Pashto through Dari 11

Citation preview

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫پـ‪＋‬ـتﻮ _ ﻳﻮوﻟﺴﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻰ (د دري ژبﻮ ﻟپاره)‬

‫پـ‪＋‬ـتﻮ‬ ‫ﻳﻮوﻟﺴﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻰ‬ ‫(د دري ژبﻮ ﻟپاره)‬

‫د چاپ کال‪ 1398 :‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪＋‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪４‬ان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫پ‪＋‬ــتﻮ‬ ‫ﻳﻮولسﻢ ！ﻮل‪／‬ﻰ‬ ‫د دري ژبﻮ لپاره‬

‫د چاپ کال‪ ١٣٩٨:‬ﻫـ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫أ‬ ‫الف‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫مضمون پ تو‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د پ تو ب او ادب اتو څان‬

‫د در‬

‫تابونو مؤلف‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د ا ډيټ ډ پار نټ غ ي‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫يوولسم د دري بو لپاره‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د اپ ال‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫د پوهن وزارت د اړ و او عامه پوهاوي ر است‬ ‫هجري شم‬

‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غ وون و ه‬ ‫وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫قانو‬ ‫ب‬

‫چلند‬

‫ي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫به د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد‬ ‫اداره او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫د وون او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د‬ ‫وهن وزارت د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو‬ ‫ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه‬ ‫وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او‬ ‫ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫د با يفيته در‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫هي ول ه ه او‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او‬ ‫هاند ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫و‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن‬ ‫د نن ور‬ ‫ي‬ ‫او ور اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫ه درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ه ا‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫وه‬ ‫و ي خ لوا‬ ‫وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له‬ ‫د معياري او رمختل‬ ‫او سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬

‫ج‬

‫لﻴک ل‪７‬‬ ‫شﻤ‪５‬ره‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫د‬

‫د لﻮست ﻧﻮم‬ ‫حﻤد‬ ‫ﻧعت‬ ‫پﻨدوﻧﻪ‬ ‫ژﻣﻨﻪ (وعده)‬ ‫تشبﻴﻪ‬ ‫د تشبﻴﻪ ډولﻮﻧﻪ‬ ‫ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ‬

‫ﻣخ‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪٢١‬‬ ‫‪٢٩‬‬ ‫‪٣٧‬‬

‫شﻤ‪５‬ره‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪١٦‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫‪١٩‬‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫‪٢١‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫‪٢٤‬‬ ‫‪٢٥‬‬ ‫‪٢٦‬‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫‪٢٨‬‬

‫د لﻮست ﻧﻮم‬ ‫ﻣحاوره (پ‪５‬ژﻧد پا‪ ３１‬اخﻴستل)‬ ‫پ‪＋‬تﻮ تارﻳخﻲ ﻧثروﻧﻪ‬ ‫شعر‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دوره‬ ‫ﻣحاوره (پﻪ روغتﻮن ک‪ ３‬د ﻧاروغ پﻮ＊تﻨﻪ)‬ ‫ﻣعاصر ادبﻲ ﻧثر‬ ‫ﻣﻠﻲ أرشﻴف‬ ‫＊‪ ３％‬او ！ﻮلﻨﻪ‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک‬ ‫！ﻮلﻨﻪ او ﻧﻮى ﻧسل‬ ‫عﻼﻣﻪ پﻮﻫاﻧد عبدالشکﻮر رشاد‬ ‫کﻴسﻪ (روزﻧﻴزه)‬ ‫کتاب او کتابتﻮن‬ ‫بشري حقﻮﻧﻪ‬ ‫د ﻣﻮر درﻳ‪＃‬‬ ‫ﻣحاوره (جﻮﻣات او ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻰ)‬ ‫پ‪＋‬تﻮ قاﻣﻮسﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣحاوره (د ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې اﻫﻤﻴت)‬ ‫سکﻨدر خان خ＂ک‬ ‫سﻮلﻪ‬ ‫وروستﻰ لﻮست‬ ‫وﻳﻴپاﻧ‪／‬ﻪ‬

‫ﻣخ‬ ‫‪٤٣‬‬ ‫‪٤٩‬‬ ‫‪٥٥‬‬ ‫‪٦٣‬‬ ‫‪٧٣‬‬ ‫‪٧٩‬‬ ‫‪٨٧‬‬ ‫‪٩٣‬‬ ‫‪٩٧‬‬ ‫‪١٠١‬‬ ‫‪١٠٥‬‬ ‫‪١١٣‬‬ ‫‪١١٩‬‬ ‫‪١٢٥‬‬ ‫‪١٣١‬‬ ‫‪١٣٥‬‬ ‫‪١٤١‬‬ ‫‪١٤٩‬‬ ‫‪١٥٥‬‬ ‫‪١٦١‬‬ ‫‪١٦٩‬‬ ‫‪١٧٥‬‬ ‫ه‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻮست‬

‫حـﻤـد‬

‫！ﻮﻟﻪ ثﻨا او ستاﻳﻨﻪ ﻳﻮازې د اهلل ﻟﻪ شان سره ＊اﻳﻲ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫغﻪ د ！ﻮﻟﻮ ﻣخﻠﻮﻗاتﻮ‬ ‫پﻴدا کﻮوﻧکی او پاﻟﻮﻧکی دی‪ .‬د اهلل تعاﻟی صفات ﻟﻪ حده زﻳات دي‪！ .‬ﻮل ﻣخﻠﻮﻗات د‬ ‫خدای حﻤد او ثﻨا واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د اهلل تعاﻟی د ﻟﻮﻳﻮاﻟﻲ‪ ،‬ﻗدرت او صفاتﻮ ستاﻳﻠﻮ تﻪ حﻤد وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻣﻮږ خپﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ی‬ ‫ﻟﻮست د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د ﻳﻮ شاعر پﻪ حﻤد پﻴﻠﻮو‪:‬‬ ‫_ حﻤد ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪1‬‬

‫کــــــﻞ ثــــﻨــــا ده خــــــداﻳــــــﻪ ســتــا‬ ‫＊ــکــتــﻪ پــــﻮرتــــﻪ چــــ‪ ３‬ﻫــــر ＇ــــﻪ دي‬ ‫تـــــﻪ ＇ـــ‪＋‬ـــتـــﻦ د کـــــﻞ عــــاﻟــــﻢ ﻳــ‪３‬‬ ‫واړه خــــﻮاســــت کــــاﻧــــدي ﻟــــﻪ تــاﻧــﻪ‬ ‫طـــﻤـــع تـــــﻪ ﻟـــــﻪ ﻫـــﻴـــچـــا ﻧـــــﻪ کـــ‪７‬ې‬ ‫تـــــﻪ ﻗــــدﻳــــﻢ غـــﻨـــﻲ پــــــادشــــــاه ﻳــ‪３‬‬ ‫ســــتــــا کــــﻤــــال دی بـــــ‪ ３‬زواﻟـــــــﻪ‬ ‫ســتــا صــفــت ﻟـــﻪ حــــده زﻳـــــات د ی‬ ‫کــــﻪ ﻫــــر شــــی کــــشــــاد زبـــــــان کــا‬ ‫ﻣــــشــــغــــﻮل وي تــــــر زروکــــــاﻟــــــﻮ‬ ‫ﻫـــــﻢ بـــــﻪ ﻫـــــﻮﻣـــــره ادا ﻧـــــﻪ کــا‬ ‫ســــتــــا ﻗــــــــدرت تـــــﻪ ﻧـــــﻪ رســــ‪５‬ــــ‪８‬ي‬

‫چـــــ‪ ３‬تـــــﻪ رب ﻳـــــ‪ ３‬د ﻫـــــر چــا‬ ‫ﻫـــــﻤـــــﻪ واړه دي ﻟـــــــﻪ تـــا‬ ‫بــــــﻞ ﻳــــــﻮ ســـــﻴـــــال ﻧـــشـــتـــﻪ د تــا‬ ‫کــــــﻪ بـــــــادشـــــــاه دی کــــــﻪ ‪－‬ــــدا‬ ‫کـــــــــا‪ ،‬ﻟـــــــﻪ تـــــــا واړه اشــــﻴــــا‬ ‫ﻧــــــــﻮر ﻫــــﻤــــﻪ دي‪ ،‬ﻧــــــﻮ پـــﻴـــدا‬ ‫دا وﻳـــــــــی دی پـــــــﻪ ر＊ـــتـــﻴـــا‬ ‫＇ـــــــﻮک ﻳـــــ‪＇ ３‬ـــــرﻧـــــگ کـــــا ادا‬ ‫ســــتــــا پــــــﻪ وصــــــــف شــــــﻲ ‪－‬ـــﻮﻳـــا‬ ‫شـــــپـــــﻪ ورځ ســـــتـــــا پـــــــﻪ ثـــﻨـــا‬ ‫ﻟـــــکـــــﻪ ＇ـــــا＇ـــــکـــــﻲ ﻟـــــــﻪ درﻳـــــــا‬ ‫خـــــــداﻳـــــــﻪ عـــــﻘـــــﻞ د ﻫـــﻴـــچـــا‬

‫د ((ﻟــــــتــــــاړ)) و خــــــراب زړه تــﻪ‬ ‫ربـــــــــــﻪ ســــــــر کـــــــــــ‪７‬ې ﻣــــدعــــا‬ ‫(د ﻣﻼ ﻟتاړ ﻟﻪ دﻳﻮان ＇خﻪ)‬

‫د خپﻞ ‪＄‬ان پ‪５‬ژﻧدل د خدای‬

‫پ‪５‬ژﻧدل دي‪.‬‬ ‫((حدﻳث شرﻳف))‬

‫‪2‬‬

‫د حﻤد وﻳﻮﻧکﻲ ﻣﻼ ﻟتاړ ﻟﻨ‪６‬ه پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‪:‬‬ ‫ﻣﻼ ﻟتاړ پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ ３‬د اوس‪５‬دﻟﻮ پ‪＋‬تﻨﻮ شاعراﻧﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬د دﻳﻮان خاوﻧد شاعر‬ ‫ت‪５‬ر شﻮی دی‪ .‬د شاعر د ژوﻧد پﻪ باب باوري کره او بشپ‪ ７‬اسﻨاد پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪ ،‬خﻮ د‬ ‫ﻳﻮ شعر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ا！کﻞ ک‪５‬دای شﻲ چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړی د (‪١١٦١‬ﻫـ‪.‬ق‪).‬کال پﻪ شاوخﻮا ک‪３‬‬ ‫ز‪４８４‬دﻟی او پﻪ (‪١١٩٠‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ﻳ‪ ３‬دﻳﻮان بشپ‪ ７‬ک‪７‬ی‪.‬‬ ‫＊اﻳﻲ د ﻣﻼ ﻟتاړ اصﻠﻲ ‪＄‬ای سﻠﻤان ﻳا شﻠﻤان وي او عﻤر ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ ３‬ت‪５‬ر‬ ‫ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫دﻳﻮان ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪١٣٦٧‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬چاپ شﻮی‪ .‬غزﻟ‪ ،３‬رباعﻲ‪ ،‬ﻗصﻴده‬ ‫ډوﻟﻪ ﻧظﻤﻮﻧﻪ او ﻣخﻤس ﻟري‪ .‬د رحﻤان بابا د سبک ﻟﻪ پﻴرواﻧﻮ ＇خﻪ و‪ ،‬د دﻳارﻟسﻤ‪３‬‬ ‫پﻴ‪７‬ۍ تر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ پﻮرې ژوﻧدى و‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ کﻼم (ﻧظﻢ وي کﻪ ﻧثر) چ‪ ３‬پک‪ ３‬پرﻟﻪ پس‪ ３‬د خدای تعا ٰﻟی د ﻗدرتﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻮﻳﻮاﻟﻲ‬ ‫ستاﻳﻨﻪ شﻮي وي‪ ،‬حﻤد بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫＇‪＋‬تﻦ تعاﻟی د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬او اسﻤاﻧﻮﻧﻮ ﻣاﻟک او پﻴداکﻮوﻧکی دی‪ .‬شرﻳک او ساری‬ ‫ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻗدﻳﻢ غﻨﻲ بادشاه دی‪ ،‬زوال ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬طﻤع او تﻮﻗع ﻳ‪ ３‬چاتﻪ ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻧﻮر اﻣﻴران او‬ ‫بادشاﻫان واړه ورتﻪ ﻣحتاج او دده پﻪ فرﻣان دي‪.‬‬ ‫د اهلل تعاﻟی ستاﻳﻨ‪ ３‬ﻟﻪ حده زﻳات‪ ３‬دي او بﻨده ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ پﻮره ستاﻳﻠﻮ عاجز دی‪ ،‬د ﻫﻴﻠﻮ‪،‬‬ ‫اﻣﻴدوﻧﻮ او ﻣدعاوو پﻮره کﻮوﻧکی ﻳﻮازې ﻳﻮ اهلل دی‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې د حﻤد پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې حﻤد پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم تﻪ دې ‪＄‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫بﻴا دې ﻫر زده کﻮوﻧکی پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ اواز وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻧﻮي ﻟغات ﻣعﻨا او پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪３‬‬ ‫وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻳﻮ تﻦ زده کﻮوﻧکی دې پخپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د حﻤد دوه بﻴتﻪ د تخت‪ ３‬پر ﻣخ پﻪ ﻧثر وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د حﻤد ﻟﻮﻣ‪７‬ي اووه بﻴتﻮﻧﻪ او دوﻳﻤﻪ‬ ‫ډﻟﻪ دې د حﻤد وروستﻲ شپ‪ ８‬بﻴتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧثر واړوي او د ډﻟﻮ استازي دې د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٦‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫کﻮم ډول کﻼم تﻪ حﻤد وﻳﻠی شﻮ؟‬ ‫د کتاب پﻴﻞ وﻟ‪ ３‬پﻪ حﻤد سره ک‪８５‬ي؟‬ ‫د حﻤد او ﻣﻨاجات تﻮپﻴر ＇ﻨ‪／‬ﻪ کﻮﻻی شئ؟‬ ‫‪ _٦‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم پﻪ ＇ﻮ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٧‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره وواﻳﻲ چ‪ ３‬د ژﻣﻲ پﻪ رخصتﻴﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ک‪７‬ي دي؟‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬د خدای تعاﻟی‬

‫د ﻧعﻤتﻮﻧﻮ او د ﻫغﻮی پﻪ وړاﻧدې د اﻧسان د‬

‫شکر کﻮﻟﻮ پﻪ اړه ﻟ‪ ８‬تر ﻟ‪８‬ه اتﻪ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻧـﻌـت‬

‫حضرت ﻣحﻤد د خدای وروستی پﻴغﻤبر او استازی دی‪.‬‬ ‫پﻪ ده باﻧدې د پ‪５‬غﻤبرۍ ﻟ‪７‬ۍ ختﻤﻪ ده‪ .‬ﻟﻪ ده ＇خﻪ وروستﻪ بﻞ پ‪５‬غﻤبر ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬خدای خپﻞ ﻣکﻤﻞ ﻫداﻳت (ﻗراﻧکرﻳﻢ) پﻪ ده باﻧدې ﻧازل ک‪７‬ی‪.‬‬ ‫！ﻮل ﻣؤﻣﻨان پﻪ دې ﻣکﻠف دي چ‪ ３‬د اسﻼم پﻪ ستر ﻻر＊ﻮد حضرت ﻣحﻤد‬ ‫ٰ‬ ‫ﻣصطفی باﻧدې درود وواﻳﻲ او ستاﻳﻨﻪ ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ کﻼم‪( ،‬ﻧظﻢ وي کﻪ ﻧثر) چ‪ ３‬پک‪ ３‬د حضرت ﻣحﻤد د شخصﻴت‪ ،‬اخﻼﻗﻮ‬ ‫او ک‪７‬و وړو ستاﻳﻨﻪ شﻮي وي‪ ،‬ﻧعت ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د حﻤد او ﻧعت تﻮپﻴر ＇ﻨ‪／‬ﻪ کﻮﻻی شئ؟‬ ‫‪5‬‬

‫کﻪ ﻣطﻠب دې دی وصــال د ﻣحﻤد‬ ‫آ‪４‬ﻴﻨﻪ کــ‪７‬ه د زړه ستر‪ ３－‬ورتـــﻪ ‪－‬ــﻮره‬ ‫د ﻫر ‪－‬ﻞ حسﻦ بﻪ ستا د ستر‪－‬ﻮ خار شﻲ‬ ‫ﻟــﻪ درود ＇ــخــﻪ طــﻠــب د عـــدد ﻣک‪７‬ه‬ ‫ﻟــﻪ اوﻟـــﻪ د خپﻞ زړه پــﻪ حــال ا‪－‬ـــاه شﻪ‬ ‫چ‪ ３‬سپﻮږﻣ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬داﻣﻦ ‪－‬ﻴره شﻮه د حسﻦ‬ ‫ﻫر اﻧسان د ده و وصــف تﻪ ﻗاصر دی‬ ‫صﻨﻮبر بــﻪ ورتــﻪ کــج بﻴد ﻣجﻨﻮن شﻲ‬ ‫ﻟــﻪ کــﻮثــره ﻣــ‪ ３‬روان کـــ‪７‬ه تــشــﻨــﻪ ﻟبﻪ‬

‫تــﻞ پــﻪ زړه کــ‪ ３‬ﻟــره خﻴال د ﻣحﻤد‬ ‫خــﻮد بــﻪ ووﻳــﻨــ‪ ３‬ﻫــر حــال د ﻣحﻤد‬ ‫کــﻪ دې وﻟــﻴــده جــﻤــال د ﻣحﻤد‬ ‫ژبــﻪ وچــﻪ کــ‪７‬ه پــﻪ ســـﻮال د ﻣحﻤد‬ ‫بﻴا ﻫــاﻟــﻪ کــ‪７‬ه ﻗﻴﻞ و ﻗــال د ﻣحﻤد‬ ‫ﻟﻤر پــﻪ حسﻦ کﻠﻪ ســﻴــال د ﻣحﻤد‬ ‫وصــف کــ‪７‬ی ذواﻟــجــﻼل د ﻣحﻤد‬ ‫کﻪ دې ک‪＋５‬ﻮ پر زړه ﻧﻬال د ﻣحﻤد‬ ‫خﻮ ﻧصﻴب ﻣ‪ ３‬کــ‪７‬ه زﻻل د ﻣحﻤد‬

‫خدای راﻧجﻪ د (شﻤس اﻟدﻳﻦ) ک‪７‬ه ﻫغﻪ خاورې‬ ‫تـــر ﻗـــدم چـــ‪ ３‬وي پــاﻳــﻤــال د ﻣحﻤد‬ ‫د شﻤس اﻟدﻳﻦ کاک‪ ７‬ﻟﻨ‪６‬ه پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‪:‬‬ ‫د شﻤس اﻟدﻳﻦ د زوک‪７‬ې او ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬سﻤﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ده‪ ،‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ＇‪７５‬وﻧکﻲ ﻳ‪３‬‬ ‫زوک‪７‬ه تر (‪١١٨٠‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬وروستﻪ ‪２－‬ﻲ‪.‬‬ ‫شﻤس اﻟدﻳﻦ ＊ﻪ عاﻟﻢ او ادﻳب شاعر و‪ ،‬پﻪ ‪＄‬ﻮاﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻫﻨد تﻪ تﻠﻠی و او د خپﻞ عﻤر‬ ‫ډ‪４‬ره برخﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻨدوستان پﻪ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬ت‪５‬ره ک‪７‬ې ده‪ .‬پﻪ آخر د عﻤر ک‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬خاورې‬ ‫او خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ راستﻮن شﻮی‪.‬‬ ‫پﻪ غاﻟب ‪－‬ﻮﻣان د عﻤر تر پاﻳﻪ پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬و‪ .‬دﻳﻮان ﻳ‪ ３‬دپ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا چاپ‬ ‫شﻮی‪.‬‬ ‫د سراج اﻟﻤﻮتﻲ پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ بﻞ اثر ﻫﻢ ﻟري‪ .‬پﻪ شعر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬فﻠسفﻲ‪،‬‬ ‫تصﻮفﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ او تربﻴﻮي افکار پﻪ ＊ﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻧغ‪＋‬تﻲ دي‪ ،‬پﻪ ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ＊ﻪ‬ ‫ﻻس درﻟﻮد‪ ،‬پﻪ فﻘﻪ‪ ،‬تفسﻴر‪ ،‬او احادﻳثﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻟﻮړ ﻣﻘام ＇‪＋‬تﻦ و‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫حضرت ﻣحﻤد د اسﻼم ستر ﻻر＊ﻮد او آخرﻳﻦ پ‪５‬غﻤبر دی‪.‬‬ ‫پﻪ ده باﻧدې د پ‪５‬غﻤبرۍ سﻠسﻠﻪ ختﻤﻪ شﻮې او وروستﻪ ترې بﻞ پ‪５‬غﻤبر ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د پ‪５‬غﻤبر وجﻮد‪ ،‬ﻫداﻳات او ک‪７‬ﻧﻼره د ！ﻮل عاﻟﻢ ﻟپاره د رحﻤت سبب او باعث‬ ‫ده‪.‬‬ ‫دی د ﻧ‪５‬کﻮ‪ ،‬اوچتﻮ او ﻟﻮړو اخﻼﻗﻮ ﻟروﻧکی و‪.‬‬ ‫د پ‪５‬غﻤبراﻧﻮ پﻴروي کﻮل‪ ،‬د ﻫغﻮ اطاعت او ﻣﻨﻨﻪ س‪７‬ی سﻤ‪ ３‬ﻻرې تﻪ رﻫﻨﻤاﻳﻲ‬ ‫کﻮي‪ ،‬پﻪ پ‪５‬روۍ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اﻧسان خپﻞ اصﻠﻲ او حﻘﻴﻘﻲ ﻣﻨزل تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د پ‪５‬غﻤبر پ‪５‬روي‬ ‫پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د اهلل پاک پ‪５‬روي او ﻣتابعت دی‪.‬‬ ‫اهلل پاک د خپﻞ پ‪５‬غﻤبر ستاﻳﻨﻪ ک‪７‬ې ده‪ ،‬بﻨده کﻪ ﻫر ＇ﻮﻣره د ﻣحﻤد ستاﻳﻨﻪ وک‪７‬ي‬ ‫بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻪ کاﻣﻞ وصف او ستاﻳﻨ‪＇ ３‬خﻪ عاجز دی‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې پخپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ اواز وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮال دې‬ ‫درسﻲ کتاب تﻪ و‪－‬ﻮري‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د حﻤد او ﻧعت پﻪ تﻮپﻴر باﻧدې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٣‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ اصﻠﻲ ﻣفﻬﻮم پﻪ ساده ژبﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻻﻧدې ﻟغات پﻪ ډﻟﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ و پﻮ＊تﻲ او‬ ‫پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬دې وکاروي‪:‬‬ ‫(ﻟ‪７‬ۍ ‪ ،‬وصال‪ ،‬تﻞ ‪ ،‬وصف‪ ،‬زﻻل‪ ،‬سﻴال‪ ،‬کﻮثر)‬

‫‪7‬‬

‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت پﻪ ﻧثر واړوي او‬ ‫ﻣفﻬﻮم ﻳ‪ ３‬دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د شﻤس اﻟدﻳﻦ کاک‪ ７‬دﻳﻮان د کﻮﻣ‪ ３‬ﻣؤسس‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا چاپ شﻮی دی؟‬ ‫شﻤس اﻟدﻳﻦ ＇ﻮک او چ‪５‬رتﻪ ز‪４８４‬دﻟی و؟‬ ‫د پﻴغﻤبر اطاعت او پ‪５‬روي س‪７‬ي تﻪ ＇ﻪ ورب‪＋‬ﻲ؟‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ژب‪ ３‬پﻪ اړه پﻪ وار سره ﻳﻮه ﻳﻮه دﻗﻴﻘﻪ خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻧعت ﻟﻨ‪ ６‬ﻣطﻠب پﻪ ＇ﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬پﻪ ساده ژبﻪ‬ ‫وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن ساعت ک‪ ３‬دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫حضرت ﻣحﻤد فرﻣاﻳﻲ‪:‬‬ ‫＇ﻮک چ‪ ３‬پر کشراﻧﻮ زړه سﻮی او د ﻟﻮﻳاﻧﻮ درﻧاوی ﻧﻪ‬ ‫کﻮي‪ ،‬زﻣا پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬ﻧﻪ دی‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫در‪４‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫پﻨدوﻧﻪ‬

‫پخﻮاﻧﻴﻮ ﻣشراﻧﻮ‪ ،‬حکﻴﻤاﻧﻮ‪ ،‬پﻮﻫاﻧﻮ‪ ،‬د عﻠﻢ او ادب خاوﻧداﻧﻮ د خپﻞ ژوﻧد د تجربﻮ‬ ‫او پﻮﻫ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬پﻨدوﻧﻪ‪ ،‬ﻧصﻴحتﻮﻧﻪ او سپار＊تﻨ‪ ３‬را پر‪ ３＋４‬دي چ‪ ３‬ﻣﻮږ‬ ‫！ﻮل د دې سپار＊تﻨﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬د خپﻞ ﻧ‪５‬کﻤرغﻪ ژوﻧد بﻬﻴر پر ﻣخ بﻴاﻳﻮ‪.‬‬ ‫کﻪ د دې پﻨدوﻧﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬ﻣﻮږ خپﻠﻪ ک‪７‬ﻧﻪ او د ژوﻧد ﻟﻮری و！اکﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ب‪ ３‬ﻟﻪ شکﻪ بﻪ د‬ ‫ﻳﻮ سﻮکاﻟﻪ ژوﻧد ﻟروﻧکﻲ او پخپﻠﻮ ک‪７‬ﻧﻮ ک‪ ３‬برﻳاﻟﻲ واوسﻮ‪.‬‬ ‫دغﻪ پﻨدوﻧﻪ زﻳاتره زﻣﻮږ د ستر ﻻر＊ﻮد حضرت ﻣحﻤد‬

‫حدﻳثﻮﻧﻪ او ﻳا د ﻧﻮرو‬

‫حکﻴﻤاﻧﻮ او پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا را تﻪ شﻮې سپار＊تﻨ‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫_ ﻣﻮږ وﻟ‪ ３‬پﻪ خپﻞ ژوﻧد ک‪ ３‬ﻟﻪ پﻨدوﻧﻮ کار اخﻠﻮ؟‬

‫‪9‬‬

‫‪ _١‬ﻳﻮه س‪７‬ي ﻟﻪ رسﻮل اهلل ＇خﻪ د ﻧصﻴحت او پﻨد غﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪:‬‬ ‫رسﻮل اکرم ورتﻪ و فرﻣاﻳﻞ‪:‬‬ ‫کﻪ درتﻪ وواﻳﻢ ﻣﻨ‪ ３‬ﻳ‪３‬؟‬ ‫س‪７‬ي ووﻳﻞ‪ :‬ﻫﻮ!‬ ‫پ‪５‬غﻤبر ﻟﻪ درې ‪＄‬ﻠﻪ ！ﻴﻨ‪／‬ار وروستﻪ ورتﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫(د ﻫر کار ﻟﻪ پﻴﻞ ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پاﻳﻠﻪ و سﻨجﻮه‪ ،‬کﻪ پاﻳﻠﻪ ﻳ‪ ３‬درتﻪ ＊ﻪ بر‪５＋４‬ده وﻳ‪３‬‬ ‫ک‪７‬ه او کﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮه‪).‬‬ ‫پﻪ بﻞ ‪＄‬ای ک‪ ３‬داس‪ ３‬سپار＊تﻨﻪ کﻮي‪:‬‬ ‫((ﻫغﻪ چاتﻪ و ‪－‬ﻮرئ چ‪ ３‬ﻟﻪ تاسﻮ ＇خﻪ (پﻪ ژوﻧد ک‪ )３‬کﻢ او ！ﻴ＀ وي او ﻫغﻪ چاتﻪ ﻣﻪ‬ ‫‪－‬ﻮرئ چ‪ ３‬ﻟﻪ تاسﻮ ﻧﻪ (پﻪ ژوﻧد ک‪ )３‬پﻮرتﻪ وي‪ .‬دا کار د دې ﻟپاره ډ‪４‬ر غﻮره دی‪ ،‬د ﻫغﻪ ﻧعﻤتﻮﻧﻮ‬ ‫سپکاوی وﻧﻪ ک‪７‬ئ چ‪ ３‬تاسﻮ تﻪ اهلل پﻪ برخﻪ ک‪７‬ي دي‪)).‬‬ ‫‪ _٢‬د ژب‪ ３‬ساتﻞ پﻪ خﻠکﻮ ک‪ ３‬د دﻧﻴا د ﻣال او دوﻟت ﻟﻪ ساتﻠﻮ ＇خﻪ سخت دي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻫر ＇ﻮک چ‪ ３‬پخپﻠﻪ ‪＄‬ان تﻪ ارز＊ت ورکﻮي‪ ،‬د تﻮاضع ﻻره ﻳ‪ ３‬پر‪ ３＋４‬ده‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻫر شی زکات ﻟري‪ ،‬خﻮ د عﻘﻞ زکات صبر او د غﻢ زغﻤﻞ دي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ کاروﻧﻮ ک‪ ３‬درې کاره ډ‪４‬ر سخت دي‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬سخاوت پﻪ عاجزۍ ک‪.３‬‬ ‫ب‪ :‬زﻫد او تﻘﻮا پﻪ پ＂ﻪ سره‪.‬‬ ‫ج‪ :‬حق وﻳﻞ د ﻫغﻪ چا پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ و‪４‬ر‪８４‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٦‬ﻫغﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬پﻪ درﻳﻮو کاروﻧﻮ ک‪ ３‬د زړه حضﻮر وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬د اهلل‬ ‫دروازه ﻳ‪ ３‬پر ﻣخ ت‪７‬ﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬د ﻗرآﻧکرﻳﻢ د تﻼوت پﻪ وخت ک‪３‬‬ ‫ب‪ :‬د اهلل د ذ کر کﻮﻟﻮ پﻪ وخت ک‪３‬‬

‫د رحﻤت‬

‫‪10‬‬

‫ج‪ :‬د ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ د ادا کﻮﻟﻮ پﻪ وخت ک‪３‬‬ ‫د پﻨدوﻧﻮ پﻪ اړه د خﻮشحال خان خ＂ک دا ＇ﻮ ﻳادوﻧ‪ ３‬ﻫﻢ وﻟﻮﻟئ‪:‬‬ ‫خپﻞ پـــردي تــﻪ د زړه راز خــبــره ﻣــﻪ ک‪７‬ه‬ ‫د بخ（‪ ３‬د ﻧــﻨــﻪ ＊ــﻪ دي خــپــﻞ رختﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫــغــﻪ کـــار چــ‪ ３‬پــﻪ ﻧــرﻣــ‪ ９‬تــر ســـره ک‪８５‬ي‬ ‫＇ــﻪ حــاجــت چــ‪ ３‬رســـاوه شــﻲ تــر جﻨ‪／‬ﻮﻧﻪ‬ ‫عاﻗبت بــﻪ خپﻞ ورغـــﻮی پــﻪ غــاښ پــرې کا‬ ‫ﻫـــر چـــ‪ ３‬کـــار کـــا د د＊ــﻤــﻨــﻮ پـــﻪ ورﻣــﻮﻧــﻪ‬ ‫پــﻪ خپﻠﻮاﻧﻮ بــاﻧــدې دوﻣـــره خشﻢ ﻣــﻪ ک‪７‬ه‬ ‫چــ‪ ３‬پــــردي در‪＄‬ــﻨــ‪ ３‬تــ‪＋‬ــتــﻲ پــﻪ ﻣﻠکﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫـــر چـــ‪ ３‬شـــرع فــرﻣــاﻳــﻲ ﻫــغــﻪ کـــار کــ‪７‬ه‬ ‫ﻣـــﻪ عــﻤــﻞ کــــﻮه پـــﻪ رســــﻢ پـــﻪ دودوﻧـــــﻪ‬ ‫پﻪ ‪＄‬ﻮاﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬چ‪ ３‬دې کار ﻟﻪ ﻻسﻪ وو‪＄‬ﻲ‬ ‫پـــﻪ پـــﻴـــرۍ بـــﻪ دې وﻧــــﻪ رســــﻲ ﻻســﻮﻧــﻪ‬ ‫خـــدای ﻫغﻪ پــﻪ دواړو کــﻮﻧــﻮ دي ﻧﻤﻨ‪％‬ﻠﻲ‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬عدل و داد پﻪ شپﻪ ﻟﻤﻮﻧ‪％‬ﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻠﻨ‪ ，‬جان ﻫﻢ پﻪ خپﻞ شعر ک‪＇ ３‬ﻮ سپار＊تﻨ‪ ３‬ﻟري‪:‬‬ ‫‪＄‬ــﻮاﻧــ‪＊ ３‬ــ‪％‬ــ‪ ３‬تــﻪ چــ‪ ３‬وﻧـــﻪ واﻳــــ‪ ３‬تــرور‬ ‫ﻫغﻪ دم بــﻪ دې بــربــاد کــ‪７‬ي پــﻼر او ﻣﻮر‬ ‫ﻫــر ســبــا بــﻪ دروازه کــ‪ ３‬درتـــﻪ ﻧــاســت وي‬ ‫چـــ‪ ３‬واﻧـــخـــﻠـــ‪ ３‬ﻧــــادﻳــــده ســــ‪７‬ي ﻧـــﻪ پــﻮر‬ ‫ب‪ ３‬گﻨاه وﻫﻞ بﻪ خــﻮري ازار بﻪ ﻳ‪ ３‬ستا وي‬ ‫کــﻪ دې ورکـــ‪７‬ه پــﻪ بــدل کــ‪ ３‬ﻟــﻮر او خﻮر‬ ‫‪11‬‬

‫کــﻴــﻨــاســتــﻪ د ﻫــغــﻮ وکــــ‪７‬ه ﻣــﻠــﻨــ‪ ，‬جــاﻧــﻪ‬ ‫چــ‪ ３‬دې ســﻢ وي پــﻪ کــﻨــ‪６‬ه ورســــره زور‬ ‫عبداﻟﻘادر خ＂ک پﻪ ‪－‬ﻠدستﻪ ک‪＇ ３‬ﻪ ＊ﻪ واﻳﻲ‪:‬‬ ‫د خــبــرې ﻫــﻢ آغاز ﻫــﻢ ﻳــ‪ ３‬اﻧــجــام وي‬ ‫پـــﻪ خــبــره کـــ‪ ３‬خــبــره کـــا چـــ‪ ３‬خـــام وي‬ ‫ﻫر س‪７‬ی چ‪ ３‬روشﻦ راﻳﻪ صاحب ﻫﻮش وي‬ ‫وﻳــﻞ ﻫــاﻟــﻪ کــا اغـــاز چــ‪ ３‬ﻧــﻮر خــاﻣــﻮش وي‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د اﻧساﻧاﻧﻮ د ژوﻧد تر ！ﻮﻟﻮ غﻮره او ‪＂－‬ﻮر وخت ﻫﻤدا د تجربﻮ تر ﻻسﻪ کﻮل دي چ‪ ３‬د‬ ‫ﻧﻮرو ﻟپاره د سﻮکاﻟ‪ ９‬او ﻫﻮساﻳ‪ ９‬ﻻرې چارې برابروي‪.‬‬ ‫حکﻴﻤاﻧﻮ‪ ،‬ﻫﻮ＊ﻴاراﻧﻮ او پﻮﻫاﻧﻮ د خپﻠﻮ تجربﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬خپﻠﻮ خﻠکﻮ تﻪ ‪＂－‬ﻮر او‬ ‫سﻮدﻣﻦ پﻨدوﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي چ‪ ３‬عﻤﻠﻲ کﻮل ﻳ‪ ３‬ﻧ‪５‬ک‪ ３‬پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ واﻗعﻴت ک‪ ３‬د عاﻟﻤاﻧﻮ‪ ،‬حکﻴﻤاﻧﻮ‪ ،‬د عﻠﻢ او ادب د خاوﻧداﻧﻮ ﻫﻤدغﻮ وﻳﻨاوو او‬ ‫سپار＊تﻨﻮ تﻪ پﻨدوﻧﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د راز خبرې باﻳد پ＂‪ ３‬وساتﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ کار چ‪ ３‬پﻪ ﻧرﻣ‪ ９‬سﻼ او ﻣشﻮره سر تﻪ‬ ‫رس‪８５‬ي‪ ،‬باﻳد ﻟﻪ جدﻳت ﻧﻪ پک‪ ３‬کار واﻧﻪ اخستﻞ شﻲ‪ .‬د ﻻس غﻮ！ﻪ باﻳد پﻪ ﻻس خﻼصﻪ‬ ‫شﻲ‪ ،‬ﻧﻪ دا چ‪ ３‬تر خﻮﻟ‪ ３‬پﻮرې ورس‪８５‬ي‪ .‬دوست او د＊ﻤﻦ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ تﻮپﻴر ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ شرع‪ ３‬او اسﻼﻣﻲ اصﻮﻟﻮ سره سﻢ خپﻞ کاروﻧﻪ پر ﻣخ ﻳﻮسﻮ‪ ،‬خپﻞ اوﻻدوﻧﻪ داس‪３‬‬ ‫وروزو چ‪ ３‬خپﻞ ﻣسؤوﻟﻴت و پ‪５‬ژﻧﻲ او ﻧاوړه کاروﻧﻮ تﻪ ﻫ（ﻪ او ﻫاﻧد وﻧﻪ ک‪７‬ي‪ .‬وخت تﻪ‬ ‫پﻪ ارز＊ت ﻗاﻳﻞ شﻮ‪ ،‬ﻫر کار پﻪ خپﻞ وخت سر تﻪ ورسﻮو‪ ،‬د چا پﻪ غﻮړه ﻣاﻟ‪ ،９‬چاپﻠﻮس‪９‬‬ ‫او ظاﻫري ﻟباس و ﻧﻪ غﻮﻟﻴ‪８‬و‪ ،‬ﻧاوړه دودوﻧﻪ وﻧﻪ پاﻟﻮ‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪＇ _١‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻫر پﻨد پﻪ اړه دې‬ ‫خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻧظﻢ ک‪ ３‬راغﻠﻲ پﻨدوﻧﻪ او بﻠﻪ‬ ‫ډﻟﻪ دې پﻪ ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮي پﻨدوﻧﻪ د ‪＄‬اﻧﻪ سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬د ډﻟ‪ ３‬استازي دې ﻟﻨ‪ ６‬ﻣطﻠب وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٣‬ﻠﻮر تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻻﻧدې ﻟغات دې د تخت‪３‬‬ ‫پر ﻣخ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪:‬‬ ‫بﻮخ（ﻪ‪ ،‬بﻬﻴر‪ ،‬ورﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬پاﻳﻠﻪ‪ ،‬ک‪７‬ﻧﻪ‪ ،‬تﻤﻠق‪ ،‬ﻟﻮری‪ ،‬کﻨ‪６‬ه‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣتضادې کﻠﻤ‪ ３‬دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې بﻴت پﻪ کﻨاﻳﻲ ﻣفﻬﻮم باﻧدې خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫عــاﻗــبــت بـــﻪ خــپــﻞ ورغـــــﻮی پـــﻪ غـــاښ پـــرې کا‬ ‫ﻫــــر چــــ‪ ３‬کـــــار کــــا د د＊ـــﻤـــﻨـــﻮ پــــﻪ ورﻣـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ‪ :‬ﻣﻮږ پﻪ چخاﻧسﻮر ک‪ ３‬اوس‪８５‬و‪ ،‬زﻣﻮږ کﻮرﻧ‪ ９‬اتﻪ تﻨﻪ دي‪ :‬پﻼر‪ ،‬ﻣﻮر ＇ﻠﻮر وروﻧﻪ او‬ ‫دوه خﻮﻳﻨدې‪ .‬پﻼر‪ ،‬ﻣﻮر او ﻣشر ورور ﻣﻮږ تﻪ ﻻزﻣ‪ ３‬ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻳﻮ تﻦ دې پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬بﻞ دې‬ ‫‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫‪ _٨‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬خپﻠﻮاک‪ ３‬کﻠﻤ‪( ３‬ﻧﻮم‪ ،‬فعﻞ‪ ،‬ضﻤﻴر او ﻗﻴد) دې پﻪ‬ ‫‪－‬ﻮتﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬ودې ﻟﻴکﻲ او ﻟﻪ ﻧﻮرو زده کﻮوﻧکﻮ سره دې شرﻳک ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٩‬پﻨ‪％‬ﻪ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار راشﻲ او پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬دې ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪(( ３‬ی ‪－‬اﻧ‪ ))３‬پﻪ‬ ‫‪－‬ﻮتﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _١٠‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻞ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠﻮ ﻟﻮﻳاﻧﻮ پﻪ ﻣرستﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪＇ ３‬ﻮ پﻨدوﻧﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪３‬‬ ‫ور‪ ３＄‬پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫پــــﻪ واک چــــ‪ ３‬ﻧــــﻪ ﻟـــــري پــــﻪ کـــــام کــــ‪ ３‬ژبـــﻪ‬ ‫کــــﻪ ‪－‬ـــﻮﻧـــ‪ ，‬شــــﻲ ＊ــــﻪ دی پــــﻪ ﻟـــﻮﻳـــﻪ تــبــﻪ‬ ‫پــــﻪ بــــــده ژبــــــﻪ ‪＄‬ــــــان ‪＄‬ــــــﻲ‪ ،‬جــــﻬــــان ‪＄‬ــﻲ‬ ‫اﻳـــــﻤـــــان ﻻ ﻫـــــﻢ ‪＄‬ـــــﻲ واوره طـــاﻟـــبـــﻪ‬ ‫(خﻮشحان خان خ＂ک)‬

‫‪14‬‬

‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮست‬

‫ژﻣﻨﻪ (وعده)‬

‫＊ﻪ خﻮﻳﻮﻧﻪ زﻳات دي‪ .‬ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻞ ‪＄‬اى ک‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د اﻧسان پر درﻳ‪＃‬‬ ‫او شخصﻴت اغ‪５‬ز ﻟري‪＊ .‬ﻪ خﻮﻳﻮﻧﻪ س‪７‬ى درﻧﻮي او سپک خﻮﻳﻮﻧﻪ س‪７‬ى سپکﻮي‪.‬‬ ‫اسﻼم ﻣﻮږ تﻪ د ＊ﻮ اخﻼﻗﻮ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ ک‪７‬ې ده‪ .‬ﻟﻪ بدو اخﻼﻗﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻨع ک‪７‬ي ﻳﻮ‪.‬‬ ‫درواغ وﻳﻞ‪ ،‬د ژﻣﻨ‪ ３‬سرتﻪ ﻧﻪ رسﻮل او ＊کﻨ‪％‬ﻠ‪ ３‬کﻮل د ﻣﻨافﻘت ﻧ‪ ３＋‬دي‪ .‬درواغ س‪７‬ى‬ ‫خﻮاروي‪＊ ،‬کﻨ‪％‬ﻠ‪ ３‬د س‪７‬ي شخصﻴت تﻪ زﻳان رسﻮي او د ژﻣﻨ‪ ３‬سرتﻪ ﻧﻪ رسﻮل پﻪ ！ﻮﻟﻨ‪３‬‬ ‫ک‪ ３‬د اﻧسان حﻴثﻴت‪ ،‬وﻗار او باور را！ﻴ＂ﻮي‪ .‬اﻧسان د ！ﻮﻟﻨﻴز ﻣخﻠﻮق پﻪ تﻮگﻪ اړ دى چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫خپﻞ ‪＄‬ان ک‪ ３‬داس‪ ３‬ﻧﻴک خﻮﻳﻮﻧﻪ پﻴدا او وروزي چ‪ ３‬د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې د ﻳﻮ بشپ‪ ７‬اﻧسان‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ د احترام او درﻧاوي وړ شﻲ‪ .‬اسﻼم د اخﻼﻗﻮ بشپ‪ ７‬دﻳﻦ دى او حضرت ﻣحﻤد‬ ‫د ﻧﻴکﻮ اخﻼﻗﻮ د تعﻤﻴﻢ او بشپ‪７‬تﻴا ﻟپاره ﻣبعﻮث او گﻮﻣارل شﻮى و‪.‬‬ ‫_ دروغجﻦ اﻧسان ستاسﻮ پﻪ ﻧزد ＇ﻪ حﻴثﻴت ﻟري؟‬

‫‪15‬‬

‫واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮه ورځ عﻤر بﻦ خطاب د عداﻟت ﻟپاره د خﻠکﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻧاست و‪ .‬ﻧا＇اپﻪ‬ ‫ﻳﻮ ＊کﻠﻰ او＊اﻳستﻪ ‪＄‬ﻮان چ‪ ３‬دوو ﻧﻮرو ظاﻫرا ＊اﻳستﻪ ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ﻻسﻮﻧﻮ ﻧﻴﻮﻟﻰ و‪ ،‬خﻠﻴفﻪ تﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬راوست‪ .‬عﻤر بﻦ خطاب ﻫغﻮ ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ تﻪ ووﻳﻞ‪＄" :‬ﻮان خﻮش‪ ３‬ک‪７‬ئ او وواﻳئ چ‪＇ ３‬ﻪ‬ ‫کﻴسﻪ ده؟"‬ ‫‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ ووﻳﻞ‪" :‬ﻣﻮږ دوه وروﻧﻪ ﻳﻮ‪ .‬ﻳﻮ بﻮډا پﻼر ﻣﻮ درﻟﻮد‪ .‬پﻪ خپﻠﻮ خﻠکﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻧﻴکﻮ‬ ‫اخﻼﻗﻮ او د ﻣشرتابﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮصفتﻮﻧﻮ ﻣشﻬﻮر و‪ .‬ﻳﻮه ورځ د تفرﻳح ﻟپاره خپﻞ ﻳﻮه باغ تﻪ تﻠﻠﻰ‬ ‫و‪ .‬ﻫﻠتﻪ دې ‪＄‬ﻮان وواژه‪ .‬اوس ﻟﻪ تا ＇خﻪ غﻮاړو چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د خداى حکﻢ‬ ‫جاري ک‪７‬ې‪".‬‬ ‫ﻫغﻪ ‪＄‬ﻮان تﻪ پﻪ تر‪４‬ﻮ تﻨدي وکتﻞ او پﻮ＊تﻨﻪ ﻳ‪ ３‬ترې وک‪７‬ه‪" :‬تﻪ ＇ﻪ ‪＄‬ﻮاب ﻟرې؟"‬ ‫عﻤر‬ ‫ستاﻳﻨﻪ او‬ ‫‪＄‬ﻮان ډ‪４‬ر زړور او فصﻴح و‪ .‬وﻣﻮسک‪５‬د‪ ،‬پﻪ ډ‪４‬ره خﻮږه ژبﻪ وغ‪４８‬د او د عﻤر‬ ‫د ﻫغﻪ درﻧاوى ﻳ‪ ３‬وک‪ .７‬وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪" :‬پﻪ خداى ﻗسﻢ چ‪ ３‬ر＊تﻴا ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ .‬خﻮ زه ﻫﻢ خپﻠﻪ کﻴسﻪ‬ ‫درتﻪ کﻮم‪ .‬بﻴا ستاس‪ ３‬خﻮ＊ﻪ چ‪＇ ３‬ﻪ حکﻢ کﻮئ! زه ﻳﻮ کﻠﻴﻮاﻟﻲ عرب ﻳﻢ‪ .‬وچکاﻟﻲ راغﻠﻪ‪.‬‬ ‫زه ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬او ﻣال سره دﻟتﻪ راغﻠﻢ‪ .‬ﻻره ﻣ‪ ３‬پﻪ دې باغﻮﻧﻮ ک‪ ３‬وه‪ .‬ﻣا او＊ان درﻟﻮدل‪.‬‬ ‫ﻣاتﻪ ډ‪４‬ر گران وو‪ .‬د ﻫغﻮى پﻪ ډﻟ‪ ３‬ک‪ ３‬د ＊ﻪ ﻧسﻞ ﻳﻮه ډ‪４‬ره ＊اﻳستﻪ جﻮﻧگ‪ ９‬وه‪ .‬د ﻧﻮرو او＊اﻧﻮ پﻪ‬ ‫ډﻟ‪ ３‬ک‪ ３‬بﻪ داس‪ ３‬بر‪５＋４‬ده ﻟکﻪ پاچا چ‪ ３‬د رعﻴت پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬روان وي‪ .‬جﻮﻧگ‪ ９‬ددې ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ‬ ‫د پﻼر باغ تﻪ ﻣخﻪ ک‪７‬ه‪ .‬د ﻫغﻪ باغ پر د‪４‬ﻮال باﻧدې د ﻳﻮې وﻧ‪＇ ３‬اﻧگﻪ پرتﻪ وه‪ .‬جﻮﻧگ‪ ９‬ﻫغ‪３‬‬ ‫＇اﻧگ‪ ３‬تﻪ خﻮﻟﻪ واچﻮﻟﻪ او پرې ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ه‪ .‬ﻧا＇اپﻪ ﻫغﻪ بﻮډا س‪７‬ى ﻟﻪ باغﻪ راووت‪ .‬ﻟﻪ ډ‪４‬رې غﻮس‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬سترگ‪ ３‬سرې او＊ت‪ ３‬وې‪ .‬پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه ډبره ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬وه‪ .‬د زﻣري پﻪ ＇‪５‬ر غ‪７‬وﻣب‪５‬ده‪.‬‬ ‫بﻴا ﻳ‪ ３‬جﻮﻧگ‪ ９‬پر ډبرې کﻠکﻪ ووﻳشتﻪ او ﻣ‪７‬ه ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ه‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣ‪ ３‬وﻟﻴدل جﻮﻧگ‪ ９‬وﻟﻮﻳده‪ ،‬پﻪ‬ ‫سر ک‪ ３‬ﻣ‪ ３‬اور بﻞ شﻮ‪ .‬پﻪ ﻫﻤاغﻪ ډبره ﻣ‪ ３‬شﻴخ پر سر ووﻳشتﻪ چ‪ ３‬جﻮﻧگ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬پرې وﻳشتﻠ‪３‬‬ ‫وه‪ .‬د ډبرې پﻪ ﻟگ‪５‬دو بﻮډا س‪７‬ي چﻴغ‪ ３‬ک‪７‬ې او وروستﻪ ﻣ‪７‬شﻮ‪ .‬دا دوه ‪＄‬ﻮاﻧان راورس‪５‬دل‪ ،‬زه‬ ‫ﻳ‪ ３‬وﻧﻴﻮﻟﻢ او تاتﻪ ﻳ‪ ３‬راوستﻢ‪".‬‬ ‫ووﻳﻞ‪" :‬اوس چ‪ ３‬دې پﻪ خپﻠ‪ ３‬گﻨاه خﻮﻟﻪ وخﻮ‪＄‬ﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻧش‪ ３‬خﻼص‪５‬داى‬ ‫عﻤر‬ ‫او باﻳد ﻗصاص ش‪".３‬‬ ‫‪16‬‬

‫‪＄‬ﻮان ووﻳﻞ‪" :‬زه پر ﻫغﻪ شﻲ خﻮښ ﻳﻢ چ‪ ３‬اسﻼﻣﻲ شرﻳعت ！اکﻠﻰ وي‪ .‬خﻮ زه ﻳﻮ‬ ‫کﻮچﻨﻰ ورور ﻟرم‪ .‬پﻼر ﻣ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬دﻣخﻪ ﻫغﻪ تﻪ ډ‪４‬ر ﻣال ورک‪７‬ى او د ﻫغ‪ ３‬د ساتﻨ‪ ３‬دﻧده‬ ‫ﻳ‪ ３‬زﻣا پر اوږو اﻳ‪＋‬ﻲ ده‪ .‬ﻣاتﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳﻠﻲ وو چ‪ ３‬دا ﻣال ستا د ورور دى‪ .‬د ﻫغ‪ ３‬ساتﻨﻪ پر تا‬ ‫فرض ده‪ .‬ﻣا ﻫغﻪ ﻣال اخﻴستﻰ او ＊خ ک‪７‬ى ﻣ‪ ３‬دى‪ .‬ﻟﻪ ﻣا پرتﻪ ﻧﻮر ﻫﻴچا تﻪ د ﻫغ‪ ３‬پتﻪ ﻧﻪ ده‬ ‫＇رگﻨده‪ .‬کﻪ تاس‪ ３‬اوس زﻣا د وژﻟﻮ حکﻢ وک‪７‬ئ‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣال بﻪ ضاﻳع شﻲ او د ﻫغ‪ ３‬د زﻳان پ‪７‬ه‬ ‫بﻪ ستا پرغاړه وي‪ .‬د اخرت پر ورځ چ‪ ３‬پاک خداى د بﻨده گاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬عداﻟت کﻮي‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ کﻮچﻨﻰ بﻪ ستا غاړې تﻪ ﻻس واچﻮي‪ .‬کﻪ ﻣاتﻪ درې ور‪ ３＄‬ﻣﻬﻠت راک‪７‬ې‪ ،‬ﻧﻮزه بﻪ د ﻫغﻪ‬ ‫کﻮچﻨﻲ ورور د ﻣال سرپرستﻲ بﻞ چا تﻪ ورک‪７‬م او ب‪５‬رتﻪ بﻪ تاتﻪ راشﻢ‪".‬‬ ‫پﻪ فکر ک‪ ３‬ډوب شﻮ او خپﻞ سر ﻳ‪＇ ３‬ﻮ ش‪５‬ب‪＄ ３‬ﻮړﻧد وﻧﻴﻮ‪ .‬بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻧاستﻮ‬ ‫عﻤر‬ ‫خﻠکﻮ تﻪ ﻣخ واړاوه او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪＇" :‬ﻮک ددې ‪＄‬ﻮان ضاﻣﻦ کﻴ‪８‬ي؟" ‪＄‬ﻮان ﻧاستﻮ خﻠکﻮ تﻪ‬ ‫تﻪ گﻮتﻪ وﻧﻴﻮه او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪" :‬دا س‪７‬ى زﻣا ضاﻣﻦ‬ ‫وکتﻞ او د ﻫغﻮى پﻪ ډﻟ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ابﻮذر‬ ‫＇خﻪ پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪" :‬ﻳا ابﻮذره! ددې ‪＄‬ﻮان د راستﻨ‪５‬دو‬ ‫ﻟﻪ ابﻮذر‬ ‫دى‪ ".‬عﻤر‬ ‫ووﻳﻞ‪" :‬ﻫﻮ‪ ،‬تر در‪４‬ﻮ ور‪＄‬ﻮ پﻮرې ﻳ‪ ３‬ضﻤاﻧت‬ ‫ضﻤاﻧت پر غاړې اخﻠ‪ ،３‬کﻪ ﻧﻪ؟" ابﻮذر‬ ‫‪＄ ،‬ﻮان رخصت ک‪.７‬‬ ‫کﻮم‪ ".‬عﻤر‬ ‫ﻟﻪ اصحابﻮ سره‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣﻬﻠت وخت ﻧژدې شﻮ‪ ،‬د ‪＄‬ﻮان پتﻪ وﻧﻪ ﻟگ‪５‬ده‪ .‬عﻤر‬ ‫ﻫﻢ و‪ .‬ﻫغﻪ دوه ‪＄‬ﻮاﻧان پﻪ غﻮسﻪ شﻮل او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪" :‬اى ابﻮذره‪ ،‬زﻣﻮږ‬ ‫ﻧاست و‪ .‬ابﻮذر‬ ‫ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫ﻗاتﻞ چ‪５‬رتﻪ دى؟ ﻫغﻪ س‪７‬ى کﻪ ت‪＋‬ت‪５‬دﻟﻰ وي‪＇ ،‬ﻨگﻪ بﻪ ب‪５‬رتﻪ راشﻲ؟" ابﻮذر‬ ‫"پﻪ خداى ﻗسﻢ‪ ،‬کﻪ د ﻣﻬﻠت وخت پاى تﻪ ورسﻴ‪８‬ي او ﻫغﻪ ‪＄‬ﻮان راﻧشﻲ‪ ،‬زه پﻪ خپﻞ‬ ‫ووﻳﻞ‪" :‬پﻪ خداى ﻗسﻢ‪ ،‬کﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬ﻮان‬ ‫ضﻤاﻧت وفا کﻮم او ‪＄‬ان درتﻪ سپارم‪ ".‬عﻤر‬ ‫پﻪ اړه حکﻢ وک‪７‬م‪".‬‬ ‫و‪＄‬ﻨ‪６‬ﻳ‪８‬ي‪ ،‬د شرﻳعت ﻟﻪ غﻮ＊تﻨﻮ سره سﻢ بﻪ د ابﻮذر‬ ‫پﻪ خاطر د حاضرﻳﻨﻮ پﻪ سترگﻮ ک‪ ３‬او＊ک‪ ３‬راغﻠ‪ .３‬د‬ ‫ددې خبرې پﻪ اور‪４‬دو د ابﻮذر‬ ‫غﻮﻧ‪６‬ې حاضرﻳﻨﻮ ﻳﻮ تر بﻠﻪ پﻪ خبرو پﻴﻞ وک‪ ７‬او ﻟﻪ ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د دﻳت (خﻮﻧبﻬا) غﻮ＊تﻨﻪ‬ ‫وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ د چا خبره وﻧﻪ وﻣﻨﻠﻪ او ﻟﻪ ﻗصاص پرتﻪ پﻪ بﻞ شﻲ ﻧﻪ راضﻲ ک‪５‬دل‪ .‬پﻪ دې‬ ‫‪17‬‬

‫ارﻣان کاوه او ژړل ﻳ‪ .３‬ﻧا＇اپﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬ﻮان را＊کاره شﻮ او د‬ ‫وخت ک‪ ３‬خﻠکﻮ د ابﻮذر‬ ‫پﻪ ﻣخک‪ ３‬ودر‪４‬د‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬سا و تﻴگا او پﻪ تﻨدي ﻳ‪ ３‬خﻮﻟ‪ ３‬رواﻧ‪３‬‬ ‫عﻤر‬ ‫سﻼم واچاوه‪.‬‬ ‫وې‪ ،‬پﻪ فصﻴحﻪ ژبﻪ ﻳ‪ ３‬پرعﻤر‬ ‫تﻪ ووﻳﻞ‪" :‬ﻫغﻪ کﻮچﻨﻰ ﻣ‪ ３‬پر ترور وسپاره او د ﻣال ‪＄‬اى ‪＄‬اﻳگﻰ ﻣ‪３‬‬ ‫وروستﻪ ﻳ‪ ３‬عﻤر‬ ‫ورتﻪ و＊ﻮده‪ .‬د ژﻣﻨ‪ ３‬د سرتﻪ رسﻮﻟﻮ ﻟپاره د اوړي پﻪ گرﻣ‪ ９‬ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪６‬ه راغﻠﻢ‪".‬‬ ‫خﻠک د ‪＄‬ﻮان ﻟﻪ ر＊تﻴﻨﻮﻟ‪ ،９‬پر وعدې د ﻫغﻪ د وفا او ﻣرگ تﻪ د راتگ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻫﻴ）‬ ‫پات‪ ３‬شﻮل‪＄ .‬ﻴﻨﻮ حاضرﻳﻨﻮ ووﻳﻞ‪＇" :‬ﻮﻣره ＊ﻪ کار او ＇ﻮﻣره ＊ﻪ ژﻣﻨﻪ!" ‪＄‬ﻮان ووﻳﻞ‪" :‬آﻳا ﻧﻪ‬ ‫پﻮﻫﻴ‪８‬ئ چ‪ ３‬ﻟﻪ اجﻞ خﻼصﻰ ﻧشتﻪ‪ .‬ﻣا پر خپﻠﻪ ژﻣﻨﻪ وفا وک‪７‬ه چ‪＇ ３‬ﻮک وﻧﻪ واﻳﻲ پﻪ خﻠکﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وفا ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠ‪ ３‬ده‪".‬‬ ‫ووﻳﻞ‪" :‬پﻪ خداى ﻗسﻢ اى عﻤره‪ ،‬دا ﻫﻠک ﻣ‪ ３‬ﻧﻪ پ‪５‬ژاﻧده چ‪＇ ３‬ﻮک او‬ ‫ابﻮذر‬ ‫د کﻮم ‪＄‬اى دى‪ .‬تر دې دﻣخﻪ ﻣ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻴدﻟﻰ ﻧﻪ و‪ ،‬خﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ حاضرﻳﻨﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮازې‬ ‫ﻣاتﻪ ﻣخ راواړاوه‪ ،‬ﻧﻮ ＊ﻪ راتﻪ وﻧﻪ بر‪５＋４‬ده‪ ،‬رد ﻳ‪ ３‬ک‪７‬م‪ .‬ﻣ‪７５‬اﻧ‪ ３‬ﻣ‪ ３‬اجازه راﻧﻪ ک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻬﻴﻠﻰ ﻳ‪３‬‬ ‫ک‪７‬م چ‪＇ ３‬ﻮک وﻧﻪ واﻳﻲ‪ ،‬ﻣ‪７５‬اﻧﻪ ﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ورکﻪ شﻮې ده‪".‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻣﻬال ﻫغﻮ دوو ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ ووﻳﻞ‪" :‬ﻣﻮږ د اهلل د رضا ﻟپاره د خپﻞ پﻼر وﻳﻨﻪ دې ‪＄‬ﻮان‬ ‫تﻪ وب‪＋‬ﻠﻪ چ‪＇ ３‬ﻮک وﻧﻪ واﻳﻲ احسان پﻪ چا ک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪".‬‬ ‫ﻫغﻮ دوو‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ تﻪ ﻣخ واړاوه او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪" :‬د پﻼر خﻮﻧبﻬا ﻟﻪ بﻴت اﻟﻤال‬ ‫بﻴا عﻤر‬ ‫＇خﻪ واخﻠئ‪".‬‬ ‫‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ ووﻳﻞ‪" :‬ﻣﻮږ د اهلل د رضا ﻟپاره ﻫغﻪ تﻪ د خپﻞ پﻼر وﻳﻨﻪ وب‪＋‬ﻠﻪ او ﻟﻪ ﻫغﻪ ت‪５‬ر‬ ‫شﻮ‪ .‬د دﻧﻴا د ﻣال تﻤﻪ ﻧﻪ ﻟرو!"‬

‫‪18‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫＊ﻪ اوﻧ‪５‬ک اخﻼق د اﻧسان گا‪１‬ﻪ ده‪ .‬پﻪ اﻧسان ک‪ ３‬داس‪ ３‬ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬صفتﻮﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬اﻧساﻧﻲ‬ ‫جﻮﻫر ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪ .‬صداﻗت‪ ،‬ر＊تﻴﻨﻮﻟﻲ‪ ،‬پﻪ وعده وفا‪ ،‬درواغ ﻧﻪ وﻳﻞ‪ ،‬ﻣ‪７５‬اﻧﻪ‪ ،‬پت ساتﻞ‪،‬‬ ‫ﻟﻪ خﻴاﻧت ‪＄‬ان ﻟﻴرې ساتﻞ‪ ،‬ﻧ‪５‬کﻪ اوخﻮږه وﻳﻨا او پﻪ سﻠگﻮﻧﻪ داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻫغﻪ صفتﻮﻧﻪ دي‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻧسان ＇خﻪ اﻧسان جﻮړوي‪ .‬دروغ وﻳﻞ پﻪ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ک‪ ３‬د اﻧسان وﻗار را！ﻴ＂ﻮي‪ .‬کﻪ ﻳﻮ‬ ‫‪＄‬ﻞ ＇ﻮک پﻪ دروغﻮ ﻣشﻬﻮر شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ﻳﻲ پر ر＊تﻴاوو ﻫﻢ ＇ﻮک باور ﻧﻪ کﻮي‪ .‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫اخﻼق فردي دي‪ ،‬زﻳان او گ＂ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮازې ﻳﻮ فرد تﻪ رسﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر بﻴا ！ﻮﻟﻨﻴز‬ ‫اړخ ﻟري‪ .‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬بﻨس＀ جﻮړوي او ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨﻴزو ارز＊تﻮﻧﻮ ＇خﻪ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬وگﻮرئ‪ ،‬پﻪ‬ ‫پﻮرتﻪ کﻴسﻪ ک‪ ３‬پر ژﻣﻨ‪ ３‬د ﻳﻮ ‪＄‬ﻮان وفا ＇ﻮﻣره ＊‪５‬گ‪ ３２‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ې‪ ،‬ﻫﻢ ﻳ‪＄ ３‬ﻮان ﻟﻪ‬ ‫ﻫرو ﻣرو ﻣرگ ＇خﻪ وژغﻮره او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬اﻧساﻧﻲ جﻮﻫر پﻪ گﻮتﻪ ک‪ .７‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ‬ ‫ﻫغ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اوږې خاﻟﻲ شﻮې واى او پرې عﻤﻞ ﻧﻪ واى شﻮى‪ ،‬ﻧﻮ ！ﻮﻟﻨﻴزو ارز＊تﻮﻧﻮ تﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫زﻳان رساوه‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د پﻮرتﻪ کﻴس‪ ３‬پﻴغام ＇ﻪ شﻰ دى؟ درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ ﻫر ﻳﻮ دې خپﻠﻪ دﻧده د‬ ‫！ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ‪＄‬اى د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ .‬ﻫر ﻳﻮ دې پﻪ وار ﻟﻪ ﻫغﻮ‬ ‫در‪４‬ﻮ دﻟﻴﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ د ﻳﻮ پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرگ ＇خﻪ د ﻫغﻪ ‪＄‬ﻮان‬ ‫د بچ‪５‬دو ﻻﻣﻞ شﻮل‪.‬‬ ‫‪ _٣‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او پﻪ خپﻠﻪ ژبﻪ دې د پﻮرتﻪ کﻴس‪３‬‬ ‫ﻳﻮه برخﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪19‬‬

‫‪ _٤‬پﻪ ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬دې د ＊ﻮ اخﻼﻗﻮ پﻪ اړه ＇ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ خپﻞ ﻧظر رو＊اﻧﻪ‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻮرتﻪ کﻴسﻪ پﻪ خپﻞ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬تﻤثﻴﻞ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫پر وعدې وفا ＇ﻪ گ＂ﻪ ﻟري؟ پﻪ دې اړه ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ او پﻪ بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ‬ ‫واوروئ‪.‬‬

‫زده ﻛ‪７‬ه ﻟﻪ ﻛﻮره تر گﻮره‬ ‫واﻳﻲ‪ :‬ﻳﻮ دوست د ﻳﻮعاﻟﻢ د ﻧاروغ‪ ９‬پر ﻣﻬال د عﻴادت ﻟپاره د ﻫغﻪ ﻛﻮر تﻪ ورغﻰ‪.‬‬ ‫عاﻟﻢ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻨﻜدن پﻪ حاﻟت ﻛ‪ ３‬و‪ ،‬ﻟﻪ خپﻞ دوست ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻣسئﻠ‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ‬ ‫وﻛ‪７‬ه‪ .‬دوست ﻳ‪ ３‬ورتﻪ ووﻳﻞ‪ ،‬تﻪ د ‪＄‬ﻨﻜدن پﻪ حاﻟت ﻛ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣسئﻠﻪ ＇ﻪ ﻛﻮې؟ عاﻟﻢ‬ ‫ورتﻪ ووﻳﻞ‪(( :‬دا بﻪ ＊ﻪ وي چ‪ ３‬پﻪ دې ﻣسئﻠ‪ ３‬باﻧدې پﻮه شﻢ او بﻴا ﻣ‪ ７‬شﻢ‪)).‬‬

‫＊اﻳﻲ د غﻼ او درغﻠ‪＄ ９‬اﻟﻪ ﻳﻮه ورځ وﻳجاړه شﻲ‪ ،‬خﻮ د ر＊تﻴا او اﻣاﻧت‬ ‫ﻣا‪！ ９１‬ﻴﻨگﻪ او پر خپﻞ ‪＄‬ای وﻻړه وي‪.‬‬ ‫((حدﻳث شرﻳف))‬

‫‪20‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫تشــبﻴﻪ‬

‫کﻪ د پ‪＋‬تﻮ شعر سترې او پﻠﻨ‪ ３‬ﻟﻤﻨ‪ ３‬تﻪ پﻪ ‪＄‬ﻴر سره و‪－‬ﻮرو‪ ،‬ﻧﻮ د اﻣﻴر کروړ ﻟﻪ وخت ﻧﻪ‬ ‫تر ﻧﻦ پﻮرې پﻪ سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ او زر‪－‬ﻮﻧﻮ شاعران ت‪５‬ر شﻮي‪ ،‬شتﻪ او وي بﻪ‪.‬‬ ‫دغﻮ ！ﻮﻟﻮ ﻧظﻤﻮﻧﻪ او شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ‪ .‬ﻧثروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ‪ ،‬حتی ﻧثري اوشعري کﻠﻴات ترې را‬ ‫پات‪ ３‬دي‪＄ .‬ﻴﻨﻮ پﻪ ﻟﻮی ﻻس پﻪ خپﻠﻮ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬بدﻳعﻲ او بﻴاﻧﻲ ＊کﻼوې کاروﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫ادبﻲ فﻨﻮن د ﻫﻤدې ＊کﻼوو د ＇‪７５‬ﻧ‪ ،３‬تﻮضﻴح او تشرﻳح کﻮﻟﻮ عﻠﻢ دی‪.‬‬ ‫بدﻳع ‪ ،‬بﻴان او ﻣعاﻧﻲ د ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ ﻳا بﻴاﻧﻲ عﻠﻮﻣﻮ اساسﻲ برخ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫بدﻳع فﻦ چ‪ ３‬د فصﻴح او بﻠﻴغ کﻼم ﻟﻪ ﻟفظﻲ او ﻣعﻨﻮي ＊اﻳستﻮﻧﻮ ＇خﻪ بحث کﻮي‪،‬‬ ‫تاس‪ ３‬پﻪ ﻟسﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮست‪.‬‬ ‫د شاعراﻧﻪ تخﻴﻞ ﻣختﻠف صﻮرتﻮﻧﻪ‪ :‬تشبﻴﻪ‪ ،‬استعاره‪ ،‬ﻣجاز او کﻨاﻳﻪ د بﻴان عﻠﻢ د بحث‬ ‫ﻣﻮضﻮعات دي‪ ،‬د دوی ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ (تشبﻴﻪ) پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬در پﻴژﻧﻮ‪.‬‬ ‫تاسﻮ کﻠﻪ دوه شﻴان ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ورتﻪ ک‪７‬ي دي؟‬

‫‪21‬‬

‫د ﻳﻮې ﻣعﻨا د بﻴاﻧﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬اساﻧﻪ او ساده فﻨﻲ ﻻره چاره تشبﻴﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ﻧظﻢ‪ ،‬ﻧثر‪،‬‬ ‫شعر او عادي کﻼم ک‪ ３‬ور＇خﻪ کار اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ډ‪４‬ر وختﻮﻧﻪ ﻟﻪ تشبﻴﻪ ＇خﻪ ﻣﻮخﻪ د ﻳﻮ شﻲ پﻪ ＊ﻪ ﻳا بد ستاﻳﻠﻮ او بﻴاﻧﻮﻟﻮ ک‪ ３‬د ﻣباﻟغ‪ ３‬کﻮل‬ ‫وي‪ .‬ﻳﻮ شاعر د ﻫغ‪ ３‬ﻣﻴﻨ‪ ３‬ﻳا کرک‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ او شﻴاﻧﻮ سره ﻳ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬کﻮ＊） کﻮي‬ ‫ﻫغﻮی ﻟﻪ خپﻞ ﻫغﻪ ﻣﻮجﻮد حاﻟت ＇خﻪ زﻳات ﻳا کﻢ و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ ډول کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ شاعر د ﻣحبﻮب ﻗد ﻟﻪ سروې‪ ،‬رخسار ﻟﻪ ‪－‬ﻞ‪ ،‬غا＊ﻮﻧﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻣرغﻠرو‪ ،‬شﻮﻧ‪６‬ې ﻟﻪ ﻟعﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬د ＇‪２‬ﻮ تﻮرواﻟی ﻟﻪ تﻮرې شپ‪ ３‬سره ورتﻪ ＊ﻴﻲ‪ ،‬ﻧﻮ سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د‬ ‫خپﻞ ﻣحبﻮب او د ﻫغﻮ شﻴاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ورتﻪ واﻟی (ﻣشابﻬت) پﻴدا کﻮي‪ ،‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د خپﻞ‬ ‫ﻣحبﻮب او ﻣعشﻮق پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ ３‬ﻣباﻟغﻪ کﻮي او غﻮاړي چ‪ ３‬خپﻠﻪ ﻣحبﻮبﻪ تر خپﻞ اصﻠﻲ حده‬ ‫زﻳاتﻪ ＊اﻳستﻪ و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ خپﻞ حد ＇خﻪ زﻳات د ﻳﻮ شﻲ د ＊ﻪ واﻟﻲ ﻳا بد واﻟﻲ بﻴاﻧﻮل د ﻣباﻟغ‪ ３‬ﻳﻮ ډول دی چ‪ ３‬د‬ ‫تشبﻴﻪ او ورتﻪ واﻟﻲ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬افاده کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫تشبﻴﻪ‪ :‬ورتﻪ کﻮﻟﻮ ﻳا ﻳﻮ شی ﻳا ﻳﻮ ＇ﻴز د بﻞ پﻪ شان کﻴدو تﻪ واﻳﻲ‪ .‬ﻳا‪ :‬پﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې ﻣعﻨا ک‪３‬‬ ‫د دوو شﻴاﻧﻮ ‪６－‬ون تﻪ‪ ،‬پﻪ دې شرط چ‪ ３‬د دواړو تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻳﻮ ﻳا ＇ﻮ ‪ ６－‬خصﻮصﻴتﻮﻧﻪ ﻣﻮجﻮد وي‪،‬‬ ‫ورتﻪ کﻮل تشبﻴﻪ ده‪.‬‬ ‫د ﻣثال پﻪ ډول کﻪ وواﻳﻮ چ‪( :３‬ﻧاپﻮﻫﻲ ﻣرګ او پﻮﻫﻪ ژوﻧدون دی‪).‬‬ ‫ﻧﻮ پﻪ دې وﻳﻨا ک‪ ３‬ﻧاپﻮﻫﻲ او جﻬاﻟت ﻟﻪ ﻣرګ سره‪ ،‬عﻠﻢ او پﻮﻫﻪ ﻟﻪ ژوﻧدون سره تشبﻴﻪ ﻳا ورتﻪ‬ ‫شﻮي دي‪.‬‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې شعر ک‪:３‬‬ ‫پــتــﻨــ‪ ，‬ﻳــــﻢ شــﻤــعــ‪＊ ３‬ـــکـــﻠـــﻮل دې غـــــﻮاړم‬ ‫کــﻪ ＇ــﻨــ‪ ，‬دې ډک د ســـرو ﻟﻤبﻮ دی ＊ــﻪ دی‬

‫‪22‬‬

‫شاعر پﻪ دې بﻴت ک‪ ３‬خپﻞ ‪＄‬ان ﻟﻪ پتﻨ‪ ，‬سره تشبﻴﻪ ک‪７‬ی دی او ﻟﻪ شﻤع‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫدف‬ ‫خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬د ابادوﻟﻮ او سﻤسﻮروﻟﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ﻫر راز سر＊ﻨدﻧ‪ ３‬تﻪ تﻴار دى‪.‬‬ ‫د شاعر او پتﻨ‪ ，‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬د تشبﻴﻪ وجﻪ ﻳا ‪ ６－‬خصﻮصﻴات ﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻣحبت او وفاداري ده‪.‬‬ ‫تشبﻴﻪ پﻨ‪％‬ﻪ رکﻨﻮﻧﻪ ﻟري‪ :‬ﻣشبﻪ‪ ،‬ﻣشبﻪ بﻪ‪ ،‬د تشبﻴﻪ وجﻪ‪ ،‬د تشبﻴﻪ ادات‪ ،‬د تشبﻴﻪ غرض‪.‬‬ ‫ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ تﻪ د تشبﻴﻪ طرفﻴﻦ ﻳا اصﻠﻲ ارکان ﻫﻢ وﻳﻞ شﻮي دي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د تشبﻴﻪ پﻪ‬ ‫صﻮرت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شتﻮن حتﻤﻲ دی‪ .‬د دوه ﻧﻮرو (وجﻪ شبﻪ او ادات تشبﻴﻪ) ذ کر او شتﻮن حتﻤﻲ‬ ‫او اړﻳﻦ ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫‪ _١‬ﻣشبﻪ‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ شی چ‪ ３‬تشبﻴﻪ ک‪８５‬ي د ﻣشبﻪ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ﻳا‪ :‬ﻣشبﻪ ﻫغﻪ ＇ﻮک ﻳا شی ﻳا حال دی چ‪ ３‬ﻟﻪ بﻞ چا‪ ،‬شﻲ ﻳا حال سره تشبﻴﻪ ک‪７‬ای شﻮی‬ ‫وي‪.‬‬ ‫د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ ډول‪:‬‬ ‫کﻪ وواﻳﻮ چ‪( :３‬باران اوري) پﻪ دې کﻼم ک‪ ３‬د تشبﻴﻪ کﻮم طرف ﻧشتﻪ او کﻪ وواﻳﻮ چ‪( :３‬د‬ ‫غﻢ باران اوري‪ ).‬دﻟتﻪ د تشبﻴﻪ طرفﻴﻦ ﻣﻮجﻮد دي‪.‬‬ ‫غﻢ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ باران سره تشبﻴﻪ ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪ ３‬چ‪( ３‬ﻣحبت) ﻟﻪ اور سره تشبﻴﻪ شﻮی دی‪:‬‬ ‫ﻫــ‪５‬ــ＆ ﻣــ‪ ３‬ﻧــﻪ زده ﻣحبت کــﻪ اور دی دا‬ ‫پــﻪ اور ســﻮ‪＄‬ــﻢ پــﻪ رضـــا کــﻪ زور دی دا‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې ﻟﻨ‪６‬ۍ ک‪:３‬‬ ‫زړه ﻣــــرغــــﻠــــره ده چــــــ‪ ３‬ﻣـــــــات شــﻲ‬ ‫بــﻴــا د ﻟـــبـــاس پـــﻪ خـــﻨـــدا ﻧــاخــﻠــﻲ کــﻮشــﻴــروﻧــﻪ‬ ‫پﻮرتﻪ ﻟﻨ‪６‬ۍ ک‪(( ３‬زړه)) ﻣشبﻪ دی چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرغﻠرې سره تشبﻴﻪ شﻮی دی‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫‪ _٢‬ﻣشبﻪ بﻪ‪:‬‬ ‫ﻟﻪ کﻮم شﻲ سره چ‪ ３‬ﻳﻮ شی تشبﻴﻪ ک‪８５‬ي د ﻣشبﻪ بﻪ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ﻳا‪ :‬ﻣشبﻪ بﻪ ﻫغﻪ ＇ﻮک‪ ،‬شی ﻳا حال دی چ‪ ３‬د بﻞ چا‪ ،‬شﻲ ﻳا حال ورتﻪ واﻟی او تشبﻴﻪ ﻟﻪ ده‬ ‫سره شﻮې وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬پﻪ دې ﻻﻧدې جﻤﻠﻪ ک‪:３‬‬ ‫(پﻮﻫﻨﻪ د ر‪１‬ا پﻪ ＇‪５‬ر ده‪ ).‬پﻪ دې جﻤﻠﻪ ک‪( ３‬ر‪１‬ا) ﻣشبﻪ بﻪ راغﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ د رحﻤان بابا پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪:３‬‬ ‫کــﻪ حــرص دربــاﻧــدې زور شــﻲ ﻣــرګ درﻳـــاد ک‪７‬ه‬ ‫دا عــــــﻼج دی دغــــــﻪ رﻧــــــ‪ ＃‬ﻟــــــره ﻣــحــکــﻢ‬ ‫رحﻤان پﻪ دې بﻴت ک‪(( ３‬حرص)) ﻟﻪ (رﻧ‪ )＃‬سره او (ﻣرګ) ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ (عﻼج) سره تشبﻴﻪ ک‪７‬ی‬ ‫دی‪ ،‬رﻧ‪ ＃‬او عﻼج دواړه ﻣشبﻪ بﻪ دي‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬د ﻧﻮرو شﻴاﻧﻮ تشبﻴﻪ ﻟﻪ دوی سره شﻮې ده‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې ډول پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪ ３‬چ‪( ３‬ﻣاروﻧﻪ) د (زﻟفﻮ) ﻟپاره ﻣشبﻪ بﻪ دي‪:‬‬ ‫چــــ‪ ３‬خــــﻮړﻟــــی د ﻳـــــار زﻟـــفـــﻮ ﻣـــﻨـــ‪／‬ـــرو ﻳــﻢ‬ ‫ســـــر‪－‬ـــــرداﻧـــــﻪ پـــــﻪ ســـــــراغ د پـــــاړو‪－‬ـــــر ﻳــﻢ‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې ﻟﻨ‪６‬ۍ ک‪ ３‬چ‪(( ３‬ﻣرغﻠرې)) ﻣشبﻪ بﻪ او ((خﻮﻟ‪ ))３‬ﻣشبﻪ دي‪.‬‬ ‫چـــــــ‪ ３‬ﻣـــــرغـــــﻠـــــرې تـــــــــرې شــــرﻣــــ‪５‬ــــ‪８‬ي‬ ‫ﻫـــغـــﻪ خـــﻮﻟـــ‪ ３‬زﻣـــــا د ﻳـــــار پــــر ﻣــــخ را‪＄‬ــﻴــﻨــﻪ‬

‫‪24‬‬

‫‪ _٣‬د تشبﻴﻪ وجﻪ‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻳﻮ ﻳا ＇ﻮ ﻣشترک صفتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻣﻮجﻮد وي‪ ،‬د تشبﻴﻪ وجﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫بﻮﻟﻲ‪ .‬د وجﻪ شبﻪ ذ کر پﻪ بﻴت ک‪ ３‬کﻠﻪ وي او کﻠﻪ ﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪:３‬‬ ‫د بــــادام پــﻪ ＇ــ‪５‬ــر ﻣــ‪ ３‬زړه ســــﻮری ســــﻮری شﻮ‬ ‫چـــ‪ ３‬راپـــــﻮر تـــﻪ پـــﻪ غــﻤــزه ســتــر‪－‬ــ‪ ３‬بــا‪１‬ــﻮ کــ‪７‬ي‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪( ３‬زړه) ﻣشبﻪ‪( ،‬بادام) ﻣشبﻪ بﻪ‪( ،‬پﻪ ＇‪５‬ر) د تشبﻴﻪ کﻠﻤﻪ‪( ،‬سﻮری سﻮری‬ ‫ک‪５‬دل) ﻳ‪ ３‬د تشبﻴﻪ وجﻪ ﻳا ﻣشترک صفت دی‪.‬‬ ‫د تشبﻴﻪ وجﻪ ＊اﻳﻲ پﻪ ﻣشبﻪ بﻪ ک‪ ３‬تر ﻣشبﻪ زﻳاتﻪ ﻗﻮي او ＇ر‪－‬ﻨده وي‪.‬‬ ‫د رحﻤان بابا ﻻﻧدې بﻴت و‪－‬ﻮرئ چ‪ ３‬د تشبﻴﻪ د وجﻬ‪ ３‬ذ کر پک‪ ３‬ﻟفظاً ﻧﻪ دی شﻮی‪:‬‬ ‫ﻳـــا بـــﻪ ﻗــﻨــد ﻳـــا بـــﻪ ﻧـــبـــات او ﻳـــا بـــﻪ شــﻬــد وي‬ ‫ﻫــــر کـــــﻼم چــــ‪ ３‬ﻟــــﻪ رحـــﻤـــاﻧـــﻪ شـــﻨـــﻴـــده شﻲ‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪ ３‬د رحﻤان (ﻫر کﻼم) ﻣشبﻪ‪( ،‬ﻗﻨد‪ ،‬ﻧبات‪ ،‬شﻬد) درې واړه ﻣشبﻪ بﻬات دي‪.‬‬ ‫(خﻮږواﻟی) ﻳ‪ ３‬د تشبﻴﻪ وجﻪ ده‪ ،‬ﻣ‪／‬ر پﻪ بﻴت ک‪ ３‬ﻟفظا ً ﻧﻪ ده ذکر شﻮې‪.‬‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪:３‬‬ ‫کــــﻪ ﻫــــر ＇ــــﻮ د بـــ‪２‬ـــﻮ غـــشـــﻲ کـــــــاږه وﻟـــﻲ‬ ‫ﻳــــﻮ ﻟــــﻪ ﻧـــ‪＋‬ـــ‪ ３‬د زړه ﻧــــﻪ دروﻣــــــــﻲ خــطــا‬ ‫‪ _٤‬د تشبﻴﻪ ادات ﻳا کﻠﻤ‪:３‬‬ ‫ﻫغﻪ ادات ﻳا کﻠﻤ‪ ３‬دي چ‪ ３‬زﻳاتره د ﻫغﻮ پﻪ واسطﻪ د ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ تر ﻣﻨ‪ ＃‬تشبﻴﻪ‬ ‫ﻗاﻳﻤ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪25‬‬

‫د تشبﻴﻪ ادات دادي‪:‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ ،‬پﻪ ＇‪５‬ر‪ ،‬پﻪ شان‪ ،‬غﻮﻧدې‪ ،‬ﻫغس‪ ،３‬ﻫس‪ ،３‬داس‪＇ ،３‬ﻨ‪／‬ﻪ‪ ،‬پﻪ دود‪ ،‬کﻪ‪ ،‬پﻪ رﻧ‪...，‬‬ ‫ﻟـــکـــﻪ خــــﻮﻧــــد ﻟـــــري زﻣـــــا خـــــــﻮږې خــبــرې‬ ‫پــــﻪ شـــکـــرو کــــ‪ ３‬ﻫــــﻢ ﻧــشــتــﻪ ﻫـــســـ‪ ３‬خــﻮﻧــد‬ ‫(رحﻤان بابا)‬ ‫پــــﻪ غــــــﻮږو دې زﻟـــفـــ‪ ３‬ﻫـــســـ‪ ３‬ﻣــعــﻠــﻮﻣــﻴــ‪８‬ي‬ ‫ﻟـــکـــﻪ وﻟـــــﻮ‪４‬ـــــ‪８‬ي ﻫــــﻨــــدو پــــﻪ ســپــﻴــﻨــﻮ زرو‬ ‫(حﻨان)‬ ‫چـــ‪ ３‬ر‪４‬ـــبـــﻲ ﻣـــ‪ ３‬بـــ‪ ３‬صـــرفـــ‪ ３‬د زړ‪－‬ـــــﻲ وﻟــ‪３‬‬ ‫کــــ‪８‬ې ورو‪＄‬ــــــ‪ ３‬دي د ﻳــــار کـــﻪ ﻟــــﻮر دی دا‬ ‫چـــــــ‪ ３‬د ســـــپـــــرﻟـــــﻲ ‪－‬ـــــﻠـــــﻮﻧـــــﻪ ‪－‬ـــــــﻮرم‬ ‫ﻣـــا تـــﻪ د ‪－‬ـــﻞ پـــﻪ شــــان جـــاﻧـــان را ﻳـــا دوﻳــﻨــﻪ‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻣثال ک‪( ３‬ﻫس‪ ،)３‬دوﻳﻢ ک‪( ３‬ﻫس‪_ ３‬ﻟکﻪ)‪ ،‬در‪４‬ﻢ ک‪( ３‬کﻪ)‪＇ ،‬ﻠﻮرم ک‪( ３‬پﻪ‬ ‫_ شان) د تشبﻴﻪ ادات ﻳا کﻠﻤ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د تشبﻴﻪ غرض‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻣﻘصد او ﻣطﻠب چ‪ ３‬ﻟﻪ تشبﻴﻪ ＇خﻪ اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬د تشبﻴﻪ غرض ورتﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻳا‪ :‬د ﻣشبﻪ د حال بﻴان او ستاﻳﻨﻪ د تشبﻴﻪ غرض دی‪ .‬ﻟکﻪ‪＊ :‬کﻼ‪＊ ،‬ﻪ واﻟی‪ ،‬بدواﻟی او‬ ‫ﻧﻮر‪...‬‬ ‫د تشبﻴﻪ غرض زﻳاتره ﻣشبﻪ تﻪ راجع ک‪８５‬ی‪ .‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ ډول‪:‬‬ ‫کﻪ وواﻳﻮ چ‪( :３‬دا اوبﻪ ﻟکﻪ د شاتﻮ خﻮږې دي‪ ).‬پﻪ دې جﻤﻠﻪ ک‪( :３‬اوبﻪ) ﻣشبﻪ‪( ،‬شات) ﻣشبﻪ‬ ‫‪26‬‬

