Pashto through Dari 11

  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

‫د پﻮﻫﻨ‪ 3‬وزارت‬

‫پـ‪+‬ـتﻮ _ ﻳﻮوﻟﺴﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻰ (د دري ژبﻮ ﻟپاره)‬

‫پـ‪+‬ـتﻮ‬ ‫ﻳﻮوﻟﺴﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻰ‬ ‫(د دري ژبﻮ ﻟپاره)‬

‫د چاپ کال‪ 1398 :‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ 3‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ 3‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪+‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪4‬ان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪8‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ 3‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ 3‬وزارت‬

‫پ‪+‬ــتﻮ‬ ‫ﻳﻮولسﻢ !ﻮل‪/‬ﻰ‬ ‫د دري ژبﻮ لپاره‬

‫د چاپ کال‪ ١٣٩٨:‬ﻫـ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫أ‬ ‫الف‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫مضمون پ تو‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د پ تو ب او ادب اتو څان‬

‫د در‬

‫تابونو مؤلف‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د ا ډيټ ډ پار نټ غ ي‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫يوولسم د دري بو لپاره‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د اپ ال‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫د پوهن وزارت د اړ و او عامه پوهاوي ر است‬ ‫هجري شم‬

‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غ وون و ه‬ ‫وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫قانو‬ ‫ب‬

‫چلند‬

‫ي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫به د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد‬ ‫اداره او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫د وون او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د‬ ‫وهن وزارت د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو‬ ‫ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه‬ ‫وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او‬ ‫ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫د با يفيته در‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫هي ول ه ه او‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او‬ ‫هاند ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫و‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن‬ ‫د نن ور‬ ‫ي‬ ‫او ور اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫ه درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ه ا‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫وه‬ ‫و ي خ لوا‬ ‫وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له‬ ‫د معياري او رمختل‬ ‫او سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬

‫ج‬

‫لﻴک ل‪7‬‬ ‫شﻤ‪5‬ره‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫د‬

‫د لﻮست ﻧﻮم‬ ‫حﻤد‬ ‫ﻧعت‬ ‫پﻨدوﻧﻪ‬ ‫ژﻣﻨﻪ (وعده)‬ ‫تشبﻴﻪ‬ ‫د تشبﻴﻪ ډولﻮﻧﻪ‬ ‫ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ‬

‫ﻣخ‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪٢١‬‬ ‫‪٢٩‬‬ ‫‪٣٧‬‬

‫شﻤ‪5‬ره‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪١٦‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫‪١٩‬‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫‪٢١‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫‪٢٤‬‬ ‫‪٢٥‬‬ ‫‪٢٦‬‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫‪٢٨‬‬

‫د لﻮست ﻧﻮم‬ ‫ﻣحاوره (پ‪5‬ژﻧد پا‪ 31‬اخﻴستل)‬ ‫پ‪+‬تﻮ تارﻳخﻲ ﻧثروﻧﻪ‬ ‫شعر‬ ‫پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬دوره‬ ‫ﻣحاوره (پﻪ روغتﻮن ک‪ 3‬د ﻧاروغ پﻮ*تﻨﻪ)‬ ‫ﻣعاصر ادبﻲ ﻧثر‬ ‫ﻣﻠﻲ أرشﻴف‬ ‫*‪ 3%‬او !ﻮلﻨﻪ‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک‬ ‫!ﻮلﻨﻪ او ﻧﻮى ﻧسل‬ ‫عﻼﻣﻪ پﻮﻫاﻧد عبدالشکﻮر رشاد‬ ‫کﻴسﻪ (روزﻧﻴزه)‬ ‫کتاب او کتابتﻮن‬ ‫بشري حقﻮﻧﻪ‬ ‫د ﻣﻮر درﻳ‪#‬‬ ‫ﻣحاوره (جﻮﻣات او *ﻮوﻧ‪%‬ﻰ)‬ ‫پ‪+‬تﻮ قاﻣﻮسﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣحاوره (د ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې اﻫﻤﻴت)‬ ‫سکﻨدر خان خ"ک‬ ‫سﻮلﻪ‬ ‫وروستﻰ لﻮست‬ ‫وﻳﻴپاﻧ‪/‬ﻪ‬

‫ﻣخ‬ ‫‪٤٣‬‬ ‫‪٤٩‬‬ ‫‪٥٥‬‬ ‫‪٦٣‬‬ ‫‪٧٣‬‬ ‫‪٧٩‬‬ ‫‪٨٧‬‬ ‫‪٩٣‬‬ ‫‪٩٧‬‬ ‫‪١٠١‬‬ ‫‪١٠٥‬‬ ‫‪١١٣‬‬ ‫‪١١٩‬‬ ‫‪١٢٥‬‬ ‫‪١٣١‬‬ ‫‪١٣٥‬‬ ‫‪١٤١‬‬ ‫‪١٤٩‬‬ ‫‪١٥٥‬‬ ‫‪١٦١‬‬ ‫‪١٦٩‬‬ ‫‪١٧٥‬‬ ‫ه‬

‫ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻟﻮست‬

‫حـﻤـد‬

‫!ﻮﻟﻪ ثﻨا او ستاﻳﻨﻪ ﻳﻮازې د اهلل ﻟﻪ شان سره *اﻳﻲ‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬ﻫغﻪ د !ﻮﻟﻮ ﻣخﻠﻮﻗاتﻮ‬ ‫پﻴدا کﻮوﻧکی او پاﻟﻮﻧکی دی‪ .‬د اهلل تعاﻟی صفات ﻟﻪ حده زﻳات دي‪! .‬ﻮل ﻣخﻠﻮﻗات د‬ ‫خدای حﻤد او ثﻨا واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د اهلل تعاﻟی د ﻟﻮﻳﻮاﻟﻲ‪ ،‬ﻗدرت او صفاتﻮ ستاﻳﻠﻮ تﻪ حﻤد وﻳﻞ کﻴ‪8‬ي‪ .‬ﻣﻮږ خپﻞ ﻟﻮﻣ‪7‬ی‬ ‫ﻟﻮست د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د ﻳﻮ شاعر پﻪ حﻤد پﻴﻠﻮو‪:‬‬ ‫_ حﻤد 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪1‬‬

‫کــــــﻞ ثــــﻨــــا ده خــــــداﻳــــــﻪ ســتــا‬ ‫*ــکــتــﻪ پــــﻮرتــــﻪ چــــ‪ 3‬ﻫــــر 'ــــﻪ دي‬ ‫تـــــﻪ 'ـــ‪+‬ـــتـــﻦ د کـــــﻞ عــــاﻟــــﻢ ﻳــ‪3‬‬ ‫واړه خــــﻮاســــت کــــاﻧــــدي ﻟــــﻪ تــاﻧــﻪ‬ ‫طـــﻤـــع تـــــﻪ ﻟـــــﻪ ﻫـــﻴـــچـــا ﻧـــــﻪ کـــ‪7‬ې‬ ‫تـــــﻪ ﻗــــدﻳــــﻢ غـــﻨـــﻲ پــــــادشــــــاه ﻳــ‪3‬‬ ‫ســــتــــا کــــﻤــــال دی بـــــ‪ 3‬زواﻟـــــــﻪ‬ ‫ســتــا صــفــت ﻟـــﻪ حــــده زﻳـــــات د ی‬ ‫کــــﻪ ﻫــــر شــــی کــــشــــاد زبـــــــان کــا‬ ‫ﻣــــشــــغــــﻮل وي تــــــر زروکــــــاﻟــــــﻮ‬ ‫ﻫـــــﻢ بـــــﻪ ﻫـــــﻮﻣـــــره ادا ﻧـــــﻪ کــا‬ ‫ســــتــــا ﻗــــــــدرت تـــــﻪ ﻧـــــﻪ رســــ‪5‬ــــ‪8‬ي‬

‫چـــــ‪ 3‬تـــــﻪ رب ﻳـــــ‪ 3‬د ﻫـــــر چــا‬ ‫ﻫـــــﻤـــــﻪ واړه دي ﻟـــــــﻪ تـــا‬ ‫بــــــﻞ ﻳــــــﻮ ســـــﻴـــــال ﻧـــشـــتـــﻪ د تــا‬ ‫کــــــﻪ بـــــــادشـــــــاه دی کــــــﻪ ‪-‬ــــدا‬ ‫کـــــــــا‪ ،‬ﻟـــــــﻪ تـــــــا واړه اشــــﻴــــا‬ ‫ﻧــــــــﻮر ﻫــــﻤــــﻪ دي‪ ،‬ﻧــــــﻮ پـــﻴـــدا‬ ‫دا وﻳـــــــــی دی پـــــــﻪ ر*ـــتـــﻴـــا‬ ‫'ـــــــﻮک ﻳـــــ‪' 3‬ـــــرﻧـــــگ کـــــا ادا‬ ‫ســــتــــا پــــــﻪ وصــــــــف شــــــﻲ ‪-‬ـــﻮﻳـــا‬ ‫شـــــپـــــﻪ ورځ ســـــتـــــا پـــــــﻪ ثـــﻨـــا‬ ‫ﻟـــــکـــــﻪ 'ـــــا'ـــــکـــــﻲ ﻟـــــــﻪ درﻳـــــــا‬ ‫خـــــــداﻳـــــــﻪ عـــــﻘـــــﻞ د ﻫـــﻴـــچـــا‬

‫د ((ﻟــــــتــــــاړ)) و خــــــراب زړه تــﻪ‬ ‫ربـــــــــــﻪ ســــــــر کـــــــــــ‪7‬ې ﻣــــدعــــا‬ ‫(د ﻣﻼ ﻟتاړ ﻟﻪ دﻳﻮان 'خﻪ)‬

‫د خپﻞ ‪$‬ان پ‪5‬ژﻧدل د خدای‬

‫پ‪5‬ژﻧدل دي‪.‬‬ ‫((حدﻳث شرﻳف))‬

‫‪2‬‬

‫د حﻤد وﻳﻮﻧکﻲ ﻣﻼ ﻟتاړ ﻟﻨ‪6‬ه پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ‪:‬‬ ‫ﻣﻼ ﻟتاړ پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ 3‬د اوس‪5‬دﻟﻮ پ‪+‬تﻨﻮ شاعراﻧﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ 3‬د دﻳﻮان خاوﻧد شاعر‬ ‫ت‪5‬ر شﻮی دی‪ .‬د شاعر د ژوﻧد پﻪ باب باوري کره او بشپ‪ 7‬اسﻨاد پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ﻧشتﻪ‪ ،‬خﻮ د‬ ‫ﻳﻮ شعر ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ا!کﻞ ک‪5‬دای شﻲ چ‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮړی د (‪١١٦١‬ﻫـ‪.‬ق‪).‬کال پﻪ شاوخﻮا ک‪3‬‬ ‫ز‪484‬دﻟی او پﻪ (‪١١٩٠‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ﻳ‪ 3‬دﻳﻮان بشپ‪ 7‬ک‪7‬ی‪.‬‬ ‫*اﻳﻲ د ﻣﻼ ﻟتاړ اصﻠﻲ ‪$‬ای سﻠﻤان ﻳا شﻠﻤان وي او عﻤر ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ 3‬ت‪5‬ر‬ ‫ک‪7‬ی دی‪.‬‬ ‫دﻳﻮان ﻳ‪ 3‬پﻪ (‪١٣٦٧‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬چاپ شﻮی‪ .‬غزﻟ‪ ،3‬رباعﻲ‪ ،‬ﻗصﻴده‬ ‫ډوﻟﻪ ﻧظﻤﻮﻧﻪ او ﻣخﻤس ﻟري‪ .‬د رحﻤان بابا د سبک ﻟﻪ پﻴرواﻧﻮ 'خﻪ و‪ ،‬د دﻳارﻟسﻤ‪3‬‬ ‫پﻴ‪7‬ۍ تر ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ پﻮرې ژوﻧدى و‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ کﻼم (ﻧظﻢ وي کﻪ ﻧثر) چ‪ 3‬پک‪ 3‬پرﻟﻪ پس‪ 3‬د خدای تعا ٰﻟی د ﻗدرتﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻮﻳﻮاﻟﻲ‬ ‫ستاﻳﻨﻪ شﻮي وي‪ ،‬حﻤد بﻠﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫'‪+‬تﻦ تعاﻟی د ‪$‬ﻤک‪ 3‬او اسﻤاﻧﻮﻧﻮ ﻣاﻟک او پﻴداکﻮوﻧکی دی‪ .‬شرﻳک او ساری‬ ‫ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻗدﻳﻢ غﻨﻲ بادشاه دی‪ ،‬زوال ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬طﻤع او تﻮﻗع ﻳ‪ 3‬چاتﻪ ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻧﻮر اﻣﻴران او‬ ‫بادشاﻫان واړه ورتﻪ ﻣحتاج او دده پﻪ فرﻣان دي‪.‬‬ ‫د اهلل تعاﻟی ستاﻳﻨ‪ 3‬ﻟﻪ حده زﻳات‪ 3‬دي او بﻨده ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ پﻮره ستاﻳﻠﻮ عاجز دی‪ ،‬د ﻫﻴﻠﻮ‪،‬‬ ‫اﻣﻴدوﻧﻮ او ﻣدعاوو پﻮره کﻮوﻧکی ﻳﻮازې ﻳﻮ اهلل دی‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې د حﻤد پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې حﻤد پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم تﻪ دې ‪$‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫بﻴا دې ﻫر زده کﻮوﻧکی پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ اواز وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻧﻮي ﻟغات ﻣعﻨا او پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪3‬‬ ‫وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻳﻮ تﻦ زده کﻮوﻧکی دې پخپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د حﻤد دوه بﻴتﻪ د تخت‪ 3‬پر ﻣخ پﻪ ﻧثر وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د حﻤد ﻟﻮﻣ‪7‬ي اووه بﻴتﻮﻧﻪ او دوﻳﻤﻪ‬ ‫ډﻟﻪ دې د حﻤد وروستﻲ شپ‪ 8‬بﻴتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧثر واړوي او د ډﻟﻮ استازي دې د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٦‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫کﻮم ډول کﻼم تﻪ حﻤد وﻳﻠی شﻮ؟‬ ‫د کتاب پﻴﻞ وﻟ‪ 3‬پﻪ حﻤد سره ک‪85‬ي؟‬ ‫د حﻤد او ﻣﻨاجات تﻮپﻴر 'ﻨ‪/‬ﻪ کﻮﻻی شئ؟‬ ‫‪ _٦‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم پﻪ 'ﻮ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٧‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره وواﻳﻲ چ‪ 3‬د ژﻣﻲ پﻪ رخصتﻴﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪' 3‬ﻪ ک‪7‬ي دي؟‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮروﻧﻮ ک‪ 3‬د خدای تعاﻟی‬

‫د ﻧعﻤتﻮﻧﻮ او د ﻫغﻮی پﻪ وړاﻧدې د اﻧسان د‬

‫شکر کﻮﻟﻮ پﻪ اړه ﻟ‪ 8‬تر ﻟ‪8‬ه اتﻪ کر*‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې پﻪ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻧـﻌـت‬

‫حضرت ﻣحﻤد د خدای وروستی پﻴغﻤبر او استازی دی‪.‬‬ ‫پﻪ ده باﻧدې د پ‪5‬غﻤبرۍ ﻟ‪7‬ۍ ختﻤﻪ ده‪ .‬ﻟﻪ ده 'خﻪ وروستﻪ بﻞ پ‪5‬غﻤبر ﻧﻪ را‪$‬ﻲ‪،‬‬ ‫‪$‬کﻪ چ‪ 3‬خدای خپﻞ ﻣکﻤﻞ ﻫداﻳت (ﻗراﻧکرﻳﻢ) پﻪ ده باﻧدې ﻧازل ک‪7‬ی‪.‬‬ ‫!ﻮل ﻣؤﻣﻨان پﻪ دې ﻣکﻠف دي چ‪ 3‬د اسﻼم پﻪ ستر ﻻر*ﻮد حضرت ﻣحﻤد‬ ‫ٰ‬ ‫ﻣصطفی باﻧدې درود وواﻳﻲ او ستاﻳﻨﻪ ﻳ‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ کﻼم‪( ،‬ﻧظﻢ وي کﻪ ﻧثر) چ‪ 3‬پک‪ 3‬د حضرت ﻣحﻤد د شخصﻴت‪ ،‬اخﻼﻗﻮ‬ ‫او ک‪7‬و وړو ستاﻳﻨﻪ شﻮي وي‪ ،‬ﻧعت ‪2-‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د حﻤد او ﻧعت تﻮپﻴر 'ﻨ‪/‬ﻪ کﻮﻻی شئ؟‬ ‫‪5‬‬

‫کﻪ ﻣطﻠب دې دی وصــال د ﻣحﻤد‬ ‫آ‪4‬ﻴﻨﻪ کــ‪7‬ه د زړه ستر‪ 3-‬ورتـــﻪ ‪-‬ــﻮره‬ ‫د ﻫر ‪-‬ﻞ حسﻦ بﻪ ستا د ستر‪-‬ﻮ خار شﻲ‬ ‫ﻟــﻪ درود 'ــخــﻪ طــﻠــب د عـــدد ﻣک‪7‬ه‬ ‫ﻟــﻪ اوﻟـــﻪ د خپﻞ زړه پــﻪ حــال ا‪-‬ـــاه شﻪ‬ ‫چ‪ 3‬سپﻮږﻣ‪ 9‬ﻳ‪ 3‬داﻣﻦ ‪-‬ﻴره شﻮه د حسﻦ‬ ‫ﻫر اﻧسان د ده و وصــف تﻪ ﻗاصر دی‬ ‫صﻨﻮبر بــﻪ ورتــﻪ کــج بﻴد ﻣجﻨﻮن شﻲ‬ ‫ﻟــﻪ کــﻮثــره ﻣــ‪ 3‬روان کـــ‪7‬ه تــشــﻨــﻪ ﻟبﻪ‬

‫تــﻞ پــﻪ زړه کــ‪ 3‬ﻟــره خﻴال د ﻣحﻤد‬ ‫خــﻮد بــﻪ ووﻳــﻨــ‪ 3‬ﻫــر حــال د ﻣحﻤد‬ ‫کــﻪ دې وﻟــﻴــده جــﻤــال د ﻣحﻤد‬ ‫ژبــﻪ وچــﻪ کــ‪7‬ه پــﻪ ســـﻮال د ﻣحﻤد‬ ‫بﻴا ﻫــاﻟــﻪ کــ‪7‬ه ﻗﻴﻞ و ﻗــال د ﻣحﻤد‬ ‫ﻟﻤر پــﻪ حسﻦ کﻠﻪ ســﻴــال د ﻣحﻤد‬ ‫وصــف کــ‪7‬ی ذواﻟــجــﻼل د ﻣحﻤد‬ ‫کﻪ دې ک‪+5‬ﻮ پر زړه ﻧﻬال د ﻣحﻤد‬ ‫خﻮ ﻧصﻴب ﻣ‪ 3‬کــ‪7‬ه زﻻل د ﻣحﻤد‬

‫خدای راﻧجﻪ د (شﻤس اﻟدﻳﻦ) ک‪7‬ه ﻫغﻪ خاورې‬ ‫تـــر ﻗـــدم چـــ‪ 3‬وي پــاﻳــﻤــال د ﻣحﻤد‬ ‫د شﻤس اﻟدﻳﻦ کاک‪ 7‬ﻟﻨ‪6‬ه پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ‪:‬‬ ‫د شﻤس اﻟدﻳﻦ د زوک‪7‬ې او ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬سﻤﻪ ﻧ‪"5‬ﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ده‪ ،‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر '‪75‬وﻧکﻲ ﻳ‪3‬‬ ‫زوک‪7‬ه تر (‪١١٨٠‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬وروستﻪ ‪2-‬ﻲ‪.‬‬ ‫شﻤس اﻟدﻳﻦ *ﻪ عاﻟﻢ او ادﻳب شاعر و‪ ،‬پﻪ ‪$‬ﻮاﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬ﻫﻨد تﻪ تﻠﻠی و او د خپﻞ عﻤر‬ ‫ډ‪4‬ره برخﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻫﻨدوستان پﻪ *اروﻧﻮ ک‪ 3‬ت‪5‬ره ک‪7‬ې ده‪ .‬پﻪ آخر د عﻤر ک‪ 3‬خپﻠ‪ 3‬خاورې‬ ‫او خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ راستﻮن شﻮی‪.‬‬ ‫پﻪ غاﻟب ‪-‬ﻮﻣان د عﻤر تر پاﻳﻪ پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬و‪ .‬دﻳﻮان ﻳ‪ 3‬دپ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا چاپ‬ ‫شﻮی‪.‬‬ ‫د سراج اﻟﻤﻮتﻲ پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ بﻞ اثر ﻫﻢ ﻟري‪ .‬پﻪ شعر ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬فﻠسفﻲ‪،‬‬ ‫تصﻮفﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ او تربﻴﻮي افکار پﻪ *ﻪ تﻮ‪-‬ﻪ ﻧغ‪+‬تﻲ دي‪ ،‬پﻪ ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ *ﻪ‬ ‫ﻻس درﻟﻮد‪ ،‬پﻪ فﻘﻪ‪ ،‬تفسﻴر‪ ،‬او احادﻳثﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ د ﻟﻮړ ﻣﻘام '‪+‬تﻦ و‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫حضرت ﻣحﻤد د اسﻼم ستر ﻻر*ﻮد او آخرﻳﻦ پ‪5‬غﻤبر دی‪.‬‬ ‫پﻪ ده باﻧدې د پ‪5‬غﻤبرۍ سﻠسﻠﻪ ختﻤﻪ شﻮې او وروستﻪ ترې بﻞ پ‪5‬غﻤبر ﻧﻪ را‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫د پ‪5‬غﻤبر وجﻮد‪ ،‬ﻫداﻳات او ک‪7‬ﻧﻼره د !ﻮل عاﻟﻢ ﻟپاره د رحﻤت سبب او باعث‬ ‫ده‪.‬‬ ‫دی د ﻧ‪5‬کﻮ‪ ،‬اوچتﻮ او ﻟﻮړو اخﻼﻗﻮ ﻟروﻧکی و‪.‬‬ ‫د پ‪5‬غﻤبراﻧﻮ پﻴروي کﻮل‪ ،‬د ﻫغﻮ اطاعت او ﻣﻨﻨﻪ س‪7‬ی سﻤ‪ 3‬ﻻرې تﻪ رﻫﻨﻤاﻳﻲ‬ ‫کﻮي‪ ،‬پﻪ پ‪5‬روۍ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬اﻧسان خپﻞ اصﻠﻲ او حﻘﻴﻘﻲ ﻣﻨزل تﻪ رس‪85‬ي‪ .‬د پ‪5‬غﻤبر پ‪5‬روي‬ ‫پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د اهلل پاک پ‪5‬روي او ﻣتابعت دی‪.‬‬ ‫اهلل پاک د خپﻞ پ‪5‬غﻤبر ستاﻳﻨﻪ ک‪7‬ې ده‪ ،‬بﻨده کﻪ ﻫر 'ﻮﻣره د ﻣحﻤد ستاﻳﻨﻪ وک‪7‬ي‬ ‫بﻴا ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟﻪ کاﻣﻞ وصف او ستاﻳﻨ‪' 3‬خﻪ عاجز دی‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې پخپﻠﻪ خﻮ*ﻪ ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ اواز وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮال دې‬ ‫درسﻲ کتاب تﻪ و‪-‬ﻮري‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د حﻤد او ﻧعت پﻪ تﻮپﻴر باﻧدې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪' _٣‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ اصﻠﻲ ﻣفﻬﻮم پﻪ ساده ژبﻪ بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻻﻧدې ﻟغات پﻪ ډﻟﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ 'خﻪ و پﻮ*تﻲ او‬ ‫پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬دې وکاروي‪:‬‬ ‫(ﻟ‪7‬ۍ ‪ ،‬وصال‪ ،‬تﻞ ‪ ،‬وصف‪ ،‬زﻻل‪ ،‬سﻴال‪ ،‬کﻮثر)‬

‫‪7‬‬

‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ 'ﻮ ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت پﻪ ﻧثر واړوي او‬ ‫ﻣفﻬﻮم ﻳ‪ 3‬دې !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د شﻤس اﻟدﻳﻦ کاک‪ 7‬دﻳﻮان د کﻮﻣ‪ 3‬ﻣؤسس‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا چاپ شﻮی دی؟‬ ‫شﻤس اﻟدﻳﻦ 'ﻮک او چ‪5‬رتﻪ ز‪484‬دﻟی و؟‬ ‫د پﻴغﻤبر اطاعت او پ‪5‬روي س‪7‬ي تﻪ 'ﻪ ورب‪+‬ﻲ؟‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ژب‪ 3‬پﻪ اړه پﻪ وار سره ﻳﻮه ﻳﻮه دﻗﻴﻘﻪ خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻧعت ﻟﻨ‪ 6‬ﻣطﻠب پﻪ 'ﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬پﻪ ساده ژبﻪ‬ ‫وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬د پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن ساعت ک‪ 3‬دې !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫حضرت ﻣحﻤد فرﻣاﻳﻲ‪:‬‬ ‫'ﻮک چ‪ 3‬پر کشراﻧﻮ زړه سﻮی او د ﻟﻮﻳاﻧﻮ درﻧاوی ﻧﻪ‬ ‫کﻮي‪ ،‬زﻣا پﻪ ډﻟﻪ ک‪ 3‬ﻧﻪ دی‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫در‪4‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫پﻨدوﻧﻪ‬

‫پخﻮاﻧﻴﻮ ﻣشراﻧﻮ‪ ،‬حکﻴﻤاﻧﻮ‪ ،‬پﻮﻫاﻧﻮ‪ ،‬د عﻠﻢ او ادب خاوﻧداﻧﻮ د خپﻞ ژوﻧد د تجربﻮ‬ ‫او پﻮﻫ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻣﻮږ تﻪ ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬پﻨدوﻧﻪ‪ ،‬ﻧصﻴحتﻮﻧﻪ او سپار*تﻨ‪ 3‬را پر‪ 3+4‬دي چ‪ 3‬ﻣﻮږ‬ ‫!ﻮل د دې سپار*تﻨﻮ پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬د خپﻞ ﻧ‪5‬کﻤرغﻪ ژوﻧد بﻬﻴر پر ﻣخ بﻴاﻳﻮ‪.‬‬ ‫کﻪ د دې پﻨدوﻧﻮ پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬ﻣﻮږ خپﻠﻪ ک‪7‬ﻧﻪ او د ژوﻧد ﻟﻮری و!اکﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ب‪ 3‬ﻟﻪ شکﻪ بﻪ د‬ ‫ﻳﻮ سﻮکاﻟﻪ ژوﻧد ﻟروﻧکﻲ او پخپﻠﻮ ک‪7‬ﻧﻮ ک‪ 3‬برﻳاﻟﻲ واوسﻮ‪.‬‬ ‫دغﻪ پﻨدوﻧﻪ زﻳاتره زﻣﻮږ د ستر ﻻر*ﻮد حضرت ﻣحﻤد‬

‫حدﻳثﻮﻧﻪ او ﻳا د ﻧﻮرو‬

‫حکﻴﻤاﻧﻮ او پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا را تﻪ شﻮې سپار*تﻨ‪ 3‬دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ ﻳ‪ 3‬وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫_ ﻣﻮږ وﻟ‪ 3‬پﻪ خپﻞ ژوﻧد ک‪ 3‬ﻟﻪ پﻨدوﻧﻮ کار اخﻠﻮ؟‬

‫‪9‬‬

‫‪ _١‬ﻳﻮه س‪7‬ي ﻟﻪ رسﻮل اهلل 'خﻪ د ﻧصﻴحت او پﻨد غﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ه‪:‬‬ ‫رسﻮل اکرم ورتﻪ و فرﻣاﻳﻞ‪:‬‬ ‫کﻪ درتﻪ وواﻳﻢ ﻣﻨ‪ 3‬ﻳ‪3‬؟‬ ‫س‪7‬ي ووﻳﻞ‪ :‬ﻫﻮ!‬ ‫پ‪5‬غﻤبر ﻟﻪ درې ‪$‬ﻠﻪ !ﻴﻨ‪/‬ار وروستﻪ ورتﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫(د ﻫر کار ﻟﻪ پﻴﻞ 'خﻪ ﻣخک‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬پاﻳﻠﻪ و سﻨجﻮه‪ ،‬کﻪ پاﻳﻠﻪ ﻳ‪ 3‬درتﻪ *ﻪ بر‪5+4‬ده وﻳ‪3‬‬ ‫ک‪7‬ه او کﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻪ ﻳ‪ 3‬کﻮه‪).‬‬ ‫پﻪ بﻞ ‪$‬ای ک‪ 3‬داس‪ 3‬سپار*تﻨﻪ کﻮي‪:‬‬ ‫((ﻫغﻪ چاتﻪ و ‪-‬ﻮرئ چ‪ 3‬ﻟﻪ تاسﻮ 'خﻪ (پﻪ ژوﻧد ک‪ )3‬کﻢ او !ﻴ＀ وي او ﻫغﻪ چاتﻪ ﻣﻪ‬ ‫‪-‬ﻮرئ چ‪ 3‬ﻟﻪ تاسﻮ ﻧﻪ (پﻪ ژوﻧد ک‪ )3‬پﻮرتﻪ وي‪ .‬دا کار د دې ﻟپاره ډ‪4‬ر غﻮره دی‪ ،‬د ﻫغﻪ ﻧعﻤتﻮﻧﻮ‬ ‫سپکاوی وﻧﻪ ک‪7‬ئ چ‪ 3‬تاسﻮ تﻪ اهلل پﻪ برخﻪ ک‪7‬ي دي‪)).‬‬ ‫‪ _٢‬د ژب‪ 3‬ساتﻞ پﻪ خﻠکﻮ ک‪ 3‬د دﻧﻴا د ﻣال او دوﻟت ﻟﻪ ساتﻠﻮ 'خﻪ سخت دي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻫر 'ﻮک چ‪ 3‬پخپﻠﻪ ‪$‬ان تﻪ ارز*ت ورکﻮي‪ ،‬د تﻮاضع ﻻره ﻳ‪ 3‬پر‪ 3+4‬ده‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻫر شی زکات ﻟري‪ ،‬خﻮ د عﻘﻞ زکات صبر او د غﻢ زغﻤﻞ دي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ !ﻮﻟﻮ کاروﻧﻮ ک‪ 3‬درې کاره ډ‪4‬ر سخت دي‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬سخاوت پﻪ عاجزۍ ک‪.3‬‬ ‫ب‪ :‬زﻫد او تﻘﻮا پﻪ پ"ﻪ سره‪.‬‬ ‫ج‪ :‬حق وﻳﻞ د ﻫغﻪ چا پﻪ ﻣخ ک‪ 3‬چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻫغﻪ 'خﻪ و‪4‬ر‪84‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٦‬ﻫغﻪ 'ﻮک چ‪ 3‬پﻪ درﻳﻮو کاروﻧﻮ ک‪ 3‬د زړه حضﻮر وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬د اهلل‬ ‫دروازه ﻳ‪ 3‬پر ﻣخ ت‪7‬ﻟ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬د ﻗرآﻧکرﻳﻢ د تﻼوت پﻪ وخت ک‪3‬‬ ‫ب‪ :‬د اهلل د ذ کر کﻮﻟﻮ پﻪ وخت ک‪3‬‬

‫د رحﻤت‬

‫‪10‬‬

‫ج‪ :‬د ﻟﻤاﻧ‪%‬ﻪ د ادا کﻮﻟﻮ پﻪ وخت ک‪3‬‬ ‫د پﻨدوﻧﻮ پﻪ اړه د خﻮشحال خان خ"ک دا 'ﻮ ﻳادوﻧ‪ 3‬ﻫﻢ وﻟﻮﻟئ‪:‬‬ ‫خپﻞ پـــردي تــﻪ د زړه راز خــبــره ﻣــﻪ ک‪7‬ه‬ ‫د بخ(‪ 3‬د ﻧــﻨــﻪ *ــﻪ دي خــپــﻞ رختﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫــغــﻪ کـــار چــ‪ 3‬پــﻪ ﻧــرﻣــ‪ 9‬تــر ســـره ک‪85‬ي‬ ‫'ــﻪ حــاجــت چــ‪ 3‬رســـاوه شــﻲ تــر جﻨ‪/‬ﻮﻧﻪ‬ ‫عاﻗبت بــﻪ خپﻞ ورغـــﻮی پــﻪ غــاښ پــرې کا‬ ‫ﻫـــر چـــ‪ 3‬کـــار کـــا د د*ــﻤــﻨــﻮ پـــﻪ ورﻣــﻮﻧــﻪ‬ ‫پــﻪ خپﻠﻮاﻧﻮ بــاﻧــدې دوﻣـــره خشﻢ ﻣــﻪ ک‪7‬ه‬ ‫چــ‪ 3‬پــــردي در‪$‬ــﻨــ‪ 3‬تــ‪+‬ــتــﻲ پــﻪ ﻣﻠکﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫـــر چـــ‪ 3‬شـــرع فــرﻣــاﻳــﻲ ﻫــغــﻪ کـــار کــ‪7‬ه‬ ‫ﻣـــﻪ عــﻤــﻞ کــــﻮه پـــﻪ رســــﻢ پـــﻪ دودوﻧـــــﻪ‬ ‫پﻪ ‪$‬ﻮاﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬چ‪ 3‬دې کار ﻟﻪ ﻻسﻪ وو‪$‬ﻲ‬ ‫پـــﻪ پـــﻴـــرۍ بـــﻪ دې وﻧــــﻪ رســــﻲ ﻻســﻮﻧــﻪ‬ ‫خـــدای ﻫغﻪ پــﻪ دواړو کــﻮﻧــﻮ دي ﻧﻤﻨ‪%‬ﻠﻲ‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ ورځ ﻳ‪ 3‬عدل و داد پﻪ شپﻪ ﻟﻤﻮﻧ‪%‬ﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻠﻨ‪ ,‬جان ﻫﻢ پﻪ خپﻞ شعر ک‪' 3‬ﻮ سپار*تﻨ‪ 3‬ﻟري‪:‬‬ ‫‪$‬ــﻮاﻧــ‪* 3‬ــ‪%‬ــ‪ 3‬تــﻪ چــ‪ 3‬وﻧـــﻪ واﻳــــ‪ 3‬تــرور‬ ‫ﻫغﻪ دم بــﻪ دې بــربــاد کــ‪7‬ي پــﻼر او ﻣﻮر‬ ‫ﻫــر ســبــا بــﻪ دروازه کــ‪ 3‬درتـــﻪ ﻧــاســت وي‬ ‫چـــ‪ 3‬واﻧـــخـــﻠـــ‪ 3‬ﻧــــادﻳــــده ســــ‪7‬ي ﻧـــﻪ پــﻮر‬ ‫ب‪ 3‬گﻨاه وﻫﻞ بﻪ خــﻮري ازار بﻪ ﻳ‪ 3‬ستا وي‬ ‫کــﻪ دې ورکـــ‪7‬ه پــﻪ بــدل کــ‪ 3‬ﻟــﻮر او خﻮر‬ ‫‪11‬‬

‫کــﻴــﻨــاســتــﻪ د ﻫــغــﻮ وکــــ‪7‬ه ﻣــﻠــﻨــ‪ ,‬جــاﻧــﻪ‬ ‫چــ‪ 3‬دې ســﻢ وي پــﻪ کــﻨــ‪6‬ه ورســــره زور‬ ‫عبداﻟﻘادر خ"ک پﻪ ‪-‬ﻠدستﻪ ک‪' 3‬ﻪ *ﻪ واﻳﻲ‪:‬‬ ‫د خــبــرې ﻫــﻢ آغاز ﻫــﻢ ﻳــ‪ 3‬اﻧــجــام وي‬ ‫پـــﻪ خــبــره کـــ‪ 3‬خــبــره کـــا چـــ‪ 3‬خـــام وي‬ ‫ﻫر س‪7‬ی چ‪ 3‬روشﻦ راﻳﻪ صاحب ﻫﻮش وي‬ ‫وﻳــﻞ ﻫــاﻟــﻪ کــا اغـــاز چــ‪ 3‬ﻧــﻮر خــاﻣــﻮش وي‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د اﻧساﻧاﻧﻮ د ژوﻧد تر !ﻮﻟﻮ غﻮره او ‪"-‬ﻮر وخت ﻫﻤدا د تجربﻮ تر ﻻسﻪ کﻮل دي چ‪ 3‬د‬ ‫ﻧﻮرو ﻟپاره د سﻮکاﻟ‪ 9‬او ﻫﻮساﻳ‪ 9‬ﻻرې چارې برابروي‪.‬‬ ‫حکﻴﻤاﻧﻮ‪ ،‬ﻫﻮ*ﻴاراﻧﻮ او پﻮﻫاﻧﻮ د خپﻠﻮ تجربﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪ 3‬خپﻠﻮ خﻠکﻮ تﻪ ‪"-‬ﻮر او‬ ‫سﻮدﻣﻦ پﻨدوﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي چ‪ 3‬عﻤﻠﻲ کﻮل ﻳ‪ 3‬ﻧ‪5‬ک‪ 3‬پاﻳﻠ‪ 3‬ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ واﻗعﻴت ک‪ 3‬د عاﻟﻤاﻧﻮ‪ ،‬حکﻴﻤاﻧﻮ‪ ،‬د عﻠﻢ او ادب د خاوﻧداﻧﻮ ﻫﻤدغﻮ وﻳﻨاوو او‬ ‫سپار*تﻨﻮ تﻪ پﻨدوﻧﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د راز خبرې باﻳد پ"‪ 3‬وساتﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ کار چ‪ 3‬پﻪ ﻧرﻣ‪ 9‬سﻼ او ﻣشﻮره سر تﻪ‬ ‫رس‪85‬ي‪ ،‬باﻳد ﻟﻪ جدﻳت ﻧﻪ پک‪ 3‬کار واﻧﻪ اخستﻞ شﻲ‪ .‬د ﻻس غﻮ!ﻪ باﻳد پﻪ ﻻس خﻼصﻪ‬ ‫شﻲ‪ ،‬ﻧﻪ دا چ‪ 3‬تر خﻮﻟ‪ 3‬پﻮرې ورس‪85‬ي‪ .‬دوست او د*ﻤﻦ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ تﻮپﻴر ک‪7‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ شرع‪ 3‬او اسﻼﻣﻲ اصﻮﻟﻮ سره سﻢ خپﻞ کاروﻧﻪ پر ﻣخ ﻳﻮسﻮ‪ ،‬خپﻞ اوﻻدوﻧﻪ داس‪3‬‬ ‫وروزو چ‪ 3‬خپﻞ ﻣسؤوﻟﻴت و پ‪5‬ژﻧﻲ او ﻧاوړه کاروﻧﻮ تﻪ ﻫ(ﻪ او ﻫاﻧد وﻧﻪ ک‪7‬ي‪ .‬وخت تﻪ‬ ‫پﻪ ارز*ت ﻗاﻳﻞ شﻮ‪ ،‬ﻫر کار پﻪ خپﻞ وخت سر تﻪ ورسﻮو‪ ،‬د چا پﻪ غﻮړه ﻣاﻟ‪ ،9‬چاپﻠﻮس‪9‬‬ ‫او ظاﻫري ﻟباس و ﻧﻪ غﻮﻟﻴ‪8‬و‪ ،‬ﻧاوړه دودوﻧﻪ وﻧﻪ پاﻟﻮ‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪' _١‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻫر پﻨد پﻪ اړه دې‬ ‫خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻧظﻢ ک‪ 3‬راغﻠﻲ پﻨدوﻧﻪ او بﻠﻪ‬ ‫ډﻟﻪ دې پﻪ ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮي پﻨدوﻧﻪ د ‪$‬اﻧﻪ سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬د ډﻟ‪ 3‬استازي دې ﻟﻨ‪ 6‬ﻣطﻠب وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٣‬ﻠﻮر تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻻﻧدې ﻟغات دې د تخت‪3‬‬ ‫پر ﻣخ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪:‬‬ ‫بﻮخ(ﻪ‪ ،‬بﻬﻴر‪ ،‬ورﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬پاﻳﻠﻪ‪ ،‬ک‪7‬ﻧﻪ‪ ،‬تﻤﻠق‪ ،‬ﻟﻮری‪ ،‬کﻨ‪6‬ه‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣتضادې کﻠﻤ‪ 3‬دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې بﻴت پﻪ کﻨاﻳﻲ ﻣفﻬﻮم باﻧدې خبرې وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫عــاﻗــبــت بـــﻪ خــپــﻞ ورغـــــﻮی پـــﻪ غـــاښ پـــرې کا‬ ‫ﻫــــر چــــ‪ 3‬کـــــار کــــا د د*ـــﻤـــﻨـــﻮ پــــﻪ ورﻣـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ‪ :‬ﻣﻮږ پﻪ چخاﻧسﻮر ک‪ 3‬اوس‪85‬و‪ ،‬زﻣﻮږ کﻮرﻧ‪ 9‬اتﻪ تﻨﻪ دي‪ :‬پﻼر‪ ،‬ﻣﻮر 'ﻠﻮر وروﻧﻪ او‬ ‫دوه خﻮﻳﻨدې‪ .‬پﻼر‪ ،‬ﻣﻮر او ﻣشر ورور ﻣﻮږ تﻪ ﻻزﻣ‪ 3‬ﻻر*ﻮوﻧ‪ 3‬کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻳﻮ تﻦ دې پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ي‪ ،‬بﻞ دې‬ ‫‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫‪ _٨‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬خپﻠﻮاک‪ 3‬کﻠﻤ‪( 3‬ﻧﻮم‪ ،‬فعﻞ‪ ،‬ضﻤﻴر او ﻗﻴد) دې پﻪ‬ ‫‪-‬ﻮتﻪ ک‪7‬ي‪ ،‬ودې ﻟﻴکﻲ او ﻟﻪ ﻧﻮرو زده کﻮوﻧکﻮ سره دې شرﻳک ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٩‬پﻨ‪%‬ﻪ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار راشﻲ او پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬دې ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠ‪(( 3‬ی ‪-‬اﻧ‪ ))3‬پﻪ‬ ‫‪-‬ﻮتﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪' _١٠‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻞ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠﻮ ﻟﻮﻳاﻧﻮ پﻪ ﻣرستﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪' 3‬ﻮ پﻨدوﻧﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪3‬‬ ‫ور‪ 3$‬پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫پــــﻪ واک چــــ‪ 3‬ﻧــــﻪ ﻟـــــري پــــﻪ کـــــام کــــ‪ 3‬ژبـــﻪ‬ ‫کــــﻪ ‪-‬ـــﻮﻧـــ‪ ,‬شــــﻲ *ــــﻪ دی پــــﻪ ﻟـــﻮﻳـــﻪ تــبــﻪ‬ ‫پــــﻪ بــــــده ژبــــــﻪ ‪$‬ــــــان ‪$‬ــــــﻲ‪ ،‬جــــﻬــــان ‪$‬ــﻲ‬ ‫اﻳـــــﻤـــــان ﻻ ﻫـــــﻢ ‪$‬ـــــﻲ واوره طـــاﻟـــبـــﻪ‬ ‫(خﻮشحان خان خ"ک)‬

‫‪14‬‬

‫'ﻠﻮرم ﻟﻮست‬

‫ژﻣﻨﻪ (وعده)‬

‫*ﻪ خﻮﻳﻮﻧﻪ زﻳات دي‪ .‬ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻞ ‪$‬اى ک‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د اﻧسان پر درﻳ‪#‬‬ ‫او شخصﻴت اغ‪5‬ز ﻟري‪* .‬ﻪ خﻮﻳﻮﻧﻪ س‪7‬ى درﻧﻮي او سپک خﻮﻳﻮﻧﻪ س‪7‬ى سپکﻮي‪.‬‬ ‫اسﻼم ﻣﻮږ تﻪ د *ﻮ اخﻼﻗﻮ ﻻر*ﻮوﻧﻪ ک‪7‬ې ده‪ .‬ﻟﻪ بدو اخﻼﻗﻮ 'خﻪ ﻳ‪ 3‬ﻣﻨع ک‪7‬ي ﻳﻮ‪.‬‬ ‫درواغ وﻳﻞ‪ ،‬د ژﻣﻨ‪ 3‬سرتﻪ ﻧﻪ رسﻮل او *کﻨ‪%‬ﻠ‪ 3‬کﻮل د ﻣﻨافﻘت ﻧ‪ 3+‬دي‪ .‬درواغ س‪7‬ى‬ ‫خﻮاروي‪* ،‬کﻨ‪%‬ﻠ‪ 3‬د س‪7‬ي شخصﻴت تﻪ زﻳان رسﻮي او د ژﻣﻨ‪ 3‬سرتﻪ ﻧﻪ رسﻮل پﻪ !ﻮﻟﻨ‪3‬‬ ‫ک‪ 3‬د اﻧسان حﻴثﻴت‪ ،‬وﻗار او باور را!ﻴ"ﻮي‪ .‬اﻧسان د !ﻮﻟﻨﻴز ﻣخﻠﻮق پﻪ تﻮگﻪ اړ دى چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫خپﻞ ‪$‬ان ک‪ 3‬داس‪ 3‬ﻧﻴک خﻮﻳﻮﻧﻪ پﻴدا او وروزي چ‪ 3‬د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې د ﻳﻮ بشپ‪ 7‬اﻧسان‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ د احترام او درﻧاوي وړ شﻲ‪ .‬اسﻼم د اخﻼﻗﻮ بشپ‪ 7‬دﻳﻦ دى او حضرت ﻣحﻤد‬ ‫د ﻧﻴکﻮ اخﻼﻗﻮ د تعﻤﻴﻢ او بشپ‪7‬تﻴا ﻟپاره ﻣبعﻮث او گﻮﻣارل شﻮى و‪.‬‬ ‫_ دروغجﻦ اﻧسان ستاسﻮ پﻪ ﻧزد 'ﻪ حﻴثﻴت ﻟري؟‬

‫‪15‬‬

‫واﻳﻲ چ‪ 3‬ﻳﻮه ورځ عﻤر بﻦ خطاب د عداﻟت ﻟپاره د خﻠکﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬ﻧاست و‪ .‬ﻧا'اپﻪ‬ ‫ﻳﻮ *کﻠﻰ او*اﻳستﻪ ‪$‬ﻮان چ‪ 3‬دوو ﻧﻮرو ظاﻫرا *اﻳستﻪ ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ﻻسﻮﻧﻮ ﻧﻴﻮﻟﻰ و‪ ،‬خﻠﻴفﻪ تﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬راوست‪ .‬عﻤر بﻦ خطاب ﻫغﻮ ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ تﻪ ووﻳﻞ‪$" :‬ﻮان خﻮش‪ 3‬ک‪7‬ئ او وواﻳئ چ‪' 3‬ﻪ‬ ‫کﻴسﻪ ده؟"‬ ‫‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ ووﻳﻞ‪" :‬ﻣﻮږ دوه وروﻧﻪ ﻳﻮ‪ .‬ﻳﻮ بﻮډا پﻼر ﻣﻮ درﻟﻮد‪ .‬پﻪ خپﻠﻮ خﻠکﻮ ک‪ 3‬پﻪ ﻧﻴکﻮ‬ ‫اخﻼﻗﻮ او د ﻣشرتابﻪ پﻪ !ﻮﻟﻮصفتﻮﻧﻮ ﻣشﻬﻮر و‪ .‬ﻳﻮه ورځ د تفرﻳح ﻟپاره خپﻞ ﻳﻮه باغ تﻪ تﻠﻠﻰ‬ ‫و‪ .‬ﻫﻠتﻪ دې ‪$‬ﻮان وواژه‪ .‬اوس ﻟﻪ تا 'خﻪ غﻮاړو چ‪ 3‬زﻣﻮږ پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬د خداى حکﻢ‬ ‫جاري ک‪7‬ې‪".‬‬ ‫ﻫغﻪ ‪$‬ﻮان تﻪ پﻪ تر‪4‬ﻮ تﻨدي وکتﻞ او پﻮ*تﻨﻪ ﻳ‪ 3‬ترې وک‪7‬ه‪" :‬تﻪ 'ﻪ ‪$‬ﻮاب ﻟرې؟"‬ ‫عﻤر‬ ‫ستاﻳﻨﻪ او‬ ‫‪$‬ﻮان ډ‪4‬ر زړور او فصﻴح و‪ .‬وﻣﻮسک‪5‬د‪ ،‬پﻪ ډ‪4‬ره خﻮږه ژبﻪ وغ‪48‬د او د عﻤر‬ ‫د ﻫغﻪ درﻧاوى ﻳ‪ 3‬وک‪ .7‬وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪" :‬پﻪ خداى ﻗسﻢ چ‪ 3‬ر*تﻴا ﻳ‪ 3‬ووﻳﻞ‪ .‬خﻮ زه ﻫﻢ خپﻠﻪ کﻴسﻪ‬ ‫درتﻪ کﻮم‪ .‬بﻴا ستاس‪ 3‬خﻮ*ﻪ چ‪' 3‬ﻪ حکﻢ کﻮئ! زه ﻳﻮ کﻠﻴﻮاﻟﻲ عرب ﻳﻢ‪ .‬وچکاﻟﻲ راغﻠﻪ‪.‬‬ ‫زه ﻟﻪ خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬او ﻣال سره دﻟتﻪ راغﻠﻢ‪ .‬ﻻره ﻣ‪ 3‬پﻪ دې باغﻮﻧﻮ ک‪ 3‬وه‪ .‬ﻣا او*ان درﻟﻮدل‪.‬‬ ‫ﻣاتﻪ ډ‪4‬ر گران وو‪ .‬د ﻫغﻮى پﻪ ډﻟ‪ 3‬ک‪ 3‬د *ﻪ ﻧسﻞ ﻳﻮه ډ‪4‬ره *اﻳستﻪ جﻮﻧگ‪ 9‬وه‪ .‬د ﻧﻮرو او*اﻧﻮ پﻪ‬ ‫ډﻟ‪ 3‬ک‪ 3‬بﻪ داس‪ 3‬بر‪5+4‬ده ﻟکﻪ پاچا چ‪ 3‬د رعﻴت پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬روان وي‪ .‬جﻮﻧگ‪ 9‬ددې ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ‬ ‫د پﻼر باغ تﻪ ﻣخﻪ ک‪7‬ه‪ .‬د ﻫغﻪ باغ پر د‪4‬ﻮال باﻧدې د ﻳﻮې وﻧ‪' 3‬اﻧگﻪ پرتﻪ وه‪ .‬جﻮﻧگ‪ 9‬ﻫغ‪3‬‬ ‫'اﻧگ‪ 3‬تﻪ خﻮﻟﻪ واچﻮﻟﻪ او پرې ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ه‪ .‬ﻧا'اپﻪ ﻫغﻪ بﻮډا س‪7‬ى ﻟﻪ باغﻪ راووت‪ .‬ﻟﻪ ډ‪4‬رې غﻮس‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬سترگ‪ 3‬سرې او*ت‪ 3‬وې‪ .‬پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻳﻮه ډبره ﻧﻴﻮﻟ‪ 3‬وه‪ .‬د زﻣري پﻪ '‪5‬ر غ‪7‬وﻣب‪5‬ده‪.‬‬ ‫بﻴا ﻳ‪ 3‬جﻮﻧگ‪ 9‬پر ډبرې کﻠکﻪ ووﻳشتﻪ او ﻣ‪7‬ه ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ه‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻣ‪ 3‬وﻟﻴدل جﻮﻧگ‪ 9‬وﻟﻮﻳده‪ ،‬پﻪ‬ ‫سر ک‪ 3‬ﻣ‪ 3‬اور بﻞ شﻮ‪ .‬پﻪ ﻫﻤاغﻪ ډبره ﻣ‪ 3‬شﻴخ پر سر ووﻳشتﻪ چ‪ 3‬جﻮﻧگ‪ 9‬ﻳ‪ 3‬پرې وﻳشتﻠ‪3‬‬ ‫وه‪ .‬د ډبرې پﻪ ﻟگ‪5‬دو بﻮډا س‪7‬ي چﻴغ‪ 3‬ک‪7‬ې او وروستﻪ ﻣ‪7‬شﻮ‪ .‬دا دوه ‪$‬ﻮاﻧان راورس‪5‬دل‪ ،‬زه‬ ‫ﻳ‪ 3‬وﻧﻴﻮﻟﻢ او تاتﻪ ﻳ‪ 3‬راوستﻢ‪".‬‬ ‫ووﻳﻞ‪" :‬اوس چ‪ 3‬دې پﻪ خپﻠ‪ 3‬گﻨاه خﻮﻟﻪ وخﻮ‪$‬ﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻧش‪ 3‬خﻼص‪5‬داى‬ ‫عﻤر‬ ‫او باﻳد ﻗصاص ش‪".3‬‬ ‫‪16‬‬

‫‪$‬ﻮان ووﻳﻞ‪" :‬زه پر ﻫغﻪ شﻲ خﻮښ ﻳﻢ چ‪ 3‬اسﻼﻣﻲ شرﻳعت !اکﻠﻰ وي‪ .‬خﻮ زه ﻳﻮ‬ ‫کﻮچﻨﻰ ورور ﻟرم‪ .‬پﻼر ﻣ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬دﻣخﻪ ﻫغﻪ تﻪ ډ‪4‬ر ﻣال ورک‪7‬ى او د ﻫغ‪ 3‬د ساتﻨ‪ 3‬دﻧده‬ ‫ﻳ‪ 3‬زﻣا پر اوږو اﻳ‪+‬ﻲ ده‪ .‬ﻣاتﻪ ﻳ‪ 3‬وﻳﻠﻲ وو چ‪ 3‬دا ﻣال ستا د ورور دى‪ .‬د ﻫغ‪ 3‬ساتﻨﻪ پر تا‬ ‫فرض ده‪ .‬ﻣا ﻫغﻪ ﻣال اخﻴستﻰ او *خ ک‪7‬ى ﻣ‪ 3‬دى‪ .‬ﻟﻪ ﻣا پرتﻪ ﻧﻮر ﻫﻴچا تﻪ د ﻫغ‪ 3‬پتﻪ ﻧﻪ ده‬ ‫'رگﻨده‪ .‬کﻪ تاس‪ 3‬اوس زﻣا د وژﻟﻮ حکﻢ وک‪7‬ئ‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣال بﻪ ضاﻳع شﻲ او د ﻫغ‪ 3‬د زﻳان پ‪7‬ه‬ ‫بﻪ ستا پرغاړه وي‪ .‬د اخرت پر ورځ چ‪ 3‬پاک خداى د بﻨده گاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ #‬عداﻟت کﻮي‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ کﻮچﻨﻰ بﻪ ستا غاړې تﻪ ﻻس واچﻮي‪ .‬کﻪ ﻣاتﻪ درې ور‪ 3$‬ﻣﻬﻠت راک‪7‬ې‪ ،‬ﻧﻮزه بﻪ د ﻫغﻪ‬ ‫کﻮچﻨﻲ ورور د ﻣال سرپرستﻲ بﻞ چا تﻪ ورک‪7‬م او ب‪5‬رتﻪ بﻪ تاتﻪ راشﻢ‪".‬‬ ‫پﻪ فکر ک‪ 3‬ډوب شﻮ او خپﻞ سر ﻳ‪' 3‬ﻮ ش‪5‬ب‪$ 3‬ﻮړﻧد وﻧﻴﻮ‪ .‬بﻴا ﻳ‪ 3‬ﻧاستﻮ‬ ‫عﻤر‬ ‫خﻠکﻮ تﻪ ﻣخ واړاوه او وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪'" :‬ﻮک ددې ‪$‬ﻮان ضاﻣﻦ کﻴ‪8‬ي؟" ‪$‬ﻮان ﻧاستﻮ خﻠکﻮ تﻪ‬ ‫تﻪ گﻮتﻪ وﻧﻴﻮه او وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪" :‬دا س‪7‬ى زﻣا ضاﻣﻦ‬ ‫وکتﻞ او د ﻫغﻮى پﻪ ډﻟ‪ 3‬ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ابﻮذر‬ ‫'خﻪ پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ه‪" :‬ﻳا ابﻮذره! ددې ‪$‬ﻮان د راستﻨ‪5‬دو‬ ‫ﻟﻪ ابﻮذر‬ ‫دى‪ ".‬عﻤر‬ ‫ووﻳﻞ‪" :‬ﻫﻮ‪ ،‬تر در‪4‬ﻮ ور‪$‬ﻮ پﻮرې ﻳ‪ 3‬ضﻤاﻧت‬ ‫ضﻤاﻧت پر غاړې اخﻠ‪ ،3‬کﻪ ﻧﻪ؟" ابﻮذر‬ ‫‪$ ،‬ﻮان رخصت ک‪.7‬‬ ‫کﻮم‪ ".‬عﻤر‬ ‫ﻟﻪ اصحابﻮ سره‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬د ﻣﻬﻠت وخت ﻧژدې شﻮ‪ ،‬د ‪$‬ﻮان پتﻪ وﻧﻪ ﻟگ‪5‬ده‪ .‬عﻤر‬ ‫ﻫﻢ و‪ .‬ﻫغﻪ دوه ‪$‬ﻮاﻧان پﻪ غﻮسﻪ شﻮل او وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪" :‬اى ابﻮذره‪ ،‬زﻣﻮږ‬ ‫ﻧاست و‪ .‬ابﻮذر‬ ‫ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫ﻗاتﻞ چ‪5‬رتﻪ دى؟ ﻫغﻪ س‪7‬ى کﻪ ت‪+‬ت‪5‬دﻟﻰ وي‪' ،‬ﻨگﻪ بﻪ ب‪5‬رتﻪ راشﻲ؟" ابﻮذر‬ ‫"پﻪ خداى ﻗسﻢ‪ ،‬کﻪ د ﻣﻬﻠت وخت پاى تﻪ ورسﻴ‪8‬ي او ﻫغﻪ ‪$‬ﻮان راﻧشﻲ‪ ،‬زه پﻪ خپﻞ‬ ‫ووﻳﻞ‪" :‬پﻪ خداى ﻗسﻢ‪ ،‬کﻪ ﻫغﻪ ‪$‬ﻮان‬ ‫ضﻤاﻧت وفا کﻮم او ‪$‬ان درتﻪ سپارم‪ ".‬عﻤر‬ ‫پﻪ اړه حکﻢ وک‪7‬م‪".‬‬ ‫و‪$‬ﻨ‪6‬ﻳ‪8‬ي‪ ،‬د شرﻳعت ﻟﻪ غﻮ*تﻨﻮ سره سﻢ بﻪ د ابﻮذر‬ ‫پﻪ خاطر د حاضرﻳﻨﻮ پﻪ سترگﻮ ک‪ 3‬او*ک‪ 3‬راغﻠ‪ .3‬د‬ ‫ددې خبرې پﻪ اور‪4‬دو د ابﻮذر‬ ‫غﻮﻧ‪6‬ې حاضرﻳﻨﻮ ﻳﻮ تر بﻠﻪ پﻪ خبرو پﻴﻞ وک‪ 7‬او ﻟﻪ ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ 'خﻪ ﻳ‪ 3‬د دﻳت (خﻮﻧبﻬا) غﻮ*تﻨﻪ‬ ‫وک‪7‬ه‪.‬‬ ‫‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ د چا خبره وﻧﻪ وﻣﻨﻠﻪ او ﻟﻪ ﻗصاص پرتﻪ پﻪ بﻞ شﻲ ﻧﻪ راضﻲ ک‪5‬دل‪ .‬پﻪ دې‬ ‫‪17‬‬

‫ارﻣان کاوه او ژړل ﻳ‪ .3‬ﻧا'اپﻪ ﻫغﻪ ‪$‬ﻮان را*کاره شﻮ او د‬ ‫وخت ک‪ 3‬خﻠکﻮ د ابﻮذر‬ ‫پﻪ ﻣخک‪ 3‬ودر‪4‬د‪ .‬پﻪ داس‪ 3‬حال ک‪ 3‬چ‪ 3‬سا و تﻴگا او پﻪ تﻨدي ﻳ‪ 3‬خﻮﻟ‪ 3‬رواﻧ‪3‬‬ ‫عﻤر‬ ‫سﻼم واچاوه‪.‬‬ ‫وې‪ ،‬پﻪ فصﻴحﻪ ژبﻪ ﻳ‪ 3‬پرعﻤر‬ ‫تﻪ ووﻳﻞ‪" :‬ﻫغﻪ کﻮچﻨﻰ ﻣ‪ 3‬پر ترور وسپاره او د ﻣال ‪$‬اى ‪$‬اﻳگﻰ ﻣ‪3‬‬ ‫وروستﻪ ﻳ‪ 3‬عﻤر‬ ‫ورتﻪ و*ﻮده‪ .‬د ژﻣﻨ‪ 3‬د سرتﻪ رسﻮﻟﻮ ﻟپاره د اوړي پﻪ گرﻣ‪ 9‬ک‪ 3‬پﻪ ﻣﻨ‪6‬ه راغﻠﻢ‪".‬‬ ‫خﻠک د ‪$‬ﻮان ﻟﻪ ر*تﻴﻨﻮﻟ‪ ،9‬پر وعدې د ﻫغﻪ د وفا او ﻣرگ تﻪ د راتگ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻫﻴ)‬ ‫پات‪ 3‬شﻮل‪$ .‬ﻴﻨﻮ حاضرﻳﻨﻮ ووﻳﻞ‪'" :‬ﻮﻣره *ﻪ کار او 'ﻮﻣره *ﻪ ژﻣﻨﻪ!" ‪$‬ﻮان ووﻳﻞ‪" :‬آﻳا ﻧﻪ‬ ‫پﻮﻫﻴ‪8‬ئ چ‪ 3‬ﻟﻪ اجﻞ خﻼصﻰ ﻧشتﻪ‪ .‬ﻣا پر خپﻠﻪ ژﻣﻨﻪ وفا وک‪7‬ه چ‪' 3‬ﻮک وﻧﻪ واﻳﻲ پﻪ خﻠکﻮ‬ ‫ک‪ 3‬وفا ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ تﻠﻠ‪ 3‬ده‪".‬‬ ‫ووﻳﻞ‪" :‬پﻪ خداى ﻗسﻢ اى عﻤره‪ ،‬دا ﻫﻠک ﻣ‪ 3‬ﻧﻪ پ‪5‬ژاﻧده چ‪' 3‬ﻮک او‬ ‫ابﻮذر‬ ‫د کﻮم ‪$‬اى دى‪ .‬تر دې دﻣخﻪ ﻣ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟﻴدﻟﻰ ﻧﻪ و‪ ،‬خﻮ کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ حاضرﻳﻨﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮازې‬ ‫ﻣاتﻪ ﻣخ راواړاوه‪ ،‬ﻧﻮ *ﻪ راتﻪ وﻧﻪ بر‪5+4‬ده‪ ،‬رد ﻳ‪ 3‬ک‪7‬م‪ .‬ﻣ‪75‬اﻧ‪ 3‬ﻣ‪ 3‬اجازه راﻧﻪ ک‪7‬ه‪ ،‬ﻧﻬﻴﻠﻰ ﻳ‪3‬‬ ‫ک‪7‬م چ‪' 3‬ﻮک وﻧﻪ واﻳﻲ‪ ،‬ﻣ‪75‬اﻧﻪ ﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ ورکﻪ شﻮې ده‪".‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻣﻬال ﻫغﻮ دوو ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ ووﻳﻞ‪" :‬ﻣﻮږ د اهلل د رضا ﻟپاره د خپﻞ پﻼر وﻳﻨﻪ دې ‪$‬ﻮان‬ ‫تﻪ وب‪+‬ﻠﻪ چ‪' 3‬ﻮک وﻧﻪ واﻳﻲ احسان پﻪ چا ک‪ 3‬ﻧشتﻪ‪".‬‬ ‫ﻫغﻮ دوو‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ تﻪ ﻣخ واړاوه او وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪" :‬د پﻼر خﻮﻧبﻬا ﻟﻪ بﻴت اﻟﻤال‬ ‫بﻴا عﻤر‬ ‫'خﻪ واخﻠئ‪".‬‬ ‫‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ ووﻳﻞ‪" :‬ﻣﻮږ د اهلل د رضا ﻟپاره ﻫغﻪ تﻪ د خپﻞ پﻼر وﻳﻨﻪ وب‪+‬ﻠﻪ او ﻟﻪ ﻫغﻪ ت‪5‬ر‬ ‫شﻮ‪ .‬د دﻧﻴا د ﻣال تﻤﻪ ﻧﻪ ﻟرو!"‬

‫‪18‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫*ﻪ اوﻧ‪5‬ک اخﻼق د اﻧسان گا‪1‬ﻪ ده‪ .‬پﻪ اﻧسان ک‪ 3‬داس‪ 3‬ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬صفتﻮﻧﻪ شتﻪ چ‪ 3‬اﻧساﻧﻲ‬ ‫جﻮﻫر ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪ .‬صداﻗت‪ ،‬ر*تﻴﻨﻮﻟﻲ‪ ،‬پﻪ وعده وفا‪ ،‬درواغ ﻧﻪ وﻳﻞ‪ ،‬ﻣ‪75‬اﻧﻪ‪ ،‬پت ساتﻞ‪،‬‬ ‫ﻟﻪ خﻴاﻧت ‪$‬ان ﻟﻴرې ساتﻞ‪ ،‬ﻧ‪5‬کﻪ اوخﻮږه وﻳﻨا او پﻪ سﻠگﻮﻧﻪ داس‪ 3‬ﻧﻮر ﻫغﻪ صفتﻮﻧﻪ دي‬ ‫چ‪ 3‬ﻟﻪ اﻧسان 'خﻪ اﻧسان جﻮړوي‪ .‬دروغ وﻳﻞ پﻪ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ک‪ 3‬د اﻧسان وﻗار را!ﻴ"ﻮي‪ .‬کﻪ ﻳﻮ‬ ‫‪$‬ﻞ 'ﻮک پﻪ دروغﻮ ﻣشﻬﻮر شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ﻳﻲ پر ر*تﻴاوو ﻫﻢ 'ﻮک باور ﻧﻪ کﻮي‪ .‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر‬ ‫اخﻼق فردي دي‪ ،‬زﻳان او گ"ﻪ ﻳ‪ 3‬ﻳﻮازې ﻳﻮ فرد تﻪ رسﻴ‪8‬ي‪ ،‬خﻮ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر بﻴا !ﻮﻟﻨﻴز‬ ‫اړخ ﻟري‪ .‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬بﻨس＀ جﻮړوي او ﻟﻪ !ﻮﻟﻨﻴزو ارز*تﻮﻧﻮ 'خﻪ گ‪2‬ﻞ کﻴ‪8‬ي‪ .‬وگﻮرئ‪ ،‬پﻪ‬ ‫پﻮرتﻪ کﻴسﻪ ک‪ 3‬پر ژﻣﻨ‪ 3‬د ﻳﻮ ‪$‬ﻮان وفا 'ﻮﻣره *‪5‬گ‪ 32‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ې‪ ،‬ﻫﻢ ﻳ‪$ 3‬ﻮان ﻟﻪ‬ ‫ﻫرو ﻣرو ﻣرگ 'خﻪ وژغﻮره او ﻫﻢ ﻳ‪ 3‬اﻧساﻧﻲ جﻮﻫر پﻪ گﻮتﻪ ک‪ .7‬کﻪ چ‪5‬رتﻪ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ‬ ‫ﻫغ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬اوږې خاﻟﻲ شﻮې واى او پرې عﻤﻞ ﻧﻪ واى شﻮى‪ ،‬ﻧﻮ !ﻮﻟﻨﻴزو ارز*تﻮﻧﻮ تﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫زﻳان رساوه‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د پﻮرتﻪ کﻴس‪ 3‬پﻴغام 'ﻪ شﻰ دى؟ درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ ﻫر ﻳﻮ دې خپﻠﻪ دﻧده د‬ ‫!ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ‪$‬اى د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ .‬ﻫر ﻳﻮ دې پﻪ وار ﻟﻪ ﻫغﻮ‬ ‫در‪4‬ﻮ دﻟﻴﻠﻮﻧﻮ 'خﻪ د ﻳﻮ پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪7‬ي چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣرگ 'خﻪ د ﻫغﻪ ‪$‬ﻮان‬ ‫د بچ‪5‬دو ﻻﻣﻞ شﻮل‪.‬‬ ‫‪ _٣‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او پﻪ خپﻠﻪ ژبﻪ دې د پﻮرتﻪ کﻴس‪3‬‬ ‫ﻳﻮه برخﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪19‬‬

‫‪ _٤‬پﻪ ﻳﻮې !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬دې د *ﻮ اخﻼﻗﻮ پﻪ اړه 'ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ خپﻞ ﻧظر رو*اﻧﻪ‬ ‫ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻮرتﻪ کﻴسﻪ پﻪ خپﻞ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬تﻤثﻴﻞ ک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫پر وعدې وفا 'ﻪ گ"ﻪ ﻟري؟ پﻪ دې اړه ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ او پﻪ بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ 3‬ﻧﻮرو تﻪ‬ ‫واوروئ‪.‬‬

‫زده ﻛ‪7‬ه ﻟﻪ ﻛﻮره تر گﻮره‬ ‫واﻳﻲ‪ :‬ﻳﻮ دوست د ﻳﻮعاﻟﻢ د ﻧاروغ‪ 9‬پر ﻣﻬال د عﻴادت ﻟپاره د ﻫغﻪ ﻛﻮر تﻪ ورغﻰ‪.‬‬ ‫عاﻟﻢ چ‪ 3‬د ‪$‬ﻨﻜدن پﻪ حاﻟت ﻛ‪ 3‬و‪ ،‬ﻟﻪ خپﻞ دوست 'خﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻳﻮې ﻣسئﻠ‪ 3‬پﻮ*تﻨﻪ‬ ‫وﻛ‪7‬ه‪ .‬دوست ﻳ‪ 3‬ورتﻪ ووﻳﻞ‪ ،‬تﻪ د ‪$‬ﻨﻜدن پﻪ حاﻟت ﻛ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻣسئﻠﻪ 'ﻪ ﻛﻮې؟ عاﻟﻢ‬ ‫ورتﻪ ووﻳﻞ‪(( :‬دا بﻪ *ﻪ وي چ‪ 3‬پﻪ دې ﻣسئﻠ‪ 3‬باﻧدې پﻮه شﻢ او بﻴا ﻣ‪ 7‬شﻢ‪)).‬‬

‫*اﻳﻲ د غﻼ او درغﻠ‪$ 9‬اﻟﻪ ﻳﻮه ورځ وﻳجاړه شﻲ‪ ،‬خﻮ د ر*تﻴا او اﻣاﻧت‬ ‫ﻣا‪! 91‬ﻴﻨگﻪ او پر خپﻞ ‪$‬ای وﻻړه وي‪.‬‬ ‫((حدﻳث شرﻳف))‬

‫‪20‬‬

‫پﻨ‪%‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫تشــبﻴﻪ‬

‫کﻪ د پ‪+‬تﻮ شعر سترې او پﻠﻨ‪ 3‬ﻟﻤﻨ‪ 3‬تﻪ پﻪ ‪$‬ﻴر سره و‪-‬ﻮرو‪ ،‬ﻧﻮ د اﻣﻴر کروړ ﻟﻪ وخت ﻧﻪ‬ ‫تر ﻧﻦ پﻮرې پﻪ سﻠ‪/‬ﻮﻧﻮ او زر‪-‬ﻮﻧﻮ شاعران ت‪5‬ر شﻮي‪ ،‬شتﻪ او وي بﻪ‪.‬‬ ‫دغﻮ !ﻮﻟﻮ ﻧظﻤﻮﻧﻪ او شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ‪ .‬ﻧثروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻲ‪ ،‬حتی ﻧثري اوشعري کﻠﻴات ترې را‬ ‫پات‪ 3‬دي‪$ .‬ﻴﻨﻮ پﻪ ﻟﻮی ﻻس پﻪ خپﻠﻮ شعروﻧﻮ ک‪ 3‬بدﻳعﻲ او بﻴاﻧﻲ *کﻼوې کاروﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫ادبﻲ فﻨﻮن د ﻫﻤدې *کﻼوو د '‪75‬ﻧ‪ ،3‬تﻮضﻴح او تشرﻳح کﻮﻟﻮ عﻠﻢ دی‪.‬‬ ‫بدﻳع ‪ ،‬بﻴان او ﻣعاﻧﻲ د ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ ﻳا بﻴاﻧﻲ عﻠﻮﻣﻮ اساسﻲ برخ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫بدﻳع فﻦ چ‪ 3‬د فصﻴح او بﻠﻴغ کﻼم ﻟﻪ ﻟفظﻲ او ﻣعﻨﻮي *اﻳستﻮﻧﻮ 'خﻪ بحث کﻮي‪،‬‬ ‫تاس‪ 3‬پﻪ ﻟسﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮست‪.‬‬ ‫د شاعراﻧﻪ تخﻴﻞ ﻣختﻠف صﻮرتﻮﻧﻪ‪ :‬تشبﻴﻪ‪ ،‬استعاره‪ ،‬ﻣجاز او کﻨاﻳﻪ د بﻴان عﻠﻢ د بحث‬ ‫ﻣﻮضﻮعات دي‪ ،‬د دوی ﻟﻪ جﻤﻠ‪' 3‬خﻪ (تشبﻴﻪ) پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬در پﻴژﻧﻮ‪.‬‬ ‫تاسﻮ کﻠﻪ دوه شﻴان ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ورتﻪ ک‪7‬ي دي؟‬

‫‪21‬‬

‫د ﻳﻮې ﻣعﻨا د بﻴاﻧﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬اساﻧﻪ او ساده فﻨﻲ ﻻره چاره تشبﻴﻪ ده چ‪ 3‬پﻪ ﻧظﻢ‪ ،‬ﻧثر‪،‬‬ ‫شعر او عادي کﻼم ک‪ 3‬ور'خﻪ کار اخﻴستﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ډ‪4‬ر وختﻮﻧﻪ ﻟﻪ تشبﻴﻪ 'خﻪ ﻣﻮخﻪ د ﻳﻮ شﻲ پﻪ *ﻪ ﻳا بد ستاﻳﻠﻮ او بﻴاﻧﻮﻟﻮ ک‪ 3‬د ﻣباﻟغ‪ 3‬کﻮل‬ ‫وي‪ .‬ﻳﻮ شاعر د ﻫغ‪ 3‬ﻣﻴﻨ‪ 3‬ﻳا کرک‪ 3‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ چ‪ 3‬ﻟﻪ خﻠکﻮ او شﻴاﻧﻮ سره ﻳ‪ 3‬ﻟري‪ ،‬کﻮ*) کﻮي‬ ‫ﻫغﻮی ﻟﻪ خپﻞ ﻫغﻪ ﻣﻮجﻮد حاﻟت 'خﻪ زﻳات ﻳا کﻢ و*ﻴﻲ‪.‬‬ ‫د ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬پﻪ ډول کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻳﻮ شاعر د ﻣحبﻮب ﻗد ﻟﻪ سروې‪ ،‬رخسار ﻟﻪ ‪-‬ﻞ‪ ،‬غا*ﻮﻧﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻣرغﻠرو‪ ،‬شﻮﻧ‪6‬ې ﻟﻪ ﻟعﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬د '‪2‬ﻮ تﻮرواﻟی ﻟﻪ تﻮرې شپ‪ 3‬سره ورتﻪ *ﻴﻲ‪ ،‬ﻧﻮ سره ﻟﻪ دې چ‪ 3‬د‬ ‫خپﻞ ﻣحبﻮب او د ﻫغﻮ شﻴاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬ورتﻪ واﻟی (ﻣشابﻬت) پﻴدا کﻮي‪ ،‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د خپﻞ‬ ‫ﻣحبﻮب او ﻣعشﻮق پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ 3‬ﻣباﻟغﻪ کﻮي او غﻮاړي چ‪ 3‬خپﻠﻪ ﻣحبﻮبﻪ تر خپﻞ اصﻠﻲ حده‬ ‫زﻳاتﻪ *اﻳستﻪ و*ﻴﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ خپﻞ حد 'خﻪ زﻳات د ﻳﻮ شﻲ د *ﻪ واﻟﻲ ﻳا بد واﻟﻲ بﻴاﻧﻮل د ﻣباﻟغ‪ 3‬ﻳﻮ ډول دی چ‪ 3‬د‬ ‫تشبﻴﻪ او ورتﻪ واﻟﻲ پﻪ صﻮرت ک‪ 3‬افاده کﻴ‪8‬ي‪.‬‬ ‫تشبﻴﻪ‪ :‬ورتﻪ کﻮﻟﻮ ﻳا ﻳﻮ شی ﻳا ﻳﻮ 'ﻴز د بﻞ پﻪ شان کﻴدو تﻪ واﻳﻲ‪ .‬ﻳا‪ :‬پﻪ ﻳﻮه ‪$‬اﻧ‪7/‬ې ﻣعﻨا ک‪3‬‬ ‫د دوو شﻴاﻧﻮ ‪6-‬ون تﻪ‪ ،‬پﻪ دې شرط چ‪ 3‬د دواړو تر ﻣﻨ‪ #‬ﻳﻮ ﻳا 'ﻮ ‪ 6-‬خصﻮصﻴتﻮﻧﻪ ﻣﻮجﻮد وي‪،‬‬ ‫ورتﻪ کﻮل تشبﻴﻪ ده‪.‬‬ ‫د ﻣثال پﻪ ډول کﻪ وواﻳﻮ چ‪( :3‬ﻧاپﻮﻫﻲ ﻣرګ او پﻮﻫﻪ ژوﻧدون دی‪).‬‬ ‫ﻧﻮ پﻪ دې وﻳﻨا ک‪ 3‬ﻧاپﻮﻫﻲ او جﻬاﻟت ﻟﻪ ﻣرګ سره‪ ،‬عﻠﻢ او پﻮﻫﻪ ﻟﻪ ژوﻧدون سره تشبﻴﻪ ﻳا ورتﻪ‬ ‫شﻮي دي‪.‬‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې شعر ک‪:3‬‬ ‫پــتــﻨــ‪ ,‬ﻳــــﻢ شــﻤــعــ‪* 3‬ـــکـــﻠـــﻮل دې غـــــﻮاړم‬ ‫کــﻪ 'ــﻨــ‪ ,‬دې ډک د ســـرو ﻟﻤبﻮ دی *ــﻪ دی‬

‫‪22‬‬

‫شاعر پﻪ دې بﻴت ک‪ 3‬خپﻞ ‪$‬ان ﻟﻪ پتﻨ‪ ,‬سره تشبﻴﻪ ک‪7‬ی دی او ﻟﻪ شﻤع‪' 3‬خﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫدف‬ ‫خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد دى چ‪ 3‬د ابادوﻟﻮ او سﻤسﻮروﻟﻮ ﻟپاره ﻳ‪ 3‬ﻫر راز سر*ﻨدﻧ‪ 3‬تﻪ تﻴار دى‪.‬‬ ‫د شاعر او پتﻨ‪ ,‬تر ﻣﻨ‪ #‬د تشبﻴﻪ وجﻪ ﻳا ‪ 6-‬خصﻮصﻴات ﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻣحبت او وفاداري ده‪.‬‬ ‫تشبﻴﻪ پﻨ‪%‬ﻪ رکﻨﻮﻧﻪ ﻟري‪ :‬ﻣشبﻪ‪ ،‬ﻣشبﻪ بﻪ‪ ،‬د تشبﻴﻪ وجﻪ‪ ،‬د تشبﻴﻪ ادات‪ ،‬د تشبﻴﻪ غرض‪.‬‬ ‫ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ تﻪ د تشبﻴﻪ طرفﻴﻦ ﻳا اصﻠﻲ ارکان ﻫﻢ وﻳﻞ شﻮي دي‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬د تشبﻴﻪ پﻪ‬ ‫صﻮرت ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬شتﻮن حتﻤﻲ دی‪ .‬د دوه ﻧﻮرو (وجﻪ شبﻪ او ادات تشبﻴﻪ) ذ کر او شتﻮن حتﻤﻲ‬ ‫او اړﻳﻦ ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫‪ _١‬ﻣشبﻪ‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ شی چ‪ 3‬تشبﻴﻪ ک‪85‬ي د ﻣشبﻪ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪.‬‬ ‫ﻳا‪ :‬ﻣشبﻪ ﻫغﻪ 'ﻮک ﻳا شی ﻳا حال دی چ‪ 3‬ﻟﻪ بﻞ چا‪ ،‬شﻲ ﻳا حال سره تشبﻴﻪ ک‪7‬ای شﻮی‬ ‫وي‪.‬‬ ‫د ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬پﻪ ډول‪:‬‬ ‫کﻪ وواﻳﻮ چ‪( :3‬باران اوري) پﻪ دې کﻼم ک‪ 3‬د تشبﻴﻪ کﻮم طرف ﻧشتﻪ او کﻪ وواﻳﻮ چ‪( :3‬د‬ ‫غﻢ باران اوري‪ ).‬دﻟتﻪ د تشبﻴﻪ طرفﻴﻦ ﻣﻮجﻮد دي‪.‬‬ ‫غﻢ ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ باران سره تشبﻴﻪ ک‪7‬ی دی‪.‬‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪ 3‬چ‪( 3‬ﻣحبت) ﻟﻪ اور سره تشبﻴﻪ شﻮی دی‪:‬‬ ‫ﻫــ‪5‬ــ& ﻣــ‪ 3‬ﻧــﻪ زده ﻣحبت کــﻪ اور دی دا‬ ‫پــﻪ اور ســﻮ‪$‬ــﻢ پــﻪ رضـــا کــﻪ زور دی دا‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې ﻟﻨ‪6‬ۍ ک‪:3‬‬ ‫زړه ﻣــــرغــــﻠــــره ده چــــــ‪ 3‬ﻣـــــــات شــﻲ‬ ‫بــﻴــا د ﻟـــبـــاس پـــﻪ خـــﻨـــدا ﻧــاخــﻠــﻲ کــﻮشــﻴــروﻧــﻪ‬ ‫پﻮرتﻪ ﻟﻨ‪6‬ۍ ک‪(( 3‬زړه)) ﻣشبﻪ دی چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣرغﻠرې سره تشبﻴﻪ شﻮی دی‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫‪ _٢‬ﻣشبﻪ بﻪ‪:‬‬ ‫ﻟﻪ کﻮم شﻲ سره چ‪ 3‬ﻳﻮ شی تشبﻴﻪ ک‪85‬ي د ﻣشبﻪ بﻪ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪84‬ي‪.‬‬ ‫ﻳا‪ :‬ﻣشبﻪ بﻪ ﻫغﻪ 'ﻮک‪ ،‬شی ﻳا حال دی چ‪ 3‬د بﻞ چا‪ ،‬شﻲ ﻳا حال ورتﻪ واﻟی او تشبﻴﻪ ﻟﻪ ده‬ ‫سره شﻮې وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬پﻪ دې ﻻﻧدې جﻤﻠﻪ ک‪:3‬‬ ‫(پﻮﻫﻨﻪ د ر‪1‬ا پﻪ '‪5‬ر ده‪ ).‬پﻪ دې جﻤﻠﻪ ک‪( 3‬ر‪1‬ا) ﻣشبﻪ بﻪ راغﻠ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ د رحﻤان بابا پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪:3‬‬ ‫کــﻪ حــرص دربــاﻧــدې زور شــﻲ ﻣــرګ درﻳـــاد ک‪7‬ه‬ ‫دا عــــــﻼج دی دغــــــﻪ رﻧــــــ‪ #‬ﻟــــــره ﻣــحــکــﻢ‬ ‫رحﻤان پﻪ دې بﻴت ک‪(( 3‬حرص)) ﻟﻪ (رﻧ‪ )#‬سره او (ﻣرګ) ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ (عﻼج) سره تشبﻴﻪ ک‪7‬ی‬ ‫دی‪ ،‬رﻧ‪ #‬او عﻼج دواړه ﻣشبﻪ بﻪ دي‪ ،‬ﻳعﻨ‪ 3‬د ﻧﻮرو شﻴاﻧﻮ تشبﻴﻪ ﻟﻪ دوی سره شﻮې ده‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې ډول پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪ 3‬چ‪( 3‬ﻣاروﻧﻪ) د (زﻟفﻮ) ﻟپاره ﻣشبﻪ بﻪ دي‪:‬‬ ‫چــــ‪ 3‬خــــﻮړﻟــــی د ﻳـــــار زﻟـــفـــﻮ ﻣـــﻨـــ‪/‬ـــرو ﻳــﻢ‬ ‫ســـــر‪-‬ـــــرداﻧـــــﻪ پـــــﻪ ســـــــراغ د پـــــاړو‪-‬ـــــر ﻳــﻢ‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې ﻟﻨ‪6‬ۍ ک‪ 3‬چ‪(( 3‬ﻣرغﻠرې)) ﻣشبﻪ بﻪ او ((خﻮﻟ‪ ))3‬ﻣشبﻪ دي‪.‬‬ ‫چـــــــ‪ 3‬ﻣـــــرغـــــﻠـــــرې تـــــــــرې شــــرﻣــــ‪5‬ــــ‪8‬ي‬ ‫ﻫـــغـــﻪ خـــﻮﻟـــ‪ 3‬زﻣـــــا د ﻳـــــار پــــر ﻣــــخ را‪$‬ــﻴــﻨــﻪ‬

‫‪24‬‬

‫‪ _٣‬د تشبﻴﻪ وجﻪ‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻳﻮ ﻳا 'ﻮ ﻣشترک صفتﻮﻧﻪ چ‪ 3‬د ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ تر ﻣﻨ‪ #‬ﻣﻮجﻮد وي‪ ،‬د تشبﻴﻪ وجﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫بﻮﻟﻲ‪ .‬د وجﻪ شبﻪ ذ کر پﻪ بﻴت ک‪ 3‬کﻠﻪ وي او کﻠﻪ ﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪:3‬‬ ‫د بــــادام پــﻪ 'ــ‪5‬ــر ﻣــ‪ 3‬زړه ســــﻮری ســــﻮری شﻮ‬ ‫چـــ‪ 3‬راپـــــﻮر تـــﻪ پـــﻪ غــﻤــزه ســتــر‪-‬ــ‪ 3‬بــا‪1‬ــﻮ کــ‪7‬ي‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪( 3‬زړه) ﻣشبﻪ‪( ،‬بادام) ﻣشبﻪ بﻪ‪( ،‬پﻪ '‪5‬ر) د تشبﻴﻪ کﻠﻤﻪ‪( ،‬سﻮری سﻮری‬ ‫ک‪5‬دل) ﻳ‪ 3‬د تشبﻴﻪ وجﻪ ﻳا ﻣشترک صفت دی‪.‬‬ ‫د تشبﻴﻪ وجﻪ *اﻳﻲ پﻪ ﻣشبﻪ بﻪ ک‪ 3‬تر ﻣشبﻪ زﻳاتﻪ ﻗﻮي او 'ر‪-‬ﻨده وي‪.‬‬ ‫د رحﻤان بابا ﻻﻧدې بﻴت و‪-‬ﻮرئ چ‪ 3‬د تشبﻴﻪ د وجﻬ‪ 3‬ذ کر پک‪ 3‬ﻟفظاً ﻧﻪ دی شﻮی‪:‬‬ ‫ﻳـــا بـــﻪ ﻗــﻨــد ﻳـــا بـــﻪ ﻧـــبـــات او ﻳـــا بـــﻪ شــﻬــد وي‬ ‫ﻫــــر کـــــﻼم چــــ‪ 3‬ﻟــــﻪ رحـــﻤـــاﻧـــﻪ شـــﻨـــﻴـــده شﻲ‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪ 3‬د رحﻤان (ﻫر کﻼم) ﻣشبﻪ‪( ،‬ﻗﻨد‪ ،‬ﻧبات‪ ،‬شﻬد) درې واړه ﻣشبﻪ بﻬات دي‪.‬‬ ‫(خﻮږواﻟی) ﻳ‪ 3‬د تشبﻴﻪ وجﻪ ده‪ ،‬ﻣ‪/‬ر پﻪ بﻴت ک‪ 3‬ﻟفظا ً ﻧﻪ ده ذکر شﻮې‪.‬‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪:3‬‬ ‫کــــﻪ ﻫــــر 'ــــﻮ د بـــ‪2‬ـــﻮ غـــشـــﻲ کـــــــاږه وﻟـــﻲ‬ ‫ﻳــــﻮ ﻟــــﻪ ﻧـــ‪+‬ـــ‪ 3‬د زړه ﻧــــﻪ دروﻣــــــــﻲ خــطــا‬ ‫‪ _٤‬د تشبﻴﻪ ادات ﻳا کﻠﻤ‪:3‬‬ ‫ﻫغﻪ ادات ﻳا کﻠﻤ‪ 3‬دي چ‪ 3‬زﻳاتره د ﻫغﻮ پﻪ واسطﻪ د ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ تر ﻣﻨ‪ #‬تشبﻴﻪ‬ ‫ﻗاﻳﻤ‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪25‬‬

‫د تشبﻴﻪ ادات دادي‪:‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ ،‬پﻪ '‪5‬ر‪ ،‬پﻪ شان‪ ،‬غﻮﻧدې‪ ،‬ﻫغس‪ ،3‬ﻫس‪ ،3‬داس‪' ،3‬ﻨ‪/‬ﻪ‪ ،‬پﻪ دود‪ ،‬کﻪ‪ ،‬پﻪ رﻧ‪...,‬‬ ‫ﻟـــکـــﻪ خــــﻮﻧــــد ﻟـــــري زﻣـــــا خـــــــﻮږې خــبــرې‬ ‫پــــﻪ شـــکـــرو کــــ‪ 3‬ﻫــــﻢ ﻧــشــتــﻪ ﻫـــســـ‪ 3‬خــﻮﻧــد‬ ‫(رحﻤان بابا)‬ ‫پــــﻪ غــــــﻮږو دې زﻟـــفـــ‪ 3‬ﻫـــســـ‪ 3‬ﻣــعــﻠــﻮﻣــﻴــ‪8‬ي‬ ‫ﻟـــکـــﻪ وﻟـــــﻮ‪4‬ـــــ‪8‬ي ﻫــــﻨــــدو پــــﻪ ســپــﻴــﻨــﻮ زرو‬ ‫(حﻨان)‬ ‫چـــ‪ 3‬ر‪4‬ـــبـــﻲ ﻣـــ‪ 3‬بـــ‪ 3‬صـــرفـــ‪ 3‬د زړ‪-‬ـــــﻲ وﻟــ‪3‬‬ ‫کــــ‪8‬ې ورو‪$‬ــــــ‪ 3‬دي د ﻳــــار کـــﻪ ﻟــــﻮر دی دا‬ ‫چـــــــ‪ 3‬د ســـــپـــــرﻟـــــﻲ ‪-‬ـــــﻠـــــﻮﻧـــــﻪ ‪-‬ـــــــﻮرم‬ ‫ﻣـــا تـــﻪ د ‪-‬ـــﻞ پـــﻪ شــــان جـــاﻧـــان را ﻳـــا دوﻳــﻨــﻪ‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي ﻣثال ک‪( 3‬ﻫس‪ ،)3‬دوﻳﻢ ک‪( 3‬ﻫس‪_ 3‬ﻟکﻪ)‪ ،‬در‪4‬ﻢ ک‪( 3‬کﻪ)‪' ،‬ﻠﻮرم ک‪( 3‬پﻪ‬ ‫_ شان) د تشبﻴﻪ ادات ﻳا کﻠﻤ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د تشبﻴﻪ غرض‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻣﻘصد او ﻣطﻠب چ‪ 3‬ﻟﻪ تشبﻴﻪ 'خﻪ اخﻴستﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬د تشبﻴﻪ غرض ورتﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻳا‪ :‬د ﻣشبﻪ د حال بﻴان او ستاﻳﻨﻪ د تشبﻴﻪ غرض دی‪ .‬ﻟکﻪ‪* :‬کﻼ‪* ،‬ﻪ واﻟی‪ ،‬بدواﻟی او‬ ‫ﻧﻮر‪...‬‬ ‫د تشبﻴﻪ غرض زﻳاتره ﻣشبﻪ تﻪ راجع ک‪85‬ی‪ .‬د ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬پﻪ ډول‪:‬‬ ‫کﻪ وواﻳﻮ چ‪( :3‬دا اوبﻪ ﻟکﻪ د شاتﻮ خﻮږې دي‪ ).‬پﻪ دې جﻤﻠﻪ ک‪( :3‬اوبﻪ) ﻣشبﻪ‪( ،‬شات) ﻣشبﻪ‬ ‫‪26‬‬

