Pashto through Dari 10

Citation preview

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫پـ‪＋‬ـتﻮ _ ﻟﺴﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻰ (د دري ژبﻮ ﻟپاره)‬

‫پـ‪＋‬ـتﻮ‬ ‫ﻟﺴﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻰ‬ ‫(د دري ژبﻮ ﻟپاره)‬

‫د چاپ کال‪ 1398 :‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪＋‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪４‬ان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پوهنې وزارت‬

‫پـښتو‬ ‫لسم ټولګى‬ ‫(د دري ژبو لپاره)‬

‫د چاپ کال‪ ١٣٩٨:‬ﻫـ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫اﻟف‬ ‫‪١‬‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫مضمون پ تو‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د پ تو ب او ادبياتو څان‬

‫د در‬

‫تابونو مؤلف‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د ا يټ ډ پار نټ غ ي‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫لسم د دري بو لپاره‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫د پوهن وزارت د ا‬

‫د اپ ال‬ ‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫و او عامه پوهاوي ر است‬

‫هجري شم‬ ‫ابل‬ ‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غ وون و ه‬ ‫وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫قانو‬ ‫‪٢‬ب‬

‫چلند‬

‫ي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫به د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد‬ ‫اداره او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫د وون او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د‬ ‫وهن وزارت د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو‬ ‫ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه‬ ‫وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او‬ ‫ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫د با يفيته در‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫هي ول ه ه او‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او‬ ‫هاند ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫و‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن‬ ‫د نن ور‬ ‫ي‬ ‫او ور اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫ه درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ه ا‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫وه‬ ‫و ي خ لوا‬ ‫وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له‬ ‫د معياري او رمختل‬ ‫او سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬

‫ج‪٣‬‬

‫ليک لړ‬

‫شﻤ‪５‬رې‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻮست‬ ‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫در‪４‬ﻢ ﻟﻮست‬ ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪８‬م ﻟﻮست‬ ‫اووم ﻟﻮست‬ ‫اتﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫‪٤‬د‬

‫د ﻟﻮست ﻧﻮم‬ ‫دعا‬ ‫ﻧعت‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا‬ ‫ٰ‬ ‫بد ﻧﻴتﻲ (وﻟسﻲ کﻴسﻪ)‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻧحﻮه‬ ‫ورزش (خبرې اترې)‬ ‫ﻧصﻴحت‬ ‫زرغﻮﻧﻪ کاک‪７‬ه (رح)‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻰ‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻨ‪６‬ه تارﻳخچﻪ‬ ‫د بدﻳع عﻠﻢ _ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ برخﻪ‪ :‬ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ‬

‫ﻣخﻮﻧﻪ‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪١٩‬‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫‪٣٣‬‬ ‫‪٣٧‬‬ ‫‪٤١‬‬ ‫‪٤٥‬‬ ‫‪٥١‬‬

‫شﻤﻴره‬ ‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫＇ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫＇ﻠﻮر وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪８‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻟﻮست ﻧﻮم‬ ‫د بدﻳع عﻠﻢ _ دوﻳﻤﻪ برخﻪ‪ :‬ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ‬ ‫خﻴراﻟبﻴان‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ پژواک‬ ‫ٰ‬ ‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤﻴده‬ ‫اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮارى‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره‬ ‫د ﻟﻮﻳﻮ جر‪－‬ﻮ تارﻳخچﻪ‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‬ ‫ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫سﻴﻨد (ﻧﻮى ادبﻲ ﻫﻨري ﻧثر)‬ ‫ﻣحاوره (د اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې د ‪). ...‬‬ ‫ﻓکر او عﻤﻞ‬ ‫د پاچا خان تعﻠﻴﻤﻲ ﻻر＊ﻮوﻧ‪３‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣحاوره ( د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻟرغﻮﻧﻲ او تارﻳخﻲ ‪). ...‬‬ ‫ﻣحاوره (پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د عصري او رسﻤﻲ ‪). ...‬‬ ‫پ‪＋‬تﻨﻲ دودوﻧﻪ‬ ‫وﻳﻴپاﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫اخ‪％‬ﻠﻴکﻮﻧﻪ‬

‫ﻣخﻮﻧﻪ‬ ‫‪٥٧‬‬ ‫‪٦٥‬‬ ‫‪٧١‬‬ ‫‪٧٧‬‬ ‫‪٨٣‬‬ ‫‪٨٩‬‬ ‫‪٩٩‬‬ ‫‪١٠٥‬‬ ‫‪١١١‬‬ ‫‪١١٧‬‬ ‫‪١٢٣‬‬ ‫‪١٢٩‬‬ ‫‪١٣٣‬‬ ‫‪١٣٩‬‬ ‫‪١٤٥‬‬ ‫‪١٥١‬‬ ‫‪١٥٩‬‬ ‫‪١٦٥‬‬ ‫‪١٧١‬‬

‫ﻫـ ‪٥‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻮست‬

‫دﻋــا‬

‫_ حﻤد ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ‪＇ ،‬ﻮک ﻳ‪ ３‬پﻪ اړه خبرې کﻮﻻی شﻲ؟‬ ‫_ تاس‪ ３‬د ت‪５‬رو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ کتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د حﻤد پﻪ ﻧاﻣﻪ ＇ﻪ ﻟﻮستﻲ‬ ‫دي؟‬ ‫_ د کﻮﻣﻮ شاعراﻧﻮ حﻤدوﻧﻪ ﻣﻮﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫د حﻤد ﻟغﻮي ﻣعﻨا ثﻨا صﻔت اوستاﻳﻨﻪ ده‪ ،‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ﻫغﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻪ وﻳﻨا ﻳا شعر‬ ‫دی چ‪ ３‬د اهلل ستاﻳﻨﻪ او صﻔت پک‪ ３‬راغﻠی وي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د پخﻮاﻧﻴﻮ او اوسﻨﻴﻮ شاعراﻧﻮ د شعروﻧﻮ پﻪ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻮ ﻳا چاپ شﻮو ！ﻮﻟگﻮ‬ ‫ک‪ ３‬داس‪ ３‬شعروﻧﻪ وﻳﻨﻮ چ‪ ３‬ﻫغﻪ د اهلل صﻔت او ستاﻳﻨ‪ ３‬تﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي شﻮي وي‪ .‬پﻪ‬ ‫دغﻮ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬شاعران ﻟﻪ خپﻞ استعداد او پﻮﻫ‪ ３‬سره سﻢ د شعر پﻪ خﻮږه ژبﻪ او پﻪ‬ ‫زړه پﻮرې ډول د خدای عظﻤت او صﻔتﻮﻧﻪ بﻴاﻧﻮي‪ .‬ﻣﻮږ د دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮست‬ ‫کتاب د کاظﻢ خان شﻴدا پﻪ ﻳﻮه حﻤدﻳﻪ شعر پﻴﻠﻮو‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫ای د ﻫــــر آسﻤان بــدﻳــعــﻪ‬ ‫ای د کــــﻞ جـــﻬـــان صــﻨــﻴــعــﻪ‬ ‫ﻧـــــــــادره صـــﻔـــت د تـــــا دی‬ ‫کـــاﻣـــﻠـــﻪ ﻗـــــــدرت د تــــا دی‬ ‫چـــ‪ ３‬اﻧـــســـان دې ﻣــﻨــتــخــب ک‪７‬‬ ‫ﻟــــﻮی د‪４‬ــــــﻮان دې ﻣـــرتـــب ک‪７‬‬ ‫ﻫــر ﻣضﻤﻮن دې بﻮﻗﻠﻤﻮن دی‬ ‫ﻫـــر ورق دې گـــﻮﻧـــاگـــﻮن دی‬ ‫ﻣـــخـــتـــرع د ﻧـــــﻮي شـــــان ﻳــ‪３‬‬ ‫ﻫــــره ورځ ورق گــــــردان ﻳ‪３‬‬ ‫تـــا ﻫـــﻤـــراز او تـــا دم ســــاز ک‪７‬‬ ‫تـــا ﻟـــﻪ خــــــاورو آدم ســــاز ک‪７‬‬ ‫بــﻬــره ﻣــﻨــد د تـــا پـــﻪ جــــﻮد دی‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻠک ک‪ ３‬دې وجــﻮد دی‬ ‫گـــاه خــــﻮړل کـــا‪ ،‬گــاﻫــﻲ شﻮﻣﻲ‬ ‫ﻣــــار ﻫـــﻢ خــپــﻠــﻪ روزي ﻣــﻮﻣــﻲ‬ ‫ﻟــﻘــﻤــﻪ ورکـــــــ‪７‬ې زﻣـــــا ربـــــﻪ !‬ ‫دﻳـــــــده واخــــﻠــــﻲ ﻟــــﻪ عــﻘــربــﻪ‬ ‫ســـتـــا کــــــرم پــــاکــــﻪ ســبــحــاﻧــﻪ‬ ‫ﻣــگــس ﻧـــﻪ شــــ‪７‬ي ﻟـــﻪ خــﻮاﻧــﻪ‬ ‫(کاظﻢ خان شﻴدا)‬

‫کاظﻢ خان شﻴدا د افضﻞ خان خ＂ک زوی‪ ،‬د اشرف خان ﻫجري ﻟﻤسی او د‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک ک‪７‬وسی دی‪ .‬د زوک‪７‬ې کال ﻳ‪ )١١٣٥(３‬ﻫجري ﻗﻤري ا！کﻞ‬ ‫شﻮی او تر (‪١١٩٤‬ﻫ‪.‬ق‪ ).‬کال پﻮرې ﻳ‪ ３‬ژوﻧد ﻳﻘﻴﻨﻲ دی‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ پﻴاوړى ﻧازکخﻴاﻟﻪ‬ ‫شاعر دی‪ ،‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان ﻳ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان او پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪＇ ３‬ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ چاپ شﻮی دی‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫ای خداﻳﻪ! د ！ﻮل جﻬان جﻮړووﻧکﻴﻪ او د ﻫر آسﻤان پﻴدا کﻮوﻧکﻴﻪ‪ ،‬تﻪ بشپ‪ ７‬ﻗدرت ﻟرې‬ ‫او ！ﻮﻟ‪ ３‬ستاﻳﻨ‪ ３‬او ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻨ‪ ３‬تا ﻟره دي‪ .‬تا د کاﻳﻨاتﻮ ﻟﻮی دﻳﻮان ﻣرتب ک‪ ７‬او اﻧسان دې د ‪＄‬ﻤک‪３‬‬ ‫پرﻣخ د خپﻞ خﻠﻴﻔﻪ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻪ‪ .‬تﻪ د ډول ډول ﻣخﻠﻮﻗاتﻮ خاﻟﻖ ﻳ‪ .３‬آدم دې ﻟﻪ خاورو جﻮړ‬ ‫ک‪ ７‬او ！ﻮﻟﻮ ﻣخﻠﻮﻗاتﻮ تﻪ روزي رسﻮوﻧکی ﻳ‪ .３‬پر ﻣخﻠﻮﻗاتﻮ ستا کرم او احساﻧﻮﻧﻪ ډ‪４‬ر او ﻟﻪ شﻤ‪５‬ره‬ ‫ت‪５‬ر دي‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬وروستﻪ دې زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻧﻮبت سره‬ ‫د دې حﻤدﻳﻪ شعر ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال د ﻫغﻮی‬ ‫غﻠط‪ ９‬سﻤ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پر در‪４‬ﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ :‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د ﻣتﻦ عربﻲ کﻠﻤ‪ ،３‬بﻠﻪ دې‬ ‫دري کﻠﻤ‪ ３‬او در‪４‬ﻤﻪ ډﻟﻪ دې پ‪＋‬تﻮ کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی دې خپﻠ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ‬ ‫ک‪７‬ې کﻠﻤ‪ ３‬پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪＊ _٣‬ﻮوﻧکی دې پر تخت‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮې کﻠﻤ‪ ３‬د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻣعﻨا او ﻫغﻪ چ‪３‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬ﻣعﻨا کﻮﻻی ﻧشﻲ پﻪ خپﻠﻪ دې ﻣعﻨا ک‪７‬ي او زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ساده جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻪ ﻣعﻨا او پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪:‬‬ ‫صﻨﻴع‪ ،‬بدﻳع‪ ،‬ﻧادر‪ ،‬بﻮﻗﻠﻤﻮن‪ ،‬عﻘرب‪ ،‬شﻮﻣﻲ‪ ،‬خﻮان‪.‬‬ ‫‪ _٦‬درې درې تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره پﻮرتﻪ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮ دې ﻟﻮﻣ‪７‬ى د حﻤد ﻳﻮ‬ ‫بﻴت د کتاب ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬دوﻳﻢ دې ﻫغﻪ د اﻣﻼء پﻪ ډول پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ ،‬در‪４‬ﻢ زده‬ ‫کﻮوﻧکﻰ دې ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪ ،‬دا ﻟ‪７‬ۍ دې تر پاﻳﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ زده کﻮوﻧکﻮ پﻠ‪ ３‬ک‪７‬اى شﻲ‪＊ ،‬ﻮوﻧکﻰ‬ ‫دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪٣‬‬

‫‪ _٧‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ جﻮړووﻧکی او د ﻣخﻠﻮﻗاتﻮ پﻴدا کﻮوﻧکی ＇ﻮک دی؟‬ ‫＇ﻮک د ﻟﻮی خدای ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻗدرتﻮﻧﻪ بﻴاﻧﻮﻻی شﻲ؟‬ ‫＇ﻮک د کاظﻢ خان شﻴدا پﻪ ا ړه ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮﻻى شﻲ؟‬ ‫＇ﻮک د حﻤد او ﻧعت تﻮپﻴر کﻮﻻى شﻲ؟‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د دې حﻤد ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ‬ ‫درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې‪ ،‬ﻫغﻪ د ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫پﻪ ﻗﻴاﻣت بﻪ وي د عرش تر سﻴﻮري ﻻﻧدې‬ ‫بــادشــاﻫــان چــ‪ ３‬عـــادﻻن شــﻲ عــدل کاﻧدې‬ ‫پـــﻪ ﻫـــر ﻗــــﻮم چـــ‪ ３‬کــــرم د کـــرد‪－‬ـــار شﻲ‬ ‫ســــرداران بــﻪ ﻳــ‪ ３‬دﻳــﻨــداره ﻧ‪５‬کﻮ کــار شﻲ‬ ‫ﻧــ‪＋‬ــاﻧــﻪ د خــــداى د ﻗــﻬــر بـــد حــاکــﻢ دى‬ ‫چــ‪ ３‬ﻫ‪ ＆５‬عــدل اﻧــصــاف ﻧــﻪ ﻟــري ظاﻟﻢ دى‬ ‫((عبداﻟﻘادر خ＂ک))‬

‫‪٤‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻧﻌت‬

‫_ ＇ﻮک د ﻧعت پﻪ ﻟغﻮي او اصطﻼحﻲ ﻣعﻨا پﻮﻫ‪８５‬ي؟‬ ‫_ پﻪ ﻧعت ک‪ ３‬کﻮم ﻣﻮضﻮعات را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫_ پﻪ ﻧعتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮم ډول ﻣطاﻟب بﻴا ﻧ‪８５‬ي؟‬ ‫ﻧعت پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬غﻮره او ﻧ‪５‬ک‪ ３‬ستاﻳﻨ‪ ３‬تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻪ ﻳا‬ ‫ﻣﻨثﻮره وﻳﻨا ده چ‪ ３‬د اسﻼم د ستر پﻴغﻤبر حضرت ﻣحﻤد ستاﻳﻨﻪ او صﻔت پک‪３‬‬ ‫شﻮی وي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ د پ‪＋‬تﻮ دوﻳﻢ ﻟﻮست د خﻮشحال خان خ＂ک ﻧعتﻴﻪ کﻼم تﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬ی شﻮی دى‪.‬‬

‫‪٥‬‬

‫تــر ﻟــک زﻳــات پﻴغﻤبــران دي‬ ‫ﻫﻤــﻪ واړه ﻧ‪５‬ــک کــردار دي‬ ‫عاﻟﻤــان دي‪ ،‬راســتگﻮﻳان دي‬ ‫ﻧــﻪ ﻳــ‪ ３‬ﻧﻔــس ﻧــﻪ ﻳــ‪ ３‬ﻫــﻮا وه‬ ‫ﻳــا بــﻪ وحــﻲ ﻳــا اﻟﻬــام و‬ ‫زﻳــات او کــﻢ وﻳــﻞ ﻳــ‪ ３‬ﻧــﻪ کــ‪７‬ه‬ ‫ﻣحﻤــد پکــ‪ ３‬افضــﻞ دی‬ ‫د دﻳــﻦ کار پــﻪ ده تﻤــام شــﻮ‬

‫＇ﻮک ﻧبﻴان ＇ﻮک ﻣرســﻼن دي‬ ‫اﻣﻴﻨــان دي وفــادار دي‬ ‫د وگــ‪７‬و ﻧ‪５‬کخﻮاﻫــان دي‬ ‫ﻫــره چــاره ﻳــ‪ ３‬ر＊ــتﻴا وه‬ ‫چــ‪ ３‬ﻳــ‪ ３‬چــا و تــﻪ کﻼم و‬ ‫چــ‪ ３‬ﻳــ‪ ３‬کــ‪７‬ه واړه ﻳــ‪＊ ３‬ــﻪ ک‪７‬ه‬ ‫ﻫــﻢ آخــر دی ﻫــﻢ اول دی‬ ‫خاتﻤــت د ده پــﻪ ﻧــام شــﻮ‬ ‫(خﻮشحال خان خ＂ک)‬

‫خﻮشحال خان خ＂ک‪:‬‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک د شﻬباز خان خ＂ک زوی‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پﻴاوړی شاعر‪ ،‬ﻟﻴکﻮال‪،‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻣشر او ﻻر＊ﻮد و‪ .‬پﻪ (‪ )١٠٢٢‬ﻫجري ﻗﻤري کال د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پﻪ سرای اکﻮړه ک‪３‬‬ ‫ز‪４８４‬دﻟی و‪ .‬پﻪ (‪ )١١٠٠‬ﻫجري ﻗﻤري کال ﻳ‪ ３‬د (‪ )٧٨‬کﻠﻮﻧﻮ پﻪ عﻤر ﻟﻪ دې ﻧ‪７‬ۍ سترگ‪ ３‬پ＂‪３‬‬ ‫ک‪７‬ې دي‪.‬‬ ‫خﻮشحال خان پﻪ ﻧظﻢ او ﻧثر ک‪ ３‬زﻳات شﻤ‪５‬ر آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ ３‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫اشعارو کﻠﻴات‪ ،‬دستارﻧاﻣﻪ‪ ،‬طب ﻧاﻣﻪ‪ ،‬فراﻗﻨاﻣﻪ‪ ،‬فضﻞ ﻧاﻣﻪ او ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخﻴستﻠی شﻮ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫تر ﻳﻮ ﻟک او ＇ﻠﻮروﻳشت زره زﻳات او کﻢ پﻴغﻤبران او د خدای استازي وو‪ .‬پﻪ دوی ک‪ ３‬چا د‬ ‫ﻧبﻴاﻧﻮ او چا د ﻣرسﻼﻧﻮ ﻣرتبﻪ درﻟﻮده‪ .‬دوی ر＊تﻴﻨﻲ او د غﻮره اخﻼﻗﻮ ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬وې‪ .‬خﻠکﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫خدای د وح‪ ３‬پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬ﻫداﻳت او ﻻر＊ﻮوﻧﻪ کﻮﻟﻪ‪ .‬پﻪ دغﻮ ！ﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻣحﻤد ډ‪４‬ر غﻮره او د‬ ‫ﻟﻮړې ﻣرتب‪ ３‬خاوﻧد دی‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ظاﻫرا ً دې ﻧ‪７‬ۍ تﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻮ پﻴغﻤبراﻧﻮ وروستﻪ راغﻠی دی‪ ،‬خﻮ‬ ‫پﻪ ﻣعﻨا ک‪ ３‬ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ی او ﻣﻘدم دی او ﻧبﻮت پﻪ ده باﻧدې ختﻢ شﻮی دی‪.‬‬

‫‪٦‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬د ＊ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ خﻮا د ﻣتﻦ تر ﻟﻮستﻠﻮ او ﻻزﻣﻮ ＇رگﻨدوﻧﻮ وروستﻪ دې زده کﻮوﻧکﻲ‬ ‫ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ ډ‪４‬ر دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬بﻴا دې ﻟﻪ ＇ﻮ زده کﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ وغﻮ＊تﻞ شﻲ‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ وار سره ﻣتﻦ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬د ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکی دې د ﻣتﻦ ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغتﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣعﻨا سره پرتخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ .‬بﻴا دې زده‬ ‫کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻧﻮبت سره ور وبﻮﻟﻲ چ‪ ３‬ﻫغﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا‬ ‫پﻪ وخت ک‪ ３‬ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪ .‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پر تخت‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮې جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې دوه دوه تﻨﻪ د تخت‪ ３‬ﻣخ‪ ３‬تﻪ ور وبﻠﻞ شﻲ‪ .‬ﻳﻮ تﻦ دې د شعر ﻳﻮ بﻴت‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ او بﻞ دې ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪ .‬دا ﻟ‪７‬ۍ دې پﻪ ！ﻮل ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬پﻠ‪ ３‬ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې د شعر ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻪ ژبﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٥‬ﻮوﻧکﻰ دې دا ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻪ پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ دې ﻻر＊ﻮوﻧﻪ وک‪７‬ي‬ ‫چ‪ ３‬ﻫغﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا ﻳ‪ ３‬تشرﻳح ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫تـــر ﻟـــک زﻳـــــات پــﻴــغــﻤــبــران دي‬ ‫＇ـــﻮک ﻧــبــﻴــان ＇ـــﻮک ﻣــرســﻼن دي‬ ‫ﻫـــﻤـــﻪ واړه ﻧـــ‪５‬ـــک کـــــــردار دي‬ ‫اﻣــــﻴــــﻨــــان دي وفـــــــــــادار دي‬ ‫ﻣـــحـــﻤـــد پـــــﻪ کـــــ‪ ３‬افــــضــــﻞ دى‬ ‫ﻫــــﻢ آخــــــر دى ﻫــــﻢ اول دى‬ ‫‪٧‬‬

‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫پﻴغﻤبر چاتﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫ﻧبﻲ ＇ﻮک دی؟‬ ‫وحﻲ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫پﻴغﻤبراﻧﻮ بﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬چارې د وح‪ ３‬پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬تر سره کﻮﻟ‪３‬؟‬ ‫حضرت ﻣحﻤد وﻟ‪ ３‬تر ﻧﻮرو پ‪５‬غﻤبراﻧﻮ غﻮره دی؟‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د حضرت ﻣحﻤد د غﻮره اخﻼﻗﻮ پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫تر شﻴرﻳﻦ اسﻢ دې جار شﻢ ﻣحﻤده‬ ‫سرفراز دې پﻪ دﻳــدار شﻢ ﻣحﻤده‬ ‫ســعــادت د دواړو کــﻮﻧــﻮ زﻣــا دا دى‬ ‫کﻪ دې خاورې د دربار شﻢ ﻣحﻤده‬ ‫ســتــا ثــﻨــا بــﻪ د ﻟــﻮﻳــﻲ وﻳـــﻼى ﻧــﻪ شﻢ‬ ‫کــﻪ بﻠبﻠﻪ د ســﻬــار شــﻢ ﻣحﻤده‬ ‫((رحﻴﻤداد))‬

‫‪٨‬‬

‫در‪４‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻋبداﻟرحﻤﻦ بابا(رح)‬ ‫ٰ‬

‫_ تاس‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ شاعراﻧﻮ ک‪＇ ３‬ﻮک پ‪５‬ژﻧئ!‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا شعروﻧﻪ ﻟﻮستﻲ‪ ،‬د ﻫغﻪ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ!‬ ‫_ د ﻣخﻪ ﻣﻮ د‬ ‫ٰ‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادب تارﻳخ پﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻳا ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دوره ک‪ ３‬ډ‪４‬ر پﻴاوړي شاعران ت‪５‬ر شﻮي چ‪ ３‬د‬ ‫ادبﻲ آثارو پﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮﻟﻮ ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻲ پاﻧگ‪ ３‬تﻪ ډ‪４‬ره ب‪６‬اﻳﻨﻪ وربخ‪＋‬ﻠ‪ ３‬ده‪ .‬د دغ‪３‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا دی چ‪ ３‬د خپﻞ خﻮاږه او عاﻟﻲ‬ ‫دورې پﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻫﻢ‬ ‫ٰ‬ ‫شعر ﻟﻪ برکتﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮړ ﻧﻮم او شﻬرت پﻪ برخﻪ شﻮی او پﻪ وﻟس کی ﻳ‪ ３‬دوﻣره ﻣﻘبﻮﻟﻴت تر‬ ‫ﻻسﻪ ک‪７‬ی چ‪ ３‬د ((بابا)) پﻪ ﻟﻘب ﻣﻨﻠی او ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻞ شﻮی دی‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړی‬ ‫درپ‪５‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪٩‬‬

‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا(رح) پﻪ (‪ )١٠٤٢‬ﻫجري‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ خﻮږ ژبی شاعر او ﻧﻮﻣﻴاﻟی عارف‬ ‫ٰ‬ ‫ﻗﻤري ک‪ ３‬کال ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د پ‪＋５‬ﻮر ＊ار د بﻬادر پﻪ کﻠﻲ ک‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ ستر‪ ３－‬پراﻧﻴست‪３‬‬ ‫وې‪ .‬پﻼر ﻳ‪ ３‬عبداﻟستار ﻧﻮﻣ‪５‬ده او د ﻣﻮﻣﻨدو پ‪＋‬تﻨﻲ ﻗبﻴﻠ‪ ３‬تﻪ ﻣﻨسﻮب و‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ دﻳﻨﻲ عﻠﻮم پﻪ خپﻞ کﻠﻲ او شاوخﻮا سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮستﻲ وو‪ .‬پﻪ‬ ‫ٰ‬ ‫‪＄‬ﻮاﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬د ﻟﻮړو دﻳﻨﻲ عﻠﻮﻣﻮ پﻪ زده ک‪７‬ې پس‪ ３‬کﻮﻫاټ تﻪ وﻻړ‪ .‬ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣروجﻮ دﻳﻨﻲ‬ ‫او ادبﻲ عﻠﻮﻣﻮ د زده ک‪７‬ې تر ＇ﻨ‪ ，‬د ﻫغ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣشﻬﻮر عارف او روحاﻧﻲ شخصﻴت‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ‬ ‫حاجﻲ بﻬادر کﻮﻫا！ﻲ(رح) ＇خﻪ پﻪ طرﻳﻘت ک‪ ３‬ﻻسﻨﻴﻮی ک‪７‬ی و‪ .‬کﻠﻪ چ‪３‬‬ ‫ٰ‬ ‫بابا د دﻳﻨﻲ عﻠﻮﻣﻮ د زده ک‪７‬ې ﻟﻪ بشپ‪７‬وﻟﻮ وروستﻪ خپﻞ ！ا！ﻮبﻲ پ‪＋５‬ﻮر تﻪ راغی‪ ،‬ﻧﻮ د خپﻞ‬ ‫پﻠرﻧﻲ کﻠﻲ پر‪＄‬ای ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫزارخاﻧ‪ ３‬ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻨﻪ غﻮره ک‪７‬ه‪ .‬د ژوﻧد تر پاﻳﻪ پﻪ ﻫﻤدې کﻠﻲ ک‪３‬‬ ‫اوس‪５‬دﻟی دی‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا ﻟﻪ کﻮچﻨﻴﻮاﻟﻲ ＇خﻪ د ﻟﻮړ ادبﻲ ذوق او پﻴاوړي استعداد خاوﻧد‬ ‫واﻳﻲ چ‪３‬‬ ‫ٰ‬ ‫و‪ .‬د ＇ﻮارﻟس پﻨ‪％‬ﻠسﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ عﻤر ﻳ‪ ３‬پﻪ شعر وﻳﻠﻮ پﻴﻞ ک‪７‬ی او بﻴا پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬د استادۍ‬ ‫پﻮړ او ﻣﻘام تﻪ رس‪５‬دﻟی دی‪ .‬د ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي ادبﻲ ﻣکتب خاوﻧد دی‪ .‬د خپﻞ وخت او را وروستﻪ‬ ‫زﻣاﻧ‪ ３‬ډ‪４‬رو شاعراﻧﻮ ﻳ‪ ３‬د ادبﻲ ﻻرې پ‪５‬روي ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا پﻪ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ دﻳﻨﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ او ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻴزو ﻣساﻳﻠﻮ‬ ‫د‬ ‫ٰ‬ ‫تر＇ﻨ‪ ，‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د پخﻮاﻧﻴﻮ شاعراﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣﻴرزا خان اﻧصاري‪ ،‬دوﻟت ﻟﻮا‪１‬ﻲ‪،‬‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک او د دري ژبﻮ شاعراﻧﻮ سﻨاﻳﻲ غزﻧﻮي‪ ،‬حافظ ش‪５‬رازي او ﻧﻮرو‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳاد ک‪７‬ي او د ﻫغﻮی ادبﻲ پﻮړ او ﻣﻘام ﻳ‪＊ ３‬ﻮدﻟی دی‪ .‬ﻟﻪ دې ＇خﻪ ＇ر‪－‬ﻨد‪８４‬ي چ‪３‬‬ ‫بابا د پ‪＋‬تﻮ او دري ادبﻴاتﻮ ＊ﻪ ژوره ﻣطاﻟعﻪ درﻟﻮده‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د خپﻞ پاخﻪ او خﻮاږه شعرﻟﻪ برکتﻪ دوﻣره شﻬرت او ﻣﻘبﻮﻟﻴت ترﻻسﻪ‬ ‫ٰ‬ ‫ک‪７‬ی چ‪ ３‬ﻫغﻪ تراوسﻪ د بﻞ پ‪＋‬تﻮن شاعر پﻪ برخﻪ شﻮی ﻧﻪ دی‪ .‬پﻪ افغان اوﻟس ک‪ ３‬د ﻫغﻪ د‬ ‫عزت‪ ،‬عﻘﻴدت او درﻧاوي اﻧدازه ﻟﻪ دې ﻫﻢ ﻣعﻠﻮﻣ‪８５‬ي چ‪ ３‬د ((بابا)) پﻪ دراﻧﻪ ﻟﻘب ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻠی‬ ‫او ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻠی دی‪.‬‬ ‫د شعر او وﻳﻨا ﻣحبﻮبﻴت ﻳ‪ ３‬تر دې اﻧدازې دی چ‪ ３‬د ﻟﻮﻳﻮ‪،‬وړو‪％＊ ،‬ﻮ او ﻧرو پﻪ خﻮﻟﻮ او‬ ‫‪١٠‬‬

‫ژبﻮ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬خﻠک پﻪ ور‪＄‬ﻨﻴﻮ خبرو اترو ک‪ ３‬د ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ ب‪２‬ﻪ کاروي او د ﻳﻮه پاخﻪ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا شعر د زﻣاﻧ‪ ３‬او وخت ﻟﻪ غﻮ＊تﻨﻮ‬ ‫باوري سﻨد پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ور＇خﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬د‬ ‫ٰ‬ ‫او د خﻠکﻮ ﻟﻪ ﻣزاج سره برابر دی‪ .‬د وعظ‪ ،‬ﻧصﻴحت‪ ،‬سﻠﻮک او ﻣعرفت ډ‪４‬رې ژورې ﻣعﻨا‬ ‫‪－‬اﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا ﻟﻪ شعروﻧﻮ ＇خﻪ دا ＇ر‪－‬ﻨد‪８４‬ي چ‪ ３‬دی ﻟﻪ اهلل او د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻣخﻠﻮق‬ ‫د‬ ‫ٰ‬ ‫سره ﻣﻴﻨﻪ ﻟري‪ .‬بابا ﻣﻮږ تﻪ د پﻨد‪ ،‬عبرت‪ ،‬ﻧﻨ‪ ،，‬غﻴرت‪ ،‬ﻟﻮړ ﻫﻤت‪ ،‬ﻗﻨاعت‪ ،‬سخاوت‪ ،‬زﻳار‪،‬‬ ‫زحﻤت او رﻳاضت خبرې ﻫﻢ کﻮي او د ﻳﻮه حکﻴﻢ فﻠسﻔﻲ او ﻣتﻔکر اﻧسان پﻪ ＇‪５‬ر ﻟﻪ ﻫر‬ ‫ډول تعصب‪＄ ،‬ان غﻮ＊تﻨ‪ ،３‬تﻨ‪ ，‬ﻧظرۍ‪ ،‬کرک‪ ３‬او کﻴﻨ‪＇ ３‬خﻪ د ‪＄‬ان ژغﻮرﻧ‪ ３‬ﻻرې ﻫﻢ‬ ‫را＊ﻴﻲ‪ .‬بابا کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ﻣﻮږ تﻪ د اخﻼﻗﻲ او روحاﻧﻲ رﻧ‪％‬ﻮﻧﻮ درﻣﻞ را پﻪ ‪－‬ﻮتﻪ کﻮي‪ ،‬ﻧﻮﻟﻪ‬ ‫بﻠ‪ ３‬خﻮا د ﻳﻮه اجتﻤاعﻲ ﻣصﻠح او خﻴر غﻮ＊تﻮﻧکﻲ پﻪ شان د دﻧﻴﻮي او اخروي ﻧ‪５‬کﻤرغﻴﻮ‬ ‫ﻻرې چارې ﻫﻢ را＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا پﻪ شعر ک‪ ３‬دوﻣره خﻮږواﻟی او کشش شتﻪ چ‪ ３‬ﻫر ﻟﻮستی او ﻧاﻟﻮستی‬ ‫د‬ ‫ٰ‬ ‫(باسﻮاده او ب‪ ３‬سﻮاده) و‪７－‬ی ﻟﻮستﻠﻮ او اور‪４‬دﻟﻮ تﻪ راکاږي‪ .‬د ﻫغﻪ د وﻳﻨا ساده ‪－‬ﻲ او رواﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻮږ اړ باسﻲ چ‪ ３‬د پﻨد او خﻮﻧد خبرې ﻳ‪ ３‬د زړه پﻪ ﻣﻴﻨﻪ واورو‪.‬‬ ‫د بابا پﻪ شعر ک‪ ３‬ﻫر چاتﻪ خپﻞ دردوﻧﻪ او د ژوﻧد ر＊تﻴﻨﻲ اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ ＊کاري‪ .‬ﻫﻤدغﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د شعر عظﻤت‪ ،‬کراﻣت او اعجاز ‪２－‬ﻠی شﻮ‪ .‬ﻫغﻪ دا حﻖ ﻟري چ‪ ３‬پﻪ زغرده وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫چــــ‪ ３‬ﻣــﻨــکــر پـــــرې اعــــتــــراض کـــﻮﻟـــی ﻧشﻲ‬ ‫دا دې شــعــر دی رحـــﻤـــاﻧـــﻪ کـــﻪ اعـــجـــاز؟‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د شعروﻧﻮ ﻟﻮی د‪４‬ﻮان ﻟري‪ .‬دغﻪ د‪４‬ﻮان ＇ﻮ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ پﻪ افغاﻧستان او‬ ‫ٰ‬ ‫پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬چاپ او خپﻮر شﻮی چ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ زړوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪＄ ３‬ای ﻧﻴﻮﻟی دی او پﻪ‬ ‫کﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ساتﻲ‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا پﻪ (‪ )١١٢٨‬ﻫجري ﻗﻤري کال ک‪３‬‬ ‫د وروستﻴﻮ ادبﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪١١‬‬

‫وفات شﻮی او د پ‪＋５‬ﻮر د ﻫزارخاﻧ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻫدﻳره ک‪＊ ３‬خ دی‪ .‬ډ‪４‬ر ارادتﻤﻨدان ﻳ‪ ３‬زﻳارت تﻪ‬ ‫ور‪＄‬ﻲ او ﻫر کال د پسرﻟﻲ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ور‪＄‬ﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پر ﻣزار ستره ادبﻲ غﻮﻧ‪６‬ه جﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د شعر ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ‪:‬‬ ‫دﻧــﻴــادار کــﻪ ﻣستغﻨﻲ پــﻪ سﻴﻢ او زر دی‬ ‫بـــ‪５‬ـــﻬـــﻮده بـــﻪ زورور و‪＄‬ـــــان تـــﻪ واﻳـــﻲ‬ ‫ﻫس‪ ３‬ﻣــﻪ واﻳـــﻪ چــ‪ ３‬زه ﻳــﻢ پــﻪ جــﻬــان ک‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳــ‪ ３‬وﻟــﻴــان پﻴغﻤبران ک‪７‬ل‬ ‫جــﻮ داﻧـــ‪ ３‬ﻗـــدر ﻳــﻮ ﻟــعــﻞ پــکــ‪ ３‬پــﻴــدا شﻲ‬ ‫پــﻴــدا کــ‪７‬ي خـــدای ســ‪７‬ي پــﻪ تــﻔــاوت دي‬ ‫کــﻪ د عــﻤــر و رفــتــﻦ تــﻪ ＇ـــﻮک ﻧــظــر کا‬ ‫چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬سر پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ اﻳ‪＋‬ﻰ وي و ﻳــار تﻪ‬ ‫تــعــجــب زﻣـــا د ډ‪４‬ــــرو او＊ـــکـــﻮ ﻣـــﻪ کــ‪７‬ه‬

‫ﻫــﻨــر ﻣــﻨــدو ＇ــخــﻪ ‪－‬ــﻨــج د خــپــﻞ ﻫــﻨــر دی‬ ‫د دﻧــﻴــا ســـ‪７‬ی کـــﻪ ﻫـــر ＇ـــﻮ زورور دی‬ ‫پــﻴــدا کــ‪７‬ی خـــدای د ســر د پــاســﻪ ســر دی‬ ‫ﻧــﻪ چــ‪ ３‬ﻫــر ســـ‪７‬ی وﻟـــﻲ او پﻴغﻤبر دی‬ ‫ﻧـــﻮر جــﻬــان واړه د تــــﻮرو کــا‪１‬ــﻮ غــر دی‬ ‫ﻫــســ‪ ３‬ﻧـــﻪ چـــ‪ ３‬جــﻬــان واړه بـــرابـــر دی‬ ‫دا بــﻪ واﻳـــﻲ چــ‪ ３‬آفتاب د ﻧﻤازدﻳگر دی‬

‫پــﻪ آسﻤان بــاﻧــدې ختﻠی ﻟــکــﻪ ﻟــﻤــر دی‬ ‫ﻣــا ﻣــﻮﻧــدﻟــی پــﻪ دا بــحــر کــ‪－ ３‬ــﻮﻫــر دی‬

‫د رﻳــا خرﻗﻪ ﻳ‪ ３‬خــدای ﻣﻪ کــ‪７‬ه پﻪ غاړه‬ ‫((رحــﻤــان)) کــﻮږ دستار ت‪７‬ﻟی ﻗﻠﻨدر دی‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟی خﻮږ ژبی شاعر دی چ‪ ３‬پﻪ (‪ )١٠٤٢‬ﻫجري‬ ‫ٰ‬ ‫ﻗﻤري کال د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د پ‪＋５‬ﻮر پﻪ بﻬادر کﻠﻲ ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟی او پﻪ (‪ )١١٢٨‬ﻫجري ﻗﻤري‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د خپﻞ ＊کﻠﻲ‪ ،‬خﻮاږه او پاخﻪ شعر ﻟﻪ برکتﻪ ﻟﻪ ﻟﻮړ ﻧﻮم‬ ‫کال ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬دی‪.‬‬ ‫ٰ‬ ‫او شﻬرت ﻧﻪ برخﻤﻦ دی‪ .‬د خﻠکﻮ پﻪ زړوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪＄ ３‬ای ﻧﻴﻮﻟی او د ﻫﻤدغﻪ درﻧ‪＋‬ت ﻟﻪ‬ ‫اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د ((بابا)) پﻪ دراﻧﻪ ﻟﻘب ﻣﻨﻠی او ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻠی دی‪ .‬وﻳﻨا ﻳ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ زړوﻧﻮ خﻮﻟﻮ او‬ ‫ژبﻮ ک‪ ３‬ده او خﻠک ﻳ‪ ３‬پﻪ ور‪＄‬ﻨﻴﻮ خبرو اترو ک‪ ３‬د ﻣتﻠﻮﻧﻮ او پاخﻪ باوري سﻨد پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د شعروﻧﻮ ﻟﻮی دﻳﻮان ﻟري چ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان او پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪３‬‬ ‫کاروي‪.‬‬ ‫ٰ‬ ‫＇ﻮ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ چاپ شﻮی دی‪.‬‬

‫‪١٢‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ او ＊ﻮوﻧکی‬ ‫دې د ﻫغﻮ پﻪ حﻞ ک‪ ３‬ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ سره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راوبﻠﻞ شﻲ چ‪ ３‬د ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ‬ ‫خپﻠﻪ ژبﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ :‬ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬تﻪ دې دﻧده وسپارل شﻲ چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا د شعر ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ساده عباراتﻮ‬ ‫ﻣتﻦ ک‪ ３‬صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د‬ ‫ٰ‬ ‫وﻟﻴکﻲ‪ ،‬د ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬استازی دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي صﻔتﻮﻧﻪ د تخت‪ ３‬پرﻣخ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ استازی دې پﻪ ساده عبارتﻮﻧﻮ د ﻣتﻦ ﻟﻴکﻠی ﻣﻔﻬﻮم ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫صﻔت‪:‬‬ ‫صﻔت تﻪ ستاﻳﻨﻮم ﻫﻢ واﻳﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻧﻮم حاﻟت او ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ و＊ﻴﻲ‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫روغ‪ ،‬ﻧاروغ‪＊ ،‬ﻪ‪ ،‬بد‪ ،‬ﻗﻮي‪ ،‬کﻤزورى‪ ،‬زړور‪ ،‬ب‪ ３‬زړه‪ ،‬تازه‪ ،‬ﻣ‪７‬اوې‪ ،‬او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪＊ _٥‬ﻮوﻧکﻰ دې ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی تخت‪ ３‬تﻪ وروبﻮﻟﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮي صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ‬ ‫ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬

‫‪١٣‬‬

‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا دا ﻻﻧدې دوه بﻴتﻮﻧﻪ پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻟﻪ زده‬ ‫‪＊ _٦‬ﻮوﻧکﻰ دې د‬ ‫ٰ‬ ‫کﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ دې وغﻮاړي چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫دﻧﻴادار کﻪ ﻣستغﻨﻲ پﻪ سﻴﻢ و زر دى‬ ‫ﻫﻨرﻣﻨدو ســره ‪－‬ﻨج د خپﻞ ﻫﻨر دى‬ ‫ﻫس‪ ３‬ﻣﻪ واﻳﻪ چ‪ ３‬زه ﻳﻢ پﻪ جﻬان ک‪３‬‬ ‫پﻴدا ک‪７‬ى خداى د سر ﻟﻪ پاسﻪ سر دى‬ ‫‪ _٧‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا پﻪ کﻮم کال ز‪４８４‬دﻟی او پﻪ کﻮم کال ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬دی؟‬ ‫ٰ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا خپﻠ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬او ﻟﻮړې دﻳﻨﻲ زده ک‪７‬ې پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬سرتﻪ‬ ‫ٰ‬ ‫رسﻮﻟ‪ ３‬دي؟‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا وﻟ‪ ３‬خﻠکﻮ د بابا پﻪ دراﻧﻪ ﻟﻘب ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻠی او ﻣﻨﻠی دی؟‬ ‫ٰ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا ﻗبر چ‪５‬رتﻪ دی؟‬ ‫د‬ ‫ٰ‬ ‫ﻛﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د کﻮم پخﻮاﻧﻲ شاعر ﻟﻨ‪ ６‬ژوﻧد ﻟﻴک وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٤‬‬

‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮست‬

‫بدﻧﻴتﻲ‬ ‫(وﻟسﻲ کﻴسﻪ)‬

‫_ بد ﻧﻴتﻲ ＇ﻪ ډول عﻤﻞ دی؟‬ ‫_ بد ﻧﻴتﻲ ＇ﻪ پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫د اﻧسان ﻫره ک‪７‬ﻧﻪ د ﻫغﻪ پﻪ ﻧﻴت پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬ﻳا ﻟﻪ ﻧﻴت ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬و‪７－‬ي داس‪ ３‬وي چ‪ ３‬د ＊ﻪ ﻧﻴت او سپ‪（５‬ﻠ‪ ３‬ارادې ＇‪＋‬تﻨان وي‪＇ ،‬ﻪ چ‪＄ ３‬اﻧتﻪ‬ ‫غﻮاړي او ﻳا پر ‪＄‬ان ﻳ‪ ３‬ﻟﻮر‪８４‬ي‪ ،‬د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې ﻫﻢ ﻫﻤدغس‪ ３‬اراده ﻟري‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬بﻴا‬ ‫داس‪ ３‬وي چ‪＄ ３‬ان غﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ستر‪ ３－‬ړﻧدې ک‪７‬ې وي‪ .‬ﻫر＇ﻪ د ‪＄‬ان ﻟپاره غﻮاړي او‬ ‫پر ﻧﻮرو ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻟﻮر‪８４‬ي‪ .‬د ﻫر چا پﻪ وړاﻧدې ﻧاوړه ارادې او شﻮم ﻧﻴتﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬دغس‪ ３‬و‪７－‬ي‬ ‫د خپﻠ‪ ３‬دغ‪ ３‬شﻮﻣ‪ ３‬ارادې او بد ﻧﻴت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﻧاوړه برخﻠﻴک سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د بدو ﻧﻴتﻮﻧﻮ د خاوﻧداﻧﻮ پﻪ اړه ﻳﻮه کﻴسﻪ ﻟﻮﻟﻮ چ‪ ３‬ﻫغﻮی ＇ﻨگﻪ د خپﻠﻮ‬ ‫ﻧاوړو اعﻤاﻟﻮ پﻪ سزا رس‪５‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫‪١٥‬‬

‫درې تﻨﻪ ﻟﻪ خپﻞ کﻮر و کﻠﻲ راوتﻠﻲ او پﻪ سﻔر روان وو‪ ،‬د ﻻرې پﻪ اوږدو ک‪ ３‬سره ﻣﻠ‪／‬ري‬ ‫شﻮل‪！ .‬ﻮﻟﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬ﻣزل وک‪ ،７‬ﻣازدﻳ‪／‬ر ﻣﻬال ﻳﻮه کﻠﻲ تﻪ د شپ‪ ３‬ت‪５‬روﻟﻮ ﻟپاره ورستاﻧﻪ شﻮل‪ .‬د‬ ‫کﻠﻲ پﻪ جﻮﻣات ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شپﻪ شﻮه‪ .‬د شپ‪ ３‬ﻣﻬال چ‪ ３‬د کﻠﻲ خﻠک خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ تﻪ وﻻړل‪،‬‬ ‫ﻧﻮ دوی پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻣشغﻮﻟ‪５‬دل‪ .‬پﻪ خبرو خبرو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ ﻧﻪ د سﻔر کﻮﻟﻮ د عﻠت‬ ‫پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪ .‬ﻳﻮه ووﻳﻞ‪ :‬زﻣا پﻪ کﻮر کﻠﻲ ک‪＊ ３‬اﻳستﻪ ＊اﻳستﻪ ‪＄‬ﻮاﻧان دي چ‪ ３‬د ﻫغﻮی ＊کﻠﻲ‬ ‫＊کﻠﻲ ﻟباسﻮﻧﻪ او اسبابﻮﻧﻪ وﻳﻨﻢ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ کتﻠی اوزغﻤﻠی ﻧﻪ شﻢ‪＄ ،‬کﻪ ﻣ‪ ３‬وغﻮ＊تﻞ چ‪３‬‬ ‫ستر‪ ３－‬ور＇خﻪ پﻨاه ک‪７‬م او کﻮر کﻠی پر‪８４‬دم‪.‬‬ ‫دوﻳﻢ ووﻳﻞ‪ :‬زﻣا ﻫﻢ ﻫﻤدغﻪ حال دی‪ .‬در‪４‬ﻢ ووﻳﻞ‪ :‬تاس‪ ３‬ﻟﻪ ﻣا سره پﻪ غﻢ ک‪ ３‬شرﻳک ﻳئ‪.‬‬ ‫ﻣطﻠب دا چ‪ ３‬زﻣﻮږ د درې واړو ﻳﻮ حال دی‪ .‬پﻪ خبرو خبرو ک‪ ３‬ﻫغﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ووﻳﻞ‪ :‬ﻣاخﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬چا سره ﻧ‪５‬کﻲ وﻧﻪ ک‪７‬ه او ﻫ‪（５‬ﻮک زﻣا ﻟﻪ ﻻسﻪ خﻮشاﻟﻪ او آراﻣﻪ ﻧﻪ شﻮل‪ .‬دوﻳﻢ ووﻳﻞ‪ :‬تﻪ خﻮ‬ ‫ډ‪４‬ر ＊ﻪ س‪７‬ی ﻳ‪ ،３‬ستا خﻮ ب‪５‬خﻲ بد ﻧﻴتﻲ ﻧشتﻪ‪ .‬بدﻧﻴتﻲ خﻮ زﻣا ده چ‪ ３‬بﻞ ＇ﻮک ﻟﻪ چا سره‬ ‫＊ﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ زه پرې تر ډ‪４‬رو ور‪＄‬ﻮ خپﻪ ﻳﻢ‪ .‬در‪４‬ﻢ ووﻳﻞ‪ :‬تاسﻮ دواړه خﻮ ب‪５‬خﻲ بزر‪－‬ان ﻳئ‪،‬‬ ‫زړوﻧﻪ ﻣﻮﻟﻪ کﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻪ پاک دي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬زﻣا دوﻣره کﻴﻨﻪ او بدﻧﻴتﻲ ده چ‪ ３‬واﻳﻢ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣا سره‬ ‫دې ﻫﻢ ＇ﻮک ＊ﻪ وﻧﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬د ﻧ‪５‬ک‪ ９‬او احسان ﻧﻮم دې ﻟﻪ جﻬاﻧﻪ ورک شﻲ‪ .‬شپﻪ ت‪５‬ره شﻮه‪،‬‬ ‫سﻬار درې واړه ﻟﻪ کﻠﻲ روان شﻮل‪ .‬پر ﻻره ﻳ‪ ３‬د پﻴسﻮ ﻳﻮه ک（ﻮړه و ﻣﻮﻧدﻟﻪ‪ .‬ﻟﻪ ﻻرې ‪－‬ﻮ＊ﻪ‬ ‫ﻳﻮ ‪＄‬ای ک‪５‬ﻨاستﻞ او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬را‪＄‬ئ چ‪ ３‬دا پﻴس‪ ３‬ﻫﻤدﻟتﻪ سره وو‪４‬شﻮ او ب‪５‬رتﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ‬ ‫تﻪ ورو‪－‬ر‪＄‬ﻮ‪ .‬خﻮ ﻫر ﻳﻮﻟﻪ ډ‪４‬رې کﻴﻨ‪ ３‬او بدﻧﻴت‪ ９‬ﻧﻪ پﻪ دې ﻧﻪ راضﻲ ک‪５‬ده چ‪ ３‬بﻞ ﻣﻠ‪／‬ری ﻳ‪３‬‬ ‫برخﻪ واخﻠﻲ‪ .‬ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ پﻴس‪ ３‬و‪４‬شﻼی شﻮې او ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پر‪＋４‬ﻮدﻻی شﻮې‪.‬‬ ‫ﻳﻮه شپﻪ او ورځ ﻳ‪ ３‬وږې ت‪８‬ې او ب‪ ３‬خﻮبﻪ ت‪５‬ره ک‪７‬ه‪ .‬آخر دې ﻧتﻴج‪ ３‬تﻪ ورس‪５‬دل چ‪ ３‬ﻳﻮ تﻦ‬ ‫دې ﻧژدې ＊ار تﻪ ﻻړ شﻲ او ＇ﻪ خﻮاړه دې راوړي‪ .‬ﻫغﻪ ﻣﻠگرى چ‪＊ ３‬ار تﻪ پﻪ خﻮړو پس‪３‬‬ ‫ﻻړ‪ ،‬ﻟﻪ ‪＄‬ان سره ﻳ‪ ３‬وپت‪５‬ﻴﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ خﻮړو ک‪ ３‬بﻪ زﻫر واچﻮم چ‪ ３‬دواړه ﻳ‪ ３‬وخﻮري‪ ،‬پرې ﻣ‪７‬ه‬ ‫بﻪ شﻲ او دا ！ﻮﻟ‪ ３‬پﻴس‪ ３‬بﻪ ده تﻪ پات‪ ３‬شﻲ‪ .‬دﻟتﻪ دواړه پات‪ ３‬ﻣﻠ‪／‬رو ﻣصﻠحت وک‪ ７‬چ‪＊ ３‬ارتﻪ‬ ‫پﻪ خﻮړو پس‪ ３‬تﻠﻠی ﻣﻠ‪／‬ری ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬کﻠﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻧﻮ و بﻪ ﻳ‪ ３‬وژﻧﻮ او پﻴس‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻮږ دواړو تﻪ‬

‫‪١٦‬‬

‫پات‪ ３‬شﻲ‪ .‬ﻫغﻪ ﻣﻠ‪／‬ري ﻳ‪ ３‬پﻪ خﻮړو ک‪ ３‬زﻫر ‪ ６－‬ک‪７‬ل‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬خپﻠﻮ ﻣﻠ‪／‬رو تﻪ راغی‪ ،‬دوی‬ ‫دواړو پرې برﻳد وک‪ ７‬او ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬وواژه‪ .‬بﻴا ﻳ‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی باﻳد خﻮاړه وخﻮري‪،‬‬ ‫بﻴا بﻪ دواړه پﻴس‪ ３‬سره وو‪４‬شﻲ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ پﻪ زﻫرو ﻟ‪７‬ﻟﻲ خﻮاړه وخﻮړل‪ ،‬ﻫغﻮی دواړه‬ ‫ﻫﻢ ﻣ‪７‬ه شﻮل او ！ﻮﻟ‪ ３‬پﻴس‪ ３‬ترې پات‪ ３‬شﻮې‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫دا د درﻳﻮ تﻨﻮ کﻴسﻪ ده چ‪ ３‬د بدو ﻧﻴتﻮﻧﻮ او بدو ارادو خاوﻧدان وو‪ .‬ﻫر ﻳﻮه ﻫر ＇ﻪ ﻳﻮازې‬ ‫د خپﻞ ‪＄‬ان ﻟﻪ پاره غﻮ＊تﻞ او پر ﻧﻮرو ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻟﻮر‪４‬دل‪ .‬پﻪ خپﻠﻪ خﻮ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ چا سره ﻧ‪５‬کﻲ‬ ‫ﻧﻪ کﻮﻟﻪ‪ ،‬خﻮ د ﻧﻮرو پﻪ ﻧ‪５‬ک‪ ９‬بﻪ ﻫﻢ خپﻪ ک‪５‬دل‪ .‬دوی پﻪ ﻳﻮه سﻔر ک‪ ３‬سره ﻣﻠگري ک‪８５‬ي او‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬د پﻴسﻮ ک（ﻮړه پﻴدا کﻮي‪ ،‬د ﻳﻮه ﻫﻢ دا ﻧﻪ ﻟﻮر‪８４‬ي چ‪ ３‬بﻞ ﻣﻠگری دې پک‪ ３‬وﻧ‪６‬ه‬ ‫وﻟري‪ .‬دوی پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻧﻴت بد وي‪ .‬بﻼخره درې واړه د خپﻠﻮ شﻮﻣﻮ ﻧﻴتﻮﻧﻮ‬ ‫ﻗرباﻧﻲ ک‪８５‬ي او د پﻴسﻮ ک（ﻮړه ترې پات‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد ﻟﻪ دې کﻴس‪＇ ３‬خﻪ پﻨد واخﻠﻮ‪،‬‬ ‫ﻫﻤ‪５‬شﻪ ﻧ‪５‬کﻪ اراده او ＊ﻪ ﻧﻴت وﻟرو‪＇ .‬ﻪ چ‪ ３‬د خپﻞ ‪＄‬ان ﻟپاره غﻮاړو‪ ،‬د ﻧﻮرو ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫وغﻮاړو‪ .‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ د ＊‪ ３２／５‬رسﻮﻟﻮ اراده وﻟرو او تﻞ ﻳﻮ بﻞ تﻪ د ﻣرست‪ ３‬ﻻس ورک‪７‬و‪ .‬ﻧﻴت ﻣﻮ‬ ‫باﻳد پاک او اراده ﻣﻮ باﻳد ﻧ‪５‬کﻪ وي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ غﻮر او دﻗت وﻟﻮﻟﻲ او د ﻣتﻦ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪３‬‬ ‫او ﻣطاﻟب دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکی دې ﻫغﻪ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ او کﻪ ﻫغﻮی ﻧﻪ‬ ‫شﻮاى ﻣعﻨا کﻮﻻی پﻪ خپﻠﻪ دې ﻫغﻪ ﻣعﻨا او تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ د ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٧‬‬

‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬ﻣتﻦ ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا ﻟﻪ ‪＄‬ان سره پﻪ غﻮر او دﻗت‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬فعﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ او پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬دې وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫فعﻞ‪ :‬ﻫغ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه زﻣاﻧﻪ ﻳا ！اکﻠﻲ وخت ک‪ ３‬د ﻳﻮه کار ﻳا ﻳﻮې پ‪３＋５‬‬ ‫پﻪ را＇رگﻨد‪４‬دو دﻻﻟت وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫فعﻞ د زﻣاﻧ‪ ３‬پﻪ ﻟحاظ پﻪ ت‪５‬ر ﻣﻬال (ﻣاضﻲ) او سﻤﻬال (حال) او راتﻠﻮﻧکﻲ ﻣﻬال‬ ‫(ﻣستﻘبﻞ) و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻫرې زﻣاﻧ‪ ３‬فعﻞ پﻪ ﻫﻤاغﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬د ﻳﻮه کار پﻪ سر تﻪ رسﻮﻟﻮ‬ ‫دﻻﻟت کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکی دې پﻪ ﻧﻮبت سره پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ فعﻠﻮﻧﻪ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪３‬‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې ﻟﻪ ﻫغﻮ سره پﻪ سﻤﻮن او بشپ‪７‬تﻴا ک‪ ３‬ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫درې واړو وﻟ‪ ３‬ﻟﻪ کﻮر او کﻠﻲ ＇خﻪ د سﻔر ﻫﻮډ ک‪７‬ی و؟‬ ‫ﻫغﻮی ﻫر ﻳﻮه د خپﻠﻮ بدو ﻧﻴتﻮﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ ووﻳﻞ؟‬ ‫ﻫغﻮی پﻪ ﻻره ک‪＇ ３‬ﻪ وﻣﻮﻧدل او بﻴا ﻳ‪ ３‬پرې ＇ﻪ وک‪７‬ل؟‬ ‫پﻪ پای ک‪ ３‬درې واړه ＇ﻨگﻪ ووژل شﻮل؟‬ ‫د کﻴس‪ ３‬ﻟﻪ پاﻳﻠ‪＇ ３‬خﻪ ﻣﻮ ＇ﻪ زده ک‪７‬ل؟‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮگﻪ دې تﻪ ورتﻪ بﻠﻪ کﻴسﻪ ﻳا پ‪＋５‬ﻪ وﻟﻴکﻲ او د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫پﻪ بﻞ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٨‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪＋‬تﻮ ﻧحﻮه‬

‫_ تاس‪ ３‬جﻤﻠﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟ جﻤﻠﻪ ﻟﻪ ＇ﻪ شﻲ ＇خﻪ جﻮړ‪８４‬ي؟‬ ‫_ جﻤﻠﻪ پﻪ خبرو اترو ک‪＇ ３‬ﻪ ارز＊ت او اﻫﻤﻴت ﻟري؟‬ ‫_ کﻪ د جﻤﻠﻮ جﻮړ＊ت سﻢ ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ خبروک‪ ３‬بﻪ ＇ﻪ ستﻮﻧزې را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ؟‬ ‫ژبﻪ اﻧسان تﻪ ﻳﻮه اﻟﻬﻲ پ‪５‬رزوﻳﻨﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د و‪７－‬و ترﻣﻨ‪ ＃‬د پﻮﻫﻮﻧ‪ ３‬او را‬ ‫پﻮﻫﻮﻧ‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ وسﻴﻠﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ژبﻪ ﻟﻪ غ‪８‬وﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړه ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدغﻮ غ‪８‬وﻧﻮ ＇خﻪ د کﻠﻤﻮ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ (ﻟکﻪ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬صﻔتﻮﻧﻪ‪ ،‬ضﻤﻴروﻧﻪ‪ ،‬ادات‪ ،‬فعﻠﻮﻧﻪ او ﻧﻮر) جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬د کﻠﻤﻮ د دغﻮ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ای ک‪５‬دو ＇خﻪ جﻤﻠﻪ جﻮړ‪８４‬ي چ‪ ３‬ﻫغﻪ د ژب‪ ３‬د ﻧحﻮي ﻧظام اساسﻲ‬ ‫برخﻪ جﻮړوي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬جﻤﻠﻪ او د ﻫغ‪ ３‬د جﻮړ＊ت ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬برخ‪ ３‬او ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫در پ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪١٩‬‬

‫ﻧحﻮه عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ﻻره‪ ،‬روش او طرز دی‪ ،‬پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د گراﻣر‬ ‫ﻫغﻪ برخﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ جﻤﻠ‪ ３‬ک‪ ３‬د کﻠﻤﻮ د ﻣطابﻘت‪ ،‬اړﻳکﻮ‪ ،‬ترتﻴب او ترکﻴب پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫ﻳﻮه بﻠﻪ پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬ده‪:‬‬ ‫ﻧحﻮه ﻫغ‪ ３‬پﻮﻫ‪ ３‬تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻳﻮې ژب‪ ３‬د جﻤﻠﻮ‪ ،‬عبارتﻮﻧﻮ‪ ،‬فﻘرو او ترکﻴبﻮﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫جﻮړ＊ت‪ ،‬ترتﻴب او تﻨظﻴﻢ ＇خﻪ بحث کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول د ﻳﻮې ژب‪ ３‬پﻪ ‪－‬راﻣر ک‪ ３‬باﻳد د ﻧحﻮې برخﻪ د جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ دې ﻻﻧدې‬ ‫پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ سﻢ او عﻤﻠﻲ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ ورک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی‪ :‬د ﻳﻮې ژب‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ کﻮچﻨ‪ ９‬برخﻪ کﻮﻣﻪ ده‪ ،‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا‪ ،‬ﻫغﻪ کﻮچﻨﻲ واحدوﻧﻪ‬ ‫چ‪ ３‬جﻤﻠﻪ جﻮړوي کﻮم دي‪.‬‬ ‫دوﻳﻢ‪ :‬دغﻪ کﻮچﻨ‪ ９‬برخ‪ ３‬ﻳا اجزاوې ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ای ک‪８５‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ جﻤﻠ‪３‬‬ ‫جﻮړې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫در‪４‬ﻢ‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮې جﻤﻠ‪ ３‬ﻣﻮرفﻴﻤﻮﻧﻪ پﻪ ‪－‬راﻣري واحدوﻧﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬دغﻪ کﻮچﻨﻲ‬ ‫واحدوﻧﻪ ＇ﻪ ﻧﻮﻣ‪８５‬ې؟‬ ‫ﻧحﻮي واحدوﻧﻪ‪:‬‬ ‫پﻪ گراﻣري ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم د ﻳﻮې ژب‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ کﻮچﻨی واحد چ‪ ３‬د و‪４‬شﻠﻮ وړ ﻧﻪ وي‪،‬‬ ‫ت‪／‬ﻤﻴﻢ ﻳا ﻧحﻮي واحد ورتﻪ واﻳﻲ‪ .‬د ﻣثال پﻪ ډول‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬وواﻳﻮ‪ :‬دغﻪ ＇ﻮک ده؟ کﻪ د‬ ‫ﻫﻤدې سﻮاﻟﻴﻪ جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻮاب ک‪ ３‬ووﻳﻞ شﻲ‪ :‬ﻧجﻠ‪ ،９‬پﻪ گراﻣري ﻟحاظ بشپ‪ ７‬ﻣطﻠب اداء‬ ‫شﻮ‪ .‬دﻟتﻪ ((ﻧجﻠ‪ ))９‬ﻳﻮ تگﻤﻴﻢ ﻳا کﻮچﻨی ﻧحﻮي واحد دی‪.‬‬ ‫ترکﻴب‪:‬‬ ‫ترکﻴب ﻫﻢ د ﻧحﻮي واحدوﻧﻮ ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ دی چ‪ ３‬د جﻤﻠﻮ پﻪ جﻮړوﻧﻪ او رغﻮﻧﻪ ک‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ره ارز＊تﻤﻨﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟري‪ .‬ترکﻴب د دوو ﻳا زﻳاتﻮ خپﻠﻮاکﻮ او ﻧاخپﻠﻮاکﻮ کﻠﻤﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻪ ده چ‪３‬‬ ‫‪٢٠‬‬

‫برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬سره ‪－‬راﻣري اړ‪４‬ک‪ ３‬ﻟري‪ .‬ترکﻴبﻮﻧﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی پﻪ اسﻤﻲ او فعﻠﻲ ډﻟﻮ و‪４‬شﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬د اسﻤﻲ ترکﻴبﻮﻧﻮ اساسﻲ برخﻪ اسﻢ ﻳا ﻧﻮم وي او د فعﻠﻲ ترکﻴبﻮﻧﻮ اساسﻲ برخﻪ فعﻞ‬ ‫وي‪ .‬اسﻤﻲ ترکﻴبﻮﻧﻪ ډ‪４‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬اضافﻲ ترکﻴبﻮﻧﻪ‪ ،‬تﻮصﻴﻔﻲ ترکﻴبﻮﻧﻪ‪ ،‬عددي‬ ‫ترکﻴبﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻴدي ترکﻴبﻮﻧﻪ‪ ،‬تاکﻴدي ترکﻴبﻮﻧﻪ او اداتﻲ ترکﻴبﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻓﻘره‪:‬‬ ‫فﻘره ﻫﻢ ﻳﻮ ﻧحﻮي واحد دی‪ .‬د جﻤﻠ‪ ３‬اساسﻲ ارکان ﻣبتدا او خبر دواړه ﻟري‪ .‬خﻮ کﻠﻪ‬ ‫کﻠﻪ پﻪ ﻧحﻮي جﻮړ＊ت ک‪ ３‬د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د جﻤﻠ‪ ３‬د بﻠ‪ ３‬برخ‪ ３‬جز گر‪＄‬ﻲ او ورپﻮرې‬ ‫ﻣﻘﻴد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣثال پﻪ ډول‪(( :‬پسرﻟی راغی))‪ ،‬ﻳﻮه خپﻠﻮاکﻪ گراﻣري ب‪２‬ﻪ ده‪ ،‬خﻮ کﻪ ووﻳﻞ شﻲ‪(( :‬پسرﻟی‬ ‫چ‪ ３‬راغی)) پﻪ دغﻪ حاﻟت ک‪ ３‬پﻪ (چ‪ )３‬سره ﻣﻘﻴده شﻮه او باﻳد بﻠﻪ گراﻣري ب‪２‬ﻪ ورپﻮرې وت‪７‬ل‬ ‫شﻲ چ‪ ３‬ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬پﻮره شﻲ‪ .‬پﻪ دې ډول‪(( :‬پسرﻟی چ‪ ３‬راغی‪ ،‬ﻧ‪７‬ۍ ＊کﻠ‪ ３‬شﻮه))‪ .‬فﻘرې د‬ ‫ب‪ ３２‬او اړﻳکﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪ :‬کﻮچﻨ‪ ９‬فﻘرې او ﻟﻮﻳ‪ ３‬فﻘرې‪ .‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬فﻘرې بﻴا پﻪ‬ ‫خپﻠﻮاکﻮ او ﻣﻘﻴدو فﻘرو و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬دا چ‪ ３‬جﻤﻠﻪ تر ！ﻮﻟﻮ ستر ﻳا بشپ‪ ７‬ﻧحﻮي واحد دی‪،‬‬ ‫ﻧﻮ دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬درپ‪５‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫جﻤﻠﻪ عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ .‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟ‪／‬ﻪ ﻳا ﻣجﻤﻮعﻪ ده او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د اﻟﻔاظﻮ او‬ ‫کﻠﻤﻮ ﻳﻮ داس‪ ３‬ترکﻴب چ‪ ３‬ﻳﻮ بشپ‪ ７‬ﻣﻔﻬﻮم افاده ک‪７‬ي‪ ،‬جﻤﻠﻪ بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا‪ :‬جﻤﻠﻪ‬ ‫د ﻳﻮې ژب‪ ３‬ﻫغﻪ خپﻠﻮاکﻪ ‪－‬راﻣري ب‪２‬ﻪ ده چ‪ ３‬د جﻮړ＊ت او ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻮره او بشپ‪７‬ه وي‪.‬‬ ‫پﻪ جﻤﻠﻪ ک‪ ３‬اﻟﻔاظ او کﻠﻤ‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬سره ﻧحﻮي اړﻳک‪ ３‬ﻟري او خپﻠﻮاکﻪ پﻮره ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫وړاﻧدې کﻮي‪.‬‬ ‫د جﻤﻠ‪ ３‬د جﻮړ＊ت تﻮکﻲ‪:‬‬ ‫د ﻳﻮې بشپ‪７‬ې جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ جﻮړ＊ت ک‪ ３‬خپﻠﻮاک تﻮکﻲ او ﻣرستﻴال تﻮکﻲ وﻧ‪６‬ه ﻟري‪ .‬پﻪ‬ ‫‪٢١‬‬

‫خپﻠﻮاکﻮ تﻮکﻮ ک‪ ３‬خپﻠﻮاک‪ ３‬کﻠﻤ‪ ،３‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪＇ ،‬ﻴز ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬صﻔتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮﻣ‪％‬ري (ضﻤروﻧﻪ)‬ ‫او ﻗﻴدوﻧﻪ را‪＄‬ﻲ او پﻪ کﻮﻣکﻲ تﻮکﻮ ک‪ ３‬ادات‪ ،‬ﻻحﻘ‪ ３‬ﻳا وروستاړي او ﻣختاړي او داس‪３‬‬ ‫ﻧﻮر را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د جﻤﻠ‪ ３‬اساسﻲ برخ‪:３‬‬ ‫ﻫره جﻤﻠﻪ دوې بﻨس＂ﻴزې او اساسﻲ برخ‪ ３‬ﻟري‪ :‬ﻣبتدا اوخبر‪.‬‬ ‫‪ _١‬ﻣبتدا (ﻣسﻨد اﻟﻴﻪ ﻳا فاعﻞ)‪:‬‬ ‫ﻣبتدا پﻪ ‪－‬راﻣري تﻮ‪－‬ﻪ د ﻳﻮې خپﻠﻮاک‪ ３‬ﻣعﻨا ﻟروﻧک‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬برخﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي او پﻪ جﻤﻠﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ باب خبر ورکﻮل ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ دې ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ ک‪:３‬‬ ‫ﻟﻤر راوخﻮت‪ ،‬خﻠک خپﻞ کار کﻮي‪ .‬ت‪５‬ﻞ تﻮی شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ جﻤﻠﻮ ک‪( ３‬ﻟﻤر‪ ،‬خﻠک‪ ،‬ت‪５‬ﻞ) د جﻤﻠﻮ ﻣبتداوې دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬خبر (ﻣسﻨد _ فعﻞ)‪:‬‬ ‫خبر ﻫﻢ د جﻤﻠ‪ ３‬اساسﻲ او ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ جﻮړوي‪ .‬دا د جﻤﻠ‪ ３‬ﻫغﻪ برخﻪ ده چ‪ ３‬د ﻣبتدا‬ ‫حال ＇رگﻨدوي‪ .‬خبر د جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ساده او ﻣرکب باﻧدې ب‪５‬ﻠ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫خبر پﻪ دوه ډوﻟﻪ دی‪ :‬اسﻤﻲ خبر او فعﻠﻲ خبر‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ جﻤﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬د خبر پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻮره فعﻞ ﻳا فعﻠﻲ ترکﻴب راغﻠی وي‪ ،‬د فعﻠﻲ‬ ‫جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي او ﻫغﻪ چ‪ ３‬ﻣبتدا او خبر دواړه ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وي‪ ،‬اسﻤﻲ جﻤﻠ‪ ３‬ورتﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ د جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ جﻮړ＊ت ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻪ دا ده چ‪ ３‬ﻣبتدا او خبر ﻣطابﻘت او‬ ‫سﻤﻮن سره ﻟري‪ .‬دا سﻤﻮن د جﻤﻠ‪ ３‬د فعﻞ او فاعﻞ ﻳا ﻣبتدا او خبر تر ﻣﻨ‪ ＃‬د درﻳﻮ اړخﻮﻧﻮ‬ ‫(د شخص‪ ،‬جﻨس او عدد) ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣﻮجﻮد وي‪.‬‬