‫بﻪ‪( ،‬ﻟکﻪ) د تشبﻴﻪ ادات‪( ،‬خﻮږواﻟی) ﻳ‪ ３‬وجﻪ شبﻪ ده‪.‬‬ ‫او د تشبﻴﻪ غرض د اوبﻮ د خﻮږواﻟﻲ ثابتﻮل دي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د شعر و شاعرۍ‪ ،‬د فﻨﻲ ＊کﻼ ！ﻮل جﻬتﻮﻧﻪ‪ ،‬خﻮﻧدوﻧﻪ او رﻧ‪／‬ﻴﻨ‪ ،３‬د وﻳﻨا پ＂‪ ３‬او ＊کاره‬ ‫＊‪ ３２／５‬د ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ د پﻮﻫ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ سره ＊کاره او پﻪ ‪－‬ﻮتﻪ کﻮﻻی شﻮ‪.‬‬ ‫بدﻳع‪ ،‬بﻴان او ﻣعاﻧﻲ د ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ ﻳا بﻴاﻧﻲ عﻠﻮﻣﻮ اساسﻲ برخ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د بدﻳع پﻪ عﻠﻢ ک‪ ３‬د وﻳﻨا غﻴر واجب ＊کﻼوې‪ ،‬د تحسﻴﻦ ﻧ‪ ３＋‬او ډوﻟﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫بدﻳعﻲ ﻟفظﻲ او ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ تر ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫بﻴان ﻫغﻪ اصﻮل او ﻗاعدې بﻴاﻧﻮي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ واسطﻪ سره ﻳﻮه ﻣعﻨا پﻪ ﻣختﻠفﻮ عباراتﻮ‬ ‫ک‪ ３‬داس‪ ３‬ادا ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻧسبتاً بﻠ‪ ３‬تﻪ ډ‪４‬ر واضحﻪ او ＇ر‪－‬ﻨده وي‪ .‬تشبﻴﻪ‪ ،‬استعاره‪ ،‬ﻣجاز‬ ‫او کﻨاﻳﻪ ﻳ‪ ３‬د بحث اړﻳﻦ ﻣﻮضﻮعات دي‪.‬‬ ‫ﻳﻮ شی ﻳا حاﻟت ﻟﻪ بﻞ شﻲ ﻳا حاﻟت سره ورتﻪ کﻮﻟﻮ تﻪ تشبﻴﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻣشبﻪ‪ ،‬ﻣشبﻪ بﻪ‪ ،‬وجﻪ شبﻪ‪ ،‬د تشبﻴﻪ ادات او د تشبﻴﻪ غرض د تشبﻴﻪ ارکان دي‪ .‬دوه‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ارکاﻧﻮ (ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ) تﻪ د تشبﻴﻪ اصﻠﻲ ارکان واﻳﻲ او ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬فرعﻲ دي‪.‬‬ ‫اصﻠﻲ پﻪ دې ﻣعﻨا چ‪ ３‬پﻪ بﻴت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شتﻮن او ذکر اړﻳﻦ دی‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻳﻮ تﻦ زده کﻮوﻧکی دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او تشبﻴﻪ دې ﻧﻮرو تﻪ وروپ‪５‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻳﻮ تﻦ دې د تشبﻴﻪ د رکﻨﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫واخﻠﻲ او بﻞ تﻦ دې تعرﻳف او پﻪ ﻳﻮې ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ک‪ ３‬دې و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫‪＇ _٣‬ﻠﻮرتﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د تخت‪ ３‬پر ﻣخ ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت وﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻣشبﻪ‪ ،‬ﻣشبﻪ‬ ‫بﻪ‪ ،‬د تشبﻴﻪ ادات او د تشبﻴﻪ وجﻪ دې پک‪ ３‬و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻠﻮرو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫرې ډﻟ‪ ３‬تﻪ دې دﻧده وسپارل شﻲ‪ ،‬پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ ت‪５‬رو وﻳﻞ شﻮو ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬داس‪ ３‬بﻴتﻮﻧﻪ او شعروﻧﻪ پﻴدا ک‪７‬ي چ‪ ３‬د تشبﻴﻪ ارکان پک‪３‬‬ ‫راغﻠ‪ ３‬وي‪ ،‬د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی دې ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د بﻴان عﻠﻢ د بحث ﻣﻮضﻮعات کﻮم دي؟‬ ‫تشبﻴﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫د تشبﻴﻪ ارکان کﻮم دي؟‬ ‫د تشبﻴﻪ ادات کﻮم دي؟‬ ‫‪＇ _٦‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ﻟﻮستﻞ شﻮو شعروﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت پﻪ تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪،‬‬ ‫ﻣفﻬﻮم دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪＊ _٧‬ﻮوﻧکی دې د شاعراﻧﻮ پﻪ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬د تشبﻴﻪ پﻪ کاروﻟﻮ او رول باﻧدې پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول‬ ‫وغ‪８４８‬ی‪.‬‬ ‫‪ _٨‬ﻫر زده کﻮوﻧکی دې پﻪ وار د خپﻞ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪ .‬د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ ډول‪:‬‬ ‫زه د خﻮشحال خان د ﻟ‪５‬س‪ ３‬زده کﻮوﻧکی ﻳﻢ‪ .‬زه پﻪ خپﻞ ！ﻮﻟ‪／‬ی ک‪ ３‬اول ﻧﻤره ﻳﻢ‪ ،‬د‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ سره ډ‪４‬ره عﻼﻗﻪ ﻟرم‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻞ درسﻲ کتاب شعروﻧﻪ وﻟﻮﻟﻲ او د تشبﻴﻪ ارکان دې پک‪ ３‬ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪،‬‬ ‫د بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ ３‬دې ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫شپ‪８‬م ﻟﻮست‬

‫د تشبﻴﻪ و‪４‬ش‬

‫د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ＇‪７５‬وﻧکﻮ پﻪ اﻧد پﻪ اســﻼﻣﻲ پ‪５‬ر ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ســ‪７‬ی چ‪ ３‬د بﻴان عﻠﻢ پﻪ اړه ﻳ‪３‬‬ ‫＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ک‪７‬ي‪ ،‬ﻫغﻪ ابﻮ عبﻴده ﻣث ٰﻨی دی‪ .‬د زوک‪７‬ې کال ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮم ﻧﻪ دی‪ ،‬خﻮ د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬کال‬ ‫ﻳ‪٢١١( ３‬ﻫـ‪.‬ق‪＊ ).‬ﻮول شﻮی دی‪.‬‬ ‫ده د بﻴــان پــﻪ باب ﻳﻮ کتاب ﻟﻴکﻠی چ‪ ３‬ﻣجازاﻟﻘرآن ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪ .‬ابﻮ عبﻴده پﻪ دې کتاب‬ ‫کــ‪ ３‬ﻫغﻪ کﻠﻤــات را ！ﻮل ک‪７‬ي چ‪ ３‬د ﻣﻮضﻮع پﻪ ﻟحاظ پﻪ ﻣعاﻧﻲ ک‪ ３‬اســتعﻤال ﻧﻪ ﻟري‪،‬‬ ‫بﻠک‪ ３‬پﻪ ﻣجازي ﻣعﻨاوو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اســتعﻤاﻟﻮي‪ .‬د بﻴان ﻟغﻮي ﻣعﻨا ســپ‪７‬ل‪＇ ،‬ر‪－‬ﻨدول او پﻪ‬ ‫ډا‪－‬ﻪ کﻮل دي‪ .‬بﻴان ﻫغﻪ پﻮﻫﻪ ده چ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻣعﻨا دﻻﻟت پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻻرو را＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫ددې عﻠﻢ اصﻠﻲ ﻣﻮضﻮعات ﻣجاز او کﻨاﻳﻪ دي‪ ،‬خﻮ تشــبﻴﻪ ﻟﻪ ﻣســتعار ﻣجاز سره د‬ ‫ت‪７‬او پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻣﻠ‪／‬رې ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫تشــبﻴﻪ ﻳﻮ داســ‪ ３‬ادبﻲ ＊اﻳســت دی چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨظﻮم کﻼم ک‪＊ ３‬کﻼ‪ ،‬خﻮﻧد‪ ،‬کﻴفﻴت‬ ‫زﻳاتﻮي او د شعري ژب‪ ３‬پﻪ کاروﻟﻮ ک‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ې وﻧ‪６‬ه او ارز＊ت ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮســت ک‪ ３‬ﻣﻮ تشــبﻴﻪ او ارکان وپ‪５‬ژﻧدل‪ ،‬اوس بﻪ ﻳ‪ ３‬د و‪４‬ش او ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻮﻟئ‪:‬‬ ‫_ د تشبﻴﻪ کارول پﻪ کﻼم ک‪＇ ３‬ﻪ ارز＊ت ﻟري؟‬ ‫‪29‬‬

‫د وﻳﻨا ﻳا د ﻣطﻠب د ادا ژبﻪ او د شعر ژبﻪ دواړه ﻳﻮ راز ﻧﻪ وي‪ .‬دشعر پﻪ ژبﻪ ک‪ ３‬د ﻣطﻠب د‬ ‫افادې تر ＇ﻨ‪ ，‬احســاس او ﻫ‪５‬جان ﻫﻢ وي‪ ،‬ﻫﻤدا تشــبﻴﻬات او استعارې دي چ‪ ３‬د شعري‬ ‫ژب‪ ３‬پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬وﻧ‪６‬ه ﻟري او د شاعراﻧﻪ اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ د جﻮړوﻟﻮ ﻣﻬﻤ‪ ３‬وسﻴﻠ‪－ ３‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د تشبﻴﻪ و‪４‬ش پﻪ ﻻﻧدې ډول شﻮی دی‪:‬‬ ‫اﻟﻒ_ د طرﻓﻴﻨﻮ د ﻣﻮﻗﻌﻴت پﻪ ﻟحاظ‪:‬‬ ‫د ﻣشــبﻪ او ﻣشــبﻪ بﻪ د ﻣﻮﻗعﻴتﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬تشــبﻴﻪ پﻪ ﻣفروﻗﻪ او ﻣﻠفﻮفﻪ تشبﻴﻪ باﻧدې و‪４‬شﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣفروﻗﻪ تشــبﻴﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ بﻴت ﻳا ﻣســره ک‪ ３‬ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ ﻳﻮ بﻞ تﻪ ＇‪５‬رﻣﻪ ﻳا ﻧ‪８‬دې‬ ‫واﻗع شﻮې وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫خط دې تــﻮر حرفﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣخ دې پا‪ ３１‬د کتاب دي‬ ‫شــغــﻞ د کــتــاب دې بــﻞ کــتــاب را ＇ــخــﻪ ﻳــﻮوړ‬ ‫رحﻤان بابا پﻪ دې بﻴت ک‪ ３‬د ﻣحبﻮب پر ﻣخ ((تﻮر خط)) (ږ‪４‬ره او برﻳت) ﻟﻪ تﻮرو حرفﻮﻧﻮ‬ ‫سره او ((ﻣخ)) ﻳ‪ ３‬د ((کتاب)) ﻟﻪ پا‪１‬ﻮ سره تشبﻴﻪ ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ سره ﻧژدې واﻗع شﻮي دي‪ ،‬ﻧﻮ د طرفﻴﻨﻮ د ﻣﻮﻗعﻴت پﻪ ﻟحاظ‬ ‫ﻣفروﻗﻪ تشبﻴﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ۍ ک‪:３‬‬ ‫ســــتــــر‪－‬ــــ‪ ３‬ډوﻟــــــــــ‪ ،９‬بـــــا‪１‬ـــــﻪ پـــــــرې چــتــر‬ ‫د جــــاﻧــــان ﻣــﻴــﻨــﻪ پـــکـــ‪ ３‬ﻧــــــاوې ‪－‬ــر‪＄‬ــﻮﻣــﻪ‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ ﻟﻨ‪６‬ۍ ک‪(( :３‬ســتر‪ ))３－‬ﻣشبﻪ‪(( ،‬ډوﻟ‪ ))９‬ﻣشبﻪ بﻪ‪(( ،‬با‪１‬ﻪ)) ﻣشبﻪ‪(( ،‬چتر)) ﻣشبﻪ‬ ‫بﻪ‪(( ،‬دجاﻧان ﻣﻴﻨﻪ)) ﻣشبﻪ‪(( ،‬ﻧاوې)) ﻣشبﻪ بﻪ دي‪.‬‬ ‫‪30‬‬

‫دا چ‪ ３‬ﻣشــبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ ﻳا د تشــبﻴﻪ طرفﻴﻦ ﻳﻮ بﻞ تﻪ ＇‪５‬رﻣﻪ راغﻠﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣفروﻗﻪ تشبﻴﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻠفﻮفﻪ تشبﻴﻪ‪:‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې پﻪ ﻳﻮ بﻴت ﻳا ﻣســره ک‪＇ ３‬ﻮ ﻣشــبﻪ او ＇ﻮ ﻣشبﻪ بﻪ داس‪ ３‬ډول راوړل شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣشبﻪ سره ﻣشبﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ ３‬او ﻟﻪ ﻣشبﻪ بﻪ سره ﻣشبﻪ بﻪ پﻪ بﻞ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ ３‬راغﻠﻲ وي‪،‬‬ ‫ﻳعﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣشــبﻪ سره ﻣشــبﻪ بﻪ ﻧژدې ﻳا ＇ﻨ‪ ，‬پﻪ ＇ﻨ‪ ，‬ﻧﻪ وي راغﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻠفﻮفﻪ تشبﻴﻪ ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪:３‬‬ ‫تـــــﻮرې زﻟـــفـــ‪ ３‬شــﻨــﻪ خـــاﻟـــﻮﻧـــﻪ‪ ،‬ســــره رخــســار‬ ‫شــﻨــﻪ تـــﻮتـــﻴـــان دي ســــره ‪－‬ــﻠــﻮﻧــﻪ تــــﻮر ＊ــاﻣــار‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪(( :３‬زﻟف‪ ))３‬ﻣشبﻪ‪＊(( ،‬اﻣار)) ﻣشبﻪ بﻪ‪(( ،‬تﻮرواﻟی))‪( ،‬اوږدواﻟی) ﻳ‪ ３‬وجﻪ‬ ‫شبﻪ‪.‬‬ ‫(خاﻟﻮﻧﻪ) ﻣشبﻪ‪( ،‬تﻮتﻴان) ﻣشبﻪ بﻪ‪(( ،‬شﻴﻨﻮاﻟی او ＊اﻳست)) ﻳ‪ ３‬وجﻪ شبﻪ‪.‬‬ ‫((رخسار)) ﻣشبﻪ‪－(( ،‬ﻠﻮﻧﻪ)) ﻣشبﻪ بﻪ‪(( ،‬سﻮرواﻟی او ＊اﻳست)) ﻳ‪ ３‬وجﻪ شبﻪ ده‪.‬‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻣشبﻪ ‪－‬اﻧ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ او ﻣشبﻪ بﻪ پﻪ بﻞ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ ３‬ﻳعﻨ‪ ３‬سره ﻟرې راغﻠ‪３‬‬ ‫دي ﻧﻮ ﻣﻠفﻮفﻪ تشبﻴﻪ ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ب_ د تشبﻴﻪ و‪４‬ش د ابتذال او ﻧدرت پﻪ ﻟحاظ‪:‬‬ ‫د ابتذال او ﻧدرت پﻪ ﻟحاظ تشبﻴﻪ پﻪ ﻣبتذﻟﻪ او ﻧادره تشبﻴﻪ باﻧدې و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻧادره تشبﻴﻪ‬ ‫ﻫغﻪ تشبﻴﻪ ده چ‪ ３‬شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟ‪ ８‬استعﻤال وﻟري او ﻳا کﻮم شاعر ﻧﻮې پﻴدا ک‪７‬ي وي‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫ﻟکﻪ پﻪ دې بﻴت ک‪:３‬‬ ‫چـــ‪ ３‬ﻳـــ‪ ３‬خــــال پـــﻪ ﻣـــخ کـــ‪ ３‬وﻳــﻨــﻢ حــﻴــراﻧــ‪５‬ــ‪８‬م‬ ‫پـــﻪ جــﻨــت کـــ‪ ３‬وﻟــــ‪ ３‬ږدي عـــاصـــﻲ ﻳـــﻮ ‪－‬ــام‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪( ３‬خال) ﻣشبﻪ‪( ،‬عاصﻲ) ﻣشبﻪ بﻪ‪( ،‬ﻣخ) ﻣشبﻪ‪( ،‬جﻨت) ﻣشبﻪ بﻪ دی‪.‬‬ ‫د ((خــال)) او ((عاصﻲ)) تر ﻣﻨ‪(( ＃‬تﻮرواﻟی)) وجﻪ شــبﻪ ده‪ .‬د (ﻣــخ) او (جﻨت) تر ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫د تشــبﻴﻪ وجﻪ ＊اﻳست او سپﻴﻨﻮاﻟی دی‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬شــﻤ‪５‬ر شاعراﻧﻮ کاروﻟ‪ ３‬ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻧادره‬ ‫تشبﻴﻪ ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻣبتذﻟﻪ تشبﻴﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬خﻮرا زﻳات استعﻤال وﻟري‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ د ((زﻟفﻮ)) تشــبﻴﻪ ﻟﻪ ((ســﻨبﻞ)) سره ﻳا د ((ﻣخ)) تشبﻴﻪ ﻟﻪ ((‪－‬ﻞ)) سره چ‪ ３‬ﻫر شاعر‬ ‫دا کار ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې بﻴتﻮ ک‪:３‬‬ ‫زﻟـــــــف‪ ３‬دې ســـــــﻨبﻞ‬ ‫ﻣــــخ دې ﻟکـــــــﻪ ‪－‬ﻞ صــــــــــﻨﻢ‬ ‫صـــــــﻨﻢ‬ ‫بـﻮﻟﻪ ﻧ‪ ３＋‬د زړه ﻧﻪ دروﻣﻲ خطا‬ ‫کـﻪ ﻫر ＇ﻮ د ب‪２‬ﻮ غشﻲ کاږه وﻟﻲ‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت ک‪ ３‬ﻣخ ﻟﻪ ‪－‬ﻞ ســره او زﻟف‪ ３‬ﻟﻪ ســﻨبﻞ ســره او پﻪ دوﻳﻢ بﻴت ک‪( ３‬با‪１‬ﻪ) ﻟﻪ‬ ‫(غشﻮ) سره تشبﻴﻪ شﻮي دي‪.‬‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻫر شاعر د غس‪ ３‬تشبﻴﻬات کاروي ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ورتﻪ ﻣبتذﻟﻪ تشبﻴﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ج_ د تشبﻴﻪ و‪４‬ش د وجﻪ شبﻪ پﻪ ﻟحاظ‪:‬‬ ‫د وجﻪ شبﻪ پﻪ ﻟحاظ تشبﻴﻪ پر ﻣفصﻠﻪ او ﻣجﻤﻠﻪ باﻧدې و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣفصﻠﻪ تشبﻴﻪ ﻫغﻪ ده‬ ‫چ‪ ３‬د تشبﻴﻪ وجﻪ ﻟفظاً پﻪ بﻴت ک‪ ３‬ذ کر شﻮې وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ دې بﻴت ک‪:３‬‬ ‫د غفﻠت پــﻪ خـــﻮب وﻳـــده خــﻠــک ﻳــ‪ ３‬ﻧــﻪ اوري‬ ‫کـــــﻪ حـــﻤـــﻴـــد ﻧــــــــارې وﻫــــــﻲ ﻟـــکـــﻪ جـــرس‬ ‫‪32‬‬

‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪ ３‬حﻤﻴد ((خپﻞ ‪＄‬ان)) ﻟﻪ ((جرس)) سره تشبﻴﻪ ک‪７‬ی دی‪(( ،‬ﻧارې وﻫﻞ))‬ ‫ﻳ‪ ３‬وجﻪ شبﻪ ده چ‪ ３‬ﻟفظا ً ذکر ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻣفصﻠﻪ تشبﻴﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻣجﻤﻠﻪ تشــبﻴﻪ‪ :‬دا ﻫغﻪ تشــبﻴﻪ ده چ‪ ３‬د طرفﻴﻨﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻳ‪ ３‬د تشــبﻴﻪ وجﻪ ﻟفظا ً ﻧﻪ وي ذکر‬ ‫شﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ ﻻﻧدې بﻴت ک‪:３‬‬ ‫ﻣــخ دې ﻟکﻪ ﻟﻤر دی ورتـــﻪ ‪＄‬ﻴر کتﻠی ﻧــﻪ شﻢ‬ ‫‪＄‬ــکــﻪ ﻳـــ‪ ３‬د ﻣــدحــ‪ ３‬ﻟـــﻪ عــﻬــدو وتــﻠــی ﻧـــﻪ شﻢ‬ ‫عبداﻟﻘــادر خ＂ک چ‪ ３‬د خﻮشــحال خــان خ＂ک زوی دی پخپﻞ پﻮرتــﻪ بﻴت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د‬ ‫((ﻣحبﻮب ﻣخ)) ﻟﻪ ((ﻟﻤر)) ســره تشــبﻴﻪ ک‪７‬ی دی‪ .‬د ((ﻣخ)) او ((ﻟﻤر)) تر ﻣﻨ‪ ＃‬د تشبﻴﻪ وجﻪ‬ ‫چــ‪＊( ３‬اﻳســت او رو＊ــﻨاﻳﻲ) ده پﻪ ＇ر‪－‬ﻨد ډول پﻪ کﻼم ک‪ ３‬ذکر شــﻮې ﻧــﻪ ده‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣجﻤﻠﻪ تشبﻴﻪ بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫د_ د تشبﻴﻪ و‪４‬ش د اداتﻮ پﻪ ﻟحاظ‪:‬‬ ‫د اداتﻮ پﻪ ﻟحاظ تشبﻴﻪ پر ﻣرسﻠﻪ ﻳا ﻣطﻠﻘﻪ او ﻣؤکده باﻧدې و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣرســﻠﻪ ﻳا ﻣطﻠﻘﻪ تشــبﻴﻪ‪ :‬ﻫغﻪ تشبﻴﻪ ده چ‪ ３‬د تشــبﻴﻪ ادات ﻳا کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ بﻴت ک‪ ３‬ذکر وي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ دې بﻴت ک‪:３‬‬ ‫＊ــــاﻣــــاراﻧــــﻮ غــــﻮﻧــــدې ‪－‬ـــر‪＄‬ـــﻲ پــــﻪ ‪－‬ــﻨــجــﻮﻧــﻮ‬ ‫ﻧــشــتــﻪ ﻫــ‪５‬ــ＆ پـــﻪ زړه کـــ‪ ３‬ډار د تــــﻮرو زﻟــفــﻮ‬ ‫پﻪ دې بﻴت ک‪((３‬زﻟف‪ ))３‬ﻟﻪ ((＊اﻣاراﻧﻮ)) سره تشبﻴﻪ دي‪ .‬د زﻟفﻮ او ＊اﻣاراﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د تشبﻴﻪ‬ ‫ادات (غﻮﻧدې) پﻪ بﻴت ک‪ ３‬ذکر ده‪ ،‬ﻧﻮ د اداتﻮ د ذکر پﻪ ﻟحاظ ﻣرسﻠﻪ ﻳا ﻣطﻠﻘﻪ تشبﻴﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻣؤکده تشبﻴﻪ‪ :‬ﻫغﻪ تشبﻴﻪ ده چ‪ ３‬د ﻣشبﻪ او ﻣشبﻪ بﻪ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د تشبﻴﻪ ادات ﻳا کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ بﻴت‬ ‫ک‪ ３‬ﻧﻪ وي ذکر شﻮي‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫ﻟکﻪ پﻪ دې ﻻﻧدې بﻴت ک‪:３‬‬ ‫ﻧــﻪ بﻪ پﻪ زور پﻪ زاري خﻼص شــﻲ‪ ،‬ﻧﻪ پﻪ عﻘﻞ داﻧش‬ ‫دﻧﻴــا داﻣــ‪／‬اه‪ ،‬ژوﻧــدون داﻧــﻪ‪ ،‬اجﻞ ﻳ‪ ３‬دام اﻳ‪＋‬ــی دی‬ ‫د پﻮرتﻪ بﻴت پﻪ دوﻳﻢ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪( :３‬دﻧﻴا) ﻟﻪ (داﻣ‪／‬اه) سره (ژوﻧدون) ﻟﻪ (داﻧ‪ )３‬سره (اجﻞ)‬ ‫ﻟﻪ (دام) ســره تشــبﻴﻪ شﻮی دی‪ ،‬خﻮ د تشــبﻴﻪ د اداتﻮ ذکر پک‪ ３‬ﻧﻪ دی شﻮی‪ ،‬ﻧﻮ ﻣؤکده تشبﻴﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫تشبﻴﻪ ﻧﻮر ډ‪４‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟري‪ ،‬خﻮ ﻣﻬﻢ ﻳ‪ ３‬ﻫﻤدغﻪ وو چ‪ ３‬دﻟتﻪ در وپ‪５‬ژﻧدل شﻮل‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫تشبﻴﻪ د شاعراﻧﻪ اﻧ‪％‬ﻮر د جﻮړوﻟﻮ ﻳﻮ ﻣﻬﻤﻪ وسﻴﻠﻪ ده‪ ،‬ﻫﻤدا تشبﻴﻬات او استعارې دي‬ ‫چ‪ ３‬د شعر ژبﻪ او د وﻳﻨا ژبﻪ سره تﻮپﻴروي‪.‬‬ ‫تشــبﻴﻪ ＇ــﻮ ډول و‪４‬ش ﻟري‪ :‬د طرفﻴﻨــﻮ د ﻣﻮﻗعﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻣﻠفﻮفــﻪ او ﻣفروﻗﻪ‪ ،‬د‬ ‫استعﻤال ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻧادره او ﻣبتذﻟﻪ‪ ،‬د اداتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻣرسﻠﻪ او ﻣؤکده‪ ،‬د وجﻪ شبﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻣفصﻠﻪ او ﻣجﻤﻠﻪ تشبﻴﻪ باﻧدې و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د تشــبﻴﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر و‪４‬شــﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د (عادي او غ‪５‬ر عادي‪ ،‬تســﻮﻳﻪ او جﻤع تشبﻴﻪ‪ ،‬د‬ ‫ﻣاﻫﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬و‪４‬ش د طرفﻴﻨﻮ د بسﻴطﻮاﻟﻲ او ترکﻴب ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬و‪４‬ش) ﻫﻢ ﻟري‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د تشبﻴﻪ پﻪ و‪４‬ش دې خبرې‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٢‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار ســره د تشــبﻴﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ و‪４‬ش د تخت‪ ３‬پر ﻣخ پﻪ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪34‬‬

‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻠﻮرو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د تشبﻴﻪ د و‪４‬ش ﻳﻮ چارت‬ ‫ترتﻴب ک‪７‬ي‪ ،‬د ډﻟ‪ ３‬استازي دې‪ ،‬ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٤‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشــﻲ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د راغﻠﻮ شــعروﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻣفﻬﻮم دې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پﻪ ﻣﻨظﻮم کﻼم ک‪ ３‬د تشبﻴﻪ کارول ＇ﻪ ‪＂－‬ﻪ ﻟري؟‬ ‫د اداتﻮ پﻪ ﻟحاظ تشبﻴﻪ پﻪ کﻮﻣﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ باﻧدې و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫کﻪ د تشبﻴﻪ وجﻪ پﻪ بﻴت ک‪ ３‬ذکر ﻧﻪ وي‪＇ ،‬ﻪ ډول تشبﻴﻪ ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ؟‬ ‫ﻣجﻤﻠﻪ تشبﻴﻪ کﻮﻣ‪ ３‬تشبﻴﻪ تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪＇ _٦‬ــﻮ تﻨــﻪ زده کﻮوﻧکــﻲ دې پــﻪ وار د تخت‪ ３‬پر ﻣخ پﻪ شــعروﻧﻮ ک‪ ３‬د تشــبﻴﻪ طرفﻴﻦ‬ ‫وﻧﻮﻣﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د پاکﻮاﻟﻲ پﻪ اړه پﻪ داســ‪ ３‬ډول خبرې وک‪７‬ي چ‪ ３‬تشــبﻴﻬات‬ ‫پک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست ﻟﻨ‪６‬ﻳز وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫ﻫر زده کﻮﻧکی دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د ﻳﻮ شاعر شعروﻧﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬د تشبﻴﻪ د ﻫر و‪４‬ش پﻪ اړوﻧد دې‬ ‫ﻣثاﻟﻮﻧﻪ پﻴدا او د بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ ３‬دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻰ دې پﻪ ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣشــبﻪ‪ ،‬ﻣشــبﻪ بﻪ‪ ،‬وجﻪ شــبﻪ او د تشبﻴﻪ تﻮري‬ ‫وﻟ＂ﻮي او تشرﻳح دې ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫شــﻮﻧــ‪６‬ې دې ﻳــاﻗــﻮت دي ﻣــرغــﻠــري ســپــﻴــﻦ غــا＊ــﻮﻧــﻪ‬ ‫ســـرتـــر پـــاﻳـــﻪ درســــــت د پـــاچـــاﻫـــاﻧـــﻮ خــــزاﻧــــﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫چــــ‪ ３‬بــــﻼ ﻳــــ‪ ３‬د ﻗــــاﻣــــت راتـــــــﻪ ＊ــــکــــاره شـــﻮه‬ ‫گـــــــﻮﻳـــــــا پــــــا＇ــــــ‪５‬ــــــده بــــــــﻼ د ﻗــــﻴــــاﻣــــت‬ ‫＇ـــــﻮ بـــــﻪ شــــﻤــــ‪５‬ــــرم زه غــــﻤــــﻮﻧــــﻪ د ﻫــــجــــران‬ ‫ﻫـــــﻮﻣـــــره ډ‪４‬ــــــر دي ﻟـــکـــﻪ ر‪４‬ــــــگ د بـــﻴـــابـــان‬ ‫چــــ‪ ３‬ﻳــــ‪ ３‬خـــــال پــــﻪ ﻣــــخ کــــ‪ ３‬وﻳـــﻨـــﻢ حــﻴــراﻧــﻴــ‪８‬م‬ ‫پــــﻪ جـــﻨـــت کــــ‪ ３‬وﻟــــــ‪ ３‬ږدي عــــاصــــﻲ ﻳــــﻮ گـــام‬ ‫دا ＇ـــﻪ ﻗـــد دى دا ＇ـــﻪ ســتــرگــ‪ ３‬دا ＇ـــﻪ ﻣـــخ دی‬ ‫دا＇ــــــﻪ ســــــروه ＇ــــﻪ ﻧـــرگـــس دا ＇ــــﻪ گــﻠــشــﻦ دى‬ ‫ﻟــــکــــﻪ بــــــــاد صــــبــــا راشــــــــــﻲ ژر گــــــــذر کــا‬ ‫ﻣـــا خـــﻮشـــحـــال چـــ‪ ３‬ازﻣــ‪５‬ــﻴــﻠــ‪ ３‬دى ﻣــﻴــثــاق ستا‬ ‫کـــﻪ د زﻟـــفـــﻮ ﻣــــار ﻳـــ‪ ３‬وخــــــﻮري عـــاشـــق گــــرم دی‬ ‫چــــ‪ ３‬ﻳــــ‪ ３‬ﻻس پــــﻪ اژدﻫــــــــا بــــاﻧــــدې کــ‪＋‬ــﻴــ‪５‬ــ）‬ ‫＊ــــاپــــﻴــــرۍ چـــــ‪ ３‬ﻟــــﻴــــده ﻧـــشـــﻲ ســـبـــب دادی‬ ‫ﻣــــخ د ســـتـــا ﻟــــﻪ شــــرﻣــــﻪ ﻧــــغــــاړي پــــﻪ حــجــاب‬ ‫ﻧـــــــرگـــــــس کـــــــــــﻮز گـــــــــــــﻮري ﻟــــــــﻪ شــــرﻣــــﻪ‬ ‫ســـــــتـــــــا د ســـــــتـــــــرگـــــــﻮ پــــــــــﻪ ‪＄‬ــــــــــﻮاب‬ ‫د جـــﻨـــت حـــــــﻮرې کــــﻪ گـــــــﻮري ســـتـــا وﻣــــــخ تــﻪ‬ ‫ﻧــــــــﻮر بــــــﻪ واچــــــــــــﻮي ﻟــــــﻪ ﻣــــخــــﻪ ﻧـــﻘـــابـــﻮﻧـــﻪ‬

‫‪36‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ‬

‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ کاروﻧﻪ د اﻧسان بدن تﻪ ډ‪４‬ر زﻳان رسﻮي‪ .‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻟ‪８５‬د راﻟ‪８５‬د‬ ‫او ﻗاچاق دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻲ‪ ،‬اجتﻤاعﻲ او اﻧساﻧﻲ جرم او جﻨاﻳت دی‪ .‬خﻠکﻮتﻪ زﻳان رسﻮل ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻤدغﻪ ‪＄‬اﻳﻪ پ‪５‬ﻠ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫＇ﻮک چ‪ ３‬پر ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ اختﻪ وي‪ ،‬خﻠک ورتﻪ پﻪ سپکﻪ سترگﻪ گﻮري‪ .‬د ﻫﻮسا‬ ‫ژوﻧد ＇‪＋‬تﻦ ﻧﻪ وي‪ .‬د کﻮرﻧ‪ ９‬او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د اوږو باروي‪.‬ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ ډول ډول دي‪ ،‬پﻪ‬ ‫دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اړه ‪＄‬ﻴﻨ‪＇ ３‬رگﻨدوﻧ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫پر ﻧش‪ ３‬د اختﻪ شخص د ژوﻧد پﻪ اړه ﻣﻮ پﻪ ذﻫﻦ ک‪＇ ３‬ﻪ درگر‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪37‬‬

‫شک ﻧشتﻪ چ‪＋＇ ３‬تﻦ تعاﻟی ﻫ‪ ＆５‬شی خﻮش‪ ３‬ﻧﻪ دی پﻴدا ک‪７‬ی‪ ،‬خﻮ دا ﻣﻮږ ﻳﻮ چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫغﻮی ﻧاسﻤﻪ گ＂ﻪ اخﻠﻮ‪ .‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ کارول بدن او روغتﻴا تﻪ زﻳان رسﻮي او باﻳد ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ترې پﻪ کﻠکﻪ وژغﻮرو‪.‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ پﻪ کاروﻧ‪ ３‬د بدن د کار او فعاﻟﻴت ‪＄‬ﻮاک کﻤزوری ک‪８５‬ي‪ .‬پر ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ‬ ‫روږدي کسان ﻧﻪ د دﻧﻴا چارې پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ سﻤباﻟﻮﻟی شﻲ او ﻧﻪ د اخرت‪ ،‬ﻧﻪ خپﻞ حﻘﻮﻧﻪ‬ ‫پ‪５‬ژﻧﻲ او ﻧﻪ ﻫﻢ د ﻧﻮرو‪ .‬دغﻪ وگ‪７‬ي پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د خپﻠﻮۍ او دوست‪ ９‬اړﻳک‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ ﻣﻨاسبﻪ تﻮگﻪ‬ ‫پاﻟﻠی او ساتﻠی ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ پﻪ ظاﻫره وگﻮرو د بﻨگﻮ بﻮ！ﻲ ډ‪４‬ر ＊کﻠﻲ دي‪ ،‬خﻮ دا ＊کﻠﻲ ﻣاران پﻪ باطﻦ او د ﻧﻨﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ زﻫرو ډک دي‪ .‬تﻨکﻲ او ＊اﻳستﻪ ‪＄‬ﻮاﻧان بد رﻧگﻮي او د ‪＄‬ﻮاﻧ‪ ９‬د ＊اﻳست او د ＊کﻼ د‬ ‫بﻬار گﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣ‪７‬اوي کﻮي‪ ،‬رژوي ﻳ‪ ３‬او ﻟﻪ خاورو سره ﻳ‪ ３‬خاورې کﻮي‪ .‬ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ ډ‪４‬ر‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻫﻤداس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬استعﻤال او کاروﻧﻪ ﻫﻢ ډول ډول ده‪.‬‬ ‫ﻳﻮ ډول ﻫغﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ دي چ‪ ３‬د سگرټ‪ ،‬چﻠﻢ‪ ،‬ﻧﻴچ‪ ３‬او ﻧﻮرو ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ دود‬ ‫استعﻤاﻟ‪８５‬ي‪ .‬ﻳﻮ ﻟﻪ دې تﻮکﻮ ＇خﻪ تﻤباکﻮ دي چ‪ ３‬ددې ！ﻮﻟﻮ بدو عﻤﻠﻮﻧﻮ پﻪ سر ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻮاﻧان ﻟﻮﻣ‪７‬ی ‪＄‬ﻞ تﻤباکﻮ ﻟﻮگی کﻮي‪ ،‬ﻧسﻮار اچﻮي‪ ،‬چﻠﻢ ﻳا سگرټ ＇کﻮي‪ ،‬ورو ورو د‬ ‫تﻤباکﻮ چﻠﻢ ﻳ‪ ３‬د چرسﻮ پﻪ چﻠﻢ او سگرټ ﻳ‪ ３‬پﻪ سگر！ﻲ بدﻟ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻤداس‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ترﻳاک خپﻠﻮي او ﻫﻴروﻳﻴﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ان سپاري‪ .‬پﻪ دې ډول د بدو اعتﻴادوﻧﻮ‬ ‫ﻟ‪７‬ۍ ﻟﻪ تﻤباکﻮ ＇خﻪ پ‪５‬ﻠ‪８５‬ي‪.‬د تﻤباکﻮ ﻟﻮگی ﻣعده کﻤزورې کﻮي‪ ،‬د اﻟتﻬاب سبب ﻳ‪ ３‬گر‪＄‬ﻲ‪،‬‬ ‫اشتﻬا کﻤﻮي‪＄ ،‬ﻴگر خرابﻮي‪ ،‬عصبﻲ ﻧظام ک‪ ３‬سستﻲ او کﻤزوري راوﻟﻲ او ﻧﻮرو راز راز‬ ‫ﻧاروغﻴﻮ تﻪ زﻣﻴﻨﻪ برابروي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول چرس ﻫﻢ ﻳﻮ زﻳان رسﻮوﻧکی ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکی دی‪.‬‬ ‫بﻞ ﻫغﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ دي چ‪ ３‬د خﻮﻟ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې استعﻤاﻟ‪８５‬ي‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬ترﻳاک‪ ،‬بﻨگ‪ ،‬شراب‬ ‫چ‪ ３‬تر ﻫر ＇ﻪ د ﻣخﻪ د ﻣعدې او بﻴا د بدن د ﻧﻮرو غ‪７‬و د ﻧاروغﻴﻮ سبب گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫درﻳﻢ ﻫغﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ دي چ‪ ３‬د پ‪５‬چکارۍ ﻟﻪ ﻻرې وجﻮد تﻪ د اخﻠ‪８５‬ي‪ .‬دا ډول ﻧشﻪ ﻳﻲ‬ ‫تﻮکﻲ د اﻧسان د پﻮستکﻲ‪ ،‬وﻳﻨ‪ ،３‬اعصابﻮ او د زړه د ﻧاروغ‪ ９‬د اﻧتﻘال ﻟﻮی عاﻣﻞ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪38‬‬

‫＇ﻠﻮرم ﻫغﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ دي چ‪ ３‬د پزې ﻟﻪ ﻻرې استعﻤاﻟ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ د پزې ﻧسﻮار او ﻧﻮر‬ ‫چ‪ ３‬د پزې د سﻮري ک‪５‬دو او د دﻣاغ د ﻧازکﻮ رگﻮﻧﻮ د بﻨد‪４‬دو پﻪ سبب د اﻧسان د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬ﻻﻣﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬تاس‪ ３‬تﻪ بﻪ جﻮتﻪ شﻮې وي چ‪ ３‬ﻧشﻪ ﻳان ﻳا پﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ روږدي کسان کﻮ＊） کﻮي‬ ‫د خﻠکﻮ‪ ،‬کﻮر او کﻠﻲ ＇خﻪ ﻟرې واوسﻲ‪ .‬دوی د کارکﻮﻟﻮ تﻮان ﻟﻪ ﻻسﻪ ورکﻮي‪ ،‬غﻼوې‬ ‫کﻮي‪ ،‬دروغ واﻳﻲ او د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻟپاره ډول ډول جﻨاﻳتﻮﻧﻮ تﻪ ﻻس اچﻮي‪ .‬پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ اعﻤاﻟﻮ‬ ‫د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬دوستاﻧﻮ او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ وړاﻧدې باور او اعتبار ﻟﻪ ﻻسﻪ ورکﻮي‪ ،‬پﻪ ژوﻧد ک‪３‬‬ ‫سپک ب‪ ３‬وﻗاره او ر！ﻠﻲ وي‪.‬‬ ‫ددې ﻟپاره چ‪＄ ３‬ان ﻣﻮ ﻟﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ ﻧاروغﻴﻮ او ﻧاوړه پ‪＋５‬ﻮ ＇خﻪ ژغﻮرﻟی وي باﻳد د ！ﻮﻟﻮ‬ ‫ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻟﻪ کاروﻧ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ کﻠکﻪ ډډه وک‪７‬و‪ .‬ددغﻮ تﻮکﻮ پﻪ زﻳاﻧﻮﻧﻮ خﻠک وپﻮﻫﻮو چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ استعﻤال او کاروبار ＇خﻪ ﻳ‪＄ ３‬ان وژغﻮري‪.‬‬ ‫کﻮم کسان چ‪ ３‬پرې روږدي دي د ﻫغﻮی د خﻼصﻮن ﻟپاره دې ﻫر اړخ‪５‬زې ﻣﻤکﻨ‪ ３‬ﻫﻠ‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻠ‪ ３‬وشﻲ‪ .‬د خﻴر پﻪ دغﻪ کار بﻪ ﻣﻮ دﻧﻴاوي او اخروي ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬پﻪ برخﻪ شﻲ او ﻣﻮږ بﻪ د‬ ‫ﻧش‪ ３‬ﻟﻪ آفت او زﻳان ＇خﻪ د ژغﻮرﻟ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬خاوﻧدان شﻮ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ کارول د اﻧسان پر روغتﻴا او ژوﻧد باﻧدې ﻧاوړه اغ‪５‬ز کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ روږدي کسان د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د اوږو باروي‪ .‬ﻧشﻪ ﻳان د‬ ‫کارکﻮﻟﻮ تﻮان ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬د خپﻞ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ د ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره ﻧاوړه اعﻤاﻟﻮتﻪ ﻣخﻪ‬ ‫کﻮي‪ ،‬ژوﻧد ﻳ‪ ３‬سپک‪ ،‬ب‪ ３‬وﻗاره او ر！ﻠی وي‪ ،‬ﻫر ＇ﻮک ورﻧﻪ کرکﻪ کﻮي‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ دې‬ ‫واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارسره د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخی تﻪ راشﻲ د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ د زﻳاﻧﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ اړه دې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻠﻮرو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟست‬ ‫او بﻴا دې پﻪ وار سره د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬ﻣشر د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬پﻪ استازﻳتﻮب ﻫغﻪ د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د ﻣتﻦ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ＇خﻪ ﻣﻮ ＇ﻪ ﻣفﻬﻮم واخﻴست؟ دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫پﻪ ﻣخک‪ ３‬خبرې پرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٥‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ پر ﻧش‪ ３‬باﻧدې د روږدو کساﻧﻮ (د ﻧشﻪ ﻳاﻧﻮ) د‬ ‫خراب ژوﻧد پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ د روږدو کساﻧﻮ پﻪ رول او ﻳﻮ تﻦ دې دوی‬ ‫تﻪ د ﻧصﻴحت کﻮوﻧکﻲ رول پﻪ غاړه واخﻠﻲ‪ ،‬د دوی د ژوﻧد ﻧاوړه صحﻨﻪ دې تﻤثﻴﻞ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮتﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ او د‬ ‫تخت‪ ３‬پر ﻣخ دې د پاراگراف پﻪ شکﻞ وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫ﻧشﻪ ﻳان وﻟ‪ ３‬غﻼوې کﻮي؟‬ ‫ﻧشﻪ ﻳان وﻟ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬او دوستاﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې خپﻞ اعتبار ﻟﻪ ﻻسﻪ ورکﻮي؟‬

‫‪40‬‬

‫ﻧشﻪ ﻳان وﻟ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د اوږو باروي؟‬ ‫ﻧشﻪ ﻳان وﻟ‪ ３‬سپک او ب‪ ３‬وﻗاره ژوﻧد ﻟري؟‬ ‫د اسﻼم سپ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ وﻟ‪ ３‬ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ ﻣﻨعﻪ ک‪７‬ي دي؟‬ ‫＇ﻨگﻪ کﻮﻻی شئ ‪＄‬ﻮاﻧان ﻟﻪ ﻧش‪＇ ３‬خﻪ وژغﻮرئ؟‬ ‫‪ _٨‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې کﻴسﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې پﻪ وارسره زده کﻮوﻧکﻲ خپﻞ ﻧظر‬ ‫＇رگﻨد ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ پخﻮا زﻣاﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه س‪７‬ي چ‪ ３‬ک‪７‬ه وړه ﻳ‪ ３‬خﻮرا ＊ﻪ وو‪ ،‬ﻟﻪ چا ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ وار‬ ‫ﻧسﻮار وغﻮ＊تﻞ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ورتﻪ پﻪ ډ‪４‬ره ح‪５‬راﻧ‪ ９‬ووﻳﻞ‪ :‬ﻧسﻮار ﻫﻢ کﻮې؟‬ ‫ ﻫﻮ! چ‪ ３‬چﻠﻢ ﻧﻪ وي ﻧﻮ ﻧسﻮار اچﻮم‪.‬‬‫ او ﻫﻮ! چﻠﻢ ﻫﻢ ＇ک‪３‬؟‬‫ بﻠ‪ !３‬چ‪ ３‬غ＀ چﻠﻢ برابر ﻧﻪ شﻲ بﻴا‪ ،‬ﻧﻮ د تﻤباکﻮ پﻪ چﻠﻢ د زړه تسﻞ کﻮم‪.‬‬‫ دا تﻪ چرس ﻫﻢ ＇ک‪３‬؟‬‫ چ‪ ３‬ترﻳاک پﻴدا ﻧﻪ ک‪７‬م بﻴا‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ چرسﻮ ساعت ت‪５‬روم‪.‬‬‫ عجﻴبﻪ ده! تﻪ د ترﻳاکﻮ عﻤﻠﻲ ﻫﻢ ﻳ‪３‬؟‬‫‪ -‬ﻧﻮ ＇ﻪ وک‪７‬و؟ چ‪ ３‬شراب پﻴدا ﻧﻪ شﻲ بﻴا‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ترﻳاکﻮ گﻮزاره کﻮو‪. ...‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ پﻪ ﻣرستﻪ د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻪ پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‬ ‫او ب‪５‬ا دې د بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫د ﻧشﻪ ﻳ‪ ３‬تﻮﻛﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫د اسﻼم پاك دﻳﻦ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮﻛﻲ ﻧاروا گ‪２‬ﻲ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د اﻧسان روغتﻴا تﻪ خﻮرا زﻳات‬ ‫زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري او اﻧساﻧﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ تباﻫ‪ ９‬سره ﻣخاﻣخ ﻛﻮي‪ .‬روږدي ﻛسان پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬او ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ﻛ‪ ３‬ﻫﻴ＆ ﻗدر او ارز＊ت ﻧﻪ ﻟري او ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨ‪＇ ３‬خﻪ جﻼ شﻮي وي‪.‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳ‪ ３‬تﻮﻛﻮ استعﻤال خﻮرا زﻳات ‪＄‬اﻧﻲ‪ ،‬روحﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬اﻗتصادي او اخروی‬ ‫زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻣﻮږ ﻳ‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ ﻻﻧدې ډول گﻮتﻪ ﻧﻴسﻮ‪:‬‬ ‫‪ _١‬د بدن دفاعﻲ سﻴستﻢ ﻛﻤزورى کﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻣرﻛزي اعصابﻮ د سﻴستﻢ فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ ﻛﻤزوري ﻛﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٣‬د زړه ！ﻜان زﻳاتﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٤‬د ستﻮﻧﻲ او س‪８‬و سرطان پﻴدا ﻛﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٥‬د باصرې(‪ ،)١‬شاﻣ‪ )٢(３‬او ذاﻳﻘ‪ )٣(３‬حسﻮﻧﻪ ﻛﻤزوري ﻛﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٦‬د وﻳﻨ‪ ３‬فشار زﻳاتﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٧‬د وﻳﻨ‪ ３‬ﻛﻠس＂رول(‪ )٤‬زﻳاتﻮي‪،‬‬ ‫‪ _٨‬د زړه د ﻧا＇اپﻲ درﻳدﻟﻮ (سﻜت‪ )３‬ﻻﻣﻞ ﻛﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫‪ _٩‬پﻪ ﻣعتاد س‪７‬ي ﻛ‪ ３‬ﻟ＂ﻲ او ﻛﻤزورتﻴا را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ﻛﻮي‪،‬‬ ‫‪ _١٠‬پﻪ تﻨفسﻲ سﻴستﻢ ﻛ‪ ３‬گ‪６‬وډي راﻣﻨ‪％‬تﻪ ﻛﻮي‪،‬‬ ‫‪ _١١‬روحﻲ گ‪６‬وډي‪( ،‬ست‪７‬ﻳا‪ ،‬پرﻳشاﻧﻲ‪ ،‬گﻮ＊ﻪ تﻮب‪ ،‬پﻪ ‪＄‬ان باﻧدي ﻧﻪ اعتﻤاد‪،‬‬ ‫ﻧﻬﻴﻠﻲ‪ ). ...‬راوﻟﻲ‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪５‬ژﻧد پا‪１‬ﻪ‬ ‫(خبرې اترې)‬

‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻫر اوس‪５‬دوﻧکی (کﻮچﻨی‪＄ ،‬ﻮان‪ ،‬زوړ) ﻧارﻳﻨﻪ او ＊‪％‬ﻴﻨﻪ باﻳد د تابعﻴت‬ ‫تذکره ﻳا پ‪５‬ژﻧد پا‪１‬ﻪ وﻟري‪ .‬پﻪ پ‪５‬ژﻧد پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬د اړوﻧد شخص ！ﻮﻟ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ﻧ‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮي‬ ‫وي‪ .‬ﻧﻮم‪ ،‬د پﻼر ﻧﻮم‪ ،‬د ﻧ‪５‬کﻪ ﻧﻮم‪ ،‬د ز‪４８４‬دﻟﻮ ﻧ‪＂５‬ﻪ‪ ،‬اصﻠﻲ استﻮ‪－‬ﻨ‪％‬ای‪ ،‬ﻣدﻧﻲ حاﻟت‪ ،‬او‬ ‫ﻧﻮر ！ﻮل کﻮاﻳف پﻪ پﻴژﻧد پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬دا پﻴژﻧدپا‪１‬ﻪ د ﻫر ‪＄‬ای اوس‪５‬دوﻧکﻮ تﻪ د‬ ‫خپﻠ‪ ３‬وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬او ﻳا وﻻﻳت ﻟﻪ خﻮا ورکﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮه کﻮرﻧ‪ ９‬و غﻮاړي خپﻞ ﻣاشﻮم پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬شاﻣﻞ ک‪７‬ي‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی باﻳد‬ ‫ﻣاشﻮم تﻪ پ‪５‬ژﻧد پا‪１‬ﻪ واخﻠﻲ او بﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬د داخﻠﻴدو ﻟپاره د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ادارې‬ ‫تﻪ ﻣراجعﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬پﻪ ﻫﻤدې اړه خبرې اترې ﻟرو‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د تابعﻴت د تذکرې ﻟرل ＇ﻪ ﻣعﻨا او ＇ﻪ ‪ ３＂－‬ﻟري؟‬ ‫‪43‬‬

‫افغاﻧستان د ！ﻮﻟﻮ افغاﻧاﻧﻮ ‪ ６－‬کﻮر دی‪ .‬پﻪ دې کﻮر ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ای ژوﻧد‬ ‫کﻮي‪ .‬ﻫغﻮی ‪ ６－‬تارﻳخ‪ ،‬فرﻫﻨ‪ ،，‬دودوﻧﻪ او ﻣﻠﻲ وﻳاړﻧ‪ ３‬ﻟري‪ .‬دا ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ‪２－‬ﻮ سﻴﻤﻮ‪ ،‬کﻠﻴﻮ‪،‬‬ ‫وﻟسﻮاﻟﻴﻮ او وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣ‪５‬شتﻪ دي‪ .‬و‪７－‬ي ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ورو‪１‬ﻪ او تر ﻳﻮه ﻣﻠﻲ ب‪５‬رغ ﻻﻧدې‬ ‫را ！ﻮل دي‪ .‬ﻫﻤدا تر ﻳﻮه ب‪５‬رغ ﻻﻧدې اوس‪５‬دوﻧکﻲ و‪７－‬ي د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧفﻮس جﻮړوي‪.‬‬ ‫د اړتﻴا پﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد و‪７－‬ي د خپﻠ‪ ３‬خاورې او ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ ﻣﻠﻲ ﻧﻮاﻣﻴسﻮ او ‪＄‬ﻤکﻨ‪９‬‬ ‫بشپ‪７‬تﻴا ＇خﻪ پﻪ ‪６－‬ه ساتﻨﻪ او دفاع کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧفﻮس ﻫغﻪ اﻧساﻧﻲ ‪－‬روپﻮﻧﻪ ﻳا د و‪７－‬و ﻣجﻤﻮعﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه وخت ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻳﻮه ﻣستﻘﻴﻤﻪ او ！اکﻠ‪ ３‬سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬اوسﻲ‪ .‬دغﻪ ！اکﻠ‪ ３‬سﻴﻤﻪ‪ ،‬کﻠی‪ ،‬وﻟسﻮاﻟﻲ‪ ،‬وﻻﻳت او ！ﻮل‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد دى‪.‬‬ ‫د ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد ！ﻮل اوس‪５‬دوﻧکﻲ د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧفﻮس بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻫر اصﻠﻲ‬ ‫اوس‪５‬دوﻧکﻲ ﻧﻮم باﻳد د ﻧفﻮسﻮ د احﻮال پﻪ ＇اﻧ‪／‬ﻪ ک‪ ３‬ثبت وي‪ .‬دا کار ﻫاﻟﻪ شﻮﻧی دی چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد ！ﻮل اوس‪５‬دوﻧکﻲ ﻟﻮی او واړه‪ ،‬ﻧر او ＊‪ ３％‬د تابعﻴت تذکره ﻳا پ‪５‬ژﻧد پا‪１‬ﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣحاوره‪( :‬برﻳاﻟی او ﻣﻠﻴار)‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻣﻠﻴاره وروه! اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ‪ ،‬ست‪７‬ی ﻣﻪ ش‪.３‬‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم‪ ،‬برﻳاﻟﻴﻪ وروره‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬خﻴر خﻮ دی‪ ،‬چ‪５‬رتﻪ ‪＄‬ئ؟‬ ‫ﻣﻠﻴار‪＄ :‬ﻢ چ‪ ３‬ورور ﻣ‪ ３‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬داخﻞ ک‪７‬م‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻣﻠﻴار جاﻧﻪ‪ ،‬ستا ورور تذکره ﻟري؟‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬تر اوسﻪ ﻣﻮ ورتﻪ تذکره ﻧﻪ ده اخست‪.３‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻟﻪ تذکرې پرتﻪ خﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ﻧﻪ شاﻣﻠﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬وﻟ‪３‬؟‬ ‫برﻳاﻟی‪＄ :‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ تذکره ک‪ ３‬د ﻳﻮ چا ！ﻮل کﻮاﻳف‪( :‬ﻧﻮم‪ ،‬د پﻼر ﻧﻮم‪ ،‬د ﻧﻴکﻪ ﻧﻮم‪ ،‬کﻠی‪،‬‬ ‫وﻟسﻮاﻟﻲ‪ ،‬د زوک‪７‬ې ﻧ‪＂５‬ﻪ) ﻟﻴکﻠﻲ وي‪.‬‬ ‫‪44‬‬

‫ﻣﻠﻴار‪ :‬برﻳاﻟی جاﻧﻪ! د ورور ﻧﻮم د پﻼر ﻧﻮم او د ز‪４８４‬دو ﻧ‪＂５‬ﻪ بﻪ زه ورتﻪ وواﻳﻢ‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻧﻪ داس‪ ３‬ﻧﻪ ده‪ ،‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ سر ＊ﻮوﻧکی د تذکرې ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬کﻮچﻨﻴان شاﻣﻠﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬ستا سره دې خدای ډ‪４‬ر ＊ﻪ وک‪７‬ي‪＊ ،‬ﻪ شﻮ چ‪ ３‬پﻮه دې ک‪７‬م‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬اوس خﻮ ﻣ‪ ３‬پﻪ دې پﻮه ک‪７‬ه چ‪ ３‬تذکره چ‪５‬رتﻪ او ＇ﻨ‪／‬ﻪ اخستﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬ﻟﻪ ورور سره دې ﻳﻮ ‪＄‬ای خپﻠ‪ ３‬وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬تﻪ ورشﻪ‪ ،‬خپﻠﻪ ﻳا د خپﻞ پﻼر تذکره دې‬ ‫ﻫﻢ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره ﻳﻮسﻪ‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬بﻴا ＇ﻪ وک‪７‬م؟‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬ﻳﻮ غﻮ＊تﻨﻠﻴک د احصاﻳ‪ ３‬د آﻣرﻳت ﻟﻪ حکﻢ سره سﻢ د کﻠﻲ پﻪ ﻣشر ﻳا ﻣﻠک باﻧدې‬ ‫تصدﻳق ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫برﻳاﻟﻰ‪ :‬بﻴا ＇ﻪ وک‪７‬م؟‬ ‫ﻣﻠﻴار‪ :‬ﻧﻮره ﻻر＊ﻮوﻧﻪ بﻪ درتﻪ د احصاﻳ‪ ３‬پﻪ آﻣرﻳت ک‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫دوﻳﻤﻪ ﻣحاوره‪( :‬حﻠﻴﻤﻪ‪ ،‬زرغﻮﻧﻪ)‬ ‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬سﻼم او ﻧ‪５‬ک‪ ３‬ﻫﻴﻠ‪ ،３‬زرغﻮﻧ‪ ３‬ست‪７‬ې ﻣﻪ ش‪،３‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم‬ ‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬چ‪５‬رتﻪ ‪＄‬ئ؟‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬ﻧﻦ سبا ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ پ‪５‬ﻠ‪８５‬ي‪＄ ،‬ﻢ چ‪ ３‬خﻮر ﻣ‪ ３‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬شاﻣﻠﻪ ک‪７‬م‪.‬‬ ‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬ستا خﻮر کﻮچﻨ‪＊ ９‬کاري‪ ،‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ پﻪ ﻣﻨگ بﻪ ﻧﻪ وي؟‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ﻫس‪ ３‬کﻮچﻨ‪＊ ９‬کاري‪ ،‬کﻪ ﻧﻪ پﻪ تذکره ک‪ ３‬اووه کﻠﻨﻪ ده‪.‬‬ ‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬تاسﻮ ﻧجﻮﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ تذکرې اخست‪ ３‬دي؟‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬حﻠﻴﻤ‪ ３‬خﻮرې‪ ،‬دا خﻮ کﻮﻣﻪ د حﻴراﻧتﻴا خبره ﻧﻪ ده‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻧارﻳﻨﻪ او‬ ‫＊‪％‬ﻮ ！ﻮﻟﻮ تذکرې اخست‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬ﻧجﻮﻧﻮ تﻪ د تذکرې اخستﻠﻮ کﻮﻣﻪ اړتﻴا ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬داس‪ ３‬ﻧﻪ ده‪ ،‬تذکره د ﻧارﻳﻨﻪ او ＊‪％‬ﻴﻨﻪ دواړو ﻟپاره اړﻳﻨﻪ ده‪.‬‬ ‫‪45‬‬

‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬زﻣﻮږ پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬خﻮ ﻳﻮازې ﻧارﻳﻨﻪ تذکرې ﻟري‪ .‬زه او خﻮﻳﻨدې ﻣ‪ ３‬ﻳﻮه ﻫﻢ‬ ‫تذکره ﻧﻪ ﻟرو‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬اوس ﻫغﻪ وخت ﻧﻪ دی چ‪ ３‬ﻳﻮازې ﻧارﻳﻨﻪ وو بﻪ تذکرې اخﻴست‪ ،３‬ﻫغﻪ بﻪ ﻫﻢ پﻪ‬ ‫ډ‪４‬ر ﻣشکﻞ د تذکرې اخستﻠﻮ تﻪ چﻤتﻮ ک‪５‬دل‪ ،‬تذکره خﻮ زﻣﻮږ افغاﻧﻲ ﻫﻮﻳت ثابتﻮي‪.‬‬ ‫حﻠﻴﻤﻪ‪ :‬زرغﻮﻧ‪ ３‬خﻮرې‪ ،‬دا خﻮ دې ډ‪４‬ره سﻤﻪ خبره وک‪７‬ه‪ ،‬ﻣﻮږ ﻫﻢ تذکرې اخﻠﻮ‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬ستا دې خدای ﻣﻞ شﻲ‪ ،‬زه ‪＄‬ﻢ چ‪ ３‬خپﻠﻪ خﻮر پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬شاﻣﻠﻪ ک‪７‬م‪.‬‬ ‫در‪４‬ﻤﻪ ﻣحاوره‪( :‬تره او وراره)‬ ‫وراره‪ :‬اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ کاکا جاﻧﻪ!‬ ‫تره‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم‪ ،‬وراره ‪－‬ﻠﻪ! ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﻳ‪３‬؟‬ ‫وراره‪＊ :‬ﻪ ﻳﻢ کاکا‪ .‬تﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﻳ‪ ،３‬چ‪５‬رتﻪ روان ﻳ‪３‬؟‬ ‫تره‪＄ :‬ﻢ‪ ،‬دې ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ تﻪ تذکرې اخﻠﻢ‪.‬‬ ‫وراره‪ :‬کاکا جاﻧﻪ! تذکرې چ‪５‬رتﻪ اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫تره‪ :‬تذکرې خﻮ پﻪ وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬ک‪ ３‬اخستﻞ ک‪８５‬ي او د تذکرې اخستﻠﻮ پر ﻣﻬال باﻳد تذکره‬ ‫اخستﻮﻧکی حاضر وي‪.‬‬ ‫وراره‪ :‬وﻟ‪ ３‬کاکا جاﻧﻪ‪ ،‬پﻪ غﻴاب ک‪＇ ３‬ﻮک چاتﻪ تذکره ﻧشﻲ اخستﻼی؟‬ ‫تره‪ :‬ﻧﻪ زوﻳکﻪ! پﻪ تذکره ک‪ ３‬خﻮ پﻪ شﻬرت سر ب‪５‬ره د تذکره اخستﻮﻧکﻲ عﻤر ﻫﻢ ！اکﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫وراره‪ :‬تذکره وﻟ‪ ３‬اړﻳﻨﻪ ده؟‬ ‫تره‪ :‬تذکره خﻮ د ﻫر چا د پﻴژﻧدﻧ‪ ３‬پا‪１‬ﻪ ده‪ ،‬ﻫر چ‪５‬رتﻪ او ﻫر وخت پﻪ کار‪８４‬ي‪ ،‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ‬ ‫ک‪ ３‬د شﻤﻮل ﻟپاره ﻫﻢ‪.‬‬ ‫وراره‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬دې اوﻻدوﻧﻮ تﻪ تذکره واخﻴستﻪ بﻴا ＇ﻪ کﻮې؟‬ ‫تره‪ :‬ا＇ک او ﻣﻼﻟ‪＊ ９‬ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬شاﻣﻠﻮم‪.‬‬ ‫وراره‪ :‬ډ‪４‬ره ＊ﻪ ده‪ ،‬کاکا جاﻧﻪ‪ ،‬پﻪ خﻴر ﻻړ ش‪ .３‬دا کار ژر وک‪７‬ه چ‪ ３‬زﻣا د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ‬ ‫ﻣﻠ‪／‬ري پﻴدا شﻲ‪.‬‬ ‫‪46‬‬

‫تره‪ :‬ﻣحﻤﻮده زوﻳﻪ! دادی تذکرې ﻣ‪ ３‬واخﻴست‪ ،３‬اوس را تﻪ وواﻳﻪ چ‪ ３‬ا＇ک او ﻣﻼﻟ‪９‬‬ ‫پﻪ کﻮم ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬داخﻞ ک‪７‬م؟‬ ‫ﻣحﻤﻮد‪ :‬کاکا جاﻧﻪ‪ ،‬د سﻴد جﻤال اﻟدﻳﻦ افغان پﻪ تجربﻮي ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬داخﻞ ک‪７‬ه‪،‬‬ ‫زﻣا سره بﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ای ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ ‪＄‬ﻲ‪ .‬بﻠﻪ دا چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ د ﻧجﻮﻧﻮ او ﻫﻠکاﻧﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ سره جﻼ‬ ‫دي‬ ‫کاکا‪ :‬دوی خﻮ ﻟﻪ ژبﻲ سره ﻧا بﻠده دي‪.‬‬ ‫ﻣحﻤﻮد‪ :‬کاکا جاﻧﻪ! زﻣﻮږ پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ پﻪ خپﻠﻪ ﻣﻮرﻧ‪ ９‬ژبﻪ زده ک‪７‬ه‬ ‫ورکﻮل ک‪８５‬ی‪.‬‬ ‫کاکا‪ :‬چ‪ ３‬داس‪ ３‬ده‪ ،‬دا دی ﻫﻤدا اوس د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻟﻪ سر ＊ﻮوﻧکﻲ سره ‪－‬ﻮرم‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫افغاﻧستان زﻣﻮږ ‪ ６－‬کﻮر دی‪ .‬پﻪ دې کﻮر ک‪ ０－ ３‬ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ سره ﻳﻮ ‪＄‬ای ژوﻧد کﻮي‪ .‬دا‬ ‫ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ‪２－‬ﻮ سﻴﻤﻮ‪ ،‬کﻠﻴﻮ‪ ،‬وﻟسﻮاﻟﻴﻮ او وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣ‪５‬شتﻪ دي‪！ .‬ﻮل ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ورو‪１‬ﻪ‬ ‫او د ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧفﻮس جﻮړوي‪.‬‬ ‫د افغان ﻫ‪５‬ﻮاد ﻫر اوس‪５‬دوﻧکی باﻳد د خپﻞ ﻫﻴﻮاد د تابعﻴت پ‪５‬ژﻧد پا‪１‬ﻪ وﻟري‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻫﻤدغ‪ ３‬تذکرې او پ‪５‬ژﻧد پا‪ ３１‬سره د ﻳﻮ چا اصﻠﻲ ﻫﻮﻳت ثابت‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ ３‬اوس‪５‬دوﻧکﻮ تﻪ‪ ،‬تذکرې او پ‪５‬ژﻧد پا‪ ３１‬د اړوﻧدې وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬او وﻻﻳت ﻟﻪ‬ ‫خﻮا ورکﻮل ک‪８５‬ي‪ .‬د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻣشر باﻳد د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬غ‪７‬و تﻪ تذکرې واخﻠﻲ چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬د احصاﻳ‪ ３‬پﻪ دفتر ک‪ ３‬ثبت او د ﻫغ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻧفﻮسﻮ سﻤﻪ شﻤ‪５‬ره ﻣعﻠﻮﻣﻪ‬ ‫شﻲ‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې پﻪ وار د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او د خپﻞ ＇ﻨ‪ ，‬ﻣﻠ‪／‬ری دې‬ ‫ﻣعرفﻲ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او ﻻﻧدې خبرې اترې دې تکرار‬ ‫ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫بارک‪ :‬خﻮازکﻪ ست‪７‬ی ﻣﻪ ش‪ ،３‬چ‪５‬رتﻪ ‪３＄‬؟‬ ‫خﻮازک‪ :‬خﻮار ﻣﻪ ش‪ ３‬بارکﻪ! د ﻧاحﻴ‪ ３‬دفتر تﻪ ‪＄‬ﻢ‪.‬‬ ‫بارک‪ :‬د ﻧاحﻴ‪ ３‬دفتر تﻪ د ＇ﻪ ﻟپاره ‪３＄‬؟‬ ‫خﻮازک‪ :‬کﻮچﻨﻲ ورور تﻪ ﻣ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧد پا‪１‬ﻪ اخﻠﻢ‪.‬‬ ‫‪＇ _٣‬ﻠﻮر تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د پﻴژﻧد پا‪ ３１‬د اړتﻴا پﻪ‬ ‫اړه دې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻣفردو ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ تﻪ د جﻤع‪ ３‬ب‪ ３２‬پﻪ پﻨسﻞ وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫‪ _٤‬وراره‬ ‫‪ _٣‬تذکره‬ ‫‪ _٢‬تره‬ ‫‪ _١‬ﻧجﻠ‪９‬‬ ‫‪ _٨‬کﻠی‬ ‫‪ _٧‬وخت‬ ‫‪ _٦‬خبره‬ ‫‪＊ _٥‬ﻮوﻧ‪％‬ی‬ ‫‪ _١٠‬وﻻﻳت‬ ‫‪ _٩‬تﻪ‬ ‫‪＇ _٥‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د تخت‪ ３‬پر ﻣخ ﻻﻧدې ﻟغات پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬استعﻤال ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ _٤‬پﻴژﻧد پا‪１‬ﻪ‬ ‫‪ _٣‬اړتﻴا‬ ‫‪０－ _٢‬‬ ‫‪＇ _١‬ﻨ‪，‬‬ ‫‪ _٧‬خﻮﻳﻨدې ‪ _٨‬ﻣﻬال‬ ‫‪ _٦‬جﻼ‬ ‫‪ _٥‬اړﻳﻦ‬ ‫‪ _٦‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د درس ﻟﻨ‪ ６‬ﻣطﻠب بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫ﻫر زده کﻮوﻧکی دې د خپﻞ چاپ‪５‬رﻳال پﻪ اړوﻧد د خبرو اترو پﻪ شکﻞ ﻳﻮه ﻣرکﻪ ترتﻴب ک‪７‬ي‬ ‫او د بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ ３‬دې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪48‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫د پ‪＋‬تﻮ د ﻧثر ﻣخﻴﻨﻪ (تارﻳخچﻪ)‬

‫د ﻫرې ژب‪ ３‬ﻧثر او ﻧظﻢ ﻳﻮ تارﻳخﻲ ﻣخﻴﻨﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ دې ادبﻲ ﻧعﻤت ＇خﻪ برخﻤﻨﻪ ده‪ ،‬ﻫﻢ د ﻧثر تارﻳخ ﻟري ﻫﻢ د ﻧظﻢ‪.‬‬ ‫ﻧثر او ﻧظﻢ دواړه د ﻣفکﻮرو او ﻣفاﻫﻴﻤﻮ د ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ وسﻴﻠ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ﻧثرد ﻧظﻢ پﻪ پرتﻠﻪ ډ‪４‬رکارول ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻻﻣﻞ ﻳ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬اساﻧﻲ ده‪.‬‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻲ او وﻳﻮﻧکﻲ کﻮﻻی شﻲ ﻫر ډول پ‪５‬چﻠﻲ ﻣﻮضﻮعات پﻪ ＇ر‪－‬ﻨده ژبﻪ پﻪ ﻧثر‬ ‫ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د ﻧثر تارﻳخ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫_ ﻧثر او ﻧظﻢ ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫د ادبپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ ﻧظر ﻧثر ﻳﻮه عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬شﻴﻨدﻟﻮ او تﻴتﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬اصطﻼحا ً‬ ‫‪49‬‬

‫ﻫغﻪ وﻳﻨا ﻳا ﻣعﻨا داره ﻟﻴکﻨﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ وزن‪ ،‬ﻗافﻴ‪ ３‬او ردﻳف ＇خﻪ آزاده وي‪.‬‬ ‫جﻮتﻪ ده چ‪ ３‬د ژب‪ ３‬اساس پﻪ ﻧثر اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮی دی‪ ،‬خﻮ د ﻟﻴکﻨﻲ اثارو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻧظﻢ‬ ‫تارﻳخ تر ﻧثر ﻟرغﻮﻧی دی‪.‬‬ ‫د ﻟﻴک ﻟﻪ پﻴدا ک‪５‬دو د ﻣخﻪ پﻪ حافظﻪ ک‪ ３‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣﻮضﻮع‪／‬اﻧﻮ ساتﻞ د ﻧثر پﻪ پرتﻠﻪ‬ ‫پﻪ ﻧظﻢ ک‪ ３‬اساﻧﻪ وو‪ .‬دا خبره ﻧﻪ ﻳﻮازې پﻪ پ‪＋‬تﻮ او دري ک‪ ３‬رﻳ‪＋‬تﻴﻨ‪ ３‬ده‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ！ﻮﻟ‪３‬‬ ‫ژب‪ ３‬ﻫﻤداس‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د ارﻳاﻳﻲ وﻟس شاعراﻧﻮ بﻪ تﻞ خپﻞ دﻳﻨﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬جﻨ‪／‬ﻲ او حﻤاسﻲ اشعار او ﻣﻮضﻮع‪／‬اﻧ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻣﻨظﻮم ډول ﻟﻴکﻠ‪.３‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻫﻢ ﻳﻮه ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬ارﻳاﻳﻲ ژبﻪ ده‪ ،‬د ﻧظﻢ تارﻳخ ﻳ‪ ３‬تر ﻧثر ﻟرغﻮﻧی دی‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬د ﻻس تﻪ‬ ‫راغﻠﻮ ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻧظﻢ پﻴﻞ پﻪ ‪١٣٩‬ﻫـ‪ .‬ک‪ ３‬د اﻣﻴر کروړ ﻟﻪ ﻳﻮ ﻧظﻢ شﻮی دی‪ .‬ک‪５‬دای‬ ‫شﻲ پ‪＋‬تﻮ ﻧظﻢ تر دې ﻫﻢ ﻟرغﻮﻧی وي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻧثر د ﻣحﻤد ﻫاشﻢ سروا‪１‬ﻲ کتاب د (ساﻟﻮ وږﻣﻪ) دی‪.‬‬ ‫دا کتاب ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ ابﻦ زﻳد سروا‪１‬ﻲ پﻪ در‪４‬ﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د عربﻲ ژب‪ ３‬د‬ ‫فصاحت او بﻼغت پﻪ باب ک‪＋‬ﻠی‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ ددغﻪ کتاب کﻮﻣﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ پﻪ ﻻس ک‪３‬‬ ‫ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ ﻧﻪ وروستﻪ د پ‪＋‬تﻮ پﻪ ﻧثر ﻟﻴکﻮﻧکﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د چا ﻧاﻣﻪ ﻳادوﻻی شﻮ‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ د بارک خان صابزي ﻣاکﻮ زوی سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ دی‪.‬‬ ‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ تر شعر ＇خﻪ پﻪ ﻧثر ＊‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬کﻮﻻی شﻮې‪ .‬دی ﻳﻮ ‪－‬ر‪＄‬ﻨده س‪７‬ی و‪ .‬د‬ ‫پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پﻪ ‪２－‬ﻮ عﻼﻗﻮ ‪－‬ر‪５＄‬دﻟی و‪ .‬د خپﻠ‪ ３‬زﻣاﻧ‪ ３‬ﻣشﻬﻮر اوﻟﻴاء‪ ،‬روحاﻧﻲ او ادبﻲ کسان‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻴدﻟﻲ وو‪ .‬د دغﻮ کساﻧﻮ احﻮال‪ ،‬وﻳﻨا او اشعار ﻳ‪ ３‬پﻪ (تذکرة اﻻوﻟﻴاء) ﻧﻮﻣﻲ اثر ک‪ ３‬را غﻮﻧ‪６‬‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر تر ﻻسﻪ شﻮې ﻧﻤﻮﻧﻪ پﻪ اووﻣ‪ ３‬ﻫجرې پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ ((تذکرة‬ ‫اﻻوﻟﻴاء)) د کتاب ﻳﻮ ＇ﻮ پا‪ ３１‬دي‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫د تذکرة اﻻوﻟﻴاء ﻧثر د پ‪＋‬تﻮ خپﻞ طبﻴعﻲ ﻧثر بﻠﻠی شﻮ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣحاورې ﻧﻪ ډ‪４‬ر ﻟرې ﻧﻪ دی‬ ‫او د عربﻲ او دري اغ‪５‬ز پرې ﻟ‪ ８‬دی‪.‬‬ ‫تر دې را وروستﻪ پﻪ ﻟسﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر دوه بﻬﻴروﻧﻪ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻳﻮ د ﻣسجع ﻧثر را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دل دي چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ ﻣﻠﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ تصﻮفﻲ او ادبﻲ ﻣشر باﻳزﻳد‬ ‫رو＊ان (‪٩٨٥_٩٢٦‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬ﻳ‪ ３‬بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد او خپﻞ کتاب خﻴراﻟبﻴان ﻳ‪ ３‬پرې وک‪＋‬ﻮ‪.‬‬ ‫بﻞ د ﻣسجع او ﻣتکﻠف ﻧثر ﻟﻪ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮﻟﻮ سره سره د پ‪＋‬تﻮ طبﻴعﻲ او روان ﻧثر ﻫﻢ دوام‬ ‫درﻟﻮد چ‪ ３‬د باﻳزﻳد رو＊ان ﻣرﻳد‪ ،‬ارزاﻧﻲ پﻪ خپﻠﻮ آثارو ک‪ ３‬روان ﻧثر ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ دوام ورک‪ ７‬او د‬ ‫ﻣسجع ﻧثر ﻻره ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ ﻧﻪ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫تر دوی وروستﻪ د خﻮشحال بابا ﻧثري ﻟﻴکﻨ‪ ３‬تﻪ را رس‪８５‬و‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ ﻧﻪ وروستﻪ د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻤﻦ پراخﻪ شﻮې ده او ﻫر ډول ﻣضاﻣﻴﻦ او‬ ‫کتابﻮﻧﻪ پک‪ ３‬شتﻪ‪ .‬د ﻧثر پﻪ ﻟﻴکدود ک‪ ３‬ﻫﻢ زﻳات تغﻴﻴر راغﻠی دی او د ساده ﻧثر رواج بﻴا ﻗﻮت‬ ‫ﻣﻮﻧدﻟی دی‪ .‬د دې دورې ﻟﻮی عﻠﻤبردار او ﻻر＊ﻮد خﻮشحال خان خ＂ک دی‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک پ‪＋‬تﻮ ﻧثر پﻪ ﻧﻮي ﻗﻮت او ‪＄‬ﻮاک ﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻣﻮضﻮعﻲ تﻨﻮع ورکﻮي‪،‬‬ ‫رواﻧﻲ او ＊کﻼ ﻳ‪ ３‬زﻳات‪８５‬ي او د ﻳﻮ روان ﻧثر بﻨس＀ ږدي‪.‬‬ ‫دستارﻧاﻣﻪ د خﻮشحال ﻳﻮ ﻧثري اثر دی‪ ،‬ﻧثر ﻳ‪ ３‬تر ډ‪４‬ره حده روان او ساده دی‪ ،‬جﻤﻠ‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې دي‪ ،‬سجع پک‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻧشتﻪ‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر پﻪ دغﻪ دوره ک‪ ３‬د خﻮشحال خ＂ک‬ ‫او د خ＂کﻮ د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻮﻳﻪ کارﻧاﻣﻪ دا ده چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻳ‪ ３‬پﻪ ر＊تﻴا ﻧثر ک‪７‬و‪ ،‬پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫خﻮږواﻟی‪ ،‬رواﻧﻲ او ساده ‪－‬ﻲ راوستﻪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮ وﻳﻠی شﻮ چ‪ ３‬د خﻮشحال خ＂ک ﻧثر د پ‪＋‬تﻮ د اوسﻨﻲ ﻧثر چ‪ ３‬پرﻣختﻴاﻳﻲ پ‪７‬اووﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫وﻫﻠﻲ د بﻨس＀ پخﻪ خ‪＋‬تﻪ ده‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر اوسﻨ‪ ９‬دوره چ‪ ３‬ﻟﻪ (‪١٣٠٠‬ﻫـ‪.‬ل‪＇ ).‬خﻪ را شروع ک‪８５‬ي او تر اوسﻪ پﻮرې‬ ‫رارس‪８５‬ي د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر د ＊ﻪ تﻮب‪ ،‬ډ‪４‬ر واﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻮ＊ت او پراختﻴا ﻟﻪ پﻠﻮه ب‪６‬اﻳﻪ دوره ده‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر پﻪ دې دوره ک‪ ３‬د شکﻞ او ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ پﻠﻮه پﻮره بدﻟﻮن او تﻮپﻴر راغﻠی دی‪ ،‬د‬ ‫‪51‬‬

‫ﻧﻮې زﻣاﻧ‪ ３‬ﻧﻮي فکروﻧﻪ او خﻴاﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬بدﻳعﻲ او ﻫﻨري ﻧثروﻧﻪ او ﻫر ډول ﻣﻮضﻮع‪／‬اﻧ‪ ３‬پﻪ دې‬ ‫دوره ک‪ ３‬د ﻧثر پﻪ ﻗاﻟب ک‪＄ ３‬ای شﻮي او د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر دﻧﻴا ﻳ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻴﻨﻪ ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫د دې دورې د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ برخ‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻟﻴکﻮاﻻﻧﻮ ＇خﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي احﻤد‪ ،‬ﻣﻨشﻲ احﻤد‬ ‫جان او ﻗاضﻲ ﻣﻴراحﻤد شاه رضﻮاﻧﻲ ﻳادوﻟی شﻮ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬د ﻳﻮ ﻧﻮي سبک او‬ ‫ﻟﻴک ډول اساس اﻳ‪＋‬ی دی‪ .‬دوی د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر د ﻟﻴکﻠﻮ ډول د وﻟس ﻟﻪ ﻣحاورې سره ﻧژدې ک‪.７‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻪ او خﻮږې ﻣحاورې او اصطﻼح‪／‬اﻧ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ک‪ ３‬د دوی ＊ﻪ ﻫﻨر ﻧﻤاﻳﻲ ده‪.‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي احﻤد د (‪－‬ﻨج پ‪＋‬تﻮ) پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻪ ﻧثر ﻳﻮ کتاب وﻟﻴکﻪ‪.‬‬ ‫ﻗاضﻲ ﻣﻴر احﻤد شاه رضﻮاﻧﻲ د ((بﻬارستان افغاﻧﻲ)) او ((شکرستان افغاﻧﻲ)) پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫کتابﻮﻧﻪ چ‪ ３‬زﻳاتره درسﻲ ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ ،‬وﻟﻴکﻞ‪ .‬ﻣﻨشﻲ احﻤد جان د ((ﻫغﻪ دغﻪ)) د ((ﻗصﻪ خاﻧ‪９‬‬ ‫‪－‬پ)) پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ د پ‪＋‬تﻮ د ﻧثر خﻮﻧد ﻳﻮ پﻪ دوه زﻳات ک‪ .７‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ددې دورې د ﻧثر پاخﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻲ‪ :‬ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟﻮاسع کﻨدﻫاری‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي صاﻟح ﻣحﻤد‪ ،‬عبداﻟﻬادي داوي‪ ،‬ﻣحﻤد‬ ‫‪－‬ﻞ ﻣﻮﻣﻨد او ﻧﻮر د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻣعاصر او اوسﻨﻲ ﻧثر د سرﻻرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ ډﻟﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د پﻮﻫاﻧد عبداﻟحی حبﻴبﻲ‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪－ ،‬ﻞ پاچا اﻟفت‪ ،‬عبداﻟرؤوف ب‪５‬ﻨﻮا‪ ،‬پﻮﻫاﻧد‬ ‫صدﻳق اهلل ر＊تﻴﻦ‪ ،‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد او ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪ .‬دوی ﻧﻪ‬ ‫‪４‬ﻮازې ډ‪４‬ر اثروﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د ＊ﻪ او سپ‪（５‬ﻠﻲ ﻧثر ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ډ‪４‬ر خدﻣت ک‪７‬ی‬ ‫دی‪ .‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ ډول د خادم ﻟﻪ ﻧثري اثارو ＇خﻪ ((خﻴاﻟﻲ دﻧﻴا))‪(( ،‬پ‪＋‬تﻮ ﻧﻮﻟﻲ))‪(( ،‬ﻧﻮی‬ ‫ژوﻧدون))‪ ،‬د اروا＊اد اﻟفت ﻟﻪ اثارو ＇خﻪ ((بﻠﻪ ډﻳﻮه))‪(( ،‬غﻮره ﻧثروﻧﻪ)) ((ﻟﻮړ خﻴاﻟﻮﻧﻪ او ژور‬ ‫فکروﻧﻪ))‪ ،‬د اروا＊اد ب‪５‬ﻨﻮا ((د زړه خﻮاﻟﻪ))‪ ،‬او د پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ ﻟﻪ ﻧثري اثارو ＇خﻪ ((ﻫﻨد‬ ‫سفر))‪(( ،‬د فکر پﻠﻮش‪ ))３‬او ﻧﻮر ﻳادوﻻی شﻮ‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ژب‪ ３‬اساس پﻪ ﻧثر اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮی دی‪ ،‬ﻣ‪／‬ر پﻪ حافظﻪ ک‪ ３‬د ساتﻠﻮ ﻟپاره ﻧظﻢ تر ﻧثر‬ ‫اساﻧﻪ و‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬د ﻟﻴکﻨﻲ اثارو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻧظﻢ تارﻳخ تر ﻧثر ﻟرغﻮﻧی دی‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻧثر د ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ کتاب د ((ساﻟﻮ وږﻣﻪ)) دی‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ بده‬ ‫ﻣرغﻪ ددغﻪ کتاب د ﻧثر کﻮﻣﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫د ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ د ساﻟﻮ وږﻣ‪ ３‬ﻧﻪ ورستﻪ پﻪ (‪٦١٢‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬ک‪ ３‬د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د‬ ‫تذکرةﻻوﻟﻴاء ＇ﻮ تر ﻻسﻪ شﻮې پا‪ ３１‬دي چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ دور ﻧثر ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پک‪３‬‬ ‫خﻮﻧدي شﻮې دي‪.‬‬ ‫د دې ＇ﻮ پا‪１‬ﻮ تر ﻟﻮستﻠﻮ او ＇‪７５‬ﻧﻮ وروستﻪ باﻳد ووﻳﻞ شﻲ چ‪ ３‬دغﻪ ډ‪４‬ر ﻗﻮي ﻧثر دی‬ ‫او دا ترې جﻮت‪８５‬ي چ‪ ３‬تر دې د ﻣخﻪ دې ﻫﻢ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬د ﻧثر زﻳات کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮي وي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ﻣسجع او ﻣصﻨﻮع ﻧثر را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ‬ ‫چ‪ ３‬عﻠﻤبردار ﻳ‪ ３‬باﻳزﻳد رو＊ان و او خپﻞ کتاب خﻴراﻟبﻴان ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫﻤدې ﻧثر وﻟﻴکﻪ‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجري پﻴ‪７‬ۍ ﻧﻪ وروستﻪ د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻤﻦ ډ‪４‬ره پراخﻪ شﻮې ده‪ ،‬ﻫر ډول ﻣضاﻣﻴﻦ‬ ‫او کتابﻮﻧﻪ پک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ ،‬پﻪ ﻟﻴکدود ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ زﻳات تغﻴﻴر راغﻠی دی‪ ،‬د ﻣسجع‬ ‫ﻧثر پر ‪＄‬ای د ساده ﻧثر رواج بﻴا ﻗﻮت ﻣﻮﻧدﻟی دی‪ .‬د دې دورې ﻟﻮی عﻠﻤبردار او ﻻر＊ﻮد‬ ‫خﻮشحال خ＂ک دی‪ .‬ددغ‪ ３‬دورې د ﻧثر ﻣشﻬﻮر کتابﻮﻧﻪ دستار ﻧاﻣﻪ‪ ،‬بﻴاض‪－ ،‬ﻠدستﻪ‪،‬‬ ‫تارﻳخ ﻣرصع او ﻧﻮر دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣعاصر ﻧثر چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪١٣٠٠‬ﻫـ‪＇ .‬خﻪ پ‪５‬ﻠﻴ‪８‬ي او تر ﻧﻨﻪ را‬ ‫رس‪８５‬ي‪ ،‬د ﻧثر د دې دورې بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻮ ＇خﻪ ﻣﻮﻟﻮي احﻤد‪ ،‬ﻣﻨشﻲ احﻤد جان‪،‬‬ ‫ﻗاضﻲ ﻣﻴر احﻤد شاه رضﻮاﻧﻲ او ﻧﻮر دي‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻣعاصر ﻧثر ﻟﻪ سرﻻرو ＇خﻪ‬ ‫د پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ‪ ،‬پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪－ ،‬ﻞ پاچا اﻟفت‪ ،‬ب‪５‬ﻨﻮا‪ ،‬پﻮﻫاﻧد رشاد‬ ‫او ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪.‬‬

‫‪53‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪＇ _١‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر د تارﻳخ پﻪ ﻫکﻠﻪ خپﻞ ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻠﻮرو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر د ﻳﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي پ‪５‬ر‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې وﻟﻴکﻲ‪ .‬د ډﻟ‪ ３‬استازی دې د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻧثري اثر کﻮم دی؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻻس تﻪ راغﻠی ﻧثري اثر پﻪ کﻮم کال ﻟﻴکﻞ شﻮی؟‬ ‫د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د ﻧثر عﻤده ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬دي؟‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د ﻣسجع ﻧثر عﻠﻤبردار ＇ﻮک دی؟‬ ‫خﻴراﻟبﻴان د چا اثر دی او د ﻧثر ډول ﻳ‪＇ ３‬ﻨ‪／‬ﻪ دی؟‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻣعاصر ﻧثر ﻟﻪ کﻮﻣﻪ وختﻪ را پ‪５‬ﻠ‪８５‬ي؟‬ ‫د غﻮره ﻧثروﻧﻮ ﻟﻴکﻮال ＇ﻮک دی؟‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پخپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره خبرې وک‪７‬ي‪ ،‬ﻫر زده کﻮوﻧکی دې ﻟﻮﻣ‪７‬ی‬ ‫خپﻞ ‪＄‬ان پﻪ ＇ﻮ ﻟﻨ‪６‬و جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ وروپ‪５‬ژﻧﻲ او بﻴا دې د ﻫرې دورې د ﻧثر د خصﻮصﻴاتﻮ پﻪ‬ ‫اړه ترې ﻣعﻠﻮﻣات وغﻮاړي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ک‪ ３‬د ﻟﻴکﻠﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫دې پﻪ تﻮره تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٦‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست ﻟﻨ‪６‬ﻳز او ﻣطﻠب ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر د ودې پﻪ اړه ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ‬ ‫ساعت ک‪ ３‬دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫شــــﻌر‬