‫بﻪ‪( ،‬ﻟکﻪ) د تشبﻴﻪ ادات‪( ،‬خﻮږواﻟی) ﻳ‪ 3‬وجﻪ شبﻪ ده‪.‬‬ ‫او د تشبﻴﻪ غرض د اوبﻮ د خﻮږواﻟﻲ ثابتﻮل دي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د شعر و شاعرۍ‪ ،‬د فﻨﻲ *کﻼ !ﻮل جﻬتﻮﻧﻪ‪ ،‬خﻮﻧدوﻧﻪ او رﻧ‪/‬ﻴﻨ‪ ،3‬د وﻳﻨا پ"‪ 3‬او *کاره‬ ‫*‪ 32/5‬د ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ د پﻮﻫ‪ 3‬پﻪ واسطﻪ سره *کاره او پﻪ ‪-‬ﻮتﻪ کﻮﻻی شﻮ‪.‬‬ ‫بدﻳع‪ ،‬بﻴان او ﻣعاﻧﻲ د ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ ﻳا بﻴاﻧﻲ عﻠﻮﻣﻮ اساسﻲ برخ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫د بدﻳع پﻪ عﻠﻢ ک‪ 3‬د وﻳﻨا غﻴر واجب *کﻼوې‪ ،‬د تحسﻴﻦ ﻧ‪ 3+‬او ډوﻟﻮﻧﻪ پ‪5‬ژﻧدل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫بدﻳعﻲ ﻟفظﻲ او ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ تر '‪75‬ﻧ‪ 3‬ﻻﻧدې را‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫بﻴان ﻫغﻪ اصﻮل او ﻗاعدې بﻴاﻧﻮي چ‪ 3‬د ﻫغﻮ پﻪ واسطﻪ سره ﻳﻮه ﻣعﻨا پﻪ ﻣختﻠفﻮ عباراتﻮ‬ ‫ک‪ 3‬داس‪ 3‬ادا ک‪85‬ي چ‪ 3‬ﻳﻮه ﻧسبتاً بﻠ‪ 3‬تﻪ ډ‪4‬ر واضحﻪ او 'ر‪-‬ﻨده وي‪ .‬تشبﻴﻪ‪ ،‬استعاره‪ ،‬ﻣجاز‬ ‫او کﻨاﻳﻪ ﻳ‪ 3‬د بحث اړﻳﻦ ﻣﻮضﻮعات دي‪.‬‬ ‫ﻳﻮ شی ﻳا حاﻟت ﻟﻪ بﻞ شﻲ ﻳا حاﻟت سره ورتﻪ کﻮﻟﻮ تﻪ تشبﻴﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻣشبﻪ‪ ،‬ﻣشبﻪ بﻪ‪ ،‬وجﻪ شبﻪ‪ ،‬د تشبﻴﻪ ادات او د تشبﻴﻪ غرض د تشبﻴﻪ ارکان دي‪ .‬دوه‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ ارکاﻧﻮ (ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ) تﻪ د تشبﻴﻪ اصﻠﻲ ارکان واﻳﻲ او ﻧﻮر ﻳ‪ 3‬فرعﻲ دي‪.‬‬ ‫اصﻠﻲ پﻪ دې ﻣعﻨا چ‪ 3‬پﻪ بﻴت ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬شتﻮن او ذکر اړﻳﻦ دی‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻳﻮ تﻦ زده کﻮوﻧکی دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او تشبﻴﻪ دې ﻧﻮرو تﻪ وروپ‪5‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻳﻮ تﻦ دې د تشبﻴﻪ د رکﻨﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫واخﻠﻲ او بﻞ تﻦ دې تعرﻳف او پﻪ ﻳﻮې ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬ک‪ 3‬دې و*ﻴﻲ‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫‪' _٣‬ﻠﻮرتﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د تخت‪ 3‬پر ﻣخ ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت وﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻣشبﻪ‪ ،‬ﻣشبﻪ‬ ‫بﻪ‪ ،‬د تشبﻴﻪ ادات او د تشبﻴﻪ وجﻪ دې پک‪ 3‬و*ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ 'ﻠﻮرو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫرې ډﻟ‪ 3‬تﻪ دې دﻧده وسپارل شﻲ‪ ،‬پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ ت‪5‬رو وﻳﻞ شﻮو ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ 3‬داس‪ 3‬بﻴتﻮﻧﻪ او شعروﻧﻪ پﻴدا ک‪7‬ي چ‪ 3‬د تشبﻴﻪ ارکان پک‪3‬‬ ‫راغﻠ‪ 3‬وي‪ ،‬د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬استازی دې ﻧﻮرو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د بﻴان عﻠﻢ د بحث ﻣﻮضﻮعات کﻮم دي؟‬ ‫تشبﻴﻪ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫د تشبﻴﻪ ارکان کﻮم دي؟‬ ‫د تشبﻴﻪ ادات کﻮم دي؟‬ ‫‪' _٦‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ﻟﻮستﻞ شﻮو شعروﻧﻮ 'خﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت پﻪ تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪،‬‬ ‫ﻣفﻬﻮم دې !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪* _٧‬ﻮوﻧکی دې د شاعراﻧﻮ پﻪ شعروﻧﻮ ک‪ 3‬د تشبﻴﻪ پﻪ کاروﻟﻮ او رول باﻧدې پﻪ ﻟﻨ‪ 6‬ډول‬ ‫وغ‪848‬ی‪.‬‬ ‫‪ _٨‬ﻫر زده کﻮوﻧکی دې پﻪ وار د خپﻞ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪ .‬د بﻴﻠ‪ 3/‬پﻪ ډول‪:‬‬ ‫زه د خﻮشحال خان د ﻟ‪5‬س‪ 3‬زده کﻮوﻧکی ﻳﻢ‪ .‬زه پﻪ خپﻞ !ﻮﻟ‪/‬ی ک‪ 3‬اول ﻧﻤره ﻳﻢ‪ ،‬د‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ﻲ سره ډ‪4‬ره عﻼﻗﻪ ﻟرم‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻞ درسﻲ کتاب شعروﻧﻪ وﻟﻮﻟﻲ او د تشبﻴﻪ ارکان دې پک‪ 3‬ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪،‬‬ ‫د بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬د پ‪+‬تﻮ د ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ 3‬دې ﻧﻮرو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫شپ‪8‬م ﻟﻮست‬

‫د تشبﻴﻪ و‪4‬ش‬

‫د ‪$‬ﻴﻨﻮ '‪75‬وﻧکﻮ پﻪ اﻧد پﻪ اســﻼﻣﻲ پ‪5‬ر ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی ســ‪7‬ی چ‪ 3‬د بﻴان عﻠﻢ پﻪ اړه ﻳ‪3‬‬ ‫'‪75‬ﻧ‪ 3‬ک‪7‬ي‪ ،‬ﻫغﻪ ابﻮ عبﻴده ﻣث ٰﻨی دی‪ .‬د زوک‪7‬ې کال ﻳ‪ 3‬ﻣعﻠﻮم ﻧﻪ دی‪ ،‬خﻮ د ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬کال‬ ‫ﻳ‪٢١١( 3‬ﻫـ‪.‬ق‪* ).‬ﻮول شﻮی دی‪.‬‬ ‫ده د بﻴــان پــﻪ باب ﻳﻮ کتاب ﻟﻴکﻠی چ‪ 3‬ﻣجازاﻟﻘرآن ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪ .‬ابﻮ عبﻴده پﻪ دې کتاب‬ ‫کــ‪ 3‬ﻫغﻪ کﻠﻤــات را !ﻮل ک‪7‬ي چ‪ 3‬د ﻣﻮضﻮع پﻪ ﻟحاظ پﻪ ﻣعاﻧﻲ ک‪ 3‬اســتعﻤال ﻧﻪ ﻟري‪،‬‬ ‫بﻠک‪ 3‬پﻪ ﻣجازي ﻣعﻨاوو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬اســتعﻤاﻟﻮي‪ .‬د بﻴان ﻟغﻮي ﻣعﻨا ســپ‪7‬ل‪' ،‬ر‪-‬ﻨدول او پﻪ‬ ‫ډا‪-‬ﻪ کﻮل دي‪ .‬بﻴان ﻫغﻪ پﻮﻫﻪ ده چ‪ 3‬د ﻳﻮې ﻣعﻨا دﻻﻟت پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻻرو را*ﻴﻲ‪.‬‬ ‫ددې عﻠﻢ اصﻠﻲ ﻣﻮضﻮعات ﻣجاز او کﻨاﻳﻪ دي‪ ،‬خﻮ تشــبﻴﻪ ﻟﻪ ﻣســتعار ﻣجاز سره د‬ ‫ت‪7‬او پﻪ صﻮرت ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻣﻠ‪/‬رې ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫تشــبﻴﻪ ﻳﻮ داســ‪ 3‬ادبﻲ *اﻳســت دی چ‪ 3‬پﻪ ﻣﻨظﻮم کﻼم ک‪* 3‬کﻼ‪ ،‬خﻮﻧد‪ ،‬کﻴفﻴت‬ ‫زﻳاتﻮي او د شعري ژب‪ 3‬پﻪ کاروﻟﻮ ک‪$ 3‬اﻧ‪7/‬ې وﻧ‪6‬ه او ارز*ت ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ ت‪5‬ر ﻟﻮســت ک‪ 3‬ﻣﻮ تشــبﻴﻪ او ارکان وپ‪5‬ژﻧدل‪ ،‬اوس بﻪ ﻳ‪ 3‬د و‪4‬ش او ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻮﻟئ‪:‬‬ ‫_ د تشبﻴﻪ کارول پﻪ کﻼم ک‪' 3‬ﻪ ارز*ت ﻟري؟‬ ‫‪29‬‬

‫د وﻳﻨا ﻳا د ﻣطﻠب د ادا ژبﻪ او د شعر ژبﻪ دواړه ﻳﻮ راز ﻧﻪ وي‪ .‬دشعر پﻪ ژبﻪ ک‪ 3‬د ﻣطﻠب د‬ ‫افادې تر 'ﻨ‪ ,‬احســاس او ﻫ‪5‬جان ﻫﻢ وي‪ ،‬ﻫﻤدا تشــبﻴﻬات او استعارې دي چ‪ 3‬د شعري‬ ‫ژب‪ 3‬پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ 3‬وﻧ‪6‬ه ﻟري او د شاعراﻧﻪ اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻮ د جﻮړوﻟﻮ ﻣﻬﻤ‪ 3‬وسﻴﻠ‪- 3‬ر‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫د تشبﻴﻪ و‪4‬ش پﻪ ﻻﻧدې ډول شﻮی دی‪:‬‬ ‫اﻟﻒ_ د طرﻓﻴﻨﻮ د ﻣﻮﻗﻌﻴت پﻪ ﻟحاظ‪:‬‬ ‫د ﻣشــبﻪ او ﻣشــبﻪ بﻪ د ﻣﻮﻗعﻴتﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬تشــبﻴﻪ پﻪ ﻣفروﻗﻪ او ﻣﻠفﻮفﻪ تشبﻴﻪ باﻧدې و‪4‬شﻞ‬ ‫ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻣفروﻗﻪ تشــبﻴﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ده چ‪ 3‬پﻪ بﻴت ﻳا ﻣســره ک‪ 3‬ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ ﻳﻮ بﻞ تﻪ '‪5‬رﻣﻪ ﻳا ﻧ‪8‬دې‬ ‫واﻗع شﻮې وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫خط دې تــﻮر حرفﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣخ دې پا‪ 31‬د کتاب دي‬ ‫شــغــﻞ د کــتــاب دې بــﻞ کــتــاب را 'ــخــﻪ ﻳــﻮوړ‬ ‫رحﻤان بابا پﻪ دې بﻴت ک‪ 3‬د ﻣحبﻮب پر ﻣخ ((تﻮر خط)) (ږ‪4‬ره او برﻳت) ﻟﻪ تﻮرو حرفﻮﻧﻮ‬ ‫سره او ((ﻣخ)) ﻳ‪ 3‬د ((کتاب)) ﻟﻪ پا‪1‬ﻮ سره تشبﻴﻪ ک‪7‬ی دی‪.‬‬ ‫'رﻧ‪/‬ﻪ چ‪ 3‬ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ سره ﻧژدې واﻗع شﻮي دي‪ ،‬ﻧﻮ د طرفﻴﻨﻮ د ﻣﻮﻗعﻴت پﻪ ﻟحاظ‬ ‫ﻣفروﻗﻪ تشبﻴﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ۍ ک‪:3‬‬ ‫ســــتــــر‪-‬ــــ‪ 3‬ډوﻟــــــــــ‪ ،9‬بـــــا‪1‬ـــــﻪ پـــــــرې چــتــر‬ ‫د جــــاﻧــــان ﻣــﻴــﻨــﻪ پـــکـــ‪ 3‬ﻧــــــاوې ‪-‬ــر‪$‬ــﻮﻣــﻪ‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ ﻟﻨ‪6‬ۍ ک‪(( :3‬ســتر‪ ))3-‬ﻣشبﻪ‪(( ،‬ډوﻟ‪ ))9‬ﻣشبﻪ بﻪ‪(( ،‬با‪1‬ﻪ)) ﻣشبﻪ‪(( ،‬چتر)) ﻣشبﻪ‬ ‫بﻪ‪(( ،‬دجاﻧان ﻣﻴﻨﻪ)) ﻣشبﻪ‪(( ،‬ﻧاوې)) ﻣشبﻪ بﻪ دي‪.‬‬ ‫‪30‬‬

‫دا چ‪ 3‬ﻣشــبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ ﻳا د تشــبﻴﻪ طرفﻴﻦ ﻳﻮ بﻞ تﻪ '‪5‬رﻣﻪ راغﻠﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣفروﻗﻪ تشبﻴﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻠفﻮفﻪ تشبﻴﻪ‪:‬‬ ‫کﻪ چ‪5‬رې پﻪ ﻳﻮ بﻴت ﻳا ﻣســره ک‪' 3‬ﻮ ﻣشــبﻪ او 'ﻮ ﻣشبﻪ بﻪ داس‪ 3‬ډول راوړل شﻲ چ‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣشبﻪ سره ﻣشبﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ 3‬او ﻟﻪ ﻣشبﻪ بﻪ سره ﻣشبﻪ بﻪ پﻪ بﻞ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ 3‬راغﻠﻲ وي‪،‬‬ ‫ﻳعﻨ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣشــبﻪ سره ﻣشــبﻪ بﻪ ﻧژدې ﻳا 'ﻨ‪ ,‬پﻪ 'ﻨ‪ ,‬ﻧﻪ وي راغﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻠفﻮفﻪ تشبﻴﻪ ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪:3‬‬ ‫تـــــﻮرې زﻟـــفـــ‪ 3‬شــﻨــﻪ خـــاﻟـــﻮﻧـــﻪ‪ ،‬ســــره رخــســار‬ ‫شــﻨــﻪ تـــﻮتـــﻴـــان دي ســــره ‪-‬ــﻠــﻮﻧــﻪ تــــﻮر *ــاﻣــار‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪(( :3‬زﻟف‪ ))3‬ﻣشبﻪ‪*(( ،‬اﻣار)) ﻣشبﻪ بﻪ‪(( ،‬تﻮرواﻟی))‪( ،‬اوږدواﻟی) ﻳ‪ 3‬وجﻪ‬ ‫شبﻪ‪.‬‬ ‫(خاﻟﻮﻧﻪ) ﻣشبﻪ‪( ،‬تﻮتﻴان) ﻣشبﻪ بﻪ‪(( ،‬شﻴﻨﻮاﻟی او *اﻳست)) ﻳ‪ 3‬وجﻪ شبﻪ‪.‬‬ ‫((رخسار)) ﻣشبﻪ‪-(( ،‬ﻠﻮﻧﻪ)) ﻣشبﻪ بﻪ‪(( ،‬سﻮرواﻟی او *اﻳست)) ﻳ‪ 3‬وجﻪ شبﻪ ده‪.‬‬ ‫'رﻧ‪/‬ﻪ چ‪ 3‬ﻣشبﻪ ‪-‬اﻧ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ او ﻣشبﻪ بﻪ پﻪ بﻞ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ 3‬ﻳعﻨ‪ 3‬سره ﻟرې راغﻠ‪3‬‬ ‫دي ﻧﻮ ﻣﻠفﻮفﻪ تشبﻴﻪ ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ب_ د تشبﻴﻪ و‪4‬ش د ابتذال او ﻧدرت پﻪ ﻟحاظ‪:‬‬ ‫د ابتذال او ﻧدرت پﻪ ﻟحاظ تشبﻴﻪ پﻪ ﻣبتذﻟﻪ او ﻧادره تشبﻴﻪ باﻧدې و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪ .‬ﻧادره تشبﻴﻪ‬ ‫ﻫغﻪ تشبﻴﻪ ده چ‪ 3‬شاعراﻧﻮ ک‪ 3‬ﻟ‪ 8‬استعﻤال وﻟري او ﻳا کﻮم شاعر ﻧﻮې پﻴدا ک‪7‬ي وي‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫ﻟکﻪ پﻪ دې بﻴت ک‪:3‬‬ ‫چـــ‪ 3‬ﻳـــ‪ 3‬خــــال پـــﻪ ﻣـــخ کـــ‪ 3‬وﻳــﻨــﻢ حــﻴــراﻧــ‪5‬ــ‪8‬م‬ ‫پـــﻪ جــﻨــت کـــ‪ 3‬وﻟــــ‪ 3‬ږدي عـــاصـــﻲ ﻳـــﻮ ‪-‬ــام‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪( 3‬خال) ﻣشبﻪ‪( ،‬عاصﻲ) ﻣشبﻪ بﻪ‪( ،‬ﻣخ) ﻣشبﻪ‪( ،‬جﻨت) ﻣشبﻪ بﻪ دی‪.‬‬ ‫د ((خــال)) او ((عاصﻲ)) تر ﻣﻨ‪(( #‬تﻮرواﻟی)) وجﻪ شــبﻪ ده‪ .‬د (ﻣــخ) او (جﻨت) تر ﻣﻨ‪#‬‬ ‫د تشــبﻴﻪ وجﻪ *اﻳست او سپﻴﻨﻮاﻟی دی‪' .‬رﻧ‪/‬ﻪ چ‪ 3‬ﻟ‪ 8‬شــﻤ‪5‬ر شاعراﻧﻮ کاروﻟ‪ 3‬ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻧادره‬ ‫تشبﻴﻪ ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻣبتذﻟﻪ تشبﻴﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ده چ‪ 3‬پﻪ شاعراﻧﻮ ک‪ 3‬خﻮرا زﻳات استعﻤال وﻟري‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ د ((زﻟفﻮ)) تشــبﻴﻪ ﻟﻪ ((ســﻨبﻞ)) سره ﻳا د ((ﻣخ)) تشبﻴﻪ ﻟﻪ ((‪-‬ﻞ)) سره چ‪ 3‬ﻫر شاعر‬ ‫دا کار ک‪7‬ی دی‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې بﻴتﻮ ک‪:3‬‬ ‫زﻟـــــــف‪ 3‬دې ســـــــﻨبﻞ‬ ‫ﻣــــخ دې ﻟکـــــــﻪ ‪-‬ﻞ صــــــــــﻨﻢ‬ ‫صـــــــﻨﻢ‬ ‫بـﻮﻟﻪ ﻧ‪ 3+‬د زړه ﻧﻪ دروﻣﻲ خطا‬ ‫کـﻪ ﻫر 'ﻮ د ب‪2‬ﻮ غشﻲ کاږه وﻟﻲ‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي بﻴت ک‪ 3‬ﻣخ ﻟﻪ ‪-‬ﻞ ســره او زﻟف‪ 3‬ﻟﻪ ســﻨبﻞ ســره او پﻪ دوﻳﻢ بﻴت ک‪( 3‬با‪1‬ﻪ) ﻟﻪ‬ ‫(غشﻮ) سره تشبﻴﻪ شﻮي دي‪.‬‬ ‫'رﻧ‪/‬ﻪ چ‪ 3‬ﻫر شاعر د غس‪ 3‬تشبﻴﻬات کاروي ﻧﻮ ‪$‬کﻪ ورتﻪ ﻣبتذﻟﻪ تشبﻴﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ج_ د تشبﻴﻪ و‪4‬ش د وجﻪ شبﻪ پﻪ ﻟحاظ‪:‬‬ ‫د وجﻪ شبﻪ پﻪ ﻟحاظ تشبﻴﻪ پر ﻣفصﻠﻪ او ﻣجﻤﻠﻪ باﻧدې و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪ .‬ﻣفصﻠﻪ تشبﻴﻪ ﻫغﻪ ده‬ ‫چ‪ 3‬د تشبﻴﻪ وجﻪ ﻟفظاً پﻪ بﻴت ک‪ 3‬ذ کر شﻮې وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ دې بﻴت ک‪:3‬‬ ‫د غفﻠت پــﻪ خـــﻮب وﻳـــده خــﻠــک ﻳــ‪ 3‬ﻧــﻪ اوري‬ ‫کـــــﻪ حـــﻤـــﻴـــد ﻧــــــــارې وﻫــــــﻲ ﻟـــکـــﻪ جـــرس‬ ‫‪32‬‬

‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪ 3‬حﻤﻴد ((خپﻞ ‪$‬ان)) ﻟﻪ ((جرس)) سره تشبﻴﻪ ک‪7‬ی دی‪(( ،‬ﻧارې وﻫﻞ))‬ ‫ﻳ‪ 3‬وجﻪ شبﻪ ده چ‪ 3‬ﻟفظا ً ذکر ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻣفصﻠﻪ تشبﻴﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻣجﻤﻠﻪ تشــبﻴﻪ‪ :‬دا ﻫغﻪ تشــبﻴﻪ ده چ‪ 3‬د طرفﻴﻨﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬ﻳ‪ 3‬د تشــبﻴﻪ وجﻪ ﻟفظا ً ﻧﻪ وي ذکر‬ ‫شﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪:3‬‬ ‫ﻣــخ دې ﻟکﻪ ﻟﻤر دی ورتـــﻪ ‪$‬ﻴر کتﻠی ﻧــﻪ شﻢ‬ ‫‪$‬ــکــﻪ ﻳـــ‪ 3‬د ﻣــدحــ‪ 3‬ﻟـــﻪ عــﻬــدو وتــﻠــی ﻧـــﻪ شﻢ‬ ‫عبداﻟﻘــادر خ"ک چ‪ 3‬د خﻮشــحال خــان خ"ک زوی دی پخپﻞ پﻮرتــﻪ بﻴت ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د‬ ‫((ﻣحبﻮب ﻣخ)) ﻟﻪ ((ﻟﻤر)) ســره تشــبﻴﻪ ک‪7‬ی دی‪ .‬د ((ﻣخ)) او ((ﻟﻤر)) تر ﻣﻨ‪ #‬د تشبﻴﻪ وجﻪ‬ ‫چــ‪*( 3‬اﻳســت او رو*ــﻨاﻳﻲ) ده پﻪ 'ر‪-‬ﻨد ډول پﻪ کﻼم ک‪ 3‬ذکر شــﻮې ﻧــﻪ ده‪ ،‬ﻧﻮ ‪$‬کﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫ﻣجﻤﻠﻪ تشبﻴﻪ بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫د_ د تشبﻴﻪ و‪4‬ش د اداتﻮ پﻪ ﻟحاظ‪:‬‬ ‫د اداتﻮ پﻪ ﻟحاظ تشبﻴﻪ پر ﻣرسﻠﻪ ﻳا ﻣطﻠﻘﻪ او ﻣؤکده باﻧدې و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻣرســﻠﻪ ﻳا ﻣطﻠﻘﻪ تشــبﻴﻪ‪ :‬ﻫغﻪ تشبﻴﻪ ده چ‪ 3‬د تشــبﻴﻪ ادات ﻳا کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ بﻴت ک‪ 3‬ذکر وي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ دې بﻴت ک‪:3‬‬ ‫*ــــاﻣــــاراﻧــــﻮ غــــﻮﻧــــدې ‪-‬ـــر‪$‬ـــﻲ پــــﻪ ‪-‬ــﻨــجــﻮﻧــﻮ‬ ‫ﻧــشــتــﻪ ﻫــ‪5‬ــ& پـــﻪ زړه کـــ‪ 3‬ډار د تــــﻮرو زﻟــفــﻮ‬ ‫پﻪ دې بﻴت ک‪((3‬زﻟف‪ ))3‬ﻟﻪ ((*اﻣاراﻧﻮ)) سره تشبﻴﻪ دي‪ .‬د زﻟفﻮ او *اﻣاراﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬د تشبﻴﻪ‬ ‫ادات (غﻮﻧدې) پﻪ بﻴت ک‪ 3‬ذکر ده‪ ،‬ﻧﻮ د اداتﻮ د ذکر پﻪ ﻟحاظ ﻣرسﻠﻪ ﻳا ﻣطﻠﻘﻪ تشبﻴﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻣؤکده تشبﻴﻪ‪ :‬ﻫغﻪ تشبﻴﻪ ده چ‪ 3‬د ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ تر ﻣﻨ‪ #‬د تشبﻴﻪ ادات ﻳا کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ بﻴت‬ ‫ک‪ 3‬ﻧﻪ وي ذکر شﻮي‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫ﻟکﻪ پﻪ دې ﻻﻧدې بﻴت ک‪:3‬‬ ‫ﻧــﻪ بﻪ پﻪ زور پﻪ زاري خﻼص شــﻲ‪ ،‬ﻧﻪ پﻪ عﻘﻞ داﻧش‬ ‫دﻧﻴــا داﻣــ‪/‬اه‪ ،‬ژوﻧــدون داﻧــﻪ‪ ،‬اجﻞ ﻳ‪ 3‬دام اﻳ‪+‬ــی دی‬ ‫د پﻮرتﻪ بﻴت پﻪ دوﻳﻢ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪( :3‬دﻧﻴا) ﻟﻪ (داﻣ‪/‬اه) سره (ژوﻧدون) ﻟﻪ (داﻧ‪ )3‬سره (اجﻞ)‬ ‫ﻟﻪ (دام) ســره تشــبﻴﻪ شﻮی دی‪ ،‬خﻮ د تشــبﻴﻪ د اداتﻮ ذکر پک‪ 3‬ﻧﻪ دی شﻮی‪ ،‬ﻧﻮ ﻣؤکده تشبﻴﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫تشبﻴﻪ ﻧﻮر ډ‪4‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟري‪ ،‬خﻮ ﻣﻬﻢ ﻳ‪ 3‬ﻫﻤدغﻪ وو چ‪ 3‬دﻟتﻪ در وپ‪5‬ژﻧدل شﻮل‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫تشبﻴﻪ د شاعراﻧﻪ اﻧ‪%‬ﻮر د جﻮړوﻟﻮ ﻳﻮ ﻣﻬﻤﻪ وسﻴﻠﻪ ده‪ ،‬ﻫﻤدا تشبﻴﻬات او استعارې دي‬ ‫چ‪ 3‬د شعر ژبﻪ او د وﻳﻨا ژبﻪ سره تﻮپﻴروي‪.‬‬ ‫تشــبﻴﻪ 'ــﻮ ډول و‪4‬ش ﻟري‪ :‬د طرفﻴﻨــﻮ د ﻣﻮﻗعﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ ﻣﻠفﻮفــﻪ او ﻣفروﻗﻪ‪ ،‬د‬ ‫استعﻤال ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ ﻧادره او ﻣبتذﻟﻪ‪ ،‬د اداتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ ﻣرسﻠﻪ او ﻣؤکده‪ ،‬د وجﻪ شبﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ 3‬پﻪ ﻣفصﻠﻪ او ﻣجﻤﻠﻪ تشبﻴﻪ باﻧدې و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د تشــبﻴﻪ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻧﻮر و‪4‬شــﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د (عادي او غ‪5‬ر عادي‪ ،‬تســﻮﻳﻪ او جﻤع تشبﻴﻪ‪ ،‬د‬ ‫ﻣاﻫﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬و‪4‬ش د طرفﻴﻨﻮ د بسﻴطﻮاﻟﻲ او ترکﻴب ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬و‪4‬ش) ﻫﻢ ﻟري‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د تشبﻴﻪ پﻪ و‪4‬ش دې خبرې‬ ‫وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪' _٢‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار ســره د تشــبﻴﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ و‪4‬ش د تخت‪ 3‬پر ﻣخ پﻪ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫و*ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪34‬‬

‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ 'ﻠﻮرو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د تشبﻴﻪ د و‪4‬ش ﻳﻮ چارت‬ ‫ترتﻴب ک‪7‬ي‪ ،‬د ډﻟ‪ 3‬استازي دې‪ ،‬ﻧﻮرو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ و*ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٤‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشــﻲ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬د راغﻠﻮ شــعروﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻣفﻬﻮم دې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پﻪ ﻣﻨظﻮم کﻼم ک‪ 3‬د تشبﻴﻪ کارول 'ﻪ ‪"-‬ﻪ ﻟري؟‬ ‫د اداتﻮ پﻪ ﻟحاظ تشبﻴﻪ پﻪ کﻮﻣﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ باﻧدې و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي؟‬ ‫کﻪ د تشبﻴﻪ وجﻪ پﻪ بﻴت ک‪ 3‬ذکر ﻧﻪ وي‪' ،‬ﻪ ډول تشبﻴﻪ ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ؟‬ ‫ﻣجﻤﻠﻪ تشبﻴﻪ کﻮﻣ‪ 3‬تشبﻴﻪ تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي؟‬ ‫‪' _٦‬ــﻮ تﻨــﻪ زده کﻮوﻧکــﻲ دې پــﻪ وار د تخت‪ 3‬پر ﻣخ پﻪ شــعروﻧﻮ ک‪ 3‬د تشــبﻴﻪ طرفﻴﻦ‬ ‫وﻧﻮﻣﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د پاکﻮاﻟﻲ پﻪ اړه پﻪ داســ‪ 3‬ډول خبرې وک‪7‬ي چ‪ 3‬تشــبﻴﻬات‬ ‫پک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست ﻟﻨ‪6‬ﻳز وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫ﻫر زده کﻮﻧکی دې پﻪ کﻮر ک‪ 3‬د ﻳﻮ شاعر شعروﻧﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬د تشبﻴﻪ د ﻫر و‪4‬ش پﻪ اړوﻧد دې‬ ‫ﻣثاﻟﻮﻧﻪ پﻴدا او د بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬د پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ 3‬دې !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻰ دې پﻪ ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻣشــبﻪ‪ ،‬ﻣشــبﻪ بﻪ‪ ،‬وجﻪ شــبﻪ او د تشبﻴﻪ تﻮري‬ ‫وﻟ"ﻮي او تشرﻳح دې ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫شــﻮﻧــ‪6‬ې دې ﻳــاﻗــﻮت دي ﻣــرغــﻠــري ســپــﻴــﻦ غــا*ــﻮﻧــﻪ‬ ‫ســـرتـــر پـــاﻳـــﻪ درســــــت د پـــاچـــاﻫـــاﻧـــﻮ خــــزاﻧــــﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫چــــ‪ 3‬بــــﻼ ﻳــــ‪ 3‬د ﻗــــاﻣــــت راتـــــــﻪ *ــــکــــاره شـــﻮه‬ ‫گـــــــﻮﻳـــــــا پــــــا'ــــــ‪5‬ــــــده بــــــــﻼ د ﻗــــﻴــــاﻣــــت‬ ‫'ـــــﻮ بـــــﻪ شــــﻤــــ‪5‬ــــرم زه غــــﻤــــﻮﻧــــﻪ د ﻫــــجــــران‬ ‫ﻫـــــﻮﻣـــــره ډ‪4‬ــــــر دي ﻟـــکـــﻪ ر‪4‬ــــــگ د بـــﻴـــابـــان‬ ‫چــــ‪ 3‬ﻳــــ‪ 3‬خـــــال پــــﻪ ﻣــــخ کــــ‪ 3‬وﻳـــﻨـــﻢ حــﻴــراﻧــﻴــ‪8‬م‬ ‫پــــﻪ جـــﻨـــت کــــ‪ 3‬وﻟــــــ‪ 3‬ږدي عــــاصــــﻲ ﻳــــﻮ گـــام‬ ‫دا 'ـــﻪ ﻗـــد دى دا 'ـــﻪ ســتــرگــ‪ 3‬دا 'ـــﻪ ﻣـــخ دی‬ ‫دا'ــــــﻪ ســــــروه 'ــــﻪ ﻧـــرگـــس دا 'ــــﻪ گــﻠــشــﻦ دى‬ ‫ﻟــــکــــﻪ بــــــــاد صــــبــــا راشــــــــــﻲ ژر گــــــــذر کــا‬ ‫ﻣـــا خـــﻮشـــحـــال چـــ‪ 3‬ازﻣــ‪5‬ــﻴــﻠــ‪ 3‬دى ﻣــﻴــثــاق ستا‬ ‫کـــﻪ د زﻟـــفـــﻮ ﻣــــار ﻳـــ‪ 3‬وخــــــﻮري عـــاشـــق گــــرم دی‬ ‫چــــ‪ 3‬ﻳــــ‪ 3‬ﻻس پــــﻪ اژدﻫــــــــا بــــاﻧــــدې کــ‪+‬ــﻴــ‪5‬ــ)‬ ‫*ــــاپــــﻴــــرۍ چـــــ‪ 3‬ﻟــــﻴــــده ﻧـــشـــﻲ ســـبـــب دادی‬ ‫ﻣــــخ د ســـتـــا ﻟــــﻪ شــــرﻣــــﻪ ﻧــــغــــاړي پــــﻪ حــجــاب‬ ‫ﻧـــــــرگـــــــس کـــــــــــﻮز گـــــــــــــﻮري ﻟــــــــﻪ شــــرﻣــــﻪ‬ ‫ســـــــتـــــــا د ســـــــتـــــــرگـــــــﻮ پــــــــــﻪ ‪$‬ــــــــــﻮاب‬ ‫د جـــﻨـــت حـــــــﻮرې کــــﻪ گـــــــﻮري ســـتـــا وﻣــــــخ تــﻪ‬ ‫ﻧــــــــﻮر بــــــﻪ واچــــــــــــﻮي ﻟــــــﻪ ﻣــــخــــﻪ ﻧـــﻘـــابـــﻮﻧـــﻪ‬

‫‪36‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ‬

‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ کاروﻧﻪ د اﻧسان بدن تﻪ ډ‪4‬ر زﻳان رسﻮي‪ .‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻟ‪85‬د راﻟ‪85‬د‬ ‫او ﻗاچاق دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻲ‪ ،‬اجتﻤاعﻲ او اﻧساﻧﻲ جرم او جﻨاﻳت دی‪ .‬خﻠکﻮتﻪ زﻳان رسﻮل ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻤدغﻪ ‪$‬اﻳﻪ پ‪5‬ﻠ‪85‬ي‪.‬‬ ‫'ﻮک چ‪ 3‬پر ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ اختﻪ وي‪ ،‬خﻠک ورتﻪ پﻪ سپکﻪ سترگﻪ گﻮري‪ .‬د ﻫﻮسا‬ ‫ژوﻧد '‪+‬تﻦ ﻧﻪ وي‪ .‬د کﻮرﻧ‪ 9‬او !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د اوږو باروي‪.‬ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ ډول ډول دي‪ ،‬پﻪ‬ ‫دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ اړه ‪$‬ﻴﻨ‪' 3‬رگﻨدوﻧ‪ 3‬وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫پر ﻧش‪ 3‬د اختﻪ شخص د ژوﻧد پﻪ اړه ﻣﻮ پﻪ ذﻫﻦ ک‪' 3‬ﻪ درگر‪$‬ﻲ؟‬ ‫‪37‬‬

‫شک ﻧشتﻪ چ‪+' 3‬تﻦ تعاﻟی ﻫ‪ &5‬شی خﻮش‪ 3‬ﻧﻪ دی پﻴدا ک‪7‬ی‪ ،‬خﻮ دا ﻣﻮږ ﻳﻮ چ‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫغﻮی ﻧاسﻤﻪ گ"ﻪ اخﻠﻮ‪ .‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ کارول بدن او روغتﻴا تﻪ زﻳان رسﻮي او باﻳد ‪$‬اﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ترې پﻪ کﻠکﻪ وژغﻮرو‪.‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ پﻪ کاروﻧ‪ 3‬د بدن د کار او فعاﻟﻴت ‪$‬ﻮاک کﻤزوری ک‪85‬ي‪ .‬پر ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ‬ ‫روږدي کسان ﻧﻪ د دﻧﻴا چارې پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ سﻤباﻟﻮﻟی شﻲ او ﻧﻪ د اخرت‪ ،‬ﻧﻪ خپﻞ حﻘﻮﻧﻪ‬ ‫پ‪5‬ژﻧﻲ او ﻧﻪ ﻫﻢ د ﻧﻮرو‪ .‬دغﻪ وگ‪7‬ي پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د خپﻠﻮۍ او دوست‪ 9‬اړﻳک‪ 3‬ﻫﻢ پﻪ ﻣﻨاسبﻪ تﻮگﻪ‬ ‫پاﻟﻠی او ساتﻠی ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ پﻪ ظاﻫره وگﻮرو د بﻨگﻮ بﻮ!ﻲ ډ‪4‬ر *کﻠﻲ دي‪ ،‬خﻮ دا *کﻠﻲ ﻣاران پﻪ باطﻦ او د ﻧﻨﻪ ک‪3‬‬ ‫ﻟﻪ زﻫرو ډک دي‪ .‬تﻨکﻲ او *اﻳستﻪ ‪$‬ﻮاﻧان بد رﻧگﻮي او د ‪$‬ﻮاﻧ‪ 9‬د *اﻳست او د *کﻼ د‬ ‫بﻬار گﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻣ‪7‬اوي کﻮي‪ ،‬رژوي ﻳ‪ 3‬او ﻟﻪ خاورو سره ﻳ‪ 3‬خاورې کﻮي‪ .‬ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ ډ‪4‬ر‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻫﻤداس‪ 3‬ﻳ‪ 3‬استعﻤال او کاروﻧﻪ ﻫﻢ ډول ډول ده‪.‬‬ ‫ﻳﻮ ډول ﻫغﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ دي چ‪ 3‬د سگرټ‪ ،‬چﻠﻢ‪ ،‬ﻧﻴچ‪ 3‬او ﻧﻮرو ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ دود‬ ‫استعﻤاﻟ‪85‬ي‪ .‬ﻳﻮ ﻟﻪ دې تﻮکﻮ 'خﻪ تﻤباکﻮ دي چ‪ 3‬ددې !ﻮﻟﻮ بدو عﻤﻠﻮﻧﻮ پﻪ سر ک‪ 3‬را‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪$‬ﻮاﻧان ﻟﻮﻣ‪7‬ی ‪$‬ﻞ تﻤباکﻮ ﻟﻮگی کﻮي‪ ،‬ﻧسﻮار اچﻮي‪ ،‬چﻠﻢ ﻳا سگرټ 'کﻮي‪ ،‬ورو ورو د‬ ‫تﻤباکﻮ چﻠﻢ ﻳ‪ 3‬د چرسﻮ پﻪ چﻠﻢ او سگرټ ﻳ‪ 3‬پﻪ سگر!ﻲ بدﻟ‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻤداس‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ترﻳاک خپﻠﻮي او ﻫﻴروﻳﻴﻨﻮ تﻪ ‪$‬ان سپاري‪ .‬پﻪ دې ډول د بدو اعتﻴادوﻧﻮ‬ ‫ﻟ‪7‬ۍ ﻟﻪ تﻤباکﻮ 'خﻪ پ‪5‬ﻠ‪85‬ي‪.‬د تﻤباکﻮ ﻟﻮگی ﻣعده کﻤزورې کﻮي‪ ،‬د اﻟتﻬاب سبب ﻳ‪ 3‬گر‪$‬ﻲ‪،‬‬ ‫اشتﻬا کﻤﻮي‪$ ،‬ﻴگر خرابﻮي‪ ،‬عصبﻲ ﻧظام ک‪ 3‬سستﻲ او کﻤزوري راوﻟﻲ او ﻧﻮرو راز راز‬ ‫ﻧاروغﻴﻮ تﻪ زﻣﻴﻨﻪ برابروي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول چرس ﻫﻢ ﻳﻮ زﻳان رسﻮوﻧکی ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکی دی‪.‬‬ ‫بﻞ ﻫغﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ دي چ‪ 3‬د خﻮﻟ‪ 3‬ﻟﻪ ﻻرې استعﻤاﻟ‪85‬ي‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬ترﻳاک‪ ،‬بﻨگ‪ ،‬شراب‬ ‫چ‪ 3‬تر ﻫر 'ﻪ د ﻣخﻪ د ﻣعدې او بﻴا د بدن د ﻧﻮرو غ‪7‬و د ﻧاروغﻴﻮ سبب گر‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫درﻳﻢ ﻫغﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ دي چ‪ 3‬د پ‪5‬چکارۍ ﻟﻪ ﻻرې وجﻮد تﻪ د اخﻠ‪85‬ي‪ .‬دا ډول ﻧشﻪ ﻳﻲ‬ ‫تﻮکﻲ د اﻧسان د پﻮستکﻲ‪ ،‬وﻳﻨ‪ ،3‬اعصابﻮ او د زړه د ﻧاروغ‪ 9‬د اﻧتﻘال ﻟﻮی عاﻣﻞ گر‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪38‬‬

‫'ﻠﻮرم ﻫغﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ دي چ‪ 3‬د پزې ﻟﻪ ﻻرې استعﻤاﻟ‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ د پزې ﻧسﻮار او ﻧﻮر‬ ‫چ‪ 3‬د پزې د سﻮري ک‪5‬دو او د دﻣاغ د ﻧازکﻮ رگﻮﻧﻮ د بﻨد‪4‬دو پﻪ سبب د اﻧسان د ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬ﻻﻣﻞ‬ ‫ک‪85‬ي‪ .‬تاس‪ 3‬تﻪ بﻪ جﻮتﻪ شﻮې وي چ‪ 3‬ﻧشﻪ ﻳان ﻳا پﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ روږدي کسان کﻮ*) کﻮي‬ ‫د خﻠکﻮ‪ ،‬کﻮر او کﻠﻲ 'خﻪ ﻟرې واوسﻲ‪ .‬دوی د کارکﻮﻟﻮ تﻮان ﻟﻪ ﻻسﻪ ورکﻮي‪ ،‬غﻼوې‬ ‫کﻮي‪ ،‬دروغ واﻳﻲ او د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻟپاره ډول ډول جﻨاﻳتﻮﻧﻮ تﻪ ﻻس اچﻮي‪ .‬پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ اعﻤاﻟﻮ‬ ‫د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬دوستاﻧﻮ او !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ وړاﻧدې باور او اعتبار ﻟﻪ ﻻسﻪ ورکﻮي‪ ،‬پﻪ ژوﻧد ک‪3‬‬ ‫سپک ب‪ 3‬وﻗاره او ر!ﻠﻲ وي‪.‬‬ ‫ددې ﻟپاره چ‪$ 3‬ان ﻣﻮ ﻟﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ ﻧاروغﻴﻮ او ﻧاوړه پ‪+5‬ﻮ 'خﻪ ژغﻮرﻟی وي باﻳد د !ﻮﻟﻮ‬ ‫ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻟﻪ کاروﻧ‪' 3‬خﻪ پﻪ کﻠکﻪ ډډه وک‪7‬و‪ .‬ددغﻮ تﻮکﻮ پﻪ زﻳاﻧﻮﻧﻮ خﻠک وپﻮﻫﻮو چ‪3‬‬ ‫ﻟﻪ استعﻤال او کاروبار 'خﻪ ﻳ‪$ 3‬ان وژغﻮري‪.‬‬ ‫کﻮم کسان چ‪ 3‬پرې روږدي دي د ﻫغﻮی د خﻼصﻮن ﻟپاره دې ﻫر اړخ‪5‬زې ﻣﻤکﻨ‪ 3‬ﻫﻠ‪3‬‬ ‫‪$‬ﻠ‪ 3‬وشﻲ‪ .‬د خﻴر پﻪ دغﻪ کار بﻪ ﻣﻮ دﻧﻴاوي او اخروي ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬پﻪ برخﻪ شﻲ او ﻣﻮږ بﻪ د‬ ‫ﻧش‪ 3‬ﻟﻪ آفت او زﻳان 'خﻪ د ژغﻮرﻟ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬خاوﻧدان شﻮ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ کارول د اﻧسان پر روغتﻴا او ژوﻧد باﻧدې ﻧاوړه اغ‪5‬ز کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ روږدي کسان د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬او !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د اوږو باروي‪ .‬ﻧشﻪ ﻳان د‬ ‫کارکﻮﻟﻮ تﻮان ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬د خپﻞ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ د ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره ﻧاوړه اعﻤاﻟﻮتﻪ ﻣخﻪ‬ ‫کﻮي‪ ،‬ژوﻧد ﻳ‪ 3‬سپک‪ ،‬ب‪ 3‬وﻗاره او ر!ﻠی وي‪ ،‬ﻫر 'ﻮک ورﻧﻪ کرکﻪ کﻮي‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ دې‬ ‫واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارسره د !ﻮﻟگﻲ ﻣخی تﻪ راشﻲ د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ د زﻳاﻧﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ اړه دې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ 'ﻠﻮرو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟست‬ ‫او بﻴا دې پﻪ وار سره د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬ﻣشر د خپﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬پﻪ استازﻳتﻮب ﻫغﻪ د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د ﻣتﻦ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ 'خﻪ ﻣﻮ 'ﻪ ﻣفﻬﻮم واخﻴست؟ دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫پﻪ ﻣخک‪ 3‬خبرې پرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪' _٥‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ پر ﻧش‪ 3‬باﻧدې د روږدو کساﻧﻮ (د ﻧشﻪ ﻳاﻧﻮ) د‬ ‫خراب ژوﻧد پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ د روږدو کساﻧﻮ پﻪ رول او ﻳﻮ تﻦ دې دوی‬ ‫تﻪ د ﻧصﻴحت کﻮوﻧکﻲ رول پﻪ غاړه واخﻠﻲ‪ ،‬د دوی د ژوﻧد ﻧاوړه صحﻨﻪ دې تﻤثﻴﻞ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮتﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ او د‬ ‫تخت‪ 3‬پر ﻣخ دې د پاراگراف پﻪ شکﻞ وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫ﻧشﻪ ﻳان وﻟ‪ 3‬غﻼوې کﻮي؟‬ ‫ﻧشﻪ ﻳان وﻟ‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬او دوستاﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې خپﻞ اعتبار ﻟﻪ ﻻسﻪ ورکﻮي؟‬

‫‪40‬‬

‫ﻧشﻪ ﻳان وﻟ‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬او !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د اوږو باروي؟‬ ‫ﻧشﻪ ﻳان وﻟ‪ 3‬سپک او ب‪ 3‬وﻗاره ژوﻧد ﻟري؟‬ ‫د اسﻼم سپ‪(5‬ﻠﻲ دﻳﻦ وﻟ‪ 3‬ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ ﻣﻨعﻪ ک‪7‬ي دي؟‬ ‫'ﻨگﻪ کﻮﻻی شئ ‪$‬ﻮاﻧان ﻟﻪ ﻧش‪' 3‬خﻪ وژغﻮرئ؟‬ ‫‪ _٨‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې کﻴسﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې پﻪ وارسره زده کﻮوﻧکﻲ خپﻞ ﻧظر‬ ‫'رگﻨد ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ 3‬پﻪ پخﻮا زﻣاﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮه س‪7‬ي چ‪ 3‬ک‪7‬ه وړه ﻳ‪ 3‬خﻮرا *ﻪ وو‪ ،‬ﻟﻪ چا ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ وار‬ ‫ﻧسﻮار وغﻮ*تﻞ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ورتﻪ پﻪ ډ‪4‬ره ح‪5‬راﻧ‪ 9‬ووﻳﻞ‪ :‬ﻧسﻮار ﻫﻢ کﻮې؟‬ ‫ ﻫﻮ! چ‪ 3‬چﻠﻢ ﻧﻪ وي ﻧﻮ ﻧسﻮار اچﻮم‪.‬‬‫ او ﻫﻮ! چﻠﻢ ﻫﻢ 'ک‪3‬؟‬‫ بﻠ‪ !3‬چ‪ 3‬غ＀ چﻠﻢ برابر ﻧﻪ شﻲ بﻴا‪ ،‬ﻧﻮ د تﻤباکﻮ پﻪ چﻠﻢ د زړه تسﻞ کﻮم‪.‬‬‫ دا تﻪ چرس ﻫﻢ 'ک‪3‬؟‬‫ چ‪ 3‬ترﻳاک پﻴدا ﻧﻪ ک‪7‬م بﻴا‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ چرسﻮ ساعت ت‪5‬روم‪.‬‬‫ عجﻴبﻪ ده! تﻪ د ترﻳاکﻮ عﻤﻠﻲ ﻫﻢ ﻳ‪3‬؟‬‫‪ -‬ﻧﻮ 'ﻪ وک‪7‬و؟ چ‪ 3‬شراب پﻴدا ﻧﻪ شﻲ بﻴا‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ترﻳاکﻮ گﻮزاره کﻮو‪. ...‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ پﻪ ﻣرستﻪ د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻪ پﻪ 'ﻮ کر*ﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‬ ‫او ب‪5‬ا دې د بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬پﻪ پ‪+‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫د ﻧشﻪ ﻳ‪ 3‬تﻮﻛﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫د اسﻼم پاك دﻳﻦ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮﻛﻲ ﻧاروا گ‪2‬ﻲ‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬د اﻧسان روغتﻴا تﻪ خﻮرا زﻳات‬ ‫زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري او اﻧساﻧﻲ !ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ تباﻫ‪ 9‬سره ﻣخاﻣخ ﻛﻮي‪ .‬روږدي ﻛسان پﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬او !ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ﻛ‪ 3‬ﻫﻴ& ﻗدر او ارز*ت ﻧﻪ ﻟري او ﻟﻪ !ﻮﻟﻨ‪' 3‬خﻪ جﻼ شﻮي وي‪.‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳ‪ 3‬تﻮﻛﻮ استعﻤال خﻮرا زﻳات ‪$‬اﻧﻲ‪ ،‬روحﻲ‪! ،‬ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬اﻗتصادي او اخروی‬ ‫زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ 3‬ﻣﻮږ ﻳ‪$ 3‬ﻴﻨﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ ﻻﻧدې ډول گﻮتﻪ ﻧﻴسﻮ‪:‬‬ ‫‪ _١‬د بدن دفاعﻲ سﻴستﻢ ﻛﻤزورى کﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻣرﻛزي اعصابﻮ د سﻴستﻢ فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ ﻛﻤزوري ﻛﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٣‬د زړه !ﻜان زﻳاتﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٤‬د ستﻮﻧﻲ او س‪8‬و سرطان پﻴدا ﻛﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٥‬د باصرې(‪ ،)١‬شاﻣ‪ )٢(3‬او ذاﻳﻘ‪ )٣(3‬حسﻮﻧﻪ ﻛﻤزوري ﻛﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٦‬د وﻳﻨ‪ 3‬فشار زﻳاتﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٧‬د وﻳﻨ‪ 3‬ﻛﻠس"رول(‪ )٤‬زﻳاتﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٨‬د زړه د ﻧا'اپﻲ درﻳدﻟﻮ (سﻜت‪ )3‬ﻻﻣﻞ ﻛﻴ‪8‬ي‪،‬‬ ‫‪ _٩‬پﻪ ﻣعتاد س‪7‬ي ﻛ‪ 3‬ﻟ"ﻲ او ﻛﻤزورتﻴا را ﻣﻨ‪%‬تﻪ ﻛﻮي‪،‬‬ ‫‪ _١٠‬پﻪ تﻨفسﻲ سﻴستﻢ ﻛ‪ 3‬گ‪6‬وډي راﻣﻨ‪%‬تﻪ ﻛﻮي‪،‬‬ ‫‪ _١١‬روحﻲ گ‪6‬وډي‪( ،‬ست‪7‬ﻳا‪ ،‬پرﻳشاﻧﻲ‪ ،‬گﻮ*ﻪ تﻮب‪ ،‬پﻪ ‪$‬ان باﻧدي ﻧﻪ اعتﻤاد‪،‬‬ ‫ﻧﻬﻴﻠﻲ‪ ). ...‬راوﻟﻲ‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪5‬ژﻧد پا‪1‬ﻪ‬ ‫(خبرې اترې)‬

‫زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد ﻫر اوس‪5‬دوﻧکی (کﻮچﻨی‪$ ،‬ﻮان‪ ،‬زوړ) ﻧارﻳﻨﻪ او *‪%‬ﻴﻨﻪ باﻳد د تابعﻴت‬ ‫تذکره ﻳا پ‪5‬ژﻧد پا‪1‬ﻪ وﻟري‪ .‬پﻪ پ‪5‬ژﻧد پا‪1‬ﻪ ک‪ 3‬د اړوﻧد شخص !ﻮﻟ‪$ 3‬اﻧ‪7/‬ﻧ‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮي‬ ‫وي‪ .‬ﻧﻮم‪ ،‬د پﻼر ﻧﻮم‪ ،‬د ﻧ‪5‬کﻪ ﻧﻮم‪ ،‬د ز‪484‬دﻟﻮ ﻧ‪"5‬ﻪ‪ ،‬اصﻠﻲ استﻮ‪-‬ﻨ‪%‬ای‪ ،‬ﻣدﻧﻲ حاﻟت‪ ،‬او‬ ‫ﻧﻮر !ﻮل کﻮاﻳف پﻪ پﻴژﻧد پا‪1‬ﻪ ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي‪ .‬دا پﻴژﻧدپا‪1‬ﻪ د ﻫر ‪$‬ای اوس‪5‬دوﻧکﻮ تﻪ د‬ ‫خپﻠ‪ 3‬وﻟسﻮاﻟ‪ 9‬او ﻳا وﻻﻳت ﻟﻪ خﻮا ورکﻮل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻳﻮه کﻮرﻧ‪ 9‬و غﻮاړي خپﻞ ﻣاشﻮم پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬شاﻣﻞ ک‪7‬ي‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی باﻳد‬ ‫ﻣاشﻮم تﻪ پ‪5‬ژﻧد پا‪1‬ﻪ واخﻠﻲ او بﻴا ﻳ‪ 3‬پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬د داخﻠﻴدو ﻟپاره د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ادارې‬ ‫تﻪ ﻣراجعﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬پﻪ ﻫﻤدې اړه خبرې اترې ﻟرو‪.‬‬ ‫د ﻫ‪5‬ﻮاد د تابعﻴت د تذکرې ﻟرل 'ﻪ ﻣعﻨا او 'ﻪ ‪ 3"-‬ﻟري؟‬ ‫‪43‬‬

‫افغاﻧستان د !ﻮﻟﻮ افغاﻧاﻧﻮ ‪ 6-‬کﻮر دی‪ .‬پﻪ دې کﻮر ک‪ 3‬ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﻮ ‪$‬ای ژوﻧد‬ ‫کﻮي‪ .‬ﻫغﻮی ‪ 6-‬تارﻳخ‪ ،‬فرﻫﻨ‪ ،,‬دودوﻧﻪ او ﻣﻠﻲ وﻳاړﻧ‪ 3‬ﻟري‪ .‬دا ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ‪2-‬ﻮ سﻴﻤﻮ‪ ،‬کﻠﻴﻮ‪،‬‬ ‫وﻟسﻮاﻟﻴﻮ او وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻣ‪5‬شتﻪ دي‪ .‬و‪7-‬ي ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ورو‪1‬ﻪ او تر ﻳﻮه ﻣﻠﻲ ب‪5‬رغ ﻻﻧدې‬ ‫را !ﻮل دي‪ .‬ﻫﻤدا تر ﻳﻮه ب‪5‬رغ ﻻﻧدې اوس‪5‬دوﻧکﻲ و‪7-‬ي د ﻳﻮه ﻫ‪5‬ﻮاد ﻧفﻮس جﻮړوي‪.‬‬ ‫د اړتﻴا پﻪ وخت ک‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد و‪7-‬ي د خپﻠ‪ 3‬خاورې او ﻫ‪5‬ﻮاد ﻟﻪ ﻣﻠﻲ ﻧﻮاﻣﻴسﻮ او ‪$‬ﻤکﻨ‪9‬‬ ‫بشپ‪7‬تﻴا 'خﻪ پﻪ ‪6-‬ه ساتﻨﻪ او دفاع کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮه ﻫ‪5‬ﻮاد ﻧفﻮس ﻫغﻪ اﻧساﻧﻲ ‪-‬روپﻮﻧﻪ ﻳا د و‪7-‬و ﻣجﻤﻮعﻪ ده چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه وخت ک‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻳﻮه ﻣستﻘﻴﻤﻪ او !اکﻠ‪ 3‬سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬اوسﻲ‪ .‬دغﻪ !اکﻠ‪ 3‬سﻴﻤﻪ‪ ،‬کﻠی‪ ،‬وﻟسﻮاﻟﻲ‪ ،‬وﻻﻳت او !ﻮل‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮاد دى‪.‬‬ ‫د ﻳﻮ ﻫ‪5‬ﻮاد !ﻮل اوس‪5‬دوﻧکﻲ د ﻫغﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ﻧفﻮس بﻠﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻫر اصﻠﻲ‬ ‫اوس‪5‬دوﻧکﻲ ﻧﻮم باﻳد د ﻧفﻮسﻮ د احﻮال پﻪ 'اﻧ‪/‬ﻪ ک‪ 3‬ثبت وي‪ .‬دا کار ﻫاﻟﻪ شﻮﻧی دی چ‪ 3‬د‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮاد !ﻮل اوس‪5‬دوﻧکﻲ ﻟﻮی او واړه‪ ،‬ﻧر او *‪ 3%‬د تابعﻴت تذکره ﻳا پ‪5‬ژﻧد پا‪1‬ﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻣحاوره‪( :‬برﻳاﻟی او ﻣﻠﻴار)‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻣﻠﻴاره وروه! اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ‪ ،‬ست‪7‬ی ﻣﻪ ش‪.3‬‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم‪ ،‬برﻳاﻟﻴﻪ وروره‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬خﻴر خﻮ دی‪ ،‬چ‪5‬رتﻪ ‪$‬ئ؟‬ ‫ﻣﻠﻴار‪$ :‬ﻢ چ‪ 3‬ورور ﻣ‪ 3‬پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬داخﻞ ک‪7‬م‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻣﻠﻴار جاﻧﻪ‪ ،‬ستا ورور تذکره ﻟري؟‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬تر اوسﻪ ﻣﻮ ورتﻪ تذکره ﻧﻪ ده اخست‪.3‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻟﻪ تذکرې پرتﻪ خﻮ ﻳ‪ 3‬پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬ﻧﻪ شاﻣﻠﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬وﻟ‪3‬؟‬ ‫برﻳاﻟی‪$ :‬کﻪ چ‪ 3‬پﻪ تذکره ک‪ 3‬د ﻳﻮ چا !ﻮل کﻮاﻳف‪( :‬ﻧﻮم‪ ،‬د پﻼر ﻧﻮم‪ ،‬د ﻧﻴکﻪ ﻧﻮم‪ ،‬کﻠی‪،‬‬ ‫وﻟسﻮاﻟﻲ‪ ،‬د زوک‪7‬ې ﻧ‪"5‬ﻪ) ﻟﻴکﻠﻲ وي‪.‬‬ ‫‪44‬‬

‫ﻣﻠﻴار‪ :‬برﻳاﻟی جاﻧﻪ! د ورور ﻧﻮم د پﻼر ﻧﻮم او د ز‪484‬دو ﻧ‪"5‬ﻪ بﻪ زه ورتﻪ وواﻳﻢ‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻧﻪ داس‪ 3‬ﻧﻪ ده‪ ،‬د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ سر *ﻮوﻧکی د تذکرې ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬کﻮچﻨﻴان شاﻣﻠﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬ستا سره دې خدای ډ‪4‬ر *ﻪ وک‪7‬ي‪* ،‬ﻪ شﻮ چ‪ 3‬پﻮه دې ک‪7‬م‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬اوس خﻮ ﻣ‪ 3‬پﻪ دې پﻮه ک‪7‬ه چ‪ 3‬تذکره چ‪5‬رتﻪ او 'ﻨ‪/‬ﻪ اخستﻞ ک‪85‬ي؟‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬ﻟﻪ ورور سره دې ﻳﻮ ‪$‬ای خپﻠ‪ 3‬وﻟسﻮاﻟ‪ 9‬تﻪ ورشﻪ‪ ،‬خپﻠﻪ ﻳا د خپﻞ پﻼر تذکره دې‬ ‫ﻫﻢ ﻟﻪ ‪$‬ان سره ﻳﻮسﻪ‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬بﻴا 'ﻪ وک‪7‬م؟‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬ﻳﻮ غﻮ*تﻨﻠﻴک د احصاﻳ‪ 3‬د آﻣرﻳت ﻟﻪ حکﻢ سره سﻢ د کﻠﻲ پﻪ ﻣشر ﻳا ﻣﻠک باﻧدې‬ ‫تصدﻳق ک‪7‬ه‪.‬‬ ‫برﻳاﻟﻰ‪ :‬بﻴا 'ﻪ وک‪7‬م؟‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬ﻧﻮره ﻻر*ﻮوﻧﻪ بﻪ درتﻪ د احصاﻳ‪ 3‬پﻪ آﻣرﻳت ک‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫دوﻳﻤﻪ ﻣحاوره‪( :‬حﻠﻴﻤﻪ‪ ،‬زرغﻮﻧﻪ)‬ ‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬سﻼم او ﻧ‪5‬ک‪ 3‬ﻫﻴﻠ‪ ،3‬زرغﻮﻧ‪ 3‬ست‪7‬ې ﻣﻪ ش‪،3‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم‬ ‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬چ‪5‬رتﻪ ‪$‬ئ؟‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬ﻧﻦ سبا *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ پ‪5‬ﻠ‪85‬ي‪$ ،‬ﻢ چ‪ 3‬خﻮر ﻣ‪ 3‬پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬شاﻣﻠﻪ ک‪7‬م‪.‬‬ ‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬ستا خﻮر کﻮچﻨ‪* 9‬کاري‪ ،‬د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ پﻪ ﻣﻨگ بﻪ ﻧﻪ وي؟‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ﻫس‪ 3‬کﻮچﻨ‪* 9‬کاري‪ ،‬کﻪ ﻧﻪ پﻪ تذکره ک‪ 3‬اووه کﻠﻨﻪ ده‪.‬‬ ‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬تاسﻮ ﻧجﻮﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ تذکرې اخست‪ 3‬دي؟‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬حﻠﻴﻤ‪ 3‬خﻮرې‪ ،‬دا خﻮ کﻮﻣﻪ د حﻴراﻧتﻴا خبره ﻧﻪ ده‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬ﻧارﻳﻨﻪ او‬ ‫*‪%‬ﻮ !ﻮﻟﻮ تذکرې اخست‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬ﻧجﻮﻧﻮ تﻪ د تذکرې اخستﻠﻮ کﻮﻣﻪ اړتﻴا ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬داس‪ 3‬ﻧﻪ ده‪ ،‬تذکره د ﻧارﻳﻨﻪ او *‪%‬ﻴﻨﻪ دواړو ﻟپاره اړﻳﻨﻪ ده‪.‬‬ ‫‪45‬‬

‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬زﻣﻮږ پﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬خﻮ ﻳﻮازې ﻧارﻳﻨﻪ تذکرې ﻟري‪ .‬زه او خﻮﻳﻨدې ﻣ‪ 3‬ﻳﻮه ﻫﻢ‬ ‫تذکره ﻧﻪ ﻟرو‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬اوس ﻫغﻪ وخت ﻧﻪ دی چ‪ 3‬ﻳﻮازې ﻧارﻳﻨﻪ وو بﻪ تذکرې اخﻴست‪ ،3‬ﻫغﻪ بﻪ ﻫﻢ پﻪ‬ ‫ډ‪4‬ر ﻣشکﻞ د تذکرې اخستﻠﻮ تﻪ چﻤتﻮ ک‪5‬دل‪ ،‬تذکره خﻮ زﻣﻮږ افغاﻧﻲ ﻫﻮﻳت ثابتﻮي‪.‬‬ ‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬زرغﻮﻧ‪ 3‬خﻮرې‪ ،‬دا خﻮ دې ډ‪4‬ره سﻤﻪ خبره وک‪7‬ه‪ ،‬ﻣﻮږ ﻫﻢ تذکرې اخﻠﻮ‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬ستا دې خدای ﻣﻞ شﻲ‪ ،‬زه ‪$‬ﻢ چ‪ 3‬خپﻠﻪ خﻮر پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬شاﻣﻠﻪ ک‪7‬م‪.‬‬ ‫در‪4‬ﻤﻪ ﻣحاوره‪( :‬تره او وراره)‬ ‫وراره‪ :‬اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ کاکا جاﻧﻪ!‬ ‫تره‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم‪ ،‬وراره ‪-‬ﻠﻪ! 'ﻨ‪/‬ﻪ ﻳ‪3‬؟‬ ‫وراره‪* :‬ﻪ ﻳﻢ کاکا‪ .‬تﻪ 'ﻨ‪/‬ﻪ ﻳ‪ ،3‬چ‪5‬رتﻪ روان ﻳ‪3‬؟‬ ‫تره‪$ :‬ﻢ‪ ،‬دې ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ تﻪ تذکرې اخﻠﻢ‪.‬‬ ‫وراره‪ :‬کاکا جاﻧﻪ! تذکرې چ‪5‬رتﻪ اخﻴستﻞ ک‪85‬ي؟‬ ‫تره‪ :‬تذکرې خﻮ پﻪ وﻟسﻮاﻟ‪ 9‬ک‪ 3‬اخستﻞ ک‪85‬ي او د تذکرې اخستﻠﻮ پر ﻣﻬال باﻳد تذکره‬ ‫اخستﻮﻧکی حاضر وي‪.‬‬ ‫وراره‪ :‬وﻟ‪ 3‬کاکا جاﻧﻪ‪ ،‬پﻪ غﻴاب ک‪' 3‬ﻮک چاتﻪ تذکره ﻧشﻲ اخستﻼی؟‬ ‫تره‪ :‬ﻧﻪ زوﻳکﻪ! پﻪ تذکره ک‪ 3‬خﻮ پﻪ شﻬرت سر ب‪5‬ره د تذکره اخستﻮﻧکﻲ عﻤر ﻫﻢ !اکﻞ‬ ‫ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫وراره‪ :‬تذکره وﻟ‪ 3‬اړﻳﻨﻪ ده؟‬ ‫تره‪ :‬تذکره خﻮ د ﻫر چا د پﻴژﻧدﻧ‪ 3‬پا‪1‬ﻪ ده‪ ،‬ﻫر چ‪5‬رتﻪ او ﻫر وخت پﻪ کار‪84‬ي‪ ،‬پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ‬ ‫ک‪ 3‬د شﻤﻮل ﻟپاره ﻫﻢ‪.‬‬ ‫وراره‪ :‬کﻠﻪ چ‪ 3‬دې اوﻻدوﻧﻮ تﻪ تذکره واخﻴستﻪ بﻴا 'ﻪ کﻮې؟‬ ‫تره‪ :‬ا'ک او ﻣﻼﻟ‪* 9‬ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬شاﻣﻠﻮم‪.‬‬ ‫وراره‪ :‬ډ‪4‬ره *ﻪ ده‪ ،‬کاکا جاﻧﻪ‪ ،‬پﻪ خﻴر ﻻړ ش‪ .3‬دا کار ژر وک‪7‬ه چ‪ 3‬زﻣا د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ‬ ‫ﻣﻠ‪/‬ري پﻴدا شﻲ‪.‬‬ ‫‪46‬‬

‫تره‪ :‬ﻣحﻤﻮده زوﻳﻪ! دادی تذکرې ﻣ‪ 3‬واخﻴست‪ ،3‬اوس را تﻪ وواﻳﻪ چ‪ 3‬ا'ک او ﻣﻼﻟ‪9‬‬ ‫پﻪ کﻮم *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬داخﻞ ک‪7‬م؟‬ ‫ﻣحﻤﻮد‪ :‬کاکا جاﻧﻪ‪ ،‬د سﻴد جﻤال اﻟدﻳﻦ افغان پﻪ تجربﻮي *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬داخﻞ ک‪7‬ه‪،‬‬ ‫زﻣا سره بﻪ ﻳﻮ ‪$‬ای *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ ‪$‬ﻲ‪ .‬بﻠﻪ دا چ‪ 3‬ﻫﻠتﻪ د ﻧجﻮﻧﻮ او ﻫﻠکاﻧﻮ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ سره جﻼ‬ ‫دي‬ ‫کاکا‪ :‬دوی خﻮ ﻟﻪ ژبﻲ سره ﻧا بﻠده دي‪.‬‬ ‫ﻣحﻤﻮد‪ :‬کاکا جاﻧﻪ! زﻣﻮږ پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ پﻪ خپﻠﻪ ﻣﻮرﻧ‪ 9‬ژبﻪ زده ک‪7‬ه‬ ‫ورکﻮل ک‪85‬ی‪.‬‬ ‫کاکا‪ :‬چ‪ 3‬داس‪ 3‬ده‪ ،‬دا دی ﻫﻤدا اوس د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ﻟﻪ سر *ﻮوﻧکﻲ سره ‪-‬ﻮرم‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫افغاﻧستان زﻣﻮږ ‪ 6-‬کﻮر دی‪ .‬پﻪ دې کﻮر ک‪ 0- 3‬ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ سره ﻳﻮ ‪$‬ای ژوﻧد کﻮي‪ .‬دا‬ ‫ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ‪2-‬ﻮ سﻴﻤﻮ‪ ،‬کﻠﻴﻮ‪ ،‬وﻟسﻮاﻟﻴﻮ او وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻣ‪5‬شتﻪ دي‪! .‬ﻮل ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ورو‪1‬ﻪ‬ ‫او د ﻳﻮ ﻫ‪5‬ﻮاد ﻧفﻮس جﻮړوي‪.‬‬ ‫د افغان ﻫ‪5‬ﻮاد ﻫر اوس‪5‬دوﻧکی باﻳد د خپﻞ ﻫﻴﻮاد د تابعﻴت پ‪5‬ژﻧد پا‪1‬ﻪ وﻟري‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻫﻤدغ‪ 3‬تذکرې او پ‪5‬ژﻧد پا‪ 31‬سره د ﻳﻮ چا اصﻠﻲ ﻫﻮﻳت ثابت‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ 3‬اوس‪5‬دوﻧکﻮ تﻪ‪ ،‬تذکرې او پ‪5‬ژﻧد پا‪ 31‬د اړوﻧدې وﻟسﻮاﻟ‪ 9‬او وﻻﻳت ﻟﻪ‬ ‫خﻮا ورکﻮل ک‪85‬ي‪ .‬د کﻮرﻧ‪ 9‬ﻣشر باﻳد د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬غ‪7‬و تﻪ تذکرې واخﻠﻲ چ‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬د احصاﻳ‪ 3‬پﻪ دفتر ک‪ 3‬ثبت او د ﻫغ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻧفﻮسﻮ سﻤﻪ شﻤ‪5‬ره ﻣعﻠﻮﻣﻪ‬ ‫شﻲ‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې پﻪ وار د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او د خپﻞ 'ﻨ‪ ,‬ﻣﻠ‪/‬ری دې‬ ‫ﻣعرفﻲ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او ﻻﻧدې خبرې اترې دې تکرار‬ ‫ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫بارک‪ :‬خﻮازکﻪ ست‪7‬ی ﻣﻪ ش‪ ،3‬چ‪5‬رتﻪ ‪3$‬؟‬ ‫خﻮازک‪ :‬خﻮار ﻣﻪ ش‪ 3‬بارکﻪ! د ﻧاحﻴ‪ 3‬دفتر تﻪ ‪$‬ﻢ‪.‬‬ ‫بارک‪ :‬د ﻧاحﻴ‪ 3‬دفتر تﻪ د 'ﻪ ﻟپاره ‪3$‬؟‬ ‫خﻮازک‪ :‬کﻮچﻨﻲ ورور تﻪ ﻣ‪ 3‬پ‪5‬ژﻧد پا‪1‬ﻪ اخﻠﻢ‪.‬‬ ‫‪' _٣‬ﻠﻮر تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د پﻴژﻧد پا‪ 31‬د اړتﻴا پﻪ‬ ‫اړه دې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻣفردو ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ تﻪ د جﻤع‪ 3‬ب‪ 32‬پﻪ پﻨسﻞ وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫‪ _٤‬وراره‬ ‫‪ _٣‬تذکره‬ ‫‪ _٢‬تره‬ ‫‪ _١‬ﻧجﻠ‪9‬‬ ‫‪ _٨‬کﻠی‬ ‫‪ _٧‬وخت‬ ‫‪ _٦‬خبره‬ ‫‪* _٥‬ﻮوﻧ‪%‬ی‬ ‫‪ _١٠‬وﻻﻳت‬ ‫‪ _٩‬تﻪ‬ ‫‪' _٥‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د تخت‪ 3‬پر ﻣخ ﻻﻧدې ﻟغات پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬استعﻤال ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫‪ _٤‬پﻴژﻧد پا‪1‬ﻪ‬ ‫‪ _٣‬اړتﻴا‬ ‫‪0- _٢‬‬ ‫‪' _١‬ﻨ‪,‬‬ ‫‪ _٧‬خﻮﻳﻨدې ‪ _٨‬ﻣﻬال‬ ‫‪ _٦‬جﻼ‬ ‫‪ _٥‬اړﻳﻦ‬ ‫‪ _٦‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د درس ﻟﻨ‪ 6‬ﻣطﻠب بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫ﻫر زده کﻮوﻧکی دې د خپﻞ چاپ‪5‬رﻳال پﻪ اړوﻧد د خبرو اترو پﻪ شکﻞ ﻳﻮه ﻣرکﻪ ترتﻴب ک‪7‬ي‬ ‫او د بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬د پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ 3‬دې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪48‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫د پ‪+‬تﻮ د ﻧثر ﻣخﻴﻨﻪ (تارﻳخچﻪ)‬

‫د ﻫرې ژب‪ 3‬ﻧثر او ﻧظﻢ ﻳﻮ تارﻳخﻲ ﻣخﻴﻨﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ دې ادبﻲ ﻧعﻤت 'خﻪ برخﻤﻨﻪ ده‪ ،‬ﻫﻢ د ﻧثر تارﻳخ ﻟري ﻫﻢ د ﻧظﻢ‪.‬‬ ‫ﻧثر او ﻧظﻢ دواړه د ﻣفکﻮرو او ﻣفاﻫﻴﻤﻮ د ﻟ‪85‬دوﻟﻮ وسﻴﻠ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫ﻧثرد ﻧظﻢ پﻪ پرتﻠﻪ ډ‪4‬رکارول ک‪85‬ي‪ ،‬ﻻﻣﻞ ﻳ‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬اساﻧﻲ ده‪.‬‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻲ او وﻳﻮﻧکﻲ کﻮﻻی شﻲ ﻫر ډول پ‪5‬چﻠﻲ ﻣﻮضﻮعات پﻪ 'ر‪-‬ﻨده ژبﻪ پﻪ ﻧثر‬ ‫ک‪ 3‬بﻴان ک‪7‬ي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د ﻧثر تارﻳخ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫_ ﻧثر او ﻧظﻢ 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫د ادبپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ ﻧظر ﻧثر ﻳﻮه عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬شﻴﻨدﻟﻮ او تﻴتﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬اصطﻼحا ً‬ ‫‪49‬‬

‫ﻫغﻪ وﻳﻨا ﻳا ﻣعﻨا داره ﻟﻴکﻨﻪ ده چ‪ 3‬ﻟﻪ وزن‪ ،‬ﻗافﻴ‪ 3‬او ردﻳف 'خﻪ آزاده وي‪.‬‬ ‫جﻮتﻪ ده چ‪ 3‬د ژب‪ 3‬اساس پﻪ ﻧثر اﻳ‪+‬ﻮدل شﻮی دی‪ ،‬خﻮ د ﻟﻴکﻨﻲ اثارو ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د ﻧظﻢ‬ ‫تارﻳخ تر ﻧثر ﻟرغﻮﻧی دی‪.‬‬ ‫د ﻟﻴک ﻟﻪ پﻴدا ک‪5‬دو د ﻣخﻪ پﻪ حافظﻪ ک‪ 3‬د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻣﻮضﻮع‪/‬اﻧﻮ ساتﻞ د ﻧثر پﻪ پرتﻠﻪ‬ ‫پﻪ ﻧظﻢ ک‪ 3‬اساﻧﻪ وو‪ .‬دا خبره ﻧﻪ ﻳﻮازې پﻪ پ‪+‬تﻮ او دري ک‪ 3‬رﻳ‪+‬تﻴﻨ‪ 3‬ده‪ ،‬بﻠک‪ 3‬د ﻧ‪7‬ۍ !ﻮﻟ‪3‬‬ ‫ژب‪ 3‬ﻫﻤداس‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫د ارﻳاﻳﻲ وﻟس شاعراﻧﻮ بﻪ تﻞ خپﻞ دﻳﻨﻲ‪! ،‬ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬جﻨ‪/‬ﻲ او حﻤاسﻲ اشعار او ﻣﻮضﻮع‪/‬اﻧ‪3‬‬ ‫پﻪ ﻣﻨظﻮم ډول ﻟﻴکﻠ‪.3‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻫﻢ ﻳﻮه ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬ارﻳاﻳﻲ ژبﻪ ده‪ ،‬د ﻧظﻢ تارﻳخ ﻳ‪ 3‬تر ﻧثر ﻟرغﻮﻧی دی‪ ،‬ﻳعﻨ‪ 3‬د ﻻس تﻪ‬ ‫راغﻠﻮ ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻧظﻢ پﻴﻞ پﻪ ‪١٣٩‬ﻫـ‪ .‬ک‪ 3‬د اﻣﻴر کروړ ﻟﻪ ﻳﻮ ﻧظﻢ شﻮی دی‪ .‬ک‪5‬دای‬ ‫شﻲ پ‪+‬تﻮ ﻧظﻢ تر دې ﻫﻢ ﻟرغﻮﻧی وي‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی ﻧثر د ﻣحﻤد ﻫاشﻢ سروا‪1‬ﻲ کتاب د (ساﻟﻮ وږﻣﻪ) دی‪.‬‬ ‫دا کتاب ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ ابﻦ زﻳد سروا‪1‬ﻲ پﻪ در‪4‬ﻤﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬د عربﻲ ژب‪ 3‬د‬ ‫فصاحت او بﻼغت پﻪ باب ک‪+‬ﻠی‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ ددغﻪ کتاب کﻮﻣﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ پﻪ ﻻس ک‪3‬‬ ‫ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ ﻧﻪ وروستﻪ د پ‪+‬تﻮ پﻪ ﻧثر ﻟﻴکﻮﻧکﻮ ک‪ 3‬چ‪ 3‬د چا ﻧاﻣﻪ ﻳادوﻻی شﻮ‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ د بارک خان صابزي ﻣاکﻮ زوی سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ دی‪.‬‬ ‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ تر شعر 'خﻪ پﻪ ﻧثر *‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪ 3‬کﻮﻻی شﻮې‪ .‬دی ﻳﻮ ‪-‬ر‪$‬ﻨده س‪7‬ی و‪ .‬د‬ ‫پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پﻪ ‪2-‬ﻮ عﻼﻗﻮ ‪-‬ر‪5$‬دﻟی و‪ .‬د خپﻠ‪ 3‬زﻣاﻧ‪ 3‬ﻣشﻬﻮر اوﻟﻴاء‪ ،‬روحاﻧﻲ او ادبﻲ کسان‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻟﻴدﻟﻲ وو‪ .‬د دغﻮ کساﻧﻮ احﻮال‪ ،‬وﻳﻨا او اشعار ﻳ‪ 3‬پﻪ (تذکرة اﻻوﻟﻴاء) ﻧﻮﻣﻲ اثر ک‪ 3‬را غﻮﻧ‪6‬‬ ‫ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻧثر تر ﻻسﻪ شﻮې ﻧﻤﻮﻧﻪ پﻪ اووﻣ‪ 3‬ﻫجرې پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ ((تذکرة‬ ‫اﻻوﻟﻴاء)) د کتاب ﻳﻮ 'ﻮ پا‪ 31‬دي‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫د تذکرة اﻻوﻟﻴاء ﻧثر د پ‪+‬تﻮ خپﻞ طبﻴعﻲ ﻧثر بﻠﻠی شﻮ چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣحاورې ﻧﻪ ډ‪4‬ر ﻟرې ﻧﻪ دی‬ ‫او د عربﻲ او دري اغ‪5‬ز پرې ﻟ‪ 8‬دی‪.‬‬ ‫تر دې را وروستﻪ پﻪ ﻟسﻤﻪ پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر دوه بﻬﻴروﻧﻪ را ﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻳﻮ د ﻣسجع ﻧثر را ﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪5‬دل دي چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻮ ﻣﻠﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ تصﻮفﻲ او ادبﻲ ﻣشر باﻳزﻳد‬ ‫رو*ان (‪٩٨٥_٩٢٦‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬ﻳ‪ 3‬بﻨس＀ ک‪+5‬ﻮد او خپﻞ کتاب خﻴراﻟبﻴان ﻳ‪ 3‬پرې وک‪+‬ﻮ‪.‬‬ ‫بﻞ د ﻣسجع او ﻣتکﻠف ﻧثر ﻟﻪ را ﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮﻟﻮ سره سره د پ‪+‬تﻮ طبﻴعﻲ او روان ﻧثر ﻫﻢ دوام‬ ‫درﻟﻮد چ‪ 3‬د باﻳزﻳد رو*ان ﻣرﻳد‪ ،‬ارزاﻧﻲ پﻪ خپﻠﻮ آثارو ک‪ 3‬روان ﻧثر ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ دوام ورک‪ 7‬او د‬ ‫ﻣسجع ﻧثر ﻻره ﻳ‪ 3‬خپﻠﻪ ﻧﻪ ک‪7‬ه‪.‬‬ ‫تر دوی وروستﻪ د خﻮشحال بابا ﻧثري ﻟﻴکﻨ‪ 3‬تﻪ را رس‪85‬و‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻟسﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ ﻧﻪ وروستﻪ د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻤﻦ پراخﻪ شﻮې ده او ﻫر ډول ﻣضاﻣﻴﻦ او‬ ‫کتابﻮﻧﻪ پک‪ 3‬شتﻪ‪ .‬د ﻧثر پﻪ ﻟﻴکدود ک‪ 3‬ﻫﻢ زﻳات تغﻴﻴر راغﻠی دی او د ساده ﻧثر رواج بﻴا ﻗﻮت‬ ‫ﻣﻮﻧدﻟی دی‪ .‬د دې دورې ﻟﻮی عﻠﻤبردار او ﻻر*ﻮد خﻮشحال خان خ"ک دی‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان خ"ک پ‪+‬تﻮ ﻧثر پﻪ ﻧﻮي ﻗﻮت او ‪$‬ﻮاک ﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻣﻮضﻮعﻲ تﻨﻮع ورکﻮي‪،‬‬ ‫رواﻧﻲ او *کﻼ ﻳ‪ 3‬زﻳات‪85‬ي او د ﻳﻮ روان ﻧثر بﻨس＀ ږدي‪.‬‬ ‫دستارﻧاﻣﻪ د خﻮشحال ﻳﻮ ﻧثري اثر دی‪ ،‬ﻧثر ﻳ‪ 3‬تر ډ‪4‬ره حده روان او ساده دی‪ ،‬جﻤﻠ‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ې ﻟﻨ‪6‬ې دي‪ ،‬سجع پک‪ 3‬ډ‪4‬ره ﻧشتﻪ‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر پﻪ دغﻪ دوره ک‪ 3‬د خﻮشحال خ"ک‬ ‫او د خ"کﻮ د کﻮرﻧ‪ 9‬ﻟﻮﻳﻪ کارﻧاﻣﻪ دا ده چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻳ‪ 3‬پﻪ ر*تﻴا ﻧثر ک‪7‬و‪ ،‬پﻪ ﻧثر ک‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫خﻮږواﻟی‪ ،‬رواﻧﻲ او ساده ‪-‬ﻲ راوستﻪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮ وﻳﻠی شﻮ چ‪ 3‬د خﻮشحال خ"ک ﻧثر د پ‪+‬تﻮ د اوسﻨﻲ ﻧثر چ‪ 3‬پرﻣختﻴاﻳﻲ پ‪7‬اووﻧﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫وﻫﻠﻲ د بﻨس＀ پخﻪ خ‪+‬تﻪ ده‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻧثر اوسﻨ‪ 9‬دوره چ‪ 3‬ﻟﻪ (‪١٣٠٠‬ﻫـ‪.‬ل‪' ).‬خﻪ را شروع ک‪85‬ي او تر اوسﻪ پﻮرې‬ ‫رارس‪85‬ي د پ‪+‬تﻮ ﻧثر د *ﻪ تﻮب‪ ،‬ډ‪4‬ر واﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻮ*ت او پراختﻴا ﻟﻪ پﻠﻮه ب‪6‬اﻳﻪ دوره ده‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻧثر پﻪ دې دوره ک‪ 3‬د شکﻞ او ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ پﻠﻮه پﻮره بدﻟﻮن او تﻮپﻴر راغﻠی دی‪ ،‬د‬ ‫‪51‬‬

‫ﻧﻮې زﻣاﻧ‪ 3‬ﻧﻮي فکروﻧﻪ او خﻴاﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬بدﻳعﻲ او ﻫﻨري ﻧثروﻧﻪ او ﻫر ډول ﻣﻮضﻮع‪/‬اﻧ‪ 3‬پﻪ دې‬ ‫دوره ک‪ 3‬د ﻧثر پﻪ ﻗاﻟب ک‪$ 3‬ای شﻮي او د پ‪+‬تﻮ ﻧثر دﻧﻴا ﻳ‪ 3‬رﻧ‪/‬ﻴﻨﻪ ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫د دې دورې د ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ برخ‪ 3‬د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻟﻴکﻮاﻻﻧﻮ 'خﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي احﻤد‪ ،‬ﻣﻨشﻲ احﻤد‬ ‫جان او ﻗاضﻲ ﻣﻴراحﻤد شاه رضﻮاﻧﻲ ﻳادوﻟی شﻮ چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ پﻪ ﻧثر ک‪ 3‬د ﻳﻮ ﻧﻮي سبک او‬ ‫ﻟﻴک ډول اساس اﻳ‪+‬ی دی‪ .‬دوی د پ‪+‬تﻮ ﻧثر د ﻟﻴکﻠﻮ ډول د وﻟس ﻟﻪ ﻣحاورې سره ﻧژدې ک‪.7‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻪ او خﻮږې ﻣحاورې او اصطﻼح‪/‬اﻧ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻧثر ک‪ 3‬د دوی *ﻪ ﻫﻨر ﻧﻤاﻳﻲ ده‪.‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي احﻤد د (‪-‬ﻨج پ‪+‬تﻮ) پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻪ ﻧثر ﻳﻮ کتاب وﻟﻴکﻪ‪.‬‬ ‫ﻗاضﻲ ﻣﻴر احﻤد شاه رضﻮاﻧﻲ د ((بﻬارستان افغاﻧﻲ)) او ((شکرستان افغاﻧﻲ)) پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫کتابﻮﻧﻪ چ‪ 3‬زﻳاتره درسﻲ ب‪2‬ﻪ ﻟري‪ ،‬وﻟﻴکﻞ‪ .‬ﻣﻨشﻲ احﻤد جان د ((ﻫغﻪ دغﻪ)) د ((ﻗصﻪ خاﻧ‪9‬‬ ‫‪-‬پ)) پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ د پ‪+‬تﻮ د ﻧثر خﻮﻧد ﻳﻮ پﻪ دوه زﻳات ک‪ .7‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬ددې دورې د ﻧثر پاخﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻲ‪ :‬ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟﻮاسع کﻨدﻫاری‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي صاﻟح ﻣحﻤد‪ ،‬عبداﻟﻬادي داوي‪ ،‬ﻣحﻤد‬ ‫‪-‬ﻞ ﻣﻮﻣﻨد او ﻧﻮر د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ د ﻣعاصر او اوسﻨﻲ ﻧثر د سرﻻرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ ډﻟﻪ‬ ‫ک‪ 3‬د پﻮﻫاﻧد عبداﻟحی حبﻴبﻲ‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪- ،‬ﻞ پاچا اﻟفت‪ ،‬عبداﻟرؤوف ب‪5‬ﻨﻮا‪ ،‬پﻮﻫاﻧد‬ ‫صدﻳق اهلل ر*تﻴﻦ‪ ،‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد او ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪ .‬دوی ﻧﻪ‬ ‫‪4‬ﻮازې ډ‪4‬ر اثروﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ‪ ،‬بﻠک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د *ﻪ او سپ‪(5‬ﻠﻲ ﻧثر ﻟپاره ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ډ‪4‬ر خدﻣت ک‪7‬ی‬ ‫دی‪ .‬د ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬پﻪ ډول د خادم ﻟﻪ ﻧثري اثارو 'خﻪ ((خﻴاﻟﻲ دﻧﻴا))‪(( ،‬پ‪+‬تﻮ ﻧﻮﻟﻲ))‪(( ،‬ﻧﻮی‬ ‫ژوﻧدون))‪ ،‬د اروا*اد اﻟفت ﻟﻪ اثارو 'خﻪ ((بﻠﻪ ډﻳﻮه))‪(( ،‬غﻮره ﻧثروﻧﻪ)) ((ﻟﻮړ خﻴاﻟﻮﻧﻪ او ژور‬ ‫فکروﻧﻪ))‪ ،‬د اروا*اد ب‪5‬ﻨﻮا ((د زړه خﻮاﻟﻪ))‪ ،‬او د پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ ﻟﻪ ﻧثري اثارو 'خﻪ ((ﻫﻨد‬ ‫سفر))‪(( ،‬د فکر پﻠﻮش‪ ))3‬او ﻧﻮر ﻳادوﻻی شﻮ‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ژب‪ 3‬اساس پﻪ ﻧثر اﻳ‪+‬ﻮدل شﻮی دی‪ ،‬ﻣ‪/‬ر پﻪ حافظﻪ ک‪ 3‬د ساتﻠﻮ ﻟپاره ﻧظﻢ تر ﻧثر‬ ‫اساﻧﻪ و‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ک‪ 3‬د ﻟﻴکﻨﻲ اثارو ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د ﻧظﻢ تارﻳخ تر ﻧثر ﻟرغﻮﻧی دی‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی ﻧثر د ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ کتاب د ((ساﻟﻮ وږﻣﻪ)) دی‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ بده‬ ‫ﻣرغﻪ ددغﻪ کتاب د ﻧثر کﻮﻣﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫د ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ د ساﻟﻮ وږﻣ‪ 3‬ﻧﻪ ورستﻪ پﻪ (‪٦١٢‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬ک‪ 3‬د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د‬ ‫تذکرةﻻوﻟﻴاء 'ﻮ تر ﻻسﻪ شﻮې پا‪ 31‬دي چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ دور ﻧثر ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬پک‪3‬‬ ‫خﻮﻧدي شﻮې دي‪.‬‬ ‫د دې 'ﻮ پا‪1‬ﻮ تر ﻟﻮستﻠﻮ او '‪75‬ﻧﻮ وروستﻪ باﻳد ووﻳﻞ شﻲ چ‪ 3‬دغﻪ ډ‪4‬ر ﻗﻮي ﻧثر دی‬ ‫او دا ترې جﻮت‪85‬ي چ‪ 3‬تر دې د ﻣخﻪ دې ﻫﻢ پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬د ﻧثر زﻳات کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮي وي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬ﻣسجع او ﻣصﻨﻮع ﻧثر را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮ‬ ‫چ‪ 3‬عﻠﻤبردار ﻳ‪ 3‬باﻳزﻳد رو*ان و او خپﻞ کتاب خﻴراﻟبﻴان ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻫﻤدې ﻧثر وﻟﻴکﻪ‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﻟسﻤ‪ 3‬ﻫجري پﻴ‪7‬ۍ ﻧﻪ وروستﻪ د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻤﻦ ډ‪4‬ره پراخﻪ شﻮې ده‪ ،‬ﻫر ډول ﻣضاﻣﻴﻦ‬ ‫او کتابﻮﻧﻪ پک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ ،‬پﻪ ﻟﻴکدود ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ زﻳات تغﻴﻴر راغﻠی دی‪ ،‬د ﻣسجع‬ ‫ﻧثر پر ‪$‬ای د ساده ﻧثر رواج بﻴا ﻗﻮت ﻣﻮﻧدﻟی دی‪ .‬د دې دورې ﻟﻮی عﻠﻤبردار او ﻻر*ﻮد‬ ‫خﻮشحال خ"ک دی‪ .‬ددغ‪ 3‬دورې د ﻧثر ﻣشﻬﻮر کتابﻮﻧﻪ دستار ﻧاﻣﻪ‪ ،‬بﻴاض‪- ،‬ﻠدستﻪ‪،‬‬ ‫تارﻳخ ﻣرصع او ﻧﻮر دي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ﻣعاصر ﻧثر چ‪ 3‬ﻟﻪ ‪١٣٠٠‬ﻫـ‪' .‬خﻪ پ‪5‬ﻠﻴ‪8‬ي او تر ﻧﻨﻪ را‬ ‫رس‪85‬ي‪ ،‬د ﻧثر د دې دورې بﻨس＀ اﻳ‪+‬ﻮدوﻧکﻮ 'خﻪ ﻣﻮﻟﻮي احﻤد‪ ،‬ﻣﻨشﻲ احﻤد جان‪،‬‬ ‫ﻗاضﻲ ﻣﻴر احﻤد شاه رضﻮاﻧﻲ او ﻧﻮر دي‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬د ﻣعاصر ﻧثر ﻟﻪ سرﻻرو 'خﻪ‬ ‫د پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ‪ ،‬پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪- ،‬ﻞ پاچا اﻟفت‪ ،‬ب‪5‬ﻨﻮا‪ ،‬پﻮﻫاﻧد رشاد‬ ‫او ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪.‬‬

‫‪53‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪' _١‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د پ‪+‬تﻮ ﻧثر د تارﻳخ پﻪ ﻫکﻠﻪ خپﻞ ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ 'ﻠﻮرو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د پ‪+‬تﻮ ﻧثر د ﻳﻮ ‪$‬اﻧ‪7/‬ي پ‪5‬ر‬ ‫‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴاوې وﻟﻴکﻲ‪ .‬د ډﻟ‪ 3‬استازی دې د خپﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ی ﻧثري اثر کﻮم دی؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی ﻻس تﻪ راغﻠی ﻧثري اثر پﻪ کﻮم کال ﻟﻴکﻞ شﻮی؟‬ ‫د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د ﻧثر عﻤده ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧ‪ 3‬کﻮﻣ‪ 3‬دي؟‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬د ﻣسجع ﻧثر عﻠﻤبردار 'ﻮک دی؟‬ ‫خﻴراﻟبﻴان د چا اثر دی او د ﻧثر ډول ﻳ‪' 3‬ﻨ‪/‬ﻪ دی؟‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻣعاصر ﻧثر ﻟﻪ کﻮﻣﻪ وختﻪ را پ‪5‬ﻠ‪85‬ي؟‬ ‫د غﻮره ﻧثروﻧﻮ ﻟﻴکﻮال 'ﻮک دی؟‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پخپﻞ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره خبرې وک‪7‬ي‪ ،‬ﻫر زده کﻮوﻧکی دې ﻟﻮﻣ‪7‬ی‬ ‫خپﻞ ‪$‬ان پﻪ 'ﻮ ﻟﻨ‪6‬و جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬ﻧﻮرو تﻪ وروپ‪5‬ژﻧﻲ او بﻴا دې د ﻫرې دورې د ﻧثر د خصﻮصﻴاتﻮ پﻪ‬ ‫اړه ترې ﻣعﻠﻮﻣات وغﻮاړي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻧثر ک‪ 3‬د ﻟﻴکﻠﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫دې پﻪ تﻮره تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٦‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست ﻟﻨ‪6‬ﻳز او ﻣطﻠب ﻧﻮرو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د پ‪+‬تﻮ ﻧثر د ودې پﻪ اړه ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬د پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ‬ ‫ساعت ک‪ 3‬دې !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫شــــﻌر‬