‫‪٢٢‬‬

‫د جﻤﻠ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫جﻤﻠﻪ د ب‪ ３２‬او جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ساده او ﻣرکبﻪ باﻧدې و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ساده جﻤﻠﻪ‪ :‬ﻫغﻪ جﻤﻠﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه فاعﻞ او ﻳﻮه فعﻞ ﻳا ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣبتدا او ﻳﻮه خبر‬ ‫＇خﻪ جﻮړه وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬احﻤد راغی‪ ،‬ﻟﻤر پر‪４‬ﻮت‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻣرکبﻪ جﻤﻠﻪ‪ :‬ﻫغﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ دوو ﻳا زﻳاتﻮ ساده جﻤﻠﻮ＇خﻪ جﻮړه وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻤر راوخﻮت‪ ،‬ﻧ‪７‬ۍ ر‪１‬ا شﻮه‪ .‬احﻤد راغی‪ ،‬کتاب ﻳ‪ ３‬راووړ‪.‬‬ ‫جﻤﻠﻪ د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ دوو سترو ډوﻟﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬خبري‪ ،‬ﻧاخبري‪.‬‬ ‫‪ _٥‬خبري جﻤﻠﻪ‪ :‬دې ډول جﻤﻠ‪ ３‬تﻪ بﻴاﻧﻲ جﻤﻠﻪ ﻫﻢ واﻳﻲ‪ .‬د ﻳﻮه ＇ﻴز د حال او کﻴﻔﻴت‬ ‫بﻴان او ＇ر‪－‬ﻨدوﻳﻲ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻳا پﻪ بﻠﻪ ژبﻪ‪ ،‬ﻳﻮ فکر د خبر پﻪ ب‪２‬ﻪ بﻴاﻧﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬احﻤد شاه بابا د افغاﻧستان ﻧﻮﻣﻴاﻟی واکﻤﻦ‬ ‫ت‪５‬ر شﻮی دی‪ .‬زﻣﻮږ ＊ﻮوﻧکی ډ‪４‬ره وړتﻴا ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٦‬ﻧاخبري ﻳا اﻧشاﻳﻲ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫ﻧاخبري جﻤﻠ‪ ３‬دا ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫اﻣرﻳﻪ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫چ‪ ３‬د وﻳﻨاوال ﻣﻮخﻪ پک‪ ３‬د ﻳﻮه کار غﻮ＊تﻨﻪ‪ ،‬د اﻣر‪ ،‬حکﻢ‪ ،‬ﻫﻴﻠ‪ ،３‬بﻠﻨ‪ ،３‬ﻣشﻮرې او‬ ‫اخطار پﻪ ب‪２‬ﻪ وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬درس وﻟﻮﻟﻪ! کار وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د پﻮ＊تﻨ‪ ３‬جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫د وﻳﻮﻧکﻲ ﻣطﻠب او ﻣﻮخﻪ پک‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ او ﻟﻪ ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري ＇خﻪ د ‪＄‬ﻮاب غﻮ＊تﻨﻪ وي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪＇ :‬ﻪ وخت راغﻠ‪３‬؟ چ‪５‬رتﻪ ‪３＄‬؟ او ﻧﻮر‪...‬‬

‫‪٢٣‬‬

‫تﻌجبﻲ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫د حﻴراﻧتﻴا پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻳا د حﻴراﻧ‪＇ ９‬رگﻨدوﻳﻲ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪＇ :‬ﻮﻣره ＊ﻪ خﻠک دي! ＇ﻪ کاروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وﻧﻪ ک‪７‬ل!‬ ‫تﻤﻨاﻳﻲ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫د غﻮ＊تﻨ‪ ３‬او ﻫﻴﻠ‪ ３‬ﻣﻔﻬﻮم پک‪ ３‬ﻧغ‪＋‬تی وي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬کاشکی ﻻړ شﻢ! ارﻣان چ‪ ３‬راغﻠی وای!‬ ‫شکﻲ احتﻤاﻟﻲ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫چ‪ ３‬ﻣﻘصد او ﻣطﻠب پک‪ ３‬ثابت ﻧﻪ وي او شخص پﻪ دوو ک‪ ３‬حﻴران او دوه زړی وي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪＊ :‬اﻳﻲ زه ﻫﻢ وﻻړ شﻢ‪－ ،‬ﻮﻧدې ﻣرستﻪ را سره وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫！ﻴﻨ‪／‬اري جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫د تاکﻴد او ！ﻴﻨگار پﻪ ﻣﻮخﻪ او ﻣﻘصد را‪＄‬ﻲ‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬خاﻣخا بﻪ را‪ ،３＄‬حتﻤﻲ ورشﻪ!‬ ‫ﻗسﻤﻴﻪ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه کار باﻧدې د خﻠکﻮ د باور کﻮﻟﻮ ﻟپاره پﻪ ﻳﻮه سپ‪（５‬ﻠﻲ ذات باﻧدې ﻗسﻢ او ﻟﻮړه‬ ‫＇ر‪－‬ﻨدوي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬خدا‪８４‬و ＇ﻪ بﻪ ﻧﻪ واﻳﻢ‪ ،‬پﻪ خدای چ‪ ３‬ور‪＄‬ﻢ‪.‬‬ ‫دﻋائﻴﻪ جﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫د خﻴر ＊‪５‬گ‪ ３２‬غﻮ＊تﻠﻮ او ＇ر‪－‬ﻨدوﻟﻮ ﻟپاره وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪＄ :‬ﻪ اهلل دی ﻣﻞ شﻪ! خدای دې پﻪ خپﻞ ﻣﻘصد ک‪ ３‬کاﻣﻴاب ک‪７‬ه‪.‬‬

‫‪٢٤‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻧحﻮې ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻻره او روش ده‪ ،‬پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د گراﻣر ﻫغﻪ برخﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫جﻤﻠﻪ ک‪ ３‬د کﻠﻤﻮ ﻣطابﻘت‪ ،‬اړﻳکﻮ او ترکﻴب پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧحﻮي واحدوﻧﻮ ک‪ ３‬تگﻤﻴﻢ‪ ،‬ترکﻴب‪ ،‬فﻘره او جﻤﻠﻪ شاﻣﻞ دي‪ .‬دا ！ﻮل د جﻤﻠﻮ‬ ‫پﻪ جﻮړ＊ت ک‪ ３‬رغﻨده وﻧ‪６‬ه ﻟري‪ .‬جﻤﻠﻪ تر ！ﻮﻟﻮ ستر ﻧحﻮي واحد دی‪ .‬ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻳ‪３‬‬ ‫！ﻮﻟگﻪ ﻳا ﻣجﻤﻮعﻪ ده او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د کﻠﻤﻮ ﻳﻮ داس‪ ３‬ترکﻴب دی چ‪ ３‬بشپ‪ ７‬ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫افاده کﻮي‪ .‬جﻤﻠﻪ دوې اساسﻲ برخ‪ ３‬ﻟري‪ :‬ﻣبتدا او خبر‪ .‬دا دواړه د جﻤﻠ‪ ３‬داس‪ ３‬برخ‪３‬‬ ‫دي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ پرتﻪ بشپ‪７‬ه جﻤﻠﻪ ﻧﻪ جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬جﻤﻠﻪ د ب‪ ３２‬او جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ساده‬ ‫او ﻣرکبﻪ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫او د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬جﻤﻠﻪ پﻪ خبري او ﻧاخبري ﻳا بﻴاﻧﻲ اﻧشاﻳﻲ باﻧدې و‪４‬شﻞ شﻮې ده‪.‬‬ ‫اﻧشاﻳﻲ جﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻗسﻤﻴﻪ جﻤﻠﻪ او دعائﻴﻪ جﻤﻠﻪ‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ غﻮر او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬د ﻣتﻦ ستﻮﻧزﻣﻨ‪３‬‬ ‫کﻠﻤ‪ ３‬دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکی دې د زده کﻮوﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮې ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬د تخت‪ ３‬پر ﻣخ‬ ‫وﻟﻴکﻲ او ﻫغﻪ دې پر زده کﻮوﻧکﻮ ﻳا پﻪ خپﻠﻪ ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ د ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫＊ﻮوﻧکی دې د ﻣتﻦ پﻪ سﻤﻮن ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮی سره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ‪ .‬ﻳﻮ تﻦ دې‬ ‫ﻳﻮه بشپ‪７‬ه جﻤﻠﻪ پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻞ زده کﻮوﻧکی دې پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د ﻣبتدا او خبر برخﻪ‬ ‫پﻪ ‪－‬ﻮتﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪٢٥‬‬

‫‪＊ _٥‬ﻮوﻧکﻰ دې داس‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬د جﻤﻠ‪ ３‬ب‪５‬ﻞ ب‪５‬ﻞ تﻮکﻲ دي‪ ،‬پﻪ ب‪ ３‬ترتﻴبﻪ ب‪ ３２‬د تخت‪３‬‬ ‫پر ﻣخ وﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻳﻮ زده کﻮوﻧکﻰ دې تخت‪ ３‬تﻪ وروبﻮﻟﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ بشپ‪７‬ه جﻤﻠﻪ جﻮړه‬ ‫ک‪７‬ي‪ .‬دا ﻟ‪７‬ۍ دې تر پاﻳﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ زده کﻮوﻧکﻮ پﻠ‪ ３‬ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د جﻤﻠ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫وﻟﻴکﻲ او د ﻫر ډول ﻟپاره دې درې جﻤﻠ‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ي‪ .‬بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د ﻧاخبري ﻳا اﻧشاﻳﻲ‬ ‫جﻤﻠ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ او د ﻫر ډول ﻟپاره درې درې جﻤﻠ‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی دې د‬ ‫جﻤﻠ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ او د ﻫغﻮ ﻣثاﻟﻮﻧﻪ پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پﻪ ﻣﻬال ﻣرستﻪ‬ ‫ورسره وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫د جﻤﻠ‪ ３‬اساسﻲ او بﻨس＂ﻴزې برخ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬دي؟‬ ‫جﻤﻠﻪ د جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫جﻤﻠﻪ د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ،３‬کﻮم ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫د ﻧاخبري ﻳا اﻧشاﻳﻲ جﻤﻠ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د جﻤﻠ‪ ３‬د ډوﻟﻮﻧﻮ ﻟپاره پﻨ‪％‬ﻪ پﻨ‪％‬ﻪ جﻤﻠ‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٢٦‬‬

‫شپ‪８‬م ﻟﻮست‬

‫ورزش‬ ‫(خبرې اترې)‬

‫_ ورزش ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ ورزش ＇ﻪ ‪ ３＂－‬ﻟري؟‬ ‫_ ＇ﻮک د ＇ﻮ ﻟﻮبﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخﻴستﻠی شﻲ؟‬ ‫_ کﻮﻣﻪ ورزشﻲ ﻟﻮبﻪ ﻣﻮ ډ‪４‬ره خﻮ＊‪８５‬ي؟‬ ‫ورزش پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬ستر روغتﻴاﻳﻲ ارز＊ت او اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ورزش‬ ‫ډ‪４‬ره غﻮره بﻮختﻴا ده‪ ،‬ﻧﻮﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا د اﻧسان پﻪ فزﻳکﻲ او روحﻲ روزﻧ‪ ３‬باﻧدې ډ‪４‬رې‬ ‫‪＂－‬ﻮرې اغ‪５‬زې ﻟري‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ درتﻪ د ورزش پﻪ ﻫکﻠﻪ د خبرو اترو پﻪ ب‪２‬ﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻟ‪ ７‬ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻪ ورزش سره أشﻨاﻳﻲ پﻴدا ک‪７‬ئ او ﻫﻢ ﻣﻮ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ‬ ‫د خبرو اترو کﻮﻟﻮ ﻣﻬارت او ‪＄‬ﻮاک پﻴاوړی شﻲ‪.‬‬ ‫‪٢٧‬‬

‫خبرې اترې (ﻣحاوره)‬ ‫(زﻟﻤی او کاروان د ورزش پﻪ اړه خبرې اترې کﻮي)‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬اﻟسﻼم عﻠﻴکﻢ‪ ،‬کارواﻧﻪ وروره!‬ ‫کاروان‪ :‬وعﻠﻴکﻢ اﻟسﻼم‪ ،‬ﻫر کﻠﻪ راش‪!３‬‬ ‫چ‪５‬رتﻪ روان ﻳ‪ ３‬زﻟﻤﻴﻪ وروره!‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬تر تا پﻮرې راغﻠﻢ کارواﻧﻪ! ﻳﻮ ＇ﻮ پﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻟرم‪.‬‬ ‫وروره! تﻪ خﻮ ﻳﻮ تک‪７‬ه ورزشکار ﻳ‪ ،３‬کﻮم ورزش (ﻟﻮبﻪ) تر ﻧﻮرو غﻮره ده؟‬ ‫کاروان‪ :‬دا پﻮ＊تﻨﻪ دې ＇ﻨگﻪ وک‪７‬ه؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬د سپﻮرت ＊ﻮوﻧکﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده راسپارﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ دې اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات را ！ﻮل ک‪７‬م‪.‬‬ ‫کاروان‪＊ :‬ﻪ چ‪ ３‬داس‪ ３‬ده‪ ،‬درتﻪ ﻳ‪ ３‬واﻳﻢ‪ .‬گﻮره وروره! ﻫره ﻟﻮبﻪ پر خپﻞ ‪＄‬ای غﻮره او‬ ‫ﻣﻬﻤﻪ ده‪ .‬چاتﻪ ﻳﻮه او چاتﻪ بﻠﻪ ＊ﻪ ＊کاري‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬ﻟﻮب‪ ３‬دود دي؟‬ ‫کاروان‪ :‬ډ‪４‬رې ﻟﻮب‪ ３‬دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬واﻟﻴبال‪ ،‬فﻮ！بال‪ ،‬ﻫاکﻲ‪ ،‬باسک＂بال او ‪. ...‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫﻮ! وزﻟﻮبﻪ (بزکشﻲ)‪ ،‬غ‪８５‬ې ﻧﻴﻮل‪ ،‬سﻮک وﻫﻨﻪ (بﻮکس) کراتﻪ او تکﻮاﻧدو ﻫﻢ زﻣﻮږ د‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻟﻮبﻮ ک‪＄ ３‬ای ﻟري‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کرک＀ ﻫﻢ ډ‪４‬ر ﻣﻴﻨﻪ وال ﻣﻮﻧدﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻣشران واﻳﻲ چ‪ ３‬کرک＀ پخﻮا زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دود ﻧﻪ و‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬ﻫﻮ! دغﻪ ﻟﻮبﻪ اوس اوس رواج شﻮې ده او پﻪ پﻮره برﻳاﻟﻴتﻮب ﻣخ پﻪ وړاﻧدې رواﻧﻪ‬ ‫ده‪ .‬افغاﻧﻲ ﻟﻮبغاړو ﻳ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮال شﻬرت او ﻣﻘام تر ﻻسﻪ ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬د ﻟﻮبﻮ پﻪ اړه ﻳﻮ ＇ﻪ ﻧﻮر ﻣعﻠﻮﻣات را کﻮﻻی ش‪３‬؟‬ ‫کاروان‪ :‬اوس خﻮ وخت ﻧﻪ ﻟرم‪ ،‬بﻠﻪ ورځ بﻪ ﻣعﻠﻮﻣات درک‪７‬م‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬سﻤﻪ ده‪ ،‬کﻮر دې ودان‪ ،‬کارواﻧﻪ وروره بﻴا بﻪ سره وگﻮرو‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬

‫دوﻳﻤﻪ ﻣرکﻪ (د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣرک‪ ３‬پﻪ تﻌﻘﻴب)‬ ‫زﻟﻤﻰ‪ :‬ست‪７‬ی ﻣﻪ ش‪ ３‬کارواﻧﻪ وروره!‬ ‫کاروان‪＊ :‬اد اوس‪ ３‬زﻟﻤﻴﻪ وروره! عﻤر دې ډ‪４‬ر شﻪ!‬ ‫＇ﻨگﻪ را پ‪ ）５‬شﻮې زﻟﻤی جاﻧﻪ!‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬غﻮاړم چ‪ ３‬خپﻠﻪ وعده پﻮره ک‪７‬ې او د ﻟﻮبﻮ پﻪ اړه ﻧﻮر ﻣعﻠﻮﻣات ﻫﻢ راک‪７‬ې‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ‪ ،‬خﻮ ستا ﻟﻪ ﻟﻮبﻮ سره ＇ﻨگﻪ ﻣﻴﻨﻪ پﻴدا شﻮه؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې تﻪ د ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ د را ！ﻮﻟﻮﻟﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻣ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ﻣجﻠﻪ ک‪ ３‬د ورزش‬ ‫ډ‪４‬رې ‪ ３＂－‬وﻟﻮست‪ ３‬چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬د بدن روغتﻴا ده‪＄ ،‬کﻪ ﻣ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ ورسره پﻴدا شﻮه‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬ﻫﻮ! ورزش کﻮل د صحت او سﻼﻣتﻴا بﻨس＀ جﻮړوي‪ ،‬خﻮ چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨظﻢ ډول‬ ‫وشﻲ‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬د دې خبرې ＇ﻪ ﻣعﻨا؟‬ ‫کاروان‪ :‬ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬دا ده چ‪ ３‬ﻫر ډول ورزش چ‪ ３‬کﻮې‪ ،‬ﻧﻮ اصﻮل بﻪ ﻳ‪ ３‬زده کﻮې او ﻗضا‬ ‫کﻮې بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻧﻪ‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬کاروان جاﻧﻪ! دا وزﻟﻮبﻪ ﻳا بزکشﻲ ﻫﻢ ورزش ک‪５‬دﻻی شﻲ؟‬ ‫کاروان‪ :‬وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ‪ ،‬وزﻟﻮبﻪ ﻫﻢ ورزش دی؛ خﻮ ﻫر ＇ﻮک ﻳ‪ ３‬ﻧشﻲ کﻮﻻی‪＄ ،‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫خطرﻧاکﻪ ده او خاص ﻟﻮبغاړي ﻳ‪ ３‬ورتﻪ روزل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻣا چ‪ ３‬پﻪ تﻠﻮ‪４‬زﻳﻮن ک‪ ３‬وﻟﻴده‪ ،‬ډ‪４‬ره خطرﻧاکﻪ ﻣعﻠﻮﻣ‪５‬ده‪،‬‬ ‫کاروان‪ :‬تﻠﻮ‪４‬زﻳﻮن او ﻣخاﻣخ ﻟﻴدل ﻳ‪ ３‬بﻴا ډ‪４‬ر تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬کﻪ پر ﻣﻴدان دې وﻟﻴده‪ ،‬ﻧﻮ پر‬ ‫ﻟﻮبغاړو بﻪ ﻳ‪ ３‬آفرﻳﻦ وواﻳ‪.３‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬کارواﻧﻪ وروره! غ‪８５‬ې ﻧﻴﻮل خﻮ بﻪ ورزش ﻧﻪ وي؟‬ ‫کاروان‪ :‬تﻪ اشتباه ﻣﻪ کﻮه‪ ،‬غ‪８５‬ې ﻧﻴﻮل ﻫﻢ ورزش دی‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬

‫زﻟﻤی‪ :‬چ‪ ３‬داس‪ ３‬ده‪ ،‬ﻧﻮ حﻤﻴد خﻮ ﻫﻢ ورزشکار دی‪＄ ،‬کﻪ ﻫغﻪ ﻫﻢ غ‪８５‬ې ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬کﻮﻣﻪ ﻟﻮبﻪ ﻳ‪ ３‬گ＂ﻠ‪ ３‬ده کﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫﻮ! ﻫره ﻟﻮبﻪ ﻳ‪ ３‬گ＂ﻠ‪ ３‬ده‪ ،‬ﻫغﻪ تراوسﻪ چا ﻧﻪ دی ＇ﻤﻠﻮﻟی‪ ،‬ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر دی‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬د کﻮم کﻠپ غ‪７‬ﻳتﻮب ﻟري؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻧﻪ! پﻪ ﻫ‪５‬چا پﻮرې ﻧﻪ دی ت‪７‬ﻟی‪ ،‬پﻪ خپﻞ سر آزادې ﻟﻮب‪ ３‬کﻮي‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬کﻪ چ‪５‬رې د کﻮم کﻠپ غ‪７‬ی شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻻ بﻪ برﻳاﻟی شﻲ‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬دا ＇ﻨگﻪ؟‬ ‫کاروان‪ :‬دا پﻪ دې چ‪ ３‬د ﻟﻮبﻮ پﻪ فﻨﻲ اصﻮﻟﻮ بﻪ پﻮه شﻲ‪ ،‬ﻧﻮر بﻪ ﻫﻢ تک‪７‬ه شﻲ او د ﻟﻮب‪３‬‬ ‫اتﻞ بﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬چ‪ ３‬داس‪ ３‬ده‪ ،‬ﻧﻮ زه بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ تا سره ﻣخاﻣخ ک‪７‬م‪ ،‬تﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻮه ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ! زه ﻫر وخت ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬او ﻣرست‪ ３‬تﻪ تﻴار ﻳﻢ‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪＊ :‬ﻪ کارواﻧﻪ وروره‪ ،‬زه اوس ‪＄‬ﻢ چ‪ ３‬خپﻞ درسﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟﻢ‪.‬‬ ‫کاروان‪ :‬اهلل دې ﻣﻞ شﻪ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻪ دې ﻣتﻦ ک‪ ３‬زﻟﻤی او کاروان د ورزش او د ﻫغﻪ د ＇رﻧگﻮاﻟﻲ او ‪＂－‬ﻮ پﻪ اړه خبرې‬ ‫کﻮي‪ .‬زﻟﻤی د ورزش پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻪ کاروان ＇خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات اخﻠﻲ‪ .‬کاروان سرب‪５‬ره پر دې‬ ‫چ‪ ３‬د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻟﻮبﻮ پﻪ پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ زﻟﻤﻲ سره ﻣرستﻪ کﻮي‪ .‬د ورزش فکري او جسﻤﻲ‬ ‫‪ ３＂－‬ﻫﻢ ورتﻪ بﻴاﻧﻮي او ﻫغﻪ تﻪ ډ‪４‬ر پﻪ زړه پﻮرې ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮي‪.‬‬

‫‪٣٠‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻮست ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ چ‪ ３‬د ﻟﻮستﻠﻮ ﻣﻬارت ﻳ‪ ３‬پﻴاوړی‬ ‫شﻲ‪ .‬بﻴا دې ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی د ﻟﻮست ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ پﻪ ﻟﻮړ آواز وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻧﻮرو ﻣخ‪ ３‬تﻪ ودر‪８４‬ي‪ ،‬ﻟﻮست دې د زﻟﻤﻲ او‬ ‫کاروان پﻪ ‪＄‬ای پﻪ ﻟﻮړ آواز وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻻﻧدې کﻠﻤ‪ ３‬تر ﻟﻴکﻠﻮ وروستﻪ ﻣعﻨا او پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪:‬‬ ‫_ صحت او سﻼﻣتﻴا‬ ‫_ ﻟﻮبغاړی‬ ‫_ بﻨﻴاد‬ ‫_ کﻠپ‬ ‫_ فﻨﻲ‬ ‫_ اتﻞ‬ ‫‪ _٤‬دوه کسان دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د ﻳﻮې ﻟﻮب‪ ３‬پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮر دې ورتﻪ غﻮږ‬ ‫وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ :‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د ﻣحﻠﻲ او سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو ﻟﻮبﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ﻳا اﻟﻤپﻴک د ﻟﻮبﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ‪ .‬بﻴا دې دوه تﻨﻪ د ډﻟﻮ‬ ‫پﻪ استازﻳتﻮب پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دغﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واوروي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ ﻻﻧدې جﻤﻠﻮک‪ ３‬صﻔتﻮﻧﻪ پﻴدا ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫زﻟﻤی‪ ،‬زړگی او ‪＄‬ﻴرک پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻟﻮست واﻳﻲ‪ ،‬ﻫغﻮی ﻫره ورځ ﻳﻮ ‪＄‬ای‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫حاﻣد ﻧﻮی ﻣﻮ！ر اخﻴستی‪ ،‬د ﻫغﻪ د ﻣﻮ！ر رﻧگ سﻮر دی‪.‬‬ ‫تﻮرپ‪５‬ک‪ ９‬او ＊اپ‪５‬رۍ د اﻳﻤﻞ خﻮﻳﻨدې دي‪ .‬دوی دواړه تﻮرې جاﻣ‪ ３‬اغﻮﻧدي‪.‬‬ ‫‪٣١‬‬

‫‪ _٧‬ﻻﻧدې کﻠﻤ‪ ３‬او د ﻫغﻮ ﻣترادف پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪:‬‬ ‫بﻨﻴاد‬ ‫＊اد‬ ‫دود‬ ‫فرق‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ‬ ‫برﻳاﻟﻴتﻮب‬ ‫برﻳاﻟﻰ‬ ‫‪＂－‬ﻪ‬ ‫ودان‬ ‫‪ _٨‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻟﻮبﻮ پﻪ اړه پﻪ وار سره خبرې وک‪７‬ي او گ＂‪ ３‬دې بﻴان‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د وزﻟﻮب‪( ３‬بزکشﻲ) پﻪ اړه ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ‪ ،‬کتابﻮﻧﻮ ﻳا ﻧﻮرو ﻣﻨابعﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي او بﻴا دې ﻫغﻪ پﻪ بﻞ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ‬ ‫واوروي‪.‬‬ ‫ورزش کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ستاس‪ ３‬روغتﻴا تﻪ ‪＂－‬ﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ بﻞ پﻠﻮه ستاس‪ ３‬ترﻣﻨ‪ ＃‬د‬ ‫دوست‪ ９‬او صﻤﻴﻤﻴت اړﻳک‪ ３‬ﻫﻢ ！ﻴﻨ‪／‬ﻮي‪.‬‬

‫‪٣٢‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫ﻧصﻴحت‬

‫_ ＇ﻮک وﻳﻼی شﻲ چ‪ ３‬ﻧصﻴحت ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ ﻧصﻴحت اور‪４‬دل او پرې عﻤﻞ کﻮل ＇ﻪ ‪＂－‬ﻪ ﻟري؟‬ ‫_ د چا ﻧصﻴحت باﻳد واور‪４‬دل شﻲ؟‬ ‫ﻧصﻴحت د عاﻟﻤاﻧﻮ‪ ،‬پﻮﻫاﻧﻮ او ﻣشراﻧﻮ وﻳﻨاوې دي‪ .‬پﻪ دغﻮ وﻳﻨاوو ک‪ ３‬د ﻧ‪５‬کﻮ او غﻮره‬ ‫چارو د سرتﻪ رسﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫ（ﻮﻧ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ پک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧاوړه کاروﻧﻮ ＇خﻪ د ﻣﻨعﻪ‬ ‫کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫﻢ ﻻزﻣ‪ ３‬ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬شﻮې وي‪.‬‬ ‫پﻮﻫان او ﻣشران دغﻪ ډول وﻳﻨاوې د خپﻠ‪ ３‬پﻮﻫ‪ ３‬او تجربﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬د خپﻞ ﻣکﻠﻔﻴت‬ ‫او ﻣسﻮوﻟﻴت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ کﻮي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د عبداﻟﻘادر خان خ＂ک ﻳﻮ شعر‬ ‫ﻟﻮﻟﻮ چ‪ ３‬ډ‪４‬ر غﻮره ﻧصﻴحتﻮﻧﻪ پک‪ ３‬ﻧغ‪＋‬تﻲ دي‪:‬‬ ‫‪٣٣‬‬

‫ﻣــﻪ شــﻪ خــﻮښ د پــاچــاﻫــ‪ ９‬پــﻪ تخت ختﻠﻮ‬ ‫ﻫــﻤــ‪５‬ــشــﻪ ﻳــــ‪ ３‬غــــﻢ کـــــﻮه د پــر‪４‬ــﻮتــﻠــﻮ‬ ‫چــ‪ ３‬ﻳــ‪ ３‬اوس کــ‪７‬ې پــﻪ ﻣظﻠﻮﻣﻮ رډې رډې‬ ‫غـــافـــﻞ ﻣـــﻪ شـــﻪ د دې ســتــر‪－‬ــﻮ د وتــﻠــﻮ‬ ‫چــ‪ ３‬پــ‪５‬ــشــﻪ ﻳــ‪ ３‬ﻫﻤ‪５‬شﻪ دل أزاري وي‬ ‫د ﻫـــغـــﻮ ﻣـــخـــﻮﻧـــﻪ ﻧــــﻪ دي د کــتــﻠــﻮ‬ ‫‪＄‬ــکــﻪ تــﻞ کـــ‪７‬ې پــﻪ زر دوزو جــاﻣــﻮ کبر‬ ‫چـــ‪ ３‬غـــافـــﻞ ﻳـــ‪ ３‬د کــﻔــﻦ د اغــﻮســتــﻠــﻮ‬ ‫د اجـــﻞ د ســتــﻮرو تــاخــت ﻧــا‪－‬ــﻬــاﻧــﻲ دی‬ ‫چــ‪ ３‬ﻫ‪ ＆５‬کــﻮر ﻳــ‪ ３‬ﻧــﻪ خﻼص‪８５‬ي ﻟــﻪ ﻧتﻠﻮ‬ ‫ﻫــغــﻪ زړه عــبــداﻟــﻘــادره چـــ‪ ３‬ﻣــــرده وي‬ ‫پــــﻪ ‪－‬ـــﻮ‪－‬ـــﻞ دﻧـــﻨـــﻪ ﻧــــﻪ دی د ســاتــﻠــﻮ‬ ‫(عبداﻟﻘادر خان خ＂ک)‬

‫عبداﻟﻘادر خان خ＂ک‪:‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟی او خﻮږ ژبی شاعر‪ ،‬د خﻮشحال خان خ＂ک زوی پﻪ (‪)١٠٦٣‬‬ ‫ﻫجري ﻗﻤري کال ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر پﻪ اکﻮړه خ＂ک ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟی و‪ .‬تر (‪)١١٢٥‬‬ ‫ﻫجري ﻗﻤري کال پﻮرې ﻳ‪ ３‬ژوﻧد ﻳﻘﻴﻨﻲ دی‪ .‬د ﻟﻮړې پﻮﻫ‪ ３‬او ادبﻲ استعداد ＇‪＋‬تﻦ و‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻧظﻢ او ﻧثر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ او ژباړﻟﻲ دي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬آثار ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬اوس ﻣﻮږ پﻪ واک‬ ‫ک‪ ３‬ﻟرو‪ ،‬دا دي‪ :‬د اشعارو دﻳﻮان (حدﻳﻘﻪ خ＂ک)‪－ ،‬ﻠدستﻪ‪ ،‬ﻳﻮسف زﻟﻴخا‪＇ ،‬ﻠﻮ‪＋４‬ت‬ ‫حدﻳثﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗصﻴده برده‪.‬‬

‫‪٣٤‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫شاعر واﻳﻲ چ‪ ３‬د پاچاﻫ‪ ９‬تخت تﻪ پﻪ ختﻠﻮ او ﻟﻮړ ﻣﻘام تﻪ پﻪ رس‪５‬دﻟﻮ ﻣﻪ خﻮشحاﻟ‪８５‬ه‪،‬‬ ‫د دې پﻪ فکر او غﻢ ک‪ ３‬اوسﻪ چ‪ ３‬خاﻣخا بﻪ ﻳﻮه ورځ را ﻧسکﻮر‪８４‬ې‪ .‬تﻪ چ‪ ３‬ﻧﻦ پﻪ‬ ‫زور زﻳاتﻲ پر خﻠکﻮ سترگ‪ ３‬راباس‪ ،３‬ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻣﻪ غافﻠ‪８５‬ه چ‪ ３‬دا ستر‪ ３－‬بﻪ دې ﻳﻮه‬ ‫ورځ ＇ﻮک راوباسﻲ‪ .‬د ﻫغﻪ چا چ‪ ３‬پ‪５‬شﻪ او دﻧده د خﻠکﻮ ازارول وي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫باﻳد خﻠک کرکﻪ وک‪７‬ي او پﻪ بده سترگﻪ ورتﻪ وگﻮري‪ .‬تﻪ چ‪ ３‬ﻧﻦ پﻪ دې زرﻳﻨﻮ ﻟباسﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ کبر او غرور ‪－‬ر‪ ،３＄‬داس‪＊ ３‬کاري چ‪ ３‬ﻣرگی دې ﻫ‪５‬ر دی او ﻟﻪ کﻔﻦ ＇خﻪ‬ ‫غافﻞ ﻳ‪ ،３‬اجﻞ پر ﻫر چا ﻧا＇اپﻪ برﻳد کﻮي او د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻣﻨگﻮﻟﻮ ﻫﻴ（ﻮک ﻧﻪ خﻼص‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ زړه چ‪ ３‬د خدای پﻪ ﻳاد ژوﻧدی ﻧﻪ وي‪ ،‬درد او احساس پک‪ ３‬ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻫغﻪ د‬ ‫ساتﻠﻮ ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬د ＊ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ ﻣتﻦ ﻟﻮستﻠﻮ او ﻻزﻣﻮ ＇رگﻨدوﻧﻮ وروستﻪ دې زده کﻮوﻧکﻲ ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ‬ ‫خﻮﻟﻪ او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره ﻣتﻦ د ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪＊ ،‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا‬ ‫پﻪ ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راوبﻠﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮ دې د شعر ﻳﻮ بﻴت وﻟﻮﻟﻲ‬ ‫او ﻫغﻪ بﻞ دې د ﻫغﻪ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪ .‬دا ﻟ‪７‬ۍ دې پﻪ ！ﻮل ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪３‬‬ ‫پﻠ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې و‪－‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬ﻣتﻦ پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬دې فعﻠﻮﻧﻪ پﻪ‬ ‫ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي فعﻠﻮﻧﻪ د تخت‪ ３‬پر ﻣخ وﻟﻴکﻲ او زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ‬ ‫ﻧﻮبت سره تخت‪ ３‬تﻪ ورشﻲ او ﻫغﻪ دې پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪٣٥‬‬

‫ﻓﻌﻞ‪ :‬ﻫغ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه زﻣاﻧﻪ ﻳا ！اکﻠﻲ وخت ک‪ ３‬د ﻳﻮه کار ﻳا ﻳﻮې‬ ‫پ‪ ３＋５‬پﻪ ک‪５‬دو ﻳا د ﻳﻮه حاﻟت پﻪ را＇ر‪－‬ﻨد‪４‬دو دﻻﻟت کﻮي‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬راغی‪ ،‬واﻳﻲ‪ ،‬را بﻪ‬ ‫شﻲ‪ ،‬خﻮري‪.‬‬ ‫فعﻞ د زﻣاﻧ‪ ３‬پﻪ ﻟحاظ پﻪ درې ډوﻟﻪ دی‪ :‬ت‪５‬ر ﻣﻬال (ﻣاضﻲ)‪ ،‬اوسﻤﻬال (حال)‪،‬‬ ‫راتﻠﻮﻧکی ﻣﻬال (ﻣستﻘبﻞ)‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې د کچ‪ ３‬ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫د زړوﻧﻮ آزارول ＇ﻪ ډول عﻤﻞ دی؟‬ ‫کبر او غرور ＇ﻪ ډول ک‪７‬ﻧﻪ ده؟‬ ‫＇ﻮک چ‪ ３‬ظﻠﻢ او زور زﻳاتﻰ کﻮي‪ ،‬اﻧجام بﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ وي؟‬ ‫کﻮم زړه تﻪ ﻣ‪ ７‬زړه وﻳﻼی شﻮ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د دې ﻻﻧدې بﻴت تﻮضﻴح او تشرﻳح پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ﻣﻘاﻟﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫چ‪ ３‬پ‪５‬شﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻤ‪５‬شﻪ دل آزاري وي‬ ‫د ﻫــغــﻮ ﻣــخــﻮﻧــﻪ ﻧـــﻪ دي د کتﻠﻮ‬

‫‪٣٦‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬

‫زرﻏﻮﻧﻪ کاک‪７‬ه (رح)‬

‫_ تاس‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻣ‪５‬رﻣﻨﻮ ک‪ ３‬د چا ﻟﻪ ﻧاﻣﻪ سره آشﻨا ﻳاست؟‬ ‫_ آﻳا کﻮﻣﻪ پخﻮاﻧ‪ ９‬پ‪＋‬تﻨﻪ شاعره پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ خپﻠﻪ غ‪ ８５‬ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ زاﻣﻦ او ﻟﻮ‪ ３１‬روزﻟ‪ ３‬دي چ‪ ３‬ﻫغﻮی د عﻠﻢ‪،‬‬ ‫فرﻫﻨگ‪ ،‬سﻴاست‪ ،‬حکﻤت او ﻧﻮرو پﻪ ډگروﻧﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې وﻳاړﻟ‪ ３‬ک‪７‬ﻧ‪ ３‬او کارﻧاﻣ‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ د غﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻫﻢ زرغﻮﻧﻪ کاک‪７‬ه (رح) وه چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻮړې پﻮﻫ‪ ３‬او ﻫﻨر‬ ‫＇خﻪ برخﻤﻨﻪ وه‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬درپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪٣٧‬‬

‫زرغﻮﻧﻪ کاک‪７‬ه د ﻣﻼ دﻳﻦ ﻣحﻤد ﻟﻮر وه‪ .‬د کﻨدﻫار پﻪ پﻨجﻮاﻳﻲ ک‪ ３‬اوس‪５‬دﻟﻪ‪ .‬د زوک‪７‬ې کال‬ ‫ﻳ‪ ٨٨٤( ３‬ﻫجري ﻗﻤري) ا！کﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧ‪ ３‬کاک‪７‬ې ﻣروجﻪ دﻳﻨﻲ عﻠﻮم‪ ،‬د ﻧظﻢ او ﻧثر کتابﻮﻧﻪ ﻟﻪ خپﻞ پﻼر ＇خﻪ ﻟﻮستﻲ وو‪.‬‬ ‫وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ عﻠﻢ او ادب سره د زﻳات‪ ３‬ﻣﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ډ‪４‬رو دﻳﻨﻲ او ادبﻲ کتابﻮﻧﻮ ﻣطاﻟعﻪ وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د خطاط‪ ９‬ﻫﻨر ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ زده و‪ .‬زرغﻮﻧﻪ د دﻳﻦ پﻪ احکاﻣﻮ‪ ،‬د عﻠﻢ‪ ،‬عرفان‪ ،‬فصاحت او بﻼغت پﻪ‬ ‫ﻣساﻳﻠﻮ ＊ﻪ پﻮﻫ‪５‬ده‪ .‬دغ‪ ３‬عاﻟﻤ‪ ３‬او فاضﻠ‪ ３‬ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬ﻟﻪ سعداهلل خان ﻧﻮرزي سره واده ک‪７‬ی او د‬ ‫ژوﻧد شپ‪ ３‬او ور‪ ３＄‬ﻳ‪ ３‬پﻪ عبادت او رﻳاضت ت‪５‬روﻟ‪.３‬‬ ‫زرغﻮﻧ‪ ３‬کاک‪７‬ې پﻪ (‪ ٩٠٣‬ﻫجري ﻗﻤري) کال د شﻴخ ﻣصﻠح اﻟدﻳﻦ سعدي ش‪５‬رازي ﻣشﻬﻮر‬ ‫کتاب ((بﻮستان)) پ‪＋‬تﻮ تﻪ ژباړﻟی و‪ .‬د پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬ﻣؤﻟف ﻣحﻤد ﻫﻮتک واﻳﻲ چ‪ ３‬زﻣا پﻼر‬ ‫د زرغﻮﻧ‪ ３‬کاک‪７‬ې د پ‪＋‬تﻮ بﻮستان ﻳﻮه ﻧسخﻪ چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړې پﻪ خپﻞ ＊کﻠﻲ خط ﻟﻴکﻠ‪ ３‬وه‪ ،‬پﻪ‬ ‫(‪ ١١٠٢‬ﻫجري ﻗﻤري) کال ک‪ ３‬ﻟﻴدﻟ‪ ３‬او ﻟﻮستﻠ‪ ３‬وه‪.‬‬ ‫ﻣحﻤد ﻫﻮتک پﻪ پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬ک‪ ３‬د زرغﻮﻧ‪ ３‬کاک‪７‬ې د عﻠﻢ‪ ،‬اخﻼﻗﻮ او فضﻴﻠت ډ‪４‬ره‬ ‫ستاﻳﻨﻪ ک‪７‬ې او ﻟﻴکﻠﻲ ﻳ‪ ３‬دي چ‪(( :３‬زرغﻮﻧ‪ ３‬کاک‪７‬ې ﻫر ډول خطﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠی شﻮل او کاتباﻧﻮ‬ ‫بﻪ د ﻫغ‪ ３‬د ＊کﻠﻲ خط ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬خط زده کاوه‪ .‬زرغﻮﻧﻪ کاک‪７‬ه ډ‪４‬ره ＊ﻪ شاعره ﻫﻢ وه‪ .‬ډ‪４‬ر‬ ‫شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬درﻟﻮدل او د خپﻞ وخت پﻪ ادبﻴاﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻮره ﻧﻮم او شﻬرت درﻟﻮد‪)).‬‬ ‫د زرغﻮﻧ‪ ３‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان او د شعر ﻧﻮرې ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬تر اوسﻪ ﻧﻪ دي تر ﻻسﻪ شﻮي‪ .‬ﻳﻮ شعر ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣحﻤد ﻫﻮتک د خپﻞ کتاب پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬پﻪ وسﻴﻠﻪ تر ﻣﻮږ را رسﻮﻟی دی‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‬ ‫دوﻳﻢ ！ﻮک ﻟﻴکﻮال د زرغﻮﻧ‪ ３‬کاک‪７‬ې د ژوﻧد د حاﻻتﻮ او د شعر پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫((کﻪ ﻣﻮږ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د اخﻼﻗﻲ شاعراﻧﻮ ﻟپاره ﻳﻮه ﻣخصﻮصﻪ ډﻟﻪ وﻣﻨﻮ‪ ،‬ﻧﻮ زرغﻮﻧﻪ‬ ‫کاک‪７‬ه بﻪ پﻪ خپﻞ پ‪＋‬تﻮ بﻮستان سره د ﻫغﻮی پﻪ سر ک‪ ３‬وﻻړه وي‪ .‬ﻣﻮږ زرغﻮﻧﻪ د شﻴخ سعدي‬ ‫(رح) د بﻮستان پﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻪ ترجﻤﻪ د اخﻼﻗﻲ شاعراﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ بﻠﻠی شﻮ‪)).‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ کاک‪７‬ه پﻪ خپﻞ عصر ک‪ ３‬ﻟﻮﻳﻪ عارفﻪ‪ ،‬عاﻟﻤﻪ‪ ،‬فاضﻠﻪ ﻣ‪５‬رﻣﻦ او د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پﻴاوړې‬ ‫شاعره وه‪.‬‬

‫‪٣٨‬‬

‫دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬د شعر ﻳﻮه ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫حکاﻳت‬ ‫اور‪４‬ــــــدﻟــــــ‪ ３‬ﻣـــــ‪ ３‬ﻗـــصـــﻪ ده چـــ‪ ３‬ﻟـــﻪ شـــاتـــﻮ ﻧـــﻪ خـــــﻮږه ده‬ ‫د اخــــتــــر پـــــﻪ ورځ ســـﻬـــار بــــا ﻳــــزﻳــــد چــــ‪ ３‬و روﻳـــــــدار‬ ‫ﻟــــــﻪ حــــﻤــــاﻣــــﻪ را وتـــﻠـــی پــــﻪ کــــﻮ＇ــــﻪ کــــ‪ ３‬تــ‪５‬ــر‪４‬ــدﻟــی‬ ‫اﻳـــــرې خــــــاورې چـــا ﻟـــﻪ بــاﻣــﻪ راچــــــپــــــﻪ کـــــ‪７‬ﻟـــــ‪ ３‬ﻧـــاپـــاﻣـــﻪ‬ ‫ﻣــــخ او ســــر ﻳــــ‪ ３‬ســــﻮ کــکــ‪ ７‬پــــﻪ اﻳـــــــرو پــــﻪ خـــــــــاورو خــ‪７‬‬ ‫بـــا ﻳـــزﻳـــد پـــﻪ شــکــر کــ‪＋‬ــﻮ سﻮ د خــپــﻞ ﻣـــخ پـــﻪ پـــاکـــ‪５‬ـــدو سﻮ‬ ‫وې چــــ‪ ３‬زه وړ ﻳــــﻢ د اور چـــ‪ ３‬پـــﻪ اور کـــ‪ ３‬ســـﻢ ﻧسکﻮر‬ ‫ﻟــــﻪ اﻳــــــرو بــــﻪ ＇ــــﻪ بــــد وړﻣــــﻪ ﻳـــــا بـــــﻪ ﻟـــــ‪ ８‬شــــکــــﻮه کـــﻮﻣـــﻪ‬ ‫ﻫـــﻮ پـــﻮﻫـــاﻧـــﻮ ‪＄‬ــــان اﻳـــــرې ک‪ ７‬ﻟـــﻪ ﻟــﻮﻳــﻨــ‪ ３‬ﻳـــ‪＄ ３‬ــــان پــــرې ک‪７‬‬ ‫＇ـــﻮک چـــ‪＄ ３‬ــاﻧــتــﻪ گــــﻮري تﻞ خـــــدای تـــﻪ ﻧــشــﻲ کـــــ‪７‬ای کتﻞ‬ ‫ﻟـــﻮﻳـــﻲ تــــﻞ پــــﻪ گـــﻔـــتـــار ﻧــــﻪ ده ﻟـــــﻮ خــــبــــره پــــکــــار ﻧـــــﻪ ده‬ ‫تـــﻮاضـــع بـــﻪ دې ســـر ﻟــــﻮړ کا‬ ‫تــکــبــر بــــﻪ دې تــــﻞ ‪＄‬ـــــﻮړ کا‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ کاک‪７‬ه د ﻣﻼ دﻳﻦ ﻣحﻤد کاک‪ ７‬ﻟﻮر زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳﻮه ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ ９‬عاﻟﻤﻪ او فاضﻠﻪ‬ ‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ وه‪ .‬پﻪ (‪ ٨٨٤‬ﻫجری ﻗﻤري) کال ﻳ‪ ３‬د کﻨدﻫار د پﻨجﻮاﻳﻲ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬سترگ‪３‬‬ ‫ﻧ‪７‬ۍ تﻪ پراﻧست‪ ３‬وې‪ .‬ﻟﻪ سعداهلل خان ﻧﻮرزي سره ﻳ‪ ３‬واده ک‪７‬ی او د ژوﻧد شپ‪ ３‬او ور‪３＄‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬د حﻖ پﻪ عبادت او رﻳاضﻴت ت‪５‬روﻟ‪ .３‬زرغﻮﻧﻪ کاک‪７‬ه د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬شاعره ﻫﻢ وه‪ .‬د شﻴخ‬ ‫سعدي(رح) بﻮستان ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧظﻢ ژباړﻟی و‪＊ .‬ﻪ خطاطﻪ ﻫﻢ وه‪.‬‬

‫‪٣٩‬‬

‫فعال تونه‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫＊ﻮوﻧکی دی ﻫغﻪ د تخت‪ ３‬پر ﻣخ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻣرستﻪ او ﻳا پﻪ خپﻠﻪ حﻞ او تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پرگراف د ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی‬ ‫دې ﻟﻪ ﻫغﻮی سره د اړتﻴا پر ﻣﻬال ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پر دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او دې تﻪ دې و‪－‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮه ډﻟﻪ پﻪ ﻣتﻦ ک‪３‬‬ ‫خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او بﻠﻪ عام ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی دې د خپﻞ گروپ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي خاص‬ ‫او عام ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د تخت‪ ３‬پر ﻣخ وﻟﻴکﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې د ﻫغﻮ پﻪ اړه ﻻﻧدې ＇رگﻨدوﻧ‪ ３‬وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫خاص ﻧﻮم‪ :‬ﻫغﻪ ﻧﻮم دی چ‪ ３‬ﻳﻮ خاص شخص‪＄ ،‬ای او ＇ﻴز ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬زرغﻮﻧﻪ کاک‪７‬ه‪،‬‬ ‫احﻤد شاه بابا‪.‬‬ ‫عام ﻧﻮم‪ :‬چ‪ ３‬پﻪ عاﻣﻪ تﻮگﻪ ﻳﻮ شی ﻳا ＇ﻴز ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬کال او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راوبﻠﻞ شﻲ چ‪ ３‬د زرغﻮﻧ‪ ３‬کاک‪７‬ې د شعر ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې پﻪ سﻤﻮن ک‪ ３‬ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ کاک‪７‬ه د چا ﻟﻮر اود کﻮم ‪＄‬ای اوس‪５‬دوﻧک‪ ３‬وه؟‬ ‫د زرغﻮﻧ‪ ３‬کاک‪７‬ې احﻮال ﻣﻮږ تﻪ چا‪ ،‬د کﻮم کتاب پﻪ وسﻴﻠﻪ را رسﻮﻟﻰ دی؟‬ ‫زرغﻮﻧ‪ ３‬کاک‪７‬ې کﻮم کتاب پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧظﻢ ژباړﻟی دی؟‬ ‫زرغﻮﻧ‪ ３‬کاک‪７‬ې ﻟﻪ شاعرۍ پرتﻪ بﻞ کﻮم ﻫﻨر زده ک‪７‬ی و؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮﻣ‪ ３‬بﻠ‪％＊ ３‬ﻴﻨﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعرې پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او ﻫغﻪ دې پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪！ ３‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪٤٠‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی‬

‫_ ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ کﻪ د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ ３‬ﻳا ﻫ‪５‬ﻮاد و‪７－‬ي پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬ت‪７‬ون او ﻳﻮواﻟی وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟﻪ کﻮﻣﻮ‬ ‫ستﻮﻧزو سره بﻪ ﻣخاﻣخ شﻲ؟‬ ‫افغاﻧستان د ！ﻮﻟﻮ استﻮ‪－‬ﻨﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ‪ ６－‬کﻮر دی‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد و‪７－‬ي ‪ ６－‬تارﻳخ او کﻠتﻮر‬ ‫ﻟري او د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬دې ﻣ‪５‬شتﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ پﻪ گ‪６‬ه ﻟﻪ خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد او ！ا！ﻮبﻲ ＇خﻪ ساتﻨﻪ‬ ‫ک‪７‬ې او خپﻞ ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫر حاﻟت ک‪ ３‬ساتﻠی دی‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی درپ‪５‬ژﻧﻮ‪ ،‬پﻪ ارز＊ت او اﻫﻤﻴت ﻳ‪ ３‬بحث کﻮو‪.‬‬

‫‪٤١‬‬

‫ﻫغﻪ خﻠک چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮې ！اکﻠ‪ ３‬جغرافﻴاﻳﻲ سﻴﻤ‪ ３‬ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻨﻪ ﻟري‪ ،‬گ‪ ６‬او شرﻳک تارﻳخ‪،‬‬ ‫فرﻫﻨگ‪ ،‬عﻨعﻨات او ﻣﻠﻲ وﻳاړوﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳﻮ ﻣﻠت بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ پرﻣخ ！ﻮل ﻣﻠتﻮﻧﻪ او‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻗبﻴﻠﻮ ＇خﻪ جﻮړ دي‪ .‬دوی د ‪ ６－‬بر خﻠﻴک خاوﻧدان دي‪ .‬تر‬ ‫ﻳﻮه بﻴرغ ﻻﻧدې را ！ﻮل او پﻪ ﻳﻮه ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ ‪－‬ران ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان د ﻳﻮه واحد ﻣﻠت پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ！ﻮﻟﻮ افغاﻧاﻧﻮ ‪ ６－‬کﻮر دی‪ .‬دا چ‪！ ３‬ﻮﻟﻮ‬ ‫پﻪ دې ستر او تارﻳخﻲ کﻮر ک‪ ３‬ستر‪ ３－‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ غ‪７‬وﻟﻲ او د دې ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سپ‪（５‬ﻠﻮ اوبﻮ او ﻫﻮا ک‪３‬‬ ‫را ﻟﻮی شﻮي‪ ،‬د ﻳﻮه افغان پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬ﻧﻮ باﻳد ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻣﻴﻨﻪ او پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬ژور‬ ‫ﻣﻠﻲ ت‪７‬ون‪！ ،‬ﻴﻨ‪ ，‬ﻳﻮواﻟی وﻟري او تر ﻳﻮه ب‪５‬رغ ﻻﻧدې ژوﻧد وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد اوس‪５‬دوﻧکﻮ د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ６－ ３‬ژوﻧد ک‪７‬ی دی‪！ .‬ﻮﻟﻮ ﻟﻪ خپﻠ‪３‬‬ ‫خاورې‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻧﻮاﻣﻴسﻮ او ‪＄‬ﻤکﻨ‪ ９‬بشپ‪７‬تﻴا ＇خﻪ پﻪ ‪６－‬ه دفاع اوساتﻨﻪ ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫دا ﻫ‪５‬ﻮاد پر ﻣﻮږ ！ﻮﻟﻮ افغاﻧاﻧﻮ حﻖ ﻟري چ‪ ３‬د وداﻧ‪ ،９‬سﻮکاﻟ‪ ،９‬سراسري سﻮﻟ‪ ،３‬اﻣﻦ او‬ ‫ﻣﻠﻲ وحدت د ساتﻠﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ﻫر ډول سر＊ﻨدﻧﻮ تﻪ چﻤتﻮ اوسﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ د ！ﻴﻨگ‪＋‬ت او پﻴاوړتﻴا ﻟپاره دا تر ﻫر ＇ﻪ اړﻳﻨﻪ اوضروري ده‬ ‫چ‪ ３‬ﻫر ډول تﻮپﻴروﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮسﻮ‪ .‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ باﻳد د وروروﻟ‪ ９‬غ‪８５‬ه پراﻧﻴزو او پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣﻠﻲ‬ ‫چارو ک‪ ３‬د ﻳﻮه واحد ﻣﻠت پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ثابت درﻳ‪ ＃‬وﻟرو‪.‬‬ ‫کﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻮﻳﻮ او پر ﻣختﻠﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ و‪－‬ﻮرو‪ ،‬ﻧﻮ راتﻪ ＇رگﻨد‪８４‬ي چ‪ ３‬ﻫغﻮی تر ﻫر‬ ‫＇ﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻫغﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ تﻮپﻴروﻧﻪ چ‪ ３‬د دوی د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ زﻳان تﻤاﻣ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‬ ‫دي‪ .‬پر ‪＄‬ای ﻳ‪ ３‬پﻪ پﻮره ﻳﻮواﻟﻲ د عﻠﻢ‪ ،‬پﻮﻫ‪ ３‬او ！کﻨاﻟﻮژۍ خﻮاتﻪ ﻣخﻪ ک‪７‬ې ده‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ د غﻮ‬ ‫پر ﻣختﻠﻠﻮ وﻟسﻮﻧﻮ بشري او اﻧساﻧﻲ کراﻣت تﻪ پﻪ درﻧاوي پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻴاوړې‬ ‫روحﻴﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻳا ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻮ سره‪ ،‬ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد او ！ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ سترې‬ ‫‪６－‬وډۍ سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻣﻠﻲ وحدت د ﻧشتﻮاﻟﻲ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬د حﻖ او ر＊تﻴﻨﻮﻟ‪９‬‬ ‫‪٤٢‬‬

‫روحﻴﻪ کﻤزورې ک‪８５‬ي‪ .‬زور زﻳاتی او ﻧابرابري ﻟﻪ ﻳﻮې ور‪＇ ３＄‬خﻪ بﻠ‪ ３‬تﻪ زﻳات‪８５‬ي‪ .‬تر ＇ﻨ‪，‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬د خﻮابدﻳﻮ‪ ،‬خپﻞ ﻣﻨ‪％‬ﻲ شخ‪７‬و او د ＊ﻤﻨﻴﻮ ﻟﻤﻨﻪ پراخ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې ترتﻴب د ﻫ‪５‬ﻮاد بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫د ＊ﻤﻨاﻧﻮ تﻪ د ﻫر ډول ﻻس وﻫﻨﻮ ﻻرې چارې برابر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ باﻳد د خپﻞ ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ ارز＊ت او اﻫﻤﻴت پﻮه شﻮ‪ ،‬دا پﻪ ژوره تﻮ‪－‬ﻪ درک ک‪７‬و‬ ‫چ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد وداﻧﻲ او ﻧ‪５‬کﻤرغﻲ پﻪ ﻫﻤدغﻪ ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ ک‪ ３‬ﻧغ‪＋‬ت‪ ３‬ده‪ .‬باﻳد چ‪ ３‬د‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ د ساتﻨ‪ ３‬ﻟپاره پراخ‪ ３‬او ﻫر اړخﻴزې ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬وک‪７‬و‪ .‬د ‪＄‬اﻧﻲ ‪＂－‬ﻮ او غﻮ＊تﻨﻮ پر‬ ‫‪＄‬ای د ﻣﻠﻲ ‪＂－‬ﻮ درﻧاوی وک‪７‬و‪ .‬پﻪ پﻮره ﻫﻮ＊ﻴارۍ او ‪＄‬ﻴرکتﻴا باﻳد ﻫغﻪ عﻮاﻣﻞ ﻣعﻠﻮم ک‪７‬و او ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮسﻮ چ‪ ３‬زﻣﻮږ ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ تﻪ زﻳان رسﻮي‪ ،‬بﻨس＂ﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬کﻤزوري کﻮي او د وخت‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد د پرﻣختگ‪ ،‬سﻮکاﻟ‪ ９‬او ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬ﻟپاره ډ‪４‬ر ضروري دی‪،‬‬ ‫ﻧﻮ د ساتﻠﻮ او ！ﻴﻨ‪＋／‬ت ﻟپاره ﻳ‪ ３‬باﻳد کﻠک‪ ３‬او ﻫر اړخﻴزې ﻫ（‪ ３‬او کﻮ＊‪＋‬ﻮﻧﻪ وشﻲ‪ .‬کﻪ‬ ‫پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻣﻠﻲ وحدت ﻣزي سست ﻳا وشﻠ‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ ﻟﻪ سترو گ‪６‬وډﻳﻮ او ب‪３‬‬ ‫شﻤ‪５‬ره بد ﻣرغﻴﻮ سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻫﻤدغﻪ ﻣﻠﻲ وحدت د ﻧشتﻮاﻟﻲ پﻪ صﻮرت ک‪３‬‬ ‫بﻬرﻧﻴﻮ د＊ﻤﻨاﻧﻮ تﻪ د ډول ډول ﻻس وﻫﻨﻮ ﻻرې چارې برابر‪８４‬ي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬د ＊ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ ﻣتﻦ ﻟﻮستﻨ‪ ３‬او ﻻزﻣﻮ ＇رگﻨدوﻧﻮ وروستﻪ دې زده کﻮوﻧکﻲ ﻣتﻦ پﻪ غﻮر‬ ‫او دﻗت پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پرگراف د ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٤٣‬‬

‫＊ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣﻠﻲ وحدت‪ ،‬د ﻫغﻪ د ارز＊ت او اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٤‬ﻮوﻧکﻰ دې دا ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬د تخت‪ ３‬پر ﻣخ وﻟﻴکﻲ او ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ دې‬ ‫وغﻮاړي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی ＇ﻪ شی دی؟‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟی ＇ﻪ ‪ ３＂－‬ﻟري؟‬ ‫ب‪ ３‬اتﻔاﻗﻲ ﻳا ﻧﻔاق ＇ﻪ زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري؟‬ ‫د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ د ！ﻴﻨگ‪＋‬ت ﻟپاره ＇ﻪ شﻲ تﻪ ډ‪４‬ره اړتﻴا ده؟‬ ‫تاس‪ ３‬بﻪ د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ د ！ﻴﻨگ‪＋‬ت ﻟپاره ＇ﻪ کاروﻧﻪ وک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ _٥‬د گراﻣر ﻟﻪ ﻣخ‪ ،３‬پﻪ دې ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ سﻤ‪ ３‬جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ پﻨسﻞ کر＊ﻪ‬ ‫چاپ‪５‬ره ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬افغاﻧستان د ！ﻮل افغاﻧاﻧﻮ گ‪ ６‬کﻮر دی‪.‬‬ ‫ب‪ :‬افغاﻧستان د ！ﻮﻟﻮ افغاﻧان گ‪ ６‬ﻫ‪５‬ﻮاد دی‪.‬‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣﻠﻲ ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ‬ ‫درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٤٤‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻨ‪６‬ه تارﻳخچﻪ‬

‫_ ＇ﻮک وﻳﻠی شﻲ چ‪ ３‬ﻧثر ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ ﻧظﻢ او ﻧثر ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫_ د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر کﻮم پخﻮاﻧی ﻟﻴکﻠی کتاب در ﻣعﻠﻮم دی؟‬ ‫د ﻧثر ﻟغﻮي ﻣعﻨا شﻴﻨدل‪ ،‬پاشﻞ او تﻴتﻮل دي او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ده‬ ‫چ‪ ３‬د وزن او ﻗافﻴ‪ ３‬ﻟﻪ ﻗﻴد او بﻨد ＇خﻪ آزاده وي‪.‬‬ ‫ﻫره ژبﻪ دوه ډوﻟﻪ آثار ﻟري‪ :‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻣﻨظﻮم آثار دي چ‪ ３‬پﻪ شعر ﻟﻴکﻞ شﻮي او بﻞ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣﻨثﻮر آثار دي چ‪ ３‬پﻪ ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ .‬پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ دا دواړه ډوﻟﻪ آثار ﻟري‪ .‬دﻟتﻪ ﻣﻮږ پﻪ‬ ‫دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر پر ﻟﻨ‪ ６‬تارﻳخﻲ بﻬﻴر بحث کﻮو‪:‬‬ ‫‪٤٥‬‬

‫پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ډ‪４‬ر ﻟرغﻮﻧی تارﻳخ او ب‪６‬اﻳﻪ فرﻫﻨ‪／‬ﻲ شتﻤﻨﻲ ﻟري‪ .‬د فرﻫﻨ‪／‬ﻲ شتﻤﻨ‪ ９‬ډ‪４‬ره ستره‬ ‫برخﻪ پﻪ ﻧظﻢ او ﻧثر ﻟﻴکﻠﻲ او شﻔاﻫﻲ ادبﻴات دي چ‪ ３‬د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي‬ ‫دي‪ .‬دغﻪ ادبﻴات د شعر او ﻧثر پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ کاﻟبﻮﻧﻮ ک‪ ３‬خﻮﻧدي دي‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ژب‪ ３‬د ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو آثارو ډ‪４‬ره برخﻪ د زﻣاﻧﻮ د پ‪＋５‬ﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬ضاﻳع شﻮې ده‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ‬ ‫ﻫغﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ دغﻮ تﻮفاﻧﻮﻧﻮ خﻮﻧدي پات‪ ３‬دي او ﻣﻮږ ﻳ‪ ３‬پﻪ واک ک‪ ３‬ﻟرو‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د فرﻫﻨ‪／‬ﻲ‬ ‫ب‪６‬اﻳﻨ‪＊ ３‬ﻪ ＇رگﻨدوﻳﻲ کﻮﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻧثري آثارو د تارﻳخﻲ بﻬﻴر پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ،３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻣعﻠﻮم ﻟﻴکﻮال ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ ابﻦ‬ ‫اﻟزﻳد اﻟسرواﻧﻲ (‪٢٢٣‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬زوک‪７‬ی) دی چ‪ ３‬د ((ساﻟﻮ وږﻣﻪ)) پﻪ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻳﻮ کتاب‬ ‫ﻟﻴکﻠی دی‪ .‬دغﻪ کتاب تر اوسﻪ ﻧﻪ دی تر ﻻسﻪ شﻮی‪ ،‬د پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬ﻟﻴکﻮال ﻣحﻤد ﻫﻮتک‪،‬‬ ‫ﻣﻮږ تﻪ دغﻪ کتاب او د ﻫغﻪ ﻟﻴکﻮال راپ‪５‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫دغﻪ کتاب د عربﻲ اشعارو د فصاحت او بﻼغت پﻪ باره ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮی دی‪ .‬ﻟﻪ ابﻮﻫاشﻢ‬ ‫سرواﻧﻲ ＇خﻪ وروستﻪ بﻞ ﻣعﻠﻮم ﻟﻴکﻮال چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻳ‪ ３‬د ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) پﻪ ﻧﻮم ﻟﻪ‬ ‫(‪٦١٢‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ＇خﻪ وروستﻪ ﻳﻮ کتاب ﻟﻴکﻠی‪ ،‬ﻫغﻪ سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ دی‪ .‬د دغﻪ کتاب د سر‬ ‫＇ﻮ پا‪ ３１‬اوس زﻣﻮږ پﻪ واک ک‪ ３‬دی‪ .‬پﻪ دغﻮ ＇ﻮ تر ﻻسﻪ شﻮو پا‪１‬ﻮ ک‪＇ ３‬ﻠﻮر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ پ‪＋‬تاﻧﻪ‬ ‫شاعران او عارفان ﻣعرفﻲ شﻮي دي‪.‬‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ تذکرة اﻻوﻟﻴاء ﻣﻮږ تﻪ د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ پﻪ ﻻس‬ ‫راکﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دغﻪ کتاب د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پﻪ ادبﻲ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻟﻪ ستر ارز＊ت او اﻫﻤﻴت‬ ‫＇خﻪ برخﻤﻦ دى‪ .‬دغﻪ ﻧثر پﻪ ﻣﻮضﻮعﻲ ﻟحاظ د تارﻳخﻲ ﻧثروﻧﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ ،‬خﻮ د‬ ‫جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ساده ﻧثر دى‪ .‬ډ‪４‬ر ک‪７‬ک‪５‬چ او پ‪５‬چﻠﻲ ترکﻴبﻮﻧﻪ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬دراﻧﻪ ﻟغات ﻫﻢ پﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻧﻪ دي استعﻤال شﻮي او جﻤﻠ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ ＇خﻪ وروستﻪ بﻴا تر ﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻮرې‪ ،‬بﻞ ﻧثري کتاب پﻪ ﻻس‬ ‫ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻟرو‪ .‬اﻟبتﻪ د پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬ﻟﻴکﻮال ﻣﻮږ د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او د ﻫغﻮی د ﻧثري کتابﻮﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ سره آشﻨا کﻮي چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬د شﻴخ ک＂ﻪ ((ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪＋‬تاﻧﻪ))‪ ،‬د ﻣحﻤد بﻦ عﻠﻲ‬ ‫‪٤٦‬‬

‫بستﻲ ((تارﻳخ سﻮري)) او د ﻣﻼ اهلل ﻳار ((تحﻔة صاﻟح)) د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ دي چ‪ ３‬پﻪ اووﻣﻪ‪ ،‬اتﻤﻪ‬ ‫او ﻧﻬﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ ＇خﻪ را وروستﻪ بﻴا ﻣﻮږ د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ډ‪４‬ر ﻟﻴکﻠﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟرو‪ .‬پﻪ ﻫغﻮ‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجری پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د باﻳزﻳد رو＊ان ﻟﻴکﻠی اثر ((خﻴر اﻟبﻴان)) او د اخﻮﻧد درو‪４‬زه‬ ‫((ﻣخزن اﻻسﻼم)) کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳادوﻟی شﻮ‪ .‬دا دواړه کتابﻮﻧﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻣسجع ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮي‬ ‫او دﻳﻨﻲ ﻣﻮضﻮعات پک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫خﻴراﻟبﻴان او ﻣخزن اﻻسﻼم دواړه پﻪ ﻣسجع ﻳا ﻗافﻴﻪ وال ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ ،‬خﻮ دا چ‪３‬‬ ‫خﻴراﻟبﻴان دﻣخﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮى او ﻣخزن اﻻسﻼم‪ ،‬اخﻮﻧد درو‪４‬زه د ﻫغﻪ د ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ ３‬پﻪ تعﻘﻴب‬ ‫＇ﻮ کاﻟﻪ وروستﻪ تاﻟﻴف ک‪７‬ى‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ باﻳزﻳد رو＊ان د ﻣسجع ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ ３‬بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻰ‬ ‫بﻠﻞ شﻮى دى‪.‬‬ ‫د ﻣسجع ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ ３‬دغﻪ ﻻره د باﻳزﻳد رو＊ان او اخﻮﻧد دروﻳزه پﻠﻮﻳاﻧﻮ پاﻟﻠ‪ ،３‬وده او‬ ‫پرﻣختﻴا ﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ې او تر ډ‪４‬رې ﻣﻮدې ﻳ‪ ３‬دوام ﻣﻮﻧدﻟﻰ دى‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮوﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬خﻮشحال خان خ＂ک او د ﻫغﻪ د کﻮرﻧ‪ ９‬غ‪７‬و پﻪ ﻧثر ک‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ او ژباړﻟﻲ دي‪ .‬د خ＂کﻮ دوره چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادب ﻳﻮه زرﻳﻨﻪ دوره بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ ３‬پﻪ ک‪ ３‬د ﻳادوﻧ‪ ３‬او ستاﻳﻨ‪ ３‬وړ وده او پرﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده‪ .‬د دې دورې د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫پﻪ ﻧثري کتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د خﻮشحال خان خ＂ک د بﻴاض پر ﻧثروﻧﻮ سرب‪５‬ره د ﻫغﻪ ((دستارﻧاﻣﻪ))‪ ،‬د‬ ‫عبداﻟﻘادرخان خ＂ک ((گﻠدستﻪ))‪ ،‬د افضﻞ خان خ＂ک ((تارﻳخ ﻣرصع)) او ((عﻴار داﻧش))‪،‬‬ ‫د ‪－‬ﻮﻫر خان خ＂ک ژباړﻟی سﻴرت ((ﻗﻠب اﻟسﻴر)) او ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ دي‪ .‬دا کتابﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ ساده او روان پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮي دي چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮرو ادبﻲ ＊‪２／５‬ﻮ سرب‪５‬ره ﻳ‪ ３‬د ﻧثر ساده ‪－‬ﻲ‪،‬‬ ‫رواﻧﻲ‪ ،‬و‪７－‬ﻧ‪ ９‬ﻣحاورې تﻪ ﻧ‪８‬د‪４‬ﻮاﻟﻰ ﻟﻪ ډ‪４‬رو ﻣﻬﻤﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧﻮ ＇خﻪ دي‪ .‬وروستﻪ د ﻫﻮتکﻮ‬ ‫د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ دوران کی پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ډ‪４‬ر پرﻣختگ ک‪７‬ی دی‪ .‬د ﻣﻼ ﻧﻮرﻣحﻤد غﻠجﻲ‬ ‫((ﻧافع اﻟﻤسﻠﻤﻴﻦ)) او د ﻣحﻤد ﻫﻮتک ((پ＂ﻪ خزاﻧﻪ)) د دې دورې د ﻧثر ﻣشﻬﻮر کتابﻮﻧﻪ دي‬ ‫چ‪ ３‬ﻧافع اﻟﻤسﻠﻤﻴﻦ پﻪ ﻣسجع ﻧثر او پ＂ﻪ خزاﻧﻪ پﻪ ساده روان ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮې ده‪ .‬د احﻤدشاه‬ ‫‪٤٧‬‬

