Süleyman Askeri Bey: Teşkilat-ı Mahsusa'nın İlk Başkanı [1 ed.] 9786258431872

Citation preview

SÜLEYMAN ASKERI BEY Tqkilat-1 Mahsusa'run tlk Batkaru SÜLEYMAN TEKIR

KRONlK KlTAP: 339

Gizli Te1ltilatlar Serisi: 13 YAYIN YÔNETMENl

Adem Koçal SER.l EDlTÕRÜ

Polac Safi EDl TôR

Polat Safi

KAPAK TASARIMI

Kuran Ural

KAPAK FOTOGRAFI RENKLENDlRME

Yigic Alp Kmk MlzANPAJ

Kronik Kirap 1. Baslo, Ekim 2022, lscanbul ISBN

978-625-8431-87-2

KR ONlK KlTAP

�akay1kh Sk. N°8, Levem lscanbul - 34330 - Türkiye Telefon: (0212) 243 13 23 Faks: (0212) 243 13 28 [email protected]

Kültür Bakanlzgi Yaymc1/zk Sertifika No: 49639 www.kronikkitap.com

o o • kronikkitap B A S KI VE ClLT

Optimum Bas1m Tevflkbcy Mah. Dr. Ali Demir Cad. No: 51/ l 34295 K. Çckmccc i lstanbul Tclcfon: (0212) 463 71 25 Matbaa Strtifika No: 41707 YAYIN HAKLARI

Bu kitabm Türkiye'delti tüm yaym haklan Kronik Yaymc1hk A.�.'ye ainir. Tanmm amac1yla yap1lacak almular d11mda, hiçbir 1ekilde kopya edilemez, çogalulamaz, yaymlanamaz.

••

SULEYMAN �SKERIBEY "

[E�KILAT-1 MAMSUSA'NIN ILK BA�KANI

SÜLEYMAN TEKIR K�ik

SÜLEYMAN TEKiR 1985'te Kayseri'nin Develi ilçesinde dogdu. 2008 y1lmda Kafkas Üni­ versitesi Fen-Edebiyat Fakülcesi Tarih bõlümünden mezun oldu. 2010 yilmda Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Cumhuriyet Tari­ hi Bilim Dal1'nda "1921-1928 Ardahan'da Ídari, Ekonomik ve Sosyal Yap1" adh teziyle master derecesi ald1. Yine aym üniversitede, "Birinci Dünya Sav�1 Kafkas Cephesi'nde Türk-Rus Mücadelesi (1914-1917)" adh çal1§mas1yla 2015 y1lmda doktora egitimini tamamlad1. 2020 y1lmda Doçent oldu. 2011-2017 y1llan arasmda Kafkas Üniversitesi Fen-Edebi­ yat Fakülcesi Tarih bõlümünde Ar§. Gõr. ve Yrd. Doç. Dr. olarak gõrev yapan Süleyman Tekir, Haziran 2017 tarihinden icibaren Sinop Üniversi­ tesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih bõlümünde gõrev yapmaktad1r. Birinci ve Íkinci Dünya Sava§J, Türk Jandarma Te§kilan, Milli Mücadele, kihç, muhaceret, salgm hastahklar, Musul Meselesi, istihbarat tarihi, Tqkilat-1 Mahsusa ve basm tarihi konulan üzerine kicab1, kicap içi bõlümleri, ma­ kaleleri, yaymlanml§ uluslararas1 ve ulusal bildirileri bulunmaktad1r. Evli ve Asya Duru'nun babas1d1r.

Sevgili Efim Hürü'ye

iÇiNDEKiLER

GÔRSEL LíS TESt

11

KISALT MALAR

13 15

BA$LARKEN: KÍTABIN HÍKÂYESi "SÜLEYMAN ASKERi BEY-T E$KÍLAT - I MAHSUSA'NIN ÍLK BA$KANI"

19

KAYNAKLARA DAÍR

23 29

SÜLEYMAN ASKERi BEY ASLINDA KÍMDÍR? B1R1NC1 BÔLÜM

iTTiHATÇILIK 41 46 48 51 52 55 67 69 70

Gençlik Dõnemi ve Egitim Hayau tlk Gõrev Yeri: ÍZmir Íttihatç1hga tlk Ad1m Y�h Falei ve Ac1 Akibet Íkinci Gõrev Yeri: Manasur $emsi P�a Suikast1 Yanh§ Hedefe Giden Kur§unlar II. Me§rutiyet ve Sonras1 Üçüncü Gõrev Yeri: Bagdat 1K1NC1 BÔLÜM

TRABLUSGARP HARBÍ Kuzey Afrika'da Bir Vatan Toprag1: Trablusgarp Cepheye Gõnüllü Gidenler Süleyman Askeri Bey'in Yolculugu M1sir 7

75 77 79 84

SÜLEYMAN ASKERI BEY

Çõlde Yolculuk Bingazi Derne Mustafa Kernal ile Konyak Íçerken tleri Karakol ve Ítalyan Bornbard1rnanlan Enver Bey'in Kurrnay Ba§kam Paclarnayan Bornbalar Oruç Tutulacak rn1? Harp ve Sulh Cephede Ya§arn ve Enver'in Ba§ma Gelen Bir Kar§I Devrirn Giri§irni: Halâskar Zabitan Yine Bir Falei Sulh rnü? Harp mi? Mustafa Kemal ile Fikir Aynl1g1 Cephede Bayram Türk Taarruzu Ak Sakalh, Çakmak Ta§h Tabancah Sava§çilar

Dü§en tlk Uçak Küçük Gerginlikler Bir Y1lhk Harp

85 92 100 102 103 104 105 106 106 108 108 112 112 115 116 118 122 123 124 124 127 127 128 129 130

Cephane Takviyesi E§ref'in Deveden Dü§mesi Balkan Harbi Ç1k1yor Ítalyan Taarruzu ve Muharebe Mustafa Kemal'in Atmm Vurulmas1 Vatan Ugruna Kur§un Yemek: K1rmm Topraga Dü§erken Hascane Günleri Balkan Harbi ve Mustafa Kemal'in Cepheden Aynh§I Arneliyat

133 138 140 142 143 143

Yazmak Geciken Son: Sulh ÜÇÜNCÜ BÔLÜM

BALKAN HARBÍ'NDEN DEVLET B�KANLIGI'NA Hâl Edilmesi Gereken Küçük Bir ͧ: Bâb1âll Baskm1 Yeniden Cephe Günleri ve Sulh Açmaz1 Asker lçinde Araphk Cereyam

8

147 150 153

IÇIN DEKILER

Mahmud �evket P�a Suikast1 ve Yeni Kabineye Müdahale Dogdugu �ehrin Fatihi Olmak: Edirne'nin Kurtul�u Çetecilik veyahut Te§kilat-1 Mahsusa'mn Nüvesi Yeni Bir Devlete Dogru Süleyman Askeri Bey'in Gõnüllüleri Yeni Devlet: Garbi Trakya Hükumet-i Muvakkatesi Süleyman Askeri yahut Zeynelabidin Devlet B�kam Olarak Ícraatlan Bir Gazetecinin Gõzünden Garbi Trakya Hükumeti'nin Sonu

154 158 159 162 163 165 169 172 178 181 185 187

Pes Etmek Yok: Hükumetten Íttifaka Siyasi ͧler: Harbiye Nazm K.im Olmah? DÔRDÜNCÜ BÔLÜM

T�KiLAT-I�SUSA 191 193

Muhacirin Ídaresi Müdürlügü Te§kilat-1 Mahsusa'nm Kurulu§U Te§kilat-1 Mahsusa Nedir? Silahç1 Tahsin'in 1nfaz1 ve Buxton Biraderler Suikast1 Süleyman Askeri Bey'in Ukrayna Kurtulu§ Birligi ile Gõrü§mesi Hayal-i Be§er: Afganistan ve Hindistan Seferi Süvey§ Kanal1'm Kapatma Giri§imi Telgrafm Ucundaki Cephe: Kafkas Cephesi ve Te§kilat-1 Mahsusa Te§kilat-1 Mahsusa ve Karadeniz Cephesi'ndeki Muharebeler

198 200 207 209 210 215 230

BE�ÍNCÍ BÔLÜM

IRAK CEPHFSÍ Tqkilat-1 Mahsusa'y1 Neden Birakt1?