‫ﻫر ژوﻧدی وﻟس شعر او ادب ﻟري‪ .‬ﻟﻴکﻮال او شاعران ﻟري‪ .‬شعر د اﻧسان پﻪ خ"ﻪ ک‪3‬‬ ‫اخ‪+‬ﻞ شﻮی‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬اﻧسان پﻪ *ﻮ او بدو پﻮﻫ‪5‬دﻟی‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ شعر وﻳﻠﻮ ﻳ‪ 3‬پﻴﻞ ک‪7‬ی دى‪.‬‬ ‫شعر د ﻣعﻨا‪ ،‬ﻣفﻬﻮم او ظاﻫري ب‪ 32‬پﻪ ﻟحاظ د ژوﻧد ﻟﻪ تغﻴﻴر او تحﻮل سره ‪$‬ان بدل‬ ‫ک‪7‬ی دی‪ .‬شعر او ادب د اﻧسان د ژوﻧد اﻧ‪%‬ﻮر دی‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬اﻧساﻧﻲ ژوﻧدود او کﻠتﻮر‬ ‫تغﻴﻴر کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ شعر او ادب ﻫﻢ ورسره بدﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ د شعر پﻪ اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫شعر 'ﻪ ډول کﻼم ﻳا وﻳﻨا ده؟‬

‫‪55‬‬

‫ادبﻴات د ﻣحتﻮا ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ تخﻠﻴﻘﻲ او تحﻘﻴﻘی دوو سترو برخﻮ و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪ .‬شعر او‬ ‫ﻫﻨري ﻧثر تخﻠﻴﻘﻲ ادب دی‪ .‬دا دواړه د ادب ﻣﻬﻤ‪ 3‬برخ‪ 3‬دي‪ .‬پﻪ دې فﻮرم ک‪ 3‬ډول ډول‬ ‫ﻣﻮضﻮعات‪! ،‬ﻮﻟﻨﻴز واﻗعﻴتﻮﻧﻪ او حﻘاﻳق پﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻪ او ﻣﻨثﻮره ژبﻪ 'ر‪-‬ﻨد‪84‬ي‪ .‬شعر د ﻧﻮرو‬ ‫عﻠﻮﻣﻮ پﻪ '‪5‬ر کﻮم ‪$‬اﻧ‪7/‬ی او ﻣشخص تعرﻳف ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻫر 'ﻮک ﻳ‪ 3‬پﻪ پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ‪ ،‬تحﻠﻴﻞ او‬ ‫سپ‪7‬ﻧﻪ ک‪ 3‬تر ډ‪4‬ره حده ﻟﻪ خپﻞ ذوق ﻧﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ 3‬تر اوسﻪ داس‪ 3‬تعرﻳف‬ ‫ﻧشتﻪ چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻳﻮ شان د ﻣﻨﻠﻮ او تاﻳﻴد وړ وي‪ .‬ادبپﻮﻫان د شعر د پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬ﻟپاره ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ‬ ‫ﻧظرﻳات اوتعبﻴروﻧﻪ ﻟري‪' ،‬ﻮ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻻﻧدې ډول در پ‪5‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫شعر عربﻲ کﻠﻤﻪ ده او ﻫغ‪ 3‬ادبﻲ وﻳﻨا تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬د وﻳﻮﻧکﻲ عﻮاطف او تخﻴﻞ‬ ‫بﻴان ک‪7‬ي‪ .‬سپ‪(5‬ﻠ‪ 3‬خﻮﻧدورې وﻳﻨا تﻪ چ‪ 3‬وزن او ﻗافﻴﻪ وﻟري‪ ،‬شعر وﻳﻞ ک‪85‬ي‪ .‬شعر ﻟﻪ ﻫغﻮ‬ ‫ﻟطﻴفﻮ او ﻧازکﻮ احساساتﻮ او تخﻴﻼتﻮ 'خﻪ عبارت دی چ‪ 3‬د ﻣﻮزوﻧﻮ او رﻧ‪/‬ﻴﻨﻮ اﻟفاظﻮ پﻪ‬ ‫جاﻣﻪ ک‪ 3‬راوړل شﻲ‪ .‬شعر ﻫغﻪ وﻳﻨا ده چ‪ 3‬اﻟفاظ ﻳ‪* 3‬کﻠﻲ وي او وﻳﻮﻧکی پک‪ 3‬فکر‪،‬‬ ‫پﻮﻫﻪ‪ ،‬ذوق‪ ،‬د زړه ﻫ‪5‬جان او د روح اغ‪5‬زه سره ‪ 6-‬ک‪7‬ي‪ .‬د اﻫﻨ‪ ,‬ﻟروﻧکﻮ عبارتﻮﻧﻮ پﻪ واسطﻪ‬ ‫د واﻗعﻴت تخﻴﻠﻲ او بﻴا‪$‬ﻠﻲ (تکراري) اﻧ‪%‬ﻮروﻟﻮ تﻪ شعر وﻳﻞ ک‪85‬ي‪ .‬شعر ﻫغﻪ وزن ﻟروﻧک‪3‬‬ ‫وﻳﻨا ده چ‪ 3‬پﻪ اﻧساﻧﻲ عﻮاطفﻮ او احساساتﻮ ک‪ 3‬خﻮ‪+$‬ت پﻴدا کﻮي‪ .‬دغس‪ 3‬د شعر پﻪ‬ ‫ﻟس‪/‬ﻮﻧﻮ ﻧﻮر تعرﻳفﻮﻧﻮ او تحﻠﻴﻠﻮﻧﻪ شتﻪ‪.‬‬ ‫کﻪ پﻮرتﻪ ﻳادو شﻮو تعرﻳفﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ ‪$‬ﻴر و‪-‬ﻮرو‪ ،‬تخﻴﻞ‪ ،‬جذبات‪ ،‬احساسات‪* ،‬کﻼ‪،‬‬ ‫عﻮاطف‪ ،‬خﻮﻧد‪ ،‬ﻣفکﻮره‪ ،‬وزن و اﻫﻨ‪ ,‬پک‪ 3‬ﻫغﻪ ﻣشترک !کﻲ دي چ‪ 3‬ادبپﻮﻫان ﻳ‪ 3‬د‬ ‫ﻳﻮې وﻳﻨا د شعرﻳت ﻣعﻴاروﻧﻪ گ‪2‬ﻲ‪$ .‬ﻴﻨﻮ د وزن تر 'ﻨ‪ ,‬ﻗافﻴﻪ ﻫﻢ د شعر د اساسﻲ رکﻦ پﻪ‬ ‫حﻴث بﻠﻠ‪ 3‬ده‪ ،‬خﻮ اوس د ﻧﻮﻳﻮ ازادو ب‪ 3‬ﻗافﻴ‪ 3‬شعروﻧﻮ پﻪ را ﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪5‬دو سره ثابتﻪ شﻮې‬ ‫چ‪ 3‬ﻗافﻴﻪ د شعر اساسﻲ تﻮکی ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ 3‬ﻳﻮ عارضﻲ ﻳا فرعﻲ رکﻦ دی‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮ‪-‬ﻪ وﻳﻼی شﻮ‪:‬‬ ‫شعر د !ﻮﻟﻨﻴزو واﻗعﻴتﻮﻧﻮ غبر‪-‬ﻮن دی‪ .‬شاعر ﻟﻪ خپﻞ چاپﻴرﻳال 'خﻪ اغ‪5‬زﻣﻦ ک‪85‬ي‪،‬‬ ‫د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻫرې پﻴ‪ 3+‬تﻪ پﻪ حﻘﻴﻘﻲ او واﻗعﻲ ستر‪-‬ﻪ ‪-‬ﻮري او د ﻫرې پﻴ‪ 3+‬اصﻞ او بﻨﻴاد‬ ‫را سپ‪7‬ي‪ .‬پﻪ داس‪* 3‬کﻠ‪ 3‬ژبﻪ ﻳ‪ 3‬وړاﻧدې کﻮي او داس‪ 3‬پﻪ زړه پﻮرې ﻳ‪ 3‬تﻤثﻴﻠﻮي چ‪ 3‬د‬ ‫‪56‬‬

‫اورﻳدوﻧکﻮ او ﻟﻮستﻮﻧکﻮ احساسات را وپاروي او پر احساساتﻮ ﻳ‪ 3‬راوﻟﻲ‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ بﻪ د ﻧﻮي او ازاد شعر ﻳﻮه ب‪5‬ﻠگﻪ وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫زه ﻣـــســـافـــر ﻳــــﻢ خــــﻮ ﻻر ورکــــــی ﻧــــﻪ ﻳــﻢ‬ ‫ﻣــــــا د ر‪1‬ــــــــﻮ کـــــــروﻧـــــــدو ﻻر ﻟـــﻴـــدﻟـــ‪3‬‬ ‫زه ﻫـــغـــﻪ ورﻳـــــ‪%‬ـــــ‪ 3‬پـــــﻪ ســــکــــرو!ــــﻮ وﻟـــﻢ‬ ‫چـــــ‪ 3‬د ‪$‬ـــﻨـــ‪/‬ـــﻠـــﻪ د کـــﻤـــﻴـــســـﻪ پـــﻮﻟـــﻮتـــﻪ‬ ‫د ﻧــــﻴــــﻤــــﻮ شـــــپـــــﻮ تـــــــراﻧـــــــ‪ 3‬ﻟــــﻮﻧــــﻲ‬ ‫زه ﻣـــســـافـــر ﻳــــﻢ خــــﻮ ﻻر ورکــــــی ﻧــــﻪ ﻳــﻢ‬ ‫ﻣــــا د ســـپـــﻴـــدو پــــﻪ ﻟــــــﻮري پــــﻞ اﻳـــ‪+‬ـــی دی‬ ‫زه د اﻳـــــﻤـــــان او ارادې پـــــﻪ ‪-‬ـــﻮتـــﻮ‬ ‫د تــــــﻮرې شـــپـــ‪- 3‬ــــر‪4‬ــــﻮان تــــﻪ ﻻس اچــــﻮم‬ ‫او د اﻧــــــســــــان د ازادۍ کــــﻮتــــرې‬ ‫د شـــﻨـــﻪ اســـــﻤـــــان ﻟــــــــﻮري تـــــﻪ اﻟــــــــﻮزوم‬ ‫زه ﻣـــســـافـــر ﻳــــﻢ خــــﻮ ﻻر ورکــــــی ﻧــــﻪ ﻳــﻢ‬ ‫پــــﻪ ﻣــــﻨــــ‪6‬ه ﻣــــﻨــــ‪6‬ه د ﻳــــــار کـــﻠـــﻲ تــــﻪ ‪$‬ــﻢ‬ ‫ﻫـــﻠـــتـــﻪ تــــــﻮدوخــــــﻪ او ر‪1‬ـــــــا ډ‪4‬ـــــــــره ده‬ ‫زه بـــــﻪ ﻟـــﻤـــر بـــﻮ‪$‬ـــﻤـــﻪ د ﻳــــــار کـــﻠـــﻲ تــﻪ‬ ‫چـــــ‪ 3‬ﻳـــــخ وﻫــــﻠــــ‪$ 3‬ـــﻤـــکـــﻪ وغـــــﻮړ‪4‬ـــــ‪8‬ي‬ ‫او چـــــــــﻤـــــــــﻦ وخــــــــــــاﻧــــــــــــدي‬ ‫او پــــــــﻪ ســـــپـــــ‪5‬ـــــرو شــــــــﻮﻧــــــــ‪6‬و کـــ‪3‬‬ ‫د اﻣــــــﻴــــــدوﻧــــــﻮ ﻣــــﻮســــکــــا وﻧــــ(ــــ‪5‬ــــ‪8‬ي‬ ‫(‪)...‬‬

‫‪57‬‬

‫دوﻳﻤﻪ ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ‪:‬‬ ‫دا زﻣـــــــــــﻮږ زﻳــــــبــــــا وطـــــﻦ‬ ‫دا زﻣــــــــــــﻮږ ﻟـــــ‪5‬ـــــﻼ وطـــــﻦ‬ ‫دا وطــــــــﻦ ﻣــــــﻮ ‪$‬ــــــــان دی‬ ‫دا افـــــغـــــاﻧـــــســـــتـــــان دی‬ ‫دا د ﻣـــﻴـــﻨـــ‪ 3‬کـــــــﻮر زﻣــــــﻮږ‬ ‫دا د پـــــﻠـــــرو ‪-‬ــــــــﻮر زﻣــــــﻮږ‬ ‫ﻧــــــــﻪ ورکـــــــــــــــﻮو چــــــــا ﻟـــــره‬ ‫دا د ســــتــــر‪-‬ــــﻮ تـــــــﻮر زﻣـــــﻮږ‬ ‫ﻧــــــﻪ دی د بــــــﻞ چــــــا وطــــﻦ‬ ‫دا دی د شــــ‪5‬ــــرشــــاه وطــــﻦ‬ ‫کـــــﻮر د خـــﻮشـــحـــال خـــــان دی‬ ‫دا افـــــغـــــاﻧـــــســـــتـــــان دی‬ ‫دا وطــــــﻦ دی ‪$‬ــــــان زﻣـــــﻮږ‬ ‫دا وطــــــــﻦ اﻳــــــﻤــــــان زﻣــــــﻮږ‬ ‫واﻳــــــــــی پــــــﻪ خـــــــاپـــــــﻮړو کــ‪3‬‬ ‫داســـــــــ‪ 3‬ﻣـــــاشـــــﻮﻣـــــان زﻣــــــﻮږ‬ ‫دا ﻣـــــــﻮ د بــــــابــــــا وطـــــﻦ‬ ‫دا ﻣـــــــﻮ د دادا وطـــــﻦ‬ ‫پـــﻪ ﻣــــﻮږ بـــاﻧـــدې ډ‪4‬ــــر ‪-‬ـــــران دی‬ ‫دا افـــــغـــــااﻧـــــســـــتـــــان دی‬ ‫‪$‬ــــــار ﻳــــ‪ 3‬ﻟــــﻪ ســـﻴـــﻨـــدوﻧـــﻮ شــﻢ‬ ‫‪$‬ــــــار ﻳـــــ‪ 3‬ﻟـــــﻪ ډا‪-‬ــــــﻮﻧــــــﻮ شــﻢ‬ ‫‪$‬ــــــار ﻳـــــ‪ 3‬ﻟـــــﻪ خـــــﻮړوﻧـــــﻮ شــﻢ‬ ‫‪58‬‬

‫‪$‬ـــــار ﻳــــ‪ 3‬ﻟــــﻪ دې غــــروﻧــــﻮ شﻢ‬ ‫دا زﻣـــــــــــﻮږ اشــــــﻨــــــا وطـــــﻦ‬ ‫زړ‪-‬ــــــی ﻣــــ‪ 3‬پـــــرې رو*ـــــــان دی‬ ‫دا افـــــغـــــاﻧـــــســـــتـــــان دی‬ ‫دا وطــــــــﻦ زﻳـــــــــــارت زﻣــــــﻮږ‬ ‫دا وطــــــــﻦ ﻧــــعــــﻤــــت زﻣــــــﻮږ‬ ‫دا وطــــــــﻦ پــــــﻪ دې دﻧـــﻴـــا‬ ‫دی ﻟـــــکـــــﻪ جـــــﻨـــــت زﻣـــــــﻮږ‬ ‫دا وطــــــــــﻦ صـــــفـــــا وطـــــﻦ‬ ‫زړه د اســـــــﻴـــــــا وطــــــﻦ‬ ‫ژوﻧــــــــدون د ﻣــﻠــﻨــ‪ ,‬جـــــان دی‬ ‫دا افـــــغـــــاﻧـــــســـــتـــــان دی‬

‫د شاعر ﻟﻨ‪6‬ه پﻴژﻧد‪-‬ﻠﻮي‪:‬‬ ‫اروا*اد ﻣﻠﻨ‪ ,‬جان پﻪ‪ ١٢٩٣‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻧﻨ‪/‬رﻫار وﻻﻳت پﻪ بﻬسﻮدو ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟی‬ ‫دی‪ .‬پﻼر ﻳ‪ 3‬ﻣﻠک عبداﻟشکﻮر ﻧﻮﻣ‪5‬ده چ‪ 3‬پﻪ درې کﻠﻨ‪ 9‬ک‪ 3‬ترې ﻳتﻴﻢ پات‪ 3‬شﻮ‪ .‬د‬ ‫ﻣﻠﻨ‪ ,‬جان ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی ﻧﻮم ﻣحﻤد اﻣﻴﻦ و‪ .‬وروستﻪ اﻣﻴﻦ جان او پﻪ پای ک‪ 3‬ﻣﻠﻨ‪ ,‬جان‬ ‫شﻮ‪ .‬پﻨ‪%‬ﻠس کﻠﻦ و چ‪ 3‬د شعر ژبﻪ ﻳ‪ 3‬وﻳاﻧده شﻮه اوپﻪ خﻮږو ﻧغﻤﻮ ﻳ‪ 3‬پﻴﻞ وک‪ .7‬پﻪ‬ ‫‪ ١٣٣٦‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻟ‪7‬م پﻪ ﻟسﻤﻪ چ‪ 3‬کﻠﻪ ﻟﻪ کابﻠﻪ ﻧﻨ‪/‬رﻫار تﻪ ﻟﻪ خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬سره را‬ ‫روان و‪ ،‬د ﻟتﻪ بﻨد پﻪ ک‪8‬ﻟ‪5‬چﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻣﻮ!ر د او*تﻠﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻪ خپﻞ ﻳﻮازﻳﻨﻲ درې کﻠﻦ‬ ‫زوی‪ ،‬دواجان سره ﻣ‪ 7‬شﻮ‪.‬‬

‫‪59‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ادبﻴات د ﻣحتﻮا ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ تحﻘﻴﻘﻲ او تخﻠﻴﻘﻲ برخﻮ باﻧدې و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪ .‬شعر او‬ ‫ﻫﻨري ﻧثر تخﻠﻴﻘﻲ ادب دی چ‪ 3‬دا دواړه د ﻳﻮ وﻟس د ادب ﻣﻬﻤ‪ 3‬برخ‪ 3‬دي او د ﻫغﻪ‬ ‫وﻟس د ﻫﻮﻳت 'ر‪-‬ﻨدوﻧﻪ کﻮي‪ .‬شاعر او ﻟﻴکﻮال ﻟﻪ خپﻞ چاپ‪5‬رﻳال 'خﻪ اغ‪5‬زﻣﻦ ک‪85‬ي‪،‬‬ ‫!ﻮﻟﻨﻴز واﻗعﻴتﻮﻧﻪ پﻪ اﻫﻨ‪/‬ﻮاﻟﻪ ژبﻪ پﻪ خپﻞ شعر ک‪' 3‬ر‪-‬ﻨدوي‪ ،‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻫرې پﻴ‪ 3+‬تﻪ‬ ‫د زړه پﻪ ستر‪-‬ﻮ ‪-‬ﻮري او پﻪ *کﻠﻮ‪ ،‬رﻧ‪/‬ﻴﻨﻮ او ﻣﻮزوﻧﻮ وﻳﻨاوو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻧغاړي‪ .‬پخﻮا شعر‬ ‫ﻣﻮزون او ٰ‬ ‫ﻣﻘفی کﻼم بﻠﻞ ک‪5‬ده او د وزن تر 'ﻨ‪ ,‬ﻳ‪ 3‬ﻗافﻴﻪ د شعر اړﻳﻦ تﻮکی باﻟﻪ‪ ،‬ﻣ‪/‬ر‬ ‫د ﻧﻮي او ازاد شعر پﻪ را ﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪5‬دو دا جﻮتﻪ شﻮه چ‪ 3‬ﻗافﻴﻪ پﻪ شعر ک‪ 3‬ﻳﻮ عارضی‬ ‫رکﻦ دى‪ ،‬ﻧﻪ اصﻠﻲ‪ .‬د شعر ﻟپاره اړﻳﻦ تﻮکﻲ‪ :‬اﻫﻨ‪ ،,‬وزن‪ ،‬ﻣفکﻮره‪ ،‬تخﻴﻞ‪ ،‬احساس‬ ‫او عاطفﻪ دي‪( .‬زه ﻣسافر ﻳﻢ خﻮ ﻻر ورکی ﻧﻪ ﻳﻢ) تردې سرﻟﻴک ﻻﻧدې د ازاد شعر ﻳﻮه‬ ‫*کﻠﻲ ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ ده چ‪ 3‬ﻫﻢ خﻮﻧد ﻟري او ﻫﻢ جاذبﻪ‪ ،‬ﻫﻢ شعرﻳت پک‪ 3‬دی او ﻫﻢ ﻣﻮسﻴﻘﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ *کﻠ‪ 3‬او اﻧساﻧﻲ عاطف‪ 3‬ډکﻪ ده او د حال د *ﻪ بﻴان پﻪ ترڅ ک‪ 3‬د *‪ 3‬راتﻠﻮﻧک‪ 3‬ﻫﻴﻠﻪ‬ ‫ﻫﻢ پاﻟﻲ او ﻟﻮستﻮﻧکﻲ تﻪ ﻳﻮ ﻧﻮی تصﻮﻳر ﻫﻢ پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ورکﻮي‪ .‬دوﻳﻤﻪ ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ شعر چ‪3‬‬ ‫پﻪ کﻼسﻴک ﻗاﻟب ک‪ 3‬ﻣرحﻮم ﻣﻠﻨ‪ ,‬جان وﻳﻠی دی‪ .‬شاعر پخپﻞ شعري کﻼم خپﻞ‬ ‫وطﻦ زﻳبا بﻠﻠی‪ ،‬خپﻞ وطﻦ خپﻠﻪ ﻟ‪5‬ﻼ او ﻣعشﻮﻗﻪ ‪2-‬ﻲ دا ﻟﻪ ﻧﻴکﻮﻧﻮ او پﻠروﻧﻮ ﻧﻪ پﻪ ﻣﻴراث‬ ‫پات‪ 3‬وطﻦ بﻪ د زړه پﻪ وﻳﻨﻮ سﻤسﻮروو او پﻪ ﻣ‪75‬اﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬ساتﻨﻪ کﻮو‪...‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬

‫‪' _١‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د شعر د پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬پﻪ اړه خپﻞ ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٢‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻟﻪ ﻣتﻦ 'خﻪ د شعر ﻳﻮ ﻳﻮ بﻨد پﻪ ﻟﻮړ اواز‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ 'خﻪ دې 'ﻮ ډﻟ‪ 3‬جﻮړې شﻲ‪ ،‬د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬ﻳﻮ غ‪7‬ی دې د شعر ﻳﻮ‬ ‫‪60‬‬

‫بﻨد وﻟﻮﻟﻲ او د بﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬غ‪7‬ی دې ﻫﻤاغﻪ ﻟﻮستﻞ شﻮی ﻣتﻦ ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې شعري ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او د تشبﻴﻪ ارکان دې پک‪ 3‬و*ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د تخت‪ 3‬پﻪ ﻣخ ﻻﻧدې ﻟغات ﻣعﻨا او پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬استعﻤال‬ ‫ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫اﻳجاد‪ ،‬وﻳاﻧد‪ ،‬چاپ‪5‬رﻳال‪ ،‬بﻴا ‪$‬ﻠﻲ‪ ،‬شفا‪ ،‬ﻣﻮسکا‪ ،‬ﻣخﻴﻞ‪ ،‬ﻟﻮﻧﻞ‪ ،‬پﻞ‪ ،‬تﻮدوخﻪ‪.‬‬ ‫‪' _٦‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د شعر ﻣفﻬﻮم پﻪ 'ﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬دوه دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻣتﻦ پﻪ‬ ‫اړه دې پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ او دوﻳﻤ‪ 3‬ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬شعروﻧﻮ ﻟﻨ‪6‬ﻳز پﻪ 'ﻮ کر*ﻮ ک‪ 3‬پﻪ روان ﻧثر‬ ‫وﻟﻴکﻲ او د بﻠﻲ ور‪ 3$‬د پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ 3‬دې !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪61‬‬

‫ﻻﻧدۍ شعر وﻟﻮﻟئ او خﻮﻧد ترې واخﻠئ‪:‬‬ ‫ﻫـــر ﻣــﻠــخــی د ســــربــــازۍ ﻟـــﻪ ﻫــﻨــر 'ـــﻪ زده‬ ‫چــ‪ 3‬پــﻪ دا ﻫــﻨــر کــ‪ 3‬ســر *ــﻨــدې پــتــﻨــگ د ی‬ ‫ﻻ تـــر اوســـــﻪ ﻳـــ‪ 3‬ﻣـــاغـــزه پـــﻪ کـــــرار ﻧـــﻪ دي‬ ‫چـــا چـــ‪ 3‬ﻣـــا ســـره و ﻫــﻠــی ســـر پـــﻪ ســﻨــگ دی‬ ‫ﻻ پـــﻪ خــــﻮب کـــ‪ 3‬پـــﻪ ﻟــــ‪7‬زه پـــر‪4‬ـــﻮزي ﻟـــﻪ ک"ﻪ‬ ‫چــ‪ 3‬د چــا تــر غـــﻮږ زﻣـــا د تـــﻮرې شــرﻧــگ دی‬ ‫کــــﻪ پــــﻪ دا دور ﻣــــ‪ 3‬گــــــﻮرې ﻫـــغـــﻪ زه ﻳﻢ‬ ‫چــ‪ 3‬ﻣــ‪ 3‬داغ پــﻪ خــاطــر اﻳــ‪+‬ــی دا ورﻧـــگ دی‬ ‫درســـــت جـــﻬـــان ﻣـــ‪ 3‬و ﻣــغــﻠــﻮ تـــﻪ خــﻴــبــر ک‪7‬‬ ‫‪$‬ــــای ‪$‬ــــای ﻳـــ‪ 3‬پــ‪+‬ــتــاﻧــﻪ وتــــﻪ ﻗــﻠــﻨــگ دی‬ ‫خﻮشحال خان خ"ک‬

‫ﻧﻴکﻤرغﻪ ﻫغﻪ 'ﻮک دى چ‪ 3‬ﻟﻪ خپﻠ‪ 3‬ﻫرې خطا 'خﻪ ﻧﻮې‬ ‫تجربﻪ تر ﻻسﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫((سﻘراط))‬

‫‪62‬‬

‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ دوﻳﻤﻪ (ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪)9‬‬ ‫تارﻳخﻲ دوره‬

‫د ﻫرې ژب‪ 3‬ادب پر دوو ډوﻟﻮﻧﻮ (شفاﻫﻲ او ﻟﻴکﻨﻲ) باﻧدې و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪ .‬پ‪+‬تﻮ ﻫﻢ‬ ‫ﻟﻪ ﻫغﻮ ﻳادو ژبﻮ 'خﻪ ده چ‪ 3‬ﻟرغﻮﻧی ‪7-‬ﻧی (شفاﻫﻲ) او ﻟﻴکﻨﻲ (تحرﻳري) ادب ﻟري‪.‬‬ ‫شفاﻫﻲ ادبﻴات د !ﻮﻟﻨﻮ ﻟﻪ را ﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪5‬دو سره سﻢ را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي دي‪ .‬ﻫره ﻳﻮه !ﻮﻟﻨﻪ خپﻞ‬ ‫دود‪ ،‬رسﻢ‪ ،‬رواج او فرﻫﻨ‪ ,‬د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ پﻪ ﻫ‪5‬ﻨداره ک‪ 3‬ﻧﻮرو تﻪ ور*ﻴﻲ‪ .‬د شفاﻫﻲ‬ ‫ادبﻴاتﻮ پﻴﻞ ﻧشﻲ 'ر‪-‬ﻨد‪4‬دای‪ ،‬خﻮ ﻟﻴکﻠﻲ ادبﻴات ﻫرو ﻣرو ﻟﻪ ﻳﻮ تارﻳخﻲ پ‪7‬او سره ت‪7‬او‬ ‫ﻟري‪ .‬کﻪ ﻣﻮږ د پ‪+‬تﻮ ﻟﻴکﻠﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ اړه خبرې کﻮو‪ ،‬ﻧﻮ باﻳد کره ﻻسﻮﻧدي ﻳ‪ 3‬وﻟرو چ‪3‬‬ ‫ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ زﻳات شﻤ‪5‬ر ﻳ‪ 3‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ﻧشتﻪ‪ .‬بﻴا ﻫﻢ د پ‪+‬تﻮ‬ ‫ﻟﻴکﻨﻲ ادب د ﻻ*‪ 3‬پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬ﻟپاره پ‪+‬تﻮ ادبﻴات پﻪ در‪4‬ﻮ دورو‪:‬‬ ‫(ﻟرغﻮﻧ‪ ،3‬ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬ﻳا کﻼسﻴکﻪ‪ ،‬ﻣعاصره) باﻧدې و‪4‬شﻞ شﻮي دي‪ .‬پﻪ ﻟسﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ‬ ‫ک‪ 3‬ﻣﻮ د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دورې خبرې ک‪7‬ي دي‪ .‬د درﻳﻤ‪ 3‬ﻳا ﻣعاصرې دورې پﻪ‬ ‫اړه بﻪ پﻪ دوﻟسﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪7‬و‪ .‬دﻟتﻪ د پ‪+‬تﻮ ادب پﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬دورې‬ ‫باﻧدې غ‪848‬و‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ دوﻳﻤ‪ 3‬تارﻳخﻲ دورې د پﻴﻞ او پای پﻪ اړه 'ﻪ پﻮﻫﻴ‪8‬ئ؟‬ ‫‪63‬‬

‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ دوﻳﻤﻪ دوره چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬او کﻼسﻴکﻪ دوره ﻫﻢ ورتﻪ‬ ‫وﻳﻼی شﻮ‪ ،‬د ﻟسﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ ﻟﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ پ‪5‬ﻠ‪85‬ي او د 'ﻮارﻟسﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ تر ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ‬ ‫درﻳﻮ ﻟسﻴزو پﻮرې را رس‪85‬ي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ دا دوره د پ‪+‬تﻮ ادب پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬وړ‪$‬ای ﻟري‪ .‬پﻪ‬ ‫دې دوره ک‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ادبﻴات د افغاﻧستان‪ ،‬پ‪+‬تﻮﻧخﻮا او ﻫﻨد پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ‬ ‫او پ‪+‬تﻨﻲ غﻮر‪$‬ﻨ‪/‬ﻮﻧﻮ سره پﻪ ت‪7‬او را !ﻮک‪85‬ی او وده کﻮي‪ .‬د سﻴﻤ‪ 3‬د ﻫغﻪ ﻣﻬال فرﻫﻨ‪/‬ﻲ‬ ‫ادبﻲ جرﻳاﻧﻮﻧﻪ پر پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ خپﻞ اغ‪5‬ز *ﻨدي او د ﻫﻤدغﻮ جرﻳاﻧﻮﻧﻮ پﻪ پﻴروۍ پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب‬ ‫ک‪$ 3‬اﻧ‪7/‬ي سبکﻮﻧﻪ پﻴدا ک‪85‬ي او خپﻞ ‪$‬اﻧ‪7/‬ي پ‪5‬روان ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ادبﻲ دورې پﻪ پرتﻠﻪ د دې دورې ﻳﻮه ستره ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧﻪ دا ده چ‪ 3‬ﻣﻮږ ﻳ‪ 3‬بشپ‪ 7‬او‬ ‫ﻣکﻤﻞ ادبﻲ او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ اثار پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ﻟرو‪ .‬پﻪ دې دورې پﻮرې اړوﻧد پﻪ سﻠ‪/‬ﻮﻧﻮ پ‪+‬تﻮ‬ ‫د‪4‬ﻮاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬کﻴسﻪ ﻳﻴز اثار او پﻪ زر‪-‬ﻮﻧﻮ وﻟسﻲ سﻨدرې زﻣﻮږ سره شتﻪ چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د ادبﻲ تارﻳخ‬ ‫د ﻳﻮې سترې پاﻧ‪ 3/‬پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ ﻫر اړخﻴز بحثﻮﻧﻪ پرې کﻮﻻی شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ دې دوره ک‪ 3‬ﻟﻪ ‪-‬اوﻧ‪6‬ﻳﻮ ژبﻮ سره د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ت‪7‬ون ﻫﻢ پراختﻴا ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬ﻟﻪ عربﻲ‪،‬‬ ‫فارسﻲ او ﻫﻨدي ژبﻮ 'خﻪ پ‪+‬تﻮ او ﻟﻪ پ‪+‬تﻮ 'خﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ دغﻮ ژبﻮ تﻪ د اثارو د راک‪7‬ې ورک‪7‬ې‬ ‫ﻣسئﻠﻪ ﻫﻢ خپﻠﻮ ﻟﻮړو پ‪7‬اووﻧﻮ تﻪ خ‪5‬ژي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ دوﻳﻤﻪ دوره ﻟﻪ رو*اﻧﻲ غﻮر‪$‬ﻨ‪/‬ﻪ پﻴﻞ‬ ‫او ﻫﻤداس‪ 3‬پس‪ 3‬پﻪ اخﻮﻧد دروﻳزه او د ده پر پ‪5‬رواﻧﻮ‪ ،‬بﻴا د خﻮشحال خ"ک‪ ،‬رحﻤان بابا‪،‬‬ ‫ﻫﻮتکﻴاﻧﻮ او د احﻤد شاﻫﻲ پ‪5‬ر تر ﻧﻮرو فکري او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ بﻬﻴروﻧﻮ رارس‪85‬ي‪.‬‬ ‫د رو*اﻧﻴاﻧﻮ او اخﻮﻧد دروﻳزه دواړو پﻪ اثارو ک‪ 3‬عرفان (تصﻮف) او د عرفاﻧی ﻻرو د‬ ‫بﻨس"ﻮﻧﻮ پﻪ خپﻠﻮﻟﻮ سره ‪$‬ان اﻟﻬﻲ ذات تﻪ ﻧژدې کﻮل‪ ،‬د ﻧفس تزکﻴﻪ‪ ،‬د زړه سپ‪(5‬ﻠتﻴا‪ ،‬د‬ ‫اسﻼم د ﻣﻘدس دﻳﻦ د اساساتﻮ بﻴان‪ ،‬د اسﻼم د دﻳﻦ د ﻻر*ﻮوﻧﻮ پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬د خﻠکﻮ اخﻼﻗﻲ‬ ‫روزﻧﻪ پﻨدوﻧﻪ‪ ،‬ﻧصاﻳح او ﻧﻮر دې تﻪ ورتﻪ ﻣطاﻟب د دې ډﻟﻮ ﻟﻪ خﻮا پﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮو‪ ،‬ژباړل‬ ‫شﻮو او پﻨ‪5%‬دﻟﻮ اثارو ک‪ 3‬ﻟﻴدل ک‪85‬ي‪ .‬د اﻫدافﻮ ﻫﻤدا ورتﻪ واﻟی ﻣﻮږ دې تﻪ اړ باسﻲ چ‪3‬‬ ‫د دغﻮ دواړو ډﻟﻮ اثار پﻪ ﻳﻮه پ‪7‬او ک‪ 3‬و'‪75‬و او د دوﻳﻤ‪ 3‬ادبﻲ دورې د ﻟﻮﻣ‪7‬ي پ‪7‬او ﻧﻮم پرې‬ ‫ک‪85+‬دو‪.‬‬

‫‪64‬‬

‫خﻴراﻟبﻴان او ﻣخزن اﻻسﻼم د دې پ‪7‬او دوه ﻣشﻬﻮر کتابﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬پﻪ ﻣسجع ﻧثر ﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮي دي او ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دورې 'خﻪ ﻳ‪ 3‬ﻳﻮه ‪$‬اﻧ‪7/‬ې ﻻر غﻮره ک‪7‬ې ده‪ .‬ﻣﻘصﻮداﻟﻤؤﻣﻨﻴﻦ‪،‬‬ ‫صراط اﻟتﻮحﻴد‪ ،‬فخراﻟطاﻟبﻴﻦ‪ ،‬حاﻟﻨاﻣﻪ‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ رسﻢ اﻟخط د باﻳزﻳد رو*ان ﻧﻮر اثار دي‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ ﻫﻤدې دوره ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ .‬د دې پ‪7‬او پﻪ ﻣﻨثﻮرو اثارو ک‪ 3‬پر ﻧﻮرو سرب‪5‬ره د‬ ‫عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص او ارزاﻧﻲ رو*اﻧﻲ رساﻟ‪ 3‬د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪ .‬د دې رساﻟﻮ ﻧثروﻧﻪ سجع ﻧﻪ‬ ‫ﻟري او د ﻫغﻪ وخت ﻟﻪ شراﻳطﻮ سره سﻢ روان ﻧثر بﻠﻞ ک‪5‬دای شﻲ‪ .‬د دې پ‪7‬او پﻪ اشعارو ک‪3‬‬ ‫غزﻟ‪ ،3‬ﻗصﻴدې‪ ،‬رباعﻲ‪ ،‬ﻣثﻨﻮي‪ ،‬ﻗطع‪ ،3‬ﻣربع او ﻣخﻤس اشعار پﻴدا ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ دې شعروﻧﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻣربع او ﻣخﻤس داس‪ 3‬شعري اﻧﻮاع دي چ‪ 3‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ادبﻲ دوره ک‪ 3‬ﻳ‪' 3‬رک ﻧشﻮ‬ ‫اﻳستﻼی‪ .‬د دې پ‪7‬او زﻳاتره ﻟﻴکﻮال او شاعران ﻟﻪ 'ﻮ ژبﻮ ﻟکﻪ پارسﻲ‪ ،‬پ‪+‬تﻮ‪ ،‬عربﻲ او ﻫﻨدي‬ ‫سره اشﻨا دي‪ ،‬پﻪ دغﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪$ 3‬ﻴﻨﻮ پر پ‪+‬تﻮ سرب‪5‬ره پﻪ ﻫﻨدي‪ ،‬پارسﻲ او عربﻲ ژبﻮ ﻫﻢ‬ ‫اثار ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻧﻮرو فرﻫﻨ‪/‬ﻮﻧﻮ سره د پ‪+‬تﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ت‪7‬او ‪$‬ﻨ‪' 3‬ر‪-‬ﻨد‪84‬ي‪ .‬ارزاﻧﻲ‬ ‫خﻮﻳشکی‪ ،‬واصﻞ رو*اﻧﻲ‪ ،‬خﻮاجﻪ ﻣحﻤد‪ ،‬کرﻳﻤداد بﻨ‪ ،)/‬عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص‪ ،‬دوﻟت‬ ‫ﻟﻮا‪1‬ی‪ ،‬ﻗادر داد‪ ،‬اخﻮﻧد دروﻳزه‪ ،‬ﻣحﻤد حﻠﻴﻢ‪ ،‬عبداﻟسﻼم‪ ،‬اخﻮﻧد احﻤد‪ ،‬بابﻮ جان‪ ،‬شﻴخ‬ ‫ﻣحﻤد سعﻴد او پﻪ ﻟس‪/‬ﻮﻧﻮ ﻧﻮر د دې پ‪7‬او شاعران او ﻟﻴکﻮاﻻن بﻠﻞ ک‪85‬ي‪ .‬خﻮشحان خان‬ ‫خ"ک او د ده ﻻروﻳان ددې دورې بﻞ پ‪7‬او جﻮړوي‪.‬‬ ‫خﻮشحال ﻧﻪ ﻳﻮازې د خپﻞ وخت ﻳﻮ !ﻮﻟﻨﻴز سﻴاسﻲ شخصﻴت او برﻳاﻟی ساﻻر و‪ .‬بﻠک‪3‬‬ ‫دی د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻳﻮ داس‪ 3‬شاعر او ﻟﻴکﻮال و چ‪ 3‬کﻪ وواﻳﻮ د پ‪+‬تﻮ ادب تارﻳخ دده ﻟﻪ ﻧاﻣﻪ او‬ ‫اثارو پرتﻪ ﻧﻴﻤ‪7/‬ی دی‪ ،‬ﻧﻮ زﻳاتی بﻪ ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫خﻮشحال خ"ک پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب تﻪ پﻪ ﻧظﻢ او ﻧثر ک‪ 3‬ﻫغﻪ 'ﻪ ورک‪7‬ل چ‪ 3‬تر ده د ﻣخﻪ‬ ‫او وروستﻪ ﻳ‪* 3‬اﻳﻲ ساری ډ‪4‬ر ﻟ‪ 8‬و‪-‬ﻮرو‪ .‬خﻮشحال خان د خپﻞ ﻫﻨر او خپﻠ‪ 3‬ژب‪ 3‬د ﻟفظﻲ‬ ‫او ﻣعﻨﻮي ب‪6‬اﻳتﻮب ﻟپاره د ‪-‬اوﻧ‪6‬ﻳﻮ ژبﻮ ﻟﻪ ادبﻲ زﻣﻴﻨﻮ 'خﻪ پﻮره ‪"-‬ﻪ واخﻴستﻪ‪ ،‬پ‪+‬تﻮ شعر ﻳ‪3‬‬ ‫د شکﻞ او شعري ژاﻧروﻧﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه ب‪6‬ای ک‪ 7‬او پﻪ ﻣﻮضﻮعﻲ ﻟحاظ ﻳ‪ 3‬داس‪' 3‬ﻪ پرې ﻧﻪ *ﻮدل‬ ‫چ‪ 3‬شعر ﻳ‪ 3‬پک‪ 3‬ﻧﻪ وي وﻳﻠی‪ .‬ده د فارسﻲ ژب‪! 3‬ﻮل ﻗاﻟبﻮﻧﻪ ﻟکﻪ‪( :‬ﻣثﻨﻮی‪ ،‬غزل‪ ،‬ﻗصﻴده‪،‬‬

‫‪65‬‬

‫رباعﻲ‪ ،‬ﻣخﻤس او ﻧﻮر) ﻟفظﻲ او ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳع پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬راوستﻞ‪ .‬د ﻣضﻤﻮن ﻟﻪ پﻠﻮه‬ ‫د ده پﻪ اثارو ک‪ 3‬ډ‪4‬ر زﻳات ﻧﻮ*تﻮﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪85‬ي چ‪ 3‬د ﻫغﻪ وخت پﻪ شراﻳطﻮ ک‪ 3‬ساری ﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ .‬پﻪ دې پ‪7‬او ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ادب ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬اړخﻮﻧﻪ د پ‪+‬تﻮ ﻟﻪ !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد 'خﻪ رﻧ‪ ,‬اخﻠﻲ‪ .‬د‬ ‫پ‪+‬تﻮ غزل د ختﻴ‪ #‬غزل ﻟﻪ پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬سره سﻢ !ﻮﻟ‪ 3‬ﻫﻨري *‪ 32/5‬خپﻠ‪ 3‬ک‪7‬ې او پ‪+‬تﻮ بﻮﻟﻠ‪3‬‬ ‫ﻫﻢ د غﻮري دورې د بﻮﻟﻠﻮ رﻧ‪ ,‬او خﻮﻧد وﻣﻮﻧد‪ .‬د ختﻴ‪ #‬ادب داستاﻧﻮﻧﻮ ﻫﻢ پ‪+‬تﻮ ادب تﻪ‬ ‫ﻻر پﻴدا ک‪7‬ه‪ ،‬د فارسﻲ او عربﻲ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬اثار پﻪ پ‪+‬تﻮ وژباړل شﻮل‪.‬‬ ‫دا عصر ﻳﻮازې د ﻧظﻢ د ﻧﻬضت عصر ﻧﻪ دی‪ ،‬بﻠک‪ 3‬د ﻧثر ﻟﻤﻦ ﻫﻢ پﻪ دې دوره ک‪3‬‬ ‫پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ 3‬ده او د پﻴر رو*ان د ﻣسجع ﻧثر ﻟﻪ خصﻮصﻴاتﻮ 'خﻪ را او*تی دی‪ .‬د افکارو‬ ‫ژورتﻴا‪ ،‬د تخﻴﻞ رﻧ‪/‬ﻴﻨﻲ او د ﻗاﻟبﻮﻧﻮ تﻨﻮع د ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬ادبﻲ دورې غﻮره ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧ‪2- 3‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫خﻮشحال تر درې سﻮو زﻳات اثار درﻟﻮدل‪ .‬د زﻣاﻧ‪ 3‬ﻟﻪ تاړاکﻪ د ﻫغﻪ د راپاتﻪ شﻮو اثارو پﻪ ډﻟﻪ‬ ‫ک‪ 3‬د شعروﻧﻮ ﻟﻪ کﻠﻴاتﻮ‪ ،‬فراﻗﻨاﻣ‪ ،3‬دستارﻧاﻣ‪ ،3‬بازﻧاﻣ‪( 3‬ﻣﻨثﻮر او ﻣﻨظﻮﻣﻪ) فاﻟﻨاﻣ‪ ،3‬فضﻞ‬ ‫ﻧاﻣ‪ ،3‬طب ﻧاﻣ‪ ،3‬بﻴاض‪$ ،‬ﻨ‪%‬ﻴرۍ او سﻮاتﻨاﻣ‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳادوﻻی شﻮ‪ .‬خﻮشحال خ"ک پﻪ‬ ‫پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬اﻧ‪7/‬ی سبک را ﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪ .7‬د ده د کﻮرﻧ‪ 9‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮرو شاعراﻧﻮ د دغﻪ‬ ‫سبک پﻴروي ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫اشرف خان ﻫجري‪ ،‬عبداﻟﻘادر خ"ک‪ ،‬سکﻨدر خان خ"ک‪ ،‬صدر خان خ"ک‪- ،‬ﻮﻫر‬ ‫خان خ"ک‪ ،‬بﻲ بﻲ حﻠﻴﻤﻪ خ"ک‪ ،‬افضﻞ خان خ"ک‪ ،‬ﻗﻠﻨدر‪ ،‬اشرف خﻠﻴﻞ او ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر‬ ‫ﻧﻮر د خﻮشحال خان خ"ک د سبک پﻴروان دي‪.‬‬ ‫د دې پ‪7‬او بﻞ ﻣخک) رحﻤان بابا و‪ .‬پﻪ ﻳﻮوﻟسﻤﻪ پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬د راپﻮرتﻪ شﻮو شاعراﻧﻮ پﻪ‬ ‫ډﻟﻪ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻫﻢ عبداﻟرحﻤان ﻣﻮﻣﻨد و چ‪ 3‬پ‪+‬تاﻧﻪ ﻟﻪ ډ‪4‬رې ﻣﻴﻨ‪ 3‬او زﻳات‪ 3‬عﻘﻴدې ورتﻪ (بابا)‬ ‫واﻳﻲ او پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ وﻟسﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د رحﻤان بابا پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻣشﻬﻮر دی‪ .‬رحﻤان بابا د ﻳﻮ ‪$‬اﻧ‪7/‬ي‬ ‫سبک خاوﻧد دی‪ .‬د ده سبک د خپﻠﻮ ‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ وﻟسﻲ او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ حﻠﻘﻮ ک‪3‬‬ ‫ډ‪4‬ر شﻬرت او ﻣحبﻮبﻴت وﻣﻮﻧد او د دوﻟسﻤ‪ ،3‬دﻳارﻟسﻤ‪ 3‬او 'ﻮارﻟسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ شاعران پﻪ‬ ‫ده پس‪ 3‬روان شﻮل‪ .‬د رحﻤان بابا سبک پ‪5‬چﻠتﻴا ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ډ‪4‬ر طبﻴعﻲ او ساده دی‪ ،‬د شعر د‬

‫‪66‬‬

‫اﻟفاظﻮ پﻪ !اکﻠﻮ ک‪ 3‬زﻳار اﻳستﻞ شﻮی دی؛ د شعر د خﻮﻧد او رﻧ‪ ,‬ﻟپاره ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر *کﻠﻲ خﻮ‬ ‫ساده او عام فﻬﻤﻪ اﻟفاظ غﻮره ک‪7‬ي دي‪ .‬د واﻗعﻴتﻮﻧﻮ بﻴان تﻪ زﻳات پام ک‪5‬ده‪ ،‬اخﻼﻗﻲ‪ ،‬عرفاﻧﻲ‬ ‫او ﻧﻮر !ﻮﻟﻨﻴز ﻣساﻳﻞ پک‪ 3‬راغﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ دې پ‪7‬او ک‪ 3‬ﻟس ‪-‬ﻮﻧﻪ پ‪+‬تاﻧﻪ شاعران را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل‬ ‫چ‪ 3‬د شعروﻧﻮ پﻨ‪ 6‬دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬درﻟﻮدل‪ .‬د دې پ‪7‬او شاعران زﻳاتره عاﻟﻤان وو‪ .‬د خپﻠ‪ 3‬سﻴﻤ‪3‬‬ ‫د ژبﻮ ﻟﻪ ادبﻴاتﻮ سره ﻳ‪ 3‬اشﻨاﻳﻲ درﻟﻮده‪ ،‬ﻟﻪ خپﻠ‪ 3‬ﻣﻮرﻧ‪ 9‬ژب‪ 3‬پرتﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ فارسﻲ او ﻫﻨدي ﻫﻢ‬ ‫شاعري کﻮﻟﻪ‪ .‬د رحﻤان بابا د سبک پﻪ پ‪5‬رواﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻳﻮﻧس خ‪5‬بري‪ ،‬ﻣﻬﻴﻦ خﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻣعزاهلل‬ ‫ﻣﻮﻣﻨد‪ ،‬اخﻮﻧد ‪-‬دا‪ ،‬حافظ اﻟپﻮري‪ ،‬ﻧجﻴب سر بﻨدي‪ ،‬عبداﻟعظﻴﻢ سﻮاتﻲ‪ ،‬ﻣﻴا ﻧعﻴﻢ ﻣتﻲ زي‬ ‫او ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳادوﻻی شﻮ‪.‬‬ ‫هوتکيان او د د دور بل پړاو‬ ‫پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د ﻣﻠﻲ دوﻟت جﻮړ‪4‬دل او پﻪ شاﻫﻲ دربار ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د ودې د زﻣﻴﻨ‪3‬‬ ‫را ﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪5‬دل د دوﻳﻤ‪ 3‬دورې پﻪ را وروستﻪ پ‪7‬او ک‪! 3‬اکﻠی درﻳ‪ #‬ﻟري‪ .‬کﻨدﻫار د خپﻞ‬ ‫جغرافﻴاوي ﻣﻮﻗعﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د ﻟسﻤ‪ 3‬او ﻳﻮوﻟسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ جرﻳان ک‪ 3‬د اﻳران د صفﻮي او‬ ‫د ﻫﻨد ﻣغﻮﻟﻲ اﻣپراتﻮرۍ تر ﻣﻨ‪ #‬واﻗع شﻮی و‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ او فارسﻲ ژبﻮ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر اثار دغﻪ ﻣﻬال ﻣﻨ‪%‬تﻪ راغﻠﻲ دي چ‪ 3‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻫغﻮ پﻪ اﻳجاد‬ ‫او تاﻟﻴف ک‪ 3‬ﻫﻮتکﻲ پاچاﻫاﻧﻮ ﻻس درﻟﻮدﻟی دی‪ .‬پﻪ دې تﻮ‪-‬ﻪ د ﻫ‪5‬ﻮاد د فرﻫﻨ‪/‬ﻲ تارﻳخ پﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ 3‬د دغﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬ﻧﻮم ﻟﻮړ ‪$‬ای ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ ﻣﻮر‪ ،‬ﻧازو اﻧا‪ ،‬زوی‪ ،‬شاه حسﻴﻦ او ﻟﻮر‪ ،‬زﻳﻨبﻪ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬شاعران وو‪،‬‬ ‫رﻳدي خان‪ ،‬حافظ ﻧﻮر ﻣحﻤد‪ ،‬داود ﻫﻮتک‪ ،‬د پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬ﻟﻴکﻮال ﻣحﻤد ﻫﻮتک‪ ،‬ﻳار‬ ‫ﻣحﻤد ﻫﻮتک‪ ،‬ﻣﻼ ﻣحﻤد ﻳﻮﻧس تﻮخﻲ‪ ،‬بابﻮ جان‪ ،‬ﻣﻼ ﻧﻮر ﻣحﻤد غﻠجی او پﻪ ﻟس‪/‬ﻮﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮر د دې دورې وتﻠﻲ شاعران او ﻟﻴکﻮال دي‪(( .‬پ"ﻪ خزاﻧﻪ)) د دې ﻣﻬال ﻳﻮ ارز*تﻤﻦ کتاب‬ ‫دی چ‪ 3‬د درﻳﻮو خزاﻧﻮ پﻪ درﻟﻮدﻟﻮ د ﻟرغﻮﻧﻮ او دﻫغﻪ د خپﻞ ﻣﻬال زﻳات شﻤ‪5‬ر پ‪+‬تاﻧﻪ ﻧارﻳﻨﻪ‬ ‫او *‪%‬ﻴﻨﻪ ﻟﻴکﻮال او شاعران او د ﻫغﻮی د ﻟﻴکﻨﻮ ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬تر ﻣﻮږه را رسﻮي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪/‬ﻪ د‬ ‫ﻫﻮتکﻮ د پاچاﻫ‪ 9‬پﻪ ﻣﻬال د پ‪+‬تﻮ د وﻟسﻲ ادب ډ‪4‬رې *کﻠ‪ 3‬ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي چ‪3‬‬ ‫‪67‬‬

‫زﻣﻮږ د وﻟسﻲ شعر برخﻪ ﻳ‪ 3‬ب‪6‬اﻳﻪ ک‪7‬ې ده‪ .‬پﻪ دې پ‪7‬او ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د ﻟﻴکﻠﻲ ادب ‪$‬ﻴﻨ‪3‬‬ ‫ﻣﻮضﻮعات ﻟﻪ فﻮﻟکﻠﻮر 'خﻪ اخستﻞ شﻮي دي‪ .‬ﻟکﻪ د (شﻬا او ‪-‬ﻼن) ﻧکﻞ او ﻳا د (اوښ او‬ ‫سﻮې) کﻴسﻪ چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د وﻟسﻲ شعر پﻪ ﻗاﻟب ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻧظﻢ ک‪7‬ي دي‪ .‬د ﻳﻮوﻟسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ‬ ‫پﻴﻞ او د دوﻟسﻤ‪ 3‬پﻴ‪7‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ ک‪ 3‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ 3‬د پارسﻲ ژب‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر اوس‪5‬دوﻧکﻮ شاعراﻧﻮ‬ ‫ﻫغﻪ ﻧﻮي شعر تﻪ ﻻر وﻣﻮﻧدﻟﻪ چ‪ 3‬د ﻟسﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ پﻪ پﻴﻞ ک‪ 3‬را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮی وه‪ .‬دې‬ ‫سبک د ﻫﻨدي سبک پﻪ ﻧاﻣﻪ شﻬرت وﻣﻮﻧد‪.‬‬ ‫دې سبک د ﻳﻮوﻟسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ شاوخﻮا ک‪ 3‬پ‪+‬تﻮﻧخﻮا او د افغاﻧستان سﻴﻤﻮ تﻪ ﻫﻢ ﻻره‬ ‫وﻣﻮﻧدﻟﻪ‪ ،‬ﻫﻤدغﻪ ﻣﻬال ﻫﻨدي سبک پ‪+‬تﻮ ادب تﻪ ﻻره پﻴدا ک‪7‬ه چ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ شاعرۍ ک‪ 3‬د‬ ‫ﻫﻨدي سبک بﻨس＀ اﻳ‪+‬ﻮدوﻧکی حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد دی‪.‬‬ ‫حﻤﻴد د شعر وﻳﻠﻮ ډ‪4‬ره *ﻪ وړتﻴا درﻟﻮده او د تازه ﻣضﻤﻮن پﻪ پﻴدا کﻮﻟﻮ *ﻪ ﻣاﻫر و‪ .‬خﻮ‬ ‫ﻫﻨر ﻳ‪ 3‬بﻴا دا و چ‪ 3‬د ﻫﻨدي سبک بﻨس"ﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ اعتداﻟﻲ ب‪2‬ﻪ خپﻞ ک‪7‬ي وو‪ .‬د ده شاعرۍ‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻟفظﻲ او ﻣعﻨﻮي ‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴاوې ﻧﻪ دي باﻳﻠﻠی‪ .‬حسﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻠﻨدر‪ ،‬خاﻧ‪/‬ﻞ خﻠﻴﻞ‪،‬‬ ‫کاﻣ‪/‬ار خ"ک‪ ،‬دوست ﻣحﻤد‪ ،‬عﻠﻲ خان ﻣاﻣﻨزی‪ ،‬حﻤداهلل کاکا خ‪5‬ﻞ‪ ،‬سﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻣحﻤدي‬ ‫صاحب زاده‪ ،‬ب‪5‬دل ﻫشﻨغری‪ ،‬کاظﻢ خان ش‪5‬دا‪ ،‬ﻣحﻤد بﻴاض‪ ،‬ﻧﻮر ﻣحﻤد ﻧﻮري افغان او ﻳﻮ‬ ‫شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬د ﻫﻨدي سبک پ‪5‬روان دي چ‪ 3‬ﻧژدې ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬د د‪4‬ﻮان خاوﻧد‬ ‫شاعر بﻠﻠی شﻲ‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د دوﻳﻤ‪ 3‬دورې پﻪ وروستﻲ پ‪7‬او ک‪ 3‬د احﻤدشاه بابا پﻪ کﻮرﻧ‪9‬‬ ‫ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ پاﻟﻨﻪ ﻫﻢ ‪$‬اﻧتﻪ ‪$‬ای ﻟري‪.‬‬ ‫احﻤد شاه بابا ﻟﻪ خپﻠﻮ سﻴاسﻲ‪! ،‬ﻮﻟﻨﻴزو او ﻣﻠﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ سرب‪5‬ره د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد فرﻫﻨ‪,‬‬ ‫ﻟپاره ﻫﻢ ﻧﻪ ﻫ‪5‬ر‪4‬دوﻧکﻲ خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪7‬ي دي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ او فارسﻲ ژبﻮ شاعران او ﻟﻴکﻮال ﻳ‪3‬‬ ‫روزﻟﻲ دي‪ .‬خپﻠﻪ ﻫﻢ شاعر و‪ ،‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ترې د شعروﻧﻮ ﻳﻮ د‪4‬ﻮان پات‪ 3‬دی‪ ،‬د کﻮرﻧ‪ 9‬ﻟﻪ‬ ‫غ‪7‬و 'خﻪ ﻳ‪ 3‬ت‪5‬ﻤﻮرشاه او شاه شجاع پﻪ پ‪+‬تﻮ شاعري ک‪7‬ې ده‪ .‬پﻪ دربار ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬وکﻴﻞ اﻟدوﻟﻪ‪،‬‬ ‫عبداهلل جان پﻮپﻠزی ﻫﻢ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬شاعر و‪.‬‬ ‫پﻴر ﻣحﻤد کاک‪ 7‬د احﻤدشاه بابا د دربار ﻳﻮ بﻞ شاعر و‪ ،‬دی د پ‪+‬تﻮ د ډ‪4‬رو *ﻮ شاعراﻧﻮ‬

‫‪68‬‬

‫او ﻟﻮﻳﻮ عاﻟﻤاﻧﻮ پﻪ ﻟﻴکﻪ ک‪ 3‬وﻻړ س‪7‬ی و‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړی د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻳﻮ د‪4‬ﻮان ﻟري‪ .‬د ﻫغﻪ د‪4‬ﻮان‬ ‫د ﻫﻨري ارز*تﻮﻧﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه د ﻣﻨﻨ‪ 3‬وړ دی‪ .‬اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻪ ﻳ‪* 3‬کﻠﻲ دي پر دې سرب‪5‬ره پﻴر ﻣحﻤد‬ ‫کاک‪ 7‬د (ﻣعرفت اﻻفغاﻧﻲ) پﻪ ﻧاﻣﻪ د پ‪+‬تﻮ ژبﻲ ﻳﻮ ‪-‬راﻣر ﻫﻢ ﻟﻴکﻠی دی چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر *‪3‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬پک‪ 3‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫شﻤس اﻟدﻳﻦ کاک‪ 7‬د ﻫغﻪ د سبک ﻟﻪ پ‪5‬رواﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪' 3‬خﻪ و‪ .‬حافظ ‪-‬ﻞ ﻣحﻤد ﻣرغزی‬ ‫د احﻤدشاﻫﻲ دوران ﻳﻮ بﻞ شاعر و‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړی ﻟﻪ احﻤدشاه بابا سره پﻪ ﻟ‪+‬کري سفروﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫ﻣﻠ‪/‬ری و‪ .‬ﻣرغزي احﻤدشاﻫﻲ شاﻫﻨاﻣﻪ ﻟﻴکﻠ‪ 3‬ده‪ ،‬پﻪ شاﻫﻨاﻣﻪ ک‪ 3‬د احﻤدشاه بابا د (‪)١٦‬‬ ‫کﻠﻮﻧﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬پ‪ 3+5‬بﻴان شﻮي دي‪ .‬پﻪ دې پ‪5‬ر ک‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر شاعران ﻫﻢ ت‪5‬ر شﻮي چ‪3‬‬ ‫حبﻴب اهلل‪ ،‬ﻣﻼ عﻠﻢ اپرﻳدی‪ ،‬ابﻮاﻟﻘاسﻢ او ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د‪4‬ﻮاﻧﻮﻧﻮ خاوﻧدان وو‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬ﻳا دوﻳﻤﻪ دوره د ﻟسﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ ﻟﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ پ‪5‬ﻠ‪85‬ي او د‬ ‫'ﻮارﻟسﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ تر ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ دوو ﻟسﻴزو پﻮرې را رس‪85‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې دورې پﻮرې اړوﻧد ادبﻲ اثار د ﻳﻮې سترې پاﻧ‪ 3/‬پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ زﻣﻮږ پﻪ واک دي چ‪3‬‬ ‫ﻫر اړخﻴز بحثﻮﻧﻪ پرې کﻮﻻی شﻮ‪.‬‬ ‫دا دوره ﻟﻪ رو*اﻧﻲ غﻮر‪$‬ﻨ‪/‬ﻪ پﻴﻞ او ﻫﻤداس‪ 3‬پس‪ 3‬پراخﻮﻧد دروﻳزه او د ده پﻪ‬ ‫پ‪5‬رواﻧﻮ‪ ،‬خﻮشحال خ"ک‪ ،‬رحﻤان بابا‪ ،‬حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد‪ ،‬د ﻫﻮتکﻮ او احﻤدشاﻫﻲ پ‪5‬ر تر‬ ‫ﻧﻮرو فکري او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ بﻬﻴروﻧﻮ رارس‪85‬ي‪ ،‬تر ﻫغﻪ چ‪ 3‬دا دوره پای تﻪ ورس‪85‬ي او ‪$‬اى‬ ‫ﻳ‪ 3‬درﻳﻤﻪ ادبﻲ (ﻣعاصره) دوره وﻧﻴسﻲ‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ دې دوره ک‪ 3‬دوه ﻟﻮی سﻴاسی‬ ‫او ادبﻲ ﻧﻬضتﻮﻧﻪ ت‪5‬ر شﻮي دي‪ ،‬ﻳﻮ رو*اﻧﻲ ﻣﻠﻲ ﻧﻬضت دی چ‪ 3‬سر ﻻری ﻳ‪ 3‬باﻳزﻳد‬ ‫رو*ان و او بﻞ خﻮشحال خان او د ﻫغﻪ د کﻮرﻧ‪ 9‬ادبﻲ او ﻣﻠﻲ ﻧﻬضت و چ‪ 3‬بﻨس＀‬ ‫اﻳ‪+‬ﻮدوﻧکی ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب پﻼر خﻮشحال خان خ"ک و‪ .‬د رو*اﻧﻲ ﻧﻬضت‬ ‫ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴا دا وه چ‪ 3‬پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪ 3‬رو*ان او پﻠﻮﻳاﻧﻮ ﻳ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻨﻮ ک‪ 3‬سﻴاسﻲ‬ ‫شعﻮر را ژوﻧدی ک‪ 7‬او پ‪+‬تاﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د فﻴﻮډاﻟﻲ ﻣغﻮﻟﻮ پر ضد د ﻫ‪5‬ﻮاد د آزادۍ ﻟپاره ﻣبارزې‬ ‫‪69‬‬

‫تﻪ چﻤتﻮ ک‪7‬ل او ﻟﻪ بﻠﻪ پﻠﻮه ﻳ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬د ﻗدر وړ اثار و ﻟﻴکﻞ او باﻳزﻳد رو*ان پﻪ‬ ‫پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬د ﻣسجع ﻧثر بﻨس＀ ک‪+5‬ﻮد او خپﻞ کتاب خﻴراﻟبﻴان ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻫﻤدې سبک‬ ‫وﻟﻴکﻪ‪ .‬د رو*اﻧﻲ دورې پﻪ ﻣﻨثﻮر اثارو ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬رساﻟ‪ 3‬شتﻪ چ‪ 3‬ﻧثروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬سجع ﻧﻪ‬ ‫ﻟري او د ﻫغﻪ وخت ﻟﻪ شراﻳطﻮ سره سﻢ روان ﻧثر بﻠﻞ ک‪85‬ي‪ .‬د ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬پﻪ ډول د عﻠﻲ‬ ‫ﻣحﻤد ﻣخﻠص او ارزاﻧﻲ رو*اﻧﻲ رساﻟ‪ 3‬ﻳادوﻟی شﻮ‪ .‬د کﻼسﻴک‪ 3‬دورې پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي پ‪7‬او‬ ‫ک‪ 3‬اخﻮﻧد دروﻳزه چ‪ 3‬پﻪ فکري ﻟحاظ د باﻳزﻳد رو*ان ﻣخاﻟف و‪ ،‬خﻮ د ﻧثر د سبک‬ ‫پﻪ ﻟحاظ ﻳ‪ 3‬د پﻴر رو*ان ﻟﻪ ﻣسجع ﻧثر 'خﻪ پ‪5‬روي ک‪7‬ې او د خﻴراﻟبﻴان پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬خپﻞ کتاب ((ﻣخزن اﻻسﻼم)) پﻪ ﻣسجع ﻧثر وﻟﻴکﻪ‪ .‬د کﻼسﻴک‪ 3‬دورې د دوﻳﻤ‪3‬‬ ‫برخ‪ 3‬بﻨس＀ اﻳ‪+‬ﻮدوﻧکی چ‪ 3‬خﻮشحال خان خ"ک دی‪ ،‬د ﻗﻠﻢ او اوتﻮري دواړه ډوﻟﻪ‬ ‫ﻣبارزه ﻳ‪ 3‬پر ﻣخ بﻴﻮﻟ‪ 3‬ده‪ .‬د تﻮري پﻪ ډ‪-‬ر ک‪ 3‬د فﻴﻮډاﻟﻲ ﻣغﻮﻟﻮ پﻪ ضد د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد‬ ‫ازادي او د ﻳﻮ ﻣﻠﻲ حکﻮﻣت د جﻮړ‪4‬دو ﻟپاره ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ .3‬د ﻗﻠﻢ پﻪ ډ‪-‬ر ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪3‬‬ ‫د ﻣﻠﻲ ادبﻴاتﻮ پﻪ پراختﻴا ک‪ 3‬د ﻗدر وړ خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪7‬ي او پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬تﻪ ﻳ‪ 3‬غﻨﻴﻤت اثار پﻪ‬ ‫ﻣﻴراث پر‪+4‬ﻮدل‪ .‬خﻮشحال پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬د ﻳﻮ ﻧﻮي سبک بﻨس＀ ک‪+5‬ﻮد‪ ،‬پﻪ ﻧثر ک‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬د پﻴر رو*ان سبک ﻧﻪ پﻴروي و ﻧﻪ ک‪7‬ه‪ ،‬د ساده ‪ 9-‬او رواﻧ‪ 9‬ﻻره ﻳ‪ 3‬غﻮره ک‪7‬ه‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫بﻠ‪ 3‬خﻮا ﻳ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ شعر د شکﻞ او ﻣضﻤﻮن ﻟﻪ خﻮا خﻮرا ب‪6‬ای ک‪ .7‬د خﻮشحال سبک‬ ‫د ده پﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪* 3‬ﻪ وپاﻟﻞ شﻮ‪ .‬رحﻤان بابا د دوﻳﻤ‪ 3‬ادبﻲ دورې د ﻳﻮ بﻞ پ‪7‬او ﻣخک)‬ ‫و‪ .‬د ده سبک د خپﻠﻮ ‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ وﻟس او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ حﻠﻘﻮ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر شﻬرت‬ ‫او ﻣحبﻮبﻴت وﻣﻮﻧد او د دوﻟسﻤ‪ ،3‬دﻳارﻟسﻤ‪ 3‬او 'ﻮارﻟسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ شاعران پﻪ ده پس‪3‬‬ ‫روان شﻮل‪ .‬د رحﻤان بابا سبک پ‪5‬چﻠتﻴا ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ډ‪4‬ر طبﻴعﻲ او ساده دی‪ .‬د شعر د خﻮﻧد‬ ‫او رﻧ‪ ,‬ﻟپاره ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر *کﻠﻲ‪ ،‬خﻮ ساده او عام فﻬﻤﻪ اﻟفاظ غﻮره ک‪7‬ي دي‪ .‬د واﻗعﻴتﻮﻧﻮ‬ ‫بﻴان تﻪ ﻳ‪ 3‬زﻳاتﻪ تﻮجﻪ ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻮ د ﻣﻠﻲ دوﻟت جﻮړ‪4‬دل او پﻪ شاﻫﻲ دربار ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د ودې‬ ‫د زﻣﻴﻨ‪ 3‬را ﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪5‬دا د دوﻳﻤ‪ 3‬دورې پﻪ را وروستﻪ پ‪5‬روﻧﻮ ک‪! 3‬اکﻠی درﻳ‪ #‬ﻟري‪ .‬د‬ ‫‪70‬‬

‫ﻫﻮتکﻮ د پاچاﻫ‪ 9‬پﻪ وﻟکﻪ ک‪ 3‬دغﻪ ﻣﻬال پﻪ سﻠ‪/‬ﻮﻧﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ اثار ﻟﻴکﻠﻲ او شعروﻧﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫وﻳﻠﻲ دي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ﻗﻴﻤتﻲ او تارﻳخﻲ اثر (پ"ﻪ خزاﻧﻪ) چ‪ 3‬پﻪ درې خزاﻧﻮ ﻣشتﻤﻠﻪ ده‪،‬‬ ‫ﻫﻤدا ﻣﻬال ﻟﻴکﻞ شﻮې ده‪ .‬د پ‪+‬تﻮ د تحرﻳري تارﻳخﻲ حﻤاسﻮ ﻟﻴکﻞ ﻫﻤدا د ﻫﻮتکﻮ د‬ ‫پاچاﻫ‪ 9‬پﻪ دوران پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬د ﻳﻮوﻟسﻤ‪ 3‬ﻫجرې پ‪75‬ۍ پﻪ پﻴﻞ او د دوﻟسﻤ‪ 3‬پﻴ‪7‬ۍ‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ ک‪ 3‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ 3‬د فارسﻲ ژب‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر اوس‪5‬دوﻧکﻮ شاعراﻧﻮ ﻫغﻪ ﻧﻮي شعر تﻪ‬ ‫ﻻر وﻣﻮﻧدﻟﻪ چ‪ 3‬د ﻟسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ پ‪5‬ﻞ ک‪ 3‬را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮی‪ .‬دې سبک د ﻫﻨدي سبک‬ ‫پﻪ ﻧاﻣﻪ شﻬرت وﻣﻮﻧد چ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬بﻨس＀ اﻳ‪+‬ﻮدوﻧکی حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد او پاﻟﻮﻧکی‬ ‫کاظﻢ خان ش‪5‬دا او ﻧﻮر ﻳادوﻟی شﻮ‪ .‬حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد ﻫﻢ پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬د ﻳﻮ ‪$‬اﻧتﻪ سبک‬ ‫خاوﻧد شاعر ‪2-‬ﻠی شﻮ‪ .‬د دوﻳﻤ‪ 3‬ادبﻲ دورې پﻪ وروستﻲ پ‪7‬او ک‪ 3‬احﻤد شاه بابا ﻟﻪ خپﻠﻮ‬ ‫سﻴاسﻲ !ﻮﻟﻨﻴزو او ﻣﻠﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ سرب‪5‬ره د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد فرﻫﻨ‪ ,‬ﻟپاره ﻫﻢ ﻧﻪ ﻫ‪5‬ر‪4‬دوﻧکﻲ‬ ‫خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪7‬ي دي‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ او فارسﻲ ژبﻮ شاعران ﻳ‪ 3‬روزﻟﻲ دي‪ ،‬احﻤدشاه بابا خپﻠﻪ‬ ‫ﻫﻢ شاعر و چ‪ 3‬د شعر ﻳﻮ بشپ‪ 7‬د‪4‬ﻮان ﻟري او پﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ت‪5‬ﻤﻮر شاه او شاه شجاع‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ شاعري ک‪7‬ې ده‪ .‬پﻴر ﻣحﻤد کاک‪ 7‬ﻫﻢ د احﻤدشاه بابا د دربار شاعر و‪ ،‬د ﻣعرفت‬ ‫اﻻفغاﻧﻲ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی پ‪+‬تﻮ ‪-‬راﻣر ﻟﻴکﻠی او د شعر دﻳﻮان ﻫﻢ ﻟري‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د‬ ‫دوﻳﻤ‪ 3‬ادبﻲ دورې د پﻴﻞ او پای پﻪ اړوﻧد دې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ‪-‬روپﻮﻧﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮ ‪-‬روپ دې د دوﻳﻤ‪ 3‬ادبﻲ دورې‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ي پ‪7‬او او بﻞ ‪-‬روپ دې د دوﻳﻢ پ‪7‬او ‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴاوې وﻟﻴکﻲ او د ﻫر ‪-‬روپ ﻣشر دې د‬ ‫خپﻞ ‪-‬روپ ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ کﻮﻣ‪ 3‬تارﻳخﻲ دورې تر شا پرﻳ‪+‬ﻲ دي؟ درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د‬ ‫‪71‬‬

‫خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د ﻫغﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻫغﻮ د شﻤ‪5‬ر ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ شپ‪8‬و ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د‬ ‫دوﻳﻤ‪ 3‬دورې پﻪ ﻳﻮ !اکﻠﻲ پ‪7‬او باﻧدې خپﻞ ﻧظروﻧﻪ رو*اﻧﻪ ک‪7‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟی استازى دې ﻫغﻪ‬ ‫را غﻮﻧ‪ 6‬او د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ادبﻲ تارﻳخ پﻪ 'ﻮ دورو و‪4‬شﻠی شﻮ؟‬ ‫پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ دوﻳﻤﻪ تارﻳخﻲ دوره د ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ دورې سره 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ کﻼسﻴکﻪ دوره ک‪ 3‬کﻮم ادبی او سﻴاسﻲ ﻧﻬضتﻮﻧﻪ‬ ‫پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫خﻴراﻟبﻴان د چا اثر دی او پﻪ کﻮم سبک ﻟﻴکﻞ شﻮی دی؟‬ ‫د خﻮشحال د پﻨ‪%‬ﻮ اثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫‪' _٦‬ﻠﻮر تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاﻧﻮ ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪9‬‬ ‫دورې پﻪ اړه دې ﻳﻮه ﻳﻮه دﻗﻴﻘﻪ خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې د دوﻳﻤ‪ 3‬ادبﻲ دورې ﻟﻨ‪6‬ﻳز‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬دورې عﻤده ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧ‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫بﻠﻪ ورځ دې !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻧاروغ پﻮ*تﻨﻪ‬ ‫(خبرې اترې)‬

‫*‪%‬ﻪ د کﻮرﻧ‪ 9‬او کﻮرﻧ‪ 9‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬بﻨس＀ جﻮړوي‪ .‬پﻪ ‪ 6-‬ژوﻧد ک‪ 3‬د ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬و‪7-‬ي‬ ‫ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره راشﻪ درشﻪ‪ ،‬ت‪ ,‬او رات‪ ,‬ﻟري‪ .‬د ﻳﻮ بﻞ پﻪ حال ‪$‬ان خبروي‪ ،‬د ستﻮﻧزو‬ ‫او ک‪7‬اووﻧﻮ پﻪ ﻣﻬال ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻻس ورکﻮي‪ ،‬د ﻧاروغتﻴا‪ ،‬ﻧاورﻳﻦ‪ ،‬غﻢ او خپ‪/‬ان پﻪ وخت‬ ‫سره غﻤشرﻳکﻲ واوسﻲ‪ .‬ﻟﻪ دغﻮ کاروﻧﻮ 'خﻪ ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬د ﻧاروغ پﻮ*تﻨﻪ ده‪ .‬د ﻧاروغ پﻪ پﻮ*تﻨﻪ‬ ‫ﻧاروغ خﻮشحاﻟ‪85‬ي او زﻣﻮږ دﻳﻨﻲ دﻧده سرتﻪ رس‪85‬ي‪.‬‬ ‫اﻳا تاسﻮ کﻠﻪ ﻫﻢ پﻪ روغتﻮن ک‪ 3‬د ﻧاروغ پﻮ*تﻨ‪ 3‬تﻪ تﻠﻠﻲ ﻳاست؟‬ ‫‪73‬‬

‫روغتﻴا ﻟﻮی ﻧعﻤت او د اﻧسان شتﻤﻨﻲ ده‪ ،‬پﻪ خﻮﻧد ﻳ‪ 3‬ﻫغﻪ 'ﻮک *ﻪ پﻮﻫ‪85‬ي چ‪3‬‬ ‫ﻳﻮ ‪$‬ﻞ ﻧاروغ شﻲ‪ .‬د ﻧاروغ‪ 9‬پﻪ ﻣﻬال د اﻧسان د وجﻮد ﻣﻘاوﻣت کﻤ‪85‬ي‪ ،‬ﻧﻬﻴﻠﻲ ورتﻪ‬ ‫پﻴدا ک‪85‬ي او دې تﻪ ستر‪ 3-‬پﻪ ﻻر وي چ‪ 3‬دوستان‪ ،‬ﻣﻠ‪/‬ري او خپﻠﻮان ﻳ‪ 3‬پﻮ*تﻨ‪ 3‬تﻪ‬ ‫ورشﻲ‪ .‬د ﻧاروغ پﻪ پﻮ*تﻨ‪ 3‬ﻣﻮږ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا خپﻠﻪ دﻳﻨﻲ دﻧده سر تﻪ رسﻮو او ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا‬ ‫د خپﻞ !ﻮﻟﻨﻴز ﻣسؤوﻟﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻟﻪ ﻧاروغ سره خﻮا خﻮږي کﻮو او ډاډ ورکﻮو‪ .‬ﻧاروغ تﻪ‬ ‫د ورت‪ ,‬پر ﻣﻬال *اﻳﻲ !ﻮﻟﻨﻴز اداب پﻪ پام ک‪ 3‬وﻧﻴسﻮ‪ ،‬ﻫغﻪ تﻪ د خﻴر او روغ صحت دعا‬ ‫وک‪7‬و‪ ،‬ډ‪4‬رې خبرې ورسره وﻧﻪ ک‪7‬و‪ ،‬د ﻫغﻪ د خپ‪/‬ان ﻻﻣﻞ ﻧشﻮ‪ ،‬ب‪ 3‬وختﻪ ﻳ‪ 3‬پﻮ*تﻨ‪3‬‬ ‫تﻪ ور ﻧشﻮ او ﻟﻪ اړتﻴا پرتﻪ ډ‪4‬ر ورسره تﻢ ﻧشﻮ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻣحاوره‪( :‬ﻣﻴﻮﻧد _ خﻴبر)‬ ‫ﻣ‪5‬ﻮﻧد‪ :‬خﻴبره وروره‪ ،‬خبر شﻮی ﻳﻢ چ‪ 3‬ﻧاروغ ﻳ‪3‬؟‬ ‫خ‪5‬بر‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬ﻧا'اپﻪ را تﻪ د ‪65-‬ې درد پﻴدا شﻮ‪ .‬ورو ورو ډ‪4‬ر‪4‬ده‪ ،‬ﻣجبﻮر شﻮم روغتﻮن تﻪ‬ ‫راغﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﻣ‪5‬ﻮﻧد‪ :‬ﻧﻪ پﻮﻫ‪85‬ې چ‪ 3‬وﻟ‪ 3‬ﻧاروغ شﻮې؟‬ ‫خ‪5‬بر‪' :‬ﻪ درتﻪ وواﻳﻢ‪ ،‬خاﻣﻪ ‪-‬ﻨدﻧﻪ ﻣ‪ 3‬خﻮړﻟ‪ 3‬وه‪.‬‬ ‫ﻣ‪5‬ﻮﻧد‪- :‬ﻨدﻧﻪ باﻳد ترخﻮړﻟﻮ د ﻣخﻪ پاکﻪ پر‪4‬ﻤﻨ‪%‬ﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫خ‪5‬بر‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬ک‪5‬دای ش‪ 3‬پر‪4‬ﻤﻨ‪%‬ﻠ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬وي‪.‬‬ ‫ﻣ‪5‬ﻮﻧد‪$ :‬اﻧتﻪ پر‪4‬ﻤﻨ‪%‬ﻞ بس ﻧﻪ دي‪ .‬باﻳد د پ"اسﻮ پﻪ ﻣحﻠﻮل ﻳا د ﻣاﻟ‪ 3/‬پﻪ اوبﻮ ک‪3‬‬ ‫پر‪4‬ﻤﻨ‪%‬ﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫خ‪5‬بر‪* :‬اﻳﻲ د خاﻣ‪ 3‬او ﻧاپاک‪- 3‬ﻨدﻧ‪ 3‬د خﻮړﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻧاروغ شﻮی وم‪.‬‬ ‫ﻣ‪5‬ﻮﻧد‪ :‬اوس 'ﻨ‪/‬ﻪ ﻳ‪3‬؟‬ ‫خ‪5‬بر‪ :‬اوس ﻳﻮ 'ﻪ *ﻪ ﻳﻢ‪ .‬ډاک"ر را تﻪ درﻣﻞ را ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ﻣ‪5‬ﻮﻧد‪ :‬زه درﻧﻪ ‪$‬ﻢ‪ .‬کﻪ 'ﻪ شﻲ تﻪ دې اړتﻴا وي چ‪ 3‬راﻳ‪ 3‬وړم‪.‬‬ ‫خ‪5‬بر‪ :‬ﻧﻪ وروره‪ ،‬ډ‪4‬ره ﻣﻨﻨﻪ‪ .‬خدای دې *ﻪ درسره وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪74‬‬

‫خبرې اترې‪:‬‬ ‫ظرﻳفﻪ‪ :‬شرﻳف‪ 3‬خﻮرې‪ ،‬خ‪5‬ر خﻮ بﻪ وي‪' ،‬ﻮ ور‪$‬ی *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ را ﻧغﻠ‪3‬؟‬ ‫شرﻳفﻪ‪ :‬ﻧاروغﻪ شﻮې وم‪ .‬د ستﻮﻧﻲ درد را تﻪ پﻴدا شﻮى و‪.‬‬ ‫ظرﻳفﻪ‪' :‬ﻪ دې وک‪7‬ل‪ ،‬ډاک"ر دې وﻟﻴد کﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫شرﻳفﻪ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬وﻣ‪ 3‬ﻟﻴده‪ ،‬د 'ﻮ ور‪$‬ﻮ درﻣﻞ ﻳ‪ 3‬راک‪7‬ل‪ .‬اوس ﻳﻮ 'ﻪ *ﻪ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫ظرﻳفﻪ‪ :‬پام کﻮه شرﻳف‪ 3‬خﻮرې‪ ،‬د ستﻮﻧﻲ خﻮږ ډ‪4‬ره بده ﻧاروغﻲ ده‪.‬‬ ‫شرﻳفﻪ‪ :‬ﻫﻮ خﻮرې‪ ،‬تب‪ 3‬ﻧﻴﻮﻟ‪ 3‬وم‪! ،‬ﻮل بدن ﻣ‪ 3‬خﻮږ‪4‬ده‪.‬‬ ‫ظرﻳفﻪ‪ :‬درﻣﻞ دې پﻪ خپﻞ وخت و خﻮره او استراحت وک‪7‬ه‪.‬‬ ‫شرﻳفﻪ‪ :‬درﻣﻞ خﻮ خﻮرم‪ ،‬خﻮ استراحت ﻧشﻢ کﻮﻻی‪$ ،‬کﻪ ﻟﻮست را ﻧﻪ ت‪5‬ر‪84‬ي‪.‬‬ ‫ظرﻳفﻪ‪ :‬ﻧﻪ خﻮرې‪ ،‬روغتﻴا تر بﻞ ﻫر 'ﻪ ﻣﻬﻤﻪ ده‪ .‬ﻟﻮست بﻪ بﻴا وواﻳ‪.3‬‬ ‫شرﻳفﻪ‪* :‬ﻪ ﻫﻤداس‪ 3‬بﻪ وک‪7‬م‪ ،‬خﻮ پﻪ دې شرط چ‪ 3‬ﻧﻮ!ﻮﻧﻪ دې بﻴا را ک‪7‬ې‪.‬‬ ‫ظرﻳفﻪ‪ :‬وﻟ‪ 3‬ﻧﻪ خﻮرې‪! ،‬ﻮل ت‪5‬ر ﻟﻮستﻮﻧﻪ بﻪ ﻫﻢ درسره تکرار ک‪7‬م‪ .‬خدای دې تا *ﻪ‬ ‫ک‪7‬ي!‬ ‫شرﻳفﻪ‪ :‬کﻮر دې ودان خﻮرې خدای دې *ﻪ درسره وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫خبرې اترې‪:‬‬ ‫عﻠﻲ ‪-‬ﻞ‪ :‬سرداره ست‪7‬ی ﻣﻪ ش‪ .3‬رﻧ‪ ,‬دې وﻟ‪ 3‬ژ‪ 74‬دی؟‬ ‫سردار‪ :‬عﻠﻲ ‪-‬ﻠﻪ‪ ،‬تﻪ خبر ﻧﻪ ﻳ‪ ،3‬ﻧژدې ﻣ‪ 7‬شﻮی وم؟‬ ‫عﻠﻲ ‪-‬ﻞ‪ :‬خدای دې ﻧﻪ ک‪7‬ي سرداره وﻟ‪3‬؟‬ ‫سردار‪ :‬ﻣﻼرﻳا شﻮی وم‪ .‬سخت‪ 3‬تب‪ 3‬ﻣ‪ 3‬کﻮﻟ‪! ،3‬ﻮل ‪$‬ان ﻣ‪ 3‬خﻮږ‪4‬ده‪ ،‬زړه ﻣ‪ 3‬ﻫﻢ را‬ ‫ج‪5/‬ده‪.‬‬ ‫عﻠﻲ ‪-‬ﻞ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬ډ‪4‬ر خپﻪ شﻮم‪ .‬ﻣﻼرﻳا ډ‪4‬ره بده ﻧاروغﻲ ده‪.‬‬ ‫سردار‪ :‬درﻣﻞ ﻣ‪ 3‬وخﻮړل‪ ،‬ﻫغ‪ 3‬ﻧﻮر ﻫﻢ بدتر ک‪7‬م‪ .‬درﻣﻞ ﻫﻢ ‪-‬رم وو او ﻫﻮا ﻫﻢ ډ‪4‬ره‬ ‫تﻮده‪.‬‬ ‫‪75‬‬

‫عﻠﻲ ‪-‬ﻞ‪ :‬پﻮه ﻧشﻮې چ‪ 3‬چ‪5‬رتﻪ د ﻣﻼرﻳا ﻣاشﻲ چ‪5‬چﻠی وې؟‬ ‫سردار‪ :‬د جﻤال کاکا کره تﻠﻠی وم‪' ،‬ﻮ شپ‪ 3‬ﻫﻠتﻪ وم‪ .‬ک‪5‬دای شﻲ ﻫﻠتﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬چ‪5‬چﻠﻰ‬ ‫ﻳﻢ‪.‬‬ ‫عﻠﻲ ‪-‬ﻞ‪' :‬ﻪ پﻮه شﻮې‪ ،‬سرداره چ‪ 3‬ﻫﻠتﻪ بﻪ ﻣاشﻲ چ‪5‬چﻠﻰ ﻳ‪3‬؟‬ ‫سردار‪ :‬د جﻤال کاکا د کﻮر شاوخﻮا د اوبﻮ ډﻧ‪6‬وﻧﻪ دي‪ .‬اوبﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ خﻮسا وي‪ .‬ﻫﻠتﻪ ﻫرو‬ ‫ﻣرو د ﻣﻼرﻳا ﻣاش‪ 3‬شتﻪ‪.‬‬ ‫عﻠﻲ ‪-‬ﻞ‪ :‬چ‪5‬رتﻪ چ‪ 3‬ﻧاپاکﻪ اوبﻪ وي‪ ،‬چ"ﻠﻲ ﻫﻢ زﻳاتﻪ وي‪ .‬ﻫﻠتﻪ ﻣﻼرﻳا او ﻧﻮرې ﻧاروغ‪9‬‬ ‫پﻴدا ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫سردار‪ :‬ک‪5‬دای شﻲ د ﻣﻼرﻳا د ﻧاروغ‪ 9‬ﻣخﻪ وﻧﻴﻮل شﻲ؟‬ ‫عﻠﻲ ‪-‬ﻞ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬خﻮ ډ‪4‬ر ستﻮﻧزﻣﻦ کار دی‪ .‬ﻣﻮږ کﻮﻻی شﻮ د ﻧاپاکﻮ اوبﻮ ډﻧ‪6‬وﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ‬ ‫ﻳﻮسﻮ او د شپ‪ 3‬د خﻮب پﻪ ﻣﻬال تر پشﻪ خاﻧ‪ 3‬ﻻﻧدې 'ﻤﻠﻮ‪.‬‬ ‫سردار‪ :‬ﻣﻨﻨﻪ عﻠﻲ ‪-‬ﻠﻪ‪ .‬دواړه بﻪ د جﻤال کاکا کﻠﻲ تﻪ ورشﻮ او ﻫغﻮی تﻪ بﻪ پﻪ دې اړه سﻼ‬ ‫ﻣشﻮرې ور ک‪7‬و‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫روغتﻴا شتﻤﻨﻲ ده‪ ،‬پﻪ ارز*ت ﻳ‪ 3‬ﻫغﻪ ﻣﻬال پﻮﻫ‪85‬و چ‪ 3‬ﻧاروغﻪ شﻮ‪ .‬اﻧسان پﻪ ژوﻧد‬ ‫ک‪ 3‬ﻫروﻣرو ﻧاروغﻪ ک‪85‬ي‪ .‬د ﻧاروغ‪ 9‬پر ﻣﻬال باﻳد ډاک"ر تﻪ ورشﻮ او د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻻر*ﻮوﻧ‪3‬‬ ‫سره سﻢ درﻣﻞ وخﻮرو‪ .‬د ډاک"ر ﻟﻪ ﻣعاﻳﻨ‪ 3‬ﻧﻪ پرتﻪ باﻳد پخپﻞ سر د درﻣﻞ ﻟﻪ خﻮړﻟﻮﻧﻪ ډډه‬ ‫وک‪7‬و‪* ،‬اﻳﻲ بدن تﻪ د ‪ 3"-‬پر ‪$‬ای زﻳان ور ورس‪85‬ي‪ .‬کﻪ ﻧاروغﻲ ډ‪4‬ره وي‪ ،‬باﻳد روغتﻮن‬ ‫تﻪ ﻻړ شﻮ‪ ،‬او د ډاک"ر تر ﻻر*ﻮوﻧ‪ 3‬ﻻﻧدې درﻣﻞ وخﻮرو‪ .‬ﻧاروغ د ﻧاروغ‪ 9‬پر ﻣﻬال ډ‪4‬ر‬ ‫ﻧﻬﻴﻠﻲ ک‪85‬ي‪ .‬باﻳد پﻮ*تﻨ‪ 3‬تﻪ ﻳ‪ 3‬ورشﻮ‪' ،‬ﻪ ﻣرستﻪ چ‪ 3‬ﻣﻮ ﻟﻪ ﻻسﻪ ک‪85‬ي باﻳد ورسره ﻳ‪3‬‬ ‫وک‪7‬و‪ .‬دا د ﻧاروغ پر روحﻴﻪ *ﻪ تاثﻴر کﻮي‪ ،‬ﻧاروغ پرې خﻮشحاﻟ‪85‬ي‪ ،‬روحﻴات ﻳ‪ 3‬پﻴاوړي‬ ‫ک‪85‬ي او د روغتﻴا احساس کﻮي‪.‬‬ ‫‪76‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻣرک‪ 3‬پﻪ '‪5‬ر دې ﻳﻮ د بﻞ حال و پﻮ*تﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او پﻪ ﻻﻧدې ډول دې‬ ‫خبرې وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬ظرﻳفﻪ! د ﻻس او پ‪+‬ﻮ بﻨدوﻧﻪ ﻣ‪ 3‬درد کﻮي‪ ،‬چا تﻪ ﻻړ شﻢ‪.‬‬ ‫ظرﻳف‪ :‬شرﻳف جاﻧﻪ‪ ،‬پﻪ (بر کﻠﻲ) ک‪ 3‬د داخﻠﻪ ﻧاروغﻴﻮ ﻳﻮ ډ‪4‬ر پﻮه ډاک"ر دی‪ .‬ﻫغﻪ تﻪ‬ ‫ورشﻪ‪.‬‬ ‫'ﻨ‪/‬ﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬پﻴدا ک‪7‬م؟ کﻪ وخت ﻟرې تﻪ را سره ﻻړ شﻪ‪.‬‬ ‫اوس خﻮ وز‪-‬ار ﻧﻪ ﻳﻢ‪ .‬ﻣازدﻳ‪/‬ر تﻪ بﻪ دواړه ﻻړ شﻮ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ دې د‬ ‫تخت‪ 3‬پر ﻣخ وﻟﻴکﻲ او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬دې استعﻤال ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻻﻣﻞ‬ ‫‪ _٦‬زﻳاﻧﻤﻦ‬