‫بابا د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال ﻫﻢ پ‪＋‬تﻮ ﻧثر وده او پر ﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده‪ .‬د پﻴرﻣحﻤد کاک‪(( ７‬ﻣعرفت‬ ‫اﻻفغاﻧﻲ))‪ ،‬د خان عﻠﻮم (( د احﻤدشاه بابا د اشعارو پ‪＋‬تﻮ شرحﻪ)) او د عبداهلل فتاواى احﻤد‬ ‫شاﻫﻲ پﻪ ﻫﻤدغﻪ دوره ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮي کتابﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د دﻳارﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻮي او ﻣعاصر ادب د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو ﻻرې‬ ‫چارې برابرې شﻮې دي‪ .‬د دې دورې ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬د ساده ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻻره خپﻠﻪ ک‪７‬ې‬ ‫ده او د پخﻮاﻧﻲ ﻣتکﻠف او ﻣسجع ﻧثر ﻟﻴکﻠﻮ پر خﻼف عام‪ ،‬د وﻟس ﻣحاورې تﻪ ﻧژدې‬ ‫کﻠﻴﻮاﻟﻲ او وﻟسﻲ اصطﻼحات‪ ،‬ﻣحاورې او ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ خپﻠﻮ ﻧثري ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ ３‬کاروﻟﻲ او‬ ‫ﻫ（ﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬خپﻞ ﻧثري آثار د خﻠکﻮ د پﻮﻫﻮﻧ‪ ３‬ﻟﻪ پاره د ﻫغﻮی پﻪ ژبﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫د دې ډول ﻧثري آثارو پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻧﻮرﻣحﻤد ﻧﻮري افغاﻧی ((غﻮﻧچﻪ روه))‬ ‫(‪١٢٨٠‬ﻫـ‪.‬ق‪ .‬تآﻟﻴف) د ﻣﻮﻟﻮي احﻤد ((گﻨج پ‪＋‬تﻮ))‪ ،‬آدم خان درخاﻧ‪ ،９‬د ﻣﻴراحﻤدشاه‬ ‫رضﻮاﻧﻲ ((شکرستان افغاﻧﻲ)) او ((بﻬارستان افغاﻧﻲ)) ک‪ ３‬راغﻠﻲ ﻧثروﻧﻪ او ﻫﻤدارﻧگﻪ د‬ ‫ﻣﻴا حسﻴب گﻞ کاکاخ‪５‬ﻞ ژباړﻟی ﻧاول ((ﻧﻘش ﻧگﻴﻦ)) او د ﻣﻴا ﻣحﻤد ﻳﻮسف ژباړﻟی ﻧاول‬ ‫((تﻮبةاﻟﻨصﻮح)) ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳادوﻟی شﻮ‪ .‬دغﻪ ﻧثروﻧﻪ پﻪ ساده ‪ ９－‬او رواﻧ‪ ９‬سرب‪５‬ره ادبﻲ او ﻫﻨري‬ ‫ارز＊تﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟري او د ﻧﻮو ﻫﻨري ﻧثروﻧﻮ ＇رکﻮﻧﻪ پک‪ ３‬تر ستر‪－‬ﻮ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫وروستﻪ بﻴا د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻫر اړخﻴزه وده او پرﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده‪ .‬د ساده او ژور ﻧاﻟستﻲ ﻧثروﻧﻮ‬ ‫تر ＇ﻨ‪ ，‬ﻧﻮي ﻫﻨري ادبﻲ ژاﻧروﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب ک‪ ３‬دود شﻮي دي‪ .‬دﻟتﻪ د ﻫغﻮ‬ ‫ادبﻲ ﻧثري ژاﻧروﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخﻠﻮ چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ او ادب ک‪ ３‬دود او ﻣﻮږ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ادبﻴاتﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ډ‪４‬رې ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﻟرو‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬روﻣان‪ ،‬ډراﻣﻪ‪ ،‬طﻨز‪ ،‬ادبﻲ ！ﻮ！ﻪ‪ ،‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬ادبﻲ راپﻮرتاژ‪ ،‬ادبﻲ‬ ‫ﻳﻮﻧﻠﻴک (سﻔرﻧاﻣﻪ)‪ ،‬ادبﻲ ‪＄‬ان پ‪( ３＋５‬خاطرې)‪ ،‬ادبﻲ ژوﻧدﻟﻴک (بﻴﻮ‪－‬رافﻲ)‪ ،‬تکﻞ‪ ،‬ادبﻲ‬ ‫اﻧ‪％‬ﻮر‪ ،‬فﻠﻤﻲ سﻨارﻳﻮ او ﻧﻮر‪ .‬اوس د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر د ودې او پرﻣختﻴا ﻳﻮن پﻪ ډ‪４‬رې چ＂ک‪ ９‬سره‬ ‫روان دی او ډول ډول ﻧثري آثار چاپ او خپر‪８４‬ي‪.‬‬

‫‪٤٨‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ب‪６‬اﻳﻪ فرﻫﻨگﻲ ز‪４‬رﻣﻪ ﻟري چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬ستره برخﻪ د دې ژب‪ ３‬ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر‬ ‫ﻟﻴکﻠﻲ او شﻔاﻫﻲ ادبﻴات جﻮړوي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟﻴکﻠﻲ آثار د زﻣاﻧ‪ ３‬پﻪ خﻮﻧ‪７‬ﻳﻮ پ‪＋５‬ﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻲ او ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬ور＇خﻪ خﻮﻧدي پات‪ ３‬شﻮي دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی کتاب‬ ‫چ‪ ３‬ﻣﻮږ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮم سره آشﻨا ﻳﻮ‪ ،‬ﻫغﻪ د ابﻮﻫاشﻢ سرواﻧی ﻟﻴکﻠی اثر ((ساﻟﻮ وږﻣﻪ)) دی‬ ‫چ‪ ３‬پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ را ﻣعرفﻲ ک‪７‬ي‪ .‬وروستﻪ پﻪ اووﻣﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ‬ ‫((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) ﻟﻴکﻠی او بﻴا پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬باﻳزﻳد رو＊ان او اخﻮﻧد درو‪４‬زه‬ ‫او د دې دواړو پﻴرواﻧﻮ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧثر کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬تر دې وروستﻪ خﻮشحال خان او د‬ ‫ﻫغﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧثر کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬د دﻳارﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ساده ﻧثر ﻟﻴکﻨﻪ عاﻣﻪ شﻮې او ډ‪４‬ر پ‪＋‬تﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ .‬پﻪ اوسﻨ‪ ９‬او ﻣعاصره‬ ‫دوره ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ډ‪４‬ره وده او پرﻣختﻴا ک‪７‬ې او د ﻧثر ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ عام شﻮي او پﻪ ﻫره‬ ‫برخﻪ ک‪ ３‬زﻳات شﻤ‪５‬ر آثار راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي دي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ غﻮر او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬دې‬ ‫پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکی دې د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ې کﻠﻤ‪ ３‬پر زده کﻮوﻧکﻮ او ﻳا پﻪ خپﻠﻪ ﻣعﻨا او‬ ‫پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پرگراف وﻟﻮﻟﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکﻲ دې د اړتﻴا پر‬ ‫ﻣﻬال ﻣرستﻪ ورسره وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪٤٩‬‬

‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او دې تﻪ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬ﻣتﻦ پﻪ غﻮر‬ ‫سره وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او بﻠﻪ دې د اشخاصﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی دې ﻫغﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې د ﻫغﻮ پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ﻻزﻣ‪＇ ３‬رگﻨدوﻧ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬د ﻟﻮستﻞ شﻮي ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ‬ ‫او عبارتﻮﻧﻮ ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د زده کﻮوﻧکﻮ د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی کتاب ＇ﻪ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي او چا ﻟﻴکﻠی دی؟‬ ‫تذکرة اﻻوﻟﻴاء چا ﻟﻴکﻠی او ＇ﻪ ډول کتاب دی؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر د پﻨ‪％‬ﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر د پﻨ‪％‬ﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫باﻳزﻳد رو＊ان او اخﻮﻧد درو‪４‬زه خپﻞ کتابﻮﻧﻪ (خﻴراﻟبﻴان او ﻣخزن اﻻسﻼم) پﻪ کﻮم‬ ‫ډول ﻧثر ﻟﻴکﻠﻲ دي؟‬ ‫خﻮشحال خ＂ک او د ﻫغﻪ پﻴرواﻧﻮ خپﻞ کتابﻮﻧﻪ پﻪ کﻮم ډول ﻧثر ﻟﻴکﻠﻲ دي؟‬ ‫د ﻫﻨري ﻧثر د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧک‪ ３‬دې د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻳﻮ کتاب پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬ﻣعرفﻲ ک‪７‬ي او ﻫغﻪ دې پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٥٠‬‬

‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د بدﻳﻊ ﻋﻠﻢ _ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ برخﻪ‬ ‫ﻟﻔﻈﻲ ادبﻲ صﻨﻌتﻮﻧﻪ‬

‫_ ＇ﻮک د بدﻳع عﻠﻢ پ‪５‬ژﻧﻲ؟‬ ‫_ د بدﻳع عﻠﻢ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ ＇خﻪ بحث کﻮي؟‬ ‫ادبی فﻨﻮن ﻳﻮ ﻟ‪！ ７‬اکﻠﻲ اصﻮل او ﻣﻮازﻳﻦ دي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ د ادبﻲ آثارو ﻟﻔظﻲ‬ ‫او ﻣعﻨﻮي ＊‪５‬گ‪ ３２‬پ‪５‬ژﻧدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫بدﻳع ﻫغﻪ پﻮﻫﻨﻪ ده چ‪ ３‬د وﻳﻨا او کﻼم ﻟﻪ ＊کﻼ او ﻫغﻮ ادبﻲ صﻨاﻳعﻮ ＇خﻪ بحث کﻮي‬ ‫چ‪ ３‬ﻧظﻢ اوﻧثر تﻪ ＊کﻼ ورب‪＋‬ﻲ‪.‬‬ ‫بدﻳع ﻟﻪ دوه ډوﻟﻪ ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ ＇خﻪ بحث کﻮي‪ :‬ﻳﻮه تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻔظﻲ او بﻞ تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣعﻨﻮي‬ ‫صﻨعتﻮﻧﻪ واﻳﻲ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻟﻔظﻲ ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ درپ‪５‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪٥١‬‬

‫ادبﻲ فﻨﻮن پﻪ عام ﻣﻔﻬﻮم ﻳﻮ ﻟ‪！ ７‬اکﻠﻲ اصﻮل او ﻣﻮازﻳﻦ دي‪ .‬د دغﻮ ﻣﻮازﻳﻨﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ د ادبﻲ‬ ‫آثارو ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨﻮي ＊‪５‬گ‪ ３２‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا ＊کﻼوې‪ ،‬ﻫﻨري او ادبﻲ ارز＊تﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻳا ادبﻲ فﻨﻮن ﻫغﻪ ﻣﻮازﻳﻦ تشرﻳح کﻮي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ کﻮﻻی شﻮ د ادبﻲ آثارو ﻟﻔظﻲ او‬ ‫ﻣعﻨﻮي ＊کﻼوې وپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫ادبﻲ فﻨﻮن درې سترې ＇اﻧ‪ ３／‬ﻟري‪ :‬ﻣعاﻧﻲ‪ ،‬بﻴان او بدﻳع‬ ‫دا چ‪ ３‬ﻣﻮږ دﻟتﻪ ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳع درپ‪５‬ژﻧﻮ‪ ،‬دا صﻨاﻳع د ادبﻲ فﻨﻮن د ((بدﻳع)) پﻪ ＇اﻧ‪ ３／‬پﻮرې‬ ‫اړه ﻟري‪ .‬د ﻣخﻪ تر دې چ‪ ３‬د شعر دغﻪ صﻨعتﻮﻧﻪ دروپ‪５‬ژﻧﻮ‪ ،‬ﻻزﻣﻪ ده د بدﻳع عﻠﻢ پﻪ ﻟغﻮي او‬ ‫اصطﻼحﻲ ﻣعﻨا پﻮه شﻮ‪.‬‬ ‫د بدﻳع ﻟغﻮي ﻣعﻨا ﻧﻮی‪ ،‬تازه او ح‪５‬راﻧﻮوﻧکی شی دی او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ﻫغﻪ پﻮﻫﻨﻪ‬ ‫ده چ‪ ３‬د وﻳﻨا او کﻼم ﻟﻪ ＊کﻼ او ﻫغﻮ صﻨاﻳعﻮ ＇خﻪ بحث کﻮي چ‪ ３‬ﻧظﻢ او ﻧثر تﻪ ＊کﻼ‬ ‫ورب‪＋‬ﻲ‪ .‬د بدﻳع د عﻠﻢ وضعﻪ کﻮوﻧکی عبداهلل بﻦ ﻣعتز دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ (‪ ٢٧٤‬ﻫجري‬ ‫ﻗﻤري) کال پﻪ دې اړه پﻪ عربﻲ ژبﻪ ﻳﻮ ﻣﻔصﻞ کتاب تآﻟﻴف ک‪ ７‬او ورو ورو دغﻪ پﻮﻫﻨﻪ ﻧﻮرو ژبﻮ‬ ‫تﻪ خپره شﻮه‪ .‬د بدﻳع د عﻠﻢ ﻣﻮضﻮع فصﻴحﻪ او بﻠﻴغﻪ ادبﻲ وﻳﻨاده او ﻫغﻪ ＇ﻪ تﻪ چ‪ ３‬د بﻠﻴغ‪３‬‬ ‫وﻳﻨا د ＊کﻼ سبب ک‪８５‬ي‪ ،‬ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ او ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ دا دي‪:‬‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬د وﻳﻨا ＊کﻼ پﻪ کﻠﻤﻮ پﻮرې اړه وﻟري‪ .‬کﻪ دغﻮ‬ ‫کﻠﻤﻮ تﻪ د ﻣعﻨا پﻪ خﻮﻧدي ساتﻨﻪ بدﻟﻮن ورک‪７‬و‪ ،‬د وﻳﻨا ＊کﻼ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪ .‬د ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر زﻳات دی‪ ،‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دا دي‪ :‬تجﻨﻴس او د ﻫغﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻠب‪،‬‬ ‫ذواﻟﻘﻮافﻲ‪ ،‬اشتﻘاق‪ ،‬ترصﻴع‪ ،‬سﻴاق اﻻعداد‪ ،‬اﻟﻤربع‪ ،‬تکرار‪ ،‬تضﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻣعﻤا‪ ،‬ﻣﻨﻘﻮط‪ ،‬غﻴر‬ ‫ﻣﻨﻘﻮط‪ ،‬سجع او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫＇ﻮ ﻣشﻬﻮر ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ سره دا دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬تجﻨﻴس‪:‬‬ ‫پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬ﻫﻢ جﻨس کﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغﻪ ادبﻲ صﻨعت دی چ‪ ３‬د شعر‬ ‫‪٥٢‬‬

‫پﻪ ﻳﻮ بﻴت ﻳا ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ ３‬دوې ﻳا زﻳات‪ ３‬داس‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬راشﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴک او ﻟﻮست ک‪！ ３‬ﻮﻟ‪３‬‬ ‫سره ﻳﻮ شی او ﻳا ﻳﻮ ＇ﻪ سره ورتﻪ او پﻪ ﻣعﻨا ک‪ ３‬سره بﻴﻠ‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫تجﻨﻴس دا ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫(‪ )٣‬زاﻳد تجﻨﻴس‬ ‫(‪ )٢‬ﻧاﻗص تجﻨﻴس‬ ‫(‪ )١‬تام تجﻨﻴس‬ ‫(‪ )٤‬ﻣرکب تجﻨﻴس‪ ،‬خطﻲ تجﻨﻴس‪ ،‬ﻣرفﻮع تجﻨﻴس او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ د تام تجﻨﻴس ﻳﻮ ﻣثال راوړو‪:‬‬ ‫فـــــراق پـــﻪ ﻣـــا خـــــﻮري د زړ‪－‬ـــــﻲ وﻳــﻨــ‪:３‬‬ ‫آشــــﻨــــا ﻣـــــ‪ ３‬ﻧـــشـــتـــﻪ اهلل ﻣـــــ‪ ３‬وﻳـــﻨـــﻲ‬ ‫(پﻴرﻣحﻤد کاک‪)７‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪((３‬وﻳﻨﻲ)) کﻠﻤﻪ پﻪ دواړو ﻧﻴﻢ بﻴتﻮ ک‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪３‬‬ ‫((وﻳﻨ‪ ))３‬د دري د (خﻮن) پﻪ ﻣعﻨا او پﻪ دوﻳﻢ ک‪(( ３‬وﻳﻨﻲ)) د ﻟﻴدﻟﻮ پﻪ ﻣعﻨا دی چ‪ ３‬تام تجﻨﻴس‬ ‫بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _١‬ﻗﻠب‪:‬‬ ‫پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬سرچپﻪ کﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬د بدﻳع د عﻠﻢ پﻪ اصطﻼح پﻪ ﻳﻮه وﻳﻨا ک‪ ３‬د دوو ﻳا زﻳاتﻮ‬ ‫داس‪ ３‬کﻠﻤﻮ راوړل وي چ‪ ３‬تﻮري ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮعﻪ او عدد ک‪ ３‬سره ﻳﻮ او پﻪ ترتﻴب ک‪ ３‬سره او＊تﻲ‬ ‫وي‪ .‬ﻗﻠب پﻪ ＇ﻠﻮر ډوﻟﻪ دی‪ :‬ﻗﻠب کﻞ‪ ،‬ﻗﻠب بعض‪ ،‬ﻗﻠب ﻣستﻮي‪ ،‬ﻗﻠب ﻣﻨجﻨح‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ د (ﻗﻠب کﻞ) ﻳﻮ ﻣثال راوړو‪:‬‬ ‫زﻟــــﻔــــ‪ ３‬پـــــﻪ ﻣـــــخ کـــــــ‪７‬ه خـــــﻢ پـــــﻪ خــﻢ‬ ‫کــــ‪５‬ــــﻨــــﻪ و ﻣـــــــا تـــــــﻪ ﻣـــــــخ پـــــــﻪ ﻣـــخ‬ ‫کــــ‪５‬ــــﻨــــﻪ و ﻣـــــــا تـــــــﻪ ﻣـــــــخ پـــــــﻪ ﻣـــخ‬ ‫زﻟــــﻔــــ‪ ３‬پـــــﻪ ﻣـــــخ کـــــــ‪７‬ه خـــــﻢ پـــــﻪ خــﻢ‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ ﻣثال ک‪ ３‬گﻮرو چ‪( ３‬خﻢ) پﻪ (خﻢ) او (ﻣخ) پﻪ (ﻣخ) کﻠﻤ‪ ３‬سرچپﻪ شﻮي دي او‬ ‫د کﻠﻤ‪ ３‬دواړه تﻮري سره او＊تﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻳ‪( ３‬ﻗﻠب کﻞ) بﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٥٣‬‬

‫‪ _٢‬اﻟﻤربﻊ‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻧظﻢ ﻳا شعر تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮ شاعر ﻳﻮه رباعﻲ داس‪ ３‬راوړي چ‪ ３‬عﻤﻮدي او افﻘﻲ ﻳﻮ‬ ‫ډول وﻟﻮستﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻳــار ﻟــﻪ غﻤــﻪ پــﻪ زړه افــگار ﻳــﻢ‬ ‫ﻟــﻪ غﻤــﻪ ＇ــﻪ واﻳــﻢ دردﻣﻨــد ﻳــﻢ خــﻮار ﻳــﻢ‬ ‫پــﻪ زړه دردﻣﻨــد ﻳــﻢ ﻫــر ‪－‬ــﻮره بﻴﻤــار ﻳــﻢ‬ ‫افــ‪／‬ار ﻳــﻢ خــﻮار ﻳــﻢ بﻴﻤــار ﻳــﻢ زار ﻳــﻢ‬ ‫پﻮرتﻨی شعر عﻤﻮدي او افﻘﻲ ﻳﻮ شان ﻟﻮستﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬تﻀﻤﻴﻦ‪:‬‬ ‫د سﻨد او ﻣثال پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ شاعر د خپﻞ کﻼم د تﻘﻮﻳ‪ ３‬ﻟپاره د ﻣضﻤﻮن د تام ارتباط پﻪ صﻮرت‬ ‫ک‪ ３‬د بﻞ چا د ﻧظﻢ ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ‪ ،‬ﻧﻴﻢ بﻴتی‪ ،‬بﻴت‪ ،‬ﻳا ＇ﻮبﻴتﻮﻧﻪ پﻪ خپﻞ شعر ﻳا ﻧظﻢ ک‪ ３‬را وړﻟﻮ‬ ‫تﻪ تضﻤﻴﻦ واﻳﻲ‪ .‬دا ﻻﻧدې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪ :‬ابداع ﻳا رفﻮتضﻤﻴﻦ‪ ،‬استعاﻧﻪ‪ ،‬ﻣصرع تضﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫تصرف سره تضﻤﻴﻦ‪ ،‬ب‪ ３‬تصرفﻪ تضﻤﻴﻦ‪ .‬دﻟتﻪ د ابداع ﻳا د رفﻮتضﻤﻴﻦ ﻳﻮ ﻣثال راوړو‪:‬‬ ‫((دا پﻪ ﻣخ ﻳ‪ ３‬د خط ﻟﻴکﻪ دو تا راغﻠﻪ))‬ ‫کــﻪ کعب‪ ３‬ﻟـــره ﻣشکﻴﻨﻪ ﻗــبــا راغﻠﻪ‬ ‫پﻮرتﻪ بﻴت د بﻴدل ﻫشﻨغري دى‪ ،‬ﻣ‪／‬ر ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسره ﻳ‪ ３‬د حﻤﻴد را اخﻴست‪ ３‬ده‪ .‬د حﻤﻴد‬ ‫د شعر ！ﻮل بﻴت پﻪ دې ډول دی‪:‬‬ ‫دا پﻪ ﻣخ ﻳ‪ ３‬د خط ﻟﻴکﻪ دوتــا راغﻠﻪ‬ ‫‪－‬ــﻮﻳــا ﻣــخ ﻟـــره دې تـــﻮره بــﻼ راغﻠﻪ‬ ‫ب‪５‬دل ور＇خﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسره تضﻤﻴﻦ ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ترصﻴﻊ‪:‬‬ ‫ترصﻴع عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬د جﻮاﻫرو اﻳ‪＋‬ﻮدﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغﻪ‬ ‫صﻨعت دی چ‪ ３‬شاعر خپﻞ ﻳﻮ بﻴت پﻪ ＇ﻮ برخﻮ و‪４‬شﻲ‪ ،‬ﻫره برخﻪ د بﻠ‪ ３‬برخ‪ ３‬پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪３‬‬

‫‪٥٤‬‬

‫داس‪ ３‬راوړي چ‪ ３‬پﻪ وزن ک‪ ３‬سره برابروي‪ ،‬ﻟکﻪ د رحﻤان بابا دا ﻻﻧدې بﻴت‪:‬‬ ‫پﻪ حاﻟت د عاشﻘاﻧﻮ ﻧظر بﻮﻳﻪ‬ ‫پﻪ زﻳارت د شﻬﻴداﻧﻮ گذر بﻮﻳﻪ‬ ‫پﻪ دې بﻴت ک‪( ３‬حاﻟت _ زﻳارت) (عاشﻘاﻧﻮ _ شﻬﻴداﻧﻮ) او (ﻧظر _ گذر) ﻳﻮ د بﻞ پﻪ ﻣﻘابﻞ‬ ‫ک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ذواﻟﻘﻮاﻓﻲ‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ شعر دی چ‪ ３‬ﻟﻪ دوو ＇خﻪ زﻳات‪ ３‬ﻗافﻴ‪ ３‬وﻟري او کﻪ د ﻗافﻴﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ردﻳﻔﻮﻧﻪ ﻫﻢ وﻟري‪،‬‬ ‫ﻧﻮ بﻴا ﻳ‪ ３‬ذواﻟﻘﻮافﻲ ﻣع اﻟحﻮاجب بﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ دې ﻻﻧدې بﻴت ک‪:３‬‬ ‫چا د شرف ورک‪ ３‬د ﻟﻴﻼ ﻧﻪ جﻠباب ﻟرې ک‪７‬‬ ‫چا د ژوﻧد سﻔر ک‪ ３‬د حﻴا ﻧﻪ شباب ﻟرې ک‪７‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪(( ３‬ور _ سﻔر))‪(( ،‬ﻟﻴﻼ _ حﻴاء)) ((جﻠباب _ شباب)) د ﻗافﻴ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬دي‬ ‫او (ﻟرې ک‪ _ ７‬ﻟرې ک‪ )７‬ﻳ‪ ３‬د ردﻳف پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ راغﻠی دی‪.‬‬

‫دﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫بدﻳع پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬ﻧﻮي تازه او حﻴراﻧﻮوﻧکﻲ ＇ﻴز تﻪ واﻳﻲ او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغﻪ‬ ‫عﻠﻢ دی چ‪ ３‬د وﻳﻨا او کﻼم ﻟﻪ ＊کﻼ او ﻫغﻮ صﻨاﻳعﻮ ＇خﻪ بحث کﻮي چ‪ ３‬ﻧظﻢ ﻳا ﻧثر‬ ‫تﻪ ＊کﻼ ورکﻮي‪.‬‬ ‫ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳع او ﻣعﻨﻮي صﻨاﻳع‪.‬‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳع‪ :‬ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬د وﻳﻨا ＊کﻼ پﻪ کﻠﻤﻮ پﻮرې اړه وﻟري‪ ،‬کﻪ ﻫغﻮ‬ ‫تﻪ د ﻣعﻨا پﻪ خﻮﻧدي ساتﻨﻪ بدﻟﻮن ورک‪７‬و‪ ،‬د وﻳﻨا ＊کﻼ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪ .‬د ﻟﻔظﻲ صﻨاﻳعﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر ډ‪４‬ر دی‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ﻳ‪ ３‬دادي‪ :‬تجﻨﻴس او د ﻫغﻪ ډوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻠب‪ ،‬ذواﻟﻘﻮافﻲ‪ ،‬سﻴاق‬ ‫اﻻعداد تضﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻣعﻤا‪ ،‬سجع او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪٥٥‬‬

‫فعال تونه‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ ډ‪４‬ر غﻮر او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ‪،‬‬ ‫＊ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬د ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ ﻳﻮ‬ ‫بﻴت پر تختﻪ وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬زده کﻮوﻧکی دې پک‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣﻮجﻮد ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ و＊ﻴﻲ او ﻻزم‬ ‫تﻮضﻴحات دې ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫ادبﻲ فﻨﻮن ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ادبﻲ فﻨﻮن ＇ﻮ ＇اﻧگ‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫بدﻳع پﻪ ﻟغت او اصطﻼح ک‪＇ ３‬ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫بدﻳع عﻠﻢ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ ＇خﻪ بحث کﻮي؟‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ تعرﻳف ک‪７‬ئ؟‬ ‫د ＇ﻮ ﻣشﻬﻮرو ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮگﻪ د در‪４‬ﻮ ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ ﻟپاره ﻳﻮ ﻳﻮ ﻧﻮی ﻣثال او ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫پﻴدا او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٥٦‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د بدﻳﻊ ﻋﻠﻢ _ دوﻳﻤﻪ برخﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮيصﻨﻌتﻮﻧﻪ‬

‫_ ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ کﻮم عﻠﻢ ﻟﻪ ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻮ ＇خﻪ بحث کﻮي؟‬ ‫بدﻳع پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬ﻧﻮي‪ ،‬تازه او حﻴراﻧﻮوﻧکﻲ ＇ﻴز تﻪ واﻳﻲ او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪３‬‬ ‫بدﻳع عﻠﻢ د ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ ﻳﻮه ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ ＇اﻧ‪／‬ﻪ ده چ‪ ３‬د وﻳﻨا او کﻼم ﻟﻪ ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨﻮي‬ ‫＊کﻼوو ＇خﻪ بحث کﻮي‪ .‬ﻣخک‪ ３‬ﻣﻮ پﻪ ﻳﻮه ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ در وپ‪５‬ژﻧدل‪ ،‬پﻪ‬ ‫دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣعﻨﻮي ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د بدﻳع د عﻠﻢ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ ،‬درپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪٥٧‬‬

‫بدﻳع عﻠﻢ د ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ ﻟﻪ در‪４‬ﻮ ＇اﻧ‪／‬ﻮ (بﻴان‪ ،‬ﻣعاﻧﻲ‪ ،‬بدﻳع) ＇خﻪ ﻳﻮه ډ‪４‬ره اړﻳﻨﻪ او اساسﻲ‬ ‫برخﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ وسﻴﻠﻪ د وﻳﻨا ﻳا کﻼم ＊کﻼ ﻣعﻠﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬د بدﻳع عﻠﻢ ﻟﻪ دوو ډﻟﻮ ادبﻲ‬ ‫صﻨعتﻮﻧﻮ ＇خﻪ بحث کﻮي‪:‬‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ او ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻔظﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ ﻣﻮ د ﻣخﻪ پﻪ ﻳﻮه ﻟﻮست ک‪ ３‬وپ‪５‬ژﻧدل‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ‬ ‫درپ‪５‬ژﻧدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ ﻫغﻪ ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬د وﻳﻨا ﻳا کﻼم ＊کﻼ پﻪ ﻣعﻨا پﻮرې‬ ‫اړه ﻟري‪ .‬کﻪ کﻠﻤ‪ ３‬تﻪ د ﻣعﻨا پﻪ ساتﻨﻪ بدﻟﻮن ورک‪７‬و‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ ＊کﻼ پر خپﻞ ‪＄‬ای پات‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر زﻳات دی‪ ،‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫تضاد ﻳا طباق‪ ،‬اﻳﻬام‪ ،‬ﻟف و ﻧشر‪ ،‬عکس و تبدﻳﻞ‪ ،‬عارفاﻧﻪ تجاﻫﻞ ‪ ،‬اﻟتﻔات‪ ،‬جﻤع‪،‬‬ ‫تﻔرﻳﻖ‪ ،‬ﻣراعات اﻟﻨظﻴر‪ ،‬ارسال اﻟﻤثﻞ‪ ،‬تعجب‪ ،‬ﻣتحﻤﻞ اﻟضدﻳﻦ‪ ،‬ﻣباﻟغﻪ‪ ،‬حسﻦ تعﻠﻴﻞ‪،‬‬ ‫تﻨسﻴﻖ اﻟصﻔات‪ ،‬استدﻻل‪ ،‬ﻣخاطبﻪ‪ ،‬ﻫجﻮ‪ ،‬رجﻮع او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ د ﻣثاﻟﻮﻧﻮ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬درپ‪５‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻃباق‪:‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮه کﻼم ﻳا شعر ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣتﻘابﻞ اﻟﻔاظ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ر‪１‬ا او تﻴاره‪ ،‬شپﻪ او ورځ‪ ،‬ژړا اوخﻨدا‪،‬‬ ‫ﻣرگ او ژوﻧد‪ ،‬خﻮشاﻟﻲ او خپگان‪ ،‬تﻮر او سپﻴﻦ او داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻳﻮ ‪＄‬ای سره راوړل شﻲ‪ ،‬د‬ ‫طباق صﻨعت ورتﻪ واﻳﻲ‪ :‬د ﻣثال پﻪ ډول‪ ،‬د عبداﻟﻘادر خان خ＂ک دا ﻻﻧدې بﻴت وگﻮرئ‪:‬‬ ‫چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تﻠﻤﻪ پﻪ خﻨدا خﻨدا دﻳــدار تﻪ‬ ‫اوس ﻳ‪ ３‬دروﻣــﻢ پﻪ ژړا ژړا ﻣــزار تﻪ‬ ‫ﻳا‬ ‫زه پﻪ ســرو ستر‪－‬ﻮ ژړا کــ‪７‬م چ‪ ３‬تﻪ دروﻣــ‪３‬‬ ‫تــﻪ ﻟــﻪ ﻣــا چــ‪ ３‬رخــصــتــ‪５‬ــ‪８‬ې پــﻪ خــﻨــدا ‪３＄‬‬

‫‪٥٨‬‬

‫پﻪ پﻮرتﻪ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬د خﻨدا او ژړا کﻠﻤﻮ پﻪ ذ کر سره طباق ﻣﻮجﻮد دی‪ .‬طباق پﻪ درې‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻮ‪ :‬اسﻤﻲ‪ ،‬فعﻠﻲ‪ ،‬اﻳجابﻲ او سﻠبﻲ طباق باﻧدې و‪４‬شﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻣراﻋات اﻟﻨﻈﻴر‪:‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې پﻪ ﻳﻮه جﻤﻠﻪ ﻳا د شعر د بﻴت پﻪ ﻳﻮه ﻣسره ک‪ ３‬د کﻮم شﻲ ﻳادوﻧﻪ وشﻲ او پﻪ‬ ‫وروستﻪ جﻤﻠﻪ ﻳا ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻳاد شﻮي شﻲ ﻧﻮر ﻣﻨاسبات او ﻣﻼﻳﻤات ووﻳﻞ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫دغﻪ ډول ＊اﻳست تﻪ ﻣراعات اﻟﻨظﻴر وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ د خﻮږ دل شاعر پﻪ دې بﻴت ک‪:３‬‬ ‫د زړه شﻤعﻪ ﻣ‪ ３‬د عشﻖ ﻟﻪ غﻮړو ډکﻪ‬ ‫ژر پرې ﻟ‪／‬ﻪ د ﻣحبﻮب د دﻳــدن اوره‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ عﻠﻲ خان چ‪ ３‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫د ＊اﻳست ﻣرغﻪ د خط پﻪ پرو واﻟﻮت‬ ‫د عاشﻖ پﻪ زړه ﻳــﻮه ﻧرﻣﻪ ﻫــﻮا راغﻠﻪ‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬شاعر پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ ３‬د شﻤع‪ ３‬ﻳادوﻧﻪ ک‪７‬ې‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫغ‪ ３‬ﻣﻨاسباتﻮ او‬ ‫ﻣﻼﻳﻤاتﻮ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬اور او غﻮړو تﻪ ﻫﻢ اشاره کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻳﻮه بﻴت ک‪ ３‬د داس‪ ３‬ﻣتﻨاسبﻮ اﻟﻔاظﻮ‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره تﻨاسب وﻟري‪ ،‬راوړﻟﻮ تﻪ د ﻣراعات اﻟﻨظﻴر ادبﻲ صﻨعت واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ عﻠﻲ خان پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪ ３‬د ﻣارغﻪ کﻠﻤﻪ راوړې ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬سره ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣﻨاسبت‪ :‬پر‪ ،‬اﻟﻮت‪ ،‬ﻧرﻣﻪ ﻫﻮا چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻟﻮتﻠﻮ سره پﻴدا ک‪８５‬ي‪！ ،‬ﻮل ذکر ک‪７‬ي دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣراعات‬ ‫اﻟﻨظﻴر صﻨعت بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻟﻒ او ﻧشر‪:‬‬ ‫کﻪ ﻳﻮ شاعر پﻪ ﻳﻮه بﻴت ﻳا ﻣسره ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣطاﻟب د اجﻤال پﻪ صﻮرت راوړي او پﻪ بﻠﻪ‬ ‫ﻣسره ﻳا بﻴت ک‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ ﻣتعﻠﻖ ＇ﻪ بﻠﻪ ﻣعﻨا راوړي‪ ،‬ﻟف او ﻧشر ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ‬ ‫وﻳﻨا‪:‬‬ ‫‪٥٩‬‬

‫کﻪ ﻳﻮ شاعر ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ ＇ﻮ شﻴان پﻪ کﻼم ک‪ ３‬ذ کر ک‪７‬ي او د ﻫغ‪ ３‬تعبﻴر بﻴا پﻪ ترتﻴب ﻳا وړاﻧدې‬ ‫وروستﻪ ب‪２‬ﻪ باﻧدې وک‪７‬ي‪ ،‬ﻟف او ﻧشر ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ دا ﻻﻧدې بﻴت‪:‬‬ ‫ﻣخ کﻪ دې گﻠشﻦ دی ﻳا ＇راغ دی ﻳا سﻮرگﻞ‬ ‫زه بــاﻧــدې بـــﻮرا ﻳــﻢ‪ ،‬ﻳــا پتﻨگ ﻳــﻢ ﻳــا بﻠبﻞ‬ ‫دﻟتﻪ وﻳﻨﻮ چ‪ ３‬شاعر پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻧﻴﻢ بﻴت ک‪ ３‬د (گﻠشﻦ‪＇ ،‬راغ او سﻮرگﻞ) ﻳادوﻧﻪ ک‪７‬ې ده او‬ ‫پﻪ دوﻳﻢ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻮی ﻣطابﻖ (بﻮرا‪ ،‬پتﻨگ او بﻠبﻞ) ﻳاد ک‪７‬ي دي چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره‬ ‫ﻣﻨاسبت ﻟري‪ .‬ﻟف او ﻧشر پﻪ ﻣرتب او غﻴر ﻣرتب ﻟف او ﻧشر باﻧدې و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣرتب ﻟف و ﻧشر ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ دا ده‪:‬‬ ‫دا ＇ﻪ ﻳار دا ＇ﻪ جاﻧان دا ＇ﻪ اغﻴار دى‬ ‫دا ＇ﻪ ‪－‬ﻞ دا ＇ﻪ بﻠبﻞ دا ＇ﻪ زغﻦ دى‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪ ３‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳار‪ ،‬جاﻧان او اغﻴار ﻳاد ک‪７‬ي او د ﻫغﻮى تعبﻴر‬ ‫پﻪ دوﻳﻢ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ ３‬پﻪ ترتﻴب سره‪－ :‬ﻞ‪ ،‬بﻠبﻞ او زغﻦ باﻧدې شﻮى دى چ‪ ３‬دغﻪ ＊اﻳست تﻪ‬ ‫ﻣرتب ﻟف و ﻧشر وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻋکس او تبدﻳﻞ‪:‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬شاعر د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسرې کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻣسرې ک‪ ３‬راوړي او د ﻣعﻨا تضاد‬ ‫ور＇خﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ‪ ،‬د عکس او تبدﻳﻞ ادبﻲ صﻨعت ورتﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬پﻪ دې ﻻﻧدې‬ ‫بﻴتﻮﻧﻮ ک‪:３‬‬ ‫ﻣـــا پـــﻪ ســـﻞ کــرتــﻪ ﻳـــاد کـــ‪７‬ې تـــﻪ راﻧــغــﻠــ‪３‬‬ ‫زه بــﻪ ســﻞ کــرتــﻪ درشــــﻢ کــﻪ تــا ﻳـــاد کــ‪７‬م‬ ‫ســخــﻲ کــﻪ ﻟــک ورکــــا وده تــﻪ کــک وي‬ ‫بــخــﻴــﻞ کــﻪ کــک ورکــــا وده تــﻪ ﻟــک وي‬ ‫د پﻮرتﻪ بﻴتﻮﻧﻮ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت ک‪ ３‬د اوﻟ‪ ３‬ﻣسرې کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻣسرې ک‪ ３‬سره او＊تﻲ‬ ‫‪٦٠‬‬

‫دي او د ﻣعﻨا تضاد ﻳ‪ ３‬را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ی دی‪ .‬سﻞ کرتﻪ ﻳا دول‪ ،‬ﻳﻮ کرت ﻧﻪ ورتﻠﻞ او سﻞ کرتﻪ‬ ‫تگ‪ ،‬ﻳﻮ کرت ﻳا دول د صﻨعت پﻪ ﻟحاظ عکس و تبدﻳﻞ دی‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ دوﻳﻢ ﻣثال ک‪ ３‬د سخﻲ ﻟک ورکﻮل‪ ،‬کک ‪２－‬ﻞ او د بخﻴﻞ کک ورکﻮل‪،‬‬ ‫ﻟک ‪２－‬ﻞ سره تضاد ﻟري او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا د بﻴت د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسرې کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻣسرې ک‪３‬‬ ‫سره او＊تﻲ او د عکس و تبدﻳﻞ صﻨعت ور＇خﻪ جﻮړ شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪ _٥‬حسﻦ تﻌﻠﻴﻞ‪:‬‬ ‫د ﻳﻮه وصف ﻟپاره د ﻳﻮه غﻴر حﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻣ‪／‬ر ﻟطﻴف او ﻣﻨاسب سبب چ‪ ３‬شاعر د ﻳﻮه‬ ‫صﻨعت ﻟپاره داس‪ ３‬عﻠت پﻴدا ک‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ اصﻞ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬سبب ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻣگر د ﻟطافت‬ ‫او حسﻦ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻳ‪ ３‬دغﻪ صﻨعت تﻪ ﻧسبت ک‪５‬دای شﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد چ‪ ３‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫چــ‪ ３‬ﻧــظــر ﻳــ‪ ３‬د گــﻠــرخ ســاﻗــﻲ پــر ﻣــخ شﻮ‬ ‫د ﻧرگس ﻟﻪ ﻻســﻪ جــام پر‪４‬ﻮت ﻧسکﻮر شﻪ‬ ‫ﻳا‪:‬‬ ‫وغـــ‪７‬وه ستر‪ ３－‬زﻟﻔ‪ ３‬ﻟــرې د رخــســار ک‪７‬ه‬ ‫ستا ﻟﻴدو تﻪ ر‪４‬ــ‪８‬دي ﻟﻤر پﻪ پا‪１‬ﻮ ک‪ ３‬د ‪－‬ﻠﻮ‬ ‫کﻪ دې پﻮرتﻪ بﻴت تﻪ وگﻮرو‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫغﻪ ﻣحبﻮب ﻟﻴدﻧﻪ چ‪ ３‬د شرابﻮ جام ﻫﻢ پﻪ ﻻس‬ ‫ک‪ ３‬وﻟري‪ ،‬د ﻧرگس پر گﻞ دوﻣره اغ‪５‬ز کﻮي چ‪ ３‬خپﻞ جام ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻسﻪ پر‪４‬ﻮ‪＄‬ﻲ او‬ ‫ﻧسکﻮر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دوﻳﻢ بﻴت ک‪ ３‬شاعر د ﻳار ﻣخ ﻟﻴدل د ﻟﻤر د ر‪８４‬د‪４‬دﻟﻮ او خﻮ‪５＄‬دﻟﻮ عﻠت ‪２－‬ﻠﻰ دى‪ ،‬کﻪ‬ ‫＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ حﻘﻴﻘت دغﻪ عﻠت ﻧشﻲ ک‪５‬دﻟﻰ‪ ،‬خﻮ ډ‪４‬ر ＊ﻪ ﻟطافت ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٦‬رجﻮع‪:‬‬ ‫رجﻮع پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ راگر‪５＄‬دﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ﻫغﻪ ادبﻲ صﻨعت دی‬ ‫چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮک ﻳﻮ ﻣطﻠب ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ ＇رگﻨد ک‪７‬ي او بﻴا پﻪ وروست‪ ９‬جﻤﻠﻪ ﻳا ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ک‪ ３‬د ﻳﻮه‬ ‫‪٦١‬‬

‫خاص غرض ﻟپاره خپﻠﻪ ک‪７‬ې خبره باطﻠﻪ ک‪７‬ي او ﻟﻪ خپﻞ ﻣطﻠب ＇خﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک چ‪ ３‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫کﻪ ＊ﻪ واﻳﻢ و چا تﻪ ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬بد ﻧﻴسﻲ پﻪ زړه ک‪３‬‬ ‫ﻳا بخت دی د ﻣغﻠﻮ ﻳا زﻣا ＇ﻪ عﻘﻞ کﻢ دی‬ ‫ﻧﻪ بخت دی د ﻣغﻠﻮ ﻧﻪ زﻣا ＇ﻪ عﻘﻞ کﻢ دی‬ ‫دا کُﻞ واړه پﻴري ده چ‪ ３‬ﻣ‪ ３‬کار درﻫﻢ برﻫﻢ دی‬ ‫کﻪ دا پﻮرتﻪ دوه بﻴتﻮﻧﻪ وگﻮرو‪ ،‬وﻳﻨﻮ چ‪ ３‬خﻮشحال خان خ＂ک ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ خپﻠ‪ ３‬کﻢ بخت‪ ９‬او‬ ‫کﻢ عﻘﻠ‪ ９‬تﻪ اشاره کﻮي او وروستﻪ بﻴا ﻟﻪ خپﻞ ﻣطﻠب ＇خﻪ گر‪＄‬ﻲ او د ﻫر ＇ﻪ اصﻠﻲ ﻻﻣﻞ‬ ‫او عﻠت زړ＊ت او ضعﻴﻔﻲ بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬ﻋارﻓاﻧﻪ تجاﻫﻞ‪:‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻧزاکت او ﻟطافت ﻟپاره شاعر خپﻞ ‪＄‬ان پﻪ ﻳﻮه شﻲ ﻧاخبره واچﻮي‪ ،‬پﻪ داس‪３‬‬ ‫حال ک‪ ３‬چ‪＊ ３‬ﻪ پرې خبر او ورﻣعﻠﻮم وي‪ ،‬پﻪ شعر او ادب ک‪ ３‬دې تﻪ د عارفاﻧﻪ تجاﻫﻞ ادبﻲ‬ ‫صﻨعت وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ عﻠﻲ خان چ‪ ３‬واﻳﻲ‪:‬‬ ‫دا د دﻟبر ﻣخ دی چ‪ ３‬ﻟﻪ شاﻟﻪ ﻧﻴﻢ ﻟﻴده شﻲ‬ ‫ﻳا زﻳ‪７‬وتی ﻧﻤر دی چ‪ ３‬ﻟﻴده شی ﻧﻴﻢ ﻟﻪ غره‬ ‫ﻳا ﻟکﻪ دا بﻴت‪:‬‬ ‫دا ﻳ‪ ３‬خط دى چ‪ ３‬پر ﻣخ دى ‪－‬ر‪５＄‬دﻟﻰ‬ ‫کــﻪ زﻧــ‪／‬ــﻴــان دي پــﻪ حـــرم کـــﻮي طــﻮاف‬ ‫پﻪ پﻮرتﻪ بﻴت ک‪ ３‬ﻣعشﻮﻗ‪ ３‬خپﻞ ＊کﻠی ﻣخ پﻪ ＊کﻠﻲ ژ‪ ７４‬شال ک‪ ３‬پ＀ ک‪７‬ی دی‪ ،‬خﻮﻟ‪８‬ه ＊کﻠ‪３‬‬ ‫برخﻪ ور＇خﻪ پﻪ ﻳﻮه گﻮ＊ﻪ ک‪＊ ３‬کاري چ‪ ３‬د ژ‪ ７４‬شال عکس ورباﻧدې پر‪４‬ﻮتی دی‪ ،‬ﻧﻮ شاعر ‪＄‬ان ﻧاخبره‬ ‫غﻮر‪＄‬ﻮي اوواﻳﻲ چ‪ ３‬زه ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬م چ‪ ３‬دا د ﻣازﻳ‪／‬ر ﻟﻤر دی او کﻪ زﻣا د ﻣحبﻮب ＊کﻠی ﻣخ‪.‬‬

‫‪٦٢‬‬

‫‪ _٨‬تﻠﻤﻴح‪:‬‬ ‫تﻠﻤح پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬پﻪ ﻣاﻟگﻪ کﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ ادبﻲ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغﻪ ادبﻲ صﻨعت دی چ‪３‬‬ ‫شاعر پﻪ خپﻞ شعر ک‪ ３‬ﻳﻮې تارﻳخﻲ پ‪ ３＋５‬او حکاﻳت تﻪ اشاره ک‪７‬ې وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ﻣــگــر وژاړه فـــرﻫـــاد بــﻴــا ســﻴــﻞ د زرکـــﻮ‬ ‫چــ‪ ３‬پــﻪ ســـرو ســتــرگــﻮ را‪＄‬ـــﻲ ﻟــﻪ کﻮﻫستاﻧﻪ‬ ‫ﻳا‪:‬‬ ‫د زړه تــخــت دې ‪＄‬ــکــﻪ وﻧــﻴــﻮ و دﻳــﻮاﻧــﻮ‬ ‫چـــ‪ ３‬دې گــﻮتــﻪ د ســﻠــﻴــﻤــان ﻻړه ﻟـــﻪ ﻻســﻪ‬ ‫ﻳا‪:‬‬ ‫کــﻪ رﻗــﻴــب ﻣــ‪ ３‬ﻧـــژدې ﻧــﻪ پــر‪４‬ــ‪８‬دي ﻣحبﻮب تﻪ‬ ‫د ﻳﻮسف د کﻤﻴس بــﻮی بــس دی ﻳعﻘﻮب تﻪ‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی بﻴت ک‪ ３‬د شﻴرﻳﻨ‪ ３‬عاشﻖ فرﻫاد‪ ،‬پﻪ دوﻳﻢ ک‪ ３‬د سﻠﻴﻤان عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم ﻧگﻴﻦ او پﻪ درﻳﻢ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻳﻮسف عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم او حضرت ﻳعﻘﻮب عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم واﻗعﻮ تﻪ اشاره ده‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د بدﻳع عﻠﻢ د ادبﻲ فﻨﻮﻧﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ ＇اﻧگﻪ ده چ‪ ３‬د وﻳﻨا او کﻼم ﻟﻪ ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨﻮي‬ ‫صﻨعتﻮﻧﻮ＇خﻪ بحث کﻮي‪ .‬ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬د وﻳﻨا ﻳا کﻼم ＊کﻼ پﻪ‬ ‫ﻣعﻨا پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬کﻪ کﻠﻤ‪ ３‬تﻪ د ﻣعﻨا پﻪ حﻔظ بدﻟﻮن ورک‪７‬و‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ ＊کﻼ پر خپﻞ ‪＄‬ای‬ ‫پات‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر زﻳات دی‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر ﻳ‪ ３‬دادي‪ :‬تضاد ﻳا طباق‪،‬‬ ‫اﻳﻬام‪ ،‬ﻟف او ﻧشر‪ ،‬ﻣباﻟغﻪ‪ ،‬تﻨسﻴﻖ اﻟصﻔات‪ ،‬استدﻻل‪ ،‬ﻣخاطبﻪ‪ ،‬ﻫجﻮ‪ ،‬استخدام‪ ،‬رجﻮع‬ ‫اوﻧﻮر‪.‬‬

‫‪٦٣‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکی دې د ﻣتﻦ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬پر زده کﻮوﻧکﻮ او ډ‪４‬رې ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬دې پﻪ خپﻠﻪ‬ ‫ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪＊ ،‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ﻣرستﻪ‬ ‫ورسره وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬د ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ زده کﻮوﻧکی دې ﻟﻪ ﻣتﻦ‬ ‫＇خﻪ ﻳﻮ بﻴت پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او د بﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬زده کﻮوﻧکی دې پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮد ادبﻲ‬ ‫صﻨعت ﻣعﻠﻮم ک‪７‬ي او ﻻزﻣ‪＇ ３‬رگﻨدوﻧ‪ ３‬دې وک‪７‬ي‪ .‬دا ﻟ‪７‬ۍ دې پﻪ دواړو ډﻟﻮ تطبﻴﻖ شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫ادبﻲ فﻨﻮن ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ادبﻲ فﻨﻮن کﻮﻣ‪＇ ３‬اﻧگ‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫بدﻳع پﻪ ﻟغت او ادبﻲ اصطﻼح ک‪＇ ３‬ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫د بدﻳع عﻠﻢ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ ＇خﻪ بحث کﻮي؟‬ ‫ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻪ تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د پﻨ‪％‬ﻮ ﻣعﻨﻮي صﻨعتﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د خپﻠ‪ ３‬خﻮ＊‪ ３‬د ﻣعﻨﻮي ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ ﻟپاره ﻟﻪ‬ ‫ﻣتﻦ پرتﻪ ﻧﻮر ﻣثاﻟﻮﻧﻪ پﻴدا او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮتﻪ‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪٦٤‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫خﻴراﻟبﻴان‬

‫_ تاس‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ ﻧثري کتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮم کتابﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫_ تاس‪ ３‬د خﻴراﻟبﻴان پﻪ ﻧﻮم د کﻮم کتاب ﻧﻮم اور‪４‬دﻟی؟‬ ‫_ تاس‪ ３‬باﻳزﻳد رو＊ان پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادب ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﻳا کﻼسﻴکﻪ دوره د پ‪＋‬تﻮ ادب پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻳﻮه ‪＄‬ﻼﻧده ادبﻲ دوره‬ ‫ده چ‪ ３‬ډ‪４‬ر پﻴاوړي ادبﻲ غﻮر‪＄‬ﻨ‪／‬ﻮﻧﻪ پک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي دي‪ .‬ډ‪４‬ر عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨگﻲ‬ ‫شخصﻴتﻮﻧﻪ پﻪ دغ‪ ３‬دورې ک‪ ３‬را ‪＄‬ﻠ‪５‬دﻟﻲ دي‪ .‬ﻳﻮ ﻟﻪ دغﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ او فرﻫﻨگﻴاﻟﻴﻮ‬ ‫شخصﻴتﻮﻧﻮ ＇خﻪ باﻳزﻳد رو＊ان دی‪ .‬رو＊ان د پ‪＋‬تﻮ‪ ،‬دري‪ ،‬عربﻲ او ﻫﻨدي ژبﻮ پﻪ ﻧظﻢ‬ ‫او ﻧثر ک‪ ３‬زﻳات شﻤ‪５‬ر آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ آثارو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ (خﻴراﻟبﻴان) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬دﻟتﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬درپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪٦٥‬‬

‫باﻳزﻳد رو＊ان د ﻗاضﻲ عبداهلل زوی و‪ ،‬پﻪ ﻗﻮم اورﻣ‪ ７‬پ‪＋‬تﻮن و‪ .‬کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ وزﻳرستان ＇خﻪ‬ ‫ﻫﻨدوستان تﻪ تﻠﻠ‪ ３‬وه‪ .‬رو＊ان ﻫﻠتﻪ پﻪ ‪٩٢٦‬ﻫجري ﻗﻤري کال ستر‪ ３－‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ پراﻧﻴست‪ ３‬وې‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي د عﻠﻮﻣﻮ ﻟﻪ زده ک‪７‬ې وروستﻪ ﻳﻮه د طرﻳﻘت او عرفان ﻻره راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه‪ .‬ډ‪４‬ر ﻣرﻳدان‬ ‫او پﻠﻮﻳان ﻳ‪ ３‬وﻣﻮﻧدل او وروستﻪ دغﻪ روحاﻧﻲ او تصﻮفﻲ غﻮر‪＄‬ﻨ‪ ，‬ﻣﻠﻲ او سﻴاسﻲ ب‪２‬ﻪ خپﻠﻪ‬ ‫ک‪７‬ه‪ .‬باﻳزﻳد د عرفان او تصﻮف تر＇ﻨگ د وخت د ﻣغﻮﻟﻲ واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وړاﻧدې ﻣﻠﻲ ﻣبارزه پﻴﻞ‬ ‫ک‪７‬ه او د دغ‪ ３‬ﻣبارزې پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬پﻪ (‪٩٨٥‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ک‪ ３‬وفات شﻮ‪.‬‬ ‫باﻳزﻳد رو＊ان (‪٩٨٥ _ ٩٢٦‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻴاوړی عﻠﻤﻲ _ فرﻫﻨ‪／‬ﻲ او سﻴاسﻲ‬ ‫شخصﻴت و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د خپﻠ‪ ３‬عﻠﻤﻲ‪ ،‬عرفاﻧﻲ ﻻرې د تبﻠﻴغ او د خپﻠﻮ پﻴرواﻧﻮ د ﻻر＊ﻮوﻧ‪３‬‬ ‫ﻟپاره پﻪ پ‪＋‬تﻮ‪ ،‬دري‪ ،‬عربﻲ او ﻫﻨدي ژبﻮ ډ‪４‬ر آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر‬ ‫اثر ((خﻴراﻟبﻴان)) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د باﻳزﻳد رو＊ان د دې اثر پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳا دوﻧ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو آثارو او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د بﻬرﻧﻴﻮ ختﻴ‪％‬پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ ３‬شﻮې‬ ‫وې‪ ،‬خﻮ پﻪ خپﻠﻪ دغﻪ کتاب زﻣﻮږ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧﻪ و‪ .‬ﻟﻪ ＊ﻪ ﻣرغﻪ چ‪ ３‬د دغﻪ ارز＊تﻨاک اثر ﻳﻮه‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ختﻴ‪％‬پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره اروپا تﻪ وړې او د جرﻣﻨﻲ د تبﻮﻧگﻴﻦ پﻮﻫﻨتﻮن‬ ‫د کتابتﻮن د خطﻲ ﻧسخﻮ پﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ ک‪ ３‬خﻮﻧدي وه‪ .‬د پ‪＋５‬ﻮر د پ‪＋‬تﻮ اک‪６５‬ﻳﻤﻲ ﻣشر ﻣﻮﻻﻧا‬ ‫عبداﻟﻘادر دا ﻧسخﻪ پﻪ ډ‪４‬رو ک‪７‬اووﻧﻮ پﻪ ﻧﻮﻣﻮړي کتابتﻮن ک‪ ３‬تر ﻻسﻪ ک‪７‬ه‪ ،‬د ﻫغ‪ ３‬ﻳﻮه کاپﻲ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ‪＄‬ان سره پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا تﻪ ﻳﻮړه او د پ‪＋‬تﻮ اک‪６５‬ﻳﻤﻲ ﻟﻪ خﻮا د ﻣﻮﻻﻧا عبداﻟﻘادر د پ‪５‬ژﻧدگﻠﻮۍ‪،‬‬ ‫＇رگﻨدوﻧﻮ او د ﻣﻮﻻﻧا عبداﻟﻘدوس ﻗاسﻤﻲ ﻟﻪ سرﻳزې او تعﻠﻴﻘاتﻮ سره پﻪ (‪ )٤٣١‬ﻣخﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫خپره شﻮه‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د ﻫﻤدې ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ ３‬ﻳﻮه عکسﻲ کاپﻲ عبداﻟرؤوف ب‪５‬ﻨﻮا ترﻻسﻪ‬ ‫ک‪７‬ې وه‪ .‬د ﻫغ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ افسﻴ＀ او عکسﻲ ب‪２‬ﻪ د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ژبﻮ او ادبﻴاتﻮ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ ﻟﻪ‬ ‫خﻮا پﻪ (‪ ١٣٥٣‬ﻟﻤرﻳز) کال چاپ او خپره شﻮه‪ .‬د خﻴراﻟبﻴان د تآﻟﻴف کال ﻧﻪ دی ﻣعﻠﻮم‪ .‬ﻫغﻪ‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻪ چ‪ ３‬پﻪ کابﻞ او پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬ور＇خﻪ د خﻴراﻟبﻴان کتاب خپﻮر شﻮی‪！ ،‬ﻮل (‪)٣٣٤‬‬ ‫ﻣخﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬دغﻪ ﻧسخﻪ پﻪ (‪ ١٠٦١‬ﻫجري ﻗﻤري) کال خطاطﻲ شﻮې ده‪ .‬د خﻴراﻟبﻴان دا‬ ‫چاپ شﻮې ﻧسخﻪ پﻪ ＇ﻠﻮرو (پ‪＋‬تﻮ‪ ،‬دري‪ ،‬عربﻲ او ﻫﻨدي) ژبﻮ ده چ‪ ３‬ډ‪４‬ره برخﻪ ﻳ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ‪،‬‬

‫‪٦٦‬‬

‫پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ دري ژبﻪ ＇رگﻨدوﻧ‪ ３‬او پﻪ عربﻲ ژبﻪ د ﻗرآن آﻳتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧبﻮي حدﻳثﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬عربﻲ ﻣﻘﻮﻟ‪ ３‬او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫﻨدي ژب‪ ３‬پﻪ پﻨجابﻲ ﻟﻬجﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪＇ ３‬رگﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫راغﻠ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫﻨدوستان د حﻴدر آباد د دکﻦ پﻪ ساﻻر جﻨ‪ ，‬ﻣﻮزﻳﻢ ک‪３‬‬ ‫د خﻴراﻟبﻴان ﻳﻮه بﻠﻪ بشپ‪７‬ه ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻪ وﻣﻮﻧدل شﻮه‪ .‬دغﻪ ﻧسخﻪ پﻪ (‪ ١٠٧٩‬ﻫجري ﻗﻤري)‬ ‫کال ک‪ ３‬خطاطﻲ شﻮې او ！ﻮل ﻣطاﻟب پﻪ ＇ﻠﻮر واړو ژبﻮ پﻪ برابره اﻧدازه پک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ＇ﻠﻮرو ژبﻮ د خﻴراﻟبﻴان ﻟﻴکﻠﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ خپﻠﻪ پﻴر رو＊ان داس‪ ３‬واﻳﻲ‪－ (( :‬ﻮره ک‪７‬ی‬ ‫ﻣ‪ ３‬دی خﻴراﻟبﻴان پﻪ ＇ﻠﻮر ژب‪ ３‬ﻣﻮافﻖ ﻟﻪ ﻗرآن‪ ،‬پک‪ ３‬دی بﻴان د ر＊تﻴا‪ ،‬دروغ‪ ،‬د حﻼل او‬ ‫حرام‪ ،‬د ک‪７‬ه ﻧﻪ ک‪７‬ه پﻪ ﻫر ﻣﻘام‪ ،‬پﻪ تا دې وي اعﻼن‪ )).‬د خﻴراﻟبﻴان پ‪＋‬تﻮ برخﻪ پﻪ ﻣسجع او‬ ‫ﻗافﻴﻪ ﻟروﻧکﻲ ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮې ده‪ .‬استاد پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد پﻪ خپﻠﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫغ‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻧظﻢ بﻠﻠ‪ ３‬دي‪ .‬ﻣسجع ﻧثر پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجری پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬باﻳزﻳد رو＊ان پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪３‬‬ ‫دود ک‪７‬ی دی‪ .‬باﻳزﻳد رو＊ان پﻪ ﻣسجع ﻧثر د خﻴراﻟبﻴان کتاب وﻟﻴکﻪ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬اخﻮﻧد درو‪４‬زه‬ ‫د باﻳزﻳد رو＊ان ﻣخاﻟﻔت تﻪ راپﻮرتﻪ شﻮ‪ ،‬د خﻴراﻟبﻴان پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻞ کتاب (ﻣخزن‬ ‫اﻻسﻼم) ﻫﻢ د باﻳزﻳد رو＊ان پﻪ ＇‪５‬ر پﻪ ﻣسجع ﻧثر وﻟﻴکﻪ‪ .‬بﻴا ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻫﻢ د دغﻪ ﻣسجع‬ ‫ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻻر تعﻘﻴب ک‪７‬ه او ﻧژدې دوه سﻮه کاﻟﻪ ﻳ‪ ３‬دوام ﻣﻮﻧدﻟی دی‪.‬‬ ‫خﻴراﻟبﻴان ！ﻮل ＇ﻠﻮ‪＋４‬ت بابﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ دﻳﻨﻲ‪ ،‬عرفاﻧﻲ او فﻘﻬﻲ ﻣساﻳﻞ پک‪３‬‬ ‫تر (‪ )١٢١‬ﻟﻮﻳﻮ وړو سرﻟﻴکﻮﻧﻮ ﻻﻧدې راغﻠﻲ دي‪ .‬د دې کتاب د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣطاﻟبﻮ سر ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫دادي‪:‬‬ ‫د ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ د فراﻳضﻮ‪ ،‬واجباتﻮ او سﻨتﻮﻧﻮ بﻴان‪ ،‬د غسﻞ بﻴان‪ ،‬د تﻴﻤﻢ بﻴان‪ ،‬د اوداسﻪ بﻴان‪،‬‬ ‫د ﻧجاست د ﻣکروﻫاتﻮ‪ ،‬اواﻣرو او ﻧﻮاﻫﻴﻮ بﻴاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬د روژې‪ ،‬زکات او حج بﻴاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻧﻔس‪،‬‬ ‫ژوﻧد‪ ،‬ﻣرگ‪ ،‬عذاب‪ ،‬د ‪－‬ﻮر‪ ،‬اﻳﻤان‪ ،‬ذ کر خﻔﻲ‪ ،‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د رو＊اﻧﻲ تصﻮفﻲ عرفاﻧﻲ ﻻرې‬ ‫د اتﻮ ﻣﻘاﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬شرﻳعت‪ ،‬طرﻳﻘت‪ ،‬حﻘﻴﻘت‪ ،‬ﻣعرفت‪ ،‬وصﻠت‪ ،‬وحدت او سکﻮﻧت پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ بحثﻮﻧﻪ پک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪٦٧‬‬

‫د خﻴراﻟبﻴان زﻳات ارز＊ت او اﻫﻤﻴت پﻪ دې ک‪ ３‬دی چ‪ ３‬دا د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی زوړ بشپ‪７‬‬ ‫تر ﻻسﻪ شﻮی کتاب دی چ‪ ３‬پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮی دی‪ .‬د زﻣاﻧ‪ ３‬ﻟﻪ پ‪＋５‬ﻮ او‬ ‫تﻮپاﻧﻮﻧﻮ خﻮﻧدي پات‪ ３‬دی‪ .‬اوس ﻣﻮږ د دې کتاب ﻗﻠﻤﻲ او چاپﻲ ﻧسخ‪ ３‬پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻟرو او‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣطاﻟبﻮ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ‪＂－‬ﻪ اخﻠﻮ‪ .‬بﻠﻪ دا چ‪ ３‬دا کتاب ﻣﻮږ تﻪ د رو＊ان تصﻮفﻲ او‬ ‫عرفاﻧﻲ ﻻره راپ‪５‬ژﻧﻲ‪ .‬ﻣﻮږ د دغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ شخصﻴت ﻟﻪ افکارو او ﻧظرﻳاتﻮ‬ ‫سره آشﻨا کﻮي او راتﻪ د ﻧﻮﻣﻮړي عﻠﻤﻲ او ادبﻲ ﻣﻘام راجﻮتﻮي‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ د خﻴراﻟبﻴان د ﻣتﻦ پﻴﻼﻣ‪ ３‬ﻳﻮه ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫بسﻢ اهلل اﻟرحﻤﻦ اﻟرحﻴﻢ‬ ‫((پﻪ ﻧاﻣﻪ د خدای چ‪ ３‬بخشاﻳﻨده دی ﻣﻬربان‪ .‬ﻣعﻨا‪ :‬پﻪ ﻧاﻣﻪ د خدای‬

‫چ‪ ３‬پﻪ خداﻳ‪９‬‬

‫دی عﻴان‪ ،‬آغاز د کتاب او‬ ‫باﻳزﻳده! زﻣا ډ‪４‬ر ستر صﻔت وک‪＋‬ﻪ‪ .‬خﻮ＊ﻲ ﻣ‪ ３‬پﻴدا شﻲ چ‪ ３‬زﻣا ډ‪４‬ر ستر صﻔت واﻳﻲ‬ ‫أدﻣﻴان‪－ .‬ﻮره! زﻣا تسبﻴح واﻳﻲ چ‪ ３‬زﻣا پﻪ زﻣکﻪ دي (ﻳا) پﻪ أسﻤان‪ .‬ﻧشتﻪ ﻫﻴ＆ بﻴرون چ‪ ３‬زﻣا‬ ‫تسبﻴح واﻳﻲ‪ ،‬تﻪ باور وک‪７‬ه پﻪ دا بﻴان))‪.‬‬ ‫(‪)۲‬‬ ‫(( ﻧبﻲ وﻳﻠﻲ دي عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم‪:‬‬ ‫ﻣرګ بﻪ ورشﻲ و س‪７‬ي تﻪ ﻧا‪－‬ﻬان‪ ،‬ﻧشتﻪ د س‪７‬ي پﻪ دﻧﻴا ک‪ ３‬تﻞ د تﻠﻪ ﻣﻘام ﻳا ﻫس‪２－ ３‬ﻲ‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻮﻳﻪ عزﻳزي پﻪ ﻧ‪＋‬تﻪ ده‪ ،‬د ﻗﻬر پﻪ راتﻠﻞ ده‪ ،‬د ت‪５‬غ پﻪ وﻫﻞ ده چ‪ ３‬وژﻧﻲ آدﻣﻴان‪－ .‬ﻮره دا‬ ‫ﻫس‪ ３‬چار ده حرام))‪.‬‬

‫‪٦٨‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫خﻴراﻟبﻴان د باﻳزﻳد رو＊ان ﻟﻪ ﻣشﻬﻮرو آثارو ＇خﻪ دی چ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬عرفاﻧﻲ او تصﻮفﻲ‬ ‫ﻻرې د تبﻠﻴغ او د خپﻠﻮ ﻣرﻳداﻧﻮ او پﻴرواﻧﻮ د ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠی دی‪ .‬د دې کتاب‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ ３‬تر ﻻسﻪ شﻮي او د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ کابﻞ او پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬چاپ شﻮی دی‪ .‬د‬ ‫دې کتاب ارز＊ت او اﻫﻤﻴت پﻪ دې ک‪ ３‬دی چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی بشپ‪ ７‬پخﻮاﻧی ترﻻسﻪ‬ ‫شﻮی کتاب دی چ‪ ３‬پﻪ ﻟسﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮی‪ ،‬د زﻣاﻧ‪ ３‬ﻟﻪ حﻮادثﻮ خﻮﻧدي‬ ‫پات‪ ３‬او تر ﻣﻮږ رارس‪５‬دﻟی دی‪ .‬دا کتاب ﻣﻮږ د رو＊ان پﻴرﻟﻪ افکارو او ﻧظرﻳاتﻮ سره آشﻨا‬ ‫کﻮي او د ﻧﻮﻣﻮړي عﻠﻤﻲ‪ ،‬عرفاﻧﻲ او ادبﻲ ﻣﻘام ﻣﻮږ تﻪ را＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪＊ _١‬ﻮوﻧکی دې ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬او ﻣﻔاﻫﻴﻢ دې زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ تﻮضﻴح او‬ ‫د باﻳزﻳد رو＊ان د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬پﻪ اړه دې ﻻزﻣ‪＇ ３‬رگﻨدوﻧ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ ﻣتﻦ پﻪ پﻮره غﻮر او دﻗت پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ د ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫＊ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال د سﻤﻮن ﻟپاره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ در‪４‬ﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او دې تﻪ دې و‪－‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮه ډﻟﻪ پﻪ‬ ‫ﻣتﻦ ک‪(( ３‬پ‪＋‬تﻮ)) کﻠﻤ‪ ،３‬بﻠﻪ ډﻟﻪ ((عربﻲ)) کﻠﻤ‪ ３‬او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ ((دري)) کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ې کﻠﻤ‪ ３‬پر تخت‪ ３‬پﻪ جﻼ ډول وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪٦٩‬‬

