Pashto through Dari 10

  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

‫د پﻮﻫﻨ‪ 3‬وزارت‬

‫پـ‪+‬ـتﻮ _ ﻟﺴﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻰ (د دري ژبﻮ ﻟپاره)‬

‫پـ‪+‬ـتﻮ‬ ‫ﻟﺴﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻰ‬ ‫(د دري ژبﻮ ﻟپاره)‬

‫د چاپ کال‪ 1398 :‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ 3‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ 3‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪+‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪4‬ان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪8‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ 3‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پوهنې وزارت‬

‫پـښتو‬ ‫لسم ټولګى‬ ‫(د دري ژبو لپاره)‬

‫د چاپ کال‪ ١٣٩٨:‬ﻫـ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫اﻟف‬ ‫‪١‬‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫مضمون پ تو‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د پ تو ب او ادبياتو څان‬

‫د در‬

‫تابونو مؤلف‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د ا يټ ډ پار نټ غ ي‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫لسم د دري بو لپاره‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫د پوهن وزارت د ا‬

‫د اپ ال‬ ‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫و او عامه پوهاوي ر است‬

‫هجري شم‬ ‫ابل‬ ‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غ وون و ه‬ ‫وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫قانو‬ ‫‪٢‬ب‬

‫چلند‬

‫ي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫به د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد‬ ‫اداره او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫د وون او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د‬ ‫وهن وزارت د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو‬ ‫ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه‬ ‫وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او‬ ‫ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫د با يفيته در‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫هي ول ه ه او‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او‬ ‫هاند ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫و‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن‬ ‫د نن ور‬ ‫ي‬ ‫او ور اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫ه درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ه ا‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫وه‬ ‫و ي خ لوا‬ ‫وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له‬ ‫د معياري او رمختل‬ ‫او سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬

‫ج‪٣‬‬

‫ليک لړ‬

‫شﻤ‪5‬رې‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ی ﻟﻮست‬ ‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫در‪4‬ﻢ ﻟﻮست‬ ‫'ﻠﻮرم ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪%‬ﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪8‬م ﻟﻮست‬ ‫اووم ﻟﻮست‬ ‫اتﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫‪٤‬د‬

‫د ﻟﻮست ﻧﻮم‬ ‫دعا‬ ‫ﻧعت‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا‬ ‫ٰ‬ ‫بد ﻧﻴتﻲ (وﻟسﻲ کﻴسﻪ)‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻧحﻮه‬ ‫ورزش (خبرې اترې)‬ ‫ﻧصﻴحت‬ ‫زرغﻮﻧﻪ کاک‪7‬ه (رح)‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻰ‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻨ‪6‬ه تارﻳخچﻪ‬ ‫د بدﻳع عﻠﻢ _ ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ برخﻪ‪ :‬ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ‬

‫ﻣخﻮﻧﻪ‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪١٩‬‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫‪٣٣‬‬ ‫‪٣٧‬‬ ‫‪٤١‬‬ ‫‪٤٥‬‬ ‫‪٥١‬‬

‫شﻤﻴره‬ ‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫'ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪%‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫'ﻠﻮر وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪%‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪8‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻟﻮست ﻧﻮم‬ ‫د بدﻳع عﻠﻢ _ دوﻳﻤﻪ برخﻪ‪ :‬ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ‬ ‫خﻴراﻟبﻴان‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ پژواک‬ ‫ٰ‬ ‫ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤﻴده‬ ‫اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮارى‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دوره‬ ‫د ﻟﻮﻳﻮ جر‪-‬ﻮ تارﻳخچﻪ‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ‬ ‫ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫سﻴﻨد (ﻧﻮى ادبﻲ ﻫﻨري ﻧثر)‬ ‫ﻣحاوره (د اﻧ‪/‬ﻠﻴسﻲ ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې د ‪). ...‬‬ ‫ﻓکر او عﻤﻞ‬ ‫د پاچا خان تعﻠﻴﻤﻲ ﻻر*ﻮوﻧ‪3‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣحاوره ( د ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻟرغﻮﻧﻲ او تارﻳخﻲ ‪). ...‬‬ ‫ﻣحاوره (پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د عصري او رسﻤﻲ ‪). ...‬‬ ‫پ‪+‬تﻨﻲ دودوﻧﻪ‬ ‫وﻳﻴپاﻧ‪/‬ﻪ‬ ‫اخ‪%‬ﻠﻴکﻮﻧﻪ‬

‫ﻣخﻮﻧﻪ‬ ‫‪٥٧‬‬ ‫‪٦٥‬‬ ‫‪٧١‬‬ ‫‪٧٧‬‬ ‫‪٨٣‬‬ ‫‪٨٩‬‬ ‫‪٩٩‬‬ ‫‪١٠٥‬‬ ‫‪١١١‬‬ ‫‪١١٧‬‬ ‫‪١٢٣‬‬ ‫‪١٢٩‬‬ ‫‪١٣٣‬‬ ‫‪١٣٩‬‬ ‫‪١٤٥‬‬ ‫‪١٥١‬‬ ‫‪١٥٩‬‬ ‫‪١٦٥‬‬ ‫‪١٧١‬‬

‫ﻫـ ‪٥‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻟﻮست‬

‫دﻋــا‬

‫_ حﻤد 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ‪' ،‬ﻮک ﻳ‪ 3‬پﻪ اړه خبرې کﻮﻻی شﻲ؟‬ ‫_ تاس‪ 3‬د ت‪5‬رو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮ د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ کتابﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د حﻤد پﻪ ﻧاﻣﻪ 'ﻪ ﻟﻮستﻲ‬ ‫دي؟‬ ‫_ د کﻮﻣﻮ شاعراﻧﻮ حﻤدوﻧﻪ ﻣﻮﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫د حﻤد ﻟغﻮي ﻣعﻨا ثﻨا صﻔت اوستاﻳﻨﻪ ده‪ ،‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ﻫغﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻪ وﻳﻨا ﻳا شعر‬ ‫دی چ‪ 3‬د اهلل ستاﻳﻨﻪ او صﻔت پک‪ 3‬راغﻠی وي‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د پخﻮاﻧﻴﻮ او اوسﻨﻴﻮ شاعراﻧﻮ د شعروﻧﻮ پﻪ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻮ ﻳا چاپ شﻮو !ﻮﻟگﻮ‬ ‫ک‪ 3‬داس‪ 3‬شعروﻧﻪ وﻳﻨﻮ چ‪ 3‬ﻫغﻪ د اهلل صﻔت او ستاﻳﻨ‪ 3‬تﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ي شﻮي وي‪ .‬پﻪ‬ ‫دغﻮ شعروﻧﻮ ک‪ 3‬شاعران ﻟﻪ خپﻞ استعداد او پﻮﻫ‪ 3‬سره سﻢ د شعر پﻪ خﻮږه ژبﻪ او پﻪ‬ ‫زړه پﻮرې ډول د خدای عظﻤت او صﻔتﻮﻧﻪ بﻴاﻧﻮي‪ .‬ﻣﻮږ د دې !ﻮﻟ‪/‬ﻲ د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮست‬ ‫کتاب د کاظﻢ خان شﻴدا پﻪ ﻳﻮه حﻤدﻳﻪ شعر پﻴﻠﻮو‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫ای د ﻫــــر آسﻤان بــدﻳــعــﻪ‬ ‫ای د کــــﻞ جـــﻬـــان صــﻨــﻴــعــﻪ‬ ‫ﻧـــــــــادره صـــﻔـــت د تـــــا دی‬ ‫کـــاﻣـــﻠـــﻪ ﻗـــــــدرت د تــــا دی‬ ‫چـــ‪ 3‬اﻧـــســـان دې ﻣــﻨــتــخــب ک‪7‬‬ ‫ﻟــــﻮی د‪4‬ــــــﻮان دې ﻣـــرتـــب ک‪7‬‬ ‫ﻫــر ﻣضﻤﻮن دې بﻮﻗﻠﻤﻮن دی‬ ‫ﻫـــر ورق دې گـــﻮﻧـــاگـــﻮن دی‬ ‫ﻣـــخـــتـــرع د ﻧـــــﻮي شـــــان ﻳــ‪3‬‬ ‫ﻫــــره ورځ ورق گــــــردان ﻳ‪3‬‬ ‫تـــا ﻫـــﻤـــراز او تـــا دم ســــاز ک‪7‬‬ ‫تـــا ﻟـــﻪ خــــــاورو آدم ســــاز ک‪7‬‬ ‫بــﻬــره ﻣــﻨــد د تـــا پـــﻪ جــــﻮد دی‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ ﻣﻠک ک‪ 3‬دې وجــﻮد دی‬ ‫گـــاه خــــﻮړل کـــا‪ ،‬گــاﻫــﻲ شﻮﻣﻲ‬ ‫ﻣــــار ﻫـــﻢ خــپــﻠــﻪ روزي ﻣــﻮﻣــﻲ‬ ‫ﻟــﻘــﻤــﻪ ورکـــــــ‪7‬ې زﻣـــــا ربـــــﻪ !‬ ‫دﻳـــــــده واخــــﻠــــﻲ ﻟــــﻪ عــﻘــربــﻪ‬ ‫ســـتـــا کــــــرم پــــاکــــﻪ ســبــحــاﻧــﻪ‬ ‫ﻣــگــس ﻧـــﻪ شــــ‪7‬ي ﻟـــﻪ خــﻮاﻧــﻪ‬ ‫(کاظﻢ خان شﻴدا)‬

‫کاظﻢ خان شﻴدا د افضﻞ خان خ"ک زوی‪ ،‬د اشرف خان ﻫجري ﻟﻤسی او د‬ ‫خﻮشحال خان خ"ک ک‪7‬وسی دی‪ .‬د زوک‪7‬ې کال ﻳ‪ )١١٣٥(3‬ﻫجري ﻗﻤري ا!کﻞ‬ ‫شﻮی او تر (‪١١٩٤‬ﻫ‪.‬ق‪ ).‬کال پﻮرې ﻳ‪ 3‬ژوﻧد ﻳﻘﻴﻨﻲ دی‪ .‬د پ‪+‬تﻮ پﻴاوړى ﻧازکخﻴاﻟﻪ‬ ‫شاعر دی‪ ،‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان ﻳ‪ 3‬پﻪ افغاﻧستان او پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪' 3‬ﻮ ‪$‬ﻠﻪ چاپ شﻮی دی‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‬ ‫ای خداﻳﻪ! د !ﻮل جﻬان جﻮړووﻧکﻴﻪ او د ﻫر آسﻤان پﻴدا کﻮوﻧکﻴﻪ‪ ،‬تﻪ بشپ‪ 7‬ﻗدرت ﻟرې‬ ‫او !ﻮﻟ‪ 3‬ستاﻳﻨ‪ 3‬او ﻧﻤاﻧ‪%‬ﻨ‪ 3‬تا ﻟره دي‪ .‬تا د کاﻳﻨاتﻮ ﻟﻮی دﻳﻮان ﻣرتب ک‪ 7‬او اﻧسان دې د ‪$‬ﻤک‪3‬‬ ‫پرﻣخ د خپﻞ خﻠﻴﻔﻪ پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ و!اکﻪ‪ .‬تﻪ د ډول ډول ﻣخﻠﻮﻗاتﻮ خاﻟﻖ ﻳ‪ .3‬آدم دې ﻟﻪ خاورو جﻮړ‬ ‫ک‪ 7‬او !ﻮﻟﻮ ﻣخﻠﻮﻗاتﻮ تﻪ روزي رسﻮوﻧکی ﻳ‪ .3‬پر ﻣخﻠﻮﻗاتﻮ ستا کرم او احساﻧﻮﻧﻪ ډ‪4‬ر او ﻟﻪ شﻤ‪5‬ره‬ ‫ت‪5‬ر دي‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬وروستﻪ دې زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻧﻮبت سره‬ ‫د دې حﻤدﻳﻪ شعر ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت پﻪ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال د ﻫغﻮی‬ ‫غﻠط‪ 9‬سﻤ‪ 3‬ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پر در‪4‬ﻮ ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ :‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د ﻣتﻦ عربﻲ کﻠﻤ‪ ،3‬بﻠﻪ دې‬ ‫دري کﻠﻤ‪ 3‬او در‪4‬ﻤﻪ ډﻟﻪ دې پ‪+‬تﻮ کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬استازی دې خپﻠ‪ 3‬پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ‬ ‫ک‪7‬ې کﻠﻤ‪ 3‬پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪* _٣‬ﻮوﻧکی دې پر تخت‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮې کﻠﻤ‪ 3‬د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻣعﻨا او ﻫغﻪ چ‪3‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ ﻳ‪ 3‬ﻣعﻨا کﻮﻻی ﻧشﻲ پﻪ خپﻠﻪ دې ﻣعﻨا ک‪7‬ي او زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ‬ ‫ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ساده جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬د‬ ‫!ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪:‬‬ ‫صﻨﻴع‪ ،‬بدﻳع‪ ،‬ﻧادر‪ ،‬بﻮﻗﻠﻤﻮن‪ ،‬عﻘرب‪ ،‬شﻮﻣﻲ‪ ،‬خﻮان‪.‬‬ ‫‪ _٦‬درې درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره پﻮرتﻪ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮ دې ﻟﻮﻣ‪7‬ى د حﻤد ﻳﻮ‬ ‫بﻴت د کتاب ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬دوﻳﻢ دې ﻫغﻪ د اﻣﻼء پﻪ ډول پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪ ،‬در‪4‬ﻢ زده‬ ‫کﻮوﻧکﻰ دې ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪ ،‬دا ﻟ‪7‬ۍ دې تر پاﻳﻪ پﻪ !ﻮﻟﻮ زده کﻮوﻧکﻮ پﻠ‪ 3‬ک‪7‬اى شﻲ‪* ،‬ﻮوﻧکﻰ‬ ‫دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪٣‬‬

‫‪ _٧‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ جﻮړووﻧکی او د ﻣخﻠﻮﻗاتﻮ پﻴدا کﻮوﻧکی 'ﻮک دی؟‬ ‫'ﻮک د ﻟﻮی خدای ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻗدرتﻮﻧﻪ بﻴاﻧﻮﻻی شﻲ؟‬ ‫'ﻮک د کاظﻢ خان شﻴدا پﻪ ا ړه ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮﻻى شﻲ؟‬ ‫'ﻮک د حﻤد او ﻧعت تﻮپﻴر کﻮﻻى شﻲ؟‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د دې حﻤد ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ‬ ‫درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې‪ ،‬ﻫغﻪ د ﻧﻮرو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫پﻪ ﻗﻴاﻣت بﻪ وي د عرش تر سﻴﻮري ﻻﻧدې‬ ‫بــادشــاﻫــان چــ‪ 3‬عـــادﻻن شــﻲ عــدل کاﻧدې‬ ‫پـــﻪ ﻫـــر ﻗــــﻮم چـــ‪ 3‬کــــرم د کـــرد‪-‬ـــار شﻲ‬ ‫ســــرداران بــﻪ ﻳــ‪ 3‬دﻳــﻨــداره ﻧ‪5‬کﻮ کــار شﻲ‬ ‫ﻧــ‪+‬ــاﻧــﻪ د خــــداى د ﻗــﻬــر بـــد حــاکــﻢ دى‬ ‫چــ‪ 3‬ﻫ‪ &5‬عــدل اﻧــصــاف ﻧــﻪ ﻟــري ظاﻟﻢ دى‬ ‫((عبداﻟﻘادر خ"ک))‬

‫‪٤‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻧﻌت‬

‫_ 'ﻮک د ﻧعت پﻪ ﻟغﻮي او اصطﻼحﻲ ﻣعﻨا پﻮﻫ‪85‬ي؟‬ ‫_ پﻪ ﻧعت ک‪ 3‬کﻮم ﻣﻮضﻮعات را‪$‬ﻲ؟‬ ‫_ پﻪ ﻧعتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬کﻮم ډول ﻣطاﻟب بﻴا ﻧ‪85‬ي؟‬ ‫ﻧعت پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬غﻮره او ﻧ‪5‬ک‪ 3‬ستاﻳﻨ‪ 3‬تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصطﻼح ک‪ 3‬ﻫغﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻪ ﻳا‬ ‫ﻣﻨثﻮره وﻳﻨا ده چ‪ 3‬د اسﻼم د ستر پﻴغﻤبر حضرت ﻣحﻤد ستاﻳﻨﻪ او صﻔت پک‪3‬‬ ‫شﻮی وي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د دې !ﻮﻟ‪/‬ﻲ د پ‪+‬تﻮ دوﻳﻢ ﻟﻮست د خﻮشحال خان خ"ک ﻧعتﻴﻪ کﻼم تﻪ‬ ‫‪$‬اﻧ‪7/‬ی شﻮی دى‪.‬‬

‫‪٥‬‬

‫تــر ﻟــک زﻳــات پﻴغﻤبــران دي‬ ‫ﻫﻤــﻪ واړه ﻧ‪5‬ــک کــردار دي‬ ‫عاﻟﻤــان دي‪ ،‬راســتگﻮﻳان دي‬ ‫ﻧــﻪ ﻳــ‪ 3‬ﻧﻔــس ﻧــﻪ ﻳــ‪ 3‬ﻫــﻮا وه‬ ‫ﻳــا بــﻪ وحــﻲ ﻳــا اﻟﻬــام و‬ ‫زﻳــات او کــﻢ وﻳــﻞ ﻳــ‪ 3‬ﻧــﻪ کــ‪7‬ه‬ ‫ﻣحﻤــد پکــ‪ 3‬افضــﻞ دی‬ ‫د دﻳــﻦ کار پــﻪ ده تﻤــام شــﻮ‬

‫'ﻮک ﻧبﻴان 'ﻮک ﻣرســﻼن دي‬ ‫اﻣﻴﻨــان دي وفــادار دي‬ ‫د وگــ‪7‬و ﻧ‪5‬کخﻮاﻫــان دي‬ ‫ﻫــره چــاره ﻳــ‪ 3‬ر*ــتﻴا وه‬ ‫چــ‪ 3‬ﻳــ‪ 3‬چــا و تــﻪ کﻼم و‬ ‫چــ‪ 3‬ﻳــ‪ 3‬کــ‪7‬ه واړه ﻳــ‪* 3‬ــﻪ ک‪7‬ه‬ ‫ﻫــﻢ آخــر دی ﻫــﻢ اول دی‬ ‫خاتﻤــت د ده پــﻪ ﻧــام شــﻮ‬ ‫(خﻮشحال خان خ"ک)‬

‫خﻮشحال خان خ"ک‪:‬‬ ‫خﻮشحال خان خ"ک د شﻬباز خان خ"ک زوی‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬پﻴاوړی شاعر‪ ،‬ﻟﻴکﻮال‪،‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻣشر او ﻻر*ﻮد و‪ .‬پﻪ (‪ )١٠٢٢‬ﻫجري ﻗﻤري کال د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پﻪ سرای اکﻮړه ک‪3‬‬ ‫ز‪484‬دﻟی و‪ .‬پﻪ (‪ )١١٠٠‬ﻫجري ﻗﻤري کال ﻳ‪ 3‬د (‪ )٧٨‬کﻠﻮﻧﻮ پﻪ عﻤر ﻟﻪ دې ﻧ‪7‬ۍ سترگ‪ 3‬پ"‪3‬‬ ‫ک‪7‬ې دي‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان پﻪ ﻧظﻢ او ﻧثر ک‪ 3‬زﻳات شﻤ‪5‬ر آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ 3‬د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪ 3‬د‬ ‫اشعارو کﻠﻴات‪ ،‬دستارﻧاﻣﻪ‪ ،‬طب ﻧاﻣﻪ‪ ،‬فراﻗﻨاﻣﻪ‪ ،‬فضﻞ ﻧاﻣﻪ او ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخﻴستﻠی شﻮ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‬ ‫تر ﻳﻮ ﻟک او 'ﻠﻮروﻳشت زره زﻳات او کﻢ پﻴغﻤبران او د خدای استازي وو‪ .‬پﻪ دوی ک‪ 3‬چا د‬ ‫ﻧبﻴاﻧﻮ او چا د ﻣرسﻼﻧﻮ ﻣرتبﻪ درﻟﻮده‪ .‬دوی ر*تﻴﻨﻲ او د غﻮره اخﻼﻗﻮ ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬وې‪ .‬خﻠکﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬د‬ ‫خدای د وح‪ 3‬پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬ﻫداﻳت او ﻻر*ﻮوﻧﻪ کﻮﻟﻪ‪ .‬پﻪ دغﻮ !ﻮﻟﻮ ک‪ 3‬ﻣحﻤد ډ‪4‬ر غﻮره او د‬ ‫ﻟﻮړې ﻣرتب‪ 3‬خاوﻧد دی‪ ،‬کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ ظاﻫرا ً دې ﻧ‪7‬ۍ تﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟﻮ پﻴغﻤبراﻧﻮ وروستﻪ راغﻠی دی‪ ،‬خﻮ‬ ‫پﻪ ﻣعﻨا ک‪ 3‬ﻟﻪ !ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ی او ﻣﻘدم دی او ﻧبﻮت پﻪ ده باﻧدې ختﻢ شﻮی دی‪.‬‬

‫‪٦‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬د *ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ خﻮا د ﻣتﻦ تر ﻟﻮستﻠﻮ او ﻻزﻣﻮ 'رگﻨدوﻧﻮ وروستﻪ دې زده کﻮوﻧکﻲ‬ ‫ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ ډ‪4‬ر دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬بﻴا دې ﻟﻪ 'ﻮ زده کﻮوﻧکﻮ 'خﻪ وغﻮ*تﻞ شﻲ‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ وار سره ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬د ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪* _٢‬ﻮوﻧکی دې د ﻣتﻦ ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغتﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣعﻨا سره پرتخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪ .‬بﻴا دې زده‬ ‫کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻧﻮبت سره ور وبﻮﻟﻲ چ‪ 3‬ﻫغﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪* .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا‬ ‫پﻪ وخت ک‪ 3‬ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪ .‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پر تخت‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮې جﻤﻠ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې دوه دوه تﻨﻪ د تخت‪ 3‬ﻣخ‪ 3‬تﻪ ور وبﻠﻞ شﻲ‪ .‬ﻳﻮ تﻦ دې د شعر ﻳﻮ بﻴت‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ او بﻞ دې ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪ .‬دا ﻟ‪7‬ۍ دې پﻪ !ﻮل !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬پﻠ‪ 3‬ک‪7‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې د شعر ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻪ ژبﻪ بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٥‬ﻮوﻧکﻰ دې دا ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻪ پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ دې ﻻر*ﻮوﻧﻪ وک‪7‬ي‬ ‫چ‪ 3‬ﻫغﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا ﻳ‪ 3‬تشرﻳح ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫تـــر ﻟـــک زﻳـــــات پــﻴــغــﻤــبــران دي‬ ‫'ـــﻮک ﻧــبــﻴــان 'ـــﻮک ﻣــرســﻼن دي‬ ‫ﻫـــﻤـــﻪ واړه ﻧـــ‪5‬ـــک کـــــــردار دي‬ ‫اﻣــــﻴــــﻨــــان دي وفـــــــــــادار دي‬ ‫ﻣـــحـــﻤـــد پـــــﻪ کـــــ‪ 3‬افــــضــــﻞ دى‬ ‫ﻫــــﻢ آخــــــر دى ﻫــــﻢ اول دى‬ ‫‪٧‬‬

‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫پﻴغﻤبر چاتﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي؟‬ ‫ﻧبﻲ 'ﻮک دی؟‬ ‫وحﻲ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫پﻴغﻤبراﻧﻮ بﻪ 'ﻨ‪/‬ﻪ !ﻮﻟ‪ 3‬چارې د وح‪ 3‬پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬تر سره کﻮﻟ‪3‬؟‬ ‫حضرت ﻣحﻤد وﻟ‪ 3‬تر ﻧﻮرو پ‪5‬غﻤبراﻧﻮ غﻮره دی؟‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د حضرت ﻣحﻤد د غﻮره اخﻼﻗﻮ پﻪ اړه 'ﻮ کر*‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫تر شﻴرﻳﻦ اسﻢ دې جار شﻢ ﻣحﻤده‬ ‫سرفراز دې پﻪ دﻳــدار شﻢ ﻣحﻤده‬ ‫ســعــادت د دواړو کــﻮﻧــﻮ زﻣــا دا دى‬ ‫کﻪ دې خاورې د دربار شﻢ ﻣحﻤده‬ ‫ســتــا ثــﻨــا بــﻪ د ﻟــﻮﻳــﻲ وﻳـــﻼى ﻧــﻪ شﻢ‬ ‫کــﻪ بﻠبﻠﻪ د ســﻬــار شــﻢ ﻣحﻤده‬ ‫((رحﻴﻤداد))‬

‫‪٨‬‬

‫در‪4‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻋبداﻟرحﻤﻦ بابا(رح)‬ ‫ٰ‬

‫_ تاس‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ شاعراﻧﻮ ک‪' 3‬ﻮک پ‪5‬ژﻧئ!‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا شعروﻧﻪ ﻟﻮستﻲ‪ ،‬د ﻫغﻪ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ!‬ ‫_ د ﻣخﻪ ﻣﻮ د‬ ‫ٰ‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادب تارﻳخ پﻪ دوﻳﻤ‪ 3‬ﻳا ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬دوره ک‪ 3‬ډ‪4‬ر پﻴاوړي شاعران ت‪5‬ر شﻮي چ‪ 3‬د‬ ‫ادبﻲ آثارو پﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮﻟﻮ ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻲ پاﻧگ‪ 3‬تﻪ ډ‪4‬ره ب‪6‬اﻳﻨﻪ وربخ‪+‬ﻠ‪ 3‬ده‪ .‬د دغ‪3‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا دی چ‪ 3‬د خپﻞ خﻮاږه او عاﻟﻲ‬ ‫دورې پﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ شاعراﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻫﻢ‬ ‫ٰ‬ ‫شعر ﻟﻪ برکتﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮړ ﻧﻮم او شﻬرت پﻪ برخﻪ شﻮی او پﻪ وﻟس کی ﻳ‪ 3‬دوﻣره ﻣﻘبﻮﻟﻴت تر‬ ‫ﻻسﻪ ک‪7‬ی چ‪ 3‬د ((بابا)) پﻪ ﻟﻘب ﻣﻨﻠی او ﻧﻤاﻧ‪%‬ﻞ شﻮی دی‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮړی‬ ‫درپ‪5‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪٩‬‬

‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا(رح) پﻪ (‪ )١٠٤٢‬ﻫجري‬ ‫د پ‪+‬تﻮ خﻮږ ژبی شاعر او ﻧﻮﻣﻴاﻟی عارف‬ ‫ٰ‬ ‫ﻗﻤري ک‪ 3‬کال ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د پ‪+5‬ﻮر *ار د بﻬادر پﻪ کﻠﻲ ک‪ 3‬ﻧ‪7‬ۍ تﻪ ستر‪ 3-‬پراﻧﻴست‪3‬‬ ‫وې‪ .‬پﻼر ﻳ‪ 3‬عبداﻟستار ﻧﻮﻣ‪5‬ده او د ﻣﻮﻣﻨدو پ‪+‬تﻨﻲ ﻗبﻴﻠ‪ 3‬تﻪ ﻣﻨسﻮب و‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ دﻳﻨﻲ عﻠﻮم پﻪ خپﻞ کﻠﻲ او شاوخﻮا سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬ﻟﻮستﻲ وو‪ .‬پﻪ‬ ‫ٰ‬ ‫‪$‬ﻮاﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬د ﻟﻮړو دﻳﻨﻲ عﻠﻮﻣﻮ پﻪ زده ک‪7‬ې پس‪ 3‬کﻮﻫاټ تﻪ وﻻړ‪ .‬ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻣروجﻮ دﻳﻨﻲ‬ ‫او ادبﻲ عﻠﻮﻣﻮ د زده ک‪7‬ې تر 'ﻨ‪ ,‬د ﻫغ‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣشﻬﻮر عارف او روحاﻧﻲ شخصﻴت‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ‬ ‫حاجﻲ بﻬادر کﻮﻫا!ﻲ(رح) 'خﻪ پﻪ طرﻳﻘت ک‪ 3‬ﻻسﻨﻴﻮی ک‪7‬ی و‪ .‬کﻠﻪ چ‪3‬‬ ‫ٰ‬ ‫بابا د دﻳﻨﻲ عﻠﻮﻣﻮ د زده ک‪7‬ې ﻟﻪ بشپ‪7‬وﻟﻮ وروستﻪ خپﻞ !ا!ﻮبﻲ پ‪+5‬ﻮر تﻪ راغی‪ ،‬ﻧﻮ د خپﻞ‬ ‫پﻠرﻧﻲ کﻠﻲ پر‪$‬ای ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻫزارخاﻧ‪ 3‬ک‪ 3‬استﻮ‪-‬ﻨﻪ غﻮره ک‪7‬ه‪ .‬د ژوﻧد تر پاﻳﻪ پﻪ ﻫﻤدې کﻠﻲ ک‪3‬‬ ‫اوس‪5‬دﻟی دی‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا ﻟﻪ کﻮچﻨﻴﻮاﻟﻲ 'خﻪ د ﻟﻮړ ادبﻲ ذوق او پﻴاوړي استعداد خاوﻧد‬ ‫واﻳﻲ چ‪3‬‬ ‫ٰ‬ ‫و‪ .‬د 'ﻮارﻟس پﻨ‪%‬ﻠسﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ عﻤر ﻳ‪ 3‬پﻪ شعر وﻳﻠﻮ پﻴﻞ ک‪7‬ی او بﻴا پﻪ دې ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬د استادۍ‬ ‫پﻮړ او ﻣﻘام تﻪ رس‪5‬دﻟی دی‪ .‬د ‪$‬اﻧ‪7/‬ي ادبﻲ ﻣکتب خاوﻧد دی‪ .‬د خپﻞ وخت او را وروستﻪ‬ ‫زﻣاﻧ‪ 3‬ډ‪4‬رو شاعراﻧﻮ ﻳ‪ 3‬د ادبﻲ ﻻرې پ‪5‬روي ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا پﻪ شعروﻧﻮ ک‪ 3‬د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ دﻳﻨﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ او ﻧﻮرو !ﻮﻟﻨﻴزو ﻣساﻳﻠﻮ‬ ‫د‬ ‫ٰ‬ ‫تر'ﻨ‪ ,‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د پخﻮاﻧﻴﻮ شاعراﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣﻴرزا خان اﻧصاري‪ ،‬دوﻟت ﻟﻮا‪1‬ﻲ‪،‬‬ ‫خﻮشحال خان خ"ک او د دري ژبﻮ شاعراﻧﻮ سﻨاﻳﻲ غزﻧﻮي‪ ،‬حافظ ش‪5‬رازي او ﻧﻮرو‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳاد ک‪7‬ي او د ﻫغﻮی ادبﻲ پﻮړ او ﻣﻘام ﻳ‪* 3‬ﻮدﻟی دی‪ .‬ﻟﻪ دې 'خﻪ 'ر‪-‬ﻨد‪84‬ي چ‪3‬‬ ‫بابا د پ‪+‬تﻮ او دري ادبﻴاتﻮ *ﻪ ژوره ﻣطاﻟعﻪ درﻟﻮده‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د خپﻞ پاخﻪ او خﻮاږه شعرﻟﻪ برکتﻪ دوﻣره شﻬرت او ﻣﻘبﻮﻟﻴت ترﻻسﻪ‬ ‫ٰ‬ ‫ک‪7‬ی چ‪ 3‬ﻫغﻪ تراوسﻪ د بﻞ پ‪+‬تﻮن شاعر پﻪ برخﻪ شﻮی ﻧﻪ دی‪ .‬پﻪ افغان اوﻟس ک‪ 3‬د ﻫغﻪ د‬ ‫عزت‪ ،‬عﻘﻴدت او درﻧاوي اﻧدازه ﻟﻪ دې ﻫﻢ ﻣعﻠﻮﻣ‪85‬ي چ‪ 3‬د ((بابا)) پﻪ دراﻧﻪ ﻟﻘب ﻳ‪ 3‬ﻣﻨﻠی‬ ‫او ﻧﻤاﻧ‪%‬ﻠی دی‪.‬‬ ‫د شعر او وﻳﻨا ﻣحبﻮبﻴت ﻳ‪ 3‬تر دې اﻧدازې دی چ‪ 3‬د ﻟﻮﻳﻮ‪،‬وړو‪%* ،‬ﻮ او ﻧرو پﻪ خﻮﻟﻮ او‬ ‫‪١٠‬‬

‫ژبﻮ ‪-‬ر‪$‬ﻲ‪ .‬شعروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬خﻠک پﻪ ور‪$‬ﻨﻴﻮ خبرو اترو ک‪ 3‬د ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ ب‪2‬ﻪ کاروي او د ﻳﻮه پاخﻪ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا شعر د زﻣاﻧ‪ 3‬او وخت ﻟﻪ غﻮ*تﻨﻮ‬ ‫باوري سﻨد پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ ور'خﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬د‬ ‫ٰ‬ ‫او د خﻠکﻮ ﻟﻪ ﻣزاج سره برابر دی‪ .‬د وعظ‪ ،‬ﻧصﻴحت‪ ،‬سﻠﻮک او ﻣعرفت ډ‪4‬رې ژورې ﻣعﻨا‬ ‫‪-‬اﻧ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ شعروﻧﻮ ک‪ 3‬شتﻪ‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا ﻟﻪ شعروﻧﻮ 'خﻪ دا 'ر‪-‬ﻨد‪84‬ي چ‪ 3‬دی ﻟﻪ اهلل او د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻣخﻠﻮق‬ ‫د‬ ‫ٰ‬ ‫سره ﻣﻴﻨﻪ ﻟري‪ .‬بابا ﻣﻮږ تﻪ د پﻨد‪ ،‬عبرت‪ ،‬ﻧﻨ‪ ،,‬غﻴرت‪ ،‬ﻟﻮړ ﻫﻤت‪ ،‬ﻗﻨاعت‪ ،‬سخاوت‪ ،‬زﻳار‪،‬‬ ‫زحﻤت او رﻳاضت خبرې ﻫﻢ کﻮي او د ﻳﻮه حکﻴﻢ فﻠسﻔﻲ او ﻣتﻔکر اﻧسان پﻪ '‪5‬ر ﻟﻪ ﻫر‬ ‫ډول تعصب‪$ ،‬ان غﻮ*تﻨ‪ ،3‬تﻨ‪ ,‬ﻧظرۍ‪ ،‬کرک‪ 3‬او کﻴﻨ‪' 3‬خﻪ د ‪$‬ان ژغﻮرﻧ‪ 3‬ﻻرې ﻫﻢ‬ ‫را*ﻴﻲ‪ .‬بابا کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ﻣﻮږ تﻪ د اخﻼﻗﻲ او روحاﻧﻲ رﻧ‪%‬ﻮﻧﻮ درﻣﻞ را پﻪ ‪-‬ﻮتﻪ کﻮي‪ ،‬ﻧﻮﻟﻪ‬ ‫بﻠ‪ 3‬خﻮا د ﻳﻮه اجتﻤاعﻲ ﻣصﻠح او خﻴر غﻮ*تﻮﻧکﻲ پﻪ شان د دﻧﻴﻮي او اخروي ﻧ‪5‬کﻤرغﻴﻮ‬ ‫ﻻرې چارې ﻫﻢ را*ﻴﻲ‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا پﻪ شعر ک‪ 3‬دوﻣره خﻮږواﻟی او کشش شتﻪ چ‪ 3‬ﻫر ﻟﻮستی او ﻧاﻟﻮستی‬ ‫د‬ ‫ٰ‬ ‫(باسﻮاده او ب‪ 3‬سﻮاده) و‪7-‬ی ﻟﻮستﻠﻮ او اور‪4‬دﻟﻮ تﻪ راکاږي‪ .‬د ﻫغﻪ د وﻳﻨا ساده ‪-‬ﻲ او رواﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻮږ اړ باسﻲ چ‪ 3‬د پﻨد او خﻮﻧد خبرې ﻳ‪ 3‬د زړه پﻪ ﻣﻴﻨﻪ واورو‪.‬‬ ‫د بابا پﻪ شعر ک‪ 3‬ﻫر چاتﻪ خپﻞ دردوﻧﻪ او د ژوﻧد ر*تﻴﻨﻲ اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻪ *کاري‪ .‬ﻫﻤدغﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫د شعر عظﻤت‪ ،‬کراﻣت او اعجاز ‪2-‬ﻠی شﻮ‪ .‬ﻫغﻪ دا حﻖ ﻟري چ‪ 3‬پﻪ زغرده وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫چــــ‪ 3‬ﻣــﻨــکــر پـــــرې اعــــتــــراض کـــﻮﻟـــی ﻧشﻲ‬ ‫دا دې شــعــر دی رحـــﻤـــاﻧـــﻪ کـــﻪ اعـــجـــاز؟‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د شعروﻧﻮ ﻟﻮی د‪4‬ﻮان ﻟري‪ .‬دغﻪ د‪4‬ﻮان 'ﻮ 'ﻮ ‪$‬ﻠﻪ پﻪ افغاﻧستان او‬ ‫ٰ‬ ‫پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬چاپ او خپﻮر شﻮی چ‪ 3‬د خﻠکﻮ پﻪ زړوﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪$ 3‬ای ﻧﻴﻮﻟی دی او پﻪ‬ ‫کﻮروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ساتﻲ‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا پﻪ (‪ )١١٢٨‬ﻫجري ﻗﻤري کال ک‪3‬‬ ‫د وروستﻴﻮ ادبﻲ '‪75‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪3‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪١١‬‬

‫وفات شﻮی او د پ‪+5‬ﻮر د ﻫزارخاﻧ‪ 3‬پﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻫدﻳره ک‪* 3‬خ دی‪ .‬ډ‪4‬ر ارادتﻤﻨدان ﻳ‪ 3‬زﻳارت تﻪ‬ ‫ور‪$‬ﻲ او ﻫر کال د پسرﻟﻲ پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ ور‪$‬ﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پر ﻣزار ستره ادبﻲ غﻮﻧ‪6‬ه جﻮړ‪84‬ي‪.‬‬ ‫د شعر ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ‪:‬‬ ‫دﻧــﻴــادار کــﻪ ﻣستغﻨﻲ پــﻪ سﻴﻢ او زر دی‬ ‫بـــ‪5‬ـــﻬـــﻮده بـــﻪ زورور و‪$‬ـــــان تـــﻪ واﻳـــﻲ‬ ‫ﻫس‪ 3‬ﻣــﻪ واﻳـــﻪ چــ‪ 3‬زه ﻳــﻢ پــﻪ جــﻬــان ک‪3‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻳــ‪ 3‬وﻟــﻴــان پﻴغﻤبران ک‪7‬ل‬ ‫جــﻮ داﻧـــ‪ 3‬ﻗـــدر ﻳــﻮ ﻟــعــﻞ پــکــ‪ 3‬پــﻴــدا شﻲ‬ ‫پــﻴــدا کــ‪7‬ي خـــدای ســ‪7‬ي پــﻪ تــﻔــاوت دي‬ ‫کــﻪ د عــﻤــر و رفــتــﻦ تــﻪ 'ـــﻮک ﻧــظــر کا‬ ‫چ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬سر پﻪ ‪$‬ﻤکﻪ اﻳ‪+‬ﻰ وي و ﻳــار تﻪ‬ ‫تــعــجــب زﻣـــا د ډ‪4‬ــــرو او*ـــکـــﻮ ﻣـــﻪ کــ‪7‬ه‬

‫ﻫــﻨــر ﻣــﻨــدو 'ــخــﻪ ‪-‬ــﻨــج د خــپــﻞ ﻫــﻨــر دی‬ ‫د دﻧــﻴــا ســـ‪7‬ی کـــﻪ ﻫـــر 'ـــﻮ زورور دی‬ ‫پــﻴــدا کــ‪7‬ی خـــدای د ســر د پــاســﻪ ســر دی‬ ‫ﻧــﻪ چــ‪ 3‬ﻫــر ســـ‪7‬ی وﻟـــﻲ او پﻴغﻤبر دی‬ ‫ﻧـــﻮر جــﻬــان واړه د تــــﻮرو کــا‪1‬ــﻮ غــر دی‬ ‫ﻫــســ‪ 3‬ﻧـــﻪ چـــ‪ 3‬جــﻬــان واړه بـــرابـــر دی‬ ‫دا بــﻪ واﻳـــﻲ چــ‪ 3‬آفتاب د ﻧﻤازدﻳگر دی‬

‫پــﻪ آسﻤان بــاﻧــدې ختﻠی ﻟــکــﻪ ﻟــﻤــر دی‬ ‫ﻣــا ﻣــﻮﻧــدﻟــی پــﻪ دا بــحــر کــ‪- 3‬ــﻮﻫــر دی‬

‫د رﻳــا خرﻗﻪ ﻳ‪ 3‬خــدای ﻣﻪ کــ‪7‬ه پﻪ غاړه‬ ‫((رحــﻤــان)) کــﻮږ دستار ت‪7‬ﻟی ﻗﻠﻨدر دی‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟی خﻮږ ژبی شاعر دی چ‪ 3‬پﻪ (‪ )١٠٤٢‬ﻫجري‬ ‫ٰ‬ ‫ﻗﻤري کال د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د پ‪+5‬ﻮر پﻪ بﻬادر کﻠﻲ ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟی او پﻪ (‪ )١١٢٨‬ﻫجري ﻗﻤري‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د خپﻞ *کﻠﻲ‪ ،‬خﻮاږه او پاخﻪ شعر ﻟﻪ برکتﻪ ﻟﻪ ﻟﻮړ ﻧﻮم‬ ‫کال ک‪ 3‬ﻣ‪ 7‬دی‪.‬‬ ‫ٰ‬ ‫او شﻬرت ﻧﻪ برخﻤﻦ دی‪ .‬د خﻠکﻮ پﻪ زړوﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪$ 3‬ای ﻧﻴﻮﻟی او د ﻫﻤدغﻪ درﻧ‪+‬ت ﻟﻪ‬ ‫اﻣﻠﻪ ﻳ‪ 3‬د ((بابا)) پﻪ دراﻧﻪ ﻟﻘب ﻣﻨﻠی او ﻧﻤاﻧ‪%‬ﻠی دی‪ .‬وﻳﻨا ﻳ‪ 3‬د خﻠکﻮ پﻪ زړوﻧﻮ خﻮﻟﻮ او‬ ‫ژبﻮ ک‪ 3‬ده او خﻠک ﻳ‪ 3‬پﻪ ور‪$‬ﻨﻴﻮ خبرو اترو ک‪ 3‬د ﻣتﻠﻮﻧﻮ او پاخﻪ باوري سﻨد پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د شعروﻧﻮ ﻟﻮی دﻳﻮان ﻟري چ‪ 3‬پﻪ افغاﻧستان او پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪3‬‬ ‫کاروي‪.‬‬ ‫ٰ‬ ‫'ﻮ 'ﻮ ‪$‬ﻠﻪ چاپ شﻮی دی‪.‬‬

‫‪١٢‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ او *ﻮوﻧکی‬ ‫دې د ﻫغﻮ پﻪ حﻞ ک‪ 3‬ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ سره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راوبﻠﻞ شﻲ چ‪ 3‬د ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ‬ ‫خپﻠﻪ ژبﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ :‬ﻳﻮې ډﻟ‪ 3‬تﻪ دې دﻧده وسپارل شﻲ چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د شعر ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ساده عباراتﻮ‬ ‫ﻣتﻦ ک‪ 3‬صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د‬ ‫ٰ‬ ‫وﻟﻴکﻲ‪ ،‬د ﻳﻮې ډﻟ‪ 3‬استازی دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي صﻔتﻮﻧﻪ د تخت‪ 3‬پرﻣخ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ استازی دې پﻪ ساده عبارتﻮﻧﻮ د ﻣتﻦ ﻟﻴکﻠی ﻣﻔﻬﻮم !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫صﻔت‪:‬‬ ‫صﻔت تﻪ ستاﻳﻨﻮم ﻫﻢ واﻳﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ کﻠﻤﻪ ده چ‪ 3‬د ﻳﻮه ﻧﻮم حاﻟت او 'رﻧ‪/‬ﻮاﻟﻰ و*ﻴﻲ‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫روغ‪ ،‬ﻧاروغ‪* ،‬ﻪ‪ ،‬بد‪ ،‬ﻗﻮي‪ ،‬کﻤزورى‪ ،‬زړور‪ ،‬ب‪ 3‬زړه‪ ،‬تازه‪ ،‬ﻣ‪7‬اوې‪ ،‬او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪* _٥‬ﻮوﻧکﻰ دې ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی تخت‪ 3‬تﻪ وروبﻮﻟﻲ چ‪ 3‬پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ شﻮي صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ‬ ‫ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬

‫‪١٣‬‬

‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا دا ﻻﻧدې دوه بﻴتﻮﻧﻪ پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻟﻪ زده‬ ‫‪* _٦‬ﻮوﻧکﻰ دې د‬ ‫ٰ‬ ‫کﻮوﻧکﻮ 'خﻪ دې وغﻮاړي چ‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫دﻧﻴادار کﻪ ﻣستغﻨﻲ پﻪ سﻴﻢ و زر دى‬ ‫ﻫﻨرﻣﻨدو ســره ‪-‬ﻨج د خپﻞ ﻫﻨر دى‬ ‫ﻫس‪ 3‬ﻣﻪ واﻳﻪ چ‪ 3‬زه ﻳﻢ پﻪ جﻬان ک‪3‬‬ ‫پﻴدا ک‪7‬ى خداى د سر ﻟﻪ پاسﻪ سر دى‬ ‫‪ _٧‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا پﻪ کﻮم کال ز‪484‬دﻟی او پﻪ کﻮم کال ک‪ 3‬ﻣ‪ 7‬دی؟‬ ‫ٰ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا خپﻠ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬او ﻟﻮړې دﻳﻨﻲ زده ک‪7‬ې پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬سرتﻪ‬ ‫ٰ‬ ‫رسﻮﻟ‪ 3‬دي؟‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا وﻟ‪ 3‬خﻠکﻮ د بابا پﻪ دراﻧﻪ ﻟﻘب ﻧﻤاﻧ‪%‬ﻠی او ﻣﻨﻠی دی؟‬ ‫ٰ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا ﻗبر چ‪5‬رتﻪ دی؟‬ ‫د‬ ‫ٰ‬ ‫ﻛﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د کﻮم پخﻮاﻧﻲ شاعر ﻟﻨ‪ 6‬ژوﻧد ﻟﻴک وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٤‬‬

‫'ﻠﻮرم ﻟﻮست‬

‫بدﻧﻴتﻲ‬ ‫(وﻟسﻲ کﻴسﻪ)‬

‫_ بد ﻧﻴتﻲ 'ﻪ ډول عﻤﻞ دی؟‬ ‫_ بد ﻧﻴتﻲ 'ﻪ پاﻳﻠ‪ 3‬ﻟري؟‬ ‫د اﻧسان ﻫره ک‪7‬ﻧﻪ د ﻫغﻪ پﻪ ﻧﻴت پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬ﻳا ﻟﻪ ﻧﻴت 'خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬و‪7-‬ي داس‪ 3‬وي چ‪ 3‬د *ﻪ ﻧﻴت او سپ‪(5‬ﻠ‪ 3‬ارادې '‪+‬تﻨان وي‪' ،‬ﻪ چ‪$ 3‬اﻧتﻪ‬ ‫غﻮاړي او ﻳا پر ‪$‬ان ﻳ‪ 3‬ﻟﻮر‪84‬ي‪ ،‬د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې ﻫﻢ ﻫﻤدغس‪ 3‬اراده ﻟري‪$ .‬ﻴﻨ‪ 3‬بﻴا‬ ‫داس‪ 3‬وي چ‪$ 3‬ان غﻮ*تﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ستر‪ 3-‬ړﻧدې ک‪7‬ې وي‪ .‬ﻫر'ﻪ د ‪$‬ان ﻟپاره غﻮاړي او‬ ‫پر ﻧﻮرو ﻳ‪ 3‬ﻧﻪ ﻟﻮر‪84‬ي‪ .‬د ﻫر چا پﻪ وړاﻧدې ﻧاوړه ارادې او شﻮم ﻧﻴتﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬دغس‪ 3‬و‪7-‬ي‬ ‫د خپﻠ‪ 3‬دغ‪ 3‬شﻮﻣ‪ 3‬ارادې او بد ﻧﻴت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﻧاوړه برخﻠﻴک سره ﻣخاﻣخ ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د بدو ﻧﻴتﻮﻧﻮ د خاوﻧداﻧﻮ پﻪ اړه ﻳﻮه کﻴسﻪ ﻟﻮﻟﻮ چ‪ 3‬ﻫغﻮی 'ﻨگﻪ د خپﻠﻮ‬ ‫ﻧاوړو اعﻤاﻟﻮ پﻪ سزا رس‪5‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫‪١٥‬‬

‫درې تﻨﻪ ﻟﻪ خپﻞ کﻮر و کﻠﻲ راوتﻠﻲ او پﻪ سﻔر روان وو‪ ،‬د ﻻرې پﻪ اوږدو ک‪ 3‬سره ﻣﻠ‪/‬ري‬ ‫شﻮل‪! .‬ﻮﻟﻪ ورځ ﻳ‪ 3‬ﻣزل وک‪ ،7‬ﻣازدﻳ‪/‬ر ﻣﻬال ﻳﻮه کﻠﻲ تﻪ د شپ‪ 3‬ت‪5‬روﻟﻮ ﻟپاره ورستاﻧﻪ شﻮل‪ .‬د‬ ‫کﻠﻲ پﻪ جﻮﻣات ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬شپﻪ شﻮه‪ .‬د شپ‪ 3‬ﻣﻬال چ‪ 3‬د کﻠﻲ خﻠک خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ تﻪ وﻻړل‪،‬‬ ‫ﻧﻮ دوی پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬ﻣشغﻮﻟ‪5‬دل‪ .‬پﻪ خبرو خبرو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ ﻧﻪ د سﻔر کﻮﻟﻮ د عﻠت‬ ‫پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ه‪ .‬ﻳﻮه ووﻳﻞ‪ :‬زﻣا پﻪ کﻮر کﻠﻲ ک‪* 3‬اﻳستﻪ *اﻳستﻪ ‪$‬ﻮاﻧان دي چ‪ 3‬د ﻫغﻮی *کﻠﻲ‬ ‫*کﻠﻲ ﻟباسﻮﻧﻪ او اسبابﻮﻧﻪ وﻳﻨﻢ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ کتﻠی اوزغﻤﻠی ﻧﻪ شﻢ‪$ ،‬کﻪ ﻣ‪ 3‬وغﻮ*تﻞ چ‪3‬‬ ‫ستر‪ 3-‬ور'خﻪ پﻨاه ک‪7‬م او کﻮر کﻠی پر‪84‬دم‪.‬‬ ‫دوﻳﻢ ووﻳﻞ‪ :‬زﻣا ﻫﻢ ﻫﻤدغﻪ حال دی‪ .‬در‪4‬ﻢ ووﻳﻞ‪ :‬تاس‪ 3‬ﻟﻪ ﻣا سره پﻪ غﻢ ک‪ 3‬شرﻳک ﻳئ‪.‬‬ ‫ﻣطﻠب دا چ‪ 3‬زﻣﻮږ د درې واړو ﻳﻮ حال دی‪ .‬پﻪ خبرو خبرو ک‪ 3‬ﻫغﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي ووﻳﻞ‪ :‬ﻣاخﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻫ‪5‬چا سره ﻧ‪5‬کﻲ وﻧﻪ ک‪7‬ه او ﻫ‪(5‬ﻮک زﻣا ﻟﻪ ﻻسﻪ خﻮشاﻟﻪ او آراﻣﻪ ﻧﻪ شﻮل‪ .‬دوﻳﻢ ووﻳﻞ‪ :‬تﻪ خﻮ‬ ‫ډ‪4‬ر *ﻪ س‪7‬ی ﻳ‪ ،3‬ستا خﻮ ب‪5‬خﻲ بد ﻧﻴتﻲ ﻧشتﻪ‪ .‬بدﻧﻴتﻲ خﻮ زﻣا ده چ‪ 3‬بﻞ 'ﻮک ﻟﻪ چا سره‬ ‫*ﻪ وک‪7‬ي‪ ،‬ﻧﻮ زه پرې تر ډ‪4‬رو ور‪$‬ﻮ خپﻪ ﻳﻢ‪ .‬در‪4‬ﻢ ووﻳﻞ‪ :‬تاسﻮ دواړه خﻮ ب‪5‬خﻲ بزر‪-‬ان ﻳئ‪،‬‬ ‫زړوﻧﻪ ﻣﻮﻟﻪ کﻴﻨ‪ 3‬ﻧﻪ پاک دي‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬زﻣا دوﻣره کﻴﻨﻪ او بدﻧﻴتﻲ ده چ‪ 3‬واﻳﻢ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣا سره‬ ‫دې ﻫﻢ 'ﻮک *ﻪ وﻧﻪ ک‪7‬ي‪ ،‬د ﻧ‪5‬ک‪ 9‬او احسان ﻧﻮم دې ﻟﻪ جﻬاﻧﻪ ورک شﻲ‪ .‬شپﻪ ت‪5‬ره شﻮه‪،‬‬ ‫سﻬار درې واړه ﻟﻪ کﻠﻲ روان شﻮل‪ .‬پر ﻻره ﻳ‪ 3‬د پﻴسﻮ ﻳﻮه ک(ﻮړه و ﻣﻮﻧدﻟﻪ‪ .‬ﻟﻪ ﻻرې ‪-‬ﻮ*ﻪ‬ ‫ﻳﻮ ‪$‬ای ک‪5‬ﻨاستﻞ او وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪ :‬را‪$‬ئ چ‪ 3‬دا پﻴس‪ 3‬ﻫﻤدﻟتﻪ سره وو‪4‬شﻮ او ب‪5‬رتﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ‬ ‫تﻪ ورو‪-‬ر‪$‬ﻮ‪ .‬خﻮ ﻫر ﻳﻮﻟﻪ ډ‪4‬رې کﻴﻨ‪ 3‬او بدﻧﻴت‪ 9‬ﻧﻪ پﻪ دې ﻧﻪ راضﻲ ک‪5‬ده چ‪ 3‬بﻞ ﻣﻠ‪/‬ری ﻳ‪3‬‬ ‫برخﻪ واخﻠﻲ‪ .‬ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫغﻪ پﻴس‪ 3‬و‪4‬شﻼی شﻮې او ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پر‪+4‬ﻮدﻻی شﻮې‪.‬‬ ‫ﻳﻮه شپﻪ او ورځ ﻳ‪ 3‬وږې ت‪8‬ې او ب‪ 3‬خﻮبﻪ ت‪5‬ره ک‪7‬ه‪ .‬آخر دې ﻧتﻴج‪ 3‬تﻪ ورس‪5‬دل چ‪ 3‬ﻳﻮ تﻦ‬ ‫دې ﻧژدې *ار تﻪ ﻻړ شﻲ او 'ﻪ خﻮاړه دې راوړي‪ .‬ﻫغﻪ ﻣﻠگرى چ‪* 3‬ار تﻪ پﻪ خﻮړو پس‪3‬‬ ‫ﻻړ‪ ،‬ﻟﻪ ‪$‬ان سره ﻳ‪ 3‬وپت‪5‬ﻴﻠﻪ چ‪ 3‬پﻪ خﻮړو ک‪ 3‬بﻪ زﻫر واچﻮم چ‪ 3‬دواړه ﻳ‪ 3‬وخﻮري‪ ،‬پرې ﻣ‪7‬ه‬ ‫بﻪ شﻲ او دا !ﻮﻟ‪ 3‬پﻴس‪ 3‬بﻪ ده تﻪ پات‪ 3‬شﻲ‪ .‬دﻟتﻪ دواړه پات‪ 3‬ﻣﻠ‪/‬رو ﻣصﻠحت وک‪ 7‬چ‪* 3‬ارتﻪ‬ ‫پﻪ خﻮړو پس‪ 3‬تﻠﻠی ﻣﻠ‪/‬ری ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬کﻠﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻧﻮ و بﻪ ﻳ‪ 3‬وژﻧﻮ او پﻴس‪ 3‬بﻪ ﻳ‪ 3‬ﻣﻮږ دواړو تﻪ‬

‫‪١٦‬‬

‫پات‪ 3‬شﻲ‪ .‬ﻫغﻪ ﻣﻠ‪/‬ري ﻳ‪ 3‬پﻪ خﻮړو ک‪ 3‬زﻫر ‪ 6-‬ک‪7‬ل‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ 3‬خپﻠﻮ ﻣﻠ‪/‬رو تﻪ راغی‪ ،‬دوی‬ ‫دواړو پرې برﻳد وک‪ 7‬او ﻫغﻪ ﻳ‪ 3‬وواژه‪ .‬بﻴا ﻳ‪ 3‬پر‪4‬ک‪7‬ه وک‪7‬ه چ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی باﻳد خﻮاړه وخﻮري‪،‬‬ ‫بﻴا بﻪ دواړه پﻴس‪ 3‬سره وو‪4‬شﻲ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻫغﻪ پﻪ زﻫرو ﻟ‪7‬ﻟﻲ خﻮاړه وخﻮړل‪ ،‬ﻫغﻮی دواړه‬ ‫ﻫﻢ ﻣ‪7‬ه شﻮل او !ﻮﻟ‪ 3‬پﻴس‪ 3‬ترې پات‪ 3‬شﻮې‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫دا د درﻳﻮ تﻨﻮ کﻴسﻪ ده چ‪ 3‬د بدو ﻧﻴتﻮﻧﻮ او بدو ارادو خاوﻧدان وو‪ .‬ﻫر ﻳﻮه ﻫر 'ﻪ ﻳﻮازې‬ ‫د خپﻞ ‪$‬ان ﻟﻪ پاره غﻮ*تﻞ او پر ﻧﻮرو ﻳ‪ 3‬ﻧﻪ ﻟﻮر‪4‬دل‪ .‬پﻪ خپﻠﻪ خﻮ بﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ چا سره ﻧ‪5‬کﻲ‬ ‫ﻧﻪ کﻮﻟﻪ‪ ،‬خﻮ د ﻧﻮرو پﻪ ﻧ‪5‬ک‪ 9‬بﻪ ﻫﻢ خپﻪ ک‪5‬دل‪ .‬دوی پﻪ ﻳﻮه سﻔر ک‪ 3‬سره ﻣﻠگري ک‪85‬ي او‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬د پﻴسﻮ ک(ﻮړه پﻴدا کﻮي‪ ،‬د ﻳﻮه ﻫﻢ دا ﻧﻪ ﻟﻮر‪84‬ي چ‪ 3‬بﻞ ﻣﻠگری دې پک‪ 3‬وﻧ‪6‬ه‬ ‫وﻟري‪ .‬دوی پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪%‬ﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻧﻴت بد وي‪ .‬بﻼخره درې واړه د خپﻠﻮ شﻮﻣﻮ ﻧﻴتﻮﻧﻮ‬ ‫ﻗرباﻧﻲ ک‪85‬ي او د پﻴسﻮ ک(ﻮړه ترې پات‪ 3‬ک‪85‬ي‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد ﻟﻪ دې کﻴس‪' 3‬خﻪ پﻨد واخﻠﻮ‪،‬‬ ‫ﻫﻤ‪5‬شﻪ ﻧ‪5‬کﻪ اراده او *ﻪ ﻧﻴت وﻟرو‪' .‬ﻪ چ‪ 3‬د خپﻞ ‪$‬ان ﻟپاره غﻮاړو‪ ،‬د ﻧﻮرو ﻟپاره ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ‬ ‫وغﻮاړو‪ .‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ د *‪ 32/5‬رسﻮﻟﻮ اراده وﻟرو او تﻞ ﻳﻮ بﻞ تﻪ د ﻣرست‪ 3‬ﻻس ورک‪7‬و‪ .‬ﻧﻴت ﻣﻮ‬ ‫باﻳد پاک او اراده ﻣﻮ باﻳد ﻧ‪5‬کﻪ وي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ غﻮر او دﻗت وﻟﻮﻟﻲ او د ﻣتﻦ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪3‬‬ ‫او ﻣطاﻟب دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٢‬ﻮوﻧکی دې ﻫغﻪ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ او کﻪ ﻫغﻮی ﻧﻪ‬ ‫شﻮاى ﻣعﻨا کﻮﻻی پﻪ خپﻠﻪ دې ﻫغﻪ ﻣعﻨا او تﻮضﻴح ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ د !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٧‬‬

‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬ﻣتﻦ ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا ﻟﻪ ‪$‬ان سره پﻪ غﻮر او دﻗت‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ ﻫغﻮ ک‪ 3‬فعﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ او پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬دې وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫فعﻞ‪ :‬ﻫغ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬تﻪ واﻳﻲ چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه زﻣاﻧﻪ ﻳا !اکﻠﻲ وخت ک‪ 3‬د ﻳﻮه کار ﻳا ﻳﻮې پ‪3+5‬‬ ‫پﻪ را'رگﻨد‪4‬دو دﻻﻟت وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫فعﻞ د زﻣاﻧ‪ 3‬پﻪ ﻟحاظ پﻪ ت‪5‬ر ﻣﻬال (ﻣاضﻲ) او سﻤﻬال (حال) او راتﻠﻮﻧکﻲ ﻣﻬال‬ ‫(ﻣستﻘبﻞ) و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪ .‬د ﻫرې زﻣاﻧ‪ 3‬فعﻞ پﻪ ﻫﻤاغﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ 3‬د ﻳﻮه کار پﻪ سر تﻪ رسﻮﻟﻮ‬ ‫دﻻﻟت کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکی دې پﻪ ﻧﻮبت سره پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻲ فعﻠﻮﻧﻪ پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪3‬‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې ﻟﻪ ﻫغﻮ سره پﻪ سﻤﻮن او بشپ‪7‬تﻴا ک‪ 3‬ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫درې واړو وﻟ‪ 3‬ﻟﻪ کﻮر او کﻠﻲ 'خﻪ د سﻔر ﻫﻮډ ک‪7‬ی و؟‬ ‫ﻫغﻮی ﻫر ﻳﻮه د خپﻠﻮ بدو ﻧﻴتﻮﻧﻮ پﻪ اړه 'ﻪ ووﻳﻞ؟‬ ‫ﻫغﻮی پﻪ ﻻره ک‪' 3‬ﻪ وﻣﻮﻧدل او بﻴا ﻳ‪ 3‬پرې 'ﻪ وک‪7‬ل؟‬ ‫پﻪ پای ک‪ 3‬درې واړه 'ﻨگﻪ ووژل شﻮل؟‬ ‫د کﻴس‪ 3‬ﻟﻪ پاﻳﻠ‪' 3‬خﻪ ﻣﻮ 'ﻪ زده ک‪7‬ل؟‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮگﻪ دې تﻪ ورتﻪ بﻠﻪ کﻴسﻪ ﻳا پ‪+5‬ﻪ وﻟﻴکﻲ او د پ‪+‬تﻮ‬ ‫پﻪ بﻞ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٨‬‬

‫پﻨ‪%‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪+‬تﻮ ﻧحﻮه‬

‫_ تاس‪ 3‬جﻤﻠﻪ پ‪5‬ژﻧئ؟ جﻤﻠﻪ ﻟﻪ 'ﻪ شﻲ 'خﻪ جﻮړ‪84‬ي؟‬ ‫_ جﻤﻠﻪ پﻪ خبرو اترو ک‪' 3‬ﻪ ارز*ت او اﻫﻤﻴت ﻟري؟‬ ‫_ کﻪ د جﻤﻠﻮ جﻮړ*ت سﻢ ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ خبروک‪ 3‬بﻪ 'ﻪ ستﻮﻧزې را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻲ؟‬ ‫ژبﻪ اﻧسان تﻪ ﻳﻮه اﻟﻬﻲ پ‪5‬رزوﻳﻨﻪ ده چ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د و‪7-‬و ترﻣﻨ‪ #‬د پﻮﻫﻮﻧ‪ 3‬او را‬ ‫پﻮﻫﻮﻧ‪ 3‬ډ‪4‬ره ﻣﻬﻤﻪ وسﻴﻠﻪ ‪2-‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ژبﻪ ﻟﻪ غ‪8‬وﻧﻮ 'خﻪ جﻮړه ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدغﻮ غ‪8‬وﻧﻮ 'خﻪ د کﻠﻤﻮ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ (ﻟکﻪ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬صﻔتﻮﻧﻪ‪ ،‬ضﻤﻴروﻧﻪ‪ ،‬ادات‪ ،‬فعﻠﻮﻧﻪ او ﻧﻮر) جﻮړ‪84‬ي‪ .‬د کﻠﻤﻮ د دغﻮ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻳﻮ ‪$‬ای ک‪5‬دو 'خﻪ جﻤﻠﻪ جﻮړ‪84‬ي چ‪ 3‬ﻫغﻪ د ژب‪ 3‬د ﻧحﻮي ﻧظام اساسﻲ‬ ‫برخﻪ جﻮړوي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬جﻤﻠﻪ او د ﻫغ‪ 3‬د جﻮړ*ت ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠ‪ 3‬برخ‪ 3‬او ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫در پ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪١٩‬‬

‫ﻧحﻮه عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪ 3‬ﻻره‪ ،‬روش او طرز دی‪ ،‬پﻪ اصطﻼح ک‪ 3‬د گراﻣر‬ ‫ﻫغﻪ برخﻪ ده چ‪ 3‬پﻪ جﻤﻠ‪ 3‬ک‪ 3‬د کﻠﻤﻮ د ﻣطابﻘت‪ ،‬اړﻳکﻮ‪ ،‬ترتﻴب او ترکﻴب پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫ﻳﻮه بﻠﻪ پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ ﻳ‪ 3‬داس‪ 3‬ده‪:‬‬ ‫ﻧحﻮه ﻫغ‪ 3‬پﻮﻫ‪ 3‬تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬د ﻳﻮې ژب‪ 3‬د جﻤﻠﻮ‪ ،‬عبارتﻮﻧﻮ‪ ،‬فﻘرو او ترکﻴبﻮﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫جﻮړ*ت‪ ،‬ترتﻴب او تﻨظﻴﻢ 'خﻪ بحث کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول د ﻳﻮې ژب‪ 3‬پﻪ ‪-‬راﻣر ک‪ 3‬باﻳد د ﻧحﻮې برخﻪ د جﻤﻠ‪ 3‬پﻪ ﻫکﻠﻪ دې ﻻﻧدې‬ ‫پﻮ*تﻨﻮ تﻪ سﻢ او عﻤﻠﻲ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ ورک‪7‬ي‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ی‪ :‬د ﻳﻮې ژب‪ 3‬تر !ﻮﻟﻮ کﻮچﻨ‪ 9‬برخﻪ کﻮﻣﻪ ده‪ ،‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا‪ ،‬ﻫغﻪ کﻮچﻨﻲ واحدوﻧﻪ‬ ‫چ‪ 3‬جﻤﻠﻪ جﻮړوي کﻮم دي‪.‬‬ ‫دوﻳﻢ‪ :‬دغﻪ کﻮچﻨ‪ 9‬برخ‪ 3‬ﻳا اجزاوې ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره 'ﻨ‪/‬ﻪ ﻳﻮ ‪$‬ای ک‪85‬ي‪ ،‬تر'ﻮ جﻤﻠ‪3‬‬ ‫جﻮړې ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫در‪4‬ﻢ‪ :‬کﻠﻪ چ‪ 3‬د ﻳﻮې جﻤﻠ‪ 3‬ﻣﻮرفﻴﻤﻮﻧﻪ پﻪ ‪-‬راﻣري واحدوﻧﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬دغﻪ کﻮچﻨﻲ‬ ‫واحدوﻧﻪ 'ﻪ ﻧﻮﻣ‪85‬ې؟‬ ‫ﻧحﻮي واحدوﻧﻪ‪:‬‬ ‫پﻪ گراﻣري ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم د ﻳﻮې ژب‪ 3‬تر !ﻮﻟﻮ کﻮچﻨی واحد چ‪ 3‬د و‪4‬شﻠﻮ وړ ﻧﻪ وي‪،‬‬ ‫ت‪/‬ﻤﻴﻢ ﻳا ﻧحﻮي واحد ورتﻪ واﻳﻲ‪ .‬د ﻣثال پﻪ ډول‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ 3‬وواﻳﻮ‪ :‬دغﻪ 'ﻮک ده؟ کﻪ د‬ ‫ﻫﻤدې سﻮاﻟﻴﻪ جﻤﻠ‪ 3‬پﻪ ‪$‬ﻮاب ک‪ 3‬ووﻳﻞ شﻲ‪ :‬ﻧجﻠ‪ ،9‬پﻪ گراﻣري ﻟحاظ بشپ‪ 7‬ﻣطﻠب اداء‬ ‫شﻮ‪ .‬دﻟتﻪ ((ﻧجﻠ‪ ))9‬ﻳﻮ تگﻤﻴﻢ ﻳا کﻮچﻨی ﻧحﻮي واحد دی‪.‬‬ ‫ترکﻴب‪:‬‬ ‫ترکﻴب ﻫﻢ د ﻧحﻮي واحدوﻧﻮ ﻟﻪ جﻤﻠ‪' 3‬خﻪ دی چ‪ 3‬د جﻤﻠﻮ پﻪ جﻮړوﻧﻪ او رغﻮﻧﻪ ک‪3‬‬ ‫ډ‪4‬ره ارز*تﻤﻨﻪ وﻧ‪6‬ه ﻟري‪ .‬ترکﻴب د دوو ﻳا زﻳاتﻮ خپﻠﻮاکﻮ او ﻧاخپﻠﻮاکﻮ کﻠﻤﻮ !ﻮﻟ‪/‬ﻪ ده چ‪3‬‬ ‫‪٢٠‬‬

‫برخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻳﻮه ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬سره ‪-‬راﻣري اړ‪4‬ک‪ 3‬ﻟري‪ .‬ترکﻴبﻮﻧﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ی پﻪ اسﻤﻲ او فعﻠﻲ ډﻟﻮ و‪4‬شﻞ‬ ‫ک‪85‬ي‪ .‬د اسﻤﻲ ترکﻴبﻮﻧﻮ اساسﻲ برخﻪ اسﻢ ﻳا ﻧﻮم وي او د فعﻠﻲ ترکﻴبﻮﻧﻮ اساسﻲ برخﻪ فعﻞ‬ ‫وي‪ .‬اسﻤﻲ ترکﻴبﻮﻧﻪ ډ‪4‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬اضافﻲ ترکﻴبﻮﻧﻪ‪ ،‬تﻮصﻴﻔﻲ ترکﻴبﻮﻧﻪ‪ ،‬عددي‬ ‫ترکﻴبﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻴدي ترکﻴبﻮﻧﻪ‪ ،‬تاکﻴدي ترکﻴبﻮﻧﻪ او اداتﻲ ترکﻴبﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻓﻘره‪:‬‬ ‫فﻘره ﻫﻢ ﻳﻮ ﻧحﻮي واحد دی‪ .‬د جﻤﻠ‪ 3‬اساسﻲ ارکان ﻣبتدا او خبر دواړه ﻟري‪ .‬خﻮ کﻠﻪ‬ ‫کﻠﻪ پﻪ ﻧحﻮي جﻮړ*ت ک‪ 3‬د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د جﻤﻠ‪ 3‬د بﻠ‪ 3‬برخ‪ 3‬جز گر‪$‬ﻲ او ورپﻮرې‬ ‫ﻣﻘﻴد‪84‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣثال پﻪ ډول‪(( :‬پسرﻟی راغی))‪ ،‬ﻳﻮه خپﻠﻮاکﻪ گراﻣري ب‪2‬ﻪ ده‪ ،‬خﻮ کﻪ ووﻳﻞ شﻲ‪(( :‬پسرﻟی‬ ‫چ‪ 3‬راغی)) پﻪ دغﻪ حاﻟت ک‪ 3‬پﻪ (چ‪ )3‬سره ﻣﻘﻴده شﻮه او باﻳد بﻠﻪ گراﻣري ب‪2‬ﻪ ورپﻮرې وت‪7‬ل‬ ‫شﻲ چ‪ 3‬ﻣعﻨا ﻳ‪ 3‬پﻮره شﻲ‪ .‬پﻪ دې ډول‪(( :‬پسرﻟی چ‪ 3‬راغی‪ ،‬ﻧ‪7‬ۍ *کﻠ‪ 3‬شﻮه))‪ .‬فﻘرې د‬ ‫ب‪ 32‬او اړﻳکﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪ :‬کﻮچﻨ‪ 9‬فﻘرې او ﻟﻮﻳ‪ 3‬فﻘرې‪ .‬ﻟﻮﻳ‪ 3‬فﻘرې بﻴا پﻪ‬ ‫خپﻠﻮاکﻮ او ﻣﻘﻴدو فﻘرو و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪ .‬دا چ‪ 3‬جﻤﻠﻪ تر !ﻮﻟﻮ ستر ﻳا بشپ‪ 7‬ﻧحﻮي واحد دی‪،‬‬ ‫ﻧﻮ دﻟتﻪ ﻳ‪ 3‬درپ‪5‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫جﻤﻠﻪ عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ .‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪! 3‬ﻮﻟ‪/‬ﻪ ﻳا ﻣجﻤﻮعﻪ ده او پﻪ اصطﻼح ک‪ 3‬د اﻟﻔاظﻮ او‬ ‫کﻠﻤﻮ ﻳﻮ داس‪ 3‬ترکﻴب چ‪ 3‬ﻳﻮ بشپ‪ 7‬ﻣﻔﻬﻮم افاده ک‪7‬ي‪ ،‬جﻤﻠﻪ بﻠﻞ ک‪85‬ي‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا‪ :‬جﻤﻠﻪ‬ ‫د ﻳﻮې ژب‪ 3‬ﻫغﻪ خپﻠﻮاکﻪ ‪-‬راﻣري ب‪2‬ﻪ ده چ‪ 3‬د جﻮړ*ت او ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻮره او بشپ‪7‬ه وي‪.‬‬ ‫پﻪ جﻤﻠﻪ ک‪ 3‬اﻟﻔاظ او کﻠﻤ‪ 3‬ﻳﻮه ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬سره ﻧحﻮي اړﻳک‪ 3‬ﻟري او خپﻠﻮاکﻪ پﻮره ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫وړاﻧدې کﻮي‪.‬‬ ‫د جﻤﻠ‪ 3‬د جﻮړ*ت تﻮکﻲ‪:‬‬ ‫د ﻳﻮې بشپ‪7‬ې جﻤﻠ‪ 3‬پﻪ جﻮړ*ت ک‪ 3‬خپﻠﻮاک تﻮکﻲ او ﻣرستﻴال تﻮکﻲ وﻧ‪6‬ه ﻟري‪ .‬پﻪ‬ ‫‪٢١‬‬

