Osmanlı Sularında Rus Vapurları: Buharlı Çağında Rus Vapur ve Ticaret Kumpanyası (1856-1914) 9789751744821

Citation preview

--·-llll

OSMANLI SULARINDA RUS VAPURLARI üRUUJ ÇAGINDA RUS VAPUR VE TİCARET KUMPANYASI

(1856-1914)

Mesut KARAI

� ]

("') 00 ......

z

r-.. N

ıri

°' ı.rı 00

ı...:

N r-..

°' ı.rı

("')

...... °' ......

'° r-..

�

......

8l ......

o

......

�

ı.rı

("') ("')

ı.rı

o '°

oö ("')

r-..

°' 00

......

°' 00

......

ı.rı

...... ,....;

'°

'°

...... ı.rı ("')

N

'°

r-.. r-..

r-.. 00

......

ı...:

'°

...... ......

ı...: °' '°

ı...:

("')

°' r-..

("')

00 r-..

("')

o N

00 ı.rı ı.rı

...... """

ı...:

'°

°' ı.rı

� r-..

...... ......

ı.rı

"""

'°

bO

a

65.100 55.080 16.080 19.020 54.050 101. 100 12.260 7.020 169.620 Giresun limanında yelkenlilerin de hala çok etkili olduğunu görmekteyiz. 1890 yılında 1 14.266 kg un, 52.750 kg deri, 17.400 kg demir, 356.633 kg yağ, 453.666 kg tuz, yelkenli gemiler ile taşınmıştır407•

402 Süleyman Uygun, "Acente-Konsolos (Mesajeri Maritim Kumpanyası Acentesi ve Fransız Viskonsolosu) Raporlarına Göre Giresun Limanı (1 880-1909), OÜSBAD, Temmuz 2015, s.384. «>J Vital Cuinet, La Turquie D':Asie. . . , C. 2, s. 77-78. 404 Obyasnitelnaya Zapislıa k Otçetu Russkogo Obıes/'va Parohodsroa i Torgovli za 1890 god, s. 1-3. 405 Vital Cuinet, La Turquie D'Asie. . .,. C. 2, s. 77-78. 406 Süleyman Uygun, "Acente-Konsolos (Mesajeri Maritim Kumpanyası Acentesi ve Fransız Viskonsolosu) Raporlarına Göre Giresun Limanı (1880-1909), OÜSBAD, Temmuz 2015, s.380. 41Y1 Vital Cuinet, La Turquie D'Asie. . .,. C. 2, s. 77-78.

OSMANLI SULARINDA RUS VAPURLARI

91

1890'lı yıllarda Anadolu ve çevresinde Ermeni olayları yaşanmaya başladı. Bu olaylar Trabzon'a da sirayet etti. Bu nedenle iç bölgelerde tarım durma nokta­ sına geldi. Fakat Ermeni olaylarına rağmen bilhassa ithal emtia trafiği pek fazla etkilenmedi408• Bu dönemde Trabzon'da faaliyet gösteren vapur şirketlerinde de önemli bir artış gözlenmekteydi. Avusturya Lloyd, Osmanlı, Mesajeri Maritim, Rus, Paquet vapur kumpanyalarının yanı sıra Türk-Yunan, İtalyan, Yunan Pan­ hellenic, İngiliz Westcott, Danimarka şirketleri de Trabzon Limanı'nda seferlere başladı. Ayrıca yerel şirketler de pazara hızlı bir giriş yapb. Haliyle artık Trabzon Limanı'nda rekabet hat safaysa ulaşmıştı. Trabzon limanın gemi trafiğini aşağıda­ ki tabloda görmemiz mümkündür.

Tablo-15: 1894 Trabzon Limanı'ndaki Gemi Hareketliliği Bandıra İngiliz AvusturyaMacaristan Danimarka Yunan Osmanlı Rus Fransız Alman Toplam Önceki Yıl

Yelkenli Tonaj Sayı -

Buharlı Tonaj Sayı 11 11. 155

Toplam Sayı 11

Tonaj 1 1 . 155

-

-

100

100. 073

100

100. 073

-

-

1 9.536 50 -

415 45.783 2.983 -

9.597 8.486

49. 181 46. 316

9 34 135 55 102 2 458 360

10.563 51.606 138. 100 56.035 135. 770 1953 522. 189 402.051

9 35 9.671 10 102 2 10.045 8. 846

10.563 52.021 183. 883 59.018 135. 770 1953 571.370 448.367

Kaynak: A&P Records, Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance Turkey Report far the Year 1895 on the Trade ofTrebizond, Londra-1895. s. 9.

ROPİT'in en önemli rakipleri Avusturya ve Fransız vapur şirketlerinin çok gerilerine düştüğü görülmektedir. Var olan rekabet şirketin hem emtia hem de yolcu bulmasını zorlaşmıyordu. 1894 yılında şirket 1853.676 pud emtia, 1 piyano, 16.538 yolcu taşıdı. Bu dönemlerde Trabzon'dan ziyade şirket Kafkas hatlarına ağırlık vermekte olup hat sayısını bu bölgede 3'e çıkarmıştll"4°9 . Bu yıllarda Trab:

�

e "' o

1893

336

946

335

257

236

176

1 894

418

1098

405

284

262

175

c::

"'

�

�

�

...

. ......

