ﻮلن‪ ３‬د خلکﻮ تر من‪ ＃‬گ‪ ６‬او له ﻳﻮه نسل نه بل نسل ته انتقال‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ن‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دل د ！ﻮلنﻴز ک‪５‬دو د بهﻴر په معنا دی چ‪ ３‬له ډ‪４‬رې مﻮدې را په دې خﻮا پﻴل او په‬ ‫پراختﻴا ک‪ ３‬دی؛ په هغه ک‪ ３‬هغه جغرافﻴاﻳﻲ پﻮل‪ ３‬چ‪ ３‬په ！ﻮلنﻴزو اړﻳکﻮ ﻳ‪ ３‬سﻴﻮری اچﻮلﻰ‬ ‫دى‪ ،‬له من‪％‬ه ‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪66‬‬

‫＇لﻮرم ＇پرکی‬

‫د بشر حقﻮق‬ ‫په دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬ﻻندې درسﻮنه لﻮلئ‪:‬‬

‫د بشر د حقﻮنﻮ تارﻳخچه‬ ‫د بشر د حقﻮنﻮ ن‪７‬ﻳﻮاله اعﻼمﻴه‬ ‫په افغانستان ک‪ ３‬د بشر ي حقﻮنﻮ خپلﻮاک کمﻴسﻴﻮن‬

‫‪67‬‬

‫د ＇پرکﻲ مﻮخ‪３‬‬ ‫تاسﻮ د دې ＇پرکﻲ په لﻮستلﻮ سره ﻻندې پﻮهنﻴزو او مهارتﻲ مﻮخﻮته رس‪８５‬ئ‪:‬‬ ‫د بشر د حقﻮنﻮ له تارﻳخچ‪ ３‬سره آشناﻳﻲ‪.‬‬ ‫د بشري حقﻮنﻮ له ن‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬اعﻼمﻴ‪ ３‬سره آشناﻳﻲ‪.‬‬ ‫د افغانستان د بشري حقﻮنﻮ د کمﻴسﻴﻮن له تارﻳخچ‪ ３‬سره آشناﻳﻲ‬ ‫په ژوند ک‪ ３‬د بشر د حقﻮنﻮ اهمﻴت بﻴان ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫د بشر د حقﻮنﻮ د اعﻼمﻴ‪ ３‬مهم مﻮاد تﻮضﻴح ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫په افغانستان ک‪ ３‬د بشر د حقﻮنﻮ وضعﻴت تحلﻴل ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫د اتباعﻮ د حقﻮنﻮ او دندو ترمن‪ ＃‬ﻳﻮه مقاﻳسه وک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫＇ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د بشر د حقﻮنﻮ تارﻳخچه‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ اړﻳکﻮ او د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ (اقتصادي‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ) اړﻳکﻮ د ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ او ﻧ‪７‬ﻳﻮال‬ ‫ک‪５‬دو سره أشﻨا شﻮئ‪ ،‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د بشر د حقﻮﻧﻮ ﻟﻪ تارﻳخچ‪ ３‬سره أشﻨا ک‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫بحث پرې وک‪７‬ئ‬ ‫حقﻮق ＇ه شﻰ دي؟‬ ‫حقﻮق د حق د جﻤع‪ ３‬پﻪ ﻣعﻨا دی او زﻳات‪ ３‬ﻣعﻨا گاﻧ‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫‪ -١‬حق د واقعﻴت سره د ﻣطابقت پﻪ ﻣعﻨا دی‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬وﻳﻨا ﻳ‪ ３‬حق ده ﻳعﻨ‪ ３‬دا چ‪ ３‬خبره ﻳ‪ ３‬ر＊تﻴا ده‬ ‫او د واقعﻴت سره ﻣطابقت ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -٢‬حق د برخ‪ ３‬پﻪ ﻣعﻨا دی ﻟکﻪ‪ :‬دا زﻣا حق دی‪.‬‬ ‫‪ -٣‬حق د ﻳﻮ چا ﻟپاره د گ＂‪ ３‬د ثبﻮت پﻪ ﻣعﻨا دی‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬پﻼر پر زوی حق ﻟري؛ ﻳا ＇‪＋‬تﻦ پر خپﻞ‬ ‫ﻣال باﻧدې حق ﻟري‪.‬‬ ‫اوس ﻣﻮ چ‪ ３‬د حق ﻣعﻨا زده ک‪７‬ه‪ ،‬ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬حقﻮق وپ‪５‬ژﻧئ‪ .‬حقﻮق د حقﻮق پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ اصطﻼح‬ ‫ک‪ ３‬دوه ﻣعﻨاوې ﻟري‪:‬‬ ‫‪ -١‬حقﻮق د عﻤﻮﻣﻲ او اﻟزاﻣﻲ قﻮاعدو ﻫغﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ ده چ‪ ３‬د ﻧظﻢ د ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راتﻠﻮ او عداﻟت د‬ ‫！ﻴﻨگ‪＋‬ت پﻪ ﻣﻨظﻮر د اﻧساﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ ژوﻧداﻧﻪ باﻧدې حکﻮﻣت کﻮي او اجرا ﻳ‪ ３‬د دوﻟت ﻟﻪ خﻮا‬ ‫تضﻤﻴﻦ ک‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ ﻣجﻤﻮع‪ ３‬تﻪ قاﻧﻮن واﻳﻲ‪ .‬دغﻪ پﻮرتﻪ وﻳﻨا ﻟﻪ حقﻮﻧﻮ سره د قاﻧﻮن د ﻣترادفﻮاﻟﻲ پﻪ‬ ‫ﻣعﻨا ده‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣدﻧﻲ حقﻮﻧﻪ‪ ،‬د جزا حقﻮق د سﻮداگرۍ حقﻮﻧﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د ﻳﻮه چا د گ＂‪ ３‬او برخ‪ ３‬د ثبﻮت ﻟپاره چ‪ ３‬قاﻧﻮن ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬ﻧﻪ ﻣﻼت‪ ７‬کﻮي؛ ﻟکﻪ‪ :‬د ژوﻧداﻧﻪ حق چ‪３‬‬ ‫ﻫر ＇ﻮک حق ﻟري چ‪ ３‬ژوﻧدی پات‪ ３‬شﻲ او قاﻧﻮن د اﻧسان پﻪ ژوﻧداﻧﻪ باﻧدې ت‪５‬رى ﻣﻨع کﻮي‪ .‬ﻧﻮرې‬ ‫ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬ﻳ‪ :３‬د ﻣاﻟکﻴت حق‪ ،‬د واده کﻮﻟﻮ حق او داس‪ ３‬ﻧﻮرې دي‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬د حقﻮق کﻠﻤﻪ د جﻤع‪ ３‬پﻪ عﻨﻮان بﻴان ﻳا ذکر ک‪８５‬ي‪ ،‬زﻳاتره ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ ﻣراد قاﻧﻮن وي‪،‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬حق د ﻣفرد پﻪ تﻮگﻪ ذکر ک‪８５‬ي ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ ﻣراد د ﻳﻮه چا ﻳا د ＇ﻮ کساﻧﻮ ﻟپاره د گ＂‪ ３‬اثباتﻮل‬ ‫وي‪.‬‬

‫‪69‬‬

‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ چ‪ ３‬حقﻮق د گ＂‪ ３‬د ثبﻮت په معنا په ＇ﻮ ډوله دي؟‬ ‫حقﻮق د دې اعتبار ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬اقتصادي قﻴﻤت ﻟري کﻨﻪ؟ پﻪ درې ډوﻟﻪ دي‪ :‬غﻴر ﻣاﻟﻲ حقﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣاﻟﻲ‬ ‫حقﻮﻧﻪ او ذﻫﻨﻲ حقﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪ -١‬غﻴر ﻣاﻟﻲ حقﻮﻧﻪ‪ :‬ﻟﻪ ﻫغﻮ اﻣﻴتازاتﻮ ＇خﻪ عبارت دي چ‪ ３‬خﻠکﻮ تﻪ ورکﻮل ک‪８５‬ي او پﻪ ﻣال سره ﻧﻪ‬ ‫قﻴﻤت گزاري ک‪８５‬ي او پﻪ درې ډوﻟﻪ دي‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی‪ -‬سﻴاسﻲ حقﻮﻧﻪ‪ :‬چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوال تﻪ د ﻫغﻪ د ﻫ‪５‬ﻮادواﻟ‪ ９‬پﻪ خاطر د دوﻟت ﻟﻪ خﻮا ورکﻮل ک‪８５‬ي‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬دوﻟتﻲ دﻧدو تﻪ ﻻس رسی‪ ،‬د ﻧﻮﻣاﻧد ک‪５‬دو او بﻞ تﻪ د راﻳ‪ ３‬ورکﻮﻟﻮ حق‪.‬‬ ‫دوﻳﻢ‪ -‬د کﻮرﻧ‪ ９‬حقﻮﻧﻪ‪ :‬دغﻪ حقﻮﻧﻪ د کﻮرﻧ‪＇ ９‬خﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻣ‪７５‬وﻧﻮ او ＊‪％‬ﻮ ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫حقﻮق‪ ،‬د پﻼر او اوﻻدوﻧﻮ حقﻮﻧﻪ او د وﻻﻳت حقﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫در‪４‬ﻴﻢ‪ -‬د شخصﻴت حقﻮﻧﻪ‪ :‬دغﻪ حقﻮﻧﻪ د اﻧسان ﻟپاره د ﻫغﻪ د شخصﻴت پﻪ بﻨس＀ ثابت‪８５‬ي‪ .‬قاﻧﻮن ﻫغﻪ‬ ‫د اﻧسان د بدﻧﻲ او ﻣعﻨﻮي سﻼﻣتﻴا د ساتﻨ‪ ３‬ﻟپاره ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړي دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ژوﻧداﻧﻪ حق‪ ،‬د اشخاصﻮ‬ ‫د عزت او ﻣعﻨﻮي شرف د أزادۍ ساتﻞ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ﻣاﻟﻲ حقﻮﻧﻪ‪ :‬ﻟﻪ ﻫغﻪ شتﻤﻨ‪＇ ９‬خﻪ عبارت دي چ‪ ３‬د پﻴسﻮ پﻪ واسط اﻧدازه ک‪８５‬ي او د خﻠکﻮ تر ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫د ﻣاﻟﻲ ﻣعاﻣﻠﻮ د ‪＄‬اى پﻪ ＇‪５‬ر گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻣاﻟﻮﻧﻮ سره د اشخاصﻮ اړﻳکﻪ چ‪ ３‬عﻴﻨﻲ حقﻮﻧﻪ ورتﻪ‬ ‫وﻳﻞ ک‪８５‬ي او د پﻮر ورکﻮوﻧکﻲ او پﻮر وړي ترﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳکﻪ چ‪ ３‬شخصﻲ حقﻮﻧﻪ ورتﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ذﻫﻨﻲ حقﻮﻧﻪ ( ﻣختﻠط)‪ :‬ﻟﻪ ﻫغﻪ اﻣﻴتاز ＇خﻪ عبارت دی چ‪ ３‬ﻣاﻟﻲ او غﻴر ﻣاﻟﻲ دواړه اړخﻮﻧﻪ ﻟري‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬د ﻳﻮه کتاب ﻣؤﻟف چ‪ ３‬د کتاب د تآﻟﻴف وﻳاړ ده تﻪ راجع ک‪８５‬ي او دغﻪ ﻳﻮ غﻴر ﻣاﻟﻲ حق دی او‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻣاﻟﻲ گ＂‪ ３‬اﻣتﻴاز چ‪ ３‬د کتاب د چاپ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ترﻻسﻪ کﻮي ﻫﻢ د ده خپﻞ حق دى او‬ ‫دغﻪ ﻳﻮ ﻣاﻟﻲ حق دى‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬غﻴر ﻣاﻟﻲ حقﻮﻧﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻪ دي‪ ،‬بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ چ‪ ３‬د بشر حقﻮنه ＇ه شﻰ دي؟‬ ‫ﻫغﻪ حقﻮﻧﻪ چ‪ ３‬اﻧسان ﻳ‪ ３‬د ژوﻧد ﻟﻪ پﻴﻞ ﻧﻪ پﻪ دې خاطر چ‪ ３‬اﻧسان دى‪ ،‬د ﻫغﻪ ﻣستحق گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي؛‬ ‫د بشر حقﻮﻧﻪ ورتﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د بشر پﻪ حقﻮﻧﻮ ک‪！ ３‬ﻮل حقﻮﻧﻪ کﻪ ذاتﻲ حقﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬ﻟﻪ زﻳ‪４８‬دو ﻧﻪ‬ ‫اﻧسان تﻪ ورک‪７‬ل شﻮي دي او ﻫﻢ کسبﻲ حقﻮﻧﻪ چ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ ﻳ‪ ３‬ورکﻮي شاﻣﻞ دي‪ .‬پﻪ بﻞ عبارت د بشر‬ ‫‪70‬‬

‫حقﻮﻧﻪ کﻮﻻی شﻮ د بﻨس＂ﻴزو ﻣعﻴاروﻧﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ تعرﻳف ک‪７‬و‪ .‬چ‪ ３‬پرتﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ بﻪ اﻧساﻧان وﻧﻪ شﻲ‬ ‫کﻮﻻی چ‪ ３‬د اﻧسان او اﻧساﻧﻲ کراﻣت ترﻧاﻣﻪ ﻻﻧدې ژوﻧد وک‪７‬ي‪ .‬د بشر د حقﻮﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې‬ ‫عبارت دي ﻟﻪ‪:‬‬ ‫د بشر حقﻮﻧﻪ د و‪４‬ش وړﻧﻪ دي‬ ‫د بشر حقﻮﻧﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال دي‪.‬‬ ‫د بشرحقﻮﻧﻪ د اهلل َ(ج َّﻞ َج َﻼﻟُﻪ) ﻟﻪ ﻟﻮرې ﻳﻮه تحفﻪ ده‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره ﻟﻪ خبرو اترو وروستﻪ وواﻳاست چ‪ ３‬کﻮم ﻧﻮر ﻣطاﻟب د بشر د حقﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو ک‪ ３‬شاﻣﻠ‪８５‬ي؟‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ چ‪ ３‬د بشر حقﻮنه له کﻮمﻮ پ‪７‬اوونﻮ ت‪５‬ر شﻮي دي؟‬ ‫د بشر حقﻮﻧﻪ د تارﻳخﻲ ودې پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻻﻧدې پ‪７‬اووﻧﻮ ﻧﻪ ت‪５‬ر شﻮي دي‪.‬‬ ‫لﻮم‪７‬ى پ‪７‬او د ‪ ١٧٨٩‬م نه مخک‪３‬‬ ‫دا پ‪７‬او د بشر د حقﻮﻧﻮ د ﻻس تﻪ راوړو ډ‪４‬ر اوږد پ‪７‬او شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي او د بشر د حقﻮﻧﻮ د ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ‬ ‫ﻟپاره ﻫ（ﻪ او ﻫاﻧد کﻮل د دې پ‪７‬او ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا ده‪ .‬د اﻧسان ﻣقام‪ ،‬اﻧساﻧﻴت او د بشر حقﻮﻧﻪ ﻟﻪ ډ‪４‬ره وختﻪ‬ ‫د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬او د بحث وړ ﻣﻮضﻮع وه‪ .‬د ﻟرغﻮﻧﻲ دورې د پﻮﻫاﻧﻮ او فﻴﻠسﻮفاﻧﻮ پﻪ أثارو او د اسﻼﻣﻲ‬ ‫پﻮﻫاﻧﻮ او عﻠﻤاوو پﻪ ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ ３‬پﻪ دې ﻫکﻠﻪ بحث شﻮى دى؛ د اﻧبﻴای کرام پﻪ ک‪７‬و وړو‪ ،‬خبرو او‬ ‫کردار ک‪ ３‬د اﻧساﻧﻲ کراﻣاتﻮ تاﻳﻴد‪ ،‬خپﻠﻮاک‪ ９‬او د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ حقﻮﻧﻮ او د دې حقﻮﻧﻮ او خپﻠﻮاکﻴﻮ پﻪ پﻠﻲ‬ ‫ک‪５‬دو باﻧدې ！ﻴﻨگار ＊کاره او ＇رگﻨد و‪ .‬چا چ‪ ３‬پﻪ ﻫر ډول او پﻪ ﻫر ﻣقام ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ دې حقﻮﻧﻮ تﻴرى‬ ‫ک‪７‬ى‪ ،‬د ﻧﻴﻮک‪ ３‬او سزا ﻻﻧدې راغﻠﻰ دى چ‪ ３‬دا ！ﻮل‪ ،‬د اﻧسان د اعتبار او د ﻫغﻪ د حقﻮﻧﻮ د اﻫﻤﻴت‬ ‫ﻧ‪＋‬ﻪ ده‪ .‬د بشرحقﻮﻧﻮ د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ﻟﻪ ستﻮﻧزو ډکﻪ ﻻره وﻫﻠ‪ ３‬ده چ‪ ３‬ورو ورو ﻳ‪ ３‬د ظﻠﻢ او‬ ‫تﻴري پر ضد د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د سر د وگ‪７‬و د گ‪６‬ې ﻣبارزې او سر＊ﻨدﻧ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬د تارﻳخ پﻪ بﻬﻴر ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬صﻮرت وﻧﻴﻮه‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړ او اوسﻨﻲ حاﻟت تﻪ راورس‪５‬دل‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره ک‪ ３‬فﻴﻠسﻮفاﻧﻮ اوﻣتفکرﻳﻨﻮ قﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړل ﻟکﻪ‪ :‬د حﻤﻮرابﻲ د بابﻞ د پاچا قاﻧﻮن‬ ‫پﻪ (‪٢٠٨٠ -٢١٢٣‬ق‪.‬م‪ .‬ک‪ ،)３‬د أتﻦ اساسﻲ قاﻧﻮن پﻪ (‪٥٠٧‬م‪ .‬ک‪ ،)３‬د ﻫخا ﻣﻨشﻲ پاچا کﻮرش‬ ‫ﻣﻨشﻮر‪( ،‬پﻨ‪％‬ﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ﻧﻪ ﻣخک‪ )３‬د روم دوﻟس گﻮﻧﻪ اﻟﻮاح (‪ ٤٥٠‬ق‪.‬م‪ .‬ک‪ ،)３‬د روم د‬ ‫‪71‬‬

‫اﻣپراطﻮر ژوستﻲ ﻧﻴﻦ (اقداﻣات شپ‪８‬ﻣﻪ پ‪７５‬ۍ ﻟﻪ ﻣﻴﻼده ﻣخک‪ ،)３‬د ﻣگﻨاکارتا ﻟﻮزﻧاﻣﻪ چ‪ ３‬د اﻧگﻠستان‬ ‫د ﻣﻨشﻮر کبﻴر پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻣشﻬﻮره ده( ‪١٢١٥‬م‪ ،).‬د اﻧگﻠستان د حقﻮﻧﻮ اعﻼﻣﻴﻪ (‪٨٦٦‬م‪ ،).‬د اﻣرﻳکا د‬ ‫خپﻠﻮاک‪ ９‬اعﻼﻣﻴﻪ (‪١٧٧٦‬م‪ ).‬د وﻳرجﻨﻴا د حقﻮﻧﻮ ﻻﻳحﻪ(‪١٧٧٦‬م‪ ).‬او داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻣﻮاد چ‪ ３‬د بشرﻳت‬ ‫د تارﻳخ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سرﻧﻪ تر (‪١٧٨٩‬م‪ ).‬پﻮرې ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻫ（‪ ３‬د بشر د ذاتﻲ او طبﻴعﻲ حقﻮﻧﻮ د ﻻس تﻪ‬ ‫راوړﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻮ سرتﻪ رس‪５‬دﻟﻲ‪ ،‬تر＇ﻮ بشر د خپﻠﻮ حقﻮﻧﻮ‪ ،‬أزادﻳﻮ او ارز＊تﻮﻧﻮ ＇‪＋‬تﻦ شﻲ او گ＂ﻪ ترې‬ ‫واخﻠﻲ‪ .‬د دې پ‪７‬او پﻪ ترڅ ک‪ ３‬د بشر د حقﻮﻧﻮ پﻪ اړه درې ډوﻟﻪ اړ‪４‬ک‪ ３‬د پام وړوې‪ .‬د اﻧسان اړﻳک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫اﻧسان سره‪ ،‬د اﻧسان اړﻳک‪ ３‬ﻟﻪ چاپ‪５‬رﻳال سره او د اﻧسان اړﻳک‪ ３‬ﻟﻪ تﻮﻟﻴد سره‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ﻟﻪ ذکر شﻮﻳﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ ﻧﻪ سرب‪５‬ره کﻮم ﻣﻮضﻮعات د بشر ﻟﻪ حقﻮﻧﻮ سره ت‪７‬او ﻟري؟ پﻪ ＇ﻮ‬ ‫کر＊ﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ او د ډﻟ‪ ３‬استازی دې ﻧﻮرو زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫د بشر د حقﻮنﻮ د تدوﻳن (لﻴکن‪ )３‬دوﻳم پ‪７‬او( ‪١٧٨٩‬م‪).‬‬ ‫د فراﻧس‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد استازي د ‪ ١٧٨٩‬ز‪８４‬دﻳز کال د أکست پﻪ ‪ ٢٨‬ﻣﻪ د پارﻳس پﻪ ﻣﻠﻲ غﻮﻧ‪６‬ه ک‪ ３‬سره‬ ‫را ！ﻮل شﻮل او د ﻳﻮې رسﻤﻲ اعﻼﻣﻴ‪ ３‬پﻪ ترڅ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د بشر طبﻴعﻲ او ﻣقدس حقﻮق وړاﻧدې ک‪７‬ل‪ .‬ﻫغﻮ‬ ‫！ﻴﻨگار وک‪ ７‬چ‪ ３‬بشر خپﻠﻮاک ﻧ‪７‬ۍ تﻪ راغﻠی‪ ،‬باﻳد خپﻠﻮاک ژوﻧد وﻟري او ！ﻮل اﻧساﻧان د حقﻮﻧﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه‬ ‫سره برابر دي‪ .‬دې اعﻼﻣﻴ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ سﻴاسﻲ ډﻟﻮ ﻣﻮخ‪ ３‬د بشر د ﻧﻪ ب‪５‬ﻠدوﻧکﻮ طبﻴعﻲ حقﻮﻧﻮ ساتﻨﻪ وبﻠﻠﻪ‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬د ﻣﻠکﻴت أزادي‪ ،‬اﻣﻨﻴت‪ ،‬د ظﻠﻢ او ستﻢ پﻪ وړاﻧدې ﻣقاوﻣت‪ .‬دا اعﻼﻣﻴﻪ ‪ ١٧‬ﻣادې ﻟري چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫رسﻤﻲ او تارﻳخﻲ سﻨد ک‪＇ ３‬رگﻨدې شﻮې دي‪.‬‬ ‫در‪４‬م پ‪７‬او د بشر د حقﻮنﻮ ＇رگند‪４‬دل (‪ ١٠‬د سمبر ‪١٩٤٨‬م‪).‬‬ ‫ﻟﻪ دوو ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ جگ‪７‬و (‪١٩١٤‬م ‪١٩١٨-‬م ) او (‪ ١٩٤٥ -١٩٣٩‬م ) ﻧﻪ وروستﻪ‪ ،‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ چ‪ ３‬پﻪ جگ‪７‬ه ک‪＊ ３‬ک‪５‬ﻞ وو‪ ،‬ډ‪４‬ر ﻣعﻨﻮي او ﻣادي زﻳاﻧﻮﻧﻪ وﻟﻴدل‪ .‬پﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ دوﻳﻤﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ جگ‪７‬ه( ‪ ١٩٤٥- ١٩٣٩‬م‪ ).‬ﻟﻪ ﻧﻮرو زﻳاﻧﻮﻧﻮ سره سره ﻟﻪ ‪ ٥٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ‬ ‫کساﻧﻮ ﻧﻪ زﻳات ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړل او پﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ کسان ﻣعﻠﻮل شﻮل چ‪ ３‬تر اوسﻪ ﻫﻢ د ﻫغﻮ تﻼفﻲ کﻮل‬ ‫ډ‪４‬رو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ زﻳات‪ ３‬ستﻮﻧزې پﻴدا ک‪７‬ي دي‪ .‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادو د خپﻠﻮ گ＂ﻮ تر ﻻسﻪ کﻮﻟﻮ د‬ ‫ﻻﻟچ (حرص) ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ خﻠکﻮ ＇خﻪ پﻪ ب‪ ３‬رحﻤاﻧﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ژوﻧد حق واخﻴست‪ .‬تردې چ‪３‬‬ ‫د ‪١٩٤٨‬م‪ .‬کال د دسﻤبر پﻪ ﻟسﻤﻪ د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ پﻪ ‪ ١٨٣‬عﻤﻮﻣﻲ غﻮﻧ‪６‬ه ک‪ ３‬د پارﻳس د شاﻳﻠﻮ پﻪ‬ ‫‪72‬‬

‫قصر ک‪ ３‬پﻪ ‪ ٣٠‬ﻣادو ک‪ ３‬د بشر د حقﻮﻧﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ اعﻼﻣﻴﻪ پﻪ ‪ ٤٨‬ﻣﻮافقﻮ راﻳﻮ – ﻫ‪ ＆５‬ﻣخاﻟفﻲ راﻳﻲ‬ ‫ﻧﻪ وې او پﻪ ‪ ٨‬ﻣﻤتﻨعﻮ رآﻳﻮ سره پﻪ تصﻮﻳب ورس‪５‬ده‪ .‬د ﻫﻨدو راس او ﻳﻤﻦ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ دې غﻮﻧ‪６‬ه‬ ‫ک‪ ３‬گ‪６‬ون ﻧﻪ درﻟﻮد‪ .‬اتﻪ رآﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣﻤتﻨع وې ﻫغﻪ پخﻮاﻧی شﻮروي اتحاد‪ ،‬د جﻨﻮبﻲ افرﻳقا اتحادﻳﻪ‪،‬‬ ‫پخﻮاﻧ‪ ９‬چکسﻠﻮاکﻴا‪ ،‬سعﻮدي عربستان‪ ،‬پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻳﻮگﻮسﻼوﻳا او د پﻮﻟﻴﻨ‪ ６‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ وو‪ .‬دې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫！ﻴﻨگار کاوه چ‪ ３‬ﻟﻪ اعﻼﻣﻴ‪ ３‬سره ﻣخاﻟفت ﻧﻪ ﻟرو‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣﻮادو ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻼت‪７‬ﻧﻪ کﻮو‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د اتﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻣﻤتﻨعﻮ رآﻳﻮ ورکﻮﻟﻮ ﻣﻮخﻪ ＇ﻪ وه؟ پﻪ ډﻟﻮ ک‪ ３‬پرې خبرې وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫＇لﻮرم پ‪７‬او د بشر د حقﻮنﻮ ！ﻴنگ‪＋‬ت (‪١٩٦٦‬م‪).‬‬ ‫د بشر د حقﻮﻧﻮ د اعﻼﻣﻴ‪ ３‬پﻪ تعقﻴب د بشر د حقﻮﻧﻮ درې سﻨده ﻧﻮر ﻫﻢ د ‪ ١٩٦٦‬م‪ .‬کال پﻪ ترڅ‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ تصﻮﻳب ورس‪５‬دل چ‪ ３‬د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ د اعﻼﻣﻴ‪ ３‬بشپ‪７‬ووﻧکﻲ بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬دا اساسﻲ اسﻨاد‬ ‫عبارت دي ﻟﻪ‪:‬‬ ‫د سﻴاسﻲ او ﻣدﻧﻲ حقﻮﻧﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮال کﻨﻮاﻧسﻴﻮن پﻪ ‪١٩٦٦‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬تصﻮﻳب‪.‬‬ ‫د سﻴاسﻲ او ﻣدﻧﻲ حقﻮﻧﻮﻧ‪７‬ﻳﻮال کﻨﻮاﻧسﻴﻮن پﻪ اړوﻧد پﻪ ‪١٩٦٦‬م ک‪ ３‬اختﻴاري پروتﻮکﻮل‪.‬‬ ‫د اقتصادي‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ او سﻴاسﻲ حقﻮﻧﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮال کﻨﻮاﻧسﻴﻮن پﻪ (‪١٩٦٦‬م‪ .‬ک‪ ３‬تصﻮﻳب‪.‬‬ ‫د ﻳادوﻟﻮ وړ ده چ‪ ３‬د بشر د حقﻮﻧﻮ ﻟﻪ دې اسﻨادو ﻧﻪ وروستﻪ تقرﻳبا ً ‪ ٢٠‬ﻧﻮرې ﻟﻮزﻧاﻣ‪ ３‬او ﻣﻴثاقﻮﻧﻪ‬ ‫د بشر د حقﻮﻧﻮ پﻪ اړه پﻪ تصﻮﻳب ورس‪５‬دل چ‪ ３‬د تصﻮﻳب کﻮوﻧکﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ ﻟپاره د ﻫغﻮ اجرا کﻮل‬ ‫ﻻزﻣﻲ دي‪.‬‬ ‫پن‪％‬م پ‪７‬او د بشر د حقﻮنﻮ معﻴار گ‪２‬ل(‪١٩٩٢‬م‪).‬‬ ‫د دې پ‪７‬او ﻣﻬﻤﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا د بشر د حقﻮﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو ﻫ（‪ ３‬دي؛ د اتﻴاﻳﻤ‪ ３‬ﻟسﻴزې دوﻳﻤﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ‬ ‫د س‪７‬ې جگ‪７‬ې پاى را＊ﻴﻲ‪ :‬ﻫغﻪ اﻳدﻳﻮﻟﻮژي گاﻧ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫرې ﻳﻮې بﻪ پﻪ خپﻞ گﻮﻣان د بشر حقﻮﻧﻪ‬ ‫زﻣزﻣﻪ کﻮل‪ ،‬پﻪ ﻳﻮ ﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻮ ډول ب‪ ３‬رﻧ‪ ，‬ک‪７‬ل او ﻻره ﻳ‪ ３‬د بشر د حقﻮﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دﻟﻮ ﻟپاره ﻫﻮاره‬ ‫ک‪７‬ه‪ .‬پﻪ دې پ‪７‬او ک‪ ３‬پخﻮاﻧی شﻮروي ړﻧ‪ ，‬شﻮ او د شﻮروي اتحاد پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ١٥ ３‬ﻧﻮر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫تﻪ راغﻠﻞ‪ .‬ﻧﻮي أزادۍ تﻪ رس‪５‬دﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬ﻫر ﻳﻮه پﻪ خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د بشر د حقﻮﻧﻮ د اعﻼﻣﻴ‪３‬‬ ‫ﻣﻼت‪ ７‬وک‪ ７‬او تر اجرا ﻻﻧدې ﻳ‪ ３‬وﻧﻴﻮل‪ .‬تر＇ﻮ چ‪ ３‬د بشري ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻫ（ﻮ د بشر د حقﻮﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮال ک‪５‬دو‬ ‫پﻪ ﻻره ک‪ ３‬اداﻣﻪ او عﻤﻮﻣﻴت پﻴدا ک‪ .７‬ﻧﻦ سبا بشري حقﻮﻧﻪ ﻣعﻴار ‪２－‬ﻞ د اوسﻨ‪ ９‬زﻣاﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو‬ ‫‪73‬‬

