Mısır Mitolojisi [1 ed.] 9786050207491

Citation preview

Geraldine Pinch Oxford Üniversitesi Doğu (Yakın ve Ortadoğu) Çalışmaları Fak.ülte­ si'nde öğretim üyesidir Votive Offerings to Hathor ve Magic in Ancient .

Egypt isimli kitapların yazandır ve Eski Mısır dini ve mitolojisi ko­ nularında birçok makale kaleme almıştır.

Ekin

Duru

1937'de Ankara' da d oğdu. 1956'da Arnavutköy Amerikan Kız Ko· leji'nden mezun olduktan sonra Ankara ve İstanbul' da çeşitli ya­ bancı firmalarda genel müdür sekreterliği yaptı. 1 969' da İsviçre' de Simultane adlı bir kurumda eşzamanlı çevirmenlik eğitimi aldı. İs· tanbul' da amatör ve profesyonel tiyatrolarda sahneye çıkb. 1972' de Fethiye'ye yerleşti. 1997'den beri çevirmenlik yapmak.tadır. Bugüne kadar Türkçeden İngilizceye ve İngilizceden Türkçeye elliy i aşkın kitap çevirmiştir.

QeRoldine pinch •

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

nl151R

nıirolojisi Eski Mısır Tannları, Tannçaları ve Mitleri

İngilizceden Çeviren Ekin Duru

Say Yayınlan

Mitoloji Mısır Mitolojisi / Geraldine Pinch özgün adı: Handbook of Egyptia n Mythology Ceraldine Pinch tarafından kaleme alınmış, ABD'nin California eyaleti Santa Barbara kentinde bulunan ABC-CLIO LLC'nin bir markası olan ABC-CLIO tarafından basılmış Handbook of Egyptian Mythology adlı ese­ rin İngilizce orijinal edisyonundan çevrilmiştir. © 2002, Geraldine Pinch. Türkçeye ABC-CLIO, LLC aracılığıyla çevrilmiş ve yayınlanmışhr. Tüm haklan saklıdır. Türkçe yayın hakları© Say 'Yayınlan Bu eserin tüm haklan saklıdır. Tanıtım amaayla, kaynak göstermek şartıy­ la yapılan kısa alıntılar hariç yayınevinden yazılı izin alınmaksızın alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde kopyalanamaz, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz. ISBN 978-605-02-0749- 1 Sertifika no: 10962

İngilizceden çeviren: Ekin Duru Yayın koordinatörü: Levent Çeviker Editör: Sinan Köseoğlu Kapak ve sayfa tasarımı: Artemis İren Baskı: Lord Matbaaalık ve KAğıtçılık Topkapı-İstanbul Tel.: (02 12) 674 93 54 . Matbaa sertifika no: 22858 1. baskı: Say 'Yayınlan, 2019 Say Yayınlan Ankara Cad. 22/ 12 • TR-34110 Sirkeci-İstanbul T el.: (0212) 512 21 58 • Faks: (0212) 512 50 80 www.sayyayincilik.com • e-posta: [email protected] www.facebook.com/ sayyayinlari • www.twitter.com/ sayyayinlari www.instagram.com/ sayyayincilik

Genel dağıtım: Say Dağıtım Ltd. Şti. Ankara Cad. 22/ 4 • TR-34110 Sirkeci-İstanbul Tel.: (0212) 528 17 54 • Faks: (0212) 512 50 80 intemet satış: www.saykitap.com • e-posta: [email protected]

içindekileR Kronoloji

......................................................................................

