236 87 3MB
German Pages 16 [24] Year 1935
K L E I N E T E X T E F Ü R V O R L E S U N G E N UND ÜBUNGEN H E R A U S G E G E B E N VON HANS LIETZMANN
13
AUSGEWÄHLTE PREDIGTEN II FÜNF F E S T P R E D I G T E N IN G E R E I M T E R
AUGUST1NS PROSA
HERAUSGEGEBEN VOM
HANS
LIETZMANN
ZWEITE A U F L A G E
BERLIN VERLAG VON W A L T E R DE G R U Y T E R & CO. >935
Archiv-Nr. 3 3 3 2 3 5
Die
folgende kleine auswahl mag dem leser eine Vorstellung von
der predigtweise Augustins geben.
Mehr als anderswo treten gerade in
den festpredigten die rhetorischen mittel, welche der vornehmste klassiker der lateinischen kirche anwendet,
in voller deutlichkeit hervor,
so dass
diese besonders geeignet sind als einführung in das Studium augustinischer sermone zu dienen.
E s sind
i ) der durchweg a n t i t h e t i s c h e ,
periodisierte sondern gleichartige
satzbau;
2) der r e i m sowohl am ende wie innerhalb der einzelnen
Satzglieder:
druck
sind
die
reimsilben
durch
aneinander
nicht
reihende
im
teile
cursive
typen
hervorgehoben;
3) die r y t h m i s c h e c a d e n z : die satzenden sind nicht wie in der alten prosa quantitierend,
sondern
nach dem wortaccent
rythmisch
gebaut,
derart, dass dem letzten accent stets z w e i unbetonte silben voraufgehen ( < M ± Meyersches gesetz), in der regel hat die cadenz die form Die endsilbe eines wortes gilt als toDsilbe. natus est diem praestiterit
(i^jl^);
(iuuiuu);
A l s o ist auf s. 5 z. 4 ff. zu lesen :
celebrandus illüxit;
sublimitätis
humilitas
iucundimur in ¿0; (
nöbis
Christianörum,
Ferner mit dem wortende als tonsilbe: cördibüs impiorum; mediö pependerunt. Ausgewählt sind eine 1 Weihnachtspredigt sermo 184 s. 5 2 Epiphaniepredigt
sermo 199 s. 7
3 Ostervigilpredigt
sermo 220 s. 10
4 und s Osterpredigten an die neugetauften sermones 228 u. 227 s. 1 2 . 1 4 . Die beiden letzten predigten zeigen deutlich, wie mit dem hervortreten des lehrhaften tones die rhetorik schwindet: strophierung der gemeinde s. 15 ist da lehrreich.
namentlich die apoAuch
inhaltlich sind
sermo 228 und 227 wertvoll, weil sie uns die formen des afrikanischen gottesdienstes kennen lehren.
4 Für
die
stilfragen
vgl
WILHELM
MEYER
S a t z s c h l u s s in der g r i e c h i s c h e n P r o s a , G ö t t i n g e n Festschrift
zur
Feier
W i s s . zu Göttingen,
des
Berlin 1901,
antike K u n s t p r o s a , L e i p z i g Ich gebe den conjecturen
150 jährigen
Bestehens
ph.-h. K l .
Der
1891
s. I
der ff.
accentuierende
lind ders. in Gesellschaft
E . NORDEN
der d. Die
1 8 9 8 , s. 6 2 1 ff.
text der Maurinerausgabe
gekennzeichneten
änderungen.
( = ed.)
Durch
mit
grosse
staben h a b e ich d e n b e g i n n neuer rhetorischer p e r i o d e n
einigen
als
anfangsbuch-
angedeutet.