‫خپﻠﻮاکﻮ تﻮکﻮ ک‪ 3‬خپﻠﻮاک‪ 3‬کﻠﻤ‪ ،3‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪' ،‬ﻴز ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬صﻔتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮﻣ‪%‬ري (ضﻤروﻧﻪ)‬ ‫او ﻗﻴدوﻧﻪ را‪$‬ﻲ او پﻪ کﻮﻣکﻲ تﻮکﻮ ک‪ 3‬ادات‪ ،‬ﻻحﻘ‪ 3‬ﻳا وروستاړي او ﻣختاړي او داس‪3‬‬ ‫ﻧﻮر را‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫د جﻤﻠ‪ 3‬اساسﻲ برخ‪:3‬‬ ‫ﻫره جﻤﻠﻪ دوې بﻨس"ﻴزې او اساسﻲ برخ‪ 3‬ﻟري‪ :‬ﻣبتدا اوخبر‪.‬‬ ‫‪ _١‬ﻣبتدا (ﻣسﻨد اﻟﻴﻪ ﻳا فاعﻞ)‪:‬‬ ‫ﻣبتدا پﻪ ‪-‬راﻣري تﻮ‪-‬ﻪ د ﻳﻮې خپﻠﻮاک‪ 3‬ﻣعﻨا ﻟروﻧک‪ 3‬جﻤﻠ‪ 3‬برخﻪ ‪2-‬ﻞ ک‪85‬ي او پﻪ جﻤﻠﻪ‬ ‫ک‪ 3‬د ﻫغﻪ پﻪ باب خبر ورکﻮل ک‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ دې ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ ک‪:3‬‬ ‫ﻟﻤر راوخﻮت‪ ،‬خﻠک خپﻞ کار کﻮي‪ .‬ت‪5‬ﻞ تﻮی شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ جﻤﻠﻮ ک‪( 3‬ﻟﻤر‪ ،‬خﻠک‪ ،‬ت‪5‬ﻞ) د جﻤﻠﻮ ﻣبتداوې دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬خبر (ﻣسﻨد _ فعﻞ)‪:‬‬ ‫خبر ﻫﻢ د جﻤﻠ‪ 3‬اساسﻲ او ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ جﻮړوي‪ .‬دا د جﻤﻠ‪ 3‬ﻫغﻪ برخﻪ ده چ‪ 3‬د ﻣبتدا‬ ‫حال 'رگﻨدوي‪ .‬خبر د جﻮړ*ت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ ساده او ﻣرکب باﻧدې ب‪5‬ﻠ‪85‬ي‪.‬‬ ‫خبر پﻪ دوه ډوﻟﻪ دی‪ :‬اسﻤﻲ خبر او فعﻠﻲ خبر‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ جﻤﻠ‪ 3‬چ‪ 3‬د خبر پﻪ برخﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻮره فعﻞ ﻳا فعﻠﻲ ترکﻴب راغﻠی وي‪ ،‬د فعﻠﻲ‬ ‫جﻤﻠ‪ 3‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي او ﻫغﻪ چ‪ 3‬ﻣبتدا او خبر دواړه ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وي‪ ،‬اسﻤﻲ جﻤﻠ‪ 3‬ورتﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ د جﻤﻠ‪ 3‬پﻪ جﻮړ*ت ک‪ 3‬ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻪ دا ده چ‪ 3‬ﻣبتدا او خبر ﻣطابﻘت او‬ ‫سﻤﻮن سره ﻟري‪ .‬دا سﻤﻮن د جﻤﻠ‪ 3‬د فعﻞ او فاعﻞ ﻳا ﻣبتدا او خبر تر ﻣﻨ‪ #‬د درﻳﻮ اړخﻮﻧﻮ‬ ‫(د شخص‪ ،‬جﻨس او عدد) ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻣﻮجﻮد وي‪.‬‬

‫‪٢٢‬‬

‫د جﻤﻠ‪ 3‬ډوﻟﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫جﻤﻠﻪ د ب‪ 32‬او جﻮړ*ت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ ساده او ﻣرکبﻪ باﻧدې و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ساده جﻤﻠﻪ‪ :‬ﻫغﻪ جﻤﻠﻪ ده چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻳﻮه فاعﻞ او ﻳﻮه فعﻞ ﻳا ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣبتدا او ﻳﻮه خبر‬ ‫'خﻪ جﻮړه وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬احﻤد راغی‪ ،‬ﻟﻤر پر‪4‬ﻮت‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻣرکبﻪ جﻤﻠﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ده چ‪ 3‬ﻟﻪ دوو ﻳا زﻳاتﻮ ساده جﻤﻠﻮ'خﻪ جﻮړه وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻤر راوخﻮت‪ ،‬ﻧ‪7‬ۍ ر‪1‬ا شﻮه‪ .‬احﻤد راغی‪ ،‬کتاب ﻳ‪ 3‬راووړ‪.‬‬ ‫جﻤﻠﻪ د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ دوو سترو ډوﻟﻮﻧﻮ و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬خبري‪ ،‬ﻧاخبري‪.‬‬ ‫‪ _٥‬خبري جﻤﻠﻪ‪ :‬دې ډول جﻤﻠ‪ 3‬تﻪ بﻴاﻧﻲ جﻤﻠﻪ ﻫﻢ واﻳﻲ‪ .‬د ﻳﻮه 'ﻴز د حال او کﻴﻔﻴت‬ ‫بﻴان او 'ر‪-‬ﻨدوﻳﻲ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻳا پﻪ بﻠﻪ ژبﻪ‪ ،‬ﻳﻮ فکر د خبر پﻪ ب‪2‬ﻪ بﻴاﻧﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬احﻤد شاه بابا د افغاﻧستان ﻧﻮﻣﻴاﻟی واکﻤﻦ‬ ‫ت‪5‬ر شﻮی دی‪ .‬زﻣﻮږ *ﻮوﻧکی ډ‪4‬ره وړتﻴا ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٦‬ﻧاخبري ﻳا اﻧشاﻳﻲ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫ﻧاخبري جﻤﻠ‪ 3‬دا ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫اﻣرﻳﻪ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫چ‪ 3‬د وﻳﻨاوال ﻣﻮخﻪ پک‪ 3‬د ﻳﻮه کار غﻮ*تﻨﻪ‪ ،‬د اﻣر‪ ،‬حکﻢ‪ ،‬ﻫﻴﻠ‪ ،3‬بﻠﻨ‪ ،3‬ﻣشﻮرې او‬ ‫اخطار پﻪ ب‪2‬ﻪ وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬درس وﻟﻮﻟﻪ! کار وک‪7‬ه‪.‬‬ ‫د پﻮ*تﻨ‪ 3‬جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫د وﻳﻮﻧکﻲ ﻣطﻠب او ﻣﻮخﻪ پک‪ 3‬پﻮ*تﻨﻪ او ﻟﻪ ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري 'خﻪ د ‪$‬ﻮاب غﻮ*تﻨﻪ وي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪' :‬ﻪ وخت راغﻠ‪3‬؟ چ‪5‬رتﻪ ‪3$‬؟ او ﻧﻮر‪...‬‬

‫‪٢٣‬‬

‫تﻌجبﻲ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫د حﻴراﻧتﻴا پﻪ حاﻟت ک‪ 3‬وﻳﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬ﻳا د حﻴراﻧ‪' 9‬رگﻨدوﻳﻲ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪' :‬ﻮﻣره *ﻪ خﻠک دي! 'ﻪ کاروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬وﻧﻪ ک‪7‬ل!‬ ‫تﻤﻨاﻳﻲ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫د غﻮ*تﻨ‪ 3‬او ﻫﻴﻠ‪ 3‬ﻣﻔﻬﻮم پک‪ 3‬ﻧغ‪+‬تی وي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬کاشکی ﻻړ شﻢ! ارﻣان چ‪ 3‬راغﻠی وای!‬ ‫شکﻲ احتﻤاﻟﻲ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫چ‪ 3‬ﻣﻘصد او ﻣطﻠب پک‪ 3‬ثابت ﻧﻪ وي او شخص پﻪ دوو ک‪ 3‬حﻴران او دوه زړی وي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪* :‬اﻳﻲ زه ﻫﻢ وﻻړ شﻢ‪- ،‬ﻮﻧدې ﻣرستﻪ را سره وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫!ﻴﻨ‪/‬اري جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫د تاکﻴد او !ﻴﻨگار پﻪ ﻣﻮخﻪ او ﻣﻘصد را‪$‬ﻲ‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬خاﻣخا بﻪ را‪ ،3$‬حتﻤﻲ ورشﻪ!‬ ‫ﻗسﻤﻴﻪ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه کار باﻧدې د خﻠکﻮ د باور کﻮﻟﻮ ﻟپاره پﻪ ﻳﻮه سپ‪(5‬ﻠﻲ ذات باﻧدې ﻗسﻢ او ﻟﻮړه‬ ‫'ر‪-‬ﻨدوي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬خدا‪84‬و 'ﻪ بﻪ ﻧﻪ واﻳﻢ‪ ،‬پﻪ خدای چ‪ 3‬ور‪$‬ﻢ‪.‬‬ ‫دﻋائﻴﻪ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫د خﻴر *‪5‬گ‪ 32‬غﻮ*تﻠﻮ او 'ر‪-‬ﻨدوﻟﻮ ﻟپاره وﻳﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪$ :‬ﻪ اهلل دی ﻣﻞ شﻪ! خدای دې پﻪ خپﻞ ﻣﻘصد ک‪ 3‬کاﻣﻴاب ک‪7‬ه‪.‬‬

‫‪٢٤‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻧحﻮې ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻻره او روش ده‪ ،‬پﻪ اصطﻼح ک‪ 3‬د گراﻣر ﻫغﻪ برخﻪ ده چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫جﻤﻠﻪ ک‪ 3‬د کﻠﻤﻮ ﻣطابﻘت‪ ،‬اړﻳکﻮ او ترکﻴب پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧحﻮي واحدوﻧﻮ ک‪ 3‬تگﻤﻴﻢ‪ ،‬ترکﻴب‪ ،‬فﻘره او جﻤﻠﻪ شاﻣﻞ دي‪ .‬دا !ﻮل د جﻤﻠﻮ‬ ‫پﻪ جﻮړ*ت ک‪ 3‬رغﻨده وﻧ‪6‬ه ﻟري‪ .‬جﻤﻠﻪ تر !ﻮﻟﻮ ستر ﻧحﻮي واحد دی‪ .‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪3‬‬ ‫!ﻮﻟگﻪ ﻳا ﻣجﻤﻮعﻪ ده او پﻪ اصطﻼح ک‪ 3‬د کﻠﻤﻮ ﻳﻮ داس‪ 3‬ترکﻴب دی چ‪ 3‬بشپ‪ 7‬ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫افاده کﻮي‪ .‬جﻤﻠﻪ دوې اساسﻲ برخ‪ 3‬ﻟري‪ :‬ﻣبتدا او خبر‪ .‬دا دواړه د جﻤﻠ‪ 3‬داس‪ 3‬برخ‪3‬‬ ‫دي چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻫغﻮ پرتﻪ بشپ‪7‬ه جﻤﻠﻪ ﻧﻪ جﻮړ‪84‬ي‪ .‬جﻤﻠﻪ د ب‪ 32‬او جﻮړ*ت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ ساده‬ ‫او ﻣرکبﻪ و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫او د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬جﻤﻠﻪ پﻪ خبري او ﻧاخبري ﻳا بﻴاﻧﻲ اﻧشاﻳﻲ باﻧدې و‪4‬شﻞ شﻮې ده‪.‬‬ ‫اﻧشاﻳﻲ جﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻗسﻤﻴﻪ جﻤﻠﻪ او دعائﻴﻪ جﻤﻠﻪ‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ غﻮر او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬د ﻣتﻦ ستﻮﻧزﻣﻨ‪3‬‬ ‫کﻠﻤ‪ 3‬دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٢‬ﻮوﻧکی دې د زده کﻮوﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ شﻮې ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬د تخت‪ 3‬پر ﻣخ‬ ‫وﻟﻴکﻲ او ﻫغﻪ دې پر زده کﻮوﻧکﻮ ﻳا پﻪ خپﻠﻪ ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ د !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫*ﻮوﻧکی دې د ﻣتﻦ پﻪ سﻤﻮن ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻫغﻮی سره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ‪ .‬ﻳﻮ تﻦ دې‬ ‫ﻳﻮه بشپ‪7‬ه جﻤﻠﻪ پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او بﻞ زده کﻮوﻧکی دې پﻪ ﻫغ‪ 3‬ک‪ 3‬د ﻣبتدا او خبر برخﻪ‬ ‫پﻪ ‪-‬ﻮتﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪٢٥‬‬

‫‪* _٥‬ﻮوﻧکﻰ دې داس‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬چ‪ 3‬د جﻤﻠ‪ 3‬ب‪5‬ﻞ ب‪5‬ﻞ تﻮکﻲ دي‪ ،‬پﻪ ب‪ 3‬ترتﻴبﻪ ب‪ 32‬د تخت‪3‬‬ ‫پر ﻣخ وﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻳﻮ زده کﻮوﻧکﻰ دې تخت‪ 3‬تﻪ وروبﻮﻟﻲ چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ بشپ‪7‬ه جﻤﻠﻪ جﻮړه‬ ‫ک‪7‬ي‪ .‬دا ﻟ‪7‬ۍ دې تر پاﻳﻪ پﻪ !ﻮﻟﻮ زده کﻮوﻧکﻮ پﻠ‪ 3‬ک‪7‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د جﻤﻠ‪ 3‬ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫وﻟﻴکﻲ او د ﻫر ډول ﻟپاره دې درې جﻤﻠ‪ 3‬جﻮړې ک‪7‬ي‪ .‬بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د ﻧاخبري ﻳا اﻧشاﻳﻲ‬ ‫جﻤﻠ‪ 3‬ډوﻟﻮﻧﻪ او د ﻫر ډول ﻟپاره درې درې جﻤﻠ‪ 3‬جﻮړې ک‪7‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬استازی دې د‬ ‫جﻤﻠ‪ 3‬ډوﻟﻮﻧﻪ او د ﻫغﻮ ﻣثاﻟﻮﻧﻪ پﻪ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پﻪ ﻣﻬال ﻣرستﻪ‬ ‫ورسره وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫د جﻤﻠ‪ 3‬اساسﻲ او بﻨس"ﻴزې برخ‪ 3‬کﻮﻣ‪ 3‬دي؟‬ ‫جﻤﻠﻪ د جﻮړ*ت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ کﻮﻣﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي؟‬ ‫جﻤﻠﻪ د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ،3‬کﻮم ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫د ﻧاخبري ﻳا اﻧشاﻳﻲ جﻤﻠ‪ 3‬ډوﻟﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د جﻤﻠ‪ 3‬د ډوﻟﻮﻧﻮ ﻟپاره پﻨ‪%‬ﻪ پﻨ‪%‬ﻪ جﻤﻠ‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٢٦‬‬

‫شپ‪8‬م ﻟﻮست‬

‫ورزش‬ ‫(خبرې اترې)‬

‫_ ورزش 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ ورزش 'ﻪ ‪ 3"-‬ﻟري؟‬ ‫_ 'ﻮک د 'ﻮ ﻟﻮبﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخﻴستﻠی شﻲ؟‬ ‫_ کﻮﻣﻪ ورزشﻲ ﻟﻮبﻪ ﻣﻮ ډ‪4‬ره خﻮ*‪85‬ي؟‬ ‫ورزش پﻪ ژوﻧد ک‪ 3‬ستر روغتﻴاﻳﻲ ارز*ت او اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ورزش‬ ‫ډ‪4‬ره غﻮره بﻮختﻴا ده‪ ،‬ﻧﻮﻟﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا د اﻧسان پﻪ فزﻳکﻲ او روحﻲ روزﻧ‪ 3‬باﻧدې ډ‪4‬رې‬ ‫‪"-‬ﻮرې اغ‪5‬زې ﻟري‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻣﻮ درتﻪ د ورزش پﻪ ﻫکﻠﻪ د خبرو اترو پﻪ ب‪2‬ﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻟ‪ 7‬ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪7‬ي چ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟﻪ ورزش سره أشﻨاﻳﻲ پﻴدا ک‪7‬ئ او ﻫﻢ ﻣﻮ پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ‬ ‫د خبرو اترو کﻮﻟﻮ ﻣﻬارت او ‪$‬ﻮاک پﻴاوړی شﻲ‪.‬‬ ‫‪٢٧‬‬

‫خبرې اترې (ﻣحاوره)‬ ‫(زﻟﻤی او کاروان د ورزش پﻪ اړه خبرې اترې کﻮي)‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ‪ ،‬کارواﻧﻪ وروره!‬ ‫کاروان‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم‪ ،‬ﻫر کﻠﻪ راش‪!3‬‬ ‫چ‪5‬رتﻪ روان ﻳ‪ 3‬زﻟﻤﻴﻪ وروره!‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬تر تا پﻮرې راغﻠﻢ کارواﻧﻪ! ﻳﻮ 'ﻮ پﻮ*تﻨ‪ 3‬ﻟرم‪.‬‬ ‫وروره! تﻪ خﻮ ﻳﻮ تک‪7‬ه ورزشکار ﻳ‪ ،3‬کﻮم ورزش (ﻟﻮبﻪ) تر ﻧﻮرو غﻮره ده؟‬ ‫کاروان‪ :‬دا پﻮ*تﻨﻪ دې 'ﻨگﻪ وک‪7‬ه؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬د سپﻮرت *ﻮوﻧکﻲ کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده راسپارﻟ‪ 3‬چ‪ 3‬پﻪ دې اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات را !ﻮل ک‪7‬م‪.‬‬ ‫کاروان‪* :‬ﻪ چ‪ 3‬داس‪ 3‬ده‪ ،‬درتﻪ ﻳ‪ 3‬واﻳﻢ‪ .‬گﻮره وروره! ﻫره ﻟﻮبﻪ پر خپﻞ ‪$‬ای غﻮره او‬ ‫ﻣﻬﻤﻪ ده‪ .‬چاتﻪ ﻳﻮه او چاتﻪ بﻠﻪ *ﻪ *کاري‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬کﻮﻣ‪ 3‬ﻟﻮب‪ 3‬دود دي؟‬ ‫کاروان‪ :‬ډ‪4‬رې ﻟﻮب‪ 3‬دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬واﻟﻴبال‪ ،‬فﻮ!بال‪ ،‬ﻫاکﻲ‪ ،‬باسک"بال او ‪. ...‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫﻮ! وزﻟﻮبﻪ (بزکشﻲ)‪ ،‬غ‪85‬ې ﻧﻴﻮل‪ ،‬سﻮک وﻫﻨﻪ (بﻮکس) کراتﻪ او تکﻮاﻧدو ﻫﻢ زﻣﻮږ د‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ ﻟﻮبﻮ ک‪$ 3‬ای ﻟري‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ 3‬کرک＀ ﻫﻢ ډ‪4‬ر ﻣﻴﻨﻪ وال ﻣﻮﻧدﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻣشران واﻳﻲ چ‪ 3‬کرک＀ پخﻮا زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬دود ﻧﻪ و‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬ﻫﻮ! دغﻪ ﻟﻮبﻪ اوس اوس رواج شﻮې ده او پﻪ پﻮره برﻳاﻟﻴتﻮب ﻣخ پﻪ وړاﻧدې رواﻧﻪ‬ ‫ده‪ .‬افغاﻧﻲ ﻟﻮبغاړو ﻳ‪ 3‬ﻧ‪7‬ﻳﻮال شﻬرت او ﻣﻘام تر ﻻسﻪ ک‪7‬ی دی‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬د ﻟﻮبﻮ پﻪ اړه ﻳﻮ 'ﻪ ﻧﻮر ﻣعﻠﻮﻣات را کﻮﻻی ش‪3‬؟‬ ‫کاروان‪ :‬اوس خﻮ وخت ﻧﻪ ﻟرم‪ ،‬بﻠﻪ ورځ بﻪ ﻣعﻠﻮﻣات درک‪7‬م‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬سﻤﻪ ده‪ ،‬کﻮر دې ودان‪ ،‬کارواﻧﻪ وروره بﻴا بﻪ سره وگﻮرو‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬

‫دوﻳﻤﻪ ﻣرکﻪ (د ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻣرک‪ 3‬پﻪ تﻌﻘﻴب)‬ ‫زﻟﻤﻰ‪ :‬ست‪7‬ی ﻣﻪ ش‪ 3‬کارواﻧﻪ وروره!‬ ‫کاروان‪* :‬اد اوس‪ 3‬زﻟﻤﻴﻪ وروره! عﻤر دې ډ‪4‬ر شﻪ!‬ ‫'ﻨگﻪ را پ‪ )5‬شﻮې زﻟﻤی جاﻧﻪ!‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬غﻮاړم چ‪ 3‬خپﻠﻪ وعده پﻮره ک‪7‬ې او د ﻟﻮبﻮ پﻪ اړه ﻧﻮر ﻣعﻠﻮﻣات ﻫﻢ راک‪7‬ې‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬وﻟ‪ 3‬ﻧﻪ‪ ،‬خﻮ ستا ﻟﻪ ﻟﻮبﻮ سره 'ﻨگﻪ ﻣﻴﻨﻪ پﻴدا شﻮه؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې تﻪ د ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ د را !ﻮﻟﻮﻟﻮ پﻪ وخت ک‪ 3‬ﻣ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه ﻣجﻠﻪ ک‪ 3‬د ورزش‬ ‫ډ‪4‬رې ‪ 3"-‬وﻟﻮست‪ 3‬چ‪ 3‬ﻳﻮه ﻳ‪ 3‬د بدن روغتﻴا ده‪$ ،‬کﻪ ﻣ‪ 3‬ﻣﻴﻨﻪ ورسره پﻴدا شﻮه‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬ﻫﻮ! ورزش کﻮل د صحت او سﻼﻣتﻴا بﻨس＀ جﻮړوي‪ ،‬خﻮ چ‪ 3‬پﻪ ﻣﻨظﻢ ډول‬ ‫وشﻲ‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬د دې خبرې 'ﻪ ﻣعﻨا؟‬ ‫کاروان‪ :‬ﻣعﻨا ﻳ‪ 3‬دا ده چ‪ 3‬ﻫر ډول ورزش چ‪ 3‬کﻮې‪ ،‬ﻧﻮ اصﻮل بﻪ ﻳ‪ 3‬زده کﻮې او ﻗضا‬ ‫کﻮې بﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ﻧﻪ‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬کاروان جاﻧﻪ! دا وزﻟﻮبﻪ ﻳا بزکشﻲ ﻫﻢ ورزش ک‪5‬دﻻی شﻲ؟‬ ‫کاروان‪ :‬وﻟ‪ 3‬ﻧﻪ‪ ،‬وزﻟﻮبﻪ ﻫﻢ ورزش دی؛ خﻮ ﻫر 'ﻮک ﻳ‪ 3‬ﻧشﻲ کﻮﻻی‪$ ،‬کﻪ چ‪3‬‬ ‫خطرﻧاکﻪ ده او خاص ﻟﻮبغاړي ﻳ‪ 3‬ورتﻪ روزل کﻴ‪8‬ي‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻣا چ‪ 3‬پﻪ تﻠﻮ‪4‬زﻳﻮن ک‪ 3‬وﻟﻴده‪ ،‬ډ‪4‬ره خطرﻧاکﻪ ﻣعﻠﻮﻣ‪5‬ده‪،‬‬ ‫کاروان‪ :‬تﻠﻮ‪4‬زﻳﻮن او ﻣخاﻣخ ﻟﻴدل ﻳ‪ 3‬بﻴا ډ‪4‬ر تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬کﻪ پر ﻣﻴدان دې وﻟﻴده‪ ،‬ﻧﻮ پر‬ ‫ﻟﻮبغاړو بﻪ ﻳ‪ 3‬آفرﻳﻦ وواﻳ‪.3‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬کارواﻧﻪ وروره! غ‪85‬ې ﻧﻴﻮل خﻮ بﻪ ورزش ﻧﻪ وي؟‬ ‫کاروان‪ :‬تﻪ اشتباه ﻣﻪ کﻮه‪ ،‬غ‪85‬ې ﻧﻴﻮل ﻫﻢ ورزش دی‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬

‫زﻟﻤی‪ :‬چ‪ 3‬داس‪ 3‬ده‪ ،‬ﻧﻮ حﻤﻴد خﻮ ﻫﻢ ورزشکار دی‪$ ،‬کﻪ ﻫغﻪ ﻫﻢ غ‪85‬ې ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬کﻮﻣﻪ ﻟﻮبﻪ ﻳ‪ 3‬گ"ﻠ‪ 3‬ده کﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫﻮ! ﻫره ﻟﻮبﻪ ﻳ‪ 3‬گ"ﻠ‪ 3‬ده‪ ،‬ﻫغﻪ تراوسﻪ چا ﻧﻪ دی 'ﻤﻠﻮﻟی‪ ،‬ډ‪4‬ر ﻣشﻬﻮر دی‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬د کﻮم کﻠپ غ‪7‬ﻳتﻮب ﻟري؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻧﻪ! پﻪ ﻫ‪5‬چا پﻮرې ﻧﻪ دی ت‪7‬ﻟی‪ ،‬پﻪ خپﻞ سر آزادې ﻟﻮب‪ 3‬کﻮي‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬کﻪ چ‪5‬رې د کﻮم کﻠپ غ‪7‬ی شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻻ بﻪ برﻳاﻟی شﻲ‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬دا 'ﻨگﻪ؟‬ ‫کاروان‪ :‬دا پﻪ دې چ‪ 3‬د ﻟﻮبﻮ پﻪ فﻨﻲ اصﻮﻟﻮ بﻪ پﻮه شﻲ‪ ،‬ﻧﻮر بﻪ ﻫﻢ تک‪7‬ه شﻲ او د ﻟﻮب‪3‬‬ ‫اتﻞ بﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬چ‪ 3‬داس‪ 3‬ده‪ ،‬ﻧﻮ زه بﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ تا سره ﻣخاﻣخ ک‪7‬م‪ ،‬تﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬پﻮه ک‪7‬ې‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬وﻟ‪ 3‬ﻧﻪ! زه ﻫر وخت ﻻر*ﻮوﻧ‪ 3‬او ﻣرست‪ 3‬تﻪ تﻴار ﻳﻢ‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪* :‬ﻪ کارواﻧﻪ وروره‪ ،‬زه اوس ‪$‬ﻢ چ‪ 3‬خپﻞ درسﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟﻢ‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬اهلل دې ﻣﻞ شﻪ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻪ دې ﻣتﻦ ک‪ 3‬زﻟﻤی او کاروان د ورزش او د ﻫغﻪ د 'رﻧگﻮاﻟﻲ او ‪"-‬ﻮ پﻪ اړه خبرې‬ ‫کﻮي‪ .‬زﻟﻤی د ورزش پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻪ کاروان 'خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات اخﻠﻲ‪ .‬کاروان سرب‪5‬ره پر دې‬ ‫چ‪ 3‬د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻟﻮبﻮ پﻪ پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ ک‪ 3‬ﻟﻪ زﻟﻤﻲ سره ﻣرستﻪ کﻮي‪ .‬د ورزش فکري او جسﻤﻲ‬ ‫‪ 3"-‬ﻫﻢ ورتﻪ بﻴاﻧﻮي او ﻫغﻪ تﻪ ډ‪4‬ر پﻪ زړه پﻮرې ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮي‪.‬‬

‫‪٣٠‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻮست ﻳﻮ ‪$‬ﻞ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ چ‪ 3‬د ﻟﻮستﻠﻮ ﻣﻬارت ﻳ‪ 3‬پﻴاوړی‬ ‫شﻲ‪ .‬بﻴا دې ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی د ﻟﻮست ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ پﻪ ﻟﻮړ آواز وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻧﻮرو ﻣخ‪ 3‬تﻪ ودر‪84‬ي‪ ،‬ﻟﻮست دې د زﻟﻤﻲ او‬ ‫کاروان پﻪ ‪$‬ای پﻪ ﻟﻮړ آواز وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې کﻠﻤ‪ 3‬تر ﻟﻴکﻠﻮ وروستﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪:‬‬ ‫_ صحت او سﻼﻣتﻴا‬ ‫_ ﻟﻮبغاړی‬ ‫_ بﻨﻴاد‬ ‫_ کﻠپ‬ ‫_ فﻨﻲ‬ ‫_ اتﻞ‬ ‫‪ _٤‬دوه کسان دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د ﻳﻮې ﻟﻮب‪ 3‬پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪ ،‬ﻧﻮر دې ورتﻪ غﻮږ‬ ‫وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ :‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د ﻣحﻠﻲ او سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو ﻟﻮبﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻮ ﻳا اﻟﻤپﻴک د ﻟﻮبﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ‪ .‬بﻴا دې دوه تﻨﻪ د ډﻟﻮ‬ ‫پﻪ استازﻳتﻮب پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬دغﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ ﻻﻧدې جﻤﻠﻮک‪ 3‬صﻔتﻮﻧﻪ پﻴدا ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫زﻟﻤی‪ ،‬زړگی او ‪$‬ﻴرک پﻪ ﻳﻮه !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻟﻮست واﻳﻲ‪ ،‬ﻫغﻮی ﻫره ورځ ﻳﻮ ‪$‬ای‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ ‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫حاﻣد ﻧﻮی ﻣﻮ!ر اخﻴستی‪ ،‬د ﻫغﻪ د ﻣﻮ!ر رﻧگ سﻮر دی‪.‬‬ ‫تﻮرپ‪5‬ک‪ 9‬او *اپ‪5‬رۍ د اﻳﻤﻞ خﻮﻳﻨدې دي‪ .‬دوی دواړه تﻮرې جاﻣ‪ 3‬اغﻮﻧدي‪.‬‬ ‫‪٣١‬‬

‫‪ _٧‬ﻻﻧدې کﻠﻤ‪ 3‬او د ﻫغﻮ ﻣترادف پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکئ‪:‬‬ ‫بﻨﻴاد‬ ‫*اد‬ ‫دود‬ ‫فرق‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ‬ ‫برﻳاﻟﻴتﻮب‬ ‫برﻳاﻟﻰ‬ ‫‪"-‬ﻪ‬ ‫ودان‬ ‫‪ _٨‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻟﻮبﻮ پﻪ اړه پﻪ وار سره خبرې وک‪7‬ي او گ"‪ 3‬دې بﻴان‬ ‫ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د وزﻟﻮب‪( 3‬بزکشﻲ) پﻪ اړه ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ‪ ،‬کتابﻮﻧﻮ ﻳا ﻧﻮرو ﻣﻨابعﻮ‬ ‫'خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪7‬ي او بﻴا دې ﻫغﻪ پﻪ بﻞ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ‬ ‫واوروي‪.‬‬ ‫ورزش کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ستاس‪ 3‬روغتﻴا تﻪ ‪"-‬ﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ بﻞ پﻠﻮه ستاس‪ 3‬ترﻣﻨ‪ #‬د‬ ‫دوست‪ 9‬او صﻤﻴﻤﻴت اړﻳک‪ 3‬ﻫﻢ !ﻴﻨ‪/‬ﻮي‪.‬‬

‫‪٣٢‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫ﻧصﻴحت‬

‫_ 'ﻮک وﻳﻼی شﻲ چ‪ 3‬ﻧصﻴحت 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ ﻧصﻴحت اور‪4‬دل او پرې عﻤﻞ کﻮل 'ﻪ ‪"-‬ﻪ ﻟري؟‬ ‫_ د چا ﻧصﻴحت باﻳد واور‪4‬دل شﻲ؟‬ ‫ﻧصﻴحت د عاﻟﻤاﻧﻮ‪ ،‬پﻮﻫاﻧﻮ او ﻣشراﻧﻮ وﻳﻨاوې دي‪ .‬پﻪ دغﻮ وﻳﻨاوو ک‪ 3‬د ﻧ‪5‬کﻮ او غﻮره‬ ‫چارو د سرتﻪ رسﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫ(ﻮﻧ‪ 3‬ک‪85‬ي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ پک‪ 3‬ﻟﻪ ﻧاوړه کاروﻧﻮ 'خﻪ د ﻣﻨعﻪ‬ ‫کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫﻢ ﻻزﻣ‪ 3‬ﻻر*ﻮوﻧ‪ 3‬شﻮې وي‪.‬‬ ‫پﻮﻫان او ﻣشران دغﻪ ډول وﻳﻨاوې د خپﻠ‪ 3‬پﻮﻫ‪ 3‬او تجربﻮ پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬د خپﻞ ﻣکﻠﻔﻴت‬ ‫او ﻣسﻮوﻟﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻧﻮرو تﻪ کﻮي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د عبداﻟﻘادر خان خ"ک ﻳﻮ شعر‬ ‫ﻟﻮﻟﻮ چ‪ 3‬ډ‪4‬ر غﻮره ﻧصﻴحتﻮﻧﻪ پک‪ 3‬ﻧغ‪+‬تﻲ دي‪:‬‬ ‫‪٣٣‬‬

‫ﻣــﻪ شــﻪ خــﻮښ د پــاچــاﻫــ‪ 9‬پــﻪ تخت ختﻠﻮ‬ ‫ﻫــﻤــ‪5‬ــشــﻪ ﻳــــ‪ 3‬غــــﻢ کـــــﻮه د پــر‪4‬ــﻮتــﻠــﻮ‬ ‫چــ‪ 3‬ﻳــ‪ 3‬اوس کــ‪7‬ې پــﻪ ﻣظﻠﻮﻣﻮ رډې رډې‬ ‫غـــافـــﻞ ﻣـــﻪ شـــﻪ د دې ســتــر‪-‬ــﻮ د وتــﻠــﻮ‬ ‫چــ‪ 3‬پــ‪5‬ــشــﻪ ﻳــ‪ 3‬ﻫﻤ‪5‬شﻪ دل أزاري وي‬ ‫د ﻫـــغـــﻮ ﻣـــخـــﻮﻧـــﻪ ﻧــــﻪ دي د کــتــﻠــﻮ‬ ‫‪$‬ــکــﻪ تــﻞ کـــ‪7‬ې پــﻪ زر دوزو جــاﻣــﻮ کبر‬ ‫چـــ‪ 3‬غـــافـــﻞ ﻳـــ‪ 3‬د کــﻔــﻦ د اغــﻮســتــﻠــﻮ‬ ‫د اجـــﻞ د ســتــﻮرو تــاخــت ﻧــا‪-‬ــﻬــاﻧــﻲ دی‬ ‫چــ‪ 3‬ﻫ‪ &5‬کــﻮر ﻳــ‪ 3‬ﻧــﻪ خﻼص‪85‬ي ﻟــﻪ ﻧتﻠﻮ‬ ‫ﻫــغــﻪ زړه عــبــداﻟــﻘــادره چـــ‪ 3‬ﻣــــرده وي‬ ‫پــــﻪ ‪-‬ـــﻮ‪-‬ـــﻞ دﻧـــﻨـــﻪ ﻧــــﻪ دی د ســاتــﻠــﻮ‬ ‫(عبداﻟﻘادر خان خ"ک)‬

‫عبداﻟﻘادر خان خ"ک‪:‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟی او خﻮږ ژبی شاعر‪ ،‬د خﻮشحال خان خ"ک زوی پﻪ (‪)١٠٦٣‬‬ ‫ﻫجري ﻗﻤري کال ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر پﻪ اکﻮړه خ"ک ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟی و‪ .‬تر (‪)١١٢٥‬‬ ‫ﻫجري ﻗﻤري کال پﻮرې ﻳ‪ 3‬ژوﻧد ﻳﻘﻴﻨﻲ دی‪ .‬د ﻟﻮړې پﻮﻫ‪ 3‬او ادبﻲ استعداد '‪+‬تﻦ و‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻧظﻢ او ﻧثر ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ او ژباړﻟﻲ دي‪$ .‬ﻴﻨ‪ 3‬آثار ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬اوس ﻣﻮږ پﻪ واک‬ ‫ک‪ 3‬ﻟرو‪ ،‬دا دي‪ :‬د اشعارو دﻳﻮان (حدﻳﻘﻪ خ"ک)‪- ،‬ﻠدستﻪ‪ ،‬ﻳﻮسف زﻟﻴخا‪' ،‬ﻠﻮ‪+4‬ت‬ ‫حدﻳثﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗصﻴده برده‪.‬‬

‫‪٣٤‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫شاعر واﻳﻲ چ‪ 3‬د پاچاﻫ‪ 9‬تخت تﻪ پﻪ ختﻠﻮ او ﻟﻮړ ﻣﻘام تﻪ پﻪ رس‪5‬دﻟﻮ ﻣﻪ خﻮشحاﻟ‪85‬ه‪،‬‬ ‫د دې پﻪ فکر او غﻢ ک‪ 3‬اوسﻪ چ‪ 3‬خاﻣخا بﻪ ﻳﻮه ورځ را ﻧسکﻮر‪84‬ې‪ .‬تﻪ چ‪ 3‬ﻧﻦ پﻪ‬ ‫زور زﻳاتﻲ پر خﻠکﻮ سترگ‪ 3‬راباس‪ ،3‬ﻟﻪ دې 'خﻪ ﻣﻪ غافﻠ‪85‬ه چ‪ 3‬دا ستر‪ 3-‬بﻪ دې ﻳﻮه‬ ‫ورځ 'ﻮک راوباسﻲ‪ .‬د ﻫغﻪ چا چ‪ 3‬پ‪5‬شﻪ او دﻧده د خﻠکﻮ ازارول وي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغ‪' 3‬خﻪ‬ ‫باﻳد خﻠک کرکﻪ وک‪7‬ي او پﻪ بده سترگﻪ ورتﻪ وگﻮري‪ .‬تﻪ چ‪ 3‬ﻧﻦ پﻪ دې زرﻳﻨﻮ ﻟباسﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ 3‬پﻪ کبر او غرور ‪-‬ر‪ ،3$‬داس‪* 3‬کاري چ‪ 3‬ﻣرگی دې ﻫ‪5‬ر دی او ﻟﻪ کﻔﻦ 'خﻪ‬ ‫غافﻞ ﻳ‪ ،3‬اجﻞ پر ﻫر چا ﻧا'اپﻪ برﻳد کﻮي او د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻣﻨگﻮﻟﻮ ﻫﻴ(ﻮک ﻧﻪ خﻼص‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ زړه چ‪ 3‬د خدای پﻪ ﻳاد ژوﻧدی ﻧﻪ وي‪ ،‬درد او احساس پک‪ 3‬ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻫغﻪ د‬ ‫ساتﻠﻮ ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬د *ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ ﻣتﻦ ﻟﻮستﻠﻮ او ﻻزﻣﻮ 'رگﻨدوﻧﻮ وروستﻪ دې زده کﻮوﻧکﻲ ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ‬ ‫خﻮﻟﻪ او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻣتﻦ د !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪* ،‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا‬ ‫پﻪ ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راوبﻠﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮ دې د شعر ﻳﻮ بﻴت وﻟﻮﻟﻲ‬ ‫او ﻫغﻪ بﻞ دې د ﻫغﻪ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪ .‬دا ﻟ‪7‬ۍ دې پﻪ !ﻮل !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪3‬‬ ‫پﻠ‪ 3‬ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې و‪-‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬ﻣتﻦ پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ 3‬دې فعﻠﻮﻧﻪ پﻪ‬ ‫ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪* .‬ﻮوﻧکی دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي فعﻠﻮﻧﻪ د تخت‪ 3‬پر ﻣخ وﻟﻴکﻲ او زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ‬ ‫ﻧﻮبت سره تخت‪ 3‬تﻪ ورشﻲ او ﻫغﻪ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪٣٥‬‬

‫ﻓﻌﻞ‪ :‬ﻫغ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬تﻪ واﻳﻲ چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه زﻣاﻧﻪ ﻳا !اکﻠﻲ وخت ک‪ 3‬د ﻳﻮه کار ﻳا ﻳﻮې‬ ‫پ‪ 3+5‬پﻪ ک‪5‬دو ﻳا د ﻳﻮه حاﻟت پﻪ را'ر‪-‬ﻨد‪4‬دو دﻻﻟت کﻮي‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬راغی‪ ،‬واﻳﻲ‪ ،‬را بﻪ‬ ‫شﻲ‪ ،‬خﻮري‪.‬‬ ‫فعﻞ د زﻣاﻧ‪ 3‬پﻪ ﻟحاظ پﻪ درې ډوﻟﻪ دی‪ :‬ت‪5‬ر ﻣﻬال (ﻣاضﻲ)‪ ،‬اوسﻤﻬال (حال)‪،‬‬ ‫راتﻠﻮﻧکی ﻣﻬال (ﻣستﻘبﻞ)‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې د کچ‪ 3‬ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫د زړوﻧﻮ آزارول 'ﻪ ډول عﻤﻞ دی؟‬ ‫کبر او غرور 'ﻪ ډول ک‪7‬ﻧﻪ ده؟‬ ‫'ﻮک چ‪ 3‬ظﻠﻢ او زور زﻳاتﻰ کﻮي‪ ،‬اﻧجام بﻪ ﻳ‪' 3‬ﻪ وي؟‬ ‫کﻮم زړه تﻪ ﻣ‪ 7‬زړه وﻳﻼی شﻮ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د دې ﻻﻧدې بﻴت تﻮضﻴح او تشرﻳح پﻪ 'ﻮ کر*ﻮ ﻣﻘاﻟﻪ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫چ‪ 3‬پ‪5‬شﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻤ‪5‬شﻪ دل آزاري وي‬ ‫د ﻫــغــﻮ ﻣــخــﻮﻧــﻪ ﻧـــﻪ دي د کتﻠﻮ‬

‫‪٣٦‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬

‫زرﻏﻮﻧﻪ کاک‪7‬ه (رح)‬

‫_ تاس‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻣ‪5‬رﻣﻨﻮ ک‪ 3‬د چا ﻟﻪ ﻧاﻣﻪ سره آشﻨا ﻳاست؟‬ ‫_ آﻳا کﻮﻣﻪ پخﻮاﻧ‪ 9‬پ‪+‬تﻨﻪ شاعره پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫زﻣﻮږ ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ خپﻠﻪ غ‪ 85‬ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ زاﻣﻦ او ﻟﻮ‪ 31‬روزﻟ‪ 3‬دي چ‪ 3‬ﻫغﻮی د عﻠﻢ‪،‬‬ ‫فرﻫﻨگ‪ ،‬سﻴاست‪ ،‬حکﻤت او ﻧﻮرو پﻪ ډگروﻧﻮ ک‪ 3‬ډ‪4‬رې وﻳاړﻟ‪ 3‬ک‪7‬ﻧ‪ 3‬او کارﻧاﻣ‪ 3‬ﻟري‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ د غﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮه ﻫﻢ زرغﻮﻧﻪ کاک‪7‬ه (رح) وه چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻟﻮړې پﻮﻫ‪ 3‬او ﻫﻨر‬ ‫'خﻪ برخﻤﻨﻪ وه‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬درپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪٣٧‬‬

‫زرغﻮﻧﻪ کاک‪7‬ه د ﻣﻼ دﻳﻦ ﻣحﻤد ﻟﻮر وه‪ .‬د کﻨدﻫار پﻪ پﻨجﻮاﻳﻲ ک‪ 3‬اوس‪5‬دﻟﻪ‪ .‬د زوک‪7‬ې کال‬ ‫ﻳ‪ ٨٨٤( 3‬ﻫجري ﻗﻤري) ا!کﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧ‪ 3‬کاک‪7‬ې ﻣروجﻪ دﻳﻨﻲ عﻠﻮم‪ ،‬د ﻧظﻢ او ﻧثر کتابﻮﻧﻪ ﻟﻪ خپﻞ پﻼر 'خﻪ ﻟﻮستﻲ وو‪.‬‬ ‫وروستﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ عﻠﻢ او ادب سره د زﻳات‪ 3‬ﻣﻴﻨ‪ 3‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ډ‪4‬رو دﻳﻨﻲ او ادبﻲ کتابﻮﻧﻮ ﻣطاﻟعﻪ وک‪7‬ه‪.‬‬ ‫د خطاط‪ 9‬ﻫﻨر ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ زده و‪ .‬زرغﻮﻧﻪ د دﻳﻦ پﻪ احکاﻣﻮ‪ ،‬د عﻠﻢ‪ ،‬عرفان‪ ،‬فصاحت او بﻼغت پﻪ‬ ‫ﻣساﻳﻠﻮ *ﻪ پﻮﻫ‪5‬ده‪ .‬دغ‪ 3‬عاﻟﻤ‪ 3‬او فاضﻠ‪ 3‬ﻣ‪5‬رﻣﻨ‪ 3‬ﻟﻪ سعداهلل خان ﻧﻮرزي سره واده ک‪7‬ی او د‬ ‫ژوﻧد شپ‪ 3‬او ور‪ 3$‬ﻳ‪ 3‬پﻪ عبادت او رﻳاضت ت‪5‬روﻟ‪.3‬‬ ‫زرغﻮﻧ‪ 3‬کاک‪7‬ې پﻪ (‪ ٩٠٣‬ﻫجري ﻗﻤري) کال د شﻴخ ﻣصﻠح اﻟدﻳﻦ سعدي ش‪5‬رازي ﻣشﻬﻮر‬ ‫کتاب ((بﻮستان)) پ‪+‬تﻮ تﻪ ژباړﻟی و‪ .‬د پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬ﻣؤﻟف ﻣحﻤد ﻫﻮتک واﻳﻲ چ‪ 3‬زﻣا پﻼر‬ ‫د زرغﻮﻧ‪ 3‬کاک‪7‬ې د پ‪+‬تﻮ بﻮستان ﻳﻮه ﻧسخﻪ چ‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮړې پﻪ خپﻞ *کﻠﻲ خط ﻟﻴکﻠ‪ 3‬وه‪ ،‬پﻪ‬ ‫(‪ ١١٠٢‬ﻫجري ﻗﻤري) کال ک‪ 3‬ﻟﻴدﻟ‪ 3‬او ﻟﻮستﻠ‪ 3‬وه‪.‬‬ ‫ﻣحﻤد ﻫﻮتک پﻪ پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬ک‪ 3‬د زرغﻮﻧ‪ 3‬کاک‪7‬ې د عﻠﻢ‪ ،‬اخﻼﻗﻮ او فضﻴﻠت ډ‪4‬ره‬ ‫ستاﻳﻨﻪ ک‪7‬ې او ﻟﻴکﻠﻲ ﻳ‪ 3‬دي چ‪(( :3‬زرغﻮﻧ‪ 3‬کاک‪7‬ې ﻫر ډول خطﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠی شﻮل او کاتباﻧﻮ‬ ‫بﻪ د ﻫغ‪ 3‬د *کﻠﻲ خط ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬خط زده کاوه‪ .‬زرغﻮﻧﻪ کاک‪7‬ه ډ‪4‬ره *ﻪ شاعره ﻫﻢ وه‪ .‬ډ‪4‬ر‬ ‫شعروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬درﻟﻮدل او د خپﻞ وخت پﻪ ادبﻴاﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻮره ﻧﻮم او شﻬرت درﻟﻮد‪)).‬‬ ‫د زرغﻮﻧ‪ 3‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان او د شعر ﻧﻮرې ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬تر اوسﻪ ﻧﻪ دي تر ﻻسﻪ شﻮي‪ .‬ﻳﻮ شعر ﻳ‪3‬‬ ‫ﻣحﻤد ﻫﻮتک د خپﻞ کتاب پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬پﻪ وسﻴﻠﻪ تر ﻣﻮږ را رسﻮﻟی دی‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‬ ‫دوﻳﻢ !ﻮک ﻟﻴکﻮال د زرغﻮﻧ‪ 3‬کاک‪7‬ې د ژوﻧد د حاﻻتﻮ او د شعر پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫((کﻪ ﻣﻮږ پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬د اخﻼﻗﻲ شاعراﻧﻮ ﻟپاره ﻳﻮه ﻣخصﻮصﻪ ډﻟﻪ وﻣﻨﻮ‪ ،‬ﻧﻮ زرغﻮﻧﻪ‬ ‫کاک‪7‬ه بﻪ پﻪ خپﻞ پ‪+‬تﻮ بﻮستان سره د ﻫغﻮی پﻪ سر ک‪ 3‬وﻻړه وي‪ .‬ﻣﻮږ زرغﻮﻧﻪ د شﻴخ سعدي‬ ‫(رح) د بﻮستان پﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻪ ترجﻤﻪ د اخﻼﻗﻲ شاعراﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪' 3‬خﻪ بﻠﻠی شﻮ‪)).‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ کاک‪7‬ه پﻪ خپﻞ عصر ک‪ 3‬ﻟﻮﻳﻪ عارفﻪ‪ ،‬عاﻟﻤﻪ‪ ،‬فاضﻠﻪ ﻣ‪5‬رﻣﻦ او د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬پﻴاوړې‬ ‫شاعره وه‪.‬‬

‫‪٣٨‬‬

‫دﻟتﻪ ﻳ‪ 3‬د شعر ﻳﻮه ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫حکاﻳت‬ ‫اور‪4‬ــــــدﻟــــــ‪ 3‬ﻣـــــ‪ 3‬ﻗـــصـــﻪ ده چـــ‪ 3‬ﻟـــﻪ شـــاتـــﻮ ﻧـــﻪ خـــــﻮږه ده‬ ‫د اخــــتــــر پـــــﻪ ورځ ســـﻬـــار بــــا ﻳــــزﻳــــد چــــ‪ 3‬و روﻳـــــــدار‬ ‫ﻟــــــﻪ حــــﻤــــاﻣــــﻪ را وتـــﻠـــی پــــﻪ کــــﻮ'ــــﻪ کــــ‪ 3‬تــ‪5‬ــر‪4‬ــدﻟــی‬ ‫اﻳـــــرې خــــــاورې چـــا ﻟـــﻪ بــاﻣــﻪ راچــــــپــــــﻪ کـــــ‪7‬ﻟـــــ‪ 3‬ﻧـــاپـــاﻣـــﻪ‬ ‫ﻣــــخ او ســــر ﻳــــ‪ 3‬ســــﻮ کــکــ‪ 7‬پــــﻪ اﻳـــــــرو پــــﻪ خـــــــــاورو خــ‪7‬‬ ‫بـــا ﻳـــزﻳـــد پـــﻪ شــکــر کــ‪+‬ــﻮ سﻮ د خــپــﻞ ﻣـــخ پـــﻪ پـــاکـــ‪5‬ـــدو سﻮ‬ ‫وې چــــ‪ 3‬زه وړ ﻳــــﻢ د اور چـــ‪ 3‬پـــﻪ اور کـــ‪ 3‬ســـﻢ ﻧسکﻮر‬ ‫ﻟــــﻪ اﻳــــــرو بــــﻪ 'ــــﻪ بــــد وړﻣــــﻪ ﻳـــــا بـــــﻪ ﻟـــــ‪ 8‬شــــکــــﻮه کـــﻮﻣـــﻪ‬ ‫ﻫـــﻮ پـــﻮﻫـــاﻧـــﻮ ‪$‬ــــان اﻳـــــرې ک‪ 7‬ﻟـــﻪ ﻟــﻮﻳــﻨــ‪ 3‬ﻳـــ‪$ 3‬ــــان پــــرې ک‪7‬‬ ‫'ـــﻮک چـــ‪$ 3‬ــاﻧــتــﻪ گــــﻮري تﻞ خـــــدای تـــﻪ ﻧــشــﻲ کـــــ‪7‬ای کتﻞ‬ ‫ﻟـــﻮﻳـــﻲ تــــﻞ پــــﻪ گـــﻔـــتـــار ﻧــــﻪ ده ﻟـــــﻮ خــــبــــره پــــکــــار ﻧـــــﻪ ده‬ ‫تـــﻮاضـــع بـــﻪ دې ســـر ﻟــــﻮړ کا‬ ‫تــکــبــر بــــﻪ دې تــــﻞ ‪$‬ـــــﻮړ کا‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ کاک‪7‬ه د ﻣﻼ دﻳﻦ ﻣحﻤد کاک‪ 7‬ﻟﻮر زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد ﻳﻮه ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ 9‬عاﻟﻤﻪ او فاضﻠﻪ‬ ‫ﻣ‪5‬رﻣﻦ وه‪ .‬پﻪ (‪ ٨٨٤‬ﻫجری ﻗﻤري) کال ﻳ‪ 3‬د کﻨدﻫار د پﻨجﻮاﻳﻲ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬سترگ‪3‬‬ ‫ﻧ‪7‬ۍ تﻪ پراﻧست‪ 3‬وې‪ .‬ﻟﻪ سعداهلل خان ﻧﻮرزي سره ﻳ‪ 3‬واده ک‪7‬ی او د ژوﻧد شپ‪ 3‬او ور‪3$‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬د حﻖ پﻪ عبادت او رﻳاضﻴت ت‪5‬روﻟ‪ .3‬زرغﻮﻧﻪ کاک‪7‬ه د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬شاعره ﻫﻢ وه‪ .‬د شﻴخ‬ ‫سعدي(رح) بﻮستان ﻳ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻧظﻢ ژباړﻟی و‪* .‬ﻪ خطاطﻪ ﻫﻢ وه‪.‬‬

‫‪٣٩‬‬

‫فعال تونه‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫*ﻮوﻧکی دی ﻫغﻪ د تخت‪ 3‬پر ﻣخ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻣرستﻪ او ﻳا پﻪ خپﻠﻪ حﻞ او تﻮضﻴح ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پرگراف د !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی‬ ‫دې ﻟﻪ ﻫغﻮی سره د اړتﻴا پر ﻣﻬال ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پر دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ او دې تﻪ دې و‪-‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬ﻳﻮه ډﻟﻪ پﻪ ﻣتﻦ ک‪3‬‬ ‫خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او بﻠﻪ عام ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬استازی دې د خپﻞ گروپ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي خاص‬ ‫او عام ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د تخت‪ 3‬پر ﻣخ وﻟﻴکﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې د ﻫغﻮ پﻪ اړه ﻻﻧدې 'رگﻨدوﻧ‪ 3‬وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫خاص ﻧﻮم‪ :‬ﻫغﻪ ﻧﻮم دی چ‪ 3‬ﻳﻮ خاص شخص‪$ ،‬ای او 'ﻴز ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬زرغﻮﻧﻪ کاک‪7‬ه‪،‬‬ ‫احﻤد شاه بابا‪.‬‬ ‫عام ﻧﻮم‪ :‬چ‪ 3‬پﻪ عاﻣﻪ تﻮگﻪ ﻳﻮ شی ﻳا 'ﻴز ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬کال او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راوبﻠﻞ شﻲ چ‪ 3‬د زرغﻮﻧ‪ 3‬کاک‪7‬ې د شعر ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫!ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې پﻪ سﻤﻮن ک‪ 3‬ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ کاک‪7‬ه د چا ﻟﻮر اود کﻮم ‪$‬ای اوس‪5‬دوﻧک‪ 3‬وه؟‬ ‫د زرغﻮﻧ‪ 3‬کاک‪7‬ې احﻮال ﻣﻮږ تﻪ چا‪ ،‬د کﻮم کتاب پﻪ وسﻴﻠﻪ را رسﻮﻟﻰ دی؟‬ ‫زرغﻮﻧ‪ 3‬کاک‪7‬ې کﻮم کتاب پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻧظﻢ ژباړﻟی دی؟‬ ‫زرغﻮﻧ‪ 3‬کاک‪7‬ې ﻟﻪ شاعرۍ پرتﻪ بﻞ کﻮم ﻫﻨر زده ک‪7‬ی و؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮﻣ‪ 3‬بﻠ‪%* 3‬ﻴﻨﻪ پ‪+‬تﻮ شاعرې پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻨ‪ 6‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او ﻫغﻪ دې پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪! 3‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪٤٠‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی‬

‫_ ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ کﻪ د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ 3‬ﻳا ﻫ‪5‬ﻮاد و‪7-‬ي پﻪ خپﻠﻮ ک‪ 3‬ت‪7‬ون او ﻳﻮواﻟی وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟﻪ کﻮﻣﻮ‬ ‫ستﻮﻧزو سره بﻪ ﻣخاﻣخ شﻲ؟‬ ‫افغاﻧستان د !ﻮﻟﻮ استﻮ‪-‬ﻨﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ‪ 6-‬کﻮر دی‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد و‪7-‬ي ‪ 6-‬تارﻳخ او کﻠتﻮر‬ ‫ﻟري او د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ 3‬دې ﻣ‪5‬شتﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ پﻪ گ‪6‬ه ﻟﻪ خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد او !ا!ﻮبﻲ 'خﻪ ساتﻨﻪ‬ ‫ک‪7‬ې او خپﻞ ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻫر حاﻟت ک‪ 3‬ساتﻠی دی‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی درپ‪5‬ژﻧﻮ‪ ،‬پﻪ ارز*ت او اﻫﻤﻴت ﻳ‪ 3‬بحث کﻮو‪.‬‬

‫‪٤١‬‬

‫ﻫغﻪ خﻠک چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮې !اکﻠ‪ 3‬جغرافﻴاﻳﻲ سﻴﻤ‪ 3‬ک‪ 3‬استﻮ‪-‬ﻨﻪ ﻟري‪ ،‬گ‪ 6‬او شرﻳک تارﻳخ‪،‬‬ ‫فرﻫﻨگ‪ ،‬عﻨعﻨات او ﻣﻠﻲ وﻳاړوﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳﻮ ﻣﻠت بﻠﻞ ک‪85‬ي‪ .‬د ﻧ‪7‬ۍ پرﻣخ !ﻮل ﻣﻠتﻮﻧﻪ او‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻪ ﻟﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻗبﻴﻠﻮ 'خﻪ جﻮړ دي‪ .‬دوی د ‪ 6-‬بر خﻠﻴک خاوﻧدان دي‪ .‬تر‬ ‫ﻳﻮه بﻴرغ ﻻﻧدې را !ﻮل او پﻪ ﻳﻮه ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪84‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ ‪-‬ران ﻫ‪5‬ﻮاد افغاﻧستان د ﻳﻮه واحد ﻣﻠت پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ د !ﻮﻟﻮ افغاﻧاﻧﻮ ‪ 6-‬کﻮر دی‪ .‬دا چ‪! 3‬ﻮﻟﻮ‬ ‫پﻪ دې ستر او تارﻳخﻲ کﻮر ک‪ 3‬ستر‪ 3-‬ﻧ‪7‬ۍ تﻪ غ‪7‬وﻟﻲ او د دې ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ سپ‪(5‬ﻠﻮ اوبﻮ او ﻫﻮا ک‪3‬‬ ‫را ﻟﻮی شﻮي‪ ،‬د ﻳﻮه افغان پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪84‬ي‪ ،‬ﻧﻮ باﻳد ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻣﻴﻨﻪ او پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪%‬ﻮ ک‪ 3‬ژور‬ ‫ﻣﻠﻲ ت‪7‬ون‪! ،‬ﻴﻨ‪ ,‬ﻳﻮواﻟی وﻟري او تر ﻳﻮه ب‪5‬رغ ﻻﻧدې ژوﻧد وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد اوس‪5‬دوﻧکﻮ د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ 6- 3‬ژوﻧد ک‪7‬ی دی‪! .‬ﻮﻟﻮ ﻟﻪ خپﻠ‪3‬‬ ‫خاورې‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻧﻮاﻣﻴسﻮ او ‪$‬ﻤکﻨ‪ 9‬بشپ‪7‬تﻴا 'خﻪ پﻪ ‪6-‬ه دفاع اوساتﻨﻪ ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫دا ﻫ‪5‬ﻮاد پر ﻣﻮږ !ﻮﻟﻮ افغاﻧاﻧﻮ حﻖ ﻟري چ‪ 3‬د وداﻧ‪ ،9‬سﻮکاﻟ‪ ،9‬سراسري سﻮﻟ‪ ،3‬اﻣﻦ او‬ ‫ﻣﻠﻲ وحدت د ساتﻠﻮ ﻟپاره ﻳ‪ 3‬ﻫر ډول سر*ﻨدﻧﻮ تﻪ چﻤتﻮ اوسﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ د !ﻴﻨگ‪+‬ت او پﻴاوړتﻴا ﻟپاره دا تر ﻫر 'ﻪ اړﻳﻨﻪ اوضروري ده‬ ‫چ‪ 3‬ﻫر ډول تﻮپﻴروﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ ﻳﻮسﻮ‪ .‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ باﻳد د وروروﻟ‪ 9‬غ‪85‬ه پراﻧﻴزو او پﻪ !ﻮﻟﻮ ﻣﻠﻲ‬ ‫چارو ک‪ 3‬د ﻳﻮه واحد ﻣﻠت پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ ثابت درﻳ‪ #‬وﻟرو‪.‬‬ ‫کﻪ د ﻧ‪7‬ۍ ﻟﻮﻳﻮ او پر ﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ و‪-‬ﻮرو‪ ،‬ﻧﻮ راتﻪ 'رگﻨد‪84‬ي چ‪ 3‬ﻫغﻮی تر ﻫر‬ ‫'ﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ی ﻫغﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ تﻮپﻴروﻧﻪ چ‪ 3‬د دوی د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ زﻳان تﻤاﻣ‪85‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ وړي‬ ‫دي‪ .‬پر ‪$‬ای ﻳ‪ 3‬پﻪ پﻮره ﻳﻮواﻟﻲ د عﻠﻢ‪ ،‬پﻮﻫ‪ 3‬او !کﻨاﻟﻮژۍ خﻮاتﻪ ﻣخﻪ ک‪7‬ې ده‪ .‬د ﻧ‪7‬ۍ د غﻮ‬ ‫پر ﻣختﻠﻠﻮ وﻟسﻮﻧﻮ بشري او اﻧساﻧﻲ کراﻣت تﻪ پﻪ درﻧاوي پﻪ خپﻠﻮ ک‪ 3‬د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻴاوړې‬ ‫روحﻴﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻳا ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ تﻠﻠﻮ سره‪ ،‬ﻫغﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد او !ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ سترې‬ ‫‪6-‬وډۍ سره ﻣخاﻣخ ک‪85‬ي‪ .‬د ﻣﻠﻲ وحدت د ﻧشتﻮاﻟﻲ پﻪ صﻮرت ک‪ 3‬د حﻖ او ر*تﻴﻨﻮﻟ‪9‬‬ ‫‪٤٢‬‬

‫روحﻴﻪ کﻤزورې ک‪85‬ي‪ .‬زور زﻳاتی او ﻧابرابري ﻟﻪ ﻳﻮې ور‪' 3$‬خﻪ بﻠ‪ 3‬تﻪ زﻳات‪85‬ي‪ .‬تر 'ﻨ‪,‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬د خﻮابدﻳﻮ‪ ،‬خپﻞ ﻣﻨ‪%‬ﻲ شخ‪7‬و او د *ﻤﻨﻴﻮ ﻟﻤﻨﻪ پراخ‪85‬ي‪ .‬پﻪ دې ترتﻴب د ﻫ‪5‬ﻮاد بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫د *ﻤﻨاﻧﻮ تﻪ د ﻫر ډول ﻻس وﻫﻨﻮ ﻻرې چارې برابر‪84‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ باﻳد د خپﻞ ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ ارز*ت او اﻫﻤﻴت پﻮه شﻮ‪ ،‬دا پﻪ ژوره تﻮ‪-‬ﻪ درک ک‪7‬و‬ ‫چ‪ 3‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد وداﻧﻲ او ﻧ‪5‬کﻤرغﻲ پﻪ ﻫﻤدغﻪ ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ ک‪ 3‬ﻧغ‪+‬ت‪ 3‬ده‪ .‬باﻳد چ‪ 3‬د‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ د ساتﻨ‪ 3‬ﻟپاره پراخ‪ 3‬او ﻫر اړخﻴزې ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬وک‪7‬و‪ .‬د ‪$‬اﻧﻲ ‪"-‬ﻮ او غﻮ*تﻨﻮ پر‬ ‫‪$‬ای د ﻣﻠﻲ ‪"-‬ﻮ درﻧاوی وک‪7‬و‪ .‬پﻪ پﻮره ﻫﻮ*ﻴارۍ او ‪$‬ﻴرکتﻴا باﻳد ﻫغﻪ عﻮاﻣﻞ ﻣعﻠﻮم ک‪7‬و او ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪%‬ﻪ ﻳ‪ 3‬ﻳﻮسﻮ چ‪ 3‬زﻣﻮږ ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ تﻪ زﻳان رسﻮي‪ ،‬بﻨس"ﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬کﻤزوري کﻮي او د وخت‬ ‫پﻪ ت‪5‬ر‪4‬دو ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ وړي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی د ﻫر ﻫ‪5‬ﻮاد د پرﻣختگ‪ ،‬سﻮکاﻟ‪ 9‬او ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬ﻟپاره ډ‪4‬ر ضروري دی‪،‬‬ ‫ﻧﻮ د ساتﻠﻮ او !ﻴﻨ‪+/‬ت ﻟپاره ﻳ‪ 3‬باﻳد کﻠک‪ 3‬او ﻫر اړخﻴزې ﻫ(‪ 3‬او کﻮ*‪+‬ﻮﻧﻪ وشﻲ‪ .‬کﻪ‬ ‫پﻪ کﻮم ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د ﻣﻠﻲ وحدت ﻣزي سست ﻳا وشﻠ‪85‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ ﻟﻪ سترو گ‪6‬وډﻳﻮ او ب‪3‬‬ ‫شﻤ‪5‬ره بد ﻣرغﻴﻮ سره ﻣخاﻣخ ک‪85‬ي‪ .‬د ﻫﻤدغﻪ ﻣﻠﻲ وحدت د ﻧشتﻮاﻟﻲ پﻪ صﻮرت ک‪3‬‬ ‫بﻬرﻧﻴﻮ د*ﻤﻨاﻧﻮ تﻪ د ډول ډول ﻻس وﻫﻨﻮ ﻻرې چارې برابر‪84‬ي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬د *ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ ﻣتﻦ ﻟﻮستﻨ‪ 3‬او ﻻزﻣﻮ 'رگﻨدوﻧﻮ وروستﻪ دې زده کﻮوﻧکﻲ ﻣتﻦ پﻪ غﻮر‬ ‫او دﻗت پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پرگراف د !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٤٣‬‬

‫*ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣﻠﻲ وحدت‪ ،‬د ﻫغﻪ د ارز*ت او اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٤‬ﻮوﻧکﻰ دې دا ﻻﻧدې پﻮ*تﻨ‪ 3‬د تخت‪ 3‬پر ﻣخ وﻟﻴکﻲ او ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ 'خﻪ دې‬ ‫وغﻮاړي چ‪ 3‬د ﻫغﻮ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی 'ﻪ شی دی؟‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی 'ﻪ ‪ 3"-‬ﻟري؟‬ ‫ب‪ 3‬اتﻔاﻗﻲ ﻳا ﻧﻔاق 'ﻪ زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري؟‬ ‫د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ د !ﻴﻨگ‪+‬ت ﻟپاره 'ﻪ شﻲ تﻪ ډ‪4‬ره اړتﻴا ده؟‬ ‫تاس‪ 3‬بﻪ د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ د !ﻴﻨگ‪+‬ت ﻟپاره 'ﻪ کاروﻧﻪ وک‪7‬ئ؟‬ ‫‪ _٥‬د گراﻣر ﻟﻪ ﻣخ‪ ،3‬پﻪ دې ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ سﻤ‪ 3‬جﻤﻠ‪' 3‬خﻪ پﻪ پﻨسﻞ کر*ﻪ‬ ‫چاپ‪5‬ره ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬افغاﻧستان د !ﻮل افغاﻧاﻧﻮ گ‪ 6‬کﻮر دی‪.‬‬ ‫ب‪ :‬افغاﻧستان د !ﻮﻟﻮ افغاﻧان گ‪ 6‬ﻫ‪5‬ﻮاد دی‪.‬‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ ﻫکﻠﻪ 'ﻮ کر*‪ 3‬ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ‬ ‫درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٤٤‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻨ‪6‬ه تارﻳخچﻪ‬

‫_ 'ﻮک وﻳﻠی شﻲ چ‪ 3‬ﻧثر 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ ﻧظﻢ او ﻧثر 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫_ د پ‪+‬تﻮ ﻧثر کﻮم پخﻮاﻧی ﻟﻴکﻠی کتاب در ﻣعﻠﻮم دی؟‬ ‫د ﻧثر ﻟغﻮي ﻣعﻨا شﻴﻨدل‪ ،‬پاشﻞ او تﻴتﻮل دي او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ 3‬ﻫغﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ده‬ ‫چ‪ 3‬د وزن او ﻗافﻴ‪ 3‬ﻟﻪ ﻗﻴد او بﻨد 'خﻪ آزاده وي‪.‬‬ ‫ﻫره ژبﻪ دوه ډوﻟﻪ آثار ﻟري‪ :‬ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬ﻣﻨظﻮم آثار دي چ‪ 3‬پﻪ شعر ﻟﻴکﻞ شﻮي او بﻞ ﻳ‪3‬‬ ‫ﻣﻨثﻮر آثار دي چ‪ 3‬پﻪ ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ .‬پ‪+‬تﻮ ژبﻪ دا دواړه ډوﻟﻪ آثار ﻟري‪ .‬دﻟتﻪ ﻣﻮږ پﻪ‬ ‫دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر پر ﻟﻨ‪ 6‬تارﻳخﻲ بﻬﻴر بحث کﻮو‪:‬‬ ‫‪٤٥‬‬

‫پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ډ‪4‬ر ﻟرغﻮﻧی تارﻳخ او ب‪6‬اﻳﻪ فرﻫﻨ‪/‬ﻲ شتﻤﻨﻲ ﻟري‪ .‬د فرﻫﻨ‪/‬ﻲ شتﻤﻨ‪ 9‬ډ‪4‬ره ستره‬ ‫برخﻪ پﻪ ﻧظﻢ او ﻧثر ﻟﻴکﻠﻲ او شﻔاﻫﻲ ادبﻴات دي چ‪ 3‬د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي‬ ‫دي‪ .‬دغﻪ ادبﻴات د شعر او ﻧثر پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ کاﻟبﻮﻧﻮ ک‪ 3‬خﻮﻧدي دي‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ‬ ‫ژب‪ 3‬د ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو آثارو ډ‪4‬ره برخﻪ د زﻣاﻧﻮ د پ‪+5‬ﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪ 3‬ضاﻳع شﻮې ده‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ‬ ‫ﻫغﻪ چ‪ 3‬ﻟﻪ دغﻮ تﻮفاﻧﻮﻧﻮ خﻮﻧدي پات‪ 3‬دي او ﻣﻮږ ﻳ‪ 3‬پﻪ واک ک‪ 3‬ﻟرو‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د فرﻫﻨ‪/‬ﻲ‬ ‫ب‪6‬اﻳﻨ‪* 3‬ﻪ 'رگﻨدوﻳﻲ کﻮﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻧثري آثارو د تارﻳخﻲ بﻬﻴر پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ ،3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی ﻣعﻠﻮم ﻟﻴکﻮال ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ ابﻦ‬ ‫اﻟزﻳد اﻟسرواﻧﻲ (‪٢٢٣‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬زوک‪7‬ی) دی چ‪ 3‬د ((ساﻟﻮ وږﻣﻪ)) پﻪ ﻧﻮم ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻳﻮ کتاب‬ ‫ﻟﻴکﻠی دی‪ .‬دغﻪ کتاب تر اوسﻪ ﻧﻪ دی تر ﻻسﻪ شﻮی‪ ،‬د پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬ﻟﻴکﻮال ﻣحﻤد ﻫﻮتک‪،‬‬ ‫ﻣﻮږ تﻪ دغﻪ کتاب او د ﻫغﻪ ﻟﻴکﻮال راپ‪5‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫دغﻪ کتاب د عربﻲ اشعارو د فصاحت او بﻼغت پﻪ باره ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮی دی‪ .‬ﻟﻪ ابﻮﻫاشﻢ‬ ‫سرواﻧﻲ 'خﻪ وروستﻪ بﻞ ﻣعﻠﻮم ﻟﻴکﻮال چ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻳ‪ 3‬د ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) پﻪ ﻧﻮم ﻟﻪ‬ ‫(‪٦١٢‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال 'خﻪ وروستﻪ ﻳﻮ کتاب ﻟﻴکﻠی‪ ،‬ﻫغﻪ سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ دی‪ .‬د دغﻪ کتاب د سر‬ ‫'ﻮ پا‪ 31‬اوس زﻣﻮږ پﻪ واک ک‪ 3‬دی‪ .‬پﻪ دغﻮ 'ﻮ تر ﻻسﻪ شﻮو پا‪1‬ﻮ ک‪' 3‬ﻠﻮر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ پ‪+‬تاﻧﻪ‬ ‫شاعران او عارفان ﻣعرفﻲ شﻮي دي‪.‬‬ ‫'رﻧ‪/‬ﻪ چ‪ 3‬د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ تذکرة اﻻوﻟﻴاء ﻣﻮږ تﻪ د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ پﻪ ﻻس‬ ‫راکﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دغﻪ کتاب د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬پﻪ ادبﻲ تارﻳخ ک‪ 3‬ﻟﻪ ستر ارز*ت او اﻫﻤﻴت‬ ‫'خﻪ برخﻤﻦ دى‪ .‬دغﻪ ﻧثر پﻪ ﻣﻮضﻮعﻲ ﻟحاظ د تارﻳخﻲ ﻧثروﻧﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ 3‬را‪$‬ﻲ‪ ،‬خﻮ د‬ ‫جﻮړ*ت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ساده ﻧثر دى‪ .‬ډ‪4‬ر ک‪7‬ک‪5‬چ او پ‪5‬چﻠﻲ ترکﻴبﻮﻧﻪ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬دراﻧﻪ ﻟغات ﻫﻢ پﻪ ک‪3‬‬ ‫ﻧﻪ دي استعﻤال شﻮي او جﻤﻠ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ې ﻟﻨ‪6‬ې دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ 'خﻪ وروستﻪ بﻴا تر ﻟسﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ پﻮرې‪ ،‬بﻞ ﻧثري کتاب پﻪ ﻻس‬ ‫ک‪ 3‬ﻧﻪ ﻟرو‪ .‬اﻟبتﻪ د پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬ﻟﻴکﻮال ﻣﻮږ د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او د ﻫغﻮی د ﻧثري کتابﻮﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ سره آشﻨا کﻮي چ‪ 3‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ 3‬د شﻴخ ک"ﻪ ((ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪+‬تاﻧﻪ))‪ ،‬د ﻣحﻤد بﻦ عﻠﻲ‬ ‫‪٤٦‬‬