‫ﻫر ژوﻧدی وﻟس شعر او ادب ﻟري‪ .‬ﻟﻴکﻮال او شاعران ﻟري‪ .‬شعر د اﻧسان پﻪ خ＂ﻪ ک‪３‬‬ ‫اخ‪＋‬ﻞ شﻮی‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬اﻧسان پﻪ ＊ﻮ او بدو پﻮﻫ‪５‬دﻟی‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ شعر وﻳﻠﻮ ﻳ‪ ３‬پﻴﻞ ک‪７‬ی دى‪.‬‬ ‫شعر د ﻣعﻨا‪ ،‬ﻣفﻬﻮم او ظاﻫري ب‪ ３２‬پﻪ ﻟحاظ د ژوﻧد ﻟﻪ تغﻴﻴر او تحﻮل سره ‪＄‬ان بدل‬ ‫ک‪７‬ی دی‪ .‬شعر او ادب د اﻧسان د ژوﻧد اﻧ‪％‬ﻮر دی‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬اﻧساﻧﻲ ژوﻧدود او کﻠتﻮر‬ ‫تغﻴﻴر کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ شعر او ادب ﻫﻢ ورسره بدﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د شعر پﻪ اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫شعر ＇ﻪ ډول کﻼم ﻳا وﻳﻨا ده؟‬

‫‪55‬‬

‫ادبﻴات د ﻣحتﻮا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ تخﻠﻴﻘﻲ او تحﻘﻴﻘی دوو سترو برخﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬شعر او‬ ‫ﻫﻨري ﻧثر تخﻠﻴﻘﻲ ادب دی‪ .‬دا دواړه د ادب ﻣﻬﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ دې فﻮرم ک‪ ３‬ډول ډول‬ ‫ﻣﻮضﻮعات‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز واﻗعﻴتﻮﻧﻪ او حﻘاﻳق پﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻪ او ﻣﻨثﻮره ژبﻪ ＇ر‪－‬ﻨد‪８４‬ي‪ .‬شعر د ﻧﻮرو‬ ‫عﻠﻮﻣﻮ پﻪ ＇‪５‬ر کﻮم ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی او ﻣشخص تعرﻳف ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻫر ＇ﻮک ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‪ ،‬تحﻠﻴﻞ او‬ ‫سپ‪７‬ﻧﻪ ک‪ ３‬تر ډ‪４‬ره حده ﻟﻪ خپﻞ ذوق ﻧﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬تر اوسﻪ داس‪ ３‬تعرﻳف‬ ‫ﻧشتﻪ چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻳﻮ شان د ﻣﻨﻠﻮ او تاﻳﻴد وړ وي‪ .‬ادبپﻮﻫان د شعر د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬ﻟپاره ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ‬ ‫ﻧظرﻳات اوتعبﻴروﻧﻪ ﻟري‪＇ ،‬ﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول در پ‪５‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫شعر عربﻲ کﻠﻤﻪ ده او ﻫغ‪ ３‬ادبﻲ وﻳﻨا تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د وﻳﻮﻧکﻲ عﻮاطف او تخﻴﻞ‬ ‫بﻴان ک‪７‬ي‪ .‬سپ‪（５‬ﻠ‪ ３‬خﻮﻧدورې وﻳﻨا تﻪ چ‪ ３‬وزن او ﻗافﻴﻪ وﻟري‪ ،‬شعر وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬شعر ﻟﻪ ﻫغﻮ‬ ‫ﻟطﻴفﻮ او ﻧازکﻮ احساساتﻮ او تخﻴﻼتﻮ ＇خﻪ عبارت دی چ‪ ３‬د ﻣﻮزوﻧﻮ او رﻧ‪／‬ﻴﻨﻮ اﻟفاظﻮ پﻪ‬ ‫جاﻣﻪ ک‪ ３‬راوړل شﻲ‪ .‬شعر ﻫغﻪ وﻳﻨا ده چ‪ ３‬اﻟفاظ ﻳ‪＊ ３‬کﻠﻲ وي او وﻳﻮﻧکی پک‪ ３‬فکر‪،‬‬ ‫پﻮﻫﻪ‪ ،‬ذوق‪ ،‬د زړه ﻫ‪５‬جان او د روح اغ‪５‬زه سره ‪ ６－‬ک‪７‬ي‪ .‬د اﻫﻨ‪ ，‬ﻟروﻧکﻮ عبارتﻮﻧﻮ پﻪ واسطﻪ‬ ‫د واﻗعﻴت تخﻴﻠﻲ او بﻴا‪＄‬ﻠﻲ (تکراري) اﻧ‪％‬ﻮروﻟﻮ تﻪ شعر وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬شعر ﻫغﻪ وزن ﻟروﻧک‪３‬‬ ‫وﻳﻨا ده چ‪ ３‬پﻪ اﻧساﻧﻲ عﻮاطفﻮ او احساساتﻮ ک‪ ３‬خﻮ‪＋＄‬ت پﻴدا کﻮي‪ .‬دغس‪ ３‬د شعر پﻪ‬ ‫ﻟس‪／‬ﻮﻧﻮ ﻧﻮر تعرﻳفﻮﻧﻮ او تحﻠﻴﻠﻮﻧﻪ شتﻪ‪.‬‬ ‫کﻪ پﻮرتﻪ ﻳادو شﻮو تعرﻳفﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ ‪＄‬ﻴر و‪－‬ﻮرو‪ ،‬تخﻴﻞ‪ ،‬جذبات‪ ،‬احساسات‪＊ ،‬کﻼ‪،‬‬ ‫عﻮاطف‪ ،‬خﻮﻧد‪ ،‬ﻣفکﻮره‪ ،‬وزن و اﻫﻨ‪ ，‬پک‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣشترک ！کﻲ دي چ‪ ３‬ادبپﻮﻫان ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻳﻮې وﻳﻨا د شعرﻳت ﻣعﻴاروﻧﻪ گ‪２‬ﻲ‪＄ .‬ﻴﻨﻮ د وزن تر ＇ﻨ‪ ，‬ﻗافﻴﻪ ﻫﻢ د شعر د اساسﻲ رکﻦ پﻪ‬ ‫حﻴث بﻠﻠ‪ ３‬ده‪ ،‬خﻮ اوس د ﻧﻮﻳﻮ ازادو ب‪ ３‬ﻗافﻴ‪ ３‬شعروﻧﻮ پﻪ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو سره ثابتﻪ شﻮې‬ ‫چ‪ ３‬ﻗافﻴﻪ د شعر اساسﻲ تﻮکی ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻳﻮ عارضﻲ ﻳا فرعﻲ رکﻦ دی‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ وﻳﻼی شﻮ‪:‬‬ ‫شعر د ！ﻮﻟﻨﻴزو واﻗعﻴتﻮﻧﻮ غبر‪－‬ﻮن دی‪ .‬شاعر ﻟﻪ خپﻞ چاپﻴرﻳال ＇خﻪ اغ‪５‬زﻣﻦ ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻫرې پﻴ‪ ３＋‬تﻪ پﻪ حﻘﻴﻘﻲ او واﻗعﻲ ستر‪－‬ﻪ ‪－‬ﻮري او د ﻫرې پﻴ‪ ３＋‬اصﻞ او بﻨﻴاد‬ ‫را سپ‪７‬ي‪ .‬پﻪ داس‪＊ ３‬کﻠ‪ ３‬ژبﻪ ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې کﻮي او داس‪ ３‬پﻪ زړه پﻮرې ﻳ‪ ３‬تﻤثﻴﻠﻮي چ‪ ３‬د‬ ‫‪56‬‬

‫اورﻳدوﻧکﻮ او ﻟﻮستﻮﻧکﻮ احساسات را وپاروي او پر احساساتﻮ ﻳ‪ ３‬راوﻟﻲ‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ بﻪ د ﻧﻮي او ازاد شعر ﻳﻮه ب‪５‬ﻠگﻪ وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫زه ﻣـــســـافـــر ﻳــــﻢ خــــﻮ ﻻر ورکــــــی ﻧــــﻪ ﻳــﻢ‬ ‫ﻣــــــا د ر‪１‬ــــــــﻮ کـــــــروﻧـــــــدو ﻻر ﻟـــﻴـــدﻟـــ‪３‬‬ ‫زه ﻫـــغـــﻪ ورﻳـــــ‪％‬ـــــ‪ ３‬پـــــﻪ ســــکــــرو！ــــﻮ وﻟـــﻢ‬ ‫چـــــ‪ ３‬د ‪＄‬ـــﻨـــ‪／‬ـــﻠـــﻪ د کـــﻤـــﻴـــســـﻪ پـــﻮﻟـــﻮتـــﻪ‬ ‫د ﻧــــﻴــــﻤــــﻮ شـــــپـــــﻮ تـــــــراﻧـــــــ‪ ３‬ﻟــــﻮﻧــــﻲ‬ ‫زه ﻣـــســـافـــر ﻳــــﻢ خــــﻮ ﻻر ورکــــــی ﻧــــﻪ ﻳــﻢ‬ ‫ﻣــــا د ســـپـــﻴـــدو پــــﻪ ﻟــــــﻮري پــــﻞ اﻳـــ‪＋‬ـــی دی‬ ‫زه د اﻳـــــﻤـــــان او ارادې پـــــﻪ ‪－‬ـــﻮتـــﻮ‬ ‫د تــــــﻮرې شـــپـــ‪－ ３‬ــــر‪４‬ــــﻮان تــــﻪ ﻻس اچــــﻮم‬ ‫او د اﻧــــــســــــان د ازادۍ کــــﻮتــــرې‬ ‫د شـــﻨـــﻪ اســـــﻤـــــان ﻟــــــــﻮري تـــــﻪ اﻟــــــــﻮزوم‬ ‫زه ﻣـــســـافـــر ﻳــــﻢ خــــﻮ ﻻر ورکــــــی ﻧــــﻪ ﻳــﻢ‬ ‫پــــﻪ ﻣــــﻨــــ‪６‬ه ﻣــــﻨــــ‪６‬ه د ﻳــــــار کـــﻠـــﻲ تــــﻪ ‪＄‬ــﻢ‬ ‫ﻫـــﻠـــتـــﻪ تــــــﻮدوخــــــﻪ او ر‪１‬ـــــــا ډ‪４‬ـــــــــره ده‬ ‫زه بـــــﻪ ﻟـــﻤـــر بـــﻮ‪＄‬ـــﻤـــﻪ د ﻳــــــار کـــﻠـــﻲ تــﻪ‬ ‫چـــــ‪ ３‬ﻳـــــخ وﻫــــﻠــــ‪＄ ３‬ـــﻤـــکـــﻪ وغـــــﻮړ‪４‬ـــــ‪８‬ي‬ ‫او چـــــــــﻤـــــــــﻦ وخــــــــــــاﻧــــــــــــدي‬ ‫او پــــــــﻪ ســـــپـــــ‪５‬ـــــرو شــــــــﻮﻧــــــــ‪６‬و کـــ‪３‬‬ ‫د اﻣــــــﻴــــــدوﻧــــــﻮ ﻣــــﻮســــکــــا وﻧــــ（ــــ‪５‬ــــ‪８‬ي‬ ‫(‪)...‬‬

‫‪57‬‬

‫دوﻳﻤﻪ ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ‪:‬‬ ‫دا زﻣـــــــــــﻮږ زﻳــــــبــــــا وطـــــﻦ‬ ‫دا زﻣــــــــــــﻮږ ﻟـــــ‪５‬ـــــﻼ وطـــــﻦ‬ ‫دا وطــــــــﻦ ﻣــــــﻮ ‪＄‬ــــــــان دی‬ ‫دا افـــــغـــــاﻧـــــســـــتـــــان دی‬ ‫دا د ﻣـــﻴـــﻨـــ‪ ３‬کـــــــﻮر زﻣــــــﻮږ‬ ‫دا د پـــــﻠـــــرو ‪－‬ــــــــﻮر زﻣــــــﻮږ‬ ‫ﻧــــــــﻪ ورکـــــــــــــــﻮو چــــــــا ﻟـــــره‬ ‫دا د ســــتــــر‪－‬ــــﻮ تـــــــﻮر زﻣـــــﻮږ‬ ‫ﻧــــــﻪ دی د بــــــﻞ چــــــا وطــــﻦ‬ ‫دا دی د شــــ‪５‬ــــرشــــاه وطــــﻦ‬ ‫کـــــﻮر د خـــﻮشـــحـــال خـــــان دی‬ ‫دا افـــــغـــــاﻧـــــســـــتـــــان دی‬ ‫دا وطــــــﻦ دی ‪＄‬ــــــان زﻣـــــﻮږ‬ ‫دا وطــــــــﻦ اﻳــــــﻤــــــان زﻣــــــﻮږ‬ ‫واﻳــــــــــی پــــــﻪ خـــــــاپـــــــﻮړو کــ‪３‬‬ ‫داســـــــــ‪ ３‬ﻣـــــاشـــــﻮﻣـــــان زﻣــــــﻮږ‬ ‫دا ﻣـــــــﻮ د بــــــابــــــا وطـــــﻦ‬ ‫دا ﻣـــــــﻮ د دادا وطـــــﻦ‬ ‫پـــﻪ ﻣــــﻮږ بـــاﻧـــدې ډ‪４‬ــــر ‪－‬ـــــران دی‬ ‫دا افـــــغـــــااﻧـــــســـــتـــــان دی‬ ‫‪＄‬ــــــار ﻳــــ‪ ３‬ﻟــــﻪ ســـﻴـــﻨـــدوﻧـــﻮ شــﻢ‬ ‫‪＄‬ــــــار ﻳـــــ‪ ３‬ﻟـــــﻪ ډا‪－‬ــــــﻮﻧــــــﻮ شــﻢ‬ ‫‪＄‬ــــــار ﻳـــــ‪ ３‬ﻟـــــﻪ خـــــﻮړوﻧـــــﻮ شــﻢ‬ ‫‪58‬‬

‫‪＄‬ـــــار ﻳــــ‪ ３‬ﻟــــﻪ دې غــــروﻧــــﻮ شﻢ‬ ‫دا زﻣـــــــــــﻮږ اشــــــﻨــــــا وطـــــﻦ‬ ‫زړ‪－‬ــــــی ﻣــــ‪ ３‬پـــــرې رو＊ـــــــان دی‬ ‫دا افـــــغـــــاﻧـــــســـــتـــــان دی‬ ‫دا وطــــــــﻦ زﻳـــــــــــارت زﻣــــــﻮږ‬ ‫دا وطــــــــﻦ ﻧــــعــــﻤــــت زﻣــــــﻮږ‬ ‫دا وطــــــــﻦ پــــــﻪ دې دﻧـــﻴـــا‬ ‫دی ﻟـــــکـــــﻪ جـــــﻨـــــت زﻣـــــــﻮږ‬ ‫دا وطــــــــــﻦ صـــــفـــــا وطـــــﻦ‬ ‫زړه د اســـــــﻴـــــــا وطــــــﻦ‬ ‫ژوﻧــــــــدون د ﻣــﻠــﻨــ‪ ，‬جـــــان دی‬ ‫دا افـــــغـــــاﻧـــــســـــتـــــان دی‬

‫د شاعر ﻟﻨ‪６‬ه پﻴژﻧد‪－‬ﻠﻮي‪:‬‬ ‫اروا＊اد ﻣﻠﻨ‪ ，‬جان پﻪ‪ ١٢٩٣‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻧﻨ‪／‬رﻫار وﻻﻳت پﻪ بﻬسﻮدو ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟی‬ ‫دی‪ .‬پﻼر ﻳ‪ ３‬ﻣﻠک عبداﻟشکﻮر ﻧﻮﻣ‪５‬ده چ‪ ３‬پﻪ درې کﻠﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬ترې ﻳتﻴﻢ پات‪ ３‬شﻮ‪ .‬د‬ ‫ﻣﻠﻨ‪ ，‬جان ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻧﻮم ﻣحﻤد اﻣﻴﻦ و‪ .‬وروستﻪ اﻣﻴﻦ جان او پﻪ پای ک‪ ３‬ﻣﻠﻨ‪ ，‬جان‬ ‫شﻮ‪ .‬پﻨ‪％‬ﻠس کﻠﻦ و چ‪ ３‬د شعر ژبﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳاﻧده شﻮه اوپﻪ خﻮږو ﻧغﻤﻮ ﻳ‪ ３‬پﻴﻞ وک‪ .７‬پﻪ‬ ‫‪ ١٣٣٦‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻟ‪７‬م پﻪ ﻟسﻤﻪ چ‪ ３‬کﻠﻪ ﻟﻪ کابﻠﻪ ﻧﻨ‪／‬رﻫار تﻪ ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬سره را‬ ‫روان و‪ ،‬د ﻟتﻪ بﻨد پﻪ ک‪８‬ﻟ‪５‬چﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻮ！ر د او＊تﻠﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻪ خپﻞ ﻳﻮازﻳﻨﻲ درې کﻠﻦ‬ ‫زوی‪ ،‬دواجان سره ﻣ‪ ７‬شﻮ‪.‬‬

‫‪59‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ادبﻴات د ﻣحتﻮا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ تحﻘﻴﻘﻲ او تخﻠﻴﻘﻲ برخﻮ باﻧدې و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬شعر او‬ ‫ﻫﻨري ﻧثر تخﻠﻴﻘﻲ ادب دی چ‪ ３‬دا دواړه د ﻳﻮ وﻟس د ادب ﻣﻬﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬دي او د ﻫغﻪ‬ ‫وﻟس د ﻫﻮﻳت ＇ر‪－‬ﻨدوﻧﻪ کﻮي‪ .‬شاعر او ﻟﻴکﻮال ﻟﻪ خپﻞ چاپ‪５‬رﻳال ＇خﻪ اغ‪５‬زﻣﻦ ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴز واﻗعﻴتﻮﻧﻪ پﻪ اﻫﻨ‪／‬ﻮاﻟﻪ ژبﻪ پﻪ خپﻞ شعر ک‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨدوي‪ ،‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻫرې پﻴ‪ ３＋‬تﻪ‬ ‫د زړه پﻪ ستر‪－‬ﻮ ‪－‬ﻮري او پﻪ ＊کﻠﻮ‪ ،‬رﻧ‪／‬ﻴﻨﻮ او ﻣﻮزوﻧﻮ وﻳﻨاوو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧغاړي‪ .‬پخﻮا شعر‬ ‫ﻣﻮزون او ٰ‬ ‫ﻣﻘفی کﻼم بﻠﻞ ک‪５‬ده او د وزن تر ＇ﻨ‪ ，‬ﻳ‪ ３‬ﻗافﻴﻪ د شعر اړﻳﻦ تﻮکی باﻟﻪ‪ ،‬ﻣ‪／‬ر‬ ‫د ﻧﻮي او ازاد شعر پﻪ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو دا جﻮتﻪ شﻮه چ‪ ３‬ﻗافﻴﻪ پﻪ شعر ک‪ ３‬ﻳﻮ عارضی‬ ‫رکﻦ دى‪ ،‬ﻧﻪ اصﻠﻲ‪ .‬د شعر ﻟپاره اړﻳﻦ تﻮکﻲ‪ :‬اﻫﻨ‪ ،，‬وزن‪ ،‬ﻣفکﻮره‪ ،‬تخﻴﻞ‪ ،‬احساس‬ ‫او عاطفﻪ دي‪( .‬زه ﻣسافر ﻳﻢ خﻮ ﻻر ورکی ﻧﻪ ﻳﻢ) تردې سرﻟﻴک ﻻﻧدې د ازاد شعر ﻳﻮه‬ ‫＊کﻠﻲ ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ده چ‪ ３‬ﻫﻢ خﻮﻧد ﻟري او ﻫﻢ جاذبﻪ‪ ،‬ﻫﻢ شعرﻳت پک‪ ３‬دی او ﻫﻢ ﻣﻮسﻴﻘﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ＊کﻠ‪ ３‬او اﻧساﻧﻲ عاطف‪ ３‬ډکﻪ ده او د حال د ＊ﻪ بﻴان پﻪ ترڅ ک‪ ３‬د ＊‪ ３‬راتﻠﻮﻧک‪ ３‬ﻫﻴﻠﻪ‬ ‫ﻫﻢ پاﻟﻲ او ﻟﻮستﻮﻧکﻲ تﻪ ﻳﻮ ﻧﻮی تصﻮﻳر ﻫﻢ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ورکﻮي‪ .‬دوﻳﻤﻪ ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ شعر چ‪３‬‬ ‫پﻪ کﻼسﻴک ﻗاﻟب ک‪ ３‬ﻣرحﻮم ﻣﻠﻨ‪ ，‬جان وﻳﻠی دی‪ .‬شاعر پخپﻞ شعري کﻼم خپﻞ‬ ‫وطﻦ زﻳبا بﻠﻠی‪ ،‬خپﻞ وطﻦ خپﻠﻪ ﻟ‪５‬ﻼ او ﻣعشﻮﻗﻪ ‪２－‬ﻲ دا ﻟﻪ ﻧﻴکﻮﻧﻮ او پﻠروﻧﻮ ﻧﻪ پﻪ ﻣﻴراث‬ ‫پات‪ ３‬وطﻦ بﻪ د زړه پﻪ وﻳﻨﻮ سﻤسﻮروو او پﻪ ﻣ‪７５‬اﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ساتﻨﻪ کﻮو‪...‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬

‫‪＇ _١‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د شعر د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬پﻪ اړه خپﻞ ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٢‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ د شعر ﻳﻮ ﻳﻮ بﻨد پﻪ ﻟﻮړ اواز‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ دې ＇ﻮ ډﻟ‪ ３‬جﻮړې شﻲ‪ ،‬د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ غ‪７‬ی دې د شعر ﻳﻮ‬ ‫‪60‬‬

‫بﻨد وﻟﻮﻟﻲ او د بﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬غ‪７‬ی دې ﻫﻤاغﻪ ﻟﻮستﻞ شﻮی ﻣتﻦ ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې شعري ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او د تشبﻴﻪ ارکان دې پک‪ ３‬و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د تخت‪ ３‬پﻪ ﻣخ ﻻﻧدې ﻟغات ﻣعﻨا او پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬استعﻤال‬ ‫ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫اﻳجاد‪ ،‬وﻳاﻧد‪ ،‬چاپ‪５‬رﻳال‪ ،‬بﻴا ‪＄‬ﻠﻲ‪ ،‬شفا‪ ،‬ﻣﻮسکا‪ ،‬ﻣخﻴﻞ‪ ،‬ﻟﻮﻧﻞ‪ ،‬پﻞ‪ ،‬تﻮدوخﻪ‪.‬‬ ‫‪＇ _٦‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د شعر ﻣفﻬﻮم پﻪ ＇ﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬دوه دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻣتﻦ پﻪ‬ ‫اړه دې پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ او دوﻳﻤ‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬شعروﻧﻮ ﻟﻨ‪６‬ﻳز پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬پﻪ روان ﻧثر‬ ‫وﻟﻴکﻲ او د بﻠﻲ ور‪ ３＄‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ ３‬دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪61‬‬

‫ﻻﻧدۍ شعر وﻟﻮﻟئ او خﻮﻧد ترې واخﻠئ‪:‬‬ ‫ﻫـــر ﻣــﻠــخــی د ســــربــــازۍ ﻟـــﻪ ﻫــﻨــر ＇ـــﻪ زده‬ ‫چــ‪ ３‬پــﻪ دا ﻫــﻨــر کــ‪ ３‬ســر ＊ــﻨــدې پــتــﻨــگ د ی‬ ‫ﻻ تـــر اوســـــﻪ ﻳـــ‪ ３‬ﻣـــاغـــزه پـــﻪ کـــــرار ﻧـــﻪ دي‬ ‫چـــا چـــ‪ ３‬ﻣـــا ســـره و ﻫــﻠــی ســـر پـــﻪ ســﻨــگ دی‬ ‫ﻻ پـــﻪ خــــﻮب کـــ‪ ３‬پـــﻪ ﻟــــ‪７‬زه پـــر‪４‬ـــﻮزي ﻟـــﻪ ک＂ﻪ‬ ‫چــ‪ ３‬د چــا تــر غـــﻮږ زﻣـــا د تـــﻮرې شــرﻧــگ دی‬ ‫کــــﻪ پــــﻪ دا دور ﻣــــ‪ ３‬گــــــﻮرې ﻫـــغـــﻪ زه ﻳﻢ‬ ‫چــ‪ ３‬ﻣــ‪ ３‬داغ پــﻪ خــاطــر اﻳــ‪＋‬ــی دا ورﻧـــگ دی‬ ‫درســـــت جـــﻬـــان ﻣـــ‪ ３‬و ﻣــغــﻠــﻮ تـــﻪ خــﻴــبــر ک‪７‬‬ ‫‪＄‬ــــای ‪＄‬ــــای ﻳـــ‪ ３‬پــ‪＋‬ــتــاﻧــﻪ وتــــﻪ ﻗــﻠــﻨــگ دی‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک‬

‫ﻧﻴکﻤرغﻪ ﻫغﻪ ＇ﻮک دى چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ﻫرې خطا ＇خﻪ ﻧﻮې‬ ‫تجربﻪ تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫((سﻘراط))‬

‫‪62‬‬

‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ دوﻳﻤﻪ (ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪)９‬‬ ‫تارﻳخﻲ دوره‬

‫د ﻫرې ژب‪ ３‬ادب پر دوو ډوﻟﻮﻧﻮ (شفاﻫﻲ او ﻟﻴکﻨﻲ) باﻧدې و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پ‪＋‬تﻮ ﻫﻢ‬ ‫ﻟﻪ ﻫغﻮ ﻳادو ژبﻮ ＇خﻪ ده چ‪ ３‬ﻟرغﻮﻧی ‪７－‬ﻧی (شفاﻫﻲ) او ﻟﻴکﻨﻲ (تحرﻳري) ادب ﻟري‪.‬‬ ‫شفاﻫﻲ ادبﻴات د ！ﻮﻟﻨﻮ ﻟﻪ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو سره سﻢ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي دي‪ .‬ﻫره ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ خپﻞ‬ ‫دود‪ ،‬رسﻢ‪ ،‬رواج او فرﻫﻨ‪ ，‬د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ پﻪ ﻫ‪５‬ﻨداره ک‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ ور＊ﻴﻲ‪ .‬د شفاﻫﻲ‬ ‫ادبﻴاتﻮ پﻴﻞ ﻧشﻲ ＇ر‪－‬ﻨد‪４‬دای‪ ،‬خﻮ ﻟﻴکﻠﻲ ادبﻴات ﻫرو ﻣرو ﻟﻪ ﻳﻮ تارﻳخﻲ پ‪７‬او سره ت‪７‬او‬ ‫ﻟري‪ .‬کﻪ ﻣﻮږ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻴکﻠﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ اړه خبرې کﻮو‪ ،‬ﻧﻮ باﻳد کره ﻻسﻮﻧدي ﻳ‪ ３‬وﻟرو چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪ .‬بﻴا ﻫﻢ د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ﻟﻴکﻨﻲ ادب د ﻻ＊‪ ３‬پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬ﻟپاره پ‪＋‬تﻮ ادبﻴات پﻪ در‪４‬ﻮ دورو‪:‬‬ ‫(ﻟرغﻮﻧ‪ ،３‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﻳا کﻼسﻴکﻪ‪ ،‬ﻣعاصره) باﻧدې و‪４‬شﻞ شﻮي دي‪ .‬پﻪ ﻟسﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ‬ ‫ک‪ ３‬ﻣﻮ د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دورې خبرې ک‪７‬ي دي‪ .‬د درﻳﻤ‪ ３‬ﻳا ﻣعاصرې دورې پﻪ‬ ‫اړه بﻪ پﻪ دوﻟسﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬و‪ .‬دﻟتﻪ د پ‪＋‬تﻮ ادب پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دورې‬ ‫باﻧدې غ‪８４８‬و‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ دوﻳﻤ‪ ３‬تارﻳخﻲ دورې د پﻴﻞ او پای پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ئ؟‬ ‫‪63‬‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ دوﻳﻤﻪ دوره چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او کﻼسﻴکﻪ دوره ﻫﻢ ورتﻪ‬ ‫وﻳﻼی شﻮ‪ ،‬د ﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ ﻟﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ پ‪５‬ﻠ‪８５‬ي او د ＇ﻮارﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ تر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ‬ ‫درﻳﻮ ﻟسﻴزو پﻮرې را رس‪８５‬ي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ دا دوره د پ‪＋‬تﻮ ادب پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬وړ‪＄‬ای ﻟري‪ .‬پﻪ‬ ‫دې دوره ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ادبﻴات د افغاﻧستان‪ ،‬پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا او ﻫﻨد پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ‬ ‫او پ‪＋‬تﻨﻲ غﻮر‪＄‬ﻨ‪／‬ﻮﻧﻮ سره پﻪ ت‪７‬او را ！ﻮک‪８５‬ی او وده کﻮي‪ .‬د سﻴﻤ‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻣﻬال فرﻫﻨ‪／‬ﻲ‬ ‫ادبﻲ جرﻳاﻧﻮﻧﻪ پر پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ خپﻞ اغ‪５‬ز ＊ﻨدي او د ﻫﻤدغﻮ جرﻳاﻧﻮﻧﻮ پﻪ پﻴروۍ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب‬ ‫ک‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ي سبکﻮﻧﻪ پﻴدا ک‪８５‬ي او خپﻞ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي پ‪５‬روان ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ادبﻲ دورې پﻪ پرتﻠﻪ د دې دورې ﻳﻮه ستره ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧﻪ دا ده چ‪ ３‬ﻣﻮږ ﻳ‪ ３‬بشپ‪ ７‬او‬ ‫ﻣکﻤﻞ ادبﻲ او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ اثار پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻟرو‪ .‬پﻪ دې دورې پﻮرې اړوﻧد پﻪ سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ پ‪＋‬تﻮ‬ ‫د‪４‬ﻮاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬کﻴسﻪ ﻳﻴز اثار او پﻪ زر‪－‬ﻮﻧﻮ وﻟسﻲ سﻨدرې زﻣﻮږ سره شتﻪ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د ادبﻲ تارﻳخ‬ ‫د ﻳﻮې سترې پاﻧ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻫر اړخﻴز بحثﻮﻧﻪ پرې کﻮﻻی شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ دې دوره ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ ژبﻮ سره د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ت‪７‬ون ﻫﻢ پراختﻴا ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬ﻟﻪ عربﻲ‪،‬‬ ‫فارسﻲ او ﻫﻨدي ژبﻮ ＇خﻪ پ‪＋‬تﻮ او ﻟﻪ پ‪＋‬تﻮ ＇خﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ دغﻮ ژبﻮ تﻪ د اثارو د راک‪７‬ې ورک‪７‬ې‬ ‫ﻣسئﻠﻪ ﻫﻢ خپﻠﻮ ﻟﻮړو پ‪７‬اووﻧﻮ تﻪ خ‪５‬ژي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ دوﻳﻤﻪ دوره ﻟﻪ رو＊اﻧﻲ غﻮر‪＄‬ﻨ‪／‬ﻪ پﻴﻞ‬ ‫او ﻫﻤداس‪ ３‬پس‪ ３‬پﻪ اخﻮﻧد دروﻳزه او د ده پر پ‪５‬رواﻧﻮ‪ ،‬بﻴا د خﻮشحال خ＂ک‪ ،‬رحﻤان بابا‪،‬‬ ‫ﻫﻮتکﻴاﻧﻮ او د احﻤد شاﻫﻲ پ‪５‬ر تر ﻧﻮرو فکري او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ بﻬﻴروﻧﻮ رارس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د رو＊اﻧﻴاﻧﻮ او اخﻮﻧد دروﻳزه دواړو پﻪ اثارو ک‪ ３‬عرفان (تصﻮف) او د عرفاﻧی ﻻرو د‬ ‫بﻨس＂ﻮﻧﻮ پﻪ خپﻠﻮﻟﻮ سره ‪＄‬ان اﻟﻬﻲ ذات تﻪ ﻧژدې کﻮل‪ ،‬د ﻧفس تزکﻴﻪ‪ ،‬د زړه سپ‪（５‬ﻠتﻴا‪ ،‬د‬ ‫اسﻼم د ﻣﻘدس دﻳﻦ د اساساتﻮ بﻴان‪ ،‬د اسﻼم د دﻳﻦ د ﻻر＊ﻮوﻧﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬د خﻠکﻮ اخﻼﻗﻲ‬ ‫روزﻧﻪ پﻨدوﻧﻪ‪ ،‬ﻧصاﻳح او ﻧﻮر دې تﻪ ورتﻪ ﻣطاﻟب د دې ډﻟﻮ ﻟﻪ خﻮا پﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮو‪ ،‬ژباړل‬ ‫شﻮو او پﻨ‪５％‬دﻟﻮ اثارو ک‪ ３‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ .‬د اﻫدافﻮ ﻫﻤدا ورتﻪ واﻟی ﻣﻮږ دې تﻪ اړ باسﻲ چ‪３‬‬ ‫د دغﻮ دواړو ډﻟﻮ اثار پﻪ ﻳﻮه پ‪７‬او ک‪ ３‬و＇‪７５‬و او د دوﻳﻤ‪ ３‬ادبﻲ دورې د ﻟﻮﻣ‪７‬ي پ‪７‬او ﻧﻮم پرې‬ ‫ک‪８５＋‬دو‪.‬‬

‫‪64‬‬

‫خﻴراﻟبﻴان او ﻣخزن اﻻسﻼم د دې پ‪７‬او دوه ﻣشﻬﻮر کتابﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻣسجع ﻧثر ﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮي دي او ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دورې ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې ﻻر غﻮره ک‪７‬ې ده‪ .‬ﻣﻘصﻮداﻟﻤؤﻣﻨﻴﻦ‪،‬‬ ‫صراط اﻟتﻮحﻴد‪ ،‬فخراﻟطاﻟبﻴﻦ‪ ،‬حاﻟﻨاﻣﻪ‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ رسﻢ اﻟخط د باﻳزﻳد رو＊ان ﻧﻮر اثار دي‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻤدې دوره ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ .‬د دې پ‪７‬او پﻪ ﻣﻨثﻮرو اثارو ک‪ ３‬پر ﻧﻮرو سرب‪５‬ره د‬ ‫عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص او ارزاﻧﻲ رو＊اﻧﻲ رساﻟ‪ ３‬د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪ .‬د دې رساﻟﻮ ﻧثروﻧﻪ سجع ﻧﻪ‬ ‫ﻟري او د ﻫغﻪ وخت ﻟﻪ شراﻳطﻮ سره سﻢ روان ﻧثر بﻠﻞ ک‪５‬دای شﻲ‪ .‬د دې پ‪７‬او پﻪ اشعارو ک‪３‬‬ ‫غزﻟ‪ ،３‬ﻗصﻴدې‪ ،‬رباعﻲ‪ ،‬ﻣثﻨﻮي‪ ،‬ﻗطع‪ ،３‬ﻣربع او ﻣخﻤس اشعار پﻴدا ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې شعروﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻣربع او ﻣخﻤس داس‪ ３‬شعري اﻧﻮاع دي چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ادبﻲ دوره ک‪ ３‬ﻳ‪＇ ３‬رک ﻧشﻮ‬ ‫اﻳستﻼی‪ .‬د دې پ‪７‬او زﻳاتره ﻟﻴکﻮال او شاعران ﻟﻪ ＇ﻮ ژبﻮ ﻟکﻪ پارسﻲ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ‪ ،‬عربﻲ او ﻫﻨدي‬ ‫سره اشﻨا دي‪ ،‬پﻪ دغﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ پر پ‪＋‬تﻮ سرب‪５‬ره پﻪ ﻫﻨدي‪ ،‬پارسﻲ او عربﻲ ژبﻮ ﻫﻢ‬ ‫اثار ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو فرﻫﻨ‪／‬ﻮﻧﻮ سره د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ت‪７‬او ‪＄‬ﻨ‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨد‪８４‬ي‪ .‬ارزاﻧﻲ‬ ‫خﻮﻳشکی‪ ،‬واصﻞ رو＊اﻧﻲ‪ ،‬خﻮاجﻪ ﻣحﻤد‪ ،‬کرﻳﻤداد بﻨ‪ ،）／‬عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص‪ ،‬دوﻟت‬ ‫ﻟﻮا‪１‬ی‪ ،‬ﻗادر داد‪ ،‬اخﻮﻧد دروﻳزه‪ ،‬ﻣحﻤد حﻠﻴﻢ‪ ،‬عبداﻟسﻼم‪ ،‬اخﻮﻧد احﻤد‪ ،‬بابﻮ جان‪ ،‬شﻴخ‬ ‫ﻣحﻤد سعﻴد او پﻪ ﻟس‪／‬ﻮﻧﻮ ﻧﻮر د دې پ‪７‬او شاعران او ﻟﻴکﻮاﻻن بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬خﻮشحان خان‬ ‫خ＂ک او د ده ﻻروﻳان ددې دورې بﻞ پ‪７‬او جﻮړوي‪.‬‬ ‫خﻮشحال ﻧﻪ ﻳﻮازې د خپﻞ وخت ﻳﻮ ！ﻮﻟﻨﻴز سﻴاسﻲ شخصﻴت او برﻳاﻟی ساﻻر و‪ .‬بﻠک‪３‬‬ ‫دی د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻳﻮ داس‪ ３‬شاعر او ﻟﻴکﻮال و چ‪ ３‬کﻪ وواﻳﻮ د پ‪＋‬تﻮ ادب تارﻳخ دده ﻟﻪ ﻧاﻣﻪ او‬ ‫اثارو پرتﻪ ﻧﻴﻤ‪７／‬ی دی‪ ،‬ﻧﻮ زﻳاتی بﻪ ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫خﻮشحال خ＂ک پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب تﻪ پﻪ ﻧظﻢ او ﻧثر ک‪ ３‬ﻫغﻪ ＇ﻪ ورک‪７‬ل چ‪ ３‬تر ده د ﻣخﻪ‬ ‫او وروستﻪ ﻳ‪＊ ３‬اﻳﻲ ساری ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬و‪－‬ﻮرو‪ .‬خﻮشحال خان د خپﻞ ﻫﻨر او خپﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬د ﻟفظﻲ‬ ‫او ﻣعﻨﻮي ب‪６‬اﻳتﻮب ﻟپاره د ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ ژبﻮ ﻟﻪ ادبﻲ زﻣﻴﻨﻮ ＇خﻪ پﻮره ‪＂－‬ﻪ واخﻴستﻪ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ شعر ﻳ‪３‬‬ ‫د شکﻞ او شعري ژاﻧروﻧﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه ب‪６‬ای ک‪ ７‬او پﻪ ﻣﻮضﻮعﻲ ﻟحاظ ﻳ‪ ３‬داس‪＇ ３‬ﻪ پرې ﻧﻪ ＊ﻮدل‬ ‫چ‪ ３‬شعر ﻳ‪ ３‬پک‪ ３‬ﻧﻪ وي وﻳﻠی‪ .‬ده د فارسﻲ ژب‪！ ３‬ﻮل ﻗاﻟبﻮﻧﻪ ﻟکﻪ‪( :‬ﻣثﻨﻮی‪ ،‬غزل‪ ،‬ﻗصﻴده‪،‬‬

‫‪65‬‬

‫رباعﻲ‪ ،‬ﻣخﻤس او ﻧﻮر) ﻟفظﻲ او ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳع پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬راوستﻞ‪ .‬د ﻣضﻤﻮن ﻟﻪ پﻠﻮه‬ ‫د ده پﻪ اثارو ک‪ ３‬ډ‪４‬ر زﻳات ﻧﻮ＊تﻮﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻫغﻪ وخت پﻪ شراﻳطﻮ ک‪ ３‬ساری ﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ .‬پﻪ دې پ‪７‬او ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادب ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اړخﻮﻧﻪ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ＇خﻪ رﻧ‪ ，‬اخﻠﻲ‪ .‬د‬ ‫پ‪＋‬تﻮ غزل د ختﻴ‪ ＃‬غزل ﻟﻪ پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬سره سﻢ ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻫﻨري ＊‪ ３２／５‬خپﻠ‪ ３‬ک‪７‬ې او پ‪＋‬تﻮ بﻮﻟﻠ‪３‬‬ ‫ﻫﻢ د غﻮري دورې د بﻮﻟﻠﻮ رﻧ‪ ，‬او خﻮﻧد وﻣﻮﻧد‪ .‬د ختﻴ‪ ＃‬ادب داستاﻧﻮﻧﻮ ﻫﻢ پ‪＋‬تﻮ ادب تﻪ‬ ‫ﻻر پﻴدا ک‪７‬ه‪ ،‬د فارسﻲ او عربﻲ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اثار پﻪ پ‪＋‬تﻮ وژباړل شﻮل‪.‬‬ ‫دا عصر ﻳﻮازې د ﻧظﻢ د ﻧﻬضت عصر ﻧﻪ دی‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻧثر ﻟﻤﻦ ﻫﻢ پﻪ دې دوره ک‪３‬‬ ‫پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده او د پﻴر رو＊ان د ﻣسجع ﻧثر ﻟﻪ خصﻮصﻴاتﻮ ＇خﻪ را او＊تی دی‪ .‬د افکارو‬ ‫ژورتﻴا‪ ،‬د تخﻴﻞ رﻧ‪／‬ﻴﻨﻲ او د ﻗاﻟبﻮﻧﻮ تﻨﻮع د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ادبﻲ دورې غﻮره ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧ‪２－ ３‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫خﻮشحال تر درې سﻮو زﻳات اثار درﻟﻮدل‪ .‬د زﻣاﻧ‪ ３‬ﻟﻪ تاړاکﻪ د ﻫغﻪ د راپاتﻪ شﻮو اثارو پﻪ ډﻟﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د شعروﻧﻮ ﻟﻪ کﻠﻴاتﻮ‪ ،‬فراﻗﻨاﻣ‪ ،３‬دستارﻧاﻣ‪ ،３‬بازﻧاﻣ‪( ３‬ﻣﻨثﻮر او ﻣﻨظﻮﻣﻪ) فاﻟﻨاﻣ‪ ،３‬فضﻞ‬ ‫ﻧاﻣ‪ ،３‬طب ﻧاﻣ‪ ،３‬بﻴاض‪＄ ،‬ﻨ‪％‬ﻴرۍ او سﻮاتﻨاﻣ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳادوﻻی شﻮ‪ .‬خﻮشحال خ＂ک پﻪ‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی سبک را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪ .７‬د ده د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو شاعراﻧﻮ د دغﻪ‬ ‫سبک پﻴروي ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫اشرف خان ﻫجري‪ ،‬عبداﻟﻘادر خ＂ک‪ ،‬سکﻨدر خان خ＂ک‪ ،‬صدر خان خ＂ک‪－ ،‬ﻮﻫر‬ ‫خان خ＂ک‪ ،‬بﻲ بﻲ حﻠﻴﻤﻪ خ＂ک‪ ،‬افضﻞ خان خ＂ک‪ ،‬ﻗﻠﻨدر‪ ،‬اشرف خﻠﻴﻞ او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫ﻧﻮر د خﻮشحال خان خ＂ک د سبک پﻴروان دي‪.‬‬ ‫د دې پ‪７‬او بﻞ ﻣخک） رحﻤان بابا و‪ .‬پﻪ ﻳﻮوﻟسﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د راپﻮرتﻪ شﻮو شاعراﻧﻮ پﻪ‬ ‫ډﻟﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻫﻢ عبداﻟرحﻤان ﻣﻮﻣﻨد و چ‪ ３‬پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻟﻪ ډ‪４‬رې ﻣﻴﻨ‪ ３‬او زﻳات‪ ３‬عﻘﻴدې ورتﻪ (بابا)‬ ‫واﻳﻲ او پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ وﻟسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د رحﻤان بابا پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻣشﻬﻮر دی‪ .‬رحﻤان بابا د ﻳﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي‬ ‫سبک خاوﻧد دی‪ .‬د ده سبک د خپﻠﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ وﻟسﻲ او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ حﻠﻘﻮ ک‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ر شﻬرت او ﻣحبﻮبﻴت وﻣﻮﻧد او د دوﻟسﻤ‪ ،３‬دﻳارﻟسﻤ‪ ３‬او ＇ﻮارﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ شاعران پﻪ‬ ‫ده پس‪ ３‬روان شﻮل‪ .‬د رحﻤان بابا سبک پ‪５‬چﻠتﻴا ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ډ‪４‬ر طبﻴعﻲ او ساده دی‪ ،‬د شعر د‬

‫‪66‬‬

‫اﻟفاظﻮ پﻪ ！اکﻠﻮ ک‪ ３‬زﻳار اﻳستﻞ شﻮی دی؛ د شعر د خﻮﻧد او رﻧ‪ ，‬ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ＊کﻠﻲ خﻮ‬ ‫ساده او عام فﻬﻤﻪ اﻟفاظ غﻮره ک‪７‬ي دي‪ .‬د واﻗعﻴتﻮﻧﻮ بﻴان تﻪ زﻳات پام ک‪５‬ده‪ ،‬اخﻼﻗﻲ‪ ،‬عرفاﻧﻲ‬ ‫او ﻧﻮر ！ﻮﻟﻨﻴز ﻣساﻳﻞ پک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ دې پ‪７‬او ک‪ ３‬ﻟس ‪－‬ﻮﻧﻪ پ‪＋‬تاﻧﻪ شاعران را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‬ ‫چ‪ ３‬د شعروﻧﻮ پﻨ‪ ６‬دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬درﻟﻮدل‪ .‬د دې پ‪７‬او شاعران زﻳاتره عاﻟﻤان وو‪ .‬د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪３‬‬ ‫د ژبﻮ ﻟﻪ ادبﻴاتﻮ سره ﻳ‪ ３‬اشﻨاﻳﻲ درﻟﻮده‪ ،‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ﻣﻮرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬پرتﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ فارسﻲ او ﻫﻨدي ﻫﻢ‬ ‫شاعري کﻮﻟﻪ‪ .‬د رحﻤان بابا د سبک پﻪ پ‪５‬رواﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻳﻮﻧس خ‪５‬بري‪ ،‬ﻣﻬﻴﻦ خﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻣعزاهلل‬ ‫ﻣﻮﻣﻨد‪ ،‬اخﻮﻧد ‪－‬دا‪ ،‬حافظ اﻟپﻮري‪ ،‬ﻧجﻴب سر بﻨدي‪ ،‬عبداﻟعظﻴﻢ سﻮاتﻲ‪ ،‬ﻣﻴا ﻧعﻴﻢ ﻣتﻲ زي‬ ‫او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳادوﻻی شﻮ‪.‬‬ ‫هوتکيان او د د دور بل پړاو‬ ‫پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻣﻠﻲ دوﻟت جﻮړ‪４‬دل او پﻪ شاﻫﻲ دربار ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د ودې د زﻣﻴﻨ‪３‬‬ ‫را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دل د دوﻳﻤ‪ ３‬دورې پﻪ را وروستﻪ پ‪７‬او ک‪！ ３‬اکﻠی درﻳ‪ ＃‬ﻟري‪ .‬کﻨدﻫار د خپﻞ‬ ‫جغرافﻴاوي ﻣﻮﻗعﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻟسﻤ‪ ３‬او ﻳﻮوﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ جرﻳان ک‪ ３‬د اﻳران د صفﻮي او‬ ‫د ﻫﻨد ﻣغﻮﻟﻲ اﻣپراتﻮرۍ تر ﻣﻨ‪ ＃‬واﻗع شﻮی و‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ او فارسﻲ ژبﻮ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر اثار دغﻪ ﻣﻬال ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻲ دي چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫغﻮ پﻪ اﻳجاد‬ ‫او تاﻟﻴف ک‪ ３‬ﻫﻮتکﻲ پاچاﻫاﻧﻮ ﻻس درﻟﻮدﻟی دی‪ .‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد د فرﻫﻨ‪／‬ﻲ تارﻳخ پﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ ３‬د دغﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ﻧﻮم ﻟﻮړ ‪＄‬ای ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ ﻣﻮر‪ ،‬ﻧازو اﻧا‪ ،‬زوی‪ ،‬شاه حسﻴﻦ او ﻟﻮر‪ ،‬زﻳﻨبﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬شاعران وو‪،‬‬ ‫رﻳدي خان‪ ،‬حافظ ﻧﻮر ﻣحﻤد‪ ،‬داود ﻫﻮتک‪ ،‬د پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬ﻟﻴکﻮال ﻣحﻤد ﻫﻮتک‪ ،‬ﻳار‬ ‫ﻣحﻤد ﻫﻮتک‪ ،‬ﻣﻼ ﻣحﻤد ﻳﻮﻧس تﻮخﻲ‪ ،‬بابﻮ جان‪ ،‬ﻣﻼ ﻧﻮر ﻣحﻤد غﻠجی او پﻪ ﻟس‪／‬ﻮﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮر د دې دورې وتﻠﻲ شاعران او ﻟﻴکﻮال دي‪(( .‬پ＂ﻪ خزاﻧﻪ)) د دې ﻣﻬال ﻳﻮ ارز＊تﻤﻦ کتاب‬ ‫دی چ‪ ３‬د درﻳﻮو خزاﻧﻮ پﻪ درﻟﻮدﻟﻮ د ﻟرغﻮﻧﻮ او دﻫغﻪ د خپﻞ ﻣﻬال زﻳات شﻤ‪５‬ر پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻧارﻳﻨﻪ‬ ‫او ＊‪％‬ﻴﻨﻪ ﻟﻴکﻮال او شاعران او د ﻫغﻮی د ﻟﻴکﻨﻮ ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬تر ﻣﻮږه را رسﻮي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د‬ ‫ﻫﻮتکﻮ د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ ﻣﻬال د پ‪＋‬تﻮ د وﻟسﻲ ادب ډ‪４‬رې ＊کﻠ‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي چ‪３‬‬ ‫‪67‬‬

‫زﻣﻮږ د وﻟسﻲ شعر برخﻪ ﻳ‪ ３‬ب‪６‬اﻳﻪ ک‪７‬ې ده‪ .‬پﻪ دې پ‪７‬او ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻟﻴکﻠﻲ ادب ‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫ﻣﻮضﻮعات ﻟﻪ فﻮﻟکﻠﻮر ＇خﻪ اخستﻞ شﻮي دي‪ .‬ﻟکﻪ د (شﻬا او ‪－‬ﻼن) ﻧکﻞ او ﻳا د (اوښ او‬ ‫سﻮې) کﻴسﻪ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د وﻟسﻲ شعر پﻪ ﻗاﻟب ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧظﻢ ک‪７‬ي دي‪ .‬د ﻳﻮوﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ‬ ‫پﻴﻞ او د دوﻟسﻤ‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬د پارسﻲ ژب‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر اوس‪５‬دوﻧکﻮ شاعراﻧﻮ‬ ‫ﻫغﻪ ﻧﻮي شعر تﻪ ﻻر وﻣﻮﻧدﻟﻪ چ‪ ３‬د ﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮی وه‪ .‬دې‬ ‫سبک د ﻫﻨدي سبک پﻪ ﻧاﻣﻪ شﻬرت وﻣﻮﻧد‪.‬‬ ‫دې سبک د ﻳﻮوﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا او د افغاﻧستان سﻴﻤﻮ تﻪ ﻫﻢ ﻻره‬ ‫وﻣﻮﻧدﻟﻪ‪ ،‬ﻫﻤدغﻪ ﻣﻬال ﻫﻨدي سبک پ‪＋‬تﻮ ادب تﻪ ﻻره پﻴدا ک‪７‬ه چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻫﻨدي سبک بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکی حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد دی‪.‬‬ ‫حﻤﻴد د شعر وﻳﻠﻮ ډ‪４‬ره ＊ﻪ وړتﻴا درﻟﻮده او د تازه ﻣضﻤﻮن پﻪ پﻴدا کﻮﻟﻮ ＊ﻪ ﻣاﻫر و‪ .‬خﻮ‬ ‫ﻫﻨر ﻳ‪ ３‬بﻴا دا و چ‪ ３‬د ﻫﻨدي سبک بﻨس＂ﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اعتداﻟﻲ ب‪２‬ﻪ خپﻞ ک‪７‬ي وو‪ .‬د ده شاعرۍ‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟفظﻲ او ﻣعﻨﻮي ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې ﻧﻪ دي باﻳﻠﻠی‪ .‬حسﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻠﻨدر‪ ،‬خاﻧ‪／‬ﻞ خﻠﻴﻞ‪،‬‬ ‫کاﻣ‪／‬ار خ＂ک‪ ،‬دوست ﻣحﻤد‪ ،‬عﻠﻲ خان ﻣاﻣﻨزی‪ ،‬حﻤداهلل کاکا خ‪５‬ﻞ‪ ،‬سﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻣحﻤدي‬ ‫صاحب زاده‪ ،‬ب‪５‬دل ﻫشﻨغری‪ ،‬کاظﻢ خان ش‪５‬دا‪ ،‬ﻣحﻤد بﻴاض‪ ،‬ﻧﻮر ﻣحﻤد ﻧﻮري افغان او ﻳﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د ﻫﻨدي سبک پ‪５‬روان دي چ‪ ３‬ﻧژدې ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د د‪４‬ﻮان خاوﻧد‬ ‫شاعر بﻠﻠی شﻲ‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د دوﻳﻤ‪ ３‬دورې پﻪ وروستﻲ پ‪７‬او ک‪ ３‬د احﻤدشاه بابا پﻪ کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ پاﻟﻨﻪ ﻫﻢ ‪＄‬اﻧتﻪ ‪＄‬ای ﻟري‪.‬‬ ‫احﻤد شاه بابا ﻟﻪ خپﻠﻮ سﻴاسﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزو او ﻣﻠﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ سرب‪５‬ره د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد فرﻫﻨ‪，‬‬ ‫ﻟپاره ﻫﻢ ﻧﻪ ﻫ‪５‬ر‪４‬دوﻧکﻲ خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ او فارسﻲ ژبﻮ شاعران او ﻟﻴکﻮال ﻳ‪３‬‬ ‫روزﻟﻲ دي‪ .‬خپﻠﻪ ﻫﻢ شاعر و‪ ،‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ترې د شعروﻧﻮ ﻳﻮ د‪４‬ﻮان پات‪ ３‬دی‪ ،‬د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ‬ ‫غ‪７‬و ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ت‪５‬ﻤﻮرشاه او شاه شجاع پﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعري ک‪７‬ې ده‪ .‬پﻪ دربار ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وکﻴﻞ اﻟدوﻟﻪ‪،‬‬ ‫عبداهلل جان پﻮپﻠزی ﻫﻢ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬شاعر و‪.‬‬ ‫پﻴر ﻣحﻤد کاک‪ ７‬د احﻤدشاه بابا د دربار ﻳﻮ بﻞ شاعر و‪ ،‬دی د پ‪＋‬تﻮ د ډ‪４‬رو ＊ﻮ شاعراﻧﻮ‬

‫‪68‬‬

‫او ﻟﻮﻳﻮ عاﻟﻤاﻧﻮ پﻪ ﻟﻴکﻪ ک‪ ３‬وﻻړ س‪７‬ی و‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړی د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻳﻮ د‪４‬ﻮان ﻟري‪ .‬د ﻫغﻪ د‪４‬ﻮان‬ ‫د ﻫﻨري ارز＊تﻮﻧﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه د ﻣﻨﻨ‪ ３‬وړ دی‪ .‬اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ ﻳ‪＊ ３‬کﻠﻲ دي پر دې سرب‪５‬ره پﻴر ﻣحﻤد‬ ‫کاک‪ ７‬د (ﻣعرفت اﻻفغاﻧﻲ) پﻪ ﻧاﻣﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژبﻲ ﻳﻮ ‪－‬راﻣر ﻫﻢ ﻟﻴکﻠی دی چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ＊‪３‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پک‪ ３‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫شﻤس اﻟدﻳﻦ کاک‪ ７‬د ﻫغﻪ د سبک ﻟﻪ پ‪５‬رواﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ و‪ .‬حافظ ‪－‬ﻞ ﻣحﻤد ﻣرغزی‬ ‫د احﻤدشاﻫﻲ دوران ﻳﻮ بﻞ شاعر و‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړی ﻟﻪ احﻤدشاه بابا سره پﻪ ﻟ‪＋‬کري سفروﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻣﻠ‪／‬ری و‪ .‬ﻣرغزي احﻤدشاﻫﻲ شاﻫﻨاﻣﻪ ﻟﻴکﻠ‪ ３‬ده‪ ،‬پﻪ شاﻫﻨاﻣﻪ ک‪ ３‬د احﻤدشاه بابا د (‪)١٦‬‬ ‫کﻠﻮﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬پ‪ ３＋５‬بﻴان شﻮي دي‪ .‬پﻪ دې پ‪５‬ر ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر شاعران ﻫﻢ ت‪５‬ر شﻮي چ‪３‬‬ ‫حبﻴب اهلل‪ ،‬ﻣﻼ عﻠﻢ اپرﻳدی‪ ،‬ابﻮاﻟﻘاسﻢ او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د‪４‬ﻮاﻧﻮﻧﻮ خاوﻧدان وو‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﻳا دوﻳﻤﻪ دوره د ﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ ﻟﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ پ‪５‬ﻠ‪８５‬ي او د‬ ‫＇ﻮارﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ تر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ دوو ﻟسﻴزو پﻮرې را رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې دورې پﻮرې اړوﻧد ادبﻲ اثار د ﻳﻮې سترې پاﻧ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ زﻣﻮږ پﻪ واک دي چ‪３‬‬ ‫ﻫر اړخﻴز بحثﻮﻧﻪ پرې کﻮﻻی شﻮ‪.‬‬ ‫دا دوره ﻟﻪ رو＊اﻧﻲ غﻮر‪＄‬ﻨ‪／‬ﻪ پﻴﻞ او ﻫﻤداس‪ ３‬پس‪ ３‬پراخﻮﻧد دروﻳزه او د ده پﻪ‬ ‫پ‪５‬رواﻧﻮ‪ ،‬خﻮشحال خ＂ک‪ ،‬رحﻤان بابا‪ ،‬حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد‪ ،‬د ﻫﻮتکﻮ او احﻤدشاﻫﻲ پ‪５‬ر تر‬ ‫ﻧﻮرو فکري او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ بﻬﻴروﻧﻮ رارس‪８５‬ي‪ ،‬تر ﻫغﻪ چ‪ ３‬دا دوره پای تﻪ ورس‪８５‬ي او ‪＄‬اى‬ ‫ﻳ‪ ３‬درﻳﻤﻪ ادبﻲ (ﻣعاصره) دوره وﻧﻴسﻲ‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ دې دوره ک‪ ３‬دوه ﻟﻮی سﻴاسی‬ ‫او ادبﻲ ﻧﻬضتﻮﻧﻪ ت‪５‬ر شﻮي دي‪ ،‬ﻳﻮ رو＊اﻧﻲ ﻣﻠﻲ ﻧﻬضت دی چ‪ ３‬سر ﻻری ﻳ‪ ３‬باﻳزﻳد‬ ‫رو＊ان و او بﻞ خﻮشحال خان او د ﻫغﻪ د کﻮرﻧ‪ ９‬ادبﻲ او ﻣﻠﻲ ﻧﻬضت و چ‪ ３‬بﻨس＀‬ ‫اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکی ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب پﻼر خﻮشحال خان خ＂ک و‪ .‬د رو＊اﻧﻲ ﻧﻬضت‬ ‫ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴا دا وه چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪ ３‬رو＊ان او پﻠﻮﻳاﻧﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻨﻮ ک‪ ３‬سﻴاسﻲ‬ ‫شعﻮر را ژوﻧدی ک‪ ７‬او پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د فﻴﻮډاﻟﻲ ﻣغﻮﻟﻮ پر ضد د ﻫ‪５‬ﻮاد د آزادۍ ﻟپاره ﻣبارزې‬ ‫‪69‬‬

‫تﻪ چﻤتﻮ ک‪７‬ل او ﻟﻪ بﻠﻪ پﻠﻮه ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬د ﻗدر وړ اثار و ﻟﻴکﻞ او باﻳزﻳد رو＊ان پﻪ‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د ﻣسجع ﻧثر بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد او خپﻞ کتاب خﻴراﻟبﻴان ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫﻤدې سبک‬ ‫وﻟﻴکﻪ‪ .‬د رو＊اﻧﻲ دورې پﻪ ﻣﻨثﻮر اثارو ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬رساﻟ‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬ﻧثروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬سجع ﻧﻪ‬ ‫ﻟري او د ﻫغﻪ وخت ﻟﻪ شراﻳطﻮ سره سﻢ روان ﻧثر بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ ډول د عﻠﻲ‬ ‫ﻣحﻤد ﻣخﻠص او ارزاﻧﻲ رو＊اﻧﻲ رساﻟ‪ ３‬ﻳادوﻟی شﻮ‪ .‬د کﻼسﻴک‪ ３‬دورې پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي پ‪７‬او‬ ‫ک‪ ３‬اخﻮﻧد دروﻳزه چ‪ ３‬پﻪ فکري ﻟحاظ د باﻳزﻳد رو＊ان ﻣخاﻟف و‪ ،‬خﻮ د ﻧثر د سبک‬ ‫پﻪ ﻟحاظ ﻳ‪ ３‬د پﻴر رو＊ان ﻟﻪ ﻣسجع ﻧثر ＇خﻪ پ‪５‬روي ک‪７‬ې او د خﻴراﻟبﻴان پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬خپﻞ کتاب ((ﻣخزن اﻻسﻼم)) پﻪ ﻣسجع ﻧثر وﻟﻴکﻪ‪ .‬د کﻼسﻴک‪ ３‬دورې د دوﻳﻤ‪３‬‬ ‫برخ‪ ３‬بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکی چ‪ ３‬خﻮشحال خان خ＂ک دی‪ ،‬د ﻗﻠﻢ او اوتﻮري دواړه ډوﻟﻪ‬ ‫ﻣبارزه ﻳ‪ ３‬پر ﻣخ بﻴﻮﻟ‪ ３‬ده‪ .‬د تﻮري پﻪ ډ‪－‬ر ک‪ ３‬د فﻴﻮډاﻟﻲ ﻣغﻮﻟﻮ پﻪ ضد د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫ازادي او د ﻳﻮ ﻣﻠﻲ حکﻮﻣت د جﻮړ‪４‬دو ﻟپاره ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ .３‬د ﻗﻠﻢ پﻪ ډ‪－‬ر ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪３‬‬ ‫د ﻣﻠﻲ ادبﻴاتﻮ پﻪ پراختﻴا ک‪ ３‬د ﻗدر وړ خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي او پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬غﻨﻴﻤت اثار پﻪ‬ ‫ﻣﻴراث پر‪＋４‬ﻮدل‪ .‬خﻮشحال پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د ﻳﻮ ﻧﻮي سبک بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد‪ ،‬پﻪ ﻧثر ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬د پﻴر رو＊ان سبک ﻧﻪ پﻴروي و ﻧﻪ ک‪７‬ه‪ ،‬د ساده ‪ ９－‬او رواﻧ‪ ９‬ﻻره ﻳ‪ ３‬غﻮره ک‪７‬ه‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫بﻠ‪ ３‬خﻮا ﻳ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ شعر د شکﻞ او ﻣضﻤﻮن ﻟﻪ خﻮا خﻮرا ب‪６‬ای ک‪ .７‬د خﻮشحال سبک‬ ‫د ده پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪＊ ３‬ﻪ وپاﻟﻞ شﻮ‪ .‬رحﻤان بابا د دوﻳﻤ‪ ３‬ادبﻲ دورې د ﻳﻮ بﻞ پ‪７‬او ﻣخک）‬ ‫و‪ .‬د ده سبک د خپﻠﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ وﻟس او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ حﻠﻘﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر شﻬرت‬ ‫او ﻣحبﻮبﻴت وﻣﻮﻧد او د دوﻟسﻤ‪ ،３‬دﻳارﻟسﻤ‪ ３‬او ＇ﻮارﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ شاعران پﻪ ده پس‪３‬‬ ‫روان شﻮل‪ .‬د رحﻤان بابا سبک پ‪５‬چﻠتﻴا ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ډ‪４‬ر طبﻴعﻲ او ساده دی‪ .‬د شعر د خﻮﻧد‬ ‫او رﻧ‪ ，‬ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ＊کﻠﻲ‪ ،‬خﻮ ساده او عام فﻬﻤﻪ اﻟفاظ غﻮره ک‪７‬ي دي‪ .‬د واﻗعﻴتﻮﻧﻮ‬ ‫بﻴان تﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳاتﻪ تﻮجﻪ ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ د ﻣﻠﻲ دوﻟت جﻮړ‪４‬دل او پﻪ شاﻫﻲ دربار ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د ودې‬ ‫د زﻣﻴﻨ‪ ３‬را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دا د دوﻳﻤ‪ ３‬دورې پﻪ را وروستﻪ پ‪５‬روﻧﻮ ک‪！ ３‬اکﻠی درﻳ‪ ＃‬ﻟري‪ .‬د‬ ‫‪70‬‬

‫ﻫﻮتکﻮ د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ وﻟکﻪ ک‪ ３‬دغﻪ ﻣﻬال پﻪ سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ اثار ﻟﻴکﻠﻲ او شعروﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫وﻳﻠﻲ دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ﻗﻴﻤتﻲ او تارﻳخﻲ اثر (پ＂ﻪ خزاﻧﻪ) چ‪ ３‬پﻪ درې خزاﻧﻮ ﻣشتﻤﻠﻪ ده‪،‬‬ ‫ﻫﻤدا ﻣﻬال ﻟﻴکﻞ شﻮې ده‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ د تحرﻳري تارﻳخﻲ حﻤاسﻮ ﻟﻴکﻞ ﻫﻤدا د ﻫﻮتکﻮ د‬ ‫پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ دوران پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬د ﻳﻮوﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجرې پ‪７５‬ۍ پﻪ پﻴﻞ او د دوﻟسﻤ‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬د فارسﻲ ژب‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر اوس‪５‬دوﻧکﻮ شاعراﻧﻮ ﻫغﻪ ﻧﻮي شعر تﻪ‬ ‫ﻻر وﻣﻮﻧدﻟﻪ چ‪ ３‬د ﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ پ‪５‬ﻞ ک‪ ３‬را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮی‪ .‬دې سبک د ﻫﻨدي سبک‬ ‫پﻪ ﻧاﻣﻪ شﻬرت وﻣﻮﻧد چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکی حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد او پاﻟﻮﻧکی‬ ‫کاظﻢ خان ش‪５‬دا او ﻧﻮر ﻳادوﻟی شﻮ‪ .‬حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد ﻫﻢ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د ﻳﻮ ‪＄‬اﻧتﻪ سبک‬ ‫خاوﻧد شاعر ‪２－‬ﻠی شﻮ‪ .‬د دوﻳﻤ‪ ３‬ادبﻲ دورې پﻪ وروستﻲ پ‪７‬او ک‪ ３‬احﻤد شاه بابا ﻟﻪ خپﻠﻮ‬ ‫سﻴاسﻲ ！ﻮﻟﻨﻴزو او ﻣﻠﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ سرب‪５‬ره د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد فرﻫﻨ‪ ，‬ﻟپاره ﻫﻢ ﻧﻪ ﻫ‪５‬ر‪４‬دوﻧکﻲ‬ ‫خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي دي‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ او فارسﻲ ژبﻮ شاعران ﻳ‪ ３‬روزﻟﻲ دي‪ ،‬احﻤدشاه بابا خپﻠﻪ‬ ‫ﻫﻢ شاعر و چ‪ ３‬د شعر ﻳﻮ بشپ‪ ７‬د‪４‬ﻮان ﻟري او پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ت‪５‬ﻤﻮر شاه او شاه شجاع‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعري ک‪７‬ې ده‪ .‬پﻴر ﻣحﻤد کاک‪ ７‬ﻫﻢ د احﻤدشاه بابا د دربار شاعر و‪ ،‬د ﻣعرفت‬ ‫اﻻفغاﻧﻲ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی پ‪＋‬تﻮ ‪－‬راﻣر ﻟﻴکﻠی او د شعر دﻳﻮان ﻫﻢ ﻟري‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د‬ ‫دوﻳﻤ‪ ３‬ادبﻲ دورې د پﻴﻞ او پای پﻪ اړوﻧد دې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ‪－‬روپﻮﻧﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮ ‪－‬روپ دې د دوﻳﻤ‪ ３‬ادبﻲ دورې‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي پ‪７‬او او بﻞ ‪－‬روپ دې د دوﻳﻢ پ‪７‬او ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې وﻟﻴکﻲ او د ﻫر ‪－‬روپ ﻣشر دې د‬ ‫خپﻞ ‪－‬روپ ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ کﻮﻣ‪ ３‬تارﻳخﻲ دورې تر شا پرﻳ‪＋‬ﻲ دي؟ درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د‬ ‫‪71‬‬

‫خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻫغﻮ د شﻤ‪５‬ر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ شپ‪８‬و ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د‬ ‫دوﻳﻤ‪ ３‬دورې پﻪ ﻳﻮ ！اکﻠﻲ پ‪７‬او باﻧدې خپﻞ ﻧظروﻧﻪ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟی استازى دې ﻫغﻪ‬ ‫را غﻮﻧ‪ ６‬او د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ادبﻲ تارﻳخ پﻪ ＇ﻮ دورو و‪４‬شﻠی شﻮ؟‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ دوﻳﻤﻪ تارﻳخﻲ دوره د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ دورې سره ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ کﻼسﻴکﻪ دوره ک‪ ３‬کﻮم ادبی او سﻴاسﻲ ﻧﻬضتﻮﻧﻪ‬ ‫پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫خﻴراﻟبﻴان د چا اثر دی او پﻪ کﻮم سبک ﻟﻴکﻞ شﻮی دی؟‬ ‫د خﻮشحال د پﻨ‪％‬ﻮ اثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫‪＇ _٦‬ﻠﻮر تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاﻧﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪９‬‬ ‫دورې پﻪ اړه دې ﻳﻮه ﻳﻮه دﻗﻴﻘﻪ خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې د دوﻳﻤ‪ ３‬ادبﻲ دورې ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دورې عﻤده ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧ‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫بﻠﻪ ورځ دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻧاروغ پﻮ＊تﻨﻪ‬ ‫(خبرې اترې)‬

‫＊‪％‬ﻪ د کﻮرﻧ‪ ９‬او کﻮرﻧ‪ ９‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬بﻨس＀ جﻮړوي‪ .‬پﻪ ‪ ６－‬ژوﻧد ک‪ ３‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬و‪７－‬ي‬ ‫ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره راشﻪ درشﻪ‪ ،‬ت‪ ，‬او رات‪ ，‬ﻟري‪ .‬د ﻳﻮ بﻞ پﻪ حال ‪＄‬ان خبروي‪ ،‬د ستﻮﻧزو‬ ‫او ک‪７‬اووﻧﻮ پﻪ ﻣﻬال ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻻس ورکﻮي‪ ،‬د ﻧاروغتﻴا‪ ،‬ﻧاورﻳﻦ‪ ،‬غﻢ او خپ‪／‬ان پﻪ وخت‬ ‫سره غﻤشرﻳکﻲ واوسﻲ‪ .‬ﻟﻪ دغﻮ کاروﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د ﻧاروغ پﻮ＊تﻨﻪ ده‪ .‬د ﻧاروغ پﻪ پﻮ＊تﻨﻪ‬ ‫ﻧاروغ خﻮشحاﻟ‪８５‬ي او زﻣﻮږ دﻳﻨﻲ دﻧده سرتﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اﻳا تاسﻮ کﻠﻪ ﻫﻢ پﻪ روغتﻮن ک‪ ３‬د ﻧاروغ پﻮ＊تﻨ‪ ３‬تﻪ تﻠﻠﻲ ﻳاست؟‬ ‫‪73‬‬

‫روغتﻴا ﻟﻮی ﻧعﻤت او د اﻧسان شتﻤﻨﻲ ده‪ ،‬پﻪ خﻮﻧد ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ ＇ﻮک ＊ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ي چ‪３‬‬ ‫ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ ﻧاروغ شﻲ‪ .‬د ﻧاروغ‪ ９‬پﻪ ﻣﻬال د اﻧسان د وجﻮد ﻣﻘاوﻣت کﻤ‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻬﻴﻠﻲ ورتﻪ‬ ‫پﻴدا ک‪８５‬ي او دې تﻪ ستر‪ ３－‬پﻪ ﻻر وي چ‪ ３‬دوستان‪ ،‬ﻣﻠ‪／‬ري او خپﻠﻮان ﻳ‪ ３‬پﻮ＊تﻨ‪ ３‬تﻪ‬ ‫ورشﻲ‪ .‬د ﻧاروغ پﻪ پﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻣﻮږ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا خپﻠﻪ دﻳﻨﻲ دﻧده سر تﻪ رسﻮو او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا‬ ‫د خپﻞ ！ﻮﻟﻨﻴز ﻣسؤوﻟﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧاروغ سره خﻮا خﻮږي کﻮو او ډاډ ورکﻮو‪ .‬ﻧاروغ تﻪ‬ ‫د ورت‪ ，‬پر ﻣﻬال ＊اﻳﻲ ！ﻮﻟﻨﻴز اداب پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴسﻮ‪ ،‬ﻫغﻪ تﻪ د خﻴر او روغ صحت دعا‬ ‫وک‪７‬و‪ ،‬ډ‪４‬رې خبرې ورسره وﻧﻪ ک‪７‬و‪ ،‬د ﻫغﻪ د خپ‪／‬ان ﻻﻣﻞ ﻧشﻮ‪ ،‬ب‪ ３‬وختﻪ ﻳ‪ ３‬پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫تﻪ ور ﻧشﻮ او ﻟﻪ اړتﻴا پرتﻪ ډ‪４‬ر ورسره تﻢ ﻧشﻮ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣحاوره‪( :‬ﻣﻴﻮﻧد _ خﻴبر)‬ ‫ﻣ‪５‬ﻮﻧد‪ :‬خﻴبره وروره‪ ،‬خبر شﻮی ﻳﻢ چ‪ ３‬ﻧاروغ ﻳ‪３‬؟‬ ‫خ‪５‬بر‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬ﻧا＇اپﻪ را تﻪ د ‪６５－‬ې درد پﻴدا شﻮ‪ .‬ورو ورو ډ‪４‬ر‪４‬ده‪ ،‬ﻣجبﻮر شﻮم روغتﻮن تﻪ‬ ‫راغﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﻣ‪５‬ﻮﻧد‪ :‬ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬ې چ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬ﻧاروغ شﻮې؟‬ ‫خ‪５‬بر‪＇ :‬ﻪ درتﻪ وواﻳﻢ‪ ،‬خاﻣﻪ ‪－‬ﻨدﻧﻪ ﻣ‪ ３‬خﻮړﻟ‪ ３‬وه‪.‬‬ ‫ﻣ‪５‬ﻮﻧد‪－ :‬ﻨدﻧﻪ باﻳد ترخﻮړﻟﻮ د ﻣخﻪ پاکﻪ پر‪４‬ﻤﻨ‪％‬ﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫خ‪５‬بر‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬ک‪５‬دای ش‪ ３‬پر‪４‬ﻤﻨ‪％‬ﻠ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫ﻣ‪５‬ﻮﻧد‪＄ :‬اﻧتﻪ پر‪４‬ﻤﻨ‪％‬ﻞ بس ﻧﻪ دي‪ .‬باﻳد د پ＂اسﻮ پﻪ ﻣحﻠﻮل ﻳا د ﻣاﻟ‪ ３／‬پﻪ اوبﻮ ک‪３‬‬ ‫پر‪４‬ﻤﻨ‪％‬ﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫خ‪５‬بر‪＊ :‬اﻳﻲ د خاﻣ‪ ３‬او ﻧاپاک‪－ ３‬ﻨدﻧ‪ ３‬د خﻮړﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻧاروغ شﻮی وم‪.‬‬ ‫ﻣ‪５‬ﻮﻧد‪ :‬اوس ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﻳ‪３‬؟‬ ‫خ‪５‬بر‪ :‬اوس ﻳﻮ ＇ﻪ ＊ﻪ ﻳﻢ‪ .‬ډاک＂ر را تﻪ درﻣﻞ را ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻣ‪５‬ﻮﻧد‪ :‬زه درﻧﻪ ‪＄‬ﻢ‪ .‬کﻪ ＇ﻪ شﻲ تﻪ دې اړتﻴا وي چ‪ ３‬راﻳ‪ ３‬وړم‪.‬‬ ‫خ‪５‬بر‪ :‬ﻧﻪ وروره‪ ،‬ډ‪４‬ره ﻣﻨﻨﻪ‪ .‬خدای دې ＊ﻪ درسره وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪74‬‬

‫خبرې اترې‪:‬‬ ‫ظرﻳفﻪ‪ :‬شرﻳف‪ ３‬خﻮرې‪ ،‬خ‪５‬ر خﻮ بﻪ وي‪＇ ،‬ﻮ ور‪＄‬ی ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ را ﻧغﻠ‪３‬؟‬ ‫شرﻳفﻪ‪ :‬ﻧاروغﻪ شﻮې وم‪ .‬د ستﻮﻧﻲ درد را تﻪ پﻴدا شﻮى و‪.‬‬ ‫ظرﻳفﻪ‪＇ :‬ﻪ دې وک‪７‬ل‪ ،‬ډاک＂ر دې وﻟﻴد کﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫شرﻳفﻪ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬وﻣ‪ ３‬ﻟﻴده‪ ،‬د ＇ﻮ ور‪＄‬ﻮ درﻣﻞ ﻳ‪ ３‬راک‪７‬ل‪ .‬اوس ﻳﻮ ＇ﻪ ＊ﻪ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫ظرﻳفﻪ‪ :‬پام کﻮه شرﻳف‪ ３‬خﻮرې‪ ،‬د ستﻮﻧﻲ خﻮږ ډ‪４‬ره بده ﻧاروغﻲ ده‪.‬‬ ‫شرﻳفﻪ‪ :‬ﻫﻮ خﻮرې‪ ،‬تب‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬وم‪！ ،‬ﻮل بدن ﻣ‪ ３‬خﻮږ‪４‬ده‪.‬‬ ‫ظرﻳفﻪ‪ :‬درﻣﻞ دې پﻪ خپﻞ وخت و خﻮره او استراحت وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫شرﻳفﻪ‪ :‬درﻣﻞ خﻮ خﻮرم‪ ،‬خﻮ استراحت ﻧشﻢ کﻮﻻی‪＄ ،‬کﻪ ﻟﻮست را ﻧﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ظرﻳفﻪ‪ :‬ﻧﻪ خﻮرې‪ ،‬روغتﻴا تر بﻞ ﻫر ＇ﻪ ﻣﻬﻤﻪ ده‪ .‬ﻟﻮست بﻪ بﻴا وواﻳ‪.３‬‬ ‫شرﻳفﻪ‪＊ :‬ﻪ ﻫﻤداس‪ ３‬بﻪ وک‪７‬م‪ ،‬خﻮ پﻪ دې شرط چ‪ ３‬ﻧﻮ！ﻮﻧﻪ دې بﻴا را ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫ظرﻳفﻪ‪ :‬وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ خﻮرې‪！ ،‬ﻮل ت‪５‬ر ﻟﻮستﻮﻧﻪ بﻪ ﻫﻢ درسره تکرار ک‪７‬م‪ .‬خدای دې تا ＊ﻪ‬ ‫ک‪７‬ي!‬ ‫شرﻳفﻪ‪ :‬کﻮر دې ودان خﻮرې خدای دې ＊ﻪ درسره وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫خبرې اترې‪:‬‬ ‫عﻠﻲ ‪－‬ﻞ‪ :‬سرداره ست‪７‬ی ﻣﻪ ش‪ .３‬رﻧ‪ ，‬دې وﻟ‪ ３‬ژ‪ ７４‬دی؟‬ ‫سردار‪ :‬عﻠﻲ ‪－‬ﻠﻪ‪ ،‬تﻪ خبر ﻧﻪ ﻳ‪ ،３‬ﻧژدې ﻣ‪ ７‬شﻮی وم؟‬ ‫عﻠﻲ ‪－‬ﻞ‪ :‬خدای دې ﻧﻪ ک‪７‬ي سرداره وﻟ‪３‬؟‬ ‫سردار‪ :‬ﻣﻼرﻳا شﻮی وم‪ .‬سخت‪ ３‬تب‪ ３‬ﻣ‪ ３‬کﻮﻟ‪！ ،３‬ﻮل ‪＄‬ان ﻣ‪ ３‬خﻮږ‪４‬ده‪ ،‬زړه ﻣ‪ ３‬ﻫﻢ را‬ ‫ج‪５／‬ده‪.‬‬ ‫عﻠﻲ ‪－‬ﻞ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬ډ‪４‬ر خپﻪ شﻮم‪ .‬ﻣﻼرﻳا ډ‪４‬ره بده ﻧاروغﻲ ده‪.‬‬ ‫سردار‪ :‬درﻣﻞ ﻣ‪ ３‬وخﻮړل‪ ،‬ﻫغ‪ ３‬ﻧﻮر ﻫﻢ بدتر ک‪７‬م‪ .‬درﻣﻞ ﻫﻢ ‪－‬رم وو او ﻫﻮا ﻫﻢ ډ‪４‬ره‬ ‫تﻮده‪.‬‬ ‫‪75‬‬

‫عﻠﻲ ‪－‬ﻞ‪ :‬پﻮه ﻧشﻮې چ‪ ３‬چ‪５‬رتﻪ د ﻣﻼرﻳا ﻣاشﻲ چ‪５‬چﻠی وې؟‬ ‫سردار‪ :‬د جﻤال کاکا کره تﻠﻠی وم‪＇ ،‬ﻮ شپ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ وم‪ .‬ک‪５‬دای شﻲ ﻫﻠتﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬چ‪５‬چﻠﻰ‬ ‫ﻳﻢ‪.‬‬ ‫عﻠﻲ ‪－‬ﻞ‪＇ :‬ﻪ پﻮه شﻮې‪ ،‬سرداره چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ بﻪ ﻣاشﻲ چ‪５‬چﻠﻰ ﻳ‪３‬؟‬ ‫سردار‪ :‬د جﻤال کاکا د کﻮر شاوخﻮا د اوبﻮ ډﻧ‪６‬وﻧﻪ دي‪ .‬اوبﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ خﻮسا وي‪ .‬ﻫﻠتﻪ ﻫرو‬ ‫ﻣرو د ﻣﻼرﻳا ﻣاش‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫عﻠﻲ ‪－‬ﻞ‪ :‬چ‪５‬رتﻪ چ‪ ３‬ﻧاپاکﻪ اوبﻪ وي‪ ،‬چ＂ﻠﻲ ﻫﻢ زﻳاتﻪ وي‪ .‬ﻫﻠتﻪ ﻣﻼرﻳا او ﻧﻮرې ﻧاروغ‪９‬‬ ‫پﻴدا ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫سردار‪ :‬ک‪５‬دای شﻲ د ﻣﻼرﻳا د ﻧاروغ‪ ９‬ﻣخﻪ وﻧﻴﻮل شﻲ؟‬ ‫عﻠﻲ ‪－‬ﻞ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬خﻮ ډ‪４‬ر ستﻮﻧزﻣﻦ کار دی‪ .‬ﻣﻮږ کﻮﻻی شﻮ د ﻧاپاکﻮ اوبﻮ ډﻧ‪６‬وﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫ﻳﻮسﻮ او د شپ‪ ３‬د خﻮب پﻪ ﻣﻬال تر پشﻪ خاﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې ＇ﻤﻠﻮ‪.‬‬ ‫سردار‪ :‬ﻣﻨﻨﻪ عﻠﻲ ‪－‬ﻠﻪ‪ .‬دواړه بﻪ د جﻤال کاکا کﻠﻲ تﻪ ورشﻮ او ﻫغﻮی تﻪ بﻪ پﻪ دې اړه سﻼ‬ ‫ﻣشﻮرې ور ک‪７‬و‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫روغتﻴا شتﻤﻨﻲ ده‪ ،‬پﻪ ارز＊ت ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣﻬال پﻮﻫ‪８５‬و چ‪ ３‬ﻧاروغﻪ شﻮ‪ .‬اﻧسان پﻪ ژوﻧد‬ ‫ک‪ ３‬ﻫروﻣرو ﻧاروغﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻧاروغ‪ ９‬پر ﻣﻬال باﻳد ډاک＂ر تﻪ ورشﻮ او د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻻر＊ﻮوﻧ‪３‬‬ ‫سره سﻢ درﻣﻞ وخﻮرو‪ .‬د ډاک＂ر ﻟﻪ ﻣعاﻳﻨ‪ ３‬ﻧﻪ پرتﻪ باﻳد پخپﻞ سر د درﻣﻞ ﻟﻪ خﻮړﻟﻮﻧﻪ ډډه‬ ‫وک‪７‬و‪＊ ،‬اﻳﻲ بدن تﻪ د ‪ ３＂－‬پر ‪＄‬ای زﻳان ور ورس‪８５‬ي‪ .‬کﻪ ﻧاروغﻲ ډ‪４‬ره وي‪ ،‬باﻳد روغتﻮن‬ ‫تﻪ ﻻړ شﻮ‪ ،‬او د ډاک＂ر تر ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې درﻣﻞ وخﻮرو‪ .‬ﻧاروغ د ﻧاروغ‪ ９‬پر ﻣﻬال ډ‪４‬ر‬ ‫ﻧﻬﻴﻠﻲ ک‪８５‬ي‪ .‬باﻳد پﻮ＊تﻨ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬ورشﻮ‪＇ ،‬ﻪ ﻣرستﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮ ﻟﻪ ﻻسﻪ ک‪８５‬ي باﻳد ورسره ﻳ‪３‬‬ ‫وک‪７‬و‪ .‬دا د ﻧاروغ پر روحﻴﻪ ＊ﻪ تاثﻴر کﻮي‪ ،‬ﻧاروغ پرې خﻮشحاﻟ‪８５‬ي‪ ،‬روحﻴات ﻳ‪ ３‬پﻴاوړي‬ ‫ک‪８５‬ي او د روغتﻴا احساس کﻮي‪.‬‬ ‫‪76‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻣرک‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ر دې ﻳﻮ د بﻞ حال و پﻮ＊تﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او پﻪ ﻻﻧدې ډول دې‬ ‫خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬ظرﻳفﻪ! د ﻻس او پ‪＋‬ﻮ بﻨدوﻧﻪ ﻣ‪ ３‬درد کﻮي‪ ،‬چا تﻪ ﻻړ شﻢ‪.‬‬ ‫ظرﻳف‪ :‬شرﻳف جاﻧﻪ‪ ،‬پﻪ (بر کﻠﻲ) ک‪ ３‬د داخﻠﻪ ﻧاروغﻴﻮ ﻳﻮ ډ‪４‬ر پﻮه ډاک＂ر دی‪ .‬ﻫغﻪ تﻪ‬ ‫ورشﻪ‪.‬‬ ‫＇ﻨ‪／‬ﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻴدا ک‪７‬م؟ کﻪ وخت ﻟرې تﻪ را سره ﻻړ شﻪ‪.‬‬ ‫اوس خﻮ وز‪－‬ار ﻧﻪ ﻳﻢ‪ .‬ﻣازدﻳ‪／‬ر تﻪ بﻪ دواړه ﻻړ شﻮ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ دې د‬ ‫تخت‪ ３‬پر ﻣخ وﻟﻴکﻲ او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬دې استعﻤال ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻻﻣﻞ‬ ‫‪ _٦‬زﻳاﻧﻤﻦ‬

‫‪ _٢‬روغتﻮن‬ ‫‪ _٧‬ﻧاورﻳﻦ‬

‫‪ _٣‬درﻣﻞ‬

‫‪ _٤‬درﻣﻠتﻮن‬

‫‪！ _٥‬ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮال‬

‫‪＇ _٤‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او پﻪ چﻮکاټ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮو‬ ‫کﻠﻴﻤﻮ ﻧﻪ دې جﻤﻠ‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ډاک＂ر‪ ،‬روغتﻮن‪ ،‬روغتﻴا‪ ،‬شتﻤﻨﻲ‪ ،‬شرﻳفﻪ‪ ،‬ظرﻳفﻪ‪ ،‬ﻣ‪５‬ﻮﻧد‪ ،‬خ‪５‬بر‪ ،‬ﻧاروغ‪ ،‬تﻪ‪ ،‬دی‪ ،‬ده‪ ،‬ﻻړ‪،‬‬ ‫شﻲ‪ ،‬باﻳد‪.‬‬ ‫‪ _٥‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ‪ ،‬ﻳﻮ د ډاک＂ر او بﻞ د ﻧاروغ پﻪ رول ک‪ ３‬د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‬ ‫او پﻪ ﻻﻧدې ډول دې خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪77‬‬