241

Irak Cephesi'ne Atanmas1

244 249 251 254 255 258 262 269 277

Íhanetin Cezas1: Basra Kad1S1'nm Ínfaz1 Osmanc1k Taburu ve Mürettep Ítfaiye Alay1 Süleyman Askeri Bey'in Komutay1 Devralmas1 ve Y�ananlar Gõnüllülerin Toplanmas1 Alman Askeri Misyonu Süleyman Askeri Bey'den Ônce Cephede Y�ananlar Íngiliz Taarruzu Birinci Rota Muharebesi ve Süleyman Askeri Bey'in Yaralanmas1 9

SÜLEYMAN ASKERI BEY

Süleyman Askeri Bey'in Tedavisi Yüzb�1 Cerni! Bey'in �ehadeti Komuta Kademesi Meselesi Askeri Geli§meler �uayyibe Meydan Muharebesi Süleyman Askeri Bey'in Íyile§meden Cepheye Gelmesi Türk Taarruzu Son'a Bir Kala Son

283 286 288 294 301 303 307 316 319 323 325 335

SONUÇ KAYNAKLAR DÍZÍN

10

GÔRSEL LiSTESi

Süleyrnan Askeri Bey'in Annesi Güzide Hamrn

32

2 Süleyrnan Askeri Bey Edirne'de askeri idadi õgrencisiyken

42

3 Süleyrnan Askeri Bey'in Harp Okulu Diplornas1

45

4 Süleyrnan Askeri Bey'in Amcast Cerni! P�a

49

5 Süleyrnan Askeri Bey Manasttr'da

54

6 Süleyrnan Askeri Bey Manasttr'da

59

7 Süleyrnan Askeri Bey'in Manasttr'da gõrev yapttg1 .KtrrnlZI .Kt§la

67

8 Süleyrnan Askeri Bey Bagdat'a giderken (Ara!tk 1909)

72

9 Süleyrnan Askeri Bey Bagdat'a giderken en arkada (Ara!tk 1909) 10 Süleyrnan Askeri Bey Trablusgarp yolunda Beyrut'tan MISlr'a geçerken

73 83

11 Süleyrnan Askeri ve Enver Beyler Ayn el-Mansur'da otornobilde

101

12 Süleyrnan Askeri ve Enver Beyler Trablusgarp'ta kornutanhk çadmnda

117

13 KU§çub�t Hact Sarni

161

14 Türk-Bulgar smmm geçen Süleyrnan Askeri Bey'in karargâht

163

15 Kornitac1 ktyafetiyle Ban Trakya Hükurneti Reisi Süleyrnan Askeri Bey

171

16 Ban Trakya Hükurneti'nin sm1rlanm gõsteren harita

173

17 Ban Trakya Hükurneti'nin bayrag1

174

18 Batt Trakya Hükurneti Reisi Süleyrnan Askeri Bey halkt selarnlarken

176

19 KU§çub�1 qref

180

20 Rota Muharebesi'nde yaralanan Süleyrnan Askeri Bey

282

21 Rotànm Korkusuz Müdafli �ehit Ytizb�1 Cerni! Bey

287

22 Süleyrnan Askeri ve Kâztrn Ôzalp

289

23 Süleyrnan Askeri Bey resrni geçidi ayakta izlerken

306

24 Süleyrnan Askeri Bey yaral1 §elcilde sedyede yatarken

310

25 Süleyrnan Askeri Bey'in bilinen son fotograf1

318

11

KISALTMALAR

Akt.

Aktaran

ATASE

Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt B�kanhg1 Ar�ivi

BDH

Birinci Dünya Harbi

Bkz.

Bakm1z

BL

British Library

BLH

Balkan Harbi

BOA

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurb�kanhg1 Devlet Ar�ivleri B�kanhg1 Osmanh Ar�ivi

e.

Cilt

Çev.

Çeviren

Der.

Derleyen

Ed.

Editor

ESA

Emekli Sand1g1 Ar�ivi

Haz.

Haz1rlayan

MSB

Milli Savunma Bakanhg1

MSÜ

Milli Savunma Üniversitesi

No

Numara

s.

Sayfa

s.

Say1

SABTHG

Süleyman Askeri Bey'in Trablusgarp Harbi Günlügü

TNA

lhe National Archives

IOR

lndia Office Records

vd.

Ve digerleri

Yay.

Yaymlayan

13

BASLARKEN: KiTABIN HiKÂYESi

Ol Süleyman kU-1 dilini bilirdi Her Süleyman dil kadrini ne bilir

Erken ve geç dõnem Jõn Türk ve ittihat ve Terakki okumalanm strasmda kar§tl�ug1m isimlerin neredeyse tamam1 õzel karakter­ lerdi. Her birinin yapt1klan ya da goze ald1klan; farkl1 gõrmü§, farkl1 dü§ünmܧ ve farkl1 ya§amt§ insanlar oldugunun en õnemli kanmyd1. Ancak birisinin hikayesi digerlerinin tamammdan ay­ nhyordu: Süleyman Askeri Bey. Sadece 3 1 ytl ya§affil§tl. Milli istihbarat Te§kilau' mn sitesine girdigimde Türk istihbaratmm kurucusu hatta ilk ba§kam oldu­ gu yaz1yordu. Bati Trakya okumalanmda kurulan ilk cumhuri­ yetin cumhurba§kant, Te§kilat-1 Mahsusàmn kurucusu, Trablus­ garp'tan Balkanlara oradan lrak'a uzanan harplere fülen kaulmt§ bir subay proflliyle kar§tla§ffil§tlffi. "Bunlan gerçekten bir ki§i yapmt§ olabilir miydi?" §eklinde kendi kendime sordugum so­ rular 2008'de ba§lad1. Bu Süleyman'1 yazmak için ku§ dili bil­ mek dahi yetmeyebilirdi. Hangi Süleyman' 1 yazacakum? Üstelik uzun süre tuttugum ktsa notlann içerisindeki tutars1zhk bir sahte kahramanla m1 kar§t kar§tyay1m, sorusunu kendime yõneltme­ me sebep oldu. Çalt§ma yapug1m konularla da dogrudan ilgili Karacaoglan

15

SÜLEYMAN ASKERI BEY

olmas1 sebebiyle sürekli gõzümün õnünde olan Süleyman Askeri Bey üzerine bir monografl çal1§mas1 yapmaya karar vermemden bu sanrlan yazd1g1m zamana kadar hayli zaman geçti. Bunun ne kadanm b�arabildigimi bu samlan yazd1g1m mada halen sor­ guluyorum. Beni bõyle bir çah§ma yapmaya iten gerekçeler ise geçen zaman diliminde hafizamdaki yerlerini kaybetmi§ler. Monografilerde üzerine çah§ma yapilan ki§inin neler yapmt§ oldugunun yanmda kim oldugu sorusunun da sorulmas1 gere­ kebilir. Çah§maya konu olan ki§i hamalanm, günlüklerini ya da otobiyograflsini gelecek nesillere miras olarak buakmi§sa bu konuda çok fazia soru i§areti kalm1yor. Ancak Süleyman Askeri Bey gibi genç ya§ta ve õnemli mevkilerde bulunduktan sonra hayatm1 kaybeden birisiyle ilgili bu durum ciddi bir sorun tqkil edebiliyor. Daha çok etrafmda geli§en olaylar baglammda bir kitap haz1rlama istegiyle ç1kug1m bu yolda, Süleyman Askeri Bey'in hakkmda yaz1lan ve dogrulamas1 güç birçok sorunla kar§ila§tlm. Gerçek olamayacak kadar çok akrabal1k ili§kisinin metinlerde kurulmu§ olmas1 beni ziyadesiyle meraklandudi. Ar§iv belgeleri ve kaynaklann yer yer cõmertligi ile ailenin elindeki kayulann ve mülakatlann yard1m1yla hiç bilinmeyenlerle yanh§ bilinenleri netle§tirmeye çali§Uffi. Çah§manm kitaba evrilme sürecinin henüz ba§larmda tek bir ki§iyi merkeze alarak yazanlara duydugum hayranhk gittikçe artmaya ba§ladi. Õyle ki, igneyle kuyu kazmak deyimi dahi baz1 hususlarda kar§1la§1lan zorluklan anlatma noktasmda eksik ka!t­ yordu. Çünkü ortada kaz1lacak bir kuyu yoktu. Edebi metinler­ de hikâyenin gerçekte ya§antp y�anmad1gm1 sorgulama ihtiyac1 hissedilmezken tarihi metinler veya tarihi ki§ilerin ya§am hika­ yeleri sõz konusu oldugunda bu durum sorgulamanm merkezi­ ne oturmaktadu. Günümüzden ortalama 1 1 O y1l õnce ya§anml§ olaylan kamtlanyla incelemek, bir hayau kurgulamak ve hayal etmek tahmin edilenin õtesinde zordu. Bu tarz çalt§malardaki 16

BA�LARKEN KITABIN HIKÂYESI

temel zorluklardan birisi de metnin õznesiyle kurulan duygusal bag ve tarihi bir çali§ma yürütmek için gerekli kismi nesnelligi t�1yamama endi§esiydi. Metin içerisine bilinçli ya da bilinçsiz kamgm1z duygu durumunuzun gerçegi degi§tirmeye tek b�ma gücünün yetmeyecegini bilmek yazmaya devam etmemi sagladt. Bu çali§ma bana bir kez daha gõsterdi ki, tarihçi aym zaman­ da bir dedektif gibi iz sürebilmelidir. Dedektifferin de olaylan aydmlaurken birilerinden yard1m ald1g1 gerçegi unutulmamah­ du. �imdi bu zorlu yolculukta yard1mlanm esirgemeyenlerden bahsetmek istiyorum. Kendimden ziyade Türk tarihçiligi adma yapacag1m õzel bir te§ekkürü Süleyman Askeri Bey'in ailesine iletmek istiyorum. Ta­ rihe kar§l kendilerini sorumlu hissettiklerinden õtürü tüm bilgi ve belgeleri payla§ffil§ olmalan, bitmek tükenmek bilmeyen so­ rulanma usanmadan s1k1lmadan günün her saatinde cevap verme zahmetinde bulunduklan için medyun-1 §Ükramm. Elbette bu kitabm toplama, yaz1m ve bas1m apmasmda çok fazia yard1ma ihtiyaç duydum. tlk suada ismini zikretmem gere­ ken ki§i §iiphesiz Polar Safl olacakur. Biriktirdiklerimi yazmaya karar verdigimi flkir olarak payla§t1g1m anda benimle aym he­ yecam hissettigini anlamam kitaba ba§lamamda büyük etken oldu. Saatler süren telefon gõrü§melerimiz suasmda en ince ay­ nntmna kadar konu§tugumuz kitabm her sayfasm1 benden kaç kez dinledigini bilmiyorum. Elinde konuyla ilgili olan tüm bilgi ve belgeleri payla§ma konusunda hiç tereddüt gõstermedigi gibi sürekli motive etti. Tüm katk1lan için k1ymetli dostum Polat Sa­ fl'ye minnettanm. Kitapta kullamlan ba§ta ar§iv materyali olmak üzere bilgi ve belge temin ettigim tüm aqiv ve kütüphanelerin çalt§anlanna tek tek te§ekkür etmek istiyorum. Pandemi dõneminde tüm ar§ivle­ ri eri§ime açan Devlet Ar§ivleri Ba§kanhg1'na te§ekkür ederim. M illi Savunma Bakanhg1 Ar§ÍV ve Askeri Tarih Daire Ba§kan­ hg1, askeri safahat ara§urmalanmda yard1mc1 oldu. Ôzellikle 17