‫بستﻲ ((تارﻳخ سﻮري)) او د ﻣﻼ اهلل ﻳار ((تحﻔة صاﻟح)) د ﻳادوﻧ‪ 3‬وړ دي چ‪ 3‬پﻪ اووﻣﻪ‪ ،‬اتﻤﻪ‬ ‫او ﻧﻬﻤﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻟسﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ 'خﻪ را وروستﻪ بﻴا ﻣﻮږ د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ډ‪4‬ر ﻟﻴکﻠﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟرو‪ .‬پﻪ ﻫغﻮ‬ ‫ک‪ 3‬پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجری پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬د باﻳزﻳد رو*ان ﻟﻴکﻠی اثر ((خﻴر اﻟبﻴان)) او د اخﻮﻧد درو‪4‬زه‬ ‫((ﻣخزن اﻻسﻼم)) کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳادوﻟی شﻮ‪ .‬دا دواړه کتابﻮﻧﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻣسجع ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮي‬ ‫او دﻳﻨﻲ ﻣﻮضﻮعات پک‪ 3‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫خﻴراﻟبﻴان او ﻣخزن اﻻسﻼم دواړه پﻪ ﻣسجع ﻳا ﻗافﻴﻪ وال ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ ،‬خﻮ دا چ‪3‬‬ ‫خﻴراﻟبﻴان دﻣخﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮى او ﻣخزن اﻻسﻼم‪ ،‬اخﻮﻧد درو‪4‬زه د ﻫغﻪ د ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ 3‬پﻪ تعﻘﻴب‬ ‫'ﻮ کاﻟﻪ وروستﻪ تاﻟﻴف ک‪7‬ى‪ ،‬ﻧﻮ ‪$‬کﻪ باﻳزﻳد رو*ان د ﻣسجع ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ 3‬بﻨس＀ اﻳ‪+‬ﻮدوﻧکﻰ‬ ‫بﻠﻞ شﻮى دى‪.‬‬ ‫د ﻣسجع ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ 3‬دغﻪ ﻻره د باﻳزﻳد رو*ان او اخﻮﻧد دروﻳزه پﻠﻮﻳاﻧﻮ پاﻟﻠ‪ ،3‬وده او‬ ‫پرﻣختﻴا ﻳ‪ 3‬ورک‪7‬ې او تر ډ‪4‬رې ﻣﻮدې ﻳ‪ 3‬دوام ﻣﻮﻧدﻟﻰ دى‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮوﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬خﻮشحال خان خ"ک او د ﻫغﻪ د کﻮرﻧ‪ 9‬غ‪7‬و پﻪ ﻧثر ک‪3‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ او ژباړﻟﻲ دي‪ .‬د خ"کﻮ دوره چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ادب ﻳﻮه زرﻳﻨﻪ دوره بﻠﻞ ک‪85‬ي‪،‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ 3‬پﻪ ک‪ 3‬د ﻳادوﻧ‪ 3‬او ستاﻳﻨ‪ 3‬وړ وده او پرﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ 3‬ده‪ .‬د دې دورې د پ‪+‬تﻮ‬ ‫پﻪ ﻧثري کتابﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د خﻮشحال خان خ"ک د بﻴاض پر ﻧثروﻧﻮ سرب‪5‬ره د ﻫغﻪ ((دستارﻧاﻣﻪ))‪ ،‬د‬ ‫عبداﻟﻘادرخان خ"ک ((گﻠدستﻪ))‪ ،‬د افضﻞ خان خ"ک ((تارﻳخ ﻣرصع)) او ((عﻴار داﻧش))‪،‬‬ ‫د ‪-‬ﻮﻫر خان خ"ک ژباړﻟی سﻴرت ((ﻗﻠب اﻟسﻴر)) او ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻳادوﻧ‪ 3‬وړ دي‪ .‬دا کتابﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ ساده او روان پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮي دي چ‪ 3‬پﻪ ﻧﻮرو ادبﻲ *‪2/5‬ﻮ سرب‪5‬ره ﻳ‪ 3‬د ﻧثر ساده ‪-‬ﻲ‪،‬‬ ‫رواﻧﻲ‪ ،‬و‪7-‬ﻧ‪ 9‬ﻣحاورې تﻪ ﻧ‪8‬د‪4‬ﻮاﻟﻰ ﻟﻪ ډ‪4‬رو ﻣﻬﻤﻮ ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧﻮ 'خﻪ دي‪ .‬وروستﻪ د ﻫﻮتکﻮ‬ ‫د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ دوران کی پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ډ‪4‬ر پرﻣختگ ک‪7‬ی دی‪ .‬د ﻣﻼ ﻧﻮرﻣحﻤد غﻠجﻲ‬ ‫((ﻧافع اﻟﻤسﻠﻤﻴﻦ)) او د ﻣحﻤد ﻫﻮتک ((پ"ﻪ خزاﻧﻪ)) د دې دورې د ﻧثر ﻣشﻬﻮر کتابﻮﻧﻪ دي‬ ‫چ‪ 3‬ﻧافع اﻟﻤسﻠﻤﻴﻦ پﻪ ﻣسجع ﻧثر او پ"ﻪ خزاﻧﻪ پﻪ ساده روان ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮې ده‪ .‬د احﻤدشاه‬ ‫‪٤٧‬‬

‫بابا د واکﻤﻨ‪ 9‬پر ﻣﻬال ﻫﻢ پ‪+‬تﻮ ﻧثر وده او پر ﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ 3‬ده‪ .‬د پﻴرﻣحﻤد کاک‪(( 7‬ﻣعرفت‬ ‫اﻻفغاﻧﻲ))‪ ،‬د خان عﻠﻮم (( د احﻤدشاه بابا د اشعارو پ‪+‬تﻮ شرحﻪ)) او د عبداهلل فتاواى احﻤد‬ ‫شاﻫﻲ پﻪ ﻫﻤدغﻪ دوره ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮي کتابﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د دﻳارﻟسﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ 3‬د ﻧﻮي او ﻣعاصر ادب د راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪5‬دو ﻻرې‬ ‫چارې برابرې شﻮې دي‪ .‬د دې دورې ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ ﻧثر ک‪ 3‬د ساده ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ﻻره خپﻠﻪ ک‪7‬ې‬ ‫ده او د پخﻮاﻧﻲ ﻣتکﻠف او ﻣسجع ﻧثر ﻟﻴکﻠﻮ پر خﻼف عام‪ ،‬د وﻟس ﻣحاورې تﻪ ﻧژدې‬ ‫کﻠﻴﻮاﻟﻲ او وﻟسﻲ اصطﻼحات‪ ،‬ﻣحاورې او ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ خپﻠﻮ ﻧثري ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ 3‬کاروﻟﻲ او‬ ‫ﻫ(ﻪ ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ې ده چ‪ 3‬خپﻞ ﻧثري آثار د خﻠکﻮ د پﻮﻫﻮﻧ‪ 3‬ﻟﻪ پاره د ﻫغﻮی پﻪ ژبﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫د دې ډول ﻧثري آثارو پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬د ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ د ﻧﻮرﻣحﻤد ﻧﻮري افغاﻧی ((غﻮﻧچﻪ روه))‬ ‫(‪١٢٨٠‬ﻫـ‪.‬ق‪ .‬تآﻟﻴف) د ﻣﻮﻟﻮي احﻤد ((گﻨج پ‪+‬تﻮ))‪ ،‬آدم خان درخاﻧ‪ ،9‬د ﻣﻴراحﻤدشاه‬ ‫رضﻮاﻧﻲ ((شکرستان افغاﻧﻲ)) او ((بﻬارستان افغاﻧﻲ)) ک‪ 3‬راغﻠﻲ ﻧثروﻧﻪ او ﻫﻤدارﻧگﻪ د‬ ‫ﻣﻴا حسﻴب گﻞ کاکاخ‪5‬ﻞ ژباړﻟی ﻧاول ((ﻧﻘش ﻧگﻴﻦ)) او د ﻣﻴا ﻣحﻤد ﻳﻮسف ژباړﻟی ﻧاول‬ ‫((تﻮبةاﻟﻨصﻮح)) ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳادوﻟی شﻮ‪ .‬دغﻪ ﻧثروﻧﻪ پﻪ ساده ‪ 9-‬او رواﻧ‪ 9‬سرب‪5‬ره ادبﻲ او ﻫﻨري‬ ‫ارز*تﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟري او د ﻧﻮو ﻫﻨري ﻧثروﻧﻮ 'رکﻮﻧﻪ پک‪ 3‬تر ستر‪-‬ﻮ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫وروستﻪ بﻴا د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻫر اړخﻴزه وده او پرﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ 3‬ده‪ .‬د ساده او ژور ﻧاﻟستﻲ ﻧثروﻧﻮ‬ ‫تر 'ﻨ‪ ,‬ﻧﻮي ﻫﻨري ادبﻲ ژاﻧروﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب ک‪ 3‬دود شﻮي دي‪ .‬دﻟتﻪ د ﻫغﻮ‬ ‫ادبﻲ ﻧثري ژاﻧروﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخﻠﻮ چ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ او ادب ک‪ 3‬دود او ﻣﻮږ ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ ادبﻴاتﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ډ‪4‬رې ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬ﻟرو‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬روﻣان‪ ،‬ډراﻣﻪ‪ ،‬طﻨز‪ ،‬ادبﻲ !ﻮ!ﻪ‪ ،‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬ادبﻲ راپﻮرتاژ‪ ،‬ادبﻲ‬ ‫ﻳﻮﻧﻠﻴک (سﻔرﻧاﻣﻪ)‪ ،‬ادبﻲ ‪$‬ان پ‪( 3+5‬خاطرې)‪ ،‬ادبﻲ ژوﻧدﻟﻴک (بﻴﻮ‪-‬رافﻲ)‪ ،‬تکﻞ‪ ،‬ادبﻲ‬ ‫اﻧ‪%‬ﻮر‪ ،‬فﻠﻤﻲ سﻨارﻳﻮ او ﻧﻮر‪ .‬اوس د پ‪+‬تﻮ ﻧثر د ودې او پرﻣختﻴا ﻳﻮن پﻪ ډ‪4‬رې چ"ک‪ 9‬سره‬ ‫روان دی او ډول ډول ﻧثري آثار چاپ او خپر‪84‬ي‪.‬‬

‫‪٤٨‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ب‪6‬اﻳﻪ فرﻫﻨگﻲ ز‪4‬رﻣﻪ ﻟري چ‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬ستره برخﻪ د دې ژب‪ 3‬ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر‬ ‫ﻟﻴکﻠﻲ او شﻔاﻫﻲ ادبﻴات جﻮړوي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻟﻴکﻠﻲ آثار د زﻣاﻧ‪ 3‬پﻪ خﻮﻧ‪7‬ﻳﻮ پ‪+5‬ﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ تﻠﻠﻲ او ډ‪4‬ر ﻟ‪ 8‬ور'خﻪ خﻮﻧدي پات‪ 3‬شﻮي دي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی کتاب‬ ‫چ‪ 3‬ﻣﻮږ ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻧﻮم سره آشﻨا ﻳﻮ‪ ،‬ﻫغﻪ د ابﻮﻫاشﻢ سرواﻧی ﻟﻴکﻠی اثر ((ساﻟﻮ وږﻣﻪ)) دی‬ ‫چ‪ 3‬پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬ﻣﻮږ تﻪ را ﻣعرفﻲ ک‪7‬ي‪ .‬وروستﻪ پﻪ اووﻣﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ‬ ‫((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) ﻟﻴکﻠی او بﻴا پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬باﻳزﻳد رو*ان او اخﻮﻧد درو‪4‬زه‬ ‫او د دې دواړو پﻴرواﻧﻮ پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻧثر کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬تر دې وروستﻪ خﻮشحال خان او د‬ ‫ﻫغﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬د ﻧثر کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬د دﻳارﻟسﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ‬ ‫ساده ﻧثر ﻟﻴکﻨﻪ عاﻣﻪ شﻮې او ډ‪4‬ر پ‪+‬تﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ .‬پﻪ اوسﻨ‪ 9‬او ﻣعاصره‬ ‫دوره ک‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ﻧثر ډ‪4‬ره وده او پرﻣختﻴا ک‪7‬ې او د ﻧثر ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ عام شﻮي او پﻪ ﻫره‬ ‫برخﻪ ک‪ 3‬زﻳات شﻤ‪5‬ر آثار راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي دي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ غﻮر او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬دې‬ ‫پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٢‬ﻮوﻧکی دې د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ې کﻠﻤ‪ 3‬پر زده کﻮوﻧکﻮ او ﻳا پﻪ خپﻠﻪ ﻣعﻨا او‬ ‫پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پرگراف وﻟﻮﻟﻲ‪* .‬ﻮوﻧکﻲ دې د اړتﻴا پر‬ ‫ﻣﻬال ﻣرستﻪ ورسره وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪٤٩‬‬

‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ او دې تﻪ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬ﻣتﻦ پﻪ غﻮر‬ ‫سره وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬د کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او بﻠﻪ دې د اشخاصﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬استازی دې ﻫغﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې د ﻫغﻮ پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ﻻزﻣ‪' 3‬رگﻨدوﻧ‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پﻪ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ‬ ‫او عبارتﻮﻧﻮ ﻧﻮرو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د زده کﻮوﻧکﻮ د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی کتاب 'ﻪ ﻧﻮﻣ‪85‬ي او چا ﻟﻴکﻠی دی؟‬ ‫تذکرة اﻻوﻟﻴاء چا ﻟﻴکﻠی او 'ﻪ ډول کتاب دی؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻧثر د پﻨ‪%‬ﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻧثر د پﻨ‪%‬ﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫باﻳزﻳد رو*ان او اخﻮﻧد درو‪4‬زه خپﻞ کتابﻮﻧﻪ (خﻴراﻟبﻴان او ﻣخزن اﻻسﻼم) پﻪ کﻮم‬ ‫ډول ﻧثر ﻟﻴکﻠﻲ دي؟‬ ‫خﻮشحال خ"ک او د ﻫغﻪ پﻴرواﻧﻮ خپﻞ کتابﻮﻧﻪ پﻪ کﻮم ډول ﻧثر ﻟﻴکﻠﻲ دي؟‬ ‫د ﻫﻨري ﻧثر د ‪$‬ﻴﻨﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧک‪ 3‬دې د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻳﻮ کتاب پﻪ 'ﻮ کر*ﻮ ک‪ 3‬ﻣعرفﻲ ک‪7‬ي او ﻫغﻪ دې پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٥٠‬‬

‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د بدﻳﻊ ﻋﻠﻢ _ ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ برخﻪ‬ ‫ﻟﻔﻈﻲ ادبﻲ صﻨﻌتﻮﻧﻪ‬

‫_ 'ﻮک د بدﻳع عﻠﻢ پ‪5‬ژﻧﻲ؟‬ ‫_ د بدﻳع عﻠﻢ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ 'خﻪ بحث کﻮي؟‬ ‫ادبی فﻨﻮن ﻳﻮ ﻟ‪! 7‬اکﻠﻲ اصﻮل او ﻣﻮازﻳﻦ دي چ‪ 3‬د ﻫغﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ د ادبﻲ آثارو ﻟﻔظﻲ‬ ‫او ﻣعﻨﻮي *‪5‬گ‪ 32‬پ‪5‬ژﻧدل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫بدﻳع ﻫغﻪ پﻮﻫﻨﻪ ده چ‪ 3‬د وﻳﻨا او کﻼم ﻟﻪ *کﻼ او ﻫغﻮ ادبﻲ صﻨاﻳعﻮ 'خﻪ بحث کﻮي‬ ‫چ‪ 3‬ﻧظﻢ اوﻧثر تﻪ *کﻼ ورب‪+‬ﻲ‪.‬‬ ‫بدﻳع ﻟﻪ دوه ډوﻟﻪ ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ 'خﻪ بحث کﻮي‪ :‬ﻳﻮه تﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻔظﻲ او بﻞ تﻪ ﻳ‪ 3‬ﻣعﻨﻮي‬ ‫صﻨعتﻮﻧﻪ واﻳﻲ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻟﻔظﻲ ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ درپ‪5‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪٥١‬‬

‫ادبﻲ فﻨﻮن پﻪ عام ﻣﻔﻬﻮم ﻳﻮ ﻟ‪! 7‬اکﻠﻲ اصﻮل او ﻣﻮازﻳﻦ دي‪ .‬د دغﻮ ﻣﻮازﻳﻨﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ د ادبﻲ‬ ‫آثارو ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨﻮي *‪5‬گ‪ 32‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا *کﻼوې‪ ،‬ﻫﻨري او ادبﻲ ارز*تﻮﻧﻪ پ‪5‬ژﻧدل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻳا ادبﻲ فﻨﻮن ﻫغﻪ ﻣﻮازﻳﻦ تشرﻳح کﻮي چ‪ 3‬د ﻫغﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ کﻮﻻی شﻮ د ادبﻲ آثارو ﻟﻔظﻲ او‬ ‫ﻣعﻨﻮي *کﻼوې وپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫ادبﻲ فﻨﻮن درې سترې 'اﻧ‪ 3/‬ﻟري‪ :‬ﻣعاﻧﻲ‪ ،‬بﻴان او بدﻳع‬ ‫دا چ‪ 3‬ﻣﻮږ دﻟتﻪ ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳع درپ‪5‬ژﻧﻮ‪ ،‬دا صﻨاﻳع د ادبﻲ فﻨﻮن د ((بدﻳع)) پﻪ 'اﻧ‪ 3/‬پﻮرې‬ ‫اړه ﻟري‪ .‬د ﻣخﻪ تر دې چ‪ 3‬د شعر دغﻪ صﻨعتﻮﻧﻪ دروپ‪5‬ژﻧﻮ‪ ،‬ﻻزﻣﻪ ده د بدﻳع عﻠﻢ پﻪ ﻟغﻮي او‬ ‫اصطﻼحﻲ ﻣعﻨا پﻮه شﻮ‪.‬‬ ‫د بدﻳع ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻧﻮی‪ ،‬تازه او ح‪5‬راﻧﻮوﻧکی شی دی او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ﻫغﻪ پﻮﻫﻨﻪ‬ ‫ده چ‪ 3‬د وﻳﻨا او کﻼم ﻟﻪ *کﻼ او ﻫغﻮ صﻨاﻳعﻮ 'خﻪ بحث کﻮي چ‪ 3‬ﻧظﻢ او ﻧثر تﻪ *کﻼ‬ ‫ورب‪+‬ﻲ‪ .‬د بدﻳع د عﻠﻢ وضعﻪ کﻮوﻧکی عبداهلل بﻦ ﻣعتز دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ (‪ ٢٧٤‬ﻫجري‬ ‫ﻗﻤري) کال پﻪ دې اړه پﻪ عربﻲ ژبﻪ ﻳﻮ ﻣﻔصﻞ کتاب تآﻟﻴف ک‪ 7‬او ورو ورو دغﻪ پﻮﻫﻨﻪ ﻧﻮرو ژبﻮ‬ ‫تﻪ خپره شﻮه‪ .‬د بدﻳع د عﻠﻢ ﻣﻮضﻮع فصﻴحﻪ او بﻠﻴغﻪ ادبﻲ وﻳﻨاده او ﻫغﻪ 'ﻪ تﻪ چ‪ 3‬د بﻠﻴغ‪3‬‬ ‫وﻳﻨا د *کﻼ سبب ک‪85‬ي‪ ،‬ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ او ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ دا دي‪:‬‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ ﻫغﻪ دي چ‪ 3‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ 3‬د وﻳﻨا *کﻼ پﻪ کﻠﻤﻮ پﻮرې اړه وﻟري‪ .‬کﻪ دغﻮ‬ ‫کﻠﻤﻮ تﻪ د ﻣعﻨا پﻪ خﻮﻧدي ساتﻨﻪ بدﻟﻮن ورک‪7‬و‪ ،‬د وﻳﻨا *کﻼ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ ‪$‬ﻲ‪ .‬د ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ‬ ‫شﻤ‪5‬ر زﻳات دی‪ ،‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬دا دي‪ :‬تجﻨﻴس او د ﻫغﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻠب‪،‬‬ ‫ذواﻟﻘﻮافﻲ‪ ،‬اشتﻘاق‪ ،‬ترصﻴع‪ ،‬سﻴاق اﻻعداد‪ ،‬اﻟﻤربع‪ ،‬تکرار‪ ،‬تضﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻣعﻤا‪ ،‬ﻣﻨﻘﻮط‪ ،‬غﻴر‬ ‫ﻣﻨﻘﻮط‪ ،‬سجع او داس‪ 3‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫'ﻮ ﻣشﻬﻮر ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ سره دا دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬تجﻨﻴس‪:‬‬ ‫پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬ﻫﻢ جﻨس کﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصطﻼح ک‪ 3‬ﻫغﻪ ادبﻲ صﻨعت دی چ‪ 3‬د شعر‬ ‫‪٥٢‬‬

‫پﻪ ﻳﻮ بﻴت ﻳا ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ 3‬دوې ﻳا زﻳات‪ 3‬داس‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬راشﻲ چ‪ 3‬پﻪ ﻟﻴک او ﻟﻮست ک‪! 3‬ﻮﻟ‪3‬‬ ‫سره ﻳﻮ شی او ﻳا ﻳﻮ 'ﻪ سره ورتﻪ او پﻪ ﻣعﻨا ک‪ 3‬سره بﻴﻠ‪ 3‬وي‪.‬‬ ‫تجﻨﻴس دا ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫(‪ )٣‬زاﻳد تجﻨﻴس‬ ‫(‪ )٢‬ﻧاﻗص تجﻨﻴس‬ ‫(‪ )١‬تام تجﻨﻴس‬ ‫(‪ )٤‬ﻣرکب تجﻨﻴس‪ ،‬خطﻲ تجﻨﻴس‪ ،‬ﻣرفﻮع تجﻨﻴس او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ د تام تجﻨﻴس ﻳﻮ ﻣثال راوړو‪:‬‬ ‫فـــــراق پـــﻪ ﻣـــا خـــــﻮري د زړ‪-‬ـــــﻲ وﻳــﻨــ‪:3‬‬ ‫آشــــﻨــــا ﻣـــــ‪ 3‬ﻧـــشـــتـــﻪ اهلل ﻣـــــ‪ 3‬وﻳـــﻨـــﻲ‬ ‫(پﻴرﻣحﻤد کاک‪)7‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪((3‬وﻳﻨﻲ)) کﻠﻤﻪ پﻪ دواړو ﻧﻴﻢ بﻴتﻮ ک‪ 3‬راغﻠ‪ 3‬ده‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪3‬‬ ‫((وﻳﻨ‪ ))3‬د دري د (خﻮن) پﻪ ﻣعﻨا او پﻪ دوﻳﻢ ک‪(( 3‬وﻳﻨﻲ)) د ﻟﻴدﻟﻮ پﻪ ﻣعﻨا دی چ‪ 3‬تام تجﻨﻴس‬ ‫بﻠﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _١‬ﻗﻠب‪:‬‬ ‫پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬سرچپﻪ کﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬د بدﻳع د عﻠﻢ پﻪ اصطﻼح پﻪ ﻳﻮه وﻳﻨا ک‪ 3‬د دوو ﻳا زﻳاتﻮ‬ ‫داس‪ 3‬کﻠﻤﻮ راوړل وي چ‪ 3‬تﻮري ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻧﻮعﻪ او عدد ک‪ 3‬سره ﻳﻮ او پﻪ ترتﻴب ک‪ 3‬سره او*تﻲ‬ ‫وي‪ .‬ﻗﻠب پﻪ 'ﻠﻮر ډوﻟﻪ دی‪ :‬ﻗﻠب کﻞ‪ ،‬ﻗﻠب بعض‪ ،‬ﻗﻠب ﻣستﻮي‪ ،‬ﻗﻠب ﻣﻨجﻨح‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ د (ﻗﻠب کﻞ) ﻳﻮ ﻣثال راوړو‪:‬‬ ‫زﻟــــﻔــــ‪ 3‬پـــــﻪ ﻣـــــخ کـــــــ‪7‬ه خـــــﻢ پـــــﻪ خــﻢ‬ ‫کــــ‪5‬ــــﻨــــﻪ و ﻣـــــــا تـــــــﻪ ﻣـــــــخ پـــــــﻪ ﻣـــخ‬ ‫کــــ‪5‬ــــﻨــــﻪ و ﻣـــــــا تـــــــﻪ ﻣـــــــخ پـــــــﻪ ﻣـــخ‬ ‫زﻟــــﻔــــ‪ 3‬پـــــﻪ ﻣـــــخ کـــــــ‪7‬ه خـــــﻢ پـــــﻪ خــﻢ‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ ﻣثال ک‪ 3‬گﻮرو چ‪( 3‬خﻢ) پﻪ (خﻢ) او (ﻣخ) پﻪ (ﻣخ) کﻠﻤ‪ 3‬سرچپﻪ شﻮي دي او‬ ‫د کﻠﻤ‪ 3‬دواړه تﻮري سره او*تﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪$‬کﻪ ﻳ‪( 3‬ﻗﻠب کﻞ) بﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٥٣‬‬

‫‪ _٢‬اﻟﻤربﻊ‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻧظﻢ ﻳا شعر تﻪ واﻳﻲ چ‪ 3‬ﻳﻮ شاعر ﻳﻮه رباعﻲ داس‪ 3‬راوړي چ‪ 3‬عﻤﻮدي او افﻘﻲ ﻳﻮ‬ ‫ډول وﻟﻮستﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻳــار ﻟــﻪ غﻤــﻪ پــﻪ زړه افــگار ﻳــﻢ‬ ‫ﻟــﻪ غﻤــﻪ 'ــﻪ واﻳــﻢ دردﻣﻨــد ﻳــﻢ خــﻮار ﻳــﻢ‬ ‫پــﻪ زړه دردﻣﻨــد ﻳــﻢ ﻫــر ‪-‬ــﻮره بﻴﻤــار ﻳــﻢ‬ ‫افــ‪/‬ار ﻳــﻢ خــﻮار ﻳــﻢ بﻴﻤــار ﻳــﻢ زار ﻳــﻢ‬ ‫پﻮرتﻨی شعر عﻤﻮدي او افﻘﻲ ﻳﻮ شان ﻟﻮستﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬تﻀﻤﻴﻦ‪:‬‬ ‫د سﻨد او ﻣثال پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ شاعر د خپﻞ کﻼم د تﻘﻮﻳ‪ 3‬ﻟپاره د ﻣضﻤﻮن د تام ارتباط پﻪ صﻮرت‬ ‫ک‪ 3‬د بﻞ چا د ﻧظﻢ ﻳﻮه !ﻮ!ﻪ‪ ،‬ﻧﻴﻢ بﻴتی‪ ،‬بﻴت‪ ،‬ﻳا 'ﻮبﻴتﻮﻧﻪ پﻪ خپﻞ شعر ﻳا ﻧظﻢ ک‪ 3‬را وړﻟﻮ‬ ‫تﻪ تضﻤﻴﻦ واﻳﻲ‪ .‬دا ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪ :‬ابداع ﻳا رفﻮتضﻤﻴﻦ‪ ،‬استعاﻧﻪ‪ ،‬ﻣصرع تضﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫تصرف سره تضﻤﻴﻦ‪ ،‬ب‪ 3‬تصرفﻪ تضﻤﻴﻦ‪ .‬دﻟتﻪ د ابداع ﻳا د رفﻮتضﻤﻴﻦ ﻳﻮ ﻣثال راوړو‪:‬‬ ‫((دا پﻪ ﻣخ ﻳ‪ 3‬د خط ﻟﻴکﻪ دو تا راغﻠﻪ))‬ ‫کــﻪ کعب‪ 3‬ﻟـــره ﻣشکﻴﻨﻪ ﻗــبــا راغﻠﻪ‬ ‫پﻮرتﻪ بﻴت د بﻴدل ﻫشﻨغري دى‪ ،‬ﻣ‪/‬ر ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻣسره ﻳ‪ 3‬د حﻤﻴد را اخﻴست‪ 3‬ده‪ .‬د حﻤﻴد‬ ‫د شعر !ﻮل بﻴت پﻪ دې ډول دی‪:‬‬ ‫دا پﻪ ﻣخ ﻳ‪ 3‬د خط ﻟﻴکﻪ دوتــا راغﻠﻪ‬ ‫‪-‬ــﻮﻳــا ﻣــخ ﻟـــره دې تـــﻮره بــﻼ راغﻠﻪ‬ ‫ب‪5‬دل ور'خﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻣسره تضﻤﻴﻦ ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ترصﻴﻊ‪:‬‬ ‫ترصﻴع عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬د جﻮاﻫرو اﻳ‪+‬ﻮدﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ 3‬ﻫغﻪ‬ ‫صﻨعت دی چ‪ 3‬شاعر خپﻞ ﻳﻮ بﻴت پﻪ 'ﻮ برخﻮ و‪4‬شﻲ‪ ،‬ﻫره برخﻪ د بﻠ‪ 3‬برخ‪ 3‬پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪3‬‬

‫‪٥٤‬‬

‫داس‪ 3‬راوړي چ‪ 3‬پﻪ وزن ک‪ 3‬سره برابروي‪ ،‬ﻟکﻪ د رحﻤان بابا دا ﻻﻧدې بﻴت‪:‬‬ ‫پﻪ حاﻟت د عاشﻘاﻧﻮ ﻧظر بﻮﻳﻪ‬ ‫پﻪ زﻳارت د شﻬﻴداﻧﻮ گذر بﻮﻳﻪ‬ ‫پﻪ دې بﻴت ک‪( 3‬حاﻟت _ زﻳارت) (عاشﻘاﻧﻮ _ شﻬﻴداﻧﻮ) او (ﻧظر _ گذر) ﻳﻮ د بﻞ پﻪ ﻣﻘابﻞ‬ ‫ک‪ 3‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ذواﻟﻘﻮاﻓﻲ‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ شعر دی چ‪ 3‬ﻟﻪ دوو 'خﻪ زﻳات‪ 3‬ﻗافﻴ‪ 3‬وﻟري او کﻪ د ﻗافﻴﻮ ترﻣﻨ‪ #‬ردﻳﻔﻮﻧﻪ ﻫﻢ وﻟري‪،‬‬ ‫ﻧﻮ بﻴا ﻳ‪ 3‬ذواﻟﻘﻮافﻲ ﻣع اﻟحﻮاجب بﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ دې ﻻﻧدې بﻴت ک‪:3‬‬ ‫چا د شرف ورک‪ 3‬د ﻟﻴﻼ ﻧﻪ جﻠباب ﻟرې ک‪7‬‬ ‫چا د ژوﻧد سﻔر ک‪ 3‬د حﻴا ﻧﻪ شباب ﻟرې ک‪7‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪(( 3‬ور _ سﻔر))‪(( ،‬ﻟﻴﻼ _ حﻴاء)) ((جﻠباب _ شباب)) د ﻗافﻴ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬دي‬ ‫او (ﻟرې ک‪ _ 7‬ﻟرې ک‪ )7‬ﻳ‪ 3‬د ردﻳف پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ راغﻠی دی‪.‬‬

‫دﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫بدﻳع پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬ﻧﻮي تازه او حﻴراﻧﻮوﻧکﻲ 'ﻴز تﻪ واﻳﻲ او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ 3‬ﻫغﻪ‬ ‫عﻠﻢ دی چ‪ 3‬د وﻳﻨا او کﻼم ﻟﻪ *کﻼ او ﻫغﻮ صﻨاﻳعﻮ 'خﻪ بحث کﻮي چ‪ 3‬ﻧظﻢ ﻳا ﻧثر‬ ‫تﻪ *کﻼ ورکﻮي‪.‬‬ ‫ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳع او ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳع‪.‬‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳع‪ :‬ﻫغﻪ دي چ‪ 3‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ 3‬د وﻳﻨا *کﻼ پﻪ کﻠﻤﻮ پﻮرې اړه وﻟري‪ ،‬کﻪ ﻫغﻮ‬ ‫تﻪ د ﻣعﻨا پﻪ خﻮﻧدي ساتﻨﻪ بدﻟﻮن ورک‪7‬و‪ ،‬د وﻳﻨا *کﻼ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ ‪$‬ﻲ‪ .‬د ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳعﻮ‬ ‫شﻤ‪5‬ر ډ‪4‬ر دی‪$ ،‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣﻬﻢ ﻳ‪ 3‬دادي‪ :‬تجﻨﻴس او د ﻫغﻪ ډوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻠب‪ ،‬ذواﻟﻘﻮافﻲ‪ ،‬سﻴاق‬ ‫اﻻعداد تضﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻣعﻤا‪ ،‬سجع او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪٥٥‬‬

‫فعال تونه‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ ډ‪4‬ر غﻮر او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬وﻟﻮﻟﻲ‪،‬‬ ‫*ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬د ﻳﻮې ډﻟ‪ 3‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ﻣتﻦ 'خﻪ ﻳﻮ‬ ‫بﻴت پر تختﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬زده کﻮوﻧکی دې پک‪ 3‬ﻫغﻪ ﻣﻮجﻮد ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ و*ﻴﻲ او ﻻزم‬ ‫تﻮضﻴحات دې ورک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫ادبﻲ فﻨﻮن 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ادبﻲ فﻨﻮن 'ﻮ 'اﻧگ‪ 3‬ﻟري؟‬ ‫بدﻳع پﻪ ﻟغت او اصطﻼح ک‪' 3‬ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫بدﻳع عﻠﻢ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ 'خﻪ بحث کﻮي؟‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ تعرﻳف ک‪7‬ئ؟‬ ‫د 'ﻮ ﻣشﻬﻮرو ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮگﻪ د در‪4‬ﻮ ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ ﻟپاره ﻳﻮ ﻳﻮ ﻧﻮی ﻣثال او ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫پﻴدا او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٥٦‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د بدﻳﻊ ﻋﻠﻢ _ دوﻳﻤﻪ برخﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮيصﻨﻌتﻮﻧﻪ‬

‫_ ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ کﻮم عﻠﻢ ﻟﻪ ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻮ 'خﻪ بحث کﻮي؟‬ ‫بدﻳع پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬ﻧﻮي‪ ،‬تازه او حﻴراﻧﻮوﻧکﻲ 'ﻴز تﻪ واﻳﻲ او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪3‬‬ ‫بدﻳع عﻠﻢ د ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ ﻳﻮه ډ‪4‬ره ﻣﻬﻤﻪ 'اﻧ‪/‬ﻪ ده چ‪ 3‬د وﻳﻨا او کﻼم ﻟﻪ ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨﻮي‬ ‫*کﻼوو 'خﻪ بحث کﻮي‪ .‬ﻣخک‪ 3‬ﻣﻮ پﻪ ﻳﻮه ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ در وپ‪5‬ژﻧدل‪ ،‬پﻪ‬ ‫دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻣعﻨﻮي ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ چ‪ 3‬د بدﻳع د عﻠﻢ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ ،‬درپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪٥٧‬‬

‫بدﻳع عﻠﻢ د ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ ﻟﻪ در‪4‬ﻮ 'اﻧ‪/‬ﻮ (بﻴان‪ ،‬ﻣعاﻧﻲ‪ ،‬بدﻳع) 'خﻪ ﻳﻮه ډ‪4‬ره اړﻳﻨﻪ او اساسﻲ‬ ‫برخﻪ ده چ‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬پﻪ وسﻴﻠﻪ د وﻳﻨا ﻳا کﻼم *کﻼ ﻣعﻠﻮﻣ‪85‬ي‪ .‬د بدﻳع عﻠﻢ ﻟﻪ دوو ډﻟﻮ ادبﻲ‬ ‫صﻨعتﻮﻧﻮ 'خﻪ بحث کﻮي‪:‬‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ او ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ ﻣﻮ د ﻣخﻪ پﻪ ﻳﻮه ﻟﻮست ک‪ 3‬وپ‪5‬ژﻧدل‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ‬ ‫درپ‪5‬ژﻧدل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ ﻫغﻪ ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ 3‬د وﻳﻨا ﻳا کﻼم *کﻼ پﻪ ﻣعﻨا پﻮرې‬ ‫اړه ﻟري‪ .‬کﻪ کﻠﻤ‪ 3‬تﻪ د ﻣعﻨا پﻪ ساتﻨﻪ بدﻟﻮن ورک‪7‬و‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ *کﻼ پر خپﻞ ‪$‬ای پات‪ 3‬ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر زﻳات دی‪ ،‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬دادي‪:‬‬ ‫تضاد ﻳا طباق‪ ،‬اﻳﻬام‪ ،‬ﻟف و ﻧشر‪ ،‬عکس و تبدﻳﻞ‪ ،‬عارفاﻧﻪ تجاﻫﻞ ‪ ،‬اﻟتﻔات‪ ،‬جﻤع‪،‬‬ ‫تﻔرﻳﻖ‪ ،‬ﻣراعات اﻟﻨظﻴر‪ ،‬ارسال اﻟﻤثﻞ‪ ،‬تعجب‪ ،‬ﻣتحﻤﻞ اﻟضدﻳﻦ‪ ،‬ﻣباﻟغﻪ‪ ،‬حسﻦ تعﻠﻴﻞ‪،‬‬ ‫تﻨسﻴﻖ اﻟصﻔات‪ ،‬استدﻻل‪ ،‬ﻣخاطبﻪ‪ ،‬ﻫجﻮ‪ ،‬رجﻮع او داس‪ 3‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻣشﻬﻮر ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ د ﻣثاﻟﻮﻧﻮ پﻪ ترڅ ک‪ 3‬درپ‪5‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻃباق‪:‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮه کﻼم ﻳا شعر ک‪ 3‬چ‪ 3‬ﻣتﻘابﻞ اﻟﻔاظ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ر‪1‬ا او تﻴاره‪ ،‬شپﻪ او ورځ‪ ،‬ژړا اوخﻨدا‪،‬‬ ‫ﻣرگ او ژوﻧد‪ ،‬خﻮشاﻟﻲ او خپگان‪ ،‬تﻮر او سپﻴﻦ او داس‪ 3‬ﻧﻮر ﻳﻮ ‪$‬ای سره راوړل شﻲ‪ ،‬د‬ ‫طباق صﻨعت ورتﻪ واﻳﻲ‪ :‬د ﻣثال پﻪ ډول‪ ،‬د عبداﻟﻘادر خان خ"ک دا ﻻﻧدې بﻴت وگﻮرئ‪:‬‬ ‫چ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬تﻠﻤﻪ پﻪ خﻨدا خﻨدا دﻳــدار تﻪ‬ ‫اوس ﻳ‪ 3‬دروﻣــﻢ پﻪ ژړا ژړا ﻣــزار تﻪ‬ ‫ﻳا‬ ‫زه پﻪ ســرو ستر‪-‬ﻮ ژړا کــ‪7‬م چ‪ 3‬تﻪ دروﻣــ‪3‬‬ ‫تــﻪ ﻟــﻪ ﻣــا چــ‪ 3‬رخــصــتــ‪5‬ــ‪8‬ې پــﻪ خــﻨــدا ‪3$‬‬

‫‪٥٨‬‬

‫پﻪ پﻮرتﻪ شعروﻧﻮ ک‪ 3‬د خﻨدا او ژړا کﻠﻤﻮ پﻪ ذ کر سره طباق ﻣﻮجﻮد دی‪ .‬طباق پﻪ درې‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻮ‪ :‬اسﻤﻲ‪ ،‬فعﻠﻲ‪ ،‬اﻳجابﻲ او سﻠبﻲ طباق باﻧدې و‪4‬شﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻣراﻋات اﻟﻨﻈﻴر‪:‬‬ ‫کﻪ چ‪5‬رې پﻪ ﻳﻮه جﻤﻠﻪ ﻳا د شعر د بﻴت پﻪ ﻳﻮه ﻣسره ک‪ 3‬د کﻮم شﻲ ﻳادوﻧﻪ وشﻲ او پﻪ‬ ‫وروستﻪ جﻤﻠﻪ ﻳا ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ 3‬د ﻫغﻪ ﻳاد شﻮي شﻲ ﻧﻮر ﻣﻨاسبات او ﻣﻼﻳﻤات ووﻳﻞ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫دغﻪ ډول *اﻳست تﻪ ﻣراعات اﻟﻨظﻴر وﻳﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ د خﻮږ دل شاعر پﻪ دې بﻴت ک‪:3‬‬ ‫د زړه شﻤعﻪ ﻣ‪ 3‬د عشﻖ ﻟﻪ غﻮړو ډکﻪ‬ ‫ژر پرې ﻟ‪/‬ﻪ د ﻣحبﻮب د دﻳــدن اوره‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ عﻠﻲ خان چ‪ 3‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫د *اﻳست ﻣرغﻪ د خط پﻪ پرو واﻟﻮت‬ ‫د عاشﻖ پﻪ زړه ﻳــﻮه ﻧرﻣﻪ ﻫــﻮا راغﻠﻪ‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬شاعر پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ 3‬د شﻤع‪ 3‬ﻳادوﻧﻪ ک‪7‬ې‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫغ‪ 3‬ﻣﻨاسباتﻮ او‬ ‫ﻣﻼﻳﻤاتﻮ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ 3‬اور او غﻮړو تﻪ ﻫﻢ اشاره کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻳﻮه بﻴت ک‪ 3‬د داس‪ 3‬ﻣتﻨاسبﻮ اﻟﻔاظﻮ‪،‬‬ ‫چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره تﻨاسب وﻟري‪ ،‬راوړﻟﻮ تﻪ د ﻣراعات اﻟﻨظﻴر ادبﻲ صﻨعت واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪/‬ﻪ عﻠﻲ خان پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪ 3‬د ﻣارغﻪ کﻠﻤﻪ راوړې ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫغ‪ 3‬سره ﻳ‪3‬‬ ‫ﻣﻨاسبت‪ :‬پر‪ ،‬اﻟﻮت‪ ،‬ﻧرﻣﻪ ﻫﻮا چ‪ 3‬ﻟﻪ اﻟﻮتﻠﻮ سره پﻴدا ک‪85‬ي‪! ،‬ﻮل ذکر ک‪7‬ي دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣراعات‬ ‫اﻟﻨظﻴر صﻨعت بﻠﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻟﻒ او ﻧشر‪:‬‬ ‫کﻪ ﻳﻮ شاعر پﻪ ﻳﻮه بﻴت ﻳا ﻣسره ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣطاﻟب د اجﻤال پﻪ صﻮرت راوړي او پﻪ بﻠﻪ‬ ‫ﻣسره ﻳا بﻴت ک‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬ﻫر ﻳﻮ ﻣتعﻠﻖ 'ﻪ بﻠﻪ ﻣعﻨا راوړي‪ ،‬ﻟف او ﻧشر ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ‬ ‫وﻳﻨا‪:‬‬ ‫‪٥٩‬‬

‫کﻪ ﻳﻮ شاعر ﻳﻮ ‪$‬ﻞ 'ﻮ شﻴان پﻪ کﻼم ک‪ 3‬ذ کر ک‪7‬ي او د ﻫغ‪ 3‬تعبﻴر بﻴا پﻪ ترتﻴب ﻳا وړاﻧدې‬ ‫وروستﻪ ب‪2‬ﻪ باﻧدې وک‪7‬ي‪ ،‬ﻟف او ﻧشر ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ دا ﻻﻧدې بﻴت‪:‬‬ ‫ﻣخ کﻪ دې گﻠشﻦ دی ﻳا 'راغ دی ﻳا سﻮرگﻞ‬ ‫زه بــاﻧــدې بـــﻮرا ﻳــﻢ‪ ،‬ﻳــا پتﻨگ ﻳــﻢ ﻳــا بﻠبﻞ‬ ‫دﻟتﻪ وﻳﻨﻮ چ‪ 3‬شاعر پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي ﻧﻴﻢ بﻴت ک‪ 3‬د (گﻠشﻦ‪' ،‬راغ او سﻮرگﻞ) ﻳادوﻧﻪ ک‪7‬ې ده او‬ ‫پﻪ دوﻳﻢ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻫغﻮی ﻣطابﻖ (بﻮرا‪ ،‬پتﻨگ او بﻠبﻞ) ﻳاد ک‪7‬ي دي چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره‬ ‫ﻣﻨاسبت ﻟري‪ .‬ﻟف او ﻧشر پﻪ ﻣرتب او غﻴر ﻣرتب ﻟف او ﻧشر باﻧدې و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣرتب ﻟف و ﻧشر ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ دا ده‪:‬‬ ‫دا 'ﻪ ﻳار دا 'ﻪ جاﻧان دا 'ﻪ اغﻴار دى‬ ‫دا 'ﻪ ‪-‬ﻞ دا 'ﻪ بﻠبﻞ دا 'ﻪ زغﻦ دى‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪ 3‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻳار‪ ،‬جاﻧان او اغﻴار ﻳاد ک‪7‬ي او د ﻫغﻮى تعبﻴر‬ ‫پﻪ دوﻳﻢ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ 3‬پﻪ ترتﻴب سره‪- :‬ﻞ‪ ،‬بﻠبﻞ او زغﻦ باﻧدې شﻮى دى چ‪ 3‬دغﻪ *اﻳست تﻪ‬ ‫ﻣرتب ﻟف و ﻧشر وﻳﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻋکس او تبدﻳﻞ‪:‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬شاعر د ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻣسرې کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ دوﻳﻤ‪ 3‬ﻣسرې ک‪ 3‬راوړي او د ﻣعﻨا تضاد‬ ‫ور'خﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻲ‪ ،‬د عکس او تبدﻳﻞ ادبﻲ صﻨعت ورتﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬پﻪ دې ﻻﻧدې‬ ‫بﻴتﻮﻧﻮ ک‪:3‬‬ ‫ﻣـــا پـــﻪ ســـﻞ کــرتــﻪ ﻳـــاد کـــ‪7‬ې تـــﻪ راﻧــغــﻠــ‪3‬‬ ‫زه بــﻪ ســﻞ کــرتــﻪ درشــــﻢ کــﻪ تــا ﻳـــاد کــ‪7‬م‬ ‫ســخــﻲ کــﻪ ﻟــک ورکــــا وده تــﻪ کــک وي‬ ‫بــخــﻴــﻞ کــﻪ کــک ورکــــا وده تــﻪ ﻟــک وي‬ ‫د پﻮرتﻪ بﻴتﻮﻧﻮ پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي بﻴت ک‪ 3‬د اوﻟ‪ 3‬ﻣسرې کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ دوﻳﻤ‪ 3‬ﻣسرې ک‪ 3‬سره او*تﻲ‬ ‫‪٦٠‬‬

‫دي او د ﻣعﻨا تضاد ﻳ‪ 3‬را ﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ی دی‪ .‬سﻞ کرتﻪ ﻳا دول‪ ،‬ﻳﻮ کرت ﻧﻪ ورتﻠﻞ او سﻞ کرتﻪ‬ ‫تگ‪ ،‬ﻳﻮ کرت ﻳا دول د صﻨعت پﻪ ﻟحاظ عکس و تبدﻳﻞ دی‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ دوﻳﻢ ﻣثال ک‪ 3‬د سخﻲ ﻟک ورکﻮل‪ ،‬کک ‪2-‬ﻞ او د بخﻴﻞ کک ورکﻮل‪،‬‬ ‫ﻟک ‪2-‬ﻞ سره تضاد ﻟري او ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا د بﻴت د ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻣسرې کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ دوﻳﻤ‪ 3‬ﻣسرې ک‪3‬‬ ‫سره او*تﻲ او د عکس و تبدﻳﻞ صﻨعت ور'خﻪ جﻮړ شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪ _٥‬حسﻦ تﻌﻠﻴﻞ‪:‬‬ ‫د ﻳﻮه وصف ﻟپاره د ﻳﻮه غﻴر حﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻣ‪/‬ر ﻟطﻴف او ﻣﻨاسب سبب چ‪ 3‬شاعر د ﻳﻮه‬ ‫صﻨعت ﻟپاره داس‪ 3‬عﻠت پﻴدا ک‪7‬ي چ‪ 3‬پﻪ اصﻞ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬سبب ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻣگر د ﻟطافت‬ ‫او حسﻦ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻳ‪ 3‬دغﻪ صﻨعت تﻪ ﻧسبت ک‪5‬دای شﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد چ‪ 3‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫چــ‪ 3‬ﻧــظــر ﻳــ‪ 3‬د گــﻠــرخ ســاﻗــﻲ پــر ﻣــخ شﻮ‬ ‫د ﻧرگس ﻟﻪ ﻻســﻪ جــام پر‪4‬ﻮت ﻧسکﻮر شﻪ‬ ‫ﻳا‪:‬‬ ‫وغـــ‪7‬وه ستر‪ 3-‬زﻟﻔ‪ 3‬ﻟــرې د رخــســار ک‪7‬ه‬ ‫ستا ﻟﻴدو تﻪ ر‪4‬ــ‪8‬دي ﻟﻤر پﻪ پا‪1‬ﻮ ک‪ 3‬د ‪-‬ﻠﻮ‬ ‫کﻪ دې پﻮرتﻪ بﻴت تﻪ وگﻮرو‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫغﻪ ﻣحبﻮب ﻟﻴدﻧﻪ چ‪ 3‬د شرابﻮ جام ﻫﻢ پﻪ ﻻس‬ ‫ک‪ 3‬وﻟري‪ ،‬د ﻧرگس پر گﻞ دوﻣره اغ‪5‬ز کﻮي چ‪ 3‬خپﻞ جام ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻻسﻪ پر‪4‬ﻮ‪$‬ﻲ او‬ ‫ﻧسکﻮر‪84‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دوﻳﻢ بﻴت ک‪ 3‬شاعر د ﻳار ﻣخ ﻟﻴدل د ﻟﻤر د ر‪84‬د‪4‬دﻟﻮ او خﻮ‪5$‬دﻟﻮ عﻠت ‪2-‬ﻠﻰ دى‪ ،‬کﻪ‬ ‫'ﻪ ﻫﻢ پﻪ حﻘﻴﻘت دغﻪ عﻠت ﻧشﻲ ک‪5‬دﻟﻰ‪ ،‬خﻮ ډ‪4‬ر *ﻪ ﻟطافت ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٦‬رجﻮع‪:‬‬ ‫رجﻮع پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬ب‪5‬رتﻪ راگر‪5$‬دﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ﻫغﻪ ادبﻲ صﻨعت دی‬ ‫چ‪ 3‬ﻳﻮ 'ﻮک ﻳﻮ ﻣطﻠب ﻳﻮ ‪$‬ﻞ 'رگﻨد ک‪7‬ي او بﻴا پﻪ وروست‪ 9‬جﻤﻠﻪ ﻳا ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ 3‬د ﻳﻮه‬ ‫‪٦١‬‬

‫خاص غرض ﻟپاره خپﻠﻪ ک‪7‬ې خبره باطﻠﻪ ک‪7‬ي او ﻟﻪ خپﻞ ﻣطﻠب 'خﻪ و‪-‬ر‪$‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫خﻮشحال خان خ"ک چ‪ 3‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫کﻪ *ﻪ واﻳﻢ و چا تﻪ ﻫﻢ ﻳ‪ 3‬بد ﻧﻴسﻲ پﻪ زړه ک‪3‬‬ ‫ﻳا بخت دی د ﻣغﻠﻮ ﻳا زﻣا 'ﻪ عﻘﻞ کﻢ دی‬ ‫ﻧﻪ بخت دی د ﻣغﻠﻮ ﻧﻪ زﻣا 'ﻪ عﻘﻞ کﻢ دی‬ ‫دا کُﻞ واړه پﻴري ده چ‪ 3‬ﻣ‪ 3‬کار درﻫﻢ برﻫﻢ دی‬ ‫کﻪ دا پﻮرتﻪ دوه بﻴتﻮﻧﻪ وگﻮرو‪ ،‬وﻳﻨﻮ چ‪ 3‬خﻮشحال خان خ"ک ﻳﻮ ‪$‬ﻞ خپﻠ‪ 3‬کﻢ بخت‪ 9‬او‬ ‫کﻢ عﻘﻠ‪ 9‬تﻪ اشاره کﻮي او وروستﻪ بﻴا ﻟﻪ خپﻞ ﻣطﻠب 'خﻪ گر‪$‬ﻲ او د ﻫر 'ﻪ اصﻠﻲ ﻻﻣﻞ‬ ‫او عﻠت زړ*ت او ضعﻴﻔﻲ بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬ﻋارﻓاﻧﻪ تجاﻫﻞ‪:‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬د ﻳﻮه ﻧزاکت او ﻟطافت ﻟپاره شاعر خپﻞ ‪$‬ان پﻪ ﻳﻮه شﻲ ﻧاخبره واچﻮي‪ ،‬پﻪ داس‪3‬‬ ‫حال ک‪ 3‬چ‪* 3‬ﻪ پرې خبر او ورﻣعﻠﻮم وي‪ ،‬پﻪ شعر او ادب ک‪ 3‬دې تﻪ د عارفاﻧﻪ تجاﻫﻞ ادبﻲ‬ ‫صﻨعت وﻳﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ عﻠﻲ خان چ‪ 3‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫دا د دﻟبر ﻣخ دی چ‪ 3‬ﻟﻪ شاﻟﻪ ﻧﻴﻢ ﻟﻴده شﻲ‬ ‫ﻳا زﻳ‪7‬وتی ﻧﻤر دی چ‪ 3‬ﻟﻴده شی ﻧﻴﻢ ﻟﻪ غره‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ دا بﻴت‪:‬‬ ‫دا ﻳ‪ 3‬خط دى چ‪ 3‬پر ﻣخ دى ‪-‬ر‪5$‬دﻟﻰ‬ ‫کــﻪ زﻧــ‪/‬ــﻴــان دي پــﻪ حـــرم کـــﻮي طــﻮاف‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪ 3‬ﻣعشﻮﻗ‪ 3‬خپﻞ *کﻠی ﻣخ پﻪ *کﻠﻲ ژ‪ 74‬شال ک‪ 3‬پ＀ ک‪7‬ی دی‪ ،‬خﻮﻟ‪8‬ه *کﻠ‪3‬‬ ‫برخﻪ ور'خﻪ پﻪ ﻳﻮه گﻮ*ﻪ ک‪* 3‬کاري چ‪ 3‬د ژ‪ 74‬شال عکس ورباﻧدې پر‪4‬ﻮتی دی‪ ،‬ﻧﻮ شاعر ‪$‬ان ﻧاخبره‬ ‫غﻮر‪$‬ﻮي اوواﻳﻲ چ‪ 3‬زه ﻧﻪ پﻮﻫ‪85‬م چ‪ 3‬دا د ﻣازﻳ‪/‬ر ﻟﻤر دی او کﻪ زﻣا د ﻣحبﻮب *کﻠی ﻣخ‪.‬‬

‫‪٦٢‬‬

‫‪ _٨‬تﻠﻤﻴح‪:‬‬ ‫تﻠﻤح پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬پﻪ ﻣاﻟگﻪ کﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ 3‬ﻫغﻪ ادبﻲ صﻨعت دی چ‪3‬‬ ‫شاعر پﻪ خپﻞ شعر ک‪ 3‬ﻳﻮې تارﻳخﻲ پ‪ 3+5‬او حکاﻳت تﻪ اشاره ک‪7‬ې وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ﻣــگــر وژاړه فـــرﻫـــاد بــﻴــا ســﻴــﻞ د زرکـــﻮ‬ ‫چــ‪ 3‬پــﻪ ســـرو ســتــرگــﻮ را‪$‬ـــﻲ ﻟــﻪ کﻮﻫستاﻧﻪ‬ ‫ﻳا‪:‬‬ ‫د زړه تــخــت دې ‪$‬ــکــﻪ وﻧــﻴــﻮ و دﻳــﻮاﻧــﻮ‬ ‫چـــ‪ 3‬دې گــﻮتــﻪ د ســﻠــﻴــﻤــان ﻻړه ﻟـــﻪ ﻻســﻪ‬ ‫ﻳا‪:‬‬ ‫کــﻪ رﻗــﻴــب ﻣــ‪ 3‬ﻧـــژدې ﻧــﻪ پــر‪4‬ــ‪8‬دي ﻣحبﻮب تﻪ‬ ‫د ﻳﻮسف د کﻤﻴس بــﻮی بــس دی ﻳعﻘﻮب تﻪ‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ی بﻴت ک‪ 3‬د شﻴرﻳﻨ‪ 3‬عاشﻖ فرﻫاد‪ ،‬پﻪ دوﻳﻢ ک‪ 3‬د سﻠﻴﻤان عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم ﻧگﻴﻦ او پﻪ درﻳﻢ‬ ‫ک‪ 3‬د ﻳﻮسف عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم او حضرت ﻳعﻘﻮب عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم واﻗعﻮ تﻪ اشاره ده‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د بدﻳع عﻠﻢ د ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ 'اﻧگﻪ ده چ‪ 3‬د وﻳﻨا او کﻼم ﻟﻪ ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨﻮي‬ ‫صﻨعتﻮﻧﻮ'خﻪ بحث کﻮي‪ .‬ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ ﻫغﻪ دي چ‪ 3‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ 3‬د وﻳﻨا ﻳا کﻼم *کﻼ پﻪ‬ ‫ﻣعﻨا پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬کﻪ کﻠﻤ‪ 3‬تﻪ د ﻣعﻨا پﻪ حﻔظ بدﻟﻮن ورک‪7‬و‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ *کﻼ پر خپﻞ ‪$‬ای‬ ‫پات‪ 3‬ک‪85‬ي‪ .‬د ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر زﻳات دی‪$ .‬ﻴﻨ‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻣشﻬﻮر ﻳ‪ 3‬دادي‪ :‬تضاد ﻳا طباق‪،‬‬ ‫اﻳﻬام‪ ،‬ﻟف او ﻧشر‪ ،‬ﻣباﻟغﻪ‪ ،‬تﻨسﻴﻖ اﻟصﻔات‪ ،‬استدﻻل‪ ،‬ﻣخاطبﻪ‪ ،‬ﻫجﻮ‪ ،‬استخدام‪ ،‬رجﻮع‬ ‫اوﻧﻮر‪.‬‬

‫‪٦٣‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٢‬ﻮوﻧکی دې د ﻣتﻦ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬پر زده کﻮوﻧکﻮ او ډ‪4‬رې ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬دې پﻪ خپﻠﻪ‬ ‫ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪* ،‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ﻣرستﻪ‬ ‫ورسره وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬د ﻳﻮې ډﻟ‪ 3‬ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې ﻟﻪ ﻣتﻦ‬ ‫'خﻪ ﻳﻮ بﻴت پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬زده کﻮوﻧکی دې پﻪ ﻫغﻪ ک‪ 3‬ﻣﻮجﻮد ادبﻲ‬ ‫صﻨعت ﻣعﻠﻮم ک‪7‬ي او ﻻزﻣ‪' 3‬رگﻨدوﻧ‪ 3‬دې وک‪7‬ي‪ .‬دا ﻟ‪7‬ۍ دې پﻪ دواړو ډﻟﻮ تطبﻴﻖ شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ ک‪85‬ي‪:‬‬ ‫ادبﻲ فﻨﻮن 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ادبﻲ فﻨﻮن کﻮﻣ‪' 3‬اﻧگ‪ 3‬ﻟري؟‬ ‫بدﻳع پﻪ ﻟغت او ادبﻲ اصطﻼح ک‪' 3‬ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫د بدﻳع عﻠﻢ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ 'خﻪ بحث کﻮي؟‬ ‫ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ تعرﻳف ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫د پﻨ‪%‬ﻮ ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ د خپﻠ‪ 3‬خﻮ*‪ 3‬د ﻣعﻨﻮي ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ ﻟپاره ﻟﻪ‬ ‫ﻣتﻦ پرتﻪ ﻧﻮر ﻣثاﻟﻮﻧﻪ پﻴدا او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮتﻪ‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪٦٤‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫خﻴراﻟبﻴان‬

‫_ تاس‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ ﻧثري کتابﻮﻧﻮ ک‪ 3‬کﻮم کتابﻮﻧﻪ پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫_ تاس‪ 3‬د خﻴراﻟبﻴان پﻪ ﻧﻮم د کﻮم کتاب ﻧﻮم اور‪4‬دﻟی؟‬ ‫_ تاس‪ 3‬باﻳزﻳد رو*ان پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادب ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬ﻳا کﻼسﻴکﻪ دوره د پ‪+‬تﻮ ادب پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬ﻳﻮه ‪$‬ﻼﻧده ادبﻲ دوره‬ ‫ده چ‪ 3‬ډ‪4‬ر پﻴاوړي ادبﻲ غﻮر‪$‬ﻨ‪/‬ﻮﻧﻪ پک‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي دي‪ .‬ډ‪4‬ر عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨگﻲ‬ ‫شخصﻴتﻮﻧﻪ پﻪ دغ‪ 3‬دورې ک‪ 3‬را ‪$‬ﻠ‪5‬دﻟﻲ دي‪ .‬ﻳﻮ ﻟﻪ دغﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ او فرﻫﻨگﻴاﻟﻴﻮ‬ ‫شخصﻴتﻮﻧﻮ 'خﻪ باﻳزﻳد رو*ان دی‪ .‬رو*ان د پ‪+‬تﻮ‪ ،‬دري‪ ،‬عربﻲ او ﻫﻨدي ژبﻮ پﻪ ﻧظﻢ‬ ‫او ﻧثر ک‪ 3‬زﻳات شﻤ‪5‬ر آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻮ آثارو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ (خﻴراﻟبﻴان) ﻧﻮﻣ‪85‬ي‪ .‬دﻟتﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬درپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪٦٥‬‬

‫باﻳزﻳد رو*ان د ﻗاضﻲ عبداهلل زوی و‪ ،‬پﻪ ﻗﻮم اورﻣ‪ 7‬پ‪+‬تﻮن و‪ .‬کﻮرﻧ‪ 9‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ وزﻳرستان 'خﻪ‬ ‫ﻫﻨدوستان تﻪ تﻠﻠ‪ 3‬وه‪ .‬رو*ان ﻫﻠتﻪ پﻪ ‪٩٢٦‬ﻫجري ﻗﻤري کال ستر‪ 3-‬ﻧ‪7‬ۍ تﻪ پراﻧﻴست‪ 3‬وې‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي د عﻠﻮﻣﻮ ﻟﻪ زده ک‪7‬ې وروستﻪ ﻳﻮه د طرﻳﻘت او عرفان ﻻره راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ه‪ .‬ډ‪4‬ر ﻣرﻳدان‬ ‫او پﻠﻮﻳان ﻳ‪ 3‬وﻣﻮﻧدل او وروستﻪ دغﻪ روحاﻧﻲ او تصﻮفﻲ غﻮر‪$‬ﻨ‪ ,‬ﻣﻠﻲ او سﻴاسﻲ ب‪2‬ﻪ خپﻠﻪ‬ ‫ک‪7‬ه‪ .‬باﻳزﻳد د عرفان او تصﻮف تر'ﻨگ د وخت د ﻣغﻮﻟﻲ واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وړاﻧدې ﻣﻠﻲ ﻣبارزه پﻴﻞ‬ ‫ک‪7‬ه او د دغ‪ 3‬ﻣبارزې پﻪ بﻬﻴر ک‪ 3‬پﻪ (‪٩٨٥‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ک‪ 3‬وفات شﻮ‪.‬‬ ‫باﻳزﻳد رو*ان (‪٩٨٥ _ ٩٢٦‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻴاوړی عﻠﻤﻲ _ فرﻫﻨ‪/‬ﻲ او سﻴاسﻲ‬ ‫شخصﻴت و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د خپﻠ‪ 3‬عﻠﻤﻲ‪ ،‬عرفاﻧﻲ ﻻرې د تبﻠﻴغ او د خپﻠﻮ پﻴرواﻧﻮ د ﻻر*ﻮوﻧ‪3‬‬ ‫ﻟپاره پﻪ پ‪+‬تﻮ‪ ،‬دري‪ ،‬عربﻲ او ﻫﻨدي ژبﻮ ډ‪4‬ر آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ 3‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ډ‪4‬ر ﻣشﻬﻮر‬ ‫اثر ((خﻴراﻟبﻴان)) ﻧﻮﻣ‪85‬ي‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ 3‬د باﻳزﻳد رو*ان د دې اثر پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳا دوﻧ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ‬ ‫پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو آثارو او ﻫﻤدارﻧ‪/‬ﻪ د بﻬرﻧﻴﻮ ختﻴ‪%‬پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ 3‬شﻮې‬ ‫وې‪ ،‬خﻮ پﻪ خپﻠﻪ دغﻪ کتاب زﻣﻮږ پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ﻧﻪ و‪ .‬ﻟﻪ *ﻪ ﻣرغﻪ چ‪ 3‬د دغﻪ ارز*تﻨاک اثر ﻳﻮه‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ختﻴ‪%‬پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ ‪$‬ان سره اروپا تﻪ وړې او د جرﻣﻨﻲ د تبﻮﻧگﻴﻦ پﻮﻫﻨتﻮن‬ ‫د کتابتﻮن د خطﻲ ﻧسخﻮ پﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ ک‪ 3‬خﻮﻧدي وه‪ .‬د پ‪+5‬ﻮر د پ‪+‬تﻮ اک‪65‬ﻳﻤﻲ ﻣشر ﻣﻮﻻﻧا‬ ‫عبداﻟﻘادر دا ﻧسخﻪ پﻪ ډ‪4‬رو ک‪7‬اووﻧﻮ پﻪ ﻧﻮﻣﻮړي کتابتﻮن ک‪ 3‬تر ﻻسﻪ ک‪7‬ه‪ ،‬د ﻫغ‪ 3‬ﻳﻮه کاپﻲ ﻳ‪3‬‬ ‫ﻟﻪ ‪$‬ان سره پ‪+‬تﻮﻧخﻮا تﻪ ﻳﻮړه او د پ‪+‬تﻮ اک‪65‬ﻳﻤﻲ ﻟﻪ خﻮا د ﻣﻮﻻﻧا عبداﻟﻘادر د پ‪5‬ژﻧدگﻠﻮۍ‪،‬‬ ‫'رگﻨدوﻧﻮ او د ﻣﻮﻻﻧا عبداﻟﻘدوس ﻗاسﻤﻲ ﻟﻪ سرﻳزې او تعﻠﻴﻘاتﻮ سره پﻪ (‪ )٤٣١‬ﻣخﻮﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫خپره شﻮه‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻫﻤدې ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ 3‬ﻳﻮه عکسﻲ کاپﻲ عبداﻟرؤوف ب‪5‬ﻨﻮا ترﻻسﻪ‬ ‫ک‪7‬ې وه‪ .‬د ﻫغ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ افسﻴ＀ او عکسﻲ ب‪2‬ﻪ د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ژبﻮ او ادبﻴاتﻮ پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ ﻟﻪ‬ ‫خﻮا پﻪ (‪ ١٣٥٣‬ﻟﻤرﻳز) کال چاپ او خپره شﻮه‪ .‬د خﻴراﻟبﻴان د تآﻟﻴف کال ﻧﻪ دی ﻣعﻠﻮم‪ .‬ﻫغﻪ‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻪ چ‪ 3‬پﻪ کابﻞ او پ‪+5‬ﻮر ک‪ 3‬ور'خﻪ د خﻴراﻟبﻴان کتاب خپﻮر شﻮی‪! ،‬ﻮل (‪)٣٣٤‬‬ ‫ﻣخﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬دغﻪ ﻧسخﻪ پﻪ (‪ ١٠٦١‬ﻫجري ﻗﻤري) کال خطاطﻲ شﻮې ده‪ .‬د خﻴراﻟبﻴان دا‬ ‫چاپ شﻮې ﻧسخﻪ پﻪ 'ﻠﻮرو (پ‪+‬تﻮ‪ ،‬دري‪ ،‬عربﻲ او ﻫﻨدي) ژبﻮ ده چ‪ 3‬ډ‪4‬ره برخﻪ ﻳ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ‪،‬‬

‫‪٦٦‬‬

‫پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ دري ژبﻪ 'رگﻨدوﻧ‪ 3‬او پﻪ عربﻲ ژبﻪ د ﻗرآن آﻳتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧبﻮي حدﻳثﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬عربﻲ ﻣﻘﻮﻟ‪ 3‬او پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻫﻨدي ژب‪ 3‬پﻪ پﻨجابﻲ ﻟﻬجﻪ ‪$‬ﻴﻨ‪' 3‬رگﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫راغﻠ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻫﻨدوستان د حﻴدر آباد د دکﻦ پﻪ ساﻻر جﻨ‪ ,‬ﻣﻮزﻳﻢ ک‪3‬‬ ‫د خﻴراﻟبﻴان ﻳﻮه بﻠﻪ بشپ‪7‬ه ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻪ وﻣﻮﻧدل شﻮه‪ .‬دغﻪ ﻧسخﻪ پﻪ (‪ ١٠٧٩‬ﻫجري ﻗﻤري)‬ ‫کال ک‪ 3‬خطاطﻲ شﻮې او !ﻮل ﻣطاﻟب پﻪ 'ﻠﻮر واړو ژبﻮ پﻪ برابره اﻧدازه پک‪ 3‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ 'ﻠﻮرو ژبﻮ د خﻴراﻟبﻴان ﻟﻴکﻠﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ خپﻠﻪ پﻴر رو*ان داس‪ 3‬واﻳﻲ‪- (( :‬ﻮره ک‪7‬ی‬ ‫ﻣ‪ 3‬دی خﻴراﻟبﻴان پﻪ 'ﻠﻮر ژب‪ 3‬ﻣﻮافﻖ ﻟﻪ ﻗرآن‪ ،‬پک‪ 3‬دی بﻴان د ر*تﻴا‪ ،‬دروغ‪ ،‬د حﻼل او‬ ‫حرام‪ ،‬د ک‪7‬ه ﻧﻪ ک‪7‬ه پﻪ ﻫر ﻣﻘام‪ ،‬پﻪ تا دې وي اعﻼن‪ )).‬د خﻴراﻟبﻴان پ‪+‬تﻮ برخﻪ پﻪ ﻣسجع او‬ ‫ﻗافﻴﻪ ﻟروﻧکﻲ ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮې ده‪ .‬استاد پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد پﻪ خپﻠﻮ '‪75‬ﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻫغ‪3‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬برخ‪ 3‬ﻧظﻢ بﻠﻠ‪ 3‬دي‪ .‬ﻣسجع ﻧثر پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجری پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬باﻳزﻳد رو*ان پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪3‬‬ ‫دود ک‪7‬ی دی‪ .‬باﻳزﻳد رو*ان پﻪ ﻣسجع ﻧثر د خﻴراﻟبﻴان کتاب وﻟﻴکﻪ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬اخﻮﻧد درو‪4‬زه‬ ‫د باﻳزﻳد رو*ان ﻣخاﻟﻔت تﻪ راپﻮرتﻪ شﻮ‪ ،‬د خﻴراﻟبﻴان پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬خپﻞ کتاب (ﻣخزن‬ ‫اﻻسﻼم) ﻫﻢ د باﻳزﻳد رو*ان پﻪ '‪5‬ر پﻪ ﻣسجع ﻧثر وﻟﻴکﻪ‪ .‬بﻴا ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻫﻢ د دغﻪ ﻣسجع‬ ‫ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ﻻر تعﻘﻴب ک‪7‬ه او ﻧژدې دوه سﻮه کاﻟﻪ ﻳ‪ 3‬دوام ﻣﻮﻧدﻟی دی‪.‬‬ ‫خﻴراﻟبﻴان !ﻮل 'ﻠﻮ‪+4‬ت بابﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ 3‬ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ دﻳﻨﻲ‪ ،‬عرفاﻧﻲ او فﻘﻬﻲ ﻣساﻳﻞ پک‪3‬‬ ‫تر (‪ )١٢١‬ﻟﻮﻳﻮ وړو سرﻟﻴکﻮﻧﻮ ﻻﻧدې راغﻠﻲ دي‪ .‬د دې کتاب د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻣطاﻟبﻮ سر ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫دادي‪:‬‬ ‫د ﻟﻤاﻧ‪%‬ﻪ د فراﻳضﻮ‪ ،‬واجباتﻮ او سﻨتﻮﻧﻮ بﻴان‪ ،‬د غسﻞ بﻴان‪ ،‬د تﻴﻤﻢ بﻴان‪ ،‬د اوداسﻪ بﻴان‪،‬‬ ‫د ﻧجاست د ﻣکروﻫاتﻮ‪ ،‬اواﻣرو او ﻧﻮاﻫﻴﻮ بﻴاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬د روژې‪ ،‬زکات او حج بﻴاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻧﻔس‪،‬‬ ‫ژوﻧد‪ ،‬ﻣرگ‪ ،‬عذاب‪ ،‬د ‪-‬ﻮر‪ ،‬اﻳﻤان‪ ،‬ذ کر خﻔﻲ‪ ،‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د رو*اﻧﻲ تصﻮفﻲ عرفاﻧﻲ ﻻرې‬ ‫د اتﻮ ﻣﻘاﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬شرﻳعت‪ ،‬طرﻳﻘت‪ ،‬حﻘﻴﻘت‪ ،‬ﻣعرفت‪ ،‬وصﻠت‪ ،‬وحدت او سکﻮﻧت پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ بحثﻮﻧﻪ پک‪ 3‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪٦٧‬‬

‫د خﻴراﻟبﻴان زﻳات ارز*ت او اﻫﻤﻴت پﻪ دې ک‪ 3‬دی چ‪ 3‬دا د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی زوړ بشپ‪7‬‬ ‫تر ﻻسﻪ شﻮی کتاب دی چ‪ 3‬پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮی دی‪ .‬د زﻣاﻧ‪ 3‬ﻟﻪ پ‪+5‬ﻮ او‬ ‫تﻮپاﻧﻮﻧﻮ خﻮﻧدي پات‪ 3‬دی‪ .‬اوس ﻣﻮږ د دې کتاب ﻗﻠﻤﻲ او چاپﻲ ﻧسخ‪ 3‬پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ﻟرو او‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻣطاﻟبﻮ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ‪"-‬ﻪ اخﻠﻮ‪ .‬بﻠﻪ دا چ‪ 3‬دا کتاب ﻣﻮږ تﻪ د رو*ان تصﻮفﻲ او‬ ‫عرفاﻧﻲ ﻻره راپ‪5‬ژﻧﻲ‪ .‬ﻣﻮږ د دغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ شخصﻴت ﻟﻪ افکارو او ﻧظرﻳاتﻮ‬ ‫سره آشﻨا کﻮي او راتﻪ د ﻧﻮﻣﻮړي عﻠﻤﻲ او ادبﻲ ﻣﻘام راجﻮتﻮي‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ د خﻴراﻟبﻴان د ﻣتﻦ پﻴﻼﻣ‪ 3‬ﻳﻮه ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫بسﻢ اهلل اﻟرحﻤﻦ اﻟرحﻴﻢ‬ ‫((پﻪ ﻧاﻣﻪ د خدای چ‪ 3‬بخشاﻳﻨده دی ﻣﻬربان‪ .‬ﻣعﻨا‪ :‬پﻪ ﻧاﻣﻪ د خدای‬

‫چ‪ 3‬پﻪ خداﻳ‪9‬‬

‫دی عﻴان‪ ،‬آغاز د کتاب او‬ ‫باﻳزﻳده! زﻣا ډ‪4‬ر ستر صﻔت وک‪+‬ﻪ‪ .‬خﻮ*ﻲ ﻣ‪ 3‬پﻴدا شﻲ چ‪ 3‬زﻣا ډ‪4‬ر ستر صﻔت واﻳﻲ‬ ‫أدﻣﻴان‪- .‬ﻮره! زﻣا تسبﻴح واﻳﻲ چ‪ 3‬زﻣا پﻪ زﻣکﻪ دي (ﻳا) پﻪ أسﻤان‪ .‬ﻧشتﻪ ﻫﻴ& بﻴرون چ‪ 3‬زﻣا‬ ‫تسبﻴح واﻳﻲ‪ ،‬تﻪ باور وک‪7‬ه پﻪ دا بﻴان))‪.‬‬ ‫(‪)۲‬‬ ‫(( ﻧبﻲ وﻳﻠﻲ دي عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم‪:‬‬ ‫ﻣرګ بﻪ ورشﻲ و س‪7‬ي تﻪ ﻧا‪-‬ﻬان‪ ،‬ﻧشتﻪ د س‪7‬ي پﻪ دﻧﻴا ک‪ 3‬تﻞ د تﻠﻪ ﻣﻘام ﻳا ﻫس‪2- 3‬ﻲ‬ ‫چ‪ 3‬ﻟﻮﻳﻪ عزﻳزي پﻪ ﻧ‪+‬تﻪ ده‪ ،‬د ﻗﻬر پﻪ راتﻠﻞ ده‪ ،‬د ت‪5‬غ پﻪ وﻫﻞ ده چ‪ 3‬وژﻧﻲ آدﻣﻴان‪- .‬ﻮره دا‬ ‫ﻫس‪ 3‬چار ده حرام))‪.‬‬

‫‪٦٨‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫خﻴراﻟبﻴان د باﻳزﻳد رو*ان ﻟﻪ ﻣشﻬﻮرو آثارو 'خﻪ دی چ‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬عرفاﻧﻲ او تصﻮفﻲ‬ ‫ﻻرې د تبﻠﻴغ او د خپﻠﻮ ﻣرﻳداﻧﻮ او پﻴرواﻧﻮ د ﻻر*ﻮوﻧ‪ 3‬ﻟپاره ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻠی دی‪ .‬د دې کتاب‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ 3‬تر ﻻسﻪ شﻮي او د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ کابﻞ او پ‪+5‬ﻮر ک‪ 3‬چاپ شﻮی دی‪ .‬د‬ ‫دې کتاب ارز*ت او اﻫﻤﻴت پﻪ دې ک‪ 3‬دی چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی بشپ‪ 7‬پخﻮاﻧی ترﻻسﻪ‬ ‫شﻮی کتاب دی چ‪ 3‬پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮی‪ ،‬د زﻣاﻧ‪ 3‬ﻟﻪ حﻮادثﻮ خﻮﻧدي‬ ‫پات‪ 3‬او تر ﻣﻮږ رارس‪5‬دﻟی دی‪ .‬دا کتاب ﻣﻮږ د رو*ان پﻴرﻟﻪ افکارو او ﻧظرﻳاتﻮ سره آشﻨا‬ ‫کﻮي او د ﻧﻮﻣﻮړي عﻠﻤﻲ‪ ،‬عرفاﻧﻲ او ادبﻲ ﻣﻘام ﻣﻮږ تﻪ را*ﻴﻲ‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪* _١‬ﻮوﻧکی دې ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬او ﻣﻔاﻫﻴﻢ دې زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ تﻮضﻴح او‬ ‫د باﻳزﻳد رو*ان د پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬پﻪ اړه دې ﻻزﻣ‪' 3‬رگﻨدوﻧ‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬ﻞ ﻣتﻦ پﻪ پﻮره غﻮر او دﻗت پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ د !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫*ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال د سﻤﻮن ﻟپاره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ در‪4‬ﻮ ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ او دې تﻪ دې و‪-‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬ﻳﻮه ډﻟﻪ پﻪ‬ ‫ﻣتﻦ ک‪(( 3‬پ‪+‬تﻮ)) کﻠﻤ‪ ،3‬بﻠﻪ ډﻟﻪ ((عربﻲ)) کﻠﻤ‪ 3‬او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ ((دري)) کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬استازی دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ې کﻠﻤ‪ 3‬پر تخت‪ 3‬پﻪ جﻼ ډول وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪٦٩‬‬