‫‪ _٢‬روغتﻮن‬ ‫‪ _٧‬ﻧاورﻳﻦ‬

‫‪ _٣‬درﻣﻞ‬

‫‪ _٤‬درﻣﻠتﻮن‬

‫‪! _٥‬ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮال‬

‫‪' _٤‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او پﻪ چﻮکاټ ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮو‬ ‫کﻠﻴﻤﻮ ﻧﻪ دې جﻤﻠ‪ 3‬جﻮړې ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫ډاک"ر‪ ،‬روغتﻮن‪ ،‬روغتﻴا‪ ،‬شتﻤﻨﻲ‪ ،‬شرﻳفﻪ‪ ،‬ظرﻳفﻪ‪ ،‬ﻣ‪5‬ﻮﻧد‪ ،‬خ‪5‬بر‪ ،‬ﻧاروغ‪ ،‬تﻪ‪ ،‬دی‪ ،‬ده‪ ،‬ﻻړ‪،‬‬ ‫شﻲ‪ ،‬باﻳد‪.‬‬ ‫‪ _٥‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ‪ ،‬ﻳﻮ د ډاک"ر او بﻞ د ﻧاروغ پﻪ رول ک‪ 3‬د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‬ ‫او پﻪ ﻻﻧدې ډول دې خبرې وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫‪77‬‬

‫ﻧاروغ‪ :‬ﻧﻪ پﻮﻫ‪85‬م ډاک"ر صاحب ‪65-‬ه ﻣ‪ 3‬خﻮږ‪84‬ي‪.‬‬ ‫ډاک"ر‪ :‬د شپ‪ 3‬دې 'ﻪ خﻮړﻟﻲ دي؟‬ ‫ﻧاروغ‪ :‬ﻟﻮبﻴا او ﻳﻮ 'ﻪ ‪-‬ﻨدﻧﻪ‪.‬‬ ‫ډاک"ر‪ :‬پر ﻣ‪5‬ز 'ﻤﻠﻪ چ‪ 3‬ﻣعاﻳﻨﻪ دې ک‪7‬م‪.‬‬ ‫ﻧاروغ‪ :‬داک"ر صاحب ﻧاروغﻲ‪ ،‬خﻮ بﻪ ﻣ‪ 3‬خطرﻧاکﻪ ﻧﻪ وي؟‬ ‫ډاک"ر‪ :‬ﻧﻪ داس‪' 3‬ﻪ ﻧشتﻪ‪ ،‬تاسﻮ خپﻠ‪ 3‬روغتﻴا تﻪ ﻫ‪ &5‬پام ﻧﻪ کﻮئ‪.‬‬ ‫ﻧاروغ‪ :‬وﻟ‪ 3‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮږ خﻮ ﻧﻪ غﻮاړو چ‪ 3‬ﻧاروغﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫ډاک"ر‪ :‬تاسﻮ پﻮﻫ‪85‬ئ چ‪ 3‬د خاﻣﻮ خﻮړو او ﻧاپاکﻪ ‪-‬ﻨدﻧ‪ 3‬خﻮړل 'ﻮﻣره ضرر ﻟري؟‬ ‫‪ _٦‬ﻳﻮ تﻦ زده کﻮوﻧکی دې د ﻟﻮست د ﻟﻨ‪ 6‬ﻣطﻠب پﻪ اړوﻧد خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻫر ﻳﻮ د خپﻞ ﻣﻠ‪/‬ري د پﻮ*تﻨ‪ 3‬پﻪ اړه ﻳﻮه ﻣحاوره وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪3‬‬ ‫ور‪ 3$‬د پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ 3‬دې وواﻳﻲ‪.‬‬

‫د خﻮشحال خ"ک پﻪ ژبﻪ برکت شﻪ‬ ‫کــــﻪ د ﻧظﻢ کــﻪ د ﻧثر کــﻪ د خط دی‬

‫چ‪ 3‬وﻳﻞ کــــ‪7‬ه پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻟــــــﻪ ﻫــــره بابﻪ‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻣ‪ 3‬حـــــــــق دی ب‪ 3‬حسابﻪ‬

‫‪78‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣﻌاصر ادبﻲ ﻧثر‬

‫ﻧظﻢ او ﻧثر دواړه د ﻣفکﻮرو او ﻣفاﻫﻴﻤﻮ د ﻟ‪85‬دوﻟﻮ وسﻴﻠ‪ 3‬دي‪ .‬ﻧثر د ﻧظﻢ پﻪ پرتﻠﻪ‬ ‫ډ‪4‬ر کارول ک‪85‬ي‪ .‬ﻻﻣﻞ ﻳ‪ 3‬دا دی چ‪ 3‬ﻧثر اسان دی‪ ،‬ﻫر ﻟﻴکﻮﻧکی ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻠی شﻲ او ﻫر‬ ‫ډول ﻣﻮضﻮع پک‪ 3‬بﻴاﻧﻮﻻی شﻲ‪ .‬ﻧظﻢ بﻴا د ﻧثر پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ 3‬ستﻮﻧزﻣﻦ دی‪$ ،‬کﻪ وزن او‬ ‫ﻗافﻴﻪ پک‪ 3‬اړﻳﻦ دي‪ .‬ﻧثر د ﻣعﻨا‪ ،‬ﻟفظ او ﻣﻬال ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ډ‪4‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬ادبﻲ‬ ‫ﻣعاصر ﻧثر دی‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬تاس‪ 3‬تﻪ در پ‪5‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫کﻪ ور‪$‬ﻨ‪ 9‬خبرې پﻪ ﻟﻴکﻨ‪ 9‬ب‪2‬ﻪ وي‪ ،‬پﻪ 'ﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪8‬ي؟‬ ‫‪79‬‬

‫ﻧثر عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬د شﻴﻨدﻟﻮ او پاشﻠﻮ ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬پﻪ اصطﻼحﻲ ﻣعﻨا سره ﻧثر ﻫغﻪ کﻼم دی‬ ‫چ‪ 3‬وزن او ﻗافﻴﻪ و ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ادب '‪75‬وﻧکﻲ د ادبﻴاتﻮ د اوسﻨﻲ تعبﻴر ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د ﻳﻮې ژب‪! 3‬ﻮل‬ ‫ﻟﻴکﻠﻲ (تحرﻳري) او ﻧاﻟﻴکﻠﻲ (شفاﻫﻲ) ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر اثار چ‪ 3‬ﻫﻨري ارز*ت وﻟري‪ ،‬ادبﻴات‬ ‫‪2-‬ﻲ‪ .‬دغﻪ ادبﻲ ﻫﻨري اثر باﻳد پﻪ داس‪ 3‬ژبﻪ بﻴان شﻮی وي چ‪ 3‬ﻫﻢ د !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ﻫ‪5‬ﻨداره وي‬ ‫او ﻫﻢ پﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻲ او اور‪4‬دوﻧکﻲ ک‪ 3‬ﻳﻮ عاطفﻲ احساس پﻴدا ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻨري او ادبﻲ ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ 3‬د ﻟﻴکﻮال ذوق‪ ،‬احساس او تﻤاﻳﻼت د واﻗعﻴت او ﻣطﻠب د‬ ‫افادې ﻟپاره بﻨس"ﻴز حﻴثﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫ﻟﻴکﻮال ﻫغﻪ 'ﻪ چ‪ 3‬ﻟﻴدﻟﻲ‪ ،‬اور‪4‬دﻟﻲ‪ ،‬احساس ک‪7‬ي او ﻳا ﻳ‪ 3‬پﻪ ذﻫﻦ او خﻴال ک‪3‬‬ ‫ت‪5‬ر‪84‬ي‪ ،‬بﻴاﻧﻮي‪ ،‬خﻮ د تحﻘﻴﻘﻲ او عﻠﻤﻲ ﻟﻴکﻨﻮ پﻪ '‪5‬ر دﻟﻴﻞ راوړﻟﻮ تﻪ ﻫ‪ &5‬اړتﻴا ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫ﻫﻨرﻳت ﻳا ﻫﻨري ارز*ت ﻫغﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧﻪ ده چ‪ 3‬ادبﻲ او غ‪5‬ر ادبﻲ ﻟﻴکﻨ‪ 3‬سره ب‪5‬ﻠﻮي‪ .‬پﻪ ادبﻲ‬ ‫ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ 3‬د ﻟﻴکﻮال پﻪ استعداد او فﻨﻲ ﻣﻬارت پﻮرې اړه ﻟري چ‪ 3‬اﻧساﻧﻲ رواﻧﻲ حاﻻت‪ ،‬د‬ ‫خﻠکﻮ ﻫﻴﻠ‪ 3‬او غﻮ*تﻨ‪ ،3‬جذبات‪ ،‬او احساسات او عﻮاطف پﻪ اﻟفاظﻮ ک‪' 3‬ﻨ‪/‬ﻪ اﻧ‪%‬ﻮر او‬ ‫راوﻧغاړي‪ ،‬ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري (ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻳا اور‪4‬دوﻧکﻲ) تﻪ ﻳ‪ 3‬وﻟ‪85‬دوي او د ﻫغﻪ پﻪ عﻮاطفﻮ ک‪3‬‬ ‫خﻮ‪+$‬ت راوﻟﻲ‪ .‬پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ډ‪4‬ر ﻫﻨري ادبﻲ اثار ﻟري چ‪ 3‬ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻧاﻟﻴکﻠﻲ او ﻟﻴکﻠﻲ‬ ‫ډول پﻪ ﻧظﻢ او ﻧثر ک‪ 3‬ﻣﻮجﻮدې دي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣﻨثﻮرو ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻣسجع ﻧثر ﻧﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ 3‬د ﻧﻦ ور‪ 3$‬تر رواﻧﻮ‪ ،‬ساده او د ﻫﻨر او *کﻼ پﻪ ‪-‬ا‪1‬ﻪ‬ ‫سﻤبال ﻧثروﻧﻪ ﻫﻢ شاﻣﻞ دي‪.‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ادبﻲ ﻧثر ﻟﻪ (‪ )١٩٥٠‬عﻴسﻮي کال ﻧﻪ وروستﻪ وده او پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ 3‬ده‪ .‬ادبﻲ !ﻮ!ﻪ‪،‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬داستان‪ ،‬روﻣان‪ ،‬ډراﻣﻪ‪ ،‬طﻨز د ﻧﻨﻲ ادبﻲ او ﻫﻨري ﻧثر ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬دي چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻻﻧدې ډول ﻳ‪ 3‬در پ‪5‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪ _١‬ادبﻲ !ﻮ!ﻪ‬ ‫د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ‪$‬اﻧ‪7/‬ی ډول دی چ‪ 3‬د شکﻞ پﻪ ﻟحاظ ﻟﻪ ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ 'خﻪ وړه وي‬ ‫او د ﻣضﻤﻮن پﻪ ﻟحاظ ﻫر ډول ﻣطاﻟب پک‪ 3‬راتﻼی شﻲ‪ .‬پﻪ ادبﻲ !ﻮ!ﻪ ک‪ 3‬شاعراﻧﻪ تخﻴﻞ کﻢ‬ ‫‪80‬‬

‫وي‪ ،‬واﻗعﻲ پ‪ 3+5‬پک‪75' 3‬ل ک‪85‬ي او ﻟﻮبغاړي ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ واﻗعﻲ خﻠک وي‪.‬‬ ‫د ﻣعاصر ﻫﻨري ﻧثر دغﻪ ډول‪$ ،‬ﻴﻨﻮ ادبپﻮﻫاﻧﻮ د (ﻣﻨثﻮر شعر) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻳاد ک‪7‬ي‪$ ،‬کﻪ‬ ‫ﻼ ﻧثر دی‪ ،‬خﻮ شعري کﻴفﻴت ﻟري‪ .‬د ﻳﻮ حﻘﻴﻘت او واﻗعﻴت پﻪ اړه پﻪ حکاﻳﻮي ب‪2‬ﻪ پﻪ زړه‬ ‫اص ً‬ ‫پﻮرې تشرﻳح او تﻮضﻴح کﻮي‪ .‬دا تﻮضﻴح او تشرﻳح پﻪ داس‪ 3‬رﻧ‪/‬ﻴﻨﻮ اﻟفاظﻮ ک‪ 3‬ﻧغ‪+‬ت‪ 3‬وي‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ بشري احساس او عﻮاطفﻮ ژور اغ‪5‬ز کﻮي‪ .‬د ادبﻲ !ﻮ!‪ 3‬غﻮره ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د‬ ‫ﻣعاصر ﻟﻴکﻮال او ﻧثر ﻟﻴکﻮﻧکﻲ ‪-‬ﻞ پاچا اﻟفت پﻪ غﻮره ﻧثروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻣﻮﻧدﻻی شﻮ‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬دوه‬ ‫جﻨازې‪ ،‬دوه دﻫﻘاﻧان او ﻧﻮر‪. ...‬‬ ‫‪ _٢‬ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪ #‬ادب ک‪ )Short story( 3‬بﻠﻞ ک‪85‬ي‪ .‬ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ د ﻧثري کﻴسﻮ ﻳﻮ ډول دی‪،‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه او ﻟﻪ داس‪ 3‬عﻨاصرو 'خﻪ جﻮړه وي چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ت‪7‬ﻟﻲ او ﻳﻮ د بﻞ تر اغ‪5‬ز ﻻﻧدې‬ ‫وي‪ .‬ﻣﻮضﻮع د خپﻠﻮ حدودو پﻪ چﻮکاټ ک‪ 3‬راﻧغاړي‪ ،‬ب‪ 3‬ضرورتﻪ خبرې پک‪$ 3‬ای ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د تاثر او اغ‪5‬ز ﻳﻮواﻟی پک‪ 3‬ﻳﻮازﻳﻨی شرط دی‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻧاول‬ ‫ﻧاول د ﻻتﻴﻨﻲ ژب‪ 3‬کﻠﻤﻪ ده‪ .‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪ 3‬ﻧﻮی‪ ،‬تازه او عجﻴبﻪ '‪5‬ز دی‪ .‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح‬ ‫ک‪ 3‬ﻫغ‪ 3‬ادبﻲ ﻧثري کﻴس‪ 3‬ﻳا داستان تﻪ واﻳﻲ چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪' 3‬خﻪ ﻟﻮی او ﻟﻪ روﻣان‬ ‫'خﻪ ﻟﻨ‪ 6‬وي‪ .‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻲ چﻮکاټ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬طرح‪ ،‬اصﻠﻲ او فرعﻲ کرک"روﻧﻪ‪ ،‬ﻣکاﻟﻤ‪ 3‬او د‬ ‫کﻴس‪ 3‬پﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻨ‪ #‬او پای ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬سره ﻳ‪ 3‬تﻮپﻴر پﻪ دې ک‪ 3‬دی چ‪ 3‬ﻫﻢ پک‪ 3‬پ‪3+5‬‬ ‫پﻪ تفصﻴﻞ سره بﻴاﻧ‪85‬ي او ﻫﻢ ﻳ‪ 3‬کرکتروﻧﻪ زﻳات وي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬روﻣان‬ ‫روﻣان فراﻧسﻮي کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ فرﻫﻨ‪/‬ﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻣعﻨا خﻴاﻟﻲ داستاﻧﻮﻧﻪ او پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ ک‪3‬‬ ‫د ﻣﻴﻨ‪ 3‬او ﻣحبت کﻴس‪ 3‬راغﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ 3‬ﻫغ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫‪81‬‬

‫ﻧاول 'خﻪ اوږده وي‪.‬‬ ‫د ژوﻧد ډ‪4‬رې او ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠ‪ 3‬خﻮاوې پک‪ 3‬ﻣﻨعکس شﻮې وي او د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ پ‪+5‬ﻮ اﻧ‪%‬ﻮر پﻪ‬ ‫ادبﻲ ﻗاﻟب ک‪$ 3‬اﻳﻮي‪.‬‬ ‫د جﻮړ*ت پﻪ ﻟحاظ ﻟﻪ ﻧاول سره دوﻣره تﻮپﻴر ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳﻮازې د ﻣﻮضﻮع پﻪ اﻧتخاب او د‬ ‫واﻗعﻴتﻮﻧﻮ پﻪ '‪75‬ﻟﻮ ک‪ 3‬تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ دا چ‪ 3‬پﻪ ﻧاول ک‪ 3‬ﻫﻤ‪5‬شﻪ واﻗعﻴتﻮﻧﻪ د عﻠﻤﻲ اصﻮﻟﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪75' 3‬ل ک‪85‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ روﻣان ک‪ 3‬پﻪ خﻴاﻟﻲ ډول‪ .‬ﻳعﻨ‪ 3‬کﻮشش ک‪85‬ي چ‪ 3‬خﻴاﻟﻲ‬ ‫واﻗعات ﻟﻮستﻮﻧکﻲ تﻪ پﻪ ر*تﻴﻨ‪ 3‬ب‪2‬ﻪ وړاﻧدې ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬داستان‬ ‫داستان د حﻤاسﻲ ادب ﻳﻮ ‪$‬اﻧتﻪ فﻮرم دی‪ .‬د جﻮړ*ت پﻪ ﻟحاظ تر وړې کﻴس‪ 3‬ﻟﻮی او‬ ‫ﻟﻪ ﻧاول 'خﻪ وړوکی وي‪.‬‬ ‫'رﻧ‪/‬ﻪ چ‪ 3‬داستان حکاﻳتﻲ ب‪2‬ﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ د ﻧاول پﻪ تﻨاسب ﻳ‪ 3‬تخﻴﻠﻲ جﻨبﻪ زﻳاتﻪ وي‪.‬‬ ‫پﻪ داستان ک‪ 3‬د ﻫﻨري ﻗﻬرﻣان پر ژوﻧد پﻮره ر‪1‬ا اچﻮل ک‪85‬ي او د ‪6-‬ون کﻮوﻧکﻮ شﻤ‪5‬ر ﻳ‪3‬‬ ‫ﻫﻢ د وړې کﻴس‪ 3‬د ‪6-‬ون کﻮوﻧکﻮ پﻪ پرتﻠﻪ زﻳات وي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬ډراﻣﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻲ کﻠﻤ‪( 3‬ډراو) ﻧﻪ ﻣشتق شﻮې چ‪ 3‬د عﻤﻞ او ک‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح‬ ‫ک‪ 3‬ﻫغﻪ ادبﻲ اثر تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬د ډﻳاﻟﻮګ ﻳا خبرو اترو پﻪ شکﻞ ﻟﻴکﻞ شﻮی وي او دا‬ ‫خبرې د ﻟﻮبغاړو پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬رواﻧ‪ 3‬وي‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا‪ :‬ډراﻣﻪ د ﻳﻮې ژوﻧدۍ کﻴس‪ 3‬ﻧﻮم دی‬ ‫چ‪! 3‬ﻮل احساسات او جذبات پک‪ 3‬د حرکت او خﻮ‪5$‬دو پﻪ واسطﻪ 'ر‪-‬ﻨد‪84‬ي او ﻫره پ‪+5‬ﻪ‬ ‫ﻼ پﻪ ستر‪-‬ﻮ *کاري‪ .‬ډراﻣﻪ دوې برخ‪ 3‬ﻟري‪ :‬تراژﻳدي او کﻤ‪65‬ي‪.‬‬ ‫عﻤ ً‬ ‫پﻪ تراژﻳدي ډراﻣﻪ ک‪ 3‬د ﻫﻨري اثر پر ﻗﻬرﻣان پﻪ تراژﻳدي ډول خبرې ک‪85‬ي او صحﻨﻪ داس‪3‬‬ ‫تﻤثﻴﻠﻮي چ‪ 3‬ﻟﻴدوﻧکﻲ غﻤجﻦ او د تاثر پﻪ حاﻟت ک‪ 3‬وساتﻲ‪ .‬پﻪ کﻤ‪65‬ي ک‪ 3‬صحﻨ‪ 3‬پﻪ‬ ‫داس‪ 3‬ډول اجرا ک‪85‬ي چ‪ 3‬خﻠک وخﻨدوي‪ .‬د ادبپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ ﻧظر ډراﻣاﻳ‪ 3‬وحدتﻮﻧﻪ (د وخت‪،‬‬ ‫‪$‬ای او د عﻤﻞ وحدت) د ډراﻣ‪ 3‬د فﻦ بﻨس"ﻴز تﻮکﻲ دي‪.‬‬ ‫‪82‬‬

‫د جﻮړ*ت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ډراﻣﻪ درې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫‪ _٢‬راډﻳﻮي ډراﻣﻪ‪ _٣ ،‬تﻠﻮﻳزﻳﻮﻧﻲ ډراﻣﻪ‬ ‫‪ _١‬د س"‪5‬ج ډراﻣﻪ‪.‬‬ ‫(فﻠﻤﻮﻧﻪ او ﻧﻨدارې پک‪ 3‬را‪$‬ﻲ) ﻫره ﻳﻮه ﻳ‪$ 3‬اﻧ‪7/‬ې ژبﻪ او وساﻳﻞ ﻟري‪.‬‬ ‫ډراﻣﻪ درې برخ‪( :3‬پﻴﻞ‪ ،‬اوج او پای) ﻟري‪.‬‬ ‫پﻴﻞ ﻳ‪ 3‬باﻳد داس‪ 3‬وي چ‪ 3‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ‪ ،‬اور‪4‬دوﻧکﻲ ﻳا ﻟﻴدوﻧکﻲ ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره ﻳﻮسﻲ‪ .‬د‬ ‫کﻴس‪ 3‬پﻴﻞ د کﻴس‪ 3‬اوج تﻪ ﻻر ﻫﻮاروي‪ .‬د ډراﻣ‪ 3‬پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻟﻮبغاړو (کرک"روﻧﻮ)‬ ‫تر ﻣﻨ‪! #‬کر ﻳا کشﻤکش را ﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪85‬ي چ‪ 3‬دې تﻪ د ډراﻣ‪ 3‬اوج واﻳﻲ‪ .‬دا غﻮ!ﻪ بﻴا د ډراﻣ‪3‬‬ ‫پﻪ پای ک‪ 3‬اﻳﻠﻪ ک‪85‬ی ﻳا خﻼص‪85‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ډراﻣﻪ د عبداﻻکبرخان اکبر ((درې ﻳتﻴﻤان)) ده چ‪ 3‬پﻪ ‪١٩٢٧‬عﻴسﻮي‬ ‫کال ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻠ‪ 3‬ده‪ .‬تر دې وروستﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮﻧخﻮا او افغاﻧستان ک‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د ډراﻣ‪3‬‬ ‫ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ ﻣخﻪ ک‪7‬ې ده‪ .‬د س"‪5‬ج‪ ،‬راډﻳﻮ او تﻠﻮﻳزﻳﻮن ﻟپاره ‪ 32-‬ډراﻣ‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬طﻨز‬ ‫طﻨز عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ .‬فرﻫﻨ‪/‬ﻮﻧﻮ د طﻨز ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻧاز او کرشﻤﻪ‪ ،‬پ‪5‬غﻮر او ﻣسخره کﻮل‬ ‫راوړي‪ .‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ 3‬د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ډول دی چ‪ 3‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻟﻴکﻮال‬ ‫اصﻠﻲ ﻣﻘصد ﻧﻴﻮکﻪ (اﻧتﻘاد) وي‪ ،‬خﻮ اﻧتﻘاد ﻳ‪ 3‬د شﻮخ‪ 9‬پﻪ ب‪2‬ﻪ او ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا د تﻤسخر پﻪ‬ ‫جاﻣﻪ ک‪ 3‬ﻧغ‪+‬تی وي‪ .‬د وﻳﻨا ﻟﻤﻦ او اﻧدازه ﻳ‪ 3‬پﻪ زړه پﻮرې او د !ﻮکﻮ !کاﻟﻮ پﻪ شکﻞ وي‪.‬‬ ‫زﻳاتره وخت پک‪ 3‬ﻣساﻳﻞ سرچپﻪ (ﻣعکﻮس) ﻣطرح ک‪85‬ي‪ .‬طﻨز پﻪ واﻗعﻴت ک‪ 3‬ﻫغﻪ ترخﻪ‬ ‫خﻨدا ده چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د خﻠکﻮ پﻪ ﻧاوړه اعﻤاﻟﻮ‪ ،‬عاداتﻮ‪ ،‬اخﻼﻗﻮ او افکارو باﻧدې ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬ادبﻲ راپﻮرتاژ‪:‬‬ ‫د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ‪$‬اﻧ‪7/‬ی ژاﻧر دی‪ .‬ﻟﻪ عادي راپﻮرتاژ سره ﻳ‪ 3‬اصﻠﻲ تﻮپﻴر دادی چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫ادبﻲ راپﻮرتاژ ک‪ 3‬د پ‪ 3+5‬تعبﻴر‪ ،‬تفسﻴر او تحﻠﻴﻞ پﻪ ادبﻲ او ﻫﻨري ژبﻪ شﻮی وي‪ .‬ددې ډول‬ ‫راپﻮرتاژ ﻟﻴکﻮﻧکی پ‪+5‬ﻮ تﻪ پﻪ دﻗﻴق ﻧظر ‪-‬ﻮري او ﻟﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ خپﻞ برداشت د تخﻴﻞ پﻪ ﻣﻠتﻴا‬ ‫پﻪ خﻮږه ﻫﻨري ژبﻪ وړاﻧدې کﻮي‪.‬‬

‫‪83‬‬

‫‪ _٩‬سفرﻧاﻣﻪ‬ ‫پﻪ سفرﻧاﻣﻪ ک‪ 3‬سفر کﻮوﻧکی خپﻠ‪ 3‬خاطرې د ﻗﻠﻢ پﻪ ژبﻪ او د ادب پﻪ ادا خﻮﻧدي کﻮي‬ ‫او راتﻠﻮﻧکﻮ ﻧسﻠﻮﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻳاد‪-‬ار پﻪ شکﻞ پر‪84‬دي‪ .‬پﻪ ﻧ‪7‬ﻳﻮال ادب ک‪ 3‬سفرﻧاﻣ‪ 3‬اوږده ﻣخﻴﻨﻪ‬ ‫ﻟري‪ .‬پﻪ سفرﻧاﻣﻪ ک‪ 3‬دعﻠﻤﻲ تحﻘﻴﻘاتﻮ ﻟپاره پﻪ زړه پﻮرې ﻣﻮاد پﻴدا ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _١٠‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫دا ﻫغﻪ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬پﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ې ادبﻲ او ﻫﻨري ب‪2‬ﻪ ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬ﻣﻬﻢ اﻧتﻘادي‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فﻠسفﻲ او ادبﻲ ﻣساﻳﻞ ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي‪ .‬او د ادﻳباﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬تبادﻟﻪ‬ ‫ک‪85‬ي‪ .‬د ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ژبﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻨري او د تحﻠﻴﻞ رﻧ‪ ,‬پرې غاﻟب وي‪ .‬ﻟﻪ استعارو‪ ،‬کﻨاﻳﻮ‪ ،‬تشبﻴﻬاتﻮ‬ ‫او ﻧﻮرو ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ 'خﻪ پک‪ 3‬کار اخﻴستﻞ شﻮی وي‪ .‬ژبﻪ ﻳ‪ 3‬خﻮږه او د ﻟﻴکﻨ‪ 3‬طرز ﻳ‪3‬‬ ‫دوﻣره پﻪ زړه پﻮرې وي چ‪ 3‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻟﻮستﻨﻪ ﻧﻪ ﻣ‪847‬ي‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د اوسﻨﻲ تعبﻴر پﻪ اساس د ﻳﻮې ژب‪! 3‬ﻮل ﻟﻴکﻨﻲ او ‪7-‬ﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر اثار چ‪3‬‬ ‫ﻫﻨري ارز*ت وﻟري‪ ،‬ادبﻴات ‪2-‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻨري ﻧثر ک‪ 3‬ﻟﻴکﻮال !ﻮل ﻣفاﻫﻴﻢ د اﻟفاظﻮ پﻪ ﻗاﻟب ک‪ 3‬پﻪ تخﻴﻠﻲ ‪$‬ﻮاک سره‬ ‫‪$‬اﻳﻮي‪ .‬دغﻪ تخﻴﻠﻲ ‪$‬ﻮاک پﻪ بشري احساس او عﻮاطفﻮ ژور اغ‪5‬ز کﻮي او را پاروي‬ ‫ﻳ‪.3‬‬ ‫ﻫﻨرﻳت ﻳا ﻫﻨري ارز*ت ﻫغﻪ بﻨس"ﻴزه ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧﻪ ده چ‪ 3‬ادبﻲ ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ﻟﻪ ﻧﻮرو غ‪5‬ر ادبﻲ‬ ‫ﻟﻴکﻨﻮ 'خﻪ ب‪5‬ﻠﻮي‪.‬‬ ‫ﻣعاصرې ادبﻲ ﻫﻨري ﻟﻴکﻨ‪ 3‬د ب‪ 32‬ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫ادبﻲ !ﻮ!ﻪ‪ ،‬ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬روﻣان‪ ،‬ډراﻣﻪ‪ ،‬طﻨز‪ ،‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬ادبﻲ راپﻮرتاژ او‬ ‫ﻧﻮر‪. ...‬‬ ‫‪84‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم تﻪ دې ‪$‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻣتﻦ اصﻠﻲ ﻣفﻬﻮم‬ ‫دې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٣‬ﻠﻮرتﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او د ادبﻲ ﻣعاصر ﻧثر پﻪ اړه‬ ‫دې ﻳﻮه ﻳﻮه دﻗﻴﻘﻪ خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ خپﻞ وار سره تراژﻳدي او‬ ‫دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې ﻳﻮه کﻤ‪65‬ي ﻧﻨداره د حرکاتﻮ ﻟﻪ ﻻرې تﻤثﻴﻞ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ 'ﻠﻮر ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د خپﻞ سفر پﻪ اړوﻧد ﻳﻮ‬ ‫راپﻮر ترتﻴب ک‪7‬ي‪ ،‬د ډﻟ‪ 3‬استازی دې د خپﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬پﻪ استازﻳتﻮب د خپﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬ترتﻴب شﻮی‬ ‫راپﻮرتاژ ﻧﻮرو تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ادبﻲ ﻫﻨري ﻧثر ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻧثري ﻟﻴکﻨﻮ سره 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫ﻳﻮه ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ تﻮکﻮ 'خﻪ جﻮړه وي؟‬ ‫د ﻧاول او ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬تﻮپﻴر پﻪ 'ﻪ ک‪ 3‬دی؟‬ ‫ادبﻲ راپﻮرتاژ او ژورﻧاﻟﻴستکﻲ راپﻮرتاژ 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫طﻨز ﻟﻪ ډراﻣ‪ 3‬سره 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫'ﻮ ډوﻟﻪ ډراﻣ‪ 3‬پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫ډراﻣﻪ خپﻞ پ‪5‬غام 'ﻨ‪/‬ﻪ ﻟﻴدوﻧکﻮ تﻪ وړاﻧدې کﻮي؟‬ ‫‪ _٧‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې د ﻫر ادبﻲ ﻫﻨري ﻧثر پﻪ اړه پﻪ ﻟﻨ‪6‬ﻳز سره‬ ‫درې درې دﻗﻴﻘ‪ 3‬خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪85‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ 3‬د چاپ‪5‬رﻳال ساتﻨ‪ 3‬پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣطﻠب وﻟﻴکﻲ چ‪ 3‬تر ﻟسﻮ کر*ﻮ‬ ‫کﻢ ﻧﻪ وي او د بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ 3‬دې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻣعاصر ﻧثر ﻻﻧدې ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ وﻟﻮﻟئ او خﻮﻧد ترې واخﻠئ‪.‬‬

‫ب‪ 3‬زړه‬ ‫د اﻳﻤان ‪$‬ای زړه دی او دی ب‪ 3‬زړه دی‪.‬‬ ‫چ‪ 3‬وړوکی و‪ ،‬ﻟﻪ شﻴشکﻮ او پ‪5‬رﻳاﻧﻮ ډار‪4‬ده چ‪ 3‬ﻟ‪ 8‬غﻮﻧدې ﻟﻮی شﻮ د ﻣﻼ صاحب‬ ‫ﻟﻪ ډاره پﻪ سبق ﻧﻪ پﻮﻫ‪5‬ده‪.‬‬ ‫اوس چ‪ 3‬ﻟﻮی دی‪ ،‬د خان ډار‪ ،‬د ﻣﻠک ډار‪ ،‬د حاکﻢ ډار ﻳ‪ 3‬پﻪ زړه ک‪! 3‬ﻴﻨ‪$ ,‬ای‬ ‫ﻧﻴﻮﻟی دی‪ .‬پﻪ ﻻره ک‪ 3‬ورسره د غﻠﻮ و‪4‬ره ده او پﻪ کﻮر ک‪ 3‬د غﻠﻴﻤاﻧﻮ ﻟﻪ و‪4‬رې خﻮب ﻧﻪ‬ ‫ور‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ خداﻳﻪ‪ ،‬پﻪ کﻮم زړه ک‪ 3‬چ‪ 3‬دغﻮﻣره ډ‪4‬رې و‪4‬رې وي‪ ،‬ستا و‪4‬ره ډ‪4‬ره ‪$‬ای ﻧﻪ شﻲ‬ ‫پﻴدا کﻮﻟی‪.‬‬ ‫پﻪ دغس‪ 3‬زړه ک‪ 3‬ستا خﻮف تﻪ ډ‪4‬ر ﻟ‪$ 8‬ای پﻴدا ک‪85‬ي‪ ،‬کﻪ ستا ډار او د ظاﻟﻤاﻧﻮ ډار‬ ‫پﻪ ﻳﻮه زړه ک‪ 3‬ﻳﻮ شان ﻣﻮجﻮد وي‪ ،‬ﻟﻪ دې ﻧﻪ ﻟﻮﻳﻪ ‪-‬ﻨاه بﻠﻪ ﻧﻪ شتﻪ‪ .‬کاشک‪ 3‬دوی ﻳﻮازې ﻟﻪ‬ ‫تا و‪4‬ر‪4‬دﻟی او ستا د د*ﻤﻨاﻧﻮ ډار ﻳ‪ 3‬پﻪ زړه ک‪ 3‬ﻧﻪ وای‪ .‬د خﻠکﻮ ډار ستا و‪4‬ره پﻪ زړوﻧﻮ‬ ‫ک‪ 3‬کﻤﻮي او اﻳﻤان تﻪ زﻳان رسﻮي‪ .‬ستا ضعﻴفﻪ بﻨد‪-‬ان ﻳﻮازې ﻟﻪ تاﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ و‪4‬ر‪84‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﻮرو‬ ‫ﻫﻢ و‪4‬ر‪84‬ي‪ .‬دوی اوس د زورورو پﻪ ﻣخ ک‪ 3‬حق ﻧﻪ شﻲ وﻳﻠی او ﻧﻪ د حق طرفداري‪ .‬تﻪ‬ ‫پﻪ دروغﻮ خپﻪ ک‪85‬ې او دوی ﻟﻪ و‪4‬رې د ظاﻟﻤاﻧﻮ خدﻣتﻮﻧﻪ او صفتﻮﻧﻪ کﻮي‪ .‬ﻫغﻪ ﻣسﻠﻤان‬ ‫اوس چ‪5‬رتﻪ دی چ‪ 3‬ﻳﻮازې او بس ستا بﻨده باﻳد د ډاربﻨده ﻧﻪ وي او د ﻧﻤرود ﻟﻪ اوره ﻳ‪3‬‬ ‫ستر‪-‬ﻪ وﻧﻪ سﻮ‪$‬ﻲ‪-( .‬ﻞ پاچا اﻟفت)‬ ‫‪86‬‬

‫'ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣﻠﻲ ارشﻴﻒ‬

‫ﻟرغﻮﻧﻲ خطﻲ کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻴکﻨ‪ ،3‬چاپ‪ 3‬کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬د پاچاﻫاﻧﻮ ﻟﻴکﻠﻲ فرﻣاﻧﻮﻧﻪ او تارﻳخﻲ‬ ‫سﻨدوﻧﻪ ﻳﻮ ارز*تﻤﻦ فرﻫﻨ‪/‬ﻲ ﻣﻴراث دی‪ .‬دغﻪ ډول اسﻨاد او ﻟﻴکﻨ‪ 3‬چ‪ 3‬د ت‪5‬رو زﻣاﻧﻮ د‬ ‫پاچاﻫاﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات چﻤتﻮ کﻮي باﻳد د ﻳﻮ ارز*تﻤﻦ فرﻫﻨ‪/‬ﻲ ﻣﻴراث پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ خﻮﻧدي‬ ‫وساتﻞ شﻲ‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬داس‪ 3‬اثار پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ک‪ 3‬خﻮﻧدي دي او پﻪ دې اړه‬ ‫(ﻣﻠﻲ ارشﻴف) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮه ‪$‬اﻧ‪7/‬ی اداره او وداﻧ‪ 9‬ﻫﻢ ﻣﻮجﻮده ده‪.‬‬ ‫تاسﻮ ﻣﻠﻲ ارشﻴف د ﻧﻮم پﻪ اور‪4‬دو 'ﻪ فکر کﻮئ؟‬ ‫‪87‬‬

‫د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ ﻫر ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬داس‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬ای شتﻪ چ‪ 3‬ﻫﻠتﻪ !ﻮل زاړه خطﻲ کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬چاپﻲ‬ ‫زاړه کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬د ت‪5‬رو پاچاﻫاﻧﻮ فرﻣاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬رسﻤﻲ سﻨدوﻧﻪ‪ ،‬اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻪ او ﻧﻮر ساتﻞ ک‪85‬ي‪ .‬دغﻪ‬ ‫‪$‬اﻳﻮﻧﻮ تﻪ ارشﻴف واﻳﻲ‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ‪-‬ران ﻫ‪5‬ﻮاد افغاﻧستان ک‪ 3‬ﻫﻢ دغس‪ 3‬ﻳﻮه وداﻧ‪ 9‬شتﻪ چ‪3‬‬ ‫ﻣﻠی ارشﻴف ﻧﻮﻣ‪85‬ي‪ .‬د ﻣﻠﻲ ارشﻴف دغﻪ وداﻧ‪ 9‬د کابﻞ *ار پﻪ ساﻟﻨ‪ ,‬واټ ک‪ 3‬واﻗع او‬ ‫اﻣﻴرعبداﻟرحﻤﻦ خان د واکﻤﻨ‪ 9‬پر ﻣﻬال جﻮړه شﻮې ده‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي اﻣﻴر دا وداﻧ‪ 9‬د خپﻞ‬ ‫د‬ ‫ٰ‬ ‫زوی شﻬزاده حبﻴب اهلل خان د کار ﻟپاره جﻮړه ک‪7‬ې وه‪ .‬وداﻧ‪ 9‬دوه پﻮړه ده‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی پﻮړ ﻳ‪ 3‬تر‬ ‫‪$‬ﻤک‪ 3‬ﻻﻧدې دوه ساﻟﻮﻧﻪ او ﻟس خﻮﻧ‪ 3‬ﻟري‪.‬‬ ‫دا وداﻧ‪ 9‬د ﻣحﻤد داود خان د جﻤﻬﻮرﻳت پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ (‪١٣٥٢‬ﻫـ‪.‬ش‪ ).‬ک‪ 3‬د ﻣﻠﻲ ارشﻴف‬ ‫ﻟپاره ‪$‬اﻧ‪7/‬ې شﻮه او د عاﻣﻪ کتابتﻮن تر ادارې ﻻﻧدې ﻳ‪ 3‬فعاﻟﻴت پﻴﻞ ک‪.7‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ارشﻴف پﻪ رسﻤﻲ تﻮ‪-‬ﻪ د اطﻼعاتﻮ او فرﻫﻨ‪ ,‬د وزارت د ﻳﻮې ‪$‬اﻧ‪7/‬ې فرﻫﻨ‪/‬ﻲ‬ ‫ادارې پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ پﻪ (‪١٣٥٩‬ﻫـ‪.‬ش‪ ).‬کال پراﻧستﻞ شﻮ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی ﻫغﻪ ﻟﻴکﻠﻲ او چاپﻲ تارﻳخﻲ او‬ ‫ﻫﻨري اثار چ‪ 3‬د کابﻞ پﻪ عاﻣﻪ کتابتﻮن او ﻧﻮرو دوﻟتﻲ ادارو ک‪ 3‬ﻣﻮجﻮد وو‪ ،‬پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف‬ ‫ک‪$ 3‬ای پر‪$‬ای شﻮل او بﻴا د ﻫ‪5‬ﻮاد ﻟﻪ ‪-‬ﻮټ ‪-‬ﻮټ 'خﻪ اړوﻧد اثار ورتﻪ راوړل شﻮل چ‪ 3‬دا‬ ‫ﻟ‪7‬ۍ تر ﻧﻨﻪ ﻫﻢ رواﻧﻪ ده او ﻟﻪ ﻳﻮې ور‪' 3$‬خﻪ بﻠ‪ 3‬تﻪ د اثارو شﻤ‪5‬ره زﻳات‪85‬ي‪! .‬ﻮل ﻫغﻪ اثار‬ ‫چ‪ 3‬اوس زﻣﻮږ پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ک‪ 3‬خﻮﻧدي دي‪ ،‬د اسﻼﻣﻲ دورې ﻟﻪ پﻴﻼﻣ‪' 3‬خﻪ پﻪ را‬ ‫وروستﻪ پ‪75‬ﻳﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬تر !ﻮﻟﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬ﻻس ک‪+‬ﻠ‪( 3‬خطﻲ) ﻧسخﻪ چ‪ 3‬پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف‬ ‫ک‪ 3‬خﻮﻧدي ده ﻫغﻪ د ﻗرآﻧکرﻳﻢ پﻨ‪%‬ﻪ پارې دي چ‪ 3‬د ﻫﻮس‪ 9‬پر پﻮستکﻲ ﻟﻴکﻞ شﻮي او‬ ‫ﻟﻴک ﻳ‪ 3‬د حضرت عثﻤان (رض) وخت تﻪ ﻣﻨسﻮب ‪2-‬ﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫بﻞ ﻟرغﻮﻧی سﻨد د ت‪5‬ﻤﻮري دورې د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ واکﻤﻦ سﻠطان حسﻴﻦ باﻳﻘرا فرﻣان دی چ‪3‬‬ ‫پﻪ (‪٩٠١‬ﻫـ‪.‬ش‪ ).‬کال پﻪ ﻧستعﻠﻴق ﻟﻴک ﻟﻴکﻞ شﻮی‪ ،‬اوس پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ک‪ 3‬خﻮﻧدي دی‪.‬‬ ‫اوس زﻣﻮږ پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ک‪ 3‬د کتابﻮﻧﻮ پﻪ زر‪-‬ﻮﻧﻮ خطﻲ او چاپﻲ ﻧسخ‪ ،3‬تارﻳخﻲ سﻨدوﻧﻪ‬ ‫او اﻧ‪%‬ﻮرﻳز خطﻲ کتابﻮﻧﻪ او پا‪ 31‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ خطﻲ ﻧسخﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻫﻢ د پ‪+‬تﻮ ډ‪4‬ر ارز*تﻨاک ادبﻲ کتاب (پ"ﻪ خزاﻧﻪ) ﻧﻮﻣ‪85‬ي چ‪3‬‬ ‫د ﻫغ‪ 3‬پﻪ تر ﻻسﻪ ک‪5‬دو سره پ‪+‬تﻮ ﻟﻴکﻠی ادب د دوﻳﻤ‪ 3‬ﻫجري پﻴ‪7‬ۍ ﻧﻴﻤاﻳﻲ تﻪ رس‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪88‬‬

‫د افغاﻧستان ﻣﻠﻲ ارشﻴف ﻟﻪ ډ‪4‬رو زﻳاتﻮ ﻟرغﻮﻧﻮ او تارﻳخﻲ چاپﻲ او خطﻲ سﻨدوﻧﻮ او اثارو‬ ‫سره ﻟﻪ ستر ﻣﻠﻲ او ﻧ‪7‬ﻳﻮال ارز*ت 'خﻪ برخﻤﻦ دی‪ .‬د افغاﻧستان ﻣﻠﻲ ارشﻴف د (سﻮاربﻴکا)‬ ‫ﻳا د ارشﻴفﻮﻧﻮ د ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟ‪ 3‬ﻣؤسس‪ 3‬د غ‪7‬ﻳتﻮب وﻳاړ ﻫﻢ تر ﻻسﻪ ک‪7‬ی دی‪.‬‬ ‫د تارﻳخﻲ‪ ،‬عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ فرﻫﻨ‪/‬ﻲ او ﻧﻮرو اثارو د خﻮﻧدي ساتﻨ‪ 3‬ادارې (ﻣﻠﻲ ارشﻴف) د‬ ‫ب‪6‬ای کﻮﻟﻮ ﻟپاره باﻳد ﻫر اړخﻴزې ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬وک‪7‬و او ﻳﻮه ﻣﻠﻲ دﻧده ﻳ‪ 3‬وبﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫سﻮاربﻴکا‪ :‬د ارشﻴفﻮﻧﻮ ﻳﻮ ﻧ‪7‬ﻳﻮال تﻨظﻴﻢ ﻳا ﻣؤسسﻪ ده چ‪ 3‬د ډ‪4‬رو ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ﻣﻠﻲ ارشﻴفﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬غ‪7‬ﻳتﻮب ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ارشﻴف زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د ﻟرغﻮﻧﻮ خطﻲ او چاپﻲ اثارو‪ ،‬تارﻳخﻲ سﻨدوﻧﻮ او‬ ‫پاچاﻫاﻧﻮ د فرﻣاﻧﻮﻧﻮ او ﻟﻴکﻮﻧﻮ د خﻮﻧدي ساتﻨ‪$ 3‬اﻧ‪7/‬ې اداره ده‪.‬‬ ‫پﻪ دې اداره ک‪ 3‬تارﻳخﻲ ﻟﻴکﻠﻲ اثار ﻟﻪ خراب‪5‬دو او ورک‪5‬دو 'خﻪ ژغﻮرل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ خان د ﻣﻠﻲ ارشﻴف اوسﻨ‪ 9‬وداﻧ‪ 9‬د خپﻠ‪ 3‬واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د‬ ‫اﻣﻴر‬ ‫ٰ‬ ‫خپﻞ زوی حبﻴب اهلل خان‪ ،‬د کار ﻟپاره جﻮړه ک‪7‬ې وه‪ .‬ﻣﻠﻲ ارشﻴف پﻪ ‪ ١٣٥٢‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫کال د ﻣحﻤد داود خان د جﻤﻬﻮرﻳت پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ ک‪ 3‬د عاﻣﻪ کتابتﻮن تر ادارې ﻻﻧدې را‬ ‫ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮ‪ .‬پﻪ رسﻤﻲ تﻮ‪-‬ﻪ د اطﻼعاتﻮ او فرﻫﻨ‪ ,‬وزارت د ﻳﻮې ‪$‬اﻧ‪7/‬ې فرﻫﻨ‪/‬ﻲ‬ ‫ادارې پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ پﻪ ‪ ١٣٥٩‬ﻫجري کال پراﻧستﻞ شﻮ‪.‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ارشﻴف اوس د زر‪-‬ﻮﻧﻮ خطﻲ او چاپﻲ کتابﻮﻧﻮ‪ ،‬سﻨدوﻧﻮ او ﻧﻮرو اثارو پﻪ ﻟرﻟﻮ‬ ‫سره ﻟﻪ ﻣﻠﻲ او ﻧ‪7‬ﻳﻮال اعتبار 'خﻪ برخﻤﻦ او د ارشﻴفﻮﻧﻮ د ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟ‪ 3‬ﻣؤسس‪ 3‬د غ‪7‬ﻳتﻮب‬ ‫وﻳاړ ﻫﻢ ﻟري‪.‬‬ ‫‪89‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬بﻴا دې دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ د ﻟﻮست‬ ‫ﻣفﻬﻮم بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪' _٢‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ارشﻴف 'ﻪ اﻫﻤﻴت او ارز*ت ﻟري؟‬ ‫د ﻣﻠﻲ ارشﻴف د ﻻ ب‪6‬اﻳﻨ‪ 3‬ﻟپاره باﻳد 'ﻪ وک‪7‬و؟‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬د ﻳادو شخصﻴتﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫تاسﻮ کﻪ د ﻟرغﻮﻧﻮ تﻮکﻮ د ساتﻠﻮ کﻮﻣﻪ بﻠﻪ وداﻧ‪ 9‬ﻟﻴدﻟ‪ 3‬وي‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ 3‬واخﻠئ؟‬ ‫‪ _٣‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬د ﻣﻠﻲ ارشﻴف د ﻟﻴدﻟﻮ پﻪ اړه خبرې‬ ‫وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻻﻧدې ډول‪:‬‬ ‫ﻣرجاﻧ‪ 3‬خﻮرې‪ ،‬تﻪ پﻪ کﻮم *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬زده ک‪7‬ه کﻮې؟‬ ‫درخاﻧ‪ 9‬خﻮرې‪ ،‬زه د اﻻﻳﻲ ﻟﻴس‪ 3‬زده کﻮوﻧکﻲ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫پﻪ 'ﻮم !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬ﻳ‪3‬؟‬ ‫زه س‪ 8‬کال ﻳﻮوﻟسﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ تﻪ برﻳاﻟ‪ 9‬شﻮم‪.‬‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧﻪ ﻣﻮ پﻴﻞ شﻮي دي؟‬ ‫ﻫﻮ‪ ،‬دا درﻳﻤﻪ اووﻧ‪ 9‬ده چ‪ 3‬ﻟﻮست ﻣﻮ پﻴﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫دا بﻞ ﻫﻠک 'ﻮک دی؟‬ ‫دا زﻣا کشر ورور دی‪.‬‬ ‫تاسﻮ چ‪5‬رتﻪ روان وئ؟‬ ‫درخاﻧ‪ 9‬خﻮرې! زه ﻟﻪ خپﻞ ورور سره کابﻞ تﻪ ‪$‬ﻢ‪.‬‬ ‫خﻴر خﻮ دی د 'ﻪ ﻟپاره؟‬ ‫ﻫﻮ‪ ،‬خﻮرې خﻴر خﻴرﻳت دی‪ ،‬غﻮاړم چ‪ 3‬ﻣﻠﻲ ارشﻴف و‪-‬ﻮرم‪.‬‬ ‫‪90‬‬

‫ﻣﻠﻲ ارشﻴف 'ﻪ شی دی؟‬ ‫وﻟ‪ 3‬خﻮرې تﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ﻧﻪ پ‪5‬ژﻧ‪ !3‬ﻣﻠ‪ 3‬ارشﻴف ﻳﻮه ‪$‬اﻧ‪7/‬ې اداره ده چ‪ 3‬ﻟرغﻮﻧﻲ‬ ‫خطﻲ ﻧسخ‪ 3‬چاپﻲ اثار او تارﻳخﻲ سﻨدوﻧﻪ پک‪ 3‬ساتﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫دا اداره چ‪5‬رتﻪ ﻣﻮﻗعﻴت ﻟري؟‬ ‫د ﻣﻠﻲ ارشﻴف وداﻧ‪ 9‬ﻳا اداره د کابﻞ *ار پﻪ ساﻟﻨ‪ ,‬واټ ک‪ 3‬واﻗع ده‪.‬‬ ‫*ﻪ ﻧﻮ‪ ،‬پﻪ خﻴر ﻻړه ش‪ ،3‬خﻮ ‪-‬ﻮره چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ﻧﻪ د ﻟﻴدﻧ‪ 3‬پﻪ ﻣﻬال ﻻزم او‬ ‫اړﻳﻦ ﻳاداشتﻮﻧﻪ ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره واخﻠ‪.3‬‬ ‫د خدای پﻪ اﻣان! دا کار بﻪ ضرور کﻮم‪.‬‬ ‫‪ _٤‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د تخت‪ 3‬پر ﻣخ ﻻﻧدې ﻟغات پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬استعﻤال ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫(وﻳاړ‪ ،‬اړﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻬال‪ ،‬پراﻧستﻞ‪ ،‬پ‪5‬ﻼﻣﻪ‪ ،‬اړوﻧد‪ ،‬پﻮړ‪- ،‬ﻮټ‪ ،‬چﻤتﻮ‪ ،‬اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻪ)‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د ﻣﻠی ارشﻴف د ارز*ت پﻪ‬ ‫اړه او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې ددغ‪ 3‬ادارې د جﻮړ‪4‬دو تارﻳخ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او د ډﻟ‪ 3‬ﻣشر دې د‬ ‫!ﻮﻟ‪/‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻣتﻦ ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬کﻪ کﻮم زده کﻮوﻧکی د اﻣکان پﻪ صﻮرت ک‪ 3‬کابﻞ تﻪ ﻻړ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف 'خﻪ دې‬ ‫ﻟﻴدﻧﻪ وک‪7‬ي‪ ،‬د خپﻠﻮ ﻟﻴدﻧﻮ رپﻮټ ترتﻴب او خپﻠﻮ ﻫﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې واوروي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ پﻪ ﻣرستﻪ پﻪ خپﻞ کﻮر او کﻠی ک‪ 3‬د ﻟرغﻮﻧﻮ ﻗﻠﻤﻲ اثارو‬ ‫او ﻧﻮرو پخﻮاﻧﻴﻮ سﻨدوﻧﻮ د شتﻪ واﻟﻲ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات را غﻮﻧ‪ 6‬او د بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن‬ ‫پﻪ ساعت ک‪ 3‬دې خپﻠﻮ !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪91‬‬

‫د وطﻦ ﻣﻴﻨﻪ‬ ‫زﻣــﻮږ پﻪ وﻳــﻨــﻮدې تــازه شﻲ وچ بـــــــﻮستان د وطﻦ‬ ‫ﻳــﻮ‪$‬ــﻞ دې ‪$‬ــار پــﻪ ﻣعشﻮﻗ‪ 3‬شــﻲ عاشﻘان د وطﻦ‬ ‫چ‪ 3‬تــــــــــــــــرﻗﻲ د ﻗام وطﻦ د ‪$‬ان زﻳﻨت و‪2-‬ﻮ‬ ‫خــﻮب د غفﻠت ﻧــﻪ دې بــﻴــدارې شــﻲ زﻧـــان د وطﻦ‬ ‫ﻧسﻠﻮﻧﻪ واړه اﻳــﻨــده بــﻪ ﻣحبان وي د ﻗــــــــــام‬ ‫کـــﻪ پـــﻪ بـــﻴـــدارو پــﻴــﻮ ﻟـــﻮى شـــﻲ فـــرزﻧـــدان د وطــﻦ‬ ‫خﻮﻳﻨدو د خــداى ﻟپاره پا'ئ دادى وخــت د ﻫﻤت‬ ‫و‪-‬ــﻮرئ 'ﻮﻣره دې ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻣحبان د وطــــــــــــــــﻦ‬ ‫‪$‬ــاى د تعﻠﻴﻢ دى ستا جﻮﻟ‪ 9‬اى عزتﻤﻨدې خــﻮرې!‬ ‫ﻟــﻮى ﻫغﻪ زوى کــ‪7‬ه چ‪ 3‬سبا شﻲ سخﻨدان د وطـــﻦ‬ ‫کﻪ پﻪ ز‪4‬ﻮر د ﻗﻮﻣﻲ عشق ﻣﻮږه سﻴﻨ‪/‬ار جﻮړ کﻪ خپﻞ‬ ‫دا ﻣ‪ 3‬ﻳﻘﻴﻦ دى ﻧﻮر بﻪ وﻧــــــــــــــــــــشﻲ ﻧﻘصان د وطﻦ‬ ‫د ﻗـــﻮم وطـــﻦ عـــزت زﻣـــــﻮږه د عـــزت ﻣــعــﻴــار دى‬ ‫د ســر پــﻪ بــﻴــﻪ عـــزت اخــﻠــﻲ شـــاه زﻟــﻤــﻴــان د وطــﻦ‬ ‫د غافﻞ ﻗــﻮم ﻧــﻮم و ﻧ‪+‬ان پــﻪ دﻧﻴا ﻧــﻪ دى پـــــــات‪3‬‬ ‫تــارﻳــخ بــﻪ ﻫﻴر ﻧــﻪ کــ‪7‬ي ﻫﻴچﻴرې بــﻬــادران د وطﻦ‬ ‫ددې دﻧﻴا پﻪ ﻣخ ﻫغﻪ خﻠک ژوﻧـــــــــدي دې پات‪3‬‬ ‫چــ‪ 3‬پــﻪ کﻮ*) د چــا ژوﻧـــدون شــﻲ جـــاودان د وطﻦ‬ ‫اخـــر تــر'ــﻮ بــﻪ بــ‪ 3‬خــبــر د ﻗـــام ﻟــﻪ حـــال ﻳــﻮ داســ‪3‬‬ ‫را‪$‬ـــئ چــ‪ 3‬وکـــ‪7‬و ﻟــ‪ 8‬د ﻧـــﻮرو ﻧــﻪ پــرســان د وطــﻦ‬ ‫پــﻪ کــﻮﻣــﻪ ﻻر دې رســﻴــدﻟــ‪ 3‬ﻗافــــــــــﻠ‪ 3‬د وطﻦ‬ ‫چــ‪ 3‬ﻣـــﻮږ ﻫــﻢ بــﻮ‪$‬ــﻮ پــﻪ ﻫــغــﻪ ﻻ رکـــــاروان د وطﻦ‬ ‫کــﻪ د ﻗـــران پــاک پــﻪ تعﻠﻴﻢ ﻣــﻮ کــ‪7‬ې سﻴﻨ‪ 3‬رو*ــاﻧــﻪ‬ ‫ورﻳ‪ 3%‬د جﻬﻞ بﻪ شﻲ ﻟــرې ﻟﻪ اســـــــﻤان د وطﻦ‬ ‫((سﻴده بشرى بﻴ‪/‬ﻢ))‬ ‫‪92‬‬

‫پﻨ‪%‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫*‪ 3%‬او !ﻮﻟﻨﻪ‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬اﻧساﻧﻲ !ﻮﻟﻨﻪ ده چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣﻮر‪ ،‬پﻼر او اوﻻدوﻧﻮ 'خﻪ عبارت ده‪ .‬ﻫﻤدا‬ ‫کﻮرﻧ‪ 9‬دي چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣجﻤﻮع‪ 3‬ﻳ‪! 3‬ﻮﻟﻨﻪ جﻮړ‪84‬ي‪ .‬پﻪ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ک‪ 3%* 3‬او ﻧارﻳﻨﻪ دواړه شتﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻳﻮه پرتﻪ د بﻞ پﻪ شتﻮن !ﻮﻟﻨﻪ بشپ‪7‬ه ﻧﻪ ده‪ .‬پﻪ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ک‪ 3%* 3‬او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره‬ ‫داس‪ 3‬اوبدل شﻮي دي چ‪ 3‬د ﻳﻮ ﻟﻪ ﻧشتﻮاﻟﻲ پرتﻪ بﻞ ﻧﻴﻤگ‪7‬ی دی‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻧارﻳﻨﻪ او‬ ‫*‪ 3%‬ﻟکﻪ د ﻳﻮه ﻣرغﻪ دوې وزرې دي‪ ،‬کﻪ ﻳﻮ ﻣرغﻪ پﻪ ﻳﻮ وزر اﻟﻮتﻨﻪ ﻧشﻲ کﻮﻻی‪ ،‬ﻳﻮه‬ ‫!ﻮﻟﻨﻪ ﻫﻢ د بشپ‪7‬واﻟﻲ ﻟپاره ﻧارﻳﻨﻪ او *‪%‬ﻮتﻪ ﻳﻮ شان اړتﻴا ﻟري‪.‬‬ ‫د *‪ 3%‬ﻟﻪ شتﻮن پرتﻪ بﻪ ﻳﻮه کﻮرﻧ‪ 9‬او !ﻮﻟﻨﻪ 'ﻨگﻪ وي؟‬

‫‪93‬‬

‫ﻟﻮی '‪+‬تﻦ تعاﻟی فرﻣاﻳﻲ چ‪ 3‬ژباړه ﻳ‪ 3‬داس‪ 3‬ده‪ 3%*" :‬ستاسﻮ ﻟباس او تاسﻮ د ﻫغﻮی‬ ‫ﻟباس ﻳاست" ﻟﻪ پﻮرتﻪ وﻳﻨا 'خﻪ 'رگﻨد‪84‬ي چ‪%* 3‬ﻪ او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳﻮ د بﻞ جزء دى‪ .‬ﻫﻤدا شان‬ ‫ﻧارﻳﻨﻪ د *‪ 3%‬او *‪%‬ﻪ د ﻧارﻳﻨﻪ عﻴب پ"ﻮي او حﻴا ﻳ‪ 3‬خﻮﻧدي کﻮي‪ .‬وﻳﻼی شﻮ چ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ک‪ 3%* 3‬او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻻزم او ﻣﻠزوم وي‪ .‬ﻧارﻳﻨﻪ او *‪ 3%‬دواړه د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ترکﻴب‬ ‫او جﻮړ*ت دوه عﻨاصر دي‪ .‬کﻪ ﻟﻪ دې عﻨاصرو 'خﻪ ﻳﻮ کﻤ‪85‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬جﻮړ*ت‬ ‫گ‪6‬وډ‪84‬ي‪.‬‬ ‫سپ‪(5‬ﻠﻲ دﻳﻦ اسﻼم دواړو ډﻟﻮ تﻪ پﻪ ﻣﻴﻨ‪ 3‬او ﻣحبت اﻣر ک‪7‬ی‪ ،‬ﻟﻪ کرک‪ ،3‬ﻧفرت‪ ،‬حسد او‬ ‫کﻴﻨ‪' 3‬خﻪ ﻳ‪ 3‬ﻣﻨعﻪ ک‪7‬ي دي او ﻫرې ډﻟ‪ 3‬تﻪ ﻳ‪ 3‬ب‪5‬ﻞ ب‪5‬ﻞ حﻘﻮق ورک‪7‬ي او !اکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫*‪ 3%‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ برخﻪ جﻮړوي‪ ،‬ارز*ت ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ ووسره برابر دی‪ .‬د ﻧ‪7‬ۍ‬ ‫پرﻣختگ د *‪%‬ﻮ ﻟﻪ برکتﻪ دی‪ .‬د ﻫر برﻳاﻟﻲ ﻧارﻳﻨﻪ تر شا ﻳﻮه *‪%‬ﻪ شتﻮن ﻟري‪ .‬واﻳﻲ‪%*(( :‬ﻪ‬ ‫پﻪ ﻳﻮه ﻻس زاﻧگﻮ او پﻪ بﻞ ﻻس جﻬان زﻧگﻮي‪)).‬‬ ‫*‪%‬ﻪ ﻫغﻪ ﻣﻮجﻮد دی چ‪ 3‬د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ !ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ سره اوږه پر اوږه برخﻪ‬ ‫ﻟري‪%* .‬ﻪ د کﻮر ډﻳﻮه ده‪%* ،‬ﻪ د ﻣﻴﻨ‪ 3‬او عاطف‪ 3‬جﻮﻫر دی‪%* ،‬ﻪ ﻣﻮر ده او ﻣﻮر د !ﻮﻟﻨﻴزو‬ ‫چارو پﻪ !ﻮﻟﻮ اړ خﻮﻧﻮ ک‪ 3‬شرﻳکﻪ ده‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬د پرﻟﻪ پس‪ 3‬جگ‪7‬و او ﻧاخﻮاﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ *‪%‬ﻮ ډ‪4‬ر زﻳاﻧﻮﻧﻪ گاﻟﻠﻲ‬ ‫دي‪%* ،‬ﻪ کﻮﻧ‪6‬ه شﻮې‪%* ،‬ﻪ بﻮره شﻮې‪%* ،‬ﻪ وراره شﻮې‪%* ،‬ﻪ ب‪ 3‬پﻼره شﻮې‪ ،‬کﻪ ﻫر‬ ‫'ﻪ غﻢ او ک‪7‬او پﻪ ﻧارﻳﻨﻪ راغﻠی‪%* ،‬ﻮ تر ﻫر چا دﻣخﻪ او تر ﻫر چا زﻳات ﻫغﻪ گاﻟﻠﻰ دى‪ ،‬د‬ ‫ﻫرې جگ‪7‬ې ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻗرباﻧﻲ *‪%‬ﻪ وه‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې !ﻮﻟﻮ ﻧاخﻮاﻟﻮ سره سره *‪%‬ﻪ ﻧﻪ ده تسﻠﻴﻢ شﻮې‪%* ،‬ﻮ اتﻠﻮﻟﻲ *ﻮدﻟ‪ 3‬او خپﻞ‬ ‫شﻬاﻣت ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻻسﻪ ﻧﻪ دی ورک‪7‬ی‪ .‬پر ﻫ‪5‬ﻮاد د پردو د ﻳرغﻞ پر ﻣﻬال د ﻧارﻳﻨﻪ وو تر 'ﻨگ‬ ‫در‪4‬دﻟ‪ ،3‬ﻫغﻮی تﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ سﻨگر ک‪ 3‬ډوډۍ‪ ،‬اوبﻪ او کارتﻮس وړي‪ .‬کﻪ ﻧارﻳﻨﻪ !پﻲ شﻮی د ﻫغﻪ‬ ‫پاﻟﻨﻪ ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ې‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغﻮی سره ﻳ‪ 3‬ور‪$‬ﻴﻨﻮ کاروﻧﻮ تﻪ اوږه ورک‪7‬ې او د دې تر 'ﻨگ ﻳ‪ 3‬د خپﻠﻮ‬ ‫اوﻻدوﻧﻮ پﻪ روزﻟﻮ ک‪ 3‬ﻫ(ﻪ او ﻫاﻧد ک‪7‬ی دی‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻧارﻳﻨﻪ پﻮﻫاﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‪ ،‬شاعراﻧﻮ او ﻣﻠﻲ شخصﻴتﻮﻧﻮ تر 'ﻨگ *‪%‬ﻮ پﻪ‬ ‫‪94‬‬

‫!ﻮﻟﻮ ﻳادو برخﻮ ک‪ 3‬خپﻠﻪ وړتﻴا *ﻮدﻟ‪ 3‬او د تارﻳخ پا‪1‬ﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ زرﻳﻨﻮ کر*ﻮ ﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮي دي‪.‬‬ ‫د دې ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻣ‪5‬رﻣﻨﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ 3‬ﻧازو اﻧا‪ ،‬زرغﻮﻧﻪ اﻧا‪ ،‬عاﻳشﻪ دراﻧﻲ‪ ،‬رابعﻪ بﻠخﻲ‪ ،‬بﻲ بﻲ‬ ‫ﻧ‪5‬کبختﻪ‪ ،‬ﻣ‪5‬رﻣﻦ اﻻﻳﻲ‪ ،‬غازي ادې‪ ،‬ﻣ‪5‬رﻣﻦ عﻴﻨﻮ د ﻣ‪5‬ﻮﻧد اتﻠﻪ ﻣﻼﻟ‪ ،9‬ﻧاﻫﻴد او پﻪ سﻠگﻮﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮرې شاﻣﻠ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫ﻧﻦ د تارﻳخ پﻪ دې پ‪7‬او ک‪%* 3‬ﻮ خپﻞ غ‪8‬وﻧﻪ پﻮرتﻪ ک‪7‬ي او پﻪ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬خپﻞ درﻳ‪#‬‬ ‫پﻴاوړى ک‪7‬ى‪ .‬اوس *‪ 3%‬کﻮﻻى شﻲ پﻪ کابﻴﻨﻪ ک‪6- 3‬ون وک‪7‬ي او د وزارتﻮﻧﻮ پﻪ ﻟﻮړو 'ﻮکﻴﻮ‬ ‫ﻼ کار وک‪7‬ي‪ .‬وﻟسﻲ جرگ‪ 3‬او ﻣشراﻧﻮ جرگ‪ 3‬تﻪ ‪$‬اﻧﻮﻧﻪ کاﻧدﻳد ک‪7‬ي او 'ﻮک‪ 9‬ترﻻسﻪ‬ ‫عﻤ ً‬ ‫ک‪7‬ي‪ .‬د ﻫ‪5‬ﻮاد د سرﻧﻮشت پﻪ !اکﻠﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻧارﻳﻨﻪ وروﻧﻮ سره پﻪ گ‪6‬ه پر‪4‬ک‪7‬ه وک‪7‬ي او خپﻠﻪ‬ ‫راﻳﻪ وکاروي‪ .‬پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ‪ ،‬پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻮ او د ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻟﻮړو زده ک‪7‬و پﻪ ﻣﻮسسﻮ ک‪ 3‬زده ک‪7‬ه او‬ ‫ﻳا تدرﻳس وک‪7‬ي‪ .‬ﻟﻨ‪6‬ه دا چ‪ 3‬اوس *‪%‬ﻮ تﻪ پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د خپﻞ ﻣسؤوﻟﻴت او دﻧدو د پرﻣخ‬ ‫وړﻟﻮ ﻟپاره تر پخﻮا زﻳاتﻪ زﻣﻴﻨﻪ برابره شﻮې ده‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫تاس‪ 3‬پﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ 3‬وﻟﻮستﻞ چ‪ 3%* 3‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ برخﻪ جﻮړوي او پﻪ‬ ‫!ﻮﻟﻨﻴزو او اﻗتصادي چارو ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو سره برابره وﻧ‪6‬ه ﻟري‪ .‬ﻧارﻳﻨﻪ او *‪ 3%‬دواړه د‬ ‫!ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ترکﻴب او جﻮړ*ت دوه اساسﻲ تﻮکﻲ دي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻟﻪ دې تﻮکﻮ 'خﻪ ﻳﻮ کﻤ‪85‬ي‬ ‫ﻧﻮ !ﻮﻟﻨﻪ او ژوﻧدون ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ ‪$‬ﻲ‪ .‬کﻪ ﻣﻮږ !ﻮﻟﻨﻪ ﻳﻮ اﻟﻮتﻮﻧکﻲ وگ‪2‬ﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻧارﻳﻨﻪ او *‪%‬ﻴﻨﻪ بﻪ‬ ‫د دې اﻟﻮتﻮﻧکﻲ دوه وزروﻧﻪ وي کﻠﻪ چ‪ 3‬دا دوه وزروﻧﻪ ساﻟﻢ وي‪ ،‬ﻧﻮ اﻟﻮتﻮﻧکی پﻪ ډ‪4‬ره‬ ‫اساﻧ‪ 9‬او *ﻪ تﻮگﻪ سره اﻟﻮتﻨﻪ کﻮﻻی شﻲ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ جﻮړ*ت‪ ،‬ترﻗ‪ 9‬او‬ ‫پر ﻣختگ ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻧارﻳﻨﻪ او *‪%‬ﻴﻨﻪ دواړه ﻳﻮ شان رول ﻟﻮبﻮﻟی شﻲ‪ .‬د ﻫﻤدې دوو پﻪ گ‪6‬ه‬ ‫ﻫﻤکارۍ‪ ،‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ پﻪ درﻧاوی د ﻳﻮې ﻧ‪5‬کﻤرغﻪ‪ ،‬سﻮکاﻟ‪ ،3‬پرﻣختﻠﻠ‪ 3‬او رغﻨده !ﻮﻟﻨ‪3‬‬ ‫جﻮړ‪4‬دل ﻣﻤکﻦ ک‪5‬دای شﻲ‪.‬‬

‫‪95‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پﻮرتﻨﻰ ﻟﻮست د کتاب ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ورتﻪ غﻮږ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ 3‬بشپ‪7‬ې ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫*‪ 3%‬ستاسﻮ (‪ )............‬او تاسﻮ د ﻫغﻮی (‪ )...............‬ﻳاست‪.‬‬ ‫*‪%‬ﻪ د !ﻮﻟﻨ‪ ............. 3‬برخﻪ جﻮړوي‪.‬‬ ‫) حﻴثﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫*‪%‬ﻪ او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳﻮ د بﻞ ﻟپاره د (‬ ‫) شتﻮن ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻫر برﻳاﻟﻲ ﻧارﻳﻨﻪ تر شا ﻳﻮه (‬ ‫) د !ﻮﻟﻨﻴزو چارو پﻪ !ﻮﻟﻮ اړخﻮﻧﻮ ک‪ 3‬شرﻳکﻪ ده‪.‬‬ ‫*‪%‬ﻪ ﻣﻮر ده او (‬ ‫‪ _٣‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د *‪ 3%‬پﻪ ارز*ت‬ ‫دې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغات پرتختﻪ وﻟﻴکﻲ او ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ‬ ‫وار سره د ﻫر ﻟغت د ﻣعﻨا پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟگﻲ د شﻤ‪5‬ر پﻪ پام ک‪ 3‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره پﻪ ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ‬ ‫دې د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ جﻮړ*ت ک‪ 3‬د *‪%‬ﻮ پﻪ رول باﻧدې ﻟﻴکﻨﻪ وک‪7‬ي‪ .‬د ډﻟ‪ 3‬ﻣشر دې د خپﻠ‪3‬‬ ‫ډﻟ‪ 3‬ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٦‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻟﻮست ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم وواﻳﻲ‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې پﻪ خپﻞ *ار‪ ،‬کﻠﻲ او چاپ‪5‬رﻳال ک‪ 3‬د *‪%‬ﻮ او ﻧجﻮﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې د‬ ‫ﻧارواچﻠﻨد کﻮﻣﻪ تر سترگﻮ شﻮې ب‪5‬ﻠگﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬د پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت‬ ‫ک‪ 3‬دې ﻧﻮرو تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪96‬‬

‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬

‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک‬

‫زﻣﻮږ ‪-‬ران ﻫ‪5‬ﻮاد‪ ،‬د عﻠﻢ او ادب زاﻧ‪/‬ﻮ ده‪ .‬ډ‪4‬ر پﻮﻫان‪ ،‬عاﻟﻤان‪ ،‬ﻟﻴکﻮال او شاعران‬ ‫ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠ‪ 3‬غ‪ 85‬ک‪ 3‬روزﻟﻲ دي‪ .‬ددې ﻫ‪5‬ﻮاد ﻣشراﻧﻮ او واکﻤﻨاﻧﻮ ﻫﻢ ﻟﻪ عﻠﻢ او ادب سره‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ *ﻮدﻟ‪ 3‬او پﻪ دې تﻮ‪-‬ﻪ ﻳ‪ 3‬خپﻞ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ژوﻧدي ساتﻠﻲ دي‪ .‬شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک ﻟﻪ‬ ‫دغﻮ واکﻤﻨاﻧﻮ 'خﻪ ﻳﻮ و‪ .‬ﻫغﻪ د عاﻟﻤاﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ درﻧاوی کاوه‪ ،‬پﻪ درﻧﻪ ستر‪-‬ﻪ ﻳ‪ 3‬ورتﻪ‬ ‫کتﻞ او پﻪ خپﻞ دربار ک‪ 3‬ﻳ‪$ 3‬ای ورک‪7‬ی و‪ .‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک د شاه حسﻴﻦ د دربار ﻣﻨشﻲ‬ ‫و چ‪ 3‬پخپﻠﻪ ﻳﻮ عاﻟﻢ‪ ،‬ﻟﻴکﻮال او شاعر س‪7‬ی ت‪5‬ر شﻮی‪ .‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک د شاه حسﻴﻦ پﻪ‬ ‫اﻣر (پ"ﻪ خزاﻧﻪ) وﻟﻴکﻠﻪ چ‪ 3‬د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر پخﻮاﻧﻴﻮ پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ د ژوﻧد احﻮال‬ ‫او د اثارو ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬ﻳ‪ 3‬پک‪ 3‬را!ﻮﻟ‪ 3‬ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫اﻳا تاسﻮ تر اوسﻪ د پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬ﻧﻮم اور‪4‬دﻟی دی؟‬ ‫‪97‬‬

‫د ﻣﻠﻲ ﻣشر ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ پﻪ زاﻣﻨﻮ ک‪ 3‬د ده ﻳﻮ زوی ﻣﻴر حسﻴﻦ او ﻳﻮه ﻟﻮر زﻳﻨبﻪ ﻫﻢ د‬ ‫پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬تک‪7‬ه شاعران وو‪.‬‬ ‫ﻣﻴر حسﻴﻦ چ‪ 3‬وروستﻪ بﻴا پﻪ شاه حسﻴﻦ ﻣشﻬﻮر شﻮ‪ ،‬پﻪ (‪١١١٤‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال د زابﻞ پﻪ‬ ‫(سﻴﻮري) سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟی دی‪ .‬شاه حسﻴﻦ تر دوﻟس کﻠﻨ‪ 9‬پﻮرې د وخت دودﻳز عﻠﻮم‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬فﻘﻪ‪ ،‬تفسﻴر‪ ،‬ﻣﻨطق‪ ،‬بﻼغت او ادبﻲ فﻨﻮن د ﻫغﻪ وخت ﻟﻪ ﻣشﻬﻮر عاﻟﻢ ﻣﻼ ﻳار ﻣحﻤد‬ ‫ﻫﻮتک 'خﻪ زده ک‪7‬ل‪ .‬تر ﻫغﻪ وروستﻪ ﻣستﻘﻴﻤا ً د خپﻞ *اغﻠﻲ پﻼر تر روزﻧ‪ 3‬ﻻﻧدې راغی‪.‬‬ ‫وﻟسﻲ ﻣشرتابﻪ چﻠﻨد او د ﻫ‪5‬ﻮاد د اداري چارو سﻤباﻟﻮل ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ خپﻞ پﻼر 'خﻪ زده ک‪7‬ل‪.‬‬ ‫'ﻮارﻟس کﻠﻦ و چ‪ 3‬دپﻼر د ﻣﻬرباﻧ‪ 9‬ﻟﻪ سﻴﻮري 'خﻪ ب‪ 3‬برخ‪ 3‬شﻮ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬د ده ﻣشر‬ ‫ورور شاه ﻣحﻤﻮد ﻫﻮتک پﻪ (‪١١٣٥‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال د اصفﻬان د ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻟپاره اﻳران تﻪ ﻻړ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ‬ ‫کﻨدﻫار ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬شاه حسﻴﻦ پاچا ک‪.7‬‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک ﻳﻮ شاعر طبعﻴتﻪ او عﻠﻢ پاﻟﻮﻧکی پاچا و‪ .‬پﻪ دربار ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬عاﻟﻤاﻧﻮ‪،‬‬ ‫ادﻳباﻧﻮ او شاعراﻧﻮ ډ‪4‬ر عزت او ﻟﻮړ ﻣﻘام درﻟﻮد‪ .‬ﻟﻪ خﻠکﻮ سره ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻣﻬرباﻧ‪ 9‬او زړه سﻮي‬ ‫چﻠﻨد کاوه‪ .‬ﻟﻪ عﻠﻢ سره د شاه حسﻴﻦ ﻣﻴﻨﻪ او ادبپاﻟﻨﻪ تر دې کچ‪ 3‬وه چ‪ 3‬پﻪ ﻫره اووﻧ‪ 9‬ک‪3‬‬ ‫بﻪ ﻳﻮ وار پﻪ سﻠطﻨتﻲ کتابتﻮن ک‪ 3‬ﻳﻮ عﻠﻤﻲ او ادبﻲ ﻣجﻠس او کﻠﻪ ﻣشاعره جﻮړ‪4‬ده‪ .‬ﻫغ‪ 3‬تﻪ‬ ‫بﻪ ﻳ‪ 3‬د کﻨدﻫار عاﻟﻤان‪ ،‬ﻣشﻬﻮر ادﻳبان او شاعران بﻠﻞ او ﻫغﻪ ورځ بﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ عﻠﻤﻲ او ادبﻲ‬ ‫بحثﻮﻧﻮ او د شعروﻧﻮ پﻪ اور‪4‬دﻟﻮ ت‪5‬روﻟﻪ‪ .‬د (پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ )3‬ارز*تﻤﻦ کتاب د ده پﻪ اﻣر وﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮ‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪/‬ﻪ د ده پﻪ اﻣر کاتبان پ‪+5‬ﻮر تﻪ وﻟ‪85‬ل شﻮل چ‪ 3‬د رحﻤان بابا ﻟﻪ دﻳﻮان 'خﻪ 'ﻮ‬ ‫ﻧسخ‪ 3‬را ﻧﻘﻠ‪ 3‬ک‪7‬ي او کﻨدﻫار تﻪ ﻳ‪ 3‬راوړي‪ .‬کﻮم کاروﻧﻪ چ‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد د فرﻫﻨ‪/‬ﻲ ودې پﻪ‬ ‫اړه د ده د حکﻮﻣت پﻪ پ‪5‬ر ک‪ 3‬شﻮي دي د زﻳات‪ 3‬ﻣﻨﻨ‪ 3‬او ﻳادوﻧ‪ 3‬وړ دي‪ .‬شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک‬ ‫پ‪+‬تﻮ او فارسﻲ شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي‪ .‬ﻳﻮ ﻣرتب او بشپ‪ 7‬دﻳﻮان ﻳ‪ 3‬درﻟﻮد‪ .‬ﻟﻪ عاﻟﻤاﻧﻪ او شاعراﻧﻪ‬ ‫شخصﻴت سره سره ﻟﻪ پﻮ‪$‬ﻲ او عسکري وړتﻴا 'خﻪ ﻫﻢ ب‪ 3‬برخ‪ 3‬ﻧﻪ و‪ .‬د ده د سﻠطﻨت پﻪ‬ ‫ﻣﻮده ک‪ 3‬وروستﻪ ﻧادر شاه افشار پر کﻨدﻫار حﻤﻠﻪ وک‪7‬ه‪' .‬ﻪ د پاسﻪ ﻳﻮ ﻧﻴﻢ کال ﻳ‪ 3‬د ﻧادرشاه‬ ‫ﻟﻮی ﻟ‪+‬کر پرې ﻧ‪+‬ﻮد چ‪ 3‬د کﻨدﻫار *ار تﻪ ﻧﻨﻮزي‪ .‬شاه حسﻴﻦ د ﻣ‪75‬اﻧ‪ 3‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻧادري‬ ‫‪$‬ﻮاکﻮﻧﻮ وﻧشﻮل ک‪7‬ای پﻪ ﻳﻮ ﻧﻴﻢ کال ک‪ 3‬د کﻨدﻫار د *ار ﻳﻮه کﻼ ﻫﻢ فتح ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬تر پﻨ‪%‬ﻠس کﻠﻨ‪ 3‬واکﻤﻨ‪ 9‬وروستﻪ د (‪ )١١٥١‬ﻫجري‬ ‫‪98‬‬

‫کال د برات ﻣﻴاشت‪ 3‬پﻪ ﻟسﻤﻪ پﻪ ﻣازﻧداران ک‪ 3‬وفات شﻮ‪ .‬د شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک ﻳﻮ غزل چ‪3‬‬ ‫ﻣحﻤد ﻫﻮتک پﻪ پ"ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ 3‬را اخﻴست‪ 3‬ده‪ ،‬دﻟتﻪ د ده د کﻼم د ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬پﻪ ډول راوړو‪:‬‬ ‫ب‪5‬ﻠتاﻧﻪ دې د غﻤﻮ پــﻪ چپاو چــﻮر ک‪7‬م پﻪ تﻴارو ک‪ 3‬د ﻫجران ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ تا دور‬ ‫ب‪5‬ﻠتاﻧﻪ دې ﻫس‪ 3‬او*ک‪ 3‬را خپرې ک‪7‬ې ستا د فکر پﻪ ‪-‬ــرداب ک‪ 3‬تﻞ عبﻮر‬ ‫د فـــراق پـــ‪7‬ی ﻣــ‪ 3‬کــ‪+‬ــ‪5‬ــﻮت وﻣـــرۍ تﻪ پﻪ جﻬان ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬رســﻮا ﻟکﻪ ﻣﻨصﻮر‬ ‫پــﻪ وصـــال دې ﻫــﻢ ﻧــا*ــاد ﻳــﻤــﻪ دﻟبرې د ب‪5‬ﻠتﻮن فکر پﻪ زړه ک‪ 3‬ﻧاصبﻮر‬ ‫د با‪1‬ﻮغشی ﻣــ‪ 3‬وخـــﻮړ پــﻪ ‪$‬ﻴ‪/‬ر ک‪ 3‬غــﻤــازاﻧــﻮ پــﻪ غﻤزو غﻤزو ﻣﻬجﻮر‬ ‫خــﻠــق ﻳــــاد زﻣــــا د عــشــق پـــﻪ ﻟــ‪5‬ــﻮﻧــﻮ کا‬ ‫زه (حــســﻴــﻦ) ﻣحبت ﻫــســ‪ 3‬ﻣــشــﻬــﻮر ک‪7‬م‬

‫ک‪7‬م‬ ‫ک‪7‬م‬ ‫ک‪7‬م‬ ‫ک‪7‬م‬ ‫ک‪7‬م‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ پﻪ اوﻻدوﻧﻮ ک‪ 3‬شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک او زﻳﻨبﻪ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬شاعران وو‪.‬‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک د زوک‪7‬ې کال (‪١١١٤‬ﻫـ‪.‬ق‪* ).‬ﻮدل شﻮی دی‪ .‬پﻪ دوﻟس کﻠﻨ‪ 9‬ک‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬د وخت دودﻳز عﻠﻮم د ﻫغﻪ وخت ﻟﻪ ﻣشﻬﻮر عاﻟﻢ ﻣﻼ ﻳار ﻣحﻤد خان ﻫﻮتک 'خﻪ‬ ‫زده ک‪7‬ل‪ .‬ﻟﻪ ﻫغ‪ 3‬وروستﻪ د خپﻞ پﻼر تر روزﻧ‪ 3‬ﻻﻧدې راغی‪' .‬ﻮارﻟس کﻠﻦ و چ‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫پﻼرﻧﻲ سﻴﻮري 'خﻪ ب‪ 3‬برخ‪ 3‬شﻮ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ورور شاه ﻣحﻤﻮد ﻫﻮتک د اصفﻬان د‬ ‫ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻟپاره اﻳران تﻪ وﻻړ‪ ،‬ﻧﻮ شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬پات‪ 3‬شﻮ‪ .‬دی عادل او ﻣدبر‬ ‫پاچا و‪ .‬دربار تﻪ ﻳ‪ 3‬عاﻟﻤاﻧﻮ‪ ،‬شاعراﻧﻮ او فضﻼوو ﻻر درﻟﻮده‪ .‬کﻮم کاروﻧﻪ چ‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد د‬ ‫فرﻫﻨ‪/‬ﻲ ودې پﻪ اړه د ده د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ دوران ک‪ 3‬شﻮي دي‪ ،‬د زﻳات‪ 3‬ﻣﻨﻨ‪ 3‬او ﻳادوﻧ‪ 3‬وړ‬ ‫دي‪ .‬شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک پﻪ پ‪+‬تﻮ او فارسﻲ شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي‪ .‬د شعر ﻳﻮ ﻣرتب او بشپ‪7‬‬ ‫دﻳﻮان ﻫﻢ ﻟري‪ .‬د عاﻟﻤاﻧﻪ او شاعراﻧﻪ شخصﻴت تر 'ﻨ‪ ,‬ﻟﻪ پﻮ‪$‬ﻲ او عسکري ﻣﻬارت‬ ‫'خﻪ ﻫﻢ ب‪ 3‬برخ‪ 3‬ﻧﻪ و‪ .‬پر کﻨدﻫار د ﻧادر افشار تر تاړاکﻮﻧﻮ پﻮرې پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬پاچا‬ ‫و‪ .‬ﻟﻪ *ار 'خﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻣ‪75‬اﻧ‪ 3‬دفاع کﻮﻟﻪ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬د ﻧادر افشار ‪$‬ﻮاکﻮﻧﻮ کﻨدﻫار وﻧﻴﻮ‪،‬‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک ﻳ‪ 3‬اثﻴر او ﻣازﻧدران تﻪ وﻟ‪85‬ه‪ .‬پﻪ (‪١١٥١‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ک‪ 3‬ﻣسﻤﻮم او‬ ‫ﻫﻠتﻪ ﻣ‪ 7‬شﻮ‪.‬‬ ‫‪99‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د زده کﻮوﻧکﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪' 3‬خﻪ دې 'ﻮ تﻨﻪ ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ پﻪ اوﻻدوﻧﻮ ک‪' 3‬ﻮک د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬شاعران وو؟‬ ‫د (پ"‪ 3‬خزاﻧﻲ) ارز*تﻤﻦ کتاب د چا پﻪ اﻣر وﻟﻴکﻞ شﻮ؟‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک د کﻮم ﻣشﻬﻮر عاﻟﻢ 'خﻪ زده ک‪7‬ې وک‪7‬ې؟‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک 'ﻮ کﻠﻦ و چ‪ 3‬پﻼر ﻳ‪ 3‬ﻣ‪ 7‬شﻮ؟‬ ‫شاه حسﻴﻦ پﻪ کﻮم کال او چ‪5‬رتﻪ ز‪484‬دﻟی دی؟‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک پﻪ کﻮم کال‪ ،‬چ‪5‬رتﻪ ﻣ‪ 7‬شﻮ؟‬ ‫‪ _٢‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک‬ ‫د شخصﻴت پﻪ اړه دې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې ﻻﻧدې ﻟغات ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪3‬‬ ‫استعﻤال ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫واکﻤﻦ‪ ،‬ﻟرغﻮﻧی‪ ،‬اړوﻧد‪ ،‬کچ‪ ،3‬کتابتﻮن‪ ،‬وده‪ ،‬بشپ‪$ ،7‬ﻮاکﻮﻧﻪ‪ ،‬چﻮر‪ ،‬پ‪7‬ی‪.‬‬ ‫‪ _٤‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻮرتﻪ ﻧظﻢ پﻪ ﻟﻮړ اواز او شعري ﻟحﻦ سره وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻣﻨظﻮم ﻣتﻦ اصﻠﻲ‬ ‫ﻣطﻠب دې ﻧﻮرو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ پﻪ اړه خبرې اترې سرتﻪ ورسﻮي‪.‬‬ ‫‪' _٧‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت دې پﻪ تختﻪ‬ ‫وﻟﻴکﻲ او د تشبﻴﻪ طرفﻴﻦ دې پک‪ 3‬و*ﻴﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک د ادبﻲ شخصﻴت پﻪ اړه ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪3‬‬ ‫ور‪ 3$‬د پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ 3‬دې !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫‪100‬‬

‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫!ﻮﻟﻨﻪ او ﻧﻮی ﻧسﻞ‬

‫ﻫره !ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ‪ ،‬پ‪5‬غﻠﻮ‪$ ،‬ﻮاﻧاﻧﻮ او زړو 'خﻪ جﻮړه شﻮې ده‪ .‬ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬پر خپﻞ‬ ‫‪$‬ای ډ‪4‬ر ارز*ت ﻟري‪ .‬ﻣاشﻮﻣان د سبا ور‪ 3$‬ﻣ‪5‬ﻨدې او پﻠروﻧﻪ دي‪ ،‬ﻫغﻮی سﻤ‪ 3‬او‬ ‫ساﻟﻤ‪ 3‬روزﻧ‪ 3‬تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ .‬پ‪5‬غﻠ‪ 3‬او ‪$‬ﻮاﻧان د عﻘﻞ او ﻣ"ﻮ زور ﻟري‪ .‬ﻫغﻮی د ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪3‬‬ ‫د ﻣﻼ تﻴر جﻮړوي‪.‬‬ ‫کﻪ سﻢ و روزل شﻲ‪ ،‬د !ﻮﻟﻨ‪* 3‬ﻪ ﻣعﻤاران بﻪ وي‪ ،‬کﻪ پام ورتﻪ ﻧﻪ وي شﻮی‪ ،‬ﻧﻮ ک‪5‬دای شﻲ‬ ‫د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬بﻨس"ﻮﻧﻪ وﻧ‪7‬وي او پر بﻠﻪ ﻳ‪ 3‬واړوي‪ .‬ﻣشراﻧﻮ او زړو خﻠکﻮ تر شا ډ‪4‬رې تجرب‪ 3‬او‬ ‫د ژوﻧد خﻮږې او ترخ‪ 3‬پرﻳ‪+‬ﻲ دي‪ .‬ﻫغﻮی د درﻧاوي وړ دي‪.‬‬ ‫پ‪5‬غﻠ‪ 3‬او ‪$‬ﻮاﻧان 'ﻨگﻪ د ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬بﻨس＀ !ﻴﻨگﻮﻻی شﻲ؟‬ ‫‪101‬‬