SÜLEYMAN ASKER! BEY

yard1mlanndan dolay1 Mustafa Çetinkayàya müte§ekkirim. M il­ li Savunma Üniversitesi Kara Harp Okulu Aqivi, Harp Okulu kayttlanna ula§mam noktasmda yard1mda bulundu, te§ekkürle­ rimi sunanm. Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi'nden talep etti­ gim eserlerin kopyas1 her zaman geldi, onlara da te§ekkür ederim. Birçok dostum çalt§ma masmda destek verdiler; Cenk Demir sürekli sorarak ve dinleyerek beni motive ettigi gibi bir dedektif gibi iz sürmeme yard1mc1 oldu. Serkan Yaz1c1, elindeki belgeleri payla§trken Suha Oguz Baytimur okumakta zorland1g1m belge­ leri çõzümlemem konusunda yard1mc1 oldu. Ersin Dogantekin, Tolga Akay ve Muharrem Turp sürekli telefonun diger ucunday­ d1lar ve yard1mlanm hiç esirgemediler. Moustafa A. Ashmawy, Arapça kaynaklann tercümesi ile lrak baglant1m1 saglad1. Ísmail Kaya, yerli ve yabanc1 elektronik kaynaklardan bulduklanm sü­ rekli benimle payla§tl. Yeliz Ya§, teknik verilerin saglanmas1 ko­ nusunda õnemli katktlar sundu. Hepsine müte§ekkirim. Süley­ man Askeri Bey'in amcas1 Cemil Pa§a'nm torunu da sorulanma cevap vererek çal1§may1 zenginle§tirdi; belgelerin yetersiz kald1g1 durumda sorulanma cevap veren Hakan Dura ile babasma ula§­ mam noktasmdaki gayretinden õtürü Kayhan Duràya te§ekkür ederim. Peren Birsayg1h Mut Hammefendi, Kadri Hasgüçmen' e ula§mam konusunda çaba sarf etti. Kadri Bey ise sorulanma iç­ tenlikle cevap verdi. Hepsine te§ekkür ederim. Kronik Kitap ailesi Beyaz Harp: Kafkas Cephesi - Sarzkam11 Harekatz - Te1kilat-1 Mahsusa Operasyonlarz adh kitab1mdan bu yana benimle aym heyecam ya§amaya devam ediyor. Tüm a§ama­ lanndaki katktlanndan dolay1 çalt§anlanna te§ekkür ederim. Ktymetli ailem . . . Bu kitab1 yazarken çok fazia ihmal ettigim ktymetli e§im Hü­ rü ile biricik ktz1m Asya Duru; sizleri çok seviyorum . . . 1yi ki varsm1z. Develi 28 Temmuz 2022 18

SÜLEYMAN ASKERI BEY TESKiLAT-1 MAHSUSA'NIN iLK BASKANI

14 Nisan 1915, 16.15 Hiç kimse Bercesiye Korulugu' nda gerçekte ne oldugunu hatta biraz sonra ne olacag1m bilmiyordu, garip bir agaç kümesi tara­ findan õrtülen Türk komuta karargâhmdaki õlüm sessizligini bo­ zan ise padama sesleriydi. Meydan muharebesi üç gündür devam etmesine ragmen elleriyle tel õrgüleri koparmak için salduan Os­ manc1k Taburu ve ltfaiye Alay1 hiçbir netice elde edememi§ti. Yer­ li mücahider henüz muharebenin ba§mda emre itaatsizlik ederek her biri bir kõ§eye dag1lmt§tl. Ôte taraftan a§iret reisleri Basrày1 kurtarmaktan ziyade alacaklan paramn hesabm1 tutuyorlard1. Rutubet ve s1cakhga eklenen ter ve barut kokusu . . . Korku, endi§e ve yüksek nab1z arasmda vlZlldayan tüfek mer­ milerine, hiç kesilmeyen top att§lan e§lik ediyordu. lniltiler harp meydamm kaplamt§, sava§m õlüm oldugunu kabullenemeyen egitimsiz askerlerin homurtulanm ise kimse duymuyordu. Yüz­ lerce yaral1 ilkel sedyelerde ta§tmrken kimi elinden kimi ayagm­ dan yaralanmt§ gõzüküyordu. Mitralyõzlerin kesif seslerine kan­ §an urbanm ç1ghklanna havadaki korkuyu soluyan at ki§nemeleri kart§ffil§tl. Arap mücahider bir ad1m ileri gidecekleri yerde iki ad1m geri amklan için düzenden sõz edilemiyordu. Daha dog­ rusu kaçmak için küçük bir bahane anyorlard1. Harp meydam harekedi, lngiliz obüsleri tehditkârd1. Kaosun ya§and1g1 o anda keskin bakt§lanyla yerinden firlama­ ya çalt§an Süleyman Askeri, hiç durmadan ko§an adar gibi solu­ yor yerinden kalkmaya çalt§tyordu. lki bacagmdan yaral1 olmasa,

21

SÜLEYMAN ASKER! BEY

elleriyle Íngiliz tel õrgülerini koparmak için askerin en õnüne at­ layacagmdan kimsenin §Üphesi yoktu. Çekilmeyi aklmm ucun­ dan geçirmedigi gibi sürekli taarruz emirleri veriyordu. Korkunç haberlerse art arda geliyordu. Süleyman Askeri' nin çok güvendigi Arap mücahitler birer iki§er degil yüzer biner firar etmi§ler halen de kaçt§tyorlardt. Gõrdükleri ve duyduklan kar§t­ smda dayanamayan Süleyman Askeri Bey §ôyle hayktrd1:

Kadmlarm bile muharebe etmesini bekledigim bõyle bir za­ manda harbe seyirci kalmaktan utanm1yor musunuz? Kõpek­ ler bile yabancilan mahallerine yakla�nrmazlar, onlar kadar bile olamadm1z . . . Harp meydanmda fitne de kol geziyordu. Yanma gelen Ziya Bey, en güvendigi adamlanndan Acemi Bey'in ihanetle ingiliz saflan­ na geçtigini sõylediginden sõz bitmi§, her §ey anlamm1 yitirmi§ti. Oysa bu gerçek degildi . . . Süleyman Askeri Bey bir müddet sonra otomobiline bindiril­ mesini emretti . . . Gayrinizami harbin hem teorisyeni hem de füli uygulaytcm hemen pes mi edecekti? O anda otuz bir y1lhk k1sac1k ya§ammm son sekiz y1h h1zhca gõzünün õnünden geçiyordu . . . insan õmrü için ktsa, tarih için uzun sekiz y1l . . . Ya§h falcmm dedigine bir ad1m daha yakmd1 . . . Bunu yapabilir miydi? Nagant tabancasm1 dine ald1gmda ufak bir tebessüm etti. Strda§t, yolda§t ve silah arkada§t Yüzba§t Cemil geldi gõzünün õnüne, ne de olsa seksen üç gündür gõrü§ememi§lerdi. Cemil §ehit olmu§tu. Kur­ §Un yaras1 o kadar da çok ac1tm1yor diye içinden geçirdi. Ôyle ya doktorlar, Trablusgarp'ta ve Rota yedigi kuqunlann birkaçm1 halen bulup ç1kartamam1§lard1, ac1tm1yordu . . . Ac1s1 bacagmda ya da kolunda degil; yüregindeydi . . . Peki Süleyman Askeri fllm §eridi gibi gõzünün õnünden ge­ çen bu sekiz y1la neleri s1gdtrmt§t1? Elinizdeki kitap bu girift ve heyecanh oldugu kadar karanhk y1llan aydmlatma maksad1 ta§l­ yor. Ama õnce kaynaklara dair birkaç not . . .

