Werke: Lieferung 2 Kaiser Konstantins Schreiben zur Einberufung der nicänischen Synode - Brief Kaiser Konstantins an Arius und Genossen [Reprint 2012 ed.] 9783110271539, 9783110152142

Citation preview

Kaiser Konstantins Schreiben zur Einberufung der nicänischen Synode (325). ç A o ) JLu{ y ^ y • v O-DIQA.;O ^O η v i s . > JL ή ι ». ¿jJLa W o U }

^οο»\·>? JIVI\a ^ J L t

_ o t i f l o o j o J Q j o ^ao

{L^^J

41

JJo ( L ^ - ^¿o OJO^OD; . ^ m - » JL*i\a ^^.JLa.

V

. < ι γ > . \ η ° > η ι . ¿ i ¿ . m i o r> ^-.j o j o * .'(L^ju o ^ o o « JLaxuxuSÌ . « « » > , 1 » ^

v>v¡ lo^.

E δύνωνται τ ά περί α ύ τ ώ ν και τίνες είσίν οί άττοστάντες της εκκλησίας και μή σννθέμενοι. ασπασαι πάντας τούς άδελφούς τούς μεθ' ύμών καί π α ρ ' ύμϊν.

άσπά^ονταί σε

οίδε ol

άδελφοί ol μεθ' ήμών έν κυρίω. [Τέλο; τ η ; έπιστολή; τηζ γραφείση; ύπό τήζ Ιν 'Αντιόχεια σνναθροισθείση; συνόδου πρό; 'Αλέξανδρον έττίσκοπον τη s Νέα; 'Ρώμη;, τουτέστι δέ Κωνσταντινουπόλεως.]

Urkunde 19. Brief des Narciss von Neronias an Chrestus, Euphronius u n d

Eusebius.

(Fragmente)

(3»5) ι . Έντυχών y à p Ναρκίσσου του Νερωνιάδο; προεστώτο; έπιστολη, ήν yéypaçsv πρό; Χρήστόν τίνα καί Εϋφρόνιον καί Εύσέβιον, ώ ; " Ο σ ί ο υ τ ο υ έ π ι σ κ ό π ο υ έ ρ ω τ ή σ α ν τ ο ; α ύ τ ό ν , εΙ ώ σ π ε ρ Ε ϋ σ έ β ι ο ; ό τ ή ; Τ Τ α λ α ι σ τ 1 ν η ; δ ύ ο ο ύ σ ί α ; ε Ι ν α ί φ η σ ι ν ο ύ τ ω ; κ α ί α υ τ ό ; λ έ γ ο ι , Ιγνων αύτόν άπό των γραφέντων τ ρ ε ϊ ; ε ί ν α ι π ι σ τ ε ύ ε ι ν ο ύ σ ί α ; άποκρινόμενον. 2. . . . μεταβαίνει έπί τόν Νάρκισσον καί φησιν, ώστε καν ίκεϊνό Tis λέγη κατασκευάζω ν π ρ ώ τ ο ν ε ί ν α ι Θεόν κ α ί δ ε ύ τ ε ρ ο ν , ώζ Νάρκισσο; αύταϊζ λέξεσιν yéypaçEV (. . .), ότι μέν αύτό; καί ό πατήρ αΟτοϋ δύο είσίν, αύτοϋ τοϋ κυρίου μαρτυρουντο; καί τών άγίων γραφών έκ μέρους ήκούσαμεν. εί τοίνυν Νάρκισσο; διά τοΰτο διαιρεϊν δυνάμει τόν Aóyov τοϋ πατρό; έθέλοι, y ν ώ τ ω ότι ó ypáipa; προφήτη; ώ ; του 9εο0 είρηκότο; »ποιήσωμεν άνθρωπον κατ' εΙκόνα ήμετέραν καί καθ' όμοίωσιν«, αύτό; γέγραφεν »καί έπο ίη σε ν ò θεό; τόν άνθρωπον«. ι — 4 Euseb c. Marc. I 4,39 (26,5— ΙΟ )

5 — Ι Ο Euseb c. Marc. I 4, 53—54 (28,33—29,6)

iff. Nr. i Marcellfrgm. 81 2 Ossius war Vorsitzender auf der Synode von Antiochien 325, Euseb v. Cäsarea dort angeklagt, vgl. Urk. 18, worüber Narciss als weiterer Angeklagter hier berichtet 3 Zu δύο ουσίας vgl. Euseb Dem. ev. VI 1 , 1 (251, 3) 5ff. Nr. 2 Marcellfrgm. 80 | μεταβαίνει sc. Μάρκελλο; 5/6 Vgl. Euseb Dem. ev. V 30, 3 (249, 4 ! ) 9/10 Gen. i,26f.