‫‪ _٥‬دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د تخت‪ 3‬ﻣخ‪ 3‬تﻪ ورشﻲ‪ ،‬ﻳﻮ تﻦ دې ﻳﻮه کﻠﻤﻪ‬ ‫ﻣعﻨا ک‪7‬ي او بﻞ دې ﻫغﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻪ جﻤﻠﻪ ک‪ 3‬وکاروي‪ .‬دا ﻟ‪7‬ۍ دې پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬تر پاﻳﻪ‬ ‫تعﻘﻴب شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره پﻪ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬د ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫*ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ﻟﻪ ﻫغﻮی سره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫خﻴر اﻟبﻴان چا ﻟﻴکﻠی دی؟‬ ‫خﻴراﻟبﻴان 'ﻪ ډول کتاب دی؟‬ ‫پﻪ خﻴراﻟبﻴان ک‪ 3‬ﻟﻪ پ‪+‬تﻮ پرتﻪ پﻪ ﻧﻮرو کﻮﻣﻮ ژبﻮ ک‪ 3‬ﻣطاﻟب راغﻠﻲ دي؟‬ ‫خﻴراﻟبﻴان پﻪ کﻮﻣﻮ ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ 3‬چا چاپ ک‪7‬ی دی؟‬ ‫د خﻴراﻟبﻴان د ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ وواﻳاست؟‬ ‫پﻪ خﻴراﻟبﻴان ک‪ 3‬کﻮم ﻣساﻳﻞ راغﻠﻲ دي؟‬ ‫خﻴراﻟبﻴان پﻪ کﻮم ډول ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮى دى؟‬ ‫باﻳزﻳد رو*ان 'ﻮک و؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮگﻪ د پ‪+‬تﻮ د ﻧظﻢ ﻳا ﻧثر کﻮم پخﻮاﻧی کتاب تر ﻻسﻪ‬ ‫او د ﻫغﻪ پﻪ ﻫکﻠﻪ دې ﻟﻨ‪ 6‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ‬ ‫د !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫'ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻋبداﻟرحﻤان پژواک‬

‫_ پﻪ ﻣعاصرو شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪' 3‬ﻮک پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫_ داس‪ 3‬شخصﻴتﻮﻧﻪ درﻣعﻠﻮم دي چ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ او دري دواړو ژبﻮ ﻳ‪ 3‬ادبﻲ آثار ﻟﻴکﻠﻲ‬ ‫دي؟‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ ﻣعاصره دوره ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬داس‪ 3‬ﻟﻴکﻮال شتﻪ چ‪ 3‬شخصﻴت ﻳ‪0- 3‬‬ ‫اړخﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬د عﻠﻢ او فرﻫﻨگ پﻪ ډ‪-‬ر ک‪ 3‬وتﻠ‪ 3‬او ﻣﻨﻠ‪5' 3‬رې دي‪ .‬ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر ادبﻲ‬ ‫آثار ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻲ دي او ﻫﻢ ﻳ‪ 3‬کﻠﻮﻧﻪ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ سﻴاسﻲ چارو ک‪ 3‬فعاﻟﻪ وﻧ‪6‬ه ﻟرﻟ‪ 3‬ده‪ .‬پﻪ دغس‪3‬‬ ‫شخصﻴتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻫﻢ عبداﻟرحﻤان پژواک و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ پ‪+‬تﻮ او دري ژبﻮ ک‪ 3‬پﻪ ﻟسگﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬دﻟتﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬درپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪٧١‬‬

‫عبداﻟرحﻤان پژواک د ﻗاضﻲ عبداهلل زوی‪ ،‬د ﻧﻨ‪/‬رﻫار وﻻﻳت د سره رود د وﻟسﻮاﻟ‪9‬‬ ‫اوس‪5‬دوﻧکی و‪ .‬پژواک پﻪ (‪ )١٢٩٧‬ﻟﻤرﻳز کال‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣﻬال چ‪ 3‬پﻼر ﻳ‪ 3‬د غزﻧﻲ پﻪ وﻻﻳت‬ ‫ک‪ 3‬د ﻗضاء دﻧده درﻟﻮده‪ ،‬پﻪ دغﻪ *ار ک‪ 3‬ستر‪ 3-‬ﻧ‪7‬ۍ تﻪ وغ‪7‬وﻟ‪ .3‬کﻠﻪ چ‪ 3‬را ﻟﻮی شﻮ‪،‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬ﻣروج‪ 3‬زده ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ عﻠﻢ پاﻟﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬وک‪7‬ې‪ ،‬بﻴا د ﻧﻨگرﻫار د سره رود‬ ‫د ﻣطﻠع داﻧش پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬شاﻣﻞ شﻮ‪' .‬ﻪ ﻣﻮده ﻳ‪ 3‬د خﻮږ ﻳا‪1‬ﻴﻮ پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ او د کابﻞ‬ ‫*ار د اﻧدرابﻴﻮ پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬زده ک‪7‬ې وک‪7‬ې‪ .‬ثاﻧﻮي زده ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬پﻪ (‪ ١٣١٤‬ﻟﻤرﻳز)‬ ‫کال د کابﻞ پﻪ حبﻴب‪* 3‬ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬پای تﻪ ورسﻮﻟ‪ .3‬د ﻟﻮړو زده ک‪7‬و ﻟپاره د کابﻞ پﻪ طب‬ ‫پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬شاﻣﻞ شﻮ‪ .‬دوه کاﻟﻪ ﻳ‪ 3‬دغﻠتﻪ د روغتﻴاﻳﻲ عﻠﻮﻣﻮ زده ک‪7‬ه وک‪7‬ه‪ .‬د پﻼر ﻟﻪ وفات‬ ‫ﻧﻪ وروستﻪ دې تﻪ اړ شﻮ چ‪ 3‬ﻟﻮړې زده ک‪7‬ې ﻧﻴﻤ‪7/‬ې پر‪84‬دي او ﻣاﻣﻮرﻳت تﻪ ﻣخﻪ ک‪7‬ي‪ .‬د‬ ‫استاد پژواک ﻟﻮﻣ‪7‬ی ﻣاﻣﻮرﻳت پﻪ (‪ )١٣١٦‬ﻟﻤرﻳز کال د کابﻞ ادبﻲ اﻧجﻤﻦ د تارﻳخ پﻪ 'اﻧ‪/‬ﻪ‬ ‫ک‪ 3‬د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ 3‬د ژباړوﻧکﻲ پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ پﻴﻞ شﻮ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ جﻮړه شﻮه‪ ،‬پﻪ ﻫغﻪ‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬خپﻠﻪ دﻧده تر سره کﻮﻟﻪ او پﻪ (‪ ١٣٢٠‬ﻟﻤرﻳز) کال د دغ‪ 3‬ﻟﻮړې عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ‬ ‫ادارې ﻣشر شﻮ‪.‬‬ ‫سرب‪5‬ره پر دغ‪ 3‬دﻧدې ﻳ‪ 3‬د ﻣطبﻮعاتﻮ د ﻣستﻘﻞ رﻳاست د خپروﻧﻮ د دوﻳﻤ‪' 3‬اﻧ‪ 3/‬د ﻣدﻳر‪،‬‬ ‫د ﻣطبﻮعاتﻮ د ﻟﻮی ﻣدﻳر او د باختر آژاﻧس د ﻟﻮی ﻣدﻳر پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ سترې فرﻫﻨ‪/‬ﻲ دﻧدې ﻫﻢ تر سره‬ ‫ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان پژواک د ﻫغﻪ ﻟﻮړ عﻠﻤﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ استعداد‪ ،‬وړتﻴا او ذوق ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬چ‪3‬‬ ‫ﻟﻪ سﻴاسﻲ ﻣساﻳﻠﻮ سره ﻳ‪ 3‬درﻟﻮد‪ ،‬پﻪ (‪ )١٣٢٥‬ﻟﻤرﻳز کال د بﻬرﻧﻴﻮ چارو پﻪ وزارت ک‪3‬‬ ‫د اطﻼعاتﻮ ﻟﻮی ﻣدﻳر شﻮ‪ .‬وروستﻪ پﻪ ﻟﻨدن ک‪ 3‬د افغاﻧستان د سﻔارت دوﻫﻢ سکرتر او‬ ‫ﻣطبﻮعاتﻲ أتشﻪ شﻮ‪ .‬ورپس‪ 3‬پﻪ واشﻨ‪"/‬ﻦ ک‪ 3‬د افغاﻧستان د ﻟﻮی سﻔارت ﻣطبﻮعاتﻲ استازی‪،‬‬ ‫سﻔﻴر او بﻼخره دوه ﻟسﻴزې پﻪ ﻣﻠ‪/‬رو ﻣﻠتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د افغاﻧستان داﻳﻤﻲ استازی او بﻴا د 'ﻪ وخت‬ ‫ﻟﻪ پاره د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ د عﻤﻮﻣﻲ غﻮﻧ‪6‬ې ﻣشري ﻫﻢ ور ترغاړه شﻮه‪ .‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ 3‬ﻳ‪3‬‬

‫‪٧٢‬‬

‫د افغاﻧستان د ﻟﻮی سﻔارت دﻧده ﻫﻢ تر سره ک‪7‬ې ده‪ .‬عبداﻟرحﻤان پژواک کﻠﻮﻧﻪ کﻠﻮﻧﻪ خپﻞ‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ پﻪ سﻴاسﻲ ډ‪-‬ر ک‪ 3‬د ﻳادوﻧ‪ 3‬او ستاﻳﻨ‪ 3‬وړ خدﻣتﻮﻧﻪ وک‪7‬ل‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی کﻪ پﻪ سﻴاسﻲ‬ ‫ډ‪-‬ر ک‪ 3‬پﻪ خدﻣت ﻫﻢ بﻮخت و‪ ،‬ﻟﻪ ادب او فرﻫﻨگ سره ﻳ‪ 3‬خپﻠﻪ ﻣﻴﻨﻪ پاﻟﻠﻪ او پﻪ دغﻪ ﻣﻮده‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ډ‪4‬ر آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد کی د (‪ )١٣٥٧‬ﻟﻤرﻳز کال ﻟﻪ پ‪+5‬ﻮ وروستﻪ‪ ،‬استاد‬ ‫پژواک رسﻤﻲ دوﻟتﻲ دﻧده پر‪+4‬ﻮده او 'ﻪ ﻣﻮده وروستﻪ ﻟﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ﻧﻪ ووت‪.‬‬ ‫پﻪ (‪ ١٣٧٠‬ﻟﻤرﻳز) کال چ‪ 3‬ﻧاروغ او بﻮډا شﻮی و‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر تﻪ وﻻړ او پﻪ (‪ ١٣٧٤‬ﻟﻤرﻳز)‬ ‫کال ک‪ 3‬د جﻮزا پﻪ ‪ ١٨‬ﻫﻤﻠتﻪ ﻣ‪ 7‬شﻮ‪ ،‬جﻨازه ﻳ‪ 3‬ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ راوړل شﻮه او پﻪ خپﻞ پﻠرﻧﻲ !ا!ﻮبﻲ‪،‬‬ ‫د ﻧﻨگرﻫار پﻪ سره رود ک‪ 3‬خاورو تﻪ وسپارل شﻮ‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ پژواک سرب‪5‬ره پردې چ‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد ﻧﻮﻣﻴاﻟی سﻴاسﻲ شخصﻴت و‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ او‬ ‫دري ژبﻮ پﻴاوړی ﻟﻴکﻮال او شاعر ﻫﻢ و‪ .‬د ﻫ‪5‬ﻮاد او ﻧ‪7‬ۍ پﻪ ﻣطبﻮعاتﻮ ک‪ 3‬پﻪ زﻳات شﻤ‪5‬ر خپرو‬ ‫شﻮو ﻣﻘاﻟﻮ سرب‪5‬ره ﻳ‪ 3‬شاوخﻮا شﻞ ﻟﻴکﻠﻲ او ژباړﻟﻲ ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر آثار پﻪ پ‪+‬تﻮ او دري ژبﻮ‬ ‫چاپ شﻮي او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻧاچاپ آثار ﻫﻢ ﻟري‪ .‬دﻟتﻪ ﻳ‪ 3‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ چاپ شﻮو آثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخﻠﻮ‪:‬‬ ‫کﻠﻤﻪ داره روپ‪( 9‬پ‪+‬تﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻪ ډراﻣﻪ)‪ ،‬افساﻧﻪ ﻫای ﻣردم کابﻞ (ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ ،)3‬افغاﻧستان‬ ‫کﻬﻦ‪ ،‬عروج بارکزﻳﻬا‪ ،‬پﻴشﻮا‪ ،‬باغبان (د !اگﻮر د اثر ژباړه)‪ ،‬زن از ﻧگاه ﻣحﻤد ‪ ،‬حدﻳث‬ ‫خﻮن‪ ،‬باﻧﻮی بﻠخ‪ ،‬ﻣﻴﻬﻦ ﻣﻦ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د عبداﻟرحﻤان پژواک پ‪+‬تﻮ شعروﻧﻪ ﻟﻪ دري شعروﻧﻮ سره ﻳﻮ ‪$‬ای پﻪ ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ ﻣجﻤﻮعﻮ‬ ‫ک‪ 3‬چاپ شﻮي دي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻳ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬او ډراﻣ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬کﻠﻤﻪ داره روپ‪ 9‬د‬ ‫پژواک ﻟﻴکﻠ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ډراﻣﻪ ده چ‪ 3‬پﻪ آزاد شعر ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻠ‪ 3‬او پﻪ (‪ ١٣٣٧‬ﻟﻤرﻳز) کال پ‪+‬تﻮ‬ ‫!ﻮﻟﻨ‪ 3‬چاپ ک‪7‬ې ده‪.‬‬

‫‪٧٣‬‬

‫دﻟتﻪ ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ شعر ﻳﻮه ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫ﻫــــــﻢ ﻫـــغـــســـ‪ 3‬پــــــﻪ خـــــﻨـــــدا کــــــ‪ 3‬ﻫــــﻨــــر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫پــــــﻪ ژړا کــــــ‪ 3‬ﻫــــــﻢ ﻟــــــﻪ ســــــــره اثــــــــر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫کـــــﻪ دې غــــــــاړه ﻟـــکـــﻪ غـــــر وﻧـــﻴـــســـ‪ 3‬ﻫــســکــﻪ‬ ‫پـــــﻪ ﻧـــﻴـــﻠـــﻲ تـــ‪5‬ـــغ د افـــــــﻖ کـــــ‪ 3‬جــــﻮﻫــــر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫د ژوﻧـــــــدون ﻧـــﻪ بـــﻪ کــــﻮم خــــﻮب پــر‪4‬ــشــاﻧــﻪ‪ ،‬ﻧـــﻪ وي‬ ‫دا دﻧـــــﻴـــــا ده ﻧــــــاراحــــــتــــــﻪ بــــســــتــــر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫دا چـــ‪ 3‬خــــــاورې شــــﻮم د ﻣــﻴــﻨــ‪ 3‬ﻻر کـــ‪* 3‬ـــﻪ دی‬ ‫خـــــﻮ د چـــــا زﻣـــــــا پـــــﻪ خــــــــــاورې ‪-‬ـــــــذر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫دا خـــبـــر بــــﻪ 'ــــــﻮک زﻣــــــا ﻧــــﻪ ﻳــــــار تــــﻪ ﻳــﻮســﻲ‬ ‫چــــ‪ 3‬بـــ‪5‬ـــﻠـــتـــﻮن کــــ‪ 3‬ﻣــــ‪ 3‬ﻟــــﻪ ‪$‬ــــاﻧــــﻪ خـــبـــر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫زه پــــــــژواک ﻳــــﻢ پــــﻪ پــ‪5‬ــچــﻮﻣــﻮ کــــ‪ 3‬ﻟـــــﻮی شـــﻮی‬ ‫دا چــــ‪ 3‬چـــــﻮپ ﻳــــﻢ دﻟـــتـــﻪ غــــر او کـــﻤـــر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان پژواک د پ‪+‬تﻮ او دري ژبﻮ پﻴاوړی ﻟﻴکﻮال‪ ،‬شاعر او د ﻫ‪5‬ﻮاد ﻧﻮﻣﻴاﻟی‬ ‫سﻴاستﻮال و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی پﻪ (‪ )١٢٩٧‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟی او پﻪ (‪ ١٣٧٤‬ﻟﻤرﻳز) کال‬ ‫ک‪ 3‬د ﻫجرت پﻪ چاپ‪5‬رﻳال پ‪+5‬ﻮر ک‪ 3‬وفات شﻮ‪ .‬جﻨازه ﻳ‪ 3‬ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ راوړل شﻮې او د‬ ‫ﻧﻨگرﻫار پﻪ سره رود ک‪ 3‬خاورو تﻪ سپارل شﻮی دی‪ .‬عبداﻟرحﻤان پژواک پﻪ پ‪+‬تﻮ او دري‬ ‫ژبﻮ د ﻧظﻢ او ﻧثر ډ‪4‬ر عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ‪ ،‬او سﻴاسﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ او کﻠﻮﻧﻪ کﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد‬ ‫پﻪ سﻴاسﻲ ډگر ک‪ 3‬پﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬د افغاﻧستان د ﻟﻮی سﻔﻴر او ﻧژدې دوې ﻟسﻴزی‬ ‫پﻪ ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د افغاﻧستان داﻳﻤﻲ استازی و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻟﻪ دغ‪ 3‬ﻻرې ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ ستر‬ ‫سﻴاسﻲ او ﻣﻠﻲ خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪7‬ي دي‪.‬‬

‫‪٧٤‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬او ﻣﻔاﻫﻴﻢ دې ﻟﻪ‬ ‫*ﻮوﻧکﻲ 'خﻪ وپﻮ*تﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې ﻫغﻮی تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻟ‪8‬ه ﻟ‪8‬ه برخﻪ د !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی‬ ‫دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ﻟﻪ ﻫغﻮی سره پﻪ سﻤﻮن ک‪ 3‬ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬د پژواک د عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ او سﻴاسﻲ شخصﻴت پﻪ اړه خبرې‬ ‫وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪(( 3‬ﻣﻔرد ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ)) او بﻠﻪ ډﻟﻪ‬ ‫دې ((جﻤع ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ)) پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪ .‬د ډﻟﻮ استازي دې ﻫغﻪ جﻼ جﻼ پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫ﻣﻔرد ﻧﻮم‪ :‬ﻫغﻪ ﻧﻮم دې چ‪ 3‬ﻳﻮ 'ﻴز ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬غر‪$ ،‬ﻤکﻪ‪ ،‬گﻞ او ‪$‬ﻨ‪/‬ﻞ‪.‬‬ ‫جﻤع ﻧﻮم‪ :‬ﻫغﻪ ﻧﻮم دی چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻳﻮه 'خﻪ ډ‪4‬ر 'ﻴزوﻧﻪ ﻳا شﻴان ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬غروﻧﻪ‪،‬‬ ‫گﻠﻮﻧﻪ‪$ ،‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې تخت‪ 3‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ 3‬ﻫغﻪ ﻣﻔرد او جﻤع ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ ورشﻲ او د ﻟﻮست عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻔﻬﻮم دې پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪! 3‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪٧٥‬‬

‫‪* _٧‬ﻮوﻧکﻰ دې د عبداﻟرحﻤان پژواک د شعر دا ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻪ پر تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪ ،‬زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ تﻪ دې ﻻر*ﻮوﻧﻪ وک‪7‬ي چ‪ 3‬د ﻫغﻮ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬تشرﻳح او تﻮضﻴح پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪3‬‬ ‫وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫د ژوﻧـــد ﻧــﻪ بــﻪ کــﻮم خــﻮب پر‪4‬شاﻧﻪ ﻧــﻪ وي‬ ‫دا دﻧـــﻴـــا ده ﻧـــاراحـــتـــﻪ بــســتــر ﻧشتﻪ‬ ‫دا خــبــر بــﻪ 'ـــﻮک زﻣـــا ﻧــﻪ ﻳـــار تــﻪ ﻳﻮسﻲ‬ ‫چــ‪ 3‬ب‪5‬ﻠتﻮن کــ‪ 3‬ﻣــ‪ 3‬ﻟــﻪ ‪$‬ــاﻧــﻪ خبر ﻧشتﻪ‬ ‫‪ _٨‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ پژواک د چا زوی او پﻪ کﻮم کال چ‪5‬رې ز‪484‬دﻟی و؟‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ پژواک کﻮﻣ‪ 3‬فرﻫﻨگﻲ دﻧدې تر سره ک‪7‬ې دي؟‬ ‫پژواک کﻮﻣ‪ 3‬سﻴاسﻲ دﻧدې سرتﻪ رسﻮﻟ‪ 3‬دي؟‬ ‫پژواک پﻪ کﻮم کال ﻣ‪ 7‬او چ‪5‬رې خاورو تﻪ وسپارل شﻮ؟‬ ‫پژواک کﻮم کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ ﻳا ژباړﻟﻲ دي؟‬ ‫(کﻠﻤﻪ داره روپ‪ )9‬د پژواک 'ﻪ ډول اثر دى؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدی پﻪ تﻮگﻪ د کﻮم بﻞ پ‪+‬تﻮن فرﻫﻨگﻲ ﻳا سﻴاسﻲ شخصﻴت‬ ‫پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻨ‪ 6‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ د !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٧٦‬‬

‫پﻨ‪%‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤﻴده‬

‫_ د پ‪+‬تﻮ پﻪ اوسﻨﻴﻮ *‪%‬ﻴﻨﻪ شاعراﻧﻮ ک‪' 3‬ﻮک پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د کﻮﻣ‪ 3‬پ‪+‬تﻨ‪%* 3‬ﻴﻨﻪ شاعرې شعروﻧﻪ او آثار ﻣﻮﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ پﻪ ﻣعاصرې ادبﻲ دورې ک‪ 3‬ﻣﻮږ پﻪ خپﻞ ادبﻲ فرﻫﻨ‪/‬ﻲ بﻬﻴر ک‪ 3‬ډ‪4‬رې پﻴاوړې‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟ‪ 3‬اوشاعراﻧ‪ 3‬ﻟرو‪ .‬دغﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ د خپﻠﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو ادبﻲ آثارو پﻪ‬ ‫پﻨ‪%‬ﻮﻟﻮ او ﻟﻴکﻠﻮ د پ‪+‬تﻮ ادب د ودې او پرﻣختﻴا ﻟپاره ارز*تﻤﻦ کاروﻧﻪ ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ادبﻲ او فرﻫﻨگﻲ ﻣ‪5‬رﻣﻨﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮه ﻫﻢ ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ 9‬شاعره او ﻟﻴکﻮاﻟﻪ ﻣ‪5‬رﻣﻦ‬ ‫حﻤﻴده وه چ‪ 3‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬درپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤﻴده چ‪ 3‬ﻳﻮه ادﻳبﻪ‪ ،‬عاﻟﻤﻪ او فاضﻠﻪ ﻣ‪5‬رﻣﻦ وه‪ ،‬د اروا*اد حضرت شاه چ‪ 3‬د‬

‫‪٧٧‬‬

‫تﻴر ‪7-‬ﻳﻮ پاچاصاحب پﻪ ﻧﻮم ﻣشﻬﻮر و‪ ،‬ﻟﻮر وه‪ .‬پﻪ (‪ ١٢٩٧‬ﻟﻤرﻳز) کال ﻳ‪ 3‬د کﻮﻧ‪ 7‬وﻻﻳت د‬ ‫شﻴﻨکﻮړک د سﻴﻤ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮې عاﻟﻤ‪ 3‬او روحاﻧﻲ کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬ستر‪ 3-‬ﻧ‪7‬ۍ تﻪ غ‪7‬وﻟ‪ 3‬وې‪.‬‬ ‫حﻤﻴدې خپﻠ‪ 3‬ﻣروج‪ 3‬زده ک‪7‬ې د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬ﻟﻪ ﻣشراﻧﻮ او استاداﻧﻮ 'خﻪ تر سره ک‪7‬ې‬ ‫وې‪ ،‬ﻟﻪ عﻠﻢ او ادب سره د زﻳات‪ 3‬ﻣﻴﻨ‪ 3‬او عﻼﻗ‪ 3‬او د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬د عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨگﻲ‬ ‫چاپ‪5‬رﻳال ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ 3‬د ادبﻲ او دﻳﻨﻲ عﻠﻮﻣﻮ ﻣطاﻟع‪ 3‬تﻪ دوام ورک‪ .7‬حﻤﻴده د عﻠﻢ او ادب ﻟﻮړو‬ ‫پﻮړﻳﻮ تﻪ ورس‪5‬ده‪ ،‬ﻟﻪ کﻤال او فضﻴﻠت 'خﻪ برخﻤﻨﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤﻴدې ﻟﻪ کﻮچﻨﻴﻮاﻟﻲ 'خﻪ پﻪ شعر وﻳﻠﻮ پﻴﻞ ک‪7‬ی و‪ .‬ورور ﻳ‪ 3‬سﻴد شﻤس اﻟدﻳﻦ‬ ‫ﻣجروح پﻴاوړی عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨگﻲ شخصﻴت و‪ .‬ﻫغﻪ د دې ﻣ‪5‬رﻣﻨ‪ 3‬پﻪ روزﻧﻪ ک‪ 3‬پﻮره وﻧ‪6‬ه‬ ‫ﻟرﻟﻪ‪ .‬حﻤﻴدې بﻪ ﻟﻴکﻨ‪ 3‬کﻮﻟ‪ 3‬او ﻟﻪ شعر او ادب سره ﻳ‪ 3‬ﻣﻴﻨﻪ د زړه پﻪ وﻳﻨﻪ پاﻟﻠﻪ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤاغﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ وختﻮﻧﻮ 'خﻪ ﻳ‪ 3‬شعروﻧﻪ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ خپروﻧﻮ ک‪ 3‬خپر‪4‬دل‪.‬‬ ‫پﻪ شعروﻧﻮ او ﻧثري ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د سپ‪(5‬ﻠ‪ 3‬اسﻼﻣﻲ عﻘﻴدې‪ ،‬افغاﻧﻲ پت‪ ،‬عزت‪ ،‬غﻴرت‬ ‫او ﻫ‪5‬ﻮادپاﻟﻨ‪ 3‬ﻣﻠﻲ روحﻴﻪ 'رگﻨد‪84‬ي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻳ‪ 3‬اخﻼﻗﻲ ﻣساﻳﻞ او د افغاﻧﻲ ﻣ‪5‬رﻣﻨﻮ‬ ‫حﻘﻮﻧﻪ او !ﻮﻟﻨﻴزې ستﻮﻧزې پﻪ ډ‪4‬ره ژوره تﻮ‪-‬ﻪ د شعر او ادب پﻪ خﻮږه او رﻧ‪/‬ﻴﻨﻪ ژبﻪ پﻪ زړه‬ ‫پﻮرې ب‪2‬ﻪ بﻴان ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړې د خپﻞ ﻣاﻣا ﻟﻪ زوی عبداﻟغﻔﻮرخان سره چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻧظاﻣﻲ ﻣﻨصبدار و‪ ،‬واده ک‪7‬ی و او‬ ‫د ‪ 6-‬ژوﻧد ثﻤره ﻳ‪' 3‬ﻮ اوﻻدوﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫دغ‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ 9‬ﻣ‪5‬رﻣﻨ‪ ،3‬سره ﻟﻪ دې چ‪ 3‬پﻪ ‪$‬ﻮاﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬د زړه پﻪ ﻧاروغ‪ 9‬اختﻪ وه او ﻟﻪ دې‬ ‫اﻣﻠﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ک‪7‬اوه ډک ژوﻧد درﻟﻮد‪ ،‬خﻮ بﻴا ﻫﻢ د عﻠﻢ‪ ،‬ادب ډ‪4‬ره ﻟ‪5‬ﻮاﻟﻪ او ﻣﻴﻨﻪ واﻟﻪ وه‪ .‬ﻫغ‪3‬‬ ‫د ﻫغﻪ وخت د ﻣشﻬﻮرو پ‪+‬تﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‪ :‬گﻞ پاچا اﻟﻔت‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪ ،‬پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ او‬ ‫ﻧﻮرو ادبﻲ آثار ﻣطاﻟعﻪ کﻮل او خپﻠﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو ﻟﻴکﻨﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ پﻮره ذوق دوام ورکاوه‪.‬‬ ‫ﻫﻤدغﻪ ﻳ‪ 3‬د ژوﻧد ﻟﻮﻳﻪ بﻮختﻴاوه‪.‬‬ ‫دغ‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ 9‬ﻣ‪5‬رﻣﻨ‪ 3‬د ورپ‪ 3+5‬ﻧاورغ‪ 9‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د (‪ ١٣٣٩‬ﻟﻤرﻳز) کال د وږي ﻣﻴاشت‪ 3‬پﻪ‬ ‫(‪١٥‬ﻣﻪ) ﻧ‪"5‬ﻪ ﻟﻪ ژوﻧده ستر‪ 3-‬پ"‪ 3‬ک‪7‬ې‪ .‬د کﻮﻧ‪ 7‬پﻪ شﻴﻨکﻮړک کﻠﻲ ک‪ 3‬خاورو تﻪ سپارل شﻮې‬ ‫ده‪.‬‬ ‫د ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤﻴدې د ﻧظﻢ او ﻧثر کﻮم ‪$‬اﻧ‪7/‬ی کتاب ﻧﻪ دی چاپ شﻮی‪ ،‬خﻮ ډ‪4‬ر شعروﻧﻪ‬ ‫‪٧٨‬‬

‫او ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ ﻣطبﻮعاتﻮ‪ ،‬پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې تﻮ‪-‬ﻪ د ﻧﻨگرﻫار پﻪ ور‪$‬پا‪1‬ﻪ او کابﻞ ﻣجﻠﻪ ک‪3‬‬ ‫خﻮﻧدي دي چ‪ 3‬ﻫغﻪ ﻣﻮږ تﻪ د ﻧﻮﻣﻮړې د ﻟﻮړې شاعرۍ اوﻟﻴکﻮاﻟ‪' 9‬رگﻨدوﻳﻲ کﻮي‪.‬‬ ‫د شعر ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ‪:‬‬ ‫اې زﻣا کﻤﻪ ﻧصﻴبﻪ!‬ ‫ﻣـــاوﻳـــﻞ زړه بـــﻪ ﻣـــ‪ 3‬خــاﻟــﻲ شـــﻲ ﻟـــ‪ 8‬ﻟـــﻪ غﻤﻪ‬ ‫دواړه ســتــر‪-‬ــ‪ 3‬بـــﻪ ﻣـــ‪ 3‬وچــــ‪ 3‬شـــﻲ ﻟـــﻪ ﻧﻤﻪ‬ ‫د *ـــادﻣـــﻨـــﻮ پــــﻪ !ـــﻮﻟـــ‪/‬ـــﻲ بــــﻪ شـــﻤـــﻪ ﻳــــاده‬ ‫زﻣــــاﻧــــﻪ بــــﻪ را ســــــره ‪$‬ــــﻲ پــــﻪ ﻻر ســﻤــﻪ‬ ‫ﻫــﻤــ‪5‬ــشــﻪ بـــﻪ ﻣـــ‪ 3‬خـــﻨـــدا وي غـــﻢ بـــﻪ ﻧـــﻪ وي‬ ‫ﻧـــــﻪ بـــــﻪ ‪$‬ــــــان ســــــره ژړ‪4‬ـــــــــ‪8‬م ﻟـــکـــﻪ شــﻤــﻪ‬ ‫پــــﻪ ﻣــــــراد بــــﻪ ﻣــــ‪ 3‬د زړه ﻫـــــره أرزووي‬ ‫بـــ‪5‬ـــگـــاﻧـــﻪ بـــــﻪ ﻳـــــﻢ دﻧــــﻴــــا ﻟـــــﻪ ﻟــــﻮﻳــــﻪ غــﻤــﻪ‬ ‫ﻧـــــﻮر د صـــبـــر پــــﻪ ﻧــغــﻤــﻪ پــــﻪ زړه ﻟـــﻠـــﻮ کـــ‪7‬م‬ ‫زﻣــــاﻧــــ‪ 3‬ﻧــــﻪ ﻣــــ‪ 3‬د ســـــﻮد ﻧـــشـــﻲ 'ــــﻪ تــﻤــﻪ‬ ‫شــپــﻪ د ﻫــجــر شــــﻮه اوږده د خـــــدای دپــــاره‬ ‫*ــکــﻠــی ﻣـــخ دې را*ــــکــــاره کـــﻪ صــبــحــدﻣــﻪ‬ ‫پـــﻪ ﻧــســﻴــﻢ د اوســـﻴـــﻠـــﻮ بـــﻪ دې راوﻳــــــ) کــ‪7‬م‬ ‫ای زﻣـــــا پــــﻪ خـــــﻮب بـــﻴـــده ﻧــصــﻴــبــﻪ کــﻤــﻪ!‬

‫‪٧٩‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤﻴده د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻣعاصره ﻟﻴکﻮاﻟﻪ او شاعره وه‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړې پﻪ (‪ )١٢٩٧‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫کال د کﻮﻧ‪ 7‬وﻻﻳت پﻪ ﻳﻮه عاﻟﻤﻪ‪ ،‬فاضﻠﻪ روحاﻧﻲ کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬ز‪84‬ﻳدﻟ‪ 3‬او را ﻟﻮﻳﻪ شﻮې وه‪.‬‬ ‫زده ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬ﻟﻪ استاداﻧﻮ 'خﻪ وک‪7‬ې او د خپﻞ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ذوق او عﻼﻗ‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د دﻳﻨﻲ او ادبﻲ عﻠﻮﻣﻮ ﻣطاﻟع‪ 3‬تﻪ دوام ورک‪7‬ی و‪ .‬شاعري او ﻟﻴکﻮاﻟﻲ ﻳ‪ 3‬د ‪$‬ﻮاﻧ‪9‬‬ ‫ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ 'خﻪ پﻴﻞ ک‪7‬ې او د پﻮخﻮاﻟﻲ پﻮړ تﻪ ﻳ‪ 3‬رسﻮﻟ‪ 3‬او پﻪ ادبﻲ ک‪7‬ﻳﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻟﻮړ ﻧﻮم‬ ‫او شﻬرت 'خﻪ برخﻤﻨﻪ شﻮې وه‪ .‬پﻪ (‪ )١٣٣٩‬ﻟﻤرﻳز کال پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬وفات شﻮې ده‪ .‬د‬ ‫شعروﻧﻮ ﻳا ﻧثروﻧﻮ ‪$‬اﻧ‪7/‬ي کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻧﻪ دي چاپ شﻮي‪ ،‬خﻮ د وخت پﻪ ﻣﻮﻗﻮتﻮ خپروﻧﻮ‬ ‫(ﻣجﻠﻮ او اخباروﻧﻮ)‪ ،‬پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې تﻮگﻪ ﻧﻨگرﻫار ور‪$‬پا‪1‬ﻪ او کابﻞ ﻣجﻠﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر شعروﻧﻪ‬ ‫چاپ شﻮي دي چ‪ 3‬د ﻧﻮﻣﻮړې د غﻮره شاعرۍ او ﻟﻴکﻮاﻟ‪' 9‬رگﻨدوﻳﻲ کﻮي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬او ﻣﻔاﻫﻴﻢ دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ‬ ‫ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٢‬ﻮوﻧکﻲ دې زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ ،3‬ﻣﻔاﻫﻴﻢ پر ﻫغﻮ او ﻳا پﻪ خپﻠﻪ ﻣعﻨا او پر‬ ‫تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره تخت‪ 3‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ 3‬ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪7‬ي او ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ‬ ‫ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪* _٤‬ﻮوﻧکﻰ دې زده کﻮوﻧکﻲ ﻳﻮ ﻳﻮ د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راوبﻮﻟﻲ چ‪ 3‬د ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫اﻟﻔاظﻮ ﻧﻮرو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې و‪-‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا ﻣتﻦ ﻟﻪ ‪$‬ان سره پﻪ غﻮر او دﻗت وﻟﻮﻟﻲ‬ ‫او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ 3‬صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪٨٠‬‬

‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي صﻔتﻮﻧﻪ *ﻮوﻧکﻲ تﻪ وواﻳﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې د‬ ‫ﻫغﻮ ﻳﻮ تﻮحﻴد شﻮی ﻟست پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫صﻔت‪:‬‬ ‫صﻔت ﻳا ستاﻳﻨﻮم پﻪ خپﻠﻮاک ډول 'ﻪ ﻧﻪ ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬خﻮ د ﻳﻮه حاﻟت 'رﻧگﻮاﻟی *ﻴﻲ‪.‬‬ ‫ﻳعﻨ‪ 3‬صﻔت ﻫغﻪ کﻠﻤﻪ ده چ‪ 3‬د ﻧﻮم 'رﻧ‪/‬ﻮاﻟﻰ رو*اﻧﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬روغ‪ ،‬ﻧاروغ‪* ،‬ﻪ‪ ،‬بد‪،‬‬ ‫*کﻠی‪ ،‬بدرﻧگ‪ ،‬پﻴاوړی‪ ،‬کﻤزوری اوﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره تخت‪ 3‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ 3‬ﻫغﻪ صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف د ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫*ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پﻪ وخت ک‪ 3‬ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٩‬ﻮوﻧکﻰ دې د ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤﻴدې د شعر دا درې بﻴتﻮﻧﻪ پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ‬ ‫دې وغﻮاړي چ‪ 3‬د ﻫغﻮ عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫ﻣــا وﻳــﻞ زړه بــﻪ ﻣــ‪ 3‬خــاﻟــﻲ شــﻲ ﻟــ‪ 8‬ﻟــﻪ غﻤﻪ‬ ‫دواړه ســتــر‪-‬ــ‪ 3‬بــﻪ ﻣــ‪ 3‬وچـــ‪ 3‬شــﻲ ﻟــﻪ ﻧﻤﻪ‬ ‫د *ــــاد ﻣــﻨــﻮ پـــﻪ !ــﻮﻟــ‪/‬ــﻲ بـــﻪ شــﻤــﻪ ﻳـــاده‬ ‫زﻣـــاﻧـــﻪ بـــﻪ راســــــره ‪$‬ـــﻲ پـــﻪ ﻻر سﻤﻪ‬ ‫ﻫﻤ‪5‬شﻪ بــﻪ ﻣــ‪ 3‬خــﻨــدا وي غــﻢ بــﻪ ﻧــﻪ وي‬ ‫ﻧـــﻪ بـــﻪ ‪$‬ــــان ســــره ژړ‪4‬ــــــ‪8‬م ﻟــکــﻪ شﻤﻪ‬

‫‪٨١‬‬

‫‪ _١٠‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤﻴده د چا ﻟﻮر‪ ،‬پﻪ کﻮم کال چ‪5‬رې ز‪484‬دﻟ‪ 3‬وه؟‬ ‫ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤﻴدې خپﻠ‪ 3‬زده ک‪7‬ې چ‪5‬رې او ﻟﻪ چاﻧﻪ ک‪7‬ې وې؟‬ ‫ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤ‪5‬دې د خپﻞ ﻣﻬال د کﻮﻣﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ آثار ﻣطاﻟعﻪ کﻮل؟‬ ‫د ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤﻴدې د ﻧظﻢ او ﻧثر ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬چ‪5‬رې خپرې شﻮې دي؟‬ ‫د ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤﻴدې د شعروﻧﻮ !ﻮﻟ‪/‬ﻪ چاپ شﻮې ده؟‬ ‫ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤﻴده پﻪ کﻮم کال ز‪484‬دﻟ‪ 3‬او پﻪ کﻮم کال ﻣ‪7‬ه شﻮې ده؟‬ ‫ﻣ‪5‬رﻣﻦ حﻤﻴده 'ﻪ ډول ﻣ‪5‬رﻣﻦ وه؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د کﻮﻣ‪ 3‬بﻠ‪ 3‬اوسﻨ‪ 9‬ﻳا پخﻮاﻧ‪ 9‬پ‪+‬تﻮ شاعرې ﻳا ﻟﻴکﻮاﻟ‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬‬ ‫ژوﻧدﻟﻴک وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫د رﻳـــا د دﻳـــﻨـــدارۍ ﻧــﻪ ﻣــ‪ 3‬تــﻮبــﻪ ده‬ ‫ﻣسﻠﻤان زړه ازارۍ ﻧــﻪ ﻣــ‪ 3‬تﻮبﻪ ده‬ ‫ﻳﻮ ﻧﻴاﻟ‪/‬ﻰ د ﻣﻴﻨ‪ 3‬ږدي بﻞ ﻳ‪ 3‬ب‪5‬خ کاږي‬ ‫د دې پ"‪ 3‬ب‪5‬خ کﻨ‪ 9‬ﻧــﻪ ﻣــ‪ 3‬تﻮبﻪ ده‬ ‫((ﻣ‪5‬رﻣﻦ ساﻳره))‬

‫‪٨٢‬‬

‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬

‫اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮاری‬

‫_ د پ‪+‬تﻮ پﻪ اوسﻨﻴﻮ شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪' 3‬ﻮک پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د کﻮﻣﻮ اوسﻨﻴﻮ شاعراﻧﻮ د ﻧظﻢ او ﻧثر کتابﻮﻧﻪ ﻣﻮﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادب پﻪ ﻣعاصرې ادبﻲ دورې ک‪ 3‬ډ‪4‬ر پﻴاوړي عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ شخصﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟرو‪ .‬ﻫغﻮی د ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو عﻠﻤﻲ او ادبﻲ کتابﻮﻧﻮ پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ عﻠﻢ او فرﻫﻨ‪ ,‬تﻪ زﻳات‬ ‫خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪7‬ي دي‪ .‬د غﻮ فرﻫﻨ‪/‬ﻲ شخصﻴتﻮﻧﻮ د پ‪+‬تﻮ ﻣعاصر ادب پﻪ وده او پرﻣختگ‬ ‫ک‪ 3‬ارز*تﻤﻨﻪ وﻧ‪6‬ه ﻟرﻟ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫ﻳﻮ ﻟﻪ دغﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ادﻳباﻧﻮ‪ ،‬عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ شخصﻴتﻮﻧﻮ 'خﻪ اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮاری‬ ‫دی چ‪ 3‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬درپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪٨٣‬‬

‫اﻣﻴر حﻤزه خان شﻴﻨﻮاری د ﻣﻠک باز ﻣﻴرخان زوی‪ ،‬پر (‪ )١٩٠٧‬ﻣﻴﻼدي کال د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا‬ ‫د خﻴبر د ﻟﻮاړ‪-‬ﻲ پﻪ سﻴﻤ‪ 3‬ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ستر‪ 3-‬ﻧ‪7‬ۍ تﻪ پراﻧﻴست‪ 3‬وې‪ .‬د پﻨ‪%‬ﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ عﻤر ﻳ‪3‬‬ ‫د ﻟﻮاړ‪-‬ﻲ پﻪ ﻣدرسﻪ ک‪ 3‬د دودﻳزو عﻠﻮﻣﻮ پﻪ زده ک‪7‬ه پﻴﻞ وک‪ .7‬بﻴا وروستﻪ ﻳ‪ 3‬د پ‪+5‬ﻮر پﻪ‬ ‫اسﻼﻣﻴﻪ کاﻟج ک‪ 3‬د عصري او دﻳﻨﻲ عﻠﻮﻣﻮ زده ک‪7‬ه پﻴﻞ ک‪7‬ه او تر ﻟسﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻳ‪ 3‬ﻫﻠتﻪ خپﻠﻮ‬ ‫زده ک‪7‬و تﻪ دوام ورک‪ .7‬پﻪ ﻟسﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬زده ک‪7‬ې ﻧﻴﻤ‪7/‬ې پر‪+4‬ﻮدې‪ ،‬رسﻤﻲ ﻣاﻣﻮرﻳت‬ ‫ﻳ‪ 3‬پﻴﻞ ک‪' .7‬ﻪ ﻣﻮده ﻳ‪ 3‬د پ‪+5‬ﻮر د پاسپﻮرټ پﻪ دفتر ک‪ 3‬دﻧده درﻟﻮده‪ .‬بﻴا ﻟﻪ ﻫغﻪ ‪$‬اﻳﻪ د‬ ‫رﻳﻠﻮې (اور‪-‬اډي) ادارې تﻪ ﻻړ‪' .‬ﻮ کاﻟﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻠتﻪ دﻧده تر سره ک‪7‬ه‪ .‬د ﻣاﻣﻮرﻳت پﻪ !ﻮﻟﻪ ﻣﻮده‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬خپﻠﻮ عﻠﻤﻲ او ادبﻲ ﻣطاﻟعاتﻮ تﻪ دوام ورک‪ 7‬او د پﻴاوړي عﻠﻤﻲ‪ ،‬فرﻫﻨ‪/‬ﻲ شخصﻴت‬ ‫خاوﻧد شﻮ‪ .‬ﻟﻪ شعر او شاعرۍ سره ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ کﻮچﻴﻨﻮاﻟﻲ ﻧﻪ ډ‪4‬ره ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ‬ ‫اردو ژبﻪ شعروﻧﻪ وﻳﻞ او د ده د خپﻠ‪ 3‬وﻳﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ،3‬د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ﻟﻪ پﻨ‪%‬ﻢ !ﻮﻟ‪/‬ﻲ 'خﻪ ﻳ‪ 3‬د‬ ‫شعر پﻪ وﻳﻠﻮ پﻴﻞ ک‪7‬ی دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي بﻪ پﻪ ډ‪4‬ره ﻣﻴﻨﻪ خپﻞ دغﻪ ذوق پاﻟﻪ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬پر (‪١٩٣٠‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي) کال ﻳ‪ 3‬پﻼر ﻣ‪ 7‬شﻮ‪ ،‬د ﻟﻮاړ‪-‬ﻲ ﻟﻪ سﻴﻤ‪' 3‬خﻪ پ‪+5‬ﻮر *ار تﻪ ﻻړ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدغﻮ وختﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ عرفان او تصﻮف سره ډ‪4‬ره ﻣﻴﻨﻪ پﻴدا شﻮه‪ .‬د پ‪+5‬ﻮر د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ روحاﻧﻲ شخصﻴت‬ ‫سﻴد ستارشاه پاچا ارادتﻤﻨد شﻮ‪ .‬د خپﻞ پﻴر پﻪ سپار*تﻨﻪ او ﻻر*ﻮوﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ شاعري او‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻲ پﻴﻞ ک‪7‬ه‪ .‬ډ‪4‬ر ژر د خپﻞ ﻟﻮړ ادبﻲ ذوق او پﻴاوړي استعداد پﻪ برکت د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا‬ ‫پﻪ ادبﻲ !ﻮﻟﻨﻮ او فرﻫﻨ‪/‬ﻲ ک‪7‬ﻳﻮ ک‪ 3‬د ﻟﻮړ ﻧﻮم او شﻬرت خاوﻧد شﻮ‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي خپﻞ فرﻫﻨگﻲ‬ ‫خدﻣتﻮﻧﻪ د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د ﻧﻮ*ار ﻟﻪ پ‪+‬تﻮ ادبﻲ جر‪' 3-‬خﻪ پﻴﻞ ک‪7‬ل‪ .‬وروستﻪ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫پ‪+5‬ﻮر ک‪(( 3‬پ‪+‬تﻮ بزم ادب)) ادبﻲ !ﻮﻟﻨﻪ جﻮړه شﻮه‪ ،‬حﻤزه شﻴﻨﻮاری ﻳ‪ 3‬ﻣرستﻴال او بﻴا د‬ ‫ﻫﻤدې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻣشر شﻮ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې وختﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د (ر‪1‬ا) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮه ادبﻲ ﻣجﻠﻪ ﻫﻢ خپروﻟﻪ‬ ‫او تر'ﻨگ ﻳ‪ 3‬د رحﻤان ادبﻲ جرگ‪ 3‬غ‪7‬ﻳتﻮب ﻫﻢ درﻟﻮد‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬پر (‪ ١٩٥٠‬ﻣﻴﻼدي) کال‬ ‫پﻪ پ‪+5‬ﻮر ک‪(( 3‬اوﻟسﻲ ادبﻲ جرگﻪ)) جﻮړه شﻮه‪(( ،‬بزم ادب)) ادبﻲ !ﻮﻟﻨﻪ ﻫﻢ ورسره ﻳﻮ ‪$‬ای‬ ‫شﻮه‪ ،‬حﻤزه شﻴﻨﻮاری د دې ادبﻲ جر‪ 3-‬پﻪ ﻣشراﻧﻮ ک‪ 3‬و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻟﻪ دغ‪ 3‬ﻻرې د ‪$‬ﻮاﻧﻮ‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ روزﻧﻪ ک‪ 3‬ارز*تﻤﻨﻪ وﻧ‪6‬ه تر سره ک‪7‬ه‪ .‬حﻤزه شﻴﻨﻮاری پﻪ شعر ک‪ 3‬د ﻟﻮړ استعداد او وړتﻴا‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ ادبﻲ !ﻮﻟﻨﻮ ک‪ 3‬د ((پ‪+‬تﻮ غزل بابا)) پﻪ ﻟﻘب وﻳاړل شﻮی دی‪ .‬حﻤزه شﻴﻨﻮاری پﻪ عﻠﻤﻲ‬ ‫‪٨٤‬‬

‫او ادبﻲ ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ک‪ 3‬ﻫﻢ د پﻴاوړي استعداد خاوﻧد و‪ .‬ډ‪4‬رې ﻧثري عﻠﻤﻲ ادبﻲ ﻟﻴکﻨ‪ ،3‬ﻟﻨ‪6‬ې‬ ‫کﻴس‪ ،3‬ډراﻣ‪ ،3‬طﻨزوﻧﻪ‪ ،‬تکﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬سﻔرﻧاﻣ‪ ،3‬ادبﻲ راپﻮرثاژوﻧﻪ او د ﻣﻨثﻮر ادب ﻧﻮر ډ‪4‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬د حﻤزه شﻴﻨﻮاري د ﻣﻨظﻮم ادب ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ ژاﻧروﻧﻪ ﻫﻢ د وخت پﻪ راډﻳﻮﻳﻲ او‬ ‫چاپﻲ خپروﻧﻮ (ﻣجﻠﻮ او اخباروﻧﻮ) ک‪ 3‬خپاره شﻮي دي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی فﻠﻢ د ده د ﻟﻴکﻠ‪3‬‬ ‫کﻴس‪(( 3‬ﻟﻴﻠی او ﻣجﻨﻮن)) ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پر (‪ ١٩٤١‬ﻣﻴﻼدي) د ﻫﻨدوستان پﻪ ﻣﻤبﻴﻲ ک‪ 3‬جﻮړ او‬ ‫ﻧﻨدارې تﻪ وړاﻧدې شﻮ‪.‬‬ ‫حﻤزه شﻴﻨﻮاري ﻟﻪ سﻠ‪/‬ﻮﻧﻮ عﻠﻤﻲ او ادبﻲ ﻣﻘاﻟﻮ سرب‪5‬ره پﻪ ﻧظﻢ او ﻧثر ک‪ 3‬پﻪ ﻟس‪/‬ﻮﻧﻮ ﻟﻴکﻠﻲ‬ ‫او چاپ شﻮي آثار ﻟري چ‪ 3‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬دا دي‪:‬‬ ‫پﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻮکتابﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ‪ :‬غزوﻧ‪ ،3‬ﻳﻮن‪ ،‬پرﻳﻮﻧ‪ ،3‬پسرﻟی پﻪ آئﻴﻨﻪ ک‪ ،3‬بﻬﻴر‪،‬‬ ‫ژوﻧد او ﻳﻮن د خ‪5‬بروږﻣ‪ 3‬او ﻧﻮر چ‪ 3‬دا !ﻮل اوس پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬د اطﻼعاتﻮ او فرﻫﻨگ وزارت‬ ‫ﻟﻪ خﻮا پﻪ درو !ﻮکﻮ ک‪(( 3‬د اﻣﻴرحﻤزه شﻴﻨﻮاري کﻠﻴات)) پﻪ ﻧﻮم چاپ شﻮی دی‪ .‬پﻪ ﻧثري‬ ‫کتابﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د تجﻠﻴات ﻣحﻤدﻳﻪ‪ ،‬د حجاز کاروان (سﻔرﻧاﻣﻪ)‪ ،‬ﻧﻮی پ‪+‬تﻮن (سﻔرﻧاﻣﻪ)‪ ،‬ﻧﻮې‬ ‫چپ‪( 3‬ﻧاول)‪ ،‬اﻧساﻧﻲ آﻧا او پﻮﻫﻪ‪ ،‬د خﻮشحال خ"ک ﻳﻮ شعر‪ ،‬ژورفکروﻧﻪ (تکﻠﻮﻧﻪ) اوﻧﻮر‬ ‫ﻳادوﻟی شﻮ‪.‬‬ ‫حﻤزه شﻴﻨﻮاری د پ‪+‬تﻮ د ﻣعاصر ادب پﻪ وده او پرﻣختﻴا ک‪ 3‬د ستاﻳﻨ‪ 3‬وړ وﻧ‪6‬ه ﻟرﻟ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي د ادب پﻪ ډ‪4‬رو 'اﻧ‪/‬ﻮ‪ ،‬پﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ې تﻮ‪-‬ﻪ شاعرۍ ک‪ 3‬د ﻟﻮړ ﻧﻮم او شﻬرت '‪+‬تﻦ دی‪.‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ غزل ﻳ‪ 3‬ﻟﻮړ پﻮړ تﻪ رسﻮﻟی دی‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ((د پ‪+‬تﻮ غزل بابا)) پﻪ دراﻧﻪ ﻟﻘب وﻳاړل‬ ‫شﻮی او ﻧﻤاﻧ‪%‬ﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫دغﻪ پﻴاوړی عاﻟﻢ‪ ،‬شاعر او ﻟﻴکﻮال د (‪ )١٣٧٢‬ﻟﻤرﻳز کال د سﻠﻮاغ‪ 3‬ﻣﻴاشت‪ 3‬پﻪ ‪٢٩‬ﻣﻪ‬ ‫ﻧ‪"5‬ﻪ د ‪ ٨٧‬کﻠﻮﻧﻮ پﻪ عﻤر وفات او د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پﻪ ﻟﻮاړ‪-‬ﻲ ک‪ 3‬خاورو تﻪ وسپارل شﻮ‪.‬‬

‫‪٨٥‬‬

‫د شعر ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ‪:‬‬

‫ﻏــزل‬ ‫ﻳــــــاره چــــ‪ 3‬أســــﻤــــان تــــﻪ دې بـــا‪1‬ـــﻪ ‪-‬ــــﻮري‬ ‫ســتــر‪-‬ــ‪ 3‬دې زﻣــــا پـــﻪ ﻣـــخ کـــ‪' 3‬ـــﻪ ‪-‬ـــﻮري‬ ‫*ــکــﻠــی ﻧـــظـــر ســـتـــا چــــ‪ 3‬بــــ‪ 3‬ﻗــــــــراره دی‬ ‫زړه تــر‪4‬ــﻨــﻪ ورک شــــﻮی دی کـــﻪ زړه ‪-‬ـــﻮري‬ ‫شـــﻮﻧـــ‪6‬ې دې خــــــﻮاږه خــــــﻮاږه ســتــﻮﻧــﻪ کــ‪7‬ي‬ ‫ســـتـــر‪-‬ـــ‪ 3‬دې أشـــﻨـــا وﻟـــــ‪ 3‬تــــراخــــﻪ گــــﻮري‬ ‫ســتــر‪-‬ــ‪ 3‬دې د ســتــر‪-‬ــﻮ پـــﻪ ﻻر زړوﻧـــــﻪ وړي‬ ‫'ـــﻮک د تــــﻮرې شــپــ‪ 3‬بـــﻪ چــ‪5‬ــرتــﻪ غــﻠــﻪ ‪-‬ـــﻮري‬ ‫غــــــﻞ د ﻣــــحــــبــــت غــــﻠــــطــــ‪5‬ــــدای ﻧــشــﻲ‬ ‫'ــــﻮک چـــ‪ 3‬پـــﻪ ﻣــحــﻔــﻞ کـــ‪ 3‬چــاتــﻪ ﻧـــﻪ ‪-‬ـــﻮري‬ ‫ُخــشــکــ‪ 3‬چــ‪ 3‬ارﻣــــان ﻣــ‪ 3‬چﻴﻨ‪ 3‬ســتــر‪-‬ــ‪ 3‬کــ‪7‬ې‬ ‫ﻻړ د زړه پــــﻪ تــــﻞ کــــ‪ 3‬ﻣــــ‪ 3‬اوبــــــﻪ ‪-‬ــــﻮري‬ ‫زه ((حـــــﻤـــــزه)) پـــﻪ زړه ﻫـــﻢ ورکـــتـــی ﻧشﻢ‬ ‫'ــــﻪ پـــــرې کــــﻪ أشـــﻨـــا ﻣــــ‪ 3‬پــــﻪ ﻟــ‪5‬ــﻤــﻪ ‪-‬ــــﻮري‬

‫‪٨٦‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫حﻤزه شﻴﻨﻮاری د پ‪+‬تﻮ د ﻣعاصر ادب ‪$‬ﻼﻧده ستﻮری دی‪ .‬پﻪ (‪ )١٩٠٧‬ﻣﻴﻼدي کال‬ ‫د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د ﻟﻮاړگﻲ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬ز‪84‬ﻳدﻟی‪ .‬د دﻳﻨﻲ عﻠﻮﻣﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬زده ک‪7‬ه ﻳ‪ 3‬د خپﻠ‪3‬‬ ‫سﻴﻤ‪ 3‬ﻟﻪ عاﻟﻤاﻧﻮ او بﻴا عصري زده ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬تر ﻟسﻢ !ﻮﻟگﻲ پﻮرې د پ‪+5‬ﻮر پﻪ اسﻼﻣﻴﻪ‬ ‫کاﻟج ک‪ 3‬تر سره ک‪7‬ي دي‪$ .‬ﻴﻨ‪ 3‬رسﻤﻲ او شخصﻲ دﻧدې ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ترسره ک‪7‬ي‪ ،‬خﻮ‬ ‫د خپﻞ ذوق ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د دﻳﻨﻲ او ادبﻲ عﻠﻮﻣﻮ ﻣطاﻟعاتﻮ تﻪ دوام ورک‪ ،7‬پﻴاوړی‪ ،‬شاعر‬ ‫ﻟﻴکﻮال او د ﻟﻮړو فﻠسﻔﻲ افکارو خاوﻧد شﻮ‪ .‬پﻪ شعر او ادب ک‪ 3‬داس‪ 3‬پﻮړ تﻪ ورسﻴد‬ ‫چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ غزل د بابا پﻪ ﻟﻘب ووﻳاړل شﻮ‪ .‬د ﻧظﻢ او ﻧثر پﻪ ﻟسگﻮﻧﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻲ‬ ‫او چاپ شﻮي دي چ‪ 3‬پﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻮ آثارو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د غزوﻧ‪ ،3‬پرﻳﻮﻧ‪ ،3‬ﻳﻮن‪ ،‬بﻬﻴر‪ ،‬پسرل پﻪ‬ ‫آئﻴﻨﻪ ک‪ ،3‬د خ‪5‬بر وږﻣ‪ 3‬او پﻪ ﻣﻨثﻮرو آثارو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د تجﻠﻴات ﻣحﻤدﻳﻪ‪ ،‬د حجاز کاروان‪،‬‬ ‫ﻧﻮى پ‪+‬تﻮن‪ ،‬ﻧﻮې چپ‪ ،3‬اﻧساﻧﻲ اﻧا او پﻮﻫﻪ‪ ،‬د خﻮشحال خ"ک ﻳﻮ شعر او ﻧﻮر د ب‪5‬ﻠ‪3/‬‬ ‫پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ ﻳادوﻟﻰ شﻮ‪.‬‬ ‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ غﻮر او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬دې‬ ‫پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٢‬ﻮوﻧکی دې د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ې کﻠﻤ‪ 3‬پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪$ ،‬ﻴﻨ‪ 3‬دې د زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ او ﻫغﻪ چ‪ 3‬زده کﻮوﻧکﻲ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻪ پﻮﻫ‪85‬ي‪ ،‬پﻪ خپﻠﻪ دې ﻣعﻨا‬ ‫او تﻮضﻴح ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پاراگراف پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی‬ ‫دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ او دې تﻪ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬ﻣتﻦ پﻪ غﻮر‬ ‫او دﻗت وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او بﻠﻪ دې عام ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪ ،‬د ﻫرې‬ ‫‪٨٧‬‬

‫ډﻟ‪ 3‬استازی دې د ﻧﻮرو پﻪ استازﻳتﻮب ﻫغﻪ جﻼ جﻼ پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا‬ ‫پر ﻣﻬال د خاصﻮ او عاﻣﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ د ﻟست پﻪ بشپ‪7‬وﻟﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ سره ﻣرستﻪ‬ ‫وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫خاص ﻧﻮم‪ :‬ﻫغﻪ دی چ‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ی وگ‪7‬ی (شخص)‪' ،‬ﻴز ﻳا ‪$‬ای ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‬ ‫احﻤدشاه بابا‪ ،‬ﻧﻨگرﻫار‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫عام ﻧﻮم‪ :‬چ‪ 3‬پﻪ عام ډول شﻴان ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬گﻞ‪ ،‬غر‪ ،‬پﻮﻫﻨتﻮن او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره تخت‪ 3‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ 3‬ﻳﻮ خاص ﻳا عام ﻧﻮم پﻪ ﻣﻨاسبﻪ‬ ‫جﻤﻠﻪ ک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې د ﻟﻮست ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ دې پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ وشﻲ‪:‬‬ ‫حﻤزه شﻴﻨﻮاری 'ﻪ ډول شخصﻴت و؟‬ ‫حﻤزه شﻴﻨﻮارى پﻪ کﻮم کال چ‪5‬رې ز‪484‬دﻟﻰ و؟‬ ‫د حﻤزه شﻴﻨﻮاري د پﻨ‪%‬ﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ آثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫د حﻤزه شﻴﻨﻮاري د پﻨ‪%‬ﻮ ﻧثري کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫حﻤزه شﻴﻨﻮاری کﻠﻪ وفات او چ‪5‬رې *خ دی؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬د اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮاري د شعر ﻣﻔﻬﻮم پﻪ‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه تﻮ‪-‬ﻪ وﻟﻴکﻲ او د پ‪+‬تﻮ پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٨٨‬‬

‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻟرﻏﻮﻧ‪ 3‬دوره‬

‫_ تاس‪ 3‬پﻮﻫ‪85‬ئ چ‪ 3‬د ادب تارﻳخ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ د ادبﻴاتﻮ پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬ﻣﻮ د ادبﻲ دورو ﻧﻮم اور‪4‬دﻟی؟‬ ‫_ د پ‪+‬تﻮ ادب ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دوره 'ﻪ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم ﻟري؟‬ ‫د ادب ﻳا ادبﻴاتﻮ تارﻳخ پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ دورو ک‪ 3‬د ﻳﻮې ژب‪ 3‬د ادبﻴاتﻮ د ودې او پرﻣختﻴا جرﻳان‬ ‫'‪75‬ي‪ .‬د ﻫرې ژب‪ 3‬ادبﻴات پﻪ تارﻳخﻲ ﻟحاظ پﻪ 'ﻮ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ دورو و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ادبﻲ تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻮ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ادبﻴات پﻪ تارﻳخﻲ ﻟحاظ پﻪ درو سترو دورو و‪4‬شﻠﻲ‬ ‫دي‪:‬‬ ‫(‪ )١‬ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دوره (‪ )٢‬ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬ﻳا کﻼسﻴکﻪ دوره (‪ )٣‬اوسﻨ‪ 9‬ﻳا ﻣعاصره دوره‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ادب ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دوره در پ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪٨٩‬‬

‫ادبﻲ تارﻳخ د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ 3‬د ﻳﻮې ژب‪ 3‬د ادبﻴاتﻮ د ودې او پرﻣختﻴا 'رﻧ‪/‬ﻮاﻟی بﻴاﻧﻮي‪.‬‬ ‫د ادبﻴاتﻮ تارﻳخ د ﻳﻮې ژب‪ 3‬ادبﻴات پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ دورو و‪4‬شﻲ‪ .‬د ادبﻴاتﻮ د تارﻳخ ﻫره دوره خپﻠ‪3‬‬ ‫‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧ‪ 3‬ﻟري چ‪ 3‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻳﻮه دوره ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬جﻼ ک‪85‬ي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ د ادبﻲ تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻮ‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ادبﻴات پﻪ درو سترو دورو ب‪5‬ﻞ ک‪7‬ي دي‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ دورې تﻪ ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دورې ﻧﻮم ورک‪7‬ی دی‪ .‬دوﻳﻤ‪ 3‬دورې تﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬ﻳا کﻼسﻴکﻪ دوره واﻳﻲ او در‪4‬ﻤﻪ دوره ﻳ‪ 3‬ﻣعاصره ﻳا اوسﻨ‪ 9‬ادبﻲ دوره ﻧﻮﻣﻮﻟ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادب ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬او ﻣعاصره دورې بﻪ پﻪ راتﻠﻮﻧکﻮ !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟئ‪ .‬دﻟتﻪ د پ‪+‬تﻮ ادب‬ ‫ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دوره درپ‪5‬ژﻧدل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ډ‪4‬ر ﻟرغﻮﻧﻲ آثار پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ﻧﻪ ﻟرو‪ .‬ﻫغﻪ 'ﻪ چ‪ 3‬پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟرو‪،‬‬ ‫ﻟﻪ اسﻼم 'خﻪ پﻪ راوروستﻪ زﻣاﻧ‪ 3‬پﻮرې اړه ﻟري‪' .‬رﻧ‪/‬ﻪ چ‪ 3‬د ﻳﻮې ژب‪ 3‬د ادبﻲ تارﻳخ دورې‬ ‫د ﻣﻮجﻮدو آثارو ﻟﻪ ﻣخ‪! 3‬اکﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ‪$‬کﻪ ﻣﻮږ د پ‪+‬تﻮ ادب تارﻳخ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬ﻳا ﻟرغﻮﻧ‪3‬‬ ‫دوره ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ 'خﻪ را پﻴﻞ شﻮې ‪2-‬ﻮ‪ .‬دا چ‪ 3‬ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ 'خﻪ‬ ‫تر (‪ )١٠٠٠‬ﻫجري کال پﻮرې ﻣﻮږ تﻪ د ﻟ‪ 8‬شﻤ‪5‬ر شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د ﻧظﻢ او ﻧثر آثار پﻪ ﻻس‬ ‫راغﻠﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪$‬کﻪ د ادبﻲ تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻮ دغﻪ د اوو ﻳا اتﻮ پ‪75‬ﻳﻮ ادبﻴات !ﻮل پﻪ ﻳﻮې دورې‬ ‫ک‪ 3‬شاﻣﻞ ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادب ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دوره د اﻣﻴرکروړ سﻮري د تر ﻻسﻪ شﻮي شعر 'خﻪ راپﻴﻠ‪85‬ي‪ .‬دغﻪ‬ ‫شعر چ‪ 3‬ﻳﻮه وﻳاړﻧﻪ ﻳا حﻤاسﻲ سﻨدره ده‪ ،‬د دوﻳﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ک‪ 3‬وﻳﻞ‬ ‫شﻮی دی‪ .‬دا شعر ﻣﻮږ تﻪ د ﻣحﻤد ﻫﻮتک د پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬پﻪ وسﻴﻠﻪ را رس‪5‬دﻟی دی‪.‬‬ ‫اﻣﻴر کروړ د اﻣﻴر پﻮﻻد سﻮري زوی و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی پر (‪١٣٩‬ﻫ‪.‬ق‪ ).‬کال د غﻮر پﻪ ﻣﻨد‪4‬ش‬ ‫ک‪ 3‬پاچا او پر (‪١٥٤‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال د پﻮشﻨج پﻪ ج‪7/‬و ک‪ 3‬ﻣ‪ 7‬شﻮ‪ .‬اﻣﻴرکروړ سرب‪5‬ره پردې چ‪3‬‬ ‫ﻳﻮ عادل پاچا او واکﻤﻦ و‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬شاعر ﻫﻢ و‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي کﻮم شعر چ‪ 3‬پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬ﻣﻮږ‬ ‫تﻪ رارسﻮﻟی دی‪ ،‬ﻣطﻠع ﻳ‪ 3‬داس‪ 3‬ده‪:‬‬

‫‪٩٠‬‬

‫زه ﻳــﻢ زﻣـــری پــﻪ دې ﻧــ‪7‬ۍ ﻟــﻪ ﻣــا اتــﻞ ﻧستﻪ‬ ‫پــﻪ ﻫﻨدوسﻨد و پــر تــخــار او پــر کــابــﻞ ﻧستﻪ‬ ‫بـــﻞ پـــﻪ زابــــﻞ ﻧــســتــﻪ _ ﻟـــﻪ ﻣـــا اتـــﻞ ﻧستﻪ‬ ‫ﻟﻪ اﻣﻴر کروړ وروستﻪ چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬کﻮم بﻞ شاعر او ﻟﻴکﻮال ﻣﻮږ تﻪ را ﻣعﻠﻮم دی‪ ،‬ﻫغﻪ‬ ‫ابﻮ ﻣحﻤدﻫاشﻢ سرواﻧﻲ دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ (‪٢٢٣‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال د ﻫﻠﻤﻨد پﻪ سروان ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟی و‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬زده ک‪7‬ي ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬ک‪7‬ې او بﻴا عراق تﻪ تﻠﻠی و‪ .‬پﻪ (‪٢٩٤‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ب‪5‬رتﻪ‬ ‫خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ راغﻠی او پﻪ (‪٢٩٧‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ﻣ‪ 7‬دی‪ .‬د ابﻮﻫاشﻢ ﻳﻮ شعر چ‪ 3‬د خپﻞ استاد ابﻦ‬ ‫خﻼ د عربﻲ شعر ﻳ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ تﻪ را ژباړﻟی دی‪ ،‬ﻣﻮږ تﻪ را پات‪ 3‬دی‪ .‬د شعر ﻣطﻠع داس‪ 3‬ده‪:‬‬ ‫ژبــــﻪ ﻫـــﻢ *ـــﻪ وﻳـــﻨـــا کـــاﻧـــدې چـــ‪ 3‬وﻳــﻨــﻪ‬ ‫د خــاوﻧــد پــﻪ ﻻس کــ‪ 3‬زر او درﻫــﻤــﻮﻧــﻪ‬ ‫پﻪ پ"ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ 3‬راغﻠﻲ چ‪ 3‬ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ ابﻦ زﻳد اﻟسرواﻧﻲ د ((ساﻟﻮ وږﻣﻪ)) پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻪ‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻧثر ک‪ 3‬ﻳﻮ کتاب ﻫﻢ ﻟﻴکﻠی و‪ .‬خﻮ دا د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی کتاب تر اوسﻪ ﻧﻪ دی ترﻻسﻪ‬ ‫شﻮی‪.‬‬ ‫پﻪ در‪4‬ﻤﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬ﻣﻮږ د بﻴ＀ ﻧﻴکﻪ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ بﻞ عارف او پ‪+‬تﻮن شاعر پ‪5‬ژﻧﻮ‪ .‬د‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي ﻳﻮ عرفاﻧﻲ شعر او د ژوﻧد ﻟﻨ‪ 6‬حاﻻت ﻣﻮږ تﻪ د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) ﻧﻮﻣﻲ‬ ‫کتاب پﻪ وسﻴﻠﻪ را رس‪5‬دﻟﻲ دي‪ .‬د شعر ﻟﻮﻣ‪7‬ي بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬دادي‪:‬‬ ‫ﻟـــﻮﻳـــﻪ خــــداﻳــــﻪ ﻟـــﻮﻳـــﻪ خـــداﻳـــﻪ‬ ‫غــــر وﻻړ دی درﻧــــــــاوي ک‪3‬‬ ‫دﻟــــتــــﻪ دي د غــــــرو ﻟــﻤــﻨــ‪3‬‬

‫ســـتـــا پــــﻪ ﻣــﻴــﻨــﻪ پــــﻪ ﻫــــر ‪$‬ــاﻳــﻪ‬ ‫!ـــﻮﻟـــﻪ ژوي پــــﻪ زاري کــ‪3‬‬ ‫ز ﻣـــﻮږ کــ‪5‬ــ‪8‬دۍ دي پــکــ‪ 3‬پﻠﻨ‪3‬‬

‫دا و‪-‬ـــــ‪7‬ي ډ‪4‬ــــر کــــ‪7‬ې خــداﻳــﻪ‬ ‫ﻟـــﻮﻳـــﻪ خـــداﻳـــﻪ _ ﻟـــﻮﻳـــﻪ خــداﻳــﻪ‬ ‫‪٩١‬‬