‫ﻧاروغ‪ :‬ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬م ډاک＂ر صاحب ‪６５－‬ه ﻣ‪ ３‬خﻮږ‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ډاک＂ر‪ :‬د شپ‪ ３‬دې ＇ﻪ خﻮړﻟﻲ دي؟‬ ‫ﻧاروغ‪ :‬ﻟﻮبﻴا او ﻳﻮ ＇ﻪ ‪－‬ﻨدﻧﻪ‪.‬‬ ‫ډاک＂ر‪ :‬پر ﻣ‪５‬ز ＇ﻤﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣعاﻳﻨﻪ دې ک‪７‬م‪.‬‬ ‫ﻧاروغ‪ :‬داک＂ر صاحب ﻧاروغﻲ‪ ،‬خﻮ بﻪ ﻣ‪ ３‬خطرﻧاکﻪ ﻧﻪ وي؟‬ ‫ډاک＂ر‪ :‬ﻧﻪ داس‪＇ ３‬ﻪ ﻧشتﻪ‪ ،‬تاسﻮ خپﻠ‪ ３‬روغتﻴا تﻪ ﻫ‪ ＆５‬پام ﻧﻪ کﻮئ‪.‬‬ ‫ﻧاروغ‪ :‬وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮږ خﻮ ﻧﻪ غﻮاړو چ‪ ３‬ﻧاروغﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫ډاک＂ر‪ :‬تاسﻮ پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د خاﻣﻮ خﻮړو او ﻧاپاکﻪ ‪－‬ﻨدﻧ‪ ３‬خﻮړل ＇ﻮﻣره ضرر ﻟري؟‬ ‫‪ _٦‬ﻳﻮ تﻦ زده کﻮوﻧکی دې د ﻟﻮست د ﻟﻨ‪ ６‬ﻣطﻠب پﻪ اړوﻧد خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻫر ﻳﻮ د خپﻞ ﻣﻠ‪／‬ري د پﻮ＊تﻨ‪ ３‬پﻪ اړه ﻳﻮه ﻣحاوره وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪３‬‬ ‫ور‪ ３＄‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ ３‬دې وواﻳﻲ‪.‬‬

‫د خﻮشحال خ＂ک پﻪ ژبﻪ برکت شﻪ‬ ‫کــــﻪ د ﻧظﻢ کــﻪ د ﻧثر کــﻪ د خط دی‬

‫چ‪ ３‬وﻳﻞ کــــ‪７‬ه پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻟــــــﻪ ﻫــــره بابﻪ‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻣ‪ ３‬حـــــــــق دی ب‪ ３‬حسابﻪ‬

‫‪78‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣﻌاصر ادبﻲ ﻧثر‬

‫ﻧظﻢ او ﻧثر دواړه د ﻣفکﻮرو او ﻣفاﻫﻴﻤﻮ د ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ وسﻴﻠ‪ ３‬دي‪ .‬ﻧثر د ﻧظﻢ پﻪ پرتﻠﻪ‬ ‫ډ‪４‬ر کارول ک‪８５‬ي‪ .‬ﻻﻣﻞ ﻳ‪ ３‬دا دی چ‪ ３‬ﻧثر اسان دی‪ ،‬ﻫر ﻟﻴکﻮﻧکی ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠی شﻲ او ﻫر‬ ‫ډول ﻣﻮضﻮع پک‪ ３‬بﻴاﻧﻮﻻی شﻲ‪ .‬ﻧظﻢ بﻴا د ﻧثر پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬ستﻮﻧزﻣﻦ دی‪＄ ،‬کﻪ وزن او‬ ‫ﻗافﻴﻪ پک‪ ３‬اړﻳﻦ دي‪ .‬ﻧثر د ﻣعﻨا‪ ،‬ﻟفظ او ﻣﻬال ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ډ‪４‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ادبﻲ‬ ‫ﻣعاصر ﻧثر دی‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تاس‪ ３‬تﻪ در پ‪５‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫کﻪ ور‪＄‬ﻨ‪ ９‬خبرې پﻪ ﻟﻴکﻨ‪ ９‬ب‪２‬ﻪ وي‪ ،‬پﻪ ＇ﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي؟‬ ‫‪79‬‬

‫ﻧثر عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬د شﻴﻨدﻟﻮ او پاشﻠﻮ ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬پﻪ اصطﻼحﻲ ﻣعﻨا سره ﻧثر ﻫغﻪ کﻼم دی‬ ‫چ‪ ３‬وزن او ﻗافﻴﻪ و ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ادب ＇‪７５‬وﻧکﻲ د ادبﻴاتﻮ د اوسﻨﻲ تعبﻴر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻳﻮې ژب‪！ ３‬ﻮل‬ ‫ﻟﻴکﻠﻲ (تحرﻳري) او ﻧاﻟﻴکﻠﻲ (شفاﻫﻲ) ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر اثار چ‪ ３‬ﻫﻨري ارز＊ت وﻟري‪ ،‬ادبﻴات‬ ‫‪２－‬ﻲ‪ .‬دغﻪ ادبﻲ ﻫﻨري اثر باﻳد پﻪ داس‪ ３‬ژبﻪ بﻴان شﻮی وي چ‪ ３‬ﻫﻢ د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ﻫ‪５‬ﻨداره وي‬ ‫او ﻫﻢ پﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻲ او اور‪４‬دوﻧکﻲ ک‪ ３‬ﻳﻮ عاطفﻲ احساس پﻴدا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻨري او ادبﻲ ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻴکﻮال ذوق‪ ،‬احساس او تﻤاﻳﻼت د واﻗعﻴت او ﻣطﻠب د‬ ‫افادې ﻟپاره بﻨس＂ﻴز حﻴثﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫ﻟﻴکﻮال ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬ﻟﻴدﻟﻲ‪ ،‬اور‪４‬دﻟﻲ‪ ،‬احساس ک‪７‬ي او ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ ذﻫﻦ او خﻴال ک‪３‬‬ ‫ت‪５‬ر‪８４‬ي‪ ،‬بﻴاﻧﻮي‪ ،‬خﻮ د تحﻘﻴﻘﻲ او عﻠﻤﻲ ﻟﻴکﻨﻮ پﻪ ＇‪５‬ر دﻟﻴﻞ راوړﻟﻮ تﻪ ﻫ‪ ＆５‬اړتﻴا ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫ﻫﻨرﻳت ﻳا ﻫﻨري ارز＊ت ﻫغﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧﻪ ده چ‪ ３‬ادبﻲ او غ‪５‬ر ادبﻲ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬سره ب‪５‬ﻠﻮي‪ .‬پﻪ ادبﻲ‬ ‫ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻴکﻮال پﻪ استعداد او فﻨﻲ ﻣﻬارت پﻮرې اړه ﻟري چ‪ ３‬اﻧساﻧﻲ رواﻧﻲ حاﻻت‪ ،‬د‬ ‫خﻠکﻮ ﻫﻴﻠ‪ ３‬او غﻮ＊تﻨ‪ ،３‬جذبات‪ ،‬او احساسات او عﻮاطف پﻪ اﻟفاظﻮ ک‪＇ ３‬ﻨ‪／‬ﻪ اﻧ‪％‬ﻮر او‬ ‫راوﻧغاړي‪ ،‬ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري (ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻳا اور‪４‬دوﻧکﻲ) تﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟ‪８５‬دوي او د ﻫغﻪ پﻪ عﻮاطفﻮ ک‪３‬‬ ‫خﻮ‪＋＄‬ت راوﻟﻲ‪ .‬پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ډ‪４‬ر ﻫﻨري ادبﻲ اثار ﻟري چ‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧاﻟﻴکﻠﻲ او ﻟﻴکﻠﻲ‬ ‫ډول پﻪ ﻧظﻢ او ﻧثر ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮدې دي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣﻨثﻮرو ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣسجع ﻧثر ﻧﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬د ﻧﻦ ور‪ ３＄‬تر رواﻧﻮ‪ ،‬ساده او د ﻫﻨر او ＊کﻼ پﻪ ‪－‬ا‪１‬ﻪ‬ ‫سﻤبال ﻧثروﻧﻪ ﻫﻢ شاﻣﻞ دي‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ادبﻲ ﻧثر ﻟﻪ (‪ )١٩٥٠‬عﻴسﻮي کال ﻧﻪ وروستﻪ وده او پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده‪ .‬ادبﻲ ！ﻮ！ﻪ‪،‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬داستان‪ ،‬روﻣان‪ ،‬ډراﻣﻪ‪ ،‬طﻨز د ﻧﻨﻲ ادبﻲ او ﻫﻨري ﻧثر ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬دي چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻻﻧدې ډول ﻳ‪ ３‬در پ‪５‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪ _١‬ادبﻲ ！ﻮ！ﻪ‬ ‫د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی ډول دی چ‪ ３‬د شکﻞ پﻪ ﻟحاظ ﻟﻪ ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ ＇خﻪ وړه وي‬ ‫او د ﻣضﻤﻮن پﻪ ﻟحاظ ﻫر ډول ﻣطاﻟب پک‪ ３‬راتﻼی شﻲ‪ .‬پﻪ ادبﻲ ！ﻮ！ﻪ ک‪ ３‬شاعراﻧﻪ تخﻴﻞ کﻢ‬ ‫‪80‬‬

‫وي‪ ،‬واﻗعﻲ پ‪ ３＋５‬پک‪７５＇ ３‬ل ک‪８５‬ي او ﻟﻮبغاړي ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ واﻗعﻲ خﻠک وي‪.‬‬ ‫د ﻣعاصر ﻫﻨري ﻧثر دغﻪ ډول‪＄ ،‬ﻴﻨﻮ ادبپﻮﻫاﻧﻮ د (ﻣﻨثﻮر شعر) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻳاد ک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫ﻼ ﻧثر دی‪ ،‬خﻮ شعري کﻴفﻴت ﻟري‪ .‬د ﻳﻮ حﻘﻴﻘت او واﻗعﻴت پﻪ اړه پﻪ حکاﻳﻮي ب‪２‬ﻪ پﻪ زړه‬ ‫اص ً‬ ‫پﻮرې تشرﻳح او تﻮضﻴح کﻮي‪ .‬دا تﻮضﻴح او تشرﻳح پﻪ داس‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻴﻨﻮ اﻟفاظﻮ ک‪ ３‬ﻧغ‪＋‬ت‪ ３‬وي‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ بشري احساس او عﻮاطفﻮ ژور اغ‪５‬ز کﻮي‪ .‬د ادبﻲ ！ﻮ！‪ ３‬غﻮره ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د‬ ‫ﻣعاصر ﻟﻴکﻮال او ﻧثر ﻟﻴکﻮﻧکﻲ ‪－‬ﻞ پاچا اﻟفت پﻪ غﻮره ﻧثروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮﻧدﻻی شﻮ‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬دوه‬ ‫جﻨازې‪ ،‬دوه دﻫﻘاﻧان او ﻧﻮر‪. ...‬‬ ‫‪ _٢‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ادب ک‪ )Short story( ３‬بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ د ﻧثري کﻴسﻮ ﻳﻮ ډول دی‪،‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه او ﻟﻪ داس‪ ３‬عﻨاصرو ＇خﻪ جﻮړه وي چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ت‪７‬ﻟﻲ او ﻳﻮ د بﻞ تر اغ‪５‬ز ﻻﻧدې‬ ‫وي‪ .‬ﻣﻮضﻮع د خپﻠﻮ حدودو پﻪ چﻮکاټ ک‪ ３‬راﻧغاړي‪ ،‬ب‪ ３‬ضرورتﻪ خبرې پک‪＄ ３‬ای ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د تاثر او اغ‪５‬ز ﻳﻮواﻟی پک‪ ３‬ﻳﻮازﻳﻨی شرط دی‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻧاول‬ ‫ﻧاول د ﻻتﻴﻨﻲ ژب‪ ３‬کﻠﻤﻪ ده‪ .‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ﻧﻮی‪ ،‬تازه او عجﻴبﻪ ＇‪５‬ز دی‪ .‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح‬ ‫ک‪ ３‬ﻫغ‪ ３‬ادبﻲ ﻧثري کﻴس‪ ３‬ﻳا داستان تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪＇ ３‬خﻪ ﻟﻮی او ﻟﻪ روﻣان‬ ‫＇خﻪ ﻟﻨ‪ ６‬وي‪ .‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻲ چﻮکاټ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬طرح‪ ،‬اصﻠﻲ او فرعﻲ کرک＂روﻧﻪ‪ ،‬ﻣکاﻟﻤ‪ ３‬او د‬ ‫کﻴس‪ ３‬پﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻨ‪ ＃‬او پای ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬سره ﻳ‪ ３‬تﻮپﻴر پﻪ دې ک‪ ３‬دی چ‪ ３‬ﻫﻢ پک‪ ３‬پ‪３＋５‬‬ ‫پﻪ تفصﻴﻞ سره بﻴاﻧ‪８５‬ي او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬کرکتروﻧﻪ زﻳات وي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬روﻣان‬ ‫روﻣان فراﻧسﻮي کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ فرﻫﻨ‪／‬ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣعﻨا خﻴاﻟﻲ داستاﻧﻮﻧﻪ او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ک‪３‬‬ ‫د ﻣﻴﻨ‪ ３‬او ﻣحبت کﻴس‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫‪81‬‬

‫ﻧاول ＇خﻪ اوږده وي‪.‬‬ ‫د ژوﻧد ډ‪４‬رې او ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬خﻮاوې پک‪ ３‬ﻣﻨعکس شﻮې وي او د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ پ‪＋５‬ﻮ اﻧ‪％‬ﻮر پﻪ‬ ‫ادبﻲ ﻗاﻟب ک‪＄ ３‬اﻳﻮي‪.‬‬ ‫د جﻮړ＊ت پﻪ ﻟحاظ ﻟﻪ ﻧاول سره دوﻣره تﻮپﻴر ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳﻮازې د ﻣﻮضﻮع پﻪ اﻧتخاب او د‬ ‫واﻗعﻴتﻮﻧﻮ پﻪ ＇‪７５‬ﻟﻮ ک‪ ３‬تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ دا چ‪ ３‬پﻪ ﻧاول ک‪ ３‬ﻫﻤ‪５‬شﻪ واﻗعﻴتﻮﻧﻪ د عﻠﻤﻲ اصﻮﻟﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪７５＇ ３‬ل ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ روﻣان ک‪ ３‬پﻪ خﻴاﻟﻲ ډول‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬کﻮشش ک‪８５‬ي چ‪ ３‬خﻴاﻟﻲ‬ ‫واﻗعات ﻟﻮستﻮﻧکﻲ تﻪ پﻪ ر＊تﻴﻨ‪ ３‬ب‪２‬ﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬داستان‬ ‫داستان د حﻤاسﻲ ادب ﻳﻮ ‪＄‬اﻧتﻪ فﻮرم دی‪ .‬د جﻮړ＊ت پﻪ ﻟحاظ تر وړې کﻴس‪ ３‬ﻟﻮی او‬ ‫ﻟﻪ ﻧاول ＇خﻪ وړوکی وي‪.‬‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬داستان حکاﻳتﻲ ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ د ﻧاول پﻪ تﻨاسب ﻳ‪ ３‬تخﻴﻠﻲ جﻨبﻪ زﻳاتﻪ وي‪.‬‬ ‫پﻪ داستان ک‪ ３‬د ﻫﻨري ﻗﻬرﻣان پر ژوﻧد پﻮره ر‪１‬ا اچﻮل ک‪８５‬ي او د ‪６－‬ون کﻮوﻧکﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪３‬‬ ‫ﻫﻢ د وړې کﻴس‪ ３‬د ‪６－‬ون کﻮوﻧکﻮ پﻪ پرتﻠﻪ زﻳات وي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬ډراﻣﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻲ کﻠﻤ‪( ３‬ډراو) ﻧﻪ ﻣشتق شﻮې چ‪ ３‬د عﻤﻞ او ک‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح‬ ‫ک‪ ３‬ﻫغﻪ ادبﻲ اثر تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ډﻳاﻟﻮګ ﻳا خبرو اترو پﻪ شکﻞ ﻟﻴکﻞ شﻮی وي او دا‬ ‫خبرې د ﻟﻮبغاړو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬رواﻧ‪ ３‬وي‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا‪ :‬ډراﻣﻪ د ﻳﻮې ژوﻧدۍ کﻴس‪ ３‬ﻧﻮم دی‬ ‫چ‪！ ３‬ﻮل احساسات او جذبات پک‪ ３‬د حرکت او خﻮ‪５＄‬دو پﻪ واسطﻪ ＇ر‪－‬ﻨد‪８４‬ي او ﻫره پ‪＋５‬ﻪ‬ ‫ﻼ پﻪ ستر‪－‬ﻮ ＊کاري‪ .‬ډراﻣﻪ دوې برخ‪ ３‬ﻟري‪ :‬تراژﻳدي او کﻤ‪６５‬ي‪.‬‬ ‫عﻤ ً‬ ‫پﻪ تراژﻳدي ډراﻣﻪ ک‪ ３‬د ﻫﻨري اثر پر ﻗﻬرﻣان پﻪ تراژﻳدي ډول خبرې ک‪８５‬ي او صحﻨﻪ داس‪３‬‬ ‫تﻤثﻴﻠﻮي چ‪ ３‬ﻟﻴدوﻧکﻲ غﻤجﻦ او د تاثر پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬وساتﻲ‪ .‬پﻪ کﻤ‪６５‬ي ک‪ ３‬صحﻨ‪ ３‬پﻪ‬ ‫داس‪ ３‬ډول اجرا ک‪８５‬ي چ‪ ３‬خﻠک وخﻨدوي‪ .‬د ادبپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ ﻧظر ډراﻣاﻳ‪ ３‬وحدتﻮﻧﻪ (د وخت‪،‬‬ ‫‪＄‬ای او د عﻤﻞ وحدت) د ډراﻣ‪ ３‬د فﻦ بﻨس＂ﻴز تﻮکﻲ دي‪.‬‬ ‫‪82‬‬

‫د جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ډراﻣﻪ درې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫‪ _٢‬راډﻳﻮي ډراﻣﻪ‪ _٣ ،‬تﻠﻮﻳزﻳﻮﻧﻲ ډراﻣﻪ‬ ‫‪ _١‬د س＂‪５‬ج ډراﻣﻪ‪.‬‬ ‫(فﻠﻤﻮﻧﻪ او ﻧﻨدارې پک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ) ﻫره ﻳﻮه ﻳ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ې ژبﻪ او وساﻳﻞ ﻟري‪.‬‬ ‫ډراﻣﻪ درې برخ‪( :３‬پﻴﻞ‪ ،‬اوج او پای) ﻟري‪.‬‬ ‫پﻴﻞ ﻳ‪ ３‬باﻳد داس‪ ３‬وي چ‪ ３‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ‪ ،‬اور‪４‬دوﻧکﻲ ﻳا ﻟﻴدوﻧکﻲ ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ﻳﻮسﻲ‪ .‬د‬ ‫کﻴس‪ ３‬پﻴﻞ د کﻴس‪ ３‬اوج تﻪ ﻻر ﻫﻮاروي‪ .‬د ډراﻣ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻟﻮبغاړو (کرک＂روﻧﻮ)‬ ‫تر ﻣﻨ‪！ ＃‬کر ﻳا کشﻤکش را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬دې تﻪ د ډراﻣ‪ ３‬اوج واﻳﻲ‪ .‬دا غﻮ！ﻪ بﻴا د ډراﻣ‪３‬‬ ‫پﻪ پای ک‪ ３‬اﻳﻠﻪ ک‪８５‬ی ﻳا خﻼص‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډراﻣﻪ د عبداﻻکبرخان اکبر ((درې ﻳتﻴﻤان)) ده چ‪ ３‬پﻪ ‪١٩٢٧‬عﻴسﻮي‬ ‫کال ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠ‪ ３‬ده‪ .‬تر دې وروستﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا او افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د ډراﻣ‪３‬‬ ‫ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ ﻣخﻪ ک‪７‬ې ده‪ .‬د س＂‪５‬ج‪ ،‬راډﻳﻮ او تﻠﻮﻳزﻳﻮن ﻟپاره ‪ ３２－‬ډراﻣ‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬طﻨز‬ ‫طﻨز عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ .‬فرﻫﻨ‪／‬ﻮﻧﻮ د طﻨز ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻧاز او کرشﻤﻪ‪ ،‬پ‪５‬غﻮر او ﻣسخره کﻮل‬ ‫راوړي‪ .‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ ３‬د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ډول دی چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻟﻴکﻮال‬ ‫اصﻠﻲ ﻣﻘصد ﻧﻴﻮکﻪ (اﻧتﻘاد) وي‪ ،‬خﻮ اﻧتﻘاد ﻳ‪ ３‬د شﻮخ‪ ９‬پﻪ ب‪２‬ﻪ او ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا د تﻤسخر پﻪ‬ ‫جاﻣﻪ ک‪ ３‬ﻧغ‪＋‬تی وي‪ .‬د وﻳﻨا ﻟﻤﻦ او اﻧدازه ﻳ‪ ３‬پﻪ زړه پﻮرې او د ！ﻮکﻮ ！کاﻟﻮ پﻪ شکﻞ وي‪.‬‬ ‫زﻳاتره وخت پک‪ ３‬ﻣساﻳﻞ سرچپﻪ (ﻣعکﻮس) ﻣطرح ک‪８５‬ي‪ .‬طﻨز پﻪ واﻗعﻴت ک‪ ３‬ﻫغﻪ ترخﻪ‬ ‫خﻨدا ده چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ ﻧاوړه اعﻤاﻟﻮ‪ ،‬عاداتﻮ‪ ،‬اخﻼﻗﻮ او افکارو باﻧدې ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬ادبﻲ راپﻮرتاژ‪:‬‬ ‫د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی ژاﻧر دی‪ .‬ﻟﻪ عادي راپﻮرتاژ سره ﻳ‪ ３‬اصﻠﻲ تﻮپﻴر دادی چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ادبﻲ راپﻮرتاژ ک‪ ３‬د پ‪ ３＋５‬تعبﻴر‪ ،‬تفسﻴر او تحﻠﻴﻞ پﻪ ادبﻲ او ﻫﻨري ژبﻪ شﻮی وي‪ .‬ددې ډول‬ ‫راپﻮرتاژ ﻟﻴکﻮﻧکی پ‪＋５‬ﻮ تﻪ پﻪ دﻗﻴق ﻧظر ‪－‬ﻮري او ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ خپﻞ برداشت د تخﻴﻞ پﻪ ﻣﻠتﻴا‬ ‫پﻪ خﻮږه ﻫﻨري ژبﻪ وړاﻧدې کﻮي‪.‬‬

‫‪83‬‬

‫‪ _٩‬سفرﻧاﻣﻪ‬ ‫پﻪ سفرﻧاﻣﻪ ک‪ ３‬سفر کﻮوﻧکی خپﻠ‪ ３‬خاطرې د ﻗﻠﻢ پﻪ ژبﻪ او د ادب پﻪ ادا خﻮﻧدي کﻮي‬ ‫او راتﻠﻮﻧکﻮ ﻧسﻠﻮﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻳاد‪－‬ار پﻪ شکﻞ پر‪８４‬دي‪ .‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال ادب ک‪ ３‬سفرﻧاﻣ‪ ３‬اوږده ﻣخﻴﻨﻪ‬ ‫ﻟري‪ .‬پﻪ سفرﻧاﻣﻪ ک‪ ３‬دعﻠﻤﻲ تحﻘﻴﻘاتﻮ ﻟپاره پﻪ زړه پﻮرې ﻣﻮاد پﻴدا ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _١٠‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫دا ﻫغﻪ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې ادبﻲ او ﻫﻨري ب‪２‬ﻪ ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻣﻬﻢ اﻧتﻘادي‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فﻠسفﻲ او ادبﻲ ﻣساﻳﻞ ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬او د ادﻳباﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬تبادﻟﻪ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ژبﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻨري او د تحﻠﻴﻞ رﻧ‪ ，‬پرې غاﻟب وي‪ .‬ﻟﻪ استعارو‪ ،‬کﻨاﻳﻮ‪ ،‬تشبﻴﻬاتﻮ‬ ‫او ﻧﻮرو ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ ＇خﻪ پک‪ ３‬کار اخﻴستﻞ شﻮی وي‪ .‬ژبﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮږه او د ﻟﻴکﻨ‪ ３‬طرز ﻳ‪３‬‬ ‫دوﻣره پﻪ زړه پﻮرې وي چ‪ ３‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮستﻨﻪ ﻧﻪ ﻣ‪８４７‬ي‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د اوسﻨﻲ تعبﻴر پﻪ اساس د ﻳﻮې ژب‪！ ３‬ﻮل ﻟﻴکﻨﻲ او ‪７－‬ﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر اثار چ‪３‬‬ ‫ﻫﻨري ارز＊ت وﻟري‪ ،‬ادبﻴات ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻨري ﻧثر ک‪ ３‬ﻟﻴکﻮال ！ﻮل ﻣفاﻫﻴﻢ د اﻟفاظﻮ پﻪ ﻗاﻟب ک‪ ３‬پﻪ تخﻴﻠﻲ ‪＄‬ﻮاک سره‬ ‫‪＄‬اﻳﻮي‪ .‬دغﻪ تخﻴﻠﻲ ‪＄‬ﻮاک پﻪ بشري احساس او عﻮاطفﻮ ژور اغ‪５‬ز کﻮي او را پاروي‬ ‫ﻳ‪.３‬‬ ‫ﻫﻨرﻳت ﻳا ﻫﻨري ارز＊ت ﻫغﻪ بﻨس＂ﻴزه ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧﻪ ده چ‪ ３‬ادبﻲ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو غ‪５‬ر ادبﻲ‬ ‫ﻟﻴکﻨﻮ ＇خﻪ ب‪５‬ﻠﻮي‪.‬‬ ‫ﻣعاصرې ادبﻲ ﻫﻨري ﻟﻴکﻨ‪ ３‬د ب‪ ３２‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫ادبﻲ ！ﻮ！ﻪ‪ ،‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬روﻣان‪ ،‬ډراﻣﻪ‪ ،‬طﻨز‪ ،‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬ادبﻲ راپﻮرتاژ او‬ ‫ﻧﻮر‪. ...‬‬ ‫‪84‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم تﻪ دې ‪＄‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻣتﻦ اصﻠﻲ ﻣفﻬﻮم‬ ‫دې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٣‬ﻠﻮرتﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او د ادبﻲ ﻣعاصر ﻧثر پﻪ اړه‬ ‫دې ﻳﻮه ﻳﻮه دﻗﻴﻘﻪ خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ خپﻞ وار سره تراژﻳدي او‬ ‫دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې ﻳﻮه کﻤ‪６５‬ي ﻧﻨداره د حرکاتﻮ ﻟﻪ ﻻرې تﻤثﻴﻞ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻠﻮر ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د خپﻞ سفر پﻪ اړوﻧد ﻳﻮ‬ ‫راپﻮر ترتﻴب ک‪７‬ي‪ ،‬د ډﻟ‪ ３‬استازی دې د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬پﻪ استازﻳتﻮب د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬ترتﻴب شﻮی‬ ‫راپﻮرتاژ ﻧﻮرو تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ادبﻲ ﻫﻨري ﻧثر ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻧثري ﻟﻴکﻨﻮ سره ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ تﻮکﻮ ＇خﻪ جﻮړه وي؟‬ ‫د ﻧاول او ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬تﻮپﻴر پﻪ ＇ﻪ ک‪ ３‬دی؟‬ ‫ادبﻲ راپﻮرتاژ او ژورﻧاﻟﻴستکﻲ راپﻮرتاژ ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫طﻨز ﻟﻪ ډراﻣ‪ ３‬سره ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫＇ﻮ ډوﻟﻪ ډراﻣ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫ډراﻣﻪ خپﻞ پ‪５‬غام ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﻟﻴدوﻧکﻮ تﻪ وړاﻧدې کﻮي؟‬ ‫‪ _٧‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې د ﻫر ادبﻲ ﻫﻨري ﻧثر پﻪ اړه پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳز سره‬ ‫درې درې دﻗﻴﻘ‪ ３‬خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪85‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د چاپ‪５‬رﻳال ساتﻨ‪ ３‬پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣطﻠب وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬تر ﻟسﻮ کر＊ﻮ‬ ‫کﻢ ﻧﻪ وي او د بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ ３‬دې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻣعاصر ﻧثر ﻻﻧدې ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ وﻟﻮﻟئ او خﻮﻧد ترې واخﻠئ‪.‬‬

‫ب‪ ３‬زړه‬ ‫د اﻳﻤان ‪＄‬ای زړه دی او دی ب‪ ３‬زړه دی‪.‬‬ ‫چ‪ ３‬وړوکی و‪ ،‬ﻟﻪ شﻴشکﻮ او پ‪５‬رﻳاﻧﻮ ډار‪４‬ده چ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬غﻮﻧدې ﻟﻮی شﻮ د ﻣﻼ صاحب‬ ‫ﻟﻪ ډاره پﻪ سبق ﻧﻪ پﻮﻫ‪５‬ده‪.‬‬ ‫اوس چ‪ ３‬ﻟﻮی دی‪ ،‬د خان ډار‪ ،‬د ﻣﻠک ډار‪ ،‬د حاکﻢ ډار ﻳ‪ ３‬پﻪ زړه ک‪！ ３‬ﻴﻨ‪＄ ，‬ای‬ ‫ﻧﻴﻮﻟی دی‪ .‬پﻪ ﻻره ک‪ ３‬ورسره د غﻠﻮ و‪４‬ره ده او پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د غﻠﻴﻤاﻧﻮ ﻟﻪ و‪４‬رې خﻮب ﻧﻪ‬ ‫ور‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ خداﻳﻪ‪ ،‬پﻪ کﻮم زړه ک‪ ３‬چ‪ ３‬دغﻮﻣره ډ‪４‬رې و‪４‬رې وي‪ ،‬ستا و‪４‬ره ډ‪４‬ره ‪＄‬ای ﻧﻪ شﻲ‬ ‫پﻴدا کﻮﻟی‪.‬‬ ‫پﻪ دغس‪ ３‬زړه ک‪ ３‬ستا خﻮف تﻪ ډ‪４‬ر ﻟ‪＄ ８‬ای پﻴدا ک‪８５‬ي‪ ،‬کﻪ ستا ډار او د ظاﻟﻤاﻧﻮ ډار‬ ‫پﻪ ﻳﻮه زړه ک‪ ３‬ﻳﻮ شان ﻣﻮجﻮد وي‪ ،‬ﻟﻪ دې ﻧﻪ ﻟﻮﻳﻪ ‪－‬ﻨاه بﻠﻪ ﻧﻪ شتﻪ‪ .‬کاشک‪ ３‬دوی ﻳﻮازې ﻟﻪ‬ ‫تا و‪４‬ر‪４‬دﻟی او ستا د د＊ﻤﻨاﻧﻮ ډار ﻳ‪ ３‬پﻪ زړه ک‪ ３‬ﻧﻪ وای‪ .‬د خﻠکﻮ ډار ستا و‪４‬ره پﻪ زړوﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬کﻤﻮي او اﻳﻤان تﻪ زﻳان رسﻮي‪ .‬ستا ضعﻴفﻪ بﻨد‪－‬ان ﻳﻮازې ﻟﻪ تاﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ و‪４‬ر‪８４‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﻮرو‬ ‫ﻫﻢ و‪４‬ر‪８４‬ي‪ .‬دوی اوس د زورورو پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬حق ﻧﻪ شﻲ وﻳﻠی او ﻧﻪ د حق طرفداري‪ .‬تﻪ‬ ‫پﻪ دروغﻮ خپﻪ ک‪８５‬ې او دوی ﻟﻪ و‪４‬رې د ظاﻟﻤاﻧﻮ خدﻣتﻮﻧﻪ او صفتﻮﻧﻪ کﻮي‪ .‬ﻫغﻪ ﻣسﻠﻤان‬ ‫اوس چ‪５‬رتﻪ دی چ‪ ３‬ﻳﻮازې او بس ستا بﻨده باﻳد د ډاربﻨده ﻧﻪ وي او د ﻧﻤرود ﻟﻪ اوره ﻳ‪３‬‬ ‫ستر‪－‬ﻪ وﻧﻪ سﻮ‪＄‬ﻲ‪－( .‬ﻞ پاچا اﻟفت)‬ ‫‪86‬‬

‫＇ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣﻠﻲ ارشﻴﻒ‬

‫ﻟرغﻮﻧﻲ خطﻲ کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻴکﻨ‪ ،３‬چاپ‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬د پاچاﻫاﻧﻮ ﻟﻴکﻠﻲ فرﻣاﻧﻮﻧﻪ او تارﻳخﻲ‬ ‫سﻨدوﻧﻪ ﻳﻮ ارز＊تﻤﻦ فرﻫﻨ‪／‬ﻲ ﻣﻴراث دی‪ .‬دغﻪ ډول اسﻨاد او ﻟﻴکﻨ‪ ３‬چ‪ ３‬د ت‪５‬رو زﻣاﻧﻮ د‬ ‫پاچاﻫاﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات چﻤتﻮ کﻮي باﻳد د ﻳﻮ ارز＊تﻤﻦ فرﻫﻨ‪／‬ﻲ ﻣﻴراث پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ خﻮﻧدي‬ ‫وساتﻞ شﻲ‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬داس‪ ３‬اثار پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ک‪ ３‬خﻮﻧدي دي او پﻪ دې اړه‬ ‫(ﻣﻠﻲ ارشﻴف) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی اداره او وداﻧ‪ ９‬ﻫﻢ ﻣﻮجﻮده ده‪.‬‬ ‫تاسﻮ ﻣﻠﻲ ارشﻴف د ﻧﻮم پﻪ اور‪４‬دو ＇ﻪ فکر کﻮئ؟‬ ‫‪87‬‬

‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬داس‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ای شتﻪ چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ！ﻮل زاړه خطﻲ کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬چاپﻲ‬ ‫زاړه کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬د ت‪５‬رو پاچاﻫاﻧﻮ فرﻣاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬رسﻤﻲ سﻨدوﻧﻪ‪ ،‬اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ او ﻧﻮر ساتﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ‬ ‫‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ تﻪ ارشﻴف واﻳﻲ‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ‪－‬ران ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻫﻢ دغس‪ ３‬ﻳﻮه وداﻧ‪ ９‬شتﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻣﻠی ارشﻴف ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬د ﻣﻠﻲ ارشﻴف دغﻪ وداﻧ‪ ９‬د کابﻞ ＊ار پﻪ ساﻟﻨ‪ ，‬واټ ک‪ ３‬واﻗع او‬ ‫اﻣﻴرعبداﻟرحﻤﻦ خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال جﻮړه شﻮې ده‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي اﻣﻴر دا وداﻧ‪ ９‬د خپﻞ‬ ‫د‬ ‫ٰ‬ ‫زوی شﻬزاده حبﻴب اهلل خان د کار ﻟپاره جﻮړه ک‪７‬ې وه‪ .‬وداﻧ‪ ９‬دوه پﻮړه ده‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی پﻮړ ﻳ‪ ３‬تر‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې دوه ساﻟﻮﻧﻪ او ﻟس خﻮﻧ‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫دا وداﻧ‪ ９‬د ﻣحﻤد داود خان د جﻤﻬﻮرﻳت پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ (‪١٣٥٢‬ﻫـ‪.‬ش‪ ).‬ک‪ ３‬د ﻣﻠﻲ ارشﻴف‬ ‫ﻟپاره ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې شﻮه او د عاﻣﻪ کتابتﻮن تر ادارې ﻻﻧدې ﻳ‪ ３‬فعاﻟﻴت پﻴﻞ ک‪.７‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ارشﻴف پﻪ رسﻤﻲ تﻮ‪－‬ﻪ د اطﻼعاتﻮ او فرﻫﻨ‪ ，‬د وزارت د ﻳﻮې ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې فرﻫﻨ‪／‬ﻲ‬ ‫ادارې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ (‪١٣٥٩‬ﻫـ‪.‬ش‪ ).‬کال پراﻧستﻞ شﻮ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻫغﻪ ﻟﻴکﻠﻲ او چاپﻲ تارﻳخﻲ او‬ ‫ﻫﻨري اثار چ‪ ３‬د کابﻞ پﻪ عاﻣﻪ کتابتﻮن او ﻧﻮرو دوﻟتﻲ ادارو ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮد وو‪ ،‬پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف‬ ‫ک‪＄ ３‬ای پر‪＄‬ای شﻮل او بﻴا د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ ‪－‬ﻮټ ‪－‬ﻮټ ＇خﻪ اړوﻧد اثار ورتﻪ راوړل شﻮل چ‪ ３‬دا‬ ‫ﻟ‪７‬ۍ تر ﻧﻨﻪ ﻫﻢ رواﻧﻪ ده او ﻟﻪ ﻳﻮې ور‪＇ ３＄‬خﻪ بﻠ‪ ３‬تﻪ د اثارو شﻤ‪５‬ره زﻳات‪８５‬ي‪！ .‬ﻮل ﻫغﻪ اثار‬ ‫چ‪ ３‬اوس زﻣﻮږ پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ک‪ ３‬خﻮﻧدي دي‪ ،‬د اسﻼﻣﻲ دورې ﻟﻪ پﻴﻼﻣ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ را‬ ‫وروستﻪ پ‪７５‬ﻳﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬ﻻس ک‪＋‬ﻠ‪( ３‬خطﻲ) ﻧسخﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف‬ ‫ک‪ ３‬خﻮﻧدي ده ﻫغﻪ د ﻗرآﻧکرﻳﻢ پﻨ‪％‬ﻪ پارې دي چ‪ ３‬د ﻫﻮس‪ ９‬پر پﻮستکﻲ ﻟﻴکﻞ شﻮي او‬ ‫ﻟﻴک ﻳ‪ ３‬د حضرت عثﻤان (رض) وخت تﻪ ﻣﻨسﻮب ‪２－‬ﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫بﻞ ﻟرغﻮﻧی سﻨد د ت‪５‬ﻤﻮري دورې د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ واکﻤﻦ سﻠطان حسﻴﻦ باﻳﻘرا فرﻣان دی چ‪３‬‬ ‫پﻪ (‪٩٠١‬ﻫـ‪.‬ش‪ ).‬کال پﻪ ﻧستعﻠﻴق ﻟﻴک ﻟﻴکﻞ شﻮی‪ ،‬اوس پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ک‪ ３‬خﻮﻧدي دی‪.‬‬ ‫اوس زﻣﻮږ پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ک‪ ３‬د کتابﻮﻧﻮ پﻪ زر‪－‬ﻮﻧﻮ خطﻲ او چاپﻲ ﻧسخ‪ ،３‬تارﻳخﻲ سﻨدوﻧﻪ‬ ‫او اﻧ‪％‬ﻮرﻳز خطﻲ کتابﻮﻧﻪ او پا‪ ３１‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ خطﻲ ﻧسخﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻫﻢ د پ‪＋‬تﻮ ډ‪４‬ر ارز＊تﻨاک ادبﻲ کتاب (پ＂ﻪ خزاﻧﻪ) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي چ‪３‬‬ ‫د ﻫغ‪ ３‬پﻪ تر ﻻسﻪ ک‪５‬دو سره پ‪＋‬تﻮ ﻟﻴکﻠی ادب د دوﻳﻤ‪ ３‬ﻫجري پﻴ‪７‬ۍ ﻧﻴﻤاﻳﻲ تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪88‬‬

‫د افغاﻧستان ﻣﻠﻲ ارشﻴف ﻟﻪ ډ‪４‬رو زﻳاتﻮ ﻟرغﻮﻧﻮ او تارﻳخﻲ چاپﻲ او خطﻲ سﻨدوﻧﻮ او اثارو‬ ‫سره ﻟﻪ ستر ﻣﻠﻲ او ﻧ‪７‬ﻳﻮال ارز＊ت ＇خﻪ برخﻤﻦ دی‪ .‬د افغاﻧستان ﻣﻠﻲ ارشﻴف د (سﻮاربﻴکا)‬ ‫ﻳا د ارشﻴفﻮﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬ﻣؤسس‪ ３‬د غ‪７‬ﻳتﻮب وﻳاړ ﻫﻢ تر ﻻسﻪ ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫د تارﻳخﻲ‪ ،‬عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ فرﻫﻨ‪／‬ﻲ او ﻧﻮرو اثارو د خﻮﻧدي ساتﻨ‪ ３‬ادارې (ﻣﻠﻲ ارشﻴف) د‬ ‫ب‪６‬ای کﻮﻟﻮ ﻟپاره باﻳد ﻫر اړخﻴزې ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬وک‪７‬و او ﻳﻮه ﻣﻠﻲ دﻧده ﻳ‪ ３‬وبﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫سﻮاربﻴکا‪ :‬د ارشﻴفﻮﻧﻮ ﻳﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮال تﻨظﻴﻢ ﻳا ﻣؤسسﻪ ده چ‪ ３‬د ډ‪４‬رو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻣﻠﻲ ارشﻴفﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬غ‪７‬ﻳتﻮب ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ارشﻴف زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧﻮ خطﻲ او چاپﻲ اثارو‪ ،‬تارﻳخﻲ سﻨدوﻧﻮ او‬ ‫پاچاﻫاﻧﻮ د فرﻣاﻧﻮﻧﻮ او ﻟﻴکﻮﻧﻮ د خﻮﻧدي ساتﻨ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ې اداره ده‪.‬‬ ‫پﻪ دې اداره ک‪ ３‬تارﻳخﻲ ﻟﻴکﻠﻲ اثار ﻟﻪ خراب‪５‬دو او ورک‪５‬دو ＇خﻪ ژغﻮرل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ خان د ﻣﻠﻲ ارشﻴف اوسﻨ‪ ９‬وداﻧ‪ ９‬د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫اﻣﻴر‬ ‫ٰ‬ ‫خپﻞ زوی حبﻴب اهلل خان‪ ،‬د کار ﻟپاره جﻮړه ک‪７‬ې وه‪ .‬ﻣﻠﻲ ارشﻴف پﻪ ‪ ١٣٥٢‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫کال د ﻣحﻤد داود خان د جﻤﻬﻮرﻳت پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬د عاﻣﻪ کتابتﻮن تر ادارې ﻻﻧدې را‬ ‫ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ‪ .‬پﻪ رسﻤﻲ تﻮ‪－‬ﻪ د اطﻼعاتﻮ او فرﻫﻨ‪ ，‬وزارت د ﻳﻮې ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې فرﻫﻨ‪／‬ﻲ‬ ‫ادارې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ‪ ١٣٥٩‬ﻫجري کال پراﻧستﻞ شﻮ‪.‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ارشﻴف اوس د زر‪－‬ﻮﻧﻮ خطﻲ او چاپﻲ کتابﻮﻧﻮ‪ ،‬سﻨدوﻧﻮ او ﻧﻮرو اثارو پﻪ ﻟرﻟﻮ‬ ‫سره ﻟﻪ ﻣﻠﻲ او ﻧ‪７‬ﻳﻮال اعتبار ＇خﻪ برخﻤﻦ او د ارشﻴفﻮﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬ﻣؤسس‪ ３‬د غ‪７‬ﻳتﻮب‬ ‫وﻳاړ ﻫﻢ ﻟري‪.‬‬ ‫‪89‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬بﻴا دې دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ د ﻟﻮست‬ ‫ﻣفﻬﻮم بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٢‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ارشﻴف ＇ﻪ اﻫﻤﻴت او ارز＊ت ﻟري؟‬ ‫د ﻣﻠﻲ ارشﻴف د ﻻ ب‪６‬اﻳﻨ‪ ３‬ﻟپاره باﻳد ＇ﻪ وک‪７‬و؟‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د ﻳادو شخصﻴتﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫تاسﻮ کﻪ د ﻟرغﻮﻧﻮ تﻮکﻮ د ساتﻠﻮ کﻮﻣﻪ بﻠﻪ وداﻧ‪ ９‬ﻟﻴدﻟ‪ ３‬وي‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ؟‬ ‫‪ _٣‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻣﻠﻲ ارشﻴف د ﻟﻴدﻟﻮ پﻪ اړه خبرې‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻻﻧدې ډول‪:‬‬ ‫ﻣرجاﻧ‪ ３‬خﻮرې‪ ،‬تﻪ پﻪ کﻮم ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬زده ک‪７‬ه کﻮې؟‬ ‫درخاﻧ‪ ９‬خﻮرې‪ ،‬زه د اﻻﻳﻲ ﻟﻴس‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻲ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫پﻪ ＇ﻮم ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬؟‬ ‫زه س‪ ８‬کال ﻳﻮوﻟسﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ تﻪ برﻳاﻟ‪ ９‬شﻮم‪.‬‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧﻪ ﻣﻮ پﻴﻞ شﻮي دي؟‬ ‫ﻫﻮ‪ ،‬دا درﻳﻤﻪ اووﻧ‪ ９‬ده چ‪ ３‬ﻟﻮست ﻣﻮ پﻴﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫دا بﻞ ﻫﻠک ＇ﻮک دی؟‬ ‫دا زﻣا کشر ورور دی‪.‬‬ ‫تاسﻮ چ‪５‬رتﻪ روان وئ؟‬ ‫درخاﻧ‪ ９‬خﻮرې! زه ﻟﻪ خپﻞ ورور سره کابﻞ تﻪ ‪＄‬ﻢ‪.‬‬ ‫خﻴر خﻮ دی د ＇ﻪ ﻟپاره؟‬ ‫ﻫﻮ‪ ،‬خﻮرې خﻴر خﻴرﻳت دی‪ ،‬غﻮاړم چ‪ ３‬ﻣﻠﻲ ارشﻴف و‪－‬ﻮرم‪.‬‬ ‫‪90‬‬

‫ﻣﻠﻲ ارشﻴف ＇ﻪ شی دی؟‬ ‫وﻟ‪ ３‬خﻮرې تﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ﻧﻪ پ‪５‬ژﻧ‪ !３‬ﻣﻠ‪ ３‬ارشﻴف ﻳﻮه ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې اداره ده چ‪ ３‬ﻟرغﻮﻧﻲ‬ ‫خطﻲ ﻧسخ‪ ３‬چاپﻲ اثار او تارﻳخﻲ سﻨدوﻧﻪ پک‪ ３‬ساتﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دا اداره چ‪５‬رتﻪ ﻣﻮﻗعﻴت ﻟري؟‬ ‫د ﻣﻠﻲ ارشﻴف وداﻧ‪ ９‬ﻳا اداره د کابﻞ ＊ار پﻪ ساﻟﻨ‪ ，‬واټ ک‪ ３‬واﻗع ده‪.‬‬ ‫＊ﻪ ﻧﻮ‪ ،‬پﻪ خﻴر ﻻړه ش‪ ،３‬خﻮ ‪－‬ﻮره چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ﻧﻪ د ﻟﻴدﻧ‪ ３‬پﻪ ﻣﻬال ﻻزم او‬ ‫اړﻳﻦ ﻳاداشتﻮﻧﻪ ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره واخﻠ‪.３‬‬ ‫د خدای پﻪ اﻣان! دا کار بﻪ ضرور کﻮم‪.‬‬ ‫‪ _٤‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د تخت‪ ３‬پر ﻣخ ﻻﻧدې ﻟغات پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬استعﻤال ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫(وﻳاړ‪ ،‬اړﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻬال‪ ،‬پراﻧستﻞ‪ ،‬پ‪５‬ﻼﻣﻪ‪ ،‬اړوﻧد‪ ،‬پﻮړ‪－ ،‬ﻮټ‪ ،‬چﻤتﻮ‪ ،‬اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ)‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د ﻣﻠی ارشﻴف د ارز＊ت پﻪ‬ ‫اړه او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې ددغ‪ ３‬ادارې د جﻮړ‪４‬دو تارﻳخ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او د ډﻟ‪ ３‬ﻣشر دې د‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻣتﻦ ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬کﻪ کﻮم زده کﻮوﻧکی د اﻣکان پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬کابﻞ تﻪ ﻻړ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ＇خﻪ دې‬ ‫ﻟﻴدﻧﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬د خپﻠﻮ ﻟﻴدﻧﻮ رپﻮټ ترتﻴب او خپﻠﻮ ﻫﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې واوروي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ پﻪ ﻣرستﻪ پﻪ خپﻞ کﻮر او کﻠی ک‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧﻮ ﻗﻠﻤﻲ اثارو‬ ‫او ﻧﻮرو پخﻮاﻧﻴﻮ سﻨدوﻧﻮ د شتﻪ واﻟﻲ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات را غﻮﻧ‪ ６‬او د بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن‬ ‫پﻪ ساعت ک‪ ３‬دې خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪91‬‬

‫د وطﻦ ﻣﻴﻨﻪ‬ ‫زﻣــﻮږ پﻪ وﻳــﻨــﻮدې تــازه شﻲ وچ بـــــــﻮستان د وطﻦ‬ ‫ﻳــﻮ‪＄‬ــﻞ دې ‪＄‬ــار پــﻪ ﻣعشﻮﻗ‪ ３‬شــﻲ عاشﻘان د وطﻦ‬ ‫چ‪ ３‬تــــــــــــــــرﻗﻲ د ﻗام وطﻦ د ‪＄‬ان زﻳﻨت و‪２－‬ﻮ‬ ‫خــﻮب د غفﻠت ﻧــﻪ دې بــﻴــدارې شــﻲ زﻧـــان د وطﻦ‬ ‫ﻧسﻠﻮﻧﻪ واړه اﻳــﻨــده بــﻪ ﻣحبان وي د ﻗــــــــــام‬ ‫کـــﻪ پـــﻪ بـــﻴـــدارو پــﻴــﻮ ﻟـــﻮى شـــﻲ فـــرزﻧـــدان د وطــﻦ‬ ‫خﻮﻳﻨدو د خــداى ﻟپاره پا＇ئ دادى وخــت د ﻫﻤت‬ ‫و‪－‬ــﻮرئ ＇ﻮﻣره دې ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻣحبان د وطــــــــــــــــﻦ‬ ‫‪＄‬ــاى د تعﻠﻴﻢ دى ستا جﻮﻟ‪ ９‬اى عزتﻤﻨدې خــﻮرې!‬ ‫ﻟــﻮى ﻫغﻪ زوى کــ‪７‬ه چ‪ ３‬سبا شﻲ سخﻨدان د وطـــﻦ‬ ‫کﻪ پﻪ ز‪４‬ﻮر د ﻗﻮﻣﻲ عشق ﻣﻮږه سﻴﻨ‪／‬ار جﻮړ کﻪ خپﻞ‬ ‫دا ﻣ‪ ３‬ﻳﻘﻴﻦ دى ﻧﻮر بﻪ وﻧــــــــــــــــــــشﻲ ﻧﻘصان د وطﻦ‬ ‫د ﻗـــﻮم وطـــﻦ عـــزت زﻣـــــﻮږه د عـــزت ﻣــعــﻴــار دى‬ ‫د ســر پــﻪ بــﻴــﻪ عـــزت اخــﻠــﻲ شـــاه زﻟــﻤــﻴــان د وطــﻦ‬ ‫د غافﻞ ﻗــﻮم ﻧــﻮم و ﻧ‪＋‬ان پــﻪ دﻧﻴا ﻧــﻪ دى پـــــــات‪３‬‬ ‫تــارﻳــخ بــﻪ ﻫﻴر ﻧــﻪ کــ‪７‬ي ﻫﻴچﻴرې بــﻬــادران د وطﻦ‬ ‫ددې دﻧﻴا پﻪ ﻣخ ﻫغﻪ خﻠک ژوﻧـــــــــدي دې پات‪３‬‬ ‫چــ‪ ３‬پــﻪ کﻮ＊） د چــا ژوﻧـــدون شــﻲ جـــاودان د وطﻦ‬ ‫اخـــر تــر＇ــﻮ بــﻪ بــ‪ ３‬خــبــر د ﻗـــام ﻟــﻪ حـــال ﻳــﻮ داســ‪３‬‬ ‫را‪＄‬ـــئ چــ‪ ３‬وکـــ‪７‬و ﻟــ‪ ８‬د ﻧـــﻮرو ﻧــﻪ پــرســان د وطــﻦ‬ ‫پــﻪ کــﻮﻣــﻪ ﻻر دې رســﻴــدﻟــ‪ ３‬ﻗافــــــــــﻠ‪ ３‬د وطﻦ‬ ‫چــ‪ ３‬ﻣـــﻮږ ﻫــﻢ بــﻮ‪＄‬ــﻮ پــﻪ ﻫــغــﻪ ﻻ رکـــــاروان د وطﻦ‬ ‫کــﻪ د ﻗـــران پــاک پــﻪ تعﻠﻴﻢ ﻣــﻮ کــ‪７‬ې سﻴﻨ‪ ３‬رو＊ــاﻧــﻪ‬ ‫ورﻳ‪ ３％‬د جﻬﻞ بﻪ شﻲ ﻟــرې ﻟﻪ اســـــــﻤان د وطﻦ‬ ‫((سﻴده بشرى بﻴ‪／‬ﻢ))‬ ‫‪92‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫＊‪ ３％‬او ！ﻮﻟﻨﻪ‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬اﻧساﻧﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻮر‪ ،‬پﻼر او اوﻻدوﻧﻮ ＇خﻪ عبارت ده‪ .‬ﻫﻤدا‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣجﻤﻮع‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬پﻪ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ک‪ ３％＊ ３‬او ﻧارﻳﻨﻪ دواړه شتﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻳﻮه پرتﻪ د بﻞ پﻪ شتﻮن ！ﻮﻟﻨﻪ بشپ‪７‬ه ﻧﻪ ده‪ .‬پﻪ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ک‪ ３％＊ ３‬او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره‬ ‫داس‪ ３‬اوبدل شﻮي دي چ‪ ３‬د ﻳﻮ ﻟﻪ ﻧشتﻮاﻟﻲ پرتﻪ بﻞ ﻧﻴﻤگ‪７‬ی دی‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻧارﻳﻨﻪ او‬ ‫＊‪ ３％‬ﻟکﻪ د ﻳﻮه ﻣرغﻪ دوې وزرې دي‪ ،‬کﻪ ﻳﻮ ﻣرغﻪ پﻪ ﻳﻮ وزر اﻟﻮتﻨﻪ ﻧشﻲ کﻮﻻی‪ ،‬ﻳﻮه‬ ‫！ﻮﻟﻨﻪ ﻫﻢ د بشپ‪７‬واﻟﻲ ﻟپاره ﻧارﻳﻨﻪ او ＊‪％‬ﻮتﻪ ﻳﻮ شان اړتﻴا ﻟري‪.‬‬ ‫د ＊‪ ３％‬ﻟﻪ شتﻮن پرتﻪ بﻪ ﻳﻮه کﻮرﻧ‪ ９‬او ！ﻮﻟﻨﻪ ＇ﻨگﻪ وي؟‬

‫‪93‬‬

‫ﻟﻮی ＇‪＋‬تﻦ تعاﻟی فرﻣاﻳﻲ چ‪ ３‬ژباړه ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬ده‪ ３％＊" :‬ستاسﻮ ﻟباس او تاسﻮ د ﻫغﻮی‬ ‫ﻟباس ﻳاست" ﻟﻪ پﻮرتﻪ وﻳﻨا ＇خﻪ ＇رگﻨد‪８４‬ي چ‪％＊ ３‬ﻪ او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳﻮ د بﻞ جزء دى‪ .‬ﻫﻤدا شان‬ ‫ﻧارﻳﻨﻪ د ＊‪ ３％‬او ＊‪％‬ﻪ د ﻧارﻳﻨﻪ عﻴب پ＂ﻮي او حﻴا ﻳ‪ ３‬خﻮﻧدي کﻮي‪ .‬وﻳﻼی شﻮ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３％＊ ３‬او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻻزم او ﻣﻠزوم وي‪ .‬ﻧارﻳﻨﻪ او ＊‪ ３％‬دواړه د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ترکﻴب‬ ‫او جﻮړ＊ت دوه عﻨاصر دي‪ .‬کﻪ ﻟﻪ دې عﻨاصرو ＇خﻪ ﻳﻮ کﻤ‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬جﻮړ＊ت‬ ‫گ‪６‬وډ‪８４‬ي‪.‬‬ ‫سپ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ اسﻼم دواړو ډﻟﻮ تﻪ پﻪ ﻣﻴﻨ‪ ３‬او ﻣحبت اﻣر ک‪７‬ی‪ ،‬ﻟﻪ کرک‪ ،３‬ﻧفرت‪ ،‬حسد او‬ ‫کﻴﻨ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻨعﻪ ک‪７‬ي دي او ﻫرې ډﻟ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬ب‪５‬ﻞ ب‪５‬ﻞ حﻘﻮق ورک‪７‬ي او ！اکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫＊‪ ３％‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ برخﻪ جﻮړوي‪ ،‬ارز＊ت ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ ووسره برابر دی‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫پرﻣختگ د ＊‪％‬ﻮ ﻟﻪ برکتﻪ دی‪ .‬د ﻫر برﻳاﻟﻲ ﻧارﻳﻨﻪ تر شا ﻳﻮه ＊‪％‬ﻪ شتﻮن ﻟري‪ .‬واﻳﻲ‪％＊(( :‬ﻪ‬ ‫پﻪ ﻳﻮه ﻻس زاﻧگﻮ او پﻪ بﻞ ﻻس جﻬان زﻧگﻮي‪)).‬‬ ‫＊‪％‬ﻪ ﻫغﻪ ﻣﻮجﻮد دی چ‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ سره اوږه پر اوږه برخﻪ‬ ‫ﻟري‪％＊ .‬ﻪ د کﻮر ډﻳﻮه ده‪％＊ ،‬ﻪ د ﻣﻴﻨ‪ ３‬او عاطف‪ ３‬جﻮﻫر دی‪％＊ ،‬ﻪ ﻣﻮر ده او ﻣﻮر د ！ﻮﻟﻨﻴزو‬ ‫چارو پﻪ ！ﻮﻟﻮ اړ خﻮﻧﻮ ک‪ ３‬شرﻳکﻪ ده‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬د پرﻟﻪ پس‪ ３‬جگ‪７‬و او ﻧاخﻮاﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ＊‪％‬ﻮ ډ‪４‬ر زﻳاﻧﻮﻧﻪ گاﻟﻠﻲ‬ ‫دي‪％＊ ،‬ﻪ کﻮﻧ‪６‬ه شﻮې‪％＊ ،‬ﻪ بﻮره شﻮې‪％＊ ،‬ﻪ وراره شﻮې‪％＊ ،‬ﻪ ب‪ ３‬پﻼره شﻮې‪ ،‬کﻪ ﻫر‬ ‫＇ﻪ غﻢ او ک‪７‬او پﻪ ﻧارﻳﻨﻪ راغﻠی‪％＊ ،‬ﻮ تر ﻫر چا دﻣخﻪ او تر ﻫر چا زﻳات ﻫغﻪ گاﻟﻠﻰ دى‪ ،‬د‬ ‫ﻫرې جگ‪７‬ې ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻗرباﻧﻲ ＊‪％‬ﻪ وه‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې ！ﻮﻟﻮ ﻧاخﻮاﻟﻮ سره سره ＊‪％‬ﻪ ﻧﻪ ده تسﻠﻴﻢ شﻮې‪％＊ ،‬ﻮ اتﻠﻮﻟﻲ ＊ﻮدﻟ‪ ３‬او خپﻞ‬ ‫شﻬاﻣت ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻسﻪ ﻧﻪ دی ورک‪７‬ی‪ .‬پر ﻫ‪５‬ﻮاد د پردو د ﻳرغﻞ پر ﻣﻬال د ﻧارﻳﻨﻪ وو تر ＇ﻨگ‬ ‫در‪４‬دﻟ‪ ،３‬ﻫغﻮی تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻨگر ک‪ ３‬ډوډۍ‪ ،‬اوبﻪ او کارتﻮس وړي‪ .‬کﻪ ﻧارﻳﻨﻪ ！پﻲ شﻮی د ﻫغﻪ‬ ‫پاﻟﻨﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ې‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغﻮی سره ﻳ‪ ３‬ور‪＄‬ﻴﻨﻮ کاروﻧﻮ تﻪ اوږه ورک‪７‬ې او د دې تر ＇ﻨگ ﻳ‪ ３‬د خپﻠﻮ‬ ‫اوﻻدوﻧﻮ پﻪ روزﻟﻮ ک‪ ３‬ﻫ（ﻪ او ﻫاﻧد ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻧارﻳﻨﻪ پﻮﻫاﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‪ ،‬شاعراﻧﻮ او ﻣﻠﻲ شخصﻴتﻮﻧﻮ تر ＇ﻨگ ＊‪％‬ﻮ پﻪ‬ ‫‪94‬‬

‫！ﻮﻟﻮ ﻳادو برخﻮ ک‪ ３‬خپﻠﻪ وړتﻴا ＊ﻮدﻟ‪ ３‬او د تارﻳخ پا‪１‬ﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ زرﻳﻨﻮ کر＊ﻮ ﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮي دي‪.‬‬ ‫د دې ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻣ‪５‬رﻣﻨﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬ﻧازو اﻧا‪ ،‬زرغﻮﻧﻪ اﻧا‪ ،‬عاﻳشﻪ دراﻧﻲ‪ ،‬رابعﻪ بﻠخﻲ‪ ،‬بﻲ بﻲ‬ ‫ﻧ‪５‬کبختﻪ‪ ،‬ﻣ‪５‬رﻣﻦ اﻻﻳﻲ‪ ،‬غازي ادې‪ ،‬ﻣ‪５‬رﻣﻦ عﻴﻨﻮ د ﻣ‪５‬ﻮﻧد اتﻠﻪ ﻣﻼﻟ‪ ،９‬ﻧاﻫﻴد او پﻪ سﻠگﻮﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮرې شاﻣﻠ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ﻧﻦ د تارﻳخ پﻪ دې پ‪７‬او ک‪％＊ ３‬ﻮ خپﻞ غ‪８‬وﻧﻪ پﻮرتﻪ ک‪７‬ي او پﻪ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻞ درﻳ‪＃‬‬ ‫پﻴاوړى ک‪７‬ى‪ .‬اوس ＊‪ ３％‬کﻮﻻى شﻲ پﻪ کابﻴﻨﻪ ک‪６－ ３‬ون وک‪７‬ي او د وزارتﻮﻧﻮ پﻪ ﻟﻮړو ＇ﻮکﻴﻮ‬ ‫ﻼ کار وک‪７‬ي‪ .‬وﻟسﻲ جرگ‪ ３‬او ﻣشراﻧﻮ جرگ‪ ３‬تﻪ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ کاﻧدﻳد ک‪７‬ي او ＇ﻮک‪ ９‬ترﻻسﻪ‬ ‫عﻤ ً‬ ‫ک‪７‬ي‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د سرﻧﻮشت پﻪ ！اکﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻧارﻳﻨﻪ وروﻧﻮ سره پﻪ گ‪６‬ه پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ي او خپﻠﻪ‬ ‫راﻳﻪ وکاروي‪ .‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ‪ ،‬پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻮ او د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻟﻮړو زده ک‪７‬و پﻪ ﻣﻮسسﻮ ک‪ ３‬زده ک‪７‬ه او‬ ‫ﻳا تدرﻳس وک‪７‬ي‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ه دا چ‪ ３‬اوس ＊‪％‬ﻮ تﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د خپﻞ ﻣسؤوﻟﻴت او دﻧدو د پرﻣخ‬ ‫وړﻟﻮ ﻟپاره تر پخﻮا زﻳاتﻪ زﻣﻴﻨﻪ برابره شﻮې ده‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫تاس‪ ３‬پﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬وﻟﻮستﻞ چ‪ ３％＊ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ برخﻪ جﻮړوي او پﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴزو او اﻗتصادي چارو ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو سره برابره وﻧ‪６‬ه ﻟري‪ .‬ﻧارﻳﻨﻪ او ＊‪ ３％‬دواړه د‬ ‫！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ترکﻴب او جﻮړ＊ت دوه اساسﻲ تﻮکﻲ دي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ دې تﻮکﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ کﻤ‪８５‬ي‬ ‫ﻧﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ او ژوﻧدون ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪ .‬کﻪ ﻣﻮږ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻳﻮ اﻟﻮتﻮﻧکﻲ وگ‪２‬ﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻧارﻳﻨﻪ او ＊‪％‬ﻴﻨﻪ بﻪ‬ ‫د دې اﻟﻮتﻮﻧکﻲ دوه وزروﻧﻪ وي کﻠﻪ چ‪ ３‬دا دوه وزروﻧﻪ ساﻟﻢ وي‪ ،‬ﻧﻮ اﻟﻮتﻮﻧکی پﻪ ډ‪４‬ره‬ ‫اساﻧ‪ ９‬او ＊ﻪ تﻮگﻪ سره اﻟﻮتﻨﻪ کﻮﻻی شﻲ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ جﻮړ＊ت‪ ،‬ترﻗ‪ ９‬او‬ ‫پر ﻣختگ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻧارﻳﻨﻪ او ＊‪％‬ﻴﻨﻪ دواړه ﻳﻮ شان رول ﻟﻮبﻮﻟی شﻲ‪ .‬د ﻫﻤدې دوو پﻪ گ‪６‬ه‬ ‫ﻫﻤکارۍ‪ ،‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ پﻪ درﻧاوی د ﻳﻮې ﻧ‪５‬کﻤرغﻪ‪ ،‬سﻮکاﻟ‪ ،３‬پرﻣختﻠﻠ‪ ３‬او رغﻨده ！ﻮﻟﻨ‪３‬‬ ‫جﻮړ‪４‬دل ﻣﻤکﻦ ک‪５‬دای شﻲ‪.‬‬

‫‪95‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پﻮرتﻨﻰ ﻟﻮست د کتاب ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ورتﻪ غﻮږ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫＊‪ ３％‬ستاسﻮ (‪ )............‬او تاسﻮ د ﻫغﻮی (‪ )...............‬ﻳاست‪.‬‬ ‫＊‪％‬ﻪ د ！ﻮﻟﻨ‪ ............. ３‬برخﻪ جﻮړوي‪.‬‬ ‫) حﻴثﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫＊‪％‬ﻪ او ﻧارﻳﻨﻪ ﻳﻮ د بﻞ ﻟپاره د (‬ ‫) شتﻮن ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻫر برﻳاﻟﻲ ﻧارﻳﻨﻪ تر شا ﻳﻮه (‬ ‫) د ！ﻮﻟﻨﻴزو چارو پﻪ ！ﻮﻟﻮ اړخﻮﻧﻮ ک‪ ３‬شرﻳکﻪ ده‪.‬‬ ‫＊‪％‬ﻪ ﻣﻮر ده او (‬ ‫‪ _٣‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ＊‪ ３％‬پﻪ ارز＊ت‬ ‫دې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغات پرتختﻪ وﻟﻴکﻲ او ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ‬ ‫وار سره د ﻫر ﻟغت د ﻣعﻨا پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟگﻲ د شﻤ‪５‬ر پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره پﻪ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ‬ ‫دې د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ جﻮړ＊ت ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ پﻪ رول باﻧدې ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي‪ .‬د ډﻟ‪ ３‬ﻣشر دې د خپﻠ‪３‬‬ ‫ډﻟ‪ ３‬ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٦‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻟﻮست ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم وواﻳﻲ‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې پﻪ خپﻞ ＊ار‪ ،‬کﻠﻲ او چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ او ﻧجﻮﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې د‬ ‫ﻧارواچﻠﻨد کﻮﻣﻪ تر سترگﻮ شﻮې ب‪５‬ﻠگﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت‬ ‫ک‪ ３‬دې ﻧﻮرو تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪96‬‬

‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬

‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک‬

‫زﻣﻮږ ‪－‬ران ﻫ‪５‬ﻮاد‪ ،‬د عﻠﻢ او ادب زاﻧ‪／‬ﻮ ده‪ .‬ډ‪４‬ر پﻮﻫان‪ ،‬عاﻟﻤان‪ ،‬ﻟﻴکﻮال او شاعران‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠ‪ ３‬غ‪ ８５‬ک‪ ３‬روزﻟﻲ دي‪ .‬ددې ﻫ‪５‬ﻮاد ﻣشراﻧﻮ او واکﻤﻨاﻧﻮ ﻫﻢ ﻟﻪ عﻠﻢ او ادب سره‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ ＊ﻮدﻟ‪ ３‬او پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻞ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ژوﻧدي ساتﻠﻲ دي‪ .‬شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک ﻟﻪ‬ ‫دغﻮ واکﻤﻨاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ و‪ .‬ﻫغﻪ د عاﻟﻤاﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ درﻧاوی کاوه‪ ،‬پﻪ درﻧﻪ ستر‪－‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ورتﻪ‬ ‫کتﻞ او پﻪ خپﻞ دربار ک‪ ３‬ﻳ‪＄ ３‬ای ورک‪７‬ی و‪ .‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک د شاه حسﻴﻦ د دربار ﻣﻨشﻲ‬ ‫و چ‪ ３‬پخپﻠﻪ ﻳﻮ عاﻟﻢ‪ ،‬ﻟﻴکﻮال او شاعر س‪７‬ی ت‪５‬ر شﻮی‪ .‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک د شاه حسﻴﻦ پﻪ‬ ‫اﻣر (پ＂ﻪ خزاﻧﻪ) وﻟﻴکﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر پخﻮاﻧﻴﻮ پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ د ژوﻧد احﻮال‬ ‫او د اثارو ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﻳ‪ ３‬پک‪ ３‬را！ﻮﻟ‪ ３‬ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫اﻳا تاسﻮ تر اوسﻪ د پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬ﻧﻮم اور‪４‬دﻟی دی؟‬ ‫‪97‬‬

‫د ﻣﻠﻲ ﻣشر ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ پﻪ زاﻣﻨﻮ ک‪ ３‬د ده ﻳﻮ زوی ﻣﻴر حسﻴﻦ او ﻳﻮه ﻟﻮر زﻳﻨبﻪ ﻫﻢ د‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬تک‪７‬ه شاعران وو‪.‬‬ ‫ﻣﻴر حسﻴﻦ چ‪ ３‬وروستﻪ بﻴا پﻪ شاه حسﻴﻦ ﻣشﻬﻮر شﻮ‪ ،‬پﻪ (‪١١١٤‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال د زابﻞ پﻪ‬ ‫(سﻴﻮري) سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟی دی‪ .‬شاه حسﻴﻦ تر دوﻟس کﻠﻨ‪ ９‬پﻮرې د وخت دودﻳز عﻠﻮم‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬فﻘﻪ‪ ،‬تفسﻴر‪ ،‬ﻣﻨطق‪ ،‬بﻼغت او ادبﻲ فﻨﻮن د ﻫغﻪ وخت ﻟﻪ ﻣشﻬﻮر عاﻟﻢ ﻣﻼ ﻳار ﻣحﻤد‬ ‫ﻫﻮتک ＇خﻪ زده ک‪７‬ل‪ .‬تر ﻫغﻪ وروستﻪ ﻣستﻘﻴﻤا ً د خپﻞ ＊اغﻠﻲ پﻼر تر روزﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې راغی‪.‬‬ ‫وﻟسﻲ ﻣشرتابﻪ چﻠﻨد او د ﻫ‪５‬ﻮاد د اداري چارو سﻤباﻟﻮل ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ پﻼر ＇خﻪ زده ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫＇ﻮارﻟس کﻠﻦ و چ‪ ３‬دپﻼر د ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬ﻟﻪ سﻴﻮري ＇خﻪ ب‪ ３‬برخ‪ ３‬شﻮ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ده ﻣشر‬ ‫ورور شاه ﻣحﻤﻮد ﻫﻮتک پﻪ (‪١١٣٥‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال د اصفﻬان د ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻟپاره اﻳران تﻪ ﻻړ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ‬ ‫کﻨدﻫار ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شاه حسﻴﻦ پاچا ک‪.７‬‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک ﻳﻮ شاعر طبعﻴتﻪ او عﻠﻢ پاﻟﻮﻧکی پاچا و‪ .‬پﻪ دربار ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬عاﻟﻤاﻧﻮ‪،‬‬ ‫ادﻳباﻧﻮ او شاعراﻧﻮ ډ‪４‬ر عزت او ﻟﻮړ ﻣﻘام درﻟﻮد‪ .‬ﻟﻪ خﻠکﻮ سره ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬او زړه سﻮي‬ ‫چﻠﻨد کاوه‪ .‬ﻟﻪ عﻠﻢ سره د شاه حسﻴﻦ ﻣﻴﻨﻪ او ادبپاﻟﻨﻪ تر دې کچ‪ ３‬وه چ‪ ３‬پﻪ ﻫره اووﻧ‪ ９‬ک‪３‬‬ ‫بﻪ ﻳﻮ وار پﻪ سﻠطﻨتﻲ کتابتﻮن ک‪ ３‬ﻳﻮ عﻠﻤﻲ او ادبﻲ ﻣجﻠس او کﻠﻪ ﻣشاعره جﻮړ‪４‬ده‪ .‬ﻫغ‪ ３‬تﻪ‬ ‫بﻪ ﻳ‪ ３‬د کﻨدﻫار عاﻟﻤان‪ ،‬ﻣشﻬﻮر ادﻳبان او شاعران بﻠﻞ او ﻫغﻪ ورځ بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ عﻠﻤﻲ او ادبﻲ‬ ‫بحثﻮﻧﻮ او د شعروﻧﻮ پﻪ اور‪４‬دﻟﻮ ت‪５‬روﻟﻪ‪ .‬د (پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ )３‬ارز＊تﻤﻦ کتاب د ده پﻪ اﻣر وﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮ‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د ده پﻪ اﻣر کاتبان پ‪＋５‬ﻮر تﻪ وﻟ‪８５‬ل شﻮل چ‪ ３‬د رحﻤان بابا ﻟﻪ دﻳﻮان ＇خﻪ ＇ﻮ‬ ‫ﻧسخ‪ ３‬را ﻧﻘﻠ‪ ３‬ک‪７‬ي او کﻨدﻫار تﻪ ﻳ‪ ３‬راوړي‪ .‬کﻮم کاروﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د فرﻫﻨ‪／‬ﻲ ودې پﻪ‬ ‫اړه د ده د حکﻮﻣت پﻪ پ‪５‬ر ک‪ ３‬شﻮي دي د زﻳات‪ ３‬ﻣﻨﻨ‪ ３‬او ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ دي‪ .‬شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک‬ ‫پ‪＋‬تﻮ او فارسﻲ شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي‪ .‬ﻳﻮ ﻣرتب او بشپ‪ ７‬دﻳﻮان ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪ .‬ﻟﻪ عاﻟﻤاﻧﻪ او شاعراﻧﻪ‬ ‫شخصﻴت سره سره ﻟﻪ پﻮ‪＄‬ﻲ او عسکري وړتﻴا ＇خﻪ ﻫﻢ ب‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻧﻪ و‪ .‬د ده د سﻠطﻨت پﻪ‬ ‫ﻣﻮده ک‪ ３‬وروستﻪ ﻧادر شاه افشار پر کﻨدﻫار حﻤﻠﻪ وک‪７‬ه‪＇ .‬ﻪ د پاسﻪ ﻳﻮ ﻧﻴﻢ کال ﻳ‪ ３‬د ﻧادرشاه‬ ‫ﻟﻮی ﻟ‪＋‬کر پرې ﻧ‪＋‬ﻮد چ‪ ３‬د کﻨدﻫار ＊ار تﻪ ﻧﻨﻮزي‪ .‬شاه حسﻴﻦ د ﻣ‪７５‬اﻧ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻧادري‬ ‫‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ وﻧشﻮل ک‪７‬ای پﻪ ﻳﻮ ﻧﻴﻢ کال ک‪ ３‬د کﻨدﻫار د ＊ار ﻳﻮه کﻼ ﻫﻢ فتح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬تر پﻨ‪％‬ﻠس کﻠﻨ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬وروستﻪ د (‪ )١١٥١‬ﻫجري‬ ‫‪98‬‬

‫کال د برات ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻪ ﻟسﻤﻪ پﻪ ﻣازﻧداران ک‪ ３‬وفات شﻮ‪ .‬د شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک ﻳﻮ غزل چ‪３‬‬ ‫ﻣحﻤد ﻫﻮتک پﻪ پ＂ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ ３‬را اخﻴست‪ ３‬ده‪ ،‬دﻟتﻪ د ده د کﻼم د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ ډول راوړو‪:‬‬ ‫ب‪５‬ﻠتاﻧﻪ دې د غﻤﻮ پــﻪ چپاو چــﻮر ک‪７‬م پﻪ تﻴارو ک‪ ３‬د ﻫجران ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ تا دور‬ ‫ب‪５‬ﻠتاﻧﻪ دې ﻫس‪ ３‬او＊ک‪ ３‬را خپرې ک‪７‬ې ستا د فکر پﻪ ‪－‬ــرداب ک‪ ３‬تﻞ عبﻮر‬ ‫د فـــراق پـــ‪７‬ی ﻣــ‪ ３‬کــ‪＋‬ــ‪５‬ــﻮت وﻣـــرۍ تﻪ پﻪ جﻬان ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬رســﻮا ﻟکﻪ ﻣﻨصﻮر‬ ‫پــﻪ وصـــال دې ﻫــﻢ ﻧــا＊ــاد ﻳــﻤــﻪ دﻟبرې د ب‪５‬ﻠتﻮن فکر پﻪ زړه ک‪ ３‬ﻧاصبﻮر‬ ‫د با‪１‬ﻮغشی ﻣــ‪ ３‬وخـــﻮړ پــﻪ ‪＄‬ﻴ‪／‬ر ک‪ ３‬غــﻤــازاﻧــﻮ پــﻪ غﻤزو غﻤزو ﻣﻬجﻮر‬ ‫خــﻠــق ﻳــــاد زﻣــــا د عــشــق پـــﻪ ﻟــ‪５‬ــﻮﻧــﻮ کا‬ ‫زه (حــســﻴــﻦ) ﻣحبت ﻫــســ‪ ３‬ﻣــشــﻬــﻮر ک‪７‬م‬

‫ک‪７‬م‬ ‫ک‪７‬م‬ ‫ک‪７‬م‬ ‫ک‪７‬م‬ ‫ک‪７‬م‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ پﻪ اوﻻدوﻧﻮ ک‪ ３‬شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک او زﻳﻨبﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬شاعران وو‪.‬‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک د زوک‪７‬ې کال (‪١١١٤‬ﻫـ‪.‬ق‪＊ ).‬ﻮدل شﻮی دی‪ .‬پﻪ دوﻟس کﻠﻨ‪ ９‬ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬د وخت دودﻳز عﻠﻮم د ﻫغﻪ وخت ﻟﻪ ﻣشﻬﻮر عاﻟﻢ ﻣﻼ ﻳار ﻣحﻤد خان ﻫﻮتک ＇خﻪ‬ ‫زده ک‪７‬ل‪ .‬ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬وروستﻪ د خپﻞ پﻼر تر روزﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې راغی‪＇ .‬ﻮارﻟس کﻠﻦ و چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫پﻼرﻧﻲ سﻴﻮري ＇خﻪ ب‪ ３‬برخ‪ ３‬شﻮ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ورور شاه ﻣحﻤﻮد ﻫﻮتک د اصفﻬان د‬ ‫ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻟپاره اﻳران تﻪ وﻻړ‪ ،‬ﻧﻮ شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬پات‪ ３‬شﻮ‪ .‬دی عادل او ﻣدبر‬ ‫پاچا و‪ .‬دربار تﻪ ﻳ‪ ３‬عاﻟﻤاﻧﻮ‪ ،‬شاعراﻧﻮ او فضﻼوو ﻻر درﻟﻮده‪ .‬کﻮم کاروﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د‬ ‫فرﻫﻨ‪／‬ﻲ ودې پﻪ اړه د ده د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ دوران ک‪ ３‬شﻮي دي‪ ،‬د زﻳات‪ ３‬ﻣﻨﻨ‪ ３‬او ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ‬ ‫دي‪ .‬شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک پﻪ پ‪＋‬تﻮ او فارسﻲ شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي‪ .‬د شعر ﻳﻮ ﻣرتب او بشپ‪７‬‬ ‫دﻳﻮان ﻫﻢ ﻟري‪ .‬د عاﻟﻤاﻧﻪ او شاعراﻧﻪ شخصﻴت تر ＇ﻨ‪ ，‬ﻟﻪ پﻮ‪＄‬ﻲ او عسکري ﻣﻬارت‬ ‫＇خﻪ ﻫﻢ ب‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻧﻪ و‪ .‬پر کﻨدﻫار د ﻧادر افشار تر تاړاکﻮﻧﻮ پﻮرې پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬پاچا‬ ‫و‪ .‬ﻟﻪ ＊ار ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣ‪７５‬اﻧ‪ ３‬دفاع کﻮﻟﻪ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻧادر افشار ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ کﻨدﻫار وﻧﻴﻮ‪،‬‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک ﻳ‪ ３‬اثﻴر او ﻣازﻧدران تﻪ وﻟ‪８５‬ه‪ .‬پﻪ (‪١١٥١‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ک‪ ３‬ﻣسﻤﻮم او‬ ‫ﻫﻠتﻪ ﻣ‪ ７‬شﻮ‪.‬‬ ‫‪99‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د زده کﻮوﻧکﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ دې ＇ﻮ تﻨﻪ ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ پﻪ اوﻻدوﻧﻮ ک‪＇ ３‬ﻮک د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬شاعران وو؟‬ ‫د (پ＂‪ ３‬خزاﻧﻲ) ارز＊تﻤﻦ کتاب د چا پﻪ اﻣر وﻟﻴکﻞ شﻮ؟‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک د کﻮم ﻣشﻬﻮر عاﻟﻢ ＇خﻪ زده ک‪７‬ې وک‪７‬ې؟‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک ＇ﻮ کﻠﻦ و چ‪ ３‬پﻼر ﻳ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮ؟‬ ‫شاه حسﻴﻦ پﻪ کﻮم کال او چ‪５‬رتﻪ ز‪４８４‬دﻟی دی؟‬ ‫شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک پﻪ کﻮم کال‪ ،‬چ‪５‬رتﻪ ﻣ‪ ７‬شﻮ؟‬ ‫‪ _٢‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک‬ ‫د شخصﻴت پﻪ اړه دې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې ﻻﻧدې ﻟغات ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪３‬‬ ‫استعﻤال ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫واکﻤﻦ‪ ،‬ﻟرغﻮﻧی‪ ،‬اړوﻧد‪ ،‬کچ‪ ،３‬کتابتﻮن‪ ،‬وده‪ ،‬بشپ‪＄ ،７‬ﻮاکﻮﻧﻪ‪ ،‬چﻮر‪ ،‬پ‪７‬ی‪.‬‬ ‫‪ _٤‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻮرتﻪ ﻧظﻢ پﻪ ﻟﻮړ اواز او شعري ﻟحﻦ سره وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻣﻨظﻮم ﻣتﻦ اصﻠﻲ‬ ‫ﻣطﻠب دې ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ پﻪ اړه خبرې اترې سرتﻪ ورسﻮي‪.‬‬ ‫‪＇ _٧‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت دې پﻪ تختﻪ‬ ‫وﻟﻴکﻲ او د تشبﻴﻪ طرفﻴﻦ دې پک‪ ３‬و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د شاه حسﻴﻦ ﻫﻮتک د ادبﻲ شخصﻴت پﻪ اړه ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪３‬‬ ‫ور‪ ３＄‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ ３‬دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫‪100‬‬

‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫！ﻮﻟﻨﻪ او ﻧﻮی ﻧسﻞ‬

‫ﻫره ！ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ‪ ،‬پ‪５‬غﻠﻮ‪＄ ،‬ﻮاﻧاﻧﻮ او زړو ＇خﻪ جﻮړه شﻮې ده‪ .‬ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬پر خپﻞ‬ ‫‪＄‬ای ډ‪４‬ر ارز＊ت ﻟري‪ .‬ﻣاشﻮﻣان د سبا ور‪ ３＄‬ﻣ‪５‬ﻨدې او پﻠروﻧﻪ دي‪ ،‬ﻫغﻮی سﻤ‪ ３‬او‬ ‫ساﻟﻤ‪ ３‬روزﻧ‪ ３‬تﻪ اړتﻴا ﻟري‪ .‬پ‪５‬غﻠ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﻧان د عﻘﻞ او ﻣ＂ﻮ زور ﻟري‪ .‬ﻫغﻮی د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪３‬‬ ‫د ﻣﻼ تﻴر جﻮړوي‪.‬‬ ‫کﻪ سﻢ و روزل شﻲ‪ ،‬د ！ﻮﻟﻨ‪＊ ３‬ﻪ ﻣعﻤاران بﻪ وي‪ ،‬کﻪ پام ورتﻪ ﻧﻪ وي شﻮی‪ ،‬ﻧﻮ ک‪５‬دای شﻲ‬ ‫د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬بﻨس＂ﻮﻧﻪ وﻧ‪７‬وي او پر بﻠﻪ ﻳ‪ ３‬واړوي‪ .‬ﻣشراﻧﻮ او زړو خﻠکﻮ تر شا ډ‪４‬رې تجرب‪ ３‬او‬ ‫د ژوﻧد خﻮږې او ترخ‪ ３‬پرﻳ‪＋‬ﻲ دي‪ .‬ﻫغﻮی د درﻧاوي وړ دي‪.‬‬ ‫پ‪５‬غﻠ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﻧان ＇ﻨگﻪ د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬بﻨس＀ ！ﻴﻨگﻮﻻی شﻲ؟‬ ‫‪101‬‬

‫‪＄‬ﻮاﻧان او پ‪５‬غﻠ‪ ３‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻣﻼ تﻴر جﻮړوي‪ .‬ﻫغﻮی د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ ستر او ارز＊ﻤﻦ‬ ‫پﻮړکی دی‪＇ .‬ﻮﻣره چ‪ ３‬ﻫغﻮی پﻪ ＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ＊ﻪ سﻤبال وي‪＇ ،‬ﻮﻣره چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬روزﻧﻪ او‬ ‫تربﻴﻪ رغﻨده او ساﻟﻤﻪ وي‪＇ ،‬ﻮﻣره چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د خﻮا خﻮږۍ احساس ورسره وي‪ ،‬پﻪ ﻫﻤاغﻪ‬ ‫اﻧدازه بﻪ ﻳ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟپاره ارز＊ت او اﻫﻤﻴت زﻳات وي‪ .‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻮړواﻟی او ‪＄‬ﻮړواﻟی د پ‪５‬غﻠﻮ‬ ‫او ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ پﻪ سﻤ‪ ３‬روزﻧ‪ ،３‬ﻧ‪５‬کﻮ اخﻼﻗﻮ او ﻟﻮړ احساس پﻮرې اړوﻧد دی‪ .‬پﻪ ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ک‪ ３‬د‬ ‫ﻧاخﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې ب‪ ３‬تﻮپﻴره پات‪ ３‬ک‪５‬دل د پ‪５‬غﻠﻮ او ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ ارز＊ت را ！ﻴ＂ﻮي‪ .‬پ‪５‬غﻠ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﻧان‬ ‫ستر رساﻟت پر غاړه ﻟري‪ .‬ﻫغﻮی دﻧده ﻟري چ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ سﻤ‪ ３‬ﻻرې تﻪ رﻫبري ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ ！ﻮﻟﻨ‪３‬‬ ‫ک‪ ３‬زړو ﻧاسﻤﻮ دودوﻧﻮ او رواجﻮﻧﻮ تﻪ د پای ！کی ک‪８５‬دي‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ وگﻮرئ‪ ،‬افغاﻧﻲ‬ ‫！ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻧاوړه دودوﻧﻮ سره ﻻس او گر‪４‬ﻮان ده‪ ،‬پ‪５‬غﻠ‪ ３‬پﻪ بدو ک‪ ３‬ورکﻮل ک‪８５‬ي‪ .‬پ‪５‬غﻠ‪ ３‬او‬ ‫‪＄‬ﻮاﻧان ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬خﻮ＊‪ ３‬پرتﻪ ﻳﻮ بﻞ تﻪ ود‪８４‬ي‪ .‬پﻪ ودوﻧﻮ او ﻣ‪７‬و ک‪ ３‬ﻣﻼ ﻣاتﻮوﻧکﻲ دودوﻧﻪ او‬ ‫رواجﻮﻧﻪ سرتﻪ رس‪８５‬ي او ﻫﻤداس‪ ３‬ﻧﻮر ﻧاﻣﻨﻠﻲ او ﻧاگ‪２‬ﻠﻲ دودوﻧﻪ او رواجﻮﻧﻪ‪ .‬پ‪５‬غﻠ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﻧان‬ ‫باﻳد ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ سره ک‪５＋‬ﻨﻲ او ﻟﻪ ﻫغﻮی سره ددې دودوﻧﻮ د ﻣﻨفﻲ او ﻧاوړه اړخﻮﻧﻮ پﻪ اړه‬ ‫خبرې وک‪７‬ي او ﻫغﻮی تﻪ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻧﻨﻨ‪！ ９‬ﻮﻟﻨﻪ ﻧﻮې غﻮ＊تﻨ‪ ３‬او ﻧﻮی ژوﻧد غﻮاړي‪.‬‬ ‫اوس ﻧ‪７‬ۍ د ﻳﻮ کﻠﻲ ب‪２‬ﻪ غﻮره ک‪７‬ې ده‪ .‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬دود او فرﻫﻨگ ډ‪４‬ر ژر پﻪ ﻳﻮې ﻻرې ﻧﻪ‬ ‫پﻪ ﻳﻮې ﻻرې پر بﻠ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬اغ‪５‬ز کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ پﻪ کاروﻧ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ‪＄‬ﻮاﻧان ب‪ ３‬تﻮپﻴره پات‪ ３‬شﻮي دي‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال‬ ‫ک‪ ３‬چ‪ ３‬دوی کﻮﻻی شﻲ پﻪ کﻠکﻪ د ﻫغ‪ ３‬ﻣخﻪ وﻧﻴسﻲ او پرې ﻧ‪８‬دي چ‪ ３‬پ‪５‬غﻠ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﻧان‬ ‫پﻪ ﻫغ‪ ３‬روږدي شﻲ‪.‬‬ ‫را‪＄‬ئ چ‪ ３‬پﻪ گ‪６‬ه د استاد گﻞ پاچا اﻟفت د (ﻧﻮي ﻧسﻞ) تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې ﻧثر وﻟﻮﻟﻮ او‬ ‫خﻮﻧد ترې واخﻠﻮ‪:‬‬ ‫"ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻧﻪ بخار پﻮرتﻪ شﻮ‪ .‬ﻟﻪ بخارﻧﻪ ورﻳ‪ ＃‬پﻴدا شﻮه‪ .‬ﻟﻪ ورﻳ‪ ３％‬ﻧﻪ باران وور‪４‬ده‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫باراﻧﻪ د پسرﻟﻲ گﻠﻮﻧﻪ پﻴدا شﻮل‪ .‬ﻟﻪ گﻠﻮﻧﻮﻧﻪ خﻮشبﻮﻳﻲ پﻴدا شﻮه‪.‬‬ ‫وگﻮرئ! ﻣﻮر او ﻟﻮر ﻳا پﻼر او زوی ＇ﻮﻣره فرق ﻟري؟‬