Urkunde 20. Kaiser Konstantins Schreiben zur E i n b e r u f u n g der nicänischen

Synode.

(Frühjahr 325) .j.i η·.,»\ ~jul

^

"

JLflfi rinn.9i)) JL^jb; iirto t « ¿.t ¿ . m o r> JLa^ao? ^w.otvi

Jjto» *.{ootL; {tv .vi, íij> Loot ^ v i N i ABE

k i u u j ^ o { JLsla_a.o JLjlx» Ji{? ^ ¿ ¿ » o

^»ootj

^ » j o j o « L^solU*

)0t*>> JLotoL JJjj ^ .JK

;-sì·?

^ i N i ;

liL·^}

u

.{ooM ot v>n ι η ·>

>>

o p jLaaftoo

τ ι v> «jl» β

^»001? ^ i » JL»jül>; .{LJj K*)LXe

ABE

:

ι ^ > B E

.J~>

_

4 ^Λί^ΙΙ, ill Aaj E

πρότερον συνεφωνήθη, νυν πολλών ενεκα καλόν είναι εδοξεν ήμϊν Ινα έν Νικαία τ η της Βιθυνίας πόλει συναχθή, διότι τε οί εκ της 'Ιταλίας καΐ των λοιπών της Ευρώπης μερών έρχονται έπίσκοποι και διά τήν καλήν του άέρος κρδσιν, (ετι δέ καί) ίν' εγώ έγγύθεν θεατής ώ καί κοινωνός τών γενησομένων. δια τοΟτο γνωρίζω ΰμΐν, αδελφοί αγαπητοί, πάντας ύμδς είς τήν είρημένην πόλιν, τουτέστι δ' εις Νίκαιαν, διά σπουδής συναχθήναι. s έκαστος ουν ύμών όρών είς το χρήσιμον, ώς προείρηκα, σπευδέτω άνευ τινός μελλήσεως ταχέως ελθεϊν, ίνα θεατής τών γενησομένων αύτός εγγύθεν γένηται. ό θεός ύμδς διαφυλάξει, άδελφοί αγαπητοί. 3 Den Ruf eines guten Klimas mit üppiger Vegetation hat sich. Nicäa bis in die spätbyzantinische Zeit erhalten, siehe das Enkomion Νικαεύς des Theodorus Metochites (f 1328) auf seine Vaterstadt (bei K. Sathas, Mesaionike Bibliotheke I 143 Venedig 1872) ι ήμϊν > BE

3 Ath. (Κ) Gel. | έπιστεύσαμεν Sokr. 8 ύμΐν > Theod. | προαναφέρομεν Gel. 9 a · Rd. ή έν Νικαίφ ύπό τ η ; συνόδου ϋπαγορευθεΐσα πίστι; Sokr. (G). 12 θεοϋ πατρό; Sokr. | τά > Theod. 15 δέ > Sokr. Theod. Gel. Th. | ¡v > Theod. (Ans) | τούτων — 17 ccyiov1 > Gel. (ab), also Gel. (c) aus Theod. oder Sokr. 16 u. 17 immer άληθινώς Theod. 17 πνεύμα äyiov ~ Theod. Gel. Th. | καθώ;] καθά Theod. 20 πάλαι] πάλιν Sokr. Theod. Gel. Th. (a. Rd.) I ταύτη;] αύτη; Th. | μέχρι — 2i πίστεως] μέχρι θανάτου ούτω; σχήσειν καί âv αύτη ένίστασθαι τή πίστει Sokr. 21 ένίστασθαι] συνίστασθαι Theod. | αΐρεσιν άθεο ν ~ Sokr. (MFHCG) 22 πάντοτε] πάντα Sokr. πάντε; Th. > Theod. 23/24 μαρτνρούμεθα Sokr. (MFHCG) Gel. (H) 24 εχοντες + καί Theod. Gel. | άποδείξεω; Sokr. (G) Theod. 25 έκηρύσσομεν + όμοίω; Th. 26 ταύτη; —πίστεω;] όμοίω; ταύτη; τ η ; ύφ' ήμων έκτεθείση; πίστεω; καί Sokr. Σ | ούδενί] ούδεί; Theod. | τ ό π ο ; ] λόγο; Sokr. (G, dan,n durchgestrichen) 6*

44

Urkunde 22.