‫‪$‬ﻮاﻧان او پ‪5‬غﻠ‪ 3‬د ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ﻣﻼ تﻴر جﻮړوي‪ .‬ﻫغﻮی د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬تر !ﻮﻟﻮ ستر او ارز*ﻤﻦ‬ ‫پﻮړکی دی‪' .‬ﻮﻣره چ‪ 3‬ﻫغﻮی پﻪ *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ *ﻪ سﻤبال وي‪' ،‬ﻮﻣره چ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬روزﻧﻪ او‬ ‫تربﻴﻪ رغﻨده او ساﻟﻤﻪ وي‪' ،‬ﻮﻣره چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د خﻮا خﻮږۍ احساس ورسره وي‪ ،‬پﻪ ﻫﻤاغﻪ‬ ‫اﻧدازه بﻪ ﻳ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟپاره ارز*ت او اﻫﻤﻴت زﻳات وي‪ .‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟﻮړواﻟی او ‪$‬ﻮړواﻟی د پ‪5‬غﻠﻮ‬ ‫او ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ پﻪ سﻤ‪ 3‬روزﻧ‪ ،3‬ﻧ‪5‬کﻮ اخﻼﻗﻮ او ﻟﻮړ احساس پﻮرې اړوﻧد دی‪ .‬پﻪ ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ک‪ 3‬د‬ ‫ﻧاخﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې ب‪ 3‬تﻮپﻴره پات‪ 3‬ک‪5‬دل د پ‪5‬غﻠﻮ او ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ ارز*ت را !ﻴ"ﻮي‪ .‬پ‪5‬غﻠ‪ 3‬او ‪$‬ﻮاﻧان‬ ‫ستر رساﻟت پر غاړه ﻟري‪ .‬ﻫغﻮی دﻧده ﻟري چ‪! 3‬ﻮﻟﻨﻪ سﻤ‪ 3‬ﻻرې تﻪ رﻫبري ک‪7‬ي‪ .‬پﻪ !ﻮﻟﻨ‪3‬‬ ‫ک‪ 3‬زړو ﻧاسﻤﻮ دودوﻧﻮ او رواجﻮﻧﻮ تﻪ د پای !کی ک‪85‬دي‪ .‬د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ تﻮگﻪ وگﻮرئ‪ ،‬افغاﻧﻲ‬ ‫!ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬ﻧاوړه دودوﻧﻮ سره ﻻس او گر‪4‬ﻮان ده‪ ،‬پ‪5‬غﻠ‪ 3‬پﻪ بدو ک‪ 3‬ورکﻮل ک‪85‬ي‪ .‬پ‪5‬غﻠ‪ 3‬او‬ ‫‪$‬ﻮاﻧان ﻟﻪ خپﻠ‪ 3‬خﻮ*‪ 3‬پرتﻪ ﻳﻮ بﻞ تﻪ ود‪84‬ي‪ .‬پﻪ ودوﻧﻮ او ﻣ‪7‬و ک‪ 3‬ﻣﻼ ﻣاتﻮوﻧکﻲ دودوﻧﻪ او‬ ‫رواجﻮﻧﻪ سرتﻪ رس‪85‬ي او ﻫﻤداس‪ 3‬ﻧﻮر ﻧاﻣﻨﻠﻲ او ﻧاگ‪2‬ﻠﻲ دودوﻧﻪ او رواجﻮﻧﻪ‪ .‬پ‪5‬غﻠ‪ 3‬او ‪$‬ﻮاﻧان‬ ‫باﻳد ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ سره ک‪5+‬ﻨﻲ او ﻟﻪ ﻫغﻮی سره ددې دودوﻧﻮ د ﻣﻨفﻲ او ﻧاوړه اړخﻮﻧﻮ پﻪ اړه‬ ‫خبرې وک‪7‬ي او ﻫغﻮی تﻪ رو*اﻧﻪ ک‪7‬ي چ‪ 3‬ﻧﻨﻨ‪! 9‬ﻮﻟﻨﻪ ﻧﻮې غﻮ*تﻨ‪ 3‬او ﻧﻮی ژوﻧد غﻮاړي‪.‬‬ ‫اوس ﻧ‪7‬ۍ د ﻳﻮ کﻠﻲ ب‪2‬ﻪ غﻮره ک‪7‬ې ده‪ .‬د ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬دود او فرﻫﻨگ ډ‪4‬ر ژر پﻪ ﻳﻮې ﻻرې ﻧﻪ‬ ‫پﻪ ﻳﻮې ﻻرې پر بﻠ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬اغ‪5‬ز کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ پﻪ کاروﻧ‪ 3‬ک‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ‪$‬ﻮاﻧان ب‪ 3‬تﻮپﻴره پات‪ 3‬شﻮي دي‪ .‬پﻪ داس‪ 3‬حال‬ ‫ک‪ 3‬چ‪ 3‬دوی کﻮﻻی شﻲ پﻪ کﻠکﻪ د ﻫغ‪ 3‬ﻣخﻪ وﻧﻴسﻲ او پرې ﻧ‪8‬دي چ‪ 3‬پ‪5‬غﻠ‪ 3‬او ‪$‬ﻮاﻧان‬ ‫پﻪ ﻫغ‪ 3‬روږدي شﻲ‪.‬‬ ‫را‪$‬ئ چ‪ 3‬پﻪ گ‪6‬ه د استاد گﻞ پاچا اﻟفت د (ﻧﻮي ﻧسﻞ) تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې ﻧثر وﻟﻮﻟﻮ او‬ ‫خﻮﻧد ترې واخﻠﻮ‪:‬‬ ‫"ﻟﻪ ‪$‬ﻤک‪ 3‬ﻧﻪ بخار پﻮرتﻪ شﻮ‪ .‬ﻟﻪ بخارﻧﻪ ورﻳ‪ #‬پﻴدا شﻮه‪ .‬ﻟﻪ ورﻳ‪ 3%‬ﻧﻪ باران وور‪4‬ده‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫باراﻧﻪ د پسرﻟﻲ گﻠﻮﻧﻪ پﻴدا شﻮل‪ .‬ﻟﻪ گﻠﻮﻧﻮﻧﻪ خﻮشبﻮﻳﻲ پﻴدا شﻮه‪.‬‬ ‫وگﻮرئ! ﻣﻮر او ﻟﻮر ﻳا پﻼر او زوی 'ﻮﻣره فرق ﻟري؟‬

‫‪102‬‬

‫ﻫغﻪ تفاوت چ‪ 3‬د باران او گﻠﻮﻧﻮ ﻳا د ‪$‬ﻤک‪ ،3‬اوبﻮ او بﻮ!ﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬وﻳﻨئ‪ ،‬د ﻳﻮه او بﻞ ﻧسﻞ‬ ‫ﻫغﻪ تفاوت ﻫﻤدوﻣره دی‪ .‬کﻪ اوﻻدوﻧﻪ ﻣ‪5‬ﻨدو غﻮﻧدې وای‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ غروﻧﻮ 'خﻪ بﻪ ﻟعﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫پﻴدا ک‪5‬ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ درﻳابﻮﻧﻮ 'خﻪ بﻪ ﻣرغﻠرې ﻧﻪ راوتﻠ‪ .3‬ﻟﻪ ابشارﻧﻪ بﻪ بر‪+4‬ﻨا ﻧﻪ راتﻠﻪ‪ .‬د ړﻧدو اوﻻدوﻧﻪ بﻪ‬ ‫ړاﻧده وو‪ .‬ﻟﻪ ک‪2‬ﻮ ﻧﻪ بﻪ کا‪1‬ﻪ ز‪484‬دل‪.‬‬ ‫اوس پﻮه شﻮئ! چ‪ 3‬ﻧﻮی ﻧسﻞ او زوړ ﻧسﻞ ﻳﻮ رﻧگﻪ ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫کﻪ 'ﻮک خپﻞ زوی تﻪ زړه بﻮډۍ پﻪ ﻧکاح اخﻠﻲ ﻳا خپﻠﻪ پ‪5‬غﻠﻪ ﻟﻮر اتﻴا کﻠﻦ بﻮډا تﻪ‬ ‫ورکﻮي‪* ،‬ﻪ ﻧﻪ کﻮي‪ .‬زړه تربﻴﻪ او ﻧﻮی ﻧسﻞ ﻫﻤدغس‪ 3‬وگ‪2‬ئ"‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫پ‪5‬غﻠ‪ 3‬او ‪$‬ﻮاﻧان د ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ جﻮړ*ت ک‪ 3‬ارز*تﻤﻦ او ﻣﻬﻢ رول ﻟري‪ .‬پﻪ دې‬ ‫ﻣعﻨا‪ ،‬ﻫﻤدا پ‪5‬غﻠ‪ 3‬او ‪$‬ﻮاﻧان دي چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬جﻮړ*ت ساتﻲ او !ﻴﻨگﻮي ﻳ‪ .3‬دوی‬ ‫باﻳد سﻢ وروزل شﻲ‪ ،‬ارز*ت او اﻫﻤﻴت ورتﻪ پﻪ گﻮتﻪ شﻲ‪ ،‬خپﻞ ﻣسﻮوﻟﻴتﻮﻧﻪ او دﻧدې‬ ‫و پ‪5‬ژﻧﻲ او خپﻞ راتﻠﻮﻧکﻲ ژوﻧد ک‪ 3‬دې جﻮړ*ت تﻪ پﻪ ارادي ډول وگﻮري او خپﻞ‬ ‫ﻣسؤوﻟﻴت دې سرتﻪ ورسﻮي‪.‬‬ ‫پردې !کﻲ پﻮﻫ‪5‬دل اړﻳﻦ دي چ‪ 3‬د باﻣسؤوﻟﻴتﻪ ‪$‬ﻮان ﻧسﻞ د راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻻ‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤاغﻪ کﻮچﻨﻴﻮاﻟﻲ او ﻣاشﻮﻣتﻮب 'خﻪ د ﻫغﻮی سﻤ‪ 3‬او رغﻨدې روزﻧ‪ 3‬تﻪ بشپ‪ 7‬پام‬ ‫وشﻲ او پﻪ ﻣسؤوﻟﻴت وروزل شﻲ‪ ،‬کﻪ ﻧﻪ ﻧﻮ خدای ﻣﻪ ک‪7‬ه بﻴا بﻪ وخت ت‪5‬روي او د ﻻس‬ ‫ﻣﻮ*ﻞ بﻪ د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د جﻮړ*ت ﻟﻪ شﻠ‪5‬دو پرتﻪ بﻞ 'ﻪ ﻻس تﻪ راﻧﻪ وړي‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬پﻪ ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ک‪ 3‬د ‪$‬ﻮان‬ ‫ﻧسﻞ پﻪ رول دې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪103‬‬

‫‪ _٢‬ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ اواز وﻟﻮﻟﻲ ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣطﻠب تﻪ ‪$‬ﻴر‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ تﻦ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارسره د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻣتﻦ ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻳﻮې !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د ﻣشراﻧﻮ پﻪ رول باﻧدې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې ﻟﻪ ‪$‬ﻮان ﻧسﻞ او ﻣشراﻧﻮ‬ ‫'خﻪ خپﻠ‪ 3‬غﻮ*تﻨ‪ 3‬او د ﻫغﻮ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ او د ډﻟ‪ 3‬استازی دې د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ 9‬تربﻴﻪ او روزﻧﻪ د ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ پﻪ ژوﻧد 'ﻪ اغ‪5‬ز ﻟري؟‬ ‫د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ اړوﻧد د ﻳﻮ ‪$‬ﻮان ﻣکﻠفﻴت بﻪ 'ﻪ وي؟‬ ‫اﻳا ﻳﻮازې کﻮرﻧ‪ 9‬د ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ پر روزﻧ‪ 3‬اغ‪5‬ز ﻟري‪ ،‬کﻪ ﻧﻮر ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ شتﻪ؟‬ ‫د با ﻣسؤوﻟﻴتﻪ ‪$‬ﻮان ﻧسﻞ دراﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره باﻳد 'ﻪ وک‪7‬و؟‬ ‫دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د (ﻧﻮي ﻧسﻞ) ﻧثر ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم ﻧﻮرو تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ((د ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ وداﻧ‪ 9‬او پرﻣختگ ک‪ 3‬د ‪$‬ﻮان ﻧسﻞ اغ‪5‬ز)) تر‬ ‫سرﻟﻴک ﻻﻧدې ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ چ‪ 3‬تر ﻟسﻮ کر*ﻮ کﻤﻪ ﻧﻪ وي او !ﻮﻟگﻲ تﻪ دې راوړي‪.‬‬ ‫ﻫ(ﻪ دې وشﻲ چ‪ 3‬ﻣﻘاﻟﻪ ادبﻲ رﻧگ وﻟري‪.‬‬

‫زغﻢ ﻟﻮﻳﻪ زړور تﻴا ده‪.‬‬

‫‪104‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫عﻼﻣﻪ پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد‬

‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ ﻣعاصر تارﻳخ ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬داس‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪5' 9‬رې شتﻪ چ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ ﻧﻪ‬ ‫ست‪7‬ې ک‪5‬دوﻧکﻮ ﻫﻠﻮ ‪$‬ﻠﻮ سره ﻳ‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد د فرﻫﻨ‪ ،,‬ادبﻲ او تارﻳخﻲ وﻳاړوﻧﻮ د خﻮﻧدي‬ ‫ساتﻠﻮ او پﻴاوړي کﻮﻟﻮ پﻪ ﻻره ک‪ 3‬ﻟﻪ وﻳاړه ډک ‪-‬اﻣﻮﻧﻪ پﻮرتﻪ ک‪7‬ي دي‪ .‬د دې '‪5‬رو ﻳاد‬ ‫تﻠپات‪ 3‬دی او پﻪ ژبﻪ او ادب ک‪$ 3‬اﻧ‪7/‬ی ﻣﻘام ﻟري‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ د ﻳﻮ دراﻧﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻮال‪ ،‬شاعر‪ ،‬تارﻳخپﻮه او '‪75‬وﻧکﻲ‪ ،‬د ژوﻧد او کار پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات در ک‪7‬و‪.‬‬ ‫_ تاس‪ 3‬د پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد ﻧﻮم اور‪4‬دﻟی دی؟ د ﻫغﻪ پﻪ اړه 'ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ﻟرئ؟‬ ‫‪105‬‬

‫پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟی ﻟﻴکﻮال‪ ،‬پ‪5‬ژﻧدل شﻮی ﻧاﻣتﻮ عاﻟﻢ‪75' ،‬وﻧکی‪،‬‬ ‫ادﻳب‪ ،‬تارﻳخ پ‪5‬ژﻧدوﻧکی او خﻮږ ژب‪ 3‬شاعر دی‪.‬‬ ‫عبداﻟشکﻮر رشاد د عبداﻟغفﻮر خان زوی او پر (‪ )١٣٠٠‬ﻟﻤرﻳز کال پﻪ کﻨدﻫار ک‪3‬‬ ‫ز‪484‬دﻟی دی‪ .‬دی ﻻ وړوکی و چ‪ 3‬ﻗرآن عظﻴﻢ اﻟشان او د وخت د دودﻳزو عﻠﻮﻣﻮ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر‬ ‫کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮستﻲ و‪ ،‬خﻮ رسﻤﻲ زده ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬پﻪ (‪ )١٣٠٦‬ﻟﻤرﻳز کال د ‪-‬ﻨج پﻪ ﻧاﻣﻪ د کﻨدﻫار‬ ‫پﻪ ﻳﻮه ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬پﻴﻞ ک‪7‬ې‪ .‬د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ﻟﻪ فراغت وروستﻪ پﻪ (‪ )١٣١٢‬ﻫجري‬ ‫کال د کﻨدﻫار پﻪ ﻣطبعﻪ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻣجﻠ‪ 3‬د ﻣصحح پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ و!اکﻞ شﻮ او دا ﻳ‪ 3‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪9‬‬ ‫رسﻤﻲ دﻧدې پﻴﻞ و‪' .‬رﻧ‪/‬ﻪ چ‪ 3‬استاد ﻟﻪ تدرﻳس سره زﻳاتﻪ ﻣﻴﻨﻪ درﻟﻮده او ﻫﻴﻠﻪ ﻳ‪ 3‬دا وه‬ ‫چ‪* 3‬ﻮوﻧکی شی‪ ،‬ﻧﻮ د (‪ )١٣١٤‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻟ‪7‬م ﻣﻴاشت‪ 3‬پﻪ دوﻟسﻤﻪ ﻧ‪"5‬ﻪ د کﻨدﻫار پﻪ دوﻳﻢ‬ ‫ﻟﻤبر *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪* 3‬ﻮوﻧکی شﻮ‪ .‬دا وخت ﻳ‪ 3‬عﻤر ډ‪4‬ر کﻢ و‪ ،‬ﻧﻮ ‪$‬کﻪ د کﻮچﻨﻲ ﻣعﻠﻢ پﻪ‬ ‫ﻧﻮم ﻣشﻬﻮر شﻮ‪ .‬تر (‪ )١٣٢١‬ﻫجري کال پﻮرې پﻪ احﻤدشاﻫﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ او د احﻤدشاه بابا‬ ‫پﻪ ﻟ‪5‬سﻪ ک‪ 3‬کﻠﻪ د *ﻮوﻧکﻲ او کﻠﻪ د سر*ﻮوﻧکﻲ پﻪ تﻮگﻪ دﻧده ترسر کﻮﻟﻪ‪ .‬پﻪ (‪ )١٣٢٧‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫کال استاد د پﻮﻫ‪ 3‬او ﻟﻮړو زده ک‪7‬و د تر ﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره پﻪ خپﻞ شخصﻲ ﻟ‪+/‬ت ﻫﻨد تﻪ ﻻړ‬ ‫او تر ‪ ١٣٣٤‬ﻟﻤرﻳز کال پﻮرې ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻫغﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د ژبﻮ‪ ،‬ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ او تارﻳخﻲ ﻣساﻳﻠﻮ پﻪ‬ ‫باب ﻣطاﻟع‪ 3‬او زده ک‪7‬ې وک‪7‬ې‪ .‬استاد پﻪ ﻫﻨد ک‪ 3‬اووه کاﻟﻪ پات‪ 3‬شﻮ‪ .‬پﻪ دې اووه کﻠﻨﻪ ﻣﻮده‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پرﻟﻪ پس‪75' 3‬ﻧﻮ او ﻣطاﻟع‪ 3‬تﻪ زور ورک‪ 7‬او د ﻫغﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد د تارﻳخ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻫﻨد‬ ‫ک‪ 3‬د افغاﻧﻲ واکﻤﻨﻴﻮ پﻪ حال ‪$‬ان خبر ک‪ 7‬او پﻪ سﻠ‪/‬ﻮﻧﻮ پا‪1‬ﻮ ﻳ‪ 3‬پﻪ دې ﻣﻮضﻮع ﻟﻴکﻨ‪ 3‬وک‪7‬ې‬ ‫چ‪ 3‬ﻟﻮدي پ‪+‬تاﻧﻪ او سﻮري پ‪+‬تاﻧﻪ تارﻳخﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻫﻤدې سفر د '‪75‬ﻧﻮ پاﻳﻠ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬استاد ﻟﻪ ﻫﻨدوستان 'خﻪ ب‪5‬رتﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ راستﻮن شﻮ‪ ،‬د ﻫغ‪ 3‬ﻣﻴﻨ‪ 3‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ چ‪3‬‬ ‫ﻟﻪ عﻠﻤﻲ '‪75‬ﻧﻴزو چارو سره ﻳ‪ 3‬ﻟرﻟﻪ پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪( 3‬پ‪+‬تﻮ اکاډﻣ‪ )9‬تﻪ ﻣراجعﻪ وک‪7‬ه او ددغ‪3‬‬ ‫!ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻣسﻠکﻲ غ‪7‬ی او ﻣرستﻴال شﻮ‪ .‬استاد پﻪ ﻫﻤدغﻪ وخت ک‪ 3‬د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ادبﻴاتﻮ‬ ‫او بشري عﻠﻮﻣﻮ پﻪ پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬تدرﻳس ﻫﻢ کاوه‪ .‬اروا*اد رشاد د عﻠﻤﻲ وړتﻴا پر بﻨس＀ پﻪ‬ ‫‪ ١٣٤١‬ﻫجري کال ک‪ 3‬د ﻟﻴﻨﻨگراد پﻪ پﻮﻫﻨتﻮن ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ 'ﻮک‪ 9‬د استاد پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ کار ک‪7‬ی‬

‫‪106‬‬

‫دی‪ .‬استاد پﻪ دې ﻣﻮده ک‪ 3‬د تدرﻳس تر 'ﻨ‪/‬ﻪ عﻠﻤﻲ '‪75‬ﻧ‪ 3‬ﻫﻢ کﻮﻟ‪ .3‬ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ ﻟﻪ راستﻨ‪5‬دو‬ ‫وروستﻪ د ‪ ١٣٤٣‬ﻟﻤرﻳز کال د تﻠ‪ 3‬پﻪ ﻣﻴاشت ک‪ 3‬د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ادبﻴاتﻮ او بشري عﻠﻮﻣﻮ‬ ‫پﻪ پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬د استاد پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ وﻣﻨﻞ شﻮ‪ .‬فاضﻞ استاد عﻼﻣﻪ رشاد پر پ‪+‬تﻮ سرب‪5‬ره پﻪ دري‪،‬‬ ‫عربﻲ‪ ،‬اﻧ‪/‬ﻠﻴسﻲ‪ ،‬روسﻲ‪ ،‬اردو‪ ،‬جاپاﻧﻲ ژبﻮ باﻧدې ﻫﻢ پﻮﻫ‪5‬ده‪ .‬اروا*اد رشاد د خپﻞ ژوﻧد پﻪ‬ ‫اوږده بﻬﻴر ک‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ او دري ژبﻪ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر اثار او ﻣﻘاﻟ‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻲ او خپرې ک‪7‬ي دي‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ‬ ‫ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ عﻠﻤﻲ ﻣﻮضﻮعاتﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ژبپﻮﻫﻨﻪ‪ ،‬ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪ ،‬ﻫﻨري ﻧثر‪ ،‬ادبی فﻨﻮن‪ ،‬غﻮره اشعار‬ ‫او ﻧﻮرو ک‪ 3‬پﻪ ﻟس ‪-‬ﻮﻧﻮ کتابﻮﻧﻪ او پﻪ شﻠ‪/‬ﻮﻧﻮ !ﻮکﻪ '‪75‬ﻧﻴز ﻗﻠﻤﻲ اثار ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬دادي‪:‬‬ ‫ﻟﻮدي پ‪+‬تاﻧﻪ‪ ،‬سﻮري پ‪+‬تاﻧﻪ‪ ،‬د 'ﻤکﻨﻮ ﻣﻴا عﻤر‪ ،‬د پاﻧﻲ پت ﻗﻬرﻣان‪ ،‬د خﻴراﻟبﻴان ﻟغتﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫د پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬فرﻫﻨ‪ ،,‬د احﻤد شاه بابا د دﻳﻮان غﻮره چاڼ‪ ،‬ﻟس ﻣﻘاﻟ‪ 3‬او ﻧﻮر‪. ...‬‬ ‫ﻧا چاپ اثار‪ :‬زﻳات شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر اثار ﻳ‪ 3‬تر اوسﻪ ﻧﻪ دي چاپ شﻮي چ‪ 3‬ﻣﻬﻢ ﻳ‪ :3‬ﻟﻮدي‬ ‫پ‪+‬تاﻧﻪ دوﻳﻢ !ﻮک‪ ،‬سﻮري پ‪+‬تاﻧﻪ دوﻳﻢ !ﻮک‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻗﻬرﻣان‪ ،‬غازي اکبر خان‪ ،‬سردار ﻣحﻤد‬ ‫داود خان شﻬﻴد‪ ،‬اعﻠﻴحضرت اﻣان اهلل شاه غازي‪ ،‬د کارﻧاﻣﻮ ﻣ‪5‬رﻣﻨ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫اروا*اد رشاد د (‪ )٧٠‬کﻠﻨﻮ عﻠﻤﻲ‪75' ،‬ﻧﻴز او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ ﻟﻪ تر سره کﻮﻟﻮ وروستﻪ‪،‬‬ ‫د ‪ ١٣٨٣‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻟﻴﻨدۍ ﻣﻴاشت‪ 3‬پﻪ ﻳﻮوﻟسﻤﻪ د (‪ )٨٣‬کاﻟﻮ پﻪ عﻤر ﻟﻪ دې فاﻧﻲ ﻧ‪7‬ۍ‬ ‫ستر‪ 3-‬پ"‪ 3‬ک‪7‬ې‪.‬‬ ‫جﻨازه ﻳ‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬ر درﻧ‪+‬ت د کﻨدﻫار پﻮﻫﻨتﻮن پﻪ اﻧ‪ 7/‬ک‪ 3‬خاورو تﻪ وسپارل شﻮه‪.‬‬ ‫د استاد ﻻﻧدې شعر وﻟﻮﻟئ او پﻨد ترې واخﻠئ‪:‬‬

‫‪107‬‬

‫حرﻳت‬ ‫د ﻣــجــﻨــﻮن ژوﻧـــــدون بــﻪ 'ــﻪ وي چــ‪ 3‬ﻟــﻴــﻼ ﻣــري‬ ‫'ــﻪ پــﻪ کـــار دی تــش کــاﻟــبــد چــ‪ 3‬زړه د چــا ﻣــري‬ ‫زړه ډﻳـــــــﻮه ده دا د خـــ"ـــﻮ پــــﻪ ﻗــــاﻟــــب کــ‪3‬‬ ‫خــــدای و ﻣـــﻪ کـــ‪7‬ه چـــ‪ 3‬بـــﻪ دا ډﻳــــﻮه د چـــا ﻣــري‬ ‫چــــ‪ 3‬ﻣـــرغـــﻪ ﻻړ شــــﻲ ﻗـــفـــس د ﻣـــاتـــ‪5‬ـــدو دی‬ ‫کــﻪ بــﻪ زړه ﻣـــري تــش ‪-‬ــﻮ‪-‬ــﻞ دې ﻻ پــخــﻮا ﻣــري‬ ‫ﻫــ‪5‬ــ& ﻣﻤکﻦ ﻧــﻪ دی پــاﻳــ‪+‬ــت د ﻫــغــﻪ پـــ‪8‬ي (بـــدن)‬ ‫زړه چــ‪ 3‬ﻣــري کــاﻟــبــﻮت ﻣجبﻮر دی خاﻣخا ﻣري‬ ‫(حـــــرﻳـــــت) د ﻫــــر ﻣـــﻠـــت د بــــــدن زړه دی‬ ‫کـــﻪ دا ﻧـــﻪ وي‪ ،‬ﻫـــﻢ ﻣــﻠــت ﻣــــري ﻫـــﻢ بــﻘــا ﻣــري‬ ‫(پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد)‬ ‫د پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد د ﻫﻨري ﻧثر دا ﻻﻧدې ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ ﻫﻢ و‪-‬ﻮرئ او ﻣفﻬﻮم تﻪ ﻳ‪$ 3‬ﻴر‬ ‫شئ‪.‬‬

‫جبار غازي‬ ‫زﻣﻮږ کﻮر د کﻨدﻫار د احﻤد شاﻫﻲ *ار د باب‪7‬و پﻪ کﻮ'ﻪ ک‪ 3‬و‪ ،‬د کﻮ'‪ 3‬پﻪ خﻮﻟﻪ ک‪3‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ی دوکان د عﻠﻲ ﻣاﻣدکاکﻮ و‪ .‬تازه ﻣ‪5‬ﻮې بﻪ ﻳ‪ 3‬خر'ﻮﻟ‪ .3‬ور پس‪ 3‬دوکان د غازي و‪.‬‬ ‫غازي شکرې‪ ،‬ﻟﻮزوﻧﻪ‪ ،‬کﻮﻟچ‪ 3‬او شاب‪7‬ي خر'ﻮﻟ‪ ،3‬کﻠﻪ کﻠﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬باداﻣﻲ ﻧکﻞ او‬ ‫خﻤﻴرصﻨدل ﻫﻢ راوړي و‪ .‬زﻣﻮږ د کﻮر کﻮچﻨﻴاﻧﻮ تﻪ بﻪ ﻣشراﻧﻮ ﻫر سﻬار دوې دوې اﻳک‪9‬‬ ‫ورکﻮﻟ‪ ،3‬اﻳک‪ 9‬پارسﻴﻮاﻧاﻧﻮ پﻴسﻪ بﻠﻠﻪ او د کابﻠ‪ 9‬روپ‪ 9‬شپ‪5‬تﻤﻪ برخﻪ ارز*ت ﻳ‪ 3‬درﻟﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ بﻪ 'ا*ت ﻣﻬال د غازي دوکان تﻪ تﻠﻮ او پﻪ دغﻮ اﻳکﻴﻮ بﻪ ﻣﻮ شکرې او ﻟﻮزوﻧﻪ را‬ ‫ﻧﻴﻮل‪.‬‬ ‫*ﻪ ﻣ‪ 3‬پﻪ ﻳاد دي پﻪ دغﻮ خﻮږو ک‪ 3‬ﻳﻮ ډول شکرې وې چ‪ 3‬ژب‪ 9‬بﻪ ﻣﻮ بﻠﻠ‪ 3‬او پﻪ '"ﻠﻮ‬ ‫'"ﻠﻮ بﻪ خﻮﻧد ‪$‬ﻨ‪ 3‬اخﻴستﻪ ک‪5‬ده‪.‬‬ ‫‪108‬‬

‫ﻳﻮه ورځ چ‪ 3‬زه د شکرﻳﻮ د راﻧﻴﻮﻟﻮ ﻟپاره د کﻮ'‪ 3‬خﻮﻟ‪ 3‬تﻪ وﻻړم‪ ،‬کﻪ ‪-‬ﻮرم د عﻠﻲ‬ ‫ﻣاﻣدکاکﻮ د دوکان ﻣخ‪ 3‬تﻪ ‪2-‬ﻪ ‪-‬ﻮ‪1‬ﻪ جﻮړه ده‪ ،‬خﻠک را !ﻮل دي او د ‪- 32-‬ﻮ‪ 31‬ﻣرکز تﻪ د‬ ‫رس‪5‬دﻟﻮ ﻟپاره زوروﻧﻪ وﻫﻲ‪ .‬زﻣا 'خﻪ د غازي دوکان تﻪ د رس‪5‬دﻟﻮ ﻫ(ﻪ پاتﻪ شﻮه‪ ،‬د عﻠی ﻣاﻣد‬ ‫کاکﻮ د دوکان د ‪- 32-‬ﻮ‪ 31‬د ﻣعﻠﻮﻣﻮﻟﻮ پﻪ تﻼش ک‪ 3‬شﻮم‪ .‬زه دغﻪ وخت 'ﻠﻮرکﻠﻦ ﻫﻠک‬ ‫وم‪ .‬د خﻠکﻮ د پ‪+‬ﻮ تر ﻣﻨ‪%‬ﻮ ﻣ‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬ر زحﻤت ‪$‬ان د ‪- 32-‬ﻮ‪ 31‬ﻣرکز تﻪ ورساوه‪ .‬کﻪ ‪-‬ﻮرم‬ ‫ﻫﻠتﻪ ﻳﻮ سپﻴﻦ ږﻳری س‪7‬ی د عﻠﻲ ﻣاﻣد کاکﻮ د دوکان ﻣخ‪ 3‬تﻪ د غﻮړﻳﻮ پر ﻳﻮ تش !ﻴﻢ ﻧاست‬ ‫دی‪ .‬خﻠک ﻳ‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬ر ادب ﻻسﻮﻧﻪ ﻣچﻮي‪ ،‬دعاوې ‪$‬ﻨ‪ 3‬غﻮاړي‪ .‬دی ﻫﻢ چاتﻪ دعا ورکﻮي‪،‬‬ ‫چاتﻪ چ"‪ 9‬ورکﻮي‪ ،‬ﻳعﻨ‪ 3‬پر اوږو ﻳ‪ 3‬پﻪ سپکﻪ 'پ‪75‬ه !پﻮي‪.‬‬ ‫عجبﻪ داده چ‪ 3‬دغﻪ پر خﻠکﻮ گران س‪7‬ي کﻤﻴس ﻧﻪ و اغﻮستی پر ﻟ& ‪$‬ان ﻳ‪ 3‬صدرۍ‬ ‫اغﻮست‪ 3‬وه‪ ،‬بر بﻨ‪ 6‬ﻣﻮ!ان او پﻪ و‪+4‬تﻮ پ＀ ‪$‬ﻴ‪/‬ر ﻳ‪* 3‬کار‪4‬دل‪ ،‬ﻣا تر دغﻪ وختﻪ پﻮرې داس‪3‬‬ ‫'ﻮک ﻧﻪ و ﻟﻴدﻟی چ‪ 3‬پر ﻟﻮڅ ‪$‬ان دې ﻳ‪ 3‬صدرۍ اغﻮست‪ 3‬وي‪.‬‬ ‫زه ﻫﻴ) پﻴ) تﻠﻠی وم او پﻪ خﻮرا حﻴرت ﻣ‪ 3‬ب‪ 3‬کﻤﻴسﻪ سپﻴﻦ ږﻳري تﻪ کتﻞ‪.‬‬ ‫د ب‪ 3‬کﻤﻴسﻪ سپﻴﻦ ږﻳري د ﻻس ﻣچﻮﻟﻮ ﻣسابﻘﻪ اوږده شﻮه‪ .‬ﻣا ﻟﻪ ‪- 32-‬ﻮ‪' 31‬خﻪ د راوتﻠﻮ‬ ‫ﻫ(ﻪ پﻴﻞ ک‪7‬ه‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ ‪2-‬ﻪ ‪-‬ﻮ‪1‬ﻲ راوتﻞ را تﻪ ‪-‬ران و‪ .‬عﻠﻲ ﻣاﻣد کاکﻮ زﻣا پﻪ ترﻫﻮرتﻴا پﻮه شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ غ‪ 85‬ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬را واخﻴستﻠﻢ او تر ‪- 32-‬ﻮ‪ 31‬را واﻳستﻠﻢ‪ .‬تر ‪- 32-‬ﻮ‪ 31‬چ‪ 3‬را ووتﻠﻮ‪ ،‬عﻠﻲ‬ ‫ﻣاﻣد کاکﻮ زه ﻟﻪ غ‪85‬ې ک‪+‬تﻪ ک‪7‬م‪ .‬ﻣا عﻠی ﻣاﻣد کاکﻮ وپﻮ*ت‪5‬ده‪ :‬دا 'ﻮک دی؟ عﻠی ﻣاﻣد‬ ‫کاکﻮ را تﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫دا جبار غازي دی‪ .‬د ﻣﻴﻮﻧد درﻧ‪ 3‬غزا (د برات اووه ﻟسﻤﻪ کال ‪ ١٢٩٧‬ﻫجري ﻗﻤري)‬ ‫را ﻫﻴس‪ 3‬دی کﻤﻴس ﻧﻪ اغﻮﻧدي‪ ،‬دغﻪ وخت د ﻣ‪5‬ﻮﻧد د درﻧ‪ 3‬غزا شپ‪'8‬ﻠﻮﻳ‪+‬ت کاﻟﻪ ت‪5‬ر‬ ‫شﻮي و‪.‬‬ ‫ﻣا عﻠی ﻣاﻣد کاکﻮ تﻪ پﻪ خﻮرا ﻣﻬرباﻧ‪ 9‬ووﻳﻞ‪ :‬وﻟ‪ 3‬ﻧﻮ کﻤﻴس ﻧﻪ اغﻮﻧدي؟‬ ‫عﻠی ﻣاﻣد کاکﻮ را تﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫ده د ﻣ‪5‬ﻮﻧد پﻪ درﻧﻪ غزا ک‪ 3‬ﻳﻮ بدﻣرغﻪ اﻧ‪/‬رﻳز سپاﻫﻲ را 'ﻤﻠﻮﻟی و‪ ،‬غﻮ*تﻪ ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬د‬ ‫ﻫغﻪ پﻪ وﻳﻨﻮ د جﻨ‪ ,‬ډاګ سﻮر ک‪7‬ي‪ ،‬بﻞ اﻧ‪/‬رﻳز سپاﻫﻲ جبار غازي تر ﻟﻤﻨﻪ وﻧﻴﻮه او پﻪ داس‪3‬‬ ‫زور ﻳ‪ 3‬کش ک‪ 7‬چ‪ 3‬د غازي ﻟﻪ ﻣﻨ‪/‬ﻮﻟﻮ ﻳ‪' 3‬ﻤﻠﻮﻟی *کار خﻮش‪ 3‬شﻮ او پﻪ ﻣﻨ‪6‬ه ﻳ‪$ 3‬ان د‬ ‫‪109‬‬

‫غازي ﻟﻪ تﻮري بچ ک‪ .7‬خشﻤ‪5‬دﻟی غازي چ‪ 3‬پر خﻼصﻮﻧکﻲ اﻧ‪/‬رﻳز سپاﻫﻲ ﻣخ راو‪-‬ر‪$‬اوه‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ ‪$‬ان د غازي د تﻮري ﻟﻪ زده (وﻫﻠﻮ) ژغﻮرﻟی و‪ .‬خشﻤ‪5‬دﻟﻲ غازي ‪-‬ر‪4‬ﻮان تر ﻟﻤﻨ‪5' 3‬رې‬ ‫ک‪ ،7‬ﻟستﻮ‪1‬ﻲ ﻳ‪ 3‬وشکﻮل‪ ،‬کﻤﻴس چ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬وغﻮر‪$‬اوه وﻳﻞ ﻳ‪ :3‬بﻴا دې پﻪ خدای کﻪ واغﻮﻧدم‪،‬‬ ‫تﻪ بدﻣرغﻪ کﻪ ﻧﻪ وای اﻧ‪/‬ر‪4‬ز کافر بﻪ ﻣ‪ 3‬وﻟ‪ 3‬ﻟﻪ ﻻسﻪ ووت‪.‬‬ ‫ﻣا عﻠﻲ ﻣاﻣد کاکﻮ تﻪ ووﻳﻞ‪ :‬خﻠک ﻳ‪ 3‬ﻻسﻮﻧﻪ وﻟ‪ 3‬ورﻣچﻮي او دعاوې 'ﻨ‪/‬ﻪ ‪$‬ﻨ‪3‬‬ ‫غﻮاړي؟‬ ‫عﻠﻲ ﻣاﻣد کاکﻮ را تﻪ ووﻳﻞ‪ :‬دا خﻮ غازي دی‪ ،‬د خدای پﻪ ﻻره ک‪ 3‬سر ورکﻮﻟﻮ تﻪ حاضر‬ ‫شﻮی و‪ .‬خدای خﻮ د دغس‪ 3‬سرت‪5‬رو تﻮرﻳاﻟﻴﻮ ﻧازوﻧﻪ اخﻠﻲ‪ .‬د ده خﻮاست ﻧﻪ ردوي‪$ ،‬کﻪ‬ ‫ﻧﻮ خﻠک د تبرک ﻟپاره د ده ﻻسﻮﻧﻪ ﻣچﻮي او د ده پﻪ روی ﻟﻪ خداﻳﻪ ﻣرادوﻧﻪ غﻮاړي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې صحﻨ‪ 3‬درې شپ‪5‬تﻪ کاﻟﻪ ت‪5‬ر شﻮي و چ‪ 3‬افغاﻧﻮ غازﻳاﻧﻮ د خدای پﻪ فضﻞ‬ ‫سره‪ ،‬سره پﻮ‪$‬ﻮﻧﻪ ﻣات ک‪7‬ل او خﻮﻧخﻮاره ﻣﻬاجﻤﻴﻦ ﻳ‪ 3‬پﻪ ژ‪ 74‬ﻣخ د افغاﻧستان ﻟﻪ خاورې‬ ‫واﻳستﻞ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د ﻣعاصرې دورې ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟی ادﻳب‪ ،‬ﻣشﻬﻮر‬ ‫ﻟﻴکﻮال او خﻮږ ژبﻰ شاعر دی‪.‬‬ ‫د ژب‪ ،3‬ادب‪ ،‬تارﻳخ پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻟس‪/‬ﻮﻧﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‬ ‫چ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬چاپ او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻧاچاپ او پﻪ ﻗﻠﻤﻲ ډول ﻣﻮجﻮد دي او د پ‪+‬تﻮ ب‪ 0‬پرې‬ ‫*کﻠی دی‪.‬‬ ‫استاد د خپﻞ عﻤر پﻪ اوږدو ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب او د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد د خدﻣت ﻟپاره‬ ‫پﻪ سﻮوﻧﻮ شا‪-‬ردان روزﻟﻲ دي او د !ﻮﻟﻮ پﻮﻫﻮ افغاﻧاﻧﻮ پﻪ ت‪5‬ره ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻳﻮ ژوﻧدي‬ ‫کتابتﻮن ﻣثال درﻟﻮده‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد رشاد د عﻤر تر پاﻳﻪ پﻮرې خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد‪ ،‬خپﻠ‪ 3‬ژب‪ 3‬او خپﻠﻮ خﻠکﻮ تﻪ ر*تﻴﻨﻰ‬ ‫خدﻣت‪/‬ار پات‪ 3‬شﻮی‪ .‬پﻪ اوو ژبﻮ پﻮﻫ‪5‬ده‪ ،‬ﻟﻮستﻞ او ﻟﻴکﻞ ﻳ‪ 3‬پرې کﻮﻻی شﻮل‪.‬‬ ‫ده د خپﻞ ژوﻧد پﻪ اوږده بﻬﻴر ک‪ 3‬پﻪ ﻟس ‪-‬ﻮﻧﻮ !ﻮکﻪ ډ‪4‬ر ارز*تﻤﻦ '‪75‬ﻧﻴز اثار او پﻪ‬ ‫‪110‬‬

‫پﻨ‪%‬ﻪ ‪-‬ﻮﻧﻮ !ﻮکﻪ غﻮره اشعار او شﻞ ‪-‬ﻮﻧﻪ !ﻮکﻪ '‪75‬ﻧﻴز ﻗﻠﻤﻲ اثار پﻪ پ‪+‬تﻮ او دري ژبﻪ افغان‬ ‫وﻟس تﻪ پﻪ ﻣﻴراث پرې ﻳ‪+‬ﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ١٣٨٣‬ﻟﻤرﻳز کال د (‪ )٨٣‬کاﻟﻮ پﻪ عﻤر ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ دې فاﻧﻲ ﻧ‪7‬ۍ 'خﻪ ستر‪ 3-‬پ"‪3‬‬ ‫ک‪7‬ې‪.‬‬ ‫جﻨازه ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ کابﻞ 'خﻪ کﻨدﻫار تﻪ وﻟ‪85‬دول شﻮه او د کﻨدﻫار پﻮﻫﻨتﻮن پﻪ اﻧ‪ 7/‬ک‪ 3‬پﻪ‬ ‫ډ‪4‬ر درﻧ‪+‬ت خاورو تﻪ وسپارل شﻮه‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې پﻪ وار سره ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی د‬ ‫!ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د پﻮﻫاﻧد رشاد د ژوﻧد او اثارو پﻪ اړه دې ﻧﻮرو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ورک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه دې ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ‬ ‫سره خبرې وک‪7‬ي‪ ،‬ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ‪:‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬اتﻠﻪ! تﻪ د استاد رشاد شا‪-‬رد ﻳ‪3‬؟‬ ‫اتﻞ‪ :‬ﻫﻮ! زه د پﻮﻫﻨ‪%‬ی پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬د رشاد صاحب شا‪-‬رد وم‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬تاسﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬د کﻮم ﻣضﻤﻮن تدرﻳس کاوه؟‬ ‫اتﻞ‪ :‬رشاد صاحب ﻣﻮږ تﻪ د ژبپﻮﻫﻨ‪ 3‬ﻣضﻤﻮن درس راکاوه‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬تا د استاد عبداﻟشکﻮر رشاد ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫اتﻞ‪ :‬ﻫﻮ! ﻣا د ﻫغﻪ دوه ﻣﻘاﻟ‪ 3‬پﻪ کابﻞ ﻣجﻠﻪ ک‪ 3‬ﻟﻮست‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬د استاد چاپ شﻮي کتابﻮﻧﻪ درﻣعﻠﻮم دي؟‬ ‫اتﻞ‪ :‬ﻫﻮ! ﻫغﻪ 'ﻮ چاپ شﻮی اثار ﻟري‪ ،‬ﻣا ﻳ‪ 3‬د پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬فرﻫﻨ‪ ,‬پﻪ ﻧاﻣﻪ اثر ﻟﻮستی‬ ‫دی‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬اور‪4‬دﻟ‪ 3‬ﻣ‪ 3‬دي چ‪ 3‬د استاد ډ‪4‬رې ژب‪ 3‬زده وې‪.‬‬ ‫اتﻞ‪ :‬استاد رشاد سرب‪5‬ره پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ‪ ،‬پر عربﻲ‪ ،‬فارسﻲ‪ ،‬اردو‪ ،‬روسی‪ ،‬ساﻧس‪/‬رﻳ＀ او‬ ‫‪111‬‬

‫جاپاﻧﻲ ﻫﻢ پﻮﻫ‪5‬ده‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬د استاد چاپ شﻮي اثار پﻪ کﻮﻣﻮ ژبﻮ دي؟‬ ‫اتﻞ‪ :‬استاد رشاد پﻪ پ‪+‬تﻮ او دري ژبﻮ چاپ شﻮي اثار ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٣‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکی دې پﻪ وار سره د (حرﻳت) تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې شعر ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم‬ ‫بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ 'ﻮ ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫرې ډﻟ‪ 3‬تﻪ دې دﻧده ورک‪7‬ل شﻲ چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻣتﻦ ک‪$ 3‬اﻧ‪7/‬ي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬جﻨس ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬عام ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او جﻤعﻴت ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ سره ب‪5‬ﻞ ک‪7‬ي او د‬ ‫ډﻟ‪ 3‬ﻣشران دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې د خپﻞ ‪-‬روپ ﻧظر وړاﻧدې ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې کﻠﻤﻮ ﻣعﻨا پﻴدا او د تخت‪ 3‬پر ﻣخ دې پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪3‬‬ ‫وکاروي‪:‬‬ ‫ستﻮﻧزه‪ ،‬ډﻳﻮه‪ ،‬پ‪8‬ي‪ ،‬حرﻳت‪ ،‬بﻨس＀‪ ،‬بﻬﻴر‪ ،‬ﻟﻮرﻳﻴﻨﻪ‪ ،‬چﻤتﻮ‪75' ،‬ﻧﻴز‪ ،‬ﻧ‪7‬ۍ‪ ،‬صدرۍ‪،‬‬ ‫اﻳک‪2- ،9‬ﻪ ‪-‬ﻮ‪1‬ﻪ‪ ،‬ﻫﻴ) پﻴ)‪.‬‬ ‫‪' _٦‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻧظﻢ پﻪ ﻟﻮړ اواز وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد رشاد د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د کﻮﻣ‪ 3‬دورې پﻪ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪ 3‬را‪$‬ﻲ؟‬ ‫استاد وﻟ‪ 3‬پﻪ کﻮچﻨﻲ ﻣعﻠﻢ سره ﻳاد‪4‬ده؟‬ ‫د استاد د درې چاپ او درې ﻧا چاپ اثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫د استاد رشاد جﻨازه چ‪5‬رتﻪ خاورو تﻪ وسپارل شﻮه؟‬ ‫‪ _٨‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د استاد رشاد پﻪ چاپ شﻮو اثارو خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٩‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې د جبار غازي ﻧثر ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم‬ ‫بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ 3‬د استاد رشاد د (حرﻳت) تر سر ﻟﻴک ﻻﻧدې شعر وﻟﻮﻟﻲ‪،‬‬ ‫ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم دې ﻳ‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪112‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫کﻴسﻪ‬

‫کﻴسﻪ د اﻧسان ﻟﻪ پﻴداﻳ‪+‬ت ﻧﻪ تر ﻧﻦ پﻮرې د اﻧساﻧﻲ ژوﻧد ﻳﻮ اړﻳﻦ تﻮک ‪-‬ر‪5$‬دﻟی‬ ‫دی‪ .‬ډ‪4‬رې داس‪ 3‬ر*تﻴﻨ‪ 3‬او جﻮړې شﻮې کﻴس‪ 3‬شتﻪ چ‪ 3‬روزﻧﻴز‪ ،‬اخﻼﻗﻲ او ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ‬ ‫ﻣفاﻫﻴﻢ پک‪ 3‬ﻧغ‪+‬ت‪ 3‬وي‪ .‬اور‪4‬دل او ﻟﻮستﻞ ﻳ‪ 3‬اور‪4‬دوﻧکﻮ او ﻟﻮستﻮﻧکﻮ تﻪ روزﻧﻴزې‬ ‫*‪ 32/5‬ﻟري‪ .‬د ژوﻧداﻧﻪ‪ ،‬اخﻼﻗﻮ‪ ،‬ک‪7‬و وړو او عاداتﻮ پﻪ سﻤﻮن ک‪ 3‬ډ‪4‬ره ﻣرستﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬داس‪ 3‬وي چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه وﻟس او ﻳا ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻮرې اړوﻧدې وي‪ ،‬خﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪3‬‬ ‫ﻧﻮرې بﻴا پﻪ 'ﻮ وﻟسﻮﻧﻮ او ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ !ﻮﻟﻨﻮ ک‪ 3‬شرﻳک‪ 3‬وي‪ .‬کﻴسﻪ کﻪ پﻪ ﻳﻮه وﻟس پﻮرې‬ ‫اړه وﻟري ﻳا ډ‪4‬رو پﻮرې‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ اخﻼﻗﻲ *‪2/5‬ﻮ 'خﻪ ﻳ‪! 3‬ﻮل وﻟسﻮﻧﻪ پﻪ خپﻞ ژوﻧداﻧﻪ‬ ‫ک‪"- 3‬ﻪ اخستﻼی شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ ﻳﻮه روزﻧﻴزه کﻴسﻪ وﻟﻮﻟئ‪:‬‬ ‫تاسﻮ د خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ ﻟﻪ خﻮﻟ‪' 3‬خﻪ کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ اور‪4‬دﻟ‪3‬؟‬ ‫‪113‬‬

‫ﻳﻮه عاﻟﻢ د ﻳﻮه پاچا پﻪ وړاﻧدې خبرې کﻮﻟ‪ ،3‬ﻧا‪-‬ﻬاﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د خبرو پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬ووﻳﻞ‪( :‬پﻪ‬ ‫ﻫﻨدوستان ک‪ 3‬ﻳﻮه وﻧﻪ ده‪ ،‬کﻪ ﻣ‪5‬ﻮه ﻳ‪' 3‬ﻮک وخﻮري‪ ،‬ﻧﻮ س‪7‬ی ﻧﻪ زړ‪84‬ي او ﻧﻪ ﻣري‪ ).‬پاچا‬ ‫چ‪ 3‬دا خبره واور‪4‬دﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ پر ﻫغﻪ وﻧ‪ 3‬ﻣﻴﻦ شﻮ‪ .‬سﻮدا واخﻴست چ‪ 3‬دا بﻪ 'ﻪ رﻧ‪/‬ﻪ پﻴدا شﻲ‪،‬‬ ‫خﻮ ﻟﻪ ﻫغﻪ عاﻟﻢ ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻮ*تﻨﻪ ﻧﻪ کﻮﻟﻪ چ‪ 3‬دا وﻧﻪ بﻪ چ‪5‬رتﻪ او 'ﻨ‪/‬ﻪ وي‪ .‬پاچا خپﻞ باوري‬ ‫س‪7‬ی ﻫﻨدوستان تﻪ وﻟ‪85‬ه او ډ‪4‬ر ﻣال ﻳ‪ 3‬ورتﻪ ورک‪ .7‬ورتﻪ وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪ :‬دا پ‪5‬س‪ 3‬ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره‬ ‫واخﻠﻪ‪ ،‬دا دوﻟت ﻟ‪/‬ﻮه او ﻧﻮرې بﻪ ﻫﻢ دروﻟ‪85‬م‪ .‬تر ﻫغﻪ ﻣﻪ را‪$‬ﻪ چ‪ 3‬ددغ‪ 3‬وﻧ‪ 3‬ﻣ‪5‬ﻮه دې ﻧﻪ‬ ‫وي راوړي‪ .‬س‪7‬ى روان شﻮ‪ .‬ﻫﻨدوستان تﻪ ورس‪5‬ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫر چا بﻪ ﻳ‪ 3‬پﻮ*تﻨﻪ کﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻫغﻪ وﻧﻪ پﻪ‬ ‫کﻮم ‪$‬ای ک‪ 3‬ده چ‪ 3‬س‪7‬ی ﻳ‪ 3‬ﻣ‪5‬ﻮه وخﻮري‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ﻫﻤ‪5‬شﻪ ژوﻧدی وي او ﻧﻪ زړ‪84‬ي؟ خﻠکﻮ‬ ‫بﻪ د دې خبرو پﻪ اور‪4‬دو خﻨدل‪ ،‬چا بﻪ ورپﻮرې !ﻮک‪ 3‬کﻮﻟ‪ ،3‬چا بﻪ وﻳﻞ دا ﻟ‪5‬ﻮﻧی شﻮی دی‪.‬‬ ‫چا بﻪ وﻳﻞ ﻣﻮږ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ده‪$ .‬ﻴﻨﻮ فکر کاوه ک‪5‬دای شﻲ دا وﻧﻪ چ‪5‬رتﻪ وي‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬دا‬ ‫س‪7‬ی ور پس‪- 3‬ر‪$‬ﻲ‪ .‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر بﻪ وﻳﻞ کﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ پﻼﻧﻲ ‪$‬ﻨ‪/‬ﻞ ک‪ 3‬بﻪ وي‪ .‬بﻞ ‪$‬ای ﻣﻮ‬ ‫‪-‬ﻮﻣان ﻧﻪ ک‪85‬ي‪ .‬چا بﻪ وﻳﻞ پﻼﻧﻲ ‪$‬ﻨ‪/‬ﻞ ک‪ 3‬ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ وﻧﻪ ده چ‪' 3‬ﻮکﻪ ﻳ‪ 3‬چا تﻪ ﻧﻪ *کار‪84‬ي‬ ‫او ب‪5‬خ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ﻧﻪ ﻣعﻠﻮﻣ‪85‬ي او ﻣ‪5‬ﻮه ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ چا ﻟﻪ پﻪ ﻻس ﻧﻪ ور‪$‬ﻲ‪ .‬کﻪ چ‪5‬رې ﻫغﻪ وي ﻧﻮ‬ ‫شک ﻧشتﻪ‪ .‬ﻫر چا بﻪ ورپﻮرې ﻣسخرې کﻮﻟ‪ .3‬دی غرﻳب بﻪ پﻪ ‪$‬ﻨ‪/‬ﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬غروﻧﻮ‪ ،‬ﻣ‪5‬رو او‬ ‫د*تﻮ ک‪- 3‬ر‪5$‬ده‪ .‬پﻪ پای ک‪ 3‬تر ډ‪4‬رو پﻮ*تﻨﻮ‪- ،‬رو‪84‬وﻧﻮ ﻧﻬﻴﻠی راستﻮن شﻮ‪ .‬ډ‪4‬ر خپﻪ او پاچا‬ ‫تﻪ د عذر د وړاﻧدې کﻮﻟﻮ فکر ﻳ‪ 3‬کاوه‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮ ‪$‬ای ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬شپﻪ شﻮه‪ .‬ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻳﻮ س‪7‬ي ﻟﻪ خﻮﻟ‪ 3‬و اور‪4‬دل چ‪ 3‬زﻣﻮږ پﻪ دې‬ ‫کﻠﻲ ک‪ 3‬ﻟﻮی عاﻟﻢ او ډ‪4‬ر *ﻪ س‪7‬ی دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ زړه ک‪ 3‬ووﻳﻞ‪ ،‬ور بﻪ شﻢ کﻪ 'ﻪ دعا راتﻪ‬ ‫وک‪7‬ي‪ .‬سﻤدﻻسﻪ پا'‪5‬د‪ ،‬ﻫغﻪ عاﻟﻢ تﻪ ورغی‪ ،‬ورتﻪ وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪" :‬صاحبﻪ‪ ،‬دعا را تﻪ وک‪7‬ه چ‪3‬‬ ‫اﻳﻤان ﻣ‪ 3‬خدای سﻼﻣت ک‪7‬ي او پﻪ خ‪5‬ر سره وطﻦ تﻪ ورس‪85‬م‪ ".‬ﻫغﻪ دعا ورتﻪ وک‪7‬ه او بﻴا‬ ‫ﻳ‪ 3‬ترې پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ه‪" :‬چ‪5‬رتﻪ تﻠﻠی وې؟" ﻗاصد ورتﻪ !ﻮﻟﻪ کﻴسﻪ وک‪7‬ه‪ .‬عاﻟﻢ ﻟﻪ اور‪4‬دو وروستﻪ‬ ‫ورتﻪ ووﻳﻞ‪(( :‬تاسﻮ د ﻫغﻪ خپﻞ پاچا پﻪ خبره ﻧﻪ ﻳاست پﻮه شﻮي‪ .‬ﻫغﻪ وﻧﻪ د عﻠﻢ وﻧﻪ ده‪ .‬ﻳعﻨ‪3‬‬ ‫'ﻮک چ‪ 3‬د عﻠﻢ ﻣ‪5‬ﻮه وخﻮري‪ ،‬ﻧﻮ تﻞ ژوﻧدی وي‪ .‬د تﻠپات‪ 3‬ژوﻧد ﻣعﻨا دا ده چ‪ 3‬خدای‬

‫‪114‬‬

‫وپ‪5‬ژﻧﻲ‪ .‬ﻧ‪5‬کﻲ بدي ورتﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧ‪5‬ک عﻤﻞ وک‪7‬ي او ﻟﻪ بدۍ ﻧﻪ ‪$‬ان وساتﻲ‪ .‬کتابﻮﻧﻪ‬ ‫وﻟﻴکﻲ‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻲ وروزي‪ .‬کﻪ دا س‪7‬ی ﻣ‪ 7‬ﻫﻢ شﻲ ﻫ‪ &5‬غﻢ ﻳ‪ 3‬ﻧشتﻪ‪$ ،‬کﻪ ﻫﻠتﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫روح ژوﻧدی او دﻟتﻪ ﻳ‪ 3‬ﻧﻮم ژوﻧدی وي او ثﻮاب ﻳ‪ 3‬داس‪ 3‬ک‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ﻳﻮ ژوﻧدی س‪7‬ی چ‪3‬‬ ‫ﻧ‪5‬کﻲ کﻮي او ثﻮاب ﻳ‪ 3‬ک‪85‬ي‪ )).‬س‪7‬ي ورتﻪ ووﻳﻞ‪(( :‬صاحبﻪ ﻣﻮږ ﻫﻢ دوﻣره پﻮﻫ‪85‬و‪ .‬ﻧاداﻧان‬ ‫ﻧﻪ ﻳﻮ‪ .‬کﻪ چ‪5‬رې ﻫغﻪ د عﻠﻢ ﻧﻮم ﻳاد ک‪7‬ی وای‪ ،‬ﻣﻮږ بﻪ پﻮه شﻮي وو چ‪ 3‬ﻫدف ﻳ‪ 3‬عﻠﻢ دی‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ د !ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻧﻪ ﻳاده ک‪7‬ه‪ .‬پﻪ دې خﻮ ﻫر 'ﻮک پﻮﻫ‪85‬ي چ‪ 3‬عﻠﻢ د ﻳﻮ 'ﻴز‬ ‫ﻧﻮم دی او وﻧﻪ د بﻞ 'ﻴز‪ )).‬ﻫغﻪ عاﻟﻢ ووﻳﻞ‪ :‬تﻪ بﻴا پﻮه ﻧﻪ شﻮې‪ .‬ﻣثال بﻪ درتﻪ وواﻳﻢ‪ .‬ﻳﻮ س‪7‬ی‬ ‫وي‪ ،‬د چا پﻼر وي او د چا زوی‪ ،‬د چا ﻟسﻤی وي او د چا ﻧﻴکﻪ‪ ،‬د چا خﻮرې وي او د چا‬ ‫ﻣاﻣا‪ ،‬د چا تره وي او د چا وراره‪ ،‬د چا ترورزی وي او د چا تربﻮر‪ ،‬د چا ورور وي او د چا‬ ‫اشﻨا‪ ،‬د چا د*ﻤﻦ وي او د چا دوست‪ .‬تﻪ ‪-‬ﻮره ﻫﻤدغﻪ ﻳﻮ س‪7‬ی دی او ﻟﻪ دې ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ 'خﻪ‬ ‫ﻫر ﻧﻮم چ‪ 3‬پﻪ خپﻞ ‪$‬ای ک‪ 3‬ورتﻪ 'ﻮک واﻳﻲ‪ ،‬وﻳﻠی شﻲ‪ .‬س‪7‬ي ووﻳﻞ‪ :‬ب‪5‬شکﻪ‪ .‬ﻫغﻪ عاﻟﻢ‬ ‫ووﻳﻞ داس‪ 3‬عﻠﻢ تﻪ ﻫﻢ دواړه ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻳﻼی شﻲ‪ ،‬کﻪ دې خﻮ*ﻪ وي ﻧﻮ ورتﻪ عﻠﻢ واﻳﻪ او کﻪ ﻧﻪ‬ ‫د ژوﻧداﻧﻪ وﻧﻪ ورتﻪ واﻳﻪ‪ .‬دواړه ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﻮ شی دي‪ ،‬ﻫ‪ &5‬تﻮپﻴر پک‪ 3‬ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫س‪7‬ي چ‪ 3‬دا خبرې واور‪4‬دې د زړه تسﻠﻲ ﻳ‪ 3‬وشﻮه‪ .‬ﻟﻪ عاﻟﻢ ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬رخصت واخﻴست‬ ‫او د خپﻞ کﻮر پﻪ ﻟﻮر روان شﻮ‪* .‬ار تﻪ ﻟﻪ رس‪5‬دو وروستﻪ د پاچا دربار تﻪ ورغی‪ .‬پاچا ترې‬ ‫پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ه‪ ،‬وواﻳﻪ ﻣ‪5‬ﻮه دې وﻣﻮﻧدﻟﻪ او کﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫س‪7‬ي ورتﻪ ﻟﻪ سره کﻴسﻪ شروع ک‪7‬ه‪ .‬خپﻞ رب‪47‬دل او پﻪ ﻣﻠکﻮﻧﻮ او پﻪ غروﻧﻮ او پﻪ بﻴاباﻧﻮﻧﻮ‬ ‫‪-‬ر‪5$‬دل او د خﻠکﻮ ﻣسخرې ﻳ‪ 3‬ورتﻪ !ﻮﻟ‪ 3‬بﻴان ک‪7‬ې‪ .‬پاچا ډ‪4‬ر خفﻪ شﻮ‪ .‬وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ ستا‬ ‫خﻮاري ب‪ 3"- 3‬شﻮه او زﻣا ﻣطﻠب پﻮره ﻧشﻮ‪ .‬س‪7‬ي ورتﻪ د ﻫغﻪ عاﻟﻢ خبره پﻮره واوروﻟﻪ‪ .‬پاچا‬ ‫د ﻫغ‪ 3‬پﻪ اور‪4‬دو ډ‪4‬ر خﻮشحال شﻮ‪ .‬س‪7‬ي تﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻫغﻪ د ستﻮﻧزﻣﻦ سفر پﻪ وړاﻧدې دوه برابره‬ ‫دوﻟت ورک‪ .7‬پاچا خپﻞ پات‪ 3‬عﻤر د عﻠﻢ او د عاﻟﻤاﻧﻮ پﻪ ساتﻨﻪ او پاﻟﻨﻪ ک‪ 3‬ت‪5‬ر ک‪.7‬‬ ‫وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪(( :‬واړه او ﻟﻮﻳان !ﻮل دې زده ک‪7‬ه وک‪7‬ي او عﻠﻢ دې حاصﻞ ک‪7‬ي‪)).‬‬

‫‪115‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‬ ‫پﻮرتﻪ کﻴسﻪ د عﻠﻢ او د پﻮﻫ‪ 3‬د ارز*ت پﻪ اړه ده‪ .‬پﻪ کﻴسﻪ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻳادې وﻧ‪' 3‬خﻪ‬ ‫ﻣﻮخﻪ عﻠﻢ او پﻮﻫﻪ ده‪.‬‬ ‫عﻠﻢ ﻧﻪ زړ‪84‬ي او تﻞ تر تﻠﻪ وي‪ .‬کﻪ ﻳﻮ عاﻟﻢ ﻟﻪ ژوﻧده ستر‪ 3-‬پ"‪ 3‬ک‪7‬ي‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ د خپﻞ‬ ‫عﻠﻢ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳاد‪84‬ي‪ ،‬ﻧﻮم او ﻳاد ﻳ‪ 3‬د خﻠکﻮ پﻪ ذﻫﻨﻮﻧﻮ او ژبﻮ ک‪- 3‬ر‪$‬ﻲ‪ .‬دغس‪ 3‬عاﻟﻤان‬ ‫او پﻮﻫان د خپﻞ عﻠﻢ ﻟﻪ برکتﻪ تر پ‪75‬ﻳﻮ‪ ،‬پ‪75‬ﻳﻮ پﻮرې ژوﻧدي وي‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻴس‪ 3‬ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم تﻪ دې ‪$‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د کﻴس‪ 3‬ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د بﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬پﻪ وړاﻧدې د کﻴس‪3‬‬ ‫وﻳﻠﻮ سﻴاﻟﻲ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪' _٤‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻴس‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ﻳز پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ 3‬د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې بﻴان‬ ‫ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪' _٥‬ﻠﻮر جﻮړې زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬خپﻞ ‪$‬ان دې‬ ‫د پﻮ*تﻨﻮ پﻪ ترڅ ک‪ 3‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ وروپ‪5‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ‪:‬‬ ‫زه د ﻳﻮوﻟسﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ زده کﻮوﻧکی ﻳﻢ‪.‬‬ ‫د دې !ﻮﻟ‪/‬ﻲ !ﻮل ﻣضﻤﻮﻧﻮﻧﻪ ﻣ‪ 3‬ﻟﻮستﻲ دي‬ ‫اﻟجبر او ﻣثﻠثاتﻮ ﻣضﻤﻮﻧﻮﻧﻪ ﻣ‪ 3‬د !ﻮﻟ‪/‬ی ﻧﻪ بﻬر پﻪ شخصﻲ کﻮرسﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ تعﻘﻴب‬ ‫ک‪7‬ي دي‪.‬‬

‫‪116‬‬

‫غﻮاړم چ‪ 3‬د دوﻟسﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻟﻪ فراغت ﻧﻪ وروستﻪ د کاﻧکﻮر ازﻣﻮﻳﻨﻪ ورک‪7‬م او طب‬ ‫پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ تﻪ برﻳاﻟی شﻢ‪.‬‬ ‫تاسﻮ پﻪ کﻮم !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬زده ک‪7‬ه کﻮئ؟‬ ‫پﻪ شخصﻲ کﻮرسﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻣﻮ داخﻠﻪ ک‪7‬ې؟‬ ‫ﻟﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ 'خﻪ ﻟﻪ فراغت وروستﻪ 'ﻪ تصﻤﻴﻢ ﻟرې؟‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پاچا س‪7‬ى پﻪ 'ﻪ شﻲ پس‪ 3‬ﻟ‪85‬ﻟی و؟‬ ‫چ‪5‬رتﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟ‪85‬ﻟی و؟‬ ‫س‪7‬ى وﻟ‪ 3‬پﻪ ‪$‬ﻨ‪/‬ﻠﻮﻧﻮ او ب‪5‬دﻳاوو ‪-‬ر‪5$‬ده؟‬ ‫پاچا د س‪7‬ي ﻟﻪ خبروﻧﻪ وروستﻪ 'ﻪ پر‪4‬ک‪7‬ه وک‪7‬ه؟‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ 3‬د ﻣﻮر‪ ،‬پﻼر ﻳا کﻮم بﻞ ﻣشر ﻟﻪ خﻮﻟ‪ 3‬ﻳﻮه کﻴسﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ‬ ‫ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬د پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ 3‬دې پﻪ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬

‫چــ‪ 3‬غــﻮ!ــ‪ 3‬پس‪ 3‬وﻫــ‪ 3‬پــﻪ ﻻس بــﻪ درشــﻲ‬ ‫چــا وﻳــﻞ چــ‪ 3‬پــﻪ درﻳـــاب کــ‪- 3‬ــﻮﻫــر ﻧشتﻪ‬

‫‪117‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې شعر وﻟﻮﻟﻲ او پﻨد دې ترې واخﻠﻲ‪:‬‬

‫د وچکاﻟ‪ 9‬گﻼن‬ ‫دا ســﻮى ســتﻲ وطــﻦ‪ ،‬پر‪4‬ــ‪8‬دئ چــ‪ 3‬ﻟــ‪ 8‬وخاﻧــدي‬ ‫دغــﻪ غﻴرتــﻲ وطــﻦ‪ ،‬پر‪4‬ــ‪8‬دئ چــ‪ 3‬ﻟــ‪ 8‬وخاﻧــدي‬ ‫دا د ﻣــرگ او وﻳﻨــﻮ ســﻴﻦ‪ ،‬دا د زړه چــاودون ﻣحــﻞ‬ ‫دا زخﻤــﻲ زخﻤــﻲ وطﻦ‪ ،‬پر‪4‬ــ‪8‬دئ چ‪ 3‬ﻟــ‪ 8‬وخاﻧدي‬ ‫ﻣــﻪ وژﻧــئ د شــپﻮ پــﻪ ت‪5‬ــغ‪ ،‬روڼ د ﻣســتﻘبﻞ 'ــراغ‬ ‫ســت‪7‬ى فرﻳــادي وطــﻦ‪ ،‬پر‪4‬ــ‪8‬دئ چــ‪ 3‬ﻟــ‪ 8‬وخاﻧدي‬ ‫او*ــک‪ 3‬د پ‪5‬غﻠﻮ!ــﻮ ﻣــ‪ ،3‬چﻴغــ‪ 3‬د ﻣظﻠــﻮم ﻳتﻴــﻢ‬ ‫زوى د ﻣﻮرﻧــﻲ وطــﻦ‪ ،‬پر‪4‬ــ‪8‬دئ چــ‪ 3‬ﻟــ‪ 8‬وخاﻧــدي‬ ‫غاړه ک‪ 3‬پرتﻪ شــﻤﻠﻪ‪ ،‬پرې چ‪ 3‬ﻫســکﻪ ﻫســکﻪ شــﻲ‬ ‫دا زﻣــﻮږ ﻧﻨگــﻲ وطــﻦ‪ ،‬پر‪4‬ــ‪8‬دئ چــ‪ 3‬ﻟــ‪ 8‬وخاﻧدي‬ ‫دا د وچکاﻟــ‪ 9‬گﻼن‪ ،‬ﻧــﻮر ﻧــﻮ اوبﻴــدل غــﻮاړي‬ ‫تــ‪8‬ى د ســپرﻟﻲ وطــﻦ پر‪4‬ــ‪8‬دئ چــ‪ 3‬ﻟــ‪ 8‬وخاﻧــدي‬ ‫(اسحق ﻧﻨگﻴال)‬

‫‪118‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫کتاب او کتابتﻮن‬

‫د ذﻫﻨﻲ ودې‪ ،‬پﻮﻫ‪ 3‬او ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره کتاب تر !ﻮﻟﻮ غﻮره او اغ‪5‬زﻧاکﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫ده‪ .‬د کتابﻮﻧﻮ تر ﻻسﻪ کﻮﻟﻮ او ﻣطاﻟع‪ 3‬ﻟپاره بﻴا تر !ﻮﻟﻮ *ﻪ ‪$‬ای کتابتﻮن دی‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪3‬‬ ‫چ‪ 3‬عصري تکﻨاﻟﻮژي (کﻤپﻴﻮ!ر او اﻧ"رﻧ‪ )＀5‬دود ﻧﻪ و‪ ،‬ﻧﻮ ﻫر چا بﻪ د خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ د زﻳاتﻮﻟﻮ‬ ‫ﻟپاره کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ تﻪ ﻣخﻪ کﻮﻟﻪ او د اړوﻧدې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه بﻪ ﻳ‪ 3‬خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات بشپ‪7‬ول‪ .‬پﻪ دې‬ ‫ﻟﻮست ک‪ 3‬د کتاب‪ ،‬کتابتﻮن او ﻣطاﻟع‪ 3‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات درکﻮو‪.‬‬ ‫کتاب 'ﻨگﻪ ﻣﻨ‪%‬تﻪ راغی او چ‪5‬رتﻪ ساتﻞ ک‪85‬ي؟‬

‫‪119‬‬

‫پﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ ک‪ 3‬کتاب ﻧﻪ و‪ .‬پﻠروﻧﻮ بﻪ خپﻠﻮ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ او اوﻻدوﻧﻮ تﻪ ﻫغﻪ کﻴس‪ 3‬کﻮﻟ‪ 3‬چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻳاد بﻪ ﻳ‪ 3‬وې‪ .‬کﻠﻪ بﻪ چ‪ 3‬دا ﻣاشﻮﻣان ﻟﻮی او پﻠروﻧﻪ شﻮل ﻫغﻮی بﻪ بﻴا خپﻠﻮ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ تﻪ دا کﻴس‪3‬‬ ‫کﻮﻟ‪ ،3‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ 3‬بﻪ دا کﻴس‪ 3‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧسﻞ 'خﻪ بﻞ تﻪ پات‪ 3‬ک‪5‬دې‪.‬‬ ‫'رﻧگﻪ چ‪ 3‬دا کﻴس‪ 3‬ډ‪4‬رې زﻳات‪ 3‬وي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻳاد پات‪ 3‬ک‪5‬دل ﻳ‪ 3‬د اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟپاره ﻧاﻣﻤکﻦ و او‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬بﻪ ﻫ‪5‬ر‪4‬دﻟ‪ 3‬ﻫﻢ‪.‬‬ ‫اﻧساﻧاﻧﻮ ﻳﻮ 'ﻪ تﻪ اړتﻴا درﻟﻮده چ‪ 3‬د دې کﻴسﻮ پﻪ ساتﻠﻮ ک‪ 3‬ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪$ .‬ﻴﻨﻮ خﻠکﻮ بﻪ‬ ‫کﻴس‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه ﻟرگﻲ باﻧدې د ﻳﻮې عﻼﻣ‪ 3‬پﻪ تﻮگﻪ ﻧ‪+‬اﻧﻲ کﻮﻟ‪ 3‬او ‪$‬ﻴﻨﻮ بﻪ پﻪ تاروﻧﻮ باﻧدې رﻧگﻪ رﻧگﻪ‬ ‫غﻮ!‪ 3‬جﻮړوﻟ‪ 3‬چ‪ 3‬د ﻳﻮې ‪$‬اﻧگ‪7‬ې کﻴس‪ 3‬ﻧﻤاﻳﻨدگﻲ بﻪ ﻳ‪ 3‬کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻟﻴکﻞ او ﻟﻮستﻞ را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ د کﻴسﻮ ساتﻨﻪ خﻠکﻮ تﻪ اساﻧﻪ شﻮه‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ وخت‬ ‫ک‪ 3‬کﻮﻣﻪ اﻟﻪ چ‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬پﻪ واسطﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ شی ﻟﻴکﻪ‪ ،‬ﻳﻮ ډول ﻟرگی و چ‪ 3‬ت‪5‬ره 'ﻮکﻪ ﻳ‪ 3‬درﻟﻮده‬ ‫او د ﻫغﻪ پﻪ وسﻴﻠﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه ﻧرﻣﻪ خ"ﻪ باﻧدې ﻧ‪+‬ﻪ او ﻳا رسﻢ کاوه او بﻴا بﻪ ﻳ‪ 3‬دا خ"ﻪ پﻪ داش ک‪3‬‬ ‫پخﻮﻟﻪ چ‪ 3‬تر ډ‪4‬ره پات‪ 3‬شﻲ‪ ،‬دا د کتاب پﻪ شکﻞ ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ 3‬د ﻳﻮې خ‪+‬ت‪ 3‬شکﻞ ﻳ‪ 3‬درﻟﻮد او دا کار‬ ‫پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د کتاب د ﻣﻨ‪%‬تﻪ راتﻠﻮ پﻴﻞ وه‪.‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨﻮ خﻠکﻮ بﻪ خپﻠ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬د وﻧﻮ پر پﻮستکﻮ او ﻳا پا‪1‬ﻮ باﻧدې ﻟﻴکﻠ‪ ،3‬خﻮ دا دواﻣداره ﻧﻪ وې‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬بﻪ وچ‪ 3‬شﻮې ﻣات‪5‬دې بﻪ‪ ،‬خﻮ د پاپﻴروس د وﻧ‪ 3‬پﻮستکﻲ ﻧسبتاً زﻳات دوام درﻟﻮد‪.‬‬ ‫تﻘرﻳبا ً پﻨ‪%‬ﻪ زره کاﻟﻪ پخﻮا د ﻣصر خﻠکﻮ د پاپﻴروس ﻟﻪ وﻧ‪' 3‬خﻪ ﻳﻮ ډول کاغذ جﻮړاوه او تر‬ ‫ﻫغ‪ 3‬وروستﻪ بﻴا د ح‪5‬ﻮاﻧاتﻮ پر پﻮستکﻮ باﻧدې ﻟﻴکﻞ پﻴﻞ شﻮل‪$ .‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻧﻮرو تصﻮﻳروﻧﻪ ﻫﻢ ورباﻧدې‬ ‫زﻳات ک‪7‬ل‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول زړه وړوﻧکﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ترې جﻮړک‪7‬ل‪$ .‬ﻴﻨﻮ خﻠکﻮ چ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬بﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫ﻟﻮستﻼی ﻧﻪ شﻮې د کتاب د تصﻮﻳر ﻟﻪ ﻟﻴدﻟﻮ 'خﻪ بﻪ ډ‪4‬ر خﻮشحاﻟ‪5‬دل‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪ 3‬کتابﻮﻧﻪ ډ‪4‬ر‬ ‫ﻟ‪ 8‬وو او ﻳﻮازې شتﻤﻨﻮ خﻠکﻮ کتابﻮﻧﻪ اخﻴستﻼی شﻮل او بس‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬د چاپ ﻣاشﻴﻦ پﻪ جرﻣﻨﻲ‬ ‫او کاغذ پﻪ چﻴﻦ ک‪ 3‬جﻮړ شﻮ‪ ،‬د کتاب جﻮړوﻟﻮ کار ډ‪4‬ر اساﻧﻪ شﻮ‪ .‬ﻧﻦ د کتابﻮﻧﻮ د چاپ‪5‬دو د زﻳات پر‬ ‫ﻣختگ ﻟﻪ کبﻠﻪ پﻪ ﻣﻴﻠﻮﻧﻮﻧﻮ اﻧساﻧان ﻟﻪ کتاب 'خﻪ گ"ﻪ اخﻠﻲ‪ .‬کتاب د اﻧسان ﻟپاره ډ‪4‬ر *ﻪ دوست او‬ ‫ﻣﻠگری دی‪ .‬ﻟﻪ کتاب سره ﻣﻠتﻴا او ﻣﻠگرتﻴا ﻣﻮږ د عادي وگ‪7‬و ﻟﻪ چاپ‪5‬رﻳال 'خﻪ د ډ‪4‬رو ﻟﻮړو افکارو‬ ‫‪120‬‬

‫او تصﻮراتﻮ ﻧ‪7‬ۍ تﻪ بﻴا ﻳﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻟﻮړو او سترو اﻧساﻧاﻧﻮ سره ﻣﻮ ﻣﻠگري کﻮي او د ﻫغﻮى ﻟﻪ فکر او ﻧظر‬ ‫'خﻪ ﻣﻮ خبروي‪.‬‬ ‫کتاب د ﻳﻮې ﻫﻨدارې پﻪ '‪5‬ر دی‪* .‬ﻪ او بد پک‪ 3‬ب‪ 3‬ﻟﻪ ت‪5‬روتﻨ‪ 3‬پخپﻞ رﻧگ بر‪+4‬ﻲ‪ .‬زﻣﻮږ‬ ‫ک‪7‬ه وړه‪! ،‬ﻮﻟﻨﻴزې اړﻳک‪ ،3‬تدبﻴر او برخﻪ ﻟﻴک راتﻪ بﻴاﻧﻮي‪ .‬د ﻫغﻮی سر*ﻨدﻧ‪ ،3‬عﻠﻤﻲ او ادبی‬ ‫غﻮر‪$‬ﻨگﻮﻧﻪ‪ ،‬ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠ‪ 3‬ﻣﻮﻧدﻧ‪ ،3‬ﻣﻮجﻮدې ستﻮﻧزې او ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬زﻣﻮږ د سترگﻮ پﻪ وړاﻧدې اﻧ‪%‬ﻮروي‬ ‫چ‪ 3‬ﻣﻮږ ﻳ‪ 3‬د خپﻞ ژوﻧد سر ﻣشق وگر‪$‬ﻮو او د عبرت درس ترﻳﻨﻪ واخﻠﻮ‪ .‬ﻫغﻪ ‪$‬ای چ‪ 3‬کتابﻮﻧﻪ‬ ‫پک‪ 3‬د ﻣطاﻟع‪ 3‬ﻟپاره پﻪ ترتﻴب سره اﻳ‪+‬ﻮدل شﻮي وي‪ ،‬کتابتﻮن ﻧﻮﻣ‪85‬ي‪ .‬پﻪ کتابتﻮن ک‪ 3‬د ﻫر ﻣسﻠک‬ ‫اړوﻧد کتابﻮﻧﻪ پﻪ جﻼ جﻼ اﻟﻤارﻳﻮ ک‪$ 3‬ای پر ‪$‬ای شﻮي وي‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻣﻮږ کتابتﻮن تﻪ ﻧﻨﻮ‪$‬ﻮ‪ ،‬ﻫﻠتﻪ پﻪ *کاره ﻳﻮ 'ﻮ اﻟﻤارۍ وﻳﻨﻮ چ‪ 3‬کتابﻮﻧﻪ او پا‪ 31‬پک‪3‬‬ ‫‪$‬ای پر ‪$‬ای شﻮي دي‪ .‬ﻧﻮره چﻮپﻪ چﻮپتﻴا خپره وي او ﻫ‪ &5‬غ‪ 8‬پک‪ 3‬ﻧﻪ اور‪4‬دل ک‪85‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪3‬‬ ‫کتاب راواخﻠئ او پا‪ 31‬ﻳ‪ 3‬واړوئ‪ ،‬ﻫﻤاغﻪ غﻠی کتاب پﻪ خبرو پﻴﻞ کﻮي‪ .‬پﻪ ح‪5‬راﻧﻮﻧک‪ 3‬چ"کتﻴا‬ ‫سره ﻣﻮ ترې ﻟرې ﻟرې وا!ﻦ پﻮرې بﻴاﻳﻲ‪.‬‬ ‫((پترارک)) ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟی اﻳ"اﻟﻮي پﻮه د خپﻠﻮ کتابﻮﻧﻮ او کتابتﻮن پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ 3‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫((زه ﻳﻮه ډﻟﻪ ﻣﻠگري او دوستان ﻟرم چ‪ 3‬شپ‪ 3‬او ور‪ 3$‬ﻟﻪ ﻫغﻮى سره ت‪5‬روم‪ .‬زﻣا !ﻮل دوستان د‬ ‫ﻧ‪7‬ۍ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ دي چ‪ 3‬پ‪75‬ۍ او زﻣان پک‪ 3‬خﻮﻧدي دى‪ .‬دغﻮ دوستاﻧﻮ ډ‪4‬ر ﻟرې وا!ﻨﻮﻧﻪ وﻫﻠﻲ او زﻣا‬ ‫تر کﻮره رارس‪5‬دﻟﻲ دي‪ .‬دوی زﻣا پﻪ زړه او سترگﻮ ک‪$ 3‬ای ﻧﻴﻮﻟی دی‪ .‬ﻫر وخت چ‪ 3‬وغﻮاړم‪ ،‬د‬ ‫ﻫغﻮ ﻟﻴدو تﻪ ور‪$‬ﻢ او چ‪ 3‬ﻫر چ‪5‬رې ‪$‬ﻢ ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره ﻳ‪ 3‬بﻴاﻳﻢ‪ .‬دوﻣره خﻮږ ژبﻲ دي چ‪' 3‬ﻮک ﻳ‪3‬‬ ‫پﻪ خبروﻧﻪ ﻣ‪847‬ي‪ .‬د ژوﻧد پ＀ رازوﻧﻪ راتﻪ 'رگﻨدوي‪ ،‬د ت‪5‬رې زﻣاﻧ‪ 3‬د پﻨد او خﻮﻧد کﻴس‪ 3‬راتﻪ کﻮي‬ ‫او د اﻧساﻧاﻧﻮ برخﻠﻴکﻮﻧﻪ را*ﻴﻲ‪ .‬پﻪ دې ﻣ‪ 3‬پﻮﻫﻮي چ‪' 3‬رﻧگﻪ ژوﻧد وک‪7‬م‪ .‬چ‪ 3‬خﻮاشﻴﻨی شﻢ پﻪ‬ ‫خﻮږو او ﻣاﻟگﻴﻨﻮ خبرو ﻣ‪ 3‬د غﻢ اور وژﻧﻲ او خﻮ*ﻮي ﻣ‪ .3‬د ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬ﻻرې را*ﻴﻲ او ﻫغﻮ تﻪ د‬ ‫رس‪5‬دو ﻟپاره خپﻠ‪ 3‬غﻮره ﻻر*ﻮوﻧ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣا 'خﻪ ﻧﻪ سپﻤﻮي‪ .‬دا چ‪ 3‬زﻣا دا ﻣﻠگري او دوستان ﻣاتﻪ‬ ‫'ﻮﻣره گ"‪ 3‬رارسﻮي‪ ،‬زﻣا ژبﻪ ﻳ‪ 3‬د ستاﻳﻠﻮ او شﻤ‪5‬رﻟﻮ وس او تﻮان ﻧﻪ ﻟري‪)).‬‬ ‫د کتاب‪ ،‬ﻣطاﻟع‪ 3‬او کتابتﻮن ﻟﻪ دې دوﻣره *‪5‬گ‪2‬ﻮ او گ"ﻮ سره سره باﻳد دې تﻪ ﻣﻮ پام وي چ‪ 3‬د‬ ‫‪121‬‬

‫کتابﻮﻧﻮ پﻪ ﻣطاﻟعﻪ او ستاﻳﻨﻪ ک‪ 3‬ﻟﻪ ډ‪4‬ر غﻮر او احتﻴاط 'خﻪ کارواخﻠﻮ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ 3‬غﻮاړو د ﻣطاﻟع‪ 3‬پﻪ‬ ‫وسﻴﻠﻪ خپﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ پاﻧگﻪ زﻳاتﻪ او ذﻫﻨﻲ ‪$‬ﻮاک پﻴاوړی ک‪7‬و‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی باﻳد د ﻟﻮستﻠﻮ ﻟپاره غﻮره‪،‬‬ ‫گ"ﻮر او باوري کتابﻮﻧﻪ و!اکﻮ‪ .‬پﻪ دوﻳﻢ گام ک‪ 3‬باﻳد د ﻣطاﻟع‪ 3‬او ﻟﻮستﻠﻮ پرﻣﻬال خپﻞ جسﻤﻲ ‪$‬ﻮاک‬ ‫تﻪ ﻫﻢ پﻮره پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪7‬و‪ ،‬ﻫس‪ 3‬ﻧﻪ چ‪ 3‬پﻪ دې برخﻪ ک‪ 3‬پﻪ افراطﻲ ک‪7‬ﻧ‪ 3‬سره خپﻞ جسﻢ او ذﻫﻦ‬ ‫ﻟﻪ اﻧدازې زﻳات ست‪7‬ی او زﻳاﻧﻤﻦ ک‪7‬و‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻪ ت‪5‬رو زﻣاﻧﻮ ک‪ 3‬چ‪ 3‬کتاب ﻧﻪ و‪ ،‬ﻟﻮﻳاﻧﻮ بﻪ خپﻠﻮ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ تﻪ ﻫغﻪ کﻴس‪ 3‬کﻮﻟ‪ 3‬چ‪ 3‬پﻪ ﻳاد‬ ‫بﻪ ﻳ‪ 3‬وې‪.‬‬ ‫د کﻴسﻮ زﻳاتﻮاﻟی او پﻪ ﻳاد ک‪ 3‬د ﻫغﻮ ساتﻞ اﻧساﻧان دې تﻪ اړباسﻲ‪ ،‬داس‪ 3‬وسﻴﻠ‪ 3‬ﻻستﻪ‬ ‫راوړي چ‪ 3‬ﻳاد شﻮي شﻴان‪ ،‬پ‪ 3+5‬او کﻴس‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬پﻪ واسطﻪ ثبت او ﻟﻪ ﻫ‪5‬ر‪4‬دﻟﻮ 'خﻪ‬ ‫وژغﻮري‪ .‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ 3‬د کاغذ اختراع‪ ،‬د چاپ ﻣاشﻴﻦ او کتاب ﻣﻨ‪ #‬تﻪ راغی‪ .‬اوس ﻣﻬال‬ ‫کتابﻮﻧﻪ او کتابتﻮﻧﻮﻧﻪ ډ‪4‬ر دي‪ ،‬خﻠک پﻪ اساﻧ‪ 9‬سره کﻮﻻی شﻲ چ‪ 3‬ﻻس تﻪ ﻳ‪ 3‬راوړي او ترې‬ ‫استفاده وک‪7‬ي‪ .‬کتاب د ﻫر چا ﻟپاره تر ﻫر 'ﻪ غﻮره ﻣﻠگری دی‪ ،‬ﻫر وخت د استفادې او‬ ‫خدﻣت ﻟپاره چﻤتﻮ دی‪ .‬کتاب او ﻣطاﻟعﻪ ډ‪4‬رې گ"‪ 3‬ﻟري‪ .‬باﻳد د ﻣطاﻟع‪ 3‬ﻟپاره غﻮره او گ"ﻮر‬ ‫کتابﻮﻧﻪ اﻧتخاب ک‪7‬و‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ اواز وﻟﻮﻟﻲ ﻧﻮر دې غﻮږ وﻧﻴسﻲ د ﻟﻮست‬ ‫ﻣفﻬﻮم او دکﻠﻤﻮ سﻢ تﻠفظ تﻪ دې ‪$‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻣتﻦ اساسﻲ ﻣفﻬﻮم پﻪ ﻟﻨ‪ 6‬ډول بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪122‬‬

‫‪ _٣‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د کتاب او کتابتﻮن د‬ ‫ارز*ت پﻪ اړه دې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درې ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د کتاب او کتابتﻮن د ارز*ت‬ ‫پﻪ اړه خپﻞ ﻧظرﻳات وﻟﻴکﻲ‪ ،‬بﻴا دې د ډﻟ‪ 3‬استازى د خپﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬ﻧظرﻳات د !ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د چاپ ﻣاشﻴﻦ ﻟﻮﻣ‪7‬ی پﻪ کﻮم ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬جﻮړ شﻮ؟‬ ‫کاغذ 'ﻨگﻪ او چ‪5‬رتﻪ جﻮړ شﻮ؟‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬کتاب ﻧﻪ و‪ ،‬خﻠکﻮ بﻪ کﻴس‪ 3‬ﻧﻮرو تﻪ 'ﻨگﻪ اﻧتﻘاﻟﻮﻟ‪3‬؟‬ ‫'ﻨگﻪ کﻮﻻی شﻮ خپﻠﻪ پﻮﻫﻪ او ﻣعﻠﻮﻣات زﻳات ک‪7‬و‬ ‫کتابتﻮن تﻪ 'ﻪ اړتﻴا ﻟرو؟‬ ‫د کتابﻮﻧﻮ د خﻮﻧدي ساتﻠﻮ ﻟپاره کﻮﻣ‪ 3‬ﻻرې چارې غﻮره گ‪2‬ئ؟‬ ‫‪' _٦‬ﻠﻮرتﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې د ﻟﻮست ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کتاب د ارز*ت پﻪ اړه ﻳﻮه ﻟﻨ‪6‬ه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او خپﻠ‪ 3‬ﻧظرﻳ‪ 3‬او تجرب‪ 3‬دې‬ ‫پک‪ 3‬بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ﻧ‪5‬کﻤرغﻪ ﻫغﻪ 'ﻮک دی چ‪ 3‬ﻟﻪ دوو شﻴاﻧﻮ 'خﻪ ﻳﻮ وﻟري‪:‬‬ ‫ﻳا *ﻪ او غﻮره کتابﻮﻧﻪ ﻳا داس‪ 3‬دوستان او ﻣﻠگري چ‪ 3‬کتابﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫(وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ)‬