22

KAYNAKLARA DAiR

Süleyman Askeri Bey, Osmanh Devleti'nin en karm3_§1k ve çal­ kanuh dõneminde gõrev yapug1 için dõnem kaynaklan ve ha­ nralarda dogrudan ya da dolayh olarak kendisinden bahsedil­ mektedir. Kitabm ana kaynaklanm, ar§iv belgeleri, telif ve tetkik eserler, süreli yaymlar ile hauratlar olu§turmaktadu. Süleyman Askeri Bey'in dogrudan hayat hikayesini ele alan tek kitap, Nurettin �im§ek tarafmdan yüksek lisans tezi olarak yaz1lan ve müteakiben kitap haline getirilen Teikilat-1 Mahsu­ sa'mn Reisi Süleyman Askeri Bey adh çah§madu. Kitap, alanda ilk olup çok say1da ar§iv evrakmm bir araya getirilmesiyle yaz1lm1§ ba§anh bir çah§madu. Ancak baz1 hatalan oldugu gibi sürdür­ mü§, tashih yapma geregi duymamt§tlf. Ar§iv belgeleri Süleyman Askeri Bey ile ilgili 1 9 1 3- 1 9 1 5 y1l­ lan arasmda oldukça cõmertken daha erken dõnemler için aym durum sõz konusu degildir. Rütbe ve unvanlann, dolay1s1yla ah­ nan sorumluluklann artmas1yla birlikte ar§iv belgelerindeki ka­ y1tlar da artml§tlf. Milli Savunma Üniversitesi , Kara Harp Okulu Dekanhg1 Tarih Aqivi'nde künye ve numara defterleriyle hak­ kmdaki ilk kay1tlara ula§1lmaktadu. M illi Savunma Bakanhg1 Ar§iv ve Askeri Tarih Daire Ba§­ kanhg1 Ar§ivi, Süleyman Askeri Bey' e ait olan sicil dosyasmm yam s1ra atama ve yükselme tarihleriyle annesi tarafmdan verilen dilekçe ve mektuplan da ihtiva etmektedir. 23

SÜLEYMAN ASKERi BEY

Devlet Aqivleri B:I§kanhg1 Osmanh Aqivi (BOA) kayulann­ da Süleyman Askeri Bey'in terfl, yükselme kay1tlannm yam sua Te§kilat-1 Mahsusa B:I§kanhg1 ile lrak ve Havalisi Komutanhg1 dõnemine ait zengin ar§iv belgeleri ihtiva bulunmaktadu. Çali§maya ba§lad1g1m dõnemde aç1k olan fakat kitabm ya­ z1m a§amasmda kapaulan Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt ve Denetleme Ba§kanhg1 Ar§ivi ya da bilinen ad1yla ATASE Ar§ivi, Süleyman Askeri Bey ve faaliyetleri hakkmda en zengin ar§iv niteligini ta§iyor. Te§kilat-1 Mahsusa'nm kurulu§ ve geli§me a§amalanyla ilgili ar§ivden faydalanma imkâm bulmu§ olmama ragmen lrak Cephesi konusunda o kadar §ansh degildim. Ar§iv o suada birle§tirildi ve evrakma halen ula§1lam1yor. Bunun ki­ tap aç1smdan olumsuz, Türk tarihçiligi aç1smdan ise çok õnemli bir geli§me oldugunu da sõylemem gerekir. Buradaki bo§lugu ise yine Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt ve Denetleme B:I§kanhg1 yaym1 olan Askeri Tarih Belgeleri dergisiyle kapatma­ ya çal1§t1m. Süleyman Askeri Bey'in lrak Cephesi'nde yapt1g1 ya­ Zl§malann birçogu bu dergide yaymlanmI§tl. Emekli Sand1g1 Ar§ivi' nde bulunan Süleyman Askeri Bey dosyas1, õlümünden sonraki emeklilik ve maa§ i§lemleriyle ilgili bilgiler ihtiva etmektedir. 1ngiliz ar§iv kay1tlan ise

(lhe Nationa/Archives-British Library)

Bati Trakya Hükumeti ile Irak Cephesi dõnemlerine ait õnemli bilgiler ihtiva ettiginden sõz konusu bõlümlerde kullamlm1§tlr. Süleyman Askeri Bey'in Trablusgarp Harbi'ne ait günlükleri, ilk defa bu çali§ma ile gün yüzüne ç1kmaktadu. Aile aqivinde bulunan günlük, Süleyman Askeri Bey'in Trablusgarp yolculu­ gunun 12 �ubat 1912'ye denk gelen gününde M1su'm Dilincat kasabasmda ba§hyor. Günlük, Süleyman Askeri Bey tarafmdan Frans1zca gün ve ay isimleri olan çizgili bir ajanda üzerine Os­ manhca, kismen de Frans1zca olarak el yaz1S1yla yaz1lm1§t1r ve 150 varaktan olu§ur. Aynca günlük, yolculugun yam sua Süleyman Askeri Bey'in Mustafa Kemal, Nuri Conker, Enver Bey ve diger

24

KAYNAKLARA DAIR

subaylarla olan ili§kileri hakkmda bilgi vermektedir. Mustafa Kemal'in di§ agrlSl sebebiyle hasta olmas1, harp suasmda atmm vurulmas1, Süleyman Askeri ile birlikte konyak içerken Enver' e yakalanmalan, Ku§çub�1 E§ref'in deveden dü§mesi günlügün ilginç ve ha§ka hiçbir kaynakta yazmayan kts1mlanndan sadece baz1landir. Tüm bunlann yam ma muhteviyat ve sayfa saylSl dik­ kate almarak günlügün baz1 k1s1mlan kitapta kullamlmt§tlr. tler­ leyen süreçte tam metin olarak yaymlanmas1 dü§ünülmektedir. Bau Trakya Hükumeti'yle ilgili kaynaklar genel olarak Tevflk Bty1kl10glu'nun Trakyàda Milli Mücadele kitabm1 temei almak­ tad1r. Ôte yandan Cemal Pa§a, Fuat Balkan ve Celal Perin'in ha­ nralan bu dõneme l§lk tutmaktadtr. Süleyman Askeri Bey'in, ittihat ve Terakki Cemiyeti içeri­ sinde õnemli bir konuma sahip oldugu yadsmamaz bir gerçektir. Bunun yamnda Cemiyet'in günümüze ula§ffil§ bir ar§ivi bulun­ mamaktadir. Nitekim Erken Cumhuriyet y1llarmda Türkiye'de moda olan gazete tefrikac1hg1 Süleyman Askeri Bey hakkmda ar§ivlerin sessiz kald1g1 konularda õnemli bilgiler içermektedir. Ziya �akir, Arif Cerni! ve Mustafa Rag1p gibi isimler dõnemin tamklan hayattayken toplad1klan evraklarla olu§turduklan tefri­ ka/yaz1 dizileriyle bir dõnemi aydmlatm1§lard1r. Süleyman Askeri Bey'in sõz konusu dõnemlerindeki faaliyetleriyle ilgili tefrikalara fazlas1yla müracaat edilmi§tir. Süleyman Askeri Bey'in lrak Cephesi'ndeki faaliyetleriyle ilgili en aynnuh bilgi veren eserlerin ba§mda Mehmed Emin Bey'in Mecmua-1 Askeriye'de yazd1g1 ve lrak Cephesi 'ni degerlen­ dirdigi makalesi gelmektedir. Mehmed Emin, sõz konusu maka­ lesinin en ba§mdan itibaren Süleyman Askeri Bey ve Osmanc1k Taburu'nu çetecilikle itham edip suçlay1c1 bir dille sürekli ele§­ tirmi§tir. Bunun kesin olarak sebebini tespit edebilme imkâm olmamasma ragmen müellifln asker olmas1 ve lrak Cephesi'nde bulunmas1 da yeterli ipucunu vermemektedir. Ôyle ki kaleme ald1g1 metinde Süleyman Askeri Bey' e

25

küstah, cüretkâr, çeteci,

SÜLEYMAN ASKERt BEY

maceract gibi ifadeler

kullanmaktan geri durmamt§tlr. Daha da

ilginci metnin yay1mland1g1

Mecmua-t Askeriye' nin bas1m tarihi

Agustos-Eylül 1920 'dir. Yani istanbul'da Íttihat ve Terakki kad­ rolarma her türlü saldm ve hakareti yapmanm serbest oldugu, Anadolu'da ise Milli Mücadele'nin devam ettigi bir dõnemdir. Mehmed Emin Bey'in lrak'ta devam eden hayatt ise ideolojik yakla§1m1yla ilgili gerekli ipuçlanm vermesine ragmen bu çah§­ mamn s1mrlanm a§maktadH. Genelkurmay Ba§kanhg1'nm

1979'da yaymlad1g1

Birin­ ci Dünya Harbinde Türk Harbi, III ncü Cilt, Irak-iran Cephesi 1914-1918i 1 nci Ktstm adh eser, halen Irak Cephesi üzerine en aynntth bilgileri ihtiva eden kitap hüviyetindedir. Bunun yanm­ da kitap yaz1hrken ATASE'de oldugunu tahmin ettigim fakat tüm giri§imlerime ragmen ula§amad1g1m Mehmed Emin Bey'in notlanndan fazlas1yla istifade edilmi§tir. Te§kilat-1 Mahsusa'mn kurulu§ a§amas1yla ilgili

Takvím-i

Vekdyiae yaymlanan yarg1lama tutanaklan zengin bilgiler içeri­ yordu. Te§kilat-1 Mahsusàmn Kafkas Cephesi ktsm1, Beyaz Harp: Kafkas Cephesi - Sartkamtf Harekatt - Tefkilat-t Mahsusa Operas­ yonlart adh kitab1mm ilgili bõlümünün yeniden gõzden geçiril­ mi§ halidir. Irak Cephesi'nde Süleyman Askeri Bey'in faaliyetleriyle ilgili iki hanrat verdigi bilgilerle õn plana ç1kmaktadH. Birisi Osmanc1k Taburu ile Irak' a giden ve ya§ad1klanm

Bir Avuç Kahraman

adh

eserinde toplayan Hamza Osman Erkan, digeri ise bõlgede gõrev yapan A. Faik Hur§it Günday'dir. Almanca ve ingilizce kaynaklar­ da da cepheyle ilgili õnemli bilgiler bulunmaktadH. Hans Lührs,

F. J. Moberly, Wilfred Nunn ve C. C. R. Murphy tarafmdan kale­ me alman eserler bu kategoride zikredilmeye degerdir. Süleyman Askeri Bey'in õlümünden sonra 49 y1l daha ya§a­ yan Ku§çuba§I E§ref, tarihi tahrif ettigi gibi, gerçekleri de çarptt­ ml§tlr. 20 20 'de Polat Safl'nin kaleme ald1g1 psikobiyografi çal1§­ mas1 E§ref 'in yalan, çarp1tma ve karartmalanm tüm ç1plakl1g1yla

26

KAYNAKLARA DAIR

gõzler õnüne sermi§tir. Bu çerçevede, 2007'de y1lmda Ahmet Efe tarafmdan yaz1lan ve E§ref 'in iddialanm büyük oranda tekzip eden çal1§may1 da aynca anmak gerekiyor. Buna bagh olarak õz­ nesi E§ref olan ve onun tamkhgm1 dikkate alan tüm çalt§malara ihtiyatla yakla§1lm1§tlf. Peki Süleyman Askeri Bey kimdir, hiç evlenmi§ midir, ailesi var m1dir? Ôlümünün üzerinden geçen 107 yilda ne gibi akra­ bahk spekülasyonlanmn õznesi haline getirilmi§tir. Dilerseniz §imdi bu sorulann dogru cevaplanm arayahm.