τε πρώτος ό θεοφιλέστατος ήμών βασιλεύς ορθότατα περιέχειν αύτήν έμαρτύρησεν.

ούτω

τε καί έαυτόν φρονεϊν συνωμολόγησε καί τ α ύ τ η τούς π ά ν τ α ς συγκαταθέσθαι ύπογράφειν τε τοις δόγμασι καί συμφωνεΐν τούτοις αύτοΤς παρεκελεύετο, ένός μόνου προσεγγραφέντος ρήματος τ ο υ ομοουσίου, δ καί αύτός έρμήνευε λ έ γ ω ν · ότι μή κατά τ ω ν σωμάτων πάθη λέγοιτο ομοούσιος (à utôç), ούτ' οΰν κατά διαίρεσιν ούτε κατά τινα άποτομήν έκ του s πατρός ύ π ο σ τ ή ν α ι - μηδέ γ ά ρ δύνασθαι την άυλον και νοεράν καί άσώματον φύσιν σωματικόν τι πάθος ύφίστασθαι, θείοις δέ καί άπορρήτοις λόγοις προσήκειν τ α τοιαύτα νοεϊν. καί ό μέν σοφώτατος ήμών καί ευσεβέστατος βασιλεύς τοιάδε έφιλοσόφει. οί δέ προφάσει της τ ο ΰ όμοουσίου προσθήκης τήνδε τ η ν γραφήν πεποιήκασιν 8

[ Ή έν τ η συνάδω ύπαγορευθεϊσα πίστις.]

ίο

»Γίιστεύομεν είς ένα Θεόν, πατέρα, παντοκράτορα, π ά ν τ ω ν ορατών τε καί άοράτων ποιητήν, καί είς ενα κύριον ' ΙησοΟν Χριστόν, τον uiòv τ ο υ θεού, γεννηθέντα έκ του πατρός μονογενή τουτέστιν έκ της ούσίας του πατρός, θεόν έκ θεοϋ, φώς έκ φωτός, θεόν άληθινόν έκ θεου άληθινοϋ, γεννηθέντα ού ποιηθέντα, όμοούσιον τ ω π α τ ρ ί , δι' ou τ ά π ά ν τ α έγένετο τ ά τε έν τ ω ούρανώ καί τ ά έν τ η γ ή , τον δι' ήμδς τούς άνθρώπους καί δια τήν ήμετέραν σω- is τηρίαν κατελθόντα καί σαρκωθέντα, ένανθρωπήσαντα, παθόντα καί ά ν α σ τ ά ν τ α τ η τρίτη ήμέρςτ, άνελθόντα είς ούρανούς, έρχόμενον κρϊναι ζώντας καί νεκρούς,

και είς τ ο ά γ ι ο ν

2fi. Lietzmann hat in seinen „Symbolstudien X I I I " (ZNW 24 [1925] S. 193fi.) gezeigt, daß die nicänische Formel (Urk. 24) nicht direkt von der cäsareischen Taufformel Eusebs abhängig ist, vielmehr dem Jerusalemer Typ nahesteht (a. a. O. S. i98fi.)·. Richtig ist in Eusebs Behauptung, daß die Besonderheiten der nicänischen Formel Zusätze (προσθήκαι vgl. S. 43,2) zum „altgewohnten Symboltyp" sind. Harnack will (ZNW 24 [1925] S. 203) lieber die nicänische Formel von einer Redaktionskommission aus mehreren provinzialkirchlichen Symbolen hergestellt wissen, um die Aussagen Eusebs möglichst bestehen lassen zu können 4—7 Bei Ignatius v. Selymbria Vita Constantini, bei Theophilos Joannes Mnemeia hagiologika S. 2 1 1 5 In Urk. 21 wird ein weiterer Bericht über die Annahme des Wortes όμοούσιο; gegeben. Zu den Ausführungen vgl. Euseb eccl. theol. II 6,3 (103,24t.), ferner Euseb Dem. ev. IV 15,52 (181, i9fl.) 8 Als Urheber des Symbols werden genannt : von den Arianern Ossius von Cordoba bei Äthan. Hist, arian. 42 (I 369 B); in der Vita Constantini des Cod. Angel. A. Ossius u. Alexander (Philostorgius ed. Bidez S. 9,30) ; bei Hilarius Frg. hist. 2, 33 Athanasius (CSEL 65, 154, i8ff.). Basilius nennt einen kappadokischen Kleriker Hermogenes, späteren Bischof von Caesarea: Ep. 81 (III 174 B), Ep. 263,3 (406 A), Ep. 244,9 (381 C) 1 1 ff. Vgl. Urk. 24 13 Lietzmann a. a. O. sieht in τουτέστιν έκ τή; ουσία; toö ττατρό; und θεόν1 bis 14 πατρί die Zusätze der Kommission I Orígenes Frg. in Joh. 1 , 1 4 (490,20!.): τό »ώ; μουογευοΰ; παρά πατρό;« νοεϊν υποβάλλει έκ τ ή ; ουσία; του πατρό; είναι τον υίόν. Zweifel an der Echtheit des Fragmentes können wegen der in ihm fernerhin enthaltenen echt origenistischen Ausführungen nicht bestehen. Theognost bei Äthan, de decr. nie. 25 (I 230 Β) : εκ τη; tcö πατρό; ουσία; εφυ 13/14 Vgl. Euseb Urk. 3 S. 4,8ff. Ath. ( B K O R ) Sokr. (MA FHC G Σ) Theod. (A n s ζ) Gel. ( a b c ) Th.