‫‪123‬‬

‫ﻻﻧدې کﻴسﻪ وﻟﻮﻟئ او‪$‬اﻧﻮﻧﻪ پرې پﻮه ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫ﻳﻮ س‪7‬ى ﻟﻪ ﻗاضﻲ سره ﻧﻮﻛر و‪ .‬پﻪ ډ‪4‬ر اخﻼص او اﻳﻤاﻧدارۍ ﻳ‪ 3‬د ﻗاضﻲ خدﻣت ﻛاوه‪.‬‬ ‫ﻗاضﻲ ﻫﻢ ترې خﻮښ و او ﻫر ډول ﻣرستﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬ورسره ﻛﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫ﻳﻮه ورځ ﻧﻮﻛر د ﻗاضﻲ د ‪$‬ﻤﻜ‪ 3‬پﻪ اړوﻟﻮ بﻮخت و‪ .‬پﻪ ‪$‬ﻤﻜﻪ ﻛ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ سرو زرو ﻳﻮه ډﻛﻪ‬ ‫ﻛ"ﻮه وﻣﻮﻧده او ﻗاضﻲ تﻪ ﻳ‪ 3‬راوړه‪ .‬ورتﻪ وﻳ‪ 3‬ووﻳﻞ‪ :‬ﻗاضﻲ صاحبﻪ! دا د سرو زرو ﻛ"ﻮه ﻣ‪ 3‬ستا‬ ‫پﻪ پ"ﻲ ﻛ‪ 3‬وﻣﻮﻧدﻟﻪ‪ .‬ﻗاضﻲ ډ‪4‬ر زﻳات خﻮشحاﻟﻪ شﻮ او ﻣزدوري ﻳ‪ 3‬ورزﻳاتﻪ ﻛ‪7‬ه‪ .‬ﻫر وخت ﻳ‪3‬‬ ‫ﻣرست‪ 3‬ورسره ﻛﻮﻟ‪.3‬‬ ‫'ﻪ ﻣﻮده ورستﻪ ﻫغﻪ س‪7‬ي د ﻗاضﻲ ﻣزدوري پر‪+4‬ﻮده او ب‪5‬ﻜاره شﻮ‪ .‬ﻟﻪ ﻳﻮه او بﻞ سره بﻪ‬ ‫گر‪5$‬ده‪ .‬د خداى ﻛ‪7‬ه وو‪ ،‬ﻟﻪ غﻠﻮ او بد ﻛارو سره ﻣﻠگرى شﻮ‪ .‬ﻳﻮه ورځ ﻳ‪ 3‬د ﻳﻮې *‪3%‬‬ ‫غﻮږواﻟ‪ 9‬پ"‪ 3‬ﻛ‪7‬ې‪ .‬خﻠﻜﻮ ﻫغﻪ وﻧﻴﻮ او د غﻼ پﻪ تﻮر ﻳ‪ 3‬ﻣحﻤﻜ‪ 3‬تﻪ راوست‪ .‬پﻪ ﻣحﻜﻤﻪ ﻛ‪3‬‬ ‫ﻫﻤغﻪ ﻗاضﻲ ﻧاست و چ‪ 3‬دى ورسره 'ﻪ ﻣﻮده د ﻣخﻪ ﻧﻮﻛر و‪ .‬غﻞ ﻳ‪ 3‬ﻗاضﻲ تﻪ وړاﻧدې ﻛ‪.7‬‬ ‫ﻗاضﻲ چ‪ 3‬ﻣزدور وﻟﻴد‪ ،‬ﻧﻮ ډ‪4‬ر خپﻪ شﻮ‪ .‬ﻟﻪ ‪$‬ان سره ﻳ‪ 3‬ووﻳﻞ دا خﻮ ډ‪4‬ر ﻧﻴﻚ س‪7‬ى و‪ .‬د‬ ‫ﻳﻮ بﻞ چا پﻪ تﻮر بﻪ ﻳ‪ 3‬دﻟتﻪ راوستﻰ وي‪ .‬ﻛﻪ ﻫغﻪ غﻼ ﻛﻮﻻى‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ زﻣا پﻪ ‪$‬ﻤﻜﻪ ﻛ‪ 3‬ﻣﻮﻧدﻟﻲ‬ ‫سره زر بﻪ ﻳ‪ 3‬پ＀ ﻛ‪7‬ي وو‪.‬‬ ‫ﻗاضﻲ ترې پﻮ*تﻨﻪ وﻛ‪7‬ه چ‪ 3‬درواغ او ر*تﻴا 'رگﻨد شﻲ‪ .‬ﻫغﻪ ﻫﻢ ورتﻪ ر*تﻴا ووﻳﻞ او‬ ‫خپﻞ جرم ﻳ‪ 3‬وﻣاﻧﻪ‪ .‬ﻗاضﻲ ورتﻪ ووﻳﻞ‪(( :‬زﻣا پﻪ ‪$‬ﻤﻜﻪ ﻛ‪ 3‬دې ددې غﻮږواﻟﻴﻮ سﻞ ﻫﻮﻣره سره‬ ‫زر وﻣﻮﻧدل‪ ،‬خﻮ ب‪ 3‬خﻴاﻧتﻪ دې راﻛ‪7‬ل‪ .‬اوس دې دا ﻧا'ﻴزه غﻮږواﻟ‪ 9‬پ"‪ 3‬ﻛ‪7‬ي دي‪ .‬وﻟ‪3‬؟))‬ ‫ﻣزدور ورتﻪ ووﻳﻞ‪(( :‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻣ‪ 3‬ﻟﻪ *ﻮ خﻠﻜﻮ سره ﻧاستﻪ او وﻻړه وه‪ .‬پﻪ غﻼ ﻧﻪ پﻮﻫ‪5‬دم او‬ ‫ﻧﻪ ﻣ‪ 3‬بد ﻛاروﻧﻪ ﻛﻮل‪ .‬اوس ﻟﻪ وزگارو او بدﻛاراﻧﻮ سره ﻣﻞ ﻳﻢ‪$ ،‬ﻜﻪ پﻪ غﻼ او بدو ﻛاروﻧﻮ‬ ‫روږدى شﻮم‪)).‬‬ ‫ﻟﻪ پﻮرتﻪ ﻛﻴس‪' 3‬خﻪ ﻣﻮ دا ﻧتﻴجﻪ واخﻴستﻪ چ‪ 3‬ﻫﻴ& وخت باﻳد ﻟﻪ بدﻛاراﻧﻮ او وزگارو‬ ‫خﻠﻜﻮ سره ﻧاستﻪ پاستﻪ وﻧﻪ ﻛ‪7‬و‪ .‬ﻛﻪ ﻛﻠﻪ ﻟﻪ ﻫغﻮى سره ﻧاست‪ 3‬تﻪ اړ شﻮ‪ ،‬باﻳد د ﻫغﻮى ﻟﻪ بدو‬ ‫ﻛاروﻧﻮ 'خﻪ پﻨد او عبرت واخﻠﻮ‪.‬‬ ‫ﻟـــــﻪ بـــــداﻧـــــﻮ ســــــره ﻣـــــﻪ ﻛـــ‪+‬ـــ‪5‬ـــﻨـــﻪ ﻫـــﻮ*ـــﻴـــاره‬ ‫بــــــدان تــــا بـــاســـﻲ ﻟــــﻪ ژوﻧــــــــده ﻟــــﻪ روزگــــــــاره‬ ‫'ــــﻮ دې تــــــﻮان وي ﻟــــﻪ بــــداﻧــــﻮ ﻟـــ‪5‬ـــرې گــر‪$‬ــﻪ‬ ‫چـــ‪ 3‬بـــد گـــر‪$‬ـــ‪ ،3‬بـــد پـــﻪ پـــر‪$‬ـــ‪ 3‬بـــد ﻛـــــرداره‬

‫‪124‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫بشري حﻘﻮﻧﻪ‬

‫اﻧساﻧان پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬حﻘﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬اﻟبتﻪ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬دا حﻘﻮﻧﻪ د بشر ﻟﻪ خﻠﻘت راﻫﻴس‪3‬‬ ‫تﻞ ﻣﻮجﻮد وو او طبﻴعﻲ حﻘﻮﻧﻪ بﻠﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬خﻮ د ژوﻧد پﻪ بﻬﻴر ک‪ 3‬بشر ﻧﻮر حﻘﻮﻧﻪ ﻫﻢ تر‬ ‫ﻻسﻪ ک‪7‬ل چ‪ 3‬دا د دوی ‪$‬اﻧگ‪7‬ي حﻘﻮﻧﻪ دي‪ .‬دغﻪ راز اﻧساﻧان پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د ﻧﻮرو حﻘﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ وړاﻧدې ﻣکﻠفﻴتﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟري چ‪ 3‬ﻫغﻮتﻪ باﻳد درﻧاوي وک‪7‬ي‪ .‬ﻧﻦ سبا !ﻮﻟ‪ 3‬پر ﻣختﻠﻠ‪3‬‬ ‫!ﻮﻟﻨ‪ 3‬او ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻪ زﻳار باسﻲ چ‪ 3‬بشري حﻘﻮﻧﻪ خﻮﻧدي او پﻪ ﻫ‪ &5‬ډول ور'خﻪ 'ﻮک‬ ‫ب‪ 3‬برخ‪ 3‬ﻧشﻲ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د بشري حﻘﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې کﻮو او‬ ‫ﻟﻮﻟﻮ چ‪ 3‬اﻧساﻧان پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬کﻮم حﻘﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫_ بشري حﻘﻮﻧﻪ 'ﻪ شی دي او د ﻧﻮرو حق تﻪ باﻳد 'رﻧگﻪ درﻧاوی وﻟرئ؟‬ ‫‪125‬‬

‫بشري حﻘﻮﻧﻪ ﻳﻮ بﻨس＀ ﻟري او ﻫغﻪ اﻧساﻧﻴت دی‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ پﻪ !ﻮﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬ﻳﻮ شان دي‪.‬‬ ‫د بشري حﻘﻮﻧﻮ زړی او ﻫستﻪ د اسﻼم د سپ‪(5‬ﻠﻲ دﻳﻦ ﻟﻪ راتگ سره سﻢ وکرل شﻮه‪ .‬ﻫغﻪ‬ ‫اﻧساﻧﻲ حﻘﻮﻧﻪ چ‪ 3‬پﻪ اسﻼم ک‪ 3‬بشرتﻪ ورک‪7‬ل شﻮي‪ ،‬پﻪ بﻞ کﻮم سازﻣان او !ﻮﻟﻨﻪ ک‪$ 3‬ای ﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ ،‬پﻪ دې تﻮگﻪ اسﻼم د بشري حﻘﻮﻧﻮ تر !ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬سرچﻴﻨﻪ ده‪ .‬اهلل چ‪ 3‬پﻪ دې ﻧ‪7‬ۍ‬ ‫ک‪ 3‬اﻧسان پﻴدا ک‪7‬ی‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤاغﻪ پﻴﻠﻪ ﻳ‪ 3‬پرې د زﻳات شﻤ‪5‬ر بشري حﻘﻮﻧﻮ ﻟﻮرﻳﻴﻨﻪ ﻫﻢ ک‪7‬ې‬ ‫ده‪ .‬د بشري حﻘﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ره ډ‪4‬ره زﻳاتﻪ ده‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ژوﻧد کﻮﻟﻮ حق‪ ،‬د ﻣﻠکﻴت ﻟرﻟﻮ حق‪ ،‬د زده‬ ‫ک‪7‬ې حق‪ ،‬د روغتﻴا حق‪ ،‬د تابعﻴت حق‪ ،‬د فکر اوبﻴان د 'رگﻨدوﻟﻮ حق‪ ،‬د اﻧساﻧﻲ کراﻣت‬ ‫او شخصﻴت د خﻮﻧدﻳتﻮب حق ‪. ...‬‬ ‫د !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد پﻪ بﻬﻴر ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬وخت د زور واکﻮﻟﻪ خﻮا د کﻤزورو حﻘﻮﻧﻪ پﻪ زور زﻳاتﻲ‬ ‫تر پ‪+‬تﻮ ﻻﻧدې او ﻟﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ ب‪ 3‬برخ‪ 3‬ک‪85‬ي‪ .‬کﻪ وگﻮرو دوی د خپﻠﻮ حﻘﻮﻧﻮ د تر ﻻسﻪ‬ ‫کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬ک‪7‬ي چ‪ 3‬ډ‪4‬ر اوږد تارﻳخ او ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬ﻣخﻴﻨﻪ ﻟري‪ ،‬ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ بشري‬ ‫تارﻳخ ک‪ 3‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫د اسﻼم د سپ‪(5‬ﻠﻲ دﻳﻦ پﻪ راتگ سره د بشر حﻘﻮﻧﻮ تﻪ پﻮره درﻧاوی وشﻮ او پﻪ ب‪5‬ﻼ‬ ‫ب‪5‬ﻠﻮ ب‪2‬ﻮ ﻣﻮجﻮد !ﻮل تﻮپﻴروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ ﻳﻮړل‪ .‬پﻪ اﻟﻬﻲ احکاﻣﻮ او ﻧبﻮي ارشاداتﻮ ک‪ 3‬د‬ ‫دغﻮ بشري حﻘﻮﻧﻮ د تثبﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ ډ‪4‬رې زﻳات‪ 3‬ﻻر*ﻮوﻧ‪ 3‬شتﻪ‪ .‬د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ تﻮگﻪ کﻠﻪ چ‪3‬‬ ‫حضرت ابﻮذرغفاري حضرت بﻼل تﻪ ووﻳﻞ‪ :‬ای حبشﻲ غﻼﻣﻪ! حضرت ﻣحﻤد‬ ‫ورتﻪ وفرﻣاﻳﻞ‪ :‬تﻮر حبشﻲ او سﻴد ﻗرﻳشﻲ دواړه برابر او د خدای بﻨدگان دي‪ .‬وﻳﻼی شﻮ‬ ‫چ‪! 3‬ﻮل اﻧساﻧان برابر حﻘﻮﻧﻪ ﻟري او پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي او !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ک‪ 3‬باﻳد ﻟﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ برخﻤﻦ‬ ‫شﻲ‪ .‬د بشري تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ،3‬د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ گﻮټ گﻮټ ک‪ 3‬وگ‪7‬و د خپﻠﻮ بشري حﻘﻮﻧﻮ د‬ ‫ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ‪$‬اﻧگ‪7‬ې او ډﻟﻪ ﻳﻴزې ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬ک‪7‬ي او غ‪8‬وﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻮرتﻪ ک‪7‬ي دي‪ ،‬خﻮ پﻪ‬ ‫ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ داس‪ 3‬کﻮﻣﻪ اداره ﻧﻪ وه چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻫغﻮی 'خﻪ سﻠب شﻮو حﻘﻮﻧﻮ ﻣﻼت‪ 7‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫دوﻳﻤ‪ 3‬ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟ‪ 3‬جگ‪7‬ې پﻪ ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ د بشري حﻘﻮﻧﻮ د دفاع ﻟپاره د ﻳﻮی ﻻﻳح‪ 3‬او‬ ‫ﻗاﻧﻮن د جﻮړوﻟﻮ اړتﻴا راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ه‪ .‬پﻪ دې ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬پﻪ (‪ )١٩٤٧‬ﻣﻴﻼدي کال د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ‬

‫‪126‬‬

‫د عﻤﻮﻣﻲ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا د بشر د حﻘﻮﻧﻮ ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ اعﻼﻣﻴﻪ تصﻮﻳب شﻮه‪ .‬دا اعﻼﻣﻴﻪ ﻳﻮه سرﻳزه‬ ‫او (‪ )٣٠‬ﻣادې ﻟري‪ .‬د بشر د حﻘﻮﻧﻮ د ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟ‪ 3‬اعﻼﻣﻴ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬اﻧسان تر ﻫر 'ﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ی د‬ ‫ژوﻧد کﻮﻟﻮ ازادي او د شخصﻲ اﻣﻨﻴت ﻟرﻟﻮ حق ﻟري‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻫ‪(5‬ﻮک باﻳد شکﻨجﻪ ﻳا وﻧﻪ‬ ‫‪$‬ﻮرول شﻲ‪ .‬ﻫر 'ﻮک حق ﻟري چ‪ 3‬حﻘﻮﻗﻲ شخصﻴت ﻳ‪ 3‬پﻪ رسﻤﻴت وپ‪5‬ژﻧدل شﻲ‪! .‬ﻮل‬ ‫د ﻗاﻧﻮن پﻪ وړاﻧدې برابر دي‪ .‬ﻫ‪(5‬ﻮک دې پﻪ خپﻞ سربﻨدي ﻳا ﻟﻪ خپﻞ !ا!ﻮبﻲ تبعﻴد ﻧﻪ ک‪7‬ای‬ ‫شﻲ‪ .‬د چا پﻪ شرافت او ابرو دې ت‪5‬ری ﻧﻪ ک‪85‬ي‪ .‬ﻫر 'ﻮک حق ﻟري چ‪ 3‬ازاد فکر وک‪7‬ي‪،‬‬ ‫خپﻞ فکر او ﻧظر پﻪ ازاداﻧﻪ ډول 'رگﻨد ک‪7‬ي‪ .‬د بﻴان ازادي چ‪ 3‬د بشر د حﻘﻮﻗﻮ د ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟ‪3‬‬ ‫اعﻼﻣﻴ‪ 3‬پﻪ ﻧﻮﻟسﻤﻪ ﻣاده ک‪ 3‬راغﻠ‪ ،3‬د بشر د ډ‪4‬رو ﻣﻬﻤﻮ او بﻨس"ﻴزو حﻘﻮﻧﻮ 'خﻪ گ‪2‬ﻞ شﻮې‬ ‫ده‪ .‬پﻪ دې برخﻪ ک‪ 3‬ﻳادوﻧﻪ شﻮې ده چ‪ 3‬ﻫر 'ﻮک د بﻴان ازادي ﻟري‪ ،‬خﻮ د بﻴان آزادي ﻫﻢ‬ ‫خپﻠ‪ 3‬پﻮﻟ‪ 3‬او حدوﻧﻪ ﻟري‪ .‬تر ﻫغﻪ چ‪ 3‬پک‪ 3‬بشري کراﻣت تﻪ سپکاوی ﻧﻪ وي او د ﻫغﻪ پﻪ‬ ‫وسﻴﻠﻪ د چا بشري حﻘﻮق تر پ‪+‬ﻮ ﻻﻧدې ﻧشﻲ‪ ،‬د چاﻟﻪ دﻳﻨﻲ او ﻣذﻫبﻲ عﻘﻴدو‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻧژادي‬ ‫او تﻮکﻤﻴز حﻴثﻴت او ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣﻠﻲ ﻫ‪5‬ﻮادﻧﻴﻮ گ"ﻮ سره پﻪ !کر ک‪ 3‬ﻧﻪ وي‪ ،‬د بﻴان ازادي جاﻳزه‬ ‫ده‪ .‬ﻫر 'ﻮک حق ﻟري چ‪ 3‬زده ک‪7‬ه وک‪7‬ي‪ .‬زده ک‪7‬ې بﻪ اجباري وي‪ ،‬فﻨﻲ او حرفﻮي زده‬ ‫ک‪7‬ې بﻪ د !ﻮﻟﻮ پﻪ واک ک‪ 3‬وي‪ .‬د زده ک‪7‬ې ﻣﻮخﻪ بﻪ د اﻧساﻧﻲ شخصﻴت وده‪ ،‬د بشرحﻘﻮﻧﻮ تﻪ‬ ‫درﻧاوی او بﻨس"ﻴزه ازادي وي‪ .‬ﻣﻮر او پﻼر بﻪ د خپﻞ ﻣاشﻮم پﻪ اړه د زده ک‪7‬ې د ډول پﻪ !اکﻨﻪ‬ ‫ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳتﻮب وﻟري‪ .‬دوﻟت ﻣکﻠف دی چ‪ 3‬د وگ‪7‬و ﻟپاره ب‪ 3‬ﻟﻪ کﻮم تﻮپﻴره د زده ک‪7‬ې ﻻرې‬ ‫چارې برابرې ک‪7‬ي‪ ،‬تر 'ﻮ د خﻠکﻮ د ذﻫﻨﻲ روزﻧ‪ 3‬شراﻳط برابر شﻲ‪ .‬د بشر د حﻘﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ اعﻼﻣﻴﻪ ک‪ 3‬د داس‪ 3‬ﻧﻮرو ډ‪4‬رو حﻘﻮﻧﻮ ﻳادوﻧﻪ ﻫﻢ شﻮې ده چ‪ 3‬ﻫغﻪ !ﻮل د اﻧسان طبﻴعﻲ‬ ‫او !ﻮﻟﻨﻴز حﻘﻮﻧﻪ گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬پﻪ ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ !ﻮل ﻫغﻪ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ 3‬د بشر د حﻘﻮﻗﻮ اعﻼﻣﻴﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫ﻻسﻠﻴک ک‪7‬ې ده او پﻪ ﻣﻠﻲ کچﻪ دغﻪ دوﻟتﻮﻧﻪ ﻣکﻠف گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬د ﻫغﻮ رعاﻳت وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣﻠگروﻣﻠتﻮﻧﻮ د بشري حﻘﻮﻧﻮ اداره او د بشر د حﻘﻮﻧﻮ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠ‪ 3‬ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬د‬ ‫بشري حﻘﻮﻧﻮ حاﻟت تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮي او ﻫغﻪ 'اري‪.‬‬

‫‪127‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻫر اﻧسان *‪%‬ﻪ وي او کﻪ ﻧارﻳﻨﻪ‪ ،‬پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د ژوﻧد کﻮﻟﻮ‪ ،‬د فکر او بﻴان د ازادۍ‬ ‫حق‪ ،‬د اﻧساﻧﻲ کراﻣت او شخصﻴت د خﻮﻧدﻳتﻮب حق ﻟري‪ .‬پﻪ اسﻼم ک‪ 3‬ﻫﻢ د بشر د‬ ‫حﻘﻮﻧﻮ پﻮره درﻧاوی شﻮی دی‪ ،‬ﻫغﻪ بشري حﻘﻮﻧﻪ چ‪ 3‬پﻪ اسﻼم ک‪ 3‬بشرتﻪ ورک‪7‬ل شﻮي‬ ‫پﻪ بﻞ کﻮم سازﻣان او !ﻮﻟﻨﻪ ک‪$ 3‬ای ﻧﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ ﻫﻢ د بشر د حﻘﻮﻧﻮ د ورکﻮﻟﻮ‬ ‫او درﻧاوي پﻪ ﻫکﻠﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ﻗﻮاﻧﻴﻦ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي او ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ رعاﻳت کﻮﻟﻮ اړ او‬ ‫ﻣکﻠف ک‪7‬ي دي‪ .‬کﻠﻪ ﻧا کﻠﻪ پﻪ ﻳﻮ ډول اﻧسان ﻟﻪ ﻳﻮه ﻳا زﻳاتﻮ حﻘﻮﻧﻮ 'خﻪ ب‪ 3‬برخ‪ 3‬شﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ د ﻫغﻪ بشري ﻳا اﻧساﻧﻲ درﻳ‪ #‬تﻪ زﻳان رس‪85‬ي‪ .‬ﻧﻦ سبا !ﻮﻟ‪ 3‬پرﻣختﻠﻠ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬او ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫زﻳار باسﻲ چ‪ 3‬اﻧسان خپﻞ حﻘﻮﻧﻪ وﻟري او پﻪ ﻫ‪ &5‬ډول ور'خﻪ ب‪ 3‬برخ‪ 3‬ﻧشﻲ‪ .‬ک‪5‬دای‬ ‫شﻲ پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ حاﻟتﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د جگ‪7‬ې ﻳا کﻮرﻧ‪ 9‬تاوترﻳخﻮاﻟی او ﻳا د ﻳﻮ جرم د سرتﻪ رسﻮﻟﻮ‬ ‫پﻪ حاﻟت ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻳا ﻟﻪ ﻳﻮه 'خﻪ زﻳات حﻘﻮﻧﻪ و‪$‬ﻨ‪6‬ول شﻲ‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻫ‪ &5‬تﻮگﻪ ترې اﻧسان‬ ‫د تﻞ ﻟپاره ب‪ 3‬برخ‪ 3‬ک‪5‬دای ﻧﻪ شﻲ اوس داس‪ 3‬سازﻣاﻧﻮﻧﻪ او ادارې شتﻪ چ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ‬ ‫ک‪ 3‬د بشر د حﻘﻮﻧﻮ حاﻟت 'اري‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارسره د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د بشري حﻘﻮﻧﻮ پﻪ اړه‬ ‫دې خپﻞ ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د اسﻼم ﻟﻪ ﻧظره پﻪ بشري حﻘﻮﻧﻮ خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وواﻳﻲ او د ﻣتﻦ اساسﻲ ﻣفﻬﻮم تﻪ دې ‪$‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درې ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې پﻪ ترتﻴب سره د بشري‬ ‫حﻘﻮﻧﻮ‪ ،‬د *‪%‬ﻮ د حﻘﻮﻧﻮ او ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ د حﻘﻮﻧﻮ پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او پﻪ پای ک‪3‬‬ ‫دې د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬ﻣشر ﻟﻴکﻞ شﻮی ﻣعﻠﻮﻣات ﻧﻮروتﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪128‬‬

‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې فکر وک‪7‬ي چ‪ 3‬کﻮم بشري حﻘﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮ !اکﻠﻲ حاﻟت ک‪$ 3‬ﻨ‪846‬ي‪،‬‬ ‫دوه تﻨﻪ دې د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې پرې ر‪1‬ا واچﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫تاسﻮ ﻟﻪ دې ﻟﻮست 'خﻪ 'ﻪ ﻣفﻬﻮم ترﻻسﻪ ک‪7‬؟‬ ‫د اسﻼم دﻳﻦ اﻧسان تﻪ کﻮم حﻘﻮﻧﻪ ورک‪7‬ي دي؟‬ ‫د بشر د حﻘﻮﻧﻮ پﻪ ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ اعﻼﻣﻴﻪ ک‪ 3‬د کﻮﻣﻮ بشري حﻘﻮﻧﻮ ﻳادوﻧﻪ شﻮې ده؟‬ ‫دوﻟتﻮﻧﻪ د بشري حﻘﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ 'ﻪ ﻣسؤوﻟﻴت ﻟري؟‬ ‫د بﻴان ازادي باﻳد تر کﻮﻣﻪ حده پﻮرې وي؟‬ ‫‪' _٧‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮعاتﻮ ﻳﻮه ﻳﻮه دﻗﻴﻘﻪ خبرې وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫پﻪ خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬بشري حﻘﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ کﻮﻣﻪ سترگﻪ گﻮرئ؟ اﻳا پﻪ دې ﻫکﻠﻪ پﻪ خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد‬ ‫ک‪ 3‬کﻮﻣﻮ حدودو تﻪ ‪$‬ای ورکﻮئ؟‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د بشري حﻘﻮﻧﻮ د اړتﻴا او ارز*ت پﻪ اړه ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ 3‬ور‪3$‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن ساعت ک‪ 3‬دې ﻧﻮرو تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻫﻮس پر عﻘﻞ برﻳاﻟﻰ شﻲ‪ ،‬اﻧسان کﻨدې تﻪ ﻟﻮﻳ‪8‬ي‪.‬‬ ‫((حضرت عﻠﻲ کرم اهلل وجﻬ ُﻪ))‬

‫‪129‬‬

‫ﻻﻧدې شعر وﻟﻮﻟئ او خﻮﻧد ترې واخﻠئ‪:‬‬ ‫ســتا د عشــق ﻟــﻪ وﻳﻨــﻮ ډک شــﻮل ‪$‬ﻴگروﻧــﻪ‬ ‫ســتا پــﻪ ﻻره کــ‪ 3‬باﻳﻠــﻲ زﻟﻤــﻲ ســروﻧﻪ‬ ‫تاتــﻪ راشــﻤﻪ زړگــی زﻣــا فــارغ شــﻲ‬ ‫ب‪5‬ﻠــﻪ تاﻣــ‪ 3‬اﻧد‪+4‬ــﻨ‪ 3‬د زړه ﻣاروﻧــﻪ‬ ‫کــﻪ ﻫــر 'ــﻮ ﻣــ‪ 3‬د دﻧﻴــا ﻣﻠکﻮﻧــﻪ ډ‪4‬ــر شــﻲ‬ ‫زﻣــا بــﻪ ﻫ‪5‬ــر ﻧشــﻲ دا ســتا *ــکﻠﻲ باغﻮﻧــﻪ‬ ‫د ډﻫﻠــﻲ تخــت ﻫﻴروﻣــﻪ چــ‪ 3‬راﻳــاد کــ‪7‬م‬ ‫زﻣــا د *ــکﻠ‪ 3‬پ‪+‬ــتﻮﻧخﻮا د غــرو ســروﻧﻪ‬ ‫د رﻗﻴــب د ژوﻧــد ﻣتــاع بــﻪ تــار پــﻪ تــار کــ‪7‬م‬ ‫چــ‪ 3‬پــﻪ تــﻮرو پ‪+‬ــتاﻧﻪ کاگــﻮ زاروﻧــﻪ‬ ‫د فرﻳــد او د حﻤﻴــد دور بــﻪ بﻴــا شــﻲ‬ ‫چــ‪ 3‬زه و کاﻧــدم پــﻪ ﻫــر ﻟــﻮري تاختﻮﻧــﻪ‬ ‫کــﻪ تﻤاﻣــﻪ دﻧﻴــا ﻳــﻮ خــﻮا تــﻪ بــﻞ خــﻮا ﻳــ‪3‬‬ ‫زﻣــا خــﻮښ دي ســتا خاﻟــﻲ تــش ډگروﻧــﻪ‬ ‫احﻤدشــاه بــﻪ دغــﻪ ســتا ﻗــدر ﻫ‪5‬رﻧــﻪ کا‬ ‫کــﻪ وﻧﻴســﻲ د تﻤــام جﻬــان ﻣﻠکﻮﻧــﻪ‬ ‫(ﻟﻮی احﻤدشاه بابا)‬

‫‪130‬‬

‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻣﻮر درﻳ‪#‬‬

‫ﻣﻮر د کﻮرﻧ‪ 9‬بﻨس＀ اﻳ‪+‬ﻮدوﻧک‪ 3‬او د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬جﻮړووﻧک‪ 3‬ده‪ .‬پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬درﻳ‪ #‬تر‬ ‫ﻫر چا او ﻫر 'ﻪ ﻟﻮړ دی‪ .‬ﻣﻮر ده چ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ غ‪ 85‬ک‪ 3‬ﻣ‪75‬ﻧﻲ اوﻻدوﻧﻪ‪ ،‬غﻴرتﻲ ‪$‬ﻮاﻧان‪،‬‬ ‫عاﻟﻤان پﻮﻫان او ادﻳبان روزي‪ ،‬ﻫﻤدوی دي چ‪! 3‬ﻮﻟﻨﻪ د ترﻗ‪ 9‬او پرﻣخت‪ ,‬پر ﻟﻮر بﻴاﻳﻲ‬ ‫او کارﻧاﻣ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د !ﻮل ﻣﻠت ﻟپاره تﻠپات‪ 3‬وﻳاړ وي‪ .‬ﻣﻮر تر !ﻮﻟﻮ ﻣﻬرباﻧﻪ ده‪ ،‬ﻣﻮر تر !ﻮﻟﻮ زﻳاتﻪ‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ ﻧاکﻪ ده‪ .‬ﻣﻮر روزوﻧک‪ 3‬او احساس وروکﻮوﻧک‪ 3‬ده‪ .‬د اسﻼم د ستر ﻻر*ﻮد حضرت‬ ‫ﻣحﻤد پﻪ وﻳﻨا چ‪(( :3‬جﻨت د ﻣﻮر تر پ‪+‬ﻮ ﻻﻧدې دی‪ )).‬پﻪ دې وﻳﻨا سره ﻳ‪ 3‬اوﻻدوﻧﻪ‬ ‫د ﻣﻮر او پﻼر درﻧاوي تﻪ رابﻠﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ د ﻣﻮر د عاطف‪ ،3‬زړه سﻮي او ﻣﻬرباﻧ‪ 9‬پﻪ اړه ﻳﻮه کﻴسﻪ وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫ﻣﻮر وﻟ‪ 3‬د زﻳات درﻧاوي وړ ده؟‬ ‫زړه د ﻣﻴﻨ‪ 3‬او عاطف‪$ 3‬ای دی‪ ،‬د ﻣﻮر پﻪ زړه ک‪ 3‬د خپﻞ اوﻻد پﻪ اړه دا ﻣﻴﻨﻪ عاطفﻪ او‬ ‫‪131‬‬

‫صﻠﻪ رحﻤﻲ تر ﻫر چا ډ‪4‬ره زﻳاتﻪ ده او تﻞ ﻳ‪ 3‬پﻪ اوﻻد باﻧدې د ﻧ‪5‬کﻮ ﻟﻮر ﻳﻴﻨﻪ وي‪ .‬ﻣﻮر تﻪ باﻳد‬ ‫پﻪ درﻧﻪ ستر‪-‬ﻪ وکتﻞ شﻲ او درﻧاوی ﻳ‪ 3‬وشﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣﻮر د ستاﻳﻠﻮ او درﻧاوي اصﻞ تﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ زﻳاتﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ شﻮې ده‪ .‬زﻳات‬ ‫شﻤ‪5‬ر شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو اثارو ک‪ 3‬د ﻣﻮر ﻣﻘام ستاﻳﻠی دی‪ .‬پﻪ‬ ‫ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ادبﻲ ﻧثروﻧﻮ‪ ،‬شعروﻧﻮ‪ ،‬داستاﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻧاوﻟﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو ادبﻲ !ﻮ!ﻮ ک‪ 3‬د ﻣﻮر ﻣﻘام تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫شﻮې او د ﻣﻮر ﻣﻘام پک‪ 3‬ستاﻳﻞ شﻮی دی‪ .‬وﻳﻼی شﻮ چ‪ 3‬د ﻣﻮر ﻣﻘام پﻪ پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪3‬‬ ‫‪$‬اﻧ‪7/‬ی ‪$‬ای ﻟري او زﻣﻮږ د ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ﻣﻬﻢ 'پرکی جﻮړوي‪ .‬پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ 3‬د ﻣﻮر‬ ‫ﻣﻘام‪ ،‬د ﻣﻮر ﻣﻬرباﻧﻲ‪ ،‬شفﻘت او عاطفﻪ د اوﻻد پﻪ روزﻧﻪ ک‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬ک‪7‬او او زﻳار اﻧعکاس‬ ‫ﻣﻮﻧدﻟی دی‪ .‬د دغﻮ !ﻮﻟﻮ ﻟﻴکﻨﻮ ﻣﻘصد ﻳﻮ دی او ﻫغﻪ دا چ‪ 3‬د ﻣﻮر د ﻣﻘام او حﻘﻮﻗﻮ پ‪5‬ژﻧدل‬ ‫او د ﻫغ‪ 3‬درﻧاوی کﻮل‪ .‬پﻪ وﻟسﻲ ادب او پﻪ ت‪5‬ره بﻴا پﻪ شفاﻫﻲ ادب ک‪ 3‬ﻫﻢ د ﻣﻮر د ﻣﻴﻨ‪3‬‬ ‫عاطف‪ 3‬او ﻣﻬرباﻧ‪ 9‬پﻪ اړه ډ‪4‬رې کﻴس‪ 3‬شتﻪ چ‪ 3‬ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬دﻟتﻪ راوړو‪ :‬واﻳﻲ چ‪ 3‬د ﻳﻮې‬ ‫ﻣﻮر ﻣاشﻮم بﻠ‪ 3%* 3‬پ＀ ک‪ .7‬د ﻣاشﻮم ﻣﻮر کﻪ ﻫر 'ﻮﻣره ﻟﻪ غﻠ‪' 3%* 3‬خﻪ خپﻞ ﻣاشﻮم‬ ‫وغﻮ*ت‪ ،‬خﻮ ﻫغ‪ 3‬ور ﻧﻪ ک‪ 7‬او وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ چ‪ 3‬دا زﻣا زوی دی‪ .‬د ﻣاشﻮم ﻣﻮر پﻪ چﻴغﻮ چﻴغﻮ‬ ‫ﻗاضﻲ تﻪ وﻻړه او عرض ﻳ‪ 3‬وک‪ 7‬چ‪ 3‬ﻳﻮې *‪ 3%‬ﻣ‪ 3‬ﻣاشﻮم پ＀ ک‪7‬ی او ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬راکﻮي‪ .‬ﻗاضﻲ‬ ‫غﻠﻪ *‪%‬ﻪ راوغﻮ*تﻪ‪ ،‬ﻫر 'ﻮﻣره پﻠ"ﻨ‪ 3‬چ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ترې وک‪7‬ې *‪%‬ﻪ ﻗاﻧع ﻧﻪ شﻮه‪ ،‬وﻳﻞ ﻳ‪ 3‬چ‪3‬‬ ‫دا زﻣا خپﻞ زوی دی‪ ،‬پر ﻣا ﻳ‪ 3‬ﻧا حﻘﻪ دعﻮه ک‪7‬ې ده‪ .‬ﻗاضﻲ تر ﻟ‪ 8‬فکر وروستﻪ ووﻳﻞ‪ :‬ﻣا‬ ‫ﻳﻮازې پر‪84‬دئ چ‪ 3‬د پر‪4‬ک‪7‬ې پﻪ اړه فکر وک‪7‬م‪ .‬دواړه *‪ 3%‬د ﻗاضﻲ ﻟﻪ کﻮ!‪ 3‬ﻧﻪ ووتﻠ‪ .3‬ﻳﻮه‬ ‫ش‪5‬بﻪ وروستﻪ ﻗاضﻲ دواړه *‪ 3%‬راوغﻮ*تﻠ‪ .3‬ﻫغﻮی تﻪ ﻳ‪ 3‬خپﻠﻪ پر‪4‬ک‪7‬ه داس‪ 3‬اعﻼن ک‪7‬ه‪:‬‬ ‫وروستﻪ ﻟﻪ ډ‪4‬ر سﻮچ 'خﻪ زه دې ﻧتﻴج‪ 3‬تﻪ ورس‪5‬دم چ‪ 3‬ﻣاشﻮم باﻳد دوه !ﻮ!‪ 3‬شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه !ﻮ!ﻪ‬ ‫د ﻳﻮې ﻣﻮر او بﻠﻪ !ﻮ!ﻪ د بﻠ‪ 3‬ﻣﻮر‪ .‬پﻪ دې پر‪4‬ک‪7‬ې بﻪ عدل او اﻧصاف پر ‪$‬ای شﻲ‪ .‬ﻗاضﻲ‬ ‫جﻼت راوغﻮ*ت‪ ،‬وﻳﻞ راشﻪ دا ﻣاشﻮم دوه !ﻮ!‪ 3‬ک‪7‬ه‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬جﻼد تﻮره پﻪ ﻻس راغی د‬ ‫ﻣاشﻮم اصﻠﻲ ﻣﻮر غ‪ 8‬ک‪:7‬‬ ‫"ﻗاضﻲ صاحب ﻣاشﻮم ﻣﻪ دوه !ﻮ!‪ 3‬کﻮئ‪ ،‬دا ﻣاشﻮم زﻣا ﻧﻪ دی‪ ،‬ﻫغ‪ 3‬تﻪ ﻳ‪ 3‬ورک‪7‬ئ‪".‬‬ ‫ﻗاضﻲ پﻮه شﻮ چ‪ 3‬د ﻣاشﻮم اصﻠﻲ ﻣﻮر ﻫﻤدا ده‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬د خپﻞ زوی ﻣرګ ﻳ‪ 3‬ﻧشﻮ‬ ‫‪132‬‬

‫زغﻤﻼی او ﻫغﻪ بﻠﻪ چ‪ 3‬د ﻣاشﻮم اصﻠﻲ ﻣﻮر ﻧﻪ وه‪ ،‬د ﻗاضﻲ پر‪4‬ک‪7‬ه ﻳ‪ 3‬وﻣﻨﻠﻪ‪ .‬پﻪ دې تﻮ‪-‬ﻪ‬ ‫ﻗاضﻲ ﻣاشﻮم خپﻠ‪ 3‬اصﻠﻲ ﻣﻮر تﻪ وسپاره او ﻫغ‪ 3‬بﻠ‪ 3‬غﻠ‪ 3%* 3‬تﻪ ﻳ‪ 3‬سزا و!اکﻠﻪ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‬ ‫د اسﻼم ستر پ‪5‬غﻤبر حضرت ﻣحﻤد فرﻣاﻳﻠﻲ دي چ‪(( :3‬جﻨت د ﻣﻮر تر پ‪+‬ﻮ‬ ‫ﻻﻧدې دی‪ )).‬د ﻣﻮر ﻣﻘام پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬تر ﻫر چا ﻟﻮړ دی او درﻧاوی ﻳ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻮ ﻻزم دی‪ .‬د‬ ‫ﻣﻮر د ﻣﻘام او درﻧاوي پﻪ اړه پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻟﻴکﻠﻲ او ‪7-‬ﻧﻲ ادب ک‪ 3‬زﻳات‪ 3‬ﻣﻨظﻮﻣ‪ 3‬او ﻣﻨثﻮرې‬ ‫!ﻮ!‪ 3‬شتﻪ‪ .‬پﻪ دې کﻴسﻪ ک‪ 3‬د ﻣﻮر د ﻣﻬرباﻧ‪ 9‬ﻳﻮه داس‪ 3‬ﻧﻤﻮﻧﻪ تاسﻮ وﻟﻮستﻪ چ‪ 3‬ﻣﻴﻨﻪ او‬ ‫ﻣﻬرباﻧﻲ ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ بﻞ چا سره ﻧﻪ شﻲ پرتﻠﻪ ک‪5‬دای‪.‬‬ ‫ﻣﻮر د ﻣﻴﻨ‪ ،3‬ﻣحبت او ﻣﻬرباﻧ‪ 9‬ﻳﻮه داس‪ 3‬چﻴﻨﻪ ده چ‪ 3‬د ﻫر ډول حاﻻتﻮ د زغﻤﻠﻮ‬ ‫ﻟپاره ﻳ‪ 3‬تاﻧده ساتﻲ‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣطﻠب تﻪ دې ‪$‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪'_٢‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻻﻧدې ﻟغات ﻣعﻨا او د تخت‪ 3‬پر ﻣخ دې پﻪ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ 3‬وکاروي‪ :‬پر‪4‬ک‪7‬ه‪ ،‬پ＀ ک‪ ،7‬و !اکﻠﻪ‪ ،‬غﻠﻪ‪! ،‬ﻮ!‪ ،3‬ﻟﻮرﻳﻴﻨﻪ‪ ،‬ک‪7‬او‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ تش ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ کﻠﻤﻮ سره پﻪ پﻨسﻞ ډک‬ ‫ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫د ﻣﻮر ﻣﻘام پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ......................3‬ﻟﻮړ دی‪.‬‬ ‫زړه د ‪ ...............‬او ‪$ ....................‬ای دی‪.‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ 3‬د ﻳﻮې ﻣﻮر ‪ ......................‬بﻠ‪ ..................... 3%* 3‬ک‪.7‬‬ ‫ﻣﻮر د ‪ ...................‬بﻨس＀ اﻳ‪+‬ﻮدوﻧک‪ 3‬او د ‪ ...................‬جﻮړوﻧک‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫ﻣﻮر پﻪ خپﻠﻪ غ‪ 85‬ک‪ ....................... 3‬او ‪ ........................‬روزي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪ 3/‬ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او پﻪ ﻻﻧدې ډول دې پخپﻞ ﻣﻨ‪#‬‬ ‫ک‪ 3‬خبرې وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫‪133‬‬

‫اجﻤﻞ‪ :‬اﻟفتﻪ وروره ست‪7‬ی ﻣﻪ ش‪.3‬‬ ‫اﻟفت‪ :‬خﻴر ﻳﻮس‪ ،3‬ژوﻧدی اوس‪ 3‬اجﻤﻠﻪ وروره‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬تاسﻮ چ‪5‬رتﻪ تﻠﻠﻲ وئ؟‬ ‫اﻟفت‪ :‬زه خﻮ ﻣحکﻤ‪ 3‬تﻪ تﻠﻠ‪ 3‬وم‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬خﻴر خﻮ و‪ ،‬د 'ﻪ ﻟپاره؟‬ ‫اﻟفت‪ :‬زﻣﻮږ د کﻠﻲ د ﻳﻮې ﻣﻮر ﻣاشﻮم بﻠ‪ 3%* 3‬غﻼ ک‪7‬ی و‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪* :‬ﻪ ﻧﻮ! بﻴا ﻣﻮ 'ﻪ وک‪7‬ل؟‬ ‫اﻟفت‪ :‬د ﻣاشﻮم ﻣﻮر ﻗاضﻲ صاحب تﻪ عرض وک‪.7‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬ﻗاضﻲ صاحب د ﻣاشﻮم د ﻣﻮر عرض واور‪4‬ده؟‬ ‫اﻟفت‪ :‬ﻫﻮ! غﻠﻪ *‪%‬ﻪ ﻳ‪ 3‬را وغﻮ*تﻪ او پﻮ*تﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ترې وک‪7‬ې‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬اخر 'ﻪ پر‪4‬ک‪7‬ه وشﻮه؟‬ ‫اﻟفت‪ :‬غﻼ شﻮی ﻣاشﻮم ﻳ‪ 3‬خپﻠ‪ 3‬اصﻠﻲ ﻣﻮر تﻪ تسﻠﻴﻢ ک‪.7‬‬ ‫‪' _٥‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د کﻴس‪ 3‬ﻣفﻬﻮم پﻪ ﻟﻨ‪6‬و خبرو ک‪ 3‬ﻧﻮرو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬ﻟﻪ دغ‪ 3‬کﻴس‪' 3‬خﻪ تاس‪' 3‬ﻪ زده ک‪7‬ل؟ خپﻞ ﻧظر خپﻠﻮ !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ 'ر‪-‬ﻨد‬ ‫ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣﻮر د ﻣﻬرباﻧ‪ 9‬پﻪ اړه کﻮﻣﻪ اور‪4‬دﻟ‪ 3‬کﻴسﻪ پﻪ 'ﻮ کر*ﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫بﻠﻪ ورځ دې پﻪ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫((ﻫغﻪ ﻻس چ‪ 3‬زاﻧ‪/‬ﻮ زﻧ‪/‬ﻮي‪ ،‬ﻫغﻪ جﻬان زﻧ‪/‬ﻮي))‬

‫‪134‬‬

‫درو‪4‬شتﻢ ﻟﻮست‬

‫جﻮﻣات او *ﻮوﻧ‪%‬ی‬ ‫(خبرې اترې)‬

‫د ﻣاشﻮم ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی چاپ‪5‬رﻳال د ﻣﻮر غ‪ 85‬ده‪ .‬د ﻣﻮر غ‪ 85‬د ﻣاشﻮم د روزﻧ‪ 3‬او پاﻟﻨ‪ 3‬او ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻬرباﻧ‪' 9‬خﻪ ډک ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی *ﻮوﻧ‪%‬ی دی‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻣاشﻮم د ‪-‬ر‪5$‬دو شﻲ او پﻪ خبرو‬ ‫کﻮﻟﻮ پﻴﻞ وک‪7‬ي‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا جﻮﻣات او *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ ﻻره پﻴدا ک‪7‬ي‪ .‬جﻮﻣات او *ﻮوﻧ‪%‬ی پﻪ‬ ‫ﻳﻮ کﻠﻲ ﻳا اوﻟس ک‪ 3‬دوې بﻨس"ﻴزې ستﻨ‪ 3‬دي چ‪ 3‬د ﻫر کﻠﻲ شتﻤﻨﻲ‪ ،‬بری او ﻳﻮ واﻟی‬ ‫د ﻫﻤدغﻮ دوو ستﻨﻮ پﻪ !ﻴﻨ‪+/‬ت پﻮرې ت‪7‬ﻟی دی‪ .‬پﻪ جﻮﻣات ک‪ 3‬دﻳﻨﻲ فضا ﻣﻮجﻮده ده‬ ‫او *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬د پﻮﻫ‪ 3‬ﻫﻮا چﻠ‪85‬ي‪ .‬ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬د*ﻤﻨﻲ او کﻴﻨﻪ پاکﻮي او بﻞ ﻳ‪ 3‬ﻧاپﻮﻫﻲ ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪%‬ﻪ وړي او ﻣدﻧﻴت را ﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫_ تاس‪ 3‬خپﻠﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬زده ک‪7‬ه ﻟﻪ کﻮم ‪$‬اﻳﻪ پﻴﻞ ک‪7‬ې ده؟‬ ‫_ ستاسﻮ پﻪ اﻧد رسﻤﻲ زده ک‪7‬ه 'ﻪ راز زده ک‪7‬ه ده؟‬ ‫‪135‬‬

‫زﻣﻮږ پﻪ ‪-‬ران ﻫ‪5‬ﻮاد افغاﻧستان ک‪ 3‬د زده ک‪7‬ې بﻬﻴر پﻪ دودﻳز ډول ﻟﻪ ډ‪4‬ر پخﻮا 'خﻪ پﻴﻞ‬ ‫شﻮی او پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻻرو ﻳ‪ 3‬وده او پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ 3‬ده‪ .‬پخﻮا بﻪ ﻫﻠکاﻧﻮ او ﻧجﻮﻧﻮ پﻪ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ 3‬دﻳﻨﻲ زده ک‪7‬ې کﻮﻟ‪ ،3‬د وخت دودﻳز کتابﻮﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮستﻞ چ‪ 3‬ﻟﻴکﻞ او ﻟﻮستﻞ زده‬ ‫ک‪7‬ي‪ .‬دې زده ک‪7‬و تﻪ غﻴر رسﻤﻲ زده ک‪7‬ې وﻳﻞ ک‪5‬دې‪ .‬د وخت پﻪ ت‪5‬ر‪4‬دو سره ددې زده ک‪7‬و‬ ‫تر 'ﻨ‪ ,‬رسﻤﻲ زده ک‪7‬ې پﻴﻞ شﻮي‪ .‬د زده ک‪7‬ې ﻣﻨظﻤ‪ 3‬دورې ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻨ‪%‬ﻨﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ او ﻧﻮر را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل‪ .‬پﻪ دې *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ک‪ 3‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د اړتﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د‬ ‫!اکﻠﻮ ﻫدفﻮﻧﻮ او ﻣﻮخﻮ د تر ﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره !اکﻠﻲ درسﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻞ ک‪5‬دل‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬بﻪ ﻟﻪ‬ ‫دې *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ 'خﻪ 'ﻮک فارغ شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ *ﻪ ډول بﻪ پﻪ ﻟﻴک او ﻟﻮست پﻮﻫ‪5‬دل او خپﻠ‪3‬‬ ‫اړتﻴاوې بﻪ ﻳ‪ 3‬پﻮره کﻮﻟ‪ .3‬د زده ک‪7‬ې دا ﻟ‪7‬ۍ ﻧﻮره ﻫﻢ پراخﻪ شﻮه‪ ،‬ﻟﻴس‪ ،3‬د *ﻮوﻧکﻮ د روزﻧ‪3‬‬ ‫عاﻟﻲ ﻣؤسس‪ ،3‬د ﻟﻮړو زده ک‪7‬و ﻣؤسسی او ‪$‬اﻧ‪7/‬ي پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل‪ .‬پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ برخﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻫﻤدا اوس د ﻣاس"رۍ تر برﻳده د زده ک‪7‬و بﻬﻴر پخپﻠﻪ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ 3‬تر سره ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ *ﻪ ‪$‬ﻴر شﻮ او د زده ک‪7‬ې ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪7‬و ﻧﻮ پﻪ کﻠﻲ ﻳا اوﻟس ک‪ 3‬د جﻮﻣات او‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ﻲ دواړو فضاوې سره ﻻزﻣ‪ 3‬او ﻣﻠزوﻣ‪ 3‬دي چ‪ 3‬پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪! 3‬ﻮل کﻠﻴﻮال ﻟﻪ ر*تﻴﻨ‪3‬‬ ‫پﻮﻫ‪ ،3‬ﻣدﻧﻴت او وروروﻟ‪' 9‬خﻪ برخﻤﻦ ک‪85‬ي‪' .‬ﻮک چ‪ 3‬دغﻪ ﻧ‪5‬ک خدﻣت تر سره کﻮي‬ ‫ﻫغﻪ ﻫﻢ د کﻠﻲ *ﻮوﻧکی او د کﻠی اﻣام دی‪.‬‬ ‫پﻪ دې اړه بﻪ ﻣرکﻪ او خبرې اترې وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫د دوو ﻧجﻮﻧﻮ (زرک‪' _ 3‬اﻧ‪ )3/‬تر ﻣﻨ‪ #‬ﻣرکﻪ (خبرې اترې)‬ ‫'اﻧ‪/‬ﻪ‪ :‬اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ زرک‪ 3‬خﻮرې ست‪7‬ې ﻣﻪ ش‪!3‬‬ ‫زرکﻪ‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم 'اﻧ‪ 3/‬خﻮرې تﻪ ست‪7‬ې ﻣﻪ ش‪.3‬‬ ‫'اﻧ‪/‬ﻪ‪ :‬اجازه را کﻮې چ‪ 3‬ستا 'خﻪ‪ ،‬ستا د زده ک‪7‬و پﻪ اړه پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬م؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬ﻣﻬرباﻧﻲ وک‪7‬ه‪ ،‬وﻟ‪ 3‬ﻧﻪ‪ .‬زه ستا پﻪ خدﻣت ک‪ 3‬ﻳﻢ‪.‬‬ ‫'اﻧ‪/‬ﻪ‪ :‬تاسﻮ خپﻠﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬زده ک‪7‬ه چ‪5‬رتﻪ پﻴﻞ ک‪7‬ه؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬خﻮرې زﻣا د زده ک‪7‬ې پﻴﻞ ﻟﻪ جﻮﻣات 'خﻪ شﻮی دی‪.‬‬ ‫'اﻧ‪/‬ﻪ‪ :‬وﻟ‪ ،3‬ستاس‪ 3‬پﻪ کﻠﻲ ک‪* 3‬ﻮوﻧ‪%‬ی ﻧﻪ و؟‬

‫‪136‬‬

‫زرکﻪ‪* :‬ﻮوﻧ‪%‬ی و‪ ،‬خﻮ ﻳﻮازې ﻫﻠکان بﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ تﻠﻞ‪.‬‬ ‫'اﻧ‪/‬ﻪ‪ :‬تاسﻮ پﻪ جﻮﻣات ک‪ 3‬ﻟﻪ چا ﻧﻪ زده ک‪7‬ه کﻮﻟﻪ؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬د جﻮﻣات ﻣﻼ صاحب بﻪ ﻣﻮږ تﻪ پﻪ ورځ ک‪ 3‬د سﻬار او ﻣاسپ‪+‬ﻴﻦ ﻟﻪ خﻮا سبق را‬ ‫کاوه‪.‬‬ ‫'اﻧ‪/‬ﻪ‪ :‬تاسﻮ پﻪ جﻮﻣات ک‪ 3‬کﻮم کتابﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻞ؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬ﻣﻮږ پﻪ جﻮﻣات ک‪ 3‬ﻳﻮازې دﻳﻨﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻞ‪.‬‬ ‫'اﻧ‪/‬ﻪ‪ :‬کﻠﻪ ﻣﻮ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬زده ک‪7‬ه پﻴﻞ ک‪7‬ه؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬زه اتﻪ کﻠﻨﻪ وم چ‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬سره کابﻞ تﻪ راغﻠﻢ او پﻼر ﻣ‪ 3‬د ﻧجﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬شاﻣﻠﻪ ک‪7‬م‪.‬‬ ‫'اﻧ‪/‬ﻪ‪ :‬تاسﻮ اوس ﻣﻬال پﻪ 'ﻮم !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬ﻳاست؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬زه س‪ 8‬کال ﻟﻪ دوﻟسﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ 'خﻪ فارغﻪ شﻮم‪.‬‬ ‫'اﻧ‪/‬ﻪ‪ :‬د ﻧﻮرو ﻟﻮړو زده ک‪7‬و تصﻤﻴﻢ ﻟرې؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬کاﻧکﻮر ازﻣﻮﻳﻨﻪ ﻣ‪ 3‬ورک‪7‬ې‪ ،‬ﻫﻴﻠﻪ ﻟرم چ‪ 3‬ژورﻧاﻟﻴزم پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ تﻪ برﻳاﻟ‪ 9‬شﻢ‪.‬‬ ‫'اﻧ‪/‬ﻪ‪ :‬خدای دې وک‪7‬ي‪ ،‬تاسﻮ تﻪ برﻳاﻟﻴتﻮب غﻮاړم‪.‬‬ ‫د دوو ﻫﻠکاﻧﻮ (اﻳﻤﻞ _ اجﻤﻞ) تر ﻣﻨ‪ #‬خبرې اترې‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬اجﻤﻞ وروره تاسﻮ چ‪5‬رتﻪ اوس‪85‬ئ؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬اﻳﻤﻞ وروه‪ ،‬زه د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬سره ﻳﻮ ‪$‬ای پﻪ خﻮست ک‪ 3‬اوس‪85‬م‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬پﻪ خﻮست ک‪ 3‬د زده ک‪7‬ې بﻬﻴر 'ﻨ‪/‬ﻪ دی؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬پﻪ خﻮست ک‪ 3‬ﻟﻪ 'ﻮارﻟسﻮ 'خﻪ زﻳات‪ 3‬وﻟسﻮاﻟ‪ 9‬ﻣﻮجﻮدې دي‪ .‬پﻪ ﻫره وﻟسﻮاﻟ‪9‬‬ ‫ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ او ﻣﻨ‪%‬ﻨﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ شتﻪ‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬اور‪4‬دﻟﻲ ﻣ‪ 3‬دي چ‪ 3‬پﻪ کﻠﻮ او باﻧ‪6‬و ک‪ 3‬خﻠک خپﻠ‪ 3‬ﻟﻮ‪1‬ﻲ پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ک‪ 3‬ﻧﻪ‬ ‫شاﻣﻠﻮي؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬اﻳﻤﻞ جاﻧﻪ! دا د ډ‪4‬ر پخﻮا وخت خبره ده‪ ،‬اوس داس‪ 3‬ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬ستاسﻮ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬دودﻳزې زده ک‪7‬ې اوس ﻫﻢ تر سره ک‪85‬ي؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬زﻣﻮږ د زده ک‪7‬و ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی *ﻮوﻧ‪%‬ی خﻮ جﻮﻣات دی‪.‬‬ ‫‪137‬‬

‫اﻳﻤﻞ‪ :‬دا پﻪ کﻮم ﻟحاظ؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬دا ‪$‬کﻪ چ‪ 3‬پﻪ جﻮﻣات ک‪ 3‬زﻣﻮږ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ تﻪ دﻳﻨﻲ زده ک‪7‬ه ورکﻮل ک‪85‬ي‪ .‬دا‬ ‫زده ک‪7‬ه ډ‪4‬ره اړﻳﻨﻪ ده‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬عصري زده ک‪7‬ې خﻮ ﻫﻢ اړﻳﻨ‪ 3‬دي؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬وﻟ‪ 3‬ﻧﻪ؟ د ﻫﻤدې اړتﻴا پﻪ اساس خﻮ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ او د ﻟﻮړو زده ک‪7‬و ﻣؤسس‪ 3‬را‬ ‫ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي دي‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬ستاسﻮ پﻪ وﻟسﻮاﻟ‪ 9‬ک‪ 3‬ﻧجﻮﻧ‪ 3‬او ﻫﻠکان پﻪ ﻳﻮه *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬درس واﻳﻲ او کﻪ‬ ‫سره ب‪5‬ﻞ؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬ﻳﻮازې زﻣﻮږ پﻪ وﻟسﻮاﻟ‪ 9‬ک‪ 3‬ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ 3‬د افغاﻧستان پﻪ !ﻮﻟﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬د ﻧجﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟپاره جﻼ او د ﻫﻠکاﻧﻮ ﻟپاره جﻼ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ دي‪ ،‬آن تر دې چ‪ 3‬وداﻧ‪ 9‬ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ سره جﻼ دي‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬تاسﻮ اوس پﻪ 'ﻮﻳﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬ﻳاست؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬دوه کاﻟﻪ ﻣخک‪ 3‬ﻟﻪ غازي ﻟ‪5‬س‪' 3‬خﻪ فارغ شﻮي ﻳﻢ او اوس د خﻮست پﻮﻫﻨتﻮن‬ ‫د طب پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ د دوﻳﻢ کال ﻣحصﻞ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫درﻳﻤﻪ ﻣرکﻪ‬ ‫شرﻳف‪ :‬ظرﻳف جاﻧﻪ! اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ‪' ،‬ﻨ‪/‬ﻪ ﻳ‪3‬؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم شرﻳفﻪ وروره‪ ،‬د اهلل ﻣﻬرباﻧﻲ ده‪* ،‬ﻪ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬پﻪ دې ک(ﻮړه ک‪ 3‬دې 'ﻪ را اخﻴستﻲ دي؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬پﻪ دې ﻳﻮه ک(ﻮړه ک‪ 3‬د *ﻮوﻧ‪%‬ی کتابﻮﻧﻪ دي او پﻪ دا بﻠﻪ ک‪ 3‬د جﻮﻣات‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬اوس *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ ‪ 3$‬او کﻪ د کﻠﻲ جﻮﻣات تﻪ؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬پﻪ جﻮﻣات ک‪ 3‬ﻣ‪ 3‬د ﻣﻼ صاحب ﻧﻪ سبق ووﻳﻠﻮ‪ ،‬اوس غﻮاړم چ‪* 3‬ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ‬ ‫وﻻړ شﻢ‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ او جﻮﻣات کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻣﻬال زده کﻮﻻی ش‪3‬؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬ﻫ(ﻪ کﻮم چ‪ 3‬د سﻬار ﻟﻪ خﻮا پﻪ جﻮﻣات ک‪ 3‬دﻳﻨﻲ سبق وواﻳﻢ او ﻟﻪ غرﻣ‪ 3‬ﻧﻪ‬ ‫وروستﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ ﻻړ شﻢ‪.‬‬

‫‪138‬‬

‫شرﻳف‪ :‬د جﻮﻣات ﻟﻪ ﻣﻼ ﻧﻪ دې کﻮم کتابﻮﻧﻪ شروع ک‪7‬ي دي؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬ﻗرآﻧکرﻳﻢ ﻣ‪ 3‬ﻟﻪ ترجﻤ‪ 3‬سره پﻴﻞ ک‪7‬ی دی‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ پﻪ 'ﻮوم !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬او کﻮم کتابﻮﻧﻪ واﻳ‪3‬؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬پﻪ ﻧﻬﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬ﻳﻢ‪ ،‬تارﻳخ‪ ،‬جغرافﻴﻪ‪ ،‬رﻳاضﻲ‪ ،‬ساﻳﻨس‪ ،‬او ﻧﻮر ﻣختﻠف‬ ‫ﻣضاﻣﻴﻦ را تﻪ تدرﻳس ک‪85‬ی‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬کﻮم کتابﻮﻧﻪ چ‪ 3‬دې پﻪ جﻮﻣات ک‪ 3‬ﻟﻮستﻲ دي‪ ،‬د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ﻟﻪ کتابﻮﻧﻮ سره‬ ‫ﻣرستﻨدوی ک‪5‬دای شﻲ؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬کﻪ ر*تﻴا وواﻳﻢ زﻣا د بري ﻻﻣﻞ پﻪ جﻮﻣات ک‪ 3‬ﻟﻮستﻲ کتابﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬دا 'ﻨ‪/‬ﻪ ک‪5‬دای شﻲ؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬دا ‪$‬کﻪ چ‪ 3‬د ترجﻤ‪ 3‬پﻪ ترڅ ک‪ 3‬ﻣ‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻟغات ذ‪4‬رﻣﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬تا دې خدای پﻪ خپﻠﻮ زده ک‪7‬و ک‪ 3‬برﻳاﻟی ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد افغاﻧستان ک‪ 3‬د زده ک‪7‬ې بﻬﻴر ﻟﻪ ډ‪4‬ر پخﻮا 'خﻪ پﻴﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫پخﻮا بﻪ وړو ﻧجﻮﻧﻮ او ﻫﻠکاﻧﻮ د خپﻞ کﻠﻲ پﻪ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د جﻮﻣات د اﻣام ﻳا ﻣﻼ‬ ‫'خﻪ زده ک‪7‬ه کﻮﻟﻪ‪ ،‬اﻟفب‪ 3‬سﻴپاره‪ ،‬اﻟف ﻻم‪ ،‬ﻗرآﻧکرﻳﻢ‪ ،‬خﻼصﻪ‪ ،‬پﻨج کتاب او ﻧﻮر‬ ‫دودﻳز کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮستﻞ‪ ،‬دغ‪ 3‬زده ک‪7‬و تﻪ ﻳ‪ 3‬غﻴر رسﻤﻲ زده ک‪7‬ې وﻳﻠ‪.3‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪* 3‬ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تاسﻴس شﻮل‪ ،‬د غﻴر رسﻤﻲ زده ک‪7‬و تر 'ﻨ‪ ,‬رسﻤﻲ زده ک‪7‬ې‬ ‫ﻫﻢ پﻴﻞ شﻮې‪ ،‬د زده ک‪7‬ې ﻣﻨظﻤ‪ 3‬دورې‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ‪ ،‬ﻣﻨ‪%‬ﻨﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ‪،‬‬ ‫ثاﻧﻮي *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ او ﻧﻮر را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل‪ .‬پﻪ دې *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ک‪ 3‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د اړتﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪3‬‬ ‫د !اکﻠﻮ ﻣﻮخﻮ د تر ﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره د تعﻠﻴﻤﻲ ﻧصاب سره سﻢ درسﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻞ‬ ‫ک‪5‬دل‪ .‬دا ﻟ‪7‬ۍ اوس د ﻟﻮړو زده ک‪7‬و تر برﻳده غ‪5%‬دﻟ‪ 3‬ده‪ .‬د *ﻮوﻧکﻮ د روزﻧ‪ 3‬ﻣؤسس‪،3‬‬ ‫پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ د ﻣاس"رۍ تر برﻳده زده ک‪7‬ې خپﻠﻪ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ داخﻞ ک‪ 3‬تر سره ک‪85‬ي‪* .‬اﻳﻲ تر‬ ‫دې ﻻ ﻫﻢ د ﻟﻮړو زده ک‪7‬و زﻣﻴﻨﻪ پخپﻠﻪ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ 3‬برابره شﻲ‪.‬‬

‫‪139‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ .‬د ﻳﻮې ډﻟ‪ 3‬ﻳﻮ تﻦ غ‪7‬ی دې ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬ډﻟ‪' 3‬خﻪ‬ ‫ﻻﻧدې پﻮ*تﻨ‪ 3‬وک‪7‬ي او د ﻫغ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬ﻳﻮ تﻦ غ‪7‬ی دې پﻪ وار سره ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د ﻣاشﻮم ﻟپاره د زده ک‪7‬ې ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی چاپ‪5‬رﻳال کﻮم دی؟‬ ‫دودﻳزې زده ک‪7‬ې کﻮﻣﻮ زده ک‪7‬و تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫رسﻤﻲ زده ک‪7‬ې کﻮﻣ‪ 3‬دي؟‬ ‫ستاس‪ 3‬پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟپاره جﻼ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ شتﻪ؟‬ ‫ﻟﻮړې زده ک‪7‬ې ﻟﻪ کﻮم !ﻮﻟ‪/‬ﻲ 'خﻪ پ‪5‬ﻠ‪85‬ي؟‬ ‫ﻟﻮړو زده ک‪7‬و تﻪ د شﻤﻮل آزﻣﻮﻳﻨﻪ پﻪ کﻮم ﻧﻮم سره ﻳاد‪84‬ي؟‬ ‫‪ _٢‬ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د خپﻠﻮ زده ک‪7‬و د پﻴﻞ پﻪ اړه‬ ‫دې دوه دﻗﻴﻘ‪ 3‬خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪' _٣‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻻﻧدې ﻟغات پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪:‬‬ ‫چاپ‪5‬رﻳال‪ ،‬پﻴﻞ‪ ،‬بﻨس"ﻴزې‪! ،‬ﻴﻨ‪+/‬ت‪ ،‬وده‪ ،‬دودﻳز‪ ،‬ﻣﻮخﻮ‪ ،‬اړتﻴاوې‪ ،‬برﻳده‪ ،‬ﻟ‪7‬ۍ‪.‬‬ ‫‪' _٤‬ﻠﻮر تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ 3‬اصﻠﻲ ﻣفﻬﻮم وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫((پﻪ جﻮﻣات او *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬د دﻳﻦ او پﻮﻫ‪ 3‬ﻫﻮا چﻠ‪85‬ي‪)).‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫ﻫر زده کﻮوﻧکی دې د خپﻠ‪ 3‬خصﻮصﻲ او رسﻤﻲ زده ک‪7‬و پﻪ اړه ﻟس کر*‪ 3‬ﻣطﻠب وﻟﻴکﻲ او‬ ‫د بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬د پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻧﻮرو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي ‪.‬‬ ‫د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ 3‬ﻫر *ﻮوﻧ‪%‬ی چ‪ 3‬پراﻧستﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬د زﻧدان دروازه ت‪7‬ل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫(وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ)‬ ‫‪140‬‬

‫'ﻠﻮر وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪+‬تﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ‬

‫ﻗاﻣــﻮس د ﻳﻮې ژبــ‪ 3‬د ﻟغاتﻮ ز‪4‬رﻣﻪ ده‪ .‬د ﻫغﻪ ژب‪ 3‬د ﻟغاتﻮ !ﻮﻟﻪ شــتﻤﻨﻲ پک‪ 3‬را !ﻮﻟﻪ‬ ‫شﻮې وي‪.‬‬ ‫د ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻨﻪ او د ﻟغاتﻮ را!ﻮﻟﻮل او سپ‪7‬ل ﻳﻮ ارز*ﻤﻦ او د ﻗدر وړ کار دی‪ ،‬دا کار‬ ‫پر پ‪+‬تﻮ سرب‪5‬ره د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ !ﻮﻟﻮ ژوﻧدﻳﻮ ژبﻮ ک‪ 3‬ترسره شﻮی د ی‪.‬‬ ‫خپﻠــ‪ 3‬ژب‪ 3‬تﻪ خدﻣت کﻮل پــﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬خپﻞ عﻠﻤﻲ‪ ،‬کﻠتﻮري او !ﻮﻟ‪ 3‬فرﻫﻨگﻲ‬ ‫شتﻤﻨ‪ 9‬تﻪ خدﻣت کﻮل دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ پ‪+‬تﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ دروپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻞ او ﻟﻪ ﻗاﻣﻮس سره بﻠدتﻴا 'ﻪ گ"ﻪ ﻟري؟‬ ‫‪141‬‬

‫پﻪ ژبﻪ کﻲ د وخت پﻪ ت‪5‬ر‪4‬دو سره ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻟغات ﻟﻪ کاروﻧ‪' 3‬خﻪ ﻟﻮ‪84‬ي‪$ ،‬ای ﻳ‪ 3‬ﻧﻮرې‬ ‫کﻠﻤ‪ 3‬ﻧﻴسﻲ ﻳا ﻳﻮازې پﻪ ﻳﻮې ﻟﻬجﻲ ﻣحدود‪84‬ي او ﻳا د ‪$‬ﻴﻨﻮ کﻠﻤﻮ ﻣعﻨا او ﻣفﻬﻮم بد ﻟ‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳــﻮې ژبــ‪ 3‬د ﻟغﻮي پاﻧگ‪ 3‬د خﻮﻧــدي ک‪5‬دو او ﻟﻪ ﻧﻮرو ژبﻮ 'خﻪ راغﻠﻮ کﻠﻤﻮ د تﻨظﻴﻢ‬ ‫پﻪ ﻣﻮخﻪ ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ســرب‪5‬ره پــر دې کﻪ د ﻳﻮې ژب‪ 3‬وﻳﻮﻧکﻲ غــﻮاړي دوﻳﻤﻪ ژبﻪ زده ک‪7‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬تر‬ ‫!ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻗاﻣﻮســﻮﻧﻮ تﻪ اړتﻴا ﻟري‪$ .‬کﻪ د بﻠ‪ 3‬ژب‪ 3‬پﻪ ســتﻮﻧزﻣﻨﻮ ﻟغاتﻮ پﻮﻫ‪5‬دل ﻟﻪ ﻗاﻣﻮس‬ ‫پرتﻪ اﻣکان ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫کــﻪ ﻟــﻪ ﻳﻮې خﻮا د ﻗاﻣﻮس پﻪ ﻣرســتﻪ د ﻟغاتﻮ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠ‪ 3‬ﻣعﻨــاوې 'رگﻨد‪84‬ي او د دوﻳﻤ‪3‬‬ ‫ژب‪ 3‬د ﻣشکﻠﻮ ﻟغاتﻮ پﻪ حﻞ ک‪ 3‬کار ورکﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا ﻟغﻮي ز‪4‬رﻣﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ ورک‪5‬دو 'خﻪ‬ ‫ژغﻮري او راتﻠﻮﻧکﻲ ﻧسﻞ تﻪ ﻳ‪ 3‬اﻧتﻘاﻟﻮي‪.‬‬ ‫کــﻪ پﻪ پ‪+‬ــتﻮ ژبﻪ کــ‪ 3‬د ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻨ‪ 3‬تارﻳخﻲ بﻬﻴــر تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪7‬و‪ ،‬ﻧــﻮ وﻳﻨﻮ چ‪ 3‬دغﻪ‬ ‫ﻗاﻣــﻮس ﻟﻴکﻨــﻪ ﻟﻪ ﻫ‪5‬ﻮاده بﻬر پﻴﻞ شــﻮې ده؛ پــﻪ دې ﻣعﻨا چ‪ 3‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ي ‪$‬ﻞ ﻟپــاره پﻪ بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬پ‪+‬ــتﻮ ﻗاﻣﻮســﻮﻧﻪ ﻳا د پ‪+‬ــتﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ ﻣﻘدﻣات برابرشــﻮل چ‪ 3‬دا کار پﻪ خپﻞ‬ ‫وخت او خپﻞ ‪$‬ای ک‪ 3‬گ"ﻮرو‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې وروستﻪ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد او کﻮزه پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬ﻫﻢ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻞ شﻮل چ‪3‬‬ ‫((پ‪+‬تﻮسﻴﻨد)) د دې اثارو ﻳﻮ ارز*تﻨاک او گ"ﻮر پﻴﻞ گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫اوس بﻪ د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻫغﻮ ﻗاﻣﻮســﻮﻧﻮ ﻟﻨ‪6‬ه پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ وک‪7‬و چ‪ 3‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شــﻮي‬ ‫اوچاپ شﻮي دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬رﻳاض اﻟﻤحبت‪:‬‬ ‫د ﻣﻮﻧدل شﻮو آثارو پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ کﻲ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ ﻗاﻣﻮس گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪ .‬ﻣؤﻟف ﻳ‪ 3‬ﻧﻮاب‬ ‫ﻣحبت خان د حافظ رحﻤت اهلل خان زوی دی‪ ،‬چﻲ د احﻤدشاه بابا پﻪ وخت کﻲ ﻳ‪ 3‬ژوﻧد‬ ‫کاوه‪ .‬دا کتاب پﻪ (‪ )١٢٢٠‬ﻟﻤرﻳز کال ﻟﻴکﻞ شﻮی دی‪.‬‬

‫‪142‬‬

‫‪ _٢‬پ‪+‬تﻮسﻴﻨد‪:‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ دري ﻗاﻣﻮس دی؛ پﻪ (‪ )١٣١٦‬ﻟﻤرﻳز کال د کابﻞ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ﻣطبعﻪ ک‪ 3‬چاپ شﻮی‬ ‫دی‪ .‬ﻣؤﻟف ﻳ‪ 3‬اروا*اد ﻣحﻤدگﻞ ﻣﻮﻣﻨد دی‪ .‬دغﻪ ﻗاﻣﻮس اووه زره ﻟغتﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پ‪+‬تﻮ ﻣرک‪:3‬‬ ‫د پ‪+‬ــتﻮ ﻣرک‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا دوه ﻗاﻣﻮســﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻞ شــﻮي چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻳ‪( :3‬پ‪+‬تﻮ دري ﻗاﻣﻮس او بﻞ‬ ‫ﻳ‪ 3‬دري پ‪+‬ــتﻮ ﻗاﻣﻮس) دی‪ .‬پﻪ پ‪+‬ــتﻮ دري ﻗاﻣﻮس ک‪ 3‬ﻳﻮوﻟس زره ﻟغتﻮﻧﻪ ‪$‬ای شﻮی دي‪ .‬د‬ ‫کتاب ﻣؤﻟف ﻳ‪ 3‬عبداﻟرحﻤﻦ ﻟﻮدﻳﻦ دی چ‪ 3‬پﻪ ‪ ١٣٠٢‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ 3‬د پ‪+‬ــتﻮ ﻣرک‪ 3‬دوﻳﻢ‬ ‫ﻣشر و‪.‬‬ ‫‪ _٤‬سپ‪(5‬ﻠ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ‪:‬‬ ‫د فارســﻲ پ‪+‬ــتﻮ کﻮچﻨی ﻗاﻣﻮس دی پﻪ ‪ ١٩٤٠‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ 3‬چاپ شــﻮی دی‪ .‬دغﻪ‬ ‫اثر ﻟس زره ﻟغتﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬د ﻫر فارســﻲ ﻟغت ﻟپاره 'ﻮ پ‪+‬ــتﻮ ﻟغتﻮﻧﻪ راوړل شﻮي دي‪ .‬د کتاب‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻰ *ــاغﻠی حبﻴب او ﻟعﻞ ﻣحﻤد کارگر دي‪ ،‬دا ﻗاﻣﻮس پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬چاپ شــﻮی‬ ‫دی‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻟس زره ﻟﻐات‪:‬‬ ‫پ‪+‬ــتﻮ _ فارســﻲ ﻗاﻣــﻮس دی؛ چ‪ 3‬ﻟــس زره ﻟغتﻮﻧــﻪ پکﻲ ‪$‬ای شــﻮي دي‪ .‬د کتاب‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکی ﻳ‪ 3‬اعظﻢ اﻳازی دی او چاپ ﻳ‪ 3‬پﻪ (‪ )١٣٢٠‬ﻟﻤرﻳز کال ترسره شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پ‪+‬تﻮ اردو ﻗاﻣﻮس‪:‬‬ ‫د دغــﻪ ﻗاﻣﻮس ﻣؤﻟف ســﻴد راحت زاخﻴﻠی دی‪ .‬پﻪ ﻗاﻣﻮس ک‪ 3‬ﻟــس زره ﻟغتﻮﻧﻪ را !ﻮل‬ ‫شﻮي دي‪ .‬د ﻟغاتﻮ اوډون ﻳ‪ 3‬د اﻟفبا پﻪ ترتﻴب پﻪ اردو ژب‪ 3‬سره شﻮی دی‪ .‬دا کتاب پﻪ پ‪+5‬ﻮر‬ ‫ک‪ 3‬چاپ شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪143‬‬

‫‪ _٧‬اﻓﻐان ﻗاﻣﻮس‪:‬‬ ‫پ‪+‬ــتﻮ _ فارسﻲ ﻗاﻣﻮس دی‪ ،‬پﻪ (‪١٣٣١‬ﻫ‪.‬ش‪ ).‬کال پﻪ دوو !ﻮکﻮ ک‪ 3‬خپﻮر شﻮی‪ .‬دغﻪ‬ ‫ﻗاﻣﻮس د ﻣحﻤد گﻞ ﻧﻮري دی او د پ‪+‬ــتﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ﻟغاتﻮ د 'اﻧگ‪ 3‬د غ‪7‬وﻟﻪ خﻮا را!ﻮل شــﻮی‬ ‫او 'ﻠﻮ‪+4‬ت زره ﻟغتﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٨‬د افغان ﻗاﻣﻮس ترســر ﻟﻴک ﻻﻧدې ﻳﻮ بﻞ (دري _ پ‪+‬ــتﻮ) ﻗاﻣﻮس دی چ‪ 3‬پﻪ درﻳﻮ‬ ‫!ﻮکﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا چاپ او خپﻮر شﻮی دی‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣــ‪7‬ی !ﻮک ﻳ‪ 3‬پﻪ (‪١٣٣٥‬ﻫ‪.‬ش‪ ).‬کال ﻟﻪ چاپﻪ راوتﻠی‪ .‬دا !ﻮک د (اﻟف) پﻪ تﻮري پﻴﻞ‬ ‫او د (ج) پﻪ تﻮري پای تﻪ رســ‪85‬ي‪ ،‬پﻪ دې ﻗاﻣﻮس ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی فارســﻲ کﻠﻤﻪ او د ﻫغ‪ 3‬فارسﻲ‬ ‫ﻣعﻨا او بﻴا ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻣعﻨا او تشرﻳح ﻟﻴکﻞ شﻮې ده‪ .‬ﻟﻴکﻮال ﻳ‪ 3‬عبداهلل افغاﻧﻲ ﻧﻮﻳس دی‪ .‬د‬ ‫پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر پﻮﻫاﻧﻮ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ پﻪ کتﻨﻪ او کره کﻮﻟﻮ ک‪ 3‬برخﻪ اخست‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫دوﻳــﻢ !ــﻮک ﻳ‪ 3‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ي !ﻮک پﻪ تعﻘﻴب ﻟﻴکﻞ شــﻮی دی‪ ،‬د (ح) پﻪ تﻮري پﻴﻞ او پﻪ (غ)‬ ‫تﻮري پای تﻪ رس‪85‬ي‪ )٩٤٠( .‬ﻣخﻪ دی‪ ،‬ﻧﻮر خصﻮصﻴات ﻳ‪ 3‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ي !ﻮک پﻪ '‪5‬ر دي‪.‬‬ ‫د افغان ﻗاﻣﻮس درﻳﻢ !ﻮک د ﻧﻮرو !ﻮکﻮﻧﻮ پﻪ شان دی‪.‬‬ ‫د دې ﻗاﻣﻮس د درې واړو !ﻮکﻮﻧﻮ د ﻟغاتﻮ شﻤ‪5‬ر د (‪ )١٩٠٠٠‬پﻪ شاوخﻮاک‪ 3‬ا!کﻞ ک‪5‬دای‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٩‬پ‪+‬تﻮ ﻗاﻣﻮس‪:‬‬ ‫دا ﻗاﻣﻮس پﻪ دوو !ﻮکﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د پ‪+‬ــتﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا پﻪ دوﻟتﻲ ﻣطبعﻪ ک‪ 3‬چاپ شــﻮی دی‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ی !ﻮک ﻳ‪ 3‬د (اﻟف) پﻪ تﻮري پﻴﻞ او پﻪ (س) پای تﻪ رســ‪85‬ي‪ .‬پﻪ ﻗاﻣﻮس ک‪ 3‬ﻫر ﻟغت پﻪ‬ ‫دري ژبﻪ ﻣعﻨا شﻮی او بﻴا پﻪ پ‪+‬تﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬استعﻤال او جﻤﻠﻪ ﻫﻢ پﻪ دري ترجﻤﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫دوﻳﻢ !ﻮک ﻳ‪ 3‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ي !ﻮک پﻪ تعﻘﻴب ﻟﻴکﻞ شﻮی‪ .‬چاپ ﻳ‪ 3‬پﻪ (‪ )١٣٣٢‬ﻫجري کال ک‪3‬‬

‫‪144‬‬

‫ســرتﻪ رســ‪5‬دﻟی دی‪ .‬دا !ﻮک د (ش) پﻪ تﻮري پﻴﻞ او پﻪ (ی) پای تﻪ رســ‪85‬ی‪ .‬د دواړو !ﻮکﻮﻧﻮ‬ ‫د ﻟغاتﻮ شــﻤ‪5‬ر (‪ )٤٠٠٠٠‬پﻪ شــاوخﻮا ک‪ 3‬ا!کﻞ ک‪5‬دای شــﻲ‪ .‬د ﻗاﻣﻮس ﻣؤﻟف ﻳﻮ تﻦ ﻧﻪ دی‪،‬‬ ‫بﻠک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ﻟغاتﻮ د 'اﻧگ‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا پﻪ گ‪6‬ه ﻟﻴکﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪ _١٠‬پ‪+‬تﻮ _ دري ﻟﻨ‪ 6‬ﻗاﻣﻮس او ﻓرﻫﻨگ ﻣختصر دري _ پ‪+‬تﻮ‪:‬‬ ‫دا دواړه ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ د (‪ )١٣٨٤‬ﻟﻤرﻳز کال پﻪ ژﻣﻲ ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻣﻬاﻟﻪ ﻟﻪ چاپﻪ راوتﻠﻲ‪ .‬د چاپ‬ ‫چارې ﻳ‪ 3‬د آزادۍ پﻪ ﻣطبعﻪ ک‪ 3‬تر ســره شــﻮي دي‪ .‬پ‪+‬ــتﻮ دري ﻟﻨ‪ 6‬ﻗاﻣــﻮس پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪3‬‬ ‫د افغاﻧســتان د عﻠﻮﻣﻮ د اکاډﻣ‪ 9‬د پ‪+‬ــتﻮ ژب‪ 3‬او ادبﻴاتﻮ داﻧس"ﻴ"ﻴﻮټ پﻮﻫاﻧﻮ او'‪75‬وﻧکﻮ برخﻪ‬ ‫اخﻴست‪ 3‬ده‪ .‬د ﻫر ﻟغت تﻠفظ پﻪ فﻮﻧﻴﻤﻴکﻪ اﻟفب‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮى‪ .‬د خج ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ گﻮتﻪ شﻮي‬ ‫چ‪ 3‬وﻳﻮﻧکﻲ تﻪ د سﻢ تﻠفظ پﻪ برخﻪ ک‪ 3‬ﻻزﻣ‪ 3‬اساﻧتﻴاوې برابروي‪ .‬دغﻪ ﻗاﻣﻮس د *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ‬ ‫زده کﻮوﻧکــﻮ او ﻫﻢ د پ‪+‬ــتﻮ ژب‪ 3‬ﻟﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻣﻴﻨﻪ واﻟﻮ ســره د پ‪+‬ــتﻮ ژب‪ 3‬پــﻪ زده ک‪7‬ه ک‪ 3‬پﻮره‬ ‫ﻣرســتﻪ کﻮﻻی شﻲ‪ .‬پﻪ دغﻪ ﻗاﻣﻮس ک‪ )٤٥٦٦( 3‬پ‪+‬تﻮ ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ دري ژبﻪ ﻣعﻨا شﻮي او ﻫﻢ‬ ‫ﻳ‪ 3‬گراﻣري خصﻮصﻴات *ــﻮول شــﻮي دي‪.‬فرﻫﻨگ ﻣختصر دري _ پ‪+‬تﻮ‪ ،‬پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ 3‬د‬ ‫دري ژب‪ 3‬اوادب اﻧس"ﻴ"ﻴﻮټ غ‪7‬و برخﻪ اخست‪ 3‬ده‪ .‬پﻪ دې ﻗاﻣﻮس ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻫﻤاغﻪ ﻻر تعﻘﻴب‬ ‫شﻮې‪ .‬دري ﻟغات ﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی پﻪ فﻮﻧﻴﻤﻴکﻪ ب‪2‬ﻪ ﻟﻴکﻠﻲ او بﻴا پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻣعﻨا شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ _١١‬پ‪+‬تﻮ _ پ‪+‬تﻮ تشرﻳحﻲ ﻗاﻣﻮس‪:‬‬ ‫ﻼ د وخت د پ‪+‬ــتﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ﻟغاتﻮ د 'اﻧگ‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫د دې ﻗاﻣــﻮس د ﻟﻴکﻠــﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬چارې اص ً‬ ‫خﻮا پﻴﻞ شﻮې وې‪ .‬پﻪ اوسﻨ‪ 9‬ب‪2‬ﻪ د افغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣﻲ ﻟﻪ تاسﻴس ﻧﻪ وروستﻪ‪ ،‬د ژبﻮ او‬ ‫ادبﻴاتﻮ د ﻣرکز د ژبپﻮﻫﻨ‪' 3‬اﻧگ‪ 3‬دغﻪ سﻠسﻠﻪ پس‪ 3‬تعﻘﻴب او تر (‪ )١٣٦٥‬ﻟﻤرﻳز کال پﻮرې‬ ‫د دې ﻗاﻣﻮس 'ﻠﻮر !ﻮکﻮﻧﻪ ﻳﻮ پﻪ بﻞ پس‪ 3‬ﻟﻪ چاپﻪ راوو‪4‬ستﻞ‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ _ پ‪+‬تﻮ تشرﻳحﻲ ﻗاﻣﻮس ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی ﻫر ﻟغت پﻪ پ‪+‬تﻮ اﻟفب‪ 3‬او بﻴا وروستﻪ د تﻠفظ‬

‫‪145‬‬

‫د کره تﻮب ﻟپاره پﻪ فﻮﻧﻴﻤﻴکﻪ اﻟفب‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شــﻮی دی‪ .‬ﻫﻤدغســ‪ 3‬د کﻠﻤﻮ د فشار ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ ﻫﻢ‬ ‫*ــﻮدل شــﻮی‪ .‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻟغاتﻮ ﻟپــاره ﻣختﻠف ﻟﻬجﻮي تﻠفظﻮﻧﻪ او ﻣترادفــات راغﻠﻲ دي او بﻴا‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻟغتﻮﻧﻮ پﻪ ﻟﻨ‪6‬و ﻟﻨ‪6‬و جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬شرحﻪ شﻮي دي‪ .‬دا ﻗاﻣﻮس پﻪ پﻨ‪%‬ﻮ !ﻮکﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ترتﻴب‬ ‫شﻮی دی‪ .‬د !ﻮﻟﻮ !ﻮکﻮﻧﻮ د ﻟغتﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر ﻳ‪ 3‬تﻘرﻳباً پﻨ‪%‬ﻪ پﻨ‪%‬ﻮس زروتﻪ رس‪85‬ي‪ .‬د دې ﻗاﻣﻮس‬ ‫'ﻠﻮر !ﻮکﻮﻧﻪ چاپ او پﻨ‪%‬ﻢ !ﻮک ﻳ‪ 3‬د‪$‬ﻴﻨﻮ ســتﻮﻧزو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻪ چاپﻪ پات‪ 3‬شــﻮی دی‪ .‬پ‪+‬تﻮ _‬ ‫پ‪+‬تﻮ تشرﻳحﻲ ﻗاﻣﻮس پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ 'خﻪ استفاده شﻮې ده‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻞ پﻪ پ‪+‬ــتﻮ ســرب‪5‬ره د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ !ﻮﻟﻮ ژوﻧدﻳﻮ ژبﻮ ک‪ 3‬تر ســره شــﻮي دي‪.‬‬ ‫ﻗاﻣﻮس د ﻳﻮې ژب‪ 3‬د ﻟغاتﻮ زﻳرﻣﻪ ده‪ ،‬تﻘرﻳبا ً د ﻫغﻪ ژب‪! 3‬ﻮﻟﻪ شــتﻤﻨﻲ پک‪ 3‬را !ﻮﻟﻪ شــﻮي‬ ‫وي‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻴکﻞ او ترتﻴبﻮل ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ ارز*ﻤﻦ او د ﻗدر وړ کار دی‪.‬‬ ‫ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻨﻪ د ﻳﻮې ژب‪ 3‬د ﻟغﻮي پاﻧگ‪ 3‬د خﻮﻧدي ک‪5‬دو او ﻟﻪ ﻧﻮرو ژبﻮ 'خﻪ راغﻠﻮ‬ ‫کﻠﻤﻮ د تﻨظﻴﻢ پﻪ ﻣﻮخﻪ تر ســره ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ پ‪+‬ــتﻮ ژبﻪ ک‪ 3‬ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻨﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ی ﻟﻪ ﻫ‪5‬ﻮاده‬ ‫بﻬر پﻴﻞ شــﻮې ده‪ ،‬وروستﻪ پﻪ افغاﻧستان اوکﻮزه پ‪+‬ــتﻮﻧخﻮا ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮل‪.‬‬ ‫(رﻳاض اﻟﻤحبت‪ ،‬پ‪+‬تﻮســﻴﻨد‪ ،‬پ‪+‬تﻮﻣرک‪ 3‬ﻗاﻣﻮس‪ ،‬سپ‪(5‬ﻠ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ‪ ،‬ﻟس زره ﻟغات‪،‬‬ ‫پ‪+‬ــتﻮ اردو ﻗاﻣﻮس‪ ،‬افغان ﻗاﻣﻮس‪ ،‬پ‪+‬ــتﻮ ﻗاﻣﻮس‪ ،‬پ‪+‬ــتﻮ دري ﻟﻨــ‪ 6‬ﻗاﻣﻮس‪ ،‬فرﻫﻨگ‬ ‫ﻣختصر دري _ پ‪+‬ــتﻮ _ پ‪+‬تﻮ تشرﻳحﻲ ﻗاﻣﻮس) پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮي ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ دي‬ ‫چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ﻟﻬجﻮ ﻟغﻮي پاﻧگﻪ پک‪ 3‬خﻮﻧدي ده‪.‬‬

‫‪146‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارســره د پ‪+‬ــتﻮ ﻗاﻣﻮســﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د !ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشــﻲ‪ ،‬د پ‪+‬ــتﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ ارز*ت دې بﻴان‬ ‫ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫درې تﻨــﻪ زده کﻮوﻧکــﻲ دې د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشــﻲ او د ﻻﻧدې ﻣحــاورې پﻪ '‪5‬ر دې‬ ‫خبرې اترې وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ی زده کﻮوﻧکی‬

‫دوﻳﻢ زده کﻮوﻧکی‬

‫اجازه ده کتابتﻮن تﻪ راشﻢ؟‬

‫ﻫﻮ‪ ،‬راشﻪ‪:‬‬

‫در‪4‬ﻢ زده کﻮوﻧکی‬ ‫ﻧﻪ ‪ ،‬ﻣﻪ را‪$‬ﻪ‪:‬‬

‫اجازه ده چ‪ 3‬کتاب ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ ســره ﻳﻮســﻢ؟‪ /‬ﻫﻮ‪ ،‬کتاب ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ ســره ﻳﻮســﻪ‪/‬ﻧﻪ‪ ،‬د کتاب وړﻟﻮاجازه‬ ‫ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫اجازه ده چ‪5! 3‬ﻠفﻮن وک‪7‬م؟‬

‫ﻫﻮ‪ ،‬پﻪ !‪5‬ﻠفﻮن ک‪ 3‬خبرې وک‪7‬ه‪.‬‬

‫ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻪ ﻳ‪ 3‬کﻮه‬

‫اجازه ده چ‪ 3‬کتاب وگﻮرم؟‬

‫ﻫﻮ‪ ،‬وﻳ‪ 3‬گﻮره‪:‬‬

‫ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻪ ﻳ‪ 3‬گﻮره‪:‬‬

‫‪ _٣‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې و!اکﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮ تﻦ دې ﻻﻧدې کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ ب‪5‬ﻠگﻪ ﻳ‪ 3‬جﻤﻠﻮ ک‪3‬‬ ‫د ﻣفرد پﻪ ب‪2‬ﻪ وکاروي او بﻞ تﻦ دې د جﻤع پﻪ ډول‪:‬‬ ‫(ﻗﻠﻢ‪ ،‬کتابچﻪ‪ ،‬کتاب‪ ،‬بکس‪ ،‬ﻗاﻣﻮس‪ ،‬ﻟﻴکﻮﻧکی)‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ی‬ ‫ستا ﻗﻠﻢ چ‪5‬رې دی؟‬ ‫ستا کتابچﻪ کﻮﻣﻪ ده ؟‬ ‫‪147‬‬

‫دوﻳﻢ‬ ‫ستا ﻗﻠﻤﻮﻧﻪ چ‪5‬رې دي؟‬ ‫ستا کتا بچ‪ 3‬کﻮ ﻣ‪ 3‬دي؟‬

‫ستا کتا ب کﻮم دی؟‬ ‫ستا بکس چ‪5‬رې دی؟‬ ‫تا پ‪+‬تﻮ ﻗاﻣﻮس کتﻠی دی؟‬ ‫د افغان ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻮﻧکی 'ﻮک دی؟‬