‫＇خﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪ .‬بشري حقﻮﻧﻪ ورځ تر ور‪ ３＄‬پراختﻴا پﻴدا کﻮي‪ ،‬دا پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬ده چ‪３‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ دوﻟتﻮﻧﻪ د بشر د حقﻮﻧﻮ اساسﻲ ستﻨ‪ ３‬چ‪ ３‬دوﻟتﻮﻧﻮ ت‪７‬وﻧﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻨﻠﻮ او پﻪ ت‪７‬وﻧﻮﻧﻮ او سازﻣاﻧﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د دوﻟتﻮﻧﻮ د غ‪７‬ﻳتﻮب چ‪ ３‬د اجر ْا ضﻤاﻧت ﻟﻪ ‪＄‬ان سره ﻟري‪ ،‬ﻟﻪ کﻨﻮاﻧسﻴﻮﻧﻮﻧﻮ سره د ت‪７‬ون کﻮوﻧکﻮ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ قﻮاﻧﻴﻨﻮ ک‪ ،３‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ پﻪ اساسﻲ قاﻧﻮن ک‪ ،３‬پﻪ درجﻮﻟﻮ سره پراختﻴا ورکﻮي‪ ،‬د بشر‬ ‫د حقﻮﻧﻮ دوﻳﻢ ﻧ‪７‬ﻳﻮال کﻨفراﻧس پﻪ ‪١٩٩٣‬م‪ .‬کال پﻪ وﻳﻦ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د دې واقعﻴت ＇رگﻨدوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮﻟﻪ د‬ ‫‪ ١٧١‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ گ‪６‬ون سره جﻮړ شﻮ‪ ،‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٩٤٨‬م کال ک‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر چ‪ ３‬د بشري حقﻮﻧﻮ اعﻼﻣﻴﻪ ﻳ‪ ３‬ﻻسﻠﻴک ک‪７‬ې وه‪ ،‬ﻟﻪ ‪ ٤٨‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻪ زﻳات ﻧﻪ وو‪.‬‬

‫د لﻮست تکرار‬

‫‪....................................................................................................‬‬ ‫‪...............................................................................................‬‬ ‫‪...............................................................................................‬‬ ‫‪...............................................................................................‬‬ ‫‪...............................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬د حق درې اعتباري ﻣعﻨاوې وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د بشري حقﻮﻧﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې کﻮﻣ‪ ３‬دي؟ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ذاتﻲ ﻳا طبﻴعﻲ حقﻮق کﻮم دي؟ ﻟﻪ ﻣثال سره ﻳ‪ ３‬واضح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د بشر د حقﻮﻧﻮ د پﻨ‪％‬ﻢ پ‪７‬او ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬د بشري حقﻮﻧﻮ دوﻳﻢ‪ ،‬درﻳﻢ‪＇ ،‬ﻠﻮرم او پﻨ‪％‬ﻢ پ‪７‬اووﻧﻪ پﻪ کﻮﻣﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د ﻫغﻮ پﻨ‪％‬ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ چ‪ ３‬د بشري حقﻮﻧﻮ اعﻼﻣﻴﻲ تﻪ ﻳ‪ ３‬راﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫د بشري حقﻮنﻮ ن‪７‬ﻳﻮاله اعﻼمﻴه‬ ‫ﻟکﻪ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻮستﻞ‪ ،‬بشري حقﻮﻧﻪ پﻨ‪％‬ﻪ پ‪７‬اووﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻫغﻪ دا دي‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی پ‪７‬او‬ ‫دوﻳﻢ پ‪７‬او د بشري حقﻮﻧﻮ د تدوﻳﻦ پ‪７‬او‪ ،‬درﻳﻢ پ‪７‬او د بشري حقﻮﻧﻮ ＇رگﻨد‪４‬دل‪＇ ،‬ﻠﻮرم پ‪７‬او د بشري حقﻮﻧﻮ‬ ‫！ﻴﻨگ‪＋‬ت‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻢ د ﻣعﻴار پﻪ تﻮگﻪ د بشري حقﻮﻧﻮ د ﻣﻨﻠﻮ پ‪７‬او‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د بشر د حقﻮﻧﻮ ﻟﻪ اعﻼﻣﻴ‪３‬‬ ‫سره أشﻨا ک‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫بحث پرې وک‪７‬ئ‬ ‫د بشري حقﻮﻧﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ اعﻼﻣﻴﻪ پﻪ کﻮﻣﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ‬ ‫ﻻسﻴﻠک شﻮه او ＇ﻮ ﻣادې ﻟري؟‬ ‫تاس‪！ ３‬ﻮﻟﻮ د ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ‪ ،‬راډﻳﻮگاﻧﻮ‪ ،‬او تﻠﻮﻳزﻳﻮن‬ ‫ﻟﻪ ﻻرې د بشر د حقﻮﻧﻮ د اعﻼﻣﻴﻲ ﻧﻮم‬ ‫اورﻳدﻟﻰ او ورسره أشﻨا ﻳاست؛ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫دې چ‪ ３‬د بشري حقﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات درک‪７‬ل شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی د اعﻼﻣﻴ‪ ３‬پﻪ ﻣعﻨا پﻮه شئ‪ :‬ﻫغﻪ سﻨد‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬دوه ﻳا ＇ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻳﻮې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻣسئﻠ‪ ３‬پﻪ اړه خپﻞ ک‪７‬ه وړه او ﻳا د ﻧظر ﻳﻮواﻟﻰ‬ ‫او گ‪６‬ې ﻫ（‪ ３‬پﻪ رسﻤﻲ تﻮگﻪ اعﻼﻣﻮي‪ ،‬اعﻼﻣﻴﻪ ورتﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬د بشر د حقﻮﻧﻮ‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ اعﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬د فراﻧس‪ ３‬د تبعﻪ د بشري حقﻮﻧﻮ اعﻼﻣﻴﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬بشر د خپﻠﻮ اﻧساﻧﻲ او حﻴاتﻲ‬ ‫حقﻮﻧﻮ د ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻣختﻠفﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ب‪ ３‬شﻤ‪５‬ره ﻫ（‪ ３‬او ﻣبارزې ک‪７‬ي دي او پﻪ‬ ‫دې ﻻره ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې قرباﻧ‪ ９‬ورک‪７‬ي دي‪ ،‬تر＇ﻮ د بشري حقﻮﻧﻮ اوسﻨ‪ ９‬ب‪ ３２‬تﻪ ﻳ‪ ３‬وده او پرﻣختگ‬ ‫وک‪ ７‬او پﻪ پای ک‪ ３‬پﻪ‪١٨٣‬ﻳﻤﻪ غﻮﻧ‪６‬ه ک‪ ３‬د ‪١٩٤٨‬م کال د دساﻣبر پﻪ ‪ ١٠‬ﻧ‪＂５‬ﻪ د پارﻳس د شاﻳﻠﻮ پﻪ‬ ‫ﻣا‪ ９１‬ک‪ ３‬پﻪ تصﻮﻳب ورس‪５‬د‪ .‬د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ عﻤﻮﻣﻲ غﻮﻧ‪６‬ې ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬ﻣؤسسﻮ‪ ،‬خﻠکﻮ او‬ ‫اشخاصﻮ ＇خﻪ وغﻮ＊تﻞ چ‪ ３‬د بشر د حقﻮﻧﻮ د اعﻼﻣﻴ‪ ３‬ﻣتﻦ د خپﻞ ژوﻧد برخﻠﻴک وبﻮﻟﻲ او پﻪ‬ ‫ﻫغﻪ ک‪ ３‬د ‪＄‬اى پﻪ ‪＄‬اى شﻮﻳﻮ حقﻮﻧﻮ پﻪ عﻤﻠﻲ کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻫ（ﻪ وک‪７‬ي‪ .‬دا اعﻼﻣﻴﻪ ﻳﻮه سرﻳزه او د‪４‬رش‬ ‫ﻣادې ﻟري‪ .‬د دې اعﻼﻣﻴ‪ ３‬پﻪ سرﻳزه ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬بﻨس＂ﻴز ﻣفاﻫﻴﻢ او ﻧظرﻳ‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬د اعﻼﻣﻴ‪ ３‬ﻻسﻠﻴک‬ ‫کﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬خپﻞ باور او اعتﻤاد اعﻼن ک‪７‬ی دى‪ ١ ( .‬او ‪ )٢‬ﻣادې د ＇ﻠﻮرو اصﻠﻮﻧﻮ؛ أزادۍ‪،‬‬ ‫برابرۍ‪ ،‬د ت‪５‬ري ﻧﻪ کﻮل او ورورۍ چ‪ ３‬پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬اﻳدﻳﻮﻟﻮژﻳکﻲ بﻨس＀ او د اعﻼﻣﻴ‪ ３‬روح‬ ‫جﻮړوي‪ ،‬ﻟري‪.‬‬ ‫‪75‬‬

‫فعالﻴت‪ :‬بشري حقﻮﻧﻮ ＇رﻧگﻪ اوسﻨ‪ ９‬ب‪ ３２‬تﻪ پراخﻴتا وک‪７‬ه؟ پﻪ دې اړه ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ د بشري حقﻮنﻮ ن‪７‬ﻳﻮاله اعﻼمﻴه ＇ه اهمﻴت لري؟‬ ‫د بشر د حقﻮﻧﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اعﻼﻣﻴ‪ ３‬اﻫﻤﻴت د ﻫغ‪ ３‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮب او ﻧ‪７‬ﻳﻮال تﻮب ک‪ ３‬دى‪ .‬پﻪ ﻫغ‪３‬‬ ‫ک‪＄ ３‬اى پر ‪＄‬اى شﻮې أزادۍ ﻧﻪ ﻳﻮازې ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ او ﻳا د خﻠکﻮ د ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي گروپ ﻟپاره‪ ،‬بﻠک‪３‬‬ ‫د ！ﻮل بشر او ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ سر د ﻫر اﻧسان ﻟپاره تدوﻳﻦ شﻮې ده‪.‬‬ ‫د دې اعﻼﻣﻴ‪ ３‬بﻞ اساسﻲ اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د أزادۍ او برابرۍ اصﻮﻟﻮ شتﻮن دى چ‪ ３‬ﻟﻪ دې‬ ‫حقﻮﻧﻮ ＇خﻪ د استفادې پﻪ ﻻره ک‪ ３‬ﻫ‪ ＆５‬ډول استثﻨآ او ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴا ﻣجاز ﻧﻪ بﻮﻟﻲ‪ .‬د بشري حقﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫اړوﻧد ﻫ‪ ＆５‬ډول تبعﻴض ﻧﻪ ﻣﻨﻲ‪.‬‬ ‫د دې اعﻼﻣﻴ‪ ３‬ﻳﻮ ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ اﻫﻤﻴت دا دى چ‪ ３‬پﻪ (‪ ١٩٦٩‬م کال) د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ غﻮﻧ‪６‬ه‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬عﻤﻠﻲ ب‪２‬ﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ غﻮره ک‪７‬ه او دوﻟتﻮﻧﻪ پﻪ دې ﻣکﻠف ک‪７‬اى شﻮل چ‪ ３‬دا حقﻮق او أزادۍ پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ عادي او اساسﻲ قﻮاﻧﻴﻨﻮ ک‪ ３‬شاﻣﻞ ک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ عﻤﻞ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻠﻲ او رعاﻳت ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د بشر د حقﻮﻧﻮ دوه ﻣادې چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ اساسﻲ قاﻧﻮن ک‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬شﻮې دي‪ ،‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره‬ ‫ﻟﻪ ﻣشﻮرې وروستﻪ وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫د بشر د حقﻮنﻮ اعﻼمﻴه د کﻮمﻮ حقﻮنﻮ او آزادﻳﻮ لرونک‪ ３‬ده؟‬ ‫د بشر د حقﻮﻧﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ اعﻼﻣﻴﻪ د ﻣدﻧﻲ‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬اجتﻤاعﻲ او فرﻫﻨگﻲ حقﻮﻧﻮ او أزادﻳﻮ‬ ‫ﻟروﻧک‪ ３‬ده چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ تﻮضﻴح ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ بشري حقﻮﻧﻮ ﻣدﻧﻲ او سﻴاسﻲ حقﻮق او أزادۍ عبارت دي ﻟﻪ‪ :‬د ژوﻧد حق‪ ،‬شخصﻲ‬ ‫اﻣﻨﻴت او أزادۍ‪ ،‬ﻧﻪ شکﻨجﻪ کﻮل‪ ،‬ﻧﻪ تحقﻴرول‪ ،‬ﻟﻪ غﻴراﻧساﻧﻲ سزاو ورکﻮﻟﻮ ﻣخﻨﻴﻮى‪ ،‬د تﻮقﻴف او‬ ‫ﻳا د غﻴر قاﻧﻮﻧﻲ بﻨدي کﻮﻟﻮ ﻣخﻨﻴﻮى‪ ،‬د ﻣرﻳﻲ تﻮب ﻣخﻨﻴﻮى‪ ،‬د اﻧسان د شخصﻴت او حقﻮﻧﻮ پﻴژﻧدﻧﻪ پﻪ‬ ‫ﻫر ‪＄‬اى ک‪ ３‬چ‪ ３‬وي‪ .‬د قاﻧﻮن د ﻣﻼت‪ ７‬حق او خپﻠﻮاکﻮ او ﻧاپﻴﻴﻠﻮ ﻣحکﻤﻮ تﻪ د ﻣراجع‪＇ ３‬خﻪ د گ＂‪３‬‬ ‫اخﻴستﻠﻮ حق‪ ،‬د تابعﻴت حق‪ ،‬د واده کﻮﻟﻮحق‪ ،‬د فکر او عقﻴدې د أزادۍ حق‪ ،‬د بﻴان او ﻣطبﻮعاتﻮ د‬ ‫أزادۍ حق‪ ،‬د اﻧجﻤﻨﻮﻧﻮ د جﻮړوﻟﻮ حق‪ ،‬د گﻮﻧدوﻧﻮ د جﻮړوﻟﻮ حق‪ ،‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ چاروک‪ ３‬گ‪６‬ون او پﻪ‬ ‫دوره ﻳ‪！ ３‬اکﻨﻮ ک‪ ３‬گ‪６‬ون او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪..‬‬ ‫‪76‬‬

‫د بشر د حقﻮﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اعﻼﻣﻴ‪ ３‬اقتصادي‪ ،‬اجتﻤاعﻲ او فرﻫﻨگﻲ حقﻮﻧﻪ پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴز اﻣﻨﻴت او د ژوﻧد ﻟﻪ ﻣﻨاسب‪ ３‬کچ‪ ３‬ﻧﻪ گ＂ﻪ اخ‪５‬ستﻞ د اﻧساﻧﻲ کراﻣت پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره د‬ ‫کارکﻮﻟﻮ حق او د کار د أزاد اﻧتخاب‪.‬د ﻣساوي کار پﻪ ﻣقابﻞ ک‪ ３‬د ﻣساوي اوجﻮرې حق‪ ،‬د اتحادﻳﻮ‬ ‫جﻮړوﻟﻮحق‪ ،‬د استراحت‪ ،‬فراغت‪ ،‬تفرﻳح‪ ،‬د سﻮکاﻟ‪ ９‬او روغتﻴا حق‪ ،‬د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬حق‪ ،‬پﻪ‬ ‫عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨگﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د گ‪６‬ون حق‪ ،‬د ﻣادي او ﻣعﻨﻮي گ＂ﻮ او د فرﻫﻨگﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ او أثارو‬ ‫ﻧﻪ د ﻣﻼت‪７‬حق‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬فرﻫﻨگﻲ حقﻮﻧﻪ او أزادۍ ﻟﻪ اقتصادي حقﻮﻧﻮ ﻧﻪ ب‪５‬ﻞ ک‪７‬ئ او پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫د اسﻼمﻲ کنفرانس بشري حقﻮنﻮ له اعﻼمﻴ‪ ３‬سره آشنا شئ‬ ‫د اسﻼﻣﻲ بشري حقﻮﻧﻮ اعﻼﻣﻴﻪ پﻪ کﻮﻣﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ پﻪ تصﻮﻳب ورس‪５‬ده او ＇ﻮ ﻣادې ﻟري؟ د اسﻼﻣﻲ بشري‬ ‫حقﻮﻧﻮ اعﻼﻣﻴﻪ د ‪ ١٤١١‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬د ﻣحرم اﻟحرام پﻪ ＇ﻮارﻟسﻢ د ‪ ١٩٩٠‬م‪ .‬کال د اگست پﻪ پﻨ‪％‬ﻠسﻢ‬ ‫د ‪ ١٣٦٩‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال د اسد ﻣﻴاشتﻲ پﻪ ‪ ١٥‬د اسﻼﻣﻲ کﻨفراﻧس د سازﻣان د بﻬرﻧﻴﻮ چارو وزﻳراﻧﻮ‬ ‫پﻪ غﻮﻧ‪６‬ه ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ قاﻫره ک‪ ３‬جﻮړه شﻮې وه‪ ،‬پﻪ تصﻮﻳب ورس‪５‬ده‪ .‬د اسﻼﻣﻲ بشري حقﻮﻧﻮ اعﻼﻣﻴﻪ‬ ‫‪ ٢٥‬ﻣادې ﻟري‪ ،‬د دې حقﻮﻧﻮ بشري ﻣفﻬﻮم پﻪ دوو ﻣﻬﻤﻮ اصﻠﻮﻧﻮ وﻻړ دی‪ .‬د خﻠکﻮ اﻧساﻧﻲ کراﻣت‬ ‫او عداﻟت‪.‬‬ ‫اسﻼم تﻞ پﻪ دې ！کﻲ ！ﻴﻨگار کﻮي چ‪ ３‬خداى‬

‫پﻪ ！ﻮﻟﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ فضﻞ ک‪７‬ى دى او د کراﻣت ﻧﻪ ﻳ‪３‬‬

‫برخﻤﻦ ک‪７‬ي دي‪ .‬د ﻳادوﻟﻮ وړ ده‪ ،‬ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د بشر بﻨس＂ﻴز حقﻮﻧﻪ بﻮﻟﻲ د اسﻼم پﻪ‬ ‫سپﻴ（ﻠﻲ دﻳﻦ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻤاغﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي پﻴﻞ ﻧﻪ دا حقﻮﻧﻪ د بشرﻳت ﻟپاره پﻪ رسﻤﻴت پ‪５‬ژﻧدﻟﻲ او ！ﻴﻨگار ﻳ‪３‬‬ ‫پرې ک‪７‬ی دی‪ .‬ﻟﻪ دې جﻤﻠ‪ ３‬کﻮﻻی شﻮ ﻻﻧدې برخﻮ تﻪ اشاره وک‪７‬و‪:‬‬ ‫د ژوﻧد حق‪ ،‬ﻟﻪ دې جﻤﻠ‪ ３‬ﻧﻪ د جﻨﻴﻨﻮ د ژوﻧد حق‪ ،‬د ﻣاﻟکﻴت او د اﻣﻮاﻟﻮ ＇خﻪ د ﻣﻼت‪ ７‬حق‪،‬‬ ‫د کراﻣت حق او د اﻧساﻧﻲ کراﻣت ﻧﻪ ﻣﻼت‪ ،７‬ﻟﻪ قاﻧﻮﻧﻲ ﻻرو ＇خﻪ عداﻟت تﻪ د رس‪５‬دو حق‪ ،‬د‬ ‫عقﻴدې د أزادۍ حق او د عقﻴدې د ＇رگﻨدوﻟﻮ حق‪ ،‬د ﻣساوات او برابرۍ حق‪ ،‬ﻟﻪ اقتصادي اﻣﻨﻴت‬ ‫ﻧﻪ د برخﻤﻦ ک‪５‬دو حق‪ ،‬د تشکﻴﻼتﻮ او ！ﻮﻟﻨﻮ د جﻮړوﻟﻮ حق‪ ،‬د سﻴاسﻲ گ‪６‬ون حق‪ ،‬د ﻣﻬاجرت او‬ ‫استﻮگﻨ‪ ３‬حق‪ ،‬ﻟﻪ عادﻻﻧﻪ اجﻮرې ＇خﻪ د برخﻤﻦ ک‪５‬دو حق‪ ،‬د کار حق او ﻧﻮر‪.‬‬

‫‪77‬‬

‫فعالﻴت‪ :‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سره خبرې وک‪７‬ئ‪ .‬د بشر د حقﻮﻧﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ اعﻼﻣﻴﻪ د اسﻼﻣﻲ بشري حقﻮﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫اعﻼﻣﻴ‪ ３‬سره پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ او د ﻫغﻪ پاﻳﻠﻪ پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫د لﻮست تکرار‬

‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬اعﻼﻣﻴﻪ ＇ﻪ شﻰ ده؟ ＇ﻮ ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د بشر د حقﻮﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اعﻼﻣﻴ‪ ３‬د اﻫﻤﻴت پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د بشر د حقﻮﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اعﻼﻣﻴ‪ ３‬اوه حقﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬کﻮم ﻣﻮضﻮعات د بشر د حقﻮﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اعﻼﻣﻴ‪ ３‬پﻪ ﻣدﻧﻲ حقﻮﻧﻮ ک‪ ３‬شاﻣﻞ دي؟‬ ‫‪ -٥‬د بشر د حقﻮﻧﻮ اسﻼﻣﻲ اعﻼﻣﻴﻪ پﻪ کﻮﻣﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ پﻪ قاﻫره ک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ کﻨفراﻧس د سازﻣان د بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫چارو وزﻳراﻧﻮ پﻪ غﻮﻧ‪６‬ه ک‪ ３‬پﻪ تصﻮﻳب ورس‪５‬ده؟‬ ‫اﻟف‪ ١٤ :‬ﻣحرم ‪ ١٤١٠‬ب‪١٤ :‬ﻣحرم ‪ ١٤١١‬ج‪ ١٣ :‬شعبان ‪ ١٤١٣‬د‪ ١٥ :‬سفر ‪١٤١٥‬‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د بشر د حقﻮﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اعﻼﻣﻴ‪ ３‬د فرﻫﻨگﻲ حقﻮﻧﻮ ＇ﻮ ﻣادې چ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ قاﻧﻮن ک‪ ３‬شاﻣﻠ‪３‬‬ ‫دي‪ ،‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪78‬‬

‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬

‫د افغانستان د بشري حقﻮنﻮ خپلﻮاک کم‪５‬سﻴﻮن‬ ‫پﻪ ت‪５‬رﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮوﻟﻮستﻞ چ‪ ３‬د بشري حقﻮﻧﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ اعﻼﻣﻴﻪ د ‪١٩٤٨‬م کال د دساﻣبر پﻪ ﻟسﻤﻪ‬ ‫ﻧ‪＂５‬ﻪ د پارﻳس د شاﻳﻠﻮ پﻪ ﻣا‪ ９１‬ک‪ ３‬د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ د عﻤﻮﻣﻲ غﻮﻧ‪６‬ې پﻪ ﻳﻮسﻠﻮ درې اتﻴاﻳﻤﻪ غﻮﻧ‪６‬ه‬ ‫ک‪ ３‬ﻻس ﻟﻴک شﻮه‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د افغاﻧستان د بشر د حقﻮﻧﻮ د خپﻠﻮاک کﻤﻴسﻴﻮن سره أشﻨا‬ ‫ک‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫بحث پرې وک‪７‬ئ‬ ‫کﻮم عﻮاﻣﻞ د افغاﻧستان د بشري حقﻮﻧﻮ د خپﻠﻮاک کﻤﻴسﻴﻮن د جﻮړ‪４‬دو ﻻﻣﻞ شﻮل؟‬ ‫ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د افغاﻧستان د بشري حقﻮﻧﻮ د کﻤﻴسﻴﻮن دجﻮړ‪４‬دو ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ＇رگﻨد ک‪７‬و باﻳد د‬ ‫کﻤ‪５‬سﻴﻮن پﻪ ﻣعﻨا پﻮه شﻮ‪ .‬أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ‬ ‫چ‪ ３‬کﻤ‪５‬سﻴﻮن ＇ﻪ شﻰ دى؟ ﻫغﻪ‬ ‫غﻮﻧ‪６‬ه چ‪ ３‬د ﻳﻮې طرح‪ ３‬ﻳا ﻣسئﻠ‪３‬‬ ‫د ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ جﻮړه شﻮي وي‬ ‫او ﻳا ﻳﻮ ﻫﻴئت تﻪ چ‪ ３‬د کﻮم کار د‬ ‫اجرا ﻟپاره دﻧده ورک‪７‬ل شﻮې وي‪،‬‬ ‫کﻤﻴسﻴﻮن ورتﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫دافغاﻧستان د بشر د حقﻮﻧﻮ خپﻠﻮاک‬ ‫کﻤﻴسﻴﻮن‪ ،‬د اداري سﻤﻮن کﻤﻴسﻴﻮن‬ ‫او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان د بشري حقﻮﻧﻮ خپﻠﻮاک کﻤﻴسﻴﻮن د ﻳﻮه ضروري اﻣر پﻪ تﻮگﻪ ﻟﻪ بﻞ ﻫر وخت ﻧﻪ زﻳات‬ ‫زﻣﻮږ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬تﻪ اړﻳﻦ و‪＄ .‬کﻪ د اﻧساﻧﻲ حقﻮﻧﻮ ﻧﻪ تآﻣﻴﻨ‪５‬دﻟﻮ او د ﻫغﻪ پر ﻟﻪ پس‪ ３‬تر پ‪＋‬ﻮﻻﻧدې کﻮﻟﻮ‬ ‫زﻣﻮږ د خﻠکﻮ پام ﻟﻪ ﻫر بﻞ وخت ﻧﻪ زﻳات د بشر د حقﻮﻧﻮ اﻫﻤﻴت تﻪ اړوﻟﻰ دى‪ .‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ‬ ‫اضافﻪ ﻟﻪ درﻳﻮ ﻟسﻴزو جگ‪７‬و او ﻧا اﻣﻨﻴﻮ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬زﻣﻮږ خﻠکﻮ ډ‪４‬ر زﻳاﻧﻮﻧﻪ وﻟﻴدل‪ .‬چ‪ ３‬عﻤﻮﻣﻲ‬ ‫روحﻴ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳان ورساوه‪ .‬زﻣﻮږ خﻠک پﻪ دې ﻧﻪ وو قادر چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮ حقﻮﻧﻮﻧﻪ دفاع وک‪７‬ي او ﻟﻪ‬ ‫فطري او طبﻴعﻲ حقﻮﻧﻮ ﻧﻪ ﻣحروم وو؛ چﻮر‪ ،‬چپاول او زورواکﻲ د ژوﻧد پر ！ﻮﻟﻮ چارو واکﻤﻦ وو؛‬ ‫د قاﻧﻮن د احکاﻣﻮ پﻠﻲ ک‪５‬دل ﻧاشﻮﻧﻲ وو؛ د ذکر شﻮﻳﻮ عﻮاﻣﻠﻮ پﻪ بﻨا‪ ،‬د خﻠکﻮ د ﻫ（ﻮاو د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ‬ ‫ﻣرستﻮ او ﻣﻼت‪ ７‬د پارﻳس د اصﻮﻟﻨاﻣ‪ ３‬پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره‪ ،‬د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ د عﻤﻮﻣﻲ غﻮﻧ‪６‬ې‬ ‫د(‪١٩٩٣‬م‪ .‬کال د دساﻣبر د ﻣﻴاشت‪ ３‬د ‪ ) ٢٠‬ﻧ‪ ３＂５‬قطعﻨاﻣﻪ‪ ،‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د بشري حقﻮﻧﻮ د‬ ‫خپﻠﻮاک کﻤﻴسﻴﻮن جﻮړول د بﻦ پﻪ ﻣﻮافقت ﻧاﻣﻪ ک‪ ３‬ترغﻮر ﻻﻧدې وﻧﻴﻮل شﻮل‪.‬‬ ‫د (‪ ١٣٨١‬ﻟﻤرﻳز کال)‪ .‬دا کﻤﻴسﻴﻮن د دوو کﻠﻮﻧﻮ ﻟپاره پﻪ رسﻤﻲ تﻮگﻪ تآسﻴس شﻮ چ‪ ３‬وروستﻪ دا‬ ‫‪79‬‬