‫‪102‬‬

‫ﻫغﻪ تفاوت چ‪ ３‬د باران او گﻠﻮﻧﻮ ﻳا د ‪＄‬ﻤک‪ ،３‬اوبﻮ او بﻮ！ﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬وﻳﻨئ‪ ،‬د ﻳﻮه او بﻞ ﻧسﻞ‬ ‫ﻫغﻪ تفاوت ﻫﻤدوﻣره دی‪ .‬کﻪ اوﻻدوﻧﻪ ﻣ‪５‬ﻨدو غﻮﻧدې وای‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ غروﻧﻮ ＇خﻪ بﻪ ﻟعﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫پﻴدا ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ درﻳابﻮﻧﻮ ＇خﻪ بﻪ ﻣرغﻠرې ﻧﻪ راوتﻠ‪ .３‬ﻟﻪ ابشارﻧﻪ بﻪ بر‪＋４‬ﻨا ﻧﻪ راتﻠﻪ‪ .‬د ړﻧدو اوﻻدوﻧﻪ بﻪ‬ ‫ړاﻧده وو‪ .‬ﻟﻪ ک‪２‬ﻮ ﻧﻪ بﻪ کا‪１‬ﻪ ز‪４８４‬دل‪.‬‬ ‫اوس پﻮه شﻮئ! چ‪ ３‬ﻧﻮی ﻧسﻞ او زوړ ﻧسﻞ ﻳﻮ رﻧگﻪ ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک خپﻞ زوی تﻪ زړه بﻮډۍ پﻪ ﻧکاح اخﻠﻲ ﻳا خپﻠﻪ پ‪５‬غﻠﻪ ﻟﻮر اتﻴا کﻠﻦ بﻮډا تﻪ‬ ‫ورکﻮي‪＊ ،‬ﻪ ﻧﻪ کﻮي‪ .‬زړه تربﻴﻪ او ﻧﻮی ﻧسﻞ ﻫﻤدغس‪ ３‬وگ‪２‬ئ"‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پ‪５‬غﻠ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﻧان د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ جﻮړ＊ت ک‪ ３‬ارز＊تﻤﻦ او ﻣﻬﻢ رول ﻟري‪ .‬پﻪ دې‬ ‫ﻣعﻨا‪ ،‬ﻫﻤدا پ‪５‬غﻠ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاﻧان دي چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬جﻮړ＊ت ساتﻲ او ！ﻴﻨگﻮي ﻳ‪ .３‬دوی‬ ‫باﻳد سﻢ وروزل شﻲ‪ ،‬ارز＊ت او اﻫﻤﻴت ورتﻪ پﻪ گﻮتﻪ شﻲ‪ ،‬خپﻞ ﻣسﻮوﻟﻴتﻮﻧﻪ او دﻧدې‬ ‫و پ‪５‬ژﻧﻲ او خپﻞ راتﻠﻮﻧکﻲ ژوﻧد ک‪ ３‬دې جﻮړ＊ت تﻪ پﻪ ارادي ډول وگﻮري او خپﻞ‬ ‫ﻣسؤوﻟﻴت دې سرتﻪ ورسﻮي‪.‬‬ ‫پردې ！کﻲ پﻮﻫ‪５‬دل اړﻳﻦ دي چ‪ ３‬د باﻣسؤوﻟﻴتﻪ ‪＄‬ﻮان ﻧسﻞ د راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻻ‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤاغﻪ کﻮچﻨﻴﻮاﻟﻲ او ﻣاشﻮﻣتﻮب ＇خﻪ د ﻫغﻮی سﻤ‪ ３‬او رغﻨدې روزﻧ‪ ３‬تﻪ بشپ‪ ７‬پام‬ ‫وشﻲ او پﻪ ﻣسؤوﻟﻴت وروزل شﻲ‪ ،‬کﻪ ﻧﻪ ﻧﻮ خدای ﻣﻪ ک‪７‬ه بﻴا بﻪ وخت ت‪５‬روي او د ﻻس‬ ‫ﻣﻮ＊ﻞ بﻪ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د جﻮړ＊ت ﻟﻪ شﻠ‪５‬دو پرتﻪ بﻞ ＇ﻪ ﻻس تﻪ راﻧﻪ وړي‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬پﻪ ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻮان‬ ‫ﻧسﻞ پﻪ رول دې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪103‬‬

‫‪ _٢‬ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ اواز وﻟﻮﻟﻲ ﻧﻮر زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣطﻠب تﻪ ‪＄‬ﻴر‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ تﻦ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارسره د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻣتﻦ ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻣشراﻧﻮ پﻪ رول باﻧدې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې ﻟﻪ ‪＄‬ﻮان ﻧسﻞ او ﻣشراﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ خپﻠ‪ ３‬غﻮ＊تﻨ‪ ３‬او د ﻫغﻮ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ او د ډﻟ‪ ３‬استازی دې د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬تربﻴﻪ او روزﻧﻪ د ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ پﻪ ژوﻧد ＇ﻪ اغ‪５‬ز ﻟري؟‬ ‫د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ اړوﻧد د ﻳﻮ ‪＄‬ﻮان ﻣکﻠفﻴت بﻪ ＇ﻪ وي؟‬ ‫اﻳا ﻳﻮازې کﻮرﻧ‪ ９‬د ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ پر روزﻧ‪ ３‬اغ‪５‬ز ﻟري‪ ،‬کﻪ ﻧﻮر ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ شتﻪ؟‬ ‫د با ﻣسؤوﻟﻴتﻪ ‪＄‬ﻮان ﻧسﻞ دراﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره باﻳد ＇ﻪ وک‪７‬و؟‬ ‫دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د (ﻧﻮي ﻧسﻞ) ﻧثر ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم ﻧﻮرو تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ((د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ وداﻧ‪ ９‬او پرﻣختگ ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻮان ﻧسﻞ اغ‪５‬ز)) تر‬ ‫سرﻟﻴک ﻻﻧدې ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬تر ﻟسﻮ کر＊ﻮ کﻤﻪ ﻧﻪ وي او ！ﻮﻟگﻲ تﻪ دې راوړي‪.‬‬ ‫ﻫ（ﻪ دې وشﻲ چ‪ ３‬ﻣﻘاﻟﻪ ادبﻲ رﻧگ وﻟري‪.‬‬

‫زغﻢ ﻟﻮﻳﻪ زړور تﻴا ده‪.‬‬

‫‪104‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫عﻼﻣﻪ پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ ﻣعاصر تارﻳخ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬داس‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪５＇ ９‬رې شتﻪ چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ﻧﻪ‬ ‫ست‪７‬ې ک‪５‬دوﻧکﻮ ﻫﻠﻮ ‪＄‬ﻠﻮ سره ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د فرﻫﻨ‪ ،，‬ادبﻲ او تارﻳخﻲ وﻳاړوﻧﻮ د خﻮﻧدي‬ ‫ساتﻠﻮ او پﻴاوړي کﻮﻟﻮ پﻪ ﻻره ک‪ ３‬ﻟﻪ وﻳاړه ډک ‪－‬اﻣﻮﻧﻪ پﻮرتﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬د دې ＇‪５‬رو ﻳاد‬ ‫تﻠپات‪ ３‬دی او پﻪ ژبﻪ او ادب ک‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ی ﻣﻘام ﻟري‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻳﻮ دراﻧﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻮال‪ ،‬شاعر‪ ،‬تارﻳخپﻮه او ＇‪７５‬وﻧکﻲ‪ ،‬د ژوﻧد او کار پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات در ک‪７‬و‪.‬‬ ‫_ تاس‪ ３‬د پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد ﻧﻮم اور‪４‬دﻟی دی؟ د ﻫغﻪ پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ﻟرئ؟‬ ‫‪105‬‬

‫پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟی ﻟﻴکﻮال‪ ،‬پ‪５‬ژﻧدل شﻮی ﻧاﻣتﻮ عاﻟﻢ‪７５＇ ،‬وﻧکی‪،‬‬ ‫ادﻳب‪ ،‬تارﻳخ پ‪５‬ژﻧدوﻧکی او خﻮږ ژب‪ ３‬شاعر دی‪.‬‬ ‫عبداﻟشکﻮر رشاد د عبداﻟغفﻮر خان زوی او پر (‪ )١٣٠٠‬ﻟﻤرﻳز کال پﻪ کﻨدﻫار ک‪３‬‬ ‫ز‪４８４‬دﻟی دی‪ .‬دی ﻻ وړوکی و چ‪ ３‬ﻗرآن عظﻴﻢ اﻟشان او د وخت د دودﻳزو عﻠﻮﻣﻮ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮستﻲ و‪ ،‬خﻮ رسﻤﻲ زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪ )١٣٠٦‬ﻟﻤرﻳز کال د ‪－‬ﻨج پﻪ ﻧاﻣﻪ د کﻨدﻫار‬ ‫پﻪ ﻳﻮه ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬پﻴﻞ ک‪７‬ې‪ .‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻟﻪ فراغت وروستﻪ پﻪ (‪ )١٣١٢‬ﻫجري‬ ‫کال د کﻨدﻫار پﻪ ﻣطبعﻪ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣجﻠ‪ ３‬د ﻣصحح پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻞ شﻮ او دا ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪９‬‬ ‫رسﻤﻲ دﻧدې پﻴﻞ و‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬استاد ﻟﻪ تدرﻳس سره زﻳاتﻪ ﻣﻴﻨﻪ درﻟﻮده او ﻫﻴﻠﻪ ﻳ‪ ３‬دا وه‬ ‫چ‪＊ ３‬ﻮوﻧکی شی‪ ،‬ﻧﻮ د (‪ )١٣١٤‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻟ‪７‬م ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻪ دوﻟسﻤﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ د کﻨدﻫار پﻪ دوﻳﻢ‬ ‫ﻟﻤبر ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪＊ ３‬ﻮوﻧکی شﻮ‪ .‬دا وخت ﻳ‪ ３‬عﻤر ډ‪４‬ر کﻢ و‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د کﻮچﻨﻲ ﻣعﻠﻢ پﻪ‬ ‫ﻧﻮم ﻣشﻬﻮر شﻮ‪ .‬تر (‪ )١٣٢١‬ﻫجري کال پﻮرې پﻪ احﻤدشاﻫﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ او د احﻤدشاه بابا‬ ‫پﻪ ﻟ‪５‬سﻪ ک‪ ３‬کﻠﻪ د ＊ﻮوﻧکﻲ او کﻠﻪ د سر＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ تﻮگﻪ دﻧده ترسر کﻮﻟﻪ‪ .‬پﻪ (‪ )١٣٢٧‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫کال استاد د پﻮﻫ‪ ３‬او ﻟﻮړو زده ک‪７‬و د تر ﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره پﻪ خپﻞ شخصﻲ ﻟ‪＋／‬ت ﻫﻨد تﻪ ﻻړ‬ ‫او تر ‪ ١٣٣٤‬ﻟﻤرﻳز کال پﻮرې ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ژبﻮ‪ ،‬ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ او تارﻳخﻲ ﻣساﻳﻠﻮ پﻪ‬ ‫باب ﻣطاﻟع‪ ３‬او زده ک‪７‬ې وک‪７‬ې‪ .‬استاد پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬اووه کاﻟﻪ پات‪ ３‬شﻮ‪ .‬پﻪ دې اووه کﻠﻨﻪ ﻣﻮده‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پرﻟﻪ پس‪７５＇ ３‬ﻧﻮ او ﻣطاﻟع‪ ３‬تﻪ زور ورک‪ ７‬او د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد د تارﻳخ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫﻨد‬ ‫ک‪ ３‬د افغاﻧﻲ واکﻤﻨﻴﻮ پﻪ حال ‪＄‬ان خبر ک‪ ７‬او پﻪ سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ پا‪１‬ﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ دې ﻣﻮضﻮع ﻟﻴکﻨ‪ ３‬وک‪７‬ې‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻮدي پ‪＋‬تاﻧﻪ او سﻮري پ‪＋‬تاﻧﻪ تارﻳخﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻤدې سفر د ＇‪７５‬ﻧﻮ پاﻳﻠ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬استاد ﻟﻪ ﻫﻨدوستان ＇خﻪ ب‪５‬رتﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ راستﻮن شﻮ‪ ،‬د ﻫغ‪ ３‬ﻣﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ عﻠﻤﻲ ＇‪７５‬ﻧﻴزو چارو سره ﻳ‪ ３‬ﻟرﻟﻪ پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪( ３‬پ‪＋‬تﻮ اکاډﻣ‪ )９‬تﻪ ﻣراجعﻪ وک‪７‬ه او ددغ‪３‬‬ ‫！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻣسﻠکﻲ غ‪７‬ی او ﻣرستﻴال شﻮ‪ .‬استاد پﻪ ﻫﻤدغﻪ وخت ک‪ ３‬د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ادبﻴاتﻮ‬ ‫او بشري عﻠﻮﻣﻮ پﻪ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬تدرﻳس ﻫﻢ کاوه‪ .‬اروا＊اد رشاد د عﻠﻤﻲ وړتﻴا پر بﻨس＀ پﻪ‬ ‫‪ ١٣٤١‬ﻫجري کال ک‪ ３‬د ﻟﻴﻨﻨگراد پﻪ پﻮﻫﻨتﻮن ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ＇ﻮک‪ ９‬د استاد پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ کار ک‪７‬ی‬

‫‪106‬‬

‫دی‪ .‬استاد پﻪ دې ﻣﻮده ک‪ ３‬د تدرﻳس تر ＇ﻨ‪／‬ﻪ عﻠﻤﻲ ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻫﻢ کﻮﻟ‪ .３‬ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ﻟﻪ راستﻨ‪５‬دو‬ ‫وروستﻪ د ‪ ١٣٤٣‬ﻟﻤرﻳز کال د تﻠ‪ ３‬پﻪ ﻣﻴاشت ک‪ ３‬د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ادبﻴاتﻮ او بشري عﻠﻮﻣﻮ‬ ‫پﻪ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬د استاد پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ وﻣﻨﻞ شﻮ‪ .‬فاضﻞ استاد عﻼﻣﻪ رشاد پر پ‪＋‬تﻮ سرب‪５‬ره پﻪ دري‪،‬‬ ‫عربﻲ‪ ،‬اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ‪ ،‬روسﻲ‪ ،‬اردو‪ ،‬جاپاﻧﻲ ژبﻮ باﻧدې ﻫﻢ پﻮﻫ‪５‬ده‪ .‬اروا＊اد رشاد د خپﻞ ژوﻧد پﻪ‬ ‫اوږده بﻬﻴر ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ او دري ژبﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر اثار او ﻣﻘاﻟ‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ او خپرې ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ‬ ‫ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ عﻠﻤﻲ ﻣﻮضﻮعاتﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ژبپﻮﻫﻨﻪ‪ ،‬ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪ ،‬ﻫﻨري ﻧثر‪ ،‬ادبی فﻨﻮن‪ ،‬غﻮره اشعار‬ ‫او ﻧﻮرو ک‪ ３‬پﻪ ﻟس ‪－‬ﻮﻧﻮ کتابﻮﻧﻪ او پﻪ شﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ ！ﻮکﻪ ＇‪７５‬ﻧﻴز ﻗﻠﻤﻲ اثار ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫ﻟﻮدي پ‪＋‬تاﻧﻪ‪ ،‬سﻮري پ‪＋‬تاﻧﻪ‪ ،‬د ＇ﻤکﻨﻮ ﻣﻴا عﻤر‪ ،‬د پاﻧﻲ پت ﻗﻬرﻣان‪ ،‬د خﻴراﻟبﻴان ﻟغتﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫د پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬فرﻫﻨ‪ ،，‬د احﻤد شاه بابا د دﻳﻮان غﻮره چاڼ‪ ،‬ﻟس ﻣﻘاﻟ‪ ３‬او ﻧﻮر‪. ...‬‬ ‫ﻧا چاپ اثار‪ :‬زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر اثار ﻳ‪ ３‬تر اوسﻪ ﻧﻪ دي چاپ شﻮي چ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ﻳ‪ :３‬ﻟﻮدي‬ ‫پ‪＋‬تاﻧﻪ دوﻳﻢ ！ﻮک‪ ،‬سﻮري پ‪＋‬تاﻧﻪ دوﻳﻢ ！ﻮک‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻗﻬرﻣان‪ ،‬غازي اکبر خان‪ ،‬سردار ﻣحﻤد‬ ‫داود خان شﻬﻴد‪ ،‬اعﻠﻴحضرت اﻣان اهلل شاه غازي‪ ،‬د کارﻧاﻣﻮ ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫اروا＊اد رشاد د (‪ )٧٠‬کﻠﻨﻮ عﻠﻤﻲ‪７５＇ ،‬ﻧﻴز او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ ﻟﻪ تر سره کﻮﻟﻮ وروستﻪ‪،‬‬ ‫د ‪ ١٣٨٣‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻟﻴﻨدۍ ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻪ ﻳﻮوﻟسﻤﻪ د (‪ )٨٣‬کاﻟﻮ پﻪ عﻤر ﻟﻪ دې فاﻧﻲ ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫ستر‪ ３－‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫جﻨازه ﻳ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ر درﻧ‪＋‬ت د کﻨدﻫار پﻮﻫﻨتﻮن پﻪ اﻧ‪ ７／‬ک‪ ３‬خاورو تﻪ وسپارل شﻮه‪.‬‬ ‫د استاد ﻻﻧدې شعر وﻟﻮﻟئ او پﻨد ترې واخﻠئ‪:‬‬

‫‪107‬‬

‫حرﻳت‬ ‫د ﻣــجــﻨــﻮن ژوﻧـــــدون بــﻪ ＇ــﻪ وي چــ‪ ３‬ﻟــﻴــﻼ ﻣــري‬ ‫＇ــﻪ پــﻪ کـــار دی تــش کــاﻟــبــد چــ‪ ３‬زړه د چــا ﻣــري‬ ‫زړه ډﻳـــــــﻮه ده دا د خـــ＂ـــﻮ پــــﻪ ﻗــــاﻟــــب کــ‪３‬‬ ‫خــــدای و ﻣـــﻪ کـــ‪７‬ه چـــ‪ ３‬بـــﻪ دا ډﻳــــﻮه د چـــا ﻣــري‬ ‫چــــ‪ ３‬ﻣـــرغـــﻪ ﻻړ شــــﻲ ﻗـــفـــس د ﻣـــاتـــ‪５‬ـــدو دی‬ ‫کــﻪ بــﻪ زړه ﻣـــري تــش ‪－‬ــﻮ‪－‬ــﻞ دې ﻻ پــخــﻮا ﻣــري‬ ‫ﻫــ‪５‬ــ＆ ﻣﻤکﻦ ﻧــﻪ دی پــاﻳــ‪＋‬ــت د ﻫــغــﻪ پـــ‪８‬ي (بـــدن)‬ ‫زړه چــ‪ ３‬ﻣــري کــاﻟــبــﻮت ﻣجبﻮر دی خاﻣخا ﻣري‬ ‫(حـــــرﻳـــــت) د ﻫــــر ﻣـــﻠـــت د بــــــدن زړه دی‬ ‫کـــﻪ دا ﻧـــﻪ وي‪ ،‬ﻫـــﻢ ﻣــﻠــت ﻣــــري ﻫـــﻢ بــﻘــا ﻣــري‬ ‫(پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد)‬ ‫د پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد د ﻫﻨري ﻧثر دا ﻻﻧدې ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ﻫﻢ و‪－‬ﻮرئ او ﻣفﻬﻮم تﻪ ﻳ‪＄ ３‬ﻴر‬ ‫شئ‪.‬‬

‫جبار غازي‬ ‫زﻣﻮږ کﻮر د کﻨدﻫار د احﻤد شاﻫﻲ ＊ار د باب‪７‬و پﻪ کﻮ＇ﻪ ک‪ ３‬و‪ ،‬د کﻮ＇‪ ３‬پﻪ خﻮﻟﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی دوکان د عﻠﻲ ﻣاﻣدکاکﻮ و‪ .‬تازه ﻣ‪５‬ﻮې بﻪ ﻳ‪ ３‬خر＇ﻮﻟ‪ .３‬ور پس‪ ３‬دوکان د غازي و‪.‬‬ ‫غازي شکرې‪ ،‬ﻟﻮزوﻧﻪ‪ ،‬کﻮﻟچ‪ ３‬او شاب‪７‬ي خر＇ﻮﻟ‪ ،３‬کﻠﻪ کﻠﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬باداﻣﻲ ﻧکﻞ او‬ ‫خﻤﻴرصﻨدل ﻫﻢ راوړي و‪ .‬زﻣﻮږ د کﻮر کﻮچﻨﻴاﻧﻮ تﻪ بﻪ ﻣشراﻧﻮ ﻫر سﻬار دوې دوې اﻳک‪９‬‬ ‫ورکﻮﻟ‪ ،３‬اﻳک‪ ９‬پارسﻴﻮاﻧاﻧﻮ پﻴسﻪ بﻠﻠﻪ او د کابﻠ‪ ９‬روپ‪ ９‬شپ‪５‬تﻤﻪ برخﻪ ارز＊ت ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ بﻪ ＇ا＊ت ﻣﻬال د غازي دوکان تﻪ تﻠﻮ او پﻪ دغﻮ اﻳکﻴﻮ بﻪ ﻣﻮ شکرې او ﻟﻮزوﻧﻪ را‬ ‫ﻧﻴﻮل‪.‬‬ ‫＊ﻪ ﻣ‪ ３‬پﻪ ﻳاد دي پﻪ دغﻮ خﻮږو ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول شکرې وې چ‪ ３‬ژب‪ ９‬بﻪ ﻣﻮ بﻠﻠ‪ ３‬او پﻪ ＇＂ﻠﻮ‬ ‫＇＂ﻠﻮ بﻪ خﻮﻧد ‪＄‬ﻨ‪ ３‬اخﻴستﻪ ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫‪108‬‬

‫ﻳﻮه ورځ چ‪ ３‬زه د شکرﻳﻮ د راﻧﻴﻮﻟﻮ ﻟپاره د کﻮ＇‪ ３‬خﻮﻟ‪ ３‬تﻪ وﻻړم‪ ،‬کﻪ ‪－‬ﻮرم د عﻠﻲ‬ ‫ﻣاﻣدکاکﻮ د دوکان ﻣخ‪ ３‬تﻪ ‪２－‬ﻪ ‪－‬ﻮ‪１‬ﻪ جﻮړه ده‪ ،‬خﻠک را ！ﻮل دي او د ‪－ ３２－‬ﻮ‪ ３１‬ﻣرکز تﻪ د‬ ‫رس‪５‬دﻟﻮ ﻟپاره زوروﻧﻪ وﻫﻲ‪ .‬زﻣا ＇خﻪ د غازي دوکان تﻪ د رس‪５‬دﻟﻮ ﻫ（ﻪ پاتﻪ شﻮه‪ ،‬د عﻠی ﻣاﻣد‬ ‫کاکﻮ د دوکان د ‪－ ３２－‬ﻮ‪ ３１‬د ﻣعﻠﻮﻣﻮﻟﻮ پﻪ تﻼش ک‪ ３‬شﻮم‪ .‬زه دغﻪ وخت ＇ﻠﻮرکﻠﻦ ﻫﻠک‬ ‫وم‪ .‬د خﻠکﻮ د پ‪＋‬ﻮ تر ﻣﻨ‪％‬ﻮ ﻣ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ر زحﻤت ‪＄‬ان د ‪－ ３２－‬ﻮ‪ ３１‬ﻣرکز تﻪ ورساوه‪ .‬کﻪ ‪－‬ﻮرم‬ ‫ﻫﻠتﻪ ﻳﻮ سپﻴﻦ ږﻳری س‪７‬ی د عﻠﻲ ﻣاﻣد کاکﻮ د دوکان ﻣخ‪ ３‬تﻪ د غﻮړﻳﻮ پر ﻳﻮ تش ！ﻴﻢ ﻧاست‬ ‫دی‪ .‬خﻠک ﻳ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ر ادب ﻻسﻮﻧﻪ ﻣچﻮي‪ ،‬دعاوې ‪＄‬ﻨ‪ ３‬غﻮاړي‪ .‬دی ﻫﻢ چاتﻪ دعا ورکﻮي‪،‬‬ ‫چاتﻪ چ＂‪ ９‬ورکﻮي‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬پر اوږو ﻳ‪ ３‬پﻪ سپکﻪ ＇پ‪７５‬ه ！پﻮي‪.‬‬ ‫عجبﻪ داده چ‪ ３‬دغﻪ پر خﻠکﻮ گران س‪７‬ي کﻤﻴس ﻧﻪ و اغﻮستی پر ﻟ＆ ‪＄‬ان ﻳ‪ ３‬صدرۍ‬ ‫اغﻮست‪ ３‬وه‪ ،‬بر بﻨ‪ ６‬ﻣﻮ！ان او پﻪ و‪＋４‬تﻮ پ＀ ‪＄‬ﻴ‪／‬ر ﻳ‪＊ ３‬کار‪４‬دل‪ ،‬ﻣا تر دغﻪ وختﻪ پﻮرې داس‪３‬‬ ‫＇ﻮک ﻧﻪ و ﻟﻴدﻟی چ‪ ３‬پر ﻟﻮڅ ‪＄‬ان دې ﻳ‪ ３‬صدرۍ اغﻮست‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫زه ﻫﻴ） پﻴ） تﻠﻠی وم او پﻪ خﻮرا حﻴرت ﻣ‪ ３‬ب‪ ３‬کﻤﻴسﻪ سپﻴﻦ ږﻳري تﻪ کتﻞ‪.‬‬ ‫د ب‪ ３‬کﻤﻴسﻪ سپﻴﻦ ږﻳري د ﻻس ﻣچﻮﻟﻮ ﻣسابﻘﻪ اوږده شﻮه‪ .‬ﻣا ﻟﻪ ‪－ ３２－‬ﻮ‪＇ ３１‬خﻪ د راوتﻠﻮ‬ ‫ﻫ（ﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ه‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ ‪２－‬ﻪ ‪－‬ﻮ‪１‬ﻲ راوتﻞ را تﻪ ‪－‬ران و‪ .‬عﻠﻲ ﻣاﻣد کاکﻮ زﻣا پﻪ ترﻫﻮرتﻴا پﻮه شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ غ‪ ８５‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬را واخﻴستﻠﻢ او تر ‪－ ３２－‬ﻮ‪ ３１‬را واﻳستﻠﻢ‪ .‬تر ‪－ ３２－‬ﻮ‪ ３１‬چ‪ ３‬را ووتﻠﻮ‪ ،‬عﻠﻲ‬ ‫ﻣاﻣد کاکﻮ زه ﻟﻪ غ‪８５‬ې ک‪＋‬تﻪ ک‪７‬م‪ .‬ﻣا عﻠی ﻣاﻣد کاکﻮ وپﻮ＊ت‪５‬ده‪ :‬دا ＇ﻮک دی؟ عﻠی ﻣاﻣد‬ ‫کاکﻮ را تﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫دا جبار غازي دی‪ .‬د ﻣﻴﻮﻧد درﻧ‪ ３‬غزا (د برات اووه ﻟسﻤﻪ کال ‪ ١٢٩٧‬ﻫجري ﻗﻤري)‬ ‫را ﻫﻴس‪ ３‬دی کﻤﻴس ﻧﻪ اغﻮﻧدي‪ ،‬دغﻪ وخت د ﻣ‪５‬ﻮﻧد د درﻧ‪ ３‬غزا شپ‪＇８‬ﻠﻮﻳ‪＋‬ت کاﻟﻪ ت‪５‬ر‬ ‫شﻮي و‪.‬‬ ‫ﻣا عﻠی ﻣاﻣد کاکﻮ تﻪ پﻪ خﻮرا ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬ووﻳﻞ‪ :‬وﻟ‪ ３‬ﻧﻮ کﻤﻴس ﻧﻪ اغﻮﻧدي؟‬ ‫عﻠی ﻣاﻣد کاکﻮ را تﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫ده د ﻣ‪５‬ﻮﻧد پﻪ درﻧﻪ غزا ک‪ ３‬ﻳﻮ بدﻣرغﻪ اﻧ‪／‬رﻳز سپاﻫﻲ را ＇ﻤﻠﻮﻟی و‪ ،‬غﻮ＊تﻪ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫغﻪ پﻪ وﻳﻨﻮ د جﻨ‪ ，‬ډاګ سﻮر ک‪７‬ي‪ ،‬بﻞ اﻧ‪／‬رﻳز سپاﻫﻲ جبار غازي تر ﻟﻤﻨﻪ وﻧﻴﻮه او پﻪ داس‪３‬‬ ‫زور ﻳ‪ ３‬کش ک‪ ７‬چ‪ ３‬د غازي ﻟﻪ ﻣﻨ‪／‬ﻮﻟﻮ ﻳ‪＇ ３‬ﻤﻠﻮﻟی ＊کار خﻮش‪ ３‬شﻮ او پﻪ ﻣﻨ‪６‬ه ﻳ‪＄ ３‬ان د‬ ‫‪109‬‬

‫غازي ﻟﻪ تﻮري بچ ک‪ .７‬خشﻤ‪５‬دﻟی غازي چ‪ ３‬پر خﻼصﻮﻧکﻲ اﻧ‪／‬رﻳز سپاﻫﻲ ﻣخ راو‪－‬ر‪＄‬اوه‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ ‪＄‬ان د غازي د تﻮري ﻟﻪ زده (وﻫﻠﻮ) ژغﻮرﻟی و‪ .‬خشﻤ‪５‬دﻟﻲ غازي ‪－‬ر‪４‬ﻮان تر ﻟﻤﻨ‪５＇ ３‬رې‬ ‫ک‪ ،７‬ﻟستﻮ‪１‬ﻲ ﻳ‪ ３‬وشکﻮل‪ ،‬کﻤﻴس چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وغﻮر‪＄‬اوه وﻳﻞ ﻳ‪ :３‬بﻴا دې پﻪ خدای کﻪ واغﻮﻧدم‪،‬‬ ‫تﻪ بدﻣرغﻪ کﻪ ﻧﻪ وای اﻧ‪／‬ر‪４‬ز کافر بﻪ ﻣ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻسﻪ ووت‪.‬‬ ‫ﻣا عﻠﻲ ﻣاﻣد کاکﻮ تﻪ ووﻳﻞ‪ :‬خﻠک ﻳ‪ ３‬ﻻسﻮﻧﻪ وﻟ‪ ３‬ورﻣچﻮي او دعاوې ＇ﻨ‪／‬ﻪ ‪＄‬ﻨ‪３‬‬ ‫غﻮاړي؟‬ ‫عﻠﻲ ﻣاﻣد کاکﻮ را تﻪ ووﻳﻞ‪ :‬دا خﻮ غازي دی‪ ،‬د خدای پﻪ ﻻره ک‪ ３‬سر ورکﻮﻟﻮ تﻪ حاضر‬ ‫شﻮی و‪ .‬خدای خﻮ د دغس‪ ３‬سرت‪５‬رو تﻮرﻳاﻟﻴﻮ ﻧازوﻧﻪ اخﻠﻲ‪ .‬د ده خﻮاست ﻧﻪ ردوي‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫ﻧﻮ خﻠک د تبرک ﻟپاره د ده ﻻسﻮﻧﻪ ﻣچﻮي او د ده پﻪ روی ﻟﻪ خداﻳﻪ ﻣرادوﻧﻪ غﻮاړي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې صحﻨ‪ ３‬درې شپ‪５‬تﻪ کاﻟﻪ ت‪５‬ر شﻮي و چ‪ ３‬افغاﻧﻮ غازﻳاﻧﻮ د خدای پﻪ فضﻞ‬ ‫سره‪ ،‬سره پﻮ‪＄‬ﻮﻧﻪ ﻣات ک‪７‬ل او خﻮﻧخﻮاره ﻣﻬاجﻤﻴﻦ ﻳ‪ ３‬پﻪ ژ‪ ７４‬ﻣخ د افغاﻧستان ﻟﻪ خاورې‬ ‫واﻳستﻞ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د ﻣعاصرې دورې ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟی ادﻳب‪ ،‬ﻣشﻬﻮر‬ ‫ﻟﻴکﻮال او خﻮږ ژبﻰ شاعر دی‪.‬‬ ‫د ژب‪ ،３‬ادب‪ ،‬تارﻳخ پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟس‪／‬ﻮﻧﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‬ ‫چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬چاپ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧاچاپ او پﻪ ﻗﻠﻤﻲ ډول ﻣﻮجﻮد دي او د پ‪＋‬تﻮ ب‪ ０‬پرې‬ ‫＊کﻠی دی‪.‬‬ ‫استاد د خپﻞ عﻤر پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب او د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد د خدﻣت ﻟپاره‬ ‫پﻪ سﻮوﻧﻮ شا‪－‬ردان روزﻟﻲ دي او د ！ﻮﻟﻮ پﻮﻫﻮ افغاﻧاﻧﻮ پﻪ ت‪５‬ره ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮ ژوﻧدي‬ ‫کتابتﻮن ﻣثال درﻟﻮده‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد رشاد د عﻤر تر پاﻳﻪ پﻮرې خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد‪ ،‬خپﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬او خپﻠﻮ خﻠکﻮ تﻪ ر＊تﻴﻨﻰ‬ ‫خدﻣت‪／‬ار پات‪ ３‬شﻮی‪ .‬پﻪ اوو ژبﻮ پﻮﻫ‪５‬ده‪ ،‬ﻟﻮستﻞ او ﻟﻴکﻞ ﻳ‪ ３‬پرې کﻮﻻی شﻮل‪.‬‬ ‫ده د خپﻞ ژوﻧد پﻪ اوږده بﻬﻴر ک‪ ３‬پﻪ ﻟس ‪－‬ﻮﻧﻮ ！ﻮکﻪ ډ‪４‬ر ارز＊تﻤﻦ ＇‪７５‬ﻧﻴز اثار او پﻪ‬ ‫‪110‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ ‪－‬ﻮﻧﻮ ！ﻮکﻪ غﻮره اشعار او شﻞ ‪－‬ﻮﻧﻪ ！ﻮکﻪ ＇‪７５‬ﻧﻴز ﻗﻠﻤﻲ اثار پﻪ پ‪＋‬تﻮ او دري ژبﻪ افغان‬ ‫وﻟس تﻪ پﻪ ﻣﻴراث پرې ﻳ‪＋‬ﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ١٣٨٣‬ﻟﻤرﻳز کال د (‪ )٨٣‬کاﻟﻮ پﻪ عﻤر ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ دې فاﻧﻲ ﻧ‪７‬ۍ ＇خﻪ ستر‪ ３－‬پ＂‪３‬‬ ‫ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫جﻨازه ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ کابﻞ ＇خﻪ کﻨدﻫار تﻪ وﻟ‪８５‬دول شﻮه او د کﻨدﻫار پﻮﻫﻨتﻮن پﻪ اﻧ‪ ７／‬ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫ډ‪４‬ر درﻧ‪＋‬ت خاورو تﻪ وسپارل شﻮه‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې پﻪ وار سره ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی د‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د پﻮﻫاﻧد رشاد د ژوﻧد او اثارو پﻪ اړه دې ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه دې ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ‬ ‫سره خبرې وک‪７‬ي‪ ،‬ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ‪:‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬اتﻠﻪ! تﻪ د استاد رشاد شا‪－‬رد ﻳ‪３‬؟‬ ‫اتﻞ‪ :‬ﻫﻮ! زه د پﻮﻫﻨ‪％‬ی پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬د رشاد صاحب شا‪－‬رد وم‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬تاسﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬د کﻮم ﻣضﻤﻮن تدرﻳس کاوه؟‬ ‫اتﻞ‪ :‬رشاد صاحب ﻣﻮږ تﻪ د ژبپﻮﻫﻨ‪ ３‬ﻣضﻤﻮن درس راکاوه‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬تا د استاد عبداﻟشکﻮر رشاد ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫اتﻞ‪ :‬ﻫﻮ! ﻣا د ﻫغﻪ دوه ﻣﻘاﻟ‪ ３‬پﻪ کابﻞ ﻣجﻠﻪ ک‪ ３‬ﻟﻮست‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬د استاد چاپ شﻮي کتابﻮﻧﻪ درﻣعﻠﻮم دي؟‬ ‫اتﻞ‪ :‬ﻫﻮ! ﻫغﻪ ＇ﻮ چاپ شﻮی اثار ﻟري‪ ،‬ﻣا ﻳ‪ ３‬د پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬فرﻫﻨ‪ ，‬پﻪ ﻧاﻣﻪ اثر ﻟﻮستی‬ ‫دی‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬اور‪４‬دﻟ‪ ３‬ﻣ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د استاد ډ‪４‬رې ژب‪ ３‬زده وې‪.‬‬ ‫اتﻞ‪ :‬استاد رشاد سرب‪５‬ره پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ‪ ،‬پر عربﻲ‪ ،‬فارسﻲ‪ ،‬اردو‪ ،‬روسی‪ ،‬ساﻧس‪／‬رﻳ＀ او‬ ‫‪111‬‬

‫جاپاﻧﻲ ﻫﻢ پﻮﻫ‪５‬ده‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬د استاد چاپ شﻮي اثار پﻪ کﻮﻣﻮ ژبﻮ دي؟‬ ‫اتﻞ‪ :‬استاد رشاد پﻪ پ‪＋‬تﻮ او دري ژبﻮ چاپ شﻮي اثار ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٣‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکی دې پﻪ وار سره د (حرﻳت) تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې شعر ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم‬ ‫بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫرې ډﻟ‪ ３‬تﻪ دې دﻧده ورک‪７‬ل شﻲ چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻣتﻦ ک‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬جﻨس ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬عام ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او جﻤعﻴت ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ سره ب‪５‬ﻞ ک‪７‬ي او د‬ ‫ډﻟ‪ ３‬ﻣشران دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې د خپﻞ ‪－‬روپ ﻧظر وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې کﻠﻤﻮ ﻣعﻨا پﻴدا او د تخت‪ ３‬پر ﻣخ دې پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪３‬‬ ‫وکاروي‪:‬‬ ‫ستﻮﻧزه‪ ،‬ډﻳﻮه‪ ،‬پ‪８‬ي‪ ،‬حرﻳت‪ ،‬بﻨس＀‪ ،‬بﻬﻴر‪ ،‬ﻟﻮرﻳﻴﻨﻪ‪ ،‬چﻤتﻮ‪７５＇ ،‬ﻧﻴز‪ ،‬ﻧ‪７‬ۍ‪ ،‬صدرۍ‪،‬‬ ‫اﻳک‪２－ ،９‬ﻪ ‪－‬ﻮ‪１‬ﻪ‪ ،‬ﻫﻴ） پﻴ）‪.‬‬ ‫‪＇ _٦‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻧظﻢ پﻪ ﻟﻮړ اواز وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد رشاد د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د کﻮﻣ‪ ３‬دورې پﻪ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫استاد وﻟ‪ ３‬پﻪ کﻮچﻨﻲ ﻣعﻠﻢ سره ﻳاد‪４‬ده؟‬ ‫د استاد د درې چاپ او درې ﻧا چاپ اثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫د استاد رشاد جﻨازه چ‪５‬رتﻪ خاورو تﻪ وسپارل شﻮه؟‬ ‫‪ _٨‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د استاد رشاد پﻪ چاپ شﻮو اثارو خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٩‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې د جبار غازي ﻧثر ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم‬ ‫بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د استاد رشاد د (حرﻳت) تر سر ﻟﻴک ﻻﻧدې شعر وﻟﻮﻟﻲ‪،‬‬ ‫ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم دې ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪112‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫کﻴسﻪ‬

‫کﻴسﻪ د اﻧسان ﻟﻪ پﻴداﻳ‪＋‬ت ﻧﻪ تر ﻧﻦ پﻮرې د اﻧساﻧﻲ ژوﻧد ﻳﻮ اړﻳﻦ تﻮک ‪－‬ر‪５＄‬دﻟی‬ ‫دی‪ .‬ډ‪４‬رې داس‪ ３‬ر＊تﻴﻨ‪ ３‬او جﻮړې شﻮې کﻴس‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬روزﻧﻴز‪ ،‬اخﻼﻗﻲ او ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ‬ ‫ﻣفاﻫﻴﻢ پک‪ ３‬ﻧغ‪＋‬ت‪ ３‬وي‪ .‬اور‪４‬دل او ﻟﻮستﻞ ﻳ‪ ３‬اور‪４‬دوﻧکﻮ او ﻟﻮستﻮﻧکﻮ تﻪ روزﻧﻴزې‬ ‫＊‪ ３２／５‬ﻟري‪ .‬د ژوﻧداﻧﻪ‪ ،‬اخﻼﻗﻮ‪ ،‬ک‪７‬و وړو او عاداتﻮ پﻪ سﻤﻮن ک‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻣرستﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬داس‪ ３‬وي چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه وﻟس او ﻳا ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻮرې اړوﻧدې وي‪ ،‬خﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫ﻧﻮرې بﻴا پﻪ ＇ﻮ وﻟسﻮﻧﻮ او ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪ ３‬شرﻳک‪ ３‬وي‪ .‬کﻴسﻪ کﻪ پﻪ ﻳﻮه وﻟس پﻮرې‬ ‫اړه وﻟري ﻳا ډ‪４‬رو پﻮرې‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ اخﻼﻗﻲ ＊‪２／５‬ﻮ ＇خﻪ ﻳ‪！ ３‬ﻮل وﻟسﻮﻧﻪ پﻪ خپﻞ ژوﻧداﻧﻪ‬ ‫ک‪＂－ ３‬ﻪ اخستﻼی شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻳﻮه روزﻧﻴزه کﻴسﻪ وﻟﻮﻟئ‪:‬‬ ‫تاسﻮ د خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ ﻟﻪ خﻮﻟ‪＇ ３‬خﻪ کﻮﻣﻪ کﻴسﻪ اور‪４‬دﻟ‪３‬؟‬ ‫‪113‬‬

‫ﻳﻮه عاﻟﻢ د ﻳﻮه پاچا پﻪ وړاﻧدې خبرې کﻮﻟ‪ ،３‬ﻧا‪－‬ﻬاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د خبرو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ووﻳﻞ‪( :‬پﻪ‬ ‫ﻫﻨدوستان ک‪ ３‬ﻳﻮه وﻧﻪ ده‪ ،‬کﻪ ﻣ‪５‬ﻮه ﻳ‪＇ ３‬ﻮک وخﻮري‪ ،‬ﻧﻮ س‪７‬ی ﻧﻪ زړ‪８４‬ي او ﻧﻪ ﻣري‪ ).‬پاچا‬ ‫چ‪ ３‬دا خبره واور‪４‬دﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ پر ﻫغﻪ وﻧ‪ ３‬ﻣﻴﻦ شﻮ‪ .‬سﻮدا واخﻴست چ‪ ３‬دا بﻪ ＇ﻪ رﻧ‪／‬ﻪ پﻴدا شﻲ‪،‬‬ ‫خﻮ ﻟﻪ ﻫغﻪ عاﻟﻢ ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ ﻧﻪ کﻮﻟﻪ چ‪ ３‬دا وﻧﻪ بﻪ چ‪５‬رتﻪ او ＇ﻨ‪／‬ﻪ وي‪ .‬پاچا خپﻞ باوري‬ ‫س‪７‬ی ﻫﻨدوستان تﻪ وﻟ‪８５‬ه او ډ‪４‬ر ﻣال ﻳ‪ ３‬ورتﻪ ورک‪ .７‬ورتﻪ وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬دا پ‪５‬س‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره‬ ‫واخﻠﻪ‪ ،‬دا دوﻟت ﻟ‪／‬ﻮه او ﻧﻮرې بﻪ ﻫﻢ دروﻟ‪８５‬م‪ .‬تر ﻫغﻪ ﻣﻪ را‪＄‬ﻪ چ‪ ３‬ددغ‪ ３‬وﻧ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﻮه دې ﻧﻪ‬ ‫وي راوړي‪ .‬س‪７‬ى روان شﻮ‪ .‬ﻫﻨدوستان تﻪ ورس‪５‬ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫر چا بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ کﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻫغﻪ وﻧﻪ پﻪ‬ ‫کﻮم ‪＄‬ای ک‪ ３‬ده چ‪ ３‬س‪７‬ی ﻳ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﻮه وخﻮري‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ﻫﻤ‪５‬شﻪ ژوﻧدی وي او ﻧﻪ زړ‪８４‬ي؟ خﻠکﻮ‬ ‫بﻪ د دې خبرو پﻪ اور‪４‬دو خﻨدل‪ ،‬چا بﻪ ورپﻮرې ！ﻮک‪ ３‬کﻮﻟ‪ ،３‬چا بﻪ وﻳﻞ دا ﻟ‪５‬ﻮﻧی شﻮی دی‪.‬‬ ‫چا بﻪ وﻳﻞ ﻣﻮږ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ده‪＄ .‬ﻴﻨﻮ فکر کاوه ک‪５‬دای شﻲ دا وﻧﻪ چ‪５‬رتﻪ وي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دا‬ ‫س‪７‬ی ور پس‪－ ３‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر بﻪ وﻳﻞ کﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ پﻼﻧﻲ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻞ ک‪ ３‬بﻪ وي‪ .‬بﻞ ‪＄‬ای ﻣﻮ‬ ‫‪－‬ﻮﻣان ﻧﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬چا بﻪ وﻳﻞ پﻼﻧﻲ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻞ ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ وﻧﻪ ده چ‪＇ ３‬ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬چا تﻪ ﻧﻪ ＊کار‪８４‬ي‬ ‫او ب‪５‬خ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻧﻪ ﻣعﻠﻮﻣ‪８５‬ي او ﻣ‪５‬ﻮه ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ چا ﻟﻪ پﻪ ﻻس ﻧﻪ ور‪＄‬ﻲ‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې ﻫغﻪ وي ﻧﻮ‬ ‫شک ﻧشتﻪ‪ .‬ﻫر چا بﻪ ورپﻮرې ﻣسخرې کﻮﻟ‪ .３‬دی غرﻳب بﻪ پﻪ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬غروﻧﻮ‪ ،‬ﻣ‪５‬رو او‬ ‫د＊تﻮ ک‪－ ３‬ر‪５＄‬ده‪ .‬پﻪ پای ک‪ ３‬تر ډ‪４‬رو پﻮ＊تﻨﻮ‪－ ،‬رو‪８４‬وﻧﻮ ﻧﻬﻴﻠی راستﻮن شﻮ‪ .‬ډ‪４‬ر خپﻪ او پاچا‬ ‫تﻪ د عذر د وړاﻧدې کﻮﻟﻮ فکر ﻳ‪ ３‬کاوه‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ای ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شپﻪ شﻮه‪ .‬ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮ س‪７‬ي ﻟﻪ خﻮﻟ‪ ３‬و اور‪４‬دل چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ دې‬ ‫کﻠﻲ ک‪ ３‬ﻟﻮی عاﻟﻢ او ډ‪４‬ر ＊ﻪ س‪７‬ی دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ زړه ک‪ ３‬ووﻳﻞ‪ ،‬ور بﻪ شﻢ کﻪ ＇ﻪ دعا راتﻪ‬ ‫وک‪７‬ي‪ .‬سﻤدﻻسﻪ پا＇‪５‬د‪ ،‬ﻫغﻪ عاﻟﻢ تﻪ ورغی‪ ،‬ورتﻪ وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪" :‬صاحبﻪ‪ ،‬دعا را تﻪ وک‪７‬ه چ‪３‬‬ ‫اﻳﻤان ﻣ‪ ３‬خدای سﻼﻣت ک‪７‬ي او پﻪ خ‪５‬ر سره وطﻦ تﻪ ورس‪８５‬م‪ ".‬ﻫغﻪ دعا ورتﻪ وک‪７‬ه او بﻴا‬ ‫ﻳ‪ ３‬ترې پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪" :‬چ‪５‬رتﻪ تﻠﻠی وې؟" ﻗاصد ورتﻪ ！ﻮﻟﻪ کﻴسﻪ وک‪７‬ه‪ .‬عاﻟﻢ ﻟﻪ اور‪４‬دو وروستﻪ‬ ‫ورتﻪ ووﻳﻞ‪(( :‬تاسﻮ د ﻫغﻪ خپﻞ پاچا پﻪ خبره ﻧﻪ ﻳاست پﻮه شﻮي‪ .‬ﻫغﻪ وﻧﻪ د عﻠﻢ وﻧﻪ ده‪ .‬ﻳعﻨ‪３‬‬ ‫＇ﻮک چ‪ ３‬د عﻠﻢ ﻣ‪５‬ﻮه وخﻮري‪ ،‬ﻧﻮ تﻞ ژوﻧدی وي‪ .‬د تﻠپات‪ ３‬ژوﻧد ﻣعﻨا دا ده چ‪ ３‬خدای‬

‫‪114‬‬

‫وپ‪５‬ژﻧﻲ‪ .‬ﻧ‪５‬کﻲ بدي ورتﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧ‪５‬ک عﻤﻞ وک‪７‬ي او ﻟﻪ بدۍ ﻧﻪ ‪＄‬ان وساتﻲ‪ .‬کتابﻮﻧﻪ‬ ‫وﻟﻴکﻲ‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻲ وروزي‪ .‬کﻪ دا س‪７‬ی ﻣ‪ ７‬ﻫﻢ شﻲ ﻫ‪ ＆５‬غﻢ ﻳ‪ ３‬ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ ﻫﻠتﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫روح ژوﻧدی او دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻮم ژوﻧدی وي او ثﻮاب ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ﻳﻮ ژوﻧدی س‪７‬ی چ‪３‬‬ ‫ﻧ‪５‬کﻲ کﻮي او ثﻮاب ﻳ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ )).‬س‪７‬ي ورتﻪ ووﻳﻞ‪(( :‬صاحبﻪ ﻣﻮږ ﻫﻢ دوﻣره پﻮﻫ‪８５‬و‪ .‬ﻧاداﻧان‬ ‫ﻧﻪ ﻳﻮ‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې ﻫغﻪ د عﻠﻢ ﻧﻮم ﻳاد ک‪７‬ی وای‪ ،‬ﻣﻮږ بﻪ پﻮه شﻮي وو چ‪ ３‬ﻫدف ﻳ‪ ３‬عﻠﻢ دی‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ د ！ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻧﻪ ﻳاده ک‪７‬ه‪ .‬پﻪ دې خﻮ ﻫر ＇ﻮک پﻮﻫ‪８５‬ي چ‪ ３‬عﻠﻢ د ﻳﻮ ＇ﻴز‬ ‫ﻧﻮم دی او وﻧﻪ د بﻞ ＇ﻴز‪ )).‬ﻫغﻪ عاﻟﻢ ووﻳﻞ‪ :‬تﻪ بﻴا پﻮه ﻧﻪ شﻮې‪ .‬ﻣثال بﻪ درتﻪ وواﻳﻢ‪ .‬ﻳﻮ س‪７‬ی‬ ‫وي‪ ،‬د چا پﻼر وي او د چا زوی‪ ،‬د چا ﻟسﻤی وي او د چا ﻧﻴکﻪ‪ ،‬د چا خﻮرې وي او د چا‬ ‫ﻣاﻣا‪ ،‬د چا تره وي او د چا وراره‪ ،‬د چا ترورزی وي او د چا تربﻮر‪ ،‬د چا ورور وي او د چا‬ ‫اشﻨا‪ ،‬د چا د＊ﻤﻦ وي او د چا دوست‪ .‬تﻪ ‪－‬ﻮره ﻫﻤدغﻪ ﻳﻮ س‪７‬ی دی او ﻟﻪ دې ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫ﻫر ﻧﻮم چ‪ ３‬پﻪ خپﻞ ‪＄‬ای ک‪ ３‬ورتﻪ ＇ﻮک واﻳﻲ‪ ،‬وﻳﻠی شﻲ‪ .‬س‪７‬ي ووﻳﻞ‪ :‬ب‪５‬شکﻪ‪ .‬ﻫغﻪ عاﻟﻢ‬ ‫ووﻳﻞ داس‪ ３‬عﻠﻢ تﻪ ﻫﻢ دواړه ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻳﻼی شﻲ‪ ،‬کﻪ دې خﻮ＊ﻪ وي ﻧﻮ ورتﻪ عﻠﻢ واﻳﻪ او کﻪ ﻧﻪ‬ ‫د ژوﻧداﻧﻪ وﻧﻪ ورتﻪ واﻳﻪ‪ .‬دواړه ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﻮ شی دي‪ ،‬ﻫ‪ ＆５‬تﻮپﻴر پک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫س‪７‬ي چ‪ ３‬دا خبرې واور‪４‬دې د زړه تسﻠﻲ ﻳ‪ ３‬وشﻮه‪ .‬ﻟﻪ عاﻟﻢ ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬رخصت واخﻴست‬ ‫او د خپﻞ کﻮر پﻪ ﻟﻮر روان شﻮ‪＊ .‬ار تﻪ ﻟﻪ رس‪５‬دو وروستﻪ د پاچا دربار تﻪ ورغی‪ .‬پاچا ترې‬ ‫پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪ ،‬وواﻳﻪ ﻣ‪５‬ﻮه دې وﻣﻮﻧدﻟﻪ او کﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫س‪７‬ي ورتﻪ ﻟﻪ سره کﻴسﻪ شروع ک‪７‬ه‪ .‬خپﻞ رب‪４７‬دل او پﻪ ﻣﻠکﻮﻧﻮ او پﻪ غروﻧﻮ او پﻪ بﻴاباﻧﻮﻧﻮ‬ ‫‪－‬ر‪５＄‬دل او د خﻠکﻮ ﻣسخرې ﻳ‪ ３‬ورتﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ې‪ .‬پاچا ډ‪４‬ر خفﻪ شﻮ‪ .‬وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ ستا‬ ‫خﻮاري ب‪ ３＂－ ３‬شﻮه او زﻣا ﻣطﻠب پﻮره ﻧشﻮ‪ .‬س‪７‬ي ورتﻪ د ﻫغﻪ عاﻟﻢ خبره پﻮره واوروﻟﻪ‪ .‬پاچا‬ ‫د ﻫغ‪ ３‬پﻪ اور‪４‬دو ډ‪４‬ر خﻮشحال شﻮ‪ .‬س‪７‬ي تﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻪ د ستﻮﻧزﻣﻦ سفر پﻪ وړاﻧدې دوه برابره‬ ‫دوﻟت ورک‪ .７‬پاچا خپﻞ پات‪ ３‬عﻤر د عﻠﻢ او د عاﻟﻤاﻧﻮ پﻪ ساتﻨﻪ او پاﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ت‪５‬ر ک‪.７‬‬ ‫وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪(( :‬واړه او ﻟﻮﻳان ！ﻮل دې زده ک‪７‬ه وک‪７‬ي او عﻠﻢ دې حاصﻞ ک‪７‬ي‪)).‬‬

‫‪115‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫پﻮرتﻪ کﻴسﻪ د عﻠﻢ او د پﻮﻫ‪ ３‬د ارز＊ت پﻪ اړه ده‪ .‬پﻪ کﻴسﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻳادې وﻧ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫ﻣﻮخﻪ عﻠﻢ او پﻮﻫﻪ ده‪.‬‬ ‫عﻠﻢ ﻧﻪ زړ‪８４‬ي او تﻞ تر تﻠﻪ وي‪ .‬کﻪ ﻳﻮ عاﻟﻢ ﻟﻪ ژوﻧده ستر‪ ３－‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ي‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ د خپﻞ‬ ‫عﻠﻢ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬ﻧﻮم او ﻳاد ﻳ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ ذﻫﻨﻮﻧﻮ او ژبﻮ ک‪－ ３‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬دغس‪ ３‬عاﻟﻤان‬ ‫او پﻮﻫان د خپﻞ عﻠﻢ ﻟﻪ برکتﻪ تر پ‪７５‬ﻳﻮ‪ ،‬پ‪７５‬ﻳﻮ پﻮرې ژوﻧدي وي‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻴس‪ ３‬ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم تﻪ دې ‪＄‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د کﻴس‪ ３‬ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د بﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬پﻪ وړاﻧدې د کﻴس‪３‬‬ ‫وﻳﻠﻮ سﻴاﻟﻲ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٤‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻴس‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ﻳز پﻪ خپﻠﻮ خبرو ک‪ ３‬د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ پﻪ وړاﻧدې بﻴان‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٥‬ﻠﻮر جﻮړې زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬خپﻞ ‪＄‬ان دې‬ ‫د پﻮ＊تﻨﻮ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ وروپ‪５‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ‪:‬‬ ‫زه د ﻳﻮوﻟسﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ زده کﻮوﻧکی ﻳﻢ‪.‬‬ ‫د دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ！ﻮل ﻣضﻤﻮﻧﻮﻧﻪ ﻣ‪ ３‬ﻟﻮستﻲ دي‬ ‫اﻟجبر او ﻣثﻠثاتﻮ ﻣضﻤﻮﻧﻮﻧﻪ ﻣ‪ ３‬د ！ﻮﻟ‪／‬ی ﻧﻪ بﻬر پﻪ شخصﻲ کﻮرسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ تعﻘﻴب‬ ‫ک‪７‬ي دي‪.‬‬

‫‪116‬‬

‫غﻮاړم چ‪ ３‬د دوﻟسﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻟﻪ فراغت ﻧﻪ وروستﻪ د کاﻧکﻮر ازﻣﻮﻳﻨﻪ ورک‪７‬م او طب‬ ‫پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ تﻪ برﻳاﻟی شﻢ‪.‬‬ ‫تاسﻮ پﻪ کﻮم ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬زده ک‪７‬ه کﻮئ؟‬ ‫پﻪ شخصﻲ کﻮرسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮ داخﻠﻪ ک‪７‬ې؟‬ ‫ﻟﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ＇خﻪ ﻟﻪ فراغت وروستﻪ ＇ﻪ تصﻤﻴﻢ ﻟرې؟‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پاچا س‪７‬ى پﻪ ＇ﻪ شﻲ پس‪ ３‬ﻟ‪８５‬ﻟی و؟‬ ‫چ‪５‬رتﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟ‪８５‬ﻟی و؟‬ ‫س‪７‬ى وﻟ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ او ب‪５‬دﻳاوو ‪－‬ر‪５＄‬ده؟‬ ‫پاچا د س‪７‬ي ﻟﻪ خبروﻧﻪ وروستﻪ ＇ﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ه؟‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د ﻣﻮر‪ ،‬پﻼر ﻳا کﻮم بﻞ ﻣشر ﻟﻪ خﻮﻟ‪ ３‬ﻳﻮه کﻴسﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ ساعت ک‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬

‫چــ‪ ３‬غــﻮ！ــ‪ ３‬پس‪ ３‬وﻫــ‪ ３‬پــﻪ ﻻس بــﻪ درشــﻲ‬ ‫چــا وﻳــﻞ چــ‪ ３‬پــﻪ درﻳـــاب کــ‪－ ３‬ــﻮﻫــر ﻧشتﻪ‬

‫‪117‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې شعر وﻟﻮﻟﻲ او پﻨد دې ترې واخﻠﻲ‪:‬‬

‫د وچکاﻟ‪ ９‬گﻼن‬ ‫دا ســﻮى ســتﻲ وطــﻦ‪ ،‬پر‪４‬ــ‪８‬دئ چــ‪ ３‬ﻟــ‪ ８‬وخاﻧــدي‬ ‫دغــﻪ غﻴرتــﻲ وطــﻦ‪ ،‬پر‪４‬ــ‪８‬دئ چــ‪ ３‬ﻟــ‪ ８‬وخاﻧــدي‬ ‫دا د ﻣــرگ او وﻳﻨــﻮ ســﻴﻦ‪ ،‬دا د زړه چــاودون ﻣحــﻞ‬ ‫دا زخﻤــﻲ زخﻤــﻲ وطﻦ‪ ،‬پر‪４‬ــ‪８‬دئ چ‪ ３‬ﻟــ‪ ８‬وخاﻧدي‬ ‫ﻣــﻪ وژﻧــئ د شــپﻮ پــﻪ ت‪５‬ــغ‪ ،‬روڼ د ﻣســتﻘبﻞ ＇ــراغ‬ ‫ســت‪７‬ى فرﻳــادي وطــﻦ‪ ،‬پر‪４‬ــ‪８‬دئ چــ‪ ３‬ﻟــ‪ ８‬وخاﻧدي‬ ‫او＊ــک‪ ３‬د پ‪５‬غﻠﻮ！ــﻮ ﻣــ‪ ،３‬چﻴغــ‪ ３‬د ﻣظﻠــﻮم ﻳتﻴــﻢ‬ ‫زوى د ﻣﻮرﻧــﻲ وطــﻦ‪ ،‬پر‪４‬ــ‪８‬دئ چــ‪ ３‬ﻟــ‪ ８‬وخاﻧــدي‬ ‫غاړه ک‪ ３‬پرتﻪ شــﻤﻠﻪ‪ ،‬پرې چ‪ ３‬ﻫســکﻪ ﻫســکﻪ شــﻲ‬ ‫دا زﻣــﻮږ ﻧﻨگــﻲ وطــﻦ‪ ،‬پر‪４‬ــ‪８‬دئ چــ‪ ３‬ﻟــ‪ ８‬وخاﻧدي‬ ‫دا د وچکاﻟــ‪ ９‬گﻼن‪ ،‬ﻧــﻮر ﻧــﻮ اوبﻴــدل غــﻮاړي‬ ‫تــ‪８‬ى د ســپرﻟﻲ وطــﻦ پر‪４‬ــ‪８‬دئ چــ‪ ３‬ﻟــ‪ ８‬وخاﻧــدي‬ ‫(اسحق ﻧﻨگﻴال)‬

‫‪118‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫کتاب او کتابتﻮن‬

‫د ذﻫﻨﻲ ودې‪ ،‬پﻮﻫ‪ ３‬او ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره کتاب تر ！ﻮﻟﻮ غﻮره او اغ‪５‬زﻧاکﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫ده‪ .‬د کتابﻮﻧﻮ تر ﻻسﻪ کﻮﻟﻮ او ﻣطاﻟع‪ ３‬ﻟپاره بﻴا تر ！ﻮﻟﻮ ＊ﻪ ‪＄‬ای کتابتﻮن دی‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬عصري تکﻨاﻟﻮژي (کﻤپﻴﻮ！ر او اﻧ＂رﻧ‪ )＀５‬دود ﻧﻪ و‪ ،‬ﻧﻮ ﻫر چا بﻪ د خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ د زﻳاتﻮﻟﻮ‬ ‫ﻟپاره کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ تﻪ ﻣخﻪ کﻮﻟﻪ او د اړوﻧدې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه بﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات بشپ‪７‬ول‪ .‬پﻪ دې‬ ‫ﻟﻮست ک‪ ３‬د کتاب‪ ،‬کتابتﻮن او ﻣطاﻟع‪ ３‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات درکﻮو‪.‬‬ ‫کتاب ＇ﻨگﻪ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغی او چ‪５‬رتﻪ ساتﻞ ک‪８５‬ي؟‬

‫‪119‬‬

‫پﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ ک‪ ３‬کتاب ﻧﻪ و‪ .‬پﻠروﻧﻮ بﻪ خپﻠﻮ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ او اوﻻدوﻧﻮ تﻪ ﻫغﻪ کﻴس‪ ３‬کﻮﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻳاد بﻪ ﻳ‪ ３‬وې‪ .‬کﻠﻪ بﻪ چ‪ ３‬دا ﻣاشﻮﻣان ﻟﻮی او پﻠروﻧﻪ شﻮل ﻫغﻮی بﻪ بﻴا خپﻠﻮ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ تﻪ دا کﻴس‪３‬‬ ‫کﻮﻟ‪ ،３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬بﻪ دا کﻴس‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧسﻞ ＇خﻪ بﻞ تﻪ پات‪ ３‬ک‪５‬دې‪.‬‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬دا کﻴس‪ ３‬ډ‪４‬رې زﻳات‪ ３‬وي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻳاد پات‪ ３‬ک‪５‬دل ﻳ‪ ３‬د اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟپاره ﻧاﻣﻤکﻦ و او‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬بﻪ ﻫ‪５‬ر‪４‬دﻟ‪ ３‬ﻫﻢ‪.‬‬ ‫اﻧساﻧاﻧﻮ ﻳﻮ ＇ﻪ تﻪ اړتﻴا درﻟﻮده چ‪ ３‬د دې کﻴسﻮ پﻪ ساتﻠﻮ ک‪ ３‬ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪＄ .‬ﻴﻨﻮ خﻠکﻮ بﻪ‬ ‫کﻴس‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ﻟرگﻲ باﻧدې د ﻳﻮې عﻼﻣ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ﻧ‪＋‬اﻧﻲ کﻮﻟ‪ ３‬او ‪＄‬ﻴﻨﻮ بﻪ پﻪ تاروﻧﻮ باﻧدې رﻧگﻪ رﻧگﻪ‬ ‫غﻮ！‪ ３‬جﻮړوﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻳﻮې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې کﻴس‪ ３‬ﻧﻤاﻳﻨدگﻲ بﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻴکﻞ او ﻟﻮستﻞ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ د کﻴسﻮ ساتﻨﻪ خﻠکﻮ تﻪ اساﻧﻪ شﻮه‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ وخت‬ ‫ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ اﻟﻪ چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ شی ﻟﻴکﻪ‪ ،‬ﻳﻮ ډول ﻟرگی و چ‪ ３‬ت‪５‬ره ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬درﻟﻮده‬ ‫او د ﻫغﻪ پﻪ وسﻴﻠﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ﻧرﻣﻪ خ＂ﻪ باﻧدې ﻧ‪＋‬ﻪ او ﻳا رسﻢ کاوه او بﻴا بﻪ ﻳ‪ ３‬دا خ＂ﻪ پﻪ داش ک‪３‬‬ ‫پخﻮﻟﻪ چ‪ ３‬تر ډ‪４‬ره پات‪ ３‬شﻲ‪ ،‬دا د کتاب پﻪ شکﻞ ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻳﻮې خ‪＋‬ت‪ ３‬شکﻞ ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد او دا کار‬ ‫پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د کتاب د ﻣﻨ‪％‬تﻪ راتﻠﻮ پﻴﻞ وه‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ خﻠکﻮ بﻪ خپﻠ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬د وﻧﻮ پر پﻮستکﻮ او ﻳا پا‪１‬ﻮ باﻧدې ﻟﻴکﻠ‪ ،３‬خﻮ دا دواﻣداره ﻧﻪ وې‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬بﻪ وچ‪ ３‬شﻮې ﻣات‪５‬دې بﻪ‪ ،‬خﻮ د پاپﻴروس د وﻧ‪ ３‬پﻮستکﻲ ﻧسبتاً زﻳات دوام درﻟﻮد‪.‬‬ ‫تﻘرﻳبا ً پﻨ‪％‬ﻪ زره کاﻟﻪ پخﻮا د ﻣصر خﻠکﻮ د پاپﻴروس ﻟﻪ وﻧ‪＇ ３‬خﻪ ﻳﻮ ډول کاغذ جﻮړاوه او تر‬ ‫ﻫغ‪ ３‬وروستﻪ بﻴا د ح‪５‬ﻮاﻧاتﻮ پر پﻮستکﻮ باﻧدې ﻟﻴکﻞ پﻴﻞ شﻮل‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮرو تصﻮﻳروﻧﻪ ﻫﻢ ورباﻧدې‬ ‫زﻳات ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول زړه وړوﻧکﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ترې جﻮړک‪７‬ل‪＄ .‬ﻴﻨﻮ خﻠکﻮ چ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬بﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻮستﻼی ﻧﻪ شﻮې د کتاب د تصﻮﻳر ﻟﻪ ﻟﻴدﻟﻮ ＇خﻪ بﻪ ډ‪４‬ر خﻮشحاﻟ‪５‬دل‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ ډ‪４‬ر‬ ‫ﻟ‪ ８‬وو او ﻳﻮازې شتﻤﻨﻮ خﻠکﻮ کتابﻮﻧﻪ اخﻴستﻼی شﻮل او بس‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د چاپ ﻣاشﻴﻦ پﻪ جرﻣﻨﻲ‬ ‫او کاغذ پﻪ چﻴﻦ ک‪ ３‬جﻮړ شﻮ‪ ،‬د کتاب جﻮړوﻟﻮ کار ډ‪４‬ر اساﻧﻪ شﻮ‪ .‬ﻧﻦ د کتابﻮﻧﻮ د چاپ‪５‬دو د زﻳات پر‬ ‫ﻣختگ ﻟﻪ کبﻠﻪ پﻪ ﻣﻴﻠﻮﻧﻮﻧﻮ اﻧساﻧان ﻟﻪ کتاب ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻠﻲ‪ .‬کتاب د اﻧسان ﻟپاره ډ‪４‬ر ＊ﻪ دوست او‬ ‫ﻣﻠگری دی‪ .‬ﻟﻪ کتاب سره ﻣﻠتﻴا او ﻣﻠگرتﻴا ﻣﻮږ د عادي وگ‪７‬و ﻟﻪ چاپ‪５‬رﻳال ＇خﻪ د ډ‪４‬رو ﻟﻮړو افکارو‬ ‫‪120‬‬

‫او تصﻮراتﻮ ﻧ‪７‬ۍ تﻪ بﻴا ﻳﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻟﻮړو او سترو اﻧساﻧاﻧﻮ سره ﻣﻮ ﻣﻠگري کﻮي او د ﻫغﻮى ﻟﻪ فکر او ﻧظر‬ ‫＇خﻪ ﻣﻮ خبروي‪.‬‬ ‫کتاب د ﻳﻮې ﻫﻨدارې پﻪ ＇‪５‬ر دی‪＊ .‬ﻪ او بد پک‪ ３‬ب‪ ３‬ﻟﻪ ت‪５‬روتﻨ‪ ３‬پخپﻞ رﻧگ بر‪＋４‬ﻲ‪ .‬زﻣﻮږ‬ ‫ک‪７‬ه وړه‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې اړﻳک‪ ،３‬تدبﻴر او برخﻪ ﻟﻴک راتﻪ بﻴاﻧﻮي‪ .‬د ﻫغﻮی سر＊ﻨدﻧ‪ ،３‬عﻠﻤﻲ او ادبی‬ ‫غﻮر‪＄‬ﻨگﻮﻧﻪ‪ ،‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻣﻮﻧدﻧ‪ ،３‬ﻣﻮجﻮدې ستﻮﻧزې او ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬زﻣﻮږ د سترگﻮ پﻪ وړاﻧدې اﻧ‪％‬ﻮروي‬ ‫چ‪ ３‬ﻣﻮږ ﻳ‪ ３‬د خپﻞ ژوﻧد سر ﻣشق وگر‪＄‬ﻮو او د عبرت درس ترﻳﻨﻪ واخﻠﻮ‪ .‬ﻫغﻪ ‪＄‬ای چ‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ‬ ‫پک‪ ３‬د ﻣطاﻟع‪ ３‬ﻟپاره پﻪ ترتﻴب سره اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮي وي‪ ،‬کتابتﻮن ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ کتابتﻮن ک‪ ３‬د ﻫر ﻣسﻠک‬ ‫اړوﻧد کتابﻮﻧﻪ پﻪ جﻼ جﻼ اﻟﻤارﻳﻮ ک‪＄ ３‬ای پر ‪＄‬ای شﻮي وي‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮږ کتابتﻮن تﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻮ‪ ،‬ﻫﻠتﻪ پﻪ ＊کاره ﻳﻮ ＇ﻮ اﻟﻤارۍ وﻳﻨﻮ چ‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ او پا‪ ３１‬پک‪３‬‬ ‫‪＄‬ای پر ‪＄‬ای شﻮي دي‪ .‬ﻧﻮره چﻮپﻪ چﻮپتﻴا خپره وي او ﻫ‪ ＆５‬غ‪ ８‬پک‪ ３‬ﻧﻪ اور‪４‬دل ک‪８５‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪３‬‬ ‫کتاب راواخﻠئ او پا‪ ３１‬ﻳ‪ ３‬واړوئ‪ ،‬ﻫﻤاغﻪ غﻠی کتاب پﻪ خبرو پﻴﻞ کﻮي‪ .‬پﻪ ح‪５‬راﻧﻮﻧک‪ ３‬چ＂کتﻴا‬ ‫سره ﻣﻮ ترې ﻟرې ﻟرې وا！ﻦ پﻮرې بﻴاﻳﻲ‪.‬‬ ‫((پترارک)) ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟی اﻳ＂اﻟﻮي پﻮه د خپﻠﻮ کتابﻮﻧﻮ او کتابتﻮن پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ ３‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫((زه ﻳﻮه ډﻟﻪ ﻣﻠگري او دوستان ﻟرم چ‪ ３‬شپ‪ ３‬او ور‪ ３＄‬ﻟﻪ ﻫغﻮى سره ت‪５‬روم‪ .‬زﻣا ！ﻮل دوستان د‬ ‫ﻧ‪７‬ۍ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ دي چ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ او زﻣان پک‪ ３‬خﻮﻧدي دى‪ .‬دغﻮ دوستاﻧﻮ ډ‪４‬ر ﻟرې وا！ﻨﻮﻧﻪ وﻫﻠﻲ او زﻣا‬ ‫تر کﻮره رارس‪５‬دﻟﻲ دي‪ .‬دوی زﻣا پﻪ زړه او سترگﻮ ک‪＄ ３‬ای ﻧﻴﻮﻟی دی‪ .‬ﻫر وخت چ‪ ３‬وغﻮاړم‪ ،‬د‬ ‫ﻫغﻮ ﻟﻴدو تﻪ ور‪＄‬ﻢ او چ‪ ３‬ﻫر چ‪５‬رې ‪＄‬ﻢ ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ﻳ‪ ３‬بﻴاﻳﻢ‪ .‬دوﻣره خﻮږ ژبﻲ دي چ‪＇ ３‬ﻮک ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ خبروﻧﻪ ﻣ‪８４７‬ي‪ .‬د ژوﻧد پ＀ رازوﻧﻪ راتﻪ ＇رگﻨدوي‪ ،‬د ت‪５‬رې زﻣاﻧ‪ ３‬د پﻨد او خﻮﻧد کﻴس‪ ３‬راتﻪ کﻮي‬ ‫او د اﻧساﻧاﻧﻮ برخﻠﻴکﻮﻧﻪ را＊ﻴﻲ‪ .‬پﻪ دې ﻣ‪ ３‬پﻮﻫﻮي چ‪＇ ３‬رﻧگﻪ ژوﻧد وک‪７‬م‪ .‬چ‪ ３‬خﻮاشﻴﻨی شﻢ پﻪ‬ ‫خﻮږو او ﻣاﻟگﻴﻨﻮ خبرو ﻣ‪ ３‬د غﻢ اور وژﻧﻲ او خﻮ＊ﻮي ﻣ‪ .３‬د ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬ﻻرې را＊ﻴﻲ او ﻫغﻮ تﻪ د‬ ‫رس‪５‬دو ﻟپاره خپﻠ‪ ３‬غﻮره ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣا ＇خﻪ ﻧﻪ سپﻤﻮي‪ .‬دا چ‪ ３‬زﻣا دا ﻣﻠگري او دوستان ﻣاتﻪ‬ ‫＇ﻮﻣره گ＂‪ ３‬رارسﻮي‪ ،‬زﻣا ژبﻪ ﻳ‪ ３‬د ستاﻳﻠﻮ او شﻤ‪５‬رﻟﻮ وس او تﻮان ﻧﻪ ﻟري‪)).‬‬ ‫د کتاب‪ ،‬ﻣطاﻟع‪ ３‬او کتابتﻮن ﻟﻪ دې دوﻣره ＊‪５‬گ‪２‬ﻮ او گ＂ﻮ سره سره باﻳد دې تﻪ ﻣﻮ پام وي چ‪ ３‬د‬ ‫‪121‬‬

‫کتابﻮﻧﻮ پﻪ ﻣطاﻟعﻪ او ستاﻳﻨﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ ډ‪４‬ر غﻮر او احتﻴاط ＇خﻪ کارواخﻠﻮ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬غﻮاړو د ﻣطاﻟع‪ ３‬پﻪ‬ ‫وسﻴﻠﻪ خپﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ پاﻧگﻪ زﻳاتﻪ او ذﻫﻨﻲ ‪＄‬ﻮاک پﻴاوړی ک‪７‬و‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی باﻳد د ﻟﻮستﻠﻮ ﻟپاره غﻮره‪،‬‬ ‫گ＂ﻮر او باوري کتابﻮﻧﻪ و！اکﻮ‪ .‬پﻪ دوﻳﻢ گام ک‪ ３‬باﻳد د ﻣطاﻟع‪ ３‬او ﻟﻮستﻠﻮ پرﻣﻬال خپﻞ جسﻤﻲ ‪＄‬ﻮاک‬ ‫تﻪ ﻫﻢ پﻮره پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬و‪ ،‬ﻫس‪ ３‬ﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬پﻪ افراطﻲ ک‪７‬ﻧ‪ ３‬سره خپﻞ جسﻢ او ذﻫﻦ‬ ‫ﻟﻪ اﻧدازې زﻳات ست‪７‬ی او زﻳاﻧﻤﻦ ک‪７‬و‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬رو زﻣاﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬کتاب ﻧﻪ و‪ ،‬ﻟﻮﻳاﻧﻮ بﻪ خپﻠﻮ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ تﻪ ﻫغﻪ کﻴس‪ ３‬کﻮﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻳاد‬ ‫بﻪ ﻳ‪ ３‬وې‪.‬‬ ‫د کﻴسﻮ زﻳاتﻮاﻟی او پﻪ ﻳاد ک‪ ３‬د ﻫغﻮ ساتﻞ اﻧساﻧان دې تﻪ اړباسﻲ‪ ،‬داس‪ ３‬وسﻴﻠ‪ ３‬ﻻستﻪ‬ ‫راوړي چ‪ ３‬ﻳاد شﻮي شﻴان‪ ،‬پ‪ ３＋５‬او کﻴس‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ ثبت او ﻟﻪ ﻫ‪５‬ر‪４‬دﻟﻮ ＇خﻪ‬ ‫وژغﻮري‪ .‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د کاغذ اختراع‪ ،‬د چاپ ﻣاشﻴﻦ او کتاب ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راغی‪ .‬اوس ﻣﻬال‬ ‫کتابﻮﻧﻪ او کتابتﻮﻧﻮﻧﻪ ډ‪４‬ر دي‪ ،‬خﻠک پﻪ اساﻧ‪ ９‬سره کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬ﻻس تﻪ ﻳ‪ ３‬راوړي او ترې‬ ‫استفاده وک‪７‬ي‪ .‬کتاب د ﻫر چا ﻟپاره تر ﻫر ＇ﻪ غﻮره ﻣﻠگری دی‪ ،‬ﻫر وخت د استفادې او‬ ‫خدﻣت ﻟپاره چﻤتﻮ دی‪ .‬کتاب او ﻣطاﻟعﻪ ډ‪４‬رې گ＂‪ ３‬ﻟري‪ .‬باﻳد د ﻣطاﻟع‪ ３‬ﻟپاره غﻮره او گ＂ﻮر‬ ‫کتابﻮﻧﻪ اﻧتخاب ک‪７‬و‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ اواز وﻟﻮﻟﻲ ﻧﻮر دې غﻮږ وﻧﻴسﻲ د ﻟﻮست‬ ‫ﻣفﻬﻮم او دکﻠﻤﻮ سﻢ تﻠفظ تﻪ دې ‪＄‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻣتﻦ اساسﻲ ﻣفﻬﻮم پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪122‬‬

‫‪ _٣‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د کتاب او کتابتﻮن د‬ ‫ارز＊ت پﻪ اړه دې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درې ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د کتاب او کتابتﻮن د ارز＊ت‬ ‫پﻪ اړه خپﻞ ﻧظرﻳات وﻟﻴکﻲ‪ ،‬بﻴا دې د ډﻟ‪ ３‬استازى د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬ﻧظرﻳات د ！ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د چاپ ﻣاشﻴﻦ ﻟﻮﻣ‪７‬ی پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬جﻮړ شﻮ؟‬ ‫کاغذ ＇ﻨگﻪ او چ‪５‬رتﻪ جﻮړ شﻮ؟‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬کتاب ﻧﻪ و‪ ،‬خﻠکﻮ بﻪ کﻴس‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ ＇ﻨگﻪ اﻧتﻘاﻟﻮﻟ‪３‬؟‬ ‫＇ﻨگﻪ کﻮﻻی شﻮ خپﻠﻪ پﻮﻫﻪ او ﻣعﻠﻮﻣات زﻳات ک‪７‬و‬ ‫کتابتﻮن تﻪ ＇ﻪ اړتﻴا ﻟرو؟‬ ‫د کتابﻮﻧﻮ د خﻮﻧدي ساتﻠﻮ ﻟپاره کﻮﻣ‪ ３‬ﻻرې چارې غﻮره گ‪２‬ئ؟‬ ‫‪＇ _٦‬ﻠﻮرتﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې د ﻟﻮست ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کتاب د ارز＊ت پﻪ اړه ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او خپﻠ‪ ３‬ﻧظرﻳ‪ ３‬او تجرب‪ ３‬دې‬ ‫پک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻧ‪５‬کﻤرغﻪ ﻫغﻪ ＇ﻮک دی چ‪ ３‬ﻟﻪ دوو شﻴاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ وﻟري‪:‬‬ ‫ﻳا ＊ﻪ او غﻮره کتابﻮﻧﻪ ﻳا داس‪ ３‬دوستان او ﻣﻠگري چ‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫(وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ)‬

‫‪123‬‬

‫ﻻﻧدې کﻴسﻪ وﻟﻮﻟئ او‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ پرې پﻮه ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫ﻳﻮ س‪７‬ى ﻟﻪ ﻗاضﻲ سره ﻧﻮﻛر و‪ .‬پﻪ ډ‪４‬ر اخﻼص او اﻳﻤاﻧدارۍ ﻳ‪ ３‬د ﻗاضﻲ خدﻣت ﻛاوه‪.‬‬ ‫ﻗاضﻲ ﻫﻢ ترې خﻮښ و او ﻫر ډول ﻣرستﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ورسره ﻛﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫ﻳﻮه ورځ ﻧﻮﻛر د ﻗاضﻲ د ‪＄‬ﻤﻜ‪ ３‬پﻪ اړوﻟﻮ بﻮخت و‪ .‬پﻪ ‪＄‬ﻤﻜﻪ ﻛ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ سرو زرو ﻳﻮه ډﻛﻪ‬ ‫ﻛ＂ﻮه وﻣﻮﻧده او ﻗاضﻲ تﻪ ﻳ‪ ３‬راوړه‪ .‬ورتﻪ وﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬ﻗاضﻲ صاحبﻪ! دا د سرو زرو ﻛ＂ﻮه ﻣ‪ ３‬ستا‬ ‫پﻪ پ＂ﻲ ﻛ‪ ３‬وﻣﻮﻧدﻟﻪ‪ .‬ﻗاضﻲ ډ‪４‬ر زﻳات خﻮشحاﻟﻪ شﻮ او ﻣزدوري ﻳ‪ ３‬ورزﻳاتﻪ ﻛ‪７‬ه‪ .‬ﻫر وخت ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣرست‪ ３‬ورسره ﻛﻮﻟ‪.３‬‬ ‫＇ﻪ ﻣﻮده ورستﻪ ﻫغﻪ س‪７‬ي د ﻗاضﻲ ﻣزدوري پر‪＋４‬ﻮده او ب‪５‬ﻜاره شﻮ‪ .‬ﻟﻪ ﻳﻮه او بﻞ سره بﻪ‬ ‫گر‪５＄‬ده‪ .‬د خداى ﻛ‪７‬ه وو‪ ،‬ﻟﻪ غﻠﻮ او بد ﻛارو سره ﻣﻠگرى شﻮ‪ .‬ﻳﻮه ورځ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮې ＊‪３％‬‬ ‫غﻮږواﻟ‪ ９‬پ＂‪ ３‬ﻛ‪７‬ې‪ .‬خﻠﻜﻮ ﻫغﻪ وﻧﻴﻮ او د غﻼ پﻪ تﻮر ﻳ‪ ３‬ﻣحﻤﻜ‪ ３‬تﻪ راوست‪ .‬پﻪ ﻣحﻜﻤﻪ ﻛ‪３‬‬ ‫ﻫﻤغﻪ ﻗاضﻲ ﻧاست و چ‪ ３‬دى ورسره ＇ﻪ ﻣﻮده د ﻣخﻪ ﻧﻮﻛر و‪ .‬غﻞ ﻳ‪ ３‬ﻗاضﻲ تﻪ وړاﻧدې ﻛ‪.７‬‬ ‫ﻗاضﻲ چ‪ ３‬ﻣزدور وﻟﻴد‪ ،‬ﻧﻮ ډ‪４‬ر خپﻪ شﻮ‪ .‬ﻟﻪ ‪＄‬ان سره ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ دا خﻮ ډ‪４‬ر ﻧﻴﻚ س‪７‬ى و‪ .‬د‬ ‫ﻳﻮ بﻞ چا پﻪ تﻮر بﻪ ﻳ‪ ３‬دﻟتﻪ راوستﻰ وي‪ .‬ﻛﻪ ﻫغﻪ غﻼ ﻛﻮﻻى‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ زﻣا پﻪ ‪＄‬ﻤﻜﻪ ﻛ‪ ３‬ﻣﻮﻧدﻟﻲ‬ ‫سره زر بﻪ ﻳ‪ ３‬پ＀ ﻛ‪７‬ي وو‪.‬‬ ‫ﻗاضﻲ ترې پﻮ＊تﻨﻪ وﻛ‪７‬ه چ‪ ３‬درواغ او ر＊تﻴا ＇رگﻨد شﻲ‪ .‬ﻫغﻪ ﻫﻢ ورتﻪ ر＊تﻴا ووﻳﻞ او‬ ‫خپﻞ جرم ﻳ‪ ３‬وﻣاﻧﻪ‪ .‬ﻗاضﻲ ورتﻪ ووﻳﻞ‪(( :‬زﻣا پﻪ ‪＄‬ﻤﻜﻪ ﻛ‪ ３‬دې ددې غﻮږواﻟﻴﻮ سﻞ ﻫﻮﻣره سره‬ ‫زر وﻣﻮﻧدل‪ ،‬خﻮ ب‪ ３‬خﻴاﻧتﻪ دې راﻛ‪７‬ل‪ .‬اوس دې دا ﻧا＇ﻴزه غﻮږواﻟ‪ ９‬پ＂‪ ３‬ﻛ‪７‬ي دي‪ .‬وﻟ‪３‬؟))‬ ‫ﻣزدور ورتﻪ ووﻳﻞ‪(( :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣ‪ ３‬ﻟﻪ ＊ﻮ خﻠﻜﻮ سره ﻧاستﻪ او وﻻړه وه‪ .‬پﻪ غﻼ ﻧﻪ پﻮﻫ‪５‬دم او‬ ‫ﻧﻪ ﻣ‪ ３‬بد ﻛاروﻧﻪ ﻛﻮل‪ .‬اوس ﻟﻪ وزگارو او بدﻛاراﻧﻮ سره ﻣﻞ ﻳﻢ‪＄ ،‬ﻜﻪ پﻪ غﻼ او بدو ﻛاروﻧﻮ‬ ‫روږدى شﻮم‪)).‬‬ ‫ﻟﻪ پﻮرتﻪ ﻛﻴس‪＇ ３‬خﻪ ﻣﻮ دا ﻧتﻴجﻪ واخﻴستﻪ چ‪ ３‬ﻫﻴ＆ وخت باﻳد ﻟﻪ بدﻛاراﻧﻮ او وزگارو‬ ‫خﻠﻜﻮ سره ﻧاستﻪ پاستﻪ وﻧﻪ ﻛ‪７‬و‪ .‬ﻛﻪ ﻛﻠﻪ ﻟﻪ ﻫغﻮى سره ﻧاست‪ ３‬تﻪ اړ شﻮ‪ ،‬باﻳد د ﻫغﻮى ﻟﻪ بدو‬ ‫ﻛاروﻧﻮ ＇خﻪ پﻨد او عبرت واخﻠﻮ‪.‬‬ ‫ﻟـــــﻪ بـــــداﻧـــــﻮ ســــــره ﻣـــــﻪ ﻛـــ‪＋‬ـــ‪５‬ـــﻨـــﻪ ﻫـــﻮ＊ـــﻴـــاره‬ ‫بــــــدان تــــا بـــاســـﻲ ﻟــــﻪ ژوﻧــــــــده ﻟــــﻪ روزگــــــــاره‬ ‫＇ــــﻮ دې تــــــﻮان وي ﻟــــﻪ بــــداﻧــــﻮ ﻟـــ‪５‬ـــرې گــر‪＄‬ــﻪ‬ ‫چـــ‪ ３‬بـــد گـــر‪＄‬ـــ‪ ،３‬بـــد پـــﻪ پـــر‪＄‬ـــ‪ ３‬بـــد ﻛـــــرداره‬