‫تذکرة اﻻوﻟﻴاء او پ"ﻪ خزاﻧﻪ ﻣﻮږ تﻪ پﻪ ﻫﻤدغﻪ در‪4‬ﻤﻪ او 'ﻠﻮرﻣﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬د شﻴخ‬ ‫اسﻤعﻴﻞ او خر*بﻮن پﻪ ﻧاﻣﻪ دوه ﻧﻮر شاعران ﻫﻢ راپ‪5‬ژﻧﻲ‪ .‬پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ کتابﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د دغﻮ شاعراﻧﻮ د‬ ‫شعروﻧﻮ ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬ﻫﻢ خﻮﻧدي دي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدغ‪ 3‬زﻣاﻧﻪ ک‪ 3‬د ﻧصر ﻟﻮدي او شﻴخ رضﻲ ﻟﻮدي پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫دوه ﻧﻮر پ‪+‬تاﻧﻪ شاعران ﻫﻢ ت‪5‬ر شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ پﻨ‪%‬ﻤﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬ﻣﻮږ د شﻴخ اسعد سﻮري پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ پﻴاوړی شاعر پ‪5‬ژﻧﻮ‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي‬ ‫د خپﻞ ﻣعاصر واکﻤﻦ اﻣﻴرﻣحﻤد سﻮري وﻳرﻧﻪ وﻳﻠ‪ 3‬ده چ‪ 3‬ﻣطﻠع ﻳ‪ 3‬داده‪.‬‬ ‫د فﻠک ﻟــﻪ چـــارو 'ــﻪ وکـــ‪7‬م کﻮکار‬ ‫زﻣﻮﻟﻮي ﻫر ‪-‬ﻞ چ‪ 3‬خاﻧدي پﻪ بﻬار‬ ‫تر دی وروستﻪ د *کارﻧدوی غﻮري پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ شاعر را ﻣعﻠﻮم دی چ‪ 3‬پﻪ شپ‪8‬ﻣﻪ ﻫجري‬ ‫پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د واکﻤﻦ شﻬاب اﻟدﻳﻦ غﻮري پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ 3‬ﻳﻮه ﻗصﻴده وﻳﻠ‪ 3‬ده‪ .‬د ﻗصﻴدې ﻣطﻠع‬ ‫داس‪ 3‬ده‪:‬‬ ‫د پسرﻟی *کﻠﻮﻧکﻲ بﻴا کــ‪7‬ل سﻴﻨگاروﻧﻪ‬ ‫بــﻴــا ﻳـــ‪ 3‬وﻟـــﻮﻧـــﻞ پـــﻪ غـــروﻧـــﻮ کـــ‪ 3‬ﻻﻟــﻮﻧــﻪ‬ ‫د ادبﻴاتﻮ د تارﻳخ پﻪ دغﻪ دوره ک‪ 3‬د ﻣﻠک ﻳار غر شﻴﻦ پﻪ ﻧاﻣﻪ شاعر ﻫﻢ ﻟرو چ‪ 3‬د سﻠطان‬ ‫شﻬاب اﻟدﻳﻦ غﻮري ﻣعاصر دی‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻳﻮ شعر را پات‪ 3‬دی چ‪ 3‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د‬ ‫غﻮرﻳاﻧﻮ د سﻮبﻮ پﻪ ﻣﻬال افغاﻧﻲ غازﻳان ﻫ(ﻮﻟﻲ دي‪ .‬د دغﻪ شعر ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ک‪7‬ۍ داس‪ 3‬ده‪:‬‬ ‫'‪+‬تﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دی اوس ﻣﻮ ﻳرغﻞ دی ﻫ‪5‬ﻮاد د بﻞ دی‬ ‫غازﻳاﻧﻮ ‪-‬ﻮرئ '‪+‬تﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دی‬ ‫تاﻳﻤﻨﻲ ﻫﻢ د ﻫﻤدغ‪ 3‬زﻣاﻧ‪ 3‬شاعر دی چ‪ 3‬ﻳﻮ شعر ﻳ‪ 3‬د شﻬاب اﻟدﻳﻦ غﻮري پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪3‬‬ ‫وﻳﻠﻰ او ﻣﻮږ تﻪ را رس‪5‬دﻟی دی‪ .‬د شعر ﻟﻮﻣ‪7‬ی بﻴت داسی دی‪:‬‬ ‫ﻧــﻦ زه غــ‪48‬ــ‪8‬م پــﻪ صــﻔــت د سﻠطان‬ ‫چ‪ 3‬دی بــادار غــازي ﻣﻠک د جﻬان‬ ‫د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ پ‪+‬تﻮن ﻟﻴکﻮال پ‪5‬ژﻧﻮ چ‪ 3‬د اووﻣ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ‬ ‫‪٩٢‬‬

‫ک‪ 3‬ﻟﻪ (‪٦١٢‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال را وروستﻪ ﻳ‪ 3‬د ((تذکرة اﻻوﻟﻴا)) پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻧثر ک‪ 3‬ﻳﻮ کتاب‬ ‫ﻟﻴکﻠی دی‪ .‬د دې کتاب د سر 'ﻮ پا‪ 31‬ترﻻسﻪ شﻮې دي‪ .‬پﻪ ﻫغﻮ پا‪1‬ﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ 'ﻠﻮر‬ ‫تﻨﻪ پخﻮاﻧﻲ شاعران راپ‪5‬ژﻧدﻟﻲ او د ﻫغ‪ 3‬د شعر ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ خﻮﻧدي ک‪7‬ي دي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ‬ ‫دغﻪ پخﻮاﻧﻲ شاعران دا دي‪ :‬بﻴ＀ ﻧﻴکﻪ‪ ،‬شﻴخ اسﻤعﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻠک ﻳار غر شﻴﻦ او ﻗطب اﻟدﻳﻦ‬ ‫بختﻴار کاکی دی‪ .‬سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د اووﻣ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ ک‪ 3‬د کﻨدﻫار پﻪ ارغسان‬ ‫ک‪ 3‬اوس‪5‬ده‪ .‬د بارک خان سابزی ﻣاکﻮ زوی و‪.‬‬ ‫پر افغاﻧستان باﻧدې د چﻨ‪5/‬ز د ﻳرغﻞ پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ 3‬د بابا ﻫﻮتک او د ﻫغﻪ زوی ﻣﻠک‬ ‫ﻳارﻫﻮتک پﻪ ﻧاﻣﻪ دوه ﻧﻮر پ‪+‬تاﻧﻪ شاعران ﻟرو‪ .‬د دوی د شعروﻧﻮ ﻳﻮه ﻳﻮه ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ ﻣﻮږ تﻪ راپات‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫د بابا ﻫﻮتک د حﻤاسﻲ سﻨدرې ﻣطﻠع چ‪ 3‬پ‪+‬تاﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پک‪ 3‬د ﻳرغﻠ‪/‬رو پﻪ وړاﻧدې ﻣﻘاوﻣت تﻪ‬ ‫ﻫ(ﻮﻟﻲ دي‪ ،‬دا ده‪:‬‬ ‫پــر ســﻮر غــر بــﻞ راتـــﻪ ﻧــﻦ اور دی و‪-‬ـــ‪7‬ﻳـــﻪ جــــﻮړ راتــــﻪ پــﻴــغــﻮر دی‬ ‫پــﻪ کﻠﻲ کــﻮر بــاﻧــدې ﻣغﻞ راغــی ﻫــﻢ پــﻪ غزﻧﻲ ﻫــﻢ پــﻪ کابﻞ راغی‬ ‫شﻴخ ﻣتﻲ ﻫﻢ د ﻫﻤدغ‪ 3‬زﻣاﻧ‪ 3‬شاعر دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی پﻪ (‪٦٨٨‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال د کﻼت د‬ ‫ترﻧک د سﻴﻨد پﻪ غاړه وفات شﻮی او د کﻼت پر غﻮﻧ‪6‬ۍ *خ دی‪ .‬د شﻴخ ﻣتﻲ ﻳﻮه عرفاﻧﻲ‬ ‫سﻨدره ﻣﻮږ تﻪ د پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬پﻪ وسﻴﻠﻪ را رس‪5‬دﻟ‪ 3‬ده‪ .‬د شعر ﻣطﻠع ﻳ‪ 3‬دا ده‪:‬‬ ‫پــﻪ ﻟــﻮﻳــﻮ غـــرو ﻫــﻢ پــﻪ د*ــتــﻮ ک‪3‬‬ ‫پــﻪ غـــاړه غــ‪ 8‬او پــﻪ شپ‪5‬ﻠکﻮ ک‪3‬‬

‫پــﻪ ﻟـــﻮی ســﻬــار پــﻪ ﻧﻴﻤﻮ شپﻮک‪3‬‬ ‫ﻳـــا د وﻳـــر ژﻟــﻴــﻮ پـــﻪ شــپــﻴــﻠــﻮ ک‪3‬‬

‫!ــﻮل ستا د ﻳــاد ﻧـــارې ســـﻮرې دي‬ ‫دا ســـتـــاد ﻣــﻴــﻨــ‪ 3‬ﻧـــﻨـــدارې دي‬ ‫پﻪ اتﻤﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬د اکبر زﻣﻴﻨداوري پﻪ ﻧاﻣﻪ خﻮږ ژبی شاعر ﻟرو‪ .‬واﻳﻲ چ‪ 3‬دغﻪ شاعر‬ ‫د شعروﻧﻮ ﻟﻮی دﻳﻮان درﻟﻮد‪ ،‬خﻮﻟﻪ بدﻣرغﻪ چ‪ 3‬د زﻣاﻧ‪ 3‬تﻮفاﻧﻲ س‪5‬ﻠﻴﻮ ﻟﻪ ‪$‬ان سره وړی دی‪ .‬د‬ ‫اکبر ﻳﻮ ﻣثﻨﻮي او 'ﻮ غزﻟ‪ 3‬خﻮﻧدي دي‪ .‬د ﻳﻮې غزﻟی ﻟﻮﻣ‪7‬ی بﻴت ﻳ‪ 3‬دا دی‪:‬‬

‫‪٩٣‬‬

‫د خــپــﻞ ‪$‬ـــان ﻟــﻪ حــﻴــراﻧــﻴــﻪ 'ــﻪ وﻳـــﻞ کــ‪7‬م‬ ‫د عــشــﻖ وﻳـــر بــﻪ تــﻞ پــﻪ خپﻠﻪ پــ"ــﻮل کــ‪7‬م‬ ‫خﻠﻴﻞ خان ﻧﻴازی او سﻠطان بﻬﻠﻮل ﻟﻮدي دواړه د ﻧﻬﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ شاعران دي چ‪3‬‬ ‫پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ 3‬اوس‪5‬دل‪ .‬زرغﻮن ﻧﻮرزی ﻫﻢ د ﻫﻤدغ‪ 3‬زﻣاﻧ‪ 3‬شاعر دی چ‪ 3‬د کﻨدﻫار‬ ‫اوسﻴدوﻧکی و‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻳﻮه ساﻗﻲ ﻧاﻣﻪ راپات‪ 3‬ده چ‪' 3‬ﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ي بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬دا دي‪:‬‬ ‫ســاﻗــﻲ پــا'ــﻪ پﻴاﻟﻪ را ک‪7‬ه‬ ‫اوبــــﻪ تــﻮﻳــ‪ 3‬پــﻪ ﻟــﻤــبــﻮ کــ‪7‬ه‬ ‫پسرﻟی ســﻮ غﻮﻧچﻪ ‪-‬ــﻞ کا‬

‫ﻣـــرور ﻳـــار ﻣــ‪ 3‬پــخــﻼ کــ‪7‬ه‬ ‫اور ﻣ‪ 3‬ﻣ‪ 7‬پﻪ دې اوبــﻮ ک‪7‬ه‬ ‫زﻟــﻔــ‪ 3‬تــــاوې د ُســﻨــبــﻞ کا‬

‫د ﻧﻬﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ او د ﻟسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ ک‪ 3‬درې پﻴاوړې *‪%‬ﻴﻨﻪ‬ ‫شاعراﻧ‪ 3‬ﻫﻢ پ‪5‬ژﻧﻮ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ زرغﻮﻧﻪ کاک‪7‬ه ده چ‪ 3‬د ﻣﻼدﻳﻦ ﻣحﻤد کاک‪ 7‬ﻟﻮر او د کﻨدﻫار د‬ ‫پﻨجﻮاﻳﻲ اوس‪5‬دوﻧک‪ 3‬وه‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړې پﻴاوړې شاعره او *ﻪ خطاطﻪ وه‪ .‬پﻪ (‪٩٠٣‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال‬ ‫ﻳ‪ 3‬د شﻴخ سعدي ش‪5‬رازي ((بﻮستان)) پ‪+‬تﻮ تﻪ ژباړﻟی دی‪ .‬د ﻳﻮه حکاﻳت 'ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫دا دي‪:‬‬ ‫اور‪4‬ــــدﻟــــ‪ 3‬ﻣـــ‪ 3‬ﻗــصــﻪ ده چــ‪ 3‬ﻟــﻪ شاتﻮ ﻫــﻢ خــﻮږه ده‬ ‫د اخــتــر پـــﻪ ورځ ســﻬــار بــاﻳــزﻳــد چـــ‪ 3‬و روﻳـــــدار‬ ‫بﻠﻪ شاعر رابعﻪ ﻧﻮﻣ‪5‬دﻟﻪ چ‪ 3‬د ﻣغﻠﻲ واکﻤﻦ ظﻬﻴراﻟدﻳﻦ بابر ﻣعاصره وه‪ .‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان‬ ‫ﻳ‪ 3‬درﻟﻮد‪ ،‬خﻮ اوس ورک دی‪ .‬دا ﻻﻧدې 'ﻠﻮرﻳزه ﻳ‪ 3‬پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬خﻮﻧدي ک‪7‬ې او تر ﻣﻮږ‬ ‫ﻳ‪ 3‬را رسﻮﻟ‪ 3‬ده‪:‬‬ ‫آدم ﻳــ‪$ 3‬ــﻤــکــ‪ 3‬وتـــﻪ راســـتـــﻮن کا‬ ‫دوزخ ﻳــ‪ 3‬روغ کــا پــر ﻣــخ د ‪$‬ﻤک‪3‬‬

‫پــﻪ اور د غــﻢ ﻳــ‪ 3‬ســـﻮی ﻟــ‪7‬ﻣــﻮن کا‬ ‫ﻧـــﻮم ﻳـــ‪ 3‬د ﻫــغــﻪ دﻟــتــﻪ بــ‪5‬ــﻠــتــﻮن کا‬ ‫‪٩٤‬‬

‫بﻲ بﻲ ﻧ‪5‬کبختﻪ ﻫﻢ د دغ‪ 3‬زﻣاﻧ‪ 3‬شاعره ده‪ .‬پر (‪٩٦٩‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ﻳ‪ 3‬د ((ارشاد اﻟﻔﻘراء))‬ ‫پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ کتاب پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻴکﻠی چ‪ 3‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک ﻳ‪ 3‬پﻪ پ"ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ 3‬ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬خﻮﻧدي ک‪7‬ي‬ ‫دي‪ .‬ﻳﻮه ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ ﻳ‪ 3‬دا ده‪:‬‬ ‫پــﻪ زړه *ــاد شــ‪ 3‬ای ﻣؤﻣﻨﻪ!‬ ‫ظــاﻫــر زﻫـــد پــﻪ اخـــﻼص ک‪7‬ه‬ ‫شــکــر صــبــر پــﻪ ﻫــر حـــال ک‪7‬ه‬

‫پـــﻪ ظــاﻫــر پـــﻪ بــاطــﻦ سپﻴﻨﻪ‬ ‫پــﻪ زړه !ﻴﻨ‪ ,‬شــﻪ ﻟــﻪ ﻳﻘﻴﻨﻪ‬ ‫خــﻮد ﻧــﻤــای ﻣــﻪ شــﻪ خــﻮد بﻴﻨﻪ‬

‫دوست ﻣحﻤد کاک‪ 7‬ﻫﻢ د ﻟسﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ د ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻧﻴﻤاﻳﻲ شاعر دی چ‪ 3‬پر‬ ‫(‪٩٢٦‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ﻳ‪ 3‬د ((غرغ‪+‬ت ﻧاﻣ‪ ))3‬پﻪ ﻧﻮم پﻪ ﻧظﻢ ﻳﻮ کتاب ﻟﻴکﻠی دی‪ .‬شﻴخ بﻮستان‬ ‫ب‪ &47‬ﻫﻢ د ﻫﻤدغ‪ 3‬زﻣاﻧ‪ 3‬شاعر دی‪ .‬د ((بستان اﻻوﻟﻴاء)) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ کتاب ﻟﻴکﻠی دی‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دورې ک‪ 3‬سربﻴره ﻟﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ 'خﻪ چ‪ 3‬ﻣﻮږ ﻳ‪ 3‬د ژوﻧد او آثارو‬ ‫پﻪ باب ﻟﻨ‪6‬ې ﻟﻨ‪6‬ې 'رگﻨدوﻧ‪ 3‬وک‪7‬ې‪ ،‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک پﻪ خپﻞ اثر ((پ"ﻪ خزاﻧﻪ)) ک‪ 3‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او د ﻫغﻮ د آثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخﻴستﻲ دي‪ ،‬ﻟکﻪ د شﻴخ ک"ﻪ ((ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪+‬تاﻧﻪ))‪ ،‬د ﻣحﻤد‬ ‫بﻦ عﻠﻲ اﻟبستﻲ تارﻳخ سﻮري او ﻧﻮر‪ ،‬خﻮ دا چ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ دغﻪ آثار او د ﻫغﻮ د ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ باب‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ﻧﻪ دي ترﻻسﻪ شﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ‪$‬کﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ اړه 'ﻪ ﻧﻪ واﻳﻮ‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دوره چ‪ 3‬د دوﻳﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻧﻴﻤاﻳﻲ 'خﻪ پﻴﻞ او تر (‪)١٠٠٠‬‬ ‫ﻫجري ﻗﻤري پﻮرې را رس‪85‬ي‪ ،‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول د دې دورې ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧ‪ 3‬پﻪ ﻟﻨ‪6‬ه تﻮ‪-‬ﻪ داس‪3‬‬ ‫*ﻮدﻟی شﻮ‪:‬‬ ‫‪ _١‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ دورې ک‪ 3‬ﻣﻮږ د ډ‪4‬رو ﻟ‪8‬و شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو آثارو ډ‪4‬رې‬ ‫ﻟ‪8‬ې ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ﻟرو‪.‬‬ ‫‪ _٢‬کﻪ د دغ‪ 3‬دورې آثار د کﻤﻴت پﻪ ﻟحاظ ﻟ‪ 8‬دي‪ ،‬خﻮ پﻪ کﻴﻔﻲ ﻟحاظ ﻳ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬آثار‬ ‫ډ‪4‬ر ﻟﻮړ ارزﻳابﻲ ک‪5‬دای شﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د غﻮري دورې ﻗصﻴدې‪ ،‬د شﻴخ ﻣتﻲ ﻣﻨاجات‪ ،‬د اکبر‬ ‫زﻣﻴﻨداوري شعروﻧﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پﻪ دغ‪ 3‬دوره ک‪ 3‬ادبﻲ آثارو د شکﻞ او ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬وده او پرﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪3‬‬ ‫‪٩٥‬‬

‫ده‪ .‬ﻗصﻴده‪ ،‬غزل‪' ،‬ﻠﻮرﻳزه‪ ،‬ﻣثﻨﻮي او ﻧﻮر شعري فﻮرﻣﻮﻧﻪ پ‪+‬تﻮ ادب تﻪ راغﻠﻲ دي‪ .‬دﻳﻨﻲ‪،‬‬ ‫اخﻼﻗﻲ‪ ،‬عشﻘﻲ‪ ،‬حﻤاسﻲ او عرفاﻧﻲ ﻣساﻳﻞ پﻪ شعر او ادب ک‪ 3‬بﻴان شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ دغ‪ 3‬دوره ک‪ 3‬ژباړه دود شﻮې‪ ،‬د ابﻮﻫاشﻢ سرواﻧﻲ ژباړﻟی شعر او د زرغﻮﻧ‪ 3‬کاک‪7‬ې‬ ‫پ‪+‬تﻮ بﻮستان ﻳ‪ 3‬غﻮره ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د درباروﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا پ‪+‬تاﻧﻪ شاعران او ﻟﻴکﻮاﻻن روزل شﻮي‪ ،‬غﻮره ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬ﻳ‪ 3‬د سﻮرﻳاﻧﻮ‪،‬‬ ‫غﻮرﻳاﻧﻮ او ﻟﻮدﻳاﻧﻮ پﻪ درباروﻧﻮ ک‪ 3‬پ‪+‬تﻮ پاﻟﻨﻪ ده‪.‬‬ ‫‪ _٦‬د دغ‪ 3‬دورې زﻳاتره د ﻧظﻢ او ﻧثر آثار ﻣﻮږ تﻪ د ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) او ((پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ ))3‬پﻪ‬ ‫وسﻴﻠﻪ را رس‪5‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬د دې دورې پﻪ آثارو ک‪ 3‬کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د پ‪+‬تﻮ زاړه ﻟغات او ترکﻴبﻮﻧﻪ راغﻠﻲ‪ ،‬ﻟﻪ بﻠ‪3‬‬ ‫خﻮا پرې د دري او عربﻲ ژب‪ 3‬اغ‪5‬زه ﻫﻢ 'ﻪ ﻧا'ﻪ *کاري‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دوره د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د تارﻳخ ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ دوره ده‪ .‬دغﻪ دوره ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ 3‬ﻫجري‬ ‫پ‪75‬ۍ 'خﻪ پﻴﻞ او تر (‪ )١٠٠٠‬ﻫجري ﻗﻤري پﻮرې رس‪85‬ي‪ .‬د دې دورې ډ‪4‬ر ﻟ‪ 8‬آثار‬ ‫د زﻣاﻧ‪ 3‬ﻟﻪ تﻮفاﻧﻮﻧﻮ 'خﻪ پات‪ 3‬او تر ﻣﻮږ را رس‪5‬دﻟﻲ دي‪ .‬د دې دورې پﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ‬ ‫شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪ 3‬د اﻣﻴر کروړسﻮري‪ ،‬بﻴ＀ ﻧﻴکﻪ‪ ،‬شﻴخ اسﻤعﻴﻞ‪ ،‬شﻴخ خر*بﻮن‪،‬‬ ‫شﻴخ اسعد سﻮري‪* ،‬کارﻧدوی غﻮري‪ ،‬شﻴخ تﻴﻤﻦ کاک‪ ،7‬شﻴخ ﻣتﻲ‪ ،‬ﻧصرﻟﻮدي‪ ،‬شﻴخ‬ ‫رضﻲ ﻟﻮدي‪ ،‬بابا ﻫﻮتک‪ ،‬سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ‪ ،‬اکبر زﻣﻴﻨداوري‪ ،‬زرغﻮن خان‪ ،‬رابعﻪ‪ ،‬بﻲ بﻲ‬ ‫ﻧﻴکبختﻪ‪ ،‬زرغﻮﻧﻪ کاک‪7‬ه‪ ،‬دوست ﻣحﻤد کاک‪ 7‬او ﻧﻮر دي‪.‬‬ ‫د دې دورې د زﻳاترو شاعراﻧﻮ د ژوﻧد پﻪ باب ﻣعﻠﻮﻣات او د آثارو ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬ﻣﻮږ تﻪ د‬ ‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د پ‪+‬تﻮ اثر ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) او د ﻣحﻤد ﻫﻮتک د ((پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ ))3‬پﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫را رس‪5‬دﻟﻲ دي‪.‬‬

‫‪٩٦‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ غﻮر سره ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ او ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٢‬ﻮوﻧکﻲ دې ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬پر زده کﻮوﻧکﻮ ﻣعﻨا او کﻪ ﻫغﻮی ﻳ‪ 3‬ﻧشﻲ حﻞ کﻮﻻی‪،‬‬ ‫پﻪ خپﻠﻪ دې تﻮضﻴح ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف وﻟﻮﻟﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر‬ ‫ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ او ورتﻪ ودې وﻳﻞ شﻲ چ‪ 3‬ﻣتﻦ ﻳﻮ‬ ‫‪$‬ﻞ بﻴا پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬د اشخاصﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د کتابﻮﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬استازى دې ﻫغﻪ پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې د ﻫغﻪ ﻟست‬ ‫پﻪ بشپ‪7‬وﻟﻮ ک‪ 3‬ﻣرستﻪ وک‪7‬ي او د ‪$‬ﻴﻨﻮ شاعراﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او کتابﻮﻧﻮ پﻪ اړه دې ﻻزﻣ‪3‬‬ ‫'رگﻨدوﻧ‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راوبﻠﻞ شﻲ چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ادب د ﻟرغﻮﻧ‪3‬‬ ‫دورې ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪ 3‬ﻧﻮرو زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪* _٦‬ﻮوﻧکﻰ دې د بﻴ＀ ﻧﻴکﻪ د ﻣﻨاجات دا ﻻﻧدې بﻨد پر تختﻪ وﻟﻴکﻲ او ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ‬ ‫دې وغﻮاړي چ‪ 3‬د ﻫغﻪ ﻣﻔﻬﻮم او ﻣعﻨا پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫ﻟـــﻮﻳـــﻪ خـــداﻳـــﻪ ﻟـــﻮﻳـــﻪ خــداﻳــﻪ ســتــا پـــﻪ ﻣــﻴــﻨــﻪ پـــﻪ ﻫـــر ‪$‬ــاﻳــﻪ‬ ‫غـــر وﻻړ دى درﻧـــــاوۍ ک‪! 3‬ـــﻮﻟـــﻪ ژوي پـــﻪ زارۍ ک‪3‬‬ ‫دﻟـــتـــﻪ دي د غـــــرو ﻟﻤﻨ‪ 3‬زﻣــــﻮږ کــ‪5‬ــ‪8‬دۍ پــﻪ کــ‪ 3‬پﻠﻨ‪3‬‬ ‫دا و‪-‬ــــ‪7‬ي ډ‪4‬ـــر کـــ‪7‬ې خــداﻳــﻪ‬ ‫ﻟـــﻮﻳـــﻪ خـــداﻳـــﻪ ﻟـــﻮﻳـــﻪ خــداﻳــﻪ‬ ‫‪٩٧‬‬

‫دﻟــتــﻪ ﻟــ‪ 8‬زﻣــــﻮږ اور بــﻞ دى ووړ کﻮرگﻰ دى ووړ بﻮرجﻞ دى‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ ستا کــ‪ 3‬ﻣــﻮږ ﻣ‪5‬شتﻪ ﻳﻮ بــﻞ د چــا پــﻪ ﻣــﻠــﻪ تــﻠــﻪ ﻧــﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻫسک او ﻣ‪%‬کﻪ ﻧغ‪+‬تﻪ ستا ده د ﻣــــــ‪7‬و وده ﻟـــــﻪ تـــــا ده‬ ‫دا و‪-‬ــــ‪7‬ي ډ‪4‬ـــر کـــ‪7‬ې خــداﻳــﻪ‬ ‫ﻟـــﻮﻳـــﻪ خـــداﻳـــﻪ ﻟـــﻮﻳـــﻪ خــداﻳــﻪ‬ ‫‪* _٧‬ﻮوﻧکﻰ دې پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ د ﻟﻮست ارزوﻧﻪ وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادب تارﻳخ پﻪ 'ﻮ دورو و‪4‬شﻞ شﻮى دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دوره ﻟﻪ کﻮﻣ‪ 3‬پ‪75‬ۍ 'خﻪ پﻴﻞ او تر کﻮﻣﻪ وختﻪ رارس‪85‬ي؟‬ ‫د پﻨ‪%‬ﻮ ﻟرغﻮﻧﻮ شاعراﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫د درﻳﻮ *‪%‬ﻴﻨﻪ پ‪+‬تﻮ شاعراﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫د 'ﻮ ﻟرغﻮﻧﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫د دې دورې د شاعراﻧﻮ پﻪ شعروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻣﻮ د چا شعر خﻮښ شﻮ؟‬ ‫کﻪ د کﻮم شاعر د شعر بﻴت ﻣﻮ زده شﻮى وي‪ ،‬وﻳ‪ 3‬واﻳئ‪.‬‬ ‫د ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دورې د ادبﻴاتﻮ 'ﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬وواﻳئ‪.‬‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮگﻪ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬د راغﻠﻲ ﻳﻮه شاعر پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫وﻟﻴکﻲ او د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ 3‬دي ﻫغﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٩٨‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻟﻮﻳﻮ جر‪-‬ﻮ تارﻳخچﻪ‬

‫_ وﻳﻠی شئ چ‪ 3‬جر‪-‬ﻪ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ تاس‪ 3‬پﻪ کﻮر و کﻠﻲ ک‪ 3‬ﻟﻴدﻟﻲ چ‪ 3‬د ﻳﻮې ستﻮﻧزې د حﻞ ﻟپاره ﻣشران را !ﻮل‬ ‫شﻲ او د ﻫغﻪ پﻪ باب پر‪4‬ک‪7‬ه وک‪7‬ي؟‬ ‫جرگﻪ ﻫغ‪ 3‬غﻮﻧ‪6‬ې تﻪ واﻳﻲ چ‪ 3‬د ﻗبﻴﻠﻮي‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬وﻟسﻲ او ﻣﻠﻲ ﻣساﻳﻠﻮ د حﻞ او‬ ‫'‪75‬ﻟﻮ ﻟپاره جﻮړ‪84‬ي‪ .‬جرگﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي اصﻮل او ﻣﻘررات ﻟري‪ .‬جرگﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻳﻮې تﻪ ﻳ‪ 3‬کﻠﻴﻮاﻟﻲ جرگﻪ او بﻠ‪ 3‬تﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻳﻪ جرگﻪ واﻳﻲ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬جر‪-‬ﻪ‪ ،‬د‬ ‫ﻫغ‪ 3‬اصﻮل او ﻣﻘررات او د جرگﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ در پ‪5‬ژﻧﻮ او د ﻟﻮﻳ‪ 3‬جرگ‪ 3‬د تارﻳخچ‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات درکﻮو‪.‬‬

‫‪٩٩‬‬

‫د جر‪ 3-‬د کﻠﻤ‪ 3‬ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ﻫغ‪ 3‬غﻮﻧ‪6‬ې اطﻼق ک‪85‬ي چ‪ 3‬د پر‪4‬ک‪7‬ې او‬ ‫فﻴصﻠ‪ 3‬صﻼحﻴت ﻟري او حکﻢ ﻳ‪ 3‬د ﻣﻨﻠﻮ وړ وي‪.‬‬ ‫پﻪ عام ډول د جر‪ 3-‬اصطﻼح د ﻫغ‪ 3‬غﻮﻧ‪6‬ې ﻟپاره کارول ک‪85‬ي چ‪ 3‬د ‪$‬اﻧ‪7/‬و ﻗﻮﻣﻲ‪،‬‬ ‫وﻟسﻲ او ﻣﻠﻲ ﻣساﻳﻠﻮ د حﻞ او '‪75‬ﻟﻮ ﻟپاره جﻮړ‪84‬ي‪.‬‬ ‫افغاﻧﻲ وﻟسﻲ جر‪ 3-‬خپﻞ ‪$‬اﻧ‪7/‬ي اصﻮل‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ او ک‪7‬ﻧﻼره ﻟري‪ .‬پﻪ ﻫره سﻴﻤﻪ ک‪3‬‬ ‫د جر‪-‬ﻮ ﻣرکﻮ خﻠک ﻣعﻠﻮم‪ ،‬ﻣﻨﻞ شﻮي او پ‪5‬ژﻧدل شﻮي وي‪ .‬دغﻮ خﻠکﻮ تﻪ پﻪ وﻟسﻲ‬ ‫اصطﻼح جر‪-‬ﻪ ﻣار‪ ،‬ﻣرکچﻴان ﻳا ﻣشران وﻳﻞ ک‪85‬ي‪ .‬جر‪-‬ﻪ خاص ﻣشر ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻣشران او‬ ‫د ﻧظر خاوﻧدان د ﻳﻮې پ‪ 3+5‬د حﻞ ﻟپاره سره راغﻮﻧ‪846‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬راغﻮﻧ‪ 6‬شﻲ‪ ،‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ‬ ‫پﻪ داﻳروي ب‪2‬ﻪ ک‪5+‬ﻨﻲ‪ .‬د پﻮرتﻪ او *کتﻪ اﻣتﻴاز پک‪ 3‬ﻧﻪ وي‪ ،‬پر ﻣﻮضﻮع باﻧدې بحث پﻪ‬ ‫آزاده ب‪2‬ﻪ دوام ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬ﻫر 'ﻮک پﻪ خپﻞ وار پر اړوﻧده ﻣﻮضﻮع باﻧدې خبرې او تبصره‬ ‫کﻮي‪ .‬پﻪ جر‪-‬ﻪ ک‪ 3‬ﻫر 'ﻮک ﻟﻪ !ﻮﻟﻨﻴز پﻮړ ﻳا درﻳ‪( #‬ﻣﻮﻗف) او اﻣتﻴاز 'خﻪ پرتﻪ خپﻞ ﻧظر‬ ‫'ر‪-‬ﻨدوي‪.‬‬ ‫جر‪-‬ﻪ زﻣﻮږ پﻪ وﻟسﻲ او ﻣﻠﻲ عﻨعﻨاتﻮ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻟﻮړ ‪$‬ای او ستر اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬پﻪ تارﻳخﻲ‬ ‫ﻟحاظ پﻪ افغاﻧﻲ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬ﻟﻪ ډ‪4‬رې ﻟرغﻮﻧتﻴا 'خﻪ برخﻤﻨﻪ ده‪ .‬ﻟﻪ تارﻳخﻲ '‪75‬ﻧﻮ 'خﻪ‬ ‫جﻮت‪85‬ي چ‪ 3‬ﻟرغﻮﻧﻮ آرﻳاﻳاﻧﻮ بﻪ خپﻠ‪ 3‬زﻳاتره !ﻮﻟﻨﻴزې کﻮچﻨ‪ 9‬او سترې ﻣسئﻠ‪ 3‬د جر‪-‬ﻮ‬ ‫ﻣرکﻮ ﻟﻪ ﻻرې ﻫﻮاروﻟ‪.3‬‬ ‫آرﻳاﻳاﻧﻮ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮ‪-‬ﻪ دوه ډوﻟﻪ جر‪ 3-‬درﻟﻮدې چ‪ 3‬ﻳﻮې تﻪ ﻳ‪(( 3‬سﻴﻤتﻲ)) او بﻠ‪3‬‬ ‫تﻪ ((سبﻬا)) وﻳﻠﻪ‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ک‪ 3‬بﻪ د ﻗبﻴﻠ‪ 3‬سپﻴﻦ ږﻳري او ﻣشران راغﻮﻧ‪46‬دل او دوﻳﻤ‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬کﻠﻴﻮاﻟﻪ ب‪2‬ﻪ درﻟﻮده‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا‪(( ،‬سﻴﻤتﻲ)) پﻪ اوسﻨﻲ ﻣﻔﻬﻮم د ﻣشراﻧﻮ جر‪ 3-‬رول‬ ‫درﻟﻮد او د ﻗبﻴﻠ‪ 3‬سترې ﻣسئﻠ‪ ،3‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻣشر !اکﻞ‪ ،‬ﻟﻪ خپﻞ !ا!ﻮبﻲ 'خﻪ دفاع او داس‪3‬‬ ‫ﻧﻮرې بﻪ ﻳ‪ 3‬حﻞ کﻮﻟ‪ 3‬او ((سبﻬا)) د ﻳﻮې وړې کﻠﻴﻮاﻟ‪ 3‬جر‪-‬ﻪ ‪ 9-‬ﻳا ﻣرک‪ 3‬دﻧده درﻟﻮده‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ کﻮچﻨﻴﻮ کﻮرﻧﻴﻮ او کﻠﻴﻮاﻟﻲ ﻣساﻳﻠﻮ بﻪ ﻳ‪ 3‬غﻮر کاوه‪ .‬ﻫﻤدغﻪ جر‪ 3-‬ﻣرک‪ 3‬افغاﻧاﻧﻮ‬ ‫تر ﻧﻨﻪ د ﻳﻮه غﻮره ﻣﻴراث پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ ژوﻧدۍ ساتﻠﻲ او پﻪ ﻣﻠﻲ عﻨعﻨاتﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر ستر ارز*ت‬ ‫او اﻫﻤﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫‪١٠٠‬‬

‫پﻪ عام ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬اوس زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬جر‪ 3-‬پﻪ دوو ب‪2‬ﻮ جﻮړ‪84‬ي‪ :‬ﻳﻮ پﻪ کﻠﻴﻮاﻟﻪ او‬ ‫سﻴﻤﻪ ﻳﻴزه سطحﻪ د کﻮرﻧﻴﻮ‪ ،‬خ‪5‬ﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻗبﻴﻠﻮ او ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ #‬د راوﻻړو شﻮو شخ‪7‬و او‬ ‫ﻣساﻳﻠﻮ د ﻫﻮاروﻟﻮ ﻟپاره چ‪ 3‬دې ډول جر‪ 3-‬تﻪ ((کﻠﻴﻮاﻟﻲ)) ﻳا ((سﻴﻤﻪ ﻳﻴزې)) جر‪3-‬‬ ‫واﻳﻲ‪.‬‬ ‫بﻞ پﻪ ﻣﻠﻲ سطحﻪ د ﻳﻮه ستر ﻣﻠﻲ ﻣﻘصد او ﻣرام ﻟپاره جﻮړې شﻮې جر‪ 3-‬دي چ‪3‬‬ ‫ﻫغﻮتﻪ د ((ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ ))3-‬ﻧﻮم ورک‪7‬ل شﻮی دی‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ 3-‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬ﻟﻪ ډ‪4‬ر ستر ارز*ت او اﻫﻤﻴت 'خﻪ برخﻤﻨ‪3‬‬ ‫دي‪ .‬دغﻪ ډول جر‪ 3-‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬پﻪ ﻣﻠﻲ کچﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ د ورپ‪+5‬ﻮ ستﻮﻧزو او‬ ‫ک‪7‬ک‪5‬چﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻣشرتابﻪ !اکﻠﻮ‪ ،‬د بﻬرﻧﻴﻮ ﻳرغﻠﻮﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې د پا'ﻮﻧﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو سترو ﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣساﻳﻠﻮ د حﻞ وفصﻞ ﻟپاره جﻮړې شﻮې دي‪ .‬ﻫرې ﻳﻮې جرگ‪ 3‬پﻪ خپﻞ وخت او ‪$‬ای ډ‪4‬رې‬ ‫ارز*تﻨاک‪ 3‬اغ‪5‬زې او پاﻳﻠ‪( 3‬ﻧتﻴج‪ )3‬ﻟرﻟﻲ او ﻣﻠت ﻳ‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬رو حساسﻮ او ﻧازکﻮ حاﻻتﻮ ک‪3‬‬ ‫ﻟﻪ سترو بحراﻧﻮﻧﻮ 'خﻪ ژغﻮرﻟی دی‪.‬د دغﻮ ﻟﻮﻳﻮ جرگﻮ پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬د ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ د ﻣﻴروس‬ ‫خان ﻧﻴکﻪ د وخت درې ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ 3-‬ﻳادوﻟی شﻮ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ جر‪-‬ﻪ پر (‪١١٠٥‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال د‬ ‫کﻮکران پﻪ کﻠﻲ ک‪ 3‬جﻮړه شﻮې وه‪ ،‬دوﻳﻤﻪ پﻪ (‪١١١٩‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال پﻪ ﻣاﻧجﻪ ک‪ 3‬او در‪4‬ﻤﻪ پﻪ‬ ‫ﻫﻤدغﻪ کال پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬جﻮړه شﻮې وه‪ .‬دغﻮ جرگﻮ ﻣﻠت د بﻬرﻧﻴﻮ پﻪ وړاﻧدې پا'ﻮن تﻪ‬ ‫چﻤتﻮ او ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻣﻠﻲ ﻣشر پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ !اکﻠی دی‪ .‬د ش‪5‬ر سرخ د ﻣزار ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ 3-‬پﻪ‬ ‫(‪١٧٤٧‬م‪ ).‬کال ک‪ 3‬احﻤدشاه بابا د ﻣﻠﻲ ﻣشر او واکﻤﻦ پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ و!اکﻪ‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ پر افغاﻧستان‬ ‫د اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ ﻟﻪ ﻳرغﻞ 'خﻪ وروستﻪ پﻪ (‪١٨٤١‬م‪ ).‬کال ک‪ 3‬د ﻣﻠﻲ ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ 3-‬ﻣﻠت‬ ‫پا'ﻮن تﻪ چﻤتﻮ او د پا'ﻮن ﻣشرتﻮب ﻳ‪ 3‬و!اکﻪ‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د اﻣﻴر ش‪5‬رعﻠی خان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ 3-‬ک‪ 3‬پاچا ﻧﻮې کابﻴﻨﻪ (صدراعظﻢ او وزﻳران) و!اکﻞ‪ .‬د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان د وخت‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ 3-‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟ‪ 3‬ج‪7/‬ې ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د افغاﻧستان ب‪ 3‬طرفﻲ تصﻮﻳب ک‪7‬ه او ورپس‪3‬‬ ‫د اﻣﻴر اﻣان اهلل خان‪ ،‬د واکﻤﻨ‪ 9‬پر ﻣﻬال 'ﻠﻮر ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ 3-‬جﻮړې شﻮې دي‪ :‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻟﻮﻳﻪ‬ ‫جر‪-‬ﻪ (‪١٩٢٠‬م‪ ).‬کال ک‪ 3‬ﻫ‪5‬ﻮاد او خﻠک د خپﻠﻮاک‪ 9‬ساتﻨ‪ 3‬ﻟپاره چﻤتﻮ ک‪7‬ای شﻮل‪ .‬پﻪ دوﻳﻤﻪ‬ ‫‪١٠١‬‬

‫ﻟﻮﻳﻪ جر‪-‬ﻪ ک‪ 3‬پﻪ (‪١٩٢٣‬م‪ ).‬کال د ﻫ‪5‬ﻮاد ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی اساسﻲ ﻗاﻧﻮن تسﻮﻳد شﻮ‪ .‬پﻪ در‪4‬ﻤﻪ جر‪-‬ﻪ‬ ‫ک‪ 3‬پﻪ (‪١٩٢٤‬م‪ ).‬کال د کﻮرﻧﻲ اړدوړ د آراﻣﻮﻟﻮ ﻟپاره تدبﻴروﻧﻪ وﻧﻴﻮل شﻮل او پﻪ 'ﻠﻮرﻣﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ جر‪-‬ﻪ ک‪ 3‬پﻪ (‪ )١٣٠٧‬ﻟﻤرﻳز کال اروپا تﻪ د اﻣان اهلل خان د سﻔر پاﻳﻠ‪ 3‬و'‪75‬ل شﻮې‪ .‬د‬ ‫ﻧادرخان د واکﻤﻨ‪ 9‬پر ﻣﻬال ﻟﻮﻳ‪ 3‬جرگ‪ 3‬پﻪ (‪ )١٣٠٩‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻫ‪5‬ﻮاد اساسﻲ ﻗاﻧﻮن تسﻮﻳد‬ ‫ک‪ ،7‬د ﻣحﻤد ظاﻫرشاه د واکﻤﻨ‪ 9‬پر ﻣﻬال پﻪ (‪١٩٤١‬م‪ ).‬کال ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ 3-‬پﻪ دوﻳﻤ‪ 3‬ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟ‪3‬‬ ‫جگ‪7‬ې ک‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد د برخ‪ 3‬ﻧﻪ اخﻴستﻠﻮ پر‪4‬ک‪7‬ه وک‪7‬ه‪ ،‬د (‪ )١٣٤٣‬ﻟﻤرﻳز کال ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ 3-‬د‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮاد ﻧﻮی اساسﻲ ﻗاﻧﻮن تسﻮﻳد ک‪ 7‬او ﻫﻤدارﻧگﻪ تر اوسﻪ پﻮرې ﻧﻮرې ﻟﻮﻳ‪ 3‬جرگ‪ 3‬ﻫﻢ جﻮړې‬ ‫شﻮې چ‪ 3‬ﻫرې ﻳﻮې پر خپﻞ وخت ‪$‬اﻧگ‪7‬ی ارز*ت او اﻫﻤﻴت ﻟرﻟی دی‪.‬‬ ‫ﻧﻮ د پاﻳﻠ‪ 3‬پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ د وﻳﻠﻮ ده چ‪ 3‬ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ 3-‬د افغاﻧﻲ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ﻣﻠﻲ تﻔاﻫﻢ ﻳﻮه ډ‪4‬ره‬ ‫ﻣﻬﻤﻪ او اغ‪5‬زﻧاکﻪ وسﻴﻠﻪ ده‪ ،‬زﻣﻮږ پر ﻣﻠت او !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ډ‪4‬رې ژورې !ﻮﻟﻨﻴزې‪ ،‬رواﻧﻲ او‬ ‫روحاﻧﻲ اغ‪5‬زې ﻟري‪ .‬ﻫﻤدې جر‪-‬ﻮ د پ‪75‬ﻳﻮ پﻪ پﻮړﻳﻮ ک‪ 3‬د ډ‪4‬رو سترو ک‪7‬ک‪5‬چﻮﻧﻮ پرﻣﻬال‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮاد ژغﻮرﻟی او ﻟﻪ ستﻮﻧزﻣﻨﻮ حاﻻتﻮ سره د ﻣﻘابﻠ‪ 3‬ﻟپاره ﻳ‪ 3‬چﻤتﻮ ک‪7‬ی‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻮږ باﻳد د‬ ‫دغ‪ 3‬عﻨعﻨ‪ 3‬درﻧاوی وک‪7‬و او ژوﻧدۍ ﻳ‪ 3‬وساتﻮ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د جر‪ 3-‬اصطﻼح د ﻫغ‪ 3‬غﻮﻧ‪6‬ې ﻟپاره کارول ک‪85‬ي چ‪ 3‬د ‪$‬اﻧگ‪7‬و‪ ،‬ﻗبﻴﻠﻮي‪،‬‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬وﻟسﻲ او ﻣﻠﻲ ﻣساﻳﻠﻮ د حﻞ او '‪75‬ﻟﻮ ﻟپاره جﻮړ‪84‬ي‪ .‬افغاﻧﻲ جرگ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ي‬ ‫اصﻮل او ﻣﻘررات ﻟري‪ ،‬پﻪ وﻟس ک‪ 3‬د جرگ‪ 3‬کسان ﻣعﻠﻮم دي‪ ،‬ﻫغﻮی راغﻮﻧ‪846‬ي‪،‬‬ ‫پر ستﻮﻧزه باﻧدې آزاداﻧﻪ بحث کﻮي او خپﻠﻪ پر‪4‬ک‪7‬ه اعﻼﻧﻮي‪ .‬جر‪ 3-‬دوه ډوﻟﻪ دي‪:‬‬ ‫ﻳﻮې تﻪ ﻳ‪ 3‬کﻠﻴﻮاﻟﻲ او بﻠ‪ 3‬تﻪ ﻟﻮﻳ‪ 3‬جرگ‪ 3‬واﻳﻲ‪ .‬ﻟﻮﻳﻮجرگﻮ زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻣعاصر‬ ‫تارﻳخ پﻪ وروستﻴﻮ درو پ‪75‬ﻳﻮ ک‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬رو حساسﻮ او ﻧازکﻮ حاﻻتﻮ ک‪ 3‬ارز*تﻤﻦ رول‬ ‫تر سره ک‪7‬ی دی‪.‬‬

‫‪١٠٢‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ ﻟﻪ ‪$‬ان سره پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬دې پﻪ‬ ‫ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ې ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬وواﻳﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی‬ ‫دې ﻫغﻪ پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪$ .‬ﻴﻨ‪ 3‬دې پﻪ خپﻠﻪ پر زده کﻮوﻧکﻮ ﻣعﻨا ک‪7‬ي او ﻫغﻪ چ‪ 3‬زده‬ ‫کﻮوﻧکﻲ ﻳ‪ 3‬ﻧشﻲ ﻣعﻨا کﻮﻻی‪ ،‬پﻪ خپﻠﻪ دې ﻣعﻨا ک‪7‬ي او د ﻣتﻦ پﻪ ﻫکﻠﻪ دې ﻻزﻣ‪3‬‬ ‫تﻮضﻴحﻲ خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی‬ ‫دې د اړتﻴا پرﻣﻬال ﻻزﻣﻪ ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ 3‬د ﻣتﻦ عﻤﻮﻣﻲ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ :‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې و‪-‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪3‬‬ ‫صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې ﻗﻴدوﻧﻪ‪ .‬بﻴا دې د ﻫر ډﻟ‪ 3‬استازی د !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ ﻣخ ک‪3‬‬ ‫خپﻞ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي ﻗﻴدوﻧﻪ او صﻔتﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې ﻫغﻪ پرتختﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫ﻗﻴدوﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ کﻠﻤ‪ 3‬ﻳا ژبﻨﻲ تﻮکﻲ دي چ‪ 3‬پﻪ جﻤﻠﻪ ک‪ 3‬د فعﻞ حاﻟت 'رگﻨدوي‪،‬‬ ‫ﻳا د فعﻞ د پ‪5+5‬دﻟﻮ 'رﻧگﻮاﻟی *ﻴﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪* :‬ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ ژر ﻻړ شﻪ‪ .‬پﻪ دې جﻤﻠﻪ ک‪3‬‬ ‫ژر ﻗﻴد دی‪.‬‬ ‫صﻔتﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ کﻠﻤ‪ 3‬دي چ‪ 3‬د ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ حاﻟت او 'رﻧگﻮاﻟی *ﻴﻲ‪ .‬ﻳعﻨ‪ 3‬دا چ‪3‬‬ ‫صﻔت د ﻧﻮم ﻣعﻨا 'رگﻨده او رو*اﻧﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬روغ‪ ،‬ﻧاروغ‪* ،‬کﻠی‪ ،‬بدرﻧگ‪ ،‬بد‪،‬‬ ‫*ﻪ‪ ،‬سپﻴﻦ‪ ،‬تﻮر او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪١٠٣‬‬

‫‪ _٦‬د ﻳﻮې ډﻟ‪ 3‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره تخت‪ 3‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ 3‬پر تخت‪3‬‬ ‫ﻟﻴکﻞ شﻮي ﻗﻴدوﻧﻪ او د بﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻴکﻞ شﻮي صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ 3‬استعﻤال ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع د حﻞ ﻟپاره د جرگ‪ 3‬پﻪ دود را !ﻮل او جرگﻪ دې‬ ‫تﻤثﻴﻞ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې د کچ‪ 3‬ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫جر‪-‬ﻪ 'ﻪ شﻰ ده؟‬ ‫'ﻮ ډوﻟﻪ جر‪ 3-‬پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ ﻫ‪5‬ﻮاد (آرﻳاﻧا) ک‪' 3‬ﻮ ډوﻟﻪ جر‪ 3-‬ﻣﻮجﻮدې دي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫واخﻠئ؟‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬ﻟﻮﻳﻪ جر‪-‬ﻪ چ‪ 3‬پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬ﻣﻮږ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ده‪ ،‬د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت‬ ‫ک‪ 3‬جﻮړه شﻮې وه؟‬ ‫احﻤد شاه بابا د کﻮﻣ‪ 3‬ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ 3-‬ﻟﻪ خﻮا د افغاﻧستان د واکﻤﻦ پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ و!اکﻞ‬ ‫شﻮ؟‬ ‫د اعﻠﻴحضرت اﻣان اهلل خان پﻪ وخت ک‪' 3‬ﻮ ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ 3-‬جﻮړې شﻮې او ﻫغﻪ‬ ‫کﻮﻣ‪ 3‬وې؟‬ ‫د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت ک‪ 3‬ﻟﻮﻳ‪ 3‬جر‪ 3-‬پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ ج‪7/‬ه ک‪ 3‬د افغاﻧستان‬ ‫ب‪ 3‬طرفﻲ تصﻮﻳب ک‪7‬ه؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ د ﻟﻮست ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ د ﻧﻮرو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٠٤‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ‬

‫_ تاس‪ 3‬کﻴسﻪ پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫_ کﻠﻪ ﻣﻮ داس‪ 3‬کﻴسﻪ ﻟﻮست‪ 3‬ﻳا اور‪4‬دﻟ‪ 3‬چ‪ 3‬د ژوﻧد ر*تﻴﻨﻲ واﻗعﻴتﻮﻧﻪ پک‪ 3‬ډ‪4‬ر*ﻪ‬ ‫بﻴان شﻮي وي؟‬ ‫اﻧسان پﻪ فطري ډول د کﻴس‪ 3‬اوروﻟﻮ او اور‪4‬دﻟﻮ ذوق ﻟري‪ .‬دغﻪ د کﻴس‪ 3‬اوروﻟﻮ او‬ ‫اورﻳدﻟﻮ ﻫﻴﻠﻪ او غﻮ*تﻨﻪ ﻫغﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧﻪ ده چ‪ 3‬د اﻧسان پﻪ خ"ﻪ ک‪ 3‬اخ‪+‬ﻞ شﻮې ده‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ده چ‪ 3‬د بشري تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ 3‬د کﻴسﻮ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي‬ ‫دي‪ .‬د کﻴس‪ 3‬پﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ډول ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ده چ‪ 3‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬در پ‪5‬ژﻧﻮ‬ ‫او پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پر تارﻳخﻲ بﻬﻴر بحث کﻮو‪.‬‬ ‫‪١٠٥‬‬

‫د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻳﻮه ډ‪4‬ره عاﻣﻪ پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ داس‪ 3‬ده چ‪(( :3‬ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ﻫغﻪ ﻧثري داستان دی‬ ‫چ‪ 3‬ﻟﻨ‪ 6‬وي او ﻟﻪ ﻧﻴﻢ ساعت 'خﻪ تر دوو ساعتﻮ پﻮرې ختﻢ شﻲ‪$ )).‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻟﻴکﻮال بﻴا واﻳﻲ‬ ‫چ‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬واﻟی د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻟپاره ﻳﻮازﻳﻨی شرط ﻧﻪ دی‪ ،‬بﻠک‪ 3‬د دې تر'ﻨ‪$ ,‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻧﻮرې‬ ‫‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴاوې ﻫﻢ ﻟري او ﻫغﻪ دا چ‪ :3‬ﻣﻨظﻤﻪ او ﻣشخصﻪ طرحﻪ ﻟري‪ .‬ﻳﻮ اصﻠﻲ کرک"ر پﻪ ک‪3‬‬ ‫وي‪ ،‬ﻟﻨ‪6‬ه وي‪ ،‬ب‪ 3‬ضرورتﻪ خبرې پک‪ 3‬ﻧﻪ ‪$‬اﻳ‪85‬ي او !ﻮﻟ‪ 3‬برخ‪ 3‬ﻳﻮه ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬سره ﻣتﻘابﻠ‪3‬‬ ‫اړﻳک‪ 3‬ﻟري او ﻳﻮه اغ‪5‬زه *ﻨدي‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ د اوسﻨﻲ پر ﻣختﻠﻠﻲ عصر ز‪84‬ﻧده او پﻴداوار ده‪' .‬ﻮﻣره چ‪ 3‬بشري !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫ﻳﻮې ور‪' 3$‬خﻪ بﻠ‪ 3‬تﻪ پﻪ ذﻫﻨﻲ او ﻣادي ﻟحاظ د پرﻣخت‪ ,‬پ‪7‬اووﻧﻪ وﻫﻠﻲ دي‪ ،‬پﻪ ﻫﻤاغﻪ‬ ‫اﻧدازه د اﻧساﻧاﻧﻮ ضرورتﻮﻧﻪ او ﻣصروفﻴتﻮﻧﻪ ﻫﻢ زﻳات شﻮي دي‪ .‬پروﻧﻲ اﻧسان چ‪ 3‬ډ‪4‬ر وز‪-‬ار‬ ‫وختﻮﻧﻪ او فرصتﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟرل‪ ،‬ﻧﻮ شپ‪ 3‬شپ‪ 3‬بﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻣﻴﻨ‪ 3‬او ﻣحبت پﻪ روﻣاﻧﻲ کﻴسﻮ او‬ ‫دجﻨ‪/‬ﻮﻧﻮ او ﻧﻨ‪/‬ﻮﻧﻮ پﻪ حﻤاسﻲ کﻴسﻮ سبا کﻮﻟ‪ 3‬او ﻳا بﻪ ﻳ‪ 3‬د *اپ‪5‬رﻳاﻧﻮ او دﻳﻮاﻧﻮ خﻴاﻟﻲ او‬ ‫ﻣﻮﻫﻮﻣﻲ اوږدې اوږدی کﻴس‪ 3‬ﻟﻮستﻠ‪ 3‬او اور‪4‬دﻟ‪ 3‬ﻟﻪ دغﻮ کﻴسﻮ 'خﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬خﻮﻧدوﻧﻪ‪ ،‬پﻨدوﻧﻪ‬ ‫او اﻧتباه اخﻴستﻠﻪ او ﻫﻢ بﻪ ﻳ‪ 3‬د کﻴس‪ 3‬اور‪4‬دﻧ‪ 3‬تﻨده پرې خ‪7‬وبﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫خﻮ د اوسﻨ‪ 9‬زﻣاﻧ‪ 3‬اﻧسان د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ بﻬﻴر ک‪ 3‬د ډ‪4‬رو بﻮختﻴاوو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ دا کار ﻧشﻲ‬ ‫کﻮﻻی‪ ،‬ﻧﻮ 'رﻧ‪/‬ﻪ چ‪ 3‬د کﻴسﻮ ﻳا پ‪+5‬ﻮ اور‪4‬دﻧﻪ او ‪$‬ان خبروﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻮستﻨﻪ او ‪$‬ان پرې پﻮﻫﻮﻧﻪ‬ ‫د اﻧسان د ذﻫﻦ فطري غﻮ*تﻨﻪ ده‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د وخت پﻪ ت‪5‬ر‪4‬دو او د حاﻻتﻮ پﻪ بدﻟ‪5‬دو‬ ‫ﻫغﻮ اوږدو اوږدو کﻴسﻮ او د استاﻧﻮﻧﻮ د اوسﻨ‪ 9‬ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ب‪2‬ﻪ خپﻠﻪ ک‪7‬ه‪' .‬رﻧ‪/‬ﻪ چ‪ 3‬اوس‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ د خﻠکﻮ ډ‪4‬ره خﻮ*‪85‬ي‪ ،‬ﻳﻮ ډ‪4‬ر ستر ﻻﻣﻞ ﻳ‪ 3‬د وخت د ضاﻳع ک‪5‬دو ﻣخﻨﻴﻮی او‬ ‫سپﻤا ده‪.‬‬ ‫دغﻪ ډول کﻴس‪ 3‬ﻟﻮستﻮﻧکی ﻳا اور‪4‬دوﻧکی پﻪ ﻟ‪ 8‬وخت ک‪ 3‬ﻟﻮستﻼی ﻳا اور‪4‬دﻻی شﻲ او‬ ‫ور'خﻪ دخﻮﻧد‪ ،‬پﻨد او اﻧتباه دﻧده پﻪ ډ‪4‬ره آساﻧﻪ او اغ‪5‬زﻧاکﻪ تﻮ‪-‬ﻪ تر سره ک‪5‬دﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ اوسﻨﻲ ﻣعاصر ﻣﻔﻬﻮم د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪ 3‬پﻴﻼﻣﻪ د ﻧﻮﻟسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ دوو‬ ‫ﻟسﻴزو ک‪ 3‬پﻪ اروپا ک‪ 3‬پﻴﻞ شﻮې او بﻴا ﻧﻮرې ﻧ‪7‬ۍ تﻪ د ﻳﻮې اغ‪5‬زﻧاک‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪ 9‬ﻻرې پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ‬ ‫خپره شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪١٠٦‬‬

‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ پ‪+‬تﻮ ادب تﻪ د ﻟﻴکﻨ‪ 3‬د ﻳﻮه ډول پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ د شﻠﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻟسﻴزه‬ ‫ک‪ 3‬راغﻠ‪ 3‬ده‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی پ‪+‬تﻮن ﻟﻴکﻮال چ‪ 3‬د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬پرﻟﻴکﻨﻪ ﻳ‪ 3‬خپﻞ ﻗﻠﻤﻲ ‪$‬ﻮاک‬ ‫آزﻣﻮﻳﻠی‪ ،‬سﻴد راحت زاخﻴﻠی دی چ‪ 3‬پﻪ ‪ ١٩١٧‬ﻣﻴﻼدي کال ﻳ‪ 3‬د ((کﻮﻧ‪6‬ه ﻧجﻠ‪ ))9‬پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ﻟﻴکﻠ‪ 3‬او چاپ ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬ﻟﻪ سﻴد راحت زاخﻴﻠﻲ 'خﻪ وروستﻪ‪$ ،‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻫﻢ د ﻧثري ادب دې‬ ‫ډول تﻪ ﻣخﻪ ک‪7‬ې او غﻮره ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ 3‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ 3‬د ﻣﻴا آزاد گﻞ پﻪ ‪١٩٢٦‬م‪.‬‬ ‫کال ک‪ 3‬ﻟﻴکﻠ‪ 3‬کﻴسﻪ ((د ﻣ‪7‬ي پﻴغام)) د بد ر*ﻮ د سر بﻠﻨد خان د ((ﻧﻮاب صاحب آشﻨاﻳﻲ))‬ ‫ﻳادوﻻى شﻮ‪ .‬ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬پﻪ ﻫﻤدغﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮې او خپرې شﻮې دي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪/‬ﻪ‬ ‫پﻪ دغ‪ 3‬دورې ک‪ 3‬د سﻴد رسﻮل رسا‪ ،‬حﻤزه شﻴﻨﻮاري‪ .‬اﻳس ای رحﻤان کاکاخ‪5‬ﻞ‪ ،‬ﻣﻔﻠس‬ ‫دراﻧﻲ‪ ،‬ادﻳب سرحدي او ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ دﻳادوﻧ‪ 3‬وړ دي چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پﻪ افغان‪ ،‬پ‪+‬تﻮن‪،‬‬ ‫اسﻠﻢ او ﻧﻮرو ﻣجﻠﻮ او اخباروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬رې غﻮره او ﻣعﻴاري ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬چاپ شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ را وروستﻪ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬ډ‪4‬ره وده او پرﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪،3‬‬ ‫پﻪ خپروﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬پﻪ خپر‪4‬دو سرب‪5‬ره ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ ډ‪4‬رې !ﻮﻟ‪ 3/‬ﻫﻢ چاپ‬ ‫ک‪7‬ي دي‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پﻪ پرتﻠﻪ د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻟﻴکﻨﻪ وروستﻪ دود شﻮې ده‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی پ‪+‬تﻮن ﻟﻴکﻮال چ‪ 3‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ﻟﻴکﻠ‪ ،3‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحی حبﻴبﻲ‬ ‫دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ د ((تﻮرﻳاﻟ‪ 9‬پ‪+‬تﻨﻪ)) پﻪ ﻧﻮم ﻟﻴکﻠ‪ 3‬او پر ‪ ١٣١٥‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫کال پﻪ طﻠﻮع افغان ک‪ 3‬خپره شﻮې ده‪.‬‬ ‫وروستﻪ بﻴا ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮر وﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻫﻢ د ﻟﻨ‪ 6‬و کﻴسﻮ پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ خپﻞ ﻗﻠﻤﻲ ‪$‬ﻮاک آزﻣﻮﻳﻠی‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ 3‬د استاد ‪-‬ﻞ پاچا اﻟﻔت‪ ،‬سراج اﻟدﻳﻦ سعﻴد‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪ ،‬عبداﻟﻘدوس‬ ‫پرﻫ‪5‬ز‪ ،‬غﻼم ﻣحی اﻟدﻳﻦ زرﻣﻠﻮال‪ ،‬عبداﻟرؤوف ب‪5‬ﻨﻮا او د ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻳادوﻧ‪ 3‬وړ دی‪.‬‬ ‫د ﻫغﻪ وخت پﻪ ﻣﻮﻗﻮتﻪ خپروﻧﻮ ک‪ 3‬د دغﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ غﻮره ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬چاپ شﻮي‬ ‫دي‪.‬‬

‫‪١٠٧‬‬

‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬ﻟﻪ ‪ ١٣٢٠‬ﻟﻤرﻳز کال راﻫﻴس‪ 3‬د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪ 3‬پﻪ برخﻪ ک‪3‬‬ ‫بﻨس"ﻴز کار پﻴﻞ شﻮی‪ ،‬ډ‪4‬ر پﻴاوړي ﻟﻴکﻮال راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي او پﻪ خپروﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ چاپ شﻮﻳﻮ ﻟﻨ‪6‬و‬ ‫کﻴسﻮ سرب‪5‬ره ﻳ‪ 3‬د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ !ﻮﻟ‪ 3/‬ﻫﻢ چاپ ک‪7‬ي دي‪ .‬د ﻣﻴراجان سﻴال ((د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا‬ ‫ﻣﻮسی شﻔﻴﻖ ((عبﻘرﻳان)) ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻳادوﻧ‪ 3‬وړ دي چ‪ 3‬د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ ډ‪4‬رې غﻮره‬ ‫افساﻧ‪ ))3‬او د ٰ‬ ‫ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬ﻟري‪ .‬د رواﻧ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ پﻨ‪%‬ﻤ‪ 3‬ﻟسﻴزې ک‪ 3‬د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ډ‪4‬ره وده او پرﻣختﻴا‬ ‫ﻣﻮﻧدﻟ‪ 3‬ده او پﻴاوړي ﻟﻴکﻠﻮال پﻪ ک‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي دي‪.‬‬ ‫د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ پﻪ چاپ شﻮو !ﻮﻟ‪/‬ﻮ ک‪ 3‬د ((سره غاﻟ‪(( ،))9‬شاړې کﻮ'‪-(( ،))3‬ﻴﻠ‪،))3‬‬ ‫((تاﻧده غﻮ!‪(( ،))9‬ﻣﻮسکا))‪(( ،‬د 'پﻮ پﻪ وزروﻧﻮ))‪(( ،‬سبا بﻪ بﻴا ک‪6‬ې بار‪84‬ي))‪(( ،‬تﻴارې‬ ‫ﻻرې ر‪ 31‬کر*‪ ،))3‬د ((ارﻣاﻧﻮﻧﻮ ‪$‬ﻮﻟ‪ ))9‬او ﻧﻮرې د ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻮ پﻪ تﻮ‪-‬ﻮ ﻳادوﻻی شﻮ‪.‬‬ ‫اوس پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻧخﻮا او افغاﻧستان ک‪ 3‬د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ډ‪4‬ره وده او پرﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ 3‬او‬ ‫دا بﻬﻴر *ﻪ گ‪7‬ﻧدی روان دی‪ ،‬ډ‪4‬ر ﻟﻴکﻮال راﻣﻴدان تﻪ شﻮي او پﻪ سﻠ‪/‬ﻮﻧﻮ !ﻮﻟ‪ 3/‬چ‪ 3‬د ﻟﻨ‪6‬و‬ ‫کﻴسﻮ ډ‪4‬رې غﻮره ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬پﻪ ک‪ 3‬خﻮﻧدي دي‪ ،‬چاپ شﻮي‪ .‬اوس ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ د ﻟﻴکﻨ‪ 3‬پﻴاوړي‬ ‫ﻟﻴکﻮال او د ﻟﻮستﻨ‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻣﻴﻨﻪ وال ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ د اوسﻨﻲ ﻣعاصر ﻧثري ادب ﻳﻮ پﻪ زړه پﻮرې ادبﻲ ډول (ژاﻧر) دی‪.‬‬ ‫ﻫغ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬تﻪ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ واﻳﻲ چ‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ه وي او ﻟﻪ ﻧﻴﻢ ساعت 'خﻪ تر دوو ساعتﻮﻧﻮ‬ ‫پﻮرې ختﻤﻪ شﻲ‪ .‬ﻧﻮرې ډ‪4‬رې ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟري‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ پﻪ اوسﻨﻲ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ﻟﻮ‪4‬دﻳ‪ #‬ک‪ 3‬د ﻧﻮﻟسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پر ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ ک‪ 3‬پﻴدا شﻮې‬ ‫او بﻴا ﻟﻪ ﻫغﻪ ‪$‬اﻳﻪ د ﻧ‪7‬ۍ ﻧﻮرو ژبﻮ تﻪ تﻠﻠ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ادب تﻪ د شﻠﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ دوو ﻟسﻴزو ک‪ 3‬راغﻠ‪ 3‬او ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی پ‪+‬تﻮن‬ ‫ﻟﻴکﻮال چ‪ 3‬پﻪ دې ډ‪-‬ر ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬خپﻞ ﻗﻠﻤﻲ ‪$‬ﻮاک آزﻣﻮﻳﻠی‪ ،‬سﻴد راحت زاخﻴﻠی دی‪.‬‬

‫‪١٠٨‬‬

‫ﻧﻮﻣﻮړی د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پﻪ پ‪+5‬ﻮر ک‪ 3‬پر (‪١٩١٧‬م‪ ).‬کال د کﻮﻧ‪6‬ې ﻧجﻠ‪ 9‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪9‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ وﻟﻴکﻠﻪ او ﻫغﻪ ﻣﻬال خپره شﻮه‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی ﻟﻴکﻮال چ‪3‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻠ‪ 3‬اروا*اد پﻮﻫاﻧد عبداﻟحی حبﻴبﻲ دی‪ .‬د ((تﻮرﻳاﻟ‪ 9‬پ‪+‬تﻨﻪ))‬ ‫پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ و ﻟﻴکﻠﻪ او پر (‪ )١٣١٥‬ﻟﻤرﻳز کال ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ کﻨدﻫار ﻧﻪ‬ ‫پﻪ خپر‪4‬دوﻧکﻲ اخبار طﻠﻮع افغان ک‪ 3‬خپره ک‪7‬ه‪ .‬وروستﻪ بﻴا ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪ 3‬پﻪ‬ ‫پ‪+‬تﻮﻧخﻮا او افغاﻧستان ک‪* 3‬ﻪ وده او پرﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ 3‬ده‪ ،‬ډ‪4‬ر ﻟﻴکﻮال ﻳ‪ 3‬را پﻴدا شﻮي‬ ‫او ډ‪4‬رې ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د وخت پﻪ خپروﻧﻮ (اخباروﻧﻮ او ﻣجﻠﻮ) او ‪$‬اﻧگ‪7‬و !ﻮﻟگﻮ ک‪3‬‬ ‫چاپ شﻮي او دا بﻬﻴر اوس پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪* 3‬ﻪ ‪7-‬ﻧدی روان دی‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬او ﻣﻔاﻫﻴﻢ دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ او‬ ‫ﻟﻪ *ﻮوﻧکﻲ 'خﻪ دې دﻫغﻮ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وغﻮاړي‪.‬‬ ‫‪* _٢‬ﻮوﻧکی دې ﻟﻮﻣ‪7‬ی ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻣعﻨا ک‪7‬ي او‬ ‫کﻪ ﻫغﻮی ﻳ‪ 3‬ﻧشﻲ ﻣعﻨا کﻮﻻی‪ ،‬پﻪ خپﻠﻪ دي ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪7‬ي او د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻣﻔاﻫﻴﻤﻮ پﻪ اړه دې‬ ‫ﻻزﻣ‪' 3‬رگﻨدوﻧ‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬دا ﻟ‪7‬ۍ دې پﻪ‬ ‫!ﻮﻟ‪/‬ﻲ ک‪ 3‬تر پاﻳﻪ تعﻘﻴب شﻲ‪ .‬د اړتﻴا پر ﻣﻬال دې *ﻮوﻧکی د ﻣتﻦ پﻪ سﻤ‪ 3‬ﻟﻮستﻨ‪3‬‬ ‫ک‪ 3‬ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ سره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪١٠٩‬‬

‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬د راغﻠﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د اشخاصﻮ ﻳا ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬استازی دې ﻫغﻪ خپﻞ‬ ‫پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي د کتابﻮﻧﻮ ﻳا اشخاصﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې تر ﻣﻤکﻨ‪ 3‬اﻧدازې‬ ‫د کتابﻮﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ 'ر‪-‬ﻨدوﻧ‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٥‬ﻮوﻧکﻰ دې د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻳﻮه ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬بﻴا دې ﻫغﻮى و‪-‬ﻮﻣاري‬ ‫چ‪ 3‬د ﻳﻮې کﻴس‪ 3‬د ﻟﻴکﻠﻮ ﻫ(ﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٦‬ﻮوﻧکﻰ دې د ﻫغﻮى ﻟﻴکﻠ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬و‪-‬ﻮري او پﻪ اصﻼح او سﻤﻮن ک‪ 3‬دې ﻟﻪ زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ سره ﻣرستﻪ او ﻻزﻣ‪ 3‬ﻻر*ﻮوﻧ‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ 'ﻪ ډول کﻴسﻪ ده؟‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ وﻟ‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮه؟‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ی کﻠﻪ او چ‪5‬رې راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮې ده ؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬د پﻨ‪%‬ﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ د پﻨ‪%‬ﻮ !ﻮﻟ‪/‬ﻮ (ﻣجﻤﻮعﻮ) ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې کﻮﻣﻪ چاپ شﻮې پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ پﻴدا او د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ دې د‬ ‫ﻫغ‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ﻳز پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ وﻟﻴکﻲ او د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو‬ ‫!ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١١٠‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬

‫_ کﻠﻪ ﻣﻮ چا تﻪ ﻟﻴک ﻟﻴکﻠی دی؟‬ ‫_ د ادبﻲ ﻟﻴک پﻪ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم پﻮﻫ‪85‬ئ؟‬ ‫_ ادبﻲ ﻟﻴک ﻟﻪ عادي ﻟﻴک سره 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫ﻟﻴک ﻟﻴکﻨﻪ ﻳا ﻣکاتبﻪ د ﻟﻴکﻮاﻟ‪ 9‬ډ‪4‬ره ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬ﻟﻴک ﻟﻴکﻨﻪ پﻪ !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ک‪3‬‬ ‫ډ‪4‬ر ستر ارز*ت او اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬ﻟﻴکﻮﻧﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻳﻮ عادي ﻟﻴکﻮﻧﻪ چ‪ 3‬و‪7-‬ي‬ ‫ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪%‬ﻮ ک‪ 3‬د پﻮﻫﻮﻧ‪ ،3‬خبروﻧ‪ 3‬او ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري تﻪ د خپﻞ پﻴغام رسﻮﻧ‪ 3‬ﻟپاره‬ ‫ﻟ‪85‬ی‪ .‬بﻞ ډول ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬ادﻳبان ﻳ‪ 3‬پﻪ ادبﻲ ژبﻪ ﻟﻴکﻲ‪ ،‬خپﻞ پﻴغام پک‪ 3‬پﻪ‬ ‫خﻮږه ادبﻲ ﻫﻨري ژبﻪ راﻧغاړي او ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري تﻪ ﻳ‪ 3‬ورﻟ‪85‬ي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬دغﻪ ډول‬ ‫ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ او د ﻫغﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ درپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪١١١‬‬

‫د ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻪ 'ﻪ وﻳﻠﻮ د ﻣخﻪ دا ضروري ده چ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی پﻪ عاﻣﻪ تﻮ‪-‬ﻪ ﻟﻴک‬ ‫در وپ‪5‬ژﻧدل شﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻴک ﻳا خط د وضعﻪ شﻮو رسﻤﻮﻧﻮ ﻳﻮه !ﻮﻟ‪/‬ﻪ او ﻣجﻤﻮعﻪ ده‪ .‬دا رسﻤﻮﻧﻪ و‪7-‬ي پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ک‪ 3‬پﻪ ﻗراردادي او اتﻔاﻗﻲ ډول د ﻳﻮې ژب‪ 3‬د غ‪8‬وﻧﻮ‪ ،‬وﻳﻨا او افکارو د ﻟﻴکﻠﻮ او ثبتﻮﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫کاروي‪ .‬ﻟﻴک ﻟﻴکﻨﻪ ﻳا ﻣکاتبﻪ د ﻟﻴکﻮاﻟ‪ 9‬ﻟﻪ ډ‪4‬رو ﻣﻬﻤﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ 'خﻪ ده‪ .‬د ﻟﻴکﻨ‪ 3‬دا ډول پﻪ‬ ‫!ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ارز*ت او اﻫﻤﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬عادي ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬پﻪ شخصﻲ او رسﻤﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ و‪4‬شﻞ‬ ‫ک‪85‬ي او بﻞ ﻳ‪ 3‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬دﻟتﻪ ﻳ‪ 3‬درپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫د ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ د پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬وﻳﻞ ک‪85‬ي‪ :‬دا ﻫغﻪ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬ﻟﻴکﻮال پک‪3‬‬ ‫!ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬تارﻳخﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ‪ ،‬اﻧتﻘادي‪ ،‬اﻧتباﻫﻲ اوﻧﻮر ډول ډول ﻣساﻳﻞ پﻪ ډ‪4‬ره *کﻠ‪3‬‬ ‫ادبﻲ ژبﻪ ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري تﻪ وړاﻧدې کﻮي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ عادي ﻟﻴکﻮﻧﻮ 'خﻪ د ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ ډ‪4‬ر ستر تﻮپﻴر دا دی چ‪ 3‬پﻪ دې ډول ﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د‬ ‫ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ژبﻪ ادبﻲ وي‪ ،‬ﻫﻨري رﻧگ او ب‪2‬ﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ ادبی ﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ادبﻲ ژبﻪ کارول شﻮې وي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د روحﻲ حاﻟت او عﻮاطﻔﻮ ﻟﻪ بﻴا ﻧﻮﻟﻮ 'خﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ ،3‬تر ﻫر ډول عﻠﻤﻲ‪،‬‬ ‫ادبﻲ‪ ،‬تارﻳخﻲ او ﻧﻮرو ﻫر راز ﻣساﻳﻠﻮ پﻮرې ﻣطرح ک‪85‬ي‪ .‬دا د ادبﻲ ﻟﻴک د ﻟﻴکﻮال پﻪ ژبﻨﻲ‬ ‫ﻫﻨر‪ ،‬ذوق‪ ،‬ژور درک‪ ،‬ذﻫاﻧت او د ظرافت پﻪ اﻧدازې پﻮرې اړه ﻟري چ‪* 3‬کﻠﻲ او پﻪ زړه‬ ‫پﻮرې ﻟﻴکﻮﻧﻪ تخﻠﻴﻖ ک‪7‬ي‪ .‬ﻟﻴکﻮال چ‪ 3‬ﻫر 'ﻪ ﻟﻴکﻲ او ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري تﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟ‪85‬دول غﻮاړي‪،‬‬ ‫ژبﻪ ﻳ‪ 3‬ادبﻲ‪ ،‬ﻫﻨري او د تخﻴﻞ رﻧگ پرې ډ‪4‬ر غاﻟب وي‪ .‬د شعر پﻪ '‪5‬ر ﻟﻪ استعارو‪ ،‬کﻨاﻳﻮ‪،‬‬ ‫تشبﻴﻬاتﻮ او ﻧﻮرو ډول ډول ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ 'خﻪ پک‪ 3‬کار اخﻠﻲ‪ .‬ژبﻪ ﻳ‪ 3‬خﻮږه‪ ،‬رﻧ‪/‬ﻴﻨﻪ او‬ ‫دوﻣره پﻪ زړه پﻮرې وي چ‪ 3‬د ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ادبﻲ تﻨده ﻣاتﻮي او ﻟﻪ ﻟﻮستﻨ‪' 3‬خﻪ ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر خﻮﻧد‬ ‫اخﻠﻲ‪.‬‬