11—45,4 auch Urk. 24 (Symbol)

ι αύτήν] ταύτην Th. 2 συνωμολόγησε] έμαρτύρατο Sokr. | πάντα;] παρόντα; Sokr. (A) | συγκατατίθεσθαι Theod. Gel. 2/3 ύπογράφειν τε] καί ύπογράφειν Sokr. Th. 3 τε] καί Th. [ καί > Th. I αυτού; παρεκελεύσατο Th. | προσγραφέντο; Th. 4 αυτό;] αύτό Ath. Theod. Gel. Th. | ήρμήνευσε Sokr. (MCHC) Theod. Gel. (Hbc) ερμήνευσε Sokr. (MFHCG) Gel. (Α·) | κατά των Ath. (BRE) Sokr. (H sp. corr. a. Rd. : τά) κατά τά των Ath. (Κ) Sokr. (MAFCG) Gel. Th. κατά Theod. (AnL + τά sv) 5 λέγοι τό Sokr. (FGC) Th. | όμοούσιον Ath. (KO R) Sokr. Th. | τφ πατρί όμοούσιο; Gel. | Op., gefordert aus λέγοιτο u. έκ του πατρό; ¡ οΰν > Sokr. (HC) Theod. Gel. Th. | του > Theod. (A) Gel. (Η) 6 μηδέ] μήτε Sokr. Th. 7 λόγοι;] βήμασι Sokr. | προσήκειν (abhängig von λέγων)] προσήκει Sokr. (F) Theod. (An) Gel. (He) 8 ήμων καί εύσεβέστατο;] καί ευσεβή; ήμων Sokr. I τοιάδε] τά τοιάδε Gel. τοιαύτα Th. τά τοιαύτα Theod. | διεφιλοσόφει Theod. 9 τη; —· προσθήκη; > Sokr. u. Σ j πεποιήκασιν + τό μάθημα Sokr. (MFHCG) 10 Zusatz in der Überlieferung I ή έν τη συνόδω] ή έκ τη; συνόδου Ath. (Β) ή έν Νικαίςι ύπό τη; συνόδου Sokr. (Α F H C) die ganze Überschrift fehlt bei Sokr. (MG, G setzt sie zu S. 43,18) Theod. (LV) Th. | πίστι; + τό μάθημα Sokr. (A) 12 έκ πατρό; άγεννήτου Theod. (nsz) 15 τω > Gel. Th. Symbol (Ath. ORE) | τά» > Gel. (ac) Sokr. (H, nachgetr. von Korr.) vgl. Kol. 1,16 16 παθόντα + ταφέντα Gel. 17 εΐ; 1 + τοΟ; Sokr. (MFHCG) Theod. Gel. | καί έρχόμενον Ath. 17—45,1 τό πνεύμα τό όιγιον Sokr.

Brief des Euseb von Cäsarea an seine Gemeinde Uber die Synode von Nicäa (Juni 325).