IN NATALI DOMINI NOSTRI IESV CHRISTI
N
atalis doniini et saluatoris nostri lesu Christi, quo ueritas de terra orta est et dies ex die in nostrum natus est diem, anniuersario reditu nobis hodie celebrandus illuxit : exsultemus et iucundemur in eo. Quid enim nobis pnestiterit tantau sublimitatis humilitas, fides habet Christian*?/-«/«, remotum est a cordibus impiorurn, quoniam »abscondit deus lisec a sapientibus et prudentibus, et reuelauit ea p a r u u l i s « T e n e a n t ergo humiles humilitatrw dei : ut in hoc tanto adiumento, tamquam in infirmitatis suae inmento, perueniant ad altitudin«« dei. Sap\entes autem illi et prudentes, dum alta dei quxrunt, et humilia non credunt, ista prietermitti«/^, et propter hoc nec ad ilia peruenii7z/V\r, ¡ n a n « et l e u « , in Rati et el ati, et 2 tamquam inter caelum et terram in uentoso medio pependerunt. Sunt enim sap i f « / « et prud entes, sed hu ius mundi non ill/'/«, a quo factus est mund/«. Nam si esset in eis uera sapientia, qua; dei est et deus est, intelligerent a deo carnem potuisse suscipz', nec eum in carnem potuisse Inutar/, intelligerent eum assumpiWii quod non erat, et p e r m a n « ' ^ quod erat: Et in homine ad nos uenwif, et a patre non recess?>jf; et id eum perseuerawv quod est, et nobis apparuw.fi" quod sumus : Et corpori infanti// potentiam esse inditarn, et mundanre moli non esse subtract///. Cuius opus est apud patrem manentis mundus uni iters/«, huius opus est ad nos uamentis uirginis part/«. Dedit quippe indicium maiestatis eius uirgo mater, quam uirgo ante c o n c e p t ; « , tam uirgo post partum\ a uiro preegnans inuenfo, non facta : grauida masculo, sine I Mat 11,25
2 et
vielleicht zu tilgen
S. Augustim
6
masculo : Felicwr atque mirabil ior, fecund/iWi- ad dita, integr itate non perdita. hoc tarn grande miraculum malunt illi fictum putare quam factum. Ita in Christa homine et deö, credere quoniam non possunt humana contemwint\ quoniam non possunt contemnere diuina non cx&àuìit. Nobis autem quanto illis abiectii/s, tanto sit gratius in humiXitate dei hominis corpus : et quanto illis est i m p o s s i b i l i , tanto sit diuin ior in hominis natii xitate uirginis p a r t o . 2 Proinde natalem domini frequentia et festiuitate debita celebremus. Exsultent uiri, exsultent femina? : Christus uir est natus, ex femina est. natus \ et uterque sex?« est honoratus : iam ergo ad secundum hominem transeß/, qui in primo fu erat ante damnatus. Mortem nobis persuaserat femina : uitam nobis peperit femina. nata est similitudo carnis peccatiqua mundaretur caro peccati, non itaque caro culpe/«;-, sed ut natura uiuat, culpa moriatur : quia sine culpa natus est, in quo is, qui in culpa fuerat, renascatur. Exsultate, pueri sancti, qui Christum precipue sequendum elegw/w, qui coniugia non quaes/.rfrV. non ad uos per coniugium uenit, quem sequendum inuen/jYw; ut donaret uobis contemnere per quod uenw/z'.r. uos enim uenistis per carnales nuptias, sine quibus ille spiritales uenit ad nuptias : et uobis dedit spernere nuptias, quos precipue uocauit ad nuptias, ergo unde nati estis, non qU£esw/M; quia eum qui non ita natus est, plus quam ceteri dilexz'j/w. Exsultate, uirgines sanct;e : uirgo uobis peperit, cui sine corruptione nubatis\ qu;ro grege pas torem, et quod est omnibus mirabilius, pro creatura crea torem : serua ntem tamen quod semper est, tra àentem quod factus est ; deum \2Xenten1, hominem appatrw/Vv/z; uirtu/V uiuifica