‫‪١١٢‬‬

‫ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دوه ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻫغﻪ ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬پﻪ عاﻣﻪ تﻮ‪-‬ﻪ د ادﻳباﻧﻮ (ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ) ترﻣﻨ‪#‬‬ ‫تبادﻟﻪ ک‪85‬ي‪ .‬ﻣﻮږ ﻳ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬ډ‪4‬رې ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬ﻟرو‪* .‬ﻪ او غﻮره ﻳ‪ 3‬د اروا*اد پﻮﻫاﻧد‬ ‫ر*تﻴﻦ ((ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ)) او د ﻣﻮﻻﻧا عبداﻟﻘادر ((خطﻮﻧﻪ)) ﻧﻮﻣﻲ آثارو چاپ شﻮې !ﻮﻟگ‪ 3‬او‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ ﻧﻮرو چاپﻲ خپروﻧﻮ (ﻣجﻠﻮاو اخباروﻧﻮ) ک‪ 3‬چاپ شﻮي ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪3‬‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‪ ،‬ﻫﻨرواﻟﻮ‪ ،‬سﻴاستﻮاﻟﻮ او ادبپﻮﻫاﻧﻮ خپﻠﻮ دوستاﻧﻮ او ارادتﻤﻨداﻧﻮ تﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫ﻟﻴکﻮال او ﻣخاطبﻴﻦ ﻳ‪ 3‬دواړه ﻣعﻠﻮم دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻫغﻪ ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪! 3‬اکﻠﻲ ﻣخاطبﻴﻦ ﻧﻪ ﻟري او د ﻳﻮه فرضﻲ ﻣخاطب پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي‪ .‬د دې ډول ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ ﻗاﻟب ﻟﻴکﻮال تﻪ د خپﻠﻮ افکارو د 'ر‪-‬ﻨدوﻟﻮ ﻳﻮه بﻬاﻧﻪ‬ ‫ده چ‪ 3‬ددغﻪ ډول ﻟﻴک پﻪ وسﻴﻠﻪ خﻠکﻮ تﻪ خپﻞ اﻧدوﻧﻪ او ﻧظرﻳات پﻪ خﻮږه او رﻧ‪/‬ﻴﻨﻪ ادبﻲ‬ ‫ژبﻪ بﻴاﻧﻮي‪ .‬ددې ډول ﻟﻴکﻮﻧﻮ د ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ﻻره داس‪ 3‬ده چ‪ 3‬ﻟﻴکﻮال ﻟﻪ 'ﻮ کﻠﻤﻮ ﻳادوو درو ﻟﻨ‪6‬و‬ ‫جﻤﻠﻮ وروستﻪ چ‪ 3‬خپﻞ فرضﻲ ﻣخاطب تﻪ ﻳ‪ 3‬وړاﻧدې کﻮي‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣﻮضﻮع چ‪ 3‬پﻪ پام ک‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻟري‪ ،‬تعﻘﻴبﻮي او تر پاﻳﻪ ﻳ‪ 3‬بﻴاﻧﻮي‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬د دې ډول ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ ډ‪4‬رې غﻮره‬ ‫بﻴﻠ‪ 3/‬د عبداﻟرؤوف ب‪5‬ﻨﻮا ((د زړه خﻮاﻟﻪ))‪ ،‬د روغ ﻟ‪5‬ﻮﻧﻲ ((بﻲ بﻲ ﻧﻮره)) او د اجﻤﻞ خ"ک‬ ‫((کچکﻮل)) ﻧﻮﻣﻲ چاپ شﻮو اثروﻧﻮ ک‪ 3‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ د پ‪+‬تﻮ ﻣﻨثﻮر ادب ﻳﻮ ډ‪4‬ر پﻪ زړه پﻮرې ادبﻲ ډول دی‪ ،‬ډ‪4‬ر ﻟﻴکﻮال اود ﻟﻮستﻠﻮ‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ وال ﻟري‪ .‬ﻣﻘصد او ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د اصطﻼح او سﻤﻮن ﻟپاره د خﻠکﻮ وﻳ‪+‬ﻮل او د‬ ‫دې ډول ﻟﻴکﻮﻧﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ خﻠکﻮ تﻪ آساﻧﻪ خپﻞ پﻴغام رسﻮل دي‪ .‬دغﻪ ډول ﻟﻴکﻨ‪ 3‬د ودې‬ ‫او د پرﻣختﻴا پﻪ حال ک‪ 3‬دي او ﻟﻴکﻮال پک‪ 3‬خپﻠ‪ 3‬پراخ‪ 3‬تجرب‪ 3‬کﻮي‪ .‬د ﻟﻴکﻨ‪ 3‬دا ډول‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ تﻪ دا واک او ‪$‬ﻮاک ورکﻮي چ‪ 3‬خپﻠ‪ 3‬ﻫﻴﻠ‪ ،3‬ارﻣاﻧﻮﻧﻪ او پ‪5‬غاﻣﻮﻧﻪ پﻪ خﻮږه رﻧ‪/‬ﻴﻨﻪ‬ ‫ادبﻲ ژبﻪ را وﻧغاړي‪ ،‬خپﻠﻮ ﻣخاطبﻴﻨﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬وړاﻧدې ک‪7‬ي او ﻫغﻮی تﻪ پﻪ *ﻪ او ژر پﻮﻫ‪5‬دﻧﻪ‬ ‫ک‪ 3‬ډ‪4‬ر اغ‪5‬زﻧاک واﻗع شﻲ‪.‬‬

‫‪١١٣‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧﻪ پﻪ عاﻣﻪ تﻮ‪-‬ﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬عادي ﻟﻴکﻮﻧﻪ او ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ .‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ ﻫغﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬ﻟﻴکﻮال پک‪! 3‬ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬تارﻳخﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ‪ ،‬اﻧتباﻫﻲ‪ ،‬عاطﻔﻲ او‬ ‫ﻧﻮر ډول ډول ﻣساﻳﻞ پﻪ ډ‪4‬ره *کﻠ‪ 3‬ادبﻲ ژبﻪ ﻧﻮرو تﻪ وړاﻧدې کﻮي‪ .‬ﻫغﻪ ﻣﻬﻤﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻪ‬ ‫چ‪ 3‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو عادي ﻟﻴکﻮﻧﻮ 'خﻪ راب‪5‬ﻠﻮي‪ ،‬ادبﻲ او ﻫﻨري ارز*تﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻳﻮ ﻫغﻪ ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬ادﻳبان (ﻟﻴکﻮال او شاعران)‬ ‫ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪%‬ﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻟﻴکﻲ‪ ،‬ژبﻪ ﻳ‪ 3‬ادبﻲ‪ ،‬خﻮﻧدوره‪ ،‬پﻪ زړه پﻮرې او پﻪ ادبﻲ‬ ‫صﻨاﻳعﻮ پسﻮﻟﻠ‪ 3‬وي‪.‬‬ ‫بﻞ ﻫغﻪ ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬ادﻳب ﻳ‪ 3‬د ﻳﻮه فرضﻲ ﻣخاطب پﻪ ﻧﻮم ﻟﻴکﻲ‪ ،‬ژبﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫ادبی او ډول ډول ﻣساﻳﻞ پک‪ 3‬خپﻞ فرضﻲ ﻣخاطب تﻪ ﻟﻴکﻲ‪ ،‬خﻮ ﻫدف ﻳ‪ 3‬ﻧﻮره !ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫او خﻠک وي‪ .‬د ﻟﻴکﻮﻧﻮ دواړو ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ او ادب ک‪ 3‬ﻣﻨاسبﻪ وده او پرﻣختﻴا‬ ‫ﻣﻮﻧدﻟ‪ 3‬ده‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬او ﻣﻔاﻫﻴﻢ دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ او‬ ‫ﻟﻪ خپﻞ *ﻮوﻧکﻲ 'خﻪ دې د ﻫغﻮ ‪$‬ﻮاب وغﻮاړي‪.‬‬ ‫‪* _٢‬ﻮوﻧکی دې د زده کﻮوﻧکﻮ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ ‪$‬ﻮاب‬ ‫او کﻪ ﻫغﻮ ﻳ‪ 3‬ﻧشﻲ ‪$‬ﻮابﻮﻻی‪ ،‬پﻪ خپﻠﻪ دې ﻫغﻪ ﻣعﻨا او ﻻزﻣ‪' 3‬رگﻨدوﻧ‪ 3‬دې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ترتﻴب او ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې د‬ ‫اړتﻴا پر ﻣﻬال پﻪ سﻤﻮن ک‪ 3‬ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا !ﻮل ﻣتﻦ پﻪ غﻮر او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ‬

‫‪١١٤‬‬

‫ﻫغﻪ ک‪ 3‬آدات ﻳا وﻳکﻲ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٥‬ﻮوﻧکی دې د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬و وﻳکﻮ (اداتﻮ) 'خﻪ تﻮحﻴدي ﻟﻴست ترتﻴب او ﻫغﻪ‬ ‫دې پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪ .‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻫغﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫ادات‪ :‬ﻫغﻪ ﻧا خپﻠﻮاکﻪ کﻠﻤ‪ 3‬دي چ‪ 3‬پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې تﻮگﻪ کﻮﻣﻪ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻧﻮرو خپﻠﻮاکﻮ کﻠﻤﻮ سره پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬ای شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ﻣعﻨا ورکﻮي‪ .‬ادات د‬ ‫جﻤﻠﻮ پﻪ جﻮړ*ت ک‪ 3‬اساسﻲ وﻧ‪6‬ه ﻟري او ﻟﻪ ﻫغﻮ پرتﻪ جﻤﻠ‪ 3‬ﻧﻪ جﻮړ‪84‬ي‪ .‬ادات دا ﻻﻧدې‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫(‪ )١‬ارتباطﻲ ادات؛ ﻟکﻪ‪ :‬ﻫس‪ ،3‬کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ او داس‪ 3‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫(‪ )٢‬د عطف ادات؛ ﻟکﻪ‪ :‬او‪ ،‬کﻪ‪ ،‬ﻳا اوﻧﻮر‪.‬‬ ‫(‪ )٣‬د اضافت ادات‪ ،‬ﻟکﻪ‪( :‬د) د احﻤد ﻗﻠﻢ‪.‬‬ ‫(‪ )٤‬تشبﻴﻬﻲ ادات‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬غﻮﻧدې‪ ،‬پﻪ '‪5‬ر‪ ،‬پﻪ دود‪ ،‬پﻪ تﻮگﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫ﻟﻴک 'ﻪ شی دی؟‬ ‫ﻟﻴک پﻪ 'ﻮ ډوﻟﻪ دی؟‬ ‫عادي ﻟﻴک او ادبﻲ ﻟﻴک 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫د ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ د دوو چاپ شﻮو ﻣجﻤﻮعﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫د ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ د دوو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮگﻪ پﻪ خپﻠﻪ د ﻳﻮه ادبﻲ ﻟﻴک ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ وﻟﻴکﻲ او ﻳا دې د کﻮم بﻞ‬ ‫ﻟﻴکﻮال ادبﻲ ﻟﻴک وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکی پ‪+‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١١٥‬‬

‫د ادبﻲ ﻟﻴک ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ‬ ‫*اغﻠﻰ فاضﻞ ر*تﻴﻦ صاحب!‬ ‫خداى دې روغ جﻮړ ﻟره!‬ ‫ﻣﻮږ ﻟﻪ ډ‪4‬ر وخت ﻧﻪ پﻪ دعا‪-‬اﻧﻮ آﻣﻮختﻪ شﻮي ﻳﻮ او پﻪ ﻣکتﻮبﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ را'خﻪ اول ‪$‬ﻞ دعا‬ ‫خﻮﻟ‪ 3‬تﻪ را‪$‬ﻲ‪ .‬دا زﻣﻮږ زوړ عادت دى‪ ،‬ﻣ‪/‬ر دوﻣره *ﻪ ده چ‪ 3‬زه دغﻪ شان دعا‪-‬اﻧ‪ 3‬ﻫغﻪ چا تﻪ کﻮم‬ ‫چ‪ 3‬د ﻫغﻮى صحت او حﻴات د پ‪+‬تﻮ ﻟﻪ پاره ﻣﻔﻴد وي او ﻳﻮ کار پرې جﻮړ وي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې خﻮا خﻴر خﻴرﻳت دى او تر اوسﻪ ژوﻧدي پات‪ 3‬ﻳﻮ‪ ،‬ﻣ‪/‬ر ډ‪4‬ر غا*ﻮﻧﻪ راتﻪ چﻴچﻞ ک‪85‬ي‪ .‬کﻮﻣﻪ‬ ‫اجتﻤاعﻲ فاﻳده چ‪ 3‬زﻣﻮږ پﻪ ﻧظر ک‪ 3‬ده‪ ،‬ﻫغﻪ ﻻس تﻪ ﻧﻪ را‪$‬ﻲ اوخﻠک وﻳده دي‪ .‬ﻣ‪/‬ر ﻫغﻪ کسان‬ ‫چ‪ 3‬زﻣﻮږ خبرې د ‪$‬ان ﻟپاره *‪ 3‬ﻧﻪ ‪2-‬ﻲ‪ ،‬وﻳ) دي او پﻪ زړه ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬راتﻪ اچﻮي‪ .‬کاشک‪ 3‬د دغﻪ‬ ‫ﻧﻔرت او حسادت پﻪ غرض ک‪ 3‬د 'ﻪ اجتﻤاعﻲ ﻣﻔاد اﻣ‪5‬د ﻫﻢ واى‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫر صﻮرت‪ ،‬ﻣﻮږ اوس ﻣاﻟﻴخﻮﻟﻴا ﻣجبﻮر ک‪7‬ي ﻳﻮ چ‪' 3‬ﻪ پﻪ زړه ک‪ 3‬ﻟرو‪ ،‬ﻫغﻪ *کاره ک‪7‬و او‬ ‫خپﻞ ﻫغﻪ ﻣسؤوﻟﻴت چ‪ 3‬د ﻧﻦ ور‪ 3$‬تﻔتﻴشﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻮ*تﻨﻪ کﻮي او زﻣﻮږ پﻪ ژوﻧد ﻳ‪' 3‬ﻮک پا‪1‬ﻪ ﻧﻪ‬ ‫اړوي‪ ،‬تر ﻳﻮه حده رفع ک‪7‬و‪ .‬ﻣ‪/‬ر ‪-‬ﻮرو چ‪ 3‬دا کار تر کﻠﻪ کﻮﻻى شﻮ‪ .‬ﻫغﻪ 'ﻪ چ‪ 3‬ﻳﻮ رﻳاست ﻳ‪3‬‬ ‫ﻣﻘابﻠﻪ ﻧﻪ شﻲ کﻮﻻى‪ ،‬ﻳﻮ ﻣدﻳرﻳت بﻪ ﻳ‪' 3‬ﻨ‪/‬ﻪ وک‪7‬ي‪ .‬زه اوس ﻟﻪ ډ‪4‬رو ﻣشکﻼتﻮ سره ﻣﻮاجﻪ ﻳﻢ او کﻪ‬ ‫ر*تﻴا وواﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻧﻮرو ﻣطبﻮعاتﻮ پﻪ تﻨاسب ﻟ‪ 8‬غﻮﻧدې افراطﻲ شﻮي ﻳﻮ‪.‬‬ ‫خﻴر دى‪ ،‬دا ﻗصﻪ بﻪ پر‪84‬دو او تا تﻪ بﻪ عرض وک‪7‬و چ‪(( 3‬اتحاد ﻣشرﻗﻲ)) خﻮ ستاس‪ 3‬ﻣﻠ‪/‬رو پﻪ‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ ﻣرستﻪ ﻳﻮ 'ﻪ ﻗدر ژوﻧدى شﻮى و‪ .‬ﻳﻮ زه خﻮ ﻫ‪ &5‬ﻧشﻢ کﻮﻻى او ﻧﻪ زﻣا ﻟﻪ ﻻسﻪ 'ﻪ ک‪85‬ي‪ .‬کﻪ‬ ‫پﻪ دې وختﻮ ک‪ 3‬د *اغﻠﻲ خادم صاحب ﻣرستﻪ ﻟﻪ ﻣﻮږ سره ﻧﻪ واى‪ ،‬ﻧﻮ اخبار خﻮ بﻪ د پخﻮاﻧﻴﻮ ﻣﻬﻤﻮ‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻟﻪ آثارو ب‪5‬خﻲ ﻣحروم شﻮى و‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬ستا ﻟﻪ خﻮا ﻫ‪ &5‬راﻧغﻠﻪ‪ ،‬د ت‪5‬رو ور‪$‬ﻮ ﻟپاره خﻮ تﻪ‬ ‫ﻗﻮي ‪$‬ﻮاب ﻟرې چ‪ 3‬ﻳﻮ ډ‪4‬ر ﻣﻬﻢ کار در پﻪ غاړه و‪ .‬اوس چ‪ 3‬پﻪ خﻴر کابﻞ تﻪ راغﻠ‪ ،3‬وﻟ‪ 3‬دې اتحاد‬ ‫ﻣشرﻗﻲ ﻫ‪5‬ر ک‪7‬ى دى؟‬ ‫ر*تﻴﻦ صاحب! پﻪ ﻣشرﻗﻲ ک‪ 3‬د ډ‪4‬رو خﻠکﻮ ﻣﻴﻨﻪ او ﻣحبت ستاس‪ 3‬پﻪ ﻧسبت وﻳﻨﻢ او ستا غﻮره‬ ‫ﻣضاﻣﻴﻨﻮ او آثارو تﻪ دﻟتﻪ تﻠﻮسﻪ او تﻨده ﻣﻮجﻮده ده‪(( .‬اتحاد ﻣشرﻗﻲ)) ستا ﻟﻪ ﻗﻠﻤﻲ ﻣﻠ‪/‬رتﻴا ډ‪4‬ره‬ ‫استﻔاده ک‪7‬ې ده او ﻫﻤ‪5‬شﻪ ﻣﻮ ستاس‪ 3‬ﻟﻮر تﻪ اﻧتظار او ستر‪ 3-‬وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻮږ ﻣﻪ ﻫ‪5‬روه او د دې ‪$‬اى‬ ‫عﻼﻗﻤﻨدان خﻮشحاﻟﻪ ساتﻪ‪.‬‬ ‫‪-‬ﻞ پاچا اﻟﻔت‬ ‫جﻼل آباد‬ ‫(‪ ١٣٢٦‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال)‬ ‫ﻳادد*ت‪ :‬دا ادبﻲ ﻟﻴک اروا*اد استاد ‪-‬ﻞ پاچا اﻟﻔت ﻫغﻪ ﻣﻬال ﻟﻪ جﻼل آباد (ﻧﻨ‪/‬رﻫار) 'خﻪ د صدﻳﻖ اهلل‬ ‫ر*تﻴﻦ پﻪ ﻧﻮم کابﻞ تﻪ ﻟ‪85‬ﻟﻰ و چ‪ 3‬دى د اتحاد ﻣشرﻗﻲ ﻣسؤول ﻣدﻳر او ﻫغﻪ د پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻣشر و‪.‬‬

‫‪١١٦‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫سﻴﻨد‬ ‫(ادبﻲ ﻫﻨري ﻧثر)‬

‫_ تاس‪' 3‬ﻮ ډوﻟﻪ ﻧثروﻧﻪ پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د ادبﻲ ﻧثر ﻧﻮم ﻣﻮ اور‪4‬دﻟی؟‬ ‫_ کﻮم ادبﻲ ﻧثر ﻣﻮ ﻟﻮستی دی؟‬ ‫_ ادبﻲ ﻧثر ﻟﻪ عادي ﻧثر سره 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫اوسﻨﻲ ﻧثروﻧﻪ د ب‪ 32‬ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ دوو سترو ډوﻟﻮﻧﻮ و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪ :‬ساده ﻳا عادي ﻧثروﻧﻪ‬ ‫او ادبﻲ ﻳا ﻫﻨري ﻧثروﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻫﻨري ادبﻲ ﻧثروﻧﻪ خپﻠ‪$ 3‬اﻧ‪7/‬ﻧ‪ 3‬ﻟري‪ .‬د ﻫﻤدغﻮ ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧﻮ پﻪ ﻟرﻟﻮ سره ﻟﻪ ساده‬ ‫ﻧثروﻧﻮ 'خﻪ ب‪5‬ﻠ‪85‬ي‪ .‬پﻪ دغﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻮ ک‪ 3‬تر !ﻮﻟﻮ ستره او ﻣﻬﻤﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧﻪ ﻫﻨري او ادبﻲ‬ ‫ارز*ت دی‪ .‬ﻫﻨري ادبﻲ ﻧثروﻧﻪ ډ‪4‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻣشﻬﻮر ﻳ‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول او‬ ‫ادبی !ﻮ!ﻪ اوﻧﻮر دي‪ .‬دﻟتﻪ ﻣﻮ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د اروا*اد استاد اﻟﻔت ﻟﻪ غﻮره ﻧثروﻧﻪ 'خﻪ‬ ‫د ((سﻴﻨد)) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮه ادبﻲ !ﻮ!ﻪ را خﻮ*ﻪ ک‪7‬ې ده‪.‬‬

‫‪١١٧‬‬

‫د وچﻮ ډا‪-‬ﻮﻧﻮ د*تﻮ او ﻣ‪5‬رو ﻟﻪ 'ﻨ‪/‬ﻪ ﻟﻮی سﻴﻨد بﻬ‪85‬ي‪ ،‬ﻣ‪/‬ر دغ‪ 3‬وچ‪ 3‬ب‪5‬دﻳا تﻪ اوبﻪ‬ ‫ﻧﻪ ورکﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ دغس‪ 3‬وچکاﻟ‪ 9‬ک‪ 3‬چ‪ 3‬پﻪ اوبﻮ باﻧدې سر ﻣات‪85‬ي‪ ،‬سﻴﻨد ﻟکﻪ شﻮم بخﻴﻞ پﻪ شتاب‬ ‫دروﻣﻲ او زﻣﻮږ تﻨدې تﻪ ﻧﻪ ‪-‬ﻮري‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬سﻴﻨد پﻪ 'پﻮ راشﻲ‪ ،‬آباد پ"ﻲ ﻫﻢ ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره ﻳﻮسﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدغﻪ سﻴﻨد ﻟﻪ ﻣﻮږ ﻧﻪ ﻫغﻪ بﻞ خﻮا بﻞ راز روان دی او ﻟﻪ ﻧﻮرو سره ﻳ‪ 3‬روﻳﻪ بﻞ راز ده‪.‬‬ ‫ﻫﻠتﻪ دغس‪ 3‬وراﻧی ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬دوﻣره بخﻞ ﻧﻪ ﻟري‪ .‬دغﻪ راز ب‪ 3‬رحﻤﻲ پک‪ 3‬ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫ﻫﻠتﻪ د سﻴﻨد پﻪ غاړه زرشﻮﻳان ﻟﻪ شگﻮﻧﻪ زر راباسﻲ‪ ،‬ﻣاﻫﻲ گران پک‪ 3‬پﻪ خرواروﻧﻮ کبان‬ ‫ﻧﻴسﻲ او *کارﻳان ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻟﻮی او ستر ډﻧ‪ 6‬ک‪ 3‬ﻫﻴﻠ‪ 9‬وﻟﻲ‪ .‬ﻫﻠتﻪ ﻟﻪ سﻴﻨد ﻧﻪ ډ‪4‬رې ﻟﻮﻳ‪ 3‬او سترې‬ ‫وﻳاﻟ‪ 3‬ب‪5‬ﻠ‪ 3‬شﻮې دي‪.‬‬ ‫ډ‪4‬ر ﻟﻮی ﻟﻮی ډا‪-‬ﻮﻧﻪ ﻟﻪ اوبﻮ ﻻﻧدې شﻮې‪ ،‬کﻠﻲ او *اروﻧﻪ آباد شﻮل‪ ،‬شاړې ‪$‬ﻤک‪ 3‬پﻪ ثﻤر‬ ‫راغﻠ‪ ،3‬د غﻠﻮ او ﻣ‪5‬ﻮو پک‪' 3‬ﻪ کﻤی ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫ﻫﻠتﻪ د سﻴﻨد پﻪ ﻣخک‪ 3‬ﻟﻮی ﻟﻮی بﻨدوﻧﻪ جﻮړ شﻮل‪ ،‬د بر‪+4‬ﻨا ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻪ ودر‪4‬دل‪ ،‬فابرﻳک‪3‬‬ ‫او کارخاﻧ‪ 3‬پﻪ کار وﻟﻮ‪4‬دې‪ ،‬خﻠک آباد او ﻣاړه شﻮل‪.‬‬ ‫دا سﻴﻨد وﻟ‪ 3‬دﻟتﻪ دغس‪ 3‬او ﻫﻠتﻪ ﻫغس‪ 3‬دی‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ تﻪ پﻪ ﻗﻬر دی او پر ﻫغﻮی پ‪5‬رزوﻳﻨﻪ ﻟري‪ .‬دﻟتﻪ ډ‪4‬ر تﻮﻧد او پﻪ خ‪5‬زو روان دی‪ ،‬ﻫﻠتﻪ‬ ‫غﻠی او آرام بﻬ‪85‬ي‪ .‬دﻟتﻪ کﻮږ ووږ‪$ ،‬ﻲ او ﻫﻠتﻪ ﻣجرا بدﻟﻮي‪ .‬ﻫﻠتﻪ پﻪ خپﻠﻪ !اکﻠ‪ 3‬ﻻره روان‬ ‫دی او ب‪ 3‬ﻻرې ﻧﻪ ‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ر*تﻴا چ‪ 3‬سﻴﻨد دﻟتﻪ ډ‪4‬ر وراﻧی کﻮي او ﻫﻠتﻪ د ﻳﻮه ﻧظام او ﻗاﻧﻮن تابع دی چ‪ 3‬وراﻧﻲ‬ ‫تﻪ ﻳ‪ 3‬ﻧﻪ پر‪84‬دي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ ‪-‬ﻨاه د سﻴﻨد پرغاړه ده!‬ ‫سﻴﻨد ﻟﻪ ﻣﻮږ ﻧﻪ ډ‪4‬ر 'ﻪ وړي دي او ډ‪4‬ر ﻳ‪ 3‬راﻧﻪ وژﻟﻲ دي‪ .‬دا سﻴﻨد خﻮﻧﻲ سﻴﻨد دی او‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻮږ سره ﻳ‪ 3‬زړه د*ﻤﻨﻲ ده‪' .‬ﻮ ‪$‬ﻠﻪ ﻳ‪ 3‬زﻣﻮږ کﻮروﻧﻪ وران ک‪7‬ي او آباد پ"ﻲ ﻳ‪ 3‬راﻧﻪ پﻪ‬ ‫وارو وارو وړي دي‪.‬‬ ‫‪١١٨‬‬

‫زﻣﻮږ !ﻮﻟﻪ ‪-‬ﻨاه د سﻴﻨد پﻪ غاړه ده!‬ ‫سﻴﻨد زورور دی او پر ﻣﻮږ باﻧدې ﻫر وخت ظﻠﻢ او ت‪5‬ری کﻮي‪.‬‬ ‫آه! ﻣﻮږ 'ﻮﻣره ﻧاپﻮه ﻳﻮچ‪ 3‬دغﻪ راز فکر کﻮو او پﻪ خپﻠﻪ ‪-‬ﻨاه ﻧﻪ پﻮﻫ‪85‬و‪ .‬ﻣﻮږ خپﻠﻪ ‪-‬ﻨاه د‬ ‫سﻴﻨد پﻪ غاړه اچﻮو‪.‬‬ ‫د سﻴﻨد پﻪ غاړه خﻮ ﻣﻮږ پراتﻪ ﻳﻮ‪ ،‬پﻪ ر*تﻴا چ‪ 3‬دا زﻣﻮږ ‪-‬ﻨاه ده‪ ،‬د سﻴﻨد ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫سﻴﻨد ﻟﻪ چا سره د *ﻤﻨﻲ ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫سﻴﻨد ﻫر ت‪8‬ي تﻪ اوبﻪ ورکﻮي او د ﻫر چا خﻴرﻧ‪ 3‬جاﻣ‪ 3‬پاکﻮي‪.‬‬ ‫سﻴﻨد پﻮخ کار غﻮاړي او پاخﻪ بﻨدوﻧﻪ ورتﻪ پﻪ کار دي‪.‬‬ ‫کﻪ زﻣﻮږ کار پﻮخ وای او زﻣﻮږ بﻨدوﻧﻪ پاخﻪ وای‪ ،‬زﻣﻮږ وﻳاﻟ‪ 3‬ﻧﻪ وچ‪5‬دې او زﻣﻮږ پ"ﻲ اوبﻮ‬ ‫ﻧﻪ وړل‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ د سﻴﻨد پﻪ بﻨدوبست پﻮه ﻧﻪ شﻮ او ﻟﻪ سﻴﻨد ﻧﻪ ﻣﻮ کار واﻧخﻴست‪.‬‬ ‫دا سﻴﻨد د ژوﻧد او حﻴات سﻴﻨد دی‪.‬‬ ‫پﻪ ده ک‪ 3‬د وراﻧ‪ 9‬او وداﻧ‪ 9‬دواړه ﻗﻮتﻮﻧﻪ ﻣﻮجﻮد دي‪.‬‬ ‫سﻴﻨد د ﻫر چا ظرف او استعداد تﻪ ‪-‬ﻮري‪ ،‬ﻫغﻮﻣره اوبﻪ ورکﻮي‪.‬‬ ‫د ﻣﻨ‪/‬ﻲ خاوﻧد او د ﻣﻨگﻮ!ﻲ خاوﻧد تﻪ سﻴﻨد برابره برخﻪ ﻧﻪ ورکﻮي او ﻧﻪ وړو ﻟ‪+‬تﻴﻮ تﻪ د‬ ‫وﻳاﻟﻮ پﻪ اﻧدازه 'ﻪ ورکﻮﻟی شﻲ‪.‬‬ ‫سﻴﻨد د ﻫر چا کار تﻪ ‪-‬ﻮري او ﻫغس‪ 3‬ورسره کﻮي‪ ،‬ﻳعﻨ‪ 3‬خام بﻨدوﻧﻪ وراﻧﻮي او پاخﻪ‬ ‫بﻨد تﻪ ‪$‬ان تسﻠﻴﻤﻮي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ 'ﻮک چ‪ 3‬د ژوﻧداﻧﻪ سﻴﻨد پﻪ خپﻞ سر پر‪84‬دي او ﻳﻮه ﻣعﻴﻨﻪ ﻣجراء ورتﻪ ﻧشﻲ !اکﻠی‪،‬‬ ‫ﻟﻪ ژوﻧد ﻧﻪ استﻔاده ﻧشﻲ کﻮﻟی‪.‬‬ ‫(گﻞ پاچا اﻟﻔت _ غﻮره ﻧثروﻧﻪ)‬

‫‪١١٩‬‬

‫‪-‬ﻞ پاچا اﻟﻔت‪:‬‬ ‫د ﻣﻴرسﻴدجان پاچا زوی و‪ .‬پﻪ (‪ )١٢٨٧‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻟغﻤان د عزﻳزخان ک& پﻪ سﻴﻤ‪3‬‬ ‫ک‪ 3‬ز‪84‬ﻳدﻟی و‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬پﻴاوړی ﻟﻴکﻮال‪ ،‬شاعر‪ ،‬عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨگﻲ شخصﻴت ت‪5‬ر‬ ‫شﻮی‪ .‬کﻠﻮﻧﻪ کﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ عﻠﻤﻲ فرﻫﻨ‪/‬ﻲ ادارو ک‪ 3‬د عﻠﻤﻲ غ‪7‬ي‪ ،‬ﻟﻴکﻮال‪ ،‬ﻣدﻳر‬ ‫او ﻟﻮی رئﻴس او د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ادبﻴاتﻮ‪ ،‬حﻘﻮﻗﻮ او سﻴاسﻲ عﻠﻮﻣﻮ د پﻮﻫﻨ‪%‬ﻴﻮ د استاد پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ دﻧده سرتﻪ رسﻮﻟ‪ 3‬ده‪' .‬ﻮ دورې ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻣﻠی شﻮرا ک‪ 3‬د ﻧﻨگرﻫار او ﻟغﻤان د خﻠکﻮ‬ ‫د !اکﻞ شﻮي استازي او وکﻴﻞ پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ ﻫﻢ کار ک‪7‬ی دی‪.‬‬ ‫پر (‪ )١٣٥٦‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻟﻴﻨدۍ د ﻣﻴاشت‪ 3‬پﻪ (‪٢٦‬ﻣﻪ) ﻧ‪"5‬ﻪ پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬ﻣ‪ 7‬شﻮ او‬ ‫د ﻟغﻤان د عزﻳزخان ک& پﻪ ﻫدﻳره ک‪ 3‬خاورو تﻪ سپارل شﻮی دی‪ .‬د گﻞ پاچا اﻟﻔت پﻪ‬ ‫ﻣطبﻮعاتﻮ ک‪ 3‬پﻪ سﻠ‪/‬ﻮﻧﻮ ﻣﻘاﻟﻮ سرب‪5‬ره پﻪ ﻟسگﻮﻧﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر‬ ‫کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ چاپ شﻮي دي‪ .‬د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪ 3‬غﻮره ﻧثروﻧﻪ‪ ،‬غﻮره شعروﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻲ‪،‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ سﻨدرې‪ ،‬ﻟﻮړ خﻴاﻟﻮﻧﻪ او ژور فکروﻧﻪ او ادبﻲ بحثﻮﻧﻪ ﻳادوو‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟﻴکﻮال پﻪ دې ادبﻲ !ﻮ!ﻪ ک‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬ره خﻮږه ادبﻲ ژبﻪ د ﻳﻮه ﻟﻮی سﻴﻨد ﻳادوﻧﻪ کﻮي چ‪3‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد او ﻳﻮه بﻞ ‪-‬اوﻧ‪6‬ي ﻫ‪5‬ﻮاد تر ﻣﻨ‪ #‬بﻬ‪85‬ي‪ ،‬خﻮ ﻣﻮږ ور'خﻪ د خپﻠ‪ 3‬ب‪ 3‬عﻠﻤ‪9‬‬ ‫او ب‪ 3‬کارۍ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻫ‪ &5‬گ"ﻪ ﻧشﻮ اخﻴستﻼی‪$ ،‬ﻤک‪ 3‬ﻣﻮ شاړې او سپ‪5‬رې پرت‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫کال پﻪ کال چ‪ 3‬سﻴﻨد تﻮﻧاﻧﻲ ک‪85‬ي‪ ،‬ﻧﻮ زﻣﻮږ خﻮاتﻪ ډ‪4‬رې ‪$‬ﻤک‪ 3‬او کﻮروﻧﻪ وړي‪ ،‬خﻮ‬ ‫پﻪ ﻫغﻪ بﻠﻪ خﻮا ک‪ 3‬خﻠکﻮتﻪ د ﻫغﻮی د کار او زﻳار پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ‪"-‬ﻮر واﻗع شﻮی‪.‬‬ ‫د اوبﻮ او بر*ﻨا بﻨدوﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پرې جﻮړ ک‪7‬ل‪$ ،‬ﻤک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پرې خ‪7‬وب‪ 3‬ک‪7‬ي او د وداﻧ‪ 9‬او‬ ‫سﻤسﻮرتﻴا ﻻﻣﻞ ‪-‬ر‪5$‬دﻟی دی‪.‬‬ ‫وروستﻪ بﻴا ﻟﻴکﻮال ﻫﻤدغﻪ سﻴﻨد ﻟﻪ اﻧساﻧﻲ ژوﻧد سره تشبﻴﻪ کﻮي او دا واﻳﻲ چ‪3‬‬ ‫ژوﻧد ﻳﻮ اﻟﻬﻲ ﻧعﻤت دی‪ ،‬دا پﻪ خﻠکﻮ پﻮرې اړه ﻟري چ‪ 3‬ﻟﻪ دغﻪ ﻧعﻤت 'خﻪ 'ﻪ ډول‬ ‫استﻔاده کﻮي‪ .‬پﻪ *ﻮ چارو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ت‪5‬روي‪ ،‬کﻪ پﻪ بدو او ﻧاوړو چارو ک‪.3‬‬

‫‪١٢٠‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪* _١‬ﻮوﻧکی دې ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬اصﻠﻲ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم دې زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪ .‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪3‬‬ ‫کﻠﻤ‪ 3‬دې ﻟﻪ ﻣعﻨا سره پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې تخت‪ 3‬تﻪ وروبﻮﻟﻲ چ‪ 3‬پر تخت‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮې کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ 3‬وکاروي‪* ،‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پرﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پرگراف ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی‬ ‫دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬د عربﻲ کﻠﻤ‪ ،3‬بﻠﻪ‬ ‫دې دري کﻠﻤ‪ 3‬او در‪4‬ﻤﻪ ډﻟﻪ دې سﻮچﻪ پ‪+‬تﻮ کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ 3‬استازی دې د‬ ‫خپﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ې کﻠﻤ‪ 3‬پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪* _٥‬ﻮوﻧکی دې زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻧﻮبت سره تخت‪ 3‬تﻪ ور وبﻮﻟﻲ چ‪ 3‬ﻫغﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ې‬ ‫عربﻲ‪ ،‬دري او پ‪+‬تﻮ کﻠﻤ‪ 3‬ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪* .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻫغﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې و‪-‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬ﻣتﻦ ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا پﻪ ډ‪4‬ر غﻮر وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ ﻫغﻪ ک‪3‬‬ ‫راغﻠﻲ ادات دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪ .‬ﻳﻮ ﻳﻮ دې خپﻞ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي ادات وواﻳﻲ‪* ،‬ﻮوﻧکﻰ دې ﻟﻪ ﻫغﻮ‬ ‫'خﻪ ﻳﻮ ‪ 6-‬ﻟست جﻮړ او پر تخت‪ 3‬دې ﻳ‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ 3‬د دې ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ﻟﻨ‪6‬و‬ ‫عبارتﻮﻧﻮ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪١٢١‬‬

‫‪ _٨‬پﻪ ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫سﻴﻨد وﻟ‪ 3‬ﻳﻮه خﻮا وړﻟﻪ او ﻫغ‪ 3‬بﻠ‪ 3‬خﻮا تﻪ ﻳ‪ 3‬زﻳان ﻧﻪ شﻮ اړوﻟﻰ؟‬ ‫وﻟ‪ 3‬د سﻴﻨد ﻳﻮې خﻮا تﻪ ‪$‬ﻤک‪ 3‬شاړې او د*ت‪ 3‬پرت‪ 3‬او پر ﻫغﻪ بﻠﻪ خﻮا ﻳ‪ 3‬باغﻮﻧﻪ‬ ‫او سﻤسﻮرې کروﻧدې وې؟‬ ‫آﻳا خﻠک پر حﻘﻪ وو چ‪ 3‬ﻟﻪ سﻴﻨد 'خﻪ ‪-‬ﻴﻠﻪ وک‪7‬ي چ‪ 3‬دوى تﻪ زﻳان رسﻮي؟‬ ‫ﻣﻮږ 'ﻨ‪/‬ﻪ کﻮﻻى شﻮ د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد ﻟﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ 'خﻪ ‪"-‬ﻪ واخﻠﻮ؟‬ ‫د سﻴﻨدوﻧﻮ ﻣﻬار ک‪5‬دل اﻣکان ﻟري؟‬ ‫د سﻴﻨد ﻟﻪ اوبﻮ 'خﻪ پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ک‪ 3‬کار اخﻴستﻼى شﻮ؟‬ ‫ﻟﻴکﻮال د اﻧسان ژوﻧد ﻟﻪ سﻴﻨد سره تشبﻴﻪ ک‪7‬ى دى‪ ،‬د شباﻫت وجﻪ ﻳ‪' 3‬ﻪ ده؟‬ ‫ﻟﻪ ژوﻧد 'خﻪ باﻳد 'ﻪ ډول ‪"-‬ﻪ واخﻠﻮ؟‬ ‫کﻪ 'ﻮک د ژوﻧداﻧﻪ بﻬﻴر د سﻴﻨد د اوبﻮ پﻪ '‪5‬ر پﻪ خپﻞ سر پر‪84‬دي‪' ،‬ﻪ ډول پاﻳﻠ‪3‬‬ ‫بﻪ وﻟري؟‬ ‫ﻟﻪ دې ﻟﻮست 'خﻪ ﻣﻮ 'ﻪ پﻨد او اﻧتباه واخﻴستﻠﻪ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ د کﻮم ﻟﻴکﻮال دغﻪ ډول د ادبﻲ ﻧثر ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ او‬ ‫ﻳا دې پﻪ خپﻠﻪ ﻳﻮ ادبﻲ ﻧثر وﻟﻴکﻲ او ﻫغﻪ دې د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ 3‬ﻧﻮرو‬ ‫!ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٢٢‬‬

‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣحاوره‬ ‫(د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې د کﻮرسﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې اترې)‬

‫_ تاس‪ 3‬ﻟﻪ پ‪+‬تﻮ او دري پرتﻪ پﻪ ﻧﻮرو کﻮﻣﻮ ژبﻮ پﻮﻫ‪85‬ئ؟‬ ‫_ پﻪ کﻮﻣﻪ بﻬرﻧ‪ 9‬ژب‪ 3‬خبرې اترې او ﻟﻴکﻞ کﻮﻻی شئ؟‬ ‫_ د بﻬرﻧﻴﻮ ژبﻮ زده ک‪7‬ه 'ﻪ ‪"-‬ﻪ ﻟري؟‬ ‫واﻳﻲ‪ ،‬کﻪ 'ﻮک پﻪ ﻳﻮه ژبﻪ وپﻮﻫ‪85‬ي‪ ،‬ﻳﻮ تﻦ دی‪ ،‬کﻪ پﻪ دوو وپﻮﻫ‪85‬ي‪ ،‬دوه تﻨﻪ او کﻪ پﻪ‬ ‫درو وپﻮﻫ‪85‬ي‪ ،‬درې تﻨﻪ دي‪ .‬ﻫﻤدغس‪ 3‬چ‪ 3‬ﻳﻮ 'ﻮک ﻫر 'ﻮﻣره پﻪ ډ‪4‬رو ژبﻮ وپﻮﻫ‪85‬ي پﻪ‬ ‫ﻫﻤاغﻪ اﻧدازه ﻳ‪ 3‬د پﻮﻫ‪ 3‬کچﻪ ﻟﻮړه او شخصﻴت ﻳ‪ 3‬پﻪ عﻠﻤﻲ او !ﻮﻟﻨﻴز ﻟحاظ ﻟﻪ اﻫﻤﻴت‬ ‫'خﻪ برخﻤﻦ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻣﻮ درتﻪ د ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې او پﻪ کﻮرسﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د شﻤﻮﻟﻴت پﻪ اړه ﻳﻮه‬ ‫ﻣحاوره ترتﻴب ک‪7‬ې ده‪ .‬دا پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ک‪ 3‬ستاس‪ 3‬د خبرواترو کﻮﻟﻮ ‪$‬ﻮاک ﻫﻢ پﻴاوړی‬ ‫کﻮي او ﻫﻢ د ﻧﻮو کﻠﻤاتﻮ ﻟﻪ زده ک‪7‬ې سره سره پﻪ کﻮرسﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د شﻤﻮﻟﻴت خبرې اترې در‬ ‫زده کﻮي‪.‬‬

‫‪١٢٣‬‬

‫جﻤال‪ :‬او ﻫﻮ ﻣﻴﻮﻧده‪ ،‬اوس خﻮ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ د تگ وخت ﻫﻢ ﻧﻪ دی‪ ،‬چ‪5‬رتﻪ روان ﻳ‪ 3‬چ‪3‬‬ ‫کتابﻮﻧﻪ دې پﻪ ﻻس ک‪ 3‬دي؟‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬جﻤاﻟﻪ‪ ،‬ست‪7‬ی ﻣﻪ ش‪!3‬‬ ‫جﻤال‪ :‬خﻮار ﻣﻪ ش‪.3‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬دا د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻧﻪ دي‪ ،‬د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې کﻮرس تﻪ ور‪$‬ﻢ‪ ،‬اﻧگﻠﻴسﻲ‬ ‫زده کﻮم‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬زه خﻮواﻳﻢ چ‪' 3‬ﻨگﻪ دې داس‪ 3‬ب‪ 3‬وختﻪ کتابﻮﻧﻪ در سره اخﻴستﻲ او روان ﻳ‪.3‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬کﻮرسﻮﻧﻪ خﻮ د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ پﻪ وخت کﻲ ﻧﻪ وي‪ ،‬سﻬار او ﻣازدﻳ‪/‬ر وي‪ ،‬تﻪ ﻫﻢ کﻮﻻی‬ ‫ش‪ 3‬کﻮرس وواﻳ‪.3‬‬ ‫جﻤال‪ :‬پر‪84‬ده بابا‪ ،‬د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ کتابﻮﻧﻪ دې چ‪5‬رتﻪ سﻢ ﻳاد ک‪7‬ل چ‪ 3‬اوس ﻻ ﻧﻮرې ژب‪ 3‬زده‬ ‫کﻮې‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬و ساده گﻠﻪ! خﻮ پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬ﻫﻢ راتﻪ ﻧﻮرې ژب‪ 3‬واﻳﻲ‪ ،‬دا ﻫﻢ د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ‬ ‫ﻣضﻤﻮﻧﻮﻧﻪ دي کﻨﻪ‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬خﻮ بس دی‪ ،‬ﻫﻤاﻟتﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬زده کﻮو کﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻮر ورتﻪ 'ﻪ حاجت دی‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ستا خبره سﻤﻪ ده‪ ،‬پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟﻮﻟﻮ‪ ،‬خﻮ کﻪ پﻪ کﻮرس ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬زده ک‪7‬و‪،‬‬ ‫ﻧﻮ *ﻪ بﻪ ﻣﻮ زده شﻲ‪ ،‬بﻴا بﻪ د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تر پاﻳﻪ پﻮرې د ژبﻮ پﻪ زده ک‪7‬ه ک‪ 3‬ستﻮﻧزه وﻧﻪ ﻟرو‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬ﻣﻴﻮﻧده! ستا ﻫﻢ ډ‪4‬رې ﻳادې دي‪ ،‬سر ورپس‪ 3‬ﻣﻪ خﻮږ وه!‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ جﻤال جاﻧﻪ! دا خبره بﻪ ﻧﻪ کﻮې‪ ،‬د ﻫرې بﻬرﻧ‪ 9‬ژب‪ 3‬زده کﻮل ډ‪4‬ره گ"ﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫جﻤال‪* :‬ﻪ چ‪ 3‬زده ﻳ‪ 3‬ک‪7‬و‪ ،‬ﻧﻮ 'ﻪ گ"ﻪ ﻟري؟‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬گ"ﻪ خﻮ ﻳ‪ 3‬داده چ‪ 3‬ﻳﻮ خﻮ بﻪ دې ﻳﻮه بﻬرﻧ‪ 9‬ژبﻪ زده ک‪7‬ې وي‪ ،‬د ﻫﻤاغ‪ 3‬ژب‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫وﻳﻮﻧکﻲ سره بﻪ پرې خبرې کﻮې او ﻫﻢ بﻪ پﻪ ﻫﻤاغﻪ ژبﻪ ک‪ 3‬ﻣطاﻟعﻪ کﻮې‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬ﻧﻮ اﻧگﻠﻴسﻲ خﻮ د !ﻮﻟ‪ 3‬دﻧﻴا د خﻠکﻮ ژبﻪ ﻧﻪ ده کﻨﻪ؟‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ستا خبره سﻤﻪ ده‪ ،‬اﻧگﻠﻴسﻲ د !ﻮﻟ‪ 3‬دﻧﻴا د خﻠکﻮ ژبﻪ ﻧﻪ ده‪ ،‬خﻮ ﻧﻦ سبا پﻪ !ﻮﻟﻪ دﻧﻴا‬ ‫ک‪ 3‬ډ‪4‬ر خﻠک پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ پﻮﻫ‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪١٢٤‬‬

‫جﻤال‪ :‬ﻧﻮ اﻧگﻠﻴسﻲ دوﻣره اﻫﻤﻴت پﻴدا ک‪7‬ی چ‪ 3‬د !ﻮﻟ‪ 3‬دﻧﻴا ډ‪4‬ر خﻠک پرې پﻮﻫ‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻫﻮ باﻟکﻞ ﻫﻤدغس‪ 3‬ده‪ ،‬اﻧ‪/‬ﻠﻴسﻲ ﻧﻦ سبا د عﻠﻢ ژبﻪ ده‪ ،‬پﻪ اﻧگﻠﻴسی ژبﻪ ک‪ 3‬د !ﻮﻟﻮ‬ ‫عﻠﻮﻣﻮ پﻪ اړه پﻮﻫاﻧﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻫر 'ﻮک چ‪ 3‬پﻪ ﻫره برخﻪ ک‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ تﻪ اړتﻴا‬ ‫وﻟري‪ ،‬پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ کتابﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻴدا کﻮﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬ﻟکﻪ 'ﻪ ډول ﻣعﻠﻮﻣات‪ ،‬تﻪ خﻮ ﻟ‪ 8‬ﻣعﻠﻮﻣات راک‪7‬ه‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪* :‬ﻪ راتﻪ غﻮږ شﻪ‪ :‬ﻟکﻪ د ساﻳﻨس‪ ،‬کﻤپﻴﻮ!ر‪ ،‬جغرافﻴ‪ ،3‬تارﻳخ‪ ،‬ارواپﻮﻫﻨ‪ ،3‬اﻧجﻴﻨرۍ‪،‬‬ ‫طب‪ ،‬ژورﻧاﻟﻴزم‪ ،‬ادبﻴات‪' . ... ،‬ﻪ بﻪ درتﻪ وواﻳﻢ خﻠک واﻳﻲ چ‪ 3‬د ﻫر'ﻪ پﻪ اړه پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ‬ ‫ژبﻪ ک‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻣات شتﻪ‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬ﻳاره ﻣﻴﻮﻧده ر*تﻴا دې ووﻳﻞ‪ ،‬چ‪ 3‬دوﻣره ﻣعﻠﻮﻣات پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ ک‪ 3‬شتﻪ‪ ،‬دا خﻮ‬ ‫پﻪ ر*تﻴا چ‪ 3‬ﻳا دول ﻳ‪ 3‬ضروري خبره ده‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬جﻤال جاﻧﻪ! د اﻧگﻠﻴسﻲ او ﻧﻮرو بﻬرﻧﻴﻮ ژبﻮ زده کﻮل بﻠﻪ دا گ"ﻪ ﻫﻢ ﻟري چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻫﻤاغﻪ‬ ‫ژبﻮ 'خﻪ د ﻫر ډول عﻠﻮﻣﻮ کتابﻮﻧﻪ خﻠک خپﻠﻮ ژبﻮ تﻪ را ژباړﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬ﻳعﻨ‪ 3‬چ‪ 3‬کﻪ ﻣﻮږ اﻧ‪/‬ﻠﻴسﻲ زده ک‪7‬و‪ ،‬خپﻠ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬تﻪ بﻪ ډ‪4‬ر کتابﻮﻧﻪ را ترجﻤﻪ‬ ‫ک‪7‬و‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬باﻟکﻞ چ‪ 3‬ﻟﻪ دې کار سره بﻪ زﻣﻮږ پﻪ ژبﻪ ک‪ 3‬خﻠکﻮ تﻪ عﻠﻤﻲ ﻣعﻠﻮﻣات ډ‪4‬ر شﻲ اوﻟﻪ‬ ‫بﻞ ﻟﻮري بﻪ ﻣﻮ خپﻠ‪ 3‬ژب‪ 3‬او خﻠکﻮ تﻪ خدﻣت ک‪7‬ی وي‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬پﻪ ر*تﻴا چ‪ 3‬د ﻧﻮرو ژبﻮ زده کﻮل ډ‪4‬ر گ"ﻮر کار دی‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪:‬جﻤاﻟﻪ! بﻠﻪ خبره داده چ‪ 3‬ﻧﻦ سبا خﻮ د دﻧﻴا پﻪ پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ 3‬زده ک‪7‬ې ﻫﻢ پﻪ‬ ‫اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ دي‪ .‬کﻪ اﻧ‪/‬ﻠﻴسﻲ ﻣﻮ زده وي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ بﻪ ﻣﻮ ډ‪4‬رې ستﻮﻧزې حﻞ وي‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬ﻣﻴﻮﻧده‪ :‬ﻣا اور‪4‬دﻟﻲ چ‪ 3‬ﻧﻦ سبا کﻤپﻴﻮ!ر او ﻧﻮر تخﻨﻴکﻲ وساﻳﻞ !ﻮل پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ‬ ‫ژبﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ پﻪ کﻮم دفتر ک‪ 3‬کار کﻮو‪ ،‬حتﻤاً ﻣﻮ باﻳد کﻤپﻴﻮ!ر زده وي او ورسره اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ کﻤپﻴﻮ!ر باﻧدې وپﻮﻫ‪85‬و‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬باﻟکﻞ ﻫﻤدغس‪ 3‬ده‪ ،‬ﻣا ﻫﻤدغﻪ خبرې پﻪ پام ک‪ 3‬وﻧﻴﻮﻟ‪ .3‬زه ورغﻠﻢ چ‪ 3‬پﻪ کﻮرس‬ ‫‪١٢٥‬‬

‫کﻲ ‪$‬ان شاﻣﻞ ک‪7‬م‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬زه ﻫﻢ غﻮاړم د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ 3‬کﻮرس وواﻳﻢ‪ ،‬خﻮ *ﻪ ﻧﻪ پﻮﻫ‪85‬م چ‪' 3‬ﻨ‪/‬ﻪ ‪$‬ان‬ ‫شاﻣﻞ ک‪7‬م‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬د ا خﻮ آساﻧﻪ خبره ده‪ ،‬د کﻮرس ادارې تﻪ بﻪ ورشﻮ‪ ،‬د کﻮرس ﻣدﻳر بﻪ دې شاﻣﻞ‬ ‫ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬بس ﻫﻤدوﻣره خبره ده؟‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬کﻮرس بﻪ درﻧﻪ د درس وﻳﻠﻮ پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ 3‬ﻳﻮه اﻧدازه پﻴس‪ 3‬واخﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻮم بﻪ دې پﻪ‬ ‫حاضري ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او شاﻣﻞ بﻪ ش‪ 3‬ﻟﻪ خﻴره‪.‬‬ ‫جﻤال‪* :‬ﻪ سﻤﻪ ده‪ ،‬پﻴس‪ 3‬ﻫﻢ را سره تﻴارې پﻪ جﻴب ک‪ 3‬شتﻪ‪ ،‬خﻮ زه او تﻪ بﻪ پﻪ ﻳﻮه !ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ 3‬درس واﻳﻮ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻧﻪ ﻧﻪ‪ ،‬جﻤاﻟﻪ‪ ،‬تﻪ ﻟﻪ ﻣا سره پﻪ ﻳﻮه !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬درس ﻧﻪ شﻲ وﻳﻼی‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬وﻟ‪3‬؟ تﻪ ﻧﻪ غﻮاړې چ‪ 3‬زه ﻟﻪ تا سره پﻪ ﻳﻮه !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬درس واوﻳﻢ؟‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ دا خبره ﻧﻪ ده‪ ،‬تﻪ باﻳد پﻪ کﻮرس ک‪ 3‬اﻧ‪/‬ﻠﻴسﻲ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي !ﻮﻟگﻲ ﻧﻪ شروع ک‪7‬ې‬ ‫چ‪ 3‬سﻤﻪ دې زده شﻲ‪ .‬ﻣا خﻮ ﻣخک‪ 3‬شروع ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬خﻮ سﻤﻪ ده‪ ،‬ﻟﻪ اول !ﻮﻟگﻲ ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬شروع کﻮم‪ ،‬تا بﻪ ﻫﻢ ﻫﻤدغس‪ 3‬ک‪7‬ي وي کﻨﻪ‪....‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻫﻮ ﻣا ﻫﻢ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي !ﻮﻟگﻲ ﻧﻪ پﻴﻞ ک‪7‬ه‪ ،‬زه اوس پﻪ دوﻳﻢ کتاب ﻳا دوﻳﻢ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ ‪$‬کﻪ ﻣ‪ 3‬تاتﻪ ووﻳﻞ چ‪ 3‬تﻪ ﻟﻪ ﻣا سره پﻪ ﻳﻮه !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬درس ﻧﻪ ش‪ 3‬وﻳﻼی‪.‬‬ ‫جﻤال‪* :‬ﻪ *ﻪ اوس وپﻮﻫ‪5‬دم‪ ،‬ﻳعﻨ‪ 3‬چ‪ 3‬تﻪ ﻣخک‪ 3‬ﻳ‪.3‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻫﻮ باﻟکﻞ ﻫﻤدغس‪ 3‬ده‪ ،‬زﻣا پﻨ‪%‬ﻤﻪ شپ‪8‬ﻣﻪ ﻣﻴاشت ده‪ ،‬پﻪ دې کﻮرس ک‪.3‬‬ ‫جﻤال‪ :‬سﻤﻪ ده‪ ،‬ﻫ‪ &5‬خبره ﻧﻪ ده‪ ،‬زه بﻪ پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي !ﻮﻟگﻲ ک‪$ 3‬ان شاﻣﻞ ک‪7‬م‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬را‪$‬ﻪ ﻧﻮ چ‪ 3‬اوس د کﻮرس ادارې تﻪ ورشﻮ‪ ،‬چ‪ 3‬ﻣدﻳر صاحب دې شاﻣﻞ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫جﻤال‪( :‬پﻪ خﻮ*‪ )9‬در‪$‬ﻪ چ‪ 3‬ورشﻮ‪.‬‬

‫‪١٢٦‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې ﻣﻬارتﻮﻧﻪ 'ﻠﻮر دي‪ :‬اور‪4‬دل‪ ،‬خبرې کﻮل‪ ،‬ﻟﻮستﻞ او ﻟﻴکﻞ‪ ،‬خبرې‬ ‫اترې د ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ﻣﻬارت دی چ‪ 3‬د دې ﻣﻬارت پﻪ عﻤﻠﻲ کﻮﻟﻮ سره د خبرو‬ ‫کﻮﻟﻮ ‪$‬ﻮاک غ‪+‬تﻠی ک‪85‬ي او د ﻟغاتﻮ ز‪4‬رﻣﻪ زﻳات‪85‬ي‪ .‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ پﻪ کار ده چ‪ 3‬ﻟﻪ خپﻠﻮ‬ ‫!ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ سره تﻞ خبرې اترې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ خبرو ک‪ 3‬پر خپﻠﻮ ت‪5‬روتﻨﻮ وﻧﻪ شرﻣ‪85‬ي او ﻳﻮ د بﻞ ت‪5‬روتﻨﻪ اصﻼح ک‪7‬ي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغات دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ او ﻟﻪ *ﻮوﻧکﻲ دې‬ ‫د ﻫغﻮ ﻣعﻨا وپﻮ*تﻲ‪.‬‬ ‫‪* _٢‬ﻮوﻧکی دې ﻫغﻪ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻣرستﻪ او کﻪ ﻫغﻮی ﻳ‪3‬‬ ‫ﻧشﻲ کﻮﻻی پﻪ خپﻠﻪ دې حﻞ ک‪7‬ي‪ .‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻫغﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکﻰ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې د ﻳﻮې بﻬرﻧ‪ 9‬ژب‪ 3‬د اﻫﻤﻴت او د دې پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ چ‪ 3‬دې بﻪ پﻪ خپﻠﻪ کﻮﻣ‪ 3‬بﻬرﻧ‪ 9‬ژب‪ 3‬زده کﻮي‪ ،‬خبرې وک‪7‬ي‪* .‬ﻮوﻧکﻰ دې د اړتﻴا پر‬ ‫ﻣﻬال د ﻫغﻮى د خبرو د سﻤﻮن ﻟپاره ﻣرستﻪ ورسره وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬دوه دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮ دې د جﻤال او بﻞ دې‬ ‫د ﻣﻴﻮﻧد د خبرو تﻤثﻴﻞ وک‪7‬ي‪ .‬دا ﻟ‪7‬ۍ دې پﻪ !ﻮل !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬پﻠ‪ 3‬ک‪7‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ ورشﻲ او د ﻟﻮست ﻣﻔﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫اﻟﻔاظﻮ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪١٢٧‬‬

‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫د ﻳﻮې بﻬرﻧ‪ 9‬ژب‪ 3‬زده ک‪7‬ه 'ﻪ ارز*ت ﻟري؟‬ ‫خبرې اترې د ژب‪ 3‬پﻪ زده ک‪7‬ه ک‪' 3‬ﻪ تاثﻴر ﻟري؟‬ ‫د ژب‪ 3‬پﻪ زده ک‪7‬ه ک‪ 3‬ﻟﻪ خبرو اترو پرتﻪ زده کﻮوﻧکﻲ تﻪ ﻧﻮر 'ﻪ کﻮل پﻪ کار دي؟‬ ‫د ﻳﻮې بﻬرﻧ‪ 9‬ژب‪ 3‬ﻟﻪ زده ک‪7‬ې ﻧﻪ ﻣﻮږ کﻮﻣ‪ 3‬گ"‪ 3‬اخﻴستﻼی شﻮ؟‬ ‫د ﻳﻮې بﻬرﻧ‪ 9‬ژب‪ 3‬زده ک‪7‬ه ستاس‪ 3‬د ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ پﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ ک‪' 3‬رﻧگﻪ او 'ﻪ ډول‬ ‫ارز*ت ﻟري؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ 3‬د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ د بﻬرﻧ‪ 9‬ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې او اﻫﻤﻴت‬ ‫پﻪ ﻫکﻠﻪ 'ﻮ کر*‪ 3‬ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ پ‪+‬تﻮ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫چــ‪ 3‬دروغ تــر خﻮﻟ‪ 3‬وبــاســﻲ کﻠﻪ خﻮﻟﻪ ده‬ ‫چ‪ 3‬ر*تﻴا تر خﻮﻟ‪ 3‬وباسﻲ خﻮﻟﻪ ﻫغﻪ ده‬ ‫× × ×‬ ‫چــ‪ 3‬کـــردار دې ﻟــﻪ ‪-‬ﻔتاره ســره ســﻢ ﻧــﻪ دى‬ ‫تش ‪-‬ﻔتار واړه پﻪ ‪$‬ــان باﻧدې ﻧﻔـــرﻳﻦ دى‬ ‫((خﻮشحال خان خ"ک))‬

‫‪١٢٨‬‬

‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻓکر او ﻋﻤﻞ‬

‫_ 'ﻮک وﻳﻼی شﻲ چ‪ 3‬فکر 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ فکر او عﻤﻞ 'ﻪ اړﻳک‪ 3‬او رابطﻪ سره ﻟري؟‬ ‫_ د ک‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻳا عﻤﻞ ﻟپاره فکر 'ﻮﻣره ضروري دی؟‬ ‫د فکر ﻟغﻮي ﻣعﻨا ذﻫﻨﻲ بﻮختﻴا‪ ،‬ﻫاﻧد او ﻫ(ﻪ ده‪ .‬پﻪ اصطﻼح ک‪ 3‬د ﻳﻮه 'ﻪ د ﻣﻮﻧدﻟﻮ‬ ‫او پرې پﻮﻫ‪5‬دﻟﻮ ﻟپاره د ذﻫﻨﻲ ‪$‬ﻮاک او ﻗﻮت کاروﻟﻮ تﻪ فکر واﻳﻲ‪.‬‬ ‫عﻤﻞ ک‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻳا د ﻳﻮه کار او فعاﻟﻴت سرتﻪ رسﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫرې چارې تر سره کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻮﻣ‪7‬ی پر ﻫغ‪ 3‬فکر کﻮل ضروري دی او ﻫﻤدارﻧگﻪ‬ ‫کﻪ فکر تﻪ د عﻤﻞ جاﻣﻪ واﻧﻪ غﻮستﻞ شﻲ ﻳا پﻪ عﻤﻞ ک‪ 3‬پﻠﻰ ﻧشﻲ‪ ،‬ارز*ت او اﻫﻤﻴت‬ ‫ﻧشﻲ پﻴدا کﻮﻻی‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻣﻮ د پﻮﻫاﻧد استاد ر*ﻨتﻴﻦ ﻳﻮه ادبﻲ ﻟﻴکﻨﻪ د ((فکر او عﻤﻞ)) تر‬ ‫سرﻟﻴک ﻻﻧدې خﻮ*ﻪ ک‪7‬ې چ‪ 3‬پﻪ ادبﻲ ژبﻪ د فکر او عﻤﻞ د خپﻞ ﻣﻨ‪%‬ﻴﻮ اړﻳکﻮ او د‬ ‫دواړو د پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ډ‪4‬رې د پﻨد او خﻮﻧد خبرې ﻟري‪.‬‬

‫‪١٢٩‬‬

‫'ﻮک فکر کﻮي‪ ،‬ﻣ‪/‬ر کار ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻻسﻪ ﻧﻪ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬پﻪ کار کﻮﻟﻮ ک‪ 3‬تک‪7‬ه وي‪ ،‬ﻣگر د عﻤﻞ پﻪ ډ‪-‬ر ک‪ 3‬ﻫ‪ &5‬ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬د کار او عﻤﻞ ﻣ‪75‬ﻧﻲ وي‪ ،‬ﻣ‪/‬ر پﻪ سﻮچ او تدبﻴر ک‪ 3‬ب‪ 3‬کاره وي‪.‬‬ ‫چاتﻪ ﻳﻮازې فکر کﻮل *ﻪ *کاري او د چا پﻪ ﻧظر ک‪ 3‬د عﻤﻞ او کار کﻮﻟﻮ صﻔت ﻟﻮﻳﻪ‬ ‫*‪2/5‬ﻪ وي‪.‬‬ ‫'ﻮک خپﻞ ډ‪4‬ر ﻗ‪5‬ﻤتﻲ وخت پﻪ سﻮچ او جاج ت‪5‬روي او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ غ‪+‬تﻠﻴﻮ‬ ‫ﻟ‪5‬چﻮ ﻟﻪ کار کﻮﻟﻮ 'خﻪ ډ‪4‬ر خﻮﻧد اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫چاتﻪ ډ‪4‬ر سﻮچ او فکر کﻮل خﻮﻧد ورکﻮي او 'ﻮک د کار کﻮﻟﻮ پﻪ زور د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ سﻴﻨد‬ ‫ک‪ 3‬ﻻﻣبﻮ وﻫﻲ‪.‬‬ ‫'ﻮک تش د ﻫﻮا د باد پﻴﻤاﻧﻪ کﻮي او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬د حﻘﻴﻘت پﻪ تﻠﻪ ک‪ 3‬د ژوﻧد ﻣرغﻠرې تﻠﻲ‪.‬‬ ‫'ﻮک پﻪ خبرو اترو خپﻞ بازار گرﻣﻮل غﻮاړي او 'ﻮک د کار پﻪ ارز*تﻨاکﻮ ﻣرغﻠرو د‬ ‫ﻧ‪7‬ۍ بازار *اﻳستﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه دا چ‪' 3‬ﻮک د فکر ﻣﻠگري او 'ﻮک د عﻤﻞ ﻣﻴﻨان دي‪.‬‬ ‫ﻟﻴکﻦ پﻪ واﻗعﻴت ک‪ 3‬د اﻧسان کاﻣﻞ واﻟی پﻪ فکر او عﻤﻞ دواړو پﻮرې ت‪7‬ﻟی دی‪ .‬د ژوﻧداﻧﻪ‬ ‫تﻠﻪ ﻫﻠﻪ برابره او سﻤﻪ در‪84‬ي چ‪ 3‬دواړه پﻠ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ تﻮل ک‪ 3‬ﻳﻮ رﻧگ وي‪ .‬ﻳعﻨ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه اﻧدازه‬ ‫پﻪ ﻳﻮه پﻠﻪ ک‪ 3‬فکر او پﻪ بﻞ ک‪ 3‬عﻤﻞ وي‪.‬‬ ‫کﻪ چا د ژوﻧداﻧﻪ دغﻪ ﻣﻘﻴاس او کچ ﻣ‪5‬چ پﻪ ﻻسﻮ وﻧﻴﻮ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ 3‬ﻫﻢ ﻳ‪ 3‬فکر وک‪ 7‬او ﻫﻢ ﻳ‪3‬‬ ‫د عﻤﻞ جاﻣﻪ ورواغﻮستﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻮ کاﻣﻴابﻲ د ﻫغﻪ پ‪* 3+‬کﻠﻮي‪.‬‬ ‫د کاﻣﻴاب‪ 9‬راز پﻪ فکر او عﻤﻞ دواړو ک‪ 3‬پروت وي‪* .‬اﻳﻲ چ‪ 3‬ﻫر 'ﻮک پﻪ ت‪5‬ره بﻴا‬ ‫ﻣشران د فکر او ﻳا کﻮﻟﻮ او عﻤﻞ تﻠﻪ پﻪ ﻻس ک‪ 3‬وﻧﻴسﻲ او د ژوﻧداﻧﻪ ﻟﻮی او واړه کاروﻧﻪ پرې‬ ‫وتﻠﻲ‪ .‬د ﻧ‪7‬ۍ ډ‪4‬ر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ کسان او د ﻣﻠتﻮﻧﻮ او ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ﻣشران د فکر او عﻤﻞ پﻪ گا‪1‬ﻪ ﻳﻮ شان‬ ‫*اﻳستﻪ وو‪ .‬دوی ﻫﻢ فکر کاوه او ﻫﻢ ﻳ‪ 3‬د عﻤﻞ ﻟباس پر غاړه و‪.‬‬ ‫فکر او عﻤﻞ دوه غبرگﻮﻧﻲ وروﻧﻪ دي‪ .‬دواړه پﻪ شرﻳکﻪ د ژوﻧداﻧﻪ ﻫر ډول دروﻧد پ‪"5‬ﻰ‬ ‫پﻮرتﻪ کﻮﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ ﻟﻪ فکر سره عﻤﻞ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ تش ت‪5‬کی ‪2-‬ﻞ ک‪85‬ي او کﻪ ﻟﻪ عﻤﻞ سره فکر ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫‪١٣٠‬‬

‫د ب‪ 3‬کاره او پ(‪ 3‬تﻮرې ﻣثال ﻟري‪ .‬فکر او عﻤﻞ د اﻧساﻧﻴت د تکﻤﻴﻞ پخ‪ 3‬او اساسﻲ ستﻨ‪3‬‬ ‫دي‪ .‬فکر او عﻤﻞ د اﻟﻮتﻠﻮ ﻗﻮي وزروﻧﻪ دي‪ ،‬فکر او عﻤﻞ د سعادت او ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬پاخﻪ او‬ ‫کﻠک بﻨس"ﻮﻧﻪ (تﻬدابﻮﻧﻪ) دي‪.‬‬ ‫فکر او عﻤﻞ د ﻧجات او ژغﻮرﻧ‪ 3‬ﻗﻮي ﻣ"‪ 3‬دي‪ .‬ب‪ 3‬فکره عﻤﻞ او کار ب‪ 3‬ﻧتﻴج‪ 3‬ست‪7‬ﻳا او‬ ‫ب‪ 3‬ﻣطﻠبﻪ ﻻﻣبﻮ ده او ب‪ 3‬عﻤﻠﻪ فکر د خﻮب دﻧﻴا جﻮړول او خﻮش‪ 3‬دﻣاغ ست‪7‬ی کﻮل دي‪.‬‬ ‫کﻪ 'ﻮک غﻮاړي د ژوﻧداﻧﻪ ﻟﻪ خﻮږو 'خﻪ خﻮﻧد او ﻟذت واخﻠﻲ او ﻧ‪5‬کﻤرغﻲ ﻳ‪ 3‬پﻪ‬ ‫برخﻪ شﻲ‪* ،‬اﻳﻲ چ‪ 3‬ﻫﻢ فکر وک‪7‬ي او ﻫﻢ خپﻞ فکر تﻪ د عﻤﻞ جاﻣﻪ ور واغﻮﻧدي‪ .‬دغﻪ‬ ‫ده پﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬د کاﻣﻴاب‪ 9‬ډ‪4‬ره غﻮره او ‪"-‬ﻮره ﻻره!‬ ‫(پﻮﻫاﻧد ر*تﻴﻦ _ د ژوﻧد پﻠﻮش‪)3‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر*تﻴﻦ پﻪ (‪ )١٢٩٨‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟی او پﻪ (‪)١٣٧٧‬‬ ‫ﻟﻤرﻳز کال ک‪ 3‬ﻣ‪ 7‬دی‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬پﻴاوړی ﻟﻴکﻮال او ادبپﻮه و‪ .‬کﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د ((پ‪+‬تﻮ‬ ‫!ﻮﻟﻨ‪ ))3‬د رﻳاست او ﻣشرۍ چارې سرتﻪ رسﻮﻟﻲ‪ ،‬سرب‪5‬ره پردې د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ادبﻴاتﻮ‬ ‫د پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ استاد و‪ .‬ﻟﻪ دغ‪ 3‬ﻻرې ﻳ‪ 3‬د وطﻦ د اوﻻدوﻧﻮ پﻪ روزﻧ‪ 3‬ک‪ 3‬ستره وﻧ‪6‬ه تر سره‬ ‫ک‪7‬ې ده‪ .‬پﻪ سﻠ‪/‬ﻮﻧﻮ ﻣﻘاﻟ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ ﻣطبﻮعاتﻮ ک‪ 3‬خپرې شﻮي او تر (‪ )٧٠‬زﻳات‬ ‫عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ او ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬چاپ شﻮي دي‪ .‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬دا دي‪ :‬د پ‪+‬تﻮ‬ ‫ادب تارﻳخ‪ ،‬پ‪+‬تﻮ گراﻣر‪ ،‬ژبدود‪ ،‬د ژوﻧد پﻠﻮش‪ ،3‬د *کﻼ پﻠﻮش‪ ،3‬پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻫﻨداره او‬ ‫پ‪+‬تﻨﻲ ﻻر*ﻮد‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫فکر او کار ﻳا عﻤﻞ کﻮل دواړه ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ ﻻزﻣﻲ او ضروري دي‪ .‬ﻳﻮازې فکر او سﻮچ کﻮل‬ ‫چ‪ 3‬عﻤﻞ ورسره ﻧﻪ وي‪' ،‬ﻪ گ"ﻪ ﻧﻪ ﻟري او ﻫﻤدارﻧگﻪ ب‪ 3‬فکره او ب‪ 3‬ﻫدفﻪ کار ﻫس‪ 3‬خپﻞ‬ ‫‪$‬ان ست‪7‬ی کﻮل دي‪ ،‬ﻫ‪"- &5‬ﻪ ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد فکر او عﻤﻞ دواړه سره ﻣﻠ‪/‬ري ک‪7‬و‪ ،‬د ﻫرې‬ ‫چارې د سرتﻪ رسﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻮﻣ‪7‬ی *ﻪ فکر وک‪7‬و او بﻴا ﻫغﻪ سرتﻪ ورسﻮو‪ .‬د اﻧسان د ﻧ‪5‬کﻤرغ‪9‬‬ ‫او برﻳاﻟﻴتﻮب راز پﻪ ﻫﻤدې ک‪ 3‬ﻧغ‪+‬تی دی چ‪ 3‬خپﻞ ﻫر کار پﻪ پﻮره فکر او تدبﻴر سره وک‪7‬ي‬ ‫او ﻫغﻪ فکر تﻪ د عﻤﻞ جاﻣﻪ ورواغﻮﻧدي‪.‬‬