45

πνεϋμα. τούς 5έ λέγοντας 'ήν ποτε δτε ούκ ήν' καΐ 'πριν γεννηθήναι ούκ ήν' καί ότι 'έξ ούκ όντων έγένετο' ή έξ έτέρας ύποστάσεως ή ουσίας φάσκοντας είναι ή κτιστόν ή τρεπτόν ή άλλοιωτόν τον υίόν του ΘεοΟ αναθεματίζει ή καθολική καί άποστολική εκκλησία«. Καί δή ταύτης της γραφής ύπ' αύτών ύπαγορευθείσης, όπως εΐρηται αϋτοΐς τ ο »έκ της ουσίας του ττατρός« καί τό »τω πατρί όμοούσιον«, ούκ άνεξέταστον αύτοίς κατελιμπάνομεν. επερωτήσεις τοιγαροΰν καί αποκρίσεις εντεύθεν άνεκινοϋντο έβασάνι^έν τε ό λόγος τήν διάνοιαν των είρη μένων. καί δή τό »έκ της ουσίας« ώμολογεϊτο προς αύτών δηλωτικόν είναι τοϋ έκ μέν του πατρός είναι, ού μήν ώς μέρος ύπάρχειν του πατρός, ταύτη δέ καί ήμϊν έδόκει καλώς εχειν συγκατατίθεσθαι τή διανοία της εύσεβοϋς διδασκαλίας ύπαγορευούσης έκ του πατρός είναι τον υίόν, ού μήν μέρος αύτοϋ της ούσίας τυγχάνειν. διόπερ τη διανοία και ημείς συνετιθέμεθα ούδέ τήν φωνήν του ομοουσίου παραιτούμενοι του της είρήνης σκοπού προ όφθαλμών ήμϊν κειμένου καί του μή της όρθής έκπεσεϊν διανοίας. Κατά τά αύτά δέ καί τό »γεννηθέντα καί ού ποιηθέντα« κατεδεξάμεθα, έπειδή τό »ποιηθέν« κοινόν έφασκον είναι πρόσρημα των λοιπών κτισμάτων των δια του υιού γενομένων, ών ουδέν δμοιον εχειν τόν υ ί ό ν διό δή μή είναι αύτόν ποίημα τοις δι' αύτοϋ γενομένοις έμφερές, κρείττονος δέ ή κατά παν ποίημα τυγχάνειν ούσίας, ήν έκ τοϋ πατρός γεγεννήσθαι τά θεία διδάσκει λόγια, τοϋ τρόπου της γεννήσεως άνεκφράστου καί άνεπιλογίστου πάση γενητή φύσει τυγχάνοντος. Ούτω δέ καί τό »όμοούσιον είναι τοϋ πατρός τόν υίόν« έξετα^όμενος ό λόγος συνίστησιν, ού κατά τόν τών σωμάτων τρόπον ούδέ τοις θνητοϊς 3olS παραπλησίως, ούτε γαρ κατά διαίρεσιν της ούσίας ούτε κατά άποτομήν, άλλ' ούδέ κατά τι πάθος ή τροπήν ή άλλοίωσιν της τοϋ πατρός ούσίας τε καί δυνάμεως, τούτων γάρ πάντων άλλοτρίαν εϊναι τήν άγέννητον τοϋ πατρός φύσιν. παραστατικόν δέ είναι τό »όμοούσιον 6 Vgl. S. 44. !3· Μ 9 Es kann kein Zweifel darüber bestehen, d a ß Euseb ein präzise gefaßtes όμοούσιοζ abgelehnt h a t , vgl. eccl. theol. I I I ig. Wenn er hier den Terminus "έκ της ούσΙας τ ο ϋ π α τ ρ ό ς ' durch 'έκ τ ο ϋ ττατρόζ είναι' deutet, so macht er zwar dem Wortlaut nach ein Zugeständnis in Rücksicht auf die nicänische Formel, in der Sache bleibt er sich t r e u : έκ τοΟ π α τ ρ ό ς (έγεννήθη) ist ihm auch sonst geläufig 15 Vgl. S. 44,14 16 Vgl. Euseb eccl. theol. I I I 2 , 8 (140,9) 18 Vgl. 21 Euseb Dem. ev. V 1,28 (216,4) Vgl. S. 44, 14 23 Euseb Dem. ev. IV 3,13 (154,17f.) und V i , 8 — 1 3 (211, 24ft.) 24 Das Gewicht liegt f ü r Euseb auf δυνάμεως 25—46,3 bei Ignatius v. Selymbria a. a. O. S. 211 25S. Vgl. Euseb eccl. theol. I 20,68 (92,I7ff.) Ath. (BKO R) Sokr. (MA F H C G Σ) Theod. (A n s ζ) Gel. (a b c) Th. ι ήν 1 ] ότι ήν Sokr. (G) Theod. (ACL) | καί 1 — ήν 2 ] ή ούκ ήν (ή οΰκ ήν > G) πρίν γεννηθήναι (γεννηβη Symbol ~ Sokr. Symbol | καί ότι] ή Sokr. Symbol 2 ή κτιστόν ή > Theod. Gel. (Η) 3 + τούτους Sokr. Th. τοιούτους Symbol 3 ή καθολική — 4 εκκλησία - ; Symbol S. 52,4 f.] ή καθολική έκκλησία Ath. ή á y í a ( ά γ ί α > Sokr. à y i a + τ ο ϋ θεού Th.) καθολική καί α π ο στολική (-)- τ ο ϋ 6εοϋ Sokr., nach έκκλησία Α) έκκλησία Soler. Theod. Th. ή άποστολική καί καθολική ( + ά γ ί α He) έκκλησία Gel. 5 ύπαγορευθείσης ΰ π ' αυτών ~ Τ1ι. 6 αύτοίς] αύθις Theod. (nsz) 6/7 καταλιμπάνομεν Sokr. Theod. (AnSD Parm.) Gel. (HV 1 ) 7 έρωτήσεις Theod. επερωτήσασι Gel. 8 δή + καί Sokr. Th. | !κ > Sokr. (HC) | ούσίας τ ο υ π α τ ρ ό ς Gel. vgl. Ζ. 6 | ώμολόγητο Sokr. (MFHCG) Theod. (n) Th. 9 ώς > Sokr. (AM) Th. 10 τ α ύ τ η ] τ α ύ τ α Sokr. (MFHCG) I δέ > Theod. | συγκαταθέσθαι Th. 11 της ούσίας α ύ τ ο ϋ — Sokr. Theod. (An Parm.) 12 ήμεΐς Ath. (BKO) Σ αύτοί rei. | καί ήμεϊς > Sokr. (M) | συντιθέμεθα Ath. (Β) Sokr. Theod. ( n s z ) Gel. (He) Th. | τ ο ϋ ομοουσίου > Theod. Gel. 13 ήμϊν] ήμών Theod. Th. 15 τ ά αύτά] τ α ϋ τ α Theod. τ α ύ τ α Th. | δέ > Th. | καί τ ό nachgetragen Th. 16 εφασκεν Ath. 18 έμφερές] δμοιον Sokr. | τυγχάνει Ath. vgl. S. 44, 7 19 γεγενήσθαι Sokr. Theod. (AD) Th. | διδάσκει τ ά θεϊα ~ Sokr. Theod. (A) | γενέσεως Sokr. (MFHCG) | γεννήσεως + καί Theod. 20 γεννητη Theod. (AnsDL) Gel. (Hc) 21/22 συνίστη Theod. (A sz - σ τ α V) Gel. (a b) 23 άλλ' — 24 τ ρ ο π ή ν > Sokr. u. Σ 24 ούσίας τε καί > Theod. Gel. 24/25 άλλότριον Theod. Th. 25 άγένητον Ath. Sokr. (Mc) I φύσιν τ ο ϋ πατρός ~ Sokr. 2 5 — φ , ι τ ω π α τ ρ ί τ ό όμοούσιον — Sokr.

