Opera, Pars III, 2: Epistularium, Epistulae 58-81

Citation preview

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

III с

SANCTI CYPRIANI EPISCOPI OPERA PARS Ш, 2

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMXCVI

SANCTI CYPRIANI EPISCOPI EPISTVLARIVM

AD FIDEM CODICVM SVMMA CVRA SELECTORVM NECNON ADHIBITIS EDITIONIBVS PRIORIBVS PRAEC1PVIS EDIDIT

G.F. DIERCKS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIF1CII MCMXCVI

svmptibvs svppeditante Svpremo Belgarvm Magistratv pvblicae institvtioni atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

Aud BR. Go v, 3C

This book has been printed on paper according to the prevailing ISO-NORMS. © Brepols 1996 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the publisher.

CYPRIANVS EPISTVLAE 58-81 ET APPENDIX EPISTVLAS V COMPLECTENS QVARVM II DVBIAE SVNT III SVPPOSITICIAE

INDEX SIGLORVM 1. Codice* a » (b) V b* У V(i) V c i * / g b k / m p s В C D E F f G H / К L M Af N О CT P J2 R

Vatic, Rcgin. lat. 117, s. XI Beneuentanus deperditus, s. X (?) haee epistula non extat in ed. Erasmiana lectio cod. Beneuentani quae sequitur e silentio Latinii lectio cod. Beneuentani quae sequitur ex adnotatione Latinii de lectione cod. Veronensis (u. sub V) lectiones cod. Beneuentani quae inueniuntur in app. crit. editionis Oxoniensis lectio cod. Beneuentani quae sequitur e silentio Latinii, sed suspecta siue potius uitiosa uidetur Bern, Bibl. Bongars. 235, s. XII Berlin, Theol. lat. fol. 700, s. XII Bruxelles, Bibl. R. 1052-3 (918), s. XI London, Br. Libr., Royal 6 В XV, s. XII Bruxelles, Bibl. R. 1791-4 (481), s. X Paris, B.N., lat. 1650, s. XII Leiden, Bibl. Rijksuniv., Voss. lat. oct. 7, s. XI Metz, Bibl. raun. 224, s. XI London, Lambeth Pal. 106, s. XII Mantua, Bibl. Com. В III 18, s. XI Vatic, lat. 202, s. XI Salamanca, Bibl. Univ. 2608, ol. Madrid, Bibl. Reg. II К 4, s. XV Bamberg, Staatsbibl., Patr. 63 (B IV 5), s. XI Paris, B.N., lat. 12126, s. IX Oxford, Bodl., Laud. misc. 451, s. IX Paris, B.N., lat. 17349, s. X Torino, Bibl. Naz. F IV 27 + Milano, Ambros. D 519 inf. + Vatic, Ut 10959, s. V/VI Torino, Bibl. Naz. G V 37, s. V/VI Sankt Gallen, Stiftsbibl. 454, s. IX Paris, B.N., lat. 15282, s. XII Angers, Bibl. mun. 148 (140), s. IX Leiden, Bibl. Rijksuniv., Voss. lat. fol. 40, s. IX Wien, Nationalbibl. 962, s. IX München, Staatsbibl., Clm 208, s. IX München, Staatsbibl., Clm 3739, s. IX Monte Cassino, Bibl. dell'Abbazia 204, s. X Oxford, Bodl., Add. C 15, s. IX Orléans, Bibl. mun. 154 (131), s. Vin Paris, B.N., lat. 1647 A, s. IX Troyes, Bibl. mun. 581, s. VIII/IX Vatic, Regin. lat. 116, s. IX

INDEX SIGLORVM S T U V (V) V V*

317

Paris, B.N., lat 10592, s. V/VI Vatic, Regin. lat. 118, s. IX Oxford, Bodl., Laud. misc. 105, s. IX Veronensis deperditus, s. V/VII haee epistula non extat in ed. Erasmiana lectio cod. Veronensis quae sequitur e silentio Latinii lectio cod. Veronensis quae sequitur ex adnotatione Latinii de lectione cod. Beneuentani (u. sub b) lectio cod. Veronensis secundum adnotationes Latinii i.m. ed. Manutianae

Vя V"" V(i) W W33 X Z e ц т A

a. 1563 lectio cod. Veronensis quae sequitur e silentio Latinii i.m. ed. Manutianae a. 1563 lectio codicis Veronensis quae sequitur e silentio Latinii, sed suspecta siue potius uitiosa uidetur Würzburg, Univ. Bibl. M.p.theol.f. 56, s. IX Würzburg, Univ. Bibl. M.p.theol.f. 33, s. IX Manchester, John Rylands Libr., lat. 15, s. VIII Paris, B.N., lat. 1658, s. XIV London, Br. Libr., Add. 40165 A 1, s. IV München, Staatsbibl., Clm 18203, s. XV Tours, Bibl. mun. 256, s. IX Torino, Bibl. Naz. D IV 37, s. XII 2.a. Editiones recentiores

Hart Harf hUrf Bay

G. Hartel, S. Thasci Caecilii Cypriani opera omnia, CSEL Ш, i-iii, Vindobonae, 1868/1871 coniecturae et emendationes in app. crit. prolatae adnotationes et correctiones in Praefatione (CSEL III, iii, p. Isqq.) propositae, praesertim p. XLVIIIsqq. L. Bayard, Saint Cyprien, Gjrrespondance, deuxième edition, vol. 1, Paris, 1962, vol. 2, Paris, 1961 2.b. Editiones priores qua« contuli

ed. ed. ed. ed. ed. ed. ed.

Erasmiana, Basileae, 1520 Manutiana, Romae, 1563 Moreliana, Parisiis, 1564 Pameliana, Antиerp1ae, 1568 Rigaltiana, Parisiis, 1648 Oxoniensis, Oxonii, 1682 Baluziana, Parisiis, 1726 3. Libri sacpius laudati

Bay1- » L. Bayard, Le Latin de Saint Cyprien, Paris, 1902 Benson = EW. Benson, Cyprian, His Life, His Times, His Works, London, 1897

318

INDEX SIGLORVM

Bév., Greg. = M. Bevenot, St. Cyprian's De Unitate, Chap. 4, in the Light of the Manuscripts, Analecta Gregoriana, vol. XI, Romae, 1938 CI. = G.W. Clarke, The Letters of St. Cyprian of Carthage, Ancient Christian Writers, 4 vols., vol. I/II (no. 43/44, Letters 1-27; Letters 28-54), New York, 1984, vol. m (no. 46, Letters 55-66), New York, 1986, vol. IV (no. 47, Letters 67-82), New York, 1989 Grasmüller = О. Grasmüller, Koordinierende, subordinierende und fragende Partikeln bei St. Cyprian von Karthago, Erlangen, 1933 Gülz(ow) = H. Gülzow, Cyprian und Novatian, Tübingen, 1975 Harn. = A. von Harnack, Über verlorene Briefe und Aktenstücke, die sich aus der Cyprian. Briefsammlung ermitteln lassen, Texte und Untersuchungen,

N.F. Vm 2, Berlin 1902 Melin « B. Melin, Studia in Corpus Cyprianeum, Upsaliae, 1946 Merс = G. Mercati, D'alcuni nuovi sussidi per la critica del testo di S. Cipriano, Opere Minori, vol. II, Studi e Testi 77, Città del Vaticano, 1937 Pet = P. Petitmengin, Le Codex Veronensis de Saint Cyprien, Revue des Études Utines, 46, 1968 [1969], p. 330/378 Schäfer = K.Th. Schäfer, Die Überlieferung des altlateinischen Galaterbriefes, Braunsberg, 1939 vS = H. von Soden, Die Cyprianische Briefsammlung. Geschichte ihrer Entstehung und Überlieferung, Leipzig, 1904 SM = J. Schrijnen - Chr. Mohrmann, Studien zur Syntax der Briefe des hl. Cyprian, 2 vols., Noviomagi, 1936/37 Watson = E.W. Watson, The Style and Language of St. Cyprian, Oxford, 1896

EPISTVLA 58 CYPRIANVS PLEBI THIBARI CONSISTENTI S. I 1 Cogitaueram quidem, fratres dilectissimi, atque in uotis habebam, si rerum ratio ac temporis condicio permitteret, se cundum quod frequenter desiderastis, ipse ad uos uenire, et quantulacumque mediocritate exhortationis nostrae praesens illic fraternitatem corroborare. Sed quoniam sic rebus urgentibus detinemur ut longe istinc excurrere et diu a plebe cui de diuina indulgentia praesumus abesse non detur facultas, has

5 de his epp. cf. Harn. n. 54, p. 5 et 35.

Codi: Vs Lux M (= MQ) R (Rт) T P (= PDk) (У О" U bB aA pm d cH If elZ fj Lux = A. Wilmart, La lettre LV1П de S. Cyprien parmi les lectura non bibliques du Lectionnaire de Luxeuil, in Rev. Benéd. 28, 1911, 228/233. Fragmentam A*nur ep. Itgitur in cod. Paris. 9427 (f.23, anno ca. 650), ubi mscribitur: XII Legenda in natale infantum ad matutinum (u. Wilmart 228,6). Continet: et non facit (159/160) ... coronan (190). Seauor Iectiones quas Wilmart in p. 229 imprimendas curauit. cod. t deficit post ascendit (232). cod. b laatnam babet mde ab praesumus (9) ... cordibus uestris (241), cod. d inde ab (ne)quam (60) ... gloria et (226).

Inscr. : Incipit (Ciprianus s) ad Thibaritanos (Tribaritanos s Tibarithanos M Tibaritanos R O' a pm p Tiberitanos т Tyberitanos d Tybaritanos с Theberitanos Pk, de exhortat ione martyrii add. V feliciter add. т legenti uita add. С exhortatoria add Pk ас, ante ad c) V (XXII) s ((Л) M (XVU1) R T P (P XXII) (У О" U b (XXV) В (XXini) aA (XXVni/ttr dcZfj Incipit ad tribunos de exortacione mrîi If Epistola exhortatoria ad Tyberitanos b. Cipriani H Epla Cypriani ad Tibaritanos exhortatoria / om. Lux (i.lac.) e 2 cyprianus ... sal. om. d el tibari (У pm tybari cti zhiberi R tiberitani r thibaritanos D thibaritanorum, tanorum exp. О" thibaritanensi lf consistente M consistent i », s eras. T consistentes, e exp., i suprascr. U consistentibus pm in domino If consistenti] in domino add. (У salutem om. cH 3 frater dilectissime e lûrïï B, om. s idq ; el 4 habebam] ut add. s.u. m.2 (У si rerum] iterum pm (corr. m2) rerum post ratio e temporum т pm Z 5 considerases O" ipse] ut proem, d uenirem R (У (У d H lf et] ut Z, om. r U If 6 quantulamcumque R V quantulumcumque M T d, om. s mediocritatem R (У(т eras.) mediocritate exhortationis nostrae] mediocritas nostra praeualeret d exhortationi Z praesentem el 7 corroborarem Vs R (У В d If Z sic e surgentibus k uergentibus В 8 istic T U est hinc t If hinc Z excurrerem R de om. t pm Z, s.u. M2 9 praesumus ... cordibus uestris (241) om. b praesumus] pssumus fj praesumimus If detur M, л sm. M2 datur Vs т (У (e s.u. m.2) pm (corr. m2) If el has om. If

320

EPISTVLA 58

10 interim pro me ad uos uicarias litteras misi. 2 Nam cum domini instruentis dignatione instigemur saepius et admoneamur, ad uestram quoque conscientiam admonitionis nostrae sollicitudinem perferre debemus. Scire enim debetis et pro certo credere ac tenere pressurae diem super caput esse coepisse et occasum 15 saeculi atque antichristi tempus adpropinquasse, ut parati omnes ad proelium stemus nec quicquam nisi gloriam uitae aeternae et coronam confessionis dominicae cogitemus, nec putemus talia esse quae ueniunt qualia fuerunt illa quae transierunt. Grauior nunc et ferocior pugna imminet, ad quam fide incorrupta et V 657 20 uirtute robusta parare se debeant milites Christi, considerantes idcirco se cotidie calicem sanguinis Christi bibere ut possint et ipsi propter Christum sanguinem fundere. 3 Hoc est enim uelle cum Christo inueniri, id quod Christus et docuit et fecit imitari secundum Iohannem apostolum dicentem : qui dicit se in Christo

24/25 1 loh. 2, 6

13/15 de persecutione imminent! u. ep. 57, 122/124. 18/19 u. ep. 57, 133/134 : pugnam non talem qualis fuit sed grauiorem multo et acriorem uenire.

VsLuxMRTP(УО"UbB*ApmdcHlfelZfj M = MQ R = Rr P = PDk

10 pro me] romç a ad uos om. PD m Z uicarias post litteras a cum) de odd. el dñs r 11 struentis R instruentes г instingemur T (alt. n eras.) U instignemur ц alt. n exp. saepius post et О" admonemur sR 12 nostram A admonitionis post nostrae H sollicitudine PD sollitudinem Z 13 etenim О" autem d g' (= igitur) *• et] ac О", om. t pro cerro post credere d 14 ac] et О" supra О" coepis R et om. В 15 tempora (У О" pm d cH V Z appropinquare (У V el 15/16 omnes post ad proelium d 16 quisquam O" quam R quicquam] aliud add. el gloria ex gloriae M gloria R gloriae В gräm (= gratiam) e uitae post aeternae d aeternae om. (У1 pm 17 confessionis post dominicae d Z concitemus R 18 qualia] iam add. el quales fuerint (u s.u.) Lile R illa quae transierunt om. т fj, suppL i.m. fj2 grauis *• 19 ferocior] nunc add. s imminet] fratres dilectissimi add. V If, fratres karissimi add. s incorrupto T, a s.u. T2 et2 s.u. T2, om. A 20 praeparare *• sedebant T, e s.u. T2 debent V m (a s.u. m2) d; cf. SM II 45 21 idcirco post sc Z se] uos M sanguinem calicis / biberint (corr. m -rent e2) possent e '22 propter Christum] christo p christi m pro christo Z xprïï ex xjSi M xpi В funderent ex -rant, sed nt exp. R est enim] stent В 22/23 uelle post cum christo d Z 23 inuenire т id] si id R m cH (si del. H) el ut Z et1 om. Vs M (У If Z imitari uelint Z uoluerit imitari */ 24 Ioannem V(i) fj iohannen M Iohannem post apostolum aA

EPISTVLA 58

321

25 manere, debet quomodo Ule ambulauit et ipse atribulare. Item beatus apostolus Paulus exhortatur et docet dicens: 1esumus filii dei. "Si autem filii et heredes dei, coheredes autem Christi, siquidem conpatiamur ut et conmagnificemur. II 1 Quae nunc omnia consideranda sunt nobis, ut nemo 30 quicquam de saeculo iam moriente desideret, sed sequatur Christum, qui et uiuit in aeternum et uiuificat seruos suos in fide sui nominis constitutos. Venit enim tempus, fratres dilectissimi, quod iam pridem dominus noster praenuntiauit et docuit aduenire dicens: 2ueniet hora ut otnnis qui uos occiderit putei se 35 officium deo facere. 3Sed hoc facient, quoniam non cognouerunt patrem neque me. *Haec autem locutus sum uobis ut cum uenerit hora eorum, memores sitis quia ego dixi uobis. 2 Nec quisquam miretur persecutionibus nos adsiduis fatigari et pressuris angentibus frequenter urgeri, quando haec futura in nouissimis 40 temporibus dominus ante praedixerit et militiam nostram ma gisterio et hortamento sui sermonis instruxerit, Petrus quoque apostolus eius docuerit ideo persecutiones fieri ut probemur et V 658

26/28 Rom. 8, 16-17.