1895

387

971

388

272

243

200

1 896

342

970

349

319

310

215

1897

380

796

351

326

298

235

Toplam

1 893

4781

1 828

1483

1349

1001

Kaynak: A&P Records, Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance Turkey Reportfar the Year 1898 on the Trade ofthe Cosntantinople, No. 2196, Londra-1 899. s. 7.

1 897 yılından itibaren kumpanya, iki hafta da bir İstanbul ve İzmir arasında gidiş - gelişli, Atina ve Selanik limanını da kapsayan Makedonya hattını açtı. Aynı yıl bu hat üzerinden 26 sefer gerçekleştirildi623• Şirket her ne kadar İstanbul sefer­ lerini sıklaştırsa da tatmin edici seviyede kar elde edemiyordu. İşletmenin az kar getirmesi hissedarlar arasında da tartışma konusu haline gelmişti. Nitekim 1902 yılında şirket tarafından oluşturulan komisyon Fransız Mesajeri Maritim kum­ panyasının karlılığı ile ROPİT'inkini karşılaştırarak sorunun kaynağını bulma­ ya çalıştı. Komisyonun araştırmaları neticesinde ROPİT, genel olarak hatlardan A&P Records, Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance Turkey Reportfar the Year 1898 on the Trade ofthe Cosntantinople, No. 2196, Londra-1 899. s. 34. 622 A&P Records, a.g. r., s. 33. 623 Obyasnitelnaya Zapiska k Otfetu Russkogo Obşesroa Parohodsroa i Torgovli za 1897 god. s.15.

MESUT KARAKULAK

136

Mesajeri Maritim göre %6 veya 1 .200 bin ruble daha fazla gelir elde ettiği ortaya çıktı. Ancak giderler ise tersi durumu göstermekte, ROPİT'in giderleri %4�,4 iken Mesajeri Maritimin ise %37,6 dolaylarındaydı. Giderlerdeki bu önemli fark tasarruf tedbirlerinin yokluğuna işaret ediyordu. Şirketin en çok gideri olan acen­ tesi ise İstanbul Limanı'ndaydı. Öyle ki şirket 86 bin ruble yolculardan 92 bin ruble yüklerden gelir elde ederken 80 bin ruble gider göstermekteydi. Bu durum şirketin İstanbul'daki faaliyetlerini olumsuz olarak etkiliyordu. Bu nedenle şirket İstanbul acentesinin giderlerinin en aza indirmek için çeşitli önlemler almaya baş­ ladı624. Fakat İstanbul gibi siyasi, askeri ve stratejik bir merkezin vazgeçilmezliği­ nin farkında olan acenta bu önlemlerin başarılı olmamasında önemli bir etkendi. 1900'lü yıllarda son durağı ve geçiş güzergahı İstanbul Limanı ile bağlantılı irili-ufaklı çok sayıda şirket vardı. Genelde şehrin tüketim mallarıyla dolu olan bu gemiler dönüş yollarında Rusya'dan veya Balkan vilayetlerinden ekseriyetle tahıl götürmekteydiler. Bu nedenle Odesa, Taganrog ve Nikolayev limanları önemli yükleme merkezi konumundaydılar625. ROPİT, tekelinde olan bu limanlara uğ­ rayamayan şirketlere İstanbul' a sık olarak düzenlediği seferlerle tahıl sevkiyatını gerçekleştiriyordu. 1912 yılında İstanbul'un en önemli ithalat ürünü olan un ço­ ğunlukla Rusya ve Romanya'dan karşılandı. ROPİT ve Romanya Kumpanyası İstanbul'a hafta da ortalama 25.000 bin çuval un taşıdı. Toplamda ise bu iki şirket 1911'de 128.666. 1912'de 286. 145 çuval unu İstanbul'a ihraç etti626. 1900'lerin başlarında İstanbul Limanı'nda işleyen vapur şirketlerinin sayısı ve tonajlarında artış yaşanmıştır. Ticaretin arttığı ve rekabetin daha derinleştiği bu dönemde İngilizler önceki yıllarda olduğu gibi İstanbul ticari hacminin neredey­ se yarısına sahipti. 1901 yılı İstanbul'a toplamda 12.147.552 tonajlı gemi gelmiş bunların 5.398.242'si İngilizler, 455. 794 Avusturya Lloyd, 222.489'unu Fransızlar Mesajeri oluştururken ROPİT ise 643.487 tonajlı gemileriyle İstanbul Limanı'n­ da çıkış yakalamıştır627. Bu sıralama bir sonraki yıl da aynen devam etmiştir628.

Doklad J Chlenov' Revizionnoy Kommissii 1 902 Str. 4-7. 625 626

Wolfgang Müller-Weiener, a.g.e., s. 132. Süleym an Uygun, a.g.e., s. 192.

A&P Records, Diplomatic and Comular Reports on Trade and Finance Turlıey Reportfor the Year 1901 on the Trade ofthe Comtantinople, No. 2196, Lonılra-1902. 628 A&P Records, Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance Turkey Reportfar the Year 1902 on the Trade ofthe Comtantinople, No. 2196, Londra-1903.

ı;.

"

if

::ı:: o.:

�i

§ � � �

" � -� ı:; tı � �· � ı:;­ ı;. :ı " �

'"d ...... . .....,

�

.... ::....

-

102 82.237

C') � · a " ;:ı i:l' �

2

137

;:ı · "'

2.855

� � - ;:ı

�� ...� r-. � g i 63 Et � ';' " ..... ;:ı

��

::ı.::ı

o

s:

��

��

1904

1 905

�

'