‫کﻤﻴسﻴﻮن د ﻳﻮ ﻣﻠﻲ‪ ،‬خپﻠﻮاک او داﻳﻤﻲ بﻨس＀ پﻪ تﻮگﻪ د افغاﻧستان د اساسﻲ قاﻧﻮن پﻪ ‪ ٥٨‬ﻣاده ک‪ ３‬داخﻞ‬ ‫شﻮ‪ .‬دا کﻤﻴسﻴﻮن ‪ ٩‬غ‪７‬ي ﻟري چ‪ ３％＊ ３‬او ﻧارﻳﻨﻪ پﻪ ک‪ ３‬شاﻣﻞ دي چ‪ ３‬د پﻨ‪％‬ﻮ کﻠﻮﻧﻮ ﻟپاره د رئﻴس جﻤﻬﻮر‬ ‫ﻟﻪ خﻮا ！اکﻞ شﻮي دي او د افغاﻧستان اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮرﻳت پﻪ چﻮکاټ ک‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮاکﻪ تﻮگﻪ عﻤﻞ کﻮي‪ .‬د‬ ‫خپﻠﻮ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬د اساسﻲ قاﻧﻮن او د ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻮ ﻧافذه قﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻣطابق عﻤﻞ کﻮي؛ د افغاﻧستان د بشر‬ ‫د حقﻮﻧﻮ د خپﻠﻮاک کﻤﻴسﻴﻮن سﻴﻤﻪ ﻳﻴز دفتروﻧﻪ پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪ :‬د کابﻞ‪ ،‬ﻣزارشرﻳف‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬کﻨدوز‪،‬‬ ‫کﻨدﻫار‪،‬گردﻳز‪ ،‬جﻼل أباد‪ ،‬بدخشان‪ ،‬فارﻳاب‪ ،‬داﻳکﻨ‪６‬ي‪ ،‬غﻮر او ﻫﻠﻤﻨد سﻴﻤﻪ ﻳﻴز دفتروﻧﻪ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د افغاﻧستان د بشري حقﻮﻧﻮ د خپﻠﻮاک کﻤﻴسﻴﻮن د جﻮړ‪４‬دو دﻟﻴﻠﻮﻧﻪ پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫د افغانستان د بشري حقﻮنﻮ خپلﻮاک کمﻴسﻴﻮن د کﻮمﻮ مﻮخﻮ د سرته رس‪５‬دو لپاره‬ ‫فعالﻴت کﻮي؟‬

‫دا کﻤﻴسﻴﻮن د ﻻﻧدې ﻣﻮخﻮ د تحقق ﻟپاره فعاﻟﻴت کﻮي‪:‬‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د بشر د حقﻮﻧﻮ د رعاﻳتﻮﻟﻮ ＇ارل‪ ،‬ﻟﻪ بشري حقﻮﻧﻮ ﻧﻪ ﻣﻼت‪ ７‬او تعﻤﻴﻤﻮل د بشري أزادﻳﻮ‪ ،‬د بشر‬ ‫حقﻮﻧﻮ تﻪ د خﻠکﻮ ﻻس رسﻲ د ＇رﻧگﻮاﻟی او وضعﻴت ＇ارل‪ ،‬د بشر د حقﻮﻧﻮ تر پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې کﻮﻟﻮ او سر‬ ‫غ‪７‬وﻧﻮ ﻧﻪ ＇‪７５‬ﻧﻪ او تحقﻴق‪ ،‬د بشر د حقﻮﻧﻮ د وضعﻴت د ＊ﻪ واﻟﻲ او پرﻣختﻴا ﻟپاره د تدبﻴروﻧﻮ ﻧﻴﻮل دي‪.‬‬ ‫د افغانستان د بشر ي حقﻮنﻮ له کمﻴسﻴﻮن سره کﻮم ارگانﻮنه باﻳد مرسته وک‪７‬ي؟‬ ‫عدﻟﻲ او قضاﻳﻲ اورگاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬وزارتﻮﻧﻪ‪ ،‬ادارات او دوﻟتﻲ او غﻴر دوﻟتﻲ ﻣؤسسات او ﻧﻮر ！ﻮل د ﻫ‪５‬ﻮاد اتباع‬ ‫دﻧده ﻟري چ‪ ３‬د افغاﻧستان د بشر د حقﻮﻧﻮ د خپﻠﻮاک کﻤﻴسﻴﻮن د ﻣﻮخﻮ پﻪ عﻤﻠﻲ کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻣرستﻪ او‬ ‫ﻫ（ﻪ وک‪７‬ي چ‪ ３‬ذکر شﻮې ﻣﻮخ‪ ３‬سرتﻪ ورس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ﻟﻪ خپﻞ گروپ سره خبرې وک‪７‬ئ‪ ،‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ عدﻟﻲ او قضاﻳﻲ ارگاﻧﻮﻧﻪ د افغاﻧستان د بشر د حقﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ خپﻠﻮاک کﻤﻴسﻴﻮن سره ﻣرستﻪ او ﻫﻤکاري وﻧﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬أﻳا دا کﻤﻴسﻴﻮن بﻪ خپﻠﻮ ﻣﻮخﻮ تﻪ ورس‪８５‬ي؟‬ ‫د افغانستان د بشري حقﻮنﻮ د خپلﻮاک کمﻴسﻴﻮن له ‪＄‬ﻴنﻮ دندو او صﻼحﻴتﻮنﻮ سره آشنا شئ‬

‫‪ -١‬د بشر د حقﻮﻧﻮ د وضعﻴت ＇ارل‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د بشر د حقﻮﻧﻮ پﻪ اړوﻧد د اساسﻲ قاﻧﻮن د احکاﻣﻮ او د ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻮ قﻮاﻧﻴﻨﻮ‪ ،‬ﻣقرراتﻮ‪ ،‬ﻻﻳحﻮ او ژﻣﻨﻮ‬ ‫ﻟﻪ پﻠﻲ ک‪５‬دو ＇خﻪ ＇ارﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د اداري‪ ،‬قضاﻳﻲ‪ ،‬عدﻟﻲ‪ ،‬اﻧتفاعﻲ او غﻴر اﻧتفاعﻲ بﻨس＂ﻮﻧﻮ او ﻣؤسسﻮ ＇ارﻧﻪ چ‪ ３‬د بشري‬ ‫حقﻮﻧﻮ پر وضعﻴت باﻧدې اغ‪５‬ز ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -٤‬بشري حقﻮﻧﻮ او أزادۍ تﻪ د خﻠکﻮ د ﻻس رسﻲ پﻪ ＇رﻧگﻮاﻟﻲ باﻧدې ＇ارﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬د ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ﻟﻴدﻧﻪ چ‪ ３‬أزادۍ ﻳ‪ ３‬سﻠب شﻮې وي او د اړوﻧدو قﻮاﻧﻴﻨﻮ پﻪ تطبﻴق ک‪ ３‬د بﻨدﻳاﻧﻮ او‬ ‫ﻣحجﻮزﻳﻨﻮ سره د رفتار او چﻠﻨد ＇ارﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪80‬‬

‫‪ -٦‬د سرغ‪７‬وﻧﻮ او د بشري حقﻮﻧﻮ د پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې کﻮﻟﻮ ＇‪７５‬ﻧﻪ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ﻟﻪ دې ﻧﻪ سرب‪５‬ره ﻧﻮر کﻮم ﻣطاﻟب د بشر د حقﻮﻧﻮ د کﻤﻴسﻴﻮن پﻪ صﻼحﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬شاﻣﻞ دي؟‬ ‫د بشري حقﻮنﻮ ماتﻮل (نقض) ＇ه شﻰ دي؟‬ ‫ﻫر ﻫغﻪ عﻤﻞ چ‪ ３‬د فرد‪ ،‬ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬ﻳا د قاﻧﻮن پﻠﻲ کﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ خﻮا د بشري حقﻮﻧﻮ د ﻣﻠﻲ او ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ‬ ‫قﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﻧقض ﻻﻣﻞ شﻲ‪ ،‬د بشري حقﻮﻧﻮ (ﻧقض) ﻳا ﻣاتﻮل ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ دا کار د دوﻟت دﻳﻮ‬ ‫ﻣاﻣﻮر ﻟﻪ خﻮا د دﻧدې پﻪ وخت ک‪ ３‬شﻮى وي او ﻳا د ﻧﻮرو حقﻮقﻲ اشخاصﻮ ﻳا حقﻴقﻲ اشخاصﻮ ﻟﻪ‬ ‫خﻮا پﻪ قصدي تﻮگﻪ شﻮى وي‪.‬‬ ‫د بشري حقﻮنﻮ تر پ‪＋‬ﻮ ﻻندې کﻮلﻮ مهم مﻮضﻮعات کﻮم دي؟‬ ‫د بشري حقﻮﻧﻮ د ﻧقض ﻣﻬﻢ ﻣﻮضﻮعات عبارت دي ﻟﻪ‪ :‬د ژوﻧد ختﻤﻮل‪ ،‬ډﻟﻪ ﻳﻴزه وژﻧﻪ‪ ،‬غﻴر قاﻧﻮﻧﻲ‬ ‫بﻨدي کﻮل‪ ،‬وﻫﻞ او ！کﻮل‪ ،‬جﻨسﻲ ت‪５‬رى‪ ،‬د أزادۍ ختﻤﻮل ﻳا سﻠبﻮل‪ ،‬د ﻣﻠکﻴت پﻪ زور ﻧﻴﻮل‪ ،‬ﻧژادي‬ ‫تبعﻴض‪ ،‬جﻨگﻲ جﻨاﻳتﻮﻧﻪ‪ ،‬پﻪ زور واده کﻮل‪＄ ،‬ﻮرول او شکﻨجﻪ‪ ،‬د خﻠکﻮ ت‪＋‬تﻮل ( اختطاف) د ژوﻧد‬ ‫د چاپ‪５‬رﻳال کک‪７‬ول‪ ،‬غﻴرعادﻻﻧﻪ ﻣحاکﻤﻪ‪ ،‬د تﻮرن ﻟﻪ دفاع ﻧﻪ ﻣﻤاﻧعت کﻮل‪ .‬پﻪ ﻣحکﻤﻮ ک‪ ３‬ﻫغﻪ کسان‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫغﻮى حقﻮﻧﻪ د ﻧﻮرو پﻪ پرتﻠﻪ ډ‪４‬ر تر پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې ک‪８５‬ي عبارت دي ﻟﻪ‪ :‬جﻨگﻲ اسﻴران‪ ،‬بﻨدﻳان‪،‬‬ ‫ﻳتﻴﻤان‪ ،‬کﻮﻧ‪６‬ې ＊‪ ،３％‬ب‪ ３‬کﻮره ب‪５‬رتﻪ راستاﻧﻪ شﻮي ﻣﻬاجرﻳﻦ ‪ ،‬داخﻠﻲ ب‪＄ ３‬اﻳﻪ شﻮي‪ ،‬ﻣعﻠﻮﻻن‪،‬‬ ‫ﻣتقاعدﻳﻦ‪ ،‬اقﻠﻴتﻮﻧﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ کﻮم‪ ３‬ستﻮنزې او حل ﻻرې د افغانستان د بشر ي حقﻮنﻮ د خپلﻮاک‬ ‫کمﻴسﻴﻮن په وړاندې پرت‪ ３‬دي؟‬ ‫ﻫغﻪ ستﻮﻧزې چ‪ ３‬د افغاﻧستان د بشر د حقﻮﻧﻮ دکﻤﻴسﻴﻮن پﻪ وړاﻧدې ﻣﻮجﻮدې دي عبارت دي ﻟﻪ‪ :‬د‬ ‫ﻧاپﻮﻫ‪ ،９‬د ب‪ ３‬سﻮادۍ پراخﻮاﻟﻰ‪ ،‬اخﻼقﻲ کﻤزوري‪ ،‬اداري فساد‪ ،‬د تاو ترﻳخﻮاﻟﻲ د فرﻫﻨگ دوام‪،‬‬ ‫د پﻮﻫاﻧﻮ او عﻠﻤاوو فرﻫﻨگﻲ او فکري پاﻧگ‪ ３‬تﻪ ﻧﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ‪ ،‬د حساب ﻧﻪ ورکﻮﻟﻮ او ﻣعافﻴت روحﻴﻪ او‬ ‫داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬د حقﻮﻧﻮ د ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ＊‪ ３‬ﻻرې پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪ :‬د عﻠﻤاوو او ！ﻮﻟﻨپﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ رول‬ ‫＇خﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د بشر د حقﻮﻧﻮ د ﻣساﻳﻠﻮ د درک او تحﻠﻴﻞ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستﻞ‪ .‬خﻠکﻮ تﻪ د‬ ‫کﻤﻴسﻴﻮن د ورپ‪５‬ژﻧدﻟﻮ پﻪ اړه د ورکشاپﻮﻧﻮ داﻳرول‪ ،‬پﻮﻟﻴسﻮ‪ ،‬اﻣﻨﻴتﻲ ارگاﻧﻮﻧﻮ‪＇ ،‬ارﻧﻮاﻟﻴﻮ او ﻣحاکﻤﻮ تﻪ د‬ ‫بشر د حقﻮﻧﻮ د تر پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې کﻮﻟﻮ د ﻣخﻨﻴﻮي پﻪ ﻣقصد د ＊ﻮوﻧﻴزو او روزﻧﻴزو او حقﻮقﻲ ورکشاپﻮﻧﻮ‬ ‫پراﻧﻴستﻞ‪ ،‬پﻪ تحصﻴﻠﻲ‪＊ ،‬ﻮوﻧﻴزو‪ ،‬روزﻧﻴزو ﻣرکزوﻧﻮ ک‪ ３‬د کﻤﻴسﻴﻮن د اړﻳکﻮ وده او ！ﻴﻨگ‪＋‬ت‪ ،‬د‬ ‫＊‪％‬ﻮ دچارو ﻟﻪ وزارت سره د حقﻮقﻲ پﻮﻫ‪５‬دﻧ‪ ３‬پﻪ خاطر د ورکشاپﻮﻧﻮ داﻳرول‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د افغاﻧستان د بشري حقﻮﻧﻮ دکﻤﻴسﻴﻮن د کار او فعاﻟﻴت ﻣثبت او ﻣﻨفﻲ ！ک‪ ３‬پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪81‬‬

‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬کﻤﻴسﻴﻮن تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د افغاﻧستان د بشري حقﻮﻧﻮ د خپﻠﻮاک کﻤﻴسﻴﻮن ﻣﻮخ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د افغاﻧستان د بشري حقﻮﻧﻮ د خپﻠﻮاک کﻤﻴسﻴﻮن پﻨ‪％‬ﻪ صﻼحﻴتﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د بشر د حقﻮﻧﻮ (ﻧقض) ﻳا تر پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې کﻮل ＇ﻪ شﻰ دي؟‬ ‫‪ -٥‬ستاس‪ ３‬پﻪ فکر ＇ﻪ باﻳد وک‪７‬و چ‪ ３‬د بشر د حقﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣاتﻮﻟﻮ ＇خﻪ ﻣخﻨﻴﻮی وشﻲ؟‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د بشر د حقﻮﻧﻮ د ﻣاتﻮﻟﻮ ＇ﻮ ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬چ‪ ３‬ک‪５‬داى شﻲ د راډﻳﻮ او ！ﻠﻮﻳزﻳﻮن ﻟﻪ ﻻرې ﻣﻮ اور‪４‬دﻟ‪ ３‬او ﻟﻴدﻟﻲ‬ ‫وي پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫د ＇پرکﻲ لن‪６‬ﻳز‬ ‫حقﻮق د حق جمع ده‪ ،‬د حق کلمه په لغت ک‪ ３‬د درست‪ ،‬ثابت‪ ،‬عدل‪ ،‬وړ او ﻻﻳق‪،‬‬ ‫په ﻳﻮه شﻲ ک‪ ３‬تصرف کﻮل‪ ،‬حﻼل‪ ،‬په ﻳﻮه شﻲ باندې تسلط درلﻮدل‪ ،‬برخه او گ＂ه او د‬ ‫خداى َ(ج َّﻞ َج َﻼﻟُﻪ) د نﻮمﻮنﻮ ＇خه ﻳﻮ نﻮم دی‪.‬‬ ‫د بشر حقﻮنه له ！ﻮلﻮ حقﻮنﻮ ＇خه لکه‪ :‬ذاتﻲ حقﻮنه چ‪ ３‬انسان ته د ز‪４８４‬دو له ور‪ ３＄‬ور په‬ ‫برخه ک‪８５‬ي او هم کسبﻲ حقﻮنه چ‪！ ３‬ﻮلنه ﻳ‪ ３‬انسان ته په ورک‪７‬ه قاﻳله وي‪.‬‬ ‫د بشر د حقﻮنﻮ ن‪７‬ﻳﻮاله اعﻼمﻴه په حقﻴقت ک‪ ３‬د دﻳنﻲ زده ک‪７‬و‪،‬اخﻼقﻮ‪ ،‬عقاﻳدو او نظرﻳﻮ‬ ‫لن‪６‬ﻳز او بشپ‪７‬وونک‪！ ３‬ﻮلگه ده چ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پ‪７５‬ۍ د مخه د بشر د حقﻮنﻮ د خﻮندﻳتﻮب او‬ ‫نﻴکمرغ‪ ９‬لپاره من‪ ＃‬ته راغل‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫د بشري حقﻮنﻮ د اسﻼمﻲ کنفرانس اعﻼمﻴه چ‪ ３‬د محرم په ‪ ١٤‬ن‪＂５‬ه ‪ ١٤١١‬قمري کال د‬ ‫‪ ١٩٩٠‬م‪ .‬کال د اگست د ‪ ١٩‬م‪ ３‬او د ‪ ١٣٦٩‬لمرﻳز کال د زمري د مﻴاشت‪ ١٥ ３‬م‪ ３‬ن‪３＂５‬‬ ‫سره سمﻮن خﻮري د بهرنﻴﻮ چارو وزﻳرانﻮ د اسﻼمﻲ کنفرانس په سازمان ک‪ ３‬په ‪ ٢٥‬مادو ک‪３‬‬ ‫په قاهره ک‪ ３‬تصﻮﻳب شﻮه‪.‬‬ ‫د افغانستان د بشري حقﻮنﻮ خپلﻮاک کمﻴسﻴﻮن د ‪ ١٣٨١‬لمرﻳز کال د غبرگﻮل‪ ３‬په ‪ ١٦‬ن‪＂５‬ه‬ ‫د جمهﻮر رﻳﻴس له فرمان سره سم تشکﻴل او د ﻳﻮه ملﻲ بنس＀ په تﻮگه د نﻮي اساسﻲ قانﻮن‬ ‫په ‪ ٥٨‬مه ماده ک‪ ３‬تسجﻴل شﻮ‪.‬‬

‫‪82‬‬

‫پن‪％‬م ＇پرکﻰ‬

‫دمﻮکراسﻲ (ولسﻮاکﻲ)‬ ‫په دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬ﻻندې لﻮستﻮنه لﻮلئ‪:‬‬ ‫د دمﻮکراس‪ ９‬مخﻴنه ( تارﻳخچه)‬ ‫د دمﻮکراس‪ ９‬مفهﻮم او ډولﻮنه‬ ‫د مﻮکراسﻲ په افغانستان ک‪３‬‬

‫‪83‬‬

‫د ＇پرکﻲ مﻮخ‪３‬‬ ‫د دې ＇پرکﻲ په لﻮستلﻮ سره په ﻻندې پﻮهنﻴزو او مهارتﻲ مﻮخﻮ ته‬ ‫ورس‪８５‬ي‪:‬‬ ‫د دمﻮکراس‪ ９‬له تعرﻳف او مفهﻮم سره به آشنا شﻲ‪.‬‬ ‫د دمﻮکراس‪ ９‬په مخﻴن‪( ３‬تارﻳخچ‪ )３‬به پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫د دمﻮکراس‪ ９‬په مفهﻮم او په ن‪７‬ۍ ک‪ ３‬د هغ‪ ３‬په ډولﻮنﻮ به پﻮه‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫د ه‪５‬ﻮاد د نظام په پرگنﻴزتﻮب به پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫دمﻮکراسﻲ به تعرﻳف او تشرﻳح ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫د دمﻮکراس‪ ９‬مخﻴنه به تﻮضﻴح ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫د دمﻮکراس‪ ９‬ډولﻮنه به و ＊ﻮدلی شﻲ‪.‬‬ ‫پرگنﻴز نظامﻮنه او زورواکﻲ نظامﻮنه به تﻮپﻴر ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫د ه‪５‬ﻮاد د پرگنﻴزتﻮب ن‪ ３＋‬او ب‪５‬لگ‪ ３‬به و＊ﻮدلﻰ شﻲ‪.‬‬

‫‪84‬‬

‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د دمﻮکراس‪ ９‬تعرﻳف او ماهﻴت‬ ‫بحث پرې وک‪７‬ئ‬ ‫د اوسﻨﻴﻮ دوﻟتﻮﻧﻮ د پراختﻴا ﻳﻮه ﻟﻪ ﻣﻬﻤﻮ برخﻮ ＇خﻪ ﻟﻪ خﻠکﻮ سره د ﻫغﻮى اړﻳک‪ ３‬دي‪ .‬تاس‪ ３‬بﻪ د‬ ‫دﻣﻮکراس‪ ９‬اصطﻼح ﻟﻪ کتابﻮﻧﻮ او ！ﻮﻟﻨﻴزو‬ ‫رسﻨﻴﻮ ＇خﻪ اور‪４‬دﻟ‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫أﻳا فکر ﻣﻮ ک‪７‬ى چ‪ ３‬دﻣﻮکراس‪＇ ９‬ﻪ‬ ‫شﻰ ده؟‬ ‫او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ ﻣعﻨا ﻟري؟‬ ‫دﻣﻮکراس‪ ９‬کﻮم تارﻳخﻲ پ‪７‬او وﻫﻠی دی؟‬ ‫د دمﻮکراس‪ ９‬تعرﻳف‬ ‫الف‪ :‬پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬د دﻣﻮکراسﻲ کﻠﻤﻪ‬ ‫(‪ )Domocracy‬چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ورتﻪ وﻟسﻮاکﻲ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ ژب‪＇ )Demokratia(３‬خﻪ اخﻴستﻞ شﻮې ده‪،‬‬ ‫د ﻳﻮﻧاﻧﻲ ژب‪ ３‬دغﻪ ﻟفظ پﻪ خپﻠﻪ د ‪( Demos‬خﻠک) او ‪ Kretein‬حکﻮﻣت کﻮﻟﻮ ＇خﻪ‬ ‫ترکﻴب شﻮى دى‪ ،‬دا ډول دﻣﻮکراسﻲ د ژب‪ ３‬ﻟﻪ ﻧظره‪ (:‬د خﻠکﻮ حکﻮﻣت د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا)‬ ‫ﻣعﻨا ورکﻮي‪.‬‬ ‫ب‪ :‬پﻪ اصطﻼح ک‪ :３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د خﻠکﻮ د ژوﻧداﻧﻪ د ﻫغﻪ ډول ＇خﻪ عبارت ده چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪３‬‬ ‫خﻠکﻮ تﻪ د دې حق ورکﻮل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬أزاداﻧﻪ ﻣشارکت ﻟپاره د ﻣساوي اﻣکاﻧاتﻮ ＇خﻪ برخﻤﻦ وي‪.‬‬ ‫پﻪ دﻣﻮکراس‪ ９‬ک‪ ３‬خﻠکﻮ تﻪ د دې اﻣکان برابر‪８４‬ي چ‪ ３‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬ﻟﻪ ﻻرې د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻴاسﻲ‬ ‫پر‪４‬ک‪７‬و ک‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮاک ډول برخﻪ واخﻠﻲ او د چارو پﻪ پرﻣخ بﻴﻮﻟﻮ او پﻪ حکﻮﻣت باﻧدې د ﻧظارت‬ ‫کﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻻرې ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ارادې ＇خﻪ گ＂ﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪85‬‬

‫د دمﻮکراس‪ ９‬تارﻳخﻲ لرغﻮنتﻮب‬ ‫‪ -١‬په ﻳﻮنان ک‪ ３‬د دمﻮکراس‪ ９‬من‪ ＃‬ته راتلل‬ ‫د دﻣﻮکراس‪ ９‬د ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راتﻠﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬دوره پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ ﻳﻮﻧان ک‪ ３‬د ﻣﻴﻼد ﻧﻪ د ﻣخﻪ پﻨ‪％‬ﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻴﻞ‬ ‫شﻮې ده‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬ای ک‪ ３‬د ﻣرﻳﻴاﻧﻮ او ＊‪％‬ﻮ پرتﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻮ د حکﻮﻣت پﻪ چارو او د قﻮاﻧﻴﻨﻮ پﻪ وضع‬ ‫کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻣستقﻴﻤا ً گ‪６‬ون درﻟﻮد‪ .‬د ﻳﻮﻧان دﻣﻮکراسﻲ پﻪ درﻳﻮ اصﻮﻟﻮ‪ :‬د أزادۍ‪ ،‬برابرۍ او د تصﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮل‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ د اکثرﻳت پربﻨس＀ وﻻړه وه‪ .‬دغﻪ اصطﻼح د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د کﻠستﻴﻦ ﻟﻪ خﻮا پﻪ أتﻦ ک‪３‬‬ ‫وکارول شﻮه او ﻫغﻪ د دﻣﻮکراس‪ ９‬بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکی وپ‪５‬ژﻧدل شﻮ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪:‬د ډﻟﻮ د غ‪７‬و پﻪ ﻣشﻮرې سره د ﻳﻮﻧان د دﻣﻮکراس‪ ９‬ﻣﻨفﻲ او ﻣثبت‪ ３‬ﻧ‪ ３＋‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬په روم ک‪ ３‬د دمﻮکراس‪ ９‬من‪ ＃‬ته راتلل‬ ‫پﻪ روم ک‪ ３‬دﻣﻮکراسﻲ د جﻤﻬﻮري ﻧظام پﻪ چﻮکاټ ک‪ ３‬را ＇رگﻨده شﻮه‪ .‬د روم د تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻲ پﻮﻟﻴب‬ ‫ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻟﻴکﻮال د ﻟﻴکﻨﻮ پر بﻨﻴاد د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد جﻤﻬﻮري ﻧظام ﻟﻪ درﻳﻮ عﻨصرو شاﻫﻲ( کﻨسﻮل) اشرافﻲ‬ ‫(سﻨا) او د وﻟسﻮاک‪( ９‬د خﻠکﻮ د ﻣجﻠسﻮﻧﻮ) ﻧﻪ جﻮړ شﻮی و‪ .‬پﻪ پای ک‪ ３‬قدرت د سﻨا ( اشرافﻴاﻧﻮ) ﻻس‬ ‫تﻪ ورغی‪ .‬د سﻨا غ‪７‬ي بﻪ تﻞ د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا ！اکﻞ ک‪５‬دل‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ سﻨا خپﻠﻪ وﻟسﻲ ﻣﻨشآ درﻟﻮدﻟﻪ‪ .‬خﻮ‬ ‫پﻪ سﻨا ک‪ ３‬غ‪７‬ﻳتﻮب پﻪ ＇ﻮ ﻣحدودو شتﻤﻨﻮ او ‪＄‬ﻮاکﻤﻨﻮ کﻮرﻧﻴﻮ پﻮرې اړه درﻟﻮده‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ سﻨا د ﻣﻴﻼد‬ ‫ﻧﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ پ‪７５‬ۍ پﻮرې قدرت پﻪ ﻻس ک‪ ３‬درﻟﻮد‪ .‬پﻪ دې دوره ک‪ ３‬وﻟسﻲ ﻣجﻠسﻮﻧﻮ زﻳات ﻧفﻮذ‬ ‫پﻴدا ک‪ ７‬او قضاﻳﻲ ﻣحکﻤ‪ ３‬د خﻠکﻮ د حقﻮقﻮ د ﻣدافع پﻪ تﻮگﻪ پراﻧ‪５‬ستﻞ شﻮې‪.‬‬ ‫د دمﻮکراس‪ ９‬حرکت له دولسم‪ ３‬مﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ ＇خه تر اوسه پﻮرې‬ ‫د روم د جﻤﻬﻮرﻳت ﻟﻪ ړﻧگ‪５‬دو ＇خﻪ وروستﻪ تر ډ‪４‬رې ﻣﻮدې پﻪ ﻫ‪ ＆５‬ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬ﻧ‪ ３＋‬ﻧ‪＋‬اﻧ‪３‬‬ ‫ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪５‬دي‪ ،‬تر＇ﻮ پﻪ دووﻟسﻤﻪ ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د اروپا پﻪ خپﻠﻮاکﻮ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول دﻣﻮکراس‪９‬‬ ‫راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮه‪ .‬پﻪ اﻧگﻠستان ک‪ ３‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی تخﻢ وکرل شﻮ‪ .‬پﻪ ‪١٢١٥‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ‬