27

SÜLEYMAN ASKERI BEY AS LINDA K1MD 1R?

Süleyman kU[ dili bilir dediler Süleyman var Süleyman'dan içert/ 12 May1s 1884 Pazartesi1 günü Edirne'de dogan Süleyman Askeri Bey, 14 Nisan 1915 günü �uayyibe Meydan Muharebesi'nde al­ d1g1 yenilgi üzerine intihar etti. 7 Mart 1916'da 1040 numaral1 �urâ-y1 Devlet karanyla

1ehit kabul edildi. 2

Süleyman Askeri Bey'in babas1 Halil Vehbi Pa§a, annesi ise Güzide Hamm'du. Babas1 Halil Vehbi Pa§a, Türk ordusunda mirliva/tuggeneral rütbesinde gõrev yapmt§ bir askerdir. Sü­ leyman Askeri Bey'in dedesinin ismi Süleyman Zeynelabidin, babaannesi ise Asime Hamm'du. 3 Süleyman Zeynelabidin' in ba­ bas1 ise Abdullah'ur. 4 Süleyman Askeri Bey, dedesinden õtürü Süleyman adm1 ahrken, ailesinin tamamma yak1m asker kõkenli oldugu için

Askeri aile ad1m almt§ttr. Ailede Askeri ismini kul­

lanan tek ki§inin kendisi oldugunu da sõylemek gerekir. Bati Trakya Hükumet Reisligi strasmda dedesine izafeten Zeynela­ bidin müstearm1 kullanmt§tlr. Dedesi Süleyman Zeynelabidin, Yunus Emre Sükyman Askm Bey'in Trab/usgarp Günlügü (SABTHG)

2 3

MSB A71iv ve Askeri Tarih Dairr Blljkaizgi, Cerni! P�a Emeklilik l�lem Dosyas1

4

BOA, M�H. �SC. d.,

Emek/i Sandzgi A71ivi (ESA), Süleyman Askcri Bey Dosyas1, No:

(327-177).

00339. 29

6108.

SÜLEYMAN ASKERI BEY

babas1 Halil Vehbi Pa§a ve amcas1 Cemil Pa§a gibi kuzenleri, day1lan ve eni§tesi de Türk ordusunda çe§itli kademelerde gõrev yapml§ birer askerdir. Süleyman Askeri'nin ailesinde tespit ede­ bildigim §ehit saym ise aludu. Babas1 Halil Vehbi Pa§a, tuggenerallik gibi yüksek bir rütbeye ula§masma ragmen ar§ÍV kay1tlan kendisiyle ilgili bilgilerde maa­ lesef cõmert degildir.5

Ancak ailenin hafiza kay1tlan bu anlamda

zengin bilgiler ihtiva etmektedir. Henüz 57 ya§mdayken hayatm1 kaybeden Halil Vehbi Pa§a, Karaman bõlgesinden Prizren'e gõç etmi§ bir aileye mensuptur. Güzide Hamm'la yapt1g1 evlilikten; Süleyman Askeri, Feride ve Süreyya isimli üç çocugu olmu§tur. Halil Vehbi Pa§à nm babas1 Süleyman Zeynelabidin de asker kõ­ kenli ve alay kâtipligi gibi õnemli bir gõrevde bulunmu§tur. Halil Vehbi, 187 1'de Harbiye'den erkan-t harbiye yüzba/tst olarak mezun oldu. Askerlik egitimine 1873'te staj için gõnderildigi Almanyàda devam etti. Ülkeye dõnܧÜDÜ müteakip yakla§ik 24 yil boyunca Edirne'de gõrev yapt1. Askeri salnameler bu durumu dogrulamak­ tadu. 1888,6 1890,7 189 18 ve 18939 tarihli salnamelere gõre Edir­ ne'deki II. Ordu'nun kurmaylan arasmda kaymakam, 1895'te1 0 ise aym ordunun kurmaylan arasmda albay rütbesinde gõrev yapt1g1 gõrülmektedir. Almanca bilen Halil Vehbi, 1897'de Osmanh-Yu­ nan Harbi'ne Osmanh Ordulan Ba§komutam Ethem Pa§ànm kurmay1 olarak kat1ld1. Harbin, Türk zaferiyle sonuçlanmas1 üze­ rine 21 May1s 1899'da tuggeneral yani Pa/ª naspedilerek Kukkili­ se'ye (Kirklareli) tayin oldu.11 1905'te hayatm1 kaybetti. 5

6 7 8 9 10 11

Prizrenli Vehbi Efendi, Harbiye Mekcebi'den 23. devre olarak 27 Haziran 1 87 1 'de mezun oldu. Almanya'da cahsil gõrdü. 2. Ordu'da gõrev yapu. Bkz. Muharrem Mazlum lskora, Harp Akadnnileri Tarihi 1846-1965, C. l, Ankara 1 966, s. 1 59. Salnâme-i Askeri, Mekteb-i Harbiye-i $ahane, 1 304/ 1 888, s. 220. Salnâme-i Askeri, Mekteb-i Harbiye-i $ahane, 1 3061 1 890, s. 284. Sa/nâme-i Askeri, Mekteb-i Harbiye-i Sahane, 1 307/ 1 89 1 , s. 284. Sa/nâme-i Askeri, Mekteb-i Harbiye-i Sahane, 1 309/ 1 893, s. 207. Sa/nâme-i Askeri, Mekteb-i Harbiye-i Sahane, 1 3 1 1 / 1 895, s . 249. "lkinci Ordu-y1 Hümâyun Erkan-1 Harbiye Dairesi Birinci �ubesi'nden Nizamiye Üçüncü F1rkas1 Alcmc1 Kirkkilise Livas1 Kumandanltg1'na cayin ile mirliva rütbesine yükselcildi." Bkz. BOA, 1. AS., 28/7. 30

SÜLEYMAN ASKERI BEY ASLIN DA KI MDI R?

G üzide Hamm henüz 1 4 ya§mdayken Halil Vehbi Pa§a ile evlenmi§tir ve Salih Efendi'nin kmd1r. 1 942 yilmda hayatim kaybeden Güzide Hamm'la ilgili ar§iv kayitlanna, kocas1 Halil Vehbi Pa§àdan kalan mirasm mahkemesi ve Süleyman Askeri Bey'den intikal edecek maa§m i§lemleriyle ilgili yaz1§malarda rasdanmaktadtr. Bunun yanmda cesareti ve sert mizac1yla ün yapml§ bir kadmdtr. Balkan Harbi esnasmda yarah Türk asker­ lerini nakleden Hac1 Davud Acentesi'ne ait bir vapurda Yunan kaptan rüzgâr zarar verir gerekçesiyle güverte bezini açmay1p yaral1 askerlerin yagmur altinda 1slanmasma neden olmu§tU. Vapurdaki gõrevli personel ise kaptana sõz sõylemeye cesaret edemeyince o esnada vapurdaki yolculardan Güzide Hamm, kendisini Süleyman Askeri Bey' in annesi olarak tammktan son­ ra bir askerin tabancasm1 ahp ç1kttg1 kaptan kõ§künde Yunan kaptanm kar§Isma dikilmi§ ve yarah askerlerin üstünü õrtecek §ekilde güverte bezini açurmI§tl. 12 Süleyman Askeri Bey'in yukanda belirttigim gibi iki ktz kar­ de§i vardtr. Bunlardan birisi Feride digeri ise Süreyya Hamm'dtr. 1 3 Feride Hamm babas1 Halil Vehbi Pa§a' nm askeri meziyetlerini begendigi alayh subaylardan Çanakkale 47. Alay Komutam Al­ bay Mustafa Bey (Belda) ile evlenirken, 1 9 1 9'da 39 ya§mday­ ken ispanyol gribi pandemisi sebebiyle vefat etti. 14 Süreyya ise Süleyman Askeri Bey'in silah arkada§larmdan Nuri Ôzbudak ile evlendi ve 23 Ekim 1 976'da vefat etti. 15 Süleyman Askeri Bey'in erkek karde§i olmamasma ragmen bu hususta isim benzerligi ve yanh§ anlamalardan kaynakl1 bilgi ek­ sikligi sõz konusudur. Nurettin Sim§ek'in Kara Kuvvetleri Komu­ tanhg1 Aqivi'ndeki Süleyman Askeri Bey dosyasmda varhgmdan sõz ettigi annesi Güzide Hamm'a ait bir mektuba gõre üç erkek 12

Vehbi Belda, "Tammad1g1m1z Büyük Bir Kahraman: Süleyman Askeri", Cumhuriyet, 1 6 Ocak 1 954.