1

-

13

GİRİŞ

Mit nedir? . . 17 Mit ve Coğrafya . 18 Mısır Mitlerinin Tarihi ve Kaynaklan . . . 22 Ön Hanedanlık ve Erken Hanedanlık (1. ve 2. Hanedanlar) Dönemleri: y. MÔ 3200-2686.................................................... 23 İlk Krallar . . 23 Kral ve Tanrılar . 24 Eski Krallık (3-6. Hanedanlar) ve Birinci Ara Dönem (7-11. Hanedanlar): y. MÔ 2686-2055 ...................................... 26 Piramitlerin Yapımı . . . . 27 Piramit Metinleri . . . . . . . 29 Orta Krallık ve İkinci Ara Dönem (11-17. Hanedanlar): y. MÖ 2055-1550 ........................................................................ 33 Sanduka Metinleri . . . . .. . . . . . 33 Edebiyat . .. . . . . . . . . . . . 37 Büyü ve Yaygın Din .. . . . . . . . . 39 Yeni Krallık (18-20. Hanedanlar) ve Üçüncü Ara Dönem (21-24. Hanedanlar): y. MÖ 1550-747 ..................................... 42 Tapınaklar ve Krallar . . . . . .. . . . 45 ... ................................................................. .............

.... . . ............ ............................ ..........................

.... .............. .......... ....

................................................... ..................... .... ......................................... . .........................

.......................... . . ..... ........ . . .......... ....

..... ...... .... .......... ....................... ..... . .. .. .

.. .. . . . . . ..... ......

......... . .

....

... . . . . ... ...

. ......... .......... ....... . . . . .

............ .... .... . . .... . . . . . . .... ...

. . . . . . .......... .... . . . . .... .... .

. . . .........

..

... .

.

.

. ........ . . . ...

. ........... . ............ . . ....

Yeralb Dünyası Kitapları . . . . . . 49 Ölüler Kitabı . . . 52 Edebiyatta Mitoloji .. ........ ... ................... ...... ........... ... .......... 55 Yeni Krallığın Sonu 57 Geç Dönem ve Ptolemaioslar Dönemi (25-30. Hanedanlar ve Ptolemaioslar): MÔ 747-30 . 60 Memfis Teolojisi . . 61 Persler ve Yunanlar . 63 İskenderiye ve Memphis . . 66 Ptolemaioslar Yönetiminde Rahipler ve Tapınaklar 67 İsis ve Horus . . . . 70 Roma Dönemi: MÔ 30-MS 395 . . 73 Plutarkos'un Osiris'i. . . 73 Demotik Edebiyat . . 76 Sihirbazlar Ülkesi . . . . . . 78 Firavunlar Sonrası Mısır . . . . . 80 .............. . . ..... .........

..

................

........ . ..........................................................

.

..... .........................................................

........................................ ........

. . .. .....................

..

..................... ....... ..........

......................................... .................... .............. ............... ...........

.......... .......

............

.......... ........ ....

......................... . ..

........ ........

......................

.... ............

........ ........... ......... .........

.............

-

Doğrusal Zaman

......... ....................

............. ............................... ................... ........

2

.......

...... ...............

............. ................

... ......

..

..

..

.......

MİTSEL ZAMAN AKIŞI .

........ . ........................

..

.

100 100 . . 101 . 104 . 115 . . 126 .

................. ........ .......

Kaos Yaratanın Ortaya Çıkışı. . Yarablış Yara ba Güneş Tanrısının Egemenliği... . Diğer Tanrıların Egemenliği . . Kralların Egemenlik Dönemi ........................................... 140 Kaosa Dönüş . 145 Döngüsel Zaman . . 147 Mısır Yılı . . . . 148 Güneş Döngüsü . . . .. . 149 Ruhun Yolculuğu ............................................................... 151 ..................................................................................... ....................... ..... ...... . ........ ...

............... ..........................................................

...... ............

........ ................ ........ ...

......................

...

......

....... ......

..... . . . ........................................

.......... . ................ . .. . . . ........................ ..........

.................. .

. . ................. ............. ................ ........

.. . . . ........... . . . . . ....... ...... . ............

...... .....