‫ستا کتا بﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫ستا بکسﻮﻧﻪ چ‪5‬رې دي؟‬ ‫تا پ‪+‬تﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ کتﻠﻲ دي؟‬ ‫د افغان ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻮﻧکﻲ 'ﻮک دي؟‬

‫‪ _٤‬دوه تﻨــﻪ زده کﻮوﻧکــﻲ دې د !ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې ﻟﻮﻣ‪7‬ی خپﻞ ‪$‬ــان ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮتﻪ‬ ‫وروپ‪5‬ژﻧﻲ او بﻴا دې د پ‪+‬تﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪' _٥‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ _ دري ﻟﻨ‪ 6‬ﻗاﻣﻮس پﻪ کﻮﻣﻪ ﻣطبعﻪ ک‪ ،3‬کﻠﻪ چاپ شﻮی؟‬ ‫افغان ﻗاﻣﻮس پﻪ 'ﻮ !ﻮکﻮﻧﻮ ک‪ 3‬تدوﻳﻦ شﻮی؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ اردو ﻗاﻣﻮس ﻣؤﻟف 'ﻪ ﻧﻮﻣ‪85‬ي؟‬ ‫پﻪ سپ‪(5‬ﻠ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ک‪' 3‬ﻮ زره ﻟغات را!ﻮل شﻮي دي؟‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی ﻗاﻣﻮس پﻪ کﻮم ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪84‬ي؟‬ ‫د دوﻳﻤ‪ 3‬ژب‪ 3‬پﻪ زده ک‪7‬ه ک‪ 3‬ﻗاﻣﻮس 'ﻪ رول ﻟري؟‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻗاﻣﻮس د ارز*ت پﻪ اړه 'ﻮ کر*‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې د ﻧﻮرو‬ ‫پﻪ وړاﻧدې وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪148‬‬

‫پﻨ‪%‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې اﻫﻤﻴت‬ ‫(خبرې اترې)‬

‫پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د وگ‪7‬و تر ﻣﻨ‪ #‬د پﻮﻫﻮﻧ‪ 3‬او را پﻮﻫﻮﻧ‪ 3‬او د بشري پﻮﻫﻨﻮ د زده ک‪7‬ې‬ ‫بﻨس"ﻴزه وسﻴﻠﻪ ژبﻪ ده‪ .‬اﻧساﻧان د ژوﻧد ﻟﻪ ﻫﻤاغﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي پﻴﻞ 'خﻪ د ﻳﻮ بﻞ د پﻮﻫﻮﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫ژب‪ 3‬تﻪ اړ وو‪ .‬ﻫغﻮی اړ وو چ‪ 3‬خپﻞ فکر ﻳﻮ بﻞ تﻪ اﻧتﻘال ک‪7‬ي او د بﻞ پﻪ فکر باﻧدې‬ ‫‪$‬اﻧﻮﻧﻪ وپﻮﻫﻮي‪ ،‬ژبﻪ اﻧسان تﻪ د دې وړتﻴا ورکﻮي چ‪ 3‬پﻮﻫﻪ‪ ،‬ﻣﻬارت‪ ،‬تجرب‪ 3‬خﻮﻧدي‬ ‫او پﻪ ﻟﻴکﻨ‪ 9‬ﻳا گ‪7‬ﻧ‪( 9‬شفاﻫﻲ) تﻮگﻪ ﻳ‪ 3‬ﻧﻮروتﻪ وﻟ‪85‬دوي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ژبﻪ د خپﻞ ارز*ت‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د اﻧسان پﻪ ژوﻧد ک‪ 3‬خﻮرا ﻣﻬﻢ رول ﻟري‪ .‬ژبﻪ ده چ‪ 3‬اﻧسان ﻟﻪ ﻧﻮرو ح‪5‬ﻮاﻧاتﻮ‬ ‫ب‪5‬ﻠﻮي‪ ،‬غ‪48‬دا او خبرې پﻪ ژبﻪ ک‪85‬ي او ژبﻪ ﻫغﻪ وخت *ﻪ زده ک‪85‬ي چ‪ 3‬خبرې پرې‬ ‫وشﻲ‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬خبرې اترې د ژب‪ 3‬د زده کﻮﻟﻮ اساﻧﻪ او *ﻪ ﻻره ده کﻪ د ﻳﻮ چا ﻫر 'ﻮﻣره‬ ‫ژب‪ 3‬زده وي پﻪ ﻫﻤاغﻪ اﻧدازه ‪$‬ﻮاکﻤﻦ دی‪.‬‬ ‫کﻪ ژبﻪ ﻧﻪ وای 'ﻪ بﻪ پ‪ )5‬شﻮي وای؟‬ ‫‪149‬‬

‫ژبپﻮﻫان ژبﻪ د ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬وﻳﻴزو او اورﻳزو آوازوﻧﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ بﻮﻟﻲ چ‪ 3‬د ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬وگ‪7‬ي ﻳ‪3‬‬ ‫ﻳﻮﻟﻪ بﻠﻪ د پﻮﻫﻮﻟﻮ ﻟپاره پر ژبﻪ راوړي او ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻳ‪ 3‬اوروي‪ .‬پﻪ دې تﻮگﻪ ژبﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪#‬‬ ‫د پﻮﻫﻮﻟﻮ راپﻮﻫﻮﻟﻮ ﻳﻮه وسﻴﻠﻪ گر‪$‬ﻲ‪ .‬د ﻫغﻮ کﻠﻤﻮ او خبرو !ﻮﻟگﻲ تﻪ ژبﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬ﻳﻮ‬ ‫'ﻮک ﻳ‪ 3‬بﻞ چا تﻪ د خپﻞ فکر د بﻴان ﻟپاره کاروي‪ .‬وﻳﻨا او خبرې کﻮل د افکارو د 'رگﻨدوﻟﻮ‬ ‫ډ‪4‬ره *ﻪ وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬ژبﻪ ﻳﻮه !ﻮﻟﻨﻴزه پدﻳده ده چ‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬پﻪ وسﻴﻠﻪ د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬تر ﻣﻨ‪ #‬ﻳﻮ ډول‬ ‫اجتﻤاعﻲ ﻣﻨاسبات ﻣﻨ‪ #‬تﻪ را‪$‬ﻲ‪ .‬ژبﻪ د آوازوﻧﻮ د ﻳﻮ سﻴستﻤا تﻴک ﻧظام پﻪ تﻮگﻪ د *ﻮدﻟﻮ او‬ ‫زده کﻮﻟﻮ وړ ده‪$ ،‬اﻧتﻪ !اکﻠﻲ ﻗﻮاعد ﻟري ﻟﻪ !ﻮﻟﻨ‪' 3‬خﻪ زده ک‪85‬ي‪ ،‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻣحصﻮل ده او‬ ‫ﻣﻮجﻮدﻳت ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ !ﻮﻟﻨ‪' 3‬خﻪ دباﻧدې ﻧشﻲ تصﻮر ک‪5‬دای‪ .‬ژبﻪ د اﻧساﻧﻲ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ چاپ‪5‬رﻳال ک‪3‬‬ ‫د حﻘاﻳﻘﻮ د 'رگﻨدوﻟﻮ اود افکارو د تبادﻟ‪ 3‬وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬ﻳﻮ ﻣشﻬﻮر ﻣتﻞ دی چ‪ 3‬واﻳﻲ‪(( :‬خپﻠﻪ‬ ‫ژبﻪ ﻫﻢ کﻼ (ﻗﻠعﻪ) ده ﻫﻢ بﻼ) ﻳعﻨ‪ 3‬کﻪ دې *ﻪ وکاروﻟﻪ او*‪ 3‬ﻧرﻣ‪ 3‬ﻧ‪5‬ک‪ 3‬خبرې دې وک‪7‬ې‬ ‫ﻧﻮ ستا ﻟپاره اﻣﻦ گر‪$‬ﻲ او کﻪ دې ترې ﻧاوړه استفاده وک‪7‬ه ﻧﻮ بﻴا ورتﻪ ﻫﻤدغﻪ خپﻠﻪ ژبﻪ بﻼ او‬ ‫اپت گر‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫د ژب‪ 3‬د سﻤ‪ 3‬کاروﻧ‪ 3‬پﻪ اړه ﻻﻧدې ک‪5‬سﻪ وﻟﻮﻟئ او ترې پﻨد واخﻠئ‪:‬‬ ‫ﻳﻮوخت ﻳﻮ پاچا خپﻞ اشپز تﻪ ووﻳﻞ چ‪ 3‬ب‪5‬گاه تﻪ *ﻪ خﻮﻧدور خﻮاړه پاخﻪ ک‪7‬ه‪ .‬اشپز‬ ‫*ارتﻪ ﻻړ او د پسﻪ ژبﻪ ﻳ‪ 3‬راﻧﻴﻮﻟﻪ او پاچا تﻪ ﻳ‪ 3‬پخﻪ ک‪7‬ه‪ .‬ب‪5‬گا تﻪ پاچا وخﻮړه او ډ‪4‬ره ﻣزه ﻳ‪3‬‬ ‫ورک‪7‬ه‪ .‬بﻠ‪ 3‬شپ‪ 3‬تﻪ پاچا خپﻞ اشپز تﻪ ووﻳﻞ چ‪ 3‬ب‪5‬گا تﻪ خراب خﻮاړه پاخﻪ ک‪7‬ه‪ .‬اشپز بﻴا‬ ‫د پسﻪ ژبﻪ پخﻪ ک‪7‬ه‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬پاچا ډوډۍ وخﻮړه‪ ،‬ﻟﻪ اشپز 'خﻪ ﻳ‪ 3‬وپﻮ*تﻞ‪ :‬پرون ﻣ‪ 3‬درتﻪ‬ ‫ووﻳﻞ چ‪* 3‬ﻪ خﻮاړه پاخﻪ ک‪7‬ه‪ ،‬ﻧﻮ تا راتﻪ ژبﻪ پخﻪ ک‪7‬ه او چ‪ 3‬ﻧﻦ ﻣ‪ 3‬درتﻪ ووﻳﻞ‪ :‬خراب‬ ‫خﻮاړه پاخﻪ ک‪7‬ه‪ .‬بﻴا دې ﻫﻢ ژبﻪ پخﻪ ک‪7‬ه‪ ،‬د دې راز پﻪ 'ﻪ ک‪ 3‬وو؟ اشپز ووﻳﻞ‪(( :‬ﻫﻤدا ژبﻪ‬ ‫ده چ‪ 3* 3‬خبرې پرې وک‪7‬ې او پﻪ خﻮږو خبرو او *ﻪ ډول ﻳ‪ 3‬استعﻤال ک‪7‬ې‪ ،‬ﻧﻮ ژبﻪ خﻮږه‬ ‫ده او کﻪ پﻪ بدو خبرو ﻳ‪ 3‬استعﻤال ک‪7‬ې ﻧﻮ بده ده))‬

‫‪150‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ژبﻪ داﻧساﻧﻲ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ چاپ‪5‬رﻳال ک‪ 3‬د حﻘاﻳﻘﻮ د 'رگﻨدوﻟﻮ‪ ،‬د افکارو د تبادﻟ‪ 3‬او‬ ‫د بشري پﻮﻫﻨﻮ د زده ک‪7‬ې بﻨس"ﻴزه وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬ژبﻪ ده چ‪ 3‬اﻧسان پرې خپﻞ فکر او ﻧظر‬ ‫بﻴاﻧﻮي‪ ،‬خپﻞ ﻣطﻠب او غﻮ*تﻨ‪ 3‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ واﻳ‪ 3‬او ﻫﻤداشان د ﻧﻮرو پﻪ غﻮ*تﻨﻮ پﻮﻫ‪85‬ي‪.‬‬ ‫پﻮﻫﻮﻧﻪ او پﻮﻫ‪5‬دﻧﻪ پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ک‪7‬ﻧﻼرو سره سرتﻪ رس‪85‬ي‪ .‬د دې ﻟپاره چ‪ 3‬پﻪ سﻤﻪ او‬ ‫*ﻪ تﻮگﻪ د دوو ﻳا ډ‪4‬رو کساﻧﻮ ترﻣﻨ‪ #‬ﻣفاﻫﻤﻪ صﻮرت وﻧﻴسﻲ ﻧﻮ د ژب‪' 3‬خﻪ باﻳد پﻪ *ﻪ‬ ‫ډول کار واخﻴستﻞ شﻲ او پﻪ داس‪ 3‬ډول ژبﻪ وکاروي چ‪! 3‬ﻮل ترې خﻮښ او خﻮشحاﻟﻪ‬ ‫وي‪ .‬د ژب‪ 3‬بﻨس"ﻴز ارز*ت ﻫﻤدا دی‪' ،‬ﻪ چ‪ 3‬پﻪ زړه او ذﻫﻦ ک‪ 3‬وي پﻪ درست ډول‬ ‫بﻴان ک‪7‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻣحاوره‪:‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :9‬پر*ت‪ 3‬خﻮرې ست‪7‬ې ﻣﻪ ش‪.3‬‬ ‫پر*تﻪ‪ :‬اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ‪ ،‬سپﻮږﻣ‪ 9‬جاﻧ‪ !3‬تﻪ ست‪7‬ې ﻣﻪ ش‪.3‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :9‬چ‪5‬رتﻪ رواﻧﻪ ﻳ‪3‬؟‬ ‫پر*تﻪ‪ :‬د ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې ﻣرکز تﻪ ‪$‬ﻢ‪.‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :9‬خﻴر خﻮ بﻪ وي!د ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې پﻪ ﻣرکز ک‪' 3‬ﻪ کﻮې؟‬ ‫پر*تﻪ‪ :‬ﻫﻠتﻪ ﻣ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې کﻮرس ﻧﻴﻮﻟی دی‪.‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :9‬وﻟ‪ 3‬تﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻧﻪ پﻮﻫ‪85‬ې؟‬ ‫پر*تﻪ‪ :‬پﻪ ژبﻪ خﻮ پﻮﻫ‪85‬م‪ ،‬ﻣگر خبرې پری ﻧشﻢ کﻮﻻی‪.‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :9‬پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬تاسﻮتﻪ پﻪ کﻮﻣﻪ ژبﻪ تدرﻳس ک‪85‬ي؟‬ ‫پر*تﻪ‪ :‬ﻣﻮږ تﻪ تدرﻳس پﻪ ﻣﻮرﻧ‪ 9‬ژبﻪ ک‪85‬ي‪ ،‬پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن ﻫﻢ واﻳﻮ‪.‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :9‬بﻴا ﻧﻮ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې اړتﻴا 'ﻪ ده؟‬ ‫پر*تﻪ‪ :‬پ‪+‬تﻮ ﻟکﻪ د دري پﻪ '‪5‬ر زﻣﻮږ ژبﻪ ده‪ ،‬باﻳد پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻴکﻞ‪ ،‬خبرې کﻮل‬ ‫اوﻟﻮستﻞ وک‪7‬ای شﻢ‪.‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :9‬پر*ت‪ 3‬خﻮرې‪ ،‬زﻣﻮږ پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬تدرﻳس ﻫﻢ زﻣﻮږ پﻪ ﻣﻮرﻧ‪ 9‬ژبﻪ (پ‪+‬تﻮ)‬ ‫‪151‬‬

‫دی‪ ،‬خﻮ دري ﻣضﻤﻮن ﻫﻢ واﻳﻮ‪.‬‬ ‫پر*تﻪ‪ :‬سپﻮږﻣ‪ 9‬خﻮرې‪ :‬ستا خﻮ ﻣﻮرﻧ‪ 9‬ژبﻪ پ‪+‬تﻮ ده‪ ،‬پﻪ دري ژبﻪ خبرې کﻮﻻی ش‪3‬؟‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :9‬پﻪ دري ژبﻪ ﻟﻴکﻞ او ﻟﻮستﻞ ﻣ‪ 3‬زده دي او تر خپﻠ‪ 3‬اﻧدازې ﻣشکﻞ ﻫﻢ پرې‬ ‫حﻠﻮﻟی شﻢ‪.‬‬ ‫پر*تﻪ‪ :‬تﻪ ﻧ‪5‬کﻤرغﻪ ﻳ‪ ،3‬د چا چ‪ 3‬ﻫر 'ﻮﻣره زﻳات‪ 3‬ژب‪ 3‬زده وي ﻫﻤاغﻮﻣره ‪$‬ﻮاکﻤﻦ‬ ‫وي‪.‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪:9‬پﻪ ر*تﻴا چ‪ 3‬ژبﻪ د اړتﻴا پﻪ اساس را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮې او د اړتﻴا پﻪ صﻮرت ک‪3‬‬ ‫زده ک‪85‬ي‪ ،‬خﻮ ارز*ت ﻳ‪ 3‬پﻪ دې ک‪ 3‬دی چ‪ 3‬س‪7‬ی پرې ﻟﻴکﻞ‪ ،‬ﻟﻮستﻞ او غ‪48‬دل وک‪7‬ای‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫دوﻳﻤﻪ ﻣحاوره‪:‬‬ ‫س‪5‬ﻼب‪ :‬اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ‪ ،‬ﻫاروﻧﻪ وروره ست‪7‬ی ﻣﻪ ش‪' ،3‬ﻨگﻪ ﻳ‪3‬؟‬ ‫ﻫارون‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم‪ ،‬س‪5‬ﻼب جاﻧﻪ‪ ،‬د خدای فضﻞ دی *ﻪ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫س‪5‬ﻼب‪ :‬تﻪ اوس پﻪ 'ﻮم !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬او پﻪ کﻮم *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬زده ک‪7‬ه کﻮې؟‬ ‫ﻫارون‪ :‬زه پﻪ ﻳﻮوﻟسﻢ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻳﻢ او د عبداﻟﻬادي داوي د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ زده کﻮوﻧکی ﻳﻢ‪،‬‬ ‫ستا د زده ک‪7‬ې حال 'ﻨگﻪ دی؟‬ ‫س‪5‬ﻼب‪ :‬گراﻧﻪ ﻣﻠگرﻳﻪ‪ ،‬د کﻮرﻧﻴﻮستﻮﻧزو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳﻮ کال ﻟﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ 'خﻪ پات‪ 3‬شﻮم‪ ،‬اوس‬ ‫پﻪ ﻟسﻢ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻳﻢ او د ﻣحﻤﻮد طرزي د ﻟ‪5‬س‪ 3‬زده کﻮوﻧکی ﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻫارون‪ :‬س‪5‬ﻼب جاﻧﻪ‪ ،‬د ژبﻮ پﻪ زده ک‪7‬ه ک‪' 3‬ﻨگﻪ ﻳ‪3‬؟‬ ‫س‪5‬ﻼب‪ :‬پ‪+‬تﻮ او دري خﻮﻣ‪ 3‬خپﻠ‪ 3‬ژب‪ 3‬دي‪ ،‬ﻟﻴکﻞ‪ ،‬ﻟﻮستﻞ او خبرې کﻮل پرې کﻮﻻی‬ ‫شﻢ‪ ،‬غﻮاړم چ‪ 3‬اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ ﻫﻢ زده ک‪7‬م‪ .‬پﻪ دې اړوﻧد ستا حال 'ﻨگﻪ دی؟‬ ‫ﻫارون‪ :‬دري خﻮ ﻣ‪ 3‬ﻣﻮرﻧ‪ 9‬ژبﻪ ده‪ ،‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻫﻢ تر اﻧدازې پﻮﻫ‪85‬م‪ ،‬د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪3‬‬ ‫کﻮرسﻮﻧﻪ ﻣ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟﻮستﻲ دي‪.‬‬ ‫س‪5‬ﻼب‪ :‬پﻮﻫان واﻳﻲ‪ :‬د چا چ‪ 3‬ﻫر 'ﻮﻣره ژب‪ 3‬زده وي‪ ،‬پﻪ ﻫﻤاغﻪ اﻧدازه ‪$‬ﻮاکﻤﻦ دی؛‬ ‫ﻳعﻨ‪ 3‬د چا چ‪ 3‬ﻳﻮه ژبﻪ زده وي ﻳﻮ س‪7‬ی دی‪ ،‬کﻪ دوه ﻳ‪ 3‬زده وي دوه‪ ،‬پﻪ ﻫﻤدې ډول زﻳات‪.‬‬ ‫ﻫارون‪:‬وروره! د ژب‪ 3‬پﻪ ارز*ت بﻪ ﻫاﻟﻪ پﻮه ش‪ 3‬چ‪ 3‬کﻮم بﻬرﻧﻲ ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ سفر وک‪7‬ې‪.‬‬ ‫‪152‬‬

‫س‪5‬ﻼب‪ :‬ﻫارون جاﻧﻪ! تاسﻮ کﻠﻪ باﻧدﻧﻲ ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ سفر ک‪7‬ی دی؟‬ ‫ﻫارون‪ :‬ﻫﻮ ک‪ !3‬زه ت‪5‬ر کال ﻫﻨدوستان تﻪ تﻠﻠی وم‪.‬‬ ‫س‪5‬ﻼب‪ :‬د ﻫغﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد خﻠکﻮ پﻪ کﻮﻣﻪ ژبﻪ خبرې کﻮﻟ‪3‬؟‬ ‫ﻫارون‪ :‬د ﻫغﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ژب‪ 3‬گ‪ 32‬وې‪ ،‬خﻠکﻮ ﻳ‪ 3‬گ‪ 32‬ژب‪ 3‬زده وې‪ ،‬د چا سره بﻪ چ‪3‬‬ ‫ﻣخاﻣخ شﻮې پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ بﻪ درسره گ‪47‬ده‪.‬‬ ‫س‪5‬ﻼب‪ :‬زه پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ 'ﻪ ﻧا 'ﻪ پﻮﻫ‪5‬دم‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې پﻪ ارز*ت‬ ‫پﻮه شﻮم‪.‬‬ ‫در‪4‬ﻤﻪ ﻣحاوره‪:‬‬ ‫ ستا ﻧﻮم 'ﻪ دی؟‬‫ زﻣا ﻧﻮم ﻧجﻴب اهلل دی‪ ،‬تاسﻮ کﻪ خپﻞ ‪$‬ان را وپ‪5‬ژﻧئ؟‬‫ زﻣا ﻧﻮم خ‪5‬بر دی او د ﻧﻨگرﻫار وﻻﻳت اوس‪5‬دوﻧکی ﻳﻢ‪.‬‬‫خ‪5‬بر‪ :‬ﻧجﻴب اهلل جاﻧﻪ‪ ،‬تاسﻮ د کﻮم ‪$‬ای ﻳاست؟‬ ‫ﻧجﻴب‪ :‬زه د بدخشان وﻻﻳت اوس‪5‬دوﻧکی ﻳﻢ‪.‬‬ ‫خ‪5‬بر‪ :‬دﻟتﻪ دې 'ﻨگﻪ را پ‪+5‬ﻪ وک‪7‬ه؟‬ ‫ﻧجﻴب‪ :‬کاﻧکﻮر آزﻣﻮﻳﻨﻪ ک‪ 3‬د ﻧﻨگرﻫار پﻮﻫﻨتﻮن کرﻧ‪ 3‬پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ تﻪ برﻳاﻟی شﻮی ﻳﻢ‪.‬‬ ‫خ‪5‬بر‪ :‬ﻧجﻴب جاﻧﻪ‪ ،‬دا خﻮ ډ‪4‬ره *ﻪ ده‪ ،‬تاسﻮتﻪ د برﻳاﻟﻴتﻮب ﻣبارکﻲ واﻳﻢ‪ .‬زه ﻫﻢ د کرﻧ‪3‬‬ ‫پﻪ پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬ﻣحصﻞ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻧجﻴب‪ :‬زه ډ‪4‬ر خﻮشحاﻟﻪ ﻳﻢ چ‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬خﻮ*‪ 3‬پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ تﻪ برﻳاﻟی شﻮم‪.‬‬ ‫خ‪5‬بر‪ :‬وروره‪ ،‬دﻟتﻪ خﻮ استادان پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ تدرﻳس کﻮي او !ﻮل ﻟکچر ﻧﻮ!ﻮﻧﻪ ﻫﻢ پ‪+‬تﻮ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫ﻧجﻴب‪ :‬ﻫﻤدا خﻮ زﻣا ﻳﻮازﻳﻨ‪ 9‬ﻫﻴﻠﻪ وه چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ژبﻪ زده ک‪7‬م‪.‬‬ ‫خ‪5‬بر‪ :‬تاسﻮ بﻪ ﻟﻪ ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ ﻧشئ؟‬ ‫ﻧجﻴب‪ :‬ﻫ‪(5‬کﻠﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ‪ ،‬ژبﻪ د اړتﻴا پﻪ اساس زده ک‪85‬ي‪ ،‬دا بﻪ ډ‪4‬ره *ﻪ شﻲ چ‪ 3‬ﻫﻢ پ‪+‬تﻮ‬ ‫ژبﻪ زده ک‪7‬م او ﻫﻢ خپﻞ ﻟﻮړ تحصﻴﻞ تر سره ک‪7‬م‪.‬‬ ‫خ‪5‬بر‪ :‬تاسﻮ خﻮ پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬ﻫﻢ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ وﻳﻠ‪ 3‬ده؟‬ ‫‪153‬‬

‫ﻧجﻴب‪ :‬پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن تر دوﻟسﻢ !ﻮﻟگﻲ پﻮرې راتﻪ تدرﻳس شﻮی‪ ،‬ﻣگر ﻫغﻪ ﻣﻬال زه د‬ ‫ژب‪ 3‬پﻪ ارز*ت ﻧﻪ پﻮﻫ‪5‬دم‪.‬‬ ‫خ‪5‬بر‪ :‬اوس 'ﻨگﻪ دې تش‪ 3‬تﻪ ﻣتﻮجﻪ شﻮې؟‬ ‫ﻧجﻴب‪ :‬دا د ﻳﻮ افغان ﻟپاره پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ډول چ‪ 3‬ﻟﻮړ تحصﻴﻼت وﻟري‪ ،‬ډ‪4‬ر ﻟﻮى کﻤی‬ ‫دی چ‪ 3‬د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ ﻣﻠﻲ او رسﻤﻲ ژبﻮ پﻮه ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ژب‪ 3‬د ارز*ت پﻪ اړه خپﻞ ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم تﻪ دې پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪' _٣‬ﻠﻮرتﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او د ژب‪ 3‬پﻪ اړه د‬ ‫ﻟﻮستﻞ شﻮې کﻴس‪ 3‬پﻪ ﻫکﻠﻪ دې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درې ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د ژب‪ 3‬د ارز*ت پﻪ اړه خپﻞ‬ ‫ﻧظرﻳات پﻪ ﻳﻮه پا‪1‬ﻪ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬استازی د خپﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬ﻧظرﻳات ﻧﻮرو‬ ‫!ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮتﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٥‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې خپﻞ ‪$‬اﻧﻮﻧﻪ پﻪ بشپ‪ 7‬ډول ﻧﻮروتﻪ‬ ‫وروپ‪5‬ژﻧﻲ‪ ،‬ب‪5‬ﻠگﻪ‪ :‬زﻣا ﻧﻮم اجﻤﻞ دی‪ .‬د احﻤدشاه زوی او د اﻳﻤﻞ ﻟﻤسﻲ ﻳﻢ‪ .‬پﻪ غﻮر ک‪3‬‬ ‫ز‪484‬دﻟی او اوس پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬اوس‪85‬م‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬او ثاﻧﻮي زده ک‪7‬ې ﻣ‪ 3‬د غﻮر پﻪ ﻳﻮې ﻟ‪5‬س‪ 3‬ک‪3‬‬ ‫سرتﻪ رسﻮﻟﻲ او اوس د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ژبﻮ او ادبﻴاتﻮ پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ ﻣحصﻞ ﻳﻢ‪. ...‬‬ ‫‪ _٦‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ژب‪ 3‬د ارز*ت پﻪ اړه ﻟس کر*‪ 3‬ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬پ‪+‬تﻮ‬ ‫ﻣضﻤﻮن ساعت ک‪ 3‬دې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪154‬‬

‫شپ‪8‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫سکﻨدر خان خ"ک‬

‫د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬پﻪ ادبﻲ تارﻳخ ک‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال او شاعران ت‪5‬ر شﻮي دي چ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫تﻠپات‪ 3‬ادبﻲ آثارو ﻳ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب تﻪ ب‪6‬اﻳﻨﻪ ورب‪+‬ﻠ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان خ"ک او د ﻫغﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب تﻪ د ستاﻳﻨ‪ 3‬وړ خدﻣتﻮﻧﻪ‬ ‫ک‪7‬ي دي‪ .‬دوی د ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮروآثارو پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ او ژباړې سره د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ادبﻲ او‬ ‫فرﻫﻨگﻲ پاﻧگﻪ ډ‪4‬ره ب‪6‬اﻳﻪ او شتﻤﻨﻪ ک‪7‬ه‪ .‬پﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر شاعران او ﻟﻴکﻮال وروزل‬ ‫شﻮل چ‪ 3‬د شعروﻧﻮ ﻣﻨظﻢ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬د ﻳاد وړ‪$‬ای ﻟري‪.‬‬ ‫د خﻮشحال د کﻮرﻧ‪ 9‬ﻳﻮ ﻳاد او د شعري دﻳﻮان ﻟروﻧکی شاعر سکﻨدر خان خ"ک دی‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬درپ‪5‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫_ ﻳﻮ ﻟﻴکﻮال او شاعر ژب‪ 3‬تﻪ 'ﻪ خدﻣت کﻮﻻی شﻲ؟‬ ‫‪155‬‬

‫سکﻨدرخان خ"ک د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د ستر ﻟﻴکﻮال خﻮشحال خان خ"ک زوی دی‪ .‬ده ﻫﻢ د‬ ‫خپﻞ پﻼر د ادبﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ﻗدرداﻧﻲ او پﻴروي ک‪7‬ې ده ‪ .‬د زوک‪7‬ې کال ﻳ‪' 3‬رگﻨد ﻧﻪ دی‪ ،‬خﻮ‬ ‫پﻪ آثاروک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د‪$‬ﻴﻨﻮ ﻳادوﻧﻮ 'خﻪ دا جﻮت‪85‬ي چ‪ 3‬دی بﻪ پﻪ (‪١٠٦٨‬ﻫ‪.‬ق‪ ).‬کال ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟی‬ ‫وي او تر (‪١١١٦‬ﻫ‪.‬ق‪ ).‬کال پﻮرې ﻳ‪ 3‬ژوﻧد ﻳﻘﻴﻨﻲ دی‪$ ،‬کﻪ پﻪ ﻫﻤدې کال ک‪ 3‬د ده دوه‬ ‫زاﻣﻦ (ﻣﻨگﻞ _ اﻧﻮر) ﻣ‪7‬ه شﻮي دي‪ .‬سکﻨدرخان د خپﻠﻮ زاﻣﻨﻮ پﻪ ﻣ‪7‬ﻳﻨﻪ غﻢ او وﻳر ک‪ 3‬وﻳرجﻦ‬ ‫او غﻤجﻦ شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي چ‪ 3‬ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ شعري دﻳﻮان ک‪ 3‬ﻣﻮجﻮدې دي‪ .‬د سکﻨدرخان‬ ‫خ"ک د ﻻس تﻪ راغﻠﻮ اثارو ﻟﻪ ﻣطاﻟع‪ 3‬را جﻮت‪85‬ي چ‪ 3‬سکﻨدرخان عاﻟﻢ او پﻮه س‪7‬ی و‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ سرب‪5‬ره پﻪ پارسﻲ‪ ،‬عربﻲ او ﻧﻮرو ژبﻮ *ﻪ پﻮﻫ‪5‬ده‪ .‬سکﻨدر خان د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬ﻟﻪ‬ ‫عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ او فرﻫﻨگﻲ چاپ‪5‬رﻳال 'خﻪ *ﻪ استفاده ک‪7‬ې ده او د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬د سردارۍ پﻪ‬ ‫سﻴاستﻮﻧﻮ ک‪ 3‬شاﻣﻞ و‪ .‬ده *ﻪ شعري استعداد درﻟﻮده چ‪ 3‬د ﻫغﻪ پﻪ ﻣرستﻪ ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر اوچت او‬ ‫د ﻫﻨر پﻪ گا‪1‬ﻪ سﻤبال شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي‪ .‬ﻣﻮږ تﻪ ﻳ‪ 3‬دا ﻻﻧدې اثار ﻣعﻠﻮم دي‪:‬‬ ‫د اشعارو دﻳﻮان‪ ،‬د ﻟﻴ ٰﻠی او ﻣجﻨﻮن ﻣثﻨﻮي‪ ،‬شﻤاﻳﻠﻨاﻣﻪ‪ ،‬پﻨدﻧاﻣﻪ‪ ،‬ﻳﻮسف او زﻟﻴخا‪ .‬ﻫاﻧري‬ ‫جارج راور!ﻲ ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ 3‬سکﻨدرخان خ"ک د ﻣﻬر و ﻣشتري کﻴسﻪ ﻫﻢ ﻧظﻢ ک‪7‬ې ده‪،‬‬ ‫خﻮ د سکﻨدرخان دغﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻪ کﻴسﻪ تر اوسﻪ ﻧﻪ ده ﻟﻴدل شﻮې‪ .‬د سکﻨدرخان خ"ک سبک‬ ‫ډ‪4‬ر ساده‪ ،‬روان او کﻼم ﻳ‪ 3‬خﻮږ او زړه را*کﻮﻧکی دی‪ .‬د پت او عزت ژوﻧد تﻪ ترﻫر 'ﻪ‬ ‫زﻳات ﻗدر او ارز*ت ورکﻮي او عزت ﻳﻮﻟﻮی دوﻟت بﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫چــــ‪ 3‬چـــ‪5‬ـــرتـــﻪ ﻣــــ‪ 3‬عــــــزت دی ﻫـــــﻢ ﻫــــغــــﻪ زﻣـــــــا دوﻟــــــــت دی‬ ‫بـــــ‪ 3‬عــــزتــــﻪ رو!ـــــــ‪ 9‬ﻧـــــﻪ خـــــﻮرم دا ﻣـــ‪ 3‬خـــﻮی دا ﻣـــ‪ 3‬عــــادت دی‬ ‫ﻳــــﻮ کــــاشــــﻮک او گــــــره بــﻬــتــره ﻟـــﻪ غـــﻪ آش چـــ‪ 3‬پـــﻪ ﻣــﻨــت دی‬ ‫سکﻨدرخان خ"ک پﻪ ﻳﻮه بﻮﻟـﻠﻪ ک‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬او خپﻞ پﻼر ستاﻳﻨﻪ پﻪ حﻘﻴﻘﻲ رﻧگ‬ ‫ک‪ 3‬ک‪7‬ې ده‪' ،‬ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د کﻼم د ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬پﻪ تﻮگﻪ راوړو‪:‬‬

‫‪156‬‬

‫ورکــــــــ‪7‬ه‪ ،‬تــــــﻮره ﻣــــﻮ ‪$‬ـــاﻳـــﻲ ده‬ ‫دا ﻳـــــﻮ 'ـــــﻮ ﻫـــــﻨـــــره راوړل‬ ‫اول خـــــط دوم ســــــــﻮاد دی‬ ‫ســـﻴـــال ﻣـــﻮ ﻧــشــتــﻪ پـــﻪ افـــغـــان ک‪3‬‬ ‫د خــپــﻞ پـــﻼر صــفــت بـــﻪ 'ـــﻪ کــ‪7‬م‬ ‫کـــــﻪ جــــﻮســــﻪ ﻳـــــ‪ 3‬د ســــــ‪7‬ي ده‬ ‫چـــﻲ بـــﻪ دی پـــﻪ ﻣـــ‪5‬ـــدان پــ‪5‬ــ) شﻮ‬ ‫بـــــ‪ 3‬گــــﻨــــاﻫــــﻪ پـــــــﻪ ﻧـــــا حــﻘــﻪ‬ ‫درســتــﻪ ورځ بــﻪ ﻳــ‪ 3‬پــﻪ *ــکــار وه‬

‫ﻗـــــدﻳـــــﻤـــــﻲ ﻟـــــــــرو دا کـــــار‬ ‫و اوﻻد تــــﻪ د ﻣــــﻮﻧــــ‪ 8‬پـــﻼر‬ ‫در‪4‬ــــــﻢ *ـــکـــار دی بــــﻞ اشـــعـــار‬ ‫ﻟــــــﻪ خــــ"ــــک تــــــر کــــﻨــــدﻫــــار‬ ‫بــــﻮﻳــــﻪ ﻧــــــﻮر ﻳـــــ‪ 3‬کــــــار شـــعـــار‬ ‫زور ﻳــــ‪ 3‬زﻳــــــات و تــرحــصــار‬ ‫اول ده کــــــــــاوه گــــــــﻮزار‬ ‫ﻳــــــﻮ ﻣـــــ‪5‬ـــــ‪8‬ی ﻧــــــﻪ و ازار‬ ‫پــــﻪ شـــپـــﻪ بــــازعــــﻮﻧــــدې بـــ‪5‬ـــدار‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬ﻳﻮوﻟسﻤﻪ او دوﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ‪$‬اﻧگ‪7‬ی ‪$‬ای ﻟري‪ .‬د ﻫﻤدې‬ ‫پ‪75‬ﻳﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪ 3‬خﻮشحال خان خ"ک او د ﻫغﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب تﻪ د ستاﻳﻨ‪3‬‬ ‫وړ خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪7‬ي او د ارز*تﻨاکﻮ ادبﻲ او فرﻫﻨگﻲ اثارو پﻪ پﻨ‪%‬ﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ژبﻪ او ادب‬ ‫ب‪6‬ای ک‪7‬ی دی‪.‬‬ ‫دخﻮشحال خان پﻪ زاﻣﻨﻮ ک‪ 3‬سکﻨدر خان خ"ک ﻳﻮ غ‪+‬تﻠی او ﻣﻨﻠی شاعر گ‪2‬ﻞ‬ ‫ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ او اشعارو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د خپﻞ پﻼر پﻴروي ک‪7‬ې ده‪ .‬د اثارو ﻟﻪ ﻣطاﻟع‪' 3‬خﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬دا جﻮت‪85‬ي چ‪ 3‬دی ﻳﻮ عاﻟﻢ او پﻮه س‪7‬ی و‪ .‬پﻪ پارسﻲ‪ ،‬عربﻲ او ﻧﻮرو ژبﻮ ﻫﻢ پﻮﻫ‪5‬ده‪.‬‬ ‫د سردارۍ پﻪ سﻴاستﻮﻧﻮ ک‪ 3‬شاﻣﻞ او د خپﻞ پﻼر سخت ﻣﻠگری و‪ .‬د زو ک‪7‬ې دﻗﻴﻘﻪ ﻧ‪"5‬ﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ده‪ ،‬خﻮ ژوﻧد ﻳ‪ 3‬تر (‪ )١١٦٨‬ﻫجري ﻗﻤري کال پﻮرې ﻳﻘﻴﻨﻲ دی‪.‬‬ ‫د اشعارو دﻳﻮان‪ ،‬د ﻟﻴ ٰﻠﻲ او ﻣجﻨﻮن ﻣثﻨﻮي‪ ،‬شﻤاﻳﻠﻨاﻣﻪ‪ ،‬پﻨدﻧاﻣﻪ‪ ،‬ﻳﻮسف او زﻟﻴخا ﻳ‪3‬‬ ‫ﻣعﻠﻮم اثار دي‪.‬‬

‫‪157‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫‪ _١‬بﻮﻟـﻠﻪ‪:‬‬ ‫بﻮﻟـﻠﻪ د ﻗصﻴدې پ‪+‬تﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ده‪ ،‬د ﻗصﻴدې ﻟغﻮی ﻣعﻨا ﻗصد او اراده ده‪ .‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح‬ ‫ﻗصﻴده ﻫغﻪ شعري ډول دی چ‪ 3‬تر ﻳﻮې ﻣطﻠع ﻻﻧدې وﻳﻞ ک‪85‬ي‪ .‬اوږده او ډول ډول ﻣضاﻣﻴﻦ‬ ‫پک‪ 3‬راوړل ک‪85‬ي‪ .‬د بﻴتﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ شﻠﻮ 'خﻪ ﻧﻴﻮﻟی بﻴا تر دووسﻮو پﻮرې رس‪85‬ي‪.‬‬

‫‪ _٢‬ﻣثﻨﻮي‪:‬‬ ‫د ﻣشترکﻮ ﻧظﻤﻮﻧﻮ ﻳﻮ ډول دی چ‪ 3‬د ﻫر بﻴت دواړه ﻣسرې ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ ډول ﻗافﻴﻪ وﻟري‪ .‬ﻳعﻨ‪3‬‬ ‫ﻫر بﻴت ﻳ‪ 3‬پﻪ جدا ﻗافﻴﻪ سره وﻳﻞ شﻮی وي‪ .‬اوږده‪ ،‬اوږده ﻣطاﻟب‪ ،‬تارﻳخﻲ‪ ،‬رزﻣﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ‪،‬‬ ‫عرفاﻧﻲ او داس‪ 3‬ﻧﻮر ﻣﻮضﻮعات پک‪ 3‬ډ‪4‬ر *ﻪ بﻴاﻧﻴدای شﻲ‪.‬‬

‫‪ _٣‬ﻫاﻧري جارج راور!ﻲ‪:‬‬ ‫د پﻴ"ر راور!ﻲ زوی پﻪ (‪ )١٨٢٥‬ﻣﻴﻼدي کال د اﻧگﻠستان د فﻞ ﻣت پﻪ *ار‪-‬ﻮ!ﻲ ک‪3‬‬ ‫ز‪484‬دﻟﻰ‪ .‬راور!ﻲ عاﻟﻲ تحصﻴﻼت ﻧﻪ و ک‪7‬ي‪ ،‬خﻮ د ډ‪4‬ر اوچت ذاتﻲ عﻠﻤﻲ استعداد او‬ ‫ذکاوت خاوﻧد و‪ .‬ﻫﻨدي‪ ،‬فارسﻲ‪ ،‬پ‪+‬تﻮ‪ ،‬گجراتﻲ او ﻣرﻫ"ﻲ ژب‪ 3‬زده وې‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د‬ ‫ﻣطاﻟع‪ 3‬پﻪ برخﻪ ک‪ 3‬د راور!ﻲ ډ‪4‬ر ﻟﻮى کار د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د ﻳﻮه ﻟﻮى ‪-‬راﻣر ﻟﻴکﻞ و چ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى‬ ‫چاپ ﻳ‪ 3‬پﻪ ‪١٨٥٥‬م‪ .‬ک‪ 3‬خپﻮر شﻮ‪ .‬دوه ﻧﻮر ﻣﻬﻢ اثار ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ اﻧ‪/‬رﻳزي ﻗاﻣﻮس او بﻞ‬ ‫ﻳ‪ 3‬د ‪-‬ﻠشﻦ روه پﻪ ﻧاﻣﻪ د پ‪+‬تﻮ ﻧثر او ﻧظﻢ ﻳﻮه ﻣجﻤﻮعﻪ وه چ‪ 3‬پﻪ ‪١٨٦٠‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬چاپ‬ ‫شﻮل‪.‬‬

‫‪158‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪' _١‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ آواز وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه‪ ،‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی دې‬ ‫خپﻞ ‪$‬ان !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮتﻪ وروپ‪5‬ژﻧﻲ او بﻴا دې ﻫر جﻮړه زده کﻮوﻧکﻲ د پﻮ*تﻨﻮ او ‪$‬ﻮابﻮﻧﻮ پﻪ ډول‬ ‫د اړوﻧدې ﻣﻮضﻮع پﻪ باب خبرې اترې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻧﻮي ﻟغات ﻣعﻨا او د تخت‪ 3‬پر ﻣخ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ‬ ‫جﻤﻠﻮک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکی دې د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د خﻮشحال خان خ"ک او د ﻫغﻪ‬ ‫کﻮرﻧ‪ 9‬د ادبﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ پﻪ اړه دې د سﻮال او ‪$‬ﻮاب پﻪ ب‪2‬ﻪ خبرې اترې وک‪7‬ي‪ ،‬ب‪5‬ﻠگﻪ‪:‬‬ ‫د خﻮشحال خان خ"ک ادبﻲ ﻧﻬضت پﻪ کﻮﻣ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻮرې اړه ﻟري؟‬ ‫دا دوره وﻟ‪ 3‬زﻳات ارز*ت ﻟري؟‬ ‫د خﻮشحال خان خ"ک پﻪ زاﻣﻨﻮ ک‪ 3‬د سکﻨدرخان خ"ک درﻳ‪' #‬ﻪ و؟‬ ‫تاسﻮ د خﻮشحال د کﻮرﻧ‪ 9‬ﻧﻮر شاعران پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮتﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ سکﻨدرخان پﻪ کﻮﻣﻮ ژبﻮ پﻮﻫ‪5‬ده؟‬‫ د سکﻨدرخان د درې اثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬‫ راور!ﻲ پخپﻠﻪ ﻟﻴکﻨﻪ او شاعري ک‪ 3‬د چا سبک پاﻟﻠی دی؟‬‫ راور!ﻲ د سکﻨدر خان د اثارو پﻪ اړه 'ﻪ وﻳﻠﻲ دي؟‬‫‪ _٦‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست ﻟﻨ‪6‬ﻳز ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪159‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ 3‬د سکﻨدرخان خ"ک شعر چ‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪3‬‬ ‫وﻳﻠی دی‪ ،‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻟﻨ‪ 6‬ﻣفﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻣتﻦ وﻟﻮﻟئ‪ ،‬خﻮﻧد ترې واخﻠئ‪:‬‬

‫ﻧاکاﻣﻲ‬ ‫د ژوﻧداﻧﻪ د ﻧاکاﻣﻴﻮ 'خﻪ ﻣﻪ ﻣاﻳﻮس ک‪85‬ه!‬ ‫ﻫغﻪ ژوﻧد کاﻣﻴاب ژوﻧد ﻧﻪ دی چ‪ 3‬تﻞ کاﻣراﻧﻲ ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ خﻮشحاﻟﻲ س‪7‬ی ﻧﻪ خﻮشحاﻟﻮي‬ ‫چ‪ 3‬د درد او خﻮږ پﻪ بﻴﻪ ﻧﻪ وي اخﻴستﻞ شﻮې! د ور‪ 3$‬ر‪1‬اﻳﻲ د شپ‪ 3‬ﻟﻪ تﻴارې 'خﻪ ده!‬ ‫د ﻟﻴدو خﻮﻧد د ب‪5‬ﻠتاﻧﻪ پﻪ غﻢ ک‪ 3‬او د ژوﻧداﻧﻪ فتحﻪ د ژوﻧد پﻪ ﻣات‪ 3‬ک‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ چ‪ 3‬ﻟﻪ خداﻳﻪ ابدي راحت غﻮاړي‪ ،‬ﻫغﻪ د ﻳﻮ داس‪ 3‬جﻨت ارزو ﻟري چ‪ 3‬ﻫﻠتﻪ د ﻟﻴدو‬ ‫ﻟپاره سترگﻮ پراﻧﻴستﻮ او د خﻮړﻟﻮ ﻟپاره خﻮﻟ‪ 3‬ب‪5‬رتﻪ کﻮﻟﻮ او د اور‪4‬دو ﻟپاره غﻮږ اﻳ‪+‬ﻮدو تﻪ اړه ﻧﻪ‬ ‫وي!‬ ‫تر'ﻮ چ‪ 3‬ژوﻧد دی‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې ک‪ 3‬برکت ﻟﻪ حرکت 'خﻪ دی! ‪$‬کﻪ‪ :‬کاﻣﻞ سکﻮن ک＀‬ ‫ﻣ＀ ﻣرگ دی!‬ ‫ﻫغﻪ چ‪ 3‬واﻳﻲ پﻪ دې دﻧﻴا ک‪ 3‬بدي وﻟ‪ 3‬شتﻪ‪ ،‬کﻤی وﻟ‪ ،3‬او بﻨدﻳزوﻧﻪ وﻟ‪3‬؟ ﻧﻮ دی پﻪ حﻘﻴﻘت‬ ‫ک‪ 3‬د ﻧﻴک‪ 9‬د پر‪4‬ﻤاﻧ‪ 9‬او ازادۍ ﻗدر ﻧﻪ پ‪5‬ژﻧدﻧﻲ او ددې ﻣرغﻠرو پﻮره ﻗﻴﻤت اداکﻮل ﻧﻪ غﻮاړي!‬ ‫ﻫر'ﻮﻣره چ‪ 3‬ﻳﻮه خﻮشحاﻟﻲ شاﻧداره وي ﻫغﻮﻣره ﻫغﻪ ﻟﻴارې ﻫﻢ سخت‪ 3‬وي چ‪ 3‬د ﻫغ‪3‬‬ ‫د حصﻮل ﻟپاره ﻟﻨ‪846‬ي‪.‬‬ ‫د ژوﻧد ﻧاکاﻣﻲ پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬ﻫغﻪ کسان غﻮاړي چ‪ 3‬د کاﻣﻴاب‪ 9‬وړ وي‪.‬‬ ‫(اروا*اد خادم )‬

‫‪160‬‬

‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ســﻮﻟﻪ‬

‫ژوﻧد‪ ،‬کار‪ ،‬سﻮﻟﻪ درې سره ت‪7‬ﻟﻲ ﻣفﻬﻮﻣﻮﻧﻪ دي‪ .‬د ژوﻧد ﻟپاره کار اړﻳﻦ دی‪ ،‬کﻪ کار‬ ‫ﻧﻪ وي‪ .‬د ژوﻧد بﻬﻴر !کﻨی ک‪85‬ي‪ ،‬د دواړو ﻟپاره سﻮﻟﻪ او اﻣﻦ اړﻳﻦ تﻮکﻲ دي‪ .‬کﻪ سﻮﻟﻪ‬ ‫ﻧﻪ وي د کار کﻮﻟﻮ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻪ برابر‪84‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ژوﻧد ترﻳخ ت‪5‬ر‪84‬ي‪ .‬دا بﻪ وﻣﻨﻮ چ‪ 3‬سﻮﻟﻪ د ژوﻧد‬ ‫ﻧﻮم او ژوﻧد د سﻮﻟ‪ 3‬ﻧﻮم دی‪ .‬اﻧسان ﻫغﻪ ﻣﻬال د ﻫﻮ ساﻳﻲ او سﻮﻟ‪ 3‬پﻪ ارز*ت پﻮﻫ‪85‬ي‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ ک‪7‬او اختﻪ او د جگ‪7‬ې ﻧاخﻮاﻟ‪ 3‬وگﻮري‪.‬‬ ‫سﻮﻟﻪ د ژوﻧد ﻟپاره 'ﻪ ارز*ت ﻟري؟‬ ‫‪161‬‬

‫سﻮﻟﻪ د اﻧساﻧﻲ ژوﻧد بﻨس＀ جﻮړوي‪ .‬د !ﻮﻟﻨﻴزې پرﻣختﻴا‪ ،‬سﻮکاﻟ‪ ،9‬خﻮ*‪ 9‬او‬ ‫ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬ﻟپاره سﻮﻟﻪ او اﻣﻦ اړﻳﻦ تﻮکﻲ دي‪ .‬چ‪5‬رتﻪ چ‪ 3‬سﻮﻟﻪ وي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ ﻧ‪5‬کﻤرغﻲ‪،‬‬ ‫سﻮکاﻟﻲ او خﻮشحاﻟﻲ وي‪ .‬ﻣاشﻮﻣان او تﻨکﻲ ‪$‬ﻮاﻧان ﻟﻪ و‪4‬رې او ډار پرتﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ تﻪ‬ ‫‪$‬ﻲ اوزده ک‪7‬ه کﻮي‪ .‬ﻟﻮﻳان *‪%‬ﻴﻨﻪ او ﻧارﻳﻨﻪ ﻫر 'ﻮک پﻪ خپﻠﻮ دﻧدو او کاروﻧﻮ ﻟگﻴا وي‪،‬‬ ‫خپﻞ بدﻧﻲ او فکري ‪$‬ﻮاک د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ ،9‬ابادۍ او وداﻧ‪ 9‬پﻪ ﻻره ک‪3‬‬ ‫کاروي‪ .‬چ‪5‬رتﻪ چ‪ 3‬سﻮﻟﻪ او اﻣﻦ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ بشري ژوﻧد ﻟﻪ ستر گﻮاښ سره ﻣخاﻣخ‬ ‫وي‪ .‬وگ‪7‬ي ﻳ‪ 3‬بدﻣرغﻪ‪ ،‬پر‪4‬شاﻧﻪ او ﻧا اراﻣﻪ ژوﻧد ﻟري‪ .‬کﻠﻲ‪* ،‬اروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬وران او د‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ دروازې ﻳ‪ 3‬ت‪7‬ﻟ‪ 3‬وي‪.‬‬ ‫د سﻮﻟ‪ 3‬پﻪ ﻧشتﻮاﻟﻲ ک‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬ﻧاپﻮﻫﻲ او ب‪ 3‬سﻮادي خپﻠ‪ 3‬وزرې غﻮړوي‪ .‬د‬ ‫وگ‪7‬و تر ﻣﻨ‪ #‬د خﻮ*‪ 9‬او خﻨدا پر ‪$‬ای کرکﻪ او ﻧفرت ‪$‬ای ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ پﻪ ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ﻳا ﻳﻮ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د جگ‪7‬ې اور بﻞ او ﻧا اﻣﻨﻲ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻟﻪ تاو ﻳ‪3‬‬ ‫گاوﻧ‪6‬ۍ سﻴﻤ‪ 3‬ﻫﻢ خﻮﻧدي ﻧﻪ پات‪ 3‬ک‪85‬ي‪ .‬سﻮﻟﻪ ﻟﻪ دوو تﻨﻮ 'خﻪ ﻧ‪5‬ﻮﻟ‪ ،3‬بﻴا د کﻮرﻧ‪ 9‬د‬ ‫غ‪7‬و‪ ،‬ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ او وﻟسﻮﻧﻮ او پﻪ پای ک‪ 3‬د ﻳﻮ ﻫ‪5‬ﻮاد دﻧﻨﻪ د استﻮگﻨﻮ خﻠکﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬د ﻫغﻮی پﻪ‬ ‫ور‪$‬ﻨﻲ ژوﻧد اغ‪5‬ز کﻮي‪ .‬کﻪ دوه تﻨﻪ پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬پر ﻳﻮه شﻲ خﻮابدي شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ اړﻳک‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫شﻠ‪85‬ي‪ ،‬کﻪ پﻪ ﻳﻮې کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬د کﻮرﻧ‪ 9‬د غ‪7‬و ترﻣﻨ‪ #‬تاوترﻳخﻮاﻟی راشﻲ ژوﻧد ﻳ‪ 3‬ترﻳخ‪85‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ﻳﻮ وﻟس پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬ﻳﻮ تر بﻠﻪ پﻪ جگ‪7‬و بﻮخت وي ﻳا پر ﻳﻮه خپﻠﻮاک ﻫ‪5‬ﻮاد باﻧدې‬ ‫پردي برﻳد او ﻳرغﻞ وک‪7‬ي‪ ،‬ﻧﻮ عادي او ور‪$‬ﻨ‪ 9‬اړﻳک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬شﻠ‪85‬ي او ژوﻧد ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ستﻮﻧزو‬ ‫سره ﻣخاﻣخ ک‪85‬ي‪ .‬وگﻮرئ پﻪ جگ‪7‬ه ک‪* 3‬ک‪5‬ﻠ‪5‬دل اوﻟﻪ سﻮﻟ‪ 3‬ﻻس پﻪ سر ک‪5‬دل اﻧسان ﻟﻪ‬ ‫'ﻮﻣره ستر ک‪7‬او سره ﻣخاﻣخ کﻮي‪ .‬داس‪ 3‬کﻮم کار او ﻣشکﻞ دی چ‪ 3‬پﻪ خبرو حﻞ ﻧشﻲ؟‬ ‫دا ﻫاﻟﻪ ک‪5‬دوﻧکﻲ دي چ‪ 3‬د خبرو د اور‪4‬دو ﻟپاره غﻮږوﻧﻪ کا‪1‬ﻪ ﻧشﻲ او ﻧاپﻮﻫﻲ بر ﻻس‪ 3‬ﻧﻪ‬ ‫وي‪$ ،‬اﻧﻲ گ"‪ 3‬پر ﻣﻠﻲ گ"ﻮ درﻧ‪ 3‬وﻧﻪ گ‪2‬ﻮ‪ .‬کﻪ د ‪$‬ان تر'ﻨگ ﻧﻮر ﻫﻢ وﻣﻨﻞ شﻲ‪ ،‬زغﻢ او‬ ‫‪$‬ان ت‪5‬ر‪4‬دﻧ‪ 3‬تﻪ د ﻳﻮ بﻨﻴادي اصﻞ پﻪ سترگﻪ وکتﻞ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا داس‪ 3‬کﻮﻣﻪ رب‪7‬ه ﻧﻪ پات‪ 3‬ک‪85‬ي‬ ‫چ‪ 3‬حﻞ او ﻫﻮاره ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫‪162‬‬

‫پﻪ پای ک‪ 3‬وﻳﻠی شﻮ چ‪ 3‬د جگ‪7‬ې '‪5‬ره د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ وﻳﻨﻮ ﻟ‪7‬ﻟ‪ 3‬او ﻟﻪ بد ﻣرغﻴﻮ او وراﻧﻴﻮ‬ ‫سره ﻣﻞ وي‪ .‬خﻠک ترې ت‪+‬تﻲ او کرکﻪ ور'خﻪ کﻮي‪ ،‬خﻮ د سﻮﻟ‪5' 3‬ره چ‪! 3‬ﻮﻟﻨﻪ د‬ ‫خﻮ*‪ 9‬او ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬پﻪ ﻟﻮر بﻴاﻳﻲ‪ ،‬خﻠک ورتﻪ غ‪85‬ه پراﻧﻴزي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻻﻧدې شعر ک‪ 3‬د سﻮﻟ‪ 3‬ارز*ت پﻪ *ﻪ ډول اﻧ‪%‬ﻮر شﻮی‪ ،‬ﻫغﻪ وﻟﻮﻟئ او خﻮﻧد ترې‬ ‫واخﻠئ‪:‬‬ ‫ﻫــــغــــﻪ ورځ بــــــﻪ بـــــخـــــتـــــﻮره وي ﻫــــــر گــــــﻮره‬ ‫چـــــ‪ 3‬د ســـپـــﻴـــﻨـــﻮ زړوﻧـــــــــﻪ تــــــﻮر ﻧـــــﻪ وي ﻟـــــﻪ تـــــﻮره‬ ‫کــــــرکــــــﻪ ﻧـــــــﻪ وي ﻳــــــﻮﻟــــــﻪ بـــــﻠـــــﻪ ﻣــــحــــبــــت وي‬ ‫ورور وﻟـــــــﻲ ســــﻮﻟــــﻪ صــــفــــا وي *ـــــﻪ ﻧــــﻴــــت وي‬ ‫ﻣـــــــــــرور خـــــﻠـــــک ﻳـــــــﻮ بـــــــﻞ ســـــــــره پـــــخـــــﻼ شـــﻲ‬ ‫ﻧــــــﻪ چــــــ‪ 3‬غـــــﻮ*ـــــﻪ او چـــــــــاړه ﻫــــغــــﻪ اوداشـــــــــﻲ‬ ‫بــــــشــــــري دوســـــــتـــــــﻲ ﻗـــــــا ﻳـــــﻤـــــﻪ پـــــــﻪ جــــــﻬــــــان وي‬ ‫خــــــﻮښ پـــــﻪ ســــﻮﻟــــﻪ ﻫـــــﻢ کــــافــــر ﻫـــــﻢ ﻣـــســـﻠـــﻤـــان وي‬ ‫ﻧــــــــــژادي تــــﻮپــــﻴــــر ﻫــــ‪5‬ــــ& ﻧـــــﻪ وي پـــــﻪ دﻧـــــﻴـــــا کــ‪3‬‬ ‫ﻧــــﻪ پــــﻪ شــــــرق او ﻧــــﻪ پــــﻪ غــــــرب ﻧــــﻪ اﻣــــرﻳــــکــــا کــ‪3‬‬ ‫اســـــتـــــﻘـــــﻼل ﻣــــﻨــــﻠــــی حـــــــق د ﻫـــــــر ﻣـــــﻠـــــت وي‬ ‫خـــــــﻮ ﻗــــــاﻳــــــﻢ پـــــــﻪ ﻣــــﻠــــتــــﻮ کـــــــ‪ 3‬اخـــــــــــﻮت وي‬ ‫دا 'ــــــﻮ رﻧـــــگـــــﻪ ســــــــاز اواز د ﻫـــــ‪5‬ـــــﻮادوﻧـــــﻮ‬ ‫شــــــــﻲ ﻳـــــــــــﻮه ار کــــــســــــتــــــرا د وﻟـــــســـــﻮﻧـــــﻮ‬ ‫د گــــ‪ 6‬ژوﻧــــــد اصـــــﻞ و اســــــاس اصـــﻠـــﻲ ﻣـــﻨـــظـــﻮر وي‬ ‫جـــﻬـــاﻧـــﻲ عــــــدل و اﻧــــصــــاف صـــحـــﻴـــح دســــتــــﻮر وي‬ ‫ﻫــــــر ﻣــــﻠــــت پــــــﻪ ﻫــــــر ﻧــــظــــر کــــــ‪ 3‬وي *ـــاغـــﻠـــی‬ ‫کـــــﻪ پـــــﻪ ﻫـــــر رﻧـــــــگ واﻳـــــﻴـــــﻦ کـــــ‪ 3‬وي راغــــﻠــــی‬ ‫‪163‬‬

‫ســـــ‪ 7‬ﻳــــتــــﻮب وي ﻣــــحــــتــــرم پـــــﻪ ﻫـــــر ﻟــــبــــاس کــ‪3‬‬ ‫پـــــﻪ زري جــــاﻣــــﻮ کـــــ‪ 3‬وي کـــــﻪ پـــــﻪ کـــــربـــــاس کــ‪3‬‬ ‫داســــــــ‪ 3‬وســـــاتـــــﻲ ﻫـــــر 'ـــــــﻮک خــــپــــﻞ ﻣــســﻠــکــﻮﻧــﻪ‬ ‫چــــــ‪ 3‬وﻧــــــــﻪ کــــــــ‪7‬ي ﻳـــــﻮﻟـــــﻪ بــــــﻞ ســــــــره جـــﻨـــگـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫!ــــــﻮل جــــﻬــــان د دوســـــتـــــ‪ 9‬کــــــﻮر وي ســـــر تـــرســـره‬ ‫د جــــﻨــــگ و‪4‬ـــــــــره شـــــﻲ ﻟـــــﻪ زړو ﻧـــــﻮ ﻧـــــﻪ بـــﻬـــره‬ ‫زور تــــــ‪7‬ﻟــــــی وي د ســــــﻮﻟــــــ‪ 3‬پـــــــﻪ ﻗـــــاﻧـــــﻮن‬ ‫ﻣـــــﻬـــــار شـــــــﻮي ﻣــــســــت او *ـــــــان وي د جـــﻨـــﻮن‬ ‫تـــــــﻮﻳـــــــﻮل د وﻳــــــﻨــــــﻮ شـــــــــرم او پـــــ‪5‬ـــــغـــــﻮر وي‬ ‫شــــرﻣــــﻨــــده ذﻟـــــﻴـــــﻞ ســـــر !ـــﻴـــ"ـــﻰ ظــــﻠــــﻢ زور وي‬ ‫جـــــگ شـــــﻲ ﻫـــــر چــــ‪5‬ــــرتــــﻪ د ســـــﻮﻟـــــ‪ 3‬بـــ‪5‬ـــرغـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫شـــــــﻲ پـــــــﻪ ســـــﻤـــــﻪ ﻻر روان ســــﻴــــاســــتــــﻮﻧــــﻪ‬ ‫د اﻧــــســــان زړگــــــی ﻟــــﻪ جـــﻨـــگ او جـــگـــ‪7‬ې تـــــﻮر شــﻲ‬ ‫تـــــــﻮره ﻣــــاتــــﻪ شــــﻲ او جــــــﻮړ ورﻧـــــــﻪ 'ــــﻪ ﻧــــــﻮر شــﻲ‬ ‫خـــــــﻮﻟـــــــﻪ ﻧــــــــﻪ وي عـــــــﻼﻣـــــــﻪ د خــــجــــاﻟــــت‬ ‫پــــــﻪ خـــــدﻣـــــت خـــــﻮﻟـــــ‪ 3‬کـــــ‪5‬ـــــدل وي شــــرافــــت‬ ‫ﻳـــــــﻮﻟـــــــﻪ بــــــﻠــــــﻪ ﻣـــــحـــــبـــــت ﻣــــــﻬــــــربــــــاﻧــــــﻲ وي‬ ‫د (اﻟـــــــفـــــــت) ﻫــــﻴــــﻠــــﻪ او فــــکــــر جــــﻬــــاﻧــــﻲ وي‬ ‫زه ﻟــــــﻪ تــــا‪$‬ــــﻨــــ‪$ 3‬ـــــــار‪4‬ـــــــ‪8‬م تــــــﻪ ﻟــــــﻪ ﻣــــــا ﻧــﻪ‬ ‫کــــــﻪ جــــــــدا ﻫــــــﻢ وي زﻣــــــــا آﻳـــــﻴـــــﻦ ﻟــــــﻪ تـــاﻧـــﻪ‬ ‫(‪-‬ﻞ پاچا اﻟفت )‬

‫‪164‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫سﻮﻟﻪ او اﻣﻦ د بشري ژوﻧد د سﻮکاﻟ‪ 9‬او !ﻮﻟﻨﻴزې پر ﻣختﻴا ﻟپاره اړﻳﻦ دي‪ .‬سﻮﻟﻪ‬ ‫اﻧساﻧﻲ اړتﻴا ده‪ ،‬سﻮﻟﻪ ژوﻧد تﻪ واﻳﻲ پﻪ ﻳﻮه !ﻮﻟﻨﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد او ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬کﻪ سﻮﻟﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬بشري‬ ‫ژوﻧد بﻪ ﻟﻪ ستر گﻮاښ سره ﻣخاﻣخ وي او اغ‪5‬زې بﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻮ ﻣﻠکﻮﻧﻮ پر‪4‬ﻮتﻰ وي‪ .‬د‬ ‫وگ‪7‬و ژوﻧد بﻪ ترﻳخ وي‪ .‬جگ‪7‬ه د شخ‪7‬و او ﻻﻧجﻮ د حﻞ ﻻره ﻧﻪ ده‪ ،‬بﻠک‪ 3‬شخ‪7‬ې او‬ ‫ﻻﻧج‪ 3‬د خبرو ﻟﻪ ﻻرې ﻫﻮار‪84‬ي‪ ،‬تا و ترﻳخﻮاﻟی د خبرو او تفاﻫﻢ ﻟﻪ ﻻرې ﻟرې ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻮ*ﻴاران ﻫغﻪ دي چ‪ 3‬خپﻠﻮ اوﻻدوﻧﻮ او ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ تﻪ خﻮږ او ﻧ‪5‬ک ﻣﻴراث پر‪84‬دي‪،‬‬ ‫خپﻠﻮ ‪$‬اﻧﻮﻧﻮ او خپﻠﻮ ﻫ‪5‬ﻮادواﻟﻮ تﻪ د ﻳﻮ ﻫﻮسا او سﻮکاﻟﻪ ژوﻧد پﻪ ﻟ"ﻪ ک‪ 3‬وي‪ ،‬خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد‬ ‫د سﻴﻤ‪ 3‬او ﻧ‪7‬ۍ د ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ﻟﻴکﻪ ک‪ 3‬ودروي‪ .‬دا !ﻮل ﻫغﻪ ﻣﻬال شﻮﻧ‪ 3‬دي چ‪3‬‬ ‫خپﻠﻤﻨ‪%‬ﻲ د*ﻤﻨ‪ 9‬او تربگﻨ‪ 9‬شاتﻪ پر‪+4‬ﻮدل شﻲ‪! ،‬ﻮﻟﻨﻴزې گ"‪ 3‬پر شخصﻲ گ"ﻮ غﻮره‬ ‫وگ‪2‬ﻞ شﻲ او پخپﻞ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬ﻳﻮ د بﻞ د ﻣﻨﻠﻮ زغﻢ ﻣﻮجﻮد وي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ شاعر‬ ‫گﻞ پاچا اﻟفت پخپﻞ پﻮرتﻨﻲ شعر ک‪ 3‬د سﻮﻟ‪ 3‬د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ زړه پﻮرې اﻧ‪%‬ﻮر وړاﻧدې ک‪7‬ی‬ ‫دی‪ .‬شاعر د داس‪ 3‬چاپ‪5‬رﻳال ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻦ دی چ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬سﻮﻟﻪ وروروﻟﻲ وي‪،‬‬ ‫خﻠک‪ ،‬وﻟسﻮﻧﻪ پخپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد او ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬سره پخﻼوي‪ ،‬د جﻨگ جگ‪7‬ې و‪4‬ره ﻟﻪ زړوﻧﻮ‬ ‫وتﻠ‪ 3‬وي‪ ،‬ﻟﻪ وﻳﻨ‪ 3‬تﻮﻳﻮﻟﻮ 'خﻪ کرکﻪ او سﻮﻟﻪ ﻳﻴز ژوﻧد تﻪ ﻟ‪5‬ﻮاﻟتﻴا وي‪.‬‬

‫د شاعر پ‪5‬ژﻧد گﻠﻮي‪:‬‬ ‫گﻞ پاچا اﻟفت د ﻣﻴر سﻴد پاچا زوی‪ ،‬پﻪ ‪١٢٨٨‬ﻫجري کال ک‪ 3‬د ﻟغﻤان وﻻﻳت پﻪ‬ ‫عزﻳز خان ک& ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟی دی‪.‬‬ ‫اﻟفت د پ‪+‬تﻮ ادب ‪$‬ﻼﻧده ستﻮری‪ ،‬پﻴاوړی ﻟﻴکﻮال‪ ،‬شاعر او کره کتﻮﻧکی و‪ .‬د‬ ‫اﻟفت چاپ اثار ﻟﻪ شﻠﻮ'خﻪ زﻳات او پﻪ سﻠگﻮﻧﻮ ﻣﻘاﻟ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻣطبﻮعاتﻮ ک‪ 3‬خپرې شﻮي‬ ‫دي‪ .‬د اثارو ﻟﻪ جﻤﻠ‪' 3‬خﻪ ﻳ‪:3‬‬ ‫‪165‬‬

‫'ﻪ ﻟﻴکﻞ ﻳا ﻟﻴک پﻮﻫﻪ‪ ،‬ادبﻲ بحثﻮﻧﻪ‪ ،‬غﻮره اشعار‪ ،‬غﻮره ﻧثروﻧﻪ‪ ،‬د زړه وﻳﻨا‪ ،‬ﻟﻮړ‬ ‫خﻴاﻟﻮﻧﻪ او ژور فکروﻧﻪ‪ ،‬ډ‪4‬ر زﻳات ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻟري‪ .‬اروا*اد اﻟفت پﻪ ‪ ١٣٥٦‬ﻟﻤرﻳزکال‬ ‫دﻟﻴﻨدۍ پﻪ (‪ )٢٦‬ﻣﻪ ﻧ‪"5‬ﻪ ﻟﻪ دې فاﻧﻲ ﻧ‪7‬ۍ سترگ‪ 3‬پ"‪ 3‬ک‪7‬ې‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره شعري ﻣتﻦ د !ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې پﻪ ﻟﻮړ او از‬ ‫وﻟﻮﻟ‪.3‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم تﻪ دې ‪$‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٣‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د تخت‪ 3‬پر ﻣخ ﻟﻪ ﻣتﻦ 'خﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت وﻟﻴکﻲ‪،‬‬ ‫بﻞ زده کﻮوﻧکی دې پخپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د ﻫﻤا غﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي بﻴت ﻣعﻨا او ﻣفﻬﻮم وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٤‬ﻠﻮر تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او دوه دوه دﻗﻴﻘ‪ 3‬دې‬ ‫د سﻮﻟ‪ 3‬پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣﻨظﻮم ﻣتﻦ ک‪ 3‬د تشبﻴﻪ‬ ‫ارکان پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې پک‪ 3‬د تشبﻴﻪ ډوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬بﻴا دې د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬ﻣشر ﻫغﻪ د !ﻮﻟگی‬ ‫پﻪ وړاﻧدې بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳ‪:3‬‬ ‫سﻮﻟﻪ 'ﻨگﻪ !ﻴﻨگ‪85‬ي؟‬ ‫سﻮﻟﻪ 'ﻪ گ"‪ 3‬ﻟرې؟‬ ‫د جگ‪7‬ې زﻳاﻧﻮﻧﻪ 'ﻪ شی دي؟‬ ‫پﻪ ﻟﻮستﻞ شﻮي شعر ک‪ 3‬د شاعر ﻫﻴﻠﻪ 'ﻪ وه؟‬ ‫‪166‬‬

‫‪ _٧‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې پﻪ داس‪ 3‬ډول چ‪ 3‬ﻳﻮ د سﻮﻟ‪ 3‬پﻪ ﻧﻮم او‬ ‫بﻞ د جگ‪7‬ې پﻪ ﻧﻮم پخپﻞ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬خبرې وک‪7‬ې او ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ دې واوروي‪ .‬ب‪5‬ﻠگﻪ‬ ‫سﻮﻟﻪ‪ :‬زﻣا ﻧﻮم سﻮﻟﻪ دی‪ ،‬د خﻮ*‪ 9‬او ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬ﻟﻪ سﻴﻤ‪ 3‬راغﻠ‪ 3‬ﻳﻢ‪.‬‬ ‫جگ‪7‬ه‪ :‬زه جگ‪7‬ه ﻳﻢ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغ‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬راغﻠ‪ 3‬ﻳﻢ چ‪ 3‬ستا پﻞ ﻫﻠتﻪ رسﻴدﻟی ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫سﻮﻟﻪ‪ :‬دا کﻮم ‪$‬ای او کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ ده؟‬ ‫جگ‪7‬ه‪ :‬دا د بد ﻣرغﻴﻮ‪ ،‬پر‪4‬شاﻧﻴﻮ‪ ،‬وراﻧﻴﻮ‪ ،‬ﻧاروغتﻴا او ب‪5‬ﻮزﻟ‪ 9‬سﻴﻤﻪ ده‪.‬‬ ‫سﻮﻟﻪ‪ :‬تﻪ زﻣا ضد ﻳ‪ ،3‬خﻠکﻮ تﻪ بد ﻣرغﻲ او پر‪4‬شاﻧﻲ ورکﻮې‪.‬‬ ‫*اروﻧﻪ وراﻧﻮې‪،‬‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ﻲ سﻮ‪$‬ﻮې‪،‬‬ ‫ﻟﻪ خﻠکﻮ ﻧﻪ ژوﻧد اخﻠ‪،3‬‬ ‫ب‪5‬ﻮزﻟﻲ راوﻟ‪ ،3‬ﻧاروغﻲ راوﻟ‪.3‬‬ ‫خﻮ زه بﻪ ستا دا !ﻮﻟ‪ 3‬ﻫﻴﻠ‪ 3‬پﻪ اوبﻮ ﻻﻫﻮ ک‪7‬م‪ ،‬پرې بﻪ ﻧ‪8‬دم چ‪ 3‬دﻟتﻪ ﻧﻮرې ستا ﻣﻨگﻮﻟ‪3‬‬ ‫*خ‪ 3‬شﻲ‪ .‬زه بﻪ خﻠکﻮ تﻪ اراﻣﻪ ژوﻧد ورک‪7‬م‪* ،‬ﻮوﻧ‪%‬ﻲ بﻪ ورتﻪ جﻮړ ک‪7‬م‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻲ بﻪ‬ ‫پﻪ اراﻣﻪ فضا ک‪ 3‬زده ک‪7‬ه وک‪7‬ي‪ ،‬خﻠک بﻪ ستا (جگ‪7‬ې) کرغ‪75‬ﻧﻪ '‪5‬ره وپ‪5‬ژﻧﻲ‪ ،‬ستا !غر بﻪ‬ ‫د تﻞ ﻟپاره ﻟﻪ دې سﻴﻤ‪' 3‬خﻪ !ﻮل ک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د سﻮﻟ‪ 3‬تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې ﻟس کر*‪ 3‬ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ 3‬ور‪ 3$‬د‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫جگ‪7‬ه د ﻫر وﻟس تدرﻳجﻲ ‪$‬ان وژﻧﻪ ده‪.‬‬

‫‪167‬‬

‫ﻻﻧدې کﻴسﻪ وﻟﻮﻟئ او پرﻣفﻬﻮم ﻳ‪$ 3‬اﻧﻮﻧﻪ پﻮه ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫واﻳﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ورځ د ﻛﻮترو ﻳﻮه ډﻟﻪ (س‪5‬ﻞ) راغﻠﻪ او پﻪ ﻳﻮې ﻛروﻧدې ﻛ‪ 3‬ﻛ‪5+‬ﻨاستﻪ‪ .‬ﻫﻠتﻪ‬ ‫د غﻨﻤﻮ داﻧ‪ 3‬پرت‪ 3‬وې‪ .‬ﻳﻮې ﻛﻮترې وﻟ‪5‬دﻟ‪ ،3‬ورواﻟﻮتﻪ‪ ،‬داﻧﻮ تﻪ ﻛ‪5+‬ﻨاستﻪ او پﻪ !ﻮﻟﻮﻟﻮ ﻳ‪3‬‬ ‫پﻴﻞ وﻛ‪ .7‬ﻧﻮرې ﻛﻮترې ﻫﻢ ورپس‪ 3‬ورغﻠ‪ 3‬او پﻪ داﻧﻮ !ﻮﻟﻮﻟﻮ ﻟگﻴا شﻮې‪ .‬ﻛﻠﻪ چ‪ 3‬پﻪ داﻧﻮ‬ ‫ﻣ‪7‬ې شﻮې‪ ،‬د اﻟﻮتﻠﻮ تﻜﻞ ﻳ‪ 3‬وﻛ‪' .7‬ﻮ ﻛﻮترې پﻪ دام ﻛ‪ 3‬ﻧ‪+‬ت‪ 3‬وې‪ ،‬واﻧﻪ اﻟﻮتﻼى شﻮې‪.‬‬ ‫ﻫرې ﻳﻮې !ﻮپﻮﻧﻪ وﻫﻞ چ‪$ 3‬ان خﻼص ﻛ‪7‬ي‪ ،‬خﻮ 'ﻪ ﻳ‪ 3‬ﻻس تﻪ راﻧغﻠﻞ‪.‬‬ ‫پﻪ دوى ﻛ‪ 3‬ﻳﻮه ﻫﻮ*ﻴاره ﻛﻮتره وه‪ ،‬وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪(( :‬ﻫغﻪ وخت چ‪ 3‬ﻣﻮږ دا خﻮﻧدورې‬ ‫داﻧ‪ 3‬ﻟ‪5‬دﻟ‪ 3‬وې‪ ،‬باﻳد فﻜر ﻣﻮ ﻛ‪7‬ى واى چ‪ 3‬دا داﻧ‪ 3‬چا او د 'ﻪ ﻟپاره اچﻮﻟ‪ 3‬دي‪ .‬ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻮ فﻜر ﻛ‪7‬ى واى پﻪ دې ﻛ‪7‬او بﻪ اختﻪ شﻮي ﻧﻪ وو‪ .‬اوس ﻫﻢ باﻳد ﻳﻮ فﻜر وﻛ‪7‬و‪ ،‬ﻛ‪5‬داى‬ ‫شﻲ ‪$‬اﻧﻮﻧﻪ خﻼص ﻛ‪7‬و‪ .‬ﻟ‪8‬ه دﻣﻪ وﻛ‪7‬ئ‪ ،‬ﻛﻠﻪ چ‪ 3‬ﻣا ووﻳﻞ ﻧﻮ !ﻮﻟ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮ دم ﻟﻪ ‪$‬اﻳﻪ‬ ‫پﻮرتﻪ شئ‪)).‬‬ ‫*ﻜاري چ‪ 3‬ﻟ‪' 8‬ﻪ وړاﻧدې ﻧاست و‪ ،‬وﻳ‪ 3‬ﻟﻴدل چ‪ 3‬ﻛﻮترې پﻪ دام ﻛ‪ 3‬ﻧ‪+‬ت‪ 3‬دي‪،‬‬ ‫ورﻣﻨ‪6‬ه ﻳ‪ 3‬ﻛ‪7‬ه‪ .‬پﻪ دې وخت ﻛ‪ 3‬ﻫغ‪ 3‬ﻫﻮ*ﻴارې ﻛﻮترې د پﻮرتﻪ ﻛ‪5‬دو اﻣر وﻛ‪! .7‬ﻮﻟ‪ 3‬ﻳﻮ‬ ‫دم ﻟﻪ ‪$‬ﻤﻜ‪ 3‬پﻮرتﻪ شﻮې‪ .‬دام ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ‪$‬ان سره پﻪ ﻫﻮا ﻛ‪ 7‬او ﻻړې‪.‬‬ ‫*ﻜاري چ‪ 3‬دا حال وﻟﻴد د ﻛﻮترو پﻪ ﻟﻮر ﻳ‪ 3‬ورﻣﻨ‪6‬ه ﻛ‪7‬ه‪ .‬ﻟ‪8‬ه ش‪5‬بﻪ وروستﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫ﻛﻮترې ﻟﻪ سترگﻮ پﻨا شﻮې‪ .‬د *ﻜاري تﻤﻪ پرې شﻮه او ست‪7‬ى ستﻮﻣاﻧﻪ راستﻮن شﻮ‪.‬‬

‫‪168‬‬

‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫وروستی ﻟﻮست‬

‫تاسﻮ ددې کال پﻪ بﻬﻴر ک‪' 3‬ﻮ ﻟﻮستﻮﻧﻪ وﻟﻮستﻞ‪ ،‬ﻧﻦ ﻣﻮ وروستی ﻟﻮست‬ ‫دی‪' .‬ﻮ ور‪ 3$‬وروستﻪ بﻪ ﻣﻮ تعﻠﻴﻤﻲ کال پای تﻪ ورس‪85‬ي‪ .‬د تعﻠﻴﻤﻲ کال پﻪ‬ ‫بﻬﻴر ک‪ 3‬ﻣﻮ ډ‪4‬ر ﻧﻮي 'ﻪ زده ک‪7‬ل‪ .‬اوس کﻮﻻی شئ پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ خبرې وک‪7‬ئ‪،‬‬ ‫کتابﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟئ‪ ،‬ﻟﻴکﻞ پرې وک‪7‬ئ کﻪ ﻫﻤداس‪ 3‬دوام ورک‪7‬ئ‪ ،‬پﻪ پای ک‪ 3‬بﻪ د‬ ‫خپﻠ‪ 3‬ﻣﻮرﻧ‪ 9‬ژب‪ 3‬تر'ﻨگ د ﻳﻮې بﻠ‪ 3‬ژب‪ ،3‬پ‪+‬تﻮ *ﻪ وﻳﻮﻧکﻲ او ﻟﻮستﻮﻧکﻲ‬ ‫ﻫﻢ واوسئ‪.‬‬ ‫_ ﻟﻪ ﻣﻮرﻧ‪ 9‬ژب‪ 3‬پرتﻪ د بﻠ‪ 3‬ژب‪ 3‬زده ک‪7‬ه 'ﻪ گ"ﻪ ﻟري؟‬

‫‪169‬‬

‫ﻧﻦ تاسﻮ د ﻳﻮوﻟسﻢ !ﻮﻟگﻲ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬وروستی ﻟﻮست ﻟﻮﻟئ‪ .‬فکر وک‪7‬ئ کﻠﻪ چ‪3‬‬ ‫تاسﻮ دا !ﻮﻟگﻰ ﻧﻮی پﻴﻞ ک‪ ،7‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻣﻮ ﻣات‪ 3‬گﻮډې خبرې کﻮﻟ‪ .3‬اوس وگﻮرئ‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ *‪ ،3‬رواﻧ‪ 3‬او سﻤ‪ 3‬خبرې کﻮﻻی شئ‪ .‬د ﻧﻮرو پﻪ خبرو پﻮﻫ‪85‬ئ‪ .‬ﻧﻮرو‬ ‫تﻪ خپﻞ ‪$‬ان پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ ورپ‪5‬ژﻧدﻻی شئ‪ .‬د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر !اکﻠﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ پﻪ اړه خبرې‬ ‫کﻮﻻی شئ‪ ،‬آن کﻮﻻی شئ چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه غﻮﻧ‪6‬ه ک‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ خپﻠﻪ بﻴاﻧﻴﻪ او وﻳﻨا‬ ‫وړاﻧدې ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫گراﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ!‬ ‫تاسﻮ د ﻳﻮوﻟسﻢ !ﻮﻟگﻲ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬پﻪ ﻣضﻤﻮن ک‪ 3‬ﻳﻮازې پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ گ‪47‬دل‬ ‫زده ﻧﻪ ک‪7‬ل‪ ،‬بﻠک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب (پ‪+‬تﻮ ﻟرغﻮﻧﻲ ادب‪ ،‬کﻼسﻴک ادب‪،‬‬ ‫ﻣعاصرادب‪ ،‬ﻧثر _ ﻧظﻢ) اړوﻧد ﻣﻮ ډ‪4‬ر ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪7‬ل‪ .‬دا !ﻮل ستاسﻮ د ﻳﻮکال‬ ‫د زﻳار او زحﻤت پاﻳﻠﻪ ده‪.‬‬ ‫تاسﻮ پﻪ ﻫر ﻣضﻤﻮن ک‪ 3‬ﻫﻤداس‪ 3‬ﻧﻮي شﻴان زده ک‪7‬ي دي‪ .‬فکر وک‪7‬ئ کﻪ ﻳﻮکال‬ ‫ﻧﻮر پﻪ دوﻟسﻢ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬او ﻫﻤداس‪ 3‬پﻪ پﻮﻫﻨتﻮن ک‪ 3‬ﻫر کال ﻧﻮي شﻴان او ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ترﻻسﻪ ک‪7‬ئ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ پای ک‪ 3‬بﻪ ﻣﻮ 'ﻮﻣره ﻧﻮي شﻴان زده ک‪7‬ي وي‪' .‬ﻮﻣره بﻪ *ﻪ وي‬ ‫چ‪ 3‬ﻟﻪ خپﻠﻮ زده ک‪7‬و 'خﻪ د خپﻠ‪ 3‬اسﻼﻣﻲ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ رغﻨده جﻮړ*ت‪ ،‬سﻮکاﻟ‪،9‬‬ ‫اراﻣ‪ 9‬اوﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬ک‪ 3‬کار واخﻠئ‪.‬‬ ‫وروستﻲ ﻟﻮست سره ﻳﻮ ‪$‬ای د استاد گﻞ پاچا اﻟفت د (دعا) تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې‬ ‫ﻧثر ﻫﻢ وﻟﻮﻟئ‪:‬‬

‫دعـا‬ ‫د !ﻮل جﻬان واکداره! تﻪ ﻫر 'ﻪ ﻟرې او ﻫر 'ﻪ کﻮﻟی ش‪ 3‬د ﻫر چا اﻣﻴد تا تﻪ ک‪85‬ي‬ ‫او ﻫر 'ﻮک ﻫر 'ﻪ ﻟﻪ تا غﻮاړي‪ .‬ستا خزاﻧ‪ 3‬او کارخاﻧ‪ 3‬ډک‪ 3‬دي‪ ،‬ستا پﻪ باغﻮﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫د شﻮدو‪ ،‬شرابﻮ او عسﻠﻮ وﻳاﻟ‪ 3‬بﻬ‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪170‬‬

‫ستا بخششﻮﻧﻪ او اﻧعاﻣﻮﻧﻪ ب‪ 3‬پاﻳاﻧﻪ دي‪ ،‬ستا د رحﻤت ﻧﻮر پﻪ ‪$‬ﻤکﻮ او اسﻤاﻧﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻧﻪ ‪$‬اﻳ‪85‬ي‪ .‬فﻘﻴران او ﻣسکﻴﻨان درﻧﻪ اشتﻬا او د ﻫضﻤﻮﻟﻮ ﻗﻮت غﻮاړي‪.‬‬ ‫'ﻮک درﻧﻪ پﻪ زارﻳﻮ او دعا گاﻧﻮ او ﻻدوﻧﻪ غﻮاړي‪$ ،‬ﻴﻨ‪ 3‬واﻳﻲ چ‪ 3‬ﻣال او دوﻟت‬ ‫راک‪7‬ه!‬ ‫ﻳﻮ واﻳﻲ جﻨت ﻣ‪ 3‬پﻪ کار دی‪ ،‬بﻞ واﻳﻲ ﻟﻪ دوزخﻪ اﻣان او پﻨاه غﻮاړم‪.‬‬ ‫'ﻮک د حﻮرو شﻮ ﻗﻤﻦ دی او د چا غﻠﻤاﻧﻮ تﻪ ﻧﻴﻢ زړه ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫ﻣرتب‪ 3‬او ﻟﻮړې درج‪ 3‬ﻟﻪ تا سره دي‪ ،‬کاﻣﻴابﻲ او ﻣﻮفﻘﻴت ستا پﻪ تﻮفﻴق‬ ‫حاصﻠ‪85‬ي‪.‬‬ ‫دﻳﻦ او دﻧﻴا ستا پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ده‪ ،‬راحت او زحﻤت‪ ،‬عزت او ذﻟت ستا ﻟﻪ خﻮا‬ ‫اﻧسان تﻪ رسﻲ‪.‬‬ ‫بﻬار او خزان تﻪ راوﻟ‪ ،3‬ﻣرگ و ژوﻧد ستا پﻪ اختﻴار ک‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫ﻫر 'ﻪ تﻪ کﻮې او ﻫر 'ﻪ ﻟﻪ تاغﻮ*تﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د دې جﻬان او د ﻫغﻪ جﻬان اجروﻧﻪ‪ ،‬خ‪5‬روﻧﻪ‪ ،‬خﻮﻧدوﻧﻪ او خﻮشحاﻟﻲ خﻠکﻮ تﻪ‪،‬‬ ‫تﻪ ورکﻮې‪.‬‬ ‫زه پﻮﻫ‪85‬م چ‪ 3‬تا سره ﻫر 'ﻪ شتﻪ‪.‬‬ ‫زﻣا دعا او د زاﻫداﻧﻮ دعا‬ ‫زﻣا ارزو او د پادشاﻫاﻧﻮ ارزو ﻳﻮ راز ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫زﻣا سﻮال د ب‪6‬اﻳاﻧﻮ او ﻣسکﻴﻨاﻧﻮ ﻟﻪ سﻮال ډ‪4‬ر فرق ﻟري‪.‬‬ ‫زه ﻧﻪ واﻳﻢ چ‪$ 3‬ﻤک‪ 3‬او پ‪5‬س‪ 3‬راک‪7‬ه‪.‬‬ ‫ﻧﻪ غﻮاړم چ‪ 3‬عزت ﻣ‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻟﻮړ‪ ،‬رتبﻪ ﻣ‪ 3‬ﻟﻮړه شﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻮ!ران او اسﻮﻧﻪ ﻣ‪ 3‬ﻧﻪ دي پﻪ کار‪.‬‬ ‫ﻗصروﻧﻪ او عﻤارتﻮﻧﻪ ﻧﻮروتﻪ ورک‪7‬ه!‬ ‫پ"ﻲ او باغﻮﻧﻪ ﻫغﻪ چاتﻪ وب‪+‬ﻪ چ‪ 3‬پﻪ خاورو ﻧﻪ ﻣ‪847‬ي‪.‬‬

‫‪171‬‬

‫پﻪ باﻧکﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د سﻮداگرو پ‪5‬س‪ 3‬زﻳات‪ 3‬ک‪7‬ه‪.‬‬ ‫د بزرگ‪ 9‬اعتبار ﻣﻪ راکﻮه! ‪$‬کﻪ چ‪ 3‬ستا پﻪ اطاعت او عبادت ﻟﻪ خﻠکﻮ ﻧﻪ اجر او‬ ‫عزت غﻮ*تﻞ راتﻪ *ﻪ ﻧﻪ *کاره ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫زه ﻟﻪ دې !ﻮﻟﻮﻧﻪ ت‪5‬ر ﻳﻢ او ﻧﻮر 'ﻪ غﻮاړم‪.‬‬ ‫ﻫﻮ! زه ستا ﻟﻪ رضاﻧﻪ خﻼف 'ﻪ ﻧﻪ غﻮاړم‪.‬‬ ‫زه واﻳﻢ پﻪ جﻬان ک‪ 3‬د ظﻠﻢ ب‪5‬رغ ﻧسکﻮر ک‪7‬ه‪.‬‬ ‫حق او عداﻟت تﻪ ﻗﻮت ورک‪7‬ه!‬ ‫پﻪ زړوﻧﻮ ک‪ 3‬رحﻢ او د خ‪5‬ر ﻣﻴﻨﻪ واچﻮه!‬ ‫پﻪ د ﻣاغﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د حق ﻧﻮر او د حﻘﻴﻘت ر‪1‬ا پﻴدا ک‪7‬ه!‬ ‫تﻪ کﻮﻟی ش‪ 3‬چ‪ 3‬د ظﻠﻢ ﻗﻮت پﻪ وړو وړو کا‪1‬ﻮ ﻣ‪5‬ده ﻣ‪5‬ده او ذرې ذرې ک‪7‬ې ﻳا د‬ ‫ﻫﻮا پﻪ ﻣاشﻮ ظاﻟﻤان تباه ک‪7‬ې‪.‬‬ ‫ﻣگر ﻣﻮږ د اتﻮم پﻪ بﻤﻮﻧﻮ ﻫﻢ دا کار ﻧشﻮ کﻮﻟی‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د کتاب وروستی ﻟﻮست د تعﻠﻴﻤﻲ کال د پای ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬کﻪ د تعﻠﻴﻤﻲ کال‬ ‫پای د ﻫغﻪ ﻟﻪ پﻴﻞ سره پرتﻠﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ س‪7‬ی پﻮﻫ‪85‬ي چ‪' 3‬ﻮﻣره ﻧﻮي شﻴان ﻳ‪3‬‬ ‫زده ک‪7‬ي دي‪ .‬ﻫﻤدا زده ک‪7‬ې د پﻮﻫ‪ 3‬د ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره ﻻره ﻫﻮاروي‪ .‬پﻪ‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ او د ﻟﻮړو زده ک‪7‬و پﻪ ﻣؤسسﻮ ک‪ 3‬د زده ک‪7‬ې کچﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ کاﻟﻪ تر بﻞ کاﻟﻪ‬ ‫پﻮرې فرق کﻮي‪ .‬د ﻫر تعﻠﻴﻤﻲ کال پﻪ ت‪5‬ر‪4‬دو سره زده کﻮوﻧکﻲ ﻧﻮې زده ک‪7‬ې‬ ‫کﻮي او ﻧﻮي ﻣعﻠﻮﻣات ﻻس تﻪ راوړي‪ .‬ﻣﻮږ ﻟﻪ خپﻠﻮ زده ک‪7‬وﻧﻪ باﻳد سﻤﻪ گ"ﻪ‬ ‫واخﻠﻮ او خپﻠ‪ 3‬زده ک‪7‬ې د خپﻠ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ رغﻨده جﻮړ*ت ک‪ 3‬وکاروو‪.‬‬