‫‪ _٥‬دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د تخت‪ ３‬ﻣخ‪ ３‬تﻪ ورشﻲ‪ ،‬ﻳﻮ تﻦ دې ﻳﻮه کﻠﻤﻪ‬ ‫ﻣعﻨا ک‪７‬ي او بﻞ دې ﻫغﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻪ جﻤﻠﻪ ک‪ ３‬وکاروي‪ .‬دا ﻟ‪７‬ۍ دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬تر پاﻳﻪ‬ ‫تعﻘﻴب شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬د ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫＊ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ﻟﻪ ﻫغﻮی سره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫خﻴر اﻟبﻴان چا ﻟﻴکﻠی دی؟‬ ‫خﻴراﻟبﻴان ＇ﻪ ډول کتاب دی؟‬ ‫پﻪ خﻴراﻟبﻴان ک‪ ３‬ﻟﻪ پ‪＋‬تﻮ پرتﻪ پﻪ ﻧﻮرو کﻮﻣﻮ ژبﻮ ک‪ ３‬ﻣطاﻟب راغﻠﻲ دي؟‬ ‫خﻴراﻟبﻴان پﻪ کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چا چاپ ک‪７‬ی دی؟‬ ‫د خﻴراﻟبﻴان د ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ وواﻳاست؟‬ ‫پﻪ خﻴراﻟبﻴان ک‪ ３‬کﻮم ﻣساﻳﻞ راغﻠﻲ دي؟‬ ‫خﻴراﻟبﻴان پﻪ کﻮم ډول ﻧثر ﻟﻴکﻞ شﻮى دى؟‬ ‫باﻳزﻳد رو＊ان ＇ﻮک و؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮگﻪ د پ‪＋‬تﻮ د ﻧظﻢ ﻳا ﻧثر کﻮم پخﻮاﻧی کتاب تر ﻻسﻪ‬ ‫او د ﻫغﻪ پﻪ ﻫکﻠﻪ دې ﻟﻨ‪ ６‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ‬ ‫د ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫＇ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻋبداﻟرحﻤان پژواک‬

‫_ پﻪ ﻣعاصرو شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪＇ ３‬ﻮک پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫_ داس‪ ３‬شخصﻴتﻮﻧﻪ درﻣعﻠﻮم دي چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ او دري دواړو ژبﻮ ﻳ‪ ３‬ادبﻲ آثار ﻟﻴکﻠﻲ‬ ‫دي؟‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻣعاصره دوره ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬داس‪ ３‬ﻟﻴکﻮال شتﻪ چ‪ ３‬شخصﻴت ﻳ‪０－ ３‬‬ ‫اړخﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬د عﻠﻢ او فرﻫﻨگ پﻪ ډ‪－‬ر ک‪ ３‬وتﻠ‪ ３‬او ﻣﻨﻠ‪５＇ ３‬رې دي‪ .‬ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر ادبﻲ‬ ‫آثار ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ دي او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬کﻠﻮﻧﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻴاسﻲ چارو ک‪ ３‬فعاﻟﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟرﻟ‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ دغس‪３‬‬ ‫شخصﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻫﻢ عبداﻟرحﻤان پژواک و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ پ‪＋‬تﻮ او دري ژبﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻟسگﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬درپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪٧١‬‬

‫عبداﻟرحﻤان پژواک د ﻗاضﻲ عبداهلل زوی‪ ،‬د ﻧﻨ‪／‬رﻫار وﻻﻳت د سره رود د وﻟسﻮاﻟ‪９‬‬ ‫اوس‪５‬دوﻧکی و‪ .‬پژواک پﻪ (‪ )١٢٩٧‬ﻟﻤرﻳز کال‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣﻬال چ‪ ３‬پﻼر ﻳ‪ ３‬د غزﻧﻲ پﻪ وﻻﻳت‬ ‫ک‪ ３‬د ﻗضاء دﻧده درﻟﻮده‪ ،‬پﻪ دغﻪ ＊ار ک‪ ３‬ستر‪ ３－‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ وغ‪７‬وﻟ‪ .３‬کﻠﻪ چ‪ ３‬را ﻟﻮی شﻮ‪،‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻣروج‪ ３‬زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ عﻠﻢ پاﻟﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬وک‪７‬ې‪ ،‬بﻴا د ﻧﻨگرﻫار د سره رود‬ ‫د ﻣطﻠع داﻧش پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬شاﻣﻞ شﻮ‪＇ .‬ﻪ ﻣﻮده ﻳ‪ ３‬د خﻮږ ﻳا‪１‬ﻴﻮ پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ او د کابﻞ‬ ‫＊ار د اﻧدرابﻴﻮ پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬زده ک‪７‬ې وک‪７‬ې‪ .‬ثاﻧﻮي زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪ ١٣١٤‬ﻟﻤرﻳز)‬ ‫کال د کابﻞ پﻪ حبﻴب‪＊ ３‬ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬پای تﻪ ورسﻮﻟ‪ .３‬د ﻟﻮړو زده ک‪７‬و ﻟپاره د کابﻞ پﻪ طب‬ ‫پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬شاﻣﻞ شﻮ‪ .‬دوه کاﻟﻪ ﻳ‪ ３‬دغﻠتﻪ د روغتﻴاﻳﻲ عﻠﻮﻣﻮ زده ک‪７‬ه وک‪７‬ه‪ .‬د پﻼر ﻟﻪ وفات‬ ‫ﻧﻪ وروستﻪ دې تﻪ اړ شﻮ چ‪ ３‬ﻟﻮړې زده ک‪７‬ې ﻧﻴﻤ‪７／‬ې پر‪８４‬دي او ﻣاﻣﻮرﻳت تﻪ ﻣخﻪ ک‪７‬ي‪ .‬د‬ ‫استاد پژواک ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻣاﻣﻮرﻳت پﻪ (‪ )١٣١٦‬ﻟﻤرﻳز کال د کابﻞ ادبﻲ اﻧجﻤﻦ د تارﻳخ پﻪ ＇اﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ ３‬د ژباړوﻧکﻲ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻴﻞ شﻮ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ جﻮړه شﻮه‪ ،‬پﻪ ﻫغﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ دﻧده تر سره کﻮﻟﻪ او پﻪ (‪ ١٣٢٠‬ﻟﻤرﻳز) کال د دغ‪ ３‬ﻟﻮړې عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ‬ ‫ادارې ﻣشر شﻮ‪.‬‬ ‫سرب‪５‬ره پر دغ‪ ３‬دﻧدې ﻳ‪ ３‬د ﻣطبﻮعاتﻮ د ﻣستﻘﻞ رﻳاست د خپروﻧﻮ د دوﻳﻤ‪＇ ３‬اﻧ‪ ３／‬د ﻣدﻳر‪،‬‬ ‫د ﻣطبﻮعاتﻮ د ﻟﻮی ﻣدﻳر او د باختر آژاﻧس د ﻟﻮی ﻣدﻳر پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ سترې فرﻫﻨ‪／‬ﻲ دﻧدې ﻫﻢ تر سره‬ ‫ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان پژواک د ﻫغﻪ ﻟﻮړ عﻠﻤﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ استعداد‪ ،‬وړتﻴا او ذوق ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ سﻴاسﻲ ﻣساﻳﻠﻮ سره ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪ ،‬پﻪ (‪ )١٣٢٥‬ﻟﻤرﻳز کال د بﻬرﻧﻴﻮ چارو پﻪ وزارت ک‪３‬‬ ‫د اطﻼعاتﻮ ﻟﻮی ﻣدﻳر شﻮ‪ .‬وروستﻪ پﻪ ﻟﻨدن ک‪ ３‬د افغاﻧستان د سﻔارت دوﻫﻢ سکرتر او‬ ‫ﻣطبﻮعاتﻲ أتشﻪ شﻮ‪ .‬ورپس‪ ３‬پﻪ واشﻨ‪＂／‬ﻦ ک‪ ３‬د افغاﻧستان د ﻟﻮی سﻔارت ﻣطبﻮعاتﻲ استازی‪،‬‬ ‫سﻔﻴر او بﻼخره دوه ﻟسﻴزې پﻪ ﻣﻠ‪／‬رو ﻣﻠتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د افغاﻧستان داﻳﻤﻲ استازی او بﻴا د ＇ﻪ وخت‬ ‫ﻟﻪ پاره د ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ د عﻤﻮﻣﻲ غﻮﻧ‪６‬ې ﻣشري ﻫﻢ ور ترغاړه شﻮه‪ .‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬

‫‪٧٢‬‬

‫د افغاﻧستان د ﻟﻮی سﻔارت دﻧده ﻫﻢ تر سره ک‪７‬ې ده‪ .‬عبداﻟرحﻤان پژواک کﻠﻮﻧﻪ کﻠﻮﻧﻪ خپﻞ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ پﻪ سﻴاسﻲ ډ‪－‬ر ک‪ ３‬د ﻳادوﻧ‪ ３‬او ستاﻳﻨ‪ ３‬وړ خدﻣتﻮﻧﻪ وک‪７‬ل‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی کﻪ پﻪ سﻴاسﻲ‬ ‫ډ‪－‬ر ک‪ ３‬پﻪ خدﻣت ﻫﻢ بﻮخت و‪ ،‬ﻟﻪ ادب او فرﻫﻨگ سره ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ ﻣﻴﻨﻪ پاﻟﻠﻪ او پﻪ دغﻪ ﻣﻮده‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ډ‪４‬ر آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد کی د (‪ )١٣٥٧‬ﻟﻤرﻳز کال ﻟﻪ پ‪＋５‬ﻮ وروستﻪ‪ ،‬استاد‬ ‫پژواک رسﻤﻲ دوﻟتﻲ دﻧده پر‪＋４‬ﻮده او ＇ﻪ ﻣﻮده وروستﻪ ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻪ ووت‪.‬‬ ‫پﻪ (‪ ١٣٧٠‬ﻟﻤرﻳز) کال چ‪ ３‬ﻧاروغ او بﻮډا شﻮی و‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر تﻪ وﻻړ او پﻪ (‪ ١٣٧٤‬ﻟﻤرﻳز)‬ ‫کال ک‪ ３‬د جﻮزا پﻪ ‪ ١٨‬ﻫﻤﻠتﻪ ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬جﻨازه ﻳ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ راوړل شﻮه او پﻪ خپﻞ پﻠرﻧﻲ ！ا！ﻮبﻲ‪،‬‬ ‫د ﻧﻨگرﻫار پﻪ سره رود ک‪ ３‬خاورو تﻪ وسپارل شﻮ‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ پژواک سرب‪５‬ره پردې چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻮﻣﻴاﻟی سﻴاسﻲ شخصﻴت و‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ او‬ ‫دري ژبﻮ پﻴاوړی ﻟﻴکﻮال او شاعر ﻫﻢ و‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد او ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻣطبﻮعاتﻮ ک‪ ３‬پﻪ زﻳات شﻤ‪５‬ر خپرو‬ ‫شﻮو ﻣﻘاﻟﻮ سرب‪５‬ره ﻳ‪ ３‬شاوخﻮا شﻞ ﻟﻴکﻠﻲ او ژباړﻟﻲ ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر آثار پﻪ پ‪＋‬تﻮ او دري ژبﻮ‬ ‫چاپ شﻮي او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧاچاپ آثار ﻫﻢ ﻟري‪ .‬دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ چاپ شﻮو آثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخﻠﻮ‪:‬‬ ‫کﻠﻤﻪ داره روپ‪( ９‬پ‪＋‬تﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻪ ډراﻣﻪ)‪ ،‬افساﻧﻪ ﻫای ﻣردم کابﻞ (ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ،)３‬افغاﻧستان‬ ‫کﻬﻦ‪ ،‬عروج بارکزﻳﻬا‪ ،‬پﻴشﻮا‪ ،‬باغبان (د ！اگﻮر د اثر ژباړه)‪ ،‬زن از ﻧگاه ﻣحﻤد ‪ ،‬حدﻳث‬ ‫خﻮن‪ ،‬باﻧﻮی بﻠخ‪ ،‬ﻣﻴﻬﻦ ﻣﻦ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د عبداﻟرحﻤان پژواک پ‪＋‬تﻮ شعروﻧﻪ ﻟﻪ دري شعروﻧﻮ سره ﻳﻮ ‪＄‬ای پﻪ ب‪５‬ﻠﻮ ب‪５‬ﻠﻮ ﻣجﻤﻮعﻮ‬ ‫ک‪ ３‬چاپ شﻮي دي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻳ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬او ډراﻣ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬کﻠﻤﻪ داره روپ‪ ９‬د‬ ‫پژواک ﻟﻴکﻠ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ډراﻣﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ آزاد شعر ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠ‪ ３‬او پﻪ (‪ ١٣٣٧‬ﻟﻤرﻳز) کال پ‪＋‬تﻮ‬ ‫！ﻮﻟﻨ‪ ３‬چاپ ک‪７‬ې ده‪.‬‬

‫‪٧٣‬‬

‫دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ شعر ﻳﻮه ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫ﻫــــــﻢ ﻫـــغـــســـ‪ ３‬پــــــﻪ خـــــﻨـــــدا کــــــ‪ ３‬ﻫــــﻨــــر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫پــــــﻪ ژړا کــــــ‪ ３‬ﻫــــــﻢ ﻟــــــﻪ ســــــــره اثــــــــر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫کـــــﻪ دې غــــــــاړه ﻟـــکـــﻪ غـــــر وﻧـــﻴـــســـ‪ ３‬ﻫــســکــﻪ‬ ‫پـــــﻪ ﻧـــﻴـــﻠـــﻲ تـــ‪５‬ـــغ د افـــــــﻖ کـــــ‪ ３‬جــــﻮﻫــــر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫د ژوﻧـــــــدون ﻧـــﻪ بـــﻪ کــــﻮم خــــﻮب پــر‪４‬ــشــاﻧــﻪ‪ ،‬ﻧـــﻪ وي‬ ‫دا دﻧـــــﻴـــــا ده ﻧــــــاراحــــــتــــــﻪ بــــســــتــــر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫دا چـــ‪ ３‬خــــــاورې شــــﻮم د ﻣــﻴــﻨــ‪ ３‬ﻻر کـــ‪＊ ３‬ـــﻪ دی‬ ‫خـــــﻮ د چـــــا زﻣـــــــا پـــــﻪ خــــــــــاورې ‪－‬ـــــــذر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫دا خـــبـــر بــــﻪ ＇ــــــﻮک زﻣــــــا ﻧــــﻪ ﻳــــــار تــــﻪ ﻳــﻮســﻲ‬ ‫چــــ‪ ３‬بـــ‪５‬ـــﻠـــتـــﻮن کــــ‪ ３‬ﻣــــ‪ ３‬ﻟــــﻪ ‪＄‬ــــاﻧــــﻪ خـــبـــر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫زه پــــــــژواک ﻳــــﻢ پــــﻪ پــ‪５‬ــچــﻮﻣــﻮ کــــ‪ ３‬ﻟـــــﻮی شـــﻮی‬ ‫دا چــــ‪ ３‬چـــــﻮپ ﻳــــﻢ دﻟـــتـــﻪ غــــر او کـــﻤـــر ﻧــشــتــﻪ‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫عبداﻟرحﻤان پژواک د پ‪＋‬تﻮ او دري ژبﻮ پﻴاوړی ﻟﻴکﻮال‪ ،‬شاعر او د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻮﻣﻴاﻟی‬ ‫سﻴاستﻮال و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی پﻪ (‪ )١٢٩٧‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟی او پﻪ (‪ ١٣٧٤‬ﻟﻤرﻳز) کال‬ ‫ک‪ ３‬د ﻫجرت پﻪ چاپ‪５‬رﻳال پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬وفات شﻮ‪ .‬جﻨازه ﻳ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ راوړل شﻮې او د‬ ‫ﻧﻨگرﻫار پﻪ سره رود ک‪ ３‬خاورو تﻪ سپارل شﻮی دی‪ .‬عبداﻟرحﻤان پژواک پﻪ پ‪＋‬تﻮ او دري‬ ‫ژبﻮ د ﻧظﻢ او ﻧثر ډ‪４‬ر عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ‪ ،‬او سﻴاسﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ او کﻠﻮﻧﻪ کﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫پﻪ سﻴاسﻲ ډگر ک‪ ３‬پﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬د افغاﻧستان د ﻟﻮی سﻔﻴر او ﻧژدې دوې ﻟسﻴزی‬ ‫پﻪ ﻣﻠگرو ﻣﻠتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د افغاﻧستان داﻳﻤﻲ استازی و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻟﻪ دغ‪ ３‬ﻻرې ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ستر‬ ‫سﻴاسﻲ او ﻣﻠﻲ خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي دي‪.‬‬

‫‪٧٤‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬او ﻣﻔاﻫﻴﻢ دې ﻟﻪ‬ ‫＊ﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ وپﻮ＊تﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې ﻫغﻮی تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻟ‪８‬ه ﻟ‪８‬ه برخﻪ د ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی‬ ‫دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ﻟﻪ ﻫغﻮی سره پﻪ سﻤﻮن ک‪ ３‬ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬د پژواک د عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ او سﻴاسﻲ شخصﻴت پﻪ اړه خبرې‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪(( ３‬ﻣﻔرد ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ)) او بﻠﻪ ډﻟﻪ‬ ‫دې ((جﻤع ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ)) پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪ .‬د ډﻟﻮ استازي دې ﻫغﻪ جﻼ جﻼ پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫ﻣﻔرد ﻧﻮم‪ :‬ﻫغﻪ ﻧﻮم دې چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻴز ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬غر‪＄ ،‬ﻤکﻪ‪ ،‬گﻞ او ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻞ‪.‬‬ ‫جﻤع ﻧﻮم‪ :‬ﻫغﻪ ﻧﻮم دی چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه ＇خﻪ ډ‪４‬ر ＇ﻴزوﻧﻪ ﻳا شﻴان ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬غروﻧﻪ‪،‬‬ ‫گﻠﻮﻧﻪ‪＄ ،‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې تخت‪ ３‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣﻔرد او جﻤع ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ ورشﻲ او د ﻟﻮست عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻔﻬﻮم دې پﻪ‬ ‫خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪！ ３‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪٧٥‬‬

‫‪＊ _٧‬ﻮوﻧکﻰ دې د عبداﻟرحﻤان پژواک د شعر دا ﻻﻧدې بﻴتﻮﻧﻪ پر تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪ ،‬زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ تﻪ دې ﻻر＊ﻮوﻧﻪ وک‪７‬ي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬تشرﻳح او تﻮضﻴح پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪３‬‬ ‫وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫د ژوﻧـــد ﻧــﻪ بــﻪ کــﻮم خــﻮب پر‪４‬شاﻧﻪ ﻧــﻪ وي‬ ‫دا دﻧـــﻴـــا ده ﻧـــاراحـــتـــﻪ بــســتــر ﻧشتﻪ‬ ‫دا خــبــر بــﻪ ＇ـــﻮک زﻣـــا ﻧــﻪ ﻳـــار تــﻪ ﻳﻮسﻲ‬ ‫چــ‪ ３‬ب‪５‬ﻠتﻮن کــ‪ ３‬ﻣــ‪ ３‬ﻟــﻪ ‪＄‬ــاﻧــﻪ خبر ﻧشتﻪ‬ ‫‪ _٨‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ پژواک د چا زوی او پﻪ کﻮم کال چ‪５‬رې ز‪４８４‬دﻟی و؟‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ پژواک کﻮﻣ‪ ３‬فرﻫﻨگﻲ دﻧدې تر سره ک‪７‬ې دي؟‬ ‫پژواک کﻮﻣ‪ ３‬سﻴاسﻲ دﻧدې سرتﻪ رسﻮﻟ‪ ３‬دي؟‬ ‫پژواک پﻪ کﻮم کال ﻣ‪ ７‬او چ‪５‬رې خاورو تﻪ وسپارل شﻮ؟‬ ‫پژواک کﻮم کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ ﻳا ژباړﻟﻲ دي؟‬ ‫(کﻠﻤﻪ داره روپ‪ )９‬د پژواک ＇ﻪ ډول اثر دى؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدی پﻪ تﻮگﻪ د کﻮم بﻞ پ‪＋‬تﻮن فرﻫﻨگﻲ ﻳا سﻴاسﻲ شخصﻴت‬ ‫پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ د ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٧٦‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤﻴده‬

‫_ د پ‪＋‬تﻮ پﻪ اوسﻨﻴﻮ ＊‪％‬ﻴﻨﻪ شاعراﻧﻮ ک‪＇ ３‬ﻮک پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د کﻮﻣ‪ ３‬پ‪＋‬تﻨ‪％＊ ３‬ﻴﻨﻪ شاعرې شعروﻧﻪ او آثار ﻣﻮﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ پﻪ ﻣعاصرې ادبﻲ دورې ک‪ ３‬ﻣﻮږ پﻪ خپﻞ ادبﻲ فرﻫﻨ‪／‬ﻲ بﻬﻴر ک‪ ３‬ډ‪４‬رې پﻴاوړې‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟ‪ ３‬اوشاعراﻧ‪ ３‬ﻟرو‪ .‬دغﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ د خپﻠﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو ادبﻲ آثارو پﻪ‬ ‫پﻨ‪％‬ﻮﻟﻮ او ﻟﻴکﻠﻮ د پ‪＋‬تﻮ ادب د ودې او پرﻣختﻴا ﻟپاره ارز＊تﻤﻦ کاروﻧﻪ ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ادبﻲ او فرﻫﻨگﻲ ﻣ‪５‬رﻣﻨﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻫﻢ ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ ９‬شاعره او ﻟﻴکﻮاﻟﻪ ﻣ‪５‬رﻣﻦ‬ ‫حﻤﻴده وه چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬درپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤﻴده چ‪ ３‬ﻳﻮه ادﻳبﻪ‪ ،‬عاﻟﻤﻪ او فاضﻠﻪ ﻣ‪５‬رﻣﻦ وه‪ ،‬د اروا＊اد حضرت شاه چ‪ ３‬د‬

‫‪٧٧‬‬

‫تﻴر ‪７－‬ﻳﻮ پاچاصاحب پﻪ ﻧﻮم ﻣشﻬﻮر و‪ ،‬ﻟﻮر وه‪ .‬پﻪ (‪ ١٢٩٧‬ﻟﻤرﻳز) کال ﻳ‪ ３‬د کﻮﻧ‪ ７‬وﻻﻳت د‬ ‫شﻴﻨکﻮړک د سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮې عاﻟﻤ‪ ３‬او روحاﻧﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ستر‪ ３－‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ غ‪７‬وﻟ‪ ３‬وې‪.‬‬ ‫حﻤﻴدې خپﻠ‪ ３‬ﻣروج‪ ３‬زده ک‪７‬ې د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ ﻣشراﻧﻮ او استاداﻧﻮ ＇خﻪ تر سره ک‪７‬ې‬ ‫وې‪ ،‬ﻟﻪ عﻠﻢ او ادب سره د زﻳات‪ ３‬ﻣﻴﻨ‪ ３‬او عﻼﻗ‪ ３‬او د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬د عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨگﻲ‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د ادبﻲ او دﻳﻨﻲ عﻠﻮﻣﻮ ﻣطاﻟع‪ ３‬تﻪ دوام ورک‪ .７‬حﻤﻴده د عﻠﻢ او ادب ﻟﻮړو‬ ‫پﻮړﻳﻮ تﻪ ورس‪５‬ده‪ ،‬ﻟﻪ کﻤال او فضﻴﻠت ＇خﻪ برخﻤﻨﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤﻴدې ﻟﻪ کﻮچﻨﻴﻮاﻟﻲ ＇خﻪ پﻪ شعر وﻳﻠﻮ پﻴﻞ ک‪７‬ی و‪ .‬ورور ﻳ‪ ３‬سﻴد شﻤس اﻟدﻳﻦ‬ ‫ﻣجروح پﻴاوړی عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨگﻲ شخصﻴت و‪ .‬ﻫغﻪ د دې ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬پﻪ روزﻧﻪ ک‪ ３‬پﻮره وﻧ‪６‬ه‬ ‫ﻟرﻟﻪ‪ .‬حﻤﻴدې بﻪ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬کﻮﻟ‪ ３‬او ﻟﻪ شعر او ادب سره ﻳ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ د زړه پﻪ وﻳﻨﻪ پاﻟﻠﻪ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤاغﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ وختﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬شعروﻧﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ خپروﻧﻮ ک‪ ３‬خپر‪４‬دل‪.‬‬ ‫پﻪ شعروﻧﻮ او ﻧثري ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د سپ‪（５‬ﻠ‪ ３‬اسﻼﻣﻲ عﻘﻴدې‪ ،‬افغاﻧﻲ پت‪ ،‬عزت‪ ،‬غﻴرت‬ ‫او ﻫ‪５‬ﻮادپاﻟﻨ‪ ３‬ﻣﻠﻲ روحﻴﻪ ＇رگﻨد‪８４‬ي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻳ‪ ３‬اخﻼﻗﻲ ﻣساﻳﻞ او د افغاﻧﻲ ﻣ‪５‬رﻣﻨﻮ‬ ‫حﻘﻮﻧﻪ او ！ﻮﻟﻨﻴزې ستﻮﻧزې پﻪ ډ‪４‬ره ژوره تﻮ‪－‬ﻪ د شعر او ادب پﻪ خﻮږه او رﻧ‪／‬ﻴﻨﻪ ژبﻪ پﻪ زړه‬ ‫پﻮرې ب‪２‬ﻪ بﻴان ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړې د خپﻞ ﻣاﻣا ﻟﻪ زوی عبداﻟغﻔﻮرخان سره چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻧظاﻣﻲ ﻣﻨصبدار و‪ ،‬واده ک‪７‬ی و او‬ ‫د ‪ ６－‬ژوﻧد ثﻤره ﻳ‪＇ ３‬ﻮ اوﻻدوﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫دغ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ ９‬ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ،３‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻮاﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬د زړه پﻪ ﻧاروغ‪ ９‬اختﻪ وه او ﻟﻪ دې‬ ‫اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ک‪７‬اوه ډک ژوﻧد درﻟﻮد‪ ،‬خﻮ بﻴا ﻫﻢ د عﻠﻢ‪ ،‬ادب ډ‪４‬ره ﻟ‪５‬ﻮاﻟﻪ او ﻣﻴﻨﻪ واﻟﻪ وه‪ .‬ﻫغ‪３‬‬ ‫د ﻫغﻪ وخت د ﻣشﻬﻮرو پ‪＋‬تﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‪ :‬گﻞ پاچا اﻟﻔت‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪ ،‬پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ او‬ ‫ﻧﻮرو ادبﻲ آثار ﻣطاﻟعﻪ کﻮل او خپﻠﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو ﻟﻴکﻨﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ پﻮره ذوق دوام ورکاوه‪.‬‬ ‫ﻫﻤدغﻪ ﻳ‪ ３‬د ژوﻧد ﻟﻮﻳﻪ بﻮختﻴاوه‪.‬‬ ‫دغ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ ９‬ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬د ورپ‪ ３＋５‬ﻧاورغ‪ ９‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د (‪ ١٣٣٩‬ﻟﻤرﻳز) کال د وږي ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻪ‬ ‫(‪١٥‬ﻣﻪ) ﻧ‪＂５‬ﻪ ﻟﻪ ژوﻧده ستر‪ ３－‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ې‪ .‬د کﻮﻧ‪ ７‬پﻪ شﻴﻨکﻮړک کﻠﻲ ک‪ ３‬خاورو تﻪ سپارل شﻮې‬ ‫ده‪.‬‬ ‫د ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤﻴدې د ﻧظﻢ او ﻧثر کﻮم ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی کتاب ﻧﻪ دی چاپ شﻮی‪ ،‬خﻮ ډ‪４‬ر شعروﻧﻪ‬ ‫‪٧٨‬‬

‫او ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻣطبﻮعاتﻮ‪ ،‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮ‪－‬ﻪ د ﻧﻨگرﻫار پﻪ ور‪＄‬پا‪１‬ﻪ او کابﻞ ﻣجﻠﻪ ک‪３‬‬ ‫خﻮﻧدي دي چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣﻮږ تﻪ د ﻧﻮﻣﻮړې د ﻟﻮړې شاعرۍ اوﻟﻴکﻮاﻟ‪＇ ９‬رگﻨدوﻳﻲ کﻮي‪.‬‬ ‫د شعر ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ‪:‬‬ ‫اې زﻣا کﻤﻪ ﻧصﻴبﻪ!‬ ‫ﻣـــاوﻳـــﻞ زړه بـــﻪ ﻣـــ‪ ３‬خــاﻟــﻲ شـــﻲ ﻟـــ‪ ８‬ﻟـــﻪ غﻤﻪ‬ ‫دواړه ســتــر‪－‬ــ‪ ３‬بـــﻪ ﻣـــ‪ ３‬وچــــ‪ ３‬شـــﻲ ﻟـــﻪ ﻧﻤﻪ‬ ‫د ＊ـــادﻣـــﻨـــﻮ پــــﻪ ！ـــﻮﻟـــ‪／‬ـــﻲ بــــﻪ شـــﻤـــﻪ ﻳــــاده‬ ‫زﻣــــاﻧــــﻪ بــــﻪ را ســــــره ‪＄‬ــــﻲ پــــﻪ ﻻر ســﻤــﻪ‬ ‫ﻫــﻤــ‪５‬ــشــﻪ بـــﻪ ﻣـــ‪ ３‬خـــﻨـــدا وي غـــﻢ بـــﻪ ﻧـــﻪ وي‬ ‫ﻧـــــﻪ بـــــﻪ ‪＄‬ــــــان ســــــره ژړ‪４‬ـــــــــ‪８‬م ﻟـــکـــﻪ شــﻤــﻪ‬ ‫پــــﻪ ﻣــــــراد بــــﻪ ﻣــــ‪ ３‬د زړه ﻫـــــره أرزووي‬ ‫بـــ‪５‬ـــگـــاﻧـــﻪ بـــــﻪ ﻳـــــﻢ دﻧــــﻴــــا ﻟـــــﻪ ﻟــــﻮﻳــــﻪ غــﻤــﻪ‬ ‫ﻧـــــﻮر د صـــبـــر پــــﻪ ﻧــغــﻤــﻪ پــــﻪ زړه ﻟـــﻠـــﻮ کـــ‪７‬م‬ ‫زﻣــــاﻧــــ‪ ３‬ﻧــــﻪ ﻣــــ‪ ３‬د ســـــﻮد ﻧـــشـــﻲ ＇ــــﻪ تــﻤــﻪ‬ ‫شــپــﻪ د ﻫــجــر شــــﻮه اوږده د خـــــدای دپــــاره‬ ‫＊ــکــﻠــی ﻣـــخ دې را＊ــــکــــاره کـــﻪ صــبــحــدﻣــﻪ‬ ‫پـــﻪ ﻧــســﻴــﻢ د اوســـﻴـــﻠـــﻮ بـــﻪ دې راوﻳــــــ） کــ‪７‬م‬ ‫ای زﻣـــــا پــــﻪ خـــــﻮب بـــﻴـــده ﻧــصــﻴــبــﻪ کــﻤــﻪ!‬

‫‪٧٩‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤﻴده د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻣعاصره ﻟﻴکﻮاﻟﻪ او شاعره وه‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړې پﻪ (‪ )١٢٩٧‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫کال د کﻮﻧ‪ ７‬وﻻﻳت پﻪ ﻳﻮه عاﻟﻤﻪ‪ ،‬فاضﻠﻪ روحاﻧﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ز‪８４‬ﻳدﻟ‪ ３‬او را ﻟﻮﻳﻪ شﻮې وه‪.‬‬ ‫زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ استاداﻧﻮ ＇خﻪ وک‪７‬ې او د خپﻞ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ذوق او عﻼﻗ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د دﻳﻨﻲ او ادبﻲ عﻠﻮﻣﻮ ﻣطاﻟع‪ ３‬تﻪ دوام ورک‪７‬ی و‪ .‬شاعري او ﻟﻴکﻮاﻟﻲ ﻳ‪ ３‬د ‪＄‬ﻮاﻧ‪９‬‬ ‫ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ＇خﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ې او د پﻮخﻮاﻟﻲ پﻮړ تﻪ ﻳ‪ ３‬رسﻮﻟ‪ ３‬او پﻪ ادبﻲ ک‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻮړ ﻧﻮم‬ ‫او شﻬرت ＇خﻪ برخﻤﻨﻪ شﻮې وه‪ .‬پﻪ (‪ )١٣٣٩‬ﻟﻤرﻳز کال پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬وفات شﻮې ده‪ .‬د‬ ‫شعروﻧﻮ ﻳا ﻧثروﻧﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ دي چاپ شﻮي‪ ،‬خﻮ د وخت پﻪ ﻣﻮﻗﻮتﻮ خپروﻧﻮ‬ ‫(ﻣجﻠﻮ او اخباروﻧﻮ)‪ ،‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ ﻧﻨگرﻫار ور‪＄‬پا‪１‬ﻪ او کابﻞ ﻣجﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر شعروﻧﻪ‬ ‫چاپ شﻮي دي چ‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړې د غﻮره شاعرۍ او ﻟﻴکﻮاﻟ‪＇ ９‬رگﻨدوﻳﻲ کﻮي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬او ﻣﻔاﻫﻴﻢ دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکﻲ دې زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ،３‬ﻣﻔاﻫﻴﻢ پر ﻫغﻮ او ﻳا پﻪ خپﻠﻪ ﻣعﻨا او پر‬ ‫تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره تخت‪ ３‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪７‬ي او ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ‬ ‫ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪＊ _٤‬ﻮوﻧکﻰ دې زده کﻮوﻧکﻲ ﻳﻮ ﻳﻮ د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راوبﻮﻟﻲ چ‪ ３‬د ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫اﻟﻔاظﻮ ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې و‪－‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا ﻣتﻦ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره پﻪ غﻮر او دﻗت وﻟﻮﻟﻲ‬ ‫او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪٨٠‬‬

‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي صﻔتﻮﻧﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ تﻪ وواﻳﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې د‬ ‫ﻫغﻮ ﻳﻮ تﻮحﻴد شﻮی ﻟست پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫صﻔت‪:‬‬ ‫صﻔت ﻳا ستاﻳﻨﻮم پﻪ خپﻠﻮاک ډول ＇ﻪ ﻧﻪ ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬خﻮ د ﻳﻮه حاﻟت ＇رﻧگﻮاﻟی ＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫ﻳعﻨ‪ ３‬صﻔت ﻫغﻪ کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬د ﻧﻮم ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ رو＊اﻧﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬روغ‪ ،‬ﻧاروغ‪＊ ،‬ﻪ‪ ،‬بد‪،‬‬ ‫＊کﻠی‪ ،‬بدرﻧگ‪ ،‬پﻴاوړی‪ ،‬کﻤزوری اوﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره تخت‪ ３‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻫغﻪ صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف د ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫＊ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پﻪ وخت ک‪ ３‬ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٩‬ﻮوﻧکﻰ دې د ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤﻴدې د شعر دا درې بﻴتﻮﻧﻪ پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ‬ ‫دې وغﻮاړي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫ﻣــا وﻳــﻞ زړه بــﻪ ﻣــ‪ ３‬خــاﻟــﻲ شــﻲ ﻟــ‪ ８‬ﻟــﻪ غﻤﻪ‬ ‫دواړه ســتــر‪－‬ــ‪ ３‬بــﻪ ﻣــ‪ ３‬وچـــ‪ ３‬شــﻲ ﻟــﻪ ﻧﻤﻪ‬ ‫د ＊ــــاد ﻣــﻨــﻮ پـــﻪ ！ــﻮﻟــ‪／‬ــﻲ بـــﻪ شــﻤــﻪ ﻳـــاده‬ ‫زﻣـــاﻧـــﻪ بـــﻪ راســــــره ‪＄‬ـــﻲ پـــﻪ ﻻر سﻤﻪ‬ ‫ﻫﻤ‪５‬شﻪ بــﻪ ﻣــ‪ ３‬خــﻨــدا وي غــﻢ بــﻪ ﻧــﻪ وي‬ ‫ﻧـــﻪ بـــﻪ ‪＄‬ــــان ســــره ژړ‪４‬ــــــ‪８‬م ﻟــکــﻪ شﻤﻪ‬

‫‪٨١‬‬

‫‪ _١٠‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤﻴده د چا ﻟﻮر‪ ،‬پﻪ کﻮم کال چ‪５‬رې ز‪４８４‬دﻟ‪ ３‬وه؟‬ ‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤﻴدې خپﻠ‪ ３‬زده ک‪７‬ې چ‪５‬رې او ﻟﻪ چاﻧﻪ ک‪７‬ې وې؟‬ ‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤ‪５‬دې د خپﻞ ﻣﻬال د کﻮﻣﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ آثار ﻣطاﻟعﻪ کﻮل؟‬ ‫د ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤﻴدې د ﻧظﻢ او ﻧثر ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬چ‪５‬رې خپرې شﻮې دي؟‬ ‫د ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤﻴدې د شعروﻧﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻪ چاپ شﻮې ده؟‬ ‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤﻴده پﻪ کﻮم کال ز‪４８４‬دﻟ‪ ３‬او پﻪ کﻮم کال ﻣ‪７‬ه شﻮې ده؟‬ ‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ حﻤﻴده ＇ﻪ ډول ﻣ‪５‬رﻣﻦ وه؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د کﻮﻣ‪ ３‬بﻠ‪ ３‬اوسﻨ‪ ９‬ﻳا پخﻮاﻧ‪ ９‬پ‪＋‬تﻮ شاعرې ﻳا ﻟﻴکﻮاﻟ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬‬ ‫ژوﻧدﻟﻴک وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫د رﻳـــا د دﻳـــﻨـــدارۍ ﻧــﻪ ﻣــ‪ ３‬تــﻮبــﻪ ده‬ ‫ﻣسﻠﻤان زړه ازارۍ ﻧــﻪ ﻣــ‪ ３‬تﻮبﻪ ده‬ ‫ﻳﻮ ﻧﻴاﻟ‪／‬ﻰ د ﻣﻴﻨ‪ ３‬ږدي بﻞ ﻳ‪ ３‬ب‪５‬خ کاږي‬ ‫د دې پ＂‪ ３‬ب‪５‬خ کﻨ‪ ９‬ﻧــﻪ ﻣــ‪ ３‬تﻮبﻪ ده‬ ‫((ﻣ‪５‬رﻣﻦ ساﻳره))‬

‫‪٨٢‬‬

‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬

‫اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮاری‬

‫_ د پ‪＋‬تﻮ پﻪ اوسﻨﻴﻮ شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪＇ ３‬ﻮک پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د کﻮﻣﻮ اوسﻨﻴﻮ شاعراﻧﻮ د ﻧظﻢ او ﻧثر کتابﻮﻧﻪ ﻣﻮﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادب پﻪ ﻣعاصرې ادبﻲ دورې ک‪ ３‬ډ‪４‬ر پﻴاوړي عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ شخصﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟرو‪ .‬ﻫغﻮی د ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو عﻠﻤﻲ او ادبﻲ کتابﻮﻧﻮ پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ عﻠﻢ او فرﻫﻨ‪ ，‬تﻪ زﻳات‬ ‫خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬د غﻮ فرﻫﻨ‪／‬ﻲ شخصﻴتﻮﻧﻮ د پ‪＋‬تﻮ ﻣعاصر ادب پﻪ وده او پرﻣختگ‬ ‫ک‪ ３‬ارز＊تﻤﻨﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟرﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫ﻳﻮ ﻟﻪ دغﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ادﻳباﻧﻮ‪ ،‬عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ شخصﻴتﻮﻧﻮ ＇خﻪ اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮاری‬ ‫دی چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬درپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪٨٣‬‬

‫اﻣﻴر حﻤزه خان شﻴﻨﻮاری د ﻣﻠک باز ﻣﻴرخان زوی‪ ،‬پر (‪ )١٩٠٧‬ﻣﻴﻼدي کال د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا‬ ‫د خﻴبر د ﻟﻮاړ‪－‬ﻲ پﻪ سﻴﻤ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ستر‪ ３－‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ پراﻧﻴست‪ ３‬وې‪ .‬د پﻨ‪％‬ﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ عﻤر ﻳ‪３‬‬ ‫د ﻟﻮاړ‪－‬ﻲ پﻪ ﻣدرسﻪ ک‪ ３‬د دودﻳزو عﻠﻮﻣﻮ پﻪ زده ک‪７‬ه پﻴﻞ وک‪ .７‬بﻴا وروستﻪ ﻳ‪ ３‬د پ‪＋５‬ﻮر پﻪ‬ ‫اسﻼﻣﻴﻪ کاﻟج ک‪ ３‬د عصري او دﻳﻨﻲ عﻠﻮﻣﻮ زده ک‪７‬ه پﻴﻞ ک‪７‬ه او تر ﻟسﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻳ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ خپﻠﻮ‬ ‫زده ک‪７‬و تﻪ دوام ورک‪ .７‬پﻪ ﻟسﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زده ک‪７‬ې ﻧﻴﻤ‪７／‬ې پر‪＋４‬ﻮدې‪ ،‬رسﻤﻲ ﻣاﻣﻮرﻳت‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻴﻞ ک‪＇ .７‬ﻪ ﻣﻮده ﻳ‪ ３‬د پ‪＋５‬ﻮر د پاسپﻮرټ پﻪ دفتر ک‪ ３‬دﻧده درﻟﻮده‪ .‬بﻴا ﻟﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اﻳﻪ د‬ ‫رﻳﻠﻮې (اور‪－‬اډي) ادارې تﻪ ﻻړ‪＇ .‬ﻮ کاﻟﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ دﻧده تر سره ک‪７‬ه‪ .‬د ﻣاﻣﻮرﻳت پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻣﻮده‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ عﻠﻤﻲ او ادبﻲ ﻣطاﻟعاتﻮ تﻪ دوام ورک‪ ７‬او د پﻴاوړي عﻠﻤﻲ‪ ،‬فرﻫﻨ‪／‬ﻲ شخصﻴت‬ ‫خاوﻧد شﻮ‪ .‬ﻟﻪ شعر او شاعرۍ سره ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ کﻮچﻴﻨﻮاﻟﻲ ﻧﻪ ډ‪４‬ره ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫اردو ژبﻪ شعروﻧﻪ وﻳﻞ او د ده د خپﻠ‪ ３‬وﻳﻨا ﻟﻪ ﻣخ‪ ،３‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻢ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫شعر پﻪ وﻳﻠﻮ پﻴﻞ ک‪７‬ی دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي بﻪ پﻪ ډ‪４‬ره ﻣﻴﻨﻪ خپﻞ دغﻪ ذوق پاﻟﻪ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پر (‪١٩٣٠‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي) کال ﻳ‪ ３‬پﻼر ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬د ﻟﻮاړ‪－‬ﻲ ﻟﻪ سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ پ‪＋５‬ﻮر ＊ار تﻪ ﻻړ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدغﻮ وختﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ عرفان او تصﻮف سره ډ‪４‬ره ﻣﻴﻨﻪ پﻴدا شﻮه‪ .‬د پ‪＋５‬ﻮر د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ روحاﻧﻲ شخصﻴت‬ ‫سﻴد ستارشاه پاچا ارادتﻤﻨد شﻮ‪ .‬د خپﻞ پﻴر پﻪ سپار＊تﻨﻪ او ﻻر＊ﻮوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ شاعري او‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻲ پﻴﻞ ک‪７‬ه‪ .‬ډ‪４‬ر ژر د خپﻞ ﻟﻮړ ادبﻲ ذوق او پﻴاوړي استعداد پﻪ برکت د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا‬ ‫پﻪ ادبﻲ ！ﻮﻟﻨﻮ او فرﻫﻨ‪／‬ﻲ ک‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻮړ ﻧﻮم او شﻬرت خاوﻧد شﻮ‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي خپﻞ فرﻫﻨگﻲ‬ ‫خدﻣتﻮﻧﻪ د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د ﻧﻮ＊ار ﻟﻪ پ‪＋‬تﻮ ادبﻲ جر‪＇ ３－‬خﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ل‪ .‬وروستﻪ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫پ‪＋５‬ﻮر ک‪(( ３‬پ‪＋‬تﻮ بزم ادب)) ادبﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ جﻮړه شﻮه‪ ،‬حﻤزه شﻴﻨﻮاری ﻳ‪ ３‬ﻣرستﻴال او بﻴا د‬ ‫ﻫﻤدې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻣشر شﻮ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د (ر‪１‬ا) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮه ادبﻲ ﻣجﻠﻪ ﻫﻢ خپروﻟﻪ‬ ‫او تر＇ﻨگ ﻳ‪ ３‬د رحﻤان ادبﻲ جرگ‪ ３‬غ‪７‬ﻳتﻮب ﻫﻢ درﻟﻮد‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پر (‪ ١٩٥٠‬ﻣﻴﻼدي) کال‬ ‫پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪(( ３‬اوﻟسﻲ ادبﻲ جرگﻪ)) جﻮړه شﻮه‪(( ،‬بزم ادب)) ادبﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻫﻢ ورسره ﻳﻮ ‪＄‬ای‬ ‫شﻮه‪ ،‬حﻤزه شﻴﻨﻮاری د دې ادبﻲ جر‪ ３－‬پﻪ ﻣشراﻧﻮ ک‪ ３‬و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻟﻪ دغ‪ ３‬ﻻرې د ‪＄‬ﻮاﻧﻮ‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ روزﻧﻪ ک‪ ３‬ارز＊تﻤﻨﻪ وﻧ‪６‬ه تر سره ک‪７‬ه‪ .‬حﻤزه شﻴﻨﻮاری پﻪ شعر ک‪ ３‬د ﻟﻮړ استعداد او وړتﻴا‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ادبﻲ ！ﻮﻟﻨﻮ ک‪ ３‬د ((پ‪＋‬تﻮ غزل بابا)) پﻪ ﻟﻘب وﻳاړل شﻮی دی‪ .‬حﻤزه شﻴﻨﻮاری پﻪ عﻠﻤﻲ‬ ‫‪٨٤‬‬

‫او ادبﻲ ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻫﻢ د پﻴاوړي استعداد خاوﻧد و‪ .‬ډ‪４‬رې ﻧثري عﻠﻤﻲ ادبﻲ ﻟﻴکﻨ‪ ،３‬ﻟﻨ‪６‬ې‬ ‫کﻴس‪ ،３‬ډراﻣ‪ ،３‬طﻨزوﻧﻪ‪ ،‬تکﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬سﻔرﻧاﻣ‪ ،３‬ادبﻲ راپﻮرثاژوﻧﻪ او د ﻣﻨثﻮر ادب ﻧﻮر ډ‪４‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬د حﻤزه شﻴﻨﻮاري د ﻣﻨظﻮم ادب ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ ژاﻧروﻧﻪ ﻫﻢ د وخت پﻪ راډﻳﻮﻳﻲ او‬ ‫چاپﻲ خپروﻧﻮ (ﻣجﻠﻮ او اخباروﻧﻮ) ک‪ ３‬خپاره شﻮي دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی فﻠﻢ د ده د ﻟﻴکﻠ‪３‬‬ ‫کﻴس‪(( ３‬ﻟﻴﻠی او ﻣجﻨﻮن)) ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پر (‪ ١٩٤١‬ﻣﻴﻼدي) د ﻫﻨدوستان پﻪ ﻣﻤبﻴﻲ ک‪ ３‬جﻮړ او‬ ‫ﻧﻨدارې تﻪ وړاﻧدې شﻮ‪.‬‬ ‫حﻤزه شﻴﻨﻮاري ﻟﻪ سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ عﻠﻤﻲ او ادبﻲ ﻣﻘاﻟﻮ سرب‪５‬ره پﻪ ﻧظﻢ او ﻧثر ک‪ ３‬پﻪ ﻟس‪／‬ﻮﻧﻮ ﻟﻴکﻠﻲ‬ ‫او چاپ شﻮي آثار ﻟري چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دا دي‪:‬‬ ‫پﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻮکتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬غزوﻧ‪ ،３‬ﻳﻮن‪ ،‬پرﻳﻮﻧ‪ ،３‬پسرﻟی پﻪ آئﻴﻨﻪ ک‪ ،３‬بﻬﻴر‪،‬‬ ‫ژوﻧد او ﻳﻮن د خ‪５‬بروږﻣ‪ ３‬او ﻧﻮر چ‪ ３‬دا ！ﻮل اوس پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬د اطﻼعاتﻮ او فرﻫﻨگ وزارت‬ ‫ﻟﻪ خﻮا پﻪ درو ！ﻮکﻮ ک‪(( ３‬د اﻣﻴرحﻤزه شﻴﻨﻮاري کﻠﻴات)) پﻪ ﻧﻮم چاپ شﻮی دی‪ .‬پﻪ ﻧثري‬ ‫کتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د تجﻠﻴات ﻣحﻤدﻳﻪ‪ ،‬د حجاز کاروان (سﻔرﻧاﻣﻪ)‪ ،‬ﻧﻮی پ‪＋‬تﻮن (سﻔرﻧاﻣﻪ)‪ ،‬ﻧﻮې‬ ‫چپ‪( ３‬ﻧاول)‪ ،‬اﻧساﻧﻲ آﻧا او پﻮﻫﻪ‪ ،‬د خﻮشحال خ＂ک ﻳﻮ شعر‪ ،‬ژورفکروﻧﻪ (تکﻠﻮﻧﻪ) اوﻧﻮر‬ ‫ﻳادوﻟی شﻮ‪.‬‬ ‫حﻤزه شﻴﻨﻮاری د پ‪＋‬تﻮ د ﻣعاصر ادب پﻪ وده او پرﻣختﻴا ک‪ ３‬د ستاﻳﻨ‪ ３‬وړ وﻧ‪６‬ه ﻟرﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي د ادب پﻪ ډ‪４‬رو ＇اﻧ‪／‬ﻮ‪ ،‬پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ شاعرۍ ک‪ ３‬د ﻟﻮړ ﻧﻮم او شﻬرت ＇‪＋‬تﻦ دی‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ غزل ﻳ‪ ３‬ﻟﻮړ پﻮړ تﻪ رسﻮﻟی دی‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ((د پ‪＋‬تﻮ غزل بابا)) پﻪ دراﻧﻪ ﻟﻘب وﻳاړل‬ ‫شﻮی او ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫دغﻪ پﻴاوړی عاﻟﻢ‪ ،‬شاعر او ﻟﻴکﻮال د (‪ )١٣٧٢‬ﻟﻤرﻳز کال د سﻠﻮاغ‪ ３‬ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻪ ‪٢٩‬ﻣﻪ‬ ‫ﻧ‪＂５‬ﻪ د ‪ ٨٧‬کﻠﻮﻧﻮ پﻪ عﻤر وفات او د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پﻪ ﻟﻮاړ‪－‬ﻲ ک‪ ３‬خاورو تﻪ وسپارل شﻮ‪.‬‬

‫‪٨٥‬‬

‫د شعر ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ‪:‬‬

‫ﻏــزل‬ ‫ﻳــــــاره چــــ‪ ３‬أســــﻤــــان تــــﻪ دې بـــا‪１‬ـــﻪ ‪－‬ــــﻮري‬ ‫ســتــر‪－‬ــ‪ ３‬دې زﻣــــا پـــﻪ ﻣـــخ کـــ‪＇ ３‬ـــﻪ ‪－‬ـــﻮري‬ ‫＊ــکــﻠــی ﻧـــظـــر ســـتـــا چــــ‪ ３‬بــــ‪ ３‬ﻗــــــــراره دی‬ ‫زړه تــر‪４‬ــﻨــﻪ ورک شــــﻮی دی کـــﻪ زړه ‪－‬ـــﻮري‬ ‫شـــﻮﻧـــ‪６‬ې دې خــــــﻮاږه خــــــﻮاږه ســتــﻮﻧــﻪ کــ‪７‬ي‬ ‫ســـتـــر‪－‬ـــ‪ ３‬دې أشـــﻨـــا وﻟـــــ‪ ３‬تــــراخــــﻪ گــــﻮري‬ ‫ســتــر‪－‬ــ‪ ３‬دې د ســتــر‪－‬ــﻮ پـــﻪ ﻻر زړوﻧـــــﻪ وړي‬ ‫＇ـــﻮک د تــــﻮرې شــپــ‪ ３‬بـــﻪ چــ‪５‬ــرتــﻪ غــﻠــﻪ ‪－‬ـــﻮري‬ ‫غــــــﻞ د ﻣــــحــــبــــت غــــﻠــــطــــ‪５‬ــــدای ﻧــشــﻲ‬ ‫＇ــــﻮک چـــ‪ ３‬پـــﻪ ﻣــحــﻔــﻞ کـــ‪ ３‬چــاتــﻪ ﻧـــﻪ ‪－‬ـــﻮري‬ ‫ُخــشــکــ‪ ３‬چــ‪ ３‬ارﻣــــان ﻣــ‪ ３‬چﻴﻨ‪ ３‬ســتــر‪－‬ــ‪ ３‬کــ‪７‬ې‬ ‫ﻻړ د زړه پــــﻪ تــــﻞ کــــ‪ ３‬ﻣــــ‪ ３‬اوبــــــﻪ ‪－‬ــــﻮري‬ ‫زه ((حـــــﻤـــــزه)) پـــﻪ زړه ﻫـــﻢ ورکـــتـــی ﻧشﻢ‬ ‫＇ــــﻪ پـــــرې کــــﻪ أشـــﻨـــا ﻣــــ‪ ３‬پــــﻪ ﻟــ‪５‬ــﻤــﻪ ‪－‬ــــﻮري‬

‫‪٨٦‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫حﻤزه شﻴﻨﻮاری د پ‪＋‬تﻮ د ﻣعاصر ادب ‪＄‬ﻼﻧده ستﻮری دی‪ .‬پﻪ (‪ )١٩٠٧‬ﻣﻴﻼدي کال‬ ‫د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د ﻟﻮاړگﻲ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ز‪８４‬ﻳدﻟی‪ .‬د دﻳﻨﻲ عﻠﻮﻣﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬زده ک‪７‬ه ﻳ‪ ３‬د خپﻠ‪３‬‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ عاﻟﻤاﻧﻮ او بﻴا عصري زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬تر ﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻲ پﻮرې د پ‪＋５‬ﻮر پﻪ اسﻼﻣﻴﻪ‬ ‫کاﻟج ک‪ ３‬تر سره ک‪７‬ي دي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬رسﻤﻲ او شخصﻲ دﻧدې ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ترسره ک‪７‬ي‪ ،‬خﻮ‬ ‫د خپﻞ ذوق ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د دﻳﻨﻲ او ادبﻲ عﻠﻮﻣﻮ ﻣطاﻟعاتﻮ تﻪ دوام ورک‪ ،７‬پﻴاوړی‪ ،‬شاعر‬ ‫ﻟﻴکﻮال او د ﻟﻮړو فﻠسﻔﻲ افکارو خاوﻧد شﻮ‪ .‬پﻪ شعر او ادب ک‪ ３‬داس‪ ３‬پﻮړ تﻪ ورسﻴد‬ ‫چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ غزل د بابا پﻪ ﻟﻘب ووﻳاړل شﻮ‪ .‬د ﻧظﻢ او ﻧثر پﻪ ﻟسگﻮﻧﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ‬ ‫او چاپ شﻮي دي چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻮ آثارو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د غزوﻧ‪ ،３‬پرﻳﻮﻧ‪ ،３‬ﻳﻮن‪ ،‬بﻬﻴر‪ ،‬پسرل پﻪ‬ ‫آئﻴﻨﻪ ک‪ ،３‬د خ‪５‬بر وږﻣ‪ ３‬او پﻪ ﻣﻨثﻮرو آثارو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د تجﻠﻴات ﻣحﻤدﻳﻪ‪ ،‬د حجاز کاروان‪،‬‬ ‫ﻧﻮى پ‪＋‬تﻮن‪ ،‬ﻧﻮې چپ‪ ،３‬اﻧساﻧﻲ اﻧا او پﻮﻫﻪ‪ ،‬د خﻮشحال خ＂ک ﻳﻮ شعر او ﻧﻮر د ب‪５‬ﻠ‪３／‬‬ ‫پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻳادوﻟﻰ شﻮ‪.‬‬ ‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ غﻮر او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬دې‬ ‫پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکی دې د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ې کﻠﻤ‪ ３‬پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪＄ ،‬ﻴﻨ‪ ３‬دې د زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ او ﻫغﻪ چ‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ خپﻠﻪ دې ﻣعﻨا‬ ‫او تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پاراگراف پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی‬ ‫دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او دې تﻪ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬ﻣتﻦ پﻪ غﻮر‬ ‫او دﻗت وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او بﻠﻪ دې عام ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬د ﻫرې‬ ‫‪٨٧‬‬

‫ډﻟ‪ ３‬استازی دې د ﻧﻮرو پﻪ استازﻳتﻮب ﻫغﻪ جﻼ جﻼ پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا‬ ‫پر ﻣﻬال د خاصﻮ او عاﻣﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ د ﻟست پﻪ بشپ‪７‬وﻟﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ سره ﻣرستﻪ‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫خاص ﻧﻮم‪ :‬ﻫغﻪ دی چ‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ی وگ‪７‬ی (شخص)‪＇ ،‬ﻴز ﻳا ‪＄‬ای ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‬ ‫احﻤدشاه بابا‪ ،‬ﻧﻨگرﻫار‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫عام ﻧﻮم‪ :‬چ‪ ３‬پﻪ عام ډول شﻴان ﻧﻮﻣﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬گﻞ‪ ،‬غر‪ ،‬پﻮﻫﻨتﻮن او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره تخت‪ ３‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮ خاص ﻳا عام ﻧﻮم پﻪ ﻣﻨاسبﻪ‬ ‫جﻤﻠﻪ ک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې د ﻟﻮست ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ دې پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ وشﻲ‪:‬‬ ‫حﻤزه شﻴﻨﻮاری ＇ﻪ ډول شخصﻴت و؟‬ ‫حﻤزه شﻴﻨﻮارى پﻪ کﻮم کال چ‪５‬رې ز‪４８４‬دﻟﻰ و؟‬ ‫د حﻤزه شﻴﻨﻮاري د پﻨ‪％‬ﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ آثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫د حﻤزه شﻴﻨﻮاري د پﻨ‪％‬ﻮ ﻧثري کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫حﻤزه شﻴﻨﻮاری کﻠﻪ وفات او چ‪５‬رې ＊خ دی؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮاري د شعر ﻣﻔﻬﻮم پﻪ‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه تﻮ‪－‬ﻪ وﻟﻴکﻲ او د پ‪＋‬تﻮ پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٨٨‬‬

‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻟرﻏﻮﻧ‪ ３‬دوره‬

‫_ تاس‪ ３‬پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د ادب تارﻳخ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ د ادبﻴاتﻮ پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻣﻮ د ادبﻲ دورو ﻧﻮم اور‪４‬دﻟی؟‬ ‫_ د پ‪＋‬تﻮ ادب ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره ＇ﻪ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم ﻟري؟‬ ‫د ادب ﻳا ادبﻴاتﻮ تارﻳخ پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ دورو ک‪ ３‬د ﻳﻮې ژب‪ ３‬د ادبﻴاتﻮ د ودې او پرﻣختﻴا جرﻳان‬ ‫＇‪７５‬ي‪ .‬د ﻫرې ژب‪ ３‬ادبﻴات پﻪ تارﻳخﻲ ﻟحاظ پﻪ ＇ﻮ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ دورو و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ادبﻲ تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻮ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ادبﻴات پﻪ تارﻳخﻲ ﻟحاظ پﻪ درو سترو دورو و‪４‬شﻠﻲ‬ ‫دي‪:‬‬ ‫(‪ )١‬ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره (‪ )٢‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﻳا کﻼسﻴکﻪ دوره (‪ )٣‬اوسﻨ‪ ９‬ﻳا ﻣعاصره دوره‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادب ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره در پ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪٨٩‬‬

‫ادبﻲ تارﻳخ د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د ﻳﻮې ژب‪ ３‬د ادبﻴاتﻮ د ودې او پرﻣختﻴا ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی بﻴاﻧﻮي‪.‬‬ ‫د ادبﻴاتﻮ تارﻳخ د ﻳﻮې ژب‪ ３‬ادبﻴات پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ دورو و‪４‬شﻲ‪ .‬د ادبﻴاتﻮ د تارﻳخ ﻫره دوره خپﻠ‪３‬‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧ‪ ３‬ﻟري چ‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮه دوره ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬جﻼ ک‪８５‬ي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ د ادبﻲ تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻮ‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ادبﻴات پﻪ درو سترو دورو ب‪５‬ﻞ ک‪７‬ي دي‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ دورې تﻪ ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دورې ﻧﻮم ورک‪７‬ی دی‪ .‬دوﻳﻤ‪ ３‬دورې تﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﻳا کﻼسﻴکﻪ دوره واﻳﻲ او در‪４‬ﻤﻪ دوره ﻳ‪ ３‬ﻣعاصره ﻳا اوسﻨ‪ ９‬ادبﻲ دوره ﻧﻮﻣﻮﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادب ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او ﻣعاصره دورې بﻪ پﻪ راتﻠﻮﻧکﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟئ‪ .‬دﻟتﻪ د پ‪＋‬تﻮ ادب‬ ‫ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره درپ‪５‬ژﻧدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ډ‪４‬ر ﻟرغﻮﻧﻲ آثار پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻟرو‪ .‬ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟرو‪،‬‬ ‫ﻟﻪ اسﻼم ＇خﻪ پﻪ راوروستﻪ زﻣاﻧ‪ ３‬پﻮرې اړه ﻟري‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮې ژب‪ ３‬د ادبﻲ تارﻳخ دورې‬ ‫د ﻣﻮجﻮدو آثارو ﻟﻪ ﻣخ‪！ ３‬اکﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻣﻮږ د پ‪＋‬تﻮ ادب تارﻳخ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻳا ﻟرغﻮﻧ‪３‬‬ ‫دوره ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ ＇خﻪ را پﻴﻞ شﻮې ‪２－‬ﻮ‪ .‬دا چ‪ ３‬ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ ＇خﻪ‬ ‫تر (‪ )١٠٠٠‬ﻫجري کال پﻮرې ﻣﻮږ تﻪ د ﻟ‪ ８‬شﻤ‪５‬ر شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د ﻧظﻢ او ﻧثر آثار پﻪ ﻻس‬ ‫راغﻠﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د ادبﻲ تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻮ دغﻪ د اوو ﻳا اتﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ ادبﻴات ！ﻮل پﻪ ﻳﻮې دورې‬ ‫ک‪ ３‬شاﻣﻞ ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادب ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره د اﻣﻴرکروړ سﻮري د تر ﻻسﻪ شﻮي شعر ＇خﻪ راپﻴﻠ‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ‬ ‫شعر چ‪ ３‬ﻳﻮه وﻳاړﻧﻪ ﻳا حﻤاسﻲ سﻨدره ده‪ ،‬د دوﻳﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ک‪ ３‬وﻳﻞ‬ ‫شﻮی دی‪ .‬دا شعر ﻣﻮږ تﻪ د ﻣحﻤد ﻫﻮتک د پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬پﻪ وسﻴﻠﻪ را رس‪５‬دﻟی دی‪.‬‬ ‫اﻣﻴر کروړ د اﻣﻴر پﻮﻻد سﻮري زوی و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی پر (‪١٣٩‬ﻫ‪.‬ق‪ ).‬کال د غﻮر پﻪ ﻣﻨد‪４‬ش‬ ‫ک‪ ３‬پاچا او پر (‪١٥٤‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال د پﻮشﻨج پﻪ ج‪７／‬و ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ .‬اﻣﻴرکروړ سرب‪５‬ره پردې چ‪３‬‬ ‫ﻳﻮ عادل پاچا او واکﻤﻦ و‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬شاعر ﻫﻢ و‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي کﻮم شعر چ‪ ３‬پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬ﻣﻮږ‬ ‫تﻪ رارسﻮﻟی دی‪ ،‬ﻣطﻠع ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬ده‪:‬‬

‫‪٩٠‬‬

‫زه ﻳــﻢ زﻣـــری پــﻪ دې ﻧــ‪７‬ۍ ﻟــﻪ ﻣــا اتــﻞ ﻧستﻪ‬ ‫پــﻪ ﻫﻨدوسﻨد و پــر تــخــار او پــر کــابــﻞ ﻧستﻪ‬ ‫بـــﻞ پـــﻪ زابــــﻞ ﻧــســتــﻪ _ ﻟـــﻪ ﻣـــا اتـــﻞ ﻧستﻪ‬ ‫ﻟﻪ اﻣﻴر کروړ وروستﻪ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬کﻮم بﻞ شاعر او ﻟﻴکﻮال ﻣﻮږ تﻪ را ﻣعﻠﻮم دی‪ ،‬ﻫغﻪ‬ ‫ابﻮ ﻣحﻤدﻫاشﻢ سرواﻧﻲ دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ (‪٢٢٣‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال د ﻫﻠﻤﻨد پﻪ سروان ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟی و‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬زده ک‪７‬ي ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ک‪７‬ې او بﻴا عراق تﻪ تﻠﻠی و‪ .‬پﻪ (‪٢٩٤‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ب‪５‬رتﻪ‬ ‫خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ راغﻠی او پﻪ (‪٢٩٧‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ﻣ‪ ７‬دی‪ .‬د ابﻮﻫاشﻢ ﻳﻮ شعر چ‪ ３‬د خپﻞ استاد ابﻦ‬ ‫خﻼ د عربﻲ شعر ﻳ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ تﻪ را ژباړﻟی دی‪ ،‬ﻣﻮږ تﻪ را پات‪ ３‬دی‪ .‬د شعر ﻣطﻠع داس‪ ３‬ده‪:‬‬ ‫ژبــــﻪ ﻫـــﻢ ＊ـــﻪ وﻳـــﻨـــا کـــاﻧـــدې چـــ‪ ３‬وﻳــﻨــﻪ‬ ‫د خــاوﻧــد پــﻪ ﻻس کــ‪ ３‬زر او درﻫــﻤــﻮﻧــﻪ‬ ‫پﻪ پ＂ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ ３‬راغﻠﻲ چ‪ ３‬ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ ابﻦ زﻳد اﻟسرواﻧﻲ د ((ساﻟﻮ وږﻣﻪ)) پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻪ‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ک‪ ３‬ﻳﻮ کتاب ﻫﻢ ﻟﻴکﻠی و‪ .‬خﻮ دا د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی کتاب تر اوسﻪ ﻧﻪ دی ترﻻسﻪ‬ ‫شﻮی‪.‬‬ ‫پﻪ در‪４‬ﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻣﻮږ د بﻴ＀ ﻧﻴکﻪ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ بﻞ عارف او پ‪＋‬تﻮن شاعر پ‪５‬ژﻧﻮ‪ .‬د‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي ﻳﻮ عرفاﻧﻲ شعر او د ژوﻧد ﻟﻨ‪ ６‬حاﻻت ﻣﻮږ تﻪ د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) ﻧﻮﻣﻲ‬ ‫کتاب پﻪ وسﻴﻠﻪ را رس‪５‬دﻟﻲ دي‪ .‬د شعر ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫ﻟـــﻮﻳـــﻪ خــــداﻳــــﻪ ﻟـــﻮﻳـــﻪ خـــداﻳـــﻪ‬ ‫غــــر وﻻړ دی درﻧــــــــاوي ک‪３‬‬ ‫دﻟــــتــــﻪ دي د غــــــرو ﻟــﻤــﻨــ‪３‬‬

‫ســـتـــا پــــﻪ ﻣــﻴــﻨــﻪ پــــﻪ ﻫــــر ‪＄‬ــاﻳــﻪ‬ ‫！ـــﻮﻟـــﻪ ژوي پــــﻪ زاري کــ‪３‬‬ ‫ز ﻣـــﻮږ کــ‪５‬ــ‪８‬دۍ دي پــکــ‪ ３‬پﻠﻨ‪３‬‬

‫دا و‪－‬ـــــ‪７‬ي ډ‪４‬ــــر کــــ‪７‬ې خــداﻳــﻪ‬ ‫ﻟـــﻮﻳـــﻪ خـــداﻳـــﻪ _ ﻟـــﻮﻳـــﻪ خــداﻳــﻪ‬ ‫‪٩١‬‬

‫تذکرة اﻻوﻟﻴاء او پ＂ﻪ خزاﻧﻪ ﻣﻮږ تﻪ پﻪ ﻫﻤدغﻪ در‪４‬ﻤﻪ او ＇ﻠﻮرﻣﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د شﻴخ‬ ‫اسﻤعﻴﻞ او خر＊بﻮن پﻪ ﻧاﻣﻪ دوه ﻧﻮر شاعران ﻫﻢ راپ‪５‬ژﻧﻲ‪ .‬پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ کتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د دغﻮ شاعراﻧﻮ د‬ ‫شعروﻧﻮ ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﻫﻢ خﻮﻧدي دي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدغ‪ ３‬زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬د ﻧصر ﻟﻮدي او شﻴخ رضﻲ ﻟﻮدي پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫دوه ﻧﻮر پ‪＋‬تاﻧﻪ شاعران ﻫﻢ ت‪５‬ر شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ پﻨ‪％‬ﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻣﻮږ د شﻴخ اسعد سﻮري پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ پﻴاوړی شاعر پ‪５‬ژﻧﻮ‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي‬ ‫د خپﻞ ﻣعاصر واکﻤﻦ اﻣﻴرﻣحﻤد سﻮري وﻳرﻧﻪ وﻳﻠ‪ ３‬ده چ‪ ３‬ﻣطﻠع ﻳ‪ ３‬داده‪.‬‬ ‫د فﻠک ﻟــﻪ چـــارو ＇ــﻪ وکـــ‪７‬م کﻮکار‬ ‫زﻣﻮﻟﻮي ﻫر ‪－‬ﻞ چ‪ ３‬خاﻧدي پﻪ بﻬار‬ ‫تر دی وروستﻪ د ＊کارﻧدوی غﻮري پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ شاعر را ﻣعﻠﻮم دی چ‪ ３‬پﻪ شپ‪８‬ﻣﻪ ﻫجري‬ ‫پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د واکﻤﻦ شﻬاب اﻟدﻳﻦ غﻮري پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻗصﻴده وﻳﻠ‪ ３‬ده‪ .‬د ﻗصﻴدې ﻣطﻠع‬ ‫داس‪ ３‬ده‪:‬‬ ‫د پسرﻟی ＊کﻠﻮﻧکﻲ بﻴا کــ‪７‬ل سﻴﻨگاروﻧﻪ‬ ‫بــﻴــا ﻳـــ‪ ３‬وﻟـــﻮﻧـــﻞ پـــﻪ غـــروﻧـــﻮ کـــ‪ ３‬ﻻﻟــﻮﻧــﻪ‬ ‫د ادبﻴاتﻮ د تارﻳخ پﻪ دغﻪ دوره ک‪ ３‬د ﻣﻠک ﻳار غر شﻴﻦ پﻪ ﻧاﻣﻪ شاعر ﻫﻢ ﻟرو چ‪ ３‬د سﻠطان‬ ‫شﻬاب اﻟدﻳﻦ غﻮري ﻣعاصر دی‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻳﻮ شعر را پات‪ ３‬دی چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د‬ ‫غﻮرﻳاﻧﻮ د سﻮبﻮ پﻪ ﻣﻬال افغاﻧﻲ غازﻳان ﻫ（ﻮﻟﻲ دي‪ .‬د دغﻪ شعر ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ک‪７‬ۍ داس‪ ３‬ده‪:‬‬ ‫＇‪＋‬تﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دی اوس ﻣﻮ ﻳرغﻞ دی ﻫ‪５‬ﻮاد د بﻞ دی‬ ‫غازﻳاﻧﻮ ‪－‬ﻮرئ ＇‪＋‬تﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دی‬ ‫تاﻳﻤﻨﻲ ﻫﻢ د ﻫﻤدغ‪ ３‬زﻣاﻧ‪ ３‬شاعر دی چ‪ ３‬ﻳﻮ شعر ﻳ‪ ３‬د شﻬاب اﻟدﻳﻦ غﻮري پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪３‬‬ ‫وﻳﻠﻰ او ﻣﻮږ تﻪ را رس‪５‬دﻟی دی‪ .‬د شعر ﻟﻮﻣ‪７‬ی بﻴت داسی دی‪:‬‬ ‫ﻧــﻦ زه غــ‪４８‬ــ‪８‬م پــﻪ صــﻔــت د سﻠطان‬ ‫چ‪ ３‬دی بــادار غــازي ﻣﻠک د جﻬان‬ ‫د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ پ‪＋‬تﻮن ﻟﻴکﻮال پ‪５‬ژﻧﻮ چ‪ ３‬د اووﻣ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ‬ ‫‪٩٢‬‬