‫‪124‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫بشري حﻘﻮﻧﻪ‬

‫اﻧساﻧان پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬حﻘﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬اﻟبتﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬دا حﻘﻮﻧﻪ د بشر ﻟﻪ خﻠﻘت راﻫﻴس‪３‬‬ ‫تﻞ ﻣﻮجﻮد وو او طبﻴعﻲ حﻘﻮﻧﻪ بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ د ژوﻧد پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬بشر ﻧﻮر حﻘﻮﻧﻪ ﻫﻢ تر‬ ‫ﻻسﻪ ک‪７‬ل چ‪ ３‬دا د دوی ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي حﻘﻮﻧﻪ دي‪ .‬دغﻪ راز اﻧساﻧان پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻧﻮرو حﻘﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ وړاﻧدې ﻣکﻠفﻴتﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟري چ‪ ３‬ﻫغﻮتﻪ باﻳد درﻧاوي وک‪７‬ي‪ .‬ﻧﻦ سبا ！ﻮﻟ‪ ３‬پر ﻣختﻠﻠ‪３‬‬ ‫！ﻮﻟﻨ‪ ３‬او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ زﻳار باسﻲ چ‪ ３‬بشري حﻘﻮﻧﻪ خﻮﻧدي او پﻪ ﻫ‪ ＆５‬ډول ور＇خﻪ ＇ﻮک‬ ‫ب‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻧشﻲ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د بشري حﻘﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې کﻮو او‬ ‫ﻟﻮﻟﻮ چ‪ ３‬اﻧساﻧان پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬کﻮم حﻘﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫_ بشري حﻘﻮﻧﻪ ＇ﻪ شی دي او د ﻧﻮرو حق تﻪ باﻳد ＇رﻧگﻪ درﻧاوی وﻟرئ؟‬ ‫‪125‬‬

‫بشري حﻘﻮﻧﻪ ﻳﻮ بﻨس＀ ﻟري او ﻫغﻪ اﻧساﻧﻴت دی‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻳﻮ شان دي‪.‬‬ ‫د بشري حﻘﻮﻧﻮ زړی او ﻫستﻪ د اسﻼم د سپ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ ﻟﻪ راتگ سره سﻢ وکرل شﻮه‪ .‬ﻫغﻪ‬ ‫اﻧساﻧﻲ حﻘﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ اسﻼم ک‪ ３‬بشرتﻪ ورک‪７‬ل شﻮي‪ ،‬پﻪ بﻞ کﻮم سازﻣان او ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪＄ ３‬ای ﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ ،‬پﻪ دې تﻮگﻪ اسﻼم د بشري حﻘﻮﻧﻮ تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬سرچﻴﻨﻪ ده‪ .‬اهلل چ‪ ３‬پﻪ دې ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫ک‪ ３‬اﻧسان پﻴدا ک‪７‬ی‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤاغﻪ پﻴﻠﻪ ﻳ‪ ３‬پرې د زﻳات شﻤ‪５‬ر بشري حﻘﻮﻧﻮ ﻟﻮرﻳﻴﻨﻪ ﻫﻢ ک‪７‬ې‬ ‫ده‪ .‬د بشري حﻘﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ره ډ‪４‬ره زﻳاتﻪ ده‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ژوﻧد کﻮﻟﻮ حق‪ ،‬د ﻣﻠکﻴت ﻟرﻟﻮ حق‪ ،‬د زده‬ ‫ک‪７‬ې حق‪ ،‬د روغتﻴا حق‪ ،‬د تابعﻴت حق‪ ،‬د فکر اوبﻴان د ＇رگﻨدوﻟﻮ حق‪ ،‬د اﻧساﻧﻲ کراﻣت‬ ‫او شخصﻴت د خﻮﻧدﻳتﻮب حق ‪. ...‬‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد پﻪ بﻬﻴر ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬وخت د زور واکﻮﻟﻪ خﻮا د کﻤزورو حﻘﻮﻧﻪ پﻪ زور زﻳاتﻲ‬ ‫تر پ‪＋‬تﻮ ﻻﻧدې او ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ب‪ ３‬برخ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬کﻪ وگﻮرو دوی د خپﻠﻮ حﻘﻮﻧﻮ د تر ﻻسﻪ‬ ‫کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬ک‪７‬ي چ‪ ３‬ډ‪４‬ر اوږد تارﻳخ او ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬ﻣخﻴﻨﻪ ﻟري‪ ،‬ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ بشري‬ ‫تارﻳخ ک‪ ３‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫د اسﻼم د سپ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ پﻪ راتگ سره د بشر حﻘﻮﻧﻮ تﻪ پﻮره درﻧاوی وشﻮ او پﻪ ب‪５‬ﻼ‬ ‫ب‪５‬ﻠﻮ ب‪２‬ﻮ ﻣﻮجﻮد ！ﻮل تﻮپﻴروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮړل‪ .‬پﻪ اﻟﻬﻲ احکاﻣﻮ او ﻧبﻮي ارشاداتﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫دغﻮ بشري حﻘﻮﻧﻮ د تثبﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ ډ‪４‬رې زﻳات‪ ３‬ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬شتﻪ‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ کﻠﻪ چ‪３‬‬ ‫حضرت ابﻮذرغفاري حضرت بﻼل تﻪ ووﻳﻞ‪ :‬ای حبشﻲ غﻼﻣﻪ! حضرت ﻣحﻤد‬ ‫ورتﻪ وفرﻣاﻳﻞ‪ :‬تﻮر حبشﻲ او سﻴد ﻗرﻳشﻲ دواړه برابر او د خدای بﻨدگان دي‪ .‬وﻳﻼی شﻮ‬ ‫چ‪！ ３‬ﻮل اﻧساﻧان برابر حﻘﻮﻧﻪ ﻟري او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي او ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ک‪ ３‬باﻳد ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ برخﻤﻦ‬ ‫شﻲ‪ .‬د بشري تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ،３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ گﻮټ گﻮټ ک‪ ３‬وگ‪７‬و د خپﻠﻮ بشري حﻘﻮﻧﻮ د‬ ‫ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې او ډﻟﻪ ﻳﻴزې ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬ک‪７‬ي او غ‪８‬وﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻮرتﻪ ک‪７‬ي دي‪ ،‬خﻮ پﻪ‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ داس‪ ３‬کﻮﻣﻪ اداره ﻧﻪ وه چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮی ＇خﻪ سﻠب شﻮو حﻘﻮﻧﻮ ﻣﻼت‪ ７‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫دوﻳﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬جگ‪７‬ې پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ د بشري حﻘﻮﻧﻮ د دفاع ﻟپاره د ﻳﻮی ﻻﻳح‪ ３‬او‬ ‫ﻗاﻧﻮن د جﻮړوﻟﻮ اړتﻴا راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه‪ .‬پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬پﻪ (‪ )١٩٤٧‬ﻣﻴﻼدي کال د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ‬

‫‪126‬‬

‫د عﻤﻮﻣﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا د بشر د حﻘﻮﻧﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ اعﻼﻣﻴﻪ تصﻮﻳب شﻮه‪ .‬دا اعﻼﻣﻴﻪ ﻳﻮه سرﻳزه‬ ‫او (‪ )٣٠‬ﻣادې ﻟري‪ .‬د بشر د حﻘﻮﻧﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬اعﻼﻣﻴ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬اﻧسان تر ﻫر ＇ﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی د‬ ‫ژوﻧد کﻮﻟﻮ ازادي او د شخصﻲ اﻣﻨﻴت ﻟرﻟﻮ حق ﻟري‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻫ‪（５‬ﻮک باﻳد شکﻨجﻪ ﻳا وﻧﻪ‬ ‫‪＄‬ﻮرول شﻲ‪ .‬ﻫر ＇ﻮک حق ﻟري چ‪ ３‬حﻘﻮﻗﻲ شخصﻴت ﻳ‪ ３‬پﻪ رسﻤﻴت وپ‪５‬ژﻧدل شﻲ‪！ .‬ﻮل‬ ‫د ﻗاﻧﻮن پﻪ وړاﻧدې برابر دي‪ .‬ﻫ‪（５‬ﻮک دې پﻪ خپﻞ سربﻨدي ﻳا ﻟﻪ خپﻞ ！ا！ﻮبﻲ تبعﻴد ﻧﻪ ک‪７‬ای‬ ‫شﻲ‪ .‬د چا پﻪ شرافت او ابرو دې ت‪５‬ری ﻧﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫر ＇ﻮک حق ﻟري چ‪ ３‬ازاد فکر وک‪７‬ي‪،‬‬ ‫خپﻞ فکر او ﻧظر پﻪ ازاداﻧﻪ ډول ＇رگﻨد ک‪７‬ي‪ .‬د بﻴان ازادي چ‪ ３‬د بشر د حﻘﻮﻗﻮ د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪３‬‬ ‫اعﻼﻣﻴ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮﻟسﻤﻪ ﻣاده ک‪ ３‬راغﻠ‪ ،３‬د بشر د ډ‪４‬رو ﻣﻬﻤﻮ او بﻨس＂ﻴزو حﻘﻮﻧﻮ ＇خﻪ گ‪２‬ﻞ شﻮې‬ ‫ده‪ .‬پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬ﻳادوﻧﻪ شﻮې ده چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻮک د بﻴان ازادي ﻟري‪ ،‬خﻮ د بﻴان آزادي ﻫﻢ‬ ‫خپﻠ‪ ３‬پﻮﻟ‪ ３‬او حدوﻧﻪ ﻟري‪ .‬تر ﻫغﻪ چ‪ ３‬پک‪ ３‬بشري کراﻣت تﻪ سپکاوی ﻧﻪ وي او د ﻫغﻪ پﻪ‬ ‫وسﻴﻠﻪ د چا بشري حﻘﻮق تر پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې ﻧشﻲ‪ ،‬د چاﻟﻪ دﻳﻨﻲ او ﻣذﻫبﻲ عﻘﻴدو‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻧژادي‬ ‫او تﻮکﻤﻴز حﻴثﻴت او ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣﻠﻲ ﻫ‪５‬ﻮادﻧﻴﻮ گ＂ﻮ سره پﻪ ！کر ک‪ ３‬ﻧﻪ وي‪ ،‬د بﻴان ازادي جاﻳزه‬ ‫ده‪ .‬ﻫر ＇ﻮک حق ﻟري چ‪ ３‬زده ک‪７‬ه وک‪７‬ي‪ .‬زده ک‪７‬ې بﻪ اجباري وي‪ ،‬فﻨﻲ او حرفﻮي زده‬ ‫ک‪７‬ې بﻪ د ！ﻮﻟﻮ پﻪ واک ک‪ ３‬وي‪ .‬د زده ک‪７‬ې ﻣﻮخﻪ بﻪ د اﻧساﻧﻲ شخصﻴت وده‪ ،‬د بشرحﻘﻮﻧﻮ تﻪ‬ ‫درﻧاوی او بﻨس＂ﻴزه ازادي وي‪ .‬ﻣﻮر او پﻼر بﻪ د خپﻞ ﻣاشﻮم پﻪ اړه د زده ک‪７‬ې د ډول پﻪ ！اکﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب وﻟري‪ .‬دوﻟت ﻣکﻠف دی چ‪ ３‬د وگ‪７‬و ﻟپاره ب‪ ３‬ﻟﻪ کﻮم تﻮپﻴره د زده ک‪７‬ې ﻻرې‬ ‫چارې برابرې ک‪７‬ي‪ ،‬تر ＇ﻮ د خﻠکﻮ د ذﻫﻨﻲ روزﻧ‪ ３‬شراﻳط برابر شﻲ‪ .‬د بشر د حﻘﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ اعﻼﻣﻴﻪ ک‪ ３‬د داس‪ ３‬ﻧﻮرو ډ‪４‬رو حﻘﻮﻧﻮ ﻳادوﻧﻪ ﻫﻢ شﻮې ده چ‪ ３‬ﻫغﻪ ！ﻮل د اﻧسان طبﻴعﻲ‬ ‫او ！ﻮﻟﻨﻴز حﻘﻮﻧﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ ！ﻮل ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬د بشر د حﻘﻮﻗﻮ اعﻼﻣﻴﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻻسﻠﻴک ک‪７‬ې ده او پﻪ ﻣﻠﻲ کچﻪ دغﻪ دوﻟتﻮﻧﻪ ﻣکﻠف گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ رعاﻳت وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣﻠگروﻣﻠتﻮﻧﻮ د بشري حﻘﻮﻧﻮ اداره او د بشر د حﻘﻮﻧﻮ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د‬ ‫بشري حﻘﻮﻧﻮ حاﻟت تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮي او ﻫغﻪ ＇اري‪.‬‬

‫‪127‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻫر اﻧسان ＊‪％‬ﻪ وي او کﻪ ﻧارﻳﻨﻪ‪ ،‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ژوﻧد کﻮﻟﻮ‪ ،‬د فکر او بﻴان د ازادۍ‬ ‫حق‪ ،‬د اﻧساﻧﻲ کراﻣت او شخصﻴت د خﻮﻧدﻳتﻮب حق ﻟري‪ .‬پﻪ اسﻼم ک‪ ３‬ﻫﻢ د بشر د‬ ‫حﻘﻮﻧﻮ پﻮره درﻧاوی شﻮی دی‪ ،‬ﻫغﻪ بشري حﻘﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ اسﻼم ک‪ ３‬بشرتﻪ ورک‪７‬ل شﻮي‬ ‫پﻪ بﻞ کﻮم سازﻣان او ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪＄ ３‬ای ﻧﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ ﻫﻢ د بشر د حﻘﻮﻧﻮ د ورکﻮﻟﻮ‬ ‫او درﻧاوي پﻪ ﻫکﻠﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ﻗﻮاﻧﻴﻦ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ رعاﻳت کﻮﻟﻮ اړ او‬ ‫ﻣکﻠف ک‪７‬ي دي‪ .‬کﻠﻪ ﻧا کﻠﻪ پﻪ ﻳﻮ ډول اﻧسان ﻟﻪ ﻳﻮه ﻳا زﻳاتﻮ حﻘﻮﻧﻮ ＇خﻪ ب‪ ３‬برخ‪ ３‬شﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ د ﻫغﻪ بشري ﻳا اﻧساﻧﻲ درﻳ‪ ＃‬تﻪ زﻳان رس‪８５‬ي‪ .‬ﻧﻦ سبا ！ﻮﻟ‪ ３‬پرﻣختﻠﻠ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬ ‫زﻳار باسﻲ چ‪ ３‬اﻧسان خپﻞ حﻘﻮﻧﻪ وﻟري او پﻪ ﻫ‪ ＆５‬ډول ور＇خﻪ ب‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻧشﻲ‪ .‬ک‪５‬دای‬ ‫شﻲ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ حاﻟتﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د جگ‪７‬ې ﻳا کﻮرﻧ‪ ９‬تاوترﻳخﻮاﻟی او ﻳا د ﻳﻮ جرم د سرتﻪ رسﻮﻟﻮ‬ ‫پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻳا ﻟﻪ ﻳﻮه ＇خﻪ زﻳات حﻘﻮﻧﻪ و‪＄‬ﻨ‪６‬ول شﻲ‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻫ‪ ＆５‬تﻮگﻪ ترې اﻧسان‬ ‫د تﻞ ﻟپاره ب‪ ３‬برخ‪ ３‬ک‪５‬دای ﻧﻪ شﻲ اوس داس‪ ３‬سازﻣاﻧﻮﻧﻪ او ادارې شتﻪ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫ک‪ ３‬د بشر د حﻘﻮﻧﻮ حاﻟت ＇اري‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارسره د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د بشري حﻘﻮﻧﻮ پﻪ اړه‬ ‫دې خپﻞ ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د اسﻼم ﻟﻪ ﻧظره پﻪ بشري حﻘﻮﻧﻮ خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وواﻳﻲ او د ﻣتﻦ اساسﻲ ﻣفﻬﻮم تﻪ دې ‪＄‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درې ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې پﻪ ترتﻴب سره د بشري‬ ‫حﻘﻮﻧﻮ‪ ،‬د ＊‪％‬ﻮ د حﻘﻮﻧﻮ او ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ د حﻘﻮﻧﻮ پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او پﻪ پای ک‪３‬‬ ‫دې د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬ﻣشر ﻟﻴکﻞ شﻮی ﻣعﻠﻮﻣات ﻧﻮروتﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪128‬‬

‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې فکر وک‪７‬ي چ‪ ３‬کﻮم بشري حﻘﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮ ！اکﻠﻲ حاﻟت ک‪＄ ３‬ﻨ‪８４６‬ي‪،‬‬ ‫دوه تﻨﻪ دې د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې پرې ر‪１‬ا واچﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫تاسﻮ ﻟﻪ دې ﻟﻮست ＇خﻪ ＇ﻪ ﻣفﻬﻮم ترﻻسﻪ ک‪７‬؟‬ ‫د اسﻼم دﻳﻦ اﻧسان تﻪ کﻮم حﻘﻮﻧﻪ ورک‪７‬ي دي؟‬ ‫د بشر د حﻘﻮﻧﻮ پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ اعﻼﻣﻴﻪ ک‪ ３‬د کﻮﻣﻮ بشري حﻘﻮﻧﻮ ﻳادوﻧﻪ شﻮې ده؟‬ ‫دوﻟتﻮﻧﻪ د بشري حﻘﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ ﻣسؤوﻟﻴت ﻟري؟‬ ‫د بﻴان ازادي باﻳد تر کﻮﻣﻪ حده پﻮرې وي؟‬ ‫‪＇ _٧‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮعاتﻮ ﻳﻮه ﻳﻮه دﻗﻴﻘﻪ خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫پﻪ خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬بشري حﻘﻮﻧﻮ تﻪ پﻪ کﻮﻣﻪ سترگﻪ گﻮرئ؟ اﻳا پﻪ دې ﻫکﻠﻪ پﻪ خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫ک‪ ３‬کﻮﻣﻮ حدودو تﻪ ‪＄‬ای ورکﻮئ؟‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د بشري حﻘﻮﻧﻮ د اړتﻴا او ارز＊ت پﻪ اړه ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ ３‬ور‪３＄‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن ساعت ک‪ ３‬دې ﻧﻮرو تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻫﻮس پر عﻘﻞ برﻳاﻟﻰ شﻲ‪ ،‬اﻧسان کﻨدې تﻪ ﻟﻮﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫((حضرت عﻠﻲ کرم اهلل وجﻬ ُﻪ))‬

‫‪129‬‬

‫ﻻﻧدې شعر وﻟﻮﻟئ او خﻮﻧد ترې واخﻠئ‪:‬‬ ‫ســتا د عشــق ﻟــﻪ وﻳﻨــﻮ ډک شــﻮل ‪＄‬ﻴگروﻧــﻪ‬ ‫ســتا پــﻪ ﻻره کــ‪ ３‬باﻳﻠــﻲ زﻟﻤــﻲ ســروﻧﻪ‬ ‫تاتــﻪ راشــﻤﻪ زړگــی زﻣــا فــارغ شــﻲ‬ ‫ب‪５‬ﻠــﻪ تاﻣــ‪ ３‬اﻧد‪＋４‬ــﻨ‪ ３‬د زړه ﻣاروﻧــﻪ‬ ‫کــﻪ ﻫــر ＇ــﻮ ﻣــ‪ ３‬د دﻧﻴــا ﻣﻠکﻮﻧــﻪ ډ‪４‬ــر شــﻲ‬ ‫زﻣــا بــﻪ ﻫ‪５‬ــر ﻧشــﻲ دا ســتا ＊ــکﻠﻲ باغﻮﻧــﻪ‬ ‫د ډﻫﻠــﻲ تخــت ﻫﻴروﻣــﻪ چــ‪ ３‬راﻳــاد کــ‪７‬م‬ ‫زﻣــا د ＊ــکﻠ‪ ３‬پ‪＋‬ــتﻮﻧخﻮا د غــرو ســروﻧﻪ‬ ‫د رﻗﻴــب د ژوﻧــد ﻣتــاع بــﻪ تــار پــﻪ تــار کــ‪７‬م‬ ‫چــ‪ ３‬پــﻪ تــﻮرو پ‪＋‬ــتاﻧﻪ کاگــﻮ زاروﻧــﻪ‬ ‫د فرﻳــد او د حﻤﻴــد دور بــﻪ بﻴــا شــﻲ‬ ‫چــ‪ ３‬زه و کاﻧــدم پــﻪ ﻫــر ﻟــﻮري تاختﻮﻧــﻪ‬ ‫کــﻪ تﻤاﻣــﻪ دﻧﻴــا ﻳــﻮ خــﻮا تــﻪ بــﻞ خــﻮا ﻳــ‪３‬‬ ‫زﻣــا خــﻮښ دي ســتا خاﻟــﻲ تــش ډگروﻧــﻪ‬ ‫احﻤدشــاه بــﻪ دغــﻪ ســتا ﻗــدر ﻫ‪５‬رﻧــﻪ کا‬ ‫کــﻪ وﻧﻴســﻲ د تﻤــام جﻬــان ﻣﻠکﻮﻧــﻪ‬ ‫(ﻟﻮی احﻤدشاه بابا)‬

‫‪130‬‬

‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻣﻮر درﻳ‪＃‬‬

‫ﻣﻮر د کﻮرﻧ‪ ９‬بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧک‪ ３‬او د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬جﻮړووﻧک‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬درﻳ‪ ＃‬تر‬ ‫ﻫر چا او ﻫر ＇ﻪ ﻟﻮړ دی‪ .‬ﻣﻮر ده چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ غ‪ ８５‬ک‪ ３‬ﻣ‪７５‬ﻧﻲ اوﻻدوﻧﻪ‪ ،‬غﻴرتﻲ ‪＄‬ﻮاﻧان‪،‬‬ ‫عاﻟﻤان پﻮﻫان او ادﻳبان روزي‪ ،‬ﻫﻤدوی دي چ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ د ترﻗ‪ ９‬او پرﻣخت‪ ，‬پر ﻟﻮر بﻴاﻳﻲ‬ ‫او کارﻧاﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ！ﻮل ﻣﻠت ﻟپاره تﻠپات‪ ３‬وﻳاړ وي‪ .‬ﻣﻮر تر ！ﻮﻟﻮ ﻣﻬرباﻧﻪ ده‪ ،‬ﻣﻮر تر ！ﻮﻟﻮ زﻳاتﻪ‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ ﻧاکﻪ ده‪ .‬ﻣﻮر روزوﻧک‪ ３‬او احساس وروکﻮوﻧک‪ ３‬ده‪ .‬د اسﻼم د ستر ﻻر＊ﻮد حضرت‬ ‫ﻣحﻤد پﻪ وﻳﻨا چ‪(( :３‬جﻨت د ﻣﻮر تر پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې دی‪ )).‬پﻪ دې وﻳﻨا سره ﻳ‪ ３‬اوﻻدوﻧﻪ‬ ‫د ﻣﻮر او پﻼر درﻧاوي تﻪ رابﻠﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻣﻮر د عاطف‪ ،３‬زړه سﻮي او ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬پﻪ اړه ﻳﻮه کﻴسﻪ وﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫ﻣﻮر وﻟ‪ ３‬د زﻳات درﻧاوي وړ ده؟‬ ‫زړه د ﻣﻴﻨ‪ ３‬او عاطف‪＄ ３‬ای دی‪ ،‬د ﻣﻮر پﻪ زړه ک‪ ３‬د خپﻞ اوﻻد پﻪ اړه دا ﻣﻴﻨﻪ عاطفﻪ او‬ ‫‪131‬‬

‫صﻠﻪ رحﻤﻲ تر ﻫر چا ډ‪４‬ره زﻳاتﻪ ده او تﻞ ﻳ‪ ３‬پﻪ اوﻻد باﻧدې د ﻧ‪５‬کﻮ ﻟﻮر ﻳﻴﻨﻪ وي‪ .‬ﻣﻮر تﻪ باﻳد‬ ‫پﻪ درﻧﻪ ستر‪－‬ﻪ وکتﻞ شﻲ او درﻧاوی ﻳ‪ ３‬وشﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣﻮر د ستاﻳﻠﻮ او درﻧاوي اصﻞ تﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ زﻳاتﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ شﻮې ده‪ .‬زﻳات‬ ‫شﻤ‪５‬ر شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو اثارو ک‪ ３‬د ﻣﻮر ﻣﻘام ستاﻳﻠی دی‪ .‬پﻪ‬ ‫ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ادبﻲ ﻧثروﻧﻮ‪ ،‬شعروﻧﻮ‪ ،‬داستاﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻧاوﻟﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو ادبﻲ ！ﻮ！ﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻮر ﻣﻘام تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫شﻮې او د ﻣﻮر ﻣﻘام پک‪ ３‬ستاﻳﻞ شﻮی دی‪ .‬وﻳﻼی شﻮ چ‪ ３‬د ﻣﻮر ﻣﻘام پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪３‬‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬ی ‪＄‬ای ﻟري او زﻣﻮږ د ادبﻴاتﻮ ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ＇پرکی جﻮړوي‪ .‬پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻮر‬ ‫ﻣﻘام‪ ،‬د ﻣﻮر ﻣﻬرباﻧﻲ‪ ،‬شفﻘت او عاطفﻪ د اوﻻد پﻪ روزﻧﻪ ک‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬ک‪７‬او او زﻳار اﻧعکاس‬ ‫ﻣﻮﻧدﻟی دی‪ .‬د دغﻮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻴکﻨﻮ ﻣﻘصد ﻳﻮ دی او ﻫغﻪ دا چ‪ ３‬د ﻣﻮر د ﻣﻘام او حﻘﻮﻗﻮ پ‪５‬ژﻧدل‬ ‫او د ﻫغ‪ ３‬درﻧاوی کﻮل‪ .‬پﻪ وﻟسﻲ ادب او پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ شفاﻫﻲ ادب ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻣﻮر د ﻣﻴﻨ‪３‬‬ ‫عاطف‪ ３‬او ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬پﻪ اړه ډ‪４‬رې کﻴس‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دﻟتﻪ راوړو‪ :‬واﻳﻲ چ‪ ３‬د ﻳﻮې‬ ‫ﻣﻮر ﻣاشﻮم بﻠ‪ ３％＊ ３‬پ＀ ک‪ .７‬د ﻣاشﻮم ﻣﻮر کﻪ ﻫر ＇ﻮﻣره ﻟﻪ غﻠ‪＇ ３％＊ ３‬خﻪ خپﻞ ﻣاشﻮم‬ ‫وغﻮ＊ت‪ ،‬خﻮ ﻫغ‪ ３‬ور ﻧﻪ ک‪ ７‬او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ چ‪ ３‬دا زﻣا زوی دی‪ .‬د ﻣاشﻮم ﻣﻮر پﻪ چﻴغﻮ چﻴغﻮ‬ ‫ﻗاضﻲ تﻪ وﻻړه او عرض ﻳ‪ ３‬وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻳﻮې ＊‪ ３％‬ﻣ‪ ３‬ﻣاشﻮم پ＀ ک‪７‬ی او ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬راکﻮي‪ .‬ﻗاضﻲ‬ ‫غﻠﻪ ＊‪％‬ﻪ راوغﻮ＊تﻪ‪ ،‬ﻫر ＇ﻮﻣره پﻠ＂ﻨ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ترې وک‪７‬ې ＊‪％‬ﻪ ﻗاﻧع ﻧﻪ شﻮه‪ ،‬وﻳﻞ ﻳ‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫دا زﻣا خپﻞ زوی دی‪ ،‬پر ﻣا ﻳ‪ ３‬ﻧا حﻘﻪ دعﻮه ک‪７‬ې ده‪ .‬ﻗاضﻲ تر ﻟ‪ ８‬فکر وروستﻪ ووﻳﻞ‪ :‬ﻣا‬ ‫ﻳﻮازې پر‪８４‬دئ چ‪ ３‬د پر‪４‬ک‪７‬ې پﻪ اړه فکر وک‪７‬م‪ .‬دواړه ＊‪ ３％‬د ﻗاضﻲ ﻟﻪ کﻮ！‪ ３‬ﻧﻪ ووتﻠ‪ .３‬ﻳﻮه‬ ‫ش‪５‬بﻪ وروستﻪ ﻗاضﻲ دواړه ＊‪ ３％‬راوغﻮ＊تﻠ‪ .３‬ﻫغﻮی تﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه داس‪ ３‬اعﻼن ک‪７‬ه‪:‬‬ ‫وروستﻪ ﻟﻪ ډ‪４‬ر سﻮچ ＇خﻪ زه دې ﻧتﻴج‪ ３‬تﻪ ورس‪５‬دم چ‪ ３‬ﻣاشﻮم باﻳد دوه ！ﻮ！‪ ３‬شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ‬ ‫د ﻳﻮې ﻣﻮر او بﻠﻪ ！ﻮ！ﻪ د بﻠ‪ ３‬ﻣﻮر‪ .‬پﻪ دې پر‪４‬ک‪７‬ې بﻪ عدل او اﻧصاف پر ‪＄‬ای شﻲ‪ .‬ﻗاضﻲ‬ ‫جﻼت راوغﻮ＊ت‪ ،‬وﻳﻞ راشﻪ دا ﻣاشﻮم دوه ！ﻮ！‪ ３‬ک‪７‬ه‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬جﻼد تﻮره پﻪ ﻻس راغی د‬ ‫ﻣاشﻮم اصﻠﻲ ﻣﻮر غ‪ ８‬ک‪:７‬‬ ‫"ﻗاضﻲ صاحب ﻣاشﻮم ﻣﻪ دوه ！ﻮ！‪ ３‬کﻮئ‪ ،‬دا ﻣاشﻮم زﻣا ﻧﻪ دی‪ ،‬ﻫغ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ئ‪".‬‬ ‫ﻗاضﻲ پﻮه شﻮ چ‪ ３‬د ﻣاشﻮم اصﻠﻲ ﻣﻮر ﻫﻤدا ده‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د خپﻞ زوی ﻣرګ ﻳ‪ ３‬ﻧشﻮ‬ ‫‪132‬‬

‫زغﻤﻼی او ﻫغﻪ بﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣاشﻮم اصﻠﻲ ﻣﻮر ﻧﻪ وه‪ ،‬د ﻗاضﻲ پر‪４‬ک‪７‬ه ﻳ‪ ３‬وﻣﻨﻠﻪ‪ .‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ‬ ‫ﻗاضﻲ ﻣاشﻮم خپﻠ‪ ３‬اصﻠﻲ ﻣﻮر تﻪ وسپاره او ﻫغ‪ ３‬بﻠ‪ ３‬غﻠ‪ ３％＊ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬سزا و！اکﻠﻪ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫د اسﻼم ستر پ‪５‬غﻤبر حضرت ﻣحﻤد فرﻣاﻳﻠﻲ دي چ‪(( :３‬جﻨت د ﻣﻮر تر پ‪＋‬ﻮ‬ ‫ﻻﻧدې دی‪ )).‬د ﻣﻮر ﻣﻘام پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬تر ﻫر چا ﻟﻮړ دی او درﻧاوی ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻻزم دی‪ .‬د‬ ‫ﻣﻮر د ﻣﻘام او درﻧاوي پﻪ اړه پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻟﻴکﻠﻲ او ‪７－‬ﻧﻲ ادب ک‪ ３‬زﻳات‪ ３‬ﻣﻨظﻮﻣ‪ ３‬او ﻣﻨثﻮرې‬ ‫！ﻮ！‪ ３‬شتﻪ‪ .‬پﻪ دې کﻴسﻪ ک‪ ３‬د ﻣﻮر د ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬ﻳﻮه داس‪ ３‬ﻧﻤﻮﻧﻪ تاسﻮ وﻟﻮستﻪ چ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ او‬ ‫ﻣﻬرباﻧﻲ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ بﻞ چا سره ﻧﻪ شﻲ پرتﻠﻪ ک‪５‬دای‪.‬‬ ‫ﻣﻮر د ﻣﻴﻨ‪ ،３‬ﻣحبت او ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬ﻳﻮه داس‪ ３‬چﻴﻨﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫر ډول حاﻻتﻮ د زغﻤﻠﻮ‬ ‫ﻟپاره ﻳ‪ ３‬تاﻧده ساتﻲ‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣطﻠب تﻪ دې ‪＄‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪＇_٢‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻻﻧدې ﻟغات ﻣعﻨا او د تخت‪ ３‬پر ﻣخ دې پﻪ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وکاروي‪ :‬پر‪４‬ک‪７‬ه‪ ،‬پ＀ ک‪ ،７‬و ！اکﻠﻪ‪ ،‬غﻠﻪ‪！ ،‬ﻮ！‪ ،３‬ﻟﻮرﻳﻴﻨﻪ‪ ،‬ک‪７‬او‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ تش ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ کﻠﻤﻮ سره پﻪ پﻨسﻞ ډک‬ ‫ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د ﻣﻮر ﻣﻘام پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ......................３‬ﻟﻮړ دی‪.‬‬ ‫زړه د ‪ ...............‬او ‪＄ ....................‬ای دی‪.‬‬ ‫واﻳﻲ چ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻣﻮر ‪ ......................‬بﻠ‪ ..................... ３％＊ ３‬ک‪.７‬‬ ‫ﻣﻮر د ‪ ...................‬بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧک‪ ３‬او د ‪ ...................‬جﻮړوﻧک‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫ﻣﻮر پﻪ خپﻠﻪ غ‪ ８５‬ک‪ ....................... ３‬او ‪ ........................‬روزي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪ ３／‬ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او پﻪ ﻻﻧدې ډول دې پخپﻞ ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫‪133‬‬

‫اجﻤﻞ‪ :‬اﻟفتﻪ وروره ست‪７‬ی ﻣﻪ ش‪.３‬‬ ‫اﻟفت‪ :‬خﻴر ﻳﻮس‪ ،３‬ژوﻧدی اوس‪ ３‬اجﻤﻠﻪ وروره‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬تاسﻮ چ‪５‬رتﻪ تﻠﻠﻲ وئ؟‬ ‫اﻟفت‪ :‬زه خﻮ ﻣحکﻤ‪ ３‬تﻪ تﻠﻠ‪ ３‬وم‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬خﻴر خﻮ و‪ ،‬د ＇ﻪ ﻟپاره؟‬ ‫اﻟفت‪ :‬زﻣﻮږ د کﻠﻲ د ﻳﻮې ﻣﻮر ﻣاشﻮم بﻠ‪ ３％＊ ３‬غﻼ ک‪７‬ی و‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪＊ :‬ﻪ ﻧﻮ! بﻴا ﻣﻮ ＇ﻪ وک‪７‬ل؟‬ ‫اﻟفت‪ :‬د ﻣاشﻮم ﻣﻮر ﻗاضﻲ صاحب تﻪ عرض وک‪.７‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬ﻗاضﻲ صاحب د ﻣاشﻮم د ﻣﻮر عرض واور‪４‬ده؟‬ ‫اﻟفت‪ :‬ﻫﻮ! غﻠﻪ ＊‪％‬ﻪ ﻳ‪ ３‬را وغﻮ＊تﻪ او پﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ترې وک‪７‬ې‪.‬‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬اخر ＇ﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه وشﻮه؟‬ ‫اﻟفت‪ :‬غﻼ شﻮی ﻣاشﻮم ﻳ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬اصﻠﻲ ﻣﻮر تﻪ تسﻠﻴﻢ ک‪.７‬‬ ‫‪＇ _٥‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د کﻴس‪ ３‬ﻣفﻬﻮم پﻪ ﻟﻨ‪６‬و خبرو ک‪ ３‬ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬ﻟﻪ دغ‪ ３‬کﻴس‪＇ ３‬خﻪ تاس‪＇ ３‬ﻪ زده ک‪７‬ل؟ خپﻞ ﻧظر خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ＇ر‪－‬ﻨد‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣﻮر د ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬پﻪ اړه کﻮﻣﻪ اور‪４‬دﻟ‪ ３‬کﻴسﻪ پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫بﻠﻪ ورځ دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫((ﻫغﻪ ﻻس چ‪ ３‬زاﻧ‪／‬ﻮ زﻧ‪／‬ﻮي‪ ،‬ﻫغﻪ جﻬان زﻧ‪／‬ﻮي))‬

‫‪134‬‬

‫درو‪４‬شتﻢ ﻟﻮست‬

‫جﻮﻣات او ＊ﻮوﻧ‪％‬ی‬ ‫(خبرې اترې)‬

‫د ﻣاشﻮم ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی چاپ‪５‬رﻳال د ﻣﻮر غ‪ ８５‬ده‪ .‬د ﻣﻮر غ‪ ８５‬د ﻣاشﻮم د روزﻧ‪ ３‬او پاﻟﻨ‪ ３‬او ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻬرباﻧ‪＇ ９‬خﻪ ډک ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ＊ﻮوﻧ‪％‬ی دی‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣاشﻮم د ‪－‬ر‪５＄‬دو شﻲ او پﻪ خبرو‬ ‫کﻮﻟﻮ پﻴﻞ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا جﻮﻣات او ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ ﻻره پﻴدا ک‪７‬ي‪ .‬جﻮﻣات او ＊ﻮوﻧ‪％‬ی پﻪ‬ ‫ﻳﻮ کﻠﻲ ﻳا اوﻟس ک‪ ３‬دوې بﻨس＂ﻴزې ستﻨ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ﻫر کﻠﻲ شتﻤﻨﻲ‪ ،‬بری او ﻳﻮ واﻟی‬ ‫د ﻫﻤدغﻮ دوو ستﻨﻮ پﻪ ！ﻴﻨ‪＋／‬ت پﻮرې ت‪７‬ﻟی دی‪ .‬پﻪ جﻮﻣات ک‪ ３‬دﻳﻨﻲ فضا ﻣﻮجﻮده ده‬ ‫او ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬د پﻮﻫ‪ ３‬ﻫﻮا چﻠ‪８５‬ي‪ .‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د＊ﻤﻨﻲ او کﻴﻨﻪ پاکﻮي او بﻞ ﻳ‪ ３‬ﻧاپﻮﻫﻲ ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي او ﻣدﻧﻴت را ﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫_ تاس‪ ３‬خپﻠﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬زده ک‪７‬ه ﻟﻪ کﻮم ‪＄‬اﻳﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ې ده؟‬ ‫_ ستاسﻮ پﻪ اﻧد رسﻤﻲ زده ک‪７‬ه ＇ﻪ راز زده ک‪７‬ه ده؟‬ ‫‪135‬‬

‫زﻣﻮږ پﻪ ‪－‬ران ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان ک‪ ３‬د زده ک‪７‬ې بﻬﻴر پﻪ دودﻳز ډول ﻟﻪ ډ‪４‬ر پخﻮا ＇خﻪ پﻴﻞ‬ ‫شﻮی او پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻻرو ﻳ‪ ３‬وده او پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده‪ .‬پخﻮا بﻪ ﻫﻠکاﻧﻮ او ﻧجﻮﻧﻮ پﻪ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬دﻳﻨﻲ زده ک‪７‬ې کﻮﻟ‪ ،３‬د وخت دودﻳز کتابﻮﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮستﻞ چ‪ ３‬ﻟﻴکﻞ او ﻟﻮستﻞ زده‬ ‫ک‪７‬ي‪ .‬دې زده ک‪７‬و تﻪ غﻴر رسﻤﻲ زده ک‪７‬ې وﻳﻞ ک‪５‬دې‪ .‬د وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره ددې زده ک‪７‬و‬ ‫تر ＇ﻨ‪ ，‬رسﻤﻲ زده ک‪７‬ې پﻴﻞ شﻮي‪ .‬د زده ک‪７‬ې ﻣﻨظﻤ‪ ３‬دورې ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ او ﻧﻮر را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ .‬پﻪ دې ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د اړتﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د‬ ‫！اکﻠﻮ ﻫدفﻮﻧﻮ او ﻣﻮخﻮ د تر ﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ！اکﻠﻲ درسﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻞ ک‪５‬دل‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬بﻪ ﻟﻪ‬ ‫دې ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ＇خﻪ ＇ﻮک فارغ شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ＊ﻪ ډول بﻪ پﻪ ﻟﻴک او ﻟﻮست پﻮﻫ‪５‬دل او خپﻠ‪３‬‬ ‫اړتﻴاوې بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻮره کﻮﻟ‪ .３‬د زده ک‪７‬ې دا ﻟ‪７‬ۍ ﻧﻮره ﻫﻢ پراخﻪ شﻮه‪ ،‬ﻟﻴس‪ ،３‬د ＊ﻮوﻧکﻮ د روزﻧ‪３‬‬ ‫عاﻟﻲ ﻣؤسس‪ ،３‬د ﻟﻮړو زده ک‪７‬و ﻣؤسسی او ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ .‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻫﻤدا اوس د ﻣاس＂رۍ تر برﻳده د زده ک‪７‬و بﻬﻴر پخپﻠﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ３‬تر سره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ＊ﻪ ‪＄‬ﻴر شﻮ او د زده ک‪７‬ې ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬و ﻧﻮ پﻪ کﻠﻲ ﻳا اوﻟس ک‪ ３‬د جﻮﻣات او‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ دواړو فضاوې سره ﻻزﻣ‪ ３‬او ﻣﻠزوﻣ‪ ３‬دي چ‪ ３‬پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪！ ３‬ﻮل کﻠﻴﻮال ﻟﻪ ر＊تﻴﻨ‪３‬‬ ‫پﻮﻫ‪ ،３‬ﻣدﻧﻴت او وروروﻟ‪＇ ９‬خﻪ برخﻤﻦ ک‪８５‬ي‪＇ .‬ﻮک چ‪ ３‬دغﻪ ﻧ‪５‬ک خدﻣت تر سره کﻮي‬ ‫ﻫغﻪ ﻫﻢ د کﻠﻲ ＊ﻮوﻧکی او د کﻠی اﻣام دی‪.‬‬ ‫پﻪ دې اړه بﻪ ﻣرکﻪ او خبرې اترې وﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫د دوو ﻧجﻮﻧﻮ (زرک‪＇ _ ３‬اﻧ‪ )３／‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻣرکﻪ (خبرې اترې)‬ ‫＇اﻧ‪／‬ﻪ‪ :‬اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ زرک‪ ３‬خﻮرې ست‪７‬ې ﻣﻪ ش‪!３‬‬ ‫زرکﻪ‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم ＇اﻧ‪ ３／‬خﻮرې تﻪ ست‪７‬ې ﻣﻪ ش‪.３‬‬ ‫＇اﻧ‪／‬ﻪ‪ :‬اجازه را کﻮې چ‪ ３‬ستا ＇خﻪ‪ ،‬ستا د زده ک‪７‬و پﻪ اړه پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬م؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬ﻣﻬرباﻧﻲ وک‪７‬ه‪ ،‬وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ‪ .‬زه ستا پﻪ خدﻣت ک‪ ３‬ﻳﻢ‪.‬‬ ‫＇اﻧ‪／‬ﻪ‪ :‬تاسﻮ خپﻠﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬زده ک‪７‬ه چ‪５‬رتﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ه؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬خﻮرې زﻣا د زده ک‪７‬ې پﻴﻞ ﻟﻪ جﻮﻣات ＇خﻪ شﻮی دی‪.‬‬ ‫＇اﻧ‪／‬ﻪ‪ :‬وﻟ‪ ،３‬ستاس‪ ３‬پﻪ کﻠﻲ ک‪＊ ３‬ﻮوﻧ‪％‬ی ﻧﻪ و؟‬

‫‪136‬‬

‫زرکﻪ‪＊ :‬ﻮوﻧ‪％‬ی و‪ ،‬خﻮ ﻳﻮازې ﻫﻠکان بﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ تﻠﻞ‪.‬‬ ‫＇اﻧ‪／‬ﻪ‪ :‬تاسﻮ پﻪ جﻮﻣات ک‪ ３‬ﻟﻪ چا ﻧﻪ زده ک‪７‬ه کﻮﻟﻪ؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬د جﻮﻣات ﻣﻼ صاحب بﻪ ﻣﻮږ تﻪ پﻪ ورځ ک‪ ３‬د سﻬار او ﻣاسپ‪＋‬ﻴﻦ ﻟﻪ خﻮا سبق را‬ ‫کاوه‪.‬‬ ‫＇اﻧ‪／‬ﻪ‪ :‬تاسﻮ پﻪ جﻮﻣات ک‪ ３‬کﻮم کتابﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻞ؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬ﻣﻮږ پﻪ جﻮﻣات ک‪ ３‬ﻳﻮازې دﻳﻨﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻞ‪.‬‬ ‫＇اﻧ‪／‬ﻪ‪ :‬کﻠﻪ ﻣﻮ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬زده ک‪７‬ه پﻴﻞ ک‪７‬ه؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬زه اتﻪ کﻠﻨﻪ وم چ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬سره کابﻞ تﻪ راغﻠﻢ او پﻼر ﻣ‪ ３‬د ﻧجﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬شاﻣﻠﻪ ک‪７‬م‪.‬‬ ‫＇اﻧ‪／‬ﻪ‪ :‬تاسﻮ اوس ﻣﻬال پﻪ ＇ﻮم ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳاست؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬زه س‪ ８‬کال ﻟﻪ دوﻟسﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ فارغﻪ شﻮم‪.‬‬ ‫＇اﻧ‪／‬ﻪ‪ :‬د ﻧﻮرو ﻟﻮړو زده ک‪７‬و تصﻤﻴﻢ ﻟرې؟‬ ‫زرکﻪ‪ :‬کاﻧکﻮر ازﻣﻮﻳﻨﻪ ﻣ‪ ３‬ورک‪７‬ې‪ ،‬ﻫﻴﻠﻪ ﻟرم چ‪ ３‬ژورﻧاﻟﻴزم پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ تﻪ برﻳاﻟ‪ ９‬شﻢ‪.‬‬ ‫＇اﻧ‪／‬ﻪ‪ :‬خدای دې وک‪７‬ي‪ ،‬تاسﻮ تﻪ برﻳاﻟﻴتﻮب غﻮاړم‪.‬‬ ‫د دوو ﻫﻠکاﻧﻮ (اﻳﻤﻞ _ اجﻤﻞ) تر ﻣﻨ‪ ＃‬خبرې اترې‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬اجﻤﻞ وروره تاسﻮ چ‪５‬رتﻪ اوس‪８５‬ئ؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬اﻳﻤﻞ وروه‪ ،‬زه د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬سره ﻳﻮ ‪＄‬ای پﻪ خﻮست ک‪ ３‬اوس‪８５‬م‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬پﻪ خﻮست ک‪ ３‬د زده ک‪７‬ې بﻬﻴر ＇ﻨ‪／‬ﻪ دی؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬پﻪ خﻮست ک‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻮارﻟسﻮ ＇خﻪ زﻳات‪ ３‬وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬ﻣﻮجﻮدې دي‪ .‬پﻪ ﻫره وﻟسﻮاﻟ‪９‬‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ او ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ شتﻪ‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬اور‪４‬دﻟﻲ ﻣ‪ ３‬دي چ‪ ３‬پﻪ کﻠﻮ او باﻧ‪６‬و ک‪ ３‬خﻠک خپﻠ‪ ３‬ﻟﻮ‪１‬ﻲ پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫شاﻣﻠﻮي؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬اﻳﻤﻞ جاﻧﻪ! دا د ډ‪４‬ر پخﻮا وخت خبره ده‪ ،‬اوس داس‪ ３‬ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬ستاسﻮ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬دودﻳزې زده ک‪７‬ې اوس ﻫﻢ تر سره ک‪８５‬ي؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬زﻣﻮږ د زده ک‪７‬و ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ＊ﻮوﻧ‪％‬ی خﻮ جﻮﻣات دی‪.‬‬ ‫‪137‬‬

‫اﻳﻤﻞ‪ :‬دا پﻪ کﻮم ﻟحاظ؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ جﻮﻣات ک‪ ３‬زﻣﻮږ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ تﻪ دﻳﻨﻲ زده ک‪７‬ه ورکﻮل ک‪８５‬ي‪ .‬دا‬ ‫زده ک‪７‬ه ډ‪４‬ره اړﻳﻨﻪ ده‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬عصري زده ک‪７‬ې خﻮ ﻫﻢ اړﻳﻨ‪ ３‬دي؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ؟ د ﻫﻤدې اړتﻴا پﻪ اساس خﻮ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ او د ﻟﻮړو زده ک‪７‬و ﻣؤسس‪ ３‬را‬ ‫ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي دي‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬ستاسﻮ پﻪ وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻧجﻮﻧ‪ ３‬او ﻫﻠکان پﻪ ﻳﻮه ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬درس واﻳﻲ او کﻪ‬ ‫سره ب‪５‬ﻞ؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬ﻳﻮازې زﻣﻮږ پﻪ وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ ！ﻮﻟﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د ﻧجﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟپاره جﻼ او د ﻫﻠکاﻧﻮ ﻟپاره جﻼ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ دي‪ ،‬آن تر دې چ‪ ３‬وداﻧ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ سره جﻼ دي‪.‬‬ ‫اﻳﻤﻞ‪ :‬تاسﻮ اوس پﻪ ＇ﻮﻳﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳاست؟‬ ‫اجﻤﻞ‪ :‬دوه کاﻟﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ غازي ﻟ‪５‬س‪＇ ３‬خﻪ فارغ شﻮي ﻳﻢ او اوس د خﻮست پﻮﻫﻨتﻮن‬ ‫د طب پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ د دوﻳﻢ کال ﻣحصﻞ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫درﻳﻤﻪ ﻣرکﻪ‬ ‫شرﻳف‪ :‬ظرﻳف جاﻧﻪ! اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ‪＇ ،‬ﻨ‪／‬ﻪ ﻳ‪３‬؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم شرﻳفﻪ وروره‪ ،‬د اهلل ﻣﻬرباﻧﻲ ده‪＊ ،‬ﻪ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬پﻪ دې ک（ﻮړه ک‪ ３‬دې ＇ﻪ را اخﻴستﻲ دي؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬پﻪ دې ﻳﻮه ک（ﻮړه ک‪ ３‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ی کتابﻮﻧﻪ دي او پﻪ دا بﻠﻪ ک‪ ３‬د جﻮﻣات‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬اوس ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ ‪ ３＄‬او کﻪ د کﻠﻲ جﻮﻣات تﻪ؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬پﻪ جﻮﻣات ک‪ ３‬ﻣ‪ ３‬د ﻣﻼ صاحب ﻧﻪ سبق ووﻳﻠﻮ‪ ،‬اوس غﻮاړم چ‪＊ ３‬ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ‬ ‫وﻻړ شﻢ‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ او جﻮﻣات کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻣﻬال زده کﻮﻻی ش‪３‬؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬ﻫ（ﻪ کﻮم چ‪ ３‬د سﻬار ﻟﻪ خﻮا پﻪ جﻮﻣات ک‪ ３‬دﻳﻨﻲ سبق وواﻳﻢ او ﻟﻪ غرﻣ‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫وروستﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ ﻻړ شﻢ‪.‬‬

‫‪138‬‬

‫شرﻳف‪ :‬د جﻮﻣات ﻟﻪ ﻣﻼ ﻧﻪ دې کﻮم کتابﻮﻧﻪ شروع ک‪７‬ي دي؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬ﻗرآﻧکرﻳﻢ ﻣ‪ ３‬ﻟﻪ ترجﻤ‪ ３‬سره پﻴﻞ ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ پﻪ ＇ﻮوم ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬او کﻮم کتابﻮﻧﻪ واﻳ‪３‬؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬پﻪ ﻧﻬﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳﻢ‪ ،‬تارﻳخ‪ ،‬جغرافﻴﻪ‪ ،‬رﻳاضﻲ‪ ،‬ساﻳﻨس‪ ،‬او ﻧﻮر ﻣختﻠف‬ ‫ﻣضاﻣﻴﻦ را تﻪ تدرﻳس ک‪８５‬ی‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬کﻮم کتابﻮﻧﻪ چ‪ ３‬دې پﻪ جﻮﻣات ک‪ ３‬ﻟﻮستﻲ دي‪ ،‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻟﻪ کتابﻮﻧﻮ سره‬ ‫ﻣرستﻨدوی ک‪５‬دای شﻲ؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬کﻪ ر＊تﻴا وواﻳﻢ زﻣا د بري ﻻﻣﻞ پﻪ جﻮﻣات ک‪ ３‬ﻟﻮستﻲ کتابﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬دا ＇ﻨ‪／‬ﻪ ک‪５‬دای شﻲ؟‬ ‫ظرﻳف‪ :‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د ترجﻤ‪ ３‬پﻪ ترڅ ک‪ ３‬ﻣ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟغات ذ‪４‬رﻣﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫شرﻳف‪ :‬تا دې خدای پﻪ خپﻠﻮ زده ک‪７‬و ک‪ ３‬برﻳاﻟی ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان ک‪ ３‬د زده ک‪７‬ې بﻬﻴر ﻟﻪ ډ‪４‬ر پخﻮا ＇خﻪ پﻴﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫پخﻮا بﻪ وړو ﻧجﻮﻧﻮ او ﻫﻠکاﻧﻮ د خپﻞ کﻠﻲ پﻪ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د جﻮﻣات د اﻣام ﻳا ﻣﻼ‬ ‫＇خﻪ زده ک‪７‬ه کﻮﻟﻪ‪ ،‬اﻟفب‪ ３‬سﻴپاره‪ ،‬اﻟف ﻻم‪ ،‬ﻗرآﻧکرﻳﻢ‪ ،‬خﻼصﻪ‪ ،‬پﻨج کتاب او ﻧﻮر‬ ‫دودﻳز کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮستﻞ‪ ،‬دغ‪ ３‬زده ک‪７‬و تﻪ ﻳ‪ ３‬غﻴر رسﻤﻲ زده ک‪７‬ې وﻳﻠ‪.３‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪＊ ３‬ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تاسﻴس شﻮل‪ ،‬د غﻴر رسﻤﻲ زده ک‪７‬و تر ＇ﻨ‪ ，‬رسﻤﻲ زده ک‪７‬ې‬ ‫ﻫﻢ پﻴﻞ شﻮې‪ ،‬د زده ک‪７‬ې ﻣﻨظﻤ‪ ３‬دورې‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ‪ ،‬ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ‪،‬‬ ‫ثاﻧﻮي ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ او ﻧﻮر را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ .‬پﻪ دې ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د اړتﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫د ！اکﻠﻮ ﻣﻮخﻮ د تر ﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره د تعﻠﻴﻤﻲ ﻧصاب سره سﻢ درسﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻞ‬ ‫ک‪５‬دل‪ .‬دا ﻟ‪７‬ۍ اوس د ﻟﻮړو زده ک‪７‬و تر برﻳده غ‪５％‬دﻟ‪ ３‬ده‪ .‬د ＊ﻮوﻧکﻮ د روزﻧ‪ ３‬ﻣؤسس‪،３‬‬ ‫پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ د ﻣاس＂رۍ تر برﻳده زده ک‪７‬ې خپﻠﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ داخﻞ ک‪ ３‬تر سره ک‪８５‬ي‪＊ .‬اﻳﻲ تر‬ ‫دې ﻻ ﻫﻢ د ﻟﻮړو زده ک‪７‬و زﻣﻴﻨﻪ پخپﻠﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ３‬برابره شﻲ‪.‬‬

‫‪139‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬د ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ تﻦ غ‪７‬ی دې ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬وک‪７‬ي او د ﻫغ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ تﻦ غ‪７‬ی دې پﻪ وار سره ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د ﻣاشﻮم ﻟپاره د زده ک‪７‬ې ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی چاپ‪５‬رﻳال کﻮم دی؟‬ ‫دودﻳزې زده ک‪７‬ې کﻮﻣﻮ زده ک‪７‬و تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫رسﻤﻲ زده ک‪７‬ې کﻮﻣ‪ ３‬دي؟‬ ‫ستاس‪ ３‬پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟپاره جﻼ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ شتﻪ؟‬ ‫ﻟﻮړې زده ک‪７‬ې ﻟﻪ کﻮم ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ پ‪５‬ﻠ‪８５‬ي؟‬ ‫ﻟﻮړو زده ک‪７‬و تﻪ د شﻤﻮل آزﻣﻮﻳﻨﻪ پﻪ کﻮم ﻧﻮم سره ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫‪ _٢‬ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د خپﻠﻮ زده ک‪７‬و د پﻴﻞ پﻪ اړه‬ ‫دې دوه دﻗﻴﻘ‪ ３‬خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٣‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻻﻧدې ﻟغات پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪:‬‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال‪ ،‬پﻴﻞ‪ ،‬بﻨس＂ﻴزې‪！ ،‬ﻴﻨ‪＋／‬ت‪ ،‬وده‪ ،‬دودﻳز‪ ،‬ﻣﻮخﻮ‪ ،‬اړتﻴاوې‪ ،‬برﻳده‪ ،‬ﻟ‪７‬ۍ‪.‬‬ ‫‪＇ _٤‬ﻠﻮر تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ ３‬اصﻠﻲ ﻣفﻬﻮم وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫((پﻪ جﻮﻣات او ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬د دﻳﻦ او پﻮﻫ‪ ３‬ﻫﻮا چﻠ‪８５‬ي‪)).‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫ﻫر زده کﻮوﻧکی دې د خپﻠ‪ ３‬خصﻮصﻲ او رسﻤﻲ زده ک‪７‬و پﻪ اړه ﻟس کر＊‪ ３‬ﻣطﻠب وﻟﻴکﻲ او‬ ‫د بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي ‪.‬‬ ‫د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ ３‬ﻫر ＊ﻮوﻧ‪％‬ی چ‪ ３‬پراﻧستﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬د زﻧدان دروازه ت‪７‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫(وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ)‬ ‫‪140‬‬

‫＇ﻠﻮر وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪＋‬تﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ‬

‫ﻗاﻣــﻮس د ﻳﻮې ژبــ‪ ３‬د ﻟغاتﻮ ز‪４‬رﻣﻪ ده‪ .‬د ﻫغﻪ ژب‪ ３‬د ﻟغاتﻮ ！ﻮﻟﻪ شــتﻤﻨﻲ پک‪ ３‬را ！ﻮﻟﻪ‬ ‫شﻮې وي‪.‬‬ ‫د ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻨﻪ او د ﻟغاتﻮ را！ﻮﻟﻮل او سپ‪７‬ل ﻳﻮ ارز＊ﻤﻦ او د ﻗدر وړ کار دی‪ ،‬دا کار‬ ‫پر پ‪＋‬تﻮ سرب‪５‬ره د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ژوﻧدﻳﻮ ژبﻮ ک‪ ３‬ترسره شﻮی د ی‪.‬‬ ‫خپﻠــ‪ ３‬ژب‪ ３‬تﻪ خدﻣت کﻮل پــﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬خپﻞ عﻠﻤﻲ‪ ،‬کﻠتﻮري او ！ﻮﻟ‪ ３‬فرﻫﻨگﻲ‬ ‫شتﻤﻨ‪ ９‬تﻪ خدﻣت کﻮل دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ دروپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻞ او ﻟﻪ ﻗاﻣﻮس سره بﻠدتﻴا ＇ﻪ گ＂ﻪ ﻟري؟‬ ‫‪141‬‬

‫پﻪ ژبﻪ کﻲ د وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻟغات ﻟﻪ کاروﻧ‪＇ ３‬خﻪ ﻟﻮ‪８４‬ي‪＄ ،‬ای ﻳ‪ ３‬ﻧﻮرې‬ ‫کﻠﻤ‪ ３‬ﻧﻴسﻲ ﻳا ﻳﻮازې پﻪ ﻳﻮې ﻟﻬجﻲ ﻣحدود‪８４‬ي او ﻳا د ‪＄‬ﻴﻨﻮ کﻠﻤﻮ ﻣعﻨا او ﻣفﻬﻮم بد ﻟ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳــﻮې ژبــ‪ ３‬د ﻟغﻮي پاﻧگ‪ ３‬د خﻮﻧــدي ک‪５‬دو او ﻟﻪ ﻧﻮرو ژبﻮ ＇خﻪ راغﻠﻮ کﻠﻤﻮ د تﻨظﻴﻢ‬ ‫پﻪ ﻣﻮخﻪ ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ســرب‪５‬ره پــر دې کﻪ د ﻳﻮې ژب‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻲ غــﻮاړي دوﻳﻤﻪ ژبﻪ زده ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬تر‬ ‫！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻗاﻣﻮســﻮﻧﻮ تﻪ اړتﻴا ﻟري‪＄ .‬کﻪ د بﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬پﻪ ســتﻮﻧزﻣﻨﻮ ﻟغاتﻮ پﻮﻫ‪５‬دل ﻟﻪ ﻗاﻣﻮس‬ ‫پرتﻪ اﻣکان ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫کــﻪ ﻟــﻪ ﻳﻮې خﻮا د ﻗاﻣﻮس پﻪ ﻣرســتﻪ د ﻟغاتﻮ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻣعﻨــاوې ＇رگﻨد‪８４‬ي او د دوﻳﻤ‪３‬‬ ‫ژب‪ ３‬د ﻣشکﻠﻮ ﻟغاتﻮ پﻪ حﻞ ک‪ ３‬کار ورکﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا ﻟغﻮي ز‪４‬رﻣﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ ورک‪５‬دو ＇خﻪ‬ ‫ژغﻮري او راتﻠﻮﻧکﻲ ﻧسﻞ تﻪ ﻳ‪ ３‬اﻧتﻘاﻟﻮي‪.‬‬ ‫کــﻪ پﻪ پ‪＋‬ــتﻮ ژبﻪ کــ‪ ３‬د ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻨ‪ ３‬تارﻳخﻲ بﻬﻴــر تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬و‪ ،‬ﻧــﻮ وﻳﻨﻮ چ‪ ３‬دغﻪ‬ ‫ﻗاﻣــﻮس ﻟﻴکﻨــﻪ ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاده بﻬر پﻴﻞ شــﻮې ده؛ پــﻪ دې ﻣعﻨا چ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپــاره پﻪ بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬پ‪＋‬ــتﻮ ﻗاﻣﻮســﻮﻧﻪ ﻳا د پ‪＋‬ــتﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ ﻣﻘدﻣات برابرشــﻮل چ‪ ３‬دا کار پﻪ خپﻞ‬ ‫وخت او خپﻞ ‪＄‬ای ک‪ ３‬گ＂ﻮرو‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې وروستﻪ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد او کﻮزه پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬ﻫﻢ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻞ شﻮل چ‪３‬‬ ‫((پ‪＋‬تﻮسﻴﻨد)) د دې اثارو ﻳﻮ ارز＊تﻨاک او گ＂ﻮر پﻴﻞ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اوس بﻪ د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫغﻮ ﻗاﻣﻮســﻮﻧﻮ ﻟﻨ‪６‬ه پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ وک‪７‬و چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شــﻮي‬ ‫اوچاپ شﻮي دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬رﻳاض اﻟﻤحبت‪:‬‬ ‫د ﻣﻮﻧدل شﻮو آثارو پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ کﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻗاﻣﻮس گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣؤﻟف ﻳ‪ ３‬ﻧﻮاب‬ ‫ﻣحبت خان د حافظ رحﻤت اهلل خان زوی دی‪ ،‬چﻲ د احﻤدشاه بابا پﻪ وخت کﻲ ﻳ‪ ３‬ژوﻧد‬ ‫کاوه‪ .‬دا کتاب پﻪ (‪ )١٢٢٠‬ﻟﻤرﻳز کال ﻟﻴکﻞ شﻮی دی‪.‬‬

‫‪142‬‬

‫‪ _٢‬پ‪＋‬تﻮسﻴﻨد‪:‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ دري ﻗاﻣﻮس دی؛ پﻪ (‪ )١٣١٦‬ﻟﻤرﻳز کال د کابﻞ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ﻣطبعﻪ ک‪ ３‬چاپ شﻮی‬ ‫دی‪ .‬ﻣؤﻟف ﻳ‪ ３‬اروا＊اد ﻣحﻤدگﻞ ﻣﻮﻣﻨد دی‪ .‬دغﻪ ﻗاﻣﻮس اووه زره ﻟغتﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پ‪＋‬تﻮ ﻣرک‪:３‬‬ ‫د پ‪＋‬ــتﻮ ﻣرک‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا دوه ﻗاﻣﻮســﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻞ شــﻮي چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪( :３‬پ‪＋‬تﻮ دري ﻗاﻣﻮس او بﻞ‬ ‫ﻳ‪ ３‬دري پ‪＋‬ــتﻮ ﻗاﻣﻮس) دی‪ .‬پﻪ پ‪＋‬ــتﻮ دري ﻗاﻣﻮس ک‪ ３‬ﻳﻮوﻟس زره ﻟغتﻮﻧﻪ ‪＄‬ای شﻮی دي‪ .‬د‬ ‫کتاب ﻣؤﻟف ﻳ‪ ３‬عبداﻟرحﻤﻦ ﻟﻮدﻳﻦ دی چ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣٠٢‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬د پ‪＋‬ــتﻮ ﻣرک‪ ３‬دوﻳﻢ‬ ‫ﻣشر و‪.‬‬ ‫‪ _٤‬سپ‪（５‬ﻠ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ‪:‬‬ ‫د فارســﻲ پ‪＋‬ــتﻮ کﻮچﻨی ﻗاﻣﻮس دی پﻪ ‪ ١٩٤٠‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬چاپ شــﻮی دی‪ .‬دغﻪ‬ ‫اثر ﻟس زره ﻟغتﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬د ﻫر فارســﻲ ﻟغت ﻟپاره ＇ﻮ پ‪＋‬ــتﻮ ﻟغتﻮﻧﻪ راوړل شﻮي دي‪ .‬د کتاب‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻰ ＊ــاغﻠی حبﻴب او ﻟعﻞ ﻣحﻤد کارگر دي‪ ،‬دا ﻗاﻣﻮس پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬چاپ شــﻮی‬ ‫دی‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻟس زره ﻟﻐات‪:‬‬ ‫پ‪＋‬ــتﻮ _ فارســﻲ ﻗاﻣــﻮس دی؛ چ‪ ３‬ﻟــس زره ﻟغتﻮﻧــﻪ پکﻲ ‪＄‬ای شــﻮي دي‪ .‬د کتاب‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکی ﻳ‪ ３‬اعظﻢ اﻳازی دی او چاپ ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪ )١٣٢٠‬ﻟﻤرﻳز کال ترسره شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پ‪＋‬تﻮ اردو ﻗاﻣﻮس‪:‬‬ ‫د دغــﻪ ﻗاﻣﻮس ﻣؤﻟف ســﻴد راحت زاخﻴﻠی دی‪ .‬پﻪ ﻗاﻣﻮس ک‪ ３‬ﻟــس زره ﻟغتﻮﻧﻪ را ！ﻮل‬ ‫شﻮي دي‪ .‬د ﻟغاتﻮ اوډون ﻳ‪ ３‬د اﻟفبا پﻪ ترتﻴب پﻪ اردو ژب‪ ３‬سره شﻮی دی‪ .‬دا کتاب پﻪ پ‪＋５‬ﻮر‬ ‫ک‪ ３‬چاپ شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪143‬‬

‫‪ _٧‬اﻓﻐان ﻗاﻣﻮس‪:‬‬ ‫پ‪＋‬ــتﻮ _ فارسﻲ ﻗاﻣﻮس دی‪ ،‬پﻪ (‪١٣٣١‬ﻫ‪.‬ش‪ ).‬کال پﻪ دوو ！ﻮکﻮ ک‪ ３‬خپﻮر شﻮی‪ .‬دغﻪ‬ ‫ﻗاﻣﻮس د ﻣحﻤد گﻞ ﻧﻮري دی او د پ‪＋‬ــتﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻟغاتﻮ د ＇اﻧگ‪ ３‬د غ‪７‬وﻟﻪ خﻮا را！ﻮل شــﻮی‬ ‫او ＇ﻠﻮ‪＋４‬ت زره ﻟغتﻮﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٨‬د افغان ﻗاﻣﻮس ترســر ﻟﻴک ﻻﻧدې ﻳﻮ بﻞ (دري _ پ‪＋‬ــتﻮ) ﻗاﻣﻮس دی چ‪ ３‬پﻪ درﻳﻮ‬ ‫！ﻮکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا چاپ او خپﻮر شﻮی دی‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣــ‪７‬ی ！ﻮک ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪١٣٣٥‬ﻫ‪.‬ش‪ ).‬کال ﻟﻪ چاپﻪ راوتﻠی‪ .‬دا ！ﻮک د (اﻟف) پﻪ تﻮري پﻴﻞ‬ ‫او د (ج) پﻪ تﻮري پای تﻪ رســ‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ دې ﻗاﻣﻮس ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی فارســﻲ کﻠﻤﻪ او د ﻫغ‪ ３‬فارسﻲ‬ ‫ﻣعﻨا او بﻴا ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻣعﻨا او تشرﻳح ﻟﻴکﻞ شﻮې ده‪ .‬ﻟﻴکﻮال ﻳ‪ ３‬عبداهلل افغاﻧﻲ ﻧﻮﻳس دی‪ .‬د‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر پﻮﻫاﻧﻮ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ کتﻨﻪ او کره کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬برخﻪ اخست‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫دوﻳــﻢ ！ــﻮک ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ！ﻮک پﻪ تعﻘﻴب ﻟﻴکﻞ شــﻮی دی‪ ،‬د (ح) پﻪ تﻮري پﻴﻞ او پﻪ (غ)‬ ‫تﻮري پای تﻪ رس‪８５‬ي‪ )٩٤٠( .‬ﻣخﻪ دی‪ ،‬ﻧﻮر خصﻮصﻴات ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ！ﻮک پﻪ ＇‪５‬ر دي‪.‬‬ ‫د افغان ﻗاﻣﻮس درﻳﻢ ！ﻮک د ﻧﻮرو ！ﻮکﻮﻧﻮ پﻪ شان دی‪.‬‬ ‫د دې ﻗاﻣﻮس د درې واړو ！ﻮکﻮﻧﻮ د ﻟغاتﻮ شﻤ‪５‬ر د (‪ )١٩٠٠٠‬پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬ا！کﻞ ک‪５‬دای‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٩‬پ‪＋‬تﻮ ﻗاﻣﻮس‪:‬‬ ‫دا ﻗاﻣﻮس پﻪ دوو ！ﻮکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د پ‪＋‬ــتﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا پﻪ دوﻟتﻲ ﻣطبعﻪ ک‪ ３‬چاپ شــﻮی دی‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ！ﻮک ﻳ‪ ３‬د (اﻟف) پﻪ تﻮري پﻴﻞ او پﻪ (س) پای تﻪ رســ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻗاﻣﻮس ک‪ ３‬ﻫر ﻟغت پﻪ‬ ‫دري ژبﻪ ﻣعﻨا شﻮی او بﻴا پﻪ پ‪＋‬تﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬استعﻤال او جﻤﻠﻪ ﻫﻢ پﻪ دري ترجﻤﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫دوﻳﻢ ！ﻮک ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ！ﻮک پﻪ تعﻘﻴب ﻟﻴکﻞ شﻮی‪ .‬چاپ ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪ )١٣٣٢‬ﻫجري کال ک‪３‬‬

‫‪144‬‬

‫ســرتﻪ رســ‪５‬دﻟی دی‪ .‬دا ！ﻮک د (ش) پﻪ تﻮري پﻴﻞ او پﻪ (ی) پای تﻪ رســ‪８５‬ی‪ .‬د دواړو ！ﻮکﻮﻧﻮ‬ ‫د ﻟغاتﻮ شــﻤ‪５‬ر (‪ )٤٠٠٠٠‬پﻪ شــاوخﻮا ک‪ ３‬ا！کﻞ ک‪５‬دای شــﻲ‪ .‬د ﻗاﻣﻮس ﻣؤﻟف ﻳﻮ تﻦ ﻧﻪ دی‪،‬‬ ‫بﻠک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻟغاتﻮ د ＇اﻧگ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا پﻪ گ‪６‬ه ﻟﻴکﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪ _١٠‬پ‪＋‬تﻮ _ دري ﻟﻨ‪ ６‬ﻗاﻣﻮس او ﻓرﻫﻨگ ﻣختصر دري _ پ‪＋‬تﻮ‪:‬‬ ‫دا دواړه ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ د (‪ )١٣٨٤‬ﻟﻤرﻳز کال پﻪ ژﻣﻲ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻣﻬاﻟﻪ ﻟﻪ چاپﻪ راوتﻠﻲ‪ .‬د چاپ‬ ‫چارې ﻳ‪ ３‬د آزادۍ پﻪ ﻣطبعﻪ ک‪ ３‬تر ســره شــﻮي دي‪ .‬پ‪＋‬ــتﻮ دري ﻟﻨ‪ ６‬ﻗاﻣــﻮس پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪３‬‬ ‫د افغاﻧســتان د عﻠﻮﻣﻮ د اکاډﻣ‪ ９‬د پ‪＋‬ــتﻮ ژب‪ ３‬او ادبﻴاتﻮ داﻧس＂ﻴ＂ﻴﻮټ پﻮﻫاﻧﻮ او＇‪７５‬وﻧکﻮ برخﻪ‬ ‫اخﻴست‪ ３‬ده‪ .‬د ﻫر ﻟغت تﻠفظ پﻪ فﻮﻧﻴﻤﻴکﻪ اﻟفب‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮى‪ .‬د خج ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ گﻮتﻪ شﻮي‬ ‫چ‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻲ تﻪ د سﻢ تﻠفظ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻻزﻣ‪ ３‬اساﻧتﻴاوې برابروي‪ .‬دغﻪ ﻗاﻣﻮس د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ‬ ‫زده کﻮوﻧکــﻮ او ﻫﻢ د پ‪＋‬ــتﻮ ژب‪ ３‬ﻟﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻣﻴﻨﻪ واﻟﻮ ســره د پ‪＋‬ــتﻮ ژب‪ ３‬پــﻪ زده ک‪７‬ه ک‪ ３‬پﻮره‬ ‫ﻣرســتﻪ کﻮﻻی شﻲ‪ .‬پﻪ دغﻪ ﻗاﻣﻮس ک‪ )٤٥٦٦( ３‬پ‪＋‬تﻮ ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ دري ژبﻪ ﻣعﻨا شﻮي او ﻫﻢ‬ ‫ﻳ‪ ３‬گراﻣري خصﻮصﻴات ＊ــﻮول شــﻮي دي‪.‬فرﻫﻨگ ﻣختصر دري _ پ‪＋‬تﻮ‪ ،‬پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫دري ژب‪ ３‬اوادب اﻧس＂ﻴ＂ﻴﻮټ غ‪７‬و برخﻪ اخست‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ دې ﻗاﻣﻮس ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻫﻤاغﻪ ﻻر تعﻘﻴب‬ ‫شﻮې‪ .‬دري ﻟغات ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی پﻪ فﻮﻧﻴﻤﻴکﻪ ب‪２‬ﻪ ﻟﻴکﻠﻲ او بﻴا پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻣعﻨا شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ _١١‬پ‪＋‬تﻮ _ پ‪＋‬تﻮ تشرﻳحﻲ ﻗاﻣﻮس‪:‬‬ ‫ﻼ د وخت د پ‪＋‬ــتﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻟغاتﻮ د ＇اﻧگ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫د دې ﻗاﻣــﻮس د ﻟﻴکﻠــﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬چارې اص ً‬ ‫خﻮا پﻴﻞ شﻮې وې‪ .‬پﻪ اوسﻨ‪ ９‬ب‪２‬ﻪ د افغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣﻲ ﻟﻪ تاسﻴس ﻧﻪ وروستﻪ‪ ،‬د ژبﻮ او‬ ‫ادبﻴاتﻮ د ﻣرکز د ژبپﻮﻫﻨ‪＇ ３‬اﻧگ‪ ３‬دغﻪ سﻠسﻠﻪ پس‪ ３‬تعﻘﻴب او تر (‪ )١٣٦٥‬ﻟﻤرﻳز کال پﻮرې‬ ‫د دې ﻗاﻣﻮس ＇ﻠﻮر ！ﻮکﻮﻧﻪ ﻳﻮ پﻪ بﻞ پس‪ ３‬ﻟﻪ چاپﻪ راوو‪４‬ستﻞ‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ _ پ‪＋‬تﻮ تشرﻳحﻲ ﻗاﻣﻮس ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻫر ﻟغت پﻪ پ‪＋‬تﻮ اﻟفب‪ ３‬او بﻴا وروستﻪ د تﻠفظ‬

‫‪145‬‬

‫د کره تﻮب ﻟپاره پﻪ فﻮﻧﻴﻤﻴکﻪ اﻟفب‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شــﻮی دی‪ .‬ﻫﻤدغســ‪ ３‬د کﻠﻤﻮ د فشار ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻫﻢ‬ ‫＊ــﻮدل شــﻮی‪ .‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻟغاتﻮ ﻟپــاره ﻣختﻠف ﻟﻬجﻮي تﻠفظﻮﻧﻪ او ﻣترادفــات راغﻠﻲ دي او بﻴا‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻟغتﻮﻧﻮ پﻪ ﻟﻨ‪６‬و ﻟﻨ‪６‬و جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬شرحﻪ شﻮي دي‪ .‬دا ﻗاﻣﻮس پﻪ پﻨ‪％‬ﻮ ！ﻮکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ترتﻴب‬ ‫شﻮی دی‪ .‬د ！ﻮﻟﻮ ！ﻮکﻮﻧﻮ د ﻟغتﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬تﻘرﻳباً پﻨ‪％‬ﻪ پﻨ‪％‬ﻮس زروتﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د دې ﻗاﻣﻮس‬ ‫＇ﻠﻮر ！ﻮکﻮﻧﻪ چاپ او پﻨ‪％‬ﻢ ！ﻮک ﻳ‪ ３‬د‪＄‬ﻴﻨﻮ ســتﻮﻧزو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻪ چاپﻪ پات‪ ３‬شــﻮی دی‪ .‬پ‪＋‬تﻮ _‬ ‫پ‪＋‬تﻮ تشرﻳحﻲ ﻗاﻣﻮس پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ ＇خﻪ استفاده شﻮې ده‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻞ پﻪ پ‪＋‬ــتﻮ ســرب‪５‬ره د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ژوﻧدﻳﻮ ژبﻮ ک‪ ３‬تر ســره شــﻮي دي‪.‬‬ ‫ﻗاﻣﻮس د ﻳﻮې ژب‪ ３‬د ﻟغاتﻮ زﻳرﻣﻪ ده‪ ،‬تﻘرﻳبا ً د ﻫغﻪ ژب‪！ ３‬ﻮﻟﻪ شــتﻤﻨﻲ پک‪ ３‬را ！ﻮﻟﻪ شــﻮي‬ ‫وي‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻴکﻞ او ترتﻴبﻮل ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ارز＊ﻤﻦ او د ﻗدر وړ کار دی‪.‬‬ ‫ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻨﻪ د ﻳﻮې ژب‪ ３‬د ﻟغﻮي پاﻧگ‪ ３‬د خﻮﻧدي ک‪５‬دو او ﻟﻪ ﻧﻮرو ژبﻮ ＇خﻪ راغﻠﻮ‬ ‫کﻠﻤﻮ د تﻨظﻴﻢ پﻪ ﻣﻮخﻪ تر ســره ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬ــتﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻨﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاده‬ ‫بﻬر پﻴﻞ شــﻮې ده‪ ،‬وروستﻪ پﻪ افغاﻧستان اوکﻮزه پ‪＋‬ــتﻮﻧخﻮا ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮل‪.‬‬ ‫(رﻳاض اﻟﻤحبت‪ ،‬پ‪＋‬تﻮســﻴﻨد‪ ،‬پ‪＋‬تﻮﻣرک‪ ３‬ﻗاﻣﻮس‪ ،‬سپ‪（５‬ﻠ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ‪ ،‬ﻟس زره ﻟغات‪،‬‬ ‫پ‪＋‬ــتﻮ اردو ﻗاﻣﻮس‪ ،‬افغان ﻗاﻣﻮس‪ ،‬پ‪＋‬ــتﻮ ﻗاﻣﻮس‪ ،‬پ‪＋‬ــتﻮ دري ﻟﻨــ‪ ６‬ﻗاﻣﻮس‪ ،‬فرﻫﻨگ‬ ‫ﻣختصر دري _ پ‪＋‬ــتﻮ _ پ‪＋‬تﻮ تشرﻳحﻲ ﻗاﻣﻮس) پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮي ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ دي‬ ‫چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ﻟﻬجﻮ ﻟغﻮي پاﻧگﻪ پک‪ ３‬خﻮﻧدي ده‪.‬‬

‫‪146‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارســره د پ‪＋‬ــتﻮ ﻗاﻣﻮســﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ！ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشــﻲ‪ ،‬د پ‪＋‬ــتﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ ارز＊ت دې بﻴان‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫درې تﻨــﻪ زده کﻮوﻧکــﻲ دې د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشــﻲ او د ﻻﻧدې ﻣحــاورې پﻪ ＇‪５‬ر دې‬ ‫خبرې اترې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی زده کﻮوﻧکی‬

‫دوﻳﻢ زده کﻮوﻧکی‬

‫اجازه ده کتابتﻮن تﻪ راشﻢ؟‬

‫ﻫﻮ‪ ،‬راشﻪ‪:‬‬

‫در‪４‬ﻢ زده کﻮوﻧکی‬ ‫ﻧﻪ ‪ ،‬ﻣﻪ را‪＄‬ﻪ‪:‬‬

‫اجازه ده چ‪ ３‬کتاب ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ ســره ﻳﻮســﻢ؟‪ /‬ﻫﻮ‪ ،‬کتاب ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ ســره ﻳﻮســﻪ‪/‬ﻧﻪ‪ ،‬د کتاب وړﻟﻮاجازه‬ ‫ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫اجازه ده چ‪５！ ３‬ﻠفﻮن وک‪７‬م؟‬

‫ﻫﻮ‪ ،‬پﻪ ！‪５‬ﻠفﻮن ک‪ ３‬خبرې وک‪７‬ه‪.‬‬

‫ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮه‬

‫اجازه ده چ‪ ３‬کتاب وگﻮرم؟‬

‫ﻫﻮ‪ ،‬وﻳ‪ ３‬گﻮره‪:‬‬

‫ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻪ ﻳ‪ ３‬گﻮره‪:‬‬

‫‪ _٣‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې و！اکﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮ تﻦ دې ﻻﻧدې کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻠگﻪ ﻳ‪ ３‬جﻤﻠﻮ ک‪３‬‬ ‫د ﻣفرد پﻪ ب‪２‬ﻪ وکاروي او بﻞ تﻦ دې د جﻤع پﻪ ډول‪:‬‬ ‫(ﻗﻠﻢ‪ ،‬کتابچﻪ‪ ،‬کتاب‪ ،‬بکس‪ ،‬ﻗاﻣﻮس‪ ،‬ﻟﻴکﻮﻧکی)‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی‬ ‫ستا ﻗﻠﻢ چ‪５‬رې دی؟‬ ‫ستا کتابچﻪ کﻮﻣﻪ ده ؟‬ ‫‪147‬‬

‫دوﻳﻢ‬ ‫ستا ﻗﻠﻤﻮﻧﻪ چ‪５‬رې دي؟‬ ‫ستا کتا بچ‪ ３‬کﻮ ﻣ‪ ３‬دي؟‬

‫ستا کتا ب کﻮم دی؟‬ ‫ستا بکس چ‪５‬رې دی؟‬ ‫تا پ‪＋‬تﻮ ﻗاﻣﻮس کتﻠی دی؟‬ ‫د افغان ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻮﻧکی ＇ﻮک دی؟‬

‫ستا کتا بﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫ستا بکسﻮﻧﻪ چ‪５‬رې دي؟‬ ‫تا پ‪＋‬تﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ کتﻠﻲ دي؟‬ ‫د افغان ﻗاﻣﻮس ﻟﻴکﻮﻧکﻲ ＇ﻮک دي؟‬

‫‪ _٤‬دوه تﻨــﻪ زده کﻮوﻧکــﻲ دې د ！ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې ﻟﻮﻣ‪７‬ی خپﻞ ‪＄‬ــان ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮتﻪ‬ ‫وروپ‪５‬ژﻧﻲ او بﻴا دې د پ‪＋‬تﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٥‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ _ دري ﻟﻨ‪ ６‬ﻗاﻣﻮس پﻪ کﻮﻣﻪ ﻣطبعﻪ ک‪ ،３‬کﻠﻪ چاپ شﻮی؟‬ ‫افغان ﻗاﻣﻮس پﻪ ＇ﻮ ！ﻮکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬تدوﻳﻦ شﻮی؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ اردو ﻗاﻣﻮس ﻣؤﻟف ＇ﻪ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي؟‬ ‫پﻪ سپ‪（５‬ﻠ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ک‪＇ ３‬ﻮ زره ﻟغات را！ﻮل شﻮي دي؟‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻗاﻣﻮس پﻪ کﻮم ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫د دوﻳﻤ‪ ３‬ژب‪ ３‬پﻪ زده ک‪７‬ه ک‪ ３‬ﻗاﻣﻮس ＇ﻪ رول ﻟري؟‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻗاﻣﻮس د ارز＊ت پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې د ﻧﻮرو‬ ‫پﻪ وړاﻧدې وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪148‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې اﻫﻤﻴت‬ ‫(خبرې اترې)‬

‫پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د وگ‪７‬و تر ﻣﻨ‪ ＃‬د پﻮﻫﻮﻧ‪ ３‬او را پﻮﻫﻮﻧ‪ ３‬او د بشري پﻮﻫﻨﻮ د زده ک‪７‬ې‬ ‫بﻨس＂ﻴزه وسﻴﻠﻪ ژبﻪ ده‪ .‬اﻧساﻧان د ژوﻧد ﻟﻪ ﻫﻤاغﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي پﻴﻞ ＇خﻪ د ﻳﻮ بﻞ د پﻮﻫﻮﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫ژب‪ ３‬تﻪ اړ وو‪ .‬ﻫغﻮی اړ وو چ‪ ３‬خپﻞ فکر ﻳﻮ بﻞ تﻪ اﻧتﻘال ک‪７‬ي او د بﻞ پﻪ فکر باﻧدې‬ ‫‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ وپﻮﻫﻮي‪ ،‬ژبﻪ اﻧسان تﻪ د دې وړتﻴا ورکﻮي چ‪ ３‬پﻮﻫﻪ‪ ،‬ﻣﻬارت‪ ،‬تجرب‪ ３‬خﻮﻧدي‬ ‫او پﻪ ﻟﻴکﻨ‪ ９‬ﻳا گ‪７‬ﻧ‪( ９‬شفاﻫﻲ) تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻮروتﻪ وﻟ‪８５‬دوي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ژبﻪ د خپﻞ ارز＊ت‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د اﻧسان پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬خﻮرا ﻣﻬﻢ رول ﻟري‪ .‬ژبﻪ ده چ‪ ３‬اﻧسان ﻟﻪ ﻧﻮرو ح‪５‬ﻮاﻧاتﻮ‬ ‫ب‪５‬ﻠﻮي‪ ،‬غ‪４８‬دا او خبرې پﻪ ژبﻪ ک‪８５‬ي او ژبﻪ ﻫغﻪ وخت ＊ﻪ زده ک‪８５‬ي چ‪ ３‬خبرې پرې‬ ‫وشﻲ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬خبرې اترې د ژب‪ ３‬د زده کﻮﻟﻮ اساﻧﻪ او ＊ﻪ ﻻره ده کﻪ د ﻳﻮ چا ﻫر ＇ﻮﻣره‬ ‫ژب‪ ３‬زده وي پﻪ ﻫﻤاغﻪ اﻧدازه ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ دی‪.‬‬ ‫کﻪ ژبﻪ ﻧﻪ وای ＇ﻪ بﻪ پ‪ ）５‬شﻮي وای؟‬ ‫‪149‬‬