9

10

11

12

13

46

Urkunde 22.

τ ω πατρί« τ ο υ μηδεμίαν έμφέρειαν πρός τ ά γενητά κτίσματα τον ulòv τ ο υ θεοϋ φέρειν, μόνω δέ τ ω ΤΓατρί τ ω γεγεννηκότι κατά π ά ν τ α τρόπον άφωμοιώσθαι καΐ μή είναι έξ έτέρας τινός υποστάσεως τε και ουσίας, ά λ λ ' έκ τ ο υ πατρός, τον τρόπον καλώς έχειν έφάνη συγκαταθέσθαι,

φ καΐ α ύ τ ω τούτον έρμηνευθέντι

έπεί καΐ τ ω ν παλαιών τινας λογίους

καί έπιφανεΐς έπισκόπους καΐ συγγραφείς Ιγνωμεν έπΐ της τ ο υ πατρός καΐ υίοΟ 6εο- Β λογίας τ ω τ ο υ όμοουσίου συγχρησαμένους ονόματι. 14

ΤαΟτα μέν oöv περί της έκτεθείσης ειρήσθω πίστεως,

ή συνεφωνήσαμεν οί πάντες

οΰκ άνεξετάστως, ά λ λ α κατά τάς άποδοθείσας διανοίας έπ' αύτοΟ τ ο υ θεοφιλεστάτου 15 βασιλέως έξετασθείσας καί

τοις

είρημένοις λογισμοίς συνομολογηθείσας.