34/37 loh. 16, 2-4.

VsLuxMRTP(УО"UI>BaApmdcHlfelZfj m = aí¡2

R = Rr

p = rat

25 i Ile] et ipse т pm ipse] ille pm illa т 26 beatus apostolus post Paulus r P (У О" U В pm с, beatus om. R d Z, HartBay beatus post Paulus apostolus T H apostolus post Paulus d If Z, HartBay Paulus om. R exhortatur] et proem, т pm exoptatur R et docet om. d 27 filii1] fili O", ita et M T U, sed i s.u. ml si ... heredes dei om. (У filii2] fili (i s.u. m2) M T O" U dei] heredes quidem dei A dei coheredes om. R 28 conpatimur d patimur Z ut post et e magnificemur R e 29 nobis] a proem. P ut] et т pm, om. R 30 de saeculo post iam т О" pm cH iam om. A morientem R pm (m exp. m) morienti T U sed] et add. Z sequantur В 31 et1 om. H 32 ueniet R V est d enim] autem cH, om. T U fratres dilectissimi om. Z k™1 j 33 pridem] quidem e noster om. Vs R (У О" pm cH Z 34 aduenire] adnuntiare If uenit R aA e (e s.u. e2) Z uos post occiderit k occidet s putet If 35 dei d haec aA H faciunt (У perficient pm facient] uobis add. If quoniam] quia s с If Z nouerunt V A 36 haec ... uobis (37) om. d uobis om. (У 37 memores sitis] reminiscamini aA quia] quae T (corr. T2) P U В el fj ego om. cH uobis om. el ne T PD U 38 persecutionibus post nos d nos post assiduis H nos om. т agentibus M О" U В (n s.u. M О" U) augentibus Z 39 futura in] futura e in om. H 40 dominus post ante praedixerit d praedixerat В A (corr. A2) H malicia A 41 instruxit A 42 eius om. Vs If persequutionë R persecutions r 42/43 probemur et ut dilectioni] probati in dilectione d et post ut M О' et ... copulemur (44) om. m, ut ex dilectione dei iustorum exemplo nos etiam morte et passionibus copulemur suppl. i.m. m.2

322

EPISTVLA 58

ut dilectioni dei iustorum praecedentium exemplo nos etiam morte et passionibus copulemur. Posuit enim in epistula sua 45 dicens: l2carissimi, nolite mirari ardorem accidentetn uobis, qui ad temptationem uestram fit, nec excidatis tamquam nouum uobis contingat, l3sed quotienscumque communicatis Christi passioni bus, per omnia gaudete, ut et in reuelatione facta claritatis eius gaudentes exultetis. uSi inproperatur uobis in nomine Christi, 50 beati estis, quia maiestatis et uirtutis domini nomen in uobis requiescit, quod quidem secundum illos blasphematur, secundum nos autem honoratur. Docuerunt autem nos apostoli ea quae de praeceptis dominicis et caelestibus mandatis ipsi quoque didicerunt domino ipso scilicet corroborante nos et dicente: ппето 55 est qui relinquat domum aut agrum aut parentes aut fratres aut uxorem aut filios propter regnum dei, xet non recipiat septies tantum in isto tempore, in saeculo autem uenturo uitam aeternam. Et iterum, Bbeati, inquit, eritis, cum odio uos habuerint homines et separauerint uos et expulerint et maledixerint nomini uestro

45/52 1 Pfetr. 4, 12-14.

54/57 Luc. 18, 29-30.

58/61 Luc. 6, 22-23.

VsLuxMRTP(УО"UbBaApmdcHlfelZfj M = MQ

R = Rt-

P = PDk

43 dilectione M electione T U dei] iusto add. R, HartBay 44 passione 1 conpulemur (n del) T U copulem fj posuit enim] qui posuit d enim om. Vs 45 carissime s, om. О" t.ras. ardore accidente R accedentem r H uobis] in proem, t nobis Z quia (У (a exp.) If el 46 uestram] uobis H, om. A fit s.u. a2 nec] ut proem, a ne M r pm d el Z excidat T U (is s.u. U2) excedatis cH uobis] aliquid aA uobis aliquid (У О" (aliquid s.u. яг-? О") 48 ut post et cH et om. О" d caritatis В claritati pm 49 exultetis ex -tantes e si ... estis (50) om. p inproperetur (У christi] domini el 50 beatis т eritis d ma**iestatis (ex manifest-) M magestatis t (corr. т2) m domini] eius Z nobis В H 51 requiescit om. Z quidem] enim (У il los i. m. fj2 52 nos post autem т d autem1] aut s, om. M pm e honorificatur el autem2] enim e autem2 post nos if nos om. Z de om. В (m fine folii) 53 caelestibus] de proem, fj didiscerunt Z 54 dominopost ipso scilicet Vs If ipso om. d ipso post scilicet cH corroborante] et proem. R О" а corroborante*, m eras. T U corroborante post nos / nos et dicente om. pm et] ac (У1 et] pariter proem. cH docente (У 55 est] inquit add. т pm lf Z relinquit / aut2] ad s aut fratres om. fj 55/56 aut fratres aut uxorem om. cH aut fratrem post aut uxorem (У 56 et] ut Z recipiet cH e Z recipiant m respiciat spés fj, recipiat septies s.u. fj2 septiens (n exp.) T centies Z 57 uenturo] futuro (У с uita aeterna R 58 inquit] autem т pm inquit post eritis Z estis d odi, o add. s.u. J22 hodio a (h exp.) V hodie Z hodio post uos el (odio I) homines om. В 59 et separauerint om. d uos et expulerint om. cH et expulerint om. el expuUerint, u eras. M

EPISTVLA 58

323

60 quasi nequam propter filium hominis. 23Gaudete in ilia die et exultate. Ecce enim merees uestra multa in caelis. Ill 1 Gaudere nos et exultare uoluit in persecutionibus do minus, quia quando persecutiones fiunt, tunc dantur coronae fidei, tunc probantur milites Christi, tunc martyribus patent 65 caeli. Neque enim sic nomen militiae dedimus ut pacem tantummodo cogitare et detractare аc recusare militiam debeamus, quando in ipsa militia primus ambulauerit dominus humilitatis V 659 et tolerantiae et passionis magister, ut quod fieri docuit prior faceret et qui pati hortatur prior pro nobis ipse pateretur. 2 Sit 70 ante oculos, fratres dilectissimi, quod qui omne iudicium a pa tre solus accepit et qui uenturus est iudicaturus, iam iudicii sui et cognitionis futurae sententiam protulerit praenuntians et contestans confessurum se coram patre suo confitentes et negaturum negantes. Si mortem possemus euadere, merito mori 75 timeremus. Porro autem cum mortalem mori necesse sit, amplectamur occasionem de diuina promissione et dignatione ue-

22.

62 cf. Luc. 6, 23. 64/65 cf. Act. 7, 56 (Cl. n. 14) 73 cf. Mt. 10, 32-33.

70/71 cf. loh. 5,

VsLuxMRTP(УО"Ui>BaApmdcHIfelZfj M = MQ R = Rt P = PDk

60 -quam ... gloria et (226) om. d in illa die post et pm, post et exultate Vs If 61 multa] est В multa est s R (У aA If I, ë adscr. i.m. Ai2, est add. s.u. e2, multa est s.u. c2 in caelis] est add. Z 62 gaudete H nos post exultare T nos HA exultare] nö proem, sed exp. fj exultate H gratulan / uoluit put in persecutionibus Z in persecutionibus post dominus If 63 fiant e, a rxp., u suprascr e2 datur corona el 64 christi (cf. 92: spectat militem suum Christus) Vs R (У aA ei Z dei M r T P О" U В pm cH fj, HartBay, oт If 65 nomen post militiae / 66 cogitare] colcre Z et] ac e aut H detrectare V t PD В cH l Z fj, ex -trac- M2 T2 k2 tractare corr. m trec- p trectare m, de praef s.u. m2 ac] aut el militiam] dei add. M milicia Z debeamus post cogitare R 67 primus] prior Z dominus] christus el 68 tollerantia r passionis] huius add. M quid R prius If 69 facere M et om. Q qui] quod el hortaretur (У prior om. В If el pro nobis post ipse If ipsa t sint Z 70 oculos] uestros add. aA dilectissimi om. s quod qui] quodq ; c 71 et post qui el est] et el iudicare H iudicaturus] est add. I sui om. r pm 72 cognitioni R cogitationis Z futuram el pronuntians О" 73 contestas r confessorum (У, o exp et u suprascr m2 confessurum se] confessorumq ; (u s.u.) t se ex si (У confitente If negaturus *• 74 morte О", om. If mori] mortem В el no Z 74/75 mori timeremus] morti meremus U 75 timeremus] non proem, t mortale R necesse sit] necessit U 76 occansionem M (n eras. Q2) т U promissione ct om. R el et] de dei add. Vs т pm If (de s.u. т m) et dignatione om. ц ueniente т

324

EPISTVLA 58

nientem et fungamur exitum mortis cum praemio inmortalitatis nec uereamur occidi, quos constet quando occidimur coronari. IV 1 Nec quisquam, fratres dilectissimi, cum populum nos80 trum fugari conspexerit metu persecutionis et spargi, conturbetur quod collectam fraternitatem non uideat nec tractantes episcopos audiat. Simul tunc omnes esse non possunt, quibus occidere non licet, sed occidi necesse est. Vbicumque in illis diebus unusquisque fratrum fuerit a grege interim necessitate 85 temporis corpore non spiritu separatus, non moueatur ad fugae illius horrorem nec recedens et latens deserti loci solitudine terreatur. Solus non est cui Christus in fuga comes est. Solus non est qui templum dei seruans ubicumque fuerit sine deo non est. 2 Et si fugientem in solitudine ac montibus latro oppressent, 90 fera inuaserit, fames aut sitis aut frigus adflixerit, uel per maria

83 cf. Mt. 24, 9 (Cl. n. 18). 85 cf. Col. 2, 5. Cor. 6, 16. 90 cf. 2 Cor. 11, 27.

88 cf. 1 Cor. 3, 16; 2

83 cf. Lucif., Mor. V (CCL 8, 277, 37/38) : in qua non occidere, sed occidi propter dei filium docemur. 87/92 Fulgent. Rusp., Ad Trasam. regem II XVIII 1 (CCL 91, 141, 881/887).

Vs Lux MR T P (У О" U b В aA pm d cH If el Z fj M = MQ R = Rt P = PDk

77 et] ut r О" В pm If el, om. cH fugamur Ai R T (У O" (n /.*. Ai T С О") exitu Vs Dk (У aA p cH el Z д ex -um T2 О" U2 B, cf. SM I 74 sq. 78 constat r pm H quando** (q; eras.) H et quando В 79 ne If fratres dilectissimi om. Z kmî s 80 furari a fatigari Z metum M (m eras. Q2) U cöprobetur A 81 quod] quando (У collocatam Z uident t tractes r, tan s.u. r2 82 episcopus t audiant M simul] Si multi e simul post tunc If tunc omnes om. e i.sp. co 25 litt. omnes esse] omnes se M (es s.u. QP-) omnes post esse Z esse post non cH 83 accidere pm (corr. m2) Vbiq; e 84 a grege] acrege R interim] ac add. P, HartBay necessitatem t necessitate] a proem. MTU(a eras. Q T) 85 separantes т segregatus В a fugae illius horrore (86) M aA cH el a T If. d add. s.u. T2 fuga r 86 errorem T herrorem U nec ex non Q nec recedens] ne credentes T, corr. in nec credens T2 decedens fj, nec ex s.u. p2 recedens ex redentes U2 desertis locis В loci] et add A solitudinë p (corr. p2) Z 87 solus1 ... comes est om. l cui] quïî R comes] domus e 88 templum dei] dñi templum Z seruat В ubicumque] tibi quumque R domino el non] nostro R 89 rugiente R k solitudinem M (та eras.) R T U В H (corr. H2) solitudinibus (У ac] a т, om. a obrepserit Z 90 fames ex -is M T Dk U famis t P B, Bay aut1] ac Vs ut M, a suprascr. M2^ et T U aut2 om. т uel] et Z per maria om. cH 90/91 per maria post praecipiti nauigatione /

EPISTVLA 58

325

praecipiti nauigatione properantem tempestas аc procella submerserit, spectat militem suum Christus ubicumque pugnantem et persecutions causa pro nominis sui honore morienti praemium reddit quod daturum se in resurrectione promisit. Nec V 660 95 minor est martyrii gloria non publice et inter multos perisse, cum pereundi causa sit propter Christum perire. Sufficit ad testimonium martyris sui testis ille qui probat martyras et coronat. V 1 Imitemur, fratres dilectissimi, Abel iustum qui initiauit 100 martyria dum propter iustitiam primus occiditur. Imitemur Abraham dei amicum qui non est cunctatus ut filium uictimam suis manibus offerret, dum deo fide deuotionis obsequitur. Imi temur tres pueros Ananiam, Azariam, Misael, qui nec aetate territi nec captiuitate fracti Iudaea deuicta et Hierosolymis 105 captis in ipso regno suo regem fidei uirtute uicerunt, qui adorare

94 cf. Luc. 14, 14 (Cl. n. 20). 99/100 cf. Gen. 4, 8 (Cl. n. 22). 102 cf. Gen. 22, 10. 103/105 cf. Dan. 3, 1-12.