‫ک‪ ３‬ﻟﻪ (‪٦١٢‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال را وروستﻪ ﻳ‪ ３‬د ((تذکرة اﻻوﻟﻴا)) پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ک‪ ３‬ﻳﻮ کتاب‬ ‫ﻟﻴکﻠی دی‪ .‬د دې کتاب د سر ＇ﻮ پا‪ ３１‬ترﻻسﻪ شﻮې دي‪ .‬پﻪ ﻫغﻮ پا‪１‬ﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ＇ﻠﻮر‬ ‫تﻨﻪ پخﻮاﻧﻲ شاعران راپ‪５‬ژﻧدﻟﻲ او د ﻫغ‪ ３‬د شعر ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ خﻮﻧدي ک‪７‬ي دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫دغﻪ پخﻮاﻧﻲ شاعران دا دي‪ :‬بﻴ＀ ﻧﻴکﻪ‪ ،‬شﻴخ اسﻤعﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻠک ﻳار غر شﻴﻦ او ﻗطب اﻟدﻳﻦ‬ ‫بختﻴار کاکی دی‪ .‬سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د اووﻣ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬د کﻨدﻫار پﻪ ارغسان‬ ‫ک‪ ３‬اوس‪５‬ده‪ .‬د بارک خان سابزی ﻣاکﻮ زوی و‪.‬‬ ‫پر افغاﻧستان باﻧدې د چﻨ‪５／‬ز د ﻳرغﻞ پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬د بابا ﻫﻮتک او د ﻫغﻪ زوی ﻣﻠک‬ ‫ﻳارﻫﻮتک پﻪ ﻧاﻣﻪ دوه ﻧﻮر پ‪＋‬تاﻧﻪ شاعران ﻟرو‪ .‬د دوی د شعروﻧﻮ ﻳﻮه ﻳﻮه ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ﻣﻮږ تﻪ راپات‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫د بابا ﻫﻮتک د حﻤاسﻲ سﻨدرې ﻣطﻠع چ‪ ３‬پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پک‪ ３‬د ﻳرغﻠ‪／‬رو پﻪ وړاﻧدې ﻣﻘاوﻣت تﻪ‬ ‫ﻫ（ﻮﻟﻲ دي‪ ،‬دا ده‪:‬‬ ‫پــر ســﻮر غــر بــﻞ راتـــﻪ ﻧــﻦ اور دی و‪－‬ـــ‪７‬ﻳـــﻪ جــــﻮړ راتــــﻪ پــﻴــغــﻮر دی‬ ‫پــﻪ کﻠﻲ کــﻮر بــاﻧــدې ﻣغﻞ راغــی ﻫــﻢ پــﻪ غزﻧﻲ ﻫــﻢ پــﻪ کابﻞ راغی‬ ‫شﻴخ ﻣتﻲ ﻫﻢ د ﻫﻤدغ‪ ３‬زﻣاﻧ‪ ３‬شاعر دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی پﻪ (‪٦٨٨‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال د کﻼت د‬ ‫ترﻧک د سﻴﻨد پﻪ غاړه وفات شﻮی او د کﻼت پر غﻮﻧ‪６‬ۍ ＊خ دی‪ .‬د شﻴخ ﻣتﻲ ﻳﻮه عرفاﻧﻲ‬ ‫سﻨدره ﻣﻮږ تﻪ د پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬پﻪ وسﻴﻠﻪ را رس‪５‬دﻟ‪ ３‬ده‪ .‬د شعر ﻣطﻠع ﻳ‪ ３‬دا ده‪:‬‬ ‫پــﻪ ﻟــﻮﻳــﻮ غـــرو ﻫــﻢ پــﻪ د＊ــتــﻮ ک‪３‬‬ ‫پــﻪ غـــاړه غــ‪ ８‬او پــﻪ شپ‪５‬ﻠکﻮ ک‪３‬‬

‫پــﻪ ﻟـــﻮی ســﻬــار پــﻪ ﻧﻴﻤﻮ شپﻮک‪３‬‬ ‫ﻳـــا د وﻳـــر ژﻟــﻴــﻮ پـــﻪ شــپــﻴــﻠــﻮ ک‪３‬‬

‫！ــﻮل ستا د ﻳــاد ﻧـــارې ســـﻮرې دي‬ ‫دا ســـتـــاد ﻣــﻴــﻨــ‪ ３‬ﻧـــﻨـــدارې دي‬ ‫پﻪ اتﻤﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د اکبر زﻣﻴﻨداوري پﻪ ﻧاﻣﻪ خﻮږ ژبی شاعر ﻟرو‪ .‬واﻳﻲ چ‪ ３‬دغﻪ شاعر‬ ‫د شعروﻧﻮ ﻟﻮی دﻳﻮان درﻟﻮد‪ ،‬خﻮﻟﻪ بدﻣرغﻪ چ‪ ３‬د زﻣاﻧ‪ ３‬تﻮفاﻧﻲ س‪５‬ﻠﻴﻮ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره وړی دی‪ .‬د‬ ‫اکبر ﻳﻮ ﻣثﻨﻮي او ＇ﻮ غزﻟ‪ ３‬خﻮﻧدي دي‪ .‬د ﻳﻮې غزﻟی ﻟﻮﻣ‪７‬ی بﻴت ﻳ‪ ３‬دا دی‪:‬‬

‫‪٩٣‬‬

‫د خــپــﻞ ‪＄‬ـــان ﻟــﻪ حــﻴــراﻧــﻴــﻪ ＇ــﻪ وﻳـــﻞ کــ‪７‬م‬ ‫د عــشــﻖ وﻳـــر بــﻪ تــﻞ پــﻪ خپﻠﻪ پــ＂ــﻮل کــ‪７‬م‬ ‫خﻠﻴﻞ خان ﻧﻴازی او سﻠطان بﻬﻠﻮل ﻟﻮدي دواړه د ﻧﻬﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ شاعران دي چ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ ３‬اوس‪５‬دل‪ .‬زرغﻮن ﻧﻮرزی ﻫﻢ د ﻫﻤدغ‪ ３‬زﻣاﻧ‪ ３‬شاعر دی چ‪ ３‬د کﻨدﻫار‬ ‫اوسﻴدوﻧکی و‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻳﻮه ساﻗﻲ ﻧاﻣﻪ راپات‪ ３‬ده چ‪＇ ３‬ﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دا دي‪:‬‬ ‫ســاﻗــﻲ پــا＇ــﻪ پﻴاﻟﻪ را ک‪７‬ه‬ ‫اوبــــﻪ تــﻮﻳــ‪ ３‬پــﻪ ﻟــﻤــبــﻮ کــ‪７‬ه‬ ‫پسرﻟی ســﻮ غﻮﻧچﻪ ‪－‬ــﻞ کا‬

‫ﻣـــرور ﻳـــار ﻣــ‪ ３‬پــخــﻼ کــ‪７‬ه‬ ‫اور ﻣ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬پﻪ دې اوبــﻮ ک‪７‬ه‬ ‫زﻟــﻔــ‪ ３‬تــــاوې د ُســﻨــبــﻞ کا‬

‫د ﻧﻬﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ او د ﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬درې پﻴاوړې ＊‪％‬ﻴﻨﻪ‬ ‫شاعراﻧ‪ ３‬ﻫﻢ پ‪５‬ژﻧﻮ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ زرغﻮﻧﻪ کاک‪７‬ه ده چ‪ ３‬د ﻣﻼدﻳﻦ ﻣحﻤد کاک‪ ７‬ﻟﻮر او د کﻨدﻫار د‬ ‫پﻨجﻮاﻳﻲ اوس‪５‬دوﻧک‪ ３‬وه‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړې پﻴاوړې شاعره او ＊ﻪ خطاطﻪ وه‪ .‬پﻪ (‪٩٠٣‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال‬ ‫ﻳ‪ ３‬د شﻴخ سعدي ش‪５‬رازي ((بﻮستان)) پ‪＋‬تﻮ تﻪ ژباړﻟی دی‪ .‬د ﻳﻮه حکاﻳت ＇ﻮ بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫دا دي‪:‬‬ ‫اور‪４‬ــــدﻟــــ‪ ３‬ﻣـــ‪ ３‬ﻗــصــﻪ ده چــ‪ ３‬ﻟــﻪ شاتﻮ ﻫــﻢ خــﻮږه ده‬ ‫د اخــتــر پـــﻪ ورځ ســﻬــار بــاﻳــزﻳــد چـــ‪ ３‬و روﻳـــــدار‬ ‫بﻠﻪ شاعر رابعﻪ ﻧﻮﻣ‪５‬دﻟﻪ چ‪ ３‬د ﻣغﻠﻲ واکﻤﻦ ظﻬﻴراﻟدﻳﻦ بابر ﻣعاصره وه‪ .‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان‬ ‫ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪ ،‬خﻮ اوس ورک دی‪ .‬دا ﻻﻧدې ＇ﻠﻮرﻳزه ﻳ‪ ３‬پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬خﻮﻧدي ک‪７‬ې او تر ﻣﻮږ‬ ‫ﻳ‪ ３‬را رسﻮﻟ‪ ３‬ده‪:‬‬ ‫آدم ﻳــ‪＄ ３‬ــﻤــکــ‪ ３‬وتـــﻪ راســـتـــﻮن کا‬ ‫دوزخ ﻳــ‪ ３‬روغ کــا پــر ﻣــخ د ‪＄‬ﻤک‪３‬‬

‫پــﻪ اور د غــﻢ ﻳــ‪ ３‬ســـﻮی ﻟــ‪７‬ﻣــﻮن کا‬ ‫ﻧـــﻮم ﻳـــ‪ ３‬د ﻫــغــﻪ دﻟــتــﻪ بــ‪５‬ــﻠــتــﻮن کا‬ ‫‪٩٤‬‬

‫بﻲ بﻲ ﻧ‪５‬کبختﻪ ﻫﻢ د دغ‪ ３‬زﻣاﻧ‪ ３‬شاعره ده‪ .‬پر (‪٩٦٩‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ﻳ‪ ３‬د ((ارشاد اﻟﻔﻘراء))‬ ‫پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ کتاب پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻴکﻠی چ‪ ３‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک ﻳ‪ ３‬پﻪ پ＂ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ ３‬ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬خﻮﻧدي ک‪７‬ي‬ ‫دي‪ .‬ﻳﻮه ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ﻳ‪ ３‬دا ده‪:‬‬ ‫پــﻪ زړه ＊ــاد شــ‪ ３‬ای ﻣؤﻣﻨﻪ!‬ ‫ظــاﻫــر زﻫـــد پــﻪ اخـــﻼص ک‪７‬ه‬ ‫شــکــر صــبــر پــﻪ ﻫــر حـــال ک‪７‬ه‬

‫پـــﻪ ظــاﻫــر پـــﻪ بــاطــﻦ سپﻴﻨﻪ‬ ‫پــﻪ زړه ！ﻴﻨ‪ ，‬شــﻪ ﻟــﻪ ﻳﻘﻴﻨﻪ‬ ‫خــﻮد ﻧــﻤــای ﻣــﻪ شــﻪ خــﻮد بﻴﻨﻪ‬

‫دوست ﻣحﻤد کاک‪ ７‬ﻫﻢ د ﻟسﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧﻴﻤاﻳﻲ شاعر دی چ‪ ３‬پر‬ ‫(‪٩٢٦‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال ﻳ‪ ３‬د ((غرغ‪＋‬ت ﻧاﻣ‪ ))３‬پﻪ ﻧﻮم پﻪ ﻧظﻢ ﻳﻮ کتاب ﻟﻴکﻠی دی‪ .‬شﻴخ بﻮستان‬ ‫ب‪ ＆４７‬ﻫﻢ د ﻫﻤدغ‪ ３‬زﻣاﻧ‪ ３‬شاعر دی‪ .‬د ((بستان اﻻوﻟﻴاء)) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ کتاب ﻟﻴکﻠی دی‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دورې ک‪ ３‬سربﻴره ﻟﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮږ ﻳ‪ ３‬د ژوﻧد او آثارو‬ ‫پﻪ باب ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې ＇رگﻨدوﻧ‪ ３‬وک‪７‬ې‪ ،‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک پﻪ خپﻞ اثر ((پ＂ﻪ خزاﻧﻪ)) ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او د ﻫغﻮ د آثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخﻴستﻲ دي‪ ،‬ﻟکﻪ د شﻴخ ک＂ﻪ ((ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪＋‬تاﻧﻪ))‪ ،‬د ﻣحﻤد‬ ‫بﻦ عﻠﻲ اﻟبستﻲ تارﻳخ سﻮري او ﻧﻮر‪ ،‬خﻮ دا چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ دغﻪ آثار او د ﻫغﻮ د ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ باب‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ﻧﻪ دي ترﻻسﻪ شﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اړه ＇ﻪ ﻧﻪ واﻳﻮ‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره چ‪ ３‬د دوﻳﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ＇خﻪ پﻴﻞ او تر (‪)١٠٠٠‬‬ ‫ﻫجري ﻗﻤري پﻮرې را رس‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول د دې دورې ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧ‪ ３‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮ‪－‬ﻪ داس‪３‬‬ ‫＊ﻮدﻟی شﻮ‪:‬‬ ‫‪ _١‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ دورې ک‪ ３‬ﻣﻮږ د ډ‪４‬رو ﻟ‪８‬و شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د ﻣﻨظﻮﻣﻮ او ﻣﻨثﻮرو آثارو ډ‪４‬رې‬ ‫ﻟ‪８‬ې ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻟرو‪.‬‬ ‫‪ _٢‬کﻪ د دغ‪ ３‬دورې آثار د کﻤﻴت پﻪ ﻟحاظ ﻟ‪ ８‬دي‪ ،‬خﻮ پﻪ کﻴﻔﻲ ﻟحاظ ﻳ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬آثار‬ ‫ډ‪４‬ر ﻟﻮړ ارزﻳابﻲ ک‪５‬دای شﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د غﻮري دورې ﻗصﻴدې‪ ،‬د شﻴخ ﻣتﻲ ﻣﻨاجات‪ ،‬د اکبر‬ ‫زﻣﻴﻨداوري شعروﻧﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پﻪ دغ‪ ３‬دوره ک‪ ３‬ادبﻲ آثارو د شکﻞ او ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬وده او پرﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪３‬‬ ‫‪٩٥‬‬

‫ده‪ .‬ﻗصﻴده‪ ،‬غزل‪＇ ،‬ﻠﻮرﻳزه‪ ،‬ﻣثﻨﻮي او ﻧﻮر شعري فﻮرﻣﻮﻧﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب تﻪ راغﻠﻲ دي‪ .‬دﻳﻨﻲ‪،‬‬ ‫اخﻼﻗﻲ‪ ،‬عشﻘﻲ‪ ،‬حﻤاسﻲ او عرفاﻧﻲ ﻣساﻳﻞ پﻪ شعر او ادب ک‪ ３‬بﻴان شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ دغ‪ ３‬دوره ک‪ ３‬ژباړه دود شﻮې‪ ،‬د ابﻮﻫاشﻢ سرواﻧﻲ ژباړﻟی شعر او د زرغﻮﻧ‪ ３‬کاک‪７‬ې‬ ‫پ‪＋‬تﻮ بﻮستان ﻳ‪ ３‬غﻮره ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د درباروﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا پ‪＋‬تاﻧﻪ شاعران او ﻟﻴکﻮاﻻن روزل شﻮي‪ ،‬غﻮره ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﻳ‪ ３‬د سﻮرﻳاﻧﻮ‪،‬‬ ‫غﻮرﻳاﻧﻮ او ﻟﻮدﻳاﻧﻮ پﻪ درباروﻧﻮ ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ پاﻟﻨﻪ ده‪.‬‬ ‫‪ _٦‬د دغ‪ ３‬دورې زﻳاتره د ﻧظﻢ او ﻧثر آثار ﻣﻮږ تﻪ د ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) او ((پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ))３‬پﻪ‬ ‫وسﻴﻠﻪ را رس‪５‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬د دې دورې پﻪ آثارو ک‪ ３‬کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د پ‪＋‬تﻮ زاړه ﻟغات او ترکﻴبﻮﻧﻪ راغﻠﻲ‪ ،‬ﻟﻪ بﻠ‪３‬‬ ‫خﻮا پرې د دري او عربﻲ ژب‪ ３‬اغ‪５‬زه ﻫﻢ ＇ﻪ ﻧا＇ﻪ ＊کاري‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د تارﻳخ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ دوره ده‪ .‬دغﻪ دوره ﻟﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻫجري‬ ‫پ‪７５‬ۍ ＇خﻪ پﻴﻞ او تر (‪ )١٠٠٠‬ﻫجري ﻗﻤري پﻮرې رس‪８５‬ي‪ .‬د دې دورې ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬آثار‬ ‫د زﻣاﻧ‪ ３‬ﻟﻪ تﻮفاﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ پات‪ ３‬او تر ﻣﻮږ را رس‪５‬دﻟﻲ دي‪ .‬د دې دورې پﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ‬ ‫شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪ ３‬د اﻣﻴر کروړسﻮري‪ ،‬بﻴ＀ ﻧﻴکﻪ‪ ،‬شﻴخ اسﻤعﻴﻞ‪ ،‬شﻴخ خر＊بﻮن‪،‬‬ ‫شﻴخ اسعد سﻮري‪＊ ،‬کارﻧدوی غﻮري‪ ،‬شﻴخ تﻴﻤﻦ کاک‪ ،７‬شﻴخ ﻣتﻲ‪ ،‬ﻧصرﻟﻮدي‪ ،‬شﻴخ‬ ‫رضﻲ ﻟﻮدي‪ ،‬بابا ﻫﻮتک‪ ،‬سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ‪ ،‬اکبر زﻣﻴﻨداوري‪ ،‬زرغﻮن خان‪ ،‬رابعﻪ‪ ،‬بﻲ بﻲ‬ ‫ﻧﻴکبختﻪ‪ ،‬زرغﻮﻧﻪ کاک‪７‬ه‪ ،‬دوست ﻣحﻤد کاک‪ ７‬او ﻧﻮر دي‪.‬‬ ‫د دې دورې د زﻳاترو شاعراﻧﻮ د ژوﻧد پﻪ باب ﻣعﻠﻮﻣات او د آثارو ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ د‬ ‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د پ‪＋‬تﻮ اثر ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) او د ﻣحﻤد ﻫﻮتک د ((پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ))３‬پﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫را رس‪５‬دﻟﻲ دي‪.‬‬

‫‪٩٦‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ غﻮر سره ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ او ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکﻲ دې ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬پر زده کﻮوﻧکﻮ ﻣعﻨا او کﻪ ﻫغﻮی ﻳ‪ ３‬ﻧشﻲ حﻞ کﻮﻻی‪،‬‬ ‫پﻪ خپﻠﻪ دې تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف وﻟﻮﻟﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر‬ ‫ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ورتﻪ ودې وﻳﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻣتﻦ ﻳﻮ‬ ‫‪＄‬ﻞ بﻴا پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د اشخاصﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د کتابﻮﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازى دې ﻫغﻪ پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې د ﻫغﻪ ﻟست‬ ‫پﻪ بشپ‪７‬وﻟﻮ ک‪ ３‬ﻣرستﻪ وک‪７‬ي او د ‪＄‬ﻴﻨﻮ شاعراﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او کتابﻮﻧﻮ پﻪ اړه دې ﻻزﻣ‪３‬‬ ‫＇رگﻨدوﻧ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راوبﻠﻞ شﻲ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادب د ﻟرغﻮﻧ‪３‬‬ ‫دورې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮرو زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪＊ _٦‬ﻮوﻧکﻰ دې د بﻴ＀ ﻧﻴکﻪ د ﻣﻨاجات دا ﻻﻧدې بﻨد پر تختﻪ وﻟﻴکﻲ او ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ‬ ‫دې وغﻮاړي چ‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻣﻔﻬﻮم او ﻣعﻨا پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫ﻟـــﻮﻳـــﻪ خـــداﻳـــﻪ ﻟـــﻮﻳـــﻪ خــداﻳــﻪ ســتــا پـــﻪ ﻣــﻴــﻨــﻪ پـــﻪ ﻫـــر ‪＄‬ــاﻳــﻪ‬ ‫غـــر وﻻړ دى درﻧـــــاوۍ ک‪！ ３‬ـــﻮﻟـــﻪ ژوي پـــﻪ زارۍ ک‪３‬‬ ‫دﻟـــتـــﻪ دي د غـــــرو ﻟﻤﻨ‪ ３‬زﻣــــﻮږ کــ‪５‬ــ‪８‬دۍ پــﻪ کــ‪ ３‬پﻠﻨ‪３‬‬ ‫دا و‪－‬ــــ‪７‬ي ډ‪４‬ـــر کـــ‪７‬ې خــداﻳــﻪ‬ ‫ﻟـــﻮﻳـــﻪ خـــداﻳـــﻪ ﻟـــﻮﻳـــﻪ خــداﻳــﻪ‬ ‫‪٩٧‬‬

‫دﻟــتــﻪ ﻟــ‪ ８‬زﻣــــﻮږ اور بــﻞ دى ووړ کﻮرگﻰ دى ووړ بﻮرجﻞ دى‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ ستا کــ‪ ３‬ﻣــﻮږ ﻣ‪５‬شتﻪ ﻳﻮ بــﻞ د چــا پــﻪ ﻣــﻠــﻪ تــﻠــﻪ ﻧــﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻫسک او ﻣ‪％‬کﻪ ﻧغ‪＋‬تﻪ ستا ده د ﻣــــــ‪７‬و وده ﻟـــــﻪ تـــــا ده‬ ‫دا و‪－‬ــــ‪７‬ي ډ‪４‬ـــر کـــ‪７‬ې خــداﻳــﻪ‬ ‫ﻟـــﻮﻳـــﻪ خـــداﻳـــﻪ ﻟـــﻮﻳـــﻪ خــداﻳــﻪ‬ ‫‪＊ _٧‬ﻮوﻧکﻰ دې پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ د ﻟﻮست ارزوﻧﻪ وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادب تارﻳخ پﻪ ＇ﻮ دورو و‪４‬شﻞ شﻮى دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره ﻟﻪ کﻮﻣ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ ＇خﻪ پﻴﻞ او تر کﻮﻣﻪ وختﻪ رارس‪８５‬ي؟‬ ‫د پﻨ‪％‬ﻮ ﻟرغﻮﻧﻮ شاعراﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫د درﻳﻮ ＊‪％‬ﻴﻨﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعراﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫د ＇ﻮ ﻟرغﻮﻧﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫د دې دورې د شاعراﻧﻮ پﻪ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮ د چا شعر خﻮښ شﻮ؟‬ ‫کﻪ د کﻮم شاعر د شعر بﻴت ﻣﻮ زده شﻮى وي‪ ،‬وﻳ‪ ３‬واﻳئ‪.‬‬ ‫د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دورې د ادبﻴاتﻮ ＇ﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬وواﻳئ‪.‬‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮگﻪ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د راغﻠﻲ ﻳﻮه شاعر پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫وﻟﻴکﻲ او د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬دي ﻫغﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٩٨‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻟﻮﻳﻮ جر‪－‬ﻮ تارﻳخچﻪ‬

‫_ وﻳﻠی شئ چ‪ ３‬جر‪－‬ﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ تاس‪ ３‬پﻪ کﻮر و کﻠﻲ ک‪ ３‬ﻟﻴدﻟﻲ چ‪ ３‬د ﻳﻮې ستﻮﻧزې د حﻞ ﻟپاره ﻣشران را ！ﻮل‬ ‫شﻲ او د ﻫغﻪ پﻪ باب پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ي؟‬ ‫جرگﻪ ﻫغ‪ ３‬غﻮﻧ‪６‬ې تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د ﻗبﻴﻠﻮي‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬وﻟسﻲ او ﻣﻠﻲ ﻣساﻳﻠﻮ د حﻞ او‬ ‫＇‪７５‬ﻟﻮ ﻟپاره جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬جرگﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي اصﻮل او ﻣﻘررات ﻟري‪ .‬جرگﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻳﻮې تﻪ ﻳ‪ ３‬کﻠﻴﻮاﻟﻲ جرگﻪ او بﻠ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻳﻪ جرگﻪ واﻳﻲ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬جر‪－‬ﻪ‪ ،‬د‬ ‫ﻫغ‪ ３‬اصﻮل او ﻣﻘررات او د جرگﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ در پ‪５‬ژﻧﻮ او د ﻟﻮﻳ‪ ３‬جرگ‪ ３‬د تارﻳخچ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات درکﻮو‪.‬‬

‫‪٩٩‬‬

‫د جر‪ ３－‬د کﻠﻤ‪ ３‬ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ﻫغ‪ ３‬غﻮﻧ‪６‬ې اطﻼق ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د پر‪４‬ک‪７‬ې او‬ ‫فﻴصﻠ‪ ３‬صﻼحﻴت ﻟري او حکﻢ ﻳ‪ ３‬د ﻣﻨﻠﻮ وړ وي‪.‬‬ ‫پﻪ عام ډول د جر‪ ３－‬اصطﻼح د ﻫغ‪ ３‬غﻮﻧ‪６‬ې ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ‪＄‬اﻧ‪７／‬و ﻗﻮﻣﻲ‪،‬‬ ‫وﻟسﻲ او ﻣﻠﻲ ﻣساﻳﻠﻮ د حﻞ او ＇‪７５‬ﻟﻮ ﻟپاره جﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬ ‫افغاﻧﻲ وﻟسﻲ جر‪ ３－‬خپﻞ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي اصﻮل‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ او ک‪７‬ﻧﻼره ﻟري‪ .‬پﻪ ﻫره سﻴﻤﻪ ک‪３‬‬ ‫د جر‪－‬ﻮ ﻣرکﻮ خﻠک ﻣعﻠﻮم‪ ،‬ﻣﻨﻞ شﻮي او پ‪５‬ژﻧدل شﻮي وي‪ .‬دغﻮ خﻠکﻮ تﻪ پﻪ وﻟسﻲ‬ ‫اصطﻼح جر‪－‬ﻪ ﻣار‪ ،‬ﻣرکچﻴان ﻳا ﻣشران وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬جر‪－‬ﻪ خاص ﻣشر ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻣشران او‬ ‫د ﻧظر خاوﻧدان د ﻳﻮې پ‪ ３＋５‬د حﻞ ﻟپاره سره راغﻮﻧ‪８４６‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬راغﻮﻧ‪ ６‬شﻲ‪ ،‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ‬ ‫پﻪ داﻳروي ب‪２‬ﻪ ک‪５＋‬ﻨﻲ‪ .‬د پﻮرتﻪ او ＊کتﻪ اﻣتﻴاز پک‪ ３‬ﻧﻪ وي‪ ،‬پر ﻣﻮضﻮع باﻧدې بحث پﻪ‬ ‫آزاده ب‪２‬ﻪ دوام ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬ﻫر ＇ﻮک پﻪ خپﻞ وار پر اړوﻧده ﻣﻮضﻮع باﻧدې خبرې او تبصره‬ ‫کﻮي‪ .‬پﻪ جر‪－‬ﻪ ک‪ ３‬ﻫر ＇ﻮک ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز پﻮړ ﻳا درﻳ‪( ＃‬ﻣﻮﻗف) او اﻣتﻴاز ＇خﻪ پرتﻪ خپﻞ ﻧظر‬ ‫＇ر‪－‬ﻨدوي‪.‬‬ ‫جر‪－‬ﻪ زﻣﻮږ پﻪ وﻟسﻲ او ﻣﻠﻲ عﻨعﻨاتﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟﻮړ ‪＄‬ای او ستر اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬پﻪ تارﻳخﻲ‬ ‫ﻟحاظ پﻪ افغاﻧﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ ډ‪４‬رې ﻟرغﻮﻧتﻴا ＇خﻪ برخﻤﻨﻪ ده‪ .‬ﻟﻪ تارﻳخﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫جﻮت‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻟرغﻮﻧﻮ آرﻳاﻳاﻧﻮ بﻪ خپﻠ‪ ３‬زﻳاتره ！ﻮﻟﻨﻴزې کﻮچﻨ‪ ９‬او سترې ﻣسئﻠ‪ ３‬د جر‪－‬ﻮ‬ ‫ﻣرکﻮ ﻟﻪ ﻻرې ﻫﻮاروﻟ‪.３‬‬ ‫آرﻳاﻳاﻧﻮ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮ‪－‬ﻪ دوه ډوﻟﻪ جر‪ ３－‬درﻟﻮدې چ‪ ３‬ﻳﻮې تﻪ ﻳ‪(( ３‬سﻴﻤتﻲ)) او بﻠ‪３‬‬ ‫تﻪ ((سبﻬا)) وﻳﻠﻪ‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ک‪ ３‬بﻪ د ﻗبﻴﻠ‪ ３‬سپﻴﻦ ږﻳري او ﻣشران راغﻮﻧ‪４６‬دل او دوﻳﻤ‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬کﻠﻴﻮاﻟﻪ ب‪２‬ﻪ درﻟﻮده‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا‪(( ،‬سﻴﻤتﻲ)) پﻪ اوسﻨﻲ ﻣﻔﻬﻮم د ﻣشراﻧﻮ جر‪ ３－‬رول‬ ‫درﻟﻮد او د ﻗبﻴﻠ‪ ３‬سترې ﻣسئﻠ‪ ،３‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻣشر ！اکﻞ‪ ،‬ﻟﻪ خپﻞ ！ا！ﻮبﻲ ＇خﻪ دفاع او داس‪３‬‬ ‫ﻧﻮرې بﻪ ﻳ‪ ３‬حﻞ کﻮﻟ‪ ３‬او ((سبﻬا)) د ﻳﻮې وړې کﻠﻴﻮاﻟ‪ ３‬جر‪－‬ﻪ ‪ ９－‬ﻳا ﻣرک‪ ３‬دﻧده درﻟﻮده‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ کﻮچﻨﻴﻮ کﻮرﻧﻴﻮ او کﻠﻴﻮاﻟﻲ ﻣساﻳﻠﻮ بﻪ ﻳ‪ ３‬غﻮر کاوه‪ .‬ﻫﻤدغﻪ جر‪ ３－‬ﻣرک‪ ３‬افغاﻧاﻧﻮ‬ ‫تر ﻧﻨﻪ د ﻳﻮه غﻮره ﻣﻴراث پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ژوﻧدۍ ساتﻠﻲ او پﻪ ﻣﻠﻲ عﻨعﻨاتﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ستر ارز＊ت‬ ‫او اﻫﻤﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫‪١٠٠‬‬

‫پﻪ عام ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬اوس زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬جر‪ ３－‬پﻪ دوو ب‪２‬ﻮ جﻮړ‪８４‬ي‪ :‬ﻳﻮ پﻪ کﻠﻴﻮاﻟﻪ او‬ ‫سﻴﻤﻪ ﻳﻴزه سطحﻪ د کﻮرﻧﻴﻮ‪ ،‬خ‪５‬ﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻗبﻴﻠﻮ او ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د راوﻻړو شﻮو شخ‪７‬و او‬ ‫ﻣساﻳﻠﻮ د ﻫﻮاروﻟﻮ ﻟپاره چ‪ ３‬دې ډول جر‪ ３－‬تﻪ ((کﻠﻴﻮاﻟﻲ)) ﻳا ((سﻴﻤﻪ ﻳﻴزې)) جر‪３－‬‬ ‫واﻳﻲ‪.‬‬ ‫بﻞ پﻪ ﻣﻠﻲ سطحﻪ د ﻳﻮه ستر ﻣﻠﻲ ﻣﻘصد او ﻣرام ﻟپاره جﻮړې شﻮې جر‪ ３－‬دي چ‪３‬‬ ‫ﻫغﻮتﻪ د ((ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ))３－‬ﻧﻮم ورک‪７‬ل شﻮی دی‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ３－‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻟﻪ ډ‪４‬ر ستر ارز＊ت او اﻫﻤﻴت ＇خﻪ برخﻤﻨ‪３‬‬ ‫دي‪ .‬دغﻪ ډول جر‪ ３－‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻠﻲ کچﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ د ورپ‪＋５‬ﻮ ستﻮﻧزو او‬ ‫ک‪７‬ک‪５‬چﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻣشرتابﻪ ！اکﻠﻮ‪ ،‬د بﻬرﻧﻴﻮ ﻳرغﻠﻮﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې د پا＇ﻮﻧﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو سترو ﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣساﻳﻠﻮ د حﻞ وفصﻞ ﻟپاره جﻮړې شﻮې دي‪ .‬ﻫرې ﻳﻮې جرگ‪ ３‬پﻪ خپﻞ وخت او ‪＄‬ای ډ‪４‬رې‬ ‫ارز＊تﻨاک‪ ３‬اغ‪５‬زې او پاﻳﻠ‪( ３‬ﻧتﻴج‪ )３‬ﻟرﻟﻲ او ﻣﻠت ﻳ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬رو حساسﻮ او ﻧازکﻮ حاﻻتﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ سترو بحراﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ ژغﻮرﻟی دی‪.‬د دغﻮ ﻟﻮﻳﻮ جرگﻮ پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻣﻴروس‬ ‫خان ﻧﻴکﻪ د وخت درې ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ３－‬ﻳادوﻟی شﻮ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ جر‪－‬ﻪ پر (‪١١٠٥‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال د‬ ‫کﻮکران پﻪ کﻠﻲ ک‪ ３‬جﻮړه شﻮې وه‪ ،‬دوﻳﻤﻪ پﻪ (‪١١١٩‬ﻫـ‪.‬ق‪ ).‬کال پﻪ ﻣاﻧجﻪ ک‪ ３‬او در‪４‬ﻤﻪ پﻪ‬ ‫ﻫﻤدغﻪ کال پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬جﻮړه شﻮې وه‪ .‬دغﻮ جرگﻮ ﻣﻠت د بﻬرﻧﻴﻮ پﻪ وړاﻧدې پا＇ﻮن تﻪ‬ ‫چﻤتﻮ او ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣﻠﻲ ﻣشر پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ！اکﻠی دی‪ .‬د ش‪５‬ر سرخ د ﻣزار ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ３－‬پﻪ‬ ‫(‪١٧٤٧‬م‪ ).‬کال ک‪ ３‬احﻤدشاه بابا د ﻣﻠﻲ ﻣشر او واکﻤﻦ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻪ‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ پر افغاﻧستان‬ ‫د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ ﻟﻪ ﻳرغﻞ ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ (‪١٨٤١‬م‪ ).‬کال ک‪ ３‬د ﻣﻠﻲ ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ３－‬ﻣﻠت‬ ‫پا＇ﻮن تﻪ چﻤتﻮ او د پا＇ﻮن ﻣشرتﻮب ﻳ‪ ３‬و！اکﻪ‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د اﻣﻴر ش‪５‬رعﻠی خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ３－‬ک‪ ３‬پاچا ﻧﻮې کابﻴﻨﻪ (صدراعظﻢ او وزﻳران) و！اکﻞ‪ .‬د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان د وخت‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ３－‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬ج‪７／‬ې ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د افغاﻧستان ب‪ ３‬طرفﻲ تصﻮﻳب ک‪７‬ه او ورپس‪３‬‬ ‫د اﻣﻴر اﻣان اهلل خان‪ ،‬د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال ＇ﻠﻮر ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ３－‬جﻮړې شﻮې دي‪ :‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻟﻮﻳﻪ‬ ‫جر‪－‬ﻪ (‪١٩٢٠‬م‪ ).‬کال ک‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮاد او خﻠک د خپﻠﻮاک‪ ９‬ساتﻨ‪ ３‬ﻟپاره چﻤتﻮ ک‪７‬ای شﻮل‪ .‬پﻪ دوﻳﻤﻪ‬ ‫‪١٠١‬‬

‫ﻟﻮﻳﻪ جر‪－‬ﻪ ک‪ ３‬پﻪ (‪١٩٢٣‬م‪ ).‬کال د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی اساسﻲ ﻗاﻧﻮن تسﻮﻳد شﻮ‪ .‬پﻪ در‪４‬ﻤﻪ جر‪－‬ﻪ‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ (‪١٩٢٤‬م‪ ).‬کال د کﻮرﻧﻲ اړدوړ د آراﻣﻮﻟﻮ ﻟپاره تدبﻴروﻧﻪ وﻧﻴﻮل شﻮل او پﻪ ＇ﻠﻮرﻣﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ جر‪－‬ﻪ ک‪ ３‬پﻪ (‪ )١٣٠٧‬ﻟﻤرﻳز کال اروپا تﻪ د اﻣان اهلل خان د سﻔر پاﻳﻠ‪ ３‬و＇‪７５‬ل شﻮې‪ .‬د‬ ‫ﻧادرخان د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال ﻟﻮﻳ‪ ３‬جرگ‪ ３‬پﻪ (‪ )١٣٠٩‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻫ‪５‬ﻮاد اساسﻲ ﻗاﻧﻮن تسﻮﻳد‬ ‫ک‪ ،７‬د ﻣحﻤد ظاﻫرشاه د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال پﻪ (‪١٩٤١‬م‪ ).‬کال ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ３－‬پﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪３‬‬ ‫جگ‪７‬ې ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د برخ‪ ３‬ﻧﻪ اخﻴستﻠﻮ پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ه‪ ،‬د (‪ )١٣٤٣‬ﻟﻤرﻳز کال ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ３－‬د‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻮی اساسﻲ ﻗاﻧﻮن تسﻮﻳد ک‪ ７‬او ﻫﻤدارﻧگﻪ تر اوسﻪ پﻮرې ﻧﻮرې ﻟﻮﻳ‪ ３‬جرگ‪ ３‬ﻫﻢ جﻮړې‬ ‫شﻮې چ‪ ３‬ﻫرې ﻳﻮې پر خپﻞ وخت ‪＄‬اﻧگ‪７‬ی ارز＊ت او اﻫﻤﻴت ﻟرﻟی دی‪.‬‬ ‫ﻧﻮ د پاﻳﻠ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د وﻳﻠﻮ ده چ‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ３－‬د افغاﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻣﻠﻲ تﻔاﻫﻢ ﻳﻮه ډ‪４‬ره‬ ‫ﻣﻬﻤﻪ او اغ‪５‬زﻧاکﻪ وسﻴﻠﻪ ده‪ ،‬زﻣﻮږ پر ﻣﻠت او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ډ‪４‬رې ژورې ！ﻮﻟﻨﻴزې‪ ،‬رواﻧﻲ او‬ ‫روحاﻧﻲ اغ‪５‬زې ﻟري‪ .‬ﻫﻤدې جر‪－‬ﻮ د پ‪７５‬ﻳﻮ پﻪ پﻮړﻳﻮ ک‪ ３‬د ډ‪４‬رو سترو ک‪７‬ک‪５‬چﻮﻧﻮ پرﻣﻬال‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد ژغﻮرﻟی او ﻟﻪ ستﻮﻧزﻣﻨﻮ حاﻻتﻮ سره د ﻣﻘابﻠ‪ ３‬ﻟپاره ﻳ‪ ３‬چﻤتﻮ ک‪７‬ی‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻮږ باﻳد د‬ ‫دغ‪ ３‬عﻨعﻨ‪ ３‬درﻧاوی وک‪７‬و او ژوﻧدۍ ﻳ‪ ３‬وساتﻮ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د جر‪ ３－‬اصطﻼح د ﻫغ‪ ３‬غﻮﻧ‪６‬ې ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ‪＄‬اﻧگ‪７‬و‪ ،‬ﻗبﻴﻠﻮي‪،‬‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬وﻟسﻲ او ﻣﻠﻲ ﻣساﻳﻠﻮ د حﻞ او ＇‪７５‬ﻟﻮ ﻟپاره جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬افغاﻧﻲ جرگ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ي‬ ‫اصﻮل او ﻣﻘررات ﻟري‪ ،‬پﻪ وﻟس ک‪ ３‬د جرگ‪ ３‬کسان ﻣعﻠﻮم دي‪ ،‬ﻫغﻮی راغﻮﻧ‪８４６‬ي‪،‬‬ ‫پر ستﻮﻧزه باﻧدې آزاداﻧﻪ بحث کﻮي او خپﻠﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه اعﻼﻧﻮي‪ .‬جر‪ ３－‬دوه ډوﻟﻪ دي‪:‬‬ ‫ﻳﻮې تﻪ ﻳ‪ ３‬کﻠﻴﻮاﻟﻲ او بﻠ‪ ３‬تﻪ ﻟﻮﻳ‪ ３‬جرگ‪ ３‬واﻳﻲ‪ .‬ﻟﻮﻳﻮجرگﻮ زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻣعاصر‬ ‫تارﻳخ پﻪ وروستﻴﻮ درو پ‪７５‬ﻳﻮ ک‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬رو حساسﻮ او ﻧازکﻮ حاﻻتﻮ ک‪ ３‬ارز＊تﻤﻦ رول‬ ‫تر سره ک‪７‬ی دی‪.‬‬

‫‪١٠٢‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬دې پﻪ‬ ‫ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ې ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬وواﻳﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی‬ ‫دې ﻫغﻪ پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬دې پﻪ خپﻠﻪ پر زده کﻮوﻧکﻮ ﻣعﻨا ک‪７‬ي او ﻫغﻪ چ‪ ３‬زده‬ ‫کﻮوﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬ﻧشﻲ ﻣعﻨا کﻮﻻی‪ ،‬پﻪ خپﻠﻪ دې ﻣعﻨا ک‪７‬ي او د ﻣتﻦ پﻪ ﻫکﻠﻪ دې ﻻزﻣ‪３‬‬ ‫تﻮضﻴحﻲ خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی‬ ‫دې د اړتﻴا پرﻣﻬال ﻻزﻣﻪ ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ ３‬د ﻣتﻦ عﻤﻮﻣﻲ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ :‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې و‪－‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪３‬‬ ‫صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې ﻗﻴدوﻧﻪ‪ .‬بﻴا دې د ﻫر ډﻟ‪ ３‬استازی د ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ ﻣخ ک‪３‬‬ ‫خپﻞ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي ﻗﻴدوﻧﻪ او صﻔتﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې ﻫغﻪ پرتختﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫ﻗﻴدوﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ کﻠﻤ‪ ３‬ﻳا ژبﻨﻲ تﻮکﻲ دي چ‪ ３‬پﻪ جﻤﻠﻪ ک‪ ３‬د فعﻞ حاﻟت ＇رگﻨدوي‪،‬‬ ‫ﻳا د فعﻞ د پ‪５＋５‬دﻟﻮ ＇رﻧگﻮاﻟی ＊ﻴﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪＊ :‬ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ ژر ﻻړ شﻪ‪ .‬پﻪ دې جﻤﻠﻪ ک‪３‬‬ ‫ژر ﻗﻴد دی‪.‬‬ ‫صﻔتﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫغﻪ کﻠﻤ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ حاﻟت او ＇رﻧگﻮاﻟی ＊ﻴﻲ‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬دا چ‪３‬‬ ‫صﻔت د ﻧﻮم ﻣعﻨا ＇رگﻨده او رو＊اﻧﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬روغ‪ ،‬ﻧاروغ‪＊ ،‬کﻠی‪ ،‬بدرﻧگ‪ ،‬بد‪،‬‬ ‫＊ﻪ‪ ،‬سپﻴﻦ‪ ،‬تﻮر او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪١٠٣‬‬

‫‪ _٦‬د ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره تخت‪ ３‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ ３‬پر تخت‪３‬‬ ‫ﻟﻴکﻞ شﻮي ﻗﻴدوﻧﻪ او د بﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻴکﻞ شﻮي صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ ３‬استعﻤال ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع د حﻞ ﻟپاره د جرگ‪ ３‬پﻪ دود را ！ﻮل او جرگﻪ دې‬ ‫تﻤثﻴﻞ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې د کچ‪ ３‬ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫جر‪－‬ﻪ ＇ﻪ شﻰ ده؟‬ ‫＇ﻮ ډوﻟﻪ جر‪ ３－‬پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد (آرﻳاﻧا) ک‪＇ ３‬ﻮ ډوﻟﻪ جر‪ ３－‬ﻣﻮجﻮدې دي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫واخﻠئ؟‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻟﻮﻳﻪ جر‪－‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ده‪ ،‬د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت‬ ‫ک‪ ３‬جﻮړه شﻮې وه؟‬ ‫احﻤد شاه بابا د کﻮﻣ‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ３－‬ﻟﻪ خﻮا د افغاﻧستان د واکﻤﻦ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻞ‬ ‫شﻮ؟‬ ‫د اعﻠﻴحضرت اﻣان اهلل خان پﻪ وخت ک‪＇ ３‬ﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ３－‬جﻮړې شﻮې او ﻫغﻪ‬ ‫کﻮﻣ‪ ３‬وې؟‬ ‫د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬جر‪ ３－‬پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ ج‪７／‬ه ک‪ ３‬د افغاﻧستان‬ ‫ب‪ ３‬طرفﻲ تصﻮﻳب ک‪７‬ه؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻟﻮست ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ وﻟﻴکﻲ او پﻪ‬ ‫راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ د ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٠٤‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‬

‫_ تاس‪ ３‬کﻴسﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫_ کﻠﻪ ﻣﻮ داس‪ ３‬کﻴسﻪ ﻟﻮست‪ ３‬ﻳا اور‪４‬دﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬د ژوﻧد ر＊تﻴﻨﻲ واﻗعﻴتﻮﻧﻪ پک‪ ３‬ډ‪４‬ر＊ﻪ‬ ‫بﻴان شﻮي وي؟‬ ‫اﻧسان پﻪ فطري ډول د کﻴس‪ ３‬اوروﻟﻮ او اور‪４‬دﻟﻮ ذوق ﻟري‪ .‬دغﻪ د کﻴس‪ ３‬اوروﻟﻮ او‬ ‫اورﻳدﻟﻮ ﻫﻴﻠﻪ او غﻮ＊تﻨﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧﻪ ده چ‪ ３‬د اﻧسان پﻪ خ＂ﻪ ک‪ ３‬اخ‪＋‬ﻞ شﻮې ده‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ده چ‪ ３‬د بشري تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د کﻴسﻮ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي‬ ‫دي‪ .‬د کﻴس‪ ３‬پﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ډول ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬در پ‪５‬ژﻧﻮ‬ ‫او پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پر تارﻳخﻲ بﻬﻴر بحث کﻮو‪.‬‬ ‫‪١٠٥‬‬

‫د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻳﻮه ډ‪４‬ره عاﻣﻪ پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ داس‪ ３‬ده چ‪(( :３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻫغﻪ ﻧثري داستان دی‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻨ‪ ６‬وي او ﻟﻪ ﻧﻴﻢ ساعت ＇خﻪ تر دوو ساعتﻮ پﻮرې ختﻢ شﻲ‪＄ )).‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻴکﻮال بﻴا واﻳﻲ‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬واﻟی د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻟپاره ﻳﻮازﻳﻨی شرط ﻧﻪ دی‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د دې تر＇ﻨ‪＄ ，‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮرې‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې ﻫﻢ ﻟري او ﻫغﻪ دا چ‪ :３‬ﻣﻨظﻤﻪ او ﻣشخصﻪ طرحﻪ ﻟري‪ .‬ﻳﻮ اصﻠﻲ کرک＂ر پﻪ ک‪３‬‬ ‫وي‪ ،‬ﻟﻨ‪６‬ه وي‪ ،‬ب‪ ３‬ضرورتﻪ خبرې پک‪ ３‬ﻧﻪ ‪＄‬اﻳ‪８５‬ي او ！ﻮﻟ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬سره ﻣتﻘابﻠ‪３‬‬ ‫اړﻳک‪ ３‬ﻟري او ﻳﻮه اغ‪５‬زه ＊ﻨدي‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ د اوسﻨﻲ پر ﻣختﻠﻠﻲ عصر ز‪８４‬ﻧده او پﻴداوار ده‪＇ .‬ﻮﻣره چ‪ ３‬بشري ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻳﻮې ور‪＇ ３＄‬خﻪ بﻠ‪ ３‬تﻪ پﻪ ذﻫﻨﻲ او ﻣادي ﻟحاظ د پرﻣخت‪ ，‬پ‪７‬اووﻧﻪ وﻫﻠﻲ دي‪ ،‬پﻪ ﻫﻤاغﻪ‬ ‫اﻧدازه د اﻧساﻧاﻧﻮ ضرورتﻮﻧﻪ او ﻣصروفﻴتﻮﻧﻪ ﻫﻢ زﻳات شﻮي دي‪ .‬پروﻧﻲ اﻧسان چ‪ ３‬ډ‪４‬ر وز‪－‬ار‬ ‫وختﻮﻧﻪ او فرصتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟرل‪ ،‬ﻧﻮ شپ‪ ３‬شپ‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣﻴﻨ‪ ３‬او ﻣحبت پﻪ روﻣاﻧﻲ کﻴسﻮ او‬ ‫دجﻨ‪／‬ﻮﻧﻮ او ﻧﻨ‪／‬ﻮﻧﻮ پﻪ حﻤاسﻲ کﻴسﻮ سبا کﻮﻟ‪ ３‬او ﻳا بﻪ ﻳ‪ ３‬د ＊اپ‪５‬رﻳاﻧﻮ او دﻳﻮاﻧﻮ خﻴاﻟﻲ او‬ ‫ﻣﻮﻫﻮﻣﻲ اوږدې اوږدی کﻴس‪ ３‬ﻟﻮستﻠ‪ ３‬او اور‪４‬دﻟ‪ ３‬ﻟﻪ دغﻮ کﻴسﻮ ＇خﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮﻧدوﻧﻪ‪ ،‬پﻨدوﻧﻪ‬ ‫او اﻧتباه اخﻴستﻠﻪ او ﻫﻢ بﻪ ﻳ‪ ３‬د کﻴس‪ ３‬اور‪４‬دﻧ‪ ３‬تﻨده پرې خ‪７‬وبﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫خﻮ د اوسﻨ‪ ９‬زﻣاﻧ‪ ３‬اﻧسان د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬د ډ‪４‬رو بﻮختﻴاوو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ دا کار ﻧشﻲ‬ ‫کﻮﻻی‪ ،‬ﻧﻮ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د کﻴسﻮ ﻳا پ‪＋５‬ﻮ اور‪４‬دﻧﻪ او ‪＄‬ان خبروﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻮستﻨﻪ او ‪＄‬ان پرې پﻮﻫﻮﻧﻪ‬ ‫د اﻧسان د ذﻫﻦ فطري غﻮ＊تﻨﻪ ده‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو او د حاﻻتﻮ پﻪ بدﻟ‪５‬دو‬ ‫ﻫغﻮ اوږدو اوږدو کﻴسﻮ او د استاﻧﻮﻧﻮ د اوسﻨ‪ ９‬ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ب‪２‬ﻪ خپﻠﻪ ک‪７‬ه‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬اوس‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ د خﻠکﻮ ډ‪４‬ره خﻮ＊‪８５‬ي‪ ،‬ﻳﻮ ډ‪４‬ر ستر ﻻﻣﻞ ﻳ‪ ３‬د وخت د ضاﻳع ک‪５‬دو ﻣخﻨﻴﻮی او‬ ‫سپﻤا ده‪.‬‬ ‫دغﻪ ډول کﻴس‪ ３‬ﻟﻮستﻮﻧکی ﻳا اور‪４‬دوﻧکی پﻪ ﻟ‪ ８‬وخت ک‪ ３‬ﻟﻮستﻼی ﻳا اور‪４‬دﻻی شﻲ او‬ ‫ور＇خﻪ دخﻮﻧد‪ ،‬پﻨد او اﻧتباه دﻧده پﻪ ډ‪４‬ره آساﻧﻪ او اغ‪５‬زﻧاکﻪ تﻮ‪－‬ﻪ تر سره ک‪５‬دﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ اوسﻨﻲ ﻣعاصر ﻣﻔﻬﻮم د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬پﻴﻼﻣﻪ د ﻧﻮﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ دوو‬ ‫ﻟسﻴزو ک‪ ３‬پﻪ اروپا ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮې او بﻴا ﻧﻮرې ﻧ‪７‬ۍ تﻪ د ﻳﻮې اغ‪５‬زﻧاک‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ９‬ﻻرې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‬ ‫خپره شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪١٠٦‬‬

‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب تﻪ د ﻟﻴکﻨ‪ ３‬د ﻳﻮه ډول پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻟسﻴزه‬ ‫ک‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬ده‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی پ‪＋‬تﻮن ﻟﻴکﻮال چ‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬پرﻟﻴکﻨﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻞ ﻗﻠﻤﻲ ‪＄‬ﻮاک‬ ‫آزﻣﻮﻳﻠی‪ ،‬سﻴد راحت زاخﻴﻠی دی چ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٩١٧‬ﻣﻴﻼدي کال ﻳ‪ ３‬د ((کﻮﻧ‪６‬ه ﻧجﻠ‪ ))９‬پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻟﻴکﻠ‪ ３‬او چاپ ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬ﻟﻪ سﻴد راحت زاخﻴﻠﻲ ＇خﻪ وروستﻪ‪＄ ،‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻫﻢ د ﻧثري ادب دې‬ ‫ډول تﻪ ﻣخﻪ ک‪７‬ې او غﻮره ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻴا آزاد گﻞ پﻪ ‪١٩٢٦‬م‪.‬‬ ‫کال ک‪ ３‬ﻟﻴکﻠ‪ ３‬کﻴسﻪ ((د ﻣ‪７‬ي پﻴغام)) د بد ر＊ﻮ د سر بﻠﻨد خان د ((ﻧﻮاب صاحب آشﻨاﻳﻲ))‬ ‫ﻳادوﻻى شﻮ‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬پﻪ ﻫﻤدغﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮې او خپرې شﻮې دي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫پﻪ دغ‪ ３‬دورې ک‪ ３‬د سﻴد رسﻮل رسا‪ ،‬حﻤزه شﻴﻨﻮاري‪ .‬اﻳس ای رحﻤان کاکاخ‪５‬ﻞ‪ ،‬ﻣﻔﻠس‬ ‫دراﻧﻲ‪ ،‬ادﻳب سرحدي او ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ دﻳادوﻧ‪ ３‬وړ دي چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پﻪ افغان‪ ،‬پ‪＋‬تﻮن‪،‬‬ ‫اسﻠﻢ او ﻧﻮرو ﻣجﻠﻮ او اخباروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې غﻮره او ﻣعﻴاري ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬چاپ شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ را وروستﻪ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬ډ‪４‬ره وده او پرﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪،３‬‬ ‫پﻪ خپروﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬پﻪ خپر‪４‬دو سرب‪５‬ره ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ ډ‪４‬رې ！ﻮﻟ‪ ３／‬ﻫﻢ چاپ‬ ‫ک‪７‬ي دي‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پﻪ پرتﻠﻪ د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻟﻴکﻨﻪ وروستﻪ دود شﻮې ده‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی پ‪＋‬تﻮن ﻟﻴکﻮال چ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻟﻴکﻠ‪ ،３‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحی حبﻴبﻲ‬ ‫دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ د ((تﻮرﻳاﻟ‪ ９‬پ‪＋‬تﻨﻪ)) پﻪ ﻧﻮم ﻟﻴکﻠ‪ ３‬او پر ‪ ١٣١٥‬ﻟﻤرﻳز‬ ‫کال پﻪ طﻠﻮع افغان ک‪ ３‬خپره شﻮې ده‪.‬‬ ‫وروستﻪ بﻴا ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮر وﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻫﻢ د ﻟﻨ‪ ６‬و کﻴسﻮ پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ خپﻞ ﻗﻠﻤﻲ ‪＄‬ﻮاک آزﻣﻮﻳﻠی‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬د استاد ‪－‬ﻞ پاچا اﻟﻔت‪ ،‬سراج اﻟدﻳﻦ سعﻴد‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪ ،‬عبداﻟﻘدوس‬ ‫پرﻫ‪５‬ز‪ ،‬غﻼم ﻣحی اﻟدﻳﻦ زرﻣﻠﻮال‪ ،‬عبداﻟرؤوف ب‪５‬ﻨﻮا او د ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ دی‪.‬‬ ‫د ﻫغﻪ وخت پﻪ ﻣﻮﻗﻮتﻪ خپروﻧﻮ ک‪ ３‬د دغﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ غﻮره ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬چاپ شﻮي‬ ‫دي‪.‬‬

‫‪١٠٧‬‬

‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ١٣٢٠‬ﻟﻤرﻳز کال راﻫﻴس‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪３‬‬ ‫بﻨس＂ﻴز کار پﻴﻞ شﻮی‪ ،‬ډ‪４‬ر پﻴاوړي ﻟﻴکﻮال راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي او پﻪ خپروﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ چاپ شﻮﻳﻮ ﻟﻨ‪６‬و‬ ‫کﻴسﻮ سرب‪５‬ره ﻳ‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ ！ﻮﻟ‪ ３／‬ﻫﻢ چاپ ک‪７‬ي دي‪ .‬د ﻣﻴراجان سﻴال ((د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا‬ ‫ﻣﻮسی شﻔﻴﻖ ((عبﻘرﻳان)) ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ دي چ‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ ډ‪４‬رې غﻮره‬ ‫افساﻧ‪ ))３‬او د ٰ‬ ‫ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﻟري‪ .‬د رواﻧ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ پﻨ‪％‬ﻤ‪ ３‬ﻟسﻴزې ک‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ډ‪４‬ره وده او پرﻣختﻴا‬ ‫ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده او پﻴاوړي ﻟﻴکﻠﻮال پﻪ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي دي‪.‬‬ ‫د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ پﻪ چاپ شﻮو ！ﻮﻟ‪／‬ﻮ ک‪ ３‬د ((سره غاﻟ‪(( ،))９‬شاړې کﻮ＇‪－(( ،))３‬ﻴﻠ‪،))３‬‬ ‫((تاﻧده غﻮ！‪(( ،))９‬ﻣﻮسکا))‪(( ،‬د ＇پﻮ پﻪ وزروﻧﻮ))‪(( ،‬سبا بﻪ بﻴا ک‪６‬ې بار‪８４‬ي))‪(( ،‬تﻴارې‬ ‫ﻻرې ر‪ ３１‬کر＊‪ ،))３‬د ((ارﻣاﻧﻮﻧﻮ ‪＄‬ﻮﻟ‪ ))９‬او ﻧﻮرې د ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻮ پﻪ تﻮ‪－‬ﻮ ﻳادوﻻی شﻮ‪.‬‬ ‫اوس پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧخﻮا او افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ډ‪４‬ره وده او پرﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬او‬ ‫دا بﻬﻴر ＊ﻪ گ‪７‬ﻧدی روان دی‪ ،‬ډ‪４‬ر ﻟﻴکﻮال راﻣﻴدان تﻪ شﻮي او پﻪ سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ ！ﻮﻟ‪ ３／‬چ‪ ３‬د ﻟﻨ‪６‬و‬ ‫کﻴسﻮ ډ‪４‬رې غﻮره ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ ک‪ ３‬خﻮﻧدي دي‪ ،‬چاپ شﻮي‪ .‬اوس ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ د ﻟﻴکﻨ‪ ３‬پﻴاوړي‬ ‫ﻟﻴکﻮال او د ﻟﻮستﻨ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣﻴﻨﻪ وال ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ د اوسﻨﻲ ﻣعاصر ﻧثري ادب ﻳﻮ پﻪ زړه پﻮرې ادبﻲ ډول (ژاﻧر) دی‪.‬‬ ‫ﻫغ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬تﻪ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه وي او ﻟﻪ ﻧﻴﻢ ساعت ＇خﻪ تر دوو ساعتﻮﻧﻮ‬ ‫پﻮرې ختﻤﻪ شﻲ‪ .‬ﻧﻮرې ډ‪４‬رې ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟري‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ پﻪ اوسﻨﻲ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻧﻮﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬پﻴدا شﻮې‬ ‫او بﻴا ﻟﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اﻳﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﻧﻮرو ژبﻮ تﻪ تﻠﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ادب تﻪ د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ دوو ﻟسﻴزو ک‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی پ‪＋‬تﻮن‬ ‫ﻟﻴکﻮال چ‪ ３‬پﻪ دې ډ‪－‬ر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻞ ﻗﻠﻤﻲ ‪＄‬ﻮاک آزﻣﻮﻳﻠی‪ ،‬سﻴد راحت زاخﻴﻠی دی‪.‬‬

‫‪١٠٨‬‬

‫ﻧﻮﻣﻮړی د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬پر (‪١٩١٧‬م‪ ).‬کال د کﻮﻧ‪６‬ې ﻧجﻠ‪ ９‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪９‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ وﻟﻴکﻠﻪ او ﻫغﻪ ﻣﻬال خپره شﻮه‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻟﻴکﻮال چ‪３‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠ‪ ３‬اروا＊اد پﻮﻫاﻧد عبداﻟحی حبﻴبﻲ دی‪ .‬د ((تﻮرﻳاﻟ‪ ９‬پ‪＋‬تﻨﻪ))‬ ‫پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ و ﻟﻴکﻠﻪ او پر (‪ )١٣١٥‬ﻟﻤرﻳز کال ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ کﻨدﻫار ﻧﻪ‬ ‫پﻪ خپر‪４‬دوﻧکﻲ اخبار طﻠﻮع افغان ک‪ ３‬خپره ک‪７‬ه‪ .‬وروستﻪ بﻴا ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬پﻪ‬ ‫پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا او افغاﻧستان ک‪＊ ３‬ﻪ وده او پرﻣختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده‪ ،‬ډ‪４‬ر ﻟﻴکﻮال ﻳ‪ ３‬را پﻴدا شﻮي‬ ‫او ډ‪４‬رې ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د وخت پﻪ خپروﻧﻮ (اخباروﻧﻮ او ﻣجﻠﻮ) او ‪＄‬اﻧگ‪７‬و ！ﻮﻟگﻮ ک‪３‬‬ ‫چاپ شﻮي او دا بﻬﻴر اوس پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪＊ ３‬ﻪ ‪７－‬ﻧدی روان دی‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬او ﻣﻔاﻫﻴﻢ دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ او‬ ‫ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ دې دﻫغﻮ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وغﻮاړي‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکی دې ﻟﻮﻣ‪７‬ی ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻣعﻨا ک‪７‬ي او‬ ‫کﻪ ﻫغﻮی ﻳ‪ ３‬ﻧشﻲ ﻣعﻨا کﻮﻻی‪ ،‬پﻪ خپﻠﻪ دي ﻫغﻪ ﻣعﻨا ک‪７‬ي او د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣﻔاﻫﻴﻤﻮ پﻪ اړه دې‬ ‫ﻻزﻣ‪＇ ３‬رگﻨدوﻧ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬دا ﻟ‪７‬ۍ دې پﻪ‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬تر پاﻳﻪ تعﻘﻴب شﻲ‪ .‬د اړتﻴا پر ﻣﻬال دې ＊ﻮوﻧکی د ﻣتﻦ پﻪ سﻤ‪ ３‬ﻟﻮستﻨ‪３‬‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ سره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪١٠٩‬‬

‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د راغﻠﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫او بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د اشخاصﻮ ﻳا ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی دې ﻫغﻪ خپﻞ‬ ‫پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي د کتابﻮﻧﻮ ﻳا اشخاصﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې تر ﻣﻤکﻨ‪ ３‬اﻧدازې‬ ‫د کتابﻮﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ＇ر‪－‬ﻨدوﻧ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٥‬ﻮوﻧکﻰ دې د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻳﻮه ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬بﻴا دې ﻫغﻮى و‪－‬ﻮﻣاري‬ ‫چ‪ ３‬د ﻳﻮې کﻴس‪ ３‬د ﻟﻴکﻠﻮ ﻫ（ﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٦‬ﻮوﻧکﻰ دې د ﻫغﻮى ﻟﻴکﻠ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬و‪－‬ﻮري او پﻪ اصﻼح او سﻤﻮن ک‪ ３‬دې ﻟﻪ زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ سره ﻣرستﻪ او ﻻزﻣ‪ ３‬ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ＇ﻪ ډول کﻴسﻪ ده؟‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ وﻟ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه؟‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی کﻠﻪ او چ‪５‬رې راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې ده ؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬د پﻨ‪％‬ﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ د پﻨ‪％‬ﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻮ (ﻣجﻤﻮعﻮ) ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې کﻮﻣﻪ چاپ شﻮې پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ پﻴدا او د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ دې د‬ ‫ﻫغ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ﻳز پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ وﻟﻴکﻲ او د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١١٠‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬

‫_ کﻠﻪ ﻣﻮ چا تﻪ ﻟﻴک ﻟﻴکﻠی دی؟‬ ‫_ د ادبﻲ ﻟﻴک پﻪ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫_ ادبﻲ ﻟﻴک ﻟﻪ عادي ﻟﻴک سره ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫ﻟﻴک ﻟﻴکﻨﻪ ﻳا ﻣکاتبﻪ د ﻟﻴکﻮاﻟ‪ ９‬ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬ﻟﻴک ﻟﻴکﻨﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ک‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ر ستر ارز＊ت او اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬ﻟﻴکﻮﻧﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻳﻮ عادي ﻟﻴکﻮﻧﻪ چ‪ ３‬و‪７－‬ي‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬د پﻮﻫﻮﻧ‪ ،３‬خبروﻧ‪ ３‬او ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري تﻪ د خپﻞ پﻴغام رسﻮﻧ‪ ３‬ﻟپاره‬ ‫ﻟ‪８５‬ی‪ .‬بﻞ ډول ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬ادﻳبان ﻳ‪ ３‬پﻪ ادبﻲ ژبﻪ ﻟﻴکﻲ‪ ،‬خپﻞ پﻴغام پک‪ ３‬پﻪ‬ ‫خﻮږه ادبﻲ ﻫﻨري ژبﻪ راﻧغاړي او ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري تﻪ ﻳ‪ ３‬ورﻟ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬دغﻪ ډول‬ ‫ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ او د ﻫغﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ درپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪١١١‬‬

‫د ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻪ ＇ﻪ وﻳﻠﻮ د ﻣخﻪ دا ضروري ده چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی پﻪ عاﻣﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻴک‬ ‫در وپ‪５‬ژﻧدل شﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻴک ﻳا خط د وضعﻪ شﻮو رسﻤﻮﻧﻮ ﻳﻮه ！ﻮﻟ‪／‬ﻪ او ﻣجﻤﻮعﻪ ده‪ .‬دا رسﻤﻮﻧﻪ و‪７－‬ي پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ﻗراردادي او اتﻔاﻗﻲ ډول د ﻳﻮې ژب‪ ３‬د غ‪８‬وﻧﻮ‪ ،‬وﻳﻨا او افکارو د ﻟﻴکﻠﻮ او ثبتﻮﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫کاروي‪ .‬ﻟﻴک ﻟﻴکﻨﻪ ﻳا ﻣکاتبﻪ د ﻟﻴکﻮاﻟ‪ ９‬ﻟﻪ ډ‪４‬رو ﻣﻬﻤﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ ده‪ .‬د ﻟﻴکﻨ‪ ３‬دا ډول پﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ارز＊ت او اﻫﻤﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬عادي ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ شخصﻲ او رسﻤﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي او بﻞ ﻳ‪ ３‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬درپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫د ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ :‬دا ﻫغﻪ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬ﻟﻴکﻮال پک‪３‬‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬تارﻳخﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ‪ ،‬اﻧتﻘادي‪ ،‬اﻧتباﻫﻲ اوﻧﻮر ډول ډول ﻣساﻳﻞ پﻪ ډ‪４‬ره ＊کﻠ‪３‬‬ ‫ادبﻲ ژبﻪ ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري تﻪ وړاﻧدې کﻮي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ عادي ﻟﻴکﻮﻧﻮ ＇خﻪ د ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ ډ‪４‬ر ستر تﻮپﻴر دا دی چ‪ ３‬پﻪ دې ډول ﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ژبﻪ ادبﻲ وي‪ ،‬ﻫﻨري رﻧگ او ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ ادبی ﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ادبﻲ ژبﻪ کارول شﻮې وي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د روحﻲ حاﻟت او عﻮاطﻔﻮ ﻟﻪ بﻴا ﻧﻮﻟﻮ ＇خﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ ،３‬تر ﻫر ډول عﻠﻤﻲ‪،‬‬ ‫ادبﻲ‪ ،‬تارﻳخﻲ او ﻧﻮرو ﻫر راز ﻣساﻳﻠﻮ پﻮرې ﻣطرح ک‪８５‬ي‪ .‬دا د ادبﻲ ﻟﻴک د ﻟﻴکﻮال پﻪ ژبﻨﻲ‬ ‫ﻫﻨر‪ ،‬ذوق‪ ،‬ژور درک‪ ،‬ذﻫاﻧت او د ظرافت پﻪ اﻧدازې پﻮرې اړه ﻟري چ‪＊ ３‬کﻠﻲ او پﻪ زړه‬ ‫پﻮرې ﻟﻴکﻮﻧﻪ تخﻠﻴﻖ ک‪７‬ي‪ .‬ﻟﻴکﻮال چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻪ ﻟﻴکﻲ او ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟ‪８５‬دول غﻮاړي‪،‬‬ ‫ژبﻪ ﻳ‪ ３‬ادبﻲ‪ ،‬ﻫﻨري او د تخﻴﻞ رﻧگ پرې ډ‪４‬ر غاﻟب وي‪ .‬د شعر پﻪ ＇‪５‬ر ﻟﻪ استعارو‪ ،‬کﻨاﻳﻮ‪،‬‬ ‫تشبﻴﻬاتﻮ او ﻧﻮرو ډول ډول ادبﻲ صﻨعتﻮﻧﻮ ＇خﻪ پک‪ ３‬کار اخﻠﻲ‪ .‬ژبﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮږه‪ ،‬رﻧ‪／‬ﻴﻨﻪ او‬ ‫دوﻣره پﻪ زړه پﻮرې وي چ‪ ３‬د ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ادبﻲ تﻨده ﻣاتﻮي او ﻟﻪ ﻟﻮستﻨ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر خﻮﻧد‬ ‫اخﻠﻲ‪.‬‬