13 14 15

Milliyet, 2 6 Ekim 1 976. Aile Ar;ivi 'nden NotÚJ.r.

Cumhuriyet, l $ubat 1 985.

31

S Ü L EYMAN A S K E RÍ B EY

Corsel 1: Süleyman Askeri Bey'in Annesi Güzide Hanim (Aile Ar�ivi)

32

SÜLEYMAN ASKERI BEY ASLINDA KIMDIR?

karde§i vard1r. Bunlar Kuc'ül Amare, Çanakkale ve Yemen muha­ rebelerinde §ehit olmu§lardir. 1 6 Aileyle yapng1m mülakaclarda üç erkek karde§ten haberleri olmad1gm1 sõylediler. MSB Ar§ivi' nde yapng1m ara§tlrmada ise birisi hariç Askeri isimli bir subaya rascla­ d1m. Bu durum oldukça ilginç tezaclar olu§turuyordu. Gõrgülü17 ve �im§ek, Hasan Askeri Bey ile Süleyman Askeri Bey'in karde§ oldugunu ileri sürüyorlard1. Muhcemelen Genelkurmay ATASE Ba§kanhg1'nm 1 979 carihli lrak-iran Cephesi'ni ele alan eserinde­ ki yanh§hk õnce Gõrgülü daha sonra da �im§ek carafindan devam eccirildi. 18 Hasan Askeri Bey'in askeri safahac belgesi19 incelendi­ ginde Süleyman Askeri Bey ile anne, baba ve dogum yerlerinin benzerlik gõscermedigi cespic edilebilir. Hasan Askeri Bey ( 1 8681 938) Nasliç'ce dogmu§tur ve babasmm adi Hac1 Ahmet Bey'dir. Soyad1 Kanunu'ndan sonra Yücekõk soyadm1 almt§tlr ve Askeri ailesiyle bir akrabal1k bag1 bulunmamaktadir. Süleyman Askeri Bey'in üç erkek karde§inin cephelerde §ehit oldugu iddiasmm izini sürerken annesi Güzide Hamm'm yazd1g1 bir mektuba ula§tlm ve aslmda bilginin tamamen yanh§ oku­ madan kaynakl1 oldugunu fark ettim. 7 Kas1m 1 9 1 6'da Enver Pa§a'ya hitaben yaz1lan rica mektubunun amac1 iki yildir cephe­ lerde gõrev yapan Güzide Hamm' m damad1, Feri de Hamm' m kocas1 Mustafa Bey'in (Belda) aileye reislik yapacak erkek kalma­ d1g1 için yakm bir yere tayin edilmesi talebiydi. Mektupta Gü­ zide Hamm' m kastettigi kendi biraderleri yani Süleyman Askeri Bey'in day1lanyd1. Güzide Hamm'm üç erkek karde§i sõz konusu cephelerde §ehic olmu§tu. Mektubun ilgili k1smm1 a§agtda oldu­ gu gibi naklediyorum: Nuretcin �im�ek, Te1kilât-1 Mahsusa'nm Reisi Süleyman Askeri Bey: Hayatz, Siyasi ve Askeri Faaliyetleri, lstanbul 2008, s. 27. 1 7 lsmet Gõrgülü, On Yzllzk Harbin Kadrosu 1919-1922, Ankara 1 993, s . 87. 1 8 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi III ncü Cilt lrak-lran Cephesi 1914-1918 1 nci Kmm, Ankara 1 979, s. 656. (Bundan sonra lrak Cêphesi olarak kisalulacaknr.) 1 9 Birinci Dünya Savap'na Katzlan Alay ve Daha Üst Kademedeki Komutanlarm Biyografileri, Ankara 2009, s. 29. 16

33

S Ü L E Y M A N A S K E R I BEY

Huzur-1 Âlilerine Ma'ruz-1 bendeleridir An edecegim mesele biliyorum ki sizi müteessir edecek,

Asked Bey'in validesi bunu yazmamal1yd1 diyeceksiniz. Ben­ denizi affediniz pa§a hazretleri evlad1mdan ba§ka üç tane de birader kaybettim. Birisi Kut'ül Amare'de birisi Çanakkale'de birisi de Yemen'de §ehiden vefat eylediler. . . Ailemizin reisi olarak yalmzca büyük damad1m Mustafa

Bey kald1 . . . 20

Ara§tlrmalanm s1rasmda aynca Süleyman Askeri Bey'in il­ ginç akrabahk ili§kilerinin oldugu iddialanyla kar§ila§tlm. Bu iddialann tamam1 dikkat çekiciydi ama delillendirmede sorunlar gõzüküyordu. Bu çerçevede, yaptlan tahrifau burada stralamayt gerekli gõrüyorum. Birinci iddia, Süleyman Askeri Bey'in kiz karde§i ile Mustafa Kemal Atatürk'ün yakin dostu ve silah arkada§I Nuri Conker'in evli oldugu yõnünde. Yani, Süleyman Askeri Bey, Nuri Conker'in kaymbiraderidir.21 ilk etapta kulaga normal gelen bu iddiay1 çü­ rütmek uzun sürmedi. Nuri Conker, Nedime Hamm'la evliydi. Nedime Hamm'm 19 Temmuz 1 969 günü vefau üzerine gazete­ ye verilen õlüm ilanmdaki ifadeler aynen §U §ekildedir: " Rumeli e§rafmdan merhum Mahmut Nedim ve Pakize Hammm km, Atatürk'ün en yakm arkada§lanndan merhum Nuri Conker'in refikas1 . . . " ifadelerin devammt yazmaya lüzum kalmadan mer­ hume Nedime Hamm'm, Mahmut Nedim ve Pakize Hamm' m kizlan oldugu ortaya ç1kiyor. Bir diger ifadeyle, Süleyman Askeri Bey ile uzaktan yakindan bir akrabahklan sõz konusu degil. Nu­ ri Conker ile Süleyman Askeri Bey, Trablusgarp'tan silah arka­ da§1d1rlar; ancak akraba degillerdir. Fakat bu kan§1kl1gm ç1kma 20 21

MSB Ar1iv ve Askeri Tarih Daire Bll/kaltffe, Süleyman Askeri Bey Sicil Dosyas1, (3 1 8-P.28). Sõz konusu iddia ile ilgili bkz. Y�ar Gürsoy, Atatürk ve Can Yo/dajt Nuri Conker, Ístanbul 2020, s. 43; Emin Demirel, Te1kilat-1 Mahsusa'dan Günümüze Giz/i Servis/er, !sranbul 2002, s. 1 39.

34

SÜLEYMAN ASKERI BEY ASLINDA KI MDIR?

sebebi muhtemelen Süleyman Askeri'nin ktz karde§i Süreyya Hamm'm evlendigi Nuri Bey'dir. Nuri Bey, jandarma yüzb�122 ve son Osmanh Meclis-i Mebusam'nda Kerbelâ mebusu olarak bulunmu§ sonradan Ôzbudak soyad1m almt§tlr. 23 Konuyla ilgili bir diger iddia ise Nuri Conker'in Süleyman As­ keri Bey'in kaympederi olduguna yõneliktir. Ancak Süleyman As­ keri hiç evlenmedigi için bir kaympederi olamayacag1 ortadadu. 24 Akrabal1k konusunda en ilginç iddiay1 ise Benjamin Fortna ortaya atmt§tlr. Fortna, Ku§çuba§t E§ref'in II. Abdülhamid kar§t­ n, muhalif ve izmirli bir subay olan Cemil Pa§a'nm klZl Feride ile evlendigini yazmaktadu. iddia Cemil Pa§a'nm muhalif oldugu için 1 888'de izmir' e dõndügü §eklinde uzuyor ve karma§lk bir hâl aliyor. Buna gõre Feride, Süleyman Askeri Bey'in en büyük yegeni. iddia birkaç sam sonra daha da vahimle§iyor ve Süley­ man Askeri ile Feride'nin babasmm karde§ olduguna dõnܧÜyor. Fortnàya gõre bu evlilik 1 908 ya da 1 909'da gerçekle§mi§ ve iki­ linin Feridun admda bir çocuklan olmu§. Feride ktsa süre sonra hayatm1 kaybetmi§tir. 25 Sõz konusu iddialann saglamasm1 yapmak için epeyce me­ sai sarf ettim. Ancak ara§tlrmam s1rasmda ula§t1g1m bulgular Fortnànm bulgulannm dogruluguna ciddi anlamda gõlge dü­ §Ürüyordu. Yeni bilgi ve belgeler l§tgmda Fortna'nm temeli zay1f iddialanm §U §ekilde tashih edebilirim: Cemil Pa§a, Süleyman Askeri Bey'in karde§i degil amcas1du. Aym zamanda izmirli de­ gil Prizrenlidir. Feride, Süleyman Askeri Bey'in yegeni degil ku­ zeni/amcasmm ktz1du. Birazdan gõrülecegi üzere çocuklannm birçogu 1 888'den sonra Yemen'de dogmu§tur. Cemil Pa§ànm uzun y1llar Yemen'de gõrev yapmt§ olmasmm yam sua Yemen'in 22 23 24 25

Naftz Tansu, lki Devrin Perde Arkasz: Te1kilat-1 Mahsusa Ba,kam Hüsamettin Er­ türk, Ístanbul 2020, s. 1 3 1 Türk Parlamento Tarihi TBMM, 6. Danem, C. 4, Anima 1 993, s. 356 1 . Stanford J . Shaw, Birinci Dünya Sava,z'nda Osman!t lmparatorlugu. Sava,a Giri/, Ankara 20 1 4 , s. 32 1 . Benjamin C. Forma, KUjçuba,z qref Efiane Te1kilat-t Mahsusa Subaymm Hayatz, çev. Selçuk Uygur, lstanbul 2007, s. 77-78.