101/

Vs Lax MR T P tV О" U b В aA pm d cH V el Z fj M = MQ R = Rt P = PDJk

91 praecepti Q, con. Q2 praecipit В properanti ex -tenu Jg2 ac procella] aprocella a, c suprascr. a2 92 expectat MrTP (exsp-) U В aA el /j expectet Z militem suum pat christus If ubique *• 93 causam R Ö", om. e pro om. R honorem К praemium] ampliora premia Z 94 reddit] ei add. r quod] que Z redditurum H, corr. H2 resurrectionem В ne R, c add. s.u. R2 95 et] nec t pm multos] milites H 96 dum el pereundi] non proem, т post sit in (У non eras. perisse (У a pm cH sufficiat R (У О" pm ad om. pm 97 martyrii (У О" cH Z, HartBay martyri M (i add. s.u. M2^) martyri* R testis om. Vs testis] est add. I martyres s M О" В pm с ¡f e Z (-Va- scZ ñires If), ex -ras T2 D2 m2 (У U2 mrs aA H 99 fratres dilectissimi om. Z dilectissimi om. s habel ц iniciabat m ini***uit (tia eras. i) P imitauit ц corn fj2 100 maniria] martires uc\ proem. Z martyria dum] martyrii quïï R 101 abram / abraam A habraam fj ut om. t О" pm cH 102 offeret T (t s.u. T2) (У offerre О" pm cH offerret dum] offerendum t dum deo] du dño / dm dñm e obsequitur] et sequitur т 103 ananiam V (У В H e Z anania r D О" aA с If I /j ananniam T (-л) U annania pm ananian M Pik, HartBay ananias R anänia s azariam V T (У U m H el fj azar iï г О" В aA p c If azarian M P (corr. m -ä D2), HartBay azarias R azaria s mariam Z misael s M U el misaelem P, HartBay misalem Z misaelë D A et misaelem pm If(-imlf) misahelë k О" В misahelem fj et misahelem R (-c) a misahel T et misael H et misahel V т Cr1 с 104 iudaea] pudeat R et ... in (105)] a ierosolimis capti Z hierosolymis V R U, HartBay hierusolymis M hierosolimis г P (У O" pm e /j ierosolimis s aA Z iherosolimis cH lf hierusolimis В iherusolimis T ierosolimitis / 105 capti If suo] quo add. M qui T, a add. sm. T2

326

EPISTVLA 58

statuam quam Nabuchodonosor rex fecerat iussi et minis regis et flammis fortiores extiterunt, proclamantes et fidem suam per haec uerba testantes: 1eNabuchodonosor rex, non opus est nobis de hoc uerbo respondere tibi. "Est enim deus сиг nos seruimus 110 potens eripere nos de camino ignis ardentis, et de manibus tuis liberabit nos: 1BEt si non, notum sit tibi quia diis tuis non seruimus et imaginem auream quam statuisti non adoramus. Credebant se illi secundum fidem posse euadere, sed addiderunt et si non, ut sciret rex illos propter deum quem colebant et 115 mon posse. 2 Hoc est enim robur uirtutis et fidei credere et scire quod deus a morte praesenti liberare nos possit, et tamen mortem non timere nec cedere, ut probari fortius fides possit. Erupit per os eorum spiritus sancti incorruptus et inuictus uigor, ut appareat uera esse quae in euangelio suo dominus V 661 120 edixit dicens: lBcum autem uos adprehenderint, nolite cogitare

108/112 Dan. 3, 16-18.

114 Dan. 3, 18.

120/123 Mt. 10, 19-20.

VsLuxMRTP(УО"UbBaApmdcHlfelZfj U = MQ R = Rr P = PDk

106 Nabucchodonossor V nabucodonosor / fj nabugo- Z nabuochodonosor т nabuonadanosor s rex om. p fecerat] noluerunt add. su. T2 iussi T, s adscr. T2 iussis s R If iussit U iussi] fuerant add. s.u. a2 fuerant iussi cH et om. Z mini T, s adscr. T2 minas t 107 et] territi If flamis If 108 Nabucchodonossor К nabucco- s nabuco- / nabugo- e Z -donossor U opus post est aA 109 uerbo om. A 110 potens] potest R e post potens in T est eras. eripere ex operire H eripere post nos p ardentes, i sm. P ardenti T U tuis] кх add. Vs т If 111 liberabit ex -uit Q (У U liberauit t В m liberare (-re i.ras.ï) M A liberare(rc adscr. i.m. T2) \ ***(uit eras.i) T liberabit nos] liberare /j et] aut If si non m U del (cf. 1 14), m О" suppl. s.u. m.2 sit tibi] tibi sit rex О" tibi] rex add. R 112 deseruimus pm deuimus r, ser s.u. т2 auream] tuam s adorabimus т 113 Uli*, s eras. Q scdo If secundum fidem suam iras. H fidem] suam add. (У a p cH (H i.ras.) el, se add. If 114 si su. a2, om. т si non in U del (cf. 11 1) dm /.*. a2 dñm R quem] que т 115 est om. т cH robor M т fidei et uirtutis тpm credere] credentibus fj et2 om. M 116 dominus el morte post praesenti M praesenti om. pm (suppL s.u. p2/*2) liberad r nos om. P, HartBay possit ex .et R (У possit et] poss&. sic В et] sed el 117 ne О", c add. s.u. яг_? nec cedere] non credere Z credere pm (in p r exp.) fj ance ut in a ct del probari ex -te a fortius] potius aA fortius post fides O', fortius fides post possit // fide / Z (ante fortius Z), om. с 118 erupit corr. in eripuit c2 irrupit el per os] pueros R Cr4 cH (corr. m.2 О" H2) *os, h eras, fj sanctus R aA pm cH If el Z inuinctus яг 119 uigor om. R appareant Vs (У (n exp.) aA If 119/120 dominus post edixit /, dominus om. В 120 edixit] et dixit О" U edixerit */ dixit M R В A pm If dicit (У praedixit a cH ponit т dicens om. (У A autem] ante Z adprehendiderint pm (appre- p) aphendiderît fj, di exp. tradiderint el

EPISTVLA 58

327

quid loquamini. Dabitur enitn uobis in illa hora quid loquamini. ™Non enitn uos estis qui loquimini, sed spiritus patris uestri qui loquitur in uobis. Dixit quid loqui et respondere possimus dari nobis in illa hora diuinitus et offerri, nec nos tunc esse qui 125 loquimur, sed spiritum dei patris, qui cum a confitentibus non discedit neque diuiditur, ipse in nobis et loquitur et coronatur. Sic et Daniel cum conpelleretur adorare idolum Bel quem tunc populus et rex colebant in adserendum dei sui honorem plena fide et libertate prorupit dicens: nihil colo ego nisi dominum 130 deum meum qui condidit caelum et terram. VI 1 Quid in Machabeis beatorum martyrum grauia tor menta et multiformes septem fratrum poenae et confortans liberos suos mater in poenis et moriens ipsa quoque cum liberis, nonne magnae uirtutis et fidei documenta testantur et nos ad 135 martyrii triumphum suis passionibus adhortantur? Quid prophetae quos ad praescientiam futurorum spiritus sanctus animauit? Quid apostoli quos dominus elegit? Nonne cum iusti occiduntur propter iustitiam mori nos quoque docuerunt? 2

4.

123/124 cf. Mt. 10, 19-20. 127/128 cf. Dan. 14, 3. 129/130 Dan. 14, 131/133 cf. 2 Mac. 7, 1-42. 134 cf. 2 Mac. 6, 31 (CI. n. 27).

Vs Lux M.R T P & О" U b В aA pm d cH If el Z fj U = MQ R = Rr P = PDi

121 dabitur ... loquamini om. (У, suppl. i.m. m.2 ('diuinitus add. post hora) uobis post in illa hora Z hora от. I 122 uos post estis s loquini, mi suprascr и2 uestri] est add. M(sed in M eras.) 123 quod fj, corr. s.u. f et] quid add. M el dare t 124 et om. M (suppL s.u. M2) nos esse (ex nosse, tunc om.) О" 125 loqtur ц corr s.u. fj2 spiritus R (У О" В pm cum in T eras., a suppL T2 a om. T U confidentibus aA (corr. A2) cH Z 126 disce*dit, n eras. В nec H et:1 om. t pm el Z 127 danihel R k (У О" Виp cum conpelleretur] cïïpelleretur a Bel] uel R В Z 128 rex et populus / t pm colebat M R Г P (У (corr. m -ant m.2) U aA ц HartBay in ml / asserandum Z plenam(m del) T U 129 fide et] fidei s (У О" If Z hberalitate el proripuit e colo post ego (У Z dño Ai, m suprascr M2 unum el om. A 130 deum om. В 131 quod Z Machabaeis HartBay macchabeis s M (pr. c eras. M) R maccabeis V PD macabeis a macabel Z beatorum post martyrum H 132 poenae] pçnas V 133 suos om. (У1 quoque] quolcunq; ц liberis] suis add. I 134 magna r T О" U pm I magnae uirtutis om.s uirtutis et ода. г docimenta PD (corr. D2) testa *tur, n eras. Р 135 adhorta*tur, n eras. P adhortatur pm propheta В 136 ad om. t psentiä с (ci s.u. m.2) el (prç- ep-l) pñtiam (= praesentiam) Z fj 137 deus С cum] dum Vs (У О" pm V Z 138 nos post quoque Z nos om. If quoque om. R

328

EPISTVLA 58

Christi natiuitas a martyriis infantium statim coepit, ut ob 140 nomen eius a bimatu et infra qui fuerant necarentur. Aetas necdum habilis ad pugnam idonea extitit ad coronam. Vt appareret innocentes esse qui propter Christum necantur, infantia innocens ob nomen eius occisa est. Ostensum est neminem esse a periculo persecutions inmunem, quando et tales martyria 145 fecerunt. 3 Quam uero grauis causa sit hominis christiani seruum V 662 pati nolle, cum passus sit prior dominus, et pro peccatis nostris nos pati nolle, cum peccatum suum proprium non habens passus sit ille pro nobis ! Filius dei passus est ut nos filios dei faceret, et Alius hominis pati non uult ut esse dei Alius perseueret! Si 150 odio saeculi laborarnus, odium saeculi sustinuit prior Christus. Si contumelias in hoc mundo, si fugam, si tormenta toleramus, grauiora expertus est mundi factor et dominus, qui et admonet dicens: 18s» saeculum, inquit, uos odit, mementote quoniam me

139/140 cf. Mt. 2, 16-18 (Cl. n. 29).

153/158 Ioh. 15, 18-20 (CI. n. 32).

VsLuxMRTP(УО"UbBaApmdcHlfelZfj M = MQ R = Rt P = PDk

139 л om. R В infantum s О" a cH e Z statim] stantium If statim coepit] incepit A coepit] incepit Z ut om. В 140 nomine Z ab imatu s (ym-) (У О" (corr. m.2) If e ab umuatu Z et om. s post infra m a ista dei qui fuerant om. A negarentur s Q U m (corn QP- U2) 141 habi*us, l eras. M abilis г В с If Ça s.u. т B) abillis (pr. I ms) PD (h /.*. ГУ2) o abilis, ilis iras, fj (ex ab illis?) pugna Z poenam R (У idonea r ad2] et т appareat т pm cH If 142 ante esse n M se eras. propter] per e negantur M (corr. M2Q2) r U (corr. U2) necarentur Vs (nega- s) 143 ob] propter В eius] eis U ante neminem in a noie f= nomine) exp. neminem] nemi | H neminem] enim proem. МRВ 144 a periculo persecutions inmunem] immunem a periculo (persecutionis om.) e persecutionis] constitutionis cH martyria] et proem. fj, sed exp. 145 fit R est О" hominis 7', bu add. s.u. T2 hominibus R nominis Bay, tuetur CL n. 30 hominis christiani] nomini christiano Z christianis R T 146 cum] dum V cum ... nolle (147) om. c, suppL i.m. inf. с2 passus sit post prior Vs If passus sit] passif т (sus suprascr. т2) prior post dominus H, om. p nostris om. О" В 147 nos post et (146) eiom.R(У pati post nolle aA suum exp. О", om. (У proprium om. aA fj, proprium ille suppL s.u-fj2 148 sit] est : sit cH (si*, t eras, c), sit om. If ille post pro nobis В passus ... filios dei om. P, suppl. i.m. sup. P2 est om. R cH filios post dei Vs & 149 et om. В Z uult** (is eras.) p dei post filius2 O" Z filius2 om. aA (suppL s.u. a2) 150 odium] oculum s sustinuit post prior If prius cH 151 contumeliam cH 152 grauia Vs mundi] et add. В et1 om. T U el qui et admonet ex quieta monet & et2 om. s Z ц (SM II 74: rein pleonastisck) 153 sclo m inquit post uos O" H, om. Vs If Z; inquit tuentur SM I 23 mementote] scitote r pm If Z

EPISTVLA 58 329 primo odiit. iaSi de saeculo essetis, saeculum quod suum esset 155 amaret : sed quia de saeculo non estis et ego elegi uos de saeculo, propterea odit uos saeculum. mMementote sermonis queт dixi uobis. Non est seruus maior domino suo. Si me persecuti sunt, et uos persequeniur. Dominus et deus noster quicquid docuit et fecit, ut discipulus excusatus esse non possit qui discit et non 160 facit. VII 1 Neque aliquis ex uobis, fratres dilectissimi, futurae persecutionis metu aut antichristi inminentis aduentu sic terreatur ut non euangelicis exhortationibus et praeceptis ac monitis caelestibus ad omnia inueniatur armatus. Venit antichristus, 165 sed superuenit Christus. Grassatur et saeuit inimicus, sed statim sequitur dominus passiones nostras et uulnera uindicaturus. Irascitur aduersarius et minatur, sed est qui possit de eius manibus liberare. 2 llle metuendus est cuius iram nemo poterit euadere ipso praemonente et dicente: ne timueritis eos qui 170 occidunt corpus, animam autem non possunt occidere. Magis autem metuite eum qui potest et corpus et animam occidere in V 663 gehennam. Et iterum: qui amat animam suam, perdet illam, et 169/172 Mt. 10, 28.

172/174 Ioh. 12, 25.

Vs Lux MR T P (У О" U b В aA pm d cH If el Z fj M = MQ R = Rt P = PDk

154 primum a cH prior s priorem Z odit R P (У (У1 aA pm cH If /j de sm. p2 esset] est et s 155 amasset с (ex -aret) H amare Z quia] qm If et] sed k, om. В eligi 17 elegi post uos (У aA Z de] a В 156 odit post uos s mementote] uos add. A sermonis ex -nes r T (У sermones О" sermonum В quem] quae В quomodo О" quem ego el 157 suo om. В A si**, ne ems., me s.u. /j2 158 et2 om. cH quicquid post docuit A docuit et] locutus est Z 159 excusatus om. fj qui discit] si quid scit R di*cit, s eros. p dicit (У В a Z didicit cH scit О" dixit fj et s.u. fj2 161 nobis (У delectissimi Ai knïï p, om. s 162 metum Lux aut om. т В aduentum Lux terreantur, n exp. fj 163 non om. В praeceptis ac monitis caelestibus (164)] celestibus meritis Z ac monitis] emunitus В, om. Lux (У 164 caelestibus] instructus add. Lux 165 sed superuenit Christus om. R sed1] et M sed1] et add. QT U aA cH fj superuenit post Christus V superuenit] et add. T P U superueniet fj crassatur В pm cH If fj saevit] uenit A sed2] et add. M тТРО"UApmfj 166 sequitur] et add. R deus el dominus] ihs xpe add. Lux passionis Lux uindicaturos Lux 167 est] et add. k possit] nos add. О" 168 manibus] nos add. cH liberari Lux potest Vs Lux t pm If 169 premonentis et dicentis т et] ac H dicente ex doc- T 170 magis om. Lux 171 metuete Lux, om. В metuite post eum (et post metuite eu del) H metuite eum] eum timete el potest post corpus et animam A et1 om. M r О" aA pm If Z fj animam et corpus Lux M R (У1 el Z ц anima т occidere] perdere lux k 172 gehenna т PD el p perdit Z illam] eam В *•

ЗЗО

EPISTVLA 58

qui odit animatn suatn in isto saeculo, in uitatn aeternam, conseruabit illatn. 3 Et apocalypsis instruit et praemonet dicens : 175 Bsc quis adorat bestiam et imaginetn eius et accipit notam in fronte sua et in manu, 10bibet et ipse de uino irae dei mixto in póculo irae eius, et punietur igne et sulphure sub oculis sanctorum angelorum et sub oculis agni, "et fumus de tormentis eorum in saecula saeculorum ascendet, nec habebunt requiem die ac node 180 quicumque adorant bestiam et imaginem eius. VIII 1 Ad agonem saecularem exercentur homines et parantur et magnam gloriam conputant honoris sui, si illis spectante populo et imperatore praesente contigerit coronari. Ecce agon sublimis et magnus et coronae caelestis praemio gloriosus, ut 185 spectet nos certantes deus et super eos quos filios facere dignatus est oculos suos pandens certaminis nostri spectaculo perfruatur.