‫‪86‬‬

‫ﻟپاره پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ستر ﻣﻨشﻮر (ﻣﻨشﻮرکبﻴر) تﻮشﻴح ک‪５‬دل د ژان پاچا ﻟﻪ خﻮا د دﻣﻮکراس‪９‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬غﻮ！‪ ３‬وﻟﻴدل شﻮې او ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬د اروپا ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی اساسﻲ قانﻮن او د اﻧگﻠستان د ﻣﻠت د أزادۍ‬ ‫بﻨس＀ وباﻟﻪ چ‪ ３‬ورو ورو بشپ‪ ７‬شﻮ‪＄ .‬ﻴﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د حکﻮﻣت شکﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او ﻧﻮې پ‪７５‬ۍ ﻳعﻨ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻳﻮوﻟسﻤ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﻼدي پ‪７５‬ۍ ﻧﻪ تر اووﻟسﻤ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﻼدي پ‪７５‬ۍ پﻮرې ﻣﻮده ﻳ‪ ３‬د وﻟسﻲ بﻨس＂ﻮﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪９‬‬ ‫ﻣخﻴﻨﻪ بﻠﻠ‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ د اﻳ＂اﻟﻴا د دوﻟت شﻤاﻟﻲ ＊اروﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬فﻠﻮراﻧس او وﻳﻨز‪ ،‬د سﻮﻳس‬ ‫کاﻧفدراسﻴﻮن او د ﻫاﻟﻨ‪ ６‬جﻤﻬﻮرﻳت‪ .‬پﻪ دې ﻧظاﻣﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د وﻟسﻲ حاکﻤﻴت او د خﻠکﻮ د استازي‬ ‫تﻮب ﻧظام پﻪ ﻣختﻠفﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ سرتﻪ رس‪５‬ده‪ ،‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د حکﻮﻣت اساس د اشرافﻮ او‬ ‫د ‪＄‬ﻤکﻮ د ＇‪＋‬تﻨاﻧﻮ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬و‪ .‬پﻪ ﻧﻮې پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬اﻧگﻠﻴسﻲ فﻴﻠسﻮف جان ﻻک ‪– ١٦٣٢‬‬ ‫‪ ١٧٠٤‬ک‪ ３‬د أزادۍ د فکر او ﻧظرﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣفﻬﻮم پﻴﻞ کﻮي‪ .‬د ﻻک د ﻧظرﻳﻲ پر اساس‪ ،‬حکﻮﻣت‬ ‫پﻪ درﻳﻮ قﻮاوو و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻻک ﻧﻪ وروستﻪ پﻪ اتﻠسﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ژان ژاک روسﻮ‬ ‫(‪ -١٧١٢‬م ‪١٧٧٨‬م‪ ) .‬او ﻣﻨتسکﻴﻮ ( ‪ )١٧٥٥ -١٦٨٩‬دﻣﻮکراسﻲ د دوى پﻪ ﻧظرﻳاتﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮې‬ ‫ﻣرحﻠ‪ ３‬تﻪ وردﻧﻨﻪ شﻮه‪ .‬د دې ﻣتفکرﻳﻨﻮ او فﻴﻠسﻮفاﻧﻮ ﻟﻪ ﻧظرﻳاتﻮ ﻧﻪ وروستﻪ د اﻣرﻳکا (‪١٧٧٦‬م) او‬ ‫فراﻧس‪١٧٨٩(３‬م) اﻧقﻼبﻮﻧﻪ او بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ د دې افکارو د رواجﻮﻟﻮ ﻻﻣﻞ شﻮل‪ .‬ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا د اﻧگﻠﻴس‬ ‫د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پر ﻣختگﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ دﻳارﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ ﻧﻪ پﻴﻞ شﻮي وو‪ ،‬د ＇ﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ورو ورو د‬ ‫تجرب‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې د ﻧﻮي عصر د ډول ډول ﻣساﻳﻠﻮ غﻮ！‪ ３‬وسپ‪７‬ﻟ‪ .３‬د سﻴاسﻲ أزادﻳﻮ ﻣفﻬﻮم‪ ،‬د پارﻟﻤان‬ ‫جﻮړ‪４‬دل‪ ،‬دوه ﻣجﻠسﻲ ﻧظاﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬د سﻠطﻨتﻲ ﻣطﻠقﻪ واک ﻣحدودول‪ ،‬د خﻠکﻮ د استازﻳﻮ پﻪ وړاﻧدې‬ ‫د وزﻳراﻧﻮ د ﻣسؤوﻟﻴت اﻳجادول او د حکﻮﻣت او کابﻴﻨ‪＄ ３‬اى پر ‪＄‬اى کﻮل‪ ،‬د دې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻستﻪ‬ ‫راوړﻧﻮ ＇خﻪ وو چ‪ ３‬د اﻧگﻠﻴستان د ‪ ١٦٨٨‬م‪ .‬کال پﻪ اﻧقﻼب پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬شﻮل او د اساسﻲ‬ ‫قاﻧﻮن پﻪ ﻻسﻠﻴک ک‪５‬دو سره ﻳ‪ ３‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬پﻪ ﻟﻮري ﻻره پﻴدا ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬پﻪ ﻧﻮې پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬کﻮم اصﻮل د دﻣﻮکراس‪ ９‬د ‪＄‬اى پر ‪＄‬ای کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راغﻠﻞ؟‬

‫‪87‬‬

‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬ﻣفﻬﻮم پﻪ اصطﻼح ک‪＇ ３‬رگﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬ﻟغت د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د چا ﻟﻪ خﻮا وکارول شﻮ؟‬ ‫‪ -٣‬پﻪ روم ک‪ ３‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬تحﻮل ﻳا او＊تﻮن بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬غﻮره ﻣتفکران ＇ﻮک دي؟‬ ‫‪ -٥‬د فراﻧس‪ ３‬د اﻧقﻼب ﻧﻪ وروستﻪ د دﻣﻮکراس‪ ９‬تر ！ﻮﻟﻮ غﻮره شعاروﻧﻪ ＇ﻪ شﻰ وو؟‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د دﻣﻮکراس‪ ９‬د زﻣﻴﻨﻪ سازﻳﻮ پﻪ اړه ﻳﻮه ﻣقاﻟﻪ وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪88‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫د دمﻮکراس‪ ９‬مﻮخ‪ ،３‬اصﻮل او وسﻴل‪３‬‬

‫بحث پرې وک‪７‬ئ‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د دﻣﻮکراس‪ ９‬د تعرﻳف او تارﻳخچ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ دې‬ ‫ﻟﻮست ک‪ ３‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬د ﻣﻮخﻮ‪ ،‬اصﻮﻟﻮ او ﻟﻮازﻣﻮ سره بﻠد‪８４‬ئ‪ ،‬دﻣﻮکراسﻲ د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا پﻪ‬ ‫خﻠکﻮ باﻧدې د حکﻮﻣت کﻮﻟﻮ پﻪ ﻣعﻨا تعرپف شﻮې ده‪ ،‬ستاس‪ ３‬پﻪ ﻧظر‪:‬‬ ‫‪ -١‬أﻳا پﻪ دې تعرﻳف باﻧدې ！ﻮل پﻮﻫان د ﻧظر ﻳﻮواﻟی ﻟري؟‬ ‫‪ -٢‬ستاس‪ ３‬خپﻞ ﻧظر پﻪ دې اړه ＇ﻪ شی دی؟‬ ‫د دې سره سره چ‪ ３‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬پﻪ اړوﻧد د ﻧظر بشپ‪ ７‬ﻳﻮواﻟﻰ وجﻮد ﻧﻪ ﻟري او دغﻪ د بشپ‪ ７‬ﻧظر د‬ ‫ﻳﻮواﻟﻰ ﻧﻪ ﻣﻮجﻮدﻳت پﻪ د ﻣﻮکراتﻴکﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪ ３‬د ﻫغﻮى د ！ﻮﻟﻨﻴز شکﻞ د پﻴچﻠتﻴا او رﻧگ رﻧگ‬ ‫واﻟﻰ ﻻﻣﻞ گر‪５＄‬دﻟﻰ دى او ﻫرې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻫغﻪ د خپﻞ ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻴد او خپﻠ‪ ３‬سﻴاسﻲ اﻳدﻳﻮﻟﻮژۍ سره‬ ‫سﻢ تعرﻳف ک‪７‬ى دى‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ کﻮﻻى شﻮ چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬ﻣﻮخ‪ ３‬او بﻨس＂ﻴز اصﻮل پﻪ ﻻﻧدې ！کﻮ ک‪３‬‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول بﻴان ک‪７‬و‪:‬‬

‫‪89‬‬

‫الف‪ :‬د دمﻮکراس‪ ９‬مﻮخ‪３‬‬ ‫دﻣﻮکراسﻲ د دوو ﻣﻬﻤﻮ ﻣﻮخﻮ د تر سره کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫ（ﻪ کﻮي‪:‬‬ ‫‪ -١‬سﻴاسﻲ دﻣﻮکراسﻲ (د خﻠکﻮ حکﻮﻣت) او ！ﻮﻟﻨﻴزه دﻣﻮکراسﻲ (حکﻮﻣت د خﻠکﻮ ﻟپاره) ﻣﻨ‪％‬تﻪ راوړل‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د خﻠکﻮ ﻟپاره د حقﻮﻧﻮ او أزادﻳﻮ برابرول‪.‬‬ ‫ب‪ :‬د دمﻮکراس‪ ９‬بنس＂ﻴز اصﻮل‬ ‫د دﻣﻮکراس‪ ９‬بﻨس＂ﻴز اصﻮل او عﻨاصر کﻮﻻى شﻮ پﻪ ﻻﻧدې ！کﻮ ک‪ ３‬خﻼصﻪ ک‪７‬و‪:‬‬ ‫‪ -١‬د قانﻮن په وړاندې برابري‪ :‬دا پﻪ دې ﻣعﻨا ده چ‪ ３‬د قاﻧﻮن د عﻤﻠﻲ ک‪５‬دو پﻪ اړوﻧد ！ﻮل خﻠک‬ ‫سره برابر دي او د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻫ‪ ＆５‬فرد د بﻞ ＇خﻪ کﻮم اﻣتﻴاز ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د قضا په وړاندې برابري‪ :‬دا پﻪ دې ﻣعﻨا ده چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻮ د وگ‪７‬و پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د قضا‪ ،‬ﻣحکﻤ‪ ３‬او‬ ‫قضاﻳﻲ سزا گاﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې تﻮپﻴر وجﻮد ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د ﻳﻮه شﻲ ＇خه په برخمن ک‪５‬دو او له آسانتﻴاوو او امکاناتﻮ ＇خه په گ＂ﻮ اخﻴستلﻮ ک‪ ３‬برابري‪:‬‬

‫باﻳد ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮادوال د ژوﻧداﻧﻪ ﻟﻪ ﻣختﻠفﻮ اساﻧتﻴاوو او اﻣکاﻧاتﻮ ＇خﻪ ﻟکﻪ‪ :‬اقتصاد‪ ،‬زده ک‪７‬ه او دوﻟتﻲ‬ ‫ﻣﻨصبﻮﻧﻮ پﻪ ﻻستﻪ راوړﻟﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣساوي تﻮگﻪ برخﻤﻦ وي‪.‬‬ ‫‪ -٤‬په عمﻮمﻲ مکلفﻴتﻮنﻮ ک‪ ،３‬لکه‪ :‬د عسکرۍ خدﻣت‪ ،‬د ！کس ورکﻮل‪ ،‬غراﻣت (تاوان ورکﻮل)‬ ‫او داس‪ ３‬ﻧﻮرو ک‪ ３‬برابري‪.‬‬ ‫‪ -٥‬آزادي‪ ،‬لکه‪ :‬د بﻴان کﻮﻟﻮ‪ ،‬د ﻟﻴکﻠﻮ‪ ،‬د غﻮﻧ‪６‬و جﻮړوﻟﻮ‪ ،‬د ！ﻮﻟﻨﻴزو سازﻣاﻧﻮﻧﻮ او د سﻴاسﻲ گﻮﻧدوﻧﻮ‬ ‫جﻮړوﻟﻮأزادي‪.‬‬ ‫‪！ -٦‬ﻮلنﻴزه قبلﻮنه‪ :‬د حکﻮﻣت ＇خﻪ پﻪ ﻣتابعت کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ رضاﻳت‪ ،‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬د‬ ‫اساسﻲ اصﻮﻟﻮ پﻪ ﻣعﻨا دی‪ .‬پﻪ دﻣﻮکراسﻲ ﻧظام ک‪ ،３‬ﻫر حکﻮﻣت خپﻞ ﻣشروعﻴت د ！ﻮﻟﻴزې راﻳﻲ‬ ‫＇خﻪ ﻻستﻪ راوړي‪.‬‬ ‫‪ -٧‬عمﻮمﻲ مشارکت‪ :‬د تصﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮﻟﻮ او تصﻤﻴﻢ جﻮړوﻟﻮ پﻪ بﻬﻴر باﻧدې د ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي گروپ او ﻳا‬ ‫فکر دخاوﻧداﻧﻮ د بري او اﻧحصاري کﻮﻟﻮ د ﻣخﻨﻴﻮي پﻪ خاطر‪ ،‬د استازو پﻪ ！اکﻠﻮ ک‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻣشارکت‬ ‫تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪90‬‬

‫‪ -٨‬د خلکﻮ حاکمﻴت( د ډ‪４‬رکﻴﻮ حاکمﻴت)‪ :‬د خﻠکﻮ حاکﻤﻴت د دﻣﻮکراس‪ ９‬د بﻨس＂ﻴزو اصﻮﻟﻮ‬ ‫＇خﻪ دى‪ .‬د خﻠکﻮ حاکﻤﻴت د ﻧﻴﻤاﻳﻲ جﻤع ﻳﻮ د حاکﻤﻴت پﻪ ﻣعﻨا دى‪.‬‬ ‫‪ -٩‬ه‪５‬ﻮاد والﻲ(تابﻴعت)‪ :‬ﻫ‪５‬ﻮادوال ﻫغﻪ چا تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻳﻮه دوﻟت سره پﻪ اړﻳکﻪ درﻟﻮدو ک‪３‬‬ ‫پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د ﻣدﻧﻲ حقﻮﻧﻮ ＇خﻪ برخﻤﻦ وي او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا د دوﻟت پﻪ وړاﻧدې‬ ‫د دﻧدو پﻪ ترسره کﻮﻟﻮ ﻣکﻠف وي‪.‬‬ ‫‪ -١٠‬د استازﻳتﻮب سﻴستم‪ :‬د استازو ﻫﻴآت باﻳد د قاﻧﻮﻧگذارۍ‪ ،‬د ﻣاﻟﻴاتﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ د راﻳ‪ ３‬ورکﻮﻟﻮ‪ ،‬پر‬ ‫بﻮدجﻪ باﻧدې د ﻧظارت کﻮﻟﻮ او د استﻴضاح او د دوﻟت د تصﻤﻴﻤﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ د پﻮ＊تﻨ‪ ３‬حق وﻟري‪.‬‬ ‫‪ -١١‬د ‪＄‬ﻴنﻮ ！اکلﻮ شرطﻮنﻮ شته والﻰ‪ ،‬لکه‪:‬د ﻣﻨاسب اساسﻲ قاﻧﻮن شتﻪ واﻟﻰ‪ ،‬د قﻮاوو جﻼواﻟﻰ‪،‬‬ ‫پرﻳﻮه بﻞ باﻧدې د قﻮاوو ﻧظارت او ＇ارﻧﻪ‪！ ،‬اکﻨ‪ ３‬او پﻪ دوﻟتﻲ چارو ک‪ ３‬شفافﻴت‪.‬‬ ‫ج‪ :‬د دمﻮکراس‪ ９‬امکانات او ضرورتﻮنه‬ ‫د دﻣﻮکراس‪ ９‬د تحقق ﻟپاره د د ﻣﻮکراتﻴک شخصﻴت ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې‪:‬‬ ‫‪ -١‬تجربﻪ کﻮل او د خطا او أزﻣاﻳ‪＋‬ت ﻟﻪ طرﻳق‪＇ ３‬خﻪ کار اخﻴستﻨﻪ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬چارواکﻮ تﻪ پﻪ اﻧتقادي ﻧظر کتﻞ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬اﻧعطاف ﻣﻨﻞ‪ :‬پﻪ ﻳﻮه کار ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ ﻧرﻣﻲ ＊ﻮدل‪.‬‬ ‫‪ -٤‬واقعﻴت غﻮ＊تﻨﻪ‪ ،‬واقعﻴت ﻣﻨﻨﻪ او واقعﻴت بﻴاﻧﻮل‪.‬‬ ‫‪ -٥‬زغﻢ او حﻮصﻠﻪ‪.‬‬ ‫‪ -٦‬ﻧرﻣﻲ او خﻮشاﻣﻨدي‪.‬‬ ‫‪ -٧‬پﻪ ډﻟﻪ ﻳﻴز ‪＄‬ﻮاک باﻧدې باور درﻟﻮدل‪.‬‬ ‫‪ -٨‬پﻮﻫ‪５‬دﻧﻪ او ﻣسؤوﻟﻴت ﻣﻨﻨﻪ‪.‬‬ ‫‪ -٩‬د پرﻣخ تﻠﻠﻲ ﻣدﻧﻴت ﻣﻮجﻮدﻳت‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬پﻠﻲ کﻮل پر‪＄‬ان ﻻزم بﻮﻟﻲ‪＊ ،‬اﻳﻲ د دﻣﻮکراتﻴک فرﻫﻨگ ﻫدفﻮﻧﻪ‪،‬‬

‫‪91‬‬

‫اصﻮل او د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو او پراختﻴا شراﻳط ﻳ‪ ３‬راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪７‬ي وي‪ .‬کﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮازې پﻪ تشﻮ خبرو او‬ ‫شعاروﻧﻮ دﻣﻮکراسﻲ ﻧﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪８５‬ي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻮ‪４‬د‪ ＃４‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ د دﻣﻮکراس‪！ ９‬ﻴ‪２‬گ پﻠﻮﻳان‬ ‫بﻮﻟﻲ‪ ،‬خﻮ پﻪ عﻤﻞ ک‪ ３‬داس‪ ３‬ﻧﻪ ده او د ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ دﻣﻮکراتﻴک فرﻫﻨگ تر پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې کﻮي چ‪３‬‬ ‫ب‪５‬ﻠگﻪ ﻳ‪ ３‬د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻧﻮي ﻳﻤﻪ ﻟسﻴزه ک‪ ３‬د ترکﻴ‪ ３‬او اﻟجزاﻳر پﻪ دﻣﻮکراتﻴکﻮ ！اکﻨﻮ ک‪ ３‬دوه ﻣخ‪３‬‬ ‫تﻮب ﻳادوﻻی شﻮ‪ ،‬پﻪ دې دوو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د ！اکﻨﻮ پاﻳﻠ‪ ３‬باطﻠ‪ ３‬اعﻼن شﻮې او اﻟجزاﻳر ﻟﻪ خﻮﻧ‪７‬ۍ‬ ‫ﻧاکرارۍ سره ﻣخاﻣخ شﻮ‪.‬‬ ‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬د تعرﻳف او اساسﻲ ستﻨﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ د ﻧظر د ﻳﻮواﻟﻲ ﻧﻪ ﻣﻮجﻮدﻳت ＇ﻪ پاﻳﻠ‪ ３‬ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ‬ ‫راوړي دي؟‬ ‫‪ -٢‬پﻪ دﻣﻮکراتﻴکﻮ ﻧظاﻣﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻟپاره باﻳد کﻮم فرصتﻮﻧﻪ پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴﻮل شﻲ؟‬ ‫‪！ -٣‬ﻮﻟﻨﻴز ﻣﻨ‪＋‬ت ＇ﻪ شی دی او ﻟﻪ عﻤﻮﻣﻲ ﻣشارکت سره ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫‪ -٤‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ضرورتﻮﻧﻮ او شراﻳطﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪＄ -٥‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د دﻣﻮکراس‪ ９‬پﻪ تطبﻴق ک‪＇ ３‬ﻮﻣره ر‪＋４‬تﻮﻧﻲ دي؛ ستاس‪ ３‬دﻟﻴﻞ ＇ﻪ شی دی؟‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د دﻣﻮکراس‪ ９‬ﻟﻪ سترو ﻫدفﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬شرحﻪ ک‪７‬ئ او پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د اسﻼم ﻧظر ﻫﻢ وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪92‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫دمﻮکراسﻲ په افغانستان ک‪３‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د دﻣﻮکراس‪ ９‬د ﻣﻮخﻮ‪ ،‬بﻨس＂ﻴزو اصﻮﻟﻮ او ﻟﻮازﻣﻮ پﻪ اړه ﻳﻮ ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ‬ ‫ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ دې درس ک‪ ３‬بﻪ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د اسﻼم او دﻣﻮکراس‪ ９‬سره بﻠد شئ‪.‬‬ ‫بحث پرې وک‪７‬ئ‬ ‫افغاﻧستان ﻟﻪ خپﻠﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬و ！ﻮﻟﻨﻴزو‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ او اقتصادي شراﻳطﻮ او ﻣشخصاتﻮ سره د وﻟسﻮاک‪ ９‬د‬ ‫پراخ‪５‬دو پﻪ ﻻره روان دى‪ .‬دﻟتﻪ پﻮ＊تﻨﻪ پﻴدا ک‪８５‬ي چ‪:３‬‬ ‫ د وﻟسﻮاک‪ ９‬رﻳ‪＋‬ﻮ ﻟﻪ کﻮﻣ‪ ３‬زﻣاﻧ‪＇ ３‬خﻪ را پﻪ دې خﻮا زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬شتﻮن درﻟﻮد؟‬‫دﻣﻮکراسﻲ ﻳا وﻟسﻮاکﻲ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د جرگﻮ د تارﻳخ سره ﻧژدې اړﻳک‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬د أرﻳاﻳاﻧﻮ پﻪ زﻣاﻧﻪ‬ ‫ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮې ده ﻟکﻪ‪ :‬د سبﻬا او سﻴﻤتﻲ جرگ‪.３‬‬ ‫سبﻬا‪ :‬ﻫغ‪ ３‬جرگ‪ ３‬تﻪ و‪４‬ﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬پر کﻮچﻨﻴﻮ سﻴاسﻲ ﻣساﻳﻠﻮ باﻧدې بحث ک‪５‬ده او د ﻫغﻮى‬ ‫د حﻞ ﻻرې چارې پﻪ ک‪＇ ３‬رگﻨد‪４‬دې او ﻫﻤدارﻧگﻪ سﻴﻤتﻲ جرگﻪ ﻳا ﻣجﻠس چ‪ ３‬د (سپﻴﻦ ږﻳرو‪ ،‬ﻟﻮﻳاﻧﻮ‬ ‫او ﻧجباوو) ＇خﻪ جﻮړ‪４‬ده‪ ،‬د ژوﻧداﻧﻪ د ﻣﻬﻤﻮ ﻣسئﻠﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پر‪４‬ک‪７‬ې پﻪ ک‪ ３‬ک‪５‬دې‪ .‬د ﻟﻮى کﻨشکا پﻪ‬ ‫زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬ستره ﻣذﻫبﻲ جرگﻪ د بﻮداﻳاﻧﻮ د اووم ﻻر＊ﻮد واسﻮﻣﻴترا گﻨدﻫارا عاﻟﻢ تر ﻣشرۍ ﻻﻧدې جﻮړه‬ ‫شﻮه‪ .‬دغ‪ ３‬جرگ‪ ３‬د (ﻫﻴﻨﻪ ﻳاﻧﻪ) پخﻮاﻧﻲ ﻣذﻫب تﻪ بدﻟﻮن ورک‪ ７‬چ‪ ３‬د (ﻣﻬاﻳاﻧﻪ) پﻪ ﻧﻮي ﻣذﻫب باﻧدې بدل‬ ‫شﻮ‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬کﻮﻻی شﻮ چ‪ ３‬د جرگﻮ ＇رگﻨدې ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻴدا ک‪７‬و‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻣﻴروﻳس خان‬ ‫ﻧﻴکﻪ د زﻣاﻧ‪ ３‬جرگﻪ‪ ،‬د شﻴر سرخ د ﻣزار جرگﻪ‪ ،‬د اﻣﻴر شﻴر عﻠﻲ خان او عبداﻟرحﻤﻦ خان د زﻣاﻧ‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪３‬‬ ‫جرگ‪ ３‬او داس‪ ３‬ﻧﻮرې چ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ سﻴاسﻲ پ‪＋５‬ﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬غﻮره ！اکﻮﻧکی او ﻣﻬﻢ رول درﻟﻮد‪ .‬د دې‬ ‫جرگﻮ شتﻮن پﻪ خپﻞ وار سره پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادﻧﻴﻮ ﻣساﻳﻠﻮ ک‪ ３‬د خﻠکﻮ د گ‪６‬ون ﻟپاره ﻻره ﻫﻮاره ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬د غ‪７‬و سره ﻟﻪ ﻣشﻮرې ＇خﻪ وروستﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ＇ﻮ جرگﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ زمﻮږ خلکﻮ په کﻮمه زمانه ک‪ ３‬په نﻮي تمدن او مشروط غﻮ＊تنه ک‪ ３‬قدم ک‪＋５‬ﻮد؟‬

‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻧﻮﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ پاى ک‪ ３‬د اﻣﻴر شﻴر عﻠﻲ خان د اﻣارت پﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻣعاصر‬ ‫ﻣدﻧﻴت خﻮاتﻪ گاﻣﻮﻧﻪ واخﻴستﻞ شﻮل‪ .‬دوﻟتﻲ ﻧظام تر ﻳﻮې کچ‪ ３‬پﻪ عصري ﻧظام واو＊ت؛ پﻪ سﻴاسﻲ‬ ‫دستگاه ک‪ ３‬کابﻴﻨﻪ جﻮړه شﻮه؛ سﻴد ﻧﻮر ﻣحﻤد شاه د ﻟﻮﻣ‪７‬ي صدر اعظﻢ پﻪ حﻴث و！اکﻞ شﻮ؛ د شﻤس‬ ‫اﻟﻨﻬار جرﻳدې پﻪ خپروﻟﻮ پﻴﻞ وک‪７‬؛ د کابﻴﻨﻲ جﻮړول‪ ،‬پﻪ وزﻳراﻧﻮ باﻧدې د چارو تقسﻴﻢ‪ ،‬ﻣطبﻮعات او‬ ‫ﻣخابراتﻲ ﻧظام او د چاپ خاﻧ‪ ３‬جﻮړول پﻪ خپﻠﻪ د ﻳﻮه ＊ﻪ ﻧظام او ﻣعاصر ﻣدﻧﻴت پﻪ ﻟﻮري د حرکت‬ ‫سبب شﻮل؛ دا فرﻫﻨگﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴز پر ﻣختگ پﻪ ‪ ١٨٧٨‬م کال د اﻧگﻠﻴساﻧﻮ د ﻳرغﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬غﻠی شﻮ‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬د ﻫغﻮ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻮ تر اغ‪５‬زې ﻻﻧدې چ‪ ３‬پﻪ سﻴﻤﻪ او ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬راغﻠﻲ‬ ‫وو‪ ،‬ﻳﻮ ﻟ‪！ ７‬ﻮﻟﻨﻴزو‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ پروگراﻣﻮﻧﻮ د سرتﻪ رسﻮﻟﻮ ﻟپاره د دوﻟت ﻟﻪ خﻮا ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اقداﻣات تر ﻻس‬ ‫ﻻﻧدې وﻧﻴﻮل شﻮل‪.‬‬ ‫‪93‬‬