καί τον

άναθεματισμόν δέ τον μετά την πίστιν προς αυτών έκτεθέντα άλυπον είναι ήγησάμεθα δια ίο τ ό άπείργειν άγράφοις χρήσθαι φωναις, διό σχεδόν ή π δ σ α γέγονε σύγχυσις καί άκαταστασία της έκκλησίας.

μηδεμιδς γοΟυ θεοπνεύστου γραφής τ ω »έξ ούκ όντων« καί

τ ω »ήν ποτε ότε ούκ ήν« καί τοις έξής έπιλεγομένοις κεχρημένης ούκ εΰλογον έφάνη τ α ύ τ α λέγειν καί διδάσκειν. φ καί α ύ τ φ καλώς δόξαντι συνεθέμεθα, έπεί μηδέ έν τ φ προ τούτου χρόνω τούτοις είώθαμεν συγχρήσθαι τοις ρήμασιν. 16

is

"Ετι μην τ ό άναθεματί^εσθαι τ ό »πρό τ ο υ γεννηθήναι ούκ ή ν« ούκ άτοπον ένομίσθη τ φ παρά πασιν όμολογεϊσθαι τ ό είναι τόν υΐόν τ ο υ θεοϋ πρό της κατά σάρκα γεννήσεως, ήδη δέ ό θεοφιλέστατος ήμών βασιλεύς τ φ λ ό γ ω κατεσκεύα3ε καί κατά τήν ενθεον αύτού γέννησιν τό πρό π ά ν τ ω ν αΙώνων είναι αύτόν, έπε! καί πρίν èvepysiçc γεννηθήναι δυνάμει ή ν έν τ φ πατρί άγεννήτως, όντος τ ο υ πατρός άεΐ πατρός ώς καί βασιλέως άεΐ καί σωτήρος 20 άεί, δυνάμει π ά ν τ α όντος, άεί τε κατά τ ά αύτά καί ώσαύτως έχοντος.