175/180 Apoc. 14, 9-11.

VsLuxMRTVО? О" U bBaApmdcHlf elZfj M = MQ R = Rt P = PDk

173 isto] hoc * Z uita aeterna О" 174 conseruabit ex -uit M (У conseruauit т pm с seruabit Vs If consentant Lux illam] cam L*.v Z in apocalypsi Vs R CV cH If el Z in apocalypsis L#x apocalypsi О" (-i-) В stmit R instruit et praemonet dicens om. Z et praemonet om. A monet t pm el 175 adorabit R bestia R et2 om. 7 accipit ex accepit (У acciput, a eras. M accipitat fat exp.) Q accipiat, a exp. A accepit т pm accipiet TUB nota If 176 sua et in manu om. В et1] aut pm manu] sua add. M manu A deuino ex diuino т uino] nuo Z in poculo om. Z 177 munietur T igni pm cH el sulfure s sulfurae Lux sulphurç к sulphore r sulpure V M PD (-rae D) (У sulpore Q (corr. m sulphure Q?) oculis] dey et add. s If (dei) 178 oculis] oculi sci В 178/179 in saecula saeculorum post ascendet Vs P a (ex -dit) cH If 179 ascendit Vs Lux т m (e suprascr. m2) e, om. A, ascendet suppl. A2 s.u. ante in saecula saeculorum nec ... nostri (186) deest in aA ubi legitur magis ... stantes (= ep. 11, 97/105: 98 dominum om. per ipsum om. 101 nostrum post dominum (100) nos om. a 103 dño a uel om. a) ac] et Lux R pm If el 180 qui Оf~, om. Z adorant ex -rat M T D О" adorat PB, HartBay adorauerit Lux besteam Lux 181 agonaë M exercentur] et proem, t exercentur] certentur M (corr. in -tantur J22) parantur M, alt. a exp. et e suprascr. ,Vf2 182 conputant M, e suprascr. Ai2 conputet г si ill is ex sullis (У si om. M O" (sed suppl. sm. m--? О") illi т (s add. su. т2) T If illic В с illos, os i.ras. M illo el expectante R pm 183 pupulo Lux onte contigerit add. cum s.u. M2 contegerit В cötingerit fj ago s ac В 184 et magnus om. R magnis т coronae post caelestis el caelesti ц, s add. s.u. p2 praemio post gloriosus P gloriosos R, u s.u. R2 185 spectat т expectet Lux If Z dominus el et] ut If filios »r -us M 185/186 faceré post dignatus est el 186 spandens M r T U В m (s eras. M T) certamini nostro В nostris M (s eras.) R, om. s spectaculo om. В perfruirur aA

EPISTVLA 58

331

Proeliantes nos et fidei congressione pugnantes spectat deus, spectant angeli eius, spectat et Christus. Quanta est gloriae dignitas, quanta felicitas praeside deo congredi et Christo iudice 190 coronan? 2 Armemur, fratres dilectissimi, uiribus totis et paremur ad agonem mente incorrupta, fide integra, uirtute deuota. Ad aciem quae nobis indicitur dei castra procedant. Armentur V 664 integri, ne perdat integer quod nuper stetit. Armentur et lapsi, ut et lapsus recipiat quod amisit. íntegros honor, lapsos dolor 195 ad proelium prouocet. 3 Arman et parari nos beatus apostolus docet dicens: X2non est nobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus potestates et principes huius mundi et harum tenebrarutn, aduersus spiritus nequitiae in caelestibus. 13Propter quod induite tota arma, ui possitis resistere in die 200 nequissimo, ut cum omnia perfeceritis l*stetis adcincti lumbos

196/204 Eph. 6, 12-17.

190/192 cf. Lucif., Mor. Xm (CCL 8, 294, 27/30): Hinc est quod perspicis omnibus nostris uiribus nos stare paratos in agone iustitiae fide integra, uirtute deuota, mente incorrupta ad aciem stare quae per te indicta est, dei uiui milites interritos.

VsLuxMILTP(УО"UbBaApmdcHIfelZfj M = MQ

R = Rr

P = PDJk

187 nos om. Lux et fidei] fieri г expectat Lux t (-paec- т) dominus If el Z 188 spectant т, ex proem. s.u. т2 expectant Lmx spectat r, ex proem. s.u. г2 expectat Lux christus] eius add. M el 189 quanta] et praem. Vs \мx R a pm cH lf Z quanta et quanta О" ps*ide, s eras, ц domino el 190 coronan] Ыс def Lmx. armemur] ergo add. el amemur, r s.u. Q armemur ex -mus M armemus nos T U dilectissimi] kfm s totis] fortis В 191 mentem Z mente integra M 192 indigitur R indicetur r decastr* M, a eros., is suprascr. M2 * *castra, de eras. Q procedat Z 193 quod] q° (= quo) с fecit, ste í.*. A et om. т pm 194 et om. Vs r T (У О" A pm If el Z (suppl. s.u. T2 e2); cf. SM II 72 lapsos] lapsus T m 195 pmium prouocat « armari] autem add. Vs If Z et parari post nos If parari] probare г probari pm beatus om. If apostolus] paulus add. Q If e 196 docet dicens om. M m fine folii adocet (a exp.) H docetis (is exp.) c, om. Q, monet suppl. s.u. Q} 196/197 aduersus ... sed om. В 197 aduersus] uersus т auersus D aduersum chi mundi] sacculi cil et2 om. P 198 spiritum В pm el ц spiritalia (У nequitiae] nequam el 199 propter quod] propterea A tota arma] uos arma lucis a cH tota corr. m tuta QP, om. Vs (suppl. s.u. s2) R (¥ pm If Z arma] dei add. If possitis ex -etis (У possetis т possistis a 199/ 200 resistere post in die nequissimo с 200 ut] et cH perficeritis r profeceritis Z stetistis (tis exp.) e, om. О" (suppl sm. m.2) pm accinctis г 200/201 lumbos uestros corr. m -bis -is M2

332 EPISTVLA 58 uestros in ueritate, induii loricam iustitiae iset calciati pedes in praeparatione pads euangelii, ieadsumentes scutum fidei, in quo possitis omnia Ígnita iacula nequissimi extingúete l7et galeam salutis et gladium spiritus, qui est sermo dei. 205

IX 1 Haec arma sumamus, his nos tutamentis spiritalibus et caelestibus muniamus, ut in die nequissimo resistere diaboli minis et repugnare possimus. Induamus loricam iustitiae, ut contra inimici iacula munitum sit pectus et tutum. Calciati sint euangelico magisterio et armati pedes, ut cum serpens calcari 210 a nobis et obteri coeperit, mordere et subplantare non possit. Portemus fortiter scutum fidei, quo protegente quidquid iaculatur inimicus possit extingui. 2 Accipiamus quoque ad tegumentum capitis galeam spiritalem, ut muniantur aures, ne

205/208 cf. Eph. 6, 11-13. 208/209 cf. Eph. 6, 15. 209/210 cf. Gen. 3, 15. 211/212 cf. Eph. 6, 16. 213/215 cf. Eph. 6, 17.

208/210 cf. Lucif., Mor. XIII (CCL 8, 295, 32/36): Quia calciati sunt nostri euangelico magisterio et armati pedes, calcaris tu, licet sis augustus, et in te obteritur rugiens in nostram insontium necem serpens, siquidem mordere et subplantare per te carnificcm su um non praeualeat. 211/212 cf. Lucif, Mor. XIII (CCL 8, 294, 30 / 295, 1): Fortiter enim portatur a nobis scutum fidei, unde et protegente deo quidquid manibus ruis diabolus iaculatur extinguitur.

Vs Lux MRTP(УО"UbBaApmdcHKelZfj U = MQ R = Rt P = PDi

201 in ueritate «яr. Z induti ex induite J22 induentes Vs т О" pm el Z lorica*, m eras. M lorica T k (У iustie т et om. О" В calciate r 202 pacis post euangelii aA cH i Z adsumentes] et add. Vs If 203 possitis ex -etis (У potis r, se suprascr. т2 sta ut posetis legatur nesimi r, qui s.u. r2 nequissima (ex -ii) ¡f 204 salutis] assumere add. Z, assumite add. s.u. с2 ante spiritus in т salutis del. spiritus] christi R salutis s, om. Z que r quod est uerbum dei cH 205 sumamus] fratres dilectissimi add. V If hiis/Z nos r.*. г1 205/206 tutamentis nos post spiritalibus et caelestibus k totamentis т tota (ex ruta О") mente (У О" Z et s.u. /l/2 206 muniamur Z in s.u. m.2 O", om. s /j diaboli /.*. A2, diabolo cH (corr. H2) 207 et om. pm pugnare O", re proef. s.u. m.2 induamur r lorica В 208 et] ac V (У If Z et tutum] acutum cH (corr. H2) totum r, u s.u. т2 sint ex sunt t a simus cH 209 euangelio т m et armati om. Z, et armati post pedes nostri el pedes] nostri add. el Z dum О" pm calcari er -re r 209/210 calcari a] calciari pm 211 fortiter] et add. V If Z fidei om. aA (suppL a*A2) quod M PD (d eras. M D) 212 quaeq ; ц con. s.u. f ad] et If tegimentum P tegumenta (У teg*mentum, u eras, т 213 capitis] salutis R spiritalem] salutarem V т (У О" pm cH If el Z ut] et cH ne, c adscr D2 nec т pm

EPISTVLA 58

333

audiant edicta feralia, muniantur oculi, ne uideant detestanda 215 simulacra, muniatur irons, ut signum dei incolume seruetur, muniatur os, ut dominum suum Christum uictrix lingua fateatur. V 665 Armemus et dexteram gladio spiritali, ut sacrificia funesta fortiter respuat, ut eucharistiae memor quae domini corpus accipit ipsum conplectatur, postmodum a domino sumptura 220 praemium caelestium coronarum. X 1 О dies ille qualis et quantus adueniet, fratres dilectissimi, cum coeperit populum suum dominus recensere et diuinae cognitionis examine singulorum merita recognoscere, mittere in gehennam nocentes et persecutores nostros flammae poenalis 225 perpetuo ardore damnare, nobis uero mercedem fidei et deuotionis exsoluere. Quae erit gloria et quanta laetitia admitti ut deum uideas, honorari ut cum Christo domino deo tuo salutis 217/219 cf. Ioann. Bona, Rerum liturgicarum (Romae 1671) II xvn, 435: Clarius Magistro (sc Tertultiano) nunc ritum exprimir (.yprianus ep. 56 ad Thibaritanos, Armemus et dexteram gladio spiritali, ut sacrificia funesta fortiter respuat, et eucharistiae memor, quae domini corpus accepit, ipsum complectatur.

VsLccxMRTP(УО"UbBaA pm d cH If el Z fj M = MQ R = Rt P = PDk

214 audiant edicta ex audiente dicta R audiante dicta PD (am. m audient dicta D2) (У (corr m.2) dicta fj edicta ... uideant om. В 215 muniantur frontes О" fron г, s add. s.u. т2 ut] in r domini el domini iesu christi R, om. Z incolume ... christum (216) om. R seruetur ex seruaretur О" reseruetur V Z 216 muniatur os ex muniaturus M uictris M (con. QP-) lingue т con fiteat ur pm 217 armetur et dextera Оf et om. t pm dextram aA cH Z destram s gladiis spiritualibus Z spiritalis, s exp. T ut] et a (u s.u.) funesta om. Z 218 respuas If ut] et Vs т В If quae] qui r quia Z 219 accepit т aA pm cH Z ipsum] dominum suum add. (У dominum add. s.u. m£ О" complectatur ex ampl- Z cïï plectatur т complectamur R PD (am. D2) coplectitur / postmodum om. V If Z a domino V (У О" (o i.ras. О") pm If Z л domino suo */ domini ex dominus Q (in M dñl eras.) domini R, HartBay dominum / т P В aA H fj dominus T U dei с sumpturïï ее -ra T sumpturi pm (i i.ras. p ex -tí m) sumpta tunc ad В 220 praemiorum caelestium coronam (ex -narum О") (У О" coronarum ex -ata с coronamur pm coronatur В coronetur A gloriarum If 221 et] .ë. (= estj M, & add. s.u. M2 fratres dilectissimi om. Z, fratres suppl. i.m. fratres aяr. A 222 cum] quumq ; R cepit A ceperit post populum suum dominus Z populum suum post dominus (У el dñm If recenscere ц alt. c exp. ITS cognitionis] cogitat ionis/w» /j exanimçяг merito« recognoscere] et proem. /j 224 gehenna s В /j 225/226 nobis ... exsoluere om. s 226 quae] autem add. el gloria] illa gloria т pm glorie dignitas Z et] aut (ex ut?) О", om. If quanta ... ut] dignitas ad quantam laetitiam admirtit d (cf. ad 60) dimitti Z 227 dominum V M T С О" U cH If el ut] et Z, om. UA cum s.u. ж-? (У domino om. t D pm domino] et add. V Z deo om. (У (ras. 2 litt, inter xpô' et año) О" d If el saluti В

334

EPISTVLA 58

аc lucis aeternae gaudium capias, Abraham et Isaac et Iacob et patriarchas omnes et prophetas et apostolos et martyras salu230 tare, cum iustis et dei amicis in regno caelorum datae inmortalitatis uoluptate gaudere, sumere illic quod nec oculus uidit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit. 2 Maiora enim nos accipere quam quod hic aut operamur aut patimur apostolus praedicat dicens: non sunt condignae passiones huius temporis 235 ad superuenturam claritatem quae reuelabitur in nobis. Cum reuelatio illa uenerit, cum claritas super nos dei fulserit, tam beati erimus et laeti dignatione domini honorati, quam rei remanebunt et miseri qui dei desertores aut contra deum rebelles uoluntatem fecerunt diaboli, ut eos necesse sit cum ipso 240 simul inextinguibili igne torqueri.

18.

228 cf. Mt. 8, 11. 231/232 1 Cor. 2, 9 (CI. n. 39). 236 cf. Rom. 8, 18. 240 cf. Mt. 3, 12

234/235 Rom. 8,

235/240 cf. Lucif., Mor. XIV (CCL 8, 297, 33/39).