‫د دې پ‪７‬او د فرﻫﻨگﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴزو ﻣﻬﻤﻮ کاروﻧﻮ ＇خﻪ کﻮﻻى شﻮ د حبﻴب‪ ３‬او حربﻴ‪＊ ３‬ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ پراﻧﻴستﻞ‪،‬‬ ‫د سراج اﻻخبار افغاﻧستان ﻧشر‪４‬دل او د سراج اﻻخبار افغاﻧﻴﻪ ﻧﻮم واخﻠﻮ‪ .‬د سراج اﻻخبار أزادۍ‬ ‫غﻮ＊تﻮﻧک‪ ３‬اﻧد‪＋４‬ﻨ‪ ３‬ﻧﻪ ﻳﻮازې پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬اغ‪５‬زﻣﻨ‪ ３‬وې‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاده بﻬر پﻪ ﻫﻨد‪ ،‬برﻳتاﻧﻴا او‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا ک‪ ３‬ﻫﻢ اغ‪５‬زﻣﻨ‪ ３‬وې‪.‬‬ ‫ﻣشروطﻪ غﻮ＊تﻮﻧکﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬سﻴاسﻲ ډﻟﻪ وه چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻧﻬضت ﻳ‪ ３‬د أزادۍ غﻮ＊تﻨﻮ‪ ،‬استقﻼل غﻮ＊تﻨ‪ ３‬پر‬ ‫ﻣترقﻲ ﻣرام او ﻣﻮخﻮ پراﻧﻴست؛ د ﻣشروطﻪ غﻮ＊تﻮﻧکﻮ فکري اصﻮل دا وو‪ :‬د اسﻼم پﻪ ﻣبﻴﻦ دﻳﻦ باﻧدې‬ ‫عقﻴده‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی‪ ،‬ﻣعارف تﻪ عﻤﻮﻣﻴت ورکﻮل او د ﻣطبﻮعاتﻮ پراﻧﻴستﻞ‪ ،‬د أزادو او عﻤﻮﻣﻲ ！اکﻨﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻻرې د ﻣﻠﻲ شﻮرا (پارﻟﻤان) جﻮړ‪４‬دل او د ！ﻮﻟﻨﻴز عداﻟت تآﻣﻴﻨﻮل‪.‬‬ ‫دوﻳﻢ ﻣشروطﻪ غﻮ＊تﻮﻧکﻮ حزبﻲ تشکﻴﻞ ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬خﻮ ﻧسبت پخﻮاﻧ‪ ９‬دورې تﻪ ﻟﻪ ډ‪４‬ر قدرت او اﻣکاﻧاتﻮ ＇خﻪ‬ ‫برخﻤﻦ وو او خاص دﻟﻴﻞ ﻳ‪ ３‬دا و چ‪ ３‬د دربار او سﻠطﻨتﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬غ‪７‬ي پﻪ دې ﻧﻬضت ک‪ ３‬شاﻣﻞ وو چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫغ‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬کﻮﻻی شﻮ د شﻬزاده اﻣان اهلل خان ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬و؛ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ﻣشروطﻪ غﻮ＊تﻮﻧکﻮ او دوﻳﻤﻮ ﻣشروطﻪ‬ ‫غﻮ＊تﻮﻧکﻮ د ﻣﻮخﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ډ‪４‬ر تﻮپﻴر ﻣﻮجﻮد ﻧﻪ و؛ دوى ﻫﻢ د قاﻧﻮن حاکﻤﻴت او د ﻣشروطﻪ ﻧظام غﻮ＊تﻨﻪ کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ ‪ ١٩١٩‬م کال د کﻠﻪ گﻮش پﻪ ＊کار ‪＄‬اى ک‪ ３‬پﻪ قتﻞ ورس‪５‬د او زوی ﻳ‪ ３‬شﻬزاده‬ ‫اﻣان اهلل خان سﻠطﻨت تﻪ ورس‪５‬د؛ د شاه اﻣان اهلل خان ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻣﻬﻢ اقدام د اقتصادي او ！ﻮﻟﻨﻴزو اصﻼحاتﻮ‬ ‫پﻪ اړه د ﻫ‪５‬ﻮاد د خپﻠﻮاک‪ ９‬اعﻼن و؛ د ﻫغ‪ ３‬دورې د اصﻼحاتﻮ ﻧﻪ کﻮﻻی شﻮ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻳا بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫سره د سﻴاسﻲ اړﻳکﻮ پراختﻴا‪ ،‬د ﻣرﻳﻲ تﻮب ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړل‪ ،‬د ﻧجﻮﻧﻮ او ﻫﻠکاﻧﻮ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ پراﻧ‪５‬ستﻞ‪،‬‬ ‫پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د قاﻧﻮﻧﻲ بﻨس＀ جﻮړول او ﻧافذول چ‪( ３‬د افغاﻧستان د عاﻟﻴﻪ دوﻟت اساسﻲ ﻧظاﻣﻨاﻣﻪ)‬ ‫ﻧﻮﻣ‪５‬ده او د ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻮ قﻮاﻧﻴﻨﻮ‪ ،‬ﻧظاﻣﻨاﻣﻮ او ！ﻮﻟﻮ اقتصادي‪ ،‬اجتﻤاعﻲ او فرﻫﻨگﻲ اصﻼحاتﻮ ﻧﻮم واخﻠﻮ‪.‬‬ ‫د اﻣان اهلل خان د ﻧظام د ړﻧگ‪５‬دو ＇خﻪ وروستﻪ افغاﻧستان تر ‪ ١٣٤٠‬ﻟﻤرﻳز کال پﻮرې د ظﻠﻢ او‬ ‫ﻣخاﻟفتﻮﻧﻮ د اور پﻪ ب＂‪ ９‬ک‪ ３‬د سﻮ‪５＄‬دو پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬خپﻠﻪ خپﻠﻮاکﻲ ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪７‬ه او ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ دې دوران‬ ‫ک‪ ３‬د وروستﻪ پات‪ ３‬واﻟﻲ او پر شاتگ دورې ＇خﻪ ت‪５‬ر‪４‬ده‪.‬‬ ‫په ه‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د دمﻮکراس‪ ９‬د لسﻴزې په اړه ＇ه پﻮه‪８５‬ئ؟‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬جگ‪７‬ې ﻧﻪ وروستﻪ د بشر د حقﻮﻧﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ اعﻼﻣﻴﻪ د ډ‪４‬رو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻣﻨﻞ‬ ‫شﻮي سﻨد پﻪ تﻮگﻪ د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا د ﻫغﻪ غ‪７‬و ﻫ‪５‬ﻮادو تﻪ اعﻼن شﻮه‪ ،‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻫغﻪ‬ ‫＇خﻪ د اغ‪５‬زﻣﻦ ک‪５‬دو پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻣحﻤد ظاﻫر شاه د خپﻞ سﻠطﻨت پﻪ أخره ﻟسﻴزه ‪ ١٣٤٣‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‬ ‫ک‪ ３‬اساسﻲ قاﻧﻮن تﻮشﻴح ک‪７‬؛ د ‪ ١٣٤٣‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬اساسﻲ قاﻧﻮن ک‪ ３‬پارﻟﻤاﻧﻲ ！اکﻨ‪ ３‬پﻪ رسﻤﻴت و پ‪５‬ژﻧدل‬ ‫شﻮې؛ صدارت د شاﻫﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ وﻟک‪ ３‬ﻧﻪ ووت او د ＊‪％‬ﻮ ﻣﻮقف پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪＊ ３‬ﻪ شﻮ؛ د اساسﻲ‬ ‫قاﻧﻮن د احکاﻣﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬د ！اکﻨﻮ قاﻧﻮن وضع شﻮ؛ پارﻟﻤاﻧﻲ ！اکﻨ‪ ３‬ترسره شﻮې؛ د ‪ ١٣٤٣‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪94‬‬

‫اساسﻲ قاﻧﻮن ک‪ ３‬د پارﻟﻤاﻧﻲ ！اکﻨﻮ د وﻟسﻮاک‪ ９‬ﻣعﻴاروﻧﻪ سجﻞ او د وخت ﻟﻪ شراﻳطﻮ سره سﻢ ！اکﻞ شﻮى‬ ‫پارﻟﻤان تشکﻴﻞ شﻮ؛ پﻪ دې پ‪７‬او ک‪ ３‬د خﻠکﻮ د پرگ‪２‬ﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د وﻟسﻮاک‪ ９‬د روحﻴ‪ ３‬پﻪ خپر‪４‬دو سره‬ ‫پﻪ سﻴاسﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴزو چارو ک‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻣﻴﻨﻪ او برخﻪ اخﻴستﻨﻪ زﻳاتﻪ شﻮه؛ د سﻴاسﻲ گﻮﻧدوﻧﻮ د تشکﻴﻞ‬ ‫ﻟپاره ﻻره ﻫﻮاره شﻮه؛ د اساسﻲ قاﻧﻮن د ‪ ٣٢‬ﻣادې ﻟﻪ حکﻢ سره سﻢ گﻮﻧدوﻧﻮ د جﻮړ‪４‬دو اجازه ترﻻسﻪ‬ ‫ک‪７‬ه؛ د سﻴاسﻲ گﻮﻧدوﻧﻮ د جﻮړ‪４‬دو ＇خﻪ وروستﻪ‪ ،‬سﻠطﻨتﻲ ﻧظام خپﻞ ‪＄‬ان ﻟﻪ خطر سره ﻣخاﻣخ وﻟﻴده‪،‬‬ ‫ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻳ‪ ３‬د سﻴاسﻲ گﻮﻧدوﻧﻮ پر وړاﻧدې خﻨ‪６‬وﻧﻪ جﻮړول‪ ،‬تر＇ﻮ پﻪ ‪ ١٣٥٢‬کال ک‪ ３‬ﻣحﻤد داوود خان‬ ‫کﻮدتا وک‪７‬ه؛ شاﻫﻲ رژﻳﻢ ﻳ‪ ３‬ړﻧگ او جﻤﻬﻮرﻳت ﻳ‪ ３‬اعﻼن ک‪７‬؛ ﻫغﻪ ﻧﻴﻢ بﻨده وﻟسﻮاکﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻟسﻴزه‬ ‫ﻳ‪ ３‬دوام وک‪ ،７‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړه او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی جﻤﻬﻮري ﻧظام ﻳ‪ ３‬ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړ‪.‬‬ ‫د ﻣحﻤد داوود خان د واک‪ ９２‬پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ د أزادۍ ﻣخﻪ وﻧﻴﻮل شﻮه او دﻣﻮکراس‪ ９‬وجﻮد ﻧﻪ درﻟﻮد‪.‬‬ ‫پس ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻣحﻤد داوود خان رژﻳﻢ د خﻠق او پرچﻢ د گﻮﻧدوﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا راوپر‪＄‬ﻮل شﻮ‪ ،‬دﻟتﻪ ﻫﻢ‬ ‫پﻪ عﻤﻞ ک‪ ３‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬او د ﻫغ‪ ３‬د اصﻮﻟﻮ ＇ﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﻧﻪ وه‪ .‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد باﻧدې د پخﻮاﻧﻲ شﻮروي اتحاد د‬ ‫ت‪５‬ري پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ،３‬د جگ‪７‬ې تﻨﻮر ﻻ پس‪ ３‬گرم شﻮ او دﻣﻮکراسﻲ د ﻫغ‪ ３‬د اصﻮﻟﻮ سره ﻳﻮ ‪＄‬اى د اوسﻨﻲ‬ ‫دوﻟت تر جﻮړ‪４‬دو پﻮرې ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ ک‪６‬ه وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪:‬د ﻣحﻤد ظاﻫر شاه پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬کﻮم ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ پﻪ سﻴاسﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴزو چارو ک‪ ３‬د خﻠکﻮ د وﻧ‪６‬ې‬ ‫اخﻴستﻮ سبب وگر‪５＄‬دل؟‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ د ُبن له پر‪４‬ک‪７‬ې نه وروسته زمﻮږ په ه‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ولسﻮاک‪ ９‬په برخه ک‪ ３‬کﻮم‬ ‫بدلﻮنﻮنه من‪ ＃‬ته راغلل؟‬

‫پس ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬چ‪ ３‬د افغاﻧستان ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬سﻴاسﻲ جرﻳاﻧﻮﻧﻪ د ‪ ١٣٨٠‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻟﻴﻨدۍ د ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻪ ‪٦‬‬ ‫ﻣﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻻﻧج‪ ３‬ﻟپاره د حﻞ ﻻرو د پﻴدا ک‪５‬دﻟﻮ پﻪ خاطر د أﻟﻤان د بﻦ پﻪ ＊ار ک‪ ３‬سره را غﻮﻧ‪ ６‬شﻮل‬ ‫او ﻳﻮه تﻮافقﻨاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬ﻻسﻠﻴک ک‪７‬ه‪ ،‬ب‪７５‬ﻧ‪ ９‬ﻟﻮﻳﻪ جرگﻪ داﻳره شﻮه اﻧتقاﻟﻲ حکﻮﻣت تشکﻴﻞ شﻮ او پس ﻟﻪ‬ ‫ﻫغ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد اساسﻲ قاﻧﻮن تصﻮﻳب شﻮ چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پر اساس د دﻣﻮکراس‪＄ ９‬ﻴﻨ‪ ３‬بﻨس＂ﻴز اصﻮل ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ‬ ‫راغﻠﻞ او عﻤﻠﻲ شﻮل او د ﻫ‪５‬ﻮاد خﻠکﻮ دا ﻻﻧدې أزادۍ ﻻستﻪ راوړې‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد او ﻳا د پارﻟﻤان د رﻫبرۍ ﻟپاره پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د ‪＄‬ان ﻧﻮﻣاﻧدول‪.‬‬ ‫د راﻳ‪ ３‬ورکﻮﻟﻮ حق‪ ،‬پﻪ أزاده‪ ،‬پ＂ﻪ او عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ قاﻧﻮن سره سﻢ د سﻴاسﻲ گﻮﻧدوﻧﻮ‪ ،‬اﻧجﻤﻨﻮﻧﻮ او اتحادﻳﻮ د تشکﻴﻠﻮﻟﻮ حق‪.‬‬ ‫ﻟﻪ قاﻧﻮن سره سﻢ د فکر‪ ،‬بﻴان‪ ،‬د فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ او اجتﻤاعﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ حق‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ！ﻮﻟﻮ ژبﻮ د ﻣطبﻮعاتﻮ او ډﻟﻪ ﻳﻴزو رسﻨﻴﻮ د ﻧشر اجازه‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان د خﻠکﻮ تر ﻣﻨ‪％‬ﻪ د ﻫر ډول تبعﻴض ﻣخﻨﻴﻮی‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد خﻠک د خپﻠﻮ روا ﻣقصدوﻧﻮ د پﻮره کﻮﻟﻮ ﻟپاره کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ قاﻧﻮن سره سﻢ سﻮﻟﻪ‬ ‫ﻳﻴز ﻻرﻳﻮﻧﻮﻧﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ ﻻرﻳﻮﻧﻮﻧﻮ او غﻮﻧ‪６‬و ک‪ ３‬گ‪６‬ون وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪95‬‬

‫پارﻟﻤان ﻟﻪ ډ‪４‬رې ﻣﻮدې وروستﻪ بﻴا پﻪ فعاﻟﻴت پﻴﻞ وک‪.７‬‬ ‫ﻟکﻪ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬د ﻣخﻪ ووﻳﻞ شﻮل‪ :‬ﻟﻪ دﻣﻮکراس‪＇ ９‬خﻪ د ﻣختﻠفﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ډول ډول‬ ‫تعبﻴروﻧﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ ﻣﻮږ افغاﻧان د ﻳﻮه ﻣسﻠﻤان ﻣﻠت پﻪ تﻮگﻪ‪ ،‬پﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟﻮ چاروک‪ ３‬د اسﻼم سپ‪（５‬ﻠﻲ‬ ‫دﻳﻦ پﻴروان ﻳﻮ؛ ﻧﻮ د دغﻪ فﻬﻢ پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره د دﻣﻮکراس‪＇ ９‬خﻪ زﻣﻮږ ﻣﻮخﻪ او ﻳا تاﻳﻴد کﻪ چ‪５‬رې‬ ‫پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻳادو شﻮو ﻣﻮاردو ک‪ ３‬صﻮرت ﻧﻴﻮﻟﻰ وي دا ده چ‪ ３‬خﻠک وک‪７‬اى شﻲ‪ ،‬پﻪ خپﻠﻮ سﻴاسﻲ چارو‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ أزاده تﻮگﻪ برخﻪ واخﻠﻲ؛ خپﻞ استازي د وړتﻴا او اﻳﻤاﻧدارۍ پر بﻨس＀ و！اکﻲ؛ ﻣراقبت او ＇ارﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ي او ﻟرې ﻳ‪ ３‬ک‪７‬اى شﻲ او ﻫغﻮ تﻪ پﻪ ﻫغﻮ کاروﻧﻮ ک‪ ３‬د عﻤﻞ کﻮﻟﻮ صﻼحﻴت ورک‪７‬ي چ‪ ３‬اسﻼم‬ ‫د ﻫغﻮ تر سره کﻮل د ﻣﻠت پﻪ اوږو اﻳ‪＋‬ﻲ دي‪ .‬اﻟبتﻪ ﻟﻪ دﻣﻮکراس‪＇ ９‬خﻪ دا رﻧگﻪ تعبﻴر د اسﻼم د اصﻮﻟﻮ‬ ‫سره ضدﻳت ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ستاس‪ ３‬پﻪ فکر‪ ،‬ﻟﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ پرتﻪ زﻣﻮږ خﻠک ﻧﻮر ＇ﻪ حقﻮق ﻟري؟ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫اسﻼم او دمﻮکراسﻲ‬ ‫اوس دا پﻮ＊تﻨﻪ پﻴداک‪８５‬ي چ‪ ３‬د خپﻞ سﻴاسﻲ برخﻠﻴک سره د خﻠکﻮ د اړﻳکﻮ پﻪ اړه د اسﻼم ﻧظر ＇ﻪ شﻰ دى؟‬ ‫اسﻼم د اهلل د وروستﻨﻲ دﻳﻦ او د ژوﻧد د ﻳﻮه کره‪ ،‬پﻮره او ﻫر اړخﻴز دﻳﻦ پﻪ تﻮگﻪ‪ ،‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د سﻴاسﻲ‬ ‫ﻧظام پﻪ اړه پﻪ دوواصﻠﻮﻧﻮ وﻻړ دى‪:‬‬ ‫‪ -١‬د ﻣطﻠق ﻳا بشپ‪７‬حاکﻤﻴت او د قاﻧﻮن جﻮړوﻟﻮ حق ﻳﻮازې اهلل پﻮرې اړه ﻟري؛ ﻫ‪ ＆５‬ﻣسﻠﻤان دا‬ ‫جﻮاز ﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ فراﻳضﻮ او ﻣحرﻣاتﻮ ﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ اسﻼﻣﻲ شرﻳعت ک‪ ３‬بﻴان شﻮي دي‪ ،‬سرغ‪７‬وﻧﻪ‬ ‫وک‪７‬ي‪！ .‬ﻮل خﻠک کﻪ ډ‪４‬ره کﻲ او کﻪ ﻟ‪８‬ه کﻲ دي باﻳد د اهلل قﻮاﻧﻴﻨﻮ تﻪ غاړه ک‪８５‬دي‪.‬‬ ‫اجتﻬادي ﻣﻮضﻮعات چ‪ ３‬د ﻣصﻠحت پﻪ بﻨس＀ وﻻړ دي او د حاﻻتﻮ او وخت د بدﻟﻮن ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‬ ‫پرﻣختگ کﻮي‪ ،‬د قاﻧﻮن جﻮړوﻟﻮ کار پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ،３‬اﻣت تﻪ پر‪＋４‬ﻮدل شﻮى او ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ دﻧده ورک‪７‬‬ ‫شﻮې ده چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣشﻮرې وروستﻪ او د قطعﻲ احکاﻣﻮ او د دﻳﻦ د اصﻮﻟﻮ پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ‬ ‫سره چ‪ ３‬د قرأن او سﻨت ﻟﻪ خﻮا تﻮضﻴح شﻮي دي‪ ،‬د ﻫغﻮ پﻪ اړه تصﻤﻴﻢ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬خﻼفت پﻪ خﻠکﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬اهلل پﻪ قرأن او سﻨت ک‪ ３‬کﻮم ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى قﻮم ﻧﻪ دى گﻤارﻟﻰ‬ ‫چ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سﻴاسﻲ چارې او سﻴاسﻲ ‪＄‬ﻮاک پر ﻣخ بﻮ‪＄‬ﻲ او ﻧﻮرو تﻪ دا کار حرام وي؛ بﻠک‪ ３‬د‬ ‫َمر ُهم شﻮری َبﻴ َن ُهم) ( اﻟشﻮری‪ ) ٣٨:‬د ﻻر＊ﻮﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پر ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ دا ﻻزم ک‪７‬ې دي چ‪３‬‬ ‫( َو ا ُ‬ ‫خپﻠ‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬چارې او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ سﻴاسﻲ چارې پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣشﻮرې سره پرﻣخ بﻮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻼﻟُﻪ)‬ ‫اهلل اﻧساﻧان د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ د خپﻠﻮ خﻠﻴفﻪ گاﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړي چ‪ ３‬د‬ ‫خداى(ج َّﻞ َج َ‬ ‫َ‬ ‫‪＄‬ﻤکﻪ د ＇‪＋‬تﻦ تعاﻟﻰ ﻟﻪ رضا سره سﻤﻪ أباده ک‪７‬ي؛ او پﻪ سﻴاسﻲ چارو ک‪ ３‬دوى تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د تقﻮا‬ ‫او وړتﻴا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬خپﻞ سﻴاسﻲ استازي و！اکﻲ؛＇ارﻧﻪ ترې وک‪７‬ي او کﻪ ﻻزﻣﻪ وي ﻟﻪ دﻧدې ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬گﻮ＊ﻪ‬ ‫‪96‬‬

‫ک‪７‬ي او ﻫغﻪ چارې چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ برخﻠﻴک پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬ﻫغﻮى ！ﻮل باﻳد د دې چارو پﻪ تصﻤﻴﻢ‬ ‫ﻧﻴﻮﻟﻮ او سرتﻪ رسﻮﻟﻮ ک‪ ３‬پﻪ شﻮﻧ‪ ３‬او ﻣعقﻮﻟﻪ تﻮگﻪ سره شرﻳک واوسﻲ‪.‬‬ ‫دا اصﻮل د اهلل د پﻴغﻤبر پﻪ سﻴاسﻲ ژوﻧد ک‪ ３‬پﻪ رو＊اﻧﻪ تﻮگﻪ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي؛ ابﻮ ﻫرﻳره رواﻳت کﻮي‪:‬‬ ‫ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻳاراﻧﻮ سره پﻪ ﻣشﻮره کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬د اهلل د رسﻮل ＇خﻪ پﻮرتﻪ بﻞ ＇ﻮک ﻣا وﻧﻪ ﻟﻴدل‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د غزا گاﻧﻮ او د سﻴاسﻲ چارو پﻪ وخت ک‪ ３‬اصحابﻮ سره د اهلل د رسﻮل‬ ‫حضرت ﻣحﻤد د سﻼ او ﻣشﻮرو پﻪ اړه خبرې اترې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ستر پﻴغﻤبر ﻟﻪ رحﻠت ﻧﻪ وروستﻪ د سﻼﻣشﻮرې او پﻪ سﻴاسﻲ چارو ک‪ ３‬د خﻠکﻮ د گ‪６‬ون اصﻞ‬ ‫د خﻠفاى راشدﻳﻦ (حضرت ابﻮبکر صدﻳق‪ ،‬حضرت عﻤر فاروق‪ ،‬حضرت عثﻤان او حضرت‬ ‫) پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬پﻪ کﻮم ډول چ‪ ３‬د پﻴغﻤبر ﻟﻪ خﻮا اﻧ‪％‬ﻮر شﻮى و‪ ،‬دوام وﻣﻮﻧد‪،‬خﻮ وروستﻪ‬ ‫عﻠﻲ‬ ‫ﻟﻪ دې چ‪ ３‬خﻼفت پﻪ پاچاﻫ‪ ９‬بدل شﻮ‪ ،‬د اسﻼم تارﻳخ د خﻠکﻮ د سﻴاسﻲ حقﻮﻧﻮ او د ﻟﻮړو ژورو پﻪ‬ ‫اړه بحث کﻮي؛ ډ‪４‬ر وختﻮﻧﻪ سﻴاسﻲ چارې د خﻠکﻮ د ﻧظر او سﻼ ﻣشﻮرې پر‪＄‬اى د کﻮرﻧ‪ ９‬د گ＂ﻮ او د‬ ‫شاﻫﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬د سﻠط‪ ３‬د ساتﻠﻮ پﻪ بﻨس＀ حﻞ او فصﻞ ک‪５‬دﻟ‪.３‬‬ ‫ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬ﻧﻦ ورځ د دﻣﻮکراس‪ ９‬ارز＊تﻮﻧﻪ بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د اﻧسان د حقﻮﻧﻮ رعاﻳت کﻮل‪ ،‬أزادۍ‪ ،‬سﻴاسﻲ‬ ‫گ‪６‬ون‪ ،‬قاﻧﻮن تﻪ درﻧاوى‪ ،‬عداﻟت او ﻣساوات‪ ،‬د خﻠکﻮ حقﻮق‪ ،‬د استازﻳتﻮب سﻴستﻢ‪ ،‬د قﻮاوو تفکﻴک او پﻪ‬ ‫خپﻠﻮک‪ ３‬د ﻳﻮ او بﻞ ﻧﻪ ＇ارﻧﻪ کﻮل‪ ،‬د چارو پﻪ اجرا ＇ارﻧﻪ کﻮل او د دوﻟت د تصﻤﻴﻤﻮﻧﻮ استﻴضاح او پﻮ＊تﻨﻪ‬ ‫کﻮل‪ ،‬ﻫغﻪ ＇ﻪ دي چ‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ تعاﻟﻴﻤﻮ پﻪ ﻧظام ک‪ ３‬پﻪ ＊کاره او عﻤﻠﻲ تﻮگﻪ ＊ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫اسﻼﻣﻲ تﻤدن د ژوﻧد پﻪ ﻣختﻠفﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ دې جﻤﻠ‪ ３‬ﻧﻪ پﻪ حکﻮﻣت دارۍ او ﻟﻪ خﻠکﻮ سره د سﻠﻮک‬ ‫د طرﻳق‪ ３‬ﻟﻪ پﻠﻮه‪ ،‬داس‪ ３‬اﻧساﻧﻲ او عادﻻﻧﻪ دي چ‪ ３‬سارى ﻳ‪ ３‬د بشر د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اسﻼﻣﻲ حکﻮﻣتﻮﻧﻮ پﻪ خپﻠﻮ طﻼﻳﻲ پ‪７‬اووﻧﻮ ک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ دوﻟت پﻪ د ﻧﻨﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ غﻴر ﻣسﻠﻤان ﻟ‪８‬کﻴﻮ سره‬ ‫ﻫ‪（５‬کﻠﻪ د دوﻳﻤ‪ ３‬درج‪ ３‬تبعﻪ پﻪ تﻮگﻪ سﻠﻮک ﻧﻪ دى ک‪７‬ى‪ ،‬بﻠک‪！ ３‬ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ تﻪ پﻪ ﻳﻮه سترگﻪ کتﻞ شﻮي‬ ‫او ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ سره ﻳﻮ ډول سﻠﻮک شﻮی دى‪ .‬اسﻼﻣﻲ دوﻟت ﻣکﻠف دى چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ خﻠکﻮ سره چ‪ ３‬د کار‬ ‫کﻮﻟﻮ تﻮان وﻧﻪ ﻟري او پﻪ کار او کسب کﻮﻟﻮ قادر ﻧﻪ دي اعاشﻪ ورک‪７‬ي او د ﻫر ظاﻟﻢ پﻪ وړاﻧدې ودرﻳ‪８‬ي او د‬ ‫ﻣظﻠﻮﻣاﻧﻮ حق ﻫغﻮى تﻪ وروگر‪＄‬ﻮي او د حاکﻤاﻧﻮ د ب‪ ３‬قﻴد او شرطﻪ تسﻠط ﻧﻪ پﻪ خﻼصﻮن سره‪ ،‬د اﻧسان‬ ‫أزادي او کراﻣت اعﻼﻧﻮي‪ .‬اسﻼم د بﻴان أزادي ﻧﻪ ﻳﻮازې د اﻧسان حقﻮق بﻮﻟﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻫغﻪ د دﻳﻨدارۍ ﻳﻮ‬ ‫سﻤبﻮل او دﻳﻨﻲ واجب بﻮﻟﻲ‪ ،‬رسﻮل اهلل فرﻣاﻳﻲ‪ (:‬دﻳﻦ ！ﻮل ﻧصﻴحت او خﻴر غﻮ＊تﻨﻪ ده)‪.‬‬ ‫سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ تعاﻟﻴﻤﻮ او د دﻣﻮکراس‪ ９‬پﻪ ارز＊تﻮﻧﻮ ک‪ ３‬عارضﻲ ورتﻪ واﻟﻰ ﻟکﻪ شﻮراﻳﻲ‬ ‫ﻧظام او أزادۍ تر سترگﻮ ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻣاﻫﻴت ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ﻧﻪ تﻮپﻴر ﻟري؛‪＄‬کﻪ اسﻼﻣﻲ دوﻟت رباﻧﻲ‬ ‫ﻧظام دى او دﻣﻮکراسﻲ د بشر د عقﻞ ﻣحصﻮل دى‪.‬‬ ‫‪97‬‬