‫‪١٣١‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ *ﻪ پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻟغتﻮﻧﻪ‬ ‫او کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي چ‪ 3‬پﻪ ﻣعﻨا ﻳ‪ 3‬ﻧﻪ پﻮﻫ‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پا'‪85‬ي او ﻫغﻪ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬دې وواﻳﻲ چ‪ 3‬پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ‬ ‫ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬دي‪* ،‬ﻮوﻧکﻰ دې ﻫغﻪ پر زده کﻮوﻧکﻮ او ﻳا پﻪ خپﻠﻪ ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ ورشﻲ او د ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫اﻟﻔاظﻮ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې کچﻪ وارزول شﻲ‪:‬‬ ‫فکر کﻮل 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫کار او عﻤﻞ 'ﻪ شی دی؟‬ ‫ب‪ 3‬فکره کار 'ﻪ زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري؟‬ ‫فکر کﻮل او بﻴا کار کﻮل 'ﻪ گ"ﻪ ﻟري؟‬ ‫خپﻞ فکر تﻪ 'ﻨ‪/‬ﻪ د عﻤﻞ جاﻣﻪ واغﻮﻧدو؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫*ﻮوﻧکی دې دا ﻻﻧدې بﻴت زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ورک‪7‬ي چ‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬د ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫ﻟ‪ 8‬تر ﻟ‪8‬ه پﻨ‪%‬ﻪ کر*‪ 3‬پﻪ کﻮر ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ‬ ‫ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫ب‪ 3‬ﻟﻪ فکره چ‪' 3‬ﻮک کار ک‪7‬ي خﻮش‪ 3‬زﻳار ک‪7‬ي‬ ‫چــ‪ 3‬بــ‪ 3‬فکره کــ‪7‬ي کــاروﻧــﻪ ‪$‬ــان بــﻪ خــﻮار ک‪7‬ي‬ ‫‪١٣٢‬‬

‫'ﻠﻮروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د پاچا خان تﻌﻠﻴﻤﻲ ﻻر*ﻮوﻧ‪3‬‬

‫_ د عبداﻟغﻔارخان‪ ،‬پاچا خان او فخر افغان پﻪ ﻧﻮم 'ﻮک پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د ﻫغﻪ پﻪ اړه 'ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫عبداﻟغﻔار خان چ‪ 3‬پﻪ پاچا خان ﻣشﻬﻮر او د ((فخر افغان)) پﻪ وﻳاړﻟﻲ ﻟﻘب ﻟﻤاﻧ‪%‬ﻞ‬ ‫شﻮی‪ ،‬پﻪ پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮن وﻟس ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻣﻠﻲ او سﻴاسﻲ ﻣشراﻧﻮ 'خﻪ و‪ .‬کﻠﻮﻧﻪ‬ ‫کﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د خپﻞ وﻟس د آزادۍ ﻟپاره د اﻧگر‪4‬زي *ک‪5‬ﻼک پﻪ وړاﻧدې ﻣبارزه ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫د زﻧدان ستﻮﻧزې او جﻼ وطﻨ‪ 9‬ﻳ‪ 3‬گاﻟﻠ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ د ﻧﻮﻣﻮړي *ﻮوﻧﻴزې روز ﻧﻴزې ﻻر*ﻮوﻧ‪ 3‬وﻟﻮﻟﻮ او پر ﻫغﻮ‬ ‫ﻫﻠﻮ‪$‬ﻠﻮ بﻪ ﻳ‪ 3‬بحث وک‪7‬و چ‪ 3‬د خپﻞ وﻟس د *ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬ﻟپاره ﻳ‪ 3‬ترسره ک‪7‬ې‬ ‫دي‪.‬‬ ‫‪١٣٣‬‬

‫عبداﻟغﻔار خان (پاچا خان) د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د پ‪+5‬ﻮر د ﻫشﻨغر د اتﻤاﻧزو د سﻴﻤ‪ 3‬د بﻬرام‬ ‫خان پﻪ کﻮر ک‪ 3‬ﻫغﻪ ﻣﻬال (‪١٨٩٠‬م‪ ).‬ستر‪ 3-‬ﻧ‪7‬ۍ تﻪ پراﻧﻴستﻲ چ‪ 3‬د ﻫﻨد پر ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ او‬ ‫د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پر سﻴﻤﻮ د اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ *ک‪5‬ﻼکﻲ ﻣﻨگﻮﻟ‪* 3‬خ‪ 3‬وې‪.‬‬ ‫عبداﻟغﻔار خان د استعﻤار ﻧادودې او زور زﻳاتی ﻫﻢ پﻪ خپﻠﻮ ستر‪-‬ﻮ ﻟﻴده او د خپﻞ وﻟس‬ ‫‪$‬پﻠی حاﻟت ﻫﻢ ورﻣعﻠﻮم و‪ .‬ﻫغﻪ دا درک ک‪7‬ې وه چ‪! 3‬ﻮﻟﻨﻪ ﻳ‪ 3‬بﻴسﻮاده او ﻟﻪ ﻟﻴک ﻟﻮست ﻧﻪ‬ ‫ب‪ 3‬برخ‪ 3‬ده‪ ،‬تر'ﻮ چ‪ 3‬دوی د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ 3‬پﻪ وسﻠﻪ سﻨبال ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻪ خپﻞ ‪$‬ان پ‪5‬ژﻧدﻻی‬ ‫شﻲ او ﻧﻪ خپﻞ حﻘﻮﻧﻪ‪ .‬ﻫغﻪ د دې کار ﻟپاره د ﻣدرسﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ پﻴﻞ وک‪ 7‬او ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬ﻣدرسﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬پﻪ (‪١٩١٠‬م‪ ).‬کال د ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟعزﻳز پﻪ ﻣرستﻪ جﻮړه ک‪7‬ه او بﻴا د ﻣدرسﻮ جﻮړوﻟﻮ ﻟ‪7‬ۍ‬ ‫ډ‪4‬ره پراخﻪ شﻮه‪' .‬ﻮ کاﻟﻪ وروستﻪ ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ بﻞ عﻤﻠﻲ اﻗدام تﻪ ﻻس اوږد ک‪ ،7‬ﻫغﻪ دا چ‪ :3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی‬ ‫ﻳ‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬ﻻرې ﻫﻤﻔکره ﻣﻠگري پﻴدا ک‪7‬ل او بﻴا ﻳ‪ 3‬پﻪ (‪١٩٢١‬م‪ ).‬کال د ((اﻧجﻤﻦ اصﻼح‬ ‫اﻻفاغﻨﻪ)) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ !ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬اصﻼحﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ او ډﻟﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ه‪.‬‬ ‫دې ډﻟ‪ 3‬د خﻠکﻮ د وﻳ‪+‬ﻮﻟﻮاو پﻮﻫﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬پﻴﻞ ک‪7‬ې‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی ﻳ‪ 3‬پﻪ اتﻤاﻧزو ک‪3‬‬ ‫د ((آزاد سکﻮل)) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ *ﻮوﻧ‪%‬ی جﻮړ ک‪ .7‬د ﻫغﻪ ﻟپاره ﻳ‪* 3‬ﻮوﻧکﻲ او زدهکﻮوﻧکﻲ پﻴدا‬ ‫ک‪7‬ل‪ .‬د دې *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ جﻮړوﻟﻮ ﻣﻮخﻪ داوه چ‪ 3‬د وﻟس اوﻻدوﻧﻪ پک‪ 3‬ﻟﻴک ﻟﻮست زده ک‪7‬ي‬ ‫او ﻫغﻮی باسﻮاده شﻲ‪ .‬د اﻧجﻤﻦ د تگﻼرې ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ دې *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬دﻳﻨﻲ او عصري‬ ‫عﻠﻮم دواړه زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ *ﻮدل ک‪5‬دل‪.‬‬ ‫دغﻪ وخت *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ د استاداﻧﻮ ﻟﻪ پﻴدا کﻮﻟﻮ 'خﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻴدا کﻮل ډ‪4‬ر ستﻮﻧزﻣﻦ‬ ‫وو‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬د اﻧ‪/‬ر‪4‬زاﻧﻮ د تبﻠﻴغ پﻪ وسﻴﻠﻪ پﻪ عصري *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ زدهک‪7‬ې ﻧﻪ خﻠکﻮ‬ ‫ډ‪4‬ره کرکﻪ کﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ د اﻧجﻤﻦ اصﻼح اﻻفاغﻨﻪ ﻣشراﻧﻮ خپﻞ زاﻣﻦ پﻪ ﻫغﻪ ک‪ 3‬شاﻣﻞ ک‪7‬ل‪.‬‬ ‫د عبداﻟغﻔارخان زاﻣﻦ عبداﻟغﻨﻲ خان او وﻟﻲ خان د دې *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ زده کﻮوﻧکﻮ‬ ‫'خﻪ دي‪.‬‬ ‫پاچا خان پﻪ خپﻠﻮ خاطراتﻮ ((زﻣا ژوﻧد او ﻣبارزه)) ک‪ 3‬ﻟﻴکﻲ چ‪(( :3‬اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ زﻣﻮږ ﻟﻪ‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ 'خﻪ کرکﻪ کﻮﻟﻪ چ‪ 3‬ﻣﻮږ بﻪ ﻧﻮي *ﻮوﻧکﻲ ﻣﻘرر ک‪7‬ل‪ ،‬ﻧﻮ ﻫ(ﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬کﻮﻟﻪ چ‪3‬‬ ‫ﻫغﻮی تﻬدﻳد او وو‪4‬روي‪ .‬کﻪ چ‪5‬رې بﻪ د دوی تﻬدﻳد ب‪ 3‬اغ‪5‬زې و‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا بﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫغﻮی د *ﻮ‬ ‫‪١٣٤‬‬

‫تﻨخﻮاوو پﻪ ورکﻮﻟﻮ باﻧدې ﻟﻪ ﻣﻮږ ﻧﻪ ﻟرې کﻮل‪.‬‬ ‫اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ د پ‪+‬تﻨﻮ دغﻪ عﻠﻤﻲ او تعﻠﻴﻤﻲ حرکت ډ‪4‬ر خطرﻧاک گا‪1‬ﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ‪$‬کﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی‬ ‫پاچا خان وگﻮا *ﻪ او بﻴا ﻳ‪ 3‬د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ‪$‬ﻴﻨ‪* 3‬ﻮوﻧکﻲ او پﻪ خپﻠﻪ پاچاخان بﻨدﻳان ک‪7‬ل‪.‬‬ ‫دغﻪ عﻠﻤﻲ تعﻠﻴﻤﻲ حرکت ډ‪4‬ر ژر وده او پرﻣختﻴا وک‪7‬ه‪ .‬د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پﻪ ډ‪4‬رو سﻴﻤﻮ ک‪3‬‬ ‫د ﻫﻠکاﻧﻮ او ﻧجﻮﻧﻮ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ جﻮړ شﻮل‪ .‬د ﻟﻴک ﻟﻮست زده ک‪7‬ه د عبداﻟغﻔارخان تر ﻣشرۍ‬ ‫ﻻﻧدې د ﻫﻤدې غﻮر ‪$‬ﻨ‪ ,‬پﻪ برکت عاﻣﻪ شﻮه‪ .‬پاچاخان ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ 3‬د خﻠکﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻟﻴک ﻟﻮست سره ﻣﻴﻨﻪ زﻳاتﻪ شﻮه‪ .‬ډﻟ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬خﻠک راتﻠﻞ او وﻳﻞ بﻪ ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬زﻣﻮږ پﻪ کﻠﻲ ک‪3‬‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ی جﻮړ ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫د *ﻮوﻧﻴزو روزﻧﻴزو چارو پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬د پاچاخان بﻞ ﻣﻬﻢ کار دا و چ‪ 3‬د ﻣخﻪ پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ‬ ‫!ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د کتاب او اخبار ﻟﻮستﻠﻮ عﻤﻮﻣﻴت ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬ﻧﻮ ﻳ‪ 3‬خﻠکﻮ تﻪ د اخبار او کتاب د‬ ‫ﻣطاﻟع‪ 3‬سپار*تﻨﻪ کﻮﻟﻪ‪ .‬د ((پ‪+‬تﻮن)) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ 3‬ﻳﻮه ﻣجﻠﻪ ﻫﻢ خپره ک‪7‬ه‪ ،‬دا ﻣجﻠﻪ چ‪ 3‬تر‬ ‫اوسﻪ خپر‪84‬ي‪ ،‬د خﻠکﻮ پﻪ ذﻫﻨﻲ بﻴدارۍ او پﻮﻫاوي ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ره ستره وﻧ‪6‬ه ﻟرﻟ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫د غﻔارخان پﻪ تعﻠﻴﻤﻲ کاروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ دا ﻫﻢ و چ‪ 3‬خﻠک بﻪ ﻳ‪ 3‬د کار او کسب د زده‬ ‫ک‪7‬ې ﻟپاره ﻫ(ﻮل‪ .‬د سﻮدا‪-‬رۍ او د کرﻧ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬چارې‪ ،‬ﻟکﻪ باغﻮاﻧﻲ او ﻧﻮرې چارې چ‪ 3‬دا‬ ‫وخت خﻠکﻮ تﻪ د شرم وړ کاروﻧﻪ *کار‪4‬دل‪ .‬د دې تر'ﻨگ چ‪ 3‬خﻠکﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻫغﻮ ‪3"-‬‬ ‫*ﻮدﻟ‪ ،3‬پﻪ خپﻠﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬دا ډول کسبﻮﻧﻪ تر سره کﻮل چ‪ 3‬ﻧﻮر ورتﻪ ﻣخﻪ ک‪7‬ي‪ .‬ﻫغﻪ و چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫وﻟس ک‪ 3‬خﻠکﻮ د ده پﻪ پﻴروۍ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ کسبﻮﻧﻪ او کاروﻧﻪ پﻴﻞ ک‪7‬ل او چ‪ 3‬د ﻫغﻮ پﻪ ‪"-‬ﻪ او‬ ‫*‪5‬گ‪2‬ﻪ پﻮه شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ عﻤﻮﻣﻴت ﻳ‪ 3‬پﻴدا ک‪ .7‬پاچاخان خﻠکﻮ تﻪ د ﻫغﻮ ﻧاوړه دودوﻧﻮ د پر‪+4‬ﻮدﻟﻮ‬ ‫پﻪ اړه ﻻر*ﻮوﻧﻪ کﻮﻟﻪ چ‪ 3‬ﻣاﻟﻲ او !ﻮﻟﻨﻴز زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ وﻟﻮر‪ ،‬پﻪ ودوﻧﻮ او ﻣ‪7‬و ک‪ 3‬ب‪$ 3‬اﻳﻪ‬ ‫ﻟ‪+/‬تﻮﻧﻪ‪ .‬خﻠکﻮ تﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬ور*ﻮدل چ‪ 3‬د *‪%‬ﻮ حﻘﻮﻧﻮ تﻪ درﻧاوی وک‪7‬ي او ﻫغﻪ وﻣﻨﻲ‪ .‬د دې‬ ‫ﻼ خﻠکﻮ تﻪ ور*ﻮدﻟ‪ .3‬ﻧﻮﻣﻮړي بﻪ وﻳﻞ‪(( :‬خدای خﻮ ﻧر او‬ ‫چارو *‪ 32/5‬بﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ عﻤ ً‬ ‫*‪%‬ﻪ د دﻧﻴا د آبادۍ دوه ﻣﻠ‪/‬ري پﻴدا ک‪7‬ي دي او د بشرﻳت د ‪-‬اډۍ دا دوه پاﻳ‪ 3‬دي‪ .‬دا گاډۍ‬ ‫پﻪ ﻳﻮه پاﻳﻪ ﻧشﻲ چﻠ‪5‬دی))‪.‬‬ ‫‪١٣٥‬‬

‫تر دغﻪ وختﻪ پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د ﻧجﻮﻧﻮ زده ک‪7‬ه ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ستﻮﻧزه وه‪ .‬ﻧجﻮﻧﻮ اجازه ﻧﻪ‬ ‫درﻟﻮده چ‪ 3‬د زده ک‪7‬ي ﻟپاره *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ وﻻړې شﻲ‪ .‬پاچاخان پﻪ خپﻠﻮ خاطراتﻮ ک‪ 3‬ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫((اول ﻣا خپﻠﻪ ﻟﻮر پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬داخﻠﻪ ک‪7‬ه او پﻪ دې کار باﻧدې زﻣا خپﻠﻮان‪ ،‬دوستان او زﻣا‬ ‫خسرگﻨ‪ 9‬ﻫﻢ ﻟﻪ ﻣا ﻧﻪ خﻔﻪ شﻮل‪ .‬وروستﻪ بﻴا ﻟﻮﻳﻮ ﻟﻮﻳﻮ خاﻧاﻧﻮ خپﻠ‪ 3‬ﻟﻮرگاﻧ‪ 3‬پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ک‪3‬‬ ‫داخﻠ‪ 3‬ک‪7‬ې او پﻪ دې تﻮگﻪ وروورو د ﻧجﻮﻧﻮ پﻪ زده ک‪7‬ه بﻨدﻳز کﻢ شﻮ))‬ ‫پر (‪١٩٢٩‬م‪ ).‬کال چ‪ 3‬د ا ﻧجﻤﻦ اصﻼح افاغﻨﻪ ﻧﻮم پﻪ ((خداﻳﻲ خدﻣتگار تحرﻳک))‬ ‫بدل شﻮ‪ ،‬د پاچاخان تر ﻣشرۍ ﻻﻧدې دغﻪ تحرﻳک خپﻠﻮ عﻠﻤﻲ‪ ،‬تعﻠﻴﻤﻲ‪! ،‬ﻮﻟﻨﻴزو او‬ ‫اصﻼحﻲ چارو تر سره کﻮﻟﻮ تﻪ دوام ورک‪ .7‬دغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻣشر بﻪ تﻞ خﻠکﻮ تﻪ وﻳﻞ چ‪:3‬‬ ‫((د خدای خدﻣت تﻪ ﻣﻼ وت‪7‬ئ))‪ .‬ﻫغﻪ بﻪ دا 'رگﻨدوﻟﻪ‪ :‬ﻣعﻠﻮﻣﻪ ده چ‪ 3‬خدای‬ ‫خدﻣت تﻪ اړ ﻧﻪ دی‪ ،‬خﻮ د خدای‬

‫د بﻨده‬

‫د ﻣخﻠﻮق خدﻣت د خدای پﻪ ﻻره ک‪ 3‬خدﻣت دی‪.‬‬

‫فخر افغان بابا دغﻪ خدﻣت تﻪ ﻟﻪ ﻫر 'ﻪ ﻧﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳتﻮب ورکاوه‪ .‬خپﻞ !ﻮل ژوﻧد ﻳ‪ 3‬د خﻠکﻮ‬ ‫د پﻮﻫﻮﻧ‪ 3‬او !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د سﻤﻮن ﻟپاره پﻪ ﻫﻤدغﻮ اصﻼحﻲ او *ﻮوﻧﻴزو روزﻧﻴزو خدﻣتﻮﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫ت‪5‬ر ک‪ .7‬کﻠﻮﻧﻪ کﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د زﻧدان او جﻼ وطﻨ‪ 9‬ستﻮﻧزې وگاﻟﻠ‪ ،3‬د خپﻞ وﻟس د ر*تﻴﻨﻲ‬ ‫خدﻣتگارۍ وﻳاړ ﻳ‪ 3‬پﻪ برخﻪ شﻮ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫پاچاخان (عبداﻟغﻔارخان) پﻪ پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮن وﻟس ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟی ﻣشر و‪ .‬داس‪3‬‬ ‫ﻣﻬال ز‪484‬دﻟی و چ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮﻧخﻮا باﻧدې د اﻧگر‪4‬زي *ک‪5‬ﻼک (استعﻤار) ﻣﻨ‪/‬ﻮﻟ‪* 3‬خ‪3‬‬ ‫او پر خﻠکﻮ ﻳ‪ 3‬ډول ډول زور زﻳاتی کاوه‪ .‬پاچاخان چ‪ 3‬راﻟﻮی شﻮ‪ ،‬د ﻟﻮړ ﻣﻠﻲ احساس‬ ‫او بﻴداره شعﻮر '‪+‬تﻦ و‪ .‬غﻮ*تﻞ ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬خپﻞ ﻗﻮم او وﻟس د *ک‪5‬ﻼک ﻟﻪ ظﻠﻢ او زوره‬

‫‪١٣٦‬‬

‫خﻼص او خپﻠﻮاکﻲ ترﻻسﻪ ک‪7‬ي‪ .‬ﻫغﻪ دا درک ک‪7‬ې وه چ‪ 3‬پﻪ ﻗﻮم ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ب‪5‬سﻮادي‬ ‫خپره ده او تر 'ﻮ د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ 3‬پﻪ وسﻠﻪ سﻨبال ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻪ خپﻞ ‪$‬ان پ‪5‬ژﻧدﻻی شﻲ او‬ ‫ﻧﻪ خپﻞ حﻘﻮﻧﻪ‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ی ﻳ‪ 3‬د ﻣدرسﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ پﻴﻞ وک‪$ .7‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣدرس‪ 3‬ﻳ‪ 3‬جﻮړې‬ ‫ک‪7‬ې او پ‪+‬تاﻧﻪ ﻳ‪ 3‬عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ 3‬تﻪ وﻫ(ﻮل‪ ،‬بﻴا ﻳ‪ 3‬د ﻧﻮرو ﻣﻠگرو پﻪ ﻣرستﻪ د اﻧجﻤﻦ‬ ‫اصﻼح افاغﻨﻪ پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ !ﻮﻟﻨﻴز اصﻼحﻲ او سﻴاسﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪ .7‬د دغﻪ‬ ‫غﻮر‪$‬ﻨگ ﻟﻪ ﻻرې ﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی پﻪ خپﻠﻪ سﻴﻤﻪ اتﻤاﻧزو او بﻴا پﻪ ﻧﻮره پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬عصري‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ﻲ جﻮړ ک‪7‬ل او پﻪ خپﻞ ﻗﻮم ک‪ 3‬ﻳ‪* 3‬ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ عاﻣﻪ ک‪7‬ه‪ .‬د دې تر'ﻨگ ﻳ‪3‬‬ ‫خﻠک ﻣطاﻟع‪ ،3‬کتاب او اخبار ﻟﻮستﻠﻮ تﻪ ﻫ(ﻮل‪ ،‬د پ‪+‬تﻮن پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ د ﻳﻮې‬ ‫ﻣجﻠ‪ 3‬خپرول پﻴﻞ ک‪7‬ل‪ .‬د ﻧجﻮﻧﻮ د زده ک‪7‬ې ﻟپاره ﻳ‪* 3‬ﻮوﻧ‪%‬ﻲ جﻮړک‪7‬ل‪ .‬خﻠکﻮ تﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫د سﻮداگرۍ او ﻧﻮرو کسبﻮﻧﻮ د زده ک‪7‬ې ﻻر*ﻮوﻧ‪ 3‬او سپار*تﻨ‪ 3‬کﻮﻟ‪ 3‬او ﻫغﻮی تﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫ﻼ د دې چارو *‪5‬گ‪* 32‬ﻮدﻟ‪ .3‬دغس‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د خپﻞ وﻟس د *ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬ﻟپاره ﻧﻪ‬ ‫عﻤ ً‬ ‫ست‪7‬ې ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬وک‪7‬ې‪$ ،‬کﻪ ﻳ‪ 3‬ﻧﻮ د خﻠکﻮ او وﻟس د ر*تﻴﻨﻲ خدﻣتگارۍ‬ ‫وﻳاړ پﻪ برخﻪ شﻮی او د ((فخرافغان)) پﻪ دراﻧﻪ ﻟﻘب ﻳ‪ 3‬ﻧﻤاﻧ‪%‬ﻠی دی‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ ﻟﻪ ‪$‬ان سره وﻟﻮﻟﻲ او ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪3‬‬ ‫پک‪ 3‬پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٢‬ﻮوﻧکی دې د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ شﻮې کﻠﻤ‪ 3‬ﻟﻪ تکرار پرتﻪ د ﻟست پﻪ ډول پر‬ ‫تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪ .‬کﻠﻤ‪ 3‬دې پﻪ زده کﻮوﻧکﻮ ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪ ،‬ﻫغﻪ ﻟغتﻮﻧﻪ چ‪ 3‬ﻫغﻮی ﻳ‪ 3‬ﻣعﻨا کﻮﻻی‬ ‫ﻧشﻲ‪* ،‬ﻮوﻧکی دې د ﻫغﻮ ﻣعﻨا پر تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪* ،‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال‬ ‫‪١٣٧‬‬

‫پﻪ سﻤﻪ ﻟﻮستﻨﻪ ک‪ 3‬ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې د ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره تخت‪ 3‬تﻪ وﻻړ شﻲ او ﻟﻪ ﻣعﻨا شﻮو ﻟغتﻮﻧﻮ 'خﻪ دې ﻳﻮ‬ ‫ﻳﻮ پﻪ ﻣﻨاسبﻪ جﻤﻠﻪ ک‪ 3‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې کچﻪ وارزول شﻲ‪:‬‬ ‫د پاچاخان اصﻠﻲ ﻧﻮم 'ﻪ و؟‬ ‫د فخر افغان او ﻳا پاچا خان ﻟﻘبﻮﻧﻪ چا ورک‪7‬ي دي؟‬ ‫پاچا خان 'ﻪ ډول شخصﻴت و؟‬ ‫اﻧ‪/‬ر‪4‬زاﻧﻮ وﻟ‪ 3‬ﻫغﻪ بﻨدي ک‪7‬؟‬ ‫پاچاخان وﻟ‪ 3‬د خپﻞ وﻟس د *ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬ﻣسئﻠ‪ 3‬تﻪ ډ‪4‬ره پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪7‬ه؟‬ ‫ﻫغﻪ د وﻟس د اوﻻدوﻧﻮ د *ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬ﻟپاره ﻟﻮﻣ‪7‬ی 'ﻪ وک‪7‬ل؟‬ ‫د کار کسب زده کﻮﻟﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬خﻠک 'ﻪ ډول ﻫ(ﻮل؟‬ ‫پاچاخان د کﻮم !ﻮﻟﻨﻴز او سﻴاسﻲ غﻮر‪$‬ﻨ‪ ,‬بﻨس＀ اﻳ‪+‬ی و؟‬ ‫پاچاخان د ﻧجﻮﻧﻮ د زده ک‪7‬ې پﻪ برخﻪ ک‪' 3‬ﻪ وک‪7‬ل؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬د ﻳﻮه عﻠﻤﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ ﻳا ﻳﻮه !ﻮﻟﻨﻴز شخصﻴت د پ‪5‬ژﻧدﻧ‪3‬‬ ‫پﻪ اړه 'ﻮ کر*‪ 3‬ﻟﻴکﻨﻪ وک‪7‬ي او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٣٨‬‬

‫پﻨ‪%‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣتﻠــﻮﻧﻪ‬

‫_ ﻣتﻠﻮﻧﻪ د 'ﻪ ﻟپاره وﻳﻞ ک‪85‬ي؟‬ ‫_ ﻳﻮ ﻣتﻞ وواﻳئ‪ ،‬ﻣﻘصد او د کاروﻧ‪$ 3‬ای ﻳ‪ 3‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ د ﻫرې ژب‪ 3‬پﻪ وﻟسﻲ ﻳا شﻔاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬ارز*تﻤﻨﻪ برخﻪ جﻮړوي‪ .‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ ژبﻪ ک‪ 3‬ﻫغﻪ پخ‪ ،3‬خﻮږې خبرې ﻳا ﻟﻨ‪6‬ې وﻳﻨاوې دي چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨﻴزو تجربﻮ پﻪ ﻟ‪7‬‬ ‫ک‪ 3‬را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي وي‪ .‬پﻪ دغﻮ ﻟﻨ‪6‬و ﻟﻨ‪6‬و جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻟﻮی ﻣﻔﻬﻮم بﻴان شﻮی او د‬ ‫ﻳﻮې تجرب‪ 3‬ﻧتﻴجﻪ پک‪ 3‬ﻧغ‪+‬ت‪ 3‬وي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د وﻟسﻲ ادب دا ﻣﻬﻢ ډول در پ‪5‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪١٣٩‬‬

‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ د وﻟسﻲ ادب ستره او ب‪6‬اﻳﻪ برخﻪ ده‪ .‬ﻫغﻪ پخ‪ ،3‬خﻮږې او پﻪ تﻮل پﻮره خبرې‬ ‫دي چ‪ 3‬د ﻳﻮې ژب‪ 3‬د وﻳﻮﻧکﻮ د !ﻮﻟﻨﻴز وﻟسﻲ ژوﻧد ﻟﻪ تجربﻮ 'خﻪ ز‪484‬دﻟ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ پﻪ عاﻣﻪ تﻮ‪-‬ﻪ ډ‪4‬رې ﻟﻨ‪6‬ې‪ ،‬خﻮپخ‪ 3‬خبرې دي‪ .‬ﻫر ﻣتﻞ د استعﻤال ﻟپاره خپﻞ‬ ‫‪$‬ای ﻟري‪ .‬کﻪ ب‪ 3‬ﻣﻮرده وکارول شﻲ‪ ،‬اغ‪5‬زه ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻳﻮې ژب‪ 3‬وﻳﻮﻧکﻲ‪ ،‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ د خبرو اترو پﻪ ترڅ ک‪ 3‬د خپﻠﻮ خبرو د باوري کﻮﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫واﻳﻲ‪ .‬دغﻪ پخ‪ 3‬وﻳﻨاوې د وﻳﻨاوال د ادعا ﻟپاره ډ‪4‬ر کﻠک ثبﻮت ‪2-‬ﻞ ک‪85‬ي‪ .‬ﻣتﻞ د خبرې‬ ‫ر*تﻴﻨﻮاﻟی داس‪ 3‬ثابتﻮي چ‪ 3‬بﻴا 'ﻮک ور'خﻪ اﻧکار ﻧشﻲ کﻮﻻی‪ .‬د ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ ترڅ ک‪3‬‬ ‫ﻳﻮ وﻟس د خپﻞ ژوﻧد تجرب‪ 3‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧسﻞ 'خﻪ بﻞ تﻪ ﻟ‪85‬دوي‪.‬‬ ‫د ژب‪ 3‬د جﻮړ*ت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د ﻣتﻞ ﻣتﻦ‪ ،‬ﻧظﻢ وي کﻪ ﻧثر‪ ،‬ډ‪4‬ر خﻮږ او ﻣعﻴاري وي‪.‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ د شکﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ دوو ډوﻟﻮﻧﻮ و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي‪:‬‬ ‫ﻣﻨظﻮم ﻣتﻠﻮﻧﻪ _ ﻣﻨثﻮر ﻣتﻠﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻣﻨﻈﻮم ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫دا ﻣتﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻧظﻢ وي‪ ،‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ وزن او ﻗافﻴﻪ ﻟري‪ .‬دوه ﻣسرۍ ﻳا ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ وي‪ ،‬کﻠﻪ کﻠﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻣسره ﻳا ﻧﻴﻢ بﻴتی او کﻠﻪ بﻴا دوﻳﻤﻪ ﻣسره تر ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ اوږده وي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ دې ډول ک‪ 3‬پر وزن او ﻗافﻴ‪ 3‬سرب‪5‬ره‪ ،‬تشبﻴﻪ‪ ،‬استعارې‪ ،‬ﻣجاز او کﻨاﻳ‪ 3‬ﻫﻢ‬ ‫کارول شﻮې وي‪ .‬دا ﻣتﻠﻮﻧﻪ د خبرو پﻪ ترڅ ک‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬ر خﻮاږه آﻫﻨ‪ ,‬او ﻟﻬجﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻨظﻮم ﻣتﻠﻮﻧﻪ د ﻣﻨثﻮرو ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ پرتﻠﻪ *ﻪ اوژر زده ک‪85‬ي‪ .‬ﻳا 'رﻧ‪/‬ﻪ چ‪ 3‬پﻪ ﻧظﻢ دي‪،‬‬ ‫تر ډ‪4‬ره وختﻪ پﻪ ذﻫﻦ او حافظﻪ ک‪ 3‬پات‪ 3‬ک‪85‬ي‪ .‬داس‪* 3‬کاري چ‪ 3‬د ﻣتﻠﻮﻧﻮ د عﻤر د‬ ‫اوږد‪4‬دﻟﻮ او ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧﻪ بﻞ تﻪ پﻪ اساﻧﻪ او اغ‪5‬زﻧاکﻪ تﻮ‪-‬ﻪ د ﻟ‪85‬د‪4‬دﻟﻮ ﻟپاره دا کار شﻮی دی‪ .‬د‬ ‫‪$‬ﻴﻨﻮ ﻣشﻬﻮرو شاعراﻧﻮ د شعر ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬بﻴتﻮﻧﻪ ﻫﻢ چ‪ 3‬د وﻟس د خﻠکﻮ ژبﻮ تﻪ پر‪4‬ﻮتﻲ‪ ،‬ډ‪4‬ر‬ ‫وﻳﻞ شﻮي او ﻟ‪8‬و ډ‪4‬ر بدﻟﻮن پک‪ 3‬راغﻠی‪ ،‬پﻪ ﻣتﻠﻮﻧﻮ او*تﻲ دي‪.‬‬

‫‪١٤٠‬‬

‫د ﻣﻨظﻮﻣﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻮ 'ﻮ ب‪5‬ﻠ‪:3/‬‬ ‫خپﻠﻪ ﻻسﻪ _ ‪-‬ﻠﻪ ﻻسﻪ‬ ‫پﻪ ژوﻧدون ﻣ‪ 3‬ﻗدر غﻮاړه _ چ‪ 3‬ﻣ‪ 7‬شﻢ ﻣﻪ ﻣ‪ 3‬ژاړه‬ ‫*ﻪ خﻮی بﻪ دې سﻠطان ک‪7‬ي _ بد خﻮی بﻪ دې پﻪ ‪$‬ان پﻮرې حﻴران ک‪7‬ي‬ ‫پﻮره _ ورک دې ک‪7‬ل دوه کﻮره‬ ‫د ‪$‬ﻮاﻧ‪ 9‬ﻳﻮه ﻧشﻪ وي _ داس‪ 3‬ﻧﻪ چ‪ 3‬ﻫﻤ‪5‬شﻪ وي‬ ‫آس ﻟره _ پﻪ ﻻس ﻟره‬ ‫'ﻪ ور پﻨاه _ 'ﻪ غر پﻨاه‬ ‫چ‪ 3‬ت‪ ,‬دې پﻪ غره دی _ ﻧاستی دې پﻪ 'ﻪ دی‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ تﻤﻪ د سپرو شﻲ _ ﻫغﻪ پات‪ 3‬پﻪ ﻣ‪5‬رو شﻲ‬ ‫خپﻠﻪ ژبﻪ ﻫﻢ کﻼ ده _ ﻫﻢ بﻼ‬ ‫بد بﻪ دې پﻪ زړه ﻟرم _ سﻼم بﻪ دې پﻪ خﻮﻟﻪ ﻟرم‬ ‫اوړه دې پﻪ اوړه _ ﻣﻨت دې پر 'ﻪ‬ ‫‪ _٢‬ﻣﻨثﻮر ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫ﻣﻨثﻮر ﻣتﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻧثر دي‪ .‬د دې ﻣتﻠﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر پﻪ ﻫرې ژب‪ 3‬ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻮ زﻳات‬ ‫وي‪ .‬د ﻣتﻠﻮﻧﻮ دا ډول ﻫﻢ خپﻞ ‪$‬اﻧ‪7/‬ی آﻫﻨ‪ ,‬ﻟري‪ .‬پﻪ ﻧثري ﻣتﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ډ‪4‬ره خﻮږه ادبﻲ‬ ‫ژبﻪ کارول شﻮې او پﻪ ﻳﻮ 'ﻮ کﻠﻤﻮ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻟﻮی ﻣﻔﻬﻮم پروت وي‪ .‬دا خﻮږه او ﻟﻪ حکﻤت‬ ‫ﻧﻪ ډکﻪ خبره ﻳا ﻳﻮه ډ‪4‬ره ﻟﻨ‪6‬ه جﻤﻠﻪ وي چ‪ 3‬د ژب‪ 3‬وﻳﻮﻧکﻲ ﻳ‪ 3‬د خپﻠﻮ خبرو پﻪ ترڅ ک‪ 3‬د‬ ‫خپﻠ‪ 3‬وﻳﻨا د !ﻴﻨ‪+/‬ت ﻳا د خپﻠ‪ 3‬ادعا د ثبﻮت ﻟپاره واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻫر ﻣﻨثﻮر ﻣتﻞ د جﻮړ*ت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻳﻮه ﻟﻨ‪6‬ه‪ ،‬خﻮ بشپ‪7‬ه جﻤﻠﻪ وي‪ .‬دا ﻟﻨ‪6‬ه جﻤﻠﻪ بﻪ د‬ ‫‪-‬راﻣر ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻣبتدا او خبر دواړه ﻟري‪.‬‬ ‫ﻣﻨثﻮر ﻣتﻠﻮﻧﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري چ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬کﻴسﻪ ﻳﻴز ﻣتﻠﻮﻧﻪ او ﻧﻮر عادي ﻣتﻠﻮﻧﻪ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫‪١٤١‬‬

‫کﻴسﻪ ﻳﻴز ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫغﻪ دي چ‪ 3‬تر شا ﻳ‪ 3‬ﻳﻮه کﻴسﻪ ﻳا پ‪+5‬ﻪ پرتﻪ وي او دغﻪ وﻳﻞ شﻮی ﻣتﻞ‬ ‫د ﻫغﻪ ﻧچﻮړ ﻳا ﻧتﻴجﻪ وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪(( :‬چ‪ 3‬خﻮب کﻮي‪ ،‬ﻣ‪+5‬ﻪ ﻳ‪ 3‬ﻧر ک"ی ز‪84‬وي‪)).‬‬ ‫عادي ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫغﻪ دي چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ﻳﻮه تجربﻪ پک‪ 3‬بﻴان شﻮې وي‪ .‬دﻟتﻪ د دې ډول‬ ‫ﻧثري ﻣتﻠﻮﻧﻮ 'ﻮ ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬راوړو‪:‬‬ ‫د *‪ 3‬غﻮ*‪* 3‬ﻪ *ﻮروا وي‪.‬‬ ‫ﻻس چ‪ 3‬ﻣات شﻲ‪ ،‬غاړې تﻪ ﻟﻮ‪84‬ي‪.‬‬ ‫‪$‬ﻤکﻪ ﻫغﻪ سﻮ‪$‬ﻲ‪ ،‬چ‪ 3‬اور پرې بﻠ‪85‬ي‪.‬‬ ‫دﻧﻴا ﻧﻮﻟس ده‪ ،‬چا ﻫﻢ ﻧﻪ ده شﻞ ک‪7‬ې‪.‬‬ ‫کﻪ غر ﻟﻮړ دی‪ ،‬پر سر ﻳ‪ 3‬ﻻر ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ خپﻞ ‪-‬ﻠﻴﻢ سره پ‪ 3+‬غ‪%‬ﻮه‪.‬‬ ‫ﻣال خپﻞ ساتﻪ‪ ،‬گاوﻧ‪6‬ی غﻞ ﻣﻪ ﻧﻴسﻪ‪.‬‬ ‫ﻳاد بﻪ دې زه ک‪7‬م _ *اد بﻪ دې خدای ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ باراﻧﻪ ت‪+‬ت‪5‬دم‪ ،‬د ﻧاوې ﻻﻧدې ﻣ‪ 3‬شپﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫تﻴ‪8‬ه پر خپﻞ ‪$‬ای درﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫کﻮږ بار تر ﻣﻨزﻟﻪ ﻧﻪ رس‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻧ‪5‬کﻲ وک‪7‬ه‪ ،‬پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬واچﻮه‪.‬‬ ‫چ‪ 3‬سر دې ﻧﻪ خﻮږ‪84‬ي‪ ،‬داغ پرې ﻣﻪ ږده‪.‬‬ ‫د ډ‪4‬رو اﻣسا‪ ،‬د ﻳﻮه س‪7‬ي ‪65-‬ى‪.‬‬ ‫اﻧ‪/‬ﻮرو تﻪ ﻳ‪ 3‬ﻻس ﻧﻪ رس‪85‬ي‪ ،‬واﻳﻲ تروه دي‪.‬‬ ‫آزﻣﻮﻳﻠﻰ‪ ،‬بﻴا ﻣﻪ آزﻣﻮﻳﻪ‪.‬‬ ‫ړوﻧد ﻳﻮ ‪$‬ﻞ خپﻠﻪ اﻣسا ورکﻮي‪.‬‬ ‫پر ﻳﻮه 'پ‪75‬ه دوه ﻣخﻮﻧﻪ خﻮږ‪84‬ي‪.‬‬

‫‪١٤٢‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫغﻪ پخ‪ ،3‬خﻮږې او پﻪ تﻮل تﻠﻠ‪ 3‬خبرې دي چ‪ 3‬د وﻟس د ژوﻧد ﻟﻪ تجربﻮ‬ ‫'خﻪ را ز‪84‬ﻳدﻟﻲ او ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧسﻞ 'خﻪ بﻞ تﻪ ﻟ‪85‬د‪4‬دﻟ‪ 3‬دي‪ .‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ خﻠک پﻪ خبرو اترو‬ ‫ک‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬ادعا د ثبﻮت ﻟپاره واﻳﻲ‪ ،‬خﻮ ﻫر ﻣتﻞ د کاروﻟﻮ ﻟپاره خپﻞ ‪$‬ای ﻟري‪ ،‬کﻪ‬ ‫ب‪$ 3‬اﻳﻪ استعﻤال شﻲ‪ ،‬اغ‪5‬زه ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ ﻧظﻢ کﻲ وي او ﻫﻢ پﻪ ﻧثر ک‪.3‬‬ ‫ﻫغﻪ چ‪ 3‬پﻪ ﻧظﻢ ک‪ 3‬دي‪ ،‬وزن او ﻗافﻴﻪ ﻟري او ﻫغﻪ چ‪ 3‬پﻪ ﻧثر ک‪ 3‬دي‪ ،‬ﻣتﻦ ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر‬ ‫خﻮږ‪ ،‬ژبﻪ ﻳ‪ 3‬ادبﻲ او ﻣعﻴاري وي‪ .‬د جﻮړ*ت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻳﻮه ﻟﻨ‪6‬ه‪ ،‬خﻮ پﻮره جﻤﻠﻪ وي‪،‬‬ ‫د ﻣبتدا او خبر دواړو برخ‪ 3‬پک‪ 3‬وي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ د !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫*ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر وخت ﻟﻪ ﻫغﻮی سره د سﻤ‪ 3‬ﻟﻮستﻨ‪ 3‬ﻟپاره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬ﻳا‬ ‫ﻟغات دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪ .‬ﻳﻮ ﻳﻮ دې خپﻞ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي ﻟغات وواﻳﻲ‪* .‬ﻮوﻧکی دې ﻟﻪ تکرار‬ ‫پرتﻪ د ﻫغﻮ ﻣجﻤﻮعﻲ ﻟست پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪$ .‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻟغات دې پﻪ خپﻠﻪ پر زده کﻮوﻧکﻮ ﻣعﻨا‬ ‫ک‪7‬ي او ﻫغﻪ چ‪ 3‬ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬شﻲ ﻣعﻨا کﻮﻻی‪* ،‬ﻮوﻧکی دې د ﻫغﻮ ﻣعﻨا پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ ورشﻲ‪ .‬ﻳﻮ دې د ﻳﻮه ﻣتﻞ ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ‪،‬‬ ‫بﻞ دې د ﻫغﻪ د استعﻤال ‪$‬ای پﻪ گﻮتﻪ ک‪7‬ي‪* .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال د ﻣتﻞ پر ‪$‬ای‬ ‫د استعﻤال ﻣﻮرد زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ و*ﻴﻲ‪.‬‬

‫‪١٤٣‬‬

‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ ﻳﻮ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ پﻮرتﻪ شﻲ‪ ،‬کﻪ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬ﻟﻪ راغﻠﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻮ‬ ‫پرتﻪ ﻳ‪ 3‬کﻮم بﻞ پ‪+‬تﻮ ﻣتﻞ زده وي‪ ،‬ﻫغﻪ دې ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې کچﻪ وارزول شﻲ‪:‬‬ ‫ﻣتﻞ 'ﻪ شی دی؟‬ ‫ﻣتﻞ وﻟ‪ 3‬خﻠک پﻪ خبرو ک‪ 3‬استعﻤاﻟﻮي؟‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ پﻪ 'ﻮ ډوﻟﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬واخﻠئ؟‬ ‫د ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر ﻣتﻞ ترﻣﻨ‪' #‬ﻪ تﻮپﻴر دی؟‬ ‫دوه ﻣﻨظﻮم ﻣتﻠﻮﻧﻪ وواﻳاست‪.‬‬ ‫دوه ﻣﻨثﻮر ﻣتﻠﻮﻧﻪ وواﻳاست‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ پﻪ کﻮر ک‪ 3‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻟﻪ راغﻠﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻮ‬ ‫پرتﻪ ﻧﻮر پﻨ‪%‬ﻪ پﻨ‪%‬ﻪ ﻣتﻠﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ خپﻠﻮ‬ ‫!ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫کــر د ‪-‬ﻠﻮ کــ‪7‬ه چــ‪ 3‬سﻴﻤﻪ دې ‪-‬ــﻠــزار شﻲ‬ ‫اغــزي ﻣﻪ کــره پﻪ پ‪+‬ﻮ ک‪ 3‬بﻪ دې خــار شﻲ‬ ‫کــﻮﻫــﻰ ﻣــﻪ کــﻨــﻪ د بــﻞ ســـ‪7‬ي پــﻪ ﻻر ک‪3‬‬ ‫چ‪5‬رې ستا بــﻪ د کﻮﻫﻲ پــﻪ غــاړه ﻻر شﻲ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا‬ ‫ٰ‬

‫‪١٤٤‬‬

‫شپ‪8‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣحاوره‬ ‫د ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻟرﻏﻮﻧﻮ او تارﻳخﻲ ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫خبرې اترې‬

‫_ تاس‪ 3‬تﻪ د ﻫ‪5‬ﻮاد کﻮﻣﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬او تارﻳخﻲ وداﻧ‪ 9‬ﻣعﻠﻮﻣﻪ ده؟‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻮ او تارﻳخﻲ وداﻧﻴﻮ تﻪ آبدات واﻳﻲ‪ .‬دغﻪ وداﻧ‪ 9‬ستر تارﻳخﻲ ارز*ت او اﻫﻤﻴت‬ ‫ﻟري‪ .‬دغﻪ ډول وداﻧ‪ 9‬ﻳا ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ د ﻳﻮه ﻫ‪5‬ﻮاد د خﻠکﻮ ‪ 6-‬فرﻫﻨ‪/‬ﻲ ﻣﻴراث ‪2-‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د !ﻮل ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ و‪7-‬و پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬دوﻟت او وﻟس باﻳد د ﻫغﻮ ساتﻨ‪ 3‬تﻪ پﻮره پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻣﻮ تاس‪ 3‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ د ﻫ‪5‬ﻮاد د ‪$‬ﻴﻨﻮ تارﻳخﻲ وداﻧﻴﻮ او ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ اړه خبرې اترې راوړي چ‪ 3‬ﻫﻢ بﻪ ﻣﻮ ﻟﻪ دغﻮ تارﻳخﻲ ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ سره آشﻨا ک‪7‬ي او ﻫﻢ بﻪ‬ ‫ﻣﻮ پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ د خبرو اترو کﻮﻟﻮ ‪$‬ﻮاک پﻴاوړی ک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪١٤٥‬‬

‫احﻤد‪ :‬فﻴروزه‪' :‬ﻮ ور‪ 3$‬وړاﻧدې ﻣ‪ 3‬ﻳﻮ کتاب وﻟﻮست‪.‬‬ ‫فﻴروز‪* :‬ﻪ‪ ،‬د 'ﻪ شﻲ کتاب و‪' ،‬ﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ک‪ 3‬ﻟﻴکﻠ‪ 3‬وو؟‬ ‫احﻤد‪ :‬ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ کتاب و‪ .‬د بﻠخ د ﻧﻬﻪ گﻮﻧبزي جﻮﻣات پﻪ اړه پﻪ ک‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻣات وو‪.‬‬ ‫فﻴروز‪* :‬ﻪ ﻧﻮ اوس ﻣاتﻪ ﻫﻢ د ﻫﻤدغﻪ جﻮﻣات پﻪ باب ﻟ‪ 8‬ﻣعﻠﻮﻣات راک‪7‬ه‪.‬‬ ‫احﻤد‪ :‬وﻟ‪ 3‬ﻧﻪ‪ ،‬پﻪ دواړو سترگﻮ‪ ،‬دغﻪ ﻧﻬﻪ گﻮﻧبزي جﻮﻣات د ((ﻣسجد حج پﻴاده)) پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻫﻢ ﻳاد‪84‬ي‬ ‫فﻴروز‪' :‬ﻮﻣره *ﻪ‪ ،‬خﻴر (دوه) ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ؟‬ ‫احﻤد‪ :‬ﻫﻮ دا جﻮﻣات د بﻠخ *ار پﻪ جﻨﻮبﻲ برخﻪ ک‪ 3‬ﻟﻪ *اره درې کﻴﻠﻮﻣتره ﻟرې پروت‬ ‫دی‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬ﻳعﻨ‪ 3‬د ﻣزارشرﻳف ﻟﻪ *اره درې کﻴﻠﻮﻣتره ﻟرې دی؟‬ ‫احﻤد‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬باﻟکﻞ ﻫﻤدغس‪ 3‬دی‪ .‬خﻮ دا ډ‪4‬ر ﻣشﻬﻮر جﻮﻣات دی‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬احﻤده‪ ،‬دا جﻮﻣات ﻧﻮ وﻟ‪ 3‬دوﻣره ﻣشﻬﻮر دی؟‬ ‫احﻤد‪$ :‬کﻪ چ‪ 3‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬اوس تر !ﻮﻟﻮ 'رگﻨد ﻟرغﻮﻧی جﻮﻣات ﻫﻤدا دی‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬خدای خبر دا جﻮﻣات بﻪ 'ﻪ وخت جﻮړ شﻮی وي چ‪ 3‬دوﻣره ﻟرغﻮﻧی دی‪.‬‬ ‫احﻤد‪ :‬فﻴروز جاﻧﻪ! د جﻮړ‪4‬دو تارﻳخ ﻳ‪ 3‬در‪4‬ﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ تﻪ رس‪85‬ي‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬در‪4‬ﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ‪ ،‬ﻳعﻨ‪' 3‬ﻮسﻮه کاﻟﻪ وړاﻧدې جﻮړ شﻮی‪.‬‬ ‫احﻤد‪ :‬خدای ﻣ‪ 3‬دې غاړه ﻧﻪ بﻨد وي‪ ،‬شاوخﻮا دوﻟس سﻮه ﻣعاﻟﻪ پخﻮا جﻮړ شﻮی دي‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬ﻫﻮ دا خﻮ پﻪ ر*تﻴا چ‪ 3‬ډ‪4‬ر پخﻮاﻧی جﻮﻣات دی‪.‬‬ ‫احﻤد‪ :‬فﻴروزه! پﻮﻫ‪85‬ې چ‪ 3‬دا بﻪ 'ﻮﻣره ﻟﻮى جﻮﻣات وي؟‬ ‫فﻴروز‪ :‬ﻳاره چ‪ 3‬دوﻣره تارﻳخ‪ 3‬دی‪ ،‬ﻧﻮ *ﻪ ﻟﻮی بﻪ ﻫﻢ وي‪.‬‬ ‫احﻤد‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ دوﻣره ﻟﻮی ﻧﻪ دی‪ ،‬ﻟس ﻣتره اوږدواﻟی ﻟري‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻤدغﻪ ﻟس ﻣتره اوږدواﻟﻲ دوﻣره ﻣشﻬﻮر دی؟‬ ‫احﻤد‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ! دا جﻮﻣات پﻪ دوو سببﻮﻧﻮ ډ‪4‬ر ﻣشﻬﻮر دي‪.‬‬ ‫‪١٤٦‬‬

‫فﻴروز‪ :‬ﻳﻮ خﻮ دا چ‪ 3‬ډ‪4‬ر پخﻮاﻧی دی‪ ،‬بﻠﻪ ﻳ‪ 3‬کﻮﻣﻪ وجﻪ ده؟‬ ‫احﻤد‪ :‬بﻠﻪ وجﻪ ﻳ‪ 3‬د جﻮﻣات زﻳﻨتﻲ اړخ دی او دﻧﻨﻪ ډ‪4‬ر *اﻳستﻪ جﻮړ شﻮی دى‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬احﻤده اﻧ‪6‬ﻳﻮاﻟﻪ خﻴر ﻳﻮس‪ 3‬چ‪ 3‬د دغﻪ جﻮﻣات پﻪ اړه دې ﻣعﻠﻮﻣات راک‪7‬ل‪.‬‬ ‫احﻤد‪ :‬تﻪ ﻫﻢ ژوﻧدی اوس‪.3‬‬ ‫(‪)٢‬‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬ﻣﻼﻟ‪ !9‬تاسﻮ د بابر ب‪ 0‬ﻧﻮم اور‪4‬دﻟی دی؟‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :9‬اور‪4‬دل ﻳ‪' 3‬ﻪ کﻮې چ‪ 3‬ﻳﻮ وخت ﻣ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣاﻣا سره پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬دغﻪ باغ تﻪ تﻠﻠ‪3‬‬ ‫ﻫﻢ وم‪.‬‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬تﻪ پﻮﻫ‪85‬ې چ‪ 3‬دغﻪ باغ بﻪ 'ﻪ وخت او چا جﻮړ ک‪7‬ی وي؟‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :9‬ﻧﻪ وږﻣ‪ !3‬ﻧﻪ پﻮﻫ‪85‬م چ‪ 3‬چا بﻪ جﻮړ ک‪7‬ی وي؟‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬غﻮږ شﻪ چ‪ 3‬زه ﻳ‪ 3‬درتﻪ وواﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :9‬بس زه درتﻪ غﻮږ ﻳﻢ‪ ،‬واﻳﻪ راتﻪ‪.‬‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬ﻳﻮ پاچا پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ زﻣاﻧﻮ ک‪ 3‬ظﻬﻴراﻟدﻳﻦ ﻣحﻤد بابر ﻧﻮﻣ‪5‬ده‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻟ‪* :9‬ﻪ ﻳعﻨ‪ 3‬چ‪ 3‬دا ب‪ 0‬ﻫﻤدغﻪ ظﻬﻴراﻟدﻳﻦ ﻣحﻤد بابر جﻮړ ک‪7‬ی‪.‬‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬باﻟکﻞ ﻫﻤدغﻪ پاچا جﻮړ ک‪7‬ی دی او دا باغ د کابﻞ *ار ﻟﻪ باﻻحصار ﻧﻪ ﻣخ‬ ‫ﻗبﻠ‪' 3‬ﻨ‪6‬ې تﻪ د گذرگاه پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬جﻮړ شﻮی دی‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :9‬وږﻣ‪ ،3‬زه چ‪ 3‬ورغﻠ‪ 3‬وم‪ ،‬د دغﻪ باغ شاوخﻮا د‪4‬ﻮال !ﻮل ﻟﻪ خ"ﻮ ﻧﻪ جﻮړ شﻮی‬ ‫و‪.‬‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬باﻟکﻞ اوس ﻫﻢ ﻫﻤاغس‪ 3‬دی‪* ،‬اﻳستﻪ پخ(‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :9‬وږﻣ‪ 3‬دا باغ 'ﻪ وخت جﻮړ شﻮی دی؟‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬دﻗﻴﻘﻪ ﻧ‪"5‬ﻪ خﻮ ﻳ‪ 3‬راتﻪ ﻧﻪ د ه ﻣعﻠﻮﻣﻪ‪ ،‬خﻮ واﻳﻲ چ‪ 3‬تﻘرﻳباً پﻨ‪%‬ﻪ شپ‪ 8‬سﻮه کاﻟﻪ‬ ‫ﻣخک‪ 3‬بﻪ جﻮړ شﻮی وي‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :9‬وﻻ چ‪ 3‬دا خﻮ ﻫﻢ ډ‪4‬ر ﻣخک‪ 3‬جﻮړ شﻮی دی‪.‬‬

‫‪١٤٧‬‬

‫وږﻣﻪ‪ :‬ﻫﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د بابر ﻣزار‪ ،‬د اوبﻮ حﻮض‪ ،‬جﻮﻣات‪ ،‬د رواﻧﻮ اوبﻮ وﻳاﻟ‪ 3‬او‬ ‫*کﻠ‪* 3‬کﻠ‪ 3‬وﻧ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :9‬ﻫﻮ کﻨﻪ‪ ،‬د ﻫرې جﻤعﻲ پﻪ ورځ او پﻪ ﻧﻮرو ور‪$‬ﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ ورتﻪ ډ‪4‬ر خﻠک ﻣ‪5‬ﻠ‪3‬‬ ‫تﻪ را‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫(‪)٣‬‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ‪ :‬زه بﻪ تاسﻮ تﻪ پﻪ کﻨدﻫار وﻻﻳت ک‪ 3‬د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ د زﻳارت پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات درک‪7‬م‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪ :‬باﻟکﻞ سﻤﻪ ده‪ ،‬ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ ډ‪4‬ر ﻣشﻬﻮر ﻣﻠﻲ ﻣشر ت‪5‬ر شﻮی دی‪.‬‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ‪ :‬د کﻨدﻫار وﻻﻳت اوس‪5‬دوﻧکی و او زﻳارت ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬دی‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪* :‬ﻪ زرﻣﻴﻨ‪ !3‬د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ زﻳارت د کﻨدﻫار پﻪ کﻮم ‪$‬ای ک‪ 3‬دی؟‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ‪ :‬زﻳارت ﻳ‪ 3‬د ارغﻨداب سﻴﻨد تﻪ ﻧژدې د کﻨدﻫار ﻫرات د ﻟﻮی واټ پر غاړه د کﻮکران پﻪ‬ ‫سﻴﻤ‪ 3‬ک‪ 3‬دی‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪ :‬ﻣﻴروﻳس بابا د ﻫﻤدغﻪ ‪$‬ای اوس‪5‬دوﻧکی و‪2-‬ﻪ‪.‬‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬د دغﻪ ‪$‬ای اوسﻴدوﻧکی ﻧﻪ و‪ ،‬خﻮ 'ﻪ د پاسﻪ درې سﻮه کاﻟﻪ ﻣخک‪ 3‬ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ‬ ‫پﻪ ﻫﻤدغﻪ ‪$‬ای ک‪ 3‬د فارسﻴاﻧﻮ ﻟﻪ حاکﻤﻴت 'خﻪ خپﻠﻪ خپﻠﻮاکﻲ اعﻼن ک‪7‬ه‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪* :‬ﻪ‪* ،‬ﻪ اوس ﻳی ﻧﻮ د زﻳارت پﻪ اړه وغ‪848‬ه‪.‬‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬زﻳارت ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮ ﻧسبتاً وړوکی ب‪ 0‬ک‪ 3‬جﻮړ شﻮی چ‪ 3‬شاوخﻮا ﻳ‪ 3‬د صبر او خرﻣا‬ ‫وﻧ‪ 3‬دي او پﻪ *اﻳستﻪ ډول جﻮړ شﻮی دى‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪ :‬دا زﻳارت بﻪ ﻫﻢ دوه درې سﻮه کاﻟﻪ ﻣخک‪ 3‬جﻮړ شﻮی وي کﻨﻪ؟‬ ‫زرﻣﻨﻴﻪ‪ :‬ﻧﻪ دوﻣره پخﻮاﻧی ﻧﻪ دی‪ ،‬د زﻳارت وداﻧ‪ 9‬ﻳ‪ 3‬د ﻧادرخان د پاچا ﻫ‪ 9‬او واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ دوران‬ ‫ک‪ 3‬جﻮړه شﻮې ده‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪ :‬ﻳعﻨ‪ 3‬تﻘرﻳباً سﻞ کاﻟﻪ ﻣخک‪ 3‬جﻮړ شﻮى دی‪.‬‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬د زﻳارت وداﻧ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬تﻘرﻳبا ً د احﻤدشاه بابا ﻟﻪ زﻳارت سره ورتﻪ واﻟﻰ ﻟري‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪ :‬آفرﻳﻦ زرﻣﻴﻨ‪* ،3‬ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات دې راک‪7‬ل‪.‬‬

‫‪١٤٨‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫احﻤد پﻪ ﻳﻮه کتاب ک‪ 3‬د بﻠخ د ﻳﻮه ﻟرغﻮﻧﻲ جﻮﻣات (ﻧﻬﻪ گﻮﻧبزي ﻣسجد) پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ﻟﻮستﻲ‪ ،‬د ﻫغﻪ پﻪ ﻫکﻠﻪ خپﻞ ﻣﻠگري فﻴروز تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮي چ‪ 3‬دا‬ ‫جﻮﻣات د بﻠخ پﻪ وﻟسﻮاﻟ‪ 9‬ک‪ 3‬واﻗع او شاوخﻮا دوﻟس سﻮه کاﻟﻪ ﻟرغﻮﻧتﻴا ﻟري‪ .‬د دې‬ ‫ﻣسجد د جﻮړ*ت او *کﻼ ستاﻳﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫وروستﻪ بﻴا وږﻣﻪ او ﻣﻼﻟ‪ 9‬د ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻳﻮه تارﻳخﻲ باغ چ‪ 3‬د ((بابر ب‪ ))0‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪84‬ي‬ ‫او پﻪ کابﻞ *ار ک‪ 3‬واﻗع دی‪ ،‬پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې اترې کﻮي او ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮي‪.‬‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ او ﻧسﻴﻤﻪ د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ د ﻣﻘبرې پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ سره خبرې اترې کﻮي‬ ‫او واﻳﻲ چ‪ 3‬دغﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬وداﻧ‪ 9‬د کﻨدﻫار د ارغﻨداب د سﻴﻨد پر غاړه واﻗع ده‪ .‬وداﻧ‪ 9‬ﻳ‪3‬‬ ‫د ﻧادرخان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وخت ک‪ 3‬جﻮړه شﻮې ده‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬دغس‪ 3‬باغﻮﻧﻪ ډ‪4‬ر‬ ‫دي چ‪ 3‬ترﻣﻴﻢ او ساتﻨ‪ 3‬تﻪ اړتﻴا ﻟري‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٢‬ﻮوﻧکی دې ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬چ‪3‬‬ ‫ﻫغﻮی ﻳ‪ 3‬ﻧشﻲ حﻞ کﻮﻻی‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬دوه دوه پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪%‬ﻮ ک‪ 3‬د فﻴروز او احﻤد‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ د وږﻣ‪ 3‬او ﻣﻼﻟ‪ 9‬ﻧﻘشﻮﻧﻪ ترسره ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬د ﻳﻮه تارﻳخﻲ ب‪0‬‬ ‫ﻳا وداﻧ‪ 9‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ﻳا د ﻣتﻦ د ﻫغ‪ 3‬برخ‪ 3‬ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪١٤٩‬‬

‫‪* _٥‬ﻮوﻧکی دې دا ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ 3‬چ‪ 3‬پﻪ ﻧحﻮي ﻟحاظ گ‪6‬وډې دي‪ ،‬پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪،‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ور وبﻮﻟ‪ 3‬چ‪ 3‬د ﻫغﻮ سﻤﻪ ب‪2‬ﻪ پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫ﻣسجد بﻪ بﻠخ ک‪+‬ی دی ﻧﻬﻪ گﻮﻧبزې‬ ‫ب‪ 0‬د بابر دی پﻪ کابﻞ ک‪3‬‬ ‫د ﻫ‪5‬ﻮاد دا دی تارﻳخی ب‪0‬‬ ‫دی جﻮړ پاچا بابر ک‪7‬ی‬ ‫د ﻧﻴکﻪ ﻣﻴروﻳس پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬ده ﻣﻘبره‬ ‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې پر ﻟﻮست د پﻮﻫ‪5‬دﻧ‪ 3‬کچﻪ وارزول شﻲ‪:‬‬ ‫ﻧﻬﻪ گﻮﻧبزي ﻣسجد د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ کﻮم وﻻﻳت ک‪ 3‬واﻗع دی؟‬ ‫دغﻪ جﻮﻣات 'ﻮﻣره پخﻮاﻧی دی؟‬ ‫د بابر ب‪ 0‬چ‪5‬رتﻪ واﻗع دی؟‬ ‫بابر باغ کﻮم پاچا جﻮړ ک‪7‬ی دی؟‬ ‫د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ ﻣﻘبره چ‪5‬رې واﻗع ده؟‬ ‫د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ د ﻣﻘبرې اوسﻨ‪ 9‬وداﻧ‪ 9‬د چا پﻪ وخت ک‪ 3‬جﻮړه شﻮې ده؟‬ ‫د بﻞ کﻮم تارﻳخﻲ ب‪ 0‬ﻧﻮم واخﻠئ؟‬ ‫بﻠﻪ کﻮﻣﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬وداﻧ‪ 9‬پ‪5‬ژﻧئ‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ 3‬واخﻠئ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬ﻳا د ﻫ‪5‬ﻮاد کﻮﻣ‪ 3‬بﻠ‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬د تارﻳخﻲ وداﻧ‪ 9‬ﻳا ‪$‬ای پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ 'ﻮ کر*‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ ساعت ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪١٥٠‬‬

‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣحاوره‬ ‫پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د ﻋصري او رسﻤﻲ *ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬تارﻳخﻲ‬ ‫بﻬﻴر پﻪ ﻫکﻠﻪ (خبرې اترې)‬

‫_ د عصري *ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬پﻪ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم پﻮﻫ‪85‬ئ؟‬ ‫_ وﻳﻼی شئ چ‪ 3‬پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی عصري او رسﻤﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ی کﻠﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮی‬ ‫دی؟‬ ‫ﻫس‪ 3‬خﻮ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬عﻨعﻨﻮي *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ډ‪4‬ر ﻟرغﻮﻧی تارﻳخ ﻟري او رﻳ‪+‬ﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫پﻪ آرﻳاﻧا ک‪ 3‬ډ‪4‬رو وړاﻧدﻳﻨﻴﻮ زﻣاﻧﻮ تﻪ رس‪85‬ي‪ .‬ﻟﻪ اسﻼم 'خﻪ دﻣخﻪ زﻣاﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ دورو‬ ‫ک‪ 3‬د ﻣختﻠﻔﻮ عﻘﻴدو‪ ،‬واکﻤﻨﻮ سﻴاسﻲ او !ﻮﻟﻨﻴزو ﻧظاﻣﻮﻧﻮ تر برﻻسﻲ او حاکﻤﻴت ﻻﻧدې پﻪ‬ ‫عﻨعﻨﻮي تﻮ‪-‬ﻪ *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ تر سره ک‪5‬دﻟﻪ‪ .‬ﻟﻪ اسﻼم وروستﻪ ﻫﻢ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د اسﻼﻣﻲ‬ ‫عﻠﻮﻣﻮ‪ ،‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬ادبﻲ او ﻧﻮرو !ﻮﻟﻨﻴزو عﻠﻮﻣﻮ زده ک‪7‬ه پﻪ عﻨعﻨﻮي تﻮ‪-‬ﻪ پﻪ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ او کﻮروﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫تر سره ک‪5‬دﻟﻪ‪ .‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ي ‪$‬ﻞ ﻟپاره د اﻣﻴر شﻴرعﻠﻲ خان د دوﻳﻤ‪ 3‬پﻼ واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وختﻮﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻣعاصره ب‪2‬ﻪ *ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ پﻪ رسﻤﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ک‪ 3‬پﻴﻞ شﻮه او تر ﻧﻨﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ب‪2‬ﻮ پراختﻴا‬ ‫او دوام ﻣﻮﻧدﻟی دی‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻣﻮ تاسﻮ تﻪ د ﻣعاصرې او رسﻤ‪* 3‬ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬د‬ ‫تارﻳخﻲ بﻬﻴر پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬ﻣعﻠﻮﻣات راغﻮﻧ‪ 6‬ک‪7‬ي چ‪ 3‬ﻫﻢ ستاس‪ 3‬د پﻮﻫ‪ 3‬او ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ پاﻧگﻪ‬ ‫زﻳاتﻮي او ﻫﻢ درسره د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د خبرو اترو د پﻴاوړتﻴا پﻪ چارو ک‪ 3‬ﻣرستﻪ کﻮي‪.‬‬

‫‪١٥١‬‬

‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬برﻳاﻟﻴﻪ! زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬بﻪ رسﻤﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ کﻠﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي وي؟‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ډ‪4‬ره *ﻪ پﻮ*تﻨﻪ دې وک‪7‬ه‪ ،‬ﻟﻪ ﻣاسره ﻫﻢ ﻟﻪ ډ‪4‬ر وخت ﻧﻪ دا پﻮ*تﻨﻪ شتﻪ‪ ،‬خﻮ ﻧﻪ‬ ‫پﻮﻫ‪85‬م چ‪ 3‬ﻟﻪ چا ﻧﻪ پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬م‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬زﻣﻮږ او ستاس‪ 3‬د !ﻮﻟگﻴﻮال (زﻣري) ورور (زﻟﻤی) د *ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬پﻮﻫﻨ‪%‬ﻰ‬ ‫ﻟﻮستی دی‪ ،‬کﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ ﻧﻪ پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬و‪ ،‬گﻮﻧدې کﻪ 'ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات راک‪7‬ي‪.‬‬ ‫(دواړه د زﻣري دوی کﻮر تﻪ ور‪$‬ﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ست‪7‬ي ﻣﻪ شﻲ وروستﻪ ورسره خپﻠﻪ پﻮ*تﻨﻪ داس‪3‬‬ ‫ﻣطرح کﻮي)‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬زﻟﻤی صاحب! زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ رسﻤﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ی کﻠﻪ جﻮړ شﻮی‬ ‫دی؟‬ ‫زﻟﻤی‪* :‬ﻪ پﻮ*تﻨﻪ ﻣﻮ وک‪7‬ه‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د عصري *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ﻟﻪ را ﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪5‬دو‬ ‫'خﻪ کابﻮ (‪ )١٣٠‬کاﻟﻪ ت‪5‬ر‪84‬ي‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬دا د کﻮم پاچا د واکﻤﻨ‪ 9‬وخت و؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬د اﻣﻴر شﻴرعﻠﻲ خان دوﻳﻤﻪ پﻼ پاچاﻫﻲ وه‪١٨٧٩_ ١٨٦٨( .‬م‪ .‬کﻠﻮﻧﻪ)‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬دا 'ﻪ ډول *ﻮوﻧ‪%‬ی و او چ‪5‬رتﻪ جﻮړ شﻮ؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬دا ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی *ﻮوﻧ‪%‬ی ﻳﻮ حربﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ی و‪ .‬د کابﻞ پﻪ ش‪5‬رپﻮر ک‪ 3‬جﻮړ شﻮی و‪.‬‬

‫زﻣری‪ :‬پﻪ دې *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪' 3‬ﻪ ډول زده ک‪7‬ې ک‪5‬دﻟ‪3‬؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬وروره‪ ،‬پﻪ دې *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬زده کﻮوﻧکﻮ پﻮ‪$‬ﻲ ﻳا ﻧظاﻣﻲ او عسکري زده ک‪7‬ه‬ ‫ترسره کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻟﻪ حربﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ پرتﻪ کﻮم بﻞ *ﻮوﻧ‪%‬ی پﻪ دغﻪ دوره ک‪ 3‬ﻧﻪ و جﻮړ شﻮی؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬وﻟ‪ 3‬ﻧﻪ‪ ،‬وروستﻪ بﻴا د کابﻞ پﻪ باﻻحصار ک‪ 3‬د دربارﻳاﻧﻮ د اوﻻدوﻧﻮ ﻟپاره ﻳﻮ ﻣﻠکﻲ‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ی ﻫﻢ جﻮړ شﻮ‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬پﻪ دغﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬بﻪ زده کﻮوﻧکﻮ 'ﻪ زده کﻮل؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ 3‬ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ اجتﻤاعﻲ او ادبﻲ عﻠﻮم او رﻳاضﻴات زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ *ﻮدل‬ ‫ک‪5‬دل‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻣﻮږ خﻮ د تارﻳخ پﻪ ﻣضﻤﻮن ک‪ 3‬ﻟﻮستﻲ چ‪ 3‬د اﻣﻴر شﻴرعﻠﻲ خان ﻟﻪ پاچاﻫ‪' 9‬خﻪ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ خان ﻗدرت تﻪ ورس‪5‬د‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي د‬ ‫وروستﻪ 'ﻪ ﻣﻮده کﻮرﻧی اړدوړو‪ .‬بﻴا اﻣﻴر‬ ‫ٰ‬ ‫‪١٥٢‬‬