3 -TANRILAR, KONULAR VE KAVRAMLAR Tanrılar, İsimler ve Tarihler . 161 Birincil Kaynaklar . . . . 161 Aker . . . 162 Akhet . . . . . 162 Amm ut . . . . . . 162 Amun . . . . . 162 Anat . . . .. . 165 Andjety . . . . 166 Anti . . . . 166 Anubis . . . . . 168 Anuket ........... ................... ..... ...... ........... ..... ........................ 170 Apis .............................................. ......................... ... ............ 170 Apophis . . . . . 172 Arsaphes . . . . . 174 Ash . . . . 174 Astarte . . . 174 Aten . 176 Atum . . . 178 � Atum'un Eli .� . .. 181 Ay 181 Baal. . . . . . 183 Babi . . . . 183 Babunlar . . 183 Banebdjedet . . . . .. 185 Bastet . . .. 187 Bat . . . 189 Bata . .. . . 190 Benu Kuşu 190 Bes ve Beset . . . 191 Çocuk Horus .. . . . 194 Djed Sütunu . . 196 ............ ......................

................... ................... .........

..................................... ... ...............

......

..

..

................ ..................... .......

..........

......

...................... ................... ......

..........

......

................ ...................... ................ ....... .

..........

......

............. ............ ...................... ..............

.. . . .....

......

...............

....

..............

......... ....................... .............

................

................. ....... ..... ................

... ....... ........... ..........

.......................... ..............

.......... ..... ......................

...

..........

.................

........... ... .................................

.......... ..

.

.........................

.................

........ .............

........

........ . .....................

............................... ................ ... ........... ...........................

........... ......

..... ....

.

........ .........................

...................... ............. . .

..................................... .......... .............. .......................

........... ............................................ ..................... ..... ............................ .

.....................................

........................................................................................ .......... . . . .. . . . . . .

.......

....

.......

..... ........... ..

....

......................

.........................................................

....................................................... ................... ..............

....

.......................

.. . .. ........

................... ..

... .... .

............

. . ...... .................................. ...............................

................................................................. .............

.......

.................... ...............

..

........... .........

..........................

........................................................................... ...... . . . ..................... ....

............ . . ................. .

............................

.. . . . . . . .....

.......................

..

..........

..........

............

................. ............... ..........

Geb

........................................ ...............................................

Heliopolis Dokuzları Horus' un Gözleri Hapi Hathor Hatmehyt Heh Tanrıları Heka Heket Hermopolis Sekizleri Heryshef Hipopotam Tanrıçalar Horemakhet Horus Horus'un Oğullan Hu ihy İki Hanım

............. ................ ............................

............. ................... .................... ...........

197 199 199

.......... . . ................................................... ......................

202

.......................................... .................... ........ ...........

203 206

.......................... ...................... ............................ .......... ...................... .......................................

..................................................................................... ................................................................................... .........................................................

207 207 207 209 211 212 215

.................................... ............................ ............... ............. ..........................................

........................................................................

........ ........................ ...................................................

215

............... ................. .............................

219

............................. ................. ..........................................

220 221

........................................................................................

İmhotep

...... ...... ................................................................

221

...............................................................................

224 225

ipet İsis İusaas Kadim Höyük Kadim Okyanus Kedi Tanrılar

......................... ................................. .................... .........

........................................... ........ .....................................

225

........................ . . . . . . . . ............................ .......................

229 229 230

..................................... ................................ .................................... .............................

....................................... ....................... .........

Khentamentıu Khenty-Khety Khepri Khnum Khonsu

..................................................................... ....... .............................. ................................

. .............. ........................ ........................................... .............. . . ................................................................. ............... ................... ........... ...................................

Krallar ve Prensesler Kuşlar

........... ..............................................

......................... ........... ........... .............. ................. ... .