‫‪١١٢‬‬

‫ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دوه ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻫغﻪ ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ عاﻣﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ادﻳباﻧﻮ (ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ) ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫تبادﻟﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣﻮږ ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ډ‪４‬رې ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﻟرو‪＊ .‬ﻪ او غﻮره ﻳ‪ ３‬د اروا＊اد پﻮﻫاﻧد‬ ‫ر＊تﻴﻦ ((ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ)) او د ﻣﻮﻻﻧا عبداﻟﻘادر ((خطﻮﻧﻪ)) ﻧﻮﻣﻲ آثارو چاپ شﻮې ！ﻮﻟگ‪ ３‬او‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ ﻧﻮرو چاپﻲ خپروﻧﻮ (ﻣجﻠﻮاو اخباروﻧﻮ) ک‪ ３‬چاپ شﻮي ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪３‬‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‪ ،‬ﻫﻨرواﻟﻮ‪ ،‬سﻴاستﻮاﻟﻮ او ادبپﻮﻫاﻧﻮ خپﻠﻮ دوستاﻧﻮ او ارادتﻤﻨداﻧﻮ تﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫ﻟﻴکﻮال او ﻣخاطبﻴﻦ ﻳ‪ ３‬دواړه ﻣعﻠﻮم دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻫغﻪ ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪！ ３‬اکﻠﻲ ﻣخاطبﻴﻦ ﻧﻪ ﻟري او د ﻳﻮه فرضﻲ ﻣخاطب پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د دې ډول ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ ﻗاﻟب ﻟﻴکﻮال تﻪ د خپﻠﻮ افکارو د ＇ر‪－‬ﻨدوﻟﻮ ﻳﻮه بﻬاﻧﻪ‬ ‫ده چ‪ ３‬ددغﻪ ډول ﻟﻴک پﻪ وسﻴﻠﻪ خﻠکﻮ تﻪ خپﻞ اﻧدوﻧﻪ او ﻧظرﻳات پﻪ خﻮږه او رﻧ‪／‬ﻴﻨﻪ ادبﻲ‬ ‫ژبﻪ بﻴاﻧﻮي‪ .‬ددې ډول ﻟﻴکﻮﻧﻮ د ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻻره داس‪ ３‬ده چ‪ ３‬ﻟﻴکﻮال ﻟﻪ ＇ﻮ کﻠﻤﻮ ﻳادوو درو ﻟﻨ‪６‬و‬ ‫جﻤﻠﻮ وروستﻪ چ‪ ３‬خپﻞ فرضﻲ ﻣخاطب تﻪ ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې کﻮي‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣﻮضﻮع چ‪ ３‬پﻪ پام ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬تعﻘﻴبﻮي او تر پاﻳﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴاﻧﻮي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د دې ډول ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ ډ‪４‬رې غﻮره‬ ‫بﻴﻠ‪ ３／‬د عبداﻟرؤوف ب‪５‬ﻨﻮا ((د زړه خﻮاﻟﻪ))‪ ،‬د روغ ﻟ‪５‬ﻮﻧﻲ ((بﻲ بﻲ ﻧﻮره)) او د اجﻤﻞ خ＂ک‬ ‫((کچکﻮل)) ﻧﻮﻣﻲ چاپ شﻮو اثروﻧﻮ ک‪ ３‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ د پ‪＋‬تﻮ ﻣﻨثﻮر ادب ﻳﻮ ډ‪４‬ر پﻪ زړه پﻮرې ادبﻲ ډول دی‪ ،‬ډ‪４‬ر ﻟﻴکﻮال اود ﻟﻮستﻠﻮ‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ وال ﻟري‪ .‬ﻣﻘصد او ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د اصطﻼح او سﻤﻮن ﻟپاره د خﻠکﻮ وﻳ‪＋‬ﻮل او د‬ ‫دې ډول ﻟﻴکﻮﻧﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ خﻠکﻮ تﻪ آساﻧﻪ خپﻞ پﻴغام رسﻮل دي‪ .‬دغﻪ ډول ﻟﻴکﻨ‪ ３‬د ودې‬ ‫او د پرﻣختﻴا پﻪ حال ک‪ ３‬دي او ﻟﻴکﻮال پک‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬پراخ‪ ３‬تجرب‪ ３‬کﻮي‪ .‬د ﻟﻴکﻨ‪ ３‬دا ډول‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ تﻪ دا واک او ‪＄‬ﻮاک ورکﻮي چ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬ﻫﻴﻠ‪ ،３‬ارﻣاﻧﻮﻧﻪ او پ‪５‬غاﻣﻮﻧﻪ پﻪ خﻮږه رﻧ‪／‬ﻴﻨﻪ‬ ‫ادبﻲ ژبﻪ را وﻧغاړي‪ ،‬خپﻠﻮ ﻣخاطبﻴﻨﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي او ﻫغﻮی تﻪ پﻪ ＊ﻪ او ژر پﻮﻫ‪５‬دﻧﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ډ‪４‬ر اغ‪５‬زﻧاک واﻗع شﻲ‪.‬‬

‫‪١١٣‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧﻪ پﻪ عاﻣﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬عادي ﻟﻴکﻮﻧﻪ او ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ .‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ ﻫغﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬ﻟﻴکﻮال پک‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬تارﻳخﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ‪ ،‬اﻧتباﻫﻲ‪ ،‬عاطﻔﻲ او‬ ‫ﻧﻮر ډول ډول ﻣساﻳﻞ پﻪ ډ‪４‬ره ＊کﻠ‪ ３‬ادبﻲ ژبﻪ ﻧﻮرو تﻪ وړاﻧدې کﻮي‪ .‬ﻫغﻪ ﻣﻬﻤﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو عادي ﻟﻴکﻮﻧﻮ ＇خﻪ راب‪５‬ﻠﻮي‪ ،‬ادبﻲ او ﻫﻨري ارز＊تﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻳﻮ ﻫغﻪ ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬ادﻳبان (ﻟﻴکﻮال او شاعران)‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻟﻴکﻲ‪ ،‬ژبﻪ ﻳ‪ ３‬ادبﻲ‪ ،‬خﻮﻧدوره‪ ،‬پﻪ زړه پﻮرې او پﻪ ادبﻲ‬ ‫صﻨاﻳعﻮ پسﻮﻟﻠ‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫بﻞ ﻫغﻪ ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬ادﻳب ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮه فرضﻲ ﻣخاطب پﻪ ﻧﻮم ﻟﻴکﻲ‪ ،‬ژبﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ادبی او ډول ډول ﻣساﻳﻞ پک‪ ３‬خپﻞ فرضﻲ ﻣخاطب تﻪ ﻟﻴکﻲ‪ ،‬خﻮ ﻫدف ﻳ‪ ３‬ﻧﻮره ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫او خﻠک وي‪ .‬د ﻟﻴکﻮﻧﻮ دواړو ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ او ادب ک‪ ３‬ﻣﻨاسبﻪ وده او پرﻣختﻴا‬ ‫ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬او ﻣﻔاﻫﻴﻢ دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ او‬ ‫ﻟﻪ خپﻞ ＊ﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ دې د ﻫغﻮ ‪＄‬ﻮاب وغﻮاړي‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکی دې د زده کﻮوﻧکﻮ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ ‪＄‬ﻮاب‬ ‫او کﻪ ﻫغﻮ ﻳ‪ ３‬ﻧشﻲ ‪＄‬ﻮابﻮﻻی‪ ،‬پﻪ خپﻠﻪ دې ﻫغﻪ ﻣعﻨا او ﻻزﻣ‪＇ ３‬رگﻨدوﻧ‪ ３‬دې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ترتﻴب او ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې د‬ ‫اړتﻴا پر ﻣﻬال پﻪ سﻤﻮن ک‪ ３‬ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا ！ﻮل ﻣتﻦ پﻪ غﻮر او دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ‬

‫‪١١٤‬‬

‫ﻫغﻪ ک‪ ３‬آدات ﻳا وﻳکﻲ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٥‬ﻮوﻧکی دې د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬و وﻳکﻮ (اداتﻮ) ＇خﻪ تﻮحﻴدي ﻟﻴست ترتﻴب او ﻫغﻪ‬ ‫دې پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ .‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻫغﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫ادات‪ :‬ﻫغﻪ ﻧا خپﻠﻮاکﻪ کﻠﻤ‪ ３‬دي چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ کﻮﻣﻪ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو خپﻠﻮاکﻮ کﻠﻤﻮ سره پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ای شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ﻣعﻨا ورکﻮي‪ .‬ادات د‬ ‫جﻤﻠﻮ پﻪ جﻮړ＊ت ک‪ ３‬اساسﻲ وﻧ‪６‬ه ﻟري او ﻟﻪ ﻫغﻮ پرتﻪ جﻤﻠ‪ ３‬ﻧﻪ جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬ادات دا ﻻﻧدې‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫(‪ )١‬ارتباطﻲ ادات؛ ﻟکﻪ‪ :‬ﻫس‪ ،３‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫(‪ )٢‬د عطف ادات؛ ﻟکﻪ‪ :‬او‪ ،‬کﻪ‪ ،‬ﻳا اوﻧﻮر‪.‬‬ ‫(‪ )٣‬د اضافت ادات‪ ،‬ﻟکﻪ‪( :‬د) د احﻤد ﻗﻠﻢ‪.‬‬ ‫(‪ )٤‬تشبﻴﻬﻲ ادات‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬غﻮﻧدې‪ ،‬پﻪ ＇‪５‬ر‪ ،‬پﻪ دود‪ ،‬پﻪ تﻮگﻪ او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫ﻟﻴک ＇ﻪ شی دی؟‬ ‫ﻟﻴک پﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻪ دی؟‬ ‫عادي ﻟﻴک او ادبﻲ ﻟﻴک ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫د ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ د دوو چاپ شﻮو ﻣجﻤﻮعﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫د ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ د دوو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮگﻪ پﻪ خپﻠﻪ د ﻳﻮه ادبﻲ ﻟﻴک ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ وﻟﻴکﻲ او ﻳا دې د کﻮم بﻞ‬ ‫ﻟﻴکﻮال ادبﻲ ﻟﻴک وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکی پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١١٥‬‬

‫د ادبﻲ ﻟﻴک ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ‬ ‫＊اغﻠﻰ فاضﻞ ر＊تﻴﻦ صاحب!‬ ‫خداى دې روغ جﻮړ ﻟره!‬ ‫ﻣﻮږ ﻟﻪ ډ‪４‬ر وخت ﻧﻪ پﻪ دعا‪－‬اﻧﻮ آﻣﻮختﻪ شﻮي ﻳﻮ او پﻪ ﻣکتﻮبﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ را＇خﻪ اول ‪＄‬ﻞ دعا‬ ‫خﻮﻟ‪ ３‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬دا زﻣﻮږ زوړ عادت دى‪ ،‬ﻣ‪／‬ر دوﻣره ＊ﻪ ده چ‪ ３‬زه دغﻪ شان دعا‪－‬اﻧ‪ ３‬ﻫغﻪ چا تﻪ کﻮم‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫغﻮى صحت او حﻴات د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻪ پاره ﻣﻔﻴد وي او ﻳﻮ کار پرې جﻮړ وي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې خﻮا خﻴر خﻴرﻳت دى او تر اوسﻪ ژوﻧدي پات‪ ３‬ﻳﻮ‪ ،‬ﻣ‪／‬ر ډ‪４‬ر غا＊ﻮﻧﻪ راتﻪ چﻴچﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬کﻮﻣﻪ‬ ‫اجتﻤاعﻲ فاﻳده چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ده‪ ،‬ﻫغﻪ ﻻس تﻪ ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ اوخﻠک وﻳده دي‪ .‬ﻣ‪／‬ر ﻫغﻪ کسان‬ ‫چ‪ ３‬زﻣﻮږ خبرې د ‪＄‬ان ﻟپاره ＊‪ ３‬ﻧﻪ ‪２－‬ﻲ‪ ،‬وﻳ） دي او پﻪ زړه ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬راتﻪ اچﻮي‪ .‬کاشک‪ ３‬د دغﻪ‬ ‫ﻧﻔرت او حسادت پﻪ غرض ک‪ ３‬د ＇ﻪ اجتﻤاعﻲ ﻣﻔاد اﻣ‪５‬د ﻫﻢ واى‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫر صﻮرت‪ ،‬ﻣﻮږ اوس ﻣاﻟﻴخﻮﻟﻴا ﻣجبﻮر ک‪７‬ي ﻳﻮ چ‪＇ ３‬ﻪ پﻪ زړه ک‪ ３‬ﻟرو‪ ،‬ﻫغﻪ ＊کاره ک‪７‬و او‬ ‫خپﻞ ﻫغﻪ ﻣسؤوﻟﻴت چ‪ ３‬د ﻧﻦ ور‪ ３＄‬تﻔتﻴشﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ کﻮي او زﻣﻮږ پﻪ ژوﻧد ﻳ‪＇ ３‬ﻮک پا‪１‬ﻪ ﻧﻪ‬ ‫اړوي‪ ،‬تر ﻳﻮه حده رفع ک‪７‬و‪ .‬ﻣ‪／‬ر ‪－‬ﻮرو چ‪ ３‬دا کار تر کﻠﻪ کﻮﻻى شﻮ‪ .‬ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ رﻳاست ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣﻘابﻠﻪ ﻧﻪ شﻲ کﻮﻻى‪ ،‬ﻳﻮ ﻣدﻳرﻳت بﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻨ‪／‬ﻪ وک‪７‬ي‪ .‬زه اوس ﻟﻪ ډ‪４‬رو ﻣشکﻼتﻮ سره ﻣﻮاجﻪ ﻳﻢ او کﻪ‬ ‫ر＊تﻴا وواﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻧﻮرو ﻣطبﻮعاتﻮ پﻪ تﻨاسب ﻟ‪ ８‬غﻮﻧدې افراطﻲ شﻮي ﻳﻮ‪.‬‬ ‫خﻴر دى‪ ،‬دا ﻗصﻪ بﻪ پر‪８４‬دو او تا تﻪ بﻪ عرض وک‪７‬و چ‪(( ３‬اتحاد ﻣشرﻗﻲ)) خﻮ ستاس‪ ３‬ﻣﻠ‪／‬رو پﻪ‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ ﻣرستﻪ ﻳﻮ ＇ﻪ ﻗدر ژوﻧدى شﻮى و‪ .‬ﻳﻮ زه خﻮ ﻫ‪ ＆５‬ﻧشﻢ کﻮﻻى او ﻧﻪ زﻣا ﻟﻪ ﻻسﻪ ＇ﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬کﻪ‬ ‫پﻪ دې وختﻮ ک‪ ３‬د ＊اغﻠﻲ خادم صاحب ﻣرستﻪ ﻟﻪ ﻣﻮږ سره ﻧﻪ واى‪ ،‬ﻧﻮ اخبار خﻮ بﻪ د پخﻮاﻧﻴﻮ ﻣﻬﻤﻮ‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻟﻪ آثارو ب‪５‬خﻲ ﻣحروم شﻮى و‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ستا ﻟﻪ خﻮا ﻫ‪ ＆５‬راﻧغﻠﻪ‪ ،‬د ت‪５‬رو ور‪＄‬ﻮ ﻟپاره خﻮ تﻪ‬ ‫ﻗﻮي ‪＄‬ﻮاب ﻟرې چ‪ ３‬ﻳﻮ ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ کار در پﻪ غاړه و‪ .‬اوس چ‪ ３‬پﻪ خﻴر کابﻞ تﻪ راغﻠ‪ ،３‬وﻟ‪ ３‬دې اتحاد‬ ‫ﻣشرﻗﻲ ﻫ‪５‬ر ک‪７‬ى دى؟‬ ‫ر＊تﻴﻦ صاحب! پﻪ ﻣشرﻗﻲ ک‪ ３‬د ډ‪４‬رو خﻠکﻮ ﻣﻴﻨﻪ او ﻣحبت ستاس‪ ３‬پﻪ ﻧسبت وﻳﻨﻢ او ستا غﻮره‬ ‫ﻣضاﻣﻴﻨﻮ او آثارو تﻪ دﻟتﻪ تﻠﻮسﻪ او تﻨده ﻣﻮجﻮده ده‪(( .‬اتحاد ﻣشرﻗﻲ)) ستا ﻟﻪ ﻗﻠﻤﻲ ﻣﻠ‪／‬رتﻴا ډ‪４‬ره‬ ‫استﻔاده ک‪７‬ې ده او ﻫﻤ‪５‬شﻪ ﻣﻮ ستاس‪ ３‬ﻟﻮر تﻪ اﻧتظار او ستر‪ ３－‬وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻮږ ﻣﻪ ﻫ‪５‬روه او د دې ‪＄‬اى‬ ‫عﻼﻗﻤﻨدان خﻮشحاﻟﻪ ساتﻪ‪.‬‬ ‫‪－‬ﻞ پاچا اﻟﻔت‬ ‫جﻼل آباد‬ ‫(‪ ١٣٢٦‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال)‬ ‫ﻳادد＊ت‪ :‬دا ادبﻲ ﻟﻴک اروا＊اد استاد ‪－‬ﻞ پاچا اﻟﻔت ﻫغﻪ ﻣﻬال ﻟﻪ جﻼل آباد (ﻧﻨ‪／‬رﻫار) ＇خﻪ د صدﻳﻖ اهلل‬ ‫ر＊تﻴﻦ پﻪ ﻧﻮم کابﻞ تﻪ ﻟ‪８５‬ﻟﻰ و چ‪ ３‬دى د اتحاد ﻣشرﻗﻲ ﻣسؤول ﻣدﻳر او ﻫغﻪ د پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻣشر و‪.‬‬

‫‪١١٦‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫سﻴﻨد‬ ‫(ادبﻲ ﻫﻨري ﻧثر)‬

‫_ تاس‪＇ ３‬ﻮ ډوﻟﻪ ﻧثروﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د ادبﻲ ﻧثر ﻧﻮم ﻣﻮ اور‪４‬دﻟی؟‬ ‫_ کﻮم ادبﻲ ﻧثر ﻣﻮ ﻟﻮستی دی؟‬ ‫_ ادبﻲ ﻧثر ﻟﻪ عادي ﻧثر سره ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫اوسﻨﻲ ﻧثروﻧﻪ د ب‪ ３２‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ دوو سترو ډوﻟﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪ :‬ساده ﻳا عادي ﻧثروﻧﻪ‬ ‫او ادبﻲ ﻳا ﻫﻨري ﻧثروﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﻫﻨري ادبﻲ ﻧثروﻧﻪ خپﻠ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ﻧ‪ ３‬ﻟري‪ .‬د ﻫﻤدغﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧﻮ پﻪ ﻟرﻟﻮ سره ﻟﻪ ساده‬ ‫ﻧثروﻧﻮ ＇خﻪ ب‪５‬ﻠ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دغﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ ک‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ ستره او ﻣﻬﻤﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧﻪ ﻫﻨري او ادبﻲ‬ ‫ارز＊ت دی‪ .‬ﻫﻨري ادبﻲ ﻧثروﻧﻪ ډ‪４‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول او‬ ‫ادبی ！ﻮ！ﻪ اوﻧﻮر دي‪ .‬دﻟتﻪ ﻣﻮ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د اروا＊اد استاد اﻟﻔت ﻟﻪ غﻮره ﻧثروﻧﻪ ＇خﻪ‬ ‫د ((سﻴﻨد)) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮه ادبﻲ ！ﻮ！ﻪ را خﻮ＊ﻪ ک‪７‬ې ده‪.‬‬

‫‪١١٧‬‬

‫د وچﻮ ډا‪－‬ﻮﻧﻮ د＊تﻮ او ﻣ‪５‬رو ﻟﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﻟﻮی سﻴﻨد بﻬ‪８５‬ي‪ ،‬ﻣ‪／‬ر دغ‪ ３‬وچ‪ ３‬ب‪５‬دﻳا تﻪ اوبﻪ‬ ‫ﻧﻪ ورکﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ دغس‪ ３‬وچکاﻟ‪ ９‬ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ اوبﻮ باﻧدې سر ﻣات‪８５‬ي‪ ،‬سﻴﻨد ﻟکﻪ شﻮم بخﻴﻞ پﻪ شتاب‬ ‫دروﻣﻲ او زﻣﻮږ تﻨدې تﻪ ﻧﻪ ‪－‬ﻮري‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬سﻴﻨد پﻪ ＇پﻮ راشﻲ‪ ،‬آباد پ＂ﻲ ﻫﻢ ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ﻳﻮسﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدغﻪ سﻴﻨد ﻟﻪ ﻣﻮږ ﻧﻪ ﻫغﻪ بﻞ خﻮا بﻞ راز روان دی او ﻟﻪ ﻧﻮرو سره ﻳ‪ ３‬روﻳﻪ بﻞ راز ده‪.‬‬ ‫ﻫﻠتﻪ دغس‪ ３‬وراﻧی ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬دوﻣره بخﻞ ﻧﻪ ﻟري‪ .‬دغﻪ راز ب‪ ３‬رحﻤﻲ پک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫ﻫﻠتﻪ د سﻴﻨد پﻪ غاړه زرشﻮﻳان ﻟﻪ شگﻮﻧﻪ زر راباسﻲ‪ ،‬ﻣاﻫﻲ گران پک‪ ３‬پﻪ خرواروﻧﻮ کبان‬ ‫ﻧﻴسﻲ او ＊کارﻳان ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮی او ستر ډﻧ‪ ６‬ک‪ ３‬ﻫﻴﻠ‪ ９‬وﻟﻲ‪ .‬ﻫﻠتﻪ ﻟﻪ سﻴﻨد ﻧﻪ ډ‪４‬رې ﻟﻮﻳ‪ ３‬او سترې‬ ‫وﻳاﻟ‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪ ３‬شﻮې دي‪.‬‬ ‫ډ‪４‬ر ﻟﻮی ﻟﻮی ډا‪－‬ﻮﻧﻪ ﻟﻪ اوبﻮ ﻻﻧدې شﻮې‪ ،‬کﻠﻲ او ＊اروﻧﻪ آباد شﻮل‪ ،‬شاړې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ ثﻤر‬ ‫راغﻠ‪ ،３‬د غﻠﻮ او ﻣ‪５‬ﻮو پک‪＇ ３‬ﻪ کﻤی ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫ﻫﻠتﻪ د سﻴﻨد پﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻮی ﻟﻮی بﻨدوﻧﻪ جﻮړ شﻮل‪ ،‬د بر‪＋４‬ﻨا ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻪ ودر‪４‬دل‪ ،‬فابرﻳک‪３‬‬ ‫او کارخاﻧ‪ ３‬پﻪ کار وﻟﻮ‪４‬دې‪ ،‬خﻠک آباد او ﻣاړه شﻮل‪.‬‬ ‫دا سﻴﻨد وﻟ‪ ３‬دﻟتﻪ دغس‪ ３‬او ﻫﻠتﻪ ﻫغس‪ ３‬دی‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ تﻪ پﻪ ﻗﻬر دی او پر ﻫغﻮی پ‪５‬رزوﻳﻨﻪ ﻟري‪ .‬دﻟتﻪ ډ‪４‬ر تﻮﻧد او پﻪ خ‪５‬زو روان دی‪ ،‬ﻫﻠتﻪ‬ ‫غﻠی او آرام بﻬ‪８５‬ي‪ .‬دﻟتﻪ کﻮږ ووږ‪＄ ،‬ﻲ او ﻫﻠتﻪ ﻣجرا بدﻟﻮي‪ .‬ﻫﻠتﻪ پﻪ خپﻠﻪ ！اکﻠ‪ ３‬ﻻره روان‬ ‫دی او ب‪ ３‬ﻻرې ﻧﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ر＊تﻴا چ‪ ３‬سﻴﻨد دﻟتﻪ ډ‪４‬ر وراﻧی کﻮي او ﻫﻠتﻪ د ﻳﻮه ﻧظام او ﻗاﻧﻮن تابع دی چ‪ ３‬وراﻧﻲ‬ ‫تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ پر‪８４‬دي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ ‪－‬ﻨاه د سﻴﻨد پرغاړه ده!‬ ‫سﻴﻨد ﻟﻪ ﻣﻮږ ﻧﻪ ډ‪４‬ر ＇ﻪ وړي دي او ډ‪４‬ر ﻳ‪ ３‬راﻧﻪ وژﻟﻲ دي‪ .‬دا سﻴﻨد خﻮﻧﻲ سﻴﻨد دی او‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻮږ سره ﻳ‪ ３‬زړه د＊ﻤﻨﻲ ده‪＇ .‬ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ ﻳ‪ ３‬زﻣﻮږ کﻮروﻧﻪ وران ک‪７‬ي او آباد پ＂ﻲ ﻳ‪ ３‬راﻧﻪ پﻪ‬ ‫وارو وارو وړي دي‪.‬‬ ‫‪١١٨‬‬

‫زﻣﻮږ ！ﻮﻟﻪ ‪－‬ﻨاه د سﻴﻨد پﻪ غاړه ده!‬ ‫سﻴﻨد زورور دی او پر ﻣﻮږ باﻧدې ﻫر وخت ظﻠﻢ او ت‪５‬ری کﻮي‪.‬‬ ‫آه! ﻣﻮږ ＇ﻮﻣره ﻧاپﻮه ﻳﻮچ‪ ３‬دغﻪ راز فکر کﻮو او پﻪ خپﻠﻪ ‪－‬ﻨاه ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬و‪ .‬ﻣﻮږ خپﻠﻪ ‪－‬ﻨاه د‬ ‫سﻴﻨد پﻪ غاړه اچﻮو‪.‬‬ ‫د سﻴﻨد پﻪ غاړه خﻮ ﻣﻮږ پراتﻪ ﻳﻮ‪ ،‬پﻪ ر＊تﻴا چ‪ ３‬دا زﻣﻮږ ‪－‬ﻨاه ده‪ ،‬د سﻴﻨد ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫سﻴﻨد ﻟﻪ چا سره د ＊ﻤﻨﻲ ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫سﻴﻨد ﻫر ت‪８‬ي تﻪ اوبﻪ ورکﻮي او د ﻫر چا خﻴرﻧ‪ ３‬جاﻣ‪ ３‬پاکﻮي‪.‬‬ ‫سﻴﻨد پﻮخ کار غﻮاړي او پاخﻪ بﻨدوﻧﻪ ورتﻪ پﻪ کار دي‪.‬‬ ‫کﻪ زﻣﻮږ کار پﻮخ وای او زﻣﻮږ بﻨدوﻧﻪ پاخﻪ وای‪ ،‬زﻣﻮږ وﻳاﻟ‪ ３‬ﻧﻪ وچ‪５‬دې او زﻣﻮږ پ＂ﻲ اوبﻮ‬ ‫ﻧﻪ وړل‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ د سﻴﻨد پﻪ بﻨدوبست پﻮه ﻧﻪ شﻮ او ﻟﻪ سﻴﻨد ﻧﻪ ﻣﻮ کار واﻧخﻴست‪.‬‬ ‫دا سﻴﻨد د ژوﻧد او حﻴات سﻴﻨد دی‪.‬‬ ‫پﻪ ده ک‪ ３‬د وراﻧ‪ ９‬او وداﻧ‪ ９‬دواړه ﻗﻮتﻮﻧﻪ ﻣﻮجﻮد دي‪.‬‬ ‫سﻴﻨد د ﻫر چا ظرف او استعداد تﻪ ‪－‬ﻮري‪ ،‬ﻫغﻮﻣره اوبﻪ ورکﻮي‪.‬‬ ‫د ﻣﻨ‪／‬ﻲ خاوﻧد او د ﻣﻨگﻮ！ﻲ خاوﻧد تﻪ سﻴﻨد برابره برخﻪ ﻧﻪ ورکﻮي او ﻧﻪ وړو ﻟ‪＋‬تﻴﻮ تﻪ د‬ ‫وﻳاﻟﻮ پﻪ اﻧدازه ＇ﻪ ورکﻮﻟی شﻲ‪.‬‬ ‫سﻴﻨد د ﻫر چا کار تﻪ ‪－‬ﻮري او ﻫغس‪ ３‬ورسره کﻮي‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬خام بﻨدوﻧﻪ وراﻧﻮي او پاخﻪ‬ ‫بﻨد تﻪ ‪＄‬ان تسﻠﻴﻤﻮي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ سﻴﻨد پﻪ خپﻞ سر پر‪８４‬دي او ﻳﻮه ﻣعﻴﻨﻪ ﻣجراء ورتﻪ ﻧشﻲ ！اکﻠی‪،‬‬ ‫ﻟﻪ ژوﻧد ﻧﻪ استﻔاده ﻧشﻲ کﻮﻟی‪.‬‬ ‫(گﻞ پاچا اﻟﻔت _ غﻮره ﻧثروﻧﻪ)‬

‫‪١١٩‬‬

‫‪－‬ﻞ پاچا اﻟﻔت‪:‬‬ ‫د ﻣﻴرسﻴدجان پاچا زوی و‪ .‬پﻪ (‪ )١٢٨٧‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻟغﻤان د عزﻳزخان ک＆ پﻪ سﻴﻤ‪３‬‬ ‫ک‪ ３‬ز‪８４‬ﻳدﻟی و‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پﻴاوړی ﻟﻴکﻮال‪ ،‬شاعر‪ ،‬عﻠﻤﻲ او فرﻫﻨگﻲ شخصﻴت ت‪５‬ر‬ ‫شﻮی‪ .‬کﻠﻮﻧﻪ کﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ عﻠﻤﻲ فرﻫﻨ‪／‬ﻲ ادارو ک‪ ３‬د عﻠﻤﻲ غ‪７‬ي‪ ،‬ﻟﻴکﻮال‪ ،‬ﻣدﻳر‬ ‫او ﻟﻮی رئﻴس او د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ادبﻴاتﻮ‪ ،‬حﻘﻮﻗﻮ او سﻴاسﻲ عﻠﻮﻣﻮ د پﻮﻫﻨ‪％‬ﻴﻮ د استاد پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ دﻧده سرتﻪ رسﻮﻟ‪ ３‬ده‪＇ .‬ﻮ دورې ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣﻠی شﻮرا ک‪ ３‬د ﻧﻨگرﻫار او ﻟغﻤان د خﻠکﻮ‬ ‫د ！اکﻞ شﻮي استازي او وکﻴﻞ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻫﻢ کار ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫پر (‪ )١٣٥٦‬ﻟﻤرﻳز کال د ﻟﻴﻨدۍ د ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻪ (‪٢٦‬ﻣﻪ) ﻧ‪＂５‬ﻪ پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮ او‬ ‫د ﻟغﻤان د عزﻳزخان ک＆ پﻪ ﻫدﻳره ک‪ ３‬خاورو تﻪ سپارل شﻮی دی‪ .‬د گﻞ پاچا اﻟﻔت پﻪ‬ ‫ﻣطبﻮعاتﻮ ک‪ ３‬پﻪ سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ ﻣﻘاﻟﻮ سرب‪５‬ره پﻪ ﻟسگﻮﻧﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر‬ ‫کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ چاپ شﻮي دي‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬غﻮره ﻧثروﻧﻪ‪ ،‬غﻮره شعروﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻲ‪،‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ سﻨدرې‪ ،‬ﻟﻮړ خﻴاﻟﻮﻧﻪ او ژور فکروﻧﻪ او ادبﻲ بحثﻮﻧﻪ ﻳادوو‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟﻴکﻮال پﻪ دې ادبﻲ ！ﻮ！ﻪ ک‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ره خﻮږه ادبﻲ ژبﻪ د ﻳﻮه ﻟﻮی سﻴﻨد ﻳادوﻧﻪ کﻮي چ‪３‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد او ﻳﻮه بﻞ ‪－‬اوﻧ‪６‬ي ﻫ‪５‬ﻮاد تر ﻣﻨ‪ ＃‬بﻬ‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ ﻣﻮږ ور＇خﻪ د خپﻠ‪ ３‬ب‪ ３‬عﻠﻤ‪９‬‬ ‫او ب‪ ３‬کارۍ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻫ‪ ＆５‬گ＂ﻪ ﻧشﻮ اخﻴستﻼی‪＄ ،‬ﻤک‪ ３‬ﻣﻮ شاړې او سپ‪５‬رې پرت‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫کال پﻪ کال چ‪ ３‬سﻴﻨد تﻮﻧاﻧﻲ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ زﻣﻮږ خﻮاتﻪ ډ‪４‬رې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬او کﻮروﻧﻪ وړي‪ ،‬خﻮ‬ ‫پﻪ ﻫغﻪ بﻠﻪ خﻮا ک‪ ３‬خﻠکﻮتﻪ د ﻫغﻮی د کار او زﻳار پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ‪＂－‬ﻮر واﻗع شﻮی‪.‬‬ ‫د اوبﻮ او بر＊ﻨا بﻨدوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پرې جﻮړ ک‪７‬ل‪＄ ،‬ﻤک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پرې خ‪７‬وب‪ ３‬ک‪７‬ي او د وداﻧ‪ ９‬او‬ ‫سﻤسﻮرتﻴا ﻻﻣﻞ ‪－‬ر‪５＄‬دﻟی دی‪.‬‬ ‫وروستﻪ بﻴا ﻟﻴکﻮال ﻫﻤدغﻪ سﻴﻨد ﻟﻪ اﻧساﻧﻲ ژوﻧد سره تشبﻴﻪ کﻮي او دا واﻳﻲ چ‪３‬‬ ‫ژوﻧد ﻳﻮ اﻟﻬﻲ ﻧعﻤت دی‪ ،‬دا پﻪ خﻠکﻮ پﻮرې اړه ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ دغﻪ ﻧعﻤت ＇خﻪ ＇ﻪ ډول‬ ‫استﻔاده کﻮي‪ .‬پﻪ ＊ﻮ چارو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ت‪５‬روي‪ ،‬کﻪ پﻪ بدو او ﻧاوړو چارو ک‪.３‬‬

‫‪١٢٠‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪＊ _١‬ﻮوﻧکی دې ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬اصﻠﻲ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم دې زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪ .‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪３‬‬ ‫کﻠﻤ‪ ３‬دې ﻟﻪ ﻣعﻨا سره پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې تخت‪ ３‬تﻪ وروبﻮﻟﻲ چ‪ ３‬پر تخت‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮې کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وکاروي‪＊ ،‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پرﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پرگراف ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی‬ ‫دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د عربﻲ کﻠﻤ‪ ،３‬بﻠﻪ‬ ‫دې دري کﻠﻤ‪ ３‬او در‪４‬ﻤﻪ ډﻟﻪ دې سﻮچﻪ پ‪＋‬تﻮ کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪ .‬د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازی دې د‬ ‫خپﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ې کﻠﻤ‪ ３‬پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪＊ _٥‬ﻮوﻧکی دې زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻧﻮبت سره تخت‪ ３‬تﻪ ور وبﻮﻟﻲ چ‪ ３‬ﻫغﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ې‬ ‫عربﻲ‪ ،‬دري او پ‪＋‬تﻮ کﻠﻤ‪ ３‬ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻫغﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬زده کﻮوﻧکﻲ دې و‪－‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬ﻣتﻦ ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا پﻪ ډ‪４‬ر غﻮر وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ ﻫغﻪ ک‪３‬‬ ‫راغﻠﻲ ادات دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪ .‬ﻳﻮ ﻳﻮ دې خپﻞ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي ادات وواﻳﻲ‪＊ ،‬ﻮوﻧکﻰ دې ﻟﻪ ﻫغﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻳﻮ ‪ ６－‬ﻟست جﻮړ او پر تخت‪ ３‬دې ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ ３‬د دې ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ﻟﻨ‪６‬و‬ ‫عبارتﻮﻧﻮ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪١٢١‬‬

‫‪ _٨‬پﻪ ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫سﻴﻨد وﻟ‪ ３‬ﻳﻮه خﻮا وړﻟﻪ او ﻫغ‪ ３‬بﻠ‪ ３‬خﻮا تﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳان ﻧﻪ شﻮ اړوﻟﻰ؟‬ ‫وﻟ‪ ３‬د سﻴﻨد ﻳﻮې خﻮا تﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬شاړې او د＊ت‪ ３‬پرت‪ ３‬او پر ﻫغﻪ بﻠﻪ خﻮا ﻳ‪ ３‬باغﻮﻧﻪ‬ ‫او سﻤسﻮرې کروﻧدې وې؟‬ ‫آﻳا خﻠک پر حﻘﻪ وو چ‪ ３‬ﻟﻪ سﻴﻨد ＇خﻪ ‪－‬ﻴﻠﻪ وک‪７‬ي چ‪ ３‬دوى تﻪ زﻳان رسﻮي؟‬ ‫ﻣﻮږ ＇ﻨ‪／‬ﻪ کﻮﻻى شﻮ د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ واخﻠﻮ؟‬ ‫د سﻴﻨدوﻧﻮ ﻣﻬار ک‪５‬دل اﻣکان ﻟري؟‬ ‫د سﻴﻨد ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ پﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ک‪ ３‬کار اخﻴستﻼى شﻮ؟‬ ‫ﻟﻴکﻮال د اﻧسان ژوﻧد ﻟﻪ سﻴﻨد سره تشبﻴﻪ ک‪７‬ى دى‪ ،‬د شباﻫت وجﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ده؟‬ ‫ﻟﻪ ژوﻧد ＇خﻪ باﻳد ＇ﻪ ډول ‪＂－‬ﻪ واخﻠﻮ؟‬ ‫کﻪ ＇ﻮک د ژوﻧداﻧﻪ بﻬﻴر د سﻴﻨد د اوبﻮ پﻪ ＇‪５‬ر پﻪ خپﻞ سر پر‪８４‬دي‪＇ ،‬ﻪ ډول پاﻳﻠ‪３‬‬ ‫بﻪ وﻟري؟‬ ‫ﻟﻪ دې ﻟﻮست ＇خﻪ ﻣﻮ ＇ﻪ پﻨد او اﻧتباه واخﻴستﻠﻪ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د کﻮم ﻟﻴکﻮال دغﻪ ډول د ادبﻲ ﻧثر ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ او‬ ‫ﻳا دې پﻪ خپﻠﻪ ﻳﻮ ادبﻲ ﻧثر وﻟﻴکﻲ او ﻫغﻪ دې د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻧﻮرو‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٢٢‬‬

‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣحاوره‬ ‫(د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې د کﻮرسﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې اترې)‬

‫_ تاس‪ ３‬ﻟﻪ پ‪＋‬تﻮ او دري پرتﻪ پﻪ ﻧﻮرو کﻮﻣﻮ ژبﻮ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫_ پﻪ کﻮﻣﻪ بﻬرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬خبرې اترې او ﻟﻴکﻞ کﻮﻻی شئ؟‬ ‫_ د بﻬرﻧﻴﻮ ژبﻮ زده ک‪７‬ه ＇ﻪ ‪＂－‬ﻪ ﻟري؟‬ ‫واﻳﻲ‪ ،‬کﻪ ＇ﻮک پﻪ ﻳﻮه ژبﻪ وپﻮﻫ‪８５‬ي‪ ،‬ﻳﻮ تﻦ دی‪ ،‬کﻪ پﻪ دوو وپﻮﻫ‪８５‬ي‪ ،‬دوه تﻨﻪ او کﻪ پﻪ‬ ‫درو وپﻮﻫ‪８５‬ي‪ ،‬درې تﻨﻪ دي‪ .‬ﻫﻤدغس‪ ３‬چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮک ﻫر ＇ﻮﻣره پﻪ ډ‪４‬رو ژبﻮ وپﻮﻫ‪８５‬ي پﻪ‬ ‫ﻫﻤاغﻪ اﻧدازه ﻳ‪ ３‬د پﻮﻫ‪ ３‬کچﻪ ﻟﻮړه او شخصﻴت ﻳ‪ ３‬پﻪ عﻠﻤﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴز ﻟحاظ ﻟﻪ اﻫﻤﻴت‬ ‫＇خﻪ برخﻤﻦ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ درتﻪ د ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې او پﻪ کﻮرسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د شﻤﻮﻟﻴت پﻪ اړه ﻳﻮه‬ ‫ﻣحاوره ترتﻴب ک‪７‬ې ده‪ .‬دا پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬ستاس‪ ３‬د خبرواترو کﻮﻟﻮ ‪＄‬ﻮاک ﻫﻢ پﻴاوړی‬ ‫کﻮي او ﻫﻢ د ﻧﻮو کﻠﻤاتﻮ ﻟﻪ زده ک‪７‬ې سره سره پﻪ کﻮرسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د شﻤﻮﻟﻴت خبرې اترې در‬ ‫زده کﻮي‪.‬‬

‫‪١٢٣‬‬

‫جﻤال‪ :‬او ﻫﻮ ﻣﻴﻮﻧده‪ ،‬اوس خﻮ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ د تگ وخت ﻫﻢ ﻧﻪ دی‪ ،‬چ‪５‬رتﻪ روان ﻳ‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫کتابﻮﻧﻪ دې پﻪ ﻻس ک‪ ３‬دي؟‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬جﻤاﻟﻪ‪ ،‬ست‪７‬ی ﻣﻪ ش‪!３‬‬ ‫جﻤال‪ :‬خﻮار ﻣﻪ ش‪.３‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬دا د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻧﻪ دي‪ ،‬د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې کﻮرس تﻪ ور‪＄‬ﻢ‪ ،‬اﻧگﻠﻴسﻲ‬ ‫زده کﻮم‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬زه خﻮواﻳﻢ چ‪＇ ３‬ﻨگﻪ دې داس‪ ３‬ب‪ ３‬وختﻪ کتابﻮﻧﻪ در سره اخﻴستﻲ او روان ﻳ‪.３‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬کﻮرسﻮﻧﻪ خﻮ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ پﻪ وخت کﻲ ﻧﻪ وي‪ ،‬سﻬار او ﻣازدﻳ‪／‬ر وي‪ ،‬تﻪ ﻫﻢ کﻮﻻی‬ ‫ش‪ ３‬کﻮرس وواﻳ‪.３‬‬ ‫جﻤال‪ :‬پر‪８４‬ده بابا‪ ،‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ کتابﻮﻧﻪ دې چ‪５‬رتﻪ سﻢ ﻳاد ک‪７‬ل چ‪ ３‬اوس ﻻ ﻧﻮرې ژب‪ ３‬زده‬ ‫کﻮې‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬و ساده گﻠﻪ! خﻮ پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ﻫﻢ راتﻪ ﻧﻮرې ژب‪ ３‬واﻳﻲ‪ ،‬دا ﻫﻢ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ‬ ‫ﻣضﻤﻮﻧﻮﻧﻪ دي کﻨﻪ‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬خﻮ بس دی‪ ،‬ﻫﻤاﻟتﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زده کﻮو کﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻮر ورتﻪ ＇ﻪ حاجت دی‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ستا خبره سﻤﻪ ده‪ ،‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻮﻟﻮ‪ ،‬خﻮ کﻪ پﻪ کﻮرس ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زده ک‪７‬و‪،‬‬ ‫ﻧﻮ ＊ﻪ بﻪ ﻣﻮ زده شﻲ‪ ،‬بﻴا بﻪ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تر پاﻳﻪ پﻮرې د ژبﻮ پﻪ زده ک‪７‬ه ک‪ ３‬ستﻮﻧزه وﻧﻪ ﻟرو‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬ﻣﻴﻮﻧده! ستا ﻫﻢ ډ‪４‬رې ﻳادې دي‪ ،‬سر ورپس‪ ３‬ﻣﻪ خﻮږ وه!‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ جﻤال جاﻧﻪ! دا خبره بﻪ ﻧﻪ کﻮې‪ ،‬د ﻫرې بﻬرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬زده کﻮل ډ‪４‬ره گ＂ﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫جﻤال‪＊ :‬ﻪ چ‪ ３‬زده ﻳ‪ ３‬ک‪７‬و‪ ،‬ﻧﻮ ＇ﻪ گ＂ﻪ ﻟري؟‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬گ＂ﻪ خﻮ ﻳ‪ ３‬داده چ‪ ３‬ﻳﻮ خﻮ بﻪ دې ﻳﻮه بﻬرﻧ‪ ９‬ژبﻪ زده ک‪７‬ې وي‪ ،‬د ﻫﻤاغ‪ ３‬ژب‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫وﻳﻮﻧکﻲ سره بﻪ پرې خبرې کﻮې او ﻫﻢ بﻪ پﻪ ﻫﻤاغﻪ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻣطاﻟعﻪ کﻮې‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬ﻧﻮ اﻧگﻠﻴسﻲ خﻮ د ！ﻮﻟ‪ ３‬دﻧﻴا د خﻠکﻮ ژبﻪ ﻧﻪ ده کﻨﻪ؟‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ستا خبره سﻤﻪ ده‪ ،‬اﻧگﻠﻴسﻲ د ！ﻮﻟ‪ ３‬دﻧﻴا د خﻠکﻮ ژبﻪ ﻧﻪ ده‪ ،‬خﻮ ﻧﻦ سبا پﻪ ！ﻮﻟﻪ دﻧﻴا‬ ‫ک‪ ３‬ډ‪４‬ر خﻠک پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ پﻮﻫ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪١٢٤‬‬

‫جﻤال‪ :‬ﻧﻮ اﻧگﻠﻴسﻲ دوﻣره اﻫﻤﻴت پﻴدا ک‪７‬ی چ‪ ３‬د ！ﻮﻟ‪ ３‬دﻧﻴا ډ‪４‬ر خﻠک پرې پﻮﻫ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻫﻮ باﻟکﻞ ﻫﻤدغس‪ ３‬ده‪ ،‬اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ ﻧﻦ سبا د عﻠﻢ ژبﻪ ده‪ ،‬پﻪ اﻧگﻠﻴسی ژبﻪ ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ‬ ‫عﻠﻮﻣﻮ پﻪ اړه پﻮﻫاﻧﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻫر ＇ﻮک چ‪ ３‬پﻪ ﻫره برخﻪ ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ تﻪ اړتﻴا‬ ‫وﻟري‪ ،‬پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ کتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻴدا کﻮﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬ﻟکﻪ ＇ﻪ ډول ﻣعﻠﻮﻣات‪ ،‬تﻪ خﻮ ﻟ‪ ８‬ﻣعﻠﻮﻣات راک‪７‬ه‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪＊ :‬ﻪ راتﻪ غﻮږ شﻪ‪ :‬ﻟکﻪ د ساﻳﻨس‪ ،‬کﻤپﻴﻮ！ر‪ ،‬جغرافﻴ‪ ،３‬تارﻳخ‪ ،‬ارواپﻮﻫﻨ‪ ،３‬اﻧجﻴﻨرۍ‪،‬‬ ‫طب‪ ،‬ژورﻧاﻟﻴزم‪ ،‬ادبﻴات‪＇ . ... ،‬ﻪ بﻪ درتﻪ وواﻳﻢ خﻠک واﻳﻲ چ‪ ３‬د ﻫر＇ﻪ پﻪ اړه پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ‬ ‫ژبﻪ ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات شتﻪ‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬ﻳاره ﻣﻴﻮﻧده ر＊تﻴا دې ووﻳﻞ‪ ،‬چ‪ ３‬دوﻣره ﻣعﻠﻮﻣات پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ ک‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬دا خﻮ‬ ‫پﻪ ر＊تﻴا چ‪ ３‬ﻳا دول ﻳ‪ ３‬ضروري خبره ده‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬جﻤال جاﻧﻪ! د اﻧگﻠﻴسﻲ او ﻧﻮرو بﻬرﻧﻴﻮ ژبﻮ زده کﻮل بﻠﻪ دا گ＂ﻪ ﻫﻢ ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻤاغﻪ‬ ‫ژبﻮ ＇خﻪ د ﻫر ډول عﻠﻮﻣﻮ کتابﻮﻧﻪ خﻠک خپﻠﻮ ژبﻮ تﻪ را ژباړﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬ﻳعﻨ‪ ３‬چ‪ ３‬کﻪ ﻣﻮږ اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ زده ک‪７‬و‪ ،‬خپﻠ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬تﻪ بﻪ ډ‪４‬ر کتابﻮﻧﻪ را ترجﻤﻪ‬ ‫ک‪７‬و‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬باﻟکﻞ چ‪ ３‬ﻟﻪ دې کار سره بﻪ زﻣﻮږ پﻪ ژبﻪ ک‪ ３‬خﻠکﻮ تﻪ عﻠﻤﻲ ﻣعﻠﻮﻣات ډ‪４‬ر شﻲ اوﻟﻪ‬ ‫بﻞ ﻟﻮري بﻪ ﻣﻮ خپﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬او خﻠکﻮ تﻪ خدﻣت ک‪７‬ی وي‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬پﻪ ر＊تﻴا چ‪ ３‬د ﻧﻮرو ژبﻮ زده کﻮل ډ‪４‬ر گ＂ﻮر کار دی‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪:‬جﻤاﻟﻪ! بﻠﻪ خبره داده چ‪ ３‬ﻧﻦ سبا خﻮ د دﻧﻴا پﻪ پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬زده ک‪７‬ې ﻫﻢ پﻪ‬ ‫اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ دي‪ .‬کﻪ اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ ﻣﻮ زده وي‪ ،‬ﻫﻠتﻪ بﻪ ﻣﻮ ډ‪４‬رې ستﻮﻧزې حﻞ وي‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬ﻣﻴﻮﻧده‪ :‬ﻣا اور‪４‬دﻟﻲ چ‪ ３‬ﻧﻦ سبا کﻤپﻴﻮ！ر او ﻧﻮر تخﻨﻴکﻲ وساﻳﻞ ！ﻮل پﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ‬ ‫ژبﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ پﻪ کﻮم دفتر ک‪ ３‬کار کﻮو‪ ،‬حتﻤاً ﻣﻮ باﻳد کﻤپﻴﻮ！ر زده وي او ورسره اﻧگﻠﻴسﻲ ژبﻪ‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ کﻤپﻴﻮ！ر باﻧدې وپﻮﻫ‪８５‬و‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬باﻟکﻞ ﻫﻤدغس‪ ３‬ده‪ ،‬ﻣا ﻫﻤدغﻪ خبرې پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴﻮﻟ‪ .３‬زه ورغﻠﻢ چ‪ ３‬پﻪ کﻮرس‬ ‫‪١٢٥‬‬

‫کﻲ ‪＄‬ان شاﻣﻞ ک‪７‬م‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬زه ﻫﻢ غﻮاړم د اﻧگﻠﻴسﻲ ژب‪ ３‬کﻮرس وواﻳﻢ‪ ،‬خﻮ ＊ﻪ ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬م چ‪＇ ３‬ﻨ‪／‬ﻪ ‪＄‬ان‬ ‫شاﻣﻞ ک‪７‬م‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬د ا خﻮ آساﻧﻪ خبره ده‪ ،‬د کﻮرس ادارې تﻪ بﻪ ورشﻮ‪ ،‬د کﻮرس ﻣدﻳر بﻪ دې شاﻣﻞ‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬بس ﻫﻤدوﻣره خبره ده؟‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬کﻮرس بﻪ درﻧﻪ د درس وﻳﻠﻮ پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬ﻳﻮه اﻧدازه پﻴس‪ ３‬واخﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻮم بﻪ دې پﻪ‬ ‫حاضري ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او شاﻣﻞ بﻪ ش‪ ３‬ﻟﻪ خﻴره‪.‬‬ ‫جﻤال‪＊ :‬ﻪ سﻤﻪ ده‪ ،‬پﻴس‪ ３‬ﻫﻢ را سره تﻴارې پﻪ جﻴب ک‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬خﻮ زه او تﻪ بﻪ پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟگﻲ‬ ‫ک‪ ３‬درس واﻳﻮ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻧﻪ ﻧﻪ‪ ،‬جﻤاﻟﻪ‪ ،‬تﻪ ﻟﻪ ﻣا سره پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬درس ﻧﻪ شﻲ وﻳﻼی‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬وﻟ‪３‬؟ تﻪ ﻧﻪ غﻮاړې چ‪ ３‬زه ﻟﻪ تا سره پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬درس واوﻳﻢ؟‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ دا خبره ﻧﻪ ده‪ ،‬تﻪ باﻳد پﻪ کﻮرس ک‪ ３‬اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ！ﻮﻟگﻲ ﻧﻪ شروع ک‪７‬ې‬ ‫چ‪ ３‬سﻤﻪ دې زده شﻲ‪ .‬ﻣا خﻮ ﻣخک‪ ３‬شروع ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫جﻤال‪ :‬خﻮ سﻤﻪ ده‪ ،‬ﻟﻪ اول ！ﻮﻟگﻲ ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬شروع کﻮم‪ ،‬تا بﻪ ﻫﻢ ﻫﻤدغس‪ ３‬ک‪７‬ي وي کﻨﻪ‪....‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻫﻮ ﻣا ﻫﻢ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ！ﻮﻟگﻲ ﻧﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ه‪ ،‬زه اوس پﻪ دوﻳﻢ کتاب ﻳا دوﻳﻢ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻣ‪ ３‬تاتﻪ ووﻳﻞ چ‪ ３‬تﻪ ﻟﻪ ﻣا سره پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬درس ﻧﻪ ش‪ ３‬وﻳﻼی‪.‬‬ ‫جﻤال‪＊ :‬ﻪ ＊ﻪ اوس وپﻮﻫ‪５‬دم‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬چ‪ ３‬تﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻳ‪.３‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬ﻫﻮ باﻟکﻞ ﻫﻤدغس‪ ３‬ده‪ ،‬زﻣا پﻨ‪％‬ﻤﻪ شپ‪８‬ﻣﻪ ﻣﻴاشت ده‪ ،‬پﻪ دې کﻮرس ک‪.３‬‬ ‫جﻤال‪ :‬سﻤﻪ ده‪ ،‬ﻫ‪ ＆５‬خبره ﻧﻪ ده‪ ،‬زه بﻪ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ！ﻮﻟگﻲ ک‪＄ ３‬ان شاﻣﻞ ک‪７‬م‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻮﻧد‪ :‬را‪＄‬ﻪ ﻧﻮ چ‪ ３‬اوس د کﻮرس ادارې تﻪ ورشﻮ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻣدﻳر صاحب دې شاﻣﻞ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫جﻤال‪( :‬پﻪ خﻮ＊‪ )９‬در‪＄‬ﻪ چ‪ ３‬ورشﻮ‪.‬‬

‫‪١٢٦‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې ﻣﻬارتﻮﻧﻪ ＇ﻠﻮر دي‪ :‬اور‪４‬دل‪ ،‬خبرې کﻮل‪ ،‬ﻟﻮستﻞ او ﻟﻴکﻞ‪ ،‬خبرې‬ ‫اترې د ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ﻣﻬارت دی چ‪ ３‬د دې ﻣﻬارت پﻪ عﻤﻠﻲ کﻮﻟﻮ سره د خبرو‬ ‫کﻮﻟﻮ ‪＄‬ﻮاک غ‪＋‬تﻠی ک‪８５‬ي او د ﻟغاتﻮ ز‪４‬رﻣﻪ زﻳات‪８５‬ي‪ .‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ پﻪ کار ده چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ سره تﻞ خبرې اترې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ خبرو ک‪ ３‬پر خپﻠﻮ ت‪５‬روتﻨﻮ وﻧﻪ شرﻣ‪８５‬ي او ﻳﻮ د بﻞ ت‪５‬روتﻨﻪ اصﻼح ک‪７‬ي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغات دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ او ﻟﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ دې‬ ‫د ﻫغﻮ ﻣعﻨا وپﻮ＊تﻲ‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکی دې ﻫغﻪ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻣرستﻪ او کﻪ ﻫغﻮی ﻳ‪３‬‬ ‫ﻧشﻲ کﻮﻻی پﻪ خپﻠﻪ دې حﻞ ک‪７‬ي‪ .‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻫغﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکﻰ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې د ﻳﻮې بﻬرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬د اﻫﻤﻴت او د دې پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ چ‪ ３‬دې بﻪ پﻪ خپﻠﻪ کﻮﻣ‪ ３‬بﻬرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬زده کﻮي‪ ،‬خبرې وک‪７‬ي‪＊ .‬ﻮوﻧکﻰ دې د اړتﻴا پر‬ ‫ﻣﻬال د ﻫغﻮى د خبرو د سﻤﻮن ﻟپاره ﻣرستﻪ ورسره وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬دوه دوه تﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮ دې د جﻤال او بﻞ دې‬ ‫د ﻣﻴﻮﻧد د خبرو تﻤثﻴﻞ وک‪７‬ي‪ .‬دا ﻟ‪７‬ۍ دې پﻪ ！ﻮل ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬پﻠ‪ ３‬ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ ورشﻲ او د ﻟﻮست ﻣﻔﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫اﻟﻔاظﻮ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪١٢٧‬‬

‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫د ﻳﻮې بﻬرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬زده ک‪７‬ه ＇ﻪ ارز＊ت ﻟري؟‬ ‫خبرې اترې د ژب‪ ３‬پﻪ زده ک‪７‬ه ک‪＇ ３‬ﻪ تاثﻴر ﻟري؟‬ ‫د ژب‪ ３‬پﻪ زده ک‪７‬ه ک‪ ３‬ﻟﻪ خبرو اترو پرتﻪ زده کﻮوﻧکﻲ تﻪ ﻧﻮر ＇ﻪ کﻮل پﻪ کار دي؟‬ ‫د ﻳﻮې بﻬرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬ﻟﻪ زده ک‪７‬ې ﻧﻪ ﻣﻮږ کﻮﻣ‪ ３‬گ＂‪ ３‬اخﻴستﻼی شﻮ؟‬ ‫د ﻳﻮې بﻬرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬زده ک‪７‬ه ستاس‪ ３‬د ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ پﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ ک‪＇ ３‬رﻧگﻪ او ＇ﻪ ډول‬ ‫ارز＊ت ﻟري؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د بﻬرﻧ‪ ９‬ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې او اﻫﻤﻴت‬ ‫پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ پ‪＋‬تﻮ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫چــ‪ ３‬دروغ تــر خﻮﻟ‪ ３‬وبــاســﻲ کﻠﻪ خﻮﻟﻪ ده‬ ‫چ‪ ３‬ر＊تﻴا تر خﻮﻟ‪ ３‬وباسﻲ خﻮﻟﻪ ﻫغﻪ ده‬ ‫× × ×‬ ‫چــ‪ ３‬کـــردار دې ﻟــﻪ ‪－‬ﻔتاره ســره ســﻢ ﻧــﻪ دى‬ ‫تش ‪－‬ﻔتار واړه پﻪ ‪＄‬ــان باﻧدې ﻧﻔـــرﻳﻦ دى‬ ‫((خﻮشحال خان خ＂ک))‬

‫‪١٢٨‬‬

‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻓکر او ﻋﻤﻞ‬

‫_ ＇ﻮک وﻳﻼی شﻲ چ‪ ３‬فکر ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫_ فکر او عﻤﻞ ＇ﻪ اړﻳک‪ ３‬او رابطﻪ سره ﻟري؟‬ ‫_ د ک‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻳا عﻤﻞ ﻟپاره فکر ＇ﻮﻣره ضروري دی؟‬ ‫د فکر ﻟغﻮي ﻣعﻨا ذﻫﻨﻲ بﻮختﻴا‪ ،‬ﻫاﻧد او ﻫ（ﻪ ده‪ .‬پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د ﻳﻮه ＇ﻪ د ﻣﻮﻧدﻟﻮ‬ ‫او پرې پﻮﻫ‪５‬دﻟﻮ ﻟپاره د ذﻫﻨﻲ ‪＄‬ﻮاک او ﻗﻮت کاروﻟﻮ تﻪ فکر واﻳﻲ‪.‬‬ ‫عﻤﻞ ک‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻳا د ﻳﻮه کار او فعاﻟﻴت سرتﻪ رسﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫرې چارې تر سره کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻮﻣ‪７‬ی پر ﻫغ‪ ３‬فکر کﻮل ضروري دی او ﻫﻤدارﻧگﻪ‬ ‫کﻪ فکر تﻪ د عﻤﻞ جاﻣﻪ واﻧﻪ غﻮستﻞ شﻲ ﻳا پﻪ عﻤﻞ ک‪ ３‬پﻠﻰ ﻧشﻲ‪ ،‬ارز＊ت او اﻫﻤﻴت‬ ‫ﻧشﻲ پﻴدا کﻮﻻی‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د پﻮﻫاﻧد استاد ر＊ﻨتﻴﻦ ﻳﻮه ادبﻲ ﻟﻴکﻨﻪ د ((فکر او عﻤﻞ)) تر‬ ‫سرﻟﻴک ﻻﻧدې خﻮ＊ﻪ ک‪７‬ې چ‪ ３‬پﻪ ادبﻲ ژبﻪ د فکر او عﻤﻞ د خپﻞ ﻣﻨ‪％‬ﻴﻮ اړﻳکﻮ او د‬ ‫دواړو د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ډ‪４‬رې د پﻨد او خﻮﻧد خبرې ﻟري‪.‬‬

‫‪١٢٩‬‬

‫＇ﻮک فکر کﻮي‪ ،‬ﻣ‪／‬ر کار ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻسﻪ ﻧﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬پﻪ کار کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬تک‪７‬ه وي‪ ،‬ﻣگر د عﻤﻞ پﻪ ډ‪－‬ر ک‪ ３‬ﻫ‪ ＆５‬ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬د کار او عﻤﻞ ﻣ‪７５‬ﻧﻲ وي‪ ،‬ﻣ‪／‬ر پﻪ سﻮچ او تدبﻴر ک‪ ３‬ب‪ ３‬کاره وي‪.‬‬ ‫چاتﻪ ﻳﻮازې فکر کﻮل ＊ﻪ ＊کاري او د چا پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬د عﻤﻞ او کار کﻮﻟﻮ صﻔت ﻟﻮﻳﻪ‬ ‫＊‪２／５‬ﻪ وي‪.‬‬ ‫＇ﻮک خپﻞ ډ‪４‬ر ﻗ‪５‬ﻤتﻲ وخت پﻪ سﻮچ او جاج ت‪５‬روي او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ غ‪＋‬تﻠﻴﻮ‬ ‫ﻟ‪５‬چﻮ ﻟﻪ کار کﻮﻟﻮ ＇خﻪ ډ‪４‬ر خﻮﻧد اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫چاتﻪ ډ‪４‬ر سﻮچ او فکر کﻮل خﻮﻧد ورکﻮي او ＇ﻮک د کار کﻮﻟﻮ پﻪ زور د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ سﻴﻨد‬ ‫ک‪ ３‬ﻻﻣبﻮ وﻫﻲ‪.‬‬ ‫＇ﻮک تش د ﻫﻮا د باد پﻴﻤاﻧﻪ کﻮي او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬د حﻘﻴﻘت پﻪ تﻠﻪ ک‪ ３‬د ژوﻧد ﻣرغﻠرې تﻠﻲ‪.‬‬ ‫＇ﻮک پﻪ خبرو اترو خپﻞ بازار گرﻣﻮل غﻮاړي او ＇ﻮک د کار پﻪ ارز＊تﻨاکﻮ ﻣرغﻠرو د‬ ‫ﻧ‪７‬ۍ بازار ＊اﻳستﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه دا چ‪＇ ３‬ﻮک د فکر ﻣﻠگري او ＇ﻮک د عﻤﻞ ﻣﻴﻨان دي‪.‬‬ ‫ﻟﻴکﻦ پﻪ واﻗعﻴت ک‪ ３‬د اﻧسان کاﻣﻞ واﻟی پﻪ فکر او عﻤﻞ دواړو پﻮرې ت‪７‬ﻟی دی‪ .‬د ژوﻧداﻧﻪ‬ ‫تﻠﻪ ﻫﻠﻪ برابره او سﻤﻪ در‪８４‬ي چ‪ ３‬دواړه پﻠ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ تﻮل ک‪ ３‬ﻳﻮ رﻧگ وي‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه اﻧدازه‬ ‫پﻪ ﻳﻮه پﻠﻪ ک‪ ３‬فکر او پﻪ بﻞ ک‪ ３‬عﻤﻞ وي‪.‬‬ ‫کﻪ چا د ژوﻧداﻧﻪ دغﻪ ﻣﻘﻴاس او کچ ﻣ‪５‬چ پﻪ ﻻسﻮ وﻧﻴﻮ‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬فکر وک‪ ７‬او ﻫﻢ ﻳ‪３‬‬ ‫د عﻤﻞ جاﻣﻪ ورواغﻮستﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻮ کاﻣﻴابﻲ د ﻫغﻪ پ‪＊ ３＋‬کﻠﻮي‪.‬‬ ‫د کاﻣﻴاب‪ ９‬راز پﻪ فکر او عﻤﻞ دواړو ک‪ ３‬پروت وي‪＊ .‬اﻳﻲ چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻮک پﻪ ت‪５‬ره بﻴا‬ ‫ﻣشران د فکر او ﻳا کﻮﻟﻮ او عﻤﻞ تﻠﻪ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وﻧﻴسﻲ او د ژوﻧداﻧﻪ ﻟﻮی او واړه کاروﻧﻪ پرې‬ ‫وتﻠﻲ‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ کسان او د ﻣﻠتﻮﻧﻮ او ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ﻣشران د فکر او عﻤﻞ پﻪ گا‪１‬ﻪ ﻳﻮ شان‬ ‫＊اﻳستﻪ وو‪ .‬دوی ﻫﻢ فکر کاوه او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬د عﻤﻞ ﻟباس پر غاړه و‪.‬‬ ‫فکر او عﻤﻞ دوه غبرگﻮﻧﻲ وروﻧﻪ دي‪ .‬دواړه پﻪ شرﻳکﻪ د ژوﻧداﻧﻪ ﻫر ډول دروﻧد پ‪＂５‬ﻰ‬ ‫پﻮرتﻪ کﻮﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ ﻟﻪ فکر سره عﻤﻞ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ تش ت‪５‬کی ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي او کﻪ ﻟﻪ عﻤﻞ سره فکر ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫‪١٣٠‬‬

‫د ب‪ ３‬کاره او پ（‪ ３‬تﻮرې ﻣثال ﻟري‪ .‬فکر او عﻤﻞ د اﻧساﻧﻴت د تکﻤﻴﻞ پخ‪ ３‬او اساسﻲ ستﻨ‪３‬‬ ‫دي‪ .‬فکر او عﻤﻞ د اﻟﻮتﻠﻮ ﻗﻮي وزروﻧﻪ دي‪ ،‬فکر او عﻤﻞ د سعادت او ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬پاخﻪ او‬ ‫کﻠک بﻨس＂ﻮﻧﻪ (تﻬدابﻮﻧﻪ) دي‪.‬‬ ‫فکر او عﻤﻞ د ﻧجات او ژغﻮرﻧ‪ ３‬ﻗﻮي ﻣ＂‪ ３‬دي‪ .‬ب‪ ３‬فکره عﻤﻞ او کار ب‪ ３‬ﻧتﻴج‪ ３‬ست‪７‬ﻳا او‬ ‫ب‪ ３‬ﻣطﻠبﻪ ﻻﻣبﻮ ده او ب‪ ３‬عﻤﻠﻪ فکر د خﻮب دﻧﻴا جﻮړول او خﻮش‪ ３‬دﻣاغ ست‪７‬ی کﻮل دي‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک غﻮاړي د ژوﻧداﻧﻪ ﻟﻪ خﻮږو ＇خﻪ خﻮﻧد او ﻟذت واخﻠﻲ او ﻧ‪５‬کﻤرغﻲ ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫برخﻪ شﻲ‪＊ ،‬اﻳﻲ چ‪ ３‬ﻫﻢ فکر وک‪７‬ي او ﻫﻢ خپﻞ فکر تﻪ د عﻤﻞ جاﻣﻪ ور واغﻮﻧدي‪ .‬دغﻪ‬ ‫ده پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د کاﻣﻴاب‪ ９‬ډ‪４‬ره غﻮره او ‪＂－‬ﻮره ﻻره!‬ ‫(پﻮﻫاﻧد ر＊تﻴﻦ _ د ژوﻧد پﻠﻮش‪)３‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ پﻪ (‪ )١٢٩٨‬ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟی او پﻪ (‪)١٣٧٧‬‬ ‫ﻟﻤرﻳز کال ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬دی‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پﻴاوړی ﻟﻴکﻮال او ادبپﻮه و‪ .‬کﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ((پ‪＋‬تﻮ‬ ‫！ﻮﻟﻨ‪ ))３‬د رﻳاست او ﻣشرۍ چارې سرتﻪ رسﻮﻟﻲ‪ ،‬سرب‪５‬ره پردې د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ادبﻴاتﻮ‬ ‫د پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ استاد و‪ .‬ﻟﻪ دغ‪ ３‬ﻻرې ﻳ‪ ３‬د وطﻦ د اوﻻدوﻧﻮ پﻪ روزﻧ‪ ３‬ک‪ ３‬ستره وﻧ‪６‬ه تر سره‬ ‫ک‪７‬ې ده‪ .‬پﻪ سﻠ‪／‬ﻮﻧﻮ ﻣﻘاﻟ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻣطبﻮعاتﻮ ک‪ ３‬خپرې شﻮي او تر (‪ )٧٠‬زﻳات‬ ‫عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ او ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬چاپ شﻮي دي‪ .‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دا دي‪ :‬د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ادب تارﻳخ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ گراﻣر‪ ،‬ژبدود‪ ،‬د ژوﻧد پﻠﻮش‪ ،３‬د ＊کﻼ پﻠﻮش‪ ،３‬پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻫﻨداره او‬ ‫پ‪＋‬تﻨﻲ ﻻر＊ﻮد‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫فکر او کار ﻳا عﻤﻞ کﻮل دواړه ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ ﻻزﻣﻲ او ضروري دي‪ .‬ﻳﻮازې فکر او سﻮچ کﻮل‬ ‫چ‪ ３‬عﻤﻞ ورسره ﻧﻪ وي‪＇ ،‬ﻪ گ＂ﻪ ﻧﻪ ﻟري او ﻫﻤدارﻧگﻪ ب‪ ３‬فکره او ب‪ ３‬ﻫدفﻪ کار ﻫس‪ ３‬خپﻞ‬ ‫‪＄‬ان ست‪７‬ی کﻮل دي‪ ،‬ﻫ‪＂－ ＆５‬ﻪ ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد فکر او عﻤﻞ دواړه سره ﻣﻠ‪／‬ري ک‪７‬و‪ ،‬د ﻫرې‬ ‫چارې د سرتﻪ رسﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻮﻣ‪７‬ی ＊ﻪ فکر وک‪７‬و او بﻴا ﻫغﻪ سرتﻪ ورسﻮو‪ .‬د اﻧسان د ﻧ‪５‬کﻤرغ‪９‬‬ ‫او برﻳاﻟﻴتﻮب راز پﻪ ﻫﻤدې ک‪ ３‬ﻧغ‪＋‬تی دی چ‪ ３‬خپﻞ ﻫر کار پﻪ پﻮره فکر او تدبﻴر سره وک‪７‬ي‬ ‫او ﻫغﻪ فکر تﻪ د عﻤﻞ جاﻣﻪ ورواغﻮﻧدي‪.‬‬