ntem, infirmita/V mori entern. diuinita/i immuta^//««, carni 11 passibilem : ut ait apostolus, 10 »qui traditus est propter delicta nostra, et resurrexit propter iustificationem nostrani« Hoc semel factum esse, optime nostis. et tamen solemnitas tamquam s;t'pz;/.sfi at, reuolutis tempor/^.w itera t, quod ueritas semel factum tot scripturarum uocibus clama/. Nec tamen contraria 15 sunt ueiv'/öj et solemm'taj, ut ista mentiatur, illa uerum dicat 3 . Quod enim semel fact«;« in rebus ueritas indictf/, hoc sa:pius celebrandz/;« in cordibus piis solemnitas renoua/. V e n t i « qua' facta sunt, sicut facta sunt aper/V : solemni/tf.!' autem non ea Sciando, sed celebrando, nec 20 preterita prseterire permittz'/. denique »pascha nostrum immolatus est Christus« 4 . Ille utique semel occisus, qui iam 11011 moritur, mors ei ultra non dominabzVwr5. Proinde secundum uocem ueritatis, semel pascha dieimus factum, et ulterius non fu turimi : secundum autem uocem 25 solIemn/Z^/w, omni anno dieimus pascha uenturum. Sic intelligi arbitrar quod in psalmo scriptum est : »cogitatio hominis confitebitur tibi, et reliquiae cogitationis diem sollemnem celebrabunt tibi« 0 , nisi enim quod de rebus temporaliter gestis dicitur cogitatio memoria,' c o m m e n d a ; ^ 30 nullas post tempus reliquias inuenir^A Ideo cogitatio hominis intuens ueritatem domino con(itetur : reliquia; uero cogitationis qua; sunt in memorrä, notis temporibus non cessant celebrare sollemn/tf, ne ingrata cogitatio iudicetur. A d hoc pertinet noctis huius tam pra;clara solemnitas, 35 ubi uigilandò tamquam resurrectionem domini per cogi-
i liumanilate wäre besser loqualiir (stenogrammverlesung?) 6 Pä 75. I i
2 R o m 4, 25 4 I Cor 5 , 7
3 wir erwarten 5 Rom
6,9
S. Augusthii
tationis reliquias operemur, quam semel factam cogitando uerius confitemur. Quos ergo fecit docti« pnedicata wcxitas, absit ut faciat irreligiosív deserte sollemn/tei-. H » c istam noctem per totum mundum fecit illustr^w. hsec demonstrat Christianíwv//« agmina popalorum, IIÍEC confundit tenebras ludstorum, hrec euertit idola paganw^w.
TN DIE P A S C H A E A D P O P V L V M E T I N F A N T E S
P
ost laborem noctis praeterita;,
quoniam etsi spiritus
promptus est, caro tarnen infirma, diu uos tenere sermone non debeo, et tarnen sermonem uobis debco. dies istos, quibus post passioncm domini nostri deo cantamus Alleluia, festos habemus in lretitia usque ad Pentecoste!!, quando missus est de ccelo promissus spiritus sanctz/j. E x his diebus, septem uel octo qui nunc aguntur, sacramentis infantium deputantur. qui paulo ante uocabantur compete»/«, modo uocantur infa ntes. competentes dicebantur, quoniam materna uiscera, ut nascerentur, petendo pulsabant ; infantes dicuntur, quia modo nati sunt Christo, qui prius nati fuerant speculo. In illis est (natura) lionata, quse in uobis debet esse firm ata : et qui iam fideles estis, non eis exempla, quibus perzant, sed quibus proficiant prxbeatis. intendunt enim uos modo nati, quomodo uiuatis olim nati. Hoc faciunt qui etiam secundum A d a m nascuntur : prius paruuli sunt', post mores maiorum cum sentire coeperint, quid imitentur attenda«/, et quoniam quo duxerit mai or, sequitur min or, optandum est ut bona uia maior eat, ne sequendo maiorem minor pereat1. Itaque uos, fratres, qui iam quodam modo per retatem regenerationis parentes estis, alloquor uos ac exhortor, ut ita i die ed. w i d e r sinn und reim »maior et minor pereant«.