‫فعالﻴت‪ :‬د اسﻼم د سﻴاسﻲ تعاﻟﻴﻤﻮ او د ﻣﻮکراس‪ ９‬د ارز＊تﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ورتﻪ واﻟﻰ شتﻪ؟ او ﻫغﻪ پﻪ کﻮﻣﻮ‬ ‫برخﻮ ک‪ ３‬ک‪５‬داى شﻲ ﻣﻮجﻮد وي پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د دې دواړو ﻻرې ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ جﻼ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬دﻣﻮکراسﻲ زﻣﻮږ د ﻣﻠﻲ جرگﻮ سره ＇ﻪ ورتﻪ واﻟﻰ ﻟري؟‬ ‫‪ -٢‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬ﻟﻮﻣ‪７‬ي گاﻣﻮﻧﻪ ＇ﻪ ډول ک‪＋５‬ﻮدل شﻮل؟‬ ‫‪ -٣‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ دوره ＇ﻪ وخت پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻪ؟‬ ‫‪ -٤‬دﻣﻮکراسﻲ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬وﻟ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړه؟ او تر کﻮم وخت پﻮرې و‪＄‬ﻨ‪４６‬ده؟‬ ‫‪ -٥‬د دﻣﻮکراس‪ ９‬ډ‪４‬ر عﻤده اساسات چ‪ ３‬پﻪ اساسﻲ قاﻧﻮن ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اﻧعکاس ﻣﻮﻧدﻟﻰ دی ‪ ،‬کﻮم دي؟‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د وﻟسﻮاک‪ ９‬د ＊‪５‬گ‪２‬ﻮ او زﻳاﻧﻮﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫د ＇پرکﻲ لن‪６‬ﻳز‬ ‫د دمﻮکراس‪ ９‬ﻳا ولسﻮاک‪ ９‬کلمه د ﻳﻮنانﻲ ژب‪＇ ３‬خه اخﻴستل شﻮې ده چ‪ ３‬د حکﻮمت‬ ‫کﻮلﻮ او خلکﻮ ＇خه ترکﻴب شﻮې ده او په دې ترتﻴب سره ولسﻮاکﻲ د لغت له مخ‪ ３‬د خلکﻮ‬ ‫حکﻮمت د خلکﻮ په وسﻴله معنا ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دمﻮکراسﻲ لﻮﻳ‪ ３‬مﻮخ‪ ،３‬بنس＂ﻴز اصﻮل او ‪＄‬ﻴن‪ ３‬شرطﻮنه لري چ‪ ３‬د هغ‪ ３‬مفاهﻴم ﻳ‪ ３‬رو＊انﻮي‪.‬‬ ‫ولسﻮاکﻲ د دوولﻮﻳﻮ مﻮخﻮ د ﻻس ته راوړلﻮ لپاره کﻮ＊） کﻮي‪:‬‬ ‫‪ -١‬د سﻴاسﻲ ولسﻮاک‪( ９‬د خلکﻮ حکﻮمت) او د ！ﻮلنﻴزې ولسﻮاک‪( ９‬حکﻮمت د خلکﻮ لپاره) رامن‪ ＃‬ته کﻮل‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د خلکﻮ لپاره د حقﻮنﻮ او آزادﻳﻮ چمتﻮ کﻮل‪.‬‬ ‫زمﻮږ د ه‪５‬ﻮاد په تارﻳخ ک‪ ３‬د جرگﻮ د ＇رگندو نمﻮنﻮ ＇خه کﻮﻻی شﻮ چ‪ ３‬د مﻴروﻳس خان‬ ‫د زمان‪ ،３‬د شﻴر سرخ د مزار له جرگﻮ او د امﻴر شﻴر علﻲ خان او امﻴر عبدالرحمن خان د‬ ‫زمان‪ ３‬د جرگﻮ ＇خه ﻳادونه وک‪７‬و‪.‬‬ ‫اسﻼم‪ ،‬د اهلل‬

‫وروستنی دﻳن د ژوندانه د ﻳﻮ بشپ‪ ７‬او هر اړخﻴز نظام په حﻴث‪ ،‬د ！ﻮلن‪ ３‬د‬

‫سﻴاسﻲ نظام په جﻮړ＊ت ک‪ ３‬په دوو لﻮﻳﻮ اصلﻮنﻮ وﻻړدى‪.‬‬ ‫‪ -١‬مطلق حاکمﻴت او د قانﻮن جﻮړولﻮ حق د اهلل‬

‫حق دى‪.‬‬

‫‪ -٢‬خﻼفت د خلکﻮ حق دى‪.‬‬

‫‪98‬‬

‫شپ‪８‬م ＇پرکﻰ‬

‫رسن‪９‬‬ ‫په دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬ﻻندې لﻮستﻮنه لﻮلئ‪:‬‬ ‫له عمﻮمﻲ افکارو او رسنﻴﻮ سره آشنا شئ‬ ‫د رسنﻴﻮ ډولﻮنه‬ ‫رسن‪ ９‬او ولسﻮاکﻲ‬ ‫رسنﻴز اخﻼق‬

‫‪99‬‬

‫د ＇پرکﻲ مﻮخ‪３‬‬ ‫د دې ＇پرکﻲ په لﻮستلﻮ سره تاسﻮ ﻻندې پﻮهنﻴزو او مهارتﻲ مﻮخﻮ ته رس‪８５‬ئ‪:‬‬ ‫د عمﻮمﻲ رسنﻴﻮ له مفهﻮم سره آشنا ک‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫عمﻮمﻲ افکار پ‪５‬ژنﻲ‪.‬‬ ‫د عمﻮمﻲ رسنﻴﻮ له ډولﻮنﻮ سره آشنا ک‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫د هرې رسن‪＄ ９‬انگ‪７‬تﻴاوې پ‪５‬ژنﻲ‪.‬‬ ‫د عمﻮمﻲ افکارو په جﻮړونه ک‪ ،３‬د عمﻮمﻲ رسنﻴﻮ په رول باندې پﻮه‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫د رسنﻴﻮ په رول باندې پﻮه‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫له رسنﻴزو اخﻼقﻮ سره آشنا ک‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫د بﻴان د آزادۍ له اصﻮلﻮ او حدودو سره آشنا ک‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫د عمﻮمﻲ رسنﻴﻮ مفهﻮم به تشرﻳح ک‪７‬ای شئ‪.‬‬ ‫د عمﻮمﻲ افکارو اصطﻼح به تﻮضﻴح ک‪７‬ای شئ‪.‬‬ ‫د عمﻮمﻲ رسنﻴﻮ ډولﻮنه به فهرست ک‪７‬ای شئ‪.‬‬ ‫د هرې عمﻮمﻲ رسن‪＄ ９‬انگ‪７‬تﻴاوې به بﻴان ک‪７‬ای شئ‪.‬‬ ‫رسن‪ ９‬او ولسﻮاکﻲ به بﻴان ک‪７‬ای شئ‪.‬‬ ‫رسنﻴز اخﻼق به تﻮضﻴح ک‪７‬ای شئ‪.‬‬ ‫د بﻴان د آزادۍ اصﻮل او حدود به بﻴان ک‪７‬ای شئ‪.‬‬

‫‪100‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫له عمﻮمﻲ افکارو او رسنﻴﻮ سره آشنا شئ‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬د اسﻼم ﻟﻪ ﻧظره د ﻣﻮکراس‪ ９‬سره بﻠدشﻮئ او ﻫغﻪ ﻧﻴﻮک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻣختﻠفﻮ خﻮاوو ＇خﻪ‬ ‫ﻫغﻪ تﻪ ﻣتﻮجﻪ وې ﻫﻢ و＇‪７５‬ل شﻮې‪ .‬اوس د عﻤﻮﻣﻲ افکارو ﻣسئﻠﻪ او د دﻣﻮکراس‪ ９‬د درست واﻟﻲ پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ د رسﻨﻴﻮ رول تر بحث ﻻﻧدې ﻧﻴسﻮ‪.‬‬ ‫بحث پرې وک‪７‬ئ‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻮ تارﻳخ کﻮﻻى شﻮ چ‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ د تارﻳخ‬ ‫پﻪ ＇‪５‬ر وگ‪２‬ﻮ‪ .‬اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سرک‪ ３‬د ＇ﻮ‬ ‫زرو کﻠﻮﻧﻮ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د ‪７－‬ﻧﻴزې ژب‪＇ ３‬خﻪ د‬ ‫ډ‪４‬رې ﻣﻮثرې او کاري وسﻴﻠ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ د افکارو‬ ‫او ت‪７‬وﻧﻮﻧﻮ د تبادﻟ‪ ３‬او اړﻳکﻮ پﻪ ！ﻴﻨگﻮﻟﻮ ک‪ ３‬کار‬ ‫اخﻴستﻰ دى‪ .‬دﻟتﻪ پﻮ＊ـتﻨﻪ ک‪８５‬ي چ‪ :３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ‬ ‫اﻧساﻧاﻧﻮ ＇ﻪ ډول خپﻞ سﻮال او ‪＄‬ﻮاب ﻳا پﻴغاﻣﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳﻮ بﻞ تﻪ رسﻮل؟ د وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو اﻧساﻧاﻧﻮ د‬ ‫خپﻠﻮ پﻴغاﻣﻮﻧﻮ د ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻪ کﻮﻣﻮ وساﻳﻠﻮ ＇خﻪ کار اخﻴستﻪ؟ ﻧﻦ سبا اﻧساﻧان د خپﻠﻮ تجربﻮ‪،‬‬ ‫احساساتﻮ او عقﻴدو د اﻧتقاﻟﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻪ کﻮﻣﻮ اﻣکاﻧاتﻮ ＇خﻪ کار اخﻠﻲ؟ پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ دغﻮ‬ ‫وساﻳﻠﻮ او اﻣکاﻧاتﻮ ＇خﻪ کار واﻧﻪ خﻠﻮ‪ ،‬أﻳا کﻮﻻی شﻮ خپﻠ‪ ３‬اړتﻴاوې پﻪ وخت او ﻣﻮقع سره تر سره‬ ‫ک‪７‬و؟ پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬بﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ شﻲ؟ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬و‪ ،‬ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د عﻤﻮﻣﻲ افکارو پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬و‪.‬‬ ‫عمﻮمﻲ افکار ＇ه شﻰ دي؟‬ ‫د ﻳﻮې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه د ﻳﻮه گروپ د خﻠکﻮ د تصﻤﻴﻤﻮﻧﻮ ！ﻮﻟگ‪ ３‬تﻪ عﻤﻮﻣﻲ افکار واﻳﻲ‪ .‬ﻳا‬ ‫پﻪ بﻞ عبارت عﻤﻮﻣﻲ افکار د ﻫغ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع پﻪ ﻫکﻠﻪ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د خﻠکﻮ د عقﻴدو ！ﻮﻟگﻪ ده چ‪ ３‬خﻠک‬ ‫پﻪ ﻫغﻪ ﻣﻮضﻮع ک‪ ３‬گ‪６‬ې گ＂‪ ３‬او غﻮ＊تﻨ‪ ３‬وﻟري‪ .‬پﻪ ﻧﻨﻨ‪ ９‬ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د عﻤﻮﻣﻲ افکارو ورځ پﻪ ورځ‬ ‫زﻳات‪５‬دوﻧکﻲ ارز＊ت او پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮگﻪ صﻨعتﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬چاروا کﻲ د‪４‬تﻪ راوبﻠﻞ چ‪ ３‬د دوى د ﻫﻤکارۍ‬ ‫راجﻠبﻮﻟﻮ ﻟپاره د پخﻮا پﻪ ﻧسبت زﻳات د دوى غﻮ＊تﻨﻮ او عقﻴدو تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ي او د دوى د غﻮ＊تﻨﻮ او‬ ‫اړتﻴاوو د تآﻣﻴﻨﻮﻟﻮ پﻪ خاطر‪ ،‬د عﻤﻮﻣﻲ افکارو ډول ډول وساﻳﻞ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره ﻫﻤغ‪８‬ي ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪101‬‬

‫فعالﻴت‪ :‬وﻟ‪ ３‬صﻨعتﻲ دوﻟتﻮﻧﻪ د عﻤﻮﻣﻲ افکارو ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬تﻪ اړتﻴا ﻟري؟‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ چ‪ ３‬رسن‪＇ ９‬ه شﻰ دي؟‬ ‫رسﻨ‪ ９‬ﻟﻪ ﻻﻧدې وساﻳﻠﻮ ＇خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨ‪ ３‬سره د پﻴغاﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ او اطﻼعاتﻮ د اﻧتقاﻟﻮﻟﻮ ＊ﻪ‬ ‫وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ رسﻨ‪ ،９‬ﻟکﻪ‪ :‬راډﻳﻮ‪！ ،‬ﻠﻮ‪４‬زﻳﻮن‪ ،‬ک‪５‬بﻠﻲ شبکﻪ او اﻧ＂رﻧ‪.＀５‬‬ ‫چاپﻲ رسن‪ ،９‬لکه‪ :‬ور‪＄‬پا‪ ،３１‬جرﻳدې‪ ،‬اوﻧﻴزه او پﻨ‪％‬ﻠس ور‪＄‬ﻨئ ﻧشرﻳﻪ‪.‬‬ ‫د رسنﻴﻮ اهمﻴت‪ :‬د رسﻨﻴﻮ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪５‬دل پﻪ ژوره تﻮگﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧسﻞ ﻧﻪ بﻞ ﻧسﻞ تﻪ د فرﻫﻨگ د اﻧتقال‬ ‫د بدﻟﻮن ﻻﻣﻞ گر‪５＄‬دﻟﻲ دي‪ .‬سرب‪５‬ره پردې ﻧﻦ ورځ رسﻨ‪ ９‬کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬ډ‪４‬ر تازه او ﻧﻮي خبروﻧﻪ‪،‬‬ ‫پرﻣخت‪／‬ﻮﻧﻪ‪ ،‬او ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬عﻠﻤﻲ او فﻨﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬اقتصادي او ورزشﻲ پ‪ ３＋５‬خپﻠﻮ‬ ‫ﻟﻴدوﻧکﻮ اور‪４‬دوﻧکﻮ او ﻟﻮستﻮﻧکﻮ تﻪ وﻟ‪８５‬دوي‪ .‬رسﻨ‪ ９‬ﻟﻪ ﻳﻮه پﻠﻮه د تبﻠﻴغاتﻮ د ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ ﻻﻣﻞ پﻪ تﻮگﻪ او ﻟﻪ‬ ‫بﻠﻪ پﻠﻮه پﻪ عﻤﻮﻣﻲ افکارو باﻧدې د اغ‪５‬ز اچﻮوﻧکﻲ ﻻﻣﻞ پﻪ تﻮگﻪ پﻪ ﻧﻨﻨ‪ ９‬ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻟﻪ فﻮق اﻟعاده اﻫﻤﻴت‬ ‫＇خﻪ برخﻤﻨ‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ ！ﻮﻟﻴز ډول د رسﻨﻴﻮ ﻧقش او اﻫﻤﻴت پﻪ زﻳاترو ！ﻮﻟﻨﻮ او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د قاﻧﻮﻧﻴت پﻪ‬ ‫＊ﻪ ک‪５‬دو‪ ،‬اصﻼح او تآﻣﻴﻨﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻧغ‪＋‬تی دی‪.‬‬ ‫رسن‪ ９‬او خلک د ！ﻮلن‪ ３‬په اداره ک‪＇ ３‬ه اغ‪５‬ز لري؟‬ ‫رسﻨ‪ ９‬خﻠک د ！ﻮﻟﻨﻴزو‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ او اقتصادي چارو ﻟﻪ بﻬﻴر ＇خﻪ خبروي‪ ،‬د ﻫغﻮ د ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ‬ ‫او پاﻳﻠﻮ سره ﻳ‪ ３‬أشﻨا کﻮي؛ تاس‪ ３‬ﻫره ورځ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد او ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ پﻪ واسطﻪ د پ‪＋５‬ﻮ د تحﻠﻴﻞ‪،‬‬ ‫تجزﻳﻲ او ＇‪７５‬ﻧﻮ شاﻫدان ﻳاست‪ .‬رسﻨ‪ ９‬پﻪ ﻣختﻠفﻮ چارو ک‪ ３‬د ﻣختﻠفﻮ ﻻرو ＇خﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬خبرې اترې‪،‬‬ ‫！ﻮل پﻮ＊تﻨ‪ ،３‬گردی ﻣ‪５‬ز‪ ،‬تﻮدې خبرې او داس‪ ３‬ﻧﻮرو ﻟﻪ ﻻرې د دوﻟت ﻟﻪ کاروﻧﻮ او پﻼﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ ＇ارﻧﻪ‬ ‫کﻮي؛ خپﻞ اصﻼحﻲ او اﻧتقادي ﻧظرﻳات ﻫغﻮى تﻪ ور اﻧتقاﻟﻮي؛ دوﻟتﻲ چارواکﻲ او ﻣسؤوﻟﻴﻦ د خﻠکﻮ‬ ‫او کار پﻮﻫاﻧﻮ اصﻼحﻲ او اﻧتقادي ﻧظرﻳات اوري او د خپﻠﻮ کاروﻧﻮ پﻪ اصﻼح ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ‬ ‫اخﻠﻲ‪ .‬رسﻨ‪ ９‬خﻠک ﻟﻪ خپﻠﻮ حقﻮﻧﻮ او دﻧدو سره اشﻨا کﻮي؛ خﻠک ﻟﻪ خپﻠﻮ دﻧدو او ﻣکﻠفﻴتﻮﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫خبر‪８４‬ي؛ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د ﻣسؤوﻟﻴت احساس کﻮي او خپﻞ ﻣکﻠفﻴتﻮﻧﻪ او دﻧدې قبﻠﻮي او پﻪ خپﻞ وخت‬ ‫او زﻣان سره ﻳ‪ ３‬سرتﻪ رسﻮي‬ ‫‪.‬‬ ‫‪102‬‬

‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ چ‪ ３‬رسن‪ ９‬کﻮم رولﻮنه او دندې لري؟‬ ‫‪ -١‬تفرﻳحﻲ رول‬ ‫اﻧساﻧان پﻪ ﻣعﻤﻮﻟﻲ ډول سره د رسﻨﻴﻮ ＇خﻪ د وزگارتﻴا پﻪ وخت ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻠﻲ؛ وزگارتﻴا ﻫغﻪ وخت‬ ‫دی چ‪ ３‬خﻠک کﻮﻻی شﻲ پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬رسﻨ‪ ９‬وگﻮري او د ﻫغﻮ ﻟﻪ تفرﻳحﻲ‪ ،‬تعﻠﻴﻤﻲ او تربﻴتﻲ‬ ‫پروگراﻣﻮﻧﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬خبري رول‬ ‫رسﻨ‪ ９‬د خبروﻧﻮ خپر‪４‬دو او اطﻼع دﻧده ﻟري؛ د دوى دﻧده پﻪ چ＂کﻪ تﻮگﻪ د خبرتﻴا او زﻣﻮږ د ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫د پ‪＋５‬ﻮ او خبروﻧﻮ خپرول دي؛ ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ ده چ‪ ３‬رسﻨ‪ ９‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کُرې د کﻮچﻨﻲ ک‪５‬دو او‬ ‫د ﻫغ‪ ３‬پر سر د اوس‪５‬دوﻧکﻮ د گاوﻧ‪６‬ﻳتﻮب ﻻﻣﻞ گر‪５＄‬دﻟﻲ دي؛ د ！ﻮﻟﻨﻴزو اړﻳکﻮ پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ،３‬ﻫ‪＆５‬‬ ‫ﻳﻮه پ‪＋５‬ﻪ ﻳﻮازې پﻪ ﻳﻮه جغرافﻴاﻳﻲ سﻴﻤﻪ پﻮرې ﻣحدوده ﻧﻪ پات‪ ３‬ک‪８５‬ي؛ بﻠک‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ پﻮرې اړه‬ ‫پﻴدا کﻮي؛ د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪ ،‬ﻳﻮ افغان شﻬﻴد ک‪８５‬ي؛ دا ﻳﻮازې پﻪ افغاﻧستان پﻮرې ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪！ ３‬ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫د ﻫغﻪ پر شﻬادت باﻧدې غﻤجﻨﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د ﻳﻮ رنگ ک‪５‬دن‪ ３‬رول‬ ‫رسﻨ‪ ９‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ اوس‪５‬دوﻧکﻮ د ﻫﻨروﻧﻮ‪ ،‬غﻮ＊تﻨﻮ او تﻮقعاتﻮ د ﻧژدې ک‪５‬دو ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ‪ .‬د‬ ‫ﻣحدودﻳت ﻟﻪ زﻣاﻧ‪＇ ３‬خﻪ د ！ﻮﻟﻨﻮ د وتﻠﻮ زﻣﻴﻨﻪ برابروي‪.‬‬ ‫‪ -٤‬دخبرولﻮ رول‬ ‫کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ خبروﻧﻪ او زده ک‪７‬ې ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻧژدې دي‪ ،‬خﻮ د رسﻨﻴﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې دﻧده باﻳد ﻳﻮازې اطﻼع‬ ‫او خبر رسﻮﻧﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د خبروﻧﻮ درست تحﻠﻴﻞ او تشرﻳح ﻫﻢ وک‪７‬ي‪ .‬د خبري پدﻳدو تحﻠﻴﻞ‪،‬‬ ‫د ﻫغﻮ د بدﻟﻮن ﻟﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ خبرول‪ ،‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﻫغﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ دی چ‪ ３‬د اﻧسان پﻪ فکر‬ ‫ک‪ ３‬د بدﻟﻮن سبب گر‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ و‪４‬ﻠﻰ شﻮ چ‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ دﻧده ﻳﻮازې د خبروﻧﻮ خپرول ﻧﻪ دي‪،‬‬ ‫بﻠک‪ ３‬د پ‪＋５‬ﻮ پﻪ تحﻠﻴﻞ‪ ،‬تشرﻳح او د خﻠکﻮ خبرتﻴا تﻪ ﻫﻢ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‬

‫ستاس‪ ３‬پﻪ ﻧظر‪ ،‬رسﻨ‪ ９‬ﻳﻮازې خبر خپروي او ﻳا ﻧﻮر ﻣﻮضﻮعات ﻫﻢ پﻪ برک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ؟‬

‫‪103‬‬

‫د ！ﻮلنﻴز ت‪７‬او احساس‬ ‫رسﻨ‪ ９‬ﻟکﻪ د پﻠﻪ پﻪ ＇‪５‬ر د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د خﻠکﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬عﻤﻞ کﻮي او ﻫغﻮی د ﻳﻮې بشپ‪７‬ې ( ！ﻮﻟﻨ‪ )３‬سره د‬ ‫ت‪７‬او ＇خﻪ خبروي‪ .‬رسﻨ‪ ９‬کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬خپﻞ اور‪４‬دوﻧکﻲ د کﻤال او خﻼصﻮن پﻪ ﻟﻮري او ﻳا ﻫﻢ‬ ‫د بدۍ‪ ،‬خﻮارۍ او ذﻟت ﻟﻮري تﻪ کش ک‪７‬ي‪ .‬رسﻨ‪ ９‬کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬فکروﻧﻪ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ى او ﻳا ﻫﻢ‬ ‫پﻪ ذﻫﻨﻮﻧﻮ ک‪ ３‬زﻫروپاشﻲ‪ .‬رسﻨ‪ ９‬د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ د روحﻴ‪ ３‬پﻪ پﻴاوړتﻴا‪ ،‬اتفاق او خﻮا خﻮږئ او ﻳا ﻫﻢ‬ ‫د خﻠکﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻧفاق‪ ،‬بدﻣرغ‪ ９‬او ﻳا د اتفاق پر ‪＄‬اى د ﻧفاق اچﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ستر او غﻮره رول وﻟﻮبﻮي‪.‬‬ ‫رسﻨ‪ ９‬ﻫﻢ ﻻﻣﻞ او ﻫﻢ د اﻧساﻧاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ！ﻮﻟﻨﻴز ت‪７‬او ＇ر‪－‬ﻨدووﻧک‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ باﻳد وواﻳﻮ چ‪ ３‬د‬ ‫رسﻨﻴﻮ فعاﻟﻴت پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬زﻳات او پﻴچﻠﻲ اړخﻮﻧﻪ پﻴدا ک‪７‬ي دي او د ﻫغﻮ د ﻣثبتﻮ او ﻣﻨفﻲ اثراتﻮ تﻮپﻴر‬ ‫ډ‪４‬ر گران شﻮی دی‪.‬‬ ‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬عﻤﻮﻣﻲ افکار ＇ﻪ شﻰ دي؟‬ ‫‪ -٢‬عﻤﻮﻣﻲ افکار ＇ﻪ اﻫﻤﻴت ﻟري؟‬ ‫‪ -٣‬رسﻨ‪ ９‬تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د رسﻨﻴﻮ ＇ﻠﻮر دﻧدې پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬رسﻨ‪ ９‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ باﻧدې ＇ﻪ اغ‪５‬ز ﻟري؟‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫د رسﻨﻴﻮ پﻪ اړه خپﻞ ﻧظر پﻪ پﻨ‪％‬ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪104‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د رسنﻴﻮ ډولﻮنه‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬رسﻨ‪ ９‬ﻟﻪ ﻻﻧدې وساﻳﻠﻮ ﻧﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨ‪ ３‬سره د پﻴغام‪ ،‬ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ او‬ ‫اطﻼعاتﻮ د ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ وسﻴﻠﻪ ده‪.‬‬ ‫بر＊ناﻳﻲ رسن‪ :９‬راډﻳﻮ‪ ،‬تﻠﻮﻳزﻳﻮن‪ ،‬ک‪５‬بﻠﻲ شبکﻪ‬ ‫او اﻧ＂رﻧ‪.＀５‬‬ ‫چاپﻲ رسن‪ :３‬ور‪＄‬پا‪ ３１‬او جرﻳدې‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ سره أشﻨا‬ ‫ک‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫بحث پرې وک‪７‬ئ‬ ‫مطبﻮعات ＇ه شﻰ دي او په ！ﻮلنه‬ ‫باندې ＇ه اغ‪５‬ز لري؟‬ ‫د ﻣطبﻮعاتﻮ اصطﻼح دوه ﻣعﻨا وې ﻟري‪ :‬خاص‬ ‫او عام‪ .‬ﻣطبﻮعات پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې او اصطﻼحﻲ‬ ‫ﻣعﻨا ک‪ ３‬دوره ﻳﻲ خپروﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ او ﻣجﻠﻮ تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ عاﻣﻪ ﻣعﻨا ﻟﻪ دوره ﻳﻲ ﻣطبﻮعاتﻮ‬ ‫سرب‪５‬ره‪ ،‬کتاب‪ ،‬اعﻼن‪ ،‬فﻠﻢ او ﻧﻨدارې (سﻴﻨﻤا او تﻴاتر) ﻫﻢ پﻪ ﻣطبﻮعاتﻮ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻣطبﻮعات د ﻳﻮه ﻣﻠت‬ ‫د تﻤدن‪ ،‬ودې او بﻴدارۍ بﻴاﻧﻮوﻧکﻲ دي‪ .‬د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻣطبﻮعاتﻮ د ودې او پراختﻴا اﻧدازه د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد د‬ ‫پرﻣختگ او پﻮﻫ‪ ３‬بﻴاﻧﻮوﻧک‪ ３‬ده‪ .‬د ﻫر ﻣﻠت پﻪ اړه د ﻫغﻪ د ﻣطبﻮعاتﻮ پربﻨس＀ قضاوت کﻮﻻی شﻮ‪.‬‬ ‫ﻣطبﻮعات پﻪ دوﻟت او عﻤﻮﻣﻲ چارو باﻧدې د ＇ارﻧ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﻮثره وسﻴﻠﻪ ده‪ ،‬د ﻣﻠت سترگ‪ ３‬او غﻮږوﻧﻪ‬ ‫شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي؛ ﻟﻪ ﻫ‪５‬چا ﻧﻪ پ＂ﻪ ﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻣطبﻮعات ﻧﻦ سبا د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻴاسﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ‬ ‫رول ﻟﻮبﻮي؛ د ﻫغﻪ اﻫﻤﻴت ﻟﻪ پﻠﻮه چ‪ ３‬ﻣطبﻮعات ﻳ‪ ３‬د فکروﻧﻮ‪ ،‬عقﻴدو او د ﻫغﻮی پﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻟري‪ ،‬د ﻫ‪ ＆５‬ﻳﻮ دوﻟت چارواکﻲ ﻧﻪ شﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬ﻟﻪ دې ﻣﻬﻢ کار ＇خﻪ سترگ‪ ３‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د ﻣطبﻮعاتﻮ د اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬ﻟﻪ غ‪７‬و سره ﻣشﻮره وک‪７‬ى او بﻴا خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪105‬‬