‫‪١٣١‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ ＊ﻪ پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟﻲ او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻟغتﻮﻧﻪ‬ ‫او کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻣعﻨا ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره پا＇‪８５‬ي او ﻫغﻪ ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬دې وواﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ‬ ‫ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬دي‪＊ ،‬ﻮوﻧکﻰ دې ﻫغﻪ پر زده کﻮوﻧکﻮ او ﻳا پﻪ خپﻠﻪ ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ ورشﻲ او د ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم دې پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫اﻟﻔاظﻮ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې کچﻪ وارزول شﻲ‪:‬‬ ‫فکر کﻮل ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫کار او عﻤﻞ ＇ﻪ شی دی؟‬ ‫ب‪ ３‬فکره کار ＇ﻪ زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري؟‬ ‫فکر کﻮل او بﻴا کار کﻮل ＇ﻪ گ＂ﻪ ﻟري؟‬ ‫خپﻞ فکر تﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ د عﻤﻞ جاﻣﻪ واغﻮﻧدو؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫＊ﻮوﻧکی دې دا ﻻﻧدې بﻴت زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ورک‪７‬ي چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬د ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫ﻟ‪ ８‬تر ﻟ‪８‬ه پﻨ‪％‬ﻪ کر＊‪ ３‬پﻪ کﻮر ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ‬ ‫ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫ب‪ ３‬ﻟﻪ فکره چ‪＇ ３‬ﻮک کار ک‪７‬ي خﻮش‪ ３‬زﻳار ک‪７‬ي‬ ‫چــ‪ ３‬بــ‪ ３‬فکره کــ‪７‬ي کــاروﻧــﻪ ‪＄‬ــان بــﻪ خــﻮار ک‪７‬ي‬ ‫‪١٣٢‬‬

‫＇ﻠﻮروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د پاچا خان تﻌﻠﻴﻤﻲ ﻻر＊ﻮوﻧ‪３‬‬

‫_ د عبداﻟغﻔارخان‪ ،‬پاچا خان او فخر افغان پﻪ ﻧﻮم ＇ﻮک پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د ﻫغﻪ پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫عبداﻟغﻔار خان چ‪ ３‬پﻪ پاچا خان ﻣشﻬﻮر او د ((فخر افغان)) پﻪ وﻳاړﻟﻲ ﻟﻘب ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻞ‬ ‫شﻮی‪ ،‬پﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮن وﻟس ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻣﻠﻲ او سﻴاسﻲ ﻣشراﻧﻮ ＇خﻪ و‪ .‬کﻠﻮﻧﻪ‬ ‫کﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د خپﻞ وﻟس د آزادۍ ﻟپاره د اﻧگر‪４‬زي ＊ک‪５‬ﻼک پﻪ وړاﻧدې ﻣبارزه ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫د زﻧدان ستﻮﻧزې او جﻼ وطﻨ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬گاﻟﻠ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻧﻮﻣﻮړي ＊ﻮوﻧﻴزې روز ﻧﻴزې ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻮ او پر ﻫغﻮ‬ ‫ﻫﻠﻮ‪＄‬ﻠﻮ بﻪ ﻳ‪ ３‬بحث وک‪７‬و چ‪ ３‬د خپﻞ وﻟس د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ترسره ک‪７‬ې‬ ‫دي‪.‬‬ ‫‪١٣٣‬‬

‫عبداﻟغﻔار خان (پاچا خان) د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د پ‪＋５‬ﻮر د ﻫشﻨغر د اتﻤاﻧزو د سﻴﻤ‪ ３‬د بﻬرام‬ ‫خان پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣﻬال (‪١٨٩٠‬م‪ ).‬ستر‪ ３－‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ پراﻧﻴستﻲ چ‪ ３‬د ﻫﻨد پر ﻟﻮﻳﻪ وچﻪ او‬ ‫د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پر سﻴﻤﻮ د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ ＊ک‪５‬ﻼکﻲ ﻣﻨگﻮﻟ‪＊ ３‬خ‪ ３‬وې‪.‬‬ ‫عبداﻟغﻔار خان د استعﻤار ﻧادودې او زور زﻳاتی ﻫﻢ پﻪ خپﻠﻮ ستر‪－‬ﻮ ﻟﻴده او د خپﻞ وﻟس‬ ‫‪＄‬پﻠی حاﻟت ﻫﻢ ورﻣعﻠﻮم و‪ .‬ﻫغﻪ دا درک ک‪７‬ې وه چ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴسﻮاده او ﻟﻪ ﻟﻴک ﻟﻮست ﻧﻪ‬ ‫ب‪ ３‬برخ‪ ３‬ده‪ ،‬تر＇ﻮ چ‪ ３‬دوی د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ ３‬پﻪ وسﻠﻪ سﻨبال ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻪ خپﻞ ‪＄‬ان پ‪５‬ژﻧدﻻی‬ ‫شﻲ او ﻧﻪ خپﻞ حﻘﻮﻧﻪ‪ .‬ﻫغﻪ د دې کار ﻟپاره د ﻣدرسﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ پﻴﻞ وک‪ ７‬او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻣدرسﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪١٩١٠‬م‪ ).‬کال د ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟعزﻳز پﻪ ﻣرستﻪ جﻮړه ک‪７‬ه او بﻴا د ﻣدرسﻮ جﻮړوﻟﻮ ﻟ‪７‬ۍ‬ ‫ډ‪４‬ره پراخﻪ شﻮه‪＇ .‬ﻮ کاﻟﻪ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ بﻞ عﻤﻠﻲ اﻗدام تﻪ ﻻس اوږد ک‪ ،７‬ﻫغﻪ دا چ‪ :３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی‬ ‫ﻳ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬ﻻرې ﻫﻤﻔکره ﻣﻠگري پﻴدا ک‪７‬ل او بﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪١٩٢١‬م‪ ).‬کال د ((اﻧجﻤﻦ اصﻼح‬ ‫اﻻفاغﻨﻪ)) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ ！ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬اصﻼحﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ او ډﻟﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫دې ډﻟ‪ ３‬د خﻠکﻮ د وﻳ‪＋‬ﻮﻟﻮاو پﻮﻫﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬پﻴﻞ ک‪７‬ې‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻳ‪ ３‬پﻪ اتﻤاﻧزو ک‪３‬‬ ‫د ((آزاد سکﻮل)) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ ＊ﻮوﻧ‪％‬ی جﻮړ ک‪ .７‬د ﻫغﻪ ﻟپاره ﻳ‪＊ ３‬ﻮوﻧکﻲ او زدهکﻮوﻧکﻲ پﻴدا‬ ‫ک‪７‬ل‪ .‬د دې ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ جﻮړوﻟﻮ ﻣﻮخﻪ داوه چ‪ ３‬د وﻟس اوﻻدوﻧﻪ پک‪ ３‬ﻟﻴک ﻟﻮست زده ک‪７‬ي‬ ‫او ﻫغﻮی باسﻮاده شﻲ‪ .‬د اﻧجﻤﻦ د تگﻼرې ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ دې ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬دﻳﻨﻲ او عصري‬ ‫عﻠﻮم دواړه زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ＊ﻮدل ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫دغﻪ وخت ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ د استاداﻧﻮ ﻟﻪ پﻴدا کﻮﻟﻮ ＇خﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻴدا کﻮل ډ‪４‬ر ستﻮﻧزﻣﻦ‬ ‫وو‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د اﻧ‪／‬ر‪４‬زاﻧﻮ د تبﻠﻴغ پﻪ وسﻴﻠﻪ پﻪ عصري ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ زدهک‪７‬ې ﻧﻪ خﻠکﻮ‬ ‫ډ‪４‬ره کرکﻪ کﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ د اﻧجﻤﻦ اصﻼح اﻻفاغﻨﻪ ﻣشراﻧﻮ خپﻞ زاﻣﻦ پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬شاﻣﻞ ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫د عبداﻟغﻔارخان زاﻣﻦ عبداﻟغﻨﻲ خان او وﻟﻲ خان د دې ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ زده کﻮوﻧکﻮ‬ ‫＇خﻪ دي‪.‬‬ ‫پاچا خان پﻪ خپﻠﻮ خاطراتﻮ ((زﻣا ژوﻧد او ﻣبارزه)) ک‪ ３‬ﻟﻴکﻲ چ‪(( :３‬اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ زﻣﻮږ ﻟﻪ‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ＇خﻪ کرکﻪ کﻮﻟﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮږ بﻪ ﻧﻮي ＊ﻮوﻧکﻲ ﻣﻘرر ک‪７‬ل‪ ،‬ﻧﻮ ﻫ（ﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮﻟﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻫغﻮی تﻬدﻳد او وو‪４‬روي‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې بﻪ د دوی تﻬدﻳد ب‪ ３‬اغ‪５‬زې و‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫغﻮی د ＊ﻮ‬ ‫‪١٣٤‬‬

‫تﻨخﻮاوو پﻪ ورکﻮﻟﻮ باﻧدې ﻟﻪ ﻣﻮږ ﻧﻪ ﻟرې کﻮل‪.‬‬ ‫اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ د پ‪＋‬تﻨﻮ دغﻪ عﻠﻤﻲ او تعﻠﻴﻤﻲ حرکت ډ‪４‬ر خطرﻧاک گا‪１‬ﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی‬ ‫پاچا خان وگﻮا ＊ﻪ او بﻴا ﻳ‪ ３‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ‪＄‬ﻴﻨ‪＊ ３‬ﻮوﻧکﻲ او پﻪ خپﻠﻪ پاچاخان بﻨدﻳان ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫دغﻪ عﻠﻤﻲ تعﻠﻴﻤﻲ حرکت ډ‪４‬ر ژر وده او پرﻣختﻴا وک‪７‬ه‪ .‬د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پﻪ ډ‪４‬رو سﻴﻤﻮ ک‪３‬‬ ‫د ﻫﻠکاﻧﻮ او ﻧجﻮﻧﻮ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ جﻮړ شﻮل‪ .‬د ﻟﻴک ﻟﻮست زده ک‪７‬ه د عبداﻟغﻔارخان تر ﻣشرۍ‬ ‫ﻻﻧدې د ﻫﻤدې غﻮر ‪＄‬ﻨ‪ ，‬پﻪ برکت عاﻣﻪ شﻮه‪ .‬پاچاخان ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻟﻴک ﻟﻮست سره ﻣﻴﻨﻪ زﻳاتﻪ شﻮه‪ .‬ډﻟ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬خﻠک راتﻠﻞ او وﻳﻞ بﻪ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ کﻠﻲ ک‪３‬‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ی جﻮړ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د ＊ﻮوﻧﻴزو روزﻧﻴزو چارو پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬د پاچاخان بﻞ ﻣﻬﻢ کار دا و چ‪ ３‬د ﻣخﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ‬ ‫！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د کتاب او اخبار ﻟﻮستﻠﻮ عﻤﻮﻣﻴت ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬ﻧﻮ ﻳ‪ ３‬خﻠکﻮ تﻪ د اخبار او کتاب د‬ ‫ﻣطاﻟع‪ ３‬سپار＊تﻨﻪ کﻮﻟﻪ‪ .‬د ((پ‪＋‬تﻮن)) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣجﻠﻪ ﻫﻢ خپره ک‪７‬ه‪ ،‬دا ﻣجﻠﻪ چ‪ ３‬تر‬ ‫اوسﻪ خپر‪８４‬ي‪ ،‬د خﻠکﻮ پﻪ ذﻫﻨﻲ بﻴدارۍ او پﻮﻫاوي ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره ستره وﻧ‪６‬ه ﻟرﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫د غﻔارخان پﻪ تعﻠﻴﻤﻲ کاروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ دا ﻫﻢ و چ‪ ３‬خﻠک بﻪ ﻳ‪ ３‬د کار او کسب د زده‬ ‫ک‪７‬ې ﻟپاره ﻫ（ﻮل‪ .‬د سﻮدا‪－‬رۍ او د کرﻧ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬چارې‪ ،‬ﻟکﻪ باغﻮاﻧﻲ او ﻧﻮرې چارې چ‪ ３‬دا‬ ‫وخت خﻠکﻮ تﻪ د شرم وړ کاروﻧﻪ ＊کار‪４‬دل‪ .‬د دې تر＇ﻨگ چ‪ ３‬خﻠکﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻮ ‪３＂－‬‬ ‫＊ﻮدﻟ‪ ،３‬پﻪ خپﻠﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬دا ډول کسبﻮﻧﻪ تر سره کﻮل چ‪ ３‬ﻧﻮر ورتﻪ ﻣخﻪ ک‪７‬ي‪ .‬ﻫغﻪ و چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫وﻟس ک‪ ３‬خﻠکﻮ د ده پﻪ پﻴروۍ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ کسبﻮﻧﻪ او کاروﻧﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ل او چ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ ‪＂－‬ﻪ او‬ ‫＊‪５‬گ‪２‬ﻪ پﻮه شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ عﻤﻮﻣﻴت ﻳ‪ ３‬پﻴدا ک‪ .７‬پاچاخان خﻠکﻮ تﻪ د ﻫغﻮ ﻧاوړه دودوﻧﻮ د پر‪＋４‬ﻮدﻟﻮ‬ ‫پﻪ اړه ﻻر＊ﻮوﻧﻪ کﻮﻟﻪ چ‪ ３‬ﻣاﻟﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴز زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ وﻟﻮر‪ ،‬پﻪ ودوﻧﻮ او ﻣ‪７‬و ک‪ ３‬ب‪＄ ３‬اﻳﻪ‬ ‫ﻟ‪＋／‬تﻮﻧﻪ‪ .‬خﻠکﻮ تﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ور＊ﻮدل چ‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ حﻘﻮﻧﻮ تﻪ درﻧاوی وک‪７‬ي او ﻫغﻪ وﻣﻨﻲ‪ .‬د دې‬ ‫ﻼ خﻠکﻮ تﻪ ور＊ﻮدﻟ‪ .３‬ﻧﻮﻣﻮړي بﻪ وﻳﻞ‪(( :‬خدای خﻮ ﻧر او‬ ‫چارو ＊‪ ３２／５‬بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ عﻤ ً‬ ‫＊‪％‬ﻪ د دﻧﻴا د آبادۍ دوه ﻣﻠ‪／‬ري پﻴدا ک‪７‬ي دي او د بشرﻳت د ‪－‬اډۍ دا دوه پاﻳ‪ ３‬دي‪ .‬دا گاډۍ‬ ‫پﻪ ﻳﻮه پاﻳﻪ ﻧشﻲ چﻠ‪５‬دی))‪.‬‬ ‫‪١٣٥‬‬

‫تر دغﻪ وختﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻧجﻮﻧﻮ زده ک‪７‬ه ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ستﻮﻧزه وه‪ .‬ﻧجﻮﻧﻮ اجازه ﻧﻪ‬ ‫درﻟﻮده چ‪ ３‬د زده ک‪７‬ي ﻟپاره ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ وﻻړې شﻲ‪ .‬پاچاخان پﻪ خپﻠﻮ خاطراتﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫((اول ﻣا خپﻠﻪ ﻟﻮر پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬داخﻠﻪ ک‪７‬ه او پﻪ دې کار باﻧدې زﻣا خپﻠﻮان‪ ،‬دوستان او زﻣا‬ ‫خسرگﻨ‪ ９‬ﻫﻢ ﻟﻪ ﻣا ﻧﻪ خﻔﻪ شﻮل‪ .‬وروستﻪ بﻴا ﻟﻮﻳﻮ ﻟﻮﻳﻮ خاﻧاﻧﻮ خپﻠ‪ ３‬ﻟﻮرگاﻧ‪ ３‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ک‪３‬‬ ‫داخﻠ‪ ３‬ک‪７‬ې او پﻪ دې تﻮگﻪ وروورو د ﻧجﻮﻧﻮ پﻪ زده ک‪７‬ه بﻨدﻳز کﻢ شﻮ))‬ ‫پر (‪١٩٢٩‬م‪ ).‬کال چ‪ ３‬د ا ﻧجﻤﻦ اصﻼح افاغﻨﻪ ﻧﻮم پﻪ ((خداﻳﻲ خدﻣتگار تحرﻳک))‬ ‫بدل شﻮ‪ ،‬د پاچاخان تر ﻣشرۍ ﻻﻧدې دغﻪ تحرﻳک خپﻠﻮ عﻠﻤﻲ‪ ،‬تعﻠﻴﻤﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزو او‬ ‫اصﻼحﻲ چارو تر سره کﻮﻟﻮ تﻪ دوام ورک‪ .７‬دغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻣشر بﻪ تﻞ خﻠکﻮ تﻪ وﻳﻞ چ‪:３‬‬ ‫((د خدای خدﻣت تﻪ ﻣﻼ وت‪７‬ئ))‪ .‬ﻫغﻪ بﻪ دا ＇رگﻨدوﻟﻪ‪ :‬ﻣعﻠﻮﻣﻪ ده چ‪ ３‬خدای‬ ‫خدﻣت تﻪ اړ ﻧﻪ دی‪ ،‬خﻮ د خدای‬

‫د بﻨده‬

‫د ﻣخﻠﻮق خدﻣت د خدای پﻪ ﻻره ک‪ ３‬خدﻣت دی‪.‬‬

‫فخر افغان بابا دغﻪ خدﻣت تﻪ ﻟﻪ ﻫر ＇ﻪ ﻧﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب ورکاوه‪ .‬خپﻞ ！ﻮل ژوﻧد ﻳ‪ ３‬د خﻠکﻮ‬ ‫د پﻮﻫﻮﻧ‪ ３‬او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د سﻤﻮن ﻟپاره پﻪ ﻫﻤدغﻮ اصﻼحﻲ او ＊ﻮوﻧﻴزو روزﻧﻴزو خدﻣتﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫ت‪５‬ر ک‪ .７‬کﻠﻮﻧﻪ کﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د زﻧدان او جﻼ وطﻨ‪ ９‬ستﻮﻧزې وگاﻟﻠ‪ ،３‬د خپﻞ وﻟس د ر＊تﻴﻨﻲ‬ ‫خدﻣتگارۍ وﻳاړ ﻳ‪ ３‬پﻪ برخﻪ شﻮ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پاچاخان (عبداﻟغﻔارخان) پﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮن وﻟس ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟی ﻣشر و‪ .‬داس‪３‬‬ ‫ﻣﻬال ز‪４８４‬دﻟی و چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا باﻧدې د اﻧگر‪４‬زي ＊ک‪５‬ﻼک (استعﻤار) ﻣﻨ‪／‬ﻮﻟ‪＊ ３‬خ‪３‬‬ ‫او پر خﻠکﻮ ﻳ‪ ３‬ډول ډول زور زﻳاتی کاوه‪ .‬پاچاخان چ‪ ３‬راﻟﻮی شﻮ‪ ،‬د ﻟﻮړ ﻣﻠﻲ احساس‬ ‫او بﻴداره شعﻮر ＇‪＋‬تﻦ و‪ .‬غﻮ＊تﻞ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬خپﻞ ﻗﻮم او وﻟس د ＊ک‪５‬ﻼک ﻟﻪ ظﻠﻢ او زوره‬

‫‪١٣٦‬‬

‫خﻼص او خپﻠﻮاکﻲ ترﻻسﻪ ک‪７‬ي‪ .‬ﻫغﻪ دا درک ک‪７‬ې وه چ‪ ３‬پﻪ ﻗﻮم ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ب‪５‬سﻮادي‬ ‫خپره ده او تر ＇ﻮ د عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ ３‬پﻪ وسﻠﻪ سﻨبال ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻪ خپﻞ ‪＄‬ان پ‪５‬ژﻧدﻻی شﻲ او‬ ‫ﻧﻪ خپﻞ حﻘﻮﻧﻪ‪ .‬ﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻳ‪ ３‬د ﻣدرسﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ پﻴﻞ وک‪＄ .７‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣدرس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬جﻮړې‬ ‫ک‪７‬ې او پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬عﻠﻢ او پﻮﻫ‪ ３‬تﻪ وﻫ（ﻮل‪ ،‬بﻴا ﻳ‪ ３‬د ﻧﻮرو ﻣﻠگرو پﻪ ﻣرستﻪ د اﻧجﻤﻦ‬ ‫اصﻼح افاغﻨﻪ پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ ！ﻮﻟﻨﻴز اصﻼحﻲ او سﻴاسﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪ .７‬د دغﻪ‬ ‫غﻮر‪＄‬ﻨگ ﻟﻪ ﻻرې ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی پﻪ خپﻠﻪ سﻴﻤﻪ اتﻤاﻧزو او بﻴا پﻪ ﻧﻮره پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬عصري‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ جﻮړ ک‪７‬ل او پﻪ خپﻞ ﻗﻮم ک‪ ３‬ﻳ‪＊ ３‬ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ عاﻣﻪ ک‪７‬ه‪ .‬د دې تر＇ﻨگ ﻳ‪３‬‬ ‫خﻠک ﻣطاﻟع‪ ،３‬کتاب او اخبار ﻟﻮستﻠﻮ تﻪ ﻫ（ﻮل‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮن پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ د ﻳﻮې‬ ‫ﻣجﻠ‪ ３‬خپرول پﻴﻞ ک‪７‬ل‪ .‬د ﻧجﻮﻧﻮ د زده ک‪７‬ې ﻟپاره ﻳ‪＊ ３‬ﻮوﻧ‪％‬ﻲ جﻮړک‪７‬ل‪ .‬خﻠکﻮ تﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د سﻮداگرۍ او ﻧﻮرو کسبﻮﻧﻮ د زده ک‪７‬ې ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬او سپار＊تﻨ‪ ３‬کﻮﻟ‪ ３‬او ﻫغﻮی تﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻼ د دې چارو ＊‪５‬گ‪＊ ３２‬ﻮدﻟ‪ .３‬دغس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د خپﻞ وﻟس د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬ﻟپاره ﻧﻪ‬ ‫عﻤ ً‬ ‫ست‪７‬ې ک‪５‬دوﻧک‪ ３‬ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬وک‪７‬ې‪＄ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻮ د خﻠکﻮ او وﻟس د ر＊تﻴﻨﻲ خدﻣتگارۍ‬ ‫وﻳاړ پﻪ برخﻪ شﻮی او د ((فخرافغان)) پﻪ دراﻧﻪ ﻟﻘب ﻳ‪ ３‬ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻠی دی‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره وﻟﻮﻟﻲ او ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪３‬‬ ‫پک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکی دې د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮې کﻠﻤ‪ ３‬ﻟﻪ تکرار پرتﻪ د ﻟست پﻪ ډول پر‬ ‫تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ .‬کﻠﻤ‪ ３‬دې پﻪ زده کﻮوﻧکﻮ ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪ ،‬ﻫغﻪ ﻟغتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻫغﻮی ﻳ‪ ３‬ﻣعﻨا کﻮﻻی‬ ‫ﻧشﻲ‪＊ ،‬ﻮوﻧکی دې د ﻫغﻮ ﻣعﻨا پر تختﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪＊ ،‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال‬ ‫‪١٣٧‬‬

‫پﻪ سﻤﻪ ﻟﻮستﻨﻪ ک‪ ３‬ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې د ﻣتﻦ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره تخت‪ ３‬تﻪ وﻻړ شﻲ او ﻟﻪ ﻣعﻨا شﻮو ﻟغتﻮﻧﻮ ＇خﻪ دې ﻳﻮ‬ ‫ﻳﻮ پﻪ ﻣﻨاسبﻪ جﻤﻠﻪ ک‪ ３‬وکاروي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې کچﻪ وارزول شﻲ‪:‬‬ ‫د پاچاخان اصﻠﻲ ﻧﻮم ＇ﻪ و؟‬ ‫د فخر افغان او ﻳا پاچا خان ﻟﻘبﻮﻧﻪ چا ورک‪７‬ي دي؟‬ ‫پاچا خان ＇ﻪ ډول شخصﻴت و؟‬ ‫اﻧ‪／‬ر‪４‬زاﻧﻮ وﻟ‪ ３‬ﻫغﻪ بﻨدي ک‪７‬؟‬ ‫پاچاخان وﻟ‪ ３‬د خپﻞ وﻟس د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬ﻣسئﻠ‪ ３‬تﻪ ډ‪４‬ره پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ه؟‬ ‫ﻫغﻪ د وﻟس د اوﻻدوﻧﻮ د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬ﻟپاره ﻟﻮﻣ‪７‬ی ＇ﻪ وک‪７‬ل؟‬ ‫د کار کسب زده کﻮﻟﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬خﻠک ＇ﻪ ډول ﻫ（ﻮل؟‬ ‫پاچاخان د کﻮم ！ﻮﻟﻨﻴز او سﻴاسﻲ غﻮر‪＄‬ﻨ‪ ，‬بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ی و؟‬ ‫پاچاخان د ﻧجﻮﻧﻮ د زده ک‪７‬ې پﻪ برخﻪ ک‪＇ ３‬ﻪ وک‪７‬ل؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د ﻳﻮه عﻠﻤﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ ﻳا ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻴز شخصﻴت د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪３‬‬ ‫پﻪ اړه ＇ﻮ کر＊‪ ３‬ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٣٨‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣتﻠــﻮﻧﻪ‬

‫_ ﻣتﻠﻮﻧﻪ د ＇ﻪ ﻟپاره وﻳﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫_ ﻳﻮ ﻣتﻞ وواﻳئ‪ ،‬ﻣﻘصد او د کاروﻧ‪＄ ３‬ای ﻳ‪ ３‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ د ﻫرې ژب‪ ３‬پﻪ وﻟسﻲ ﻳا شﻔاﻫﻲ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ارز＊تﻤﻨﻪ برخﻪ جﻮړوي‪ .‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻫغﻪ پخ‪ ،３‬خﻮږې خبرې ﻳا ﻟﻨ‪６‬ې وﻳﻨاوې دي چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴزو تجربﻮ پﻪ ﻟ‪７‬‬ ‫ک‪ ３‬را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي وي‪ .‬پﻪ دغﻮ ﻟﻨ‪６‬و ﻟﻨ‪６‬و جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟﻮی ﻣﻔﻬﻮم بﻴان شﻮی او د‬ ‫ﻳﻮې تجرب‪ ３‬ﻧتﻴجﻪ پک‪ ３‬ﻧغ‪＋‬ت‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د وﻟسﻲ ادب دا ﻣﻬﻢ ډول در پ‪５‬ژﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪١٣٩‬‬

‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ د وﻟسﻲ ادب ستره او ب‪６‬اﻳﻪ برخﻪ ده‪ .‬ﻫغﻪ پخ‪ ،３‬خﻮږې او پﻪ تﻮل پﻮره خبرې‬ ‫دي چ‪ ３‬د ﻳﻮې ژب‪ ３‬د وﻳﻮﻧکﻮ د ！ﻮﻟﻨﻴز وﻟسﻲ ژوﻧد ﻟﻪ تجربﻮ ＇خﻪ ز‪４８４‬دﻟ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ پﻪ عاﻣﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ډ‪４‬رې ﻟﻨ‪６‬ې‪ ،‬خﻮپخ‪ ３‬خبرې دي‪ .‬ﻫر ﻣتﻞ د استعﻤال ﻟپاره خپﻞ‬ ‫‪＄‬ای ﻟري‪ .‬کﻪ ب‪ ３‬ﻣﻮرده وکارول شﻲ‪ ،‬اغ‪５‬زه ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻳﻮې ژب‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻲ‪ ،‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ د خبرو اترو پﻪ ترڅ ک‪ ３‬د خپﻠﻮ خبرو د باوري کﻮﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫واﻳﻲ‪ .‬دغﻪ پخ‪ ３‬وﻳﻨاوې د وﻳﻨاوال د ادعا ﻟپاره ډ‪４‬ر کﻠک ثبﻮت ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣتﻞ د خبرې‬ ‫ر＊تﻴﻨﻮاﻟی داس‪ ３‬ثابتﻮي چ‪ ３‬بﻴا ＇ﻮک ور＇خﻪ اﻧکار ﻧشﻲ کﻮﻻی‪ .‬د ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ ترڅ ک‪３‬‬ ‫ﻳﻮ وﻟس د خپﻞ ژوﻧد تجرب‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧسﻞ ＇خﻪ بﻞ تﻪ ﻟ‪８５‬دوي‪.‬‬ ‫د ژب‪ ３‬د جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻣتﻞ ﻣتﻦ‪ ،‬ﻧظﻢ وي کﻪ ﻧثر‪ ،‬ډ‪４‬ر خﻮږ او ﻣعﻴاري وي‪.‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ د شکﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ دوو ډوﻟﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫ﻣﻨظﻮم ﻣتﻠﻮﻧﻪ _ ﻣﻨثﻮر ﻣتﻠﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻣﻨﻈﻮم ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫دا ﻣتﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻧظﻢ وي‪ ،‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ وزن او ﻗافﻴﻪ ﻟري‪ .‬دوه ﻣسرۍ ﻳا ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ وي‪ ،‬کﻠﻪ کﻠﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسره ﻳا ﻧﻴﻢ بﻴتی او کﻠﻪ بﻴا دوﻳﻤﻪ ﻣسره تر ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ اوږده وي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ دې ډول ک‪ ３‬پر وزن او ﻗافﻴ‪ ３‬سرب‪５‬ره‪ ،‬تشبﻴﻪ‪ ،‬استعارې‪ ،‬ﻣجاز او کﻨاﻳ‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫کارول شﻮې وي‪ .‬دا ﻣتﻠﻮﻧﻪ د خبرو پﻪ ترڅ ک‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ر خﻮاږه آﻫﻨ‪ ，‬او ﻟﻬجﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻨظﻮم ﻣتﻠﻮﻧﻪ د ﻣﻨثﻮرو ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ پرتﻠﻪ ＊ﻪ اوژر زده ک‪８５‬ي‪ .‬ﻳا ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻧظﻢ دي‪،‬‬ ‫تر ډ‪４‬ره وختﻪ پﻪ ذﻫﻦ او حافظﻪ ک‪ ３‬پات‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬داس‪＊ ３‬کاري چ‪ ３‬د ﻣتﻠﻮﻧﻮ د عﻤر د‬ ‫اوږد‪４‬دﻟﻮ او ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧﻪ بﻞ تﻪ پﻪ اساﻧﻪ او اغ‪５‬زﻧاکﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻟ‪８５‬د‪４‬دﻟﻮ ﻟپاره دا کار شﻮی دی‪ .‬د‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣشﻬﻮرو شاعراﻧﻮ د شعر ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬بﻴتﻮﻧﻪ ﻫﻢ چ‪ ３‬د وﻟس د خﻠکﻮ ژبﻮ تﻪ پر‪４‬ﻮتﻲ‪ ،‬ډ‪４‬ر‬ ‫وﻳﻞ شﻮي او ﻟ‪８‬و ډ‪４‬ر بدﻟﻮن پک‪ ３‬راغﻠی‪ ،‬پﻪ ﻣتﻠﻮﻧﻮ او＊تﻲ دي‪.‬‬

‫‪١٤٠‬‬

‫د ﻣﻨظﻮﻣﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻮ ＇ﻮ ب‪５‬ﻠ‪:３／‬‬ ‫خپﻠﻪ ﻻسﻪ _ ‪－‬ﻠﻪ ﻻسﻪ‬ ‫پﻪ ژوﻧدون ﻣ‪ ３‬ﻗدر غﻮاړه _ چ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻢ ﻣﻪ ﻣ‪ ３‬ژاړه‬ ‫＊ﻪ خﻮی بﻪ دې سﻠطان ک‪７‬ي _ بد خﻮی بﻪ دې پﻪ ‪＄‬ان پﻮرې حﻴران ک‪７‬ي‬ ‫پﻮره _ ورک دې ک‪７‬ل دوه کﻮره‬ ‫د ‪＄‬ﻮاﻧ‪ ９‬ﻳﻮه ﻧشﻪ وي _ داس‪ ３‬ﻧﻪ چ‪ ３‬ﻫﻤ‪５‬شﻪ وي‬ ‫آس ﻟره _ پﻪ ﻻس ﻟره‬ ‫＇ﻪ ور پﻨاه _ ＇ﻪ غر پﻨاه‬ ‫چ‪ ３‬ت‪ ，‬دې پﻪ غره دی _ ﻧاستی دې پﻪ ＇ﻪ دی‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ تﻤﻪ د سپرو شﻲ _ ﻫغﻪ پات‪ ３‬پﻪ ﻣ‪５‬رو شﻲ‬ ‫خپﻠﻪ ژبﻪ ﻫﻢ کﻼ ده _ ﻫﻢ بﻼ‬ ‫بد بﻪ دې پﻪ زړه ﻟرم _ سﻼم بﻪ دې پﻪ خﻮﻟﻪ ﻟرم‬ ‫اوړه دې پﻪ اوړه _ ﻣﻨت دې پر ＇ﻪ‬ ‫‪ _٢‬ﻣﻨثﻮر ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫ﻣﻨثﻮر ﻣتﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻧثر دي‪ .‬د دې ﻣتﻠﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر پﻪ ﻫرې ژب‪ ３‬ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻮ زﻳات‬ ‫وي‪ .‬د ﻣتﻠﻮﻧﻮ دا ډول ﻫﻢ خپﻞ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی آﻫﻨ‪ ，‬ﻟري‪ .‬پﻪ ﻧثري ﻣتﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ره خﻮږه ادبﻲ‬ ‫ژبﻪ کارول شﻮې او پﻪ ﻳﻮ ＇ﻮ کﻠﻤﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻟﻮی ﻣﻔﻬﻮم پروت وي‪ .‬دا خﻮږه او ﻟﻪ حکﻤت‬ ‫ﻧﻪ ډکﻪ خبره ﻳا ﻳﻮه ډ‪４‬ره ﻟﻨ‪６‬ه جﻤﻠﻪ وي چ‪ ３‬د ژب‪ ３‬وﻳﻮﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬د خپﻠﻮ خبرو پﻪ ترڅ ک‪ ３‬د‬ ‫خپﻠ‪ ３‬وﻳﻨا د ！ﻴﻨ‪＋／‬ت ﻳا د خپﻠ‪ ３‬ادعا د ثبﻮت ﻟپاره واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻫر ﻣﻨثﻮر ﻣتﻞ د جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه‪ ،‬خﻮ بشپ‪７‬ه جﻤﻠﻪ وي‪ .‬دا ﻟﻨ‪６‬ه جﻤﻠﻪ بﻪ د‬ ‫‪－‬راﻣر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣبتدا او خبر دواړه ﻟري‪.‬‬ ‫ﻣﻨثﻮر ﻣتﻠﻮﻧﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کﻴسﻪ ﻳﻴز ﻣتﻠﻮﻧﻪ او ﻧﻮر عادي ﻣتﻠﻮﻧﻪ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫‪١٤١‬‬

‫کﻴسﻪ ﻳﻴز ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬تر شا ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه کﻴسﻪ ﻳا پ‪＋５‬ﻪ پرتﻪ وي او دغﻪ وﻳﻞ شﻮی ﻣتﻞ‬ ‫د ﻫغﻪ ﻧچﻮړ ﻳا ﻧتﻴجﻪ وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪(( :‬چ‪ ３‬خﻮب کﻮي‪ ،‬ﻣ‪＋５‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧر ک＂ی ز‪８４‬وي‪)).‬‬ ‫عادي ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ﻳﻮه تجربﻪ پک‪ ３‬بﻴان شﻮې وي‪ .‬دﻟتﻪ د دې ډول‬ ‫ﻧثري ﻣتﻠﻮﻧﻮ ＇ﻮ ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬راوړو‪:‬‬ ‫د ＊‪ ３‬غﻮ＊‪＊ ３‬ﻪ ＊ﻮروا وي‪.‬‬ ‫ﻻس چ‪ ３‬ﻣات شﻲ‪ ،‬غاړې تﻪ ﻟﻮ‪８４‬ي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻤکﻪ ﻫغﻪ سﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬اور پرې بﻠ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دﻧﻴا ﻧﻮﻟس ده‪ ،‬چا ﻫﻢ ﻧﻪ ده شﻞ ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫کﻪ غر ﻟﻮړ دی‪ ،‬پر سر ﻳ‪ ３‬ﻻر ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ خپﻞ ‪－‬ﻠﻴﻢ سره پ‪ ３＋‬غ‪％‬ﻮه‪.‬‬ ‫ﻣال خپﻞ ساتﻪ‪ ،‬گاوﻧ‪６‬ی غﻞ ﻣﻪ ﻧﻴسﻪ‪.‬‬ ‫ﻳاد بﻪ دې زه ک‪７‬م _ ＊اد بﻪ دې خدای ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ باراﻧﻪ ت‪＋‬ت‪５‬دم‪ ،‬د ﻧاوې ﻻﻧدې ﻣ‪ ３‬شپﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫تﻴ‪８‬ه پر خپﻞ ‪＄‬ای درﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫کﻮږ بار تر ﻣﻨزﻟﻪ ﻧﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻧ‪５‬کﻲ وک‪７‬ه‪ ،‬پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬واچﻮه‪.‬‬ ‫چ‪ ３‬سر دې ﻧﻪ خﻮږ‪８４‬ي‪ ،‬داغ پرې ﻣﻪ ږده‪.‬‬ ‫د ډ‪４‬رو اﻣسا‪ ،‬د ﻳﻮه س‪７‬ي ‪６５－‬ى‪.‬‬ ‫اﻧ‪／‬ﻮرو تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻻس ﻧﻪ رس‪８５‬ي‪ ،‬واﻳﻲ تروه دي‪.‬‬ ‫آزﻣﻮﻳﻠﻰ‪ ،‬بﻴا ﻣﻪ آزﻣﻮﻳﻪ‪.‬‬ ‫ړوﻧد ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ خپﻠﻪ اﻣسا ورکﻮي‪.‬‬ ‫پر ﻳﻮه ＇پ‪７５‬ه دوه ﻣخﻮﻧﻪ خﻮږ‪８４‬ي‪.‬‬

‫‪١٤٢‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫغﻪ پخ‪ ،３‬خﻮږې او پﻪ تﻮل تﻠﻠ‪ ３‬خبرې دي چ‪ ３‬د وﻟس د ژوﻧد ﻟﻪ تجربﻮ‬ ‫＇خﻪ را ز‪８４‬ﻳدﻟﻲ او ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧسﻞ ＇خﻪ بﻞ تﻪ ﻟ‪８５‬د‪４‬دﻟ‪ ３‬دي‪ .‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ خﻠک پﻪ خبرو اترو‬ ‫ک‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬ادعا د ثبﻮت ﻟپاره واﻳﻲ‪ ،‬خﻮ ﻫر ﻣتﻞ د کاروﻟﻮ ﻟپاره خپﻞ ‪＄‬ای ﻟري‪ ،‬کﻪ‬ ‫ب‪＄ ３‬اﻳﻪ استعﻤال شﻲ‪ ،‬اغ‪５‬زه ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ ﻧظﻢ کﻲ وي او ﻫﻢ پﻪ ﻧثر ک‪.３‬‬ ‫ﻫغﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻧظﻢ ک‪ ３‬دي‪ ،‬وزن او ﻗافﻴﻪ ﻟري او ﻫغﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬دي‪ ،‬ﻣتﻦ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر‬ ‫خﻮږ‪ ،‬ژبﻪ ﻳ‪ ３‬ادبﻲ او ﻣعﻴاري وي‪ .‬د جﻮړ＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه‪ ،‬خﻮ پﻮره جﻤﻠﻪ وي‪،‬‬ ‫د ﻣبتدا او خبر دواړو برخ‪ ３‬پک‪ ３‬وي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ﻣتﻦ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ د ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫＊ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر وخت ﻟﻪ ﻫغﻮی سره د سﻤ‪ ３‬ﻟﻮستﻨ‪ ３‬ﻟپاره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زده کﻮوﻧکﻲ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬ﻳا‬ ‫ﻟغات دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪ .‬ﻳﻮ ﻳﻮ دې خپﻞ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي ﻟغات وواﻳﻲ‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې ﻟﻪ تکرار‬ ‫پرتﻪ د ﻫغﻮ ﻣجﻤﻮعﻲ ﻟست پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻟغات دې پﻪ خپﻠﻪ پر زده کﻮوﻧکﻮ ﻣعﻨا‬ ‫ک‪７‬ي او ﻫغﻪ چ‪ ３‬ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬شﻲ ﻣعﻨا کﻮﻻی‪＊ ،‬ﻮوﻧکی دې د ﻫغﻮ ﻣعﻨا پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬دوه دوه زده کﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ ورشﻲ‪ .‬ﻳﻮ دې د ﻳﻮه ﻣتﻞ ﻣتﻦ وﻟﻮﻟﻲ‪،‬‬ ‫بﻞ دې د ﻫغﻪ د استعﻤال ‪＄‬ای پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬ي‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال د ﻣتﻞ پر ‪＄‬ای‬ ‫د استعﻤال ﻣﻮرد زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫‪١٤٣‬‬

‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ ﻳﻮ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ پﻮرتﻪ شﻲ‪ ،‬کﻪ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ﻟﻪ راغﻠﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻮ‬ ‫پرتﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮم بﻞ پ‪＋‬تﻮ ﻣتﻞ زده وي‪ ،‬ﻫغﻪ دې ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې کچﻪ وارزول شﻲ‪:‬‬ ‫ﻣتﻞ ＇ﻪ شی دی؟‬ ‫ﻣتﻞ وﻟ‪ ３‬خﻠک پﻪ خبرو ک‪ ３‬استعﻤاﻟﻮي؟‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ پﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ؟‬ ‫د ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر ﻣتﻞ ترﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻪ تﻮپﻴر دی؟‬ ‫دوه ﻣﻨظﻮم ﻣتﻠﻮﻧﻪ وواﻳاست‪.‬‬ ‫دوه ﻣﻨثﻮر ﻣتﻠﻮﻧﻪ وواﻳاست‪.‬‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ کﻮر ک‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻟﻪ راغﻠﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻮ‬ ‫پرتﻪ ﻧﻮر پﻨ‪％‬ﻪ پﻨ‪％‬ﻪ ﻣتﻠﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮست پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫کــر د ‪－‬ﻠﻮ کــ‪７‬ه چــ‪ ３‬سﻴﻤﻪ دې ‪－‬ــﻠــزار شﻲ‬ ‫اغــزي ﻣﻪ کــره پﻪ پ‪＋‬ﻮ ک‪ ３‬بﻪ دې خــار شﻲ‬ ‫کــﻮﻫــﻰ ﻣــﻪ کــﻨــﻪ د بــﻞ ســـ‪７‬ي پــﻪ ﻻر ک‪３‬‬ ‫چ‪５‬رې ستا بــﻪ د کﻮﻫﻲ پــﻪ غــاړه ﻻر شﻲ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا‬ ‫ٰ‬

‫‪١٤٤‬‬

‫شپ‪８‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣحاوره‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻟرﻏﻮﻧﻮ او تارﻳخﻲ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫خبرې اترې‬

‫_ تاس‪ ３‬تﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد کﻮﻣﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬او تارﻳخﻲ وداﻧ‪ ９‬ﻣعﻠﻮﻣﻪ ده؟‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻮ او تارﻳخﻲ وداﻧﻴﻮ تﻪ آبدات واﻳﻲ‪ .‬دغﻪ وداﻧ‪ ９‬ستر تارﻳخﻲ ارز＊ت او اﻫﻤﻴت‬ ‫ﻟري‪ .‬دغﻪ ډول وداﻧ‪ ９‬ﻳا ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد د خﻠکﻮ ‪ ６－‬فرﻫﻨ‪／‬ﻲ ﻣﻴراث ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ و‪７－‬و پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬دوﻟت او وﻟس باﻳد د ﻫغﻮ ساتﻨ‪ ３‬تﻪ پﻮره پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ تاس‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ‪＄‬ﻴﻨﻮ تارﻳخﻲ وداﻧﻴﻮ او ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ اړه خبرې اترې راوړي چ‪ ３‬ﻫﻢ بﻪ ﻣﻮ ﻟﻪ دغﻮ تارﻳخﻲ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ سره آشﻨا ک‪７‬ي او ﻫﻢ بﻪ‬ ‫ﻣﻮ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ د خبرو اترو کﻮﻟﻮ ‪＄‬ﻮاک پﻴاوړی ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪١٤٥‬‬

‫احﻤد‪ :‬فﻴروزه‪＇ :‬ﻮ ور‪ ３＄‬وړاﻧدې ﻣ‪ ３‬ﻳﻮ کتاب وﻟﻮست‪.‬‬ ‫فﻴروز‪＊ :‬ﻪ‪ ،‬د ＇ﻪ شﻲ کتاب و‪＇ ،‬ﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻠ‪ ３‬وو؟‬ ‫احﻤد‪ :‬ﻣعﻠﻮﻣاتﻲ کتاب و‪ .‬د بﻠخ د ﻧﻬﻪ گﻮﻧبزي جﻮﻣات پﻪ اړه پﻪ ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات وو‪.‬‬ ‫فﻴروز‪＊ :‬ﻪ ﻧﻮ اوس ﻣاتﻪ ﻫﻢ د ﻫﻤدغﻪ جﻮﻣات پﻪ باب ﻟ‪ ８‬ﻣعﻠﻮﻣات راک‪７‬ه‪.‬‬ ‫احﻤد‪ :‬وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ‪ ،‬پﻪ دواړو سترگﻮ‪ ،‬دغﻪ ﻧﻬﻪ گﻮﻧبزي جﻮﻣات د ((ﻣسجد حج پﻴاده)) پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻫﻢ ﻳاد‪８４‬ي‬ ‫فﻴروز‪＇ :‬ﻮﻣره ＊ﻪ‪ ،‬خﻴر (دوه) ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ؟‬ ‫احﻤد‪ :‬ﻫﻮ دا جﻮﻣات د بﻠخ ＊ار پﻪ جﻨﻮبﻲ برخﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ ＊اره درې کﻴﻠﻮﻣتره ﻟرې پروت‬ ‫دی‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬ﻳعﻨ‪ ３‬د ﻣزارشرﻳف ﻟﻪ ＊اره درې کﻴﻠﻮﻣتره ﻟرې دی؟‬ ‫احﻤد‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬باﻟکﻞ ﻫﻤدغس‪ ３‬دی‪ .‬خﻮ دا ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر جﻮﻣات دی‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬احﻤده‪ ،‬دا جﻮﻣات ﻧﻮ وﻟ‪ ３‬دوﻣره ﻣشﻬﻮر دی؟‬ ‫احﻤد‪＄ :‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬اوس تر ！ﻮﻟﻮ ＇رگﻨد ﻟرغﻮﻧی جﻮﻣات ﻫﻤدا دی‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬خدای خبر دا جﻮﻣات بﻪ ＇ﻪ وخت جﻮړ شﻮی وي چ‪ ３‬دوﻣره ﻟرغﻮﻧی دی‪.‬‬ ‫احﻤد‪ :‬فﻴروز جاﻧﻪ! د جﻮړ‪４‬دو تارﻳخ ﻳ‪ ３‬در‪４‬ﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬در‪４‬ﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ‪ ،‬ﻳعﻨ‪＇ ３‬ﻮسﻮه کاﻟﻪ وړاﻧدې جﻮړ شﻮی‪.‬‬ ‫احﻤد‪ :‬خدای ﻣ‪ ３‬دې غاړه ﻧﻪ بﻨد وي‪ ،‬شاوخﻮا دوﻟس سﻮه ﻣعاﻟﻪ پخﻮا جﻮړ شﻮی دي‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬ﻫﻮ دا خﻮ پﻪ ر＊تﻴا چ‪ ３‬ډ‪４‬ر پخﻮاﻧی جﻮﻣات دی‪.‬‬ ‫احﻤد‪ :‬فﻴروزه! پﻮﻫ‪８５‬ې چ‪ ３‬دا بﻪ ＇ﻮﻣره ﻟﻮى جﻮﻣات وي؟‬ ‫فﻴروز‪ :‬ﻳاره چ‪ ３‬دوﻣره تارﻳخ‪ ３‬دی‪ ،‬ﻧﻮ ＊ﻪ ﻟﻮی بﻪ ﻫﻢ وي‪.‬‬ ‫احﻤد‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ دوﻣره ﻟﻮی ﻧﻪ دی‪ ،‬ﻟس ﻣتره اوږدواﻟی ﻟري‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻤدغﻪ ﻟس ﻣتره اوږدواﻟﻲ دوﻣره ﻣشﻬﻮر دی؟‬ ‫احﻤد‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ! دا جﻮﻣات پﻪ دوو سببﻮﻧﻮ ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر دي‪.‬‬ ‫‪١٤٦‬‬

‫فﻴروز‪ :‬ﻳﻮ خﻮ دا چ‪ ３‬ډ‪４‬ر پخﻮاﻧی دی‪ ،‬بﻠﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮﻣﻪ وجﻪ ده؟‬ ‫احﻤد‪ :‬بﻠﻪ وجﻪ ﻳ‪ ３‬د جﻮﻣات زﻳﻨتﻲ اړخ دی او دﻧﻨﻪ ډ‪４‬ر ＊اﻳستﻪ جﻮړ شﻮی دى‪.‬‬ ‫فﻴروز‪ :‬احﻤده اﻧ‪６‬ﻳﻮاﻟﻪ خﻴر ﻳﻮس‪ ３‬چ‪ ３‬د دغﻪ جﻮﻣات پﻪ اړه دې ﻣعﻠﻮﻣات راک‪７‬ل‪.‬‬ ‫احﻤد‪ :‬تﻪ ﻫﻢ ژوﻧدی اوس‪.３‬‬ ‫(‪)٢‬‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬ﻣﻼﻟ‪ !９‬تاسﻮ د بابر ب‪ ０‬ﻧﻮم اور‪４‬دﻟی دی؟‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :９‬اور‪４‬دل ﻳ‪＇ ３‬ﻪ کﻮې چ‪ ３‬ﻳﻮ وخت ﻣ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣاﻣا سره پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬دغﻪ باغ تﻪ تﻠﻠ‪３‬‬ ‫ﻫﻢ وم‪.‬‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬تﻪ پﻮﻫ‪８５‬ې چ‪ ３‬دغﻪ باغ بﻪ ＇ﻪ وخت او چا جﻮړ ک‪７‬ی وي؟‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :９‬ﻧﻪ وږﻣ‪ !３‬ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬م چ‪ ３‬چا بﻪ جﻮړ ک‪７‬ی وي؟‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬غﻮږ شﻪ چ‪ ３‬زه ﻳ‪ ３‬درتﻪ وواﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :９‬بس زه درتﻪ غﻮږ ﻳﻢ‪ ،‬واﻳﻪ راتﻪ‪.‬‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬ﻳﻮ پاچا پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ زﻣاﻧﻮ ک‪ ３‬ظﻬﻴراﻟدﻳﻦ ﻣحﻤد بابر ﻧﻮﻣ‪５‬ده‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻟ‪＊ :９‬ﻪ ﻳعﻨ‪ ３‬چ‪ ３‬دا ب‪ ０‬ﻫﻤدغﻪ ظﻬﻴراﻟدﻳﻦ ﻣحﻤد بابر جﻮړ ک‪７‬ی‪.‬‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬باﻟکﻞ ﻫﻤدغﻪ پاچا جﻮړ ک‪７‬ی دی او دا باغ د کابﻞ ＊ار ﻟﻪ باﻻحصار ﻧﻪ ﻣخ‬ ‫ﻗبﻠ‪＇ ３‬ﻨ‪６‬ې تﻪ د گذرگاه پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬جﻮړ شﻮی دی‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :９‬وږﻣ‪ ،３‬زه چ‪ ３‬ورغﻠ‪ ３‬وم‪ ،‬د دغﻪ باغ شاوخﻮا د‪４‬ﻮال ！ﻮل ﻟﻪ خ＂ﻮ ﻧﻪ جﻮړ شﻮی‬ ‫و‪.‬‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬باﻟکﻞ اوس ﻫﻢ ﻫﻤاغس‪ ３‬دی‪＊ ،‬اﻳستﻪ پخ（‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :９‬وږﻣ‪ ３‬دا باغ ＇ﻪ وخت جﻮړ شﻮی دی؟‬ ‫وږﻣﻪ‪ :‬دﻗﻴﻘﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ خﻮ ﻳ‪ ３‬راتﻪ ﻧﻪ د ه ﻣعﻠﻮﻣﻪ‪ ،‬خﻮ واﻳﻲ چ‪ ３‬تﻘرﻳباً پﻨ‪％‬ﻪ شپ‪ ８‬سﻮه کاﻟﻪ‬ ‫ﻣخک‪ ３‬بﻪ جﻮړ شﻮی وي‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :９‬وﻻ چ‪ ３‬دا خﻮ ﻫﻢ ډ‪４‬ر ﻣخک‪ ３‬جﻮړ شﻮی دی‪.‬‬

‫‪١٤٧‬‬

‫وږﻣﻪ‪ :‬ﻫﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د بابر ﻣزار‪ ،‬د اوبﻮ حﻮض‪ ،‬جﻮﻣات‪ ،‬د رواﻧﻮ اوبﻮ وﻳاﻟ‪ ３‬او‬ ‫＊کﻠ‪＊ ３‬کﻠ‪ ３‬وﻧ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻟ‪ :９‬ﻫﻮ کﻨﻪ‪ ،‬د ﻫرې جﻤعﻲ پﻪ ورځ او پﻪ ﻧﻮرو ور‪＄‬ﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ورتﻪ ډ‪４‬ر خﻠک ﻣ‪５‬ﻠ‪３‬‬ ‫تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫(‪)٣‬‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ‪ :‬زه بﻪ تاسﻮ تﻪ پﻪ کﻨدﻫار وﻻﻳت ک‪ ３‬د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ د زﻳارت پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات درک‪７‬م‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪ :‬باﻟکﻞ سﻤﻪ ده‪ ،‬ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر ﻣﻠﻲ ﻣشر ت‪５‬ر شﻮی دی‪.‬‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ‪ :‬د کﻨدﻫار وﻻﻳت اوس‪５‬دوﻧکی و او زﻳارت ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬دی‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪＊ :‬ﻪ زرﻣﻴﻨ‪ !３‬د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ زﻳارت د کﻨدﻫار پﻪ کﻮم ‪＄‬ای ک‪ ３‬دی؟‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ‪ :‬زﻳارت ﻳ‪ ３‬د ارغﻨداب سﻴﻨد تﻪ ﻧژدې د کﻨدﻫار ﻫرات د ﻟﻮی واټ پر غاړه د کﻮکران پﻪ‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬ک‪ ３‬دی‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪ :‬ﻣﻴروﻳس بابا د ﻫﻤدغﻪ ‪＄‬ای اوس‪５‬دوﻧکی و‪２－‬ﻪ‪.‬‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬د دغﻪ ‪＄‬ای اوسﻴدوﻧکی ﻧﻪ و‪ ،‬خﻮ ＇ﻪ د پاسﻪ درې سﻮه کاﻟﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ‬ ‫پﻪ ﻫﻤدغﻪ ‪＄‬ای ک‪ ３‬د فارسﻴاﻧﻮ ﻟﻪ حاکﻤﻴت ＇خﻪ خپﻠﻪ خپﻠﻮاکﻲ اعﻼن ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪＊ :‬ﻪ‪＊ ،‬ﻪ اوس ﻳی ﻧﻮ د زﻳارت پﻪ اړه وغ‪８４８‬ه‪.‬‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬زﻳارت ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮ ﻧسبتاً وړوکی ب‪ ０‬ک‪ ３‬جﻮړ شﻮی چ‪ ３‬شاوخﻮا ﻳ‪ ３‬د صبر او خرﻣا‬ ‫وﻧ‪ ３‬دي او پﻪ ＊اﻳستﻪ ډول جﻮړ شﻮی دى‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪ :‬دا زﻳارت بﻪ ﻫﻢ دوه درې سﻮه کاﻟﻪ ﻣخک‪ ３‬جﻮړ شﻮی وي کﻨﻪ؟‬ ‫زرﻣﻨﻴﻪ‪ :‬ﻧﻪ دوﻣره پخﻮاﻧی ﻧﻪ دی‪ ،‬د زﻳارت وداﻧ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬د ﻧادرخان د پاچا ﻫ‪ ９‬او واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ دوران‬ ‫ک‪ ３‬جﻮړه شﻮې ده‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪ :‬ﻳعﻨ‪ ３‬تﻘرﻳباً سﻞ کاﻟﻪ ﻣخک‪ ３‬جﻮړ شﻮى دی‪.‬‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬د زﻳارت وداﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تﻘرﻳبا ً د احﻤدشاه بابا ﻟﻪ زﻳارت سره ورتﻪ واﻟﻰ ﻟري‪.‬‬ ‫ﻧسﻴﻤﻪ‪ :‬آفرﻳﻦ زرﻣﻴﻨ‪＊ ،３‬ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات دې راک‪７‬ل‪.‬‬

‫‪١٤٨‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫احﻤد پﻪ ﻳﻮه کتاب ک‪ ３‬د بﻠخ د ﻳﻮه ﻟرغﻮﻧﻲ جﻮﻣات (ﻧﻬﻪ گﻮﻧبزي ﻣسجد) پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ﻟﻮستﻲ‪ ،‬د ﻫغﻪ پﻪ ﻫکﻠﻪ خپﻞ ﻣﻠگري فﻴروز تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮي چ‪ ３‬دا‬ ‫جﻮﻣات د بﻠخ پﻪ وﻟسﻮاﻟ‪ ９‬ک‪ ３‬واﻗع او شاوخﻮا دوﻟس سﻮه کاﻟﻪ ﻟرغﻮﻧتﻴا ﻟري‪ .‬د دې‬ ‫ﻣسجد د جﻮړ＊ت او ＊کﻼ ستاﻳﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫وروستﻪ بﻴا وږﻣﻪ او ﻣﻼﻟ‪ ９‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻳﻮه تارﻳخﻲ باغ چ‪ ３‬د ((بابر ب‪ ))０‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‬ ‫او پﻪ کابﻞ ＊ار ک‪ ３‬واﻗع دی‪ ،‬پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې اترې کﻮي او ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮي‪.‬‬ ‫زرﻣﻴﻨﻪ او ﻧسﻴﻤﻪ د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ د ﻣﻘبرې پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ سره خبرې اترې کﻮي‬ ‫او واﻳﻲ چ‪ ３‬دغﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬وداﻧ‪ ９‬د کﻨدﻫار د ارغﻨداب د سﻴﻨد پر غاړه واﻗع ده‪ .‬وداﻧ‪ ９‬ﻳ‪３‬‬ ‫د ﻧادرخان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬جﻮړه شﻮې ده‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬دغس‪ ３‬باغﻮﻧﻪ ډ‪４‬ر‬ ‫دي چ‪ ３‬ترﻣﻴﻢ او ساتﻨ‪ ３‬تﻪ اړتﻴا ﻟري‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬ﻮوﻧکی دې ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫ﻫغﻮی ﻳ‪ ３‬ﻧشﻲ حﻞ کﻮﻻی‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې وگﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬دوه دوه پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬د فﻴروز او احﻤد‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ د وږﻣ‪ ３‬او ﻣﻼﻟ‪ ９‬ﻧﻘشﻮﻧﻪ ترسره ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د ﻳﻮه تارﻳخﻲ ب‪０‬‬ ‫ﻳا وداﻧ‪ ９‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ﻳا د ﻣتﻦ د ﻫغ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪١٤٩‬‬

‫‪＊ _٥‬ﻮوﻧکی دې دا ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻧحﻮي ﻟحاظ گ‪６‬وډې دي‪ ،‬پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪،‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻲ دې ور وبﻮﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻫغﻮ سﻤﻪ ب‪２‬ﻪ پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫ﻣسجد بﻪ بﻠخ ک‪＋‬ی دی ﻧﻬﻪ گﻮﻧبزې‬ ‫ب‪ ０‬د بابر دی پﻪ کابﻞ ک‪３‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد دا دی تارﻳخی ب‪０‬‬ ‫دی جﻮړ پاچا بابر ک‪７‬ی‬ ‫د ﻧﻴکﻪ ﻣﻴروﻳس پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬ده ﻣﻘبره‬ ‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې پر ﻟﻮست د پﻮﻫ‪５‬دﻧ‪ ３‬کچﻪ وارزول شﻲ‪:‬‬ ‫ﻧﻬﻪ گﻮﻧبزي ﻣسجد د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮم وﻻﻳت ک‪ ３‬واﻗع دی؟‬ ‫دغﻪ جﻮﻣات ＇ﻮﻣره پخﻮاﻧی دی؟‬ ‫د بابر ب‪ ０‬چ‪５‬رتﻪ واﻗع دی؟‬ ‫بابر باغ کﻮم پاچا جﻮړ ک‪７‬ی دی؟‬ ‫د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ ﻣﻘبره چ‪５‬رې واﻗع ده؟‬ ‫د ﻣﻴروﻳس ﻧﻴکﻪ د ﻣﻘبرې اوسﻨ‪ ９‬وداﻧ‪ ９‬د چا پﻪ وخت ک‪ ３‬جﻮړه شﻮې ده؟‬ ‫د بﻞ کﻮم تارﻳخﻲ ب‪ ０‬ﻧﻮم واخﻠئ؟‬ ‫بﻠﻪ کﻮﻣﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬وداﻧ‪ ９‬پ‪５‬ژﻧئ‪ ،‬ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻳا د ﻫ‪５‬ﻮاد کﻮﻣ‪ ３‬بﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د تارﻳخﻲ وداﻧ‪ ９‬ﻳا ‪＄‬ای پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪١٥٠‬‬

‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻣحاوره‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻋصري او رسﻤﻲ ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬تارﻳخﻲ‬ ‫بﻬﻴر پﻪ ﻫکﻠﻪ (خبرې اترې)‬

‫_ د عصري ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬پﻪ ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫_ وﻳﻼی شئ چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی عصري او رسﻤﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ی کﻠﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮی‬ ‫دی؟‬ ‫ﻫس‪ ３‬خﻮ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬عﻨعﻨﻮي ＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ډ‪４‬ر ﻟرغﻮﻧی تارﻳخ ﻟري او رﻳ‪＋‬ﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ آرﻳاﻧا ک‪ ３‬ډ‪４‬رو وړاﻧدﻳﻨﻴﻮ زﻣاﻧﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ اسﻼم ＇خﻪ دﻣخﻪ زﻣاﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻠﻮ ب‪５‬ﻠﻮ دورو‬ ‫ک‪ ３‬د ﻣختﻠﻔﻮ عﻘﻴدو‪ ،‬واکﻤﻨﻮ سﻴاسﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴزو ﻧظاﻣﻮﻧﻮ تر برﻻسﻲ او حاکﻤﻴت ﻻﻧدې پﻪ‬ ‫عﻨعﻨﻮي تﻮ‪－‬ﻪ ＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ تر سره ک‪５‬دﻟﻪ‪ .‬ﻟﻪ اسﻼم وروستﻪ ﻫﻢ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ‬ ‫عﻠﻮﻣﻮ‪ ،‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬ادبﻲ او ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻴزو عﻠﻮﻣﻮ زده ک‪７‬ه پﻪ عﻨعﻨﻮي تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ او کﻮروﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫تر سره ک‪５‬دﻟﻪ‪ .‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د اﻣﻴر شﻴرعﻠﻲ خان د دوﻳﻤ‪ ３‬پﻼ واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻣعاصره ب‪２‬ﻪ ＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ پﻪ رسﻤﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮه او تر ﻧﻨﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ب‪２‬ﻮ پراختﻴا‬ ‫او دوام ﻣﻮﻧدﻟی دی‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ تاسﻮ تﻪ د ﻣعاصرې او رسﻤ‪＊ ３‬ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬د‬ ‫تارﻳخﻲ بﻬﻴر پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻣعﻠﻮﻣات راغﻮﻧ‪ ６‬ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻫﻢ ستاس‪ ３‬د پﻮﻫ‪ ３‬او ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ پاﻧگﻪ‬ ‫زﻳاتﻮي او ﻫﻢ درسره د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د خبرو اترو د پﻴاوړتﻴا پﻪ چارو ک‪ ３‬ﻣرستﻪ کﻮي‪.‬‬

‫‪١٥١‬‬

‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬برﻳاﻟﻴﻪ! زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬بﻪ رسﻤﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ کﻠﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي وي؟‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ډ‪４‬ره ＊ﻪ پﻮ＊تﻨﻪ دې وک‪７‬ه‪ ،‬ﻟﻪ ﻣاسره ﻫﻢ ﻟﻪ ډ‪４‬ر وخت ﻧﻪ دا پﻮ＊تﻨﻪ شتﻪ‪ ،‬خﻮ ﻧﻪ‬ ‫پﻮﻫ‪８５‬م چ‪ ３‬ﻟﻪ چا ﻧﻪ پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬م‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬زﻣﻮږ او ستاس‪ ３‬د ！ﻮﻟگﻴﻮال (زﻣري) ورور (زﻟﻤی) د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬پﻮﻫﻨ‪％‬ﻰ‬ ‫ﻟﻮستی دی‪ ،‬کﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ ﻧﻪ پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬و‪ ،‬گﻮﻧدې کﻪ ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات راک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(دواړه د زﻣري دوی کﻮر تﻪ ور‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ست‪７‬ي ﻣﻪ شﻲ وروستﻪ ورسره خپﻠﻪ پﻮ＊تﻨﻪ داس‪３‬‬ ‫ﻣطرح کﻮي)‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬زﻟﻤی صاحب! زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ رسﻤﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ی کﻠﻪ جﻮړ شﻮی‬ ‫دی؟‬ ‫زﻟﻤی‪＊ :‬ﻪ پﻮ＊تﻨﻪ ﻣﻮ وک‪７‬ه‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د عصري ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ﻟﻪ را ﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو‬ ‫＇خﻪ کابﻮ (‪ )١٣٠‬کاﻟﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬دا د کﻮم پاچا د واکﻤﻨ‪ ９‬وخت و؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬د اﻣﻴر شﻴرعﻠﻲ خان دوﻳﻤﻪ پﻼ پاچاﻫﻲ وه‪١٨٧٩_ ١٨٦٨( .‬م‪ .‬کﻠﻮﻧﻪ)‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬دا ＇ﻪ ډول ＊ﻮوﻧ‪％‬ی و او چ‪５‬رتﻪ جﻮړ شﻮ؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬دا ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ＊ﻮوﻧ‪％‬ی ﻳﻮ حربﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ی و‪ .‬د کابﻞ پﻪ ش‪５‬رپﻮر ک‪ ３‬جﻮړ شﻮی و‪.‬‬

‫زﻣری‪ :‬پﻪ دې ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪＇ ３‬ﻪ ډول زده ک‪７‬ې ک‪５‬دﻟ‪３‬؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬وروره‪ ،‬پﻪ دې ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻮ پﻮ‪＄‬ﻲ ﻳا ﻧظاﻣﻲ او عسکري زده ک‪７‬ه‬ ‫ترسره کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻟﻪ حربﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ پرتﻪ کﻮم بﻞ ＊ﻮوﻧ‪％‬ی پﻪ دغﻪ دوره ک‪ ３‬ﻧﻪ و جﻮړ شﻮی؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ‪ ،‬وروستﻪ بﻴا د کابﻞ پﻪ باﻻحصار ک‪ ３‬د دربارﻳاﻧﻮ د اوﻻدوﻧﻮ ﻟپاره ﻳﻮ ﻣﻠکﻲ‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ی ﻫﻢ جﻮړ شﻮ‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬پﻪ دغﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬بﻪ زده کﻮوﻧکﻮ ＇ﻪ زده کﻮل؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ اجتﻤاعﻲ او ادبﻲ عﻠﻮم او رﻳاضﻴات زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ＊ﻮدل‬ ‫ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻣﻮږ خﻮ د تارﻳخ پﻪ ﻣضﻤﻮن ک‪ ３‬ﻟﻮستﻲ چ‪ ３‬د اﻣﻴر شﻴرعﻠﻲ خان ﻟﻪ پاچاﻫ‪＇ ９‬خﻪ‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ خان ﻗدرت تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي د‬ ‫وروستﻪ ＇ﻪ ﻣﻮده کﻮرﻧی اړدوړو‪ .‬بﻴا اﻣﻴر‬ ‫ٰ‬ ‫‪١٥٢‬‬

‫واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮم ＊ﻮوﻧ‪％‬ی ﻣﻮجﻮد و؟‬ ‫زﻟﻤی‪＇ :‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان ﻟﻪ کﻮرﻧﻲ اړودوړ ＇خﻪ وروستﻪ واک تﻪ‬ ‫ورس‪５‬د‪ ،‬خپﻠﻪ ！ﻮﻟﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣﻠک او خﻠکﻮ تابع کﻮﻟﻮ‪ ،‬آراﻣﻮﻟﻮ او د حکﻮﻣت ！ﻴﻨ‪／‬ﻮﻟﻮ تﻪ‬ ‫وک‪７‬ه‪ .‬ﻣعارف تﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮﻣﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وﻧﻪ ک‪７‬ه‪ .‬ﻫغﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ چ‪ ３‬دﻣخﻪ جﻮړ شﻮي وو‪ ،‬ﻫغﻪ ﻫﻢ‬ ‫پﻪ کﻮرﻧﻲ اړودوړ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻲ وو‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬ﻣﻮږ د تارﻳخ پﻪ ﻣضﻤﻮن ک‪ ３‬ﻟﻮستﻲ دي چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻴرعبداﻟرحﻤﻦ خان ＇خﻪ‬ ‫وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی حبﻴب اهلل خان پاچا شﻮ‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ دوره ک‪ ３‬کﻮم ＊ﻮوﻧ‪％‬ی جﻮړ‬ ‫شﻮی؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬د ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ دوره ک‪ ３‬پﻪ وطﻦ ک‪ ３‬ﻫﻢ آراﻣﻲ راغﻠ‪ ３‬وه‪ .‬دا پاچا د خپﻞ پﻼر‬ ‫پﻪ ﻧسبت ډ‪４‬ر ﻣعارف پاﻟﻮﻧکی پاچا و‪ .‬د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ دوﻳﻢ کال (‪١٩٠٣‬م‪ ).‬ﻳ‪ ３‬پﻪ کابﻞ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳﻮ عصري ＊ﻮوﻧ‪％‬ی جﻮړ ک‪.７‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻫغﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ی ＇ﻪ ﻧﻮﻣ‪５‬ده؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫغﻪ حبﻴبﻴﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ی و چ‪ ３‬ﻧﻦ ﻫﻢ پﻪ کابﻞ ＊ار ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﻮجﻮده او فعاﻟﻪ ﻟ‪５‬سﻪ‬ ‫ده‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪＊ :‬ﻪ‪ ،‬ﻧﻮ دا ﻫﻢ ﻳﻮ عصري ＊ﻮوﻧ‪％‬ی و‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫﻮ‪ .‬دا ﻳﻮ عصري ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻰ و‪ ،‬ډ‪４‬ر ژر ﻳ‪ ３‬دوﻣره پرﻣختگ وک‪ ７‬چ‪ ３‬د زده کﻮوﻧکﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ )٤٠٠( ３‬تﻨﻮ تﻪ ورسﻴد‪ .‬او ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ عصري عﻠﻮم‪ :‬تارﻳخ‪ ،‬جغرافﻴﻪ‪ ،‬حساب‪ ،‬ﻫﻨدسﻪ‪،‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ او دري ادبﻴات او ﻧﻮر پک‪ ３‬تدرﻳس ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬د دې ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ＊ﻮوﻧکﻲ ＇ﻮک وو؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬زﻳاتره ＊ﻮوﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻴاوړي دﻳﻨﻲ عاﻟﻤان‪ ،‬پﻮﻫان او ادﻳبان وو‪ .‬ﻳﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر بﻬرﻧﻴﻮ ＊ﻮوﻧکﻮ ﻫﻢ پک‪ ３‬تدرﻳس کاوه‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬دغﻪ بﻬرﻧﻲ ＊ﻮوﻧکﻲ د کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ وو؟‬ ‫زﻟﻤی‪＄ :‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫﻨدي ﻣسﻠﻤاﻧان او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ترکان وو‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬پﻪ دې ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬زده ک‪７‬ه پﻪ ＇ﻮ دورو ک‪ ３‬تر سره ک‪５‬دﻟﻪ؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ډ‪４‬ره ＊ﻪ پﻮ＊تﻨﻪ دې وک‪７‬ه‪ ،‬د زده ک‪７‬ې ﻟپاره درې دورې ！اکﻞ شﻮې وې‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻫغﻪ کﻮﻣ‪ ３‬وې؟‬ ‫‪١٥٣‬‬