35

SÜLEYMAN ASKERI BEY

sürgün bõlgesi kabul edilmesinden õtürü muhalif bir karakter olarak gõrülmesi olagan kar§Ilanabilir. Cemil Pap, Hudeyde ve Taiz mutasarnfhklan yapt1g1 tarihlerde mülkiye müfetti§leri ta­ rafmdan suçland1g1 için sekiz y1l boyunca ya�g1lamp beraat et­ mi§tir.26 Cumhuriyet dõnemindeyse Ízmir Belediyesi'nde teknik müdürlük benzeri bir gõrevde bulunmu§tur. Sõz konusu akrabalik iddiasmm dogrulugunu ara§ttrmak için ilk etapta Cemil Pa§a'nm akrabalanna ula§maya çali§t!m. Ula§ma imkâm bulamaymca, ar§iv belgelerine müracaat ettim. Ar§iv evrakma gõre, Süleyman Askeri Bey'in amcas1 Cemil Pa§a t1pk1 agabeyi Halil Vehbi Pa§a gibi 1 877'de ba§lad1g1 askerlik gõrevinden 24 Eylül 1 9 1 3'te, 36 y1l 1 0 günlük memuriyetin­ den sonra mirliva/tuggeneral rütbesiyle emekli olur. 9 Ekim 1 933'te ise hayatmt kaybeder. Cemil Pa§a'mn sicil dosyasmdaki kayttlarda iki farkli evlilik yapt1g1 tespit edilebilir. izmir Vila­ yeti , Kar§iyaka Kazast, Donanmac1 Mahallesi Hane: 36, Cilt: 3, sayfa 1 8 'deki aile kaytt õrnegi incelendiginde Cemil Pa§a'nm nüfusuna kayttli ki§iler §ôyledir: ilk evliligini yapt1g1 Nazire Hamm'dan Süleyman Suphi ( 1 8 8 8 -Yemen/Sana) , Hasan Bedri ( 1 892-Yemen/Sana) , Abdülhadi Dura27 ( 1 894-Yemen/Sana) , Mahmut Bahri Kanmaz ( 1 89 8 -Yemen/Cedide) isimli dõrt er­ kek çocuk ile Nazire Hamm' m hayanm kaybetmesi üzerine ev­ lendigi Fatma Hamm'dan (Babast Ahmet Elgari, Annesi Atike) ise Ahmet Remzi ( 1 90 1 -Yemen/Cedide) , Celalettin ( 1 903-Ye­ men/Safa/Ô. 1 947) , Ômer Edip Herinsel ( 1 90 6-izmir) , Celile 26 BOA, OH. MKT., 2065/1 . 2 7 Ailenin birçok mensubu gibi askerdir. Harbiye'de egitimi devam ederken subay ihtiyac1 nedeniyle Ocak l 9 l 5'te Astegmen olarak orduya kat1ld1. Kanal Harekât1 için ke# yapt1g1 suada kar§1la§t1g1 lngiliz kuvvetleriyle girdigi çat1§mada 1 4 yerinden yaralanarak esir dü§tÜ. MISlr'da 6 ay tedavi gõrdükten sonra ilci kez kaçmaya te§ebbüs etmesine ragmen 4 y1l esir kald1. Esaret dõnü§ünde Kuva-y1 Milliye ve TBMM ordularmda üstegmen olarak gõrev ald1. Yüzba§t rütbesine terfi ettirilmesine ragmen staj zorunlulugunu kabul etmeyerek l 923'te gõrevin­ den istifa etti.

36

SÜLEYMAN ASKERÍ BEY ASLINDA KIMDIR?

Fikret28 Herinsel [Di§budak], Mezide Di§budak29 [ 1 9 1 8-izmir] dogmu§tur. Gõrüldügü üzere Cemil Pa§à mn aile kaydmda Feride Hamm yoktur. Fakat bu durum, E§ref ile Askeri arasmdaki akrabahk ili§­ kisinin tümden yalan oldugu anlamma gelmiyor. Süleyman As­ keri Bey tarafmdan "Eni§te Bey' e" hitab1yla yaz1lm1§ Subat 1 909 tarihli bir mektup ikili arasmda Fortnà nm bahsettiginden farkh bir akrabahk bag1 olabilecegi yõnünde bize bilgi saghyor.30 Ya­ z1h kaynaklarla bu iddiay1 dogrulamak mümkün olmad1g1 için Cemil Pa§ànm oglu Abdülhadi Durànm oglu Hakan Dura Be­ yefendi'ye (d. 1 942) müracaat ettim. Mülakat sirasmda Cemil Pa§àmn aslmda 1 1 çocugu oldugunu õgrendim. Hakan Du­ ra' nm 1 96 1 yilmda ald1g1 aile nüfus kaydmda halalan Feride ve Bedia'nm isimleri vard1. Buna gore güncel kay1darda yer almayan iki isimden birisinin Feride, digerinin ise Bedia oldugu aç1knr. Bedia, babasmm gõrev yeri Yemen'den yolculuga dayanamayacak kadar küçük ve zay1f oldugu için izmir' e getirilmemi§, çok sonra­ dan dõnmܧtÜ. Feride ise izmir'de E§ref ile evlenmi§ ve Feridun isimli bir çocuklan olmu§tU. Feride, Feridun'un dogumundan kisa süre sonra hayatm1 kaybetti.31 Anla§1ld1g1 üzere E§ref, Süley­ man Askeri Bey'in kuzeni Feride Hamm'la bir evlilik gerçekle§­ tirmi§, bu evlilik Feride Hamm'm õlümü üzerine kisa sürmܧtÜr. Dolay1S1yla, E§ref ile Feri de Hamm evlenmi§ olsa da Fortnà mn iddialanmn aksine E§ref, Süleyman Askeri'nin karde§inin degil amcasmm klZlyla evlenmi§tir. Bu yüzden de evlilik yoluyla ikili arasmda kurulan ili§kinin birinci derece degil uzak bir akrabal1k ili§kisi oldugu sõylenebilir. Benjamin Fortna'nm, Süleyman Askeri Bey hakkmdaki bir ba§ka iddias1 ise Askeri'nin Çerkes kõkenli bir aileye mensup ol­ dugudur. Bu çal1§manm amac1 kõken ara§nrmak olmad1g1 halde, 28 29 30 31

Ktz lisesinde õgretmen ( 1 966) . Aydm lisesinde õgretmen ( 1 966) . ÍBB Atatürk Kitaplip, Bel_Mtf_047667. Hakan Dura (d. 1 942) ile 1 2.08.2022 tarihinde yaptlan mülakat.

37

S Ü L EYMA N A S K E R I B E Y

kaynak gõsterilmeden yap1lan bu tespitin teyide muhtaç oldugu ortadadtr. Fortna'ya gõre, E§ref'in Edirne'den iki yakm arkada§t olan Yenibahçeli �ükrü ve Süleyman Askeri Beyler Çerkes'tir.32 Ancak Fortnànm iddiasma kaynak olarak gõsterdigi kitaplann ilgili sayfalannda Süleyman Askeri Bey'in kõkeniyle ilgili bir bil­ gi yoktur.33 Hem Süleyman Askeri Bey'in hem de amcast Cemil Pa§ànm aileleriyle yapttg1m gõrü§melerde, aile fertleri bu iddia­ y1 kesin bir dille yalanlad1lar. Verdikleri bilgilere gõre, Süleyman Askeri Bey, yakla§Ik 350 y1l õnce Karaman ve çevresinden alma­ rak Prizren/Skoza (Shkoze) bõlgesinde iskân edilmi§ bir aileye mensuptur ve bu aile Türk kõkenlidir.34 Benjamin Forma' nm hangi sebeple bõyle kaynaks1z bir iddia ortaya atttgm1 bilmiyo­ rum. ideoloj ik bir saikle hareket ettigini de elbette dü§Ünmek istemem. Bu yüzden §imdilik Süleyman Askeri Bey ile ilgili çogu hatah iddialannm en temelde metodoloj i ve kaynak kullammma ait sorunlardan dogdugunu sõylemekle yetinecegim. Yeri gelmi§ken §Unu da belirtmek gerekiyor ki kitabm iler­ leyen kts1mlannda gõrülecegi üzere Süleyman Askeri Bey ile Ku§çuba§I E§ref'in yollan Trablusgarp ve Batt Trakya ba§ta ol­ mak üzere çok defa kesi§mi§tir. Lâkin E§ref, kendisinin en bü­ yük rakibi olarak gõrdügü Süleyman Askeri Bey'i ve onun gerek Íttihatç1 yõneticilere yakmhg1 gerekse gayrinizami harp meka­ nizmalanndaki rolünü hemen her daim k1skanmI§tlf. Bu his ise onu Süleyman Askeri'nin muhtemelen hiç fark etmedigi bir se­ viyede mücadele içerisine sokmu§tur.35 E§ref, bunu y1llar sonra kendi agz1yla da itiraf etmi§tir.36 Te§kilat-1 Mahsusa'nm gerçek 32 33

34 35 36

Fortna, Kugubap Ejref, s. 58-59. Sõz konusu kaynaklarda E§ref Ku§çub�1, Yenibahçeli �ükrü ve Süleyman Askeri Beylerin yakm arkad� olduklan d1§mda, kõkenlerine dair bilgi yok. Aynca bkz. �im§ek, Te1kilât-1 Mahsusa'nzn Reisi Süleyman Askeri, s. 28; Celâl Bayar, Ben de Yazdtm: Mi/li Mücadeleye Girij, C. 4, 1stanbul 1 997, s. 248. Hakan Dura (d. 1 942) ile 1 2.08.2022 tarihinde yap1lan mülakat. Safi, Ejref, s. 300-304. Philip H. Stoddard, Te1kilat-1 Mahsusa, çev. Hediye Lale Birsayg1li, !stanbul 20 1 4, s. 1 42.