‫واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وختﻮﻧﻮ ک‪ 3‬کﻮم *ﻮوﻧ‪%‬ی ﻣﻮجﻮد و؟‬ ‫زﻟﻤی‪' :‬رﻧ‪/‬ﻪ چ‪ 3‬اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان ﻟﻪ کﻮرﻧﻲ اړودوړ 'خﻪ وروستﻪ واک تﻪ‬ ‫ورس‪5‬د‪ ،‬خپﻠﻪ !ﻮﻟﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻣﻠک او خﻠکﻮ تابع کﻮﻟﻮ‪ ،‬آراﻣﻮﻟﻮ او د حکﻮﻣت !ﻴﻨ‪/‬ﻮﻟﻮ تﻪ‬ ‫وک‪7‬ه‪ .‬ﻣعارف تﻪ ﻳ‪ 3‬کﻮﻣﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وﻧﻪ ک‪7‬ه‪ .‬ﻫغﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ چ‪ 3‬دﻣخﻪ جﻮړ شﻮي وو‪ ،‬ﻫغﻪ ﻫﻢ‬ ‫پﻪ کﻮرﻧﻲ اړودوړ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ تﻠﻠﻲ وو‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬ﻣﻮږ د تارﻳخ پﻪ ﻣضﻤﻮن ک‪ 3‬ﻟﻮستﻲ دي چ‪ 3‬ﻟﻪ اﻣﻴرعبداﻟرحﻤﻦ خان 'خﻪ‬ ‫وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی حبﻴب اهلل خان پاچا شﻮ‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ دوره ک‪ 3‬کﻮم *ﻮوﻧ‪%‬ی جﻮړ‬ ‫شﻮی؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬د ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ دوره ک‪ 3‬پﻪ وطﻦ ک‪ 3‬ﻫﻢ آراﻣﻲ راغﻠ‪ 3‬وه‪ .‬دا پاچا د خپﻞ پﻼر‬ ‫پﻪ ﻧسبت ډ‪4‬ر ﻣعارف پاﻟﻮﻧکی پاچا و‪ .‬د خپﻠ‪ 3‬واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ دوﻳﻢ کال (‪١٩٠٣‬م‪ ).‬ﻳ‪ 3‬پﻪ کابﻞ‬ ‫ک‪ 3‬ﻳﻮ عصري *ﻮوﻧ‪%‬ی جﻮړ ک‪.7‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻫغﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ی 'ﻪ ﻧﻮﻣ‪5‬ده؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫغﻪ حبﻴبﻴﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ی و چ‪ 3‬ﻧﻦ ﻫﻢ پﻪ کابﻞ *ار ک‪ 3‬ﻳﻮه ﻣﻮجﻮده او فعاﻟﻪ ﻟ‪5‬سﻪ‬ ‫ده‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪* :‬ﻪ‪ ،‬ﻧﻮ دا ﻫﻢ ﻳﻮ عصري *ﻮوﻧ‪%‬ی و‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫﻮ‪ .‬دا ﻳﻮ عصري *ﻮوﻧ‪%‬ﻰ و‪ ،‬ډ‪4‬ر ژر ﻳ‪ 3‬دوﻣره پرﻣختگ وک‪ 7‬چ‪ 3‬د زده کﻮوﻧکﻮ‬ ‫شﻤ‪5‬ر ﻳ‪ )٤٠٠( 3‬تﻨﻮ تﻪ ورسﻴد‪ .‬او ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ عصري عﻠﻮم‪ :‬تارﻳخ‪ ،‬جغرافﻴﻪ‪ ،‬حساب‪ ،‬ﻫﻨدسﻪ‪،‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ او دري ادبﻴات او ﻧﻮر پک‪ 3‬تدرﻳس ک‪5‬دل‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬د دې *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ *ﻮوﻧکﻲ 'ﻮک وو؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬زﻳاتره *ﻮوﻧکﻲ ﻳ‪ 3‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻴاوړي دﻳﻨﻲ عاﻟﻤان‪ ،‬پﻮﻫان او ادﻳبان وو‪ .‬ﻳﻮ‬ ‫شﻤ‪5‬ر بﻬرﻧﻴﻮ *ﻮوﻧکﻮ ﻫﻢ پک‪ 3‬تدرﻳس کاوه‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬دغﻪ بﻬرﻧﻲ *ﻮوﻧکﻲ د کﻮﻣﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ وو؟‬ ‫زﻟﻤی‪$ :‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻫﻨدي ﻣسﻠﻤاﻧان او ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻳ‪ 3‬ترکان وو‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬پﻪ دې *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬زده ک‪7‬ه پﻪ 'ﻮ دورو ک‪ 3‬تر سره ک‪5‬دﻟﻪ؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ډ‪4‬ره *ﻪ پﻮ*تﻨﻪ دې وک‪7‬ه‪ ،‬د زده ک‪7‬ې ﻟپاره درې دورې !اکﻞ شﻮې وې‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻫغﻪ کﻮﻣ‪ 3‬وې؟‬ ‫‪١٥٣‬‬

‫زﻟﻤﻲ‪ :‬ﻫغﻪ د زده ک‪7‬ې درې دورې‪ :‬ابتدائﻴﻪ‪ ،‬رشدﻳﻪ او اعدادﻳﻪ وې‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻫره دوره بﻪ 'ﻮ کاﻟﻪ وه؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ابتدائﻴﻪ دوره ﻳ‪' 3‬ﻠﻮر کاﻟﻪ وه‪ .‬رشدﻳﻪ دوره ﻳ‪ 3‬درې کاﻟﻪ وه او اعدادﻳﻪ دوره ﻳ‪3‬‬ ‫ﻫﻢ درې کاﻟﻪ وه‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬پﻪ دغﻪ وخت ک‪ 3‬ﻧﻮر *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ﻫﻢ وو‪ ،‬کﻪ ﻫﻤدا ﻳﻮ د حبﻴب‪* 3‬ﻮوﻧ‪%‬ی و‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻮازې ﻫﻤدا د حبﻴب‪* 3‬ﻮوﻧ‪%‬ی ﻧﻪ و‪ ،‬پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬د حربﻴ‪* 3‬ﻮوﻧ‪%‬ی ﻫﻢ‬ ‫جﻮړ شﻮی و‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬د حبﻴب‪ 3‬او حربﻴ‪ 3‬ﻟﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ پرتﻪ کﻮﻣﻪ بﻠﻪ تعﻠﻴﻤﻲ ﻣؤسسﻪ ﻳا اداره پﻪ دغ‪3‬‬ ‫دورې ک‪ 3‬جﻮړه شﻮې ده؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬ﻟﻪ دغﻮ دواړو *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ پرتﻪ پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬ﻳﻮ داراﻟﻤعﻠﻤﻴﻦ ﻫﻢ پﻪ ﻫﻤدغﻪ دوره‬ ‫ک‪ 3‬جﻮړ شﻮ‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬داراﻟﻤعﻠﻤﻴﻦ د 'ﻪ ﻟپاره جﻮړ شﻮ؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬داراﻟﻤعﻠﻤﻴﻦ د دې ﻟپاره جﻮړ شﻮی و چ‪ 3‬د *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ﻟپاره ﻣسﻠکﻲ *ﻮوﻧکﻲ‬ ‫وروزي‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻫغﻮی بﻪ 'ﻮ کاﻟﻪ زده ک‪7‬ه کﻮﻟﻪ؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬پﻪ داراﻟﻤعﻠﻤﻴﻦ ک‪ 3‬د زده ک‪7‬ې ﻣﻮده درې کاﻟﻪ وه‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟﻲ‪ :‬پﻪ دغﻪ دوره ک‪ 3‬پﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ جﻮړ شﻮي وو؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻧﻪ دوﻟت وﻧﻪ ک‪7‬ای شﻮل چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣرکز (کابﻞ) پرتﻪ پﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪* 3‬ﻮوﻧ‪%‬ﻲ جﻮړ‬ ‫ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫اﻟبتﻪ پﻪ ﻧﻮروسﻴﻤﻮ او وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د پخﻮا پﻪ '‪5‬ر دﻳﻨﻲ زده ک‪7‬ې پﻪ عﻨعﻨﻮي ډول تر سره‬ ‫ک‪5‬دﻟ‪ .3‬پﻪ ﻧﻮرستان ک‪ 3‬چ‪ 3‬و‪7-‬ي ﻳ‪ 3‬د اﻣﻴرعبداﻟرحﻤان پﻪ وخت ک‪ 3‬ﻣسﻠﻤاﻧان شﻮي او‬ ‫د حکﻮﻣت تابع شﻮي وو‪ ،‬د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ وخت ک‪ 3‬ﻫغﻮی تﻪ پﻪ خپﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪3‬‬ ‫'ﻮ سﻴﻤﻪ ﻳﻴز *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ جﻮړ شﻮل‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬پﻪ دغﻮ *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ک‪ 3‬ﻫغﻮ خﻠکﻮ تﻪ د 'ﻪ زده ک‪7‬ه ک‪5‬دﻟﻪ‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫغﻮی تﻪ *ﻮوﻧکﻲ ‪-‬ﻮﻣارل شﻮي وو چ‪ 3‬دﻳﻨﻲ احکام او ﻣﻮضﻮعات او تر'ﻨ‪,‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻟﻴک ﻟﻮست ور زده ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪١٥٤‬‬

‫(‪)٢‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬د اﻣﻴر حبﻴب اهلل ﻟﻪ ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬وروستﻪ د ﻫغﻪ د زوی اﻣان اهلل خان د پاچاﻫ‪ 9‬پﻪ‬ ‫وخت ک‪ 3‬د پﻮﻫﻨ‪ 3‬حاﻟت 'ﻪ ډول و؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬اﻣان اهلل خان ﻳﻮ روڼ اﻧدی ‪$‬ﻮان واکﻤﻦ و‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد خﻠکﻮ خپﻠﻪ خپﻠﻮاکﻲ ﻫﻢ د ﻫغﻪ ﻟﻪ واکﻤﻦ ک‪5‬دو سره سﻤﻪ ترﻻسﻪ‬ ‫ک‪7‬ه‪.‬‬ ‫ﻧازو‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬سﻤﻪ ده‪ .‬دغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ واکﻤﻦ پﻮﻫ‪ 3‬او ﻣعارف تﻪ ډ‪4‬ره پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪7‬ه‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬کﻮم *ﻮوﻧ‪%‬ی ﻳ‪ 3‬جﻮړ ک‪7‬؟‬ ‫ﻧازو‪* :‬ﻮوﻧ‪%‬ی 'ﻪ چ‪ 3‬ډ‪4‬ر *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ﻳ‪ 3‬جﻮړ ک‪7‬ل‪ .‬ﻧﻪ ﻳﻮازې پﻪ کابﻞ بﻠک‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ‬ ‫وﻻﻳتﻮﻧﻮ او ‪$‬ﻴﻨﻮ وﻟسﻮاﻟﻴﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ جﻮړ ک‪7‬ل‪.‬‬ ‫ﻧازو‪ :‬واﻳﻲ چ‪ 3‬پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬د استﻘﻼل‪ ،‬غازي او اﻣاﻧﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ پﻪ ﻫﻤدغ‪ 3‬دورې ک‪3‬‬ ‫جﻮړ شﻮل‪.‬‬ ‫ﻧازو‪ :‬ﻧﻪ ﻳﻮازې دا *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ‪ ،‬بﻠک‪ 3‬پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬داراﻟﻤعﻠﻤﻴﻦ ﻫﻢ جﻮړ شﻮ‪ .‬ﻳﻮازې د کابﻞ‬ ‫پﻪ وﻟسﻮاﻟﻴﻮ ک‪* )٢٢( 3‬ﻮوﻧ‪%‬ﻲ پراﻧﻴستﻞ شﻮل او پﻪ !ﻮل ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د جﻮړو شﻮو *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ‬ ‫شﻤ‪5‬ر تر (‪ )٣٠٠‬ﻫﻢ زﻳات و‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬دا دوﻣره *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ د کﻮﻣ‪ 3‬ادارې ﻳا ﻣرکز ﻟﻪ خﻮا اداره ک‪5‬دل؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬پﻪ دې وخت ک‪ 3‬د دوﻟت پﻪ چﻮکاټ ک‪ 3‬د ﻣعارف ﻳا پﻮﻫﻨ‪ 3‬وزارت راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫دغﻪ وزارت د پﻮﻫﻨ‪ 3‬چارو د سﻤباﻟ‪+‬ت ﻟپاره ﻧﻮرې ادارې او ﻣرکزوﻧﻪ ﻫﻢ ﻟرل‪ .‬پﻪ ﻣرکز ک‪ 3‬د‬ ‫تعﻠﻴﻤﻲ چارو د سﻤباﻟ‪+‬ت ﻟپاره ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ رﻳاستﻮﻧﻪ او پﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د پﻮﻫﻨ‪ 3‬ﻟﻮی ﻣدﻳرﻳتﻮﻧﻪ‬ ‫وو‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟپاره عصري زده ک‪7‬ه 'ﻪ وخت پﻴﻞ شﻮه؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟپاره عصري زده ک‪7‬ه ﻫﻢ د اﻣان اهلل خان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وخت ک‪ 3‬پﻴﻞ‬ ‫شﻮه‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی *ﻮوﻧ‪%‬ی کﻠﻪ او د 'ﻪ پﻪ ﻧﻮم جﻮړ شﻮ؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی *ﻮوﻧ‪%‬ی ((ﻣستﻮرات *ﻮوﻧ‪%‬ی)) و چ‪ 3‬دا ﻫﻢ د اﻣان اهلل خان د‬ ‫واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وخت (‪ ١٢٩٩‬ﻟﻤرﻳز) کال پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬جﻮړ شﻮ‪.‬‬ ‫‪١٥٥‬‬

‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣﻮږ پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬ﻟﻮستﻲ چ‪ 3‬د اﻣان اهلل خان واکﻤﻨﻲ د ﻳﻮه کﻮرﻧﻲ اړودوړ پﻪ‬ ‫ﻧتﻴجﻪ ک‪ 3‬ړﻧ‪/‬ﻪ شﻮه‪ ،‬د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻮﻫﻨﻪ ﻟﻪ کﻮم حاﻟت سره ﻣخاﻣخ شﻮه‪.‬‬ ‫ﻧازو‪ :‬ﻟﻪ اﻣان اهلل خان 'خﻪ وروستﻪ چ‪ 3‬کﻮم کﻮرﻧ‪ 9‬اړودوړ پ‪ )5‬شﻮ‪ ،‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ 3‬ﻣعارف‬ ‫پﻪ !پﻪ ودر‪4‬د‪! .‬ﻮل *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ د زده کﻮوﻧکﻮ پرﻣخ وت‪7‬ل شﻮل‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬کﻠﻪ چ‪ 3‬کﻮرﻧﻰ اړودوړ پاى تﻪ ورس‪5‬د‪ ،‬بﻴا ﻣعارف 'ﻨ‪/‬ﻪ شﻮ؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬ﻟﻪ کﻮرﻧﻲ اړودوړ وروستﻪ چ‪ 3‬پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬اﻣﻨﻴت او سﻮﻟﻪ راغﻠﻪ‪ .‬د ﻧادرخان د‬ ‫واکﻤﻨ‪ 9‬پر ﻣﻬال بﻴا ﻫﻢ پﻮﻫﻨ‪ 3‬تﻪ د حکﻮﻣت پاﻣﻠرﻧﻪ واو*تﻪ‪ .‬پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ک‪ 3‬زده ک‪7‬ې پﻴﻞ‬ ‫شﻮې او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻧﻮي *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ﻫﻢ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬د اﻣان اهلل خان د دورې پﻪ شان دا وخت ﻫﻢ ﻣعارف پرﻣختگ وک‪7‬؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬ﻣعارف ﻳﻮ 'ﻪ پرﻣختگ وک‪ ،7‬خﻮ کﻮم حاﻟت او روﻧﻖ چ‪ 3‬د اﻣان اهلل خان پﻪ دوره‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬درﻟﻮد‪ ،‬ﻫغﻪ ﻳ‪ 3‬ترﻻسﻪ ﻧﻪ ک‪7‬ای شﻮ‪ .‬بﻴا ﻫﻢ ډ‪4‬ر *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ جﻮړ شﻮل‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬پﻮﻫﻨتﻮن 'ﻪ وخت ﻣﻨ‪%‬تﻪ راغﻠی دی؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د ﻟﻮړو زده ک‪7‬و ﻟپاره د ﻧادرخان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ ﻣﻮده ک‪ 3‬ﻻرې چارې‬ ‫برابرې شﻮې‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬ﻳعﻨ‪ 3‬پﻮﻫﻨتﻮن پﻪ ﻫﻤدې دوره ک‪ 3‬جﻮړ شﻮی دی؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی د دارﻟﻔﻨﻮن پﻪ ﻧﻮم د ﻟﻮړو زده ک‪7‬و د ﻳﻮې ﻣؤسس‪ 3‬بﻨس＀ ک‪+5‬ﻮدل شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ (‪ ١٣١١‬ﻟﻤرﻳز کال) پﻪ دغ‪ 3‬ﻣؤسس‪ 3‬ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی د طب پﻮﻫﻨ‪%‬ی تاسﻴس شﻮ‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬د ﻧادرخان ﻟﻪ واکﻤﻨ‪' 9‬خﻪ وروستﻪ د پﻮﻫﻨ‪ 3‬بﻬﻴر 'ﻪ ډول شﻮ؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬وروستﻪ د ﻣحﻤد ظاﻫرخان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ دوره ک‪ 3‬پﻮﻫﻨ‪ 3‬ډ‪4‬ر عﻤﻮﻣﻴت پﻴدا ک‪ .7‬د ﻫ‪5‬ﻮاد‬ ‫پﻪ ﻣرکز او وﻻﻳتﻮ ﻧﻮ سرب‪5‬ره پﻪ ﻟرې پرتﻮ وﻟسﻮاﻟﻴﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ زﻳات شﻤ‪5‬ر (ﻟﻮﻣ‪7‬ي‪ ،‬ﻣﻨ‪%‬ﻨﻲ او ﻟ‪5‬س‪)3‬‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ﻲ د ﻫ‪5‬ﻮاد د ﻧجﻮﻧﻮ او ﻫﻠکاﻧﻮ پرﻣخ پراﻧﻴستﻞ شﻮل‪ .‬پﻪ کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن ک‪ 3‬ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ‬ ‫(ساﻳﻨس‪ ،‬ادبﻴات‪ ،‬تعﻠﻴﻢ او تربﻴﻪ‪ ،‬حﻘﻮق‪ ،‬اﻧجﻨﻴري‪ ،‬زراعت او ﻧﻮر) را ﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل‪ .‬وروستﻪ بﻴا‬ ‫د کابﻞ پﻮﻟﻴتخﻨﻴک او ﻧﻨگرﻫار پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ تاسﻴس شﻮل‪ ،‬اوس خﻮ د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ ﻣرکز او پﻪ ﻧﻮرو‬ ‫وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ دوﻟتﻲ او ‪$‬اﻧگ‪7‬ي *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ او پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻪ جﻮړ شﻮي دي او د *ﻮوﻧ‪ 3‬او‬ ‫روزﻧ‪ 3‬د عاﻣ‪5‬دو بﻬﻴر *ﻪ گ‪7‬ﻧدی روان دی‪.‬‬

‫‪١٥٦‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د دې ﻟﻮست ﻣﻔﻬﻮم دا دی چ‪ 3‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د دودﻳزو او عﻨعﻨﻮي زده ک‪7‬و پر ‪$‬ای‬ ‫د عصري عﻠﻮﻣﻮ زده ک‪7‬ه د اﻣﻴرشﻴر عﻠﻲ خان د دوﻳﻤ‪ 3‬پﻼ واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وخت ک‪ 3‬دود شﻮې‬ ‫ده‪ .‬پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ي ‪$‬ﻞ ﻟپاره د زده ک‪7‬ې او روزﻧ‪ 3‬ﻟپاره پﻪ عصري ب‪2‬ﻪ حربﻴﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ی او‬ ‫بﻴا د دربار د چارواکﻮ د اوﻻدوﻧﻮ ﻟپاره ﻳﻮ ﻣﻠکﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ی پﻪ باﻻحصار ک‪ 3‬جﻮړ شﻮ‪ .‬وروستﻪ‬ ‫د اﻣﻴرعبداﻟرحﻤﻦ پﻪ دورې ک‪ 3‬دې چارې تﻪ کﻮﻣﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ﻧﻪ ده شﻮې‪ .‬ورپس‪ 3‬د اﻣﻴرحبﻴب‬ ‫اهلل خان پﻪ وخت ک‪ 3‬د حبﻴب‪ 3‬رسﻤﻲ عصري *ﻮوﻧ‪%‬ی او حربﻴﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ی ﻫﻢ جﻮړ شﻮ چ‪3‬‬ ‫ﻧظاﻣﻲ او د عصري عﻠﻮﻣﻮ زده ک‪7‬ې پک‪ 3‬ک‪5‬دﻟ‪ .3‬د اعﻠﻴحضرت اﻣان اهلل خان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ‬ ‫کﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬چ‪ 3‬خپﻠﻮاکﻲ ترﻻسﻪ شﻮه‪ ،‬پﻮﻫﻨ‪ 3‬تﻪ ډ‪4‬ره پاﻣﻠرﻧﻪ وشﻮه‪ .‬د پﻮﻫﻨ‪ 3‬وزارت راﻣﻨ‪%‬تﻪ‬ ‫شﻮ‪ .‬د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ ﻣرکز‪ ،‬وﻻﻳتﻮﻧﻮ او ان دا چ‪ 3‬پﻪ ﻟرې وﻟسﻮاﻟﻴﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ رسﻤﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ جﻮړ‬ ‫او د عصري عﻠﻮﻣﻮ زده ک‪7‬ه پک‪ 3‬پﻴﻞ شﻮه‪ .‬بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ ﻫﻠکان او ﻧجﻮﻧ‪ 3‬د عصري‬ ‫زده ک‪7‬ې ﻟپاره وﻟ‪85‬ل شﻮل‪ .‬د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟپاره د ((ﻣستﻮرات)) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ رسﻤﻲ عصري‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ی جﻮړشﻮ‪ .‬د کﻮرﻧﻲ اړودوړ پﻪ 'ﻮ ﻣﻴاشتﻨ‪ 9‬ﻣﻮده ک‪ 3‬د رسﻤﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ دروازې د زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ پرﻣخ وت‪7‬ل شﻮې او بﻴا وروستﻪ چ‪ 3‬اړودوړ پای تﻪ ورس‪5‬د‪ ،‬سﻮﻟﻪ او اﻣﻨﻴت راﻣﻨ‪%‬تﻪ‬ ‫شﻮ‪ ،‬د عصري *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ د فعاﻟﻮﻟﻮ او ﻧﻮو جﻮړوﻟﻮ ﻟ‪7‬ۍ پﻴﻞ شﻮه‪ .‬د ﻟﻮړو زده ک‪7‬و ﻟپاره د کابﻞ‬ ‫پﻮﻫﻨتﻮن پﻪ چﻮکاټ ک‪ 3‬د شرعﻴاتﻮ‪ ،‬ادبﻴاتﻮ‪ ،‬ساﻳﻨس‪ ،‬فارﻣسﻲ‪ ،‬کرﻧ‪ ،3‬حﻘﻮﻗﻮ او ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ‬ ‫عﻠﻮﻣﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ جﻮړ شﻮل چ‪ 3‬دا بﻬﻴر تر ﻧﻨﻪ ﻫﻢ *ﻪ چ"ک روان دی‪.‬‬

‫فعال تونه‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې و‪-‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ی ﻣتﻦ پﻪ پ"ﻪ خﻮﻟﻪ ﻟﻪ ‪$‬ان سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪3‬‬ ‫کﻠﻤ‪ 3‬دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ او ﻫغﻪ دې پﻪ خپﻠﻪ زده کﻮوﻧکﻲ او ﻳا *ﻮوﻧکی حﻞ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬پﻪ ترتﻴب سره دې 'ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ د !ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ وبﻠﻞ شﻲ چ‪ 3‬د تﻮرﻳاﻟﻲ‪ ،‬برﻳاﻟﻲ‪ ،‬او‬ ‫زﻟﻤﻲ ﻧﻘشﻮﻧﻮ پﻪ ترسره کﻮﻟﻮ ﻫر ﻳﻮ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬راغﻠ‪ 3‬خپﻠ‪ 3‬ﻣکاﻟﻤ‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٥٧‬‬

‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره پﻮرتﻪ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ 3‬د اﻣﻴرشﻴرعﻠﻲ خان د واکﻤﻨ‪9‬‬ ‫پر ﻣﻬال عصري *ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬پﻪ باب راغﻠﻲ ﻣﻔاﻫﻴﻢ او بﻞ دې د اﻣﻴرحبﻴب اهلل خان‪ ،‬بﻞ دې د‬ ‫اﻣان اهلل او ﻫﻤدارﻧگﻪ بﻞ دې ﻟﻪ کﻮرﻧﻲ اړودوړ 'خﻪ وروستﻪ د *ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬د حاﻟت پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫راغﻠﻲ ﻣعﻠﻮﻣات پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪! 3‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ ک‪ 3‬دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې د کچ‪ 3‬ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی عصري او رسﻤﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ی د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت ک‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ‬ ‫شﻮ؟‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧی عصري *ﻮوﻧ‪%‬ی پﻪ کﻮم ﻧﻮم او چ‪5‬رتﻪ واﻗع و؟‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ خان پﻪ وخت ک‪ 3‬رسﻤﻲ او عصري *ﻮوﻧ‪ 3‬روزﻧ‪' 3‬ﻪ حاﻟت‬ ‫د اﻣﻴر‬ ‫ٰ‬ ‫درﻟﻮد؟‬ ‫د حبﻴب‪* 3‬ﻮوﻧ‪%‬ی د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت ک‪ 3‬چ‪5‬رتﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮ؟‬ ‫د کابﻞ داراﻟﻤعﻠﻤﻴﻦ د ﻟﻮﻣ‪7‬ي ‪$‬ﻞ ﻟپاره د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت ک‪ 3‬جﻮړ شﻮ؟‬ ‫د اﻣان اهلل خان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وخت پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬ﻟﻪ حبﻴبﻴ‪ 3‬رسﻤﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ 'خﻪ پرتﻪ ﻧﻮر‬ ‫کﻮم ﻣشﻬﻮر *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي دي؟‬ ‫د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟپاره رسﻤﻲ او عصري زده ک‪7‬ې د چا د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وخت ک‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ او ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ‬ ‫*ﻮوﻧ‪%‬ﻰ 'ﻪ ﻧﻮﻣ‪5‬ده؟‬ ‫داراﻟﻔﻨﻮن پﻮﻫﻨتﻮن د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت ک‪ 3‬چ‪5‬رتﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮ او ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ پﻮﻫﻨ‪%‬ﻰ ﻳ‪3‬‬ ‫کﻮم و؟‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮگﻪ د اعﻠﻴحضرت اﻣان اهلل خان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وخت ک‪ 3‬د‬ ‫رسﻤﻲ او عصري *ﻮوﻧ‪ 3‬روزﻧ‪ 3‬پﻪ ﻫکﻠﻪ 'ﻮ کر*‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت‬ ‫ک‪ 3‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٥٨‬‬

‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪+‬تﻨﻲ دودوﻧﻪ‬

‫_ تاس‪ 3‬د دود دستﻮر ﻳا رواج پﻪ ﻣعﻨا پﻮﻫ‪85‬ئ؟‬ ‫_ ستاس‪ 3‬پﻪ کﻮر کﻠﻲ او وﻟس ک‪' 3‬ﻪ ډول دودوﻧﻪ او رواجﻮﻧﻪ شتﻪ؟‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ !ﻮل وﻟسﻮﻧﻪ او ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ خپﻞ ‪$‬اﻧ‪7/‬ي دودوﻧﻪ ﻟري‪$ .‬ﻴﻨ‪ 3‬دودوﻧﻪ د ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ‬ ‫ترﻣﻨ‪ #‬ورتﻪ واﻟی ﻫﻢ ﻟري‪$ .‬ﻴﻨ‪ 3‬دودوﻧﻪ د وﻟس پﻪ گ"ﻪ او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ زﻳان دي‪.‬‬ ‫دودوﻧﻪ او عﻨعﻨات ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬اصﻮل او ﻣﻘررات وي‪ .‬وﻟس تر ډ‪4‬ره د دغﻮ اصﻮﻟﻮ او ﻣﻘرراتﻮ‬ ‫پﻪ رعاﻳت کﻮﻟﻮ ﻣجبﻮر او ﻣکﻠف ‪2-‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫پ‪+‬تﻮن وﻟس ﻫﻢ د !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ برخﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪5‬ر دودوﻧﻪ ﻟري‪ .‬دغﻪ‬ ‫دودوﻧﻪ ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ وخت 'خﻪ د پ‪+‬تﻮن وﻟس ﻟﻪ ژوﻧد سره سﻢ را روان دي‪ .‬د !ﻮﻟﻨﻴز‬ ‫ژوﻧد ژواک تر ډ‪4‬ره پﻪ دغﻮ دودوﻧﻮ وﻻړ دی‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻟﻪ دغﻮ دودوﻧﻮ 'خﻪ‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬درپ‪5‬ژﻧﻮ‪:‬‬

‫‪١٥٩‬‬

‫ﻫر وﻟس ‪$‬ﻴﻨ‪$ 3‬اﻧ‪7/‬ي او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟ‪8‬و ډ‪4‬ر سره ورتﻪ او ‪ 6-‬دودوﻧﻪ ﻟري چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨ‪3‬‬ ‫!ﻮل و‪7-‬ي د ﻫغﻮ پﻪ ﻣﻨﻠﻮ او ترسره کﻮﻟﻮ ﻣجبﻮر او ﻣکﻠف ‪2-‬ﻞ ک‪85‬ي‪ .‬پ‪+‬تﻮن وﻟس ﻫﻢ ‪$‬ﻴﻨ‪3‬‬ ‫‪$‬اﻧ‪7/‬ي او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ او وﻟسﻮﻧﻮ سره ورتﻪ او ‪ 6-‬دودوﻧﻪ ﻟري چ‪ 3‬ﻟﻪ پ‪75‬ﻳﻮ پ‪75‬ﻳﻮ‬ ‫راﻫﻴس‪ 3‬ﻣﻮجﻮد او پﻪ !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ک‪ 3‬پرې عﻤﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫پ‪+‬تﻨﻲ دودوﻧﻪ او رواجﻮﻧﻪ چ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮن وﻟس ک‪ 3‬د ﻳﻮه ﻗاﻧﻮن او !ﻮﻟﻨﻴز دستﻮر حکﻢ‬ ‫ﻟري‪ ،‬ډ‪4‬ر زﻳات دي‪ .‬د دې پ‪+‬تﻨﻲ دودوﻧﻮ ﻣﻨﻞ او پر‪$‬ای کﻮل د پ‪+‬تﻨﻮ د ﻗﻮﻣﻲ تﻬذﻳب او‬ ‫پ‪+‬تﻮﻧﻮﻟ‪ 9‬ﻳﻮه ﻻزﻣﻲ برخﻪ ده‪ .‬کﻪ پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪' 3‬ﻮک ﻟﻪ دغﻮ دودوﻧﻮ او رواجﻮﻧﻮ 'خﻪ غاړه‬ ‫وغ‪7‬وي‪ ،‬ﻫغﻪ شخص ر*تﻴﻨﻰ پ‪+‬تﻮن ﻧﻪ ‪2-‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻨﻲ دودوﻧﻮ شﻤ‪5‬ر زﻳات او د پ‪+‬تﻨﻮ د ژوﻧد زﻳات‪ 3‬خﻮاوې پر دغﻮ دودوﻧﻮ وﻻړې دي‪.‬‬ ‫غﻢ او *ادي‪ ،‬ﻫر ﻳﻮ خپﻞ جﻼ جﻼ دودوﻧﻪ او ﻣراسﻢ ﻟري‪ ،‬جر‪-‬ﻪ او ﻣرکﻪ د ﻳﻮه غﻮره دود پﻪ‬ ‫تﻮ‪-‬ﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ې ﻻرې او ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻟري‪ ،‬ﻧﻨﻮات‪ 3‬او روغﻪ جﻮړه ب‪5‬ﻞ دود او دستﻮر ﻟري‪ ،‬ﻣظﻠﻮم تﻪ‬ ‫پﻨاه ورکﻮل‪ ،‬اشر ﻳا ‪! 6-‬ﻮﻟﻨﻴز کار کﻮل ب‪5‬ﻞ دودوﻧﻪ دي‪ .‬ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ‪ ،‬ﻫﻢ د پ‪+‬تﻨﻮ ﻳﻮ دود دی‪.‬‬ ‫د !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد د ﻫر اړخ د سﻤباﻟ‪+‬ت ﻟپاره پ‪+‬تاﻧﻪ خپﻞ ﻣﻨﻠﻲ دودوﻧﻪ ﻟري چ‪ 3‬دﻟتﻪ !ﻮل‬ ‫ﻧشﻮ درپ‪5‬ژﻧدﻟی‪ .‬د ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ د ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨ‪ ،3‬پﻨاه ورکﻮﻟﻮ‪ ،‬اشر‪ ،‬ﻧاغ‪ 3‬او د تﻴ‪8‬ې اﻳ‪+‬ﻮدﻟﻮ‬ ‫دودوﻧﻪ پﻪ ډ‪4‬ر ﻟﻨ‪ 6‬ډول درپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫د ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨ‪ 3‬دود‪:‬‬ ‫ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ ﻳا ﻣ‪5‬ﻠﻤستﻴا پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ دود دستﻮر ک‪ 3‬ډ‪4‬رې ژورې رﻳ‪ 3+‬او ﻟﻮړ ‪$‬ای ﻟري‪.‬‬ ‫پ‪+‬تاﻧﻪ ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ د سخاوت او *‪$ 3‬ﻮاﻧ‪ 9‬ﻳﻮه ډ‪4‬ره غﻮره ب‪5‬ﻠگﻪ بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ پﻪ !ﻮﻟﻮ افغاﻧاﻧﻮ ک‪ 3‬عاﻣﻪ ده‪ ،‬ﻟکﻪ ((د تارﻳخ افاغﻨﻪ)) ﻟﻴکﻮال ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟﻤجﻴد‬ ‫افغاﻧﻲ چ‪ 3‬د خپﻞ کتاب پﻪ (‪١٩٧‬ﻣخ) ک‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻲ‪ :‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬ﻫ‪ &5‬ﻣسافر تﻪ پﻪ ﻻرې‬ ‫د خرڅ ضرورت ﻧشتﻪ‪ .‬پﻪ ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ ک‪ 3%* 3‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو 'خﻪ کﻤ‪ 3‬ﻧﻪ دي‪.‬‬

‫‪١٦٠‬‬

‫پﻪ پ‪+‬تﻨﻮ ک‪ 3‬د ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨ‪ 3‬پﻪ دود ک‪' 3‬ﻪ خاص ﻣادي او سﻴاسﻲ ﻣﻮخﻪ او غرض پﻪ پام ک‪3‬‬ ‫ﻧﻪ وي‪ .‬پﻪ دغﻪ فطري ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ ک‪ 3‬چ‪ 3‬د دغ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ﻫر و‪7-‬ي ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧﻪ ده‪ ،‬د ﻣسافرو‪،‬‬ ‫بﻴﻮزﻟﻮ او ﻣحروﻣﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ سره د ﻣرست‪ 3‬ﻣﻼحظﻪ او احساس ډ‪4‬ر پﻴاوړی دی‪.‬‬ ‫د‪4‬رې او حجرې پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨ‪$ 3‬اﻧ‪7/‬ي ﻣرکزوﻧﻪ دي او پﻪ دې ﻫر ﻳﻮه‬ ‫ک‪ 3‬د خﻠکﻮ ﻟﻪ تﻮان سره سﻢ ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ تﻪ ﻻزﻣ‪ 3‬آساﻧتﻴاوې برابرې او د ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨ‪ 3‬چارې پﻪ‬ ‫ورﻳﻦ تﻨدي تر سره کﻴ‪8‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ ﻫر ډول ساتﻨﻪ پر ‪$‬ان ﻻزﻣﻪ ‪2-‬ﻲ‪ .‬دې کار تﻪ پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪(( 3‬پر ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ‬ ‫غﻴرت)) واﻳﻲ او د پ‪+‬تﻮﻧﻮﻟ‪ 9‬ﻟﻪ اساسﻲ او بﻨس"ﻴزو تﻮکﻮ 'خﻪ ‪2-‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د پﻨاه ورکﻮﻟﻮ دود‪:‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻨﻮ ک‪ 3‬دا ﻳﻮ ﻣﻬﻢ دود او دستﻮر دی چ‪ 3‬پﻨاه راوړوﻧکﻲ تﻪ بﻪ خاﻣخا پﻨاه ورکﻮي‪.‬‬ ‫پﻨاه ورکﻮوﻧکی د پﻨاه راوړوﻧکﻲ د سر او ﻣال د ساتﻨ‪ 3‬ﻣسﻮوﻟﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫کﻪ 'ﻮک د خطر پﻪ وخت ک‪ 3‬د ﻣرګ ﻳا د خپﻠ‪ 3‬ب‪ 3‬عزت‪ 9‬ﻟﻪ و‪4‬رې ﻧﻪ د چا کﻮر او ‪$‬اى‬ ‫تﻪ پﻨاه ﻳﻮسﻲ‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ﻫغﻪ د پ‪+‬تﻨﻮ د دود دستﻮر ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻣجبﻮر او ﻣکﻠف دی چ‪ 3‬د پﻨاه را‬ ‫وړوﻧکﻲ ﻫر ډول ساتﻨﻪ او پاﻟﻨﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻨﻲ ﻻر*ﻮد د کتاب ﻟﻴکﻮال پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر*تﻴﻦ د ((تﻮارﻳخ حافظ رحﻤت‬ ‫خاﻧﻲ)) پﻪ حﻮاﻟﻪ ﻟﻴکﻲ‪(( :‬د ﻣﻠک احﻤد ﻳﻮسﻔزي او د ﻻزاکﻮ ﻗبﻴﻠ‪ 3‬تر ﻣﻨ‪ #‬سختﻪ د*ﻤﻨﻲ‬ ‫وه‪ .‬ﻣﻠک احﻤد د سﻮﻟ‪ 3‬ﻟپاره د ﻣﻠک ﻣحﻤدخان د ﻻزاک کﻠﻲ تﻪ ورغی‪ .‬خﻠک پرې خبر‬ ‫شﻮل‪ ،‬غﻮ*تﻞ ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬وﻳ‪ 3‬وژﻧﻲ‪ ،‬پﻪ دې وخت ک‪ 3‬ﻫغﻪ د ﻣﻠک ﻣحﻤدخان کﻮر تﻪ پﻨاه‬ ‫ﻳﻮړه‪ .‬د ﻣﻠک ﻣحﻤدخان ﻣ‪5‬رﻣﻨ‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻲ دود ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ده تﻪ پﻪ خپﻞ کاﻟﻪ ک‪ 3‬پﻨاه ورک‪7‬ه او‬ ‫ﻟﻪ ﻣر‪-‬ﻪ ﻳ‪ 3‬وساتﻪ‪)).‬‬ ‫کﻪ چ‪5‬رې ﻳﻮ ‪-‬ﻨاﻫکار چاتﻪ پﻨاه وروړي‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ب‪ 3‬طرفﻪ وﻟسﻲ ﻣشران د سﻮﻟ‪ 3‬او جﻮړې‬ ‫ﻟپاره کﻮ*) کﻮي‪ .‬خاﻣخا د حﻞ ﻳﻮه ﻻره پک‪ 3‬پﻴدا کﻮي‪ .‬خﻮ تر ﻫغﻪ چ‪ 3‬د حﻞ ﻻره پﻴدا‬ ‫ک‪85‬ي‪ ،‬د پ‪+‬تﻨﻮ د دود او د ستﻮر ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ پﻨاه ورکﻮوﻧکﻲ باﻧدې د ﻫغﻪ ﻫر ډول ساتﻨﻪ ﻻزﻣﻪ‬ ‫او ضروري ده‪.‬‬ ‫‪١٦١‬‬

‫اشر‪:‬‬ ‫د اشر د کﻠﻤ‪ 3‬اصطﻼحﻲ ﻣعﻨا ‪ 6-‬او د خپﻠ‪ 3‬خﻮ*‪ 3‬کار دی‪ .‬دا ﻳﻮ غﻮره پ‪+‬تﻨﻲ دود‬ ‫دی چ‪ 3‬ﻟﻪ ډ‪4‬رې ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬زﻣاﻧ‪' 3‬خﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮن وﻟس ک‪ 3‬شتﻪ‪.‬‬ ‫پ‪+‬تاﻧﻪ د خپﻞ !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد پﻪ بﻬﻴر ک‪ ،3‬پﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ې تﻮ‪-‬ﻪ ﻟﻪ *اروﻧﻮ ﻟﻴرې پﻪ کﻠﻴﻮاﻟﻮ سﻴﻤﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ډ‪4‬ر کاروﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬کرکﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻟﻮ‪ ،‬غﻮبﻞ‪ ،‬وﻳاﻟ‪ 3‬و‪4‬ستﻞ‪ ،‬کار‪4‬زوﻧﻪ پاکﻮل او داس‪ 3‬ﻧﻮر پﻪ ‪6-‬ه‬ ‫تر سره کﻮي‪ .‬د اشر ﻳا ‪ 6-‬کار د دود پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا کاروﻧﻪ ډ‪4‬ر ژر‪* ،‬ﻪ او آساﻧﻪ تر‬ ‫سره ک‪85‬ي او ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬ﻟﻪ ب‪5‬ﻮزﻟﻮ او ب‪ 3‬وسﻮ و‪7-‬و سره پﻮره ﻣرستﻪ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫اشر ﻳﻮ ډ‪4‬ر غﻮره دود دی‪ .‬چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد پﻪ بﻬﻴر ک‪ 3‬ډ‪4‬رې ‪"-‬ﻮرې او اغ‪5‬زﻧاک‪ 3‬ﻧتﻴج‪3‬‬ ‫ﻟري‪ .‬پﻪ کﻮرو کﻠﻲ او وﻟس ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د اتﻔاق‪ ،‬خپﻞ ﻣﻨ‪%‬ﻲ ﻳﻮواﻟﻲ او پﻴﻮستﻮن ډ‪4‬ره *ﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫او ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ ‪2-‬ﻼی شﻮ‪.‬‬ ‫تﻴ‪8‬ه اﻳ‪+‬ﻮدل (سﻮﻟﻪ او روﻏﻪ)‪:‬‬ ‫کﻪ چ‪5‬رې د دوو و‪7-‬و‪ ،‬کﻮرﻧﻴﻮ او ﻳا ﻗبﻴﻠﻮ ترﻣﻨ‪ #‬پﻪ کﻮﻣﻪ ﻣعاﻣﻠﻪ باﻧدې اوږده شخ‪7‬ه او‬ ‫جگ‪7‬ه پ‪+5‬ﻪ شﻲ‪ .‬پﻪ دغﻪ جگ‪7‬ه ک‪ 3‬دواړو خﻮاوو تﻪ د سر او ﻣال زﻳاﻧﻮﻧﻪ واوړي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې‬ ‫وخت ک‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ د دې دواړو خﻮاوو پﻪ غﻮ*تﻨﻪ او ﻳا د ﻧﻮر وﻟس او در‪4‬ﻤگ‪7‬ي پﻪ *ﻪ ﻧﻴت او‬ ‫اراده د سﻮﻟ‪ 3‬او روغ‪ 3‬جﻮړې خبرې پﻴﻠ‪85‬ي‪ .‬دا روغﻪ جﻮړه د ﻳﻮې !اکﻠ‪ 3‬ﻣﻮدې اوﻳا تﻞ ﻟپاره‬ ‫د سپﻴﻦ ږﻳرو ﻳا د کﻠﻴﻮاﻟﻲ او سﻴﻤﻪ ﻳﻴزې جرگ‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا ﻣﻨ‪%‬تﻪ را‪$‬ﻲ‪ .‬د جرگ‪ 3‬ﻟﻪ فﻴصﻠ‪3‬‬ ‫او پر‪4‬ک‪7‬ې ﻧﻪ وروستﻪ چ‪ 3‬د ﻣخاﻟﻔﻴﻨﻮ د جﻮړوﻟﻮ او پخﻼ کﻮﻟﻮ ﻟپاره کﻮم ت‪7‬ون او ﻗرارداد‬ ‫ک‪85‬ي‪ ،‬ﻫغ‪ 3‬تﻪ سﻮﻟﻪ او روغﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د جرگ‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا د دغ‪ 3‬روغ‪ 3‬او سﻮﻟ‪ 3‬پﻪ ﻣﻬال پﻪ دواړو خﻮاوو ((ﻧاغﻪ)) اﻳ‪+‬ﻮدل ک‪85‬ي‬ ‫او ﻫغﻮی تﻪ پﻪ ډاگﻪ اعﻼﻧ‪85‬ي‪ .‬کﻪ ﻫر ﻟﻮري د جرگ‪ 3‬ﻟﻪ پر‪4‬ک‪7‬ې 'خﻪ سرغ‪7‬وﻧﻪ وک‪7‬ه‪ ،‬پﻪ سزا‬ ‫ک‪ 3‬بﻪ ترې ﻧاغﻪ اخﻴستﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د روغ‪ 3‬جﻮړې پر‪4‬ک‪7‬ې او فﻴصﻠ‪ 3‬تﻪ پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ دودوﻧﻮ ک‪(( 3‬تﻴ‪8‬ه اﻳ‪+‬ﻮدل)) واﻳﻲ‪ .‬ﻟﻪ‬

‫‪١٦٢‬‬

‫فﻴصﻠ‪' 3‬خﻪ سرغ‪7‬وﻧﻪ ((تﻴ‪8‬ه ﻣاتﻮل)) بﻠﻞ ک‪85‬ي‪ .‬دا تﻴ‪8‬ه ﻣاتﻮل ﻳا سرغ‪7‬وﻧﻪ د پ‪+‬تﻨﻲ دود ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ 3‬ﻳﻮ ډ‪4‬ر ﻧاوړه کار گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ دود ک‪ 3‬ﻣؤﻗتﻲ جﻮړې تﻪ سﻮﻟﻪ واﻳﻲ‪ .‬روغﻪ د ﻫﻤ‪5‬شﻨ‪ 9‬فﻴصﻠ‪ 3‬او جﻮړې ﻣعﻨا‬ ‫ﻟري‪ .‬تﻴ‪8‬ه اﻳ‪+‬ﻮدل د جگ‪7‬ه ﻣارو خﻮاوو ترﻣﻨ‪ #‬د ﻣتارک‪ 3‬او سﻮﻟ‪ 3‬ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬د تﻴ‪8‬ې اﻳ‪+‬ﻮدل‬ ‫او د سﻮﻟ‪ 3‬د خبرو پﻪ وخت ک‪ 3‬ډزې ﻳا ﻳﻮ پر بﻞ ت‪5‬ری او برﻳد بﻨد وي چ‪ 3‬دې تﻪ پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ‬ ‫دود ک‪(( 3‬ډزبﻨد)) واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟکﻪ 'ﻨگﻪ چ‪ 3‬ﻫر وﻟس او !ﻮﻟﻨﻪ خپﻞ ‪$‬اﻧگ‪7‬ی دودوﻧﻪ او عﻨعﻨات ﻟري‪ ،‬دغس‪3‬‬ ‫پ‪+‬تاﻧﻪ ﻫﻢ د بشري ﻧ‪7‬ۍ د ﻳﻮې برخ‪ 3‬پﻪ تﻮگﻪ ﻟﻪ ډ‪4‬رو غﻮره دودوﻧﻮ او عﻨعﻨاتﻮ 'خﻪ‬ ‫برخﻤﻦ دي‪ .‬دغﻪ دودوﻧﻪ او رواجﻮﻧﻪ د دوی د ژوﻧد پر !ﻮﻟﻮ برخﻮ چاپ‪5‬ر او واکﻤﻦ دي‪.‬‬ ‫غﻢ او *ادي خپﻞ جﻼ دودوﻧﻪ او ﻣراسﻢ ﻟري‪ ،‬ﻫﻤدارﻧگﻪ جرگﻪ او ﻣرکﻪ‪ ،‬ﻧﻨﻮات‪ 3‬او‬ ‫روغﻪ جﻮړه‪ ،‬ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ‪ 6- ،‬کار ﻳا اشر‪ ،‬پﻨاه ورکﻮل‪ ،‬ﻧﻨﻮات‪ 3‬او داس‪ 3‬ﻧﻮر ﻫر ﻳﻮ د غﻮره‬ ‫دود پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬ﻣﻮجﻮد دي او د وﻟس !ﻮل وگ‪7‬ي ﻳ‪ 3‬پﻪ ورﻳﻦ تﻨدي ﻣﻨﻲ‬ ‫او رعاﻳت ﻳ‪ 3‬کﻮي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬د *ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ ﻣتﻦ ﻟﻮستﻨ‪ 3‬او ﻻزﻣﻮ 'رگﻨدوﻧﻮ وروستﻪ دې‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻲ و‪-‬ﻮﻣارل‬ ‫شﻲ چ‪ 3‬ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ ډ‪4‬ر غﻮر وﻟﻮﻟﻲ او ستﻮﻧزﻣﻨ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬دې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د زده کﻮوﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ شﻮې کﻠﻤ‪ 3‬دې *ﻮوﻧکی د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ او‬ ‫ﻫغﻪ چ‪ 3‬ﻫغﻮی ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣعﻨا کﻮﻟﻮ عاجز وي پﻪ خپﻠﻪ ﻣعﻨا ک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪١٦٣‬‬

‫‪ _٣‬ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې تخت‪ 3‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ 3‬ﻫغﻪ کﻠﻤ‪ 3‬پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪3‬‬ ‫وکاروي‪* .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پرﻣﻬال ﻣرستﻪ ورسره وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف د !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫*ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٥‬ﻮوﻧکی دې زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻧﻮبت سره د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راوبﻮﻟﻲ چ‪ 3‬د ﻣتﻦ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪ 3‬ﻧﻮرو !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪7‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫دود او دستﻮر 'ﻪ شی دی؟‬ ‫دود دستﻮر وﻟ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پر وگ‪7‬و ژورې اغ‪5‬زې ﻟري او پﻪ ﻣﻨﻠﻮ ﻳ‪ 3‬ﻣجبﻮر او ﻣکﻠف‬ ‫دی؟‬ ‫'ﻮک د پ‪+‬تﻨﻮ د ﻣ‪5‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨ‪ 3‬د دود پﻪ اړه 'ﻪ وﻳﻼی شﻲ؟‬ ‫'ﻮک د اشر ﻳا ‪ 6-‬کار د عﻨعﻨ‪ 3‬پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې کﻮﻻی شﻲ؟‬ ‫'ﻮک د ﻧﻨﻮات‪ 3‬پﻪ ﻫکﻠﻪ 'ﻪ وﻳﻼی شﻲ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ ﻟﻪ دغﻮ ﻳادو شﻮو دودوﻧﻮ 'خﻪ سرب‪5‬ره د پ‪+‬تﻨﻮ ﻳﻮ‬ ‫بﻞ ﻣشﻬﻮر دود او دستﻮر و!اکﻲ او د ﻫغﻪ پﻪ ﻫکﻠﻪ ترﻻسﻪ ک‪7‬ي ﻣعﻠﻮﻣات دې د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮست‬ ‫پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٦٤‬‬

‫وﻳﻴپاﻧ‪/‬ﻪ‪:‬‬

‫((اﻟف))‬ ‫اتﻞ‪ :‬ﻗﻬرﻣان‪ ،‬برﻳاﻟی‬ ‫احسان‪ :‬ﻧ‪5‬کﻲ‪5* ،‬گ‪2‬ﻪ‬ ‫ارزول‪ :‬ارزﻳابﻲ کﻮل‬ ‫اړ باسﻲ‪ :‬ﻣجبﻮروي‬ ‫اړتﻴا‪ :‬ضرورت‬ ‫اړودوړ‪ :‬اغتشاش‪ ،‬گ‪6‬وډي‬ ‫اړوﻧده‪ :‬ﻣربﻮطﻪ‬ ‫اړه‪ :‬ارتباط‪ ،‬احتﻴاج‬ ‫استازی‪ :‬ﻧﻤاﻳﻨده‬ ‫اشر‪ :‬گ‪ 6‬کار‬ ‫آبدات‪ :‬تارﻳخﻲ وداﻧ‪9‬‬ ‫‪١٦٥‬‬

‫اعتراض‪ :‬اﻧتﻘاد‪- ،‬ﻮتﻨﻴﻮﻧﻪ‬ ‫اعجاز‪ :‬ﻫغﻪ کار چﻪ بﻞ 'ﻮک ور'خﻪ‬ ‫عاجز وي‬ ‫اغ‪5‬زﻧاکﻪ‪ :‬گ"ﻮره‪ ،‬تاثﻴر ﻟروﻧک‪3‬‬ ‫افضﻞ ‪ :‬غﻮره‬ ‫اﻣتﻴاز‪ :‬تﻮپﻴر‪ ،‬غﻮره واﻟی‬ ‫اﻣﻴﻨان ‪ :‬اﻣاﻧتگران‪ ،‬اﻣاﻧت ساتﻮﻧکﻲ‬ ‫اﻧتباه‪ :‬عبرت‪ ،‬پﻨد‪ ،‬اگاه شدن‬ ‫اﻟﻬام ‪ :‬پﻪ زړه ک‪ 3‬ﻟﻮ‪4‬دل‬

‫((ب))‬ ‫بدﻳع ‪ :‬ﻧﻮی پﻴدا کﻮوﻧکی‪ ،‬خﻠﻖ کﻮوﻧکی‬ ‫ب‪6‬اﻳﻪ‪ :‬غﻨﻲ‬ ‫ب‪6‬اﻳﻨﻪ ‪ :‬غﻨا‪ ،‬ﻣ‪47‬دﻧﻪ‬ ‫برخﻠﻴک‪ :‬سرﻧﻮشت‬ ‫برخﻤﻨﻪ‪ :‬د برخ‪ 3‬خاوﻧده‬ ‫بشپ‪ :7‬پﻮره‬ ‫بﻠﻨﻪ‪ :‬دعﻮت‪ ،‬غ‪ 8‬کﻮل‬ ‫بﻨس"ﻮﻧﻪ‪ :‬اساسﻮﻧﻪ‪ ،‬بﻨﻴادوﻧﻪ‬ ‫ب‪ :0‬باغ‬ ‫ب‪2‬ﻪ‪ :‬شکﻞ‪ ،‬رﻧ‪,‬‬ ‫بﻮختﻴا‪ :‬ﻣصروفﻴت‬ ‫بﻮﻗﻠﻤﻮن ‪ :‬رﻧگا رﻧگ‬ ‫بﻬرﻧی‪ :‬خارجﻲ‬ ‫بﻬﻴر‪ :‬جرﻳان‬ ‫ب‪5‬ﻠگﻪ‪ :‬ﻣثال‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ب‪5‬ﻠگ‪ :3‬ﻧﻤﻮﻧ‪ ،3‬ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫((پ))‬ ‫پا'ﻮن‪ :‬اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻗﻴام‬ ‫پرتﻠﻪ‪ :‬ﻣﻘاﻳسﻪ‬ ‫پ‪7‬ه‪ :‬ﻣﻼﻣتﻲ‬ ‫پخ(ﻪ‪ :‬د خ"ﻮ د د‪4‬ﻮال رده‬ ‫پﻼ‪$ :‬ﻞ‪ ،‬وار‬ ‫پﻠﻮرل‪ :‬خر'ﻮل‬

‫پﻠﻮﻳان‪ :‬طرفداران‬ ‫پﻠی‪ :‬تطبﻴﻖ‪ ،‬پﻪ ﻻر اچﻮﻧﻪ‪ ،‬عﻤﻠﻲ‬ ‫پﻮړ‪ :‬ﻣﻘام‪ ،‬ﻣرتبﻪ‬ ‫پﻴاوړی‪ :‬ﻗﻮي‬ ‫پ‪5‬رزوﻳﻨﻪ‪ :‬ﻟﻮرﻳ‪5‬ﻨﻪ‬ ‫پﻴشﻪ‪ :‬کسب کار‬ ‫پﻴﻞ‪ :‬شروع‬ ‫پﻴﻮستﻮن‪ :‬ﻳﻮ ‪$‬ای ک‪5‬دل‪ ،‬ﻳﻮ ﻣﻮ!ی ک‪5‬دل‬ ‫((ت))‬ ‫تدبﻴر‪ :‬چاره‪ ،‬سﻨجش‬ ‫ترڅ‪ :‬ضﻤﻦ‬ ‫تﻘﻮﻳﻪ‪ :‬پﻴاوړی‪ ،‬ﻗﻮي‬ ‫تﻞ‪ :‬ب‪5‬خ‪ ،‬ژور‬ ‫تﻤثﻴﻞ‪ :‬پﻪ عﻤﻞ او ک‪7‬ﻧﻪ *ﻮدل‬ ‫تﻨدی‪! :‬ﻨ‪6‬ه‪ ،‬پ‪5‬شاﻧﻲ‬ ‫تﻮاضع‪ :‬حﻠﻢ‪ ،‬کﻤﻴﻨﻲ‬ ‫تﻬدﻳد‪ :‬گﻮاښ‪ ،‬تر فشار ﻻﻧدې راوستﻞ‬ ‫تﻴکی‪ :‬پﻮښ‪ ،‬غﻼف‬ ‫((ټ))‬ ‫!ا!ﻮبی‪ :‬ﻫ‪5‬ﻮاد‪ ،‬د استﻮگﻨ‪ 3‬سﻴﻤﻪ‬ ‫!اکﻠی‪ :‬ﻣعﻠﻮم‬ ‫!ﻮﻟگ‪ :3‬ﻣجﻤﻮع‪3‬‬ ‫!ﻮﻟﻨﻴز‪ :‬اجتﻤاعﻲ‬ ‫‪١٦٦‬‬

‫((ج))‬ ‫جرگﻪ ﻣار‪ :‬جرگﻪ کﻮوﻧکی‬ ‫جرم‪ :‬گﻨاه‬ ‫جﻮد‪ :‬سخا‬ ‫جﻠباب‪ :‬کﻤزوري‪' ،‬ادر‪ ،‬پ‪7‬وﻧی‬ ‫((ځ))‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ :3‬خصﻮصﻴات‪ ،‬ﻣﻮاصﻔات‬ ‫زغرده‪ :‬جرئ ‪ ،‬زړورتﻴا‪ ،‬واضح خبره‬ ‫‪$‬ﻼﻧد‪ :‬رو*اﻧﻪ‬ ‫‪$‬ﻮاک‪ :‬ﻗﻮت‪ ،‬طاﻗت‬ ‫‪$‬ﻮړ‪ :‬ﻣخ *کتﻪ‬

‫حسﻦ‪* :‬کﻼ‬ ‫حﻤد ‪ :‬د اهلل تعاﻟی ستاﻳﻨﻪ‬ ‫حﻮض‪ :‬ډﻧ‪6‬‬ ‫((خ))‬ ‫خاتﻤت ‪ :‬ختﻤ‪5‬دل‪ ،‬پای تﻪ رس‪5‬دل‬ ‫خاورﻳﻦ‪ :‬ﻟﻪ خاورو جﻮړ شﻮی‬ ‫خرﻗﻪ‪ :‬د درو‪4‬شاﻧﻮ چپﻨﻪ‬ ‫خ‪7‬وبﻮل‪ :‬اوبﻪ کﻮل‬ ‫خﻠﻴﻔﻪ ‪$ :‬اى ﻧاستی‬ ‫خﻮﻧدي‪ :‬ﻣحﻔﻮظ‪ ،‬ساتﻠی‬

‫((د))‬ ‫((چ))‬ ‫درﻫﻢ برﻫﻢ‪ :‬گ‪6‬وډ‪ ،‬خراب‪ ،‬وﻳجاړ‬ ‫چاپ‪5‬رﻳال‪ :‬ﻣحﻴط‪ ،‬ﻣاحﻮل‬ ‫چارواکﻲ‪ :‬ﻟﻮړ رتبﻪ ﻣاﻣﻮرﻳﻦ‪ ،‬د چارو درﻫﻢ‪ :‬عربﻲ پﻴس‪ ،3‬عربﻲ سک‪3‬‬ ‫دﻧده‪ :‬وظﻴﻔﻪ‬ ‫واکﻤﻦ‬ ‫دود‪ :‬رسﻢ او رواج‬ ‫چﻤتﻮ‪ :‬آﻣاده‪ ،‬تﻴار‬ ‫دودﻳز‪ :‬عﻨعﻨﻮي‪ ،‬ﻣروج‬ ‫((څ))‬ ‫'اﻧگ‪* :3‬اخﻮﻧﻪ‪ ،‬برخ‪3‬‬ ‫((ډ))‬ ‫'رکﻮﻧﻪ‪ :‬ﻧ‪ 3+‬ﻧ‪+‬اﻧ‪ ،3‬پﻠﻮش‪3‬‬ ‫ډگر‪ :‬ﻣﻴدان‬ ‫'‪+‬تﻦ‪ :‬خاوﻧد‬ ‫ډ‪4‬رى‪ :‬زﻳاتره‪ ،‬اکثره‬ ‫((ح))‬ ‫حاوي‪ :‬چاپ‪5‬ر‪ ،‬ﻣجﻤﻮعﻪ‬ ‫‪١٦٧‬‬

‫((ذ))‬

‫سخاوت ‪ :‬بخشش‬ ‫سﻮب‪ :3‬فتح‪3‬‬ ‫سﻴاستﻮال‪ :‬سﻴاست پﻮه‬ ‫سﻴﻤا‪5' :‬ره‬ ‫سﻴﻤﻪ ﻳﻴز‪ :‬ﻣﻨطﻘﻮي‬ ‫سﻴﻤﻪ‪ :‬ﻣﻨطﻘﻪ‬

‫((ژ))‬

‫((ص))‬ ‫صﻨﻴع ‪ :‬جﻮړووﻧکی‬

‫ذوق‪ :‬عﻼﻗﻪ‪ ،‬ﻣﻴﻨﻪ‬

‫((ر))‬ ‫روحاﻧﻲ ‪ :‬ﻣذﻫبﻲ ﻣشر‬ ‫رول‪ :‬ﻧﻘش‬ ‫روﻳﻪ‪ :‬سﻠﻮک‪ ،‬چﻠﻨد‬ ‫((ش))‬ ‫رﻳاضت‪ :‬گﻮشﻪ ﻧشﻴﻨﻲ‪ ،‬د عبادت ﻟپاره ‪$‬اﻧتﻪ‬ ‫شخ‪7‬ه‪ :‬ﻻﻧجﻪ‪ ،‬جگ‪7‬ه‪ ،‬رب‪7‬ه‬ ‫ﻧاستﻪ‬ ‫شکﻮه‪ :‬شکاﻳت‬ ‫روڼ اﻧدى‪ :‬رو*اﻧﻔکر‬ ‫شﻮﻣﻲ ‪ :‬غ‪7‬پ اوبﻪ '‪+‬ی‬ ‫((ز))‬ ‫((ښ))‬ ‫زغﻤﻞ‪ :‬تحﻤﻞ کﻮل‬ ‫*ادﻣﻦ‪ :‬خﻮښ‪ ،‬خﻮشحال‬ ‫زﻣﻮﻟﻮي‪ :‬ﻣ‪7‬اوی کﻮي‪$ ،‬پﻲ‪ ،‬ضعﻴف‬

‫ژاﻧروﻧﻪ‪ :‬ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ژغﻮرل‪ :‬ساتﻞ‬ ‫ژوي‪ :‬ژوﻧدي ﻣﻮجﻮدات‪ ،‬حﻴﻮاﻧات‬

‫((ظ))‬ ‫((س))‬ ‫سپ‪(5‬ﻠی‪ :‬ﻣﻘدس‪ ،‬پاک‬ ‫سپﻤا‪ :‬پاسره‪ ،‬ز‪4‬رﻣﻪ کﻮل‬ ‫ستاﻳﻨﻪ‪ :‬ﻣدحﻪ‪ ،‬صﻔت‬ ‫ستﻮﻧزﻣﻦ‪ :‬ﻣشکﻞ‪ ،‬بحراﻧﻲ‬

‫ظرف‪ :‬ﻟﻮ*ی‬ ‫((ع))‬ ‫عارف ‪ :‬پﻪ حﻘﻴﻘت سره خداى پ‪5‬ژﻧدوﻧی‬ ‫عﻨعﻨات‪ :‬دودوﻧﻪ او رواجﻮﻧﻪ‬ ‫‪١٦٨‬‬

‫((غ))‬ ‫غﻮر‪ :‬دﻗت‪$ ،‬ﻴرتﻴا‬ ‫غﻮر‪$‬ﻨگ‪ :‬ﻧﻬضت‪ ،‬سﻴاسﻲ ډﻟﻪ‬ ‫غﻮره‪ :‬ډ‪4‬ره *ﻪ‬ ‫((ف))‬ ‫فطري‪ :‬طبﻴعﻲ‬ ‫((ق))‬ ‫ﻗﻠﻨدر‪ :‬درو‪4‬ش‪ ،‬ﻟﻪ دﻧﻴا 'خﻪ ب‪ 3‬پروا‬ ‫((ک))‬ ‫کارول‪ :‬استعﻤاﻟﻮل‬ ‫کبان‪ :‬ﻣاﻫﻴان‬ ‫کچﻪ‪ :‬سطحﻪ‪ ،‬اﻧدازه‬ ‫کراﻣت‪ :‬عزت‪ ،‬بزرگﻲ‪ ،‬خارق اﻟعاده کار‬ ‫کرکﻪ‪ :‬ﻧﻔرت‬ ‫کرکﻴﻠﻪ‪ :‬دﻫﻘاﻧﻲ‪ ،‬بزگري‬ ‫ک‪7‬او‪ :‬تکﻠﻴف‪ ،‬زحﻤت‬ ‫کﻼسﻴک‪ :‬غﻮره پخﻮاﻧی‬ ‫کﻮﻫستان‪ :‬غرﻧ‪ 9‬سﻴﻤﻪ‬ ‫((ګ))‬ ‫گاﻟﻞ‪ :‬ت‪5‬رول‬ ‫گﻨج‪ :‬خزاﻧﻪ‬ ‫‪١٦٩‬‬

‫گ‪2‬ﻪ گﻮ‪1‬ﻪ‪ :‬بﻴروبار‬ ‫گﻮﻣارل‪ :‬ﻣؤظف کﻮل‬ ‫((ل))‬ ‫ﻻر*ﻮد ‪ :‬رﻫﻨﻤا‪ ،‬ﻣشر‬ ‫ﻻﻣﻞ‪ :‬سبب‬ ‫ﻟرغﻮﻧ‪ :3‬پخﻮاﻧ‪9‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧی‪ :‬پخﻮاﻧی‬ ‫ﻟ‪7‬ۍ‪ :‬سﻠسﻠﻪ‪ ،‬ﻗطار‬ ‫ﻟﻤرﻳز‪ :‬شﻤسﻲ‬ ‫ﻟﻮبغاړی‪ :‬ﻟﻮب‪ 3‬کﻮوﻧکی‬ ‫ﻟﻮﻧﻞ‪ :‬شﻴﻨدل‬ ‫ﻟ‪5‬چ‪ :3‬ﻣ‪7‬وﻧدوﻧﻪ‪ ،‬بازوﻫا‬ ‫((م))‬ ‫ﻣا‪ :91‬وداﻧ‪ ،9‬ﻗصر‬ ‫ﻣحروم‪ :‬ب‪ 3‬برخ‪3‬‬ ‫ﻣدعﻲ‪ :‬چ‪ 3‬د عﻮه پرې شﻮې وي‬ ‫ﻣزاج ‪ :‬طبعﻪ‬ ‫ﻣستغﻨﻲ‪ :‬ب‪ 3‬ﻧﻴازه‬ ‫ﻣسجع‪ :‬سجع او ﻗافﻴﻪ ﻟروﻧکﻲ‬ ‫ﻣصرع‪( :‬ﻣسره) ﻧﻴﻢ بﻴت‪ ،‬ﻳا د بﻴت ﻳﻮه برخﻪ‬ ‫ﻣصﻠح‪ :‬اصﻼح کﻮوﻧکی‬ ‫ﻣعﻴﻨﻪ‪! :‬اکﻠ‪3‬‬ ‫ﻣﻔصﻞ‪ :‬تﻔصﻴﻞ ﻟروﻧکی‪ -‬ﻟﻮی‬

‫ﻣﻘبﻮﻟﻴت ‪ :‬ﻗبﻮل شﻮی‬ ‫ﻣﻘﻴاس‪ :‬اﻧدازه‬ ‫ﻣﻨثﻮر‪ :‬پﻪ ﻧثر‪ ،‬غﻴر ﻣﻨظﻮم کﻼم‬ ‫ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ :9‬ﻣتﻮسطﻪ‬ ‫ﻣﻨظﻮم‪ :‬پﻪ ﻧظﻢ‬ ‫ﻣﻮافﻖ‪ :‬برابر‬ ‫ﻣﻮرد‪$ :‬ای‬ ‫ﻣﻮﻫﻮﻣﻲ‪ :‬غﻴرواﻗعﻲ‪ ،‬ډارووﻧکی‬ ‫ﻣﻬال‪ :‬وخت‬

‫وړتﻴا‪ :‬ﻟﻴاﻗت‪ ،‬اﻫﻠﻴت‬ ‫وعظ ‪ :‬پﻨد او ﻧصﻴحت‬ ‫وک‪+‬ﻪ‪ :‬وﻟﻴکﻪ‬ ‫وﻧ‪6‬ه‪ :‬برخﻪ‬ ‫وﻳاړﻧﻪ‪ :‬حﻤاسﻪ‪ ،‬فخرﻳﻪ‬ ‫وﻳرژﻟی‪ :‬پﻪ وﻳر او ﻣاتﻢ اختﻪ‬ ‫وﻳرﻧﻪ‪ :‬ﻣرثﻴﻪ‬ ‫وﻳاړوﻧﻪ‪ :‬افتخارات‬ ‫((ﻫـ))‬

‫ﻫ(ﻮل‪ :‬تشﻮﻳﻘﻮل‬ ‫((ن))‬ ‫ﻧادر ‪ :‬ﻧﻪ پﻴدا ک‪5‬دوﻧکی‪ ،‬ب‪ 3‬ساری‪ ،‬پﻪ ﻫ(ﻪ‪ :‬کﻮ*)‪ ،‬ﻫاﻧد‬ ‫ﻫﻨروال‪ :‬ﻫﻨرﻣﻨد‪ ،‬د ﻫﻨر خاوﻧد‬ ‫سختی پﻴدا ک‪5‬دوﻧکی‬ ‫ﻫﻮرې‪ :‬ﻫﻠتﻪ‬ ‫ﻧادودې‪ :‬ﻧاروا‪ ،‬زورزﻳاتی‬ ‫ﻫﻴﻠ‪ :9‬ﻣرغاب‪9‬‬ ‫ﻧغ‪+‬تی‪ :‬پ‪5‬چﻠی‪ ،‬پﻴچاﻧﻴده‬ ‫ﻧﻨداره‪* :‬ﻮدﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻤاﻳش‬ ‫((ي))‬ ‫ﻧﻨﻮات‪ :3‬عذر کﻮل‬ ‫ﻳرغﻞ‪ :‬ت‪5‬ری‪ ،‬تجاوز‬ ‫((و))‬ ‫واټ‪ :‬س‪7‬ک‪ ،‬جاده‬ ‫واک‪ :‬صﻼحﻴت‬ ‫واکﻤﻨﻲ‪ :‬واک ﻟرل‪ ،‬ﻗدرت ﻟرل‬ ‫وداﻧﻲ‪ :‬آبادي‬ ‫وده‪ :‬پرﻣختﻴا‬ ‫ورﻳﻦ‪ :‬پراخ‬ ‫‪١٧٠‬‬

‫اخ‪%‬ﻠﻴکﻮﻧﻪ‪:‬‬

‫‪ _١‬د کاظﻢ خان ش‪5‬دا دﻳﻮان‪ ،‬د عبداﻟرؤوف ب‪5‬ﻨﻮا سرﻳزه‪ ،‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪ ١٣٣١ ،‬ﻟﻤرﻳز کال‪.‬‬ ‫‪ _٢‬پ‪+‬تاﻧﻪ شعراء (ﻟﻮﻣ‪7‬ى !ﻮک)‪ ،‬عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬کابﻞ ‪١٣٢٠‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪( ،‬ﻣعاصره دوره)‪ ،‬کاﻧدﻳد اکاډﻣ‪5‬سﻦ ﻣحﻤد صدﻳﻖ روﻫﻲ‪ ،‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ !ﻮﻟﻨﻪ‪،‬‬ ‫پ‪+5‬ﻮر‪١٣٧٨ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٤‬اوسﻨﻲ ﻟﻴکﻮال‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى !ﻮک _ دوﻳﻢ !ﻮک‪ ،‬عبداﻟرؤوف ب‪5‬ﻨﻮا‪ ،‬د ﻣطبﻮعاتﻮ ﻣستﻘﻞ رﻳاست‪١٣٤٠ ،‬‬ ‫_ ‪١٣٤١‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د افغاﻧستان ﻣشاﻫﻴر‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى !ﻮک‪ ،‬سﻴد ﻣحﻰ اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤﻲ‪ ،‬د ارﻳک ‪-‬ر‪$‬ﻨده کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ اداره‪،‬‬ ‫‪١٣٨٧‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پ‪+‬تﻨ‪ 3‬ﻣ‪5‬رﻣﻨ‪ ،3‬عبداﻟرؤوف ب‪5‬ﻨﻮا‪ ،‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬کابﻞ‪١٣٢٣ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٧‬پ‪+‬تﻮ‪ ،‬پ‪+‬تاﻧﻪ او پ‪+‬تﻮﻧﻮﻟﻲ‪75' ،‬ﻧﻮال سﻴد ﻣحﻰ اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤﻲ‪ ،‬وحدت خپرﻧدوﻳﻪ !ﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻨ‪/‬رﻫار‪،‬‬ ‫‪١٣٨٩‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا دﻳﻮان‪ ،‬د ﻣحﻤد عارف غروال پﻪ زﻳار‪ ،‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٥٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٨‬د‬ ‫ٰ‬ ‫‪ _٩‬خﻴراﻟبﻴان‪ ،‬باﻳزﻳد رو*ان‪ ،‬کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ژبﻮ او ادبﻴاتﻮ پﻮﻫﻨ‪%‬ﻰ‪١٣٥٣ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٠‬زرﻳﻨ‪' 3‬اﻧ‪ ،3/‬حبﻴب اهلل رف‪5‬ع‪ ،‬د افغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣﻲ‪١٣٦٠ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١١‬پ"ﻪ خزاﻧﻪ‪ ،‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک‪ ،‬د پﻮﻫﻨ‪ 3‬وزارت‪ ،‬کابﻞ‪١٣٣٩ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٢‬د خﻮشحال خان خ"ک کﻠﻴات‪ ،‬د افغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣﻲ‪١٣٥٨ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٣‬د ﻧثري ادب ډوﻟﻮﻧﻪ‪75' ،‬ﻧﻮال سﻴد ﻣحﻰ اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤﻲ‪ ،‬وحدت خپرﻧدوﻳﻪ !ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٨٩ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٤‬ادبپﻮﻫﻨﻪ‪ ،‬ﻣحﻘﻖ سﻴد ﻣحﻰ اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤﻲ‪ ،‬د ارﻳک ‪-‬ر‪$‬ﻨده کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ اداره‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‪١٣٨٢ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٥‬فرﻫﻨ‪ ,‬ادبﻴات جﻬان‪ ،‬پﻨ‪%‬ﻢ !ﻮک‪ ،‬دوکتﻮر حسﻦ حزاﻳﻞ‪ ،‬تﻬران‪١٣٨٤ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٦‬ادبﻲ فﻨﻮن‪ ،‬عبداﻟرؤوف ب‪5‬ﻨﻮا‪ ،‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٢٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٧‬پ‪+‬تﻮ _ پ‪+‬تﻮ تشرﻳحﻲ ﻗاﻣﻮس‪ ،‬د افغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣﻲ‪ ،‬دوﻳﻢ چاپ‪ ،‬ﻣﻴدﻳﻮتﻴک اداره‪،‬‬ ‫‪١٣٨٣‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٨‬فرﻫﻨ‪ ,‬ﻧشر سخﻦ‪ ،‬حسﻦ اﻧﻮري‪( ،‬پﻪ اتﻮ !ﻮکﻮﻧﻮ ک‪.)3‬‬ ‫‪ _١٩‬فرﻫﻨ‪ ,‬عﻤﻴد‪ ،‬حسﻦ عﻤﻴد‪( ،‬پﻪ دوو !ﻮکﻮﻧﻮ ک‪.)3‬‬ ‫‪ _٢٠‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻟﻨ‪- 6‬راﻣر‪ ،‬ﻣحﻘﻖ سﻴد ﻣحﻰ اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤﻲ‪ ،‬د ارﻳک گر‪$‬ﻨده کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ اداره‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‪،‬‬ ‫‪١٣٨٣‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢١‬غﻮره ﻧثروﻧﻪ‪- ،‬ﻞ پاچا اﻟﻔت‪ ،‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٣٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢٢‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر*تﻴﻦ‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‪١٣٧٣ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢٣‬پ‪+‬تﻮ ﻧثر تارﻳخ‪ ،‬ﻣحﻤد افضﻞ رضا‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴﻮرس"ﻲ بک اﻳجﻨسﻲ پ‪+5‬ﻮر‪١٩٩٥ ،‬م‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢٤‬د عبداﻟﻘادر خان خ"ک دﻳﻮان‪ ،‬د ﻫﻤ‪5‬ش خﻠﻴﻞ سرﻳزه او تعﻠﻴﻘات‪ ،‬پ‪+‬تﻮ اک‪65‬ﻣﻲ پ‪+5‬ﻮر‪٢٠٠٢ ،‬م‪ .‬کال‪.‬‬

‫‪١٧١‬‬