VsLuxMRTP(УО"UbBaApmdcHlfelZfj M = Aíg

228 om. s T PD, corr. om. d

R = Rt

P = PDk

ac] et P ac lucis om. d gaudia Z abraä If habraham /j et1 (У О" d ц et3 om. Z 229 et prophetas om. s apostolos (-lus D2, apls p, o s.u. fj2) et prophetas M R T P U ц HartBay et martyras martyres Ai (e m ras.i) R T PD О" В a (mres) pm cH If (mres H *•;

el Z (-tir-) rïïrts A 230 et s.u. m.2 O' dei post amicis d regno] regione fj date D, e exp. et a suprascr. D2 data pm Z 231 uoluntate s P Z uoluit a te t illic om. e quod post nec e nec oculus] oculus non d oculus ex -os В 232 auris ex -res r post ascendit in t sequitur Et hostis antiquus (Ad Fort. 2 [CCL 3, 183, 22]), adscr. ¡.m. ibi incipit tractatus ad Fortunatum de exhortatione martyrii m.2 enim om. m ЪУИЪЪЪ nos accipere] accepturos Z 233 qua, â i.ras., quod oт. (У aut1 om. Vs (in s suppL s.u.) b4 Z operamus T (corr. T2) U apostolus] Paulus add. If 234 passiones ex -nis M T (У passionis В 235 ad] a if peruenturam c in om. (У 236 uenerit illa reuelatio ц super nos post dei m d el Z fulserit ex -rat M fluxerit aA tam] iam iMTPUВ*p quam Z 231 erimus ex eritis Ai2 et om. d laeti] caelesti О" laeti] et add. el, et caelesti add. pm dignatione ex -ni О" dei d honorari A qua О" p rei] dei Z 237/238 rei remanebunt] re irae manebunt R 238 remanebunt post et miseri aA ma nebunt О" pm d et om. О" qui] quam A aut] et d dominum pm d cH el christum V Z, om. If 239 fecerint В ut ... praeparatio (242) om. If 239/240 cum ipso simul om. d 240 inextinguibili ex -le p extinguibili m inextinguibilis Ai igne ex -ni (У igni R d I

EPISTVLA 58

335

XI Haec, fratres dilectissimi, haereant cordibus uestris. Haec sit armorum nostrorum praeparatio, haec diurna аc nocturna meditatio, ante oculos habere et cogitatione semper ac sensibus V 666 uoluere iniquorum supplicia et praemia аc merita iustorum, 245 quid negantibus dominus comminetur ad poenam, quid contra confitentibus promittat ad gloriam. Si haec cogitantibus ac meditantibus nobis superuenerit persecutions dies, miles Christi praeceptis eius et monitis eruditus non expauescit ad pugnam, sed paratus est ad coronam. Opto uos, fratres carissimi, semper 250 bene ualere.

242/246 cf. л/. XV (300, 56/60).

VsLuxMRTP(УО"UI>BaApmdcHIfelZfj M = MQ R = Rt P = PDk

241 dilectissimi] carissimi T cordibus] in proem. cH corporibus (У nostris V k (У О" (n i.ras.) 242 armorum nostrorum praeparatio] nostra precario Z nostrorum post praeparatio e diuturna /M7P (ut eras. D) U В A H If /j diuina (У ac nocturna om. d ac] et pm H Z 243 habere om. Z et] id pm cogitationibus R d cogitariones m cogitare 0s Cr" cH el semper] nos proem, a cH hac M (h eras. Q) 244 ac merita om. В 245 quid1] que Z denegantibus pm dominum el mi net u г (У О" pm d econtra el 246 promittit pm 246/247 cogitantibus ac meditantibus nobis] cogitationibus ac meditationibus teneamus et Z ac meditantibus om. V R О" В pm If 247 uobis d el nouus nobis cH supervenerint post dies b* diem fj, s suprascr. fj2 post dies in If simul legitur; cetera desunt miles] missus Z christi om. d 248 et om. (У, ac suppl. s.u. m.2 лe T с monitis] eius add. H expauescat H Z 249 est] debet esse d erit cH sit Z coronam] amen add. R, ualete add. el opto ... ualere (250) om. R О" pm d el Z carissimi semper om. s 250 ualere] et nostri memores esse. Amen add. О' Subscr. : Caecilii (-li (У О" m) Cypriani ad Thibaritanos (Tib- (У pm, de exhortatione martyrii add. V) explicit (feliciter add. V) V (У О" В pm (Explicit epla ante Ccc. m) Ad Thibaritanos de exortacione îñrii explicit epla If Ad Thibaritanos (Tib- M R Tyb- с Theb- Z, exhortatoria add. Pk b o с) explicit (ante Ad P, Explicit exhortatoria ante ad c) M R T Pk U b o с Z Explicit D om.

i Ux (Uec) т (Hoc.) AdHelfj

EPISTVLA 59 CYPRIANVS CORNELIO FRATRI S. I 1 Legi litteras tuas, frater carissime, quas per Saturum fratrem nostrum acoluthum misisti et dilectionis fraternae et 5 ecclesiasticae disciplinae et sacerdotalis censurae satis plenas, quibus significasti Felicissimum hostem Christi non nouum, sed iam pridem ob crimina sua plurima et grauissima abstentum et non tantum mea sed et plurimorum coepiscoporum sententia condemnatum reiectum a te illic esse, et cum uenisset stipatus îo caterua et factione desperatorum, uigore pleno quo episcopos

3 de hac ep. cf. Harn. n. 7-11, p. 3 et 9; Cl. p. 233 et 235sq.

Codd. : Vs X (= XLPDJkN [P= PDJk]) M (= MQE) R (= RCт) T b В oA b cgH elZfj Cod. a incipit mde ab quando (370) In cod. A desiderantur uerba plector (472) ... portat (549), quia incer folia 103 et 104 unum folium interndit antequum, ut uidetur, folia numeris notata sunt.

Inscr. : Incipit (om. s) ad eundem (Cornelium /, de Fortunato et Felicissimo add. Vs II add R tertium add. T III add. D de quinque prbris add. cH) V (XI) s (76; RC (C II */ 18 i.m.) T D cH Z Incipit (om. g) ad Cornelium (eundem Pk papam add. B) de quinque presbyteris (et Fortunato pseudoepiscopo add. LPkN epla I add. B) XLP (XLVI) kN В (XXXini g (XVI) Item epla Cypriani ad eundem Cornelium / Incipit eiusdem (ad Cornelium D) tertia (epla III * aepla in fj) M (MQ XXX) b (XL) A fj om. т a (iJac.) b e 3 legimus X Z fr* (s eras.) km* (i eras.) R (cf. 37) carissime om. Ct e satyrum P В cg satirïï* (ïï i.ras.) H 4 acoluthum corr. m -lithum L T acolythum PD b acolytum M В acolitum Cт A cg e Z fj accolitum H I acholutum R (corr. in -lytum) / acholithum k fraternae et] fraterna Cт (corr. C2) et2 om. В 5 et om. MQ (suppL s.u. Q2) Te et sacerdotalis censurae om. Z sacerdotales M plena X plenç В 6 significasti*, s eras. Q ante Felicissimum in HartBay a te legitur (sed cf. 9), in Vs X M T * b cgH Z p te legitur (sed m Q eras., in E exp.), in В ut eras. 7 iam] etiam g crinisa Cт (corr. C2) grauissima N abstentum] **stentum C (ab eras., di suprascr. C2) ostensum МЛ/ ostentum * obstentum Z 8 et1 om. R meas L mea] sententia add. Z et2 om. s, in Cт eras. episcoporum M (co add. s.u.) cH Z fj 9 condemnatu X eiecrum /j, r praef, et add. s.u. /j2 et reiectum et cgH a] ad Cт (d eras. C2), om. MQ (suppL s.u. Q2) a te] et e a te et 4 om. В esse] ab ecclesia prohibitum add. cgH, i.m. fj2 10 caterua] acderua Cт (d exp C2) et exp. C disperatorum X pleno* (o i.ras.) M quod LPN cgH co MQ Cт T ц (corr. Q2 C2 f) episcopo Q (-o*, s eras.) E R episcopum Z coepiscopum cgH coepiscopos el

EPISTVLA 59

337

agere oportet pulsum de ecclesia esse, de qua iam pridem cum suis similibus dei maiestate et Christi domini et iudicis nostri seueritate depulsus est, ne schismatis et discidii auctor, ne V 667 pecuniae commissae sibi fraudator, ne stuprator uirginum, ne 15 matrimoniorum multorum depopulator atque corruptor ultra adhuc sponsam Christi incorruptam, sanctam, pudicam praesentiae suae dedecore et inpudica atque incesta contagione uiolaret. II 1 Sed enim lecta alia epistula tua, frater, quam primis 20 litteris subiunxisti, satis miratus sum, cum animaduertissem te minis ac terroribus eorum qui uenerant aliquantum esse commotum, cum te secundum quod scripsisti adgressi essent, cum summa desperatione comminantes quod si litteras quas adtulerant non accepisses, publice eas recitarent, et multa turpia 25 аc probrosa et ore suo digna proferrent. 2 Quod si ita res est, frater carissime, ut nequissimorum timeatur audacia et quod 16 cf. Eph. 5, 25-27.

19 de hac ep. cf. Harn. n. 7-11, p. 3 et 10; Cl. n. 6. Harn. n. 55, p. 5 et 35sq. ; Cl. n. 6.

I."s X M R T b В aA b cgH cl Z p X = XLPDkN P = PDk M = MQE

23 de hac ep. cf.

R = RCt

11 puUsum (i eras.i) Cт ante de1 in Z et exp. de2] da Cт (corr. C2) iam post pridem с cum] eum cum M R (eu eras. C) b A cH Z fj 12 sui V R b, Hart milibus Cт (si adscr. ¡.m. C2) dei] ei R et1 om. MQ (suppL s.u. Q2) dom L 13 ante ne in L et exp. ne*, c eras. В schismaticis Cт (ci eras. C) discidii, c exp., s suprascr. E di sc id i is R В (s eras. В) dissidii b* desidii Z 14 pecuniae ... fraudator om. fj commissae om. с, suppl. s.u. с2 cïïisse Cт (corr. C2) post commissae in L ras. ca 3 litt. commissae post sibi g fraudatur Ct (corr. C2) stuprator ex strupator c^H2 srupratur X Cт (corr. C2) strupator s R stupator P, r /.*. P2 stuprato Z ne2] de Cт (corr. C2) 15 multorum om. Z depopulatur PD depopulato Ct (t adscr. C2) ultro Z ultrae R, o su. R2 16 sponsa k sanctam] sane tam X et sanctam Z pudicam om. Z praesentiae] de proem. Vs 16/17 praesentiae /w/ suae g 17 ingesta Ct (corr. C2) Z intesta M (corr. &E2) 18 uiolaret] pollueret H 19 sed] et add. s alta Ct (corr. C2) alia post epistula A tua ante epistula V(i) V{Tт|cnç f\ èv xф р"аяxtстцаx1 yеVonévr| царxиç èaTi Tf|ç áXr|беtaç- A£yovreç yap xф

EPISTVLA 70

505

Ezechielem prophetam dicit dominus: **«/ aspargam super uos aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inmunditiis uestris et ab omnibus simulacris uestris. Et mundabo uos, œet dabo uobis 35 cor nouum, et spiritum nouum dabo uobis. Quomodo autem mundare et sanctificare aquam potest qui ipse inmundus est et V 768 apud quem sanctus spiritus non est? Cum dominus dicat in Numeris: et omnia quaecumque tetigerit inmundus inmunda erunt. Aut quomodo baptizans dare alteri remissam peccatorum potest 40 qui ipse sua peccata deponere extra ecclesiam non potest ? II 1 Sed et ipsa interrogate quae fit in baptismo testis est ueritatis. Nam cum dicimus: "credis in uitam aeternam et re-

32/35 Ez. 36, 25-26.

38 Num. 19, 22.

V X M R V b В aA1 cgH el Z' Z" fj V=VsDnN"C"T"A" X = XLP/lW = RC1t

P = PD4k

M = MQE

32 czechiel XLN' / ezecielum (-chiel- C" О -chihel- т) C" R czechihel T' hezechihelem T^ezechihelëВ iezechielë a/4'iezechiel¿* ihezielcH Ezechielem] prophetam add. V (V) M V, om. cett.codd., HartBay dicit post dominus / fj et om. Z" aspergam LN' Q2 (ex aspar-) T4f aspgam D"A" Xk E aA1 fj spargam Vs C" R cgH el Z1 2P 33 aquam ... mundabo uos (34) om. Г>"A" aquam om. Z" mundam et mundabimini] et mundabo uos Z1 et mundabimini ... simulacris uestris (34) om. T" mundamini C" X MQ R (Ы su. C2 QP-) hominibus C" (corr. C2) IУ 34 et ab omnibus simulacris uestris om. Vs et ab ... mundabo uos om. C" homnibus IУ simulacris] inmunditiis simulacris R et2 om. R Z' et mundabo] emundabo g el Z" uos et om. R et dabo uobis om. T', & suppl. s.u.m.2 dabo uobis post cor nouum (35) R dabo om. T" 35 et spiritum ... uobis om. R uobis] in proem. TPTU£P M (in /.*. Ai2; Q (in mu.) b cg i, HartBay in uos Vs C" 36 mundare et] mundaret N1' aquam post potest Z" ipse om. g p (suppL s.u. f) et om. N" 37 sanctus post spiritus V О V aA1 g el Z" ц es R dominus om. s 38 numeras ц corr. s.u. fj2 muneris R et] ut ц om. Z" quaecumque] que Z' Z" inmundus] erit & add. N" inmundauerr (u exp.) О 39 baptizans ... peccatorum] baptizandi alteri licentiam dare Z' dare alteri] sidera altare С" (corr. C2) remissa P remissionem ùP 40 quia, a exp. C" ipse om. В sua] îmundus est et Z' sua om. P sua post peccata Z" 41 sed] que Z" et om. s N" N' Z' ipse N1' От (corr. N2 C2) sit C1т (corr. C2) finit T' fuit D"TfT"A" testis ... nam (42)] testatur Z" es R 42 ueritatis] et ueritas Z' dicamus Z' in om. g in uitam aeternam et om. Z" et om. C1т remissionem] in proem. R Z' Z"

5o6

EPISTVLA 70

е^exаС0цеУф. "Питxеоегç eiç aldmov Çon^v Kai uq)e(Tiv ацаpxгаiу\ oôk йХХ0 Леу0цеv, eí цт"| èv Tf| Ka6oÀiKf| еккХ^сКа 8oOfjvai 8ûvaa6ai, яара 8è xolç aipeTiKoïç, ояои БккАт|оЧа oôk ècmv, á8úvaxóv естTiv xà ацаpт^цаxа âcpecnv Xaßelv. Kai 8ià xoOх0 oí aípexiKúiv auW|yopoi fj xf|v èяeptfaTT|tnv aXXaÇai ôipeUoumv, f\ Tf|v âA.f|6eiav èK8iKf|aai, ei \xi\ Ti aÔTolç Kai Tf|v èKKXrrçriav JtpoaVEnouaiv, oöç ßaтmana éxeiv SiaßeßaioOvxai. 'AváyKTi 5è èoxi Kai xpteo&n xôv ßeßajtxio-HEvov, ïva kaßtöv xptona цеx0хoç yévrixai xopio>iaToç ХpгаxoO. EôxapiaTia 8è èaxiv 6беV xptoVToi oi Раяxговеуxеç ëXaiov, èv xф 9uaiacтTт|pUp fjyiaa|jévov áyiáaai 8è ËXaiov oô 8ûvaTai aipeTiKôç, ó цг^xе GumaaTf|piov éx©v ц^xе еккХтцЛаv oOev oô 8ûvaxai XPloHa x0 Jtapáttav парà xotç aipexiKolç eivai. Про8т|Х0у yáp èoTiv f|nïv цт]8ацb. TUeimam, AI J. 7, 1892, 373/379 127 debemus MQ, a /.*. Q2 satis om. g и I 128 quisq, alt. q exp. Q habundanti E habundantia g 131 tenet E A, n s.u. A2 quadam MQ, corr. Q2 132 somnia] suma g fantasma, ta add. s.u. A2 fantasmata g и I (ph- ui) quo, d add. s.u. A2 quod g ui I 133 consentire corr. in -ri A2 unitate g