231 234 234 234 236 238 240 243

Maat . . . . . . . . . . .. 246 Mafdet . . . . . . . . . . .. . 249 Mahes .. . . . . . . . . . . . . 249 Mehet-Weret . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . 249 Mehit. . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 Meretseger . . . . . . . . . . . . 251 Meskhenet . . . . . . . . . . . . . . 251 Min . . . . . ... . .. ..... . . . 251 Montu . . . . . .. . .. . 253 Mut. .. . . . . . . . . . . 254 N efertem . . . . . .. . . . . 257 Nehebkau . .... .. .. . . . . . . 257 Neith . . . . . . . . . . 257 Nekhbet . . .. . . . .. 259 Nemty . . . . . . . . . . . 259 Neper . . . .. . .. .. . 259 Nephthys . . . . 259 Nilüfer . . .. . . .. . . . 261 Nun . . . .. . . . . .. 263 Nut . . . . . . . 265 Onuris . . .. . . . .. 267 Gs1ris . . . . . . . .. . . . 269 Pakhet ... ... ............. ................. ... ..... ...................................... 272 Pe ve Nekhen'in Ruhları . . 272 Ptah .................... ... ................. ........... ................................... 272 Ra 274 Raet-Tawy . . . . . . .. . . 278 Ra-Horakhty . . . . . 278 Ra'nın Gözü . . . . .. . . . . 279 Renenutet .. . . . . . . . .. 282 Satet ve Anuket . .. . . . 283 Sekmet . . . . . . . . . .. . . 285 ..

....

...

.. .

.....

..

....

....

..

....

... .. ...... ..

. . ..... . ....

....

....

..

..........

..... ..

....

..... .

..

..

.....

..

..

..

.....

........

....

.

..

.......

..

.......

....

.............

............ ...........

..

.....

.......

..

...

..

..

..

..

.....

..

..

..

.....

.

..

..

.....

.. . ..

.

.....

.. . ..

..

..

..

..

...........

....

....

..

........

...

........

..

...............

.

.....

.........

.... .

..........

.........

...... . . ...

...... ........ . . ....

........

.....

...........

..

.

....

.. ................ . ..

...

......... .....

..

....

...

................ .....

. ..

................... .... . . . . . . ............

... .

..........

.............

..

..

..............

. . ...... .

........ .

.....

........ ............. .

..........

.

.........

......................... .......................... ... ...... . . . .

..........

..

....

..........

. ....

....

.....

.......

..........

..........

.....

.................. ..... ......

.......

... . .

.............

........................

...............

.....

..

......

........ ......

..........

................................

.........

..

.......

. . . ...........

...........

.............

..

.

..... ... . ......

................. .

.......

.......

..... .....

..

..

. . ....

..

..........

..

....

.............

......

.... .

..

..

....

.. ..

..........

.............

....

.........

....

..

........

.......

........

..

.. . ..

.

............

...

........

..

..

..

.............

.

..

.

. ...........

....... .

. . .......

........... .............

.......

.

..... ............

..................... ..........

............ . ........

................................

...... .......................

..

..................... ... .............. ...... ...

..........

............

.

............

.

. ......... .

.

.................... ...................

................................................................ ........................ ...

.... .

..

...... .............

.... ........

........................... ......

...... . ....

.......

..

. ..... ...

.. .

..

.....

....

... .... . .

.... ..............

.. ............

.......

..

..

..

......

.....

..

.............. . . . .

...... .......... .......

..... . . . . . . ..............

......

........ ...........

.......

..............

..

.

..

..........

. ........

.

...... ......

.............. . . ....

..

...... . ....

..........

..........

287 Seshat ................................................................................... 289 Seth .. . 291 Sfenks . 294 Shai 296 Shed . . . 298 Shentayet . 298 Shezmu 298 Shu ve Tefnut 298 Sığırlar . . 301 Sia ve Hu . 305 Serket

........................................ .............................. .............

..

.................................... ...................... ....... ........ . . ......

...................... ............................................................

.......................................................................................

.. ............................. ................................... ................

................................................................. . . .........

..................................... ........................................... ......................................................................

.. . ................... ............... ............ .............................. ..................................................... .......................

Sihirbazlar

................................ ...........................................

.

.

308 . 310 313 . 313 314 314 314 314 315 315 317 320 323 323 324 324 324 325 327

Sobek

........ ................... .......................................... .............

Sokar

..................................................... .. .............. ......... ...

. .

Sopdet

.

. ................................................................................

.

Sopdu

.................. ..... .............. ................................ ......... ...

Sothis

........ ............................................... ...........................

.