17

ΤαΟτα ύμΐν άναγκαίως διεπεμψάμεθα, άγαπητοί, τ ό κεκριμένον τής ήμετέρας έξε4—6 Zitiert bei Äthan, ep. ad Afros 6 (I 896 B/C) 5 Zu συγγραφέα; setzt der Glossator in Sokr. (M) : ώ; Θεόγνωστον τόν Άλε§ανδρέα i2 Gegen έξ ούκ όντων Euseb Dem. ev. V 1, 14—15 (212,22ff.). Auch eccl. theol. III 2,8 (140, ioff.) grenzt sich Euseb gegen die Arianer ab i8ff. An dieser Stelle gibt Euseb schwerlich seine eigene Meinung wieder, sondern die des Kaisers bzw. die Anschauungen derer, die dem Kaiser die Formeln soufflierten. Vgl. Marceli v. Ancyra Frg. 52 (194, ioff. Klostermann): ϊν' έν μέν τ φ φήσαι »έν άρχή ήν ό λόγο;« δείξη (Johannes-Evang.) δυνάμει έν τ φ ττατρί εΤναι τόν λόγον . . . Ιν δέ τω »καί ό λόγο; ήν upòs ιόν θεόν« ένεργεί? πρό; τόν θεόν είναι τόν λόγον. Euseb wehrt sich in ecc. theol. mit ganzer Schärfe gegen die Ansicht Marcelle, daß der Vater und der Sohn vor der Geburt des Sohnes nur auf irgend eine Weise eins gewesen seien. Statt vieler Belege nur eccl. theol. I 20,17s. (83,220.). Es ist unmöglich, daß Euseb seinerseits zugestanden hat: ήν âv τω ττατρί άγεννήτω;. Man darf in den oben von Euseb wiedergegebenen Worten einen Ausschnitt aus der offiziellen Erklärung zum Symbol sehen. Siehe zu dieser Stelle vor allem F. Loofs, Das Nicänum in Festgabe für K. Müller 1922 S. 81 Ath. (BKO R) Sokr. (MA FHC G Σ) Theod. (A n s ζ) Gel. (a b c) Th. Ζ. 16 — 2i fehlt bei Sokr. Th. ι TOÜ1] τό Ath. (R) Sokr. (FHCG) Theod. (G) Gel. (Hbc) Th. | γεννητά Gel. (c) Th. | φέρειν] έμφαίνειν Sokr. (doch έμφαίνειν Mc, las Μ έμφέρειν ?) 3 τινό;] τε Sokr. (MFHCG) > Sokr. (A) | τε > Ath. (K) Sokr. (MFHCG) Theod. (sz) | αύτω] αύτό Theod. (L) Gel. (A'bcLoe.) 4 συγκατατίθεσόαι Theod. Gel. (c) | λογίου; τινά; — Theod. 5 συγγραφέα; Sokr. Theod. Gel. Th. 6 χρησαμένου; Ath. (BKO) und Ep. ad Afros Theod. (L). Gel. 7 oOv > Theod. 9 λογισμοί«; συνομολογηθείσα; Sokr. (Mc; M: όμολογηθείσα;) io TTpôs] παρ' Th. | τεθέντα Theod. | άλυπον] δλυτον Gel. (c) Th. δεκτόν Theod. 11 χρήσασθαι Sokr. Theod. (nsv) [ διό] δι' &; Theod. (δΓ ά ν) Gel. Th. δΓ ών Sokr. (Mc) I καί] τε καί Sokr. Th. 12 των έκκλησιών Sokr. u. Σ Th. | γοϋν] oöv Th. | θεοπνεύστου > Ath. (BKO) 12 u. 13 τω] τό Ath. (R) Sokr. Theod. (Asz) Gel. 14 έν > Th. | τούτου] τούτφ Sokr. (MF, aber MCFC corr. τούτου) 15 χρήσθαι Sokr. (FHCG) Gel. (V') χρήσασθαι Sokr. (MA) 16 ετι μήν] ετι τήν Ath. (BKO) ότι μήν Ath. (R) | τό 1 ] του Ath. | άναθεματφιν Ath. (Β) 17 τω] τό Ath. (R) | τό > Theod. Gel. | τόν] αύτόν Theod. ( A n s D v Parm.) Gel. | πρό] καί πρό Theod. Gel. (Η) ι8 βασιλεύ; + καί αύτό; Gel. | ώ ; καί Gel. 19 γέννησιν] γένεσιν Ath. (BOR) I τό] τήν Ath. Gel. 20 άεί»] καί Theod. 21 τε + καί Theod. 22 τά κεκριμένα Theod.

Das Schreiben der Synode von Nicäa an die Ägypter (Juni 325).

6

47

τάσεώς τε καί συγκαταθέσεως φανερόν ύμϊν καθιστώντες καΐ ώς ευλόγως τότε μέν καΐ μέχρις έσχάτης ώρας ένιστάμεθα, δθ' ήμΐν τα έτεροίως γραφέντα προσέκοπτε, τότε δέ άφιλονείκως τά μή λυττοΟντα κατεδεξάμεθα, δθ' ήμΐν εύγνωμόνως τών λόγων έξετά^ουσι τήν διάνοιαν έφάνη συντρέχειν τοις ύφ' ήμών αύτών έν τη προεκτεβείση πίστει ώμολογημένοις. ι τε > Theod. (SDL) Gel. (A 1 ) | συγκαταθέσεως] σνγκαταθέσθαι ώς Sokr. (Α) | καΙ> > Theod. | τότε] ποτέ Theod. (sz) Gel. (M») 2 έσχάτης] ύστάτης Sokr. Theod. Gel. Th. | ίστάμεθα Theod. I όθ'] δθεν Sokr. (Α) όθεν τε Th 3 μή > Ath. (ΒΚΟ) | δθ'] όθεν Theod. (L) όθεν τε Th. | ενγνωμόνω; έξετά^ουσι τ ω ν λόγων ~ Sokr. 4 έφάνη συντρέχειν] έμφανη σύμπραξιν (συμπραξίαν ζ) έχειν Ιδοξε Theod. 4/5 ώμολογουμένοι; Ath. (Β) | Gel. hat noch folg. Schluß: άσπα^όμεθα ύμδς σύν τ η π α ρ ' ύμϊν άδελφότητι· έρρώσθαι ύμδς Ιν κυρ (ω εύχόμεθα, άδελφοί τιμιώτατοι.

Urkunde 23. Das Schreiben det Synode von Nicäa an die Ägypter. (Juni 325)

Τη ccyiqc καί μεγάλη βεοΟ χάριτι Άλεξανδρέων έκκλησί