‫زﻟﻤﻲ‪ :‬ﻫغﻪ د زده ک‪７‬ې درې دورې‪ :‬ابتدائﻴﻪ‪ ،‬رشدﻳﻪ او اعدادﻳﻪ وې‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻫره دوره بﻪ ＇ﻮ کاﻟﻪ وه؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ابتدائﻴﻪ دوره ﻳ‪＇ ３‬ﻠﻮر کاﻟﻪ وه‪ .‬رشدﻳﻪ دوره ﻳ‪ ３‬درې کاﻟﻪ وه او اعدادﻳﻪ دوره ﻳ‪３‬‬ ‫ﻫﻢ درې کاﻟﻪ وه‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬ﻧﻮر ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻫﻢ وو‪ ،‬کﻪ ﻫﻤدا ﻳﻮ د حبﻴب‪＊ ３‬ﻮوﻧ‪％‬ی و‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻮازې ﻫﻤدا د حبﻴب‪＊ ３‬ﻮوﻧ‪％‬ی ﻧﻪ و‪ ،‬پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬د حربﻴ‪＊ ３‬ﻮوﻧ‪％‬ی ﻫﻢ‬ ‫جﻮړ شﻮی و‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬د حبﻴب‪ ３‬او حربﻴ‪ ３‬ﻟﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ پرتﻪ کﻮﻣﻪ بﻠﻪ تعﻠﻴﻤﻲ ﻣؤسسﻪ ﻳا اداره پﻪ دغ‪３‬‬ ‫دورې ک‪ ３‬جﻮړه شﻮې ده؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬ﻟﻪ دغﻮ دواړو ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ پرتﻪ پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬ﻳﻮ داراﻟﻤعﻠﻤﻴﻦ ﻫﻢ پﻪ ﻫﻤدغﻪ دوره‬ ‫ک‪ ３‬جﻮړ شﻮ‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬داراﻟﻤعﻠﻤﻴﻦ د ＇ﻪ ﻟپاره جﻮړ شﻮ؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬داراﻟﻤعﻠﻤﻴﻦ د دې ﻟپاره جﻮړ شﻮی و چ‪ ３‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ﻟپاره ﻣسﻠکﻲ ＊ﻮوﻧکﻲ‬ ‫وروزي‪.‬‬ ‫برﻳاﻟی‪ :‬ﻫغﻮی بﻪ ＇ﻮ کاﻟﻪ زده ک‪７‬ه کﻮﻟﻪ؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬پﻪ داراﻟﻤعﻠﻤﻴﻦ ک‪ ３‬د زده ک‪７‬ې ﻣﻮده درې کاﻟﻪ وه‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟﻲ‪ :‬پﻪ دغﻪ دوره ک‪ ３‬پﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ جﻮړ شﻮي وو؟‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻧﻪ دوﻟت وﻧﻪ ک‪７‬ای شﻮل چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرکز (کابﻞ) پرتﻪ پﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪＊ ３‬ﻮوﻧ‪％‬ﻲ جﻮړ‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫اﻟبتﻪ پﻪ ﻧﻮروسﻴﻤﻮ او وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د پخﻮا پﻪ ＇‪５‬ر دﻳﻨﻲ زده ک‪７‬ې پﻪ عﻨعﻨﻮي ډول تر سره‬ ‫ک‪５‬دﻟ‪ .３‬پﻪ ﻧﻮرستان ک‪ ３‬چ‪ ３‬و‪７－‬ي ﻳ‪ ３‬د اﻣﻴرعبداﻟرحﻤان پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان شﻮي او‬ ‫د حکﻮﻣت تابع شﻮي وو‪ ،‬د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻫغﻮی تﻪ پﻪ خپﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪３‬‬ ‫＇ﻮ سﻴﻤﻪ ﻳﻴز ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ جﻮړ شﻮل‪.‬‬ ‫تﻮرﻳاﻟی‪ :‬پﻪ دغﻮ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ک‪ ３‬ﻫغﻮ خﻠکﻮ تﻪ د ＇ﻪ زده ک‪７‬ه ک‪５‬دﻟﻪ‪.‬‬ ‫زﻟﻤی‪ :‬ﻫغﻮی تﻪ ＊ﻮوﻧکﻲ ‪－‬ﻮﻣارل شﻮي وو چ‪ ３‬دﻳﻨﻲ احکام او ﻣﻮضﻮعات او تر＇ﻨ‪，‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻴک ﻟﻮست ور زده ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪١٥٤‬‬

‫(‪)٢‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬د اﻣﻴر حبﻴب اهلل ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د ﻫغﻪ د زوی اﻣان اهلل خان د پاچاﻫ‪ ９‬پﻪ‬ ‫وخت ک‪ ３‬د پﻮﻫﻨ‪ ３‬حاﻟت ＇ﻪ ډول و؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬اﻣان اهلل خان ﻳﻮ روڼ اﻧدی ‪＄‬ﻮان واکﻤﻦ و‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد خﻠکﻮ خپﻠﻪ خپﻠﻮاکﻲ ﻫﻢ د ﻫغﻪ ﻟﻪ واکﻤﻦ ک‪５‬دو سره سﻤﻪ ترﻻسﻪ‬ ‫ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫ﻧازو‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬سﻤﻪ ده‪ .‬دغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ واکﻤﻦ پﻮﻫ‪ ３‬او ﻣعارف تﻪ ډ‪４‬ره پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬کﻮم ＊ﻮوﻧ‪％‬ی ﻳ‪ ３‬جﻮړ ک‪７‬؟‬ ‫ﻧازو‪＊ :‬ﻮوﻧ‪％‬ی ＇ﻪ چ‪ ３‬ډ‪４‬ر ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻳ‪ ３‬جﻮړ ک‪７‬ل‪ .‬ﻧﻪ ﻳﻮازې پﻪ کابﻞ بﻠک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ‬ ‫وﻻﻳتﻮﻧﻮ او ‪＄‬ﻴﻨﻮ وﻟسﻮاﻟﻴﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ جﻮړ ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫ﻧازو‪ :‬واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬د استﻘﻼل‪ ،‬غازي او اﻣاﻧﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ پﻪ ﻫﻤدغ‪ ３‬دورې ک‪３‬‬ ‫جﻮړ شﻮل‪.‬‬ ‫ﻧازو‪ :‬ﻧﻪ ﻳﻮازې دا ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬داراﻟﻤعﻠﻤﻴﻦ ﻫﻢ جﻮړ شﻮ‪ .‬ﻳﻮازې د کابﻞ‬ ‫پﻪ وﻟسﻮاﻟﻴﻮ ک‪＊ )٢٢( ３‬ﻮوﻧ‪％‬ﻲ پراﻧﻴستﻞ شﻮل او پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د جﻮړو شﻮو ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر تر (‪ )٣٠٠‬ﻫﻢ زﻳات و‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬دا دوﻣره ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ د کﻮﻣ‪ ３‬ادارې ﻳا ﻣرکز ﻟﻪ خﻮا اداره ک‪５‬دل؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬پﻪ دې وخت ک‪ ３‬د دوﻟت پﻪ چﻮکاټ ک‪ ３‬د ﻣعارف ﻳا پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫دغﻪ وزارت د پﻮﻫﻨ‪ ３‬چارو د سﻤباﻟ‪＋‬ت ﻟپاره ﻧﻮرې ادارې او ﻣرکزوﻧﻪ ﻫﻢ ﻟرل‪ .‬پﻪ ﻣرکز ک‪ ３‬د‬ ‫تعﻠﻴﻤﻲ چارو د سﻤباﻟ‪＋‬ت ﻟپاره ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ رﻳاستﻮﻧﻪ او پﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د پﻮﻫﻨ‪ ３‬ﻟﻮی ﻣدﻳرﻳتﻮﻧﻪ‬ ‫وو‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟپاره عصري زده ک‪７‬ه ＇ﻪ وخت پﻴﻞ شﻮه؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟپاره عصري زده ک‪７‬ه ﻫﻢ د اﻣان اهلل خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬پﻴﻞ‬ ‫شﻮه‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ＊ﻮوﻧ‪％‬ی کﻠﻪ او د ＇ﻪ پﻪ ﻧﻮم جﻮړ شﻮ؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ＊ﻮوﻧ‪％‬ی ((ﻣستﻮرات ＊ﻮوﻧ‪％‬ی)) و چ‪ ３‬دا ﻫﻢ د اﻣان اهلل خان د‬ ‫واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت (‪ ١٢٩٩‬ﻟﻤرﻳز) کال پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬جﻮړ شﻮ‪.‬‬ ‫‪١٥٥‬‬

‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣﻮږ پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻟﻮستﻲ چ‪ ３‬د اﻣان اهلل خان واکﻤﻨﻲ د ﻳﻮه کﻮرﻧﻲ اړودوړ پﻪ‬ ‫ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬ړﻧ‪／‬ﻪ شﻮه‪ ،‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻮﻫﻨﻪ ﻟﻪ کﻮم حاﻟت سره ﻣخاﻣخ شﻮه‪.‬‬ ‫ﻧازو‪ :‬ﻟﻪ اﻣان اهلل خان ＇خﻪ وروستﻪ چ‪ ３‬کﻮم کﻮرﻧ‪ ９‬اړودوړ پ‪ ）５‬شﻮ‪ ،‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬ﻣعارف‬ ‫پﻪ ！پﻪ ودر‪４‬د‪！ .‬ﻮل ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ د زده کﻮوﻧکﻮ پرﻣخ وت‪７‬ل شﻮل‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬کﻮرﻧﻰ اړودوړ پاى تﻪ ورس‪５‬د‪ ،‬بﻴا ﻣعارف ＇ﻨ‪／‬ﻪ شﻮ؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬ﻟﻪ کﻮرﻧﻲ اړودوړ وروستﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬اﻣﻨﻴت او سﻮﻟﻪ راغﻠﻪ‪ .‬د ﻧادرخان د‬ ‫واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال بﻴا ﻫﻢ پﻮﻫﻨ‪ ３‬تﻪ د حکﻮﻣت پاﻣﻠرﻧﻪ واو＊تﻪ‪ .‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ک‪ ３‬زده ک‪７‬ې پﻴﻞ‬ ‫شﻮې او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮي ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻫﻢ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬د اﻣان اهلل خان د دورې پﻪ شان دا وخت ﻫﻢ ﻣعارف پرﻣختگ وک‪７‬؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬ﻣعارف ﻳﻮ ＇ﻪ پرﻣختگ وک‪ ،７‬خﻮ کﻮم حاﻟت او روﻧﻖ چ‪ ３‬د اﻣان اهلل خان پﻪ دوره‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪ ،‬ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬ترﻻسﻪ ﻧﻪ ک‪７‬ای شﻮ‪ .‬بﻴا ﻫﻢ ډ‪４‬ر ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ جﻮړ شﻮل‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬پﻮﻫﻨتﻮن ＇ﻪ وخت ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠی دی؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻟﻮړو زده ک‪７‬و ﻟپاره د ﻧادرخان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬ﻻرې چارې‬ ‫برابرې شﻮې‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬ﻳعﻨ‪ ３‬پﻮﻫﻨتﻮن پﻪ ﻫﻤدې دوره ک‪ ３‬جﻮړ شﻮی دی؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬ﻫﻮ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی د دارﻟﻔﻨﻮن پﻪ ﻧﻮم د ﻟﻮړو زده ک‪７‬و د ﻳﻮې ﻣؤسس‪ ３‬بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮدل شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ (‪ ١٣١١‬ﻟﻤرﻳز کال) پﻪ دغ‪ ３‬ﻣؤسس‪ ３‬ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی د طب پﻮﻫﻨ‪％‬ی تاسﻴس شﻮ‪.‬‬ ‫زرغﻮﻧﻪ‪ :‬د ﻧادرخان ﻟﻪ واکﻤﻨ‪＇ ９‬خﻪ وروستﻪ د پﻮﻫﻨ‪ ３‬بﻬﻴر ＇ﻪ ډول شﻮ؟‬ ‫ﻧازو‪ :‬وروستﻪ د ﻣحﻤد ظاﻫرخان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ دوره ک‪ ３‬پﻮﻫﻨ‪ ３‬ډ‪４‬ر عﻤﻮﻣﻴت پﻴدا ک‪ .７‬د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫پﻪ ﻣرکز او وﻻﻳتﻮ ﻧﻮ سرب‪５‬ره پﻪ ﻟرې پرتﻮ وﻟسﻮاﻟﻴﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ زﻳات شﻤ‪５‬ر (ﻟﻮﻣ‪７‬ي‪ ،‬ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ او ﻟ‪５‬س‪)３‬‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻧجﻮﻧﻮ او ﻫﻠکاﻧﻮ پرﻣخ پراﻧﻴستﻞ شﻮل‪ .‬پﻪ کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ‬ ‫(ساﻳﻨس‪ ،‬ادبﻴات‪ ،‬تعﻠﻴﻢ او تربﻴﻪ‪ ،‬حﻘﻮق‪ ،‬اﻧجﻨﻴري‪ ،‬زراعت او ﻧﻮر) را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ .‬وروستﻪ بﻴا‬ ‫د کابﻞ پﻮﻟﻴتخﻨﻴک او ﻧﻨگرﻫار پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ تاسﻴس شﻮل‪ ،‬اوس خﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻣرکز او پﻪ ﻧﻮرو‬ ‫وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ دوﻟتﻲ او ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ او پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻪ جﻮړ شﻮي دي او د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او‬ ‫روزﻧ‪ ３‬د عاﻣ‪５‬دو بﻬﻴر ＊ﻪ گ‪７‬ﻧدی روان دی‪.‬‬

‫‪١٥٦‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د دې ﻟﻮست ﻣﻔﻬﻮم دا دی چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د دودﻳزو او عﻨعﻨﻮي زده ک‪７‬و پر ‪＄‬ای‬ ‫د عصري عﻠﻮﻣﻮ زده ک‪７‬ه د اﻣﻴرشﻴر عﻠﻲ خان د دوﻳﻤ‪ ３‬پﻼ واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬دود شﻮې‬ ‫ده‪ .‬پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د زده ک‪７‬ې او روزﻧ‪ ３‬ﻟپاره پﻪ عصري ب‪２‬ﻪ حربﻴﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ی او‬ ‫بﻴا د دربار د چارواکﻮ د اوﻻدوﻧﻮ ﻟپاره ﻳﻮ ﻣﻠکﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ی پﻪ باﻻحصار ک‪ ３‬جﻮړ شﻮ‪ .‬وروستﻪ‬ ‫د اﻣﻴرعبداﻟرحﻤﻦ پﻪ دورې ک‪ ３‬دې چارې تﻪ کﻮﻣﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ﻧﻪ ده شﻮې‪ .‬ورپس‪ ３‬د اﻣﻴرحبﻴب‬ ‫اهلل خان پﻪ وخت ک‪ ３‬د حبﻴب‪ ３‬رسﻤﻲ عصري ＊ﻮوﻧ‪％‬ی او حربﻴﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ی ﻫﻢ جﻮړ شﻮ چ‪３‬‬ ‫ﻧظاﻣﻲ او د عصري عﻠﻮﻣﻮ زده ک‪７‬ې پک‪ ３‬ک‪５‬دﻟ‪ .３‬د اعﻠﻴحضرت اﻣان اهلل خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ‬ ‫کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬خپﻠﻮاکﻲ ترﻻسﻪ شﻮه‪ ،‬پﻮﻫﻨ‪ ３‬تﻪ ډ‪４‬ره پاﻣﻠرﻧﻪ وشﻮه‪ .‬د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫شﻮ‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻣرکز‪ ،‬وﻻﻳتﻮﻧﻮ او ان دا چ‪ ３‬پﻪ ﻟرې وﻟسﻮاﻟﻴﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ رسﻤﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ جﻮړ‬ ‫او د عصري عﻠﻮﻣﻮ زده ک‪７‬ه پک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮه‪ .‬بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ ﻫﻠکان او ﻧجﻮﻧ‪ ３‬د عصري‬ ‫زده ک‪７‬ې ﻟپاره وﻟ‪８５‬ل شﻮل‪ .‬د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟپاره د ((ﻣستﻮرات)) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ رسﻤﻲ عصري‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ی جﻮړشﻮ‪ .‬د کﻮرﻧﻲ اړودوړ پﻪ ＇ﻮ ﻣﻴاشتﻨ‪ ９‬ﻣﻮده ک‪ ３‬د رسﻤﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ دروازې د زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ پرﻣخ وت‪７‬ل شﻮې او بﻴا وروستﻪ چ‪ ３‬اړودوړ پای تﻪ ورس‪５‬د‪ ،‬سﻮﻟﻪ او اﻣﻨﻴت راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫شﻮ‪ ،‬د عصري ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ د فعاﻟﻮﻟﻮ او ﻧﻮو جﻮړوﻟﻮ ﻟ‪７‬ۍ پﻴﻞ شﻮه‪ .‬د ﻟﻮړو زده ک‪７‬و ﻟپاره د کابﻞ‬ ‫پﻮﻫﻨتﻮن پﻪ چﻮکاټ ک‪ ３‬د شرعﻴاتﻮ‪ ،‬ادبﻴاتﻮ‪ ،‬ساﻳﻨس‪ ،‬فارﻣسﻲ‪ ،‬کرﻧ‪ ،３‬حﻘﻮﻗﻮ او ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ‬ ‫عﻠﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ جﻮړ شﻮل چ‪ ３‬دا بﻬﻴر تر ﻧﻨﻪ ﻫﻢ ＊ﻪ چ＂ک روان دی‪.‬‬

‫فعال تونه‬ ‫‪ _١‬زده کﻮوﻧکﻲ دې و‪－‬ﻮﻣارل شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻣتﻦ پﻪ پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزﻣﻨ‪３‬‬ ‫کﻠﻤ‪ ３‬دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ او ﻫغﻪ دې پﻪ خپﻠﻪ زده کﻮوﻧکﻲ او ﻳا ＊ﻮوﻧکی حﻞ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬پﻪ ترتﻴب سره دې ＇ﻮ زده کﻮوﻧکﻲ د ！ﻮﻟگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ وبﻠﻞ شﻲ چ‪ ３‬د تﻮرﻳاﻟﻲ‪ ،‬برﻳاﻟﻲ‪ ،‬او‬ ‫زﻟﻤﻲ ﻧﻘشﻮﻧﻮ پﻪ ترسره کﻮﻟﻮ ﻫر ﻳﻮ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬ﻣکاﻟﻤ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٥٧‬‬

‫‪ _٣‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره پﻮرتﻪ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮ دې پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د اﻣﻴرشﻴرعﻠﻲ خان د واکﻤﻨ‪９‬‬ ‫پر ﻣﻬال عصري ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬پﻪ باب راغﻠﻲ ﻣﻔاﻫﻴﻢ او بﻞ دې د اﻣﻴرحبﻴب اهلل خان‪ ،‬بﻞ دې د‬ ‫اﻣان اهلل او ﻫﻤدارﻧگﻪ بﻞ دې ﻟﻪ کﻮرﻧﻲ اړودوړ ＇خﻪ وروستﻪ د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬د حاﻟت پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫راغﻠﻲ ﻣعﻠﻮﻣات پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪！ ３‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ ک‪ ３‬دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې د کچ‪ ３‬ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی عصري او رسﻤﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ی د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫شﻮ؟‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی عصري ＊ﻮوﻧ‪％‬ی پﻪ کﻮم ﻧﻮم او چ‪５‬رتﻪ واﻗع و؟‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ خان پﻪ وخت ک‪ ３‬رسﻤﻲ او عصري ＊ﻮوﻧ‪ ３‬روزﻧ‪＇ ３‬ﻪ حاﻟت‬ ‫د اﻣﻴر‬ ‫ٰ‬ ‫درﻟﻮد؟‬ ‫د حبﻴب‪＊ ３‬ﻮوﻧ‪％‬ی د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت ک‪ ３‬چ‪５‬رتﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ؟‬ ‫د کابﻞ داراﻟﻤعﻠﻤﻴﻦ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت ک‪ ３‬جﻮړ شﻮ؟‬ ‫د اﻣان اهلل خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬ﻟﻪ حبﻴبﻴ‪ ３‬رسﻤﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ＇خﻪ پرتﻪ ﻧﻮر‬ ‫کﻮم ﻣشﻬﻮر ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮي دي؟‬ ‫د ﻧجﻮﻧﻮ ﻟپاره رسﻤﻲ او عصري زده ک‪７‬ې د چا د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ‬ ‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻰ ＇ﻪ ﻧﻮﻣ‪５‬ده؟‬ ‫داراﻟﻔﻨﻮن پﻮﻫﻨتﻮن د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت ک‪ ３‬چ‪５‬رتﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻰ ﻳ‪３‬‬ ‫کﻮم و؟‬

‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮگﻪ د اعﻠﻴحضرت اﻣان اهلل خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬د‬ ‫رسﻤﻲ او عصري ＊ﻮوﻧ‪ ３‬روزﻧ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت‬ ‫ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ ﻧﻮرو زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٥٨‬‬

‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪＋‬تﻨﻲ دودوﻧﻪ‬

‫_ تاس‪ ３‬د دود دستﻮر ﻳا رواج پﻪ ﻣعﻨا پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫_ ستاس‪ ３‬پﻪ کﻮر کﻠﻲ او وﻟس ک‪＇ ３‬ﻪ ډول دودوﻧﻪ او رواجﻮﻧﻪ شتﻪ؟‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ！ﻮل وﻟسﻮﻧﻪ او ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ خپﻞ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي دودوﻧﻪ ﻟري‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬دودوﻧﻪ د ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ‬ ‫ترﻣﻨ‪ ＃‬ورتﻪ واﻟی ﻫﻢ ﻟري‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬دودوﻧﻪ د وﻟس پﻪ گ＂ﻪ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ زﻳان دي‪.‬‬ ‫دودوﻧﻪ او عﻨعﻨات ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬اصﻮل او ﻣﻘررات وي‪ .‬وﻟس تر ډ‪４‬ره د دغﻮ اصﻮﻟﻮ او ﻣﻘرراتﻮ‬ ‫پﻪ رعاﻳت کﻮﻟﻮ ﻣجبﻮر او ﻣکﻠف ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮن وﻟس ﻫﻢ د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر دودوﻧﻪ ﻟري‪ .‬دغﻪ‬ ‫دودوﻧﻪ ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ وخت ＇خﻪ د پ‪＋‬تﻮن وﻟس ﻟﻪ ژوﻧد سره سﻢ را روان دي‪ .‬د ！ﻮﻟﻨﻴز‬ ‫ژوﻧد ژواک تر ډ‪４‬ره پﻪ دغﻮ دودوﻧﻮ وﻻړ دی‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻟﻪ دغﻮ دودوﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬درپ‪５‬ژﻧﻮ‪:‬‬

‫‪١٥٩‬‬

‫ﻫر وﻟس ‪＄‬ﻴﻨ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ي او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟ‪８‬و ډ‪４‬ر سره ورتﻪ او ‪ ６－‬دودوﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪３‬‬ ‫！ﻮل و‪７－‬ي د ﻫغﻮ پﻪ ﻣﻨﻠﻮ او ترسره کﻮﻟﻮ ﻣجبﻮر او ﻣکﻠف ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پ‪＋‬تﻮن وﻟس ﻫﻢ ‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬ي او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ او وﻟسﻮﻧﻮ سره ورتﻪ او ‪ ６－‬دودوﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ پ‪７５‬ﻳﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ‬ ‫راﻫﻴس‪ ３‬ﻣﻮجﻮد او پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ک‪ ３‬پرې عﻤﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻨﻲ دودوﻧﻪ او رواجﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮن وﻟس ک‪ ３‬د ﻳﻮه ﻗاﻧﻮن او ！ﻮﻟﻨﻴز دستﻮر حکﻢ‬ ‫ﻟري‪ ،‬ډ‪４‬ر زﻳات دي‪ .‬د دې پ‪＋‬تﻨﻲ دودوﻧﻮ ﻣﻨﻞ او پر‪＄‬ای کﻮل د پ‪＋‬تﻨﻮ د ﻗﻮﻣﻲ تﻬذﻳب او‬ ‫پ‪＋‬تﻮﻧﻮﻟ‪ ９‬ﻳﻮه ﻻزﻣﻲ برخﻪ ده‪ .‬کﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪＇ ３‬ﻮک ﻟﻪ دغﻮ دودوﻧﻮ او رواجﻮﻧﻮ ＇خﻪ غاړه‬ ‫وغ‪７‬وي‪ ،‬ﻫغﻪ شخص ر＊تﻴﻨﻰ پ‪＋‬تﻮن ﻧﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻨﻲ دودوﻧﻮ شﻤ‪５‬ر زﻳات او د پ‪＋‬تﻨﻮ د ژوﻧد زﻳات‪ ３‬خﻮاوې پر دغﻮ دودوﻧﻮ وﻻړې دي‪.‬‬ ‫غﻢ او ＊ادي‪ ،‬ﻫر ﻳﻮ خپﻞ جﻼ جﻼ دودوﻧﻪ او ﻣراسﻢ ﻟري‪ ،‬جر‪－‬ﻪ او ﻣرکﻪ د ﻳﻮه غﻮره دود پﻪ‬ ‫تﻮ‪－‬ﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې ﻻرې او ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻟري‪ ،‬ﻧﻨﻮات‪ ３‬او روغﻪ جﻮړه ب‪５‬ﻞ دود او دستﻮر ﻟري‪ ،‬ﻣظﻠﻮم تﻪ‬ ‫پﻨاه ورکﻮل‪ ،‬اشر ﻳا ‪！ ６－‬ﻮﻟﻨﻴز کار کﻮل ب‪５‬ﻞ دودوﻧﻪ دي‪ .‬ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ‪ ،‬ﻫﻢ د پ‪＋‬تﻨﻮ ﻳﻮ دود دی‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد د ﻫر اړخ د سﻤباﻟ‪＋‬ت ﻟپاره پ‪＋‬تاﻧﻪ خپﻞ ﻣﻨﻠﻲ دودوﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬دﻟتﻪ ！ﻮل‬ ‫ﻧشﻮ درپ‪５‬ژﻧدﻟی‪ .‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨ‪ ،３‬پﻨاه ورکﻮﻟﻮ‪ ،‬اشر‪ ،‬ﻧاغ‪ ３‬او د تﻴ‪８‬ې اﻳ‪＋‬ﻮدﻟﻮ‬ ‫دودوﻧﻪ پﻪ ډ‪４‬ر ﻟﻨ‪ ６‬ډول درپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫د ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨ‪ ３‬دود‪:‬‬ ‫ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ ﻳا ﻣ‪５‬ﻠﻤستﻴا پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ دود دستﻮر ک‪ ３‬ډ‪４‬رې ژورې رﻳ‪ ３＋‬او ﻟﻮړ ‪＄‬ای ﻟري‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ د سخاوت او ＊‪＄ ３‬ﻮاﻧ‪ ９‬ﻳﻮه ډ‪４‬ره غﻮره ب‪５‬ﻠگﻪ بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ افغاﻧاﻧﻮ ک‪ ３‬عاﻣﻪ ده‪ ،‬ﻟکﻪ ((د تارﻳخ افاغﻨﻪ)) ﻟﻴکﻮال ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟﻤجﻴد‬ ‫افغاﻧﻲ چ‪ ３‬د خپﻞ کتاب پﻪ (‪١٩٧‬ﻣخ) ک‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ‪ :‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻫ‪ ＆５‬ﻣسافر تﻪ پﻪ ﻻرې‬ ‫د خرڅ ضرورت ﻧشتﻪ‪ .‬پﻪ ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ ک‪ ３％＊ ３‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو ＇خﻪ کﻤ‪ ３‬ﻧﻪ دي‪.‬‬

‫‪١٦٠‬‬

‫پﻪ پ‪＋‬تﻨﻮ ک‪ ３‬د ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨ‪ ３‬پﻪ دود ک‪＇ ３‬ﻪ خاص ﻣادي او سﻴاسﻲ ﻣﻮخﻪ او غرض پﻪ پام ک‪３‬‬ ‫ﻧﻪ وي‪ .‬پﻪ دغﻪ فطري ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د دغ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻫر و‪７－‬ي ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧﻪ ده‪ ،‬د ﻣسافرو‪،‬‬ ‫بﻴﻮزﻟﻮ او ﻣحروﻣﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ سره د ﻣرست‪ ３‬ﻣﻼحظﻪ او احساس ډ‪４‬ر پﻴاوړی دی‪.‬‬ ‫د‪４‬رې او حجرې پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ي ﻣرکزوﻧﻪ دي او پﻪ دې ﻫر ﻳﻮه‬ ‫ک‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻟﻪ تﻮان سره سﻢ ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ تﻪ ﻻزﻣ‪ ３‬آساﻧتﻴاوې برابرې او د ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨ‪ ３‬چارې پﻪ‬ ‫ورﻳﻦ تﻨدي تر سره کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ ﻫر ډول ساتﻨﻪ پر ‪＄‬ان ﻻزﻣﻪ ‪２－‬ﻲ‪ .‬دې کار تﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪(( ３‬پر ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ‬ ‫غﻴرت)) واﻳﻲ او د پ‪＋‬تﻮﻧﻮﻟ‪ ９‬ﻟﻪ اساسﻲ او بﻨس＂ﻴزو تﻮکﻮ ＇خﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د پﻨاه ورکﻮﻟﻮ دود‪:‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻨﻮ ک‪ ３‬دا ﻳﻮ ﻣﻬﻢ دود او دستﻮر دی چ‪ ３‬پﻨاه راوړوﻧکﻲ تﻪ بﻪ خاﻣخا پﻨاه ورکﻮي‪.‬‬ ‫پﻨاه ورکﻮوﻧکی د پﻨاه راوړوﻧکﻲ د سر او ﻣال د ساتﻨ‪ ３‬ﻣسﻮوﻟﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک د خطر پﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻣرګ ﻳا د خپﻠ‪ ３‬ب‪ ３‬عزت‪ ９‬ﻟﻪ و‪４‬رې ﻧﻪ د چا کﻮر او ‪＄‬اى‬ ‫تﻪ پﻨاه ﻳﻮسﻲ‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ﻫغﻪ د پ‪＋‬تﻨﻮ د دود دستﻮر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣجبﻮر او ﻣکﻠف دی چ‪ ３‬د پﻨاه را‬ ‫وړوﻧکﻲ ﻫر ډول ساتﻨﻪ او پاﻟﻨﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻨﻲ ﻻر＊ﻮد د کتاب ﻟﻴکﻮال پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ د ((تﻮارﻳخ حافظ رحﻤت‬ ‫خاﻧﻲ)) پﻪ حﻮاﻟﻪ ﻟﻴکﻲ‪(( :‬د ﻣﻠک احﻤد ﻳﻮسﻔزي او د ﻻزاکﻮ ﻗبﻴﻠ‪ ３‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬سختﻪ د＊ﻤﻨﻲ‬ ‫وه‪ .‬ﻣﻠک احﻤد د سﻮﻟ‪ ３‬ﻟپاره د ﻣﻠک ﻣحﻤدخان د ﻻزاک کﻠﻲ تﻪ ورغی‪ .‬خﻠک پرې خبر‬ ‫شﻮل‪ ،‬غﻮ＊تﻞ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬وﻳ‪ ３‬وژﻧﻲ‪ ،‬پﻪ دې وخت ک‪ ３‬ﻫغﻪ د ﻣﻠک ﻣحﻤدخان کﻮر تﻪ پﻨاه‬ ‫ﻳﻮړه‪ .‬د ﻣﻠک ﻣحﻤدخان ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻲ دود ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ده تﻪ پﻪ خپﻞ کاﻟﻪ ک‪ ３‬پﻨاه ورک‪７‬ه او‬ ‫ﻟﻪ ﻣر‪－‬ﻪ ﻳ‪ ３‬وساتﻪ‪)).‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې ﻳﻮ ‪－‬ﻨاﻫکار چاتﻪ پﻨاه وروړي‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ب‪ ３‬طرفﻪ وﻟسﻲ ﻣشران د سﻮﻟ‪ ３‬او جﻮړې‬ ‫ﻟپاره کﻮ＊） کﻮي‪ .‬خاﻣخا د حﻞ ﻳﻮه ﻻره پک‪ ３‬پﻴدا کﻮي‪ .‬خﻮ تر ﻫغﻪ چ‪ ３‬د حﻞ ﻻره پﻴدا‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬د پ‪＋‬تﻨﻮ د دود او د ستﻮر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ پﻨاه ورکﻮوﻧکﻲ باﻧدې د ﻫغﻪ ﻫر ډول ساتﻨﻪ ﻻزﻣﻪ‬ ‫او ضروري ده‪.‬‬ ‫‪١٦١‬‬

‫اشر‪:‬‬ ‫د اشر د کﻠﻤ‪ ３‬اصطﻼحﻲ ﻣعﻨا ‪ ６－‬او د خپﻠ‪ ３‬خﻮ＊‪ ３‬کار دی‪ .‬دا ﻳﻮ غﻮره پ‪＋‬تﻨﻲ دود‬ ‫دی چ‪ ３‬ﻟﻪ ډ‪４‬رې ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬زﻣاﻧ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮن وﻟس ک‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تاﻧﻪ د خپﻞ ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد پﻪ بﻬﻴر ک‪ ،３‬پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ ＊اروﻧﻮ ﻟﻴرې پﻪ کﻠﻴﻮاﻟﻮ سﻴﻤﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ډ‪４‬ر کاروﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬کرکﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻟﻮ‪ ،‬غﻮبﻞ‪ ،‬وﻳاﻟ‪ ３‬و‪４‬ستﻞ‪ ،‬کار‪４‬زوﻧﻪ پاکﻮل او داس‪ ３‬ﻧﻮر پﻪ ‪６－‬ه‬ ‫تر سره کﻮي‪ .‬د اشر ﻳا ‪ ６－‬کار د دود پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا کاروﻧﻪ ډ‪４‬ر ژر‪＊ ،‬ﻪ او آساﻧﻪ تر‬ ‫سره ک‪８５‬ي او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ ب‪５‬ﻮزﻟﻮ او ب‪ ３‬وسﻮ و‪７－‬و سره پﻮره ﻣرستﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اشر ﻳﻮ ډ‪４‬ر غﻮره دود دی‪ .‬چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬ډ‪４‬رې ‪＂－‬ﻮرې او اغ‪５‬زﻧاک‪ ３‬ﻧتﻴج‪３‬‬ ‫ﻟري‪ .‬پﻪ کﻮرو کﻠﻲ او وﻟس ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د اتﻔاق‪ ،‬خپﻞ ﻣﻨ‪％‬ﻲ ﻳﻮواﻟﻲ او پﻴﻮستﻮن ډ‪４‬ره ＊ﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫او ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ‪２－‬ﻼی شﻮ‪.‬‬ ‫تﻴ‪８‬ه اﻳ‪＋‬ﻮدل (سﻮﻟﻪ او روﻏﻪ)‪:‬‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې د دوو و‪７－‬و‪ ،‬کﻮرﻧﻴﻮ او ﻳا ﻗبﻴﻠﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ کﻮﻣﻪ ﻣعاﻣﻠﻪ باﻧدې اوږده شخ‪７‬ه او‬ ‫جگ‪７‬ه پ‪＋５‬ﻪ شﻲ‪ .‬پﻪ دغﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬دواړو خﻮاوو تﻪ د سر او ﻣال زﻳاﻧﻮﻧﻪ واوړي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې‬ ‫وخت ک‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ د دې دواړو خﻮاوو پﻪ غﻮ＊تﻨﻪ او ﻳا د ﻧﻮر وﻟس او در‪４‬ﻤگ‪７‬ي پﻪ ＊ﻪ ﻧﻴت او‬ ‫اراده د سﻮﻟ‪ ３‬او روغ‪ ３‬جﻮړې خبرې پﻴﻠ‪８５‬ي‪ .‬دا روغﻪ جﻮړه د ﻳﻮې ！اکﻠ‪ ３‬ﻣﻮدې اوﻳا تﻞ ﻟپاره‬ ‫د سپﻴﻦ ږﻳرو ﻳا د کﻠﻴﻮاﻟﻲ او سﻴﻤﻪ ﻳﻴزې جرگ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا ﻣﻨ‪％‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬د جرگ‪ ３‬ﻟﻪ فﻴصﻠ‪３‬‬ ‫او پر‪４‬ک‪７‬ې ﻧﻪ وروستﻪ چ‪ ３‬د ﻣخاﻟﻔﻴﻨﻮ د جﻮړوﻟﻮ او پخﻼ کﻮﻟﻮ ﻟپاره کﻮم ت‪７‬ون او ﻗرارداد‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻫغ‪ ３‬تﻪ سﻮﻟﻪ او روغﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د جرگ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا د دغ‪ ３‬روغ‪ ３‬او سﻮﻟ‪ ３‬پﻪ ﻣﻬال پﻪ دواړو خﻮاوو ((ﻧاغﻪ)) اﻳ‪＋‬ﻮدل ک‪８５‬ي‬ ‫او ﻫغﻮی تﻪ پﻪ ډاگﻪ اعﻼﻧ‪８５‬ي‪ .‬کﻪ ﻫر ﻟﻮري د جرگ‪ ３‬ﻟﻪ پر‪４‬ک‪７‬ې ＇خﻪ سرغ‪７‬وﻧﻪ وک‪７‬ه‪ ،‬پﻪ سزا‬ ‫ک‪ ３‬بﻪ ترې ﻧاغﻪ اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د روغ‪ ３‬جﻮړې پر‪４‬ک‪７‬ې او فﻴصﻠ‪ ３‬تﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ دودوﻧﻮ ک‪(( ３‬تﻴ‪８‬ه اﻳ‪＋‬ﻮدل)) واﻳﻲ‪ .‬ﻟﻪ‬

‫‪١٦٢‬‬

‫فﻴصﻠ‪＇ ３‬خﻪ سرغ‪７‬وﻧﻪ ((تﻴ‪８‬ه ﻣاتﻮل)) بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬دا تﻴ‪８‬ه ﻣاتﻮل ﻳا سرغ‪７‬وﻧﻪ د پ‪＋‬تﻨﻲ دود ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮ ډ‪４‬ر ﻧاوړه کار گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ دود ک‪ ３‬ﻣؤﻗتﻲ جﻮړې تﻪ سﻮﻟﻪ واﻳﻲ‪ .‬روغﻪ د ﻫﻤ‪５‬شﻨ‪ ９‬فﻴصﻠ‪ ３‬او جﻮړې ﻣعﻨا‬ ‫ﻟري‪ .‬تﻴ‪８‬ه اﻳ‪＋‬ﻮدل د جگ‪７‬ه ﻣارو خﻮاوو ترﻣﻨ‪ ＃‬د ﻣتارک‪ ３‬او سﻮﻟ‪ ３‬ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬د تﻴ‪８‬ې اﻳ‪＋‬ﻮدل‬ ‫او د سﻮﻟ‪ ３‬د خبرو پﻪ وخت ک‪ ３‬ډزې ﻳا ﻳﻮ پر بﻞ ت‪５‬ری او برﻳد بﻨد وي چ‪ ３‬دې تﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ‬ ‫دود ک‪(( ３‬ډزبﻨد)) واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬ﻫر وﻟس او ！ﻮﻟﻨﻪ خپﻞ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ی دودوﻧﻪ او عﻨعﻨات ﻟري‪ ،‬دغس‪３‬‬ ‫پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻫﻢ د بشري ﻧ‪７‬ۍ د ﻳﻮې برخ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ﻟﻪ ډ‪４‬رو غﻮره دودوﻧﻮ او عﻨعﻨاتﻮ ＇خﻪ‬ ‫برخﻤﻦ دي‪ .‬دغﻪ دودوﻧﻪ او رواجﻮﻧﻪ د دوی د ژوﻧد پر ！ﻮﻟﻮ برخﻮ چاپ‪５‬ر او واکﻤﻦ دي‪.‬‬ ‫غﻢ او ＊ادي خپﻞ جﻼ دودوﻧﻪ او ﻣراسﻢ ﻟري‪ ،‬ﻫﻤدارﻧگﻪ جرگﻪ او ﻣرکﻪ‪ ،‬ﻧﻨﻮات‪ ３‬او‬ ‫روغﻪ جﻮړه‪ ،‬ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨﻪ‪ ６－ ،‬کار ﻳا اشر‪ ،‬پﻨاه ورکﻮل‪ ،‬ﻧﻨﻮات‪ ３‬او داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻫر ﻳﻮ د غﻮره‬ ‫دود پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮد دي او د وﻟس ！ﻮل وگ‪７‬ي ﻳ‪ ３‬پﻪ ورﻳﻦ تﻨدي ﻣﻨﻲ‬ ‫او رعاﻳت ﻳ‪ ３‬کﻮي‪.‬‬

‫فعال تونه‬

‫‪ _١‬د ＊ﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ ﻣتﻦ ﻟﻮستﻨ‪ ３‬او ﻻزﻣﻮ ＇رگﻨدوﻧﻮ وروستﻪ دې‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻲ و‪－‬ﻮﻣارل‬ ‫شﻲ چ‪ ３‬ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ ډ‪４‬ر غﻮر وﻟﻮﻟﻲ او ستﻮﻧزﻣﻨ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬دې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د زده کﻮوﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮې کﻠﻤ‪ ３‬دې ＊ﻮوﻧکی د زده کﻮوﻧکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ او‬ ‫ﻫغﻪ چ‪ ３‬ﻫغﻮی ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣعﻨا کﻮﻟﻮ عاجز وي پﻪ خپﻠﻪ ﻣعﻨا ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪١٦٣‬‬

‫‪ _٣‬ﻳﻮ ﻳﻮ زده کﻮوﻧکﻲ دې تخت‪ ３‬تﻪ وروبﻠﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻫغﻪ کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨاسبﻮ جﻤﻠﻮ ک‪３‬‬ ‫وکاروي‪＊ .‬ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پرﻣﻬال ﻣرستﻪ ورسره وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف د ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫＊ﻮوﻧکی دې د اړتﻴا پر ﻣﻬال ورسره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٥‬ﻮوﻧکی دې زده کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻧﻮبت سره د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راوبﻮﻟﻲ چ‪ ３‬د ﻣتﻦ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پﻪ دې ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ دې د ﻟﻮست د زده ک‪７‬ې ارزوﻧﻪ وشﻲ‪:‬‬ ‫دود او دستﻮر ＇ﻪ شی دی؟‬ ‫دود دستﻮر وﻟ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پر وگ‪７‬و ژورې اغ‪５‬زې ﻟري او پﻪ ﻣﻨﻠﻮ ﻳ‪ ３‬ﻣجبﻮر او ﻣکﻠف‬ ‫دی؟‬ ‫＇ﻮک د پ‪＋‬تﻨﻮ د ﻣ‪５‬ﻠﻤﻪ پاﻟﻨ‪ ３‬د دود پﻪ اړه ＇ﻪ وﻳﻼی شﻲ؟‬ ‫＇ﻮک د اشر ﻳا ‪ ６－‬کار د عﻨعﻨ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې کﻮﻻی شﻲ؟‬ ‫＇ﻮک د ﻧﻨﻮات‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻪ وﻳﻼی شﻲ؟‬ ‫ون‬

‫ن‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧدې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ دغﻮ ﻳادو شﻮو دودوﻧﻮ ＇خﻪ سرب‪５‬ره د پ‪＋‬تﻨﻮ ﻳﻮ‬ ‫بﻞ ﻣشﻬﻮر دود او دستﻮر و！اکﻲ او د ﻫغﻪ پﻪ ﻫکﻠﻪ ترﻻسﻪ ک‪７‬ي ﻣعﻠﻮﻣات دې د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮست‬ ‫پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪١٦٤‬‬

‫وﻳﻴپاﻧ‪／‬ﻪ‪:‬‬

‫((اﻟف))‬ ‫اتﻞ‪ :‬ﻗﻬرﻣان‪ ،‬برﻳاﻟی‬ ‫احسان‪ :‬ﻧ‪５‬کﻲ‪５＊ ،‬گ‪２‬ﻪ‬ ‫ارزول‪ :‬ارزﻳابﻲ کﻮل‬ ‫اړ باسﻲ‪ :‬ﻣجبﻮروي‬ ‫اړتﻴا‪ :‬ضرورت‬ ‫اړودوړ‪ :‬اغتشاش‪ ،‬گ‪６‬وډي‬ ‫اړوﻧده‪ :‬ﻣربﻮطﻪ‬ ‫اړه‪ :‬ارتباط‪ ،‬احتﻴاج‬ ‫استازی‪ :‬ﻧﻤاﻳﻨده‬ ‫اشر‪ :‬گ‪ ６‬کار‬ ‫آبدات‪ :‬تارﻳخﻲ وداﻧ‪９‬‬ ‫‪١٦٥‬‬

‫اعتراض‪ :‬اﻧتﻘاد‪－ ،‬ﻮتﻨﻴﻮﻧﻪ‬ ‫اعجاز‪ :‬ﻫغﻪ کار چﻪ بﻞ ＇ﻮک ور＇خﻪ‬ ‫عاجز وي‬ ‫اغ‪５‬زﻧاکﻪ‪ :‬گ＂ﻮره‪ ،‬تاثﻴر ﻟروﻧک‪３‬‬ ‫افضﻞ ‪ :‬غﻮره‬ ‫اﻣتﻴاز‪ :‬تﻮپﻴر‪ ،‬غﻮره واﻟی‬ ‫اﻣﻴﻨان ‪ :‬اﻣاﻧتگران‪ ،‬اﻣاﻧت ساتﻮﻧکﻲ‬ ‫اﻧتباه‪ :‬عبرت‪ ،‬پﻨد‪ ،‬اگاه شدن‬ ‫اﻟﻬام ‪ :‬پﻪ زړه ک‪ ３‬ﻟﻮ‪４‬دل‬

‫((ب))‬ ‫بدﻳع ‪ :‬ﻧﻮی پﻴدا کﻮوﻧکی‪ ،‬خﻠﻖ کﻮوﻧکی‬ ‫ب‪６‬اﻳﻪ‪ :‬غﻨﻲ‬ ‫ب‪６‬اﻳﻨﻪ ‪ :‬غﻨا‪ ،‬ﻣ‪４７‬دﻧﻪ‬ ‫برخﻠﻴک‪ :‬سرﻧﻮشت‬ ‫برخﻤﻨﻪ‪ :‬د برخ‪ ３‬خاوﻧده‬ ‫بشپ‪ :７‬پﻮره‬ ‫بﻠﻨﻪ‪ :‬دعﻮت‪ ،‬غ‪ ８‬کﻮل‬ ‫بﻨس＂ﻮﻧﻪ‪ :‬اساسﻮﻧﻪ‪ ،‬بﻨﻴادوﻧﻪ‬ ‫ب‪ :０‬باغ‬ ‫ب‪２‬ﻪ‪ :‬شکﻞ‪ ،‬رﻧ‪，‬‬ ‫بﻮختﻴا‪ :‬ﻣصروفﻴت‬ ‫بﻮﻗﻠﻤﻮن ‪ :‬رﻧگا رﻧگ‬ ‫بﻬرﻧی‪ :‬خارجﻲ‬ ‫بﻬﻴر‪ :‬جرﻳان‬ ‫ب‪５‬ﻠگﻪ‪ :‬ﻣثال‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ب‪５‬ﻠگ‪ :３‬ﻧﻤﻮﻧ‪ ،３‬ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫((پ))‬ ‫پا＇ﻮن‪ :‬اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻗﻴام‬ ‫پرتﻠﻪ‪ :‬ﻣﻘاﻳسﻪ‬ ‫پ‪７‬ه‪ :‬ﻣﻼﻣتﻲ‬ ‫پخ（ﻪ‪ :‬د خ＂ﻮ د د‪４‬ﻮال رده‬ ‫پﻼ‪＄ :‬ﻞ‪ ،‬وار‬ ‫پﻠﻮرل‪ :‬خر＇ﻮل‬

‫پﻠﻮﻳان‪ :‬طرفداران‬ ‫پﻠی‪ :‬تطبﻴﻖ‪ ،‬پﻪ ﻻر اچﻮﻧﻪ‪ ،‬عﻤﻠﻲ‬ ‫پﻮړ‪ :‬ﻣﻘام‪ ،‬ﻣرتبﻪ‬ ‫پﻴاوړی‪ :‬ﻗﻮي‬ ‫پ‪５‬رزوﻳﻨﻪ‪ :‬ﻟﻮرﻳ‪５‬ﻨﻪ‬ ‫پﻴشﻪ‪ :‬کسب کار‬ ‫پﻴﻞ‪ :‬شروع‬ ‫پﻴﻮستﻮن‪ :‬ﻳﻮ ‪＄‬ای ک‪５‬دل‪ ،‬ﻳﻮ ﻣﻮ！ی ک‪５‬دل‬ ‫((ت))‬ ‫تدبﻴر‪ :‬چاره‪ ،‬سﻨجش‬ ‫ترڅ‪ :‬ضﻤﻦ‬ ‫تﻘﻮﻳﻪ‪ :‬پﻴاوړی‪ ،‬ﻗﻮي‬ ‫تﻞ‪ :‬ب‪５‬خ‪ ،‬ژور‬ ‫تﻤثﻴﻞ‪ :‬پﻪ عﻤﻞ او ک‪７‬ﻧﻪ ＊ﻮدل‬ ‫تﻨدی‪！ :‬ﻨ‪６‬ه‪ ،‬پ‪５‬شاﻧﻲ‬ ‫تﻮاضع‪ :‬حﻠﻢ‪ ،‬کﻤﻴﻨﻲ‬ ‫تﻬدﻳد‪ :‬گﻮاښ‪ ،‬تر فشار ﻻﻧدې راوستﻞ‬ ‫تﻴکی‪ :‬پﻮښ‪ ،‬غﻼف‬ ‫((ټ))‬ ‫！ا！ﻮبی‪ :‬ﻫ‪５‬ﻮاد‪ ،‬د استﻮگﻨ‪ ３‬سﻴﻤﻪ‬ ‫！اکﻠی‪ :‬ﻣعﻠﻮم‬ ‫！ﻮﻟگ‪ :３‬ﻣجﻤﻮع‪３‬‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴز‪ :‬اجتﻤاعﻲ‬ ‫‪١٦٦‬‬

‫((ج))‬ ‫جرگﻪ ﻣار‪ :‬جرگﻪ کﻮوﻧکی‬ ‫جرم‪ :‬گﻨاه‬ ‫جﻮد‪ :‬سخا‬ ‫جﻠباب‪ :‬کﻤزوري‪＇ ،‬ادر‪ ،‬پ‪７‬وﻧی‬ ‫((ځ))‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ :３‬خصﻮصﻴات‪ ،‬ﻣﻮاصﻔات‬ ‫زغرده‪ :‬جرئ ‪ ،‬زړورتﻴا‪ ،‬واضح خبره‬ ‫‪＄‬ﻼﻧد‪ :‬رو＊اﻧﻪ‬ ‫‪＄‬ﻮاک‪ :‬ﻗﻮت‪ ،‬طاﻗت‬ ‫‪＄‬ﻮړ‪ :‬ﻣخ ＊کتﻪ‬

‫حسﻦ‪＊ :‬کﻼ‬ ‫حﻤد ‪ :‬د اهلل تعاﻟی ستاﻳﻨﻪ‬ ‫حﻮض‪ :‬ډﻧ‪６‬‬ ‫((خ))‬ ‫خاتﻤت ‪ :‬ختﻤ‪５‬دل‪ ،‬پای تﻪ رس‪５‬دل‬ ‫خاورﻳﻦ‪ :‬ﻟﻪ خاورو جﻮړ شﻮی‬ ‫خرﻗﻪ‪ :‬د درو‪４‬شاﻧﻮ چپﻨﻪ‬ ‫خ‪７‬وبﻮل‪ :‬اوبﻪ کﻮل‬ ‫خﻠﻴﻔﻪ ‪＄ :‬اى ﻧاستی‬ ‫خﻮﻧدي‪ :‬ﻣحﻔﻮظ‪ ،‬ساتﻠی‬

‫((د))‬ ‫((چ))‬ ‫درﻫﻢ برﻫﻢ‪ :‬گ‪６‬وډ‪ ،‬خراب‪ ،‬وﻳجاړ‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال‪ :‬ﻣحﻴط‪ ،‬ﻣاحﻮل‬ ‫چارواکﻲ‪ :‬ﻟﻮړ رتبﻪ ﻣاﻣﻮرﻳﻦ‪ ،‬د چارو درﻫﻢ‪ :‬عربﻲ پﻴس‪ ،３‬عربﻲ سک‪３‬‬ ‫دﻧده‪ :‬وظﻴﻔﻪ‬ ‫واکﻤﻦ‬ ‫دود‪ :‬رسﻢ او رواج‬ ‫چﻤتﻮ‪ :‬آﻣاده‪ ،‬تﻴار‬ ‫دودﻳز‪ :‬عﻨعﻨﻮي‪ ،‬ﻣروج‬ ‫((څ))‬ ‫＇اﻧگ‪＊ :３‬اخﻮﻧﻪ‪ ،‬برخ‪３‬‬ ‫((ډ))‬ ‫＇رکﻮﻧﻪ‪ :‬ﻧ‪ ３＋‬ﻧ‪＋‬اﻧ‪ ،３‬پﻠﻮش‪３‬‬ ‫ډگر‪ :‬ﻣﻴدان‬ ‫＇‪＋‬تﻦ‪ :‬خاوﻧد‬ ‫ډ‪４‬رى‪ :‬زﻳاتره‪ ،‬اکثره‬ ‫((ح))‬ ‫حاوي‪ :‬چاپ‪５‬ر‪ ،‬ﻣجﻤﻮعﻪ‬ ‫‪١٦٧‬‬

‫((ذ))‬

‫سخاوت ‪ :‬بخشش‬ ‫سﻮب‪ :３‬فتح‪３‬‬ ‫سﻴاستﻮال‪ :‬سﻴاست پﻮه‬ ‫سﻴﻤا‪５＇ :‬ره‬ ‫سﻴﻤﻪ ﻳﻴز‪ :‬ﻣﻨطﻘﻮي‬ ‫سﻴﻤﻪ‪ :‬ﻣﻨطﻘﻪ‬

‫((ژ))‬

‫((ص))‬ ‫صﻨﻴع ‪ :‬جﻮړووﻧکی‬

‫ذوق‪ :‬عﻼﻗﻪ‪ ،‬ﻣﻴﻨﻪ‬

‫((ر))‬ ‫روحاﻧﻲ ‪ :‬ﻣذﻫبﻲ ﻣشر‬ ‫رول‪ :‬ﻧﻘش‬ ‫روﻳﻪ‪ :‬سﻠﻮک‪ ،‬چﻠﻨد‬ ‫((ش))‬ ‫رﻳاضت‪ :‬گﻮشﻪ ﻧشﻴﻨﻲ‪ ،‬د عبادت ﻟپاره ‪＄‬اﻧتﻪ‬ ‫شخ‪７‬ه‪ :‬ﻻﻧجﻪ‪ ،‬جگ‪７‬ه‪ ،‬رب‪７‬ه‬ ‫ﻧاستﻪ‬ ‫شکﻮه‪ :‬شکاﻳت‬ ‫روڼ اﻧدى‪ :‬رو＊اﻧﻔکر‬ ‫شﻮﻣﻲ ‪ :‬غ‪７‬پ اوبﻪ ＇‪＋‬ی‬ ‫((ز))‬ ‫((ښ))‬ ‫زغﻤﻞ‪ :‬تحﻤﻞ کﻮل‬ ‫＊ادﻣﻦ‪ :‬خﻮښ‪ ،‬خﻮشحال‬ ‫زﻣﻮﻟﻮي‪ :‬ﻣ‪７‬اوی کﻮي‪＄ ،‬پﻲ‪ ،‬ضعﻴف‬

‫ژاﻧروﻧﻪ‪ :‬ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ژغﻮرل‪ :‬ساتﻞ‬ ‫ژوي‪ :‬ژوﻧدي ﻣﻮجﻮدات‪ ،‬حﻴﻮاﻧات‬

‫((ظ))‬ ‫((س))‬ ‫سپ‪（５‬ﻠی‪ :‬ﻣﻘدس‪ ،‬پاک‬ ‫سپﻤا‪ :‬پاسره‪ ،‬ز‪４‬رﻣﻪ کﻮل‬ ‫ستاﻳﻨﻪ‪ :‬ﻣدحﻪ‪ ،‬صﻔت‬ ‫ستﻮﻧزﻣﻦ‪ :‬ﻣشکﻞ‪ ،‬بحراﻧﻲ‬

‫ظرف‪ :‬ﻟﻮ＊ی‬ ‫((ع))‬ ‫عارف ‪ :‬پﻪ حﻘﻴﻘت سره خداى پ‪５‬ژﻧدوﻧی‬ ‫عﻨعﻨات‪ :‬دودوﻧﻪ او رواجﻮﻧﻪ‬ ‫‪١٦٨‬‬

‫((غ))‬ ‫غﻮر‪ :‬دﻗت‪＄ ،‬ﻴرتﻴا‬ ‫غﻮر‪＄‬ﻨگ‪ :‬ﻧﻬضت‪ ،‬سﻴاسﻲ ډﻟﻪ‬ ‫غﻮره‪ :‬ډ‪４‬ره ＊ﻪ‬ ‫((ف))‬ ‫فطري‪ :‬طبﻴعﻲ‬ ‫((ق))‬ ‫ﻗﻠﻨدر‪ :‬درو‪４‬ش‪ ،‬ﻟﻪ دﻧﻴا ＇خﻪ ب‪ ３‬پروا‬ ‫((ک))‬ ‫کارول‪ :‬استعﻤاﻟﻮل‬ ‫کبان‪ :‬ﻣاﻫﻴان‬ ‫کچﻪ‪ :‬سطحﻪ‪ ،‬اﻧدازه‬ ‫کراﻣت‪ :‬عزت‪ ،‬بزرگﻲ‪ ،‬خارق اﻟعاده کار‬ ‫کرکﻪ‪ :‬ﻧﻔرت‬ ‫کرکﻴﻠﻪ‪ :‬دﻫﻘاﻧﻲ‪ ،‬بزگري‬ ‫ک‪７‬او‪ :‬تکﻠﻴف‪ ،‬زحﻤت‬ ‫کﻼسﻴک‪ :‬غﻮره پخﻮاﻧی‬ ‫کﻮﻫستان‪ :‬غرﻧ‪ ９‬سﻴﻤﻪ‬ ‫((ګ))‬ ‫گاﻟﻞ‪ :‬ت‪５‬رول‬ ‫گﻨج‪ :‬خزاﻧﻪ‬ ‫‪١٦٩‬‬

‫گ‪２‬ﻪ گﻮ‪１‬ﻪ‪ :‬بﻴروبار‬ ‫گﻮﻣارل‪ :‬ﻣؤظف کﻮل‬ ‫((ل))‬ ‫ﻻر＊ﻮد ‪ :‬رﻫﻨﻤا‪ ،‬ﻣشر‬ ‫ﻻﻣﻞ‪ :‬سبب‬ ‫ﻟرغﻮﻧ‪ :３‬پخﻮاﻧ‪９‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧی‪ :‬پخﻮاﻧی‬ ‫ﻟ‪７‬ۍ‪ :‬سﻠسﻠﻪ‪ ،‬ﻗطار‬ ‫ﻟﻤرﻳز‪ :‬شﻤسﻲ‬ ‫ﻟﻮبغاړی‪ :‬ﻟﻮب‪ ３‬کﻮوﻧکی‬ ‫ﻟﻮﻧﻞ‪ :‬شﻴﻨدل‬ ‫ﻟ‪５‬چ‪ :３‬ﻣ‪７‬وﻧدوﻧﻪ‪ ،‬بازوﻫا‬ ‫((م))‬ ‫ﻣا‪ :９１‬وداﻧ‪ ،９‬ﻗصر‬ ‫ﻣحروم‪ :‬ب‪ ３‬برخ‪３‬‬ ‫ﻣدعﻲ‪ :‬چ‪ ３‬د عﻮه پرې شﻮې وي‬ ‫ﻣزاج ‪ :‬طبعﻪ‬ ‫ﻣستغﻨﻲ‪ :‬ب‪ ３‬ﻧﻴازه‬ ‫ﻣسجع‪ :‬سجع او ﻗافﻴﻪ ﻟروﻧکﻲ‬ ‫ﻣصرع‪( :‬ﻣسره) ﻧﻴﻢ بﻴت‪ ،‬ﻳا د بﻴت ﻳﻮه برخﻪ‬ ‫ﻣصﻠح‪ :‬اصﻼح کﻮوﻧکی‬ ‫ﻣعﻴﻨﻪ‪！ :‬اکﻠ‪３‬‬ ‫ﻣﻔصﻞ‪ :‬تﻔصﻴﻞ ﻟروﻧکی‪ -‬ﻟﻮی‬

‫ﻣﻘبﻮﻟﻴت ‪ :‬ﻗبﻮل شﻮی‬ ‫ﻣﻘﻴاس‪ :‬اﻧدازه‬ ‫ﻣﻨثﻮر‪ :‬پﻪ ﻧثر‪ ،‬غﻴر ﻣﻨظﻮم کﻼم‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ :９‬ﻣتﻮسطﻪ‬ ‫ﻣﻨظﻮم‪ :‬پﻪ ﻧظﻢ‬ ‫ﻣﻮافﻖ‪ :‬برابر‬ ‫ﻣﻮرد‪＄ :‬ای‬ ‫ﻣﻮﻫﻮﻣﻲ‪ :‬غﻴرواﻗعﻲ‪ ،‬ډارووﻧکی‬ ‫ﻣﻬال‪ :‬وخت‬

‫وړتﻴا‪ :‬ﻟﻴاﻗت‪ ،‬اﻫﻠﻴت‬ ‫وعظ ‪ :‬پﻨد او ﻧصﻴحت‬ ‫وک‪＋‬ﻪ‪ :‬وﻟﻴکﻪ‬ ‫وﻧ‪６‬ه‪ :‬برخﻪ‬ ‫وﻳاړﻧﻪ‪ :‬حﻤاسﻪ‪ ،‬فخرﻳﻪ‬ ‫وﻳرژﻟی‪ :‬پﻪ وﻳر او ﻣاتﻢ اختﻪ‬ ‫وﻳرﻧﻪ‪ :‬ﻣرثﻴﻪ‬ ‫وﻳاړوﻧﻪ‪ :‬افتخارات‬ ‫((ﻫـ))‬

‫ﻫ（ﻮل‪ :‬تشﻮﻳﻘﻮل‬ ‫((ن))‬ ‫ﻧادر ‪ :‬ﻧﻪ پﻴدا ک‪５‬دوﻧکی‪ ،‬ب‪ ３‬ساری‪ ،‬پﻪ ﻫ（ﻪ‪ :‬کﻮ＊）‪ ،‬ﻫاﻧد‬ ‫ﻫﻨروال‪ :‬ﻫﻨرﻣﻨد‪ ،‬د ﻫﻨر خاوﻧد‬ ‫سختی پﻴدا ک‪５‬دوﻧکی‬ ‫ﻫﻮرې‪ :‬ﻫﻠتﻪ‬ ‫ﻧادودې‪ :‬ﻧاروا‪ ،‬زورزﻳاتی‬ ‫ﻫﻴﻠ‪ :９‬ﻣرغاب‪９‬‬ ‫ﻧغ‪＋‬تی‪ :‬پ‪５‬چﻠی‪ ،‬پﻴچاﻧﻴده‬ ‫ﻧﻨداره‪＊ :‬ﻮدﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻤاﻳش‬ ‫((ي))‬ ‫ﻧﻨﻮات‪ :３‬عذر کﻮل‬ ‫ﻳرغﻞ‪ :‬ت‪５‬ری‪ ،‬تجاوز‬ ‫((و))‬ ‫واټ‪ :‬س‪７‬ک‪ ،‬جاده‬ ‫واک‪ :‬صﻼحﻴت‬ ‫واکﻤﻨﻲ‪ :‬واک ﻟرل‪ ،‬ﻗدرت ﻟرل‬ ‫وداﻧﻲ‪ :‬آبادي‬ ‫وده‪ :‬پرﻣختﻴا‬ ‫ورﻳﻦ‪ :‬پراخ‬ ‫‪١٧٠‬‬

‫اخ‪％‬ﻠﻴکﻮﻧﻪ‪:‬‬

‫‪ _١‬د کاظﻢ خان ش‪５‬دا دﻳﻮان‪ ،‬د عبداﻟرؤوف ب‪５‬ﻨﻮا سرﻳزه‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ ١٣٣١ ،‬ﻟﻤرﻳز کال‪.‬‬ ‫‪ _٢‬پ‪＋‬تاﻧﻪ شعراء (ﻟﻮﻣ‪７‬ى ！ﻮک)‪ ،‬عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬کابﻞ ‪١٣٢٠‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪( ،‬ﻣعاصره دوره)‪ ،‬کاﻧدﻳد اکاډﻣ‪５‬سﻦ ﻣحﻤد صدﻳﻖ روﻫﻲ‪ ،‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‪،‬‬ ‫پ‪＋５‬ﻮر‪١٣٧٨ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٤‬اوسﻨﻲ ﻟﻴکﻮال‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ！ﻮک _ دوﻳﻢ ！ﻮک‪ ،‬عبداﻟرؤوف ب‪５‬ﻨﻮا‪ ،‬د ﻣطبﻮعاتﻮ ﻣستﻘﻞ رﻳاست‪١٣٤٠ ،‬‬ ‫_ ‪١٣٤١‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د افغاﻧستان ﻣشاﻫﻴر‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ！ﻮک‪ ،‬سﻴد ﻣحﻰ اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤﻲ‪ ،‬د ارﻳک ‪－‬ر‪＄‬ﻨده کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ اداره‪،‬‬ ‫‪١٣٨٧‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٦‬پ‪＋‬تﻨ‪ ３‬ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ،３‬عبداﻟرؤوف ب‪５‬ﻨﻮا‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬کابﻞ‪١٣٢٣ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٧‬پ‪＋‬تﻮ‪ ،‬پ‪＋‬تاﻧﻪ او پ‪＋‬تﻮﻧﻮﻟﻲ‪７５＇ ،‬ﻧﻮال سﻴد ﻣحﻰ اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤﻲ‪ ،‬وحدت خپرﻧدوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻨ‪／‬رﻫار‪،‬‬ ‫‪١٣٨٩‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا دﻳﻮان‪ ،‬د ﻣحﻤد عارف غروال پﻪ زﻳار‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٥٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٨‬د‬ ‫ٰ‬ ‫‪ _٩‬خﻴراﻟبﻴان‪ ،‬باﻳزﻳد رو＊ان‪ ،‬کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ژبﻮ او ادبﻴاتﻮ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻰ‪١٣٥٣ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٠‬زرﻳﻨ‪＇ ３‬اﻧ‪ ،３／‬حبﻴب اهلل رف‪５‬ع‪ ،‬د افغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣﻲ‪١٣٦٠ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١١‬پ＂ﻪ خزاﻧﻪ‪ ،‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک‪ ،‬د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‪ ،‬کابﻞ‪١٣٣٩ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٢‬د خﻮشحال خان خ＂ک کﻠﻴات‪ ،‬د افغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣﻲ‪١٣٥٨ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٣‬د ﻧثري ادب ډوﻟﻮﻧﻪ‪７５＇ ،‬ﻧﻮال سﻴد ﻣحﻰ اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤﻲ‪ ،‬وحدت خپرﻧدوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٨٩ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٤‬ادبپﻮﻫﻨﻪ‪ ،‬ﻣحﻘﻖ سﻴد ﻣحﻰ اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤﻲ‪ ،‬د ارﻳک ‪－‬ر‪＄‬ﻨده کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ اداره‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪١٣٨٢ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٥‬فرﻫﻨ‪ ，‬ادبﻴات جﻬان‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻢ ！ﻮک‪ ،‬دوکتﻮر حسﻦ حزاﻳﻞ‪ ،‬تﻬران‪١٣٨٤ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٦‬ادبﻲ فﻨﻮن‪ ،‬عبداﻟرؤوف ب‪５‬ﻨﻮا‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٢٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٧‬پ‪＋‬تﻮ _ پ‪＋‬تﻮ تشرﻳحﻲ ﻗاﻣﻮس‪ ،‬د افغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣﻲ‪ ،‬دوﻳﻢ چاپ‪ ،‬ﻣﻴدﻳﻮتﻴک اداره‪،‬‬ ‫‪١٣٨٣‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _١٨‬فرﻫﻨ‪ ，‬ﻧشر سخﻦ‪ ،‬حسﻦ اﻧﻮري‪( ،‬پﻪ اتﻮ ！ﻮکﻮﻧﻮ ک‪.)３‬‬ ‫‪ _١٩‬فرﻫﻨ‪ ，‬عﻤﻴد‪ ،‬حسﻦ عﻤﻴد‪( ،‬پﻪ دوو ！ﻮکﻮﻧﻮ ک‪.)３‬‬ ‫‪ _٢٠‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟﻨ‪－ ６‬راﻣر‪ ،‬ﻣحﻘﻖ سﻴد ﻣحﻰ اﻟدﻳﻦ ﻫاشﻤﻲ‪ ،‬د ارﻳک گر‪＄‬ﻨده کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ اداره‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪،‬‬ ‫‪١٣٨٣‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢١‬غﻮره ﻧثروﻧﻪ‪－ ،‬ﻞ پاچا اﻟﻔت‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٣٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢٢‬ادبﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪١٣٧٣ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢٣‬پ‪＋‬تﻮ ﻧثر تارﻳخ‪ ،‬ﻣحﻤد افضﻞ رضا‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴﻮرس＂ﻲ بک اﻳجﻨسﻲ پ‪＋５‬ﻮر‪١٩٩٥ ،‬م‪ .‬کال‪.‬‬ ‫‪ _٢٤‬د عبداﻟﻘادر خان خ＂ک دﻳﻮان‪ ،‬د ﻫﻤ‪５‬ش خﻠﻴﻞ سرﻳزه او تعﻠﻴﻘات‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ اک‪６５‬ﻣﻲ پ‪＋５‬ﻮر‪٢٠٠٢ ،‬م‪ .‬کال‪.‬‬

‫‪١٧١‬‬