S. Augusthii
tationis reliquias operemur, quam semel factam cogitando uerius confitemur. Quos ergo fecit docti« pnedicata wcxitas, absit ut faciat irreligiosív deserte sollemn/tei-. H » c istam noctem per totum mundum fecit illustr^w. hsec demonstrat Christianíwv//« agmina popalorum, IIÍEC confundit tenebras ludstorum, hrec euertit idola paganw^w.
TN DIE P A S C H A E A D P O P V L V M E T I N F A N T E S
P
ost laborem noctis praeterita;,
quoniam etsi spiritus
promptus est, caro tarnen infirma, diu uos tenere sermone non debeo, et tarnen sermonem uobis debco. dies istos, quibus post passioncm domini nostri deo cantamus Alleluia, festos habemus in lretitia usque ad Pentecoste!!, quando missus est de ccelo promissus spiritus sanctz/j. E x his diebus, septem uel octo qui nunc aguntur, sacramentis infantium deputantur. qui paulo ante uocabantur compete»/«, modo uocantur infa ntes. competentes dicebantur, quoniam materna uiscera, ut nascerentur, petendo pulsabant ; infantes dicuntur, quia modo nati sunt Christo, qui prius nati fuerant speculo. In illis est (natura) lionata, quse in uobis debet esse firm ata : et qui iam fideles estis, non eis exempla, quibus perzant, sed quibus proficiant prxbeatis. intendunt enim uos modo nati, quomodo uiuatis olim nati. Hoc faciunt qui etiam secundum A d a m nascuntur : prius paruuli sunt', post mores maiorum cum sentire coeperint, quid imitentur attenda«/, et quoniam quo duxerit mai or, sequitur min or, optandum est ut bona uia maior eat, ne sequendo maiorem minor pereat1. Itaque uos, fratres, qui iam quodam modo per retatem regenerationis parentes estis, alloquor uos ac exhortor, ut ita i die ed. w i d e r sinn und reim »maior et minor pereant«.
sermo 228 in die paschre ad p o p u l u m
'3
uiui7/w, ut cum eis qui uos imitantur, gaud ¿ a//j, non pereatis. Attendit modo natus nescio quern fidelem ebriosum; timeo ne dicat sibi : quare ille fidelis est et tantum bibit? attendit nescio quern fenerato/r/«, tristem datorem, truculentum exac/wrw, et dicit sibi : faciam et ego. respondetur ei : iam fidelis es, noli facere; baptize///.? es, renatits es, mutata est s p « , mutentur m o r « . et ille : quare ille et ille fideles sunt? Nolo dicere alia; quis enim commemoret omnwr Ideo, fratres mei, quando male uiui//'.f, qui iam fideles estis, et de uobis et de istis malam rationem deo redde//j. 2 Iam ipsos alloquor, ut grana sint in area, ut paleam qua.' uento circumfer/?//', non scquan////', cum qua pereant\ sed maneant pondère caxitatis, ut perueniant ad regnum immortal?'/«//.?. V o s ergo, fratres, uos filii, uos nouella germina matris ecclesia.1, obsecro uos per quod accepistis, ut attendatis in eum qui uos uocau//, qui delex// uos*, qui perdi/tfj quaesiz/z'/ uos, qui inuen/«« illumina?//'/ uos, ut non sectemini uias perditor«'//, ir. quibus errat nomen fidelium : non enim quitritur quid uocentur, sed utrum nomini suo consonent 3 . Si natus est, ubi est noua uita? si fidelis est, ubi est fides? audio nomen, agnoscam et rem. Eligite uobis quos imitemini, deum timenles, ecclesiam dei cum timore intra«/«, uerbum dei diligenter audi entes, memoria retin entes, cogitatione rumina;//«, factis impl