588

EPISTVLA 75

tiunt in repudianda diuinitatis ueritate. 3 De quibus quoniam 135 longum est ad singula eorum uel scelesta uel superuacua res pondere, satis est breuiter illud in conpendio dicere eos qui non teneant uerum dominum patrem tenere non posse nec filii nec spiritus sancti ueritatem, secundum quod etiam Uli qui cata Frigas appellantur et nouas prophetias usurpare conantur nec 140 patrem possunt habere nec filium aut spiritum sanctum. A quibus si quaeramus quem Christum praedicent, respondebunt eum se praedicare qui miserit spiritum per Montanum et Pris carn locutum. In quibus cum animaduertamus non ueritatis spiritum sed erroris fuisse, cognoscimus eos qui falsam illorum 145 prophetiam contra Christi fidem uindicant Christum habere non posse. 4 Sed et ceteri quique haeretici, si se ab ecclesia dei sciderint, nihil habere potestatis aut gratiae possunt, quando omnis potestas et gratia in ecclesia constituta sit, ubi praesident v 815 maiores natu qui et baptizandi et manum inponendi et ordinandi 150 possident potestatem. Haereticum enim sicut ordinare non licet nec manum inponere, ita nec baptizare nec quicquam sancte et spiritaliter gerere, quando alienus sit a spiritali et deifica sanc-

139/140 cf. 1 loh. 4, 6.

138/174 de quadam affinitate harum linearum cum ep. 188 canonica prima Basilii cf. Benson 388sq. 149 maiores natu: cf. 76, sed u. Benson 381 et О. n. 32. 150 possident: graece: KCKrffvrai (Benson l.e).

M A Ig uil M~MQE

134 repidianda, и sm. Q2 ueritatem MQ, m веp. Q2 136 breuiter illud om. g eos] aW quod suprmscr. t2 non am. I 137 deum g teneri M posse / (*W sint mprmur. I2), Hmrt&ry possent (e ее i), nt cep g possint att.nU fili MQ, i im. Q2 138/139 cata Frigas ege ec gr. t!'|v Xeyouévriv Kата Фрбуаç alpeoiv (Emomms, /i£ 5, 16, 1), ТГк; 6è Kота Фриуаç koàouuîvtiç alpèoeиç (5, 18, 1 ; cf. TertulHmmu Aim. mmms kmr. 7 [CCL II.II.140, 14: haeretici qui dicuntur secundum Phrygas) catafrigas cmU.(uel e supnacr I2 catafriges A /a impromx A2} g) Cataphrygas Htrtbay 140 aut spiritum sanctum Bay er am. quam (quam ex f\ epemr Bay 294) scm MQ, quam sem m Q exp., nec u Q2, nee mmttmmi, •» g quia nec spiritum sanctum Hart ex caa¿ ,- cf. SM II 104; Cl а. 30 141 quem] qm (= quoniam) А 142 prisca M 144 terrons MQ Ml propheria M enrisri pmt ndem 1 suscipere om. Z post festinauit dcfic, a 123 non amisisti Z, edd. misisti cett. codd. nutrimenta post tua Z, Bai tua] Christo add. A ¿l b2 si om. Z luctum A A1 A2, Bal orrueris Z mueras A senex] te Z A b1 b2 124 obstulisse Z obrulisset S obtulisse pignus post tuum Bal tuum om. A b1 b2 deo b1 b2 domino] gratuleris add. Z deputari (- rc A) poteris (potes Z) codd. deputare poteris, potes Bal deputari potest Dubr 535, 1 ("avoir offert, dans ta vielllisse, ton enfant au Seigneur, peut êlre considéré comme un second voeu, inferieur à celui d'Abrabam") deputare poteris f Hart. Locus nondum sanatus 125 uotum] notum habere Z uotum habere Bal uotum tuum habe A b1 b2 post om. И S r habraam Z abraam fj habraham v1 S r A potest ц quod] quia b1, om. A illi S 126 trepidauit] dubitauit A A1 dubitabat b2 ta om. Z uideare A uideatis b2 uidearis post de sublato s sublatu fj, o s.u. fj2 127 deus A parauit ц (alt. a del) v* 128 consentias b2 consensit Z consensisti Bal illum] ille Z, Bal quem dominus Z, Bal, om. cettxodd.; unc. md Hart; delendum oenset etiam Dubr 535, 2 qui Deus supplet post probauit (129) et annotet (130)

APPENDIX IV

653

probauit sibi deuotum, te saltem per licitam condicionem mor130 talitatis annotet religiosum. Nam si nec uoluntate пеc necessi tate compelleris deuotionis domino aliquid exhibere, in qua parte christianum te poteris approbare? 8 Erubescat incredulitas nostra nec cum gentilibus **, si deo uult esse subiecta. Communis est nobis cum illis exitus mortis, et dolores illorum 135 superamus doloribus nostris ! Quid ageremus, si peculiare aliquid exigeretur a nobis? Quid quod ad dedecus nostrum? Gentiles dolores saepe contemnunt, cum non ad promissa caelestia sed ad poenas tartari rapiantur, et nos plangimus euntes ad caelum ! Consideret christianus talis, quid deinceps mereatur qui nec 140 imitari contendit exempla sanctorum nec contemptum habere gentilium. Uli luctus desperando despiciunt, et nos sperando despicere non conamur! Denique uendere liberos saepe non dubitant, ut uiuos, quod peius est, spernant, et nos пеc defunctorum obitus subleuant, sublatos captiuitati et libertate donatos V 281 145 uolumus**. Uli seruire Alios suos intrepide mortalibus tradunt,

129 probauit post sibi Z, Bal

saltim />t

per ... mortalitatis om, Z

illicitam /j mortalitatis] religionis Bal 130 adnotet / A1 adnocet Z religiosum] aduocet religiosum add. Bal nam ... exhibere (131) om. A A1 b2 si nec] stue Z, Bal nec2 om. Z 130/131 necessitate post compelleris Z 131 deo Z domino post aliquid s exhibere aliquid domino S 132 christianum post te Z, Bal incrudelitas fj 133 nec] quae nec A A1 b2, om. Z, Bal cum gentilibus ** Hart ("ante si lacunae signum posui") si Z, Bal Hart, om. ceti, codd. Dubr 5Î5, 4 ita temptauit: Erubescat incredulitas nostra si nec cum gentilibus deo uult esse subiecta domino Z, Bal deo post uult esse A1 134 cum illis post exitus mortis p3 135 peculiar s peculiarie fj peculiariter Z, Bal 136 a nobis om. v1 S r quid quod] quidquid Z quod A A1 Ir2, Bal ubi legiluг: ... exigeretur a nobis quod ad dedecus nostrum pertineret? ad] ac Z ante dedecus in v* delitiis exp. nostrum] pertinet add. A A1 b2, pertineret add. Bal gentiles om. v1 S г 137 dolores post saepe A 138 penam Z S A rapiunturZ euntes post ad caelum A1 139 considera A A1 b2 quid] qui c2 v* deinceps post merebitur b2 meretur A A1 140 contendat A contemtum Bal 141 dispiciunt ц, e s.u. fj2 et post nos A b1 b2 no fj, s s.u. fj2 142 dispicere fj, e s.u. f non om. Z, Bal denique ... uolumus (145) om. A b1 b2 143 spernat s 144 subleuat ц v2 v3 И s amplectë (= -tere?) Z sublatos] Et nos proem. Bal sublatos ... uolumus (145) om. /j v Srs libertati Z 145 uolumus **. Uli Hart uolumus ... filios] uolumus seruire filios Z uolumus seruire. Filios Bal Dubr 536 uertit: "mais lorsque nous les voyons écbappés à la captivité et jouissant de Ia liberté, nous voudrions (pour leur malheur) les avoir avec nous Г; non autem explical unde baec omnia bauserit. Locus nondum sanatus filios suos post intrepidanter b2 suos om. v2 v3 v4 intrepitando b1 (intrepidanter b2) increpando A mortalis v1 S r tradunt] dant A1

654

APPENDIX IV

et nos deo nostros simul et suos liberos liberandos dimittere sacrilega mente cunctamur, quasi tutius apud homines iudicetur magis quam penes deum commendari aliquem filiorum. Puden dum nescio quid christiani apud gentiles opprobrium, quibus 150 peiores sine dubio iudicantur quos pares habere non dicam meliores fuerat criminosum. Christiani nolunt uel gratulatione suos deducere ad bona, gentiles tradere non cunctantur ad mala. 9 Postremo uel cum ipsa felicitate nostrorum morientium cogamur animum flectere, ne desideriis eorum desideria nostra 155 incipiant repugnare. Laetantur ipsi qui exeunt uenientes ad requiem. Laetemur et nos cum ipsis, saltem computantes nos trorum exeuntium beatitudinem. Esto religiosus uel uoto eius qui euasit, si non potes tuo, et exulta quia placuisse cognoscis participem tui sanguinis Christo, maxime quod uel de occasione 160 debeas tolerare domini uoluntatem, cui non potes contradicere. Et cum sit omnibus communis hic casus, uanus dolor est, qui nec primus uidetur esse nec solus, 1o Sed dicis: nullus me de

146 deo nostros] de nostro Z, Bal domino nostro A deo nostro b1 b2 nostros] no s simul et] sinu b1 et2 ... liberandos om. A liberos] et nostros add. Z b2. Bal, nostros add. t b1 liberando b1 147 cuntamur b1, c s.u.m.2 conamur, ct s.u. A2 tuti Z tu tuis v1 S r hominem t iudicemur Z iudicemus A b1 b2, Bal 148 poenes ц dominum Z A, Bal condemnari b2, Hart; uelat Dubr 536, 1 pudendum ... criminosum (151) om. A b1 b2 149 quid Z, edd. quod cetl.codd. christianus (an -nis i Z) est apud gentiles obprobrii (oppro- Bal) Z, Bal 150 pare m Z 151 meliorem Z fuerat] sumus putare Z fuerat] putare add. Bal uolunt Z gratulationes ц v2 v3 v* s 152 suos fj, a s.u. /j2 sua A b1 b2 cunctatur f.t s 153 postremo uel cum] nam inde gentiles lugent mortuos suos quia diffidunt resurrecturos. Sed nos ex m nostrorum post morientium m cogamur] rogamur Z sic discamus m conamur ami. Dubr 536, 2 uertit autem: "Efforpms-iums" (= conemur?) 154 ance animum m A aliquem exp. inflectere Z ne] et Z, Bal non Vх S r desidiis Z 155 repugnare] reluctari A b1 b2 laetantur ... beatitudinem (157) om. A b1 b2 ipsi] Uli Z, Bal 156 computantes] maximum add. m 157 exeuntium] morientium add. Z esto] si Z, Bal uoto eius] noticius Z nouitius Bal 158 qui] quae b2 qui] non add. ц sed exp. tuo et] uel Z, Bal et om. A b1 b2 exsulta b2, Hart 159 participem tui ц v S r s m, Hart tui participem (pum A) A A1 participium tui Z, Bal Dubr 537, 1 ("pris substantivement : ce quiparticipe à ton être") tui participium b2 uel om. A b1 b2 uel de] uelle fj (le exp.) v Srs m occasionem ц (m exp.) v S r m 160 domini post uoluntatem m domini uoluntatem om. A b1 pôf fj (es s.u. fj2) v1 S A potest г debes Z 161 et cum] cum ergo m cum ... dolor est om. ц suppL i.m. fj2 sit post omnibus*1 sit ояг. »1 S г (suppL S2 post cаsvs) communis om, Z communis post hic b1 uanus] unus Z dolor est] dolorem A 162 uidetur post esse A sed ... succurrit (171) om. A b1 de om. Z

APPENDIX IV

655

mea desolatione mentis angor exulcerat, sed pro derelictis раruulis morientis humanitatis affectus impulsat. Nec hoc licet 165 commouere animum christianum, ne contra Christi imperia reluctetur. Quid interest quandocumque et qualescumque filios dimisisse, quos iubeamur a domino pro causa deuotionis odisse ? v 282 Melius nunc saluam animam suam moriens dereliquit in pace, ne in persecutione dimittere cum suo interitu non ualeret. Ipse по illis auxiliatur in mundo, quorum matrem habet in caelo, et qui matri subuenit et filiis pro certo succurrit. 11 Postremo uide si debeat aliquid dolori concedi, ubi sine aliquo remedio potest animus fatigari. Sapienter debet dolere qui dolet, ne perdat sine causa quod dolet. Nunc autem contra luctum sumenda sunt 175 arma, ut spes nostra possit habere uictoriam. Principaliter quod dominus uoluit suscipere gratulemur. Deinde quia hoc omnibus in mundo commune, additur priuatum peculiare nostrum, quod ad requiem deuocamur. Sequitur consummatio omnium gaudiorum, quod in resurrectione inuicem nobis domino reformante

163 consolacione Z derelictis paruulis (puul m) m b2, Dubr 537, 2 ("pour les petits enfants laissés par la difunte") delictis paruuli Z, Bal Hart delictis paruulis cttt.codd. 164 impulsat] pstatur m 164/165 nec licet commoueri (hoe om.) IP165 ne] nec v S г Christi om. fj v S r s 166 luctetur Z m, Bal reluctatur fj quid ... quandocumque] quid est inter quoscumque Z, Bal quantocumque m 167 dimisse m iubemur b2 pro om. »1 S r b2 edisse v1 S r 168 saluat Z, Bal (qui post moriens punctum posuit) salua anima sua m moriens] filios add. m relinquit Z, Bal derelinquit /j reliquit m 169 ne ... dimittere] persecutionem Z ne persecutionem dimitiere Bal dimicteret s dimittere ... ualeret] cum interitu suo eosdem se dimissuram posset timere m ipsis b2 170 illius Z illi Bal, om. b2 auxiliabitur b2, Dubr 537, 3 quorum] qui corum m matrem habet Z s m b2 mater habitat »1 S r, Bal Hart Dubr mater habet р»2»3 (corr. m habetur m.2) v* qui от. fj vSrs 171 pro certo] cette b2 succurret b2, Dubr 537, 3 uide] inde Z 172 debeat] habeat Bal debeat post aliquid A m A1 b2 aliquis dolore concidi Z, Bal 173 animus] aliquis Z, Bal animo A sapienter] quisque add. m 174 quod] quo v* quid A sumenda f1 r m 175 potest v* 176 dominus] suum add. m dominus (deus b2) post uoluit s A b1 b2 onte suscipere m A humana exp. gratulamur A, alt. a exp., e suprascr. A2 deinde] denique Z, Bal quia] quod A1 omnibus] nobis A b1 b2 177 communem vl S r commune] est add. A m b1 b2 additum v (pr. de»»1 exp.) aditum S r additu /j s priuatim b2 nobis A A1 post priuatum S2 add. et s.u. peculare fj (i s.u. f) И patticulare »1 S r, Bal 178 reuocamur Z, Bal uocamur m deducamur A A1 b2 consumatio codd. exc. v* (-Ü-) b1 (-Ü-) b2 179 quod] qu(a)e Z, Bal resurrectione b1 nobis inuicem post domino reformante m nobis om. b1

656

APPENDIX IV

180 reddemur, quod apostolus pollicetur: '3nolumus igitur ignorare uos, fratres, de dormientibus, ut non contristemini sicut et ceteri qui non spetn habent. '4Si enitn credimus quia Iesus mortuus est et resurrexit, sic et deus eos qui dormierunt per Iesum adducet cum illo. Haec tibi, benedicte, pro caritate communi transmisi. 185 Ceterum scio te alios consolari. Tunc se orbitas non inueniet penetrabilem, si alios contra illam non cessabis armare. Opto te, frater carissime, semper bene ualere et nostri meminisse.