‫ور‪＄‬پا‪１‬ه ＇ه شﻰ ده؟‬ ‫ور‪＄‬پا‪１‬ﻪ ﻫغ‪ ３‬خپروﻧ‪ ３‬تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻫره ورځ خپر‪８４‬ي‪ ،‬پﻪ پرﻟﻪ پس‪ ３‬تﻮگﻪ د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧداﻧﻪ پﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د ور‪＄‬ﻨﻴﻮ ﻣﻬﻤﻮ پ‪＋５‬ﻮ پﻪ اړوﻧد‪ ،‬ﻧﻮي او تازه عﻤﻮﻣﻲ کﻮرﻧﻲ او بﻬرﻧﻲ ﻣعﻠﻮﻣات خپﻠﻮ‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧکﻮ تﻪ وړاﻧدې کﻮي‪ .‬ور‪＄‬پا‪１‬ﻪ تر ！ﻮﻟﻮ پخﻮاﻧ‪ ９‬ژورﻧاﻟستﻴکﻪ وسﻴﻠﻪ ده او ﻧﻦ سبا پﻪ اﻧساﻧﻲ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪３‬‬ ‫د خپر‪４‬دو د ډ‪４‬رې ﻣﻬﻤ‪ ３‬وسﻴﻠ‪ ３‬پﻪ حﻴث کارول ک‪８５‬ي‪ .‬د خپﻞ ！ﻮﻟﻨﻴز گ＂ﻮرتﻮب او ﻫر اړخﻴز پرﻟﻪ پس‪３‬‬ ‫فعاﻟﻴت ﻟﻪ پﻠﻮه ب‪ ３‬ﻣثﻠﻪ ده‪ .‬ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ بﻪ د رواﻧﻮ چارو‪ ،‬ﻣشغﻮﻟتﻴاوو او خپروﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ！ﻮل اطﻼعات پﻪ‬ ‫ﻳﻮه ‪＄‬اى ک‪ ３‬خپرول‪ .‬د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪＊ ،３‬اري ﻳا سﻴﻤﻪ ﻳﻴزې رسﻨ‪ ９‬را پﻴدا شﻮې‪ .‬پﻪ‬ ‫شﻠﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د دغﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ دوې ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﻧﻴﻮﻳارک ！اﻳﻤز او ﻟﻨدن ！اﻳﻤز ور‪＄‬پا‪ ３１‬وې چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ډ‪４‬رو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣعتبرو او با ﻧفﻮذه ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ دغﻪ دوې ور‪＄‬پا‪ ３１‬د خپﻞ ‪＄‬ان ﻟپاره ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬وگر‪＄‬ﻮﻟ‪ ３‬او‬ ‫ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬کار اخﻴستﻮ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟس ور‪＄‬پا‪ ３１‬فﻬرست ک‪７‬ئ او بﻴا دې ﻟﻪ تاسﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ کس ﻫغﻪ ﻧﻮرو تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫راډﻳﻮ ＇ه شﻰ ده؟ له هغ‪＇ ３‬خه د کﻮمﻮ مقصدونﻮ لپاره کار اخ‪５‬ستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫راډﻳﻮ د اور‪４‬دﻧﻮ ﻟﻪ تخﻨﻴکﻲ وساﻳﻠﻮ ＇خﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ کﻮروﻧﻮ او کﻮرﻧﻴﻮ ک‪ ３‬ترې خﻠک گ＂ﻪ اخﻠﻲ او ﻫﻢ‬ ‫د ！ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ پﻪ خدﻣت ک‪ ３‬ده؛ راډﻳﻮ ﻳﻮه ارتباطﻲ وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬کﻮﻻی شﻮ ﻫغﻪ ﻳﻮطرفﻪ رسﻨ‪ ９‬وبﻮﻟﻮ‪.‬‬ ‫راډﻳﻮ د ﻳﻮې خبرووﻧک‪ ３‬او خبري رسﻨ‪ ９‬پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻪ زﻳاتﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د زﻣان او ﻣکان پﻪ وﻟکﻪ کﻮﻟﻮ باﻧدې‬ ‫برى تر ﻻسﻪ ک‪７‬ى دى‪ .‬رسﻨ‪ ９‬د سﻴﻨﻤا او ﻧﻮرو ﻟﻴکﻨﻴزو ارتباطﻲ وساﻳﻠﻮ پﻪ پرتﻠﻪ ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ ３‬د عﻤﻠﻲ‬ ‫ﻣﻴدان پراخﻪ برخﻪ پﻪ اختﻴار ک‪ ３‬ﻟري‪ ،‬کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬د فکروﻧﻮ او ذﻫﻨﻮﻧﻮ پﻪ غﻮړ‪４‬دو باﻧدې اغ‪５‬زه‬ ‫واچﻮي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻟﻪ دې ＇خﻪ زﻳات ﻫﻢ کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬رې چ＂ک‪ ９‬سره دغﻪ کاروﻧﻪ ترسره ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د راډﻳﻮ ﻟﻪ ﻻرې د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د تعﻠﻴﻤﻲ او تربﻴتﻲ پروگراﻣﻮﻧﻮ خپرول دود ﻟري‪ .‬د پﻮﻫﻨ‪３‬‬ ‫وزارت پﻪ تشکﻴﻞ ک‪ ３‬د تعﻠﻴﻤﻲ او تربﻴتﻲ راډﻳﻮ ！ﻠﻮ‪４‬زﻳﻮن پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ رﻳاست شتﻪ چ‪ ３‬د تعﻠﻴﻤﻲ او تربﻴتﻲ‬ ‫پروگراﻣﻮﻧﻮ خپروﻟﻮ او ﻧشروﻟﻮ دﻧدې پﻪ غاړه ﻟري‪ .‬د ＊ﻮوﻧکﻮ او زده کﻮوﻧکﻮ د پﻮﻫ‪ ３‬د کچ‪ ３‬عﻤﻠﻲ او‬ ‫ﻣسﻠک‪ ３‬پﻮﻫ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮړﻳدو ک‪ ３‬ارز＊تﻨا کﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟري‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬ﻟﻪ غ‪７‬و سره خبرې وک‪７‬ئ او وروستﻪ د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻟسﻮ راډﻳﻮگاﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪106‬‬

‫تلﻮ‪４‬زﻳﻮن ＇ه شﻰ دى؟‬ ‫تﻠﻮ‪４‬زﻳﻮن ﻳﻮه ﻟﻴدوﻧک‪ ３‬او اور‪４‬دوﻧک‪ ３‬رسﻨ‪ ９‬ده چ‪ ３‬پﻪ وروستﻴﻮ＇ﻠﻮ‪＋４‬تﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ډﻟﻪ ﻳﻴزو رسﻨﻴﻮ‬ ‫پر وساﻳﻠﻮ باﻧدې د ﻫغﻪ ورځ پﻪ ورځ زﻳات‪５‬دوﻧکی اغ‪５‬ز‪ ،‬ﻳﻮ ﻣﻬﻢ تحﻮل شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي؛ ﻧﻦ سبا تﻠﻮ‪４‬زﻳﻮن‬ ‫د کﻮرﻧﻴﻮ د ژوﻧداﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ جﻼ ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬برخﻪ جﻮړوي؛ ！ﻠﻮ‪４‬زﻳﻮن د ﻫغﻪ تجرب‪ ،３‬فرﻫﻨگﻲ ！ﻮﻟﻨﻴزو‬ ‫ذﻫﻨﻴتﻮﻧﻮ د چﻮکاټ پﻪ برابروﻟﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻧﻨﻨ‪！ ９‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬اطﻼعات تفسﻴروي او‬ ‫سازﻣان ورکﻮي‪ ،‬ﻣرستﻪ کﻮي‪ .‬تﻠﻮﻳزﻳﻮن پﻪ اوسﻨ‪ ９‬زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬د غﻴر ﻣستقﻴﻤﻮ اړﻳکﻮ پﻪ پراختﻴا ک‪ ３‬د‬ ‫کتاب‪ ،‬ور‪＄‬پاﻧ‪ ３‬او ﻣجﻠ‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ر ﻣﻬﻢ دى‪ .‬تﻠﻮﻳزﻳﻮن ﻫغﻪ ﻻرې او طرﻳق‪ ３‬چ‪ ３‬د خﻠکﻮ ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد‬ ‫ﻳ‪ ３‬تفسﻴر ک‪７‬ی دی او د ﻫغﻪ پﻪ وړاﻧدې غبرگﻮن ＊ـﻴﻲ‪ ،‬د ﻧظﻢ ورکﻮﻟﻮ پﻪ ﻣرست‪ ３‬سره پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد‬ ‫ک‪ ３‬زﻣﻮږ تجرب‪ ３‬پﻪ قاﻟب ک‪ ３‬اچﻮي‪.‬‬ ‫ان＂رن‪＇ ＀５‬ه شﻰ دى؟‬ ‫تاس‪！ ３‬ﻮﻟﻮ بﻪ د ور‪ ３＄‬پﻪ اوږدو ک‪＇ ３‬ﻮ ‪＄‬ﻠ‪ ３‬د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬کﻠﻤﻪ د ډﻟﻪ ﻳﻴزو رسﻨﻴﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ور‪＄‬پا‪ ،３１‬راډﻳﻮ‬ ‫او تﻠﻮ‪４‬زﻳﻮن ＇خﻪ اور‪４‬دﻟ‪ ３‬وي‪ .‬خﻮ ک‪５‬دای شﻲ چ‪ ３‬تر ﻧﻨﻪ پﻮرې پﻪ اوسﻨ‪ ９‬ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻣاﻫﻴت‬ ‫او ک‪７‬و وړو ＇خﻪ تاس‪！ ３‬ﻮل دقﻴق ﻣعﻠﻮﻣات وﻟرئ‪ .‬اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻳﻮه پراخﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ شبکﻪ ده چ‪ ٢٥ ３‬کاﻟﻪ‬ ‫سابقﻪ ﻟري او پﻪ وروستﻴﻮ پﻨ‪％‬ﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زﻳاتﻪ پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده‪ .‬اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د خپرو‬ ‫شﻮو زرگﻮﻧﻮ ﻟﻮﻳﻮ او وړو شبکﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ ده چ‪ ３‬شرکتﻮﻧﻪ‪ ،‬سازﻣاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬عﻠﻤﻲ او سﻮداگرﻳز ﻣرکزوﻧﻪ او‬ ‫د کار ﻣسؤوﻟﻴﻦ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ﻧ‪＋‬ﻠﻮي‪ .‬اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻫﻢ د ﻧﻮرو پدﻳدو پﻪ ＇‪５‬ر‪ ،‬ب‪ ３‬شﻤ‪５‬ره گ＂‪ ３‬ﻟري‪ .‬اﻧ＂رﻧ‪＀５‬‬ ‫د خﻠکﻮ د اړﻳکﻮ ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻟپاره تر ！ﻮﻟﻮ ارزاﻧﻪ وسﻴﻠﻪ او ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د وروستﻴﻮ اطﻼعاتﻮد‬ ‫ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ تر ！ﻮﻟﻮ أساﻧﻪ طرﻳقﻪ ده‪ .‬د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻟﻪ ﻻرې ﻫر ډول اطﻼعات ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬تر‬ ‫تصﻮﻳر‪ ،‬أواز او فﻠﻢ پﻮرې د اﻧتقال وړ دي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻪ‪７５＇ ،‬ﻧﻴز ﻟﻮی او کﻮچﻨﻲ ﻣرکزوﻧﻪ ﻟﻪ دې‬ ‫شبک‪ ３‬سره ت‪７‬ﻟﻲ دي‪ ،‬خپﻠ‪ ３‬عﻠﻤﻲ پاﻧگ‪ ３‬او ز‪４‬رﻣ‪ ３‬د ﻧﻮرو ＇‪７５‬وﻧکﻮ پﻪ واک ک‪ ３‬ورکﻮي‪ .‬استادان‬ ‫او پﻮﻫان خپﻠ‪ ３‬وروستﻨ‪ ９‬ﻻستﻪ راوړﻧ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ پﻪ خدﻣت ک‪ ３‬ږدي او ﻧﻪ پ‪５‬ژﻧدوﻧکﻲ خﻠک ﻟﻪ ﻫغﻮ‬ ‫＇خﻪ گ＂ﻪ پﻮرتﻪ کﻮي‪ .‬ﻟﻪ ﻧﻮو اﻣکاﻧاتﻮ ＇خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨ‪ ３‬سره پﻮﻫان او د ﻧظر خاوﻧدان کﻮﻻی‬ ‫شﻲ چ‪ ３‬ب‪ ３‬ﻟﻪ ﻣسافرتﻪ‪ ،‬پﻪ اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻟ‪５‬رې ＇خﻪ غﻮﻧ‪６‬ې جﻮړې ک‪７‬ي؛ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ﻣشﻮرې‬ ‫‪107‬‬

‫وک‪７‬ي؛ اوس زﻳاتره سﻮداگرﻳزې چارې‪ ،‬پﻠﻮرل او پ‪５‬رودل د اﻧ＂رﻧ‪＂５‬ﻲ اﻣکاﻧاتﻮ پﻪ واسطﻪ صﻮرت ﻧﻴسﻲ؛‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬اﻧ＂رﻧ‪＂５‬ﻲ اﻣکاﻧات پﻪ ‪ ١٣٨١‬کال ک‪ ３‬راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ شﻮل چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪ ٣٤‬وﻻﻳتﻮﻧﻮ او‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر وﻟسﻮاﻟﻴﻮ ک‪ ３‬اوس ﻣﻬال اﻧ＂رﻧ‪＂５‬ﻲ اﻣکاﻧات وجﻮد ﻟري‪.‬‬ ‫ک‪５‬بلﻲ شبکه ＇ه شﻰ ده؟‬ ‫ک‪５‬بﻠﻲ شبکﻪ د غ‪８‬ﻳزو او ﻟﻴدﻳزو (سﻤعﻲ او بصري) رسﻨﻴﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ ده چ‪ ３‬ډول‪ ،‬ډول تربﻴتﻲ‪،‬‬ ‫فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬تفرﻳحﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻲ او ﻧ‪７‬ﻳﻮال پروگراﻣﻮﻧﻪ خپﻠﻮ گ‪６‬ون کﻮوﻧکﻮ تﻪ وړاﻧدې کﻮي‪.‬‬

‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬ﻣطبﻮعات پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ باﻧدې ＇ﻪ اغ‪５‬زه ﻟري؟‬ ‫‪ -٢‬د ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ ﻣحتﻮﻳات کﻮم ﻣطاﻟب تشکﻴﻠﻮي؟‬ ‫‪ -٣‬راډﻳﻮ او تﻠﻮ‪４‬زﻳﻮن د خﻠکﻮ پر افکارو باﻧدې ＇ﻪ اغ‪５‬زه ﻟري؟‬ ‫‪ -٤‬د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬گ＂‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬ک‪５‬بﻠﻲ شبکﻪ کﻮم پروگراﻣﻮﻧﻪ ﻟري؟‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫راډﻳﻮ ﻟﻪ تﻠﻮ‪４‬زﻳﻮن سره پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪108‬‬

‫دو وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫رسن‪９‬او ولسﻮاکﻲ‬ ‫پﻪ ت‪５‬رﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د رسﻨﻴﻮ د ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ او‬ ‫وﻟسﻮاک‪ ９‬ترﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳک‪ ３‬زده کﻮئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ي‬ ‫رسﻨ‪ ９‬د ﻣدﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د بﻨس＂ﻮﻧﻮ ﻳﻮ جز‬ ‫دی چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪！ ３‬ﻮﻟﻨپﻮﻫان ﻳ‪ ３‬د دوﻟت‬ ‫＇ﻠﻮرم رکﻦ بﻮﻟﻲ‪ .‬ﻟﻪ رسﻨﻴﻮ ＇خﻪ پﻪ‬ ‫ﻣختﻠفﻮ سﻴاسﻲ ﻧظاﻣﻮﻧﻮ ک‪ ،３‬ﻣتفاوت‪３‬‬ ‫گ＂‪ ３‬تر ﻻسﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬پﻪ‬ ‫وﻟسﻮاکﻮ ﻧظاﻣﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬خﻠک ﻫﻢ‬ ‫کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ د ‪＄‬ان پﻪ‬ ‫گ＂ﻪ کار واخﻠﻲ پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫استبدادي ﻳا زورواکﻲ سﻴاسﻲ ﻧظاﻣﻮﻧﻮ ک‪ ３‬رسﻨ‪ ９‬د دوﻟت تر جدي کﻨ＂رول ﻻﻧدې وي او زﻳاتره د ﻫغﻪ‬ ‫پﻪ گ＂ﻪ کار کﻮي‪ .‬دﻟتﻪ پﻮ＊تﻨﻪ پﻴدا ک‪８５‬ي چﻲ‪ :‬د رسﻨﻴﻮ أزادي پﻪ وﻟسﻮاکﻮ رژﻳﻤﻮﻧﻮ ک‪＇ ３‬ﻪ اﻫﻤﻴت ﻟري‬ ‫د رسﻨﻴﻮ د أزادۍ ﻟپاره د عقﻴدې‪ ،‬افکارو او بﻴان أزادي ضروري ده چ‪ ３‬د وﻟسﻮاک‪ ９‬ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ رکﻦ ‪２－‬ﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ وﻟسﻲ ﻧظاﻣﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ أزادي د ﻫغﻪ ﻧظام د تﻤدن‪ ،‬ودې او بﻴدارۍ ＊کارﻧدوی ده‪ .‬د‬ ‫رسﻨﻴﻮ أزادي پﻪ عﻤﻮﻣﻲ چارو او دوﻟت باﻧدې د ﻧظارت ﻳﻮه ﻣﻮثره وسﻴﻠﻪ او د ﻣﻠت سترگ‪ ３‬او غﻮږوﻧﻪ‬ ‫بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫رسﻨ‪ ９‬کﻮﻻی شﻮ چ‪ ３‬د وﻟسﻮاک‪ ９‬ستﻨ‪ ３‬او بﻨس＀ وشﻤ‪５‬رو او زﻳات درﻧاوى ﻳ‪ ３‬وک‪７‬و‪＄ ،‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫اطﻼعاتﻮتﻪ د ﻻس رسﻲ او صحﻴح خبروﻧﻮ پرتﻪ د چارو او د عﻤﻮﻣﻲ او سﻴاسﻲ تصﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮﻟﻮ پﻪ اړه‬ ‫قضاوت کﻮل ﻧاﻣﻤکﻦ دی‪.‬‬ ‫د رسنﻴﻮ اهمﻴت‬ ‫رسﻨ‪ ９‬د وﻟسﻲ حکﻮﻣت ﻟپاره ب‪ ３‬ﻣثﻠﻪ ‪＄‬ﻮاک دى‪＄ ،‬کﻪ حکﻮﻣت تﻪ د دې وړتﻴا ورکﻮي چ‪ ３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ‬ ‫سره خپﻠ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬وساتﻲ او د چارو د ＊ﻪ ک‪５‬دو پﻪ خاطر‪ ،‬ﻧﻴﻮک‪ ３‬او وړاﻧدﻳزوﻧﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫رسﻨ‪ ９‬ﻧﻪ ﻳﻮازې عﻤﻮﻣﻲ شکاﻳتﻮﻧﻪ تحﻠﻴﻞ او تجزﻳﻪ کﻮي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬کﻮ＊） کﻮي چ‪ ３‬د خﻠکﻮ احساسات‬ ‫او ﻧظرﻳ‪ ３‬ﻟکﻪ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬دي‪ ،‬ﻫﻤﻬغس‪ ３‬ﻣﻨعکس‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫تجربﻮ ثابتﻪ ک‪７‬ې ده کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻧﻴﻮک‪ ３‬ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ظﻠﻢ‪ ،‬ب‪ ３‬عداﻟت‪ ９‬او ت‪５‬ري‬ ‫‪109‬‬

‫‪－‬ﻮاښ ډ‪４‬ر وي‪ .‬دوﻟتﻲ ﻣاﻣﻮران د اعتراض او پﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻟﻪ وﻳرې پرتﻪ ﻟﻪ خپﻞ قدرت ＇خﻪ ﻧاوړه گ＂ﻪ پﻮرتﻪ‬ ‫کﻮي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬رسﻨ‪ ９‬ﻣﻮجﻮدې وي‪ ،‬ﻧﻴﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻣﻮجﻮدې وي‪ .‬د دوﻟت ﻣاﻣﻮرﻳﻦ او ﻳا ﻫر بﻞ ＇ﻮک‬ ‫چ‪ ３‬وي‪ ،‬ډار‪８４‬ي او د خﻠکﻮ حال تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮي؛ دغﻪ کار پﻪ وﻟسﻮاکﻮ ﻧظاﻣﻮﻧﻮ ک‪ ３‬تر سره ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬وﻟسﻮاکﻲ ﻣﻮجﻮده وي‪ ،‬ﻫر ＇ﻮک کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ ﻟﻪ أزادۍ ＇خﻪ‬ ‫گ＂ﻪ واخﻠﻲ؛ د ！ﻮﻟﻨ‪ ،３‬دوﻟت‪ ،‬سﻴاست او ﻧﻮرو کاروﻧﻮ پﻪ اړه خپﻞ ﻧظرﻳات او عقاﻳد د کتاب‪ ،‬ﻣقاﻟ‪ ３‬او ﻳا‬ ‫شفاﻫﻲ بﻴان پﻪ ب‪２‬ﻪ د ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ‪ ،‬ﻣجﻠﻮ‪ ،‬راډﻳﻮ او ډﻟﻪ ﻳﻴزو رسﻨﻴﻮ ﻟﻪ ﻻرې خپاره ک‪７‬ي‪ .‬دوﻟت حق ﻧﻪ ﻟري‬ ‫چ‪ ３‬د چا پﻪ خپاره شﻮو او ﻳا د خپر‪４‬دو وړ ﻣکتﻮبﻮﻧﻮ باﻧدې ساﻧسﻮر وﻟگﻮي؛ خﻮ کﻪ چ‪５‬رې د اساسﻲ‬ ‫قاﻧﻮن او د رسﻨﻴﻮ د قاﻧﻮن ﻣخاﻟف‪ ،‬دﻳﻨﻲ ﻣقدساتﻮ او عقﻴدو تﻪ سپکاوي پک‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣﻠگرو سره پﻪ وﻟسﻮاکﻲ ﻧظام ک‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ د اﻫﻤﻴت پﻪ اړه ﻣشﻮره وک‪７‬ئ او ﻟﻨ‪６‬ﻳز ﻳ‪３‬‬ ‫ﻧﻮرو تﻪ واوروئ‪.‬‬ ‫رسن‪ ９‬او ！اکن‪３‬‬ ‫د وﻟسﻮاکﻮ ﻧظاﻣﻮﻧﻮ پﻪ ！اکﻨﻮ ک‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ رول ＇رگﻨد دى‪ ،‬د رسﻨﻴﻮ ﻟﻪ دﻧدو ＇خﻪ ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬پﻪ ！اکﻨﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫خﻠکﻮ د برخﻪ اخﻴستﻠﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خبر‪４‬دل دي؛ رسﻨ‪ ９‬کﻮﻻی شﻲ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬غﻠﻲ او چﻮپ خﻠک پﻪ ！اکﻨﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د گ‪６‬ون او ﻧﻮﻣاﻧد ک‪５‬دو ﻟپاره وﻫ（ﻮي؛ ！اکﻨ‪ ３‬پﻪ سﻴاسﻲ بﻬﻴر ک‪ ３‬د خﻠکﻮ د برخ‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬ﻟپاره‬ ‫ﻳﻮ ＊ﻪ تاﻳﻴدووﻧکی او تصدﻳق کﻮوﻧکی ﻣثال دى‪.‬‬ ‫سﻴاسﻲ ﻣشارکت د ！اکﻨﻮ پﻪ ډگر ک‪ ３‬د خﻠکﻮ او ډﻟﻮ د أزادې ﻻس رس‪ ９‬پر بﻨس＀ د أزادې برخ‪３‬‬ ‫اخﻴستﻨ‪ ３‬د ﻧتﻴج‪ ３‬ﻣحصﻮل دى‪.‬‬ ‫رسﻨ‪ ９‬د ﻧﻮﻣاﻧداﻧﻮ‪ ،‬گﻮﻧدوﻧﻮ‪ ،‬د دوى د پاﻟﻴسﻴﻮ‪ ،‬د ！اکﻨﻮ د ＇رﻧگﻮاﻟﻲ پﻪ اړه پﻮره ﻣعﻠﻮﻣات راغﻮﻧ‪６‬وي او‬ ‫راﻳﻪ ورکﻮوﻧکﻮ تﻪ د أگاﻫاﻧﻪ راﻳﻪ اچﻮﻧ‪ ３‬زﻣﻴﻨﻪ برابروي‪.‬‬ ‫رسﻨ‪ ９‬د راﻳﻪ اچﻮوﻧکﻮ ﻟپاره بشپ‪ ７‬او دقﻴق ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫برابروي؛ ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻧﻮﻣاﻧدان او ﻣستحق گﻮﻧدوﻧﻪ ﻟﻪ‬ ‫رسﻨﻴﻮ ＇خﻪ خﻠکﻮ تﻪ د خپﻠﻮ پﻴغاﻣﻮﻧﻮ پﻪ رسﻮﻟﻮ ک‪３‬‬ ‫گ＂ﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫رسﻨ‪ ９‬پﻪ ！اکﻨﻮ ک‪ ３‬پﻪ پراخ‪ ３‬اﻧدازې سره د گ‪６‬ون کﻮﻟﻮ‬ ‫ﻟپاره خﻠک ﻫ（ﻮي؛ تر＇ﻮ د رای اچﻮﻟﻮ صﻨدوقﻮﻧﻮ تﻪ‬ ‫ورشﻲ؛ د سﻤﻮ او ب‪ ３‬طرفﻪ تحﻠﻴﻠﻮﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې کﻮﻟﻮ سره‬ ‫‪110‬‬

‫د ＊ﻮ او وړ استازو پﻪ ！اکﻠﻮ ک‪ ３‬ﻣرستﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫رسﻨ‪ ９‬د ！اکﻨﻮ ！ﻮل بﻬﻴر او د سﻴاست پﻮﻫاﻧﻮ پﻴغاﻣﻮﻧﻪ ＇‪７５‬ي؛ د رسﻨﻴﻮ دغﻪ دقﻴقﻪ ＇‪７５‬ﻧﻪ او ‪５＄‬رﻧﻪ ک‪５‬دای‬ ‫شﻲ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣﻼحظاتﻮ او د ！اکﻨﻮ پﻪ ﻣدﻳرﻳت ک‪ ３‬د احتﻤاﻟﻲ اداري فشار ＇خﻪ ＊ـﻪ ﻣخﻨﻴﻮی‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻼ وجﻮد ﻧﻪ شتﻪ؛ کﻪ چ‪５‬رې کﻮﻣﻪ رسﻨ‪ ９‬شتﻮن ﻫﻢ وﻟري‪،‬‬ ‫پﻪ استبدادي ﻧظاﻣﻮﻧﻮ ک‪ ３‬أزادې رسﻨ‪ ９‬اص ً‬ ‫د دوﻟت د سﻴاست تابع بﻪ وي او ﻫر ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬دوﻟت ورتﻪ دﻳکتﻪ کﻮي‪ ،‬رسﻨ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬خپروي؛ پﻪ دې‬ ‫برخﻪ ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ أزادي ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ه دا چ‪ ３‬رسﻨ‪ ９‬د وﻟسﻮاک‪ ９‬پﻪ تعﻤﻴﻢ او خپروﻟﻮ‪ ،‬وﻟسﻲ أزادﻳﻮ‪ ،‬د‬ ‫جﻤﻬﻮري رﻳاست او پارﻟﻤان پﻪ ！اکﻨﻮ‪ ،‬د دوﻟتﻮﻧﻮ د پرﻣختﻴاﻳﻲ پروگراﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬د سﻴاسﻲ پﻴغاﻣﻮﻧﻮ پﻪ خپروﻟﻮ‬ ‫ک‪ ３‬کﻠﻴدي رول ﻟﻮبﻮي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬پﻪ ！اکﻨﻮ او د ﻧﻮﻣاﻧداﻧﻮ پﻪ پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ ک‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ پﻪ رول باﻧدې خبرې وک‪７‬ئ او د خپﻠﻮ خبرو پاﻳﻠﻪ‬ ‫ﻧﻮرو تﻪ واوروئ‪.‬‬ ‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬وﻟ‪ ３‬رسﻨﻴﻮ تﻪ د ﻣﻠت سترگ‪ ３‬او غﻮږوﻧﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ -٢‬پﻪ ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ أزادي ﻣﻮجﻮده ﻧﻪ وي‪ ،‬د خﻠکﻮ حاﻟت ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ډول وي؟‬ ‫‪ -٣‬د رسﻨﻴﻮ أزادي پﻪ استبدادي او وﻟسﻮاکﻮ رژﻳﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ ＇خﻪ ＇ﻪ تﻮپﻴرﻟري؟‬ ‫‪ -٤‬رسﻨ‪ ９‬پﻪ کﻮﻣﻮ ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ ک‪ ３‬کﻠﻴدي رول ﻟري‪ ،‬بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬پﻪ وﻟسﻮاکﻮ رژﻳﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ ک‪７‬ه وړه بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫پﻪ وﻟسﻮاک ﻧظام ک‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ د رول پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪111‬‬

‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د بﻴان آزادي او رسنﻴز اخﻼق‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د رسﻨﻴﻮ او وﻟسﻮاک‪ ９‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ل‪ ،‬زده ﻣﻮ ک‪７‬ل چ‪ ３‬رسﻨ‪ ９‬د ﻳﻮه‬ ‫ﻣﻠت د تﻤدن‪ ،‬ودې او بﻴدارۍ ﻧ‪＋‬ﻪ ده؛ د ﻫر ﻣﻠت د رسﻨﻴﻮ د ودې او پراختﻴا اﻧدازه د ﻫغﻪ د پﻮﻫ‪ ３‬او ودې‬ ‫＇رگﻨدووﻧک‪ ３‬ده؛ ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻣﻮ زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ أزادي د وﻟسﻮاکﻲ ﻧظام د ﻣﻮجﻮدﻳت پﻪ صﻮرت‬ ‫ک‪ ３‬اﻣکان ﻟري؛ پﻪ دې درس ک‪ ３‬د بﻴان أزادي او رسﻨﻴز اخﻼقﻮ پﻪ اړه أشﻨاﻳﻲ پﻴدا کﻮئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫د بﻴان أزادي او د رسﻨﻴز اخﻼقﻮ ساتﻞ د بشري ！ﻮﻟﻨﻮ پﻪ پرﻣختگ او بﻴدارۍ ک‪ ３‬ستر رول ﻟري‪ .‬ستاس‪ ３‬ﻟﻪ ﻧظره‪:‬‬ ‫د بﻴان أزادي د ＇ﻪ ډول شراﻳطﻮ ﻻﻧدې پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬عﻤﻠﻲ ک‪５‬داى شﻲ؟‬ ‫د بﻴان أزادي د أزادۍ د ډوﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ بﻞ ډول دى چ‪ ３‬د زﻳات اﻫﻤﻴت ＇خﻪ برخﻤﻨﻪ ده؛ د بﻴان أزادي‬ ‫ﻧﻦ سبا د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ﻟﻪ اړتﻴاوو ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي او د دوﻟت د ﻣداخﻠ‪ ３‬ﻟﻪ و‪４‬رې پرتﻪ د خﻠکﻮ د عقﻴدو‬ ‫د بﻴان‪ ،‬د وﻳﻨاوو د اوروﻟﻮ ﻟﻪ أزادۍ ＇خﻪ عبارت ده‪ .‬د بﻴان أزادي ﻳﻮه ﻟﻪ حقﻮقﻲ او فکري أزادﻳﻮ ＇خﻪ ده‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻣعﻨا چ‪ ３‬کﻮم خﻠک چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ ،‬باﻳد ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬فکر کﻮي او کﻮﻣﻪ عقﻴده‬ ‫ﻟري‪ ،‬ﻫغﻪ بﻴان ک‪７‬ای شﻲ؛ ﻳا ﻳ‪ ３‬د کتاب او ﻣطبﻮعاتﻮ ﻟﻪ ﻻرې ﻧﻮروتﻪ اﻧتقال ک‪７‬ي؛ ﻫغﻪ ﻟﻪ خپﻠﻮ افکارو‬ ‫او اطﻼعاتﻮ ＇خﻪ باخبر ک‪７‬ي؛ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬پﻮﻫان د بﻴان أزادي د ！ﻮﻟﻮ ﻣدﻧﻲ أزادﻳﻮ د ﻟﻮړتﻴا ！کی بﻮﻟﻲ؛ د بﻴان‬ ‫ﻟﻪ أزادۍ ＇خﻪ ﻫدف دا دی چ‪ ３‬ﻫر ﻫ‪５‬ﻮادوال د ﻧظر د ＇رگﻨدوﻟﻮ حق ﻟري او ﻫﻢ د دې حق ﻟري چ‪ ３‬د‬ ‫ﻧﻮرو پﻪ ＇‪５‬ر خپﻞ ﻧظر د خﻠکﻮ غﻮږوﻧﻮ تﻪ ورسﻮي‪ .‬د دې ﻣﻨظﻮر د تر سره کﻮﻟﻮ ﻟپاره خﻠک د ！ﻮﻟﻮ رسﻨﻴﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻻرې د ﻫر ډول اطﻼعاتﻮ او فکروﻧﻮ د ﻟ＂ﻮن او ﻻس رسﻲ حق ﻟري؛ د بﻴان أزادي د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟپاره ډ‪４‬رې‬ ‫گ＂‪ ３‬ﻟري؛ د أزادۍ سﻠبﻮل د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د پرﻣختگ د در‪４‬دو او د فکري ودې د ﻣخﻨﻴﻮي ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬د بﻴان ﻟﻪ أزادۍ ＇خﻪ ﻣﻨظﻮر ＇ﻪ دى؟ د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬ﻟﻪ غ‪７‬و سره خبرې وک‪７‬ى او د خپﻠ‪３‬‬ ‫ﻣباحث‪ ３‬پاﻳﻠﻪ ﻧﻮرو تﻪ واوروئ‪.‬‬ ‫د بﻴان آزادي تر کﻮم برﻳده پﻮرې جﻮاز لري؟‬ ‫د بﻴان أزادي پﻪ دې ﻣفﻬﻮم ﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻮک چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻪ ﻳ‪ ３‬زړه وغﻮاړي‪ ،‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣطرح ک‪７‬ي ب‪３‬‬ ‫ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟپاره د ﻫغ‪ ３‬گ＂ﻮرتﻮب او زﻳان پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴسﻲ؛ ﻳعﻨ‪ ３‬دا چ‪ ３‬ﻧباﻳد دا طرح د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د حال‬ ‫ﻟپاره د گﻤراﻫ‪ ،９‬اخﻼقﻲ فساد‪ ،‬فتﻨ‪ ３‬او گ‪６‬وډۍ ﻻﻣﻞ شﻲ؛ بﻠک‪ ３‬د بﻴان أزادي تر ﻫغﻪ برﻳده پﻮرې جﻮاز ﻟري‬ ‫چ‪ ３‬عﻤﻠﻲ کﻮل ﻳ‪ ３‬د ﻧﻮرو د زﻳان سبب ﻧﻪ شﻲ؛ د ﻧﻮرو اﻧساﻧﻲ کراﻣت او د کﻼم پاکﻮاﻟﻰ رعاﻳت ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د بﻴان د أزادۍ غﻮره حدود پﻪ ترتﻴب سره عبارت دي ﻟﻪ‪:‬‬ ‫د بﻴان أزادي باﻳد د ﻣﻠﻲ گ＂ﻮ او دﻳﻨﻲ ﻣقدساتﻮ پﻪ وړاﻧدې خﻨ‪６‬ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫د بﻴان أزادي باﻳد ب‪ ３‬ﻟﻪ کﻮم دﻟﻴﻠﻪ د حقﻴقﻲ خﻠکﻮ ﻳا حقﻮقﻲ بﻨس＂ﻮﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې د سپکاوي او‬ ‫کﻴﻨ‪ ３‬کﻮﻟﻮ بﻬاﻧﻪ وﻧﻪ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪112‬‬

‫د بﻴان أزادي باﻳد د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻣﻨﻞ شﻮﻳﻮ ارز＊تﻮﻧﻮ او قاﻧﻮن د ب‪ ３‬اﻫﻤﻴتﻪ ک‪５‬دو ﻻﻣﻞ وﻧﻪ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د مطبﻮعاتﻮ آزادي او رسنﻴز اخﻼق‬ ‫د دې اصﻞ پﻪ ﻣﻮجب خﻠک د خپﻠﻮ افکارو د ﻧشر‪４‬دﻟﻮ حق‪ ،‬د ﻟﻴکﻨﻮ ﻳا ﻣطبﻮعاتﻮ ﻟﻪ ﻻرې تر ﻻسﻪ‬ ‫کﻮي؛ ب‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د ﻫغﻮ د خپر‪４‬دﻟﻮ اجازې اخﻴستﻠﻮ تﻪ اړ اﻳستﻞ شﻲ او ﻳا تر ساﻧسﻮر ﻻﻧدې وﻧﻴﻮل‬ ‫شﻲ؛ د ﻣطبﻮعاتﻮ أزادي د چاپخاﻧ‪ ３‬د تآسﻴس‪ ،‬د اعﻼن ﻧشرول او د خپروﻧﻮ خر＇ﻼو ＇خﻪ عبارت ده‬ ‫چ‪ ３‬د پﻠﻮروﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا د گ‪２‬ﻪ گﻮ‪＇ ３１‬خﻪ پﻪ ډکﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خر＇ﻮي؛ د پ‪＋５‬ﻮ د ذکرکﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻧﻴﻮکﻮ‪،‬‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻣﻮجﻮدو ﻣساﻳﻠﻮ‪ ،‬د بﻬﻴر پﻪ وړاﻧدې د واقعبﻴﻨاﻧﻪ‪ ،‬ر‪７５＇ ３１‬ﻧ‪ ３‬او تحﻠﻴﻠﻮﻧﻪ وړاﻧدې کﻮل‪،‬‬ ‫د دوﻟت پﻪ ک‪７‬ﻧﻮ باﻧدې ﻧﻴﻮکﻪ او ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د خﻠکﻮ خبرتﻴا او ﻫغﻮى تﻪ د عﻤﻮﻣﻲ افکارو ابﻼغﻮل‬ ‫ﻫغﻪ وخت اﻣکان ﻟري چ‪ ３‬دقﻴق ﻣعﻠﻮﻣات پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وﻟرو‪.‬‬ ‫آﻳا پﻮه‪８５‬ئ چ‪ ３‬د رسنﻴزو اخﻼقﻮ مفهﻮم ＇ه شﻰ دى؟‬ ‫د رسﻨﻴزو اخﻼقﻮ ﻣفﻬﻮم پﻪ ﻣختﻠفﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‪ ،‬وختﻮﻧﻮ او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬رسﻨﻴز اخﻼق ﻟﻴکﻞ شﻮې‬ ‫ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻧﻪ دي او زﻳاتره پﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې زﻣاﻧﻲ او جغرافﻴاﻳﻲ ﻣحدوده ک‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻴزو قﻮاﻧﻴﻨﻮ او ارز＊تﻮﻧﻮ تﻪ‬ ‫رجﻮع کﻮي‪ .‬پﻪ رسﻨﻴزو اخﻼقﻮ ک‪ ３‬د باﻳدوﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻪ باﻳدوﻧﻮ‪ ،‬تﻮصﻴﻮ او ﻧﻬﻲ ＇خﻪ خبرې ک‪８５‬ي؛ د ﻣسؤوﻟﻴت‬ ‫ﻣﻨﻨﻪ پﻪ رسﻨﻴزو اخﻼقﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻪ سترو حقﻴقتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ده؛ ＇‪７５‬ﻧﻮ ＇رگﻨده ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬رسﻨ‪ ９‬د افکارو‪،‬‬ ‫ﻧظرﻳﻮ‪ ،‬ذﻫﻨﻴتﻮﻧﻮ او برداشتﻮﻧﻮ پﻪ تشکﻞ ﻳا جﻮړوﻧﻪ ک‪ ３‬زﻳاتﻪ اغ‪５‬زه ﻟري؛ دغﻪ اغﻴزې ک‪５‬داي شﻲ چ‪ ３‬ﻣثبت‪،３‬‬ ‫جﻮړووﻧک‪ ３‬او تعﻠﻴﻢ ورکﻮوﻧک‪ ３‬او ﻳا ﻫﻢ ک‪５‬دای شﻲ چ‪ ３‬تخرﻳبﻲ او وراﻧﻮوﻧکﻲ ﻟﻮري وﻟري؛ ﻧﻮ ﻻزﻣﻪ ده‬ ‫چ‪ ３‬د رسﻨﻴزو اخﻼقﻮ د تاثﻴر کﻮﻟﻮ ډول او طرﻳقﻪ د اﻧساﻧﻴت او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ گ＂ﻪ وي‪.‬‬ ‫رسنﻴز اخﻼق له کﻮمﻮ مﻮضﻮعگانﻮ ＇خه تشکﻴل شﻮي دي؟‬ ‫رسﻨﻴز اخﻼق د حرفﻪ ﻳﻲ اخﻼقﻮ ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ ﻳﻮ ستر بحث دى چ‪ ３‬د بﻴان أزادي‪ ،‬د ﻣطبﻮعاتﻮ‬ ‫أزادي‪ ،‬د ﻣطبﻮعاتﻮ قاﻧﻮن‪ ،‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ﻣساﻳﻠﻮ او ت‪７‬وﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬د چاپ حق‪ ،‬ادبﻲ سرقت‪ ،‬د ور‪＄‬پا‪１‬ﻪ ﻟﻴکﻮﻧکﻲ‬ ‫ﻣسؤوﻟﻴت او د ﻟﻴکﻮﻧکﻲ پﻮﻫﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮرو ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ ＇خﻪ تشکﻴﻞ شﻮي دي چ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ي د‬ ‫استفادې وړ ﻣتﻨﻮﻧﻪ‪ ،‬کتابﻮﻧﻪ او ﻣدارک ﻟري او ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرې زﻳات‪ ３‬ﻣﻮضﻮعگاﻧ‪ ３‬شتﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻟﻴکﻠ‪ ３‬او ﻣشخص‪ ３‬ﻧﻪ دي‪ ،‬خﻮ ﻫره ور‪＄‬پا‪１‬ﻪ ﻟﻴکﻮﻧکﻲ ﻫغﻪ پﻪ خپﻠﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬پ‪５‬ژﻧﻲ‪ .‬رسﻨﻴز اخﻼق پﻪ‬ ‫ﻣختﻠفﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪＄ ３‬اﻧتﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻟري؛ د رساﻧﻪ ﻳﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ اصﻮل او أزادۍ د ډﻟﻪ ﻳﻴزو رسﻨﻴﻮ د قاﻧﻮن‬ ‫ﻟﻪ خﻮا ﻣشخص‪８５‬ي؛ ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ ﻫغﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ باﻧدې د ﻣسﻠطﻮ اخﻼقﻮ چﻮکاټ تکﻤﻴﻠﻮي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻣحﻮري ﻣساﻳﻞ چ‪ ３‬پﻪ رسﻨﻴزو اخﻼقﻮ ک‪ ３‬باﻳد پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴﻮل شﻲ دا دي‪ :‬صداقت‪ ،‬روغتﻴا‪،‬‬ ‫تﻮازن‪ ،‬اﻣاﻧت او ﻟﻪ ﻫر ﻫغﻪ ＇ﻪ ＇خﻪ پرﻫﻴز کﻮل چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴزو گ＂ﻮ سره پﻪ ضدﻳت ک‪ ３‬واقع شﻲ‪.‬‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮه خبرﻧگار ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬دﻧده د خبر رسﻮل دي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ خبرﻧگار باﻳد کﻮ＊） وک‪７‬ي‬ ‫‪113‬‬

‫چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د اړتﻴا وړ اطﻼعات برابر ک‪７‬ي؛ ﻫغﻪ د ‪＄‬اﻧگ‪７‬و دﻟﻴﻠﻮﻧﻮ پﻪ راوړﻟﻮ او خپﻠﻮ شخصﻲ غﻮ＊تﻨﻮ‬ ‫ک‪ ３‬پ＀ او تحرﻳف ﻧﻪ ک‪７‬ي؛ خبر ﻟﻴکﻮﻧکﻲ باﻳد د اړوﻧدې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه بشپ‪ ７‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟري؛ کﻪ‬ ‫چ‪５‬رې د کﻮﻣ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع پﻪ ﻫکﻠﻪ بشپ‪ ７‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻧﻪ ﻟري؛ د ﻧﻴﻤگ‪７‬و ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ خپر‪４‬دو ＇خﻪ دې‬ ‫ډډه وک‪７‬ي؛ ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻧﻴﻤگ‪７‬ي او دروغجﻦ خبر خپر‪４‬دل‪ ،‬د خبر اخﻴستﻮﻧکﻮ د ﻧﻴﻤگ‪７‬و او ﻧاقصﻮ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ د اخﻴستﻠﻮ ﻻﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ؛ رسﻨ‪ ９‬د خﻠکﻮ او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ وړاﻧدې ﻟﻪ اخﻼقﻲ ﻧظره ﻣسؤوﻟﻴت ﻟري‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫغﻪ ＇ﻪ ﻟﻪ خپر‪４‬دو ＇خﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ قﻮاﻧﻴﻨﻮ او قﻮاعدو ک‪ ３‬د اخﻼقﻮ ﻣخاﻟف بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫ډډه وک‪７‬ي؛ رسﻨ‪ ９‬اﻣکان ﻟري چ‪ ３‬پﻪ دوو حاﻟتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻣطبﻮعاتﻮ ﻟﻪ أزادۍ ＇خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨ‪ ３‬سره‬ ‫د ﻣطبﻮعاتﻮ د قﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﻪ پﻮﻟ‪＇ ３‬خﻪ ت‪５‬ری ( تخطﻲ) وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -١‬د چا پﻪ ﻫکﻠﻪ د تﻬﻤت‪ ،‬تﻮﻫﻴﻦ او ﻳا د شخصﻲ ﻣساﻳﻠﻮ د ﻟﻴکﻠﻮ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬د دا ډول ت‪５‬رﻳﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫د خﻠکﻮ پﻪ شکاﻳتﻮﻧﻮ باﻧدې غﻮرک‪８５‬ي او ﻣجرﻣان ﻳﻲ د قاﻧﻮﻧﻲ گرو‪８４‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې ﻧﻴﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د ﻣطبﻮعاتﻮ د قاﻧﻮن خﻼف ﻟﻴکﻨﻮ او د ﻣطبﻮعاتﻮ ﻟﻪ أزادۍ ＇خﻪ د غﻴر قاﻧﻮﻧﻲ گ＂ﻪ اخﻴستﻨ‪ ３‬پﻪ صﻮرت ک‪３‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬د ﻣقدساتﻮ تﻮﻫﻴﻨﻮل‪ ،‬د ﻣﻠﻲ اﻣﻨﻴت پﻪ خطر ک‪ ３‬اچﻮل‪ ،‬د عﻤﻮﻣﻲ فکروﻧﻮ او اذﻫاﻧﻮ پﻪ تشﻮﻳش ک‪ ３‬اچﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ زﻳاتره ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ قاﻧﻮن ﻣاتﻮﻧﻮ او تﻮروﻧﻮ د پﻠ＂ﻨ‪ ３‬پﻪ خاطر‪＄ ،‬اﻧگ‪７‬ې رسﻨﻴزې ﻣحکﻤ‪ ３‬د‬ ‫ﻣطبﻮعاتﻲ ﻣﻨصفﻪ ﻫﻴات د ﻣﻮجﻮدﻳت پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬پﻪ ＇رگﻨده داﻳر‪８４‬ي‪ .‬اﻣکان ﻟري چ‪ ３‬ﻧقد کﻠﻪ کﻠﻪ‬ ‫فردي ﻳا جﻤعﻲ ﻧﻴﻮک‪ ３‬وﻟري؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻧقد باﻳد چ‪ ３‬رسﻨﻴز اخﻼق ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮ ﻧﻪ سﻲ؛ ﻟﻪ فردي او‬ ‫جﻤعﻲ حقﻮﻧﻮ ＇خﻪ د ت‪５‬ري او رسﻨﻴﻮ ﻟﻪ اﻧحراف ＇خﻪ ﻣخﻨﻴﻮی وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪:‬ستاس‪ ３‬پﻪ ﻧظر رسﻨ‪ ９‬وﻟ‪ ３‬د رسﻨﻴﻮ ﻟﻪ قاﻧﻮن ＇خﻪ سرغ‪７‬وﻧﻪ کﻮي؟ خپﻠﻮ ﻣﻠگرو سره ﻟﻪ ﻣشﻮرې‬ ‫وروستﻪ‪ ،‬د خپﻞ گروپ دﻻﻳﻞ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫په افغانستان ک‪ ３‬د رسنﻴزو اخﻼقﻮ په هکله ＇ه پﻮه‪８５‬ئ؟‬ ‫ﻧﻦ سبا رسﻨ‪ ９‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻪ ＊‪ ３‬ودې ＇خﻪ برخﻤﻨ‪ ３‬دي؛ د افغاﻧستان د رسﻨﻴﻮ قاﻧﻮن تر ډ‪４‬رې کچ‪３‬‬ ‫پﻮرې د ډﻟﻪ ﻳﻴزو رسﻨﻴﻮ ﻟپاره أزادۍ ﻣﻨﻠﻲ دي؛ ﻫغﻪ ستﻮﻧزه چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ رسﻨﻴﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮده ده دا ده‬ ‫چ‪ ３‬زﻳات خبرﻧگاران غﻴر ﻣسﻠکﻲ او ﻟﻪ رسﻨﻴزو اخﻼقﻮ ＇خﻪ ب‪ ３‬خبره‪ ،‬د عﻤﻞ ډگر تﻪ ورگ‪ ６‬شﻮي دي؛‬ ‫ژبﻨﻲ‪ ،‬قﻮﻣﻲ او ﻧﻮرو تﻤثﻴﻠﻮﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر اﻧعکاس ورک‪７‬ى دى چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د زﻳاتﻮ ستﻮﻧزو د راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫ک‪５‬دو ﻻﻣﻞ شﻮي دي؛ پﻪ اوسﻨﻴﻮ شراﻳطﻮ ک‪ ３‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد تر ﻫر＇ﻪ زﻳات سﻮﻟ‪ ３‬او اﻣﻨﻴت تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ خبرﻧگاران او ﻟﻴکﻮاﻻن باﻳد د سﻮﻟ‪ ３‬خبروﻧﻮ تﻪ تر ﻧﻮرو ＇ﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب ورک‪７‬ي؛ رسﻨ‪ ９‬د ﻣﻠﻲ‬ ‫اعتﻤاد‪ ،‬سﻮﻟ‪ ３‬او ثبات پﻪ پﻴاوړتﻴا ک‪ ３‬باﻳد ﻣرستﻪ وک‪７‬ي؛ ！ﻮﻟﻨﻴزو او اﻣﻨﻴتﻲ ضد ﻣﻮخﻮ تﻪ د رس‪５‬دو وسﻴﻠ‪３‬‬ ‫ﻧﻪ شﻲ؛ د ﻫغﻮ ﻣطاﻟبﻮ ﻟﻪ خپر‪４‬دو ＇خﻪ چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴزو گ＂ﻮ ﻧفﻲ کﻮوﻧکﻲ وي ﻟکﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ﻣطاﻟب او أثار چ‪３‬‬ ‫د اسﻼم د سپﻴ（ﻠﻲ دﻳﻦ د احکاﻣﻮ او اصﻮﻟﻮ خﻼف وي‪ ،‬ډډه وک‪７‬ي‪ .‬ﻫغﻪ أثار او ﻣطاﻟب چ‪ ３‬د ﻧﻮرو‬ ‫‪114‬‬

‫ادﻳاﻧﻮ او ﻣذﻫبﻮﻧﻮ د غﻨدﻧ‪ ３‬سبب گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ أثار او ﻣطاﻟب چ‪ ３‬د اساسﻲ قاﻧﻮن ﻣخاﻟف وي او زﻣﻮږ‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د جزا پﻪ قاﻧﻮن ک‪ ３‬جرم گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ډډه وک‪７‬ي‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳﻮ اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد دى‬ ‫د اسﻼم د سپﻴ（ﻠﻲ دﻳﻦ ﻟﻪ تبﻠﻴغ او تروﻳج پرتﻪ د ﻧﻮرو دﻳﻨﻮﻧﻮ تبﻠﻴغ او تروﻳج جﻮاز ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬ستاس‪ ３‬پﻪ ﻧظر‪ :‬رسﻨﻴز اخﻼق ﻧظر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ＇ﻪ تﻮپﻴر کﻮي؟ پﻪ دې ﻫﻠکﻪ خپﻞ ﻧظر ＇رگﻨد‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د لﻮست تکرار‬

‫‪.............................................................................................‬‬ ‫‪.............................................................................................‬‬ ‫پﻮ＊تن‪３‬‬

‫‪ -١‬د بﻴان أزادي ＇ﻪ شﻰ ده؟‬ ‫‪ -٢‬د بﻴان د أزادۍ دوه ﻣﻮارد وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ -٣‬پﻪ وﻟسﻮاک‪ ９‬ک‪ ３‬د ﻣطبﻮعاتﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬کﻮﻣ‪ ３‬ﻣﻮضﻮعگاﻧ‪ ３‬پﻪ رسﻨﻴزو اخﻼقﻮ ک‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬دي؟ وﻳﻲ واﻳاست‪.‬‬ ‫‪ -٥‬رسﻨ‪ ９‬کﻮﻣ‪ ３‬ﻣﻮضﻮعگاﻧ‪ ３‬باﻳد خپرې ﻧﻪ ک‪７‬ي؟ پﻪ دې ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻮرن‪ ９‬دنده‬

‫کﻮﻣﻪ ﻣﻮضﻮع د رسﻨﻴﻮ پﻪ قاﻧﻮن ک‪ ３‬جرم بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ دې ﻫکﻠﻪ خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫د ＇پرکﻲ لن‪６‬ﻳز‬ ‫عمﻮمﻲ افکار د ﻳﻮې خاص‪ ３‬مﻮضﻮع په اړه د ﻳﻮې عام‪ ３‬ډل‪ ３‬د خلکﻮ د تصمﻴمﻮنﻮ ！ﻮلگ‪( ３‬مجمﻮع‪)３‬‬ ‫ته وﻳل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫رسن‪ ９‬له بر‪＋４‬ناﻳﻲ او چاپﻲ وساﻳلﻮ ＇خه په گ＂ه اخﻴستن‪ ３‬سره د پﻴغامﻮنﻮ‪ ،‬معلﻮماتﻮ او اطﻼعاتﻮ له‬ ‫ل‪８５‬دولﻮ ＇خه عبارت دي‪.‬‬ ‫د رسنﻴﻮ ډولﻮنه له‪ :‬مطبﻮعاتﻮ‪ ،‬ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ‪ ،‬راډﻳﻮ‪！ ،‬لﻮ‪４‬زﻳﻮن‪ ،‬ان＂رن‪ ＀５‬او ک‪５‬بلﻲ شبک‪＇ ３‬خه عبارت دي‪.‬‬ ‫رسن‪ ９‬د مدنﻲ ！ﻮلن‪ ３‬د بنس＀ په نامه چ‪ ３‬په حقﻴقت ک‪ ３‬د دولت د ＇لﻮرم رکن په نامه سره ﻳادﻳ‪８‬ي‪،‬‬ ‫د ！ﻮلن‪ ３‬د فرهنگﻲ او سﻴاسﻲ اړخﻮنﻮ د پراختﻴا د شراﻳطﻮ په برابرولﻮ ک‪ ３‬مهم رول لﻮبﻮي‪.‬‬ ‫د بﻴان آزادي د دولت د مداخل‪ ３‬ډار او و‪４‬رې پرته د خلکﻮ د عقﻴدو‪ ،‬بﻴانﻴﻮ او وﻳنا وو د کﻮلﻮ د آزادۍ ＇خه‬ ‫عبارت ده‪ .‬د بﻴان آزادي د آزادۍ له ډولﻮنﻮ ＇خه ﻳﻮ بل ډول دى چ‪ ３‬په ننن‪ ９‬ن‪７‬ۍ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر اهمﻴت لري‪.‬‬ ‫رسنﻴز اخﻼق د مسلکﻲ اخﻼقﻮ ﻳﻮستر بحث دى چ‪ ３‬دغه مﻮضﻮعگان‪،３‬لکه‪ :‬د بﻴان آزادي‪ ،‬د‬ ‫مطبﻮعاتﻮ آزادي‪ ،‬د مطبﻮعاتﻮ قانﻮن‪ ،‬ن‪７‬ﻳﻮال‪ ３‬مسئل‪ ３‬او ت‪７‬ونﻮنه‪ ،‬د چاپ حق‪ ،‬ادبﻲ غﻼ او داس‪ ３‬نﻮر‬ ‫په ک‪ ３‬شامل دي‪.‬‬

‫‪115‬‬