‫ژبپﻮﻫان ژبﻪ د ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬وﻳﻴزو او اورﻳزو آوازوﻧﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ بﻮﻟﻲ چ‪ ３‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬وگ‪７‬ي ﻳ‪３‬‬ ‫ﻳﻮﻟﻪ بﻠﻪ د پﻮﻫﻮﻟﻮ ﻟپاره پر ژبﻪ راوړي او ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻳ‪ ３‬اوروي‪ .‬پﻪ دې تﻮگﻪ ژبﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫د پﻮﻫﻮﻟﻮ راپﻮﻫﻮﻟﻮ ﻳﻮه وسﻴﻠﻪ گر‪＄‬ﻲ‪ .‬د ﻫغﻮ کﻠﻤﻮ او خبرو ！ﻮﻟگﻲ تﻪ ژبﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫＇ﻮک ﻳ‪ ３‬بﻞ چا تﻪ د خپﻞ فکر د بﻴان ﻟپاره کاروي‪ .‬وﻳﻨا او خبرې کﻮل د افکارو د ＇رگﻨدوﻟﻮ‬ ‫ډ‪４‬ره ＊ﻪ وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬ژبﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻴزه پدﻳده ده چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ وسﻴﻠﻪ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻳﻮ ډول‬ ‫اجتﻤاعﻲ ﻣﻨاسبات ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬ژبﻪ د آوازوﻧﻮ د ﻳﻮ سﻴستﻤا تﻴک ﻧظام پﻪ تﻮگﻪ د ＊ﻮدﻟﻮ او‬ ‫زده کﻮﻟﻮ وړ ده‪＄ ،‬اﻧتﻪ ！اکﻠﻲ ﻗﻮاعد ﻟري ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨ‪＇ ３‬خﻪ زده ک‪８５‬ي‪ ،‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻣحصﻮل ده او‬ ‫ﻣﻮجﻮدﻳت ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨ‪＇ ３‬خﻪ دباﻧدې ﻧشﻲ تصﻮر ک‪５‬دای‪ .‬ژبﻪ د اﻧساﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪３‬‬ ‫د حﻘاﻳﻘﻮ د ＇رگﻨدوﻟﻮ اود افکارو د تبادﻟ‪ ３‬وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬ﻳﻮ ﻣشﻬﻮر ﻣتﻞ دی چ‪ ３‬واﻳﻲ‪(( :‬خپﻠﻪ‬ ‫ژبﻪ ﻫﻢ کﻼ (ﻗﻠعﻪ) ده ﻫﻢ بﻼ) ﻳعﻨ‪ ３‬کﻪ دې ＊ﻪ وکاروﻟﻪ او＊‪ ３‬ﻧرﻣ‪ ３‬ﻧ‪５‬ک‪ ３‬خبرې دې وک‪７‬ې‬ ‫ﻧﻮ ستا ﻟپاره اﻣﻦ گر‪＄‬ﻲ او کﻪ دې ترې ﻧاوړه استفاده وک‪７‬ه ﻧﻮ بﻴا ورتﻪ ﻫﻤدغﻪ خپﻠﻪ ژبﻪ بﻼ او‬ ‫اپت گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د ژب‪ ３‬د سﻤ‪ ３‬کاروﻧ‪ ３‬پﻪ اړه ﻻﻧدې ک‪５‬سﻪ وﻟﻮﻟئ او ترې پﻨد واخﻠئ‪:‬‬ ‫ﻳﻮوخت ﻳﻮ پاچا خپﻞ اشپز تﻪ ووﻳﻞ چ‪ ３‬ب‪５‬گاه تﻪ ＊ﻪ خﻮﻧدور خﻮاړه پاخﻪ ک‪７‬ه‪ .‬اشپز‬ ‫＊ارتﻪ ﻻړ او د پسﻪ ژبﻪ ﻳ‪ ３‬راﻧﻴﻮﻟﻪ او پاچا تﻪ ﻳ‪ ３‬پخﻪ ک‪７‬ه‪ .‬ب‪５‬گا تﻪ پاچا وخﻮړه او ډ‪４‬ره ﻣزه ﻳ‪３‬‬ ‫ورک‪７‬ه‪ .‬بﻠ‪ ３‬شپ‪ ３‬تﻪ پاچا خپﻞ اشپز تﻪ ووﻳﻞ چ‪ ３‬ب‪５‬گا تﻪ خراب خﻮاړه پاخﻪ ک‪７‬ه‪ .‬اشپز بﻴا‬ ‫د پسﻪ ژبﻪ پخﻪ ک‪７‬ه‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پاچا ډوډۍ وخﻮړه‪ ،‬ﻟﻪ اشپز ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬وپﻮ＊تﻞ‪ :‬پرون ﻣ‪ ３‬درتﻪ‬ ‫ووﻳﻞ چ‪＊ ３‬ﻪ خﻮاړه پاخﻪ ک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ تا راتﻪ ژبﻪ پخﻪ ک‪７‬ه او چ‪ ３‬ﻧﻦ ﻣ‪ ３‬درتﻪ ووﻳﻞ‪ :‬خراب‬ ‫خﻮاړه پاخﻪ ک‪７‬ه‪ .‬بﻴا دې ﻫﻢ ژبﻪ پخﻪ ک‪７‬ه‪ ،‬د دې راز پﻪ ＇ﻪ ک‪ ３‬وو؟ اشپز ووﻳﻞ‪(( :‬ﻫﻤدا ژبﻪ‬ ‫ده چ‪ ３＊ ３‬خبرې پرې وک‪７‬ې او پﻪ خﻮږو خبرو او ＊ﻪ ډول ﻳ‪ ３‬استعﻤال ک‪７‬ې‪ ،‬ﻧﻮ ژبﻪ خﻮږه‬ ‫ده او کﻪ پﻪ بدو خبرو ﻳ‪ ３‬استعﻤال ک‪７‬ې ﻧﻮ بده ده))‬

‫‪150‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ژبﻪ داﻧساﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬د حﻘاﻳﻘﻮ د ＇رگﻨدوﻟﻮ‪ ،‬د افکارو د تبادﻟ‪ ３‬او‬ ‫د بشري پﻮﻫﻨﻮ د زده ک‪７‬ې بﻨس＂ﻴزه وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬ژبﻪ ده چ‪ ３‬اﻧسان پرې خپﻞ فکر او ﻧظر‬ ‫بﻴاﻧﻮي‪ ،‬خپﻞ ﻣطﻠب او غﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ واﻳ‪ ３‬او ﻫﻤداشان د ﻧﻮرو پﻪ غﻮ＊تﻨﻮ پﻮﻫ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻮﻫﻮﻧﻪ او پﻮﻫ‪５‬دﻧﻪ پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ک‪７‬ﻧﻼرو سره سرتﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د دې ﻟپاره چ‪ ３‬پﻪ سﻤﻪ او‬ ‫＊ﻪ تﻮگﻪ د دوو ﻳا ډ‪４‬رو کساﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻣفاﻫﻤﻪ صﻮرت وﻧﻴسﻲ ﻧﻮ د ژب‪＇ ３‬خﻪ باﻳد پﻪ ＊ﻪ‬ ‫ډول کار واخﻴستﻞ شﻲ او پﻪ داس‪ ３‬ډول ژبﻪ وکاروي چ‪！ ３‬ﻮل ترې خﻮښ او خﻮشحاﻟﻪ‬ ‫وي‪ .‬د ژب‪ ３‬بﻨس＂ﻴز ارز＊ت ﻫﻤدا دی‪＇ ،‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ زړه او ذﻫﻦ ک‪ ３‬وي پﻪ درست ډول‬ ‫بﻴان ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣحاوره‪:‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :９‬پر＊ت‪ ３‬خﻮرې ست‪７‬ې ﻣﻪ ش‪.３‬‬ ‫پر＊تﻪ‪ :‬اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ‪ ،‬سپﻮږﻣ‪ ９‬جاﻧ‪ !３‬تﻪ ست‪７‬ې ﻣﻪ ش‪.３‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :９‬چ‪５‬رتﻪ رواﻧﻪ ﻳ‪３‬؟‬ ‫پر＊تﻪ‪ :‬د ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې ﻣرکز تﻪ ‪＄‬ﻢ‪.‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :９‬خﻴر خﻮ بﻪ وي!د ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې پﻪ ﻣرکز ک‪＇ ３‬ﻪ کﻮې؟‬ ‫پر＊تﻪ‪ :‬ﻫﻠتﻪ ﻣ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې کﻮرس ﻧﻴﻮﻟی دی‪.‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :９‬وﻟ‪ ３‬تﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬ې؟‬ ‫پر＊تﻪ‪ :‬پﻪ ژبﻪ خﻮ پﻮﻫ‪８５‬م‪ ،‬ﻣگر خبرې پری ﻧشﻢ کﻮﻻی‪.‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :９‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬تاسﻮتﻪ پﻪ کﻮﻣﻪ ژبﻪ تدرﻳس ک‪８５‬ي؟‬ ‫پر＊تﻪ‪ :‬ﻣﻮږ تﻪ تدرﻳس پﻪ ﻣﻮرﻧ‪ ９‬ژبﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن ﻫﻢ واﻳﻮ‪.‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :９‬بﻴا ﻧﻮ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې اړتﻴا ＇ﻪ ده؟‬ ‫پر＊تﻪ‪ :‬پ‪＋‬تﻮ ﻟکﻪ د دري پﻪ ＇‪５‬ر زﻣﻮږ ژبﻪ ده‪ ،‬باﻳد پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻴکﻞ‪ ،‬خبرې کﻮل‬ ‫اوﻟﻮستﻞ وک‪７‬ای شﻢ‪.‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :９‬پر＊ت‪ ３‬خﻮرې‪ ،‬زﻣﻮږ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬تدرﻳس ﻫﻢ زﻣﻮږ پﻪ ﻣﻮرﻧ‪ ９‬ژبﻪ (پ‪＋‬تﻮ)‬ ‫‪151‬‬

‫دی‪ ،‬خﻮ دري ﻣضﻤﻮن ﻫﻢ واﻳﻮ‪.‬‬ ‫پر＊تﻪ‪ :‬سپﻮږﻣ‪ ９‬خﻮرې‪ :‬ستا خﻮ ﻣﻮرﻧ‪ ９‬ژبﻪ پ‪＋‬تﻮ ده‪ ،‬پﻪ دري ژبﻪ خبرې کﻮﻻی ش‪３‬؟‬ ‫سپﻮږﻣ‪ :９‬پﻪ دري ژبﻪ ﻟﻴکﻞ او ﻟﻮستﻞ ﻣ‪ ３‬زده دي او تر خپﻠ‪ ３‬اﻧدازې ﻣشکﻞ ﻫﻢ پرې‬ ‫حﻠﻮﻟی شﻢ‪.‬‬ ‫پر＊تﻪ‪ :‬تﻪ ﻧ‪５‬کﻤرغﻪ ﻳ‪ ،３‬د چا چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻮﻣره زﻳات‪ ３‬ژب‪ ３‬زده وي ﻫﻤاغﻮﻣره ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ‬ ‫وي‪.‬‬ ‫سپﻮږﻣ‪:９‬پﻪ ر＊تﻴا چ‪ ３‬ژبﻪ د اړتﻴا پﻪ اساس را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې او د اړتﻴا پﻪ صﻮرت ک‪３‬‬ ‫زده ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ ارز＊ت ﻳ‪ ３‬پﻪ دې ک‪ ３‬دی چ‪ ３‬س‪７‬ی پرې ﻟﻴکﻞ‪ ،‬ﻟﻮستﻞ او غ‪４８‬دل وک‪７‬ای‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫دوﻳﻤﻪ ﻣحاوره‪:‬‬ ‫س‪５‬ﻼب‪ :‬اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ‪ ،‬ﻫاروﻧﻪ وروره ست‪７‬ی ﻣﻪ ش‪＇ ،３‬ﻨگﻪ ﻳ‪３‬؟‬ ‫ﻫارون‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم‪ ،‬س‪５‬ﻼب جاﻧﻪ‪ ،‬د خدای فضﻞ دی ＊ﻪ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫س‪５‬ﻼب‪ :‬تﻪ اوس پﻪ ＇ﻮم ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬او پﻪ کﻮم ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬زده ک‪７‬ه کﻮې؟‬ ‫ﻫارون‪ :‬زه پﻪ ﻳﻮوﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻳﻢ او د عبداﻟﻬادي داوي د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ زده کﻮوﻧکی ﻳﻢ‪،‬‬ ‫ستا د زده ک‪７‬ې حال ＇ﻨگﻪ دی؟‬ ‫س‪５‬ﻼب‪ :‬گراﻧﻪ ﻣﻠگرﻳﻪ‪ ،‬د کﻮرﻧﻴﻮستﻮﻧزو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳﻮ کال ﻟﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ＇خﻪ پات‪ ３‬شﻮم‪ ،‬اوس‬ ‫پﻪ ﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻳﻢ او د ﻣحﻤﻮد طرزي د ﻟ‪５‬س‪ ３‬زده کﻮوﻧکی ﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻫارون‪ :‬س‪５‬ﻼب جاﻧﻪ‪ ،‬د ژبﻮ پﻪ زده ک‪７‬ه ک‪＇ ３‬ﻨگﻪ ﻳ‪３‬؟‬ ‫س‪５‬ﻼب‪ :‬پ‪＋‬تﻮ او دري خﻮﻣ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬دي‪ ،‬ﻟﻴکﻞ‪ ،‬ﻟﻮستﻞ او خبرې کﻮل پرې کﻮﻻی‬ ‫شﻢ‪ ،‬غﻮاړم چ‪ ３‬اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ ﻫﻢ زده ک‪７‬م‪ .‬پﻪ دې اړوﻧد ستا حال ＇ﻨگﻪ دی؟‬ ‫ﻫارون‪ :‬دري خﻮ ﻣ‪ ３‬ﻣﻮرﻧ‪ ９‬ژبﻪ ده‪ ،‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻫﻢ تر اﻧدازې پﻮﻫ‪８５‬م‪ ،‬د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪３‬‬ ‫کﻮرسﻮﻧﻪ ﻣ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻮستﻲ دي‪.‬‬ ‫س‪５‬ﻼب‪ :‬پﻮﻫان واﻳﻲ‪ :‬د چا چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻮﻣره ژب‪ ３‬زده وي‪ ،‬پﻪ ﻫﻤاغﻪ اﻧدازه ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ دی؛‬ ‫ﻳعﻨ‪ ３‬د چا چ‪ ３‬ﻳﻮه ژبﻪ زده وي ﻳﻮ س‪７‬ی دی‪ ،‬کﻪ دوه ﻳ‪ ３‬زده وي دوه‪ ،‬پﻪ ﻫﻤدې ډول زﻳات‪.‬‬ ‫ﻫارون‪:‬وروره! د ژب‪ ３‬پﻪ ارز＊ت بﻪ ﻫاﻟﻪ پﻮه ش‪ ３‬چ‪ ３‬کﻮم بﻬرﻧﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ سفر وک‪７‬ې‪.‬‬ ‫‪152‬‬

‫س‪５‬ﻼب‪ :‬ﻫارون جاﻧﻪ! تاسﻮ کﻠﻪ باﻧدﻧﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ سفر ک‪７‬ی دی؟‬ ‫ﻫارون‪ :‬ﻫﻮ ک‪ !３‬زه ت‪５‬ر کال ﻫﻨدوستان تﻪ تﻠﻠی وم‪.‬‬ ‫س‪５‬ﻼب‪ :‬د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد خﻠکﻮ پﻪ کﻮﻣﻪ ژبﻪ خبرې کﻮﻟ‪３‬؟‬ ‫ﻫارون‪ :‬د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ژب‪ ３‬گ‪ ３２‬وې‪ ،‬خﻠکﻮ ﻳ‪ ３‬گ‪ ３２‬ژب‪ ３‬زده وې‪ ،‬د چا سره بﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻣخاﻣخ شﻮې پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ بﻪ درسره گ‪４７‬ده‪.‬‬ ‫س‪５‬ﻼب‪ :‬زه پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ ＇ﻪ ﻧا ＇ﻪ پﻮﻫ‪５‬دم‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې پﻪ ارز＊ت‬ ‫پﻮه شﻮم‪.‬‬ ‫در‪４‬ﻤﻪ ﻣحاوره‪:‬‬ ‫ ستا ﻧﻮم ＇ﻪ دی؟‬‫ زﻣا ﻧﻮم ﻧجﻴب اهلل دی‪ ،‬تاسﻮ کﻪ خپﻞ ‪＄‬ان را وپ‪５‬ژﻧئ؟‬‫ زﻣا ﻧﻮم خ‪５‬بر دی او د ﻧﻨگرﻫار وﻻﻳت اوس‪５‬دوﻧکی ﻳﻢ‪.‬‬‫خ‪５‬بر‪ :‬ﻧجﻴب اهلل جاﻧﻪ‪ ،‬تاسﻮ د کﻮم ‪＄‬ای ﻳاست؟‬ ‫ﻧجﻴب‪ :‬زه د بدخشان وﻻﻳت اوس‪５‬دوﻧکی ﻳﻢ‪.‬‬ ‫خ‪５‬بر‪ :‬دﻟتﻪ دې ＇ﻨگﻪ را پ‪＋５‬ﻪ وک‪７‬ه؟‬ ‫ﻧجﻴب‪ :‬کاﻧکﻮر آزﻣﻮﻳﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻧﻨگرﻫار پﻮﻫﻨتﻮن کرﻧ‪ ３‬پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ تﻪ برﻳاﻟی شﻮی ﻳﻢ‪.‬‬ ‫خ‪５‬بر‪ :‬ﻧجﻴب جاﻧﻪ‪ ،‬دا خﻮ ډ‪４‬ره ＊ﻪ ده‪ ،‬تاسﻮتﻪ د برﻳاﻟﻴتﻮب ﻣبارکﻲ واﻳﻢ‪ .‬زه ﻫﻢ د کرﻧ‪３‬‬ ‫پﻪ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ﻣحصﻞ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻧجﻴب‪ :‬زه ډ‪４‬ر خﻮشحاﻟﻪ ﻳﻢ چ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬خﻮ＊‪ ３‬پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ تﻪ برﻳاﻟی شﻮم‪.‬‬ ‫خ‪５‬بر‪ :‬وروره‪ ،‬دﻟتﻪ خﻮ استادان پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ تدرﻳس کﻮي او ！ﻮل ﻟکچر ﻧﻮ！ﻮﻧﻪ ﻫﻢ پ‪＋‬تﻮ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫ﻧجﻴب‪ :‬ﻫﻤدا خﻮ زﻣا ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬ﻫﻴﻠﻪ وه چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ زده ک‪７‬م‪.‬‬ ‫خ‪５‬بر‪ :‬تاسﻮ بﻪ ﻟﻪ ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ ﻧشئ؟‬ ‫ﻧجﻴب‪ :‬ﻫ‪（５‬کﻠﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ‪ ،‬ژبﻪ د اړتﻴا پﻪ اساس زده ک‪８５‬ي‪ ،‬دا بﻪ ډ‪４‬ره ＊ﻪ شﻲ چ‪ ３‬ﻫﻢ پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ژبﻪ زده ک‪７‬م او ﻫﻢ خپﻞ ﻟﻮړ تحصﻴﻞ تر سره ک‪７‬م‪.‬‬ ‫خ‪５‬بر‪ :‬تاسﻮ خﻮ پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ﻫﻢ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ وﻳﻠ‪ ３‬ده؟‬ ‫‪153‬‬

‫ﻧجﻴب‪ :‬پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن تر دوﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻲ پﻮرې راتﻪ تدرﻳس شﻮی‪ ،‬ﻣگر ﻫغﻪ ﻣﻬال زه د‬ ‫ژب‪ ３‬پﻪ ارز＊ت ﻧﻪ پﻮﻫ‪５‬دم‪.‬‬ ‫خ‪５‬بر‪ :‬اوس ＇ﻨگﻪ دې تش‪ ３‬تﻪ ﻣتﻮجﻪ شﻮې؟‬ ‫ﻧجﻴب‪ :‬دا د ﻳﻮ افغان ﻟپاره پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول چ‪ ３‬ﻟﻮړ تحصﻴﻼت وﻟري‪ ،‬ډ‪４‬ر ﻟﻮى کﻤی‬ ‫دی چ‪ ３‬د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻣﻠﻲ او رسﻤﻲ ژبﻮ پﻮه ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ژب‪ ３‬د ارز＊ت پﻪ اړه خپﻞ ﻧظر وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم تﻪ دې پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٣‬ﻠﻮرتﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او د ژب‪ ３‬پﻪ اړه د‬ ‫ﻟﻮستﻞ شﻮې کﻴس‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ دې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درې ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې د ژب‪ ３‬د ارز＊ت پﻪ اړه خپﻞ‬ ‫ﻧظرﻳات پﻪ ﻳﻮه پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی د خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬ﻧظرﻳات ﻧﻮرو‬ ‫！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮتﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٥‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې خپﻞ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ پﻪ بشپ‪ ７‬ډول ﻧﻮروتﻪ‬ ‫وروپ‪５‬ژﻧﻲ‪ ،‬ب‪５‬ﻠگﻪ‪ :‬زﻣا ﻧﻮم اجﻤﻞ دی‪ .‬د احﻤدشاه زوی او د اﻳﻤﻞ ﻟﻤسﻲ ﻳﻢ‪ .‬پﻪ غﻮر ک‪３‬‬ ‫ز‪４８４‬دﻟی او اوس پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬اوس‪８５‬م‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬او ثاﻧﻮي زده ک‪７‬ې ﻣ‪ ３‬د غﻮر پﻪ ﻳﻮې ﻟ‪５‬س‪ ３‬ک‪３‬‬ ‫سرتﻪ رسﻮﻟﻲ او اوس د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ژبﻮ او ادبﻴاتﻮ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ ﻣحصﻞ ﻳﻢ‪. ...‬‬ ‫‪ _٦‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ژب‪ ３‬د ارز＊ت پﻪ اړه ﻟس کر＊‪ ３‬ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ﻣضﻤﻮن ساعت ک‪ ３‬دې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪154‬‬

‫شپ‪８‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫سکﻨدر خان خ＂ک‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پﻪ ادبﻲ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال او شاعران ت‪５‬ر شﻮي دي چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫تﻠپات‪ ３‬ادبﻲ آثارو ﻳ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب تﻪ ب‪６‬اﻳﻨﻪ ورب‪＋‬ﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک او د ﻫغﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب تﻪ د ستاﻳﻨ‪ ３‬وړ خدﻣتﻮﻧﻪ‬ ‫ک‪７‬ي دي‪ .‬دوی د ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮروآثارو پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ او ژباړې سره د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ادبﻲ او‬ ‫فرﻫﻨگﻲ پاﻧگﻪ ډ‪４‬ره ب‪６‬اﻳﻪ او شتﻤﻨﻪ ک‪７‬ه‪ .‬پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر شاعران او ﻟﻴکﻮال وروزل‬ ‫شﻮل چ‪ ３‬د شعروﻧﻮ ﻣﻨظﻢ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د ﻳاد وړ‪＄‬ای ﻟري‪.‬‬ ‫د خﻮشحال د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳﻮ ﻳاد او د شعري دﻳﻮان ﻟروﻧکی شاعر سکﻨدر خان خ＂ک دی‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬درپ‪５‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫_ ﻳﻮ ﻟﻴکﻮال او شاعر ژب‪ ３‬تﻪ ＇ﻪ خدﻣت کﻮﻻی شﻲ؟‬ ‫‪155‬‬

‫سکﻨدرخان خ＂ک د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د ستر ﻟﻴکﻮال خﻮشحال خان خ＂ک زوی دی‪ .‬ده ﻫﻢ د‬ ‫خپﻞ پﻼر د ادبﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻗدرداﻧﻲ او پﻴروي ک‪７‬ې ده ‪ .‬د زوک‪７‬ې کال ﻳ‪＇ ３‬رگﻨد ﻧﻪ دی‪ ،‬خﻮ‬ ‫پﻪ آثاروک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻳادوﻧﻮ ＇خﻪ دا جﻮت‪８５‬ي چ‪ ３‬دی بﻪ پﻪ (‪١٠٦٨‬ﻫ‪.‬ق‪ ).‬کال ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟی‬ ‫وي او تر (‪١١١٦‬ﻫ‪.‬ق‪ ).‬کال پﻮرې ﻳ‪ ３‬ژوﻧد ﻳﻘﻴﻨﻲ دی‪＄ ،‬کﻪ پﻪ ﻫﻤدې کال ک‪ ３‬د ده دوه‬ ‫زاﻣﻦ (ﻣﻨگﻞ _ اﻧﻮر) ﻣ‪７‬ه شﻮي دي‪ .‬سکﻨدرخان د خپﻠﻮ زاﻣﻨﻮ پﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ غﻢ او وﻳر ک‪ ３‬وﻳرجﻦ‬ ‫او غﻤجﻦ شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي چ‪ ３‬ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ شعري دﻳﻮان ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮدې دي‪ .‬د سکﻨدرخان‬ ‫خ＂ک د ﻻس تﻪ راغﻠﻮ اثارو ﻟﻪ ﻣطاﻟع‪ ３‬را جﻮت‪８５‬ي چ‪ ３‬سکﻨدرخان عاﻟﻢ او پﻮه س‪７‬ی و‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ سرب‪５‬ره پﻪ پارسﻲ‪ ،‬عربﻲ او ﻧﻮرو ژبﻮ ＊ﻪ پﻮﻫ‪５‬ده‪ .‬سکﻨدر خان د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ‬ ‫عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ او فرﻫﻨگﻲ چاپ‪５‬رﻳال ＇خﻪ ＊ﻪ استفاده ک‪７‬ې ده او د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬د سردارۍ پﻪ‬ ‫سﻴاستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬شاﻣﻞ و‪ .‬ده ＊ﻪ شعري استعداد درﻟﻮده چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ ﻣرستﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر اوچت او‬ ‫د ﻫﻨر پﻪ گا‪１‬ﻪ سﻤبال شعروﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي‪ .‬ﻣﻮږ تﻪ ﻳ‪ ３‬دا ﻻﻧدې اثار ﻣعﻠﻮم دي‪:‬‬ ‫د اشعارو دﻳﻮان‪ ،‬د ﻟﻴ ٰﻠی او ﻣجﻨﻮن ﻣثﻨﻮي‪ ،‬شﻤاﻳﻠﻨاﻣﻪ‪ ،‬پﻨدﻧاﻣﻪ‪ ،‬ﻳﻮسف او زﻟﻴخا‪ .‬ﻫاﻧري‬ ‫جارج راور！ﻲ ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ ３‬سکﻨدرخان خ＂ک د ﻣﻬر و ﻣشتري کﻴسﻪ ﻫﻢ ﻧظﻢ ک‪７‬ې ده‪،‬‬ ‫خﻮ د سکﻨدرخان دغﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻪ کﻴسﻪ تر اوسﻪ ﻧﻪ ده ﻟﻴدل شﻮې‪ .‬د سکﻨدرخان خ＂ک سبک‬ ‫ډ‪４‬ر ساده‪ ،‬روان او کﻼم ﻳ‪ ３‬خﻮږ او زړه را＊کﻮﻧکی دی‪ .‬د پت او عزت ژوﻧد تﻪ ترﻫر ＇ﻪ‬ ‫زﻳات ﻗدر او ارز＊ت ورکﻮي او عزت ﻳﻮﻟﻮی دوﻟت بﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫چــــ‪ ３‬چـــ‪５‬ـــرتـــﻪ ﻣــــ‪ ３‬عــــــزت دی ﻫـــــﻢ ﻫــــغــــﻪ زﻣـــــــا دوﻟــــــــت دی‬ ‫بـــــ‪ ３‬عــــزتــــﻪ رو！ـــــــ‪ ９‬ﻧـــــﻪ خـــــﻮرم دا ﻣـــ‪ ３‬خـــﻮی دا ﻣـــ‪ ３‬عــــادت دی‬ ‫ﻳــــﻮ کــــاشــــﻮک او گــــــره بــﻬــتــره ﻟـــﻪ غـــﻪ آش چـــ‪ ３‬پـــﻪ ﻣــﻨــت دی‬ ‫سکﻨدرخان خ＂ک پﻪ ﻳﻮه بﻮﻟـﻠﻪ ک‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬او خپﻞ پﻼر ستاﻳﻨﻪ پﻪ حﻘﻴﻘﻲ رﻧگ‬ ‫ک‪ ３‬ک‪７‬ې ده‪＇ ،‬ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د کﻼم د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ راوړو‪:‬‬

‫‪156‬‬

‫ورکــــــــ‪７‬ه‪ ،‬تــــــﻮره ﻣــــﻮ ‪＄‬ـــاﻳـــﻲ ده‬ ‫دا ﻳـــــﻮ ＇ـــــﻮ ﻫـــــﻨـــــره راوړل‬ ‫اول خـــــط دوم ســــــــﻮاد دی‬ ‫ســـﻴـــال ﻣـــﻮ ﻧــشــتــﻪ پـــﻪ افـــغـــان ک‪３‬‬ ‫د خــپــﻞ پـــﻼر صــفــت بـــﻪ ＇ـــﻪ کــ‪７‬م‬ ‫کـــــﻪ جــــﻮســــﻪ ﻳـــــ‪ ３‬د ســــــ‪７‬ي ده‬ ‫چـــﻲ بـــﻪ دی پـــﻪ ﻣـــ‪５‬ـــدان پــ‪５‬ــ） شﻮ‬ ‫بـــــ‪ ３‬گــــﻨــــاﻫــــﻪ پـــــــﻪ ﻧـــــا حــﻘــﻪ‬ ‫درســتــﻪ ورځ بــﻪ ﻳــ‪ ３‬پــﻪ ＊ــکــار وه‬

‫ﻗـــــدﻳـــــﻤـــــﻲ ﻟـــــــــرو دا کـــــار‬ ‫و اوﻻد تــــﻪ د ﻣــــﻮﻧــــ‪ ８‬پـــﻼر‬ ‫در‪４‬ــــــﻢ ＊ـــکـــار دی بــــﻞ اشـــعـــار‬ ‫ﻟــــــﻪ خــــ＂ــــک تــــــر کــــﻨــــدﻫــــار‬ ‫بــــﻮﻳــــﻪ ﻧــــــﻮر ﻳـــــ‪ ３‬کــــــار شـــعـــار‬ ‫زور ﻳــــ‪ ３‬زﻳــــــات و تــرحــصــار‬ ‫اول ده کــــــــــاوه گــــــــﻮزار‬ ‫ﻳــــــﻮ ﻣـــــ‪５‬ـــــ‪８‬ی ﻧــــــﻪ و ازار‬ ‫پــــﻪ شـــپـــﻪ بــــازعــــﻮﻧــــدې بـــ‪５‬ـــدار‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ﻳﻮوﻟسﻤﻪ او دوﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ی ‪＄‬ای ﻟري‪ .‬د ﻫﻤدې‬ ‫پ‪７５‬ﻳﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬خﻮشحال خان خ＂ک او د ﻫغﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب تﻪ د ستاﻳﻨ‪３‬‬ ‫وړ خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي او د ارز＊تﻨاکﻮ ادبﻲ او فرﻫﻨگﻲ اثارو پﻪ پﻨ‪％‬ﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ او ادب‬ ‫ب‪６‬ای ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫دخﻮشحال خان پﻪ زاﻣﻨﻮ ک‪ ３‬سکﻨدر خان خ＂ک ﻳﻮ غ‪＋‬تﻠی او ﻣﻨﻠی شاعر گ‪２‬ﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ او اشعارو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د خپﻞ پﻼر پﻴروي ک‪７‬ې ده‪ .‬د اثارو ﻟﻪ ﻣطاﻟع‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬دا جﻮت‪８５‬ي چ‪ ３‬دی ﻳﻮ عاﻟﻢ او پﻮه س‪７‬ی و‪ .‬پﻪ پارسﻲ‪ ،‬عربﻲ او ﻧﻮرو ژبﻮ ﻫﻢ پﻮﻫ‪５‬ده‪.‬‬ ‫د سردارۍ پﻪ سﻴاستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬شاﻣﻞ او د خپﻞ پﻼر سخت ﻣﻠگری و‪ .‬د زو ک‪７‬ې دﻗﻴﻘﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ده‪ ،‬خﻮ ژوﻧد ﻳ‪ ３‬تر (‪ )١١٦٨‬ﻫجري ﻗﻤري کال پﻮرې ﻳﻘﻴﻨﻲ دی‪.‬‬ ‫د اشعارو دﻳﻮان‪ ،‬د ﻟﻴ ٰﻠﻲ او ﻣجﻨﻮن ﻣثﻨﻮي‪ ،‬شﻤاﻳﻠﻨاﻣﻪ‪ ،‬پﻨدﻧاﻣﻪ‪ ،‬ﻳﻮسف او زﻟﻴخا ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣعﻠﻮم اثار دي‪.‬‬

‫‪157‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫‪ _١‬بﻮﻟـﻠﻪ‪:‬‬ ‫بﻮﻟـﻠﻪ د ﻗصﻴدې پ‪＋‬تﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ده‪ ،‬د ﻗصﻴدې ﻟغﻮی ﻣعﻨا ﻗصد او اراده ده‪ .‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح‬ ‫ﻗصﻴده ﻫغﻪ شعري ډول دی چ‪ ３‬تر ﻳﻮې ﻣطﻠع ﻻﻧدې وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬اوږده او ډول ډول ﻣضاﻣﻴﻦ‬ ‫پک‪ ３‬راوړل ک‪８５‬ي‪ .‬د بﻴتﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ شﻠﻮ ＇خﻪ ﻧﻴﻮﻟی بﻴا تر دووسﻮو پﻮرې رس‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪ _٢‬ﻣثﻨﻮي‪:‬‬ ‫د ﻣشترکﻮ ﻧظﻤﻮﻧﻮ ﻳﻮ ډول دی چ‪ ３‬د ﻫر بﻴت دواړه ﻣسرې ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ډول ﻗافﻴﻪ وﻟري‪ .‬ﻳعﻨ‪３‬‬ ‫ﻫر بﻴت ﻳ‪ ３‬پﻪ جدا ﻗافﻴﻪ سره وﻳﻞ شﻮی وي‪ .‬اوږده‪ ،‬اوږده ﻣطاﻟب‪ ،‬تارﻳخﻲ‪ ،‬رزﻣﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ‪،‬‬ ‫عرفاﻧﻲ او داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻣﻮضﻮعات پک‪ ３‬ډ‪４‬ر ＊ﻪ بﻴاﻧﻴدای شﻲ‪.‬‬

‫‪ _٣‬ﻫاﻧري جارج راور！ﻲ‪:‬‬ ‫د پﻴ＂ر راور！ﻲ زوی پﻪ (‪ )١٨٢٥‬ﻣﻴﻼدي کال د اﻧگﻠستان د فﻞ ﻣت پﻪ ＊ار‪－‬ﻮ！ﻲ ک‪３‬‬ ‫ز‪４８４‬دﻟﻰ‪ .‬راور！ﻲ عاﻟﻲ تحصﻴﻼت ﻧﻪ و ک‪７‬ي‪ ،‬خﻮ د ډ‪４‬ر اوچت ذاتﻲ عﻠﻤﻲ استعداد او‬ ‫ذکاوت خاوﻧد و‪ .‬ﻫﻨدي‪ ،‬فارسﻲ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ‪ ،‬گجراتﻲ او ﻣرﻫ＂ﻲ ژب‪ ３‬زده وې‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د‬ ‫ﻣطاﻟع‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د راور！ﻲ ډ‪４‬ر ﻟﻮى کار د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د ﻳﻮه ﻟﻮى ‪－‬راﻣر ﻟﻴکﻞ و چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى‬ ‫چاپ ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪١٨٥٥‬م‪ .‬ک‪ ３‬خپﻮر شﻮ‪ .‬دوه ﻧﻮر ﻣﻬﻢ اثار ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ اﻧ‪／‬رﻳزي ﻗاﻣﻮس او بﻞ‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ‪－‬ﻠشﻦ روه پﻪ ﻧاﻣﻪ د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر او ﻧظﻢ ﻳﻮه ﻣجﻤﻮعﻪ وه چ‪ ３‬پﻪ ‪١٨٦٠‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬چاپ‬ ‫شﻮل‪.‬‬

‫‪158‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪＇ _١‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ آواز وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه‪ ،‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی دې‬ ‫خپﻞ ‪＄‬ان ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮتﻪ وروپ‪５‬ژﻧﻲ او بﻴا دې ﻫر جﻮړه زده کﻮوﻧکﻲ د پﻮ＊تﻨﻮ او ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻮ پﻪ ډول‬ ‫د اړوﻧدې ﻣﻮضﻮع پﻪ باب خبرې اترې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻧﻮي ﻟغات ﻣعﻨا او د تخت‪ ３‬پر ﻣخ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ‬ ‫جﻤﻠﻮک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکی دې د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ‪ ،‬د خﻮشحال خان خ＂ک او د ﻫغﻪ‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬د ادبﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ پﻪ اړه دې د سﻮال او ‪＄‬ﻮاب پﻪ ب‪２‬ﻪ خبرې اترې وک‪７‬ي‪ ،‬ب‪５‬ﻠگﻪ‪:‬‬ ‫د خﻮشحال خان خ＂ک ادبﻲ ﻧﻬضت پﻪ کﻮﻣ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻮرې اړه ﻟري؟‬ ‫دا دوره وﻟ‪ ３‬زﻳات ارز＊ت ﻟري؟‬ ‫د خﻮشحال خان خ＂ک پﻪ زاﻣﻨﻮ ک‪ ３‬د سکﻨدرخان خ＂ک درﻳ‪＇ ＃‬ﻪ و؟‬ ‫تاسﻮ د خﻮشحال د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻧﻮر شاعران پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮتﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ سکﻨدرخان پﻪ کﻮﻣﻮ ژبﻮ پﻮﻫ‪５‬ده؟‬‫ د سکﻨدرخان د درې اثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬‫ راور！ﻲ پخپﻠﻪ ﻟﻴکﻨﻪ او شاعري ک‪ ３‬د چا سبک پاﻟﻠی دی؟‬‫ راور！ﻲ د سکﻨدر خان د اثارو پﻪ اړه ＇ﻪ وﻳﻠﻲ دي؟‬‫‪ _٦‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست ﻟﻨ‪６‬ﻳز ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪159‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د سکﻨدرخان خ＂ک شعر چ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪３‬‬ ‫وﻳﻠی دی‪ ،‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻟﻨ‪ ６‬ﻣفﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻣتﻦ وﻟﻮﻟئ‪ ،‬خﻮﻧد ترې واخﻠئ‪:‬‬

‫ﻧاکاﻣﻲ‬ ‫د ژوﻧداﻧﻪ د ﻧاکاﻣﻴﻮ ＇خﻪ ﻣﻪ ﻣاﻳﻮس ک‪８５‬ه!‬ ‫ﻫغﻪ ژوﻧد کاﻣﻴاب ژوﻧد ﻧﻪ دی چ‪ ３‬تﻞ کاﻣراﻧﻲ ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ خﻮشحاﻟﻲ س‪７‬ی ﻧﻪ خﻮشحاﻟﻮي‬ ‫چ‪ ３‬د درد او خﻮږ پﻪ بﻴﻪ ﻧﻪ وي اخﻴستﻞ شﻮې! د ور‪ ３＄‬ر‪１‬اﻳﻲ د شپ‪ ３‬ﻟﻪ تﻴارې ＇خﻪ ده!‬ ‫د ﻟﻴدو خﻮﻧد د ب‪５‬ﻠتاﻧﻪ پﻪ غﻢ ک‪ ３‬او د ژوﻧداﻧﻪ فتحﻪ د ژوﻧد پﻪ ﻣات‪ ３‬ک‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ خداﻳﻪ ابدي راحت غﻮاړي‪ ،‬ﻫغﻪ د ﻳﻮ داس‪ ３‬جﻨت ارزو ﻟري چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ د ﻟﻴدو‬ ‫ﻟپاره سترگﻮ پراﻧﻴستﻮ او د خﻮړﻟﻮ ﻟپاره خﻮﻟ‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ کﻮﻟﻮ او د اور‪４‬دو ﻟپاره غﻮږ اﻳ‪＋‬ﻮدو تﻪ اړه ﻧﻪ‬ ‫وي!‬ ‫تر＇ﻮ چ‪ ３‬ژوﻧد دی‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې ک‪ ３‬برکت ﻟﻪ حرکت ＇خﻪ دی! ‪＄‬کﻪ‪ :‬کاﻣﻞ سکﻮن ک＀‬ ‫ﻣ＀ ﻣرگ دی!‬ ‫ﻫغﻪ چ‪ ３‬واﻳﻲ پﻪ دې دﻧﻴا ک‪ ３‬بدي وﻟ‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬کﻤی وﻟ‪ ،３‬او بﻨدﻳزوﻧﻪ وﻟ‪３‬؟ ﻧﻮ دی پﻪ حﻘﻴﻘت‬ ‫ک‪ ３‬د ﻧﻴک‪ ９‬د پر‪４‬ﻤاﻧ‪ ９‬او ازادۍ ﻗدر ﻧﻪ پ‪５‬ژﻧدﻧﻲ او ددې ﻣرغﻠرو پﻮره ﻗﻴﻤت اداکﻮل ﻧﻪ غﻮاړي!‬ ‫ﻫر＇ﻮﻣره چ‪ ３‬ﻳﻮه خﻮشحاﻟﻲ شاﻧداره وي ﻫغﻮﻣره ﻫغﻪ ﻟﻴارې ﻫﻢ سخت‪ ３‬وي چ‪ ３‬د ﻫغ‪３‬‬ ‫د حصﻮل ﻟپاره ﻟﻨ‪８４６‬ي‪.‬‬ ‫د ژوﻧد ﻧاکاﻣﻲ پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻫغﻪ کسان غﻮاړي چ‪ ３‬د کاﻣﻴاب‪ ９‬وړ وي‪.‬‬ ‫(اروا＊اد خادم )‬

‫‪160‬‬

‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ســﻮﻟﻪ‬

‫ژوﻧد‪ ،‬کار‪ ،‬سﻮﻟﻪ درې سره ت‪７‬ﻟﻲ ﻣفﻬﻮﻣﻮﻧﻪ دي‪ .‬د ژوﻧد ﻟپاره کار اړﻳﻦ دی‪ ،‬کﻪ کار‬ ‫ﻧﻪ وي‪ .‬د ژوﻧد بﻬﻴر ！کﻨی ک‪８５‬ي‪ ،‬د دواړو ﻟپاره سﻮﻟﻪ او اﻣﻦ اړﻳﻦ تﻮکﻲ دي‪ .‬کﻪ سﻮﻟﻪ‬ ‫ﻧﻪ وي د کار کﻮﻟﻮ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻪ برابر‪８４‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ژوﻧد ترﻳخ ت‪５‬ر‪８４‬ي‪ .‬دا بﻪ وﻣﻨﻮ چ‪ ３‬سﻮﻟﻪ د ژوﻧد‬ ‫ﻧﻮم او ژوﻧد د سﻮﻟ‪ ３‬ﻧﻮم دی‪ .‬اﻧسان ﻫغﻪ ﻣﻬال د ﻫﻮ ساﻳﻲ او سﻮﻟ‪ ３‬پﻪ ارز＊ت پﻮﻫ‪８５‬ي‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ک‪７‬او اختﻪ او د جگ‪７‬ې ﻧاخﻮاﻟ‪ ３‬وگﻮري‪.‬‬ ‫سﻮﻟﻪ د ژوﻧد ﻟپاره ＇ﻪ ارز＊ت ﻟري؟‬ ‫‪161‬‬

‫سﻮﻟﻪ د اﻧساﻧﻲ ژوﻧد بﻨس＀ جﻮړوي‪ .‬د ！ﻮﻟﻨﻴزې پرﻣختﻴا‪ ،‬سﻮکاﻟ‪ ،９‬خﻮ＊‪ ９‬او‬ ‫ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬ﻟپاره سﻮﻟﻪ او اﻣﻦ اړﻳﻦ تﻮکﻲ دي‪ .‬چ‪５‬رتﻪ چ‪ ３‬سﻮﻟﻪ وي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ ﻧ‪５‬کﻤرغﻲ‪،‬‬ ‫سﻮکاﻟﻲ او خﻮشحاﻟﻲ وي‪ .‬ﻣاشﻮﻣان او تﻨکﻲ ‪＄‬ﻮاﻧان ﻟﻪ و‪４‬رې او ډار پرتﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ تﻪ‬ ‫‪＄‬ﻲ اوزده ک‪７‬ه کﻮي‪ .‬ﻟﻮﻳان ＊‪％‬ﻴﻨﻪ او ﻧارﻳﻨﻪ ﻫر ＇ﻮک پﻪ خپﻠﻮ دﻧدو او کاروﻧﻮ ﻟگﻴا وي‪،‬‬ ‫خپﻞ بدﻧﻲ او فکري ‪＄‬ﻮاک د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ،９‬ابادۍ او وداﻧ‪ ９‬پﻪ ﻻره ک‪３‬‬ ‫کاروي‪ .‬چ‪５‬رتﻪ چ‪ ３‬سﻮﻟﻪ او اﻣﻦ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ بشري ژوﻧد ﻟﻪ ستر گﻮاښ سره ﻣخاﻣخ‬ ‫وي‪ .‬وگ‪７‬ي ﻳ‪ ３‬بدﻣرغﻪ‪ ،‬پر‪４‬شاﻧﻪ او ﻧا اراﻣﻪ ژوﻧد ﻟري‪ .‬کﻠﻲ‪＊ ،‬اروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وران او د‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ دروازې ﻳ‪ ３‬ت‪７‬ﻟ‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫د سﻮﻟ‪ ３‬پﻪ ﻧشتﻮاﻟﻲ ک‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ﻧاپﻮﻫﻲ او ب‪ ３‬سﻮادي خپﻠ‪ ３‬وزرې غﻮړوي‪ .‬د‬ ‫وگ‪７‬و تر ﻣﻨ‪ ＃‬د خﻮ＊‪ ９‬او خﻨدا پر ‪＄‬ای کرکﻪ او ﻧفرت ‪＄‬ای ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ پﻪ ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ﻳا ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د جگ‪７‬ې اور بﻞ او ﻧا اﻣﻨﻲ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻟﻪ تاو ﻳ‪３‬‬ ‫گاوﻧ‪６‬ۍ سﻴﻤ‪ ３‬ﻫﻢ خﻮﻧدي ﻧﻪ پات‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬سﻮﻟﻪ ﻟﻪ دوو تﻨﻮ ＇خﻪ ﻧ‪５‬ﻮﻟ‪ ،３‬بﻴا د کﻮرﻧ‪ ９‬د‬ ‫غ‪７‬و‪ ،‬ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ او وﻟسﻮﻧﻮ او پﻪ پای ک‪ ３‬د ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد دﻧﻨﻪ د استﻮگﻨﻮ خﻠکﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻫغﻮی پﻪ‬ ‫ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧد اغ‪５‬ز کﻮي‪ .‬کﻪ دوه تﻨﻪ پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پر ﻳﻮه شﻲ خﻮابدي شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ اړﻳک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫شﻠ‪８５‬ي‪ ،‬کﻪ پﻪ ﻳﻮې کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬د کﻮرﻧ‪ ９‬د غ‪７‬و ترﻣﻨ‪ ＃‬تاوترﻳخﻮاﻟی راشﻲ ژوﻧد ﻳ‪ ３‬ترﻳخ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ﻳﻮ وﻟس پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳﻮ تر بﻠﻪ پﻪ جگ‪７‬و بﻮخت وي ﻳا پر ﻳﻮه خپﻠﻮاک ﻫ‪５‬ﻮاد باﻧدې‬ ‫پردي برﻳد او ﻳرغﻞ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ عادي او ور‪＄‬ﻨ‪ ９‬اړﻳک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شﻠ‪８５‬ي او ژوﻧد ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ستﻮﻧزو‬ ‫سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪ .‬وگﻮرئ پﻪ جگ‪７‬ه ک‪＊ ３‬ک‪５‬ﻠ‪５‬دل اوﻟﻪ سﻮﻟ‪ ３‬ﻻس پﻪ سر ک‪５‬دل اﻧسان ﻟﻪ‬ ‫＇ﻮﻣره ستر ک‪７‬او سره ﻣخاﻣخ کﻮي‪ .‬داس‪ ３‬کﻮم کار او ﻣشکﻞ دی چ‪ ３‬پﻪ خبرو حﻞ ﻧشﻲ؟‬ ‫دا ﻫاﻟﻪ ک‪５‬دوﻧکﻲ دي چ‪ ３‬د خبرو د اور‪４‬دو ﻟپاره غﻮږوﻧﻪ کا‪１‬ﻪ ﻧشﻲ او ﻧاپﻮﻫﻲ بر ﻻس‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫وي‪＄ ،‬اﻧﻲ گ＂‪ ３‬پر ﻣﻠﻲ گ＂ﻮ درﻧ‪ ３‬وﻧﻪ گ‪２‬ﻮ‪ .‬کﻪ د ‪＄‬ان تر＇ﻨگ ﻧﻮر ﻫﻢ وﻣﻨﻞ شﻲ‪ ،‬زغﻢ او‬ ‫‪＄‬ان ت‪５‬ر‪４‬دﻧ‪ ３‬تﻪ د ﻳﻮ بﻨﻴادي اصﻞ پﻪ سترگﻪ وکتﻞ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا داس‪ ３‬کﻮﻣﻪ رب‪７‬ه ﻧﻪ پات‪ ３‬ک‪８５‬ي‬ ‫چ‪ ３‬حﻞ او ﻫﻮاره ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫‪162‬‬

‫پﻪ پای ک‪ ３‬وﻳﻠی شﻮ چ‪ ３‬د جگ‪７‬ې ＇‪５‬ره د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ وﻳﻨﻮ ﻟ‪７‬ﻟ‪ ３‬او ﻟﻪ بد ﻣرغﻴﻮ او وراﻧﻴﻮ‬ ‫سره ﻣﻞ وي‪ .‬خﻠک ترې ت‪＋‬تﻲ او کرکﻪ ور＇خﻪ کﻮي‪ ،‬خﻮ د سﻮﻟ‪５＇ ３‬ره چ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ د‬ ‫خﻮ＊‪ ９‬او ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬پﻪ ﻟﻮر بﻴاﻳﻲ‪ ،‬خﻠک ورتﻪ غ‪８５‬ه پراﻧﻴزي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻻﻧدې شعر ک‪ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬ارز＊ت پﻪ ＊ﻪ ډول اﻧ‪％‬ﻮر شﻮی‪ ،‬ﻫغﻪ وﻟﻮﻟئ او خﻮﻧد ترې‬ ‫واخﻠئ‪:‬‬ ‫ﻫــــغــــﻪ ورځ بــــــﻪ بـــــخـــــتـــــﻮره وي ﻫــــــر گــــــﻮره‬ ‫چـــــ‪ ３‬د ســـپـــﻴـــﻨـــﻮ زړوﻧـــــــــﻪ تــــــﻮر ﻧـــــﻪ وي ﻟـــــﻪ تـــــﻮره‬ ‫کــــــرکــــــﻪ ﻧـــــــﻪ وي ﻳــــــﻮﻟــــــﻪ بـــــﻠـــــﻪ ﻣــــحــــبــــت وي‬ ‫ورور وﻟـــــــﻲ ســــﻮﻟــــﻪ صــــفــــا وي ＊ـــــﻪ ﻧــــﻴــــت وي‬ ‫ﻣـــــــــــرور خـــــﻠـــــک ﻳـــــــﻮ بـــــــﻞ ســـــــــره پـــــخـــــﻼ شـــﻲ‬ ‫ﻧــــــﻪ چــــــ‪ ３‬غـــــﻮ＊ـــــﻪ او چـــــــــاړه ﻫــــغــــﻪ اوداشـــــــــﻲ‬ ‫بــــــشــــــري دوســـــــتـــــــﻲ ﻗـــــــا ﻳـــــﻤـــــﻪ پـــــــﻪ جــــــﻬــــــان وي‬ ‫خــــــﻮښ پـــــﻪ ســــﻮﻟــــﻪ ﻫـــــﻢ کــــافــــر ﻫـــــﻢ ﻣـــســـﻠـــﻤـــان وي‬ ‫ﻧــــــــــژادي تــــﻮپــــﻴــــر ﻫــــ‪５‬ــــ＆ ﻧـــــﻪ وي پـــــﻪ دﻧـــــﻴـــــا کــ‪３‬‬ ‫ﻧــــﻪ پــــﻪ شــــــرق او ﻧــــﻪ پــــﻪ غــــــرب ﻧــــﻪ اﻣــــرﻳــــکــــا کــ‪３‬‬ ‫اســـــتـــــﻘـــــﻼل ﻣــــﻨــــﻠــــی حـــــــق د ﻫـــــــر ﻣـــــﻠـــــت وي‬ ‫خـــــــﻮ ﻗــــــاﻳــــــﻢ پـــــــﻪ ﻣــــﻠــــتــــﻮ کـــــــ‪ ３‬اخـــــــــــﻮت وي‬ ‫دا ＇ــــــﻮ رﻧـــــگـــــﻪ ســــــــاز اواز د ﻫـــــ‪５‬ـــــﻮادوﻧـــــﻮ‬ ‫شــــــــﻲ ﻳـــــــــــﻮه ار کــــــســــــتــــــرا د وﻟـــــســـــﻮﻧـــــﻮ‬ ‫د گــــ‪ ６‬ژوﻧــــــد اصـــــﻞ و اســــــاس اصـــﻠـــﻲ ﻣـــﻨـــظـــﻮر وي‬ ‫جـــﻬـــاﻧـــﻲ عــــــدل و اﻧــــصــــاف صـــحـــﻴـــح دســــتــــﻮر وي‬ ‫ﻫــــــر ﻣــــﻠــــت پــــــﻪ ﻫــــــر ﻧــــظــــر کــــــ‪ ３‬وي ＊ـــاغـــﻠـــی‬ ‫کـــــﻪ پـــــﻪ ﻫـــــر رﻧـــــــگ واﻳـــــﻴـــــﻦ کـــــ‪ ３‬وي راغــــﻠــــی‬ ‫‪163‬‬

‫ســـــ‪ ７‬ﻳــــتــــﻮب وي ﻣــــحــــتــــرم پـــــﻪ ﻫـــــر ﻟــــبــــاس کــ‪３‬‬ ‫پـــــﻪ زري جــــاﻣــــﻮ کـــــ‪ ３‬وي کـــــﻪ پـــــﻪ کـــــربـــــاس کــ‪３‬‬ ‫داســــــــ‪ ３‬وســـــاتـــــﻲ ﻫـــــر ＇ـــــــﻮک خــــپــــﻞ ﻣــســﻠــکــﻮﻧــﻪ‬ ‫چــــــ‪ ３‬وﻧــــــــﻪ کــــــــ‪７‬ي ﻳـــــﻮﻟـــــﻪ بــــــﻞ ســــــــره جـــﻨـــگـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫！ــــــﻮل جــــﻬــــان د دوســـــتـــــ‪ ９‬کــــــﻮر وي ســـــر تـــرســـره‬ ‫د جــــﻨــــگ و‪４‬ـــــــــره شـــــﻲ ﻟـــــﻪ زړو ﻧـــــﻮ ﻧـــــﻪ بـــﻬـــره‬ ‫زور تــــــ‪７‬ﻟــــــی وي د ســــــﻮﻟــــــ‪ ３‬پـــــــﻪ ﻗـــــاﻧـــــﻮن‬ ‫ﻣـــــﻬـــــار شـــــــﻮي ﻣــــســــت او ＊ـــــــان وي د جـــﻨـــﻮن‬ ‫تـــــــﻮﻳـــــــﻮل د وﻳــــــﻨــــــﻮ شـــــــــرم او پـــــ‪５‬ـــــغـــــﻮر وي‬ ‫شــــرﻣــــﻨــــده ذﻟـــــﻴـــــﻞ ســـــر ！ـــﻴـــ＂ـــﻰ ظــــﻠــــﻢ زور وي‬ ‫جـــــگ شـــــﻲ ﻫـــــر چــــ‪５‬ــــرتــــﻪ د ســـــﻮﻟـــــ‪ ３‬بـــ‪５‬ـــرغـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫شـــــــﻲ پـــــــﻪ ســـــﻤـــــﻪ ﻻر روان ســــﻴــــاســــتــــﻮﻧــــﻪ‬ ‫د اﻧــــســــان زړگــــــی ﻟــــﻪ جـــﻨـــگ او جـــگـــ‪７‬ې تـــــﻮر شــﻲ‬ ‫تـــــــﻮره ﻣــــاتــــﻪ شــــﻲ او جــــــﻮړ ورﻧـــــــﻪ ＇ــــﻪ ﻧــــــﻮر شــﻲ‬ ‫خـــــــﻮﻟـــــــﻪ ﻧــــــــﻪ وي عـــــــﻼﻣـــــــﻪ د خــــجــــاﻟــــت‬ ‫پــــــﻪ خـــــدﻣـــــت خـــــﻮﻟـــــ‪ ３‬کـــــ‪５‬ـــــدل وي شــــرافــــت‬ ‫ﻳـــــــﻮﻟـــــــﻪ بــــــﻠــــــﻪ ﻣـــــحـــــبـــــت ﻣــــــﻬــــــربــــــاﻧــــــﻲ وي‬ ‫د (اﻟـــــــفـــــــت) ﻫــــﻴــــﻠــــﻪ او فــــکــــر جــــﻬــــاﻧــــﻲ وي‬ ‫زه ﻟــــــﻪ تــــا‪＄‬ــــﻨــــ‪＄ ３‬ـــــــار‪４‬ـــــــ‪８‬م تــــــﻪ ﻟــــــﻪ ﻣــــــا ﻧــﻪ‬ ‫کــــــﻪ جــــــــدا ﻫــــــﻢ وي زﻣــــــــا آﻳـــــﻴـــــﻦ ﻟــــــﻪ تـــاﻧـــﻪ‬ ‫(‪－‬ﻞ پاچا اﻟفت )‬

‫‪164‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫سﻮﻟﻪ او اﻣﻦ د بشري ژوﻧد د سﻮکاﻟ‪ ９‬او ！ﻮﻟﻨﻴزې پر ﻣختﻴا ﻟپاره اړﻳﻦ دي‪ .‬سﻮﻟﻪ‬ ‫اﻧساﻧﻲ اړتﻴا ده‪ ،‬سﻮﻟﻪ ژوﻧد تﻪ واﻳﻲ پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد او ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬کﻪ سﻮﻟﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬بشري‬ ‫ژوﻧد بﻪ ﻟﻪ ستر گﻮاښ سره ﻣخاﻣخ وي او اغ‪５‬زې بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣﻠکﻮﻧﻮ پر‪４‬ﻮتﻰ وي‪ .‬د‬ ‫وگ‪７‬و ژوﻧد بﻪ ترﻳخ وي‪ .‬جگ‪７‬ه د شخ‪７‬و او ﻻﻧجﻮ د حﻞ ﻻره ﻧﻪ ده‪ ،‬بﻠک‪ ３‬شخ‪７‬ې او‬ ‫ﻻﻧج‪ ３‬د خبرو ﻟﻪ ﻻرې ﻫﻮار‪８４‬ي‪ ،‬تا و ترﻳخﻮاﻟی د خبرو او تفاﻫﻢ ﻟﻪ ﻻرې ﻟرې ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻮ＊ﻴاران ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬خپﻠﻮ اوﻻدوﻧﻮ او ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ تﻪ خﻮږ او ﻧ‪５‬ک ﻣﻴراث پر‪８４‬دي‪،‬‬ ‫خپﻠﻮ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻮ او خپﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادواﻟﻮ تﻪ د ﻳﻮ ﻫﻮسا او سﻮکاﻟﻪ ژوﻧد پﻪ ﻟ＂ﻪ ک‪ ３‬وي‪ ،‬خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫د سﻴﻤ‪ ３‬او ﻧ‪７‬ۍ د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ﻟﻴکﻪ ک‪ ３‬ودروي‪ .‬دا ！ﻮل ﻫغﻪ ﻣﻬال شﻮﻧ‪ ３‬دي چ‪３‬‬ ‫خپﻠﻤﻨ‪％‬ﻲ د＊ﻤﻨ‪ ９‬او تربگﻨ‪ ９‬شاتﻪ پر‪＋４‬ﻮدل شﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې گ＂‪ ３‬پر شخصﻲ گ＂ﻮ غﻮره‬ ‫وگ‪２‬ﻞ شﻲ او پخپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳﻮ د بﻞ د ﻣﻨﻠﻮ زغﻢ ﻣﻮجﻮد وي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ شاعر‬ ‫گﻞ پاچا اﻟفت پخپﻞ پﻮرتﻨﻲ شعر ک‪ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ زړه پﻮرې اﻧ‪％‬ﻮر وړاﻧدې ک‪７‬ی‬ ‫دی‪ .‬شاعر د داس‪ ３‬چاپ‪５‬رﻳال ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻦ دی چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬سﻮﻟﻪ وروروﻟﻲ وي‪،‬‬ ‫خﻠک‪ ،‬وﻟسﻮﻧﻪ پخپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد او ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬سره پخﻼوي‪ ،‬د جﻨگ جگ‪７‬ې و‪４‬ره ﻟﻪ زړوﻧﻮ‬ ‫وتﻠ‪ ３‬وي‪ ،‬ﻟﻪ وﻳﻨ‪ ３‬تﻮﻳﻮﻟﻮ ＇خﻪ کرکﻪ او سﻮﻟﻪ ﻳﻴز ژوﻧد تﻪ ﻟ‪５‬ﻮاﻟتﻴا وي‪.‬‬

‫د شاعر پ‪５‬ژﻧد گﻠﻮي‪:‬‬ ‫گﻞ پاچا اﻟفت د ﻣﻴر سﻴد پاچا زوی‪ ،‬پﻪ ‪١٢٨٨‬ﻫجري کال ک‪ ３‬د ﻟغﻤان وﻻﻳت پﻪ‬ ‫عزﻳز خان ک＆ ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟی دی‪.‬‬ ‫اﻟفت د پ‪＋‬تﻮ ادب ‪＄‬ﻼﻧده ستﻮری‪ ،‬پﻴاوړی ﻟﻴکﻮال‪ ،‬شاعر او کره کتﻮﻧکی و‪ .‬د‬ ‫اﻟفت چاپ اثار ﻟﻪ شﻠﻮ＇خﻪ زﻳات او پﻪ سﻠگﻮﻧﻮ ﻣﻘاﻟ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣطبﻮعاتﻮ ک‪ ３‬خپرې شﻮي‬ ‫دي‪ .‬د اثارو ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪:３‬‬ ‫‪165‬‬

‫＇ﻪ ﻟﻴکﻞ ﻳا ﻟﻴک پﻮﻫﻪ‪ ،‬ادبﻲ بحثﻮﻧﻪ‪ ،‬غﻮره اشعار‪ ،‬غﻮره ﻧثروﻧﻪ‪ ،‬د زړه وﻳﻨا‪ ،‬ﻟﻮړ‬ ‫خﻴاﻟﻮﻧﻪ او ژور فکروﻧﻪ‪ ،‬ډ‪４‬ر زﻳات ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻟري‪ .‬اروا＊اد اﻟفت پﻪ ‪ ١٣٥٦‬ﻟﻤرﻳزکال‬ ‫دﻟﻴﻨدۍ پﻪ (‪ )٢٦‬ﻣﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ ﻟﻪ دې فاﻧﻲ ﻧ‪７‬ۍ سترگ‪ ３‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ې‪.‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره شعري ﻣتﻦ د ！ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې پﻪ ﻟﻮړ او از‬ ‫وﻟﻮﻟ‪.３‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم تﻪ دې ‪＄‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٣‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د تخت‪ ３‬پر ﻣخ ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت وﻟﻴکﻲ‪،‬‬ ‫بﻞ زده کﻮوﻧکی دې پخپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د ﻫﻤا غﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي بﻴت ﻣعﻨا او ﻣفﻬﻮم وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٤‬ﻠﻮر تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او دوه دوه دﻗﻴﻘ‪ ３‬دې‬ ‫د سﻮﻟ‪ ３‬پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣﻨظﻮم ﻣتﻦ ک‪ ３‬د تشبﻴﻪ‬ ‫ارکان پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې پک‪ ３‬د تشبﻴﻪ ډوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬بﻴا دې د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬ﻣشر ﻫغﻪ د ！ﻮﻟگی‬ ‫پﻪ وړاﻧدې بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳ‪:３‬‬ ‫سﻮﻟﻪ ＇ﻨگﻪ ！ﻴﻨگ‪８５‬ي؟‬ ‫سﻮﻟﻪ ＇ﻪ گ＂‪ ３‬ﻟرې؟‬ ‫د جگ‪７‬ې زﻳاﻧﻮﻧﻪ ＇ﻪ شی دي؟‬ ‫پﻪ ﻟﻮستﻞ شﻮي شعر ک‪ ３‬د شاعر ﻫﻴﻠﻪ ＇ﻪ وه؟‬ ‫‪166‬‬

‫‪ _٧‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې پﻪ داس‪ ３‬ډول چ‪ ３‬ﻳﻮ د سﻮﻟ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم او‬ ‫بﻞ د جگ‪７‬ې پﻪ ﻧﻮم پخپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬خبرې وک‪７‬ې او ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ دې واوروي‪ .‬ب‪５‬ﻠگﻪ‬ ‫سﻮﻟﻪ‪ :‬زﻣا ﻧﻮم سﻮﻟﻪ دی‪ ،‬د خﻮ＊‪ ９‬او ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬ﻟﻪ سﻴﻤ‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬ﻳﻢ‪.‬‬ ‫جگ‪７‬ه‪ :‬زه جگ‪７‬ه ﻳﻢ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬ﻳﻢ چ‪ ３‬ستا پﻞ ﻫﻠتﻪ رسﻴدﻟی ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫سﻮﻟﻪ‪ :‬دا کﻮم ‪＄‬ای او کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ ده؟‬ ‫جگ‪７‬ه‪ :‬دا د بد ﻣرغﻴﻮ‪ ،‬پر‪４‬شاﻧﻴﻮ‪ ،‬وراﻧﻴﻮ‪ ،‬ﻧاروغتﻴا او ب‪５‬ﻮزﻟ‪ ９‬سﻴﻤﻪ ده‪.‬‬ ‫سﻮﻟﻪ‪ :‬تﻪ زﻣا ضد ﻳ‪ ،３‬خﻠکﻮ تﻪ بد ﻣرغﻲ او پر‪４‬شاﻧﻲ ورکﻮې‪.‬‬ ‫＊اروﻧﻪ وراﻧﻮې‪،‬‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ سﻮ‪＄‬ﻮې‪،‬‬ ‫ﻟﻪ خﻠکﻮ ﻧﻪ ژوﻧد اخﻠ‪،３‬‬ ‫ب‪５‬ﻮزﻟﻲ راوﻟ‪ ،３‬ﻧاروغﻲ راوﻟ‪.３‬‬ ‫خﻮ زه بﻪ ستا دا ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻫﻴﻠ‪ ３‬پﻪ اوبﻮ ﻻﻫﻮ ک‪７‬م‪ ،‬پرې بﻪ ﻧ‪８‬دم چ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻧﻮرې ستا ﻣﻨگﻮﻟ‪３‬‬ ‫＊خ‪ ３‬شﻲ‪ .‬زه بﻪ خﻠکﻮ تﻪ اراﻣﻪ ژوﻧد ورک‪７‬م‪＊ ،‬ﻮوﻧ‪％‬ﻲ بﻪ ورتﻪ جﻮړ ک‪７‬م‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻲ بﻪ‬ ‫پﻪ اراﻣﻪ فضا ک‪ ３‬زده ک‪７‬ه وک‪７‬ي‪ ،‬خﻠک بﻪ ستا (جگ‪７‬ې) کرغ‪７５‬ﻧﻪ ＇‪５‬ره وپ‪５‬ژﻧﻲ‪ ،‬ستا ！غر بﻪ‬ ‫د تﻞ ﻟپاره ﻟﻪ دې سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ ！ﻮل ک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د سﻮﻟ‪ ３‬تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې ﻟس کر＊‪ ３‬ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ ３‬ور‪ ３＄‬د‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن پﻪ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫جگ‪７‬ه د ﻫر وﻟس تدرﻳجﻲ ‪＄‬ان وژﻧﻪ ده‪.‬‬

‫‪167‬‬

‫ﻻﻧدې کﻴسﻪ وﻟﻮﻟئ او پرﻣفﻬﻮم ﻳ‪＄ ３‬اﻧﻮﻧﻪ پﻮه ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫واﻳﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ورځ د ﻛﻮترو ﻳﻮه ډﻟﻪ (س‪５‬ﻞ) راغﻠﻪ او پﻪ ﻳﻮې ﻛروﻧدې ﻛ‪ ３‬ﻛ‪５＋‬ﻨاستﻪ‪ .‬ﻫﻠتﻪ‬ ‫د غﻨﻤﻮ داﻧ‪ ３‬پرت‪ ３‬وې‪ .‬ﻳﻮې ﻛﻮترې وﻟ‪５‬دﻟ‪ ،３‬ورواﻟﻮتﻪ‪ ،‬داﻧﻮ تﻪ ﻛ‪５＋‬ﻨاستﻪ او پﻪ ！ﻮﻟﻮﻟﻮ ﻳ‪３‬‬ ‫پﻴﻞ وﻛ‪ .７‬ﻧﻮرې ﻛﻮترې ﻫﻢ ورپس‪ ３‬ورغﻠ‪ ３‬او پﻪ داﻧﻮ ！ﻮﻟﻮﻟﻮ ﻟگﻴا شﻮې‪ .‬ﻛﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ داﻧﻮ‬ ‫ﻣ‪７‬ې شﻮې‪ ،‬د اﻟﻮتﻠﻮ تﻜﻞ ﻳ‪ ３‬وﻛ‪＇ .７‬ﻮ ﻛﻮترې پﻪ دام ﻛ‪ ３‬ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬وې‪ ،‬واﻧﻪ اﻟﻮتﻼى شﻮې‪.‬‬ ‫ﻫرې ﻳﻮې ！ﻮپﻮﻧﻪ وﻫﻞ چ‪＄ ３‬ان خﻼص ﻛ‪７‬ي‪ ،‬خﻮ ＇ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻻس تﻪ راﻧغﻠﻞ‪.‬‬ ‫پﻪ دوى ﻛ‪ ３‬ﻳﻮه ﻫﻮ＊ﻴاره ﻛﻮتره وه‪ ،‬وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪(( :‬ﻫغﻪ وخت چ‪ ３‬ﻣﻮږ دا خﻮﻧدورې‬ ‫داﻧ‪ ３‬ﻟ‪５‬دﻟ‪ ３‬وې‪ ،‬باﻳد فﻜر ﻣﻮ ﻛ‪７‬ى واى چ‪ ３‬دا داﻧ‪ ３‬چا او د ＇ﻪ ﻟپاره اچﻮﻟ‪ ３‬دي‪ .‬ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻮ فﻜر ﻛ‪７‬ى واى پﻪ دې ﻛ‪７‬او بﻪ اختﻪ شﻮي ﻧﻪ وو‪ .‬اوس ﻫﻢ باﻳد ﻳﻮ فﻜر وﻛ‪７‬و‪ ،‬ﻛ‪５‬داى‬ ‫شﻲ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ خﻼص ﻛ‪７‬و‪ .‬ﻟ‪８‬ه دﻣﻪ وﻛ‪７‬ئ‪ ،‬ﻛﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣا ووﻳﻞ ﻧﻮ ！ﻮﻟ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮ دم ﻟﻪ ‪＄‬اﻳﻪ‬ ‫پﻮرتﻪ شئ‪)).‬‬ ‫＊ﻜاري چ‪ ３‬ﻟ‪＇ ８‬ﻪ وړاﻧدې ﻧاست و‪ ،‬وﻳ‪ ３‬ﻟﻴدل چ‪ ３‬ﻛﻮترې پﻪ دام ﻛ‪ ３‬ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬دي‪،‬‬ ‫ورﻣﻨ‪６‬ه ﻳ‪ ３‬ﻛ‪７‬ه‪ .‬پﻪ دې وخت ﻛ‪ ３‬ﻫغ‪ ３‬ﻫﻮ＊ﻴارې ﻛﻮترې د پﻮرتﻪ ﻛ‪５‬دو اﻣر وﻛ‪！ .７‬ﻮﻟ‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫دم ﻟﻪ ‪＄‬ﻤﻜ‪ ３‬پﻮرتﻪ شﻮې‪ .‬دام ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ان سره پﻪ ﻫﻮا ﻛ‪ ７‬او ﻻړې‪.‬‬ ‫＊ﻜاري چ‪ ３‬دا حال وﻟﻴد د ﻛﻮترو پﻪ ﻟﻮر ﻳ‪ ３‬ورﻣﻨ‪６‬ه ﻛ‪７‬ه‪ .‬ﻟ‪８‬ه ش‪５‬بﻪ وروستﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻛﻮترې ﻟﻪ سترگﻮ پﻨا شﻮې‪ .‬د ＊ﻜاري تﻤﻪ پرې شﻮه او ست‪７‬ى ستﻮﻣاﻧﻪ راستﻮن شﻮ‪.‬‬

‫‪168‬‬

‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫وروستی ﻟﻮست‬

‫تاسﻮ ددې کال پﻪ بﻬﻴر ک‪＇ ３‬ﻮ ﻟﻮستﻮﻧﻪ وﻟﻮستﻞ‪ ،‬ﻧﻦ ﻣﻮ وروستی ﻟﻮست‬ ‫دی‪＇ .‬ﻮ ور‪ ３＄‬وروستﻪ بﻪ ﻣﻮ تعﻠﻴﻤﻲ کال پای تﻪ ورس‪８５‬ي‪ .‬د تعﻠﻴﻤﻲ کال پﻪ‬ ‫بﻬﻴر ک‪ ３‬ﻣﻮ ډ‪４‬ر ﻧﻮي ＇ﻪ زده ک‪７‬ل‪ .‬اوس کﻮﻻی شئ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ خبرې وک‪７‬ئ‪،‬‬ ‫کتابﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟئ‪ ،‬ﻟﻴکﻞ پرې وک‪７‬ئ کﻪ ﻫﻤداس‪ ３‬دوام ورک‪７‬ئ‪ ،‬پﻪ پای ک‪ ３‬بﻪ د‬ ‫خپﻠ‪ ３‬ﻣﻮرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬تر＇ﻨگ د ﻳﻮې بﻠ‪ ３‬ژب‪ ،３‬پ‪＋‬تﻮ ＊ﻪ وﻳﻮﻧکﻲ او ﻟﻮستﻮﻧکﻲ‬ ‫ﻫﻢ واوسئ‪.‬‬ ‫_ ﻟﻪ ﻣﻮرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬پرتﻪ د بﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬زده ک‪７‬ه ＇ﻪ گ＂ﻪ ﻟري؟‬

‫‪169‬‬

‫ﻧﻦ تاسﻮ د ﻳﻮوﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻲ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬وروستی ﻟﻮست ﻟﻮﻟئ‪ .‬فکر وک‪７‬ئ کﻠﻪ چ‪３‬‬ ‫تاسﻮ دا ！ﻮﻟگﻰ ﻧﻮی پﻴﻞ ک‪ ،７‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻣﻮ ﻣات‪ ３‬گﻮډې خبرې کﻮﻟ‪ .３‬اوس وگﻮرئ‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ＊‪ ،３‬رواﻧ‪ ３‬او سﻤ‪ ３‬خبرې کﻮﻻی شئ‪ .‬د ﻧﻮرو پﻪ خبرو پﻮﻫ‪８５‬ئ‪ .‬ﻧﻮرو‬ ‫تﻪ خپﻞ ‪＄‬ان پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ ورپ‪５‬ژﻧدﻻی شئ‪ .‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ！اکﻠﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ پﻪ اړه خبرې‬ ‫کﻮﻻی شئ‪ ،‬آن کﻮﻻی شئ چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه غﻮﻧ‪６‬ه ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ خپﻠﻪ بﻴاﻧﻴﻪ او وﻳﻨا‬ ‫وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫گراﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ!‬ ‫تاسﻮ د ﻳﻮوﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻲ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پﻪ ﻣضﻤﻮن ک‪ ３‬ﻳﻮازې پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ گ‪４７‬دل‬ ‫زده ﻧﻪ ک‪７‬ل‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب (پ‪＋‬تﻮ ﻟرغﻮﻧﻲ ادب‪ ،‬کﻼسﻴک ادب‪،‬‬ ‫ﻣعاصرادب‪ ،‬ﻧثر _ ﻧظﻢ) اړوﻧد ﻣﻮ ډ‪４‬ر ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ل‪ .‬دا ！ﻮل ستاسﻮ د ﻳﻮکال‬ ‫د زﻳار او زحﻤت پاﻳﻠﻪ ده‪.‬‬ ‫تاسﻮ پﻪ ﻫر ﻣضﻤﻮن ک‪ ３‬ﻫﻤداس‪ ３‬ﻧﻮي شﻴان زده ک‪７‬ي دي‪ .‬فکر وک‪７‬ئ کﻪ ﻳﻮکال‬ ‫ﻧﻮر پﻪ دوﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬او ﻫﻤداس‪ ３‬پﻪ پﻮﻫﻨتﻮن ک‪ ３‬ﻫر کال ﻧﻮي شﻴان او ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ پای ک‪ ３‬بﻪ ﻣﻮ ＇ﻮﻣره ﻧﻮي شﻴان زده ک‪７‬ي وي‪＇ .‬ﻮﻣره بﻪ ＊ﻪ وي‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮ زده ک‪７‬و ＇خﻪ د خپﻠ‪ ３‬اسﻼﻣﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ رغﻨده جﻮړ＊ت‪ ،‬سﻮکاﻟ‪،９‬‬ ‫اراﻣ‪ ９‬اوﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬ک‪ ３‬کار واخﻠئ‪.‬‬ ‫وروستﻲ ﻟﻮست سره ﻳﻮ ‪＄‬ای د استاد گﻞ پاچا اﻟفت د (دعا) تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې‬ ‫ﻧثر ﻫﻢ وﻟﻮﻟئ‪:‬‬

‫دعـا‬ ‫د ！ﻮل جﻬان واکداره! تﻪ ﻫر ＇ﻪ ﻟرې او ﻫر ＇ﻪ کﻮﻟی ش‪ ３‬د ﻫر چا اﻣﻴد تا تﻪ ک‪８５‬ي‬ ‫او ﻫر ＇ﻮک ﻫر ＇ﻪ ﻟﻪ تا غﻮاړي‪ .‬ستا خزاﻧ‪ ３‬او کارخاﻧ‪ ３‬ډک‪ ３‬دي‪ ،‬ستا پﻪ باغﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫د شﻮدو‪ ،‬شرابﻮ او عسﻠﻮ وﻳاﻟ‪ ３‬بﻬ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪170‬‬

‫ستا بخششﻮﻧﻪ او اﻧعاﻣﻮﻧﻪ ب‪ ３‬پاﻳاﻧﻪ دي‪ ،‬ستا د رحﻤت ﻧﻮر پﻪ ‪＄‬ﻤکﻮ او اسﻤاﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻧﻪ ‪＄‬اﻳ‪８５‬ي‪ .‬فﻘﻴران او ﻣسکﻴﻨان درﻧﻪ اشتﻬا او د ﻫضﻤﻮﻟﻮ ﻗﻮت غﻮاړي‪.‬‬ ‫＇ﻮک درﻧﻪ پﻪ زارﻳﻮ او دعا گاﻧﻮ او ﻻدوﻧﻪ غﻮاړي‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻣال او دوﻟت‬ ‫راک‪７‬ه!‬ ‫ﻳﻮ واﻳﻲ جﻨت ﻣ‪ ３‬پﻪ کار دی‪ ،‬بﻞ واﻳﻲ ﻟﻪ دوزخﻪ اﻣان او پﻨاه غﻮاړم‪.‬‬ ‫＇ﻮک د حﻮرو شﻮ ﻗﻤﻦ دی او د چا غﻠﻤاﻧﻮ تﻪ ﻧﻴﻢ زړه ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫ﻣرتب‪ ３‬او ﻟﻮړې درج‪ ３‬ﻟﻪ تا سره دي‪ ،‬کاﻣﻴابﻲ او ﻣﻮفﻘﻴت ستا پﻪ تﻮفﻴق‬ ‫حاصﻠ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دﻳﻦ او دﻧﻴا ستا پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ده‪ ،‬راحت او زحﻤت‪ ،‬عزت او ذﻟت ستا ﻟﻪ خﻮا‬ ‫اﻧسان تﻪ رسﻲ‪.‬‬ ‫بﻬار او خزان تﻪ راوﻟ‪ ،３‬ﻣرگ و ژوﻧد ستا پﻪ اختﻴار ک‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ﻫر ＇ﻪ تﻪ کﻮې او ﻫر ＇ﻪ ﻟﻪ تاغﻮ＊تﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د دې جﻬان او د ﻫغﻪ جﻬان اجروﻧﻪ‪ ،‬خ‪５‬روﻧﻪ‪ ،‬خﻮﻧدوﻧﻪ او خﻮشحاﻟﻲ خﻠکﻮ تﻪ‪،‬‬ ‫تﻪ ورکﻮې‪.‬‬ ‫زه پﻮﻫ‪８５‬م چ‪ ３‬تا سره ﻫر ＇ﻪ شتﻪ‪.‬‬ ‫زﻣا دعا او د زاﻫداﻧﻮ دعا‬ ‫زﻣا ارزو او د پادشاﻫاﻧﻮ ارزو ﻳﻮ راز ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫زﻣا سﻮال د ب‪６‬اﻳاﻧﻮ او ﻣسکﻴﻨاﻧﻮ ﻟﻪ سﻮال ډ‪４‬ر فرق ﻟري‪.‬‬ ‫زه ﻧﻪ واﻳﻢ چ‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬او پ‪５‬س‪ ３‬راک‪７‬ه‪.‬‬ ‫ﻧﻪ غﻮاړم چ‪ ３‬عزت ﻣ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟﻮړ‪ ،‬رتبﻪ ﻣ‪ ３‬ﻟﻮړه شﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻮ！ران او اسﻮﻧﻪ ﻣ‪ ３‬ﻧﻪ دي پﻪ کار‪.‬‬ ‫ﻗصروﻧﻪ او عﻤارتﻮﻧﻪ ﻧﻮروتﻪ ورک‪７‬ه!‬ ‫پ＂ﻲ او باغﻮﻧﻪ ﻫغﻪ چاتﻪ وب‪＋‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ خاورو ﻧﻪ ﻣ‪８４７‬ي‪.‬‬

‫‪171‬‬

‫پﻪ باﻧکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د سﻮداگرو پ‪５‬س‪ ３‬زﻳات‪ ３‬ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د بزرگ‪ ９‬اعتبار ﻣﻪ راکﻮه! ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬ستا پﻪ اطاعت او عبادت ﻟﻪ خﻠکﻮ ﻧﻪ اجر او‬ ‫عزت غﻮ＊تﻞ راتﻪ ＊ﻪ ﻧﻪ ＊کاره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫زه ﻟﻪ دې ！ﻮﻟﻮﻧﻪ ت‪５‬ر ﻳﻢ او ﻧﻮر ＇ﻪ غﻮاړم‪.‬‬ ‫ﻫﻮ! زه ستا ﻟﻪ رضاﻧﻪ خﻼف ＇ﻪ ﻧﻪ غﻮاړم‪.‬‬ ‫زه واﻳﻢ پﻪ جﻬان ک‪ ３‬د ظﻠﻢ ب‪５‬رغ ﻧسکﻮر ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫حق او عداﻟت تﻪ ﻗﻮت ورک‪７‬ه!‬ ‫پﻪ زړوﻧﻮ ک‪ ３‬رحﻢ او د خ‪５‬ر ﻣﻴﻨﻪ واچﻮه!‬ ‫پﻪ د ﻣاغﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د حق ﻧﻮر او د حﻘﻴﻘت ر‪１‬ا پﻴدا ک‪７‬ه!‬ ‫تﻪ کﻮﻟی ش‪ ３‬چ‪ ３‬د ظﻠﻢ ﻗﻮت پﻪ وړو وړو کا‪１‬ﻮ ﻣ‪５‬ده ﻣ‪５‬ده او ذرې ذرې ک‪７‬ې ﻳا د‬ ‫ﻫﻮا پﻪ ﻣاشﻮ ظاﻟﻤان تباه ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫ﻣگر ﻣﻮږ د اتﻮم پﻪ بﻤﻮﻧﻮ ﻫﻢ دا کار ﻧشﻮ کﻮﻟی‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د کتاب وروستی ﻟﻮست د تعﻠﻴﻤﻲ کال د پای ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬کﻪ د تعﻠﻴﻤﻲ کال‬ ‫پای د ﻫغﻪ ﻟﻪ پﻴﻞ سره پرتﻠﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ س‪７‬ی پﻮﻫ‪８５‬ي چ‪＇ ３‬ﻮﻣره ﻧﻮي شﻴان ﻳ‪３‬‬ ‫زده ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻫﻤدا زده ک‪７‬ې د پﻮﻫ‪ ３‬د ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره ﻻره ﻫﻮاروي‪ .‬پﻪ‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ او د ﻟﻮړو زده ک‪７‬و پﻪ ﻣؤسسﻮ ک‪ ３‬د زده ک‪７‬ې کچﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ کاﻟﻪ تر بﻞ کاﻟﻪ‬ ‫پﻮرې فرق کﻮي‪ .‬د ﻫر تعﻠﻴﻤﻲ کال پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره زده کﻮوﻧکﻲ ﻧﻮې زده ک‪７‬ې‬ ‫کﻮي او ﻧﻮي ﻣعﻠﻮﻣات ﻻس تﻪ راوړي‪ .‬ﻣﻮږ ﻟﻪ خپﻠﻮ زده ک‪７‬وﻧﻪ باﻳد سﻤﻪ گ＂ﻪ‬ ‫واخﻠﻮ او خپﻠ‪ ３‬زده ک‪７‬ې د خپﻠ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ رغﻨده جﻮړ＊ت ک‪ ３‬وکاروو‪.‬‬

‫‪172‬‬

‫فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪＇ _١‬ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او د دې ت‪５‬ر کال د‬ ‫زدهک‪７‬و پﻪ اړه دې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وارسره د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻣضﻤﻮن‬ ‫ک‪ ３‬د ﻟﻮستﻞ شﻮو ﻟﻮستﻮﻧﻮ سرﻟﻴکﻮﻧﻪ دې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو کسﻴزو ډﻟﻮ ک‪ ３‬د ！ﻮﻟگﻲ پﻪ وړاﻧدې ﻣرک‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻫ（ﻪ دې وشﻲ چ‪！ ３‬ﻮل زده کﻮوﻧکﻲ پک‪ ３‬برخﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻧثر پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم تﻪ دې ‪＄‬ﻴر شﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٥‬ﻮ تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻧثر پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ﻣفﻬﻮم دې ﻧﻮرو تﻪ‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻠﻮرو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې د خپﻠﻮ زده ک‪７‬و‬ ‫راپﻮر ترتﻴب او د ډﻟ‪ ３‬ﻣشر دې وواﻳﻲ‪ .‬خدای ﻣﻮ ﻣﻞ شﻪ‪ .‬د ﻧﻮي تعﻠﻴﻤﻲ کال د پﻴﻞ‬ ‫پﻪ ﻫﻴﻠﻪ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې د تعﻠﻴﻤﻲ کال د پای تﻪ رس‪５‬دو او د ازﻣﻮﻳﻨ‪ ３‬د پﻴﻞ ک‪５‬دو پﻪ‬ ‫اړوﻧد ﻳﻮ ﻟﻴک خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬تﻪ وﻟﻴکﻲ او د برﻳاﻟﻲ پای پﻪ اړه دې ډاډ ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫خدای ﻣﻮ ﻣﻞ شﻪ‬ ‫د ﻧﻮي تعﻠﻴﻤﻲ کال د پﻴﻞ پﻪ ﻫﻴﻠﻪ‬