180/184 1 Thess. 4, 13-14.

180 reddemur quod] reddetur sicut Z, Bal quod] et add. A1 pollicetur] dicens add. m nolo uos ignorare (igitur om.) A b1 b2 igitur om. m 181 ut non contristemini om. г* 182 non post spem Z P A m b1 tí2, Bal spem post habent ц «,1 v2 v* S s quia] quod m A1, Bal quo Z Iesu Hart (оbuio errare typogr) Christus A b2 183 sic] ita A b1 b2 deus] dominus ц Hart Dubr, om. Z, Bal eos om. s in Iesu Z, Bal in Christo A m b1 b2 184 illo] eoZ/jp1, Bal post illo defic. A A1, Vale add. A communi] mutua Z, Bal misi г2 г1 И 185 soto p s te] ualere add. Z m b2, bene ualere add. Bal se] te Z b2, Bal Dubr 538, 1 186 si] et Z alios post contra illam m cessabis Z, Bal Dubr 538, 2 cesset fj (caess-) v S r s (an -sit i) cesses m (non cesses post armare) b2 cessetis Hart armare] amen add Z 186/187 opto ... meminisse еда. ZA.7 187 semper от. s et nostri meminisse oпг. яr meminisse] Valete add. fj p2 И, Vale add. n3 Subscr. : Ad Turasium pBrum Z, Hart (-byt-, m app. ait.), om. cett.codd., Bal Dubr

CYPRIANVS SILVANO En 1944 Maurice Bévenot présenta (') Yeditio princeps (p. 7778) d'une lettre qu'il avait découverte dans le ms. Holkham Hall 121, s. XV, grâce au catalogue dressé en 1895 par H. Schenkl(a). En outre Dom H.L. Ramsay avait signalé (J) un vestige beau coup plus ancien de cette lettre dans le ms. de Monte Cassino 204, s. XI: "Ep.1o is introduced with the extraordinary, and as it would seem the unique, title: INCIPIT ЕРГА CIPRIANI AD SILVANVM ET REGIANVM MARTYRES IN METALLLO CONSTITVTOS". Cela veut dire: à part Yincipit, le reste de l'épître a disparu. J'ai pu trouver un deuxième témoin du texte dans le ms. Oxford, Bodl. Libr., Lat. th. d. 4, s. XV. A la suite du texte Bévenot donne une série de Comments minutieux et parvient à la conclusion: "Our study takes us little further than to enable us to say that this letter, in part corrupt, is preserved in a good collection of Cyprianic letters without anything to suggest its having been introduced there; that it can certainly be traced beyond the eleventh century, and probably much further back; and that nothing in it posi tively excludes it from being the work of Cyprian himself" (p. 82). G.W. Clarke (-,) est tellement convaincu que Bévenot a raison, qu'il a ajouté la lettre sous le numéro 82 à la collection traditionnelle: "The text of Ер. 82 clearly once occurred in an ancestor of Monte Cassino 204 but in the course of descent the text has slipped out and the incipit of Ep. 82 has become combined with the letter which followed, Ep. 10 ... We are left in no doubt that this letter - however tenuous its thread of survival - was at a very early stage caught up in the Cyprian Corpus". Mais Dom В. Fischer écrit dans une lettre du 29.12.1960 à Dom E. Dekkers: "Wie kann Bévenot eine solch dumme Stil übung als einen Cyprianbrief ausgeben ? Hat wirklich noch nie jemand dagegen protestiert ? Sie können sich leicht selber über zeugen, wenn Sie ein Paar der immer konkreten Briefe Cyprians durchlesen und dann diesen Text betrachten". (1) A new Cyprianic Fragment, Bull. John Rylands Libr. 28, 1944, p. 76-82. (2) Bibl. Patrum Lat. Brittanica VII (SBAk. Wiss. Wien, vol. 133, 1895, p. 71). (3)JTS 3, 1901/1902, p. 592 (4) G.W. Clarke, The Letters of St. Cyprian of Carthage, vol. IV, 1989, p. 320.

658

APPENDIX V

La Clavis de Dom E. Dekkers (n. 51) énumere cette lettre parmi les écrits authentiques de Cyprien tout en y ajoutant l'appréciation de Dom Fischer (repris par HJ. Frede): genuinitatem negat B. Fischer. Ici encore, il faut constater: adhuc sub iudice lis est.

CIPRIANVS DOMINIS MEIS FRATRIBVS SANCTISSIMIS ATQVE DILECTISSIMIS INCOMPARABILI CARITATE ET MVTVA DILECTIONE CONNEXIS SILVANO REGINO DONATIANO IN DOMINO SALVTEM 5

Inter maximam laetitiam uotorum meorum de uestris incolumitatibus perceptam: ut de inconcussa fidei uestrae uirtute quam habetis in Christo Iesu, per quam sentio etiam mihi delictis multis obnoxio tam multum prodesse Sanctis atque immaculatis uestris precibus, pro me ad deum emissis, ueniam 10 delictorum mihi a domino esse tributam. In tanta igitur exultatione qua de nobis glorior, quod dignum (me) memoriae orationum uestrarum habere dignemini, in una tantummodo parte contristor, quod litteris uestris aspernamini pusilitatem meam resalutare de quibus spero semper fomenta spiritualia 15 recipere, quotiens dignum iudicaueritis scripto uestro plenam mihi repraesentare affectionem. Ego enim non praetermittam ullam occasionem scribendi uobis, quominus assiduitate ipsa commoneam uos ad scribendum, unde et utilitatis et salutis perfruar emolumentum.

Codd.: H О

Holkham Hall 121 (Bév 583) Oxford, Bodl. Libr., lat. th. d 4 (Bév 579)

Edd.: Bév Ham

Bévenot, Manchester, 1944 (ed. princeps) Hamman, PLS I, 41-43, Paris, 1958

Inscr. : Cipriani Siluano Regino et Donatiano incipit H, Bev Ham Incipit epla Cipriani ad Siluanum et Regianum martyres in metallo constitutos N om. О 1 sanctissimis om. H, suppL i.m. H2; cf. Bév 79: "Tbe two marginal additions (1 et 20) suggest tbat tbe MS. being copied was difficult to read and tbat tbey were made by tbe diortbotes. Tbey are not sbeer inventions". 6 ut] perbaps et Bev 7 Iesu] ynu H per quam] one word - perquam? Bev; cf. Bev 79: 'Twines 6-8 present a corrupt cext. Оne or two suggestions are made in tbe Notes, but it is impossible to restore tbe original construction". 8 tam О in (in H exp.) tam H, Bev Ham 11 me suppl. Bev; cf. Bév 79: "tbe loss of me before memoriae is a very satisfaying suggestion wbicb is due to Fr. J. Creban S.J. (His are likewise tbe emendations et (6) and perquam (7)" 13 aspernamini O, sic corr. iam Bév; cf. CL n. 4 aspernimini H, Ham 14 spälia H 16 mi/« repintare in О m exp.

66o

APPENDIX V

20

Salutate sanctissimas sorores nostras benedictas Metucosam et Valeriam, quas uobiscum in cursu et stadio sanctitatis deus custodiat et ad efiectum laudis gloriae perducat, ut uestris precibus possimus condonan, cum coeperit in uobis uirginitas honorari. 25 Opto uos bene ualere et mei meminisse. Valete.

21 cf. 1 Cor. 9, 24. 20 Salute O benedictas om. H, suppL i.m. H2; u. ai 1 Metucosam] any connection witb Ер. 21, 3 Etecusam < Ът Cf. vol. 1, ер. 21. 54. 22 gloriae om. О, sed suppL i.m. 22/23 uestris post precibus О 23 cum] qm О ccpit H Subsct: CIPRIANI SILVANO REGINO ET DONATIANO Explicit H, Вeр Ham om. О

INITIA* Abstinuimus a communicatione Felicissimum et Augendum, item Repostum de extorrentibus - Ep. 42 (HIB 199) Accepi litteras tuas, domine frater dilectissime, in quibus me tantum grauasti - Ep. 22 (HIB 116-119) Accepi primas litteras tuas, frater carissime, concordiam collegii sacerdotalis - Ep. 55 (HIB 256-295) Accepimus litteras tuas, frater carissime, satis sobrias et integritatis ac fidei plenas - Ep. 25 (HIB 123-124) Accepimus per Rogatianum carissimum nostrum diaconum a uobis missum litteras - Ep. y5 (HIC ¡81-604) Ad quaedam disponenda et consilii communis examinatione limanda necesse habuimus - Ep. y2 (H1С 523-528) Agnoscenda et amplectenda sunt, fratres dilectissimi, beneficia diuina - Ep. 39 (HIB 186-192) Caritatis tuae scripta percepi, quibus animum tuum dolore commotum - App. IV (HIC 644-656) Certi sumus, frater carissime, te quoque nobiscum pari uoto congaudere, quod nos - Ep. 53 (HIB 250) Cogitaueram quidem, fratres dilectissimi, atque in uotis habebam, si rerum ratio - Ep. 58 (H1С 319-335) Cognouimus, frater carissime, fidei ac uirtutis uestrae testimonia gloriosa - Ep. 60 (H1С 3y4-3y9) Credo te retiñere, sanctissime Cypriane, quae nobis fuerit apud oratorem garrulitas - App. I (HIC 633-635) Cum de excessu boni uiri collegae mei rumor apud nos incertus esset - Ep. 9 (HIB 44-45) Cum frequenter, carissimi, cognoueritis ex litteris meis quem et confessioni - Ep. 46 (HIB 224-225) Cum in unum conuenissemus, legimus litteras uestras, fratres carissimi, quas ad nos per Felicem - Ep. 6y (HIC 446-462) Cum maximo animi nostri gemitu et non sine lacrimis legimus litteras uestras - Ep. 62 (HIC 385-388) Cum perlatum ad nos fuisset, fratres carissimi, frumentarios esse missos - Ep. 81 (111С 629-630) Cum perlegissemus, frater carissime, litteras tuas quas per Fortunatum hypodiaconum miseras - Ep. 36 (HIB 1y3-1y6) (*) Indicem locorum S. Scripturae necnon et indicem auctorum inuenies in CCL III D. - Enumerationem formarum, concordantiam formarum et indicem formarum a tergo ordinatarum inuenies in fasciculo 93 seriei A Instninwntontm Uxicologtcorum kxtmomm.

662

INITIA

Cum simul in concilio essemus, fratres carissimi, legimus litteras uestras - Ep. y0 (H1С 49y-515) Didicimus secessisse benedictum papatam Cyprianum a Crementio subdiacono - Ep. 8 (HIB 40-43) Dilectionis tuae non delectabilia et contra fidei regulam scripta suscepi, in quibus - App. H (H1С 636-639) Diu patientiam meam tenui, fratres carissimi, quasi uerecundum silentium - Ep. 16 (HIB 90-95) Dominus loquitur et dicit: super quem respiciam nisi super humilem et quietum et trementem sermones meos? Hoc cum debeamus omnes esse - Ep. 26 (HIB 125-126) Dominus noster, cuius praecepta metuere et obseruare debemus, episcopi honorem = Ep. 33 (HIB 164-166) Ego te, frater, credideram tandem iam ad paenitentiam conuerti, quod in praeteritum - Ep. 66 (H1С 434-445) Et cum diligentia et cum dilectione fecisti, frater carissime, festinato - Ep. 52 (HIB 243-249) Et cunctos uos pariter et singulos repraesentauit adfectibus nostris, fratres carissimi - Ep. 3y (HIB 1yy-182) Et dilectio communis et ratio exposcit, fratres carissimi, nihil conscientiae uestrae - Ep. 35 (HIB 1y1-1y2) Et egisse nos et agere, frater carissime, maximas gratias sine cessatione profitemur - Ep. 51 (HIB 240-242) Et iampridem uobis, fratres carissimi ac fortissimi, litteras miseram - Ep. 13 (HIB y1-y8) Et nuper quidem tibi, frater carissime, gratulati sumus, cum te honore geminato - Ep. 61 (H1С 380-384) Et religiosum uobis et necessarium existimaui, frater carissime, ad confessores - Ep. 4y (HIB 226-22y) Exultantibus nobis et laetantibus in deo quod nos ad congressionem armauerit - Ep. y8 (HIC 621-623) Exulto laetus et gratulor, fortissimi ac beatissimi fratres, cognita fide et uirtute uestra - Ep. 10 (HIB 46-55) Faustinus collega noster Lugduno consistens, frater carissime, semel atque iterum - Ep. 68 (H1С 463-468) Gloriam fidei et uirtutis uestrae, fortissimi ac beatissimi fratres, iam pridem - Ep. 28 (HIB 133-136) Gloria quidem uestra poscebat, beatissimi ac dilectissimi fratres, ut ad conspectum - Ep. y6 (HIC 605-61y) Gratias quidem agimus deo patri et domino Iesu Christo, qui uos adunatos - App. IH (H1С 640-643) Grauiter commoti sumus ego et collegae mei qui praesentes aderant - Ep. 1 (HIB 1-5)