‫‪172‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪' _١‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او د دې ت‪5‬ر کال د‬ ‫زدهک‪7‬و پﻪ اړه دې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارسره د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻣضﻤﻮن‬ ‫ک‪ 3‬د ﻟﻮستﻞ شﻮو ﻟﻮستﻮﻧﻮ سرﻟﻴکﻮﻧﻪ دې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو کسﻴزو ډﻟﻮ ک‪ 3‬د !ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې ﻣرک‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ﻫ(ﻪ دې وشﻲ چ‪! 3‬ﻮل زده کﻮوﻧکﻲ پک‪ 3‬برخﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻧثر پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم تﻪ دې ‪$‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٥‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻧثر پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم دې ﻧﻮرو تﻪ‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ 'ﻠﻮرو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې د خپﻠﻮ زده ک‪7‬و‬ ‫راپﻮر ترتﻴب او د ډﻟ‪ 3‬ﻣشر دې وواﻳﻲ‪ .‬خدای ﻣﻮ ﻣﻞ شﻪ‪ .‬د ﻧﻮي تعﻠﻴﻤﻲ کال د پﻴﻞ‬ ‫پﻪ ﻫﻴﻠﻪ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې د تعﻠﻴﻤﻲ کال د پای تﻪ رس‪5‬دو او د ازﻣﻮﻳﻨ‪ 3‬د پﻴﻞ ک‪5‬دو پﻪ‬ ‫اړوﻧد ﻳﻮ ﻟﻴک خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬تﻪ وﻟﻴکﻲ او د برﻳاﻟﻲ پای پﻪ اړه دې ډاډ ورک‪7‬ي‪.‬‬ ‫خدای ﻣﻮ ﻣﻞ شﻪ‬ ‫د ﻧﻮي تعﻠﻴﻤﻲ کال د پﻴﻞ پﻪ ﻫﻴﻠﻪ‬

‫‪173‬‬

‫گراﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ‪،‬‬ ‫تاسﻮ د س‪8‬ﻧﻲ تعﻠﻴﻤﻲ کال د پﻴﻞ ور‪ 3$‬پﻪ ﻳاد ک‪7‬ئ‪ .‬وگﻮرئ‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣﻬال 'ﻮﻣره‬ ‫پﻮﻫ‪5‬دئ او اوس 'ﻮﻣر ه؟ ستاسﻮ پﻪ سﻠﻮک او چﻠﻦ ک‪' 3‬ﻪ او 'ﻮﻣره بدﻟﻮن راغﻠﻰ‪.‬‬ ‫فکر او ذﻫﻦ ﻣﻮ 'ﻮﻣره بدل شﻮى دى؟ پﻮﻫﻪ ﻣﻮ 'ﻮﻣره زﻳاتﻪ شﻮې؟ پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪3‬‬ ‫ﻣﻮ 'ﻮﻣره وړتﻴا تر ﻻسﻪ ک‪7‬ې؟ د ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ د تحﻠﻴﻞ او ارزوﻧ‪$ 3‬ﻮاک ﻣﻮ 'ﻮﻣره‬ ‫غ‪+‬تﻠﻰ شﻮى؟‬ ‫کﻪ ددې !ﻮﻟﻮ پﻪ تﻮپﻴر وپﻮﻫ‪5‬دئ‪ ،‬ﻧﻮ 'رگﻨده ده چ‪ 3‬زده ک‪7‬ه ﻣﻮ ک‪7‬ې ده او ﻳﻮ 'ﻪ ﻣﻮ‬ ‫تر ﻻسﻪ ک‪7‬ي دي‪ .‬دﻟتﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي ﻟﻮستﻮﻧﻪ پﻪ ﻧا'اپﻲ او اتفاﻗﻲ تﻮگﻪ ﻧﻪ دي راغﻠﻰ‪ .‬د‬ ‫ﻫر ﻳﻮ ﻟﻮست د !اکﻠﻮ پﻪ اړه ډ‪4‬ر سﻮچ شﻮى‪ .‬د ﻫرﻣتﻦ د ﻟﻴکﻠﻮ پﻪ اړه ډ‪4‬ر فکر شﻮى‪،‬‬ ‫کﻮم ﻣطاﻟب پﻪ کﻮﻣﻪ ژبﻪ ﻟﻪ کﻮم پﻴغام سره وﻟﻴکﻞ شﻲ او تاسﻮ ﻫغﻪ 'ﻨگﻪ زده ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫د کتاب ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻫ(ﻪ ک‪7‬ې‪ ،‬تاسﻮتﻪ داس‪ 3‬ژبﻪ وکاروي چ‪ 3‬ﻫﻢ پرې خبرې کﻮل زده‬ ‫ک‪7‬ئ او ﻫﻢ ترې ﻳﻮ 'ﻪ پﻮﻫﻪ او ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﻠﻪ ده دا ﻫر'ﻪ ستاس‪ 3‬پﻮﻫﻪ‪ ،‬ستاسﻮ ذﻫﻨﻴت او ستاسﻮ وړتﻴا او ﻟﻴد ﻟﻮرى ﻻ پس‪3‬‬ ‫پراخﻪ ک‪7‬ي او د خپﻞ ﻣسؤوﻟﻴت پر درک او پ‪5‬ژﻧدﻟﻮ‪ ،‬د اسﻼﻣﻲ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ﻳﻮ ساﻟﻢ او‬ ‫رغﻨده غ‪7‬ي پﻪ تﻮگﻪ ‪$‬ان‪ ،‬کﻮرﻧ‪ 9‬او ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ د خدﻣت جﻮگﻪ شئ‪.‬‬ ‫فعاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د تعﻠﻴﻤﻲ کال د پاى پﻪ ور‪$‬ﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮه ورځ د خپﻞ !ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ‬ ‫ﻳﻮه ﻣﻨظﻤﻪ غﻮﻧ‪6‬ه جﻮړه ک‪7‬ي‪ .‬بﻴا دې ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ د ت‪5‬ر تعﻠﻴﻤﻲ کال پﻪ اوږدو ک‪3‬‬ ‫د خپﻠ‪ 3‬پﻮﻫ‪ 3‬پﻪ اړه ﻣفصﻠ‪ 3‬خبرې وک‪7‬ي‪ .‬د ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴاوو پﻪ اړه دې سپار*تﻨ‪ 3‬ﻳا‬ ‫وړاﻧدﻳزوﻧﻪ ﻟﻪ ډاره پرتﻪ پﻪ 'رگﻨده وواﻳﻲ‪ .‬ﻟﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ‪* ،‬ﻮوﻧکﻲ‪ ،‬درسﻲ کتابﻮﻧﻮ او‬ ‫ددې کتابﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ 'خﻪ دې خپﻠ‪ 3‬غﻮ*تﻨ‪ 3‬ﻣطرح ک‪7‬ي‪! .‬ﻮل زده کﻮوﻧکﻲ دې‬ ‫پﻪ دې فعاﻟﻴت ک‪ 3‬پﻪ ﻣتﻮازﻧﻪ تﻮ‪-‬ﻪ برخﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫و ﻣﻦ اهلل اﻟتﻮفﻴق‬

‫‪174‬‬

‫وﻳﻴپاﻧ‪/‬ﻪ‬ ‫((اﻟف))‬ ‫ابتذال‪ :‬ب‪ 3‬ارز*تﻲ‪ ،‬ډ‪4‬ر تکراري‪ ،‬سﻮﻟﻴدﻟ‪3‬‬ ‫اپرﻳشﻦ‪ :‬عﻤﻠﻴات‬ ‫اتﻞ‪ :‬ﻗﻬرﻣان‪ ،‬زړور‪ ،‬تک‪7‬ه‪ ،‬غﻴرتﻤﻦ‬ ‫اتﻠﻮﻟﻲ‪ :‬ﻗﻬرﻣاﻧﻲ‬ ‫اثار‪ :‬ﻧ‪ ،3+‬ﻟﻴکﻨ‪ ،3‬تاﻟﻴفات‬ ‫احسان‪ :‬ﻧ‪5‬کﻲ کﻮل‪ ،‬چاتﻪ ﻳﻮ شی بخ‪+‬ﻞ‪ ،‬د‬ ‫ﻳﻮچا د بدۍ پﻪ وړاﻧدې ﻧ‪5‬کﻲ کﻮل‪.‬‬ ‫اختﻪ‪ :‬ﻣبتﻼ‪ ،‬بﻮخت‬ ‫اخﻮت‪ :‬وروري‬ ‫ادب‪ :‬د اخﻼﻗﻲ ﻣﻨﻞ شﻮو اصﻮﻟﻮ پﻪ چﻮکاټ‬ ‫ک‪ 3‬ﻣﻨﻞ شﻮی چﻠﻨد‪ ،‬د ژوﻧد د سﻤﻮ ﻻرو چارو‬ ‫دود او فرﻫﻨگ پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ‬ ‫ارادت‪ :‬ﻟﻪ درﻧاوۍ سره ﻳﻮ ‪$‬ای ﻣﻴﻨﻪ او عﻼﻗﻪ‬ ‫غﻮ*تﻨﻪ‪ ،‬ﻗصد‬ ‫ارز*ت‪ :‬ارزش‬ ‫ارکسترا‪ :‬ډﻟﻪ ﻳﻴزه ﻣﻮسﻴﻘﻲ‬ ‫اروا*اد‪ :‬شاد روان‬ ‫آزﻣﻮﻳﻨﻪ‪ :‬اﻣتحان‬ ‫استازی‪ :‬ﻧﻤاﻳﻨده‬ ‫استعاره‪ :‬د تشبﻪ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻳﻮ ﻣجازي بﻴان‪ ،‬پ"ﻪ او‬ ‫ﻧا'رگﻨده خبره‪ ،‬عارﻳتﻲ ﻣعﻨا اخستﻨﻪ‬ ‫اشﻴا‪ :‬شﻴان‪' ،‬ﻴزوﻧﻪ‬ ‫اعتﻴاد‪ :‬عادت ک‪5‬دل‬ ‫آغاز‪ :‬پﻴﻞ‪ ،‬شروع‪ ،‬د ﻳﻮکار پﻴﻞ‬ ‫اغ‪5‬ز‪ :‬تاثﻴر‬ ‫اغ‪5‬زﻧاک‪ :‬تاثﻴر ﻟروﻧکی‬ ‫افاده‪ :‬بﻴان‪ ،‬ﻣطﻠب‪* ،‬ﻮدل‪ ،‬وﻳﻞ‪' ،‬رگﻨدول‬ ‫افراط‪ :‬ډ‪4‬رواﻟی‪ ،‬ﻟﻪ اﻧدازې زﻳات‬ ‫‪175‬‬

‫اﻣﻦ‪ :‬ﻟﻪ ضرر ﻧﻪ خﻼص‪ ،‬ﻣصؤون‬ ‫اﻣﻴد‪ :‬ﻫﻴﻠﻪ‪ ،‬ارزو‬ ‫اﻧجام‪ :‬پای‪ ،‬آخر‪ ،‬د ﻳﻮ کار پای‬ ‫اﻧگ‪ :7‬حﻮﻳﻠ‪9‬‬ ‫اﻧ‪%‬ﻮر‪ :‬رسﻢ‪ ،‬تصﻮﻳر‪ ،‬عکس‪5' ،‬ره پﻪ رساﻣﻲ‬ ‫ډول‬ ‫اوډون‪ :‬ترتﻴب‪ ،‬اوډل‪ ،‬ترتﻴبﻮل‬ ‫اوبدل‪ :‬بافت‪ ،‬گﻨ‪6‬ل‪ ،‬جﻮړول‬ ‫اووﻧ‪ :9‬ﻫفتﻪ (ﻳﻮه اووﻧ‪ 9‬اووه ور‪)3$‬‬ ‫روږدى ‪ :‬ﻣعتاد‪ ،‬اﻣﻮختﻪ‬ ‫ا!کﻞ‪ :‬تخﻤﻴﻦ‪ ،‬گﻮﻣان‬ ‫اړ‪ :‬ﻣحتاج‬ ‫اړباسﻞ‪ :‬احتﻴاجﻮل‪ ،‬ﻣحتاج کﻮل‬ ‫اړتﻴا‪ :‬احتﻴاج‪ ،‬ضرورتﻤﻨد‬ ‫اړخ‪ :‬پﻬﻠﻮ‬ ‫اړﻳﻦ‪ :‬ضروري‪ ،‬د اړتﻴا وړ‪ ،‬حتﻤﻲ‬ ‫اﻳک‪ :9‬پ‪5‬سﻪ‪ ،‬د کابﻠ‪ 9‬روپ‪ 9‬شپ‪5‬تﻤﻪ برخﻪ‬ ‫ارز*ت ﻳ‪ 3‬درﻟﻮد‬ ‫اﻳﻠچﻲ‪ :‬ﻗاصد‪ ،‬خبر رسان‬ ‫اﻳﻠﻪ ک‪5‬دل‪ :‬خﻼص‪5‬دل‪ ،‬خﻮش‪ 3‬ک‪5‬دل‬ ‫آﻳﻴﻦ‪ :‬ﻻر‪ ،‬ﻣسﻠک‪ ،‬عﻘﻴده‪ ،‬دﻳﻦ‪ ،‬ﻗاﻧﻮن‬ ‫((ب))‬ ‫باب‪ :‬فصﻞ‪' ،‬پرکی (فصﻞ وباب)‬ ‫باور‪ :‬اعتﻤاد‬ ‫بچ‪ :‬خﻼص‪ ،‬ساتﻞ شﻮی (ﻟﻪ بﻼبچ ک‪5‬دل)‬ ‫بخ(ﻪ‪ :‬ک(ﻮړه‪ ،‬خﻮرجﻴﻦ‬ ‫بدﻟﻮن‪ :‬تغﻴﻴر‪ ،‬تحﻮل‬ ‫بدﻳع‪ :‬ﻧﻮی‪ ،‬تازه‪* ،‬کﻠی ادبﻲ پﻮﻫﻪ چ‪ 3‬پک‪ 3‬د‬ ‫شعر او ﻧثر د *کﻼ پﻪ اړه بحث ک‪85‬ي‪.‬‬

‫پراﻧستﻞ‪ :‬افتتاح کﻮل‪ ،‬کشﻮدن‪ ،‬خﻼصﻮل‬ ‫برﻳد‪ :‬حﻤﻠﻪ‪ ،‬حد‪ ،‬اﻧدازه‬ ‫پرتﻠﻪ‪ :‬ﻣﻘاﻳسﻪ‬ ‫بر‪5+4‬ده‪ :‬ﻣعﻠﻮﻣ‪5‬ده‪' ،‬رگﻨد‪4‬ده‬ ‫پرتﻪ‪ :‬ب‪5‬ﻠﻪ‪ ،‬بدون‬ ‫بر‪5+4‬ده‪ :‬ﻣعﻠﻮم ﻣﻴشد‬ ‫پر‪4‬ک‪7‬ه‪ :‬ف‪5‬صﻠﻪ‬ ‫بشپ‪ :7‬ﻣکﻤﻞ‬ ‫پﻞ‪ :‬ﻗدم‪ ،‬ﻧﻘش پا‪ ،‬گام‬ ‫بﻘا‪ :‬پاﻳ‪+‬ت‬ ‫پﻼټ‪ :‬د کﻴس‪ 3‬ﻳا ډراﻣ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ طرحﻪ چ‪ 3‬د‬ ‫بﻞ (اور)‪:‬افروختﻪ (آتش)‬ ‫بﻼغت‪ :‬ﻟﻪ وﻳﻨا سره سﻢ دوړ کﻠﻤﻮ او جﻤﻠﻮکاروﻧﻪ ﻟﻴکﻮال پﻪ ذﻫﻦ ک‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪85‬ي‪،‬‬ ‫چ‪ 3‬پﻮﻫ‪ 3‬تﻪ ډ‪4‬ر ﻧژدې وي‪ .‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪ 3‬اﻧتﻬا پﻠﻦ‪ :‬ﻫﻤﻮار‪ ،‬عرض دار‬ ‫پﻠﻦ‪ :‬پﻴاده‬ ‫اورس‪5‬دل دي‪.‬‬ ‫پﻨدوﻧﻪ‪ :‬ﻧصﻴحتﻮﻧﻪ‬ ‫بﻠﻴغ‪ :‬وﻳﻨاوال‪ ،‬د وﻳﻨا کﻮﻟﻮ وړتﻴا ﻟروﻧکی‬ ‫پﻨ‪ :#‬طبﻴعت‬ ‫بﻨس＀‪ :‬ب‪5‬خ‪ ،‬تﻬداب‬ ‫پﻨ‪5%‬دل ‪ :‬ز‪484‬دل‬ ‫بﻬﻴر‪ :‬روﻧد‪ ،‬جرﻳان‬ ‫پﻨ‪ :6‬بار‬ ‫بﻮخت‪ :‬ﻣشغﻮل‪ ،‬ﻣصروف‬ ‫پﻪ گﻮتﻪ کﻮل‪ :‬ﻧشان دادن‬ ‫بﻮختﻴاوې‪ :‬ﻣصروفﻴتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣشغﻮﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ '‪5‬ر‪ :‬پﻪ شان‪ ،‬پﻪ ﻣثﻞ (د تشبﻴﻪ ادات دي)‬ ‫بﻮﻟﻠـﻪ‪ :‬ﻗصﻴده‬ ‫پﻮر‪ :‬ﻗرض‪ ،‬دﻳﻦ‬ ‫بﻮډا‪ :‬پﻴر‬ ‫پﻮړکی‪ :‬ﻗشر‬ ‫ب‪6‬ای‪ :‬پﻮﻟدار‪ ،‬شتﻤﻦ‬ ‫پﻮړۍ‪ :‬درجﻪ‪ ،‬پتﻪ پاﻳﻪ زﻳﻨﻪ‬ ‫ب‪6‬ای‪ :‬شتﻤﻦ‬ ‫پﻴر‪ :‬پﻼ‪ ،‬وار‪ ،‬دوران‬ ‫ب‪6‬اﻳﻲ‪ :‬شتﻤﻨﻲ‬ ‫پ‪7‬او‪ :‬ﻣرحﻠﻪ‬ ‫ب‪2‬ﻪ‪5' :‬ره‪ ،‬ﻧﻮع‪ ،‬صﻮرت‪ ،‬شکﻞ‬ ‫پ‪7‬ه‪ :‬ﻣﻼﻣتﻰ‬ ‫بﻴا‪$‬ﻠﻲ‪ :‬تکراري‪ ،‬دوﻳﻢ ‪$‬ﻠﻲ‬ ‫پ‪7‬ی‪ :‬رس‪ ،9‬رﻳسﻤان‬ ‫ب‪5‬ﻠگﻪ‪ :‬ﻣثال‪ ،‬ﻧشاﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫پ‪8‬ي‪ :‬جسد‬ ‫((پ))‬ ‫پﻴاوړتﻴا‪ :‬غ‪+‬تﻠتﻴا‪ ،‬ﻗﻮت‪$ ،‬ﻮاک‬ ‫پاﻟﻨﻪ (پاﻟﻞ)‪ :‬روزل‪ ،‬پروراﻧ‪5‬دن‪ ،‬عبادتکﻮل‬ ‫پ‪5‬ژﻧدپا‪1‬ﻪ‪ :‬کارت ﻫﻮﻳت‪ ،‬تذکره‬ ‫پام ‪ :‬تﻮجﻪ‪ ،‬ﻫﻮش‬ ‫پﻴﻞ‪ :‬شروع‪ ،‬اغاز‬ ‫پاړوگر‪ :‬دم گر‪ ،‬ﻣار‪ ،‬دﻣﻮوﻧکی او ﻧﻴﻮوﻧکی‬ ‫پﻴﻼﻣﻪ‪ :‬شروع‪ ،‬پﻴﻞ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ برخﻪ‬ ‫پاﻳﻠﻪ‪ :‬ﻧتﻴجﻪ‬ ‫پﻴﻴﻞ‪ :‬جﻴﻞ کﻮل‪ ،‬اﻣﻴﻞ کﻮل‬ ‫پاﻳﻤال‪ :‬ترپ‪+‬ﻮ ﻻﻧدې کﻮل‪ ،‬ﻟگدﻣال‬ ‫((ت))‬ ‫پاﻳ‪+‬ت‪ :‬پا‪4‬ﻴدوﻧکی‪ ،‬بﻘا‬ ‫تاړاک‪ :‬چﻮروچپاول‪ ،‬برﻳد‬ ‫پت‪ :‬ﻧاﻣﻮس‬ ‫تبرک‪ :‬برکت‪ ،‬درﻧاوی‪ ،‬احترام‬ ‫پتﻪ‪ :‬ادرس‬ ‫‪176‬‬

‫!ا!ﻮبﻰ‪ :‬ﻫ‪5‬ﻮاد‪ ،‬د اوس‪5‬دو ‪$‬اى‬ ‫تحﻘﻴق‪ :‬تتبع‪75' ،‬ﻧﻪ‪ ،‬رﻳسرچ‬ ‫!ﻮک‪5‬دل‪ :‬زرغﻮﻧ‪5‬دل‬ ‫تحﻘﻴﻘﻲ‪75' :‬ﻧﻴز‬ ‫تخﻠﻴق‪ :‬خﻠق کﻮل‪ ،‬اﻳجادول‪ ،‬اﻳجاد‪ ،‬ﻣﻨ‪%‬تﻪ !پ‪ :‬زخﻢ‬ ‫!پﻲ‪ :‬زخﻢ‬ ‫راوړل‬ ‫تخﻴﻞ‪ :‬خﻴال او تصﻮر‪ ،‬پﻪ ذﻫﻦ ک‪ 3‬د ﻳﻮ 'ﻴز !ﻴ＀‪ :‬ﻻﻧدې‪ ،‬پاﻳﻴﻦ‬ ‫!کﻨﻰ‪ :‬ترسﻴده‬ ‫اﻧ‪%‬ﻮر‬ ‫((ج))‬ ‫تراړ‪ :‬پر‪4‬شان‬ ‫جﻮت‪' :‬ر‪-‬ﻨد‪* ،‬کاره‪ ،‬ﻣعﻠﻮم‬ ‫ترﻫﻮر‪ :‬د (ت) پﻪ زور وارخطا‪ ،‬سراسﻴﻤﻪ‬ ‫جﻮت‪85‬ي‪ :‬ﻣعﻠﻮﻣ‪85‬ي‬ ‫ترور‪ :‬خاﻟﻪ‪ ،‬عﻤﻪ‬ ‫جﻮړ*ت‪ :‬ساختﻤان‪ ،‬ترکﻴب‬ ‫ترﻳﻮ‪ :‬ترش‬ ‫جﻼ‪ :‬ب‪5‬ﻞ‪ ،‬جدا‬ ‫تشبﻴﻪ‪ :‬ﻳﻮ شی د بﻞ پﻪ شان کﻮل‪ ،‬ورتﻪ‬ ‫تﻘﻮا‪ :‬ډار‪ ،‬ﻟﻪ گﻨاه ‪$‬ان ساتﻞ‪ ،‬پرﻫ‪5‬زگاري‬ ‫جﻮسﻪ‪ :‬شکﻞ‪ ،‬ﻗﻮاره‬ ‫تگﻼره‪ :‬طرزاﻟعﻤﻞ‪ ،‬پاﻟﻴسﻲ‬ ‫جﻮر‪ :‬ظﻠﻢ‪ ،‬زﻳاتﻲ‬ ‫تﻠپات‪ :3‬تﻞ ژوﻧدی‪ ،‬ﻫﻤ‪5‬شﻨی‪ ،‬ﻣدام‬ ‫جﻤال‪* :‬اﻳست‪* ،‬کﻼ‬ ‫تﻢ‪$ :‬ﻨ‪ ،6‬در‪4‬دل‬ ‫جﻮﻫر‪ :‬د ﻳﻮ چا او ﻳا ﻳﻮ شﻲ ذاتﻲ خصﻮصﻴت او‬ ‫تﻤﻪ (طﻤع)‪ :‬ﻫﻴﻠﻪ‪ ،‬اﻣ‪5‬د‪ ،‬ارزو‬ ‫‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴا چ‪ 3‬ﻫغﻪ تر ﻧﻮرو ب‪5‬ﻠﻮي‪ ،‬د شﻲ اصﻠﻲ‬ ‫تﻨدى‪ :‬پﻴشاﻧﻰ‬ ‫ﻣاده‬ ‫تﻨﻮع‪ :‬رﻗﻢ‪ ،‬ﻗسﻢ‪ ،‬ﻧﻮع‪ ،‬ﻣختﻠف‬ ‫جﻼوطﻦ‪ :‬ﻟﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد‪' ،‬خﻪ ﻟرې ک‪5‬دل‬ ‫اﻟتﻬاب‪ :‬پ‪7‬سﻮب‬ ‫جاوﻳدان‪ :‬ﻫﻤﻴشﻨﻰ‪ ،‬تﻠپات‪3‬‬ ‫تﻮاﻧﻤﻨد‪ :‬ﻗﻮي‪$ ،‬ﻮاکﻤﻨد‪ ،‬تﻮاﻧا‬ ‫جﻮ‪-‬ﻪ‪ :‬سﻴال‪ ،‬وړ‪ ،‬اﻣاده‪ ،‬ﻻﻳق‪ ،‬ﻣﻮزون‬ ‫تﻮپﻴر‪ :‬فرق‬ ‫ج‪7/‬ه‪ :‬جﻨ‪,‬‬ ‫تﻮحﻴد‪ :‬ﻳﻮواﻟی‪ ،‬وحداﻧﻴت‬ ‫جﻬت‪ :‬ﻟﻮرى‪ ،‬طرف‪ ،‬خﻮا‬ ‫تﻮکی‪ :‬ﻣاده‪ ،‬شی‪ ،‬جزء‪ ،‬برخﻪ‪ ،‬عﻨصر‬ ‫جﻼد‪ :‬ﻣاﻣﻮر کشتﻦ‪ ،‬سﻨ‪/‬دل‬ ‫ت‪7‬او‪ :‬اړﻳک‪ ( 3‬ت‪*7‬ت)‪ ،‬رابطﻪ‬ ‫جﻮﻧگ‪ :9‬چﻮچ‪ ᄁ‬شتر‬ ‫((ټ))‬ ‫((چ))‬ ‫!ﻴﻨ‪/‬ار‪ :‬تاکﻴد‪! ،‬ﻴﻨ‪5/‬دل‪ ،‬اصرار‬ ‫چ"ﻠﻲ‪ :‬کثافات‪ ،‬ﻣرداري‬ ‫!ﻮﻟﻨﻴز‪ :‬اجتﻤاعﻲ‬ ‫چ"ﻞ‪ :‬کثﻴف‪ ،‬ﻧاپاک‬ ‫!ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮال‪ :‬ﻫﻢ صﻨفﻴان‬ ‫چﻠﻨد‪ :‬چﻠﻦ‪ ،‬خﻮى‪ ،‬سﻠﻮک‪ ،‬ک‪7‬ه وړه‪ ،‬ت‪,‬‬ ‫!ﻮﻟ‪/‬ﻪ‪ :‬ﻣجﻤﻮعﻪ‬ ‫رات‪,‬‬ ‫!ﻮﻟ‪ :3/‬ﻣجﻤﻮع‪3‬‬ ‫چپاو‪ :‬ﻳرغﻞ‪ ،‬حﻤﻠﻪ‬ ‫!اکﻠﻰ‪ :‬غﻮره شﻮى‪ ،‬تعﻴﻦ شﻮى‪ ،‬ﻣعﻠﻮم شﻮى چﻮر‪ :‬تاﻻ‪ ،‬غﻞ‬ ‫‪177‬‬

‫چاپ‪5‬رﻳال‪ :‬ﻣحﻴط‬ ‫چار‪ :‬کار‬ ‫چارواکﻰ‪ :‬د واک او صﻼحﻴت خاوﻧد د چارو‬ ‫واکﻤﻦ‪ ،‬ﻣاﻣﻮر‪ ،‬د ﻣﻨصب '‪+‬تﻦ‬ ‫چﻤتﻮ‪ :‬اﻣاده‪ ،‬برابر‬ ‫چﻤتﻮاﻟﻰ‪ :‬اﻣاد‪-‬ﻲ‬ ‫((ځ))‬ ‫‪$‬ﻮړواﻟﻰ‪* :‬کتﻪ واﻟﻰ‪! ،‬ﻴ"ﻮاﻟﻰ‬ ‫‪$‬ﻴﻞ‪ :‬ﻧﻮع‪ ،‬ﻗسﻢ‬ ‫‪$‬ﻴﻠﻮﻧﻪ‪ :‬اﻧﻮاع‪ ،‬ﻗسﻤﻮﻧﻪ‬ ‫‪$‬ﻴرکتﻞ‪ :‬پﻪ غﻮر کتﻞ‪ ،‬دﻗت کﻮل‪ ،‬عﻤﻴق ﻧظر‬ ‫‪$‬ﻮاک‪ :‬ﻗﻮت‪ ،‬زور‬ ‫‪$‬ﻮاکﻤﻦ‪ :‬ﻗﻮي‪ ،‬د زور او ﻗﻮت خاوﻧد‬ ‫‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧﻪ‪$/‬اﻧ‪7/‬تﻴا‪ :‬خصﻮصﻴت‪ ،‬خاص واﻟﻰ‪،‬‬ ‫ﻳﻮ شﻰ چ‪ 3‬ﻟﻪ بﻞ شﻲ 'خﻪ ب‪5‬ﻞ وي‬ ‫‪$‬ﻼﻧد‪ :‬رو*ان‬ ‫((ح))‬ ‫حاجت‪ :‬ضرورت‪ ،‬اړتﻴا‬ ‫حال‪ :‬باطﻦ‬ ‫حد‪ :‬اﻧدازه‬ ‫حرﻳت‪ :‬ازادي‬ ‫حساس‪ :‬ارز*ت ﻟروﻧکی‪ ،‬د پام وړ‪ ،‬د چ"ک‬ ‫او ډ‪4‬ر ژر ﻣﻮﻧدﻟﻮ ‪$‬ﻮاک ﻫغﻪ 'ﻮک چ‪ 3‬ډ‪4‬ر ژر‬ ‫خپﻪ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫حسرت‪ :‬افسﻮس‪ ،‬ارﻣان‬ ‫حصار‪ :‬ﻗﻠعﻪ‪ ،‬د‪4‬ﻮال‬ ‫حﻤد‪ :‬د خدای ستاﻳﻨﻪ‬ ‫حﻴثﻴت‪! :‬ﻮﻟﻨﻴز ارز*ت او اعتبار چ‪ 3‬د ﻳﻮ چا د‬ ‫سر ﻟﻮړۍ او ﻧ‪5‬کﻨاﻣ‪ 9‬ﻻﻣﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬درﻧ‪+‬ت‬ ‫((خ))‬ ‫خاپﻮړې‪ :‬چارغاوک‬

‫خام‪ :‬اوم‪ ،‬اوﻣﻪ‪ ،‬ﻫغﻪ 'ﻴز چ‪ 3‬پﻮخ ﻧﻪ وي‪،‬‬ ‫ﻧارسﻴده‬ ‫خاﻣخا‪ :‬ﻫرو ﻣرو‬ ‫خاوﻧد‪ :‬صاحب‬ ‫خبرﻳال‪ :‬د تازه خبروﻧﻮ !ﻮﻟﻮوﻧکی او ﻟﻴکﻮﻧکی‬ ‫خبرې اترې‪ :‬ﻣحاوره‪ ،‬گفتگﻮ‬ ‫خشﻤ‪5‬دل‪ :‬ﻗﻬر‪4‬دل‪ ،‬غﻮسﻪ ک‪5‬دل‬ ‫خصﻮصﻴت‪$ :‬اﻧگ‪7‬ﻧﻪ‪ ،‬خاص واﻟی‬ ‫خط‪ :‬ﻟﻴک‬ ‫خطاء‪ :‬گﻨاه‪ ،‬وبال‬ ‫خﻤ‪5‬ر صﻨدل‪ :‬د ﻗﻨدﻫار پﻪ ﻟﻬجﻪ ﻳﻮ ﻗسﻢ ش‪5‬رﻳﻨﻲ‬ ‫ده‬ ‫خﻮاجﻪ‪ :‬خاوﻧد‪ ،‬بادار‬ ‫خﻮاخﻮږي‪ :‬ﻫﻤدردي‪ ،‬دﻟسﻮزي‪ ،‬غﻤشرﻳکﻲ‬ ‫خﻮار‪ :‬عاجز‪ ،‬کﻢ بخت‬ ‫خﻮسا‪ :‬ﻳﻮ شی چ‪ 3‬ډ‪4‬ر پات‪ 3‬شﻮی او ‪$‬ﻨ‪6‬ﻧی‬ ‫شﻮی وي (بﻮی ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ی وي) (وروست)‪ ،‬گﻨده‪،‬‬ ‫بدبﻮ‬ ‫خﻮﻟﻪ خﻮ‪$‬ﻮل‪ :‬اعتراف کردن‬ ‫خﻮﻟﻪ واچﻮﻟﻪ‪ :‬دﻫﻦ اﻧداخت‬ ‫خﻮﻧدي‪ :‬ﻣحفﻮظ‪ ،‬ساتﻞ شﻮی‬ ‫خﻮ‪+$‬ت‪ :‬حرکت‪ ،‬ﻧﻬضت‪ ،‬غﻮر‪$‬ﻨگ‬ ‫خﻮږ‪ :‬ش‪5‬رﻳﻦ‬ ‫خﻮږ‪ :‬درد‬ ‫خﻴر‪2/5* :‬ﻪ‬ ‫خ‪7‬وب‪ ،‬خ‪7‬وبﻮل‪ :‬ﻣﻮړ‪ ،‬س‪5‬راب‪ ،‬پ‪2‬ﻮل‪ ،‬اوبﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫اوبﻪ کﻮل‬ ‫خﻴال‪ :‬چرت‬ ‫خﻴرﻳﻪ‪ :‬خﻴر رسﻮوﻧکی‬ ‫((څ))‬ ‫‪178‬‬

‫'ا'کﻰ‪ :‬ﻗطره‬ ‫'ا'کﻲ 'ا'کﻲ‪ :‬ﻗطره‪ ،‬ﻗطره‬ ‫'ﻨ‪ :,‬اړخ‪ ،‬پﻬﻠﻮ‪ ،‬ﻟﻮرى‬ ‫'‪5‬رﻣﻪ‪' :‬ﻨ‪ ,‬تﻪ‪ ،‬خﻮاتﻪ‪ ،‬اړخ تﻪ‪ ،‬ﻧ‪8‬دې‬ ‫'ا*ت‪! :‬کﻨ‪ 9‬غرﻣﻪ‪ ،‬کچﻪ غرﻣﻪ‬ ‫'ارﻧﻪ‪ :‬تر ستر‪-‬ﻮ ﻻﻧدې ساتﻞ‪ ،‬ﻣراﻗبت‬ ‫'ﻮﻣره واﻟﻰ‪ :‬کﻤﻴت‪ ،‬اﻧدازه‬ ‫'رﻧ‪/‬ﻮاﻟﻰ‪ :‬کﻴفﻴت‬ ‫'‪75‬ﻧ‪ :3‬تحﻘﻴات‬ ‫'‪75‬ﻧﻴز‪ :‬تحﻘﻴﻘﻲ‬ ‫'‪+‬تﻦ‪ :‬خاوﻧد‪ ،‬صاحب‬ ‫'‪5‬ر‪ :‬ورتﻪ‪ ،‬غﻮﻧدې‪ ،‬ډول‬ ‫((د))‬ ‫دام‪ :‬د اﻟﻮتﻮﻧکﻮ د ﻧﻴﻮﻟﻮ وسﻴﻠﻪ‪ ،‬چﻞ وفرﻳب‬ ‫داﻣگاه‪ :‬ﻟﻮﻣﻪ ‪$‬ای‬ ‫داﻳرة اﻟﻤعارف‪ :‬د عﻠﻢ‪ ،‬ادب‪ ،‬ﻫﻨر‪ ،‬ورزش‬ ‫او ﻫغﻮی تﻪ ورتﻪ د ﻧﻮرو شﻴاﻧﻮ پﻪ اړه د بشپ‪7‬و‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ کتاب چ‪ 3‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ د اﻟفب‪ 3‬پﻪ سﻴستﻢ‬ ‫پ‪5‬ﻠ‪8‬ي (اﻧساﻳکﻠﻮ پﻴ‪6‬ﻳا)‬ ‫درستﻪ‪! :‬ﻮﻟﻪ‬ ‫درﻣﻞ‪ :‬دارو‬ ‫درﻣﻠتﻮن‪ :‬د دوا د خر'ﻮﻟﻮ ‪$‬ای‬ ‫درﻧاوی‪ :‬درﻧ‪+‬ت‪ ،‬ﻗدر‪ ،‬عزت‬ ‫درﻧﻮي‪ ،‬درﻧﻮل‪ :‬ﻗدر و عزت‬ ‫درﻳ‪ :#‬ﻣﻘام‪ ،‬ﻣﻨبر‪ ،‬ﻣﻮﻗف‬ ‫درﻳ‪ :#‬ﻣﻘام‪ ،‬تﻪ د در‪4‬دو ‪$‬ای‪ ،‬ﻣﻨبر‪ ،‬ﻣﻮﻗف‬ ‫دﻗت‪$ :‬ﻴرﻧﻪ‪ ،‬پاﻣﻠرﻧﻪ‪ ،‬تﻮجﻪ‬ ‫دﻧده‪ :‬وظﻴفﻪ‬ ‫دود‪ :‬رواج‬ ‫دود و دستﻮر‪ :‬رسﻢ و رواج‬ ‫دودﻳز‪ :‬رواجﻲ‬ ‫‪179‬‬

‫دور‪ :‬زﻣاﻧﻪ‪ ،‬دوران‬ ‫((ذ))‬ ‫ذات‪ :‬اصﻞ‪ ،‬ﻣاﻫﻴت‪ ،‬وجﻮد‬ ‫ذاتﻲ‪ :‬اصﻠﻲ‪ ،‬خپﻞ‪ ،‬شخصﻲ‬ ‫ذﻟﻴﻞ‪ :‬خﻮارو زار‪ ،‬ډ‪4‬ر ضعﻴفﻪ‬ ‫ذﻫﻨﻴت‪ :‬د تفکر‪ ،‬ﻟﻴد ﻳا ﻗضاوت ﻳﻮ ډول‬ ‫ذوق‪ :‬خﻮ*ﻪ‪ ،‬شﻮق‪ ،‬طبع‬ ‫((ر))‬ ‫راز‪ :‬پ"ﻪ خبره‪ ،‬سر‬ ‫راشﻪ درشﻪ‪ :‬تگ راتگ‬ ‫راضﻲ‪ :‬خﻮښ‬ ‫رب‪7‬ه‪ :‬ستﻮﻧزه‬ ‫رجﻮع‪ :‬ورگر‪5$‬دل‬ ‫رحﻤت‪ :‬زړه سﻮی او ﻣﻬرباﻧﻲ‬ ‫رختﻮﻧﻪ‪ :‬ﻟباس‪ ،‬جاﻣ‪3‬‬ ‫رزﻣﻲ‪ :‬جﻨگﻲ‪ ،‬حربﻲ‬ ‫رغاوﻧﻪ‪ :‬جﻮړوﻧﻪ‪ ،‬ابادوﻧﻪ‬ ‫رعﻴت‪ :‬د ﻳﻮې خاورې !ﻮل وگ‪7‬ي چ‪ 3‬د ﻳﻮ‬ ‫حکﻮﻣت تابع وي‬ ‫رغﻨده‪ :‬سﻢ‪ ،‬روغ‬ ‫رکﻦ‪ :‬جز‬ ‫روزل‪ :‬تربﻴﻪ کﻮل‪ ،‬پاﻟﻞ‬ ‫روغ‪ :‬جﻮړ‪ ،‬صحت‬ ‫روغب‪ :7‬احﻮال پرسﻲ‬ ‫روغتﻮن‪ :‬شفاخاﻧﻪ‬ ‫روغتﻴا‪ :‬تﻨدرستﻲ‬ ‫روﻣان‪ :‬خﻴال‪ ،‬ﻧثري داستان چ‪ 3‬پ‪+5‬ﻮ ﻳ‪ 3‬د‬ ‫اﻧسان ﻟﻪ ژوﻧد 'خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخست‪ 3‬وي‬ ‫رو!‪ :9‬ډوډۍ‪ ،‬ﻣ‪7‬ۍ‬ ‫رو*ان‪ :‬روشﻦ‬ ‫رو*اﻧﻮل‪ :‬روشﻦ کردن‬

‫ژاﻧر‪ :‬ژاﻧر فراﻧسﻮي کﻠﻤﻪ ده د ادبﻲ او ﻫﻨري‬ ‫رو*اﻧﻴان‪ :‬د رو*ان ﻣرﻳدان او پﻴروان‬ ‫اثروﻧﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې ب‪2‬ﻪ‬ ‫ر!ﻠی‪ :‬ش‪7‬ﻟی‪ ،‬تﻬدﻳد شﻮی‬ ‫ژباړل‪ :‬ترجﻤﻪ کﻮل‬ ‫ر*تﻨﻮﻟﻲ‪ :‬راستکاري‪ ،‬صداﻗت‬ ‫ژباړه‪ :‬ترجﻤﻪ‬ ‫ر*تﻴﻨﻮﻟ‪ :9‬صداﻗت‬ ‫ژغﻮرل‪ :‬ﻧجات دادن‬ ‫ر*تﻴﻨﻲ‪ :‬واﻗعﻲ‬ ‫ر‪4‬بﻲ‪ ،‬ر‪4‬بﻞ‪ :‬ﻟﻮکﻮل‪ ،‬غﻮ'ﻮل‪ ،‬پرې کﻮل‪ ،‬ژغﻮرل‪ :‬ساتﻞ‬ ‫ژﻣﻨﻪ‪ :‬وعده‬ ‫دروکردن‬ ‫ژﻣﻨﻪ‪ :‬وعده‬ ‫((ز))‬ ‫ژوبﻠﻪ‪ :‬جﻨگ جگ‪7‬ه‪ ،‬زخﻢ‪! ،‬پ‬ ‫ز ړور‪ :‬د ﻻور‬ ‫ژوﻧدود ‪ :‬کﻠتﻮر‪ ،‬دود او دستﻮر‬ ‫زار‪4‬دل‪ :‬ﻗرباﻧ‪5‬دل‬ ‫ژوي‪ :‬ساک)‪ ،‬ذﻳروح‬ ‫زاﻧگﻮ‪ :‬گﻬﻮاره‬ ‫((س))‬ ‫‪$‬پﻞ‪ :‬اذﻳت کﻮل‬ ‫ساوتﻴگا‪ :‬خستﻪ‬ ‫زده ک‪7‬ه‪ :‬تعﻠﻴﻢ‪ ،‬اﻣﻮزش‬ ‫ساری‪ :‬ﻫﻤتا‪ ،‬ﻣاﻧﻨد‪ ،‬ﻣثال‬ ‫زغﻤﻞ‪ :‬تحﻤﻞ کﻮل‬ ‫زﻻل‪ :‬صاف او شفاف‪ ،‬ر‪ ،31‬پاک‪ 3‬او خﻮږې ساﻟﻮ وږﻣﻪ‪ :‬ﻧسﻴﻢ رﻳگستان ( د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی‬ ‫اثر دی چ‪ 3‬پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ﻧشتﻪ)‬ ‫اوبﻪ‬ ‫سپار*تﻨﻪ‪ :‬سفارش‪ ،‬تاکﻴد او !ﻴﻨگار‬ ‫زوال‪ :‬ﻟﻪ برﻣﻪ ﻟﻮ‪4‬دل ﻳا غﻮر‪5$‬دل‬ ‫سپ‪7‬ل‪ :‬پﻪ دﻗت سره جدا کﻮل‪ ،‬ﻣجزا ساختﻦ‬ ‫زوک‪7‬ه‪ :‬پﻴداﻳش‪ ،‬تﻮﻟد‪ ،‬ز‪484‬دﻧﻪ‬ ‫سپ‪(5‬ﻠی‪ :‬پاک‬ ‫زوږ‪ :‬شﻮر‪ ،‬غاﻟﻤغال‬ ‫ستاﻳﻨﻪ‪ :‬صفت‪ ،‬ستاﻳش‬ ‫زړه بدی‪ :‬خپگان‬ ‫ستاﻳﻞ‪ :‬صفت کﻮل‬ ‫زړه سﻮی‪ :‬دﻟسﻮزي‪ ،‬ترحﻢ‬ ‫ستاﻳﻨﻪ‪ :‬صفت‬ ‫زړې جاﻣ‪ :3‬ﻟباس کﻬﻨﻪ‬ ‫ستره‪ :‬ﻟﻮﻳﻪ‪ ،‬غ"ﻪ‬ ‫زړ*ت‪ :‬پﻴري‬ ‫ستﻮﻧزه‪ :‬رب‪7‬ه‪ ،‬ﻣشکﻞ‬ ‫زﻳاتره‪ :‬اکثره‪ ،‬زﻳاده‬ ‫سجع‪ :‬پﻪ ﻧثر ک‪ 3‬ﻫﻢ آﻫﻨگی‬ ‫زﻳار‪ :‬کﻮ*)‪ ،‬ﻫ(ﻪ‪ ،‬زحﻤت‬ ‫سر ﻟﻴک‪ :‬عﻨﻮان‬ ‫زﻳارک)‪ :‬زحﻤت کش‬ ‫سر *ﻮوﻧکی‪ :‬سرﻣعﻠﻢ‬ ‫زﻳاﻧﻤﻦ‪ :‬تاواﻧﻲ‬ ‫سکﻮن‪ :‬ارام در‪4‬دﻧﻪ‪ ،‬چﻮپتﻴا‬ ‫ز‪4‬رﻣﻪ‪ :‬سپﻤا‪ ،‬پاسره‪ ،‬ساتﻞ شﻮی‬ ‫سﻠسﻠﻪ‪ :‬ﻟ‪7‬ۍ‬ ‫ز‪4‬رﻣ‪ :3‬ذخﻴرې‬ ‫سﻤبال‪ :‬بسﻴج‪ ،‬پﻪ ﻫرشﻲ پﻮره‬ ‫زﻳﻮر‪ :‬گا‪1‬ﻪ‬ ‫سﻤﻪ‪ ،‬سﻤا‪ :‬سﻢ‪ ،‬اصﻼح‪ ،‬درست‬ ‫((ژ))‬ ‫‪180‬‬

‫سﻨتی‪ :‬ﻟﻪ پخﻮا 'خﻪ دود شﻮی‪ ،‬پخﻮاﻧ‪ 9‬رﻳ‪+‬ﻪ‬ ‫ﻟري‪.‬‬ ‫سﻮکاﻟﻲ‪ :‬اراﻣﻲ‬ ‫س"ﻪ‪ :‬ب‪5‬خ‪ ،‬تﻬداب‬ ‫سﻴال‪ ،‬ساری‪ :‬ﻣاﻧﻨد‪ ،‬ﻣثﻞ‪ ،‬ورتﻪ س‪7‬ی‪ ،‬رﻗﻴب‬ ‫سﻴاﻟﻲ‪ :‬ﻟﻮبﻪ‪ ،‬ﻣسابﻘﻪ‬ ‫س‪5‬ﻼﻧﻲ‪ :‬گر‪$‬ﻨدوی‪ ،‬سﻴاح‪ ،‬سﻴﻞ کﻮوﻧکی‬ ‫((ښ))‬ ‫*کﻼوې‪ :‬زﻳباﻳﻲ‪* ،‬اﻳستﻮﻧﻪ‬ ‫*ﻮوﻧکﻰ‪ :‬ﻣعﻠﻢ‪ ،‬استاد‪ ،‬اﻣﻮز‪-‬ار‬ ‫*کﻼ‪ :‬حسﻦ‬ ‫*کﻠﻰ‪ :‬حسﻴﻦ‪ ،‬خﻮبصﻮرت‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ﻰ‪ :‬ﻣکتب‬ ‫*ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ‪ :‬تعﻠﻴﻢ‪ ،‬و تربﻴﻪ‬ ‫*ﻪ راغﻠﻰ‪ :‬پذﻳراﻳﻲ‬ ‫*‪2/5‬ﻪ‪ :‬احسان‪ ،‬ﻧﻴکﻲ‪ ،‬خﻮبﻲ‬ ‫*ک‪5‬ﻞ‪ :‬ﻧ‪+‬تﻰ‬ ‫*ک‪5‬ﻠ‪5‬دل‪ :‬ﻧ‪+‬تﻞ‬ ‫*ﻨدي‪ :‬ﻗرباﻧﻮي‬ ‫*ادي‪ :‬خﻮشحاﻟﻲ‬ ‫*ادي‪ :‬خﻮشحاﻟﻲ‬ ‫((ش))‬ ‫شان‪ :‬طﻮر‪ ،‬ﻣاﻧﻨد‬ ‫شاوخﻮا‪ :‬گرداگرد‬ ‫شتﻤﻦ‪ :‬ب‪6‬ای‪ ،‬د ﻣال او شتﻮ خاوﻧد‬ ‫شتﻤﻨﻲ‪ :‬ثروت‪ ،‬داراﻳﻲ‪ ،‬ﻣال و دوﻟت‬ ‫شخ‪7‬ه‪ :‬جﻨجال‪ ،‬کشاﻟﻪ‬ ‫شرﻳعت‪ :‬طرﻳﻘﻪ‪ ،‬ﻻر‬ ‫شفاﻫﻲ‪ :‬پﻪ خﻮﻟﻪ وﻳﻞ‪ ،‬د خﻮﻟ‪ 3‬پﻪ ﻳادو‪ ،‬د‬ ‫خﻮﻟ‪ 3‬خبرې‬ ‫شفﻘت‪ :‬ﻣﻬرباﻧﻲ‪ ،‬زړه سﻮی‬ ‫‪181‬‬

‫شکرې‪ :‬خﻮاږه شﻴان‪ ،‬بﻮره‬ ‫شﻬاﻣت‪ :‬زړورتﻴا‬ ‫شﻬکار‪ :‬ډ‪4‬ر *ﻪ‪ ،‬ﻟﻮړ او عاﻟﻲ‬ ‫شﻮﻧتﻴا‪ :‬اﻣکان‬ ‫شﻮﻧ‪6‬ه‪ ،‬شﻮﻧ‪6‬ې‪ :‬ﻟب‪ ،‬ﻟبان‬ ‫شﻮﻧی‪ :‬ک‪5‬دوﻧی‪ ،‬ک‪5‬دوﻧکی‬ ‫ش‪5‬بﻪ‪ :‬ﻟحظﻪ‪ ،‬دم‬ ‫((ص))‬ ‫صادق‪ :‬ﻟﻮړ‪ ،‬ر*تﻮﻧی‬ ‫صداﻗت‪ :‬ر*تﻮﻧﻮﻟﻲ‬ ‫صدرۍ‪ :‬واسک＀ (پﻪ ﻗﻨدﻫار ک‪ 3‬واسک＀ تﻪ‬ ‫صدرۍ واﻳﻲ)‬ ‫صراحت‪' :‬رگﻨدتﻴا‬ ‫صرف‪ :‬ﻳﻮازې‪ ،‬تش‬ ‫صرفﻪ‪ :‬سپﻤا و گ"ﻪ‬ ‫صﻨعت‪ :‬جﻮړ‪4‬دل‪ ،‬ساز‪4‬دل‪ ،‬جﻮړشﻮي شﻴان‬ ‫صﻨﻢ‪ :‬بت‪ ،‬د ﻣعشﻮق پﻪ ﻣعﻨا ﻫﻢ کارول شﻮی‪.‬‬ ‫صﻮرت‪ :‬پﻴکر و ﻧﻘش‬ ‫صﻮفﻲ‪ :‬پاک ﻧفس‪ ،‬د تصﻮف د طرﻳﻘت پﻴرو‬ ‫((ط))‬ ‫طرﻳﻘت‪ :‬ﻻره‪ ،‬د ﻧفس د تزکﻴ‪ 3‬ﻟﻪ ﻻرې د‬ ‫حﻘﻴﻘت د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ سﻠﻮک‪ ،‬ﻣسﻠک‬ ‫طﻨز‪ :‬پﻪ شعر ﻳا ﻧثر د ادبﻲ بﻴان ﻻرچ‪ 3‬پک‪3‬‬ ‫فردي او !ﻮﻟﻨﻴز عﻴبﻮﻧﻪ او ﻧ‪5‬ﻤگ‪7‬تﻴاوې پﻪ‬ ‫خﻨدووﻧکﻲ ډول برس‪5‬ره ک‪85‬ي ﻣﻮخﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫دبشري چﻠﻦ سﻤﻮل دي‪.‬‬ ‫((ظ))‬ ‫ظﻠﻤت‪ :‬تﻴاره‬ ‫((ع))‬ ‫عابد ‪ :‬پرﻫ‪5‬زگار‪ ،‬ﻣتﻘﻲ‪ ،‬تﻘﻮا دار‬

‫عارض‪ :‬عرض کﻮوﻧکی‪ ،‬شکاﻳت کﻮوﻧکی‬ ‫عارضﻲ‪ :‬غﻴر اساسﻲ‪ ،‬فرعﻲ‬ ‫عارف‪ :‬د خدای پ‪5‬ژﻧدوﻧکی‪ ،‬پﻮه‪ ،‬ﻫﻮ*ﻴار‬ ‫عاصﻲ‪ :‬گﻨﻬگار‬ ‫عاطفﻪ‪ :‬زړه سﻮی‬ ‫عاﻗبت‪ :‬پای‪ ،‬اخر‬ ‫عاﻟﻲ‪ :‬ﻟﻮړ‪ ،‬شرﻳف‪ ،‬ﻣحترم‬ ‫عدل و داد‪ :‬عدل و سخاوت‬ ‫عرف‪ :‬رسﻢ و رواج‪ ،‬عﻨعﻨﻪ‬ ‫عرفان‪ :‬پﻮﻫﻪ‬ ‫عﻮاطف‪ :‬احساسات‪ ،‬جذب‪ ،3‬وﻟﻮﻟ‪3‬‬ ‫((غ))‬ ‫غبرگ‪ :‬ور تاوول‬ ‫غبرگﻮن‪$ :‬ﻮاب‪ ،‬عکس اﻟعﻤﻞ‪ ،‬غبرگ‬ ‫ورتاوول‬ ‫غچ‪ :‬اﻧتﻘام‬ ‫غرور‪ :‬ﻟﻮﻳﻲ‬ ‫غﻠﻴﻤان‪ :‬د*ﻤﻨان‬ ‫غﻨدﻧﻪ‪ :‬بد وﻳﻞ‪ ،‬غﻨدل‬ ‫غﻮر‪ :‬تاکﻴد‪ ،‬دﻗت‬ ‫غﻮر‪$‬ﻨگ‪ :‬ﻧﻬضت‪ ،‬حرکت‬ ‫غﻮسﻪ‪ :‬ﻗﻬر‬ ‫غ‪7‬ﻣب‪5‬ده‪ :‬عر عر ﻣﻴکرد‪ ،‬غر زدن‬ ‫غﻴرواجب‪ :‬غﻴر ﻻزم‬ ‫((ف))‬ ‫فراق‪ :‬جداﻳﻲ‬ ‫فصاحت‪ :‬د وﻳﻨا رواﻧﻲ او 'رگﻨدتﻴا‬ ‫فضﻞ‪ :‬پﻪ پﻮﻫ‪ ،3‬اخﻼﻗﻮ او ﻫﻨر ک‪ 3‬غﻮره واﻟی‪،‬‬ ‫ﻟطف‪ ،‬پام‬ ‫فطرت‪ :‬ذاتﻲ ‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوې‪ ،‬پﻴداﻳ‪+‬ت‬ ‫فﻘﻴر‪ :‬ب‪5‬ﻮزﻟی‪ ،‬ساﻟک‬

‫فﻠک‪ :‬اسﻤان‬ ‫فﻮرم‪ :‬شکﻞ‬ ‫فرﻫﻨگ‪ :‬د دود او دستﻮر فکر او د ژوﻧد د‬ ‫ﻻرې پ‪5‬چﻠ‪! 3‬ﻮﻟگﻪ (ﻣجﻤﻮعﻪ) چ‪ 3‬د وﻟسﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ تارﻳخﻲ بﻬﻴر ک‪ 3‬تجربﻪ شﻮي او ﻧﻮرو ﻧسﻠﻮﻧﻮ‬ ‫تﻪ د ﻟ‪85‬دﻧ‪ 3‬وړوی‪.‬‬ ‫((ق))‬ ‫ﻗابﻞ‪ :‬ﻣﻨﻮﻧکی‬ ‫ﻗاتﻞ‪ :‬وژوﻧکی‬ ‫ﻗاچاق‪ :‬د ﻳﻮ شﻲ ﻧاﻗاﻧﻮﻧﻪ وړل‬ ‫ﻗاصر‪ :‬ﻗصﻮره‪ ،‬ﻟ"ﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴا‪ ،‬عﻴب‬ ‫ﻗاﻟب‪ :‬چﻮکاټ‬ ‫ﻗاﻣﻮس‪ :‬سﻴﻨد (د ﻳﻮې ژب‪ 3‬د ﻟغاتﻮ کتاب)‬ ‫ﻗاﻧﻮن‪ :‬ﻻره‬ ‫ﻗد‪ :‬وﻧﻪ‬ ‫ﻗدر‪ :‬ﻗدر‪ ،‬پت‬ ‫ﻗدرت‪ :‬وس‪ ،‬واک‬ ‫ﻗدﻳﻢ‪ :‬پخﻮاﻧی‬ ‫ﻗصاص‪ :‬ﻫﻢ ﻣثﻠﻪ سزا ورکﻮل‬ ‫ﻗﻮم‪! :‬بر‬ ‫ﻗﻮي‪ :‬زورور‬ ‫ﻗﻴاﻣت‪ :‬ﻣحشر‪ ،‬وروست‪ ،9‬ﻟﻪ ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬وروستﻪ د‬ ‫راپﻮرتﻪ ک‪5‬دو ورځ‪.‬‬ ‫ﻗﻴﻤت‪ :‬بﻴﻪ‬ ‫((ک))‬ ‫کابﻴﻨﻪ‪ :‬کابﻴﻨﻪ (د وزﻳراﻧﻮ شﻮرا)‬ ‫کار‪ :‬چار‬ ‫کارﻧاﻣ‪ :3‬ﻟﻮړ کاروﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻬﻢ کاروﻧﻪ‬ ‫کارول‪ :‬استعﻤاﻟﻮل‬ ‫کاشک‪ :3‬ارﻣان‪ ،‬افسﻮس‬ ‫‪182‬‬

‫کاکا‪ :‬تره (د پﻼر ورور)‬ ‫کاﻣﻞ‪ :‬بشپ‪7‬‬ ‫کاﻧﻮن‪! :‬ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫کبرجﻦ‪ :‬ﻣتکبر‪ ،‬ﻣغرور‬ ‫کتابتﻮن‪ :‬کتابخاﻧﻪ‬ ‫کچﻪ‪ :‬اﻧدازه‬ ‫کرکتر‪ :‬ﻫغﻪ شخص ﻳا ﻟﻮبغاړی چ‪ 3‬د کﻴس‪3‬‬ ‫ﻟﻴکﻮال ﻳ‪ 3‬د پ‪+5‬ﻮ د بﻬﻴر پرﻣخ بﻴﻮﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫!اکﻲ‬ ‫کرکﻪ‪ :‬ﻧفرت‪ ،‬ﻟرې واﻟی‬ ‫کرم‪ :‬ورک‪7‬ه‪ ،‬بخ‪+‬ﻨﻪ‬ ‫کره‪ :‬پﻮره‪ ،‬خاﻟص‪ ،‬صاف‬ ‫کره کتﻨﻪ‪ :‬ﻧﻘد‪ ،‬اﻧتﻘاد‬ ‫کرﻫﻨﻪ‪ :‬زراعت‬ ‫کروړ‪ :‬ﻣحکﻢ‬ ‫کشف‪ :‬ﻟﻮ'ﻮﻧﻪ‬ ‫کﻼم‪ :‬خبره‬ ‫کﻠﻪ‪' :‬ﻪ وخت‬ ‫کﻠﻴﻮاﻟﻲ‪ :‬دﻫاتﻰ‬ ‫کﻠی‪ :‬ﻗرﻳﻪ‪ ،‬ده‬ ‫کﻠﻴات‪ :‬ﻣجﻤﻮعﻪ‪ ،‬د ﻳﻮشاعر ﻳا ﻟﻴکﻮال د ﻟﻴکﻨﻮ‬ ‫ﻣجﻤﻮعﻪ‬ ‫کﻠﻴﻮال‪ :‬دﻫاتﻲ‬ ‫کﻤ‪65‬ي‪ :‬د ډراﻣ‪ 3‬ﻳﻮه برخﻪ ده (خﻨدﻧ‪)9‬‬ ‫کﻨاﻳﻪ‪ :‬پ‪5‬چﻮﻣی‪ ،‬زوﻧگﻪ‪ ،‬پ"ﻪ خبره چ‪ 3‬د !اکﻠ‪3‬‬ ‫او خاص‪ 3‬ﻣعﻨا ﻟپاره کارول ک‪85‬ي‬ ‫کﻨ‪6‬ه‪ :‬تﻠﻪ‪ ،‬ترازو‪ ،‬ترازو خﻮرد‬ ‫کﻨ‪6‬واﻟﻪ‪/‬کﻨ‪6‬واﻟ‪ :3‬و‪4‬راﻧﻪ‪ ،‬خرابﻪ‬ ‫کﻮثر‪ :‬د جﻨت ﻳﻮه چﻴﻨﻪ‬ ‫کﻮچﻨی‪( :‬طفﻞ) خﻮرد‬ ‫کﻮرﻧ‪ :9‬خاﻧدان اﻫﻞ بﻴت‪ ،‬فاﻣﻴﻞ‬ ‫‪183‬‬

‫کﻮش‪5‬ر‪ :‬پتری‪ ،‬پ‪5‬ﻮﻧد‬ ‫کﻮﻣﻴکﻪ‪ :‬خﻨدﻧ‪9‬‬ ‫ک＀ ﻣ＀‪ :‬عﻴﻨاً‬ ‫ک(ﻮړه‪ :‬خرﻳطﻪ‬ ‫ک‪7‬ﻧﻼره‪ :‬پروگرام‪ ،‬دستﻮراﻟعﻤﻞ‪ ،‬خط ﻣش‪3‬‬ ‫ک‪7‬ﻧﻪ‪ :‬عﻤﻞ‪ ،‬کردار‬ ‫ک‪8‬ﻟ‪5‬چﻮﻧﻪ‪ :‬کج گرد‪4‬شﻲ‪ ،‬گﻮﻻﻳﻲ‪ ،‬پ‪5‬چﻮﻣﻲ‬ ‫ک‪+‬ﻞ‪ :‬کشﻴدن‪ ،‬خارج کردن‪ ،‬ﻧﻮشتﻦ‪ ،‬ﻧﻘاشﻲ‬ ‫کردن‬ ‫گاﻟﻞ‪ :‬برداشت کردن‪ ،‬تحﻤﻞ کردن‪ ،‬زغﻤﻞ‪،‬‬ ‫ک‪+‬ﻞ‪.‬‬ ‫((ګ))‬ ‫گام‪ :‬ﻗدم‪ ،‬ﻣسافﻪ بﻴﻦ دو ﻗدم‬ ‫گاﻧده‪ :‬آﻳﻨده‬ ‫گاوﻧ‪ :6‬د کﻮر او کﻠﻲ شاوخﻮا‬ ‫گاوﻧ‪6‬ی‪ :‬ﻫﻤساﻳﻪ‪ ،‬ﻫﻤجﻮار‬ ‫گا‪1‬ﻪ‪ :‬پسﻮل‪ ،‬زﻳﻮر‬ ‫گدا‪ :‬فﻘﻴر‬ ‫گران‪ :‬ﻣشکﻞ‪ ،‬ﻗﻴﻤتدار‬ ‫گراﻧ‪+‬ت‪ :‬عزﻳز بﻮدن‪ ،‬ﻗﻴﻤتﻲ‪ ،‬اشکال‬ ‫گرداب‪ :‬گرداو‬ ‫گروپ‪ :‬ډﻟﻪ‬ ‫گر‪$‬ﻨدوی‪ :‬سﻴاح‪ ،‬سﻴار‬ ‫گﻬﻴ‪ :#‬صبح‪ ،‬سحر‬ ‫گﻮاښ‪ :‬اخطار‪ ،‬تﻬدﻳد‪ /‬جدا کردن از جﻨگ‬ ‫گﻮر‪ :‬ﻣ‪7‬ستﻮن‪ ،‬ﻗبر‬ ‫گﻮگﻞ‪ :‬صﻨدوق سﻴﻨﻪ‬ ‫گﻮﻣارل‪ :‬تعﻴﻴﻦ کردن‬ ‫گﻮﻧد‪ :‬حزب‪ ،‬جﻨبﻪ‪ ،‬ډﻟﻪ‬ ‫گﻮﻧدې‪ :‬شاﻳد‪ ،‬بﻪ احتﻤال‬ ‫گﻮﻫر‪ :‬ﻣرغﻠره‬

‫گ"ﻮر‪ :‬ارز*ﻤﻦ‪ ،‬ﻣفﻴد‪ ،‬فاﻳده ﻣﻨد‬ ‫گ‪ :6‬شرﻳک‬ ‫گ‪6‬ون‪ :‬اشتراک‬ ‫گ‪6‬وډ‪ :‬ب‪ 3‬ترتﻴب و ب‪ 3‬ﻧظﻢ‬ ‫گ‪ :0‬ډ‪4‬ر‪ ،‬زﻳات‪ ،‬اﻧبﻮه‪ ،‬غﻠﻮ‬ ‫گ‪2‬ﻞ‪ :‬شﻤردن‪ ،‬ﻗﻴاس کردن ﻳا پﻨداشتﻦ‬ ‫گ‪2‬ﻪ‪ :‬شﻤاره‬ ‫گ‪2‬ﻪ گﻮ‪1‬ﻪ‪ :‬اﻧبﻮه‪ ،‬خﻠق‪ ،‬ازدحام‬ ‫گ‪65‬ه‪ :‬شکﻢ‬ ‫((ل))‬ ‫ﻻر*ﻮد‪ :‬رﻫﻨﻤا‬ ‫ﻻرې چارې‪ :‬د کاروﻧﻮ د سرتﻪ رسﻮﻟﻮ طرﻳﻘﻪ او‬ ‫وسﻴﻠﻪ‬ ‫ﻻس اچﻮل‪ :‬دست اﻧداختﻦ‬ ‫ﻻس ک‪+‬ﻠ‪ 3‬ﻧسخﻪ‪ :‬خطﻲ ﻧسخﻪ‬ ‫ﻻسﻮﻧدی‪ :‬سﻨد‪ ،‬ثبﻮت‬ ‫ﻻﻣﻞ‪ :‬عﻠت‪ ،‬سبب‬ ‫ﻟرغﻮﻧی‪ :‬پخﻮاﻧی‬ ‫ﻟگﻮل‪ :‬ﻟگ‪+‬ت‪ ،‬ﻣصرفﻮل‪ ،‬ﻣصرف‬ ‫ﻟﻤسﻮن‪ :‬تحرﻳک‪ ،‬پاروﻧﻪ‪ ،‬تحرﻳکﻮل‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪ :‬اختصار‪ ،‬ﻟﻨ‪6‬ون‬ ‫ﻟﻮری‪ :‬طرف‪ ،‬خﻮا‬ ‫ﻟﻮست‪ :‬درس‬ ‫ﻟﻮستی‪ :‬د زده ک‪7‬ې خاوﻧد‬ ‫ﻟﻮﻧﻞ‪ :‬پاشﻞ‬ ‫ﻟﻮړ‪ :‬جگ‬ ‫ﻟ&‪ :‬برﻫﻨﻪ‬ ‫ﻟ‪ :7‬سﻠسﻠﻪ‬ ‫ﻟ‪ :7‬جرﻳان‬ ‫ﻟ‪7‬ﻟﻴک‪ :‬فﻬرست‬ ‫ﻟﻴکدود‪ :‬د ﻟﻴکﻠﻮ طرز ﻳا طرﻳﻘﻪ‬

‫ﻟﻴکﻨ‪ :3‬ﻧﻮشت‪ ،3‬آثار‬ ‫ﻟﻴکﻪ‪ :‬کر*ﻪ‪ ،‬ﻗطار‪ ،‬ﻟﻴﻦ‬ ‫ﻟ‪5‬ﻮاﻟتﻴا‪ :‬ډ‪4‬ره ﻣﻴﻨﻪ او عﻼﻗﻪ‬ ‫ﻟ‪85‬د‪ :‬اﻧتﻘاﻟﻮل‬ ‫((م))‬ ‫ﻣباﻟغﻪ‪ :‬ﻟﻪ اﻧدازې او حد زﻳات‬ ‫ﻣترادف‪ :‬ﻳﻮشان‪ ،‬ﻫﻢ ﻣعﻨا ﻟغات چ‪ 3‬شکﻞ‬ ‫ﻣختﻠف او ﻣعﻨا ﻳ‪ 3‬ﻳﻮه وي‬ ‫ﻣجاز‪ :‬د (م) پﻪ پ‪ ،)5‬روا‪ ،‬جاﻳز‬ ‫ﻣجاز‪ :‬د (م) پﻪ زور ﻟﻪ خپﻠ‪ 3‬ﻣعﻨا پرتﻪ ﻳﻮه کﻠﻤﻪ‬ ‫پﻪ بﻠﻪ ﻣعﻨا کارول‬ ‫ﻣخک)‪ :‬پﻴشرو‬ ‫ﻣخک‪ :3‬پﻴش‪ ،‬سابق‪ ،‬ﻗبﻞ‬ ‫ﻣخﻪ ک‪7‬ه‪ :‬روى آورد‬ ‫ﻣخﻪ *ﻪ‪ :‬وداع‪ ،‬خدا حافظﻲ‬ ‫ﻣخﻴﻨﻪ‪ :‬سابﻘﻪ‬ ‫ﻣرستﻪ‪ :‬تعاون‪ ،‬اﻣداد‪ ،‬کﻮﻣک‬ ‫ﻣرستﻴال‪ :‬ﻣعاون‬ ‫ﻣرکﻪ‪ :‬ﻣجﻠس‪ ،‬ﻣذاکره‬ ‫ﻣﻮسکا‪ :‬خﻨدا‪ ،‬تبسﻢ‬ ‫ﻣشران‪ :‬کﻼن ساﻻن‪ ،‬بزرگان‪ ،‬ﻣﻮ سفﻴدان‬ ‫ﻣشرتابﻪ‪ :‬ﻣشرتﻮب‬ ‫ﻣشغﻮل‪ :‬بﻮخت‪ ،‬ﻣصروف‬ ‫ﻣعاصر‪ :‬اوسﻨی‪ ،‬ﻫﻢ عصر‪ ،‬اوسﻤﻬال‬ ‫ﻣعتاد‪ :‬روږدی‪ ،‬عﻤﻠﻲ‪ ،‬پﻪ ﻧشﻪ اختﻪ‬ ‫ﻣعﻤار‪ :‬جﻮړووﻧکی‬ ‫ﻣﻞ‪ :‬ﻣﻠگری‪ ،‬ﻫﻤراه‬ ‫ُﻣﻨاجات‪ :‬د ﻣﻴﻢ پﻪ پ‪ ،)5‬دعاء اﻟتجا‪ ،‬ﻫغﻪ بﻴان‬ ‫چ‪ 3‬خدای تﻪ پک‪ 3‬زارۍ شﻮې وي‬ ‫ﻣﻨت‪ :‬احسان‬ ‫ﻣﻨگ‪ :‬ﻣﻘدار و اﻧدازه در عﻤر و جﻨس‬ ‫‪184‬‬

‫ﻣﻨگﻮل‪ :‬پﻨج‪ ᄁ‬دست‬ ‫ﻣﻨﻨﻪ‪ :‬شکرﻳﻪ‪ ،‬تشکر‬ ‫ﻣﻨ‪%‬ﻨی‪ :‬ﻣتﻮسط‪ ،‬د ﻣﻨ‪#‬‬ ‫ﻣﻬاجﻢ‪ :‬حﻤﻠﻪ کﻮوﻧکی‪ ،‬ت‪5‬ری کﻮوﻧکی‬ ‫ﻣﻬال‪ :‬وخت‬ ‫ﻣﻬجﻮر ﻣﻬاجرت‪ :‬پرد‪4‬س‪ ،‬پرد‪4‬ستﻮب‬ ‫ﻣﻮخﻪ‪ :‬ﻫدف‪ ،‬ﻧشاﻧﻪ‬ ‫ﻣﻮرﻧ‪ :9‬ﻣادري‬ ‫ﻣﻮ!ان‪ :‬بازو‪ ،‬ﻗﻮت‬ ‫ﻣﻮړ‪ :‬سﻴر‪ ،‬دوﻟتﻤﻨد‬ ‫ﻣ‪7‬اوي‪ :‬پژﻣرده‬ ‫ﻣ‪8‬ل‪ :‬ﻣروړل‪ ،‬ﻣ‪+‬ﻞ‬ ‫ﻣ‪75‬اﻧﻪ‪ :‬غ‪5‬رت‪ ،‬شجاعت‪ ،‬بﻬادري‬ ‫ﻣ‪75‬اﻧﻪ‪ :‬ﻣرداﻧﻪ ‪-‬ﻰ‬ ‫((ن))‬ ‫ﻧاتار‪ :‬تاراج‪ ،‬ستﻢ‬ ‫ﻧاخﻮاﻟ‪ :3‬ﻧاسزا‪ ،‬ﻧاﻣﻨاسب‬ ‫ﻧاروغ‪ :‬بﻴﻤار‪ ،‬ﻣرﻳض‪ ،‬ﻧاجﻮړ‬ ‫ﻧارﻳﻨﻪ‪ :‬ﻣرد‪ ،‬ﻣذکر‪ ،‬شجاع‪ ،‬دﻻور‪ ،‬سخﻲ‬ ‫ﻧاسﻮب‪ :‬غﻴرحاضر‬ ‫ﻧاشﻮﻧی‪ :‬ﻧﻪ ک‪5‬دوﻧکی‪ ،‬اﻣکان ﻧﻪ ﻟرل‪ ،‬ﻧاﻣﻤکﻦ‬ ‫ﻧاورﻳﻦ‪ :‬خپگان‪ ،‬غﻢ‪ ،‬ﻣصﻴبت‬ ‫ﻧاوړه‪ :‬ﻧا ﻣﻨاسب‬ ‫ﻧا'اپﻪ‪ :‬ﻧا‪-‬ﻬان‬ ‫ﻧا'اپﻪ‪ :‬ﻧاگاه‪ ،‬دفعتا ً‬ ‫ﻧتﻠی‪ :‬خﻮار‪$ ،‬پﻠی‪ ،‬زار و زبﻮن‬ ‫ﻧدرت‪ :‬کﻠﻪ ﻧا کﻠﻪ‪ ،‬ﻧادر‪ ،‬کﻢ ﻳافت‬ ‫ﻧرﻣﻲ‪ :‬ﻣﻼﻳﻢ‬ ‫ﻧغ‪+‬تﻞ‪ :‬را !ﻮل‪ ،‬سره ﻳﻮ ‪$‬ای کﻮل‪ ،‬پﻴچاﻧدن‬ ‫ﻧغ‪+‬تی‪ :‬پﻴچﻠی‬ ‫ﻧﻤاﻧ‪%‬ﻞ‪ :‬پرستش وستاﻳش‪ ،‬اعزاز و تﻘدﻳر‬ ‫‪185‬‬

‫ﻧﻤﻮ‪ :‬وده‪ ،‬ﻟﻮ‪4‬دﻧﻪ‬ ‫ﻧﻨگ‪ :‬غﻴرت‪ ،‬حﻤاﻳت‬ ‫ﻧﻨگﻪ‪ :‬حﻤاﻳت‪ ،‬غﻴرت‬ ‫ﻧﻨگﻴاﻟی‪ :‬باغﻴرت‪ ،‬بﻠﻨد ﻫﻤت‬ ‫ﻧﻬضت‪ :‬خﻮ‪+$‬ت‪ ،‬غﻮر‪$‬ﻨگ‪ ،‬تحرﻳک‬ ‫ﻧﻬﻴﻠﻰ‪ :‬ﻧااﻣﻴد‬ ‫ﻧﻬﻴﻠﻲ‪ :‬ﻧا اﻣﻴد‪ ،‬ﻣاﻳﻮس‪ ،‬ﻧاﻫﻴﻠﻲ‬ ‫ﻧﻮر‪ :‬دﻳگر‪ ،‬اضافﻪ (اوداس‪ 3‬ﻧﻮر)‬ ‫ﻧﻮم‪ :‬ﻧام‪ ،‬اسﻢ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮرکی‪ :‬گﻤﻨام‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړی‪ :‬ﻧاﻣبرده‪ ،‬ﻣذکﻮر‬ ‫ﻧﻮﻣﻴاﻟی‪ :‬ﻣشﻬﻮر‪ ،‬ﻧاﻣﻮر‪ ،‬ﻧاﻣدار‬ ‫ﻧﻮﻣ‪5‬دل‪ :‬ﻣسﻤا شدن‪ ،‬ﻧاﻣﻴده شدن‬ ‫ﻧ‪47‬دل‪ :‬وﻳران شدن‪ ،‬تخرﻳب شدن‬ ‫ﻧ‪7‬ﻳﻮال‪ :‬جﻬاﻧﻲ‪ ،‬بﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬ ‫ﻧ‪7‬ۍ‪ :‬دﻧﻴا‪ ،‬جﻬان‬ ‫ﻧ‪8‬دې‪ :‬ﻗرﻳب‪ ،‬ﻧزدﻳک‬ ‫ﻧﻴاز‪ :‬اړتﻴا‪ ،‬حاجت‪ ،‬ضرورت‪ ،‬عذر‪ ،‬زارۍ‬ ‫ﻧﻴاﻟگی‪ :‬ﻧﻬال‬ ‫ﻧﻴکﻤرغﻪ‪ :‬ﻧ‪5‬ک بخت‪ ،‬خﻮشبخت‬ ‫ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴا‪ :‬ﻧﻘص وﻧاتﻤاﻣﻲ‬ ‫ﻧﻴﻤگ‪7‬ی‪ :‬ﻧاﻗص‪ ،‬ﻧا کاره‬ ‫ﻧﻴﻮکﻪ‪ :‬اﻧتﻘاد‪ ،‬ﻧﻮﻳﻮاﻟی‬ ‫ﻧﻴﻮل‪ :‬گرفتﻦ‬ ‫ﻧ‪"5‬ﻪ‪ :‬تارﻳخ‪ ،‬وخت‬ ‫((و))‬ ‫وار‪ :‬ﻧﻮبت‪ ،‬دفعﻪ‬ ‫واک‪ :‬اختﻴار‪ ،‬ﻗدرت‪ ،‬طاﻗت‬ ‫واړه‪ :‬کﻮچﻨﻴان‬ ‫واکﻤﻦ‪ :‬اختﻴار دار‪ ،‬بادشاه‪ ،‬صاحب‬ ‫واکﻤﻨﻲ‪ :‬پاچاﻫﻲ‪ ،‬حاکﻤﻲ‪ ،‬اﻣارت‬

‫واړه ‪! :‬ﻮل‪ ،‬تﻤاﻣاً‪ ،‬ﻫﻤﻪ‪ ،‬کﻞ‬ ‫وچکاﻟﻲ‪ :‬خشکساﻟﻰ‬ ‫ودان‪ :‬اباد‪ ،‬ﻣعﻤﻮر‬ ‫وداﻧﻮل‪ :‬اباد کردن‪ ،‬جﻮړول‬ ‫وده‪ :‬ﻧشﻮ ﻧﻤا‪ ،‬ډ‪4‬ر*ت‪ ،‬زﻳاتﻮاﻟی‬ ‫وراره‪ :‬د ورور زوی‪ ،‬برادر زاده‬ ‫وراره‪ :‬ورور ﻣ‪7‬ې‬ ‫وراﻧﻮل‪ ،‬وراﻧ‪ :9‬خراب کردن‪ ،‬خرابﻲ‪ ،‬وﻳران‬ ‫کردن‬ ‫ورتﻪ‪ :‬ﻣشابﻪ‪ ،‬براﻳش‬ ‫ورتﻪ کﻮل‪ :‬ﻣشابﻪ کﻮل‪ ،‬تشبﻴﻪ کﻮل‬ ‫ورغﻮی پﻪ غاښ پر‪4‬کﻮل‪ :‬تاثر او تاسف کﻮل‬ ‫(کﻨاﻳﻪ ده)‬ ‫ورک‪7‬ه‪ :‬بخشش دادن‪ ،‬سخا‬ ‫ورﻣﻮﻧﻪ‪ :‬ﻧصﻴحتﻮﻧﻪ‪ ،‬پﻨدوﻧﻪ‬ ‫وروزي‪ ،‬روزل‪ :‬تربﻴﻪ کﻨد‬ ‫وروستﻨی‪ :‬اخرﻳﻦ‪ ،‬عﻘب‬ ‫ور‪$‬پا‪1‬ﻪ‪ :‬روزﻧاﻣﻪ‬ ‫وصال‪ :‬ﻳﻮ ‪$‬ای واﻟی‬ ‫وصف‪ :‬صفت‪ ،‬خصﻮصﻴت‬ ‫وگ‪7‬ي‪ :‬خﻠق‬ ‫وﻟﻮﻟﻪ‪ :‬جذبﻪ‪ ،‬احساس‬ ‫وﻣﻮسک‪5‬د ‪ ،‬ﻣﻮسکا‪ :‬خﻨده بر ﻟب‪ ،‬تبسﻢ‬ ‫وﻧ‪6‬ه‪ :‬برخﻪ‪ ،‬حصﻪ‬ ‫وﻳﻨﻪ‪ :‬خﻮن‬ ‫وړ‪ :‬ﻻﻳق‬ ‫وړ‪ :‬ﻻﻳق‪ ،‬ﻣﻨاسب‬ ‫وړتﻴا‪ :‬ﻣﻬارت‬ ‫وړﻳا‪ :‬ﻣفت و راﻳگان‬ ‫وﻳاﻧد‪ :‬ﻧطاق‬ ‫وﻳاړﻧﻪ‪ :‬افتخار‬

‫وﻳﻨﻲ‪ :‬گﻮري‪ ،‬دﻳدن‪ ،‬ﻣﻰ بﻴﻨد‬ ‫وﻳﻨ‪ :3‬خﻮن‬ ‫((ﻫـ))‬ ‫ﻫرو ﻣرو‪ :‬حتﻤاً‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ‪ :‬ﻫﻤﻴﻦ ﻗسﻢ‬ ‫ﻫﻤ‪%‬ﻮﻟی‪ :‬ﻫﻤسال‪ ،‬ﻫﻤسﻦ‬ ‫ﻫﻨداره‪ :‬آﻳﻴﻨﻪ‬ ‫ﻫﻮساﻳﻨﻪ‪ :‬اراﻣﻲ‪ ،‬سﻼﻣتﻲ‬ ‫ﻫﻮډ‪ :‬عزم‪ ،‬اراده‬ ‫ﻫﻴ)‪ :‬حﻴران‬ ‫ﻫ"ﻴﻮال‪ :‬د کاﻧدار‬ ‫ﻫ"‪ :9‬دوکان‬ ‫ﻫ(ﻪ‪ :‬کﻮ*)‪ ،‬طﻠب‪ ،‬تﻼش‪ ،‬جستجﻮ‬ ‫ﻫﻴﻠﻪ‪ :‬اﻣﻴد‪ ،‬ارزو‪ ،‬تﻤﻨا‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮاد‪ :‬وطﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻠکت‬ ‫ﻫﻴ)‪ :‬ح‪5‬ران‪ ،‬ﻣتعجب‬ ‫((ي))‬ ‫ﻳتﻴﻢ‪ :‬پﻼر ﻣ‪7‬ی‪ ،‬ﻳتﻴﻢ‬ ‫ﻳرغﻞ‪ :‬حﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻫجﻮم ﻧاگﻬاﻧﻲ‬ ‫ﻳﻮازې ‪ :‬تﻨﻬا‪ ،‬ﻣجرد‪ ،‬ﻳکﻪ‬ ‫ﻳﻮن‪ :‬خﻮ‪+$‬ت‪ ،‬حرکت‪ ،‬رفتار‪ ،‬خﻮی‪،‬‬ ‫عادت‬ ‫ﻳﻮواﻟی‪ :‬اتفاق‪ ،‬ﻳگاﻧﻪ گﻲ‪ ،‬ﻳکﻲ بﻮدن‬

‫‪186‬‬

‫اخ‪%‬ﻠﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬اﻟفت گﻞ پاچا‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻲ (اﻣﻼء اﻧشا) کابﻞ‪ :‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪ )١٣٣٩( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٢‬اﻟفت گﻞ پاچا‪ ،‬د اﻟفت ﻧثري کﻠﻴات‪ ،‬د ﻣحﻤد اسﻬﻴﻞ ﻳﻮن پﻪ زﻳار‪ ،‬اﻟفت اکادﻣﻲ‪ ،‬داﻧش خپرﻧ‪%‬ی‪،‬‬ ‫(‪ )١٣٧٨‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٣‬اﻟفت گﻞ پاچا‪ ،‬د اﻟفت ﻣرغﻠرې‪ ،‬د شﻬرت ﻧﻨگﻴال پﻪ زﻳار‪ ،‬پ‪+‬ﻮر‪ :‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ !ﻮﻟﻨﻪ‪ )١٣٧٥( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٤‬ب‪5‬ﻨﻮا عبداﻟرؤوف‪ ،‬ادبﻲ فﻨﻮن‪ ،‬کابﻞ‪ :‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪ )١٣٢٦( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ‪ ،‬د رحﻤان بابا کﻠﻴات‪ ،‬حﻨﻴف خﻠﻴﻞ‪ ،‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ !ﻮﻟﻨﻪ‪ )١٣٨٤( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٥‬بابا‬ ‫ٰ‬ ‫‪ _٦‬پ‪+‬تﻮ _ پ‪+‬تﻮ تشرﻳحﻲ ﻗاﻣﻮس (پﻪ 'ﻠﻮرو !ﻮکﻮﻧﻮک‪ )3‬افغاﻧستان‪ ،‬د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣﻲ د ژبﻮ او ادبﻴاتﻮ‬ ‫ﻣرکز‪ ،‬ﻣ‪5‬دﻳﻮتﻴک‪ )١٣٨٣( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٧‬پ‪+‬تﻮ‪ -‬دري ﻟﻨ‪ 6‬ﻗاﻣﻮس‪ ،‬ﻣﻬتﻤﻤﻪ‪ :‬ظاﻫره ﻫﻨگاﻣﻪ خرو!‪ ،3‬د افغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮاکاډﻣﻲ‪ ،‬د ژبﻮ او‬ ‫ادبﻴاتﻮ ﻣرکز‪ ،‬ازادۍ ﻣطبعﻪ‪ )١٣٨٤( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٨‬فرﻫﻨگ ﻣختصر دري _ پ‪+‬تﻮ‪ ،‬ﻣﻬتﻤﻢ‪ :‬ﻣحﻤد ﻣتﻴﻦ ﻣﻮﻧس‪ ،‬اکاډﻣﻲ عﻠﻮم افغاﻧستان‪١٣٢٤( ،‬ﻫ‪.‬ش‪).‬‬ ‫‪ _٩‬حبﻴبﻲ عبداﻟحی‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ دوﻳﻢ !ﻮک‪ ،‬کابﻞ‪ :‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٤٢( ،‬ﻫ‪.‬ش‪).‬‬ ‫‪ _١٠‬خادم ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ‪ ،‬باﻳزﻳد رو*ان‪،‬‬ ‫‪ _١١‬خ"ک عبداﻟﻘادرخان‪ ،‬گﻠدستﻪ‪ ،‬د سﻴد ﻣحی اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤی پﻪ زﻳار‪ ،‬د افغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣﻲ‪،‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ '‪75‬ﻧﻮ ﻧ‪7‬ﻳﻮال ﻣرکز‪ )١٣٨٣( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _١٢‬رو*ان ﻳاد‪ ،‬د باﻳزﻳد رو*ان د ﻧ‪7‬ﻳﻮال سﻴﻤﻴﻨار د ﻣﻘاﻟﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ‪ ،‬د حبﻴب اهلل رف‪5‬ع پﻪ زﻳار او اﻫتﻤام‪،‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪ )١٣٥٥( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _١٣‬ر*تﻴﻦ صدﻳق اهلل‪ ،‬ژب‪+‬ﻮدﻧﻪ‪ ،‬کابﻞ‪ :‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٤٣( ،‬ﻫ‪.‬ش‪).‬‬ ‫‪ _١٤‬رف‪5‬ع حبﻴب اهلل‪ ،‬ﻟﻴکﻮﻧﻪ سرﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻻﻫﻮر‪ :‬اﻣان کتاب خپروﻟﻮ ﻣؤسسﻪ‪١٣٧٧( ،‬ﻫ‪.‬ش‪).‬‬ ‫‪ _١٥‬روﻫﻲ ﻣحﻤد صدﻳق‪ ،‬د '‪75‬ﻧ‪ 3‬ﻻر*ﻮد‪ ،‬کابﻞ‪ :‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٤٣( ،‬ﻫـ‪.‬ش‪).‬‬ ‫‪ _١٦‬رضا ﻣحﻤد افضﻞ او عبداﻟکافﻲ ادﻳب‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب تارﻳخ‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‪ :‬تاج کتب خاﻧﻪ‪ ،‬ﻣحﻠﻪ جﻨگﻲ‬ ‫‪ _١٧‬رضا ﻣحﻤد افضﻞ‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ د ﻧثر تارﻳخ‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴﻮرس"ﻲ بک اﻳجﻨسﻲ‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‪ ،‬خ‪5‬بر بازار‪ )١٩٦٨( ،‬ﻣﻴﻼدي‪.‬‬ ‫‪ _١٨‬زاﻫد ﻣشﻮا‪1‬ی عبداﻟﻘﻴﻮم‪ ،‬پ‪+‬تﻮ سﻴﻨد‪ ،‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ !ﻮﻟﻨﻪ‪.‬‬ ‫‪ _١٩‬زﻳﻮر زﻳﻮراﻟدﻳﻦ‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪ ،‬د ساپﻲ پ‪+‬تﻮ خپروﻧﻮ ﻣرکز‪ )١٣٨٦( ،‬ﻟﻤرﻳز کال‬ ‫‪ _٢٠‬سﻨگروال ﻧﻴازی شﻬسﻮار‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻣعاصر تارﻳخ‪ ،‬ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬ادبﻲ دورې تﻪ ﻳﻮ ‪$‬غﻠﻨده ﻧظر‪ ،‬د ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪9‬‬ ‫ادبﻲ دورې ﻳﻮ ﻟﻨ‪ 6‬جاج‪ ،‬احﻤدشاه ابداﻟﻲ پﻮﻫﻨتﻮن‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر داﻧش کتابخاﻧﻪ‪ )١٣٧٥( ،‬ﻟﻤرﻳز کال‬ ‫‪ _٢١‬ش‪5‬رزاد ﻣحﻤدآﻗا‪ ،‬ادبﻲ فﻨﻮن (بدﻳع _ بﻴان)‪* ،‬ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬پﻮﻫﻨتﻮن‪ )١٣٨٤( ،‬ﻟﻤرﻳز کال‬ ‫‪ _٢٢‬کاک‪ 7‬شﻤس اﻟدﻳﻦ‪ ،‬د شﻤس اﻟدﻳﻦ کاک‪ 7‬دﻳﻮان‪ ،‬دوﻳﻢ چاپ‪ ،‬کابﻞ‪ :‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪ )١٣٨٥( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٢٣‬ﻣﻨگﻞ عﻠﻲ ﻣحﻤد‪ ،‬د فاضﻞ استاد اکاډﻣ‪5‬سﻦ پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد ﻳاد‪ ،‬کابﻞ‪ :‬ﻧعﻤاﻧﻲ ﻣطبعﻪ‪ ١٣٨٣( ،‬ﻫ‪.‬ش‪).‬‬ ‫‪ _٢٤‬ﻣصاﻳب اﻟدخان (د تﻤباکﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻪ) ﻣؤﻟف سﻴدعبداﻟغفار اﻟﻬاشﻤﻲ اﻻفغاﻧﻲ‪ ،‬ﻣترجﻢ عبداهلل بختاﻧی‬ ‫خدﻣتگار (‪ )١٣٨٨‬کال د غبرگﻮﻟﻲ ﻟسﻤﻪ‬

‫‪187‬‬