‫‪173‬‬

‫گراﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ‪،‬‬ ‫تاسﻮ د س‪８‬ﻧﻲ تعﻠﻴﻤﻲ کال د پﻴﻞ ور‪ ３＄‬پﻪ ﻳاد ک‪７‬ئ‪ .‬وگﻮرئ‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣﻬال ＇ﻮﻣره‬ ‫پﻮﻫ‪５‬دئ او اوس ＇ﻮﻣر ه؟ ستاسﻮ پﻪ سﻠﻮک او چﻠﻦ ک‪＇ ３‬ﻪ او ＇ﻮﻣره بدﻟﻮن راغﻠﻰ‪.‬‬ ‫فکر او ذﻫﻦ ﻣﻮ ＇ﻮﻣره بدل شﻮى دى؟ پﻮﻫﻪ ﻣﻮ ＇ﻮﻣره زﻳاتﻪ شﻮې؟ پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻣﻮ ＇ﻮﻣره وړتﻴا تر ﻻسﻪ ک‪７‬ې؟ د ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ د تحﻠﻴﻞ او ارزوﻧ‪＄ ３‬ﻮاک ﻣﻮ ＇ﻮﻣره‬ ‫غ‪＋‬تﻠﻰ شﻮى؟‬ ‫کﻪ ددې ！ﻮﻟﻮ پﻪ تﻮپﻴر وپﻮﻫ‪５‬دئ‪ ،‬ﻧﻮ ＇رگﻨده ده چ‪ ３‬زده ک‪７‬ه ﻣﻮ ک‪７‬ې ده او ﻳﻮ ＇ﻪ ﻣﻮ‬ ‫تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬دﻟتﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي ﻟﻮستﻮﻧﻪ پﻪ ﻧا＇اپﻲ او اتفاﻗﻲ تﻮگﻪ ﻧﻪ دي راغﻠﻰ‪ .‬د‬ ‫ﻫر ﻳﻮ ﻟﻮست د ！اکﻠﻮ پﻪ اړه ډ‪４‬ر سﻮچ شﻮى‪ .‬د ﻫرﻣتﻦ د ﻟﻴکﻠﻮ پﻪ اړه ډ‪４‬ر فکر شﻮى‪،‬‬ ‫کﻮم ﻣطاﻟب پﻪ کﻮﻣﻪ ژبﻪ ﻟﻪ کﻮم پﻴغام سره وﻟﻴکﻞ شﻲ او تاسﻮ ﻫغﻪ ＇ﻨگﻪ زده ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د کتاب ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻫ（ﻪ ک‪７‬ې‪ ،‬تاسﻮتﻪ داس‪ ３‬ژبﻪ وکاروي چ‪ ３‬ﻫﻢ پرې خبرې کﻮل زده‬ ‫ک‪７‬ئ او ﻫﻢ ترې ﻳﻮ ＇ﻪ پﻮﻫﻪ او ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﻠﻪ ده دا ﻫر＇ﻪ ستاس‪ ３‬پﻮﻫﻪ‪ ،‬ستاسﻮ ذﻫﻨﻴت او ستاسﻮ وړتﻴا او ﻟﻴد ﻟﻮرى ﻻ پس‪３‬‬ ‫پراخﻪ ک‪７‬ي او د خپﻞ ﻣسؤوﻟﻴت پر درک او پ‪５‬ژﻧدﻟﻮ‪ ،‬د اسﻼﻣﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻳﻮ ساﻟﻢ او‬ ‫رغﻨده غ‪７‬ي پﻪ تﻮگﻪ ‪＄‬ان‪ ،‬کﻮرﻧ‪ ９‬او ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ د خدﻣت جﻮگﻪ شئ‪.‬‬ ‫فعاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د تعﻠﻴﻤﻲ کال د پاى پﻪ ور‪＄‬ﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه ورځ د خپﻞ ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ‬ ‫ﻳﻮه ﻣﻨظﻤﻪ غﻮﻧ‪６‬ه جﻮړه ک‪７‬ي‪ .‬بﻴا دې ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ د ت‪５‬ر تعﻠﻴﻤﻲ کال پﻪ اوږدو ک‪３‬‬ ‫د خپﻠ‪ ３‬پﻮﻫ‪ ３‬پﻪ اړه ﻣفصﻠ‪ ３‬خبرې وک‪７‬ي‪ .‬د ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوو پﻪ اړه دې سپار＊تﻨ‪ ３‬ﻳا‬ ‫وړاﻧدﻳزوﻧﻪ ﻟﻪ ډاره پرتﻪ پﻪ ＇رگﻨده وواﻳﻲ‪ .‬ﻟﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ‪＊ ،‬ﻮوﻧکﻲ‪ ،‬درسﻲ کتابﻮﻧﻮ او‬ ‫ددې کتابﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ＇خﻪ دې خپﻠ‪ ３‬غﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻣطرح ک‪７‬ي‪！ .‬ﻮل زده کﻮوﻧکﻲ دې‬ ‫پﻪ دې فعاﻟﻴت ک‪ ３‬پﻪ ﻣتﻮازﻧﻪ تﻮ‪－‬ﻪ برخﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫و ﻣﻦ اهلل اﻟتﻮفﻴق‬

‫‪174‬‬

‫وﻳﻴپاﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫((اﻟف))‬ ‫ابتذال‪ :‬ب‪ ３‬ارز＊تﻲ‪ ،‬ډ‪４‬ر تکراري‪ ،‬سﻮﻟﻴدﻟ‪３‬‬ ‫اپرﻳشﻦ‪ :‬عﻤﻠﻴات‬ ‫اتﻞ‪ :‬ﻗﻬرﻣان‪ ،‬زړور‪ ،‬تک‪７‬ه‪ ،‬غﻴرتﻤﻦ‬ ‫اتﻠﻮﻟﻲ‪ :‬ﻗﻬرﻣاﻧﻲ‬ ‫اثار‪ :‬ﻧ‪ ،３＋‬ﻟﻴکﻨ‪ ،３‬تاﻟﻴفات‬ ‫احسان‪ :‬ﻧ‪５‬کﻲ کﻮل‪ ،‬چاتﻪ ﻳﻮ شی بخ‪＋‬ﻞ‪ ،‬د‬ ‫ﻳﻮچا د بدۍ پﻪ وړاﻧدې ﻧ‪５‬کﻲ کﻮل‪.‬‬ ‫اختﻪ‪ :‬ﻣبتﻼ‪ ،‬بﻮخت‬ ‫اخﻮت‪ :‬وروري‬ ‫ادب‪ :‬د اخﻼﻗﻲ ﻣﻨﻞ شﻮو اصﻮﻟﻮ پﻪ چﻮکاټ‬ ‫ک‪ ３‬ﻣﻨﻞ شﻮی چﻠﻨد‪ ،‬د ژوﻧد د سﻤﻮ ﻻرو چارو‬ ‫دود او فرﻫﻨگ پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‬ ‫ارادت‪ :‬ﻟﻪ درﻧاوۍ سره ﻳﻮ ‪＄‬ای ﻣﻴﻨﻪ او عﻼﻗﻪ‬ ‫غﻮ＊تﻨﻪ‪ ،‬ﻗصد‬ ‫ارز＊ت‪ :‬ارزش‬ ‫ارکسترا‪ :‬ډﻟﻪ ﻳﻴزه ﻣﻮسﻴﻘﻲ‬ ‫اروا＊اد‪ :‬شاد روان‬ ‫آزﻣﻮﻳﻨﻪ‪ :‬اﻣتحان‬ ‫استازی‪ :‬ﻧﻤاﻳﻨده‬ ‫استعاره‪ :‬د تشبﻪ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣجازي بﻴان‪ ،‬پ＂ﻪ او‬ ‫ﻧا＇رگﻨده خبره‪ ،‬عارﻳتﻲ ﻣعﻨا اخستﻨﻪ‬ ‫اشﻴا‪ :‬شﻴان‪＇ ،‬ﻴزوﻧﻪ‬ ‫اعتﻴاد‪ :‬عادت ک‪５‬دل‬ ‫آغاز‪ :‬پﻴﻞ‪ ،‬شروع‪ ،‬د ﻳﻮکار پﻴﻞ‬ ‫اغ‪５‬ز‪ :‬تاثﻴر‬ ‫اغ‪５‬زﻧاک‪ :‬تاثﻴر ﻟروﻧکی‬ ‫افاده‪ :‬بﻴان‪ ،‬ﻣطﻠب‪＊ ،‬ﻮدل‪ ،‬وﻳﻞ‪＇ ،‬رگﻨدول‬ ‫افراط‪ :‬ډ‪４‬رواﻟی‪ ،‬ﻟﻪ اﻧدازې زﻳات‬ ‫‪175‬‬

‫اﻣﻦ‪ :‬ﻟﻪ ضرر ﻧﻪ خﻼص‪ ،‬ﻣصؤون‬ ‫اﻣﻴد‪ :‬ﻫﻴﻠﻪ‪ ،‬ارزو‬ ‫اﻧجام‪ :‬پای‪ ،‬آخر‪ ،‬د ﻳﻮ کار پای‬ ‫اﻧگ‪ :７‬حﻮﻳﻠ‪９‬‬ ‫اﻧ‪％‬ﻮر‪ :‬رسﻢ‪ ،‬تصﻮﻳر‪ ،‬عکس‪５＇ ،‬ره پﻪ رساﻣﻲ‬ ‫ډول‬ ‫اوډون‪ :‬ترتﻴب‪ ،‬اوډل‪ ،‬ترتﻴبﻮل‬ ‫اوبدل‪ :‬بافت‪ ،‬گﻨ‪６‬ل‪ ،‬جﻮړول‬ ‫اووﻧ‪ :９‬ﻫفتﻪ (ﻳﻮه اووﻧ‪ ９‬اووه ور‪)３＄‬‬ ‫روږدى ‪ :‬ﻣعتاد‪ ،‬اﻣﻮختﻪ‬ ‫ا！کﻞ‪ :‬تخﻤﻴﻦ‪ ،‬گﻮﻣان‬ ‫اړ‪ :‬ﻣحتاج‬ ‫اړباسﻞ‪ :‬احتﻴاجﻮل‪ ،‬ﻣحتاج کﻮل‬ ‫اړتﻴا‪ :‬احتﻴاج‪ ،‬ضرورتﻤﻨد‬ ‫اړخ‪ :‬پﻬﻠﻮ‬ ‫اړﻳﻦ‪ :‬ضروري‪ ،‬د اړتﻴا وړ‪ ،‬حتﻤﻲ‬ ‫اﻳک‪ :９‬پ‪５‬سﻪ‪ ،‬د کابﻠ‪ ９‬روپ‪ ９‬شپ‪５‬تﻤﻪ برخﻪ‬ ‫ارز＊ت ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‬ ‫اﻳﻠچﻲ‪ :‬ﻗاصد‪ ،‬خبر رسان‬ ‫اﻳﻠﻪ ک‪５‬دل‪ :‬خﻼص‪５‬دل‪ ،‬خﻮش‪ ３‬ک‪５‬دل‬ ‫آﻳﻴﻦ‪ :‬ﻻر‪ ،‬ﻣسﻠک‪ ،‬عﻘﻴده‪ ،‬دﻳﻦ‪ ،‬ﻗاﻧﻮن‬ ‫((ب))‬ ‫باب‪ :‬فصﻞ‪＇ ،‬پرکی (فصﻞ وباب)‬ ‫باور‪ :‬اعتﻤاد‬ ‫بچ‪ :‬خﻼص‪ ،‬ساتﻞ شﻮی (ﻟﻪ بﻼبچ ک‪５‬دل)‬ ‫بخ（ﻪ‪ :‬ک（ﻮړه‪ ،‬خﻮرجﻴﻦ‬ ‫بدﻟﻮن‪ :‬تغﻴﻴر‪ ،‬تحﻮل‬ ‫بدﻳع‪ :‬ﻧﻮی‪ ،‬تازه‪＊ ،‬کﻠی ادبﻲ پﻮﻫﻪ چ‪ ３‬پک‪ ３‬د‬ ‫شعر او ﻧثر د ＊کﻼ پﻪ اړه بحث ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫پراﻧستﻞ‪ :‬افتتاح کﻮل‪ ،‬کشﻮدن‪ ،‬خﻼصﻮل‬ ‫برﻳد‪ :‬حﻤﻠﻪ‪ ،‬حد‪ ،‬اﻧدازه‬ ‫پرتﻠﻪ‪ :‬ﻣﻘاﻳسﻪ‬ ‫بر‪５＋４‬ده‪ :‬ﻣعﻠﻮﻣ‪５‬ده‪＇ ،‬رگﻨد‪４‬ده‬ ‫پرتﻪ‪ :‬ب‪５‬ﻠﻪ‪ ،‬بدون‬ ‫بر‪５＋４‬ده‪ :‬ﻣعﻠﻮم ﻣﻴشد‬ ‫پر‪４‬ک‪７‬ه‪ :‬ف‪５‬صﻠﻪ‬ ‫بشپ‪ :７‬ﻣکﻤﻞ‬ ‫پﻞ‪ :‬ﻗدم‪ ،‬ﻧﻘش پا‪ ،‬گام‬ ‫بﻘا‪ :‬پاﻳ‪＋‬ت‬ ‫پﻼټ‪ :‬د کﻴس‪ ３‬ﻳا ډراﻣ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ طرحﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫بﻞ (اور)‪:‬افروختﻪ (آتش)‬ ‫بﻼغت‪ :‬ﻟﻪ وﻳﻨا سره سﻢ دوړ کﻠﻤﻮ او جﻤﻠﻮکاروﻧﻪ ﻟﻴکﻮال پﻪ ذﻫﻦ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬پﻮﻫ‪ ３‬تﻪ ډ‪４‬ر ﻧژدې وي‪ .‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬اﻧتﻬا پﻠﻦ‪ :‬ﻫﻤﻮار‪ ،‬عرض دار‬ ‫پﻠﻦ‪ :‬پﻴاده‬ ‫اورس‪５‬دل دي‪.‬‬ ‫پﻨدوﻧﻪ‪ :‬ﻧصﻴحتﻮﻧﻪ‬ ‫بﻠﻴغ‪ :‬وﻳﻨاوال‪ ،‬د وﻳﻨا کﻮﻟﻮ وړتﻴا ﻟروﻧکی‬ ‫پﻨ‪ :＃‬طبﻴعت‬ ‫بﻨس＀‪ :‬ب‪５‬خ‪ ،‬تﻬداب‬ ‫پﻨ‪５％‬دل ‪ :‬ز‪４８４‬دل‬ ‫بﻬﻴر‪ :‬روﻧد‪ ،‬جرﻳان‬ ‫پﻨ‪ :６‬بار‬ ‫بﻮخت‪ :‬ﻣشغﻮل‪ ،‬ﻣصروف‬ ‫پﻪ گﻮتﻪ کﻮل‪ :‬ﻧشان دادن‬ ‫بﻮختﻴاوې‪ :‬ﻣصروفﻴتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣشغﻮﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ ＇‪５‬ر‪ :‬پﻪ شان‪ ،‬پﻪ ﻣثﻞ (د تشبﻴﻪ ادات دي)‬ ‫بﻮﻟﻠـﻪ‪ :‬ﻗصﻴده‬ ‫پﻮر‪ :‬ﻗرض‪ ،‬دﻳﻦ‬ ‫بﻮډا‪ :‬پﻴر‬ ‫پﻮړکی‪ :‬ﻗشر‬ ‫ب‪６‬ای‪ :‬پﻮﻟدار‪ ،‬شتﻤﻦ‬ ‫پﻮړۍ‪ :‬درجﻪ‪ ،‬پتﻪ پاﻳﻪ زﻳﻨﻪ‬ ‫ب‪６‬ای‪ :‬شتﻤﻦ‬ ‫پﻴر‪ :‬پﻼ‪ ،‬وار‪ ،‬دوران‬ ‫ب‪６‬اﻳﻲ‪ :‬شتﻤﻨﻲ‬ ‫پ‪７‬او‪ :‬ﻣرحﻠﻪ‬ ‫ب‪２‬ﻪ‪５＇ :‬ره‪ ،‬ﻧﻮع‪ ،‬صﻮرت‪ ،‬شکﻞ‬ ‫پ‪７‬ه‪ :‬ﻣﻼﻣتﻰ‬ ‫بﻴا‪＄‬ﻠﻲ‪ :‬تکراري‪ ،‬دوﻳﻢ ‪＄‬ﻠﻲ‬ ‫پ‪７‬ی‪ :‬رس‪ ،９‬رﻳسﻤان‬ ‫ب‪５‬ﻠگﻪ‪ :‬ﻣثال‪ ،‬ﻧشاﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫پ‪８‬ي‪ :‬جسد‬ ‫((پ))‬ ‫پﻴاوړتﻴا‪ :‬غ‪＋‬تﻠتﻴا‪ ،‬ﻗﻮت‪＄ ،‬ﻮاک‬ ‫پاﻟﻨﻪ (پاﻟﻞ)‪ :‬روزل‪ ،‬پروراﻧ‪５‬دن‪ ،‬عبادتکﻮل‬ ‫پ‪５‬ژﻧدپا‪１‬ﻪ‪ :‬کارت ﻫﻮﻳت‪ ،‬تذکره‬ ‫پام ‪ :‬تﻮجﻪ‪ ،‬ﻫﻮش‬ ‫پﻴﻞ‪ :‬شروع‪ ،‬اغاز‬ ‫پاړوگر‪ :‬دم گر‪ ،‬ﻣار‪ ،‬دﻣﻮوﻧکی او ﻧﻴﻮوﻧکی‬ ‫پﻴﻼﻣﻪ‪ :‬شروع‪ ،‬پﻴﻞ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ برخﻪ‬ ‫پاﻳﻠﻪ‪ :‬ﻧتﻴجﻪ‬ ‫پﻴﻴﻞ‪ :‬جﻴﻞ کﻮل‪ ،‬اﻣﻴﻞ کﻮل‬ ‫پاﻳﻤال‪ :‬ترپ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې کﻮل‪ ،‬ﻟگدﻣال‬ ‫((ت))‬ ‫پاﻳ‪＋‬ت‪ :‬پا‪４‬ﻴدوﻧکی‪ ،‬بﻘا‬ ‫تاړاک‪ :‬چﻮروچپاول‪ ،‬برﻳد‬ ‫پت‪ :‬ﻧاﻣﻮس‬ ‫تبرک‪ :‬برکت‪ ،‬درﻧاوی‪ ،‬احترام‬ ‫پتﻪ‪ :‬ادرس‬ ‫‪176‬‬

‫！ا！ﻮبﻰ‪ :‬ﻫ‪５‬ﻮاد‪ ،‬د اوس‪５‬دو ‪＄‬اى‬ ‫تحﻘﻴق‪ :‬تتبع‪７５＇ ،‬ﻧﻪ‪ ،‬رﻳسرچ‬ ‫！ﻮک‪５‬دل‪ :‬زرغﻮﻧ‪５‬دل‬ ‫تحﻘﻴﻘﻲ‪７５＇ :‬ﻧﻴز‬ ‫تخﻠﻴق‪ :‬خﻠق کﻮل‪ ،‬اﻳجادول‪ ،‬اﻳجاد‪ ،‬ﻣﻨ‪％‬تﻪ ！پ‪ :‬زخﻢ‬ ‫！پﻲ‪ :‬زخﻢ‬ ‫راوړل‬ ‫تخﻴﻞ‪ :‬خﻴال او تصﻮر‪ ،‬پﻪ ذﻫﻦ ک‪ ３‬د ﻳﻮ ＇ﻴز ！ﻴ＀‪ :‬ﻻﻧدې‪ ،‬پاﻳﻴﻦ‬ ‫！کﻨﻰ‪ :‬ترسﻴده‬ ‫اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫((ج))‬ ‫تراړ‪ :‬پر‪４‬شان‬ ‫جﻮت‪＇ :‬ر‪－‬ﻨد‪＊ ،‬کاره‪ ،‬ﻣعﻠﻮم‬ ‫ترﻫﻮر‪ :‬د (ت) پﻪ زور وارخطا‪ ،‬سراسﻴﻤﻪ‬ ‫جﻮت‪８５‬ي‪ :‬ﻣعﻠﻮﻣ‪８５‬ي‬ ‫ترور‪ :‬خاﻟﻪ‪ ،‬عﻤﻪ‬ ‫جﻮړ＊ت‪ :‬ساختﻤان‪ ،‬ترکﻴب‬ ‫ترﻳﻮ‪ :‬ترش‬ ‫جﻼ‪ :‬ب‪５‬ﻞ‪ ،‬جدا‬ ‫تشبﻴﻪ‪ :‬ﻳﻮ شی د بﻞ پﻪ شان کﻮل‪ ،‬ورتﻪ‬ ‫تﻘﻮا‪ :‬ډار‪ ،‬ﻟﻪ گﻨاه ‪＄‬ان ساتﻞ‪ ،‬پرﻫ‪５‬زگاري‬ ‫جﻮسﻪ‪ :‬شکﻞ‪ ،‬ﻗﻮاره‬ ‫تگﻼره‪ :‬طرزاﻟعﻤﻞ‪ ،‬پاﻟﻴسﻲ‬ ‫جﻮر‪ :‬ظﻠﻢ‪ ،‬زﻳاتﻲ‬ ‫تﻠپات‪ :３‬تﻞ ژوﻧدی‪ ،‬ﻫﻤ‪５‬شﻨی‪ ،‬ﻣدام‬ ‫جﻤال‪＊ :‬اﻳست‪＊ ،‬کﻼ‬ ‫تﻢ‪＄ :‬ﻨ‪ ،６‬در‪４‬دل‬ ‫جﻮﻫر‪ :‬د ﻳﻮ چا او ﻳا ﻳﻮ شﻲ ذاتﻲ خصﻮصﻴت او‬ ‫تﻤﻪ (طﻤع)‪ :‬ﻫﻴﻠﻪ‪ ،‬اﻣ‪５‬د‪ ،‬ارزو‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴا چ‪ ３‬ﻫغﻪ تر ﻧﻮرو ب‪５‬ﻠﻮي‪ ،‬د شﻲ اصﻠﻲ‬ ‫تﻨدى‪ :‬پﻴشاﻧﻰ‬ ‫ﻣاده‬ ‫تﻨﻮع‪ :‬رﻗﻢ‪ ،‬ﻗسﻢ‪ ،‬ﻧﻮع‪ ،‬ﻣختﻠف‬ ‫جﻼوطﻦ‪ :‬ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد‪＇ ،‬خﻪ ﻟرې ک‪５‬دل‬ ‫اﻟتﻬاب‪ :‬پ‪７‬سﻮب‬ ‫جاوﻳدان‪ :‬ﻫﻤﻴشﻨﻰ‪ ،‬تﻠپات‪３‬‬ ‫تﻮاﻧﻤﻨد‪ :‬ﻗﻮي‪＄ ،‬ﻮاکﻤﻨد‪ ،‬تﻮاﻧا‬ ‫جﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬سﻴال‪ ،‬وړ‪ ،‬اﻣاده‪ ،‬ﻻﻳق‪ ،‬ﻣﻮزون‬ ‫تﻮپﻴر‪ :‬فرق‬ ‫ج‪７／‬ه‪ :‬جﻨ‪，‬‬ ‫تﻮحﻴد‪ :‬ﻳﻮواﻟی‪ ،‬وحداﻧﻴت‬ ‫جﻬت‪ :‬ﻟﻮرى‪ ،‬طرف‪ ،‬خﻮا‬ ‫تﻮکی‪ :‬ﻣاده‪ ،‬شی‪ ،‬جزء‪ ،‬برخﻪ‪ ،‬عﻨصر‬ ‫جﻼد‪ :‬ﻣاﻣﻮر کشتﻦ‪ ،‬سﻨ‪／‬دل‬ ‫ت‪７‬او‪ :‬اړﻳک‪ ( ３‬ت‪＊７‬ت)‪ ،‬رابطﻪ‬ ‫جﻮﻧگ‪ :９‬چﻮچ‪ ﾢ‬شتر‬ ‫((ټ))‬ ‫((چ))‬ ‫！ﻴﻨ‪／‬ار‪ :‬تاکﻴد‪！ ،‬ﻴﻨ‪５／‬دل‪ ،‬اصرار‬ ‫چ＂ﻠﻲ‪ :‬کثافات‪ ،‬ﻣرداري‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴز‪ :‬اجتﻤاعﻲ‬ ‫چ＂ﻞ‪ :‬کثﻴف‪ ،‬ﻧاپاک‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮال‪ :‬ﻫﻢ صﻨفﻴان‬ ‫چﻠﻨد‪ :‬چﻠﻦ‪ ،‬خﻮى‪ ،‬سﻠﻮک‪ ،‬ک‪７‬ه وړه‪ ،‬ت‪，‬‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻪ‪ :‬ﻣجﻤﻮعﻪ‬ ‫رات‪，‬‬ ‫！ﻮﻟ‪ :３／‬ﻣجﻤﻮع‪３‬‬ ‫چپاو‪ :‬ﻳرغﻞ‪ ،‬حﻤﻠﻪ‬ ‫！اکﻠﻰ‪ :‬غﻮره شﻮى‪ ،‬تعﻴﻦ شﻮى‪ ،‬ﻣعﻠﻮم شﻮى چﻮر‪ :‬تاﻻ‪ ،‬غﻞ‬ ‫‪177‬‬

‫چاپ‪５‬رﻳال‪ :‬ﻣحﻴط‬ ‫چار‪ :‬کار‬ ‫چارواکﻰ‪ :‬د واک او صﻼحﻴت خاوﻧد د چارو‬ ‫واکﻤﻦ‪ ،‬ﻣاﻣﻮر‪ ،‬د ﻣﻨصب ＇‪＋‬تﻦ‬ ‫چﻤتﻮ‪ :‬اﻣاده‪ ،‬برابر‬ ‫چﻤتﻮاﻟﻰ‪ :‬اﻣاد‪－‬ﻲ‬ ‫((ځ))‬ ‫‪＄‬ﻮړواﻟﻰ‪＊ :‬کتﻪ واﻟﻰ‪！ ،‬ﻴ＂ﻮاﻟﻰ‬ ‫‪＄‬ﻴﻞ‪ :‬ﻧﻮع‪ ،‬ﻗسﻢ‬ ‫‪＄‬ﻴﻠﻮﻧﻪ‪ :‬اﻧﻮاع‪ ،‬ﻗسﻤﻮﻧﻪ‬ ‫‪＄‬ﻴرکتﻞ‪ :‬پﻪ غﻮر کتﻞ‪ ،‬دﻗت کﻮل‪ ،‬عﻤﻴق ﻧظر‬ ‫‪＄‬ﻮاک‪ :‬ﻗﻮت‪ ،‬زور‬ ‫‪＄‬ﻮاکﻤﻦ‪ :‬ﻗﻮي‪ ،‬د زور او ﻗﻮت خاوﻧد‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧﻪ‪＄/‬اﻧ‪７／‬تﻴا‪ :‬خصﻮصﻴت‪ ،‬خاص واﻟﻰ‪،‬‬ ‫ﻳﻮ شﻰ چ‪ ３‬ﻟﻪ بﻞ شﻲ ＇خﻪ ب‪５‬ﻞ وي‬ ‫‪＄‬ﻼﻧد‪ :‬رو＊ان‬ ‫((ح))‬ ‫حاجت‪ :‬ضرورت‪ ،‬اړتﻴا‬ ‫حال‪ :‬باطﻦ‬ ‫حد‪ :‬اﻧدازه‬ ‫حرﻳت‪ :‬ازادي‬ ‫حساس‪ :‬ارز＊ت ﻟروﻧکی‪ ،‬د پام وړ‪ ،‬د چ＂ک‬ ‫او ډ‪４‬ر ژر ﻣﻮﻧدﻟﻮ ‪＄‬ﻮاک ﻫغﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬ډ‪４‬ر ژر‬ ‫خپﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫حسرت‪ :‬افسﻮس‪ ،‬ارﻣان‬ ‫حصار‪ :‬ﻗﻠعﻪ‪ ،‬د‪４‬ﻮال‬ ‫حﻤد‪ :‬د خدای ستاﻳﻨﻪ‬ ‫حﻴثﻴت‪！ :‬ﻮﻟﻨﻴز ارز＊ت او اعتبار چ‪ ３‬د ﻳﻮ چا د‬ ‫سر ﻟﻮړۍ او ﻧ‪５‬کﻨاﻣ‪ ９‬ﻻﻣﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬درﻧ‪＋‬ت‬ ‫((خ))‬ ‫خاپﻮړې‪ :‬چارغاوک‬

‫خام‪ :‬اوم‪ ،‬اوﻣﻪ‪ ،‬ﻫغﻪ ＇ﻴز چ‪ ３‬پﻮخ ﻧﻪ وي‪،‬‬ ‫ﻧارسﻴده‬ ‫خاﻣخا‪ :‬ﻫرو ﻣرو‬ ‫خاوﻧد‪ :‬صاحب‬ ‫خبرﻳال‪ :‬د تازه خبروﻧﻮ ！ﻮﻟﻮوﻧکی او ﻟﻴکﻮﻧکی‬ ‫خبرې اترې‪ :‬ﻣحاوره‪ ،‬گفتگﻮ‬ ‫خشﻤ‪５‬دل‪ :‬ﻗﻬر‪４‬دل‪ ،‬غﻮسﻪ ک‪５‬دل‬ ‫خصﻮصﻴت‪＄ :‬اﻧگ‪７‬ﻧﻪ‪ ،‬خاص واﻟی‬ ‫خط‪ :‬ﻟﻴک‬ ‫خطاء‪ :‬گﻨاه‪ ،‬وبال‬ ‫خﻤ‪５‬ر صﻨدل‪ :‬د ﻗﻨدﻫار پﻪ ﻟﻬجﻪ ﻳﻮ ﻗسﻢ ش‪５‬رﻳﻨﻲ‬ ‫ده‬ ‫خﻮاجﻪ‪ :‬خاوﻧد‪ ،‬بادار‬ ‫خﻮاخﻮږي‪ :‬ﻫﻤدردي‪ ،‬دﻟسﻮزي‪ ،‬غﻤشرﻳکﻲ‬ ‫خﻮار‪ :‬عاجز‪ ،‬کﻢ بخت‬ ‫خﻮسا‪ :‬ﻳﻮ شی چ‪ ３‬ډ‪４‬ر پات‪ ３‬شﻮی او ‪＄‬ﻨ‪６‬ﻧی‬ ‫شﻮی وي (بﻮی ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ی وي) (وروست)‪ ،‬گﻨده‪،‬‬ ‫بدبﻮ‬ ‫خﻮﻟﻪ خﻮ‪＄‬ﻮل‪ :‬اعتراف کردن‬ ‫خﻮﻟﻪ واچﻮﻟﻪ‪ :‬دﻫﻦ اﻧداخت‬ ‫خﻮﻧدي‪ :‬ﻣحفﻮظ‪ ،‬ساتﻞ شﻮی‬ ‫خﻮ‪＋＄‬ت‪ :‬حرکت‪ ،‬ﻧﻬضت‪ ،‬غﻮر‪＄‬ﻨگ‬ ‫خﻮږ‪ :‬ش‪５‬رﻳﻦ‬ ‫خﻮږ‪ :‬درد‬ ‫خﻴر‪２／５＊ :‬ﻪ‬ ‫خ‪７‬وب‪ ،‬خ‪７‬وبﻮل‪ :‬ﻣﻮړ‪ ،‬س‪５‬راب‪ ،‬پ‪２‬ﻮل‪ ،‬اوبﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫اوبﻪ کﻮل‬ ‫خﻴال‪ :‬چرت‬ ‫خﻴرﻳﻪ‪ :‬خﻴر رسﻮوﻧکی‬ ‫((څ))‬ ‫‪178‬‬

‫＇ا＇کﻰ‪ :‬ﻗطره‬ ‫＇ا＇کﻲ ＇ا＇کﻲ‪ :‬ﻗطره‪ ،‬ﻗطره‬ ‫＇ﻨ‪ :，‬اړخ‪ ،‬پﻬﻠﻮ‪ ،‬ﻟﻮرى‬ ‫＇‪５‬رﻣﻪ‪＇ :‬ﻨ‪ ，‬تﻪ‪ ،‬خﻮاتﻪ‪ ،‬اړخ تﻪ‪ ،‬ﻧ‪８‬دې‬ ‫＇ا＊ت‪！ :‬کﻨ‪ ９‬غرﻣﻪ‪ ،‬کچﻪ غرﻣﻪ‬ ‫＇ارﻧﻪ‪ :‬تر ستر‪－‬ﻮ ﻻﻧدې ساتﻞ‪ ،‬ﻣراﻗبت‬ ‫＇ﻮﻣره واﻟﻰ‪ :‬کﻤﻴت‪ ،‬اﻧدازه‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ‪ :‬کﻴفﻴت‬ ‫＇‪７５‬ﻧ‪ :３‬تحﻘﻴات‬ ‫＇‪７５‬ﻧﻴز‪ :‬تحﻘﻴﻘﻲ‬ ‫＇‪＋‬تﻦ‪ :‬خاوﻧد‪ ،‬صاحب‬ ‫＇‪５‬ر‪ :‬ورتﻪ‪ ،‬غﻮﻧدې‪ ،‬ډول‬ ‫((د))‬ ‫دام‪ :‬د اﻟﻮتﻮﻧکﻮ د ﻧﻴﻮﻟﻮ وسﻴﻠﻪ‪ ،‬چﻞ وفرﻳب‬ ‫داﻣگاه‪ :‬ﻟﻮﻣﻪ ‪＄‬ای‬ ‫داﻳرة اﻟﻤعارف‪ :‬د عﻠﻢ‪ ،‬ادب‪ ،‬ﻫﻨر‪ ،‬ورزش‬ ‫او ﻫغﻮی تﻪ ورتﻪ د ﻧﻮرو شﻴاﻧﻮ پﻪ اړه د بشپ‪７‬و‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ کتاب چ‪ ３‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ د اﻟفب‪ ３‬پﻪ سﻴستﻢ‬ ‫پ‪５‬ﻠ‪８‬ي (اﻧساﻳکﻠﻮ پﻴ‪６‬ﻳا)‬ ‫درستﻪ‪！ :‬ﻮﻟﻪ‬ ‫درﻣﻞ‪ :‬دارو‬ ‫درﻣﻠتﻮن‪ :‬د دوا د خر＇ﻮﻟﻮ ‪＄‬ای‬ ‫درﻧاوی‪ :‬درﻧ‪＋‬ت‪ ،‬ﻗدر‪ ،‬عزت‬ ‫درﻧﻮي‪ ،‬درﻧﻮل‪ :‬ﻗدر و عزت‬ ‫درﻳ‪ :＃‬ﻣﻘام‪ ،‬ﻣﻨبر‪ ،‬ﻣﻮﻗف‬ ‫درﻳ‪ :＃‬ﻣﻘام‪ ،‬تﻪ د در‪４‬دو ‪＄‬ای‪ ،‬ﻣﻨبر‪ ،‬ﻣﻮﻗف‬ ‫دﻗت‪＄ :‬ﻴرﻧﻪ‪ ،‬پاﻣﻠرﻧﻪ‪ ،‬تﻮجﻪ‬ ‫دﻧده‪ :‬وظﻴفﻪ‬ ‫دود‪ :‬رواج‬ ‫دود و دستﻮر‪ :‬رسﻢ و رواج‬ ‫دودﻳز‪ :‬رواجﻲ‬ ‫‪179‬‬

‫دور‪ :‬زﻣاﻧﻪ‪ ،‬دوران‬ ‫((ذ))‬ ‫ذات‪ :‬اصﻞ‪ ،‬ﻣاﻫﻴت‪ ،‬وجﻮد‬ ‫ذاتﻲ‪ :‬اصﻠﻲ‪ ،‬خپﻞ‪ ،‬شخصﻲ‬ ‫ذﻟﻴﻞ‪ :‬خﻮارو زار‪ ،‬ډ‪４‬ر ضعﻴفﻪ‬ ‫ذﻫﻨﻴت‪ :‬د تفکر‪ ،‬ﻟﻴد ﻳا ﻗضاوت ﻳﻮ ډول‬ ‫ذوق‪ :‬خﻮ＊ﻪ‪ ،‬شﻮق‪ ،‬طبع‬ ‫((ر))‬ ‫راز‪ :‬پ＂ﻪ خبره‪ ،‬سر‬ ‫راشﻪ درشﻪ‪ :‬تگ راتگ‬ ‫راضﻲ‪ :‬خﻮښ‬ ‫رب‪７‬ه‪ :‬ستﻮﻧزه‬ ‫رجﻮع‪ :‬ورگر‪５＄‬دل‬ ‫رحﻤت‪ :‬زړه سﻮی او ﻣﻬرباﻧﻲ‬ ‫رختﻮﻧﻪ‪ :‬ﻟباس‪ ،‬جاﻣ‪３‬‬ ‫رزﻣﻲ‪ :‬جﻨگﻲ‪ ،‬حربﻲ‬ ‫رغاوﻧﻪ‪ :‬جﻮړوﻧﻪ‪ ،‬ابادوﻧﻪ‬ ‫رعﻴت‪ :‬د ﻳﻮې خاورې ！ﻮل وگ‪７‬ي چ‪ ３‬د ﻳﻮ‬ ‫حکﻮﻣت تابع وي‬ ‫رغﻨده‪ :‬سﻢ‪ ،‬روغ‬ ‫رکﻦ‪ :‬جز‬ ‫روزل‪ :‬تربﻴﻪ کﻮل‪ ،‬پاﻟﻞ‬ ‫روغ‪ :‬جﻮړ‪ ،‬صحت‬ ‫روغب‪ :７‬احﻮال پرسﻲ‬ ‫روغتﻮن‪ :‬شفاخاﻧﻪ‬ ‫روغتﻴا‪ :‬تﻨدرستﻲ‬ ‫روﻣان‪ :‬خﻴال‪ ،‬ﻧثري داستان چ‪ ３‬پ‪＋５‬ﻮ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫اﻧسان ﻟﻪ ژوﻧد ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخست‪ ３‬وي‬ ‫رو！‪ :９‬ډوډۍ‪ ،‬ﻣ‪７‬ۍ‬ ‫رو＊ان‪ :‬روشﻦ‬ ‫رو＊اﻧﻮل‪ :‬روشﻦ کردن‬

‫ژاﻧر‪ :‬ژاﻧر فراﻧسﻮي کﻠﻤﻪ ده د ادبﻲ او ﻫﻨري‬ ‫رو＊اﻧﻴان‪ :‬د رو＊ان ﻣرﻳدان او پﻴروان‬ ‫اثروﻧﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ب‪２‬ﻪ‬ ‫ر！ﻠی‪ :‬ش‪７‬ﻟی‪ ،‬تﻬدﻳد شﻮی‬ ‫ژباړل‪ :‬ترجﻤﻪ کﻮل‬ ‫ر＊تﻨﻮﻟﻲ‪ :‬راستکاري‪ ،‬صداﻗت‬ ‫ژباړه‪ :‬ترجﻤﻪ‬ ‫ر＊تﻴﻨﻮﻟ‪ :９‬صداﻗت‬ ‫ژغﻮرل‪ :‬ﻧجات دادن‬ ‫ر＊تﻴﻨﻲ‪ :‬واﻗعﻲ‬ ‫ر‪４‬بﻲ‪ ،‬ر‪４‬بﻞ‪ :‬ﻟﻮکﻮل‪ ،‬غﻮ＇ﻮل‪ ،‬پرې کﻮل‪ ،‬ژغﻮرل‪ :‬ساتﻞ‬ ‫ژﻣﻨﻪ‪ :‬وعده‬ ‫دروکردن‬ ‫ژﻣﻨﻪ‪ :‬وعده‬ ‫((ز))‬ ‫ژوبﻠﻪ‪ :‬جﻨگ جگ‪７‬ه‪ ،‬زخﻢ‪！ ،‬پ‬ ‫ز ړور‪ :‬د ﻻور‬ ‫ژوﻧدود ‪ :‬کﻠتﻮر‪ ،‬دود او دستﻮر‬ ‫زار‪４‬دل‪ :‬ﻗرباﻧ‪５‬دل‬ ‫ژوي‪ :‬ساک）‪ ،‬ذﻳروح‬ ‫زاﻧگﻮ‪ :‬گﻬﻮاره‬ ‫((س))‬ ‫‪＄‬پﻞ‪ :‬اذﻳت کﻮل‬ ‫ساوتﻴگا‪ :‬خستﻪ‬ ‫زده ک‪７‬ه‪ :‬تعﻠﻴﻢ‪ ،‬اﻣﻮزش‬ ‫ساری‪ :‬ﻫﻤتا‪ ،‬ﻣاﻧﻨد‪ ،‬ﻣثال‬ ‫زغﻤﻞ‪ :‬تحﻤﻞ کﻮل‬ ‫زﻻل‪ :‬صاف او شفاف‪ ،‬ر‪ ،３１‬پاک‪ ３‬او خﻮږې ساﻟﻮ وږﻣﻪ‪ :‬ﻧسﻴﻢ رﻳگستان ( د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی‬ ‫اثر دی چ‪ ３‬پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧشتﻪ)‬ ‫اوبﻪ‬ ‫سپار＊تﻨﻪ‪ :‬سفارش‪ ،‬تاکﻴد او ！ﻴﻨگار‬ ‫زوال‪ :‬ﻟﻪ برﻣﻪ ﻟﻮ‪４‬دل ﻳا غﻮر‪５＄‬دل‬ ‫سپ‪７‬ل‪ :‬پﻪ دﻗت سره جدا کﻮل‪ ،‬ﻣجزا ساختﻦ‬ ‫زوک‪７‬ه‪ :‬پﻴداﻳش‪ ،‬تﻮﻟد‪ ،‬ز‪４８４‬دﻧﻪ‬ ‫سپ‪（５‬ﻠی‪ :‬پاک‬ ‫زوږ‪ :‬شﻮر‪ ،‬غاﻟﻤغال‬ ‫ستاﻳﻨﻪ‪ :‬صفت‪ ،‬ستاﻳش‬ ‫زړه بدی‪ :‬خپگان‬ ‫ستاﻳﻞ‪ :‬صفت کﻮل‬ ‫زړه سﻮی‪ :‬دﻟسﻮزي‪ ،‬ترحﻢ‬ ‫ستاﻳﻨﻪ‪ :‬صفت‬ ‫زړې جاﻣ‪ :３‬ﻟباس کﻬﻨﻪ‬ ‫ستره‪ :‬ﻟﻮﻳﻪ‪ ،‬غ＂ﻪ‬ ‫زړ＊ت‪ :‬پﻴري‬ ‫ستﻮﻧزه‪ :‬رب‪７‬ه‪ ،‬ﻣشکﻞ‬ ‫زﻳاتره‪ :‬اکثره‪ ،‬زﻳاده‬ ‫سجع‪ :‬پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬ﻫﻢ آﻫﻨگی‬ ‫زﻳار‪ :‬کﻮ＊）‪ ،‬ﻫ（ﻪ‪ ،‬زحﻤت‬ ‫سر ﻟﻴک‪ :‬عﻨﻮان‬ ‫زﻳارک）‪ :‬زحﻤت کش‬ ‫سر ＊ﻮوﻧکی‪ :‬سرﻣعﻠﻢ‬ ‫زﻳاﻧﻤﻦ‪ :‬تاواﻧﻲ‬ ‫سکﻮن‪ :‬ارام در‪４‬دﻧﻪ‪ ،‬چﻮپتﻴا‬ ‫ز‪４‬رﻣﻪ‪ :‬سپﻤا‪ ،‬پاسره‪ ،‬ساتﻞ شﻮی‬ ‫سﻠسﻠﻪ‪ :‬ﻟ‪７‬ۍ‬ ‫ز‪４‬رﻣ‪ :３‬ذخﻴرې‬ ‫سﻤبال‪ :‬بسﻴج‪ ،‬پﻪ ﻫرشﻲ پﻮره‬ ‫زﻳﻮر‪ :‬گا‪１‬ﻪ‬ ‫سﻤﻪ‪ ،‬سﻤا‪ :‬سﻢ‪ ،‬اصﻼح‪ ،‬درست‬ ‫((ژ))‬ ‫‪180‬‬

‫سﻨتی‪ :‬ﻟﻪ پخﻮا ＇خﻪ دود شﻮی‪ ،‬پخﻮاﻧ‪ ９‬رﻳ‪＋‬ﻪ‬ ‫ﻟري‪.‬‬ ‫سﻮکاﻟﻲ‪ :‬اراﻣﻲ‬ ‫س＂ﻪ‪ :‬ب‪５‬خ‪ ،‬تﻬداب‬ ‫سﻴال‪ ،‬ساری‪ :‬ﻣاﻧﻨد‪ ،‬ﻣثﻞ‪ ،‬ورتﻪ س‪７‬ی‪ ،‬رﻗﻴب‬ ‫سﻴاﻟﻲ‪ :‬ﻟﻮبﻪ‪ ،‬ﻣسابﻘﻪ‬ ‫س‪５‬ﻼﻧﻲ‪ :‬گر‪＄‬ﻨدوی‪ ،‬سﻴاح‪ ،‬سﻴﻞ کﻮوﻧکی‬ ‫((ښ))‬ ‫＊کﻼوې‪ :‬زﻳباﻳﻲ‪＊ ،‬اﻳستﻮﻧﻪ‬ ‫＊ﻮوﻧکﻰ‪ :‬ﻣعﻠﻢ‪ ،‬استاد‪ ،‬اﻣﻮز‪－‬ار‬ ‫＊کﻼ‪ :‬حسﻦ‬ ‫＊کﻠﻰ‪ :‬حسﻴﻦ‪ ،‬خﻮبصﻮرت‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻰ‪ :‬ﻣکتب‬ ‫＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ‪ :‬تعﻠﻴﻢ‪ ،‬و تربﻴﻪ‬ ‫＊ﻪ راغﻠﻰ‪ :‬پذﻳراﻳﻲ‬ ‫＊‪２／５‬ﻪ‪ :‬احسان‪ ،‬ﻧﻴکﻲ‪ ،‬خﻮبﻲ‬ ‫＊ک‪５‬ﻞ‪ :‬ﻧ‪＋‬تﻰ‬ ‫＊ک‪５‬ﻠ‪５‬دل‪ :‬ﻧ‪＋‬تﻞ‬ ‫＊ﻨدي‪ :‬ﻗرباﻧﻮي‬ ‫＊ادي‪ :‬خﻮشحاﻟﻲ‬ ‫＊ادي‪ :‬خﻮشحاﻟﻲ‬ ‫((ش))‬ ‫شان‪ :‬طﻮر‪ ،‬ﻣاﻧﻨد‬ ‫شاوخﻮا‪ :‬گرداگرد‬ ‫شتﻤﻦ‪ :‬ب‪６‬ای‪ ،‬د ﻣال او شتﻮ خاوﻧد‬ ‫شتﻤﻨﻲ‪ :‬ثروت‪ ،‬داراﻳﻲ‪ ،‬ﻣال و دوﻟت‬ ‫شخ‪７‬ه‪ :‬جﻨجال‪ ،‬کشاﻟﻪ‬ ‫شرﻳعت‪ :‬طرﻳﻘﻪ‪ ،‬ﻻر‬ ‫شفاﻫﻲ‪ :‬پﻪ خﻮﻟﻪ وﻳﻞ‪ ،‬د خﻮﻟ‪ ３‬پﻪ ﻳادو‪ ،‬د‬ ‫خﻮﻟ‪ ３‬خبرې‬ ‫شفﻘت‪ :‬ﻣﻬرباﻧﻲ‪ ،‬زړه سﻮی‬ ‫‪181‬‬

‫شکرې‪ :‬خﻮاږه شﻴان‪ ،‬بﻮره‬ ‫شﻬاﻣت‪ :‬زړورتﻴا‬ ‫شﻬکار‪ :‬ډ‪４‬ر ＊ﻪ‪ ،‬ﻟﻮړ او عاﻟﻲ‬ ‫شﻮﻧتﻴا‪ :‬اﻣکان‬ ‫شﻮﻧ‪６‬ه‪ ،‬شﻮﻧ‪６‬ې‪ :‬ﻟب‪ ،‬ﻟبان‬ ‫شﻮﻧی‪ :‬ک‪５‬دوﻧی‪ ،‬ک‪５‬دوﻧکی‬ ‫ش‪５‬بﻪ‪ :‬ﻟحظﻪ‪ ،‬دم‬ ‫((ص))‬ ‫صادق‪ :‬ﻟﻮړ‪ ،‬ر＊تﻮﻧی‬ ‫صداﻗت‪ :‬ر＊تﻮﻧﻮﻟﻲ‬ ‫صدرۍ‪ :‬واسک＀ (پﻪ ﻗﻨدﻫار ک‪ ３‬واسک＀ تﻪ‬ ‫صدرۍ واﻳﻲ)‬ ‫صراحت‪＇ :‬رگﻨدتﻴا‬ ‫صرف‪ :‬ﻳﻮازې‪ ،‬تش‬ ‫صرفﻪ‪ :‬سپﻤا و گ＂ﻪ‬ ‫صﻨعت‪ :‬جﻮړ‪４‬دل‪ ،‬ساز‪４‬دل‪ ،‬جﻮړشﻮي شﻴان‬ ‫صﻨﻢ‪ :‬بت‪ ،‬د ﻣعشﻮق پﻪ ﻣعﻨا ﻫﻢ کارول شﻮی‪.‬‬ ‫صﻮرت‪ :‬پﻴکر و ﻧﻘش‬ ‫صﻮفﻲ‪ :‬پاک ﻧفس‪ ،‬د تصﻮف د طرﻳﻘت پﻴرو‬ ‫((ط))‬ ‫طرﻳﻘت‪ :‬ﻻره‪ ،‬د ﻧفس د تزکﻴ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې د‬ ‫حﻘﻴﻘت د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ سﻠﻮک‪ ،‬ﻣسﻠک‬ ‫طﻨز‪ :‬پﻪ شعر ﻳا ﻧثر د ادبﻲ بﻴان ﻻرچ‪ ３‬پک‪３‬‬ ‫فردي او ！ﻮﻟﻨﻴز عﻴبﻮﻧﻪ او ﻧ‪５‬ﻤگ‪７‬تﻴاوې پﻪ‬ ‫خﻨدووﻧکﻲ ډول برس‪５‬ره ک‪８５‬ي ﻣﻮخﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫دبشري چﻠﻦ سﻤﻮل دي‪.‬‬ ‫((ظ))‬ ‫ظﻠﻤت‪ :‬تﻴاره‬ ‫((ع))‬ ‫عابد ‪ :‬پرﻫ‪５‬زگار‪ ،‬ﻣتﻘﻲ‪ ،‬تﻘﻮا دار‬

‫عارض‪ :‬عرض کﻮوﻧکی‪ ،‬شکاﻳت کﻮوﻧکی‬ ‫عارضﻲ‪ :‬غﻴر اساسﻲ‪ ،‬فرعﻲ‬ ‫عارف‪ :‬د خدای پ‪５‬ژﻧدوﻧکی‪ ،‬پﻮه‪ ،‬ﻫﻮ＊ﻴار‬ ‫عاصﻲ‪ :‬گﻨﻬگار‬ ‫عاطفﻪ‪ :‬زړه سﻮی‬ ‫عاﻗبت‪ :‬پای‪ ،‬اخر‬ ‫عاﻟﻲ‪ :‬ﻟﻮړ‪ ،‬شرﻳف‪ ،‬ﻣحترم‬ ‫عدل و داد‪ :‬عدل و سخاوت‬ ‫عرف‪ :‬رسﻢ و رواج‪ ،‬عﻨعﻨﻪ‬ ‫عرفان‪ :‬پﻮﻫﻪ‬ ‫عﻮاطف‪ :‬احساسات‪ ،‬جذب‪ ،３‬وﻟﻮﻟ‪３‬‬ ‫((غ))‬ ‫غبرگ‪ :‬ور تاوول‬ ‫غبرگﻮن‪＄ :‬ﻮاب‪ ،‬عکس اﻟعﻤﻞ‪ ،‬غبرگ‬ ‫ورتاوول‬ ‫غچ‪ :‬اﻧتﻘام‬ ‫غرور‪ :‬ﻟﻮﻳﻲ‬ ‫غﻠﻴﻤان‪ :‬د＊ﻤﻨان‬ ‫غﻨدﻧﻪ‪ :‬بد وﻳﻞ‪ ،‬غﻨدل‬ ‫غﻮر‪ :‬تاکﻴد‪ ،‬دﻗت‬ ‫غﻮر‪＄‬ﻨگ‪ :‬ﻧﻬضت‪ ،‬حرکت‬ ‫غﻮسﻪ‪ :‬ﻗﻬر‬ ‫غ‪７‬ﻣب‪５‬ده‪ :‬عر عر ﻣﻴکرد‪ ،‬غر زدن‬ ‫غﻴرواجب‪ :‬غﻴر ﻻزم‬ ‫((ف))‬ ‫فراق‪ :‬جداﻳﻲ‬ ‫فصاحت‪ :‬د وﻳﻨا رواﻧﻲ او ＇رگﻨدتﻴا‬ ‫فضﻞ‪ :‬پﻪ پﻮﻫ‪ ،３‬اخﻼﻗﻮ او ﻫﻨر ک‪ ３‬غﻮره واﻟی‪،‬‬ ‫ﻟطف‪ ،‬پام‬ ‫فطرت‪ :‬ذاتﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې‪ ،‬پﻴداﻳ‪＋‬ت‬ ‫فﻘﻴر‪ :‬ب‪５‬ﻮزﻟی‪ ،‬ساﻟک‬

‫فﻠک‪ :‬اسﻤان‬ ‫فﻮرم‪ :‬شکﻞ‬ ‫فرﻫﻨگ‪ :‬د دود او دستﻮر فکر او د ژوﻧد د‬ ‫ﻻرې پ‪５‬چﻠ‪！ ３‬ﻮﻟگﻪ (ﻣجﻤﻮعﻪ) چ‪ ３‬د وﻟسﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ تارﻳخﻲ بﻬﻴر ک‪ ３‬تجربﻪ شﻮي او ﻧﻮرو ﻧسﻠﻮﻧﻮ‬ ‫تﻪ د ﻟ‪８５‬دﻧ‪ ３‬وړوی‪.‬‬ ‫((ق))‬ ‫ﻗابﻞ‪ :‬ﻣﻨﻮﻧکی‬ ‫ﻗاتﻞ‪ :‬وژوﻧکی‬ ‫ﻗاچاق‪ :‬د ﻳﻮ شﻲ ﻧاﻗاﻧﻮﻧﻪ وړل‬ ‫ﻗاصر‪ :‬ﻗصﻮره‪ ،‬ﻟ＂ﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴا‪ ،‬عﻴب‬ ‫ﻗاﻟب‪ :‬چﻮکاټ‬ ‫ﻗاﻣﻮس‪ :‬سﻴﻨد (د ﻳﻮې ژب‪ ３‬د ﻟغاتﻮ کتاب)‬ ‫ﻗاﻧﻮن‪ :‬ﻻره‬ ‫ﻗد‪ :‬وﻧﻪ‬ ‫ﻗدر‪ :‬ﻗدر‪ ،‬پت‬ ‫ﻗدرت‪ :‬وس‪ ،‬واک‬ ‫ﻗدﻳﻢ‪ :‬پخﻮاﻧی‬ ‫ﻗصاص‪ :‬ﻫﻢ ﻣثﻠﻪ سزا ورکﻮل‬ ‫ﻗﻮم‪！ :‬بر‬ ‫ﻗﻮي‪ :‬زورور‬ ‫ﻗﻴاﻣت‪ :‬ﻣحشر‪ ،‬وروست‪ ،９‬ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د‬ ‫راپﻮرتﻪ ک‪５‬دو ورځ‪.‬‬ ‫ﻗﻴﻤت‪ :‬بﻴﻪ‬ ‫((ک))‬ ‫کابﻴﻨﻪ‪ :‬کابﻴﻨﻪ (د وزﻳراﻧﻮ شﻮرا)‬ ‫کار‪ :‬چار‬ ‫کارﻧاﻣ‪ :３‬ﻟﻮړ کاروﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻬﻢ کاروﻧﻪ‬ ‫کارول‪ :‬استعﻤاﻟﻮل‬ ‫کاشک‪ :３‬ارﻣان‪ ،‬افسﻮس‬ ‫‪182‬‬

‫کاکا‪ :‬تره (د پﻼر ورور)‬ ‫کاﻣﻞ‪ :‬بشپ‪７‬‬ ‫کاﻧﻮن‪！ :‬ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫کبرجﻦ‪ :‬ﻣتکبر‪ ،‬ﻣغرور‬ ‫کتابتﻮن‪ :‬کتابخاﻧﻪ‬ ‫کچﻪ‪ :‬اﻧدازه‬ ‫کرکتر‪ :‬ﻫغﻪ شخص ﻳا ﻟﻮبغاړی چ‪ ３‬د کﻴس‪３‬‬ ‫ﻟﻴکﻮال ﻳ‪ ３‬د پ‪＋５‬ﻮ د بﻬﻴر پرﻣخ بﻴﻮﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫！اکﻲ‬ ‫کرکﻪ‪ :‬ﻧفرت‪ ،‬ﻟرې واﻟی‬ ‫کرم‪ :‬ورک‪７‬ه‪ ،‬بخ‪＋‬ﻨﻪ‬ ‫کره‪ :‬پﻮره‪ ،‬خاﻟص‪ ،‬صاف‬ ‫کره کتﻨﻪ‪ :‬ﻧﻘد‪ ،‬اﻧتﻘاد‬ ‫کرﻫﻨﻪ‪ :‬زراعت‬ ‫کروړ‪ :‬ﻣحکﻢ‬ ‫کشف‪ :‬ﻟﻮ＇ﻮﻧﻪ‬ ‫کﻼم‪ :‬خبره‬ ‫کﻠﻪ‪＇ :‬ﻪ وخت‬ ‫کﻠﻴﻮاﻟﻲ‪ :‬دﻫاتﻰ‬ ‫کﻠی‪ :‬ﻗرﻳﻪ‪ ،‬ده‬ ‫کﻠﻴات‪ :‬ﻣجﻤﻮعﻪ‪ ،‬د ﻳﻮشاعر ﻳا ﻟﻴکﻮال د ﻟﻴکﻨﻮ‬ ‫ﻣجﻤﻮعﻪ‬ ‫کﻠﻴﻮال‪ :‬دﻫاتﻲ‬ ‫کﻤ‪６５‬ي‪ :‬د ډراﻣ‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ ده (خﻨدﻧ‪)９‬‬ ‫کﻨاﻳﻪ‪ :‬پ‪５‬چﻮﻣی‪ ،‬زوﻧگﻪ‪ ،‬پ＂ﻪ خبره چ‪ ３‬د ！اکﻠ‪３‬‬ ‫او خاص‪ ３‬ﻣعﻨا ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي‬ ‫کﻨ‪６‬ه‪ :‬تﻠﻪ‪ ،‬ترازو‪ ،‬ترازو خﻮرد‬ ‫کﻨ‪６‬واﻟﻪ‪/‬کﻨ‪６‬واﻟ‪ :３‬و‪４‬راﻧﻪ‪ ،‬خرابﻪ‬ ‫کﻮثر‪ :‬د جﻨت ﻳﻮه چﻴﻨﻪ‬ ‫کﻮچﻨی‪( :‬طفﻞ) خﻮرد‬ ‫کﻮرﻧ‪ :９‬خاﻧدان اﻫﻞ بﻴت‪ ،‬فاﻣﻴﻞ‬ ‫‪183‬‬

‫کﻮش‪５‬ر‪ :‬پتری‪ ،‬پ‪５‬ﻮﻧد‬ ‫کﻮﻣﻴکﻪ‪ :‬خﻨدﻧ‪９‬‬ ‫ک＀ ﻣ＀‪ :‬عﻴﻨاً‬ ‫ک（ﻮړه‪ :‬خرﻳطﻪ‬ ‫ک‪７‬ﻧﻼره‪ :‬پروگرام‪ ،‬دستﻮراﻟعﻤﻞ‪ ،‬خط ﻣش‪３‬‬ ‫ک‪７‬ﻧﻪ‪ :‬عﻤﻞ‪ ،‬کردار‬ ‫ک‪８‬ﻟ‪５‬چﻮﻧﻪ‪ :‬کج گرد‪４‬شﻲ‪ ،‬گﻮﻻﻳﻲ‪ ،‬پ‪５‬چﻮﻣﻲ‬ ‫ک‪＋‬ﻞ‪ :‬کشﻴدن‪ ،‬خارج کردن‪ ،‬ﻧﻮشتﻦ‪ ،‬ﻧﻘاشﻲ‬ ‫کردن‬ ‫گاﻟﻞ‪ :‬برداشت کردن‪ ،‬تحﻤﻞ کردن‪ ،‬زغﻤﻞ‪،‬‬ ‫ک‪＋‬ﻞ‪.‬‬ ‫((ګ))‬ ‫گام‪ :‬ﻗدم‪ ،‬ﻣسافﻪ بﻴﻦ دو ﻗدم‬ ‫گاﻧده‪ :‬آﻳﻨده‬ ‫گاوﻧ‪ :６‬د کﻮر او کﻠﻲ شاوخﻮا‬ ‫گاوﻧ‪６‬ی‪ :‬ﻫﻤساﻳﻪ‪ ،‬ﻫﻤجﻮار‬ ‫گا‪１‬ﻪ‪ :‬پسﻮل‪ ،‬زﻳﻮر‬ ‫گدا‪ :‬فﻘﻴر‬ ‫گران‪ :‬ﻣشکﻞ‪ ،‬ﻗﻴﻤتدار‬ ‫گراﻧ‪＋‬ت‪ :‬عزﻳز بﻮدن‪ ،‬ﻗﻴﻤتﻲ‪ ،‬اشکال‬ ‫گرداب‪ :‬گرداو‬ ‫گروپ‪ :‬ډﻟﻪ‬ ‫گر‪＄‬ﻨدوی‪ :‬سﻴاح‪ ،‬سﻴار‬ ‫گﻬﻴ‪ :＃‬صبح‪ ،‬سحر‬ ‫گﻮاښ‪ :‬اخطار‪ ،‬تﻬدﻳد‪ /‬جدا کردن از جﻨگ‬ ‫گﻮر‪ :‬ﻣ‪７‬ستﻮن‪ ،‬ﻗبر‬ ‫گﻮگﻞ‪ :‬صﻨدوق سﻴﻨﻪ‬ ‫گﻮﻣارل‪ :‬تعﻴﻴﻦ کردن‬ ‫گﻮﻧد‪ :‬حزب‪ ،‬جﻨبﻪ‪ ،‬ډﻟﻪ‬ ‫گﻮﻧدې‪ :‬شاﻳد‪ ،‬بﻪ احتﻤال‬ ‫گﻮﻫر‪ :‬ﻣرغﻠره‬

‫گ＂ﻮر‪ :‬ارز＊ﻤﻦ‪ ،‬ﻣفﻴد‪ ،‬فاﻳده ﻣﻨد‬ ‫گ‪ :６‬شرﻳک‬ ‫گ‪６‬ون‪ :‬اشتراک‬ ‫گ‪６‬وډ‪ :‬ب‪ ３‬ترتﻴب و ب‪ ３‬ﻧظﻢ‬ ‫گ‪ :０‬ډ‪４‬ر‪ ،‬زﻳات‪ ،‬اﻧبﻮه‪ ،‬غﻠﻮ‬ ‫گ‪２‬ﻞ‪ :‬شﻤردن‪ ،‬ﻗﻴاس کردن ﻳا پﻨداشتﻦ‬ ‫گ‪２‬ﻪ‪ :‬شﻤاره‬ ‫گ‪２‬ﻪ گﻮ‪１‬ﻪ‪ :‬اﻧبﻮه‪ ،‬خﻠق‪ ،‬ازدحام‬ ‫گ‪６５‬ه‪ :‬شکﻢ‬ ‫((ل))‬ ‫ﻻر＊ﻮد‪ :‬رﻫﻨﻤا‬ ‫ﻻرې چارې‪ :‬د کاروﻧﻮ د سرتﻪ رسﻮﻟﻮ طرﻳﻘﻪ او‬ ‫وسﻴﻠﻪ‬ ‫ﻻس اچﻮل‪ :‬دست اﻧداختﻦ‬ ‫ﻻس ک‪＋‬ﻠ‪ ３‬ﻧسخﻪ‪ :‬خطﻲ ﻧسخﻪ‬ ‫ﻻسﻮﻧدی‪ :‬سﻨد‪ ،‬ثبﻮت‬ ‫ﻻﻣﻞ‪ :‬عﻠت‪ ،‬سبب‬ ‫ﻟرغﻮﻧی‪ :‬پخﻮاﻧی‬ ‫ﻟگﻮل‪ :‬ﻟگ‪＋‬ت‪ ،‬ﻣصرفﻮل‪ ،‬ﻣصرف‬ ‫ﻟﻤسﻮن‪ :‬تحرﻳک‪ ،‬پاروﻧﻪ‪ ،‬تحرﻳکﻮل‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪ :‬اختصار‪ ،‬ﻟﻨ‪６‬ون‬ ‫ﻟﻮری‪ :‬طرف‪ ،‬خﻮا‬ ‫ﻟﻮست‪ :‬درس‬ ‫ﻟﻮستی‪ :‬د زده ک‪７‬ې خاوﻧد‬ ‫ﻟﻮﻧﻞ‪ :‬پاشﻞ‬ ‫ﻟﻮړ‪ :‬جگ‬ ‫ﻟ＆‪ :‬برﻫﻨﻪ‬ ‫ﻟ‪ :７‬سﻠسﻠﻪ‬ ‫ﻟ‪ :７‬جرﻳان‬ ‫ﻟ‪７‬ﻟﻴک‪ :‬فﻬرست‬ ‫ﻟﻴکدود‪ :‬د ﻟﻴکﻠﻮ طرز ﻳا طرﻳﻘﻪ‬

‫ﻟﻴکﻨ‪ :３‬ﻧﻮشت‪ ،３‬آثار‬ ‫ﻟﻴکﻪ‪ :‬کر＊ﻪ‪ ،‬ﻗطار‪ ،‬ﻟﻴﻦ‬ ‫ﻟ‪５‬ﻮاﻟتﻴا‪ :‬ډ‪４‬ره ﻣﻴﻨﻪ او عﻼﻗﻪ‬ ‫ﻟ‪８５‬د‪ :‬اﻧتﻘاﻟﻮل‬ ‫((م))‬ ‫ﻣباﻟغﻪ‪ :‬ﻟﻪ اﻧدازې او حد زﻳات‬ ‫ﻣترادف‪ :‬ﻳﻮشان‪ ،‬ﻫﻢ ﻣعﻨا ﻟغات چ‪ ３‬شکﻞ‬ ‫ﻣختﻠف او ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه وي‬ ‫ﻣجاز‪ :‬د (م) پﻪ پ‪ ،）５‬روا‪ ،‬جاﻳز‬ ‫ﻣجاز‪ :‬د (م) پﻪ زور ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬ﻣعﻨا پرتﻪ ﻳﻮه کﻠﻤﻪ‬ ‫پﻪ بﻠﻪ ﻣعﻨا کارول‬ ‫ﻣخک）‪ :‬پﻴشرو‬ ‫ﻣخک‪ :３‬پﻴش‪ ،‬سابق‪ ،‬ﻗبﻞ‬ ‫ﻣخﻪ ک‪７‬ه‪ :‬روى آورد‬ ‫ﻣخﻪ ＊ﻪ‪ :‬وداع‪ ،‬خدا حافظﻲ‬ ‫ﻣخﻴﻨﻪ‪ :‬سابﻘﻪ‬ ‫ﻣرستﻪ‪ :‬تعاون‪ ،‬اﻣداد‪ ،‬کﻮﻣک‬ ‫ﻣرستﻴال‪ :‬ﻣعاون‬ ‫ﻣرکﻪ‪ :‬ﻣجﻠس‪ ،‬ﻣذاکره‬ ‫ﻣﻮسکا‪ :‬خﻨدا‪ ،‬تبسﻢ‬ ‫ﻣشران‪ :‬کﻼن ساﻻن‪ ،‬بزرگان‪ ،‬ﻣﻮ سفﻴدان‬ ‫ﻣشرتابﻪ‪ :‬ﻣشرتﻮب‬ ‫ﻣشغﻮل‪ :‬بﻮخت‪ ،‬ﻣصروف‬ ‫ﻣعاصر‪ :‬اوسﻨی‪ ،‬ﻫﻢ عصر‪ ،‬اوسﻤﻬال‬ ‫ﻣعتاد‪ :‬روږدی‪ ،‬عﻤﻠﻲ‪ ،‬پﻪ ﻧشﻪ اختﻪ‬ ‫ﻣعﻤار‪ :‬جﻮړووﻧکی‬ ‫ﻣﻞ‪ :‬ﻣﻠگری‪ ،‬ﻫﻤراه‬ ‫ُﻣﻨاجات‪ :‬د ﻣﻴﻢ پﻪ پ‪ ،）５‬دعاء اﻟتجا‪ ،‬ﻫغﻪ بﻴان‬ ‫چ‪ ３‬خدای تﻪ پک‪ ３‬زارۍ شﻮې وي‬ ‫ﻣﻨت‪ :‬احسان‬ ‫ﻣﻨگ‪ :‬ﻣﻘدار و اﻧدازه در عﻤر و جﻨس‬ ‫‪184‬‬

‫ﻣﻨگﻮل‪ :‬پﻨج‪ ﾢ‬دست‬ ‫ﻣﻨﻨﻪ‪ :‬شکرﻳﻪ‪ ،‬تشکر‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨی‪ :‬ﻣتﻮسط‪ ،‬د ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫ﻣﻬاجﻢ‪ :‬حﻤﻠﻪ کﻮوﻧکی‪ ،‬ت‪５‬ری کﻮوﻧکی‬ ‫ﻣﻬال‪ :‬وخت‬ ‫ﻣﻬجﻮر ﻣﻬاجرت‪ :‬پرد‪４‬س‪ ،‬پرد‪４‬ستﻮب‬ ‫ﻣﻮخﻪ‪ :‬ﻫدف‪ ،‬ﻧشاﻧﻪ‬ ‫ﻣﻮرﻧ‪ :９‬ﻣادري‬ ‫ﻣﻮ！ان‪ :‬بازو‪ ،‬ﻗﻮت‬ ‫ﻣﻮړ‪ :‬سﻴر‪ ،‬دوﻟتﻤﻨد‬ ‫ﻣ‪７‬اوي‪ :‬پژﻣرده‬ ‫ﻣ‪８‬ل‪ :‬ﻣروړل‪ ،‬ﻣ‪＋‬ﻞ‬ ‫ﻣ‪７５‬اﻧﻪ‪ :‬غ‪５‬رت‪ ،‬شجاعت‪ ،‬بﻬادري‬ ‫ﻣ‪７５‬اﻧﻪ‪ :‬ﻣرداﻧﻪ ‪－‬ﻰ‬ ‫((ن))‬ ‫ﻧاتار‪ :‬تاراج‪ ،‬ستﻢ‬ ‫ﻧاخﻮاﻟ‪ :３‬ﻧاسزا‪ ،‬ﻧاﻣﻨاسب‬ ‫ﻧاروغ‪ :‬بﻴﻤار‪ ،‬ﻣرﻳض‪ ،‬ﻧاجﻮړ‬ ‫ﻧارﻳﻨﻪ‪ :‬ﻣرد‪ ،‬ﻣذکر‪ ،‬شجاع‪ ،‬دﻻور‪ ،‬سخﻲ‬ ‫ﻧاسﻮب‪ :‬غﻴرحاضر‬ ‫ﻧاشﻮﻧی‪ :‬ﻧﻪ ک‪５‬دوﻧکی‪ ،‬اﻣکان ﻧﻪ ﻟرل‪ ،‬ﻧاﻣﻤکﻦ‬ ‫ﻧاورﻳﻦ‪ :‬خپگان‪ ،‬غﻢ‪ ،‬ﻣصﻴبت‬ ‫ﻧاوړه‪ :‬ﻧا ﻣﻨاسب‬ ‫ﻧا＇اپﻪ‪ :‬ﻧا‪－‬ﻬان‬ ‫ﻧا＇اپﻪ‪ :‬ﻧاگاه‪ ،‬دفعتا ً‬ ‫ﻧتﻠی‪ :‬خﻮار‪＄ ،‬پﻠی‪ ،‬زار و زبﻮن‬ ‫ﻧدرت‪ :‬کﻠﻪ ﻧا کﻠﻪ‪ ،‬ﻧادر‪ ،‬کﻢ ﻳافت‬ ‫ﻧرﻣﻲ‪ :‬ﻣﻼﻳﻢ‬ ‫ﻧغ‪＋‬تﻞ‪ :‬را ！ﻮل‪ ،‬سره ﻳﻮ ‪＄‬ای کﻮل‪ ،‬پﻴچاﻧدن‬ ‫ﻧغ‪＋‬تی‪ :‬پﻴچﻠی‬ ‫ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻞ‪ :‬پرستش وستاﻳش‪ ،‬اعزاز و تﻘدﻳر‬ ‫‪185‬‬

‫ﻧﻤﻮ‪ :‬وده‪ ،‬ﻟﻮ‪４‬دﻧﻪ‬ ‫ﻧﻨگ‪ :‬غﻴرت‪ ،‬حﻤاﻳت‬ ‫ﻧﻨگﻪ‪ :‬حﻤاﻳت‪ ،‬غﻴرت‬ ‫ﻧﻨگﻴاﻟی‪ :‬باغﻴرت‪ ،‬بﻠﻨد ﻫﻤت‬ ‫ﻧﻬضت‪ :‬خﻮ‪＋＄‬ت‪ ،‬غﻮر‪＄‬ﻨگ‪ ،‬تحرﻳک‬ ‫ﻧﻬﻴﻠﻰ‪ :‬ﻧااﻣﻴد‬ ‫ﻧﻬﻴﻠﻲ‪ :‬ﻧا اﻣﻴد‪ ،‬ﻣاﻳﻮس‪ ،‬ﻧاﻫﻴﻠﻲ‬ ‫ﻧﻮر‪ :‬دﻳگر‪ ،‬اضافﻪ (اوداس‪ ３‬ﻧﻮر)‬ ‫ﻧﻮم‪ :‬ﻧام‪ ،‬اسﻢ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮرکی‪ :‬گﻤﻨام‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړی‪ :‬ﻧاﻣبرده‪ ،‬ﻣذکﻮر‬ ‫ﻧﻮﻣﻴاﻟی‪ :‬ﻣشﻬﻮر‪ ،‬ﻧاﻣﻮر‪ ،‬ﻧاﻣدار‬ ‫ﻧﻮﻣ‪５‬دل‪ :‬ﻣسﻤا شدن‪ ،‬ﻧاﻣﻴده شدن‬ ‫ﻧ‪４７‬دل‪ :‬وﻳران شدن‪ ،‬تخرﻳب شدن‬ ‫ﻧ‪７‬ﻳﻮال‪ :‬جﻬاﻧﻲ‪ ،‬بﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‬ ‫ﻧ‪７‬ۍ‪ :‬دﻧﻴا‪ ،‬جﻬان‬ ‫ﻧ‪８‬دې‪ :‬ﻗرﻳب‪ ،‬ﻧزدﻳک‬ ‫ﻧﻴاز‪ :‬اړتﻴا‪ ،‬حاجت‪ ،‬ضرورت‪ ،‬عذر‪ ،‬زارۍ‬ ‫ﻧﻴاﻟگی‪ :‬ﻧﻬال‬ ‫ﻧﻴکﻤرغﻪ‪ :‬ﻧ‪５‬ک بخت‪ ،‬خﻮشبخت‬ ‫ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴا‪ :‬ﻧﻘص وﻧاتﻤاﻣﻲ‬ ‫ﻧﻴﻤگ‪７‬ی‪ :‬ﻧاﻗص‪ ،‬ﻧا کاره‬ ‫ﻧﻴﻮکﻪ‪ :‬اﻧتﻘاد‪ ،‬ﻧﻮﻳﻮاﻟی‬ ‫ﻧﻴﻮل‪ :‬گرفتﻦ‬ ‫ﻧ‪＂５‬ﻪ‪ :‬تارﻳخ‪ ،‬وخت‬ ‫((و))‬ ‫وار‪ :‬ﻧﻮبت‪ ،‬دفعﻪ‬ ‫واک‪ :‬اختﻴار‪ ،‬ﻗدرت‪ ،‬طاﻗت‬ ‫واړه‪ :‬کﻮچﻨﻴان‬ ‫واکﻤﻦ‪ :‬اختﻴار دار‪ ،‬بادشاه‪ ،‬صاحب‬ ‫واکﻤﻨﻲ‪ :‬پاچاﻫﻲ‪ ،‬حاکﻤﻲ‪ ،‬اﻣارت‬

‫واړه ‪！ :‬ﻮل‪ ،‬تﻤاﻣاً‪ ،‬ﻫﻤﻪ‪ ،‬کﻞ‬ ‫وچکاﻟﻲ‪ :‬خشکساﻟﻰ‬ ‫ودان‪ :‬اباد‪ ،‬ﻣعﻤﻮر‬ ‫وداﻧﻮل‪ :‬اباد کردن‪ ،‬جﻮړول‬ ‫وده‪ :‬ﻧشﻮ ﻧﻤا‪ ،‬ډ‪４‬ر＊ت‪ ،‬زﻳاتﻮاﻟی‬ ‫وراره‪ :‬د ورور زوی‪ ،‬برادر زاده‬ ‫وراره‪ :‬ورور ﻣ‪７‬ې‬ ‫وراﻧﻮل‪ ،‬وراﻧ‪ :９‬خراب کردن‪ ،‬خرابﻲ‪ ،‬وﻳران‬ ‫کردن‬ ‫ورتﻪ‪ :‬ﻣشابﻪ‪ ،‬براﻳش‬ ‫ورتﻪ کﻮل‪ :‬ﻣشابﻪ کﻮل‪ ،‬تشبﻴﻪ کﻮل‬ ‫ورغﻮی پﻪ غاښ پر‪４‬کﻮل‪ :‬تاثر او تاسف کﻮل‬ ‫(کﻨاﻳﻪ ده)‬ ‫ورک‪７‬ه‪ :‬بخشش دادن‪ ،‬سخا‬ ‫ورﻣﻮﻧﻪ‪ :‬ﻧصﻴحتﻮﻧﻪ‪ ،‬پﻨدوﻧﻪ‬ ‫وروزي‪ ،‬روزل‪ :‬تربﻴﻪ کﻨد‬ ‫وروستﻨی‪ :‬اخرﻳﻦ‪ ،‬عﻘب‬ ‫ور‪＄‬پا‪１‬ﻪ‪ :‬روزﻧاﻣﻪ‬ ‫وصال‪ :‬ﻳﻮ ‪＄‬ای واﻟی‬ ‫وصف‪ :‬صفت‪ ،‬خصﻮصﻴت‬ ‫وگ‪７‬ي‪ :‬خﻠق‬ ‫وﻟﻮﻟﻪ‪ :‬جذبﻪ‪ ،‬احساس‬ ‫وﻣﻮسک‪５‬د ‪ ،‬ﻣﻮسکا‪ :‬خﻨده بر ﻟب‪ ،‬تبسﻢ‬ ‫وﻧ‪６‬ه‪ :‬برخﻪ‪ ،‬حصﻪ‬ ‫وﻳﻨﻪ‪ :‬خﻮن‬ ‫وړ‪ :‬ﻻﻳق‬ ‫وړ‪ :‬ﻻﻳق‪ ،‬ﻣﻨاسب‬ ‫وړتﻴا‪ :‬ﻣﻬارت‬ ‫وړﻳا‪ :‬ﻣفت و راﻳگان‬ ‫وﻳاﻧد‪ :‬ﻧطاق‬ ‫وﻳاړﻧﻪ‪ :‬افتخار‬

‫وﻳﻨﻲ‪ :‬گﻮري‪ ،‬دﻳدن‪ ،‬ﻣﻰ بﻴﻨد‬ ‫وﻳﻨ‪ :３‬خﻮن‬ ‫((ﻫـ))‬ ‫ﻫرو ﻣرو‪ :‬حتﻤاً‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ‪ :‬ﻫﻤﻴﻦ ﻗسﻢ‬ ‫ﻫﻤ‪％‬ﻮﻟی‪ :‬ﻫﻤسال‪ ،‬ﻫﻤسﻦ‬ ‫ﻫﻨداره‪ :‬آﻳﻴﻨﻪ‬ ‫ﻫﻮساﻳﻨﻪ‪ :‬اراﻣﻲ‪ ،‬سﻼﻣتﻲ‬ ‫ﻫﻮډ‪ :‬عزم‪ ،‬اراده‬ ‫ﻫﻴ）‪ :‬حﻴران‬ ‫ﻫ＂ﻴﻮال‪ :‬د کاﻧدار‬ ‫ﻫ＂‪ :９‬دوکان‬ ‫ﻫ（ﻪ‪ :‬کﻮ＊）‪ ،‬طﻠب‪ ،‬تﻼش‪ ،‬جستجﻮ‬ ‫ﻫﻴﻠﻪ‪ :‬اﻣﻴد‪ ،‬ارزو‪ ،‬تﻤﻨا‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد‪ :‬وطﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻠکت‬ ‫ﻫﻴ）‪ :‬ح‪５‬ران‪ ،‬ﻣتعجب‬ ‫((ي))‬ ‫ﻳتﻴﻢ‪ :‬پﻼر ﻣ‪７‬ی‪ ،‬ﻳتﻴﻢ‬ ‫ﻳرغﻞ‪ :‬حﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻫجﻮم ﻧاگﻬاﻧﻲ‬ ‫ﻳﻮازې ‪ :‬تﻨﻬا‪ ،‬ﻣجرد‪ ،‬ﻳکﻪ‬ ‫ﻳﻮن‪ :‬خﻮ‪＋＄‬ت‪ ،‬حرکت‪ ،‬رفتار‪ ،‬خﻮی‪،‬‬ ‫عادت‬ ‫ﻳﻮواﻟی‪ :‬اتفاق‪ ،‬ﻳگاﻧﻪ گﻲ‪ ،‬ﻳکﻲ بﻮدن‬

‫‪186‬‬

‫اخ‪％‬ﻠﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬اﻟفت گﻞ پاچا‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻲ (اﻣﻼء اﻧشا) کابﻞ‪ :‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ )١٣٣٩( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٢‬اﻟفت گﻞ پاچا‪ ،‬د اﻟفت ﻧثري کﻠﻴات‪ ،‬د ﻣحﻤد اسﻬﻴﻞ ﻳﻮن پﻪ زﻳار‪ ،‬اﻟفت اکادﻣﻲ‪ ،‬داﻧش خپرﻧ‪％‬ی‪،‬‬ ‫(‪ )١٣٧٨‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٣‬اﻟفت گﻞ پاچا‪ ،‬د اﻟفت ﻣرغﻠرې‪ ،‬د شﻬرت ﻧﻨگﻴال پﻪ زﻳار‪ ،‬پ‪＋‬ﻮر‪ :‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ )١٣٧٥( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٤‬ب‪５‬ﻨﻮا عبداﻟرؤوف‪ ،‬ادبﻲ فﻨﻮن‪ ،‬کابﻞ‪ :‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ )١٣٢٦( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ‪ ،‬د رحﻤان بابا کﻠﻴات‪ ،‬حﻨﻴف خﻠﻴﻞ‪ ،‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ )١٣٨٤( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٥‬بابا‬ ‫ٰ‬ ‫‪ _٦‬پ‪＋‬تﻮ _ پ‪＋‬تﻮ تشرﻳحﻲ ﻗاﻣﻮس (پﻪ ＇ﻠﻮرو ！ﻮکﻮﻧﻮک‪ )３‬افغاﻧستان‪ ،‬د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣﻲ د ژبﻮ او ادبﻴاتﻮ‬ ‫ﻣرکز‪ ،‬ﻣ‪５‬دﻳﻮتﻴک‪ )١٣٨٣( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٧‬پ‪＋‬تﻮ‪ -‬دري ﻟﻨ‪ ６‬ﻗاﻣﻮس‪ ،‬ﻣﻬتﻤﻤﻪ‪ :‬ظاﻫره ﻫﻨگاﻣﻪ خرو！‪ ،３‬د افغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮاکاډﻣﻲ‪ ،‬د ژبﻮ او‬ ‫ادبﻴاتﻮ ﻣرکز‪ ،‬ازادۍ ﻣطبعﻪ‪ )١٣٨٤( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٨‬فرﻫﻨگ ﻣختصر دري _ پ‪＋‬تﻮ‪ ،‬ﻣﻬتﻤﻢ‪ :‬ﻣحﻤد ﻣتﻴﻦ ﻣﻮﻧس‪ ،‬اکاډﻣﻲ عﻠﻮم افغاﻧستان‪١٣٢٤( ،‬ﻫ‪.‬ش‪).‬‬ ‫‪ _٩‬حبﻴبﻲ عبداﻟحی‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ دوﻳﻢ ！ﻮک‪ ،‬کابﻞ‪ :‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٤٢( ،‬ﻫ‪.‬ش‪).‬‬ ‫‪ _١٠‬خادم ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ‪ ،‬باﻳزﻳد رو＊ان‪،‬‬ ‫‪ _١١‬خ＂ک عبداﻟﻘادرخان‪ ،‬گﻠدستﻪ‪ ،‬د سﻴد ﻣحی اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤی پﻪ زﻳار‪ ،‬د افغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣﻲ‪،‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮال ﻣرکز‪ )١٣٨٣( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _١٢‬رو＊ان ﻳاد‪ ،‬د باﻳزﻳد رو＊ان د ﻧ‪７‬ﻳﻮال سﻴﻤﻴﻨار د ﻣﻘاﻟﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ‪ ،‬د حبﻴب اهلل رف‪５‬ع پﻪ زﻳار او اﻫتﻤام‪،‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ )١٣٥٥( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _١٣‬ر＊تﻴﻦ صدﻳق اهلل‪ ،‬ژب‪＋‬ﻮدﻧﻪ‪ ،‬کابﻞ‪ :‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٤٣( ،‬ﻫ‪.‬ش‪).‬‬ ‫‪ _١٤‬رف‪５‬ع حبﻴب اهلل‪ ،‬ﻟﻴکﻮﻧﻪ سرﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻻﻫﻮر‪ :‬اﻣان کتاب خپروﻟﻮ ﻣؤسسﻪ‪١٣٧٧( ،‬ﻫ‪.‬ش‪).‬‬ ‫‪ _١٥‬روﻫﻲ ﻣحﻤد صدﻳق‪ ،‬د ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻻر＊ﻮد‪ ،‬کابﻞ‪ :‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٤٣( ،‬ﻫـ‪.‬ش‪).‬‬ ‫‪ _١٦‬رضا ﻣحﻤد افضﻞ او عبداﻟکافﻲ ادﻳب‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب تارﻳخ‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪ :‬تاج کتب خاﻧﻪ‪ ،‬ﻣحﻠﻪ جﻨگﻲ‬ ‫‪ _١٧‬رضا ﻣحﻤد افضﻞ‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻧثر تارﻳخ‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴﻮرس＂ﻲ بک اﻳجﻨسﻲ‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪ ،‬خ‪５‬بر بازار‪ )١٩٦٨( ،‬ﻣﻴﻼدي‪.‬‬ ‫‪ _١٨‬زاﻫد ﻣشﻮا‪１‬ی عبداﻟﻘﻴﻮم‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ سﻴﻨد‪ ،‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‪.‬‬ ‫‪ _١٩‬زﻳﻮر زﻳﻮراﻟدﻳﻦ‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪ ،‬د ساپﻲ پ‪＋‬تﻮ خپروﻧﻮ ﻣرکز‪ )١٣٨٦( ،‬ﻟﻤرﻳز کال‬ ‫‪ _٢٠‬سﻨگروال ﻧﻴازی شﻬسﻮار‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻣعاصر تارﻳخ‪ ،‬ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬ادبﻲ دورې تﻪ ﻳﻮ ‪＄‬غﻠﻨده ﻧظر‪ ،‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪９‬‬ ‫ادبﻲ دورې ﻳﻮ ﻟﻨ‪ ６‬جاج‪ ،‬احﻤدشاه ابداﻟﻲ پﻮﻫﻨتﻮن‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر داﻧش کتابخاﻧﻪ‪ )١٣٧٥( ،‬ﻟﻤرﻳز کال‬ ‫‪ _٢١‬ش‪５‬رزاد ﻣحﻤدآﻗا‪ ،‬ادبﻲ فﻨﻮن (بدﻳع _ بﻴان)‪＊ ،‬ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬پﻮﻫﻨتﻮن‪ )١٣٨٤( ،‬ﻟﻤرﻳز کال‬ ‫‪ _٢٢‬کاک‪ ７‬شﻤس اﻟدﻳﻦ‪ ،‬د شﻤس اﻟدﻳﻦ کاک‪ ７‬دﻳﻮان‪ ،‬دوﻳﻢ چاپ‪ ،‬کابﻞ‪ :‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ )١٣٨٥( ،‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫‪ _٢٣‬ﻣﻨگﻞ عﻠﻲ ﻣحﻤد‪ ،‬د فاضﻞ استاد اکاډﻣ‪５‬سﻦ پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد ﻳاد‪ ،‬کابﻞ‪ :‬ﻧعﻤاﻧﻲ ﻣطبعﻪ‪ ١٣٨٣( ،‬ﻫ‪.‬ش‪).‬‬ ‫‪ _٢٤‬ﻣصاﻳب اﻟدخان (د تﻤباکﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻪ) ﻣؤﻟف سﻴدعبداﻟغفار اﻟﻬاشﻤﻲ اﻻفغاﻧﻲ‪ ،‬ﻣترجﻢ عبداهلل بختاﻧی‬ ‫خدﻣتگار (‪ )١٣٨٨‬کال د غبرگﻮﻟﻲ ﻟسﻤﻪ‬

‫‪187‬‬