INITIA

663

Grauiter et dolenter commoti sumus ego et collegae mei qui praesentes aderant - Ep. 3 (HIB 9-16) Grauiter et dolenter motus sum, fratres carissimi, quod cognouerim Fortunatianum - Ep. 65 (HIC 426-433) Haec cum tibi scriberem, domine frater, gaudens et tristis eram, gaudens eo quod audierim - Ep. 21 (HIB 111-115) Ingemescere uos et dolere ruinas fratrum nostrorum ex me scio, fratres carissimi - Ep. 1y (HIB дб-99) . In ordinationibus clericis, fratres carissimi, solemus uos ante consulere - Ep. 38 (HIB 183-185) Integre et cum disciplina fecistis, fratres carissimi, quod ex consilio collegarum - Ep. 34 (HIB 16y-1yo) Inter maximam laetitiam uotorum meorum de uestris incolumitatibus perceptam - App. V (HIC 65y-66o) Inter uarios et multiplices, frater, dolores nobis constitutis propter praesentes - Ep. 31 (HIB 151-16 1) Lectis litteris uestris, fratres carissimi, quas ad me de uestra regressione - Ep. 54 (HIB 251-255) Legi litteras tuas, frater carissime, quas per Primitiuum conpresbyterum nostrum misisti = Ep. 48 (HIB 228-230) Legi litteras tuas, frater carissime, quas per Saturum fratrem nostrum acoluthum - Ep. 59 (HIC, 336-3у3) Legi litteras uestras, fratres carissimi, quibus scripsistis salubre consilium uestrum - Ep. 19 (HIB 103-105) Legimus litteras tuas, frater carissime, quas per Paconium fratrem nostrum misisti - Ep. 4 (HIB 1y-26) Legimus litteras tuas, frater carissime, quibus significasti de Victore quondam presbytero - Ep. 64 (IHC 418-425) Miror uos, fratres carissimi, ad multas epistulas meas quas ad uos frequenter misi » Ep. 18 (HIB 100-102) Necessitas temporis facit ut non temere pacem demus. Sed quoniam oportebat - Ep. 24 (HIB 121-122) Ne quid conscientiam uestram lateret, fratres carissimi, quid mihi scriptum sit = Ep. 29 (HIB 13У-138) Ne quid minus ad poenam futuram huius scelerati hominis deesset, prostratus uirtutibus = ep. 50 (HIB 238-23д) Nuntiandum uobis fuit, fratres carissimi, quod pertineat et ad communem laetitiam - Ep. 40 (HIB 193-195) Optaueram quidem, fratres carissimi, ut uniuersum clerum nos trum integrum = Ep. 14 (HIB y9-84) Post factas ad uos litteras, fratres carissimi, quibus actus noster expositus - Ep. 2y (HIB 12У-132) Pro dilectione tua et uerecundia mutua consulendum me existimasti - Ep. 2 (HIB 6-8)

664

INITIA

Pro tua religiosa diligentia consuluisti mediocritatem nostram, fili carissimi, an inter - Ep. 69 (IHC 4.69-4.96) Quales litteras ad clerum Romae agentem fecerim quidque illi mihi rescripserint = Ep. 32 (HIB 162-163) Quamquam bene sibi conscius animus et euangelicae disciplinae uigore subnixus - Ep. 30 (HIB 139-150) Quamquam, fratres carissimi, Virtius fidelissimus atque integerrimus presbyter = Ep. 43 (HIB 200-210) Quamquam plene ea quae de haereticis baptizandis dicenda sunt conplexi simus = Ep. y4 (IHC 563-580) Quamquam sciam, frater carissime, episcopos plurimos ecclesiis dominicis in toto mundo Ep. 63 (IHC 389-41y) Quamquam sciam, fratres carissimi, pro timore quem singuli debemus deo uos quoque - Ep. 11 (HIB 56-66) Quamquam sciam uos, fratres carissimi, litteris meis frequenter admonitos esse - Ep. 12 (HIB 6y-yo) Quantam sollicitudinem et anxietatem sustinuimus de his confessoribus qui dolo = Ep.49 (HIB 231-23^) Quod seruis dei et maxime sacerdotibus iustis et pacificis congruebat - Ep. 45 (HIB 215-223) Quoniam conperi, fratres carissimi, minus simpliciter et minus fideliter uobis renuntiari - Ep. 20 (HIB 106-110) Resalutamus te, frater carissime, per Herennianum hypodiaconum et Lucanum - Ep. y9 (IHC 624-625) Retulit ad me, frater carissime, Lucianus conpresbyter noster te desiderasse - Ep. y1 (HIC 516-522) Saluto uos, fratres carissimi, optans ipse quoque conspectu uestro frui - Ep. 6 (HIB 29-3у) Saluto uos, fratres carissimi, per dei gratiam incolumis, optans cito ad uos uenire = Ep. 7 (HIB 38-39) Saluto uos incolumis per dei gratiam, fratres carissimi, laetus quod circa incolumitatem - Ep. 5 (HIB 2у-28) Scias nos uniuersos quibus ad te ratio constiterit quid post commissum egerint « Ep. 23 (HIB 120) Scripsisti mihi, frater carissime, desiderans significan tibi motum animi nostri - Ep. уз (IHC 529-562) Scripsistis mihi, fratres carissimi, quod cum in Capsensi ciuitate propter ordinationem = Ep. 56 (HIB 296-299) Semper magnis sensibus pro temporis condicione litteris tuis locutus es, Cypriane dilectissime - Ep. yy (HIC 618-620) Sollicitudo loci nostri et timor dei conpellit, fortissimi ac beatissimi martyres - Ep. 15 (HIB 85-89) Statueramus quidem pridem, frater carissime, participato inuicem nobiscum consilio - Ep. 5y (HIB 300-310)

INITIA

665

Vehementer contristatus sum, fratres carissimi, acceptis litteris uestris - Ep. 41 (HIB 196-198) Venerunt ad nos, frater carissime, missi a Nouatiano Maximus presbyter et Augendus diaconus = Ep. 44 (HIB 211-214) Vt non uobis in continenti scriberem, frater carissime, illa res fecit quod uniuersi clerici = Ep. 80 (IHC 626-628)

CONSPECTVS MATERIAE CCL HIB Index Siglorum Epistvla 1 Cyprianus presbyteris et diaconibus et plebi Furnis consistentibus Epistvla 2 Cyprianus Eucratio fratri Epistvla 3 Cyprianus Rogatiano fratri Epistvla 4 Cyprianus, Caecilius, Victor, Sedatus, Tertullus cum conpresbyteris qui praesentes aderant Pomponio fratri Epistvla 5 Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus carissimis Epistvla 6 Cyprianus Sergio et Rogatiano et ceteris confessoribus Epistvla 7 Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus carissimis Epistvla 8 Epistvla 9 Cyprianus presbyteris et diaconibus Romae consis tentibus Epistvla 10 Cyprianus martyribus et confessoribus Epistvla 1 1 Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus . . . Epistvla 12 Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus . . . Epistvla 13 Cyprianus Rogatiano presbytero et ceteris confes soribus fratribus Epistvla 14 Cyprianus presbyteris et diaconis fratribus .... Epistvla 15 Cyprianus martyribus et confessoribus carissimis fratribus Epistvla 16 Cyprianus presbyteris et diaconis fratribus ....

vi-vni

1-5 6-8 3-16

17-26

27-28

29-37

38-39 40-43

44-45 46-55 56-66 67-70

7I-78 79-84

85-89 90-95

668

CONSPECTVS MATERIAE

Epistvla 17 Cyprianus fratribus in plebe consistentibus .... Epistvla 18 Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus . . . Epistvla 19 Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus . . . Epistvla 20 Cyprianus presbyteris et diaconibus Romae consis tentibus fratribus Epistvla 21 Celerinus Luciano Epistvla 22 Celerino domino si dignus fuero uocari collega . . Epistvla 23 Vniuersi confessores Cypriano papati Epistvla 24 Cypriano et compresbyteris Carthagini consistenti bus Caldonius Epistvla 25 Cyprianus Caldonio fratri Epistvla 26 Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus . . . Epistvla 27 Cyprianus presbyteris et diaconibus Romae consis tentibus fratribus Epistvla 28 Cyprianus Moysi et Maximo presbyteris et ceteris confessoribus dilectissimis fratribus Epistvla 29 Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus . . . Epistvla 30 Cypriano papae presbyteri et diaconi Romae consis tentes Epistvla 31 Cypriano papae Moyses et Maximus presbyteri et Nicostratus et Rufinus et ceteri qui cum eis sunt confessores Epistvla 32 Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus . . . Epistvla 33 . Epistvla 34 Cyprianus presbyteris et diaconibus fratribus . . . Epistvla 35 Cyprianus presbyteris et diaconibus Romae consis tentibus fratribus

96-99 100-102 103-105

106-110 111-115 116-119 120

121-122 123-124 125-126

127-132

133-136 137-138

139-150

151-161 162-163 164-166 167-170

171-172

CONSPECTVS MATERIAE Epistvla 36 Cypriano papati presbyteri et diacones Romae consistentes Epistvla 37 Cyprianus Moysi et Maximo presbyteris et ceteris confessoribus fratribus Epistvla 38 Cyprianus presbyteris et diaconibus, item plebi uniuersae Epistvla 39 Cyprianus presbyteris et diaconibus et plebi uni uersae Epistvla 40 Cyprianus presbyteris et diaconibus et plebi uni uersae carissimis ac desiderantissimis fratribus Epistvla 41 Cyprianus Caldonio et Herculano collegis, item Rogatiano et Numidico compresbyteris Epistvla 42 Caldonius cum Herculano et Victore collegis, item Rogatiano cum Numidico presbyteris Epistvla 43 Cyprianus plebi uniuersae Epistvla 44 Cyprianus Cornelio fratri Epistvla 45 Cyprianus Cornelio fratri Epistvla 46 Cyprianus Maximo et Nicostrato et ceteris confes soribus Epistvla 47 Cyprianus Cornelio fratri Epistvla 48 Cyprianus Cornelio fratri Epistvla 49 Cypriano Cornelius fratri Epistvla 50 Cypriano Cornelius fratri Epistvla 51 Cyprianus Cornelio fratri Epistvla 52 Cyprianus Cornelio fratri Epistvla 53 Cypriano fratri Maximus, Vrbanus, Sidonius et Macarius

669

173-176

177-182

183-185

186-192

193-195

196-198

199 200-210 211-214 215-223

224-225 226-227 228-230 231-237 238-239 240-242 243-249

250

670

CONSPECTVS MATERIAE

Epistvla 54 Cyprianus Maximo presbytero, item Vrbano et Sidonio et Macario fratribus Epistvla 55 Cyprianus Antoniano fratri Epistvla 56 Cyprianus Fortunato, Ahymmo, Optato, Priuatiano, Donatulo et Felici fratribus Epistvla 57 Cyprianus, Liberalis, Caldonius, Nicomedes, Caecilius, Iunius, Marrucius, Felix, Successus, Faustinus, Fortunatus, Victor, Saturninus, alius Saturninus, Rogatianus, Tertullus, Lucianus, Sattius, Secundinus, alius Saturninus, Eutyches, Amplus, alius Saturninus, Aurelius, Priscus, Herculaneus, Victoricus, Quintus, Honoratus, Manthaneus, Hortensianus, Verianus, Iambus, Donatus, Pomponius, Polycarpus, Demetrius, alius Donatus, Priuatianus, Fortunatus, Rogatus et Monnulus Cornelio fratri

251-255 256-295

296-299

300-310

CCL IIIC Index Siglorum Epistvla 58 Cyprianus plebi Thibari consistenti Epistvla 59 Cyprianus Cornelio fratri Epistvla 60 Cyprianus Cornelio fratri Epistvla 61 Cyprianus cum collegis Lucio fratri Epistvla 62 Cyprianus Ianuario, Maximo, Proculo, Victori, Mo diano, Nemesiano, Nampulo et Honorato fratribus Epistvla 63 Cyprianus Caecilio fratri Epistvla 64 Cyprianus et ceteri collegae qui in concilio adfuerunt numero LXVI Fido fratri Epistvla 65 Cyprianus Epicteto fratri et plebi Assuras consis tenti Epistvla 66 Cyprianus qui et Thascius Florentio cui et Puppiano fratri

316-318 3!9-335 336-373 374-379 380-384

385-388 389-417

418-425

426-433

434-445

CONSPECTVS MATERIAE Epistvla 67 Cyprianus, Caecilius primus, Polycarpus, Nicomedes, Lucilianus, Successus, Sedatus, Fortunatus, Ianuarius, Secundinus, Pomponius, Honoratus, Victor, Aurelius, Sattius, Petrus, alius Ianuarius, Saturninus, alius Aurelius, Venantius, Quietus, Rogatianus, Tenax, Felix, Faustus, Quintus, alius Saturninus, Lucius, Vincentius, Libosus, Geminius, Marcellus, Iambus, Adelphius, Victoricus et Paulus Felici presbytero et plebibus consistentibus ad Legionem et Asturicae, item Aelio diacono et plebi Emeritae consistentibus fratribus Epistvla 68 Cyprianus Stephano fratri Epistvla 69 Cyprianus Magno filio Epistvla 70 Cyprianus, Liberalis, Caldonius, Iunius, Primus, Cae cilius, Polycarpus, Nicomedes, Felix, Marrucius, Successus, Lucianus, Honoratus, Fortunatus, Vic tor, Donatus, Lucius, Herculaneus, Pomponius, Demetrius, Quintus, Saturninus, Ianuarius, Mar cus, alius Saturninus, alius Donatus, Rogatianus, Sedatus, Tertullus, Hortensianus, item alius Sa turninus, Sattius Ianuario, Saturnino, Maximo, Victori, alio Victori, Cassio, Proculo, Modiano, Cittino, Gargilio, Eutychiano, alio Gargilio, alio Sa turnino, Nemesiano, Nampulo, Antoniano, Rogatiano, Honorato fratribus Epistvla 71 Cyprianus Quinto fratri Epistvla 72 Cyprianus et ceteri Stephano fratri Epistvla 73 Cyprianus Iubaiano fratri Epistvla 74 Cyprianus Pompeio fratri Epistvla 75 Firmilianus Cypriano fratri Epistvla 76 Cyprianus Nemesiano, Felici, Lucio, alteri Felici, Litteo, Poliano, Victori, Iaderi, Datiuo coepiscopis, item compresbyteris et diaconibus et ceteris fra tribus in metallo constitutis martyribus .... Epistvla 77 Cypriano fratri Nemesianus, Datiuus, Felix et Victor

671

446-462 463-468 469-496

497-515 516-522 523-528 529-562 563-580 581-604

605-617 618-620

672

CONSPECTVS MATERIAE

Epistvla 78 Cypriano fratri et collegae Lucius et qui cum eo sunt fratres omnes Epistvla 79 Cypriano carissimo et dilectissimo Felix, lader, Polianus una cum compresbyteris et omnibus nobiscum commorantibus apud Metallum Siguensem Epistvla 80 Cyprianus Successo fratri Epistvla 81 Cyprianus presbyteris et diaconis et plebi uniuersae APPENDIX Epistvla I Donatus Cypriano Epistvla II Cornelius Cypriano Epistvla III Cyprianus plebi Cartagini consistenti Epistvla IV Cyprianus benedicto et dilectissimo parenti Turasio Epistvla V Ciprianus dominis meis fratribus sanctissimis atque dilectissimis incomparabili caritate et mutua dilectione connexis Silvano, Regino, Donatiano . . Initia conspectvs materiae

621-623

624-625 626-628 629-630

633-635 636-639 640-643 644-656

657-660 661-665 667-672

Composition, impression et reliure: Brepols S.A. - Turnhout (Belgique) Printed in Belgium D/1996/0095/19 ISBN 2-503-00037-1 relié ISBN 2-503-00038-x broché ISBN 2-503-00000-2 série