38

S Ü L EYMAN A S K E R I B E Y A S LINDA K I MDI R?

ba§kanmm Süleyman Askeri degil aslmda kendisi oldugu iddias1 bu ktskançhgm en güçlü delilidir. E§ref'in bu icirafinm yanm­ da carihi cahrif ettigi kamclanmt§ oldugu için,37 E§ref merkezli anlaum kaynaklanna bu çah§mada ihtiyacla yakla§1lm1§tlr. Ben­ j amin Forma, Ku§çuba§I E§ref'in Süleyman Askeri'den istinsah ettigi günlügünün üzerine "muharebe gõrmeden dõnmܧ bir kahramanm yazilan"38 ifadesini yazd1gm1 naklediyor. Halbuki Süleyman Askeri Bey, Trablusgarp'ca õlümüne sava§IDI§, vurul­ dugu mermi vücudunda kalmt§ ve huna E§ref de §ahic olmu§tur. iscinsah ettigi hamacca Süleyman Askeri Bey, E§ref gerçegini tüm ç1plakl1g1yla orcaya koydugu için hedef cahcasma konulmu§tur. Süleyman Askeri Bey'in günlügünde E§ref; bakkalcthk, ispiyon­ culuk, deveden dü§me ve mf focograf çekinebilmek için cehlikeli harekecler yapmak olaylarmm õznesidir. Bu gerçekleri yazmt§ ol­ mas1 E§ref'in gõzünde kahraman vasfm1 yicirmesi için yecerlidir. Gõrülüyor ki iscinsah edilmi§ hamacm kopyas1 elinde olmasma ragmen bunlan gõrmezden gelen Forma ise E§ref'in yazd1klanm cashih etmek yerine sürdürmeyi tercih etmi§tir. Bu bõlümü Süleyman Askeri'nin akrabalan hakkmdaki bir ba§ka iddianm çapraz okumasm1 yaparak kapamak isciyorum. Sõz konusu iddia Eylül 2008'de Peren Birsayg1h tarafmdan yap1lan haberle gündeme geldi. iddia §Õyleydi: Süleyman Askeri Bey, Ru­ meli'de bulundugu mada Fadime Hamm'la evlenir ve Fatma ve Dilek admda iki k1z çocugu olur. Süleyman Askeri Bey'in hayau­ m kaybetmesini müceakip Fadime õlür, Dilek ise kaybolur. Daha sonradan Fatma,39 Alman bir general tarafindan Anamur'a ç1ka­ nhr, Sõke'de e§ktya saldmsma maruz kahr, yanmdakiler õlürken kendisi ayagmdan yaralamr ve Ízmir'deki Frans1z hastanesinde bir ay tedavi gõrür. Íyile§tikten soma evlathk verilir40 ve müteakiben 37

38 39 40

Bu konuda iki õnemli çalt�ma için bkz. Polar Safl, E1ref KU[çUbllft'nm Alternatif Biyografisi, lscanbul 2020; Ahmet Efe, Efianeden Gerçege KU[çubllft Evef, lstanbul 20 1 0. Forma, KU[çubllft Evef, s. 9 1 . Fatma Hasgüçmen ( 1 905- 1 986) . Isa ve Kamile çifrine evlatltk verilir.

39

SÜLEYMAN ASKER! BEY

evlendirilir.41 Fatma Hamm'm torunu Kadri Bey42 ile yapt1g1m gõrü�mede iddias1m destekleyici nitelikte Fatma Hamm' a ait ni­ kah belgesini sundu. Buca'da kiytlan nikahtaki "karyemiz sakine­ lerinden Fatma Hamm ibnetühü Süleyman nam yetimenin . . . " ifadesi buna güçlü delil olarak gõsteriliyordu.43 iddia bununla sm1rl1 ve bunun d1�mda elle tutulur bir kamt sunulamad1. Üs­ telik Peren Birsayg1h'ya anlattlan ilk versiyonda44 Fatmàya sahip ç1kan Ku�çub�1 E�ref iken, benim yapt1g1m mülakatta 1srarla sormama ragmen E�ref ismi telaffuz edilmedi. B�tan sona kadar tutamz olan bu durumu mülakaumda gerçek aileye de sordum. Evlilik b�ta olmak üzere diger hususlann da gerçek d1�1 oldugu­ nu beyan ettiler. Bunun d1�mda tüm belgeler ve günlügündeki ifadeleri Süleyman Askeri Bey'in hiç evlenmemi� oldugunu gõs­ teriyor. Yani gayrinizami harp tarihine damgasm1 vurmu� Te�ki­ lat-1 Mahsusa'nm ilk ba�kam vatanmdan b�ka bir sevgiyi kalbine koyamadan bu dünyadan gõçüp gitmi�tir. Süleyman Askeri'nin vatan sevgisiyse büyük oranda Íttihat ve Terakki hareketi içinde �ekillenmi�tir. �imdi gelin, Askeri'nin s1kt bir Íttihatç1hga dogru evrilen genç­ lik dõnemine deginelim.

41 42 43 44

lsmail Hasgüçmen ile l 922'de evlendi. Kadri Hasgüçmen (d. 1 958). Kadri Hasgüçmen (d. 1 958) ile 09. 1 2.202 1 tarihinde yapilan mülakat. Peren Birsayg1h tarafindan haz1rlamp Eylül 2008'de haber l O.com'da yaymlanan yaz1 dizisi. llgili haber sitesi günümüzde kapali oldugu için ula§1lam1yor. 20 1 0'lu y11larda konuya ili§kin evrak toplarken yedeklenen versiyon kullamlm1§ur.

40

B i Ri N C i B Õ LÜ M iTTiHATÇILIK

Lisan-tl{ina çok okumuf, yarim âlim, çok malumatli, mükemmel bir gençti.

Gençlik Dõnemi ve Egitim Hayat1 1 2 Mayts 1 884 Pazartesi günü Edirne'de dogan Süleyman fu­ keri Bey'in çocukluk ve gençlik dõnemiyle ilgili çok fazla bilgiye sahip degiliz. Ancak çocukluk ve gençlik dõneminin dolaylSlyla da egitim hayatmm babast Halil Vehbi Pa§a'nm gõrev yeri olma­ s1 hasebiyle Edirne'de geçtigini biliyoruz. Ailesi, 1 899'da Halil Vehbi Pa§a, Ktrkkilise'ye (Ktrklareli) tayin olana kadar Edirne'de Kopuzcu Ali Bey Mahallesi'nde ya§affil§tlf. Süleyman fükeri Bey, Edirne'deki egitimini Edirne Mekteb-i idadi-i Askeriye'de tamamlad1ktan sonra istanbul' a giderek Mekteb-i Harbiye-i Sa­ hane'ye kaydoldu. Okula giri§ tarihi 1 Mart 1 900'dür. 1 Harp Okulu künye defterine §U §ekilde kaydedildi: Prizrenli olup Kopuzcu Ali Bey Mahallesinde sakin Erkan-1 Harbiye Miralay1 Ízzetlü Vehbi Bey'in mahdumu uzun boylu, beyaz benizli Süleyman Askeri Efendi 304 . 2 MSB ArfiV ve Askeri Tarih Daire Bafkalzgz, Süleyman Askeri Bey Sicil Dosyas1, (3 1 8-P.28). 2

Milli Savunma Üniversitesi, Kara Harp Okulu Dekanlzgz Tarih Arfivi, 27 No'lu Künye Defteri, s. 1 22.

41

S Ü L EYMAN A S K E R l B E Y

Giirsel 2: Süleyman Askeri Bey Edirne'de askeri idadi õgrencisiyken, solda (Aile Ar�ivi)

42

ITTIHATÇILIK

Süleyman Askeri Bey'in Harp Okulu günlerine ait elimizde yeterli bilgi olmamasma ragmen Kara Harp Okulu Dekanhg1 Ta­ rih Ar§ivi' nde birinci ve ikinci s1mfta ald1g1 dersleri ve notlanm tespit etme imkâmm1z oldu. Ôte yandan üçüncü sm1fta ald1g1 dersleri aile ar§ivinde bulunan Harp Okulu diplomasmdan tes­ pit edebildik.3 Erkân-1 Harbiye sm1flanndaki notlanm ise tespit edemedik. Süleyman Askeri Bey, Harp Okulu'nun ilk senesinde, sm1fta 4 1 . siradayken ikinci senesinde 26. siraya yükselmi§tir. S1ra­ lamada derslerden ald1klan notlarm/numaralann toplam1 dikkate alm1yordu. Derslerin tam notu/numaras1 45; yaz1, resim, harita gi­ bi dersler ise 20 puan/numara üzerinden degerlendiriliyordu.

� =

!?..

"' i:;

�

[t o 5·

�-

,,,::i:r: "--

.,,,õ1 o

°"

:r:

�

�.,

.,

� fJ cr �

3

�·

a

z

3 7

§º

'