Tatjenen Taweret Tayet.

...............................................................................

.

.

..... ........ ............................................ .....................

............................................................ ........................

Tefnut

...................................................................................

Tekneler

......

.

............ ............................ ................................

Thoth

.................................................... ..... ...........................

Tımsahlar Wadjet

............................................................................

.

................................................ .................................

Wepwawet

............................................... ...........................

Weret-Hekau

......................................... ..............................

Wosret

.

................................................ . ........... .....................

Yedi Hathorlar Yılanlar

.

...................... .......................... ...................

.

.............................................. ............ .....................

Yıldızlar ve

Gezegenler

.

..

306

........... ....... .................... . ...........

4

-

YAYINLANMIŞ VE YAYINLANMAMIŞ KAYNAKLAR

Yayınlanmış Kaynaklar

................................... ............. ...... ....

Mısır Kültürüyle İlgili Genel Eserler Mısır Dini ve Mitolojisi Diğer Dillerde Mısır Mitolojisi Hakkında Yazılmış Ki tap ve Makaleler Eski Metinlerin İngilizce Çevirileri Mısır Mitolojisinden Etkilenmiş Edebi Eserlerden Seçmeler Yayınlanmamış Kaynaklar Videolar İnternet Siteleri ve Kompakt Diskler

........ . . .... . ...............

............... .. . . . . .......... . . ... . . ...... .........

....................................... ............................... . .... . . ............ .....................

Sözlük I

338 339

................... . . ... ............... . ......................................

342

................................ .....................

344

............................................................................ . .......

344

...................... . ..... . . . .....

345

. .. . . . ............................................ . . . .................... ................

349

Ek: Birincil Kaynaklar Dizin

331 331 333

.... ...................... ............ ........ . ................

357

..........................................................................................

365

kRono1oji Mısır tarihinin geleneksel olarak bölünen dönemleri ve kral­ lıklarıyla ilgili tarihlerin çoğu yaklaşık değerlerdir. Bu kronolojide 1. Shaw ve P. Nicholson tarafından kaleme alınan British Museum Dictionary of Ancient Egypt (Londra, British Museum Press, 1995) isimli eser esas olarak alınmıştır. Kullanılan kısaltmalar: MÔ = Milattan önce, MS = Milattan ' Sonra, y. =yaklaşık.

Hanedanlık Öncesi y. MÔ 5500-3200 Ôn Hanedanlık y. MÔ 3200-3100 (O. Hanedan) Erken Hanedanlık y. MÔ 3100-2686 (1-2. Hanedanlar) Eski Krallık y. MÔ 2686-2181 (3-6. Hanedanlar) Birinci Ara Dönem y. MÔ 2181-2055 (7-11 . Hanedanlar) Orta Krallık y. MÔ 2055-1650 (11-13. Hanedanlar) İkinci Ara Dönem y. MÔ 1650-1550 (14-17. Hanedanlar) Yeni Krallık y. MÔ 1550-1069 (18-20. Hanedanlar) Üçüncü Ara Dönem y. MÔ 1069-747 (21-24. Hanedanlar) Geç Dönem y. MÔ 747-332 (25-30. Hanedanlar ve 3 Pers Kralı) Yunan-Roma Dönemi y. Mô 332 - MS 395 (Makedon Hanedanı MÖ 332-310; Ptolemaios Hanedanı MÔ

305-30; Roma yönetimi MÖ 30-MS 395) 13

8E$1NC/ ÇAV!AN

Güney 1

NÜBYE ÇÖLÜ

8/RINC/ ÇAVIAN -.... Phil ae

Sehel Adası ..._

Adası Elephantine Adası

Assuan

KomOmbo•

el-Kab/Nekheb

.Edfu • Hierakonpolis/Nekhen Esna

ada:����s ���! Na--b�

Thebes/Lux Karnak Med

•

tl-Hargo Vohosı

Armant/Her'"!!?nthis . Devru 1-Medıne, Medlnet Habu,

Oendara

KrallarVadlsl

Thinls (This)

OOGC, L'o